Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Oktober VIII Band Oktober VIII Anhang Oktober VIII

19. Oktober

DIES DECIMANONA.

SANCTI, QUI XIV KAL. NOVEMBRIS COLUNTUR.

Sanctus Ptolemæus, Martyr Romæ.
Sanctus Lucius, Martyr Romæ.
Sanctus alter eorum Socius Martyr Romæ.
S. Maximus, Levita et Martyr Aquilæ in Vestinis.
S. Beronicus, Martyr Antiochiæ in Syria.
S. Pelagia, Martyr Antiochiæ in Syria.
SS. Alii XLIX Martyres Antiochiæ in Syria.
S. Varus miles, Martyr in Ægypto
Socii ejus ascetæ, Martyres in Ægypto
S. Cleopatra vidua in Palæstina.
Filio suo Confessore in Palæstina.
S. Eusterius, Episcopus Salernitanus Confessor in Italia.
S. Gratus, Episcopus Oloronensis Confessor in Gallia.
S. Levangius seu Livanius, Episcopus Silvanectensis Confessor in Gallia.
S. Lupus, Episcopus Suessionensis Confessor in Gallia.
S. Veranus, Episcopus Cavellicensis Confessor in Gallia.
S. Ethbinus, Abbas Confessor in Hibernia.
S. Aquilinus, Episc. Ebroicensis Confessor in Gallia.
S. Desiderius, Abbas Confessor in Gallia.
S. Theofredus, Abbas Calmeliacensis Martyr apud Velaunos in Gallia.
S. Frideswida, Virgo Oxoniæ in Anglia.
S. Laura, Vidua Martyr Cordubæ in Hispania.
B. Thomas Helias presbyter in Normannia inferiori.
S. Petrus de Alcantara, Confessor Arenis in Hispania.

PRÆTERMISSI, ET IN ALIOS DIES RELATI.

Translatio Sanctæ Austrebertæ Virginis Pauliacensis Abbatissæ. Ita Saussaius et Arturus in Gynecæo. Taruana Morinorum in Belgica II, præclarissimis orta natalibus, sancta Virgo, Portensis primum cœnobii juxta Somonam amnem Præposita, dein Pauliacensis in Normannia fuit Abbatissa. Martyrologium Romanum meminit in pago Rhotomagensi sanctæ Austrebertæ Virginis, miraculis celebris	X Februarii.
S. Sciahdustes (ita Persis scribitur et amicum regis significat) qui a græcis Sadoth vel Sadoch, a Cophtis Zaduk nuncupatur, Seleuciæ et Ctesiphontis in Perside Episcopus cum sociis CXX. MM. in Menæis græcorum [Act. SS., t. III Febr., p. 177.] ad hunc diem XIX Octobris commemoratur, dum apud alios ejus, et quidem cum Sociis CXXVIII, mentio occurrit die XX Februarii, quo et in Romano Martyrologio colendus indicitur, et majores nostri acta ejus ex græco versa ediderunt. Postea vero Stephanus Evodius Assemani archiepiscopus Apamensis SS. Sciahdustis et centum viginti octo Sociorum Martyrium ex primigenia phrasi Chaldaica Actis suis inseruit [Act. SS. Martyrum Orient. et Occident., part. I, p. 88 et seqq. Edit. Romæ 1748.] , quod cum nostris quoad substantiam satis concordat. Præcipuum fere discrimen est, quod apud nos referantur consummati vigesimo mensis Februarii dum juxta textum Chaldaicum illustris iste Sanctorum chorus coronam adeptus est Luna vigesima Februarii. Et additur: Beatus autem Sciahdustes vinculis onustus ad Huzitarum provinciam in urbem Lapetam perductus, ibique data carnifici cervice, pro Christo in beata sua spe fortiter occubuit. Quæ apud nos ita redduntur: Athletam vero victorem et Episcopum Sadoth in aliam regionem, Bethusam dictam, in urbem Bethlapat vinctum duxerunt, ibique caput ejus amputarunt. Notat Assemani: Huzitarum provinciam perperam Metaphrastes vocat Bethusam, ut et Lapetam ejus urbem Bethlapat [Act. SS. Martyrum Orient. et Occident., part. I, p. 92.] . Hæc autem hic ideo adscripsimus, ut videatur Acta nostra, licet quoad substantiam concordent, tamen ex textu Assemaniano in nonnullis emendari posse. Præterea chronotaxis a Bollando admissa impugnatur. Cum enim laudatus Assemani [Ibid in Præfatione, p. LXXV.] , ex Agathia Scolastico aliisque rerum Persicarum scriptoribus deduxisset, persecutionem sub Sapore II cæptam, non anno 343, ut S. Hieronymus scribit, sed jam anno 340; concludit in Admonitione [Ibid., p. 84.] , S. Sciahdustem, cum sociis martyrio coronatum, mense Februario anni 342, ubi Bollandus annum habet 345. Et re quidem vera, si cœpta sit persecutio, quo vult Assemanius anno, recte etiam martyrii tempus ab eo determinatur. Hujus loci non est quæstionem chronologicam longius prosequi; sufficiat monuisse, judicio eruditi Fr. Hieremiæ a Bennettis [Chronologia et Critica historiæ profanæ et sacræ, t. IV, part. I, p. 493. Edit. Romæ 1767.] , verius Assemanium arguisse contra Petavium, Ruinartium, Bollandum, Pagium etc. Quod autem ad diem spectat, diximus supra apud nos diem, juxta textum Chaldaïcum, Lunam poni XX Februarii. Jam vero, juxta Assemanium, incidit, anno Christi 342, in diem VIII, Luna XX præfati mensis [Assemani ubi supra. p. 92.] . Scilicet Assemanius dies lunares ad solares redegit assumendo ex Tabulis ordinariis [Vide. L' Art de vér. les dates, in Chron. tab.] epactam anni sequentis. Epactæ autem litteram Martyrologii singulorum annorum ordinant, ex qua luna pro singulis diebus habetur. Jam vero annus 342 habet epactam XI, cui respondet littera Martyrologii l; atque in diem VIII Februarii occurrit isto anno luna XX. Cæterum poterit ratio calculi Assemaniani alibi latius explicari. Vide etiam Bennetti [Chronologia et Critica, t. IV, part. I, p. 480 et seqq.] . De S. Sadoth seu Sciahduste egimus	XX Februarii.
Centula monasterio, Dedicatio Orientalis cryptæ in honorem S. Mariæ et S. Richarii sacerdotis gloriosi. Ita ad hunc diem XIX Octob. legitur in Ms. Martyrol. Centulensi. Quæ huc spectant reddita fuere in Actis S. Gervini abbatis Centul., cui præfata Dedicatio in acceptis refertur	III Martii.
Translationis SS. Emetherii et Celedonis seu Celedonii MM. Calagurritanorum, in Hispania, meminit Tamayus, quando scilicet sacra eorum pignora ad urbem Cardonensem solemniter deportata fuerunt. Eorum Acta, ubi et de hac quoque Translatione sermo est, dedimus	III Martii.
S. Winwaloeius Abbas. Ejus memoria hac die agitur in Menologio Benedictino Bucelini et in Martyrologio Cherleano, una cum S. Ethbino: In Hibernia Sanctorum Ethbini et Winwaloci abbatum. Vide infra Acta S. Ethbini Com. præv. num. 20 et seqq., ubi inquirimus quis sit Wimwaloeus S. Ethbini magister. Cæterum de quodam S. Winwaloeo, cujus aliquam Hugo Menardus notat Translationem ad I Augusti, egimus	III Martii.
S. Eusebius Cremonensis, Confessor, memoratur hodie, apud Castellanum in Bethleem Palestinæ. Ille est, cui S. Hieronymus Commentaria in Jeremiam et Matthæum dedicavit. Actum de eo, sicut et de celebri ejus Veneratione (quæ hodie potissimum recolitur) Bethleemitica fuit	V Martii.
Roberti Casæ Dei abbatis Elevatio hodie alicubi memoratur. Ejus acta dedit Henschenius	XXIV Aprilis.
S. Amabilis, Abbas Arvernensis et Confessor. Ejus memoria hac die recolitur in Martyrologio Benedictino. Olim, uti etiam hodie, ait Papebrochius, idem obtinebat Ricomagi in majori ecclesia. Cum tamen non sit dies Obitus (hic enim in ipsas Kalendas Novembris incidisse dicitur); oportet ut sit dies primæ vel secundæ Translationis. Accessit, sub annum MCCCLXXV, Festivitas alia, III Idus Junias, estque nunc præcipua. Propterea de S. Amabili egimus	XI Junii.
S. Similianus Confessor episcopus Nannetensis Scilicet ad diem XVI Junii, inter Prætermissos notavit Henschenius: si probetur cultus sacer Abbatis (Similiani) poterit agi de eo cum S. Ethbino discipulo XIX Octobris. Confer itaque Acta S. Ethbini a nobis hoc die illustrata [Commen. præv., n. 17 et 18.] , ubi demonstramus Similianum abbatem a nonnullis confusum cum Sancto Episcopo Nannetensi ejusdem nominis; addentes nihil nos reperisse, quo illius cultus sacer probetur. S. Similiani Nannetensis Acta vide	XXI Junii.
S. Mnasonis et Sociorum fit hodie memoria apud Bandinium [Codd. Græci, t. I, p. 130.] . Scilicet in Bibliothecæ Mediceo-Laurentianæ Catalogo, Pluteo VI, recensetur Codex XVIII, quem Bandinius antiquissimum præstantissimumque vocat, tum ob ea, quæ nondum vulgata præ se fert; tum ob ea, quæ vel edita, non satis nota sunt. Hujus Codicis pag. 5, habetur Συναξάριν σὺν Θεῷ ἀρχόμενον ἀπὸ μηνὸς Σεπτεμβρίου μέχρι μηνὸς Αὐγυστου Synaxarium cum Deo, incipiens a mense Septembri usque ad mensem Augusti, ubi præfata legitur memoria, quæ eadem, nisi quod Masom scribatur, occurrit in Supplemento nostro Ms. ad Menæa Græca excussa, ex Ms. Synaxario P. Sirmondi et Ms. P. Chiffletii. Sic etiam in Kalendario Ostromiri, Slavicorum omnium longe antiquissimo, inquit Bartholomæus Kopitar [Glagolita Glozianus id est Codicis Glagolitici λεὶψανος (reliquiæ). Vindobonæ 1836, p. LXI et LXIII.] , habetur ad XIX Octobris: Passio S. M. Mnosonis episcopi Cypri, et qui cum eo. Acta dedimus	XII Julii.
Joël propheta notatur in Menologio Græcorum, jussu Basilii imperatoris græce olim edito, et postea græce et latine, Romæ excusso 1727, curante cardinali Albano: Commemoratio sancti et gloriosi prophetæ Joëlis. Eadem commemoratio reperitur in Menologio Sirleti, in Ephemeribus græcis tum ordinariis tum metricis, item in Tabulis Possevinianis [Antonii Possevini Apparatus sacer., t. II, p. 365. Edit Coloniæ Agrip. 1608.] , Capponianis [Apud Assemanum: Kalendaria ecclesiæ universæ, t. V, p. 308 et 309. Edit. Romæ 1755.] , et Papebrochianis [Act. SS., t. I Maii ab initio: Ephemerides Græco-Moschæ, p. XLVIII.] . Unde apparet hunc diem XIX Octobris, in ecclesia græca sancto Prophetæ solemniorem esse, utpote cui ejus mors innectitur: Ἔννεᾳ καὶ δεκάτῃ μόρος ἀμφεκάλυψεν ΙΩΗΛ. Mors decima nona Joëlem sustulit orbi [Act. SS., ubi supra. p. XLV.] . Cum tamen Joël et Esdras simul annuntiantur ad diem XIII Julii in Martyrologio Romano, de utroque apud nos actum est	XIII Julii.
S. Bimerius Episcopus in opere nostro occurrit inter Prætermissos ad VIII Junii, hac cum notatione: illic XIX Octobris, aliis XVII Junii. Posteriore hoc die Acta commentatus est Papebrochius. Qui autem fiat, ut modo Cremonensis modo Amerinus dicatur, elucet ex Martyrologii Romani annuntiatione, quæ sic habet XVII Junii: Ameriæ in Umbria, Sancti Himerii Episcopi, cujus corpus Cremonam translatum est	XVII Junii.
SS. Mauri Episcopi, Pantaleemonis, et Sergii Inventio, teste Ferrario in Catalogo Generali, celebratur hodie Vigiliis in Apulia. Inventio hæc (quæ secunda est: duplex enim distinguitur) contigit anno 1475, teste Paul. Reg. in I Parte de SS. regni Neapolitani, licet pro Pantaleemonis, Pantaleonis habeat, putetque eum esse Pantaleonem, qui Nicomediæ passus est. Quidquid sit, Acta tum trium Sociorum, tum Pantaleonis Nicomediensis vide in opere nostro ad diem	XXVII Julii.
Amatus, inquit Hugo Menardus in Indice, XIII Septembris; Elevatio XXVIII Aprilis; Translatio XIX Octobris. Ejus Acta proinde veniunt	XIII Septembris.
Item Alterius S. Amati, Abbatis Luxoviensis et Confessoris meminit codex Greven inter Uusuardi Auctaria apud Sollerium nostrum. Duos Amatos perperam distinguit Trithemius, Luxoviensem alterum, alterum Montis Romarici; cum S. Amatus primum fuerit monachus Agaunensis, dein Luxoviensis; ac tandem Abbas et fundator Montis Romarici, seu Habendensis in Lotharingia. Unde perperam quoque annuntiatur Abbas Luxoviensis. Ejus Acta vide	XIII Septembris.
Andegavis Translatio Maurilii notatur in Martyrologio Gallicano Saussaii. Egimus de S. Maurilio XIII Septembris, quo die annuntiatur in Martyrologio Romano	XIII Septembris.
SS. Januarii, Sosii, Proculi, Euticetis, Acutii, Festi et Desiderii mentio fit ad hunc diem in Martyrologio Richenoviensi apud Sollerium. Iidem Martyres vel ex eis aliquot, sed minus nitido passim ordine, recensentur etiam in aliis codicibus Hieronymianis et quibusdam Auctariis Usuardinis. Confer Florentinium [Vetustius occidentalis eccl. Martyrol., p. 927. Edit. Lucæ 1668.] . Videantur etiam quæ de hac re observavimus in Prætermissis diei præcedentis, et quæ Stiltingus noster de hisce Sanctis scripsit ad diem	XIX Septembris.
Commemoratio sancti Meletii episcopi Cypri. Ita ad XIX mensis Tesrin (Octobris) in Synaxario anni seu Kalendario Sanctorum, pro quibus evangelicæ lectiones assignantur, a Kalendis mensis Septembris, a quibus anni ecclesiastici initium græci Melchitæ arcessunt, ad Augustum inclusive. Vide Angelum Majum in Scriptorum veterum nova collectione, ubi de codicibus Arabicis Bibliothecæ Vaticanæ [T. IV, p. 46 et 48.] . De S. Melitio egimus	XXI Septembris.
S. Geremarus abbas Flaviacensis et Confessor. Ejusdem recurrit annuntiatio in Auctariis Usuardi XXI, XXIII et XXIV Septembris. Postremo hoc die ejus Acta dedimus	XXIV Septembris.
S. Ositham V. M. in Anglia hac die consignat J. Schönleben in Anno sancto Hapsburgo-Austriaco, sed dies cultus ad amussim non sequitur. Egimus de ea cum cæteris Martyrologis	VII Octobris.
S. Ludovici Bertrandi, Ordinis Prædicatorum, hac die meminit Valentiæ Tamayus de Salazar in Martyrologio Hispanico. Ejus Acta dedimus	X Octobris.
S. Bruno, Archiepiscopus Coloniensis hodie recensetur in quibusdam Sanctorum Germaniæ collectionibus. De S. Brunone Colonien. agitur	XI Octobris.
SS. Alexandri et Victoris MM. fit mentio in Hagenoyensi Usuardi codice. Proprius eorum dies, quo et Acta illustravimus, est	XVIII Octobris.
S. Justi Mart. natale in territorio Belvacensi, memoratur in mox laudato Usuardi codice apud Sollerium. Ejusdem meminit hac die Martyrologium Autissiodorense. De S. Justo egimus die præcedenti	XVIII Octobris.
S. Lucæ, Evangelistæ fit mentio hac die in Auctariis Bedæ;
Item Asclepiadis Ep. Antiocheni. Utriusque Acta dedimus heri	XVIII Octobris.
S. Asterius seu Austerius. Nam, ut observat Florentinius, sive Austerium, sive Asterium S. martyrem presbyterum Romanum dixeris auctores habebis. Ejus ad hunc diem occurrit mentio in Hieronymianis, in Auctariis Bedæ et Usuardi, sicut et in Appendice Adonis. Nos de eo agemus ad XXI Octobris, quo inscriptus est Martyrologio Romano, licet, ut jam notavit Bueus noster in Actis S. Callisti [Acta SS., t. VI Octobr., die XIV. Comm. præv., n. 82, p. 426.] , id factum probabilius sit ex errore quodam correctorum Romanorum	XXI Octobris.
S. Amatus Episcopus Senonensis et Confessor notatur hodie in pluribus Bedæ et Usuardi Auctariis, sicut etiam in Martyrologiis Benedictinis aliisque.
B. Amedeus Monachus et Presbyter, cognomento senior, in Bonavalle Viennensi, memoratur in Kalend. Cisterciensi.
Venerabilis Agnes a Jesu, Ordinis S. Dominici. Obiit Laniaci (Langeac) in Galliis, in monasterio sui Ordinis, cum altera vice præesset, anno ætatis trigesimo primo, die 19 Octobris 1634. Fama sanctitatis, quam vivens adepta erat, post mortem perseveravit, imo et invaluit. Plura ei tribuuntur miracula. Anno 1698 cœptus est processus Canonizationis, ipso Rege Ludovico XIV per litteras intercedente apud Clementem Papam XI. Causa hæc pluries interrupta et reassumpta, currente sæculo decimo octavo. Dein rursus de ea serio actum ab anno 1805 usque ad annum 1808, quo Pius Papa VII, die 19 Martii, declaravit constare de heroicitate virtutum [Vide Butler. Vies des Saints. Edit. Lovan. 1832 Ad diem XIX Octobris.] .
B. Anonymæ, sancti Aquilini Ebroicensis Episcopi, cujus hodie Acta damus, uxor. Arturus solus est, qui illius meminerit. Vide Acta S. Aquilini, in quibus laudibus utique extollitur ejus uxor, sed nomen siletur. Ex quo satis apparet cur Anonyma nuncupetur.
S. Aquilonius, Confessor, cujus apud solum Castellanum hac die mentionem reperio; qui et ipse aliud non habuit quod diceret, nisi olim cultum fuisse apud Gebennenses
B. Baltazar frater laicus, Ordinis Minor. apud Calabazanos, oppidum in territorio Palatino. Ejus corpus, post quadraginta sepulturæ annos effossum, integrum est repertum et incorruptum an. 1530 vel 1603.
B. Benedicta Virgo. In monasterio S. Damiani prima fuit Abbatissa, post decessum S. Claræ. Floruit vitæ sanctitate et miraculis. Ejus sacrum corpus, inquit Arturus, honorifice repositum est Assisii in ecclesia S. Georgii, ubi magna in veneratione habetur. Nulla tamen ejus fit mentio in Martyrologio seraphici Ordinis.
S. Bevagius episcopus Silvanectensis et confessor annuntiatur in Usuardo Greveni. Nomen istud non reperitur in serie Præsulum Silvanectensium. Unde vix dubitari potest eumdem esse cum Levangio, cujus Acta hoc die a nobis exhibita vide.
B. Cleopatra Vidua, Edræ in Palestina, prope Thabor. Arturus in Gynecæo. De illa agitur in Actis S. Vari et Sociorum, quæ hodie damus.
S. Cronanus, filius Ængussii, filii Cormaci, filii Senachi, filii Davidis, filii Fiachrii etc. 20 Februarii vel 19 Octobris. Ita Joannes Colganus in Appendice ad Vitam S. Colmani [Acta SS. Hiberniæ, III Februarii.] capite II, ubi catalogum texit Sanctorum qui ex familia S. Colmani sive domo Hyfiachriorum orti sunt, numero viginti et amplius. Addit Bollandus noster in Prætermissis ad diem XX Februarii: Nomen nudum Cronani est XX Februarii in Martyrologio Tamlachtensi et Festilogio Gormani, et XXI Februarii Cronanus Kill-Beggiæ. Tamen ad utrumque diem, Cronani non meminit Colganus, forsan daturus meliora argumenta XIX Octobris, Spes Bollandi frustranea fuit, cum Colganus ultra mensem Martium Acta sua non protraxerit vel saltem prælo non commiserit. Vix enim dubium superesse potest, plura, quam quæ typis edita habemus, ab eo fuisse collecta, quæ, morte ejus interveniente, publici juris non sunt facta, et hucusque frustra ab eruditis præsertim Hibernis conquisita.
Porro nemo nescit plures Sanctos apud Hibernos Martyrologos reperiri nomine Cronani, Mirum dictu est, cum in nostris Menologiis memorentur octo Cronani, natalibus distincti; et octodecim etiam Mochuani, etiam festis distincti; quod tamen passim reperiatur idem Sanctus, nunc Cronanus, nunc Mochua appellatus. In Martyrologio Tamlachtensi, Gormani et Dungallensi, 28 Aprilis, S. Cronanus de Roscree vocatur Mochua: et similiter 22 Junii S. Cronanus Abbas Fernensis appellatur Mochua; item XXX Martii S. Mochua Abbas Bullensis et S. Mochua de Cluain-Dolcain 6 Aug. vocantur ibidem Cronani (Tribus posterioribus hisce diebus nempe XXII Junii, XXX Mart. et VI Aug., nulla apud nos Cronani fit mentio ne in Prætermissis quidem). Adde quod apud Keledeium lib. I Homonimorum cap. XIX, numerentur quinquaginta et amplius Mochuani, quorum plerique in prædictis Martyrologiis vocantur Cronani. Originem hujus synonimiæ derivatam existimo ex significatione harum vocum Hibernicarum, Cron et Cua, Cronan et Cuan, quæ videntur idem significare. Ita Colganus Nota 2 in Vitam S. Cronani Abbatis et Martyris [Ad diem X Februarii.] .
Tres sunt Cronani de quibus in opere nostro hucusque actum fuit. Primus est S. Mochua sive Cronanus, abbas Ballensis, cujus acta dedit Bollandus 1 Januarii, quod ignorem, inquit, quo die obierit. Bollandum exscripsit Colganus et notis quibusdam illustravit et auxit ad diem 30 Martii: ast nec hoc die, nec 1 Januarii, nec alio quovis memoratur in Martyrologio Britannico.
Secundus est S. Cronanus, qui et Curcanus, Episcopus et Confessor. Incidit in diem IX Februarii: nam hoc ipso die, ait Colganus, nostra Festilogia meminerunt S. Cronani Confessoris et Episcopi, cujus plura reperio præconia quam lego gesta. De eo egit Henschenius noster præfato die, multum contrahens quæ Colganus congesserat, licet hæc jam pauca essent. Confer Lanigan [An ecclesiastical history of Ireland, t. II, p. 178 et 179. Dublin. 1829.] , qui cum ignota ipsi esset Sedes, eum vocat a Munster Bischop verbotenus monasterii episcopum. Nihilominus Martyrologium Britannicum [A Memorial of antient British piety, or, a British Martyrology. London 1761.] , libellus cæteroquin vere eruditus, in Supplemento, ad IX Februarii habet: In Hibernia Festivitas S. Cronani, Lismoriæ episcopi, qui ad Dominum migravit anno 717. Unde vero sedes, Henschenio et Lanigano ignota, innotuerit, ibidem silentio premitur. Probabilius confunditur cum altero S. Cronano, Lismoriæ, ut scribit præfatus Lanigan [T. III. p. 163.] , Episcopo, et quidem probabiliter immediato S. Colmani successore, defuncto anno 718, cujus memoria colitur 1 Junii. (Hujus apud nos nulla mentio). Istiusmodi confusio jam facta fuerat a Ware et Harris, licet, juxta Colganum, duo illi Cronani ab invicem distinguendi omnino sint, quod videlicet diverso floruerint tempore [Ibid., p. 164 et 165.] . Et re quidem vera, Cronanus, de quo IX Februarii, coævus fuit S. Columbæ, qui obiit IX Junii an. 597 [Ibid., t. II, p. 245.] , ac proinde ad sæc. VI pertinet, ut etiam notatur ab Henschenio nostro; Cronanus vero Lismoriensis sæculo octavo vita functus est.
Tertius est S. Cronanus abbas Roscreensis, cujus in Colgano sæpius occurrit per transennam mentio in tribus, ab eo illustratis, prioribus anni mensibus, cum sibi proponeret Acta ejus ex professo dare ad diem 28 Aprilis; quo die leguntur in opere nostro a Papebrochio adornata. De S. Cronano isto satis prolixe agit Lanigan [Ibid., t. III, p. 6 – 8.] , juxta quem certum videtur, illum episcopum non fuisse; aliud sentit Papebrochius, subdubitans tamen. Et re quidem vera, in Actis, quæ a Lanigano habentur Monumentum haud spernendum (respectable and very circumstantial) abbas dicitur, quin vel levissima de Episcopatu injiciatur suspicio. Hinc quoque in Martyrologio Britannico ad præfatum diem annuntiatur: Festivitas S. Cronani Abbatis.
Atque tres isti sunt Cronani, de quibus antecessores nostri plus minusve prolixe aut operose tractarunt. Sunt alii, de quibus mentionem nullam habent, ut supra notabamus; denique sunt, quorum in Prætermissis meminere. Hujusmodi est S. Cronanus Abbas et Martyr, de quo Colganus X Februarii, congessit varia; quibus tamen haud multum se fidere majores nostri satis aperte declararunt: ita enim, dicto mox die, inter Prætermissos legitur. S. Cronanus Abbas quidam memoratur a Jo. Colgano, tom II, de Actis SS. Hiberniæ, sæculo Christi septimo a Nortmannis occisus; alio nomine, ut ait, Mochua de Meliuc nuncupatus, inque Vita S. Carthagi, cujus traditur discipulus fuisse, Mochua filius Mellani. Citat Colganus hibernensia Martyrologia, nobis ignota. De S. Carthago XIV Maji agemus. Nec etiam in Britannico Martyrologio ad præfatum Februarii diem X ulla fit mentio. Attamen Lanigan [Ibid., t. II, p. 357 et 358.] diserte eum vocat Sanctum, ejusque hanc breviter texit historiam. Natus probabiliter est versus annum 570. Post plures annos laudabiliter Ratheni sub S. Carthago transactos, parvo præfectus monasterio fuit in proximo civitatis Rathen; ast simul ei prædixit S. Carthagus futurum ut illo in loco non resurgeret, sed alio migrandum ei fore. Quo præcise tempore hæc gesta sint, definiri non potest. Acciderunt tamen, et quidem forte aliquot annis, ante Rathenensis Institutionis Monachorum dispersionem, qua et Cronanum comprehensum fuisse recte supponitur: unde et eum postea in alia Hiberniæ parte, ut prædixerat S. Carthagus, moratum invenimus. Videtur præfuisse ecclesiæ et forte monasterio Glasmoriæ, in comitatu Waterfordiensi; juxta alios rexit monasterium item Glasmoriæ, ast alio in tractu sitæ, nempe prope oppidum Swords, tribus fere leucis (14 kylometris) Dublinio distans. Hæc tamen dubiæ valde sunt fidei, nec alio videntur nixa fundamento, nisi sola nominum similitudine. Subdit Lanigan: Quo anno Sanctus ille mortuus sit, non perhibetur. Ejus memoria colitur Lismoriæ et alibi in Nandeso (other parts of Nandesi) die X Februarii. Observat denique [T. II, p. 362, not. 218.] Martyrologium Tamlactense, mox dicto die, annuntiare: S. Cronani, filii Mellain, in Desiis et Lismoriæ; attamen ex his et similibus locutionibus non effici eum, ut opinatur Colganus, Abbatem Lismoriæ fuisse; sed id solum, scilicet cultum ibidem habuisse. Hæc Lanigan. Ex quibus sequeretur perperam asseri ab eodem Colgano Cronanum a Nortmannis fuisse occisum, nec proinde recte a Bollando [Vide Indicem historic., t. II Februar. ad vocem: Cronanus.] Martyrem vocari; Sanctis tamen annumerandum, utpote qui cultum habuerit variis in locis.
Rursus, apud nos, VIII Martii pariter inter Prætermissos: Conallus et Cronanus, Episcopi et Confessores, de quibus nihil quod dicamus occurrit, nisi in Martyrologio Tamlactensi et apud Marianum Gormanum hac die reperiri Cronanum de Airdne, id est, abbatem Aranensem, juxta explicationem Colgani, qui pauca hæc tantum notat: Quatuor tantum ex nostris Martyrologis, (Tamlachtensis, Marianus, Maguir et Dungallensis) tradunt sanctum Cronanum coli hac die (VIII Martii) in Ardnensi, sive Araniensi insula, quæ jacet inter fines Australis Connaciæ, et septemtrionalis Mumoniæ, quæ Tuamonia appellatur; sed Episcopum non appellant, nec tempus quo floruerit designant. Unde potius abbatem monasterii Arannensis crediderim fuisse, nisi alibi sedem Episcopalem rexerit. Ex multis, quæ in aliorum Sanctorum vitis de diversis sanctis Cronanis lego, non possum quidpiam huic adscribere, ob multitudinem Sanctorum hujus nominis, quibus ea potius attribuenda videntur. Hucusque Colganus. In sæpius laudato Martyrologio Britannico Sanctus ille non recensetur. Ex quibus apparet, quam confusa necessario sint, quæ de sanctis Cronanis traduntur; ut jam nemo miretur, tres tantum a prædecessoribus illustratos reperiri; alios vero Prætermissos, vel alto silentio pressos. Nec nobis, licet Mss., ad Sanctos Hiberniæ spectantibus, non destituamur, lucem densissimis illis affundere tenebris datum est. Quantum licuit, hic (quoniam opportunior locus non erat) prædecessorum nostrorum lapsus nonnullos notavimus et partim saltem emendavimus.
Denique ad sanctum Cronanum, cujus memoria ansam huic nostræ diatribæ præbuit, redeuntes, supradictis hæc coronidis instar adjicimus. Ipse Colganus dubitanter tantum Cronano nostro diem XX Februarii, vel XIX Octobris assignat. Antequam enim Sanctos, ex domo Hyfiachriorum oriundos, enumeret, in hunc modum præfatur: Dies autem natales, qua licuit colligere et aliquando conjicere, ex Martyrologio Tamlachtensi, ex Festilogio S. Ængussii, Mariani Gormani, Cathaldi Maguir, Martyrologio Dungallensi designavimus. (Appendix ad vit. S. Colmani c. II, III Feb.). Cum itaque nihil certi quoad diem cultus statuatur, nec præterea aliquid memoria dignum tradendum nobis occurrerit, superest ut clariora et certiora expectemus documenta.
S. Desiderii episcopi fit mentio in solo Greveni Usuardo. Cum nihil prorsus addatur sive quoad Sedem, sive quoad aliud quodvis vitæ adjunctum, autumari licet annuntiationem hanc vel ex errore vel ex negligentia huc irrepsisse: nisi malueris dicere, ob peculiarem forte quamdam Festivitatem aut Translationem vel Elevationem, agi de sancto aliquo Episcopo ejusdem nominis: plures enim occurrunt: puta XI Februarii, XXIII Maji; item XXVII Octobris etc.
Eadnothi seu Eadnochi episcopi Dorcestrensis qui anno 1016 in prælio Essendunensi, dum preces Deo funderet, cæsus est, mendose meminit Usuardi editio Parisien. anni 1521: Eodem die (XVII Oct.) Sancti Eadnochi martyris, episcopi Eboracensium. Exinde, verbis iisdem, Molanus in prima sua editione Lovaniensi anni 1568; sed in secunda et subsequentibus annuntiatio illa omissa est. Constat Molanum in posterioribus Usuardi sui editionibus varia mutasse, alia delevisse, quod scilicet non satis probata essent [Nicéron, T. XXVII, p. 341.] . Eadnothus, enim sive Ednothus, non Eboracensem sed Dorcestrensem, quæ postea Lincolniam translata est, sedem occupavit. Molani auctoritate falsus est Ferrarius in Catalogo generali: Eboraci in Anglia S. Eadnocki episcopi et martyris. Vix emendatior Claudius Castellanus in Martyrologio Gallico: In Anglia sancti Eadnochi (vernacule Esneu) qui Eboraci olim titulo episcopi et martyris colebatur. Eum Eboraci cultum fuisse aliunde non eruerit Castellanus, quam ex Ferrario et Molano; sed certum est primo nullum hujus aut similis nominis episcopum Eboraci sedisse. Nec etiam hujus nominis præsul Eboracensis occurrit ullus sive apud Goswinum [De Præsulibus angliæ commentarius.] , sive in Monastico Anglicano ubi illius Sedis archiepiscopi recensentur [T. VI, p. 1172 et 1173.] . Deinde Eadnothus Dorcestrensis, licet ob pietatem sit laudandus, ut mox patebit, in Martyrologiis Anglicanis et in Catalogo SS. amplissimo quem ex tabulis ecclesiarum Angliæ editis et Mss. concinnavit Harris Nicolas [The Chronology of Hisiory, 2da edit. 1838, p. 132.] , nusquam occurrit, sicut nec in quovis præcedentium operis Bollandiani tomorum, nec etiam in vere erudito Martyrologio Britannico [A Memorial of antient British piety, or, a British Martyrology, London 1761.] , cujus tamen auctor sibi proposuit brevem dare notitiam omnium Britannorum, qui ab antiquo ut Sancti cultum habuerunt, vel aliunde ob peculiarem suam sanctitatem seu pietatem innotuerunt. Addit præterea viros sive in Scotia sive in Hibernia virtute et sanctimonia insignes. Cæterum profitetur usum se esse Martyrologio Joannis Wilson, varia tamen castigando, plurima addendo. Qui Belini editionem Usuardinam Parisiis anno 1521 auctiorem dederunt, sua de Eadnocho ex mendosis Chronicorum Angliæ exemplaribus excerpserint. Florentius Wigorniensis ad an. 1016 de his qui in prælio apud Assendun vel Essendun ceciderunt: Eadnothus quoque Lindicolinensis (rectius Dorcestrensis) episcopus, Ramesiensis quondam præpositus et Wulfius abbas (Rameseiensis) qui ad exorandum Deum pro milite bellum agente convenerant, interfecti sunt. Westmonasteriensis quidem ad eumdem annum scribit pugnam factam esse in festo S. Lucæ, XVIII Octobris; sed in Libello de Anniversariis in ecclesia Ramesiensi observatis [Monasticon Anglecanum, t. II, p. 566.] hæc leguntur: Quarto decimo Cal. Novemb. id est XIX Oct. obiit dominus Eadnothus episcopus, primus abbas hujus loci qui attulit huc S. Ivonem et Wulsin. abb. id est Wulsinum abbat. alias Wulfium, qui simul cum Eadnotho occisus est. Eadnothi corpus quando a loco prælii Rameseiam deserebatur, a monachis Eliensibus retentum est. Quocirca in Historia Eliensi habes integrum caput XIII libri II. De Ædnodo Pontifice [Gale, Scriptor., t. XV. p. 497.] , ibique breviter, sed magnifice ejus laudibus celebratis, ista de morte et translatione adjiciuntur: Tandem vero Martyris gloria pro gloriosa conversatione decorandus, in bello, quod fuit inter Ædmundum regem, et Canutum apud Assandun, dum missam cantaret, a Danis Canuti sociis prius dextera propter annulum amputata, deinde toto corpore scisso, interfectus est cum abbate Wlfio, qui, secundum chronicam, ad adorandum Dominum pro milite bellum agente convenerant. Hujus (Ædnodi scilicet, sive Eadnothi) corpus cum ad hanc Elyensem Ecclesiam a suis fuisset allatum, ut confestim hinc ad Rameseiam, ubi abbas fuerat, deferretur, Ælfgarus vir Sanctus qui tunc temporis relicto Helmanensi episcopatu hic ex toto se dederat, corpus illud ad augendam loci hujus dignitatem inebriatis custodibus in secreto loco sepelivit, tum quia illum sanctas nostras (ædes, vel aliud simile supplendum videtur) valde dilexisse cognoverat, tum quia Martyrem eum esse credebat. Qui et ipse de veteri sepultura inter alios translatus, magno nobis honori habetur. Passus est anno ab incarnatione Domini millesimo sexto decimo et fuit in diebus Ædelredi et Ædmundi regum temporibus. In Historia Ramesiensi similiter Ædnothus, ut ibi appellatur, diversis locis laudibus effertur [Gale, l. c., p. 385 et seqq.] , et ubi de corpore retento a monachis Eliensibus, fuerunt fratres quidam illius Ecclesiæ Eliensis, inquit scriptor, qui ipsa nocte, qua ad Eliense monasterium delatum est, lumen cœlitum divinitus super defuncti feretrum asserunt micuisse, cujus assertionis fide, domesticam familiam ad tollendum corpus animabant. Raro siquidem alicujus affectio alienæ unquam utilitati fuit quam suæ propensior, et idcirco venerabilis viri Reliquias nobis, dum sibi consulunt, invidebant; sed quia super horum certitudine vacillamus, nutantem opinionem, quam fama dubia serit, confirmare non audemus. Ex quibus omnibus et ex iis quæ de Martyrologiis dicta sunt, si eruitur de miraculis et cultu Eadnothi Dorcestrensis episcopi non plene constare, conficietur simul eum sibi amplum locum inter Prætermissos vindicare. In episcopatu successit Ethericus et anno 1034 alter Eadnothus junior dictus, quem nonnulli a seniore, de quo agimus, non distinxerunt, præsertim cum uterque, sicut et Ethericus, ex eodem Ramesiensi cœnobio prodierunt. De seniore in Registro Ramesiensi legitur [Monast. Angl. l. c., p. 379.] , eum per annos 22 prioratum gessisse, abbatem electum anno 993 post obitum Ailwini fundatoris, episcopum vero Dorcestrensem anno 1008 et demum anno 1016, ut dictum supra, in Essendunensi prælio fuisse occisum.
Beata Elizabeta Spalbecana (a Spaelbeeck), Sanctimonialis Herkenrodensis cœnobii, primo lapide ab Hasseleto, Leodiensis provinciæ (nunc diœceseos tantum, provinciæ vero Limburgicæ in Belgio). Ita Hugo Menardus in Appendice Altera. In Gynecæo Arturi memoratur ad hunc diem XIX Octobris; item in Fiseno nostro et Kalendariis Cisterciensibus. Meditationi, inquit Arturus, Passionis Christi sic addicta erat, ut et illius stigmata (ut fertur)in suo corpore tulerit impressa. Abstinentiæ haud vulgaris fuit. Obiit post medium sæculum decimum tertium. Nullæ illius noscuntur reliquiæ, nec icones videntur in sacris ædibus, nec alia cultus liturgici seu ecclesiastici deprehenduntur vestigia. In populo viget ejus memoria die præcipue XIX Novembris, quo etiam occurrit in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Molani. Forte (vix ulla tamen affulget spes) præfato die licebit ejus vitam dare.
B. Franciscus de Yeppes Ord. Minor. Toleti, confessor, dono orationis sublimis, apud Arturum.
Servus Dei Jacobus Graffius seu ut Bucelinus habet [Benedictus redivivus, p. 130.] de Graffiis notatur in Calendario ecclesiastico Sanctorum Ord. S. Benedicti, edito, ad finem sæculi XVIII a monacho Insulæ Danubii (Donauwerd). Bucelinus, loco cit. dicit solum: Floret in Italia Jacobus de Graffiis nobilis Capuanus. Unde vel inter Prætermissos vix nominari meretur.
B. Leo Lechensis Celentiæ in Apulea, confessor Ord. Minorum, apud Arturum.
B. Ludovica a Vingtimillio, vidua, Tertiaria Ord. Minor. Catanæ in Sicilia, obiit hac die 1619. Arturus in Gynecæo.
S. Maximi meminit Castellanus in Supplemento, quem Martyrem Episcopiensem vocat. Est autem Episcopium urbs in Sabinis, vernacule Vescovo seu Vescovo di Sabina. Non putem diversum esse a S. Maximo Aquilano, cujus Acta, inferius hac die illustrata, vide.
S. Milonius memoratur hac die in Hagiologio Italico et apud Ughellum. Hic [Italiæ Sacræ t. I, col. 1024.] inter Episcopos Nepesinos secundo loco numerat sanctum Milonium. Primus fuit sanctus Romanus, martyrio coronanatus anno Christi LI. Tertius, nomine Eulalius, mortuus dicitur versus annum CCCCXX. Inter utrumque habetur itaque intercapedo trium fere sæculorum, quibus alius sedi Nepesinæ haud reperitur præfuisse præter Milonium, de quo hæc apud laudatum Ughellum leguntur: Sanctus Milonius episcopus Nepesinus et martyr, cujus Reliquiæ anno 1116 reconditæ fuerunt in ecclesia Prænestina sub altari sancti Agapiti per Cononem Episcopum Prænestinum, ut ex marmorea Inscriptione visitur. Hæc porro Inscriptio ita sonat apud Suaresium: Anno Dominicæ Incarnationis millesimo CXVI, XVIII Kal. Febr. Indict. X dedicatum est altare et crypta S. Agapiti Martyris, per domnum Cononem Prænestinum episcopum; in quo videlicet altari requiescunt corpora SS. Martt. Agapiti, Gordiani et Abundii, et reconditæ sunt Reliquiæ SS. Mart, Miliani et Nymphæ [Præneste antiqua, lib. I, cap. XII.] . Differt ergo in Inscriptione nomen; loco Melonii legitur Milianus. Diserte etiam affirmat Suaresius [Ibid., lib. II, cap. XII.] hunc ab illo diversum esse: Cuno, inquit, seu Cono altare atque cryptam sancti Agapiti dedicavit, recondiditque Reliquias sanctorum Martyrum Miliani et Nymphæ, non (ut legit Ughellus) Miliani episcopi Nepesini. Præterea nuspiam reperitur mentio de cultu. Nec memoratur a Ferrario in Catalogo SS. Italiæ, nec a quovis alio Martyrologo.
S. Pelagius M. Antiochiæ memoratur in Hieronymianis et Parisiensi. De illo agimus hac die in Actis SS. Beronici Pelagiæ etc.
Petrus Calaber, Conf. Ordinis Minorum, notatur in Arturo et Menologio Franciscano Hueberi. Provinciatus Calabriæ munere præclarissime functus, sanctitate celeberrimus exstitit. Constans et fundata opinio est, hunc esse, Pierium, D. Francisci socium, Cutronensis cœnobii extructorem, cujus corpus honorifice asservatur in marmoreo sepulcro, effundebatque pretiosum liquorem, ab incolis Manna dictum, morbis, vulneribus medendis efficacissimum, donec a maleferiato improbe aliquando usurpatum, emanare cessavit. Multa referebantur hujus pii viri miracula, quorum descriptio in incendio Catanzarensis cœnobii periit. Hæc Hueberus. Non constat de cultu, ni malueris dicere constare de non cultu.
S. Pelagiæ, Pœnitentis in monte Oliveti meminit Rabanus Maurus in suo Martyrologio. Confer ad hunc diem XIX Octobris acta SS. Beronici, Pelagiæ etc.
B. Vitalis Albanensis in Apulia, Ordinis Minorum, Confessor, apud laudatos Arthurum et Hueberum. Vixit anno 1460.
S. Udelinæ, Scotorum reginæ et Martyris fit mentio in Gynecæo Arthuri; quam tradunt Eugenii I, a Maximo imperii invasore et tyranno occisi, uxorem exstitisse, circa annum 382 [Confer Joannem Leslæum Ep. Roffensem, p. 119 et seqq.] . Hunterus, in tractatu suo de sanctis feminis Scotis, testatur se vidisse Coloniæ Agrippinæ pervetustum monumentum hujus sanctæ Reginæ. Sic etiam Camerarius, hac die, lib. III de Scotorum pietate et Sanctis regni Scotici cap. IV. Cum tamen Martyrologorum nullus S. Udelinæ memoriam celebret, nec uspiam ejus cultus deprehenderimus vestigia, non est cur plura hic disseramus.
Dedicatio ecclesiæ Mindoniensis notatur ad hunc diem in codice Ms. Bollandi nostri ex Ferrarii Catalogo Generali. Et re ruidem vera hic ad hunc diem ita habet: Mindone Dedicatio ecclesiæ cathedralis. Est autem Memdon seu Mindonea vel Mindonium, vernacule Mondoñedo, urbs Hispaniæ, in Gallæcia, episcopalis, sub archiepiscopo Compostellano, Bretoniæ urbi proximæ excisæ subrogata inter Lucum 9 et Ribadium 5 leucis. Ita Baudrand [Novum Lexicon Geographicum. Item Bruzen de la Martinière, Dictionn. Géograph.] . Confer de sede Mindoniensi Florez [España Sagrada, t. XVIII.] . Hæc Britonia primum translata fuit Dumium [Ibid. Tract., LVIII, cap. III et IV. p. 11 — 27.] . Deinde Adefonsus III rex Dumiensem prope Bracaram diœcesim Ecclesiæ donavit Minduniensi, Era hispanica 915, anno 877. Ita ex Instrumento [Ibid. in Appendicibus, p. 313.] . Hinc etiam in Titulo Voluminis XVIII posuit Florez: De Ecclesiis Britoniensi et Dumiensi inclusis præsenti Ecclesiæ Mindoniensi. Cæterum apud laudatum scriptorem nullam Dedicationis reperio mentionem. Meminit tantum Consecrationis majoris altaris factæ XXII Augusti 1462 a Frederico de Guzman: Dominica die sequenti Dñs Fredericus de Guzman Mindon. Eps. prædictus consecravit altare majus ejusdem Ecclesiæ B. Mariæ Villæmajoris etc. [Ibid. Tract. LIX, cap. IX, p. 208.] . Nec hujus Consecrationis occurrit apud nos mentio ad mox dictam diem.
Urbini celebratur Dedicatio majoris ecclesiæ, ut constat ex Tabulis, inquit Ferrarius in Annotatis ad Catal. Gen., ipsius ecclesiæ Urbinatis, quæ nunc metropolitana est.
Dedicatio duplex hac die recolitur in Kalendario seu Martyrologio Cisterciensi: altera B. Mariæ de Valcellis; altera Regalis Montis in agro Bellovacensi.
Dedicationis ecclesiæ Servorum B. Mariæ, sub titulo Annuntiationis Parisiis meminit hodie Castellanus in Supplemento [P. 1190.] . Porro Servitæ seu Regulares Servi B. Mariæ Parisiis vulgo dicebantur, ex vesta sua, albi mantelli (Blancs-Manteaux) quo item nomine vocabantur et eorum domus et platea, in qua hæc sita erat. Cæterum domus illa anno 1298 in manus venit Guillelmitarum, et anno 1618 Benedictinorum Cluniacensium, ac tandem Congregationis S. Mauri, qui licet nigri nihilominus Albi Mantelli audiebant [Dictionnaire de Trévoux. Edit. Paris. 1771. Verbo: Blancs-Manteaux.] .
Festum Reliquiarum ecclesiæ Eboracensis memoratur hac die apud Harris Nicolas [Chronology of history, p. 113.] in Calendario Romano et Ecclesiastico, quod compositum fuisse putatur a D. Lingard ex Missalibus Sarisburiensi, Eboracensi et Dunelmensi; item ex Martyrologio Anglicano anni 1640 et ex Capegravio [Ibid., p. 97 et 98.] .
S. Acca Episcopus et Confessor Hagustaldiæ in Northumbria ad hunc diem refertur in Notis Mss. prædecessorum nostrorum, juxta Simeonem Dunelmensem pag. 101 lin. 5 [Apud Twysden.] . Ast inadvertenter hæc notavit Bollandus noster. Nam a Simeone Dunelm. loc. cit. dicitur S. Acca obiisse XX Octobris seu XIII Calendas Novembris, ut jam dictum est ad diem XIX Februarii, ubi inter Prætermissos mentio habetur S. Accæ ex Martyrologio Anglicano Joannis Wilsoni, quem secuti sunt Ferrarius et Colganus, et nostra ætate Harris Nicolas in Calendario Sanctorum Alphabetico [The Chronology of history, p. 132. Edit. London. 1838.] . Acta dabimus sequenti die	XX Octobris
S. Nicea mater S. Proculi ad hanc diem Puteolis assignatur ab Arturo, secuto Petrum de Natalibus aliosque. Examinari poterit an nomen istud ortum sit ex vocabulo Nicea, civitate Bithyniæ, ad diem quo Hieronymiani codices Puteolis et Niceæ S. Proculum memorant	XXI Octobris.
S. Theudericus, abbas, Viennæ in Galliis. Illius meminere Ferrarius in Catalogo Generali, item Saussaius in Martyrologio Gallicano: ast in Romano ejus Depositio celebratur	XXIX Octobris.
Divione Translatio sacratissimi corporis beati Benigni, presbyteri et Martyris, Burgundiæ Apostoli, celebratur apud Saussaium. Ejus Acta dabuntur 1a Novembris, quo die in Martyrologio Romano ejus recensetur memoria	I Novembris.
Translatio S. Willebrordi Epternaci memoratur in Benedictinis, uti et in Ferrario, Canisio, Usuardi Auctariis. Locus erit de hac desserendi in Actis S. Episcopi	VII Novembris.
Dedicatio (ἐγκαινία) S. Tryphonis in ecclesia Apostolica S. Ap. et Ev. Joannis prope magnam ecclesiam id est S. Sophiæ Constantinopolitanæ. Ita in Synaxario Sirmundi. Tryphonem, ait Morcelli [Kalendarium ecclesiæ Constantinopol., t. II, p. 52. Edit Romæ 1788.] , latini colunt IV Idus Novembris, at græci omnibus in fastis hoc die, nempe 10 Februarii, quo etiam a nobis inter Prætermissos memoratur remittiturque ad	X Novembris.
S. Amphilochius, Episcopus Iconii in Lycaonia, commilito Sanctorum Patrum Basilii Magni, Gregorii Theologi et Gregorii Nysseni. Notatur hac die ejus Commemoratio, in Menologio græcorum, curante Cardinali Albano, Romæ, græce et latine edito 1727. Ejus Acta dabimus nono Kalendas Decembris, quo die festiva ejus memoria celebratur in Martyrologio Romano	XXIII Novembris.
S. Columbani depositio Turonis memoratur in Auctariis Bedæ et Usuardi: ille Abbatem vocat; hic abbatem quidem, sed inferius etiam Episcopum Turonensem, quibus verbis subjungit Sollerius noster: neque sic notus. Forte agitur de festivitate quadam S. Columbani, Abbatis Bobiensis; quod quidem elucidandum erit ubi hujus Acta recurrent	XXI Novembris.
S. Folquini Episcopi meminit Grevenus. De eo agendum erit XIV mensis Decembris, quo die, teste Molano aliisque, celebratur in Monasterio Sithiu, Transitus beati Folquini Morinorum Episcopi, cujus vitæ et sanctitatis meritum commendat abyssus vehemens aquarum, una nocte, flante austro, congelata ad ejus corporis transitum.	XIV Decembris.
Modesti, Episcopi Hierosolymitani memoria occurrit ad hunc diem in Synaxario Sirmundi. Per annos XXI, ait Papebrochius [Act. SS., t. III Maii. In Patriarchis Hierosol., p. XXXI.] , partim vicarius, partim patriarcha. In Menæis colitur	XVI Decembris.
Turonis Revelatio sancti Gratiani, Metropolis illius primi Pontificis. Ita Saussaius. De sancto Gratiano agendum erit cum Martyrologio Romano	XVIII Decembris.
SS. Altinus (alibi Altitus) Eodaldus (al. Totaldus) et Serotinus MM. Priores duo celebrantur in Auctariis quibusdam Usuardi; omnes tres nominantur in Martyrologio Petri Canisii, germanice edito. Cum Socii fuerint SS. Saviniani et Potentiani, de eis agendum erit	XXXI Decembris.
SS. Savinianus, Potentianus et Socii MM. celebrantur apud Senonas in Auctariis Bedæ, Usuardi; item apud Ferrarium, Galesinium etc. In codice Usuardino Tornacensi sic legitur: Ipso die (19 Oct.) Festivitas seu Translatio beatorum Martyrum Saviniani et Potentiani sociorumque eorum. Horum festivitas dum ab antiquis temporibus ageretur pridie Kalendarum Januariarum, transmutata est a Patribus, XIV Kalendarum Novembrium, eo quod ipso (anno 1026 vel 1030) die translata sunt corpora eorum et angelicæ voces in cœlo sunt auditæ, sicut in Translatione eorum sacra legitur. Ideo et hic venerabilior habetur eorum solemnitas, quo et eorum corpora sancta honestius sunt tumulata. Nihilominus eorum Acta in diem pridie Kal. Jan. rejecimus, quo die eorum memoria celebratur in Martyrologio Romano	XXXI Decembris.

DE SS. PTOLEMÆO, LUCIO ET ALTERO SOCIO MARTYRIBUS.

VERSUS ANNUM 165

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Ptolemæus, Martyr Romæ (S.)
Lucius, Martyr Romæ (S.)
Socius Martyr Romæ (S.)

B. B.

§ I. Acta ex S. Justino et Martyrologiis. De duplici S. Justini Apologia. Posterior, quæ coincidit cum anno martyrii SS. Ptolemæi et Lucii, oblata fuit Marco Aurelio.

[Acta ex S. Justini Apologia desumpta.] Ruinartius in Admonitione prævia ad Acta illa [Acta primorum martyrum sincera et selecta, p. 52. Edit. Amstelædam. 1713.] , inutile esset, inquit, de istius narrationis sinceritate vel auctoritate fusius disserere, cum lectorem monuisse sufficiat eam desumptam esse ex sancti Justini Martyris Apologia prima, quam secundam debere appellari eruditi consentiunt, utpote quæ post alteram, et paulo ante ipsius Justini passionem conscripta est. Et inferius. Ptolemæi ac ejus Sociorum memoriam celebrant vulgata Martyrologia Usuardi, Adonis, Notkeri cum Romano duplici, Rosweydi scilicet (quod Romanum parvum dici solet) et Baronii ad diem XIX Octobris.

[2] [Martyrologia non omnimode concordantia. Ado.] Cum in Martyrologiis illis quædam emendanda occurrant, non abs re erit præcipua ex iis hic adscribere, initium ducentes ab Adone, qui ad XIV Kalendas Octobris hæc habet: Item ipsa die, beati Ptolemæi, sed et beati Lucii Martyrum. Qui beatus Ptolemæus, comprehensus a quodam centurione, interrogatur si Christianus esset. Hoc Ptolemæus tamquam amator veritatis, nequaquam gloriam suæ professionis occultans, percontanti, Christianum se esse confessus est. Hunc continuo centurio in vincula conjecit, et multo tempore squalore carceris maceratum, ad ultimum Urbicio judici obtulit. A quo simili modo hoc solum interrogatus est, si esset Christianus: qui rursum tanti boni sibi conscius, divinam religionem præ se tulit, et de Christi magisterio ac totius boni institutionibus publica confessione testatus est. Qui enim negat quod est, sine dubio culpabile judicat esse quod negat. Continuo ergo post confessionem ab Urbicio duci jubetur. Lucius autem quidam Christianus vir videns tam temere latam sententiam, ait ad Urbicium: quid, quæso, causa est, quod neque adulterum, neque corruptorem aut homicidam, vel latronem raptoremve, aut alterius cujuslibet facinoris reum, sed tantum pro nomine Christiano, quod hoc se vocabulo confessus est nuncupari, ad mortem hominem duci præcepisti? Non sunt hæc digna pio imperatore, nec sapientissimo puero, filio ejus, neque sacro senatu, quæ agis Urbici. At ille nihil aliud inquirens, ait ad Lucium: videris mihi et tu Christianus esse. Cumque Lucius respondisset, hoc plane sum; etiam ipsum duci jussit ad mortem. Ille, gratias, inquit, ago, quod me nequissimis dominis absolutum, ad bonum et optimum Patrem et Regem omnium Dominum remittis. Sed et Tertius quidam, pari modo libertate usus, pari quoque sententia punitus est. Passi sunt autem sub Antonino cognomento Pio et filio ejus, hi beati Martyres et sepulti apud Alexandriam metropolim Ægypti.

[3] [Sphalmata Adonis notantur.] Hæc, more suo, Ado valde prolixe, secutus S. Justinum, quædam etiam de suo addens. Hujus Martyrologium Romæ editum anno 1745 opera et studio Dominici Georgii, ad hunc diem [Pag. 536.] , sequentem adjectam habet notam: Ptolemæus et Lucius Martyres coluntur hac die ab auctore Romani parvi (de hoc Martyrologio vide Sollerium in Præfatione ad Usuardum [Cap. 2. pag. XX – XXXVIII.] ) his verbis: Et Ptolemæi, qui a quodam centurione Urbicio judici traditur; et Lucii ac Tertii simul decollatorum qui Alexandriæ sepulti sunt. Fuse de his Ado noster, qui tamen, ut animadvertit Sollerius, in eo errat, quod his Martyribus socium addat, cui nomen Tertius qui in Eusebio lib. IV cap. XVIII tertius quidem ordine est, sed anonymus; præterea quod sub Antonino Pio, hos martyres narret, et Alexandriæ, Ægypti metropoli sepultos, cum Romæ et sub M. Aurelio passi sint. Ita Dominicus Georgius, addens præterea de his martyribus agere etiam ex Adone Martyrologium Fuldense.

[4] [Usuardus; in quo discrepet ab Adone.] Usuardus, ut assolet, contracto Adonis encomio, ita ponit: Apud Alexandriam Ægypti metropolim, natalis sanctorum Martyrum Ptolemæi et Lucii, sub Antonino cognomento Pio; quorum prior multo tempore squalore carceris maceratus, et ad ultimum cum de Christi magisterio publica confessione testaretur, jussus est duci ad mortem. Sequens quoque, cum se Christianum liberrime fateretur, similem sententiam excepit. Differt tum ab Adone tum a Romano parvo Usuardus, quod hic de duobus tantum agat martyribus, Ptolemæo et Lucio, omittens tertium illum anonymum, de quo in prioribus fit memoria. Notat in hunc Usuardi locum Sollerius [Martyrol. Usuardi, p. 611.] diversimode apud antiquiores scribi nomen Phtolomei, puta, Phtolomei, Tholomei, Ptolomæi etc. Nos, inquit, plerorumque codicum simplicem inflexionem secuti sumus, quamvis putemus legendum Ptolemæi. Postremam proinde hanc nos secuti sumus lectionem, hac insuper ducti ratione, quod modus hic scribendi, ita invaluerit, ut qui alium adhiberet, singularitatis notam vix effugeret.

[5] [Observatio Sollerii, castigantis encomium Usuardi.] Deinde hanc ponit Sollerius Observationem. Ut superius non semel apud viros harum rerum peritos, in confesso esse diximus, auctorem (Martyrologii) Romani parvi, præcipue ex Rufini Eusebio, Martyrologium suum compilasse, ita id hodie manifeste patet, dum de Ptolemæo et Sociis ita habet: Et Ptolemæi, qui a quodam centurione Urbicio judici traditur, et Lucii ac Tertii simul decollatorum, qui Alexandriæ sepulti sunt. Hæc certe, si ultimas particulas excipias, ex Eusebii lib. IV cap. 17 evidenter desumpta sunt, et ex eodem loco ab Adone ampliata, servatis duobus, quæ in citatis verbis omnino displicent. Primum est, quod Tertius pro nomine proprio accipi videatur… Alterum, quod Alexandriæ sepulti dicantur, quos Romæ passos esse constat ex historiæ hujus fonte, Justini (scilicet) apologetico, apud Halloix pag. 48. Adjunxit præterea (Ado) Viennensis Martyrologus, passos esse sub Antonino, cognomento Pio: at liquet, inquit Halloix, in notis pag. 361, hæc accidisse sub Marco Antonino Philosopho, Pii filio. Erratum primum de Tertio evitavit (seu potius prætermisit) noster (Usuardus), sed in turpius labitur, dum Annuntiationem incipit: Apud Alexandriam Ægypti metropolim, quod nec in Adone nec alibi reperit, nisi forte bona fide supposuerit, ibi passos martyres, ubi sepultos inveniebat. Non diffitebor tamen martyrii locum apud Eusebium satis dubium relinqui, imo ex toto contextu ansam præberi, ut alibi, et præsertim Alexandriæ, Ptolemæus et Socii passi intelligantur; verum hæc omnia in Romano moderno, ex ipsa Justini Apologia rectissime castigavit Baronius.

[6] [Martyrologium Romanum, cum notatione Baronii.] Et re quidem vera hodie in dicto Martyrologio ponitur in hunc modum: Romæ natalis sanctorum Martyrum Ptolemæi et Lucii sub Marco Antonino: quorum prior, ut scribit Justinus Martyr, cum impudicam mulierem ad fidem Christi convertisset, et castitatem colere docuisset, ab impuro viro apud Præfectum Urbicium accusatus, multo tempore squalore carceris maceratus est, et ad ultimum cum de Christi magisterio publica confessione testaretur, jussus est duci ad mortem. Lucius quoque cum Urbicii sententiam improbaret, et se Christianum libere fateretur, similem sententiam excepit: quibus et alius tertius adjunctus est, qui etiam eodem supplicio damnatus fuit. Hic vero notat Baronius: Ptolemæi et Lucii. De his hac die Beda, Usuardus, Ado et alii recentiores, qui dum habent eos passos esse Alexandriæ, errare noscuntur: nam S. Justinus Martyr, qui in oratione ad Senatum Romanum eorum martyrium narrat, eosdem Romæ coronatos esse demonstrat. De his item Eusebius lib. IV, cap. XVI (lege XVII) Nicephorus lib. III, cap. XXXIII, ac cæteri omnes ex Justini auctoritate. Atque hæc in Martyrologio Baronii ad diem XIX Octobris, notatione 1. Hic obiter animadvertamus emendatiores Bedani Martyrologii editiones nullam facere horum Sanctorum mentionem nec in textu Bedæ, qui ad hunc diem vacat, nec in Auctariis quæ communiter Floro tribuuntur [Vide Acta SS., t. II Martii. Ubi ab initio habetur Bedæ Martyrologium ab Henschenio et Papebrochio editum.] . Ubi Baronius nomina SS. Ptolemæi et sociorum apud Bedam legerit, ignoro, nec operæ pretium est inquirere [Confer Acta S. Aquilini, hoc ipso tomo et die XIX Octobris. Comm. præv., n. 19.] .

[7] [Romæ passi sunt SS. Ptolemæus. Lucius et alter, cujus nomen ignoratur.] Ex hactenus dictis colligimus, primum omnes melioris notæ criticos in eo concordare, martyrium Romæ contigisse; secundo tertium Ptolemæi et Lucii socium nomine ignotum esse. Posterius evidenter habetur ex verbis Eusebii [Historia Ecclesiastica, lib. IV, cap. XVII. Ex editione Valesii.] : καὶ ἄλλος δὲ τρίτος ἐπελθῶν κολασθῆναι προσετιμήθη et alius tertius accedens eodem supplicio addictus est. In textu seu phrasi græca, ne unus quidem apex reperitur qui vel minimum indicet hic agi de martyre cui nomen Tertius, voces καὶ ἄλλος δὲ τρίτος ἔπελθῶν manifeste indicant ordinem passionis, non vero nomen patientis. Quod autem Romæ et non Alexandriæ passi sint, efficitur ex S. Justino, qui martyrii hujus narrationem habet primigeniam, ex quo et ipsi nata occasio est, ut mox dicemus, secundam suam seu Breviorem conscribendi Apologiam, quam ita orditur. Quæ heri et proximis diebus in urbe vestra, o Romani, sub Urbicio (Οὐρβίκου Urbico) accidere, et quæ ubique locorum similiter, citra rationem omnem a Præsidibus fiunt, necessitatem hanc mihi imposuere, ut pro nobis, qui eisdem vobiscum affectionibus, perpessionibusque obnoxii, et (quamvis id ignoretis et propter earum quæ habentur dignitatum splendorem nolitis) fratres vestri sumus, orationem hanc componerem. Et paucis interjectis ita prosequitur: Ut autem causa tota quæ sub Urbicio est acta, manifesta sit, rem ipsam exponam. Mulier quædam et reliqua narratio martyrii quam integram infra damus. Nullum itaque dubium, quin Romæ passi sint, modo sua stet Justino fides, qui, utpote testis ocularis, non facile recusabitur.

[8] [Occasione hujus martyrii scripsit Justinus Apologiam;] Cum vero scribat Justinus se ad hunc suum apologeticum sermonem suscipiendum præ cæteris impulsum fuisse crudelitate quam adhibuerat Urbicius in sanctos Martyres Ptolemæum et Lucium, sequitur hanc ejus scriptionem cum illorum morte coincidere; ac proinde noto tempore quo illa edita est, noscetur et tempus quo martyrium illud contigit. Hic itaque inquirenda veniunt quæ ad hanc Justini Apologiam pertinent; tanto magis quod non paucæ circa illam motæ fuerint difficultates, idque a viris eruditione præstantissimis, inter quos numeratur Papebrochius noster ad XIII Aprilis, ubi Acta sancti Justini illustravit [Acta SS., t. II April., p. 104 – 119.] .

[9] [circa quam, ut tempus martyrii statuatur, tria examinanda:] Primum inquiremus an una tantum, an vero duæ vel etiam tres numerandæ sint sancti Justini Apologiæ; tum an illa, quæ brevior est, ætate præcedat longiorem; tandem cui imperatorum inscripta hæc brevior sit, an Tito Antonino Pio, ut placuit Henrico Valesio, an vero Marco Aurelio, quod hodie communiter ab eruditis tenetur. His nempe elucidatis, facilis sternetur via ad tempus martyrii determinandum.

[10] [An unam tantum, an vero duas vel etiam plures Justinus scripserit Apologias.] Ad primum quod attinet: Ullam omnino genuinam Justini Apologiam superesse, negabat Harduinus, ab Dupin aliisque jam refutatus. Sic quoque Scaligeri opinionem (in Animadversionibus Eusebian. p. 201) Apologiam secundam non amplius exstare Kortholdus in libro de Persecutionibus ecclesiæ primitivæ veterumque martyrum Cruciatibus… copiose examinavit et rejecit. Henr. quoque Valesius… Scaligerum longe falli docet. Ita Harles [Bibliot, græca Fabricii, t. VII, p. 55, nota h. Edit. Hamburgi 1801.] . Cæterum nullum esse hodie putem eruditorum, qui neget genuina esse sancti Justini scripta quæ in omnibus ejusdem operum editionibus nomine Apologiarum veniunt. Ast dissentiunt in eo quod quidam velint Breviorem, quæ ab his incipit verbis: Quæ heri et proximis diebus in urbe vestra, o Romani, præfationem esse ad alteram longiorem, ita ut ex duabus illis elucubrationibus una tantum efficiatur Apologia. Atque hæc est opinio Papebrochii, qui in Commentario prævio ad Acta sancti Justini [T. II Apr., p. 106, n. 13.] : Præfatio, inquit, seu inductio quædam est ad imperatoris, senatus populique animos præparandos, expositione injustissimæ actionis contra Christianos exercitæ, cujus occasione orationem Apologeticam scripsit. Quod quidem sibi, ait Harles [Ubi supra.] , non aliis persuasit Dan. Papebrochius.

[11] [Duas scripsisse Justinum, deserte tradit Eusebius,] Et re quidem vera, duas a Justino conscriptas Apologias diserte asserit Eusebius; postquam enim dixisset [Histor. Ecclesiast., lib. IV, cap. XI.] : Idem porro Justinus, præter opuscula, quæ adversus gentiles doctissime elaboravit, alios etiam libros, qui fidei nostræ defensionem continent (καὶ ἑτέρους λόγους ὑπὲρ τῆς ἡμετέρας πίστεως ἀπολογίαν ἔχοντας) imperatori Antonino cognomento Pio et senatui romano nuncupavit; scribit ibidem [cap. XVI.] : Iisdem temporibus et Justinus, cujus supra mentionem fecimus, cum alterum δεύτερον librum pro fidei nostræ defensione imperatoribus supra memoratis obtulisset; et iterum [Cap. XVII.] : Idem porro Justinus aliorum quoque, qui paulo ante ipsum martyrio perfuncti erant, in priori Apologetico ἐν τῇ προτέρᾳ ἀπολογίᾳ mentionem facit his verbis. Itaque non potest ullum remanere dubium quin Eusebius duas agnoverit Justini Apologias diverso tempore imperatoribus oblatas.

[12] [item S. Hieronymus aliique.] Eusebio consonat sanctus Hieronymus in Catalogo Scriptorum ecclesiasticorum [Oper., t. IV, part. II, p. 110. Catalogi, n. XXIII. Edit. Martianay, Paris. 1706.] . Justinus Philosophus … pro religione Christi plurimum laboravit, in tantum ut Antonino quoque Pio et filiis ejus et senatui librum contra gentes scriptum daret, ignominiamque crucis non erubesceret, et alium librum successoribus ejusdem Antonini, M. Antonino Vero et L. Aurelio Commodo. Sic etiam Photius in Bibliotheca. Porro quatuor, inquit, adversus gentes composuit (Justinus) tractatus; quorum primum Antonino cognomento Pio, filiisque ipsius ac Senatui obtulit. Alterum similiter, ejus successoribus. In tertio autem de natura dæmonum disseruit. Quartus denique similiter contra gentes conscriptus, Elenchus inscriptionem habet [Bibliotheca Photii, n. CXXV, p. 303. Edit. Rothomagi 1653.] . Quotquot inter veteres de rebus ecclesiasticis illius epochæ tractarunt, similiter duas Justini commemorant Apologias, quæ propterea etiam in omnibus hujus sancti Martyris editionibus sub nomine primæ et secundæ veniunt. Nec omnimodo dissentit Papebrochius noster, qui et ipse duas a Justino conscriptas apologias fatetur, ast alteram vult constare ex duabus quasi partibus præfatione scilicet et apologia proprie dicta; alteram negat ad nos pervenisse, imo umquam publici juris fuisse factam: ait enim [T. II Aprilis, loc. cit. Comm. præv., n. 14.] : Gratis assumitur a Valesio, Eusebium non habuisse aliam causam differendi martyrium sancti Justini ad Antonini Veri et Aurelii Commodi tempora, quam quod sibi falso persuasisset iisdem imperatoribus obtulisse Justinum alterum librum pro fidei nostræ defensione.

[13] [Papebrochius ex illis duabus unam facit; alteram ad nos pervenisse negat;] Hoc siquidem vere fecit (nam quomodo in facto tam recenti ita cæcutivissent Eusebius atque Hieronymus et omnes post secuti scriptores?) Sed secundus liber non eodem quo primus exceptus favore atque successu, vel suppressus a gentilibus principibus est, neque permissus vulgari, vel certe hodie nusquam exstat, quæ est Scaligeri in Animadversion. Eusebianis pag. 201 opinio. Quod fuerit suppressus suadet altum de eo apud antiquos silentium, quorum nemo invenitur aliquid ex Justini apologiis citasse, quod in prima Oratione, aut ea quam diximus ad ipsam Præfatione, non reperiatur. Eusebius autem non tantum pro una eademque Apologia prima, accipit Præfationem et Orationem, quando cap. XVI ex dicta Præfatione insignem contra Crescentem Cynicum adducit locum, ἐν τῇ δεδηλωμένῃ ἀπολογίᾳ legendum; sed etiam insinuare videtur, solam primam Apologiam prodiisse in publicum.

[14] [atque in hunc sensum interpretatnr Eusebium.] Quid enim est δεδηλωμένη? Valesius suæ conjecturæ obsecundans (quod scilicet altera sit Justini vere Apologia, quam Papebrochius assumit esse tantum præfationem) vertit præfatæ, ut intelligatur liber secundus, de quo immediate ante locutus erat Eusebius. Christophorssonus, ad mentem autoris et veritatem longe aptius vertit, quam dudum commemoravimus, ut intelligatur locus acceptus, non ex libro secundo, sed ex prima Apologia de qua cap. VIII egerat. Sed si penitius vox ipsa introspiciatur, non aliud significabit quam publicata seu manifestata, ut sic secernatur ab ea, quæ ab imperatoribus suppressa, in publicum non prodiit. Neminem autem perturbet quod in Valesii versione, dicto Eusebii capite, appellentur augustissimi imperatores, ut duo corregnantes intelligantur, Verus et Commodus: absunt enim ea verba a græco, etiam apud ipsum Valesium, et solum ὑμᾶς invenitur, id est, Vos ii scilicet ad quos sermo est, imperator et filii Cæsares. Fuerunt qui putarunt, quod ea quæ sub nomine Athenagoræ, exstat Legatio pro Christianis, Vero et Commodo oblata paulo post annum CLXXV, sit secunda Apologia Justini: sed eos solide refellit Halloix, tum ex styli maxima diversitate, tum ex ejusdem Legationis loco, qui ipsius Athenagoræ verbis et nomine citatur a Proilo, Origenis æquali, apud Epiphanium, hæresi 64, egregie hac occasione correctum. Hactenus Papebrochius.

[15] [Refutatur Papebrochius,] Ast pace tanti viri dixerimus, ejus argumenta ea non esse, quæ assensum rapiant. Nam quod antiquorum nullus citet aliquid, quod in duabus superstitibus Justini Apologeticis sermonibus non contineatur, quid inde legitime quis inferat, nisi quod opus, cujus apud neminem vestigia reperiantur, numquam exstiterit? Ut aliud concludamus, utique ante omnia solide esset probandum, Justinum præter illas quas habemus apologias, aliam exarasse; hoc autem Papebrochius non probat. Argumentum quod deducit ex voce δεδηλωμένῃ, infirmum seu potius nullum est. Vox enim illa non necessario corelativa est cum altera quæ suppressionem vel negationem alterius operis indicet. Ut enim recte observat Ceillier [Auteurs ecclésiastiques, t. II, p. 19, Paris 1730.] vox græca δεδηλωμένὴ, qua utitur Eusebius, aliud nihil significat, nisi quod superius jam inciderit mentio illius apologiæ quam dicto loco (cap. XVII) citat.

[16] [cui Eusebius manifeste adversatur.] Totius orationis contextus id manifeste probat, præsertim cum ibidem eadem utatur voce ad indicandos imperatores de quibus, in præcedentibus capitibus locutus erat. Juverit initium capitis XVII ex libro VI Historiæ eccles. Eusebii hic adscribere. Iisdem temporibus et Justinus, cujus supra mentionem fecimus, cum alterum librum pro fidei nostræ defensione imperatoribus superius memoratis τοῖς δεδηλωμένοις ἄρχουσι obtulisset, sacro martyrio exornatus est, fraude ac machinationibus Crescentis Philosophi, qui vivendi rationem prorsus convenientem ac respondentem Cynicæ appellationi æmulabatur. Quem cum ille disputans, audientibus plurimis, convicisset, tandem veritatis illius quam prædicaverat, præmium martyrio consecutus est. Hunc autem exitum vitæ, idem ille veræ sapientiæ studiosissimus sectator, in supradicto apologetico ἐν τῃ δεδηλωμένῃ ἀπολογίᾳ aperte, prout erat ipsi propediem eventurus, prædicit his verbis: Ego etiam expecto ut ab aliquo eorum qui philosophi appellantur, insidiis appetar, et in nervum compingar: ab ipso forsitan Crescente etc. Ita Eusebius ex versione Valesii.

[17] [Ergo duæ ad nos Justini pervenerunt Apologiæ.] Atque ex his satis apparet quæ sit Eusebii mens tum quoad vocem δεδηλωμενὴ, tum quoad alterum illum librum pro fidei nostra defensione, qui alius esse nequit quam Brevior Apologia, ex qua desumpta sunt verba illa: ego etiam expecto etc. Nihil ergo mirum Papebrochium inter eruditos vix unum habuisse hic asseclam, atque ad unum fere omnes duas Justini agnovisse Apologias diversas, diverso tempore conscriptas.

[18] [Ordiue præpostero veniunt dictæ Applogiæ in vulgatis Justini editionibus.] Quod secundo loco inquirendum proposuimus, utra scilicet Apologia alteram ætate præcedat, facile expediemus. Sciendum est autem, inquit Bellarminus de Scriptoribus ecclesiasticis, Apologiam priorem, ut in nostris libris habemus, reipsa esse posteriorem. Et explicatius Henricus Valesius in Notis ad lib. VI, cap. XVII [Eusebii, Socratis, Sozomeni, etc., historiæ ecclesiasticæ. Edidit Guillielm. Reading Cantabrigiæ 1720, t. I, p. 176, not. 2.] Eusebius alio ordine Apologias Justini recenset, quam quo nunc sunt editæ. Eam enim quæ in vulgatis editionibus secunda inscribitur, Eusebius priorem appellat ut videre est in cap. XII, lib. IV, et in cap. XVIII ejusdem libri. Sed et in lib. II, cap. XIII, ubi Justinum de Simone Mago loquentem inducit, locum affert ex priore ejus apologetico, qui in 2a Justini Apologia hodie legitur. Quæ vero in vulgatis editionibus prima dicitur Apologia … eam Eusebius Secundum vocat, ut videre est in cap. XVI, et M. Aurelio Antonino post obitum imperatoris Pii, oblatam esse dicit a Justino in cap. XVI et XVIII. Ego vero quod quidem spectat ad ordinem Apologiarum Justini, facile assentior Eusebio; et illam quæ ad senatum vulgo inscribitur, posteriorem esse concedo: præsertim cum videam idem placuisse viris doctissimis, Bellarmino, Baronio et iis quos supra memoravi. Sed et Gregorius Syncellus in Chronico, ejusque interpres Anastasius Bibliothecarius ad annum Christi 46 prorsus cum Eusebio consentiunt.

[19] [Brevior, ordine temporis, prolixiorem Apologiam subsequitur.] Est itaque præposterus ordo, quo in vulgatis editionibus Justini Apologiæ excussæ sunt; brevior, quæ prima ibidem dicitur, reipsa secunda est, longior vero, quæ vulgo secunda inscribitur, prima est, præceditque ætate breviorem, ut abunde constat ex Eusebio [Histor. ecclesiast., lib. IV, cap. XVIII.] ita scribente. Hic porro vir (Justinus) plurima ingenii sui doctrinæque et intenti in res divinas studii monumenta nobis reliquit, plena multiplicis utilitatis. Ex quibus ea quæ ad notitiam nostram pervenerunt, titulis suis designasse contenti, discendi studiosos ad illa rejiciemus. Primum igitur locum inter ejus libros obtinet Oratio ad Antoninum cognomento Pium, et ad ejus liberos senatumque romanum pro religione nostra conscripta. Altera vero ejusdem Oratio, defensionem similiter fidei nostræ continens, Antonino Vero nuncupata est, imperatoris supradicti successori πρὸς τὸν τοῦ δεδηλωμένου αὐτοκράτορος διάδοχόν τε καὶ… Ex quo rursus apparet quanti valeat Papebrochii superius notata interpretatio et cognomini, cujus tempora in præsentiarum exponimus. Evidens est, inquit Ceillier [Auteurs ecclésiastiques, t. II, p. 19. Paris. 1730.] , Eusebium distinxisse duas illas Apologias quæ ad nos pervenerunt: cum primam referat ad annum 141, sub imperio Antonini Pii; 20 scilicet annis ante imperium Marci Aurelii, ad quem refert secundam. Quod autem per hanc intelligat breviorem illam, liquet ex loco quem citat de Crescente Philosopho, qui locus et hodie in breviori Apologia legitur. Similiter Tillemontius, variis ex Eusebio collectis testimoniis atque inter se comparatis ita concludit [Mémoires pour servir à l'histoire ecclésiastique, t. II, p. 650. Edit. in-4o, Paris. 1701.] . Indubium est, juxta Eusebium, longiorem Apologiam ordine primam esse, siquidem diserte id affirmet; nec loquitur de Minori, ex qua loca quædam refert, nisi postquam tractavit de Majori; hanc conceptis verbis vocat primam; alteram, secundam; declarat Minorem oblatam fuisse Marco Aurelio et Lucio Vero, qui imperium tenuerunt ab anno 161. Quæ quidem et clare et nitide deducta nemo non agnoscet. Paulo ante ibidem animadverterat idem Tillemontius brevitatem ipsam hujus Apologiæ satis supponere aliud scriptum, in quo latius evolvuntur plura quæ in Breviori tantum attinguntur. Et revera varia sunt quæ obiter et quasi per transennam tantum notat Justinus, addens uti jam diximus, non ut remittat ad alia loca ejusdem scripti, in quo nihil amplius reperitur, sed ad primam suam seu longiorem Apologiam, quæ in omnium manibus erat.

[20] [Unde natus sit in vulgatis Justini editionibus præposterus ordo.] P. Halloix S. J. rationem hanc dat ob quam præpostero ordine veniunt in vulgatis Justini editionibus Apologiæ: tota erroris occasio fuit, partim unus locus Eusebii vitiosus: partim Christophorsoni versio locis aliquot minus accurata: partim quorumdam opinio scriptas a Justino tres Apologias; ita ut ea quam primam ponunt, sit ad senatum; reliquæ duæ ad imperatores; prior quidem ad Antoninum Pium quæ jam supersit; posterior ad ejus successores M. Aurelium et L. Verum, quæ interierit. Sed horum nihil bene dici, parebit brevi postea. Ita Halloix [Illustrium ecclesiæ orientalis scriptorum, qui secundo Christi sæculo floruerunt, vitæ et documenta, t. I, p. 289. Duaci 1636.] . Locus igitur Eusebii Vitiosus, ita prosequitur laudatus scriptor, est is, qui lib. IV historiæ ecclesiasticæ, cap. XVI sic habet. Hic ipse vir (justinus) ante suum certamen, aliorum, qui ante ipsum passi sunt martyrium, mentionem facit in priore (ἐν τῇ προτέρᾳ) Apologia. Inde colligunt eam priorem esse Apologiam in qua fiat eorum mentio; et ubi exemplum illud, quod ibidem subdit de muliere, unde prima martyriorum ansa profluxit, reperitur. Et rectissime quidem ita colligerent, si locus Eusebii non esset vitiosus, et accipiendus esset prout jacet. Atqui certum est loco ἐν τῇ προτέρᾳ corrigendum esse ἐν τῇ δευτέρᾳ; et ipsa Eusebii verba proxime antecedentia sic legendum esse satis innuunt, nempe ista πρὸ οὗ κατ᾽ αὐτὸν ἀγῶνος ante suum certamen sive ante suum martyrium, quæ idem valent, atque paulo ante suum martyrium, mentionem facit aliorum qui ante ipsum passi sunt: quod itidem intelligendum: paulo ante… 2o Probatur e sequenti capite Eusebii, ubi contexit indicem librorum Justini, et duas tantum recenset Apologias; unam ad Antoninum Pium, alteram (quam secundam expressissime vocat) quæ oblata fuerit ejus successoribus: alterius autem Apologiæ nusquam, nec ipse, nec S. Hieronymus, nec Photius meminit. Halloix ibidem. Ubi præterea notat [Pag. 290.] hanc secundam non dedicatam sed oblatam tantum fuisse imperatoribus: nullibi enim alloquitur imperatores, sed ab initio ponit: ὦ Ρωμαιοι; et inferius de muliere: καὶ μέν βιβλίδιον τῷ αὐτοκράτορι ἀναδέδωκε et ipsa libellum imperatori obtulit. — Editio Parisiensis dum ita scribit: σοὶ τῳ αὐτοκράτορι tibi imperatori manifestum committit errorem: nemo enim sic loquitur; sed bene: tibi, o imperator, obtulit, et græce σοὶ, ὦ αὐτοκράτορ, ἀναδέδωκε. Hinc latina interpretatio emendata sic habet: libellum imperatori obtulit. — Denique Eusebius lib. II cap. XII, ubi Apologiam ad Antoninum vocat priorem, citat locum qui in magna reperitur. Hæc rursus Halloix. Porro locus qui hic postremo indigitatur, in versione Henrici Valesii legitur lib. II cap. XIII, atque ita sonat: Hic (Justinus) igitur in priore apologetico, quem pro nostra doctrina ad imperatorem conscripsit sic ait. Sequitur textus ex majore Justini Apologia ubi sermo de Simone Mago, et statua ei erecta cum inscriptione: SIMONI DEO SANCTO. Atque ex his demonstratur quo ordine veniant duæ Justini Apologiæ: longior scilicet ætate præcedit breviorem.

[21] [Brevior Justini Apologia oblata M. Aurelio fuit.] His elucidatis, tertium remanet inquirendum, cui scilicet imperatorum brevior hæc Apologia fuerit oblata. Ex allatis hucusque testimoniis, non videtur ullum posse moveri dubium, quin Marci Aurelii temporibus sit edita ac proinde ipsi primarie inscripta. Atque ita etiam statuunt Eusebius, Hieronymus, Chronicon Alexandrinum, Photius, et plurimi scriptores qui post illos floruere. Sed Henricus Valesius in Notis ad Eusebii historiam ecclesiasticam probandum assumpsit illam oblatam fuisse Antonino Pio. Papebrochius, qui ex utraque unam tantum facit, in eamdem transiit opinionem. Ne autem, inquit, possimus dubitare, Pius ne, an Verus sit, quem hoc scripto appellat (Justinus), facit Ptolemæi christiani ad Urbicium increpatio, exprobrantis eum judicare οὐ πρέποντα Εὐσεβεῖ Αὐτοκράτορι, οὐ Φιλοσόφῳ, Καίσαρος παιδὶ (non ut decet Imperatorem Pium et Philosophum Cæsaris filium), Marcum scilicet Aurelium, ab Antonino Pio, cum adhuc Cæsar esset, jussu Adriani adoptatum. Ita pluribus Valesius in Annotat. ad cap. XVII Eusebii: cui in re evidenti non possumus hactenus non assentiri. Verum quod præeuntium secutus turbam, scriptum istud acceperit tamquam Apologiam alteram ab Oratione jam dicta, et consequenter velut eam, quam Antonini successori nuncupatam credens Eusebius turpiter exerraverit, in hoc ei non possumus assentiri [T. II Aprilis, p. 106, n. 13.] . Quid sit de Papebrochii sententia, supra satis vidimus. Quare motas a Valesio difficultates examinasse sufficiet. Audiamus itaque Pagium ad annum 162, (Baronii 164) ubi, inquit Ruinartius [Acta Martyrum sincera, p. 53. Observat., n. 2 ad finem.] , invicte probat hanc Apologiam Marco oblatam fuisse.

[22] [Refutatur H. Valesius. Prima hujus ratio.] Valesius (verba sunt Pagii [Annales Baronii cum Critica Pagii, t. II, p. 221, n. II, Pagii. Edit. Lucæ, 1738.] ) in Notis ad lib. IV Eusebii cap. XVII contendit Eusebium deceptum, et apologeticum illum, non M. Aurelio, sed Antonino Pio nuncupatum esse. Verum quæ ad id probandum argumenta in medium adducit, rem minime evincunt. Hæc prima ejus ratio. Initio Apologetici, ait Justinus, mulierem illam Christianam, cum a viro accusata esset, dedisse libellum imperatori: et illa quidem, libello tibi oblato, inquit, sacratissime imperator, postulavit etc. Si vero Marco et Lucio apologeticus ille dicatus fuisset, ut vult Eusebius, Justinus in plurali numero locutus esset. Marcus enim et Verus ambo simul erant Augusti. Hæc Valesius. Verum videre potuit vir doctissimus in epistola ecclesiæ Smyrnensis ad ecclesias Ponti scripta post Polycarpi martyrium (quod Marco Aurelio et Lucio Vero imperantibus contigit) etiam dum plures imperium administrarent, in actis publicis sæpe unius tantum mentionem factam. Herodes enim Irenarcha et pater ejus Nicetes dicebant Polycarpo: Quidnam mali est dicere hæc verba, Domine Cæsar, et sacrificare atque ita incolumem evadere? Ibidem narratur, Proconsulem semel et iterum his verbis Polycarpum ursisse: Jura per genium Cæsaris.

[23] [Licet plures simul essent Augusti, unius tantum occurrit sæpius mentio.] Martyres Lugdunenses, Marco Aurelio et Commodo filio cum patre regnante, martyrium passi: et tamen in epistola a Lugdunensibus et Viennensibus ad Christianos Asiæ et Phrygiæ scripta, quam refert Eusebius lib. V cap. I dicitur: Rescriptum fuerat a Cæsare (nempe Marco Aurelio) ut confitentes quidem gladio cederentur: hi vero qui negarent, demitterentur incolumes. Pari eademque ratione, licet plures imperium Romanum gubernarent, pax tamen v. g. ab omnibus sancita, in Nummis uni attribuitur, anno scilicet CLXVI, quo orbis Romanus in pace fuit, quove Marcus et Lucius Verus imperatores erant, annoque CLXXVII quo Marcus cum filio Commodo imperabat. In Nummo enim Lucii Veri apud Mediobarbum legitur: Tr. P. VI. Cos. II. Pax. Aug. In Nummo vero Marcii Aurelii tribunitia potestate XXXI notato habetur: Pax æterna Aug. cum in utroque numismate dicendum fuisset: Pax Augg., id est, Pax Augustorum, si Valesii argumenti ratio aliqua habenda esset. Præterquam quod Roma forsan aberat Lucius Verus, quando libellus ille porrectus. Quod si Eusebius et auctor Chronici Alexandrini tradant hanc secundam Apologiam Marco et Lucio Vero oblatam esse, aliud non intelligere videntur, quam, iis imperantibus, eamdem scriptam ac præsentatam. Imo Eusebius, qui lib. IV cap. XVI prodit, eam Marco et Vero oblatam; cap. XVIII nulla Veri facta mentione, ait eam Marco nuncupatam esse. Cœterum hæc prima Valesii ratio, vix non cavillatio dicenda est. Nam ut recte animadvertit Joannes Carolus Otto, si apologia revera Pio exhibita est, simili modo pluralis desideraretur, quoniam inde ab anno CXLVII M. Aurelium imperii collegam sibi associaverat. Si quis forte dixerit, eam esse ante illum annum oblatam, is legat C. III p. 47 B; c. XIV p. 51 E, et c. XV. p. 52 C, ubi nec est, cur illo numero singulari (σοι τῷ αὐτ.) offendamur. Etenim in Justini Actis præfectus mox unum mox plures imperatores commemorat; huc accedit, quod mulier illa, cum Verus ad Parthicum bellum profectus procul abesset, sane uni dumtaxat imperatori, nimirum Marco, libellum poterat exhibere. Hæc laudatus Otto [De Justini Martyris Scriptis et doctrina. Jenæ 1841, p. 18] .

[24] [Secunda Valesii rætio exponetur,] Secunda Valesii ratio. Scribit Justinus, Lucium quemdam, cum Ptolemæum christianum ad supplicium duci videret, his verbis judicem compellasse: οὐ πρέποντα εὐσεβεῖ αὐτοκράτορι, οὐδὲ φιλοσόφου Καίσαρος παιδὶ, non hæc decent imperatorem Pium, non Philosophi Cæsaris filium. Apud Eusebium in cap. XVII lib. IV rectius, ait Valesius, legitur: οὐδὲ φιλοσοφῳ, id est neque Philosophum: quam lectionem manuscripti codices confirmant. Quis igitur est qui non videat Antoninum Pium hic designari? Nam et cognomentum ipsum εὐσεβεῖ id satis indicat: et quod sequitur de Philosopho imperatoris filio, sententiam nostram manifeste confirmat. Dicet forte aliquis, nomine imperatoris Pii, Marcum designari, quippe qui patris sui cognomen assumpserit. Sed si hoc conceditur, quisnam erit ille Philosophus Cæsaris filius? Cur Lucium Verum Augustum hic omisisset Justinus; cum in priore Apologetico ejus mentionem faciat? An non luce clarius apparet, Antoninum Pium hic a Justino designari, cui Apologeticum suum inscripsit. Ita Valesius, qui non observaverat, Marcum Aurelium, passim Antoninum Pium nuncupatum, qui error illi cum multis viris eruditissimis communis.

[25] [et refellitur. M. Aurelius non raro Antoninus Pius dictus.] Scaliger in animadversionibus Eusebianis ad num. 2199, ubi de mirabili illa pluvia, quæ Marci Aurelii tempore contigit, loquens, ait manifesto falsum (errasse) Themistium, gravissimum alioqui scriptorem, qui hoc sub Pio, non sub Marco accidisse scripserit, quale etiam judicium tulit Harduinus v. c. in Notis ad Orationem XV Themistii de regia virtute ad Theodosium Imp. Verum Marcum Aurelium modo tantum Antoninum, modo Antoninum Pium, modo Marcum Antoninum nuncupatum ex Nummis apud Mediobardum liquet. Et ut de Pii tantum cognomine loquar, pag. 228 Nummi exhibentur, in quibus legitur: Divus M. Antoninus Pius, in postica: Consecratio. Pag. 271, Severus qui sese in M. Aurelii familiam inseruerat, in multis Nummis dicitur, Divi M. Pii F. id est, Divi Marci Pii filii. Sponius in Miscellaneis Eruditæ Antiq. refert inscriptionem Commodi imperatoris, quæ Romæ exstat in Thermis Antonianis, cujus initium

DIVO COMMODO DIVI PII F
COH. VII VIGIL. L. ANTONINUS
AURELIANUS PRÆF. etc.

id est: Divo Commodo Divi Pii filio cohortis VII præfectus [Miscellanea eruditæ Antiquitatis Sect. VIII, col. 1185 et 1186. Apud Polenum, t. IV.] . Quare non dubitandum quin Themistius in citata Oratione, ubi ait: Cum Antonini Romanorum imperatoris, cui ab eadem illa pietate cognomen inditum fuit, siti laboraret exercitus etc. ac Justinus loco laudato, de Marco Aurelio Antonino, non de Antonino Pio intelligendi sint.

[26] [Voces Philosophum Cæsaris filium non de M. Aurelio, sed de Lucio Vero intelligendæ.] Secunda vero pars loci Justini citati, non de Marco, ut perperam Valesius, sed de Lucio cum Marco imperante omnino exponenda, locusque, non ut apud Justinum corrupte, sed ut apud Eusebium habetur, legendus hoc modo: οὐ πρέποντα εὐσεβεῖ αὐτοκράτορι, οὐδὲ φιλοσόφῳ καίσαρος παιδὶ, οὐδὲ (τῇ) ἱερᾳ συλαλήτῳ κρίνεις ὧ Οὐρβίκη, non hoc sicut imperatorem Pium, non ut Philosophum Cæsaris filium decet, non ita ut sacrosancto senatui convenit, judicas, urbici. Articulus τῆ ab Eusebii editione abest; et in editione Justini perperam scribitur φιλοσόφου, ut videre est loco a Valesio citato ac supra descripto: Justinus igitur Marcum Aurelium, Lucium Verum ac Senatum Romanum alloquitur, et tam in hoc, quam in priori Apologetico, Philosophiæ ac Pietatis nomina frequenter allegat, ut imperatores Marcum Aurelium, Pium cognominatum, et Lucium ejus collegam, quem in priori apologia etiam Philosophum vocat, quique Ælii Cæsaris filius erat, erga pietatem et philosophiam christianorum æquiores reddat ac propensiores. Nec enim conveniebat, ut Marci et Senatus Romani, non vero Lucii mentionem faceret. Porro Lucium Cæsaris filium, naturalem nempe, Cæsarem sine addito vocatum fuisse patet ex inscriptione Ælii Cæsaris ejus patris, quam suo loco (verba sunt Pagii) de hujus adoptione loquentes retulimus. Unde et in vita Lucii a Capitolino scripta, modo legitur: mortuoque patre Cæsare; modo: illatum ejus corpus est Hadriani sepulcro, in quo et Cæsar pater ejus naturalis sepultus est. Ex hoc igitur loco, Marci Aurelii, Lucii Veri, et Senatus Romani, quibus omnibus apologia tlla dedicata, sermo habetur, nostra sententia certa redditur, manifestumque fit deceptum Valesium, qui Pii nomine Antoninum, Philosophi vero vocabulo M. Aurelium intelligendos arbitratur. Neque enim M. Aurelius Cæsaris filius ullibi appellatus, neque Justinus, qui in priori apologia Antonini Pii, M. Aurelii, et Lucii meminit, hunc prætermisisset, si secunda apologia, uti prior, Antonino Pio dicata fuisset. Nec est quod Valesius in Philosophi voce vim faciat; cum Lucius (martyr) tam in priori Justini apologia, quam in Athenagoræ legatione pro christianis, Lucium Philosophum appellet, non ratione ejus eruditionis, sed propter austeriorem vivendi formam: ad quam duplicem Philosophiæ notionem Valesius animum non advertit. Atque hæc vix non ad verbum ex Pagio [Annales Baronii. Ubi supra, n. III.] .

[27] [Ostenditur M. Aurelium variis rationibus Pium a Martyribus appellari potuisse.] Antequam ulterius in citando Pagio progrediamur, quædam circa secundam hanc Valesii rationem observemus. Vult itaque ipse ex voce εὐσεβεῖ concludere hic agi de Tito Antonino Pio, siquidem cognomen Pii non conveniat M. Aurelio. Sed ostendendum incumberet Valesio, memoratam vocem ad cognomen alludere; nam si solum qualitatem quamdam vox illa designet; jam non erit ratio cur negetur eam et M. Aurelio posse competere: Adde, inquit Ruinartius [Ubi supra, p. 53.] , Marcum a Justino Pium, dictum tunc fuisse, non quod proprium ejus nomen fuerit, sed ut ipsum, qui lenissimi principis nomen affectabat, ab innocentium Christianorum persecutione avocaret. Deinde, posito in voce εὐσεβεῖ allusionem esse ad cognomen, nondum inde sequeretur, non hic agi de M. Aurelio: quamvis enim nomen Pii ipsi tunc a Senatu non esset datum, nemo tamen negaverit illud alia ratione invalescere potuisse: Quod vero Marcus a Lucio Martyre Pius appellatus fuerit, nil mirum est, inquit rursus Ruinartius [Ibid., p. 53.] , quandoquidem Imperatores prædecessorum suorum nomine sæpius donabantur; idque sexcentis exemplis confirmari posset, nisi res esset evidentior, quam ut probari debeat. Et supra jam laudatus Otto, contra Valesium disputans, primum ex Marano citat hæc verba: In titulo Pii, qui alteri imperatori tribuitur, non Antoninus agnoscendus est, sed Marcus, cui etsi nondum Senatus hujus nominis honorem decreverat, mirum tamen aut incommodum videri non debet, si ei a privatis hominibus, quales erant Lucius et Justinus, defertur. Tum subjungit: Atque revera Marcum Aurelium nomine Antonini Pii nuncupatum esse, non solum Themistius in narratione mirabilis illius pluviæ, Suidas aliique, sed etiam nummi lapidumque inscriptiones [Gruterus. Inscription. Antiq. totius orbis. Rom., p. 258.] luculenter testantur [Otto, de Justini M. scriptis et doctrina, p. 18 et 19.] . Quod si Valesius nolit M. Aurelium dici Pium, quia hoc nomine a Senatu insignitus non fuerit; eadem ratione et philosophum appellare non poterit: senatus enim de hoc nomine nihil umquam decrevit; et proinde corruet deductio, qua utitur idem Valesius, ut stabiliat Philosopho Cæsaris filio designari M. Aurelium. Facili itaque negotio diluitur mota a Valesio difficultas, quæ proinde labefactare nequaquam potest testimonium Eusebii et Sancti Hieronymi diserte asserentium secundam seu breviorem Justini Apologiam M. Aurelio oblatam.

[28] [Aptissime Lucius Verus Philosophus Cæsaris filius, nuncupatur.] Ex his præterea manifeste apparet per verba Philosophum Cæsaris filium minime designari M. Aurelium, ut supponit (nec enim probat) Valesius. Imo, ait Tillemontius [Mémoires pour servir à l'hist. ecclésiast., t. II, p. 655.] , omnia suadent agi de Lucio Vero, siquidem Justinus iisdem omnino verbis ipsum designat initio majoris suæ Apologiæ. Et re quidem vera titulus filii Cæsaris nulli aptius convenit quam L. Vero, cujus pater (Lucius Aurelius Ceionius Commodus, quibus communiter additur Verus) mortem obiit cum tantum Cæsar esset, qua dignitate eum Adrianus imperator donaverat. Non tamen negabimus Verum a placitis philosophorum discessisse in vita sua ordinanda; ast illorum libros lectitabat, eorum perpetuo utebatur consortio, atque identidem disciplinam graviorem et severiorem affectabat: quæ quidem abunde sufficiebant quo principi nomen tribueretur Philosophi. Dici quoque potest mores ejus privatim magis quam publice corruptos.

[29] [Frustra contendit Ruinartius præfatis verbis filium M. Aurelii designari] A Tillemontio Pagioque dissonat Ruinartius ubi dicit [Uubi supra, p. 53.] : Qui vero Philosophi Cæsaris hic filius appellatur, ipse est Commodus Marci filius. Nam, ut refert Capitolinus in Marci vita, Lucius (Augustus M. Aurelii in imperio collega) e Syria redux petiit ut Marci filii Cæsares appellarentur. Ast audiendus est hic Baronius (ad annum 164 num. 14), ubi ea refert quæ Ruinartii sententiam evertunt. Secunda seu brevior Justini Apologia cum scripta fuisse dicatur (verba sunt Baronii) ad eosdem imperatores, Marcum Aurelium et Lucium Verum, ne quis miretur, si apud S. Hieronymum Lucio sit superadditum nomen Commodi: nec quis hunc Lucium Aurelium Commodum putet filium Marci, qui nec nisi decimosexto ejus imperii anno cœpit regnare cum patre: longe enim ante S. Justinus subierat martyrium: nam Lucium Verum, Commodum quoque dictum fuisse, quod filius Lucii Commodi esset, quem Hadrianus in filium adoptaverat, superius dictum est. Confer Tillemontium [Histoire des Empereurs. Marcus Aurelius. art. V.] ubi statuitur Lucium Commodum simul cum M. Aurelio ab Antonino adoptatum; quo demortuo, senatum soli M. Aurelio imperium detulisse; hunc vero regni socium fecisse Commodum, creasse Augustum, eique, loco Commodi, nomen Veri imposuisse. Quod autem ad filium M. Aurelii spectat: natus est anno 161, initio imperii patris sui; Cæsar creatus an. 166; Augustus anno 177 id est 16 M. Aurelii, in patris demortui locum successit anno 180; atque tandem interiit strangulatus postrema nocte anni 192.

[30] [Tertia Valesii ratio explicatur;] Redeamus ad Pagium diluentem objecta a Valesio. Tertia, inquit [Ubi supra, n. IV.] , Valesii ratio. Urbicus ille præfectus, cujus ibidem meminit Justinus, vixit sub Antonino Pio. Is enim est Lollius Urbicus, qui legatos Imperatoris Britannos compescuit ut refert Capitolinus in Vita Antonini. Eum præfectum Urbis fuisse imperante Pio, docet Apuleius in Apologia sub initium. Nam cum Apuleius eam orationem habuerit sub Pio, ut ipsemet in ea testatur; Lollium quoque Urbicum præfectum Urbi, a quo Æmilianum damnatum fuisse dicit, sub eodem Pio fuisse dicendum est. De eodem Q. Lollio Urbico præfecto Urbi, vetus exstat inscriptio apud Gruterum pag. XXXVIII. Cæterum ex his quæ dixi, colligi potest, Justinum sub Antonino Pio, non autem sub Marco fecisse martyrium. Nullam enim aliam causam habuit Eusebius, cur Justini martyrium in tempora M. Aurelii conferret, nisi quod secundum Apologeticum Marco dedicavit. Atqui certissimis argumentis ostendi, Apologeticum illum Pio nuncupatum fuisse: ruit ergo funditus Eusebii ratio atque sententia. Quid, quod quidem Eusebius ipse in Chronico, eumque secutus Georgius Syncellus, Justini martyrium temporibus Antonini Pii videtur adscribere? Atque ita diserte ponit Michael Glycas in Annalibus. Hæc Valesius.

[31] [et haud magis, quam duæ præcedentes, solida ostenditur.] At quid vetat Urbicum, cujus sententia in Ptolemæum et Lucium christianos lata occasionem dedit huic Justini Apologetico, præfecturam Urbanam, Antonino Pio imperante, iterumque eamdem dignitatem, Marco imperium administrante, gessisse? Denique si Justinus, Antonino rempublicam Romanam gerente, passus esset, non dubium quin sub eodem secundam Apologiam Justinus scripsisset. Sed cum ex ejus Martyrii Actis a Baronio laudatis constet, illam Junio Rustico præfecto Urbi existente, morte affectum; eam Apologiam M. Aurelio, non vero Antonino Pio oblatam, certum indubitatumque esse debet. Ulpianus D. 49 L. I de Appellatione laudat rescriptum M. Aurelii et Lucii Veri ad Junium Rusticum præfectum Urbi, qui in vetustis lapidibus Prætor Urbanus etiam dicitur. Plures a Grutero inscriptiones pag. 221 recitantur, in quibus legitur: Q. JVN. RVSTIC. PR. URB. et rursus pag. 222. Neque dici potest, Rusticum, de quo in Justini Actis, sub Antonino Pio præfectum Urbi fuisse; cum, præterquam quod id gratis assereretur, constet, per Marci imperium, Rusticum quemdam præfecturam Urbis exercuisse, et, ut hujus anni initio ex Capitolino diximus, omnia apud ipsum potuisse. Hic porro Q. Junius Rusticus diversus est a Junio Rustico hoc anno consule; cum Junius Rusticus non dicatur præfectus Urbis a Capitolino loco laudato, ubi ejus dignitates enumerat. Neque verum est, Eusebium in Chronico, Justini Martyrium sub Antonino Pio consignare, ut ostendimus anno CXLVIII num. 6, (infra recurret de Chronico sermo). Imo cum Historia ecclesiastica post libros Chronicorum ab Eusebio composita sit, si is in iisdem scripsisset, Justinum sub Antonino Pio passum, cum contrarium doceat in Historia, id sequendum esset quod in ea scriptum, ut in simili observat Valesius in Notis ad lib. IV cap. I. Quoad Michaelem Glycam, is adversus Eusebium, Hieronymum lib. de Script. ecclesiast. ac auctorem Chronici Alexandrini, qui Justinum secundam Apologiam M. Aurelio porrexisse tradunt, nullo modo audiendus. Hactenus, et quidem rursus vix non ad verbum Pagius. Ex quibus abunde constare putamus rationes Valesii parum solidas imo plus minusve cavillatorias esse, nec ullo modo prævalere auctoritati Eusebii et sancti Hieronymi.

§ II. Refutantur Gallandius et Longuerueus de Secunda S. Justini Apologia. Quo tempore is martyrio coronatus fuerit. Annus quo passi sint SS. Ptolemæus et Socii.

[Gallandi, secutus Longuerueum, Valesii sententiam partim renovavit.] Sententiam Valesii fere obsoletam renovavit versus finem sæculi præteriti doctissimus Andreas Gallandi Præsbyter Congregationis Oratorii in Prolegomenis ad suam Bibliothecam veterum Patrum antiquorumque Scriptorum ecclesiasticorum, Venetiis 1765. Hic quamvis in quibusdam a Valesio discedat, præcipua tamen hujus placita sua fecit. Quapropter necessarium ducimus quædam hic ex Gallandio adscribere, tum ob viri eruditi auctoritatem, tum quod Lumperus [S. Gottefridi Lumper monachi Benedictini Historia Theologicocritica. Part. seu Tom. 2, p. 73 – 82. Edit. Augustæ Vindelicorum 1784.] ejus sententiam, versus finem sæculi proxime elapsi, amplexus sit, contendens secundam seu breviorem Justini Apologiam oblatam Tito Antonino Vero non obstantibus disertis in contrarium Eusebii Hieronymique assertis. Quæ subjicimus, excerpta sunt ex Prolegom. Cap. XVII de Justino Philosopho et Martyre [T. I, p. LXXXII et seqq.] . Prolixiorem quidem, inquit, Apologiam, quæ in vulgatis editionibus, si Thirlbii Londinensem et Marani Parisiensem excipias, breviori postponitur, omnium consensu eruditorum, uno Baraterio contradicente, primum litteris consignasse Justinus perhibetur, qui et illam, ut verbis utar Hieronymi, Antonino Pio et filiis ejus Senatuique tradidit.

[32] [Apolog. prolixiorem, Antonino Pio oblatam dicit;] De anno autem quo hanc Apologiam I scripsit vel obtulit S. Martyr, varia circumferuntur virorum doctorum judicia. Nos illis accedimus, qui sub Antonini Pii initium, sive circa Christi annum CXXXIX id contigisse censent. Sic nimirum Scaliger, Petavius, Dodwellus, Pagius, sed in primis cl. abbas de Longuerue, cujus proinde verbis hanc sententiam adstruere satis ducimus. Sequuntur verba laudati scriptoris ex ejus Dissertatione de Vita S. Justini M. § XXII [Pagg. 220, 242, 243, 278.] , quæ hic adscribere supervacaneum foret.

[33] [Breviorem, pariter præsato imperatori oblatam probabilius censet,] Et rursus [Prolegomen., p. LXXXVII.] : Post habitum in Asia Dialogum cum Triphone Judæo, exinde in Italiam reducem, Romæque agentem S. Justinum, Apologiam II Breviorem Senatui Romano, ut vulgo fertur, inscripsisse, apud omnes constat; sed quo tempore, haud una est virorum eruditorum sententia. Valesius quidem præ cæteris et Longuerueus, quibus accedit Pearsonius, Antonino Pio imperante: Pagius vero Tillemontius aliique, quum rerum potirentur Marcus Aurelius et Lucius Verus, hanc Apologiam ab Justino fuisse oblatam existimant. Priorem sententiam amplectimur, quod ea firmioribus rationum momentis innixa nobis videatur, quam etiam præstantis Longueruei verbis exponere placet. Atque hæc deinde ex supralaudata hujus Dissertatione de Vita S. Justini M. subjungit.

[34] [citans verba Longueruei;] Ethnicis ubique in Christianos furentibus, et Domini Jesu cultorum carnificina recrudescente sub præfecto Urbis Lollio Urbico, ut malo grassanti occurreret S. Justinus, qui tunc Romæ degebat, aliam Apologiam, quam secundam appellant omnes veteres, obtulit Romanis principibus et proceribus, ut eorum exacerbatos deliniret animos, atque objecta Christianis crimina et calumnias dilueret, utque locum conflictus cum Crescente pseudophilosopho cynico ab imperatoribus expostularet.

[35] [juxta quem Acta manifeste Antoninum Pium et M. Aurelium indicant.] Imperatores vero illi non alii fuere, quam Antoninus Pius Augustus et Marcus Aurelius Cæsar Philosophus, Pii gener et adoptatitius: quod opinatur etiam Valesius. Id enim evincunt hæc Lucii cujusdam Christiani verba relata a Justino, quæ sic legit Eusebius: οὐ πρέποντα Εὐσεβεῖ αὐτοκράτορι, οὐδε φιλοσόφῳ Καίσαρος παιδὶ, οὐδὲ ἱερᾷ συγκλήτῳ, κρίνεις, ὦ Οὐρβίκιε. Non decernis, Urbice, consentanea Pio imperatori, nec Philosopho Augusti filio, neque sacro Senatui. His verbis conceptis exhibetur imperator Pius, qui senior est Antoninus, et Augusti filius Philosophus, qui idem est ac Marcus Aurelius seu junior Antoninus; quique dum viveret Pius ejusdem socer, dictus est Aurelius Cæsar, Augusti Pii filius, ut ex nummis liquet. Atqui hic assumit cl. Abbas quod probandum venit. Tota enim quæstio in eo præcise vertitur an Pius ille Imperator, sit senior Antoninus; an Philosophus Cæsaris filius, sit Marcus Aurelius?

[36] [Asserit, sed non probat, Longuerueus, M. Aurelium, dum viveret, nusquam fuisse vocatum Pium.] Neque objicias, prosequitur Longuerueus, Marcum Aurelium Antoninum dictum fuisse Pium, eodem plane modo quo senior Antoninus hanc denominationem sortitus est. Hoc enim reperitur nullibi, nisi apud Themistium, qui, ut censent eruditi, quum labente sæculo IV scriberet rhetorque esset, priscæ historiæ non admodum peritus, ea quæ ad Marcum Philosophum pertinebant, ad Pium transtulit, inepte prorsus; nec Marcum alium principem, sed solum Pium Antoninum seniorem intellexit. Nam alias a nemine intelligi voluisset Themistius, quum apud omnes historicos, jurisconsultos et in imperatorum constitutionibus senior Antoninus semper appelletur Divus Pius; ejusdem vero gener, Divus Marcus; vel quoties ei Lucium associant collegam, ambos appellant Divos fratres. Tota cl. Abbatis ratiocinatio ruit, si quis dicat haud necesse esse, ut M. Aurelius dictus sit Pius, eodem plane modo quo senior Antoninus hanc denominationem sortitus est. Sufficit enim ut alia quavis ratione. Conf. n. 27. Quod ad Themistium spectat, quem Longuerueus Rhetorem priscæ historiæ non admodum peritum facit; opponimus primum, hunc eumdem Themistium a Scaligero gravissimum haberi scriptorem; deinde probandum esset verba ejus, dum de mirabili illa pluvia precibus Legionis fulminantis obtenta agit, necessario ad Antoninum non vero ad Marcum Aurelium reserenda. Quod utique nullatenus probat cl. Abbas. Addi posset, sæculo IV non adeo prisca fuisse tempora Justini Martyris.

[37] [Quidquid dicat Longuerueus, integra subsistit Pagii argumentatio.] Deinde in nummis cusis vivente Marco, numquam Pius ipse appellatur. Esto. Quid inde? An ergo omnes nummi in illius honorem cusi ad nos pervenerunt? An, quamvis in nummis non adhiberetur, cognomen illud vulgo usurpari non potuit? An præsertim sæculo IV, quo florebat Themistius, nomen Pii Marco Aurelio non erat communiter assertum? Nonne præterea res erat omnibus notissima pluviam illam mirabilem M. Aurelio imperante cecidisse? Ut quid proinde a nemine intelligi voluisset Themistius Rhetor, dum M. Aurelium indigitavit nomine Antonini Romanorum imperatoris, cui ab eadem illa pietate cognomen inditum fuit? Imo vero si alium quam M. Aurelium intenderit, fatendum erit ipsum in meridiana luce cœcutiisse; quod non facile admittetur in eo quem ipse Scaliger gravissimum habet scriptorem. Sed, ait Longuer., hoc imperatore mortuo, postquam consecratus fuit atque inter Divos relatus, tunc demum dictus est etiam Pius, vivente Commodo. Iste vero licet impius esset, voluit etiam Pius appellari, sed non eadem ratione ac Pius Augustus. Nam quemadmodum omnes imperatores dicti sunt Augusti post Augustum Cæsarem, licet hujus solius verum nomen Augustus fuerit; sic cæteri principes fere omnes post Commodum et Caracallam dicti sunt Pii et Felices, quamvis sæpius fuerint impii et infelicissimi. Inscriptiones autem quæ ad testimonium ab adversariis citantur, vel pertinent manifeste ad Caracallam qui dictus est Marcus Antoninus Pius, vel jam defuncto Marco sculptæ fuerunt. Inscriptio vero quam refert Sponius, ubi pater Commodi dicitur Divus Pius omisso Marci nomine, nihil est, et cæterarum inscriptionum, quæ omnes conveniunt, auctoritate emendandus, non Sponius, qui hanc inscriptionem numquam legit, sed schedarum Barberinarum descriptor, aut saltem exemplaris ad Sponium transmissi: nisi quis dicat, primum hujus epigraphes descriptorem fugientem litteram M non vidisse, quæ ut in cæteris, præponi debuit voci Pii. Non opus est multis hic ostendere argumenta Pagii ex nummis et inscriptionibus deducta, nihil obstantibus Longueruei rationibus, plane subsistere. Nec enim directe refellitur Pagius; nec præterea ejus argumenta vim suam amitterent, etiamsi daretur constare (quod tamen minime damus) nummos illos post M. Aurelii obitum cusos fuisse. Exinde enim non sequeretur ipsum, dum viveret, nomine Pii non vulgo vocatum fuisse, quamvis illud senatus consulto non esset assertum.

[38] [Frustra indignatur Longuerueus Philosophum a nobis vocari Lucium Verum. Est quæstio facti.] Præterea contendunt adversarii, eo loco solum Lucium appellatum fuisse Philosophum: nam unus saltem dicitur Philosophus: iste autem, ut ipsis placet, Lucius est. Imo solus Marcus dictus esset αὐτοκράτωρ, licet Lucius pari honore et potestate esset imperator Augustus: quod absurdum et falsum est. (Mera sunt illa verba, quibus, ni addatur probatio, nemo assentietur.) Et quod falsum magis, Marcus a Lucio Martyre non dicitur Philosophus, sed ejusdem collega. Itane? Marcus ille, qui assidue scholas frequentabat, philosophos audiebat, vitam vere philosophicam et stoicam vivebat, libros philosophicos edebat, non est appellatus philosophus: hac autem nuncupatione decoratus est ille Lucius, qui neque philosophiam discebat, neque philosophos curabat; sed mimos, aurigas, scurras, meretrices; totus ludis theatralibus et circensibus intentus, helluo, vorax, impudicus; ille, inquam, hoc honorificio titulo, quo prorsus indignus erat, ornatus fuisse creditur? Quorsum pathetica illa oratio? Sit, potiore jure M. Aurelium nomen Philosophi meruisse; an inde, efficitur nulla ratione Lucium eodem nomine potuisse designari et reapse fuisse designatum? Hæc tota quæstio est. Confer. n. 28.

[39] [Solus est qui Καίσαρος παῖς reddi vult: Augusti filius.] Καίσαιρος παῖς autem filius Augusti est: nam Romanus imperator Augustus vulgo et eo usitatissimo more absolute Καῖσαρ appellatur. Lucianus [In Lucio, p. 600 b.] qui tunc in vivis erat, docet nos, imperatoris præsidium consuevisse invocari hac voce, ὦ Καῖσαρ (non ὦ σεβαστέ). Nil mirum igitur si Lucius martyr Augusti filium appellat Καίσαρος παῖδα. Unicum hic nominat Lucius martyr imperatorem, sicut et Justinus: solus enim Pius erat imperator Augustus, sed non est oblitus Augusti filii, Marci scilicet, quia reipublicæ regimen Pius cum Marco genero vivens participaverat, et quidem anno Christi CXLVII, quod liquet ex Capitolino: Faustinam, inquit, (filiam Pii anno CXLVI) duxit uxorem, et suscepta filia (Lucilla anno CXLVII) Tribunitia potestate donatus est, atque imperio proconsulari extra Urbem, addito jure quintæ relationis. Et paulo post: Omnino apud Pium (insusurratio adversus Marcum) nihil valuit. Tanta erat Marci probitas et tanta in imperatorio principatu modestia. Hactenus Longuerueus. — Nemo unus, putem, erit eruditorum qui notationem hanc magni faciat, quum speciem cavillationis præ se ferat. Quod vel ex eo constat nulli ante cl. Abbatem in mentem venisse verba Καίσαρος παῖς latine reddere filium Augusti; ad unum omnes ponunt Cæsaris filium et recte quidem. Secus vox Καίσαρος referretur ad Antoninum de quo eadem in linea legitur εὐσεβει αὐτοκράτορι. Non hic est Justino scribendi modus. Si ad mentem Longueruei Philosophus intelligeretur M. Aurelius, hac potius vel simili usus fuisset Justinus locutione: Non hæc decent Pium imperatorem nec Philosophum ejus filium. Jam semel atque iterum laudatus Joann. Carolus Theod. Otto decem adhinc annis de S. Justino edidit Commentationem, in certamine, ut habetur ex Titulo, litterario civium Academiæ Jenensis, die V Sept. MDCCCXL, præmio Principum munificentia proposito, publice ornatam; ubi hæc in rem nostram reperio [De Justini M. scriptis et doctrina, p. 19.] . Nullibi in veterum monumentis M. Aurelius Καίσαρος παῖς appellatur; quod si Apologiam Antonino Pio traditam crederemus, illud cognomentum Marco contra consuetudinem a Lucio imponeretur. Revera autem Verus jam prioris Apologiæ initio hunc titulum acceperat a Justino: Καὶ Λουκίῳ φιλοσόφῳ Καίσαρος (et Lucio Philosopho Cæsaris h. e. L. Ælii Veri, qui ab Hadriano adoptatus, ut Capitolinus narrat, primus Cæsar est dictus) φύσει ὑίῷ (natura filio). Quid porro? Haudquaquam conveniebat, ut Justinus, si Apologia II. Pio oblata fuisset, Marci quidem et Senatus Romani, non tamen Lucii Veri, quem in priori Apologia claris verbis nominat, mentionem faceret. Quæ quum ita sint, erit acquiescendum in vulgata sententia, a veteribus jam proposita, ex qua hic Apologeticus M. Aurelio et L. Vero est repræsentatus.

[40] [Vitium latet capitate in adversariorum argumentatione.] Atque hæc sufficiant ut ostendatur argumenta Longueruei parum esse firma. In tota hac disputatione vitium latet radicale. Nemo negaverit Eusebium Hieronymumque disertis affirmare verbis Breviorem Justini Apologiam oblatam Marco Aurelio. Capitalis itaque quæstio eaque simplicissima hæc est: An scilicet duo illa historiæ ecclesiasticæ lumina erraverint hoc affirmantes? Quod si obtineat, positivis demonstretur testimoniis oportet. Ast alia prorsus ab adversariis inceditur via. Assumunt illi difficultates quasdam, exurgentes sive ex verbis sive ex locis hinc inde dubium vel minus perspicuum admittentibus sensum, atque ex obscurioribus istis interpretantur clariora: dum juxta sanæ interpretationis regulas, tenebræ ex luce essent dissolvendæ.

[40] [De anno Martyrii S. Justini] Superest ut aliud expendamus argumenti genus, quod ab eodem mutuatum Longuerueo, præ cæteris urget Gallandi Prolegom. cap. XIX [Ubi supra, p. XCV et seq.] . Inquirit nempe quo anno passus sit Justinus. Laudat Mazochium, qui quidem, acta sancti Martyris perquam erudite illustravit, et textum græcum nova interpretatione donavit, relicta Sirleti versione, quam secuti fuerant Bollandiani et Ruinartius; quem tamen errasse censet in determinanda martyrii epocha: fluctuat enim Mazochius inter annos CLXV, CLXVII, CLXIX et CLXX; dum Gallandio martyrium Justini Christi anno CL illigandum videtur. Quod ut stabiliat, primum assumit breviorem Apologiam Tito Antonino oblatam, repetens breviter argumenta a Valesio adducta. Deinde pergit hoc modo [Ibid., n. 11, p. XCV.] . Neque vero a posteriore Justini Apologetico abludunt Acta. In his enim unius Cæsaris fit mentio, uniusque imperatoris edictum proponetur. (Quanti hæc valeant supra ex Pagio ostendimus n. 23). Sub initium quidem eorumdem actorum, præfectus sic allocutus fuisse Justinum perhibetur: ὑπάκουσιν τοῖς βασιλεῦσιν, Imperatoribus morem gerito. Verum quo demum sibi omnia constent, illud βασιλεῦσιν ad omnes retro principes, quotquot edicta in Christianos promulgarunt, referendum omnino videtur, ut recte interpretatur ipsemet Mazochius (Atque ex his nova accedit ratio, ob quam recte etian superiora interpretatus nobis videtur Pagius.)

[41] [quod Gallandius refert ad annum Christi CL.] Ergo sub Antonino Pio, non sub M. Aurelio passus est Justinus, et quidem anno Christi CL, paulo post oblatam Apologiam II. Probatur ex Justini verbis (citatur locus ubi Justinus insidias imo et crucis supplicium expectare se ait a Crescente). Ex Tatiano discipulo Justini: Crescens igitur ille, inquit Tatianus, in magna Urbe nidum posuerat … mortis autem contemptor ita mortem metuebat, ut eam Justino non secus ac mihi, veluti malum aliquod, machinationibus inferre conatus sit; eo quod ille veritatem prædicans, gulæ et fraudis Philosophos arguebat. Neque aliter, (ita prosequitur Gallandi) Justinum Tatianumque accepit Eusebius. Quod si vero Episcopus iste Cæsariensis, M. Aurelio imperante sanctum Martyrem passum tradit, eo demum nomine ita ipsum censuisse novimus, quod secundum Apologeticum Marco oblatum existimavit. Atque, ut jure arguit Valesius, certissimis argumentis comprobatum est, Apologeticum illum seniori Antonino fuisse nuncupatum. Ruit ergo funditus Eusebii ratio atque sententia. (Hæc si tam solide probarentur quam confidenter proferuntur, profecto manus victas daremus. Ast cum nihil novi adducat eruditus scriptor, licitum nobis erit in nostra perstare sententia, eoque firmius quo clarius perspicimus oppositæ sententiæ patronos non rationibus decertare, sed verbis iisque valde canoris). Quid, quod ipsemet Eusebius in Chronico, anno ab Abrahami ortu MMCLXVI, Antonini vero Pii XIII currentibus, id est anno Dionysiano CL, Justinum Martyrio sublatum litteris consignavit? Ut proinde historica Eusebiana, (quo sibi cohæreant) ex ejusdem auctoris chronicis emendanda videantur. Quidni ejus chronica emendanda ex historia? Ast operæ pretium argumentum ex chronicis deductum inspicere penitius.

[42] [Chronica Eusebii contradicere ejus historiæ asserit Gallandi;] Et primum quæri potest, num reipsa chronica Eusebii contradicant ejus historiæ ecclesiasticæ? Scribit Eusebius chronicorum libro posteriore, ad annum Abrahamiticum MMCLXVI. Crescens Cynicus agnoscitur, qui Justino nostri dogmatis philosopho, quia se gulosum et prævaricatorem philosophiæ arguebat, persecutionem suscitavit, in qua ille gloriose pro Christo sanguinem sudit [Vide, Thesaurus temporum Eusebii Pamphili, studio Josephi Scaligeri, p. 45. Edit. Amstelodam. 1658.] . Ita Eusebius ex interpretatione S. Hieronymi. Neque, subdit Gallandi [Ibid., n. IV, p. XCVII.] , aliter idem Eusebius in chronicorum libro priore; siquidem sibi constans, eo etiam loci Justini martyrium inter res sub Antonino Pio gestas recenset. Porro ita in laudato chronico legitur. Antoninus Pius, tertius decimus Romanorum imperator regnavit ann. XXII, menses III. Huic Justinus philosophus, nostri dogmatis librum pro nostra religione conscriptum reddidit; cui Crescens cynicus, quia se gulosum et prævaricatorem philosophiæ coarguebat, persecutionem suscitavit in qua ille gloriose pro Christo sanguinem fudit [Thesaurus Temporum Eusebii Pamphili, p. 168.] .

[43] [ex quibus concludit Justinum passum esse an. CL.] Difficultatem hanc ex duplici Eusebii loco petitam jam dudum solvit Pagius, et, nostra quidem sententia, penitus eam summovit, quidquid in contrarium excogitaverit Gallandi cum Longuerneo. Quid vero, inquiunt illi, ad hæc Pagius? Eusebius, inquit, de Crescente philosopho loqui intendit, et ut moris ejus est, uno tenore recitat mortem, quam ille sancto Justino infligendam curavit. Itane chronographus ecclesiasticus et post eum Hieronymus, epochæ martyrii Justini prorsus obliti ad solum putidum Crescentem animum adverterunt? Incassum enim vero laborant qui ita sentiunt; nec violentus iste conatus illis proderit. Nequidquam enim ipsis reclamantibus, ratum erit Eusebio atque Hieronymo auctoribus in Chronico sanctum Martyrem nostrum necatum fuisse anno Abrahami MMCLXVI et Pii imperatoris XIII currentibus, id est anno æræ Christianæ CL [Gallandi, ubi supra, p. CXVII.] . Quæ mera rursus sunt verba et voces, nec rationem seu potius explicationem Pagii ullatenus attingunt.

[44] [Ostenditur variis exemplis immerito ita concludi.] Nemo enim, qui vel obiter posteriorem chronicorum Eusebii percurrerit partem (ut de hac primum agamus) negaverit usitatum ipsi esse notare annum quo sive philosophus, sive rhetor, sive scriptor, sive alius aliquis inclaruerit (sexcentis id ostendi exemplis posset) addens non raro quædam in specie quibus famam sibi acquisiverit, licet hæc sequentibus tantum contigerint annis. Sic ad annum Abrahamiticum MMLXVII, Christi LII legitur. Claudius Felicem procuratorem Judææ misit, apud quem Paulus apostolus accusatus in defensionem sui perorat [Thesaurus Temporum, p, 160. Concordat Eusebii Pamphili Chronicon bipartitum græco-armeno-latinum, part. II, p. 153. Edit. Venetiis 1818.] . Num dicet Gallandi Paulum primo anno, quo Felix in Judæam advenit, causam suam apud eum dixisse, cum apud omnes in confesso sit, id diu post (juxta Tillemontium octavo vel nono post anno [Hist. ecclés., t. I, p. 276. Paris. 1702.] ) locum habuisse? Atqui tamen et hic objici posset: Itane chronographus ecclesiasticus et post eum Hieronymus Pauli prorsus obliti ad solum putidum Felicem animum adverterunt? Nihil proinde ex istiusmodi interrogatiunculis in rebus historicis efficitur. Rursus ad annum Abrahamiticum MMXCI, Christi LXXVI legitur in Eusebii chronico. Q. Asconius Pedianus scriptor historicus clarus habetur: qui LXXIII ætatis suæ anno captus luminibus, XII postea annis in summo omnium honore consenescit [Apud Scaligerum, p. 163. Deest in græco-armeno-latino.] . Hæc profecto non incidunt omnia eumdem in annum. Ast notato tempore quo vir ille innotuit, cætera quæ ad eum pertinent uno tenore recitantur. Quidni idem statuerimus de Crescente philosopho? præsertim cum ipse Eusebius in historia sua ecclesiastica (quam multis post Chronica annis conscripsit, et ex qua proinde chronica, si opus foret, emendanda potius essent, quam historia ex chronicis) statuat martyrium Justini Marci Aurelii temporibus, ut satis aperte fatetur vel ipse Gallandi.

[45] [Nee alter Eusebii locus magis Gallandio favet.] Quod vero ad locum ex Chronicorum parte priori descriptum attinet, nec hic majorem facit difficultatem. Atque imprimis verum est Antonino Pio Justinum Philosophum nostri dogmatis librum pro nostra religione conscriptum, reddidisse (priorem scilicet seu prolixiorem Apologiam); nec etiam negamus suscitatam a Crescente contra Justinum persecutionem in qua hic gloriose pro Christo occubuit; sed simul contendimus ex Eusebii verbis haud posse concludi, persecutionem hanc referri ad tempora Titi Antonini. Nam sicut in posteriore parte ex occurrente Crescentis mentione occasionem cepit Eusebius agendi de mota contra Justinum persecutione: sic in priori parte, ex injecta de Justino mentione ad Crescentem dilabitur. Discrimen inter utrumque Eusebii locum in eo situm est, ut in altero Crescens memoriam injiciat Justini, in altero Justinus Crescentis. Ast ex utroque nihil definitur quoad Martyrii tempus. Nullo modo itaque sibi contradicit Eusebius: in historia ecclesiastica diserte affirmat breviorem seu secundam Apologiam Marco Aurelio fuisse oblatam, ac brevi post Justinum pro Christo sanguinem fudisse; in Chronicis incidenter tantum agit de Martyrio nec quidquam de ejus epocha definit. Standum proinde regulæ, quæ pronuntiat: determinata, certa, clara, ex obscuris et indeterminatis haud infirmari.

[46] [Quo jure Gallandius pro provocet ad Georgium Syncellum,] Transit Gallandi ad aliud argumenti genus. Favere sibi dicit [Ubi'supra, p. XCVI.] Syncellum, Cedrenum, Glycam, et Anonymum Vossianum apud Pearsonium, item S. Prosperum in Chronico et præsertim S. Epiphanium. Singulorum verba describamus, quæ tamen apponere supervacaneum judicavit Gallandi. Scribit Georgius Syncellus in chronographia ad annum mundi 5629, Divinæ Incarnationis ann. 130 [Corpus historiæ Bizantinæ. Bonnæ. 1829. Georgii Syncelli, vol. I. p. 662 et 663.] . Romanorum Imperator 13 Titus Antoninus cognomento Pius, una cum filiis Aurelio et Lucio annis 23. Recensitis aliis quæ ad hujus imperium spectant, hæc habet ad rem nostram. Justinus quoque Philosophi nomen adeptus est; qui in rectæ fidei nostræ defensionem librum Antonino obtulit. Et inferius. Crescens cynicus philosophus cynicorum liguritione inustus et ab Justino reprehensus, divino viro inter nostros philosophiam profitenti mortis per martyrium auctor fuit. Non magis explicita hæc sunt quoad Martyrii epocham quam in Chronicis Eusebii. Non ergo recte dicitur Syncellus omnino favere sententiæ Gallandii.

[47] [Cedrenum,] Cedrenus hæc habet: Sub eo (Tito Antonino) Polycarpus Joannis Evangelistæ discipulus et Justinus Philosophus ac Dionysius Corinthi Episcopus ob divinæ veritatis professionem supplicio affecti sunt [Ibid. Georgii Credeni Historiarum compendium, t. I. p. 439.] . Quam fidem mereatur Cedrenus vel ex eo elucescit, quod eodem anno ponat passionem sanctorum Justini et Polycarpi, cum certum sit hunc passum esse sub M. Aurelio, anno Christi 166, ut vult Tillemontius, vel ann. 169, ut placet Baronio. Valesius in Notis ad lib. IV Eusebii existimat cum hoc scriptore (Eusebio nempe) S. Policarpi martyrium hoc anno (Christi 167) contigisse: ita in critica ad Baronii annum 169 Pagius, qui ipse tamen censet annum hujus martyrii obscurum, licet nullo dubitet modo quin sub M. Aurelio contigerit et quidem versus tempora a laudatis scriptoribus assignata. Quod autem sanctum Dionysium attinet, indubium est ipsum floruisse Corinthi sub eodem M. Aurelio. Eusebius de eo prolixe agit [Hist. ecclesiasi.. lib, IV, cap. XXIII.] septem ab ipso conscriptas laudans epistolas; atque in Chronicis ad annum Christi 172 (ex recensione Scaligeri) hæc leguntur: Dionysius Episcopus Corinthiorum clarus habetur [In Chronico posteriori, p. 170.] . Aliud ad ejus vitam et mortem spectans nihil tradidit antiquitas. Ast ista sufficiunt, ut videatur quanti sit facienda Cedreni auctoritas, et quam prudenter Gallandius abstinuisset ab ejus testimonio.

[48] [Glycam et Anonymum Vossianum,] Nec ipsi magis prodest Glycas, cujus annales quamvis pluris ab eruditis æstimentur quam compendium Cedreni, hic tamen in eundem fere impegit errorem, ut ex citatis verbis liquebit. Post Adrianum Antoninus cognomento Pius ab morum benignitatem, annos 28 imperavit: sub quo Justinus Philosophus et Dionysius Corinthi antistes, ut doctrinæ christianæ testimonio essent vitam amiserunt. Successit huic Marcus Antoninus. Ita Glycas [Corpus script. hist. Byzantinæ. Glycas. Annalium, part. III, p. 449.] . Cæterum notemus Syncellum, Cedrenum et Glycam longe recentiores Eusebio esse, nec cum ipso sub eruditionis respectu posse comparari, idque eruditorum omnium judicio. Non vacat inquirere quid Anonymus ille Vossianus apud Pearsonium scripserit; cum enim Anonymus sit et insuper ejus opera vix ab ullo nominentur aut citentur, constat non magni ejus testimonium ponderis æstimandum.

[49] [et S. Prosperum.] Sequitur apud Gallandium divus Prosper quem etiam sibi faventem facit. Quo jure judicabit lector. Versus finem imperii T. Antonini, sub consulatu Tertulli et Sacerdotis scribit sanctus Prosper in suo Chronico integro: Crescens Cynicus in nostri dogmatis Philosophum Justinum, a quo ob nimiam gulam prævaricator Philosophiæ arguebatur, persecutionem suscitavit, in qua ille gloriose pro Christo sanguinem fudit [S. Prosperi opera onnia. Paris. 1711, col. 712.] . Evidens est hausta hæc esse ex Eusebii Chronicis; sunt enim, paulo immutato stylo, eadem; nec proinde plus probant quam apud Eusebium.

[50] [Nec magis Gallandium juvat Epiphanius.] Remanet sanctus Epiphanius quem omni modo sibi vindicare nititur Gallandius. Primum, inquit Epiphanius [Hæres. XLVI, § I.] , in Mesopotamia novam sectam condere aggressus est (Tatianus) circa annum XII Antonini cognomento Pii. In hunc textum ita ratiocinatur Gallandius. Cum vero plane compertum sit, paulo post Justini martyrium a Christiana religione descivisse Tatianum, hinc omnino colligendum, beatissimum Justinum circa Christi annum CL martyrii coronam fuisse consecutum. Verba enim Epiphaniana περὶ τὸ δωδέκατον ἔτος circa annum duodecimum, inquit vir eruditus (Longuerue) non modo de anno currente, sed de exacto etiam intelligi possunt; ita ut hæreseos Tatianeæ initium assignari queat anno Christi CLI, quum Antoninus imperii annum ageret XIII. Mirandum sane virum cæteroquin eruditum tantam ponere operam in deducendis ex Epiphanii textu sequelis. Quasi vero non esset res notissima Sanctum illum, aliunde de re catholica optime meritum, in rebus historicis ac præcipue in distinguendis temporibus minime esse accuratum.

[51] [S. Epiphanii in rebus chronologicis exigua auctoritas.] Quod autem Melchior Canus scriptum reliquit, ait Possevinus noster, verum est, Epiphanium utique in rerum gestarum temporumque ratione nullos graves auctores sequi solitum, in his interdum falli [Apparatus sac. Colon. Agrippin. 1608, t. I, p. 511.] . Sic etiam Oudinus [Comment. de script. eccles. antiquis. Lipsiæ 1722, t. I, col. 539.] : Ex his itaque, quæ scripsit Epiphanius, constat neque illum fuisse in antiquitatibus ecclesiasticis apprime eruditum, in temporibus distinguendis parum accuratum, narrationibus nullo examine adhibito nimis credulum: quorum omnium vel solæ Meletianæ et Arianæ hæreseon enarrationes testes esse possunt, de quibus Dionysius Petavius (qui, ut notum est, plurimum in vertendis illustrandisque S. Epiphanii libris laboravit) in animadversionibus ad hæresim LXIX Arianorum pag. 286. Hic enim ferme perpetuus est in corrigendis vel emolliendis Epiphanii lapsibus. [Scriptorum ecclesiast. historia litteraria. Genevæ 1720. p. 147.] De Meletianis actis ac tota Schismatis historia, quam hic proponit Epiphanius, quid sentiendum sit, in Baronianis annalibus explicatur anno 306 num. 45, quibus ego lubentissime subscribo. Hæc Petavius contra Epiphanium de schismate Meletianorum. Melchior Canus insignis Theologus, locorum Theologicorum lib. 2 p. 477, quam parum Epiphanium æstimaret in historicis, his aperit verbis: Epiphanii, inquit, sententia, quæ contra historiæ fidem ponitur, nihil prorsus movere nos debet: quoniam in rerum gestarum temporumque ratione, nullos ille graves auctores sequi solet [Bibliot. Græca. Hamburgi 1802, t. VIII, p.267.] . Cæsar Baronius in Annalibus tomo præsertim 3 aliam de Epiphanio sententiam non habuit, quem passim relinquere, imo refutare in fabulosis et anilibus coactus est. Hucusque Casimiris Oudinus, a quo non dissentit ejus ex professo contradictor Guillielmus Cave. Epiphanius vir erat, inquit [Hist. Ecclesiast., sæc. IV, cap. VI, art. XXVIII, n. VI.] , pietate, reliquisque virtutibus christianis ornatissimus; Hebraice, Syriace, Ægyptiace, græce et latine doctus, unde Hieronymo πεντάγλωττος audit, antiquitatum ecclesiasticarum callentissimus; in narratiunculis tamen nullo habito examine admittendis nimis credulus, in temporibus distinguendis parum accurratus; cujus rei sola Arianæ hæreseos historia nobis fidem facit. Similiter et Fabricius [Bibliotheca Græca, Hamburg. 1802, t. VIII, p. 267.] : In chronologia fere semper insistere eum (Epiphanium) vestigiis Eusebii, monet Petavius in notis p. 16; non raro tamen turbare et hallucinari, idem non uno in loco observat. Eadem tradunt Natalis Alexander [Hist. ecclesiast., sæc. IV, cap. XVI, art. II, n. XXVI. p. 684, Paris. 1740.] Ceillier [Auteurs ecclés., t. VIII. cap. XVI, art. II, n. XXVI, p. 684, Paris. 1740.] (aliique communiter. Ita ut cum Tillemontio [Mémoires, t. II, p. 666, Paris. 1701.] dicere liceat: Non solemus consulere S. Epiphanium ubi quæstio de Chronologia est.

[52] [Nihil ergo ex præfatis scriptoribus contra Eusebium potest deduci.] Multo igitur nimium Epiphanio tribuunt Gallandius ejusque antesignanus Longuerueus, quando ex ejus quibusdam incidentibus verbis, nec quidem omnino conceptis, destructa volunt diserta Eusebii Hieronymique testimonia. Atque ex his videre est quanti valeant auctores, quos illi sibi consonos affirmant. Alii quidem æque prudenter dici possunt nobis favere; alii obscure loquuntur vel talia afferunt quæ secum invicem pugnant.

[53] [Nova difficultas in sententia Gallandii, ex nomine Rustici,] Quod si etiam daretur Gallandio et Longuerueo, Justinnm passum fuisse sub Tito Antonino, dispellenda remaneret difficultas ex ipsis S. Martyris actis (quæ ut genuina uterque admittit) enascens. Omnia exemplaria ferunt martyrium istud contigisse sub præfecto urbis Rustico, qui munus hoc exercuit imperantibus M. Aurelio et Lucio Vero, ut constat ex eorum rescripto ab Ulpiano recitato [Digestor., lib. XLIX, tit. I, n. 1.] . Difflcultas hæc non præteriit Gallandium, ut apparet vel ex ipso modo quo illam solvere aggreditur. Quum ex iis, inquit [Prolegomena. Ubi supra, p. XCVI.] , quæ modo sunt disputata, compertum habeam, et jure sane ut mea fert sententia (statuat lector quodnam possit esse jus illud), S Justinum sub seniore Antonino Martyrium subiisse, facile adducor ut credam, in Actorum textum Rustici nomen pro Urbici ex loco Epiphanii depravato irrepsisse. Res est Gallandio sacra, Epiphanium in historicis chronologicisque ducem sequi, nequidquam reclamantibus eruditis quotquot hucusque exstiterunt.

[54] [quam solvit Gallandius supponendo et Epiphanii et actorum textum corruptum.] Quidquid de eo sit, verba subjiciamus ad quæ hic recurritur. Epiphanius hær, 46 § 1 scribit Justinum pro Christo martyrio perfunctum ἐπὶ Ρωστικοῦ ἡγεμόνος sub Rustico præfecto, quæ concordant cum actis. Ergo Epiphanius hic Gallandio adversatur. Ast parvi refert. Duplici facta suppositione omnis evanescit difficultas. Primum itaque supponit Gallandius corruptum fuisse textum Epiphanii; deinde ex hoc textu depravato similem adulterationem irrepsisse in Acta S. Justini. Jure expectat lector, qua ratione hæc probentur. Primum de textus Epiphaniani adulteratione, ut certum assumit Gallandius, nec id probatione indigere ipsi videtur. Secundum vero ita evolvit (neque enim probat). Aliquis antiquarius (forte ipsemet Metaphrastes …) noverit Epiphanium tradidisse Justinum pro Christo martyrio perfunctum sub Rustico præfecto; atque adeo Epiphanii auctoritate permotus, contra exemplaris fidem, quod exscribebat, posthabito Urbici nomine, Rusticum rescripserit; conjiciens ob litterarum ταυτότητα in utroque pœne occurrentem, facile potuisse librarium in errorem induci. Noverit præterea idem antiquarius, quisquis fuerit, traditum ab Eusebio, M. Aurelio imperante, Justinum Martyrio sublatum, sub quo item Rusticus urbana præfectura fuerat ornatus. His accedit, longe notius fuisse Rustici nomen ex fastis consularibus, in quibus Urbicus nusquam comparet. Quæ quidem omnia in causa fuerint, cur librarii lapsum, ut ipse putabat, admissum in Actis Justini describendis, corrigendum existimarit, Rustici nomen superinducens ubicumque Urbicus occurrebat. Jam porro cum viri docti compertum habeant, hinc loci Epiphaniani vulnera, sive importuna antiquariorum licentia, sive supina librariorum incuria, esse prorsus immedicabilia; illinc vero Eusebius nullibi gravius peccasse quam in Antoninorum gestis enarrandis, quos passim absurde confundit: propterea enim vero in Actis Justinianis Rustici nomen delendum, ejusque loco Urbicus restituendus. Addit deinde, verbis utens Longueruei: Neque enim, inquit cl. Abbas, ullus alius agnoscendus Urbi præfectus qui Justinum damnavit, quam L. Lollius Urbicus, qui quo tempore Apologiam II obtulit noster Philosophus, variis suppliciis Christianos vexabat, ut ipsemet testatur his verbis Καὶ τὰ χθὲς δὲ καὶ πρώην ἐν τῇ πόλει ὑμῶν γενόμενα ἐπὶ Οὐρβίκου, ὦ Ρωμαῖοι quæ heri et proximis diebus in urbe vestra, o Romani, sub Urbicio accidere. Vixdum enim Apologeticum illum obtulerat (Justinus) quum instigante potissimum Crescente Cynico fuisse martyrio coronatus, ex superius dictis comperitur. Hactenus Gallandius cum Longuerueo [Ibidem.] .

[55] [Quam præpostera et timeraria sit Gallandii argumentatio.] Fatendum est quod si ita in rebus historicis liceret argumentari, facile esset quemcumque transformare textum, qui nostris non quadraret placitis. Verum non ita probatur libri seu scripti adulteratio. Ast initium ducitur a comparatione plurium exemplarium, et si hæc inter se differant, tum denique solidum habetur fundamentum quo innitamur in probanda adulteratione. Quod si exemplaria omnia sive antiquiora sive recentiora inter se conveniant, quis admittat hujusmodi concordantiam oriri ex ignorantia vel incuria sive antiquariorum sive librariorum, potius quam ex ipsius auctoris facto, qui librum seu scriptum ita edidit? Esto, unum alterumve in publicum spargi exemplar corruptum; ast fieri nequit ut nullum reperiatur sinceri et genuini textus vestigium. Tandem si tales ratiunculæ non ex visceribus causæ, sed ex proprii genii vel etiam phantasiæ pœnu haustæ valerent, jam nullus erit textus qui non pro libitu concuti, immutari, susdeque verti possit. Mirandum profecto, virum, cæteroquin eruditum, qualis absque controversia est Gallandius, ad istiusmodi nœnias confugisse. Sed bonus quandoque dormitat Homerus.

[56] [Perstringitur Longuerueus.] Quod vero tradit Longuerueus alium agnoscendum non esse Urbis præfectum, qui Justinum damnavit, quam Urbcium; hoc enimvero est, quod ipse non probat et quod nos negamus nixi rationibus superius enumeratis, et in specie Actis ipsius sancti Martyris, in quibus constanter præfectus ille, sub quo passus est, Rusticus vocatur. Nec valet ratio petita ex eo, quod Justinus martyrium subierit paulo post conscriptam seu oblatam Apologiam II. Non enim repugnat, post adhibitas a Lollio Urbico vexationes, de quibus queritur Justinus vel altera quavis de causa nobis ignota, alium in præfecturæ munere successisse; quod et factum ex sæpius memoratis Actis constat.

[57] [Ergo secunda seu Brevior Justini Apologia oblata fuit M. Aurelio.] Remanet itaque, nostra opinione, inconcussum Eusebii Hieronymique testimonium, quo efficitur secundam seu Breviorem Justini Apologiam, oblatam Marco Aurelio fuisse; quod insuper confirmatur ex Actis S. Justini, quæ ut sibi cohæreant, ad tempora eorumdem imperatorum referenda sunt, ut satis manifestum fit vel ex ipsis suppositionibus, quas vix non absurdas quis dixerit, ad quas confugere coguntur Gallandius et Longuerueus, ut suam stabiliant sententiam.

[58] [Ac proinde SS. Ptolemæus, Lucius, etc. passi sub eodem Imperatore sunt,] Tandem eo deveniamus quorsum spectat tota præcedens disputatio, ut scilicet determinetur epocha seu tempus martyrii sanctorum Ptolemæi et Sociorum. Stante itaque, ait Ruinartius [Acta Martyrum sincera. Uubi supra, p. 53.] , Eusebii sententia, cum Apologiam hanc Justinus occasione mortis Ptolemæi ac Sociorum ejus conscripserit, inferendum est eos martyres sub M. Aurelii principatu passos fuisse. Nec opponat aliquis quorumdam Martyrologiorum auctoritatem, in quibus ii martyres sub Antonino Pio et ejus filio mortem subiisse dicuntur. Horum enim Martyrologiorum scriptores Justini Apologiam accurate non legisse, vel ex eo convincuntur, quod eorum martyrium Alexandriæ contigisse putaverint, quod tamen Romæ fuisse consummatum Justinus disertis verbis asserit, sic Apologiam incipiens: Quæ heri et proximis diebus in Urbe vestra, o Romani, sub Urbicio accidere etc. Id vero Christi anno circiter 166, Marci autem Imperatoris 5 contigisse colligimus ex sancti Justini morte, quæ anno sequenti consignatur. Certum est enim Justinum paulo post hos Martyres passum fuisse: siquidem in laudata Apologia prædicit se brevi Crescentis cynici philosophi insidiis interiturum. Ego, inquit, exspecto, ut ab aliquo eorum, qui Philosophi appellantur, insidiis appetar et in nervum compingar: ab ipso forsitan Crescente etc. Quod revera contigisse, Eusebius Hist. Eccles. lib. IV cap. XVI aliique auctores, ex Tatiano ejusdem beati Justini discipulo referunt. Hucusque Ruinartius.

[56] [quorum martyrum incidit inter annos CLXIV et CLXVII.] Quod ad annum spectat, quo Justinus martyrio coronatus est, non est omnimoda inter scriptores concordia, quamvis parum inter se discrepent. Tillemontius annum ponit CLXVII vel CLXVIII; Butler CLXVII; Baronius cum Chronico Alexandrino CLXV. Ex his ergo determinandus erit annus quo passi sunt Ptolemæus et Socii, qui proinde inter sæculi secundi annum LXIV et LXVII incidet: assumendo scilicet eorum passionem fere uno anno præcessisse martyrium sancti Justini. Crediderim, inquit Otto [De Justini scriptis et doct., p. 19.] , non ita multo ante Justini interitum oblatam fuisse Apologiam, fortasse anno 164: nam quod ipse expectaverat in Ap. II c. III p. 46, se propediem a Crescente in judicium capitis vocatum iri, id evenisse confirmat præter Tatianum, Eusebium, Photium, etiam auctor Chronici Alexandrini, cujus testimonium haud contemnendum est. Porro in præfato Chronico Paschali ita legitur Olympiade CCXXXVI, ann. Christi 164 et 165: Ἰουστίνος φιλόσοφος τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς λόγου δεύτερον ὑπὲρ τῶν καθ᾽ ἡμᾶς δογματων βιβλίον ἀναδοὺς Μάρκῳ Αὐρηλίῳ καὶ Αντωνίνῳ βήρῳ τοῖς αὐτοκράτορσι θείῳ καατακοσμεῖται, οὐ μετ᾽ οὐ πολὺ στεφάνῳ τῷ τοῦ μαρτυρίου, Κρήσκεντος αὐτὸν ὑποβάλλοντος: Justinus Philosophus cum pro nobis et ad firmanda nostra dogmata librum alterum Marco Aurelio et Antonino Vero imperatoribus tradidisset, haud multo post a Crescente delatus, divina Martyrii corona adornatur [Corpus scriptorum hist. Byzantinæ. Chronicon Paschale, t. I, p. 482, Edit. Bnnoæ. 1832.] . Ex quo præter rem hic loci a nobis intentam, habemus et secundam Apologiam, eamque oblatam Marco Aurelio et Antonino Vero. Quod ad posterius hoc nomen attinet, juverit meminisse ex Tillemontio [Hist. des Empereurs, t. II, art. 5, p. 145. Edit. Brux., an. 1732, in-fol.] , Marcum Aurelium, cum Augusti nomine donasset Lucium Commodum, eum post hac Verum appellari voluisse, ita ut deinceps, jam non diceretur L. Commodus, sed Lucius Verus; imo et nomen Antonini, quod et ipse M. Aurelius assumpserat, Vero quoque dedit.

[60] [Papebrochius retractavit quæ alibi de Justino scripserat;] Antequam finem huic nostro commentario imponamus, haud abs re erit quædam adscribere ex Actis SS. tom. 1. Junii ubi Papebrochius corrigit ea quæ mense Aprili de S. Justino scripserat, de quibus et nos superius quædam delibavimus. Ergo quidquid in Aprili disputavi in contrarium (verba sunt Papebrochii [Act. SS., t. I Junii, p. 18. n. 8] ) sic accipiat lector, et ut per me ei liberum sit Baronianam hic sequi sententiam, ipsique Philosopho sequentia acta aptare (quæ et nos in toto hoc commentario respeximus) … quia optime quadrant Philosopho … [subscribit Actis Baronianis;] atque (ut ait Baronius) sincera, nullisque paraphrasibus circumdata sed prout descripta fuerunt ex actis publicis… Mirum autem non amplius mihi videtur, quod in actis istis nihil de Justini vita anteriore, nihil de Cressentis machinationibus legatur: quia scilicet auctori solum cura fuit, fideliter græce reddere, quam reperiebat, tam authentice descriptam martyrum confessionem; additis dumtaxat initio ac fine lineis paucis, quibus, ut dixi, forma historiæ induceretur.

[61] [admittit Justinum secundam obtulisse Apologiam M. Aurelio,] Et infra, agens de Præfecto Urbis, qui in actis nominatur Rusticus, ita prosequitur Papebrochius [Ibid., n. 9.] : Rustici præfectura optime componi potest cum iis temporibus, quibus Justinum obtulisse alteram suam apologiam scribit Eusebius lib. 4, cap. 16, id est (ut dicitur in fine capitis 14) quando mortuo Antonino Pio, Marcus Aurelius ejus filius cum Lucio fratre successit. Successit autem anno CLXI et usque ad annum CLXIX corregnarunt. Interim vero præfecturam urbis gessisse Rusticum, certissimum fit ex divorum fratrum (M. Aurelii et Lucii) jam nominatorum rescripto, quod Ulpianus lib. I de appellationibus allegat, referturque in lib. 19 digestorum, tit. 1 n. 3 [Male citat Papebrochius; lege Digestor.. lib. XLIX, tit. I. n. 1.] . Rescripti verba hæc sunt: Cum per errorem factum dicis, uti a judice, quem ex rescripto nostro ab amplissimis consulibus acceperas, ad Junium Rusticum amicum nostrum, præfectum Urbis provocares etc. Urbis ergo præfectus fuit Rusticus. Sed quo anno ex novem prænotatis (quibus videlicet coregnarunt divi fratres)? Non primo; quia tum ordinarium consulatum gessit cum Vettio Aquilino: non etiam multis annis post; siquidem ipse Eusebius sanctorum Polycarpi et Pionii martyrium cap. 15 (supple hist. Ecclest.) relatum, in chronico suo adscribit anno VII prædictorum imperatorum, qui fuit Christi CLXVII: chronicum autem oblatam a Justino Apologiam alteram adscribit anno imperatorum istorum VI, seu potius V: nam primus ipsorum annorum perperam geminatur in dicto chronico simul cum consulatu, quem tamen illi juncti semel tantum gesserunt: et hic annus V convenit cum indictione XIII consulatuque Pudentis et Orphisi, cum anno VI perperam compositis: omnia autem simul notant annum Christi CLXV.

[62] Hic vero evidenter labitur Papebrochius: nihil enim horum de Justino legitur in chronico Eusebii; sed, quoad substantiam saltem, reperiuntur in ejus historia ecclesiastica l. 4, [sed quæ in Chronico Eusebii reperiri dicit, in hujus historia quærenda sunt.] cap. 16 apud Valesium absque expressa tamen indicatione chronologiæ, ut notum est cuivis, qui in historia Eusebii non plane est hospes. Notæ igitur chronologicæ, quas hic reddit Papebrochius, non ab Eusebio appositæ fuerunt, sed ab alio, adhibita factorum inter se comparatione et coordinatione. Forte etiam Papebrochius notas illas legit in exemplari historiæ ecclesiasticæ, quod præ manibus habuit, non quidem ad præsentem usum, cum loquatur de chronico; quod profecto in hæc quæstione non magis consuluit quam historiam. Ergo vel ex memoria hæc recitavit, vel descripsit ab alio, qui ante ipsum hallucinatus fuit.

[63] His notatis, cætera quæ ibidem tradit Papebrochius, prosequamur. Cumque idem chronicon (lege historia ecclesiastica) dicat Justinum οὐ μετ᾽ οὐ πολύ non post multum temporis (hæc verba apud Eusebium non leguntur, [Quo anno Justinum passum tradat Papebrochius.] bene vero quod iis indicatur: aliud proinde argumentum hic Papebrochium ex memoria scripsisse) divina martyrii laurea exornatum haud incongrue dicetur, id factum esse annorum mox sequentium uno, puta CLXVII, vel CLXVIII, vel etiam CLXVI… Neque mirum cuipiam videatur, quod qui initio imperii præfati dicitur Consul fuisse, postea gesserit Urbis Præfecturam. Quam enim familiare eo ævo fuerit, ut ex Præfectis Urbis Consules; et Consulatu annuo trimestrive perfuncti, rursum fierent Urbis Præfecti, docebit utrorumque series, ab anno CCLIV expansa apud Bucherium pag. 236, ubi usque ad Diocletiani imperium nihil frequentius. Hactenus Papebrochius, quibus satis indicat se in plerisque mutasse sententiam quam alibi de Justino propugnaverat.

MARTYRIUM SS. PTOLEMÆI, LUCII ET ALTERIUS ANONYMI.
Ex Apologia S. Justini Martyris apud Euseb. hist. eccles. lib. IV, cap. XVII. Edit. Valesii.

Ptolemæus, Martyr Romæ (S.)
Lucius, Martyr Romæ (S.)
Socius Martyr Romæ (S.)

EX S. JUSTINI APOLOGIA.

[Castitas apud Christianos.] Mulier quædam virum habebat intemperantem. Ipsa quoque prius quidem lascive admodum se gesserat: sed postquam salutarem Christi doctrinam accepisset, statim modestior facta est, viro etiam persuadere studuit, ut castius viveret: christiana præcepta illi suggerens, et ignis æterni supplicium paratum iis, qui obscene et sine recta ratione vixissent. Verum ille in eadem semper lascivia perseverans, ea agebat quæ uxoris animum penitus ab ipso alienarent. Mulier enim nefas esse existimans, cum eo viro, qui contra naturæ leges præterque jus, undecumque vias libidinis exquireret, thori consortio jungi; discedere ab illo constituit. Verum propinquis mulieris consulentibus, ut in conjugio adhuc permaneret, spemque ei facientibus virum ad meliorem frugem tandem reversurum, consiliis eorum obtemperans mulier, ac sibi ipsa vim faciens, mansit cum viro. Sed posteaquam vir ipsius Alexandriam a profectus, gravioribus adhuc flagitiis sese inquinare nuntiatus est, illa verita ne scelerum atque impietatis particeps foret, si in conjugio ejusdem permaneret, victusque et thori consors existeret; misso ei repudio, discessit b.

[2] [Mulier christiana delata] At bonus ille vir, qui gratulari sibi debuerat, quod uxor sua nihil eorum ageret quæ prius cum ministris ac mercenariis in vinum atque omne vitiorum genus effusa licenter perpetrare consueverat; verum etiam maritum ab ejusmodi flagitiis abducere studeret; mulierem, quæ ab eo idcirco discesserat, quod recte suadenti ipse obtemperare nollet accusavit et christianam esse detulit. Et illa quidem libello tibi oblato c, sacratissime Imperator, postulavit ut prius rei familiaris procurandæ atque administrandæ sibi facultas daretur; ac deinde rebus domesticis recte constitutis, accusationi responsuram se esse pollicita est. Idque tu mulieri permisisti.

[3] [S. Ptolemæus coram judice sistitur.] At maritus, qui tum quidem nihil adversus eam dicere poterat d, in Ptolemæum quemdam, qui mulierem christianæ religionis præceptis imbuerat, impetum suum vertit hoc modo. Centurioni cuidam amico suo persuasit, ut Ptolemæum comprehenderet, eumque in vincula conjiciens, hoc unum interrogaret, essetne christianus. Cumque Ptolemæus, utpote amantissimus veri, et ab omni fraude ac mendacio alienus, christianum se confessus esset; eum centurio custodiæ mancipavit, diuque in carcere affiixit. Oblatus e tandem Urbicio judicii Ptolemæus, id unum similiter interrogatus est, utrum esset christianus. Ille vero qui per Christi doctrinam cuncta se bona consecutum esse intelligeret, illam cœlestis ac divinæ virtutis institutionem iterum confessus est. Qui enim negat se esse christianum, vel idcirco negat quod religionem illam improbet, vel certe eo quod se indignum et alienum ab ejus instituto esse cognoscit. Quorum neutrum cadere potest in eum qui vere christianus sit.

[4] [Ei damnato se S. Lucius et alius tertius adiungunt.] Cum vero Urbicius Ptolemæum ad supplicium duci jussisset, Lucius quidam, qui et ipse christianus erat, adeo injustam audiens sententiam, sic Urbicium allocutus est. Quid causæ est, inquit, ut hominem neque adulterii, neque stupri convictum, nec homicidam, nec furem, nec raptorem, nec ullius denique sceleris reum, nominis dumtaxat christiani vocabulum confitentem condemnaveris? Hujus modi forma judicii non convenit temporibus Imperatoris Pii, nec Philosophi Cæsaris filii, nec Senatui Romano. f Tum Urbicius nullo alio responso hominem dignatus, sic eum alloquitur. Tu quoque, inquit, christianus esse mihi videris. Cumque Lucius ita esse respondisset, jussus est itidem ad supplicium duci. Statimque magnam se gratiam Urbicio debere professus est, quippe qui hujusmodi malis dominis liberatus ut aiebat, ad optimum Patrem Regemque esset migraturus. Sed et tertius g quidam cum accessisset, eodem supplicio condemnatus est.

ANNOTATA.

a Ex hoc loco male intellecto, aliqui hos martyres Alexandriæ passos existimarunt, quod forte hanc historiam apud Eusebium aut Ruffinum solummodo legissent. Nam alias, ut diximus, Justinus eam Romæ contigisse disertis verbis refert. Ita Ruinartius. Et re quidem vera statim ab initio sermonis sui indicat quo loco Passio contigerit. Vide Comm. præv. num. 7.

b Græce Ῥεπούδιον δοῦσα i. e. dato libello repudii. Scilicet non viris dumtaxat uxores repudiare legibus erat concessum, sed et mulieribus a maritis hoc pacto divertere licebat. Testimonia eam in rem tum ex profanis, tum ex sacris collecta scriptoribus videsis apud Justellum, Notis in Codicem Canonum Universæ Ecclesiæ, ad Can. CV. Hæc Annotatio reperitur sub rubrica Variorum, in Eusebio Valesiano. Edit. Cantabrigiæ, curante Reading, 1720, pag. 177. Et citatur Kortholt. in hunc Justini locum. Nihil ego tale reperio in Kortholti Commentario editionis Kilonensis an. 1675, quam præ manibus habeo. Forte in alia præfati Commentarii editione hæc leguntur.

c Græce Ἠ μὲν βιβλίδιόν σοι τῷ αὐτοκράτορι. Libellum supplicem, inquit Valesius in hunc locum, intelligo,quo mulier dilationem judicii ab Imperatore postulaverat. Nam cum a viro quocum divortium fecerat, accusata fuisset tamquam Christiana, ab imperatore dilationem sibi dari petiit, ut rem familiarem prius ordinaret, responsura post hæc accusationi. Solebant quippe apud Romanos dilationes concedi causa cognita, tam reis quam accusatoribus, ut docent leges in Codice Theodosiano titulo 36. Ut intra annum quæstio criminalis terminetur. Sed quæri potest, cur mulier imperatorem adierit, cum a judicibus ordinariis, ad quos delata erant crimina, hujusmodi induciæ peterentur. An forte judex poscenti mulieri dilationem negaverat? Unde mulier necesse habuerat imperatoris auxilium implorare. An forte ad imperatorem ipsum delata erat, quod esset Christiana, ut censuit Nicephorus, ac Christophorsonus? Verum hæc posterior sententia parum probabilis mihi videtur. Primo quia Justinus id non dicit: deinde quia moris non erat, ut criminalis quæstio recta ad principem, omisso quod aiunt medio, deferretur. Hæc Valesius in cap. XVII, lib. IV, Eusebii.

d Qui tum nihil adversus illam dicere poterat, scilicet quoad usque pendebat dilatio ab Imperatoreconcessa. Mulier enim dilationem a principe impetraverat, cum justa esset ejus petitio: ne scilicet ex calumnia viri, a cujus consortio ob legitimam causam discesserat, rei familiaris dispendium pateretur. Hinc maritus contra uxorem nihil suscipere poterat, donec concessa huic dilatio finem accepisset.

e Græce Ἦλθεν proprie ivit, venit. In Codice Medicæo et Fuketiano legitur ἤχθη id est Actus, productus, oblatus est. Quod magis arridet. Urbicus erat Præfectus urbis Romæ, cujus sententia in Ptolemæum et Lucium Christianos lata, occasionem dedit huic Justini Apologetico. Dicebatur autem Q. Lollius Urbicus, ut docet vetus inscriptio Romæ posita, et Apuleius in Defensione sua haud procul ab initio, ubi Præfecturæ Urbanæ, quam idem Urbicus gessit, non obscura fit mentio. Mirum est tamen, ait Valesius, in omnibus nostris exemplaribus eum constanter Urbicium appellari. Semel tantum atque iterum apud Justinum Urbicus recte dicitur, initio scilicet Apologetici.

f Conf. comm. præv. nn. 25 et 26.

g Diximus in Comm. præv. n. 7 perperam a quibusdam vocem Tertius ut nomen proprium assumi. Tertius hic alterum a Ptolemæo et Lucio martyrem designat, sed nomine ignotum.

DE SANCTO MAXIMO LEVITA ET MARTYRE AQUILANO.

AN. 250 VEL 251.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Maximus, Levita et Martyr Aquilæ in Vestinis (S.)

BHL Number: 5836, 5847

B. B.

§ I. De Avia et Aquila Urbibus. S. Maximi Passio. Ejus Acta.

[De civitate, quæ in Actis Sancti Maximi, Habiensis vocatur.] Initium facimus a disquisitione topographica. Levita Christi Maximus (verba sunt vitæ Ms. quam inferius editam reperies) nobili genere ortus est, ex civitate Habiensi, quæ sita est in provincia, quæ apud antiquos ipsa etiam Habiensis nuncupata est; nunc autem forum Conæ appellatur. Sed quamvis pristinum nomen civitatis seu provinciæ illud amisit; campus tamen, qui juxta civitatem illam est Habie nuncupatur, per quem et fluvius pergit Habellicus nominatus. Avia, inquit Ferrarius [Catalogus Sanctorum Italiæ 19 Octobris.] , sive Haviac in Vestinis, quæ et Forum Conæ, apud Aquilam penitus jacet; manet campus, in quo erat Abie, adhuc incolis dictus, per quem Abellinus amnis decurrit. Ast, ni vehementer errem, Ferrarius non aliunde quam ex laudata sancti Maximi Vita, suam hausit notationem. Id certum nec in thesauro Antiquitatum Italiæ, nec apud Muratorium in Antiquitatibus Italiæ medii ævi, nec in Geographia Antiqua Cellarii quidquam reperiri quo hæc, excepta Avia civitate, sufficienter imo vel aliquatenus illustrentur.

[2] [Amplior quorumdam locorum, de quibus in Actis, elucidatio.] Aviæ civitatis apud illos quidem mentio occurrit; ast de provincia habiensi, de Foro Conæ, sicut et de campo Habie et præterfluente fluvio Havellico silent. In Dictionario Geographico recenti, italice conscripto, notatur Aquila primum: Provincia regni Neapolitani, hodie nota sub nomine Abrutii ulterioris; tum sequitur: Aquila antiquitus Avella, aut Avia conspicua urbs in regno Neapolitano etc. [Nuovo Dizionario Geographico Universale … di una socieia di dotti. Venetiis 1826. Ad verbum Aquila.] . Cum autem vulgo perhibeatur Aquilam urbem ex ruderibus Aviensis civitatis exsurrexisse (quod quousque verum sit, inferius indagabimus); haud absurde dici posset scriptorem actorum sancti Maximi, deprædicare de urbe et provincia Habiensi, quæ in laudato Dictionario referuntur de urbe et provincia Aquilana. Nec etiam opus omnino est admittere provinciam Habiensem in publicis tabulis quondam exstitisse; sufficeret in rem nostram, ita vulgo dictam fuisse. Non raro enim regio aliqua in populo denominatur a principaliori urbe, quin tamen ratione publicæ administrationis, hujusmodi titulum habeat. Quod ad Forum Conæ, campum Habie, et Habellicum spectat, quamvis nihil de illis occurat apud antiquos, verosimile tamen est hæc nomina vulgo obtinuisse. Secus quomodo hæc finxisset scriptor actorum sancti Maximi, quem scriptorem in ipsa regione vitam duxisse omnia suadent. In specie, Avellicus seu Habellicus, rivulus erit Aterni fluvii, qui ad sinistram Aquilæ a septemtrione in meridiem currit deflectendo orientem versus, ut videre est in mappis geographicis.

[3] [De Avia civitate juxta Cellarium.] Cæterum pauca de antiqua civitate Aviensi ad nos pervenerunt. Hæc habet Cellarius [Geographia Antiqua, lib. II, cap. IX. sect. II.] ubi de Vestinis, Marruccinis, Pelignis et Mursis: Vestini, inquit, qui a fontibus Vomani, Matrini et Aterni incipientes, in ripis illorum fluminum usque ad mare incoluerunt. Ptolomæus oppida illis tribuit Pinnam, Aviam, Angulum; addit Amiternum quod vero Sabinorum esse postea ostendemus. Plinius addit Peltuinates et Aufinates. Et infra de singulis in specie agens: Avia, Ptolomæi Ἀούια, Tabulæ (Peutingerianæ) Aveia XX millibus ab Alba, quæ Fucentis videtur Cluverio esse. Prope urbem Aquilam fuit, quod ex Martyrologio Romano elucet a. d. XIII Kal. Novembris: In Aviensi civitate prope Aquilam in Vestinis, natalis beati Maximi, Levitæ et Martyris. Hæc Cellarius. Quamvis in citato Dictionario italico innuatur civitatem quæ olim dicebatur Avia seu Avella hodiernam Aquilam esse; multo tamen verosimilius, ne dicam certum, est hanc novam esse urbem recentioris originis, conditam non in eodem loco, sed haud procul ab antiqua Avia.

[4] [Avia, a Furconio diversa civitas.] Audiamus RR. DD. Josephum Coppola, quondam Aquilensem episcopum, postea ad sedem Castri Maris (Castellamare seu Castello a Mare, in regno utriusque Siciliæ) translatum. Hic luculentam edidit, medio sæculo decimo octavo, de S. Maximo elucubrationem [Dissertazione sopra gli atti di S. Massimo Levita e Martire, principal protettore della citta dell' Aquila; e sopra el diploma dell' Imperadore Ottone il Grande, che appartiene allo stesso Sancto: col la Relazione della Translazione delle sue sacre Reliquie della Cattedrale della distrutta citta di Forcone in quella dell' Aqnila. Di Giuseppe Coppola, della congregazione dell' Oratorio. Vescovo della medesima citta. In Napoli MDCCXLIX.] , cujus frequens in his actis recurret mentio. Plures, ait [Ibid., p. 5 et 6.] , scriptores (inter quos ad imam paginam citat Martinière, Baudrand, Cluver etc.) Confuderunt Aviam et Furconium, existimantes unam eamdemque esse civitatem. Quod utique falsum est, ut perspicuum fit ex utriusque urbis ruderibus, hodie adhuc spectandis, atque ab invicem fere trium milliarium intercapedine dissitis; in cujus intercapedinis medio exurgit mons haud spernendæ altitudinis, ut vel exin in oculos incurrat, vestigia illa antiqua non esse reliquias unius ejusdemque civitatis. Id ipsum efficitur ex vetustis codicibus Actorum S. Eusanii, (de quo alteram edidit RR. Coppola dissertationem) et gloriosæ virginis S. Justæ, in quibus mentio habetur ambarum civitatum; Furconii quidem in Martyrio S. Justæ; Aviæ, in Actis S. Eusanii, quæ referunt ibidem resedisse Priscum regem. Passus autem S. Eusanius est anno Christi trecentesimo die octava Julii, quatuor scilicet et decem annis postquam S. Justa Martyrio coronata fuisset [Ibid.] . De S. Eusanio et sociis Mart. actum apud nos est ad diem IX Julii, ast eorum Acta suspecta [Acta SS., t. II Julii, p. 692.] dicuntur; de S. Justa vero ad diem I Augusti egit Sollerius; ejus cultum satis certum habet, additque: Atque utinam pari felicitate argumenta suppeterent ad tuendam vindicandamque auctoritatem Legendæ [Ibid., t. I Augusti, p. 39, n. 7 et 8.] . Ex quo sequitur argumentum a RR. Coppola ex eorum actis deductum non adeo forte validum esse; ast alterum ex ruderibus, quæ ipse, utpote Aquilanus episcopus, oculis usurpare potuit, subsistit. Dein ex quodam Titi Livii loco concludit initia urbis Aviensis non pertingere ad annum 460 a Roma condita, et subjungit: ex reliquiis murorum, et vico, qui adjacens loco Terra di fossa dicto, hodie etiam antiquum, licet paulisper corruptum, nomen præ se fert, Avea nempe, dignoscitur urbs sita fuisse in amœna planitie, irrigata aquis Aterni fluvii, qui medius illam intersecabat; ornata et circumcincta suburbiis, versus septemtrionem diffusis, ut apparet ex ruderibus, aquæductibus, et sepulcris. Nec dubium est insignem eam fuisse civitatem, utpote quæ Provinciæ nomen dabat (confer. dicta n. 2) Denique destructam conjicere licet sæculo sexto, a Longobardis vel altera ignota ex strage, quoniam a sæculo tertio jam ejus nomen in nullo reperitur scriptore; regium tamen palatium memoratur, quod longe diutius substitit, et cujus adhuc visuntur vestigia. In hac itaque civitate fidem annuntiavit atque confessus est S. Martyr Maximus, imo ex ea oriundus habetur. Hactenus RR. Coppola [Dissertazione p. 6.] . Et rursus alibi, agens de Othonis Magni diplomate, quod ipse datum dicit de Aviæ Palatio (de quo infra latius) addit hujus Palatii hodie adhuc spectari vestigia eo ipso in loco, ubi erat antiqua Avia; quæ quidem rudera ab habitatoribus communiter Palatium Regis vocantur [Ibid p. 27.] .

[5] [Urbis Aquilæ Origo.] Extat in Thesauro Antiquitatum Italiæ [T. IX, part. I. Versus initium.] Henrici Bacci et Cæsaris de Engenio elucubratio, sub titulo: Descriptio d'Abruzzo ultra decimæ regni Neapolitani provinciæ, ad cujus finem reperitur, Brevis dissertatio de Origine urbis Aquilæ. Ex qua hic quædam adscribenda duximus. Illustris, inquiunt illi, claraque admodum urbs Aquila est, non modo propter egregia civium suorum facinora, structurarumque magnificentiam, verum et propter originem, quam habet a quinque deletis jam Samnitum oppidis, quorum præcipuum erat Amiternum. Quoniam vero temporibus imperatoris Frederici II (sæculo decimo tertio) cives Amiterni atque Forconæ per montana Abruzzi dispersi erant, adunari eosdem imperator jussit, atque civitatem condere in opportuno pro defensione regni loco, parte ista, quæ Aquila dicitur, prout testantur Summontes et Caraffa. Et Pontanus quidem libro ultimo Belli Neapolitani adnotat, haud longe ab Aterno exiguum fuisse vicum seu villam a fonte suo Aquilam dictam (hæc forte non absurde interpretarentur de Avia seu, ut habet Coppola, Avea et fluvio Habellico) quo etiamnum nova pars urbis gaudeat nomine. Salvator Massonius, in dialogo de Origine Aquilæ, scribit, Aquilam ædificatam fuisse in loco Aquila vocato, inter Forconum et Amiternum, et hinc (ut addit idem) imperator prædictus, tam in imperii honorem, quam (ut superius diximus) quod eo loco fabricata esset, qui Aquila diceretur, Aquilam vocari voluit, sicut eadem quoque leguntur in Privilegio (videsis hoc Privilegium seu diploma apud Muratorium) [Antiquitates Italiæ medii ævi, t. VI, col. 511 et seqq.] dictæ fundationis, cujus originale servatur in Archivio Aquilæ, in charta pergamena, incipiens: Regnantibus nobis feliciter et triumphantibus gloriose etc. Adducitur idem Privilegium in Epistolis Petri de Vincis, Campani judicis Aulæ, atque eidem imperatori a secretis; licet Mazzella (verum non sine errore) dicat, cives Forconæ conjunctos cum Amiternimis, Abiensibus et Duroniis palatum ivisse per Longobardorum terras et duce Amiterno quodam Aquilo seu Aquila urbem ædificasse, quam de nomine ducis sui Aquilam dixerint, postea ampliatam atque decoratam a Frederico II. Obiter hic notemus in præcedentibus constanter haberi Aquilam fundatam, conditam inter Amiternum et Forconem, quin mentio fiat de Avia; cum tamen æque recte diceretur condita inter Aviam et Forconem: atque hinc confirmatur quod scripsit Coppola, a sæculo III jam non occurrere apud scriptores nomen Aviæ. Conf. n. 4.

[6] [Quædam Ughelli placita arguuntur.] Mazzellæ sententiam, suam fecit Ughellus, moreque suo, pluribus illam amplificat [Italia Sacra, t. I. col. 373. Edit. secunda Venetiis 1717.] . Addit: quo tempore hæc contigerunt, vix apud aliquem scriptorem ad calculos revocatum reperias [Ibid., col. 373.] . Et infra: cum interea anceps non sit, ab Amiterni Furconiique populis ante (annum) millesimum fuisse fundatam (Aquilam) celebritate populi opibusque subinde adauctam [Ibid. col. 373.] . Ast ad imam paginam subjicit Venetianus, Italiæ Sacræ editor, ex Lucentio: Aquilanæ civitatis exordium recitat Anonymus de Rebus gestis Friderici Imper., cujus vetustum exemplar exscripsit noster Ughellus tom. IX Ital. Sacr. ubi habetur: Aquilam primum emersisse anno Dom. 1252, favente Conrado rege, in odium Baronum illius contractæ (districtus seu tractus); sed illico superbiens de suis viribus tamquam rebellis excisa est an. 1258; non adeo tamen in nihilum redactam credimus, quin considere adhuc potuisset episcopus ibi, cum superiori anno, in eam translata fuerit episcopalis Sedes, eaque continuaverit continuata successione. Ast inquit Ughellus [Ibid.] : Illud constat Aquilæ fieri mentionem, jam inde a Nicolai II temporibus, hoc est 1060, cum ducatum Apuliæ Roberto Guiscardo ille Pontifex, ex pactione Aquilæ facta, dilargiretur. Unde facile possunt redargui Collenutius in Neapolitani Regni Historia, Ranzanus et alii cum asserunt ad imperium Friderici II Beneventanos, Cassinos Soranosque populos, quorum oppida deleverat Fridericus, Aquilam civitatem fundasse, eoque nomine in honorem Imperii, cujus insigne Aquila est, appellari voluisse.

[7] Reponit ad hac RR. DD. Coppola [Dissertazione de S. Massimo, p. 8.] : dato sincerum esse instrumentum illius Pactionis, quod Ciurci in sua Ms. Historia Aquilana recitat ex transumpto, quod asservatum dicit in Archivo Casæ-Novæ, nihil inde inferri potest, cum ex ipso Friderici diplomate constet Furconium inter et Amiternum exstitisse pagum seu villam Aquila dictam, urbemque jussu ejusdem Friderici ædificatam ab illa nomen suum, partim saltem, mutuasse. Provida nuper (verba sunt Friderici) consideratione providimus, ut in loco, qui dicitur Aquila, inter Furconem et Amiternum, de circumjacentibus Castris et etiam Terris, quæ veluti in membra dispersa, quantacumque fidei claritate vigentia, nec nostrorum rebellium poterant repugnare conatibus, nec inter se sibi mutuis auxiliis subvenire, unius corporis civitas construatur, quam ab ipsius loci vocabulo, et a victricium signorum nostrorum auspiciis, Aquile nomine decrevimus titulandam [Vide Diploma Friderici. Antiq. Ital. Medii ævi, t. VI, col. 512. Edit. Mediolan. 1742.] . Atque hic apposite infert Coppola [Loc. cit.] : si ibidem jam exstitisset civitas, ut quid juberetur construenda.

[8] Paucis interjectis ita prosequitur Fridericus in laudato diplomate: ut igitur tam nobile opus nostrarum manuum speciali nostræ munificentiæ gratia se gaudeat insignitum, civitatem ipsam infra scriptis finibus, videlicet a Cornu Putridi usque per totum Amiternum statuimus limitandam: publicantes ad situm et districtum civitatis ipsius et ad opus universitatis ejusdem colles omnes adjacentes, qui Aquila nuncupantur, et Terras omnes circumjacentes etc. Ad hæc observat Antonius Antinorius: Aquilæ nomine designare hic patet Colles Villæ ejusdem nominis et idcirco ad districtum Terras omnes circumjacentes … silvas et nemora terrarum subjungit Fridericus. Postea hæc omnia Aquilæ nomine vocitata [Nota 5, in Diploma Friderici.] . Porro de authentia præfati diplomatis nihil dubitat Antenorius (licet, ut postea videbimus, hac in materia haud admodum indulgens), quod dicit validis exemplaribus in Aquilanis Tabulariis servatum [Antiq. Ital. Med. ævi, t. VI, col. 511.] ; additque: obiit Petrus a Vineis, Friderici a secretis, anno 1249, unde desumitur diploma hoc, vel superiori anno datum fuisse, vel antea, non vero anno 1250, ut vulgo creditur. Denique, assertum suum de fundata ante annum millesimum Aquila, hausit forte Ughellus ex Ciaconio; quod si ita habeat non recte hujus verba interpretatus est. Pontifex (Nicolaus II) Robertum Guiscardum et Normannos in Apostolicæ Sedis gratiam et communionem suscipiens, Robertum jam vectigalem ecclesiæ factum, Campaniæ, Calabriæ et Apuliæ Ducem, et Siciliæ Comitem creavit. Hæc acta sunt anno Christi 1060, eo loci, ubi nunc Aquila condita est inter Amiternum et Forconem [Vitæ et res gestæ Pontificum Romanorum et S. R. E. Cardinalium, Alphonsi Ciaconii opera, cum notis Oldoini S. J. Romæ 1677, t. I, col. 826.] . Ex postremis verbis luculenter efficitur, judice Ciaconio, Aquilam urbem, illa tempestate nondum exstitisse; nihil tamen impedit quominus apud villam ejusdem nominis hac gesta dicantur. Ex his omnibus satis apparet Ughellum non semel lapsum.

[9] [De Aquila, Villa oppidi Pilæ.] Eodem sensu Aquilæ mentio occurrit in membranula anni 1195, cujus initium est: In nomine Domini Jesu Christi. Anno ab Incarnatione ejus millesimo nonagesimo quinto (lege millesimo centesimo nonagesimo quinto. Error est amanuensis, ut ostendunt Antinorius [Historiæ Aquilanæ, cap. I. Apud Muratorium, Antiq. Italiæ Med. ævi, t. VI. col. 497.] et Papebrochius [T. II Junii, p. 608, in vita S. Placidi eremitæ.] ). Indictione XIII, primo Nonas Octobris, ecclesia beatæ Mariæ de Aquila ab Odorisio, venerabili Furconensi episcopo, cum duobus altaribus, uno inferius, altero superius, dedicata est. Notat autem Antinorius [Loco supra citato.] , ecclesiam olim parochialem sanctæ Mariæ de Aquila modo esse monialium sanctæ Claræ de Aquila intra urbis mœnia; deinde subjungit: Erat nempe tunc Aquila, villa oppidi Pilæ, sicut præclare docet Boëtius Raynaldus, stropha 88. Scilicet Antinorius (egregius juvenis, inquit Muratorius [Ubi supra in Monito in Historias civitatis Aquilanæ, p 485] , atque eruditus scriptor, Aquilanus et ipse civis, mihi ab aliquot annis notus magnique factus) plurima edidit notisque illustravit ad urbem Aquilam spectantia, atque inter alia Poëma Boëtii Raynaldi, vulgo dicti Buccio Ranallo, quod mille ducentis quinquaginta quatuor constat strophis (singula stropha quatuor habet versiculos italicos) de rebus Aquilanis ab anno 1252 ad annum 1362; et reperitur, prout Antinorius illud illustravit, in Muratorii Antiquitatibus Italiæ Medii Ævi [T. VI. col. 533 – 704.] . Denique juverit notasse in Tabulis geographicis vulgo Carta generale del Regno di Napoli auctore Rizzi Zannoni (opus præclarum triginta et uno foliis seu mappis comprehensum [Extat Bruxellis in Bibliotheca Philippi Van der Maelen. cujus Institutum Geographium ubique terrarum notum est.] ) ponitur ad occidentem Aquilæ, sed extra mœnia, vicus, nomine Pila, fere ad ripam Aterni fluvii.

[10] [Præsens urbis Aquilæ status] Atque hæc de origine et antiquitate Aquilæ urbis. Præsens ejus status describitur in supra laudato Dictionario geographico [Nuovo Dizionnario Geographico universale. Ad verbum Aquila.] his verbis: Aquila pulchra et conspicua civitas regni Neapolitani, caput provinciæ Abrutii ulterioris secundi, caput etiam districtus… Sita est in colle, ad cujus radices præterfluit Aternus seu Pescara. Sedes episcopalis immediate subjecta sanctæ Sedi. Præter cathedralem, ecclesias parochiales numerat viginti quinque, pluresque conventus regulares; Lyceum quoque, fundatum a Ferdinando IV, Seminarium… Incolas habet 13615. Civitas fundata dicitur vel adaucta a Friderico II imperatore ex ruinis antiquarum civitatum Amiternum et Furconium. Id certum, posterioris urbis sedem episcopalem translatam ab Alexandro Papa IV; Aquilam fuisse anno nempe 1257. Juxta Balbi incolas numerat Aquila ad octo millia, floretque inter cæteras regni Neapolitani urbes mercatura [Abrégé de Géographie, par Adrien Balbi, t. I, p. 409. Edit. Bruxell. 1840.] . Ornatam, dicit Coppola [Dissertazione de S. Massimo, p. 7.] magnificis ædificiis, splendidis templis, divitem supra modum prætiosarum reliquiarum, undequaque muro cinctam. Et quamvis, ita prosequitur, horrendis terræ motibus non semel quassata, et vix non destructa, nihilominus hodie cernitur ita, magnam partem, splendide restaurata, ut vere vocari possit: PULCHRIOR EX FUNERE. Præterea jam ab origine sua multas passa Aquila est clades: Mortuo enim, ait idem Coppola [Ibid., p. 8.] , Conrado, filio Friderici, Manfredus, qui illi successerat, cum Papæ adversaretur, Aquilam anno 1259 succendi jussit et solo æquari: ast devicto Manfredo a rege Francorum Carolo I reædificata est anno 1265, et muro cincta anno 1316. Jam ad Acta S. Maximi veniamus.

[11] [Passionis S. Maximi compendium ex Ferrario.] Sancti Maximi meminit hac die XIX Octobris, Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ; cujus verba, utpote quæ compendium haud inelegans actorum exhibent, hic adscribimus: Maximus Levita Aviensis (urbs erat Vestinorum prope Aquilam) cum Christi Domini fidem prædicaret Decio Imp., comprehendi jussus, ultro se satellitibus exhibuit. Qui ad præsidem ductus, deque genere et religione interrogatus, se ex ingenuo genere, et religione Christianum, officioque Levitam respondit. Interrogatus autem cur Deos immortales non coleret; quia, inquit, novi Deos vestros simulacra vana esse et surda, non Deos. Multis vero ultro citroque dictis, præses filiam Maximo in matrimonium pollicetur, si mandatis imperatorum pareat. Qua optione recusata, cum nullis promissionibus, neque minis a constantia fidei dimoveri posset, in equuleo suspensus diutissime torquetur, Christo gratias agens: quod dignus pro nomine illius pati haberetur. Dicenti autem præsidi: Sacrifica Diis nostris, ut teipsum lucreris, respondit martyr: Animam meam lucrabor si dæmoniis non sacrificavero. Quo responso præses ira excandescens, illum fustibus cædi jubet, et, ut Dianæ sacrificet, interpellat. Cui Maximus: Quid adhuc verba superflua loqueris? Ego Dianæ vestræ non sacrifico; sed me ipsum offero sacrificium Deo meo vivo et vero. Tunc majori ira exardescens tyrannus Maximum ad locum, qui circulus dicebatur, duci, indeque ex alto præcipitari mandat. Cum itaque Maximus aliquantisper orasset, eaque verba pronuntiasset: In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum, e sublimi dejectus gloriosum martyrii agonem absolvit XIV Kal. Novembris. Cujus corpus noctu a christianis sepultum fuit. Ex offic. Eccl. Aquilanæ, Romæ approbatis an. 1603.

[12] [Mentio in Martyrologiis.] Eodem hoc die XIX Octobris solemniori ritu atque officio hymnoque propriis celebratur festum sancti Maximi in ecclesia Aquilana. Illius etiam meminit Usuardus (cui fere ad verbum consonat Martyrol. Romanum) sed die sequenti, in hæc verba: Apud Aviensem provinciam, natalis beati Maximi levitæ et martyris, qui patiendi desiderio, inquirentibus se persecutoribus palam ostendit, et post responsionum constantiam, equuleo suspensus ac tortus, dein fustibus cæsus et ad ultimum obrutus occubuit. Hic autem observat Sollerius noster [Acta SS. Martyrologium Usuardi ad diem XX Octobr. Observatio.] : De Maximo hoc nostro Aviensi antiquorum Martyrologorum meminit nullus, excepto solo Usuardo, qui unde illum acceperit, divinare prorsus nequeo, nisi suspicemur, Martyris illius passionem, aut brevia quædam acta, in ejus manus pervenisse, qualia ferme edidit Petrus de Natalibus lib. IX, cap. 85. Alia apud nos Mss. exstant et quidem varia (de quibus infra) in quorum nonnullis manifesta inter Maximos apparet confusio, de qua disputantem vide Tillemontium tom. III pag. 710 et 711. Hæc Sollerius.

[13] [Alii duo Sancti ejusdem nominis:] Scilicet Maximi, ad quos alludit, præter hodiernum, duo sunt: Alter apud nos celebratur XXX Aprilis [Acta SS., t. III April., p. 732.] , alter XXIX Maji [Ibid., t. VII Maji, p. 14.] . Prioris Acta illustravit P. Henschenius, in quorum Commentario prævio citantur plurima Martyrologia, quæ sancti Martyris mentionem variis diebus faciunt apud Asiam vel in Asia civitate. Acta vero ipsa (quæ eadem etiam reperies apud Ruinartium [Acta primorum Martyrum sincera et selecta, p. 156. Edit. Amstelodam. 1713.] et Baronio in Notis ad Mart. Rom. Proconsularia videntur [Ad diem XXX April., litt. f,] ) aliud non sunt nisi abbreviatio actorum, quæ nos hodie primum publici juris facimus. Præcipuum discrimen est quod in nostris Præses anonymus sit, apud Henschenium vero et Ruinartium jam non de Præside agatur, sed de Proconsule, qui nomine Optimus dicitur; interrogationes autem et responsitiones vix in utrisque differunt, nisi quod apud illos plura omissa sint quæ apud nos habentur. Notandum præterea est ab Henschenio commemorari [Ad diem XXX April., p. 733.] alterum eodem die S. Maximum ex græcis Menæis, quem a nonnullis Maximinum vel Maximianum Ruinartius [Ubi supra, n. 4.] dicit vocari. Sed hic ad nos non spectat. Die XXIX Maii agitur de altero S. Maximo martyre, et quidem etiam apud Asiam passo: ast ibi Papebrochius vocem hanc interpretatur de Asisia, quæ Liburniæ civitas est, a multo jam tempore deleta; deinde dicit corpus S. Maximi hinc translatum fuisse Æmoniam, Istriæ urbem, et paulo post ad Civitatem Novam, Æmoniæ ruderibus superstructam; atque tandem Venetias in ecclesiam sancti Gratiani. Illo die non adscribuntur apud nos acta, quæ, ait Papebrochius [Ubi supra, p. 14. n. 2.] , jam dedimus die XXX Aprilis.

[14] [Tres illi Sancti non videntur diversi; sed unus idemque diversis locis et diebus celebratus.] Evidens est inter duos præfatos martyres et nostrum, nominis non solum intercedere paritatem, sed et præterea in cæteris magnam haberi similitudinem. Imprimis acta, ab Henschenio primum, dein a Ruinartio edita, vix, ut diximus, differunt a nostris, nisi quod illa in compendium sint contracta. Deinde in utroque, Henschenio scilicet et Papebrochio, legitur apud Asiam, in Asia civitate, quod vix, si apices spectentur, differt ab Avia seu Abia. Insuper, teste Ruinartio, in codice Ms. Monasterii S. Germani a Pratis, habentur acta sancti Maximi levitæ et martyris, actis sancti Maximi, quæ proferimus omnino similia, præter quasdam interpolationes in responsionibus. Is vero Maximus in fine Actorum passus dicitur apud Ambiensem provinciam quarto decimo Kal. Novembris [Ruinart loc. cit. in Admonitione, n. 2.] . Quod quidem apprime nostro sancto Martyri convenit. Exstat etiam in monumentis, a prædecessoribus nostris olim collectis, quæque hodiedum in Bibliotheca regia Bruxellensi asservantur, apographum ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris, quod notatur de S. Maximo ad diem XX Octob. (qui noster est), inscribiturque Martyrium S. Maximi Levitæ. In illo autem ad verbum repetuntur acta ab Henschenio et Ruinartio prolata. Desunt solum in fine aliquot lineæ, quibus apud Ruinartium dicitur S. Maximus passus sub Decio imperatore et Optimo proconsule, secundo Idus Maji. Quapropter non improbabile ducimus (quod jam suspicatus Tillemontius est loco a Sollerio citato), tres illos Sanctos esse unum eumdemque diversis in locis, diversisque diebus celebratum. Verosimilius nobis quoque est passionem duorum priorum ex actis sancti Maximi Aquilani seu Aviensis desumptam fuisse.

[15] [Frustra nititur RR. DD Copola probare diversos esse, eorumque acta diversa;] Multis attamen probare nititur RR. DD. Coppola [Dissertazione de S. Massimo, p. 10 – 16.] actorum supradictorum diversitatem, quam elucere imo demonstrari contendit, ex loco Passionis, ex conditione et officio pugilum, item ex Passionis genere et adjunctis, tempore denique quo hæc contigit. Et quod ad locum attinet, ad unum omnes, inquit, qui de nostro S. Maximo scripserunt, passum affirmant in Aviensi civitate [Ibid., p. 12.] dum quoad alios hac in parte mirum in modum discrepant inter se auctores. Ast haud magni momenti hanc ducimus notationem, cum nihil repugnet tres illos Sanctos unum eumdemque esse, sed variis in locis cultum, tanto magis quod Avia, Asia, Asisia vix ab invicem, si apices seu litteras spectes, differant. Conditio, Officium diversum est. Noster respondet ingenuo ex genere sum, Levitico ordine utor. S. Maximus Asianus: Ingenuus natus, servus vero Christi. Quærenti dein Proconsuli: Quod officium geris? Reponit: Homo sum plebeius, meo negotio vivens. Uterque ingenuus vocatur: cave tamen exinde, ait Coppola [Ibid. p. 13.] , concludas utrumque nobili genere ortum: quamvis enim quandoque vox ingenuus idem sonet ac nobilis, proprio tamen sensu aliud non significat quam virum liberæ conditionis, sive qui non sit servus, ut videre est in Glossario Ducangii. Nobilem autem fuisse Maximum nostrum, apparet ex universo actorum textu, atque ex eo etiam quod Præses filiam suam in matrimonium promittat, si Christo nuntium remittere voluerit; quod utique non promisisset si plebeiæ fuisset extractionis. Hinc etiam in antiquo Breviario pergameno quod in archivo Aquilanæ cathedralis asservatur, deserte habitur: Levita Christi Maximus nobili genere exstitit oriundus. Est ergo diversa conditio, est diversum officium. Atque ita quidem laudatus præsul. Quæ tamen cum pauculis indicenter verbis, tanti non sunt, ut in omnimodam actorum diversitatem cogant vel solum ducant. Istiusmodi corruptelæ frequenter occurrunt in monumentis ejusdem certo certius originis, ut facile concedet quisquis in hac materia non prorsus peregrinus est.

[16] [cum altera ex alteris contracta tantum fuerunt.] Ipsa vero tormenta (ita prosequitur Coppola [Ibid., p. 13 et 14.] ) utut prorsus similima appareant, si tamen attente perpendantur, diversa sunt sive quod ordinem seu seriem, sive quoad adjuncta plurima. Aliud tamen in specie vix notat, nisi quod S. Maximus Asianus legatur primum virgis cæsus, et tum in equuleo distentus: dum Noster, antequam torqueatur, oblatam sibi in matrimonium filiam Præsidis recusat, quapropter in equuleum conjicitur: is ergo S. Martyris nostri primus fuit cruciatus, alterius vero primæ fuere virgæ. Dum autem ille in equuleo torqueretur, gratias agit Jesu Christo, qui eum sanctis Martyribus suis dignabatur adjungere, quod de altero Maximo nam legitur. Deinde fustibus cæditur, sed addito igne: Sin autem, ait Præses S. Le vitæ, igne supposito faciam te acerrime fustibus cædi. Hæc utique levia sunt, nec quemquam inducent ut exinde acta diversa esse concludat. Cæterum vel obiter percurrat eruditus lector Passionem S. Maximi, prout huic Commentario nostro subjiciuntur, legatque simul acta alterius S. Maximi sive in opere nostro [T. III April., p. 732.] sive ad calcem nostrorum actorum, ubi illa, quo facilius collatio fiat, ex Ruinartio subjicimus; atque ni vehementer fallar, nihil dubius hærebit, utraque ejusdem originis esse, alteraque ex atteris, ut diximus n. 15, contracta. Noster quidem ex alto præcipitatus occubuisse legitur, alter vero lapidibus obrutus; ast ipse Coppola, ad hoc inductus ex annuntiatione Usuardi (quam vide supra n. 12) concedit S. Maximum levitam, postquam præcipitatus esset lapidibus obrutum fuisse [Dissertazione de S. Massimo, p. 15.] . Tandem ex eo quod in assignanda die Passionis S. Levitæ nostri, concordent omnes, discordent vero in alterius die Passionis figenda, nihil deduci potest, cum a Martyrologis plerumque dies indicetur sive festus, sive translationis, imo et in iisdem ecclesiis festorum dies, multiplici ex causa mutati fuerint. Quid, quod et S. Maximus levita die vigesima Octobris occurrat in Usuardino et Romano Martyrologiis, in actis vero passus legatur die XIX ejusdem mensis, quo etiam Aquilæ colitur, imo Aquilæ diversis temporibus quatuor diversis diebus sit celebratus? Nullo itaque modo, ut nobis quidem videtur, actorum ac proinde Sanctorum, diversitatem probat Coppola; quinimo adeo levia sunt, quibus nititur, argumenta, ut potius contrariam sententiam, quæ nostra est, exinde confirmatam censeamus.

[17] [De duobus actorum cujusdam S. Maximi apographis;] His elucidatis, ad accuratius examen actorum nostrorum gressum facimus. Et primum quidem duo habemus apographa Mss., quæ vitam seu potius passionem S. Maximi prolixam satis exhibent. Ejusdem sunt originis, cum vix inter se differant, nisi quoad verba quædam sive omissa sive addita. Alterum descriptum fuit ex collectione P. Antonii Carraccioli; alterum ex Ms. membr. Legendario Vallicelli, quod et collatum fuit cum Ms. Longobardico S. Severini. Utrumque refert martyrium ad persecutionem Diocletiani et Maximiniani; et in altero quidem id contigisse dicitur tertio Kalendas Novembris; in altero, quartodecimo Kalendas ejusdem mensis. In utroque præses nomine Fabianus seu Favianus vocatur; ast in priore hic Cumas directus legitur, unde etiam titulus seu inscriptio sequens: Passio sancti Maximi Cumanæ ecclesiæ Levitæ et Jesu Christi Martyris; in posteriore nullum indicatur urbis nomen; hinc etiam titulus brevior: Passio sancti Maximi Levitæ. Cæterum utraque narratio penitus recedit ab actis quæ hucusque sive apud nos, sive apud Ruinartium aliosque laudata vel exhibita fuerunt; si tamen Proœmium excipias, quod non ita discordat ab actis nostris, estque hujusmodi.

[18] [quorum proœmium recitatur;] Diocletianus igitur et Maximinianus imperatores tyrannidis suæ, quo contra christianos ebullirent, tempus invenientes, illos satellites in cunctis reipublicæ dignitatibus præfecerunt, qui eos non tantum sævitia, sed et novi cruciatus adinventionibus coæquarent. Proh dolor! non illos fefellit hujusmodi cogitatus. Nam cum quidam Antonius, totius calliditatis vir, Urbis præfectus ab eis esset factus, tanta inhumanitate obduruit, ut circa domos, circa lymphas, et, ut breviter dicam, circa omnem locum, ubi alicujus negotiationis mercimonium (esse poterat), simulacra erigeret, quatenus omnes qui illuc accesserant (accederent), non emerent vel venderent aliquid, nisi prius sacrificassent. Et hoc non solum in Romulea urbe faciebant, sed etiam per universum mundum transmissi sunt cruentissimi homines, qui omne genus hominum tanto compellerent sacrilegio maculari. Ob id ergo (et Cumas) directus est quidam nomine Favianus (Fabianus) obstinatissimus christiani nominis inimicus. Qui cum advenisset et solium suum jussisset præparari dementiæ; continuo universum populum voce præconis fecit acciri. Mox illi velut ad novum præsidem confluebant; tribunal ascendit, et, facto silentio, sic orsus est: Audiat populus cunctus, audiat cœtus omnis, audiat simul parvus et magnus, quam invictissimi imperatores vivificandi et mortificandi mihi tribuerunt (potestatem). Ita dumtaxat ut nullus (lege illum) qui sacrificare contempserit, diversis interficiamus pœnis; illum vero, qui decretis ipsorum libenter obtemperaverit, magnis ditem divitiis, magnis sublimem honoribus. Accedat ergo unusquisque et thura offerat, ne invitus cogatur perficere quod sponte recusat etc.

[19] [ex quo constat Maximum nostrum ab altero illo longe diversum esse.] Hæc paulo latius hic adjecimus tum ut videatur quis sit modus et caracter seu indoles actorum illorum; tum præcipue ut appareat nihil inter Maximum illum et nostrum haberi commune præter nominis et offieii (utrobique agitur de Levita) similitudinem. Recte ergo scripsit Sollerius loc. cit. Apud nos Mss. exstant, et quidem varia, in quorum nonnullis manifesta inter Maximos apparet confusio.

[20] [Acta illa spuria sunt.] Tandem acta illa spuria imo fictitia esse, suadent mira, quibus ab initio ad finem abundant; exemplo sit puerulus trium mensium, qui longam doctamque de Christi religione habet orationem, quemque sceleratus præses, præcavens ne ad seditionem populus converteretur, tenerrimum puerum articulatim retortum fædissime interfecit. Nec solum puerulus ille novus addendus esset martyr, sed et milites decem et octo, qui a sancto Maximo ad fidem conversi, illico capitali sententia a præside damnati sunt. Præterea interrogationes responsionesque rhetorem imo et declamatorem quam maxime verbosum sapiunt, minime vero mitem et humile corde Christi martyrem. Quidquid autem sit, si nova quædam lux insperato oriatur, retractanda hæc erunt ad diem tertium Kal. Novembris. Id interea certum in actis illis agi de sancto Martyre, qui toto cœlo diversus a nostro est.

[21] [Passio S. Maximi ex Mss. ecclesiæ Aquilanæ,] Aliam habemus sancti Maximi Passionem, item manuscriptam, quam prædecessores acceperunt Neapoli a P. Antonio Beatillo an 1638. Desumpta est ex manuscriptis ecclesiæ Aquilanæ, seu ut notatur in ipso fronte: Vita ex Breviario antiquo Ms. quod in Episcopio ejusdem civitatis asservatur. Nec dubium nobis videtur quin hæc sit vita, ad quam alludit Baronius in Martyrologio Romano ad diem XX Octobris, ubi ait: Ejus Martyrii acta atque Translationis historiam manuscriptam accepimus ab ecclesia Aquilana. Ibi etiam plura de accessu Othonis Magni Imperatoris ad sepulcrum sancti Maximi, deque reliquiis inde acceptis et in Germaniam translatis. Hæc enim omnia in Apographo nostro reperiuntar. Optaremus, inquit Tillemontius [Mémoires pour servir à l'histoire ecclésiastique des six premiers siècles, t. III, p. 334. Paris 1701.] , ut Baronius acta, quæ præ manibus habuit, publici juri fecisset. Nam ex iis quæ Ferrarius refert de sancto Maximo, acta illa haud spernenda videntur; modo tamen non omnia et singula, quæ Petrus de Natalibus habet, proferant. Notatur festum Sancti hujus die XIX vel etiam XX Octobris.

[22] [hodie primum a nobis edita.] Votis Tillemontii hodie nobis satisfacere datum est, typis mandando illa ipsa acta, ex quibus Ferrarii compendium, quod supra dedimus n. 11, manifeste concinnatum est. Quod autem ad Petrum de Natalibus spectat, forte quis crediderit illum prolixe satis agere de sancto nostro Martyre; ast contra, pauca tantum hæc habet [Catalogus Sanctorum et gestorum eorum ex diversis voluminibus collectus, editus a Petro de Natalibus. Vicentiæ an. MCCCCLXXXXIII, lib. IX, cap. LXXXV.] : Maximus Martyr et Levita vir Sanctus, tempore Decii cæsaris apud Ambiensem provinciam passus est. Qui, cum esset plebeius, patiendi desiderio inquirentibus se persecutoribus palam ostendit. Et a Preside comprehensus, post responsionum ejus constantiam, dum Christum confiteretur, in equuleo suspensus ac diutius tortus est. Cui dum Preses Cæsariam ejus filiam nimis speciosam in uxorem promitteret, si Deis sacrificare consentiret; et ille se Mariam Virginem Dei genitricem habere sponsam assereret; ac omnino sacrificare renueret; fustibus diutissime ceditur, deinde ad carcerem duci jubetur. Qui dum duceretur emisit spiritum XIII Kalend. Novembris. Quid in his suppressum velit non definit Tillemontius. Sufficiat notasse in quibus citata Petri verba differant ab actis Aquilanis. Quem ille plebeium dicit, acta ingenuum deprædicant: nec in his, sicut apud Petrum, Maximus se sponsam habere asserit Mariam Virginem (quod suspicamur a Tillemontio præcipue reprehensum), sed habeo, inquit, sponsam immortalem, sanctam scilicet Ecclesiam quod utique nullius vel delecatissimi offendet aurem. Tandem juxta Petrum, sanctus Martyr emisit spiritum dum in carcerem duceretur; juxta acta ex alto præcipitatus consummavit agonem. Demum nihil in actis illis nos invenimus, quod intrensecæ falsitatis notam dicere possis. Non ideo tamen omnia et singula, quæ in eis proferuntur, ita probamus, ut eorum omnimodam authentiam propugnare velimus. Sed, ut sunt, digna censemus quæ operi nostro inserantur.

[23] [Officium sancti Maximi ex actis nostris desumptum.] Ex actis compositum fuit (hoc vel obiter legenti in oculos incurrit) officium S. Maximi Martyris, Aquilanæ ecclesiæ patroni, pro dicta ecclesia Aquilana et tota ejus diœcesi. Hujus extat apud nos exemplar editum Romæ an. 1604. Lectiones secundi Nocturni (compendium continent valde accuratum actorum) et plures Antiphonæ sicut et Hymnus ad Vesperas proprii sunt. Cæterum nec in Hymno illo, nec in Oratione quidquam, speciali mentione dignum reperi. In exemplari nostro ad calcem leguntur sequentia. Officium hoc sancti Maximi Martyris, Aquilanæ Ecclesiæ Patroni, jam diu visum, emendatum, et approbatum in sacra Rituum Congregatione ab anno 1587, tempore fel, rec Sixti Papæ V, coram Illustriss. et Reverendiss. bon. mem. Alphonso Cardinali Gesualdo. Ut in ecclesia Aquilana et tota ejus diœcesi sub ritu duplici libere et licite recitari possit, ac etiam ad majorem commoditatem imprimi, eadem sacra Rituum Congregatio censuit et declaravit ac licentiam concessit die 29 Novembris 1603. Erat signatum Pth. Eps. Ostien. Card. Comensis. Festum celebrandum indicitur die XIX Octobris. Atque hæc præcipua ratio nobis fuit, ob quam hac die de sancto Maximo egerimus, licet sequenti die ejus recurrat memoria in Martyrologio Romano.

[24] [Festum variis diebus Aquilæ celebratum.] Notandum tamen festum illud aliis quoque diebus olim Aquilæ fuisse celebratum. Discimus enim ex Poemate Boëtii Rainaldi [Antiq. Ital. Medii ævi, t. VI. col. 684 et duabus et seqq. A Stropha scilicet 1121 ad 1135.] , quod, cum annis præcedentibus multi excommunicati fuissent, quia die XX Octobris, S. Maximo sacro, laborarant, episcopus transtulerit anno 1360 festum S. Maximi ad diem X Maji, et paulo post ad diem X Junii, hac potissimum ductus ratione, quod mense Octobri, ob vindemias, debitus populi concursus haberi vix posset. Quod confirmatur ex Chronica Compendiata Ms. (ita Coppola, sed jam tum edita erat [Reperitur Antiq. Ital. eodem t. VI, col. 875 – 880 sub hoc titulo: Cronica dal principio de la Edificatione della Citta de l'Aquila. extracta da piu Scriptori.] ) quam videre est Aquilæ in Bibliotheca Hiacinthi Benedicti Baronis de Scoppito, ubi habetur: Anno 1360, Paulus episcopus curavit transferri festum S. Maximi Martyris. Ratio ob quam festum affixum est diei decimo Junii, hæc redditur, quod communis esset opinio, hac luce contigisse insigne illud sub Othone Magno miraculum (de quo prolixe agemus inferius § II) prout etiam memoratur in antiquo Ms. Archivi ecclesiæ cathedralis Aquilanæ. Ad hanc quoque diem, ex concessione seu Privilegio Joannæ Reginæ, translatæ sunt Nundinæ; quæ tamen, sive quod temporis decursu negligi cœpissent, sive quod mense Majo commodius illas haberi visum est, illuc ex Privilegio Regis Alphonsi anno 1456 relatæ fuerunt, in diem scilicet festum S. Bernardini, cujus sacrum depositum in hac civitate venerationi est [Coppola dissertat. de S. Massimo, p. 82 – 84.] . Nec similia quisquam mirabitur, qui perpenderit quam solemniter dies S. Maximi ageretur. In constitutionibus Synodalibus Berardi seu Bernardi Episcopi [Antiq. Ital. Medii ævi, t. IV, col. 954 et seqq] quas conditas autumat Antinorius [Ibid., not. 53.] post annum 1395, ita habetur n. 1. In primis licet alma Mater Ecclesia universos in Regnis cœlestibus constitutos, studiis honorare sollicitis et sonoris affere (efferre) preconiis non desistat; Nos vero gloriosissimos Martyres præcipuos Aquilanorum apud Dominum dignissimos Advocatos, videlicet Maximum et Georgium, quorum vocabulis Aquilana Ecclesia est fundata, dignis laudibus extollere cupientes, presenti constitutione statuimus et ordinamus, quod tam in Ecclesia Aquilana, quam in omnibus aliis civitatis et diœcesis ejusdem, ipsorum Beatorum Martyrum, Patronorum nostrorum Festivitates annis singulis, sub officio duplici solemniter celebrentur cum tota Octava, sicut de Festo Apostolorum Petri et Pauli omnibus est preceptum, et singulis diebus, quibus fit commemoratio dictorum Apostolorum, fiat et dictorum Patronorum nostrorum. Non observantes, indignationem dictorum Sanctorum et nostram noverint incursuri. Celebratum itaque festum est, primum XX Octobris; dein X Maji; paulo post X Junii; denique nunc celebratur XIX Octobris; quando autem postremo huic diei affixum fuerit, non omnino compertum habeo. Id certum, anno 1413 vel potius 1414 (ubi incidit Translatio Reliquiarum S. Maximi ad civitatem Aquilanam, ut infra videbimus ad calcem § II) id obtinuisse, ut perspicue constat ex Notis quibusdam Mss. Jacobi de Donadeis; sic enim ibidem legitur: Die XVIII Octob., in primis vesperis Festi S. Maximi etc.

[25] [S. Maximus passus est sub Decio, anno 250 vel 251.] Quo autem tempore passus B. Maximus sit, determinatur ex annis quibus Decius tenuit imperium. Orientales, inquit Joannes Baptista Ricciolus noster [Chronologiæ reformatæ et ad certas conclusiones redactæ, t. I, p. 48. Edit. Bononiæ 1669.] , avaritiam Prisci non ferentes, imperatorem Jotapianum, Missi vero ac Pannonii Marinum; contra quem Philippus Senior mittit Decium (reluctantem quidem, ut habetur apud Tillemontium [Histoire des Empereurs. Philippe, art. VI.] ); sed hunc Pannonii sibi conciliant, et imperatorem esse compellunt, et cum eo contra Philippum illuc tendentem infesto agmine veniunt; quare ad Veronam Philippus excercitu amisso cæsus est, ejusque filius duodennis Romæ interfectus est Majo mense. Hæc contigisse anno Christi 249 apud omnes in confesso est; ast lis est, quibus mensibus. Pearsonius opinatur, quantum ex ejus epistolis, inquit Pagius [In critica ad annum 248. n. X. Baronii Annales, t. II, p. 568. Edit. Lucæ.] , conjectura capi possit, ineunte mense Majo anno CCXLIX Marinum in Pannonia sumpsisse imperium; exeunte Julio Decium, sublato Marino, sumpsisse purpuram; mense Augusto occisum esse Seniorem Philippum Veronæ, et paulo post Juniorem Romæ; ac denique mense Septembri Decium se imperatorem renuntiasse. Sed anno sequenti videbimus (Pagii verba sunt) jam circa mensem Julium Decium imperasse, Philipposque occisos. Atque reipsa ad annum sequentem, scilicet 249 n. 4 ita habet Pagius [Ibidem t. II, p. 570.] : quoad mensem, quo uterque (Philippus; pater et filius imperatores) occisus, eliciendus ex lib. VIII Cod. Justinianei tit. XXXV, ubi Lex. I, de revocandis donationibus inscripta est: Imp. Philippus Aug. Casmino; subscripta vero XV Kal. Jul. Æmiliano et Aquilino Coss. Præterea in eodem Codice exstat rescriptum lib. IV, tit. XVI cum hac inscriptione: Imp. Decius A. Telemacho, cum subscriptione: PP. XIV Kal Novemb. Æmiliano et Aquilino Coss. Quibus ex Legibus certissimum fit, non tantum Philippum sub hujus anni (249) consulibus interiisse, et sub iisdem Decium imperare cœpisse; sed etiam XV Kal. Julias, seu die decima septima mensis Junii Philippum adhuc in vivis fuisse. His mensis si addas quæ in morte Decii in medium adducemus, liquebit Philippum, circa mensem Julium peremptum, nec usque ad mensem Augustum, quod voluit Pearsonius in Annalibus Cyprianicis, vitam protrahere potuisse. Atque hæc quidem ita Pagius. Ast in Lucensi Annalium Baron. editione [Ubi supra.] , Nota scilicet 2 additur: Serius aliquanto Philippi exitum ut consignemus cogit nos lex quædam Philippi in Codice Justiniani lib. VI, tit. XXXVI; quæ cum data sit Idib. (Id est XV) Octob. Æmiliano et Peregrino (corrupte pro Aquilino) satis demonstrat, Philippum usque ad eam diem Imperium prorogasse. Nec ex hac chronotaxi quidquam incommodi retrahitur; superest enim locus uti Deciano Imperio, quod desiit anno 251 ante diem sextam Kal. Novembris, anni tres inchoati assignentur, quod optime evincit Pagius ad A. 251, 30. Hinc Tillemontius [Histoire des Empereurs. Philippe, art. VII, t. III, p. 122. Bruxellis 1732.] certum esse ait, Philippum interiisse anno 249, et quidem ante diem XIX Octobris (quo pacto hunc præcise diem statuat, cum lex supra memorata sit data XV, ipse viderit) sed post XVII Junii imo post XV Augusti, si standum sit legum Datis. Ad finem ergo hujus anni 249, vel initio sequentis 250, exiit ferale Decii in Christianos edictum, ut habet Pearsonius in Annalibus Cyprianicis, quem etiam sequitur Pagius, fundaturque in Epistola Dionysii Alexandrini ad Fabium episcopum Antiochenum, relata ab Eusebio [Historiæ Ecclesiasticæ, lib. VI, cap. XLI, t. I, p. 304 et seqq. Juxta Valesii editionem Readingianam. Cantabrigiæ 1720.] . Sed continuo, inquit, imperii illius erga nos benignissimi mutatio nobis nuntiata est: et gravissimus nobis minarum terror intentabatur. Jamque aderat edictum Imperatoris, illud ipsum fere quod a Domino nostro prædictum est, horificum et terribile exhibens, adeo ut ipsi etiam electi, si fieri posset, scandalum paterentur. Omnes certe mirum in modum exterriti sunt [Ibid., p. 305.] . Porro duobus annis imperavit Decius; initio tertii Roma, ubi adhuc erat vicesima Octobris, adversus Scythas Tanaim transgressos profectus, Abruti cum filio periit [Pagius ad an. 251, n. XXIX. Annal. Baron., t. II, p. 631.] ad finem Novembris vel initio Decembris. Ex his sequitur S. Maximi Passionem referendam ad annum 250 vel 251; diem vero, si actis stemus, XIX Octobris. Confer Coppolam [Dissertazione di S. Massimo, p. 9.] .

§ II. De Reliquiis S. Maximi. Earum Inventio seu Visitatio sub Othone Magno; hujus Diploma. Reliquiarum Translatio.

[Reliquiæ S. Maximi primum Furconii repositæ;] Aquila, dum adhuc, inquit Ughelli [Italia Sacra, t. I, col. 374.] , proprio pastore careret, Furconensi episcopo subdita erat. Cui postea tam Amiterna diœcesis quam Furconensis sancti Maximi in possessionem cessere, ac utriusque præpositum præsulem declaratum, Aquilanum episcopum appellaverunt, qui veterum præsulum excusso fræno, unam hoc tempore sanctam Apostolicam Sedem veneratur et colit. Cathedralis SS. Maximo et Georgio præclaris martyribus dedicata est. Præterea, quæ e Furconio Amiternoque antiquis civitatibus translata, Sanctorum corpora ibidem honorifice conquiescunt. Furconiensem episcopatum antiquum valde esse constat ex catalogo apud Ughellum, ubi primus episcopus nomine Florus refertur ad annum 680; res quoque apud eruditos notissima est sedem Furconiensem passim sancti Maximi vocatam fuisse. Furconienses episcopi sive Turonienses olim appellabantur Episcopi sancti Maximi, cujus Martyris ac Patroni corpus in majori templo colebatur. Nunc ad Aquilanum episcopum ea ditio spectat. Hæc Muratori in chronicon Farfense, in quo, cum de Furconii sede sive præsulibus agitur, plerumque a sancto Maximo nuncupantur. Vide Rerum Italicarum scriptores [T. 1, part. secunda, col. 457.] .

[27] [atque hinc Aquilam delatæ.] Ex his efficitur sacras sancti Martyris exuvias Furconii ab immemoriali repositas fuisse atque ibidem asservatas usque ad translationem Sedis illius ad Aquilanam urbem auctoritate Alexandri Papæ IV, Bulla data X Kal. Martii Indict. XV, Incarnat. D. anno 1257, Pontificatus anno III. Quam vide apud Ughellum [Italia Sacra, t. I, col. 380.] .

[28] [De inventione Corporis S. Maximi.] Hic autem agendi locus est de facto in annalibus Furconiensibus imo et Aquilanis celebri, de quo etiam in Ms. apud nos sermo sub titulo Inventio sancti Maximi. Ad hanc refertur etiam diploma Othonis imperatoris, quod, inquit Antinorius, servatur in membrana Langobardis litteris exaratum in archivo Cathedralis Aquilanæ, et transcriptum denuo in membranaceo codice alio, cum hac præfatione, desumpta ex antiquiori Legendæ S. Maximi, jam nunc deperdito. Præfationem hanc ex Antinorio [Historiæ Aquilanæ, cap. I. Apud Muratorium, Antiquitates Italiæ Medii ævi, t. VI, col. 489 et seqq. Edit. Mediolan. 1742.] damus, tum quod ad rem nostram maxime faciat, tum quod nostrum apographum Ms., olim Aquila transmissum, sit quibusdam in locis plus minus seu obscurum seu depravatum; denique quod Antinorius, teste Muratorio ut supra diximus, scriptor sit diligens atque in rebus urbis suæ patriæ præ cæteris eruditus. Quæ tamen in nostro apographo vel addita vel diversa occurunt, diligenter, uncinis textui Antinorii insertis, notabimus. Est autem præfatio (quæ potius historia dicenda esset) hujusmodi.

[29] [Inventionis præfatæ historia ex Archivo ecclesiæ Aquilanæ collata cum Antinorio.] Quomodo et quando per ecclesiam Furconensem sub uno capitulo gloroisissimi Levitæ et Martyris Patroni nostri fuerit erecta cathedralis et dotata apparet in legenda ejusdem in qua, inter alia sic legitur. Hæc quidem in nostro apographo desiderantur; ast eorum loco leguntur sequentia: Post beatum et gloriosum Passionis triumphum B. Maximi martyris, omnipotens Deus ad ejus sepulchrum multa miracula ipsius meritis dignatus est ostendere (forte exercere) ac demonstrare. Sed qua ratione præfata miracula ad posteros non sint transmissa incertum (forte incompertum) habemus. Credimus enim, quod aut præpositorum negligentia, aut peccatorum (forte precatorum) dissidio (desidia?) peccatis nostris exigentibus, nobis sunt tecta silentio; sed unum est quod nos ratum compertumque habemus tanta fuisse etc. ut sequitur ex Antinorio.

[30] [Convenit imperator Otho Magnus Papam Joannem] Certum habemus tanta fuisse miracula et tam præclara (desunt apud nos tres illæ voces) quæ Deus per B. Maximum martyrem suum temporibus illis dignatus est exercere; qui (melius in nostro apographo quod) miraculorum rumor Magni Othonis imperatoris aures perculit et ad ejus sepulcrum visitandum ejus mentem ardentissime excitavit. Ea itaque tempestate præfatus gloriosus (vox hæc apud nos deest) imperator Otho Magnus (desunt hæ duæ voces) pro imperialibus negotiis Romam venire decreverat: sed auditis miraculis, quæ Omnipotens Deus per beatum martyrem suum (deest apud nos amba illa vox), Maximum in Italia quotidie operabatur, cum imperiali apparatu archiepiscoporum, episcoporum (deest hæc vox), principum, marchionum et comitum, ut mos est imperatorum, de ultramontanis partibus movit iter, ac (desiderantur hæc tria verba) festinanter Romam venit. Eo itaque tempore venerabilis Papa Johannes Romanam gubernabat ecclesiam (sedem); qui cum audisset imperatoris adventum, ut decuit, tam gloriosum principem benigne recepit, atque infra palatium Lateranense eum suum sedere fecit; cumque ita (apud nos simul) sederent, idem venerabilis Papa (Joannes) itineris causam a præfato imperatore solerter inquirere cœpit. Ad quem devotus imperator itineris causam et devotionem suam humiliter et devote narravit. Audivi, inquit, Pater Beatissime, (Sanctissime) multa mirabilia de beato S. Maximo martyre, cujus corpus jacet in Furconensi provincia, quæ fecit Deus per eum; et ideo veni ego Otho Magnus Imperator, ut si Dominus permiserit, aliquam partem ipsius sanctissimi Corporis in patriam meam transferre desidero. (In nostro Apographo: ut, si Deus permiserit aliquam partem ipsius sanctissimi corporis in patriam meam transferre possim).

[31] [Simul accedunt ad tumulum.] Hoc audito Vener. Papa Johannes benigne annuit ejus devotioni atque petitioni, et simul cum ipso imperatore ac magno comitatu ad locum illum, videlicet ubi sacratissimum corpus B. Maximi reconditum erat, unanimiter perrexerunt. Venientes igitur ad præfatum tumulum, simul cum ipso Papa prostraverunt se ante sacrum sepulcrum rogantes summi conditoris clementiam, ut ipse, quia Omnipotens est (Apogr. nost. qui omnia potest), dignaretur eis concedere auferre aliquid de tam sacratissimo (sanctissimo, apud nos) Martyre. Et accedens quidam cum malleo ut frangeret præfatum sepulcrum, statim brachium ejus obstupuit, et locus totus contremuit. Tunc venerabilis Papa Johannes simul cum ipso imperatore et cum omnibus, qui eis assistebant, valde pavidi ac tristes a loco illo recesserunt.

[32] [Visio mirabilis] Erat autem ibi quidam religiosus episcopus nomine Cesso, vir magnæ sanctitatis; cum enim se in ventura nocte sopori dedisset (cum enim ibi se nocte sopori dedisset. apud nos), apparuit ei angelus Domini per visionem dicens illi: vade et dic imperatori, quod nisi fecerit, quæ dicturus sum tibi, de corpore isto Sancto aliquid secum nullo modo portare poterit. Ditet nimirum (Clarius apud nos: dices ei nimirum, ut ecclesiam in qua requiescit corpus sacrum Apostolicus (Papa nempe) qui cum eo est, episcopatum constituat et episcopum ibi ordinet) nunc ecclesiam, in qua modo requiescit corpus sacrum, et Apostolicus qui cum eo est ipsam ecclesiam episcopatum constituat, et episcopum ibi ordinet, et sic tali modo de Martyris corpore aliquid secum portare poterit. Evigilans autem episcopus Cesso, visionem visam imperatori narravit. Vidi, inquit, o imperator, angelum Domini (additur apud nos: in visione) dicentem mihi: nuntia hoc (hæc) imperatori, quod (quæ) dicturus sum tibi, et dic ei, quod (quia) ista quæ ei narraveris vera sunt, et qui hoc (hæc) non crediderit in perpetuum maledictus et anathematizatus erit; et omnes qui ista crediderint, et auxilium et consilium (apud nos: consilium et auxilium) ibidem fecerint ab omnipotenti Deo et B. Maria semper Virgine, et ab omnibus ordinibus angelorum, simulque (quatuor præcedentes voces apud nos non leguntur) omnibus sanctis sint benedicti. Hoc audiens imperator perrexit ad Apostolicum, et convocatis omnibus archiepiscopis et episcopis et principibus (apud nos: omnibus archiepiscopis principibusque) qui cum eo erant, narravit omnibus (omnia), quæ a supradicto episcopo audierat. Tunc omnes levantes manus ad sidera glorificaverunt Deum, qui non fraudat servos suos a sancto desiderio.

[33] [Pontifex cum imperatore redit ad tumulum,] Tunc religiosus et pius Johannes Papa simul cum magno episcopo Cesso et cum omnibus aliis archiepiscopis et episcopis, et etiam magnus imperator Otho cum omnibus principibus cum Letaniis devotissime accedentes ad tumulum B. Maximi martyris prostraverunt se ante illud, deprecantes omnipotentis Dei clementiam, ac B. Martyris (vox Martyris deest in nost. Apograp.) Maximi pietatem, ut desiderium eorum a sancto proposito gloriosus Deus (deest apud nos Deus) non defraudaret. Exurgens Apostolicus ab oratione simul cum imperatore et cum omnibus aliis archiepiscopis et episcopis et principibus vota voverunt Deo et B. Maximo in omnibus et per omnia (se) facturos sicut angelus Domini per prædictum episcopum eis mandaverat (ordinaverat). Imperator vero cordis sui desiderio vehementer accensus, zelo Dei ductus, testimonium Evangelii super sepulcrum B. Maximi posuit, et propria manu juravit, quod si Deus permiserit ei aliquid de ipso sacratissimo corpore ad patriam suam transferre, quod (hic) hujusmodi episcopatum clarissimum atque ditissimum suo sacro præcepto firmaret, ultra (additur apud nos vero) montes nihilominus longe ditiorem ad honorem Dei et B. Maximi martyris episcopatum construeret.

[34] [Aperitur sepulchrum.] His omnibus peractis accesserunt artifices illius artis cum timore et tremore, absque læsione aperuerunt sacrum sepulcrum. Tantus quippe suavis (suavitatis) odor ex ipsius sacris ossibus emanavit, ut omnes se sentirent omni (deest vox omni) suavitate usquequaque refertos (refectos). Devotus autem imperator gratias agens omnipotenti Deo particulam (Brachium scilicet, ut habet Coppola [Dissertazione de S. Massimo, p. 58.] ) sacri corporis B. Maximi Martyris sibi vindicavit, et in dignissimo loco (loculo) ad deferendum eam constituit. Convocatis vero fidelibus suis, qui in Furconensi provincia degebant, illorum consilio largissime ditavit ecclesiam et magnificavit, ac episcopatum constituit, et Deo et B. Petro Apostolo sub tutela Romanæ ecclesiæ per manus Apostoloci assignavit et suo sacratissimo (sanctissimo) Præcepto proprio sigillo bullato devotissime roboravit. Venerabilis autem Papa Johannes prædictum episcopatum sub Romanæ Ecclesiæ tutela suscipiens, proprio nihilominus privilegio omnia, quæ prædictus imperator Furconensi episcopatui concesserat et determinaverat, roboravit. Insuper vero rogatus ab imperatore et ab ejus principibus cum omnibus archiepiscopis et episcopis, qui cum eo erant, benedixit omnibus, qui prædictum episcopatum adjuvare nituntur, (ac) defendere cupiunt; illos nimirum (autem) qui præfatum episcopatum maligno animo imminuere, vel molestare volunt, nisi digne satisfecerint, maledixit eos et excommunicavit, et Judæ proditori et omnibus qui crucifixerunt Dominum Nostrum Jesum Christum, qui dixerunt Domino Deo: recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus, in perpetuum terribiliter eos associavit.

[35] [Conclusio.] Si quis autem scire desiderat quæ et quanta gloriosus et devotus (absunt apud nos ambæ posteriores voces) Otho Magnus (vox hæc apud nos rursus deest) imperator Furconensi ecclesiæ concesserit, vel sub ejus dominio submiserit, vel fines episcopatus, per quæ loca determinaverit, legat Privilegium ejus, quod in eadem ecclesia reconditum est. Post hæc in nostro apographo adduntur, posito post verba: reconditum est, Commate: et plenius, Christo propitio, scire poterit. His igitur omnibus ordinatis et compositis, Magnus Otho imperator viam (forte iter) arripuit, gaudens et exultans pro tanto dono sibi a Deo collato. Joannes igitur Papa divino cultui ad honorem Dei et B. Maximi martyris Furconensem (alias Furconensis) composuit ecclesiam, et sic Christo duce ad Lateranense rediit palatium. In apographo autem quo usus Antinorius est, post superius laudata verba: reconditum est, describitur Diploma (de quo infra agemus) Othonis; et dein additur [Antiquitates Italiæ Medii ævi. t. IV, col. 491.] : Privilegium sanctæ memoriæ Johannis Papæ, qui cum dicto glorioso imperatore fuit ad erigendum Furconensem ecclesiam cathedralem non reperitur nunc, nisi tantum sub ipsius Privilegii scripta in fine Legendæ gloriosissimi Patroni nostri Maximi levitæ et martyris (hæc utique sensum non faciunt) in qua sic legitur. Hic porro recitatur non Privilegium aliquod Johannis P., sed Breve Alexandri P. II ad Raynerium anno 1028. Ad finem additur: Johannes igitur Papa divino cultui etc., ut in nostro apographo. Atque ex his satis apparet ab imperito conscriptum fuisse Antinorii apographum; nec proinde nimium quid tribuendum verbis, quibus erectio Furconiensis sedis adscribitur Othoni Magno: quod prorsus falsum est, nisi verba illa interpretentur de erectione minus proprie dicta. Quod quidem hic notasse necesse erat ad ea quæ mox subjicienda sunt. Denique (ne quidquam eorum prætermittamus, quæ ad hanc rem pertinent) testatur Coppola se præ manibus habuisse manuscriptum, versus finem sæculi XVI compositum a Joanne Josepho Alferi Aquilano, ex quo sequentia Dissertationi suæ de S. Maximo inseruit [Dissertaz. di S. Massimo. p. 80 et 81.] : Venerabilis autem Papa Joannes prædictum episcopatum sub Romanæ Ecclesiæ tutela suscipiens, proprio nihilominis privilegio omnia, quæ prædictus imperator Furconensi episcopatui concesserat et determinaverat, roboravit etc. sicuti supra num. præcedenti, nisi quod paulo aliter concludatur: volumus in perpetuum terribiliter eis associari. — Ideo præsertim textum Antinorii cum nostro apographo tam diligenter contulimus, quod scriptor ille, quem deinceps ex professo impugnandum habemus, plus nimium textu suo innitatur, quo falsitatis insimulet totam hanc narrationem. Cæterum Antinorius (prout perspicue videbitur, ubi paragrapho II hujus Commentarii disputabimus de Othoniani diplomatis sinceritate) in tota hac quæstione, juvenili quodam abreptus ardore, facilius invalescenti ævi sui indulsit genio, multaque haud satis meditate, ne dicam nimis temere, protulit, vel arrogantius impugnavit, quod ex mox subjiciendis jam constabit.

[36] [Objecta ab Antinorio contra præfatam narrationem;] Totam scilicet præfatam narrationem perstringit Antinorius hoc epiphonemate: Pulchra quæ hic de Ottonis adventus causa narrantur: utinam æque fundata; miraculosa nunc omittenda, uti quæ de sacri corporis Inventione. Unum tantum observandum, nempe tempore Ottonis, quin imo ab ipso fundatum narrari episcopatum Furconiensem, cum ab inde retro sæculis fundatum et existentem manifeste demonstrant præ cæteris acta Conciliorum annorum 680 et 861. Atque his suppositis (nec enim probat) patentem hanc fictionem esse confidenter pronuntiat.

[37] [quam universim haud fundatam censet;] Quod ad primum attinet, universam nempe haud fundatam esse narrationem; verum quidem est codicem ex quo hausta hæc est, non adeo vetustum esse, quem quidem ad sæculum XIV refert Antinorius, sed ad initium sæculi XV pertinere opinatur RR. DD. Coppola, his ductus rationibus: Sciendum est, inquit [Ibid. p. 56.] , in illo ipso archivo ecclesiæ cathedralis Aquilanæ, in quo a tot sæculis conservatur Originale Diplomatis Othoniani, reperiri etiam codicem alterum, qui scribi cœptus est in charta pergamena, tempore Jacobi de Donadæis e Rodiano [Confer Ughelli, Ital. Sacra. t. I. col. 390.] (Donadei di Roio), ut efficitur ex his verbis initio codicis: Jussu R. Patris Domini Jacobi Episc. Hic vero in Aquilanam sedem intrusus fuerat 31 Augusti an. 1391 ab antipapa Benedicto XIII; sed paulo post, relicta sede, Bonifacio IX reconciliatus, ab eodem Pontifice Aquilanus factus episcopus est 24 Januarii an. 1401 obiit autem an. 1431 [Coppola. loc. cit. et p. 72 Item Ughelli, loc. cit.] . Si ergo laudatus codex conscriptus est sub episcopatu Jacobi, ad initium sæc. XV; sin tempore intrusionis, ad finem sæculi XIV, ut vult Antinorius, spectabit. Ut autem sinceritatem sæpius dictæ narrationis vindicet, invocat Coppola [Ibid., p. 59 et 60.] traditionem, ex qua profecto anonymus ille scriptor asserta sua hauserit, et præcipue Diploma Othonianum, in quo hæc inter alia habentur: Pro his miraculis, quæ Dominus dignatus est ostendere pro te, beate Maxime, et pro tuo tuo sancto Corpore, de quo etc. Porro, ut infra videbimus, authentiam præfati Diplomatis, pro aris et focis Coppola tuetur, adversus Antinorium, qui illud spurium diserte pronuntiat.

[38] [ast absque sufficienti ratione.] In confirmationem adducit Coppola totam Muratorii Dissertationem, quam ipse perperam 68am dicit (est enim 58va [De Christianorum veneratione erga Sanctos post declinationem Romani imperii Dissertatio quinquagesima octava. Antiq. Ital. Medii ævi. t. V, col. 1 – 60. Edit. Mediolan. 1741] , citatque hæc verba: Erat ergo ferreis illis sæculis incredibilis sacrarum Reliquiarum aviditas etc. Præ cæteris vero certare consueverunt episcopi, ac potissimum Germaniæ, in quorum regionem invecta serius Christi religio nullos dederat Martyres, ut quisque suam patriam ac templa ornarent pretiosis hujusmodi spoliis. Quam in rem auctoritate principum, precibus, pecunia, violentia cæterisque artibus utebantur [Ibid., col. 8.] . Immediate vero subjungit Muratorius: Celebrem ea de causa se præbuit olim Theodoricus Metensis episcopus, ut reliquos omittam. Erat is Ottoni Magno Augusto arcta affinitate conjunctus, utpote illius consobrinus, eique inter paucos carus, atque una cum illo in Italica expeditione per triennium militavit, uti Sigebertus ad annum DCCCLXIX scribit (Mendum est, lege DCCCCLXIX imo juxta Pertzium DCCCCLXX [Monumenta Germaniæ. Scriptorum t. VI, p. 251.] . Verba Sigeberti loc. cit. sunt: Deodoricus, Mettensium episcopus, imperatori sanguine, dilectione ac familiaritate cæteris devinctior, dum in Italica expeditione per triennium sub eo militaret, multa corpora et pignora sanctorum de diversis Italiæ locis QUOCUMQUE POTUIT MODO (quæ tria verba attente animadvertenda dicit Muratorius [Ubi supra.] ) collegit. Primum a Marsia sanctum Elpidium confessorem, cujus socium Euticium ipse imperator jam sustulerat; ab Amiternis Euticetem martyrem cum reliquiis Maronis et Victorini sociorum ejus; a Fulginis Felicianum episcopum et martyrem; a Perusio Asclepiotatum martyrem, a Spoleto Serenam martyrem cum Gregorio Spoletino martyre; a Corduno (Cerdonia?) pignora Vincentii martyris et levitæ, ab Hispania olim a duobus monachis Capuam, a Capua vero illuc deportata; Mevania alterum Vincentium episcopum et martyrem; a Vincentia Leontium episcopum et martyrem; a Florentia Miniatem martyrem; ab urbe Tudertina Fortunatum episcopum et confessorum; a Corfinio Luciam Syracusanam virginem et martyrem (cujus corpus aliæ urbes sibi vindicant [Muratorius. ibid. col. 9.] ), a Furoaldo duce Spoletinorum olim a Syracusis illuc translatam; a Sabinis partes corporum Proti et Iacincti martyrum. Hæc omnia cum parte catenæ S. Petri Apostoli, cum capillis ejusdem, et sanguine sancti Stephani prothomartyris, et parte de craticula sancti Laurentii martyris a papa Johanne sibi donata, cum aliis multis Sanctorum pigneribus præsul Deodoricus in Galliam hoc anno (970) transtulit, et in ecclesia sancti Vincentii martyris a se in insula urbis constructa locavit. Hæc Sigebertus in Chronico. Ex his omnibus infert Coppola, præfatam narrationem de Visitatione, seu, ut habet apographum nostrum, de Inventione S. Maximi non ita universim absurdam aut ridiculam esse, ut insinuat Antinorius in aculeato (ut ipse putasse videtur) suo epiphonemate. Cæterum posito quædam adjuncta in dubium vocari posse; num propterea ipsum factum dubium aut suppositium erit? Id sane nemo prudens dixerit, admissa præsertim Othoniani diplomatis sinceritate, quam, ut paulo inferius disputabimus, Antinorius non admodum feliciter impugnat.

[39] [Num fictitia sint quæ dicuntur de fundata sede Furconiensi.] Quod attinet ad patentem illam, ab eodem detectam fictionem, jam supra, versus finem n. 35. notavimus ex sæpius dicta narratione, prout in nostro habetur apographo, nullatenus effici erectam ab Othone fuisse ecclesiam Furconiensem; quod si vox erigendum in Antinorii apographo reperiatur, parum refert; quoniam satis constat ab imperito illud conscriptum fuisse. Quod si etiam ita non esset, voces fundare, erigere latiore sensu interpretandæ forent ex ipso Diplomate (cui Narratio ad instar Præfationis est) quod constanter supponit Furconiensem exstitisse sedem, ut latius prosequitur Coppola [Dissertazion. di S. Massimo, p. 60.] . Notandum præterea Cessum quidem vocari episcopum, sed ejus sedem non designari: erat autem ibi quidam religiosus Episcopus nomine Cesso, vir magnæ sanctitatis etc. Neque etiam in sequentibus dicitur Cesso ille ad Furconiensem sedem promotus; atque tamen ab Ughello et Coppola præsulibus illius ecclesiæ annumeratur. Insuper dixit Angelus in visione: ditet imperator ecclesiam (variam lectionem notavimus) in quo modo requiescit corpus sacrum B. Maximi, et Apostolicus, qui cum eo est, ipsam ecclesiam episcopatum constituat et Episcopum ordinet. Ex his nonne opinari liceret, jam pridem, ex mente Narrationis, Cessum episcopum Furcon. fuisse, sed hac occasione ejus cathedram translatam in ecclesiam, in qua requiescebat S. Maximus, quam et Otho ditavit? Ita et hic vere Fundator dici poterit. Adde præfatam sedem deinceps vocatam fuisse: ecclesia Furconiensis S. Maximi. Ut candide dicam, quod sentio; detecta ab Antinorio fictio, mera cavillatio est. Quid, quod ipse, dum alium fictionis arguit, ejusdem criminis reum se facere ibidem videatur? Re quidem vera apud Labbeum [Concil., t. VI, col. 696. Lutetiæ. Paris. 1671.] in actis concilii æcumenici Constantinopolitani III adversus Monothelitas, ubi recensentur acta in concilio Romano, sub Agathone Pontifice an. 680, reperitur inter subscriptiones: Florus exiguus episcopus Furconiensis ecclesiæ in hanc suggestionem, quam pro apostolica nostra fide unanimiter construximus, similiter subscripsi. Et rursus in synodo Romano an. 853, sub Leone IV, dicta sententia est contra Anastasium, jam nuper excommunicatum, presbyterum sancti Marcelli; sententiæ subscripserunt episcopi numero LXVII, inter quos Joannes Episcopus Furconiæ [Labbe. Ibid., t. VIII, col. 122 et 123.] . Ut quid ergo invocat Antinorius acta Conciliorum annorum 680 et 861? Quo quidem posteriori anno unam et alteram synodum Romæ celebratam invenio [L'Art de vérifier les dates, p. 195.] ; ast in illis nullus episcopus Furconiensis subscripsisse legitur; imo in utraque nullæ sunt subscriptiones, ut videre est apud Labbeum [Ibid., t. VIII, col. 736 et col. 738 et 739.] , qui alterum refert ad an. 861, alterum ad an. 862. Cæterum unde natus sit Antinorii lapsus ostendit Coppola in Catalogo Episcoporum, quem vide si libeat [Dissertazione di S. Massimo, p. 62 et seqq.] .

[40] [Diploma Othonis Magni,] Jam gressum facimus ad sæpius memoratum Othonis Magni Diploma, in cujus fide seu sinceritate vix non tota actorum S. Maximi veritas reposita est. Cum itaque scripserit Antinorius: qui Diploma illud falsum non videt, nihil videt; et legere tantum, refutare est' [Hist. Aquilanæ, cap. I. Apud Murator. Antiq. Ital. Med. ævi, t. VI, col. 489.] . Atque hæc ipsa verba, adeo confidenter ab erudito, juvene tamen, auctore prolata, ansam dederunt Coppolanæ de S. Maximo Dissertationi, ut ex hujus Præfatione non obscure efficitur. Muneris nempe sui, utpote Aquilanæ ecclesiæ præsul, existimavit gloriam Patroni suæ diœceseos, quo posset rationum pondere vindicare: si enim supposititium sit Othonis Diploma, supposititium quoque erit S. Martyris corpus, quod postea Aquilam translatum fuisset.

[41] [in archivo Aquilanæ ecclesiæ ab immemoriali asservatum,] Cum autem ex constanti traditione haberetur, originale illius Diplomatis asservari in archivo ecclesiæ Aquilanæ; ante omnia voluit RR. DD. Coppola oculis illud usurpare diligenterque inspicere. Juverit instrumentum hac opportunitate confectum subjicere quod ex italico latinum facimus, et reperitur ad calcem Coppolanæ scriptionis. Est autem sequentis tenoris: fidem facimus nos subscripti Notarii, qualiter hac die infrascripta ad requisitum Archidiaconi, reverendissimi Domini D. Francisci Carli, pro tempore Vicarii Generalis hujus civitatis de Aquila, et reverendissimi Domini canonici Decani D. Petri Alfieri, perrexerimus ad Sacrarium cathedralis hujus civitatis, in quo, nobis præsentibus, iidem reverendissimi Vicarius et canonicus Decanus aperuerunt cum duabus clavibus distinctis, archivum reverendissimi Capituli hujus Cathedralis Aquilanæ, et ex Capsula (Cassettina) desumpserunt vetustam chartam pergamenam, plicatam, valde attritam et laceram (molto logora e rotta) qua explicata, visum est in illa haberi Diploma Othonis Imperatoris, scriptum antiquo charactere; sub quo sunt signa Crucis cum nominibus imperatoris, episcopi Cessi, trium aliorum qui donationem confirmant, trium Marchionum testium, ac tandem Judicis et notarii, qui illud exaravit; et inter (a traverso) illa nomina spectatur Monogramma imperatoris Othonis, quod clare distinguitur utpote valde (ben) magnum, et dignoscitur formatum eodem atramenti colore, quo ipsum Diploma conscriptum fuit. Et iidem reverendissimi Canonici dixerunt se de suo archivo auferre hujusmodi Diploma, quo illud ostendant Illustrissimo DD. episcopo (Coppola) qui declaravit sibi propositum esse conscribere Dissertationem de actis S. Maximi Levitæ et Martyris, ac præcipui hujus civitatis Protectoris, sicuti et de hoc Diplomate Othonis imperatoris, quod redundant in honorem et gloriam ejusdem Sancti. Atque hoc est quod pro facti veritate possumus testificare… In quorum fidem etc. Aquilæ 4 Junii 1749. Subjunguntur latine sequentia: Et in permissorum (præmissorum) fidem ego Dominicus Antonius Zampetti de Staffoles Aquilæ degens Apostolica et Regia auctoritate requisitus Notarius in Archivo Romanæ Curiæ descriptus præsentem feci et signavi auctoritate ✠ locus signi. In quorum retroscriptorum fidem etc. Testor ego Dominicus Antonius Rietelli ab Aquila, publicus Apostolica atque Regia auctoritate Notarius, et in Archivio etiam Romanæ Curiæ descriptus, præsentem feci, nec non meo, quo utor signo munivi ✠ locus signi.

[42] Habetur et aliud simile Instrumentum ejusdem Datæ a capitulo subscriptum, in quo testantur omnes scripturas præfati Archivi perpetuo AB IMMEMORIALI servatas fuisse sub duplici clavi, altera penes Archidiaconum, altera penes Decanum Capituli; nec illas claves ab hominum memoria ulli alteri umquam creditas fuisse; quando vero inspiciendæ fuerunt, sive ad aliquid ex iis auferendum, sive ad scripturas illas in Archivo ordinandas, id semper factum, præsentibus Canonicis ad hoc deputatis. Cum itaque in præsentiarum voluerit Illustrissimus DD. Episcopus noster videre originale Diploma Othonis Imperatoris, quod spectat ad præcipuum Protectorem nostrum S. Maximum, accesserunt ambo Domini Canonici, qui penes se habent duas claves illas diversas ad illud auferendum; atque ad majorem cautelam secum adduxerunt duos publicos Notarios, qui attestarentur qualis formæ et quo in statu Diploma esset, cum ex Archivo extraheretur, antequam dicto Illustrissimo DD. Episcopo illud traderent, qui illud lectum restituet, quo reponatur in eodem Archivo. Sequuntur subscriptiones duodecim Canonicorum. Quam diligenter illud inspexerit Præsul et accurate examinaverit ex illius constabit textu (annotato et collato cum textu Ughelliano [Italia Sacra. t. I, col. 375 et seqq.] ) quem hic integre, prout in sæpe laudata Dissertatione [P. 19 et seqq] habetur, subjicimus.

[43] [hic in extenso recitatur.] In nomine Domini Dei [Apud Ughel. deficit hoc verbum Dei.] et Salvatoris Jesu Christi. Anno ab incarnatione Domini 956. Ego Otto Imperator Augustus Divina ordinante clementia [Ughel. Divinæ ordinationis clementia.] anno Imperii mei sextodecimo mense Junio Indictione undecima, hoc preceptum fieri precepi ad honorem, et restaurationem beati Maximi Martyris. Ideo constituit me Otto [Ughel. me Ottonem gratia Dei Imperatorem, Italici Regni defensorem.] gratia Dei Imperator Italici Regni defensor de Asie Palatio habitus [Ughel. habitum.] . Sana mente, et spontanea mea bona voluntate, et pro his miraculis, que Dominus dignatus est ostendere pro te beate Maxime, et pro tuo sacro corpore, de quo humiliter rogo ut aliquantulum nobiscum portare [Ughel. nobis comportare.] consentias, pro quo jusjurandum tibi feci, quatuor tantum plus dare, quamquam [Ughel. Quam tu.] tu hic habeas in nostris partibus, silicet [Ughel. Scilicet.] Ultramontanis, et facere tibi, quod Archangelus Michael [Ughel. Sanctus Angelus Michael.] , per Episcopum nobis mandavit; qua in re [Ughel. Quamobrem.] trado, concedo, atque dono tuo Episcopatui totum Furconensem comitatum, finis cujus hic est. A Septentrionali parte incipit a loco qui dicitur Rotilianus (hodie Rutigliano) simul cum toto Guasto (hodie Guasto) ubi sunt mille [Ughel. Sint mille.] millia modiola terre, et revertitur ad Occidentalem partem per medium locum Popleti (hodie Coppito) et sic pertransit per Triculiolum [Ughel. Tsiculiolium.] (hodie dictum Tricagliolo) et per medietatem Forule [Ughel. Foruli.] (hodie vocatur Civita Tomassa) ubi sunt mille modiola de terra, que tenent usque ad sanctum Silvestrum (hodie Castrum est dirutum impendens Civitæ Tomassæ) deinde transit per Vilianum (hodie Vigliano terra diruta) usque ad sanctum Stephanum (hodie Rocca S. Stefano) cum decem millibus modiolis de terra usque ad montem super Petram Cornutam (hodie vertex montis S. Stephano impendentis) deinde transit per meridianam partem per montem Subclivianum [Ughel. Succlinianum.] (hodie forte locus seu villa dicta Poggio S. Maria) et per Saltum Felicem (hodie Campofelice contingens Montem di Lucoli) qui cum omni sua possessione pertinens est eidem Episcopatui, et egreditur cum hoc fine usque ad Roborem (hodie Rovere) sicque revertitur ad orientalem plagam pertransiens Ansedonam civitatem (Ansidonia hodie destructa) et pergit per Bletinium [Ughel. Blesimum..] montem usque in Barizanu (hodie Barisciano) duo millia modilia de terra, que tendunt usque ad locum qui dicitur Vadus, et sic revertitur ad priorem finem. Jubeo ego Imperator, ut infra hos fines non dominetur alter episcopus, neque comes, nisi tantum Episcopus S. Maximi; adhuc interjacent [Ughel. Intus jacent.] alie petie de terra Adselici [Ughel. Astetici.] (hodie Assergi) que tendunt usque supra Paganicam, et usque in supra dictum Vadum, et usque supra Picentiam (hodie Picenze) in quo fine sunt mille modiola de terra, et in isto eodem fine interjacet [Ughel. Intus jacet.] Ecclesia sancte Euphemie cum quincentis modiolis de terra, ibi etiam est Ecclesia sancti Justini, et sancte Marie de Paganica cum trecentis modiolis de terra simul cum alia petia de terra ubi requiescit corpus Beate Juste super illum montem [In Ughel. deficiunt hæc verba: Super illum monten.] et super illum poiu (sic), et sub illo monte est medietas ipsius, que ambe terre protendunt [Ughel. procedunt.] ex duabus partibus usque in aquam cum ducentis modiolis de terra simul cum ipso poio [Ughel. poggio.] qui super ipsa est que omnia sint Ecclesie S. Maximi. Similiter concedo eidem episcopatui tria millia modiola terre que incipiunt in illo loco, ubi corpus S. Eusanii requiescit et protenduntur [Ughel. protenditur.] usque ad locum qui Vallis dicitur (hodie Valle di Ocre) et usque in illum locum qui serra [Ughel. Sara.] vocatur, et protenduntur [Ughel. protenditur.] usque super Ecclesiam sancti Savini. Et adhuc trado jam dicte Ecclesie tres petias terre in comitatu Marsicano jacentes, quarum una est Marentino (hodie Marano haud procul a Magliano) que continet in se modiola trecenta, cujus fines ex duabus partibus est terra Elpici, et ex aliis duabus partibus est territorium sanctum Savinum (haud procul a lacu di Celano, ubi hodie habetur locus Santa Sabina dictus) secunda petia jacet in loco ubi edificatus est sanctus Marcellus, que similiter continet in se modiola centum, et piscationem infra aquam fucini [Ughel. fucinii.] mille millia destri, et per longitudinem usque in Paternum (adhuc hodie Paterno) sunt decem millia destri, cujus finis est de tribus partibus terra Apici, et de consortibus ejus, et ex quarta parte terre aliorum hominum, sed et de aqua precipio ut quicumque ibi piscaverit [Pescaverit.] semper de triginta piscibus, predicto episcopatui unum reddat. Tertia petia terre jacet in loco Felimine, que continet in se modiola quatuorcentum, cujus fines sic continentur. De una parte est fucinus cum sua piscatione, in quo quicumque piscaverit reddat ut dictum est superius, et ex alia parte est terra Luidini [Ughel. Luidinis.] , et ex tertia parte est via, et ex altera parte terra aliorum hominum. Insuper trado supradicte Ecclesie in Comitatu Aprutii in loco qui sanctus Flavianus vocatur unum portum, qui reddat centum pondera inter aurum, et argentum, et etiam ferrum, et sal, qui portus continet, infra se quinque millia modiola inter terram, et aquam intra mare. Similiter in civitate de Aterno dono septem millia modiola terre cum quinta parte illius portus, et cum quinta ipsius civitatis, et cum quinta parte tributi ipsius civitatis, et etiam modiola quingenta in terra que vocatur colomente [Ughel. Collemonte.] cujus finis sic est: de duabus partibus est terra Tosani [Ughel. Tofoni.] et ex aliis duabus partibus terra aliorum hominum. Do adhuc totum Castellum de Roge (hodie Rojo) exceptis terra Attonis [Ughel. Astonis.] et Guenisii [Ughel. Guinisii.] et aliorum minorum hominum, finis cujus Castelli [Ughel. cujus Castelli finis.] cum villa sua tenet usque ad Mozanum (hodie Nazzano prope Rojo) juxta terram Attonis, et usque ad sanctam Mariam Tophanis [Ughel. Japhanis.] de Silva plana, et usque ad Lardizanum, et transit inde per medietatem castri de prædicto castro de Colomento [Ughel. Collomonte.] cum tota Silva de Casamaine, et revertitur usque ad Furcam de jam dicto Roge (Forca di Rojo sopra Nazzano, hodie vocatur Vallone di Forca), et usque ad pilam, et transit per illum campum de popleto usque ad Mozanum infra hos fines sunt [Ughel. Sinit] mille millia modiola de terra, que omnia predictus Episcopatus possidet, et insuper illam terram do, que jacet per medietatem bagno [Ughel. Banio.] usque ad Flumen, et usque ad Acillem [In Ughel. deficiunt verba et usque ad Acillem.] et usque ad terram de Castillone [Ughel. Castillione.] (hodie dominium dirutum loci Tornimparte) et transit per Cucurazzum habens secum totum collem Paidonis [Ughel. Pudonis.] et sic revertitur ad flumen, et infra hos fines nemo habet hereditatem, nisi tantum Atto, et Guesto, et Guinisius [Ughel. Asto, Buesto.] qui sunt hereditanei hujus terre, et simul mecum dotaverunt hanc Ecclesiam de illis terris, que continentur infra hos finitios quos modo diximus; fines quarum terrarum quas in dotem miserunt hec sunt: prima petia de terra jacet in illo loco, qui dicitur Solagno, que continet in se quingenta Modiola, cujus finis est totum illum pratum de pantano (vocantur hodie prata inter Civita Tomassa et Scoppito) tenens [Ughel. tendens.] usque ad planulem [Ughel. Canatem.] et usque ad caput de via, que revertitur in Castellione [Ughel. Castilionem.] et sic vadit per illos fines de Silva usque ad volubrum (hodie locus ad Scoppito spectans, situs in monte Calvo) et revertitur in Fontozuli (hodie Fonte dell' Orzo haud procul a Volubro) cum toto illo colle de Solagno usque in Muris, et usque ad pedem de supra dicto prato. Secunda petia de terra jacet ubi Ecclesia S. Justini est edificata, que est per mensuram modiola centum. Tertia petia de terra jacet ubi dicitur Casale (hodie Villetta di Scoppito) que continet in se [In Ughel. deficit in.] modiola duodecim, cujus finis est ab una parte aqua de lacu et de duabus aliis partibus terra ejusdem Attonis. Quarta petia terre jacet ubi fonte maina [Ughel. Fontemayna.] dicitur, que continet octingenta modiola cujus finis est ex una parte via quæ transit ad Ponticellum (hodie locus non procul a Civita Tomassa) per viam Salariam, et per pedem de Monteclo [Ughel. de Ticulo et si.] et sic revertitur usque in Muris. Quinta petia de terra jacet ibidem ad Forcellam, quæ continet in se [In Ughel. deficiunt in se.] mille modiola cujus finis incipit per pedem de Ronca et transit usque ad viam Salariam, et de alio latere vadit per viam illam de Forcella usque ad flumen, et a pede illius fluminis extenditur usque in viam de limite, et veniens per eamdem viam limitis, pergens per medietatem civitatis Cone, et per medietatem lacus, cujus alia medietas est attonis [Ughel. Astonis.] et sic revertitur ad viam Salariam. Pro his terris, quas modo descripsimus dedi ego Otto Imperator illis tribus hominibus Attoni, et Guestoni, atque Guinisio [Ughel. Astoni.] duo millia libras pro pretio, et quantum plus valerent donanda una mecum dederunt Beato Maximo pro redemptione animarum suarum totum hoc quod superius scriptum est. Ego Otto Imperator Ecclesie tue B. Maxime pro redemptione anime mee, et etiam propter hoc ut aliquantulum tui Corporis mecum [In Ughel. deficit. mecum.] permittas deferre, dono, concedo, confirmo, et semper firmiter permanere [In Ughel. adest. volo.] et quicumque ex hoc defraudare, vel aliquo malo ingenio minuere, vel subtrahere voluerit, vendendo, cambiando, donando, sive prestarium [Ughel. præstativum.] alicui faciendo, nisi ad utilitatem, et honorem ejusdem Ecclesie, ex parte Dei Omnipotentis, et B. Marie semper Virginis B. B. Apostolorum Petri et Pauli, et B. Maximi Martyris, et omnium sanctorum, et nostram simul cum omnibus nobiscum manentibus maledictionem habeant in perpetuum, et cum Juda, qui tradidit Christum, et cum Anna et Caïpha, qui Dominum crucifixerunt associentur. Et insuper illud quod fecerint sit vanum, et inutile, et qui comparuerit, vel aliquo malo ingenio tenuerit nisi sicut supra scriptum est, sit debitus legaliter componere sicut pessimus præsumptor, qui preceptum frangit imperiale. Unde pro stabilitate hujus rei ego Otto Imperator precepi Bonifacio Notario scribere [In Ughel. deficit; scribere.] hanc cartam signatam mea manu, et manu Episcopi Cessi, et laudatam, et confirmatam ab omnibus ibidem stantibus, scilicet Episcopis, Ducibus, et Principibus, Marchionibus, Comitibus, ac Populo, ac testibus subscriptis ut feliciter in perpetuum permaneat.

✠ Signum manus Ottonis Imperatoris qui hanc cartam scribere rogavit, et signum Sancte Crucis impressit.

✠ Signum magnus [Ughel. Manus.] Episcopi Cessi, cui Angelus hanc cartam manifestavit, et rogatus ab imperatore signum Crucis impressit.

✠ Signum manus Attonis [Ughel. Astonis.] qui concensit, et confirmavit hanc cartam, et signum Crucis fecit.

✠ Signum manus Guestonis [Ughel. Buestonis.] qui similiter consensit, et confirmavit hanc cartam, et signum Crucis impressit.

✠ Signum manus Guinisii qui concensit, et confirmavit hanc cartam, et signum Crucis impressit.

✠ Signum manus Ugonis [Ughel. Ruydis.] Marchionis qui rogatus ab Imperatore si testis, signum S. Crucis impressit [Ughel. fecit.]

✠ Signum manus Alberti Marchionis rogatus ab Imperatore si testis, signum Crucis fecit.

✠ Signum manus Roberti Marchionis, qui rogatus ab Imperatore si testis, signum Crucis fecit.

Ego Bonifacius judex, et Notarius rogatus omnibus complevi, et finivi.

Atque hoc illud Diploma est, de quo diserte pronuntiat Antinorius: Qui illud falsum non videt, nihil videt; et legere tantum, refutare est. Videamus itaque quibus quamque validis argumentis hoc suum stabiliat assertum, multo confidentius prolatum.

[44] [Prima objectio Antinorii] Incipit, inquit, Diploma invocatione in reliquis ævi illius non totaliter usitata, et maxime ab Othone; inde immediate scribitur: Anno D. 956 Imperii Othonis XVI, mense Junii Indict. XI. Locus deest et dies [Antiquitates Italiæ Medii ævi. t. VI, col. 491.] . Ast, fatentibus rei Diplomaticæ peritissimis, plures sunt leges et chartæ certo certius authenticæ, quarum Datæ accuratæ non sunt. Plurimas reperire est, ex omni parte sinceras, quæ vel nullam ferant Datam, velimperfectam: puta diei aut mensis, omisso anno etc. Ut rectum de instrumento qualicumque feratur judicium, non sola attendenda est Data; sed omnes simul pensandi sunt characteres, tam extrinseci, uti est membrana, attramentum, apices; quam extrinseci, ut invocationes, subscriptiones, stylus, contextus. Neque ex uno solo characterismo, inquit Mabillonius, sed ex omnibus simul de vetustis chartis pronuntiandum [Nouveau traité de diplomatique, t. VI, n. 336.] . Quod ad formulam spectat Invocationis, hic ab Antinorio reprehensam, laudati operis scriptores hanc regulam statuunt generalem: formula singularis imo et prorsus insueta pro tempore, quo apparet, nullatenus suspectum reddet diploma, modo aliquoties repetita inveniatur per decursum sæculi proxime sequentis [Ibid., p. 383.] . Atque jam Otho II, filius Othonis Magni, adhibet inter alias hanc Invocationis formulam: In nomine Dei æterni et Salvatoris nostri Jesu Christi, vel etiam In nomine Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi æterni. Quin imo, juxta Papebrochium nostrum in Propylæo Antiquario [Part. I. de Diplomatis discernendis, n. 29. Acta SS.. t. II April., p. VII.] Ludovicus Pius, Caroli Magni filius, primus fuisse videtur, qui scribere cœpit: In nomine Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi; Ludovicum patrem avumque Lotharius Imperator VII et Ludovicus Junior secuti, idem usurparunt vel scripserunt: In nomine Domini Jesu Christi Dei æterni. Et re quidem vera habetur apud Muratorium Ludovici Pii Augusti præceptum an. 822, quod ita orditur: In nomine Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi [Ant. Ital. Med. ævi, t. I, col. 771.] ; et rursus [Ibid.. col. 831 et seqq.] recitatur charta Guaiferii, principis Salernitani, an. 1118, quæ incipit: In nomine Domini Dei æterni et Salvatoris nostri Jesu Christi. Atque in hac charta includitur in extenso cartula Ludovici Pii an. 874, ita exordiens: In nomine Domini Dei Salvatoris Jesu Christi. Quid, quod et ipsius Othonis Magni recitetur apud eumdem Muratorium [Ibid., t. III, col. 183 et seqq.] charta an. 963, his inchoans verbis: In nomine Domini nostri Jesu Christi Regis æterni? Ex his profecto evanescit ab Antinorio mota difficultas, quam verius ineptam cavillationem dixeris. Nec potiori ratione reprehendit iste, post Invocationem immediate scribi anno D. 956. Sed hoc idem fere in multis aliis ejusdem epochæ observatur Instrumentis. Sic in Donatione facta Monasterio sancti Salvatoris Ticinensis ab Adelaide imperatrice Vidua, an. 999, hæc leguntur ab initio [Ibid., t. II, col. 171 et seqq.] : In nomine Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi Tercius Otto gratia Dei Imperator Augustus, anno Imperii ejus Deo propitio tercio etc. Quæ sane parum a nostro Diplomate abludunt. Hujusmodi plura adduci possent. Ast, addit Antinorius, locus deest et dies. Sed ipse paulo inferius agnovisse videtur datum esse diploma de Asiæ Palatio; quod quidem affirmat Coppola, textui inhærens, sed loco Asiæ, legendum dicens Aviæ. Quod vero ad Diem attinet, frequentissime accidit hunc in Instrumentis optimæ notæ desiderari. Certe in Catalogo (quem recitat Muratorius [Ibid., t. VI, col. 75 et seqq.] ) Chartarum Archivi Sanctæ Romanæ Ecclesiæ, confecto an. MCCCLXVI, plures habentur tum Henrici, patris Othonis, tum hujus, tum aliorum sequentium imperatorum, in quibus non solum desideratur dies, sed et mensis, aut etiam quævis data [Vide Ibid., col. 79.] . Nec propterea ulli in mentem venit falsitatis illas arguere.

[45] [secunda] Characteres Chronologici falsissimi (ita prosequitur Antinorius): Indictio namque anni 956 non XI, sed erat XIV. Anno eodem Otho nondum imperator, nam talis coronatus fuit anno 962. Vel si nomine Imperii Regnum intelligas, Regni tunc erat annus XX. Ast propter levem Indictionis confusionem non facile quis repudiabit chartam qualemcumque. Reperiuntur Datæ erroneæ et anachronismi in instrumentis, quorum cæteroquin sinceritas in dubium vocari nequit. Talis est Charta a Guarino, episcopo Ambianensi, concessa monasterio sancti Salvii apud Monasteriolum. Legitur enim in Originali Authentico: Actum anno dominicæ Incarn. MCXLI Indict. II feliciter, cum Indictio IV in illum annum quadret [Nouveau traité de diplomatique. t. V. p. 552] . Nec hoc loco prætermittendum quod acute notat Coppola. Scilicet Christophorus Clavius (quem perperam laudatus præsul Claudium vocat) in Computo ecclesiastico per digitorum articulos et tabulas tradito hanc statuit regulam: Indictionem per Arithmetices præcepta facile reperiemus, si annis Domini adjiciemus 3, numerumque collectum per quindecim dividemus: numerus enim ea divisione reliquus erit Indictio quæsita, aut si nihil supersit, Indictio quæsita erit quindecim. Additur exemplum. Ut si indictio quæratur anno 1589, additis 3, et numero conflato 1592 diviso per 15, superest numerus 2 pro Indictione anni 1589. Si ergo et nos anno Diplomatis nostri 956, addamus 3, habebimus numerum 959, qui divisus per 15, residuum dabit 14; quod si negligatur additio numeri 3, et 956 dividantur per 15, residuus erit numerus 11, quæ est Indictio in Diplomate notata [Dissertazione di S. Massimo, p. 36.] . Cæterum plurimæ sunt Chartæ sinceræ et authenticæ, in quibus hujusmodi notantur errores, sive ex notariorum hallucinatione; sive ex falsis principiis chronologicis [Nouveau traité de diplom., t. VI, p. 336 et 337.] . Quidni et hic id contigisse admittas? Duo etiam citantur Othonis Magni diplomata, alterum anni 952, alterum anni 961; in utroque occurrunt voces Imperator Augustus. Nec propterea laudati Operis scriptores, chartas illas falsitatis arguunt; id unum concludunt, Othonem jam ab illo tempore imperatorem se dixisse; quamvis constet eum a Papa coronatum non fuisse nisi XIII Februarii anno 962 [Ibid., t. V, p. 737.] . Sæpius, in assignando anno Imperii vel Regni, Chartæ videntur nec inter se concordare, nec cum factis historicis [Ibid., p. 707.] ; nec propterea statim falsitatis sunt arguendæ; secus innumeræ, quæ ab omnibus sinceræ pronuntiantur, forent rejiciendæ. Notandum itaque cum Muratorio, Mabillonio aliisque, initium Imperii seu Regni sumi sive ab anno, quo imperatores vel reges, vivente eorum patre, ad imperium assumti sunt (quod communiter Inaugurationis nomine venit); sive ab anno, quo, mortuis parentibus, soli regnare cœperunt; sive quo coronati sunt (Germaniæ imperatores trinam tribus diversis in locis accipiebant coronam [La Barre.] ), sive quo alium secum ad imperium assumpserunt, sive quo alia regna assecuti sunt per temporis decursum [Coppola, dissertazione di S. Massimo. p. 33.] . Horum omnium frequentissima occurrunt exempla. Venio, inquit Mabillonius [De re diplomatica, lib. II, cap. XXVI. n. XII, p. 194. Edit. Paris. 1709.] ad Carolum Magnum, cujus epochæ tres leguntur in vetustis monumentis. Prima regni Francici; altera regni Langobardorum, seu Italici; tertia Imperii. Has tres epochas simul conjunxit ac distinxit in diplomatibus ab anno DCCCI quo renuntiatus est Imperator in Natali Domini præcedente; duas primas usurpavit ante initum imperium. Similia ibidem notat Mabillonius de Caroli Magni successoribus. Idem occurrit in Othonis Magni Diplomatis, prout prolixe evolvit Coppola [Dissertaz. de S. Massimo, p. 34 et 35.] . Addamus ex Dictionario Diplomatico [Dictionnaire raisonné de Diplomatique, par Dom de Vaines, religieux Bénéd. de la Congrég. de S. Maur, Paris 1774. Confer l'Art de vérifier les dates, passim.] Datæ regnorum innumeris subjacent variationibus. Sæpius nec inter se concordare videntur nec cum monumentis historicis; unde Semi-Antiquarii (Demi-Antiquaires) inducti fuerunt ad rejiciendi plurima Instrumenta valde sincera, quorum datæ ipsis non videbantur accuratæ.

[46] [tertia] Anno denique 956, subjungit Antinorius, nec Otho in Italia morabatur, sed in Germania peste correptus. Witich. de lib. Saxon. lib. XXV. Witichindus hic citatus monachus fuit Corbeiensis, et scripsit libros tres de Saxonum Gestis, in quibus agitur de Henrico Aucupe et hujus filio, Othone Magno. Cætera a Witichindo scripta periere. Supersunt, inquit Pertz [Monumenta Germaniæ, t. III, p. 409.] , libri tres rerum gestarum Saxonicarum, quibus auctor tam populi originem, quam res ab Henrico et Ottone gestas descripsit. Atque hinc jam in oculos incurrit quam absurda sit Antinorii istiusmodi citatio: Witich. de lib. Saxon. lib. XXV. Baronius ut mox dicemus habet: De Reb. Sax. lib. III. Ast Witichindus ad annum 956 [Ibid., p. 461, n. 57.] pestis per Germaniam grassantis nec Othonis ex morbo decumbentis meminit; bene vero ad annum 958 ubi hæc leguntur: Eo tempore Imperator et ipse ægrotare cœpit, sed meritis Sanctorum, quibus fidele jugiter obsequium præbet, maximeque patrocinio inclyti Martyris Viti, cui aperuit os suum, de infirmitate convalescit, et mundo ut sol lucidissimus post tenebras ad omnem decorem et delicias condonatur [Ibid.. p. 462. n. 62.] . Baronius [Annales, t. XVI. p. 43] (Criticam Pagii, qui hac de re ne verbum quidem habet, citat Antinorius) morbum imperatoris, ex Witichindo, refert ad an. 956. Anno Pertziano consonat, teste Meibomio [Rerum Germanicarum, t. I, p. 700. Edit. Helmæstadii 1688. In Notis ad lib. III, Witichindi.] , Hermannus Contractus. Unde saltem valde dubius fit annus ab Antinorio assumptus. Qui si etiam admitteretur, nondum sequeretur Othonem, cum adeo prompte valetudini restitutus fuerit, in Italiam dicto anno venire non potuisse. Ad Lib. III Witichindi. Annalista saxo ad annum 956 Pestis quidem mentionem habet, sed Othonem ab ea correptum non dicit; imo contrarium haud obscure insinuat. Ejus verba sunt: Rex (Otho) in pace et otio degens maximo suorum fidelium conventu Colonie placitum regale habuit. Ea tempestate gravis per omnes regni partes pestilentia grassabatur, quæ innumeram populi multitudinem passim extinxit. Ex qua Robertus Archiepiscopus Trevirensis et Hadamarus abbas Fuldensis obierunt [Pertz, t. VI, p. 614.] . Sigonius [Opera omnia, t. II. De regno Italiæ. lib. VI. col. 419 et 420. Edit. Mediolan. 1732.] nec pestis nec morbi Othonis meminit. Denique Muratorius [Annali d'Italia, t. V, p. 385 et seqq. in Monaco 1762.] in Annalibus Italiæ ad hunc eumdem annum 956, meminit, ex Annalista Saxone, pestis; ast de morbo imperatoris silet. Fuit hoc anno, inquit, Germania horribili devastata peste. Nihilominus Rex Otho … cogitavit de reprimenda Regis Berengarii insolentia. Quapropter Ludolphum, filium suum in Italiam misit cum exercitu etc. Atque ex his rursus efficitur quam fidem mereatur Criticus noster. Confer Coppolam [Dissertaz., p. 37 – 41.] .

[47] [quarta] Addit dein Antinorius: quid de forma Diplomatis? Forma est ad instar Instrumenti inter privatos Imperiali incipit phrase, desinit pontificia cum censurarum comminationibus. Deest Monogramma, stylusque sæcula dicit subsequentia. Quoad Formam observat Muratorius [Antiq. Ital. Medii ævi, t. I, col. 666 in Dissertat. II, de Notariis.] nullam regionem aut civitatem numeratam, cui non aliquod Formularium suppeteret, atque usurparetur a Notariæ Artis alumnis, quos ibidem acriter ob imperitiam et ignorantiam perstringit. Si itaque forma ad instar Instrumenti inter privatos revera occurreret (quod tamen nemo tam facile dixerit) quid inde sequeretur? Tanto magis quod cum Othone tres alii privati viri, Atto nempe, Guesto et Guinisius, in donationem S. Maximo factam, concurrant, ut apposite notat Coppola [Ubi supra, p. 41.] . Deinde sæculo præcipue decimo communior evasit usus imprecationum in principum et regum diplomatibus. Sic in diplomate Caroli Simplicis pro instauratione Abbatiæ Compendiensis, anno 917, hæc in fine leguntur: Si vero aliquis hæc statuta violare præsumpserit, et quæ avus noster stabilivit, et Sanctæ Romanæ Sedis Papa Johannes in privilegio consensit, et violare temptarit, excommunicavit, ac maledixit, cum Juda Traditore Domini portionem habeat, et anathema maranata sit, et exclusus a consortio fidelium in pœnis infernalibus perpetualiter existat concremandus [Mabillon de Re Diplomatica, p. 561.] . Et rursus in Præcepto regis Rodulfi (vulgo Raoul) anni 933: Si quis autem huic Præcepto voluerit obesse, aut illud infringere, a liminibus Sanctorum excludatur, et sicut Dathan et Abiron tartarus vivum eum suscipiat, et cum Juda proditore Domini æternos cruciatus sustineat [Ibid., p. 567.] . Similia videre est in Antiquitatibus Medii ævi apud Muratorium [T. V, col. 399; et ibid, col. 401 et 402; item, t. VI, col. 208 et 209.] . Nedum ergo hujusmodi spurium ostendant diploma, potius sincerum probarent. Nec etiam absentia Monogrammatis per se rem Antinorii conficit. Apud rei diplomaticæ peritos ut Axioma quoddam habetur, Titulos Originales non ideo fictitios esse censendos, quia desunt Monogrammata, quæ in textu annuntiantur vel annuntiari videntur [Nouveau traité de Diplomat., t. VI. p. 403.] . Multo proinde minus si ne annuntientur quidem. Quid vero, quod Monogramma minime desit, ut authentice constat ex Instrumento, superius n. 39 recitato. Notum denique est, quam infirmum generatim sit argumentum, quod ex stylo deducitur, nisi hic ita abludat a sæculo, ad quod refertur diploma, ut discrimen in omnium oculos primo quasi aspectu incurrat; quod profecto non obtinet in instrumento, de quo hic disputamus. Ipse Antinorius aliud in specie non reprehendit præter hæc verba: De Asiæ palatio Defensorem. Quidquid autem de iis sit, num propterea ex integro corruit fides? Non assentior iis, inquit Hahnius, qui una vel altera in diplomate reperta voce, quæ sæculi sui genium non redolet, dictatoria statim auctoritate totum privilegium pro falso et supposititio, et a cucullatis confecto habent, licet alia suppositi partus indicia non accedant.

[48] [quinta] Imperator, prosequitur Antinorius, donat episcopatui totum Furconensem comitatum (hucusque recte, sed non ita in sequentibus) etiam in temporalibus: nam dicit: non dominetur alter episcopus nec comes, nisi tantum episcopus S. Maximi: At numquam episcopus illum possedit. Atque hic haud minus quam in præcedentibus criticum nostrum hallucinari, haud operosum fuerit demonstrare. Et primum quidem notemus cum Muratorio [Ant. Ital. Med. ævi, t. I, col. 268 in Dissert. sexta: de Marchionibus Italiæ.] : Expulsis Longobardis et occupato a Francis Italico regno ad regimen cujusque Civitatis delectus est Præsectus cum titulo Comitis, ad quem præ cæteris spectabat justitiam unicuique ministrare in placitis. Alio autem loco diserte pronuntiat idem Muratorius [Ibid., t. V, col. 967.] : Vulgatissimum est in vetustis Imperatorum et Regum Tabulis interdictum fuisse comitibus et aliis Reipublicæ Ministris ditionem suam exercere in cleri utriusque Agros et Homines. Et paulo post [Ibid., col. 969 et 970.] : Attamen prætereundum non est, ut in Diplomatis sæpe numero eximantur Deo militantes, imo et eorum servi et coloni a jurisdictione comitum, aliorumque Reipublicæ Ministrorum; attamen a Judicio Regiorum Missorum, ipsorumque Regum et Augustorum non fuisse re ipsa immunes. Quum tot Tabulas hujus moris testes in hoc ipso opere evulgaverim, et res confirmari indigere neutiquam videatur, id unum ostendam diu perdurasse ejusmodi consuetudinem. Ex his sufficienter elucet, quanti valeat Antinorii animadversio. Cæterum qui plura hac de re videre voluerit adeat Coppolam [Dissertazione di S. Massimo, p. 47 – 50.] .

[49] [sexta] Sed, addit Antinorius, etsi admittatur episcopum etiam Comitatum Furconensem possedisse (non enim revera nisi tria feuda possedit); possedisset ante Othonem, nam patet ex dictis anno 866 a Ludivico pro subditis taxatum Johannem episcopum. Alium sui asserti vadem non habet nisi auctorem anonymum Historiolæ rerum a Langobardis Gestarum, quæ reperitur apud Muratorium [Rerum Italicarum scriptores, t. II, p. 264.] . Affirmat ex illa Antinorius [Ant. Ital. Med. ævi, t. VI, col. 488.] , episcopum (Johannem) anno 866 ab Ludovico Imperatore in expeditione contra Saracenos taxatum pro ejus Ecclesiæ feudis et subditis, additque, ejus subscriptio fuit: Johann. ep. Furconiæ. Re quidem vera, Anonymus n. V [Ubi supra, p. 264 ad finem.] scribit: Langobardi vero dum nimia suis pro factis pericula sustinerent, ob hoc nimium afflicti, necessitateque compulsi Franciam legatos dirigunt, atque gloriosi Imperatoris Hludovici implorant Augusti clementiam, ut patria sua cum gente veniens, eos omnino a Saracenis quantocijus eriperet. Qui veniens hoc decretum suæ reliquit patriæ, quod dein recitatur. Ast in Decreto seu constitutione illa nihil est quod Antinorii assertum stabiliat, unde concludere licet illud ab eo, saltem in Muratorio, ad quem tamen provocat, non fuisse lectum. Statuit scilicet ibidem ab initio Ludovicus qui per singulas familias nomen militiæ dare debeant; deinde ordinat, qui variis in locis ad custodiam præfuturi sint: A fluvio Pado usque Trebia sit Missus Lotselmus. Inter Padum et Tuinum, Ernulfus Inter Ticinum et Adda Erimbertus… Petrus et Arthemius episcopi, junctis secum Missis Episcoporum et Comitum, Pisa, Luca, Pistoris et Lunis… In ministerio Witonis, Rimmo et Joannes episcopus de Forcona. In ministerio Verengari Hiselmundus etc. Atque alia non fit Joannis mentio, nec ullum subscriptionis apparet vestigium. Imo admissa Antinorii citatione, nonne dicere liceret cum Coppola [Dissertaz. di S. Massimo, p. 51.] , Constare quidem ex illa, feuda illa ad ecclesiam illam pertinuisse sæculo IX; ast quis affirmet, pro tanta præcipue temporum iniquitate, ablata non fuisse postmodum, et sæculo X ab Othone restituta?

[50] [septima] Denique objicit Antinorius: Totius Furconiensis Comitatus in Diplomate asseruntur confinia: per Anzedonam civitatem (nonrecta chrorographia) usque Barizanum, quando ultra pertendebant, et citat Boëtium Raynaldum, qui suum poëma composuit sæc. XIV et XV; ast ex eo quod confinia regionis talia essent mox dictis sæculis, num consequens est alia non fuisse sæculo X? Idem esto judicium de postrema, ab Antinorio mota difficultate: Donantur res in Marsis et Portu S. Flaviani: verum in exactis Indicibus omnium stabilium Episcopatus sæculo XIV confectis illarum nulla adest mentio. Confer Coppolam [Ibid., p. 51 – 55.] , qui donationes omnes et singulas, in Othonis diplomate factas, erudite evolvit et vindicat. Atque in specie plura invocat Instrumenta posteriora quibus Othonis donationes haud parum confirmantur: nominatim Privilegium Alexandri P. III, an. 1128; item Bullam Clementis III, an. 1188, et alteram Innocentii III, an. 1204; Diploma Rogerii, an. 1147; tandem Diploma Friderici Regis, an. 1209. Quæ omnia ad calcem Dissertationis integre descripta leguntur, prout asservantur in codice anonymi cujusdam in archivo cathedralis Aquilanæ.

[51] [Quæ sit diplomatis Othoniani authenticia.] Ex his judicet eruditus lector de Antinorii effato: qui illud falsum non videt, nihil videt; et legere tantum, refutare est. Id certum vix aliquid esse quod ex illius animadversionibus subsistat Unde haud immerito retorqueret quis: Qui illas falsas non videt, in Re Diplomatica nihil videt; et legere tantum, refutare est. Illis nempe annumerandus Antinorius est, quibus solemne, ob quemlibet fere defectum vel nævum, falsitatis et suppositionis insimulare instrumenta, quæcumque demum illa sint. Contra quem præposterum judicandi modum acriter insurgunt, nec optima sine ratione, omnes, qui erudite et studiose de Re Diplomatica umquam scripserunt [Nouveau traité de Diplomatique, part. VIII, cap. III. Ubi ex professo agitur de regutis, quibus vera a falsis diplomatis discernantur, t. VI, p. 320 – 338.] . Non utique facile rejiciendum existimamus præfatum Othonis diploma, in quo notæ nullæ tam intrinsicæ quam extrinsecæ, quibus falsum vel suspectum reddatur, hucusque satis manifestæ et idoneæ fuere demonstratæ. Hinc etiam Ughellus illud absque asterico operi suo inseruit. Coppola vero illud omni ex parte vindicare suscepit, et quidem pleno cum successu, si fides sit Jacobo Martorelli, viro in litteris græcis et rebus archeologicis haud parum versato [Biographie universelle. In Supplemento.] . Hic itaque deputatus ad revidendam Coppolæ Dissertationem, hæc inter alia publice nec ineleganter testatus est: Pontifex Aquilanus concrediti sibi gregis cum apprime studeat salubritati, Ecclesiæ suæ veterem honestatem et decora summo labore vestigavit unaque contraxit, et hodiedum ut publicæ lucis usuræ, atque elegantibus typis, quod ei lubentissime cedendum est, commendari expostulat. Porro cum in libellum pro Actis S. Maximi M. Aquilanæ civitatis Principis Patroni, atque pro γνησιότητι Othoniani Diplomatis eruditissima quæque corrogaverit, magnum ei debet Ecclesia Aquilana, cujus Sanctorum genuinam historiam ac Imperatorum quasi effusam munificentiam, a doctissimo viro utramque νοθείας accusatam, secundum exactos Diplomaticæ disciplinæ canones sartam tectamque tutatus est [Vide Dissertaz. di S. Massimo. Post Præfationem.] . Quibus et nos subscribimus, optantes tamen ut Diplomatis origo, ex rerum et temporum adjunctis, clariori in luce poneretur, et, ut aiunt, positive probari posset. Hic enim superesse videntur tenebræ, non satis discussæ, nec forte umquam discutiendæ. Quod de cætero in plurimis Instrumentis locum habere, notissimum eruditis est.

[52] [Coppolæ scriptio a Ben. XIV commendata.] Unum liceat addere in commendationem RR. DD. Coppolæ, cujus libellus tanto nobis fuit subsidio. Benedictus XIV, cui utramque suam obtulerat eruditus Præsul Dissertationem, alteram de S. Maximo, alteram de S. Eusanio [Relazione dello scoprimento (inventione) del corpo e degli atti antichi del glorioso sacerdote e martire S. Eusanio, exposta alla publica luce da Giuseppe Coppola, della congregazione del Oratorio, Vescovo dell' Aquila e regio consigliere. In Roma DDCCXLVIIII. Agitur de S. Eusanio in Opere nostro, 9 Julii. Confer. Comment. præv. nostrum, n. 4.] , respondit Brevi, die III Januar. MDCCCL, in quo inter alia legitur: ingenti proinde cum voluptate accepimus utrumque libellum a Fraternitate Tua magna cum pietatis, sapientiæ, et doctrinæ laude adornatum; alterum quidem continentem Acta S. Martyris Maximi Levitæ, ejusque Sacrarum Exuviarum ad Cathedralem Ecclesiam Aquilanam, cui laudabiliter præeras, ab antiqua, eversaque civitate Furconii translationem; alterum vero complectentem detectionem, inventumque Corporis S. Eusanii Sacerdotis Martyris, cujus Acta multiplici eruditione vindicare satagis, atque hunc etiam nostro nomini inscribere voluisti. Quamobrem meritas Tibi rependimus laudes, atque Fraternitati Tuæ Pontificium animum nostrum pro singulari tuæ erga nos observantiæ officio obstrictum profitentes, Tibi persuasum esse magnopere optamus, jucundissimas nobis fore occasiones, per quas caritatem nostram rebus ipsis Tibi testatam facere possimus. Perge porro, venerabilis Frater, in ista quoque, ad quam nuper te transtulimus, Castri-Maris Cathedrali Ecclesia Pastorales curas tuas majori cum studio impendere tum in iis, quæ ad Deum sunt, … promovendis; tum in iis, quæ respiciunt vetera ejusdem Ecclesiæ decora, diligenter adornandis [Dissertaz. de S. Eusanio Ad initium, ubi Breve adscribitur.] .

[53] [Reliquiæ S. Maximi Aquilam translatæ,] Reliquum est ut dicamus de Reliquiarum S. Maximi translatione, ex antiqua et collapsa Cathedrali Furconiensi ad Aquilam civitatem. Ughellus [Ital. Sacra, t. I, col. 379 et 380.] agens de Berardo de Padula, ille est Berardus, inquit, qui postremus Furconiensem rexit Ecclesiam, quam Alexander IV ad Aquilam transtulit, fuitque primus Aquilanus Episcopus, ut ex sequenti Alexandri diplomate clare videtur, quod ibidem recitatur, estque anni 1257, decimo Kal. Januarii, id est, die vigesima tertia Decembris. Ast multo tardius, mense scilicet Majo anni 1413, corpus seu Reliquiæ S. Maximi Aquilam allatæ sunt, ut liquet ex scripto quodam in Archivo Episcopali præfatæ urbis conservato. Notat Coppola [Dissertaz. p. 84.] originale illius scripti, Baronii ætate adhuc, exstitisse; id tamen celeberrimus Cardinalis perspicue non declarat; ait solum: Ejus (S. Maximi) martyrii Acta atque Translationis historiam manuscriptam accepimus ab Ecclesia Aquilana: ibi etiam plura de Accessu Othonis Magni Imp. ad Sepulchrum S. Maximi deque reliquiis inde acceptis et in Germaniam translatis [Ad diem XX Octobris a.] , quibus ex verbis non omnino efficitur historiæ Translationis archetypum tempore Baronii superfuisse, quod tamen non repugnat: ast quidquid sit, testatur Coppola jam non existere nisi transumptum seu copiam illius historiæ, cum major pars antiquorum Mss. Archivi perierint incendiis et terræ motibus, quibus afflicta civitas Aquilana fuit. Jam vero memoratum transumptum ita habet.

[54] [anno 1413, ut habetur ex archivo Aquilano.] Die 27 Maii 1413, in qua fuit Pascha Pentecostes portare fecimus Reliquias gloriosissimi Martyris Patroni nostri sancti Maximi Levitæ et Martyris de Ecclesia Forconensi ad Ecclesiam Aquilanam, et simul Reliquias Beati Raynerii Episcopi olim dictæ Ecclesiæ Forconensis, ut pro eorum meritis Ecclesia et civitas Aquilana erigatur ad majorem devotionem. Reliquiæ S. Raynerii fuerunt reportatæ in Civita S. Maximi ad Ecclesiam S. Maximi [Coppola. Ubi supra, p. 85.] .

[55] [Difficultas ex falsa diei Pentecostes designatione.] Ast hic tria notanda; unum quidem obiter ex Ducangio [Glossarium, verbo Pascha.] : Pascha, inquit, quodlibet magnum festum in quibusdam provinciis vocari observat Durandus. Certe constat hodie omnes majores festivitates Paschata Italos et Hispanos vocare. Quod et nostra ætate apud populos illos plus minusve adhuc obtinet. Alterum, et rursus obiter, civitatem di Bagno postea dictam Civitatem S. Maximi, ut testatur Antinorius [Ant. Ital. Med. ævi, t VI, col. 685. Nota 213 in Boet. Raynaldum.] ; de qua jam habet Alexander III in Brevi an. 1178: Ecclesiam majorem S. Maximi cum villa quæ vocatur Civitas [Ibid., col. 495.] . Tertium, quod majoris est momenti, Pascha seu diem Pentecostes non incidisse anno 1413 in diem 27 Maji, bene vero in diem undecimam Junii, cum dicto anno celebraretur Pascha Resurrectionis 23 Aprilis [L'Art de vérifier les dates. In Tabula Chronologica, et in Calendario, p. 136.] . Ast anno sequenti, nempe 1414, Pascha notatur ad diem 8 Aprilis, ac proin Pascha Pentecostes reipsa tunc concurrit cum die 27 Maii [Ibid. Calendarium, p. 100.] . Hinc supponendo errorem amanuensis, præsertim cum agatur de transumpto non de Archetypo, difficultas composita esset. Obstat aliud manuscriptum Jacobi de Donadeis (mox recitandum) ex quo rursus habetur translationem factam anno 1413. Alter itaque error, priori similis admittendus foret. Insuper in historia Aquilana apud Muratorium [Antiq. Ital. Med ævi, t. VI, col. 487 usque ad finem voluminis.] , nec memoratis duobus annis nec alio quovis, occurrit mentio illius translationis; cum tamen res multo levioris momenti scribantur sive in Cronica Nicolai di Borbona de rebus Aquilanis ab anno 1363 ad an. 1424 [Ibid., col. 853 – 876. Præsertim col. 853. ubi anni a nobis intenti recensentur.] sive in Cronica ab initio fundatæ Aquilæ [Ibid., col. 875 – 880] ; sive, quod magis mireris, in Catalogo Pontificum Aquilanorum ab anno 1254 ad annum usque 1472, qui, ait Antinorius, a duobus anonymis auctoribus, sæculis XIV et XV descriptus, nunc primum luci datur ex Ms. autographo Aquilanæ Cathedralis Ecclesiæ [Ibid., col. 929 – 962. Præsertim col. 935 et 936, ubi de episcopatu Jacobi de Donadeis.] , quibus addendus quoque Ughellus est [Italia sacra, t. I, col. 390.] . Nihilominus putem haud facile quemquam adductum iri, ut historiam Translationis, prout eam ex Coppola describimus, falsam seu suspectam habeat: undequaque enim, sive stylum spectes, sive rerum adjuncta, ut plurimum satis minuta, sinceritatem spirat

[56] [Balnenses tentant auferre Sacras Reliquias.] Die 2 Junii (ita progeditur Translationis Recordatio) Dominus Petrus Macedonii de Neapoli Capitaneus Aquilæ, et Camerarius, et quinque Artium Civitatis Aquilæ, ad quærelam hominum de Balneo (Bagno), qui nullum jus habent nec eorum interest, exportare fecerunt Reliquias sanctorum Maximi et Maximi (patris, ut ex sequentibus patet, prioris) atque Raynerii (forte redundat et irrepsit ex amanuensis defectu, cum supra dicantur S. Raynerii reliquiæ reportatæ in Civita S. Maximi, nisi de minoribus seu separatis quibusdam Reliquiis sermo sit), et abstraxerunt de confessione ecclesiæ Aquilanæ. Finaliter remanserunt Reliquiæ sancti Maximi levitæ et martyris, et Reliquiæ sancti Maximi Patris sancti Maximi. Die 11 dicti mensis præfatus Capitaneus, Camerarius Aquilæ, et Abbas de Collimento, et Dominus Jacobus de Furfona cum multis aliis de Balneo personaliter accedentes, fecerunt reportare dictas reliquias ad ecclesiam sancti Maximi de Civita sancti Maximi, et ab hora qua discesserunt, Balnenses fecerunt pulsare campanas sancti Marci et sanctæ Mariæ de Balneo (hæc indicant Balnenses non ita Civitæ S. Maximi unitos fuisse, ut cum illius incolis confunderentur: unde et paulo ante dictum est: qui nullum jus habent nec eorum interest) usque ad horam vespertinam, non ob reverentiam reliquiarum, sed ad jactantiam, et quasi deludendo episcopum et capitulum ecclesiæ Aquilanæ. Et eundo versus Civitam S. Maximi, transeundo ante ecclesiam S. Mariæ de Collemadio fecerunt pulsare campanam magnam ipsius ecclesiæ, et pulsando fracta est cicogna (trabes lignea ex qua suspensa erat campana [Vide Ducange Glossarium. Voce ciconica seu ciconium.] ) in qua funis est, quæ trahitur pulsando. Et discedendo cum pallio supra dictas reliquias et cum cereis accensis, ecce ventus validus dejicit ad terram dictum pallium, et cereos extinxit. Devenientes ad dictam ecclesiam S. Maximi reposuerunt reliquias prædictas et adsumpserunt reliquias S. Maximi, et partem reliquiarum S. Maximi, patris dicti S. Maximi, et sic cum reliquiis reversi sunt, et statim in ictu oculi congregati sunt clerici et layci civitatis cum episcopo processionaliter exivere obviam dictis reliquiis usque ad dictam ecclesiam, et cum magno gaudio, devotione et reverentia deportatæ sunt ad ecclesiam Aquilanam, et repositæ in sacro loco sub altari majori dictæ ecclesiæ etc. Ad laudem Dei etc. Ego Jacobus de Donadeis episcopus Aquilanus hanc Recordationem scripsi etc. Qui, cum sederit legitime ab anno 1401 ad annum 1431, testis imo et actor fuit eorum quæ memoriæ commendavit. Præterea in codice Ms. in quo solebat idem episcopus annotare quæ singula die memoratu digna accidebant, post præfatarum rerum narrationem, hæc sequuntur.

[57] [Reliquiarum depositio.] Die 18 Mensis Octobris in primis Vesperis festi S. Maximi cum magna solemnitate fuerunt repositæ reliquiæ gloriosi levitæ et martyris Maximi, et Maximi patris ejusdem Sancti, et de reliquiis infrascriptorum Sanctorum; S. Andreæ Apostoli, S. Thomæ Apostoli, S. Bartholomæi Apostoli, S. Georgii martyris, S. Sebastiani martyris, SS. Victorini, Germani et Severi, S. Martini episcopi et confessoris, de cilicio S. Petri Cælestini, S. Agathæ Virginis, de petra sepulchri S. Catharinæ, S. Cæciliæ, de vestimentis S. Claræ, et factum est per me, præsente toto capitulo ecclesiæ Aquilanæ, et omnibus prælatis ecclesiarum civitatis Aquilæ, et magna copia laicorum, et fuit rogatus de hoc Notarius Marinus de Pizzulo et Judex Antonius de S. Victorino. Anno 1414 dedi ad bonum computum pro cimiterio in ecclesia, et pro altari, seu lapide, et fabrica capellæ cimiterii Dominico Agnelli de Rodio ducatos viginti duo cum dimidio, et pro panno picto pro altare Sacrarii, in quo sunt reliquiæ S. Maximi tres libras et soldos duodecim.

[58] [Quæ essentillæ reliquiæ,] Firma perpetuo omnium animis, teste Coppola [Dissertaz. di S. Massimo, p. 86.] , inhæsit persuasio, reliquias S. Maximi repositas permansisse sub antiquo altari confessionis, in aliqua illarum Cathedralium, quæ ex terræ motibus destructæ fuere ita, ut ne accurate quidem determinari queat, quo præcise loco sitæ essent. Id enim innumeri tradunt scriptores; atque inter alios doctor Franciscus Vivius Aquilanus in libro suo, cui titulus: Selva delle communi opinioni ubi opinione 203 num. 25 pag. 178 hæc habet: Nec non in ecclesia cathedrali subterranea adesse corpus S. Maximi martyris non dubitatur. Quid autem vox corpus hic valeat, explicatur in codice Ms. Anonymi cujusdam, ubi sequens datur notitia illarum reliquiarum, sicut et de modo quo reconditæ erant, agiturque tamquam de re suo tempore omnium oculis subjecta in cathedrali Aquilana. Denique, ait, ibi quiescunt reliquiæ huc superstites gloriosi martyris S. Maximi: os scilicet brachii præcipuum et costa una, cum crystallo, quod collo appensum gerebat, cum ex turri (rupem Acta habent) præcipitatus fuit, recepturus martyrii coronam.

[59] [quarum hodie vix aliquid superest.] Quo tempore hæc scribebat Coppola (medio nempe sæculo proxime præterito) nihil, quod nosceretur, supererat de reliquiis S. Maximi, ut luculenter efficitur ex Monito ipsius præsulis, ad calcem suæ scriptionis posito: dum vix non tota jam typis subjecta erat hæc nostra dissertatio, rescripsit mihi archidiaconus D. Carli, meus Aquilæ vicarius generalis, in hunc modum: illustrissimæ dominationi vestræ mitto nuntium, me scilicet invenisse reliquiam S. Maximi martyris levitæ, quæ consistit in parvula (picciola) parte ossis, extracta ex locis authenticis a cardinali Paolucci, olim vicario Urbis; quam ego reperi in pixide, reliquiarum Sanctorum plena, quæ mihi submissa fuerat, ut illas separarem et authenticarem. Dicere non valeo quanta exinde perfusus lætitia sim. Feria tertia sequenti scribam, quo mihi Romæ venustissimam conficiant hierothecam etc. Atque ego etiam ingentes Deo refero laudes, quod, dum finis imponeretur typis edendo exiguos meos labores, sicut et dum jam proximus esset meus ex Aquilana sede discessus atque transitus ad ecclesiam Castri-Maris, hanc obtinuerim a Sancto gratiam, quam numquam destiti illum rogare, atque ardentissime expetere. Hactenus Coppola.

VITA S. MAXIMI LEVITÆ ET MARTYRIS, PATRITII CIVITATIS AQUILÆ.
Ex Breviario mss., quod in Episcopio ejusdem civitatis asservatur, descripta.

Maximus, Levita et Martyr Aquilæ in Vestinis (S.)

BHL Number: 5834

EX MSS. AQUILAN.

[S. Maximi natales et vita.] Levita Christi Maximus a, nobili genere ortus est, ex civitate Habiensi, quæ sita est in provincia, quæ apud antiquos ipsa etiam Habiensis nuncupata est, nunc autem Forum Conæ appellatur; sed quamvis pristinum nomen civitatis seu provinciæ illud amisit, campus tamen, qui juxta civitatem illam est, Habie nuncupatur, per quem et fluvius pergit, Habellius nominatus b. In præfata igitur cum esset levitico munere sublimatus B. Maximus et plebis Christi curam gereret, tempore persecutionis Decii imperatoris, patiendi desiderio, ingruentibus se persecutoribus palam ostendit, atque post responsionis constantiam, equuleo suspensus, ac tortus, ad ultimum de alto (obrutus) martyrium consummavit, cujus natalis quartodecimo Kalendarum Novembris celebratur c.

[2] [Decius imperator per provincias mittit præsides qui in Christianos inquirant.] Tempore igitur Decii impiisimi imperatoris, sæva persecutio orta est d Christianis. Decius enim iniquissimus imperator satagens comprimere et superare Christianos et nomen Christi funditus delere de terra, per universas provincias suo imperio subjectas, strenuos ac sapientes omnique astutia præditos præsides direxit, ut ubicumque quoslibet Christum confitentes invenissent, aut his (patrocinantes), Deo nostro derelicto, diis suis facerent sacrificia immolare, atque eos veneranter adorare; aut diversis suppliciis maceratos interimerent; asserens siquidem eos, qui hoc adimplere satagerent, donis imperialibus et honoribus magnificis amplificare. Qui autem ignaviæ dediti, id mediocriter perficere studerent, privatos propriis dignitatibus, sub tributo regali perpetua damnatione redigere. His ergo taliter præordinatis, acceptis apicibus, præsides ad provinciam sibi assignatam, decreta Cæsaris volenti animo impleturi, festinanter properant.

[3] [Præses convovocat coram se populum Habiensem,] Præses e itaque iniquissimus, cui Habiensis provincia fuerat ad judicandum assignata, cum prædictam civitatem fuisset ingressus, præcepit sibi in medio civitatis tribunal parari. Cumque solio sibi præparato insedisset, jubet omnem populum prædictæ civitatis a minimo usque ad maximum præsentari suo aspectui. Qui mox f … præsidi ex integro assistentes lectis prius imperialibus apicibus, talia ad eos ex suo nefandissimo pectore proprio cœpit ore proferre.

[4] [cui imperatoris edicta denuntiat.] Audiat et noverit populus universus, me ideo ab imperatore ad hanc urbem directum, ut cultores sublimium Deorum exaltem et magnificem, Christicolas vero nefandissimos, quoscumque invenire potero, variis suppliciis excruciatos interimere satagam. Perinde moneo (vos) atque imperiali edicto præcipio, ut nullus vestrum, aliqua sive consanguinitate atque affinitate seu amicitia copulatus, aliquem Christicolam occultare seu contegere audeat, alioquin sublimium Deorum iram incurret, imperialem quoque accerrimam experietur ultionem. His ergo idololatræ auditis, gratulabundi ad propria remeantes, per omnem civitatem regale edictum lætabundo pectore personabant; Christicolæ attoniti præstolabantur, quid de eis Domini pietas facere deliberaret.

[5] [S. Maximus Levita ultro se apparitoribus offerens,] Eo vero tempore erat in prædicta urbe Habiensi, quidam vir Deo devotus, levita perfectissimus, nomine Maximus, plebis Christianæ religionis (religiosæ) curam gerens, qui in Christi fide eos, jugiter prædicationi insistens, confirmabat. Quod confestim præsidis auribus ab infidelibus intimatum. Qui mox missis apparitoribus, præcepit eum inquiri ac teneri, ac suo conspectui celeriter præsentari. Famulus autem Dei Maximus, cum comperisset quod iniquissimus præses ad inquirendum se suos satellites direxisset, non passionis timore perterritus, sed amore Christi succensus patiendi desiderio, quærentibus se satellitibus palam semetipsum ostendit, dicens: Quem quærebatis, ecce adsum. Qui mox illum comprehendentes iniquissimo præsidi in medio publicæ civitatis pro tribunali sedenti præsentaverunt.

[6] [sistitur coram præside atque interrogatur.] Quem cum fuisset iniquissimus præses intuitus moderata illum inquisitione prius interrogare cœpit, dicens: Dic mihi quis es, vel quo voceris nomine? Et famulus Dei ad eum; ego, inquit, servus sum Domini mei Jesu Christi; nomine vero proprio Maximus dicor. Præses dixit ei: Ex quo genere es? S. Maximus respondit: Ingenuo g ex genere sum, quemadmodum et omnis origo parentum nostrorum protendit. Præses dixit: Quare ergo secundum generositatem non adoras Deos immortales, quos romanus imperator veneranter adorat? S. Maximus respondit: Quia novi Deos tuos simulacra vana et surda, dæmonia esse, et non Deos. Præses dixit: Maxime, quo officio fungeris? S. Maximus respondit: Levitico ordine utor, et plebis Christianæ curam gerens, hoc solum negotium exerceo.

[7] [Christianum semanifeste declarat] Præses dixit: Ergo Christianus es? S. Maximus respondit: Quamvis peccator, Christianus tamen sum, et sanctum nomen Christi jugiter prædicare, collaudare et venerari non cesso. Præses dixit: Cognovisti decreta invictissimi imperatoris, quæ nuper decrevit? S. Maximus dixit: Quæ? Præses dixit: Ut omnes Christiani Christum Dominum derelinquant, et falsam (vanam) suam superstitionem cognoscant, et sanctissimos Deos nostros reverenter adorent, quibus omnia subjacent, et nullum alium Deum sequantur; qui vero ejus jussionis contemptor repertus fuerit, diversis atque acerrimis suppliciis attritus intereat. S. Maximus levita Christi constanter respondit: Iniquam rem in hac tui imperatoris sententia agnovi; et ideo me tibi palam ostendi, ut per hujus temporalis (forte corporalis) vitæ amissionem, pœnarumque (sustentationem), æternæ vitæ merear accipere retributionem.

[8] [Præses ei filiam suam in matrimonium offert.] Præses dixit: Maxime, acquiesce utilissimo consilio meo et adora Deos nostros omnipotentissimos, et sacrifica eis a quibus poteris honorari, et accipe sponsam filiam meam Cæsariam, speciosam et pulchram nimis cum puellis suis. S. Maximus respondit: Ego quidem consilio tuo minime acquiesco, et Deos tuos aureos et lapideos non adoro, neque sacrifico eis, quia dæmonia sunt, et non Dii; sed sacrifico Domino unico et vero, qui te et patrem tuum diabolum disperdet; filia quoque tua cum puellis suis non ingredietur mecum; habeo enim sponsam immortalem, sanctam scilicet Ecclesiam h. Præses vero adhuc patienter audiens dixit ei: Maxime, sacrifica Diis omnipotentibus, et fruere amicitia imperatoris nostri. Respondit Maximus: Jam dixi tibi, non sacrifico, nisi soli Deo meo, vivo et vero, cui me quotidie hostiam viventem, adjuvante Sancto Spiritu, sacrificasse congratulor; amicitiam autem vestram ideo non concupisco, quia vos me ab amore æterni regis mei separare nitimini.

[9] [Minæ Præsidis] Præses dixit: Maxime, sacrifica reverendissimis Diis nostris, ac salves animam tuam, alioquin per salutem imperatoris arescere faciam tormentis corpus tuum. S. Maximus respondit: Hoc est quod semper optavi, propterea enim palam me manifestavi, ut tandem carens miserabili et temporali ista vita, illam perpetuam vitam merear accipere. Cui iterum præses proloquens ait: Quis auxiliabitur tibi, miser, ut tormenta tibi præparata possis evadere? S. Maximus respondit: Mihi alius auxiliator non est, nisi ille quem confiteor. Præses dixit: Quem confiteris? S. Maximus levita Christi respondit: Confiteor Deum meum unicum et verum Dominum Jesum Christum.

[10] [In equuleo suspenditur S. Martyr.] Tunc indignans præses jussit eum in eculeo suspendi et diutissime torqueri. S. vero Maximus levita Christi suspensus in eculeo, cum torqueretur dicebat: Gloria tibi, Domine Jesu Christe qui in numero istorum, qui pro te passi sunt, annumerare me dignatus es. Præses dixit ad eum: Jam hic resipisce ab insania tua, Maxime, et sacrifica Diis nostris, ut animam tuam lucreris; quod si facere contempseris, igne supposito, faciam te acerrime fustibus cædi. S. Maximus respondit: Animam lucrabor, se non sacrificavero dæmoniis, et si sacrificavero, sicut vos sacrificatis, perdo eam: mihi enim nec ignis nec fustes vestri dant dolorem, quia in me manet gratia Christi, quem pura mente confiteor, qui salvum faciet in æternum, et participem faciet omnium Sanctorum suorum, qui hac colluctatione vestras superaverunt insanias, nobis autem virtutis exemplum reliquerunt. Præses dixit: Maxime, quem Deum tuis legibus confiteris? S. Maximus respondit: Illum de quo propheta dixit: “Confitemini Domino, quoniam bonus, quoniam in sæculum misericordia ejus;” et iterum: “Ne tradas bestiis animas confitentes tibi i.”

[11] [Fustibus cæditur.] At vero præses his auditis, ira vehementi commotus, jussit eum fustibus. Cædi cumque cæderetur dixit ad eum: Maxime, sacrifica Diis, ut ab his libereris tormentis. S. Maximus levita Christi respondit: Hæc non sunt tormenta, quæ propter amorem Domini inferuntur, sed sunt victoriæ æternæ. Quare si recessero a præceptis, quibus sum de Euangelio Domini mei eruditus, tunc mihi vera et perpetua tormenta præparabuntur. Præses dixit ad eum: Miser, præbe assensum mihi; et accedens sacrifica magnæ Deæ Dianæ k, antequam corpus tuum exterminetur. S. Maximus respondit: Quid adhuc verba superflua loqueris, inimice Domini excelsi! Ego enim assensum vobis numquam commodabo, et Dianæ Deæ vestræ nec sacrificavi nec sacrifico; sed me ipsum offero sacrificium Deo meo vivo et vero in odore suavitatis.

[12] [Jussu Præsidis extra civitatem ductus ex alto præcipitatur.] Audiens vero iniquissimus præses, abundantiori ira excandescens, continuo præcepit ministris suis, ut ducerent eum in locum ejusdem civitatis, qui vocatur Circulus l, et sic eum inde de alto præcipitarent. Ministri autem sceleris confestim rapientes athletam Christi Maximum pertraxerunt illum ad prænominatum locum, jussa crudelissimi præsidis perficere gestientes. S. vero Maximus cum perductus fuisset ad prædictum locum, ab his qui eum ducebant, petiit orandi licentiam et impetravit; cumque orasset, gratias egit Deo omnipotenti, et Jesu Christo filio ejus, et Spiritui Sancto, qui eum dignatus est inter sanctos Martyres suos dinumerare, et dixit: “In manus tuas Domine commendo spiritum meum;” et hoc dicens statim de alto a ministris præcipitatus emisit spiritum.

[13] [Sepelitur a Christianis.] Christiani m autem notantes locum, tulerunt corpus ejus nocte, et sepelierunt eum. Passus est autem athleta Christi Maximus XIV Kalendas n Novembris, sub Decio impiissimo imperatore, regnante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat cum Deo Patre o in unitate Spiritus Sancti Deus per omnia sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Hoc numero compendiose vita exhibetur, ad instar legendæ seu lectionis in Breviario usitatæ. Sequentibus numm. describitur Passio.

b De his locis vide dicta in Commentario præv. § 1.

c Confer Comm. præv. n. 24.

d Ad finem anni 249 vel initio anni 250, ut diximus Comm. præv. n. 25.

e Notavimus in Comm. prævio n. 13 in actis ab Henschenio et Ruinartio editis, loco Præses poni Proconsul et quidem nomine Optimus. Cum nostra opinione ex actis S. Maximi nostri alia illa contracta fuerint, vocis Procunsul substitutio exin ortum habere potuit, quod, qui Asiæ præerant communius hoc nomine dicerentur; cumque ibidem passum S. Martyrem suum referant, facile in hujusmodi mutationem inducti fuerint. Quod autem attinet ad nomen Optimus, unde illud acceperint, ignoro; nisi forte ex eo, quod nomen illud frequenter occurrat, et forte illa tempestate præfuisse in Asia cognoscerent vel existimarent aliquem hujus nominis. Usuvenithic quod tradit Samuel Pitiscus [Lexicon Antiquitatum Romanarum. Verbo Præsides.] : præsides provinciarum dici cœperunt post divisionem provinciarum ab Augusto factam. Sic enim provincias divisit, ut aliæ Cæsaris, aliæ Populi dicerentur. Cæsaris, quæ validiores erant, et quas annuis magistratuum imperiis regi, nec facile nec tutum erat. Has ipse suscepit, in easque rectores mittere instituit viros, ut ait Strabo, tum consulares, tum prætorios, tum equites. Quos et ille generali nomine διοικήτας et Macer, præsides appellat: præsidis nomen generale est: eoque et proconsules, et legati Cæsaris, et omnes provincias regentes, licet senatores sint, præsides appellantur. Ubi tamen senatores non sint, cum negatione legendum videtur: ut equites significaret, de quibus hoc ipsum Strabo testatus est. Alibi rursus habet laudatus Pitiscus [Ibid. Verbo Provincia.] : provincias Augustus divisit in eas quæ populi essent, et in eas quæ Cæsaris dicerentur. Populo pacatas … reliquit, in quas proconsules atque prætores mitteret. Impacatas … sibi… In eas itaque legatos suos, procuratores et præsides mittebat. Addit paulo inferius: Commutarunt tamen imperatores pro arbitrio [Confer Auctarium nostrum ad t. V Octobris. nuper Bruxellis editum. nota 56.] . Cæterum nemo ignorat valde confusa esse quæ ad hujusmodi dignitatumnomina spectant, ut non raro in unis iisdemque actis, optimæ notæ, promiscue usurpentur. Nec proin ex his plerumque aliquid inferri potest.

f Occurrunt hoc loco voces quædam ita prave exaratæ, ut, quid sibi singulæ velint, non facile dixerim. Sensus tamen difficultatem non habet: refert præsidem universo populo, timore perculso atque in unum collecto, verba fecisse.

g Confer Comm. prævium n. 15.

h Petrus de Natalibus [Lib. IX, cap. LXXXV.] hunc locum ita contrahit: Cui dum præses Cæsariam filiam nimis speciosam in uxorem promitteret, si Diis sacrificare consentiret; et ille se Mariam Virginem Dei Genitricem habere sponsam assereret, ac omnino sacrificare renueret, fustibus diutissime ceditur. Unde sua Petrus de Maria Virgine hauserit prorsus ignoro. Sane multo melius acta nostra habent. Vid. Comm. præv. n. 22.

i Psal. CXXXV ℣ I et Psal. LXXIII ℣ XIX.

Non desunt quibus acta nostra visa sunt suspecta, quod in eis mentio fiat Dianæ. Notum enim, inquiunt, est, hanc speciali modo cultam Ephesi, quæ Asiæ civitas est. Hinc concludunt non solum S. Maximum nostrum, sed et alios ejusdem nominis Martyres ibidem esse passos. Ast utique non repugnat unam eamdemque Deam diversis in locis cultum habuisse, ut apud nos frequenter contingit eosdem Sanctos in regionibus, quam longissime ab invicem dissitis, coli. Et quod ad Dianam spectat, sufficit vel obiter pervolvisse Pausaniam, ut in oculos incurrat, quot illa per universum fere orbem Romanum fana et lucos habuerit. Certe Romanæ fidicen lyræ, tot sere fuisse insinuat, quot erant rivuli:

Inceptis gravibus plerumque et magna professis
Purpureus, late qui splendeat, unus et alter
Assuitur pannus: quum lucus et ara Dianæ,
Et properantis aquæ per amœnos ambitus agros
Ad flumen Rhenum, aut pluvius describitur arcus [Horat. de Arte Poetica, V. 14 – 18.]

Sed quod majus est, constat, teste Coppola [Dissertazione di S. Massimo, p. 14.] , ex antiqua traditione, Silvam, quæ Aviensi civitati supereminebat (ubi nunc videtur PP. Reformatorum conventus de S. Angiolo) Dianæ dicatam fuisse ac propterea vocatam: lucus Dianæ. Unde mirum nemini videbitur, præsidem S. Martyrem nostrum hortatum ut patriæ Divinitati sacrificaret.

l Una omnium vox est, inquit Coppola [Dissertazione di S. Massimo. p. 15.] , et antiqua traditio, circulo hic designari montem illum inaccessibilem, rupibus horridum, locis præcipitibus undequaque scatentem, in formam semi circuli flexum, qui impendebat Terræ di Fossa, in cujus cacumine spectatur castrum di Ocre dictum. Conf. Comm. præv. n. 4.

m Quæ sequuntur, actis forte superaddita, a posteriori scriptore.

n Id est XIX Octobris. Hinc mirum videbitur festum S. Maximi hac die cœpisse celebrari tantum versus sæcul. XV. Conf. Comm. præv. n. 24.

o Hæc formula, verbis paulisper hinc inde immutatis, frequens occurrit in actis Martyrum antiquissimis. Sic in passione S. Felicitatis et septem Filiorum ejus ita concluditur: Christi facti sunt amici: qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat in sæcula sæculorum, amen. Notat vero Ruinartius [Acta primorum Martyrum sincera et selecta. Admonitio in Passionem SS. Felicitatis, etc., n. 1, p. 25.] nullum esse dubium, quin acta S. Felicitatis eadem sint cum Gestis emendatioribus, quæ Gregorius Magnus laudat in homilia 3 super Evangelia.

LECTIONIS DE S. MAXIMO
Ex Proprio Aquilano.

Maximus, Levita et Martyr Aquilæ in Vestinis (S.)

Lect. IV. Maximus levita cum in Aviæ olim Vestinorum civitate, prope quam urbs Aquila postea condita est, Christi fidem prædicaret, in persecutione Decii eam ob causam jussus est comprehendi. Qui non passionis timore perterritus, sed Christi amore succensus; quærentibus satellitibus palam semetipsum ostendit. Quare comprehensus ad præsidem ducitur, a quo de genere, et religione interrogatus respondit: Ingenuo ex genere sum, quemadmodum et omnis origo parentum meorum prætendit, religione autem Christiana imbutus, levitici ordinis officio fungor, cui præses: Cur secundum generositatem tuam non adoras Deos immortales, quos romanus imperator veneratur? Quia, inquit, Deos vestros novi simulacra vana et surda esse, non Deos.

Lect. V. Cum autem multa ultra citroque dixissent, demum ei præses: si mandatis imperatorum parere vellet, filiam suam in matrimonium se ei daturum spopondit. Quam optionem cum ille libere refutasset, nec ullis aut promissionibus, aut minis a Christianæ fidei proposito dimoveri posset, indignatus præses in equuleum suspendi eum jubet, et diutissime torqueri. Sanctus vero cum torqueretur dicebat: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, qui me in numero Sanctorum, qui pro te passi sunt, annumerare dignatus es. Cui præses: Maxime, sacrifica Diis nostris, ut te ipsum lucreris; sin autem igne supposito faciam te acerrime fustibus cædi. Et martyr: Animam meam lucrabor, si non sacrificavero Dæmoniis, quia in me manet gratia Christi, quam pura mente confiteor, qui me salvum faciet in æternum.

Lect. VI. Eo responso vehementer commotus præses, illum fustibus cædi jubet, et ut Dianæ sacrificaret, interpellat. Cui martyr: Quid adhuc verba superflua quæris, inimice Dei excelsi? Ego enim Dianæ Deæ vestræ non sacrificabo, sed meipsum offero sacrificium Deo meo vivo, et vero in odorem suavitatis. Ad hæc ira magis exardescens tyrannus, præcepit duci eum ad locum, qui dicebatur Circulus, et inde e sublimi præcipitari. Cumque eo loci aliquantisper orasset B. Maximus Deo gratias egit, qui se cum sanctis Martyribus Dominici calicis participem facere dignaretur, et in illis verbis: In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum, ex alto præcipitatus, gloriosum pro Christo martyrium complevit XIV Kal. Nov. Christiani autem notantes locum, tulerunt corpus ejus nocte, et sepelierunt.

MONITUM.

Ob rationes, n. 16 Commentarii prævii positas, necessarium duximus, hic subjicere acta S. Maximi, qui passus perhibetur in Asia provincia. De illo apud nos actum est die XXX Aprilis.

ACTA SANTI MAXIMI MARTYRIS
Ex Ruinartio.

Maximus, Levita et Martyr Aquilæ in Vestinis (S.)

BHL Number: 5829

[Maximus comprehenditur] Decius imperator volens opprimere, vel superare legem Christianorum, decreta constituit per universum orbem, ut omnes Christiani recedentes a Deo vivo, et vero, dæmoniis sacrificarent: qui vero noluissent, suppliciis subjacerent. Eo tempore famulus Dei Maximus, vir Sanctus ultro se palam ostendit. Erat vero plebejus, negotii sui curam gerens. Comprehensus igitur oblatus est Optimo proconsuli apud Asiam: Proconsul dixit ad eum. Quis vocaris? Respondit: Maximus dicor. Proconsul dixit: Cujus conditionis es? Maximus dixit: Ingenuus natus, servus vero Christi. Proconsul dixit: Quod officium geris? Maximus respondit: Homo sum plebejus, meo negotio vivens. Proconsul dixit: Christianus es? Maximus respondit: Etsi peccator, Christianus tamen sum. Proconsul dixit: Non cognovisti decreta invictissimorum Principum, quæ nuper advenerunt? Maximus respondit: Quæ? Proconsul dixit: Ut omnes Christiani relicta superflua superstitione cognoscant verum Principem, cui omnia subjacent, et ejus Deos adorent? Maximus respondit: Iniquam regis hujus sæculi prolatam sententiam cognovi, et ideo me palam ostendi. Proconsul dixit: Sacrifica ergo Diis. Maximus respondit: Ego non sacrifico, nisi soli Deo, cui me ab ineunte ætate sacrificasse congratulor. Proconsul dixit: Sacrifica, ut salveris; quod si nolueris, variis faciam te deficere tormentis. Maximus respondit: Hoc est, quod semper optavi, propterea enim me manifestavi, ut tandem carens miserabili et temporali vita æternam reciperem.

[2] [Fustibus cæsus æquuleo suspenditur.] Tunc Proconsul jussit eum fustibus cædi. Cumque dicebat ei: Sacrifica, Maxime, ut ab his liber sis tormentis. Maximus respondit: Hæc non sunt tormenta, quæ pro nomine Domini nostri Jesu Christi inferuntur, sed unctiones. Si enim recessero a Domini mei præceptis, quibus sum de Evangelio ejus eruditus, vera, et perpetua mihi manebunt tormenta. Tunc Proconsul jussit eum in equuleo suspendi. Cumque torqueretur, dicebat ad eum: Jam resipisce, miser, ab insipientia tua, et sacrifica, ut animam lucreris. Maximus respondit: Animam meam lucrabor, si non sacrificavero, quod, si sacrificavero, perdo eam. Mihi enim nec fustes, nec ungulæ, nec ignis sentiendi dant dolorem, quia in me manet gratia Christi, quæ me salvum faciet in æternum, omnium Sanctorum orationibus, qui in hac colluctatione certantes vestras superaverunt insanias, nobisque virtutum exempla reliquerunt. Tunc proconsul dedit in eum sententiam, dicens: Eum, qui sacris legibus assensum noluit accommodare, ut magnæ Deæ Dianæ sacrificaret, ad metum reliquorum Christianorum obrui lapidibus præcepit divina clementia. Et sic raptus est athleta Christi a ministris diaboli, gratias agens Deo, et Patri per Jesum Christum filium ejus, qui eum dignum judicavit certando diabolum superare; ductusque foras muros lapidibus cæsus reddidit spiritum.

[3] [Lapidibus obruitur.] Passus est autem famulus Dei Maximus apud Asiam provinciam secundo Idus Maji sub Decio imperatore, et Optimo proconsule, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est gloria in sæcula sæculorum. Amen.

DE SS. BERONICO, PELAGIA VIRGINE ET ALIIS QUADRAGINTA NOVEM MARTYRIBUS ANTIOCHENIS.

SÆCULO I, II VEL III.

SYLLOGE.
Eorum passio ex Martyrologiis. Quæ sit S. Pelagia, hac die celebrata.

Beronicus, Martyr Antiochiæ in Syria (S.)
Pelagia, Martyr Antiochiæ in Syria (S.)
Alii XLIX Martyres Antiochiæ in Syria (SS.)

B. B.

[Aeta desunt] Horum SS. Martyrum occurrit hac die memoria in Martyrologiis sive antiquis sive recentioribus fere omnibus. Ast præter hanc nihil quod ad eorum acta spectet, uspiam reperitur. Aliud itaque hic nobis incumbit nihil, nisi, quæ in Martyrologiis habentur, exhibere simul cum adnotationibus, quas, per modum Commentarii, hinc inde adjecerunt viri eruditi, quos vexavit monumentorum idoneorum defectus.

[2] [Martyrologium Rom. cum Notatione Baronii minus recta.] Romanum ita ponit: Antiochiæ sanctorum Martyrum Beronici, Pelagiæ Virginis et aliorum quadraginta novem. Notat autem Baronius: De his item Beda, Usuardus, Ado et alii, licet Beda hic agens de Pelagia confundat cum illa pœnitente de qua supra die VIII hujus (Octobris). Proprie loquendo vacat hac die Beda. In Auctariis autem vulgo quidem (ast non recte, ut ostendit Sollerius in Præfatione ad Usuardi Martyrologium) Floro adscriptis, habetur: Et in Antiochia Syriæ (hæc vox in quibusdam codicibus deest) passio sanctorum Pelagii et Beronicæ (alibi Beronici). Labitur itaque Baronius; siquidem nec Beda, nec ejus auctator de Pelagia mentionem faciunt. Unde eminentissimus cardinalis suam notationem hauserit, non facile quis conjecerit, forte ex Mss. quibusdam exemplaribus. Id generatim constat in notis suis ad Martyrologium Romanum non raro a genuinis fontibus adeundis eum abstinuisse.

[3] [Alia Martyrologia.] Vetustius occidentalis ecclesiæ Martyrologium, D. Hieronymo a Cassiodoro, Beda, Walafrido, Notkero, aliisque scriptoribus tributum, editumque a Florentinio [Lucæ, an. 1768.] , partim concordat cum Auctario Bedæ, sed addit et alia: In Antiochia Syriæ natalis sanctorum Pelagii, Beronici, Pelagiæ et aliorum XLVIII. Vetus Romanum seu Romanum Parvum a Rosweydo nostro in lucem adductum ab utroque differt: Antiochiæ, Beronici, Pelagiæ et aliorum XLIX. Ado omittit Pelagium: Apud Antiochiam Syriæ, natalis sanctorum Beronici etc. Adoni consonat Usuardus. Eadem canit Wandelbertus: Beronius bis septeno atque Pelagia fulget, Quos pariter quadraginta atque novem comitantur. Item ex recentioribus Petrus de Natalibus, Bellinus de Padua, Maurolycus et Galesenius, qui omnes quadraginta novem anonymos socios addunt, inquit Florentinius [Ibid., p. 927.] , præter Notkerum, penes quem quinquaginta novem tantum (evidens est vocem tantum Florentinio imprudenter excidisse) prostant… Pelagium omnes silent, quamquam antesignanus omnium sit, tam in libris nostris quam in M. Corbeiensi et Antverpiensi.

[4] [In quibusdam confunditur Pelagia nostra cum Pænitente ejusdem nominis; sed perperam.] Recte itaque observat Sollerius noster totam ipsam de Antiochenis annuntiationem Usuardum ex Adone descripsisse, quam hic ex Romano parvo transtulerat [Martyrologium Usuardi, p. 611.] . Deinde subjungit sequentia: Est et hujus Antiochenæ classis memoria apud Hieronymianos codices (notum est Sollerium [Præfatio in Usuardi Martyrol., cap. I, art. I, p. V et seqq] in dubium vocare an reapse D. Hieronymus auctor sit Martyrologii quod ipsi tribuitur; propterea, data opera, codices dicit Hieronymianos, quod scilicet vulgo tribuantur sancto doctori; non autem: Codices seu Martyrologia Sancti Hieronymi, quod non sufficienter constet de genuino illorum auctore) hoc die, præfixo tamquam ducis aut primipili nomine Pelagii… Porro quænam sit hodierna Pelagia operosius suo tempore disquirendum erit; pœnitentem non esse, quam hic importune obtrudunt Rabanus et Notkerus, certum puto. Juvat utriusque verba hic adscribere. Notkerus quidem ita annuntiat [Martyrologium apud Henricum Canisium: Thesaurus Monumentorum, t. II, part. III, p. 182. Edit. Amstelædam. 1735.] : Apud Antiochiam Syriæ natalis sancti Beronici, Pelagiæ et aliorum quinquaginta novem; (Solus Notkerus est, ut jam innuimus, qui socios ponat LIX; alii omnes habent XLIX. Probabile est mendum Notkeri codicibus irrepsisse) quæ Pelagia primo fuit sub gentilitatis ritu meretrix, postea per gratiam Dei et sancti Dei Nonni episcopi dogma ad fidem conversa, et baptizata, omnia sua pauperibus erogavit, et in monte Oliveti, Antiochiam deserens, in loco ubi Dominus cœlum ascendit, parvulam sibi cellam construxit, et sub virili habitu ac monastica conversatione, præsentem vitam finivit. Rabanus, apud eumdem Canisium [Thesaurus Monumentorum, t. II, part. II, p. 344.] , ad verbum fere repetit quæ Notkerus habet de sancta Pelagia; in hoc et a Notkero et ab aliis differt, quod omissis cæteris, solius Pelagiæ memoriam faciat. Cæterum et nos cum Sollerio certum putamus Pelagiam, de qua hoc die mentio recurrit, omnino diversam esse ab illa celeberrima Pœnitente Antiochena. Hujus quoque sententiæ est Cornelius Byeus noster, qui, ad octavam Octobris [Acta SS., t. III Octobris, p. 248 et seqq.] , posterioris acta illustrans, Commentarium suum prævium auspicatur, distinguendo Sanctam, a binis Pelagiis jam datis (ad IV Maji et IX Junii), tertiaque adhuc danda quæ nostra est. Pelagia enim, inquit, fastis sacris quam plurimis ad XIX Octobris inserta, martyrio coronata vitam hanc mortalem terminavit, quod de Pelagia nostra (pœnitente), utpote quam dicenda in pace quievisse ostendent, dici non potest. Addimus hanc in Martyrologio Romano et aliis Jerosolymis, illam Antiochiæ commemorari.

[5] [Rursus, nec potiori ratione, confunditur Beronicus cum Berinna seu Berenice,] Idem Cornelius Byeus jam antea ad diem IV Octobris in vita SS. Domninæ, Berinnæ et Prosdoces MM. [Ibid., t. II Octobris, p. 398.] , observarat: Porro in Hieronymianis aliquot ad XIX Octobris, annuntiatur Domna seu Domnina Virgo; annuntiatur Prosducus seu Prosdocia; annuntiatur et Natalis SS. Pelagii, Beronici, Pelagiæ et aliorum quadraginta novem. Hinc nonnulli putant, iterum hic Domninam nostram, ejusque sanctas filias Berenicen et Prosdocen vel ratione cujusdam translationis vel alia simili de causa celebrari. Quod autem jam pertinet ad natalem SS. Beronici et Pelagiæ, qui ad præfatum quoque Octobris diem in antiquis Martyrologiis apud Florentinium occurrit, ponitur ille quidem Antiochi in Syria, verum numerus major assignatur martyrum, quam ut Berenicæ nostræ conveniat; ac proin ab hac verosimillime distinguitur Beronicus; qui præterea non feminina sed masculina terminatione omnibus prorsus antiquis apud Florentinium Martyrologiis inseritur. Hæc Byeus.

[6] [et Veronica Hierosolymitania,] Simile quid notat Henschenius noster [Acta SS., t. I Februarii, p. 451, n. 8.] in vita sanctæ Veronicæ, matronæ Hierosolymitanæ. Scilicet in Chronico sub nomine Juliani Petri Archipræsbyteri S. Justæ ex Bibliotheca Olivarensi edito, ad annum XC legitur. Per hoc tempus… Romæ in magno pretio erat sudarium illud … quod Clementi primo, Romano Pontifici, reliquit pientissima mulier Beronice, quam alii corrupte vocant Veronicam; quæ neptis … magni Herodis … vixit aliquando in urbe Cæsarea Palæstinæ, aliquando vero Jerosolymis… Quidam volunt passam martyrium Antiochiæ cum aliis quinquaginta, ut tradit Beda: Verum hæc Berenice a sancta Veronica prorsus alia est, ut probat Henschenius loc. cit. Ubi deinde addit [Ibid., IV Februar., t. I p. 451, n. 9.] : Quæ supra Berenice ex Judæa, et forte ante Christum natum mortua, fingebatur S. Veronica pia et christiana matrona, jam mutato sexu, in eodem Juliani Chronico, ex sancto Beronico fingitur sancta Veronica Martyr. Ille est qui cum quinquaginta aliis Antiochiæ passis colitur XIX Octobris, in omnibus fere martyrologiis, etiam Bedæ Mss. exemplaribus: in cujus exemplari excusso confusionem esse etiam advertit ibidem in Annotationibus Baronius. Confer. n. 2. præsentis Commentarii, ubi Baronium perstrinximus. Notandum etiam est Henschenium suam Bedani Martyrologii editionem post vulgata Februarii acta adornasse.

[7] [Sic etiam altera est Pelagia quæ colitur IX Junii.] Janningus noster ad IX Junii, ubi de S. Pelagia Virg. et Martyre Antiochiæ in Syria, inquirit Commentarii historici paragrapho secundo [Ibid., t. II Junii, p. 156.] : A quibus ejusdem nominis distincta, a quibus indistincta illa Pelagia sit, aitque [Ibid., p. 157.] : Est qui suspicatur de his matre ac sororibus S. Pelagiæ agi a Chrysostomo sub nominibus Domninæ, Berenices ac Prosdoces homilia LI apud Frontonem lib. III. Est iterum, qui fieri posse putat, quod Martyrologium Romanum XIX Octobris, ubi Antiochiæ sanctorum Martyrum Beronici, Pelagiæ Virginis et aliorum quadraginta novem passionem notat, de Pelagia nostra ejusque matre ac sororibus intelligi debeat. Sed Chrysostomi Oratio de Pelagia, aliaque de Domnina et Filiabus nimis disparata inter se exprimunt loca et circumstantias. Martyrologium vero numerum majorem assignat, quam ut Pelagiæ nostræ conveniat. Quare de his agere nunc nihil attinet; attinebit forte ad XIX Octobris. Hactenus Janningus. Quibus quasi coronidis loco addimus quæ habet Sollerius in jam citatis ad XIX Octobris Observationibus, agens de Pelagia, cujus hac die inter alios mentio occurrit martyres Antiochiæ passos: Sitne, inquit [Usuardi Martyrol., p. 611.] , Antiochena illa celebris Virgo et Martyr ab Ambrosio laudata, de qua in Actis nostris IX Junii, id ex characteribus, in Commentario prævio, egregie a collega nostro Janningo delineatis tom. II, pag. 154 et seqq. dispiciendum erit. Ibi interim pag. 157, tantum non prævie refutatam invenies Castellani notulam de Domnina Pelagiæ, ut ipse vult, matre, et sororibus Bernice et Prosdoce, quarum primæ et postremæ nomina, quomodo ex hodiernis Hieronymianis tabulis laudatus Castellanus extundat, et cum Antiochenis hisce conjungat, fateor me saltem hactenus non satis perspicere. Nec nos id hodie clarius perspicimus, Cæterum Castellanus, qui hic perstringitur, ita habet ad hunc diem XIX Octobris: Antiochiæ SS. Martyrum Beronicæ, Pelagiæ Virginis et aliorum quadraginta novem. Et notat ad marginem: Est hæc sancta Bernice ex XIV Aprilis, et sancta Pelagia (quam S. Ambrosius sororem suam appellat) huc relata ex IX Junii, ut clare videtur ex codicibus Hieronymianis, ubi sancta Prodoce, altera soror, et sancta Domnina earum mater, hac die simul memorantur.

[8] [Quid de Pelagio.] Ad Pelagium quod attinet, reperitur quidem ille in apographis Hieronymianis a Florentinio exhibitis; ast, cum nec ab Adone, nec ab Usuardo referatur, credere fas est eos hunc non reperisse in antiquis, quibus usi sunt codicibus. Forte in quibusdam irrepsit exinde, quod non constanter nomen illud eodem proferatur ubique modo: constat enim vel ex Beda Henschenii, dictam fuisse Pelagiam, quæ ab aliis nuncupatur Pelagius. Potuerunt itaque amanuenses et ipsi etiam scriptores suspicari utrumque et Pelagium et Pelagiam admittendos. Singulare est hac in re, quod habet Martyrologium Hieronymianum apud Dacherium [Spicilegium, t. II, p. 20. Edit. in-fol. Paris. 1723.] : in Antiochia Syriæ, natalis sanctorum Pelagii, Beroni, Pelagiæ et aliorum quadraginta octo Martyrum, dum alii passim, etiam illi qui Pelagium ponunt simul cum Pelagia, quadraginta novem numerant socios. Forte existimavit amanuensis vel alius, dum superadderet nominatum unum, alterum esse demendum ex innominatis. Quod quidem quo jure fecerit, ipse viderit. Lectionem Dacherianam sequitur Martyrologium Ebroicense.

[9] [SS. Martyres nostri verosimillime ad priora sæcula pertinent.] Ex quibus omnibus satis constare existimo, sanctos martyres, quorum hac die celebratur memoria, diversos esse ab aliis homonymis, quæ variis diebus in Martyrologiis annuntiantur. Cæterum, ut ab initio monuimus, nihil, quod ad eorum acta pertineat, uspiam reperitur, ne apud Legendarios quidem ipsos, teste Petro de Natalibus, qui eorum mentionem rejecit in capitulum ultimum libri undecimi, in quod ita præfatur. Plures sancti ultra supra positos existunt de quorum vita vel gestis nihil penitus potui invenire, nisi eorum solummodo nomina et dies festivitatum, et nihil ultra, nisi de paucis de quibus etiam loca in quibus passi sunt, vel sine Martyrio decesserunt, conscripta reperi ex Martyrologio videlicet Hieronymi, Usuardi vel Adonis. Et idcirco ut nihil eorum, quæ de sanctis invenire potui omittatur, in fine præsentis operis, hoc unico capitulo ea quæ de nominibus et diebus festivitatibus dictorum Sanctorum in prædicto libello conscripta sunt recolligere curavi. Reservata tamen mihi atque posteris potestate eorum gesta et passiones scribendi distinctius, si ea quandoque in futurum reperire contingat. Ad litteram tamen præmissa ut inveni subjiciam. Deinde hæc habet: Beronicus et Pelagia et alii quadraginta novem, in Antiochia Syriæ passi sunt XIV Kalendas Novembris. Atque defectus ille monumentorum forte causa fuit, quæ plures induxerit Martyrologos in confusionem illam nominum, de qua diximus. Nihil itaque habetur nec de modo, nec de natura Martyrii, nec de tempore, quo illud contigit. Cum tamen in antiquissimo quoque Martyrologio reperiatur eorum memoria; dubitari non potest, quin prioribus ecclesiæ sæculis passi sint. Præterea hæc ipsa memoria argumento est, cultum eorum esse pariter antiquissimum.

DE SS. MARTYRIBUS ÆGYPTIIS VARO MILITE ET SOCIIS EJUS EREMITIS, ET DE B. CLEOPATRA VIDUA, EJUSQUE FILIO CONFESSORE, IN PALÆSTINA.

CIRCA AN. CCCVII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Varus miles, Martyr in Ægypt (S.)
Socii ejus ascetæ, Martyres in Ægypto (SS.)
Cleopatra vidua in Palæstina (S.)
Filius suus Confessor in Palæstina (S.)

E. C.

§ I. Martyrum annuntiatio in fastis sacris. Passi sunt sub Galerio Maximiano.

[S. Varum fasti græci et latini] In Martyrologio Romano ad XIX Octobris post SS. Martyres Ptolemæum et Lucium, Beronicum et Pelagiam cum sociis, tertio loco annuntiatur S. Varus in hunc modum: In Ægypto Sancti Vari militis, qui sub Maximino imperatore, dum sanctos septem monachos, in carcere detentos, visitaret atque reficeret, uno ex ipsis defuncto, in ejus locum subrogari voluit, et cum illis sævissima passus, Martyrii palmam adeptus est. Utrum S. Varus sub Maximino, an vero sub Galerio Maximiano passus sit, num ejus socii vere monachi fuerint, et num ille cujus loco est passus, in ipso carcere obierit, infra examinandum erit. Porro annuntiationem illam de S. Varo deduxit Baronius, ut in Notationibus monet, ex Menologio Græcorum, quo nomine designat Menologium Sirleti Ms. quod ab Henrico Canisio postmodum in Lectionibus antiquis vulgatum est. In hoc itaque Menologio ad diem XIX Octobris S. Varo et sociis sequens obtingit elogium [Ap. Canisium, Lect. Antiq. Edit. Basnagii, t. III, p. 410.] : Commemoratio B. Martyris Vari qui fuit sub Maximiano imperatore, militans apud Ægyptum, claris et piis ortus parentibus: cumque septem viri sancti multo tempore christianæ fidei causa in carcere detinerentur, Sanctus Varus quotidie illorum curam gerebat; e quorum numero cum unus obiisset, ipse pro illo numerari voluit. Itaque ad judicem cum reliquis ductus, vectibus graviter verberatus ac laniatus, in ipsis cruciatibus in horam quintam extensus, beatam animam Deo reddidit.

[2] [annuntiant] Menæa Græcorum, ex quibus Sirletum suum Menologium latine conscriptum collegisse non immerito asseruit Papebrochius [T. II April., p. 4, n. 5; cfr t. I Martii, p. 862, t. III Martii, p. 443 n. 4, et t. I Augusti, p. 168*.] , referunt S. Varum cum sociis similiter ad diem XIX Octobris: Τῇ αὐτῇ ἡμέρᾳ, μνὴμη τοῦ ἁγίου μάρτυρος Οὐάρου καὶ τῶν σὺν αὐτῷ: Eadem die (XIX Octobris) memoria sancti Martyris Vari et sociorum ejus.

Στίχοι· Ξεσμοὺς ἀπείρους καρτεροῦντος Οὐάρου,
Σατὰν πλάνης ἔξαρχος, οὐαί μοι, λέγει.

Dum laniatus intolerabiles Varus fortiter sustinet,
Satan, erroris princeps: Væ mihi, clamat.

Sequitur dein Synaxarium, seu compendium Actorum S. Vari, sed quum ad litteram repræsentetur in Sirleti versione, numero præcedenti relata, illud hic græce proferre supersedemus. Menæis in assignando die cultus S. Vari et sociorum consentiunt fasti plerique omnes præter Menologium Basilianum, in quo hæc in laudem Martyrum nostrorum, paulo explicatius quam in Menæis, occurrunt: Eodem die (XXV Octobris) certamen S. Martyris Vari et sanctorum septem sociorum. Sanctus Martyr Varus, Maximiano imperatore, in Ægypto militans et pietate insignis, cum sancti quidam viri ex montium specubus, in quibus diu latuerant, extracti, in vincula ob Christi fidem essent conjecti, carcerem ingressus, solutos catenis sanctos multa benignitate prosecutus est. Cui illi auctores fuerunt, ut, absterso animi metu, aperte et palam Christum coleret. Cum igitur unus illorum septem in carcere obiisset, in defuncti locum S. Varus se substituit. Quod ubi rescivit præfectus, adductum in conspectum suum Varum una cum reliquis, et palam Christum confessum, virgis cædi jussit, et suspensum in lateribus dilaniari. Similiter et sex reliqui Sancti in sublime arrepti, ferreis ungulis depexi sunt, virgisque per quinque horas percussi, donec spiritum Domino tradidere.

[3] [ad XIX Octobris.] Ad diem autem cultus quod attinet, nullos fastos vidi qui B. Varum cum Menologio Basilii ad XXV Octobris referant, nisi Slavicos quosdam, quorum clausula, ex prædicto forte Menologio desumpta, apud Assemanum [Kalendaria Ecclesiæ, t. V, p. 319.] legitur: Varus martyr et septem socii. Reliqui omnes S. Varo assignant diem XIX ejusdem mensis, neque soli fasti, sed item collectio hagiographica, quam medio circiter decimo sæculo Symeon Metaphrastes Cpoli vulgavit, idque tam in vetustissimis exemplaribus, quæ Parisiis [Manuscr. de la biblioth. du roi, Paris 1740, t. II cod. 1480, 1484, 1495, etc.] , Vindobonæ [Lambecius, Comment. Edit. Kollarii, t. VIII. col. 537 et seqq. cod. 16, 17, 18.] , Venetiis [Biblioth. D. Marci Venet. cod. 352.] asservantur, quam in recentioribus. Ex Metaphraste Acta S. Vari ad XIX Octobris dedit Surius in Vitis Sanctorum et post hunc ad eumdem diem illum Molanus annuntiat in Usuardi editione secunda [Usuardi Martyrologium, Lovanii 1573, folio 176.] et sequentibus. Ante Metaphrasten jam illo die S. Varum fastis adscriptum fuisse colligitur, tum ex ipso Metaphraste, qui dies cultus, quos constitutos reperit, non immutavit, tum ex consensu Menologiorum brevium, etiam valde antiquorum, quæ in codicibus Euangeliorum frequenter occurrunt et sola nomina Sanctorum consignant, cum indicatione Euangelii in eorum die festo recitandi. Exemplo sit Menologium Hierosolymis in Monte Sancto, sæculo decimo, ut pronuntiat editor Scholzius [De Menologiis, etc. Bonnæ 1823.] , conscriptum, in quo ad XIX Octobris sic legitur: Τοῦ ἁγίου μάρτυρος Οὐάρου καὶ τὼν σὺν αὐτῷ: Sancti Martyris Vari et sociorum. Hoc etiam die memoratur in Typico S. Sabæ, ut ex decessorum notis colligo, in Menologio Ruthenorum diœcesis Kjoviensis a Georgio David, missionario S. J. Moscuæ residente, anno 1688 ad decessores misso, demum in Menologio Slavo-Russico, quo Baro de Sparwenfeld circa idem tempus musæum Bollandianum donavit. Atque his omnibus consentit nuperum Kalendarium græco-catholicum ad usum monachorum Ord. S. Basilii ritus Italo-græci, quod anno 1845 Romæ typis Congreg. de propag. fide excusum est.

[4] [S. Varus in Actis] Ex fastis, si inter se et cum Actis conferantur, assurgunt difficultates tres præcipuæ, ut initio hujus § dictum; has itaque jam ex ordine tractandas suscipimus. Primo inquirendum sub quo imperatore S. Varus passus sit et quo anno id contigerit. In Menæis et in Menologio Basilii fertur sub Maximiano Martyrium consecutus, sed quum Græci sæpe Maximianum pro Maximino scribant, res prius examinanda est. Baronius, ut vidimus, substituit Maximinum (supra num. 1), qua in re eum Tillemontius secutus est [Mémoires, t. V, part. III, p. 103. Bruxell. 1707.] . Verum Acta, quæ edimus, clare loquuntur (num. 1): In diebus Maximiani, qui Diocletiani gener fuit. Hæc soli Galerio Maximiano conveniunt, qui anno 292 Cæsar creatus, uxorem duxit Valeriam Diocletiani filiam [Cfr. Pagius ad an. 292, n. 2.] , et ab antiquis scriptoribus sæpe uno nomine Maximianus dictus est [Cfr Lactant. de mort. persec., cap. IX et passim; t. III April., p. 484, n. 5 et seqq.; et ad calcem Tomi. p. LXI, etc.] . Symeon Metaphrastes, qui Acta nostra, ut infra uberius dicetur, elegantiori calamo retractavit, subdubitans fortasse num accurata esset anonymi assertio de cognatione cum Diocletiano, solum nudumque nomen Maximiani retinuit: Μαξιμιανοῦ τοῦ τυράννου τὸ δυσσεβὲς ἀνὰ πᾶσαν σχεδὸν τὴν οἰκουμένην ἐκδόντος διάταγμα, πέμψαντος δὲ καὶ τοῖς κατ᾽ Αἴγυπτον ἄρχουσιν… Cum Maximianus tyrannus per universam fere terram edidisset edictum, illudque ad præsides etiam qui in Ægypto erant misisset etc. Attamen Metaphrastes Actis vetustioribus non contradixit, tum quia Galerius Maximianus, uti dictum est, non raro posteriori solum appellatione obvius est, tum etiam quia Maximianus alter plerumque prodit cognomine Herculii insignitus, fuitque notissimum Occidentis imperium, non vero Orientis eum tenuisse. Denique nec Maximinum, qui ab anno 305 ut Cæsar, et ab anno 307 vel 308 [Pagius ad an. 307, n. 23; Tillemont, Hist. des Emp., Paris, 1697. t. IV, p. 107.] ut Augustus et imperator Syriam et Ægyptum gubernavit, designare potuit, siquidem scribit Maximiani illius edictum per universam fere terram editum fuisse: hæc enim soli Galerio Maximiano, qui anno 303 Diocletiano auctor fuit ut persecutionem inchoaret, et plura continenter edicta in Christianos ferret, convenire possunt. Attamen Baronius, cui sola Acta Metaphrastica innotuerant, cum aliunde non ignoraret a Græcis Maximianum sæpe pro Maximino dici, Galerium vero Maximianum in Ægypto numquam per se imperasse, sed per Cæsarem Maximinum, jure aliquo huic illum substituendum esse credidit. Sed ex quo expressam adeo Actorum nostrorum designationem nacti sumus, (quum ea facile possit admitti), solum remanet, ut quomodo sit intelligenda, et quibus fulciatur rationibus, breviter explicetur.

[5] [recte sub Galerio Maximiano passus dicitur] Martyres, qui in Oriente, id est in Ægypto et Syria vicinisque regionibus [Cfr Tillemont, loc. cit., p. 88; Euseb. hist. eccles., lib. IX, cap. I. Taurini 1746, p. 387, cum not. a; Lactant. de mort. pers., cap. XIX. Paris 1748, t. II. p. 210.] , decima sæviente persecutione passi sunt, duplici ratione sub Galerio Maximiano consecuti esse martyrii palmam dici queunt. Primo quidem sensu latiori, quia persecutio ab eo suscitata est [Euseb., lib. VIII, cap. ult., p. 355.] , eaque durante eadem edicta semper retenta [Euseb., lib. IX, cap. X, p. 403.] , ipseque ab anno 305 ad annum 308 in Ægypto et Syria supremum dominatum, ut imperator obtinuit [Pagius ad an. 307, n. 17 et 23; Tillemont, Hist. des Emp., t. V, p. 107.] ; quinimo dum anno 307 exeunte, aut initio sequentis [Ibid., loc. cit.] , Maximinus Augustus et imperator renuntiatus est, non tale imperium consecutus est, ut in Oriente Galerio tamquam seniori Augusto non aliqua potestas et auctoritas obtingeret: quod ex utroque Victore [Ap. Pagium ad an. 314, n. 12.] et ex Eusebio [Lib. IX, cap. I, loc. cit., p. 387 et de Mart. Pal. cap. III, p. 362 c.] manifestum est. Non igitur illico culpanda Acta, quæ Martyres illarum regionum, in quibus Maximinus dominatus est, sub Galerio Maximiano passos ferrent. Altera tamen ratio accuratior est, qua id de illis tantum dicatur, qui antequam Maximinus Augustum se declarasset, id est ante annum 308, martyres facti sunt. Ut itaque paucis plura complectamur, qui in Oriente ante mensem Majum anni 305, quo Galerius Diocletianum imperio cedere compulit, passi sunt, rectius quidem sub Diocletiano, tamen non immerito etiam sub Galerio passi dicentur; itemque, qui ab anno 308 usque ad mortem Galerii in Ægypto et Syria, ubi Maximinus imperavit, passi feruntur, rectius ad Maximinum, sed nec immerito ad Galerium referes; denique qui ibidem a Majo mense anni 305 ad annum 308 martyrium obtinuerunt, tam ad Galerium quam ad Maximinum referri possunt.

[6] [passus dicitur] Non itaque mirum videri debet, si ex his apud hagiographos antiquos aliqua confusio orta sit, iique persecutorum unum sæpe pro altero posuerint. Sic Prudentius in hymno de S. Romano, qui XVII Novembris anni 303, cum adhuc Cæsar sub Diocletiano Galerius esset, Antiochiæ martyrium subiit, hæc scripsit inter alia [Edit. Arevalo, p. 1066.] :

Galerius orbis forte Romani statum
Ductor regebat, ut refert antiquitas,
Immitis, atrox, asper, implacabilis:
Edicta late mundum in omnem miserat,
Christum negaret, quisquis mallet vivere.

Prudentium excusat Ruinartius [Acta Martyrum, Veronæ, p. 279.] , adducta Valesii sententia, qui censet anno 303, dum Romanus pateretur, Galerium Antiochiæ versatum esse. Sed Prudentius, et alii qui ita scripserunt, hac excusatione non indigent, nisi aperte scripserint Galerium ante annum 305 non Cæsarem solum, sed Augustum jam et imperatorem fuisse [Cfr Arevalo, col. 1063.] . Præterea nec id ipsum in defensionem Prudentii afferri potest; quod contra Valesium et qui eum secuti sunt [Ruinart. loc. cit., Tillemont, Hist. des Emp., t. IV, p. 45.] sic adstruo. Diserte scribit Eusebius Romanum Martyrem Antiochiæ coram ipso imperatore comparuisse [Euseb. De Martyribus Pal., cap. II, p. 360.] : Cum ministri, qui rogum accensuri erant, imperatoris (τοῦ βασιλέως) tum forte præsentis judicium exspectarent: Ubinam, inquit, mihi ignis? Quibus dictis, accitus coram imperatore sistitur etc. Atqui anno primo persecutionis [Ibid., p. 361.] , seu Christi 303, quo Romanus passus est, Galerius Cæsar quidem sub Diocletiano imperatore, sed imperator nondum erat, quemadmodum ipse Eusebius alio loco notavit [De vita Constant., lib. I, cap. 18, p. 453.] . Insuper Eusebius post locum quem recitavimus, paucis versibus interjectis, scribit de eodem Romano Martyre [P. 361.] : Post quod supplicium contrusus in carcerem, ac diutissime ibidem maceratus, tandem cum imperii vicennalia jam adessent et ex solemni more etc. Quo loco de Diocletiani vicennalibus agi, qui anno 284 electus est imperator, quemque ex Lactantio, mense Novembri anno 303 Romæ vicennalia celebrasse constat, nemo umquam dubitavit. Sed cum Eusebius ibi scribat Romanum, postquam coram imperatore comparuit, diutissime fuisse maceratum, et distinctius in Libris de Resurrectione [Opera Sirmondi. Paris. 1696, t. I, col. 69.] , multis mensibus in carcere constitutum fuisse; quidni Diocletianus per illos multos menses Antiochia Romam ire potuit, ibique mense Novembri, dum Romanus Antiochiæ martyrium, diu dilatum, tandem consequebatur, vicennalia celebrare? Diocletianus igitur, non vero Galerius [In not. ad Euseb. de Pal., cap. II, p. 360, not. b.] , currente anno 303 Antiochiæ fuit, et hunc ibi tum versatum esse jam in defensionem Prudentii afferri nequit. Nec primo cum Valesio [Cfr Tillemont, Hist. des Emp.. t. IV, p. 608. note 16 et p. 47.] objici potest Diocletianum anno 303 tamdiu Nicomediæ versatum esse, ut Antiochiæ (quæ non plus quam sexdecim dierum itinere a Nicomedia distat) primis suppliciis, quibus S. Romanus affectus est, interesse non potuerit; cum, ex quo Lactantii liber detectus est, id jam admittere non cogamur [Lactant., cap. XII et seqq.; cfr Tillemont, Mém., t. V, part. I, not. 7, p. 317..] . Nec secundo dici potest cum Steph. Evodio Assemano [Acta Martyr. Oriental., part. II, p. 175.] , Diocletianum anno 303 Antiochiæ vicennalia celebrasse et Romæ solum anno 304; quandoquidem prorsus oppositum docet locus Lactantii, ad quem Assemanus non advertit [Lactant., cap. 17, p. 204.] : Diocletianus … perrexit statim Romam, ut illic vicennalium diem celebraret, qui erat futurus a. d. duodecimum Calendas Decembris (XX Novembris). Quibus solemnibus celebratis … prorupit ex urbe, impendentibus Calendis Januariis, quibus illi nonus consulatus deferebatur. Tredecim dies tolerare non potuit, ut Romæ potius quam Ravennæ procederet consul. Porro hunc nonum consulatum chronologi unanimi calculo, mense Januario anni 304 inchoatum statuunt [Cfr Pagius ad an. 304. n. 1; Tillemont, Hist. des Emp., t. IV, p. 49; Baluz. in not. ad Lactant.. p. 301, edit. 1748.] . Ergo anno 303, non vero 304, Romæ sua vicennalia Diocletianus celebravit. Atque hæc sufficiant ad conciliandum Eusebium cum Lactantio, et ad defendendum tum Prudentium, tum Acta nostra, et alia quæcumque, in quibus Diocletiani persecutio, ejusque edicta Galerio tribuerentur.

[7] [circa an. 307.] Superest ut quæramus num ipse annus, quo S. Varus passus sit, definiri possit. Ex iis quæ in Actis tum nostris, tum Metaphrasticis initio leguntur, pronum esset conjicere non diu post edictum, quod anno 304 [Euseb. de Mart. Palæst., cap. III, p. 361; cfr Tillemont, Mém., t. V, part. I. p. 335, not. 20.] in omnes Christianos latum est, S. Varum martyrium subiisse; et hæc fortasse causa est, cur in Horologio Magno Græcorum, quod anno 1845 typis Venetis excusum est, S. Varus dicto anno passus legatur: Οὗτος ἤθλησεν ἐπὶ Μαξιμιανοῦ ἐν ἔτει 304: Iste passus est sub Maximiano anno 304. Certe ante illum annum ei martyrium obtigisse non dicemus; sed ut id paulo serius factum dicamus, suadent quæ in Actis nostris scribuntur de filio B. Cleopatræ, quæ corpus S. Vari post ejus martyrium abstulit et abscondit. Narratur scilicet eum tum fuisse annorum duodecim (num. 10), et dein, intercedente tempore non exiguo persecutionem in Christianos quievisse (num. 11), et corpus S. Vari in Palæstinam fuisse translatum: quo loco, ita de eodem filio sermo instituitur, ut pateat eum etiam tunc valde juvenem fuisse. Unde Menæa, infra adducenda, eum alicubi filiolum vocant, Moschi vero in suis Ephemeridibus figuratis, ut item infra dicetur, eumdem ut puerum juxta matrem depingunt Quod si S. Varum anno 304 passum dicamus, cum persecutio ante annum 313 non quieverit, dicendum erit Cleopatræ filium, qui tempore martyrii annorum duodecim erat, anno 313 ad annum ætatis saltem vigesimum pertigisse. Serius itaque illud martyrium contigit, verum ut ad ultimos annos persecutionis non differatur, sed referatur potius ad tempus medium, duo in Actis videntur requirere. Primo quidem, quod nova illa supplicia, quæ sub specie humanitatis et clementiæ, ab initio anni 308 in usu esse cœperunt, nempe oculi dextri effossio, sinistri poplitis adustio et damnatio ad metalla [Euseb., Hist., lib. VIII, cap. 12, p. 344; de Mart. Pal., cap. VIII, p. 368; Lactant., cap. XXXVI, p. 232.] , in Actis nostris non memorentur, sed ordinaria illa quæ ante illum annum usurpabantur, et ab Eusebio [Lib. VIII, cap. VIII, p. 338.] et S. Philea Thmuita [Ibid., cap. X, p. 341; Cfr Acta, n. 1, 7 et seqq.] descripta sunt. Deinde narratur de filio Cleopatræ (num. 12), cujus genitor miles fuit, cum in patriam rediisset, eum militiæ fuisse adscriptum et vestem militarem adeptum. Porro novimus, ex antiquitatum Romanarum peritis, ætatem militarem apud Romanos fuisse annum decimum septimum, ut itaque annis quinque circiter, post Martyrium S. Vari, B. Cleopatra in Palæstinam redierit, et sic ipsum martyrium quinquennio ante pacem ecclesiæ redditam, id est circa annum 307 evenisse dicendum sit.

[8] [Socii S. Vari] Jam de Sociis. Eos monachos a Baronio vocari non placebit omnibus. Et quidem in Actis nude dicuntur in eremo solitarii vixisse et a triginta annis versati inter feras et reptilia (num. 2 et 3). Nec in Menologio Sirleti monachi sunt dicti (supra num. 1), verum Baronius ex Actis Metaphrasticis, apud Lipomanum et Surium editis, ut in notatione ad XIX Octobris indicat, id deduxisse videtur. Hæc itaque ibidem subdit: Complures monachos sub Maximino martyrio coronatos esse, non tantum ex Martyrologiis et Menologiis expressum habes, sed apud Eusebium hist. lib. 8. Porro ipsum monachorum institutum non recens, sed ab initio nascentis ecclesiæ viguisse ex his quæ scribit Philo de Essæis (sive de Therapeutis) et quæ habet Dionysius Areopagita et alii, facile colliges, licet nomen ipsum non adeo vetus fuerit. Unde Augustinus in Joannem Tract. 97 sic ait [Edit. Maurin, t. III, part. II, col. 738.] : Monasteria et Xenodochia postea sunt appellata novis nominibus, res autem ipsæ ante sua nomina erant. Huic sententiæ, dempto Areopagitæ testimonio (de cujus antiquitate varia sententia est), tuto subscribi posse censemus, hoc pacto scilicet, ut, nisi contendamus S. Antonium ejusque discipulos monachos non fuisse, a Baronio dissentire non possimus. Etenim ante S. Antonium et S. Hilarionem, hujus instituti sectatores plerumque nec monachi, nec anachoretæ sunt dicti, sed ab Eusebio aliisque passim ascetæ aut philosophi vocantur [Euseb. Hist., lib. II, cap. XVII, p. 60, lib. VII, cap. XXXII, p. 326, etc.; cfr Examen historicum et canonicum libri de regularium et sæcularium juribus. Bruxellis 1847, p. 53 et seqq.] . Hos ascetas si indiscriminatim neges monachos fuisse, quia cœnobitæ non fuerunt, similiter de S. Antonio ejusque discipulis anachoretis id negare debebis: nam eremus monachum non facit, et præterea veteres ascetas aliquot eremitas fuisse, dubitari non potest [Euseb. Hist., lib. VI, cap. IX de Narcisso, p. 232; cfr Examen historic., p. 59.] . Imo de S. Hilarione etiam et de S. Aone sive Eugenio, quorum prior in Palæstina [Opera S. Hieronymi. edit. 1565, t. I, p. 246 et seq.] , alter in Mesopotamia prope Nisibim [Assemani, Biblioth. Orient., t. III, part. II, p. 864 et seq.] monasteria condidit, id pariter negare debebis. Uterque enim S. Antonii discipuli fuerunt, et Lauras potius quam cœnobia condidere: quos omnes si monachos appellare detrectaveris, contra te stabit tota antiquitas. Profecto S. Athanasius non S. Antonium solum ejusque discipulos monachos vocavit, sed ascetas etiam, qui ante S. Antonium in Ægypto floruerant: Nondum enim, inquit [Opp. edit. 1627, t. I. p. 453.] , (dum S. Antonius eremum ingressus est) tam crebra erant in Ægypto monasteria, neque ullus omnino monachus noverat vastam eremum; sed quisquis sibi vacare cuperet, is haud procul a suo vico solitarie se exercebat. Licet autem in Ægypto ante S. Antonium ascetæ jam monachi dicti sint, alibi tamen diu post eum, pristinum nomen perstitit: quod ex Basilio et Gregorio Nasianzeno facile conficitur [Ap. Antonellum, Opp. S. Jacobi Nisib., p. 118 et seqq.] , itemque ex canonibus synodi Gangrensis, quæ inter annum 362 et 370 habita est, ut Ballerinii fratres demonstrarunt [Append ad Opp. S. Leonis, p. XXV; Cfr. Opp. S. Basilii, edit. 1730, t. III, p. LII, col. 2, c; et Lequien, Oriens Christ., t. I. col. 371.] .

[9] [non immerito monachi sunt dicti.] Sed ut ad S. Vari Socios jam redeamus, ex S. Athanasii verbis, Baronius eos recte monachos vocavit, quos etiam Menologium Basilianum loco supra adducto (num. 2) ὁσίους nuncupat; etenim Græci hanc appellationem sanctis monachis communiter reservant. Attamen non facile fors admittetur eosdem per annos triginta in eremo versatos esse, ut in Actis scribitur (num. 3), propter S. Athanasii locum modo laudatum: sed a S. Hieronymo [In vita S. Pauli eremitæ.] et a scriptore Vitæ S. Pachomii [Act. SS., t. III Maji, p. 296, n. 1 et cfr ibid. not. g.] nonnullæ exceptiones statuuntur. Fuerit itaque ante S. Antonium talis secessus in eremum Ægyptiacam rarissimus; Actis tamen fidem servemus.

[10] [Unus ex septem in eremo mortuus videtur.] Restat ultima difficultas, quam initio hujus §, ex comparatione fastorum cum Actis exsurgere diximus. In Menologio Basiliano unus ex septem eremitis in ipso carcere obiisse asseritur et id idem in Menologio Sirleti, indeque in Martyrologio Romano satis clare exprimitur; verum huic asserto contradicunt Acta, tum nostra, tum quæ ex nostris Symeon Metaphrastes adornavit. Erant autem sex numero, inquiunt priora (num. 3); nam septem quidem fuerant, dum in deserto vivebant segreges… Sed unus in deserto obierat. Et iterum num. 4, sex præsentes sic a præside interrogantur: Ubi est alius septimus ex vobis, qui maxime quæritur? Fuit ergo quæsitus septimus, sed non inventus; in carcere itaque obire non potuit.

§ II. De B. Cleopatra, quæ corpus S. Vari ex Ægypto in Palæstinam transtulit. De reliquiis S. Vari et de Actis edendis.

[B. Cleopatra, aliquot hagiographis olim ignota,] In Actis nostris, postquam martyrium S. Vari narratum est, locum amplum obtinent gesta B. Cleopatræ Viduæ, quæ corpus S. Vari auferri et in domo sua abscondi jussit, donec, pace ecclesiæ reddita, illud ad Palæstinam, ex qua oriunda erat, transtulit. Hæc Cleopatra repræsentatur cum filio suo, ad XX Octobris, in Ephemeridibus Moschorum effigiatis, a Papebrochio editis ante tomum primum Maji. De hac effigie sic Papebrochius [T. I Maji, p. XLVIII.] : Cleopatra, sanctimonialis (ut ex habitu conjectat). Suum ante se filiolum nobiliter vestitum hic habet, sed quæ sit et cujus, necdum comperi, ac ne aliquam ejus nominis Sanctam in hactenus visis Græcorum fastis. Quid autem si martyrium fecerit sub Batyro Russiæ tyranno et indigena sit? Nec plus de B. Cleopatra noverat Ignatius Kulczinski, Ordinis S. Basilii, qui in specimine ecclesiæ Ruthenicæ anno 1733 Romæ edito, adjecit Animadversiones in Ephemerides Moschorum figuratas Actis Sanctorum insertas: ibi enim ad diem XX Octobris [Part. I, p. 54.] sic scribit: De hac Sancta Cleopatra nihil invenio in meis libris: sed laudo conjecturam Papebrochii, ipsam forsan passam martyrium cum prole, non sub Batyro, sed sub Batto Tartarorum tyranno, qui deprædatus est Russiam ann. 1241 et sequent. Desideratur B. Cleopatræ effigies apud Assemanum in Tabulis Capponianis [Kalendaria Eccles., t. V, p. 310.] , sed abs re non erit proferre, quid idem de ea, quæ apud Papebrochium expressa est, commentetur: Pictura, inquit, repræsentat Cleopatram cum corona virginea in capite, habitu sanctimonialium, crucem manu dextera tenentem, sinistra expansa; ante se habentem filiolum nobiliter indutum, cruciculam etiam manu tenentem. Eodem ac Cleopatra habitu depictæ cernuntur (apud Papebrochium) hoc eodem mense die XXVIII Neonilla et Parascevia; die XXIX Anastasia; die XXX Zenobia; mense Julio die XII Euphemia; die XV Julitta cum filio Cyrico; die XXII Maria; die XXV Anna. E quibus nonnullæ moniales, uti Parascevia; aliæ Virgines et Martyres uti Neonilla, Anastasia, Euphemia, aliæ nec Virgines nec Martyres, nec sanctimoniales, uti Anna mater Deiparæ, Julitta et Maria Magdalena. Igitur ex habitu quem Cleopatra gestat, nihil certi posse colligi videtur, utrum monialis fuerit, an Martyr.

[12] [ex Actis innotescit.] Ex Actis nostris evanescunt omnes illæ dubitationes et conjecturæ de B. Cleopatra ejusque filio. Græci sæpissime, dum Sanctum aliquem colunt, Sanctos alios minus notos, quorum in ejusdem Actis fit mentio, remittunt ad diem sequentem. Sic cum in Ephemeridibus Papebrochii [P. XLVIII.] , uti in Tabulis Capponianis [Kalendar.. loc. cit., p. 308.] , S. Varus ad XIX Octobris repræsentatus fuerit, habitu militari et manu crucem gerens, Ephemerides B. Cleopatram cum filio, referunt ad diem sequentem. De Cleopatra vero confirmatur conclusio Assemani, ex habitu colligi non posse utrum monialis, an vero martyr fuerit. Nam martyr certe non fuit, sed ideo jure aliquo ipsam et filium crucem manu tenentes depingere licuit, quod erga martyrem S. Varum devotissimi exstitere. Quare vero habitu monastico depingatur, docent Acta nostra, numero ultimo: Paravit igitur convivium magnum et ministravit discumbentibus cum lætitia magna et alacritate, et die sequenti, dimissis turbis, sequestravit se in martyrio (seu in Ecclesia, in qua corpus S. Vari depositum erat), et erat ibi ministerio orationum vacans continuo et invocans Dominum. Verum Metaphrastes hæc paulisper adornat, nisi quid aliunde didicerit, quod non est verisimile: Deinde etiam, inquit [Surius. t. V. edit. Colon. 1580, p. 953, cap. XIV.] , cum mysticum curasset peragendum sacrificium, in quo eam oportebat initiari, ad lautam invitat cœnam eos, qui sacrorum hymnorum fuerant cum ea participes. Deinde cum sic mundum valere jussisset, et in thesauros qui non possunt eripi, in pauperum, inquam, ventres, omnes suas contulisset divitias, et se tenui induisset tunica, sepulcro ministrabat Martyris; et sic jejuniis vacans et orationibus, etc. Ex quibus verbis mirum non est B. Cleopatram a pictore Moscho ut monialem habitam fuisse.

[13] [Ejus cultus ex Actis et Ephemeridibus Moschis,] Eamdem autem simul cum S. Varo et cum filio suo fuisse cultam, non ex solis Ephemeridibus Moschis conficitur, sed multo magis ex Actis, in quibus et Beatæ titulo insignitur et ejus memoriam celebrari diserte exprimitur. Locus græce infra in Actis legi potest (num. 19), latine vero eum sic interpretamur: Elapsis annis septem obiit B. Cleopatra et sepulta est juxta eos (S. Varum et proprium filium) in martyrio: quibuscum et vobis (forte nobis) partem det Dominus, sicut et omnibus qui congregati sunt ad memoriam eorum (nempe S. Vari, B. Cleopatræ ejusque filii) celebrandam. Ex quibus postremis verbis patet hæc Acta scripta fuisse, ut in eorum die festo recitarentur. Cum itaque eodem die olim cum S. Varo culti fuerint Cleopatra et filius, et fere omnia quæ ad eos spectant ex Actis ejusdem Martyris sint depromenda, hic merito congerimus quæcumque de iisdem innotuerunt; ad diem vero sequentem, quando in Ephemeridibus Moschis occurrunt, recensebuntur solum inter Prætermissos et in alium diem relatos. Restat ut quædam de B. Cleopatra proferamus ex Menæis, ubi in officio S. Vari inter Versus prosomæos, sive similares, versu tertio hæc habentur, ex græco latine versa.

[14] [ac laudes ex Menæis.] Mirabilis Cleopatra, cum aromatibus unxisset te, S. Vare, sub terra deposuit et ædem sacram exstruxit, mirificam agens festivitatem et multa cum fiducia te deprecans; cujus filiolum spiritali militiæ adscripsisti et decorasti gloria ac choris Sanctorum intulisti. Dein in Canone, cujus auctor B. Josephus Hymnographus post vitam longævam anno 883 e vivis excessit [Acta SS., t. I April., p. 169.] , Ode 7: Splendentem certaminum decore, martyr illustris, Cleopatra te abstulit, gloriam nacta ex te in remunerationem scilicet fiduciæ, quam fervide erga te professa est, mentem exhibens perfectam. Cum lacrimas fudisset super te et pretiosis aromatibus te unxisset mulier omni veneratione digna, in terra abscondit te, qui ipse mentem pravam tumulo tradis et ex tumulo tuo nos collustras. Mulier æternum memoranda non cessavit tibi, Christi serve, sancte servire, donec procurator regni cœlorum ei exstitisti; cujus digna facta est per te cum amantissimo filio. Ode 8: S. Martyr, tu precibus exauditis maternis, augustum illum puerum splendidæ cœlorum militiæ adscripsisti, et ostendisti eum ineffabili dilectione, gloriæ tuæ participem factum. Te ex Ægypto Cleopatra ceu thesaurum inæstimabilem extulit, qui locupletas Palæstinam omnem, tanta devotione te venerantem, sanationum divinis muneribus.

[15] [Nullæ reliquiæ S. Vari videntur olim Cpoli adfuisse.] Hujus Odæ Troparium tertium et Odas reliquas omittimus, siquidem ad solum S. Varum aut ejus Socios spectant et nihil docent quod aliunde non noverimus. Pauca solum in Ode nona et ultima de S. Vari reliquiis occurrunt, quæ latine versa sic sonant: Ideo nos fideles laudamus te, qui ex lipsanis tuis copiose donum sanitatis haurimus.. Divina virtute sanctificata est terra, in qua jacet fortissimum corpus tuum. Ex iis quæ interjecta puncta præcedunt (nam posteriora ad Palæstinam referri, ex ultimo Tropario numeri proxime antecedentis indubium est) diceres Constantinopoli, ubi B. Josephus Canonum scriptor degebat, S. Vari lipsana quædam adfuisse. Similiter Chrysostomus homiliam habuit de Martyribus Ægyptiis [Edit. Montfaucon, t. II, col. 699.] quorum reliquiæ ad civitatem, in qua prædicabat, devectæ fuerant, et censent eruditi verisimilius Cpoli quam Antiochiæ, dictam eam fuisse, siquidem in urbem imperialem frequentissime hujusmodi res sacræ transferebantur; fateor insuper in codice quodam Coisliniano [Montfaucon, Bibl. Coisliniana, cod. 110.] Bibliothecæ Parisinæ, eamdem homiliam exscriptam mihi occurrere post Acta S. Vari. Verum neque ex S. Josepho Hymnographo neque ex S. Joanne Chrysostomo certum argumentum deducere licet, quo probes reliquias aliquot S. Vari Constantinopoli delatas fuisse. Quod enim ad S. Chrysostomum attinet, nullum in hac homilia nomen Martyrum prodit, et quidem dicuntur illi, tergo et costis dilaceratis, ad metalla damnati: quod manifeste nostris, de quibus agimus, applicari non potest. Verba vero S. Josephi Hymnographi facile intelliguntur de fidelibus generatim, qui in Palæstinam S. Martyris reliquias veneraturi undequaque confluunt. Præterea scriptores Actorum, noster nempe et Metaphrastes, nullam de translatis Constantinopolim reliquiis mentionem faciunt; quod si factum fuisset, sane Metaphrastes civis Cpolitanus id ignorare non poterat.

[16] [Acta nostra Metaphrasticis antiquiora sunt.] Jam breviter de Actis dicendum, quæ nunc primum edimus, addita interpretatione latina. Ea scilicet anno 1661, dum Romæ versabantur, describi curarunt Henschenius et Papebrochius, ex codice Vaticano 866. Habemus quidem et illa Symeonis Metaphrastæ [Cfr Allatius, de Simeonibus, p. 127.] , quorum initium dedimus num 4, et de quibus sæpe in hoc Commentario mentio incidit; sed cum ex illorum collatione cum prioribus, manifestum sit Symeonem nostra præ oculis habuisse, eaque hinc inde contracta, nitidiori (uti consuevit) stylo adornasse, sola antiquiora typis mandamus. Factum enim nullum, quod in nostris desideretur, adjecit, uti comperiet quicumque interpretationem scriptionis Metaphrasticæ, quæ apud Surium ad XIX Octobris exhibetur, cum nostra conferre volet; ita methodum simul, qua Metaphrastes usus est in veterioribus actis adornandis, et de qua adeo in utramque partem disceptatum est [Cfr Montfaucon, Palæographia græca, p. 269, 273, 275; Honoratus a S. Maria, Animadv. in regul. critic., t. I, p. 203 et seqq.] , apprime perspectam habebit: ad quod etiam conferent quæ mox in Annotatis ad singula capita proferemus. Hæc Acta autem ideo Metaphrasticis antiquiora dicimus, quia quædam habent, quæ ex Metaphraste hauriri non potuerunt, ut ex Annotatis patebit; dein quia post Metaphrasten, qui summam existimationem apud Græcos consecutus est, nova Acta de iisdem Martyribus confecta non sunt, nisi forte raræ quædam homiliæ ab oratoribus sacris in formam panegyrici dictæ. Tertio denique, quia Acta Metaphrastica maximam affinitatem habent cum nostris, et cum certum sit anonymum nostrum sua omnia ex Metaphraste haurire non potuisse, restat ut dicamus, quod supra jam enuntiatum est, ipsum Metaphrasten nostra in exemplar assumpsisse. Neque hic sistere lubet: siquis enim hæc Acta nostra comparare voluerit cum aliis probatissimis, v. g. SS. Tarachi, Probi et Andronici, quæ tomo V Octobris excusa fuerunt, facile consentiet priorem partem haustam fuisse ex optimis monumentis; adeo ut hæc Acta inter sincerissima (post proconsularia seu præsidialia tamen) recensenda videantur.

ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΥΑΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝ ΑΥΤΩ.
MARTYRIUM S. VARI ET SOCIORUM.
Ex cod. Vaticano 866, fol. 121 et seqq.

Varus miles, Martyr in Ægypt (S.)
Socii ejus ascetæ, Martyres in Ægypto (SS.)
Cleopatra vidua in Palæstina (S.)
Filius suus Confessor in Palæstina (S.)

EX MS.

Caput I. Eremitis sex in carcerem conjectis, S. Varus in locum septimi, qui antequam caperetur, obierat, succedit. Martyrium S. Vari.

Ἐγένετο ἐν ταῖς ἡμέραις Μαξιμιανοῦ γαμβροῦ Διοκλητιανοῦ, ἀπεστάλη πρόσταγμα παρ᾽ αὐτοῦ ἐν πάσῃ γῇ Αἰγύπτῳ τοῖς κατὰ Μητρόπολιν ἡγεμόσιν, ὥστε πάντας τοὺς χριστιανοὺς ἐπιθύειν τοῖς θεοῖς καὶ ἀπολύεσθαι, τοὺς δὲ ἀντιλέγοντας τοῖς προστάγμασι μετ᾽ αἰκισμῶν καὶ βασάνων ποικίλων ξίφει καὶ πυρὶ ἀναιρεῖσθαι. Τοῦ δόγματος δὲ τουτοῦ καταλαβόντος, πάντες οἱ ἅγιοι ἔτρεχον ἐπὶ τὸν ἀγῶνα τῆς οὐρανίου κλήσεως· ἀνὴρ δέ τις τῶν ἐν Αἰγύπτῳ ἱδρυμένων ἀριθμῶν ἐτύγχανεν ὀνόματι Οὐάρος, τίμιος ἐν τῇ στρατιᾷ καὶ τῶν πρώτων εἷς, εὐσεβῆς δὲ καὶ φοβούμενος τὸν Κύριον ἐξ ὅλης καρδίας αὐτοῦ· ὃς κατὰ νύκτα κρυφέως ἠγείρετο καὶ προσέπιπτεν τοῖς ἐν τῇ φυλακῇ ἠσφαλισμένοις, καὶ τοῖς αἵμασιν αὐτῶν ἐσφράγιζεν αὐτοῦ τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ τὰ στήθη· ἐφοβεῖτο γὰρ ὁμολογῆσαι τὸν Χριστὸν φανερῶς, ἵνα μὴ κακῶς ἀπολεῖται· θανατὸς γὰρ αἴσχιστος ὥριστο κατὰ τῶν εὐρισκομένων ἐν τῇ πίστει ταύτῃ, ὧν οἱ μὲν τῷ πυρὶ κατακαίοντο, οἱ δὲ ἐν τοῖς λέβησιν ἐῤῥίπτοντο, ἄλλοι δὲ διαφόροις βασάνοις καὶ αἰκισμοῖς ἀνηλίσκοντο· μέθη γὰρ δεινὴ καὶ ἀχλὺς ἐπέκειτο τοῖς ἀνθρώποις, σκότος δὲ καὶ γνόφος εἶχεν τὰς ψυχὰς αὐτῶν, ὥστε μηδὲ τὸ σὐμφορον κατανοεῖν.

[2] Συλλεφθέντων δὲ τίνων ἁγίων ἀπὸ τῆς ἐρήμου, ἀπὸ χρόνου ἱκανοῦ ἀποδράντων τὴν ἐπιβουλὴν τῶν ἀσεβῶν ἀνθρώπων, ἠγγέλθη τῷ ἄρχοντι ὅτι δὲ διδάσκαλοι τῆς τῶν χριστιανῶν πίστεως παρέστησαν καὶ ἔξω εἰσιν χειροπέδαις δεδεμένοι. Τότε περιχαρὴς γενόμενος ὁ ἀσεβέστατος ἡγεμὼν ἐκέλευσεν ἀσφαλισθέντας αὐτοὺς, προσαχθῆναι τῇ ἑξῆς καὶ ἐτοιμασθῆναι τὰς στρεβλώσεις, καὶ τὸ ξύλον. Παραδοθέντες οὖν τοῖς δημίοις ἐνεβλήθησαν ἐν τῇ ἐσωτέρᾳ φυλακῇ, οἱ δὲ καὶ τοὺς πόδας αὐτῶν εἰς τὸ ξύλον ἠσφαλίσαντο. Ὀὐάρος δὲ, γνοὺς ὅτι ἐν πολλῇ ἀναγκῇ εἰσιν οἱ περίφημοι ἅγιοι, χρήματα τοῖς φυλάσσουσι δέδωκεν, καὶ εἰσελθὼν νυκτὸς ἔλυσεν αὐτῶν τὰς ἀλύσεις, καὶ τοὺς πόδας αὐτῶν ἀφῆκεν ἐκ τοῦ ξύλου καὶ πεσὼν προσεκύνησεν αὐτοῖς· καὶ δεηθεὶς αὐτῶν, ἔπεισεν αὐτοὺς μεταλαβεῖν τροφῆς, ἡμέρας γὰρ ὄκτω εἶχον νηστεύοντες· καὶ μετὰ ταῦτα εἶπεν αὐτοῖς· δέομαι ὑμων, ἅγιοι μάρτυρες δοῦλοι τοῦ Χριστοῦ, αὔριον ἔχετε τελειωθῆναι ὑπὸ τῶν πονηρῶν ἀνθρώπων τούτων, ἀλλὰ δεήθητε τοῦ σωτῆρος Χριστοῦ, ἵνα δόῃ μοι μέρος μετὰ τῆς καρτερίας ὑμῶν· ἀνὴρ γὰρ εἰμὶ στρατιώτης τῶν ἐν τῇ στρατίᾳ ἐπισήμων, χριστιανὸς καὶ τῶν ἁγίων δοῦλος, ἀλλὰ φοβοῦμαι ὁμολογῆσαι, ἵνα μὴ ἀπολλύωμαι κακῶς· οἶδα γὰρ οἵῳ τέλει παρεδόθησαν οἱ ἐν τῇ πίστει ταύτῃ ληφθέντες, ἀλλ᾽ εὔξασθε ἵνα ἀπέλθῃ ὁ χειμῶν οὗτος κατὰ τῶν χριστιανῶν καὶ φανῶμεν οἱ τῷ Χριστῷ πεπιστευκότες.

[3] Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἁγίοι· οὐδεὶς θερίζει, ἒαν μὴ τῷ χειμῶνι σπείρῃ, οὐδεὶς φοβούμενος τελειοῦται, καὶ μάλιστα τοῦ Χριστοῦ βοῶντος καὶ λέγοντος· ἀμὴν, λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ τις ὁμολογήσοιεν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, οὔδε ἐγὼ ὁμολογήσω αὐτὸν ἒμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· δεῦρο οὖν συνόδευσον ἡμῖν εἰς τὸν οὐρανὸν· τοιαύτην γὰρ συνοδίαν οὐκ εὐρίσκῃς· Διαλεγομένων δὲ αὐτῶν, ἰδοῦ ἐπεισέρχονται στρατιῶται ὀφείλοντες λαβεῖν τοὺς ἁγίους εἰς τὴν ἀγώγιμον δίκην, καὶ εὐρίσκουσιν Ὀὐάρον φιλοῦντα τοὺς πόδας αὐτῶν κλαίοντα, καὶ λέγουσιν αὐτῷ οἱ στρατιῶται· μαίνῃ, ἄνθρωπε, οὐ φοβῇ μὴ πως ἀναγγέλθῃ τῷ ἡγεμόνι ὅτι χριστιανὸς τυγχάνεις, καὶ τὸν βαθμόν σου καὶ τὴν ψύχην σου κακῶς ἀπολέσῃ; λέγει αὐτοῖς ὁ Οὐάρος· γένητό μοι χριστιανὸν εὐρεθῆναι, καὶ μετὰ τούτων διαπαντὸς· τίς δέ με καταμηνύσει, φίλων μου ὑμῶν ὄντων καὶ ἑτέρων; καὶ ἕλκουσι τοὺς ἁγίους οἱ στρατιῶται, ἀλύσεσι τὰς χεῖρας καὶ τοὺς τραχείλους δήσαντες· ἦσαν δὲ ἓξ τὸν ἀριθυὸν· ἑπτὰ γὰρ ἦσαν ἐν τῇ ἐρήμῳ ἀποταξάμενοι ἀπὸ τριάκοντα ἔτων, θηρίοις καὶ ἑρπετοῖς συνδιατρίβοντες, καὶ ἀληθῶς, κατὰ τὸ εἰρημένον, ἐπὶ ἀσπίδα καὶ βασιλίσκον ἐπιβαίνοντες καὶ καταπατοῦντες λέοντα καὶ δράκοντα· ἀλλὰ εἷς ἐτελειώθη ἐν τῇ ἐρήμῳ τὸν δρόμον τετελεκὼς καὶ τὴν πίστιν τετηρηκώς.

[4] Δημοσίᾳ οὖν καθίσας ὁ ἡγεμὼν, δήμου πολλοῦ, στρατιωτῶν καὶ ἰωτῶν * κυκλωσάντων αὐτὸν, ἐκέλευσεν τοὺς ἁγίους ἀχθῆναι, καὶ λέγει αὐτοῖς· ποίας τύχης ἐστέ; καὶ λέγουσιν αὐτῷ· χριστιανοί· λέγει αὐτοῖς· πόθεν ἐστέ καὶ τίνων παῖδες; λέγουσιν αὐτῷ· πατρίδα οὐκ ἔχομεν ἐπὶ γῆς· εἰ δὲ ἀληθῶς τὴν πόλιν ἡμῶν θέλεις καταμαθεῖν, πίστευσον εἰς τὸν Χριστὸν· ἡ γὰρ πατρὶς τῶν χριστιανῶν ἐν τοῖς οὐρανοῖς ᾠκοδόμηται· καὶ παλὶν λέγει πρὸς αὐτοὺς· πόθεν ἐστέ, καὶ πῶς λέγεσθε, εἴπατε, ἐπεὶ ὄμνυμι τοὺς θεοὺς πάντας τῶν Αἰγυπτίων ὅτι ζῶντας ὑμᾶς διαχειρίσομαι καὶ κυσὶν κελεύσω κατεσθίειν τὰ σπλάχνα ὑμῶν· οἱ δὲ λέγουσιν αὐτῷ· τὴν μὲν ἀπειλήν σου οὐ φοβούμεθα, εἴπαμεν δὲ σοι ὅτι ξενοί ἐσμεν καὶ παρεπίδημοι, καθὼς πάντες οἱ πατέρες ἡμῶν· λέγει ὁ ἡγεμῶν· μιὰν μελετὴν ἔχουσιν οἱ κολάσιμοι οὗτοι, τοιγαροῦν γυμνωθέντες τυπτέσθωσαν. Τυπτομένων δὲ αὐτῶν, λέγει αὐτοῖς· ποῦ ὁ ἕβδομος ἕτερος ὑμῶν, ὁ μάλιστα καὶ ζητούμενος; καὶ εὐθέως ἀποπηδήσας ἀπὸ τοῦ ὄχλου ὁ ἅγιος Οὐάρος ἔστηκε μέσον καὶ λέγει· ἐκεῖνος ἐτελειώθη, ἐμὲ δὲ ἐνεστήσατο ἀντ᾽ αὐτοῦ κληρονόμον τῆς αὐτοῦ ὑπομονῆς· εἴ τι οὖν χρεωστεῖ ἐκεῖνος, ἔστηκα ὑπὲρ αὐτοῦ πληρῶν, τὰ γὰρ ἐπιφερόμενα τοῖς πατράσιν οἱ κληρονόμοι ἀποτιννύουσιν.

[5] Καὶ θυμωθεὶς ὁ ἡγεμῶν λέγει· τίς ἐστιν οὗτος; λέγουσιν αὐτῷ· στρατιώτης, καὶ τῶν πρώτων εἷς. ὁ δὲ λέγει· ἐν ποίῳ ἀριθμῷ ἀναφέρεται· λέγουσιν αὐτῷ· ἐν Τυάνων * τῇ πόλει· λέγει ὁ ἡγεμῶν τῷ ἁγίῳ Οὐάρῳ· οὗτοι σ᾽ ἐπλάνησαν ἀπολέσαι σου τὸν ἀριθμὸν καὶ τὰς ἀννώνας μεγάλας οὔσας, καὶ ἀπολέσθαι κακῶς; λέγει αὐτῷ Οὐάρος· ἀπὸ πολλῶν ἐνιαυτῶν ἀποτρέφομαι ἀπὸ τούτων τῶν ἀννώνων *, καὶ οὐδέποτε ἐνεπλήσθην· πάλιν γὰρ ἐπείνουν ἐξ αὐτῶν τρώγων, ηὖρον δὲ ἀννώνας ἐκείνων πολὺ κρείττους· λέγει ὁ ἡγεμῶν· ποίας ταύτας; λέγει αὐτῷ· τὸν ἄρτον τὸν ἐξ οὐρανοῦ καταβάντα, καὶ ζωὴν τοῖς ἀνθρώποις παράσχοντα· ἔχω δὲ ἀντι τοῦ οἴνου, τοῦ μεθὴν καὶ κατηβαρίαν ἐργαζομένου, τὸ ποτήριον τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ, τὸ πήγην ἀθανασίας πάρεχον τοῖς μεταλαμβάνουσι· ἀντὶ δὲ τῶν κρεῶν, τῶν φθορὰν ποιούντων, ἔχω τὰς σάρκας τοῦ ἀμώμου καὶ ἀσπίλου ἄμνου, τοῦ αἵροντος τὰς ἀμαρτίας τοῦ κόσμου.

[6] Λέγει ὁ ἡγεμῶν τοῖς ἅγίοις· οὐχ ὑμεῖς ἐστέ οἱ προάγοντες αὐτὸν ἐλθεῖν εἰς ταῦτα; καὶ ἰδοῦ ἀπολέσατε τοιοῦτον στρατιώτην τοῦ βασιλέως· ὄμνυμι τοὺς μεγίστους θεοὺς ὅτι τὰς ψυχὰς ὑμῶν κακῶς πρὸ αὐτοῦ ἀπολέσω. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἁγίοι· ἄφρων! τοῖς ἀγγέλοις ἐστρατολογήσαμεν αὐτὸν καὶ ἔγνως παρ᾽ αὐτοῦ τὰ σωτήρια ὀψόνια τῆς στρατίας· μικρὸν δὲ ἀνάμεινον καὶ ὄψει τῆς στρατίας τὴν ἀνδρείαν. Λέγει αὐτοῖς ὁ ἡγεμῶν· ποίαν ἀνδρείαν τῶν κολασίμων; λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· τί ἀνδρειότερον ἑνὸς νικῶντος σε τὸν ἄρχοντα τῆς ἀπολείας καὶ τὰ στρατεύματά σου, τὰ μικρὸν ὕστερον ἅμα σοι ἀφανιζόμενα; Λέγει αὐτοῖς ὁ ἡγεμῶν· τὰ σώματα ὑμῶν ἄρτι ἀφανίζω, ἐὰν μὴ πεσόντες τοῖς θεοῖς προσκυνήσητε. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· θεοὶ οἱ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν μὴ ποιήσαντες ἀπολέσθωσαν ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, ὅτι πάντες οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν δαιμόνια εἰσὶν, ὁ δὲ Κύριος τοὺς οὐρανοὺς ἐποίησεν. Λέγει αὐτῷ Οὐάρος· τί κόπους παρέχεις τοῖς ἁγίοις φλυαρῶν, τῆς ὀμολογίας ἀνάξιος ὢν; ἰδοῦ πρόκεινται σοι ἡπλωμένοι, ποίει ὃ βούλει. Λέγει ὁ ἡγεμῶν· ὁ ἐμὸς σκοπός ἐστιν, ἵνα ἀπολέσω πάντας τοὺς μὴ λατρεύοντας τοῖς θεοῖς τῶν Αἰγυπτίων· φείσασθε οὖν ἑαυτῶν καὶ ἀπαλλάγητε τῶν ἡτοιμασμένων ὑμῖν δεινῶν. Λέγει αὐτῷ ὁ Οὐάρος· τὰ ἡτοιμασμένα ἡμῖν παρὰ σου, δίκην ἀράχνης, διαλύεται· τὰ δὲ ἡτοιμασμένα σοι καὶ πάντι τῷ οἴκῳ σου, τέλος οὐκ ἔχει.

[7] Καὶ θυμωθεὶς ὁ ἡγεμῶν ἐκέλευσεν αὐτὸν ἐπὶ τοῦ ξύλου ἀναστηθῆναι, καὶ λέγει τοῖς ἁγίοις· ἐὰν μοῦ περιγένησθε, μανεὶς ἀρνήσομαι τοὺς θεοὺς. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἁγίοι· δοκίμασον τέως τὴν σὴν δύναμιν ἐν τῷ ἐνὶ τῶν προκειμένων, καὶ ἐὰν αὐτὸν νικήσης γνώθι ὅτι καὶ ἡμᾶς καταβάλεις. Λέγει τῷ ἁγίῳ Οὐάρῳ ὁ ἡγεμῶν· μὰ τὴν ἐμὴν κεφαλὴν, ἐξ ὧν πάσχεις κακῶν, ἀσφαλίσονται οἱ λοίποι στρατιῶται μὴ καταλιμπάνειν τοὺς ἰδίους θεοὺς, καὶ προσκυνεῖν ὅν προσκυνεῖτε Χριστὸν. Λέγει αὐτῷ ὁ Οὐάρος· ὅμοιος γένοιο τοῖς θεοῖς σου, σὺ καὶ πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ᾽ αὐτοῖς, τοῖς μὴ λαλοῦσιν, μήτε ἀκούουσιν, μήτε ὀρῶσιν, μήτε κινομένοις· καὶ θυμωθεὶς ὁ ἡγεμῶν ἐκέλευσεν αὐτὸν κατενεχθῆναι ἀπὸ τοῦ ξύλου, καὶ ταθῆναι λώροις καὶ ῥοπάλοις ἐκ τῶν τεσσάρων πλευρῶν αὐτοῦ κατακοπῆναι. Ὅτε δὲ ἢρξαντο αὐτὸν τύπτειν, λέγει ὁ Οὐάρος τοῖς ἁγίοις· εὐλογήσατε τὸν δοῦλον ὑμῶν, ἅγιοι πατέρες, καὶ εὔξασθε ἐνδυναμωθῆναι μὲ, πρώτος σβέσαι * τὸν θυμὸν καὶ τὰς βασάνους τοῦ δυσσεβοῦς τούτου. Καὶ ἀνατείναντες οἱ ἁγίοι ἄνω τοὺς ὀφθαλμοὺς εἶπον· εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ τοὺς ὑπέρ σου πάσχοντας στεφανῶν διαδήματι τῆς ὑπομονῆς· δερόμενος δὲ ἐπὶ πολὺ ὁ ἅγιος Οὐάρος λέγει τοῖς ἁγίοις· μὴ ταραχθῆτε· οἶδεν γὰρ ἡ ἁγία ὑμῶν εὐχὴ, ὅτι ἐρέων αἰσθάνομαι καταφερομένων μάλλον ἢ τῶν ροπάλων.

[8] Λέγει αὐτῷ ὁ ἡγεμῶν· τί ἄρτι ὠφελήθης, ἄθλιε; λέγει αὐτῷ Οὐάρος· τοσοῦτον ὠφελήθην ὃσον σὺ ἐζημιώθης. Λέγει αὐτῷ ὁ ἡγεμῶν· οἱ πλάνοι οὗτοι σέ ἐδίδαξαν τοιαῦτα λαλεῖν. Λέγει αὐτῷ Οὐάρος· οὐδέποτε πλάνοι πραγματεύοντες σωτηρίαν, ἀλλ᾽ ἀγαθοὶ ὄντες καὶ ἄφθονοι εὐεργέται, ἐκ τοῦ ἰδίου θησαυροῦ προσήνεγκαν μοὶ τὴν εὐεργεσίαν ταύτην· ὁ δὲ πλάνος καὶ γόης σὺ εἶ καὶ πάντες οἱ ἀνεχόμενοι τῆς σῆς ἀφροσύνης· καὶ χολάσας ὁ ἡγεμῶν ἐκέλευσεν αὐτὸν πάλιν προσαχθῆναι τῷ ξύλῳ, καὶ ξέεσθαι ἐντόνως τὰς πλεύρας αὐτοῦ. Ὥς δὲ εἶδον τὰς πλεύρας τοῦ ἁγίου Οὐάρου οἱ ἁγίοι ἐπὶ πολλὰς ὥρας ξεομένας, λέγουσιν τῷ ἡγεμόνι· ἀσεβέστατε, λίθοις τῶν ἀκροτόμων οὐκ ἀνήλισκες οὕτως ἀποξέων; λέγει ὁ ἡγεμῶν· ἔλθῃ ὁ Χριστὸς ὑμῶν, καὶ ῥύσεται αὐτὸν. Λέγει αὐτῷ ὁ Οὐάρος· μὴ γένοιτο μοὶ ῥυσθῆναι ἐκ τῶν βασάνων τούτων, τῶν ἀεὶ μοὶ ἀνάπαυσιν παρεχούσων· τῶν γὰρ μελλούσων ἤδη εῤῥύσαντό με. Καὶ τρίσας τοὺς ὀδόντας ὁ ἀσεβῆς ἐκέλευσεν κατὰ τοῦ ἥπατος αὐτοῦ τυφθῆναι, εἰπὼν· ἐξενέγκατε αὐτῷ τὰ σπλάγχνα, ὁρῶντος αὐτοῦ· λέγει αὐτῷ ὁ Οὐάρος· υἱὲ διαβόλου καὶ ἐχθρὲ πάσης δικαιοσύνης, τὰ μὲν σπλάχνα μου ἐξελέγκαι δύνῃ, τὴν δὲ πίστιν μου ἀποσυλῆσαι οὐκ ἰσχύσεις.

[9] Ἰδόντες δὲ οἱ ἅγιοι τὴν κοιλίαν αὐτοῦ ῥισσομένην, ἔκλαυσαν, καὶ λέγει αὐτοῖς ὁ τύραννος· βλέπετε ὅτι ἥττηθε, καὶ διὰ τὶ κλαίετε καὶ λυπεῖσθε, εἰ ἀληθῶς ἀθανασίαν ἡγεῖσθε τὸν δι᾽ ἐμοῦ θανατόν; Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· κλαίομεν διὰ τὴν συμπάθειαν τὸ θηριῶδες καὶ ἀπάνθρωπον παραιτούμενοι, γελῶμεν δὲ καὶ ἑορτάζομεν εἰδότες ὅτι διὰ τῶν ὀλίγων στρεβλώσεων τὴν αἰώνιαν ἀπόλαυσιν κληρονομοῦμεν· καὶ θυμωθεὶς παλὶν ὁ ἡγεμῶν, ἐκείνους μὲν συλληφθῆναι εἰς τὸ δεσμωτήριον εἰς κόλασιν τηρουμένους, Οὐάρον δὲ πρὸς τὸ βασανισθῆναι ἐπὶ τοῦ ξύλου πάλιν. Ἰδὼν δὲ ὁ ἅγιος Οὐάρος ἀλύσεσι συρομένους λέγει αὐτοῖς μεγαλῇ τῇ φωνῇ· παραθέσθε με, ἅγιοι ἀθληταὶ τοῦ Χριστοῦ, καὶ θαρσεῖτε, ὅτι οὐ μὴ ἀποκριθήσομαι τῷ ἀσεβῇ τούτῳ ἄχρι λόγου ἑνὸς, οὐδ᾽ οὐ ἀνοίξω τὸ στόμα μου πρὸς αὐτὸν· ἀλλ᾽ ἰδοῦ πορεύομαι πρὸς τὸν Δεσπότην μου, εὐχαριστῶν ὑμῖν προξένοις γενομένοις τῆς αἰωνίου ζωῆς. Βασανισθεὶς δὲ ἐπὶ ὥρας πέντε ἀφῆκεν τὸ πνεῦμα· ἔμειναν δὲ οἱ βασανίζοντες … αὐτὸν ἔτι ἐμπνέειν, ἰδόντες δὲ ὅτι νεκρὸν σῶμα ᾔκιζον, λέγουσιν τῷ ἡγεμόνι· ἀπὸ πολλῆς ὥρας τέθνηκεν, ποῦ οὖν κελεύεις τεθῆναι τὸ σῶμα αὐτοῦ; λέγει αὐτοῖς· κατενεχθεὶς συρέσθω ἔξω τῆς πόλεως καὶ ῥυπτέσθω τοῖς κυσίν. Κατενέγκαντες δὲ αὐτὸν ἔσυραν ἔξω τῆς πόλεως καὶ ἔῤῥιψαν αὐτὸν ὅπου τὰ θνησιμαῖα ἐῤῥίπτοντο τῶν ἀλόγων ζωῶν.

[In persecutione Galerii Maximiani] In diebus Maximiani, qui Diocletiani gener a fuit, emissum est edictum b ab ipso in omnem Ægyptum, ad eos directum qui in metropoli c præerant, ut scilicet Christiani omnes diis sacrificarent; id si facerent, illico liberarentur, si vero edictis contradicerent, post flagella aliaque tormenta interficerentur gladio et igne. Quum edictum illud innotuisset, omnes Sancti currebant ad certamen, ad quod eos cœlum vocabat d. In cohortibus vero militum, quæ in Ægypto versabantur, vir erat nomine Varus, in exercitu honoratus et ex primoribus unus, pietate vero conspicuus ac timens Dominum ex toto corde suo. Qui surgens de nocte provolvebatur ante eos, qui in carcerem detrusi fuerant et eorum sanguine oculos et pectus suum signabat e. Verebatur enim confiteri Christum publice, ne male periret, siquidem in eos, qui in hac fide deprehendebantur, mors turpissima decreta erat; quorum alii igne comburebantur, alii projiciebantur in lebetas, alii denique diversis tormentis ac suppliciis consumebantur. Etenim gravis stupor et caligo incubuerat hominibus, et tenebris obvolvebantur animæ eorum, ita ut quid sibi salutare esset, ne cogitarent quidem.

[2] [sex eremitæ Ægypti in curcerem traduntur,] Tunc capti sunt Sancti quidam ex eremo f, qui a longo tempore impiorum hominum insidias fefellerant, cumque præsidi nuntiaretur, Christianæ fidei magistros adesse et ad fores stare manibus vinctos, gavisus magnopere impiissimus vir jussit eos carceri tradi et parari tormenta et nervum g, et postera die h produci. Traditi igitur carnificibus, projecti sunt in interiorem carcerem, illique pedes eorum in nervo fixerunt. Varus autem, cognita horum insignium Sanctorum magna penuria, custodibus pecuniam dedit, et ingressus nocte, solutis vinculis eorum i pedibusque e nervo laxatis, procidens venerabatur eos. Suppliciter etiam suadebat ut a se cibum acciperent, siquidem octo jam dies jejuni remansissent; deinde: Sancti Martyres, inquit, servi Christi, crastina die vobis vita auferetur a perfidis hominibus istis, orate Christum Salvatorem ut participem me faciat fortitudinis vestræ. Vir enim sum militiæ deditus et in exercitu insignis, Christianus quidem et sanctorum servus; sed animi sensa confiteri vereor, ne male peream. Novi enim cui morti traditi fuerint qui in hac fide sunt deprehensi, sed orate ut evanescat turbidum tempus, Christianis imminens, et ut possimus manifestum facere nos in Christum credere.

[3] [et in locum septimi, qui in eremo obierat,] Dicunt ei Sancti: Nemo metit, nisi in turbido tempore k seminaverit, nemo timori obnoxius martyrium consummat, præsertim clamante Christo et dicente: “Amen, amen dico vobis, si quis non confitetur me coram hominibus nec ego confitebor eum coram Patre meo qui in cœlis est.” Age porro, sis nobis comes itineris ad cœlum; tale enim iter quod simul perficeremus, alias vix possit tibi obtingere. Iis autem colloquentibus, ecce superveniunt milites, qui jussi erant Sanctos ad actionem judiciariam deducere, et deprehendunt Varum deosculantem pedes eorum cum fletu, dicuntque ei: Insanis, o homo, non times ne nuntietur præsidi Christianum te esse et ita gradum simul et vitam male perdas. Dicit eis Varus: Utinam Christianus inveniar et ab his non divellar in perpetuum! Quis autem deteget me, siquidem amici mei estis vos et alii similiter? Milites igitur Sanctos illos, postquam manus eorum et collum catenis ligarant, a loco trahunt. Erant autem sex numero; nam septem quidem fuerant, dum in deserto vivebant segreges, a triginta annis versati inter feras et reptilia, vere ut dictum est, super aspidem et basiliscum ambulantes et conculcantes leonem et draconem; sed unus obierat in deserto l, consummato cursu et fide servata.

[4] [S. Varus subrogatur.] Publice igitur cum sedisset præses, multitudine populi circumdatus et militum m, Sanctos adduci jussit, et ait illis: Cujus conditionis estis? Dicunt ei: Christiani. Ait illis: Unde estis et ex quibusnam parentibus nati? Dicunt ei: Patriam non habemus in terra, si autem vere civitatem nostram cognoscere vis, crede in Christum, nam patria Christianorum in cœlis ædificata est. Et dicit iterum ad eos: Unde estis, et quomodo vocamini? respondete, nam adjuro deos omnes Ægyptiorum n, vivos vos trucidabo et tradam viscera vestra canibus devoranda o. Dicunt ei: Tuas quidem minas non veremur diximus autem tibi advenas nos esse et peregrinos sicut omnes patres nostri. Tum præses: Una eademque mens, inquit, est reis istis; nudentur itaque et verberibus cædantur. Et postquam cæsi fuerant, dicit eis: Ubi est alius septimus ex vobis, qui maxime quæritur? Et confestim exsiliens de turba S. Varus, stetit in medio dicens: Iste e vita excessit, sed me constituit hæredem patientiæ suæ. Si igitur aliquid ille debet, adsum pro eo redditurus; patrum enim debita hæredes exsolvunt.

[5] [S. Varus] Commotus autem præses, ait: Quis est iste? Dicunt ei: Miles est et ex primoribus unus. Ait iterum: Cuinam cohorti p adscriptus est? Dicunt ei: Civitatis Tyanorum q. Dicit præses Sancto Varo: Istine te in illud abduxerunt, ut locum in cohorte amitteres et annonam sane copiosam, utque demum male perires? Dicit ei Varus: A multis annis vescor annona illa, et nunquam fui satiatus; eam enim comedens iterum esuriebam r, sed horum annonum inveni multo meliorem. Dicit præses: Qualem? Ait illi: Panem qui de cœlo descendit et vitam præstat hominibus; loco autem vini, quod ebrietatem et capitis gravedinem operatur, poculum habeo sanguinis Christi, quod fontem immortalitatis adaperit ex eo bibentibus; loco carnium quæ corruptionem generant, carnem habeo Agni puri et immaculati, qui tollit peccata mundi.

[6] [et socii interrogantur.] Tum præses dicit Sanctis: Nonne vos estis qui eum ad talia perduxistis? Ecce perdidistis tantum militem imperatoris. Adjuro deos maximos, vitam vestram pro ipsius amissione male perdam. Dicunt ei Sancti: Demens homo! Angelis adscripsimus eum et jam didicisti ab eo salutaria militiæ nostræ obsonia, sed exspecta paululum et videbis etiam hujus militiæ fortitudinem. Dicit eis præses: Qualem fortitudinem in viris supplicio tradendis? Respondent ei Sancti: Quid fortius illo qui te vincit, principem perditionis, et præsidia tua, tecum non diu post peritura? Dicit eis præses: Ecce corpora vestra mox destruo, nisi procidentes deos adoraveritis. Dicunt ei Sancti: Dii, qui cœlum et terram non fecerunt, pereant a facie terræ, quia omnes dii gentium dæmonia sunt, Dominus autem cœlos fecit. Dicit ei Varus: Quid his Sanctis garriendo molestiam creas, tu qui confessione non es dignus? Ecce jacent coram te extensi, fac quod vis. Dicit præses: Scopus meus est, perdere omnes qui non adorant deos Ægyptiorum. Cavete ergo vobismet ipsis et vitate parata vobis supplicia. Dicit ei Varus: Quæ a te nobis sunt parata, sicut araneæ tela, evanescunt; parata autem tibi et toti domui tuæ finem non habebunt.

[7] [S. Varus] Et iratus præses jussit eum in catasta nervo contringi. Sanctis autem dicit: Si me viceritis, ex rabie deos negabo. Dicunt ei Sancti: Experire quantum potes in uno eorum, qui hic coram te sunt, et si eum viceris, scias te et nos dejecisse s. Dicit sancto Varo præses: Per caput meum, ex his quæ tu pateris firmabuntur reliqui milites ne derelinquant proprios deos et ne adorent quem vos adoratis Christum. Dicit ei Varus: Similis fias diis tuis tu et omnes confidentes in eis, qui nec loquuntur, nec audiunt, nec vident, neque moventur. Et iratus præses jussit eum solvi nervo, extendique loris, et flagellis ex quatuor partibus cædi t. Quando autem eum verberare cœperunt, Sanctis dicit Varus: Benedicite servo vestro, sancti patres, et orate ut conforter et primus superem iram et tormenta impii istius. Sancti vero sursum levatis oculis dixerunt: Benedictus es Domine qui diademate patientiæ coronas eos qui patiuntur propter te. Tum excoriatus magam partem sanctus Varus dicit Sanctis: Ne turbemini, novit enim sancta pietas vestra me lanam potius inflictam quam flagella sentire u.

[8] [diversa tormenta] Dicit ei præses: Quænam utilitas modo ex his tibi obtigit, miser? Dicit ei Varus: Utilitas tanta quanta tibi punitio. Dicit ei præses: Seductores isti docuerunt te talia loqui. Dicit ei Varus: Nequaquam seductores sunt qui salutem operantur, sed boni cum sint et liberaliter benefici, ex proprio thesauro beneficium illud mihi contulerunt; tu vero seductor es et incantator, tu et omnes dementiæ tuæ fautores. Et indignabundus præses jussit eum iterum nervo imponi et acriter discerpi latera ejus. Sancti autem, ut viderunt latera sancti Vari per horas plurimas discerpi, præsidi dicunt: Homo impiissime, nonne lapides rupium destrueres ita discerpens? Dicit præses: Veniat Christus vester, et liberabit eum. Dicit ei Varus: Non mihi contingat a tormentis his liberari, quæ requiem mihi donabunt æternam; ipsa enim me a futuris jam liberarunt. Tum dentibus frendens impius homo, jussit eum in jecur verberari: Viscera ei auferte, inquit, ipso intuente. Dicit ei Varus: Fili diaboli et inimice omnis justitiæ, auferre quidem potes viscera mea, sed non es ita potens ut fide mea me spoliare possis.

[9] [passus expirat.] Sancti autem, videntes ventrem ejus dilaceratum, flebant; et dicit eis tyrannus: Ecce victi estis et quare lugetis et ploratis, si mortem a me illatam vere immortalitatem esse ducitis? Dicunt ei Sancti: Ex compassione lugemus deprecantes quod ferum et inhumanum est, ridemus autem et quasi festum agimus videntes per pauca tormenta sempiternam fruitionem nos acquisituros. Et iratus iterum præses illos quidem in carcerem, ut ad pœnam asservarentur, abduci jussit, Varum vero ad nova in nervo tormenta adigi. Videns autem eos Sanctus Varus catenis raptatos, dicit eis magna voce: Recordamini mei, sancti athletæ Christi, et bono animo estote; jam enim ne verbum quidem respondebo impio isti, nec os aperiam. Sed ecce ad Dominum meum, benedicens vobis qui mihi facti estis procuratores vitæ æternæ. Cum autem per horas quinque tormenta perpessus esset, emisit spiritum; ac tortores quidem, arbitrati eum adhuc spirare, pergebant torquere; sed videntes se vexare mortuum corpus, dicunt præsidi: A longo tempore mortuus est, quo ergo jubes corpus ejus deferri? Dicit ille: Deponite eum et extra urbem pertrahatur et ibi projiciatur canibus. Et depositum traxerunt extra urbem et projecerunt in locum, ubi morticina jaciebantur brutorum animalium.

ANNOTATA.

a Cfr Commentarium num. 4 et seqq.

b Edictum illud in omnes Christianos, hujus persecutionis quartum fuit [Cfr Euseb. Hist. eccl., lib. VIII, cap. VI, p. 336 et not. d, Tillemont, Mém., t. V, p. 80.] . Fragmentum unius ex his, lingua Thebaica, prout in Thebaide vulgatum fuit, penes se fuisse perhibuit Antonius Georgius [Fragm. Evangelii S. Johannis græcocoptothebaicum, p. CX, not. 1.] .

c Alexandria designatur [Cfr Georgius, de antiq. Italiæ Metropolibus, p. 7.] .

d Quid tunc egerint sancti viri discimus ab oculato teste Eusebio, Hist. eccles. lib. 8, et lib. de martyribus Palæstinæ.

e Veneratio veterum Christianorum erga sanguinem martyrum ex plurimis actis patescit [Cfr t. I Februarii, p. 388 b et opus gallicum. Les trois Rome, par l'abbé Gaume, t. IV, édit. Bruxell., p. 311.] . Vide infra Annotat. h.

f Quare Baronius eos monachos fuisse dixerit, vide in Commentario num. 8 et seqq.

g Ξύλον hic nervum designare videtur, quum paulo post eadem significatione certo redeat. De nervo plura dicta fuerunt in Auctario ad tomum V Octobris, pag. 46. Juverit et hic aliquid de eo dixisse. Nervus itaque constabat ex tabulato, duobus, quatuor aut quinque locis perforato. Per hæc autemforamina transmittebantur nervi, quibus adstringebantur ferrea aut lignea vincula pedum, manuum seu etiam colli; ita ut, si rei solis revincirentur pedibus, starent; si etiam manibus, pecudum more proni seu extensi jacerent; multoque magis, si constringeretur ipsum collum. Atque uno ex his modis custodiebantur in carcere; inferius in hac passione exhibentur similiter constricti in catasta, seu in tabulato, aliquantum elevato coram tribunale judicis.

h Die prima postquam capti sunt, jam coram judice comparent; et eodem S. Varus passus fertur. Unde fit ut unam tantum noctem in carcere transegerint, et dum in Actis num. 1 dicitur S. Varus sanguine martyrum sibi pectus unxisse, id de aliis martyribus, non vero de passionis ejus sociis intelligendum; quod ibi ex contextu plurimum confirmatur. In Menologio Sirleti itemque in Menæis (vide Commentar. num. 1 et 2) indicatur S. Varum per plures dies Martyrum illorum, qui hac die cum eo coluntur, curam gessisse, sed arbitror synaxaristen Menæorum Acta Symeonis Metaphrastæ, quæ nostris plane consonant, non bene interpretatum esse; id enim alias sæpe evenisse nobis in comperto est.

i Non video cur hæc Tillemontius admittere renuat [Mém., t. V, part. III, p. 380.] . Quidni S. Varus eorum vincula solvere potuisset vel solus vel ope custodum quibus pecuniam largiebatur?

k In hieme, tempore turbido seu in tempestate, aut afflictione. Eamdem vocem habet Symeon Metaphrastes: Εἰ μὴ χειμῶνος πρότερον τὰ σπέρματα καταβάλῃ;; cui Gentianus Hervetus apud Surium ad XIX Octobris, cap. 2 substituit: in lacrymis, Scripturæ consentire volens. Memoriter hæc scripsit anonymus; quod et in sequentibus egit, ubi Christi verba ab sociis expresse allegantur Matth. X. 32. Luc. XII. 8; hæc vero a Metaphraste omittuntur, qui tamen continuo post iisdem fere verbis loquitur ac anonymus: δεῦρο δὴ οὖν, ἀδελφὲ, σύνοδος ἡμῖν γενοῦ. Hæc ejus methodus, quædam resecare, alias sua substituere, præsertim in sermonibus hinc inde prolatis, crebras sententias admiscere ex sacris litteris depromptas, denique omnia universim ornatius exprimere.

l Cfr Commentar. num. 9.

m In græco additur καὶ ἰωτῶν, quæ vox mihi ignota est. Scribit Symeon: πλῆθος στρατιωτῶν τῶν ἐκεινοῦ λόγων καὶ νεύματος: Multitudo militum qui pendebant a verbis illius et nutu (apud Surium cap. 3). Unde ἰωτῶν forte scriptum pro θωπῶν, adulatorum.

n Metaphrastes hæc ita: τὴν ἔφορον γὰρ ὑμῖν ὄμνυμι, φησὶ, δὶκην καὶ τὴν μεγάλην τῶν θεῶν δύναμιν; vertit Hervetus apud Surium cap. 3: Præpotentem enim vobis juro, ajebat, deorum virtutem et justitiam, sed melius: Inspectricem enim vobis juro, ajebat, justitiam (græcis Dicen aut Astræam) et potentem Deorum virtutem.

o De his suppliciis cfr. Commentar. num. 7 circa finem.

p Ἀριθμός, numerus, cohors. Metaphrastes habet τάγμα, quod est idem, ut patet ex Sozomeno lib. I cap. 8: τὰ Ῥωμαίων τάγματα, ἅ νῦν ἀριθμοὺς καλοῦσιν. Emendandus ergo Surius cap. 3: E quanam sit legione.

q Ἐν Τυάνοις vel Τυάνων. Metaphrastes sic habet: τάγματος μὲν τοῦ ἐκ Τυάνων. Surius vero: Ex legione quidem Tyanensi; sed vertendum: Ex cohorte Tyanensi, vel quæ ex Tyanis est. Cohortes enim a civitate in qua conscribebantur frequenter nuncupatæ sunt, legiones non item. Tyana quidem urbs Cappadociæ est satis nota, sed verisimile est hic agi de Tyanis Ægypti, quorum mentio apud Stephanum geographum.

r Hæc omittit Metaphrastes, et quæ sequuntur breviter absolvit. Ita sæpe in his Actis aliquot verbis longas collocutiones complexus est.

s Hic mitigat Metaphrastes quod in Actis nostris rudius est: δοκίμασόν σου τέως τὴν δυναστείαν εὐρήκασιν ἐπὶ τοῦ παρόντος ἡμῶν ἀδελφοῦ, καὶ εἴγε τούτου κρείττων ὀφθῆς, τότε τάχα καὶ ἐφ᾽ ἧμῶν χρηστῶν οὐκ ἀμοιρήσεις ἐλπίδων: Experire in hoc nostro fratre quid possis, et si eo superior fueris tum fortassis etiam contra nos bona minime privaberis spe. Ἐν τῷ ἐνὶ τῶν προκειμένων in Actis nostris interpretatur Metaphrastes de S. Varo, cui interpretationi quædam favent, sed et de quocumque ex sociis intelligi possent.

t Jussit eum … ex quatuor partibus cædi: ἐκ τῶν τεσσάρων πλευρῶν, ad litteram: ex quatuor lateribus; unde Metaphrastes deducit quatuor adfuisse viros: διὰ τεσσάρων ἑλκόμενον ῥοπάλοις ἀνδρῶν συνθλᾶσθαι: per quatuor viros trahi et fustibus cædi.

u Hæc nonnihil aliter Metaphrastes, ex Herveti versione apud Surium, cap. 5: Ecce enim vestræ preces, quæ Deo persuaserunt, aspera tormenta plana effecerunt et levia, et molestiam mutarunt in recreationem, adeo ut nec plagas quidem sentiam.

* forte θωπῶν

* Cod. Τυάνοιο forte Τυάνοις

* Cod. ἀνόμων

* σβέσω

Cap. II. Martyrium Sociorum S. Vari. B. Cleopatra hujus corpus, pace ecclesiæ reddita, in Palæstinam defert. B. Cleopatræ ejusque filii felix obitus.

Κλεοπάτρα δέ τις γυνὴ ἐκ τῆς Παλεστίνης ὁρμαμένη, εὐσεβὴς καὶ φοβουμένη τὸν Κύριον, ἐσημειοῦτο τὸν ἀγιώτατον βασανιζόμενον· ἥτις καὶ ἔκλαιεν πικρῶς, καὶ κατασταραττομένη τὸ στῆθος, ἐφοβεῖτο ὁμολογῆσαι ὅτι χριστιανὴ ἦν. Λαβοῦσα οὖν νύκτωρ τοὺς παίδας αὐτῆς, καὶ τὸν υἱὸν αὐτῆς δώδεκα ἔτων ὄντα, ἔκλεψεν τὸ σῶμα τοῦ ἁγίου, καὶ ὀρύξασα ὑποκάτω τῆς κλινῆς αὐτῆς ἔκρυψεν αὐτὸν, ἀλίψασα μύρῳ καὶ περιβαλοῦσα αὐτὸν ἐσθῆτι πολυτελῇ, ἔμεινεν πάσαν θεραπείαν αὐτοῦ ποιουμένη. Τῇ δὲ ἐπαύριον ὁ δυσσεβὴς ἡγεμῶν ἐκέλευσεν παραστῆναι τοὺς ἁγίους τοὺς ὄντας ἐν τῇ φυλακῇ· σταθέντων δὲ αὐτῶν ἒμπροσθεν τοῦ ἡγεμόνος, λέγει αὐτοῖς· ἑωράκατε οἵῳ τέλει παρεδόθη Οὐάρος ὁ ὑμέτερος μαθητὴς, καὶ ὅπως αὐτοῦ περιεγενόμην αἰκίσας μεχρὶ θανάτου; ἔτι δὲ καὶ τὸ σῶμα αὐτοῦ θηρίοις ἀγρίοις παραδοθῆναι ἐπέτρεψα, πρὸς τὸ μὴδε λείψανον αὐτοῦ εὑρεθῆναι· πιστεύθητε οὖν μοι, καὶ θύσατε τοῖς θεοῖς, ἵνα μὴ καὶ ὑμεῖς κακῶς ἀπολεῖσθε. Λέγουσιν αὐτῷ οἱ ἅγιοι· Οὐάρος ὁ ἡμέτερος ἀδελφὸς ἐνίκησέν σου τὴν κακότεχνον γνώμην, περιεγένετο τῶν ἀπειλῶν σου, καὶ πέγνιον ἔδειξεν τὰς πολυτρόπους σου μηχανὰς τῶν κολαστηρίων, καὶ ἀπέλαβεν * τὸν μίσθον, παρὰ τοῦ δεσπότου Χριστοῦ κληρονομήσας τὰ ἐν οὐρανοῖς ἀγαθά· σὺ δὲ ἀνθ᾽ ὧν τοὺς δούλους τοῦ Θεοῦ μηδὲν ἐπταικότας βάσανίζεις, καὶ ἀναιρεῖς, μένουσίν σε αἰώνιοι βάσανοι.

[11] Θυμωθεὶς δὲ ὁ ἡγεμὼν ἐκέλευσεν ἕνα ἕκαστον αὐτῶν ταθῆναι ἐπὶ τοῦ ἐδάφους, καὶ νεύροις ὡμοῖς τύπτεσθαι αὐτοὺς· ἐπὶ πολλὰς δὲ ὥρας βασανισθέντες, καὶ ἀτονισάντων τῶν δημίων, τοῦ τε αἵματος αὐτῶν τὴν γὴν πεπληρωκότος, ἐκέλευσεν ἔξω τῆς πόλεως ἀπενεχθῆναι, καὶ ξίφει τὰς κεφαλὰς ἀποτμηθῆναι, καὶ τὰ σώματα αὐτῶν ῥιφθῆναι ὅπως ἀπὸ κυνῶν καὶ θηρίων καὶ πετεινῶν καταβρωθῶσιν· καὶ οὕτως ἐτελέθησαν οἱ ἅγιοι καὶ ἔνδοξοι Μάρτυρες, καὶ ἀπέλαβον τοὺς στεφάνους παρὰ τοῦ ἀγωνοθέτου Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ. Τῶν δὲ σωμάτων αὐτῶν κειμένων, καὶ μὴ βεβρωσκομένων ὑπὸ θηρίων, τίνες τῶν χριστιανῶν λαθραίως νυκτὶ λαβόντες αὐτὰ, καὶ κηδεύσαντες ἐπιμελῶς, κατέθεντο ἐκεῖ πλησίον. Κρόνου δὲ διαδραμόντος ἱκανοῦ, καὶ παυσαμένης τῆς κατὰ τῶν χριστιανῶν διώξεως, ἡ μακαρία Κλεοπάτρα ἐσκέψατο τὴν πατρίδα αὐτῆς καταλαβεῖν· ἑτοιμάσασα δὲ πάσαν τὴν ὕπαρξιν αὐτῆς, διὰ ἐπισήμου προσελθοῦσα τῷ ἄρχοντι, ἔλεγεν· ὁ ἀνήρ μου στρατιώτης ὑπῆρχεν τῶν τὰ πρῶτα φερόντων, πλεῖστα δυνηθεὶς κατὰ τῶν πολεμίων· τεθνήκε δὲ καὶ ἐνταῦθα ἀπόκειται, τελείας ταφῆς μὴ ἠξιομένος· δέομαι οὖν τοῦ μεγέθους σου, κέλευσόν μοι ἀκινδύνως αὐτον μετενέγκαι ἵνα τελείᾳ ταφῇ αὐτὸν παραδώσω; καὶ ἐπινεύσας τῇ ἱκεσίᾳ αὐτῆς ὁ ἡγεμῶν, ἐκέλευσεν παρασχεθῆναι αὐτῇ τὴν αἴτησιν, χρήματα πάμπολλα εἰληφὼς.

[12] Ἐξελθοῦσα δὲ, τὸν μὲν ἄνδρα αὐτῆς ἄφῆκεν εἰς Αἴγυπτον, τὸν δὲ ἅγιον Οὐάρον ἐκβαλοῦσα ἐκ τῆς γῆς ἱματισμῷ πολυτελῇ καὶ μύροις παλὶν περιβαλοῦσα, ἔβαλεν αὐτὸν ἐν τύλῃ μετὰ ἐρέας πολλῆς, καὶ οὕτως αὐτὸν ἐξένεγκεν ἐκ τῆς Αἵγυπτου, ἵνα μὲ νοηθῇ καὶ ἀποσπασθῇ παρ᾽ αὐτῆς· ἤρξαντο γὰρ οἱ χριστιανοὶ ἀναφαίνεσθαι καὶ τὰ λείψανα τῶν ἁγίων ἐπιζητεῖν, καὶ ἀποτίθεσθαι ἐν τοῖς μοναστηρίοις αὐτῶν, καὶ τὰ μνημόσυνα αὐτῶν ἐπιτελεῖν. Ἐγγίσασα δὲ ἡ Κλεοπάτρα τῇ κώμῃ αὐτῆς, ἀπέθετο αὐτὸν ἐν τῷ προγονικῷ αὐτῆς μνήματι, ἐν τῇ ὀδῷ διακειμένῳ. Μεθ᾽ ἡμέραν δὲ ἐξήει μετὰ τῶν ἰδίων μετὰ λύχνων καὶ θυμιαμάτων· συνέμαθον δὲ καὶ γυναῖκες καὶ ἄνδρες ἐξιέναι μετ᾽ αὐτῶν. Μεθ᾽ ἡμέρας δὲ ὀλίγας δῆλον γέγονεν τοῖς τὴν περίχωρον οἰκοῦσιν ὅτι μάρτυρ ἅγιος ἀπόκειται ἐν Σύρῃ τῇ κώμῃ· ἔστιν δὲ παρὰ τὸ Θαβώριον ὄρος· καὶ ἤρξαντο φέρειν τοὺς ἀῤῥώστους αὐτῶν καὶ τοὺς ἐνεργουμένους ὑπὸ πνευμάτων ἀκαθάρτων, καὶ πάντες ἐθεραπεύοντο· ἰδοῦσα δὲ ἡ Κλεοπάτφα ὅτι συνέχοντο οἱ ὄχλοι, (στενὸς γὰρ ὁ τόπος) ἐσκέψατο ὅσα εἶχεν πωλῆσαι καὶ ἐγεῖραι αὐτῷ ναὸν· εἶχεν δὲ υἱὸν μονογενῆ ἐτῶν ιβ᾽, ὃν ἀπέστειλεν στρατεῦσαι ἐν τῇ τοῦ βασιλέως αὔλῃ δοῦσα οὐκ ὄλιγα χρήματα, (τὰ δὲ πλείονα ἀνήλωσεν εἰς τύμβιον τοῦ Μάρτυρος), ἀπήντησεν τε τὸ χαρτίον τῆς στρατίας ἵνα ἑορτάσωσιν μετ᾽ αὐτῆς. Ἦν γὰρ πλουσία καὶ τῶν ἐπισήμων πρώτη.

[13] Λέγει δὲ καθ᾽ ἑαυτὴν ἐνθυμηθεῖσα ὅτι, ἃμα τελειώσει τοῦ ἁγίου νάου, ὀφείλω ἐνδύσαι τὴν χλαμύδα τὸν υἱόν μου καὶ ἅμα ἐμοὶ βαστάσει τὴν κλίνην τοῦ ἁγίου Οὐάρου, φορῶν τὴν ἀρχὴν τοῦ σχήματος τῆς στρατίας. Πολλὰ οὖν δαπανήσασα ἡ ἅγια ἐκείνη γυνὴ, ἤγειρεν αὐτῷ ναὸν, πάντι τῷ κόσμῳ αὐτὸν κοσμήσασα. Τότε συγκαλέσασα πάντας τοὺς ἐπισκόπους, καὶ τὰ πλήθη τῶν μοναστηρίων καὶ τῶν λοιπῶν χριστιανῶν, ἐξέβαλεν τὸν ἅγιον ἀπὸ τῆς θήκης καὶ ἤνεγκεν κλίνην καινὴν καὶ ἔστρωσεν καθαρὰς σινδόνας καὶ προσήγαγεν τὸν υἱὸν αὐτῆς τοῖς ἱερεῦσιν καὶ εὐλογησαν αὐτὸν, καὶ εἰσδραμοῦσα εἰς τὸ ταμίειον ἔθηκεν τὴν χλαμύδα καὶ τὴν ζώνην τοῦ παιδίου ἐπὶ τὴν λάρνακα τοῦ ἁγίου, καὶ λαβοῦσα περιἔζωσεν αὐτὸν· συναχθέντων δὲ τῶν ὄχλων ἐξήνεγκεν τὸ λείψανον, καὶ ἐβάστασεν σὺν αὐτῇ τὸ παιδίον αὐτῆς. Γέγονεν δὲ πρὸς αὐτοὺς πλῆθος ἄνδρων καὶ γυναικῶν, ὧν οὐκ ἦν ἄριθμος, ὡς τοὺς κατοικοῦντας τὸν τόπον φροντίζειν πόθεν ἔχοιειν ὔδωρ τοσοῦτον ἐπαρκοῦν αὐτοῖς· συνεκροτήθη δὲ ἡ ψαλμωδία ἀπὸ ἀλεκτοροφωνίας ἕως ὥρας θ᾽, καὶ γενομένης τῆς καταθέσεως ἔπηξαν τράπεζαν καὶ ἐτέλεσαν τὴν ἀναφορὰν, καὶ πάνδημον εὐχὴν πεποίηκασι ὕπερ τῆς Κλεοπάτρας καὶ τοῦ υἱοῦ αὐτῆς.

[14] Λυθείσης δὲ τῆς συνάξεως, ἔπεσεν τῇ χώνῃ τῇ ἐπικειμένῃ τῷ προσώπῳ τοῦ Μάρτυρος, καὶ ἐδέετο αὐτῷ λέγουσα· δέομαι σοῦ τοῦ στεφανοῦ καὶ τῆς ὑπομονῆς, εἴ τί ἐστὶν συμφέρον καὶ εὐάρεστον, παρακάλεσον τὸν Δεσπότην ποιῆσαι τῷ ἐμῷ υἱῷ ἀνθ᾽ ὧν ἐθεράπευσα σε τότε ἐν τῷ διαβολικῷ χειμῶνι, καὶ νῦν ἐν τῇ εἰρήνῃ· παρεκάλεσον τὸν Θεὸν δοῦναι ἐμῷ υἱῷ ὑγίειαν ἐν Χριστῷ καὶ χάριν ἐν τῇ στρατιᾷ αὐτοῦ ἐνώπιον· τοῦ βασιλέως· ναὶ δέομαί σου, μνήσθητι ὅτι οὐδὲν σοι προετίμασα, οὐκ ἄνδρα, οὐ παῖδας, οὐ χρήματα· καὶ ἐξελθοῦσα ἐκεῖθεν ὑποδοχὴν πολυτελῆ τῷ πλήθει ἐκείνῳ ἐποιεῖτο· διηκόνει δὲ καὶ ὁ υἱὸς αὐτῆς, ἵνα μηδενὸς γεύσηται ἓως ἄν ἀναστῶσιν οἱ ἀνακλινόμενοι· εἰποῦσα ὅτι ἐκ τῶν περισσευμάτων ἀναπαυσόμεθα, ἐγώτε καὶ σὺ, τέκνον· ἀναστάντων δὲ τῶν ὄχλων, ἠτόνησεν τὸ παιδίον καὶ ἀνεκλίθη· ἐλθοῦσα δὲ ἡ μητὴρ μετὰ τὸ ἀναπαῦσαι τοὺς ὑπηρέτας, ἐφίλησεν τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ παιδίου λέγουσα ὑπὲρ τῆς ὑγιείας σου, τέκνον, ταῦτα πάντα εἰργασάμην, ἵνα προπέμψῃς μὲ ἐν τῇ ζωῇ σου πρὸς τὸν ἅγιον, ἀλλ᾽ ἀνάστα καὶ μετάλαβε τροφῆς, ὅτι νήστης εἶ, καὶ πολλὰ κεκοπίακας· ὁ δὲ μόλις αὐτῇ ἐλάλησεν· ἐφλέγετο γὰρ ἐκ τοῦ πυρετοῦ.

[15] Καὶ ἐπιπεσοῦσα αὐτῷ ἡ μητὴρ, ἐνηγκαλίσατο τῷ αὐτῷ καὶ εἶπεν· ζῇ Κύριος καὶ ἡ εὐχὴ τοῦ ἁγίου, ὅτι οὔτε ἐγὼ γεύσομαί τινὸς ἕως οὗ ἴδω τὶ ἀποβαίνη τῷ μονογενῇ μου· δι᾽ ὁλῆς δὲ τῆς νυκτὸς ἐβάστασεν ἐν τῷ κόλπῳ αὐτῆς τὸ παιδίον, περὶ δὲ τὸ μεσονύκτιον παρέδωκεν ὁ παῖς τὸ πνεῦμα αὐτοῦ· καὶ ἀναστάσα ἐβάστασεν τὸ παιδάριον, καὶ ἐνδραμοῦσα εἰς τὸν ναὸν ἐῤῥιψεν αὐτὸν ἐπάνω τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ἀπελάβετο τῆς τραπέζης, καὶ ἔκραζεν λέγουσα· ὦ τῆς ἀντιμισθίας τοῦ δικαίου τούτου! ὦ βία ἀντιποιοῦσα οἵα ἀπεδόθη μοι τῇ ἀθλίᾳ! δός μοι τὸν υἱὸν μου, ὃν μετὰ μόχθου ἔθρεψα, δός μοι τὸ παιδίον μου τὸ ὀρφανὸν, καὶ ἀπερίστατον, ὦ τῆς βίας τοῦ δικαίου τοῦτου, ἀντ᾽ ἐκείνων ταῦτα μοι ἀποδεδοκότος! δός μοι τὸν ὀρφανὸν, δι᾽ ὃν ὅλα ἐκεῖνα πεποιήκα ἵνα ζήσῃ, καὶ γένηταί μοι παρηγορία· δός μοι τὸν ὀρφανὸν, ἐπεὶ γινώσκε ὅτι ἔνταυθα ῥίσσω τὴν κεφαλήν μου ἐγγύς σου· παρακάλεσον τὸν δεσπότην σου ἀποδοῦναί μοι τὸν μονογενῆ μου, πολλοὺς γὰρ ἀνέστησεν καὶ ἀπὸ χρόνου ἀποθανόντας, δός μοι τὸν ὀρφανὸν μου ἐπίλαβε κἀμὲ πρὸς αὐτὸν. Πᾶσα δὲ ἡ ἐκκλησία ἔκλαυσεν σὺν αὐτῇ, ἦν γὰρ τὸ παιδίον ὠραῖον καὶ τῷ ἴδει εὔμορφον· ἔκλαιον δὲ διὰ τὴν εὐσεβεστάτην ἐκείνην, ὅτι οὐκ ἄξια ὧν ἐποίησεν ἀπέλαβεν.

[16] Διημέρευσεν δὲ ἐκεῖ κλαίουσα· πάντες δὲ οἱ ἰερεῖς αἰδοῦντο παραμυθήσασθαι αὐτὴν· περὶ δὲ τὸ μεσονύκτιον ἡσύχασεν περιπτυξαμένη τῷ παιδίῳ· ἦν γὰρ ἀπὸ πολλοῦ κλαυθμοῦ…? καὶ ἰδοῦ ἐπιφαίνεται αὐτῇ ὁ ἄγιος Οὐάρος ἔχων τὸ παιδίον ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ· ἦσαν δὲ ἐζωσμένοι ζώνας ἀπὸ χρυσοῦ, καὶ αἱ χλαμύδες αὐτῶν ὡς ἀπὸ φωτὸς, καὶ τὰ φιβλώματα αὐτῶν ὡς ἀστέρες, διαδήματα ἔκειντο ἐπὶ τὰς κεφαλὰς αὐτῶν, ἔχοντα ἀστέρας περὶ κύκλῳ, καὶ ἰδοῦσα ἐπτωήθη φόβῳ, καὶ πεσοῦσα προσκύνησεν ἔχουσα τὸν πόδα τοῦ ἁγίου εἰς τὴν μιὰν χεῖρα καὶ τὸν πόδα τοῦ παιδίου εἰς τὴν ἄλλην χεῖρα· καὶ ἤγειρεν αὐτὴν ὁ ἅγιος Οὐάρος, καὶ εἶπεν· τί μου καταβοᾶς, ὦ γύναι, ὡς ἀδικίαν κατὰ σοῦ πεποιηκότος, καὶ ὡς ἀντ᾽ ἐκείνων πάντα τὰ ἐνάντια ἐργασαμένου· μὴ γὰρ ἐπιλέλησμαι ὧν μοι πεποίηκας ἐν τῇ Αἴγυπτῳ καὶ έν τῇ ὁδῷ· οὐ καθ᾽ ἑκάστην εὐφραινόμην τῶν θυμιαμάτων σου; καὶ ἐπέβλεπον εἰς τὰς λυχναψίας σου; οὐκ ῇσθόμην ὅτι ἀνέστειλάς με ἀπὸ τῶν ὀστέων τῶν ἕξω τῆς πόλεως ῥιφέντων, καὶ ὑπέθηκάς με ὑπὸ τὴν κοίτην σου, ἢ ὅτε ἐλάβες με ἐν τῷ σάκκῳ τῆς ἐρέας;

[17] Οὐκ ἔγνων ὅτι ἀπέθου με ἐγγὺς τῶν γονέων, οὓς συνέχομεν, οὓς ὑπὸ ἁμαρτιῶν πολλῶν ἠλευθέρωσα διὰ τὴν χάριν σου, παρακαλέσας τὸν δεσπότην Χριστὸν δοῦναι αὐτοῖς τὴν ἄφεσιν; οὐκ ἔγνων ὅτι ἐξήνεγκάς με ἀπὸ τοῦ μνήματος καὶ ἐβάστασας τὴν κλίνην μου, μετὰ τοῦ φιλοχρίστου σοῦ υίοῦ; οὐκ ἐγὼ συνυπηρέτουν ὑμῖν τοῖς πλήθεσιν, καὶ ἐν ὀνόματι Χριστοῦ εὐλόγησαν τὴν ἐτοιμασίαν σου; οὐ σὺ με παρεκάλεσας, ὅτε με κατέθου ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ, ἵνα παρακαλέσω τὸν Θεὸν ὑπὲρ τοῦ σοῦ υἱοῦ, ὅπως ποιησει μετ᾽ αὐτοῦ τὸ εὐάρεστον καὶ στρατολογήσει αὐτὸν ἐν τῷ καταλόγῳ τῶν πρωτοτόκων; διὰ τοῦτο ἐδεήθην τοῦ Κυριοῦ, καὶ ἐποίησέν μοι τοῦτο, καὶ ἔνδοξον στρατίαν δέδωκεν αὐτῷ ὠς ὁρᾶς, καὶ νῦν, εἰ βούλει, λάβε αὐτὸν, καὶ εὐθέως περιεπλάκη αὐτῷ τὸ παιδάριον λέγων· μὴ Κύριέ μου διδάσκαλε, μὴ ἀνάσχῃ αὐτῆς παραδοῦναί με τῷ κόσμῳ τῆς ἀδικίας, οὗ μόλις ἀπηλλάγην, μὴ Κύριέ μου, μὴ ἀποστήσῃς με τῆς συνδιαγωγῆς σου καὶ τῶν ἁγίων μεθ᾽ ὧν οἰκοῦμεν.

[18] Τῆ δὲ μητέρι εἶπεν· ὕπαγε ἀπ᾽ ἐμοῦ, ὦ γύναι, ἐστίν γυνὴ διαφθονομένη τῷ μονογενῇ αὐτῆς, καὶ παραλαμβάνουσα αὐτὸν ἀπὸ βασιλείας εἰς πτωχείαν, καὶ ἀπὸ φωτὸς εἰς ζοφόν; καὶ εἶπεν αὐτοῖς ἡ γυνὴ· λάβετέ με μεθ᾽ ὑμῶν ἵνα κἀγὼ συμβασιλεύω ὐμῖν. καὶ λέγει τῷ ἁγίῳ· δέομαί σου μὴ ἀποῤῥίψῃς με τοῦ μονογενοῦς μου· λέγει αὐτῇ ὁ ἅγιος Οὐάρος· καὶ ἐνταῦθα οὖσα ἐκεῖ μεθ᾽ ἡμῶν εἶ, ἀλλ᾽ ὕπαγε ἐν εἰρήνῃ καὶ τὸ σῶμα τοῦ παιδίου, ὅ ἔχεις ἐν ταῖς ἀγκάλαις σοῦ ἀπόθου παρ᾽ ἐμοῖ ἐν τῇ σορῷ καὶ ἐπιτέλει τὰ μνημόσυνα ἡμῶν ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ἐπισκεψόμεθά σε ὅτε βούλεται ὁ Δεσπότης· ἰδοῦ ἐπιστεύθης, πόρεύου ἐν εἰρήνῃ· καὶ ἐξυπνισασα ἔντρομος διηγεῖτο τῷ ὄχλῳ τὸ ὅραμα, καὶ λαβοῦσα στόλαν καθαρὰν καὶ μύρα, ἀνέδυσεν τὸν υἱὸν αὐτῆς καὶ παρέθετο τῷ ἁγίῳ ἐκεῖ· πάσαι δὲ αἱ φίλαι αὐτῆς καὶ αἱ διακονοῦσαι αὐτῇ παρεκάλεσαν αὐτὴν ἐπιθῆναι αὐτῷ τὴν ἔσθητα τῆς στρατῖας αὐτοῦ λέγουσαι· μήπως εἴδῃς αὐτὴν ἐν τῃ οἴκῳ σου καὶ ἀπὸ τῆς θλίψεως πληγῇ ἡ ψυχή σου· ἡ δὲ οὐκ ἐβούλετο, λέγουσα· ὑμεῖς οὐκ οἴδατε οἷα φορεῖ ὁ ἐμὸς ὐιὸς.

[19] Καὶ ἐξελθοῦσα παρεκάλεσεν πάντας λέγουσα· δέομαι ὑμῶν παραμείνατε ἐγγὺς μου τὴν αὔριον, ποίησω γὰρ ἑορτὴν μεγάλην διότι ἐστράτευται ὁ υἱός μου ἐν τῇ στρατίᾳ τῶν ἀγγέλων· εἶδον γὰρ καὶ ἐχάρη μου ἡ ψυχὴ, καὶ ἐδόξασα τὸν Θεὸν· καὶ ἐποίησεν δοχὴν μεγάλην καὶ διηκόνει τοῖς ἀνακειμένοις μετὰ χαρᾶς μεγάλης καὶ εὐθυμίας καὶ τῇ ἐξῆς πέμψασα τοὺς ὄχλους ἀπετάξατο ἐν τῷ μαρτυρίῳ καὶ ἦν ἐκεῖ λειτουργοῦσα ταῖς ευχαῖς διαπαντὸς καὶ δεομένη τοῦ Κυριοῦ· ἐπεφαίνοντο δὲ αὐτῇ κατὰ κυριακήν οἱ ἅγιοι ἐναλλάσσοντες αὐτῶν τὴν δόξαν λαμπροτέραν· μετὰ δὲ ἕβδομον ἔτος ἐτελεώθη ἡ μακαρία Κλεοπάτρα καὶ ἐπέθη παρ᾽ αὐτοῖς ἐν τῷ μαρτυρίῳ; μεθ᾽ ὧν δῷ καὶ ὑμῖν ὁ Κύριος μερίδα καὶ πάσιν τοῖς συναγομένοις ἐν τοῖς μνήμοσύνοις αὐτῶν, εἰς δόξαν Πατέρος καὶ Υἱοῦ καὶ ἁγίου Πνεύματος, ὧ ᾖ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμὴν.

[Cleopatra corpus S. Vari clam aufert. Martyrium] Femina quædam, Cleopatra nomine, ex Palæstina oriunda, pia et timens Dominum, sanctissimum Varum, dum tormentis subjaceret, observabat; quæ et flebat amare, sed spiritu turbata, non ausa est confiteri se esse christianam. Assumens igitur nocte pueros suos et filium annorum duodecim, abstulit Sancti corpus, et cum aromatibus unxisset ac splendide vestisset, terram fodiens sub lecto suo, ibidem abscondit. Ipsa autem perseverabat ei omne obsequium exhibens. Postera die a impius præses adduci jussit Sanctos qui in custodia detinebantur, et cum adstarent: Vidistis, inquit, cui morti traditus fuerit Varus discipulus vester et quomodo vici cruciando eum usque ad mortem? Insuper et corpus ejus feris tradi jussi, ne vel cadaver reperiri queat. Mihi igitur credite et diis sacrificate, ne et vos turpiter moriamini. Dicunt ei Sancti: Frater noster Varus devicit malitiam tuam, minis superior fuit, et pignus (fortitudinis suæ Deo) exhibens multifarias tuas tormentorum adinventiones, mercedem accepit, bona cœlestia a Christo Domino consecutus. Te vero, quia Dei servos qui nihil mali fecerunt tormentis et morte afficis, te manent æterna tormenta.

[11] [Sociorum S. Vari] Tum iratus præses jussit unumquemque supra solum extendi et crudis nervis verberari. Cumque horas plurimas tormenta subiissent, defessis carnificibus ac terra undequaque sanguine madefacta, jussit eos extra urbem deferri et capita abscindi gladio, deinde projici eorum corpora ut a canibus, a feris et a volatilibus vorarentur. Ita igitur usque ad mortem passi sunt sancti et præclari Martyres et coronas suas acceperunt ab Agonotheta Christo Deo. Cum autem corpora eorum illic permanerent nec a feris comederentur, Christiani quidam, eos clam de nocte auferentes et diligenter funerantes, deposuerunt ibi in proximo. Præterlapso itaque tempore non exiguo et quiescente persecutione b in Christianos, Beata Cleopatra deliberabat patriam suam repetere, cumque sua omnia disposuisset, per insignem aliquem virum c ad præsidem accessum consecuta, dixit: Vir meus miles fuit ex illustrioribus, et valde potens contra hostes, sed mortuus est et hic jacet, nondum perfectam sepulturam consecutus: rogo igitur celsitudinem tuam, fac ut sine periculo eum auferam et ita eum rite sepulcro tradam. Præses, accepta multa pecunia, supplicanti annuit jussitque ut petitionem suam exsequi posset.

[12] [B. Cleopatra S. Vari corpus in Palæstinam fert,] Exiens itaque Cleopatra maritum suum reliquit in Ægypto d, sanctum autem Varum e terra levatum veste pretiosa et aromatibus iterum circumdatum, secum tulit ex Ægypto, sed in culcitra positum cum lana e multa, ita ut nemo suspicaretur eum adesse, aut auferre cogitaret. Incipiebant enim Christiani apparere et lipsana Sanctorum exquirere, atque in monasteriis f deponere et eorum monumenta perficere. Quum autem ad pagum suum Cleopatra appropinquasset, deposuit eum in monumento patrum suorum, quod erat in via; et, elapso die, exiit illuc, domesticis suis stipata cum lampadibus et suffitibus. Didicerunt autem et fœminæ et viri eam iis comitibus exiisse; et post paucos dies habitantibus in vicinia manifestum fuit sanctum martyrem jacere in pago Syre g (situs est is juxta montem Thaborium); cœperuntque ægrotos suos afferre et qui ab impuris spiritibus vexabantur et omnes curati sunt. Videns vero Cleopatra premi multitudinem, nam angustus erat locus, deliberavit quidquid habebat vendere ut ei templum exstrueret. Habebat eadem filium unigenitum annorum duodecim h quem misit ad aulam imperatoris i ut militiam perdisceret, et propter hoc multam dedit pecuniam; attamen partem martyris sepulcro consecravit. Missa est illico charta militiæ ex aula; et festum erat celebrandum, siquidem dives erat et ex illustrioribus regionis.

[13] [eique templum exstruit.] Dicebat autem sibi ipsi interius: Cum absolutum erit templum, debeo simul vestire filium meum chlamyde, et ipse tum primum habitu militari insignis, mecum feret loculum sancti Vari. Exstruxit igitur templum sancta fœmina multis impendiis, et omni ornatu donavit illud; convocatisque omnibus episcopis et incolis monasteriorum k ceterisque Christianis extulit Sanctum ex arcula, posuit feretrum novum et stravit sindonas mundas filiumque ad sacerdotes adduxit, qui eidem benedixerunt. Tunc currens ad conclave deposuit chlamydem et zonam pueri supra Sancti loculum, iisque dein eumdem præcinxit. Quando autem congregata fuit multitudo, protulit sacrum corpus quod cum puero suo voluit deferre et tanta accessit turba virorum et mulierum ut loci incolæ sollicite cogitarent ubi sufficiens aquæ quantitas suppeteret. Insonuit vero continua psalmodia a gallicinio matutino usque ad horam nonam; et facta depositione, mensam struxerunt et sacram oblationem perfecerunt, publica etiam pro Cleopatra et filio ejus precatione instituta.

[14] [B. Cleopatræ filius] Finita synaxi, inclinavit se super operculum quod faciem tegebat martyris et orabat eum dicens: Rogo per coronam tuam et patientiam, si quid est utile aut decorum, pete a Domino ut id præstet filio meo pro servitio quod tibi tunc exhibui (in Ægypto) in illa tempestate a diabolo adducta; et nunc etiam hoc tempore pacis pete a Deo ut filio meo det sanitatem in Christo, et in militia sua gratiam coram imperatore. Rogo te sane ut reminiscaris me nihil magis quam te veneratam esse, non virum, non pueros, non divitias. Exiens inde convivium splendidum dedit multitudini isti, et ipsa inserviebat cum filio suo, nolens ut quidquam gustaret antequam discumbentes recessissent; dicebat enim: Ego et tu fili, ex mensæ reliquiis reficiemur l. Cum autem turbæ recessissent, ægrotavit puer et decubuit, ac mater eum adiens, dum servi jam quiescebant, oculos osculata est pueri, dicens: Pro sanitate tua, fili, hæc omnia feci, ut tu mihi superstes præmittas me ad Sanctum nostrum, sed surge et cibum sume, siquidem jejunus es et multum laborasti. Ille autem vix ei respondit, quia ardebat febri.

[15] [moritur.] Tum projiciens se mater super eum, et ulnis amplexa dixit: Vivit Dominus et oratio sancti martyris, quia nec ego aliquid gustabo donec videam quid unigenæ meo adveniat; et ita per omne tempus tenuit filium in sinu suo donec nocte media tradidit spiritum. Surgens igitur abstulit puerum et currens ad templum m projecit eum super altare, mensaque apprehensa, clamabat dicens: O qualem renumerationem justi hujus, o violentiam quæ pro omnibus quæ ego misera dedi, contraria præstat et adversa! Da mihi filium meum, quem cum labore nutrivi, da puerum orphanum et derelictum. O justi hujus violentiam, qui pro omni servitio meo istud mihi legat. Da mihi puerum orphanum propter quem hæc omnia feci ut viveret et esset consolatio mea. Da mihi eum, nam scito me hic prope te caput mihi rupturum. Roga Dominum tuum ut mihi reddat unigenam, siquidem multos suscitavit etiam ab anno jam mortuos; redde mihi orphanum meum vel me etiam assume ad eum. Interim omnis ecclesia cum ipsa flebat, nam puer venustus erat et pulcher visu: flebant autem propter piissimam fœminam, quoniam eorum quæ fecerat dignum præmium non recipiebat.

[16] [S. Varus] Porro diem ita transegit ibidem plorando et omnes presbyteri timebant eam solari; versus mediam vero noctem requievit super puerum reclinata, ex multo fletu videlicet defessa, et ecce apparet ei Sanctus Varus, puerum manu ducens, utrique zonis aureis præcincti et chlamydes eorum quasi ex lumine, fibulæque ut stellæ et diademata in capite eorum stellas habebant in circuitu. Hæc videns Cleopatra perterrita est et procidens venerabatur eos, manu altera pedem Sancti tenens, altera vero pedem pueri. Sed excitavit eam sanctus Varus: Quid me clamoribus impetis, inquit, o fœmina quasi injustitia te affecissem et pro benefactis reddidissem prorsus opposita. Non enim me fugerunt quæ in Ægypto mihi fecisti et in itinere. Nonne quotidie lætabar de oblationibus tuis et inspiciebam luminaria tua accensa, sentiebamque te sustulisse me ex ossibus quæ projiciuntur extra urbem et collocasse sub lecto tuo, deinde vero posuisse in sacco illo cum lana?

[17] [cum filio] Numquid non novi juxta parentes tuos positum me fuisse, qui nobiscum sunt, quos a peccatis multis liberavi propter te, rogans Christum Dominum ut eis remissionem impertiret? Nonne novi te monumento me extulisse et portasse meum feretrum cum pio filio tuo? Nonne vobiscum inserviebam multitudini et in nomine Christi vestræ promptitudini benedicebant? Nonne rogasti, quando in altari me deponebas, ut Deum deprecarer super filio tuo, quo fieret de eo juxta beneplacitum et militiæ adscriberet eum in Catalogo primogenitorum? Ideo oravi Dominum et mihi præstitit illud, militiaque præclara, ut vides, eum donavit; nunc autem si vis resume illum. Sed puer statim ei se implicans: Non, Domine, inquit, magister mi, non sustineo eam iterum me tradere mundo iniquitatis ex quo vix excessi, non Domine mi, ne tollas me de conversatione tua et Sanctorum quibuscum vivimus.

[18] [matri apparet.] Tum matri dixit: Recede a me mulier; numquid invidet mulier unigenæ suo et ex aula regia ad paupertatem eum assumet, ex lumine ad tenebras? Dixit eis mulier: Me vobiscum assumite ut et ego regnem sicut vos. Sancto autem dicit: Obsecro te ne me removeas ab unico filio meo. Dicit ei Varus: Ibi remanens etiam nobiscum es, sed recede in pace et corpus pueri quod habes in ulnis depone juxta me in loculo, nostrique memoriam perage in terra et nos visitabimus te, quando volet Dominus. Ecce tu credidisti, vade in pace n. Cum esset expergefacta tremens narravit multitudini visionem et assumpta veste nitida cum aromatibus, induit ea filium suum, ibique juxta Sanctum eumdem recondidit. Omnes autem amicæ ejus et ancillæ rogabant eam ut ei imponeret vestem militiæ, dicentes: Ne eam videas in domo tua et præ mœrore anima tua vulneretur. Illa autem nolebat dicens: Vos non novistis qualia ferat filius meus.

[19] [Mors B. Cleopatræ.] Tum exiens rogabat omnes, dicens: Rogo vos ut adsitis omnes crastina die; nam celebrabo festum magnum quia adscriptus est filius meus militiæ Angelorum. Vidi enim et lætata est anima mea et laudavi Dominum. Paravit igitur convivium magnum et ministravit discumbentibus cum lætitia magna et alacritate, et die sequenti dimissis turbis sequestravit se in martyrio et erat ibi ministerio orationum vacans continuo et invocans Dominum. Apparebant ei Sancti die dominica splendidam suam gloriam variantes. Elapsis autem annis septem, obiit beata Cleopatra et sepulta est juxta eos in martyrio; quibuscum et vobis partem det Dominus sicut et omnibus qui congregati sunt ad memoriam eorum celebrandam; ad gloriam Patris et Filii et Spiritus Sancti, cui gloria in sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Si S. Varus passus est die quo colitur, XIX Octobris, ejus socii nonnisi die XX eamdem palmam consecuti fuerunt.

b Persecutio quievit exeunte anno 312, aut initio sequentis [Pagius ad an. 313, n. 15 et 16; Tillemont, Hist. des Emp., t. IV, p. 142 et 146.] .

c Metaphrastes hic: διὰ τινος τῶν ἐν ῥήτορσι γεγραμμένων τῷ ἐπὶ τοῦ τόπου ἤ ἡγεμονεύοντι προσφοιτᾷ: Per quemdam ex iis, qui adscripti erant in numerum oratorum, accedit ad loci præsidem.

d Hæc eodem modo a Metaphraste narrantur cap. 9 et 10.

e Metaphrastes: ἐν τύλῃ ἐρέας: sed Hervetus legerit ἐλαίας; nam vertit apud Surium cap. 10: In arca oleagina, quod nunc ex Actis Metaphrastæ Mss., quæ præ manibus sunt, et ex anonymo nostro, procul dubio rejiciendum est. In sequentibus apud Surium agnoscitur stylus et amplificatio Metaphrastæ, sed ab Herveto (cap. 10) quædam non bene reddita, alia omissa sunt. Sic itaque vertendum e græco Metaphrastæ: Cum igitur Martyris corpus abscondisset, (nam primum quidem timebat gentilium insaniam, deinde autem et multo magis piorum fervorem, omnibus, ut par erat, opus illud auferendi lipsana eorum, qui passi erant pro Christo, maximo studio præstantibus) his igitur suavissime circa hæc laborantibus, ipsa venit in Palæstinam.

f Infra num. 13 scribit de incolis monasteriorum. Verum hæc vox non intelligenda est ac si ageretur de monasteriis, ut aliquot tantum annis post persecutiones exstiterunt. Talia in Palæstina tum non erant [S. Hieronym. in Vita S. Hilarionis, Oper., t. I, edit. 1565. p. 244.] , sed forte asceteria quædam in quibus pauci ascetæ simul vivebant [Cfr Opera S. Basilii, t. III. p. LIII, et seq., n. 2; Examen Historicum, etc., p 47 et 57; Acta SS., t. III Maji. p. 324 b.] : itaque de his debent intelligi quæ in Actis utroque loco leguntur.

g In pago Syre, sed Metaphrastes: Ἔδρα δὲ κατωνόμαστο, et ita etiam in codice suo Hervetum legisse patet ex interpretatione apud Surium cap. 10: In quodam vico … cui nomen erat Edra; σύρη vel σύρα et ἔδρα fuerint unum pro altero scriptam, ex litterarum similitudine, præsertim prout in codicibus Mss. efferuntur. Ista nomina nec apud Dapperum, nec apud diligentissimum Van de Cotte [Cartes topographiques de la Palestine. Bruxelles 1847.] reperimus.

h Repetit hic scriptor filium Cleopatræ fuisse annorum duodecim, quod jam de eo dixerat, dum sæviente persecutione in Ægypto, matri auferenti Corpus S. Vari adfuit (num. 10). Hic itaque vel ab amanuensi ιβ᾽ loco ιζ᾽ intrusum, vel ab anonymo inadvertenter repetitum id videtur. Etenim a morte S. Vari ad reditum in Palæstinam tempus non modicum effluxit; nam in Palæstina militiæ adscriptus est, quod apud Romanos nonnisi anno ætatis decimo septimo fiebat. Cfr. Commentar. num. 7 circa finem, et Acta num. 13 et 14. Metaphrastes neutro loco ejus ætatem indicavit, sed priori scribit solum eum tum primam egisse ætatem, nempe dum S. Varus passus est: Πρώτην ἄγοντα τὴν ἡλικίαν.

i Quæ hic habentur de itinere filii ad aulam imperatoris, a Metaphraste mutata sunt cap. 10: Pecuniam mittit ad eos qui rerum potiebantur, petens ut honore suum dignarentur filium; statim autem sunt missæ ad eam litteræ imperatoriæ, dignitatem filio tribuentes.

k Cfr. Annotat. f. Metaphrastes similiter episcopos et presbyteros memorat, dein: ὅσοι τῶν μοναχῶνἐπὶ τῶν κατ᾽ ἀρετὴν βίῳ διέλαμπον.

l Metaphrastes hic suum lectorem præmunire voluit: Sed id quod nunc dicendum est, turbabit quidem aures et animos eorum, qui sunt pusilli et abjecti animi; eorum autem qui, quo ad ejus fieri potest, Dei modum norunt et magnæ illius sapientiæ providentiam admirabilem, magis movebit linguam ad benedicendum, et factum admittendum, propter eam, quæ ex eo evenit, utilitatem. Apud Surium cap. 11.

m Hæc a Metaphraste nonnihil adornata sunt: Cum ergo acerbum hunc vidisset eventum, inquit, primum quidem caligans, humi decidit, eamque cum animo vox defecit, cum repentinus fuisset dolor linguæ instar vinculi. Sed cum parum ad se rediisset, et nonnihil resipuisset, humeris tollens mortuum corpus filii, templum quod Martyri ædificaverat ingreditur et ad sacram aram id ferens ibi deponit. Sic apud Surium cap. 12, paucis suppletis quæ alio charactere impressa sunt. Quæ habet initio cap. 13: Sic dicebat et procidens rursus lugebat etc. similiter ab Actis nostris absunt, sed ibi ingenio indulserit Metaphrastes; hæc enim profecto leviora sunt, quam ut idcirco ei alia Acta præternostra ad manum fuisse dicamus. Quum vero lector percipiet quæ hoc loco in Passione traduntur de oratione S. Cleopatræ, indubie menti occurrent quæ de pietate, qua plebs in quibusdam regionibus Sanctos prosequitur, vulgo perhibentur. Verum in his minus verba quam ipse animi affectus consideranda sunt. Cæterum non dubitavit S. Augustinus laudare matrem, quæ amiserat in gremio ægrotantem filium, catechumenum, infantem lactentem, et quam populo suo exemplo proponit his verbis [Serm. 324, al. 33 de div.] : Impleta affectu fiduciæ tulit illum mortuum, et cucurrit ad memoriam B. Martyris Stephani et cœpit ab illo exigere filium et dicere: Sancte Martyr, vides nullum mihi remansisse solatium. Non enim possum dicere filium præcessisse, quem nosti periisse: tu enim vides quare plangam. Redde filium meum, ut habeam eum ante conspectum coronatoris tui. Hæc et talia cum precaretur, lacrymis quodammodo non petentibus, sed (ut dixi) exigentibus, revixit filius ejus. Operæ pretium est de his legisse Bossuetium in Monito suo ad Protestantes de incusatione idololatriæ.

n Tillemontius hic similitudinem invenire se credit inter Cleopatræ filium et Cleobin ac Bitonem, de quibus in Herodoti libro I legitur et apud Ciceronem in Tusculanis. Eam procul dubio longe quæsitam reperiet, quicumque alterum ex his scriptoribus cum Actis voluerit conferre, et quidem si hac qualicumque analogia (nam vix ulla hic est) contentus quis sit, poterunt ei innumeræ narrationes ex ethnica historia in ecclesiasticam transiisse videri. Ceterum si Ciceronem aut Herodotum scriptor noster familiariter novisset, non est dubitandum quin felicius, quod posterorum memoriæ tradere volebat, enarrasset.

* Cod. ἀπέβαλεν pluries.

DE SANCTO EUSTERIO EPISCOPO SALERNITANO.

VERSUS MED. SÆCULI V.

COMMENTARIUS.
Pauca ad nos de S. Eusterio pervenerunt. Ejus festum variis celebratum diebus. Quo tempore floruerit. Chronologia ecclesiæ Salernitanæ.

Eusterius, Episcopus Salernitanus Confessor in Italia (S.)

B. B.

[Notitia civilis et ecclesiastica principatus Salernitani.] Juvat exordium ducere a notitia, quam more suo compendiose texit Cantelius noster principatus Salernitani [Metropolitanarum Urbium historia civilis et ecclesiastica, auctore Petro Josepho Cantelio S. J. Paris. 1685. Unicum prodiit volumen.] ; Salernum, inquit, quod principatus citerioris nunc caput est, in ora Tyrrheni maris, olim a Sem Noëmi filio conditum fabulantur: ab amne Silare illi nomen inditum. Romanorum alias colonia fuit. A Longobardis regibus, hæc urbs servire jussa est ducibus Beneventanis, donec anno MCCCLI suos etiam cœpit habere principes. Cæso, uti antea diximus, per tumultum Sicardo, Beneventano duce, Adelgisus ejus ditionem occupat: Landulfus Capuæ Guastaldio Siconulfum Sicardi filium, Capuæ principem constituit. Inter utrumque atrox inde bellum exarsit, quod vario marte gestum est; res tandem a Ludovico imperatore anno DCCCLI ita composita est, ut Aldegisus Beneventi, Siconulfus et Capuæ et Salerni, quod armis receperat, imperaret. Hæc prima, ut perhibent, Salernitani principatus initia: nec omnes tamen postea principes ejusdem familiæ aut fuerunt aut gentis; sed alii vel pro imperatorum libidine, vel pro suis in publicam rem aut dejecti aut asciti in principes. Anno MLXXV Gisulfus a Roberto Viscardo, jam tum Apuliæ duce, principatu spoliatus est: illi Rogerius filius, Rogerio Wilhelmus successit, huic Rogerius Siciliæ comes, qui paulo post utriusque Siciliæ rex appellatus est. Denique Salernitana civitas principatus titulo data est viris principibus, ut Jordano Columnæ, ducibus Sanseverinis et aliis, donec principis a rege defectione, regiæ, ut loquuntur, Cameræ iterum adjuncta est. Hactenus Cantelius [Metropolitanarum Urbium historia civilis et ecclesiastica. auctore Petro Josepho Cantelio S. J., part. III. Dissertation. III. cap. VII, p. 406. Paris. 1685.] . Nostra ætate, caput quoque est principatus Citerioris (Ulterioris est Avellinum) incolas numerans ad 11,000 [Balbi. Abrégé de Géographie, t. I, p. 401 et 408. Edit. Bruxell. 1840.] . A primis nascentis ecclesiæ temporibus, subjungit Cantelius [Ibid., loc. cit.] , Christianam fidem Salerni receptam, vulgo creditum est, ibique institutum, qui civium pietatem foveret, episcopum; vere an secus, alii viderint. Episcoporum sane, si qui fuerunt, nomina aut perierunt aut ita nullo ordine produntur ab auctoribus, ut quo quisque tempore sederit, dignoscere nullo modo liceat. Ast de his infra redibit sermo. Sufficiat hic notasse Gaudentium, Salernitanum episcopum subscripsisse concilio Romano, sub Symmacho Papa, anno 499. Jam ad S. Eusterium veniamus.

[2] [Sancti Eusterii memoria in Mart. Romano et Baronio;] Illius meminit ad hunc diem Martyrologium Romanum: Apud Salernum sancti Eusterii episcopi. Quem in locum notat Baronius: Tabulas ecclesiæ Salernitanæ ac vetera monumenta ejusdem Romam allata vidimus, nec non ejusdem ecclesiæ Breviarium. Reconditum est ejus corpus in ecclesia cathedrali in crypta inferiori, sub altaris confessione, ubi et posita sunt aliorum sanctorum Episcoporum ejusdem civitatis veneranda corpora; ut Bonosii episcopi, cujus dies natalis illic agitur XIII Maji; Gramatii episcopi, de quo XI Octobris; Valentiani episcopi, quem celebrant III Novembris; itemque Veri et Eusterii episcoporum, de quibus inferius agitur. Asservantur ibidem aliorum sanctorum Confessorum corpora, ut Elpidii, Cionii, et Elpigii, quorum celebritas agitur XXIV Maji; itemque Cyrini et Quinsegii, quorum agitur dies anniversaria V Decembris. Hæc ex antiquis ejus ecclesiæ monumentis exscripsimus. Ita Baronius in Notationibus ad Martyrol. Rom. [Lit. g. ad diem XIX Octobris.] .

[3] [et apud Ferrarium] Ejusdem Sancti fit mentio apud Ferrarium in Catalogo Sanctorum Italiæ, ad XIX Octobris his verbis: Eusterius episcopus Salernitanus IV post S. Verum Salernitanæ præfuit ecclesiæ: quam ea sanctitate administravit, ut cum diem suum XIV Novembris obiisset, Sanctorum numero adscribi meruerit. Corpus in Crypta majoris ecclesiæ cum corporibus aliorum SS. Episcoporum asservatur. In cujus natali (XIX Octob.), qui dudum hac die celebrari consuevit, hæc oratio recitatur: Deus, cui B. Eusterius pontifex ita sanctitatis gratia decoratus complacuit, ut tuorum consortium in cœlis promereretur Sanctorum; da ecclesiæ tuæ, quæsumus, ejus interventu perpetuam consequi lætitiam, cujus depositionis diem gratulando celebrat solemnem. Ex Brev. antiq. Salernitano. Dein hanc apponit Ferrarius Annotationem: Acta ejus perierunt, ut neque patria, neque tempus quo vixit, sciri potuerit. In Hagiologio Italico [Bassani, edit. 1773, t. II, p. 246.] ad verbum fere repetitur encomium Ferrarii, dempta Oratione et Annotatione. Nihil Usuardus habet de sancto Eusterio, et quod notatu dignius, nihil quoque de eo occurrit in innumeris Auctariis, undequaque a Sollerio nostro corrasis, in suæ Usuardini Martyrologii editione.

[4] [Pauca de S. Eusterio habet Ughellus. sicut et Propria Salernitana.] Nec plura quæ ad res gestas sancti nostri Præsulis spectant reperies apud Ughellum. Agens de ecclesia Salernitana [Ital. Sacra, t. VII, col. 252. Edit. Venetiis 1721.] , paucis hisce verbis complectitur quæ de sancto Eusterio dicenda habuit. Eusterius hujus civitatis episcopus memoratur in tabulis ecclesiæ Salernitanæ, et in romano martyrologio XIV Kalend. Novemb. quo die solemni ritu ejus festum celebratur. Iu Proprio Salernitano, quod Neapoli primum prodiit anno 1594 sub titulo: Officia propria festorum Salernitanæ ecclesiæ ab Ill. et Reverendissimo viro DD. Marco Bolognino, archiepiscopo Salernitano et regio consiliario, apostolica auctoritate, in quem sequitur modum, reformata; in hoc, inquam, Proprio nihil amplius de Vita S. Eusterii habetur. Sequenti modo indicatur officium: In festo S. Eusterii episcopi Salernitani, quod celebratur die XIV Octobris. Omnia de communi Confess. Pontif. præter orationem, quam hic adscribimus. Devotum tibi populum, benignissime Deus, clementer exaudi, ut qui pio affectu, venerandam beati Eusterii confessoris tui atque pontificis recolit solemnitatem, ejus meritis apud te, peccatorum obtineat remissionem, Per Dominum nostrum. Hæc oratio valde, diversa est ab altera illa quam ex Ferrario paulo ante dedimus.

[5] [Non concordant in assignando ejus die festo;] Notatu quoque dignum est hic, sicut et in calendario quod Proprio præmittitur, festum S. Eusterii assignari ad diem XIV Octobris, ubi tamen Ughellus asserit XIV Kalend. Novemb., seu XIX Octobris, festum illud solemni ritu celebrari. Quæ diversitas indigitata jam a prædecessoribus nostris fuit. Legitur enim ad diem XIV Octobris [Acta SS., t. VI Oct., p. 396.] inter Prætermissos: S. Eusterius Salernitanus episcopus, ab ecclesia Salernitana, uti ex propriis hujus festivitatum officiis disco, hodie colitur. De Sancto isto agendum nobis pro instituto nostro est ad diem, quo in Martyrologio Romano hodierno celebratur, XIX Octobris.

[6] [quod ab initio videtur celebratum XIX Octobris.] Videtur tamen reipsa festum illud etiam Salerni jam olim XIX Octobris celebratum; siquidem Gaspar Musca in Catalogo [De Salernitanæ Ecclesiæ Episcopis et Archiepiscopis Catalogus, auctore Gaspare Musca, ejusdem civitatis presbytero, ad Ill. et Ampl. virum DD. Marium Bologninum, Salernitanum antistitem. Neapoli 1594.] suo scribat: Sanctus Eusterius, Salernitanus episcopus: de quo idem Breviarium (quod paulo superius notaverat quadringentos ab hinc annos amplius, editum) et Martyrologium Romanum: cujus natalis dies colitur Salerni die XIX Octobris. Deinde addit: In ipso quidem Breviario de eo orationem habemus ad hunc modum [Ibid., p. 13.] . (Eadem est, quam supra ex Ferrario descripsimus).

[7] [Anno 1594 Proprium Salernitanum reformatur.] Ast anno 1594 idem ille Marius Bologninus typis mandari curavit Proprium ecclesiæ Salernitanæ, quod satis diversum a præcedentibus fuisse vix dubitandi est locus vel ex ipso titulo: Officia propria … apostolica auctoritate, in quem sequitur modum, reformata. Clarius id etiam constat ex Brevi Sixti V, quod in capite hujus Proprii exhibitur, atque inter alia hæc habet: Sane ex dilectorum filiorum capituli ecclesiæ Salernitanæ insinuatione accepimus, quod officium divinum per eos celebrari solitum, quod a ducentis annis et ultra compilatum, ac forsan et a sede Apostolica confirmatum et approbatum fuit, in multis, si cum romano officio conferatur, inconcinnum sit, rubricas quoque confusas, ac multa nimis prolixa, nonnulla etiam ex parte diminuta habeat, ac denique adeo intricatum existat, ut contingat sæpius in choro ipsius ecclesiæ altercationes et differentias inter dilectos filios illius canonicos super recitatione ac celebratione primo dicti officii, illiusque occasione exoriri. Nos igitur qui personarum ecclesiasticarum commoditatem et quietem, ac divini cultus in recitatione et celebratione officiorum divinorum reformationem totis ex optamus affectibus … prædicto capitulo, ut ex nunc deinceps perpetuis futuris temporibus divinum officium more ac usu Romano quoad omnia recitare et celebrare libere et licite valeat, de venerabilis fratris nostri archiepiscopi Salernitani consensu, auctoritate apostolica, tenore præsentium indulgemus. Et nihilominus eidem archiepiscopo singulas Sanctorum et Sanctarum in dicta ecclesia celebrari solitas et alias loci festivitates circa modum illas celebrandi ac alias aliaque, desuper prout sibi convenire et melius esse videbitur, reformandi, mutandi, corrigendi, cæteraque necessaria seu quælibet oportuna faciendi et exsequendi licentiam et facultatem ac omnimodam auctoritatem eisdem auctoritate et tenore concedimus… Datum Romæ apud sanctum Petrum, anno Dominicæ Incarnationis millesimo quingentesimo octuagesimo sexto.

[8] [Ordinatio Marii Bolognini archiepiscopi reformato Proprio Salernitano præfixa.] Hoc igitur nixus indulto, Marius Bologninus reformando Proprio manum admovit, quod tandem anno 1594 typis mandatum ab omnibus per suam diœcesim observari voluit, ut habetur ex ordinatione quæ eidem Proprio præmissa legitur: Quoniam, inquit, illud, quo utebantur officio, et mancum erat in multis, et quæ continebat, pluribus ac prolixe narrabat, confusisque ac perturbatis indicibus, iis quas vulgo Rubricas appellant, ut contingeret in choro, sæpe sæpius, altercationes super recitatione dicti officii inter ipsos canonicos exoriri; supplicarunt iidem Salernitani canonici romano pontifici Sixto Quinto S. memoriæ, ut hisce rebus aliquo pacto, pro ea, qua fungebatur auctoritate, prospiceret. Annuit ille perhumaniter postulantibus, eosque Brevi, quod supra posuimus, Salernitano archiepiscopo, quæcumque in Salernitanæ ecclesiæ officio viderentur, immutandi, reformandi et corrigendi provinciam dedit, edixit universo collegio, ut emendatum omnes susciperent, eoque in posterum uterentur. Igitur dilatum adhuc negotium, ut considerate res fieret, nunc tandem reverendorum fratrum nostrorum dignitatum et canonicorum aliquot, aliorumque gravissimorum theologorum, tam sæcularium quam regularium, ad eam rem electorum opera usi, confecimus, et opus in hoc volumen redactum typis (Deo bene juvante) mandamus. Itaque auctoritate illa, quæ in dicto Brevi a Sanctissimo nobis tribuitur, Salernitanum capitulum et canonicos in Christo monemus, eique et eorum singulis mandamus, ut hoc officium intra dies quindecim ab impressione et publicatione suscipiant, eoque inviolabiliter utantur, cum eorum Sanctorum festi dies et solemnia, aliaque inciderent, quæ in eo ejusque Rubricis specifice continentur: in reliquis autem omnibus volumus ut festorum, Rubricarum, aliarumque rerum omnium observatio ad præscriptum Romani breviarii, Pii Quinti pontificis jussu editi, dirigatur… Datum Salerni … die XIX mensis Aprilis MDLXXXXIIII.

[9] [Hac occasione festum S. Eusterii ad XIV Octobris videtur translatum; postea rursus in diem XIX rejectum] Hac itaque occasione et mutatam putamus sancti Eusterii orationem seu collectam, atque ejus festivitatem a XIX Octobris translatam ad XIV ejusdem mensis. Secus non conciperetur tanta in Gaspare Musca hallucinatio. Aliud est de Ughello, qui diu postea floruit, cum opus ejus Italia sacra secundis typis in lucem primum prodierit sæculo decimo octavo ineunte; quo tempore jam rursus festum sancti Eusterii celebrabatur XIX Octobris, ut liquet ex altero proprio Salernitano, quod excussum habemus anno 1696, cura Cajetani Antonii Marottæ, et sub auspiciis Blasii de Vicariis, sede tunc vacante, Vicarii generalis capitularis. Exstat in bibliotheca nostra et tertium ejusdem proprii exemplar, majoris formæ, impressum anno 1798; hic etiam festum S. Eusterii indicatur ad diem XIX Octobris. Nec putem postea diem hunc mutatum fuisse. Cæterum in duobus proxime laudatis propriis officium ordinatur sicut in proprio Marii Bolognini.

[10] [De Episcopis Salernitanæ ecclesiæ.] Uterque scriptor, Musca et Ughellus, quartum in ordine temporis sancto Eusterio assignant locum inter præsules Salernitanos. 1 S. Bonosius, de quo in opere nostro ad XIV Maji; 2 S. Grammatius, cujus sylloge habetur ibidem XI Octobris; 3 S. Verus, de quo probabiliter agetur X Kalendas Novembris; 4 S. Eusterius. Hic, si laudatis duobus auctoribus adhæreamus, floruit sæculo quinto; cum, juxta illos Eusterio successerit S. Valentinus seu Valentinianus; huic S. Gaudentius, qui postremus, ut habet Ughellus [Ital. Sac., t. VII. col. 352] , Salernitanæ præfuit ecclesiæ anno 500 (vel 499) Symmacho pontifice, sub quo romanæ synodo interfuit et subscripsit. Et paulo ante dixerat [Ibid., col. 345.] : Recte, meo judicio, senserunt, qui sacra Christi vel ab ipsis Apostolis vel ab eorum discipulis suscepisse Salernum, et proprios priscis illis temporibus habuisse pastores arbitrati sunt, quorum memoria non exstat. Salernitana ecclesia nobilissima et vetusta est; ab anno Domini quingentesimo, ex quo tempore in hodiernum diem, spatio scilicet annorum mille et quinquaginta novem supra octuaginta præsules numerantur, quorum triginta tres fuere episcopi et LVI archiepiscopi. Ex episcopis sex inter Sanctos adscripti, nempe Donatus, Gramatius, Gaudiosus, Verus, Eustasius et Valentinianus, quorum corpora in majori basilica requiescunt. Metropolitana dignitate ornata fuit anno Salutis 984 a Benedicto VII Papa.

[11] [Reliquiæ S. Eusterii aliorumque in metropoli.] Et alibi [Ibid., col. 349.] enumerans reliquias quæ in variis metropoleos Salernitanæ altaribus reperiuntur: in altari, inquit, quod constructum est ad honorem confessorum, ex parte meridiei requiescunt corpora confessorum B. Bonosii, episcopi Salernitani; B. Gramatii, episcopi Salernitani; B. Veri, episcopi Salernitani; B. Eusterii, episcopi Salernitani; B. Gaudiosi, episcopi Salernitani; B. Valentini episcopi Salernitani, qui utique sex illi sunt episcopi, quos supra dixerat inter sanctos adscriptos. Ut quid ergo sibi non constat Ughellus in scribendis eorum nominibus, quorum aliqua, puta Donatus Eustasius, prorsus diversa sunt ab iis quæ in altera enumeratione leguntur? Præterea cum utraque hic adscripta Ughelli enumeratione non concordat catalogus, quem ipse [Ibid., col. 352 et seqq.] texit Præsulum Salernitanorum: in hoc enim sex, imo septem, illi episcopi inter sanctos adscripti sunt: SS. Bonosius, Gramatius, Verus, Eusterius, Valentinus, Gaudentius et Gaudiosus. Hæc nominum scribendorum diversitas indicat quidem discordiam in veteribus monumentis occurrentem, sed simul etiam quamdam arguit Ughelli negligentiam, qui, nulla apposita monitione, nomina illa promiscue adhibet.

[12] [Antiqua Ecclesiæ Salernitanæ chronologia valde obscura.] De tempore quo floruit sanctus Eusterius, vix est quod confidenter asseras. Antiqua enim ecclesiæ Salernitanæ chronologia dentissimis involuta tenebris est. Observat Ughellus ex Antonio Caraciolo (in sacris ecclesiæ Neapolitanæ monumentis) Muscam (quem tamem quoad Bonosium saltem, Gramatium, Verum, et Eusterium sequitur ipse Ughellus) non videri rationem omnimodam temporis habuisse in ordinanda episcoporum suorum serie. Majores nostri quoties in Actis Sanctorum agendum de beatis dictæ civitatis Episcopis fuit, constanter circa chronologiam hæserunt dubii. Sic Henschenius in vita Bonosii ad diem XIV Maji [Acta SS., t. III Maji, p. 374.] maluit a determinando sæculo quo Sanctus ille floruerat, abstinere; simul tamen indicat rationem præcipuam a Caraciolo adhibitam, qua scilicet hic Bonosium ad sæculum IX rejiceret, sibi non undequaque probari. Sic etiam Cornelius Byeus in vita sancti Gramatii, XI Octobris [Ibid., t. V Octob., p. 671 et seqq.] , multa disputat, quibus in sententiam Caracioli inclinari se satis prodit. Attamen cum ejus argumenta talia nobis haud videantur, quibus rem definitam et confectam dixeris; nec alia nos lucidiora invenerimus; vestigia partim prememus Henschenii, qui satius duxit nihil quoad tempus determinare. Nihilominus tamquam satis probabile assumimus S. Eusterium sæculo quinto floruisse.

[13] [Ex Synodo Romanan I, sub Symmacho Papa,] Quinimo stando hinc catalogis Muscæ et Ughelli, atque illinc spectando concilium Romanum, sub Symmacho Papa celebratum, S. Eusterius sæculo V floruisse dicendus certo esset. Extra enim omne dubium esse admittitur Gaudentium huic concilio subscripsise. Hinc etiam Cantelius habet: Nullius (episcoporum Salernitanorum) certa exstant vestigia ante Gaudentium, qui anno D in romana synodo, sub Symmacho, subscripsisse legitur [Metropolitanarum urbium Historia civilis et eccles., p. 407.] . Scissa nempe ab Romanæ sedis communione Constantinopolitana fuerat ecclesia, eo quod Acacii, qui in hæresi et schismate decesserat, e sacris tabulis nomen eradere illius urbis nollent aut non auderent episcopi. Quos ut ad officium concordiamque revocarent, nihil omisere Pontifices Romani: Gelasius imprimis qui anno 492 Felici Papæ subrogatus est. Hic sequenti anno per Faustum magistrum Officiorum a Theodorico (qui Ostrogothorum rex, devicto Odoacre, Italiam obtinuit anno 493) missum Constantinopoli frustra Euphemium et Anastasium aggressus est. Idem et Anastasius Papa, qui anno 496 Gelasio successit, et, qui Anastasium excepit anno 498, Symmachus obtinere conati sunt. Sed adeo Anastasio imperatori pax et concordia persuaderi non potuit, ut is in hortatricem ipsam Romanam ecclesiam dissidii sui pestem refunderet. Festus quidam Romanus senator Constantinopolim missus a Theodorico, clam Anastasio imperatori pollicitus, effecturum se, ut Henotico Zenonis Romanus pontifex Anastasius subscriberet, Romam ut rediit, defuncto jam Anastasio, cum legitimis suffragiis Symmachus esset electus, corruptis pecunia factiosis quibusdam, alterum ei pontificem opposuit Laurentium anno 498 ex quo cædes in urbe grassationesque factæ [Pe tavius, Rationarium temporum, part. I, lib. VII, cap. III.] . Cum ad perniciosum schisma componendum, inquit Severinus Binius, regis sæcularis et ariani (Theodorici scilicet, qui Arii hæresim sequebatur) judicium contra leges et canones ecclesiasticos importuna necessitas ecclesiæ interpellasset, et jam rex arianus, suo judicio schismate ecclesiæ et tumultu populi sedatis, Symmacho, utpote qui plurium suffragiis electus esset sedem Apostolicam adjudicasset, jamque legitimæ synodo cogendæ locus concessus esset; mox Symmachus Papa ad Italiæ episcopos litteras dedit, quibus iidem ad synodum quam primum convenire jubebantur, ut omnium etiam episcoporum cognitione et judicio approbaretur legitimus Romanæ ecclesiæ episcopus, quem rex arianus sua sententia legitime electum confirmaverat. Id habent acta concilii… Anastasius in Vita Symmachi hisce verbis: Papa Symmachus synodum congregavit. Errat itaque Theodorus lector in collectaneis suis, ubi hanc synodum a Theodoro rege congregatam scribit [Apud Labbe, Concilior. t. IV, col. 1317. Edit. Paris. 1671.] . Porro subscripserunt, ut communiter dicitur, episcopi LXXII, vel etiam LXXIII, ut ferunt Acta, ipsa scilicet numerata Symmachi subscriptione [Ibid., col. 1312 et 1314.] ; presbyteri LXVII; diaconi V [Ibid., col. 315 et seqq.] .

[14] [probabilius infertur S. Eusterium floruisse medio sec. V.] Celebrata vero est, juxta Labbeum, Binium aliosque [Art de vérifier les dates, p. 181.] Kalendis Martiis anno 499; unde corrigendus vel saltem interpretandus Cantelius, qui, ut supra vidimus annum ponit D. Huic synodo subscripsit Gaudentius Salernitanus. Atque hæc nota chronologica certa. Si itaque pariter certo Salernitanorum episcoporum catalogi ab Ughello et Musca contexti essent, jam non foret dubium, S. Eusterium sæculo V floruisse: cum hunc inter et Gaudentium, in Ughelliano catalogo, unus tantum medius ponatur S. Valentinus; tali nempe ordine: I. S. Bonosus, II. S. Grammatius, III. S. Verus, IV. S. Eusterius, V. S. Valentinus, VI. S. Gaudentius; concordat Musca nisi quod duos numeret intermedios, hoc scilicet modo: S. Eusterius, S. Gaudiosus, S. Valentinianus, S. Gaudentius. Verum, ex jam dictis n. 12. catalogi illi non satis firmiter stant; unde et nutat tempus seu epocha, qua Salernæ præfuit S. Eusterius. Probabile tamen est versus medium sæculum V id contigisse.

[15] [Conclusio.] Atque hæc sunt, pauca sane, quæ de actis sancti Eusterii scribere licuit. Deficiunt nempe monumenta. Forsitan, cum de aliis Salernitanæ ecclesiæ Præsulibus sermo in posterum erit instituendus, amplius aliquid ex probatis fontibus dicendum occurret.

DE SANCTO GRATO EPISCOPO ET CONFESSORE OLERONE IN GALLIA.

SÆCULO VI INEUNTE.

COMMENTARIUS HISTORICUS.
Urbis et sedis Oleronensis antiquitas, S. Grati Legenda et Officium, Reliquiarum inventio, descriptio, translationes.

Gratus, Episcopus Oloronensis Confessor in Gallia (S.)

B. B.

[Olero, quondam sedes Episcopalis, nunc suppressa.] Iluro, seu Illuro, nunc Olero sive Oloro, ad Gavum amnem, urbs olim erat episcopalis sub metropoli Ausciensi, in Bearnensi principatu. Sedes Oleronensis suppressa remansit post novam diœceseon gallicarum circumscriptionem, factam ineunte sæculo decimonono, vi concordati Pium VII inter et Napoleonem Buonapartam. Atque adeo ecclesia sanctæ Mariæ, olim cathedralis Oleronensis, hodie parœcia est, ut vocant, secundæ classis (cure de 2e classe) diœceseos Bajonensis, sub metropoli Ausciensi. Notatu dignum est, ecclesiam Sanctæ Crucis in eadem urbe Oleronensi parœciam esse primæ classis [Confer Almanach du clergé de France. An. 1844.] .

[2] [Urbis Oleronensis antiquitas,] Urbs Illuronensis, teste Expillio [Dictionnaire Géographique, des Gaules et de la France, ad verbum: Oléron.] , antiquissima est, quamvis a veteribus geographis græcis et latinis fuerit omissa. Primus omnium, inquit Hadrian. Valesius [Notitia Galliarum, ad verbum: Iluro.] , aut saltem unus e primis Iluronem memorat Æthicus in itinere a Cæsar-Augusta Beneharnum, et inter Aspalucum, oppidum citra Pyrenæum in Aquitania situm, vulgo Aspe dictum, ac Beneharnum sive Lascurim (vulgo Lescar) ponit, Notum est porro Valesium sub nomine Æthici non solum intelligere hujus Cosmographiam (in qua nihil de Ilurone) sed et Itinerarium Antonini. Cellarius [Geographia Antiqua. lib. II, cap. II, sect. I, n. XXXI.] similia Valesio tradit de Beneharno: In eo tractu, inquit, Beneharnum fuit; sed dubium an ad veterem geographiam, in qua versamur, vere pertineat, quia nullum ejus vel leve monumentum, ante auctorem itinerarii, quod Antonini vel Æthici vocatur, superest. Sirmundus [Concilia Antiqua Galliæ, ad initium tomi I.] noster primus edidit, conciliisque Gallicanis præfixit Notitiam provinciarum et civitatum Galliæ, quam ipse refert ad tempora Honorii Augusti, quamque Valesius omnium forte veterrimam, certe emendatissimam notitiam Galliæ vocat. In hac, ubi de civitatibus provinciæ Novempopulanæ, undecimo loco ponitur: civitas Elloronensium.

[3] [varia nomina,] Quod ad ipsum nomen attinet, varie a variis, ut plerumque in hujusmodi obtinet, illud scribitur. In priscis Notitiis legitur Elloronensium vel Elleronensium civitas; in quibusdam: civitas Lurunensium Elarona, et civitas Loronensium Helaronna; in aliis civitas Elloronensium, id est Elinia, vel Elurona, Elorona, Elarona. In conciliis Galliæ antiquioribus jam Oloro, jam Olero nuncupatur. Concilio Agathensi, anno 506, subscribit: Gratus episcopus de civitate Olorone; Parisiensi IV, an. 573; Licerius episcopus ecclesiæ Eloronensis; Matisconensi II, an. 585: idem Licerius, alias Lucerius episcopus ecclesiæ Eloronensium. Recentiores truncato nomine civitatem Olorensem vel Olerensem habent. Sincerum, inquit Valesius [Notitia Galliarum. Loc. cit.] , et incorruptum nomen urbis Iluro vel Illuro, ex quo postea factum est Eloro seu Elloro, non numquam et Oloro. Ex Eloro factum est Elorona et Elarona ut ex Narbo, Narbona, ex Barcino, Barcinona. Nostri vulgo Oleron nuncupant, urbem commercio Hispanorum divitem. Quod tamen decursu temporis magnopere imminutum est. Est et in Hispania Tarraconensi Illuro, a Mella memoratus his verbis: Inde ad Tarraconem parva sunt opida, Blanda, Illuro, Betullo. Hallucinantur etiam qui Apollinarem Sidonium de lepusculis Olarionensibus loquentem ep. VI lib. VIII interpretantur de lepusculis in agro Olorensi natis Olario enim hic est Uliarus insula in sinu Aquitanico contra Santones, vulgo île d'Oleron, de qua apud Plinium, quæ lepusculis, hoc est cuniculis, abundat [Nova Gallia Christiana, t. I, col. 1261 et 1262.] .

[4] [Historia,] Oloronem urbem a Saracenis, ex Hispania irruentibus, vastatam anno 732 tradit P. de Marca in Historia Benearnica. Post hanc cladem, alteram subiit, cum a Normannis solo æquata est; instaurata seu potius reædificata fuit circa annum 1080, a Centullo IV, Benearni vice-comite, et quidem in adversa ripa Gavi, ubi erat erecta cathedralis ecclesia, sub invocatione S. Mariæ, juxta quam cum plurimæ jam assurgerent ædes, exin et Burgus S. Mariæ audiebat. Centullus exstructis mœnibus palatium vice-comitum ædificavit, utramque ripam, ponte super Gavo imposito, junxit, portam urbis versus Hispaniam alta munivit turri, condiditque ecclesiam parochialem Sanctæ Crucis. Incolas multis auxit privilegiis immunitatibusque; præterea jus concessit pascuorum, et lignationis per vicinas sylvas. Nova clade affecta urbs illa fuit sæculo XVI ab irruentibus Calvinianis hæreticis, sub episcopatu Gerardi Rufi, quo præsertim auctore et hortatore plures a catholica defecerunt fide, favente tunc maxime novatoribus Navarræ regina [Ibid., loc. cit.] .

[5] [præsens status.] Nunc urbs, eodem quo a Centullo condita est in loco satis amœno visitur, inter duos amniculos Ossavum (Osseau) et Aspam (Aspe). Ita scilicet Gallia Christiana [Ibid.] ; quæ tamen non undequaque accurata sunt, ut constabit ex his quæ subjicimus hic juxta majores tabulas geographicas [Carte générale de la France.] , auctore Cassini, initio hujus sæculi, expensis guberni gallicani excussas; quas dono accepit musæum nostrum Bollandianum, ex munificentia Clarissimi marescalchi Soult, Dalmatiæ ducis, pro tempore regii ministri in rebus bellicis ordinandis. In his tabulis n. 108, notatur Olero, sita ad confluentem duorum amnium, a meridie in Septemtrionem quidem, sed cum magna tamen in occiduum inflexione, currentium. Alter vocatur Gavus Ossavi (Gave d'Osseau) estque magis ad orientem, quam Gavus Aspæ (Gave d'Aspe), quod est nomen alterius, qui magis ad occiduum situs. Hic postquam ad Oleronem urbem confluxit cum Ossavo, cursum suum prosequitur, vocaturque Gavus seu Gaberus Illuronensis seu Oleronensis (Gave d'Oleron) donec, prope oppidum Peyrehorade, concurrat cum Gavo Benearnensi seu Palensi (Gave Béarnais sive Gave de Pau) ita dictus ab urbibus, quas alluit; atque ad orientem tum Ossavi tum Aspæ cursum orditur atque prosequitur. Ex tribus itaque fluviis seu amnibus Gavus nuncupatis, duo in unum confluunt ad ipsam urbem Oleronem, dein Gavus Oleronensis jungitur Gavo Palensi, postque hunc confluxum, prolabitur, postremum hoc sibi retinens nomen (le Gave de Pau), atque paulo post in Aturum (Adour) incurrit. Ipse vero Aturus, haud longo hinc absoluto cursu, prope Bajonam Oceano immergitur. Sita ergo est urbs Oleronensis ad confluentem Ossavi et Aspæ. Quinimo in duas quasi partes a præterlabente fluvio scinditur: in quarum altera reperitur antiqua cathedralis sanctæ Mariæ; in altera, quæ urbis præcipua est pars, assurgit ecclesia sanctæ Crucis, quæ modo primaria est. Hæc hodie proprie Olero vocatur; illa, Urbs S. Mariæ audit.

[6] [Sedis Oleronensis antiquitas] Quoad sedis Oleronensis initia atque primævam antiquitatem, obscura sunt omnia. Id unum scimus ineunte sæculo sexto illam jam exstitisse, ut liquet ex subscriptionibus concilii Agathensis, de quo ita habet Gallia Christiana [T. I, col. 1263.] : anno Christi quinto supra quingentesimum Alaricus Gothorum rex, quamvis hæreticus, indulsit ut episcopi catholici convenirent Agatham ut synodum celebrarent, in qua multa decreta sunt ad meliorem ecclesiæ constitutionem, ecclesiasticamque disciplinam resarciendam; cujus concilii pars magna fuerunt episcopi provinciæ Novempopulaniæ; undecim enim ad illud convenerunt; octo per se, et tres per præsbyteros a se missos. Ex his autem qui interfuerunt, fuit Gratus episcopus de civitate Olorone: sic enim legitur in subscriptionibus [Confer Sirmondum. Concilia Ant. Gall., t. I, p. 160 – 174.] .

[7] [Concilio Agathensi subscribit S. Gratus,] Hic porro Gratus agmen ducit in catalogis episcoporum Oleronensium, alius ante ipsum, si quis fuerit, haud innotuit; unde communiter primus illius civitatis præsul habetur. Id quam maxime singulare animadvertitur in catalogo illorum episcoporum (Gallia Christ. loco cit.), quod nullus omnino sit, qui Sancti vel Beati titulo insigniatur; raro sane et fors unico exemplo in antiquiorum per gallias sedium antistitibus. Est nihilominus extra dubium Gratum Sanctis annumerari, cum ejus cultus exstent certa in ecclesia Oleronensi vestigia, ut ex dicendis elucebit.

[8] [de quo pauca ad nos pervenerunt.] Post hæc mirabitur nemo pauca admodum de sancto Grato ad nos pervenisse. Ejus mentio a Martyrologis prætermittitur. Vix apud scriptores ecclesiasticos etiam notissimos aliud reperias quam nudum ejus nomen, occasione concilii Agathensis; solus fere Longuevallius noster beatum dicit [Histoire de l'Église Gallicane. t. III, p. 90, Paris. in-12, an. 1825.] . Imo et nos, agentes, ad diem XVII Octobris [Vide supra, hoc tomo.] de SS. Grato et Ansuto, apud Ruthenos cultis, hanc proposuimus conjecturam, duplici nixam argumento, sanctum nempe Gratum Ruthenensem eumdem esse ac Oleronensem. Atque exinde fortassis factum est, ut nec hic inscriptus fuerit catalogo sanctorum, de quibus agendum nobis remanet usque ad finem Decembris; quem catalogum edidimus et quaqua versum misimus anno 1838. Quapropter R. D. Darré, director majoris seminarii Ausciensis litteras ad nos dedit benevolentia plenas quibus hagiographos commonefaceret de omisso nomine sancti Grati, simulque submisit documenta, quæ actis ejus illustrandis inservirent.

[9] Atque hic ante omnia veniunt lectiones ex breviario Ausciensi, in quibus, quidquid de sancto Grato traditum est, continetur. Illas apponimus prout leguntur sub hac inscriptione: Die XIX Octobris sancti Grati episcopi. Semiduplex.

[Ejus Legenda ex Breviario Auscitano,] Lect. II. Gratus ineunte sæculo sexto, Oleronensem regebat ecclesiam: subscripsit enim celebri concilio Agathensi, quod anno Christi quingentesimo sexto (supra num. 6 ponitur quinto) ex episcopis provinciæ Arelatensis, Narbonensis, Auscitanæ seu Elusanæ, Burdigalensis, Bituricensis et Turonensis congregatum est, præside sancto Cæsario Arelatensi. Quid præterea egerit Gratus, et quo tempore diem supremum obierit, incertum. Sed illum eximii pastoris partes omnes implevisse et sanctissime decessisse constat: antiquissimo quippe ritu colitur hac die ejus memoria in ecclesia Oleronensi, quæ jam pridem ejus patrocinio gloriatur. Caput ejus cum maxilla superiori in capsa argentea eadem ecclesia hactenus servavit.

[10] Lect. III. Reliquum corporis, quod ob hæreticorum furores Jaccam in Hispania translatum fuerat, inde in ecclesiam Oleronensem, motibus compositis, relatum fuisse colligitur ex Actis inventionis corporis sacri anno millesimo septingentesimo decimo a Josepho Oleronensi episcopo ecclesiam cathedralem visitante, circumstantibus multis tum canonicis aliisve de clero, tum magistratibus et civibus, reperti intra murum supra eum locum in quo sacrosancta Eucharistia asservatur. Etenim huic sacro corpori Hispanicis sericis involuto deest caput, sola maxilla inferiore superstite, quæ collata juridice maxillæ superiori capitis beati Grati, cum ipso aptissime cohæret. Desunt vero ossa quædam, quorum partem ecclesia jaccensis se ex canonicis Oleronensibus accepisse fatetur in gratiam servati sancti depositi. Ex eo tempore ecclesia Jaccensis missam in honorem sancti Grati, quotannis hac ipsa die solemniter celebrat in capella sancto Pontifici sacra; ejusdem reliquias capsa argentea clausas in solemnibus supplicationibus circumfert. Variis autem et insignibus miraculis ad hæc usque tempora probavit Deus quam acceptum habeat cultum sancto Præsuli impensum. Confer infra num. 12.

[11] Lectiones illæ descriptæ sunt ex Breviario Ausciensi, typis edito anno 1753. Facile perspicitur eas magna cura concinnatas fuisse, utpote quæ nihil contineant quod ad severiorem crisim revocari non possit. Quo vero tempore conscriptæ fuerint satis elucet ex iis quæ de Inventione corporis traduntur, cum hæc contigerit anno 1710, die Januarii 13a et sequenti, sub RR. DD. Josepho de Revol, qui sedi Oleronensi præfectus fuit anno 1705.

[12] [officium proprium,] Anno sequenti dictam Inventionem sub auspiciis laudati præsulis, prodiit: Officium proprium sancti Grati episcopi Oleronensis, totius diœcesis patroni, quod celebratur die 19 Octobris, impressum Pali apud Hieronymum Dupoux typographum episcopi Oleronensis 1711. Officio præmittitur mandatum RR. de Revol, quo injungitur, ut novum hoc officium substituatur loco alterius quod hucusque dicebatur. Lectiones eædem sunt ac Auscienses, hoc solo discrimine, quod aliter dividantur (loco duarum tres habentur), et in fine tertiæ addantur sequentia: In acceptorum ejus intercessione memoriam mittuntur quotannis Olorum hac die magistratus, qui nomine plurium oppidorum intersint, ex veteri voto, solemni ejus officio cum facibus ardentibus. Sed et experitur quotidie Christiana plebs, quantam vim habeat apud Deum sanctus Pontifex ad sanandos morbos quoslibet et sedandas tempestates aerisque intemperiem depellendam.

[13] [Hymni,] Hymni ad Vesperas, sicut et ad Matutinum et Laudes proprii sunt. Primus et tertius auctorem habent Sanctolium Victorinum (præclarum in fastis poëticis nomen); secundus ab Antonio Mureto concinnatus fuit. Digni sunt omnes tres suis auctoribus: quapropter eos hic transcribendos judicavimus.

Ad I Vesperas. Hymnus auctore Sanctolio.

Quæ dies redit tibi, Grate,
Hæc redit nobis quoque veneranda;
Tu bonus nostros (tua nos propago)
      Accipe cantus.
Quantus es cujus veniens ad ædem
Dexterum sentit sibi quisque numen,
Et domum semper redit impetrato
      Munere lætus.
Te nurus castæ, viduæque matres,
Virgines, sponsæ, juvenes senesque,
Omnis et sexus reperit patronum
      Omnis et ætas.
Quin rudis fandi puer ore blæso
Te sinu matris resonare gaudet,
Et tuas laudes hilaris juventus
      Carmine tentat.
Dux viæ quem nos sequimur valentes,
Ire des tuto pede quo præisti;
Sic erit semper bene fida proles
      Juncta parenti.
Nec tuæ prolis tibi cura cedat;
Ut gubernasti pater et gubernes;
De tuis largas bibat ut bibisti
      Fontibus undas.
Christe, qui nobis, Patre sic jubente,
Pontifex factus, tibi laus, suaque
Una sit Patri, sit et una sancto
      Semper Amori. Amen.

[14] Ad Matutinum. Hymnus auctore Mureto.

      Pastor beate qui tuæ
Concreditum curæ gregem
Sævis luporum faucibus
Patere numquam passus es;
      Tu læta dux ad pascua,
Fontes recludens limpidos
Oves videbas florido
Semper nitentes vellere.
      Quod si quæ forsan rabido
Languere morbo cœperat,
Salubria, ut mitis pater,
Illi admovebas pharmaca.
      Cujus laboris nunc tui
Digna assecutus prœmia,
Favore (nam potes) tuo
Qui te precantur adjuva.
      Æterne cunctorum Pater
Æterne Fili, par Patri,
Et par utrique Spiritus
Tibi Deus sit gloria. Amen.

[15] Ad laudes. Hymnus auctore Sanctolio.

      Aurea qui nunc olympo
In stola stas pontifex;
Nube Verum qui remota
Jam vides securius,
Hæc dies, quam concupisti,
Grate, dat Christo frui.
      Tu rudes doce magister
Nos, tibi qui subdimur;
Finge pectus et liquescat
Igne, quo nunc ureris;
Prome dulce lac alumnis
De cibo, quo pasceris.
      Nocte multa tu sepultis
Fer facem dux prævius;
Quæ reducunt nos olympo
Fac tenere semitas;
Quod notas iter sequamur,
Ad Deum nos ibimus.
      Sit suprema laus Parenti
Qui creavit omnia;
Filioque qui redemit
Morte nos volens sua,
Flaminique cujus almo
Recreamur habitu. Amen.

[16] Ad Processionem (post Tertiam) dicuntur tres hymni supra positi; si non sufficiant, canuntur Litaniæ sancti Grati; quas hic describimus, cum ex illis sicut et ex præfatis Hymnis, innotescat, quos ob fines sanctus Præsul maxime invocatur.

Kyrie eleison etc.
Sancta Trinitas unus Deus, miserere nobis.
Sancte Grate, pontifex sanctissime, o. p. n.
Sancte Grate, gratiarum donis abundans,
Sancte Grate, vas electionis,
Sancte Grate, Christi minister dignissime,
Sancte Grate, ministeriorum dispensator fidelissime,
Sancte Grate, lumen ecclesiæ,
Sancte Grate, sal terræ,
Sancte Grate, imitator Apostolorum,
Sancte Grate, præsulum decus et ornamentum,
Sancte Grate, gloria sacerdotum,
Sancte Grate, peccatorum reconciliator,
Sancte Grate, iræ divinæ placator,
Sancte Grate, miraculorum patrator,
Sancte Grate, tempestatum sedator,
Sancte Grate, sublevamen pauperum,
Sancte Grate, afflictorum solatium,
Sancte Grate, languentium remedium,
Sancte Grate, pater amantissime,
Sancte Grate, doctor noster egregie,
Sancte Grate, pastor bone,
Sancte Grate, custos vigilantissime,
Sancte Grate, pax nostra,
Sancte Grate, dux noster,
Sancte Grate, protector noster potentissime,
Sancte Grate, refugium nostrum,
Sancte Grate, fiducia nostra,
Sancte Grate, divitiæ nostræ,
Sancte Grate, gaudium nostrum,
Sancte Grate, corona nostra,
Sancte Grate, nostræ splendor patriæ,
Sancte Grate, bonorum nostrorum conservator,
Sancte Grate, portus tutissime,
Sancte Grate, firmamentum gentis,
Sancte Grate, hujus stabilimentum populi,
Sancte Grate, quies et tranquilitas nostra,
Sancte Grate, columna firmissima,
Sancte Grate, legislator noster,
Sancte Grate, gubernator noster,
Sancte Grate, præses noster,
Sancte Grate, propugnaculum nostrum,
Sancte Grate, amor noster.
Agnus Dei etc.

[17] Subsequitur Oratio: Deus qui B. Gratum confessorem tuum atque pontificem populo tuo præesse, et quibus præerat verbo et exemplo prodesse voluisti; concede plebi tuæ ejus petenti suffragia, ut quæ pie ejus intercessione proposcerit, impetrare et ad vitam pervenire mereatur æternam; per Christum etc. Oratio, quæ in Breviario Ausciensi ponitur, haud parum ab hac differt, estque hujusmodi. Omnipotens, sempiterne Deus, qui ad immortales triumphos, B. Gratum pontificem extulisti, da nobis dignam pro ejus veneranda solemnitate lætitiam, et præsta, ut qui ejus patrocinio gloriamur, sanctis moribus ad ejus mereamur pervenire consortium. Per etc.

[18] [Hujus officii causa, acris disceptatio Episcopum inter et ejus Capitulum.] Novum hoc officium accerrimæ fuit disceptationis episcopum Oleronensem inter et ejus capitulum; quæ, cœpta anno 1711, finem demum habuit anno vigesimo primo ejusdem sæculi. Documenta varia ad hanc quœstionem spectantia, asservantur in bibliotheca majoris seminarii Ausciensis. Præcipua sunt. 1. Censura illustrissimi et reverendissimi Episcopi Oleronensis in quasdam antiphonas veteris cujusdam officii sancti Grati [Censure de Mgr l'Illustrissime et Révérendissime Évêque d'Oléron, contre certaines Antiennes d'un viel office de S. Grat, patron du diocèse.] . Exemplar hujus censuræ, typis excussæ, Ausciense subscriptionem habet autographam Josephi (de Revol) episcopi Oleronensis; contrasignata item autographice: Saubidet, dataque est ex seminario Palensi 15 Septembris 1712. Scilicet laudatus Præsul nixus axiomate: Modus orandi est modus credendi, et exemplis S. Pii V, Clementis VIII et Urbani item VIII sex proscribit antiphonas veteris officii, quod in his falsa fiat scripturæ sacræ applicatio, allusiones reperiantur ineptœ ad S. Grati nomen; aliquæ ex illis nihil habeant, quod magis episcopo, quam alii cuivis sancto proprium sit; quod antiphonæ ad vesperas desumptæ sint ex psalmis ad laudes; et præcipue quod in singulis sex illa viro sancto tribuantur, quæ Deo aut Christo Domino tantum conveniant. Quapropter sub pœna suspensionis ipso facto incurrendæ, prohibetur ne quis deinceps dictas antiphonas vel unam ex illis præsumat adhibere, sive publice sive privatim. Protestatur tamen se nullatenus velle inculpare mentem illius qui primus illarum antiphonarum auctor fuit; nec etiam se hac sua censura intendere vel minimum detrahere cultui sancti Grati, quem profitetur se venerari non secus ac qui maxime.

[19] 2. Ab hac sententia, quasi per abusum lata, appellavit syndicus capituli Oleronensis [Mémoire imprimé pour le Syndic du chapitre d'Oléron appellant comme d'abus, etc.] : negabat enim episcopo competere jus reformandi dictum officium. Simul etiam protestatur contra mandatum quo illud typis edi jubebatur. Deinde simile scriptum ad commissarios, a rege Christianissimo ad hanc elucidandam quæstionem designatos, datum est; et paulo post rursus apparuit tertium ejusdem argumenti. 3. His omnibus opposuit episcopus commentarium satis prolixum, quod et typis mandari curavit.

[20] [Fertur sententia in favorem Episcopi.] Consequenter ad hæc rex Christianissimus 27 Februarii anna 1714 commisit archiepiscopum Ausciensem, episcopum Adurensem (vernacule Aire), decanum Parlamenti Palensis (de Pau) simul cum duobus canonicis, Ausciensi altero, altero adurensi, qui statuerent super dicta appellatione. Hi itaque rem diremerunt, contra capitulum ferentes sententiam; pronuntiantes episcopum Oleronensem nullatenus limites suæ potestatis prætergressum, nec proinde locum appellationi fuisse. Hæc omnia hausimus ex Analysi documentorum, quam adornare atque nobis submittere dignatus est laudatus R. D. Darré; cui etiam, fere quidquid ad acta sancti Grati pertinet, nos debere cum gratiarum actione profitemur.

[21] Vidimus supra n. 10 sacrum santi Grati corpus, [Reliquiæ] propter turbines ab hæreticis excitatos, Jaccam, Aragoniæ urbem, fuisse delatum; deinde, motibus compositis, Oleronensi cathedrali restitutum, relicta tamen parte aliqua sacri depositi Jaccæ; quod quidem factum non opinamur ante annum 1620, quum a Ludovico XIII, devictis Calvinistis, templa catholicis et bona ecclesiastica clericis et sacerdotibus restituta sunt [Nova Gallica Christiana, t. I, col. 1279.] . Tandem idem sacrum corpus, quod sub altari reconditum fuerat, repertum seu recognitum anno 1710 a RR. DD. Josepho de Revol, Oleronensi episcopo. Hæc omnia elucent ex sequentibus authenticis instrumentis.

[22] [transferuntur Jaccam, et hinc rursus Oleronem.] Et primo quidem de translatione in urbem Jaccam et hinc Oleronem, constat ex processu, Jaccæ instituto, de mandato illustrissimi episcopi Jaccensis. Patres præcipuas instrumenti adscribemus ex apographo, nobis a R. D. Darre transmisso. Prævie duo notamus, quo dicenda inclarescant; alterum, Jaccam, civitatem esse episcopalem in Arragonia, quam inter et Oleronem olim et usque ad exiens sæculum XVII frequens agebatur mercatura [La Martinière, Dictionnaire Géographique. Voce Oléron.] . Alterum, posteriori medio sæc. XVI hæresim Olerone debacchatam esse. Scilicet Gerardus Ruffus seu Russellus (le Roux, al. Roussel) in Germaniam profectus, aliquamdiu apud Lutherum moratus est. Inde in Galliam reversus, ad Margaritam Valesiam, Francisci sororem, atque Henrici de Albreto regis Navarræ conjugem, se recepit, a qua benigne exceptus, inter domesticos familiaresque assumitur, illiusque patrocinio Cleyracensi abbatia, demum episcopatu Oleronensi potitus est, ab anno 1542 ad an. 1599 [Nova Gallia Christ., t. I, col. 1277.] . Qui cum catholicum se simularet, et cæteroquin doctrina morumque gravitate valeret, (in tantum ut hac specie deceptus Carolus Sammarthanus) in funebri encomio Margaritæ, eum virum undecumque doctissimum dixerit), hoc præcone, inquit Spondanus [Annal. Baronii Continuat. ad an. 1549, n. 7 et seqq.] (cujus tum parentes seducti fuerunt) in Bearnea atque in aula regis Navarræ ingens religionis facta corruptio est. Tali sub pastore quid detrimenti ecclesia Oleronensis passa sit, facile est concludere. Duravit hæc pestis usque ad annum 1599, quum Arnaldus Maytius, ex patre intrepide catholico (qui Ruffum in civitate Malleone, armatus securi, suggestu semivivum dejecerat) natus et ab Henrico IV episcopus Oleronensis designatus, impigre cum episcopo Lascurrensi restituendœ religioni allaboravit [Gall: Christ. Ibid., col. 1278 et seqq. Confer Spondanum loc. cit.] . His præmissis, ad instrumentum Jaccense veniamus.

[23] [Instrumentum Episcopi Jaccensis recitatur anni 1712,] In nomine Domini. Noverint præsentes et futuri, quod anno a nativitate D. N. J. C. millesimo septingentesimo duodecimo, die vigesima septima Julii, in urbe Jaccensi, ego Michael Joannes de Sas, notarius et actor primarius curiæ ecclesiasticæ Jaccensis, comparui personaliter, coram illustrissimo domino Matthæo Foncillas, Dei gratia et sanctæ Sedis Apostolicæ, episcopo Jaccensi, regio consiliario etc., qui dominus episcopus declaravit se habere notitiam, quod contigerit, annis præteritis corpus Domini sancti Grati, episcopi Oleronensis et diœceseos patroni, afferri in hanc urbem Jaccam a canonicis sanctæ ecclesiæ cathedralis sanctæ Mariæ Oleronensis, quod timerent reformatores, qui provinciam Benearnensem invadebant; et quod, cum, rebus pacatis dictum sacrum corpus restitutum est dictæ sanctæ ecclesiæ cathedrali Oleronensi, remanserint reliquiæ dicti Sancti in dicta urbe Jacca, quæ reliquiæ agnoscuntur esse pars ossis cruralis, longitudinem habens trium digitorum, latitudinem vero unius digiti, atque reconditæ sunt in reliquiario argenteo, cum hac inscriptione: Sancto Grato Vincentius Blascus obtulit.

[24] Scilicet, juxta traditionem sanctæ ecclesiæ Jaccensis, dictæ Reliquiæ datæ fuerunt domno Vincentio Blasco, canonico ejusdem ecclesiæ, a canonico dictæ sanctæ ecclesiæ cathedralis sanctæ Mariæ Oleronensis, in signum grati animi, quod illum domi suæ hospitio recepisset, cum Jaccam venisset ad recuperandum atque transferendum dictum corpus domini sancti Grati ad ecclesiam Oleronensem; postea dictus canonicus Vincentius Blasco dono dedit dictas reliquias cum dicto reliquiario dictæ sanctæ ecclesiæ cathedrali Jaccensi, quæ reliquiæ coluntur præcipue, singulis annis, die decima nona Octobris, celebrata missa solemni in oratorio, in quo visitur picta effigies dicti sancti; circumferuntur etiam dictæ reliquiæ in supplicationibus generalibus, quæ quotannis occurrunt faciendæ. Cumque conveniat certos ob fines certasque ob causas, ut hæc innotescant, de iisque constet testimonio et scripto authenticis, quæ fidem horum faciant, me requisivit requiritque (episcopus Jaccensis), ut idoneas ad dictos fines facerem investigationes.

[25] Itaque ego supradictus notarius, juxta præfatam requisitionem et mandatum, una cum testibus præsenti instrumento subscriptis, comparui in aula illustrissimorum dominorum Decani et Canonicorum capituli dictæ sanctæ ecclesiæ cathedralis Jaccensis, ubi capitulariter congregati erant (sequuntur nomina, quæ brevitatis causa prætereo) omnes Decanus, dignitarii et canonici dictæ sanctæ ecclesiæ Jaccensis, quibus prælegi, quæ supra scripta sunt (intelligit testimonium episcopi Jaccensis) atque notam feci præfatam dicti episcopi requisitionem, rogavique ut exponerent et declararent, quid ipsi circa prædicta scirent. Tum dicti illustrissimi Decanus, dignitarii et canonici, omnes et singuli dixerunt declararuntque se perbene novisse, publice notorium esse in tota urbe Jaccensi, corpus domini sancti Grati episcopi Oleronensis et diœceseos patroni, allatum fuisse in hanc urbem Jaccam (hic repetitur ad verbum declaratio episcopi, quam supra vidimus) quæ omnia dicti DD. Decanus, dignitarii et canonici veritati conformia, prout præsenti continentur scripto, testati sunt.

[26] Post hæc ego supradictus notarius simul cum testibus infra scriptis comparui coram illustrissimo domino Blas de Torrejon y Lasala, inquisitore apostolico jubilari Aragoniæ, et archidiacono Gorgæ, quæ dignitas est sanctæ ecclesiæ cathedralis Jaccensis, atque coram Raymundo Borruel, archidiacono de Anzo, quæ altera dictæ ecclesiæ est dignitas, sicut et coram D. Josepho Carrera de Arto, vicario generali et officiali dictæ urbis et diœcesis Jaccensis, quibus prælegi tenorem declarationis ac requisitionis seu mandati præfati illustrissimi episcopi, et rogavi ut dicere vellent, quid ipsi his super rebus novissent; qui declararunt se perbene novisse; atque publice notorium esse in tota urbe Jaccensi, corpus domini sancti Grati et cætera ut superius. Postea declarat notarius se eodem modo comparuisse coram DD. Petro Paulo Bonnet, Joanne Antonio Bernuez, Hieronymo Loriente et Petro Borrez, viris nobilibus et primoribus civitatis Jaccensis, qui de eadem notorietate publica iisdemque de rebus testati sunt. Tandem instrumentum absolvitur sequentibus.

[27] Et nos supranominatus Matthæus Foncillas, Dei gratia et sanctæ Sedis apostolicæ, episcopus Jaccensis, regius consiliarius etc., visis præfatis declarationibus omnibus et singulis; cumque eas compererim conformes traditioni, quæ, prout etiam in illis dicitur, subsistit in nostra sancta ecclesia cathedrali Jaccensi; pronuntiamus et declaramus, quæcumque in supradictis continentur, vera esse: atque ut de illis magis authentice constet, mandavimus confici, et confecimus præsens instrumentum, signatum manu nostra sigilloque munitum etc. Datum in palatio nostro episcopali urbis Jaccensis die vigesima octava mensis Julii anno millesimo septingentesimo duodecimo. Præsentes erant testes domn. Michael Benefonte præsbyter, et Petrus de Cyto, incola urbis Jaccensis. In originali signatur: Matheo Obispo de Jacca. Et infra: por mandado: Miguel Juan de Sas Notario. Juxta nomen episcopi impressum sigillum est.

[28] [latine hic redditum.] Instrumentum hoc conscriptum est Hispanico et Gallico idiomate; nos latinitate donavimus, verbum verbo, quantum licuit, reddentes; unde si quæ reperiantur minus terse latina, indulgebit eruditus lector. Non enim a nobis ante omnia requirit elegantiam sermonis, sed fidem instrumenti.

[29] [Instrumentum Visitationis ec clesiæ Oleronensis an. 1710.] Cætera, quæ spectant ad reliquias sancti Grati, subjicimus ex processu visitationis, institutæ a RR. DD. Josepho de Revol in ecclesia cathedrali Oleronensi, cœptæ die duodecima Januarii, anno millesimo septingentesimo decimo, absolutæ die trigesima ejusdem mensis et anni. Ex gallica in latinam vertimus.

[30] [Inventio reliquiarum. Thecæ descriptio.] Pag. 4 et 5 legitur: Decima tertia die præfati mensis Januarii anno millesimo septingentesimo decimo, cum jam discederemus, monemur reperiri retro altare majus, supra locum ubi solet populo distribui sacra Eucharistia, portam ferream, quæ indigitare videtur reconditas Sanctorum reliquias aut simile quid pretiosi. Quo igitur accuratius investigaremus quid ibi lateret, accersimus Raymundum fabrum lignarium ecclesiæ sanctæ Mariæ, qui prædictam portam aperiret. Quo facto, reperit in muro loculamentum (seu spatium excavatum) aptum capiendæ thecæ seu arcæ. In loculamento latebat theca. Quod ut cognovimus, ascendere jussimus magistrum Joannem de Balthazard, præsbyterum beneficiarium sanctæ Mariæ, ut thecam ex alto demitteret; quam accipientes, altari, quod e regione est et sancto Petro dicatum, imponi curavimus, ubi et reserata fuit, præsentibus DD. d'Abbadie Igon et Lamouroux Gurmaçon, canonicis dictæ ecclesiæ, atque Petro Lamouroux, parocho, et aliis pluribus clericis laicisque. Et primum quidem vidimus thecam ligneam valde attritam et cariosam, nec jam clavi obseratam, quamvis olim sera apposita fuerat, ex parte superiore ansa, qua deferretur, instructam. Involuta erat panno, cujus extrema latera acu picta rubro colore; intus latebant ossa magno numero, quæ nobis visa sunt integrum fere corpus referre, dempto tamen capite. Ossa involuta erant panno vetusto, et magis etiam obsoleto quam alter de quo supra. Adjacebant et alia involucra ex lino, vix non in pulverem redacta, quæ opinamur ideo in theca deposita fuisse, quod olim sacris ossibus tegendis adhibita fuissent, cum nulli cæteroquin usui viderentur, et insuper vetustate sua ossium ipsorum antiquitatem indigitarent. His peractis, cuncta thecæ restituimus, prout primum fuerant. Dein thecam ipsam in sacrarium ferri jussimus, atque, nobis præsentibus, includi in armarium, cujus clavem abstulimus, ne quis sacrum depositum attingere posset. Post hæc discessimus.

[31] [Accersitur chirurgus, qui detecta ossa examinet.] Pag. 6 et 7. Advenientes dicto die decimo quarto currentis mensis (Januarii), sacris ipsi operati, et post cantatam missam solemnem, susceptum visitationis opus prosecuti sumus… Quod vero ad sacra ossa spectat, accersiri jussimus Petrum Marsaing chirurgum juratum, qui illa examinaret; cui labori impendit totum tempus usque ad horam meridianam, qua discessimus, postquam rursus omnia thecæ, et thecam armario restitueramus, cujus clavis apud nos remansit. Eodem loco servatæ sunt reliquiæ donec conveniens locus paratus esset, de quo infra recurret sermo. Sequitur declaratio chirurgi.

[32] [Chirurgi authentica declaratio. Ossium accurata enumeratio.] Ego infrascriptus regius chirurgus juratus civitatis sanctæ Mariæ, testor ubi et coram quibus opus erit, quod hac die, decima quarta Januarii anno millesimo septingentesimo decimo, inter horam decimam et undecimam requisitus fuerim ab illustrissimo et reverendissimo DD. Josepho de Revol episcopo Oleronensi, accedere ad ecclesiam cathedralem, ut examinarem, inspicerem et conferrem ossa quædam reperta in capsa lignea, ad mediam deposita altitudinem parietis exterioris chori dictæ ecclesiæ. Hæc vero ossa mihi exhibita fuerunt ab eodem RR. RR. episcopo, ut illa componerem et simul viderem, quid adesset, quid deesset, in conspectu dicti episcopi et DD. d'Abbadie Igon et Lamouroux parochi, et plurium aliorum tam clericorum quam laicorum, atque etiam dictæ ecclesiæ ædituorum de Porte et Andrea. Inveni autem bonam partem maxillæ inferioris, omoplatam sinistram, ossa fere integra brachii et lacerti sinistrorum, claviculam unam, costas septem, sternum in duas sectum partes; vertebras cervicales tres, et alias quinque dorsales, coxam utramque, illium, ischion, pubim, ex utraque parte bene servata; item ossula quædam ad manus pertinentia; femora, ex inferiori parte aliquantulum attrita; rotulas integras, ossa cruralia inferius discissa (alia quædam ad talos et pedes spectantia hic enumerantur). Omnia porro hæc ossa existimo ex uno eodemque provenire corpore proceræ staturæ. Præterea cum RR. episcopus optasset videre an inferior maxilla (inventa) quadraret parti capitis quod perhibetur esse caput sancti Grati, tentamine facto, comperimus dictam maxillam ad præfatam capitis partem undequaque aptari.

[33] [Ossa quæ desunt.] Desunt autem pars maxillæ (inferioris scilicet quæ confracta est et partem dextram tantum exhibet), omoplata, clavicula, ossa brachii et lacerti ac manus, hæc omnia ad partem corporis dextram pertinentia; item desunt costæ septemdecim, vertebræ sexdecim. Et quia supradicta omnia ita reapse se habent, præsentem dedi declarationem, rogatu dicti illustrissimi episcopi, apud sanctam Mariam dicto die et anno, decima quarta Januarii, millesimo septingentesimo decimo. Erat subscriptum: Marsaing Chirurgus.

[34] [Debite recondita ossu loco suo restituuntur.] Pagina 55: Redeuntes dicto die XXIII currentis mensis, post auditam missam cantatam. Visitationis opus prosecuti sumus. Et primum quidem in Theca nucea, ad hunc finem recenter confecta, deposuimus serico involuta candido ossa, de quibus superius facta mentio est, atque jussu nostro examinata a magistro Marsaing, jurato civitatis chirurgo. Eadem in theca recondidimus declarationem præfati chirurgi; operculo dein thecæ, ex parte interiori, affiximus acta omnium, quæ contigerunt, in prædicta ossium inventione, ut sint in memoriale perpetuum. Tum thecam reclusimus in loculamentum, de quo initio hujus processus occurrit mentio. Clavem deposuimus in Armario sacrarii cum chartis, quæ in communi possidentur ab episcopo et capitulo. Porro Armarium duplici obseratum est sera: altera in nostra remanente potestate, altera in manibus syndici seu deputati a capitulo.

[35] [Finis Visitationi imponitur.] Paginis 70, 71, 72 et 73 post alia plurima quæ ad prædictorum confirmationem faciunt, dicitur absoluta visitatio XXX Januarii 1710; ejusque acta prælecta in choro ecclesiæ a Magistro de Poey, episcopo a secretis, præsentibus canonicis, præbendariis etc. qui omnes actis illis post episcopum subscripserunt.

[36] [S. Grati Reliquiæ anno 1710 inventæ Olerone, hodiedum ibidem existunt, ut constat ex recenti solemnitate in honorem S. Grati celebrato.] Ex his liquet caput sancti Grati ab immemoriali in ecclesia cathedrali Oleronensi fidelium venerationi fuisse exhibitum; ossa vero, anno 1710 ab illustrissimo Josepho de Revol inventa capiti prædicto recte aptari; et cum aliunde ipsa hæc ossa omnia, judicio laudati chirurgi Marsaing, ad unum idemque corpus pertinent; pronum est concludere ecclesiam Oleronensem, dum ejus solemnis instituta visitatio est, sacras sancti Grati exuvias possedisse. Constat præterea eas ibidem ad nostra usque tempora permansisse. Nam in ephemeridibus Gallicis, vulgo l'Ami de la Religion, ad diem II Novembris 1844 [T. CXXIII, p. 229.] leguntur sequentia: Solemnitas, quæ singulis annis celebratur Olerone, in festo sancti Grati cui ab anno 1830 nullus interfuerat episcopus, videtur hac vice votis respondisse utriusque civitatis, Oleronis scilicet et S. Mariæ. Locum habuit, ut refertur in Memoriali Pyreneorum [Le Mémorial des Pyrénées.] , die dominica, XX Octobris. Quamvis plurimis ex ruricolis tempus, quo adesse possent, defecerit, densa tamen cernebatur populi multitudo, per totum, quem emensa est suplicatio, circuitum clerus trium parœciarum, cui se adjunxerant sacerdotes plurimi ex vicinio congregati, occasione sacrorum exercitiorum, spectabilem efformabant coronam, cui præibant duplici ordine puellæ candidis ornatæ vestibus. Numerosus ille clerus, piæ sodalitates, speciosum illud agmen puellarum gestantium vexilla, hymnos inter et incensa procedentes, oculos spectantium mirifice rapiebant. Inter cathedralem S. Mariæ et forum vulgo Marcadet, collocata fuerant varia altaria; ad quorum singula RR. episcopus Bajonnensis benedictionem sanctissimi populo impertiit. Redux ad cathedralem pontifex ad multitudinem verba fecit, illi gratulans de religiose servata animi recollectione. Inspecta hierotheca, compertum est caput beati Apostoli Novempopulaniæ adhuc intactum seu integrum post tredecim sæcula remansisse. Hierotheca fert sigillum RR. DD. Josephi de Revol, postremi Oleronensium episcopi; atque hac occasione suum quoque apposuit præsul Bajonnensis.

[37] [Confirmatur præcedens narnatio et partim emendatur.] Circa præcedentem narrationem rescripsit nobis sæpius laudatus D. Darré, solemnitatem, prout refertur in dictis ephemeridibus, celebratam reapse fuisse, atque hierothecam S. Grati recognitam ab episcopo Bajonnensi. Ratio cur festivitas non indicetur sabbato seu XIX Octobris, quo in breviario occurrit, sed die dominica, XX scilicet ejusdem mensis, hæc est, quod in Galliis, inde a concordato anni 1801, festa patronalia rejiciantur in dominicam proxime sequentem. Falsum vero prorsus est, Josephum de Revol postremum fuisse ecclesiæ Oleronensis episcopum, cum sedes hæc perduraverit usque ad sæculi præsentis initium. Ex regio Calendario (Almanach royal) inter alia efficitur, anno 1767 præfuisse RR. DD. Franciscum de Revol; anno 1786 episcopus erat RR. DD. Joannes Baptista Augustus de Villoutreix de Faye.

DE S. LEVANGIO SEU LIVANIO EPISCOPO SILVANECTENSI ET CONFESSORE.

SÆCULO VI INEUNTE.

COMMENTARIUS.
Primordia ecclesiæ Silvanectensis densis tenebris involuta. Memoria S. Levangii ex Martyrologiis et officio ecclesiastico. Quo anno celebratum fuerit concilium Aurelianense I, cui interfuit S. Levangius. Reliquiæ.

Levangius seu Livanius, Episcopus Silvanectensis Confessor in Gallia (S.)

B. B.

[Vix aliquid ad nos pervenit de primis Silvanectensibus Episcopis.] Scribit Cointius [Annales Ecclesiastici Francorum ad an. 513, n. III, t. I, p. 295. Edit. Paris. 1665.] : A prima synodo Aurelianensi, cui Livannius seu Livangius episcopus Silvanectensis anno DXI subscripsit, ad synodum usque Aurelianensem quintam, cui Gonotigernus episcopus Silvanectensis anno Christi quingentesimo undequinquagesimo interfuit, non occurrit in antiquis monumentis character ullus chronologicus, quo nomenclatura Silvanectensium antistitum niti possit. In catalogis Silvanectensium præsulum inter Levangium et Gonotigernum medii collocantur Pasius et Nonnullus. Quot annis singuli sederint, referemus ex annalibus Silvanectensibus Caroli Jaulnay, qui quamvis in plerisque locis contra chronologiam aperte peccet, annos prædictorum pontificum sic assignat, ut nullatenus recedat a præcitatorum conciliorum subscriptionibus, quæ solæ, ad circumscribendos illos pontificatus, supersunt æstimandæ temporum notæ. Imprimis mortuum hoc anno (513) tradit Levangium, deinde Pasio tribuit sex annos pontificatus, et Nonnullo duodetriginta, ita ut ejus calculo mors Pasii cum anno Christi quingentesimo quadragesimo septimo coincidat. Observat præterea sanctum Levangium coli septimo Idus Octobris, et ejus reliquias in ecclesia sancti Reguli (S. Rieule) prope majus altare custodiri.

[2] [Fama sanctitatis ex Martyrologiis.] Martyrologium Romanum non meminit sancti Levangii. Ejus memoria occurrit in Auctariis Usuardi ex codice Greven. apud Sollerium his verbis: Bevagii episcopi Silvanectensis et confessoris; sicut et in Martyrologiis sancti Reguli et sancti Frambaldi, quæ sic habent: XIV Cal. Novemb. Silvanectis depositio sancti Levangii episcopi et confessoris. Ambæ memoratæ ecclesiæ sancti Reguli (vernacule S. Rieul) et sancti Frambaldi (S. Frambourg) nobiles olim collegiatæ, post status eversionem atque subsecutum anno 1801 Concordatum, suppressæ manserunt, sicut et ipsa sedes Silvanectensis, cujus cathedralis nunc paræcia est, ut aiunt, primæ classis, in diœcesi Bellovacensi.. Similiter annuntiatur sanctus Levangius in Martyrologiis Parisiensi et Ebroicensi. Autissiodorense paulo prolixius habet encomium: Sylvanecti, natalis sancti Libanii episcopi, qui sedit in concilio Aurelianensi primo. Non solum in diœcesi Sylvanectensi, sed etiam in Cabilonensi, peculiari cultu honoratur. Concordat cum Castellano, qui eadem fere ad verbum, sed gallice, habet. Memoratur etiam, ut tradit Gallia Christiana, in ecclesiarum Silvanectensis Trecensisque necrologiis [T. X, col. 1381.] . Atque in his omnibus sancti Levangii memoria agitur hac die XIX Octobris; nec ullum reperi, qui, ut supra Cointius ex laudato ibidem Carolo Jaulnay, scribat, illum coli septimo Idus, seu IX ejusdem mensis, præter Pagium in critica [N. XII ad annum Baronii, p. 507.] .

[3] [Lectiones ex Breviario Silvanectensi.] Certe in Breviario Silvanectensi notatur dicta die XIX, in festo sancti Levangii Sylvanectensis episcopi officium semiduplex; cujus lectiones II et III propriæ sunt, quas propterea hic adscribimus.

Lectio II. Levangius qui et Livanius et Levianus appellatur, octavus post sanctum Regulum Antistes Sylvanectensis, sedem episcopalem tenuit sub ea tempora, quibus Franci, expulsis Romanis, Gallias subegerunt. Antiquissima traditio est, Præsulem nostrum, postulante Clodoveo rege, avulsisse unum dentem ex maxilla sancti Reguli. Quod factum prosecuta est unda recentis sanguinis. Tu autem etc.

Lectio III. Eodem rege exoptante, Levangius interfuit concilio primo Aurelianensi, in quo tot canones sapientissimi ad disciplinam pertinentes conditi sunt. Ad extremam usque senectutem indefessus pastor sollicite pavit et custodivit gregem suum. Paulo post transitum, Sanctorum fastis inscriptus est. Ejus reliquiæ servantur in capsa deaurata et religiose coluntur in sanctuario ecclesiæ sancti Reguli. Tu autem etc. Ex quibus ipsis lectionibus apparet quam pauca ad nos pervenerint de Sancto nostro. Hinc etiam quicumque ejus nominis (quod quidem varie a variis scribitur, flectiturque, ut ex superioribus videre est) vix quidpiam certi habent, nisi quod episcopus fuerit Sylvanectensis, et qua talis adfuerit concilio Aurelianensi I, an. 511, ut ex subscriptionibus efficitur [Sirmond, Concilia Antiqua Galliæ, t. I, p. 177 – 184. Edit. Paris. 1629.] .

[4] [S. Levangius interfuit Concilio Aurelianensi I, an. 511, sub consulatu Felicis.] Atque hæc unica etiam nota est certa, ex qua desumi queat, quo tempore pontificali fulserit dignitate sanctus Levangius. Non igitur abs re erit breviter hic attingere ea, quæ ad figendum hujus concilii annum faciant, tanto magis, quod in aliis actis ad hunc præsentem diem illustrandis id usui sit futurum. Baronius celebratum vult anno 507, ast perperam, ut recte concludunt Sirmondus, Pagius aliique ex consulatu Felicis, quem in subscriptionibus præferunt multi optimæ notæ antiqui codices. His scilicet verbis prima concepta subscriptio est: Cyprianus in Christi nomine episcopus ecclesiæ Burdegalensis metropolis canonum statuta nostrorum subscripsi, sub die VI Idus Julias, Felice viro clarissimo consule [Sirmond, Concilia Antiqua Galliæ, t. I, p. 183. Edit. Paris. 1629.] . Hujus autem consulatus incidit in annum DXI [Art de vérifier les dates, p. 335.] .

[5] [Contendit Cointius supposititiam esse mentionem consulatuum in conciliis Galliarum.] Cointius quidem ad eumdem hunc annum Aurelianense refert concilium, ast rationem ex fastis consularibus petitam omnino rejicit. Quæri potest, inquit, utrum Franci mentionem consulum romanorum in publicis instrumentis facere consueverint. Quamvis eruditi viri nostra ætate multum studii collocarint in ordinandis consulatibus, quos synodis intra Franciæ fines coactis appositos invenerunt, supposititium semper existimavimus talem characterem, quia reges Francorum non erant obnoxii Romano imperio, et inter tot authores francos, qui de rebus gentis suæ scripserunt, unus dumtaxat occurrit Marius Aventicensis seu Lausannensis episcopus, qui chronicum suum ideo per consules digessit, quod illud consularibus fastis Prosperi subjecit. Cæteri scriptores hoc abstinuerunt charactere. Gregorius Turonensis vix unius aut alterius consulatus sub romanis imperatoribus ante conditam Francorum in Gallia monarchiam meminit (Quæ quidem argumenta mere negativa sunt). Sola pene concilia præferunt consulatus in suis subscriptionibus. Prima synodus Aurelianensis exhibet consulatum: Felicis sub Chlodovecho rege. (Sequuntur tres aliæ synodi consulum mentionem habentes; dein pergit Cointius). Ab his consulatibus non recedemus; synodum enim Aurelianensem primam ponemus hoc anno (511) Felice consule… Nostram tamen chronologiam non intendimus hujuscemodi consulatibus fulcire, sed aliæ nos ad eumdem calculum trahent rationes aut conjecturæ. Prima synodus Aurelianensis ad hæc postrema Clodovei tempora pertinet; habita est enim ex evocatione gloriosissimi regis Chlotovechi post bellum Gothicum, sive post annum Christi quingentesimum octavum, nam multi subscripserunt Aquitaniarum episcopi, qui sub Alarico Wisigothorum rege prius interfuerant Agathensi concilio; quin et aliquot annos inter synodos Agathensem et Aurelianensem intercessisse vel ex eo patet, quod inter episcopos, qui synodum Aurelianensem sua subscriptione corroborarunt, occurrunt nonnulli, quorum decessores Agathensi subscripserant. Hactenus Cointius [Annal. Ecclesiastic. Franc. ad an. 511. t. I, p. 278 et seq.] .

[6] [Ast perperam, ut patet ex analogia Visigothorum et Burgundionum,] Has quidem Cointii conjecturas probamus atque ex iis probabilem effici fatemur concilii epocham; ast simul etiam cum Pagio opinamur, frustra virum doctissimum viam regiam deseruisse, ut dubiam incertamque sequeretur. Nam, ut subjungit Pagius [In Critica ad Baronii an. 507, n. XI. Annal. Baronii, t. IX. p. 68, Lucæ 1741.] : Visigothi et Burgundi imperio Romano subditi non erant, et tamen concilium Agathense anno superiori (intellige non proxime superiori, sed anno 506) in regno Visigothorum congregatum Messalæ consulatu, eo anno gesto, notatur; concilium Epaunense in regno Burgundico habitum signatur consulatu Agapiti anno DXVII, quo illud indictum, suscepto. Reponeret forte ad hæc Cointius, se nec de Visigothorum nec Burgundionum, sed de Francorum regno locutum, ac proin se Pagii argumento vel non satis vel etiam nullatenus stringi: ast reponere et nos vicissim possemus: ut quid Franci alio prorsus modo ac cæteræ in vicinio nationes et populi egissent? contrarium utique eo usque præsumendum erit, donec certa adducatur probatio. Deinde nonne vel ipse Cointius plura adducit concilia, quæ, stabilito jam regno Francorum, in subscriptionibus meminerunt consulatuum? Ait quidem consulum notas postea subscriptionibus fuisse assutas. Ast quo id probat argumento? Non erant, inquit, Francorum reges obnoxii Romano imperio. Sed nec etiam obnoxii erant Visigothorum Burgundionumque reges. Haud majoris ponderis est quod addit Cointius, quotquot fere supersint scriptores antiqui, qui de rebus francicis egerunt, non per consules distinxisse annorum seriem: non enim necessario exinde sequitur concilia eumdem tenuisse modum, ac proinde supposititiam esse mentionem consulum, quæ in variis subscriptionibus occurrit, præsertim cum agatur de conciliis, quæ ad ipsa Francicæ monarchiæ initia proxime accedant, quale est Aurelianense primum, sub finem vitæ Clodovæi celebratum. Res enim notissima est, quam difficulter immutetur temporis supputandi ratio, quæ longo annorum spatio adhibita invaluit.

[7] [et ex variis inscriptionibus.] Cointianæ præterea assertionis veritas aliunde nutat. Chlodoveus rex, inquit Pagius [Ibid., loc. cit.] , consulatum ab Anastasio imperatore seu patriciatum accepit, ut infra ostendetur; et Sigismundus Burgundiæ rex patriciatu ab Anastasio imp. exornatus fuit, ut ibidem ostendemus. Non ergo Franci adeo Romanis tunc temporis infensi reputandi sunt, ut vel ipsam consulum mentionem penitus suppressam ubique valuerint. Pergit Pagius: Ad hæc varii lapides in variis Galliarum partibus detecti, in quibus leguntur nomina consulum, qui post celebratum concilium Aurelianense primum, fastis nomen dedere. Baronius anno CLIII num. CCLIV refert Epitaphium sancti Florentini abbatis, quod etiamnum Arelate legitur, ubi Florentinus dicitur obiisse duodecies P. C. Basilii V. C. junioris Indict. prima, anno scil. CLIII, quo tamen tempore Arelate francis parebat. Aliam adjicimus inscriptionem, quam ipse Sponius Lugduni, unde oriundus erat, exscripsisse se testatur, habeturque in Miscellaneis eruditæ antiquitatis sectione IX ad calcem [Vide apud Polenum. Utriusque Thesauri Antiquitatum Romanarum Græcarumque nova supplementa. t. IV, col. 631 – 1399. Venetiis 1737.] .

Lugduni ad D. Irenæum.
IN HOC LOCO REQUIESCIT
FAMOLVS DĪ STEPANVS PRIMIGIRIVS
SCOLÆ LECTORVM SERVIET IN SECL.
LVGDVNINSI VIXIT ANNOS
OBIIT VIIII XL DECEMBRIS
DVODECIES P. C. IVSTINI
INDICTIONE XV.

Subjungit Sponius sequentem nationem [Ibid., col. 1275.] ; Stepanus sive Stephanus, iste Primicerius scholæ lectorum Lugdunensium defunctus erat duodecim annis post consulatum Justini anno nempe Christi 579 (ubrs autem Lugdunensis jam ante annum DXL Francis subdita erat). Serviet in secl. id est, serviet in sæculo seu inter sæculares. videtur sculptum pro LXIV. Hæc Sponius loco citato. Ex quibus omnibus satis manifestum fit caducam esse Cointii assertionem, ac proinde ex consulatu Felicis certius determinari annum quo concilium Aurelianense primum est habitum, quam ex laudati scriptoris conjecturis.

[8] [Desunt monumenta, quibus figantur anni episcopatus S. Levangii] Dolendum est non alias notas suppetere chronologicas, quarum ope initium et finis figantur episcopatus sancti Levangii. Mortuum scribit Cointius anno 513, quin ullam certam adducat rationem. Nec quidem potuisset cum deficiant concilia, quæ sola idoneas hac ætate præberent supputandi temporis notas, ut ipse Cointius observat. Vide supra n. 1. Id ergo unum de Sancto nostro affirmare tuto licet, eum Silvanectensi ecclesiæ præfuisse anno 211.

[9] [Reliquiæ.] Vidimus supra n. 3 Reliquias sancti Levangii reconditas in sanctuario sancti Reguli. Idem habetur, et quidem paulo explicatius, ex Gallia Christiana [Tom. X, col. 1381.] ; asservantur ejusdem sancti reliquiæ in scrinio deaurato inter pilas summi altaris sancti Reguli. Atque ibi remanserunt usque ad finem præteriti sæculi. Anno autem 1793, furente turbine qui gallias imo et universam Europam funestavit, reliquiæ illæ sicut et multæ aliæ in variis ecclesiis et monasteriis Silvanectensibus asservatæ, in unum collectæ atque, præsentibus testibus, depositæ fuerunt in cœmiterio. R. D. Groy, piæ memoriœ parochus, post restitutum Borbonicis thronum, cogitaverat de exhumandis sacris exuviis. Ast restitit R. D. Clausel, tunc temporis vicarius generalis Bellovacensis, nunc episcopus Carnotensis; attamen locus, in quo reconditæ sunt, cancellis septus fuit, et simul crux imposita cum inscriptione. Exinde nihil amplius susceptum. Periere etiam litteræ, authentiæ testes, nisi forte, quod vix verosimile, simul cum reliquiis compositæ fuerint. Hæc didicimus ex rescripto R. D. Parochi Silvanectensis ad nos dato, mense Augusti, præsentis anni 1848.

DE SANCTO LUPO, EPISCOPO SUESSIONENSI.

VERSUS AN. 535.

COMMENTARIUS HISTORICUS.
Fama sanctitatis. S. Lupus non est filius S. Principii; natus est ex altero S. Remigii fratre. Quo tempore sedem tenuerit Suessionensem. Ejus res gestæ. Reliquiæ.

Lupus, Episcopus Suessionensis Confessor in Gallia (S.)

B. B.

[Dicendorum synopsis.] Pauca de hoc sancto ad nos pervenerunt. Quod idem dici debet de cæteris priorum sæculorum præsulibus ejusdem sedis: Chartæ enim illius ecclesiæ periere, ut notant collectores Novæ Galliæ Christianæ [Nova Gallia Christiana, t. IX, col. 335.] . In tanta itaque monumentorum inopia, sequentia capita breviter examinabimus: scilicet an reapse Lupus Sanctis sit annumerandus; utrum fuerit filius sancti Principii, fratris sancti Remigii Rhemensis, an potius ex altero ejusdem sancti Remigii fratre natus sit; dein quo tempore sedem Suessionensem tenuerit; quæ ex ejus præclare gestis ad nos pervenerint; tandem quæ fuerit ejus reliquiarum sors.

[2] [Testimonium sanctitatis] Ad primum quod assinet, non est dubium quin sanctorum Episcoporum albo sit inscribendus. Nomen quidem ejus non reperitur in antiquiorioribus martyrologiis Bedæ, Adonis, Usuardi; nec etiam in hujus auctariis apud Sollerium; nec in Romano. Ast occurrit in Martyrologio Gallicano Saussayi, cujus elogium inferius integre reperies. Occurrit etiam apud Castellanum, hac eadem die XIX Octobris: Suessione, sancti Lupi I, episcopi, nepotis sancti Remigii et in margine scribitur: Versus annum 535. Item eodem die memoratur in Martyrologio Francico, quod annectitur historiæ ecclesiæ Gallicanæ Longuevallii nostri [Histoire de l'Église Gallicane. tom. ultimo, ad calcem. Edit. in-12, Paris 1825 et seqq.] . Beatus seu sanctus dicitur ab Hincmaro Rhemensi et Flodoardo; item in Gallia Christiana diserte Sanctus vocatur; atque a Baronio in Annalibus [T. IX, p. 69, n. XXV. Edit. Lucæ 1741.] ad an. 507, cui ipse perperam innectit concilium Aurelianense I, recensetur inter eos qui, sanctitate conspicui, dicto concilio adfuerunt. Præterea ejus reliquiæ asservatæ usque ad posteriora sæcula, Suessione in ecclesia cathedrali fuerunt cum aliorum Sanctorum pignoribus, quorum elevatio memoratur a quibusdam Martyrologis ad I Junii. Cointius [Annales ecclesiastici Francorum. t. I, p. 581.] quoque ita habet: post obitum sancti Lupi, quem Suessionenses XIV kal. Novembris colunt.

[3] [an S. Lupus, filius S. Principii Episcopi, an potius nepos fuerit?] Baronius, loco citato, fuit, inquit, filius sancti Principii (vernacule S. Prince) episcopi Suessionensis et ejus successor in episcopatu; nepos vero sancti Remigii Rhemensis episcopi, ut ex ejus (puta Remigii) actis apparet, nec non ex ejusdem sancti Remigii Testamento. Saussayus ad XXV Septembris in encomio S. Principii, hunc patruum dicit B. Lupi, quem tamen postea ad XIX Octobris, patri Principio, episcopali in regimine successisse scribit. Collectores Galliæ Christianæ rem in medio relinquunt.

[4] [Qui filium dicunt, nituntur præsertim Flodoardo;] Ast audiendus hic est P. Joannes Clee, in Opere nostro ad XXV Septembris [Acta SS., t. VII Septembris. p. 61, n. 7.] , ubi examinans an sanctus Principius ante episcopatum matrimonium inierit, genueritque Lupum, hæc habet. Quod Lupus fuerit nepos sancti Remigii indubitatum est ex ejusdem Sancti et scriptorum aliorum testimonio. Genitum a S. Principio (cujus acta dicto loco illustrantur) affirmant Baronius aliique inter quos etiam Longuevallius. Reclamant Colvenerius in notis ad Flodoardum, easque adoptant Sirmondus, Robertus Stephanus, Savaro, Bailletus aliique. Galliæ Christianæ continuatores rem intactam reliquerunt: Ita Cleus noster. Prioris sententiæ patroni nituntur Flodoardo, qui in historia Remensis ecclesiæ [Lib 1. cap X. Extat in Maxima Bibliotheca Veterum Patrum, cum Notis Colvenerii, t. XVII, p. 500 et seqq.] scribit de Cilinia, matre sancti Remigii: Hæc autem beata genetrix in flore dudum juventutis ex unico viro suo Æmilio pepererat Principium, Suessorum civitatis postea sanctum episcopum et patrem B. Lupi ejusdem Principii successoris. Obvius utique verborum (saltem si extra Flodoardini operis contextum spectentur) sensus hic videtur, sanctum Principium et patrem et decessorem fuisse beati Lupi. Atque ita Flodoardi verba interpretati sunt supra citati scriptores, sicut et Claudius Dormay in historia sua urbis Suessionensis ubi [T. 1, p. 144.] , de sancto Principio agens, dignam, inquit, natalibus suis recepit institutionem, moresque ex illa hausti parentum responderunt expectationi. Postea matrimonio junctus genuit filium nomine Lupum. Mortuo Edibio, omnium votis et suffragiis electus episcopus est.

[5] [ast nepotem fuisse constat ex Hincmari] Qui contrariam sequuntur sententiam, nempe sanctum Principium patruum non vero patrem fuisse sancti Lupi, ad Hincmarum provocant. Si ex Hincmaro, inquit P. Joan. Clee [Acta SS. Ubi supra.] , decidenda lis esset, non diu hæsitarem: is enim ita loquitur in vita sancti Remigii: Quæ (Cilinia) in flore juventutis pepererat de unico viro suo Æmilio Principium, Suessionum civitatis postea sanctum Episcopum, et fratrem ejus, patrem beati Lupi, ejusdem Principii successoris. Qui volunt Principium S. Lupi genitorem fuisse, Hincmari verba accipiunt … sic nimirum ut pronomen ejus ad sanctum Remigium referatur; fratrem, patrem, continuati ejusdem Principii tituli sint. Verum non parum inepte ita torquetur Hincmari phrasis, quæ omnino innuit ejus referendum esse ad Principium, qui immediate ante nominatur: ubi contra nusquam præcessit nomen Remigii, de quo proinde non censetur loqui. Atque hæc quidem juxta grammatices regulas recte deducit P. Clee; sed et alia est ratio, quæ efficacius suadet hanc amplecti sententiam.

[6] [narratione,] Scilicet narrat Hincmarus [In Vita S. Remigii. Acta SS., t. I Octobris, p. 135.] Remigii nativitatem divinitus per somnum nuntiatam fuisse venerabili monacho, nomine Montano: Cilinia in utero concipiens filium pariet nomine Remigium, cui a me salvandus populus committetur. Quibus verbis immediate subjungit Hincmarus: Beata siquidem Cilinia, intenta piis operibus, licet corpore teneretur in mundo, mente tamen conversabatur in cœlo. Quæ in flore juventutis pepererat et reliqua ut supra. Atque hæc numeris 2 et 3. Deinde n. 4 narrat, Ciliniam, ut audivit divinum oraculum de Remigio nascituro, Montano dixisse: Quomodo fieri potest, ut anus lactem filium, cum mihi a temporibus diu transactis muliebria defecerint, et vir meus Æmilius vetulus sit. Numeris proxime sequentibus exponit quomodo infans in lucem editus sit. Ex ipso itaque Hincmarianæ narrationis processu, evidens fit Ciliniam in flore juventutis genuisse Principium… Et fratrem, alterum sane a Remigio, quem ætate jam provecta peperit, cujusqeu nativitas prorsus mirabilis longe lateque describitur. Rite notetur vox copulativa et; nec ulli, putem, in mentem jam veniet, voces et fratrem ad S. Remigium, non adhuc natum, referri posse.

[7] [juxta quem interpretandus est Flodoardus;] Ad Flodoardum quod jam attinet, palam fit cuique vel obiter legenti caput decimum ejus libri I historiæ Remensis ecclesiæ, eum ad amussim secutum esse Hincmari vestigia. Nuntiatur Montano nasciturus Remigius; oraculum refertur Ciliniæ: Hæc dudum in flore juventutis pepererat Principium etc. Miratur beata Cilinia, utpote jam provecta, quonam pacto sit anus paritura vel sobolem lactatura. Ita ut apud Flodoardum sicut et apud Hincmarum ex ipsa narrationis serie indubium fiat, supra laudata prioris verba exponenda esse, ut sensus sit: Ciliniam in flore juventutis peperisse Principium, et alterum filium, patrem beati Lupi, ejusdem Principii successoris.

[8] [ut recle notat Colvenerius;] Ast hic juvabit quædam ex Colvenerio adscribere [Maxima Bibliotheca Veterum Patrum, t. XVII. Scholia Colvenerii in Flodoardi lib. 1, cap. X. p. 622.] . Cæterum etsi hæc verba (nempe Flodoardi, quæ hic commentatur Colvenerius) accipi possent ut significent B. Ciliniam matrem S. Remigii non duos habuisse filios in juventute, sed ipsum Principium fuisse patrem B. Lupi, ut expresse in Gallica translatione dicitur: in vita tamen S. Remigii per Hincmarum diserte significatur duos habuisse (hic citantur laudata a nobis Hincmari verba). Idem dicere voluisse Flodoardum, qui Hincmarum abreviat, non est dubium… Sane Joannes Savaro in notis ad epistolam Sidonii 14 lib. 8 et 8 libri 9 dicit Principium fuisse patruum Lupi Suessionis episcopi, suique successoris; non patrem. De hac difficultate consultus a me Dominus Guillelmus le Begue, S. Theol. doctor, et archimagister collegii Remensis, respondit conformiter his quæ habent Hincmarus et Savaro, addens testimonium anonymi cujusdam scriptoris monasterii S. Remigii, quem vixisse scribit circa annum 1400, quod sic habet: Cilinia in flore juventutis, peperit de unico viro suo Æmilio duos filios, videlicet Principium et alium, cujus nomen nobis est incognitum, qui uxorem duxerat, ex qua filium procreavit nomine Lupum, qui quidem post S. Principium avunculum suum (vult dicere patruum) episcopatum Suessionensem suscepit. Hactenus Colvenerius.

[9] [cui consonat Marlotus.] Concordat Marlotus in sua historia Metropolis Remensis scribens [Lib. II, cap. II t. I, p. 139. Edit. Insulis 1666.] : Cilinia in flore juventutis duos filios Principium scilicet et (hic loco nominis interponuntur aliquot puncta) patrem sancti Lupi pepererat; sed elapso longioris vitæ cursu, adeo provectæ erat ætatis, ut rursum generandæ sobolis, nulla spes adesset, unde vix Cilinia Montani dictis fidem adhibere poterat. Constat itaque ex Hincmaro, imo et ex Flodoardo, Lupum nostrum, nepotem, non autem filium sancti Principii dicendum. Adde, quod nuspiam apud antiquos ne vel minima quidem initi a Principio ante sacerdotium matrimonii reperiatur mentio. Ex testamento autem sancti Remigii aliud eruitur nihil, quam beatum Lupum, illius nepotem esse in primis dilectum.

[10] [Quo tempore sederit sanctus Lupus? Sententia Dormayi,] Jam ad aliam transeamus quæstionem: scilicet quo tempore sanctus Lupus sedi præfuerit Suessionensi. Claudius Dormay mortuum perhibet sanctum Principium 25 septembris ineunte sæculo quinto (sed mendum est; intelligit sæculum sextum). Certum est sanctum Lupum interfuisse concilio Aurelianensi I, quod habitum est anno 511 (errat Baronius dum illud celebratum vult an. 507) [Confer Acta S. Levangii, hoc tomo illustrata, n. 4 et seqq.] . Hoc ergo anno jam episcopus Suessione erat; nam qua talis subscribit. Ad provectam pervenit ætatem (ait laudatus Dormay [Histoire de Soissons, t. I. p. 240.] , cujus verba hic latine reddimus), quoniam hæres scribitur a sancto Remigio, qui diem supremum obiit 24 annis post celebratam synodum Aurelianensem. Consequens inde est sanctum Lupum haud minus quam per annos 38 aut etiam 40 pontificatus honore functum. Præterea cum sanctus Principius, ejus patruus non minori temporis spatio eidem præfuerit ecclesiæ, constat sanctum Lupum saltem octogenarium obiisse. Imo major etiam ipsi tribuenda ætas esset, si, ut vult Flodoardus, quem alii quidam sequuntur, sanctus Remigius superstes fuerit usque ad annum 543. Reponi quidem posset, testamentum a sancto præsule Remensi diu ante mortem condi potuisse, nec repugnare patruum nepoti supervixisse. Ast evanescet difficultas, si attendatur Remigium in laudato testamento declarare, duo alia jam a se scripta fuisse hujusmodi instrumenta: alterum 7 annis post mox memoratum. Hinc ergo sequitur illud, ex quo desumitur præsens difficultas, conditum versus finem ejus vitæ (seu 21 saltem annis post concilium Aurelianense). Dixi Remigium obiisse vegesimo quarto anno post laudatam synodum; licet non desint qui ad provectiorem eum velint pervenisse ætatem: ast immerito, ut mihi quidem videtur: cum Flavius interfuerit concilio Arvernensi (seu Claromontano an. 535) eique qua episcopus Remensis subscripserit. Nonnulli, ut hujus effugiant vim argumenti, Flavio Rothomagensi præfatam tribuunt subscriptionem. Hæc Dormayus.

[11] [quæ impugnatur ex testamento S. Remigii,] Ast notandum hic probe est duo circumferri sancti Remigii testamenta: prolixius alterum, quod in Flodoardo legere est [Historia Remensis ecclesiæ, lib. 1, cap. VIII.] : alterum brevius quod ediderunt Chiffletius et Labbeus in bibliotheca [Bibliotheca manuscript. librorum, t. I.] ; quodque reperitur apud Cointium [Annales ecclesiastici Francorum, t. I, p. 407, ad an. 533, n. L.] et in Opere nostro ad I Octobris [Acta SS., t. I Octobris, p. 167.] . Priori innititur Claudius Dormay: cum solum in prolixiori legantur hæc verba: neque ei (præsenti meo testamento) duo priora testamenta, primum quidem, quod ante quatuordecim annos, et alterum, quod ante septem condidi annos, obsistere, obviare, aut ullatenus nocere potuerunt. Quibus quidem verbis, non jam 21 annorum, ut innuit Dormayus, sed 14 tantum spatium comprehenditur: non enim addendi sunt septem anni posteriores aliis quatuordecim prioribus. Sed præterea testamentum hoc prolixius est tot auctum interpolationibus, ait Cointius [Ubi supra.] , quæ nec tempora nec genium Remigii sapiunt, ut plerisque suppositium videatur. Quod etiam tradit Constantinus Suyskenus noster, qui in actis S. Remigii ex professo discutit [Comment. præv., § XV.] geminum illius testamentum, concluditque prolixius esse spurium, utpote quod non sit aliud nisi amplificatio quædam brevioris, non Remigii sed alterius manu multo tardius conscripta. Ghesquierus noster, in annotatis ad § XV Suyskeni [Acta SS. Belgii, t. I, p. 605.] ita habet: Cum laudatis (a Suyskeno) criticis (Cointio, Pagio, Natali Alexandro, Longuevallio aliisque) cum Suyskeno item et Byeo testamentum illud (prolixius) pro supposititio seu pro supposito agnosco. Per supposititium autem seu suppositum, intelligo subjectum productumque loco veri testamenti, testamentum falsum. Hoc autem posito, magnam partem a fundamentis ruit Dormayi argumentatio.

[12] [ex quo tamen nihil certi colligi potest.] Cæterum ex utroque testamento vix aliquid certi in rem nostram concludere licet, cum nec unum nec alterum fixam præferat datam. Utrumque enim signatur: Actum vel peractum Remis die et consule suprascripto vel supradicto. In quæ verba notat Suyskenus [In Annotatis ad Testamentum, litt. ll, t. I Octob., p. 170.] , hinc liquere, exemplaria hujus testamenti (brevioris) quæ extant, non omnino integra esse, cum nec tempus nec consul supra memoretur. Eodem defectu laborat testamentum prolixius, quod ex hoc breviori auctum putamus. Nihilominus, cum pronum sit judicare, sanctum Remigium haud multo ante mortem tempore hoc testamentum exarasse; atque aliunde verior sit sententia, quæ etiam in Opere nostro ad primam Octobris obtinuit, sanctum præsulem diem obiisse supremum, versus annum 532, probabiliter concluditur beatum Lupum, saltem usque ad eumdem circiter annum fuisse superstitem, cum a patruo suo hæres scribatur.

[13] [Ex actis sancti Bandaridi videtur S. Lupus usque ad annum 535 superstes fuisse.] Præterea acta sancti Bandaridi, qui Sancto nostro in pastorali dignitate successit, aliquot annos suadent addere, ita ut usque ad annum fere 535 perveniatur. Cardo scilicet rei in hoc vertitur, ut figatur annus, quo sanctus Medardus Noviomensis obierit, et prope Suessionem sepultus sit. Certum namque est sanctum Bandaridum præsentem fuisse dum funus sancti Medardi deferretur. Hæc porro solemnis depositio a Cointio et in Actis nostris ad VIII Junii, innectitur non anno 565, ut Sammarthanis visum est, nec anno 560, ut vult Dormayus; sed anno 545; quod quidem longe verosimilius est, prout etiam admittunt novæ Galliæ Christianæ [T. IX, col. 336.] collectores, qui funus S. Medardi celebratum asserunt an. 545 die 8 Junii, corrigentes Sammarthanos. Igitur hoc anno jam tenebat Bandaridus Suessionenses infulas, quoniam, præsentibus aliis non paucis præsulibus, dictæ præfuit solemnitati. Constat præterea ex ejus legenda, edita a Sollerio nostro ad I Augusti, ubi acta sancti Bandaridi habentur, eum reducem ab exilio suo sepulturam sancti Medardi curasse. Juverit hic quædam ex Cointio [Annal. Ecclesiast. Francor., ad an. 538, n. LXXIX, t. I, p. 581.] adjicere. Bandaricus (ita ipse vocat) episcopus Suessionensis, cum populum, post obitum sancti Lupi, quem Suessionenses XIV kal. Novembris colunt, per aliquot annos exemplo vitæ inculpatæ singulari … rexisset,… Clotarii regis jussu … ad quorumdam malevolorum tumultum urbe et episcopatu abire hoc anno (538) coactus est. Transit in Angliam, ubi in monasterio per septennium … degit, vili olitoris officio fungens… Certa autem exilii epocha colligitur ex eo quod paulo post reditum, funus sancti Medardi, cum multis aliis episcopis, sua præsentia celebravit, anno videlicet Christi DXLV. Unde corrigas eos, qui B. Lupum, Bandarici decessorem, anno Christi DXLIII mortuum scribunt. Ita Cointius. Et Sollerius noster, sanctum Bandaridum toto septennio, inquit, in Britannia exulasse, tam diserte non uno loco exprimit dicta legenda nostra, ut, si in eo fallat, totam corruere necesse sit. Cum autem redux ab exilio, sancti Medardi celebrem sepulturam certo curaverit, anno jam dicto 545; quid evidentius sequitur, quam quod totis septem ante annis cathedram Suessionensem conscendere debuerit, atque eodem anno, ut minimum, 538, imo, si annis ante aliquot eam ecclesiam (ut innuebat Cointius) rexerit, multo citius sacras infulas consecutus sit [Acta SS., t. I Aug., p. 61, n. 5.] . Ex his admodum probabile est initia illius episcopatus haud multo post obitum sancti Remigii figenda esse.

[14] [Initium et finis episcopatus S. Lupi probabiliter ex præcedentibus deducuntur.] Ut itaque summatim totam complectamur disputationem, certum dicimus sanctum Lupum anno 511 præfuisse ecclesiæ Suessionensi, cum illo anno subscripserit Aurelianensi concilio; imo haud difficulter admitti potest id non præcise primo ejus episcopatus anno contigisse, unde probabiliter satis ponuntur hujus initia sæculo sexto ineunte apud Dormayum. Rursum probabile fit ex testamento sancti Remigii, sanctum Lupum superfuisse adhuc versus annum 532, ad quem probabilius refertur obitus S. Præsulis Remensis; imo aliquot annis Remigio supervixisse, puta usque ad annum circiter 535, ex actis sancti Bandaridi haud absurde concluditur.

[15] [Gesta S. Lupi vix nota.] Sancti nostri præclare gesta vix non penitus interciderunt. Gallia Christiana [T. IX, col. 335.] ita paucis ejus elogium complectitur. Sanctus Lupus filius fratris S. Remigii, quem præcipuo semper amore dilexit, ab ipso, ut creditur, ordinatus, Principio successit. Concilio Aurelianensi interfuit anno 511. A sancto Remigio, testamento condito an. 533 (confer n. 10) hæres institutus est. Defuncti XIV Cal. Nov. reliquiæ in cathedralem translatæ. Haud plura habet historicus Suessionensis Dormayus, secutus Saussaium, qui, pro more suo, penuriam factorum supplet verborum abundantia. Cum tamen nonnulla habeat, nitide satis dicta, atque ad pietatem facientia, non abs re fuerit, in aliorum præcipue defectu, posterioris hic encomium adscribere.

[16] [Encomium ex Saussayo,] Suessione, sancti Lupi episcopi et confessoris, qui sancti Remigii, apostoli Francorum, ex fratre nepos, patri (imo patruo) Principio, sanctitatis absoluto exemplari, episcopali in regimine ob fulgentia merita successit. Oviumque fidus custos, lupum quidem se gregis hostibus præbuit: at agnum iis ostendit, qui spiritum pacis et justitiæ ac pietatis habebant affectum. Cum autem in carne adhuc ageret sanctus Remigius, episcopatum iniit. In quo adeo laudabiliter se gessit, ut inter præcipua Galliæ lumina virtutum admirabilium splendore rutilaret. Quamobrem primo Concilio Aurelianensi, pia instantia ipsius sancti Remigii coacto, ad coercendum defluentes a recto tramite cleri et populi mores, disciplinamque sacram sarciendam, primos inter Galliæ pontifices interfuit, spectabilique loco non tam ob ætatem, quam præcellentem sanctitatem consedit. Quo intuitu sanctus Remigius cum testamentum suum conderet, ipsum evocavit: ut syngrapha sua illud cum sanctis Vedasto, Genebaudo et Medardo sanctissimæ vitæ episcopis communiret. (Hæc applicantur prolixiori, quod circumfertur, Remigii testamento, quod supposititium esse vidimus). Cui et potioris affectus pignora reliquit: atque extremorum votorum vindicem ipsum constituit. Porro Lupus illius non modo cupita implevit, sed et exempla adeo strenue persecutus est, ut quasi Elizeum raptum Eliam proxime actibus referentem, Remigium ipsum evectum ad superos repræsentarit, et vitæ inculpatæ moribus, et vigilantiæ pastoralis studiis, pontificalique administratione sanctissima. Qui demum ad cumulum gratiæ et meriti perfunctus in assiduo sacrorum cultu, meditationum divinarum studio, pauperum cura, sedula clericorum informatione, populi eruditione, sitiens æternæ felicitatis fluenta, ad perennem vitæ fontem evolavit; plurimisque fulsit post mortem emeritæ gloriæ radiis.

[17] [et ex testamento S. Remigii] Præcipua laus beati Lupi desumitur ex testamento S. Remigii, ex quo, quæ in rem nostram faciunt, hic describenda judicamus. Ego Remigius episcopus civitatis Remorum, sacerdotii compos, testamentum meum condidi jure prætorio, atque id codicillorum vice valere præcepi, si ei juris aliquid videbitur defuisse. Quandocumque ego Remigius episcopus de hac luce transiero, tu mihi hæres esto, sancta et venerabilis ecclesia catholica urbis Remorum; et tu, fili fratris mei, Lupe episcope, quem præcipuo semper amore dilexi; et tu nepos meus Agricola præsbyter, qui mihi obsequio tuo a pueritia placuisti, in omni substantia mea, quæ mea sorte obvenit, antequam moriar, præter id quod unicuique donavero, legavero, darive jussero, vel unumquemque vestrum voluero habere præcipuum. Et infra, ubi de variis in specie agit legatis. Aliud argenteum vas, quod mihi Dominus illustris memoriæ Hlodowicus rex, quem de sacro Baptismatis fonte suscepi, donare dignatus est, ut de eo facerem, quod ipse voluissem, tibi hæredi meæ ecclesiæ supra memoratæ jubeo thuribulum (Chiffletius et Marcotus legunt turriculum; quæ si vera sit lectio, designabitur turricula, sive hierotheca, in modum turris fabricata, ad SS. Eucharistiam asservandum) et imaginatum (puta operis celati) calicem fabricari; quod faciam per me, si habuero spatium vitæ (hæc innuunt Remigium, dum conderet testamentum non se morti proximum existimasse); si ante clausero ultimum diem, tu fili fratris mei, Lupe episcope, species ante dictas, ordinis tui memor, efficies. Et iterum ubi de servis, quos libertos facit: Commendo sanctitati tuæ, fili fratris mei, Lupe episcope, quos libertos esse præcipio, Cattusionem et Auliatevam, conjugem suam, Nonnionem… Vasantam coquum, Cæsariam etc. hos totos, fili fratris mei, Lupe episcope, sacerdotali authoritate liberos defensabis. Denique sub finem hæc, quæ utique temporum illorum genium apprime sapiunt, leguntur: Hæredes mei, Lupe episcope et Agricola præbyter; porcos meos inter vos æqualiter dividetis.

[18] [Reliquiæ in cathedrali asservatæ, sæc. XVI combustæ.] Reliquias sancti Lupi longa sæculorum serie in ecclesia cathedrali Suessionensi, sanctæ Mariæ et SS. Gervasio et Protasio dicata, repositas fuisse, antiqua et constans fert traditio; nec illa a quoquam in dubium vocatur: nuspiam tamen authentica seu depositionis seu translationis reperi instrumenta. De sacris illis pignoribus hæc tradit Dormayus [Histoire de Soissons, t. I, p. 144 et seq.] . Narrat scilicet sanctum Principium inhumatum fuisse primum in oratorio sanctæ Theclæ, atque tum prosequitur in hanc modum: Dein sacrum corpus ex tumulo levatum est, atque in loco magis honorifico repositum in ecclesia cathedrali, cum reliquiis sancti Lupi episcopi, et sancti Agricolæ presbyteri. Hæritica rabies hoc nos spoliavit Thesauro anno 1568, quando, effractis direptisque Hierothecis, ossa sanctorum combusserunt. Vastatio urbis et ecclesiarum late et ex professo describitur ibidem [Lib. VI, cap. XLII et seqq., t. II, p. 470.] .

[19] [Earumdem quædam Elevatio.] Teste Sollerio in Usuardi Martyrologio, notat Molanus ad 1 Junii reliquiarum quamdam Elevationem his verbis: Suessione, Elevatio sanctorum episcoporum Principii et Lupi, confessorum, Gaudini martyris et Agricolæ præbyteri confessoris. Hac eadem Elevatio celebratur a Saussayo, Gelasinio, Ferrario.

DE SANCTO VERANO CONFESSORE ET EPISCOPO CAVELLICENSI IN GALLIA.

VERSUS FINEM SÆC. VI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Veranus, Episcopus Cavellicensis Confessor in Gallia (S.)

B. B.

§ I. S. Veranum Tamayus de Salazar annumerat episcopis Tarraconensibus. Ejus commenta refutantur.

[Variant scriptores in assignanda S. Verani sede.] In territorio Aurelianensi depositio sancti Verani episcopi. Ita Martyrologium Romanum ad hunc diem XIX Octobris. Quæ verba non parum hucusque hagiographos vexarunt. Non enim adeo facile est determinare quis ille sit Veranus, de quo ibidem agitur. Plerique in hoc concordant, quod territorium Aurelianense ad Gallias referant, ast dissentiunt inter se in assignanda sede quam Veranus, qui ibidem depositus dicitur, tenuit. Alii volunt Cabilonensem fuisse episcopum, alii Cavellicensem, alii Lugdunensem; sunt etiam qui Venciensem dicunt. Ab omnibus discrepat Salazarius in Martyrologio Hispanico: hic enim diserte affirmat agi de sancto Verano Tarraconensi Præsule, qui in tractu Aurelianensi Carpetaniæ in Hispania, non vero in Gallia, exul vitam finivit. Operæ pretium ducimus, quæ in hanc rem disputat Salazarius, hic in extenso adscribere, et quidem duplici potissimum de causa. Altera, quod ex iis innotescet sanctus Episcopus, quem hac die colit ecclesia Toletana (si qua tamen Salazario fides esse possit); altera, et quidem præcipua, quod exinde via sternetur ad discutiendas sententias illorum, qui territorium Aurelianense de Galliis interpretantur, quamvis inter se discrepent de cathedra, cui insederit Veranus. Locus præterea erit, perstringendi Salazarii, ejusque Martyrologii, cujus haud infrequens apud nos recurrit mentio, dijudicandi.

[2] [Salazarius eum Tarraconensem episcopum facit;] Scribit itaque Salazarius ad XIX Octobris [Martyrologium Hispanicum. Edit. Lugduni 1658.] , Aurelianis in Carpetania Hispaniæ, S. Verani episcopi Tarraconensis, qui cum Maurorum in populo sibi commisso conspectasset ruinam, et totius Hispaniæ circumspectasset excidium, a sede pulsus, Toletum veniens, ubi a beato Concordio, regiæ urbis episcopo benigne susceptus, cum eo miserabilem christianæ religionis deploravit statum, donec ab urbe expulsus, in Aurelianensi tractu, virtutum et miraculorum operibus flagrans requievit in pace. Deinde in Notis latius hæc evolvuntur in hunc modum.

[3] [diversis tentans sententiam suam firmare rationibus.] Sanctus Veranus episcopus Tarraconensis confessor. Plures fuisse hujus nominis sanctissimos episcopos, eo patet, quod eminentissimus cardinalis Cæsar Baronius in Not. ad Martyrolog. Roman. h. d. lit. F. fol. 648 quinque enumerat. Primum hunc in territorio Aurelianensi occumbentem, secundum Cabilonensem, de quo S. Gregorius Turonensis Hist. Francor. lib. 3 c. XXXI qui claruit ad annum DLXXX; tertium Lugdunensem, de quo Petrus Esquilinus Catalog. SS. lib. X C. L, licet cum Cavalicensi confundat, ut notavit Theophilus Raynaudus in Indiculo SS. Lugdunens. fol. 375 et vixit ad annum CCCCLX; quartum Venciensem, cujus meminit Philippus Ferrarius in Catalog. General. SS. die XI Novembris fol. 439; claruit ad annum CCCCLXV, vel circiter. Quintum Cavillicensem, de quo idem Ferrarius in General. Catalog. SS. XIV Novemb. fol. 443; vixit ad annum DLXXXVIII, ut placet Baronio. Quibus et nos sextum addimus, scilicet Pisanum, cujus meminit idem Ferrarius in d. Catalog. General. SS. die XXVI Octobr. fol. 419 eumque fuisse martyrem affirmat, ejusque Sacrum corpus ex alia parte translatum, Pisisque conditum scribit. Ex quorum relatione patescit, Veranum nostrum, et episcopum Tarraconensem, diversum esse a Cabilonensi, Lugdunensi, Venciensi, et Cavillicensi, ad quod asserendum temporum, sedium, et eventuum discrimina suadent: cum constet nostrum vivere desiisse ad annum DCCXLIV episcopumque Tarraconensem egisse. Quod Luitprandus in Chron. ann. 744 n. 219 his verbis probat: Carpetania, tractuque Aurelianensi S. Veranus exulat, episcopus Tarraconensis. Colitur XIX Octobris. Sequitur Julianus archipresbyter Toletanus in chron. ann. 743 n. 381 fol. 92 hac serie: Successit Sinderedo B. pontifex Concordius, archidiaconus Urbani, vir egregie doctus, pauperum compatiens, et in subeundis pro grege periculis alacer et promptus. Hic excepit tectis, domoque sanctum Veranum episcopum Tarraconensem exulem et virum mirificum, qui non multo post in Carpetania, tractuque Aurelianensi sancte moritur, die XIX mensis Octobris, cujus corpus defertur in Toletum, et tunc multis cum lacrymis Muzarabum et Concordii pontificis in Æde sanctæ Justæ honorifice sepelitur. Hinc jam Baronii hæsitantiam sedabis, qui dubius de sede nostri sancti Præsulis hallucinatur, suspicans illum, de quo Martyrologium Romanum, hoc die in tractu Aurelianensi occubuisse refert, fuisse episcopum Cabilonensem, cum inter Aurelianenses Antistites non numeretur. Quia ut ex nostris liquet historiis, cujus mentio est in Martyrologio Romano, his verbis: In territorio Aurelianensi depositio S. Verani episcopi, intelligi debet de Verano Tarraconensi præsule, qui in tractu Aurelianensi Carpetaniæ in Hispania, non vero in Gallia, exul vitam finivit. Hinc etiam venit respuenda assertio Andreæ Saussayi in Martyrolog. Gallican. tom. II h. d. fol. 1182 in Supplemento, ubi Cavillecensem pontificem cum hoc nostro confundit, cum re vera nihil ille cum hoc nostro commune habeat, ut supra recensuimus. De nostro præter Romanum Martyrologium, etiam Castellanum P. Dionys. Vasq fol. 171 col. 2; Lusitanum Joan. lup. fol. 225; Luitprandus d. n. 219; Julianus d. n. 381; D. Thoma Thamayo in not. ad Luitprand. fol. 130; P. Higuera fol. 401; M. Rus-Puerta Histor. SS. Giennens. 1 p. secul. VIII c. II, n. 3 fol. 221; P. Antonius Quintana-Duennas Histor. SS. Toletanor. fol. 418 ex quibus sic ejus Acta describimus.

[4] [Inter episcopos Tarraconenses,] Antequam ulterius progrediamur, notemus, recte quidem, ut infra reddemus, Baronium a Tamayo Salazario reprehendi, quod S. Veranum nostrum annumeravcrit episcopis Cabilonensibus; ast longe potiori jure perstringendus Tamayus est, quod eum Tarraconensibus intrudat. Ultimus, qui certo sedem tenuerit Tarraconensem, antequam a Mauris urbs hæc eversa esset, vocatur Vera [España Sagrada, t. XXV, p. 93.] . Qui, quo præcise anno assumptus fuerit, non omnino liquet. Florez loco citato inclinat in annum 689 vel 690. Id certum Veram subscripsisse concilio Toletano XVI an 693, imo et concilio XVII an. 694. Post hæc, inquit laudatus Florez [Ibid.] , potuit vitam diu protrahere et forte attingere infausta illa tempora ingruentium Maurorum. Ast deficiunt documenta. Atque hic postremus fuit episcopus, antiquo persistente ecclesiæ Tarraconensis statu; octo quidem alii nominantur, ast incerta est illorum pontificatus epocha, nec proinde certo statui potest, an ante Maurorum irruptionem floruerint. Postea tamen addit [Ibid., p. 94.] multo credibilius esse Georgium successisse Veræ, ineunte sæculo VIII, ac consequenter ad antiquos illius sedis pertinere præsules.

[5] [ex catalogis illius ecclesiæ constat,] Cæterum tres habet Florez [Ibid., in Appendice, p. 227.] Tarraconensium antiquorum episcoporum Catalogos. Primus ex Mss. Joannis Baptistæ Perez, ita desinit: An. 693: Vera ultimus archieps. Tarracon. obiit II Maji Era 731. Subjungit Florez: Si eo obiit anno, non fuit ultimus, nisi sermo sit de cognitis et certis. — Secundus catalogus habetur ex Constitutionibus synodi Tarraconensis an. 1555, typis editis an. 1557, ubi ad finem hæc leguntur [Ibid., p. 231 et 232.] : Vera, susceptis post Cyprianum Ecclesiæ Tarraconensis administrandæ veris laboribus, anno DCXCIII naturæ concessit. In hujus tempus illa miserrima nec umquam satis deploranda Saracenorum in Hispaniam irruptio incurrit, et totius Hispaniæ vastatio: qua factum est, ut multi archipræsules in ecclesia Tarraconensi non sederint. Sed qui hi fuerint, non admodum ad intelligentiam hujus operis cognosci interest. Guilelmus quidam Barcinonencis, episcopus dicitur an. DCXCIV electus, qui vixit ad an. DCCXIII. Interim partim ob Saracenos, partim ob veterrimum monstrum (quod sit illud monstrum dicit Florez sibi non vacare inquirere [Ibid., p. 95.] ) quod civitatem obsederat, eam cædibus, sanio et tabo infecerat, Tarraco jacet inculta, et colonis omnibus exhausta. Succedentibus vero temporibus, Saracenis magna ex parte ab hac regione expulsis, iterum Tarraco post CCC annos, aut eo plus, variis calamitatibus afflictata cœpit habitari. Scilicet Joannes Papa XIII an. MLXXI eversam sedem Tarraconensem transtulit ad ecclesiam Ausonensem (vernaculæ Vique), ut Ausonensis Ecclesia (verba sunt bullæ) [Florez. España Sagrada. Ibid., p. 102.] potestates et primatus teneat Tarraconensis ecclesiæ, et ut omnes episcopi suffraganei ejusdem sanctæ Tarraconensis ecclesiæ ad Ausonensem ecclesiam confugiant. Postea reædificata Tarracone, Berengarius de Rosanis ab Ausonensi pontificatu in Tarraconensem traductus Kal. Jul. MXCI, vixit usque ad annum MCVIII [Ibid., p. 232.] . Ita quidem in catalogo secundo: non tamen omnino constat de annis Berengarii; id certum ad finem sæculi undecimi sedem Tarraconensem eum tenuisse. Vide Florez Tract LXIII cap. V n. 9 et seqq. [Ibid., p. 110 et seq.] , qui præterea observat [Ibid., n. 94.] generatim multum abesse ut dictus catalogus hoc loco sit accuratus, quippe qui Saracenorum irruptionem referat ad episcopatum Veræ. At si hic obierit an. 693, non ejus tempore vastata a Saracenis Hispania est, cum id factum sit, non hoc, sed sæculo sequenti. Nec etiam incidit in annos Guillielmi, si is mortuus sit an 713, quoniam ejus obitus concurrit cum initio dominationis Saracenicæ. Scilicet ex professo probare suscepit Florez [España Sagrada, t. II, part. I, cap. III, § IV et V. Item, part. II, cap. III.] , quo anno Mauri Hispaniam occuparint, concluditque hujus ruinam ortam ex pugna, in qua rex Rodericus occubuit, exeunte anno 713; consummatam vero an. sequenti 714 [Ibid., p. 187, n. 218.] . Confer, hoc ipso die, Acta S. Theofredi Comm. præv. § I n. 15 et seqq. ubi vidimus hærere scriptores in figenda morte Roderici, quam alii innectunt anno 711, alii anno 712, alii 713, vulgus historicorum, ut loquitur Petrus de Marca [Marca Hispanica, col. 226. Edit. Paris. 1688.] , anno 714. — Tandem tertius Tarraconensium Præsulum catalogus, auctore Antonio Augustino, quem cæteris præfert Florez, sub num. 13 hæc tradit: Vera interfuit XVI et XVII concilio Toletano, ut Rodericus antistes refert, quem Alfonsus rex Verum appellat. In Actis autem eorum conciliorum Vera nuncupatur. XVI concilium habitum est VI Nonas Majas, anno sexto Egicæ regis, anno Christi DCXCIII. Mox anno proximo XVII concilium V Idus Novembris. Subscriptiones in Actis, quæ vidimus, desiderantur. Horum Archiepiscoporum nomina certa retulimus: plures fuisse non dubitamus, in quibus exstat mentio Georgii episcopi, cujus incerta sunt tempora. Etenim altaris cujusdam diruti hanc inscriptionem legimus:

STEPHANUS ALEXANDRINUS IN HONORE DEI
ET OMNIUM SANCTORUM DIE VII ID. APRIL
AN. TERTIO ORDINATIONIS EJUS CUM SUIS SUB
PONTIFICATU GEROGII EPI. SIGILLUM HIC ESTO.

Omisimus Prudentium, Æmilianum, Paternum, Idacium, Phaluacem et Agnellum, ut incertos, licet eorum nomina in ecclesiæ Tarracon. libris legantur [Florez. España Sagrada, t. XXV, p. 238.] . Hic non notatur annus, quo decesserit Vera; cum tamen interfuisse dicatur an. 694 concilio Toletano, liquet eum non obiisse anno 693, ut vult Antonius Augustinus.

[6] [locum non esse S. Verano.] Ex his porro jam apparet locum non esse S. Verano inter Tarraconenses episcopos; nisi forte, quod non mirarer, Tamayus existimaverit, vel potius sibi persuadere voluerit, Veranum eumdem esse ac Veram; et exinde, more suo, totam illam cuderit narrationem, cujus ne vel unum apicem reperire est apud probatos scriptores. Prosequitur itaque Tamayus loc. cit.

[7] [Ejus res gestæ ex Tamayo,] Veranus natione Hispanus, et civis Tarraconensis in Hispania Citeriori, cum (postquam Sarracenorum Hispanias irruentium lues totum regionis angulum occupasset et urbem illam præclarissimam invasissent) ad illius metropoliticæ ecclesiæ fastigium meritis interpellantibus devenisset, jura suis Muzarabibus conservare disposuit. Sed Arabum insolens crudelitas adversus integerrimum penitus pastorem insurgens, illum vita privare decrevit. Ast fidelium turba Antistitem e medio tollens, ex urbe discedens Veranus, et suis vale dicens, exul Toletanam urbem ingreditur, qui a beato Concordio regiæ urbis pontifice benigne susceptus, illi, prout illa ferebant tempora, sumptus congruos, ut sanctorum Patrum decretis inhæreret adsignavit. Igitur cum sanctus vir per aliquod temporis spatium apud Toletum egisset, desiderio perfectioris occupationis, et ut animæ suæ saluti consuleret, urbem regiam deserere constituit, et a sanctissimo præsule Concordio obtenta facultate, in agrum Aurelianensem, qui non procul ab Olcadibus Carpetaniæ conspicitur, secessit. Idem beatissimus Antistes sic vitam texuit piissimam, ut virtutibus clarus, et miraculis insignis, gloriam promereretur æternam die XIX Octobris, anno Domini DCCXLIV. Cujus corpus a sancto Concordio in lectica honorifice compositum, Toletum transferre curavit, et in ecclesia sanctæ Justæ Toletanorum lachrymis sepelivit, ubi cultu honorifico in posterum venerationem accepit.

[8] [et Epitaphium.] In cujus sarcophago, hoc posuit carmen sepulchrale sanctus Concordius.

Continet hic tumulus Verani præsulis ossa;
      Tarraco quem relegat barbara in exilium.
Hic fuit illius urbis præsul, origine civis,
      Tempore dum Maurus omnia calcat Arabs.
Sed cum jura Dei Sanctus servare potenter
      Procurat; Maurus instruit insidias.
Tunc sanctus præsul, propriis comitantibus, urbem
      Deserit; et nostram sanctificavit humum.
Aureliæ moritur clarus, quem Astra, polique
      Illustrant; corpus Justa sed alma tenet.
Hæc Concordius illi inscripsit carmina Præsul;
      Sit memor ut nostri, urbis et orbis idem.

[9] [item notæ quædam topographicæ.] Sepulcrale hocce Carmen mihi suppeditavit codex meus Ms. Auli Hali, quo mirifice Luitprandi et Juliani sententia probatur, nec aliquid quod addatur habemus; nisi velimus adnotare qualiter a SS. Patribus statutum fuerit, ut episcopi a suis sedibus pulsi, in aliis civitatibus recipiantur benigne et humane, quod probat concilium Sardicense canon. 21 et notavit P. Higuera ad Luitprand. d. n. 219 fol. 402. Hinc etiam in Hispania hoc decretum observatum legimus, tempore Sarracenorum, quo episcopi a suis Sedibus ejecti, apud Ovetum recepti suas mansiones habuere consignatas, et eleemosynas ad eorum sustentationem, ut inquit Julianus. Addit tandem Tamayus. Aurelia est urbs antiqua Hispaniæ in Carpentania prope urbem Olcadum, quam Ocanna dicunt, et nunc hæc Aurelia vocitatur Orexa, ut notavit P. Higuera d. n. 219 fol. 401. Alia etiam fuit Aurelia in Hispaniæ Vettonibus, quam adhuc nostri Orellana vocitant; sed hæc diversa a Carpetanensi, qua S. Præsul vitæ finem imposuit. Nam illa diœcesis Toletanæ, ista Placentinæ.

[10] [Cardinalis Aguirrius acerrime perstringit] Atque hæc quidem Salazarius, more suo, fidenter asserit. Ast notum inter eruditos est, quam exigui ponderis sit viri illius auctoritas. Sane eum acriter, non tamen ultra meritum, perstringit Cardinalis Aguirrius, haud veritus et veteratorem et mendacem appellare. Hæc, (nempe Pseudo-Luitprandi Adversaria, sicut et Pseudo-chronica Dextri, Maximi ac Juliani Perez, conficta a P. Hieronymo Roman de la Higuera, perniciosissimo corruptore historiæ Hispanæ præsertim ecclesiasticæ) fuit origo tot fictionum et fabulosissimarum narrationum, quibus pleni sunt plerique libri historiæ Hispanicæ ab initio fere hujus sæculi scripti (obiit Romæ Aguirrius anno 1699): præsertim sex vasta volumina martyrologii Hispani edita a Joanne Tamayo de Salazar, qui commentis Higueræ plurima alia, eaque insulsissima, addidit et ubique sparsit, magno quidem vulgarium et semidoctorum hominum plausu, sed ingenti dolore ac rubore eruditissimorum quorumlibet intra et extra Hispaniam. Ita Aguirrius [Collectio Maxima Conciliorum Hispaniæ, t. II, p. 68.] .

[11] [historiæ ecclesiasticæ corruptores hispanos,] Et rursus [Ibid., pag. 76.] : Ex iis turbidis et fœculentis lacunis Joannes Tamayus de Salazar, nimia credulitate et crisi nulla, delibavit, aut potius coacervavit figmenta Sinnumera, iisque implevit sex illos tomos sui martyrologii Hispani, a vulgo et semidoctis receptos cum ingenti plausu, sed stomachum ac bilem moventes eruditissimis quibusque Hispanis et exteris. Nec contentus Tamayus aliena commenta suis scriptis inserere, adjecit e suo plurima tertio quoque verbo, ac præsertim carmina insulsissima, et nec grammatices nec poeseos leges servantia, tamquam olim a Maximo aliisque viris gravissimis scripta, quæ tamen partim ab ipso Tamayo, partim ab aliis convictoribus ejus in domo illustrissimi D. Didaci de Arce Reynoso, inquisitoris generalis Hispaniarum, absque ullo genio aut sale composita fuerunt.

[42] [præsertim Higueram et Tamayum,] Verum inter omnia gravia absurda ab Higuera, Tamayo et aliis similis farinæ hominibus inducta, illud imprimis intolerandum est, quod sanctitatis titulo donare ausi fuerint, sive in numero sanctorum Hispaniæ, vel ad Hispanias spectantium recensere, ac certis illarum ecclesiis, urbibus, vel populis assignare plurimos homines, idemque de fœminis, quos nec ecclesia universalis, nec ulla particularis venerata fuerat, seu cognoverat usque ad annum circiter MDXCIII., quo Higuera cœpit vulgare ea figmenta. Inveniuntur quidem in martyrologiis aut menologiis, Sancti plurimi ejusdem nominis, cujus fuerunt alii innumeri non Sancti. Immanis vero ausus eorum veteratorum fuit, ubi inveniebant in conciliis vel monumentis exploratis Hispaniæ quosdam episcopos, presbyteros, diaconos, vel alterius conditionis homines, confundere illos cum aliis sanctis viris, aut mulieribus ejusdem nominis, exstantibus in martyrologiis menologiisve; aut cum iis, qui peculiari traditione cujuspiam provinciæ vel urbis, censentur et coluntur ut Sancti. Qua fictione quænam alia in rebus adeo sacris perniciosior esse possit, ego non video.

[13] [quos veteratores et mendaces] Et hoc ipsum plane accidit circa patres illos, sive episcopos sive presbyteros sive diaconos, qui intervenerunt præsenti concilio (Illiberitano, de quo agit Aguirrius toto volumine secundo sui operis). Felix enim episcopus Accitanus, qui subscribit primo loco, ponitur ab iis veteratoribus inter sanctos, et confunditur cum Felice illo episcopo, qui in martyrologio Romano memoratur ex Usuardo XVIII Maji, et fuit episcopus Spoletinus in Italia, aut Spalatensis in Dalmatia, ut habet Petrus de Natalibus in catalogo lib. V cap. XIII. Similiter Melantius, præsul Toletanus, septimo loco subscribens, nova metamorphosi mutatur in S. Melanium, episcopum Rhotomagensem, cujus festum ponitur ad diem XXII Octobris in martyrologio Romano. Patricius quoque episcopus Malacitanus, decimo loco subscribens, transformatur in S. Patricium Hiberniæ apostolum primatem, qui colitur XVII Martii. Alia his similia adduntur exempla, ex quibus pronum jam est concludere quam caute subscribendum supra relatis a Tamayo S. Verani actis, quæ cæteroquin falsa esse et fictitia nos inferius demonstrabimus.

[14] [probat,] Porro ex iis, aliisque plurimis (ita prosequitur Aguirrius) inter alia damna, id malum secutum vereor, ut in multis ecclesiis et populis Hispaniæ, nimia simplicitate ac credulitate delusis, celebrentur plura festa eorum Sanctorum, qui nullo prorsus titulo ad illas spectant, nisi fictitio; imo et eorum, qui Hispani quidem fuerunt, verum numquam ab ecclesia inter sanctos relati. Dignum censeo suprema illa Hispaniarum inquisitione, imo et hac sancta Sede, in ea omnia inquirere et gravissimis quibusdam, lectissimisque viris injungere onus examinandi omni studio atque ingenuitate sex illa volumina martyrologii Hispani, et resecandi innumeras fabulas similes quibus scatent in materia adeo gravi et sacra.

[15] [et qua tales, ab omnibus notos cupit.] Verum præterea, ut radix tanti mali extirpetur, nec illud postea revocetur ex orco, oportet idem examen adhiberi omnium Pseudo-Chronicorum Dextri, Maximi, Helecæ, Luitprandi ac Juliani nomine vulgatorum a P. Higuera, eorumdem architecto, et propterea irriso semper ab ipsius doctissimo contubernali Joanne Mariana, ac toties gravissime reprehenso nominatim a Bollandianis ejusdem Instituti. Pleraque enim figmenta in eo Martyrologio sparsa, ex iis Higueræ fabulis desumpta sunt, licet Tamayus multa etiam alia de suo addiderit, et ex magisterio illius in arte mentiendi aut fingendi profecerit. Id ipsum fere moneo circa Pseudo-Aubertum Hispalensem, obtrusum paulo post medium hujus sæculi labentis ab Antonio Lupian Zapata, in quo similes fictiones occurrunt, præsertim circa Sanctos, ecclesias, et alias res sacras Hispaniæ. Eas fere omnes tuendas recepit, imo et vindicandas vastis voluminibus, Gregorius Argaiz, præsertim ex testimoniis illorum Pseudo-Chronicorum, quasi ea essent exploratæ fidei. Hactenus Aguirrius [Collectio Maxima Conciliorum Hispaniæ, t. II, p. 76.] .

[16] [Commenta Tamayi de S.Verano a Papebrochio jam suggilata.] Non ergo fides potest adhiberi Salazario asserenti, non vero probanti, Veranum nostrum ad Hispaniam pertinere. Nec Baronio, nec Florentinio, sive Sollerio nostro, sive Raynaudo, qui in excutiendis martyrologiis plurimum laborarunt, in mentem venit territorium Aurelianense dicto loco de Hispania interpretare. Imo præter Salazarium et alios quosdam ejusdem patriæ scriptores, haud validioribus nixos argumentis nullus nobis occurrit, qui in hanc abierit sententiam. Extat etiam, inter documenta, olim a prædecessoribus nostris collecta, epistola patris Ampringer S. J. Roma ad P. Papebrochium XVIII Septembris 1683 missa, cujus initium est: Rogat P. Provincialis Hispaniæ pro sequenti informatione. Apponitur dein ipsa petitio italice conscripta, qua rogantur hagiographi, ut Romam mittant notitiam de vita sancti Verani Cabillionensis, qui obiit versus annum 530; eo quod instantia fit apud S. Congregationem Rituum, ut approbetur officium dicti Sancti, quod prodiit Avenione anno 1620. Ast S. Congregatio illud approbare recusat, donec ostendatur vita illa conscripta ab auctore fide digno (da qualche autore classico e degno di fede). Quid responsum fuerit a nostris, legere est in ipso hujus epistolæ folio, in quo manu sua Papebrochius, pro memoria, ut aiunt, scripsit: Respondi cavenda figmenta Hispanica, quibus adscribitur S. Veranus Tarraconensibus. Suspicabar enim a Tarraconensibus officium postulari vel a Castellanis. Hinc satis apparet S. Veranum nostrum, ex mente Papebrochii, Hispanis haud annumerandum. Atqui hæc omnia nobis suadent, Salazarium errasse, vel si mavis genio suo indulsisse dum territorium Aurelianense, de quo in martyrologio Romano, in Hispaniæ finibus credidit inveniri. Quod ex dicendis manifestius fiet.

§ II. S. Veranus, de quo hac die in Martyrologio Romano, episcopus fuit Cavellicensis, cujus Reliquiæ translatæ Jargolium, in territorio Aurelianensi.

[Non fuit S. Veranus, ut vult Baronius, episcopus Cabilonensis.] Baronius in Notis ad Martyrologium Romanum: Licet, inquit, hic (Veranus) ponatur in territorio Aurelianensi; tamen cum in tabulis episcoporum Aurelianensium nullus ejus nominis reperiatur scriptus episcopus, suspicor interim, hunc illum esse Veranum fama celebrem episcopum Cabilonensem, cujus meminit Gregorius Turon. Hist. Franc. lib. 3, cap. XXXI et lib. IX, cap. IV. Ubi hæc de ipso: Erat enim eo tempore ipse pontifex magnis virtutibus præditus; ita ut plerumque infirmis signum crucis imponens, statim sanitatem, tribuente Domino, restitueret. Hæc Gregorius. Claruit temporibus Childeberti regis Francorum, circa annum Domini 580. Hactenus Baronius ad XIX Octobris.

[18] [Refutatur Baronius.] Baronio diserte contradicunt collectores Galliæ Christianæ [T. IV, col. 867.] : Veranum hic (Flavium scilicet inter et Lupum episcopos Cabilonenses) inserunt multi, tum antiqui tum recentiores, Gregorii Turonensis editorum mendo decepti: in illis enim Veranus exhibetur Cabilonensis episcopus, sed ubique legendum Cavellionensis de Cavaillon, ut habent manuscripti; et recte quidem, cum constet utrumque, Flavium Cabilonensem et Veranum Cabellicensem eodem tempore concilio Matisconensi II interfuisse et subscripsisse. Est et alia ratio quæ suadet a Baronio discedere, deducta ex ipsis Gregorii Turronensis verbis, quæ Baronius non integre descripsit: Eo anno, inquit Gregorius [Hisioria Franc., lib. IX, cap. IV. Bibliotheca Maxima Patrum, t. XI, p. 789.] , Childeberto regi alius filius natus est, quem Veratus Cabilonensis episcopus suscipiens a lavacro, Theodorici nomen posuit. Erat enim eo tempore ipse pontifex magnis virtutibus præditus ita ut plerumque infirmis signum crucis imponens, statim sanitati, tribuente Domino, restauraret. Jam vero extra controversiam est Veranum Cavellicensem fuisse, qui Theodoricum II Childeberti filium e sacro fonte levavit, ut videre est apud Cointium [Annales Ecclesiastici Francorum, t. II, p. 326.] , ubi ad annum 587 citans Gregorium Turronensem, post verba: Childeberto filius natus est, quem Veranus Cavillonensis episcopus, addit inter parenthesim Cointius: in nonnullis exemplaribus Gregorii perperam legitur Cabillonensis. Et Longevallius noster [Histoire de l'Église Gallicane, t. IV, p. 222. Edit. Paris 1826, in – 12.] haud minus diserte idem tradit: Childebertus II patrem suum (Sigebertum) secutus est, sanctum venerando episcopum (Cavellicensem Veranum), quem patrinum esse voluit filii sui Theodorici. In Martyrologio Autissiodorensi, quod editum fuit auctoritate RR. DD. Caroli de Caylus, Autissiodorensium episcopi et ejusdem ecclesiæ capituli consensu anno 1751, sequens habetur ad diem XIX Octobris annuntiatio: Eadem die translatio sancti Verani Cabellicensis episcopi, qui Childeberti secundi Austrasiorum regis filium Theodoricum e sacro fonte suscepit.

[19] [P. Claudius Perrijus ex professo probat S. Veranum Cabilone numquam sedisse.] Ex his itaque efficitur deserendum esse Baronium, opinantem, S. Veranum, de quo hac die in Martyrologio Romano, episcopis Cabilonensibus annumerandum. Ratio ab eruditissimo scriptore adducta ex Gregorio Turonensi, non obtinet, cum hic diserte satis indicet sanctum Præsulem ecclesiæ Cavellicensis. Hinc P. Claudius Perryus, in sua Historia Cabilonensi, agens de Verano, qui e sacro fonte suscepit Theodoricum, filium Childeberti: Fieri non potest, inquit [Histoire civile et ecclésiastique de la ville de Châlons-sur--Saône, par Claude Perry S. J. Paris 1659, p. 48.] , ut Veranus ille episcopus fuerit Cabilonensis; illo enim tempore sedem hanc tenebat Flavius. Admittendum ergo irrepsisse errorem apud Gregorium Turonensem, atque typographos (adde et amanuenses aliquos) loco Cavellicensem posuisse Cabilonensem, quod ex vocum similitudine facile fieri potuit (Confer. infra n. 30). Non solum tunc temporis præfuit Flavius ecclesiæ Cabilonensi, sed, quod ex sequentibus patebit, haud parum supervixit concilio Matisconensi, quod habitum est anno ante baptismum Theodorici. Huic concilio interfuit Veranus Cavellicensis una cum Flavio Cabilonensi. Hæc Perryus. Et inferius, ubi ex professo tractat de episcopatu sancti Verani, ita orditur [Ibid., p. 51.] : Quoniam ecclesia Cabilonensis inter sanctos suos præsules recenset beatum Veranum, reverentia impedit quominus nomen illud expungam. Traditio ecclesiarum tanti apud me ponderis est, ut, quocumque in loco ejus repererim vestigia, maximopere venerer. Sufficiat ergo superius ostendisse Veranum, qui de sacro fonte levavit regem Theodoricum, non fuisse episcopum Cabilonensem. Hoc enim evidenter patet. Proinde si quis umquam nomine Veranus sedit Cabilone, profecto diversus est a susceptore dicti regis, quamvis in Breviario illius ecclesiæ lectiones illi tribuant, quæ supra ostendimus pertinere ad S. Veranum Cavellicensem. Eædem lectiones vehementer etiam errant, dum mortem ejus ponunt anno 590: constat enim Flavium anno 591 superstitem fuisse. Nihilominus ecclesia Cabilonensis S. Verani festum agit die vigesima Octobris, eumque annumerat episcopis inter sanctos relatis a Joanne Papa VIII. Martyrologium ejus mentionem habet eodem die (si de Romano agatur, lege: die præcedente, scilicet decima nona Octobris) quidquid tandem sit, si umquam fuerit Cabilone episcopus nomine Veranus, successit Flavio. Hactenus Perryus.

[20] [Agit Martyrologium Rom. de S. Verano Cavellicensi,] Non ergo probatur suspicio Baronii de Verano Cabilonensi; imo ex dictis satis manifeste sequitur, in laudato Martyrologii Romani loco agi de S. Verano Cavellicensi; hic enim et Theodoricum regem de sacro fonte levavit, et concilio subscripsit Matisconensi II. Aliunde extra dubium est, tunc temporis Flavium præfuisse ecclesiæ Cabilonensi, qui et anno 585 in prædicto sedit concilio, et saltem usque ad annum 591 superstes fuit. Baptismus autem Theodorici incidit, juxta Cointium, in anno 586. Ast quæri potest, qui fiat ut depositio sancti Verani Cabellicensis celebretur in territorio Aurelianensi, potius quam in propria ejus sede? Hanc difficultatem solvunt Castellanus et Saussayus. Ille in suo Martyrologio Universali testatur reliquias beati Episcopi asservari in dicto territorio: Albingauni (Albenga in ducatu Januensi Italiæ) inter finarium et Uneliam… Veranus… Cabellicensis, cujus reliquiæ Gergolii (Gergeau) in diœcesi Aurelianensi. Ita in margine ad diem undecimam Novembris. Et multo explicatius Saussayus in Supplemento ad Martyrologium Gallicanum, die XIX Octobris.

[21] [cujus reliquiæ translatæ fuerunt Jargolium in territorio Aurelianensi,] Apud Jargolium in agro Aurelianensi susceptio corporis sancti Verani episcopi Cavellicensis. Qui Gabalis in Aquitania ortus, a pueritia in Dei timore et sacris disciplinis institutus, clericus Mimatensis ecclesiæ effectus est. Cumque fama ejus sanctitatis jam erumperet, declinandæ humanæ existimationis affectu, ad Cavellicensem provinciæ Massiliensis urbem contendit, ubi fugato immani dracone ecclesiam beatæ Dei Genetricis ædificavit. Tum Romam peregrinus veniens, et in multis urbibus plurima sanctitatis signa operatus, dum persequentem se nominis gloriam quocumque fugit, supernæ dispositionis arcano, iterum ad Cavellicensem urbem delatus, episcopali honore invitus quamvis sublimatus est. Quo in munere majora gratiæ divinæ lumina propalavit: cumque in sincero Dei famulatu et gregis sedula procuratione consenuisset, consilio Matisconensi secundo interfuisset, plenus diebus et meritis vitæ immortalis præmia adeptus est. Sepultus fuit sanctus Antistes in oratorio, quod in honorem Deiparæ Virginis pridem construxerat. At postea crebescentibus ad ejus tumulum prodigiis in civitatem delatum sacratissimum ejus corpus cathedrali ecclesiæ titulum sui nominis indidit: et universæ diœcesi, cujus fuit primus pastor perenne contulit beati jam Cœlitis patrocinium. Verum jam pridem inde ipsum ejus corpus translatum in interiorem Galliam, apud Jargolium, tribus ab Aurelia passuum millibus, repositum est in ecclesia sanctæ Crucis, quæ postea ob gloriosi hospitis celebritatem de ejus nomine insignita est: in qua decanus cum capitulo canonicorum, nocturnis et diurnis horis sedulam Domino persolvunt servitutem. Colitur autem præcipue sanctus hic Pontifex pridie Idus Novembris, quo die fidelis dispensationis remunerationem accepit.

[22] [ut probatur ex Carolo Sausseio,] Ex hac Andreæ Saussaii narratione facile intelligitur, cur in Martyrologio Romano fiat mentio territorii Aurelianensis, ubi de sancto Verano Cavellicensi agitur. Proinde si sua stet dictis Saussaianis veritas, mota paulo ante a nobis difficultas evanescit. Porro quamvis laudatus scriptor non omnimodam semper sibi conciliet fidem, utpote qui in critica historica haud infrequenter deficiat, præcipua tamen quæ de sancti Cavellicensis Antistitis translatione Jargolium refert, nobis extra controversiam posita videntur, cum fulciantur testimonio gravium aliorum scriptorum. Sic Carolus Sausseius, ecclesiæ Aurelianensis decanus, in suis ejusdem ecclesiæ Annalibus, agens de concilio Matisconensi II, item, ait, subscripsit Veranus, episcopus ecclesiæ Avelianensis (in margine Gavaillon) cujus corpus in urbem Jargolium (in margine Gergeau) allatum in ecclesia sui nominis conditum est in hac diœcesi (Aurelianensi); in qua serviunt Domino diurnis et nocturnis horis Decanus, Cantor, Capicerius, Canonici et Capellani multi, cum ante illationem sancti illius Corporis ecclesia sanctæ Crucis nominaretur [Annales Ecclesiæ Aurelianensis, lib. III, cap. XXXV, p. 138, Paris. 1615.] .

[23] [Expillio] Ita etiam vir eruditus Expilly, in Dictionnario Geographico, Jargolium urbem dicit territorii Aurelianensis, sitam in sinistra ripa Ligeris. Illius ecclesia parœcialis dedicata est sub invocatione sancti Stephani; collegiata vero sub titulo sancti Verani (S. Vrain). Capitulum duas numerat dignitates, decanum et cantorem atque præterea canonicos decem [Dictionnaire Géographique, Historique et Politique des Gaules et de la France.] . Præclarum Expillii opus imperfectum remansit; desinit ad litteram s. Obiter hic notemus tres dignitates numerari a Carolo Sausseio, scilicet Decanum, Cantorem et Capicerium. Est autem Capicerius, juxta glossarium Cangii, dignitas et officium in ecclesiis et monasteriis, gallice Chevecier, cui Capicii ecclesiæ cura incumbit. Capicium pars est ædis sacræ, quæ vulgo præsbyterium seu locus ubi altare statuitur et Græcis βῆμα dicitur.

[24] [et Francisco Le Maire.] Superius dicta confirmantur a magistro Francisco Le Maire in historia urbis et ducatus Aurelianensis. Ejus verba hic partim adscribimus, quod particularia quædam ad rem nostram facientia contineant. Ex quo pars reliquiarum sancti Verani Jargolium translatæ fuerunt, ecclesia illius urbis, quæ olim a sancta Cruce dicebatur, a sancto Verano vocata est. Porro reliquiæ illæ erant pars Capitis (une partie du chef)… Ablatæ fuere ab Hugonotis ultima die Aprilis anno 1562, quando scilicet destruxerunt omnes illius ecclesiæ imagines, ipsa vero ædes sacra dejecta tantum fuit sequenti eorumdem turbine. Sequitur vita sancti Verani Cavellicensis, quem distinguendum monet ab antistite Cabilonensi ejusdem nominis [Histoire et Antiquité de la Ville et Duché d'Orléans, part. II, p. 6 et 7. Secund. edit. Aurelianis 1648.] . In hoc opere multa quidem reperiuntur ad antiquam spectantia historiam, accurata minus. Ast cum hic agatur de re, quam scriptor quasi oculis usurpare potuit, non est profecto cur idoneus testis non habeatur.

[25] [Conclusio.] Opus non est plura congerere hic testimonia. Hæc enim abunde sufficiunt, ut unicuique constet de traditione ab immemoriali, qua tenetur reliquias sancti Verani Cavellicensis asservari Jargolii in ecclesia collegiata, quæ propterea ab ejus nomine vocata est. Hac de re, quæ nobis præcipua est, convenit inter omnes; quod vero ad ipsas reliquias spectat, est aliqua dissentio: aliis affirmantibus Corpus, aliis partem tantum Capitis eo delatam. Atqui posita hac translatione et asservatione, nemo mirabitur in Annuntiatione sancti Verani Cavellicensis martyrologiummentionem facere Territorii Aurelianensis.

[26] [Diversus etiam est S. Veranus noster ab altero cujus meminit Martyrol. Rom. ad XI Novembris;] Quinimo in nullo alio loco Romani martyrologii memoria ejusdem sancti Antistitis celebratur. Equidem scio alteram illam Annuntiationem, quæ habetur ad diem XI Novembris, a quibusdam ad Sanctum nostrum referri. Ast, ut candide dicam, nescio quo jure. Textus martyrologii est: Lugduni, sancti Verani episcopi, cujus vita fide et virtutum meritis fuit illustris. Utique verba illa, prout sonant, antistitem indigitant Lugdunensem, nec facile perspicitur quomodo de alio intelligi queant. Nihilominus in hanc abiit sententiam laudatus Franciscus Le Maire, qui, loc. cit. testatur in diœcesi Aurelianensi celebrari festum S. Verani die XII Novembris, translationem vero die XIX Octobris. Et, auctore Raynaudo, Petrus Exquilinus (alias de Natalibus) sanctum hunc Veranum Lugdunensem, cujus festa dies incidit in XI Novembris, confudit cum sancto Verano Cavellicentium episcopo, in quem cadunt omnia quæ ibi dicit de sancto Verano. Vide Indiculum SS. Lugdunensium.

[27] [probatur ex Raynaudo, Sollerio] Ast eruditorum longe maxima pars censet cum Raynaudo, sanctum Veranum, de quo ad XI Novembris, diversum esse ab episcopo Cavellicensi. Scribit Sollerius noster in Observationibus ad Usuardum: Verani, haud dubie Lugdunensis episcopi, meminit, non in appendice, ut ait Florentinius, sed in ipso textu Martyrologus Viennensis (scilicet Ado)… In Hieronymianis etiam legitur; sed non dubitaret Florentinius, quin sit ex additis ad Vetustius Martyrologium. Quidquid sit, notat ibi laudatus scriptor Veranos plures, nempe alterum Gabalitanum seu Cavallicensem episcopum, alterum Venciensem, eosque a Lugdunensi et hodierno nostro diversos, ex Hagiologio Labbei, Saussayo et Raynaudo. Aliter sentire videtur Castellanus; nam Veranum adjecta notula Venciensem declarat ex IX Septembris huc translatum, qui gallice vocetur Veran: secundum vero, gallice Vrain, Cabellicensium episcopum statuit, qua ratione Veranus Lugdunensis omnino excludendus esset. Hæ sunt controversiæ, alibi operosius discutiendæ. Textus noster Lugdunensem haud obscure designat, isque et Usuardinus est. Hucusque Sollerius in Martyrologio Usuardi ad diem XI Novembris.

[28] [Baronio, Tillemontio et Catalogis Lugdunensibus.] Hi itaque omnes concordant in eo (quod solum hic ad rem nostram facit), scilicet Veranum, qui Lugduni memoratur, diversum esse a Verano Cavellicensi. Nec dissensit Baronius in notis ad XI Novemb. dicens: De eo (Verano) Beda, Usuardus, Ado et alii. Petrus (de Natalibus) autem in Catalogo lib. 10 cap. 50 hac die ponit Verum (Veranum) Cabalitanum. Numeratur hic, de quo agimus, vicesimus tertius sedis Lugdunensis episcopus, quartus ab Eucherio. Hunc illum putamus Veranum, cujus meminit Gennadius de vir illustr. cap. 63 et 67; et ad quem Hilarius Papa epistolam scripsit. Quæ verba idcirco tantum adscripsimus, ut constet a Baronio distingui Veranum, de quo XI Novembris, ab episcopo Cavellicensi. Nam cætera examinanda venient ubi agendum erit de Sanctis, quorum dicto die occurrit memoria. Audiatur tandem et Tillemontius. Sammarthani (in antiqua Gallia Christiana) agnoscunt Salonem immerito successorem dici sancti Eucherii in sede Lugdunensi, ponunt ipsi sanctum Veranum; quin tamen utriusque illius asserti dent rationem; cum utique ratio potentissima militet pro sancto Verano: plura enim Martyrologia, eaque antiquissima memoriam agunt hujus Lugdunensis præsulis. Idem habent Usuardus et Ado [Mémoires pour servir à l'histoire ecclésiast., Notæ in S. Eucherium, t. XV, p. 849, Edit. Paris 1711.] . In Nova Gallia Christiana [T. IV, col. 24 et 25.] notatur in tribus Catalogis a Chiffletio editis, post S. Eucherium referri Salonium, Veranum et Patientem, tamquam illius sine medio successores. Unde triplex nata sententia est. Alii Salonium et Veranum, Eucherii filios, sedem Lugdunensem post patrem tenuisse affirmant. Ast contra est, ex Gennadio constare illos fuisse S. Eucherii filios; et ex Salviani ad eumdem S. Eucherium epistola aliisque monumentis, eos ad hanc dignitatem, vivo adhuc parente, evectos, et quidem non in civitate Lugduno, sed in provincia Alpium Maritimarum, saltem de Verano id optime probat doctus S. Leonis editor. Additur in Venciensibus episcopis probatum fuisse Veranum, Eucherii filium, Venciæ præsulem et fuisse et obiisse; idem de Salonio alibi præstituros. Alii Salonium et Veranum distinguentes ab Eucherii filiis, eos Lugdunenses episcopos admittunt ante S. Patientem. Ast contra est tertia (quæ Bollandi nostri) sententia, nempe Patientem Eucherio sine medio successisse; Veranum vero ab Eucherii filio distinctum, Stephanum inter et Viventiolum sedisse; id autem erui ex vita S. Aviti Viennensis Antistitis, in qua sanctus ille præsul Veranum abbatem Lugdunensi ecclesiæ in episcopum dedisse pronuntiatur. Nostrum porro non est (ita concludit Gallia Christi) tantas lites componere. Nostrum forte erit ad diem XI Novembris. Ast id liquidum, Veranum illum, quiscumque demum fuerit toto cælo a nostro distare.

[29] [Ergo hac die agit Martyrologium de S. Verano Cavellicensi.] Ex his omnibus, nostra opinione, solida quidem exurgit probatio, primum verba martyrologii Rom. ad hunc diem XIX Octobris intelligenda esse de sancto Verano Cavellicensi; deinde in aliis ejusdem locis, ubi mentio occurrit sancti Verani, accipiendam hanc esse de sanctis, qui nomine quidem conveniunt cum episcopo illius sedis, sed ab ipso tamen prorsus diversi existunt. Atque hæc sunt, quæ nos moverunt, ut hac die XIX Octobris ejus acta illustraremus.

§ III. Urbs Cavellicensis. Sedis antiquitas. Res gestæ S. Verani et episcopatus. Ecclesia ejus nomini dicata.

[Urbis Cavellicensis situs, illiusque varia nomina.] Regionem quæ jacet Druentiam inter et Isaram fluvios, in provincia Narbonensi, occupabant Caveres seu Cavari. Priori nomine designatur populus iste apud Pomponium Mela et Plinium; posteriori apud Ptolemæum, qui quatuor urbes huic populo adscribit: duas in ripa (Rhodani), Avenionem et Arausionem; unam inde in ortum paulo reductam, Cabellionem; quartam dubitati juris et situs, Acusionem Coloniam… Ab Rhodano recedit urbs Cabellio, Druantiæ fluvio adposita. Cabellio dicitur Plinio, Ptolemæo, Stephano (Byzantino) et Itinerarii (vulgo Antonini) auctori. At Straboni Caballio, (Καβαλίωνα πόλιν Καουάρων) etiam in Peutingeriana (tabula). Ptolemæo colonia est; Plinio numerata in latinis (id est jure Latii veteris donata). In Notitiis civitas Cabellicorum; nunc Cavaillon. Ita Christoph. Cellarius [Notitia Orbis antiqui, lib. II, cap. II, sect. III, n. 123 et 124. Edit. Lipsiæ 1773.] . A Stephano, Artemidorum secuto, Cabellio urbs Massiliæ Καβελλίων πόλις Μασσιλίας nuncupatur, quemadmodum et Avenio, quæ urbes ambæ sunt Cavarum. Unde apparet magnam partem Cavarum, Cabellionemque et Avenionem Massiliensium regioni olim attributas fuisse [Vide Valesium. Notitia Galliarum. Ad voces: Cabellio Cotonia, p. 109.] .

[31] [Præsens status.] In chartis bene multis, quæ recitantur inter Probationes (preuves) ad historiam Occitaniæ (Languedoc) auctoribus duobus Benedictinis cong. S. Mauri, perpetuo fere scribitur Cavellio, urbs Cavellicensis. Videatur tom. III inter probation. col. 593 testamentum Joannæ comitissæ Tolosanæ [T. III, col. 593 inter Probationes. Paris. 1737.] ; item in Homagio comitis Valentini comiti Tolosano [Ibid., col. 389.] rursus ibid pag. 402 in Homagio comitis Tolosani episcopo Albiensi et archiepiscopo Arelatensi, ubi legitur [Ibid., col. 402.] . Actum est hoc apud Cavellionem in Camera D. Cavellicensis episcopi anno 1241. Et ita porro. Hunc nos scribendi modum, utpote a pluribus jam sæculis usitatiorem, adhibuimus. Cæterum Cavellio urbs est ad montem Druentiæ proximum posita, in comitatu Vindascino, sedes episcopalis, primum metropoli Arelatensi, deinde Avenionensi suffraganea, donec ex recenti, sub Pio Papa VII facta, diœceseon circumscriptione suppressa fuit. Hodie ecclesia est parochialis, ut vocant, primaria (de première classe) sub invocatione S. Verani in diœcesi et districtu Avenionensi [Almanach du Clergé de France, an. 1851, p. 107.] . Supra vidimus § II n. 18 et seqq. quo modo ex verbis Gregorii Turonensis orta sit confusio, ita ut Baronius S. Veranum sedi Cabilonensi adscribendum duxerit. Cabellio seu Cavellio et Cabillonum urbes utique sunt ab invicem maxime dissitæ; cum illa ad Druentiam (Durance) in Provincia; hæc ad Ararim (Saone) in Burgundia reperiatur. Ast nomina non ita dissimilia sunt, et insuper varie apud varios scribuntur, ut vidimus de Cavellione; ad Cabillonum autem quod spectat, non aliam, inquit Valesius [Notitia Gall. ad verb. Cabilonnum.] , urbem reperias, cujus nomen pejus acceptum, aut a variis scriptoribus sæpius magisque mutatum fuerit, vel si mavis etiam corruptum. Unde etiamsi sincera esset Gregoriana lectio, vix quidquam ex ea concludere liceret.

[32] [Primi ejus Episcopi.] Non accurate noscitur tempus, quo lux evangelica Cavellionem delata sit. Quæ narrantur de primis ejus apostolis, haud idoneo seu potius nullo nituntur testimonio. Ast quamvis Genialis, qui florebat anno 322, dicatur primus illius urbis episcopus, facile tamen esset probare, sedem illam multo ante suos habuisse præsules. Ita Expilly [Dictionnaire Géograph. des Gaules et de la France. Voce Cavaillon.] Utilem profecto operam præstitisset eruditus auctor, si quod ipsi tam facile videtur, reipsa effecisset; tanto magis quod notum satis est, origines plerarumque in Galliis ecclesiarum densis involvi tenebris. Statui quidem, ut notat Longuevallius noster in dissertatione præliminaria ad historiam ecclesiæ Gallicanæ [T. I, p. LXIII – LXXX. Edit. in-12. Paris 1825.] , in genere potest, religionem Christianam in illas regiones primo jam sæculo ab apostolorum discipulis invectam; at non minus certum est, eam duobus prioribus æræ nostræ sæculis, exiguos omnino habuisse progressus. Sufficit vel levissime oculis percurrisse volumina novæ Galliæ Christianæ, ut, quæ hic asserimus, ad evidentiam usque pateant. Quidquid sit, collectores laudati Operis, hoc modo seriem episcoporum Cavellicensium auspicantur [Nova Gallia Christ., t. I, col. 940 et seqq.] .

[33] I. S. Genialis. In diptychis ecclesiæ Cabellicensis primus episcopus notatur sanctus Genialis, cujus tempus assignatur ad annum circiter 322, potius ex conjectura, quam ex ulla certa ratione.

II. Julianus sive Julius. Adfuit hic episcopus concilio Rejensi (Riez) coacto anno 439, omisso in conciliorum collectionibus. Consulendus de eo Tillemontius tomo XV commentariorum ad historiam ecclesiasticam. Idem memoratur episcopus anno 451, quo subscripsit epistolæ synodicæ episcoporum Galliæ, ad sanctum Leonem Papam missæ. Ipsi et multis aliis episcopis inscribitur epistola quinquagesima secunda ejusdem sancti Leonis.

III. Porcianus. Porciani nudum nomem, ut repertum est a nobis, relinquimus. Nihil enim nobis occurrit unde illustraretur ejus episcopatus, cui assignatur annus 459.

IV. Philagrius. Philagrius variis ex conciliis in lucem erupit quibus subscripsit ab anno 517 usque ad annum 529.

V. Prætextatus. Æque certa sunt de Prætextato episcopo testimonia, iisdemque ex fontibus deprompta. Ejus nomine subscripsit Optatus Aurelianensi V anno 549; ipse vero interfuit Arelatensi V anno 554, et Pariensi II an. 555, juxta Cointium, an. 551.

VI. Sanctus veranus (St Vrain). Ejus vita ibidem synoptice exhibetur [Ibid., col. 941.] quam hic adscribimus, interjectis hinc inde notationibus, quarum ope explicatior fiat narratio.

[34] [S. Verani ortus] Sanctus Veranus ex Pago Gabalitano ortus, ab Evantio, Gabalorum episcopo, clero urbis adscriptus est. Addit nescio quo nixus fundamento, Petrus de Natalibus, invitis id factum parentibus; quod nec in actis nec alibi uspiam ego reperi. Gabali populus erant conterminus Rutenis et provinciæ Narbonensi. Urbs illorum apud Ptolemæum dicitur Ανδερίδον, Anderidum, vel, ut legit Scaliger Ανδερηδών Anderedon, in tabula Peutingeriana habetur Anderitum: in conciliis vocatur Gabalitana ecclesia et civitas. Apud Plinium legitur pagus Gabalicus; posteriores scribunt pagum Galvadanum; unde hodiedum Gallice nuncupatur Gevaudan. Ex Gabalis, urbis nomine, venit Javols, Javouls, et Javoux, quatuor leucis a Mimate, (Mende). Hæc ex Christoph. Cellario [Notitia Orbis antiqui, p. 153.] . Concordant Expilly et Valesius, licet hic in nonnullis subdubitet. Gabalas, inquit, recentiores geographi aliique, similitudine nominis adducti, putant esse oppidulum Javouls, IV leucis distans a Mimate, quem in locum sedes episcopatus ex urbe Gabalis translata est [Notitia Galliarum.]

[35] [Emendatur Ferrarius.] Unde paulo confidentius (non tamen putem erronee) Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ ad ad diem XV Novembris, in annotatione asserit: urbs Gavalitana quæ et Mimatum dicitur, vulgo Mande. Ibidem quoque perstringit, ast partim immerito, Petrum de Natalibus, qui lib. X cap. L vitam texens sancti Verani (quæ cæteroquin aliud vix est quam compendium Actorum) ita scribit. Veranus episcopus apud civitatem Gavalitanam Galliarum claruit tempore imperatoris Valentis. Hic ex ipsius urbis territorio, nobilibus parentibus ortus, a pueritia Deo deditus; divinis litteris imbutus, adhuc juvenis sæculum dereliquit, et in ecclesia Migmatensi, invitis parentibus, clericus factus est. Et in virtutibus proficiens, ad sacerdotalem ordinem ascendit; signisque ingentibus et multis pollere cœpit. Sed propter multos ad se confluentes, fugiens mundi gloriam, uno tantum assumpto comite ad civitatem Gavalitanam devenit: ubi dum esset draco immanissimus… Veranus orans ipsum de specu, in qua latebat, exire seque sequi compulit… Atque terræ visceribus introclusit. Et infra, postquam reversus in Gallias esset ex longa in Italiam peregrinatione: demum ad civitatem Gavalitanam applicans, in ecclesia beatæ Mariæ, quam (olim in Antro interempti draconis) construxerat manere cœpit… Post hæc defuncto antistite, Veranus a rege et clero ac populo in episcopum electus est. Notat itaque Ferrarius pro apud urbem Gavalitanam, scribendum videri urbem Cavellicensem seu Cavillicensem, vel etiam Cabellicensem (tot enim modis dicitur). Est autem hæc urbs in Avenionensi provincia, Cabellio latinis, sed vulgo Cavaillon dicta. Urbs vero Gavalitana, quæ et Mimatum dicitur, ac vulgo Mande, apud Avernos, longe abest a Druentia fluvio, apud quem civitas, cujus S. Veranus fuit episcopus sita est. Ex actis corrigendus et ipse Ferrarius; ex quibus efficitur, natum esse quidem sanctum Veranum in agro Gavalitano, ibique clericali veste donatum, sed postea ad Cavellicenses accessisse, cujus deinde civitatis, pluribus interjectis annis, factus episcopus est. Errat ergo Petrus de Natalibus, quod ubique agrum vel urbem Gavalitanam scribat; ast labitur quoque Ferrarius, dum ubique loco Gavalitanam, substituendum insinuat Cavellicensem. Præterea in vitæ compendio (quod ex Petro de Nat., non tamen ad litteram, desumptum est) scribit Ferrarius etiam urbem Gavalitanam: quidni hanc vocem mutavit ubi de electione in episcopum agitur? Cæterum recte addit Ferrarius ibidem: Veranus episcopus Cavellicensis circa annum D. 588 vixit, cum concilio Matisconensi interfuerit; non ergo vixit sub Valente, qui an. D. 378 a Gothis victus concrematus fuit. Redeamus ad Veranum nostrum.

[36] [Romam sanctus Veranus peregrinatur; et redux eligitur Episcopus.] Sed (ita Gallia Christiana) declinandæ gloriæ causa (jam enim virtutum ejus fama percrebuerat) fugit, et transmisso flumine Rhodano, in pago Cabellicensi aliquamdiu latitavit. Inde Romam profectus, iterum suum Cabellicensem secessum petiit, futuri tunc minime præscius. Vacabat tum sedes episcopalis mortuo episcopo, cui unanimi cleri populique consensu suffectus est Veranus. Quo vero tempore id factum sit, aliquatenus assequi possumus ex conciliis et negotiis ecclesiasticis, quibus interfuit. Anno videlicet 585 subscripsit synodo Matisconensi II. Anno sequenti, Prætextato Rotomagensi episcopo Fredegundis dolis enecato, Guntramnus rex misit Veranum Cavellionensem, cum Arthemio Senonico et Agræcio Triscastino episcopis ut perquirerent hujus sceleris personam et in conspectu ejus exhiberent. Qui fortiter hac defuncti sunt provincia; absque enim formidine reginæ Fredegundæ audacter dixerunt: Noveritis quia si persona, quæ hæc perpetravit in medio posita non fuerit, rex noster cum exercitu huc veniens, omnem hanc regionem gladio incendioque vastabit; quia manifestum est hanc interfecisse gladio episcopum, quæ maleficiis Francum jussit interfici. His dictis obtestati sunt, ut numquam in ecclesia Rotomagensi Melantius, qui prius in loco Prætextati subrogatus fuerat, sacerdotis fungeretur officio.

[37] [Conjecturæ de anno quo factus Episcopus est Cavellicensis.] Ex his quidem efficitur annis 585 et 586 S. Veranum ecclesiæ Cavellicensi præfuisse; ast nullatenus constat quo anno cœperit ejus episcopatus. Certum est Prætextatum sedem illam ad minimum tenuisse usque ad annum 555 vel 554; ulterius nihil de eo ad nos pervenit Prima autem authentica sancti Verani episcopi mentio occurrit in subscriptione concilii Matisconensis II anno 585. Existit proinde intercapedo 30 annorum, quorum alicui adscribenda erit Verani electio. Ast hic notanda sunt quæ scribit Cointius [Annales Ecclesiast. Francorum, ad an. 562. n. 48.] : Veranus clericus pietate insignis, qui Romam ante aliquos annos iverat, in Franciam reversus est sub hæc tempora; in reditu enim Honoratum adiit episcopum Mediolanensem, quem hoc anno (562) in vivis fuisse omnes consentiunt; et superatis Alpibus fines attigit Galliarum, cum regnum Francorum, jam rege eorum mortuo nomine Clotario, ejus filii regebant quadrifarie: Ob virtutum famam a Sigeberto rege per litteras accersitus est, cumque post multum tempus in aula regia Caballione versaretur, Prætextato illius loci episcopo demortuo subrogatus est unanimi regis, cleri ac populi consensu. Hactenus Cointius. Ex quibus edocemur sanctum Veranum pastoritia dignitate non ante annum 562 fuisse insignitum. Sed insuper, mortuus est Clotarius I post diem X Novembris an. 561 [L'Art de vérifier les dates, p. 524. Item D. Bouquet, t. II, p. LXXIX. In Indice chronologico.] . Veranus autem fines Galliarum attigit dum ejus filii regebant quadrifarie. Quæ verba desumpta sunt ex vita S. Verani in Bibliotheca Labbei de qua inferius ex professo erit agendum. Ex eadem illa vita discimus præterea virum sanctum multo tempore apud regem Sigebertum Clotarii filium mansisse antequam electus in episcopum sit. Unde jure concludimus initia ejus administrationis aliquot tantum annis præcessisse synodum Matisconensem anni 585. Obiter hic notemus vehementer errare Expillium [Dictionn. Géograph. voce Cavaillon.] dum episcopatum hunc ad sæculum quintum retulit.

[38] [In Synodo præclare disputat de Castitate sacerdotum.] Exstat apud Sirmondum et Labbeum sententia seu oratio Verani episcopi Cabellicæ de castitate sacerdotum, decerpta, ait Sirmondus, ex veteri codice S. Germani Parisiensis; atque hanc sententiam dictam affirmat in aliqua hujus temporis Synodo; unde etiam ejus tenorem adscribit inter synodum Valentinam secundam an. 584 et Matisconensem item secundam an. 585. In utraque hac synodo nihil occurrit, quod, directe saltem, ad castitatem sacerdotum spectet; nisi forte excipias canonem Matisconensem XVI, de uxoribus clericorum, ne post eorum mortem ineant secunda matrimonia. Illud quoque, inquiunt Patres, rectum nobis visum est disponere, ut quæ uxor subdiaconi, vel exorcistæ, vel acolythi fuerat, mortuo illo, secundo se non audeat sociare matrimonio. Quod si fecerit, separetur, et in cœnobiis puellarum Dei tradatur, et ibidem usque ad exitum vitæ suæ permaneat. In prævia ad hunc canonem discussione, potuit Veranus incidenter de castitate sacerdotum generatim disserere. Ast quidquid de loco sit, in quo prolata fuere; verba illa, utpote præclara valde et testantia quantæ esset inter coævos suos S. Veranus auctoritatis, nefas esset hic prætermittere. Sunt autem juxta præfatos Sirmundum [Concilia antiqua Galliæ, t. I, p. 380.] et Labbeum [Concilia. t. V. col. 977. Edit. Paris 1671.] sequentia. Veranus episcopus dixit. Quis præsidentem sacris altaribus, atque ad ipsa Sancta Sanctorum honoris privilegio venientem indignissimis carnalium voluptatum contaminari inlecebris patiatur; ac sub ipso conjugalis licentiæ nomine adquiescat quemquam clericorum et sacerdotis agere officium et mariti implere personam? Cum purificatis corporis atque animi motibus multa cogitatione perpendendum, quam idoneus esse debet is, qui ad celebranda mysteriorum loca non solum pro suis, verum etiam pro alienis peccatis intercessurus accedit. Incongruum siquidem mihi videtur, de conjugali toro aliquem consurgentem altariorum septa penetrare. Ipsi utique inluminati et docti de Spiritu Sancto optime nostis, oblaturum spiritalis sacrificii victimas quali oporteat igne flagrare. Si enim in lege veteri, ubidum (sic) evangelicæ perfectionis auctoritas præfulgeat, sancto David, cum fugæ necessitate premeretur, sacerdos Sadoch non prius panes Propositionis tradidit, quam se et pueros suos jam die tertio mundos esse a mulieribus fateretur; quis immaculati agni carnes ad salutem mundi præstitas post passionum inquinamenta, vel etiam audeat consecrare? Beatus Paulus Apostolus in veritate nos contestatur dicens; probet se unusquisque ministrorum, et sic panem illum præsumat offerre. Notum vobis est, circa loca beatitudinis vestræ, sub magnorum patrum disciplina, monachorum congregationes esse non parvas, unde ad supplenda clericorum officia in promptu est viros bonos adsumi. Utilior est enim in ecclesia paucorum bonorum electa probatio, quam erraticæ multitudinis præsentia conglobata: ac plus ædificationis adferunt rara virtutis exempla, quam popularis licentiæ abundans et incorrecta præsumptio. Sane hæc ostendunt et antiquitatem disciplinæ de continentia sacerdotum, et sapientiam ecclesiæ Romanæ, quæ nullo non tempore acerrima invigilavit sollicitudine, ut lex illa intemerata custodiretur.

[39] [Reliquæ ejus res gestæ; mors et sepultura.] Reliqua ad acta sancti Verani spectantia ita exhibet Gallia Christiana: Anno 587 idem episcopus (Veranus) suscepit e Sancto lavacro filium Childeberti regis, cui Theodorici nomen posuit. Anno 589 cum rege Guntramno apud Augustodunum fuerunt aggregati multi ex ejus regno episcopi, ad deliberandum de sedandis tumultibus in puellari sanctæ Radegundis apud Pictavos monasterio a Chrodielde et Basina regiæ stirpis monialibus excitatis. Ex his autem præsulibus erat Veranus, cujus nomen legitur in inscriptione epistolæ synodi hujus ad episcopos Ætherium Lugdunensem, Syagrium Augustodunensem, Aunacharium Autissiodorensem. Gregorius Turonicus, ex cujus Historia hæc edocti sumus, narrat lib. III, de miraculis sancti Martini, se ad visitandam genetricem suam, territorium Cavillonensis urbis adiisse, ibique audivisse a Verano episcopo, quomodo invocata ope sancti Martini fuisset sanatus a febre quartana. Ad Christum migravit sanctus Antistes die XI Novembris, quem Cabellicenses in patronum elegerunt. Exstat ejus vita tomo II Bibliothecæ Labbei [Gallia Christiana, t. I, col. 941 et 942.] . Quibus adduntur quædam apud Cointium ex vita Labbei desumpta. Obiit, ait [Annales Eccles. Francor. Ad an. 589, n. 15.] , tertio Idus (id est XI) Novembris; sepultus est pridie easdem Idus in oratorio, quod pridem in honorem beatæ Virginis prope fontem Sorgiæ construxerat… Postea delatus est Cavellicum, ubi multis miraculis inclaruit. Habetur patronus ecclesiæ civitatisque Cavellicensis, ubi colitur Idibus Novembris, id est die decima tertia, quod non concordat cum aliis plerisque qui diem ponunt undecimam. Forte ob festum S. Martini in alium diem translata ejus festivitas fuit, ut alio etiam loco notabimus.

[40] [Licet ecclesia Cavellicensis B. M. Virgini primarie dedicata sit,] Notandum præterea est ecclesiam cathedralem Cavellicensem dedicatam fuisse ad honorem B. Mariæ Virginis, curante Innocentio IV, dum is, ut Frederici imperatoris declinaret furorem, in Galliis degeret, ut constat ex sequentibus ejusdem Pontificis litteris: Innocentius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri episcopo, et dilectis filiis præposito et capitulo Cavellicensi, salutem et apostolicam benedictionem. Licet is de cujus munere venit, ut a fidelibus suis digne ac laudabiliter serviatur de abundantia pietatis suæ, quæ merita supplicum excedit et vota, bene servientibus multo majora retribuat quam valeant promereri; nihilominus tamen desiderantes reddere Domino populum acceptabilem, fideles Christi ad complacendum ei quasi quibusdam illecturis muneribus, indulgentiis scilicet et remissionibus invitamus, ut exinde reddantur divinæ gratiæ aptiores. Cupientes igitur ut ecclesia vestra, quam ad honorem Beatæ Mariæ Virginis duximus dedicandam, congruis honoribus frequentetur, omnibus vere pœnitentibus et confessis qui ecclesiam ipsam in die dedicationis ipsius usque ad octavas ejusdem singulis annis venerabiliter visitarint, de omnipotentis Dei misericordia et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus auctoritate confisi, unum annum et quadraginta dies, injuncta sibi pœnitentia, misericorditer relaxamus. Datum in castro Fugentiæ, III Nonas Maji, pontificatus nostri anno octavo, id est millesimo ducentesimo quinquagesimo primo, cum electus fuerit Innocentius IV die XXIV seu potius XXV Junii 1243; et consecratus die XXVIII vel XXIX ejusdem mensis et anni. Litteræ reperiuntur in Collectione instrumentorum ad tomum I Galliæ Christianæ [Pag. 155.] , alibi eas non vidimus.

[41] [secundarius Patronus est S. Veranus] Quidquid de illis sit, certum est ecclesiam cathedralem Cavellicensem beatæ Virgini Mariæ dedicatam esse; sed simul etiam hujus ecclesiæ patronus est sanctus Veranus (Saint Vrain). Consonat Expillius: Ecclesia, inquit [Diction. Géograph., ubi supra.] , cathedralis, plures a barbaris experta ruinas, tandem ædificata fuit, qualis hodie cernitur. Innocentius Papa IV, Lugduno rediens, eam dedicavit, anno 1251. Consecrata est beatæ Virgini et sancto Verano. Magna cum veneratione ibi asservantur quatuor sanctorum corpora; sancti Verani nempe urbis illius quondam episcopi; sanctæ Eucletæ seu Eveletæ; sancti Honorati abbatis Lirinensis, et postea pontificis Arelatensis; ac tandem sancti Faustini martyris. Quinimo in Calendario ecclesiæ Francicæ [Almanach du Clergé de France, 1851, p. 107.] alius ecclesiæ Cavellicensis patronus non indicatur præter S. Veranum.

§ IV. De Reliquiis S. Verani. An corpus translatum fuerit Jargolium et Albingaunum; an vero hodie adhuc reperiatur in ecclesia Cavellicensi. Instrumentum visitationis.

[Plures asserunt S. Verani corpus translatum fuisse Jargolium.] Quod ad reliquias S. Verani spectat, varia a variis, et quidem sibi invicem adversantia traduntur. Ex dictis nn. proxime præcedentibus sequeretur B. Præsulis corpus usque ad ultima hæc tempora Cavellione permansisse. Id clare efficitur ex allatis mox testimoniis. Ast aliunde indubium est, earum saltem partem Jargolium fuisse translatam, ibique magnam habuisse celebritatem, ut abunde vel ex eo constat, quod urbis illius ecclesia, primitus a S. Cruce insignita, postea a S. Verano sit dicta, quod et in hunc diem perseverat. Dixi: earum saltem partem. Nam si reipsa, ut asserit Expillius, corpus S. Verani Cavellione requiescit, admittendum erit, illarum partem tantum asservari Jargolii, quod diserte etiam, ut vidimus n. 25, tradit Franciscus Le Maire, juxta quem pars capitis ibidem reperiebatur ante irruptionem Hugonotorum, qui omnes illius ecclesiæ reliquias disperserunt. Nihilominus plures affirmant ipsum sancti Verani corpus fuisse translatum. Ita Gallia Christiana [T. I, col. 942.] , sancti Verani corpus ad Jargoliensem (Gergeau) ecclesiam diœcesis Aurelianensis allatum esse, auctor est Saussayus lib. III Annal. eccles. Aurel. cujus translationis dies festus recolitur die XIX Octobris. Eodem modo loquitur Cointius: Tandem delatus est Jargolium, quod oppidum est diœcesis Aurelianensis, ubi quiescit in basilica sui nominis, quæ prius ecclesia sanctæ Crucis nominabatur, ut Carolus Saussayus observavit [Annal. Ad an. 589, n. 15.] . Sic etiam in Historia generali Occitaniæ [Histoire générale de Languedoc, t. I, p. 31.] : Ejus reliquiæ asservantur Jargolii ad Ligerim in Diœcesi Aurelanensi.

[43] [Varia hujus sententiæ argumenta afferuntur et expenduntur.] Accedit Breviarium et Manuscriptum Nivernensia, in quibus, teste Severtio [Chronologia historica successionis Hierarchiæ Lugdunensis Archiepiscopatus, part. I, p. 57, § VIII. Edit. Lugdun. 1628.] , dicitur: Postmodum corpus (sancti Verani) Jargolium in territorio Aurelianensi translatum est. Ipse vero Severtius paulo ante [Ibid., § VII.] dixerat: Is (Veranus) autem interfuit secundo provinciali concilio Matisconensi, et Saussayus videtur inuere illum pastorem fuisse eum, qui quovis pio fine ignoto versus Aureliam profectus est, defunctus in illo extraneo territorio, corpusque delatum ad Jargolii oppidum, nec non in ecclesia sui nominis ibidem conditum diœcesis Aurelianensis. Alium, excepto Severtio, novi neminem, qui S. Veranum vel suspicatus sit obiisse in territorio Aurelianensi. Cæterum multum abest, ut præfato scriptori facile fides adhibeatur; hic vero, cum solus sit, nec dicta sua probet, omnino rejiciendus. Concordat quoad translationem, Breviarium Parisiense in quo die XII Novembris, in Lectione de simplici, ubi, post exhibitam brevi compendio sancti Antistitis vitam, legitur: Obiit tertio Idus (id est die undecima) Septembris (absque dubio legendum: Novembris) post annum quingentesimum undenonagesimum. Corpus ejus post aliquot sæcula Gargogilum, quod est oppidum diœcesis Aurelianensis ad Ligerim, delatum est. Inde extractæ reliquiæ, in parochiam sub sancti Verani nomine constructam in finibus agri Parisiensis prope Castra, translatæ sunt. Atque hinc patet quare ejus memoria agatur in ecclesia Parisiensi. Juxta Baillet [Vies des Saints. Ad XI Novembris.] decursu temporis corpus sancti Verani Cavellione translatum prius fuit in oppidum diœcesis Nivernensis, ubi sub ejus invocatione ædificata ecclesia est; exinde vero Jargolium, atque ibidem deinceps asservatum magna cum veneratione. Festum hujus translationis inter omnes in honorem sancti Verani institutas celebritates maxime solemne habetur, agiturque Jargolii XIX Octobris in ecclesia ejus nominis, olim dicta a Sancta Cruce. Superius vidimus testimonium Andreæ Saussayi in eumdem sensum. Singulare est quod scribit Oldoinus in Additionibus ad Ciacconium [Vitæ Pontificum Ciacconii, t. II, col. 110. Edit. Romæ 1677.] . Sanctorum, inquit, Verani et Honorati confessorum reliquias, terminato concilio Lugdunensi (primo, an. 1245) omnium venerationi exposuit (Innocentius IV) apud Jargolium in agro Aurelianensi, et ibidem ecclesiam consecravit. Hausit hæc Oldoinus ex Andrea Saussaio, qui in Martyrologio suo, ad VII Julii notat: Apud Jargolium in agro Aurelianensi reseratio ac translatio sanctorum Verani et Honorati confessorum, facta per Innocentium Papam IV, post dissolutionem concilii Lugdunensis; nec non dedicatio ecclesiæ ibidem per ipsum pontificem consecratæ. Ast hic observat Baillet concilium Lugdunense cui intererat pontifex cœpisse feria secunda post festum sancti Joannis Baptistæ anno 1245, atque absolutum fuisse XVII Julii ejusdem anni. Unde, cum verosimile sit festum translationis illius fuisse celebratum die quo facta fuerat, non intelligitur quomodo pontifex, qui Lugduni concilio præsidebat, simul Jargolii translationem fecerit reliquiarum. Forte festivitatem hanc confudit Saussayus cum dedicatione ecclesiæ Cavellicensis. Confer. n. 45. Reperiuntur inter manuscripta a prædecessoribus nostris pro vita sancti Verani collecta, quædam notæ Bollandi manu exaratæ, in quibus hæc inter alia huc facientia leguntur: “Sancti Verani corpus translatum Jargolium, vulgo Jargeau” et inferius. “Tempore hæreticorum dissipatæ sunt reliquiæ ob capsam. Caput ab uno milite servatum; qui id pro sua portione prædæ sibi sumpsit absque capsa et alio avexit, quia erat catholicus” Hæc aliquatenus concordant cum Francisco Le Maire, qui forte vidit caput, vel ejus partem, a milite illo ablatam; unde potuit judicare solas illas Jargolii fuisse S. Verani reliquias. Aliud tamen aperte satis asserit Bollandus, totum scilicet sancti corpus olim Jargolii fuisse; et sub finem indicat se hæc dididicisse a P. Francisco Chesneau S. J., que Jargolio oriundus, “nuper, inquit, rector Ambianensis fuit, et adhuc ibi habitat” Atque hæc de Jargolio.

[44] [Alii tradunt corpus S. Verani requiescere Albingauni Ughellus] Sed et tertia ecclesia est quæ sibi sacrum illud vindicat corpus; atque hæc jam non in Galliis, sed in Italia; ecclesia scilicet Albingaunensis (Albenga), metropoli Januensi suffraganea. Cathedralis sancto Michaeli Archangelo consecrata Reliquiis Sanctorum, ait Ughelli [Italia Sacra, t. IV, col. 912. Edit. Venetiis 1719.] , locuples est, ac præcipue sancti Verani episcopi corpore, qui dum Roma reverteretur, illic excessit e vivis sub Honorato episcopo, qui sedem illam per id tempus administrabat, patratisque quam plurimis miraculis, dignus habitus est, quem pro tutelari Divo Albigaunenses revererentur. Hic enimvero stupendum in modum hallucinatur Ughelli: nam commemorationem sancti Verani inter Albigaunenses non aliunde haurire potuit quam ex ejus Actis. Atqui hæc desertissime tradunt iter Romanum ab eo institutum, dum clericus esset; nec vel ullo indicant verbo eum altera vice post susceptum episcopatum ad Urbem accessisse: imo prolixe narrant quæ in ejus obitu Cavellione contigerint. Unde concludere utique licet acta ab Ughello ne visa quidem fuisse. Paulo post auspicatur catalogum episcoporum Albigaunensium, hoc modo [Italia Sacra. t. IV, col. 913. Edit. Venetius 1719.] . I. Honoratus. Ille ipse, qui sanctum Veranum dum Roma reverteretur excepit hospitio, anno 377 (hic rursus labitur Ughellus) ut in hujus Sancti Actibus plane legitur. Et infra [Ibid., col. 920.] : XXXIX Napoleon de Flisco, Naulensis antea episcopus… Ad hanc ecclesiam fuit translatus anno 1459 die XXI mensis Decembris. Hic sacra ossa sancti Verani ex veteri sepulcro prope sacram turrim transtulit ad altare, quod ipse magnifice construxerat exornaveratque VI Idus Junii, quo ipso die ejus festum concelebratur.

[45] [et Ferrarius,] Similia habet Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ ad diem XIV Novembris. Postquam breviter indicavit natales sancti Verani atque Romanam ejus peregrinationem, in patriam rediens, inquit, Ravennæ obsessos complures et ægrotos sanavit. Idem præstitit Mediolani, ubi duodecim energumenos curasse, cæco visum restituisse et mortuum suscitasse legitur. Inde Albingaunum veniens, pluviam post diutinam siccitatem agris Christianorum impetravit, quod cum idolatræ vidissent, et ipsi ad Christum conversi, et templa deorum demoliti, pluviæ participes effecti sunt. Ibi etiam draconem a quibusdam adoratum e specu eductum in flumenque præcipitatum demersit. Quibus miraculis totam ad Christum perduxit civitatem. Et rursus paulo inferius: Tertio Idus Novembris e vita cessit. Omnibus ægris qui loculum tetigerunt, sanatis. Cum vero cives, an in cathedrali ecclesia, vel in ea quam ipse ædificaverat sepeliendus esset, disceptarent; pallium, quo corpus tegebatur, elevatum, funus in aere præcedebat, donec ad Druentiam flumen deventum est, quod divinitus siccatum omnes trajecisse ferunt. Pallium autem populum cum funere præcedens ad sanctæ Mariæ ecclesiam substitit; ibique corpus honorifice fuit tumulatum: quod aliquando Albingaunum delatum, ibi in maxima habetur veneratione. Ex monum. eccles. Albingaun. et Pet. in Cat. Godefredus, qui in concinnanda S. Verani vita se Ferrario et Petro de Natal. inhæsisse profitetur, in sua Historia Alpium maritimarum in modum dubitantis scribit: quamquam feratur postea ejus (S. Verani) corpus vel integrum vel partim translatum in civitatem Albingaunensem, quæ memor beneficiorum ejus intercessione obtentorum, illum in patronum elegit, et singulis annis dicto die (XIV Novembris) illius celebrat festivitatem, quam Philippus Ferrarius in novo suo Martyrologio his annuntiat verbis: Albingauni S. Verani episcopi Cavallicensis [Gioffredo Storia delle alpi maritime. Lib. IV, versus finem. Reperitur inter Monumenta historiæ patriæ edita jussu Regis Caroli Alberti, Augustæ Taurinorum MDCCCXXXIX. Scriptorum, t. II, col. 249.] .

[46] [qui Ughellum in quibusdam perstringit.] Adjicit, ubi supra, Ferrarius Annotationem, qua in duobus Petrum de Natalibus ex quo pleraque superius dicta hausit corrigendum dicit: alterum quoad locum: nam Cavellicensem, non vero Gabalitanum episcopum iste scribere debuisset. (Supra n. 36 vidimus quid valeat hæc notatio). Alterum quoad tempus; quia Veranus, episcopus Cavellicensis circa annum Domini 588 vixit, cum concilio Matisconensi interfuerit: non ergo vixit sub Valente imperatore, qui an. D. 378 a Gothis victus vivus concrematus fuit, cum diu ecclesiam catholicam vexasset. Quibus verbis feritur etiam Ughelli, qui Veranum nostrum coævum facit Honorato Albingaunensi. Cæterum erroris hujus fons latet in actis, quæ inferius damus. In illis enim reipsa dicitur vel saltem dici videtur Albingauni sedisse Honoratum, dum illac transiret S. Veranus; quamvis certum sit nulluum ejus nominis sedem illam tenuisse post sæculum quartum, ut ex ipso Ughelli catalogo patet. Aliunde autem extra controversiam est sanctum Veranum nostrum adhuc floruisse sæculo sexto ad finem vergente. Constat etiam episcopum, nomine Honoratum Mediolanensi præfuisse ecclesiæ temporibus sancti Verani, atque hunc, dum Roma in Gallias rediret, aliquam moram in dicta urbe traxisse, antequam Albingaunum pergeret. Manifeste ergo errat scriptor actorum, et cum ipso Ughellus, dum ad Albingaunensem præsulem referunt ea, quæ de Honorato Mediolanensi prædicanda essent. Nec fas videtur hunc errorem rejicere in negligentiam amanuensium, quum varia, quæ vidimus, Actorum exemplaria in hoc loco plane concordent. Consulto posui superius: Vel saltem dici videtur. Non enim necessario fluit ex actis Honoratum, cujus ibidem incidit mentio, Albingauni potius quam Mediolani sedisse. Postquam scriptor mira, a S. Verano in urbe Mediolanensi patrata, enarravit, sic prosequitur: Deinde, petente sanctissimo viro Honorato, ipsius civitatis episcopo, ad civitatem, cui nomen est Albingauno, profectus accessit. Non utique vim intulerit verbis, qui dixerit, Veranum, petente S. Honorato, episcopo ipsius civitatis (Mediolanensis nempe) de qua mox egerat, Albingaunum ivisse.

[47] [Verosimilius est corpus S. Verani ad nostra usque tempora Cavellione permansisse.] Quod ad sacrum sancti Verani corpus attinet; probant testimonia Ughellii et Ferrarii traditionem ecclesiæ Albingaunensis; ast repugnat ut eadem sacra ossa in tribus locis diversis simul reperiantur, nisi, quod non raro occurrit, per synecdochen pars pro toto sumatur. Atque ut dicam quod sentio; videntur mihi minoris ponderis argumenta quæ militant pro dicta ecclesia, quam alia illa qua afferuntur in favorem præsertim ecclesiæ Cavellicensis, ubi sanctus Veranus diem obiit supremum. Admitti enim nullo modo potest, quod tradit Ughellus de morte illius sancti Pontificis in urbe Albingauno; quod etiam rejicit Ferrarius, dum asserit reliquias, de quibus hic sermo est, Cavellione in Italiam fuisse allatas, quin tamen ullam addat probationem, præter antiquam particularis ecclesiæ traditionem; hæc autem æque favet et Cavellicensibus et Jargoliensibus. Verosimilius nobis videtur corpus sancti Verani remansisse Cavellione; cum nuspiam reperiantur nec Acta translationis in aliam urbem; nec ullum aliud habeatur positivum testimonium, quo ecclesia Cavellicensis possessione sua, quam ab initio juxta omnes habuit, deturbetur. Hinc etiam Breviarium Aurelianense, ad 19 Octobris, quo die festum Translationis sub ritu semiduplici agit, dubitanter loquitur in hunc modum: corpus ejus in ecclesiam collegiatam Jargoliensem translatum dicitur; ejusque memoria fastis Aurelianensibus a plurimis seculis legitur inscripta. Cum ergo, omnibus, si Ughellum excipias, fatentibus, pro ecclesia Cavellicensi stet primæva possessio, nec ullo satis idoneo argumento ab hac possessione probetur deturbata; atque insuper ecclesia Jargoliensis (ad quam utique, si qua umquam locum habuit, translatio corporis facta est) de jure suo dubitet, non videmur nobis nimium præsumere, dum probabilius dicimus, partes tantum illius insignes translatas fuisse ad duas illas urbes, præcipue Jargolium; non obstantibus testimoniis illis plurimis, quæ supra retulimus: nullum enim eorum vim decretoriam habere videtur ad probandam ipsius corporis translationem.

[48] [Instrumentum reserationis seu Visitationis Reliquiarum an. 1845.] Atque hæc juxta monumenta hactenus allata. Sententia nostra haud parum confirmatur ex documentis, quæ nuper, cum commentarius noster jam hucusque perductus esset, nobis perofficiose submisit, 10 Februarii 1848, R. D. Joannes Michael Aillaud, canonicus honorarius et pastor seu curatus Cavellicensis; inter quæ habetur apographum instrumenti reserationis, seu visitationis reliquiarum sancti Verani. Hæc porro reseratio facta est jussu Ill. Pauli Naudo, archiepiscopi Avenionensis, die 19 Junii 1845, præsentibus laudato J. M. Aillaud, cum reliquo clero Cavellicensi et simul etiam fabricæ consiliariis. Scopus erat extrahere partes quasdam sacrorum ossium, quæ traderentur D. Valleret (qui et reserationi interfuit) pastori S. Verani, quæ parœcia est diœceseos Vapincensis (Gap) et D. Rey pastori Vallis Clausæ (Vaucluse) diœceseos Avenionensis. Uterque nempe petierat ecclesiæ suæ hujusmodi reliquias. Instrumentum Gallico conscriptum est idiomate; cujus nos præcipuas hic partes, latine redditas, subjicimus.

[49] [Capsa seu theca a S. Verano dicta tres continebat reliquiarum portiones distinctas,] Invenimus capsam, triplici clavi obseratam, in Armario seu thesauro antiquæ ecclesiæ cathedralis, reposito in sacello sancti Verani. Apertis valvulis duabus, priori ex ligno, posteriori ex ferro (utraque munita erat sera valida); sacerdotes duo reverenter susceperunt, altarique imposuerunt capsam; atque subinde quotquot aderant ad terram prostrati sacras venerati sunt reliquias; et manu cereum tenentes singuli accensum, processerunt ad sacrarium seu sacristiam… Comperimus capsam ex ligno deaurato, et a sancto Verano dictam, sera quidem rite clausam; ast nullum ferebat sigilli vestigium. Hanc aperientes tres reliquiarum vidimus distinctas portiones.

[50] [quæ accurate describuntur,] I. Ossa nonnulla, haud exiguæ magnitudinis, involuta mappa linea: hæc erat candida valde, atque ipsa cooperta panno serico, satis diligenter consuto. Ast et hic aberant sigillum et quodvis scriptum authenticum. Ex his desumptæ fuere Reliquiæ duabus supradictis parœciis destinatæ. Quo facto ossa debito modo involuta, in capsam reposita sunt.

II. Juxta prædicta invenimus dimidiam partem cranii et alia ossa pulverulenta; hæc imposuimus purificatorio; cranium involvimus veteri corporali; atque omnia simul collecta in panno serico rubri coloris capsæ restituimus. Infra declarabitur unde ossa hæc translata in capsam fuerint.

III. Invenimus in eadem capsa, thecam alteram minorem, ligneam, coopertam membrana chartacea varii coloris, tænia seu vitta rubea revinctam, atque quatuor diversis in locis sigillo munitam. Totum, mediante funiculo rubro, involvebatur panno chremesini coloris (ruoge cramoisi). Pannum hunc inter et ipsam thecam aderant litteræ authenticæ duæ: alteræ Ill. de Manzi, archiepiscopi Avenionensis, data vigesima nona Septembris anno millesimo septingentesimo sexagesimo primo; alteræ RR. de la Baume, Cavellicensis episcopi, datæ decima sexta Julii, anno millesimo septingentesimo septuagesimo quinto. Non abs re erit, antequam ulterius pergamus, hic quædam adscribere ex litteris R. D. Aillaud ad nos missis simul cum instrumento authentico. Anno, inquit, 1761 Fr. Maria de Manzi, archiepiscopus Avenionensis, antea Cavellicensis antistes, declaravit se invenisse in sepulcro capellæ in Valle Clausa, ubi depositum fuerat corpus sancti Verani, capsulam plumbeam, continentem ossa quædam S Verani, quæ omnia ispe inclusit theca lignea, et dono dedit ecclesiæ Cavellicensi. Dicta theca adhuc exstat. Illam vidi et reseravi anno 1845 ex mandato RR. Naudo, hodierni Avenionensis metropolitæ. Litteræ R. D. Aillaud datæ sunt 10 Feb. 1848. Die vero 23 Aprilis ejusdem anni, festo scilicet Paschatis, sub ipsa sacri solemnis celebratione, cum illi manus abluerentur, RR. DD. Naudo extinctus apoplexia est [L'Ami de la Religion, 27 April 1848, t. CXXXVII, p. 268.] .

[51] [demptis quibusdam particulis,] Lectis his authenticis (ita sequitur in Instrumento) quæ et thecam, et quod illa continebatur, indicabant, rupimus sigilla. Hic reperimus primum duplicata authenticarum, dein alteram capsulam, plumbeam, valde antiquam, continentem ossa sacra pulverulenta, simul et duo involucra papyracea alibi coloris, quibus inclusæ erant plures particulæ reliquiarum sancti Verani, ut constat tum ex Sancti nomine inscripto cuidam particulæ, tum ex ipsis authenticis litteris. Ex hac capsula extraximus os debitæ magnitudinis (duorum centimetrorum) dividendum inter ecclesias sancti Verani et Vallis Clausæ. Quibus peractis cuncta reposita et sigillata fuere. Post hæc, Reliquiæ extractæ sive ex proxime dicta capsula, sive ex ossibus, quæ involuta diximus in mappa linea, divisæ fuere in tres partes: prima destinata parœciæ sancti Verani diœceseos Vapincensis; secunda parœciæ Vallis Clausæ; tertia Ill. Archiepiscopo Avenionensi, prout ipse petierat.

[52] [prout erant anno 1845.] Ex his itaque valde accurate descriptum habemus quo statu essent, anno 1845, Reliquiæ quæ sancti Verani esse putantur. Ast alia in dicto instrumento subjunguntur, quæ propius ad rem nostram faciunt; quæ propterea hic etiam apponimus rursus ex Gallico latine reddita. Ut candide fateamur, non mediocris nos tenuit admiratio, cum aperta sancti Verani capsa (majori scilicet quæ totum capiebat depositum), nullum videremus sigillum impressum parti spectabiliori (de qua primo loco actum) reliquiarum quæ in illa latebant… Non tamen inde imminuta nostra veneratio est, attendentes ad monumenta quæ apud nos aliunde existunt authentiæ testes. Præcipua sunt.

[53] [Dictarum reliquiarum Authentiam suadent, primum Translationis festum;] 1. Festum translationis illarum reliquiarum, quod celebratur dominica post diem septimum Julii, nisi dies hæc ipsa in dominicam incidat, quo casu festum non transfertur. Ut argumenti hujus vis percipiatur, addimus nonnulla ex litteris ejusdem R. D. Aillaud, quæ originem et rationem festivitatis indicant. Natus est, inquit, sanctus Veranus in Valle Clausa (Vaucluse) quæ celebritatem habet a fonte ejusdem nominis. Ignoro unde R. D. Aillaud hauserit natum S. Veranum in Valle Clausa. Diserte tradunt acta natum esse in agro Gabalitano. Unde in vita Ms. S. Præsulis ex collectione Gallonii tom. 1, apposite in rem nostram habetur: Quamquam autem ubi quove tempore natus sit definiri satis non possit, tamen iliud constat plane in finibus Alvernorum, agro Gabalitano, cujus provincia et metropolis et caput hodie Mimate dicitur, honestis eum parentibus natum et educatum esse, Valentinianique imperatoris temporibus floruisse. Confer n. 35 et 36. Sequitur apud laudatum D. Aillaud compendium vitæ sancti Præsulis. Tum addit: Inhumatus fuit in Valle Clausa, in oratorio quod ipse ibidem in honorem beatæ Virginis ædificari curaverat, atque positus in sepulcro lapideo, quod hodiedum adhuc visitur, sed vacuum; ex quo scilicet Pontius Algerius, episcopus Cavellicensis ab anno 1303 ad annum 1320, solemniter corpus sancti Verani Cavellionem in ecclesiam cathedralem transtulit septima Julii, nescitur quo præcise anno, licet verosimile sit id factum sub initium illius episcopatus. (Nova Gallia Christiana [T. I. col. 948,] annum habet 1311, quo, inquit, solemni pompa transtulit ex Valle-Clusa corpus sancti Verani episcopi et ecclesiæ patroni). Solemnitas, quæ singulis annis in ecclesia Cavellicensi celebratur dominica post septimum Julii, nisi hic dies in dominicam incidat, monumentum authenticum est memorandæ illius translationis, quam Petrarcha testatur suis se vidisse oculis, et de qua etiam canit in versiculis ad Lauram. Officium dicto die proprium est, quo quidem confirmatur antiqua traditio, juxta quam Reliquiæ sancti Verani in ecclesia cathedrali Cavellicensi asservantur. Hactenus R. D. Aillaud in sua ad nos epistola. In quam animadvertimus, non recte dici Franciscum Petrarcham testari se translationem illam oculis suis vidisse, si sua stet asserto Galliæ Christ. veritas. Natus enim ille est mense Augusto an. 1304. Honestis, inquit, parentibus, Florentinis origine, fortuna mediocri, et (ut verum fatear) ad inopiam vergente, sed patria pulsis, Aretii (Arezzo) in exilio natus sum, anno hujus ætatis (sæculi) ultimæ, quæ a Christo incipit MCCCIIII die lunæ ad auroram Cal. Augusti. Ita ipse Petrarcha in epistola ad Posteritatem de origine, vita, conversatione et studiorum suorum successu [Operum. t. I, ad initium. Edit. Basilææ per Sebastianum Henricpetrum 1581.] . In Biographia universali [Biographie universelle ad vocem: Pétrarque.] natus dicitur præfato anno, sed non Cal. seu die I Augusti, ast XIII Kalend. Augusti, seu die 20 Julii, quæ apparens tantum discordantia est, cum ille scripserit ante reformatum Calendarium, in Biographia autem Petrarchæ calculus reducatur ad Calendarium Gregorianum, juxta quod dies ille lunæ alius esse non potest quam 20 Julii [Confer L'Art de vérifier les dates. In Calendario, p. 119.] . Atque id per transennam. Novennis in Gallias Petrarcha venit: Primum vitæ annum, inquit [Opera, quæ extant, omnia. Ubi supra.] , neque integrum Aretii egi … sex sequentes, Ancisæ paterno in rure, supra Florentiam quatuordecim passuum millibus …, octavum Pisis, nonum ac deinceps in Gallia Transalpina ad lævam Rhodani ripam, Avenio urbi nomen… Ibi igitur ventosissimi amnis ad ripam pueritiam sub parentibus, ac deinde sub vanitatibus meis adolescentiam totam egi; non tamen sine magnis degressionibus. Atque ex his jam patet Petrarcham S. Verani Translationem (si hæc revera facta sit, ut habet Gallia Christiana, anno 1311) oculis suis videre non potuisse, cum ante annum 1313 Avenionem ille non attigerit. Quo autem operum suorum loco eam se vidisse scribat Petrarcha, non reperi, licet ejus volumina satis diligenter pervolverim, in illa, quæ omnium locupletissima est, Basilæensi Henricpetri editione, quæ tamen, cum indicibus prorsus destituta sit, facile fieri potuit, ut, quod incidenter de S. Verano forte occurrit, me fugerit. Prætermittendum, hoc loco non est, quod refert Butlerus in vita Ven. Cæsaris de Bus [Ad diem XV Aprilis. Edit. Lovanii 1829.] , Cavellione, ut notum est, oriundi, et postea ejus ecclesiæ canonici. Postquam narravit Virum Dei sumptus contulisse in reparandam ecclesiam illius urbis cathedralem, subjungit [T. V, p. 157.] . Reparata ornataque ecclesia, obtinuit Ven. Cæsar ut solemnis fieret translatio reliquiarum S. Verani primi illius urbis episcopi (id enim vero manifeste falsum est, conf. n. 34) et regionis Apostoli. Tumulus a fidelibus frequens adibatur; ast corpus non satis decenti quiescebat loco: atque hac motus erat Ven. Cæsar ratione ut translationem urgeret. Cum natus sit venerabilis ille anno 1544, mortuus an. 1607, facile cernitur hic non agi de translatione facta ab episcopo Algerio; quod cæterum verba mox recitata satis indicant; referunt enim corpus decentiori tantum loco in eadem cathedrali fuisse positum.

[54] [tum, quod vacuum sit sepulcrum S. Verani in Valle Clausa;] II. Sepulcrum Sancti Verani in Valle Clausa, quod prorsus vacuum remansit, ex quo ecclesia loci illius perdiderit, post annum 1789, instrumentum, quo constabat de authentia costæ, quam, ut fert constans loci traditio, solam reliquerat Pontius Algerius, dum Reliquias transtulit Cavellionem. Atque hinc intelligitur ut quid pastor et fideles illius parœciæ adierint RR. archiepiscopum Avenionensem, cujus jussu nos eorum votis hac die satisfecimus.

[55] [tertium desumitur ex Legendis Breviarii;] III. Legendæ officii, quas adhuc recitamus, mentionem faciunt de solemnitate hujus festi; de veneratione qua susceptæ a Cavellicensibus Reliquiæ fuerunt; de pecuniis, quas diversis temporibus expendit capitulum ut sacrum depositum debito custodiretur honore.

[56] [quartum ex testimonio Seniorum] IV. Traditio constans, confirmata a senioribus, qui adhuc supersunt, testatur, dum civilis inter nos discordia, cœpta anno 1789, sæviret, capsam sancti Verani, atque alteram etiam grandiorem, qua continebantur reliquiæ plurium aliorum Sanctorum, spoliatas fuisse laminis argenteis quibus exterius contegebantur; item ablata fuisse brachium et statuam (utrumque ex argento) sancti Verani; in cujus statuæ vertice inclusa erat pars cranii sancti Antistitis; reliquias autem ipsas, utpote quæ cupiditatem barbaricam non accenderent, servatas fuisse. Scilicet quæ in capsis fuerant, R. D. Præpositus, præsentibus pluribus ex capitulo præsbyteris, reposuit in pristinas sedes, suis tamen spoliatas ornatibus, prout diserte asserit, in tertia lectione officii Translationis, R. D. de Crousnilhon, olim præpositus et prædecessor noster, qui ipse præfuit dum sacræ Reliquiæ capsis primævis restitutæ sunt. Atque hic rursus inserenda quædam sunt ex epistola R. D. Aillaud, quibus patefiat quanti sit dictum officium momenti ad probandum Reliquias S. Verani ad hodiernum usque diem Cavellione permansisse. R. D. de Crousnilhon, inquit, olim præpositus capituli Cavellicensis, mortuus anno 1838, annos natus fere 88, adornavit officium S. Verani, quod typis excussum prodiit anno 1823. Ad hanc elucubrationem, susceptam post extinctas civiles nostras discordias, contulit primum, quæ ipse memoria tenebat, quorumque saltem partim testis fuerat; deinde usus etiam est antiquo sancti Verani officio, quod servatum fuit ab incendio Archivorum episcopalium. Novum hoc officium aliud vix est, quam recens editio officii editi versus annum 1610 ab octavio Mancini (vel Manchiny, ut scribit Gallia Christiana, quæ et hujus officii meminit) ordinem paululum intervertit D. de Crousnilhon; quod non ab omnibus probatur. In hoc Proprio assumitur absque ulla hæsitatione, corpus sancti Verani Cavellione asservari… Atque hoc concordat cum constanti traditione, et cum historia manuscripta episcoporum Cavellicensium, quæ protenditur usque ad sæculum decimum septimum. Reliqua ex instrumento reserationis adjicimus, resumendo immediate post verba paulo superius citata.

[57] [quintum, ex officio,] V. Hoc officium Translationis, sicut et cætera officia propria ecclesiæ Cavellicensis probata fuere ab Illmo DD. de Mons archiepiscopo Avenionensi, ut constat ex litteris D. Reboul, vicarii generalis, datis ad D. de Crousnilhon, tunc temporis parochum. Quod vero ad Reliquias attinet inclusas statuæ et brachio sancti Verani, illas servatas etiam fuisse, efficitur ex scripto testimonio parochi intrusi (Constitutionel) Roux. Hoc quidem testimonium recuperare nos non valuimus; ast D. Granon, venerabilis senex, Cavellione oriundus, atque ecclesiæ nostræ parochiali jam fere ab annis quadraginta, qua vicarius adscriptus, illud vidit legitque in capsa sancti Verani, quod et juramento firmare paratus est. (Vidimus supra inter Reliquias in capsa sancti Verani repertas recenseri dimidiam partem cranii et alia ossa pulverulenta, unde præclare confirmatur non periisse quæ statua et brachio contenta fuerant).

[58] [sextum, cultus ab immemoriali.] VI. Veneratio fidelium, cultus Cavellione sanctis illis exuviis perpetuo exhibitus, consuetudo ab immemoriali servata illas circumferendi aliquoties per annum in publicis supplicationibus, illasque exponendi populi votivis precibus; quæ omnia conjuncta cum cæteris hucusque enumeratis nos exstimulant ut RR. archiepiscopum, nomine tam nostro, quam cleri et consiliariorum fabricæ, rogemus ut dignetur dictas Reliquias sigillo suo firmare earumdemque testare authentiam. Utrum petitioni factum sit satis, non dicitur: ast addunt in laudato Instrumento se aperuisse præterea alteram capsam, a prædictis diversam, in qua, juxta authenticas litteras depositum erat corpus sancti Rademi, et reliquiæ sanctorum Honorati, Victorini etc; sperabant nempe hic inveniendum titulum aliquem certum seu scriptum authenticum de Reliquiis sancti Verani. Ast, quamvis omni cum diligentia facta perquisitio sit, nihil repertum.

§ V. Cultus variis diebus et diversis in locis. Supplicationes. Acta.

[Dies cultus: Jargolii et] Quamvis per decursum commentarii nostri inciderit hinc inde mentio dierum quibus festivitas sancti Verani celebratur, cum tamen plura sint ad hanc rem pertinentia, quæ prætermittere hucusque oportuit; hic uno sub conspectu exhibemus dies, quibus in variis ecclesiis sancti Præsulis recolitur memoria. Jargolii celebratur festum Translationis die XIX Octobris; Depositionis, X Novembris, licet hæc contigerit undecima ejusdem mensis. Propter festum sancti Martini, retrotrahitur in hujus vigiliam. Juxta Saussaium, habetur Jargolii et alia solemnitas, VII scilicet Julii, qua agitur festum Reserationis et novæ translationis reliquiarum sancti Verani, simul et consecrationis ecclesiæ Jargoliensis ab Innocentio papa IV; postremum hoc quidem ex manifesta hallucinatione, cum Innocentius Cavellicensem, non vero Jargoliensum consecraverit ecclesiam. Conf. n. 40.

[60] [in diœcesi Aurelianensi.] In diœcesi Aurelianensi duplex item occurrit festivitas: altera Depositionis, die XII Novembris (procul dubio rursus ob festum sancti Martini); altera Translationis, die XIX Octobris, et officium sequenti notatur modo: Translatio sancti Verani episcopi semiduplex. III lect. de communi SS. Pontific.

[61] [Lectiones ex festo Translationis.] Lectio II (ex concilio Matiscon. II et S. Greg. Turon. hist. lib. VIII c. XXXI, lib. IX c. IV et lib. X c. XXVIII) sanctus Veranus, qui vixit tempore Guntramni regis, a quibusdam Gabalitanus, a nonnullis Cabilonensis, et ab aliis Cabellicensis episcopus dicitur. Non fuisse Gabalitanum, nunc extra controversiam est; at post Flavium Cabilonensem episcopum, concilio Matisconensi secundo, jussu Guntramni regis congregato, subscripsisse reperitur, et in subscriptione episcopus Cabellicarum appellatur. Quidquid sit de ejus sede, fuit inter illius temporis episcopos celeberrimus. Legatus enim cum Artemio Senonensi et Agrœcio Tricassino ad Clotharium regem, post necem Prætextati Rotomagensis episcopi, a Guntramno missus est, et e baptismi lavacro suscepit Theodoricum Childeberti regis filium.

Lectio III. (Ex iisdem et ex fastis Aurelianensibus) Veranus autem, teste sancto Gregorio Turonensi, erat magnis virtutibus præditus, ita ut plerumque infirmis signum Crucis imponens, statim sanctati, tribuente Domino, restauraret. Fuit etiam unus ex episcopis, qui ejusdem Guntramni jussu aggregati sunt, ut dissidium inter abbatissam monasterii Pictaviensis sanctæ Radegundis, et Chrodieldem, Chariberti regis filiam ortum, discuteret. Corpus ejus in ecclesiam collegiatam Jargoliensem translatum dicitur, ejusque memoria fastis Aurelianensibus, a pluribus sæculis, legitur inscripta.

[62] [Colitur etiam Parisiis, Albingauni] Rursus die XII Novembris, fit ejusdem memoria in breviario Parisiensi. Albingauni ejus festum agitur, teste Ferrario, die XIV Novembris; translatio autem celebratur VIII Junii. Castellanus, die XI Novembris, annuntiat: Albingauni obitus sancti Verani episcopi Cabellicensis; et ad diem XIX Octobris: In diœcesi Aurelianensi depositio sancti Verani episcopi. Quid intersit obitum inter et depositionem ipse viderit. Notat Godefredus S. Præsulem cultum quoque habuisse Ebroduni (Embrun) ubi ejus caput et brachium asservabantur, quæ cum cæteris SS. reliquiis dispersa fuere ab hæreticis [Groffedo Storia delle Alpi Marittime, lib. IV ad finem.] . Quo id jure Godefredus asserat, mihi prorsus ignotum.

[63] [et Cavellione.] Juxta Cointium, Cavellicenses festum celebrant idibus (decima tertia) Novembris. Supra vidimus solemnem Translationis memoriam recoli ibidem Dominica post diem septimam Junii, nisi hæc ipsa dies in Dominicam incidat. Hoc quidem, ut apparet, ex regula generali post concordatum anni 1801 stabilita, ut festa patronalia rejiciantur in Dominicam sequentem.

[64] [Cur Acta S. Verani dentur ad XIX Oct.] Atque ex his liquet satis magnam esse in diebus cultus diversitatem. Nos hac die sancti Verani acta damus, secuti martyrologium Romanum, quod sancti Præsulis Cavellicensis hic tantum meminit, licet aliorum Sanctorum ejusdem nominis in diversis locis mentionem faciat. Accedit, quod, juxta Baillet, festum translationis Jargoliensis omnium sit celeberrimum.

[65] Variæ etiam in honorem sancti Verani, olim fiebant supplicationes. [Supplicationes Jargolii,] Jargolii Feria tertia post Pascha, ait Bollandus in nota Ms., est aliqua supplicatio in ejus honorem. Item ad quoddam ejus sacellum ex variis pagis fiunt supplicationes ad obtinendam pluviam. Et Dominica post Pentecostem conveniunt ad alium locum supplicationes variorum pagorum. Colitur et in Nivernensi ecclesia. Ex quibus satis declaratur quanta his in tractibus esset Sanctus noster in veneratione.

[66] [et in diœcesi Nivernensi] Quod ad cultum Nivernensem spectat, hic specialiter declaratur a Jacobo Severtio in Chronologia historica Lugdunensis archiepiscopatus [Pag. 57.] . Accepimus, inquit, responsum indaginis nostræ de vita sancti Verani, Gabalitani quondam episcopi subtus Avenionem, fideli epistolio, diligentia et conquisitione D. Guilelmi Rapine de sancta Maria (missum II Novembri 1618 et receptum die ultimo) jurium candidati ac criminalis Assessoris in foro Nivernensi, qui inde nostri gratia profectus est ad oppidum sancti Verani diœcesis Nivernensis, duodecim bimiliaribus ab ea episcopali urbe distans, ubi is recens totam excerpsit, quam dudum ibi perlegerat, historiam anno 1607, quo tunc devoto Niverniorum civitas ex professo iter fecerat, una cum clero et cruce et lugubrium vestium apparatu ob pestem tunc in urbe grassantem, eamque divino munere repellendam, quæ ad instans miro modo extincta est, publico celebrato voto, ex vi precum ad Deum per intercessionem sancti Verani oblataram. Post hæc agit Severtius de pallio sancti Verani, quod divinitus sublatum in aera viam præstitit civibus Cavellicensibus, qui, demortuo sancto Antistite, hæsitabant quo in loco ejus esset tumulandum corpus, ut prolixe describitur in actis. Cæterum, subjungit, hinc ejusmodi historia, postero tempore, depicta est in Sacello Castri S. Verani, scilicet anno 1519, cura ac opera M. Andreæ Verjus præsidis in curia Parlamenti Parisiensis (Matiscone oriundi) ac prioris Curati (aiunt) ejusdem loci sancti Verani. Quod universum ornamentum ab hæreticis tandem Calvinistis misere traditum est ignibus anno 1576. Capellam tamen reveren. Eustachius Du Lys, Antistes hodie Nivernensis restituere peroptat. Hæc Severtius, quibus addimus ex diction. geographic. Martinierii: Saint Verain, latine S. Veranus (Castrum S. Verani) urbecula Galliæ, in tractu Nivernensi, diœceseos Autissiodorensis… Illius antiquum nomen ignoratur. A S. Verano, episcopo Cavellicensi vocari cœpit, ex quo ejus corpus, dum Cavellione transferretur Jargolium ad Ligerim, eo loci aliquamdiu requievit. Hinc etiam originem habuit prioratus S. Verani, nunc parœcia dependens ab abbatia S. Germani Autissiodorensis… Olim ad hanc ecclesiam confluebant peregrini. Eo etiam, calamitosis temporibus, supplicationem instituebat civitas Nivernensis, quamvis decem et amplius leucis abhinc dissita. Hodie S. Verani ecclesia est succursalis. [Almanach du clergé de France.] .

[67] [Acta S. Verani.] Restat ut quædam de actis sancti Verani dicamus. Philippus Labbeus noster omnium primus, ut videtur, in bibliotheca manuscriptorum librorum [T. II, p. 690 Paris 1657.] acta illa typis mandavit sub titulo: Vita sancti Verani episcopi Cavellicensis, quæ quidem incerti est auctoris, ut notat in syllabo ad initium tomi II; sed quam descripsisse se testatur ex apographo reverendissimi atque eruditissimi episcopi Monspelliensis. Modus scribendi virum prodit gravem et laboriosum atque alicujus litteraturæ et eruditionis Dolemus, ait Cointius ad an. 562 n. 48 [Annales Ecclesiast. Francorum, t. II, p. 20.] , ad nostras manus haud pervenisse membranas, in quibus habebantur rcs ab illo in pontificatu præclare gestæ separatim descriptæ ab auctore vitæ, qui cum antea satis prolixus fuisset, vix ullum de illius præsulatu verbum fecit, et ab initio pontificatus statim ad mortem transiit hoc contextu. “Accepta, inquit, episcopi dignitate more solito plurimos languentes, ut antea agere consueverat, pristinæ sanitati medicus laudabilis per Dominum reddidit. Dæmones autem ab obsessis corporibus assiduitate orationis ejecit. Apud majestatem vero supernam, cui omnia possibilia, integre tenetur et aperte, quod nihil superfluum in hoc opusculo, nec mendacissimum scripsimus nec incertum; sed ne etiam audientibus fastidium multa prolixitas fieret, plurima quæ in episcopatu gessit signa, quæ in aliis descripsimus membranis, ab hoc opere subtraximus; sed super hæc pauca, quæ supra memoravimus, Deum testem invoco, quoniam ita omnia veraciter acta sunt, qualiter hic leguntur descripta. Nunc ergo ejus sanctissimum obitum fideliter litteris posteris intimare curavimus.” Atque hæc ex Cointio. Nullus profecto erit antiquitatis amator qui non doleat cum eo membranas illas ad nos transmissas non fuisse. Tanto magis quod ex citatis verbis apparet facta a scriptore relata non temere ac sine delectu congesta in actis. Post tam solemnem protestationem, viri in narrando sinceritas extra omnem posita suspicionem est. Nihilominus, habet nonnulla, nostris temporibus haud facilem habitura fidem; ut sunt quæ tradit scriptor de draconibus illis immanibus tetricisque urbes Cavellicensem et Albigaunensem infestantibus. Certum præterea est auctorem hallucinari in iis quæ scribit de sancto Honorato Albingaunensi, quasi hic Verano nostro coævus exstitisset; si tamen ejus verba, ut diximus, non referantur ad episcopum Mediolanensem ejusdem nominis. Cæterum stylus paulo tersior est quam assolet in hujusmodi legendis; et divisio regni Francorum inter quatuor Clotarii filios, accurrate indicatur, unde nota eruitur chronologica magni ad vitam sancti Præsulis momenti. Obiter hic notamus hæc eadem acta tribui S. Florentino Arausicano; sed perperam, quoniam propria sunt S. Verano. Vide de S. Florentino, [Allera Vita Ms. ex Rubra Valle;] hoc tomo ad XVII Octobris.

[68] Inter Mss. Bollandiana exstat hæc eadem vita ex manuscripto Rubræ Vallis (Rouge Cloitre prope Bruxellas). Parum hæc differt a textu Labbeiano. Lectiones variantes, et cætera, ubi operæ pretium videbitur in Annotatis nostris indicata reperies.

[69] [tertia ex collectione Gallonii.] Tertiam denique Vitam S. Verani item Ms. habemus, descriptam Romæ ex collectione Gallonii tom. I. Scilicet anno 1661 die VII Januarii in Urbem advenerant PP. Henschenius et Papebrochius, prædecessores nostri; die autem ejusdem mensis XXII, ita Bollando scripsit Henschenius: Apud PP. Oratoristas hactenus insudamus feliciter in libris Mss. P. Gallonii, et jam circiter XX vitæ ibidem descriptæ sunt ex duobus libris, et sunt valde multi. Ex his innotescet quid sit præfata collectio Gallonii. Cæterum vita illa recentioris est ætatis. Hunc in modum orditur auctor: Beati Verani vitam scripsere multi: sed eorum plerique panegyrium potius edere quam historiam texere maluerunt. Nos quæcumque de illo comperta certissimis autoribus habere potuimus, rerum ordinem prosecuti, quam brevissime fieri potest, perstringemus. Multum tamen abest, ut omnia, quæ tradit, liquida sint, imo in nonnullis a vero prorsus aberrat, ut videre erit in Annotatis, ubi plurima ex hac scriptione recitabimus. Cum alio modo, quam cæteri, mortem B. Præsulis narret, et præterea multa subjiciat, quæ post ejus obitum secuta sunt, et in specie recenseat aliquot miracula, ad ejus tumulum Cavellicensem patrata, partem hanc integram per modum Appendicis dabimus, adjectis, ubi res postulaverit, notis criticis.

VITA SANCTI VERANI EPISCOPI CAVALLICENSIS.
Descripsi ex Apographo Reverendissimi atque Eruditissimi Episcopi Monspelliensis. Ita Labbeus noster in Nova Bibliotheca Manuscript. librorum, t. II, p. 690 et seqq. ex qua vitam et titulum desumpsimus.

Veranus, Episcopus Cavellicensis Confessor in Gallia (S.)

BHL Number: 8536

EX LABBEO.

PROLOGUS.

[Cur S. Verani Vitam] Beatissimi Verani gloriosa solemnitas a et vigorem sui nominis exprimit et gratiam magnæ salutis, quia dum Veranus diversa superavit pericula istius vitæ, meritis mundana vicit cuncta impedimenta. Sicut enim in apostolico fundamento sancta b ecclesia, et a Christo firma petra Petrus auctor insuperabilis statutus est; ita triumphatoris Æterni Veranus in gentibus confessor efficitur, quem si gladius persequentium non tetegit, dignitatem martyrii non amisit.

INCIPIT c VITA.

[2] [scribendam auctor susceperit.] Post vindictam scelerum quæ facta est a Domino cæde Galliarum d, misericordiam cœli distillaverunt, dum Veranum mundo pontificem protulerunt. Benedicta gloria Domini de loco sancto suo, quæ nos, dignis Sanctorum meritis, eripit ab ira suæ indignationis. Dignum igitur atque laudabile esse censuimus, ut beatissimi Verani vitam, qui meritis ascendit in cœlos, litteris memoremus in terris.

[3] [S. Præsulis natales. Fit Clericus.] Beatissimus e itaque Veranus, natione Gallicus, civis fuit Gavalitanus f: haud procul ab ipso territorio parentum studio nutritus: quos constitit genere non fuisse minimos nec præcelsos. Cujus adolescentia tantum fuit bonis instituta moribus, ut in timore Dei usque ad vitæ suæ exitum permaneret: contigit ergo ut beatissimi Privati martyris g festum solemnitatis, quod annis singulis veneratur in territorio Gavalitano et excolitur, causa devotionis expeteret, ubi insomnem totam duxit noctem, nec ab eo loco discedere voluit, quo se ad expectandas vigilias collocavit: in qua statione non minus stetit mente quam corpore. Denique jam mane facto loci ipsius episcopo reverenter occurrit, et ab eo petiit, ut desectis capillis in clericorum numero admitteretur, quo facilius quidquid infanti Dominus in mente conceperat, etiam religione perfectius monstraret. Quod ubi cum summa devotione eum expetere vidit episcopus, cæsis ejus comis in clericorum sortitus est habitu, et per aliquantos dies est ibi moratus.

[4] [Draconem, Cavellicensibus infestum, pellit.] Supradictus ergo vir Dei exinde progrediens, in pago, cui nomen est Cavellico h, cum summa velocitate devenit. Populus autem ille Cavellicensis per plurimos annos fuerat oppressus ab impurissimo serpente, qui vulgo draco vocatur, qui in fonte versabatur plures jam dies, qui Sorgia i dicitur. Quo audito vir Dei nimio dolore compassus iter cœpit ad supradictum fontem, quo cum vehemens draco sanctum Dei ad se venire videret, nimio terrore timidus flammam de ore suo cœpit projicere. Tunc vir Dei pronus in terram ore et corde oravit devote. Cum autem surgere ab oratione cœpisset, vir ad draconem: Adjuro te draco per Jesum Christum æterni Regis filium, ut me non possis lædere, neque hic amplius stare. Ad hanc vocem beati Viri teterrimus draco velut mortuus in terram cecidit. Vir autem Domini Veranus quam secum portabat catenam in collo ejus misit, et catenatum usque ad montem Debriesonem quasi mortuum traxit. Tunc beatus Veranus catenam de manu tulit, et facto signo Crucis serpens surrexit, et ait ad eum vir Dei; adjuro te per viventem in æternum, ut sicut hodie a me læsus non es, ita ab hac hora et deinceps neminem lædas.

[5] [Ædificavit cellam in honorem B. V. Mariæ.] Tunc draco volare cœpit et usque ad cacumen montis ab omnibus visus est et postea numquam comparuit. Sanctus itaque confessor Veranus ad fontem reversus durissima ibi saxa manu scidit propria, et viam per quam ambularent homines fecit, ibique in prædio suo cellulam in honore beatæ Mariæ construxit, ubi cum collega suo diebus aliquantis commoratus est k.

[6] [Romam tendens plures a dæmone liberat in civitate Ebrodunensi.] Devotione orandi urbem Romam expetere deliberavit. Arrepto itaque ipsius itineris cursu, asperitatem viæ vel rationis diversitatem fidei virtute et meriti superavit sanctitate. Qui cum ad civitatem Ebredunensem l pervenisset, ibi omnipotentis gratiam Dei quam meruerat, publicavit nobiliter: nam tantam orationis virtutem per illum, spectantibus populis, Deus ostendit, ut plurimos ibidem a passionibus liberaret dæmoniacis; tres tamen sub episcoporum m præsentia a terra suspendens, eorum manus ab ipso superimposito Crucis signaculo sine ullis vinculis apparentibus, sanctitatis virtute ita ligavit, ut terram eorum non tangerent calcanei, et tamdiu penderent in aere, donec illius interventu fuissent liberati, qui diabolica insidia fuerant captivati.

[7] [Latroni dexteram, quæ, dum gladio sanctum virum ferire parabat, obriguerat restituit.] Accidit etiam in ipso itineris cursu cum amica latronibus loca præteriret, ut incursum pateretur ipsorum: maxima etenim montis parte qui Brienconi n adjacet, prope jam superata, inter obscura vel secreta silvarum ipsi latrones eidem Dei servo occurrerunt: cumque eum strictis mucronibus agrederentur, ut depositis vestibus amputandum gladio caput extensa cervice suum mitteret, eorum ordinavit impietas; quod vir Dei intrepidus Divina virtute plenus optabat, petit tamen ut orandi spatium concederent illi paululum. Completa denique oratione, ictus ferientis evanuit, et in aere dextra suspensa pependit. Quod factum, ut latrones ipsi per virtutem Dei et meritum sancti Viri perspexerunt, proni ad ejus vestigia inhærentes rogabant, ut ipsi latroni redderetur dextera. Tunc beatus Confessor Christi, ut erat piissimus, præstare non distulit postulata, et ut Evangelica inimicos diligendo compleret præcepta, manum debilem incontinenti redditam ad vigorem revocavit pristinum. Quo tamen in loco tantus subito quasi advenientis populi fragor visus est sonuisse, ut turbati latrones silvarum fugiendo secreta repeterent.

[8] [Romam inqressus,] De hinc per omnem Italiam usque ad urbem Romam sine ullo obstaculo adversitatis, vel perturbatione animi divino auxilio suffragatus accessit. Qui cum venisset ad Tiberim ab urbe Roma, milliario ferme quadragesimo, ut pedibus iret statuit. Deinde hoc sibi omnibusque suis indixit, et sic usque ad sanctissimam confessionem sancti Petri apostoli, desiderii sui compos, accessit: ubi, ut pius orator devota expectatione pervenit, custodem confessionis honorifice salutavit et cum summa humilitate poposcit, ut illi sepulchri vestibulum dignaretur patefacere: quod, sanctitatis ejus ille ignarus, fieri posse negavit, multos esse dicens potentes, quorum precatu orandi tantummodo spatium concederet: et, veluti festinus, ille custos post tale responsum ad suam remeavit cellulam.

[9] [claustra Confessionis S. Petriosculando aperit.] Beatus vero confessor Veranus ante ipsa confessionis claustra curvans genua oraturus petiit terram, ibique omne votum et sui cordis desiderium intenta supplevit oratione, surgensque ab oratione, ac monumenti septa nimio fidei ardore succensus deosculans, ita catenatus ille locus solutis vinculis patefactus est, ut crederetur beatus martyr et summus Apostolus ei qui illic oraverat reseratis aditibus occurrisse. Quod ubi venerandi ipsius loci custos audivit, ad petendam veniam festinus occurrit, et vestigiis sancti Verani pronus incumbens indulgentiam postulavit: quod piissimus vir Domini Veranus sine cunctatione præstitit, et totus in charitate consistens veniam, quam petiit, non negavit.

[10] [Perhonorifice a Papa exceptus, plures annos in Urbe moratur.] Cum autem audisset Romanus pontifex et beneficium sancti Apostoli et meritum venientis, cum summa eum in omnibus dilectione suscepit, multumque Papa reverendus immensæ sanctitatis illius amore devictus eum credidit retinendum. Quod revera ita fecit, nonnullisque annis, quibus in Romana urbe deguit non minimis resplenduit miraculis, quæ si quis studiosorum scribere voluerit per singula, dies antea puto eum deficeret quam lingua aliquid o prævaleat explicare.

[11] [Gallias repetens, mira operatur Ravennæ] Interjecto ergo multo temporis spatio suggestione beatissimi Papæ facta ad imperatorem, jam dictam patriam repetiit p Gallicanam, cui per episcopos Italiæ, vel per omnem Galliam, ex præcepto Papæ, susceptio data est honorifice, sed cum urbem famosissimam Ravennam, crescente fama, peraccessisset, qui ibidem vexabantur eum confiteri cœperunt, et eorum relatione populi inopinatum servi Dei adventum cæperunt agnoscere, et infirmorum multitudinem exhibere, ut opera Christi per sanctum Veranum videre mererentur super infirmorum scilicet recuperationem: quod revera et fides illorum obtinuit, et per servum suum potentiam divina largitio indulsit miraculorum.

[12] [et Mediolani,] Unde per singulas civitates evectionibus a sanctis episcopis cum charitate præstitis Mediolanum usque pervenit, ubi cum sancti martyris Laurentii festivitate teneretur, inibi enim Galla Placidia uxor quondam Zenonis (imo Constantii) imperatoris q in honore ejusdem martyris domum mirificam construxit, quæ sua pulchritudine universa pene ædificia superat Italiæ r. Illic plurima virtutum suarum miracula magna fidelibus suis per pretiosissimum confessorem suum Veranum Deus ostendit. Nam die ipsa duodecim vexatos, oratione sua, Domino auxiliante, a consuetæ passionis vinculo liberavit. Item in eadem Mediolanensi urbe die quadam nepoti cujusdam nobilissimi principis orationum suarum viribus cæco restituit visum. Sublimis quoque cujusdam Constantini nomine filium vocabulo Resterarium, in ea ipsa civitate, qui nuper fuerat defunctus, a mortis sopore veluti dormientem a sumno studuit excitare. Hujus etiam corpusculum, ut erat rigidum, ante ejus præsentiam detulerunt. Vir autem Dei Veranus orationi sic institit, ut invocato Dei nomine, coram multis adstantibus eum resuscitaret turbis.

[13] [sicut et Albingauni,] Deinde, petente sanctissimo viro Honorato ipsius civitatis s episcopo, ad civitatem, cui nomen est Albingano t profectus accessit; ibi quoque plurima signa virtutum, Christo auxiliante, non solum fidelibus, sed etiam gentilibus ostendit. Nam cum fuissent octo jam menses expleti, quo terræ illi pluvia negabatur, oratione sancti Verani intercedente, magnorum imbrium fuit effusio, ut ex dono Dei ager, qui siccitate afflictus aruerat, decurrens agri vigorem reciperet, et solitam rerum alimoniam ministraret. Quod tamen non M … u beneficium istud amplius quam in duobus undique millibus est concessum, quod propterea divina potentia in tam brevi terrarum spatio præstitit, ut gentilem populum circumsistentem ad credulitatem provocaret.

[14] [ubi et idola, fusa ad Deum oratione, disturbat;] Cum vidissent denique gentiles Christianis pluviam fidelibusque concessam, certatim ad beatissimum Veranum venientes, petere eum sub quadam sponsione cœperunt, pollicentes, quod, si per orationem ejus sordida idola, quæ colebant, solverentur in pulverem, statim Deum, quem colebat, credere non tardarent. Quam promissionem Dei amicus cum ambitione magna suscepit. Etenim ad paganorum ipsorum habitacula salutis portitor advenerat. Tunc conspecti sub expectatione populi sanctus Veranus in oratione pronus incubuit, petens, ut superna majestas signum, ab incredulis petitum, non negaret: sed ita omnes idolorum statuæ solverentur, ut redactæ in pulverem ulterius non parerent. Qui illico ut orationem implevit, petitionis ipsius effectus apparuit: statim namque ignis de cœlo descendit, qui simulacrorum omnium portenta et idolorum statuas in pulverem redegit. Poposcerunt igitur gentiles iterum post hoc, ut illis pluviam sicut Albingano fecerat, suis precibus obtineret, idque per servum suum beatissimum Veranum quod petebatur divina concessit miseratio. Quod miraculum licet celeriter pietas superna præstaret, in illis tamen adhuc incredulitas perdurabat et cæcitas, quia dum implere differebant quæ spoponderant, credere minime volebant.

[15] [draconem, numinis loco cultum, fugat;] Tunc affirmare cœperunt se pro Deo habere miræ magnitudinis draconem, cujus auxilio fertilitas adveniret ipsis et corporum expectata succederet incolumitas, cui puerum, necdum pollutione vitii carnalis illusum, annis singulis immolarent et incorrupta virginitate puellam v: tauros etiam vel juvencas similiter annis singulis mactabant, quo facilius possent in suis locis ab illo tuti subsistere. Unde dixerunt quod si qualibet conditione fugaretur, postmodum vivum et verum Deum, quem beatus confessor colebat Veranus, credere non tardarent. Quod non aspernatur vir Dei, sed pro timore divino ardore succensus fidei, ad locum ubi draco ipse dicebatur in cavernis petrarum habitare, non dubitavit accedere, ut incredulis satisfaceret, et omnium vota compleret. Igitur auxilio Crucis confidens, cum oratione flexis genibus faciem terræ proximans altiori voce precatus est dicens: summe Deus cœli et terræ et dominator omnium, qui creaturarum visibilium et invisibilium factor es elementorumque dispositor, qui in Trinitate vivis et regnas, adesto precibus servi tui Verani et his famulis tuis te verum, vivumque Deum in Trinitate colendum precatus ostende, ne longo errore has omnes animas regno tuo debitas metus diabolicæ superbiæ teneat, et a fide veritatis excludat: sed præcepto majestatis tuæ, aut hic draco lubricus intereat, aut ubicumque diffugerit ad conversiones hominum nullatenus accedat.

[16] [ac populum baptizat.] Hac deprecatione finita horribile monstrum et immensus draco ab ipsa urbe elapsus vicini fluminis alveum petens, mare usque visus est accessisse, nec ulterius ubique depulsus apparuit, quem virtus divina per beatum Veranum fugavit. Quo facto, omnium infidelium turba conversa, Deum verum et vivum magna multipliciter voce laudavit, et per ipsum percipere sanctam baptismi purgationem meruerunt. Sic antiquæ incredulitatis nube detersa nova splendentis luminis meruerunt præsidia.

[17] [in Galliam regressus, mortuam puellam suscitat.] Hinc ergo regressus ad Gallias cum transitis Alpibus proximasset ad quendam vicum, qui erat proximus viæ, orandi causa, ut plerumque fit, deflexit. Qui cum in ecclesia ibidem primum intrare vellet, plangentium audivit voces. Tunc percunctatus suos quidnam hoc esset, didicit quamdam puellam fuisse defunctam. Unde pietate et misericordia motus ait: Eamus, fratres, visitare lamentantes: et si quid his consolationis impendere possumus, conferamus charitative. Et in ipso verbo, oratione facta, gressum festinus admovit. Antequam autem intraret hospitium, ubi defunctum corpus habebatur, indicto consilio iis qui secum aderant orare præcepit. Cum ergo ab ipsa oratione surrexisset, adprehendens manum puellæ exanimis, tertio illam nomine proprio altiori voce clamavit, statimque, auxiliante Domino, a captivitate mortis erepta respondit, ac vitæ reddita parentum fletus immensa gaudii ubertate replevit.

[18] [Duo cæci visum, mutus loquelam obtinent.] Transitis ergo Alpibus ad desideratam Galliam gratia divina perductus advenit, cumque ad sancti Thyrsi martyris x basilicam in agro Cassiano y positam peraccessisset, duo ibi illico cæci habitatores ejusdem vici obtutibus illius se obtulerunt, quos servus Dei Veranus secundum multitudinem deprecationum suarum, divinæ indulgentiæ largitatem spectantibus his ipsis qui occurebant, collato lumine, a perpetuæ mortis tenebris liberavit: deinde ad domum cujusdam viri spectabilis vocabulo Tharsicii, cujus fuerat prece rogatus … z diaboli … privatos eripuit, et precum obtentu redemit. Quemdam etiam … ab ipso sane exordio nascendi … fideliter ei in eodem obtulerunt loco: in cujus ore digitum cum oratione deposuit, et loquendi aditum patefecit, ita ut in primis, Alleluia, spiritali Medico responderet. Ipse postmodum etiam usus est communi omnium eloquio magnificans Deum per omnia. Ex cujus dono per sancti servi sui preces Verani ad ea quæ vellet dicenda pervenerat, et silentio naturali remoto, eloquio concesso gaudebat. Quæ causa tantam fidem populis fecit excrescere, ut debitas Deo gratias Regi magno et dignas laudes indesinenti voce clamarent.

[19] [Vocatur a Sigeberto, Austrasiæ rege.] His diebus quibus beatus Veranus confessor inclytus in Gallias est regressus, regnum Francorum jam rege eorum mortuo nomine Clotario aa, ejus filii regebant quadrifarie. Primus namque ex his Charibertus sedem habebat apud Parisius: secundus vero Guntramnus civitati præsidebat nobilissimæ Aurelianis: tertius autem Chilpericus apud Suessionas in loco patris sui: quartus vero nihilominus Sigebertus apud urbem regnabat Metensem. Hic itaque populo nunciante ex hujusmodi virtutibus fama comperta, missis venerabiliter litteris sanctum Dei Veranum ad se evocavit. Qui dum Domini causa accersitum se videret ad principem, quæ libentissime petiit iste, studuit ille adimplere. Apud quem multo tempore frequentans virtutibus et miraculis effulsit non modicis; pro miserorum quoque afflictione sedulus permansit intercessor.

[20] [Reum a supplicio incendii per miraculum liberat.] Cum furor regis bb adversus quendam commilitonum suorum subitus et intolerabilis surrexisset, præcepit eum subjecto incendio concremari. Cumque ad hoc, secundum præceptum regiæ potestatis, fuisset cappa cc succensa ipso reo, jam flammæ vicino, summo cursu et magno fatigatus impetu confessor pius Veranus, ubi res agebatur, accessit, et se inter flammas et eum, qui flammæ subjiciebatur immergens, virgam, quam in manu gestabat, sævienti incendio Dei memor opposuit, et omnem impetum furentis flammæ extinxit. Quod cum rex summa celeritate nuncii cognovisset, præcepit absolvi, quem ligni adinstar aridi jusserat concremari.

[21] [Signo Crucis carcerem aperit.] Memoratus denique princeps dum per civitates singulas solito more discurreret cum beato Verano, Cavillonem civitatem pervenit, ubi vir Domini solita pietate Divina complere mandata jugiter erat sollicitus, nempe Evangelicæ auctoritatis præcepti non immemor, ad visitandos fovendosque, qui in vinculis tenebantur, accedere non tardavit. Sed cum carcerem cauti nollent aperire custodes, confidenter signum Crucis cum oratione faciens sanctus Veranus universa carceris claustra repente et munimenta confregit, et ministerium quod afflictis et tribulatis exhibebat implevit. Quod cum principi celeriter, ut gestum fuerat, crebra nuntiantium relatione esset divulgatum, cordis ejus amor jugiter erga ipsum virum Dei maximus crevit, et honoris plurima veneratio. Nec immerito fovebat eum humana gratia, cui fuerat concessa divina.

[22] [Fit episcopus Cavellicensis.] Dum his ergo et tantis virtutum mysteriis Divino auxilio gesta illius fulgerent, operationis casu contigit, ut sorte fragilitatis humanæ præventus, memoratæ urbis Cavellicæ Antistes, prædecessor ejus, eodem tempore de corporis tabernaculo vocatus a Domino de hoc migravit sæculo. Jam enim tempus advenerat, ut sanctus Veranus ei decenter in pontificii dignitate succedere deberet, qui per judicium regis confidenter electus, et consensu populi ambienter expetitus, et cœlesti imperio fuisse dignoscitur consecratus.

[23] [Vita in episcopatu breviter perstringitur.] Deinceps etenim infulam sacerdotalem ibi adeptus, quam sancte, quam religiose conversatus est, amoris et charitatis perfectæ studio non minus quam culmine, multis annorum circulis beatitudine præferenda consistens. Accepta etenim episcopi dignitate more solito, plurimos languentes, ut antea agere consueverat, pristinæ sanitati Medicus laudabilis per Dominum reddidit. Dæmones autem ab obsessis corporibus assiduitate orationis ejecit. Apud majestatem vero supernam cui sunt omnia possibilia integre tenetur et aperte, quod nihil superfluum in hoc opusculo nec mendacissimum scripsimus, nec incertum; sed ne etiam audientibus fastidium multa prolixitas fieret, plurima quæ in episcopatu gessit signa, quæ supra memoravimus Deum testem invoco, quoniam ita omnia veraciter acta sunt, qualiter hic leguntur descripta.

[24] [Sancta ejus ad Dominum migratio.] Nunc ergo ejus sanctissimum obitum fideliter literis posteris intimare curavimus. Sanctus confessor Domini Veranus assidue in orationibus suis deprecabatur Dominum, ut notum ei faceret finem suum: responsoque accepto ab eo, appropinquare cognovit resolutionem sui corporis. Quo agnito vicinos episcopos et discipulos suos ad se venire jubet, ut eis prædicaret quod a Domino audierat. Quo audito vicini episcopi et condiscipuli cum nimio dolore virum Dei in suo languore visitare multi et plures convenerunt flentes, et contrito animo circumsteterunt, eique dixerunt: Pater, ubi sepulturam corporis tui prædestinatam habes? Ad hæc vir Dei Veranus respondit: Fratres, non in mea ordinatione, sed in Dei consistit prædestinatione. Post hanc vocem dilectum Deo ad cœlum emisit spiritum undecimo die mensis Novembris.

[25] [Lotum corpus feretro imponitur;] A viris itaque religiosis, qui ad ipsius confluxerant transitum, aquis, ut mos est, Sanctissimum ejus corpus ablutum est, quem, ut decebat, nimia cum reverentia imponentes feretro pallii pretiosi cooperuerunt velamine. Noctem autem ipsam ducentes pervigilem psalmis et hymnis ac spiritualibus canticis dederunt operam. Cumque jam ipsi nocti aurora imponeret finem, et sol desiderabili terram suo lustraret lumine, episcoporum et condiscipulorum corda et eorum qui ad ejus convenerant exequias non solum mœstitia tenebantur adstricta pro tanti viri absentia: sed et dubietas in eis erat non modica, quia quo in loco ipsius Justi corpus reponi deberet ignorabant. Tandem dubietatis nebulam ab eorum mentibus pius Dominus abstergere dignum ducens ad hoc incitavit animos, ut suos humeros supponerent feretro, sed quamnam in partem iter arripi deberet, minime sciebant.

[26] [pallio divinitus sublato et præeunte, defertur funus.] Mirificum tunc, et pœne inauditum sæculis omnibus, miraculum divina concessit miseratio suis, qui ibidem aderant fidelibus. Pallium namque quod corpus tegebat sanctissimum repente, cunctis videntibus, se in aere sublevans, eos veluti ductor itineris semper præcessit, quousque pervenirent ad fontem suprascriptum Sorgiam, qui in maximo derivatur flumine. Dumque ibi pervenissent, non solum vadum minime reperire potuerunt, sed etiam deerat navigium, nec etiam nauta illic parebat, qui navali evectione eos ad ulteriorem eveheret ripam dd. Mirum dictu nutu divino repente fons ille magnus stetit quousque universi siccis transirent vestigiis. Hæc tua sunt, Deus æterne, opera: hæc tua sunt magnalia, quia servus tuus Veranus gratia tua est quod est. Quid etenim esset, si ex te non esset? Sed qui dedisti ut ex te talis esset, perfecisti ut in eo tua gratia non esset vacua, non ut modo ipsi prodesset, verum et per ipsum aliis misertus uberrime subvenires. Potens es enim Domine hæc operari qui populum Hebraicum sicco vestigio rubrum mare fecisti transire columnam nubis per diem et columnam ignis per noctem eidem præbuisti ducem itineris ee.

[27] [Sepelitur ud fontem Sorgiæ, in oratorio, quod olim exstruxerat.] Gaudio itaque nimio pro his omnibus exhilarati sacerdos et populus in prædio tandem Beati viri pervenerunt, ubi ipse dum adhuc viveret in corpore cellulam in Beatæ semper Virginis Mariæ construxit honore. Ibi itaque cum fletu et nimio mœrore ejus sacratissimum corpus cum hymnis et psalmis sepulturæ tradiderunt sub pridie idus Novembris ff.

[28] [Auctor omnes ad spiritualem prococat lælitiam.] Sed illis naturali dolore contristatis pro tanto pastore nos omnes gaudeamus in commune, quibus Sanctus iste speculum factus in mundo sanctissima reliquit exempla. Triumphet spiritali tripudio comptus pontifex, sacerdotes stola splendentes justitiæ exultent, levitæ Beatorum lætentur operum fortitudine et accincti virtutis decore, omnisque ordo ecclesiasticus omnipotenti Deo pia reboet carmina. Laica turba cum sexu fœmineo alternatim se provocent juvenes, et virgines, senes cum junioribus dicamus omnes prece supplici:

[29] [S. Veranum in cocat] Sancte Verane pie confessor succurre nobis miseris per gratiam Christi, ut qui in hoc sæculo sumus advenæ et peregrini, abstineamus a carnalibus desideriis, ut perveniamus ad patriam cœlestis paradisi, ubi Deus Pater una cum Filio et Spiritu Sancto vivit et regnat.

[30] [aliosque hortatur, ut eum similiter invocent.] In eodem autem loco requietionis ejus usque hodie si petentium fides exegerit sua beneficia vir Dei præstare non desinit. Vos ergo, Fratres dilectissimi, mecum moneo pariter et exhortor, ut eumdem Christi confessorem beatissimum Veranum antistitem fusis præcibus exoremus, quatenus nos anni revoluto circulo ad suæ solemnitatis festa sua intercessione fideliter revocet, ubi nunc unanimitas nostram devotionem conjunxit expectata. Mitiget furorem Domini Veranns almus, cui Dominus inter Apostolos principalem perfectionis tribuit gratiam, qui cœlestis præco et præcipuus Dei extitit bellatorum, et nunc gaudens in æternum regnat cum Christo, qui cum Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat per omnia sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Ex hoc exordio videretur vitam S. Verani recitatam fuisse occasione ejus festi. Quod confirmatur ex ipso dicendi genere satis oratorio.

b Ms. Rubræ-Vallis habet: consistit.

c Vocem incipit omittit Ms. R. V.

d Respicit verosimiliter auctor ad discordias et cædes, quæ Gallias funestarunt sub filiis Clodovæi I, donec Clotarius I, sublatis morte fratribus suis, totius regni solus potitus est versus annum 558. Cæterum tota hæc periodus bellorum et cædium referta esse noscitur.

e Sanctissimus et Gallus pro Gallicus Ms. R. V.

f Confer comm. præv. n. 33 et 34. Item n. 53. Vita Ms. ex collectione Gallonii ita habet: quamquam autem ubi quove tempore natus sit, definiri satis non possit, tamen illud constat plane, in finibus Alvernorum, agro Gabalitano, cujus provinciæ et metropolis et caput hodie Mimate dicitur, honestis eum parentibus natum et educatum esse Valentinianique imperatoris temporibus floruisse; quo ferme tempore Ambrosius, Augustinus, Hyeronimus, et apud nostrates Eucherius, Honoratus, Salvianus, et is, qui a Lirino insula nomen accepit, Vincentius claruerunt. Fuit enim illud sæculum, virorum illustrium et sanctitate atque doctrina præstantium longe feracissimum. Illo ergo tam beato felicique sæculo, Veranus eo, quem supra diximus, loco exorsus est etc.

g Sancti Privati meminit Usuardus ad diem XXI Augusti: In territorio civitatis Gavalitanæ, passio sancti Privati, episcopi et martyris, qui passus est persecutione Valeriani et Gallieni. Quod intelligendum monet Cuperus noster de tempore Valeriani et Gallieni, quo S. Privatus a barbaris in Gallias irrumpentibus ita percussus est, ut post paucos dies e vivis discesserit. Ejus acta apud nos occurrunt præsato die XXI Augusti.

h Confer comm. præv. n. 35.

i Vernacule la Sorgue. Sulia, Sulga, Sorgia. Estque Fluvius, inquit Baudrand [In Lexico Geographico.] , Galliæ Narbonensis in Provincia, qui ortus ex Valle Clausa (Vaucluse) per comitatum Vindascinum labitur, et paulo supra Avenionem in Rhodanum cadit. Et Valesius in notitia Galliarum: Sulga, vulgo Sorgue. Sorgiam recentiores, in his Petrarcha, nuncupavere. Ex quo sequeretur non adeo antiqua esse acta S. Verani. Ast tanti momenti non est hujusmodi vox, ut ex illa sola gravius quid concludatur, posito etiam, ex omni parte rectam esse Valesii notationem.

k Totum hunc locum operæ pretium est elucidare ex vita Ms. Gallonii. Grassabatur autem id temporis in agro Cavellicensi teterrimus coluber inusitatæque magnitudinis, atque horrendus aspectu; jamque Cavellicensium fines atque ipsam maxime civitatem beati Verani virtus sanctitatis opinione impleverat; cum ecce tibi vixdum portas urbis ingredienti, et nihil tale suspicanti populus universus accurrere, in urbem summo cum honore deducere, orare denique, ac votis omnibus contendere sui ut miseretur, communem pestem averteret, immanem illam ac truculentam feram precibus suis, quas apud Deum potentissimas esse noverant, vel profligaret omnino, vel quovis alio loco, ubi nocendi facultas non esset, abigeret. Quibus auditis Vir sanctus, simulque civium universorum lacrymis et communis calamitatis sensu permotus, locum adiit. Est autem ille cum aliis rebus, tum Sergiæ (Sorgiæ) fonte, omnium, qui usquam terrarum existant, longe uberrimo atque amplissimo, percelebris, sanus atque præclarus, quem, quia reductis undique collibus cinctus est, Vallem Clausam etiam nunc hodie populares appellant. Hic cruentæ bestiæ latibulum erat, quo nemo ante multos annos accedere, aut eminus etiam ad intuendum consistere ausus fuerat. Illuc vir Sanctus, fusis prius ad Deum precibus, fidente animo se contulit. At illi paulo propius accedenti draco teterrimus et flammas igneas ex ore atque ex ipsis naribus efflans, sese objicit. Hic cæteri, cum ejus aspectum ferre non possent, vehementerque metuerent, ne sancto viro subitum exitium afferret; (territi sunt, vel quid simile supplendum; deest enim vox aliqua in textu nostro) Ille contra signo Crucis munitus, ac spei plenus irruentem in se colubrum manu prehendit, eumdemque mox ferrea, quæ in hunc usum parata erat, cathena constrictum et minime renitentem, ab eo loco ad tria fere milliaria protraxit. Ibique solutum ac liberum alio quopiam, ubi nocere nemini posset, abire jussit. Qui confestim erigens sese ad cacumen usque montis ejus, quem de Bresonis populares appellant, spectantibus omnibus, pernicissimo volatu pervenit, nec umquam postea comparuit. Quo facto et hominibus illis salutem attulit, et multos mortalium communi periculo liberavit: nec eo contentus vir eximius, ad specum regressus, locum illum saxis asperum et ante illud tempus inaccessum, diffractis manu propria rupibus, facilem ac pervium fecit; ibique, ut metum omnem cæteris eriperet, cellulam sibi primum exstruxit; deinde etiam templum sanctissimæ Dei Matris ac Virginis nomine consecravit.

l Embrun. Urbs est Galliæ Narbonensis, in Delphinatu. Scribitur promiscue Eborodunum, Ebredunum, Eburodunum, Ebrodunum. Media est inter Brigantionem (Briançon) et Vapingum (Gap); et probe distinguenda ab altero Ebroduno (Yverdun) quod oppidum est apud Helvetios clarum, ad lacum Neoburgensem.

m Gallonius habet: tres insignes exstiterunt, quos malus ille genius raptos in aera, sublimes suspensosque tenere ingenti omnium qui aderant stupore, solitus erat. Hos autem præsentibus metropolitano ejusque suffraganeis, qui illuc ad synodum celebrandam convenerant, eodem, quo cæteros modo, sanitate restituit. Ipse viderit scriptor quam fidem mereatur synodus illa, de qua mihi ne vel levissima quidem in digerendis S. Verani actis occurrit alibi mentio vel suspicio.

n Brienconi. Evidenter deducitur hæc vox a Briançon, mutata littera a in e, quæ, ut notum est, a Gallis eodem modo pronuntiatur ac a, in tali, ut hic est, litterarum concursu. Est autem Galliæ urbs, latine Brigantio seu Brigantium dicta, nec usquam apud antiquiores scriptum repereris Brienco. Unde rursus nota quædam exurgere videtur recentioris ætatis esse vitam S. Verani; nisi incuriam vel Amanuensis, vel quo facilius intelligeretur, scribendi modum de industria in Apographis mutatum supponas. Vita nostra Ms. ex Rubra Valle habet Brentioni; et ex collectione Gallonii: inde profectus ad montem Briansonensem. Porro Mons, cui adjacere maxima ex parte dicitur Brienco, antiquis Matrona et alicubi Matronæ vocatur; et Matrona quidem vulgo dicitur le Mont Genèvre inter Brigantionem et Segusionem (Suze) positus, sed Brigantioni proximus. Brigantio autem nuncupatur Briançon, olim tantum mansio seu stavia militum, nunc oppidum montanum Dalfinatus in Alpe Cottia. Ita Had. Valesius [Notitia Galliarum. Ad vocem Brigantio.] .

o Ms. Rub. Val. habet, et melius quidem: aliqua.

p Gallonius hæc fusius in hunc modum. Nec illum pontifex umquam a se divelli passus esset, nisi gravis quædam Christianæ totius recpublicæ causa, interposita etiam Romani imperatoris authoritate, eum in patriam revocasset. Neque vero summus pontifex inanem ab se abire permisit; quin ex augustissimo Crucis signo partem aliquam, et duos e sacrosancto divi Petri cranio dentes, aliasque non paucas Sanctorum reliquias in eum benignissime contulit. Quibus ille tam præclaris tamque insignibus donariis auctus reditum in Galliam parat. Et primum quidem Venetias, ut ibi sacra quædam loca religionis causa inviseret; deinde Ravennam petiit. Hic multa quidem superaddita sunt actis nostris, ast probatione indigentia.

q Galla Placidia uxor quondam Zenonis imperatoris. Hallucinatio est. Diem obiit supremum Galla Placidia anno 450. Zeno imperator renuntiatus est mense Februario anni 474, solusque rerum potitus mense Novembri sequenti, extincto scilicet filio suo, Zenone juniore. Cæterum Galla Placidia, Theodosii Magni ex secundis nuptiis filia, primum conjugata fuit Athaulpho; dein comiti Constantio (quem ob res præclare gestas in imperii occidentis societatem assumpsit Honorius) ex quo suscipit Valentinianum, præfati Honorii successorem. Recte ergo nomen Constantii inter uncinas insertum, an a Labbeo, an ab Amanuensi ignoro.

r Qui hanc structuram tribuat Gallæ Placidiæ, alium reperi neminem. Hinc etiam nihil de his in vita Ms. ex collectione Gallonii. Magnificam ab antiquissima ætate Mediolani exstitisse ædem sancto Laurentio dicatam, res est extra omnem controversiam posita. Arnulphus, agens de incendio, quod incidit in annum 1071, hæc scribit [Historia Mediolanensis, lib. III, cap. XXII. Apud Murator. Resum. Ital. scriptor., t. IV, part. I, p. 34.] . Sanctus ipse Laurentius vivæ carnis olim cruciatus incendio, iterum se flammis permisit exuri, cujus speciosissima omnium adeo fuit ecclesia, ut relatu difficile videatur. Deinde, post ornamentorum descriptionem sic exclamat: O templum, cui nullum in mundo simile. Passim etiam assumitur (repugnante tamen Alciato) quo loco Laurentii fanum, eo templum Herculis quondam fuisse. De tempore autem, inquit Gratiolius [De præclaris Mediolani ædificiis, p. 67. Edit. Mediolan. 1735.] , quo ab Herculis ad D. Laurentii religionem migraverit, suspicatur Puricellus (vita sancti Laurentii cap. 26 num. 26) Ausonii usque tempestate (hic sæcularis fere ætatis e vivis discessit anno 394) Christiano ritu expiatum fuisse. Ejus sit hæc conjectura. Theodosii tamen senioris ævo, idem probabilius credit. Dubia hæc. Certum est, antequam sanctus Eusebius Mediolani episcopus legeretur (Adlectus autem fuit anno 451, ex Puricello Diss. Naz. cap. 64 num. 6) sancto Laurentio dicatum fuisse: in ejus enim fano Gregorius Turon. De gloria martyrum prodigium illud narrat accidisse christallini calicis, ab eodem Eusebio, tum Diacono, confracti, et fusis ad D. Laurentium precibus, integre restituti. Cujus quidem Eusebii nomen, etsi Gregorius reticeat, scimus tamen illud esse, ex Ambrosiano Breviario, ubi die 12 Augusti de Eusebio, eam ipsam historiam legere pronum est. Prodigii hujus occasione calicem illum, dici in Basilica, ac supra altare suspensum mansisse, ab eodem Gregorio didicimus per hæc verba. “Tunc pontifex loci, suspenso super altare calice ex tunc agens et in posterum per singulos annos devotissime festa instituit celebrari.” Ex his id unum efficitur non obstare chronologiam, quominus fanum S. Laurentii Gallæ Placidiæ adscribatur. Ast multum abest, ut probatio exinde habeatur, illud reapse ab ea extructum.

s Quæ sit ex mente auctoris ipsa civitas, non omnino liquet. An Mediolanensis, de qua mox dixit? An Albingaunensis, ad quam profectum scribit S. Veranum? Prioris fuit Honoratus episcopus: posterioris nullus occurrit illius nominis Præsul. conf. comm. Præv. num. 46. Vita Ms. ex Gallonio Honoratum ecclesiæ Albingaunensi diserte adscribit. Mediolano digressus, inquit, Albingaunum pervenit, ab Honorato, loci illius episcopo perquam honorifice exceptus, summo etiam Albingaunensium studio et voluntate etc. Quæ quidem solemnishallucinatio est.

t Albingaunum, Albigaunum, vernacule Albenga, urbs Liguriæ littoralis, episc. sub archiep. Genuensi. Inde 60 millibus passuum distans. Baudrand in Lexico Geographico.

u Desunt apud Labbeum aliquot litteræ vel voces, facile supplendæ ex Ms. nostro Rubræ Vallensi, ubi ita legitur: Quod tamen non amplius interim beneficium istud quam in duobus undique millibus est concessum.

v Hæc enimvero in illo Italiæ tractu sæculo quinto obtinuisse, dubitem an vel ullum reperire sit cordatum, qui credat. Recitantur nihilominus apud Gallonium, dempta tamen puella.

x Probabiliter hic agitur de S. Thyrso, cujus meminit Martyrologium Romanum XXIV Septembris: Augustoduni (Autun) natalis sanctorum Martyrum Andochii presbyteri, Thyrsi diaconi et Felicis, qui a beato Polycarpo Smyrnensi episcopo ab Oriente directi ad docendum Galliam, ibidem flagellis durissime cæsi, ac tota die inversis manibus suspensi, et in ignem missi, sed non combusti, tandem vectibus eorum colla feriuntur et ita gloriosissime coronantur. Eorum Acta dedimus præfato die.

y Nuspiam Agri Cassiani mentionem reperi. Forte indigitatur urbecula ad littus Mediterranei Maris, haud procul a Massilia distans, nomine Cassis [Vide Expilly, Dictionnaire Géograph. des Gaules et de la France.] . In Vita Ms. ex Gallonio habetur: Albingauno profectus cum iter in Galliam prosequeretur, et, superatis jam Alpibus, quoddam in agro Cassiano municipium esset ingressus… Exstabat id temporis non procul ab eo loco templum beati Thyrsi nomine consecratum etc.

z Locus valde corruptus, nec emendandus ex Ms. nostro Rubravallensi, quod hic mutilum est: transit enim a voce rogatus ad verba: in cujus ore digitum etc. Vita Ms. ex collectione Gallonii ita habet: Oblatis sibi duobus hominibus cæcis visum restituit, et illud etiam perfecit, ut mutus quidam a prima infantia, qui ad eum confugerat, subito loquendi facultatem divina virtute consequeretur. Ægros item non paucos et dæmonum furiis agitatos, sanos et incolumes a se dimisit.

aa Agitur de Clotario I qui Francorum principatum solus biennio amplius tenuit ab anno 558 adan. 561 [L'Art de vérifier les dates, p. 524.] . Hujus, ait Petavius noster [Rationarium temp., part. I, lib. VII, cap. VI.] , filii quatuor totidem in partes distributum Francorum imperium sortiti sunt. Chariberto regnum Childeberti, sedesque Lutetiæ Parisiorum obtigit: Gunthramno regnum Chlodomeris, cujus sedes Aurelianis fuit; Chilperico regnum Chlotharii patris, sedes apud Suessiones; Sigeberto regnum cessit Theodorici, cujus caput Remi fuere. Quæ quidem apprime consonant iis, quæ subjicit auctor Vitæ S. Verani. Nec obstat hunc Metis, illum Remis regni sedem primariam fixisse: utraque urbs ad Sigebertum spectabat. Cæterum plerique Metas regni caput dicunt.

bb Hoc loco Vita Ms. ex Gallonio multum ab actis nostris recedit. Post verba, superius littera z recitata, prosequitur in hunc modum: Imperabat in ea regione regulus quidam, a quo Veranus benigne admodum exceptus est. Is deinde mulionem quemdam ob grave aliquod scelus capitis damnarat, qui cum corporis conflagratione jam jamque mulitandus esset, ejus sortem miseratus vir Sanctus, virga, quam gestabat, in ignem projecta, subito et restinxit incendium, et miserum hominem liberavit. Itaque Veranum deinceps regulus ille tanto studio benevolentiaque amplexus est, ut eum ad civitatem usque Cavalicensem honorificentissime deduxerit. Unde regulum istum expiscatus auctor sit, non vacat investigare. Cæterum Actis standum hic esse, nihil non suadet

cc I. e. vestis, seu tunica.

Juverit hic nonnulla ex Petrarcha addidisse, quæ ad ampliorem loci illius notitiam faciunt. Diverticulum aliquod, inquit, quasi portum quærens, reperi Vallem perexiguam, sed solitariam atque amænam, quæ Clausa dicitur, quindecim passuum milibus ab Avinione distantem, ubi fontium rex omnium Sorgia oritur: captus loci dulcedine, libellos meos, et me ipsum illuc transtuli … hic mihi ipsa locorum facies suggessit, ut Bucolicum Carmen, sylvestre opus, aggrederer, et vitæ solitariæ libros duos ad Philippum semper magnum virum, sed parvum tunc episcopum Cavallicensem, nunc magnum Sabinensem episcopum cardinalem, qui mihi jam solus omnium veterum superstes, non me episcopaliter, ut Ambrosius Augustinum, sed fraterne dilexit ac diligit [Epistola de Origine et vita sua. Operum t. I ab initio. Edit. Basileæ, an. 1581.] . Et rursus alibi, citat ex Virgilio Æneid. lib. VI:

Nulli certa domus; lucis habitamus opacis,
Riparumque thoros, et prata recentia rivis
Incolimus.

et subdit: Si enim ista sufficerent (ad vitam beatam) posset utique Clausa Vallis, unde Sorgiæ fons erumpit, nobis omnibus abunde rivulos nitentes, et frondosas domos, et herbosa cubilia ministrare [De Rebus Familiarib. Epistolæ, lib. VIII, epist. III. Operum, t. II, p. 692.] .

ee Hæc et quæ sequuntur confirmant, quod ab initio in Annotatis diximus, Vitam hanc oratorio modo et ad normam encomii conscriptam.

ff I. e. die XIII Novembris. Confer Comm. præv. num. 53.

APPENDIX. NARRATIO DE MORTE ET SEPULTURA S. VERANI.
Ex Vita Ms. in Collectione Gallonii, tom. I.

Veranus, Episcopus Cavellicensis Confessor in Gallia (S.)

EX MSS. GALLONII.

Monitum. Operæ pretium ducimus (conf. n. 69) hanc narrationem hic adjicere, tum quod cætera ad vitam S. Verani spectantia ubi ab Actis nostris recedebant, in Annotatis descripsimus; tum quod auctor Galloniani manuscripti profiteatur, ut supra vidimus præf. n. 69 se quam brevissime fieri potuerit, perstrinxisse, quæ certissimis authoribus comperta de S. Præsule habuit. Accedit multa ab eo narrari quæ post mortem S. Verani contigerunt ignota scriptori Actorum nostrorum. Denique prolixior est textus, quam ut inter Annotata locum haberet.

[1] [Expirat S. Veranus in Concilio Arelatensi.] Quod ille munus (episcopale) quam sancte religioseque administraverit, rerum admirabilium, quas gessit, felicissimusque illius exitus facillime comprobavit. Illud autem eum inter orandum frequentissime usurpasse constat: Notum fac mihi, Domine, finem meum. [Ps. 38.] Quamobrem voti sui compos effectus, in Arelatensi provinciali concilio, quo ille a Metropolitano suo fuerat evocatus, collegis suis episcopis, quo die ex hac vita migraturus esset aperuit, et ab illis ubi potissimum humari vellet interrogatus, placido vultu respondit: se id divinæ providentiæ totum penitusque committere. Atque hæc cum dixisset, corporis quidem, sed multo magis oculos etiam mentis in cœlum sublatis, claro et sereno vultu spiritum reddidit Deo, cui toto pectore servierat a.

[2] [Ejus funus defertur non sine prodigiis,] Cum autem orando alii atque psallendo, alii vero quæ ad funus necessaria videbantur exequendis, totam illam noctem transegissent, sacrum illud corpus perquam honorifice in feretro locatum efferre, et licet quo pergerent penitus ignorantes, progredi tamen cœperunt, ubi admirabilis Dei virtus enituit. Nam quemadmodum olim egredientem ex Ægypto Israëliticum populum columna nubis antecessit, ita nunc pallium illud, quo tectum erat feretrum, erigens sese in aera, populo, qui sanctum funus comitabatur, viam continenter præibat. Sequuti igitur qui aderant pallium, ad fluminis Druentiæ ripam pervenerunt; verum inundante jam tunc supra modum flumine, cum neque vadum, neque navem ullam invenissent, in sanctissimi illius ferculi gratiam divina se iterum virtus ostendit. Repente enim reductis utrimque fluctibus rapidissimis, ille torrens ita se pervium præstitit, ut omnes, pallio semper in aere præeunte, siccis pedibus facile trajecerint b.

[3] [ad Vallem Clausam, ubi sepelitur.] Quod idem, nec ita multo post, cum ad Sergiam ventum esset, experti sunt; quo loco unda in partes dissecta, ita se in utramque fluminis contraxit, ut sacri illius funeris portitores iter deinceps expeditum habuerint. Ubi vero ad oppidum cui Vallis Clausa nomen est pervenerunt, ecce tibi pannus ille, quem in aera sublatum sacrum illud corpus continenter anteire diximus, in ejus oppidi templum, quod a beato Verano aliquot ante annos, haud ita procul a fonte Sergiæ divæ Virgini nuncupatum fuerat, se recepit, atque admirantibus et e vestigio sequentibus iis, qui funus portabant, una cum circumjecta multitudine, super ipsum feretrum, ad sacrum Corpus obtegendum repente illabitur, ac demum exequiis de more persolutis sanctissimum illud corpus tumulo novo quidem et perhonorifice reconditur.

[4] [Transfertur Cavellionem. Miraculis claret,] Quod c aliquanto post tempore, quamquam illius ratio satis certa iniri non potuit, Cavallionem, in supremam ac divæ Mariæ sacram ædem solemni ritu ac ceremonia translatum est; ubi sane quam plurima contigerunt, quæ et omnem naturæ ordinem excedunt, et sancti illius Viri virtutem cœlestem haud dubie ac plane divinam ostendunt. Nam et reus quidam, vinculis ac tolo (tetro) carcere constrictus, beati Verani precibus, quibus assidue se commendabat, intempestæ noctis silentio ferro solutus, ultro sibi patefacto carceris hostio, liber evasit, et in templum, ubi ejusdem Verani corpus antiqua religione venerandum etiam nunc hodie conquiescit, ut eidem gratias ageret advolavit. Et Emanuelis cujusdam imperatoris uxor infæcunda sancti Verani precibus prolem obtinuit, atque in tanti beneficii memoriam sempiternam, ingentem patenam auro gemmisque fulgentem, quæ ad hunc usque diem in æde Cavallicensi asservatur, dono datam reliquit. Eodemque tempore Cavallicensis quædam matrona item sterilis, cum id accepisset (audivisset) et sanctum Virum precibus fatigasset, idem et ipsa beneficium facile consecuta est. Neque vero illud silentio prætereundum est, quod comes quidam, nobilitate atque opibus elatus, cum episcopum, qui rem divinam contra ejus imperium et antequam ipse adesset persolverat, calce per summum scelus petiisset, repente pes illius una cum tota tibia prorsus emarcuit; idemque paulo post beati Verani precibus, quas ad sacrum illius corpus episcopus ille cum toto clero ac universo populo suplex fudit, integritati pristinæ restitutus est. Adde quod duo conjuges Massilienses, cum filium suum, cui pes alter cum tota item tibia jam pridem exaruerat, divo Verano commendassent, illico pristinam valetudinem impetrarunt. Nec non viduæ cujusdam filius e Monte Pessulano, cum a dæmone obsessus esset, et mater eum Cavallionem ad corpus beati Verani perduxisset, eique filii salutem diligenter commendasset, statim eum dæmonis tyrannide liberum incolumemque recepit.

[5] [sicut et Jargolii.] Est in Aureliæ finibus Gorgolium castrum, in eoque ædes beato Verano sacra, quam cum per vim et scelus nobilis quidam occupasset, statim a dæmone correptus est, nec ante solutus, quam ædem illam sacram una cum cæteris omnibus, quæ ille per summum scelus invaserat, episcopo et ecclesiæ, ad quam pertinebant, sarta tecta restituisset. Denique in eadem æde divo Verano sacra, quæ ad Gorgolium castrum visitur, exstat adhuc cathena illa, qua idem Vir sanctus immanem illum et mali dæmonis rabie tetrum ac funestum colubrum e fonte Sorgiæ divina virtute expulit, qua simul atque mente capti, vel a dæmone obsessi, vinciuntur, aut etiam leviter attinguntur, repente sani prorsus et incolumes evadunt. Quibus quidem rebus aliisque quam pluribus, quarum neque ratio neque numerus certus iniri ullo modo potest, sanctissimi Viri virtus apud mortales omnes clara testataque habetur, ad præpotentis Dei ac Domini nostri gloriam, cui honor et imperium in omnem æternitatem erit. Amen.

ANNOTATA.

a Quæ hic tradit auctor de concilio Arelatensi, cæteris omnibus ignota sunt. Recte itaque fecisset, si authores suos nominasset certissimos. Quod cum prætermiserit, jure fictitia dicimus. Dein mors obita in ipso concilio aperte pugnat cum Actis nostris, quibus hucusque ad unum omnes inhæserunt scriptores; a quibus nefas utique esset recedere, nisi certis iisque claris motos rationibus, quæ plane desiderantur in auctore nostro.

b Multiplicantur miracula, quod solidis sine rationibus non est faciendum, præsertim cum jam non desiderentur, imo et in Actis nostris abundent. Cæterum vix credibile est episcopos in synodo congregatos, viæ se omnes simul commississe, quin scirent, quo pergerent. Nec facile supponenda est cœlitus immissa inspiratio. Qua tamen deposita, præsulum agendi modus nescio qui probaretur.

c Quæ sequuntur fide digniora sunt, ostenduntque scriptorem res S. Verani recentiores haud segniter investigasse. Nec etiam parvum ex ejus testimonio additur pondus traditioni Cavellicensi de asservatione sacri B. Præsulis corpore.

DE SANCTO ETHBINO CONFESSORE IN HIBERNIA.

VERSUS ANNUM 625.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Ethbinus, Abbas Confessor in Hibernia (S.)

B. B.

§ I. S. Ethbinus fit monachus Tauracensis. Quo tempore destructum fuerit monasterium illud. Actorum S. Ethbini chronologia. De S. Samsone Dolensi et Nannetensi, sicut et de aliis quibusdam viris S. Ethbino coævis. Hujus transitus in Hiberniam. Ejus vita et festiva memoria.

[Sanctorum Britannorum confusa chronologia.] Usu hic venit quod jam P. Bollandus notaverat ad diem XXIX Januarii [Acta SS., t. II Januar., p. 959.] : Plura esse in Britannorum Sanctorum gestis obscura, nec idonea chronologia contexta et fidem supra. Addit Sollerius noster in Commentario prævio ad vitam sancti Samsonis [Ibid.. 28 Julii,. p. 568, n. 1.] : In Commentario de S. Paulo Leonensi ad XII Martii non pauciora adduxit Henschenius, ex quibus jam probe docti sumus, ea solum monumenta seligere, quæ si omnem calliginem non submoveant, saltem ad receptas historias, rectamque chronotaxim exigi utcumque queant. Hæc dum conferent ad rectam actorum sancti Ethbini elucidationem, simul etiam novam accipient confirmationem ex illis ipsis actis. Quapropter initium ducimus ab ordinanda quam optime fieri potuerit, chronologia, expendendo notas, in vita ms. sancti Ethbini occurentes, ex quibus aliquid lucis habeatur, ad temporum seu annorum seriem probabiliter saltem stabiliendam.

[2] [Recitatur locus ex actis S. Ethbini.] Sanctus Ethbinus eruditus liberalibus studiis in domo patris sui usque ad quintum decimum annum fuit. Mortuo autem patre Eutio, mater Eula ad sancti Samsonis episcopi Dolensis confugit præsidium, et ut eam sacro velamine consecraret postulavit. Qui ejus voluntati petitionique assensum præbens, et eam Deo dicavit, et filium suum Ethbinum, comam capitis radens, clericavit. Mansit autem Ethbinus cum beato Samsone quibusdam diebus, serviens ei die ac nocte. Ita acta inferius ex Ms. Aquicintino publicanda.

[3] [Statuitur ætus S. Samsonis, ad quem adductus legitur S. Ethbinus,] Prima igitur nota chronologica eruitur ex actis sancti Samsonis, viri inter Britannos Armoricos notissimi, cujusque mentio occurrit frequentissima apud scriptores, qui res ecclesiasticas regionis illius prosecuti sunt, utpote qui Dolensis urbis fundator communiter habetur. Natus autem est, juxta cl. Tresvaux [Les vies des Saints de Bretagne. Paris 1836, t. I, p. 202 – 239.] , sanctus Samson in Majori Britannia anno 480. Cum jam et abbas in patria sua fuisset et episcopus ordinatus, mare transfretavit, properans finibus territorii Dolensis versus annum 548; adest Concilio III Parisiensi, cui et subscribit anno 557; ac tandem e vivis discedit versus annum 565. Haud multum ab hac chronologia differt Sollerius noster, in Comm. prævio ad vit. S. Samsonis [Acta SS., 28 Julii, p. 568.] . Natum scilicet opinatur circa annum 490; episcopum apostolicum seu regionarium anno 521 ordinatum. Dein ita pergit: Quod unicum est ætatis S. Samsonis (de hac enim ibidem tractat ex professo Sollerius), certum vestigium, nempe Pariensi synodo (sive ea secunda fuerit sive tertia) anni 557, nomen ejus penultimo loco subscriptum inveniri apud Labbeum tomo V col. 818: Samson peccator episcopus consensi et subscripsi. Et paucis interjectis: Quamdiu Sanctus post eam synodum vixerit, non ausim equidem certo definire. Ad finem sæculi, imo ad annum 604 ætatem extendisse, ut cum aliis notat Wilsonus in Martyrologio, vel ad 607, imo ad 615, ut habes apud Albertum (Legrand), numquam adducar ut credam. Fac superasse annum 560, atque ut Mabillonius censet ad 565 pervenisse, ut octogenario non multo junior fuerit; haud multum refragabor; eamque, non vero 120 annorum, fuisse ejus ætatem censebunt omnes, quibus vera placent præ mirabilibus. Hæc Sollerius de ætate sancti Samsonis, variisque ejusdem vitæ epochis, quæ, ut jam notavimus, non multum abludunt a cl. Tresvaux, atque prorsus consentiunt quoad annum quo mortuus sanctus Samson est. Concordat etiam Longuevallius noster mortem innectens anno 564 [Histoire de l'Église de Gallicane. Paris 1825, t. III. p. 273.] .

[4] [scilicet versus annum 556.] Inhærendo verbis ex actis mss. paulo ante recitatis, nihil repugnat quominus admittatur sanctum Ethbinum venisse cum matre sua ad B. Samsonem anno septimo vel octavo ante hujus obitum, scilicet 557 aut 556. Nihil pariter obstat quominus dicamus Ethbinum sexdecim aut septemdecim vel etiam plures habuisse annos, cum eum sanctus Samson clerificaverit. Mansit autem sanctus Ethbinus cum beato Samsone episcopo quibusdam diebus, serviens ei die ac nocte. Non videmur nobis vim inferre textui, si quosdam illos dies tres quatuorve annos fuisse dixerimus; tanto magis quod Capgravius loco: quibusdam diebus, ponat: quibusdam annis. Id certum ex ipsa rei natura quosdam illos dies non stricte sumendos. Imo tradit Albertus le Grand sanctum Ethbinum mansisse apud archiepiscopum (ita designat ille S. Samsonem Dolensem) atque ab eo ordinibus initiatum fuisse, usque ad Diaconatum inclusive. Quod quidem in ordinato proderet ætatem paulo etiam majorem quam nos hic supponimus. Decernit concilium Agathense, celebratum anno 506, canone XVI: Episcopus benedictionem diaconatus minoribus quam viginti quinque annorum penitus non committat [Labbe, t. IV, col. 1386.] .

[5] [Ethbinus fit monachus in cœnobio Tauracensi.] Dein acta S. Ethbini pergunt in hunc modum: Quadam autem die dum beatus Samson episcopus sacerdotali fungeretur officio, et Baumerus diaconus lectionem Evangelii recitaret, audivit Ethbinus verba dicentis Domini: Qui non renuntiat omnibus, quæ possidet, non potest meus esse discipulus. [Luc. 14 33] Hac voce compulsus cuncta reliquit, et ad sanctum Similianum pervenit, monachalemque habitum de manu ejus accepit, et sub jugo Domini cervicem suam inclinavit in monasterio qui Tauracus nuncupatur. Itaque si admittantur quæ supra scripsimus, consequens erit sanctum Ethbinum saltem viginti annorum fuisse cum habitum induerit monachalem. Atque hæc ipsi ætas vindicabitur etiamsi aliquid demeretur numeris quos paulo ante indicavimus. Ad tempus vero quod attinet quo in Tauraco monasterio habitaverit, unicum id ex actis habetur, quod scilicet in suscepta ibidem vita perseveraverit, donec supervenientes Franci vastaverunt ipsum templum et totam Britanniam. Atque ex his alteram eruimus notam quæ ad stabiliendum chronologiam faciat.

[6] [Inquiritur quo anno Tauracensis cænobii ruina acciderit.] Quo itaque anno vel tempore accidit illa, de qua in actis S. Ethbini, vastatio templi totiusque Britanniæ? Albertus le Grand annum huic vastationi assignat DXCIX… Verum dicto anno … non vivebat Childebertus II, sub quo illud bellum scribit gestum, triennio ante vita functus. Gregorius Turonensis, qui tum vivebat, scribit lib. V Historiæ Francorum cap. 3, anno III Childeberti et XVII Chilperici et Gunthramni, qui est Christi DLXIV, bellum contra Britannos cœptum, et cap. XXX, asserit, anno sequenti Doppolenum ducem contra Britannos dejectum, et loca aliqua Britanniæ ferro incendioque oppressisse. Fuit dein continuatum ac resumptum idem bellum, ut ad ista tempora videatur monasterium Tauracum vastatum. Congruit ætas S. Samsonis episcopi Dolensis, maxime si anno DLVII subscripsit Concilio III Pariensi. Hæc Sollerius [Acta SS., XXVIII Julii, p. 248, n. 13.] . Quæ sententia doctissimi prædecessoris nostri satis aperte repugnat iis quæ nos paulo ante statuimus de ætate, qua beatus Ethbinus ad sanctum Samsonem venisset. Posito enim id contigisse versus annum Christi 557 vel 556, atque sanctum Ethbinum quibusdam annis apud beatum Dolensem præsulem mansisse, ac deinde aliquo temporis spatio vitam claustralem in Tauraco professum; qui fieri poterit ut monasterium illud versus annum 564 fuerit a Francis vastatum. Est itaque hic a nobis deserendus Sollerius; et eo quidem facilius quod nihil sit in actis mss. S. Ethbini quo cogamur vastationem illam Britanniæ dicto anno adscribere. Imo ut acta sibi cohæreant atque plausibili quadam ratione cum chronologia componantur, videtur nobis ruina Tauraci referenda ad aliam omnino Francorum in Britannos incursionem, quæ triginta fere annis serius memoratur. Præterea Sollerius non ex professo tractat loco citato hanc quæstionem, sed incidenter tantum de ea agit.

[7] [Versus finem sæculi sexti Britannia vastatur a Fran cis, quando Tauracum opinamur vastutum.] Audiamus itaque Hadrianum Valesium, qui [Rerum francicarum, lib. XVI. t. II. p. 472. Edit. Paris. 1658.] ad annum Christi DXCIII ita habet: Anno igitur I regni Childeberti in Burgundia, novum ei adversus Britannos bellum exoritur. Vivebat tum adhuc Warocus et omnem Britanniam, aut saltem partem ejus maximam obtinebat, vir callidus atque versutus, qui Chilpericum et Guntchramnum sæpe fraudibus perjuriisque deceperat, atque alteri Venetos eripuerat, alterius copias prælio fuderat. Hic mortem Guntchramni suam putans occasionem, cum magnis copiis agrum Namnetum ac pagum Redonicum ingreditur, et regionem omnem, sicut Chilperico et Guntchramno regnantibus facere consueverat, depopulatur. Qua cognita re, Childebertus exercitum adversus Warocum misit. Franci atroci prælio cum Britannis conflixere, et magna ac mutua cæde prostrati sunt. Utra gens vicerit, historici nostri non dicunt: plane quasi nemo, aut pauci admodum de utroque Francorum et Brittonum exercitu superfuerint, nec victor victo insultare potuerit: aut certe quasi dubio marte pugnatum et pari victoria discessum sit. Ex his judicari potest Childebertum, qui tantummodo Abrincatas, urbem regni Parisiaci Britannis finitimam, prius habuerat in potestate, Redonas ac Namnetas, urbes eorum incursionibus magis expositas, alteram ambasve post Guntchramni mortem Chlotario eripuisse, tumque tenuisse: cum opida Chlotarii ditioni subjecta potius oppugnaturus, quam a Britannis defensurus fuerit, et hostes regno provinciisque ejusdem magis immissurus quam repressurus. Nam quod Guntchramnus fecerat, missis in Britanniam nunc legatis nunc exercitibus, fecerat ut tutor, ut patruus, paterque etiam Chlotarii, cujus fines tueri, suarum esse partium arbitrabatur. Hactenus Valesius.

[8] [Quo posito satis feliciter actorum S. Ethbini ordinatur chronologia.] Ex qua narratione satis superque constat inter illos belli furores et incendia locum fuisse vastando Tauraco, quod monasterium, utpote in agro Dolensi vel hujus vicinio positum, haud multum aberat a duabus illis urbibus, Redonis nempe et Namnetis, in quas primarius belli impetus proruisse videtur. Quod si admittatur, ruinam Tauraci monasterii cum prædicta Francorum in Britanniam incursione reapse coincidere, admittendum simul etiam erit sanctum Ethbinum illud per triginta et ultra annos incoluisse. Quod quidem ne vel minimum ab actis abhorret, quæ longe maximam partem versantur in narrandis iis, quæ a sancto Viro gesta sunt, dum in monasterio illo degeret. Convenit præterea inter omnes qui de ejus vita scripserunt, eum ætate provectum diem obiisse supremum. Acta inferius edenda dicunt ferme octoginta trium annorum fuisse. Cum præterea eadem acta diserte tradant eum, vastato Tauraco, in Hiberniam transfretasse, ibique in silva quæ Nectensis dicitur vixisse viginti annis; poterit ex his omnibus vitæ sancti Ethbini sequens adscribi ordo chronologicus. Scilicet versus an. 557, natus annos septemdecim vel paulo etiam major, offertur sancto Samsoni; sub cujus ductu expleto quinque vel aliquanto longiori annorum spatio, monasticam profitetur disciplinam in Tauraco, usque ad monasterii hujus vastationem, quæ in finem incidit sæculi sexti. Initio sequentis sæculi in Hiberniam transit, atque in silva quæ Nectensis dicitur, ædificata ecclesia, vixit beatus Ethbinus in eodem loco viginti annis. Mortuus proin erit octogenario major, cum juxta superius dicta natus esset versus annum 540. Hæc utique non damus ut certa et undequaque probata; sed ut talia, quæ si omnem calliginem non submoveant; saltem (juxta monitum Henschenii, supra hujus Comm. n. 1) ad receptas historias, rectamque chronotaxim exigi, et quidem non utcumque, sed feliciter omnino, queant. Hæc sufficiant de chronologia. Jam ad elucidationem aliarum difficultatum, in actis occurentium, gressum faciamus.

[9] [S. Ethbinus ex Britannia minori oriundus.] Quamvis in actis mss. id clare non dicatur, nullum tamen dubium superesse videtur, quin natus sanctus Ethbinus sit in Britannia Armorica seu Minori. Quod quidem satis manifeste eruitur ex eo, quod, mortuo patre, continenter dicatur mater ad sancti Samsonis episcopi Dolensis confugisse præsidium. Si enim ex loginqua regione advenisset, id uno saltem alterove verbo insinuaretur, sive dum agitur de primo matris ad sanctum Samsonem recursu, sive dum ipse Ethbinus, diruto Taurico, Galliis excessit. Præterea nullum reperi scriptorem qui hac de re quæstionem umquam moverit. Ad unum omnes ex Britannia Minori oriundum tradunt, et quidem haud procul ab urbe Dolensi. Nec facile supponendum est matrem, mortuo conjuge, longam cum Juniore filio, illico suscepisse viam. Quod vero ad ipsum sanctum Samsonem pertinet, convenit inter omnes in Britannia Majori seu Anglia natum, atque ibidem monasticam disciplinam professum, postea abbatem factum, et episcopum in patria sua ordinatum; cujus vero sedis disceptatur. Probabilissimum censet Sollerius noster, quod non in Gallia, sed in Britannia a S. Dubricio ordinatus sit S. Samson, incertæ seu nullius sedis, apostolicus episcopus, ut frustra plane inter se certent Eboracenses et Menevenses, quo Samsonem hunc nostrum sibi vindicent [Acta SS. ad XXVIII Juiii, p. 570.] . Cum parum hæc ad rem nostram faciant, sufficiat obiter indicasse.

[10] [Utrum S. Samfuerit Dolensis episcopus? Affirmat cl. Tresvaux;] Ast paulo diligentius inquirendum ducimus an revera episcopus fuerit Dolensis: quamvis enim in actis S. Ethbini diserte id affirmari videatur; nihilominus utrimque certatur, utrum proprie talis fuerit. Ut jam superius monuimus, opinatur Sollerius Samsonem verosimiliter Dolensis ecclesiæ nec episcopum nec certe archiepiscopum proprie dicendum; observatque [Ibid., p. 569, n. 10 et 11.] , in Usuardi originali textu, annuntiari ad XXVIII Julii: In Britannia Minori, Dolo monasterio, S. Samsonis, episcopi et confessoris. Ex quo utique non efficitur Dolensis ecclesiæ episcopum illiusque cathedræ fundatorem fuisse. Romanum vero Martyrologium Usuardi quidem utitur verbis: In Britannia Minori, sancti Samsonis, episcopi et confessoris, ast studiose vel ipsum Doli aut Dolæ nomen præterire videtur, nec loci illius episcopus appellari censeretur. Contra cl. Tresvaux, ubi de origine Dolensis ecclesiæ ex professo tractat [L'Église de Bretagne depuis ses commencements jusqu'à nos jours. Paris 1839, p. 253.] , fidenter scribit: S. Samsonem episcopum vel archiepiscopum, sedem suam Dolæ, sæculo sexto, fixisse, successoresque habuisse SS. Maglorium, Budocum, et Thurianum, idque liquido constare, ait, ex actis Sanctorum illorum præsulum. Et alio in Opere, tractans de bino, quod vir sanctus Parisios instituit, itinere: Antequam servus Dei, inquit [Vies des Saints de Bretagne, t. I, p. 232.] , Parisiis discederet, rex (Childebertus) audito eum episcopum esse, voluit ut dignitate illa uteretur in regno suo; sedemque ejus statuit in ipso monasterio Dolensi (quod aliquibus ante annis sanctus Samson ex Anglia adveniens fundaverat). Institutionem hanc sedis Dolensis refert Legenda S. Maglorii ad prius iter, quod Parisios suscepit sanctus Samson, dum propria hujus Legenda ad posterius vult pertinere: quod quidem verosimilius est; cum secundo hoc itinere subscripserit Samson Concilio III Parisiensi, tamquam episcopus jam ab aliquo tempore in Galliis residens. Ergo ad annum 555 spectare dicenda sunt initia ecclesiæ Dolensis, atque fundator seu promotor hujus episcopatus agnosci debet Childebertus; cum utraque legenda et S. Maglorii et S. Samsonis in hoc concordent, scilicet a Childeberto sanctum Samsonem constitutum fuisse Dolensem episcopum; quam sedem rex etiam amplis dotavit possessionibus, quas succedentes episcopi tenuerunt usque ad finem sæculi XVIII. Hæc cl. Tresvaux Gallice, quæ nos latine reddidimus.

[10] [cui multa opponuntur,] Quibus laudatus scriptor usus sit S. Samsonis actis, non indicat. Certe in vita, ab auctore anonymo subæquali conscripta, Operique nostro inserta ad XXVIII Julii [Acta SS., t. VI Julii, p. 573 et seqq.] , ne levissima quidem fit mentio concilii Parisiensis: id plane negligens, ait Sollerius [Ibid., p. 569, n. 8.] , quod unicum est ætatis sancti (Samsonis) certum vestigium, nempe Parisiensi synodo (sive ea secunda fuerit, sive tertia) anni 557, nomen ejus penultimo loco subscriptum inveniri apud Labbeum tom. V col. 818 [Item Sirmundum, Concilia antiqua Galliæ, t. I, p. 317. Edit. Paris. 1629. In utroque, Labbeo et Sirmundo, Parisiense III inscribitur.] . Nec uspiam quoque in præfata vita S. Samson dicitur episcopus Dolensis a Childeberto constitutus; sed in vita S. Maglorii [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, sæc. 1. p. 223 – 231.] , quam versus sæculum X scriptam ab anonymo tradit cl. Tresvaux [Vies des Saints de Bretagne, t. I, p. 338.] , legitur S. Samson properans finibus territorii Dolensis a strenuissimo rege Francorum Childeberto accepisse archipræsulatus regimen [Acta SS. Ord. S. Benedicti. Vita S. Maglorii, p. 223, n. 3.] . Et infra [Ibid., p. 224, n. 6.] : Beatissimus Maglorius post excessum gloriosissimi confessoris Christi Samsonis, juxta sermonem ejus, pontificali honore Dolensis ecclesiæ sublimatus, regimen est adeptus. Denique, Maglorius, cælitus de abdicanda prælatura admonitus, non multo post quemdam virum, nomine Budocum, quem a primævæ ætatis rudimentis sancte et religiose secum vivere cognovit, in ordine vicis suæ, Dolensis ecclesiæ episcopum consecravit [Acta SS. Ord. S. Benedicti. Vita S. Maglorii. p. 223, n. 7 et 8.] . Itaque Samson vocatur archiepiscopus (quod ipse non admittit cl. Tresvaux); Maglorius pontificali honore sublimatus dicitur; Budocus consecratur Dolensis ecclesiæ episcopus. Hæc utique haud undequaque plana sunt. Deinde ex co quod S. Samson subscripserit concilio Pariensi, anno 557 celebrato, deducit cl. Tresvaux, initia sedis Dolensis ad annum 555 referenda. Ast, ut alia mittamus, supponitur hic quod in quæstione est, scilicet S. Samsonem reipsa Dolensem fuisse episcopum, quod tamen ex subscriptione concludi non potest: imo, juxta plures, contrarium potius ex illa efficitur ita enim habet: Samson peccator episcopus consensi et subscripsi. Ut quid, aiunt illi, si Dolensi præfuisset ecclesiæ, id in subscribendo non indicasset? Quod tamen argumenti genus non satis stringere videbitur inspicienti acta præfati concilii, ubi inter quindecim, qui subscribunt, episcopos, quatuor tantum numerantur, sedis suæ mentionem facientes. Vide Sirmundum et Labbeum [Locis citatis supra.] . Tandem dici nequit, utramque legendam et S. Maglorii et S. Samsonis in hoc concordare, scilicet a Childeberto, S. Samsonem constitutum Dolensem episcopum. Vita enim S. Samsonis, ut jam supra notavimus, ne ullo quidem verbo id declarat; in legenda autem S. Maglorii S. Samson archiepiscopus appellatur. Quod si legendis standum, malim ego adhærere vitæ S. Samsonis, ab auctore subæquali conscriptæ, quam legendæ S. Maglorii, quæ, ut ipse tradit D. Tresvaux, ad sæculum decimum spectat. Cæterum locus erit hæc latius examinandi ad diem XXIV Octobris, ubi danda erunt S. Maglorii acta.

[12] [et in specie canon VIII ipsius concilii Parisiensis.] Est et altera difficultas haud minus seria, desumpta ex canone VIII dicti concilii Parisiensis, quo damnantur sedium episcopalium erectiones, solius regis factæ auctoritate, absque prævie petita episcoporum ejusdem provinciæ sententia, et obtento metropolitæ consensu. Fateturque ipse cl. Tresvaux, canonem hunc respicere quosdam Britanniæ Minoris præsules, et inter alios sanctum Samsonem. Patres, inquit, [Vies des Saints de Bretagne, t. I, p. 234.] cum non esset eis datum ex integro revocare quæ facta erant, normam statuerunt, qua et futuro prospicerent et præterita emendarent. Dein recitat canonem, gallice redditum; nos apponemus latine, prout habetur apud Sirmundum [Ibid., p. 316.] . Et quia in aliquibus rebus consuetudo prisca negligitur, ac decreta canonum violantur, placuit ut juxta antiquam consuetudinem, canonum decreta serventur. Nullus civibus invitis ordinetur episcopus, nisi quem populi et clericorum electio plenissima quæsierit voluntate; non principis imperio, neque per quamlibet conditionem, contra metropolis voluntatem vel episcoporum comprovincialium ingeratur. Quod si per ordinationem regum honoris istius culmen pervadere aliquis nimia temeritate præsumpserit, a comprovincialibus loci ipsius episcopus recipi nullatenus mereatur, quem indebite ordinatum agnoscunt. Si quis de comprovincialibus recipere contra interdicta præsumpserit, sit a fratribus omnino segregatus et ab ipsorum omnium caritate semotus. Nam de anteactis ordinationibus pontificum ita convenit, ut conjuncti metropolitanus cum suis comprovincialibus episcopis, vel quos vicinos episcopos eligere voluerit, in loco ubi convenerit, juxta antiqua statuta canonum, omnia communi consilio et sententia decernantur. Mirum sane videri posset decretum adeo severum latum fuisse, præsente Samsone et abbate et sancto, si is per ordinationem regiam honoris culmen pervadere nimia temeritate præsumpsisset.

[13] [quid ad hanc difficultatem reponat cl. Tresvaux.] Respondet R. D. Tresvaux [Ubi supra, p. 235.] : Cum S. Samson episcopus esset, et quidem ordinatus pluribus annis, antequam ipsi Childebertus assignaret territorium Dolense, canon iste non tam directe ipsum ferit quam alios episcopos Britanniæ, quos idem rex constituerat, neglecta Turronensis metropolitæ auctoritate. Fieri etiam potuit, ut propter eximiam sanctitatis famam, qua gaudebat Samson, admissus inter patres Parisienses fuerit, non servata forma, quæ canone VIII præscribitur. Insuper videtur Britones episcopos, se non obstrictos existimasse hoc canone, utpote qui putarent se tales residere in Galliis, quales erant in Cambria, membra videlicet patriæ ecclesiæ, penitus a Gallicana distinctæ. Et re quidem vera, canoni obsecuti non sunt; quæ ratio fuit ob quam in secundo concilio Turronensi renovata ejusdem præscripta fuerint magis energice magisque distincte.

[14] [Rationes ab quas non videtur soluta difficultas.] Haud inficiabimur rationes illas suum habere pondus. Nodum tamen, ut nobis quidem videtur, non solvunt. Ad hoc altius ascendendum foret, usque ad monumenta scilicet clara, authentica, quibus constaret reapse S. Samsonem a Childeberto rege Dolensem constitutum episcopum fuisse. In hoc totius rei cardo vertitur. Hujusmodi autem instrumenta nusquam reperiuntur. Fere conjecturis proceditur, vel argumentis ex posteriore ætate deductis, qualia sunt legendæ vel acta singularium Sanctorum, in quibus, sicut et in actis sancti Ethbini, Samson Dolensis episcopus nuncupatur. Ast, præterquam quod, ut vidimus, inter se non consentiant, nec determinari queat quo præcise tempore legendæ et acta illa fuerint conscripta; dici posset, hanc nuncupationem ex eo obtinuisse quod et revera S. Samson episcopus esset et simul etiam fundator atque abbas monasterii Dolensis, ita ut nuncupatio illa non referatur necessario ad sedem proprie dictam. Nostra sententia, nihil certi ex illis vel similibus verbis, quæ passim in actis vetustioribus occurrunt, potest deduci; secus dicendum foret Samsonem non solum episcopum sed et archiepiscopum fuisse Dolensem. Qua de re hæc notat R. D. Tresvaux [Ibid., p. 233.] in utraque legenda (SS. Maglorii et Samsonis) sedes Dolensis archiepiscopalis dicitur, sive quod uterque auctor vixerit post Nominæum (Britanniæ Ducem qui ecclesiam illam ad metropolitanam evexit dignitatem), sive quod uterque designare intenderit ecclesiam, ubi in Britannia Majori sanctus Samson ordinatus fuerat; sive tandem quod decursu temporis vox archiepiscopatus loco episcopatus irrepserit in transumptis seu copiis, ex quo scilicet sedes Dolensis evaserat metropolitana. Advertet eruditus lector eumdem hic occurrere errorem, quem supra perstrinximus; in vita S. Samsonis, non magis de archiepiscopatu quam de episcopatu agitur.

[15] [Quid dubium, quid certum sit de S. Samsone.] Quidquid sit, dubitandi locus non videtur, Samsonem episcopum tantum fuisse; si tamen initia ecclesiæ Dolensis ad ejus tempora ascendant, quod nobis minime probatum videtur. Ast extra controversiam est, Sanctum illum, et episcopum in patria sua ordinatum et monasterii Dolensis auctorem fuisse, quod et regebat dum illuc a matre adductus sanctus Ethbinus est; quæ sufficiunt ut sua actis Ethbinianis stet hac in parte fides, modo tamen voces episcopus Dolensis non interpretentur de sede episcopali proprie dicta. Cætera jam prosequamur.

[16] [Baumerus. Similianus] Dubito an alibi occurrat ulla mentio de Baumero, sancti Samsonis diacono, quo Evangelii lectionem recitante, compulsus Ethbinus fuit, ut cuncta relinqueret, sanctum adiens Similianum abbatem, in cujus monasterio monachalem habitum accepit. Nec confundendus est abbas Similianus cum episcopo Namnetensi ejusdem nominis, qui colitur XVI Junii, et obiisse dicitur ab Alberto Le Grand anno CCCX; a Papebrochio autem, determinate minus, sæculo IV, in sancti Similiani sylloga historica [Vide Acta SS. ad XVI Junii, p. 42.] , cœpta a P. Henschenio, quam absolvit Papebrochius, Henschenio e vivis sublato. Ex eo quod quidam, nominis decepti similitudine, duos illos confuderint Sanctos, non pauca in vitis SS. Samsonis et Ethbini apud illos occurrunt incohærentia, et aperte cum omni pugnantia Chronologia. Cæterum de sancto Similiano abbate vix aliquid scriptum reperitur. Castellanus in indice ad suum Martyrologium [Pag. 1170.] hæc habet: Similianus (Similien) abbas Tauraci in Britannia, quod monasterium vastatum est. Notat etiam eum omissum in Martyrologio suo et diversum esse a sancto Sembeino (Sembein). Hoc nomine designat episcopum Namnetensem, quem R. D. Tresvaux in ejus vita [T. I, p. 19.] vocat Similinum, Similianum, Sambinum; alii scribunt etiam Semblinum.

[17] [non confundus eum Episcopo Nannentensi ejusdem nominis.] Mabillonius in Indice SS. prætermissorum in I sæculo Benedictino [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, t. I ad initium.] notat: Similianus Namnetensis, XVI Junii. Lege Albertum de Monte Relaxo (le grand de Morlaix) in Armorica sacra. Agitur, loco ad quem remittit Mabillonius, de S. Similiano episcopo, qui ibidem obiisse dicitur anno salutis 310 [Les vies des Saints de la Bretagne Armorique par Fr. Albert le Grand de Morlaix. Paris. 1837, p. 308 et seqq.] . Hæc itaque ad Similianum nostrum, socium sancti Ethbini, non spectant. Pariter in Actis nostris ad decimam sextam junii [Pag. 5.] , inter prætermissos ponitur: S. Similianus, episcopus et confessor Nannetæ in Britannia Minori, inscriptus est Martyrologio monastico Arnoldi Wionis, et in notis citatur Trithemius lib. 3 de viris Illustribus Ordinis S. Benedicti cap. 42, a quo, inquit Wion, abbas Cauracensis et S. Ethbini præceptor vocatur, diciturque floruisse anno Domini 600. De episcopatu tamen ejus nihil dicit. Et bene, quia, qui indicatur S. Similianus, episcopus Nannetensis, sæculo Christi quarto mortuus est, et hoc die colitur. Occasione cujus, Wion alterum Similianum protrudit, de cujus die natali nihil constat. Interim etiam ut episcopus refertur a Dorganio in Kalendario Benedictino. At Menardus abbatem statuit, et errorem Wionis corrigit. Verum Bucelinus omnia confundit, quasi circa annum 600 fuisset abbas, ac dein episcopus Nannetensis scilicet sæculo quarto. Saussaius secutus Menardum, retulit eumdem in Supplemento. Quæ omnia falso fundamento nituntur. Si probetur cultus sacer abbatis, poterit agi de eo cum S. Ethbino discipulo XIX Octobris. Atqui nullum nobis sacri cultus apparuit vestigium. Nec alia circa S. Similiani abbatis vitam habemus, præter ea quæ hoc loco notavimus et quæ inferius legentur in ipsis actis sancti Ethbini.

[18] [Tauracus] Pariter nihil reperi de Tauraco nec apud Hadrianum Valesium, nec in antiqua Gallia Christiana, nec in annalibus Cointii, nec in præcedentibus Actorum nostrorum voluminibus. Unde pronum est concludere monasterium illud semel dirutum numquam fuisse restitutum, ac ejus memoriam, defectuvel saltem destructione annalium et instrumentorum, vix non penitus intercedisse; quam nec umquam valde celebrem fuisse vel ex eo constare videtur, quod hucusque in Opere nostro ejus semel tantum occurrerit mentio, ad diem scilicet tertiam Martii in vita sancti Winwaloei, ubi incidenter sermo fit de sancto Ethbino; hac vero occasione aliud nihil notatur nisi quod Tauracum monasterium etiam appelletur Cauracum, Thaurocanum et Caurocanum; ita ut existimare liceat, monasterium illud ex solis actis sancti Ethbini ad hanc usque diem innotuisse.

[19] [Winwaloeus monachus et Sacerdos diversus ab abbate Landevenecensi.] In quibus etiam legitur, quo tempore eo advenit Ethbinus, in Tauraco habitasse Winwaloeum, monachum et sacerdotem, magnæ sanctitatis virum. Hic ad se conjungens Ethbinum, vidit eminus eum superna gratia illustratum, ut pater filium diligebat. Novus hic confusionis fons fuit. Plures enim hunc Winwaloeum, eumdem esse voluerunt cum sancto abbate Landevenecensi ejusdem nominis, de quo apud nos ad diem III Martii [Pag. 245 et seqq.] , ubi natus dicitur circa annum 455; mortuus sæculi sexti anno VII, aut XVIII, vel etiam XXIX. Ex quibus jam liquet Ethbinum natum haud fuisse, dum Winwaloeus Landevenecensis vita functus est. Ergo diversus est hic a socio sancti Ethbini, et tempore et loco: alter enim in Tauraci, alter in Landeveneci vixit monasterio. Labuntur itaque qui cum Malbranco nostro [De Morinis lib. 2, cap. XXXII, t. I, p. 184.] , omnia quæ de abbate Landevenecensi referuntur, applicanda pariter monacho et sacerdoti Tauracensi putent.

[20] [Malbranci hac de re hallucinationes.] Imo ulterius progreditur Malbrancus, dum, suppressa qualicumque Landeveneci mentione, Winwaloeum fundatorem facit Tauraci et abbatem, ibique mortuum dicit et conditum; addens hoc monasterium, Francis Britanniam Minorem evastantibus, excisum, salvo Winwaloei tumulo. Unde Malbrancus hæc postrema hauserit ignoramus. Citat quidem ipse in margine Membranas Monstrolienses Mss. et Surium III Feb., atque inferius (e regione verborum: Salvo Winwaloei tumulo) apponit: Sic vita habet. Ast membranæ illæ ad quas provocat, eædem esse videntur, quæ olim Monstrolio missæ ad hagiographos prædecessores nostros, hodiedum adhuc nobis præ manibus sunt, imo quantum ad sanctum spectant Winwaloeum, typis editæ fuerunt ad tertiam Mariii [Acta SS., p. 254.] . In his autem nihil simile reperitur. Atqui illis eisdem usum esse Malbrancum, suadet hujus silentium de Landevineco, cujus reipsa nulla ibidem occurrit mentio; sed simul etiam siletur de Tauraco. Ratio probabiliter est, quod vita Winwaloei his membranis contenta, conscripta sit, ut per modum exhortationis in solemnitate S. Winwaloei legeretur [Confer Acta SS. ad 3am Martii. Comment. præv., p. 245, n. 2.] . Nec in Surio, qui etiam apud Malbrancum in margine citatur, quidquam habetur quod vel levissime Tauracum indicet. Præterea mendose remittitur ad III Februarii; legendum III Martii. Restat Malbrancum hic, sicut et alibi non raro, meras conjecturas, nec illas quidem admodum felices, dedisse. Ejus proin narratio haud magni est facienda.

[21] [Ulterior de utroque Wenwaloeo indagatio.] Ne prolixiores simus, sufficiat quædam in rem præsentem excerpsisse ex Actis nostris ad dictam diem III Martii [Ibid., n. 14.] . Alius ergo … hic S. Ethbini socius a S. Winwaloeo abbate, de quo nunc agimus; distinctus scilicet tempore, quo vixit; loco, ubi vitam egit; abbate etiam et socio, sub quo et quicum monachus fuit. (Abbas erat S. Similianus, socius Winwaloeus monachus et sacerdos). Quibus non ponderatis, temere in unam congesti sunt apud Joannem Capgravium in Legenda Sanctorum Angliæ et in vita Ms. Ultrajectina, dum apparitio Christi sub specie leprosi S. Winwaloeo abbati Landevenecano applicatur, imo apud Capgravium etiam Tauraci dicitur obiisse. Etiam in appendice vitæ ex Ms. Britannico assuta sunt, ubi tamen pars rerum gestarum S. Ethbini applicatur cuidam S. Idiuneto, alibi plane ignoto. (Simile quid occurrit in altero ex duobus manuscriptis, quæ habemus de vita sancti Ethbini. Ast inserius redibit hac de re sermo). In Ms. Kalendario ordinis S. Benedicti ad XXIII Novembris ista leguntur: S. Wingalati monachi et discipuli S. Similiani abbatis in monasterio Tauraconensi? Quæ de juniore Winwaloeo, socio S. Ethbini, intelligenda sunt. De eodem agit Trithemius lib. III de viris illustribus ordinis S. Benedicti cap. 43 his verbis: Wingualocus sacerdos monachus et discipulus B. Similiani abbatis in monasterio Cauraconensi de quo jam diximus, vir sanctissimæ conversationis: Dominum Jesum in forma pauperis leprosi videre meruit, cujus dum nares ore suo contingeret, quem suscepisset protinus agnovit, a quo audire dignus fuit: Non me erubuisti, serve meus, in miseriis meis; nec ego te erubescam in regno patris mei. Hæreditas tua mecum est. Claruit anno Domini DLXXX. Dein cap. sequenti agit de S. Ethbino monacho quem tradit præsati Wingualoei sacerdotis ministrum fuisse et claruisse anno DCX; at, cap. 41 et 42, ante egerat de S. Sampsone episcopo et S. Similiano abbate Cauracensis monasterii. Additque utrumque claruisse anno DC. Quæ omnia indicant ibi actum de juniore Winwaloeo, socio S. Ethbini in monasterio Tauraco [Ad III Martii, p. 248, n 14.] . Quæ et nos haud difficulter probamus, excepto tamen anno quo claruisse dicitur S. Samson, quem ante finem sæculi sexti obiisse supra diximus, num. 3.

[22] [A plerisque ex duobus unus factus est Winwaloeus; exin confusio.] Recte itaque notat R. D. Tresvaux [Vies des Saints de Bretagne. t. II, p. 28] , Winwaloeum, de quo in actis S. Ethbini, ejusdem quidem nominis esse cum abbate Landevenecensi, sed ab eo valde diversum. Et paulo inferius: Stupenda hæc apparitio (Christi sub forma leprosi) adeo placuit iis qui vitam scripserunt S. Winwaloei, primi abbatis Landoveneci, ut illam ad hunc referre non dubitaverint, substituentes sancto Ethbino Tauracensi S. Ydunetum Castrolinensem (S. Ydunet de Chateaulin) quo confunderent duos Winwaloeos, et ex duobus unicum efficerent, licet inter utrumque nulla intercedat connexio, solo nomine excepto; et fere integro ab invicem distent sæculo.

[23] [Quæ ad nos pervenerint de S. Winwaloeo Tauracensi.] Denique de sancto Winwaloeo Tauracensi aliud ad nos pervenit nihil, præter ea quæ in actis S. Ethbini habentur; scilicet monachum et sacerdotem fuisse Tauraci sub abbate S. Similiano; solitum cum Ethbino ecclesiam, sitam uno a monasterio milliario visitare, ibique hostias tam pro vivis quam pro defunctis, jussu abbatis offerre; quadam die ipsis apparuisse Christum sub habitu leprosi; eosque in cœpta orationis consuetudine usque ad vastationem illius templi perseverasse. Quid vero de S. Winwaloeo, post dirutum a Francis Tauracum, sit factum, silent acta, nec aliunde innotescit. Tradit quidem R. D. Tresvaux [Ubi supra, p. 29.] , Winwaloeum obiisse in monasterio suo. Id solum, inquit, scitur ipsum mortuum in monasterio Tauraco seu Cauraco. Quo indicatur domum illam post Francorum discessum, fuisse restitutam. Cum tamen cl. Scriptor non dicat quo ex fonte illa hauserit, nec ullibi nos tale quidpiam viderimus, subsistere nobis integra videntur, quæ paulo ante de Tauraco diximus.

[24] Sanctus vero Ethbinus in Hiberniam fugiens, in silva quæ Nectensis dicitur, [S. Ethbinus in Hiberniam transit.] ut pauper peregrinus Tugurium fecit, et in honore sancti Silvani martyris ecclesiam fabricavit, in qua assidue ut bonus servus Domino suo militavit. Fuga seu transitus sancti Ethbini in Hiberniam contigisse videtur immediate post vastatum a Francis Tauracnm. Supervenientes autem Franci, aiunt acta, vastaverunt ipsum templum et totam Britanniam. Tunc beatus Ethbinus in Hiberniam fugiens etc. Attamen juxta proprium Dolense transitus S. Ethbini in Hiberniam multis annis post ruinam Tauraci contigisset: Ethbinus vero, eremiticæ (vitæ) desiderio flagrans, secessit in solitudinem, ubi triginta annos exegit. Hinc in Hyberniam transgressus… Non putem aliis nixum documentis laudatum D. Tresvaux asserere; sanctum Ethbinum post religiosorum in Britannia dispersionem, secessisse in solitudinem, nobis haud cognitam, ibique triginta annis latuisse, ac postea tantum in Hiberniam transmigrasse. In Actis profecto nihil simile reperitur, imo contrarium satis aperte declaratur.

[25] [Silva Nectensis. Vocis varia interpretatio.] De Silva Nectensi, quam passim scriptores galli Necth dicunt, difficile foret aliquid sive quoad situm, sive quoad monasterium ibidem a sancto Ethbino fundatum certo definire. Albertus le Grand verba: silva quæ Nectensis dicitur, Gallice reddidit: épaisse forêt (densa silva). In quem locum D. L. de Kerdanet [Les vies des Saints de Bretague Armorique, par Albert le Grand. Paris 1837, p 632.] notat: Noctensis (ita ipse scribit) silva, quod significat silvam densam, obscuram quasi noctem. Domn. Lobineau, existimans primam vocem, proprium indicare nomen, reddit verbo Nocth. Qua de re vicissim vellicari posset, sicut et ipse olim vellicavit Martenium, eo quod hic in suo Itinere litterario, ex voce Neodmeros, quæ græce novum sonat, virum fecerit nomine Neometum. Posset forte hic etiam paululum vellicari D. L. de Kerdanet, quippe qui contra fidem Actorum Ms. et adhibitum ab omnibus, si Bucelinum excipias, scribendi modum, silvam vocet Noctensem, quam reliqui omnes Nectensem dicunt. Præterea D. Lobineau scribit Necth, non vero Nocth, ut falso asserere videtur D. L. de Kerdanet. Id certum, cl. Tresvaux habere Necth [Vies des Saints de Bretagne, t. II, p. 29] ; nec profecto recessisset a scribendi modo, quem adhibuerat D. Lobineau, nisi addita ratione ob quam dissentiret. Conf. n. 28.

[26] [Conjectura de Silvæ Nectensis situ.] Est locus aliquis in actis sancti Ethbini, qui situm illius silvæ aliquatenus indicare videatur. Dicitur enim mulier quædam rogasse Virum sanctum, ut filio suo paralytico sanitatem impetraret. Respondit Ethbinus: Ad sanctæ Brigidæ sepulcrum perduc eum. At illa: illuc Pater, eum jam portavi; et in somnis vocem audivi dicentem: in silva quæ Nectensis dicitur moratur servus Dei Ethbinus; ad quem si filium tuum duxeris, sanctitatem consequetur. Hæc utique suadent tugurium Ethbini haud procul dissitum a sepulcro sanctæ Brigidæ fuisse. Ut quid enim, si aliter esset, mulier illa, filium secum portans paralyticum, tam facile ab uno ad alium remitteretur locum? Jam vero obiit sancta Brigida Kildariæ anno 523, ut probabilius censet Bollandus [Acta SS., t. I Feb., p. 109, § VIII.] . Alii ponunt annum 518 vel 521. Et pagina sequenti § IX n. 58 addit Bollandus: Probabilius est Kildariæ sepultam fuisse, ibique sæculis aliquot asservatas reliquias; Dunum (Down) postea munitam urbem asportatas; Bollando consonat Colganus cum Camdeno. Ex his efficeretur silvam quæ Nectensis dicitur in vicinio Kildariensis urbis sitam fuisse. Quæ præterea opinio confirmatur ex eo quod dicta urbs non longe distet a littore insulæ orientali, et aliquot tantum absit Dublino milliaribus occidentem versus. Unde facilis Ethbino ex Britannia Armorica venienti erat ad silvam illam accessus. Favet etiam quod scribit Camdenus [Britannia, t. III, p. 541, Londin. 1789] . Campus Kildariensis (the curragh of Kildare) vasta quædam planities est, olim quercubus consita, ex quo et urbi nomen Culledair impositum. Sedes erat druidicæ superstitionis, quæ abolita fuit a sancta Brigida. Regio hæc inter fertilissimas totius Europæ numeratur, ad quinquies millena sese extendens jugera (english acres) quæ pascua sunt innumeris apta nutriendis pecoribus.

[27] [S. Silvanus, S. Brigida.] Similiter nec sanctus ille Silvanus martyr alibi memoratur. Forte ecclesia illa dicata erat alicui ex sanctis martyribus ejusdem nominis, non in Hibernia sed alibi passis; quemque Ethbinus singulari in veneratione habebat, ac propterea sub ejus invocatione ecclesiam suam erexit. Aliud est de sancta Brigida, inter SS. Hiberniæ præclarissima, cujus acta reperies apud Joannem Colganum [Trias Thaumaturga. Acta SS. Biberniæ, t. II, p. 515 et seqq.] . Prolixe de illa etiam agit Bollandus noster [Acta SS. I Februarii, p. 99 – 158.] .

[28] [Circa præcedentia notantur quædam ex mente cl. Joannis O'Donovan.] Hic subjicimus notas quasdam nobis missas a Joanne O'Donovan, æstimatissimo in Hibernia antiquario, tum quia in illis pleraque a nobis hucusque disputata attinguntur, tum etiam, et quidem præcipue, quia recentiorum illius regionis eruditorum sententiam patefaciunt. Notæ illæ nobis redditæ fuerunt, 26 Januarii 1848 a R. P. Francisco Murphys S. J., atque sequentis sunt tenoris: 1o Sanctus Ethbinus abbas colebatur in Hibernia 19 Octobris, juxta Calendarium Michaelis O'Clery; sed hodie nusquam colitur. — 2o Nulla vestigia silvæ Nectensis nunc remanent in Hibernia. Nomen ejus penitus ignoratur; sed forte Fidh-Neachtain olim scriptum erat, quod latine nemus Nectani (nomen viri) sonat. Neith erat nomen fluvii in regione Conalliæ Muirtheimne [Vide Camden, Britannia, t. III, p. 690.] . — 3o Cullidair idem non est ac Cill-Dara: illud sylvam, hoc ecclesiam quercus significat. — 4o Inter sanctos Hiberniæ numeratur sanctus Silvanus, ut apparet ex Festilogio sancti Ængusi (in Nota sub finem mensis Aprilis). Deinde addit eruditus Joannes O'Donovan quædam anglice, quæ nos hic latine reddemus. Calendarium Hibernicum, actore O'Clery, simpliciter dat nomen Ethbini abbatis, quin addat nomen ejus ecclesiæ. Nullam potui invenire vocem in historia Hibernica, cui respondeat silva Nectensis. Existimo hanc esse formam (a latinizinq) vocum Fidh Neachtain seu Nectani silva (Naghtans forest). Antiquum nomen τοῦ Ardee (of Ardee), fluvii in comitatu Lugniensi (of Louth) erat Neith sive Nith. Ita forte antiquitus vocabatur silva in vicinio hujus fluvii posita, qui non procul abest a loco natali sanctæ Brigidæ. Quod ad sepulcrum ejusdem sanctæ Virginis attinet, non credam id Duni fuisse usque ad tempora Jocelini. Mea opinio est, illam Kildariæ quievisse tempore sancti Ethbini abbatis, sicut et tempore Fogitosi. Vox Curragh, quatenus indicat planitiem sanctæ Brigidæ apud Kildariam, certissime denotat hippodromum (a race course), atque ita interpretatur in Glossario Cormaci, qui præterea animadvertit vocem Curragh significare etiam paludem (a Sheskin or Moor). Ast, his prætermissis evidens est το Curragh of Kildare ab antiquo fuisse plateam seu campum venationum sive ludorum ad regium castellum Dun Ailleime (the platea or field of sports to the royal fort of Dun Ailleime). — His tum quoad chronologiam tum quoad alias in actis sancti Ethbini occurrentes difficultates elucidatis, ita vitam ejus haud improbabiliter ordinari atque synoptice complecti posse censemus.

[29] [Compendiosa vitæ S. Ethbini exhibitio. Natales,] Natus est Ethbinus, versus annum sæculi sexti quadragesimum, in Britannia Minori, haud procul a monasterio Dolensi, quod fundatum a sancto Samsone, urbi ejus nominis originem dedit. Uterque parens, pater Eutius vel Eutychius, mater nomine Eula, generis nobilitate præstabant. Liberalibus studiis in domo paterna eruditus fuit Ethbinus usque ad decimum quintum ætatis suæ annum. Mortuo patre, ducitur a matre sua ad sanctum Samsonem, episcopum et abbatem monasterii Dolensis, dum sexdecim aut septemdecim numeraret annos, ac proinde versus annum 557. Ethbinus tonsa coma, clero adscribitur; mater accipit velum. Mansit Ethbinus cum beato Samsone aliquot annis, puta quatuor vel quinque, aut etiam diutius, si admittatur cum Alberto a Monte-Relaxo (Legrand de Morlaix) ipsum ibidem ordinatum Diaconum, usque ad annum scilicet ætatis 22 vel 25. Quadam die dum sacris operaretur sanctus Samson et Baumerus diaconus recitaret verba illa Evangelii: qui non renuntiat omnibus quæ possidet non potest meus esse discipulus; [Luc. 14. 33.] hac lectione in tantum movetur Ethbinus, ut illico relictis omnibus ad sanctum festinaverit Similianum, abbatem monasterii Tauraci, quod, ut conjicere licet, haud procul aberat ab agro Dolensi.

[30] [fit Monachus,] Ibi habitum assumit monasticum Dominoque sese devovet, versus annum sæculi sexti sexagesimum primum aut quintum. In eodem monasterio vivebat Winwaloeus, monachus et sacerdos præclaræ virtutis et sanctitatis. Hic paterno Ethbinum diligens animo, individuum adhibebat comitem, dum adiret ecclesiam in vicinio positam, ut ibi hostias tam pro vivis quam pro defunctis, jussu abbatis, offerret, quo scilicet sacerdos dignus diacono sustentaretur justo. (Quæ verba, ex Actis descripta, indicare videntur, Ethbinum reipsa diaconum fuisse cum monasterium Tauracense adiret, ac proinde ordinatum a sancto Samsone. Quod si hic steterit canoni Agathensi, sequeretur Ethbinum saltem viginti quinque habuisse annos cum ab episcopo et abbate Dolensis monasterii discederet).

[31] [Christum videt sub persona leprosi.] Dum itaque quadam die Winwaloeus cum Ethbino, expleto munere, redeuntes ab ecclesia, iter per campos tempore messis facerent, offenderunt leprosum, plagis horridum, jacentem in terris atque flebiliter plangentem. Intimis uterque movetur hoc conspectu visceribus; rogant quæ sit ejus infirmitas, quidve remedii ab ipsis expectet. Accepto responso, Ethbinus librum quem manu tenebat deponit, pauperemque per latera sublevans a terra, in qua pronus jacebat, erigit. Tum Winwaloeus, qua parte leprosus in vultu maxime laboraret, os suum applicans (quod genus solatii ipse æger postularat) non jam saniem attraxit sed lapillum mirabilem. Interea Ethbinus suspiciens videt cœlum apertum; apparet sancta Crux in capite leprosi, angelique obviam venientes turmatim cernuntur. Pater, exclamat Ethbinus Winwaloeo, quem ego manibus teneo, et tu ore, Christum Dominum nostrum esse credo! Qui paulo post ab oculis eorum evanuit atque receptus in cœlum est. Ipsi vero, inenarrabili spiritus perfusi dulcedine ad monasterium suum revertuntur, alter alterius tribuens meritis susceptæ gratiæ donum adeo insigne, certatim de humilitate inter se contendentes. Domum reduces, novo fervore in cœpta consuetudine perseverarunt, donec versus finem sæculi sexti monasterium Tauracense ab irruentibus in Britanniam Francis vastatum est.

[32] [In Hiberniam transit. Ejus obitus.] Paulo post Ethbinus, sexagenario major in Hiberniam transiit, sæculo septimo ineunte. Ubi primum in Silva quæ Nectensis dicitur, haud procul a sepulchro S. Brigidæ, quæ Kildariæ mortua et tumulata erat, Tugurium, ac dein in honore sancti Silvani martyris ecclesiam seu oratorium ædificavit. Vixitque beatus Ethbinus in eodem loco viginti annis fideliter operans opus Dei, donans sanitatem infirmantibus, atque stupenda abstinentia omnibus admirationi. Cum octoginta trium fere annorum esset, mortem propinquam sentiens, convocavit fratres, qui in eadem silva morabantur, eosque coram se prostratos Domino commendavit, præcipiens ut mortuum ad dexteram altaris partem sepelirent, et sacras hostias in remissionem peccatorum offerent. Quibus dictis ante altare reddidit spiritum quartodecimo Kalendas Novembris, sepultusque est honorifice in loco quo jusserat. Mors ejus obtigit versus annum 623, ejusque sepulcrum miraculis et prodigiis inclaruisse ejus acta testantur, quamquam illius vestigia penitus interierint.

[33] [Videtur condidisse monasterium in Hibernia, eique præfuisse.] Ex adjunctis, quæ mortem S. Ethbini concomitantur, colligimus plures ipsi fuisse discipulos, quos Fratres vocat, quique in eodem degebant loco. Unde pronum est concludere, fundatum a S. Viro in Hibernia monasterium. Quod præterea huic, cum mortem obiret, præfuerit, haud obscure indicatur, cum non petat a fratribus, sed eis præscribat, quid secum post mortem actum velit. Imo saltem quosdam inter eos sacerdotio initiatos fuisse, suadent verba illa: Sacras hostias super ipsum (corpus) pro remissione peccatorum meorum offerte. Hinc in Martyrologio Romano ad hunc diem abbas dicitur: In Hibernia sancti Ethbini abbatis. Sic etiam eodem die in Martyrologio Britannico [A Memorial of ancient British piety, or a British Martyrology, p. 146 et 147. Edit. Lond. 1761.] habetur: In Hibernia, depositio S. Ethbini abbatis, ex Britannia nobili genere oriundi, et S. Samsonis, Dolensis episcopi, quondam discipuli. Hic cœlitus vocatus, omnibus, quæ in mundo possidere videbatur, renuntians, in Hiberniam transfretravit, ibique solitariam sanctissimamque duxit vitam in eremo, Nectensis Silva (Necten Wood) dicta, donec ad beatas superni paradisi vocaretur mansiones versus sæculum nonum, imo septimum, ut statuimus supra nn. 3, 4 et 8. Obiter hic (quoniam alibi id nobis excidit) notemus nullam S. Ethbini sicut et silvæ Nectensis apud Laniganum [An eccl. Hist. of Irel. Dublin 1829.] fieri mentionem. Atque ita Martyrologia Romanum et Britannicum.

[34] [Ejus memoria in Martyrologiis.] Similiter in multis aliis martyrologiis sancti Ethbini occurrit mentio. Sic in Auctariis Usuardi ex Matricula Carthusiæ Ultrajectinæ (de qua vide Solerium in præfatione ad Martyrologium Usuardi n. 244) habetur: Ethbini confessoris; item ex editione Coloniensi gemina, altera anni MDXV, altera anni MDXXI, utraque adornata ab Hermanno Grefgen seu Grefgin et communius Greven seu Grevenus dicto: In Hibernia, sancti Ethbini, levitæ et confessoris, discipuli beati Samsonis, Dolensis archiepiscopi. Hic cum sancto Wingualoeo præsbytero et confessore dignissimo (de quo supra VI et V Nonas Martii habetur) iter faciens Christum in specie leprosi suscipere, et miro fidei ardore cum eodem tractare, vocem etiam ascendentis Domini audire, salutem promittentis eis, qui amborum memores in orationibus exstitissent, meruit. Ipse tandem vita et miraculis, inter quæ et mortuum suscitasse legitur, clarus beato fine in Domino quievit. Notabis, inquit Solerius, parenthesim hic insertam in prima editione sic legi (qui VI et V Nonas Martii sine egregia commendatione transiri non debuerat). Tandem in ejusdem Usuardi auctariis ex Molano habemus: In Britaunia sancti Ethbini, abbatis Nectensis.

[35] [Hugo Menardus et Bucelinus.] Sic etiam in Martyrologio Benedictino [Martyrologium Sanctorum Ordinis divi Beuedicti, duobus Observationum libris illustratum, auctore R. P. D. Hugone Ménard, Congreg. S. Mauri, Paris. 1629.] ad hunc diem XIX Octobris, sequens habetur annuntiatio: In Hibernia sancti Ethbini abbatis Nectensis, discipuli sancti Similiani. In Ms. Torgerloensi, quod nobis sicut multa alia a RR. DD. Canonicis illius monasterii commodatum, et inscribitur: Kalendarium Sanctorum ordinis S. Benedicti P. N.; legitur: Sancti Geremari abbatis Flaviacensis. Ipso die sancti Ethbini abbatis Thaniacensis. Corruptio erit vocis Thauracensis. Addamus quæ habet Bucelinus, ex quo, sicut et ex præcedentibus, apparebit pleraque ad sanctum Ethbinum spectantia, confusa a martyrologis fuisse, prout supra ex professo disputavimus. Scribit itaque Bucelinus in Menologio [Menologium Benedictinum Sanctorum, Beatorum atque illustrium ejusdem ordinis Virorum elogiis illustratum. opera et studio R P. F. Gabrielis Bucelini monachi. Veldkirchii 1655] ad XIX Octobris: In Hibernia sanctorum Ethbini et Winwaloei abbatum. Fuit uterque, mira sanctitate et insolenti vitæ rigore spectatissimus. Inter res gestas eorumdem, illud imprimis memoria dignissimum celebratur, quo stupendam sane et animi demissionem, et ferventissimam, qua flagrantissimi erant, in proximos charitate, manifestissimo argumento prodidere. Cum projecti in via leprosi cujusdam etc. Sequitur narratio Christi ipsis apparentis; dein addit. Ethbinus, Francis Britanniam vastantibus Winwaloeo superstes, in Hiberniam secessit, et viginti ibidem annis supervixit… Monachum in Tauracensi primum cœnobio professus, Nectensis dein monasterii abbatem egit; ubi octuagesimo tertio ætatis anno, obitum suum præcognoscens et fratribus prædicens, ante altare spiritum Deo reddidit 14 Cal. Novemb. sub A. Ch. 590.

[36] [Commemoratio S. Ethbini in Monte Blandinio.] In Belgico Martyrologio recentiori Ms. et lingua gallica exarato, ad hunc diem legitur: In monasterio S. Petri Gandæ, fit memoria sancti Ethbini Hiberni. Dicitur Hibernus; non quod ex illa esset oriundus regione, sed quod ibidem mortuus Sanctis Hiberniæ non sine ratione annumeretur. Ut autem ratio reddatur commemorationis S. Ethbini in Monte Blandinio, in mentem revocandum est, quod habetur apud nos in Actis S. Winwaloei [Acta SS. ad diem III Martii, p. 245 – 261.] ; ubi Commentarii prævii § II multis agitur de corpore S. Winwaloei olim in Montem Blandinium translato; ita quidem ut fere in dubium revocaretur traditio (de qua mox dicemus) Monstroliensis. Omnibus tamen ponderatis, concludunt majores nostri (et recte quidem, ut ex sequentibus patebit) corpus S. Winwaloei, abbatis Landevenecensis, olim translatum fuisse Monstrolium ibique etiamnum asservari, et aliquas hujus solum reliquias Gandavum deportatas; adduntque, si tamen de secundo Winwaloeo (altero scilicet ab abbate Landevenecensi, quod quidem nobis extra omne dubium est) vita S. Ethbini accipi possit, alterutrius corpus Gandavum olim translatum fuisse tuto videtur dici posse [Ibid. Comm præv., § II, n 18, p. 249.] . Sive ergo corpus fuisse crediderint S. Winwaloei Landevenecensis, sive alterius, nempe Tauraracensis de quo in actis S. Ethbini, cum apud plerosque duo illi Sancti, ut supra demonstravimus, confundantur, mirum haud videbitur in Blandinio Monte commemorationem habitam fuisse S. Ethbini, cujus forte etiam aliquæ reliquiæ ibidem servabantur.

§ II. De Reliquiis S. Ethbini. Earum translationes variæ. Sacrum corpus Monstrolii asservatum usque ad exitum sæculi præteriti, quando a sacrilegis combustum fuit. Acta.

[Reliquiæ S. Ethbini primum repositæ in Silva Necten si, dein juxta Saussaium in Pormort, prope Rothomagum translatæ.] Scribit Saussaius in extrema parte longissimi, quod, pro more suo, de sancto Ethbino texit critice minus quam emphatice et verbose, encomii: Efflato autem immaculato spiritu, corpus, purissimum tam preciosæ gemmæ vasculum, sicut discipulis circumstantibus Vir beatus moriens injunxerat, prope altare ipsum conditum est. Ex quo tot inde miracula corruscarunt, ut fratres de ejus æterna glorificatione iis divinis judiciis edocti, piis a suffragationibus, quas in animæ expiationem, Vir ipse vere humilis enixe flagitaverat, destiterint, rati non suffragiis juvandum, cujus nota explorataque supernis testimoniis felicitas, poscentibus quibusque illius opem, tot præsidia conserebat. Ossa tanti Cœlitis postea in Galliam ad patriæ munimentum revecta apud Rotomagenses, in vici de Pormort ecclesia, quam in ejus honorem fidelium pietas excitavit, digno Dei amici cultu reposita sunt, ibi nunc usque caput ejus venerabile, hierothecæ argenteæ inditum, omni religione adservatur. Maxilla tamen ex hoc decerpta in collegiata ecclesia sanctæ Dei Genitricis apud Vernonium ad Sequanam oppidum ejusdem tractus visitur, eo quo decet honore recondita. Hanc reliquiarum tum præsentiam tum venerationem ignorarunt Albertus Legrand, et D. Lobineau, sicut et hujus postremus editor et corrector Cl. Tresvaux; quoniam hac de re apud omnes tres altum est silentium. Nec etiam alibi illarum reliquiarum mentionem invenimus. Non tamen exinde dictum velimus hujusmodi venerationem in præfatis sacrariis haud haberi: sed quam solide fundata sit, in medio relinquimus. Tanto magis quod Saussaiana narratio non prorsus quadret cum iis quæ tradit Malbrancus [De Morinis, lib. II, cap. XXXII, t, I, p. 186.] .

[38] [Malbrancus translatas dicit primum in Britanniam minorem,] Postquam enim retulit Winwaloeum (quem, ut notavimus perperam confudit cum altero ejusdem nominis) Tauraci mortuum et sepultum; Ethbinum vero in Silva Nectensi diem obiisse supremum, atque ibidem terræ mandatum; pergit in hunc modum: Etsi vero discreta mari fuerint utriusque aliquanto tempore domicilia: tamen eorum, quibus una pœne mens ac pietas inerat, voluit Deus iterum coalescere pignora: dum enim Hiberniam expilarent hostes, Ethbinus transmarino junctus est Winwaloei tumulo: atque iterum, Britannia Minore Nortmannorum incendiis conflagrante, Monasteriolum translata est una duorum sandapila, ut mænitum insigniter in rupe oppidum ab hostium injuriis tutam daret. Præstant illic eorum corpora in hodiernum diem lignea theca argento divite obducta. Atque hæc Malbrancus quin mentionem faciat ablati capitis, quod, juxta Saussaium, haud procul Rotomago fidelium venerationi exponeretur.

[39] [et exinde Monstrolium.] Ast quæri hic potest utrum hæc ut confidenter ita etiam vere a Malbranco scripta sint? Sane de reliquiis Monstroliensibus mota jam quæstio fuit in Opere nostro ad diem tertiam Martii in vita S. Winwaloei, ubi et exhibitum est instrumentum authenticum translationis ejusdem reliquiarum; et nos simile dabimus hic instrumentum, non minus authenticum de corpore sancti Ethbini, ex quo itidem antiqua stabilietur ecclesiæ Monstroliensis traditio, juxta quam reipsa olim eo, ut scribit Malbrancus, translata fuisset una duorum Sanctorum Sandapila. Ast unde, quando, quomodo translatio hæc facta sit, nullibi declaratur. Ita scilicet scripsit Patri Henschenio Jacobus de Boves ecclesiæ parochialis divi Winwaloei Monstrolii humilis pastor et canonicus ecclesiæ collegiatæ B. Firmini martyris in eadem civitate. Petierant nempe hagiographi, ut, quæ exstarent in celebri sancti Salvii abbatia Monstrolii, instrumenta et mss. ad Vitas et Reliquias Sanctorum spectantia sibi communicarentur; curavit itaque laudatus J. de Boves pleraque exscribi, atque Antverpiam misit, addita epistola, cujus hic partem juverit adscribere.

[40] [Notitia de reliquiis Monstroliensibus ex epistola Jacobi de Boves ad Henschenium.] Mittimus tandem aliquando, reverende pater, antiqua manuscripta Monstroliensia, omnino omnia, quæ in monasterio seu abbatia sancti Salvii, ordinis sancti Benedicti, habentur de S. Winnaloeo et aliis Sanctis, quorum corpora aut reliquiæ ibidem asservantur. Nihil prorsus omissum est. Exscripta a monachis duobus dictæ abbatiæ ego accurate relegi et contuli cum exemplaribus. Quæ quidem exemplaria fuerunt olim uno grandi volumine comprehensa in membranis; nunc vero temporis folia dissuta, dissoluta, ex parte lacera, dissoluta et sparsa, ordine inversa, ipsa vetustate exesa, ut mirum videri non debeat, si vitas plerasque habet R. vestra mancas et præcipue vitam S. Winualoei tot hiatibus intercisam et per partes alias aliis assutas. Isto volumine quondam monachi usi sunt pro Breviario et inde sumptas cantabant lectiones de Sanctis totius anni. Wingualoeus, seu Winualoeus seu Winualocus, gallice est S. Waloy, dicitur quidem socius Ethbini, in vita ejusdem Ethbini. Sed ista Ethbino societas fuit cum Winualoeo Juniore; qui Junior vixit Tauraci. Sub quo autem Similiano vixerit, ignoro, cum S. Similianus, cujus vitam describit Morleus seu Morlaisius (Legrand de Morlaix) scriptor vitarum Sanctorum Britanniæ, vixerit duobus ante sæculis… Quando, quomodo, qua (via) translatum fuerit corpus S. Winualoei Monstrolium, nihil habemus præter ea quæ continentur in fasciculo exscriptorum ad vos missorum pagina… Sunt authentica illa quidem, utpote exscripta ex veteri volumine terso seu libro manuscripto, ubi de immunitatibus et redditibus dictæ abbatiæ S. Salvii (agitur hic de instrumento translationis ex una in aliam thecam, quod typis excusum reperitur ad III Martii); sed translationis (nempe primæ ex dissita regione Monstrolium) circumstantias et modum non satis declarant. Quando præcise, quomodo aut qua Monstrolium translata sint cætera corpora seu reliquiæ Sanctorum, nihil prorsus habemus… Nos item nihil habemus de S. Ethbini corporis translatione Monstrolium; sed translatione ejus in thecam novam nihil certius ut R. V. videbit ex instrumento.

[41] [Corpus S. Ethbini Monstrolium translatum fuisse antiquissima traditio est,] Ex hac epistola (quam paulo latius descripsimus ut viri indoles seria et litteratura haud vulgaris innotesceret legenti) intelligimus plura Sanctorum corpora (decem omnino numerabantur) in abbatia S. Salvii asservata olim fuisse; unde autem et quomodo illorum pleraque, ac nominatim corpus sancti Ethbini eo delatum sit, nullatenus constare. Est tamen extra dubium traditionem Monstroliensem de translatis Beati illius exuviis ad dictam abbatiam, antiquissimam et maxime authenticam esse, ut perspicue efficitur ex sequenti instrumento, quod reperitur in fasciculo exscriptorum, de quo in laudata epistola fit mentio.

[42] [cujus fidem facit instrumentum authenticum episcopi Ambianensis] Universis præsentes litteras, sive hoc præsens instrumentum inspecturis. Johannes de Haricuria Dei gratia episcopus Ambianensis salutem in Domino sempiternam et præsentibus dare fidem. Notum facimus quod nos in ecclesia monasterii S. Salvii de Monsterolo ordinis sancti Benedicti nostræ diœcesis visitationis officium exercentes, inter cætera vidimus et palpavimus corpus beati Ethbini confessoris ab antiquissimis temporibus repositum in quadam theca seu feretro marmoreo, quæ quidem theca propter antiquitatem multum demoliebatur; unde etiam ad supplicationem et requestam et in præsentia religiosorum dicti monasterii, eorum abbate absente, et aliorum tam cleri quam populi ejusdem villæ in multitudine copiosa coram nobis comparente, assistenteque fere omni plebe dictæ villæ et plurimarum aliarum villarum et locorum adjacentium, solemniter et honorifice ac devote post celebrationem Missæ in dicta ecclesia per nos celebratæ, idem corpus beati Ethbini confessoris a dicta veteri theca in novam thecam marmoream, honestam et notabilem reposuimus et includi fecimus realiter. In qua quidem veteri theca cum dicto sancto Corpore erat quædam cedula de antiqua scriptura facta, verba quæ sequuntur continens: Hic requiescit corpus beati Ethbini confessoris. Et his peractis venerabilis et religiosus vir frater … lector Carmelitarum dicti loci Monsterioli verbum Domini proposuit, vitam, virtutes et merita ipsius sancti Ethbini narrando et declarando, ad laudem Dei et recommendationem ejusdem Sancti, totiusque curiæ cœlestis. Quod omnibus, quorum interest tenore præsentium certificamus; et in hujus rei testimonium fecimus præsentes litteras sive hoc præsens instrumentum fieri, ac sigillo nostro cum signo et subscriptione notarii infra scripti roborari. Datum et actum in loco prædicto, anno ab Incarnatione Domini millesimo quadringentesimo vigesimo quarto, indictione secunda, mensis vero Junii die decima tertia, pontificatus sanctissimi in Christo Patris et Domini nostri, Domini Martini Divina Providentia Papæ V anno septimo. Præsentibus venerabilibus in Christo Patribus sancti Judoci supra mare et Forestimonasterii, monasteriorum abbatibus, veneranda domina abbatissa sanctæ Austrebertæ dicti loci Monsterioli ordinis et diœcesis nostræ prædictorum, venerabilibus patribus de Longavillari Cisterciensis ordinis, Morinensis diœcesis, et sancti Andreæ in Nemore, ordinis Præmonstratensis et nostræ diœcesis, monasteriorum abbatibus, cumque provinciali fratrum Carmelitarum et Johanne Darques in sacra pagina professore, cum multis aliis (quorum nomina ibidem expressa et hic brevitatis causa prætermissa).

[43] [et varia chronica.] Hujus translationis mentio quoque fit in Chronicis S. Andreæ in Nemore [Recueil chronologique des choses remarquables de l'abbaye de S. André au Bois, Ordre de Prémontré, par Fr. Claude Sallé, chanoine regulier de la dite abbaye et prieur de Valrestauld. S. Omer, Carlier 1651, in-4o, p. 100.] . Anno 1424 Ingelrannus noster (Enguerrand de Fruges abbas ordine vigesimus primus S. Andreæ) interfuit cum abbatibus S. Judoci supra mare, Forestimonasterii, Domni-Martini, et Longumvillarensis translationi corporum SS. Kiliani, Ethbini, Corentini et Conocani, episcoporum confessorum, factæ in abbatia S. Salvii, die decima tertia Junii, a Joanne de Haricuria, Ambianensi episcopo. Similiter memoratur hæc translatio in aliis duobus Chronicis Mss. ejusdem abbatiæ S. Andreæ in Nemore: altero Nicolai Ledé, ab anno 1636 ad annum 1680, abbate S. Andreæ; de quo hæc habentur in Nova Gallia Christiana [T. X, col. 1377, ubi de Abbatibus S. Andreæ.] : Nonnulla ejus opera typis vulgata sunt: Catalogus sive Fundationes abbatiarum ordinis Præmonstratensis; Kalendarium historicum pro totius anni decursu. Volumina plura Mss. ab eodem composita ad lucem aspirant. Nicolai (Ledé) ad exemplum ejusque studiorum comes Claudius Sallé Chronicon edidit typis primo Parisiensibus anno 1634, dein Audomarensibus anno 1670, Rerum Memorabilium sui monasterii, aliaque edenda reliquit. Alterum, quod innuebamus, chronicon Ms. alterius abbatis est ejusdem S. Andreæ in Nemore, nomine Antonii Bouberti, qui priori parte sæculi decimi septimi hæc scribebat: anno 1424. Translatio reliquiarum SS. Killiani et aliorum trium episcoporum et confessorum, in abbatia S. Salvii, Monstrolii, cui interfuerunt episcopus Ambianensis, abbas noster, aliique plures.

[44] [Dubitandi ergo locus non est de veneratione, ab antiquo Monstrolii S. Ethbino exhibita.] Jam ergo sæculo decimo quinto ineunte persuasum omnibus erat corpus sancti Ethbini ab antiquissimis temporibus Monstrolii fuisse repositum; quod vel ex ipsa constabat theca, seu feretro marmoreo, quæ propter antiquitatem multum demoliebatur. Præterea in veteri theca cum dicto sancto Corpore erat cedula de antiqua scriptura facta, verba quæ sequuntur continens: hic requiescit corpus beati Ethbini confessoris. Non potest igitur dubitari de veneranda sacri illius depositi antiquitate, nisi authentia ipsius mox recitati instrumenti denegetur. Atqui hæc firma stat et inconcussa. Testatur enim laudatus J. de Boves se exemplar authenticum præ manibus habuisse. En verba, quæ ad marginem instrumenti translationis SS. Salvii et Ingaudi, sua manu adscripsit: Hoc instrumentum prorsus authenticum cum reliquis omnibus hujusmodi. Legi ego originalia signis seu sigillis bene munita in membranis.

[45] [Non tamen constat unde, quomodo et quando sacrum corpus eo fuerit delatum.] Est igitur extra controversiam sacras exuvias, de quibus in prædicto instrumento, pluribus ante sæculis, Monstrolium delatas; easque proinde summa dignas censendas veneratione. Optandum utique foret ut æque clara haberentur indicia, quibus probaretur translatio corporis beati Ethbini ex Hibernia seu Silva Nectensi in Gallias atque adeo ad abbatiam Monstroliensem. Tunc enim vel obstinatissimo cuique confitendum esset reliquias Sancti nostri ibidem reapse asservatas. Ast vel inviti fateamur oportet cum R. D. de Boves, nos apud antiquos nihil prorsus invenisse quo de hujusmodi Translatione constet; sed neque etiam quidquam in veteribus monumentis offendimus quo illa vel in dubium vocetur vel negetur. Conjecturis itaque indulsit Malbrancus noster cum scriberet, sacrum Ethbini corpus primum ex Hibernia in Britanniam minorem, atque inde, sævientibus Nortmannis, Monstrolium delatas.

[46] [Duo alia Instrumenta de reliquiis Monstroliensibus:] Sunt tamen alia quædam, hic haud prætermittenda, quibus, si firmum omnino robur non addatur Monstroliensi traditioni de reliquiarum primæva translatione, saltem plurimum elucidatur. Recitantur nimirum in nova Gallia Christiana [T. X, col. 283 – 86, inter Instrumenta ecclesiæ Ambianensis.] chartæ duæ ad rem nostram haud parum facientes. Altera Alulfi comitis Hesdinii (Hesdin, Urbicula hodie munita in diœcesi Atrebatensi) qui advocatus sancti Salvii inscribitur. Communitur charta hæc Notitia Ramirici apud annalistas vocatur; cujus denominationis ratio elucescet ex illius tenore, mox subjiciendo. Qui quidem Ramiricus in catalogo abbatum S. Salvii ordine primus venit [Nova Gallia Christiana, t. X, col 1297.] , attamen alii plures, quorum nomina ad nos non pervenerunt, eum antecesserant, quoniam ipse in Notitia prædecessores suos memorat, qui longa in pace tenuerant villam Caveronis (Cavron St Martin) ab Helgaldo comite datam, cujus (pacis) turbatæ advocatum constituit Alulfum comitem Hesdinii anno Domini M, ut ex ipsa charta patet, quæ est hujusmodi. Quoniam sæpe rerum memoria gestarum et omnium recordatio præteritorum labentibus longi temporis spatiis a mentibus hominum decidit, idcirco ego Ramiricus ecclesiæ beati Winvaloei de Monsterolo humilis minister, providens, ne quis forte pravo consilio seductus, quod suum non esset sibi usurpare præsumeret, notitiæ futurorum cartam istam legentium et audientium declarare curavi, qualiter beati Winvaloei corpus a quodam episcopo nomine Clemente et quodam abbate nomine Benedicto et quibusdam aliis monachis clericis et laicis pro terrore Francorum, terram minoris Britanniæ vastantium, fugientibus, et in majorem Britanniam deferre volentibus, utpote qui ejus famulatui prorsus dediti erant, apud Monsteriolum allatum est. Quem Helgaldus, qui tunc comes erat, honorabiliter suscipiens, honorabilius detinuit; quia et villam Caveronis, quæ proprium ejus erat alodium, sine advocato, sine majore, penitus liberam sancto donavit, unde servitores vivere possent, et ubi laici, qui Sanctum secuti fuerant, habitarent; quam prædecessores mei longa in pace tenuerunt, sed invalescente mundana nequitia, partim a dominis circummanentibus, res nostras injuste invadentibus, partim ab habitatoribus justitiæ nostræ aliquando subdi se respuentibus, temporibus nostris pax illa turbata est. Hac igitur tam gravissima necessitate compulsus, consilio capituli et amicorum meorum, quos prudentes et fidos mihi credebam, Alulfum comitem Hisdinii advocatum constitui, quo neque fortiorem neque compotentiorem rectitudini nostræ tuendæ cognovi, ut ejus potentia dominos, res nostras invadentes, reprimeret, et habitatores, qui rebelles essent, ad justitiam nostram venire compelleret … Et sciendum est quod comes debet esse advocatus et defensor: si vero aliquis ad justitiam abbatis venire renuerit, comes cogere debet; si autem abbas ab aliquo auxilium habere voluerit, auxilium comitis et justitia dari debet. Præcepi autem ego Alulfus comes Hisdinii hanc cartam ideo fieri, ut tam præsentibus quam futuris notum fiat, quod hæc conventio perpetua stabilitate ac manus nostræ confirmatione roborata consistat. Actum est hoc in cœnobio sancti Winvaloei apud castrum Monsteriolum anno Domincæ Incarnationis M. Indictione XIII. Regnante vero rege Roberto, anno III. Signum Alulfi comitis, qui hanc cartam fieri jussit et manu propria firmavit. Signum Ramerici abbatis etc. Haud abs re fuerit hic notasse ex Muratorio [Antiquitates Italiæ medii ævi, t. III, col. 6. Edit. Mediolani 1740. Dissertatio XXXIV: De Diplomatis et Chartis antiquis dubiis aut falsis.] non raro contigisse, ut irruentibus in Italiam barbaris, aut intestinis bellis flagrantibus, aut ex aliis etiam caussis, Tabularia comburerentur, aut chartæ alio asportarentur: quod præcipue accidit ineunte sæculo Christi decimo, quum ferocissima Hungrorum gens variis irruptionibus Langobardiam fere universam afflixit. Gallia quoque et Germania ex diuturnis Nortmannorum incursionibus graviori etiam patuerunt malorum Illiadi. Tunc ergo religiosi viri, ne ex hujusmodi diplomatum, aliarumque membranarum jactura aliquid sibi incommodi crearetur, neve improbis aditus aperiretur ad eorum bona ac jura invadenda, legitimum eligebant præsidium, nempe regis aut imperatoris litteras impetrare, quibus in posterum prospiceretur suis juribus, si quando in discrimen adducerentur.

[47] [Alterum Henrici I, Francorum regis.] Altera charta, superius indigitata, inscribitur diploma Henrici regis pro sancto Salvio. Suffecerit hic adscripsisse illius initium, quod ad rem nostram pertinet. In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis. Ego Henricus gratia Dei Francorum rex. Cum primitivæ virtutis, scilicet charitatis, fructus inter alias virtutes emineat, et pro sua dignitate superexcellat; toto nisu omnibus in commune est elaborandum et summopere decertandum, quatenus quod auctori nostro Jesu Christo, quem redemptorem habemus et judicem, magis placere comperimus, studiosius diligamus, et diligendo nostrorum bonorum erogatione strenue impleamus. Liberalitas namque, quæ charitatis officio deservit, regiam dignitatem magis ornat et excolit, dum in ea majorem effectum ostendit. Unde notum sit omnibus sanctæ matris Ecclesiæ fidelibus et nostris, tam præsentibus quam futuris, quod nos morem antecessorum nostrorum regum videlicet et imperatorum sequentes, liberalitatem nostris locis Sanctorum et congregationibus fidelium impendere deliberavimus, quatenus eorum intercessionibus freti, præsentia bona cum facilitate et æterna mereamur obtinere cum felicitate; unde loco sancti Wingaloei, Monsterioli sito, a pluribus collata præcepto nostræ auctoritatis firmanus, et Sigilii nostri impressione signari præcepimus. Imprimis ea quæ a nostra liberalitate, vel patris mei Roberti, vel avi mei Hugonis prædicto loco concessa sunt, scilicet molendinos duos, cervisiæ usibus deservientes, a me alterum cum quinque accolis, et alterum ab avo meo prædicto Hugone cum decimo pontis denario et duabus ecclesiis in memoriam sancti Judoci sacratis, quarum una est infra munitionem, alia super fluvium sita est, cum piscatoria aquæ ab Atiniaco usque Brivermacum. Addimus præterea firmando ea quæ pater meus contulit, tres ecclesias; unam scilicet in honore sancti Petri, aliam in honore sancti Wingualoei, tertiam in commemorationem sancti Salvii sacratas; et transitum Novæ-Villæ, pro quo solvuntur unoquoque anno quinquaginta carratæ ligni et duo modia vini, cum quinque solidis et decima levaturæ cervisiarum. Inculcamus præterea corroborando ea quæ a primis fundatoribus loci sunt collata, scilicet a Hilgoldo comite, qui prædictum Sanctum nuper a partibus Britanniæ propter metum piratarum deportatum, hospitio cum liberalitate et munificentia, tempore Ludovici imperatoris, filii Caroli Calvi suscipiens, dedit illi imprimis atrium publicum, sepulturam scilicet advenarum et peregrinorum, deinde novem mansos subtus Firmitatem cum prato eisdem mansis contiguo; addidit denique hiis villam Caveroniacum absque alicujus consuetudinis exactione et redhibitione, cum ecclesiis duabus et molendinis totidem [Nov. Gall. Christ., t. X, p. 284, inter Instrum.] . Cætera, utpote ad rem nostram nihil facientia, prætermittimus.

[48] [Quid ex utroque Instrumento efficiatur] Ex duabus hisce chartis efficitur, corpus S. Winwaloei allatum fuisse Monstrolium tempore Ludovici imperatoris, filii Caroli Calvi. Is erat Ludovicus, hujus nominis secundus, cognomine Balbus, rex Aquitaniæ ab anno 867; patri suo successit VI Octobris anno 877, coronatus primum Compendii ab Hincmaro Rhemensi die VIII Decembris præfati anni, et deinde rursus a papa Joanne VIII in concilio Trecensi, die VII Septembris 878; sequentis vero anni die X Aprilis, in Parasceve Domini, obiit Compendii, ibique inhumatus est [Art de vérifier les dates, p. 539.] . Improprie tantum imperator in diplomate vocatur Ludovicus Balbus. Carolo Calvo, inquit Petavius noster, quinto imperatore mortuo, sextus numeratur Carolus Crassus, Ludovici Germaniæ regis filius, ex anno 880. Falluntur enim qui Ludovicum Balbum Calvi filium imperatoribus accensent. Errori causam dedit, quod a Joanne papa VIII idibus Septembris coronatus dicitur anno 878; sed regia hæc fuit, non imperatoria corona. Tametsi Joannes, Balbo favens, in eum transferri studeret imperium, ob idque vexatus ab Romanis, urbe coactus sit excedere, ut Sigebertus ad annum 878 prodidit. Hinc ad Balbum profectus anno integro apud ipsum fuit. Ergo Balbus Franciæ rex, tertio a patris obitu anno, periit IV Eid. Aprilis (i. e. die X) Parasceve: qui character in annum cadit 879 [Rationarium Temporum, part. I, lib. VIII, cap. X. Edit. Lugduni Batavorum MDCCX, p. 324.] . Hinc B. Winwaloei Monstrolium translatio ex Britannia minori refertur ad 878 [Gallia Christian., t. X, col. 1297.] . Ast notatu hic ante omnia dignum est, in utroque, mox partim saltem recitato instrumento, non agi nisi de solo Winwaloei corpore; nihil prorsus de alio quovis additur. Similiter nec sedes, cui præerat Clemens ille episcopus, indicatur, nec mentio fit Landevenecesis abbatiæ: Qualiter beati Winvaloei corpus a quodam abbate nomine Benedicto, verba sunt Ramerici in notitia seu charta Alulfi.

[49] [De iisdem Reliquiis ex Chronico ms. D. Ducrocq;] His pronotatis variorum de tempore et modo quibus plura Sanctorum corpora Monstrolium perducta traduntur exhibebimus narrationem. In Chronico Ms. Domni Ducrocq monachi Benedictini, hæc leguntur: Certum est Helgodum comitem plurimum huic abbatiæ (S. Salvii) favisse, ut fidem facit notitia, quæ his incipit verbis: ego Ramericus. Porro Ramericus iste, qui abbas erat S. Salvii eo spectabat, ut indicaret, quo tempore Reliquiæ S. Winwaloei, S. Maclovii, S. Justini et aliorum quorumdam ex Britannia minori Monstrolium fuerint allatæ. Ex ejus enim notitia constat id contigisse anno Domini millesimo. (Hic enim vero turpiter hallucinatur D. Ducrocq; imo nec intellexit Ramerici notitiam,quæ data quidem est anno millesimo, ast tempora respicit dudum jam elapsa, ut vel obiter legenti in oculos incurrit). Scilicet Clemens episcopus Corisopitensis (Quimper) et Benedictus abbas Landevenecensis, cum barbari Francique inferiorem vastarent Britanniam, præfati episcopus et abbas reliquias transportandas susceperunt in majorem Britanniam, utpote qui uterque ex Anglia essent oriundi. Cum vero Monstrolium attigissent, comes Helgodus (Helgaud) tanta eos excepit benevolentia, ut ulterius suum prosecuti non sint iter. Partem itaque reliquiarum apud se retinuit Helgodus; partem misit in villam Caveronis (Cavron St Martin), quam et monachis concessit, quæ etiam hodie ad S. Salvii abbatiam spectat. Nec hoc solum munificentiæ reliquit Helgodus comes testimonium, sed et alia plura donavit in eorum sustentationem, et quo efficacius eos induceret ad ibidem subsistendum, voluit monasterium suum a S. Winwaloeo deinceps nuncupari, in honorem scilicet sancti abbatis cujus corpus transtulerant præfati episcopus et abbas. Et re quidem vera, vix dubium est, alio prius nomine vocatum fuisse S. Winwaloei monasterium, quod tandem a S. Salvio dictum est. Alio in loco chronici Domni Ducrocq dictas reliquias Monstrolium allatas vult sæculo IX, dum Galliam infestabant Normanni; et rursus alibi, repetens fere ad verbum, quæ supra retulimus de adventu episcopi Corisopitani et abbatis Landevenecensis, inter reliquias, quas secum ferebant, corpora numerat SS. Maclovii et Kiliani, sicut et S. Ethbini, abbatis Tauracensis, qui floruit anno 640.

[50] [ejus hallucinationes.] Ex his satis elucet recte asseri a Carolo Henneguier, (cive Monstroliensi viro optimo et erudito, qui haud pauca nobis submisit documenta) chronicon Domni Ducrocq in multis peccare, plura confundi inter se valde diversa,nec raro in chronotaxi deficere. Alibi notavimus quam inepte ex charta Ramerici inferat S. Winwaloei corpus Monstrolium fuisse allatum anno millesimo, quod ipse alio loco contigisse scribit sæculo IX. Præterea inter Corisopitanos episcopos nullum reperi, qui Clemens vocetur [Vide L'Église de Bretagne, ou Histoire des sièges épiscopaux, abbayes et autres communautés regulières et seculières de cette province, par M. Tresvaux. Edit. Paris 1839, p. 112 – 146.] . In catalogis Landevenecensibus occurrit quidem versus finem sæculi noni abbas nomine Benedictus, ast altum de præfata peregrinatione silentium [Ibid., p. 395.] .

[51] [De iisdem Reliquiis juxta Philippum Luto.] Philippus Luto sacerdos versus annum 1730 scripsit historiam (adhuc ineditam) comitatus sive Pagi Gesoriaci seu Bononiensis (Comté de Boulogne). Diligentem hunc et accuratum Carolus Henneguier vocat scriptorem. In hujus itaque chronici parte prima (quæ sola superest) citatur Domn. Bucherius (Boucher) monachus S. Salvii, qui de antiquitatibus Monstroliensibus egit in Opere Ms. nunc deperdito. P. Bucherius (inquit Luto) monachus Benedictinus (obiter notemus a Francisco Benoise, abbate commendatario, Monstrolium accitos fuisse anno 1706 reformatos monachos congregationis S. Mauri [Gallia Christiana, t. X, col. 1302.] ) qui disquirendis Monstroliensibus antiquitatibus incubuit, contendit primævum monasterium fundatum a S. Salvio et reparatum ab Helgodo comite, longo temporis spatio, Winwaloei nomine insignitum fuisse, quod hujus corpus eo allatum esset ex Armorica ab episcopo, nomine Clemente, et abbate nomine Benedicto, cum ob continuas Normannorum incursiones, in Angliam properarent. Nec solum secum deducebant S. Winwaloei corpus, sed et corpora S. Maclovii seu Machuti et aliorum, quæ hodiedum adhuc inveniuntur in thesauro abbatiæ Salvianæ. Addit deinde quomodo ab Helgodo comite retenti sedem ibidem suam fixerint anno 878, regnante Ludovico Balbo, provocatque ad duplicem, Ramerici nempe et Henrici I. chartam. Tum ipse subjungit Philippus Luto. Oppidum (Monstrolium) jam munitum erat et incolis haud infrequens, cum episcopus quidam nomine Clemens, forte Corisopitensis, et abbas nomine Benedictus, forte Landevenecensis, ex Armorica, a Normannis continue vexata, in Angliam fugientes, eo advenerunt. Qui quidem relicto Parisiis corpore S. Maglorii, Monstrolium deduxerunt magnam SS. Reliquiarum vim, inter alias corpora S. Winwaloei, S. Maclovii et aliorum, quæ hodie recondita sunt in thesauro Abbatiæ S. Salvii. Post hæc rursus agitur de Helgodo comite, qui eos ab intinere in Britanniam majorem retinuit. Alibi, teste Carolo Henneguier, allata Monstrolium dicuntur ab episcopo Corisopitano et abbate Landevenecensi fuisse corpora SS. Winwaloei, Maclovii, Justini, Ethbini, Kiliani, Corentini, Conoquani. Ex his omnibus efficitur immotum perstare R. D. Jacobi de Boves assertum (num. 40 hujus commentarii citatum) scilicet nihil prorsus haberi ex quo satis constet, quando præcise, quomodo aut qua Monstrolium translata sint cætera (præter S. Winwaloei corpus) corpora seu reliquias Sanctorum. Cæterum præter septem, mox enumerata, alia tria Sanctorum, Salvii, Ingoldi (Ingaud) Wulphlii (Wulphy) corpora asservabantur in thesauro abbatiæ Salvinianæ.

[52] [Theca S. Ethbini describitur.] Anno 1713, die Aprilis undececima, factum est inventarium omnium reliquiarum, præsentibus monachis et scabinis, seribentibus Joanne Caudavaine et Francisco Desprez, notariis in præfata urbe publicis. Ex hujus instrumenti transumpto seu copia authentica, sequentia, ad S. Ethbinum spectantia, nobis submisit sæpe nominatus Carolus Henneguier: Item altera theca, basi innixa ex ligno deaurato, laminis argenteis simulque liliatis (fleurdelysées), atque tredecim iconibus cum Christo, cruci afflxo, ornata, aliisque duobus signis ad utramque extremitatem, item argenteis. Habet autem theca illa tres in longitudine pedes cum quatuor pollicibus, in altitudine pedes duos, in latitudine unum; fertque superius tria vasa seu urnas argenteas et quatuordecim minores columnas ex aurichalco. In hac theca quiescit corpus S. Ethbini abbatis. Feretrum seu loculus præfatæ thecæ læsum est: habetur enim in altera extremitate foramen, ortum ex tensæ gestatoriæ clavicula; quod quidem foramen thecam pervadit ad sequi pedis et amplius altitudinem; quare apposita fuit lamina a præfato aurifabro Delhomel. Tandem in Cæremoniali supplicationum seu processionum, anno 1723 exarata, legitur: Postea incedent fabri ferrarii, reliquias gestantes S. Eligii. Postea sutores, sive cerdones, gestantes corpus S. Ethbini.

[53] [Reliquiarum Monstroliensium destructio.] Remanet ut præclarissimi illius Reliquiarum thesauri nefandam impiamque distructionem, exeunte sæculo decimo octavo factam, narremus. Ultimo scilicet mensis Septembris die anni 1793, proconsul (Andreas Dumont) missus cum imperio in illas partes a gubernio, quod tum Galliam universam cæde et sanguine funestabat, Monstrolium ingressus, statuas, quæ magno numero præstantissimam ecclesiæ S. Salvii porticum exornabant, inter inconditos plebiculæ clamores dejicere jussit, ita ut duæ tantum integræ permanserint; reliquis omnibus vel penitus destructis vel fœde mutilatis. Atque hæc matutino præfatæ diei peracta sunt tempore. A meridie indignius perpetratum est facinus. Sanctorum Reliquiæ sepositæ fuerant in sacrario abbatiæ: decem scilicet sacra illa corpora, superius memorata; item alia tria, nempe SS. Austrebertæ, Tramechildis et Julianæ, olim ex S. Austrebertæ monasterio allata; ingens præterea minorum reliquiarum vis; sive ex thesauro Salviano, sive ex variis abbatiis, conventibus, paræciis congestarum. Quæ omnia sicut et plurimam copiam icuncularum lignearum, librorum ritualium etc., asportare Dumontius curavit in forum (Place d'Armes). Cumque in acervum composita essent, advocatur ex nosocomio (Hôtel- Dieu) monialis, cogiturque, junctis amantium more brachiis, una procedere cum sacerdote, vicario seu vice pastore, ut aiunt, præfatæ urbis, qui civili, ut dici solet, constitutioni fidem præstiterat. Ambo itaque, faculam manu tenentes, vix non emortui, ast terrore compulsi, ignem, spectante proconsule, strui supposuerunt. Dum flagrabat venerandus ille non solum religionis, sed et antiquitatis thesaurus, theca, reliquias S. Ethbini recondens (eadem nempe de qua superius num. 52 diximus) cum prævie, sicut et reliquæ thecæ, ornatibus laminisque argenteis spoliata fuisset, disjuncta est; ex qua caput seu cranium elabens, volvi versus multitudinem cæpit. Quod, ait toties jam laudatus Carolus Henneguiter, pater meus (qui annos tunc fere tredecim natus, præsens ab initio fuerat nefandi facinoris spectator) arripiens, atque sub veste sua recondens, servare tamen non potuit, a milite, qui eum inverso sclopeto inter scapulas percussit, coactus prædam suam dimittere.

[54] [Nihil ex S. Ethbini corpore superest.] Tot tantarumque Reliquiarum in summa olim Monstrolii partim, partim aliis in locis veneratione habitarum, nihil servatum est, præter minora quædam reliquiaria, pleraque affabre facta, quæ moniales S. Austrebertæ, dum domo sua ejicerentur, subduxerant, et deinde converso rerum statu, restituerunt: item minora aliquot ossa a fidelibus sive accepta sive soluto pretio obtenta ab iis, qui sacras Thecas, antequam igni traderentur, ornatibus suis spoliabant: quæ quidem etiam, depulso turbine, ecclesiæ restituta fuere. Haud pauca quoque ossa semiusta, cineribus erepta, atque in plures majores thecas promiscue congesta, hodiedum, sicut et alia mox memorata, servantur in antiqua S. Salvii ecclesia abbatiali, nunc parochiali Monstroliensi. Porro nihil jam superest, ne particula quidem, ex S. Ethbini reliquiis; nisi forte inter ossa semiustulata et promiscue coacervata.

[55] [Acta S. Ethbini ex Ms. Aquicinctino.] Acta sancti Ethbini damus ex Ms. Aquicinctino. Hujus transumptum sive copia, integre exarata manu P. Heriberti Rosweydi, exstat inter Mss. olim Musæi Bollandiani, nunc bibliothecæ Burgundiacæ Bruxellis. Notatur in capite dicti Ms. collatum fuisse cum altero Ms. Marchianensi. Surius eadem habet acta, sed mutato stylo, cum hac inscriptione: Vita S. Ethbini abbatis incerto quidem auctore, sed fide digna. Nos primævum textum restituimus, adjectis notationibus, in quibus præter varias lectiones, alia quædam indicamus, quæ in prævio commentario præterire oportuit. Quo tempore acta S. Ethbini conscripta fuerint, non facile quis dixerit; cum nulla in eis occurrat nota quæ ad illud determinandum faciat. Satis antiqua nobis videntur. Cæterum et narrationis et scriptionis modus virum indicat gravem, qui, pro more generaliter recepto, amplificat quidem res gestas; quæ tamen, quoad substantiam rejici nequeunt nisi ab eo, cui a priori ratum fixumque est, quævis miracula ex antiquis Sanctorum legendis et vitis decerpta, cum risu vel contemptu excipere.

[56] [Codex Landevenecensis;] Habemus et alteram vitam sancti Ethbini descriptam ex archivo monasterii Landevenecensi in Britannia Armorica, ut manu sua notavit Papebrochius. Hæc parum differt a priori de qua mox diximus, nisi quod in prima pagina et initio secundæ, loco Ethbinus scribatur Idinnetus vel Idunetus; in reliquis paginis usque ad finem constanter servatur nomen Ethbini. Supra diximus sanctos Ethbinum et Idinnetum a nonnullis confusos fuisse, quod forte provenit ex Manuscripto Landevenecensi. Nec enim autumandum amanuensem seu copistam nostrum propria auctoritate nomini Idinneti substituisse nomen Ethbini. Quod si fecisset, promiscue usurpasset utrumque scribendi modum, nec ab initio solum quater aut quinquies scripsisset Idinnetum, et postea perpetuo Ethbinum.

[57] [Vita ex Mss. S. Salvii Monstroliensis.] Tandem est nobis præ manibus et tertia sancti Ethbini vita, descripta ex veteribus manuscriptis abbatiæ S. Salvii monstroliensis. Hæc truncata videtur, cum tantum sese extendat usque ad vastationem monasterii Tauracensis; post quam paucis verbis indicatur transitus sancti Ethbini in Hiberniam. Cæteroquin vita hæc vix differt a duabus prioribus. Varias lectiones in Annotatis indicabimus.

ACTA SANCTI ETHBINI.
Ex Ms. Aquicintino, coll. cum. Ms. Marchianensi.

Ethbinus, Abbas Confessor in Hibernia (S.)

BHL Number: 2621
a

EX MSS.

VITA SANCTI ETHBINI
LEVITÆ ET CONFESSORIS,
DISCIPULI S. WINWALOEI.

[S. Ethbini natales, educatio domestica. Clero adscribitur.] Beati Ethbini b confessoris vitam scripturus, peto habere suffragatorem, quem ipse in se habuit habitatorem. In Britanniæ partibus natus extitit Ethbinus, patre nobilissimo et matre. Eruditus liberalibus studiis in domo patris sui usque ad quintum decimum annum fuit. Mortuo autem patre Eutio c, mater Eula ad sancti Samsonis episcopi Dolensis d confugit præsidium, et ut eam sacro velamine consecraret postulavit; qui ejus voluntati petitionique assensum præbens, et eam Deo dicavit, et filium suum Ethbinum, comam capitis radens, clericavit e. Mansit autem Ethbinus cum beato Samsone episcopo, quibusdam diebus f serviens ei die ac nocte.

[2] [Fit Monachus] Quadam autem die dum beatus Samson episcopus sacerdotali fungeretur officio, et Baumerus g diaconus lectionem Evangelii recitaret, audivit Ethbinus verba dicentis Domini: “Qui non renuntiat omnibus, quæ possidet, non potest meus esse discipulus” h. Hac voce compulsus cuncta reliquit, et ad sanctum Similianum i abbatem pervenit, monachalemque habitum de manu ejus suscepit et sub jugo Domini cervicem suam inclinavit, in monasterio qui Tauracus k nuncupabatur.

[3] [et comes individuus B. Winwaloei.] In eodem autem monasterio habitabat Winwaloeus sacerdos et monachus l, magnæ sanctitatis vir, qui beatum ad se conjungens Virum, vidit eminus m eum superna gratia illustratum: ut pater filium diligebat. Consuetudo autem erat beati Winwaloei ecclesiam, quæ sita erat a monasterio milliario uno, visitare, et inibi hostias tam pro vivis quam pro defunctis, jussu abbatis offerre. In hujus enim n visitationis consuetudine secum sociavit Ethbinum, juvenem præclarum, diaconum magnum, ut sacerdos dignus diacono sustentaretur justo.

[4] [Obviam habent leprosum,] Accidit autem quadam die, dum consuetudine expleta iter per campos in tempore messis facerent, invenere quemdam leprosum jacentem in terra, graviter plangentem, cujus corpus totum vulneribus erat plenum, exclamantem flebili voce, et auxilium ab eis postulantem. Cujus gemitu et anxietate compunctus o beatus Winwaloeus Ethbino diacono justo ait: Frater charissime, quidnam daturi sumus huic pauperi, auxilium a nobis postulanti? Aurum non habemus, argentum non recondimus; nudi pecuniis hujus sæculi, quid daturi sumus huic egenti? Sanctus vero Ethbinus spiritus sancti gratia repletus ait: Legimus, pater, in actibus Apostolorum quod beato Petro cum Joanne introeunte in templo, claudus eleemosynam petiit, et sospitatem gressus ab eis recepit p. Tunc beatus Ethbinus q: Tu autem appropinqua pauperi et supernæ gratiæ munus impartire illi.

[5] [fœdo afflictum in naribus vulnere;] Tunc beatus Winwaloeus stans secus pauperem dixit: Quæ sunt in te infirmitates, frater, pro quibus tam gravia suspiria tamque debilia verba emittis? Ille ab intimo pectore trahens suspiria, cum magna humilitate ait: Magna angustia, multi gravesque dolores quatiunt meum miserum corpus: sed præ cæteris dolor unus inest, qui adeo est infirmitati meæ noxius, ut si hunc diem sine hujus doloris curatione transeam, mortem potius quam vitam esse scio. Cui beatus Winwaloeus: Dic tu, frater, quo auxilio leviari poteris: Testis est Deus, quod nostræ carnis partem in tuis auxiliis, si necessitas comprobaverit, posituri sumus. Nares, inquit, meæ dolore vulnerum plenæ, stercus congerunt ab ardore, ut vides, tantæ infirmitatis r.

[6] [quibus dum os suum applicat B. Winwaloeus,] Hæc audiens Ethbinus, librum, quem gestabat manu, ad terram deposuit, et pauperem per latera arripiens, quia pronus in terra jacebat, erexit. Sacerdos vero Christi Winwaloeus dum ad nares ejus manum porrigeret, pauper flebili voce clamare, ut poterat, cœpit: Noli, senior, noli manu capere nares, quia dolor non permittit: sed si pro remissione peccatorum tuorum dolorem meum leviare volueris, ore tuo sugendus et leviter extrahendus est dolor, qui me cruciat s. Quo audito humiliavit se beatus Sacerdos, qui exaltatus fuerat meritis in cœlo: et dum applicaretur ad subveniendum pauperi, in ore suo excepit carnem filii Dei.

[7] [sub leprosi specie apparuisse sibi comperit Christum;] O mira res et admiranda, stupendaque omnibus audientibus. Mox ut ad se traxit beatus Winwaloeus, petra mirabilis in os ejus cecidit. Et beatus Ethbinus per latera Dominum tenens, sursum aspexit, cœlum apertum vidit, et in capite Domini quem tenebat, santa Crux apparuit, angelosque obviam venire vidit, et tunc beato Sacerdoti ait: Pater sancte, ipsum quem teneo manibus et tu ore, Dominum nostrum Jesum Christum, qui pro nobis semetipsum dedit, esse credo. His dictis dum magno gaudio exultarent, cupientes illum tenere manibus, elevavit se Dominus Jesus Christus in nubibus dicens: Non me erubuistis, servi mei, in angustiis meis, nec ego vos erubescam in regno Patris mei. Hæreditas vestra mecum est; et his, pro quibus petieritis, salus in regno meo.

[8] [qui, blande eos allocutus, disparet.] His dictis evanuit ab oculis eorum, et receptus est in cœlum cum magna voce. Vocem quidem audiebant sed neminem videbant. Stupefacti autem et nimio gaudio læti, laudaverunt ipsum qui eos in tantum dilexit, quatenus se eis manifestare dignaretur in similitudinem pauperis. Tunc beatus Winwaloeus dixit: Hoc tuis meritis, frater Ethbine, accidit nobis, qui tantæ es humilitatis et obedientiæ, ut quidquid humana lingua præcipere potest, tu corde devotissimus adimpleas. At contra Ethbinus ait: Non ita est, pater: sed tu, qui quotidie carnem et sanguinem Jesu Christi immolas, meruisti ipsum videre in suo corpore, quem tenes assidue in animo. Vide ne patefiat. Nemo enim hoc factum novit, nisi solus Deus, exceptis nobis duobus. Dehinc ad monasterium revertentes nemini innotuerunt; sed in cœpti (in cœpta) orationis consuetudine usque ad vastationem ipsius templi perstiterunt t.

[9] [Vastato Tauraco, in Hiberniam secedit S. Ethbinus.] Supervenientes enim Franci vastaverunt ipsum templum et totam Britanniam. Tunc beatus Ethbinus u in Hiberniam fugiens, in Sylva, quæ Nectensis v dicitur, ut pauper peregrinus tugurium fecit et in honore sancti Silvani x martyris ecclesiam fabricavit, in qua assidue ut bonus servus Domino suo militavit.

[10] [Claudum sanat.] Igitur dum quadam die Ethbinus pro foribus monasterii sederet, claudus ad eum venit, et ab eo eleemosynam petiit. Cui beatus Ethbinus ait: In nomine Domini nostri Jesu Christi, surge sanus et sta super pedes tuos, et benedic Deum, qui salvat sperantes in se. Et continuo ita sanus surrexit ac si numquam claudus fuisset.

[11] [Filium paralyticum, viribus integrum, matri reddit.] Quædam mulier filium habens paralyticum, quum ad virum Dei pervenisset, postulavit ut ad domum ejus veniret, et sanitatem ei a Domino impetraret. Tunc beatus Dei servus ait illi: Nos enim peccatores sumus, hoc miraculum in usum non habemus. Sed si sanitatem filii tui requiris ad sanctæ Brigidæ z sepulcrum perducam. Credo per Dei misericordiam, quia ibi meritis sanctæ Virginis recepturus est sanitatem. At illa respondens dixit: Illuc, pater, eum jam portavi, et dum quadam nocte vigilias fecissem, paulullum obdormivi, et in somnis vocem audivi mihi dicentem: In Silva, quæ Nectensis dicitur, moratur servus Dei Ethbinus; ad quem si filium tuum duxeris, sanitatem ejus meritis, Deo largiente, consequetur. Et vivit Dominus, quia non te dimittam, usque filium meum incolumem ante me reduxero. Tunc beatus Ethbinus oratorium intrans, tantum ante altare in oratione jacuit, quo usque a domo matris veniens (filius) beato viro diceret: Gratias tibi ago, pater, qui me in lecto ægritudinis jacentem visitasti, et tuis manibus erexisti, sospitatemque tantæ infirmitatis donasti. Ad hæc erigens se beatus Ethbinus benedixit Dominum, qui in Sanctis suis dignatus est operari mirabilia. Videt *, frater nemini dixeris, quia non meis meritis, sed gratia Dei munus sanitatis accepisti.

[12] [Mira S. Ethbini abstinentia.] Vixit autem beatus Ethbinus in eodem loco viginti annis, fideliter operans opus Dei, donans sanitatem infirmantibus. Tantæque abstinentiæ fuit ibidem Beatus iste, ut in hebdommadam non reficeretur nisi semel, in quinta feria scilicet, et tunc pane solo et aqua. Vinum in eodem loco non bibit, nisi tantummodo, quum ad sacra mysteria accederet.

[13] [Morti proximus, convocat fratres;] Igitur cum jam ferme octoginta et trium esset annorum, acri cœpit dolore fatigari. Convocatis fratribus qui in eadem silva morabantur, obitum suum prædixit dicens: Cunctipotenti Domino fratres vos commendo, qui præsens est servis suis in cunctis necessitatibus eorum. Me autem ad præsens moriturum corpore scitote, ad dexteram partem hujus altaris me ponite: Sacras hostias super ipsum pro remissione peccatorum meorum offerte.

[14] [reddit spiritum.] Itaque pacificatis aa omnibus, ante altare spiritum reddidit, quartodecimo Kalendas Novembris. Sepultus est autem in eodem loco, ubi jusserat, honorifice. Ubi largiente Domino fiunt miracula ad laudem et honorem nominis ejus: Cujus virtus et potestas per infinita sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Reperitur apud Surium ad XIX Octobris, elimato, ut ipse ait, stylo.

b In altero Ms. nostro (duas enim S. Ethbini vitas Mss. habemus) vocatur Idinnetus. Ms. hoc acceperunt majores ex archivo monasterii Landevenecensi. Nomen Idinneti servatur in prima pagina; in reliquis vix non semper scribitur Ethbinus. Notatur apud nos in Actis S. Winwaloei [Acta SS. ad diem III Martii, tom. hujus mensis primo, p. 248, n. 14.] in quodam Ms. Britannico partem rerum gestarum S. Ethbini applicari cuidam Idiuneto, alibi plane ignoto. Quod quidem ex simili codicum defectu ortum habuerit.

c Surius habet: Mortuo autem patre ejus Eutychio. In transumpto nostro ex Ms. Landevenecensi deest nomen patris, culpa nempe amanuensis, qui plura verba hoc loco omisit. Cæterum affirmat R. D. Tresvaux [Les vies des Saints de Bretagne, t. I, p. 27.] in Ms. Landevenecensi nomen patris scribi: Encius. Matrem vocat Malbrancus [De Morinis, t. I. p. 185.] Eulaliam; patrem, Eutichium. Vide comm. præv. n. 29.

d De S. Samsonis episcopatu plura disputavimus in comm. præv. n. 10 – 15.

e Ethbinum tonso capite in clerum asscivit. Surius.

f Capgravius habet aliquot annis, Confer comment. præv. num. 4.

g Saussaius [Martyrol. Gallicanum, ad diem XIX Octobris.] loco Baumerus, habet Hunnerus. Qua ratione ipse viderit. Non putem alibi uspiam de Baumero fieri mentionem.

h Luc. XIV ℣ XXXIII.

i Quinianum vocat idem Saussaius [Ibid.] , haud meliori ductus ratione. S. Similianum abbatem nonconfundendum diximus cum episcopo Nannetensi ejusdem nominis. Comm. præv. n. 17 et seq.

k Vide commentarium præv. num. 19.

l Diversus a S. Winwaloeo, Landevenecensi abbate, ut multis disputavimus. Comm. præv. n. 20 – 24.

m Surius habet: ut propius cognovit eum superna gratia illustratum, perinde ut pater filium, eum dilexit. Ms. Landeven.: Videns eum superna gratia illustratum, ut pater filium diligebat.

n Ejus itineris comitem sibi Ethbinum adhibuit, juvenem præclarum, egregiumque diaconum. Surius. Juxta Ms. Landeven: In hujus enim visitationis consuetudine sibi consociavit Idinuetum (vel Idiunetum) juvenem præclarum, diaconum magnum.

o Permotus ejus calamitate et angore beatus Ethbinus. Surius. In Landevenecensi simplicius: beatus Guingualoeus Et-bino justo ait. Deinceps scribitur ibidem, non jam Idinnetus sive Idiunetus, sed Ethbinus, nisi quod hoc loco reddatur Et-bino.

p Act. Apostol. c. III.

q Non leguntur tria hæc verba in Landeven. Ms. Et re quidem vera hic redundat, verosimiliter vitio amanuensis.

r Surius ita hæc reddit: Nares meæ vulneribus corrosæ a tanto morbi ardore sordes purulentas contrahunt. Quæ quidem si minus crude, minus etiam vere dicta esse patet, ad mentem Actorum.

s Landeven. Ms.: Necesse est mihi ut in ore tuo nares meas miseris et ita traxeris. Surius: Os tuum admoveas naribus meis, atque ita leniter exsugas extrahasque putorem, qui me cruciat.

t Landeven. Ms. habet: Sed suam consuetudinem usque ad vastationem ipsius templi adimpleverunt. De tempore quo hæc vastatio accidit, vide comm. præv. num. 6 et seqq.

u Sexagenario major ut diximus in comm. præv. num. 32.

v De Sylva Nectensi plura disputavimus in comm. prævio n. 25 et 26.

x Sanctus Silvanus martyr prorsus nobis ignotus, ut qui alibi non memoratur. Comm. præv. n. 27.

z S. Brigida, notissima inter hibernos virgo, de qua prolixe a Bollando actum ad diem I Februarii [Acta SS., t. I Februar., p. 99 – 185.] . Confer comm. præv. num. 27.

aa Surius habet: Ita pace omnibus data.

* vide

DE SANCTO AQUILINO EPISCOPO EBROICENSI IN GALLIA.

SÆCULO VII INEUNTE.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Aquilinus, Episc. Ebroicensis Confessor in Gallia (S.)

B. B.

§ I. Urbis et Sedis Ebroicensis antiquitas. S. Aquilinus Episcopus, subscribit concilio Rothomagensi. Quo anno illud celebratum sit. Fama Sanctitatis. Martyrologia.

[Urbis Eroicarum varia nomina et situs.] Ebroicinæ urbis (Evreux) sicut et gentis, cujus caput illa erat, antiquitas a nemine in dubium vocatur. Ut plerumque accidit, urbs hæc diversis temporibus diversa habuit nomina. Apud antiquiores, Ptolomæum, Ammianum Marcellinum vocatur Mediolanum (Μεδιολάνιον); in Tabula Peutingeriana, et in Itinerario Æthici, Mediolanum Aulercorum, in variis Galliæ Notitiis, civitas Ebroïcorum, civitas Euaticorum Ebroïcas, civitas Evaticorum, id est, Ebroïcum. Usuardus III Idus Augusti habet: Apud castellum Ebroas sancti Taurini episcopi et confessoris. Confer Hadrianum Valesium [Notitia Galliarum. Verbo Aulerci.] . Ex his satis jam apparet Ebroicas a voce Eburovices formatas; suppressa littera U, ut in similibus usu venit, habetur Ebroices, unde levissima inflexione exurgit Ebroicæ, et tandem Evreux, observando frequenter in hujusmodi vocibus gallicis a latino deductis litteram B mutari in V. Quod vero ad ipsos Eburovices (ita dictos forte ab Edura vel Ebura fluvio, gallice: Eure) spectat; notandum est habitasse olim, a Sequana, versus Armoricam (nunc Britanniam Minorem) sese extendentes, Aulercos. Antiquissima scilicet hæc natio est, si Livio fides est; scribit enim l. v Decad. I. c. XXXIV: De transitu Gallorum in Italiam hæc accepimus. Prisco Tarquinio regnante… Belloveso (Gallorum duci) in Italiam viam Dii dabant. Is Bituriges, Arvernos, Senones, Heduos, Ambarros, Carnutes, Aulercos excivit. Porro Aulerci in tria, inquit Cellarius [Notitia Orbis Antiqui, lib. II, cap. II, sect. II, § LXX, p. 164. Edit. Lipsiæ 1773.] , genera divisi erant: Eburovices, Diablintes, Cenomanos (alii quartum addunt genus nempe Brannovices). Divisio est ex Cæsare, Plinio et Ptolomæo. Aulerci Eburovices plene et clare nominantur a Cæsare de Bello Gallico l. III c. XVII… Hi Sequanæ propiores, quibus Ptolomæus oppidum Mediolanum dat, ideo in Peutingeriana Theodosii Tabula (non indicat Cellarius, utrum laudata Tabula referatur ad tempora Theodosii magni, annum nempe 393, an vero, quod recentioribus præplacet, ad annum 435 dum regnaret Theodosius junior [Biographie universelle. Verbo: Peutinger.] ) et Antonini Itinere a Rotomago Luteciam, Mediolanum Aulercorum dictum.

[2] [Sedis Ebroicen sis antiquitas, licet S. Taurini incerta sit ætas.] Sedis Ebroïcinæ antiquitas passim ab omnibus celebratur, licet quo præcise sæculo erecta fuerit, non constet. Cæterum apud omnes notum satis est, origines ecclesiarum in Galliis densis involvi tenebris [Confer Acta S. Florentini seu Florentii Ep. Treviren. et Tungren. supra ad diem XVII hujus mensis.] . Sufficiat hic adscripsisse quæ habentur in Nova Gallia Christiana [T. XI, col. 564 et seq.] de S. Taurino. In his continetur breviter quidquid de initio ecclesiæ Ebroïcensis disputatum ab eruditis hucusque fuerit. Sanctum Taurinum primum Ebroicorum fuisse episcopum inter omnes convenit (non tam expresse Petrus Boschius noster ad diem XI Aug. [Acta SS., t. II Augusti, p. 635. In Actis S. Taurini.] ubi dicit: Episcoporum Ebroicensium agmen duxisse creditur S. Taurinus) a quo autem missus fuerit, et quonam vixerit tempore, non ita certum. Acta enim ejus ab Adeodato scripta ita confusa sunt, ut veritatis lumen vix aliquod luceat, inquit Bosquetus ecclesiæ Gallicanæ hist. lib. 1, p. 53. Nam sub Domitiano natum recitant; a Clemente summo pontifice baptizatum, in Gallias cum beato Dionysio profectum, et ab eo Ebroïcensibus datum episcopum. Legationem quoque ad Sixtum Romanum episcopum a Taurino missam … pauloque post Sixti obitum Gallias a barbaris occupatas referunt. Hæc autem omnia perpendens Bosquetus, et Galliarum a barbaris gentibus depopulationes repetens, ad Alemannorum sub Galieno irruptionem referenda Taurini tempora existimat: Nam eodem imperante Sixtus secundus episcopus Romanus passus est circa annum Christi 260. Quare Taurinum longa ætate provectum sub Valeriano et Galieno cum aliis episcopis, de quibus Gregorius Turonensis, Saturnino nimirum, Paulo, Gatiano et Stremonio missum fuisse oportet. Ita Bosquetus, quem annotarunt Sammarthani et secutus fuisse videtur Tillemontius. Postremus vero historiæ Ebroïcensis scriptor (Le Brasseur, de quo frequens in hoc Comm. recurret sermo) ecclesiæ suæ antiquitati minus indulgens … occupatas a Vandalis Gallias sub initium sæculi quinti cum pluribus aliis opinatur, quo tempore mortem oppetierit Taurinus. Boschius noster initio Commentarii prævii ad Acta S. Taurini, in margine scribit: Forte sec. V; et n. 15 ibid. manifeste inclinat in sententiam Brasseurianam.

[3] [S. Aquilinus] Inter sanctos ecclesiæ Ebroicensis ecclesiæ Pontifices non infimum locum obtinet Aquilinus. Ejus memoria occurrit in omnibus antiquæ ecclesiæ historiis. Ad diem decimum quintum Februarii [Acta SS., t. II Februarii.] , inter Prætermissos et in alios dies rejectos, legitur: S. Aquilinum episcopum Ebroïcensem in sua ecclesia cathedrali hoc die coli tradit Claudius Robertus. Nos martyrologia secuti vitam ejus dabimus XIX Octobris. Quod tamen non ita intelligendum, quasi S. Aquilinus patronus esset ecclesiæ cathedralis, cum hæc Divæ Virgini dedicata sit. Ast extabat Ebroïcis, ante rerum perturbationem, quæ finem sæculi præteriti funestavit, ecclesia parochialis sub invocatione S. Aquilini, quæ post concordatum anni 1801 suppressa remansit. Erat olim beneficium 1000 librarum [Pouillié général contenant les bénéfices de l'Archevêché de Rouen, et des diocèses d'Avranches, Bayeux, Coutance, Lisieux, Évreux, Seez. Edit. Paris 1648. Diocèse d'Évreux, p. 5.] . Hodie oratorium est minoris seminarii Ebroïcensis. Exstat etiam haud procul ab Ebroïcis vicus, nomine S. Aquilini (S. Aquilinde-Pacy) olim paræcia nunc vero suppressa, ut patet ex Calendario ecclesiastico [Almanach du clergé de France, 1844.] . Erat præbenda 700 lib. [Pouillié général. Loc. cit., p. 29.] .

[4] [subscribit concilio Rothomagensi.] Antiquissima quæ de S. Aquilino Ebroïcensi episcopo occurrit mentio, habetur ex concilio Rotomagensi, cujus, teste Sirmondo [Concilia Antiqua Galliæ, t. I, p. 509. Edit. Paris. 1629.] , meminit Aigradus in hæc verba: facta est, inquit, hæc privilegii (Fontennalensis) auctoritas sub anno Dominicæ Incarnationis DCXXCII, indictione X, qui erat annus præfati gloriosi regis Theodorici XVI. Inter subscriptiones recitat Aigradus: Aquilinus episcopus Ebroïcæ urbis. Nemo unus eruditorum est qui concilii hujus mentionem non habeat, quamvis, ut notat D. Bessin [Concilia Rotomagensis proviciæ. Part. prior., p. 13. Edit. Rotomaji 1717.] : Quo anno habitum fuerit hoc concilium non consentiunt chronologi. Illud Sirmondus anno incarnationis Dom. 682, Mabillonius anno 689, Labbeus anno 692; ipse vero D. Bessin anno 693 celebratum fuisse tenet, Cointius anno 688.

[5] [De anno hujus concilii, juxta Cointium,] Difficultas oritur ex characteribus chronologicis, qui ab initio ponuntur in vulgato Aigrado: quatuor nempe sunt numero. Primum, inquit Cointius [Annal. ecclesiast. Francor., ad an. 688, n. VII, t. IV, p. 191.] , desumit a nativitate Domini; secundum ab indictione; tertium a principatu Theodorici; quartum ab ipsius Ansberti pontificatu. Sub anno, inquit (Aigradus) Dominicæ Incarnationis sexcentesimo octogesimo secundo, indictione decima, qui erat annus præfati gloriosi regis Theodorici tertius decimus, et præfati venerandi præsulis pontificatus quintus, in synodo generali, Rotomago urbe, habita. Duo priores (ita prosequitur Cointius) intrusi sunt a neoteriis. Id liquido constat. Tunc enim a Francis nec usurpabantur indictionum notæ, nec anni a Christi nativitate numerabantur. Deinde anno Christi sexcentesimo octogesimo secundo, quocum Indictio decima convenit, Ansbertus abbas erat monasterii Fontanellensis, et ecclesiæ Rotomagensi præerat Audoënus episcopus in vivis adhuc superstes. Tertius character duobus modis editus reperitur. Ex codice manuscripto sancti Michaëlis in mari, Sirmondus scribit annum XVI Theodorici regis; in vulgatis exemplaribus habetur annus XIII. Plerique respuunt annum XVI, quia negant Theodoricum annos sexdecim regnasse. Nobis hæc ratio non placet. Regnum enim Neustriæ, ubi Rotomagus, tenuit post Childericum fratrem Theodoricus annos plures quam sexdecim, licet multo pauciores in Austria post Dagobertum patruelem regnarit. Ad nostrum calculum propius accedit Theodorici regis annus XVI quam XIII, hoc enim anno Theodoricus annum decimum quintum absolvit, inchoavitque decimum septum. Quartus character tutior est cœteris, et in omnibus codicibus quintum annum exhibet Ansberti pontificis. Hæc ad chronologiam. Hactenus Cointius. Qui, cum ex quatuor prælibatis characteribus, quartum tantummodo firmum, utpote in omnibus codicibus positum, habeat, et ipse exordium episcopatus S. Ansberti statuat anno 683 [Ibid., p. 62.] , consequens est ut concilium innectat anno 688. Ast multum abest, ut omnes in Cointianam supputationem consenserint. Audiamus Labbeum.

[6] [item juxta Labbeum,] Aigradus, inquit [Concil., t. VI, col. 1242. Observatio.] , Monachus, aut quisquis alius fuit vitæ S. Ansberti, ex Fontanellensi abbate Rothomagensis præsulis, interpolator, Baronium, Binium, Sirmondum, multosque alios hactenus in fraudem induxit, productis in vulgatum textum tribus minimum, iisque gravissimis erroribus, quos hic breviter emendandos moneo, ne sacram chronologiam commaculare diutius pergant. I enim æræ Christi annus 682 in 692 mutandus; tum indictio X in V. Ansberti denique pontificatus annus quintus in tertium reformandus, cum certo certius sit die dumtaxat 20 (lege 24) mensis Augusti anni 689 S. Audoënum, Ansberti decessorem, annos 90 natum, cum sedisset Rothomagi annis 43m. 3d. 10, ex Clipiacensi villa, prope Lutetiam Parisiorum, ad superos abiisse. Plura qui volet, consulat lector R. P. Godefridi Henschenii S. J. Diatribam de tribus Dagobertis pag. 129 et Chronici nostri historici pag. 539, 545, 547. Porro hæc a nobis observatio non fuerat omittenda, quod diligentissimus atque infinitæ lectionis vir, Sirmondus noster ὁ μακαρίτης in Ms. codice S. Michaëlis in periculo maris repererit adscriptum annum regis Theodorici 16 cumque Atrebatensibus diplomatis (quæ nos alias pluribus exsufflavimus) tamquam ε̈ρμαιον quoddam arripuerit ad stabiliendam annorum 24 regni Theodoriciani epocham illam, quam nos primi eductis in aciem pluribus argumentis, annos 14 (non tantum 4, ut vulgo plerique omnes) Clotario ejus fratri natu majori vindicantibus, falsam esse convicimus. Hæc Labbeus ut annum concilio Rothomagensi stabiliat 692; quadrienno proinde differt a Cointii chronotaxi.

[7] [Henschenium in Diatribu de tribus Dagobertis;] Jam ad Henschenium nostrum, quem laudat Labbeus, veniamus. Ille itaque in celebratissima de tribus Dagobertis Diatriba notat [P. 5. Edit. Antverp., an 1655.] ad stabiliendam regum Francorum Merovingicæ stirpis chronologiam, supervacaneum esse ad annos (quos paulo ante [Ibid., p. 4.] adscriptos margini a posteris, prout cujusque captus erat, dixerat) ab Christi nativitate numeratos recurrere, quando ea annos a Christi ortu computandi ratio in antiquis historiis ante seculum octavum minime fuit usitata. Deinde probat [Ibid., lib. 1, cap. 2, p. 9 et seqq.] epocham veterum Francorum per annos regum distinctam; non pontificum, imperatorum externorum aut indictionum. Posthæc, traditis quæ ad regnum Dagoberti I pertinent, ad Clodovæum II venit, cujus annus primus incidit in annum Christi DCXLIV, cujus regnum, inquit [Ibid., cap. IX, p. 47 et seq.] eo anno initum solidissime confirmat S Audoenus, Dagoberti regis ante Referendarius. Hic indicaturus, quem non poterat non optime meminisse, annum et diem, quo episcopi consecrati fuerant, ipse Rothomagensis, S. Eligius Noviomensis, in hujus a se edita vita testatur, ambos se Apostolicam benedictionem meruisse eo tempore, quo apud Gallias a cuncto populo Rogationes celebrabantur. Tum, inquit, convenientes simul in civitate Rotomagensi decimo quarto die mensis tertii sive Maii, anno tertio Chlodovei, juvenculi adhuc regis (septennis tum erat is) die Dominico ante Litanias, inter catervas populi, inter agmina clericorum, inter choros psallentium, consecrati sumus gratis ab episcopis pariter episcopi, ego Rotomago, ille vero Noviomo. Hæc S. Audoënus. Annus ab eo indicatur Chlodovei III, Christi DCXLVI, quo, cyclo Solis XI, littera Dominicali A, cyclo Lunæ I, Pascha celebratum fuit Luna XVIII, die IX Aprilis, et solennitas Christi ad cœlum ascendentis XVIII Maii, quam antecessit Dominica Rogationum sive ante Litanias, XIV Maii. Hæc ideo tam minute et accurate exponit Henschenius quod data illa ipsi velut cardo sit, in quo vix non tota illius epochæ chronologia volvitur. Porro juxta Fredegodum, Rothomagensem rexit Audoënus ecclesiam annos XLIII, menses III, dies X; scilicet a die XIV Maii anni DCXLVI ad XXIV Augusti anni DCLXXXIX [De tribus Dagobertis, lib. IV, cap. 3, p. 213.] . Et paulo inferius scribit laudatus Henschenius [Ibid., p. 214 et 215.] : S. Audoëno anno DCLXXXIX mortuo successit S. Ansbertus, cujus sedem celebrem facit synodus Rothomagensis ab eo habita, et quidem anno gloriosi regis Theodorici decimo tertio. Sirmondus hunc annum Theodorici XIII hactenus repertum in synodi Actis excussis, et Ms. Rotomagensi et Fontanellensi, quibus maxime fidendum, aliisque variis corrigit ex solo codice S. Michaelis in mari, annumque XVI Theodorici reponit, quot eum non regnasse annos probavimus [Ibid., lib. 2, cap. XVI, p. 135 et seqq.; item cap. XVII, p. 145.] . Sirmondum sequitur Labbeus et cum illo refert (concilium) ad annum DCLXXXII, quo, adhuc viventibus SS. Genesio archiepiscopo Lugdunensi et Audoëno Rotomagensi, sub Lamberto abbate Fontanellensi privatus vivebat S. Ansbertus. Ita Henschenius. Vidimus supra n. 9 Labbeum, apposita observatione, sententiam mutasse. Annos autem Theodorici III ita ordinat Henschenius [Ibid., ad calcem, in Indice chronologico.] : anno 676 Theodoricus rex Neustriæ; an. 679 Theodoricus regnum recipit; an. 692 Rotomagense concilium sub S. Ansberto; an. 694 Theodoricus rex moritur. Mortem vero S. Audoëni et initium episcopatus S. Ansberti innectit, ut vidimus, anno 689. Unde liquet characterem concilii chronologicum ex annis pontificatus S. Ansberti, ab Henschenio vel non visum, vel ita flocci habitum ut, nulla reddita ratione, haud dubitaverit ab illo recedere. Quod cæteroquin consentaneum erat ejus supra laudato asserto: epocham veterum Francorum per annos regum distinctam; cæteros vero annos adscriptos margini a posteris, prout cujusque captus erat,

[8] [Ast postea reformavit Henschenius suam sententiam.] At vero, multis post annis, plura, quæ in Diatriba de tribus Dagobertis ad chronologiam spectantia stabilita crediderat, nutare ipse animadvertit Henschenius. Quare tomo 3 Aprilis præfixit scriptionem hoc titulo: Exegesis præliminaris innovans et stabiliens Diatribam olim editam de tribus Dagobertis Francorum regibus. Atque imprimis S. Audoënum diem ponit obiisse supremum non jam 24 Augusti an. 689 (quod tamen tamquam certo certius admiserat ex Henschenii Diatriba Labbeus) bene vero dicto die an. 683 [Acta SS., t. III Aprilis. initio. Exegesis in diatribam, p. X, n. 25.] . Ratio est, quod ejus ordinationem adscribat ad annum 640 die XIV Maji [Ibid., p. V, n. 11.] . Quod vero ad annos Theodorici III spectat; hunc dicit, in Neustria, mortuo Chlotario III, suffectum anno 670, sed mox ab Ebroino, reclusum monasterio, atque ejus loco substitutum anno 671 Childericum. Hoc autem trucidato, Theodoricus regnum Neustriæ et Burgundiæ recuperavit [Ibid., p. VIII, n. 18.] , non tamen continuo Austrasiam obtinuit, impetitus bello a Pippino Herstallio [Ibid., p. X. n. 25.] ; tandem moritur ad finem anni 692 vel initio an. 693. postquam annis regnasset septemdecim [Ibid., p. X, n. 26.] . Ex his ruit tota, numero præcedenti exhibita, chronotaxis. Nec enim S. Ansberti episcopatus cæpit an. 689, ast an. 683; prout, inquit Henschenius [Ibid., p. V, n. 11.] inchronico Fredegarii et vita S. Eligii exigitur. Unde non jam repugnat concilium Rotomagense (de quo in Exegesi alte silet Henschenius) celebratum anno 588; nec etiam officit annus Theodorici XVI, quasi tot annis, ut supra volebat Henschenius, ille non regnasset; quamvis tamen præfatus annus non in omni hypothesi componatur cum mox posita chronologia; si enim initium regni Theodoriciani sumatur ab anno 670, additis sexdecim, devolvimur ad an. 686; si ab anno 675, devenimus ad an. 691. Quod si, ut plerisque placet, concilium celebratum sit anno Theodorici XIII, perveniemus ad annum 683 vel ad an. 688, qui postremus utique concordat. Ast infra n. 14 de annis regni Theodorici III redibit sermo.

[9] [Resumitur disputaiio ex Ghesquiero et Cupero.] Electi sunt (ut ex Cointio tradit Cuperus noster in Actis S. Audoëni [Ibid., t. IV Augusti, ad diem XXIV. Comm. præv., § II. n. 19, p. 796.] ) SS. Audoënus et Eligius anno 639, quo scilicet obierunt Romanus Rothomagensis et Acharius Noviomensis. Ast illi, quia laici erant, consecrari se non permiserunt ante annum sequentem. Convenientes igitur, inquit S. Audoënus in vita S. Eligii, in civitatem Rotomagensem, quarto decimo die mensis tertii (Maii) tertio anno Clodovei juvenculi adhuc regis, die Dominico ante Litanias … consecrati sumus. Atqui, subsumit Ghesquierus in actis S. Eligii [Acta SS. Belgii, t. III, p. 196.] , ab anno 635, qui, quoquo modo computes annos Dagoberti I, ad regnum ejus pertinet (unde eliditur Petrus Franciscus Chiffletius, qui [Dissertatio de Annis Dagoberti, cap. XVII. Ita nempe citatur a Cupero nostro.] consecrationem SS. Audoëni et Eligii præfato innectit anno) usque ad annum 668, longe post mortem Clodovei II a S. Audoëno memorati, Dominica, quæ proxime præcedit Litanias seu Rogationes, non incidit in diem XIV Maii, nisi anno 646. Ergo, aiunt plurimi, anno Christi 646 currebat annus tertius Clodovei II; ergo die XIV Maji ejusdem anni consecrati sunt episcopi SS. Eligius et Audoënus. Verumtamen doctissimi viri, ut Henschenius (in Exegesi: aliter enim statuisse eum vidimus n. 10, in Diatriba) Cointius, Mabillonius, Pagius Longuevallius, cum epocham illam cum aliis notis chronicis conciliare non possent, aliam computandi viam aggressi sunt. Dagobertus I, inquiunt, regnavit annis sex in Austrasia, vivente patre. Et re quidem vera, scribit Fredegarius [Chronicon., cap. XLVII.] : Anno XXXVIII regni Chlotarii, Dagobertum filium suum consortem regni fecit, eumque super Austrasios regem constituit. Cadit autem annus XXXVIII Clotarii in annum Christi 622 [Gebhardi. Reges francorum Merovingici documentorum authoritate asserti. Luneburgi 1736, p. 113. Confer Henschenium. Exegesis in Diatribam, cap. 2, n. 9, p. V.] . Illi autem sex anni, ita prosequitur Ghesquierus, e numero sunt annorum sexdecim, quibus in universum regnasse perhibetur; ergo decem dumtaxat restant computandi a morte Clotarii II; ergo obiit Dagobertus I anno 638. (Fata subiit, ait Gebhardi [Ibid., p. 116.] , die XIX Januarii anno XVI sui regni Dagobertus, qui, cum annus XVI a Martio 637 usque ad Martium 638 decucurrit, in annum 638 quadrat) ergo Clodoveus II eodem anno 338 regnare cæpit; ergo non anno 646, sed anno 640 Audoënus et Eligius consecrati sunt episcopi. Quod confirmat Cointius ex eo quod Eligius ante annum Christi 644 appellatus sit episcopus a Jona scriptore synchrono [Annal. eccl., ad an. 640, n. 22 et 23.] .

[10] [Dies consecrationis SS. Audoëni et Eligii.] Ast posteriori hoc anno dies decima quarta Maii, qua in antiquis Kalendariis SS. Audoëni et Eligii ordinatio recolitur, non incidit in ipsam Dominicam Rogationum. Hunc nodum ut solveret Henschenius, Dominicam ante Litanias distinxit ab ipsa Dominica Rogationum; anno autem 640, prior incidit in XIV,posterior in XXI Maii [Exegesis in Diatribam, n. 12, p. VI.] . Cointius aliam inivit viam, verba S. Audoëni hoc interpretans modo [Annales ecclesiastici Francorum, ad an. 640, n. XX.] . Hujus periodi duæ sunt partes. Prior annum diemque designat quo Rothomagum Audoënus et Eligius pervenerunt. Posterior diem notat, quo consecrati sunt episcopi. Rothomagum ingressi sunt quarto decimo die mensis tertii. Consecrati autem sunt episcopi die Dominico ante Litanias, qui fuit vigesimus primus Maji. Huic potius assentit Cuperus; illi Ghesquierus. Mabillonio scrupulus hæret circa Cointianam interpretationem, propter annuam illius ordinationis memoriam in Kalendariis ad XIV Maii. Respondet Pagius [In Critica ad an. 640, n. XIV.] : Si (viro doctissimo) in mentem venisset regula a nobis posita, totiesque inculcata, id (nempe Dagoberti et Clodovei mortis annos certissime defixos; illius anno 638, hujus anno 646) omni asseveratione affirmasset: depositiones enim Sanctorum, eorum reliquiarum translationes, et sanctorum episcoporum ordinationes aliis diebus, quam quibus contigerint, Martyrologiis sæpe inscriptas esse, tot exemplis in hoc opere demonstro, ut illud imposterum tamquam principium chronologiæ haberi debeat. Ast et alius mihi occurrit ejusdem generis scrupulus. Si enim S. Audoëni consecratio differatur cum Cointio in diem XXI Maji, qui verum erit, sanctum Præsulem obiisse XXIV Augusti an. 683, post annos in episcopatu transactos 43, menses tres, dies decem? Difficultatem elevat Cointius ponendo menses tres, diesque totidem. Cæterum primus vitæ S. Audoëni scriptor, et quidem suppar, tantum ait, (ita Mabillonius) eum decessisse Waratone subregulo, seu præfecto palatii, principatu Theodorici regis. Calculum obscuravit (Cointio depravavit) alter ejus vitæ scriptor Fridegodus, dum scrupulosius explicare voluit, ubi ait, Audoënum rexisse Rotomagensem ecclesiam annos quadraginta tres, menses tres, dies decem [Mabillonins. Annal. Ben. lib. XVII, n. XXXVI.] . Præterea Cuperus noster in Actis S. Audoëni [Acta SS., t. IV Augusti, ad diem XXIV. Comm. præv., n. 7 – 10, p. 597.] vix non diserte vitam hanc, quam sæculo nono vel decimo scriptam censet, Fredegodo abjudicat, tribuitque Anonymo. Quidquid tandem sit de die, quem nos in medio relinquimus hæsitantes inter Cointium et Henschenium nostrum, cum obitus S. Audoëni incidat in annum 683, mense Augusto, annus S. Ansberti quintus refertur ad annum Xti 688, vel forte propter sedis aliqualem, ut communiter contingit, vacationem et tempus præparandæ ordinationi requisitum, vel non ad amussim eumdem apud omnes computandi annos modum, ad annum 689, quo proinde figendum est concilium Rothomagense.

[11] [De annis regni Theodorici III.] Unicum restat inquirendum, quo nempe modo præfatus annus componatur cum charactere chronologico ex annis regni Theodorici III desumpto. Sub anno, ut habet Aigradus, Dominicæ incarnationis sexcentesimo octogesimo secundo (imo octavo vel nono) indictione decima (imo prima vel secunda [L'Art de vérifier les dates. In tabula chronologica ad annos 688 et 689.] ) qui erat annus præfati gloriosi regis Theodorici tertius decimus. Jam vero juxta Henschenium in Exegesi regnum proprie orsus est Theodoricus anno 675, obiit ad finem 692 vel initio sequentis: unde et annus illius regni XIII, concordat, upote incidens in annum Christi 688. Vide supra n. 11. Ast, ut facile concipitur in tantis chronologiæ tenebris, multum abest, ut omnes eadem serie regnum Theodorici III ordinent. Ne diutius in his hæreamus, exemplo sit Johannes Gebhardi, qui erudite et ex professo de regibus Merovingicis tractavit, quinque tabulis distinguens temporum seriem, quas ex primigeniis fontibus asserit [Reges Francorum Merovingici, Documentorum authoritate asserti a Joh. Lud. Liv. Gebhardi. Luneburgi 1736.] ; Theodoricus III, inquit, natus 655, rex Neustriæ et Burgundiæ 673, regiam amittit authoritatem (i. e. subditur Majori Domus) 687, obiit 691 Martio [Ibid. Tabula V, ad pag. 140.] . Deinde in Assertionibus tabulæ V addit: Mire variant in annis mortis. Sed rejiciendi omnes præter Gesta Francorum [Cap. XLIX.] ; quibus Eriambertus pag. 780: Theodoricus rex filius Clodovei, frater Clotarii regnavit annos XIX; et Hermannus Contractus Canisianus ad annum 691: apud Francos Theodoricus rex anno regni XIX moritur, consentiunt. Apparet enim ex charta Vandemiris apud Mabillonium de re diplomatica pag. 472, quæ anno XVII regni Domni nostri Theuderici data, regem annum 690 vivendo attigisse. Decimus nonus incœpit annus Theodorici, mense Martio 691 nec multos ejus peregisse mensis dies videtur, quoniam ab Annalista Metensi tres tantum post pugnam Tertracensem (ubi a Pipino victus præter nomen, nihil jam regiæ potestatis retinuit) ipsi tribuuntur anni. Exactos annalista numeravit, omissis mensibus, quos anni quarti vixit. Pugna pugnata junio mense 687. Tertius annus post eam claudebatur Junio 690. Jungendi itaque novem menses anni quarti. Obiit Theodericus post tres annos exauctorationis anno XIX regni, Martio, Aprili, vel Majo mense anni 691. Hactenus Gebhardi. Juxta hunc calculum venit synodus Rothomagensis anno 786 vel 689, prout annus Theodorici XIII vel XVI assumitur.

[12] [Longe probabilius est concilium Rothomagense habitum an. 688 vel 689.] Hæc latius disputavimus, non quod spes esset dirimendæ omnino litis (quæ a tot pendet annis diuque adhuc, ut nobis videtur, pendebit) sed ut appareret quo loco illam eruditi reliquissent. Cum tamen probabile admodum sit S. Ansbertum, cujus acta edidit Bollandus die IX Februarii, ad infulas Rothomagenses anno 683 vel 684 promotum, exinde fluit concilium cui subscriptus legitur S. Aquilinus Ebroicensis, celebratum anno 688 vel 689, cum hic, ex quatuor characteribus chronologicis ab Aigrado positis, solus sit, qui firmus persistat, licet Henschenius, sed in Diatriba, non tanti eum fecisse videatur. Confer n. 10. Post hæc nemini mirum videbitur historiographos variasse in assignando hujus concilii anno; quod exinde etiam ortum, quod variis temporibus modo hæc, modo illa prævaluerit sententia. Sic plures adhæserunt Labbeo, qui, ut supra diximus n. 9, certo certius existimabat S. Ansbertum successisse S. Audoëno an. 689. Inter magis recentes, D. Bessin hæsit inter annum 688 et 693: Dagobertum, inquit [Concilia Rotomagensis provinciæ, part I, p. 13.] , Clodovei patrem annis sexdecim regnavisse apud omnes constat. Sed cum annis sex cum patre Clotario regnaverit; alii hos sexdecim annos ab obitu patris, id est ab anno 628; alii ab anno 622, quo vivente patre, ad sex annos rex Austrasiæ dictus est Dagobertus, numerandos existimant. Unde prioris sententiæ auctores Dagoberti obitum anno 644, alii sexennio prius seu anno 638 collocant. Si anno 638, mortuo Dagoberto, regnare cœpit Clodoveus, ordinatus fuit episcopus Audoënus anno 640, obiit anno 683, habitum est concilium nostrum anno 688. At si non ante annum 644 Dagobertus I obiit, non ante 646 Audoënus ordinatus est; non ante annum 688 aut 689 ipsi successit Ansbertus, nec ante annum 693 concilium, de quo agitur, coëgit. Posteriorem hanc chronologiam secuti sumus in observatione ad epistolam S. Gregorii magni 58 lib. 11 indict. 4. Ita Bessinus. Inter maxime recentes Domnus J. B. Pitra, in erudita sua S. Leodegarii historia, obitum Dagoberti I adscribit anno 638 [Histoire de St Léger, Evêque d'Autun et Martyr, p. 79. Edit. Paris 1846.] ; et, ut alterius generis virum citem, concordat Sismondi [Histoire des Français, par Simonde de Simondi, t. I, p. 275. Edit. Bruxellis 1846.] .

[13] [Privilegium Fontanellense.] Porro privilegium Fontennalense, de quo actum Rothomagi est, tria præcipue spectabat; primum ut monachi cœnobii Fontanellensis ex semetipsis sibi perennibus temporibus abbatem eligerent; deinde ut iidem monachi, sicut sub ejus regimine (scilicet Ansberti qui ex abbate factus erat episcopus Rothomagensis, et auctor est memorati privilegii) ita et deinceps et ipsi et posteri eorum secundum regulam sancti Patris Benedicti fideliter Christo deservirent; tandem definitur quid futurum sit ad correctionem si monachos corrigere aut noluerit abbas aut non potuerit. Vide Cointium [Annales ecclesiastici Francorum, ad an. 668, n. VIII, t. IV, p. 191 et seqq.] ; item Mabillonium [Annales Benedictini, lib. XVII, n. LXV, t. I, p. 541. Edit. Lucæ, an. 1739.] qui ibidem perstringit Cointium. Cavillatur, inquit, hoc loco Carolus Cointius [Annal. ecclesiast. Loc. cit., n. XI, p. 193.] , cum ex hoc privilegio colligit, regulam sancti Benedicti Fontanellam introductam fuisse ab Ansberto abbate.

[14] [Fama Sanctitatis ex Martyrologio Corbeiensi,] In Martyrologiis plurimis mentio fit S. Aquilini. Inter antiqua primo loco venit Corbeïense, de quo Dacherius [Spicilegium. Initio, t. II. Edit. Paris., 1723. in-fol.] in Monito prævio: vetustissimum Martyrologium, sancto Hieronymo attributum, reperi quidem in codice monasterii Corbeïensis, scripto abhinc circiter annos 600 (quod Hugo Menardus prælo inferendum paraverat); at næ ego tamquam Germanum fœtum integrumve eidem doctori nolim asserere, cum plures ipso recentiores Sanctos constet diversis temporibus adjectos. De eodem hoc Martyrologio agit Sollerius in Præfatione ad martyrol. Usuardi [Art. I, § II, n. XXXI.] : jam dictos inquit, duos codices (quos statim recensuerat) in nostra Hieronymianorum (Martyrologiorum) collectione, præcedit apographum aliud multo brevius, eleganti charactere Gallico, in folio descriptum, cui has notas appositas ego: Martyrologium perantiquum abhinc saltem annis octingentis exaratum, descriptum ex vetustissimo abbatiæ Corbeïensis, mense Decembri MDCLXI. In fine autem adjecit Papebrochius: Dono adm. R. D. Lucæ Dacerii, ex Ms. Corbeïensi antiquissimo, quod in Bibliotheca S. Germani de Pratis ipsi vidimus. Ex his liquet, eruditorum judicio, Martyrologium illud ad sæculum duodecimum vel etiam (juxta notam de qua agebat Sollerius) ad medium sæculum decimum ascendere. Cum itaque ibidem legatur ad diem XVIII Octobris: Ebrocas civitate Natalis S. Aquilini episcopi et confessoris, argumentum est cultus Sancto huic sæculo duodecimo vel etiam decimo per varias Galliæ partes adhibiti.

[15] [Usuardi auctariis,] Nec Ado nec Usuardus Sancti hujus meminere in textu originario; ast in plerisque Usuardi auctariis recurrit ejus mentio ad XIX Octobris: sic in Aquicinctino: apud castrum Ebroïcas Natalis sancti Aquilini episcopi; in codice Victorino et reginæ Sueciæ, sign. num. 130, in fine, absque Positione, seu loci indicatione: ipso die S. Aquilini episcopi et confessoris; in codice Altempsiano: in Britannia, civitate Oxoniæ, S. Fredeswidæ virginis. Et sancti Aquilini episcopi et martyris. Quamvis non sit hic Positio seu loci indicatio, non est dubitandum quin agatur de S. Aquilino Ebroicensi, cum hac die in nullo prorsus Martyrologio alius hujus nominis recurrat Sanctus. Proin error erit Amanuensis qui martyris scripserit loco confessoris. Cætera id genus quæ apud Sollerium loc. cit. videri possunt, recensere supersedeo.

[16] [Romanum cum erronea Baronii Notatione,] Martyrologium Romanum, ad hunc diem, ita habet: Ebroicis sancti Aquilini episcopi et confessoris. Addit Baronius in notationibus: Aquilini episcopi. De quo Beda, et alii eum secuti. Ast Beda nullam Aquilini mentionem facit, ut videre est in ejus Martyrologio, quod ediderunt Henschenius et Papebrochius [Acta SS., t. II Martii. Ab initio.] in capite tomi secundi mensis Martii; sicuti et in nupera editione Londinensi operum Bedæ a J. A. Giles adornata [The complete Works of Venerable Bede in the original latin, accompanied by a new english translation of the historical Works by the rev. J. A. Giles. Londini 1843, t. IV, p. 17 et seqq.] , qui cæteroquin aliud non videtur spectasse, quam ut venerabilis viri Martyrologium, prout a majoribus nostris datum fuerat, denuo typis mandaret. Præterea ne subindicat quidem quæ de Papebrochiana Bedæ editione scripsit Sollerius noster in eruditissima præfatione sua in Martyrologium Usuardi [Cap. I, art. II, n. 45 – 59.] , ubi ostendit Auctaria, quæ Papebrochius Floro adscripsit nullo modo huic tribuenda esse. Unde sequeretur nec Bedam nec Florum S. Aquilini meminisse, cum hac die XIX Octobris vacet Beda, et auctaria Floro adjudicanda non sint, in quibus præterea nomen S. Aquilini non reperitur. Videtur Baronius notationem suam hausisse ex Molano: hic enim in prima sua Usuardini Martyrologii editione [Lovanii apud Hieronymum Wellœum, sub signo Diamantis, anno 1568.] ad diem XIX Octobris in auctariis hac habet: Et sancti Aquilini episcopi et confessoris. Cum autem Annuntiationi huic præfigatur littera b, indicium est Molanum hanc ex aliquo codice Bedano desumpsisse. Quia enim, Molani verba sunt [Præfatio, cap. XII.] , Usuardus non potuit annotare sanctos, qui post sua tempora claruerunt, neque etiam omnes habet qui ante eum fuerunt, ideo ut istud Martyrologium plenius prodiret, apponenda erant quædam ex diversarum ecclesiarum Martyrologiis. Quibus litteras aliquas præposui ad significandum unde eas (ea) desumpserim: paucas tamen, ne multiplicitas confusionem pareret. Litteræ vero et earum significationes sunt: A, Adonis martyrologium; B, Bedæ etc. Supervacaneum foret ulterius inquirere, quis et qualis fuerit codex ille in quo Molanus, apud Bedam, mentionem S. Aquilini invenerit; sufficiat dixisse mentionem hanc in melioris notæ codicibus non reperiri.

[17] [Saussaius,] In martyrologio Gallicano, Saussaius (du Saussay) pro more suo longum texit encomium, quod fere descriptum est ex actis inferius ponendis. Hic subjicimus ea in quibus addita vel elucidata quædam sunt. Ebroicis sub Lugdunensi secunda, sancti Aquilini episcopi et confessoris … accitus est a Clodoveo rege II adversus barbaros… Tandem beato fine Ætherio episcopo Ebroicensi Lisarchis ab hæreticis interrempto … rapitur ab omnibus trahiturque ad ecclesiam velit nolit ordinandus… Postquam concilio Rotomagensi… interfuisset, cum annos viginti quatuor … ecclesiam suam gubernasset … superna petiit regna. — In Supplemento ejusdem Martyrologii, decimo quinto Kalendas Augusti ( XVIII Julii) ita legitur: Ebroicis Clarificatio sancti Aquilini episcopi, qui apostolicæ virtutis copia plenus, decimo nono Octobris exuta mole carnis, cœlestem patriam introivit. Cujus clara gesta inter sacræ historiæ sanctorum monumenta exstant descripta: beata autem memoria perpetuæ venerationi consecrata, propria festivitate sua in ecclesia celebratur die decimo quinto Februarii. Ast nec in textu Saussaiano nec in ejusdem Supplemento quidquam de S. Aquilino occurrit ad XV Februarii. Quid itaque sibi voluerit Saussaius non est facile dictu. Cæterum nec multum in eo laborandum, cum constet scriptorem hunc non in omnibus semper sibi cohærere.

[18] [Martyrologium Ebroicense et Castellanus.] Nec ipsum Martyrologium Ebroicense, auctoritate Petri Julii Cæsaris de Rochechouart Ebroicensis episcopi editum anno 1752, sancti Aquilini alia meminit die quam decima nona Octobris, ubi hæc primo loco ponuntur: Ebroicis natalis sancti Aquilini episcopi, qui vota de uxoris consensu continentia, cum operibus bonis totum se daret ad hujus ecclesiæ regimen assumptus, saluti gregis sedulo consuluit, et sub vitæ finem oculorum lumine licet orbatus, injunctum verbi præsertim ministerium non intermisit. Solus inter omnes, quos vidi Martyrologos, Castellanus (Chastelain) est qui duobus diversis diebus de Sancto nostro agat. Ejus verba, ex Gallico in latinum versa, hæc sunt: Ebroicis sancti Aquilini episcopi et confessoris. In margine notatur annus 684, remittiturque ad diem XV Februarii, quo die sub rubrica: Sancti Franciæ (Saints de France), legitur: Ebroicis obitus sancti Aquilini episcopi; in margine vero scribitur annus 695. Quid vero celebretur ad diem XIX Octobris non dicit Castellanus, vir cæteroquin eruditus. Prodiit typis recentioribus Martyrologium universale, curante de Saint-Allais, cum Dictionnario Sanctorum, juxta Castellanum [Martyrologe universel traduit en français du Martyrologe Romain, avec un dictionnaire universel des Saints, etc., redigé sur l'ouvrage de M. Chatelain et considérablement augmenté par M. de Saint-Allais. Paris 1835.] . Hoc dictionnario ad XV Februarii dicitur S. Aquilinus mortuus anno 684; et ad XIX Octobris idem mortuus prædicatur an. 695. Mentis evagatio sane est, quæ ex ipso Castellano emendabitur, si umquam dictionnarium istud secundis typis edatur.

§ II. Synopsis vitæ S. Aquilini. Num duo distiguendi Sancti hujus nominis Ebroicenses Episcopi.

[Synopsis Vitæ S. Aquilini.] In Nova Gallia Christiana [T. XI, col. 567.] his vita S. Aquilini comprehenditur verbis: Nobilibus apud Bajocas (Bayeux) ortus parentibus, Aquilinus uxorem duxit ex qua liberos procreavit. Sub Chlodovæo II militiam secutus contra Barbaros, qui fines regni desolabant, viriliter decertavit. Ad propria reversus, una cum conjuge votum perpetuæ castitatis emisit. Defuncto Ætherio, a clero et populo renuntiatus episcopus, sanctitate enituit. Concilio Rotomagensi sub Ansberto an. 689 interfuit. Illud singulare est, quod orbari oculis consecutus sit, sæpe Deum precatus ut corporis sui fenestras aut obscuraret aut custodiret, ne per eas noxia irreperet concupiscentia. Post duos et quadraginta annos regiminis, al. 32, al. 24 obiisse dicitur. Defunctus Aquilinus sepelitur in capella quam in Burgo exstruxerat, cujus sicut nec tumuli ullum superest vestigium. Hujus nominis exstat Ebroicis parochialis ecclesia, ubi ejus festivitas XIX Octobris agitur, et certe memoratur XV Kalendas Novembris (XVIII Oct.) in Martyrologio S. Hieronymi. Vitam S. Aquilini scripsit Hecelo monachus et cuidam Audoëno dicavit, quam recitat Surius tom. V. In hac autem cum legatur Aquilinus sub Chlodovæo I adversus Wisigothos Arianos militasse; id ansam præbuit duos distinguendi Aquilinos; quorum primus factitius est, cum Chlodovæus I in Neustria nullam potestatem habuerit.

[20] [An duo sint Sancti ejusdem nominis.] Eadem quoad substantiam habent Baillet [Vies des Saints. Ad hunc diem.] , Longueval [Histoire de l'Église Gallicane, t. V, p. 397 et seq. Edit. in-12. Paris, an 1826.] , le Brasseur [Histoire civile et ecclésiastique du comté d'Évreux, p. 40 et seqq. Paris 1722.] et alii: omnes enim ex eodem fonte hauserunt, ex actis scilicet quæ inferius exhibemus. Nec mirum, cum acta illa, ut apud omnes in confesso est, a viro gravi et prudenti adornata fuerint, scriptores, quoties illis inhærent, inter se concordare. Ast hic, sicut et plerumque in coævis historiæ monumentis usu venit, nec tempora per annorum seriem indicantur, nec principes, si qui ejusdem nominis idem tenuere solium, adscripto successionis ordine, inter se distinguuntur. Unde non una inter eruditos orta discordia est de tempore quo floruerit S. Aquilinus; an sub Chlodovæo I, an sub Chlodovæ II; sicut et de annis episcopatus, cum alii quadraginta duos, alii triginta duos, alii viginti quatuor ponant. Quin etiam difficultates chronologicæ in tantum aliquos vexarunt, ut iis solvendis aliam non viderint viam, quam ut admitterent duos Sanctos ejusdem nominis diverso tempore tenuisse sedem Ebroicensem. Atque hanc primum elucidare conabimur, reliquis in sequentes rejectis paragraphos.

[21] [Refutantur rationes quibus in Gallia Christ. oppugnatur sententia duorum Aquilin.] Ante omnia juvat expendere postrema verba, superius ex Gallia Christina adducta: In hac autem (Vita S. Aquilini) cum legatur Aquilinus sub Chlodovæ I adversus Wisigothos Arianos militasse. Ignoro ubi collectores operis laudati ista legerint: non in Surio [Ad hunc diem XIX Octobris. Histoire de France, t. I, p. 50. Amstelodam. 1712, in-12.] qui nec Chlodovæum I nominat, nec Wisigothos Arianos. Interea (inquit ille) accitus a Chlodovæo rege, qui ea tempestate rerum potiebatur, cum cæteris urbium præfectis adversum barbaros, qui in extremis regni francorum finibus cœperant efferatis animis insolescere, proficiscitur… Exacto inde triennio et mensibus sex, omnibus facta domum redeundi potestas. Ita Surius. Textui Suriano consonant ecgrapha duo Bibliothecæ Burgundiæ Bruxellis: alterum desumptum est ex Ms. Rubræ Vallis (Rouge Cloître), alterum ex Ms. Gigniacensi (Gigny). Utrumque ita habet. Interea vocatus a rege Chlodoveo, qui tunc temporis imperium tenebat, cum cæteris urbium præfectis ad resistendum barbaris, qui in extremis regni finibus cœperant effrenari, proficiscitur (Aquilinus), Oportet igitur auctores Galliæ Christ. non inspexisse Surium et corruptum habuisse Ms., vel propria eos auctoritate Chlodoveum I posuisse, et voci indeterminatæ barbaros substituisse Wisigothos Arianos.

[22] [Clodoveus I potestatem in Neustria habuit,] Haud magis probatur quod in textu citato subjungitur: Id ansam præbuit duos distinguendi Aquilinos, quorum primus factitius est, cum Chlodoveus I in Neustria nullam potestatem habuerit. Atque ex indubitatis historiæ monumentis ad evidentiam efficitur Lugdunensem secundam, quæ postea cum aliis quibusdam Galliarum provinciis Neustria dicta est, a Clodovæ I, initio regni sui, devicto scilicet Siagrio et simul cum eo extincta in Galliis Romanorum dominatione, occupatam et ad finem usque vitæ retentam fuisse. Franci statim ab ingressu suo in Gallias, transmisso prope Coloniam Agrippinæ Rheno, sibi subjecerant tractus illos, quos hodie vocamus ducatum Lotharingiæ et ducatum Luxemburgensem; Campaniam usque ad fines Burgundionum … et regiones quæ nunc vocantur Picardia, Francia (Ile de France), Belsia (Beauce), Normannia… Hæc omnia in prædam cesserant novis Romanorum victoribus. Ita Gallice Daniel.

[23] [ex Notitia Galliarum Sirmondi,] Inspicienti qualemcumque tabulam geographicam Antiquæ Galliæ, in oculos incurret Lugdunensem secundam contineri inter regiones a Clodovæo occupatas. Ex Notitia vero Galliarum quam Sirmondus initio tomi I conciliorum Galliæ præfixit, et quæ concinnata videtur temporibus Honorii Augusti, his constabat Lugdunensis secunda civitatibus: Metropolis, civitas Rotomagensium; civitas Bajocassium (Bayeux, patria S. Aquilini); civitas Abrincatum (Avranches); civitas Ebroïcorum; civitas Sagiorum (Séez); civitas Lexoviorum (Lisieux); civitas Constancia (Coutances).

[24] [et Bouqueto.] Exstat in tertio volumine D. Bouquet [Recueil des historiens de la France.] Mappa sequentem habens subscriptionem: Franciæ status sub regibus primæ stirpis ex observationibus D. Mart. Bouquet Benedictini atque ex dissertationibus D. Lebœuf, canonici Antissiodor. excerptus ab Ægidio Robert, geographo regis ordinario. 1740. Ad marginem hujus tabulæ enumerantur quæ Clodovæus in Galliis possideret. En verba ex gallico in latinum translata. Clodovæus possidebat Austriam seu Galliam orientalem, quæ complectebatur totam regionem Rhenum inter et Mosam. Clodovæus præterea habebat Neustriam seu Galliam occidentalem quæ Mosæ et Ligeri interjacet. Clodovæus anno 507, debellato et occiso Alarico rege Visigothorum, occupavit utramque Aquitaniam et Novempopulaniam simul cum urbe Tolosa. Ex concilio Aurelianensi, celebrato anno 511 (cui interfuit Maurusio, episcopus Ebroïcensis ut ex subscriptionibus constat) apparet Clodovæum non solum tenuisse urbes inter Sequanam et Ligerim sitas, sed et eas quæ Ligeri et Garumnæ interjacent. Hinc estimare licet quo fundamento asseratur Clodovæum in Neustria nullam potestatem habuisse.

[25] [Attamen aliis ducti rationibus,] Supervacaneum esset hoc loco in mentem revocare Galliarum in Neustriam et Austrasiam divisionem post tempora Clodovæ primum usurpatam fuisse; hasque partes modo latius modo contractius patuisse, cum hic non de nomine sed de re agatur. Imo ne suspicari quidem licet, viros eruditos hac ratione ductos fuisse, ut assererent Clodovæum in Neustriam potestatem nullam habuisse, quod scilicet vox hæc illo tempore nondum esset adhibita. Esset enim hæc mera cavillatio. Ergo et factitia sunt verba quæ, juxta laudatos scriptores, ansam præbuerunt duos distinguendi Aquilinos, cum hæc nullibi reperiantur; et factitia seu potius falsa prorsus est ratio, qua hanc distinctionem subruere iidem volunt, cum sole clarius luceat, regionem illam, quæ postea Neustria dicta est, a Clodovico I et occupatam fuisse et conservatam.

[26] [plerique tamen unum tantum ugnoscunt Aquilinum.] His elucidatis, ad primariam redeamus quæstionem an scilicet reipsa tantum unus admittendus Aquilinus sit, an vero duo, et quidem uterque episcopus Ebroïcensis, uterque Sanctus? Quamvis, ut jam diximus, non concordent inter se eruditi, longe tamen plures sunt, qui unum ponant, quam qui duos: ita Baronius et Pagius: ille ad annum 682 [Annales, t. XII, p. 55. Edit. Lucæ 1742, ad an. 682, n. XIII.] , hic in Critica ad annum eumdem [Ibid., p. 53, n. IX.] ; Longuevallius [Histoire de l'Église Gall., p. 397 et seq.] , Cointius [Annal. ecclesiast., ad an. 688, n. XX et ad an. 695, n. XII.] , Hermant [Histoire du diocèse de Bayeux, p. 85 – 87. Paris 1703.] , Baillet, Butler, Surius, Saussauis, Chastelain, Gallia Christian. Adversæ sententiæ, quæ duos statuit Aquilinos, patronos non inveni præter D. Bessin, congregationis S. Mauri [Concilia Rotomagensis Provinciæ. Parte posteriori, p. 373 et seqq.] , et Le Brasseur in historia comitatus Ebroïcenses, Gallice conscripta [P. 34 et p. 40.] , quibus antesignanus fuisse videtur Severtius [Chronologia historica successionis Hierarchicæ, part. III, p. 26. Edit. Lugdini 1628.] .

[27] [Catalogus Episcoporum Ebroicensium juxta D. Bessin,] D. Bessin, ut suam firmet sententiam, texit loco cit. Catalogum episcoporum Ebroicensium, ex quo illa tantum hic subjicimus quæ ad rem nostram præcipue faciunt.

Anno 480. Maurisio a S. Gaudo successor designatus circa annum 480. Concilio Aurelianensi interfuit et subscripsit an. 511.

512. S. Æternus seu Ætherius. Ex Actis S. Aquilini ipsum in episcopatu præcessit. Martyrio coronatus est circa annum 515.

515. S. Aquilinus sub Clodovæ I Francorum rege, dux militum an. 506 et 507 contra Wisigothos Arianos agebat. Post bellum, ejurata militia in Ebroïcensem præsulem electus, B. Ætherio successit circa 515 et, ut Baronio placet, per annos 24 administravit.

538. Licinius, a nonnullis Lucinius appellatur; duos fuisse opinantur non pauci, qui sibi in episcopali munere successerint. Subscripsit Aurelianensi Concilio III an. 538, et V an. 549. Deinde, interpositis aliis nominibus quæ huc non spectant, sequitur.

658. Concessus; subscripsit privilegio Emmonis Senonensis episcopi pro monasterio S. Petri Vivi Senon. an. 3 Clotarii II, his verbis: In Christi nomine Concessus peccator episcopus Ebroicensis consensi.

670. S. Aquilinus II. Hunc perperam confundunt nonnulli cum S. Aquilino I seu majore. Hujus nominis exstat Ebroïcis parochialis ecclesia, ubi ejus festivitas XIX Octobris agitur; cum prioris solemnitas, quæ est XV Februarii, nullatenus ibi peragatur. Concilio Rotomagensi sub Ansberto ann. 693 interfuit. Confer supra n. 12.

[28] [non satis perspicuis nititur monumentis.] Unde hæc omnia, adeo positive asserta, D. Bessin hauserit, non facile quis conjiciet. Vel sola annorum tam determinata designatio suspectum reddet catalogum hunc cuicumque, qui vel tantillam in rebus chronologicis illius epochæ elucidandis operam posuerit, cum constet pleraque, ad temporum illorum supputationem pertinentia, densissimis involvi tenebris. Hinc etiam mirabitur nemo Catalogum eorumdem episcoporum, qui reperitur in Nova Gallia Christiana [T. IX, col. 564 – 621.] , plurimum differre a Catalogo Bessiniano. Exemplo sint sequentia.

[29] [Catalogus Galliæ Christianæ a præcedenti diversus.] Anno 511 Meurisio. Concordat cum præcedenti. In fine additur mortuus creditur anno sequenti scilicet Concilium Aurelianense I, id est an. 511.

549. Licinius, quem nonnulli Lucinium vocant, et diversum opinantur aliqui; subscripsit Conciliis Aurelianensibus III anni 538, et V anni 549.

E duobus vero episcopis qui Licinium in Tabulis ecclesiæ sequuntur, Valerius non subscripsit Concilio V Aurelianensi, ut volunt; Laban vero episcopus erat Elusensis. Et interpositis quibusdam.

658. Concessus. Privilegiis Emmonis Senonensis antistitis pro monasteriis S. Petri Vivi et S. Columbæ anno 658 subscriptus legitur Concessus, qui subscripsit quoque privilegio, quod S. Drausius episcopus Suessionensis concessit anno 666 parthenoni B. Mariæ. Absque indicatione chronologica seu notatione annorum successionis sequuntur immediate;

Æternus qui et Ætherius, Aquilinum præcessit ex actis S. Aquilini apud Surium. Adduntur quædam ad cultum S. Ætherii pertinentia.

Sanctus Aquilinus. Nobilibus apud Bajocas ortus parentibus, et reliqua ut in capite hujus paragraphi n. 22.

Desiderius Stephanus. Post hunc adduntur anni successionis. 765. Maurinus, qui adfuit conventui Attiniacensi.

[30] Ab utroque Catalogo recedit Le Brasseur, multo tamen magis a posteriore, [Rursus ab utroque differunt Le Brasseur et Severtius.] ut constabit ex subjectis hic nominibus et annis [Histoire du comté d'Evreux. Ab initio in Tabula chronologica regum, ducum Normannorum, comitum, episcoporum Ebroic.] .

401	S. Taurinus. Vacat dein per aliquot annos.
461	S. Gaudus.
480	Maurusio.
484	S. Æternus.
514	S. Aquilinus I.
538	Licinius seu Lucinius. …
657	Concessus.
663	S. Aquilinus II.

Severtius autem ita seriem ordinat:
S. Taurinus
S. Æternus

S. Aquilinus primus nominis, recentissime in Catalogium episcopalem per nos redactus, sedit Ebroicis 24 annis ex Baronio ad Martyrologium, vel annis 42 ex Guilel. Gazetio. Juxta quem interiit Sanctus XIX Octobris, anno quadringentesimo octuagesimo tertio [Chronologia historica successionis hierarchicæ, part. III. p. 26.] . Non ergo immerito cæteris Antesignanum diximus Severtium, qui deinde hoc modo prosequitur:
Maurisius
Licinius
Valerius
Desiderius
Ragnericus

Aquilinus secundus deprehenditur suffragator in quodam generali concilio Rothomagensi, aut saltem fuit nationale, idque anno sexcentesimo octuagesimo secundo, assertore ex propriis textibus Baronii num. 11. Quippe manifesta duplicis sæculi distantia inter S. Aquilinum I et hunc alterum recens additum, satis nos cogit eosdem in duas sejunctim personas dividere [Ibid.] . Præclarus sane ratiocinandi modus. Id enimvero quid aliud nisi supponere quod in quæstione est? Cæterum tanta non est Severtii autoritas, ut ejus asserta ex professo refutanda suscipiamus, tanto magis quod alios conveniendo et hunc simul perstricturi simus.

[31] [Ex Catalogis, si quid efficiatur, sequeretur unum tantum exstitisse Aquilinum.] Circa hos Catalogos duo notemus. Primum, cum ex sola serierum exhibitarum inspectione satis appareat quantum inter se differant, sequitur nullum ex his solidum deduci posse argumentum in alterutram partem quæstionis controversæ de uno vel duobus Aquilinis; secundum ad ipsam originem spectat Catalogorum istorum, de qua sic habet Gallia Christiana [T. IX, col. 556 – 565.] : Ebroïcensium episcoporum seriem primus compendiario texuit Johannes le Jau pœnitentiarius et canonicus Ebroïcensis, nec non vicarius generalis episcopi anno 1622. Hunc secuti Robertus et Sammarthani, quos emendare conatus est N. Le Brasseur Franciæ cancellarii bibliothecarius, in historia Civili et Ecclesiastica comitatus Ebroicensis, quam in lucem edidit Parisiis an. 1722. (Concilia Rotomagensis provinciæ ediderat D. Bessin an. 1717.) Ex his aliisque documentis publicis et chartis nostra quam damus concinnata series est. Hæc ultima, cum etiam tempore postrema sit (edita enim est an. 1759) accuratior censenda est; ac proin si quid ex Catalogis deducere voluerimus, potius dicendum erit unum tantum fuisse S. Aquilinum.

[32] [Frustra sibi vindicat Baronium Domus Bessin.] Ast penitius excutiamus rationes quibus nituntur alterius sententiæ patroni. D. Bessin scribens de S. Aquilino I: Post bellum ejurata militia in Ebroïcensem præsulem electus B. Ætherio successit circa 515; et, ut Baronio placet per annos 24 administravit [Concilia Rotomag. Prov. part. poster., p. 373.] , hæc, inquam, scribens videtur indicare Baronium duos admittere Aquilinos, vel saltem illum, de quo agit, retulisse ad tempora Clodovæi I. Ast prorsus alia est Baronii mens. In Notis ad Martyrologium Rom. censeri quidem potest rem in medio reliquisse cum dicat [Ad diem XIX Octob., nota e.] : Sedit annis 24; claruit temporibus Clodovæi Francorum regis et filiorum ejus. Verum in Annalibus unius tantum meminit Aquilini, quem refert ad annum 682. Tractans scilicet de Concilio Rothomagensi, cui subscripsit Aquilinus, addit n. XIII: De Aquilino vero Ebroïcensi episcopo, qui eidem synodo interfuit, certum est ipsum egregia claruisse sanctitate, et inter Sanctos relatum anniversaria memoria coli decima nona mensis Octobris. Extant ejus præclaræ Vitæ Acta. In margine adscribitur: Apud Sur. die XIX Octob. tom. V. Notat autem Pagius in hunc locum num. IX: Ex sexdecim episcopis qui Concilio Rotomagensi subscripsere, septem in diœcesibus, quas rexere, coluntur: Ansbertus in Rotomagensi, die nona Februarii; Aquilinus in Ebroïcensi, die decima quinta ejusdem mensis, qui tamen Martyrologio Rom. ad diem XIX mensis Octobris inscribitur, ad quem etiam ejus Acta refert Surius etc. Et paulo inferius: Aquilinus … cum in bello quodam a Clodovæo rege II annos tres mensesque sex meruisset … mortuo Æterno … factus est Aquilinus episcopus Ebroïcensis et cum duos et quadraginta annos ecclesiam illam rexisset, spiritum Deo reddidit. Ex quibus videre est Baronium et Pagium concordare in uno admittendo Aquilino, ast discordare in designando die cultus et numerandis pontificatus annis; saltem si conjungantur quæ de Aquilino tradit Baronius tum in Notis ad Martyrologium Rom. tum in Annalibus: in his enim silet de tempore in episcopatu transacto. Lapsus itaque est D. Bessin, si revera, ut quidem videtur, fulcire suam de Aquilino I sententiam voluerit auctoritate Baronii.

[33] [Nec valet Bessini ratio ex duplici festivitate deducta.] Nec majoris est ponderis quod scribit laudatus Bessin [Ubi supra.] de Aquilino II: Hunc perperam confundunt nonnulli cum Aquilino I seu majore. Hujus nominis exstat Ebroïcis parochialis ecclesia ubi ejus festivitas XIX Octobris agitur: cum prioris, quæ est XV Februarii nullatenus ibi peragatur. Tali ratione facile quis induceretur ut, non solum duos numeret Aquilinos, sed et tres vel etiam plures; cum in recensendis superius Martyrologiis alicubi diem XVIII Octobris cultui S. Aquilini datum invenerimus, et nihil obstet quominus in Calendariis aut Martyrologiis particularium quarumdam ecclesiarum alii inveniantur dies. Præterea assumitur id quod esset probandum: nempe Aquilini I festivitatem XV Februarii peragi: dato enim alicubi hujusmodi festum celebrari, inde non sequitur illud ad Aquilinum primum potius quam ad secundum referendum esse; cum ratio solemnitatis, diversis assignatæ diebus, invenire possit, sive in translatione Reliquiarum, sive in anniversario electionis, ordinationis, vel obitus et aliis id genus. Quod quidem satis indicant tum Castellanus, qui ad XV Februarii meminit obitus S. Aquilini; tum Saussaius qui in Supplemento ad XVIII Julii refert ejus clarificationem. Non putem itaque quemquam inter eruditos facile subscripturum sententiæ Dni Bessin, ex eo quod diversis diebus diversis in ecclesiis, imo in eadem ecclesia memoria S. Aquilini fiat. Videntur nobis ita ex omni parte vacillare pauca illa, quæ laudatus scriptor affert ad suam stabiliendam sententiam, ut absque temeritate liceat pronuntiare nihil in favorem duorum Aquilinorum, præter meram auctoris subsistere affirmationem.

[34] [Haud majoris momenti sunt argumenta historici Ebroicensis,] Reliquum est ut examinemus num majoris sint momenti quæ auctor historiæ comitatus Ebroicensis, Le Brasseur, in eamdem sententiam contulerit argumenta. Cum hic præcipuus sit opinionis illius, quæ duos ponit Aquilinos, propugnator, operæ pretium est paulo latius ejus verba ex gallico in latinum versa hic apponere.

[35] [cujus verba recitantur] Hic nobis agendum, inquit [Histoire civile et ecclésiastique du comté d'Evreux, p. 34.] , de S. Aquilino. Cum duo (ejusdem nominis) sedem tenuerint Ebroïcensem, et quidem uterque Sanctus, plures scriptores eos confuderunt, atque ex duobus fecerunt unum. Attamen centum et quinquaginta annorum intercapedine alter ab altero separantur: cum prior sub Clodovæo I, posterior sub Clodovæo II floruerit. Sanctus Aquilinus I arma tulit sub Clodovæo I, annisque 506 et 507 bellum secutus est adversus Wisigothos Arianos. Paulo post factus catechumenus, abdicata militia, solitudini vitam mancipavit. Cum id minime expectaret, electus episcopus est, atque in sedem Ebroïcensem collocatus versus annum 515 in locum S. Æterni, hancque ecclesiam, ut habet Baronius, 24 annis gubernavit. Quem ut Sanctum colit ecclesia, cum ejus nomen omnibus Martyrologiis inseruerit sicut et nomen S. Aquilini II, qui uterque, alter cum altero permixti fuere in ultimo Breviario Ebroïcensi; ast distincti sunt in Breviario RR. de Saintes; alteri assignata die XV Februarii, alteri XIX Octobris. Liceat sperare fore ut dum novum in hac diœcesi edetur Breviarium suus utrique Sancto restituatur locus. Et infra [Ibid., p. 40 et seq.] de S. Aquilino II scribit: Inter episcopos Ebroïcenses ex notissimis est. Ejus vita conscripta fuit ab Hecelone monacho Benedictino, viro docto et sapienti. Spirat hæc vita gravitatem et pietatem, eoque firmiorem eruditorum judicio meretur fidem, quod ejus auctor vixerit sub finem sæculi octavi, si non etiam citius.

[36] [cum chronologica vitæ S. Aquilini synopsi.] Post hæc exhibet Le Brasseur historicam vitæ S. Aquilini synopsim, desumptam ex actis, addito annorum ordine, quo res gestæ sunt, quas etiam quandoque nonnihil amplificat. Natum dicit anno 620 apud Bajocas nobilibus, iisque opulentis ac singulari virtute præditis, parentibus. Uxorem ducit, liberos ex ea suscipit, in aula Clodovæi regis II præclaris fungitur muneribus. Eodem regnante ad bellum proficiscitur adversus Barbaros in extremis regni finibus hostiliter agentes. Post annos tres cum dimidio, scilicet versus an. 651, finito bello, redit Bajocas, servatque deinceps, uxore consentiente, continentiam. Regnante Clotario III, versus an. 663, unanimi populi et cleri consensu elegitur consecraturque episcopus Ebroicensis; quo in munere eximiis claret virtutibus, studio præcipue orationis et zelo salutis suorum subditorum promovendæ. Anno 693 adest Rotomagi concilio provinciali, atque circa illud tempus oculorum lumine orbatur, quod quidem ipse tamquam insigne Dei habebat beneficium, quo immunis esset a plerisque peccati illecebris. Mortuus anno 695, ætatis suæ 75, postquam sedisset annos 32. Sepelitur in Capella, quam ipse in Burgo ædificaverat, ubi variis dein claruit miraculis. Capellæ sicut et tumuli jam nullum superest vestigium. Festum S. Aquilini II notatur ad XIX Octobris in Martyrologio Rom. aliisque recentioribus; agitur nihilominus die XV Februarii ab ecclesia Ebroicensi, et præcipue in paræcia S. Aquilini nomine dicata.

[37] Ex subjecto vitæ compendio cernitur auctor, historiæ Ebroicensis in plerisque, [In quibus differat Le Brasseur a Bessino;] quæ ex suo addidit Actis, concordare cum D. Bessin. Est tamen in quo discrepent, cum hic diserte dicat, festum S. Aquilini II in ecclesia parochiali ejus nominis Ebroicis nullatenus peragi; Le Brasseur vero, festum S. Aquilini II agi die XV Februarii ab ecclesia Ebroicensi et præcipue in parœcia S. Aquilini nomine dicata. Quæ manifesta contradictio est, eoque magis miranda quod ambo scriptores coævi sint. Certe Ordo divini officii recitandi missasque celebrandi, juxta ritum ecclesiæ Ebroicensis (an. 1827) ad diem XIX Octobris ita notat: S. Aquilini Ebroicens. episc. Dupl. min. col. vir. offic. prop. præter hym. ad mis. Credo. Ad diem XV Februarii ne levissima quidem ejusdem Sancti mentio habetur. Quæ vero spectant ad chronologiam, ex jam dictis satis superque constat et amplius etiam constabit ex dicendis, non omnimodam ei fidem adhibendam, cum ut plurimum vix ullo nitatur fundamento, nec ipse auctor laborare videatur adducere rationes quibus illam stabiliat.

[38] [quas pro sua habet sententia, rationes] Idem dici potest de primaria, quam hic tractamus quæstione. Duos fuisse vult Aquilinos, primum quod ecclesia nomen S. Aquilini I omnibus inseruerit Martyrologiis sicut et nomen S. Aquilini II; tum quod diverso die occurrant eorum festa; tandem quod alter ab altero Sancto clare distinguatur in Breviario edito ab illustrissimo D. de Saintes episcopo Ebroicensi. Præter tria hæc, non putem aliud in citatis supra verbis ex historia comitatus Ebroic. contineri, quod vim probandi habeat.

[39] [refutantur.] Ast falso asseritur utriusque Sancti in omnibus Martyrologiis nomen reperiri; quinimo nullum est Martyrologium alicujus auctoritatis, sive recens sive antiquum, in quo mentio fiat de Aquilino majore aut minore, de primo vel secundo; quod manifestum est ex iis quæ supra § 1 in recensendis Martyrologiis exacte notavimus. Atque hic jure merito arguitur Le Brasseur seu levitatis seu inconsiderantiæ: si enim vel minimam adhibuisset diligentiam in scrutandis Martyrologiis antiquis, absque dubio vidisset in iis de unico agi Aquilino Ebroicensi; quod si inter recentiora unum alterumve mentionem hujus Sancti diversis habeat diebus, non exinde concludendum diversos memorari Sanctos ejusdem nominis, cum non sit infrequens eumdem Sanctum diversis coli diebus, habita ratione obitus, consecrationis, translationis et similium. Restat Breviarium auctoritate RR. DD. de Saintes editum. Fatemur duos et quidem diversos ibidem nominari et coli Sanctos nomine Aquilini. Hoc vero aliud non probat, nisi quod talis esset opinio eorum qui concinnando illi Breviario operam contulerunt. Quibus vero nixi sint rationibus non liquet, cum publici juris eas, in quantum saltem mihi cognitum est, non fecerint. Auctoritati RR. DD. de Saintes opponimus auctoritatem novi Breviarii, cujus editores absque ullo dubio, rationes hinc inde militantes mature ponderarint. Nec prætermittendum, quod, Senior ex collegis meis, revidendo, ut moris apud nos est, acta nostra, apposite notavit: Posset animadverti, RR. DD. De Saintes, quando, propter opinationes aliquorum eruditorum, duos homonymos episcopos statuit, non continuo jus habere canonizandi alterum hactenus incognitum. Id nempe limites libertatum Gallicanarum longe excedit.

[40] [Nutat itaque sententia duos statuens Aquilinos,] Hactenus vidimus quæ militent in favorem sententiæ duos admittentis Aquilinos; parum utique mumerosa et undequaque nutantia. Superest ut ad trutinam revocemus quæ patroni alterius sententiæ afferunt, quo facilius eruditus lector utriusque opinionis tenens momenta, statuat utri æquius adhæreat.

[41] [Contrariæ sententiæ rationes. Omnimoda in utroque Aquilino vitæ conformitas.] Primum quod in oculos, ut ita dicam, incurrit, omnimoda est in utroque sive majore sive minore Aquilino vitæ conformitas. Uterque militiam secutus, postea vitæ solitariæ deditus, ex improviso eligitur, ordinaturque Ebroicensis episcopus. Quidquid in utriusque vita legitur, depromptum est ex actis inferius edendis, et jam a Surio publici juris factis, mutato pro more suo nonnihil stylo. Unicum, quod animadvertere est, discrimen, in eo ponitur, quod Aquilino I pauca tribuantur, quæ usque ad ejus electionem tantum sese extendunt; dum Aquilino II quidquid actis illis continetur, adscribitur, si tamen exceperis ea quæ de S. Æterno ibidem dicuntur, et quæ in Historia Comitatus Ebroioensis S. Aquilino majori adjudicantur.

[42] [Ut duo statuantur Aquilini dicendum est, acta fuisse interpollata,] Quo id jure fiat non facile quis indicaverit, cum in textu reperiatur nihil, quod ista interposita fuisse suadeat. Omnia sive stylum sive res spectes optime sibi cohærent eumdemque referunt auctorem ut ex appositis hic verbis videre est: Beato namque Æterno, Ebroicensis urbis episcopo, ex hac luce ad æternam translato, ut reipsa esset, quod verbo hactenus dicebatur: totius cleri et populi animi divinitus inflammantur, ut Aquilinus ille occultus Dei servus, qui se abscondens, proximis negabat exemplar pietatis, ei substituatur. Ita Surius, qui licet verba quædem mutarit, alia transposuerit, quoad sensum apprime concordat cum actis Mss. Jam vero quæri potest, ut quid, dum cætera omnia ad S. Aquilinum II referuntur, hæc S. Aquilino I adscribantur? Profecto probandum ante omnia foret hæc actis S. Aquilini II aliena manu inserta fuisse; secus qui ista pro arbitrio dempserit, levitatis notam haud effugiet.

[43] [quod nulla probabilis suadet ratio.] Quod si quis dixerit hæc supprimenda fuisse, ut ordinata haberetur episcoporum Ebroicensium successionis series, quoniam B. Æterno suffectus fuit Aquilinus; reponimus hoc ratiocinio præsupponi quod est in quæstione, cum in textu actorum nihil sit quod Aquilinum primum potius quam secundum indicet; et præterea quæ de S. Æterno traduntur non aliunde hauriri quam ex illis ipsis S. Aquilini actis. Quod adeo verum est ut ipsi hahiographi majores nostri vix aliud habuerint quod de S. Æterno prædicarent. (Vide Acta SS. XV Julii [T. IV Julii, p. 48.] , ubi n. 1. Sollerius noster positive affirmat S. Æternum seu Ætherium ad Sanctos sæculi septimi pertinere, imo ponit ab initio ad marginem: circa an. DCLX). Nec validius argumentum deducitur ex catalogis episcoporum Ebroicensium, cum, ut supra vidimus, inter se non concordent, et quidem ob hoc præsertim, quod alii unum, duos alii ponant Aquilinos.

[44] [Hucusque disputata recapitulantur;] Itaque nulla ab extrinseco sumpta ratione probatur acta S. Aquilini, quoad ea quæ de S. Æterno sunt, interpolata fuisse; aliunde notæ intrinsecæ pro authentia militant; insuper verba illa de S. Æterno reperiuntur tum in Surio, tum in utroque ecgrapho nostro, nec tandem aliquod exhibetur Ms. in quo verba illa desiderentur. Liceat ergo concludere sententiam auctoris Historiæ Comit. Ebroic. vel exinde vehementer nutare, quod ut prima ejus habeantur fundamenta, adulteranda imo et truncanda sint acta, quæ ab omnibus hucusque sincera habentur, et ab illo ipso scriptore qua talia laudari videntur. Atque ut latius hoc paragrapho disputata breviter resumamus: falsum est nomen S. Aquilini tam primi quam secundi in omnibus reperiri Martyrologiis; quæ dicuntur de duplici festivitate diversis celebrata diebus non sibi cohærent; quod si etiam concederemus, inde non efficeretur duos ejusdem nominis admittendos esse Sanctos; tandem Breviarium RR. DD. de Saintes rem nullo modo dirimit; testatur solum opinionem illam tunc temporis invaluisse; sicut et vicissim contraria invaluit opinio dum recens compositum fuit Breviarium; ac proinde, cæteris paribus, unius auctoritas auctoritate alterius eliditur; quamvis cætera paria non sint; cum in favorem posterioris militent immensi labores, qui toto sæculo decimo septimo (mortuus est RR. de Saintes anno 1589) in exquirendis elucidandisque antiquæ historiæ monumentis suscepti fuerunt; denique catalogi episcoporum Ebroicensium inter se non concordant, et rursus horum maxime recens, qui reperitur tom. XI Galliæ Christ. editæ Parisiis anno 1759, unum habet Aquilinum.

[45] [et concluditur unum esse Aquilinum.] Aliunde summa est in utriusque Aquilini vita conformitas; ut indubitatum, imo evidens sit omnia et singula quæ fidem aliquam mereantur ex iisdem actis descripta fuisse; antiqua Martyrologia unum notant Sanctum hujus nominis, sicut et recentiora, si unum alterumve exceperis, et in his ipsis longe rationabilius est eorum mentionem ad diversas ejusdem Sancti referre festivitates, quam ad duorum ejusdem nominis Sanctorum commemorationem; denique contraria opinio, prout adversariis defenditur, vel ex professo cum Le Brasseur admittit actorum interpollationem, vel eamdem supponere debet; secus dicendum foret S. Aquilinum II successisse S. Æterno; quo admisso, ruit tota eorum argumentatio. Atque ex his satis apparet quæ sit nostra in hac quæstione opinio. Indubitatum nobis est unicum esse antistitem, qui nomine Aquilini sedem tenuit Ebroicensem.

[46] [Quid in Actis ansam dedisse videatur sententiæ de duobus Aquilinis.] Hæc cum ita sint, quærat fortasse aliquis, unde tandem factum sit opinionem de duobus Aquilinis acceptam a viris gravibus iisque imprimis eruditis, acriterque defensam fuisse. Respondemus, nostro judicio, ortum id ex eo esse, quod in actis dicatur Aquilinus sub Clodovæo meruisse ad resistendum barbaris qui in extremis regni finibus cœperant effrenari. Non enim statim videtur quomodo hæc cum Clodovæo II componi possint, dum aptissime quadrant cum rege ejus nominis primo. Atque exinde nascitur quæstio historica, quæ, ut fert operis Bollandiani natura, paulo latius enucleanda est; quod et sequenti præstabimus paragrapho.

§ III. De Barbaris adversus quos S. Aquilinus sub Clodovæo arma tulit; Winidos fuisse probabilius ostenditur.

[Barbari, de quibus in actis, non sunt Visigothi Ariani;] In mentem revocemus verba illa: Barbaris qui in extremis regni finibus cœperant effrenari mutata, contra fidem Surii et Mss. fuisse; et quidem ita ut voci indeterminatæ: Barbaris, substituerentur Wisigothi Ariani; et, quod consequens erat, Clodovæus I diceretur, qui absque apposito regiæ successionis numero, in actis simpliciter nominatur Clodovæus. Ast tentantes vitare charybdim in scyllam inciderunt. Subscripsit enim Aquilinus aliquis episcopus Ebroicæ urbis concilio Rothomagensi sub finem sæculi septimi celebrato. Hic autem dici nequit stipendia meruisse sub Clodovæo I, qui sexto sæculo ineunte (an. 511) mortem obiit. Novus itaque implicabatur nodus, cui solvendo excogitatus fuit alter Aquilinus. Verum et hujus delineanda cum esset vita, cumque unius tantum acta existerent nec aliorum inveniendorum ulla affulgeret spes, reliquum erat, ut ex unis iisdemque actis utriusque concinnaretur vita. Quod quam feliciter sit factum satis superque vidimus.

[48] [sed potius Winidi,] Si in actis revera ageretur de Wisigothis Arianis, etiam nobis insolubilis videretur difficultas componendi Aquilinum, subscribentem concilio Rothomagensi cum Aquilino, qui arma contra nominatos illos Barbaros tulisset. Ast non occurrit hæc difficultas. Agitur in actis de Barbaris, nullo addito nomine, quod hos potius quam illos designet. Hoc autem posito, omnia cohærent si Barbari illi dicantur fuisse Winidi seu Venedæ, de quibus sæculo septimo et octavo frequens habetur mentio apud rerum Francicarum scriptores, et adversus quos in aciem processum a Francis est tempore Clodovæi II, ut ex dicendis constabit.

[49] [ut liquet ex Fredegario,] Juvat ab initio hic adscribere, quæ Fredegarius diversis Chronici [Reperitur apud Bouquetum: Recueil des historiens des Gaules et de la France, t. II, p. 447 – 551.] sui locis tradit de Winidis, quo clarius innotescat qua ratione affirmari possit hos esse, quos acta S. Aquilini memorant in extremis regni Francorum finibus cœpisse effrenari.

[50] [cujus verba in extenso referuntur.] Numero XLVIII [Ibid., p. 432.] : Anno XL regni Chlotarii, homo quidam, nomine Samo, natione Francus, de pago Sennonago (probabilius de pago Senonago, Sengaw, in Hannonia, ubi Sonegia, nostris Soignies, habetur) plures secum negotiantes adscivit et ad exercendum negotium in Sclavos, cognomento Winidos, perrexit. Sclavi jam contra Avares, cognomento Chunos (alii Hunnos) et regem eorum Gaganum cœperant rebellare. Winidi Befulci Chunis fuerant jam ab antiquitus, ut cum Chuni in exercitu contra gentem quamlibet adgrediebant, Chuni pro castris adunato illorum exercitu stabant: Winidi vero pugnabant: si vero ad vincendum prævalebant, tunc Chuni prædas capiendum adgrediebant: sin autem Winidi superabantur, Chunorum auxilio fulti vires resumebant. Ideo Befulci vocabantur a Chunis, eo quod duplici in congressione certaminis vestita prælia facientes ante Chunos præcederent. Chuni ad hiemandum annis singulis in Sclavos veniebant: uxores Sclavorum et filias eorum stratu sumebant; tributa super alias oppressiones Sclavi Chunis solvebant. Filii Chunorum, quos in uxores (alias uxoribus) Winidorum et filias (al. filiabus) generaverant, tandem non sufferentes hanc malitiam ferre et oppressionem, Chunorum dominationem negantes, ut supra memini, cœperant rebellare. Cum in exercitu Winidi contra Chunos fuissent adgressi, Samo negotians, de quo memoravi superius, cum ipsis in exercitu perrexit, ibique tanta ejus fuit utilitas, ut mirum fuisset, et nimia multitudo de Chunis gladio Winidorum trucidata fuisset. Winidi cernentes utilitatem Samonis, eum super se eligunt regem, ubi triginta quinque annos regnavit feliciter. Plura prælia contra Chunos suo regimine Winidi gesserunt: suo concilio et utilitate Winidi semper superarunt. Samo duodecim uxores ex genere Winidorum habebat, de quibus viginti duos filios et quindecim filias habuit.

[51] Et infra [Ibid., p. 439.] . Eo anno (IX Dagoberti) Slavi, cognomento Winidi, in regno Samonis negotiantes, Francorum cum plurimam multitudinem interfecissent et rebus expoliassent, hoc fuit initium scandali inter Dagobertum et Samonem regem Sclavinorum. Dirigensque Dagobertus Sicharium legatarium ad Samonem, petens ut negotiantes quos sui interfecerant, et res quas inlicite usurpaverant, cum justitia faceret emendare. Samo nolens Sicharium videre, nec ad se eum venire permitteret; Sicharius vestes indutus ad instar Sclavinorum, cum suis ad conspectum pervenit; Samoni universa quæ injuncta habebat nuntiavit: sed, ut habet gentilitas et superbia pravorum, nihil a Samone quos sui admiserant est emendatum, nisi tantum placita vellens instituere, ut de his et aliis intentionibus, quæ inter has partes ortæ fuerant, justitia redderetur in invicem. Sicharius, sicut stultus legatus, verba improperia, quæ injuncta non habuerat, et minas adversus Samonem loquitur, eo quod Samo et populus regni sui Dagoberto deberent servitium. Samo respondens jam saucius dixit: “Et terram quam habemus Dagoberti est, et nos sui sumus, si tamen nobiscum disposuerit amicitias conservare.” Sicharius dicens: “Non est possibile, ut Christiani Dei servi cum canibus amicitias conlocare possint” Samo e contrario dixit: “Si vos estis Dei servi, et nos sumus Dei canes, dum vos assidue contra ipsum agitis, nos permissum accepimus vos morsibus lacerare.” Ejectus est Sicharius de conspectu Samonis. Cum hæc Dagoberto nuntiasset, Dagobertus superbiter jubet de universo regno Austrasiorum contra Samonem et Winidos movere exercitum: ubi tribus turmis phalangæ super Winidos exercitus ingreditur: etiam et Langobardi solatione (al. sollicitatione, solutione) Dagoberti idemque hostiliter in Sclavos perrexerunt. Sclavi his et aliis locis e contrario præparantes, Alamannorum exercitus cum Chrodoberto duce in parte qua ingressus est, victoriam obtinuit. Langobardi itidemque victoriam obtinuerunt; et plurimum numerum captivorum de Slavis Alemanni et Langobardi secum duxerunt. Austrasii vero cum ad castrum Wogastisbure (al. Vocastense, Vogastense, Vocatense), ubi plurima manus fortium Winidorum immoraverant, circumdantes, triduo præliantes, plures ibidem de exercitu Dagoberti gladio trucidantur, et exinde fugaciter omnes tentoria et res quas habuerunt relinquentes, ad proprias sedes revertuntur. Multis posthæc vicibus Winidi in Thoringiam et reliquos vastando pagos in Francorum regnum inruunt. Etiam et Dervanus dux gentis Urbiorum (Cointius ait esse Surbios, Sorbos seu Sorabos Thuringis finitimos), qui ex genere Sclavinorum erant, et ad regnum Francorum jam olim adspexerunt; se ad regnum Samoni cum suis tradidit. Istamque victoriam quam Winidi contra Francos meruerunt, non tantum Sclavinorum fortitudo obtinuit, quantum dementatio Austrasiorum, dum se cernebant cum Dagoberto odium incurrisse et assidue exspoliarentur.

[52] Dein N. LXXIV [Ibid., p. 441 et 442.] : Anno X regni Dagoberti, cum ei nuntiatum fuisset, exercitum Winidorum Thoringiam fuisse ingressum; cum exercitu de regno Austrasiorum de Mettis urbe promovens, transita Ardenna, Magantiam magno cum exercitu adgreditur, disponens Rhenum transire; scaram (i. e. turmam militum) de electis viris fortibus de Neuster et Burgundia cum ducibus et Grafionibus secum habens. Saxones missos (Legatos) ad Dagobertum dirigunt, petentes, ut eis tributa, quæ fisci ditionibus dissolvebant, indulgeret: ipsi vero eorum studio et utilitate Winidis resistere spondent, et Francorum limitem de illis partibus custodire promittunt. Quod Dagobertus concilio Neustrasiorum adeptus præstitit Saxonibus, qui his petitionibus suggerendum venerant. Sacramentum, ut eorum mos erat, super arma placata (al. placita) pro universis Saxonibus firmant. Sed parum hæc promissio sortitur effectum; tamen tributum Saxones, quod reddere consueverant, præceptione Dagoberti habent indultum: quingentas vaccas inferendales (sic nempe dictas quod annis singulis inferrentur) a Chlotario seniore censiti reddebant; quod a Dagoberto cassatum est.

[53] Et numero sequenti [Pag. 442.] : Anno XI regni Dagoberti, cum Winidi jussu Samonis fortiter sævirent, et sæpe transcenso eorum limite regnum Francorum vastandum, Thoringiam et reliquos pagos ingrederentur, Dagobertus Mettis urbem veniens, cum consilio pontificum seu procerum, omnibusque primatibus regni sui consentientibus, Sigibertum filium suum in Austeris regem sublimavit, sedemque Mettis civitatem habere permisit… Deinceps Austrasii eorum (suo) studio limitem et regnum Francorum contra Winidos utiliter defensasse noscuntur. Paulo inferius N. LXXVII: Radulfus dux filius Chamari, quem Dagobertus Thoringiæ ducem instituit, pluribus vicibus cum exercitu Winidorum dimicans, eosque victos vertit in fugam. Hujus victoriæ superbia elatus … paulatim contra Sigebertum jam tunc (vivo scilicet Dagoberto) cœperat rebellare.

[54] N. LXXIX [Pag. 443 et seq.] . Anno XVI regni sui Dagobertus profluvio ventris in Spinogelo, villa super Sigona fluvio, nec procul a Parisius cæpit ægrotare: exinde ad basilicam sancti Dionysii a suis defertur… Post paucos dies Dagobertus emisit spiritum, sepultusque est in ecclesia sancti Dionysii. Neustriam Burgundiamque obtinet Clodoveus, puer quatuor quinqueve annorum; Sigibertus ejus frater natu major regnum Austriæ, superstite adhuc Dagoberto patre, obtinuerat, ut supra est dictum ex Fredegario, qui dein N. LXXXVII hæc, ad rem nostram præcipue facientia, habet [Pag. 446.] .

[55] Cumque anno VIII Sigibertus regnaret, (Clodoveus anno III), et Radulfus, dux Thoringiæ, vehementer Sigiberto rebellare disposuisset; jussu Sigiberti omnes Leudes Austrasiorum in exercitu gradiendum banniti (i. e. vocati: Bannum enim edictum est seu denuntiatio alicujus rei) sunt. Sigibertus Rhenum cum exercitu transiens, gentes undique de universis regni sui pagis ultra Rhenum cum ipso adunatæ sunt. Primo in loco filium Chrodoaldi, nomine Farum, qui cum Radulfo unitum habebat consilium, exercitus Sigiberti trucidans rupit, ipsumque interfecit: omnem populum hujus Fari qui gladium evasit, captivitati deputant. Omnesque primati et exercitus, dextras invicem dantes, ut nullus Radulfo vitam concederet: sed hæc promissio non sortitur effectum. Sigibertus deinde Buchoniam cum exercitu transiens Thoringiam properans (properat). Radulfus hæc cernens castrum lignis munitum in quodam monte super Unestrude fluvio in Thoringia construens, exercitum undique, quantum plus potuit, colligens, cum uxore et libris in hoc castro, ad se defensandum stabilivit: ibique Sigibertus cum exercitu regni sui veniens, castrum undique circumdat exercitus: Radulfus vero intrinsecus ad prælium fortiter præparatus sedebat. Sed hoc prælium sine consilio initum est. Hoc adolescentia Sigiberti regis patravit, cum alii eodem die vellent procedere ad bellum, et alii in crastino, nec unitum habentes consilium. Grimoaldus et Adalegiselus duces hæc cernentes, Sigiberti periculum zelantes, eum undique sine intermissione custodiunt. Bobo dux Arvernus cum parte exercitus Adalegiseli et Ænovalaus comes Sogiontensis cum pagensibus suis, et cetera exercitus manus plurima, contra Radulfum ad portam castri protinus pugnandum perrexerunt. Radulfus cum aliquibus ducibus exercitus Sigiberti fiduciam haberet, quod super ipsum non voluissent viribus inruere; de castro per portam prorumpens, super exercitum Sigiberti cum suis inruens, tanta strages a Radulfo cum suis de exercitu Sigiberti fitur, ut mirum fuisset. Magancenses in hoc prælio non fuerunt fideles. Ferturque ibi plurima millia hominum fuisse trucidata gladio. Radulfus patrata victoria in castrum ingreditur. Sigibertus cum suis fidelibus gravi amaritudinis mœrore adreptus, super equum sedens, lacrymas oculis prorumpens, plangebat quos perdiderat: et Bobo dux et Ænovalaus comes, et ceteri nobilium fortissimi pugnatores, seu et plurima manus exercitus Sigiberti regis, qui cum ipsis in congressione certaminis essent adgressi, conspiciente Sigiberto, hoc prælio fuerunt trucidati. Nam et Fredulfus domesticus, qui et amicus Radulfi fuisse dicebatur, hoc prælio occubuit. Sigibertus eadem nocte nec procul ab ipso castro in tentoriis cum suo remansit exercitu. In crastinum videntes quod Radulfo nihil prævaluissent, missis discurrentibus, ut Rhenum pacifice iterum transmearent; cum Radulfi convenientia Sigibertus et ejusdem exercitus ad proprias sedes remeant. Radulfus superbia elatus ad modum regis in Thoringia se esse censebat, amicitias cum Winidis firmans, ceterasque gentes, quas vicinas habebat, cultu amicitiæ obligabat. In verbis tamen Sigiberto regimen non denegabat; sed in factis fortiter ejusdem resistebat dominationi.

[56] [Constat itaque, sub Clodovæo II, bellum grave a Winidis contra Francos motum.] Ex hac Fredegarii narratione constat itaque sub Dagoberto ejusque filiis Sigiberto II et Clodovæo II frequenter Francis rem fuisse cum Winidis, hosque recte dici posse barbaros in extremis regni finibus tumultuantes. Speciatim ex N. LXXXVII, quem ad extremum ex Fredegario supra descripsimus, indubium est, regnante Clodovæo II, bellum difficile ortum iisdem in partibus, rebellante videlicet Radulfo, Thuringiæ duce, advesus Sigibertum Austrasiæ regem, fratrem Clodovæi; Radulfum, cui regni fines tutandi adversus Winidorum incursiones a Dagoberto cura commissa fuerat, molliter egisse, quinimo ubi vehementer Sigiberto rebellare disposuisset, barbaros istos sibi addixisse, et jam ante bellum cum ipsis amicitias iniisse, sicut et post bellum easdem firmasse, conceptis verbis declarat Fredegarius. Quid igitur obsit, quominus ad rebellionem hanc Thuringicam referantur verba illa quæ in actis S. Aquilini leguntur: intera vocatus a rege Clodovæo, qui tunc temporis imperium tenebat, cum cæteris urbium præfectis, ad resistendum barbaris, qui in extremis regni finibus ceperant effrenari? Singulæ expendantur voces, nulla est quæ non aptissime nostræ quadret hypothesi.

[57] [Solvitur difficultas ex eo quod bellum illud adversus Austrasios moveretur, dum Clodovæus II Neustriæ præesset.] Scio opponi posse bellum Thuringicum non adversus Clodovæum, qui Neustriam Burgundiamque tenebat, sed motum fuisse adversus Sigibertum qui Austrasiis præerat; proinde falso assumi Clodovæum urbium suarum præfectos ad arma vocasse. Ad hanc solvendam difficultatem, juvat ante omnia in memoriam revocare quæ superius n. 52 ex Fredegario recitata fuere: scilicet anno X regni Dagoberti, cum ei nuntiatum fuisset, exercitum Winidorum Thoringiam fuisse ingressum, cum exercitu de regno Australiorum … transita Ardenna,… Magantiam … adgreditur (Dagobertus) disponens Rhenum transire; scaram de electis viris fortibus de Neuster et Burgundia cum ducibus et grafionibus (comitibus) secum habens. Licet igitur Dagobertus bellum istud copiis Austrasiorum confectum vellet, nihilominus secum duxit scaram id est, turmam, de electis viris fortibus de Neuster et Burgundia cum ducibus et grafionibus. Non est itaque quod repugnet, si dixerimus id ipsum factum fuisse in rebellione Radulfi.

[58] [Nihil obstat quominus Rex Austrasiæ fratrem suum Clodovæum in belli societatem vocarit;] Nec quemquam vehementer movebit, quod utrisque, Austrasiis Neustriisque simul Dagobertus imperaret, Clodovæus vero his tantum, illis autem Sigibertus præesset. Notum est enim utrumque regnum sæculis illis, etiam dum unius subessent imperio, separatim fere administrata fuisse. Pronum itaque est concludere in bello quod in eadem regione et adversus eumdem hostem gerebatur, duos reges patris sui vestigiis inhæsisse. Idque tanto magis vero est simile, quod Clodovæus cum Sigiberto in perpetua vixerit pace; bellumque istud secundo post obitum Dagoberti ortum sit anno, et uterque rex in puerili versaretur ætate (Sigibertus, ut habet Hadrianus Valesius [Rerum Francicarum, t. III, lib. XX. Confer. § 1 hujus Comment. præv, ubi de concilio Rothomagensi.] , decimum agebat annum, Clodovæus vixdum septimum ingressus erat). Unde efficitur regnum adhuc maximam partem sub tutela fuisse eorum, quibus ipse Dagobertus illud commendaverat, ac proinde administrationis modum non magnopere fuisse diversum. Accedit illam Neustriæ partem, ex qua oriundus erat Aquilinus, non adeo dissitam a finibus Austrasiæ esse: unde vel ipsa vicinia in societatem belli vocabat.

[59] [quibus positis omnia rite sibi cohærent.] Hac ratione omnia sibi cohærent: Aquilinus sub Clodovæo II versus annum 640 ad bellum profectus est contra barbaros, qui in extremis regni Francici finibus cœperant effrenari; succedit Ætherio in sede Ebroicensi; interest concilio Rotomagensi versus annum 688, senex moritur. Nihil est in his omnibus quod cum Actis non concordet; ubi ad aliam stabiliendam sententiam Acta et adulteranda et truncanda sunt. Qua propter nobis indubitatum remanet, unicum esse Sanctum hujus nominis, qui ecclesiam illam rexerit.

§ IV. De tempore et annis Episcopatus S. Aquilini. De actis, horumque scriptore.

[Quibus annis et quamdiu sedem suam tenuerit S. Aquilinus non convenit inter scriptores.] Superius § 2 notavimus jam, scriptores inter se non concordare de anno quo factus episcopus Ebroicensis et S. Aquilinus; nec etiam de numero annorum quibus sedem suam tenuerit. Aquilinus, ait Cointius [Ann. Ecclesiast. Franc. ad an. 633, n. XLVI.] Ebroicensem pontificatum suscepit hoc anno (653). Rexit enim diœcesim annos duos et quadraginta, senexque migravit in cœlum, anno Christi sexcentesimo nonagesimo quinto, ut ex gestis Sanctorum Ansberti, Rotomagensis episcopi, Leufredi et Sidonii abbatum, simul collatis probabimus. Ast non stat verbo Cointius: nullibi enim reperio illum probasse, nec suscepisse quidem probandum, quod hic se probaturum promittit. Le Brasseur [Histoire du comté d'Evreux, p. 41.] initium episcopatus santi Aquilini ponit anno 663, finem anno 695, unde tantum triginta duos annos sedisse eum concludit. Nova Gallia Christiana [T. XI col. 567 et 568.] in catalogo episcoporum Ebroicensium, in medio relinquit et initium et finem pontificatus S. Aquilini, cum nec uni nec alteri assignet annum. Domn. Bessin [Concilia Rotomagen. Provinciæ, part. posteriori, p. 373.] annum habet 670, quo factus episcopus est Aquilinus, cujus obitum videtur referre ad annum 698, cum hunc annum adscribat iis quæ tradit de Desiderio, quem Aquilini proxime successorem exhibet. Possent ex aliis similia multa hic adjici, ast omnium loco adscribimus ex Cointio [Annal. ad an. 652, n. LVIII.] : Propter actorum penuriam, obvolutæ silentio manent res pene omnes, quas reges Francorum Sigebertus ejusque filius Dagobertus, nec non Clodovæus Sigiberti frater, ejusque filii Clotarius, Childericus et Theodoricus gesserunt ab anno Christi sexcentesimo quadragesimo, ubi chronicum Fredegarii desinit, usque ad annun Christi sexcentesimum octogesimum, quo Theodoricus universæ Franciæ monarchiam obtinere cœperit. Confer quæ nos prolixe disputavimus de chronologia § 1 hujus commentarii nn. 8 – 15.

[61] [Juxta Acta, per 12 annos præfuit S. Auilinus;] In tanta et actorum penuria et temporum obscruritate, a nobis profecto aliud rationabiliter postulari nequit, quam ut ostendamus, qualiscumque assumatur chronologia, inconcussum permanere quidquid de S. Aquilino referant ejus acta, quæ ab omnibus judicantur conscripta a viro gravi et prudenti. Cum autem hic diserte affirmet S. Aquilinum sedem Ebroicensem tenuisse annis quadraginta duobus, non est absque evidenti ratione ab hoc numero recedendum. Et hinc etiam Pagi [In Critica ad an. Baroni 682. n. IX.] Longuevallius [Hist. de l'Égl. Gall.. t. V, p. 397.] , Baillet [In vita S. Aquilini, XIX Octob.] , Cointius [Annal. ad an. 653. n. XLVI.] aliique melioris notæ scriptores pontificatui Sancti nostri eumdem dant annorum numerum. Nec parvum proinde opinioni nostræ accedit momentum vel ex eo quod quadraginta duo anni episcopatus Aquilino vindicentur, non obstante diversitate chronologica quæ varios inter scriptores existit.

[62] [quod aliis factis historicis minime repugnare ostenditur.] Nam ut terminos chronologicos singulis factis apponamus maxine inter se remotos: militiam secutus est Aquilinus sub Clodovæo secundo qui, juxta Bouquet [T. II in Indice chronologico, p. CIII et CV.] et Art. vérif. dat. [L'Art de vérifier les dates, p. 530.] , regnavit ab anno 638 usque ad ann. 656; juxta Henschenium in Diatriba [Ad calcem, in Indice chronologico.] , ab anno 646 ad an. 662: Rebellio Radulfi, quæ anno secundo Clodovæï locum habuit, juxta priores incidit in annum Christi 640; juxta Henschenium in annum 646; concilium Rothomagense celebratum est juxta Sirmundum anno 682, juxta D. Bessin anno 693. Itaque inter concilium hoc et rebellionem Radulphi habebitur temporis intercapedo ad minus 36 annorum, vel ad summum 47. Si ergo statuatur Aquilinus anno primo post reditum suum a bello in sedem Ebroicensen evectus fuisse, ut quadraginta duo episcopatus anni habeantur, dicendum erit ipsum septem vel octo annis concilio Rothomagensi supervixisse. Quod si longiori temporis intervallo separetur prædicta rebellio a concilio, sequetur sancti Aquilini episcopatum tardius cœpisse, desiisse vero paulo post habitum concilium. Atque in his omnibus nihil est quod cum actis et aliis antiquitatis monumentis componi nequeat

[63] [Acta S. Aquilini.] Aquilini vita, ait Le Brasseur [Histoire du comté d'Evreux, p. 40.] conscripta fuit ab Hecelone, monacho Benedictino, viro docto et prudenti. Spirat gravitatem pietatisque sensus; tantoque majorem, eruditorum judicio, meretur fidem, quod ejus auctor non tardius videatur floruisse quam sub finem sæculi octavi. Inscribitur opus cuidam Audoeno seu Auduoino, qui tamen non erat episcopus, ut quidam crediderunt, sed et ipse monachus Benedictinus, qui peculiari veneratione prosequebatur S. Aquilinum. Similia reperio in Historia litteraria Franciæ [Histoire littéraire de la France, cura Monachorum S. Mauri, t. IV, p. 198, Paris. 1738.] : Vita S. Aquilini, hujus nominis secundi episcopi Ebroicensis, qui juxta quosdam floruit anno 663, et mortuus est juxta alios anno 695, auctorem habet Hecelinum, monachum Benedictinum, virum doctum et prudentem, qui illam scripsit sæculo fere post mortem S. Præsulis. Gravitatem pietatemque spirat, quamvis Surius stylum mutaverit. Inchoatur præfatione valde præclara, desinitque precatione, ex qua elucet auctorem Ebroicæ tunc moratum. Identidem occurrunt sententiæ sapientia et ædificatione plenæ. Dignoscitur auctor satis bene tenuisse res ad S. Aquilinum spectantes.

[64] [Illorum auctor Monachus Benedictus.] Hæc quidem valde confidenter ab illis dicta sunt; attamen multum abest ut eamdem singula mereantur fidem. Mitto quæ asseruntur de Aquilino, secundo hujus nominis Ebroicensi Præsule. Evidens cæterum est auctores. Historiæ litterariæ hanc quæstionem non examinasse: non enim ipsis erat his locus. Rectius tamen dixissent si minus diserte pronuntiassent; nisi quis opinetur eos ignorasse hac de re inter eruditos controverti, quod tamen non facile est supponendum. Indubium est vitam scriptam fuisse a monacho Benedictino; id ex prologo manifestum, præsertim in fine, ubi legitur: Tantum vestræ petitioni obtemperans incipiam, et sicut Beatus noster legislator præcipit de gravibus quibusque ac impossibilibus etc. Alludit auctor ad caput sexagesimum octavum regulæ S. Benedicti, cui titulus: Si fratri impossibilia injungantur. Longe etiam probabilius est Audoënum illum, cui vita inscribitur, monachum ejusdem ordinis, non vero episcopum; id enim si esset, saltem aliquibus indicasset scriptor verbis; imo contrarium satis aperte dicit in prologo: in corpore nostro congregationis honesto valde et utili membro Domino Audoeno … ultimus frater. Cum tamen magnam præ se ferat auctor observantiam et venerationem, pronum est concludere Audoenum vel ordinis prælatum, vel virum fuisse ætate seu sapientia spectandum. Aliud est de nomine auctoris et tempore quo floruit. Hæc enim duo saltem valde incerta sunt.

[65] [Juxta quosdam Hecelo vocatur,] Et quidem quod ad nomen attinet, præter Le-Brasseur et collectores Novæ Galliæ Christianæ, quos probabiliter hac in re simpliciter secuti fuerint auctores Historiæ Litterariæ, nullus est scriptor melioris notæ qui de Hecelone mentionem faciat; nec Mabillonius sive in annalibus sive in Actis Sanctorum ordinis S. Benedicti, nec Ziegelbaur in ordinis hujus historia litteraria; nec Baillet, nec Lonqueval, nec Baronius, nec Pagius, nec Cointius, nec Butler. Surius asserit nomen auctoris in nullis, quos videt, reperiri codicibus.

[66] [quod tamen non probatur.] In altero ex duobus ecgraphis seu transumptis quæ ad manum nobis sunt de vita S. Aquilini, legitur in initio prologi: In corpore nostræ congregationis honesto valde et utili membro, Domino Audoeno inter cæteros fere ultimus frater (deinde relicto spatio septem octove litteris capiendis apto, sequitur) celo quidquid dignum arbitratur mens sana in Domino. In altero autem: Inter cæteros fere nullus frater quidquid dignum arbitratur mens sana in Domino, atque inter verba frater, et quidquid, habetur signum quod ad marginem remittit, ubi adscribitur Hecelo. Utrumque, et signum et vox marginalis, exaratum est manu alicujus ex prædecessoribus nostris, forte Papebrochii. Surius ita habet: Inter cæteros pene ultimus frater N., quidquid cœlo dignum mens sana in Domino arbitratur. Inscriptio hæc est: Vita S. Aquilini episcopi Ebroicensis, scripta ad Audoenum. Est historia gravis; sed codices Mss. nomen authoris non habent. Stylum J. Laur. Surius passim non nihil correxit.

[67] [Conjectura de vocis hecelo origine.] Cum igitur nullus scriptor rerum ordinis S. Benedicti meminerit Hecelonis, et aliunde codices Mss. generatim nomen illius, qui vitam S. Aquilini scripsit, non habeant, haud adeo facile est assequi unde nomen illud alii hauserint. Num forte vox Hecelo seu Ecelo, irrepsit quibusdam codicibus, primum incuria, deinde errore amanuensium, non separando scilicet præpositionem e a suo regimine, cœlo; sed duas voces in unam contrahendo? Hoc admisso, legendum foret; e cœlo quidquid dignum arbitratur mens sana; quæ lectio satis concordaret cum textu Suriano.

[68] [Acta satis antiqua.] Quod ad tempus spectat, quo auctor vitæ S. Aquilini floruerit, nihil certi definiri potest. Quinam sint eruditi illi, quorum judicio vita hæc scripta fuisset ad finem sæculi octavi imo etiam citius, non inveni. Antiqua utique est, de hoc convenit inter omnes. Nec ullam in se continet notam quæ recentiorem argueret ætatem. Ast argumentum hoc mere negativum est, ac proinde ex eo ætas certo statui nequit.

[69] [Duo eorum apud nos apographa.] Duplex, ut jam superius innuimus, nobis præ manibus est, ex duobus diversis transumpta manuscriptis S. Aquilini vita. Altera ex Ms. Rubræ Vallis; altera ex Ms. Gigniacensi a Chifletio prædecessoribus nostris missa. Valde parum differunt inter se. Si quando varietur lectio, Annotata textui actorum apposita indicabunt.

§ V. De Sancti Aquilini reliquiis, earumque translatione.

[Sacrum corpus ubi primum requieverit.] Quod ad reliquias sancti Aquilini pertinet, sequentia habemus ex vita sancti Præsulis, quam gallice scriptam nobis submittere dignatus est tertia Februarii 1847 R. D. Delanoe, canonicus Ebroicensis, et olim Vicarius Generalis. Sacrum sancti Aquilini corpus vix depositum fuerat, cum statim ab omnibus summa dignum veneratione haberetur. Delatum est atque conditum in oratorio quod ipse, dum viveret, ædificari curaverat extra urbis septa; ubi postea erecta ecclesia est prœcialis sub ejusdem Sancti invocatione. Suppressam atque divenditam a gubernio anno 1792, redemit anno 1824 Ill. Du Châtellier, venerabilis memoriæ, episcopus Ebroicensis; quam et restaurandam curavit propriis suis expensis; atque anno 1839 in oratorium dedit minori suo seminario, quod ipse idem extruxerat juxta dictam ecclesiam.

[71] [Levatum dein et Ebroicis asservatum usque ad Normannicam incursionem,] Frequentia miraculorum quæ patrabantur ad sepulcrum sancti Aquilini, quemdam ex ejus successoribus (quis ille sit non reperi) impulit, ut sacra ossa de terra levaret, quo debitus eis honor et cultus redderetur. Atque ita urbs Ebroica ditabatur reliquiis Sanctorum præsulum suorum, quas merito ut præsidium et monumentum solidissimum spectabat; cum versus medium sæculum nonum, turbo barbaricus a Septemtrione appulsus, Gallias invasit devastavitque. Gens illa Nortmannica destruebat ecclesias, monasteria populabatur, sacerdotes et monachos cædebat, Sanctorum cremabat reliquias.

[72] [translatum est in Castrum Laudosum;] Cum appropinquarent, Guntbertus Ebroicensis episcopus, una cum aliquot monasterii sancti Taurini fratribus et pluribus ex clero suo præsbyteris maxime spectatis, urbe discessit, secum ferens partem reliquiarum sancti Taurini et totum sancti Aquilini corpus, quæ reverenter inclusa thecæ tulit in Laudosum castrum, Arverniæ vicum, (vernacule Lezoux), unde ipse Guntbertus oriundus videtur et quo ad tempus confugiebat. Guntbertus, de quo hic agitur, sedem Ebroicensem tenuit, post annum 842. Synodis adfuit Parisiensibus annorum 847 et 849; et synodo Suessionensi anno 862, versus quem obiisse dicendus est, cum Hilduinus ejus successor, legatur inter subscriptiones concilii Pistensis an. 864. Guntbertus corpus S. Leufredi abbatis, quod propter incursiones Normannorum humi defossum fuerat, levavit XX Junii anno 851, in capsa recondidit et ad monasterium S. Crucis transtulit. Hæc ex Gallia Christiana [T. XI, col. 569.] . Ubi nihil de S. Aquilini reliquiis; nec etiam de illis sermo est apud historiographum Ebroicensem Le Brasseur, in gestis Guntberti [Histoire du comté d'Evreux, p. 65 – 67.] ; sed hæc infra latius tractabimus. Ad narrationem R. D. Delanoe redimus.

[73] [atque hinc ad monasterium Gigniacense, ubi an. 1794 combustum.] Reliquiæ sacræ ibidem remanserunt usque ad annum 912, quando translatæ sunt ad monasterium Gigniacense in Burgundiæ comitatu, ubi ingenti cum lætitia susceptæ et exin summa cum sollicitudine et veneratione asservatæ sunt usque ad diem X Septembris 1794: nocte enim sequenti plebs concitata in ecclesiam irrupit, atque fractis sigillis, extractas reliquias orto die XI Septembris combussit ad radices arboris, ut vocant, libertatis. Fideles tamen partem sacri depositi subduxerunt, quam, reddita pace ecclesiæ, in manus præsbyterii Gigniacensis restituere. Reliquiæ illæ hodiedum adhuc Gigniaci coluntur; ast ita simul commixtæ sunt, ut discerni ab invicem non queant, nec indicari possit quid illarum ad sanctum Taurinum, quid vero ad sanctum Aquilinum pertineat.

[74] [Anno 1158 solemniter per urbes et vicos Burgundiæ circumvectum fuit.] Anno 1158 facta est solemnis Reliquiarum illarum translatio (potius circumvectio) per urbes et vicos Burgundiæ, Lugdunum usque. Plurima tunc patrata sunt miracula, ut videre est apud Bollandistas ad diem XI Augusti. Post hoc relata sunt Gigniaccum. Atque ista ex vita quam nobis gallico idiomates summa cum benevolentia composuit R. D. canonicus Delanoe, qui narrationem suam, quatenus hæc ad reliquias sancti Aquilini spectat, hausisse præcipue videtur ex Instrumentis variis, quibus acta sancti Taurini a Boschio nostro illustrata sunt [Acta SS., t. II Augusti, ad diem XI, p. 635 – 636.] . Instrumenta illa, ad rem nostram facientia, tria sunt: Historia inventionis S. Taurini primæ; alterum, Historia translationis ejus ad castrum Laudosum et inde ad cœnobium Gigniacense; tertium denique, Circumvectio ejusdem corporis anno MCLVIII instituta.

[75] [Historia Inventionis S. Taurini.] Porro, juxta Boschium [Ibid., p. 644. Annotatio litt. a.] , Prima inventio probabilius ad tempora refertur Clotarii II, (in actis tantum habetur: tempore Clotharii regis dum beatus Laudulfus etc.) qui ab an. 584 rex fuit Suessionensis; ab anno autem 613 ad annum 628 monarcha Galliarum [Concordat l'Art de vérifier les dates, p. 528 et 529.] Cum enim, prosequitur Boschius, Ebroicis sederit Licinius episcopus ultra annum 549, quo interfuit synodo Aurelianensi quintæ; post Licinium autem sederit Viator, inter quem et Ragnericum (qui anno 650 adstitit synodo Cabilonensi) solus apud Sammarthanos (in altera Gallia Christiana) intercessit Laudulfus, verosimilius apparet, adscriptam huic Inventionem, accidisse diu post annum 561, quo decessit Clotarius I, quam ante illum annum. Ast hic ante omnia paulo emendandus Boschius noster est. Primus Galliam Christianam, uno tomo absolutam, edidit [Lutetiæ. Paris. an. 1626.] Claudius Robertus, Lingonensis præsbyter; altera deinde prodiit [Item Lutetiæ. Paris. an. 1656.] , quatuor constans tomis: Opus fratrum gemellorum Scævolæ et Ludovici Sammarthanorum, auctum et primo in lucem editum a Petro Abelio et Nicolao Sammarthanis, Scævolæ filiis, Ludovici nepotibus. Ad hanc provocat Boschius, ubi de episcopis Ebroicensibus agitur [T. II, sol. 571 verso.] . Tandem sæculo decimo octavo edita est, studio Maurinorum, Nova Gallia Christiana longe auctior, nec hucusque ad finem perducta. In hujus autem tomo XI venit provincia Rothomagensis, ac proin ecclesia Ebroicensis. Tomum hunc non vidit Boschius, cum editus sit tomus II noster Ausgusti anno 1737, tomus vero XI Novæ Galliæ Christianæ anno 1759. In hoc autem paulo aliter ordinatur episcoporum Ebroicensium successio. Licinius subscripsit concilio Aurelianensi III an. 538 et V an. 549; Ferrocinctus, qui subscripsit synodo Parisiensi an. 557, dissimulato sedis nomine, quam Cointius [Annal. Ecclesiast. Francor., ad an. p. 557, n. XXXVII] autumat Ebroicensem; Viator, S. Landulfus [De quo apud nos XIII Aug., hujus mensis, t. III. p. 96.] , Deodatus, hi tres absque certo charactere chronologico; Ragnericus, qui concilio Cabilonensi subscripsit versus an. 648 [Nov. Gall. Christ., t. XI, col. 566 et 567.] . Atque ex his confirmatur (ne dicam indubium fieri) assertum Boschii, cum decesserit Clotarius I anno 561, et sedem Ebroicensem teneret adhuc an. 557 Ferrocinctus, cui non immediate, sed post Viatorem, successit Landulfus. Historia inventionis conscripta fuit sub Carolo Calvo, id est sæc. IX, [Boschius, in Annotatis, lit. i, t. II Aug., p. 645.] quo etiam facta translatio, de qua mox dicemus, est. Attamen in ipsa inventionis Historia legitur: Corpus beati Taurini apud Laudosum Arvernensis provinciæ honorabilem vicum translatum [Ibid., p. 644, n. 6.] . Quid sit Laudosus vicus se nondum didicisse scribit Boschius [Ibid., p. 645, Annotat., lit. n.] . Est vero oppidum seu urbicula distans Claromontio (Clermont-Ferrand) leucis quatuor, imo quinque seu 22 kilometris, vernacule Lezoux [Expilly, Dictionnaire géographique des Gaules et de la France.] ; Præter ecclesiam parochialem et Xenodochium, erat ibidem collegiata et conventus patrum S. Augustini [Dictionnaire universel géograph., etc., de la France, Paris an XIII (1804).] . Incolas numerabat paulo amplius 3000, hodie vero juxta Adrianum Guibert 3600 [Dictionnaire géographique et statistique, Paris 1850.] . Postremo notemus in sæpius dicta Historia inventionis non haberi mentionem de S. Aquilino.

[76] [Historia translationis ejusdem S. Taurini;] Aliud est in historia translationis ejusdem S. Taurini: ex hac enim diserte habetur corpus sancti Aquilini junctum fuisse Reliquiis sancti Taurini [T. II Aug., p. 646, n. 7.] : Quidam de clero ea … mira devotione circa sanctissimum confessorem Taurinum ferventes, corpus illius omni sibi thesauro carius, in loculo gestatorio decentissime ornato posuerunt, et cum eo Aquilini confessoris pignora, qui post eum Ebroicensem rexit ecclesiam, collocaverunt, Florentiæ quoque Virginis corpus cum his duobus confessoribus compositæ condiderunt. Intentio eorum erat, ut sanctum Dei a canibus et margaritæ omni pretio pretiosiores a porcis, id est Normannis, non conculcarentur… Prædicti heroes et sibi et corporibus Sanctorum providentes, non solum longe a Normannia, sed etiam extra Franciam exire, et intra Arverniæ provinciam … apud Laudosum honorabile castrum, ubi nullus timor, nulla mentio Normannorum habebatur, abire utile crediderunt, et maxime quia episcopus Ebroicæ civitatis (puta Guntbertus) qui corpora præfata secum fugitando ferebat, indigena ejusdem provinciæ esse videbatur. Ibi itaque corpora Sanctorum post mortem prædicti episcopi, miraculis coruscantia per multa annorum curricula permanserunt. Scilicet usque ad annum circiter 912, quo Rollo, sacro initiatus baptismate est, et exin restituta per Neustriam religio catholica. Tunc enim quidam Ebroica Laudosum profecti [T. II Aug. Historia Translat., cap. 1, n. 9 et 10, p. 647.] , animo sacra auferendi pignora, post aliquod tempus consilium suum partim saltem perfecerunt, Reliquias Gigniacum usque asportantes, ubi deinde variis de causis, quæ in historia translationis [Ibid. cap. 2.] redduntur, permanserunt. Unde etiam sub finem exclamat scriptor: Felix, inquam, Gigniacensis ecclesia, quam tria luminaria tamquam splendor firmamenti in cœlesti Jerusalem splendentia illustrant. Beata congregatio, quam Taurinus, gemma sacerdotum et honor sacerdotii; Aquilinus, gloria populi et laus Dei; Florentia quoque, virginitatis speculum, meritorum suorum radiis decorant etc. Si itaque fides est laudato scriptori, constat Reliquias sancti Aquilini Gigniaci repositas fuisse.

[77] [quo tempore conscripta fuerit.] Notandum nihilominus est historiam hanc translationis conscriptam esse tribus fere post eventum sæculis. Nam, ut recte opinatur Boschius noster, ex stylo efficitur eumdem anonymum et historiæ translationis et circumvectionis auctorem. Jam vero Circumvectio contigit anno MCLVIII, quo Gigniacum infelici incendio absumptum est. Translationis historiam paulo ante confectam ex ipso textu patet, siquidem sancto Taurino adscribitur perpetua cœnobii Gigniacensis immunitas ab infortuniis, quod post dictum incendium jam non esset verum. Recte ergo asseritur, ut supra monebamus, instrumentum translationis versus medium sæculum duodecimum confectum, id est tribus fere post eventum sæculis. Judicet eruditus lector num exinde fides illius nutet, sicut et ex silentio anonymi scriptoris qui primæ inventionis concinnavit, Carolo Calvo regnante, historiam. Id certum, ex hoc tempore, id est ab anno 1158, indubia nobis suppetere testimonia, quibus constat corpus seu Reliquias sancti Aquilini asservatas Gigniaci fuisse. ibique repertas anno 1547. Quod autem permanserint Gigniati usque ad annum 1794, quo sacrilege combustæ fuerunt, testatur R. D. Delanoe, supra n. 73. Vide commentarium prævium ad Acta sancti Taurini, auctore Boschio [Ibid., p. 636, n. 4 et 5.] , speciatim vero instrumentum authenticum ibidem recitatum cujus hic partem subjiciendam duximus. Hac die XIX mensis Maii anno MDXLVII, festo ascensionis Domini nostri Jesu Christi, in ecclesia prioratus conventualis S. Petri Gigniacensi … nobiles et religiosæ personæ Fr. Simon de Grandmont eleemosynarius et vicarius generalis reverendi in Deo patris ac Domini Ludovici de Rye, episcopi et principis Gebennensis … et Ludovicus Chappon dicti Gigniaci notarius, ac hoc vocati … ut visitemus capsam in qua requiescit corpus Domini nostri S. Taurini … in qua invenimus caput et ossa dicti Domini sancti Taurini… Et eodem die et momento accepimus de duobus ossibus magnis, quæ erant in capsa Domini sancti Aquilini, unum, et posuimus in capsa Domini S. Taurini. Et rursus in historia circumvectionis S. Taurini [Ubi supra, p. 637, n. 6.] : Anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo quinquagesimo octavo … villa Gigniacensis, quæ per multa annorum curricula sub protectione sanctissimorum confessorum Taurini, Aquilini … et Florentiæ immunis ab incendio, a peste et a tempestate fuerat, quam terribilia sint (Dei) judicia … verisargumentis agnovit … flamma … erumpens … domos et quæque obvia in favillam et cinerem redegit. Atque hæc occasio circumvectionis illius sane magnificæ fuit.

[78] [Non obstante Flodoardi silentio,] Notatu dignum est Flodoardum in Chronico ad annum 851 memorare quidem de Guntberto Ebroicensi quod sancti Leufredi corpus transtulerit; sanctorum vero Taurini et Aquilini nullam habere mentionem. Anno, inquit, Domini 851, regni autem Caroli Calvi 12, die 22 Junii Guntbertus episcopus Ebroicensis corpus S. Leufredi abbatis, quod propter incursiones Normannorum adhuc infidelium humi defossum fuerat, inde levavit, atque illud in una et decenti capsa positum ad primariam monasterii ædem sanctæ Cruci et beato Audoeno Rothomagensi archiepiscopo dicatam, transtulit.

[79] [probabile tamen est corpus S. Aquilini una cum S. Taurino Gigniacum fuisse translatum.] His tamen non obstantibus, diffiteri non licet, probabile esse Reliquias sancti Aquilini una cum corpore sancti Taurini Gigniacum reapse fuisse delatas, quamvis de illo sileat auctor primæ inventionis; si enim ex ejus silentio aliquid concludere oporteat, nonne oporteret et idem vel simile quid concludere ex silentio Flodoardi de S. Taurino? Stat utique traditio antiqua, argumentis innixa minime spernendis. Quæ sane præsumptio est haud elidenda nisi certis omnino argumentis, secus fecisse temerarium foret. Notamus tamen cum Boschio nostro, cum dicatur corpus, non continuo significari integrum corpus, sed partes sæpe tantum aliquot corporis: nam in hujusmodi locutionibus frequens occurrit figura synecdoches, qua pars aliqua insignis pro toto ponitur [Essai historique et littéraire sur l'abbaye de Fécamp, p. 327 et 328, Rothomagi 1840.] . Atque hinc explicatur quomodo ejusdem sancti corpus variis in locis simul asservari perhibeatur. Hac adhibita notatione, non rejiciendum omni ex parte videbitur quod scribit Leroux de Liney de Fiscannensibus S. Aquilini Reliquiis [] .

[80] [Quid censendum de Reliquiis S. Aquilini Fiscannensibus.] Petrus Cervasius, abbas, ordine vigesimus secundus, Fiscannensis (Fescamp seu Fécamp) ab Urbano VI consecratus anno 1381 fuerat. Postea in Angliam transfretavit, ut visitaret latifundia quædam ab ejus abbatia dependentia. Dum aberat ille, prior monasterii aperuit thecam in qua repositæ erant sacræ exuviæ sancti Taurini sub hac inscriptione: hic requiescit sanctus Taurinus primus præsul Ebroicensis et alius cum eo. (Verba hæc ita latine exhibentur a laudato scriptore). Ignoramus quis sit alius ille. Forte non absurdum esset dicere, agi hic loci de sancto Aquilino, altero sedis Ebroicensis episcopo: tum quod hujus corpus nuspiam reperiatur Ebroicæ (quid si reperiatur Gigniaci? Exigui itaque ponderis est hæc ab auctore adducta ratio); tum quod antiqua ferat traditio illud depositum fuisse juxta corpus sancti Taurini, in loco ubi ædificata ecclesia est sub hujus invocatione. Insuper in monasterio Fiscannensi olim solemniter agebatur festum sancti Aquilini. Unde conjicere licet hujus Reliquias una cum sacro sancti Taurini corpore Fiscannum translatas fuisse. Asserit Ordericus Vitalis hanc sancti Taurini translationem contigisse versus finem sæculi undecimi. Locus Orderici, ad quem hic respicitur, ita habet: Post longum tempus (ab obitu sancti Taurini) religio Christiana crevit; et clerus Ebroicensis cum fidelibus indigenis primi præsulis sui Taurini polyandrum (sepulcrum) quæsivit, Deoque monstrante invenit. Deinde reverenter de terra levatum est. (Hæc manifeste spectant ad primam inventionem, quæ, ut supra diximus, incidit in sæculum VII) et post aliquod tempus a fidelibus Fiscannum translatum est. Ibi venerabile cœnobium monachorum ad Deitatis cultum jugiter agendum constructum est, ibique in capsa pretiosa sancti Viri corpus veneranter aptatum est. Hæc Orderici verba sanctum Aquilinum nullo modo respiciunt; dein notat Boschius Ordericum hic vel turpiter sibi contradicere, vel ea proferre quæ sibi invicem non cohæreant. Vide Comm. præv. in Acta S. Taurini n. 7 [T. II Augusti, p. 637.] .

[81] [Conclusio.] Atque ex his omnibus merito concludere posse videmur, multum abesse ut omnia, quæ de Reliquiis sancti Aquilini a variis traduntur, liquida sint et undequaque probata. Narrationem R. D. Delanoe putamus ea continere, quæ in hac quæstione probabiliora sunt, nec, ut jam monuimus, facile rejicienda.

VITA SANCTI AQUILINI EPISCOPI EBROICENSIS.
Ex Ms. Rubræ Vallis et altero Gigniacensi, Surius habet mutato stylo.

Aquilinus, Episc. Ebroicensis Confessor in Gallia (S.)

BHL Number: 0655

EX MSS.

PROLOGUS.

[Inscriptio seu apprecatio.] In corpore a nostræ congregationis honesto valde et utili membro Domino Audeono inter cæteros fere ultimus frater … b cœlo quidquid dignum arbitratur mens sana in Domino.

[2] [Excusat scriptor suam imperitiam et indignitatem.] Quando c in medio ovium positus, lanam quærendo, ad capras mittit, aut ipse, quod habet, nescit; aut alii, quo caret nescienti, inopiam suam ostendere cupit. Si enim d vestra dilectio me ad opus non meæ facultatis invitavit, ac si jam in quanta perfectorum in litteris virorum copia consistens ignoretis, vel mihi imperitiam meam ante oculos statuere velitis. Præterea scitis quia non est speciosa laus Dei in ore peccatoris, et, qui solvit et docet unum de mandatis e, in præsenti regno cœlorum minimus vocandus, in futuro autem nullus est reputandus. Cujus enim vita despicitur, quid restat, nisi ut et prædicatio hic contemnatur, et conversatio prævaricatrix illic puniatur, ubi nulla arbor ex foliis, sed ex fructu pensabitur? Inde igitur mihi animus dictandi, etiamsi possibilitas adesse videatur, deficit; quia quoties bona aliqua laudare satago, contra memetipsum disputo, in quo nihil laudatæ virtutis invenio. Inde mihi pigritia illa subrepit, qua mihi silere libet, quam aliquid proferre, unde ego primus cogar erubescere, qui cæteris coner ostendere viam. Ego ipse cadens in foveam aliis portem lucernam? Ego ipse in tenebris maneam nihilque in me de illa claritate habens, præceps eam, et reliquis ducatum præbeam? Nam bene loqui et male vivere, quid est aliud quam seipsum sua voce damnare? Melius ergo mihi est, sub silentio me abscondendo, intra meum tugurium privatam paupertatem meam celare, quam, aperto ostio oris, alienas divitias prædicare et propriam penuriam revelare, ut f et ingenii paupertas verborum manifestatione prodatur, et vitæ qualitas audita ipsa qualicumque linguæ prædicatione discussa, sententiæ suæ discrepans inveniatur.

[3] [Rationes exponit, quibus ad scribendum inducitur.] Sed fortasse mihi obediendum putabitis g, quia nihil mihi prosit hæc mea verecundia, de qua oritur hujus silentii inertia, cum melius sit a semetipso quempiam judicari et propria voce increpari, sicque a somno torporis excuti; quam sub taciturnitatis umbra dormiendo, nec de virtutibus habitis loqui, nec de habendis meditari. Plerumque enim contingit, ut laudator non laudandus, dum, quod non habet, id prædicat, in semetipso contra se surgens, jacere ulterius erubescat in quibus jacebat, et studere incipiat, qualiter idoneus prædicator fiat, suisque monitis primus obediat. Credo insuper quod adjunget h, quia servus, qui talentum Domini sui in terra abscondit, ille esse non immerito credatur, qui ingenium litteralis scientiæ semel adhibitum, qua posset ad cœlestia sustolli, si vellet, discussis paleis, grana amplecti et molere studio piæ operationis; terrenis exercitiis et transitoriis utilitatibus immergit. Unde me excusare non possum i, quia multoties vacare scripturis divinis deberem, quando aliis quibuslibet opusculum intentus de cætero potius vitæ mihi accommodatum tempus, quam in sanctis lectionibus expendo. Quod k de dicta ignavia nascitur, qualibet potius nos alta inquirendo progredi, quam amplius onerari scientia veritatis; et de infirmitate carnis, quæ me jugiter affligens ad talia opuscula impingit, quibus occupatus utcumque ægritudinis molestiam ferendo vivam, et otiositatem animæ inimicam non incurram. Forsitam et illud annectere placebit, stultam conversionis l speciem videri, si homo pauper aliena domo uti erubescat, donec propriam habeat; ac per hoc non esse inconveniens probatum, si ego tamdiu virtutes alienas prædicem, quousque meas adipisci valeam; sicut parvulus agere solet, qui tamdiu maternis pedibus vehitur, quoadusque propriis gressibus consistere, et suis possit pedibus ambulare. Ad ultimum, si necesse fuerit obedientiæ fraternæ titulum prætendens m, qua omnes excusationum mearum (vias) sœpiens, nullum foramen evadendi relinquetis: quod si facturi estis, quid mihi prodesset respondere objectis: tantum vestræ petitioni obtemperans incipiam, et sicut beatus noster Legislator præcepit de gravibus quibusque ac impossibilibus impiis n faciam o, vadumque de scribenda beati Aquilini vita propositum intrabo. Ne autem citra littus, quo tendo, remaneam; vestra vigilanter provideat intercessio, cum ipsius, de quo agendum est, meritorum suffragio.

ANNOTATA.

a Surius habet: In corpore nostræ congregationis, honesto valde et utili membro, Domino Audoeno, inter cæteros pœne ultimus frater N. quidquid cœlo dignum mens sana in Domino arbitratur. Apographum Gigniacense: In corpore nostræ congregationis honestæ valde et utili portioni inter cæteros fere nullus frater…

b Vide comm. præv. nn. 64 et 65, ubi de auctore vitæ S. Aquilini plura disputavimus, notantes in nostro apographo Gigniacensi relinqui hic spatium septem octove apicibus capiendis aptum; in apographo autem Rubrævallensi, quod hic edimus, similiter aliquot litteras de industria omissas, ad marginem vero reperiri scriptum, manu alicujus ex prædecessoribus forte Rosweidi vel Papebrochii, nomen Hecelo. Diximus tamen nullatenus constare de nomine scriptoris, et simul proposuimus conjecturam de modo, quo nomen Hecelonis irrepserit.

c Surius: Si quis in ovium grege positus lanam a capris petat, is sane ignorat quid habeat, aut alteri ejus (suam) inopiam nescienti illam prodere conatur.

d Surius: Ita tua dilectio, dum me ad opus invitat, quod virium mearum excedit facultatem; aut nescit ipsa in quanta doctissimorum hominum frequentia versetur, aut imperitiam meam mihi ob oculos statuere vult. Ex triplici hac Suriana interpretatione, distinctius percipitur sensus. Præterea si Audoenus, cui inscribitur hæc vita, episcopus fuisset, ut quidam opinati sunt, num auctor hisvel similibus uteretur verbis: vestra dilectio?

e Ecclesiastici cap. XV ℣. IX et Mat. cap. V ℣. XIX.

f Surius: dum ingenii tenuitas ipso sermone proditur, et vitæ ratio, qualicumque linguæ prædicatione discussa, a sua sententia discrepare sentitur. Quod quidem aliquanto clarius est, at remanet verborum intricata positio. Cæterum sensus clare elucet. Scilicet auctor: scribendo prodet ingenii tenuitatem, et, quibuscumque id dissimulare conetur verborum ambagibus, dictis non repondebunt scribentis facta seu virtutes.

g Surius: sed fortasse dices omnino obtemperandum mihi esse.

h Surius: forsitan etiam illud addes. Gigniacense: credo insuper quod adjungetis.

i Locus corruptus. Gigniacense habet: Unde me excusare non possum, quia multoties scripturis divinis vacare deberem, quando aliis quibuslibet opusculis intentus, detero potius vitæ mihi accommodatum tempus, quam in sanctis lectionibus expendo. Atque hinc Surius: Unde etiam me excusare non possum, qui cum scriptis divinis vacare deberem, crebro aliis operibus occupo tempus mihi commodatum, potius quam lectionibus sanctis.

k Surius: Quod quidem tum ex ea, quam diximus, ignavia proficiscitur, ut qualibet potius, non alta inquirendo, progredi liceat, quam amplius onerari scientia veritatis: tum ex infirmitate carnis quæ etc.

l Gigniacense: confusionis; Surius: verecundiæ.

m Gigniacense: prætendetis; Surius: obedientiæ fraternæ titulum oppones. Hinc rursus efficitur, Audoenum non fuisse episcopum. Forte aliquis ex prælatis seu superioribus erat. Vide comm. præv. n. 64.

n Lege imperiis. Singulare id est, in utroque nostro Ms. haberi: impiis. Loco tamen valde dissita sunt. Alterum nobis advenit ex monasterio Rubræ Vallis (Rouge Cloître) prope Bruxellas; alterum ex Gigniacensi monasterio (Gigny) in partibus Galliæ Jurensibus (Jura).

o Alludit auctor ad cap. LXVIII regulæ S. Benedicti: Si cui fratri aliqua forte gravia, aut impossibilia injnnguntur, suscipiat quidem jubentis imperium cum omni mansuetudine et obedientia. Quod si omnino virium suarum mensuram viderit pondus excedere, impossibilitatis suæ causas ei, qui sibi præest, patienter et opportune suggerat, non superbiendo, aut resistendo vel contradicendo. Quod si post suggestionem suam in sua sententia prioris imperium perduraverit, sciat junior ita sibi expedire, confidens de adjutorio Dei obediat. Atque ex his legitime sane concluditur, scriptorem monachum fuisse S. Benedicti. Confer comm. præv. n. 64.

Caput I. Sancti Aquilini natales et adolescentia. Matrimonium init; sub Clodovæo II meretur stipendia adversus Barbaros. Redux una cum conjuge sua, perpetuam vovet castitatem, atque sub eodem tecto mamentes omni virtutum excellunt genere.

[Quam proficua nobis sint exempla Sanctorum,] Adhuc omnipotens Deus antiqua exercens miracula moderno illustrare tempore non cessat, tum corporalibus tum spiritualibus indiciis manifestans, quam immarcessibilis sit bonitas sua, (nullique) vetustati obnoxia. Nam ut mentium nostrarum pellat fastidium, varia proposuit virtutum medicamenta, ut, de tantis speciebus, aliquam tollere et suæ infirmitati, cuivis a electum antidotum sumere libeat: quatenus aut uno aut alio virtutis exemplo ignescat, quisque de partibus Aquilonis ad austrum sancti Spiritus transire desiderat. Hinc est quod in nocte hujus vitæ tot nobis spiritualia oriantur sidera, quot Sanctorum præclara proponuntur gesta, in diversis ipsorum solemniis, per totius anni tempora districtis b ut uno discedente sic alterum succedat, ac si sint stellæ in firmamento positæ, seque oriendi et occidendi sequantur ordinata a Deo vicissitudine.

[5] [quæ instar sunt columnæ nubis et ignis Israelitas præcedentium.] Legimus c columnam nubis et ignis præcessisse, cum populus Israeliticus, mare transiturus, fines Ægypti relinqueret, et primum phase felici principio dedicaret; quod et nunc fieri videmus, si rem perpendimus. Quid est enim aliud nunc sanctorum Martyrum, nunc beatorum celebrare Confessorum pia natalitia, nisi columnam ignis et nubis sequi ad transitum hujus sæculi, quasi maris rubri, ut ab illis accendamur, quorum sanguine iter nostrum rutilare videmus, quorum doctrinis æstum mundi temperare debemus? Et ne id nos consequi posse diffidamus, quod illos adeptos esse legimus, non solum virginales triumphos audimus, sed etiam viduales et conjugales palmas aspicimus, nec tantum ex antiquis diebus, sed etiam ex modernis temporibus, quatenus torpore nullius excusationis deprimamur, qui tantis remediis erigimur d.

[6] [Ita nobis imitandus proponitur S. Aquilinus.] Ecce beatissimus confessor Domini et Ebroicæ urbis episcopus Aquilinus nobis imitandus proponitur, qui de conjugali extremitate sublatus, et ad pontificalis gradum dignitatis sublevatus, primum de Ægypto carnalis copulæ in desertum vidualis pudicitiæ, postmodum transivit per Jordanem episcopalis gratiæ in terra repromissionis æternæ. Cui ipsius nominis titulus testimonium perhibet, quod solem justitiæ non retorto contemplatus intuitu, illius amoris pennas mutaverit, et novitatem vitæ in sanctitate et justitia et veritate aquilino more instauratus et reparatus assumpserit. Quasi enim vetustate aliqua curvus incedebat, quando conjugium carnale adhuc retinebat. Sed pennas ascendendo mutavit, quando amorem conjugis in amorem transtulit æternitatis; et, filiis carnis spiritualium filiorum pignora proponens, ex se defecit ut in Deo proficeret.

[7] [Ejus patria, natales et adolescentia.] Hic itaque Baiocensium civitate oriundus, parentum nobilitate refulsit, sed morum dignitate clarior effectus, antiqua insignia novis laudibus obnubilavit. Qui cum sacris litteris institutus, summaque diligentia enutritus fuisset, et pluviam suo tempore reddendam nubes matutina bibisset, transmissis adolescentiæ spatiis, juventutis tempus advenit, in quo puerili flore decusso, solet humanæ probitatis fructus erumpere, et ad maturitatem segetis cultura cœpit propinquare.

[8] [Ducit uxorem, ex qua et liberos suscipit.] Quæritur uxor e competens ejus nobilitati: invenitur, ducitur, et nuptiali celebritate conjungitur. Proles terrena primum gignitur, ut postmodum cœlestis producatur. Amor carnalis sentitur, ut spiritualis, eo relicto, ferventius sentiatur; sicut caro puerilis, ubi cibi vigorem percipit, lac postponit. Nam proximi dilectio, quæ præcedit, divini amoris, qui præcellit dignitate, licet sequatur ordinem f, consuevit nutrix existere: si tamen dilectio est dicenda, quæ carnaliter exhibetur. Altiori quippe intellectu nec se, nec proximum tamquam se diligit, qui Deum diligere seque in Christo amare nescit. Verum, juxta quemdam modum, discit unusquisque in proximo, quod exhibeat Deo. Et sicut servus natu major Domini, adhuc parvuli, pedagogus efficitur; ita amor fratris amorem nutrit creatoris. Igitur Aquilinus post unius sponsæ copulam, multarum animarum curam virilem suscepturus, et Christi vicem impleturus, discit in conjuge, quam fidem, factus præsul, ecclesiæ sibi specialiter conjungendæ, debeat exhibere.

[9] [A Clodovæo rege mittitur ad barbaros profligandos.] Interea vocatus a rege Clodovæo, qui tunc temporis imperium tenebat, cum cæteris urbium præfectis, ad resistendum Barbaris, qui in extremis regni finibus ceperant effrenari g, proficiscitur, et antequam specialis h pugnæ certamen aggrediatur, hostium visibilium victoriis exercetur. Peracto denique triennio et sex mensium addito intervallo, facta est universorum missio, et data est repatriandi occasio.

[10] [Voto se obligat temporaneæ castitatis ejus conjux.] Felix conjux beati Viri, non interim vacans a precibus pro reditu mariti, in tantum solicita exstiterat, in quantum modis omnibus potuerat. Nam et votum pro ipso, contra ipsum quodammodo, voverat, ut, si sibi eum divina gratia redderet, ipsa ab eo per anni circulum abstineret: nimirum de unanimitate adeo confisa, cujus pudicitiam satis habuerat compertam, ut sine illo promitteret, quod non nisi per ejus consensum exequi posset.

[11] [Marito redeunti obviam procedit Carnotum usque,] Audita ergo ejus optata reversione non potuit sustinere, quin ei obviam pergens festivitatem suæ anticiparet lætitiæ. Assumpta quippe familia, et obsoniis tanto apparatui competentibus, in tantum festinavit ut Carnotum veniens, marito prior affuerit, eumque, velut in sua domo receperit, in hospitio alienæ civitatis. Ibi se mutuis osculis complectentes, mirabantur alternis affectibus, uxor in virilis amoris sinceritate, vir in conjugalis pudicitiæ et delectionis integritate, qua reditum ejus præveniens properaverat ipsum videre, priusquam etiam contigerat advenisse; cum soleant infideles sponsæ redeuntium virorum timere potius, quam desiderare conspectum. Solemni denique illo congratulandi officio peracto, et colloquendi expleto vel reparato desiderio, reficiunt corpora, et satiata quiescunt interim corda. Quibus consummatis familia discedens, noctis instante. silentio, cubitum pergit. Remanent felices conjuges in secretis cubiculi, ubi erant arcana reseranda consilii, quod, absente Aquilino, pudica illius sponsa conceperat per gratiam Spiritus sancti.

[12] [illique patefacit quid voverit.] Quæ videns sibi datam familiaris copiam colloquii: amantissime, inquit, conjux, quæso ne me arguas præsumptionis; ne grave æstimes quod feci, si cognoscis me fecisse zelo nimiæ tuæ dilectionis. Timens enim ne te semper carerem, si contingeret de te quod nollem, malui i Deo promittere, quod a te præsente per annum continerem, tuque interim maritalem suspendens voluptatem, quam, te incolumi non relicto, perpetua viduitate orbata discerem coacta, quod non didicissem spontanea. In quo voto si quid inconsulte videor egisse, tua me caritas compellit k præsumere, quod præsumpsi. Nam propria temeritas incitavit, ut de tuo consensu sperans quod nesciebam, voverim quod de mea voluntate sciebam.

[13] [Aquilinus non solum probat conjugis votum,] Aquilinus quid ageret, aut quomodo vicem redderet mulieri tam optime de virili salute merenti? Non enim redarguendam putabat, quam sibi seipso fideliorem probabat, ac pro sua incolumitate id promississe, quod ipse optabat, nec promiserat. Gratias igitur refert omnipotenti Deo, qui sibi talem sponsam sociavit, quæ castitatem, quam maritus exoptando conceperat, nec protulerat, ipsa obtulit spontanea devotione, cum vix æstimaretur rogata posse concedere. Miratur Dei famulus suum in femina pectus; miratur l quod ab uxore præventus non prior esse potuerit virtutis, qui prior esset in conditione virili, et esse putaretur in disiderio castitatis, nisi posterior inventus fuisset in prolatione conceptæ voluntatis. Tu, inquit, me loquendo prævenisti, charissima mihi, quem optando prævenire non potuisti. Nam hoc est quod diu desiderans occultavi; sed oportunum tempus exspectavi, quod ad id perficiendum tuum mihi assensum conciliarem. Nunc ergo terram, quam colere volebam pectoris tui, divinitus cultum et cœlitus complutam video, gaudeo et cultori summo gratias ago.

[14] [sed et perpetuum illud reddere pr oponit,] Unum tamen adjicere volo, quod a te prætermissum sentio, et necessarium agnosco: nam tuam m annuam promisisti continentiam, ego cupio et promitto continuam, quatenus perpetuam non annuan adipisci queamus coronam. Credo autem quoniam ille, qui omni habenti scilicet bonam voluntatem, dandam pollicetur facultatem, dabit nobis pudicitiæ affectum perseverantem, ut addatur gratia gratiæ, sicut additur promissio promissioni.

[15] [in quod et illa consentit lubens.] At illa gratantissime cessit. O beata copula in qua carnalis affectio facta est spiritualis æmulatio; et terrena conjunctio effecta est cœlestis commixtio, quatenus qui fuerant in carne una, essent in anima una, et socii corruptionis, fierent consortes æternitatis. Dividuntur corpora, sociantur corda: jugum contagionis subjicitur, jugum sanctitatis assumitur; nox illa in diem conversa, fructum diei operata pertransiit in spiritualibus consiliis, ubi renuntiatum est carni, mancipatum et professum spiritui; ubi felix copula dissolvitur, felicior sarcitur.

[16] Die secuta profecti peragunt iter quod restabat ad propria. Fit cunctis ingens lætitia; concurritur ab universis, [Domum reduces sua dant pauperibus,] et tanti viri postliminio de reditu debita exhibetur congratulatio. Manent simul in eadem domo, conjuncti animo, divisi carnali consortio. Impendunt post se sua; et ut perfectum sit castitatis sacrificium, additur largitio rerum in misericordiis pauperum, ut transeat in holocaustum.

[17] [omni virtutum generi dedili sicul jejuniis ac vigiliis.] Magna fuit charitas prior, majorque posterior, quæ priorem superavit: et ut mors corpus occidit, ita a carnalibus desideriis animas interemit; quia nimirum consequens erat, ut plus se diligerent in spiritu, quam in carne dilexerant; qui illo igne flagrabant, quem misit Dominus in terram et vehementer accendi voluit. Unde factum est ut nemo perciperet mutationem in eis dexteræ excelsi, videns formam pristinæ conversationis, et argumentum consuetæ societatis colligens ex cohabitatione unius hospitii. Sicque thesaurus ille Deo notus servabatur, furibus occultus; videns tamen sub habitu vetustatis, opus novitatis, et sub tegmine sæculari (indicia) evidentissima gratiæ specialis. Videres enim illud par innoxiæ conjugalitatis certatim fervere in studio pietatis, ita ut mirari possis, quomodo essent n alterati et ipsi; quia qui vultus cerneret, ipsos cognosceret; qui opera consideraret alios putaret. Sic denique corpora jejuniis et vigiliis cruciantes exarabant, animas autem et eleemosynis recreabant, ut monachis omnino factis et crucis vestes etiam gerentibus nihil debere censeres.

[18] [Præclara eorum hospitalitas.] Sic enim hospitibus ministrare et cum omni humilitate in eis Christo servire conspiceres, ut domum illam potius Xenodochium, quam aliud æstimares, et tamen ita pariter conversari sub cultu laicali, ac si carnali adhuc consortio viverent copulati. Quis meliores cœnobitas quæreret, si castitatis secretum incognitum non haberet. Sed hic erat modius sub quo sic lucentes cerei latebant: habitus videlicet mundanus, quem gerebant, et per quem se ab humanis laudibus defendebant. Verum qui eos ulterius latere noluit, occasionem profecto exhibuit qua super candelabrum, amator latibuli Aquilinus poneretur, sicque ab omnibus videretur, cunctisque spectandus et imitandus proponeretur.

ANNOTATA.

a In utroque Ms. legitur cujus, quod sensum vix faciat. Surius habet: ut ex tam multivariis speciebus aliquam tollat, qui male habet, et suæ infirmitati accomodum inde remedium adhibeat.

b Intellige distributis, vel ut Surius habet: distinctis.

c Exodi cap. XIII.

d Hæc sane præclare admodum et cogitata et scripta sunt.

e Hæc, in Gynecæo Arturi, beata Anonyma (haud quidem valde ingeniose) vocatur. In Ebroicensi Martyrologio altum de ea silentium, licet Arturus ejus memoriam annuntiet in territorio Ebroicensi.

f Gigniacense: ordine: et quidem rectius. Sensus est: Dei amor licet dignitate præcedat proximi dilectionem, hanc tamen ordine sequitur; quia solet homo a dilectione proximi ad amorem Dei ascendere. Viderit scriptor an id undequaque sit recte dictum; præsertim quod ejus commentatio veniat occasione legitimæ quidem, sed tamen dilectionis in carne et sanguine fundatæ. Cæterum quæ sit ejus mens, non est difficile assequi, cum ipse moneat, quid sibi objici queat.

g Adi comm. prævium. § II, ubi latissime hæc evolvimus.

h Gigniacense: et antequam spiritualiter pugnæ certamen aggrediatur. Surius: et antequam spirituale contra spirituales nequitias bellum suscipiat.

i Surius: malui Deo promittere, quod anno uno a te præsente abstinerem, tuque interim conjugii oblectamenta suspenderes, quam te e medio sublato, perpetua viduitate afflicta discerem vel invita, quod sponte non didicissem.

k Surius: compulit.

l Hæc plus minusve obscure dicta, ita elucidat Surius: miratur se ab uxore præventum, non potuisse primas (partes) sibi vendicare in ipsa virtute, qui prior esset conditione virili, et prior etiam esse putaretur desiderio castitatis, nisi posterior inventus esset conceptæ voluntatis significatione et enuntiatione.

m Legitur tuam, sed ponendum tu, quod et Surius habet.

n Hæc rursus inclarescunt ex lectione Suriana: ita ut non immerito admirari possis, quomodo sic illi repente mutati essent, ut qui vultus eorum contemplaretur, ipsos agnosceret: qui facta inspiceret, alios existimaret.

Cap. II. S. Aquilinus, in successorem electus B. Ætherii episcopi Ebroicensis, per diversos Ordinum gradus ad Pontificiam ascendit consecrationem. Munere sanctissime fungitur. Orbatus lumine oculorum, vigilantius prospicit gregi. Ejus mors pretiosa et sepultura.

[Æterno episcopo Ebroicensi, successor eligitur S. Aquilinus.] Beato namque Æterno a ex hac luce ad æternam translato, ut vere esset, quod eatenus dicebatur b, Ebroicæ videlicet episcopo, totius populi et cleri cor divinitus inflammatur, ut Aquilinus ille occultus Dei famulus, qui se abscondens negabat proximis exemplar pietatis, substitueretur. Non ibi una vox aut unius partis personat acclamatio, sed generalis electio diversarum vocum consonat præconio, ut patenter cunctis liqueat, quod petit vulgus, imperari et inspirari divinitus. Licentia nec ab ipso quæritur, qui eligitur; quoniam qui latere didicerat, Christoque teste contentus esse decreverat, apparere nollet, si quis ejus consensum requireret; sed capitur a cunctis, et trahitur, quasi non suus deinceps mansurus, imo omnium mox futurus.

[20] [Per diversos Ordinum gradus assendens Episcopalem suscipit consecrationem] Primo clericus, deinde ordinatim promotus ad cacumen episcopale provehitur, ut totius ecclesiæ domum regat, curamque pastoralem gerat, qui suæ domui tam optime disposuerat, ut manens in sæculo cum carnali matrimonio, mortuus esset mundo et viveret Deo; qui uxori conjunctus spiritu, disjunctus carne assueverat spirituales filios procreare, et de vetustis utribus novum vinum profundere. Cumque ordinatus et consecratus apostolica benedictione tanti sacerdotii fuisset c, (non enim difficile erat ei) uxorem mutavit, eamque, quam jussus est, desponsavit, qui cum ea sine ea vivere didicerat, quam tenendo reliquerat d.

[21] [Exultanter a populo excipitur.] Facta est populi paschalis e exultatio, tantaque adventus illius receptio, procedentibus cunctis, et in ejus laude acclamantibus universis, ut nullum dubium foret, ignem illum de cœlo missum, qui hoc fecerat in tot cordibus uniforme incendium, quatenus talis, tamque catholicus concentus, nullo discrepante, fieret, ubi Aquilinus inthronizandus adveniret.

[22] [Uxorem, quæ clam ei jam soror erat, palam ut talem manifestat.] Accepto igitur, non corvino hiatu, sed columbina simplicitate, sacerdotio, jam aperte uxor vertitur in sororem, in quam prius transierat, sed occulte. Nec amoris casti ardor extinguitur, imo geminatur; tum quia pudicitia immobilis in promoto permanet; tum quia fœcunditas spiritualis multiplicata utriusque coronæ est reputanda, sicut utrique adscribitur istius fœcunditatis causa, promissa castimonia: communis quippe est utilitas, quemadmodum existit plantatio sacri propositi communis. Quæ, quia in centuplum crescit, ab uno patre tot filiis adoptatis: diligit soror tantæ benedictionis fratrem, per quem tanta augmentationis consors efficitur; cujusque manibus sacerdotali gratia perunctis, tam ipsa, quam tota, cujus membrum est, ecclesia benedicitur et expiatur. Videt enim, quia factus est sequester et advocatus populi totius, atque ad Deum internuntius, qui fuerat suus solius sponsus designatus; et quia in tot ramos diffunditur arbor, quæ succisa videbatur, quando uxoris connubio divulsus, ac per hoc quodammodo truncus apparebat: neque minus, quæ diligit, quam amat diligitur, quia flamma charitatis, licet in tot partibus dividatur, non tamen men ibi minuitur, ubi nata et unde propagata cognoscitur; sed eo ferventius æstuat, quo amplius exundat.

[23] [Quo liberius orationi vacet, cellam incolit S. Aquilinus.] Qui ergo, antequam pastor esset, vigilabat, multo magis, grege suscepto, speculator æternus vigilias extendens, orationibus incumbens, contemplationi operam dabat, quatenus ita cresceret in sanctitate, sicut profecerat in dignitate, et talis esset in opere, qualis quoque novus et perspicax significabatur ex nomine. Ut enim liberius possit theoriæ f vacare, et pro tumultuantibus exorare, elegit sibi non longe a muro civitatis, ab ecclesia vero centum passuum spatio, distantem cellam, in regione videlicet portæ, quæ dicitur Rhotomagensis, sitam, ibique secretum, quod propter pastoralis curæ inquietudinem amiserat, repetens, agebat animarum negotia, tanto melius quanto g corporum declinabat; plus proficiens in causis populi orando, quam proficere posset concionando.

[24] [Discrimen inter bonos et malos.] Hoc enim proprium electorum, semper optare secretum, sicut reproborum desiderare tumultum. Illi quippe mundum, quem non diligunt nec videre volentes, Christi vultum in tantum sitiunt, ut mortalitatis ipsius vincula, quæ gestant, rumpere satagant; et, quia non possunt sursum continuare cordis obtutum, propter corporis gravedinem, in semetipsos dolentes redeant, et inviti sæculum, quod pœne evasissent, et persistere in illa claritate potuissent, videant. Illi autem semper amant videre, quod nolunt diserere, ac per hoc frequentiam, cum non habent, quæritant, ut vanitatem jugiter, in qua oculos figant, inveniant, qui intus caligantes, aliam lucem penitus ignorant, præter quam foris spectant.

[25] [Sanctus Aquilinus vacat sacris lectionibus et aliis piis exercitiis.] Sed beatus Aquilinus verus Israëlita, optans esse potius anachoreta, quam jacens in sterquilinio, ut vilis margarita, petiit secretum oratorium, ibique secedens vitavit episcopalis frequentiæ strepitum; eo verius episcopus, quo minus frequentatus, magisque cœlo sociatus. Ibi denique lectio et oratio alternatim succedentes, perseverabant indesinenter; ibi psalmorum canticorumque melodia, Spiritus sancti attrahens gratiam, personabat; ibi se, non abrupto ab ecclesiæ suæ corpore, sed retorto ad pennulas capite, columbina anima illa immolans, pro sanguinis fluxu lacrymarum fundebat torrentem, non sine gemitu exprimens affectum, quem gerens (gerebat) ut incolatus ejus non prolongaretur, sed breviato exilio, aperiretur ei patriæ cœlestis visio.

[26] [Quid sit inter bonum et malum pastorem.] Putasne mollitiem quæreret in strato, aut aliud sibi substerneret, quam pavimentum, sicut solent sibi exhibere carnales pastores? Illi enim ut se uberius pascant, pascendis ovibus Christi se providere, in ipsa sua refectione simulant, seque ac si in domibus regum sint, mollibus vestiunt, quasi ne alii detecti remaneant, qui scilicet melius in spiritu tegerentur: si pastores sunt, minus pretiosis magisque religiosis indumentis operirentur. Sed illi se laborem ferre non posse dicunt, nisi reficiantur et induantur, dumque consulere se fingunt necessitati, consulunt voluptati et indulgent superfluitati, non utique imitantes vestigia Martini illius Magni Turonensis, aut Germani Antisiodorensis, qui non pro diurna, sed pro æterna mercede militantes pauperum h gregem Christi jejuniis et vigiliis ac laboribus suis, ut eorum exemplis disceret redire jejunando, unde cecidit in primo parente, manducando. Nemo enim sic allicit prædicando sicut operando; nec bene jejunia suggerit, qui epulis sub quacumque specie intendit. Quod cavens Aquilinus abstinendo et vigilando melius subditos pascebat, quam si illis abstinere præcans (prædicans) i ipse reficeret k, seque mollius tractans aliis asperitatem mortificationis commendare tentaret.

[27] [Signo crucis morbos pellit.] Testimonium igitur legitimum Christus ei reddebat. Nam sicut ipse interius, quos poterat, illuminabat, erigebat, curabat, ita exterius illuminandi, erigendi et salvandi gratiam adeptus, Crucis signo liberabat, quos per eam liberandos prædicabat; nullaque corporalis infirmitas ejus precibus resistebat, cujus exemplo et documento ægritudo spiritualis discedebat. Cur enim Christus negaret argentum, cui dabat aurum? Cui concedebat gratiam curationis in mentibus, cur non annueret in corporibus? Quorum et levior est medicina et minor jactura. Imo per hæc evidentia munera quæ præbebat, confirmabat occulta in eo et declarabat charismata.

[28] [Orbatur lumine oculorum ut petierat.] Sed vir Domini in cunctis quæ per eum Christus agebat, sui custodiam non relinquens, dum suarum ovium curam gerens, timebat in tantum ubi erat timor, ut ibi etiam plerumque trepidaret ubi non erat timor. Propter hoc semper Dominum precabatur, ut portas sui corporis aut obstueret, aut custodiret; ne per eas concupiscentiæ appetitus introiret, cum quo mors irrepere solet. Malle enim se testabatur truncus intrare in regnum, quam integrum mitti in gehennæ barathrum. Cujus petitionibus acquiescens, qui omnes in suo nomine, hoc est, de sua salute vera petentes, exaudit; et exterius capitis fenestras, lucis ministras, qua pietate rogatus est, clausit; sed uberius cordis aperiens multiplici fœnore, quod abstulit, compensavit.

[29] [Nec tamen hinc impediebatur gregi invigilare suo.] Ita enim sine oculorum juvamine ad ecclesiam veniebat, ac si omnium (forte omni) eorum fultus adminiculo viam cerneret, quam tenebat. Quin potius in eo quod lumen nocturnis horis non requirebat, sicut faceret si videret, absolutius pergebat, et mirabiliter agebat, ut nulli dubium relinqueret, quin Angelum lucis ductorem haberet. Secure itaque et misericorditer dedit ei, quam petitus fuerat, cæcitatem, qui videbat mentis paratæ sinceritatem, prævidebat ei duplicandam, quam amissurus erat, claritatem. Qui ergo cæcis visum præstabat, ipse cæcitatem sustinebat, non minus in se exauditus ad non videndum, quam in aliis ad videndum. Quid enim caligo exterior sensui pervigili et in divinis perspicaci, nocebat, quæ ei mundi speciem eximebat, sed Christi faciem non tegebat. Imo in tantum proderat, in quantum a visilibus formis prohibebat.

[30] [Ejus virtutes et pastoralis solicitudo.] Erat enim custos innocentiæ, amator continentiæ, cultor sobrietatis, detestator cupiditatis, inimicus detractionis, persecutor pravitatis, ad quæ detestanda multum sibi valebat cæcitas impetrata. Ad illa autem sectanda populumque paterna pietate admonendum, ac pastorali dilgentia custodiendum, nihil impediebat; non enim segnius orabat, minusve prædicabat aut vigilabat; sed tanto ferventius in Christo de cœlestibus agebat, quanto de terrenis sensibus minorem sarcinam gerens, ab ea parte liberior erat, qua homo terrenus celerius ac facilius peccat: et ibi acutius videre cœperat, ubi excellentior pars hominis constat, et unde ad superna visus transmittitur, ut divina claritas videatur. Igitur quo expeditius illic tendens de fonte bibebat, eo splendidiores prædicationis radios ad inferiora dirigebat, et tanto dulciora in exhortationibus suis proferebat, quanto ea plus de ipsa veritate, quam de veritatis testibus libris, quos legere non poterat, hauriebat. Nec verba ejus cadebant in terram, quem nimirum virtus patens attollebat, quam in cunctis infirmitatibus curandis exhibebat.

[31] [Post quadraginta duos Episcopatus annos moritur.] Quibus bonorum operum, sanctarumque ædificationum piis exercitiis comprobatus, et pauperum recreandorum studiis elimatus, ad ultimum, cæcitatis optatæ medicinali cauterio et ab omni sorde mundanæ vanitatis purgatus, cum quadraginta in episcopatu et duos annos quasi totidem mansiones usque ad Jordanem vocationis transegisset, qua transiturus erat, ubi semper esse optaverat, reddidit Christo illibatum et incontaminatum spiritum, Domino semper cohæsurum, illam sine dubio vocem auditurus exultationis et benedictionis, quam meruerat servus bonus et fidelis, [Matth. 25.] qui talentum quod acceperat domus suæ, tam multiplici lucro augmentatum reddebat, ut integram ecclesiæ unius custodiam Domino suo consignaret, ac tot populos parochianos, tam verbo conceptos, quam exemplo suo editos, quot filios generare non potuisset, pastori summo præsentaret. Lætatus est certe ille beatus exercitus, semel quorumdam ruina mutilatus, paulatim multorum salvatione restauratus: lætatus, inquam, in ejus adventu, per quem non unus sed plures peccatores pœnitentiam agentes, superno suo consortio sunt aggregati. Si enim gaudent super uno pœnitente, [Luc. 15.] multo magis tripudiant super uno illo, per quem non unus, sed multi de numero impiorum ad contubernium transeunt electorum.

[32] [Dolor fidelium.] Cæterum quanta apud illos, ad quos beata illa anima transiit orta est lætitia, tanta apud istos, a quibus discessisset tam pius, tamque egregius pastor, mansit tristitia. Nollent enim præmittere Patrem filii, sed præmitti a pastore subditi: mallentque carere in cœlis novo isto patrono, quam in terris assueto solatio. Igitur cum omni reverentia, sacerdotum et populi astante frequentia, celebratis exequiis, peractisque tanto funeri debitis vigiliis, [Sepelitur.] sepelitur cœlestis illa margarita in basilica l, quam sibi pœnes suburbium civitatis ædificaverat; ibique depositum, cui debetur corona justitiæ, reponitur, donec reddatur ei a justo judice in regenerationis die.

[33] [Precatio ad Sanctum Aquilinum.] Imploramus ergo pietatem tuam, Confessor beatissime, et præsul eximie, sancte Aquiline, ut qui de modicis acceptis magna et multa reddidisti, illamque sedem clarificasti, quam rexisti, id nobis divinitus obtinere digneris, quatenus quod profitemur oratione, exsequamur opere, atque in novitate vitæ ambulantes, et sicut aquilæ pennas vitiorum in virtutum mutantes, quomodo habitum mutavimus, placere illi valeamus, qui vivit et regnat per omnia sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Plerumque Ætherius dicitur.

b Ludit auctor in verbis Æterno et Æternam. Clarior fit sensus ex verborum apud Surium positione: Beato namque Æterno, Ebroicensis urbis episcopo, ex hac luce ad æternam translato, ut reipsa esset, quod verbo hactenus dicebatur.

c Surius: Quod ei difficile non erat.

d Ex verborum lusu (cui plus nimium auctor utique indulget) obscuratur et hic sensus. Uxorem mutavit, eamque, quam jussus erat (ecclesiam scilicet Ebroicensem), despondit, qui cum illa (scilicet uxore sua) sine illa vivere didicerat, quam etiam retinendo reliquerat. Surius.

e Paschalis id est, festiva. Pascha quodlibet magnum festum vocari observat Durandus. Ita Ducangius in Glossario. Hinc etiam Surius habet: Exstitit vero in plebe mira exultatio.

f I. e. contemplationi.

g Additur in Surio: plus.

h Gigniacense habet paverunt. Vox pauperum non facit hic sensum, nisi addatur vox paverunt, vel hæc illi substituatur, quod quidem rationi magis consentaneum.

i Corrige ex Gigniacensi: prædicans.

k Supple se. Surius habet: epularetur.

l Confer Comm. præv. § V, n. 70.

DE SANCTO DESIDERIO ABBATE ET CONFESSORE.

SÆCULO VII EXEUNTE.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Probe distinguendus S. Desiderius ab altero ejusdem nominis, discipulo S. Baronti. Ejus memoria ex Martyrologiis et cultus. Quo anno decesserit. Acta.

Desiderius, Abbas Confessor in Gallia (S.)

B. B.

[Differt S. Desiderius ab altero ejusdem nominis, discipulo S. Baronti.] Imprimis Desiderius iste (vulgo Didier) probe distinguendus est, ab altero ejusdem nominis discipulo sancti Baronti, qui cum magistro suo in Pistoriensis territorii monasterio vixit. Barontus [Conf. Annales Benedictin., lib. XVI, n. LXXXIX, t. I. p. 504. Edit. Lucæ 1739.] scilicet nobili ortus progenie, post initum matrimonium, monasticam una cum filio suo Aigloaldo amplexus est disciplinam, in cœnobio Longoretensi, quod sanctus Sigirannus abbas exstruxerat in pago Bituricensi versus annum 635. Forte aliquando, finitis laudibus matutinis, sebri correptus celebrem apud antiquos habuit visionem, quam lege in Actis nostris ad diem XXV Martii, ubi apud nos agitur simul de SS. Baronto et Desiderio [Acta SS., t. III Martii, p. 567 et seqq.] . Post hæc Barontus, abbatis sui permissu in Italiam profectus dicitur, ubi, Roma rediens, in locum quemdam territorii Pistoriensis secessit, atque geminorum inter radices montium parvam extruxit cellulam. Ibi cum degeret, accessit ad eum vir quidam venerabilis, nomine Desiderius, ejus exemplo et doctrina erudiendus; cui et alii quatuor adolescentes se socios addiderunt. Mortuus Barontus est versus annum 679, multisque miraculis ejus sepulcrum inclaruit. Sæculo undecimo in illius honorem erectum est monasterium, ad quod ejus reliquiæ a Restaldo episcopo Pistoriensi translatæ sunt; nec ita multo post, corpus sancti Desiderii, qui haud diu magistro suo supervisisse videtur, cum corporibus quatuor sociorum ejus eodem allata sunt VI Kalendas Aprilis MXVIII.

[2] [compendium vitæ S. Desiderii nostri,] Sancti autem Desiderii, cujus hac die XIX Octobris festiva recurrit memoria, vitam ita summatim complectitur ex actis Labbeus noster [Bibliotheca Manuscript. Librorum, t. II, p. 367.] . Sanctus Desiderius ex castro Blavio ad Garumnam oriundus, a sancto Sigiranno in Longoretensi cœnobio attonsus in monachum, cum indies in sanctæ conversationis studio proficeret, ad honorem sacerdotii provectus, alteroque monasterio, quod sanctus Sigirannus in eodem Bituricensi territorio extruxerat, præfectus est, ubi in honorem sancti Martini oratorium ædificavit. Aliquot elapsis annis divinæ contemplationis amore in cellulam ita se abdidit, ut tamen monasterii pauperumque curam non abjiceret. Cæcis pluribus visum restituit signo crucis, quo protectus ipse immane spectrum territantis dæmonis propulsavit. Invitatus ad immortalis gloriæ coronam a sanctis Joanne Baptista et Apostolo Paulo, discipulisque ad mutuam charitatem et observantiam regulæ inflammatis, quarto decimo Calendas Novembris ex hoc mundi cœno, ad cœlum traductus est, in basilica sanctæ Mariæ ejusdem monasterii sepultus, ubi multis miraculis claruit. Vixisse dicitur sub Dagoberto, Clodoveo II ejusque filius. Hactenus Labbeus.

[3] [ex quo apparet longe diversum ab altero illo Desiderio.] Atque ex his satis apparet quantum distet Desiderius hic noster [Ann. Benedictin., lib. XVI, n. XC, t. I, p. 506.] ab altero illo, qui ex Italia oriundus, nullo umquam tempore Longoretense incoluit monasterium. Errant itaque auctores Novæ Galliæ Christianæ dum [T. II, col. 131.] in serie abbatum sancti Sigiranni (ita scilicet postea vocatum est monasterium Longoretense a nomine sui fundatoris) notant ad vitam Francardi, qui sancto Sigiranno successit: Circa illud tempus florebat in Longaretensi cœnobio S. Desiderius, cujus vita edita est sec. II Bened. pag. 828. Loco citato agitur simul de SS. Baronto et Desiderio, utroque mortuo et sepulto in Pistoriensi Etruriæ agro. Id unum commune habet laudatus Desiderius cum nostro, quod ambo cum S. Baronto conversati fuerint. Prior, cum hic jam Longoretensi cœnobio excesserat, imo ex Galliis in Italiam sedem suam transtulerat; posterior vero si umquam sanctum vidit Barontum, id Longoreti contigit, nec diu, ut videtur, sub eodem tecto simul remanserunt.

[4] [Martyrologia et dies cultus.] Sanctus Desiderius noster antiquis Martyrologis ignotus fuit; nec ejus nomen reperitur in Martyrologio Romano. Illius meminerunt ad hunc diem Castellanus, Saussaius, Bucelinus, et præcipue Hugo Menardus tum in Martyrologio Benedictino, tum in Observationibus [Lib. II, ad XIX Octobris.] . In his præclarum texit encominium, quod integre desumptum est ex actis, quæ mox subjiciemus; hoc tamen cum discrimine, quod in actorum titulo dicatur Desiderius abbas et confessor, dum Hugo Menardus ita annuntiat: In pago Bituricensi, S. Desiderii confessoris, discipuli S. Sigiranni. Ast, cum ex Longoreto in locum territorii Bituricensis, ut loquitur Mabillonius [Annales, lib. XVI, p. 506.] , vocabulo Rurriacus, transmissus est a Sigiranno Desiderius, ut oratorium sanctæ Dei Genitricis Virginis Mariæ et beati Galli, ab eodem sancte Patre conditum incoleret; et quidem, juxta H. Menardum, ut monachis ibi Deo famulantibus præesset, non video cur titulus abbatis non ipsi æquali jure ac multis aliis tribueretur.

[5] [Dies obitus et cultus.] Quod vero ad locum attinet obitus seu cultus, Castellanus annuntiat: Sancti Galli in Briona (Saint-Gal-en-Bréne), in diœcesi Bituricensi, sancti Desiderii abbatis, discipuli S. Sigiranni (Siran). Porro Briona, ut ipse habet Castellanus in Indice suo Geographico, tractus est in pago Bituricensi. Sancti Galli vero aliud non est quam ipsum oratorium, quod, ut acta ferunt, S. Sigirannus erexerat in honorem beatæ Dei Genitricis Virginis Mariæ et sancti Galli, ad quod missus deinde est S. Desiderius, qui fratribus præesset. Postea quidem aliud ibidem ædificavit Sanctus noster oratorium S. Martino Turronensi sacrum, et juxta illud cellulam in qua deinceps vixit et mortuus est; ast acta diserte habent, hinc translatum fuisse ad oratorium S. Mariæ, quod etiam S. Galli: De hinc cum summo honore ablutus, dignisque vestimentis indutus, infra oratorium sanctæ Mariæ est sepultus, cernentibus multorum circumstantium turmis, ibique humatus conspicitur, et usque hodie confluentibus populis comprobatur. Et rursus: Hic autem Beatissimus decimo quarto Kalendas Novembris id est decima nona Octobris, exitiale amisit funus in terris: quo quidem die ab omnibus, qui de illo egerunt, memoratur.

[6] [De tempore mortis ejus.] Juxta Castellanum mortuus est sanctus Desiderius versus annum 705. Mabillonius ejus ingressum in Longoretense monasterium refert paulo ante annum 679; de obitu ejus hæc dein scribit: Denique multis defunctus inediis et laboribus, ex cellula sua ad cœlum liber evolavit XIV Kalendas Novembris, non addit quo anno. Bucelinus, Hugo Menardus, sicut etiam Labbeus generatim ponunt: Floruit sub Dagoberto, Clodoveo II et filiis ejus.

[7] [Disceptatio chronologica.] Dagobertus I, rex Austrasiæ ab anno 622, patri suo Clotario II succedit anno 628, excluso Cariberto fratre. Huic tamen partem regni concessit Dagobertus, quo ille haud diu gavisus est, cum diem obierit supremum anno 631, ex quo solus toti Francorum monarchiæ præfuit Dagobertus usque ad annum 638, quo in patris defuncti locum suffectus est Clodovæus II. Hic solium tenuit usque ad annum ejusdem sæculi quinquagesimum sextum, atque tres reliquit filios: Clotarium, Childericum et Theodoricum. Primus, Clotarius III, in Neustria et Burgundia regnavit; ejusque demortui locum sumpsit anno 670 vel 671 Theodoricus item III, superstes usque ad annum 691. Secundus Clodovæi filius, nempe Childericus II, Austrasiæ sceptrum tenuit ab anno 660 ad annum 673 vel 674 [Art de vérifier les dates, p. 429 – 532.] . Variant auctores quoad annos intermedios, ut videre est in Rationario Petavii nostri; ast concordant quoad duos terminos extremos (qui in rem nostram præcipui sunt), nempe quoad initium regni Dagoberti et finem regni Theodorici III, filii Clodovæi II. Moritur, inquit Petavius [Rationarium temporum, part. I, lib. VII, cap. XIV.] , Chlotarius anno 628 … cujus regnum Dagobertus in solidum accepit. Et infra [Ibid., lib. VIII, cap. IV.] , Theodoricus, Chlodovæi II filius circa annum Christi 690 obiens, Chlodovæo filio, ejus nominis III, vacuam reliquit nominis regii possessionem. Ex his sequeretur mortem S. Desiderii aliquot annis citius ponendam ex mente Hugonis Menardi et aliorum, quam vult Castellanus. Nisi quis dicat potuisse præcipue florere Sanctum nostrum sub præfatis regibus, quin tamen ejus mors necessario illorum regno sit innectenda. Præterea in hujusmodi epocharum quasi generalibus indicationibus, non tanti facienda est aliquot annorum discrepantia. Fatendum tamen est hujusmodi formulis: Floruit sub Dagoberto, Clodovæo II ejusque filiis: per se indicari vitam ultra illos limites non fuisse protractam. Probabilius proinde est mortem S. Desiderii, si non citius, saltem anno 690 contigisse. Confer quæ late disputavimus in vita S. Aquilini, supra pag. 490 – 492.

[8] [Acta. Eorum origo et forma.] Pauca dicenda habemus de Actis quæ hic subjicimus. Labbeus omnium primus publici juris illa fecit in sua Bibliotheca, atque descripsisse se testatur ex apographo Illustrissimi ac Reverendissimi Francisci Bosqueti, episcopi Montispessulani. Forma actorum prout, occurrunt apud Labbeum, speciem habet Lectionum pro officio ecclesiastico ordinatarum. Quod apparet ex modo, quo dividuntur. Abrupte procedunt, et non raro in initio sequentis lectionis terminatur argumentum, in fine præcedentis cœptum. Unde, more nostro narrationem paulo aliter distinximus; idque tanto facilius suscepimus, quod nobis non constet Labbeanam per numeros divisionem fundari in manuscripti, quo usus est, forma. Non est dubium quin eadem hæc acta præ manibus habuerit Hugo Menardus. Compendium Vitæ S. Desiderii, quod habetur lib. 2 Observationum, id perspicue declarat; præsertim cum ipse sub finem addat: Hanc vitam composui ex libello ad me transmisso ex abbatia sancti Sigiranni, territorii Bituricensis, beneficio venerabilis patris Dom. Joannis de Bourges, prioris ejusdem abbatiæ.

VITA S. DESIDERII ABBATIS ET CONFESSORIS.
Ex Labbeo, tom. II Bibliothecæ, pag. 367 et seqq.

Desiderius, Abbas Confessor in Gallia (S.)

BHL Number: 2142

EX LABBEO.

[Sancti Desiderii Natales. Pueritia.] Igitur beatissimus et gloriosus vir Desiderius Blavianensi a territorio, nobili ex progenie ortus, atque in Dei servitio ab ipsa puerili ætate mancipatus, litterarum primordia, ut assolet, in pueritia, Domino favente, omnimodis est efficax effectus. Quo factum est, ut non solum disceret imitari apostolos, verum etiam et confessores, necnon et martyres atque virgines.

[2] [S. Sigiranni egregia virtus] Erat autem tunc temporis monasterium a B. Sigiranno constructum in pago Biturico, in loco, cui vocabulum est Longaretus b super fluvio vocitato Claisia c, in quo ipse gloriosus cum monachorum grege Domino videbatur militare assidue: tantumque erat gloriosus idem Sigirannus atque egregius Christi confessor in sanctis artibus admirabilis, et in sancta conversatione omnimodo præcipuus, ut illis in locis, quibus ipse natus erat, aut conversatus fuerat, vix aut nullatenus reperiri posset, qui ejusdem imitari potuisset exempla.

[3] [S. Sigirannum adit S. Desiderius ab eoque suscipitur.] Cujus etiam vita hinc inde longe lateque procul redolens propalata est in auribus istius sancti Desiderii, qui devotus ad eum accedens, virtutesque cernens, ait intra se: ut mihi videtur, melius est impollutum servire Christo, quam per copulam hujus mundi contagio involvi mundano. Hæc intra se volvens provolutus ante pedes beati Sigiranni, quid intimo corde gereret cum lacrymis patefecit. At ille, ut semper erat charitate plenus, gratias agens Deo pro tanta petitione pueri, imo etiam pro Dei dono suscipiens eum, in numero fidelium monachorum collocare decrevit, ac deinceps dum adviveret in cœtu inibi cohabitantium unanimem esse delegavit. Hic autem Dei dilectus Desiderius in sanctitate quam cœperat humilis ac devotus permanens, adeo charitatis gratia cunctis se studuit reddere aptum, ut se cernentibus atque colloquentibus videretur universis placere, et ab omnibus tamquam parens proximus summo studio coleretur et veneraretur.

[4] [Factus sacerdos] Cujus quippe eximia sanctitate atque dono orationis B. Sigirannus prospiciens arbitrabatur eum fore dignum sacerdotii honore fungi; sed ut intima cordis rimabatur arcana, in Dei famulo hanc adimplere studuit operam, ac sui capitis comam ut perpetuo in Christi sorte Clericus permaneret totondit, atque ad eum quem desiderabat ordinem, Domino annuente, perduxit.

[5] [mittitur Ruriacum,] Contigit namque ut ab ipso beato Sigiranno transmitteretur in partibus Nirsaniæ d, in territorio Bituricensi, in loco qui vocatur Ruiriacus e, in quo loco oratorium construxerat B. Sigirannus atque in honore sanctæ Dei Genitricis Virginis et beati Galli consecraverat, et ibidem monachos in Dei servitium delegaverat. Nihil enim proprium illic habebatur nisi Dei cultus, in quo indeficiens permanebat.

[6] [ubi omni virtutum genere excellet.] Tanto quippe in Dei servitio mancipatus Desiderius, ut vix in terris inveniretur ejus similis charitate præclarus, obedientia assiduus, humilitate præcipuus. Erat enim parcus in cibis, largus in eleemosynis, promptus in vigiliis, et in orationibus valde devotus, in Dei opere semper assiduus, totis viribus luxuriam abstinentiæ fræno ac parcitatis agone coercens, ne sibi aliquid subripere posset.

[7] [Oratorium ædificat S. Martino sacrum.] Ad tanti viri famam cœperunt ad eum confluere viri et devotæ fœminæ cupientes ejus instrui disciplinis. Tum ipse beatus hoc prospiciens Desiderius in animo cœpit evolvere quatenus unum institueret oratorium in Dei opere jugiter insistendum. Verumtamen ut cogitavit, ita et mente peregit. Denique edidit cellulam parvulam in honore gloriosissimi domini Martini, in qua non parvas est virtutes operatus.

[8] [Studet se subducere fidelium accurentium multitudini.] Illum semper diligens locum, quem instruxerat in honore B. Martini, et semper amplecti desiderans, ipse quoque beatus Vir velut jubar veri luminis in orbe resplendens infirmitatum morbida virtutum efficacia pellebat assidue. Inspirante autem Dei clementia, qui ubi vult spirat, cœpit in animo volvere, ut se retruderet in carcere propter nimiam inquietudinem fidelium, qui ad eum confluebant.

[9] [Cellula inclusus oblatas sibi eleemosynas in pauperes distribuit.] Sed ipse Dominus qui invocantibus se semper adest, et respicit super filios hominum ut videat opera eorum, quis est intelligens aut requirens eum, ostendit illi locum oratorio aptum, quod ædificaverat in honore S. Martini ingredientibus sinistra parte contra aquilonem. Dehinc a fratrum contemplatione remotus solitarie se inclusit in cellula, orans assidue Deum atque in vigiliis et lacrymis diu noctuque sine ambiguitate perdurans incessabiliter. Conferebat ei denique devotio fidelium plerumque pecuniam, sed non eam in abditis loculis, sed in pauperum condebat marsupio: illud dominicum oraculum sæpe commemorans: “Nolite Thesaurizare vobis thesauros super terram, ubi ærugo et tinea demolitur, et ubi fures effodiunt et furantur: quia ubi fuerit thesaurus tuus illic erit et cor tuum” f. Dabat enim hoc quod accipiebat propter Dei mandatum in diversis necessitatibus indigentium illud commemorans: “Eleemosyna viri abluit peccata” g.

[10] [Gratia curationum a Domino donatur.] Denique æternus Dominus, qui jugiter glorificat Sanctos suos, voluit ut sic vir Dei diu lateret in abditis, cœpitque in famulo suo mira operari, ut vel qualis esset suæ divinitatis servus ostenderet, dum ei curationum gratiam dignatus est impartiri, adimplens illud quod ille locutus est, non debere lucernam sub modio ponere, sed super candelabrum, ut qui ingrediuntur lumen videant. De conversatione quippe ejus pauca locuti sumus, multa prætermisimus. Nunc ad virtutes, quas per illum medicabilis divinæ potentiæ dextera in eum operari dignata est, accedamus.

[11] [Cæco visum restituit.] Cæcus quidam ad eum venit subtiliter eum rogans, qui dum alimenti aliquid postularet, ipse almus Desiderius in oratione se prostravit orans et deprecans, ut ipse Dominus in hunc servum suum declararet cœleste mysterium. Statimque ad eum accedens Vir sanctus signo salutis super oculos impresso, protinus visum recepit, et qui alimenta petere venerat, ab ipso illuminatus abscessit.

[12] [Puero cuidam Arvernensi idem præstat beneficium.] Alius quoque ex Arvernensi territorio puer hujuscemodi morbo laborans, audita confessoris Christi opera, pro luminis receptione precatur obnixe: nec moratur ille, sed invocato Christi nomine, oculis ejus digito crucem opposuit, mox vero defluente rivo sanguinis luminibus apertis lux intravit. O beatum per omnia Virum, cujus etiam signa et virtutes, quas per eum Christus gessit, hinc inde declarantur in mundo! Quod si hæc tacueris, conscientia clamabit.

[13] [Vir Sanctus intcrea cœlestem patriam assidue anhelat.] Sed quid dicam plura? Nullas enim ante eum vires habere potuerat persuasionis iniquæ præstigium; sed athleta Christi atque triumphator mundi, vitæ istius fugitivæ jacturam facere cupiens, tendere ad illam vitam voluit, quæ in exultatione perpetua manet, quæ nullo gemitu obstrepit, neque fine concluditur; quod oculus non vidit, nec auris audivit, et in cor hominis non ascendit, cujus lumen numquam extinguitur, cujus serenitas nulla obscuritate obtegitur.

[14] [Dæmonem horribili specie apparentem fugat signo crucis.] Sed ipse insidiator qui semper bonis invidet perenniter voluit in Dei famulum immittere aliqua jacula. Quadam enim die dum solus in cella consisteret et oraret; ecce assistit ei umbra teterrima, statione procera, crassitudine valida, colore tetra; oculorum scintillantium immensitatem in modum tauri petulantis habebat, ore patulo, quasi ad deglutiendum virum Dei parata. At ille facto signo Crucis, e contra, in modum fumi ascendentis evanuit, quia phantasma fuit. Idcirco datur aperte intelligi ipsum principem sceleris fuisse diabolum, qui tamquam leo rugiens circuit quærens quem devoret; sed in Servo Dei minime prævaluit; in jejuniis vero, ut diximus, fortis erat.

[15] [Apparent ei Paulus Apostolus et Joannes Bapt. mortem ejus annuntiantes proximam.] Cum autem vitæ suæ terminum proximum agnovisset, retulit fratribus dicens: Ante paucos dies vidi Paulum Apostolum cum Joanne Baptista invitantem me in requiem sempiternam: ostenderunt autem coronam mihi cœlestibus margaritis ornatam, et dixerunt ad me: corona gemmis talibus decorata oportet animam tuam coronari in regno Dei. His dictis ab oculis meis sublati sunt: jam enim tempus avocationis et decessus a corpore volvebatur.

[16] [Sancta ejus mors.] Imminente autem vocationis hora, cum jam egredi de corpore urgeret, convenerunt fratres, cunctaque familia, multique ex vicinis locis affuerunt, flebantque coram eo dicentes: Quare, o Gloriose, a nobis dissocias, vel quare nos derelinquis? At ille parumper lacrymans ait: Si pacem, sanctificationemque sequimini; Christus erit protectio vestra, et ego non discedam a vobis; sed invocatus statim adero in medio charitatis vestræ. His et talibus, virtutum magnarum gratia pollens Beatissimus, impleto vitæ præsentis curriculo, percepturus æternam, angelicis choris comitantibus, migravit ad Christum, tantusque odor suavitatis in cellula illius emicuit, ut omnium thymiatamum vel aromatum odores superaret.

[17] [Honorifice sepelitur in Oratorio S. Mariæ.] De hinc cum summo honore ablutus, dignisque vestimentis indutus, infra oratorium sanctæ Mariæ est sepultus, cernentibus multorum circumstantium turmis, ibique humatus conspicitur, et usque hodie confluentibus populis comprobatur.

[18] [Ad ejus sepulcrum multi sanantur.] Hic autem Beatissimus decimo quarto Kalendas Novembris exitiale amisit funus in terris, cujus anima gaudens exultat cum Sanctis in cœlestibus, cujus sepulcrum miraculorum illustrium effectu plerumque redditur gloriosum. Servo etenim ipsius monasterii mentem inimicus dæmon obsidebat, qui ad sepulcrum beati Viri debachans, tandem ejus est, ut credimus, oratione, ejecto dæmone, purgatus, ut multos deinceps mente integra viveret annos. Ex ipso autem pago mutus veniens in oratione ante ejus manus decumbens, corde tantum implorabat, et non voce beati Confessoris implorans auxilium deprecans: in cujus ore de memorata benedictione parte infusa erumpente sanguine mixto cum pure meruit adipisci loquelam mutus h. Verum ut loquar plerisque febricitantibus, hic fuit beneficium remedii, cum pallam i tumuli sunt fideliter osculati, memor Dominus quod ante prædixerat: Quidquid petieritis fideliter, accipietis k. Illud vero nequaqum putavi silendum, cum de diversis partibus confluentium multitudinum deferunt morborum genera, per istius Sancti interventionem inibi capiunt medicinam salutis.

[19] [Epiphonema.] Vere admirabilis Jesus Christus Dominus noster, qui assidue ubique dignatur operari in electis suis, qui in principio protoplastum facere opifex dignatus est: sed nequitia malignissimi anguis insidiando eum maligne circumvenit et decepit. Sed veniens mediator Dei et hominum D. N. Jesus Christus, homo fieri dignatus est ex incorrupta Virgine prodiens, Leo de tribu Juda fortissimus, debellans sævum antiquum, omnes nos a jugo servitutis eripuit misericorditer. Quapropter, ut decet, laudes Deo ex intimo cordis agamus, qui propter nos humilians seipsum, formam servi suscepit, et gaudia nobis æterna repromisit; ubi exultant cum illo omnes electi, inter quos electus miles triumphat Desiderius, qui despecta hujus sæculi vita caduca, elegit solitariam conversationem in terris, ut postmodum cum angelicis choris triumpharet in cœlis. De talibus canit Psalmista: Pretiosa in conspectu Domini mors Sanctorum ejus l. Deprecemur ergo hujus Sancti precibus, ut nobis suis almis intercessionibus impetret veniam a pio judice in cœlestibus cubilibus, operante hoc D. N. J. C., qui tmentibus Nomen sanctum suum, præmia largitur æterna, qui hunc Gloriosum sociari voluit in gloria, ut regnans gauderet cum ipso, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Mabillonius habet [Annal. Benedictin., lib. XVI, n. XC, t. I, p. 506.] : Blaviacensi prope Burdigalam territorio; Labbeus: ex castro Blavio ad Garumnam oriundus erat. Hugo vero Menardus: Ortus ex castro Blavio, quod est promontorium Sanctonum. Confer Hadrianum Valesium; in notitia Galliarum [Ad vocem Blavia.] . Ubi inter alia habetur: Tabula Peutingeriana inter Burdegalam … et Tamnum, castrum hoc ponit, sed Blaviam sincero nomine appellat. Et alibi addit: Blavia vel Blavutum est gallice Blaye [Ibid. ad vocem: Santones et Mediolanum Santonum.] , quæ urbs est ad ripam dexteram Garumnæ, postquam hæc confluxit cum Duranio (la Dordogne). Ex his componuntur inter se Mabillonius, Labbeus et Hugo Menardus. Blavia enim jacet ad Garumnam, Burdigalam inter et Mediolanum Santonum (Saintes) multo tamen propius ad Burdigalam accedit; unde duo priores scriptores illi rectius et accuratius notarunt.

b Communius scribitur Longoretum, vernacule Lonrey seu Longret. Postea monasterium S. Sigiranni in Briona (S. Cyran-en-Brenne) audiit [Gallia Christiana, t. II, col. 130.] .

c Clasia, Vernacule, la Claise [Ibid.] .

d Nirsaniæ partes, quid sibi velint hæ voces, non reperio. Nirsania nec occurrit in Valesio [Notitia Galliarum.] , nec apud Expillium [Dictionnaire Géographique des Gaules.] ; nec apud Lamartinière [Dictionnaire Géographique.] ; nec in Baudrando [Lexicon Geographicum.] ; nec in Indicibus Geographicis D. Bouqueti; nec in Indice Generali Operis nostri, quem ad usum Hagiographorum composuimus; nec in Mabillonii Annalibus Benedictinis; nec Labbeus, in sua Bibliotheca, voces has vel minimum interpretatur, nisi quod in Indice scribat: Nirsaniæ partes remittens ad pag. 368, ubi legitur Nirsania: in alterutro proinde loco mendose. Reliquum est ut conjecturis indulgeamus. In tabula Peutingeriana [Ejus segmentum vide apud D. Bouquetum, t. I, p. 112.] notatur Aquæ Neri XV haud procul a loco ubi Bituriges ponitur. Unde etiam Hadrianus Valesius, Aquæ Neri, inquit [Notitia Galliarum, ad vocem Aquæ Neri.] , in tabula Peutingeriana memorantur his verbis: Aquis Neri, Cantilia, Augustonemeto. Hoc municipium olim aquis nobile, nomen suum retinet in pago Burbonensi, finibusque Biturigum Cuborum. Vocatur enim Neris. Patroclus Biturix, presbyter magnæ abstinentiæ magnarumque virtutum, in vico Nereensi, quondam aquis insigni, monasterium puellarum, deinde et cœnobium Columbariense in Biturigibus ædificavit, monachisque loci Abbatem præfecit; sicuti Gregorius Turonicæ ecclesiæ episcopus scripsit in cap. IX libri de Vita Patrum. Re quidem vera agit Gregorius Turonensis, loco a Valesio citato, de S. Patroclo abbate [Maxima Bibliotheca Veterum Patrum, t. XI, p. 914 et seqq.] (cujus Vita in quibusdam haud ita absimilis est a Vita S. Desiderii nostri); ast cum in plerisque codicibus legatur Meri, Meerensis, non convenit inter eruditos, num laudatus præsul agat de aquis Neri, in tabula Peutingeriana notatis [Confer Bruzen de la Martiniere, Dictionnaire Géographique, ad verbum Néris.] . Id vero extra dubium videtur, aquas Neri nunc esse oppidum Neris dictum, duabus leucis distans a Monte Luzzonis (Montluçon), et, ascendendo septemtrionem versus, circiter viginti a Biturica (Bourges). Ex effossis ruderibus patet olim urbem fuisse haud spernendam, aquis medicinalibus notam. Nunc incolas numerat paulo amplius 1100 [Dictionnaire Universel Géograph., Statistique de la France, Paris an XIII (1804).] . Vario in antiquis Mss. occurrit nomine: Nerus, Nerea, Nereensis vicus, Aquæ Neri [La Martinière. loco cit.] . Num forte Nirsania corruptio est Neri Aquæ, Neris Aquæ, quæ vox, si tollatur littera q, haud ita multum differt a Nirsania?

e Mabillonius scribit Rurriacum. Inde, inquit in locum territorii Bituricensis, vocabulo Rurriacus, transmissus est a Sigiranno Desiderius, ut oratorium sanctæ Dei genitricis Virginis Mariæ et beati Galli, ab eodem sancto Patre conditum, incoleret [Annal. Benedictin., lib. XVI, n. XC, p. 506.] . Ex his apparet quam presse secutus sit Mabillonius acta nostra S. Desiderii. Aliud vero nihil de Rurriaco invenire potui.

f Mat. VI, XIX, XX.

g Alludit forte ad verba ecclesiastici cap. XVII ℣ XXVIII: Eleemosyna viri quasi signaculum cum ipso, et gratiam hominis quasi pupillam conservabit.

h Sensus, obscurus ex verborum confusione, videtur indicare, pulverem vel simile quid de sacro sepulcro, quod hic Benedictio dicitur, in os infirmi immissum, fuisse. Quo facto, pus cum sanguine mixtumeffluxit, atque sic misero restituta loquela est.

i Pallæ sepulcrales, quibus Sanctorum et Honoratorum tegebantur sepulcra. Vide Ducangii Glossarium.

k Vide Mat. XXI ℣ XXII.

l Psal. CXI ℣ XV.

DE SANCTO THEOFREDO ABBATE CALMELIACENSI ET MARTYRE IN GALLIA.

VERSUS ANNUM 732.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Theofredus, Abbas Calmeliacensis Martyr apud Velaunos in Gallia (S.)

B. B.

§ I. S. Theofredi res gestæ. Calmeliacense monasterium a Saracenis vastatur. Istorum variæ in Gallias irruptiones. Quo anno passus S. Theofredus sit.

[Initia S. Theofredi.] Hugo Menardus, libro secundo Observationum in Martyrologium Benedictinum ad XVIII Nov., hoc modo exhibet vitam sancti Theofredi, vulgo S. Chaffre. Sanctus Theofredus natus est Coloniæ Aurosionum (Orange) et matre Lerlitride. Fuit nepos S. Eudonis, primi abbatis cœnobii Calmeliacensis, in comitatu Velaunensi. Cujus sanctitate motus mundo nuntium remisit, et sanctæ conversationis habitum in eodem monasterio a patruo suscepit; a quo etiam, cum jam aliquod regularis observantiæ specimen edidisset, cellarius monasterii factus est, quod munus maxima cum charitate obiit. Sancto vero Eudone defuncto, omnium monachorum suffragiis S. Theofredus in locum patrui suffectus est.

[2] [Sarraceni monasterium invadunt;] Tunc temporis Saraceni, gens fera et crudelis, vocante Eudone Aquitaniæ duce, adversus Carolum Martellum numeroso exercitu ex Hispania erumpens, omnem Aquitaniam populabatur. Quod videns S. Theofredus, convocatis monachis, prædixit barbaros monasterium invasuros, suasitque ut in sylvis latebras quærerent. Cari filii tam pium patrem deserere nolebant, sed ejus precibus victi in sylvas se receperunt. Sanctus vero Theofredus ante aram sancti Petri prostratus Deum precatus est, ut se dignam hostiam acciperet. Nec mora, Ismaelitæ monasterium invaserunt, atque huc illuc discurrentes, S. Theofredum in eodem loco orantem invenerunt, nimioque furore accensi, eum virgis atrocissime cædentes, immaniter deturbarunt; cupientesque in cæteros monachos similiter furorem suum effundere, petierunt ab illo ubinam essent, et quorsum tot ædificiorum substructiones, in quibus habitaret nemo? Christi Martyr respondit, eos Dei providentia ab eorum immanitate esse subductos, nec in eorum esse potestate illis absque Dei voluntate nocere. At illi se omnia flammis succensuros, eumque morte acerbissima excarnificaturos minitati sunt, nisi quam primum socios patefaceret. Vir Dei respondit, Deum esse loci defensorem, seque velle pro ovibus vitam ponere. Illi vero nimio furore exacerbati, nervis cædentes eum semianimem reliquerunt.

[3] [et lethali S. Abbatem afficiunt vulnere.] Tum forte solemnis quædam dies juxta ritum gentis intervenerat; in qua sacra quædam impia persolvebant. S. Theofredus resumptis divina virtute viribus, surrexit et in mediam turbam irrumpens, eos vehementer ob ejusmodi sacra nefanda increpavit. At sacrificulus, in eum frendens, jacto lapide, grave vulnus ejus capiti inflixit, ex quo statim in terram corruit. Mox locus ille contremuit totus; fulgura, tonitrua, tenebrosus imber et venti ultra modum furentes subsequuntur. Barbari nimio terrore perculsi, simul conglobati, impactis clypeis in modum testudinis, subsidebant, hoc pacto hujus tempestatis impetum se evasuros arbitrati. Sed frustra; nam plurimi vi tonitruum exanimati sunt.

[4] [Sancti Theofredi mors.] Cæteris effugatis, monachi timore adempto, paulatim e latebris emerserunt; et in monasterium reversi, S. Theofredum humi jacentem repererunt, et ictu lapidis, vertice comminuto, interiora cerebri viderunt. Sanctum Virum cum multis lamentis in cellam deportant. Pedes et manus osculabantur, quos tamen ille ejusmodi veneratione prohibebat. Hos tot calamitatibus afflictos per septem dies blande allocutus est, divinisque suis sermonibus ad regulæ observantiam, mutuamque caritatem adhortatus, feliciter obiit martyrum trabea decoratus XVIII Novembris, circa annum Domini septingentesimum vigesimum quintum, quo allophylorum diluvium illud in Gallias exundabat.

[5] [Unde Hugo Menardus sua hauserit] Hæc Hugo Menardus. Quæ idcirco statim ab initio hujus elucubrationis exhibuimus, quod scilicet scriptor ille simul testetur hæc excerpta esse partim ex Ordinario Casæ-Dei, partim ex chronicis monasterii Calmeliacensis, et ex vita et passione S. Theofredi, et aliis veteribus monumentis quæ habuit auctor ex illa abbatia.

[6] [Dicendorum a nobis capita.] Non tamen omnia et singula, quæ in exhibito vitæ compendio occurrunt, undequaque certa ducimus. Imo sunt nonnulla corrigenda, alia evolvenda magis, quædam etiam omissa, ut per decursum commentarii hujus patefiet, in quo, pro instituti nostri ratione, agemus de variis sancti Theofredi nominibus, ejus natalibus, gestis ante et post assumptum habitum regularem, martyrio, reliquiis et cultu. Addemus quædam de Actis, ad calcem integre exhibendis.

[7] [Varia S. Theofredi nomina] Quod ad nomen attinet, communius apud auctores latinos scribitur Theofredus; ita etiam in instrumento [Histoire générale de Languedoc, par deux Retigieux Benedict. Congreg. S. Mauri. Edit. in-fol. Paris. 1730. t. I inter Probationes, (Preuves) col. 63, n. LXIX.] Pippini regis Aquitaniæ anni 845, ubi leguntur sequentia: Ex cœnobio, quod dicitur Calmilius, et est situm in pago Vellaico, constructum in honore beati Petri principis apostolorum et sancti Theofredi. Eumdem scribendi modum adhibet Mabillonius tum in Actis tum in Annalibus, sicut et Labbeus noster in Bibliotheca. Alii scribunt: Theofridus, Theotfredus, Thietfridus, etc. Gallice: Theofroy, Thiefroy, Theofred, vulgo et communissime Chaffre, enormi profecto alteratione, quam tamen genio idiomatis Occitanici haud adversam esse insinuat D. Vaissete [Ibid., lib. VIII, n. XXI, t. I, p. 395.] .

[8] [Ejus natales,] Inter omnes convenit S. Theofredum urbe Arausicana oriundum, idque nobilissima ex prosapia. Filius erat unicus Leofredi (apud alios Theofredus vocatur) principis dictæ urbis et territorii, ac primoribus totius regionis seu provinciæ annumerati. Hugo Menardus, ut supra vidimus, matrem dicit Lerlitridem; in vita a Mabillonio [Acta SS. Ordinis S. Benedicti. sæc. III, part. I, p. 479.] edita, Leutilda, in proprio Aniciensi, Leotildes vocatur. Utrique parenti par erat nobilitati virtus, qui summa cum sollicitudine institui curarunt filium, utpote qui unica nominis propagandi spes simul et dignitatum opumque hæres. Ast Theofredus jam inde ab infantia animum ad pietatem præ cæteris propensum ostendabat, [Ad Philip. III v VIII.] parvi faciens quidquid ad eminentem Jesu Christi scientiam haud pertineret.

[9] [Illi patruus erat Eudo abbas Calmeliacensis.] Erat Leofredo frater uterinus, nomine Eudo seu Eodo, primus Calmeliacensis monasterii abbas. Hunc puer Theofredus singulari prosequebatur veneratione; nec umquam de illius virtutibus sermo incidebat, quin juvenilis animus incenderetur desiderio eum imitandi. Quod multo etiam vividius exarsit, cum quondam rediens ex monasterio Lirinensi, in quo primum vitam professus erat regularem, Eudo Augustæ Tricastinorum (Saint-Paul trois-châteaux) aliquo temporis spatio substitit. Huc venit, fratris visendi causa, Leofredus cum filio suo, qui patruo animi in vitam monasticam pandens propensionem, ingenti illum perfudit gaudio. Re dein communicata cum patre, post plurimas semotas difficultates, ex eo præsertim quod unicus tantum et nominis et dignitatum atque opum esset hæres, exoptatum accepit Theofredus assensum.

[10] [Sub quo monasticam profitetur S. Theofredus vitam] Nec mora, cum patruo se recepit in monasterium Calmeliacense, in quo a cunctis fratribus peramanter susceptus est. Eique, ait Mabillonius [Annales Benedictini, lib. XVII, n. XVI, t. I, p. 518. Edit. Lucæ 1739.] , regularibus disciplinis apprime instituto exteriorem monasterii curam commisit (Eudo). Is (scil. Theofredus) dum aliquando Arvernicum pagum pro suo munere peragraret, Meneleum quemdam Andecavensem cum duobus sodalibus, Saviniano et Constantio, offendit, eisque, ut se sequerentur, persuadet; qui postquam per septem annos ibidem (in monasterio Calmeliacensi) instituti fuere, ad Arvernos reversi, Menatense monasterium condiderunt. Scribit Baillet in vita S. Theofredi, ad XIX Octobris, hunc in quodam itinere contulisse ad conversionem sancti Menelei. Quæ vox, si obvio, ut videtur, sensu sumatur, ex errore posita est. Constat enim Meneleum in Sylvam illam, in qua a sancto Theofredo visus est, se recepisse, ut nuptias a patre sibi paratas declinaret. Septennis enim virginitatem suam devoverat. Vide ejus acta a nobis ad XXII Julii edita [Acta SS., t. V Julii, p. 305.] . Nisi, quod cæterum frequens occurrit, conversio idem sonet ac religiosa professio.

[11] [Electus abbas, sanctissime fratribus suis præest.] Mortuo Eudoni abbati sufficitur Theofredus ex fratrum unanimi consensu, qui ita defuncti votis satisfecere: Eudo enim moriens successorem suum designarat. Præfuit Theofredus in sollicitudine, serpentis prudentiam conjungens cum simplicitate columbæ. Animi benignitatem ipsa faciei et aspectus lenitas docebat. Mulieres aditu basilicæ interdixit, ita tamen ut feminei accessus procul haberent sedem circa templi januam… Denique quodam tempore familiari semotus obsequio, Micrologum cudens de lapsu mundi senario, determinat eum sermone rhytmico. Quem quia vitiatum novimus falsidicorum carie, si… Deus annuerit …, veritati restituemus pristinæ. Hæc excerpta sunt ex actis, quæ inferius integra exhibemus.

[12] [Adest dedicationi monasterii Menatensis.] Rogatus a Meneleo ut ipsum inviseret, novi monasterii Menatensis dedicationi interfuit, factæ ab Eusebio seu Bonito (nam binominis erat) Arvernensi episcopo, in honorem Salvatoris ac sanctæ Mariæ Virginis [Mabillonius ubi supra.] . Addunt Acta rogatum a Theofredo hac occasione episcopum fuisse, ut Menelei comam consecraret et detonderet; quod indicaret hunc tum primum monachi insignia suscepisse. Sed hæc alibi elucidanda. Confer Acta S. Menelei, a Pinio nostro illustrata [T. V Julii. Comment. præv., n. 28. p. 306.] . Atque hæc sunt quæ apud varios scriptores habentur de gestis sancti Theofredi usque ad ejus mortem seu martyrium de quo jam nobis agendum, quo scilicet anno illud contigerit; nam cœtera superius jam retulimus ex Hugone Menardo, et præterea reperientur infra in Actis.

[13] [Martyrium probabilius refertur ad annum 732,] Martyrium passus videtur anno Christi 732 et quidem hoc ipso die XIX Octobris. Mabillonius in vita sancti Theofredi [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, sæc. III, part. I, p. 485, lit. a.] , annum assignat 728, decimo quarto Kal. Novemb., uti, inquit, in Kalendariis Calmeliacensi et Benedictino signatur. Ast postea mutavit vir eruditus sententiam. Nam in Annalibus, qui posteriores sunt Actis, annum habet 732 [Annales Benedictini, lib. XXI, n. VIII, t. II, p. 83.] . Consonat Cointius ad hunc annum [Annales ecclesiast. Francorum. Ad an. 732, n. LXXVII, t. IV, p. 816.] , ubi ex professo hanc quæstionem tractat contra Hugonem Menardum, qui, ut supra vidimus, censet id contigisse circa annum Domini septingentesimum vigesimum quintum, quo allophylorum diluvium illud in Gallias exundabat. Hic vero subdit Cointius: Nec his tantum verbis, sed et aliis quæ præmiserat, (scilicet Hugo Menardus) super anno, quo Theofredus abbas martyrium passus est, suam quoque mentem sic aperuit: Tunc temporis Saraceni, gens fera et crudelis, vocante Eudone Aquitaniæ duce adversus Carolum Martellum, numeroso exercitu ex Hispania erumpens omnem Aquitaniam populabatur. Utrobique locutus est in opinione chronographi Fuldensis, qui de Saracenis ad annum Christi septingentesimum vicesimum quintum hæc scripsit: Saraceni ab Eudone in auxilium suum vocati cum rege suo Abdirama, Garonnam Burdigalemque perveniunt, cunctis locis vastatis et ecclesiis igne crematis. Basilicam quoque sancti Hylarii Pictaviensis incendunt.

[14] [ut Cointius ostendere suscepit.] At, prosequitur Cointius, nec Eudo præfectus Aquitaniæ Saracenos in auxilium contra Carolum Majorem-Domus ex Hispania vocavit, nec iidem Saraceni duce Abdirama, Burdigalam aut Pictavium anno Christi septingentesimo vigesimo quinto populabundi pervenerunt. Hæc Arabum in Vasconiam et Aquitaniam irruptio serius referri debet. Mauri, Burdigala Pictavioque captis, cum in agrum Turonicum ingredi vellent a Carolo et Eudone debellati sunt die Sabbati, mense Octobri, hoc anno post Christum natum septingentesimo tricesimo secundo, ut ex auctoribus, Annalista Fuldensi longe vetustioribus, probatum supra. Magna tum clade attriti redierunt ocyus in Septimaniam. Ut autem agrum Lemovicensem, de quo proxime locuti sumus, sic et Aniciensem deformarunt. Quos autem die Sabbati, mense Octobri, prope Pictavium, in fugam Franci verterunt, eos nihil vetat prope Anicium versatos esse die proximi Novembris undecimo, quo Theofredus abbas adeo vulneratus est, ut obierit septimo post die, seu die duodevicesimo Novembris jam notato. Podiense Martyrologium ad illum diem hæc habet: In territorio Vellaico prope Aniciensem urbem, in loco, qui vocatur Calmelius, passio sancti Theofredi abbatis et martyris. Hæc Cointius [Annales ecclesiast. Francorum. Ad an. 732, n. LXXVII, t. IV, p. 816 et 817.] , quæ ut sua non carent probabilitate, ita etiam non omnimodam sibi vindicant certitudinem, sicut ex dicendis apparebit.

[15] [Variæ numerantur Saracenorum, in Gallias per id tempus irruptiones.] Est enim difficile admodum tempus seu epocham accurate definire diversarum incursionum quibus Saraceni Gallias vastaverunt; quod vel ex ipsa eruditorum inter se discordia satis manifestum est. Verosimilius nobis est quinque hujusmodi incursiones præcipuas in varias dictæ regionis provincias distinguere, omnes ab anno 719 ad annum 738. Certum porro est sancti Theofredi martyrium illis incursionibus innectendum; ast cui? Hic scilicet tota ponitur difficultas, quam non dissolvendam quidem suscipimus, sed aliqua tantum ex parte elucidandam seu potius enucleandam.

[16] [Prima Sarracenornm irruptio] Zama, dux Saracenorum, nono post horum in Hispania adventum anno, id est versus 719 Pyrenæos transiit, atque Septimaniæ partem sibi subjecit. Chronologia hæc inter cæteras probabilior videtur erudito D. Vaissette, qui ex professo eam demonstrandam suscepit in Notis ad historiam Occitaniæ [Histoire de Languedoc, t. I, nota LXXXII, p. 686 et seqq.] . Scilicet Chronicon Moissiacense tradit: Sema, rex Saracenorum, post VIIII anno, quo in Spania ingressi sunt Saraceni Narbonam obsidet, obsessamque capit [Pertz. Monumenta Germaniæ, t. I. p. 290.] . Jam vero, quamvis non concordent eruditi, probabilius censet laudatus scriptor cum D. Josepho Perez, Benedictino Hispano et professore Salmanticensi, primam Saracenorum in littora hispanica incursionem referendam esse ad annum Christi 711 et quidem post 19 Octobris; prælium vero Guadaletanum accidisse XVII Julii anni proxime sequentis. Plerique scriptores adventum Saracenorum innectunt anno 713; pugnam vero ad Guadalethem seu Lethem, vel, ut habet Ferreras, Xerem, anno sequenti. Mariana, agens de primo Gothorum cum Saracenis congressu, incidit, inquit, hæc prima calamitas in annum ejus sæculi (octavi nempe) tertium decimum [De Rebus Hispaniæ, lib. VI, cap. XXII, t. I, p. 244. Edit. Hagæ-Comitum 1733.] . Et infra de prælio ad Guadalethem: Die octavo (ab incæpta pugna) qui dies Dominicus erat, Xavelis arabum mensis nono, tertio Idus Novembris ipso Martini festo die, uti ex Aluendensi Chronico colligimus, atque salutis anno septingentesimo quarto decimo, totis utrimque viribus et copiis dimicatum est etc. [Ibid., cap. XXIII, p. 245.] . Marchio de Mondejar, quem secutus Pagius est, anno 710 ponit Saracenorum in Hispaniam adventum et mense Julio anni sequentis stragem Roderici regis in prælio ad fluvium Guadalethem in Andalusia. As cum Perezius invicte videtur refutasse totam hanc Chronotaxim, propterea, inquit D. Vaissette, non dubitamus illius adhærere sententiæ. Ferreras [Histoire générale d'Espagne, part. IV, sæcul. VIII, t. II, p. 429, Paris 1742.] quoque prælium ad Xerem (ita ipse loco Guadalethes vel Lethes) mortemque regis Roderici refert ad annum 712, ast diem ponit festum S. Martini, XI scilicet Novembris. Annum eumdem admittunt, quin statuant inter utrumque diem scriptores operis l'Art de vérifier les dates [Pag. 803.] : Petrus de Marca dubius hæret inter annum 711 et annum 712. Incidit, inquit, hæc ultima et lugenda calamitas (pugna in qua occubuit Rudericus), ut patet ex Isidoro Pacensi, ætatis illius scriptore ex quo Rodericus Toletanus accepit, anno Christi DCCXI, vel anno sequenti juxta veterem geographum Nubiensem. Vulgus tamen historicorum eam refert ad annum DCCXIV [Marca Hispanica, sive Limes Hispanicus. col. 226 et 227, Paris 1688.] . Unde haud multum aberrat D. Vaissette, si tamen aberret, statuens annum nonum post Saracenorum appulsum inchoasse XIX Octobris anni DCCXIX, desiisse autem eodem die anni sequentis [Loco supra citato, nota LXXXII, n. III. p. 687.] . Denique Florez, qui ex professo refutandum suscepit systema chronologicum marchionis de Mondejar [España Sagrada, t. II, part. I. per totam.] , pugnam, in qua occubuit Rodericus, statuit quidem ad finem anni 713 [Ibid., part. II. cap. 3, p. 187, n. 218.] , nec tamen a Vaissetto, quo ad rem nostram dissonat: primum enim Saracenorum in Hispaniam adventum ponit etiam ipse anno 711. Tribus, inquit, vicibus, ingressi Hispaniam Mauri sunt ab anno 711 et deinceps [Ibid., p. 186, n. 217 ab initio.] idque effici contendit ex chronico Emilianensi aliisque, imo et insinuari ab Isidoro Pacensi. Ex his omnibus concludimus præfatum annum 711, si non certo, saltem probabiliter admitti posse.

[17] [probabilius in annum incidit 719.] Quinimo potest et accuratius, definiri tempus obsidionis Narbonensis. Legitur, teste Vaissetto, in charta, quæ refertur in Marca Hispanica: tempore quod regnavit Aumar, Ibin-Aumar regente Narbone. Atqui evidens est non agi hoc loco de Omaro I; qui secundus Mahumeti successor fuit ab anno 634 ad annum 644 [L'Art de vérifier les dates, p. 392 et 393.] , nec proinde hoc regnante Saraceni in Hispanias appulerunt; bene vero de Omaro II, qui caliphatum obtinuit ab anno 717 usque ad mensem Februarium 720. Saraceni igitur obsiderunt cæperuntque Narbonam inter XIX. Octobris 719 et mensem Februarium anni sequentis, siquidem Omar dum moreretur, dictam urbem sub ditione sua tenebat. Itaque Zama, Gallias ingressus anno 719, Narbonam obsedit expugnavitque anno sequenti 720, Tolosam deinde usque procedens ingenti clade affectus anno 721 est ab Eudone Aquitaniæ duce, atque vitam amisit. Exercitus autem reliquiæ trans Pyrenæos fugerunt.

[18] [Ad hanc non pertinet martyrium S. Theofredi.] Porro ex chronico Isidori, episcopi Pacensis, facile est videre Saracenos longe lateque per Septimanium et Narbonensem primam vagatos quidem esse, ast ad Velaunos, apud quos Calmilius reperitur, nullatenus pervenisse. Unde liquet martyrium sancti Theofredi ad hanc primam Saracenorum irruptionem non referendum. Juverit verba Pacensis hic adscripsisse, scriptoris coævi, ac proinde magnæ auctoritatis; ejus tamen chronologia non ita limpida est [Florez. España Sacrada, t. VIII, p. 318 et seqq.] ; stylus vero, judice Mariana [Ibid., p. 167.] , adeo rudis, ut non latine, sed alia potius lingua loqui videatur. Postquam itaque dixisset n. 47: Izit gubernacula regni Saracenorum, decedente fratre, per successionem plene accepisse [Ibid., p. 296.] , prosequitur n. 48 in hunc modum Isidorus: Tunc in occidentis partibus multa illi (scilicet Izito) præliando proveniunt prospera, atque per ducem Zama nomine tres minus paululum annos in Hispania ducatum habentem, ulteriorem vel citeriorem Hiberiam proprio stylo ad vectigalia inferenda describit… Postremo Narbonensem Galliam suam facit, gentemque Francorum frequentibus bellis stimulat, et electos milites Saracenorum in prædictum Narbonense oppidum ad præsidia tuenda decenter collocat: atque in concurrenti virtute jam dictus dux (Zama) Tolosam usque præliando pervenit, eamque obsidione cingens, fundis et diversis generum machinis expugnare conatus est; sicque Francorum gentes tali de nuntio certæ, apud ducem ipsius gentis Eudonem nomine congregantur: ubi dum apud Tolosam utriusque exercitus acies gravi dimicatione confligunt, Zama ducem exercitus Saracenorum cum parte multitudinis congregatæ occidunt. Reliquum exercitum per fugam elapsum sequuntur [Florez. España Sacrada, t. VIII, p. 297.] . Hactenus Isidorus Pacensis, seu Juliæ Pacis (Hispanis de Beja vel etiam Badajoz) episcopus, cujus Chronicon cum Notis edidit ad calcem tomi VIII Hispaniæ sacræ Florez. Jam vero in his manifeste circumscribitur Zamæ incursio: ultra provinciam Narbonensem non progreditur: imo occidentem versus procedit, ut videre est in Mappis geographicis ex situ Narbonæ et Tolosæ; dum Velauni multo altius ad Septentrionem ascendendo reperiuntur. Inspiciatur Tabula geographica tomo I historiæ Occitaniæ adnexa, illico in oculos incurret, ex verbis Isidori Pacensis, Saracenos ne a longe quidem tum ad Velaunos accessisse.

[19] [Nec ad secundam an. 725.] Ast nec ad secundam. Hæc incidit in annum 725. Ambisa (ita chronicon Moissacense [Pertz. Monumenta Germaniæ, t. I, p. 290.] ), rex Saracenorum cum ingenti exercitu post quinto anno Gallias aggreditur, Carcassonamque expugnat et capit, et usque Nemauso pace conquisivit et obsides eorum Barchinona transmittit. Cum prælium Tolosanum, in quo Zama interiit, incidat in annum 721, sequitur Ambisam Gallias ingressum esse anno 725, qui et quartum a morte Zamæ terminabat et simul quintum inchoabat. Igitur cum Nemausum usque tantum pervenerint Saraceni, ibique, ut ferunt mox recitata verba usque Nemauso pace conquisivit, substiterint; constat rursus eos Calmelium non attigisse, cum Velauni procul a Nemauso absint. Unde dato etiam unam alteramve manum ulterius vagatas fuisse, Velaunos usque non pervenisse manifestum est, tum quod procul dissiti sint, tum quod interjaceant juga montium asperrima. Videatur Tabula geographica. Isidorus Pacensis, ubi de secunda illa tractat incursione, vago prorsus loquitur modo. Ambiza, inquit [España Sagrada, t. VIII, p. 298.] , semis cum quatuor annis principatum Hispaniæ apte redemptat (retinet), qui et ipse cum gente Francorum pugnas meditando et per directos satapras insequendo, infeliciter certat (hæc utique aperte cum aliis Chronicis pugnare videntur) furtivis vero obreptionibus per lacertorum cuneos nonnullas civitates vel castella demutilando stimulat: sicque vestigalia Christianis duplicata exagitans, fascibus honorum apud Hispanias valde triumphat. Nec certe quisquam dixerit, talibus in adjunctis, furtivas illas obreptiones Velaunos usque se extendisse. Paulo inferius addit Pacensis [Ibid., p. 299.] . Qui dum postremo suprafatus Ambiza per se expeditionem Francorum ingeminat, cum omni manu publica incursionem illorum illico meditatur. Qui dum rabidus pervolat, morte propria vitæ terminum parat; atque Hodera consulem patriæ sibi commissæ vel principem exercitus repedantis, vel quasi refrænantis in extremo vitæ positus, ordinat. Hæc sane prorsus diversa sunt ab iis qui tradunt alii, asserentes Ambizam res a Zama perditas restituisse [Histoire générale de Languedoc, t. I, p. 392, n. XV.] . Imo asserit D. Vaissette, ex antiquis constare chronicis, Saracenos hac tempestate trans Rhodanum penetrasse, expugnasse anno 725 Augustodunum (Autun); sed simul Cointium, Pagiumque reprehendit, qui multo etiam latius vagatos tunc Saracenos volunt, sed absque ulla probabili ratione; nec tamen, juxta hos quoque, ad Velaunos accessissent [Ibid., nota LXXXIV, p. 695.] . Quare etiam laudatus Vaissettus ad sequentem incursionem refert mortem S. Martyris nostri. Neque hac proinde secunda videtur S. Theofredus procella abreptus.

[20] [Tertia, an 729, ad quam mors S. Theofredi a quibusdam refertur;] Tertiæ meminit Beda incursionis, hisce verbis: Anno Dominicæ Incarnationis septingentesimo vicesimo nono apparuerunt cometæ duæ circa solem, multum intuentibus terrorem incutientes… Quo tempore gravissima Saracenorum lues Gallias misera clade vastabat; et ipsi non multo post in eadem provincia dignas suæ perfidiæ pœnas luerunt [Hist. ecclesiast., lib. V, cap. XXIII. Edit. Gilles. Londini 1843.] . Aliud nihil addit Beda; nec ab alio quovis scriptore hujus incursionis facta est mentio. Quid autem sibi Beda voluerit, cum dicat Saracenos non multo post pœnas luisse non satis constat. Sunt qui opinantur eos cæsos illo tempore fuisse ab Eudone, Aquitaniæ duce; alii cum Pagio censent Bedam respicere prælium Pictaviense, quo ad internecionem cæsi barbari a Carolo Martello sunt anno 732. Quamvis enim desinat Beda ad annum 731, et apud Pictavos pugnatum sit anno sequenti, potuit Beda, qui diem supremum obiit anno 735, verba illa historiæ suæ adjicere; quod utique nec repugnat, nec probabilitate sua caret. Nisi quis maluerit dicere lapsum Bedam esse in notando anno; vel, amanuensium vitio, mendum codicibus irrepsisse. Imo commode negari posset hæc irruptio, et cum sequenti confundi. Miramur autem Domnum Vaissette, qui fatetur Bedam omnino solum hujus incursionis meminisse et quidem obiter tantum, quin singillatim aliquid circa eam attingat, subjicere nihilominus: Saracenos hac tempestate longe lateque grassatos esse; unde et probabile censet, anno huic 729 innectendum sancti Theofredi martyrium.

[21] [sed probabilius tamen ad an. 732 spectat, quo quarta facta irruptio est,] Quapropter longe nobis probabilior est sententia Mabillonii in Annalibus, et Cointii, qui illud ponunt anno 732; sub quarta videlicet Saracenorum in Gallias irruptione, dum, duce Abderamo, Burdigalam expugnarunt, atque dein ad Duranium fluvium (alii Garumnam dicunt; ast nihil refert cum duo illa flumina prope Burdigalam confluant) Eudonem ingenti strage affecerunt, ita quidem ut, teste Isidoro Pacensi, scriptore coævo, solus Deus numerum morientium vel pereuntium recognoscat. Atque ad hanc, quasi priorem incursionis sub Abderamo partem respicit forte Beda, ut jam supra insinuavi. Annalista Moissiacensis ita breviter totam hanc rem comprehendit. Anno MCCXXXII Abderaman rex Spaniæ cum exercitu magno Saracenorum per Pampalonam et montes Pyrenæos transiens Burdigalem civitatem obsidet. Tunc Eudo princeps Aquitaniæ collecto exercitu obviam eis exiit in prælium super Garonna fluvium; sed inito prælio Saraceni victores existunt. Eudo vero fugiens maximam partem exercitus sui perdidit, et ita demum Saraceni Aquitaniam depredare cœperunt. Eudo vero ad Karolum Francorum principem veniens postulavit auxilium. Tunc Karolus collecto magno exercitu exiit eis obviam, et inito prælio in suburbio Pictavensi debellati sunt Saraceni a Francis; ibique ipse Abderaman cecidit cum exercitu suo in prælio, et qui remanserunt ex eis per fugam reversi sunt in Spaniam. Karolus vero, spolia accepta, cum triumpho gloriæ reversus est in Francia [Pertz. Monumenta Germaniæ, t. I, p. 291.] . Cum itaque Velauni ad Aquitaniam, extrema nempe orientali parte, spectarent, ut videre est in Mappa Vaissetti [Histoire de Languedoc, t. I. ad initium.] ; Saraceni autem, post pugnam Burdigalensem, Aquitaniam depopulati sint; ac tandem Abderami copiæ incredibili essent numero; pronum sane est concludere, ad hanc potius quam ad præfatas incursiones, referendam Calmeliacensis monasterii vastationem, ac proinde etiam S. Theofredi martyrium. Quod quidem nobis videtur confirmari ex Isidori Pacensis narratione, quam idcirco hic adscribimus.

[22] [ut suadere quoque videtur narratio Isidori Pacensis.] Tunc Abderramam multitudine sui exercitus repletam prospiciens terram, montana Vaccæorum dissecans, et fretosa ut plana percalcans, terras Francorum intus experditat, atque adeo eas penetrando gladio verberat, ut prælio ab Eudone ultra fluvios nomine Garonnam vel Dornomiam præparato, ct in fugam dilapso, solus Deus numerum morientium vel pereuntium recognoscat. Tunc Abderaman suprafatum Eudonem ducem insequens, dum Turonensem ecclesiam, palatia diruendo et ecclesias ustulando, deprædari desiderat, cum consule Franciæ interioris Austriæ, nomine Carolo, viro ab ineunte ætate belligero, et rei militaris experto, ab Eudone præmonito, sese infrontat. Ubi dum pene per septem dies utrique de pugnæ conflictu excruciant, sese postremo in aciem parant, atque dum acriter dimicant gentes septentrionales in ictu oculi ut paries immobiles permanentes, sicut et zona rigoris glacialiter manent adstrictæ, Arabes gladio enecant. Sed ubi gens Austriæ molle (mole) membrorum prævalida, et ferrea manu per ardua pectoraliter ferientes regem inventum exanimant. Statim nocte prælium dirimente, despicabiliter gladios elevant, atque in alio die videntes castra Arabum innumerabilia, ad pugnam sese reservant, et exurgentes de vagina sua diliculo prospiciunt Europenses Arabum tentoria ordinata et tabernacula ubi fuerant castra locata, nescientes cuncta esse pervacua, et putantes ab intimo esse Saracenorum phalanges ad prælium præparatas, mittentes exploratorum officia, cuncta repererunt Ismaëlitarum agmina effugata, omnesque tacite pernoctando cuneos diffugisse repatriando. Europenses vero per semitas delitescentes (ut) aliquas facerent cælatas, undique stupefacti in circuitu sese frustra recaptant, et qui ad persequentes (persequendum) gentes memoratas nullo modo vigilant, spoliis tantum et manubiis decenter divisis in suas se læti recipiunt patrias [Florez. España Sagrada, t. VIII, p. 303.] .

[23] [Quinta tandem irruptio ynem habuit an. 738.] Restat ut aliqua addamus verba de quinta Saracenorum in easdem regiones incursione, quæ initium habuit anno 736. Carolus Martellus cum exercitu accurrens eos penitus fere expulit provincia Arelatensi, atque Narbonam usque prosecutus prelio fudit. Ast anno sequenti, cum Carolus longinquo distineretur bello, Maurentius, qui ad montes cum suis confugerat, animos resumpsit; atque denuo excurrere undequaque Saraceni cæperunt; donec Carolus, fædere junctus cum Luitprando Longobardorum rege, eos profligavit ex provinciis et regionibus ad Rhodanum sitis. Hæc gesta sunt anno 738, post quem contra Gallias, vivente Carolo, nihil attentare ausi Saraceni sunt. Posset et ad hanc eorum irruptionem referri martyrium sancti Theofredi; probabilius tamen ad præcedentem spectat. Cæterum nullum est dubium quin referatur ad unam quamdam ex enumeratis quinque incursionibus, ac proinde contigisse inter annum 719 et annum 738, juxta expositam a nobis chronologiam.

[24] [Hallucinatur scriptor anonymus vitæ S. Theofredi.] Ex his concludere licet quantum a vero absit auctor anonymus vitæ sancti Theofredi, quam inferius typis excussam videre licet. Operæ pretium est hic subjicere quæ Mabillonius hac de re senserit: tum quod nostram confirment sententiam, tum quod alia quædam elucident, quæ a nobis in supradictis prætermissa sunt: Eadem, inquit ille, haud dubie procella (quam quartam nos diximus) Theotfredum Calmeliacensem abbatem corripuit; quamquam alia occasione id factum legitur in ejus Actis parum accuratis, quæ hac in re cum vetustis Francorum annalibus non consentiunt. In his quippe (scilicet actis) legitur, Eudonem, a Carolo majore domus bello non semel lacessitum, Saracenos ex Hispania in auxilium evocasse, pacto cum Abdiramane facto, qui duobus a Carolo præliis fusus, hac occasione captata, injuriam suam ultus sit, obvia quæque a Burdigala ad urbem Pictavos ferro ac flammas devastando, imo Septimaniam totam cum Gabalitanensi et Vellavensi comitatu conterendo, quo tempore Theotfredus a Saracenis cæsus sit. Quasi Burdigala et Pictavi ad Carolum, et non ad Eudonem pertinuerint, et Septimania ipsa imperio Saracenorum subjecta non fuerit. Longe probabilius est id, quod legitur in Iibello de Gestis sancti Pardulfi abbatis, Saracenos hoc anno (732) a Carolo ad Pictavorum urbem cæsos fuisse, ejusque cladis reliquias in Gothiam seu Septimaniam se recepisse, et obvia omnia igni ac ferro corrupisse; quo tempore in Calmeliacense forte monasterium se intulerint, et Theotfredum necaverint, monachis in vicinos montes fugere jussis; aut forte illi sint, qui soluta obsidione urbis Senonensis in Septimaniam se receperunt. Utrumlibet horum verum sit, Theotfredum lapidibus obrutum tradunt paulo post expirasse et quidem XIV Kalendas Novembris, quod tempus non male congruit cum tempore pugnæ Pictaviensis, quæ mense Octobri facta est. Librum de Vita sancti Theofredi scripsit anonymus auctor parum diligens et accuratus [Annales Benedictini, lib. XXI, n. VIII, t. II, p. 83.] .

[25] [Mabillonii lapsus circa annum obsidionis Senonensis.] Quæ quidem recte a Mabillonio dicta censemus; iis tamen exceptis verbis quæ ad obsidionem urbis Senonensis referuntur. Obsidio enim illa, ex mente Mabillonii, in annum cadit 731, dum reipsa ad annum 725 referenda est, ut ostendit D. Vaissette in Notis ad historiam Occitaniæ [Nota LXXXIV. t. I. p. 696.] ; ubi et Cointium et nostrum P. Daniel [Histoire de France, t. X, p. 362 et seq. Juxta citationem D. Vaissetti.] reprehendit, quod uterque velit Saracenos per Burgundiam Senonas usque grassatos anno 731, dum constat inter alios ex Isidoro Pacensi, scriptore coævo, barbaros illo tempore hujusmodi incursiones facere non potuisse. Confer D. Vaissette loc. cit.

[26] [Quo ætatis suæ martyrio coronatus sit S. Theofredus.] Antequam de cultu et reliquiis sancti Theofredi dicamus, non abs re erit aliquid, ex conjectura licet, subjicere de anno ætatis quo martyrium passus est. Scribit auctor anonymus Vitæ ejus: Floruisse apud Arvernam urbem Calmilium quemdam, regnantibus Theodeberto et Theodorico, qui solium conscenderunt anno 592, illudque tenuerunt usque ad annum circiter 612. Proinde sub finem sæculi sexti, vel sub initium sæculi septimi fundamenta sui monasterii posuit dictus Calmelius. Tum Romam perrexit, atque inde redux obtinet ab abbate Lirinensi venerabilem virum, Eudonem nomine, sublimem statura, PENULTIMA DECORATUM ÆTATE, qui præsit novo asceterio. Etiamsi detur Calmelium, viginti ante Eudonis adventum annis, monasterii sui ædificationem inchoasse; ac proinde, versus annum 630, eo pervenisse Eudonem penultima jam decoratum ætate; consequens erit sanctum Theofredum annis valde provectum martyrii coronam accepisse. Eudo utique non ultra viginti annos præfuisse monasterio putandus est; ac proinde Theofredi evectio ad infulas abbatiales incidet in annum 650; cum autem mortem subierit versus 732, per 60 et amplius annos præfuisse dicendus erit. Quibus si addatur ætas quam habebat dum abbas consecratus est, nonagenarius saltem obiit. Atque hæc ex conjectura, fundata in dictis anonymi scriptoris, cujus utique fides, præsertim chronologica, non admodum certa est, ut ex dicendis constabit. Præterea floruit Calmelius, juxta Cointium anno Christi sexcentesimo octogesimo primo, quo ejus gesta recenset [Annales ecclesiastici Francorum, tom. IV, pag. 30 et seq.] . Quod si reipsa obtineat (nec enim probat Cointius, solum affirmat) sequeretur Theofredum ætate parum provectum, martyrii palmam suscepisse.

[27] [De loco ubi martyrium passus sit.] Duplex habetur in regione ipsa circa locum, in quo S. Theofredus martyrium passus est, traditio. Alii id contigisse volunt juxta porticum ecclesiæ, quæ hodie adhuc visitur: non quod hæc ab initio extiterit; ast ædificata fuit eodem loco, quo assurgebat antiquior ecclesia, temporis decursu destructa. Alii sanctum Martyrem a barbaris impetitum tradunt in exiguo quodam vico, dissito ab ipso monasterio quarta unius leucæ parte, qui vulgo dicitur le Villars, aut etiam Villare. Nullum superest instrumentum, quo traditiones illæ confirmentur. Locus qui martyrii testis perhibetur, fornix est antiqua atque depressa, nec ullam habet definiendæ ætatis idoneam notam: nunc vero in stabulum conversa est. Haud procul ab utroque Martyrii loco, fons cernitur; uterque mirabili præditus creditur virtute. Ita scilicet Anicio ad nos rescriptum.

§ II. S. Theofredi Cultus. Reliquiæ; harum translatio et præsens status. Liturgia.

[Variis diebus ejus celebratur memoria.] Nomen sancti Theofredi: Non reperitur, inquit Baillet [Vies des Saints. XIX Octobre.] , in vetustioribus Martyrologiis, nec etiam in Romano. Benedictinum ejus mentionem habet ad XIX Octobris, qui habetur ut dies ejus mortis; Gallicanum Saussaii memoriam illius facit XVIII Novembris, non tamen quasi foret festum translationis, quæ quibusdam in Calendariis notatur ad diem XVII ejusdem mensis. Ex quibus jam concludere licet non concordare inter se Martyrologos in assignanda festivitate. Bucelinus et Hugo Menardus hic in Martyrologio, ille in Menologio ordinis sancti Benedicti diem habent XVIII Novembris; quod quidem contra assertum Bailleti est. Item in Podiensi Martyrologio eodem die legitur: In territorio Vellaico prope Aniciensem urbem in loco, qui vocatur Calmelius, passio sancti Theofredi abbatis et martyris. Hinc universim asserit Gallia Christiana [T. II, col. 762.] : S. Theofredus colitur die XVIII Novembris non modo apud Calmeliacum, sed etiam in tota diœcesi Aniciensi. Ast parum sibi constat; imo aperte, quod vix credas, sibi contradicit Gallia Christiana: columna enim sequenti 763a, ubi seriem texens abbatum, vitam sancti Theofredi adumbrat, hæc scribit: Colitur XIV Calendas Novembris, non solum in suo, sed etiam in vicino Casæ-Dei monasterio. Ejusdem translatio celebranda XV Cal. Decembris in Calendario monasterii indicitur. Incredibilis utique hæc hallucinatio est.

[29] [Apud plerosque tamen XIX Octobris.] Cæterum longe plures stant pro die XIX Octobris, quatenus hic sit dies obitus ac principalis memoriæ. Atque imprimis Mabillonius in Annalibus [Ad an 732. n. X, t. II, p. 84.] ad an. 732, ubi agens de martyrio S. Theofredi: Qui, inquit, non solum in suo, sed etiam in vicino Casæ-Dei monasterio colitur XIV Kalendas Novembris. In Kalendario proprio Calmeliacensi notatur XV Kalendas Decembris: Translatio sancti Theofredi abbatis. Ex quibus apparet verba, cum fere eadem sint, supra a nobis ex Gallia Christiana relata a Mabillonio mutuata fuisse. Hic præterea ibidem addit S. Theofredum expirasse XIV Kalendas Novembris. Eodem die in Martyrologio Ebroicensi hæc legitur Annuntiatio: In Vellavo sancti Theofredi abbatis, qui a Barbaris, incursione facta, male tractatus et ab eorum falso sacerdote graviter vulneratus, post sex dies martyr occubuit, et multis clarus miraculis oppido et monasterio deinceps nomen fecit. Item in Actis Sanctorum ordinis S. Benedicti eumdem illum diem XIX Octobris seu XIV Kalendas Novembris assignat Mabillonius [Sæcul. III, part. I, p. 485.] . Consonant Baillet, Longuevallius noster, Castellanus, D. Vaissette qui in sua Generali Histor. Occitaniæ [T. I. p. 395.] eum expirasse dicit XIX Octobris. Sic etiam in Calendario ecclesiastico omnium Sanctorum qui sub regula S. Benedicti vixerunt idem assignatur dies. Opus hoc, germanice conscriptum a monacho cœnobii sanctæ Crucis in insula Danubii (Donauwerd), in lucem apparuit anno 1786. Atque ex his satis videbitur quare acta sancti Theofredi hoc loco posuerimus.

[30] [Cultus antiquitas.] Quamvis in antiquioribus Martyrologiis ejus mentio non fiat, non tamen dubitandum est de cultus antiquitate. Hujus habemus monumentum authenticum in ipso monasterio Calmeliacensi, quod jam a sæculo nono a sancto Theofredo dici cœpit: Hoc cœnobium, ait Cointius [Annales Ecclesiastici Francorum, ad an. 812, n. XIII, t. VII, p. 202.] , est in Aquitania prima diœcesique Aniciensi. Dictum fuit primo Calminium seu Calmeliacum a conditore sancto Calminio seu Calmelio (S. Carméry), qui florebat anno Christi sexcentesimo octogesimo primo. Direptum fuit a Saracenis, qui Theotfridum seu Theofredum illius loci tunc abbatem lethalibus vulneribus affecerunt anno Christi septingentesimo tricesimo secundo. Reparatum postea fuit a Ludovico, nomenque gerere cœpit prælaudati martyris Theotfridi (S. Chaffre). Narrat scilicet vetus auctor, qui vulgo Astronomus, licet juxta Bouquetum immerito, dicitur, in Vita Ludovici Pii Imperatoris hunc dum, vivente patre Carolo Magno, regnum Aquitaniæ, ad quod a nativitate sua assumptus fuerat, teneret, plurima monasteria versus annum 812 in sua ditione reparasse, imo a fundamentis ædificasse, quorum subjicit catalogum, in quo nominatur et monasterium S. Theotfredi.

[31] [Jam inde a sæculo nono,] Quamvis in laudata Ludovici vita id non exprimatur, non tamen absque ratione affirmat Cointius monasterium Calmeliacense post dictam restaurationem a S. Theofredo appellatum fuisse. Argumento sunt chartæ plurimæ in quibus hæc vel similia perpetuo quasi occurrunt: Monasterium S. Theofredi, vel cœnobium, cui vocabulum est Calmilius, situm in pago Vellaico, in honore sancti Theofredi constructum. Hic integre subjicimus chartam Pipini junioris seu secundi; tum quia rem nostram confirmat, ostendendo cultus antiquitatem, tum etiam quia præcipua quædam ad monasterium Calmeliacum pertinentia continet. Præfert hæc charta annum Pipini II octavum et indictionem item octavam, qui Christi annus est 845. Porro Pipinus rex Aquitaniæ proclamatus fuit anno 839, regnavitque usque ad annum 848, quo spoliatus a Carolo Calvo fuit. Postea pluries amissum tentavit recuperare regnum. Anno tandem 865 carcere inclusus est, ubi paulo post obiit [L'Art de vérifier les dates. p. 708.] .

[32] [ut constat ex Charta Pippini regis Aquitaniæ;] Ejus vero charta hujusmodi est: Pippinus, opitulante Divinæ Majestatis gratia, rex Aquitanorum. Si erga loca divinis cultibus mancipata, beneficia oportuna largimur, propter amorem vitæ eorum, qui sibi famulantur in eisdem locis, præmium nobis apud divinam clementiam æternæ remunerationis rependi confidimus. Noverit interea sagacitas prudentiæ omnium fidelium nostrorum, quia veniens vir venerabilis Galterius abbas, ex cœnobio, quod dicitur Calmilius, et est situm in pago Vellaico, constructum in honore beati Petri principis Apostolorum et sancti Theofredi, ubi ipse corpore quiescit, obtulit obtutibus nostris auctoritatem conscriptam, in qua erat insertum quod ipsum locum Berengarius comes, domno Ludovico, piissimo Cæsari Augusto avo nostro ad habendum in proprium obtulerit, et ipse postmodum pius Cæsar, ob perpetuæ vitæ meritum, monachis in eodem loco degentibus et venerabili Bodoni, hujus scilicet Galterii antecessori, eorumque successoribus, ad gubernandum atque perenne regulariter vivendum jure proprio tradidit et consignavit. Obtulit etiam reverendi patroni nostri Caroli (scilicet Calvi) regis invictissimi auctoritatem, nostri videlicet avunculi, qualiter ipsum locum sanctum regaliter, veluti pater illius domnus Ludovicus imperator, sicut dictum est, olim fecerat, sua defensione atque mundiburdo (patrocinio) recepit immunitatisque tuitione.

[33] [in qua confirmantur præcedentium regum dona] Ideoque pro studio firmitatis præfatus abbas Galterius deprecatus est, ut prædictum monasterium cum omnibus ad eum moderno tempore jure pertinentibus, sicut alii reges egerunt, ita et nos eorum sequentes memoriam, sub nostra reciperemus defensione atque immunitatis tuitione. Cujus precibus libenter acquievimus, eique quod petebat, concessimus; atque per hoc præceptum confirmavimus, per quod præcipimus atque jubemus, ut nullus judex publicus, nec quislibet ex judiciaria potestate, aut ullus ex fidelibus nostris, in ecclesia aut locis vel agris, seu quibuslibet possessionibus, quas nunc juste et legaliter infra ditionem regni nostri possidet, vel quæ deinceps in jure ipsius monasterii divina pietas concesserit augeri; ad causas audiendas vel freda (mulctas) exigenda, sive paratas faciendas, aut homines tam ingenuos quam servos, super terram prædicti monasterii commanentes distringendos, aut ullas redhibitiones aut illicitas occasiones requirendas, contra præceptionem nostram facere audeat, vel ea quæ super memorata sunt, penitus exigere præsumat. Quidquid etiam de præfatis rebus monasterii jus fisci exigere poterat, pro æterna remuneratione eidem concedimus monasterio; et omni tempore in alimonia pauperum, stipendia monachorum ibidem Domino famulantium proficiat in augmentum.

[34] [et nova adduntur.] Concedimus hoc etiam, quo magis locus ipse publicetur cunctisque crescat in augmentum. Et sicut in aliis locis ejusdem regionis aggregantur agunturque mercata, sic et in jam dicto loco juxta ecclesiam sancti Joannis, præsentibus et futuris temporibus quinta feria mercatum agatur; nec ab ullo comite vel misso comitis ab ipso aliquid exigatur; nec quislibet homo in eodem mercato ab illis distringatur; sed quidquid fiscus noster vel comes habere poterat, pro æterna remuneratione, totum eidem ecclesiæ concedimus. Quod si quislibet reus in eodem mercato repertus fuerit, a nemine distringatur, nisi Prior quicumque fuerit in eodem loco licentiam dederit, vel certe criminosi ex ipso mercato foras fuerit expulsio. Quando vero præfatus abbas Galterius ex hac vita migraverit, si tales inter se invenerint qui eos juxta regulam sancti Benedicti regere valeant, per hanc nostram auctoritatem licentiam habeant eligendi abbates; quatenus monachos ibi degentes pro nobis, nostrorumque salute, id est, pro stabilitate regni nobis a Deo concessi, ejus misericordiam jugiter exorare delectet. Ut autem hæc nostra semper auctoritas maneat inconvulsa, monogramma nostrum inserere curavimus, ac de annuli nostri impressione insigniri subter jussimus. Signum Pipini præcellentissimi regis, anno regnante octavo, indictione VII.

[35] [Aliæ multæ similes habentur chartæ.] Ex hac charta constat, jam a remotissimis temporibus monasterium Calmeliacense præclaris donatum privilegiis fuisse, quæ deinceps confirmata et ampliata leguntur in aliis chartis, quas in extenso videre est apud collectores Galliæ Christianæ [T. II. Instrumenta ecclesiæ Aniciensis, col. 221 – 262.] , et D. Vaissette in Probationibus ad hist. Occitaniæ [T. I. ad finem, col. 73 et seqq.] . Speciatim in Bulla quadam Adriani Papæ IV data Bertrando abbati Calmeliacensi XX, recensentur saltem 230 ecclesiæ S. Theofredi monasterio subjectæ [Gallia Christiana, t. II, col. 768.] . Bullam hanc dedit Adrianus decimoquinto Calend. Maji, anno sui pontificatus primo, id est anno Christi 1155. Hadrianus IV, natione Anglicus … creatus Romæ Nonis (v) Decembris 1154. Vixit annos 4, mensis 8, dies 28 [Magnum Bullarium Rom., t. I. p. 40. Edit. Luxemb. 1727. Ubi nihil de Adriano IV, præter brevissimam notitiam.] . Præfatæ Bullæ reperitur fragmentum inter Probationes hist. Occitan. [T. II, col. 549.] .

[36] [Reliquiæ, ab initio ubi.] Ex his iisdem chartis discimus pariter quid actum de Reliquiis sancti Martyris sit. Cœnobium, quod dicitur Calmilius, constructum in honore beati Petri, principis Apostolorum et sancti Theofredi, ubi ipse corpore quiescit. Quæ verba cum descripta sint ex supralaudato Pepini Junioris instrumento anni 845, legitime concludi posse videtur corpus ab initio honorifice in eodem monasterio, licet forte non in eodem prorsus loco, repositum et asservatum.

[37] [Earum translatio,] Facta deinde translatio est, de qua apud Mabillonium in Annal. ad an. 981 [T. IV, lib. XLIX, n. IV, p. 4.] . Præfuit, inquit, ad hoc usque tempus Calmeliensi sancti Theotfredi apud Vellavos monasterio Wlfaldus seu Golfaldus abbas, qui templum operis eximii eo in loco, ubi sancti Martini oratorium erat, extruxit, et in illud corpora sanctorum Theotfredi et Eudonis abbatum transtulit ex basilica sancti Petri, quæ deinceps negligi cœpit. Postmodum Wlfaldus promotus est ad episcopatum Diensem, sic tamen ut abbatis nomen retineret, commisso abbatiæ regimine Arimanno, qui ex decano abbas factus est, extremis Lotharii annis. Non determinat Mabillonius annum quo translatio hæc contigerit.

[38] [ante an. 974] Cum tamen facta sit ante Wlfaldi episcopatum, antiquior est anno 974, quo ille, juxta D. Vaissette, sedem Diensem conscendit. In Nova quoque Gallia Christiana [T. II. col. 764.] , ejusdem translationis mentio fit: Vulfaldus laudatur ob extructum operis eximii templum, in quod corpora SS. Theotfredi et Eudonis abbatum transtulit. Posteaque factus est episcopus Diensis circa annum 23 Lotharii regis. In chartis non ab eodem die et anno initium ducitur regni Lotharii. In plerisque refertur ad XII Novembris 954, quando coronatus fuit; in aliis ad X Septembris ejusdem anni; aliæ, illæ præsertim quæ in Occitania datæ, initium supponunt anni 955; aliæ initium anni sequentis; sunt denique aliæ, paucæ tamen, quæ supponunt annum 951, quo, ut videtur, pater Lotharii graviter in Arvernia decumbens filium suum coronari jussit [L'Art de vérifier les dates. p. 542.] . Stando itaque communiori chronologia, annus Lotharii vigesimus tertius incidet in annum Christi 976 vel 977, quod quidem satis concordat cum chronotaxi Vaissettiana. Estiennot annum ponit 961 [Ita Gallia Christiana. Ibid. Ad marginem.] . Notandum præterea quod in priori Galliæ Christianæ editione nomen Wlfaldi seu Vulfaldi non occurrat in catalogo Diensium præsulum; posterior autem ejusdem Operis editio (Nova scilicet Gallia Christiana longe, ut notum est, auctior) non perducta est usque ad Viennensem metropolim, cujus suffraganea sedes Diensis erat. Quæ tamen non ideo dicta sint, quasi dubium aliquod superesset utrum Wlsaldus dictam sedem tenuerit necne. Hoc solum evincere mens nostra est, ex laudato Opere nihil luminis ad propositum nostrum eruendum. Cæterum quidquid sit, ex hucusque disputatis certo efficitur, translationem, de qua agimus, contigisse ante annum 974.

[39] [Forte versus annum 965.] Ast potest et propius accedi ad tempus illius translationis. Mabillonius in Annalibus ad an. 951, scribit: Dalmatio non multo post suffectus est Wlfaldus abbas [Annal. Bened., t. III, lib. XLV, n. L, p. 475.] . Et infra ad annum 956 [Ibid., n. CIII, p. 497.] : Jam hoc tempore Calmeliensi sancti Theotfredi monasterio præerat Wlfaldus abbas, Dalmatii successor. Huc autem præcipue facit charta, quæ reperitur apud D. Vaissette [Histoire générale de Languedoc, t. II, col. 101, in Probationibus.] , estque sequentis tenoris: Sacro-sanctæ Dei ecclesiæ Calmiliacensis monasterii, quæ est constructa in pago Velavense, in vico Amnoricense (sic) quæ est consecrata in honorem sancti Petri et sancti Martini, ubi sanctus Theotfredus martyr humatus, et sanctus Eudo, et sanctus Fortunatus et duo Innocentes ibi in corpore requiescunt, ubi domnus Wlfaldus abbas super ipsam congregationem Deo famulantes præesse videtur. Ob hoc ego in Dei nomine Guillelmus et frater meus Armandus cogitamus de Dei misericordia vel de æterna Christi retributione…; propterea cedimus vel donamus ad supradictæ jam casæ Dei aliquid de rebus nostris etc. Charta hæc data est anno Christi 959. Cum ergo, teste Mabillonio, cujus verba superius jam recitavimus, Wlfaldus in templum a se exstructum corpora sanctorum Theotfredi et Eudonis abbatum transtulit ex basilica sancti Petri, quæ deinceps negligi cœpit, ex ipso laudatæ chartæ initio apparet hujusmodi translationem non fuisse factam nisi post annum 959, modo tamen hic vere sit annus chartæ Lotharianæ; cujus rei vadem non habemus præter D. Vaissettum qui ponit versus annum 959. Nam charta ipsa hoc loco mutila est. Ita scilicet notatur: facta carta ista eleemosynaria feria V, mense Januario anno DCCCC … regnante Lothario rege. Admissa itaque data Vaissetti, cum aliunde satis probabile sit aliquot annos intercessisse donec novum illud templum ædeficatum et præparatum esset, translatio haud absurde referri posset præter propter ad annum 965. Atque hæc procul dubio translatio est, quæ in Calendario Calmeliacensi, XV Kal. Decembris celebranda indicitur. Universim ubicumque dicto die agitur memoria sancti Theofredi, hanc de translatione interpretandam censemus; ita ut XIX Octobris celebretur festum principale; quocirca etiam hoc die ejus acta damus.

[40] [Præsens Reliquiarum status.] Ad præsentem Reliquiarum statum quod attinet, sufficiet hic adscribere authenticum testimonium quod, latine exaratum Anicio nobis submissit R. P. de Prunières S. J., die XXVI Junii, currentis anni 1848, estque hujusmodi: Corpora Sanctorum Eudonis et Theofredi, in tumulo marmoreo post altare princeps ecclesiæ abbatiæ monasterii, tunc principi Apostolorum dicatæ, servata sunt usque ad gallicam perturbationem; tum Sanctorum ossa ex impiorum manibus a piis fidelibus erepta et clanculum servata, tandem rursus devotioni fidelium exposita sunt: nunc quidem ab anno 1822, in sacello ad sinistram partem prædictæ ecclesiæ, sed jam S. Fortunato martyri Valentinensi dicatæ (olim iste Sanctus, patronus erat antiquæ parœciæ, nunc eversæ), cujus sacelli altare a (ex) marmoribus prisci monumenti extructum est. Sanctæ Reliquiæ in armario, post altare sito, jacent in quinque thecis ligneis quadratæ formæ: duæ, sancti Theofredi martyris, altera, Caput; altera unam ex Omoplatis cum parte superiore cruris et fragmento costæ custodiunt; in tertia vero theca caput asservatur sancti Eudonis, quæ (quid?) ut minor mole ac caput S. Theofredi agnoscitur: in istis tribus thecis, sacræ Reliquiæ, vitreo tegmine ex una parte coopertæ, oculis patent: in duabus autem aliis nullo modo cernuntur. Thecæ omnes sigillo venerabilis episcopi Aniciensis munitæ ab anno 1822, rei gestæ authentica instrumenta intro custodiunt.

In fide quorum his præsentibus subscripsimus.
��Monasterii die Junii 14a, 1848
Massardier
Pehus

Et infra leguntur sequentia

Vidimus et authenticam recognovimus signaturam hic appositam a Do Massardier, ecclesiæ vulgo dictæ Le Monastier parocho.

Anicii vulgo Le Puy, 24 Junii 1848.
��Alirol
L. Sigilli episcopatus��Can. secr. Gen.

[41] [Quædam notanda in præfatum testimonium.] Monet autem laudatus P. de Prunières, se non inquisivisse quinam essent illi, qui sanctas Reliquias eripuerunt et clanculum servarunt. Ast cum anno 1822 recognitæ ab episcopo Anicienci fuerint, nullum esse potest dubium quin illa omnia præstita sint, quæ ad illarum certo stabiliendam authentiam requirerentur. Præterea notandum est verba præfati testimonii, quibus asseritur ecclesia abbatiæ Calmeliacensis sancto Petro dicata, intelligi hoc sensu oportere, quod scilicet ab initio id obtinuerit, nec tamen ad ultima usque tempora perseveravit. Vidimus enim supra illam ipsam ecclesiam abbatiæ, in qua reliquiæ sancti Theofredi asservabantur sub ejusdem invocatione primarie consecratam fuisse. Insuper cum ex quinque thecis, in quibus Sanctorum reliquiæ contineri dicuntur, duæ sint quæ ab extrinseco introspici nequeant, nec in supradicto testimonio explicet R. D. Massadier qualis formæ seu nominis sint sacræ exuviæ in illis reconditæ, pronum est judicare, dum anno 1822 sacrum illud depositum examinaretur, non constitisse satis de illarum omnimoda authentia, ac propterea sepositas fuisse in thecis separatis, iisque undequaque clausis. Cæterum lux quærenda esset ex instrumentis, quæ procul dubio confecta fuerint, antequam Ill. DD. episcopus reliquias publicæ venerationi restitui permitteret.

[42] [Officium S. Theofredi ex antiquo Breviario Ms.] Exstat in Musæo ecclesiæ cathedralis Aniciensis Breviarium Ms., seu Sanctorale, quod tamen incompletum videtur. Ab initio ponuntur aliquot officia, videlicet defunctorum, B. Mariæ Virginis etc. Post hæc sequens legitur titulus: Incipit sanctorale secundum usum Anicii. Ibi occurrunt non solum legendæ, sed et hymni et prolixa responsoria historica, præsertim de Sanctis regionis illius, præcipue mense Novembri. Ætas præfati Breviarii partim desumi potest ex officiis S. Francisci, S. Dominici, Præsentationis B. Mariæ Virginis, B. Mariæ ad Nives. Habentur quoque officia S. Timothei et S. Silæ, qui Apostolorum nomine veniunt. Insuper notula, ad finem officii S. Catharinæ posita, indicat officium SS. Trinitatis recitari ultima adventus Dominica. Quod ad characterum formam spectant, litterarum majuscularum ornatus satis absoni, imo et ridiculi sæculum XV, sapiunt. Sunt tamen qui paulo altius ascendendum putent. Quidquid de eo sit: in Breviario isto habetur S. Theofredi officium constans collecta et lectionibus novem; quæ quidem lectiones ad verbum haustæ sunt ex Elogio, quod reperitur apud Labbeum [Nova Bibliotheca, t. II, p. 684 et 685.] , de quo inferius dicemus n. 57. Sufficiat hic monuisse Elogium Labbeanum novem quoque numeris distingui, sed duplo saltem longius esse; unde et lectiones, quas subjicimus, vix mediam illius partem capiunt. Præterea si Theofredi exceperis nomen, vix et ne vix quidem aliquid reperias, quod ad nostrum S. Martyrem spectet. Nihilominus, cum breve admodum sit, officium illud adscribendum hoc loco duximus.

OFFICIUM S. THEOFREDI, ABB. ET MART.

[Oratio.] Omnipotens sempiterne Deus cui cuncta famulantur elementa, intercedente pro nobis B. Theof. mart. tuo, exaudi propicius orationes nostras et tribue nobis misericordiam tuam, ut quæcumque præcipis ut agamus, ipse adjuvet ut implere possumus (sic). Per etc.

[Lectiones.] 1 Igitur beatus Theofredus — hujus * parentes adhuc gentiles errorem credentes — audiens Christianos Dominum Jhesum Christum fateri seseque de paganorum insidiis superstitiones desiderans liberare,

2 Evangelicum sequens præceptum ubi dicitur: qui relinquerit patrem aut matrem aut filios aut sorores propter me, aut agros, centuplum recipiet et vitam æternam possidebit; [Mat. XIX XXIX.]

3 Patria parentibusque relictis, omnes possessiones suas parentibus tradidit, Christum Dominum sequi jugiter concupiscens.

4 Itaque ab urbe provinciæ regressum * videlicet civitatis disgressus, via accepta ad comutatum Vallavensem usque pervenit in vicum qui vocatur Soleniacus *. Tu autem.

5 Ibique sanctum Laurentium reperit presbyterum virum doctum et religiosum cujus amicitiæ se jungens et quasi familiarius se obsequium præbens apud illum tranquillam duxit.

6 Erat autem eo tempore quidam e vicino locus Vallavensem comutatum quem vulga (sic) lingua rusticus Calmilium vocat.

7 Erat etiam juxta illum locum rivulus qui dicitur Coleria, longius vero fluvius qui vocatur Liger in quo loco simulacrum quoddam colebatur, quod rusticorum multitudo rito prophano consecrat.

8 Audiens hæc beatus Theofridus Laurentium presbyterum ut ad locum accederent fanumque destruerent, ut populum de perfidia gentilitatis eriperent, ut impulsu dœmonum liberarent, orabat.

9 Cujus verbis Laurentius acquiescens mox iter arripuit, cum autem ad locum quo tendebant pervenissent, plurimam catervam populi ibi sacrificare diis reperierunt.

[43] [Prosa.] In alio codice Ms. cujus nos origo et ætas latet, habetur Prosa seu Sequentia de S. Theofredo, quam hic prætermisisse nefas foret: ob nativam enim suam simplicitatem, imo et elegantiam haud vulgarem, eruditum procul dubio delectabit lectorem.

SEQUENTIA IN HONOREM S. M. THEOFREDI.

Digna dies, digna laude
Læta currat: læto corde
Cantemus melodia

Theofredus princeps natus
Obliviscens principatus
Se Deo dat hostia.

Verbo et exemplo
Rure docet et in templo
Et res mirandæ patent

Mersi portum, cæci visum,
Surdi sonum, claudi gressum,
Functi vitam obtinent.

Christum sonans ibat fervens;
Fustes, flagra parvipendens
Ut finiret pravitas.

Gentes credunt, error cedit,
Fides crescit: sic virescit
Theofredi sanctitas.

Flumen calcat instar Mosis
Sicco pede; tunc in aquis
Hostis mersus vincitur.

Morbi, pestes, simulacra
Divum cessant et delubra:
Victor Christus colitur.

Fuge pater, instat hostis
Ecce vitam tollit hostis
Ne nos linquas orphanos.

Theofredus sit securus;
Natos monet moriturus,
Ut se servent integros.

Surgit, orat et auditur;
Gregi salus conceditur,
Bonus pastor noscitur.

Cedunt oves patris jussu;
In vicino latent saltu;
Pastor solus ponitur.

Adsunt hostes, qui momento
Sanctum necent, nisi summo
Contradicat Numini.

Morte diris nec tormentis,
Nec minis nec blandimentis,
Hic pepercit sanguini,

Sed proh! furor dumptat ovem;
Per immanes lupos orans
Saxis agnus cæditur.

Horret cœlum, horret * terra,
Ingemiscit et natura
Dum cædes committitur.

Cœlum petit mens beata
Martyrio laureata,
Et virtute nobilis.

Felix templum, felix locus,
In quo jacet sacrum corpus
Hujus sancti Martyris.

Solvat per te clemens Deus
Supplicantes hujuc cœtus
Peccatorum vincula.

Protomartyr Velaunorum,
Et exemplar monachorum,
Fac fruamur gloria. Amen.

[44] [Lectiones ex Proprio Aniciensi.] In Proprio Aniciensi, quod anno 1624 ad formam Breviarii Romani redigi curavit RR. DD. Justus de Serres, illius ecclesiæ Præsul, ab an. 1622 ad an. 1641, festum S. Theofredi celebratur die XVIII Novembris. Pro secundo nocturno ponuntur Lectiones, desumptæ, ut ibidem notatur, ex Ms. codice et Brev. Aniciensi.

Lectio quarta. Sanctus martyr Theofredus, Leofredo Arausicano principe, et Leotilde conjuge natus, ab ipsis fere cunabilis orandi fuit perstudiosus, sicut adolescentulus mundo nuntium remittendi percupidus exstitit. Ad id ei stimulos addebat Eudo avunculus, Lerinensis monachus, postmodum Calmeliensis cœnobiarcha primus. Quare lugentibus amicis et parentibus sæculo valedicit et ab urbe provinciæ Tregressim digressus, ad comitatum Vallavensem pervenit, in vicum (cui nomen Soliniacum) ibique Laurentium, æque virtute ac doctrina apprime excultum comperit; a quo benigne ac liberaliter hospicio acceptus est; deinde Calmelium (quod nunc vulgo Monasterium nuncupatur) et ad Eudonem abbatem et avunculum profectus, monachum egit. Cum autem omni virtutum genere fulgeret, Eudo sollicitudinis suæ partem in Theofredum rejecit; ei quippe externa dedit, sibi autem domestica negotia procuranda servavit. Quæ tamen omnia postmodum obiturus Eudo, lubentibus cœnobitis omnibus, Theofredo gerenda tradidit et in Abbatem renuntiavit. Obiit autem Eudo primus Calmeliensis abbas sanctitate clarus, Calmeliique ut Sanctus colitur. (Ex his sequeretur, saltem si verba obvio sensu sumantur, Theofredum, ante mortem Eudonis, renuntiatum abbatem fuisse. Quod quidem satis etiam concordat cum Actis.)

Lectio quinta. Theofredus ubi cœnobiarchæ partes obivit, procurandæ primum rei divinæ, ornando templo, mulieribus aditu cœnobii interdicendis, et monasticæ disciplinæ incubuit. Ea tempestate, superatis Pyrenæorum jugis, populabunda in Gallias Sarracenorum manus ingens sese effuderat, cæde, ferro, flammis omnia devastans, donec a Carolo Martello principe invictissimo, trecentis septuaginta quinque millibus ad Turones occisis, Hispaniam repetere sunt coacti. Illi cum antea ad Velaunos usque excurrissent, ac de eorum adventu cædibus ac rapinis, deque ipsius martyrio allapsus superne spiritus. Theofredum certiorem fecisset, suis edixerat ad sylvas et antra se reciperent: suarum enim esse partium, cum pastor sit, lupos exspectare et ab ovibus ipsos arcere. (Hæc apprime quadrant anno 732, quo, juxta dicta, probabilius contigit sancti Theofredi martyrium.)

Lectio sexta. Vix e cœnobio cœnobitæ pedem extulerant, cum ecce populabundi in cellas Calmelienses irruunt Sarraceni; Theofredum pro foribus sacelli beato Petro sacri orantem offendunt; in hominem impetum faciunt; cædunt virgis, rogant, urgent ubinam tot cellularum hospites hospitentur; mortem ipsi, tectis flammas comminantur, nisi quam primum omnia revelet. Negat Theofredus se revelare posse. Quare rursum verberibus gravius excipitur, ac semianimis a barbaris relinquitur. Ad nefaria sacra profectis, surgit tamen Theofredus, barbaros subsequitur, in eorum profanos ritus invehitur; unde amens iracundia sacrificulus, ingenti misso lapide, Theofredum ferit, et ad solum seminecem affligit. Terræ motu tunc late contremuit tellus; diffugiunt impii; fugientes fulgura adoriuntur; ad extremum valde saucius, inter discipulorum manus, septimo post die Theofredus diem clausit extremum.

[45] [Item Lectio ex Breviario Aniciensi an. 1784.] Tandem in recentiori Breviario Aniciensi, Parisiis edito an. 1784, ad diem rursus XVIII Novembris notatur: In festo sancti Theofredi, abbatis et martyris. Duplex minus. De Comm. unius martyris. Sequitur dein.

Lectio II. Theofredus Arausicæ natus, a Leufredo patre, qui provinciæ præfecturam gerebat, optime educatus, egregia adhuc puer pietatis specimina præbuit. Jam totus rerum cœlestium contemplationi deditus caducas mundi delicias propter Christum calcare decrevit. Ægre admodum consentiente patre, adhæsit Eudoni patruo suo, Calmeliacensis monasterii primo abbati. Sub ejus regimine monasticam vitam amplexus, ita virtutum omnium laude floruit, ut ab Eudone morti proximo, maximo monachorum plausu, monasterio præfectus fuerit. Eo in munere optimi pastoris partes omnes implevit. Mulieres aditu Basilicæ interdixit, nihilque neglexit, ut sua regulari disciplinæ servaretur integritas, Cum Saraceni ferro et flamma cuncta devastantes, Velauniam occupassent, suis omnibus ut in vicinam sylvam se reciperent imperavit, ipse furentium hostium impetum solus intrepide expectans. Quem præ foribus ecclesiæ prostratum cum invenissent, verberibus graviter cæsum semianimem reliquerunt, interim ad nefanda sacrificia properantes. Theofredus vero animos et vires colligens ipsos insequitur, ritus sacrilegos vehementer increpans. Ejus objurgationibus in rabiem versi, in sanctum Abbatem irruunt, lethalibusque sauciant vulneribus, quibus confectus, paucis post diebus, inter discipulorum manus animam Deo reddidit. Sepultus est in monasterio suo, quod ad ipso nomen accepit. Atque hæc quidem Lectio in paucis eleganter terseque scripta est. Post hanc sequitur Lectio III de sancto Odone abbate Cluniacensi.

[Annotata]

* Labbeus, habens.

* videtur legendum tregressum.

* Solignac.

* fremit, alia manu.

§ III. Notitia monasterii Calmeliacensis seu S. Theofredi. Varia hujus Acta.

[Notitia Monasterii S. Theofredi.] Cum pluries in Commentario nostro actum de rebus, ad monasterium sancti Theofredi spectantibus, sit; hic, quasi per modum appendicis, illius situm, originem et progressus variasque vicissitudines breviter comprehendisse juverit.

[47] [Situs.] Calmeliacum seu sancti Theofredi insigne et vetus Ordinis sancti Benedicti monasterium est (vulgo Monastier-St-Chaffre) ad Ansam seu Colansam amnem, qui in Ligerim influit, in pago, vernacule nuncupato Colanse, una leuca dissito a celebri hac abbatia. Positum est in diœcesi Aniciensi (le Puy) apud Velaunos, ad radices montis Mesentii, ex quo Ligeris fluvius oritur, distatque tribus leucis ab urbe Anicio. Fundatum fuit in honorem Principis Apostolorum a Calminio Arvernorum duce, unde diversimodo appellatur: nempe Calminium vocant autores utriusque Calminii vitæ, Bernardus Guidonis et Savaro; alii Calmelium dicunt, uti fragmentum vitæ B. Theofredi in vita sancti Eudonis: alii denique Calmiacum et Calmeliacense monasterium. Quo quidem nomine appellatum nonnullis creditur a Calmelio conditore, aliis a Calmilio, vico ejus loci, inquit Mabillonius [Annales Benedict., lib. XVII, n. XVI, p. 518.] .

[48] [Origo tenebris involuta.] Notat, et recte quidem, D. Vaissette [Histoire générale de Languedoc, t. I, p. 364.] , antiqua monumenta, quæ de origine illius monasterii agunt, tot tantisque fabulis et anachronismis referta esse, ut vix aliquid certi ex illis erui possit. In vita sancti Calminii seu Calmelii, ex veteri codice Mosiacensi [Acta Sanctorum, ad diem XIX Augusti. Hujus mensis, t. III, p. 760, n. 7.] , hæc habemus: Cum in ducatus officio vir insignis Calminius honeste se ageret, et, pauperibus erogans quod suum erat, misericorditer se haberet, subiit divina cogitatio mentem ejus, ut thesauri sui residuum liberaliter expenderet in opere Dei: disposuit secum in animo, ut ecclesias dedicandas suo sumptu construeret, ubi Deo servientibus quotidiani victus stipendia ex propriis redditibus ministraret. Animatus divino spiritu Calminius, in episcopatu Aniciensi locum, qui dicitur S. Theophredi ædificavit a fundo, et effectu operis mirabiliter consummans, quem locum rebus et redditibus vir Domino devotus adornans, ecclesiam illam et habitationem ejus sufficientibus eorum victui stipendiis cumulavit; instauravit locum, redditus ampliavit, et ornamenta monasterio congrua vera liberalitate dilargiens, supradictum locum consummatum reddidit et perfectum. Ut autem hic locus operis sui memoriam et vocabuli quoque consortium obtineret, monasterium illud Calminiacum vocavit, ut quod fundaverat sua industria et suo labore perfecerat, sui nominis memoriale posteritati sequentium offerret. In his quidem nec anachronismi, nec aperte continentur fabulosa; ast nec aliud in illis vix reperias præter meram verborum plurimorum farraginem.

[49] [Quæ de fundatione verosimiliora sint.] Quæ verosimiliora de hac fundatione habentur, ita exhibet laudatus D. Vaissette loc. cit. Calmilius claris inter Arvernos ortus natalibus, atque senatorii ordinis, non minus pietate quam genere conspicuus, Arverniam, sub titulo ducis, regebat. Versus annum 680 (concordant Mabillonius et Cointius) ecclesiam ædificavit in honorem divi Petri, in prædio, quod possidebat inter Velaunos, dicto Villarium (Villar), ubi ut plurimum morabatur. Juxta dictam ecclesiam deinde erigi curavit cœnobium, quod et justis dotavit redditibus, atque Romam profectus est, ut illud sub sancti Petri collocaret patrocinio. Redux in patriam, Lirinense adit monasterium, rogavitque abbatem aliquos ex suo cœtu viros, qui recens conditum asceterium incolerent. Hic postulatis Calmelii satisfaciens, inter alios designavit Eudonem, ipsumque cæteris, quos simul mittebat, præfecit. Eudonis demortui locum et dignitatem unanimi omnium consensu, suscepit Theofredus.

[50] [Monasterii progressus et vicissitudines.] Cum versus annum 732, direptum a Saracenis monasterium fuisset, illud instauravit Ludovicus Pius; ex quo tempore appellari cœpit a sancto Theofredo; quæ deinceps denominatio adeo invaluit, ut jam non aliter diceretur vernacule quam Monastier- St-Chaffre (monasterium S. Theofredi). Pluribus, temporis decursu, ditatum fuit donis et privilegiis, ut patet ex chartis bene multis, quæ apud collectores rerum Gallicarum passim reperiuntur. In bulla Adriani Papæ IV (qui sedit ab anno 1154 ad annum 1159) data Bertrando abbati, recensentur plures quam 230 ecclesiæ sancti Theofredi monasterio subjectæ. Hinc in secundo Elogio seu passione S. Theofredi apud Labbeum [Nova Bibliotheca manuscript. librorum, t. II, p. 687.] legitur:

[51] [Fama Monasterii quaquaversum diffunditur,] Post obitum sanctissimi Martyris miraculis celebris, pro diversorum temporum seu varietate seu iniquitate status monasterii agitatur. Mirum tamen est, quanta religione et abbates et monachi successores in regimine monasterii pie, laudabiliterque vixerint, quorum religionis et devotionis fragrantia et omnia circumquaque loca exterasque provincias penetrarit. Nam non in Vivarienses (Velaunos) solum, sed apud Gabalitanos, Arvernos, Ruthenos, et apud Delphinatos, Viennensesque et Allobroges, transito Rhodano; ac insuper apud Lombardiam, pluresque alias gentes plurimas obtinent ecclesias, et nobilissima illis traduntur loca, fundantur cœnobia, regimini abbatum et aliorum monachorum prædicti cœnobii in perpetuum subjicienda. Hinc fit quod multis privilegiis monasterium decoratur regiis et apostolicis, juxta privilegia a Calmelo duce jam pridem obtenta. A jure siquidem et subjectione ordinariorum, episcoporum et metropolitanorum eximitur, ac immediate sanctæ Sedi Apostolicæ subjicitur, in signumque prædictæ immediatæ subjectionis quotannis quinque solidos monetæ currentis in patria (sunt enim Paschalis pontificis verba in Bulla; probabiliter Paschalis II, qui electus XIII Augusti anni 1099 obiit mense Januario anni 1118) ecclesiæ Lateranensi solvere adstringitur. Quæ privilegia ante annum millesimum obtenta, a plurimis pontificibus confirmantur. Similiter a regibus Francicis plurimis immunitatibus donantur, et regiæ majestati in temporalibus tantum prædictum monasterium cum suis limitibus subditur, ut in rescriptis privilegiorum a Carolo Magno, Ludovico Pio, et Pippino Aquitanorum principe emanatis videre licet.

[52] [ut elucet ex Elogio S. Theofredi.] Quamvis, ut mox dicemus, hæc scripta sint a viro quem Labbeus declamatorem vocat, cujusque eruditio non semel deficit; cum tamen tradat hic ea, quæ ipse oculis fere usurpabat; non est quod ejus hac in parte testimonium rejiciamus, in quantum respicit statum monasterii ineunte sæculo duodecimo. Quæ autem spectant ad Chartas Caroli Magni; cum illæ intercederint (nuspiam saltem eas nos vidimus) poterit auctoris hac in re fides in dubium vocari. De multitudine ecclesiarum monasterio sancti Theofredi subjectarum firmatur testimonium ex bulla Paschalis, cujus mentionem jam fecimus: an vero ecclesiæ illæ in tam diversis locis atque adeo dissitis regionibus positæ essent, ut in recitatis verbis asseritur, in medio relinquimus. Ast hoc generatim constat, sæculo duodecimo ineunte, quo (confer n. 58) præfatus auctor scripsit, monasterium sancti Theofredi maxime floruisse. Recte proinde edicit D. Vaissette [Hist. de Languedoc, t. I, p. 365] : Abbatia hæc inter cæteras perpetuo spectanda fuit, atque hodiedum (anno 1730) substitit sub regula sancti Benedicti.

[53] [Præsens status monasterii. Ad finem sæc. XVIII monachi dispersi.] Atque res eodem in statu permanserunt usque ad finem sæculi ejusdem XVIII. Nam versus annum 1785, monachi, qui supererant numero quindecim atque regularis disciplinæ satis studiosi, cum præviderent turbinem jam proxime toti Galliæ imminentem, suam, ut aiunt, petierunt sæcularisationem; qua obtenta, rebusque monasterii inter se distributis, dispersi sunt. Haud diu post irruit gens impia, quæ sicut alibi, ita et hic sacrilegam exercuit barbariem. Non tamen ad destructionem usque itum est. Hodie adhuc superest ecclesia simul cum præcipuis ædificiis. Olim haud procul a monasterio exstabat ecclesia parochialis sub nomine sancti Fortunati. Hæc, dum civiles discordiæ Galliam universam susdeque verterent, solo æquata fuit. Rebus deinde pacatis, titulus paræciæ translatus ad superstitem monasterii ecclesiam est: [Ecclesia.] in hac secundarie tantum colitur S. Theofredus: primarius patronus est sanctus Fortunatus, sub cujus invocatione, ut diximus, antiquus titulus consecratus erat. Scribit tamen P. de Prunières, S. J. (qui in vicinio monasterii degens quæ ad ejus præsentem statum pertinent nobiscum communicavit) R. D. Parochum allaborare, ut primario loco restituatur sanctus Theofredus. Porro ecclesia hæc spectabilis est structuræ, ac propterea a gubernio monumentis, ut aiunt, historicis annumerata. Ædificata videtur sæculo XI vel XII. Chorus seu absis recentioris est ætatis, nec sæculo 15to antiquior.

[54] [Ædificia.] Juxta ecclesiam ad sinistrum latus videre est monasterium, exstructum anno 1708, ut constat ex instrumento in archivis asservato. Pars illa ædium non in unius sed plurium privatorum possessionem venit. Retro ecclesiam exurgit Abbatia proprie dicta, quod ædificium quadratum est spectandæ magnitudinis, versus sæculum 15m erectum. Hodie occupatur a fratribus religiosis, qui pueros pagi ibidem instruunt. De Reliquiis diximus supra, § II.

[55] [Acta ex scriptore Anonymo.] Ad Acta quod attinet, primum exhibemus vitam sancti Theofredi a Mabillonio editam [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, sæcul. III, part. I, p. 476 et seqq.] , de qua ipse scribit: Vitam S. Theofredi seu Theotfridi abbatis varii scripserunt auctores, in quibus præferendus videtur Anonymus hic, cujus libellum ex Ms. codice Calmeliacensi nunc primum edimus. Ætatem suam utcumque indicat num. 9, ubi interdictum, quo fœminis in ecclesiam monasterii negabatur ingressus, suo tempore adhuc viguisse ait. Atqui ritus ille in paucis monasteriis perseveravit ultra sæculum X. Unde concludendum videtur scriptorem ante sæculum undecimum floruisse. Verba, quæ hic spectantur, sunt: Oratorium tanta honestatis cautela providebat, ut nulli liceret in eo superfluitatis operari quidpiam: fœminei vero acaccessus procul haberent sedem circa templi januam.

[56] [Auctor in Chronologiam aperte peccat,] Vita hæc conscripta stylo satis barbaro atque inflato. Auctor parum accuratus est tum in aliis tum præsertim in Chronologia. Quod quidem jam ab ipso initio elucet: Romani, inquit, imperii dignitatem sublimiter disponente, regnumque Francorum Theodeberti atque Theodorici, Ildeberti (Childeberti) regis filiorum, tyrocinio cum sævissima Brunechilde regina fortiter subjugante … floret … dux inclytus nomine Calmilius. Qui enim imperium Justini coincidere potest cum regno Theodeberti et Theodorici? Justinus II seu Junior, curopalates dictus, imperium adeptus est XIV Novembris 565; et postquam solium tenuisset annis duodecim, mensibus decem, diebus viginti duobus, obiit V Octobris 578 [L'Art de vérifier les dates, p. 360.] . Theodebertus vero et Theodoricus, ille annos natus decem, hic novem, mortuo patre Childeberto, regnare cœperunt anno 596, prior in Austrasia, posterior Aurelianis et in Burgundia. Et quidem uterque fere eodem tempore extincti sunt, annis scilicet 612 et 613 [Ibid., p. 528.] . Confer n. 26. Labitur ergo scriptor noster Anonymus, conjungendo illorum regnum cum imperio Justini; dicere debuisset Mauritium, qui rerum in Oriente potitus est ab anno 582 usque ad annum 602; vel Phocam, qui crudeliter enecato Mauritio, imperavit usque ad annum 610; vel tandem Heraclium, qui, post Phocam, usque ad annum 641 præfuit [Ibid., p. 360.] . Alia quædam minus accurate dicta in Annotatis ad vitam castigata reperies.

[57] [Elogia S. Theofredi duo apud Labbeum. Prioris notitia;] Duo sancti Theofredi Elogia habentur apud Labbeum [Nova Biblioth., t. II, p. 684 et seqq.] ; in priori dicitur Theofredus parentes habuisse gentiles (quod prorsus repugnat iis quæ supra ex probatis maxime scriptoribus retulimus) apud Tregressim (forte corruptio est pro Tricassina urbe); inde digressus venisse in comitatum Velaunensem in vicum, qui vocatur Sollemniacus (alias Soleviacus, vernacule Soulignac duabus distans leucis ab Anicio vernacule Le Puy), ibique Laurentio presbytero adhæsisse haud procul a loco, quem vulgus lingua rustica Calmilium vocat; tum ob correptos incolas, quod simulacrum adorarent, lapidibus et fustibus appetitus, demum accepto in capite vulnere vitam profudisse cum sanguine, quem sanctus Savinianus cum Laurentio presbytero collegit. Hæc autem sub Chlotario rege gesta sunt, atque, tunc temporis erat quidam Ritilius nomine, natione Vellaicus inclytus princeps ipsius patriæ; civitati autem Arvernensi præerat Basilius; qui ob assidua sancti Theofredi miracula, in loco sepulturæ Basilicam parvam in honore sancti Petri fabricaverunt. Quæ quidem omnia procul recedunt ab iis quæ de vita sancti Martyris cæteri scripserunt; ac proinde reliquis hæc narratio postponenda est. Quinimo, si nomen Theofredi supprimeretur, nemo unus suspicaretur narrationem Theofredum nostrum respicere. Hoc elogium se descripsisse testatur Labbeus ex Apographo illustrissimi ac reverendissimi Domini, D. Francisci Bosqueti episcopi Monspeliensis.

[58] [item alterius.] Alterum elogium apud eumdem Labbeum inscribitur: Alia passio uberior quidem, sed a recentiore declamatore conscripta mendisque infecta. Quod ad ætatem spectat, ipse scriptor clare eam sub finem indicat: Atque hæc sunt fere, inquit, quæ de monasterii sancti Theofredi vetusta origine breviter dici possunt, scilicet ab anno quingentesimo septuagesimo, usque ad millesimum centesimum, vel circa; nimirum a Calmelo, Arvernorum duce et fundatore, usque ad Guillielmum quartum abbatem (qui præfuit ab anno 1087 usque ad mensem Aprilem an. 1108), fortiter contra episcopum Aniciensem et alios, sua in temporalibus et spiritualibus jura tenentem. Cæterum quæ de martyrio sancti Theofredi in dicta passione leguntur, plerumque ad verbum fere consonant Actis anonymi scriptoris, quæ hic ex Mabillonio recudimus. Ast verbose omnia. Nec sine ratione Labbeus Declamatorem vocat, quod et pari fere ratione de Anonymo affirmari posset. Operæ itaque pretium haud est sive utrumque sive alterutrum hic adscribere. Ex posteriore aliqua decerpsimus in Notitia monasterii Calmeliacensis. Cætera quæ mentione digna occurrunt, in Annotatis reperientur.

VITA S. THEOFREDI ABBATIS CALMELIACENSIS ET MARTYRIS, APUD VELAUNOS IN GALLIA.
Auctore anonymo, qui ante sæculum XI vixisse videtur.
Ex Mabillonio, sæc. III, part. I.

Theofredus, Abbas Calmeliacensis Martyr apud Velaunos in Gallia (S.)

BHL Number: 8102

EX MABILLONIO.

Caput I. Fundatio Monasterii Calmeliacensis. Illi præficitur S. Eudo, cui succedit S. Theofredus. Hujus præclare gesta. S. Meneleus, abbas Menatensis.

[Calmelius, dux Arvernicus] Romani imperii dignitatem Justino a Cæsare sublimiter disponente, regnumque Francorum Theodeberti atque Theodorici, Ildeberti b regis filiorum, tirocinio cum sævissima Brunechilde regina fortiter subjugante, apud Arvernam urbem floret ac præest vir christianissimus, dux inclytus nomine Calmilius, cujus suberat ditioni Aquitaniæ pars non minima, nobiliumque innumerosa tironum clientela, oppida, rura, castella, cæterarumque rerum copiosa affluentia; cum etiam suffultus dogmate litterali, nullo carebat negotio mercuriali c. Quadam vero die, populari privatus contubernio, contentus singulari comite, videlicet sene sapientissimo, incolit vicum Villarem vocabulo, ubi dum plura conjecit ex hujus mundi labente curriculo, transitoria commoda pro nihilo ducit, et ætherearum sedes divino perfusus spiritu quasi spiritualiter scandit.

[2] [condit monasterium S. Petri.] Placet ergo prædicto principi nec procul ab eodem loco orationis domum pro ponderosi criminis levigatione ædificari, et sub honore Petri apostolorum principis dedicari, cujus cœnopegiani d Idus Octobris annuatim instituit iterari. Tunc circumquaque discurrens prædictus heros, ibidem inducit quos potest et dignoscit famulos, pro corporea et spiritali incolumitate supernam pietatem invocaturos: quibus indulget, ut nullo vacent mercimonio, plurimos vicos et prædia, unde ibidem commorantes corporea repellant necessaria, unusque ex eis efficitur, licet non deserat sæcularia, sed jugiter consolans eos, paterno corripit verbere, ac speculativæ suggerit affamina vitæ.

[3] [Roma redux, Lirinum petit,] His ergo rite dispositis B. Petri revisit limina gratia orationis, quo præoccupatus in itinere, exiguo consolatur fidelium aggere e, qui post plurima ex Fori-Juliensis f se testantur esse congregatione g. Verbis quoque non exiguis ventilantibus Lirinense monasterium interserit unus, cujus summæ religionis reverentiam docet ab ipso principe rogatus, et quemadmodum summo Deo ibidem cœnobitarum famuletur grex immensus. Quod audiens vir Dei Calmilius, in arcula mentis reponit tacitus, divinæ supplicans pietati, quod tanto sit cibo refocillatus. Itinere quoque finito, comitantibus ipsis a quibus pii solaminis verba dudum acceperat, ad famosissimum prædictumque cœnobium usque properat. Ea vero tempestate sanctæ præerat congregationi beatus Maximus h, cujus vita magnis floruit virtutibus, in tantum quod tria resolvit cadavera tenebrosis nexibus: et sicut scriptum habetur in eorum annalibus, Regensis etiam præfuit antistes egregius. Quo accito omnia mentis arcana Calmilius retulit, et de exigui oratorii opificio, et quia patris suffragio egeret quem proponeret pleniter dixit.

[4] [Eudonem inde secum adducit,] Quibus cognitis, justa est, inquit beatus Maximus, petitio, fili, cui summa pietas Dei, ac reverentia tui nos sine interstitio consentire jussit. Committam ergo tibi sub providentia Altissimi expectabilem virum genere et dilectum mihi persedulum litterarum, ac meditatorem divini negotii. Quem cum tu susceperis, tota caritate circumplectere, et prædicti tugurii patrem delige. Pollet enim bonis moribus, sanctis decoratus virtutibus. Tunc ex omni discipulorum religioso agmine venerabilem præelegit virum Eudonem nomine, sublimem statura, penultima decoratum ætate, probatissimum virtutibus et omni honestate; cui pater eximius quosdam fratres tradidit, inter quos eum abbatis vicem habere jussit, plurimum ejus confidens religioni, quoniam ipsum plenissime educaverat sub disciplina Christi, ac devotissimum coaptaverat pedisequum sibi. Valedicens ergo omnibus, pro fraterno discessu cœpit dare magnos gemitus: et convocans sæpe memoratum principem, movet eum de sancti viri custodia, datoque signo pacis jubet capere itinera.

[5] [quem Monasterio præficit.] Profectus itaque sanctus Eudo, cum duce et sodalibus indictum maturat iter, donec deveniunt locum, qui ex conditoris nomine Calmilius dicitur: quo cum pervenissent, locum beato viro princeps ostendit, et cum omnibus quæ ejus diœcesi videbantur adjacere tradidit, ac super omnia primatem constituit i. Quod vir Dei benigne accipiens oratorium ibi designavit, pro tanto beneficio grates auctori referens. Quoad vero mundi naufragia declinans ibidem vixit, superbientem carnem viriliter edomuit, ac divinis exercitiis jugiter affectus, multosque divino exemplo et pia religione a tartarea fraude liberavit.

[6] [Eudonis genus.] Cujus protractum generis si quis ignorat, pro temporis interstitio nobis aures commodet subnixis vera relatione et litterali testimonio. Uterinus quippe fuit frater Leotfredi Arausicæ civitatis nobilissimi viri k, qui sub ætate adhuc tenera plurima aggressus pietatis conamina, cum jamjam perfectus esset ætate et litterarum studio, Tragessinæ l sedis summi diaconi functus est officio. Sed perfunctorii fastus nihili pendens culmina, effectus monachus, viriliter militavit Deo sub Lirinensi regula, donec ipsius loci pater eximius transmisit eum habendum Aquitaniæ partibus, sicut supra consequenter designavimus. Hæc hactenus dicta illis sufficiant, qui, quantus, cujusve religionis beatus Eudo fuerit ignorant. Nunc vero patriam, parentesque replicabimus, unde sanctissimus Theofredus prædicti viri nepos ducat genus.

[7] [S. Theofredi prænobilis ortus et ab infantia pietas.] Reverendissimus itaque Theofredus, summa ab ipsa pueritia honestate decoratus, quondam egregia urbe Arausicæ m exortus, Leotfredo ipsius urbis nobilissimo principe, ac Leutilda matre fertur progenitus n, qui cum totius affinitatis viros congrua sub ditione premerent, et dignitatis culmine ac rerum copia multos præirent, hac se potius opinantur sublimatos felicitate, quod tantæ probitatis prolem gignere meruissent. Unde cum jam tetigisset quinque lapsos solis annos, litteris traditur demum instruendus inter scholares egregios: ubi pegasei libans liquoris flumina intima, doctorum tamdiu scrutatur volumina, donec inter eos non mediocris videtur suffragante sapientia. Qui quamvis sæpe legendo, jugi hæreret memoria, orationis tamen assiduæ nec aberat cura. Sed quoniam paternæ hæreditatis erat unicus, subditorum spes, et tantæ dignitatis salus; condigna parabantur ei ædificia ac numerosa divitiarum genera. Hæc omnia nihili pendit puer Deo devotus, et in pio scilicet abrenuntiandi sæculo proposito manet immotus.

[8] [S. Eudoni patruo se adjungit,] Jam enim multoties incaluerant aures Eudonis fama religiosissimi, quem si quomodo posset imitari, sæpe subibat menti. Unde cum Lirinensis cœnobii gregem dudum visitaret Eudo, ac per nativam consolandi suos gratia patriam gressum flecteret, Tragessina sede triduo statuit commorari, ubi adhuc minus ultimæ deditus professioni o, officio fungebatur diaconii. Quod audiens Leotfredus moram habens Arausicæ, ne sæpe quæsito defraudetur solamine, convocato filio et plurima carorum multitudine, quantocius properat fratrem visere. Tunc videres gaudia pacta fide lacrymis convenire, et inter fraternos amplexus omne dilectionis genus redundare. Gaudet visio, gemit affectus, fratribus ad invicem plurimum colloquentibus. Tunc sancta viri monita, mores, habitus et colloquia puer insignis Theofredus mente revolvit sollicita, donec eum ita alloquitur semota turba: Carissime, inquit, quem sæpe videre concupivi, te duce, auctori rerum Domino militare decrevi. Unde paternam adiens præsentiam nostrum edoce propositum, et corripe ne divinæ resistet voluntati, licet sibi sit obviam. Quibus si assensum non præbuerit, perpetuum inter eos dissidium pullulabit.

[9] [ægre consentiente patre.] Properat vir beatus cum legatione salutari, et hæc mandata refert patri. Quod senex audiens stupet inscius, et adhibito filio minas ingeminat et assiduos fremitus. Puer, inquit, paterna resolutio jam imminet, omnisque juvenum manus te sibi præponi assidue monet. Ne permittas ergo exterum hæredem propriam subripere sedem et tibi debitum solium. Omnis inde turba hoc ipsum iterat, indulgens incœptum si finem deserat. Sed ille vivo subnixus lapide, nec lacrymis movetur, nec pietatis mollescit voce, omnibusque resistit primo adhærens incœpto, veluti immota silex ac marpesia cautes circumlatrante labenti fluvio. Quod pater videns irrevocabile, licet mœstus itura pro sobole adquiescit benigniter, et assidua suggerit prece.

[10] [Monachus factus, exteriorem cœnobii curam gerit.] Tunc peractis omnibus, agmine coram posito incessanter deflens comittit filium pater patruo; miratur quisque puerilem animum, humectans largo flumine vultum, quos omnes Theofredus sic alloquitur, ut saltem in ultimo digressu consoletur: Constrictis, fratres, doloribus nunc piæ lacrymæ cessent et genitus etc. Tunc dato osculo laxat habenas itinere sumto, quem turba mœrens oculorum prosequitur lumine, donec frustratur visus per oppositas Alpes p ac per spatia aeris. Quid plura? Beatus abbas Eudo feliciter ingreditur Calmiliacense cœnobium cum puero: cui deponens comam capitis, piam religionem docuit, et omni sancta conversatione informavit. Ætate vero accedente cum jam perfectis polleret moribus, exteriorem monasterii curam sibi commisit funditus.

[11] [S. Meneleum cum sociis secum ducit] Quodam vero tempore sidus q Cancri sole adscendente, tunc cum fervor urget nimius, et Canis r fert pestem miseris mortalibus, ea scilicet diei parte cum Virgo s jam superducit honestum os terræ, beatus Theofredus pro monasterii utilitate Arvernicum pagum ingressus, sub condensa quercu apud Vallem-Vaveris t refici volebat cum commilitonibus suis: quibus prandentibus ibi tres ex saltu contiguo prosiliunt viri, quos cum propius accessissent, B. Theofredus percontatur, unde vel quo abirent. Horum minimus Meneleus u nomine, hæc sibi placido intulit ore: Andegavensis ego, Meneleus nomine dicor, natus Amanulfo patre, vico Pissiniaco, et Docula matre, sicut testatur uterque. Cum vero jam septimum ætatis primæ tetigissem annum, potenti Deo devovi castimoniam, quod dum vixero ipso juvante non faciam irritum. Heros vero quidam Barontus, nimium nobilitatis genere ac divitiis fultus, suadebat mihi legitimos filiæ amplexus, patre quoque meo præbente assensum. Sed animadvertens quod devoveram, omissis parentibus et relicta patria, sicut ipse vides, peragro deserta, assidue tamen quærens, qui me litterarum instruat dogmata, ut cum tempus advenerit divino studio possim vacare. Cui Theofredus: Ipse et tui socii mecum pergite, quoniam satisfaciam desiderio et petitioni vestræ.

[12] [instruendum per septem annos.] Lætus ergo Meneleus pro tanto munere efficitur et Virum sanctum ad Calmiliacensis cœnobii patrem Eudonem usque prosequitur. Quem ille, sicut innotuit Theofredus, benigniter suscepit, et perfectioribus viris educandum præbuit, sociis vero suis Saviniano et Constantio per ejusdem monasterii tuguria cibaria præbere jussit. Per septem quoque annos B. Meneleus ibidem instruitur, et utraque eruditione divina et litterali roboratur. Elapso vero prædicti cursu temporis, ultima sub requie cujusdam noctis, tunc videlicet cum rosea micant vehiculis * solis, et corusca luce properant ad supera laxis habenis v, æthere lapsus angelus, his eum soporatum in oratorio verbis est aggressus: Cum sodalibus qui huc tecum advenere, ad locum ubi beatissimum Theofredum invenisti revertere, et ostendam tibi quid te oporteat agere. Expergefactus itaque Meneleus, B. Theofredum expetiit, et supernos visus ac monitus angelicos fideliter protulit. Quod postquam religiosissimo patri Eudoni innotuit, immensas Deo pro cœlesti visione grates dedit et convocatis Saviniano et Constantio, supernæ committens eos pietati, in pace abire permisit.

[13] [S Eudoni mortuo sufficitur S. Theofredus,] Longuo itaque confectus senio, sævissimo debacchante ad interna corripitur morbo. Unde fidelium adstante discipulorum collegio, sermone sancta produxit oracula benignissimo. Cognovimus, inquit, fratres, quod præsens adest et sæpe nobis minitatur resolutio corporis, nec vult nos ultra perferre periculosi naufragia maris. Ergo cum hanc deposuerimus sarcinam mortalitatis, et ipsa coronabimur incorruptione in regnum perpetuitatis, pro stabilitate vestri orabimus ante divinæ majestatis conspectum. Sed ne tantus grex absque pastore dispersus vagari incipiat, idoneum Dei famulum Theofredum patrem habeat, qui et pravos mores ancipiti resecabit mucrone, fidelium quoque corda assiduo sulcabit vomere. His dictis felix anima a Deo coronanda suscipitur, cadaver vero rite peractis divinis exequiis, sacro cœspite supponitur: cujus depositio nono post decimum Novembris mensis die recolitur x. Interea mœsti famuli pro discessu paterno, legali jugo subjiciunt collo procurante sanctissimo Theofredo: qui persedulus erga eos, omni invitabat studio, corroborans pater filios theorico subsidio, lupumque invisibilem procul pellens sancta liberabat ovilia tartareo hiatu.

[14] [Qui fratres sancte prudenterque regit.] Cum vero summa pollens discretione magnus esset moribus, mentemque benignam similis designaret vultus; serpentis astutiam ita promeruit, ut etiam felle carens avis in simplicitate perfectius cohæreret ei. Ita enim studuit vivere, ut Deo placens hominibus esset exemplar justitiæ. Nam oratorium tanta honestatis cautela providebat, ut nulli liceret in eo superfluitatis operari quidpiam: fœminei vero accessus procul haberent sedem circa templi januam. Quam quia plures pro nihilo ducentes observantiam, divinum quondam * censent vetitum, incorruptibilis conservabitur usque in perpetuum z. Sed hæc ad præsens mandare litteris et memoriæ non est nostrum. Scribere curavimus quam viriliter militavit servus Domino, dum adhuc viveret. Nunc vero interposita Menelei legatione et tanti Patris debita consolatione, non reticebimus quemadmodum pervenerit ad coronam martyrii proprio fusus cruore.

[15] [Micrologum componit,] Denique quodam tempore familiari semotus obsequio, Micrologum aa cudens de lapsu mundi senario, determinat eum sermone rhythmico. Quem quia vitiatum novimus falsidicorum carie, si cœptum opus Deus annuerit perficere, propria decorabimus venustate, et ad laudem tanti Patris veritati restituemus pristinæ.

[16] [S. Meneleum invisit,] Cui cum extremam manum jam imponeret, et calamus liquore mentis exhaustus quiescere vellet, beati Menelei veredarius bb subito paret ante faciem, sanctos ferens apices et continuam orationem. Suscipe, inquit, sanctissime pater, precantis verba filii, et quem divino quondam satiasti ubere, ne differas consolari. Accelera ergo concitus, commorigerantis dispone exercitia alumni et omnes incœptus: caritas enim quæ nos una fide copulavit, hæc licet ardua deposcere suasit. His dictis surgit ocius, ac parans omnia indicto sub itinere est positus. Cumque pervenisset ad Vallem-Vaveris, quæ mox Minarum mutuavit nomen pro regalibus Minis, invenit virum Dei Meneleum, ibidem orationis ædificantem domum cc. Quo viso post sanctos amplexus et pacis oscula, percontari cœpit Theofredus prospera et incommoda. At ille referens quod digressus Calmiliacensi cœnobio abactæ noctis cursu sub medio, cum quieta flumina ventorum silent in mundo, ab angelo monitus fuit ut ibi pararet domum summo rerum Auctori. Injurias quoque quas patrante Baronto pertulit, vel quomodo divino correptus spiritu, amicitia ejus se copulaverit, et cætera accidentia plenius dixit. Quod præceptor audiens narrante discipulo, lætus reddit Deo grates pro tanto beneficio, totumque diem illum et noctem pervigilem ducunt in laude Dei, et ædificatione construendi monasterii. Quibus ad invicem colloquentibus, Eusebius supervenit Arvernensis episcopus dd: quem sanctus Theofredus benigna efflagitat oratione, ut Menelei comam consecret ac detondeat, itaque sub genere regali et pontificali moraliter eum vivere edoceat.

[17] [et ecclesiæ interest dedicationi.] Satisfecit votis antistes egregius, et in honore Salvatoris ac perpetuæ Virginis Mariæ dedicata Basilica, propriam domum est reversus. Prædictus vero pater cum filio spiritali refocillatur edulio: sed sollicitudo suorum et præsens familiaritas suggerit ei regressum, omnesque dissolvere moras post concessum otium. Dispositis ergo omnibus saluberrimum vale dixit fratribus, propero gradu sedem repetens, unde dudum venerat rogatus. Ubi quam religiosissime vixerit, præmissus ordo retulit: sequens vero quemadmodum ad coronam martyrii pervenerit, sicut supra polliciti sumus, explicabit.

ANNOTATA.

a Vide Comment. præv. n. 56, ubi demonstravimus ineptam prorsus esse Anonymi nostri chronologiam, nec ulla ratione imperium Justini posse componi cum regnis Theodeberti et Theoderici.

b Childeberti.

c Quid hæc sibi velint, nemo facile dixerit. Negotium mercuriale videtur per se ad mercaturam spectare. Ast quo sensu id convenerit Calmilio? forte indicatur, Calmilium virum litteratum et eloquentem (cum eloquentiæ Deus esset Mercurius) fuisse, vel favisse artibus liberalibus, aut eas exercuisse. Anonymi nostri stylus nihil sane vetat quominus ita interpretemur.

d Scenopegia, cujus meminit Joannes cap. VII ℣ 2. Festum erat Tabernaculorum, in memoriam illius beneficii, ait Becanus noster [Analogia, p. 273. Edit. Mechliniæ 1831.] , quo Deus Judæos voluit habitare in tabernaculis, cum egressi ex Ægypto versarentur in solitudine. Celebrabatur die decima quinta mensis Tizri (qui lunæ Septembris nostri respondet) et quidem per octo continuos dies; primus tamen et octavus solemniori ritu agebantur [D. Calmet. Dictionnaire de la Bible, ad verbum: Tubernacles.] . Hinc elucet quid sibi velit hic Anonymus noster, præsertim cum idibus Octobris, id est decima quinta illius mensis, festum dicat annuatim iterandum.

e Id est: comitatu.

f Frejus. Forum Julium seu Julii in ora Privinciæ littorali, Nicæam inter et Telonem (Toulon). Forum Julii, inquit Josephus Antelmius [De initiis ecclesiæ Forojuliensis dissertatio historica, chronologica, critica profana sacra. Aquis Sextiis 1680.] , Provinciæ, nobilis olim Phocensium, seu Massiliensium colonia fuit, in Sueltorum, ut existimo, territorio sita, innumeris monimentis nota, variisque et exquisitis epithetis, ad ejus nobilitatem exprimendam decorata.

g Id est: civitate vel forte etiam familia quadam religiosa præfatæ urbis.

h S. Maximus abbas Lirinensis et postea episcopus Regensis (Riez), monasticæ disciplinæ nomendedit Lirini sub S. Honorato, qui, ad infulas vocatus Arelatenses, S. Maximum ad regendum monasterium sibi suffecit, versus annum 426. Hic septem præfuit annis, post quos Regensis factus episcopus est, anno 433 vel 434, et qua talis subscripsit concilio Arausicano an. 441 et Epistolæ synodicæ ad Leonem Papam an. 451; migravit ad Dominum, die XXVII Novembris circa annum 460 [Nova Gallia Christiana, t. I. col. 390 et 391.] . Concordat Baillet [Vies des Saints, ad XXVII Novembris, quo die primo loco venit S. Maximus.] . Ex his denuo efficitur quantum chronologia Anonymi nostri aberret a vero. Nec enim Calmilius sæc. septimo convenire potuit S. Maximum, medio sæculo quinto vita functum.

i In fragmento Chronici ipsius monasterii dicitur Calmelius his peractis ad interiorem Arverniam se recepisse, ibique novo exstructo monasterio, Mauziacensi scilicet prope Ricomagum, vita excessisse. Hæc Mabillonius [Nota b in vitam S. Theofredi, sæc. III, part. I, p. 478.] .

k Leotfredus, numero sequenti, ipsius urbis nobilissimus princeps dicitur.

l Pro Tricastinensis. Varie enim corrumpitur vox illa. Civitas sancti Pauli Tricastinorum (Saint-Paul des-Trois-Châteaux) Plinio Augusta Tricastinorum [Nova Gallia Christian., t. I, col. 703 et 704.] . Confer Hadrianum Valesium [Notitia Galliarum, ad verbum: Augusta Tricastinorum.] , ubi notat Tricastinos ab aliis dici Tricastrinos, ab aliis Tricastinenses, velut a tribus Castris (hinc St Paul des-Trois-Châteaux); ab aliis Trigastrinos tamquam a Tergeminis (unde apud nonnullos St Paul des-Trois-Jumeaux). Probe distinguendi Tricastini a Tricassibus, qui quandoque per corruptionem Tricassini dicuntur; horum metropolis erat Augustobona Tricassium, vulgo Troies [Ibid., ad verba: Tricasses et Augustobona Tricassium.] .

m Orange. Notior est, inquit Valesius, quam ut indicari egeat Arausio [Ibid., ad voces: Aransio Cavarum, Secundanorum colonia.] .

n Consule comm. præv. n. 8.

o Obscurus est sensus. Ultima professio respicere videtur statum monasticum; voxque minus significare, non omnino, non exclusive.

p Montes; species sumitur pro genere. Haud parum delectatur Anonymus noster poetica dictione.

q Mense Junio, versus diem vigesimam primam, sol, juxta communem loquendi morem (astronomice licet falsum nunc) signum Cancri percurrit.

r Sidus.

Signum Virginis, quod intermedio Leone, sequitur in Zodiaco signum Cancri, juxta versiculos:

Sunt Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo,
Libraque, Scorpius, Arcitenens, Caper, Amphora, Pisces.

Indicat itaque Anonymus noster, astronomiæ non secus ac poeseos amans, dies, quos vulgus Caniculares vocitat, mense Julio, inter signa Cancri et Virginis.

t Situs determinatur ex his Valesii verbis: Sicaula vel Seulus … fluvius est in Arvernis, vulgo Siole aut Sioule dictus, qui Castellum Novum Château-Neuf, Menatense monasterium veterrimum, Menat … attingit ac in Elaver (l'Alier) influit. Recipit Sicaula Bubulam vel Bulbulam, la Bouble …, apud Martiliacum, Martilly… Liber de vita S. Menelei abbatis Menatensis vocat Sivolim his verbis: In Arvernensi patria, in pago Viciacensi, inter fluvium Sivolis et Bulbulam statuit finem peregrinationi imponere. Ubi legendum est inter fluvios Sivolis et Bulbulam. Herimbertus diaconus in vita S. Vincentiani (Saint Viance) habet: Meneleus partibus Arvernicis pergens, Vaveris silva super fluvium Seulo eremum concupivit [Ibid., ad verbum: Sicaula.] . Cæterum ex infra dicendis elucebit hoc ipso loco, quo primum S. Meneleus in S. Theofredum incidit, ædificatum fuisse Menatense cænobium.

u Colitur S. Meneleus die XXII Julii, quo ejusacta dedimus [Acta SS., t. V Julii, p. 302 – 319.] .

v Auroram indicat.

x Ipso die, nempe XII Kal. Decembris, colitur S. Eudo in monasterio suo, laudaturque in actis S. Menelei et in Martyrologio Benedictino. (Mabillonius [Act. SS., Ord. S. Benedicti, sæc. III, part. I, p. 481, not. a.] .

z Verba hæc valde obscura sunt. Id tamen clarum, sanctum nempe Theofredum, mulieres ab ingressu in ecclesiam monasterii arcisse. Ex quo concludit Mabillonius, Anonymum his verbis indicare ætatem suam, cum asserat interdictum, quo fœminis in ecclesiam monasterii negabatur ingressus, suo tempore adhuc viguisse. Atqui, infert Mabillonius, ritus ille in paucis monasteriis perseveravit ultra sæculum decimum. Unde consequens esset, Anonymum nostrum scripsisse vitam S. Theofredi ante sæculum XI. Et re quidem vera, verba ejus innuunt Sanctum nostrum, non ex proprio sibi mandato, sed ex lege seu consuetudine antea jam obtinente, fœminas arcisse. Verba autem hæc: quam quia plures pro nihilo observantiam etc., si quem habent sensum, is esse videtur, ut indicent observantiam illam a multis jam negligi vel impugnari; quod quidem sæculo decimo apprime convenit, cum, teste Mabillonio, hæc in desuetudinem illa tempestate abierit. Eruditi viri ratiocinium, quo Anonymi ætatem definire intendit, ut sua probabilitate non caret, non tamen ita stringens nobis videtur, ut rem certo conficiat.

aa I e. Librum in speciem Epitomæ (abrégé). Ducangius in Glossario ad verb. Micrologus, ubi verba ex vita S. Theofredi adscribit, aliis utens interpunctionibus: Micrologum cudens de lapsu mundi, senario eum determinat sermone rythmico, ut vox senario referatur ad sermone et versus indicet senarios eodem sono, seu rythmo desinentes; dum apud Mabillonium, quem ad verbum hic damus, vox senario referatur ad sermone, et indicare videatur sex mundi ætates.

bb I e. Nuntius. Sunt enim veredi, inquit Ducangius, equi publico cursui destinati; veredarii vero, dicti, qui veredis publicis utebantur, et responsa vel mandata principum deferebat. Addit ibidem ex Gloss. Lat. Ms. Reg. cod. 1013: Veredarii dicuntur a vehendo, qui festinanter in equis currunt, non descendunt de equo, antequam liberant responsa sua: habent in capite pinnas (pennas) ut inde intelligatur festinatio itineris: datur semper iis equus paratus, nec manducant, nisi super equo, antequam perfecerunt [Glossarium, ad vocem: Veredi.] . Unde hic, sicut et alibi, pro more suo Anonymus noster projicit ampullas et sesquipedalia verba [Horat. de Arte poetic, V. 97.] , voce utens splendida, ut rem significet valde ordinariam.

cc Ex his probatur, quod supra diximus lit. t, Menatense monasterium conditum in Valle Vaveris, in loco, quo primum SS. Theofredus et Meneleus obviam sibi fuerant facti.

dd Alias, inquit Mabillonius [Loco supra cit., p. 481, not. b.] , Bonitus; cujus acta dedimus (sæc. nempe III Benedictin.) ad an. 709; Menelei vero ad an. 720. S. Boniti sive Boni (qui hic Eusebius dicitur) gallice St Bon vel St Bonet, episcopi Claromontani Arvernorum (postea monachi) acta illustravit Bollandus ad diem XV Januarii [Acta SS., t. I, p. 1069 – 1077.] . S. Boniti acta, ait Mabillonius [Observationes præviæ ad vitam S. Boniti, n. 1, sæc. III, part. I, p. 89.] , notis illustravit Franciscus Lanovius in libro de sanctis Franciæ Cancellariis, et post eum Johannes Bollandus. Mirum est in opere (opus Bollandianum verba per se indigitant) silentium de casula S. Boniti, quam a B. Deipara dono accepisse dicitur apud Vincentium Bellovacensem lib. VII cap. 97, quam etiam domnus Herbertus, præsul Norwicensis, qui testante Mathæo monacho Westmonasteriensi, decessit anno MCXIX, sibi visam et manu tactam adfirmat, ut legitur in quodam rhythmo edito apud Bollandum. Quæ postrema verba indicant, Lanovium, non Bollandum a Mabillonio paulo altius perstringi. Et reapse Comm. præv. n. 5 [T. I Januar., p. 1069.] : Huic (vitæ S. Boniti) subnectimus, inquit Bollandus, geminam narrationem miraculi, quod eidem sancto episcopo in S. Michaelis æde contigit, cum a beatissima Virgine Dei matre casulam accepit.

* melius vehicula

* forte quidam

Cap. II. Martyrium S. Theofredi.

[Saracenorum in Gallias incursio.] Post incarnationem Domini nostri Jesu Christi DCCXVII, alias DCCXVIII anno a, cum Carolus Pippini senioris filius regnum obtineret, ac de Ramfridi ducis tirocinio post multa bella et certamina Francorum magistratum favente Deo abstulisset, rebusque bellicis viriliter invigilans suæ ditioni supposuisset, necne barbaram gentem Ismaëlitarum cum expulso duce totam galliam occupantem duobus magnis præliis devicisset; Eudo dux Aquitaniæ qui a prædicto tyranno convocatus, ac semel cum eo fugatus fuerat, Hispaniam ingressus, circa regem eorum Abdirama familiariter se habuit, et placatum munere et obsequio, cum sævissimæ gentis innumerabili exercitu secum duxit b. Unde ob injuriam sui ulciscendam a Burdegala usque ad Pictavensem urbem veniens, omnia consumpsit, munitiones quoque et ecclesias quas devastare potuit, populante gladio et comburente flamma, hospitali subsidio vacare fecit.

[19] [Cameliacense usque ad monasterium penetrant.] Et quoniam exercitus copiosus et innumerabilis fuerat usquequoque discurrens, totam Provinciam ac Septimaniam conculcaverat, adveniensque Gabalitanensem ac Vallavensem comitatum, plurimos Dei famulos, utriusque sexus multitudinem, nulli parcens ætati, horribili morte necaveret. Interim quoque dum his debacchatur partibus, divulgante fama adhuc piorum sanguine didicit cruentatus, quod sæpe laudans Dominum Calmiliacensi degat tugurio sancti numerosa gregis et imbecillis multitudo. Quod non latuit athletam Dei Theofredum prædicti patrem monasterii religiosissimum. Sed cœlesti perfusus dignoscit oraculo, quoniam loci ipsius proxima subsequatur desolatio. Ergo divulgat omnia evocato fideli agmine, etiam quod ipse vitam finiret proprio fusus cruore.

[20] [Suos hortatur S. Theofredus, ut diffugiant;] Scitote, inquit, proculdubio, fratres dilectissimi, quod plebs Agarena c quæ nostras depopulat partes nullo parcens gregi, hunc post biduum veniens locum evertere funditus autumat; nosque imbelles ferocissima dilacerare rabie, captis spoliis pertractat: ideo carissimi, qui sub lauro d fidei nobis præcipientibus colla submisistis, adsensum quæso jussibus præbete meis, ne sævissimi hostes cum subito advenerint, valeant triumphare de vobis. Cuncta quoque quæ possunt transvehi humano vel pecuali auxilio, in interioris silvæ multiplici reponantur diversorio. Deinde quique vestrum propria teneat latibula, sperans in Domino, donec videatis quam consolationem præparet Dominus sancto populo. Et cum plebs nequissima vestris discesserit domiciliis, grates Domino solventes ad propria redire valeatis.

[21] [Negant fratres sanctum se derelicturos Abbatem.] Ad hæc sancta verba Patris piissimi irrevocabiliter flentes dixerunt alumni: absit, pater, ne doceas fugam urgente adversario, sed potius militare viriliter et diversa subire supplicia pro Christo Domino. Non est necesse, Pastor inquit eximius, sed persequentium declinate vesaniam, sicut ipse Dominus. At illi: si testimonio confirmatos, debacchantium furori nos cedere præcipis, et ipse nobiscum latibula petens salvaberis. Quos Pater immolandus ilico sermone compescit saluberrimo: Audistis, filii, Dominum confitentem in evangelio, quod omnis mercede ductus opilio commissas deserit oves sub agonis articulo. Cedite ergo sancta disperdere ovilia cupientibus, sicut multorum salus expostulat et præsens tempus. Nos vero nec vita perfrui, nec mortis vincula recusabimus.

[22] [Sub noctem omnes simul ad orandum conveniunt.] Cum hæc et talia verba per diem revolverent integrum, ecce solis orbita properat ad occasum, sicut in libro ecclesiastes Salomonis Sapientia indicat e opinandum, terrigenas autem cœca caligine recursus offuscat noctium. Et quoniam instabat tempus labori prohibitum, præcipit omnes congregari in unum quibus dixit ad ultimum: Jam audistis fratres, quod sæva gens, cujus adventus vos merito sollicitat, Sanctorum veneranda limina ac monasteria depopulat, fundensque sanguinem innoxium nullius religioni parcat. Ergo humili poscentes devotione sanctam invocemus Trinitatem, quatenus locum hunc dignetur servare indemnem, et sibi in perpetuum servire concedat fidelium congregationem. Nec nos perire patiatur pro scelerum enormitate, sed misericorditer adspiciens, ineffabili nos protegat pietate. Tunc ingressi oratorium S. Petri, cum hæc diutius orassent, et surgentes ab oratione plurimi reclinatoria quæsivissent, remansit vir Dei cum exiguo agmine, et illam noctem insomnem duxit in omni spiritali laude.

[23] [Sequenti die, acrius instat Vir Dei, ut fratres se dispergant;] Hora vero solita divina cum fratribus celebrat officia: quibus peractis ex integro recreat omnes potu et spiritali cibo, statimque prædicta latibula quærere suggerit ne moriantur omnes cum hostis advenerit. Sed cum filii hoc moleste ferrent, et absente Patre exire dissimularent, cœpit eos vir egregius consolari collocutionibus: miror, fratres, et valde doleo, cur adhuc moramini, sanctorum patrum vacuati testimonio. Paulus enim ut Damasceni minas præpositi evadere posset, submissus fugæ liber gaudet. Fundamentum quoque fidei princeps apostolorum Petrus Neronis quondam declinasset fremitus, nisi certamina movens obviam venisset Dominus. Ergo cum hæc et plura vobis pateant exemplaria, nolite refragari divinæ misericordiæ, quæ docet vos cavere futura mala. Nos etenim confisi in Domino hoc in loco sustinebimus, et pro communi salute cœlestia interim patrocinia implorabimus: nec decet ut tempore persecutionis pastor fugiat, licet vibrantis gladium exemtum videat. Si vero necessitas exigit, dignam mortem subire expedit.

[24] [qui tandem ejus monitis parent.] Hæc cum sæpe diceret iterato sermone, cœtus omnis vehementissime cœpit flere. Tunc ipse commotus discipulorum lacrymis, divinæ invocat suffragia protectionis: Deus omnipotens, rex immense et inerrabilis, fons et origo totius pietatis, tu Domine, quæ licent nosti et expediunt nobis. Fiat ergo sicut placet oculis tuæ majestatis. Tunc muniti his orationibus, egredientes condensa silvarum petunt ocius, exceptis duobus fratribus, quos secum retinere probitas suasit et virtus. Quibus fastigia montis juxta monasterium siti ascendentibus, unde eventum rei cernere possent licentius, ipse ante venerandum B. Petri titulum in oratione est prostratus.

[25] [Irruentes Saraceni S. Theofredum atrociter verberant,] Nec mora subito ferocissima Ismaëlitarum venit turba, sperans innoxium fundere sanguinem et multa subripere spolia. Postquam tot ædificia videt hospite vacare provido; fremit, bacchatur f, nequit stare loco. Tunc circumquaque prosiliens invenit beatum Virum, sicut supra diximus, orationi deditum. Irruentes ergo viri nequissimi; acribus contudere eum verberibus, ac eliminantes g percunctantur, ubi tot ædificiorum lateret populus. Quorum nefandis jussibus ipse respondet intrepidus: Vobis testificor, fratres, in veritate, quod omnium protector Dominus cuncta subduxit immanitati vestræ, nec propter voluntatem ejus erit vobis licitum sancta disperdere agmina fidelium.

[26] [qui, ubi delitescant fratres, indicare recusat.] Nisi nobis, inquit plebs sævissima, omnia citius patefeceris quæ confiteris reposita, celsa monasterii fastigia videbis ruere superante flamma, ac deinde tu ipse morte peribis pessima. Quibus Vir beatus respondit: cum Dominus noster hujus sit defensor loci fortissimus, exinanire eum, sicut dicitis, adversantium non valent manus. Quod si mortem mihi vultis inferre, dignum est pati pro ovibus, et in interitu nostro eas salvare. Illi vero nimio succensi furore videntes quod nihil proficiunt, acriter eum cædentes semivivum relinquunt.

[27] [S. Theofredus, dum Saracenis impia exprobrat sacra,] Sed quoniam solemnis dies secundum ritum gentium intervenerat, procul ab ecclesia gens Ismaelitarum ferocissima paterno more sacrificia celebrat. Quod animadvertens Vir sanctissimus, Deo annuente resumtis viribus, ad eos usque properans, in medio libantis populi hæc exhortationis verba est locutus: Si hæc dæmonibus tam devota mente sacrificia persolvitis, auctori rerum Deo, cui elementa famulantur omnia, et quem omnia cœlestium spiritalia collaudant agmina, his abdicatis ceremoniis condigna vos oporteret celebrare libamina. Ad hæc verba sævus debacchatur populus pro monitis viri, quem extinctum putaverat et votorum contemtibus.

[28] [lethali feritur vulnere.] Princeps vero libaminum, cum hæc rationabiliter discernere debuerat, ingentem capiti ejus lapidem vibrat, quo statim corruit ictu Vir sanctissimus, ac fuso sanguine polluta consecratur tellus. Mundissimi vero labente gleba corporis, locus ille contremuit, tantumque sonitus ac motus terræ impiorum auribus insonuit, ac si omnis monasterii fabrica lapsum Patris vellet imitari dolore commota: paganis vero velociter fugientibus crebra subsequuntur fulgura ac tenebrosus nimbus.

[29] [Sævo orto turbine diffugiunt hostes.] Tunc procedente ventorum valetudine multipliciter feriuntur, ac nimio devastantur horrore, et, licet infideles, divina certamina cognovere. Abjectis ergo cæteris militiæ insignibus, parmis ad instar phœbeæ lampadis compactis, conabantur defendere suppositum corpus. Sed sublatæ furente spiritu revolvunt gyros in modum turbinis, ne scelerata plebs sancto discedens loco videretur indemnis. Ita contigit, ut qui injuste diripere aliena deliberaverant, vix evasionis locum promerentes propria amiserint h.

[30] [Reduces fratres] Expulsis igitur prædictis hostibus, ceteri hoc audientes ab ipso confinio reflectunt gressus. Denique fratres illi, quibus Vir Dei montis ascendere culmina indixerat, ac plurimorum cœtus qui locis tutioribus ac celsioribus interim rupibus latitaverat, videntes impacatos terribiliter discedere Iberos, sentiunt se interventu B. Theofredi ab acie nequissima esse liberatos. Convenientes ergo reperere Patrem pro communi salute horribiliter humi prostratum, verticem vero usque ad interiora cerebri cum ingenti lapide saucium.

[31] [S. Patrem suum morientem circumstant.] Tunc post nimios fletus et lamentationis carmina, paterna providenter pignora sacrata reportant in cellula. Ceteri quoque qui silvarum lustra ingressi longius fuerant dispersi, Pastoris domicilia repetunt universi, cujus discrimina videntes, provoluti genibus sanctos sæpe deosculantur pedes ac manus. Sed Vir sanctissimus coercet eos tam familiari obsequio, ac per septem dies divini sermonis recreantur pabulo. Septimi quoque diei imminente articulo, postquam disposuerat quam honeste se haberet præsens concio, vel quam religiose summo deserviret Domino, cum omnes circumcirca decantarent divina præconia, migravit ad Dominum felix anima, cui est honor, laus et gloria per cuncta sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Caroli (Martelli) victoria (notat hic Mabillonius [In vitam S. Theofredi, sæc. III, part. I, p. 482, not. a.] ) adversus Ragenfridum contigit anno DCCXVII; at vero Theofredi martyrium anno DCCXVIII, uti legitur in Elogio ejus secundo apud Labbeum, Theodorico regnante et Carolo Pippini senioris filio super Francos principante. Huc forsan pertinet id quod habet Beda in lib. V cap. XXIV, anno DCCXXVIII apparuisse cometas duos circa solem, eoque tempore gravissimam Saracenorum luem Gallias misera cœde vastasse. Confer tamen libellum de vita S. Pardulfi infra, in quo legitur, Saracenos ab Carolo fusos anno DCCXXXII in Gothiam (Hispaniam) fuga se recepisse, et obvia quæque ferro ac flammis corripuisse. An tum cæsus Theofredus? Hæc ibi Mabillonius, dubius quidem; ast in Annalibus postremum hunc annum assumit. Confer Comm. præv. § I. ubi prolixe hanc quæstionem tractavimus. Vide etiam § III n. 55 et seqq.

b Perperam hæc de Eudone traduntur. Vide Comm. præv. n. 14.

c Agareni: Saraceni, qui scilicet se existimantortos ex Ismaële, filio Agaris et Abrahami [Ducangii Glossarium. Verbo: Agareni.] .

d In secundo Elogio, apud Labbeum [Nova Bibliot., t. II, p. 686.] legitur: loro. Cæterum, præter verba quædam lit. a superius notata, Elogium istud ad verbum concordat hucusque cum nostro Anonymo.

e Ad quem locum sive Ecclesiastæ sive Sapientiæ hic alludat auctor, non comperi.

f Post hæc verba, ita habet Elogium secundum Labbei: Et Calmeliacensis monasterii cœnobitas perimendos aggreditur (gens Ismaëlitarum) ac non longe a prædicto monasterio juxta festi Divi sui ritum sua sacra impia celebrat. Omittuntur proinde quæ Anonymus noster narrat de verberibus S. Theofredo in oratorio S. Petri inflictis.

g Eliminantes i. e. extra limina oratorii trahentes.

h Differt hic haud parum Elogium secundum Labbei. Verbis, superius lit. f relatis, subjungit: Ad quam gentem intrepidus cœnobiarcha Theofredus accedens, illis suam impietatem exprobrat, ostendit, edocetque. Quæ dicta salubriter non sustinens (turba) a suis barbaris et impiis sacrificiis in furorem versa, minis et terroribus, ac etiam verberibus sanctissimum Theofredum excipiunt, ac male mulctatum a cœtu suo ejiciunt, prosequunturque a vico Soleviaco ad rivulum usque Colemptiæ, interfecissentque, ni ille rivulus ad magni instar fluvii inundans, Dei servulo tutum iter ac sociis præbuisset, insequentesque barbaros mediis gurgitibus absorpsiset. Quid plura? Indignati Saraceni, postridie Ligeri fluvio, rivuloque Columptiæ prætergressis, ad monasterium Calmeliacense perveniunt, ubi omnia ferro, igni, prædæque exponentes, invictissimum Christi militem Theofredum, monachis cæteris in latebras interioris solitudinis dimissis, aggrediuntur, atque lapidibus fere obrutum, mortuum credentes, semivivum trepidissime relinquunt. Siquidem et turbatus aer, terraque commota, quasi Deo pro servo suo militante, ad classicaque veniente, et grandine et nimbis, atque horrendis tonitruis, moram in dicto monasterio barbaros facere non permittunt, pluribusque sive deficientibus, sive fulmine ictis, pars reliqua tandem aufugit. Post obitum igitur sanctissimi Martyris miraculis celebris, pro diversorum temporum seu varietate, seu iniquitate status monasterii agitatur. Mirum tamen est etc. Prout dedimus Comm. præv. n. 51 et 58. Auctor Elogii, non secus ac Anonymus noster, verborum parcus profecto non est. Uterque fere æqualiter declamat, projicit ampullas. Verosimilior tamen nobis Anonymi narratio videtur. Nam, omissa miraculosa Colemptiæ exundatione, fuga S. Theofredi non concordat cum excelso ejus animo.

DE SANCTA FRIDESWIDA VIRGINE, PATRONA OXONIENSI IN ANGLIA.

VERSUS MEDIUM SÆC. VIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Frideswida, Virgo Oxoniæ in Anglia (S.)

B. B.

§ I. Oxoniensis urbis et Academiæ antiquitas. Quo sæculo ibi floruerit S. Frideswida.

[Opportunum scribendi S. Frideswidæ vitam tempus.] Non immerito gratulari nobis posse videmur, actorum S. Frideswidæ publicationem in hæc incidisse tempora, quibus in universitate Oxoniensi tantus in rem catholicam renascitur favor. Cum enim per longam sæculorum seriem sancta hæc Virgo præclaræ illius urbis celeberrimæque per orbem terrarum universitatis patrona sit habita; quid contingat hagiographis jucundius, quam ejus res gestas illorum subjicere judicio, qui vetera ecclesiæ catholicæ monumenta sincero excutientes animo, tandem eo pervenerunt, ut præjudicatis, quæ diu invaluerant opinionibus sepositis, partim benigniori hanc ecclesiam intueantur oculo, partim propensis in eam ferantur animis, partim, agnita veritate, supremo Pastori sese subjicerint, quotidieque subjiciant. Sane ne optari quidem opportunior potuerit occasio. Nec diffitemur hæc animos nobis addidisse, ut quanta possemus accuraratione ex veteribus monumentis colligeremus quidquid ad illustranda sanctissimæ hujus Virginis acta idoneum videretur; certi hoc nos labore gratum facturos eximiis præcipue illis viris, qui magno numero in sinum apostolicæ veritatis vel jam regressi sunt, vel qui de momentoso hoc negotio secum, divina stimulante gratia, serio matureque deliberant.

[2] [Oxoniæ urbis nobilitas et situs.] Frideswidæ patria fuit Oxonia. Ad confluxum Cherwelli et Isidis, ait Camdenus, ubi horum fluviorum aquæ numerosis iisque amœnissimis insparguntur insulis, assurgit in media planitie celebris universitas Oxoniensis; nobilissimæ nostræ Athenæ, sedes musarum, nutrix seu potius sol, oculus, anima totius Angliæ; inclytus doctrinæ et scientiarum fons, unde urbanitas, litterarum studium in universum diffunduntur regnum. Urbs hæc pulchra est et venusta, sive decorem privatarum, sive magnificentiam spectes ædium publicarum, sive etiam loci salubritatem situsque amœnitatem. Planities in qua collocata est, vallatur collibus nemorosis, quibus intercipitur sive insalubritas austri sive violentia euri, ut solum accessus pateat zephyris, boreæque quaslibet maleficas dispellenti exhalationes.

[3] [Nominis origo.] Ab hoc situ scriptores quidem autumarunt urbem olim dictam fuisse Bellositum. Alii opinantur antiquitus Britannica lingua vocatam Caër Vortigern et Caër Vember (Caër Celtica seu Britannica lingua urbem sonat) pro certo assumentes Vortigernem atque Mempricium eam fundasse. Ast quocumque tandem vocabulo Britonum tempore insignita fuerit, Saxones illam dixere Oxenford, et quidem eodem evidenter sensu, quo tum Græci plures suos habuerunt Bosphoros, tum Germani suos ad Oderum Ochenfort, scilicet Vada boum (Ford of Oxen), et quo sensu nostri Britanni hodiedum etiam Oxoniam vocant Rhid-ychen. Nihilominus Lelandus, magna cum probabilitate nomen illius urbis derivat a fluvio Ouse, latine Isis; opinatur que dictam Ousford eadem ratione qua insulæ ibidem ab Iside formata vocantur Ousney. Ita Camden, cujus nos verba latina fecimus [Britannia, Chronographical description, London 1769, t. I, p. 287.] . Notat vero Peshal, conjecturam Lelandi ingeniosam satis esse, ast parum fundatam in antiquis chartis; unde etiam rejicitur a Wood, Twyne etc [History of the city of Oxford, p. 10, not. b.] .

[4] [Stupenda urbis antiquitas a multis obtruditur.] Fabulosam prorsus tribuerunt plerique Oxoniæ antiquitatem. De prima, inquit Wood, urbis Oxoniensis origine apud scriptores nostros hæc fere occurrunt. Mille et supra ante Christum natum annis Mempricius Britannorum rex eam condidisse dicitur, et de suo nomine Caër-Mempric appellasse: quæ deinceps Rydychen, quod lingua britannica Vadum boum sonat, et postea Bellositum, voce latina a soli amœnitate deducta, vocabatur. Post Saxonum incursionem, lapsas Oxonii res Vortigerus instaurasse dicitur: quas iterum corruentes magnus imperii et scientiarum stator Alfredus felicissimis auspiciis, æternumque, ut speramus, duraturis, denuo stabilivit. Quandoquidem non adeo urbis ipsius quam Academiæ origines persequimur, litterarum ad Græcoladum appulsum, et deinceps ad sedes meliores recessum, enarrare par erit, quod quidem a plerisque hoc in negotio de more solemni factum observo, qui universitatis Oxoniensis initia vix aliunde quam Græcolada accersunt [Ant. Wood, historia et antiquitates universitatis Oxoniensis, lib. 1, p. 4. Oxoniæ 1674.] . Tantam urbi Oxoniensi serio tribui a viro, sine controversia erudito, antiquitatem, vix credibile foret, nisi stupenda, magis nec minus serio, de Academiæ initiis, non a Woodo solum, sed et ab aliis multis vulgatissimi nominis viris, proponerentur, ubi scilicet de Græcolada et Lechelada (Academiæ juxta istos incunabilis) disserunt.

[5] [Commenta de Græcolada,] David Wilkins, notissimus ob præclaram Conciliorum Magnæ Britanniæ et Hiberniæ editionem, Bibliothecæ Thom. Tanneri, episcopi Asaphensis, Præfationem apposuit, in qua prolixe satis et ex professo historiam litterariam Britannorum ante Cæsaris adventum complectitur; ubi inter alia hæc reperio [Bibliotheca Britannico-Hibernica. Londini 1748. Præfat., p. VII.] . exstat Oxoniæ venerandum antiquitatis monumentum, procuratorum libro insertum, quod academia Isiaca religiose servat, vulgo vocatum Historiola Oxoniensis. In hac Historiola, prout recitatur a Woodo, sequentia ad rem nostram facientia leguntur. Omnium autem inter latinos nunc exstantium studiorum universitas Oxoniensis fundatione prior, quadam scientiarum pluralitate generalior, in veritatis catholicæ professione firmior et privilegiorum multiplicitate præstantior invenitur, prout suæ fundationis insinuant historiæ Britannicæ perantiquæ. Fertur enim inter bellicosos quondam Trojanos, quando cum duce suo Bruto insulam tunc Albion, postmodum Britanniam (ab ipso nomine Bruti sicut et Britones deductam ut serio notat Wilkins [Ibid., loc. cit., p. VI.] ), ac demum dictam Angliam, triumphaliter occuparunt, quosdam philosophos adventantes, locum habitationis sibi congruæ in ipsa insula elegisse, cui et nomen videlicet Grekelade. Hi philosophi, qui Græci fuerant, usque in præsentem diem quasi sui vestigium reliquerunt. A quo quidem loco non longe municipium Oxoniæ noscitur esse situm, quod propter amnium, pratorum et nemorum adjacentium amœnitatem, Bellositum, olim antiquitas, postmodum Oxenfordia a quodum vado vicino sic dictum, populus Saxonicus nominavit, et ad locum studii præelegit. Hactenus Anton. Wood [Historia et Antiquitates Oxoniencis, lib. 1, p. 4.] additque: Hæc ut in aliis passim scriptis observantur, ita potissimum in Historiola nostra, quæ tempore regum Edoardi III (qui regnavit ab anno 1042 ad an. 1066 [L'Art de vérifier les dates, p. 775.] ) et Henrici IV (ab anno 1399 ad an. 1413 [Ibid., p. 784.] Statutorum codicibus, ad cancellarium et utrumque procuratorem pertinentibus, inserebatur: cui tamen quia nonnulli fidem censebunt elevandam, vel tamquam falsæ spuriæque, vel tamquam in propria causa testimonium adhibenti; alios itaque, vel idem prorsus, vel tantumdem nobis propugnantes, authores adducam. Citat autem Joannem Bramptonum seu Bromtonum cœnobiarcham Jorenallensem, tempore Richardi I (ab anno 1189 ad an. 1199 [Ibid., p. 778.] ) Lelandum aliosque. Nos eorum loco citabimus recentiorem scriptorem, magni in sua patria nominis, præfatum nempe Davidem Wilkins.

[6] [et Lechelada.] Brutus, inquit [Bibliothecæ, p. VII.] , hortatus est philosophos (quos ex Græcia et Italia itinerum socios fecerat) manum operi (tradendarum disciplinarum artiumque) admovere, qui duo aperuerunt studia, quorum unum græci posuerunt apud Græcoladam (hodie Cricklade in Wiltonia) et ibidem linguam græcam docuerunt. Aliud vero latini posuerunt apud Latinelade (hodie Lechlade in comitatu Glocestriensi) linguam ibi latinam docentes, uti refert Joannes Bromtonus, magnæ auctoritatis historicus, qui, tempore Richardi I regis, annotante antiquario Oxoniensi (puta Antonio Wood) vixit. Cujus testimonio majus addit robur venerandum illud antiquitatis monumentum, procuratorum libro insertum, quod academia Isiaca religiose servat, vulgo vocatum Historiola Oxoniensis. Observatu dignum est, quod nonnulli recentiores scriptores de fundatione scholæ Lechladensis serram contentionis reciprocaverint (de Crickladensi omnes unanimi cum erudito Twino consensu adstruunt, quod origo Græcoladensium scholarum satis sit perspicua) ac illam demum post Saxonum adventum fundatam esse asserunt. Origo illius erroris ex auctoritate Joannis Rousæi Warvicensis antiquarii emanavit, qui diserte ait, in consortio virorum eruditorum, qui e Græcia cum Bruto venerant, nonnullos fuisse medicos, qui erant inter eos periti, quibus locum appropriarunt congruum et situ salubrem, qui usque hodie ab ipsis medicis Lechlad appellatur. Ast nimium enormis est hæc confusio temporis: quilibet enim saxonicæ linguæ cognitione vel mediocriter tinctus priorem vocis Lechlade partem, a Saxonico Leech derivatam, significare medicum novit; nemini autem ne per somnium quidem in mentem venire potest Saxones cum Bruto in Angliam venisse: quomodo ergo schola, tempore Bruti fundata, saxonico nomine appellari potest? Hic autem lapsus judicii vel memoriæ venia dignus est in Rosso, qui, juxta Lelandi opinionem, erat vir majoris diligentiæ quam judicii; quem, si commodum respexeris, quod antiquarii ex ejus industria perceperunt, tanta contumelia afficere nolo, ut cum Caio dicam: Equidem certe hominem infantem fuisse, ex scriptis existimo. Ut quod res est dicam, defectus diversorum Britannicæ linguæ idiomatum, ansam dedit Rousæo, vel auctori primævo prototypo suo, hanc effingere etymologiam; si enim vel leviter in ullo eorum versatus fuisset, facile hariolari potuisset, quod, sicut Græcolada est nomen in se Latino-Britannicum, uti doctissimus Twynus annotavit, ita Latinolada etiam est nomen Latino-Britannicum; unde successu temporis Lathelade et Lechlade absque ullo linguæ saxonicæ adjumento formabatur. Hactenus Wilkins.

[7] [rejiciuntur.] Atque hæc sunt quæ unanimi fere consensu tradunt antiquiores rerum Anglicarum scriptores; stupenda profecto nec facilem apud eruditos consecutura nostris diebus assensum. Nihilominus viri non vulgaris, imo et probatissimæ eruditionis, hæc omnia sua fecerunt, inter quos Lelandus (hic quidem subdubitans) Wilkins et præ cæteris Antonius Wood, qui quasi ex professo suscepit antiquitatem tum urbis tum academiæ adstruere, Pace autem tanti viri dixerimus, non illa eum proferre argumenta quæ mentis rapiant assensum: aliud enim vix præstat quam vetera Britannicæ historiæ oculis subjicere monumenta, in quibus re quidem vera hujusmodi de urbe et academia Oxoniensi deprædicantur, ast quo nixi fundamento hæc asseruerint, non dicit. Profecto non ob hoc solum fidem meretur narratio, quod reperiatur in manuscripto aliquot ante sæcula exarato, præsertim dum in ea tamquam certi assumantur eventus bello Trojano vicini. Addere præterea liceat stupendam illam et urbis et academiæ antiquitatem propugnari ab iis præsertim qui Oxoniæ vel litteris bonisque artibus imbuti fuerunt vel illis tradendis ibidem operam contulerunt. Unde absque injuria saltem cogitare licet, studium gratitudinemque erga almam Matrem suam, effecisse, ut minus severos se exhibuerint in discutiendis sive traditionibus sive scriptis, quæ ad ejus gloriam facerent. Quapropter mirabitur nemo inter Angliæ eruditos non paucos inveniri qui hæc omnia non verentur in dubium vocare imo et anilibus fabulis aperte annumerare. Exemplo sit Camdenus, qui præterea longe aliam Græcoladæ et Lecheladæ assignat originem seu, ut aiunt, etymologiam.

[8] [Opinio Camdeni de Græcolada] In descriptione Wiltoniæ [Camden. Britannia, t. I. p. 96.] agens de Græcolada (quæ sita ad ripam Tamesis, ab Oxonia distat fere 25 milliaribus ad occidentem inclinando versus meridiem) hæc habet. Crekelade apud quosdam vocatur Crecanford, Cricgelada etc. Unanime fere omnium nostrorum historicorum monachorum (Monkish historians, imo et aliorum; monachi enim non erant Wilkins, Leland, Wood etc.) assertum de schola græca ibi fundata seu potius instaurata a Theodoro doctissimo Cantuariensi archiepiscopo, aliud non videtur habere fundamentum præter supposititiam nominis affinitatem (quæ non minus absona est quam dum ex Lechlade formatur Latinelade). Id primo in dubium vocatum fuit a Lelando in Vita Alfredi, qui suspicatur ob regionem paludosam alumnos Bellositum seu Oxoniam migrasse; et Ms. Bibliothecæ Trinitatis, citatum in notis ad Spelmannum item in Vita Alfredi, scribit Greekistake. Satis est Oxoniensi urbi fabulosam dedisse antiquitatem, quin opus sit duas præterea fundare academias, illam ætate superantes… Nomen felicius derivaretur a voce britannica Cerigwlad, quæ regionem indicat lapidosam, quod etiam concordat cum natura soli; vel a duabus vocibus saxonicis quæ rivulum et ostium sonant, siquidem duo rivuli (the Churn and Rey) ibidem incurrunt in Tamesin.

[9] [et Lechelada] Et infra in descriptione comitatus Glocestriensis [Camden. Britannia, t. I, p. 282.] : Lechlade (ad ripam Tamesis, ab Oxonia distans 18 circiter milliaribus ad occidentem deflectendo in meridiem) erat Lelandi ætate venustus et antiquus pagus habens ecclesiam cum turri lapidea, nunc urbs parum conspicua; nomen suum habet ab amne Leche dicto, qui ibidem Tamesin incurrit et voce lade, quæ latine ostium sonat. Nihilominus monachi (utique non soli, ut ex præfatis constat) ut suam scilicet stabiliant sententiam de fundata ibidem olim schola seu academia latina (sicut et græca ad Crecklade seu Greeklade) contendunt, scribendum esse Latinelade.

[10] [Quid hac in quæstione probabilius videatur.] Cæterum facile quisque concedet urbem, quæ sanctæ Frideswidæ natalis fuit, antiquam esse, eamque ab omni retro tempore gloriam suam maxime mutuatam fuisse ab inclyta sua universitate; imo et lubens forte etiam subscribet verbis illis Christophori Cellarii: Oxonia vulgo Oxford, Athenæ Anglorum, incertum cujus antiquitatis sit, aut quo olim usa nomine, quia antiqua illius memoria (scilicet fide digna) in historiis antiquis aut veterum geographorum lucubrationibus nulla reperitur [Notitia orbis antiqui. Editio aucta a Conrado Schwartz. Lipsiæ 1773, t. I, p. 339.] .

[11] [Qua tempeslate cœperint coltegia et aulæ, quæ hodiedum Oxoniæ habentur.] Quid recentiores et hodierni sentiant Oxonienses doctores de prætensa almæ Matris suæ antiquitate, haud obscure efficitur ex Calendario, quod singulis annis, sub eorum auspiciis vulgatur hoc titulo: The Oxford University Calendar. Ex quo juverit oculis nonnulla subjecisse. De Collegio Universitatis (University college) hæc habentur: Collegium hoc perhibetur fundatum ab Alfredo Magno, an. 872. Restauratum fuit a Guillelmo Dunelmensi, qui fertur archidiaconus item Dunelmensis. Pauca quidem ad nos de viro illo fide digna pervenerunt. Id solum scimus, fuisse rectorem in Wearmouth, loco præfati comitatus Dunelmensis; atque diem obiisse supremum, anno 1249, et certam reliquisse pecuniæ summam in perpetuam sustentationem aliquot magistrorum, hac lege, ut, qui oriundi essent ex locis Dunelmo vicinioribus, cæteris præferrentur. Prima emptio, ope præfati legati, facta noscitur anno 1253; primæva autem statuta condita sunt anno 1280 [The Oxford university calendar, 1848, p. 240.] . — Balliolense collegium (Balliol college) fundatum fuit inter annos 1263 et 1268 (fundationis annus haud certo noscitur) a Joanne Balliol ex castello Bernardi, in comitatu Dunelmensi (hic pater fuit Joannis Balliol, regis Scotorum) et Dervorguilla, ejus uxore [Ibid., p. 247.] . — Collegium Mertonense (Merton college) primitus positum et fundatum anno 1264 Meandoniæ seu Maldoniæ in agro Surriensi, a Gualtero de Merton, episcopo Roffensi et Angliæ cancellario. Translatum postea fuit, scilicet ante annum 1274, Oxoniam sub nomine Domus scholarium de Merton [Ibid., p. 253.] .

[12] [Antiquiora tria collegia fundata sæculo XIII.] Tria hæc collegia, singula fundata sæculo decimotertio, ordine temporis prima veniunt. Reliqua sexdecim (decem enim et novem hodie numerantur, quibus addendæ Aulæ quinque, quæ quidem haud multum a collegiis proprie dictis differunt) posterioris sunt ætatis. Quædam ad sæculum decimum quartum spectant, Exoniense scilicet, Orielense, Reginense, alias Reginæ Novum; alia ad sæculum decimum quintum, nempe Lincolniense, Omnium Animarum, Magdalenense; alia ad sæculum decimum sextum, Æneanasense, id est Ænei Nasi (vernacule Brasenose) Corporis Christi, Ecclesiæ seu Ædis Christi, Sanctissimæ Trinitatis, sancti Joannis Baptistæ; alia ad sæculum decimum septimum, puta collegium Jesu, Wadhamense (a nomine fundatoris, Nicolai Wadham, sic dictum) Pembrochianum; aliud denique ad sæculum decimum octavum, nempe Worcestriense.

[13] [Aulæ.] Ad Aulas quod attinet, scribit Antonius Wood: Ex ingenti Aularum et Hospitiorum, in Academia olim comparentium, numero, supersunt hodierno die tantum septem, quæ quidem Togatis etiamnum in diversoria cedunt, Principalium subjacent ditioni, et ejusmodi nominibus internoscuntur

I Aula S. Albani spectans ad	coll. Merton.
II Aula Cervina spectans ad	coll. Exon.
III Aula Edmundi spectans ad	coll. Regin.
IV Aula B. Mariæ spectans ad	coll. Oriel.
V Novum Hospitium spectans ad	coll. Novum.
VI Aula B. Mariæ Magd. spectans ad	coll. Magdal.
VII Aula Glocestriensis spectans ad	coll. D. Johan. [Vide Antiquitates Oxon., lib. 2, p. 338. Oxoniæ 1674.] .

[14] [Quid intersit collegia inter et Aulas, hodie quinque numero superstites.] Et Calendarium Universitatis Oxoniensis, superius laudatum [Calendar., p. 380.] : Unicum, quod Collegia inter et Aulas, notatur discrimen illud est, quod Aulæ non sint Universitati, ut dicitur, incorporatæ; unde efficitur ut, quidquid possideant Aulæ sive latifundia sint sive aliud quodcumque, oppignorata Universitati censeantur et sint. Antiquis temporibus, Aulæ erant plurimæ. Sic sub Eduardo I, quando tria tantum exstabant Collegia proprie dicta, ad trecentas feruntur fuisse Aulæ. Et certe Joannes Peshall, nixus Woodi mss. codicibus, ducentas recenset. Aucto dein Collegiorum numero, plures Aulæ viciniores singulis incorporatæ fuerunt; aliæ in privatorum cesserunt domicilia; ita ut, regnante Elisabetha, octo tantum remanerent; quarum de numero, postea tres rursus in Collegia conversæ sunt. Supersunt proinde hodiedum Aulæ quinque; scilicet Sanctæ Mariæ, Sanctæ Mariæ Magdalenæ, Novi Hospitii, Sancti Albani et Sancti Edmundi. Quæ, junctæ septemdecim supra memoratis collegiis, sedes efficiunt omnino viginti quatuor, habitationi sive togatorum sive alumnorum destinatas. Sunt præterea et alia multa ædificia ad Universitatis usum spectantia: Scholæ, Bibliotheca Bodleiana etc. etc.

[15] [Conclusio.] Atque hæc dicta sint de præclarissima illa civitate, ex qua, ut apud omnes in confesso habetur, oriunda est sancta virgo Frideswida, quamque suis illustravit virtutibus et miraculis. Alia jam sese offert quæstio: quo scilicet nata sit tempore.

[16] [Floruit S. Frideswida medio sæculo octavo.] Convenit satis inter auctores, eam floruisse versus medium sæculum octavum. Quod vero spectat ad annum nativitatis, sicut et obitus ejus, nihil certi statui potest: nimium inter se discrepant scriptores, ut ex sequentibus clarum fiet. Ad Frideswidam transeo, ait Alfordus [Annales ecclesiæ Anglo-Saxonicæ, ad an. 740, t. II, p. 552.] , notiorem virginem inter Anglo-Saxones natam, sed tam domi quam foris cultam. Cujus res præclare gestæ et mors pie obita, quamvis certis annis consignari nequeant; consentiunt tamen authores in Cuthredi, regis occidentalium Saxonum, tempora incidisse. Et quoniam diserte ponitur in Martyrologio floruisse circa annum Domini septingentesimum quadragesimum, ideo huc potius referenda duxi, quæ passim de hac Virgine et sparsim dicuntur. Regnavit Cuthredus ab anno 740 vel 741 ad annum 754 [Lingard. Hist. d'Angleterre, t. I, p. 163. Lovan. 1827. Item Art de vérifier les dates, p. 771. Paris 1770.] . Quod si regnare cœperit Cuthredus anno 740, non facile cernitur qua ratione affirmet Alfordus Frideswidæ res præclare gestas, mortemque pie obitam in tempora Cuthredi incidisse. Si enim mortua est anno primo hujus regni, vix ullus erit rebus præclare gestis locus. Præterea multum abest ut auctores consentiant in referendis S. Frideswidæ gestis ad tempora Cuthredi. In Historia ms. Joannis Tinemuthensis in Bibliotheca Bodleiana [Lib. XVII, cap. CCX.] legitur, teste Dugdale [Monasticon. Anglic., t. II, p. 143.] : Anno DCCXXXV. Frideswida virgo hoc tempore obiit. In Lelandi collectaneis habetur: Circa annum D. DCCXXVII. Didanus quidam subregulus civitatem Oxenefordiæ incolatus sui frequentiæ honestabat. Safrida uxor Didani. Frideswida filia Didani et Safridæ. Hæc valde indeterminata sunt: non enim definitur utrum annus ille sit nativitatis, an mortis, an fundationis monasterii; quod postremum magis forte concordat cum contextu. Additur in fine: Obiit sancta Frideswida XIIII Kal. Novembris. Ast nullus adjicitur annus. In Registro Oseneyen. in Biblioth. Cottoniana Vitellius F. XVI fol. 4. B: Notandum quod Didanus rex Oxenfordiæ regnavit anno Incarnationis Dominicæ DCC circiter XXVI [Dugdale, ibid.] . Vita Ms. inferius publicanda: Floruit autem S. Frideswida circa annum Domini 750, et XIV Kalend. Nov. sæculum reliquit. Mabillonius: Vita sanctæ Frideswidæ virginis Oxoniensis in Anglia, et in margine: Circa an. DCCXXXV Oct. XIX [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, sæl. III, part. I, p. 561.] . Juxta Dugdale, fundavit Didanus monasterium Oxoniæ versus annum 727; quo tempore mortua est Safrida uxor Didani. Monasterio præfecta Frideswida [Monasticon. Anglic., t. II, p. 134.] . Malbrancus noster [De Morinis, lib. IV, cap. LXVI, t. I, p. 582.] mortem S. Frideswidæ refert ad annum 749, XIX Octobris. Legitur quidem in nota marginali annus 759; sed mendum est, ut patet ex posteriori alinea hujus capitis ubi legitur: Eodem anno, qui fuit 749, Pipinus etc. Godwinus [De Præsulibus Angliæ commentarius. Londini 1616, p. 585.] agens de episcopis Oxoniensibus, ita orditur: Circa annum salutis (si nostris credimus historicis) 730 Oxoniæ regulus quidam imperitabat nomine Didan etc. Alium in decursu non ponit annum ullum. Baillet [Vies des Saints. XIX Octob] : Frideswidæ Martyrologium Romanum, quod eam vocat Fredeswindam, meminit ad diem XIX Octobris, qui habetur ut dies obitus ejus, qui contigit anno 735.

[17] [De anno nativitatis et obitus discrepant auctores;] Non opus est diutius in hoc texendo catalogo immorari, cum satis appareat, circa epocham, qua sancta nostra Virgo floruit, aliud statui posse nihil, nisi quod ejus res gestæ non multum ultra dimidium sæculi octavi protendantur.

[18] [concordant circa diem festum] Certius quid haberetur circa diem et mensem quibus S. Frideswida e vivis decessit, si constaret mortem ejus obtigisse, eo die, quo festa ejus celebratur memoria. Nulla enim hic apud scriptores invenitur sententiarum discrepantia. Quotquot videre potui, diem habent XIX Octobris. Ita Martyrologium Romanum; ita Usuardus in Auctariis; ita Breviarium et Missale Salisburiense. Cæterum concedimus libenter, ex hoc solo firmum desumi non posse argumentum quoad diem obitus; cum plures occurrant rationes, ob quas frequenter festi in ecclesia vel populo dies, non coincidant cum diebus depositionis.

§ II. Vitæ sanctæ Frideswidæ compendium. Præcipua ejus capita ad crisim vocantur. De horrore, quo Angliæ reges ab ingressu in urbem Oxoniensem prohibebantur.

[Vitæ Synopsis, ex Lelando.] Quæ passim, apud varios scriptores, de sanctæ Frideswidæ vita memorantur, breviter et per modum synopsis habes in Lelandi collectaneis [Vol. I, p. 342] . Circa annum D. DCCXXVII. Didanus quidam subregulus, civitatem Oxenefordæ incolatus sui frequentia honestabat. Safrida uxor Didani. Fridiswida filia Didani et Safridæ. Algiva, fœmina religiosissima, erudivit Fridiswidam. (Algiva forsan abbatissa monasterii sanctæ Mariæ Winton). Fridiswida fit sanctimonialis, et XII nobiles puellæ ejus exemplum secutæ sunt. Ex regis itaque munificentia diversoria religioni aptissima secus ecclesiam construuntur. Didanus conjugis nuper amissæ dolore percussus, ecclesiam infra urbis ambitum construxit, et in honore sanctæ Mariæ et omnium Sanctorum dedicatam, filiæ commendavit poscenti.

[20] Rex Algarus inflammatus amore Fridiswidæ eam, quamvis monacham, in uxorem expetit. Fridiswida fugit, rapta navicula, per Tamesim ad Bentonam villam, decem millium passibus hinc distantem, et silvam vicinam petit, ubi in derelicto porcorum mapali, hædera obducto, delituit. Algarus comminatur excidium urbi Oxenefordensi, non inventa Fridiswida. Algarus in pœnam tyrannidis superum vi oculorum lumen amisit. Hinc innatus horror regibus Angliæ, ut nec unus profecto successorum ejus Oxenefordiam præsumat intrare. Mansit Fridiswida tribus fere annis in solitudine præfata, sed non ignota incolis. Fridiswida, conscensa navicula propere venit ad prædium Oxoniensi civitati propinquum, quod Buseneia dicitur, ubi oratorium construxit ac ædificia. Erat in prædicto prædio locus Thornebyri dictus, solitarius ac religioni aptus, ubi oratorium construxit. Fridiswidæ precibus fons erupit in Thornebyri. Obiit sancta Frideswida XIIII Kal. Novembris. Sepulta est in ecclesia sanctæ Mariæ Oxon. prope Tamesim. Ita Lelandus apud Dugdale [Monasticon Anglic., t. II, p. 143. Londini 1819.] .

[21] [Adduntur quædam ex Malbranco,] Hæc passim reperiuntur apud rerum Anglicarum scriptores tum antiquos tum recentiores. Eadem habent Mallebrancq [De Morinis, lib. IV, cap. LX, LXII, LXVI.] et Mabillon [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, sæc. III, p. I, p. 561. Item Annalium, lib. XXI, n. 33.] . Uterque res gestas aliter paulo inter se coordinant, assignata etiam quadam annorum serie; quo autem fundamento id faciant, cum ipsi non indicent, nec nobis in comperto habetur. Imo quoad Chronologiam ex decursu hujus commentarii satis apparebit nihil certi statui posse, sive ex scriptoribus, sive ex antiquis monumentis. Iusuper Mallebrancq, quem secutus est Mabillonius, alia quædam habet de S. Frideswida, quæ Angliæ scriptoribus vel ignota fuere vel prætermissa. Hæc tamen hoc loco adscripsisse non pigebit, cum antiquissima traditione Bomiensi (de qua inferius agemus ex professo) nitantur. Itaque post narratam [De Morinis, lib. IV, cap. LX.] Frideswidæ de Algaro victoriam prosequitur [Ibid., cap. LXII.] :

[22] [scilicet S. Virginis in Gallias appulsus, et Romana peregrinatio.] Cum jam sibi reddita (Frideswida) esset, et superato principe, felicem ejus omnes deprædicarent victoriam, desplicuit magis sibi cum humanarum laudum applausu subeundum esse certamen. Quare satius esse duxit, solitariam vitam aliquot annis degere, et … in Morinos transfretare. Cuthredus in Anglia Westsaxonum sceptra moderabatur … duabus sodalibus stipata, rem furtim peregit et excensa ad Bononiam navi rectissimam illam viam Romanam … iniit. Mens erat tot jam Divorum reliquiis sacras ædes visere: sed placuit, cum pene Taruannam usque iissent, ad dexteram deflectere; placuit etiam colliculus a via ad dexteram dissitus paulo plus leuca, et modico vestitus nemore, e quo christallini fontis scaturientes aquæ in vicina prata venuste derivantur… Interea Marianam Taruannæ basilicam adire quandoque est in votis, nec non pias circumquaque sedes … quibus inter medium erat illud tenue in Bomico territorio domicilium. Sed longiores hic annos Anglicorum portuum vicinia trahere haud patiebatur. Salutarius esse ducit perigrinationis telam persequi et Rhemensem illam viam, quæ in Romanam perferret. Non reformidavit et Gallica (sic) et Alpes transcendere, ut omnia Urbis adiret sacraria: quod perfecit tanto pietatis sensu et virtutum splendore, ut in hodiernum diem illic ædicula ejus nomine dicata visatur. Jam ergo tam jucundo piorum locorum delibuta conspectu, viam relegere est animus; et Morinensibus rursum lustratis, quæ se obviam dabant, sacrariis, tandem Oxonium reditum est; quod alumnam suam gratius admisit quam olim Algarum: non enim suo ingressu vim inferre parat, sed beneficia quanto maxima conferre. Febriles complurium æstus extinguuntur, emundantur elephantiacam gerentes cutem, et istorum alteri osculum dare non refugit, quo statim integram sanitatem est consecutus.

[23] [Monasterio sanctimonialium, a patre suo Oxoniæ erecto, præficitur;] Etiam tunc temporis erat superstes Didanus parens, Oxoniensibus ob Fredeswidam in paucis charus: et non multo post tempore, Oxonii suis impensis insigne condidit cœnobium, loco sanctimonialium domiciliis peropportuno. Vix suum acceperat fastigium, ut magnus nobilium virginum affluxit numerus, quæ unicum Fredeswidæ expetebant contubernium, imo sibi unicam illam præfici. Igitur abbatissam advovere pontifices, et insueta gratulatione ab omnibus excepta est, et indies majori in veneratione habita: non enim apud Oxonienses hactenus ulla visa est, cujus ponderosiora apud omnes merita, cujus amplioribus experimentis probata sanctimonia, et mortificationis monasticæ studium, quæ etiam præsaga mente futura prædiceret.

[24] [ac tandem sancte moritur.] Et rursus [Ibid. cap. LXVI.] Fredeswidis, quæ non alienorum eventuum modo, sed etiam suorum præscia, sponsi amicissimi ad superos evocantis operiebatur nuntium. Cogit cubile capessere invaletudo: unde in promptu deferri curat sibi sacra mysteria. Quibus perceptis, cum jam ad extrema perduceretur, spondæ adstantes divas cernit Catharinam et Cæciliam, nec non permixtam Angelorum turmam. Eas præcipuo affectu in vivis fuerat prosecuta, earumque opitulationi sua, præsertim in Algarum, crediderat certamina. Hujusmodi conspectu, supra quam dici potest, exhilarata, inclamat nimium longas trahi moras: non potest quin adeo felici jungatur consortio: quod statim, virium deficiente præsidio, concessum est. Excessit e vita XII (lege XIV) Cal. Novembris.

[25] [Quid de Malbranci narratione censendum.] Hæc paulo latius ex Mallebranco descripsimus, tum quia nova quædam de sancta nostra Virgine tradunt, tum quia ostendunt quis sit auctoris illius in scribendo modus. Facile scilicet amplificat, rebus inducens adjuncta seu circumstantias quas supponit potius adfuisse quam probat. Cæterum id commune habet Mallebrancus cum plerisque ejusdem ævi scriptoribus, non vulgaris aliunde meriti.

[26] [S. Frideswidæ nomen,] Jam notanda quædam veniunt, quibus relata in synoptica hæc vitæ notitia partim evolvantur, partim elucidentur seu crisi subjiciantur. Varia ratione a variis scribitur nomen sanctæ Virginis. Plerique habent Frideswida; alii scribunt: Fridiswida, Fritheswitha, Fredeswytha; Martyrologium Romanum habet Fredeswinda. Teste Baillet [Vies des Saints, XIX Octob.] in Gallia vulgo appellatur Frewisse, quod nomen præsertim obtinet in pago Bomiensi.

[27] [parentes.] Didanus, pater S. Frideswidæ, vocatur rex, regulus, subregulus, quod aliud profecto hic non videtur dicere, nisi virum primarium, exercentem imperium aliquod, ad modum toparchæ; an vero potestatem hanc habuerit in urbem Oxoniensem, sicut et quousque potestas hæc sese extenderet, haud facile quis dixerit. Nomen regis satis commune videtur illis fuisse temporibus. In ipsis S. Frideswidæ actis ejus insecutor Algarus rex vocatur. Et legitur de Alfredo Magno, ipsum, dum fratres ejus regnarent, præfuisse minori cuidam regioni cum titulo regis [Lingard. Histoire d'Angleterre, t. I, p. 191. Lovan. Edit.] . Fors ex his colligi potest quid regis nomen hæc ætate significarit. Mater S. Virginis nostræ communiter appellatur Safrida; Mabillonius eam vocat Frideswidam; alterum non reperi qui eam hoc nomine appellarit. Ab omnibus exhibetur, ut matrona maximæ pietatis et meriti. Multo tempore ante Didanum conjugem suum, fato cessisse videtur, dumque filia in juvenili versaretur ætate. Tandem memoratur apud Mabillonium Algina quædam, sub cujus disciplina Frideswida transacto quinquennio in diligenti educatione, litterarum studiis erudienda tradita fuit.

[28] [Algarus.] In vita Ms. sanctæ Frideswidæ, ex codice, in Balliolensi collegio Oxonii asservato, dicitur Algarus rex Leycestræ. Et in Monastico Anglicano [T. II, p. 134. nota e.] , vocatur rex Merciorum. Porro regnum Merciorum inter præcipuas urbes numerabat Licestriam, Lincolniam, Oxonium etc. Ex his sequeretur patrem sanctæ Virginis nostræ subditum fuisse Algaro. Notat La Martinière [Dictionnaire Géographique, ad verbum: Leicester.] , citans alium scriptorem [État présent de la Grande Bretagne, t. I, p. 82.] , tractum Licestriensem, Comitatus prærogativa fuisse insignitum ante Guillelmi, Normannorum ducis, ætatem: tres enim reperiuntur comites Licestrienses, Saxonum tempore: Leofrithus, Algarus, Edwinus. Hæc ille. Quid autem sibi velit comitatus prærogativa seu dignitas, non facile quis definierit. Cæterum qui hic Comes vocatur, Algarus in vita S. Frideswidæ, Rex dicitur. Camdenus fusius paulo de iisdem comitibus agit. Comitatus Licestriensis, inquit, perpetuo eminuit principum suorum excellentiori quadam dignitate. Cum jam ætate saxonica, jure hereditario gauderent, hic adscribam successionis seriem, secutus Thomam Talbot, rei antiquariæ apprime gnarum, qui ex publicis illam contexuit instrumentis. Tempore Ethelbaldi, Merciorum regis, anno Dñi 716, comes erat Licestriensis (hinc perperam Algarus Merciorum rex superius vocaretur, nisi aliunde probetur hunc simul et regem et comitem fuisse). Leofricus cui successit in linea recta, Algarus I, Algarus II, Leofricus II, Leofstanus, Leofricus III (hic tumulatus fuit Conventriæ) Algarus III… Deficiente stirpe Saxonica… Comitatum Licestriensem adeptus anno 1102 est Robertus, genere Normannus [Britannia. t. II, p. 196.] . Quæ omnia, si tamen fide digna censeantur, indicarent Algarum I vel II, illum ipsum esse, qui sanctam insecutus Frideswidam est. In re tam obscura, tantaque documentorum penuria, temerarium foret ulterius affirmare quidquam.

[29] [Reges Angliæ Oxoniam ingredi multis sæculis reformidasse traduntur.] Diximus supra regibus Angliæ insedisse horrorem quemdam, qui eos ab ingressu in urbem Oxoniensem arcebat, ex quo scilicet Algarus, dum sanctam insequeretur Frideswidam portas subiens, cæcitate percussus fuerat. Passim antiquiores scriptores horroris illius meminerunt. Hinc, ait Willielmus Malmesburiensis [De gestis Pontificum Anglor., lib. IV. De episcopis Dorcestriensibus seu Lincolniensibus. Vide: Rerum Anglicarum scriptores post Bedam præcipui. Londini 1696, p. 166.] , timor regibus inolevit Angliæ, illius urbis ingressum et hospitium cavere, quod feratur pestifer esse: singulis refugientibus, sui damno periculi, veritatem rei experiri. Idem habet mutatis pauliper verbis, Mattheus Parisius [Mattæi Paris. Historia Major, Tuguri 1606. p. 62.] : Hinc regibus Angliæ timor inolevit, illius urbis (Oxoniæ) ingressum et hospitium cavere, quod feratur pestifera esse illis, cum non velint rei veritatem suo damno et periculo experiri. In eumdem modum loquitur vita Ms. quam inferius publici juris facimus: Ob cujus equidem tyranni (Algari) supplicium innatus est horror regibus Angliæ, ut nec unus urbem Oxoniæ, ut fertur, præsumat intrare. Item Alfordus [Annales ecclesiæ Anglo-Saxon. ad an. 740, t. II, p. 552.] . Hoc miraculum percussi sanatique juvenis adeo innotuit, ut non solum authores illud passim referant, sed ipsi etiam reges scrupulose caverint portam illam civitatis ingredi, quam Algarus (hoc juveni nomen) magno infortunio fatalem sensit. Notatu dignum est, horrorem illorum regum, ex Alfordo, restringi ad urbis ingressum per illam portam sub qua cæcus factus fuerat Algarus: dum supralaudati scriptores de qualicumque ingressu agunt. Mallebrancq [De Morinis, t. I, p. 575.] , vestigiis Alfordi insistens, opinatur Angliæ reges refugisse, non qualemcumque, sed tantum habere primarium suum in urbem Oxoniensem ingressum per illam portam: Exinde Angliæ reges per eam portam primarium in urbem ingressum moliri pepercerunt, seu nescio quid lævi inde sibi augurantes, seu Fredeswidæ ea in re deferentes nutibus. In chronico Thomæ Witkes (qui floruit sub Eduardo primo, sæculo videlicet decimo tertio et ineunte decimo quarto) legitur ad annum 1246 [Historiæ Anglicanæ scriptores auctore, Thoma Gale. Oxoniæ 1691, t. II. p. 60.] : Anno regni Henrici regis (tertii) XLVIII non. Aprilis viz. die Sab. in vigilia Passionis, eo scilicet die quo universa per orbem ecclesia incipit canere: Vexilla Regis prodeunt, rex Angliæ cum fratre suo rege Alemanniæ (Richardo) cum Domino Edwardo filio suo, et militia copiosa veniens de parliamento Oxon, in quo primus ille rex Anglorum a multis retro actis temporibus civitatem Oxon audacter intraverat, spreta illa veteri superstitione, quæ (qua?) vulgariter dicebatur, quod beata virgo Fredeswytha suis precibus obtinuerat, adeo quod nullus umquam rex oppidum supradictum sine discrimine corporis posset intrare.

[30] [Nihilominus Henricus III Oxoniam ingreditur.] Dugdal idem refert factum: Illo tempore (quo scilicet Robertus, alias dictus Joannes de Olney, prior esset monasterii S. Frideswidæ) Rex Henricus tertius, non obstante traditione, quæ ut periculosum cuicumque regi exhibebat ingressum in monasterium, memorandam suam instituit visitationem. Atque in nota adscribuntur verba ex historia majori Matthei Parisiensis. Eo tempore Henricus rex, Oxoniam veniens personaliter orationis gratia, sanctam adiit Fredeswidam, quod nullus regum Angliæ ante ipsum audere præsumpsit, non veritus superstitiosam opinionem illorum, qui putant illicitum Anglorum regibus villam intrare, ultionem in illos virgine exercente [Matth. Paris. Hist. Angliæ. Henricus III, ad an. 1264. Tiguri 1606, p. 692.] . Notandum vero est verba hæc non a Matthæo Parisiensi seu Parisio conscripta sed a Gulielmo Rishanger, monacho item sancti Albani, qui, ut habet Thomas Tanner [Bibliotheca Britannico-Hibernica, auctore Thoma Tannero. Londini 1718.] , episcopus Asaphensis, in historiarum contexendarum munere Matthæo successit, ejus etiam historiam ad ann. Henr. Tertii, ult. continuavit et obiit an. D. MCCCXIII. Scilicet ut notat ibidem doctissimus Tanner, statuerat subsistere Parisius ad annum Henrici III XXXV seu incarnationis Dominicæ 1250, ut liquet ex verbis illis: Hic terminantur fratris Matthæi Parisiensis, monachi sancti Albani, chronica [Matth. Paris, ubi supra, p. 780.] . Ast mutata dein sententia, opus suum resumpsit perduxitque ad annum Henrici III quadragesimum tertium, qui est Christi 1259, quo etiam anno Matthæus fato cessit. Continuatio Rishangeriana sese usque ad obitum Henrici tertii extendit, ut paulo ante diximus.

[31] [Eduardus rex Oxoniam ingressurus, subito retrocedit.] Unicum liceat addere ex chronico Thomæ Wikes [Ad an. 1275. Uubi supea, p. 102.] . Dominica, inquit, proxima ante festum sancti Petri ad vincula Dominus rex (Eduardus I post Conquestum, alias IV) venit Oxoniam, occurentibus sibi cum inæstimabili solemnitate et lætitia viris religiosis diversorum ordinum, clericis, tunc licet paucis in municipio commorantibus, Burgensibus ejusdem villæ, cum innumerabili multitudine utriusque sexus, mulieres vero, cum pretiosis vestibus adornatæ, certatim sibi cereos sumptuosos præparaverant, et cum eisdem lucernis accensis, ob regiam honorificentiam, regi pariter et reginæ extra fores oppidi solemniter occurrebant; et, licet oppidum ipsum pro tanti regis honorificentia contra primum ejus ingressum (Eduardus enim primum ab occupato solio Oxoniam accedebat, anno scilicet regni sui tertio) fuisset multipliciter adornatum, rex nescio quorum ductus consilio territus, ut credi poterat veteri superstitione derisoria, quod obtentu precum sanctæ virginis Frideswythe, nullus rex oppidum ipsum, patre suo duntaxat excepto, ausus fuit a multis retroactis temporibus introire, cum venisset ad portam orientalem, spreta villa, reflexis habenis equitans extra mœniam, aulam regiam in suburbio positam introivit.

[32] [Timebant sibi reges fatum Algari S. Virginem insequentis,] Atque hæc ex variis adducta scriptoribus sufficiant, ut cuivis perspectum sit, regibus Angliæ per plura sæcula insitum fuisse horrorem, qui eos ab ingressu in urbem Oxoniensem retinebat; hunc horrorem ab antiquis scriptoribus deduci ex infausto Algari fato, sanctam insequentis Frideswidam; ex regibus nullum ante Henricum tertium (Woodus tamen, ut infra videbitur, censet Henricum II solemni B. Virginis nostræ translationi, anno 1180, interfuisse) Oxoniam ingredi ausum, quod diserte tradit Matthæus Parisiensis, nec ab eo discrepare videtur Thomas Wikes et Malmesburiensis; ipsius Henrici in urbem illam ingressum ab omnibus recenseri tamquam rem notatu dignissimam, idque propterea, quod inveterata esset illa oppinio, Frideswidam infestam esse hujusmodi suscepto, quamquam superstitionis insimulent et reges horrori huic cedentes, et populum de salute principis ob ingressum trepidantem; denique non obstante facto Henrici tertii, qui horrorem hunc spreverat, filium ejus Eduardum adeo hac imbutum opinione fuisse, ut non sit veritus timorem suum prodere coram innumerabili illa multitudine, quæ regi suo, primum in urbem intrare paranti, obviam veniebat cum ingenti pompa.

[33] [quocumque modo urbem ingredirentur.] Negari itaque haud potest hunc horrorem circa ipsum urbis ingressum obtinuisse; nec proinde facile assequimur unde tum Alfordus tum Mallebrancq [Locis citatis.] deduxerint, reges Angliæ veritos tantum esse Oxoniam intrare per illam portam sub qua cæcus factus fuerat Algarus, vel primarium suum ingressum per eam portam habere. Nisi forte quis dixerit, eos opinionem hanc suam satis fundatam existimasse in iis, quæ de Henrico et Eduardo supra retulimus; quorum alter urbem ingressus est, sed qua porta non reperio; alter ingredi non est ausus. Quod quidem posterius, per se loquendo, cum opinione Mallebrancqui conciliari posset, siquidem et agatur de porta orientali, et ex adjunctis manifeste declaretur, hunc primarium merito vocari potuisse ingressum. Obstat tamen quod Wikes, factum Eduardi referens, nihil habeat ex quo concludatur regem haud formidatum iri per aliam, quam orientalem, portam introire. Videtur itaque nobis antiquiores rerum Anglicarum scriptores nullo modo suffragari sententiæ, quæ prædictum horrorem ad certam restringat portam, vel ad primarium ingressum. Hinc etiam nec Dugdal, nec Camden, nec Ant. Wood hujus nec alterius cujusvis restrictionis mentionem faciunt.

[34] [Utrum rex Henricus II adfuerit translationi reliquiarum S. Frideswidæ.] Imo postremus, scilicet Ant. Wood ad annum MCLXXX meminit, regem Henricum II Oxoniam venisse. Ita enim legitur [Wood hist. et antiquit. univers. Oxon., p. 55.] sub hæc tempora sanctæ Frideswydæ reliquiæ e templi eidem nuncupati obscuriore loco, in magis conspicuum deportantur; rege ipso, episcopis, regnique optimatibus translationem illam condecorantibus. Quod si ita se habeat temere asserit Parisiensis ex regibus nullum ante Henricum tertium Oxoniam ingredi ausum. Vadem asserti sui facere videtur Wood Philippum, priorem sanctæ Frideswidæ, in lib. Ms. de miraculis ejusdem Sanctæ. Librum hunc, Oxoniæ asservatum et hucusque ineditum, ad calcem actorum nostrorum S. Frideswidæ publici juris facimus. Hic illa apponemus verba, ex quibus statuere valeat eruditus lector, quo jure asserat Woodus Henricum II, ex mente Philippi prioris, præfatæ Reliquiarum translationi adfuisse præsentem. Postquam itaque dixisset, se scriptionem suam de Miraculis S. Frideswidæ inchoaturum ab ejus Translatione, quæ facta est anno ab Incarnatione Domini MCLXXX, regnante illustrissimo rege Anglorum Henrico secundo; huncque eo tempore propter maxima et ardua regni negotia, Archiepiscopum Cantuariensem, aliosque episcopos plures, proceres quoque et magnates regni apud Oxenefordiam convocasse; subdit Philippus: Prædicto igitur invictissimo rege votis favente, suumque benignissime præbente consensum, ad præces et instantiam Philippi tunc prioris et totius conventus, pridie idus Februarii, idem venerabilis archiepiscopus, convocatis secum Domino Ricardo Wintoniensi, Galfrido Helyensi, Johanne Norwicensi episcopis, præsente venerabili viro magistro Alexio tunc temporis, ex delegatione Domini Papæ, Scotiæ legato, et magistro Johanne tunc quidem electo sancti Andreæ, ad ejusdem gloriosissimæ Virginis ecclesiam accedens, … sepulcrum maxima cum devotione aperiens … gloriosæ Virginis ossa de sepulcro transtulit, et in feretro ea collocavit etc. In his nihil est quod regis præsentiam diserte indicet; contrarium nobis verosimilius videtur, idque suadent verba: rege votis annuente, suumque benignissime præbente consensum: si enim Translationi rex præsens adfuisset, ut quid hoc non vigilantiori aliquo indicasset verbo Philippus, qui tam accurate alios nominat assistentes? Nec ex eo quod Henricus func Oxoniæ, seu potius apud Oxenefordiam comitia haberet, non sequitur eum urbem fuisse ingressum, cum aula regia in suburbio extra mœniam posita esset. N. 31.

[35] Supervacaneum foret latius hic discutere in quantum horror ille rationi fuerit consentaneus. Vetus passim et derisoria vocatur superstitio in antiquis annalibus et chronicis; nec suppetit cur aliam nos feramus sententiam. Sufficiat notare ex antiquo illo regibus Angliæ ab immemoriali insito horrore argumentum haberi irrefragabile cultus etiam ab immemoriali sanctæ virgini Frideswidæ in urbe Oxoniensi exhibiti, et opinionis quæ per totam regionem de ejus apud Deum potentiam et gratia invaluerat.

[36] [Perigrinatio S. Frideswidæ romana non satis probatur;] Meminit Malbrancus itineris a sancta Frideswida Romam versus suscepti; additque suo etiam tempore (medio sæculo decimo septimo) exstitisse Romæ sacellum eidem sanctæ Virgini dicatum. Perigrinationis illius romanæ mentionem non faciunt scriptores rerum Anglicarum; videturque Malbrancus conjectura solum nixus eam asseruisse. Hinc etiam Mabillonius (Observationes præviæ in vitam sanctæ Frideswidæ [Acta SS. Ordinis S. Benedicti, sæc. III, part. I, p. 561.] ) haud multum se fidere ejus asserto ostendit, cum scribat: Romæ oratorium etiam nunc obtinere dicitur apud Malbrancum … qui propterea opinatur eam Romam aliquando profectam esse. Addit idem Mabillonius alibi [Ann., t. II, p. 94.] : Legitur in chronologia Saxonica: Frithogita quædam Romam perrexisse dicitur anno ejus sæculi tricesimo sexto; quæ si Frideswida est, in annum sequentem mors ejus differenda. Nescio quo usus sit Mabillonius chronici Saxonici interprete. Gibson [P. 54.] ita habet: Anno DCCXXXVII. Hoc anno, Fortherus (Scereburnensis) episcopus cum Frithogitha (West-Saxonum) regina profectus est Romam. Simile quid legitur in Rogero de Wendover [Chronica sive Flores Historiarum, nunc primum edidit Henricus O. Coxe M. A., t. I, p. 225. Londini 1841.] , nuper edito ab erudito viro Henrico Coxe M. A., cujus numquam non memini absque intimo gratitudinis sensu. Anno Domini DCCXXXVIII Fortherus, Scireburnensis episcopus cum regina occidentalium Saxonum, relictis possessionibus splendidis. Romam profecti sunt, quod multi in illis diebus reges, episcopi, nobiles et ignobiles, clerici et laici cum mulieribus hæc fecerunt. Reginæ nomen desideratur. Notat autem D. Coxe, id referri in chronico Sax. et Florentio ad annum præcedentem, et reginam vocari Frithogitam, ab Huntingdon autem appellari Frigedidam vel Fridegiam. Nostra ætate nullum hujusmodi oratorii subsistit vestigium; nec illius etiam mentionem reperio in notitiis antiquorum in Urbe sacellorum. In eumdem sensum repetitis vicibus responsum nobis Roma fuit. Transalpinum itaque illud iter mihi undequaque est suspectum. Vehementer dubito, an umquam tale Romæ exstiterit oratorium; quod si etiam daretur, non exinde statim efficeretur sanctam Frideswidam eo perigrinatam fuisse

[37] [nec ejusdem apud Morinos Bomienses commoratio.] Imo nec quod in Morinis, dum viveret, versata fuerit, ullo mihi probato constat argumento. Nam, utut ejus cultus apud Bomienses (quod infra probabitur) sit et antiquus et celebratus; utut ibidem ab immemoriali exstiterit sacellum ab ejus nomine dictum; hæc per se non satis probant sanctam Virginem eo venisse, cum aliæ multæ sint rationes quæ ejus cultui ansam seu originem præbere potuerint; præsertim quod plerique Sanctorum in multis colantur regionibus, quas per vitam suam mortalem numquam adierant. Atque hæc omnia tanto magis valent, quod scriptores Angli sive antiqui sive recentiores non magis meminerint prætensæ perigrinationis apud Morinos quam apud Romanos.

[38] [Quædam ad topographiam spectantia explanantur.] Frideswida (ita Lelandus; vide supra n. 20) fugit per Tamesim ad Bentonam villam, decem millium passibus hinc (Oxonio) distantem… Mansit Frideswida tribus fere annis in præfata solitudine (ad Bentonam). Deinde conscensa navicula venit ad prædium, Oxoniensi civitati propinquum, quod Buseneia dicitur, ubi oratorium construxit ac ædificia. Erat in prædicto prædio locus Thornebyri dictus, solitarius et religioni aptus, ubi oratorium construxit. Frideswidæ precibus fons erupit in Thornebyri. In his primum quædam explananda ad topographiam spectantia; deinde alia addenda speciatim de fonte.

[39] [Tamesis.] Dicitur sancta Frideswida Oxonio fugisse per Tamesim. Urbs Oxoniensis duobus irrigatur fluviis, Iside et Cherwello, qui posterior ibidem incurrit in priorem. Hic deinceps cursum suum, servato Isidis nomine, prosequitur, donec Dorcestriam (viginti fere ab Oxonio milliaribus si fluvium sequaris, decem vero si directa tendas via, dissitam urbem) veniens confluit cum altero flumine Tame nuncupato, atque exinde Tamesis vocatur, nominibus, ut acute nec ita improbabiliter notat Camdem, utriusque fluvii (Tame et Isis) in unicam vocem conflatis. Hæc tamen non impediunt, quominus Isis, ante suum cum Tame confluxum, sæpius Tamesis appelletur, tum apud veteres tum apud recentiores. Oxonium, ait Joannes Rossus, situatur inter flumina Thamisiæ et Cherwelli ibi obviantia [Wood. Hist. et Antiquitates, p. 6.] . Non ergo culpanda legenda est, quod S. Frideswidam per Tamesim fugisse dicat.

[40] [Bentona seu potius Bendona] Bentona, ut scribitur apud Lelandum sicut et in legenda inferius edenda, nunc locus est, Bensington seu Benson dictus, ad Tamesim seu Isidem; ast amplius quam decem milliaribus ab Oxonia dissitus. Hinc in altera vita Ms. S. Frideswidæ, Oxonii in Balliolensi collegio servata, loco Bentona legitur Bendona seu Bendonia, quæ lectio magis correcta et vera videtur: hac enim voce indicatur Abingdon (Abingdonwater) ad Tamesim atque decem milliaribus ab Oxonio distans. In monastico Anglicano [T. II, p. 134, not. c.] admittitur prior lectio scilicet Bentona. Hanc notationem in acceptis referimus laudato Henrico Coxe (de quo plura inferius). Hic enim mihi, cum Oxonii versarer, variam codicis Balliolensis indicavit lectionem, hujusque, prout hoc numero continetur, subjecit interpretationem, ab aliis quoque in Bibliotheca Bodleiana viris eruditis probatam.

[41] [Buseneia; hodie Binsey.] Buseneia, Binseye, Bunsey, hodie Binsey, antiquus est vicus juxta Isidem, haud procul ab Oxonio. Nomen istud (auctore Somner, quem citat Peshal [Antient and present state of the city of Oxford, in-4o. 1773, p. 319] ) videtur derivari a duabus vocibus Saxonicis bene et eu, quæ insulam precum sonant, cum eo supplicatum frequentissimi irent ad S. Frideswidam ejusque fontem Marywel (fontem Margaretæ) dictum. Hac occasione, superstitionem, more protestantibus seu evangelicis solemni, clamat Peshal. Posset, rursus juxta eumdem, derivari Bunsey a Bun et eu, atque interpretaretur insula juncorum seu scyrporum, cum crescat ibidem Lysimachea; vel tandem a Bin et eu, id est, in media aqua. Quidquid de his admittatur nostra parvi refert. Saxonum tempore locus ille pertinebat ad Divanum (communius Didanum) regem seu Dominum Oxoniensem; qui rogatus a filia (Frideswida), locum hunc cum aliis prædiis adjacentibus, donavit monasterio (quod postea prioratus fuit S. Frideswidæ) erecto ab eodem Didano versus annum 727. Quæ quidem donatio confirmata a pluribus regibus summisque pontificibus legitur. Notandum (ita in registro S. Frideswidæ) quod prædium nuncupatum Bunseye, cum Hundredo et aliis libertatibus, fuit tempore, quo sancta Frydeswida corpore vixit, prædicto monasterio donatum, et postea per chartas regum et summorum pontificum aliorumque honorifice, ut superius patet, confirmatum. Constat etiam, regnante Eduardo I, priorem S. Frideswidæ possedisse hamum, Bunsey dictum, in suburbio Oxonii, et jacet pro dimidia hyda terræ, ut habetur in Instrumento illius ætatis. Res ita permansit usque ad prioratus dissolutionem, cum illius bona omnia concessa fuerunt collegio a Wolseiofundato. Nunc vero Binsey spectat ad ecclesiam Christi [Id. ibid.] . Quæ ad prioratus vicissitudines, dissolutionem, collegii cardinaliiii fundationem, et sedis Oxoniensis erectionem pertinent, infra ex professo tractabimus.

[42] [Capella ibidem a S. Frideswida ædificata:] Haud procul a Binsey [Peschall. Ibid., p. 320.] (quarta circiter milliarii parte) stabat olim ecclesia seu sacellum, nunc dirutum. Ex cratibus seu viminibus fuerat contextum, informi superposita lignorum compage, et quidem ab ipsa S. Frideswida in honorem sanctæ Margaretæ versus annum 730. Cum autem terram hanc sive prædium sibi proprium haberet, et valde ejus solitudine delectaretur, sacello alia addidit ædificia, quo ipsa simul cum suis monialibus, quibuscum Oxonii convivebat, ab urbis tumultu hinc inde secedere valeret. Postea reædificavit sacellum ædesque ampliavit, ut aptius et quietius statis temporibus solitudini vacarent. Temporis decursu, eo quoque mittebantur discoli, pænos daturi suorum in fratres et priorem commissorum, sive carcere inclusi obscuro, sive consueta mulctati commestione, aliisque id genus. In repositorio seu loculamento chori, spectabatur præclara S. Fredeswidæ statua, multo pretiosoque ornatu decora. Ad hanc confluebat superstitiosa populi turba (ita rursus Peshall genio reformatæ religionis indulgens); quæ frequenti in genua provolutione pavimentum attrivit, quale et nunc cernitur [Ibid.] . Ecclesia hæc seu potius Capella (ita enim legitur in generali taxatione: Capella de Binsey pertinens ad priorem sanctæ Frideswidæ VI s. et VIII d.) ex lateribus coctis ædificata est, absque spira seu turri. Sexdecim virgas (yards) habet in longitudine, sex in latitudine. In fenestra chori ad orientem, depictus cernitur Christus Salvator cum cruce; item virgo crucem gestans, quæ supponitur esse vel Margareta, vel S. Frideswida. Hodie beneficium est, inquit Peshall, quinquaginta valens libras Anglicas; et dependens ab ecclesia Christi, cui annexum fuit ab Henrico VIII.

[43] [juxta quam reperitur fons,] Ad latus capellæ, tribus quartuorve distans passibus, erat celeber S. Margaretæ fons, quem, ut fertur, S. Frideswida precando aperuit, dum præfatam ædificaret capellam. Laudat Peshall versus quosdam antiqui poetæ Angli de fonte illo agentes, quos, si libeat, vide Opere cit. [Peschall. Antient and present state of the city of Oxford, in-40, 1773, p. 321.] . Fonti impositum fuerat operculum lapideum cum imagine Frideswidæ, quam dejecit prætor vel scabinus (Alderman) Oxoniensis Sayre, anno 1639.

[44] [fidelium concursu celeberrimus.] Ad Fontem, sicut et ad Imaginem et Reliquias in capella servatas, accurrebat frequens populus, ingenti cum fiducia obtinendi in angustiis solatii, vel in rebus dubiis consilii. Oraculi enim instar locus ille habebatur. Quando quis vel mutilatus vel debilitatus, sive ingressus sive potatus tantum aquas, sanabatur, suspensa relinquebat sustentacula, quibus fulciri solitus erat in testimonium recuperatæ valetudinis. Quare, sumptibus prioris sanctæ Frideswidæ, aliquot ibidem morabantur presbyteri, qui accedentium exciperent confessiones, et cætera divina administrarent. Quinimo Sackworth, vicus (cujus hodie ne unum quidem videre est lapidem) in adversa fluminis ripa, dimidio fere distans milliari, in civitatem excrevit haud spernendam ex continuo et frequenti peregrinantium concursu. Viginti quatuor in ea numerabantur hospitia. Pons fluvio superpositus erat, quo ad sacellum patebat accessus. Unde illac iter erat consuetum tendentibus Oxonium ex Einsham et circumjacenti regione ad occidentem. Postea tantum surrexit urbs Bosley dicta, qua hodie venitur Oxonium ex præfatis regionibus. Notat quoque Peshal [Ibid., p. 321 et 322.] , lapides aratro exhumari, urbis et pontis reliquias; plurimi etiam reperiuntur in imo fluvio. Denique aliquot sæculis, ingens fuit peregrinantium ad fontem concursus; ita quidem, ut centum fere annis ante prioratus dissolutionem, apponenda fuerit porta obserata, licet jam antea circumtinctus ædicula esset. Quæ ædicula, ait Ant. Woodus, ante 25 annos dejecta atque ablata est. Nunc vero locus ita urticis ranisque abundat, ut vix fontem suspiceris. Cum Oxonii morarer, mense Augusto hujus anni 1850, adivi Capellam in Binsey. Res se habent fere adhuc, ut refert Peshal. Vestigia fontis vix et ne vix quidem ulla apparent. Sacellum constat duabus partibus: sanctuario et specie quadranguli eidem annexi. Sanctuarium majorem quam quadrangulum præ se fert antiquitatem. Si fides incolis est, erat fons ad partem quadranguli Sanctuario oppositam; nunc vero penitus oppletus est. Ad latus dextrum Sanctuarii habetur parvum loculamentum, ex quo depromebatur aqua ex fonte deducta, ita saltem fert loci traditio. Cæterum nulli hodie videntur perigrini, et fons S. Frideswidæ prorsus oblivione datus est.

[45] [Thornebury.] Restat ut quædam addamus de voce Thornebury. Si fides Lelando est, prædium, de quo supra, vocabatur Buseneia; et in prædio erat locus Thornebury dictus; ubi et constructum a Frideswida Oratorium, et fons ejus præcibus apertus. Notatu dignum est in Legenda, inferius edenda, non fieri de Buseneia mentionem. Tandem Oxoniam rediens, ne sororibus in cœnobio demissis onerosa esset, in loco quodam juxta urbem, multis arboribus consito, nomine Thornebury, oratorium ædificiaque construxit, fontemque usque hodie jugiter manantem præcibus et meritis impetravit. Atque hinc probabiliter est, quod asserat Peshall, primitus, Saxonum tempore, prædium vocatum fuisse Thornebury, ut habet, inquit ille, liber S. Frideswidæ, post conquestum vero audiisse Benseye sive Bunsey; frequentius tamen Benseye, prout etiam legitur in charta Eduardi I anno 1122. Id certum, in territorio Oxoniensi nullum reperiri pagum vel vicum aut urbem hoc vel simili nomine dictam. Bury, juxta etymologiam Saxonicam idem sonat ac tumulus, acervus, mons, atque exinde Thornebury significaret Tumulum seu Monticulum spinis (Thorn) consitum [Vide Etymologicon Saxonicum, seu explanatio vocum Anglicarum etymologica ex propriis fontibus, auctore Stephano Skinner M. D. Londini 1671.] . Juxta Kennett non est confundenda vox Berie cum voce Bury. Beria, anglice Berie, campum indicat planum vastumque ac proinde, posito legendum esse Thornebery seu Thorneberie, ageretur de campo spinis consito [Vide Parochial antiquities by White Kennett DD. Oxford 1818. In Glossario.] . Nec sane repugnat hanc vocis admittere originem, cum plurima loca in quavis regione eadem ratione nomen suum sortita sint. Si itaque Lelando stemus, universo prædio, primitus nomen Buseneia obtigisset, pars autem ejus vocata fuisset Thornebury. Alii, ut Peshall, inhærentes legendæ, in qua Buseneiæ non occurrit mentio, ponunt prædium ab initio nuncupatum Thornebury; postea autem invaluisse vocem Buseneia, item, ut supra vidimus, desumptam sive ex natura soli, sive ex perigrinorum, eo orationis causa accedentium multitudine. (Confer supra n. 41.)

[49] [Adduntur quædam ex Registro Osneiensi.] Huc refertur quod habet Registrum Osneyense, abbatiæ nempe canonicorum sancti Augustini, cujus postremus abbas, Robertus King, factus est episcopus Osneiensis, erecta scilicet abbatia in sedem episcopalem ab Henrico VIII anno 1542; deinde, anno 1546, translata eadem sede, ab eodem principe, ad ecclesiam Christi, primus episcopus Oxoniensis. Datæ præcitatæ satis indicant sedes illas erectas cum jam Henricus a fide romana defecisset. Tandem haud abs re fuerit, prævie notare, non procul ab Osney, progrediendo occidentem versus, reperiri Binsey. Jam ad verba Registri veniamus. Notandum quod Didanus, quondam rex Oxenfordiæ, regnavit anno incarnationis Dominicæ DCC circiter XXVI. Iste rex Didanus, pater fuit sanctæ Frideswidæ, qui sibi hunc locum dedit optatum, et monacharum habitum dari fecit: ecclesiam, diversoriaque religioni aptissima secus eam construxit, ut patet in vita beatæ Virginis. Item patet ibidem, quod locum illum, qui tunc dicebatur Thornebirie, nunc autem Benseya, eadem Virgo pacifice optinuit; nam ibidem latitando fontem præcibus impetravit, et unum a dæmonio vexatum, et alterum cujus manus securi adhæserat, liberavit. Ex registro Oseneyen. in Bibl. Cottoniana, Vitellius E. XVI sol. 4. b. Quæ quidem verba aperte savent sententiæ Peshalli.

[57] [Conclusio.] Atque hæc, longe maximam partem hausta ex Peshalli historia civitatis Oxoniensis, ostendunt sanctæ Frideswidæ legendam in notationibus topographicis valde accuratam esse, quod non parum utique ad ejus commendationem facere nemo non judicaverit.

§ III. Monasterium S. Frideswidæ Oxoniense. Ejus initia, vicissitudines. Incendium ineunte sæculo undecimo; dubia circa Chartam Ethelredi regis, qua illud memoratur. Fit Prioratus monachorum S. Augustini. Supprimitur a Clemente VII, in gratiam fundandi a Wolseio Collegii, ac tandem in sedem Episcopal. ab Henrico VIII erigitur. De Ecclesia S. Frideswidæ.

[Monasterii S. Frideswidæ origo et initia.] Originem monasterii sanctæ Frideswidæ ita paucis exequitur Dugdale [Monasticon Anglic., t. II. p. 134.] . Frideswide seu Fridiswida, quæ olim colebatur tamquam patrona urbis Oxoniensis, dicitur fuisse filia Didani, subreguli seu minoris dynastæ (petty prince) in illis partibus, qui versus annum 727, mortua conjuge sua Safrida, fundavit ibidem monasterium duodecim nobilium puellarum, quibus præerat ejus filia. Cum ibi sepulta dein fuisset Frideswida, ac postea in numerum Sanctorum relata, monasterium illud decursu temporis ejus dedicatum fuit memoriæ et ab ejus nomine nuncupatum. Similia tradunt quotquot inter Angliæ eruditos de hoc monasterio scripserunt. Unanimiter omnes ejus originem repetunt ab ipsa Frideswida. Tunc… (post devictum scilicet Algarum) Virgo beata constructo ibidem (Oxoniæ) monasterio, virginibus congregatis, usque ad extremum vitæ suæ Deo placens, illis præfuit nomine Abbatissæ. Ita apud Franciscum Godwinum Parisius, qui, ut ibidem scribit Godwinus, ex Malmesburiensi hanc videtur haussisse narrationem [De Præsulibus Angliæ. Lond. 1616, p. 585.] . Atque reipsa concordat Malmesburiensis [De gestis pontificum anglorum, lib. IV. Londini 1696, p. 166.] ; namque ita habet: Hinc timor inolevit regibus Angliæ illius urbis (Oxoniensis) ingressum et hospitium cavere: quod feratur pestifer esse; singulis refugientibus sui damno periculi veritatem rei experiri. Ibi ergo femina, virginei triumphi compos, statuit monasterium, et diebus suis sponso vocante subivit fatum. In eumdem sensum loquitur Alfordus [Annales ecclesiæ Anglo-Saxonicæ. Leodii 1663, t. II, p. 552.] : Oxoniensis urbs Frideswidæ munere celebritatem nacta, vix alio nomine hoc sæculo innotuit. Ibi enim pia virgo, erecto monasterio, religiose vixit, et allectis ejusdem instituti sodalibus, exemplo præfuit, usque ad exitum vitæ suæ Deo placens inquit Pariensis. Ibi denique sancte moritur. Nec plura addere testimonia opus est. Ex his satis liquet quæ sit monasterii sanctæ Frideswidæ origo. Constat etiam a sacris virginibus ab initio inhabitatum fuisse. Quanto vero tempore illud ipsæ tenuerint non ita facile quis dixerit. Abbatissarum, inquit Peshall [Antient and present state of Oxford, p. 21.] , post S. Frideswidam, nulla usquam reperitur mentio.

[49] [A Danis dispersæ moniales locum cedunt Canonicis.] Dugdale [Loc. cit.] tradit eas dispersas fuisse tempore Danicorum bellorum (in the Danish wars). Quod valde inderminatum quoad annos est. Triplicem Danorum incursionem notat Lingard [Histoire d'Angleterre. Lovan. 1827, t. I, p. 171.] jam sæculo septimo; post, inquit, exeunte regno Egberti (qui obiit anno 836) singulis quasi annis redibant piratæ illi et quidem numero semper aucti, donec tandem versus initium sæculi undecimi rerum potiti sunt, eorum duce et rege Canuto in regem Anglorum ab omnibus unanimiter electo. Itaque ex verbis Dugdalii certo colligi nequit, quo anno moniales canonicis locum cesserint. Mabillonius [Annal., lib. XXI, n. 23.] asserit S. Frideswidæ Monasterium sæculo undecimo canonicis regularibus datum. Dugdale scribit, canonicos fuisse sæculares (secular canons), atque in confirmationem adducit Registrum Oseneyen. (de quo supra diximus num. 49 [Vitellius LXVI, fol. 4 – 6.] ), ubi inter alia hæc leguntur: Post gloriosum beatæ Frideswidæ obitum, per intervalla temporum, amotis monialibus, introducti sunt canonici sæculares. Quæ quidem introductio ante sæculum undecimum, ex eodem registro, contigit, cum immediate post citata verba addatur: Postea anno millesimo quarto … combusti sunt apud Oxonium omnes (Dani), qui illuc (in monasterium), confugerant, cum ecclesia, libris et ornamentis [Vide Monasticon Anglicanum, t. II, p. 143.] . Conciliari posset Mabillonius cum Dugdalio, si dicatur jam ante sæculum undecimum dispersas moniales fuisse, eisque successisse primum canonicos sæculares, tum vero regulares. Ex infra dicendis constabit hujusmodi mutationes in eodem monasterio semel atque iterum postea obtigisse.

[50] [Ineunte sæc. XI incenditur monasterium,] Inter monasterii Frideswidiani vicissitudines varias, singulari mentione dignum est incendium, ineunte sæculo undecimo. Illius causas et effectus reddit Malmesburiensis [De gestis regum Anglorum.] . Apud Oxenford magnum concilium est congregatum Danorum et Anglorum, ubi rex (Ethelredus) nobilissimos Danorum Sigeferdum et Morcardum interfici jussit delatione proditoris Edrici, perfidiæ apud se insimulatos. Is illos favorabilibus assentationibus deceptos, in triclinium pellexit, largiterque potatos, satellitibus ad hoc præparatis, anima exuit. Causa cædis ferebatur, quod in bona eorum inhiaverat. Clientuli eorum necem dominorum suorum vindicare conantes armis repulsi et in turrim ecclesiæ sanctæ Frideswidæ Oxoniæ coacti: unde dum ejici nequirent, incendio conflagrati sunt. Sed mox regis pœnitentia eliminata spurcitia, sacrarium reparatum. Legi ego scriptum, quod in archivo ejusdem ecclesiæ continetur, index facti [Vide rerum Anglic. scriptores post Bedam. Londini 1596, fol. 40.] . Et rursus idem Malmesburiensis [De gestis Pontificum Anglorum, lib. IV.] : Tempore vero Egelredi (alias Ethelredum scribit) cum Dani neci adjudicati in monasterium illud confugissent, pariter cum domibus insatiabili ira Anglorum flammis absumpti sunt. Sed mox regis pœnitentia purgatum sacrarium, restitum monasterium, veteres terræ redditæ, recentes possessiones additæ [Rerum Angl. script. Ubi supra, fol. 166.] . Ita pariter Parisius [Hist. Anglorum, p. 62.] : Hoc autem monasterium tempore Anglorum regis Ethelredi, Danis neci adjudicatis, et causa salutis in illud confugientibus, discurrentibus flammis, cum eis consumptum est. Sed non multo post ab eodem rege constructum et competentibus prædiis ampliatum. Hic obiter notemus nec Malmesburiensem nec Parisium vel unum adducere verbum, quo insinuent an moniales an vero canonici sive sæculares sive regulares illud tunc inhabitarent monasterium.

[51] [Ex charta Ethelredi nex Danorum et monasterii conflagratio incidit in annum 1004.] Ast hic præcipue consideranda sunt, quæ occurrunt in supra laudato registro Oseneyen. Post verba paulo ante a nobis descripta, sequitur: Postea anno gratiæ millesimo quarto, Ethelredus rex omnes Danos Angliam incolentes utriusque sexus jussit occidere, et combusti sunt apud Oxoniam omnes, qui illuc confugerunt cum ecclesia, libris et ornamentis, quod patet per cartam Etheldredi regis in hunc modum, quæ subsequitur. “Anno Dominicæ incarnationis millesimo quarto, indictione secunda, anno vero imperii mei vicesimo quinto, Dei disponente providentia, ego Adelred, totius Albionis monarchiam gubernans, monasterium quoddam in urbe sitam quæ Oxeneforde appellatur, ubi beata requiescit Frideswide, libertate privilegii, auctoritate regali pro cuncti Patrantis amore stabilivi, et territoria quæ ipsi adjacent Christi archisterio novi restauratione libelli recuperavi, cunctisque hanc paginam instuentibus, qua ratione id actum sit paucis verborum signis retexam. Omnibus enim in hac patria degentibus sat constat fore notissimum, quoniam dum a me decretum cum consilio optimatum satrapumque meorum exivit, ut cuncti Dani, qui in hac insula velut lolium inter triticum pullullando emerserant, justissima exinanitione necarentur, hocque decretum morte tenus ad effectum perduceretur, ipsi quique in præfata urbe morabantur Dani mortem evadere nitentes, hoc Christi sacrarium, fractis per vim valvis et pessulis, intrantes, asylum sibi propugnaculumque contra urbanos suburbanosque inibi fieri decreverunt: sed cum populus omnis insequens, necessitate compulsus eos ejicere niteretur nec valeret, igne tabulis injecto, hanc ecclesiam, ut liquet, cum ornamentis ac libris combusserunt. Postquam Dei adjutorio a me et a meis constat renovata, et ut præfatus sum, retentis privilegii dignitate cum adjacentibus sibi territoriis in Christi honore roborata, et omni libertate donata, tam in regalibus exactionibus, quam in ecclesiasticis omnino consuetudinibus. Si autem fortuito aliquo contigeret tempore, aliquem vesanæ mentis, quod absit, irretitum desidia, hujusce donationis nostræ munus, satagente diabolo, defraudare, anathema sanctæ Dei ecclesiæ excipiat æternum mortis, nisi ante exitum quæstionem, tam calumpniferam ad satisfactionem perducat exoptabilem.”

[52] [Præfata charta ex registro Osneyensi,] Charta hæc Ethelredi regis, monumentum pro vita S. Frideswida præsiosissimum est. Ex illa enim et monasterii antiquitas, et cultus celebritas, et ipsa reliquiarum ejus sedes habetur. Operæ proinde pretium est diligentius eam excutere. Et primum quidem, eo tenore, quo a nobis hic refertur, citata reperitur in Monastico Anglicano [T. II, p. 144.] , ex Registro Osneyensi in Bibliotheca Cottaniana (quæ pars est Musæi Britannici), Vitellius E. XV. (In Monast. Anglic. mendose ponitur F. XVI). Notum vero est, Bibliothecam hanc incendio satis magnam partem anno 1731 fuisse consumptam; eorum vero quæ supersunt, plura reperiuntur aut mutilata vel plus minusve corrupta. Hinc etiam in Catalogo Cottonianæ anno 1802 edito, legitur: Vitellius E. XV.: Codex membr. in 4o, incendio corrugatus et pœne inutilis, in capsula asservatus. Ejus contenta hoc modo describit cl. Smith. 1.: Chronica Anglorum ab an. 1066 ad an. 1179, per quemdam monachum Osneyensis monasterii. 2. Series abbatum sanctæ Mariæ Osneye. 3. Registrum chartarum monasterii Osneyens. fol. 5 – 258. Animadvertendum tamen est, postremis hisce annis ordinata fuisse plura manuscripta, eodem modo in capsula asservata, et indies ordinari. Vidi ego, mense Augusto anno 1850 in Musæo Britannico registrum Osneyense, et in specie chartam Ethelredi: hujus extrema folii satis corrupta sunt; media pars bene conservata. Id vero universim observatur, membranas, licet vel nihil vel partim tantum adustas, ex calore ignis valde contractas, et simul cum ipsis etiam scripturam, quæ ideo tamen non minus facile legitur: quinimo apices seu litteræ fere nitidiores exinde plerumque apparent: qualia non nulla, solita sua humanitate et benevolentia, exhibuit cl. Holmes, conservandis Musæi Britannici Mss. cl. Friderico Madden, qui tunc Londinio absens erat, socius.

[53] Hæc eadem Ethelredi Regis charta reperitur in duobus registris Mss. prioratus S. Frideswidæ, [et duobus registris S. Frideswidæ.] hodie adhuc Oxonii spectandis. Alterum majoris, formæ, foliis constans membraneis ducentis quinquaginta uno (non computatis paucis quibusdam, ab initio vacuis, postea autem, sed alia manu repletis) asservatur in æde capitulari Ecclesiæ Christi; alterum minoris formæ, et imperfectum ad calcem, reperitur inter manuscripta Bryani Twyni, et asservatur in privata Bibliotheca collegii corporis Christi. Vide Monasticon Anglicanum [Ibid., p. 142.] , ubi simul habetur index contentorum in utroque registro; et ad calcem notatur pleraque instrumenta referri ad tempora Eduardi Regis III scilicet a conquestu, alias VI foret, et regnavit ab an. 1327 ad an. 1377 [Art de vérifier les dates, p. 782.] .

[54] [Variæ Lectiones.] In triplici hac præfatæ chartæ exhibitione idem fere recurrit textus: præcipuum descrimen est, quod in utroque Registro Oxoniensi, loco ubi beata requiescit Frideswide, legatur: ubi beate soma (corpus) Frideswide requiescit. Cætera minoris imo vix ullius sunt momenti: sic loco cunctisque hanc paginam intuentibus habetur: paginulam intuentibus; item pro in Christi honore roborata, ponitur in Majore Oxoniensi: in Christi onomate, in Minore, Christi onomote; et alia forte istiusmodi paucissima. Trium Registrorum antiquius videtur Osneyense; quod et ipsum non adeo vetustum est. Cæterum nullibi indicatur ubi sit instrumentum originaruim seu authenticum chartæ Ethelredi, ita ut hæc totam suam mutuetur a præfatis registris authoritatem.

[55] [charta Ethelredi suspecta fit ex internecione Danorum, quæ describitur ex Alfordo] Nunc cætera prosequamur: movet enim hæc charta non spernendam difficultatem, quæ nescio an ab alio jam seu animadversa seu delucidata fuerit. Non videtur concordare cum quibusdam factis, quæ cæteroquin ab historicis promiscue traduntur; quæ propterea hic oculis subjicimus ex annalibus Alfordi, qui et ipse ex variis scriptoribus illa collegit. Ethelredus, inquit [Ad an. 1002, n. 8 et seq., t. III, p. 431.] , Ignavi cognomentum sortitus est, tum ob alias causas, cum potissimum quia Danos, quos avita fortitudine arcere ab insula debuisset, precibus, suppliciis, muneribusque, non aliis armis, avertit. Numquam tamen magis ignavi appellationem meruit, quam, cum hoc anno, novis artibus eliminare Danos omnes e provinciis statuit. Tumebant illi quidem, et superbius efferebant sese, quam aut deberet externus hospes, aut ferre posset patienter incola. Et quia Ethelredus non potuit fastum premere eo modo, quo regem decuit, occultis insidiis, et infami ad omnem memoriam facinore, obliteravit majorum suorum nomen famamque, et sibi Ignavi nomen acquisivit, cum Danos levibus suspicionibus, omnes una die in tota Anglia trucidari jussit (loquitur Malmesburiensis et pergit) ubi fuit videre miseriam, dum quisque charissimos hospites, quos etiam arctissima necessitudo dulciores effecerat, cogeretur prodere, et amplexus gladio deturbare. Ita ille, sed pro criminis immanitate breviter. Paulo latius Huntindonius rei gestæ circumstantias explicat in hunc modum: Millesimo secundo anno, Emma Normannorum gemma venit in Angliam et diadema nomenque reginæ suscepit, quo proventu rex Adelred, in superbiam elatus et perfidiam prolatus omnes Dacos (Danos), qui cum pace erant in Anglia, clandestina fecit proditione mactari, una eademque die, scilicet in festivitate sancti Bricii (i. e. 13 Novembris). De quo scelere, in pueritia nostra, quosdam vetustissimos loqui audivimus: quod in unamquamque urbem rex præfatus occultas miserit epistolas, secundum quas Angli Dacos omnes, eadem die et eadem hora, vel gladiis trucidarunt impræmeditatos; vel igne simul cremaverunt subito comprehensos. Ita ille, qui sequenti hoc factum sæculo vixit. Hactenus Alfordus.

[56] [et Florilego.] Dein interjectis quibusdam aliis, quæ majorem etiamnum barbariem hujus carnificinæ notant, sed quæ deprompta sunt ex scriptoribus, qui, ut ipse ait, nimium Normannis ducibus blandiuntur et immane facinus immanius reddunt; ita pergit sub finem n. IX: Florilegus impiissimi facinoris invidiam in unum regis consiliarium, quem Hunam vocat, conjicit; et carnificinam hanc, post annos decem factam, narrat, pluresque stragis causas in hunc modum: Huna quidam, regis Angliæ Ethelredi militiæ princeps, vir strenuus et bellicosus, qui sub rege regni negotia disponenda susceperat, videns Danorum insolentiam, qui jam post pacem factam, per totam Angliam adeo superbiendo invaluerant, quod uxores virorum nobilium et filias vi opprimere et ubique ludibrio tradere præsumpserant: accessit perturbatus ad regem et querelam super his deposuit luctuosam. Tunc rex non mediocriter commotus, ejusdem Hunæ consilio, misit litteras in omnes regni fines, mandans nationibus singulis et universis, ut sub una die, in festo scilicet sancti Bricii episcopi, omnes Dani per Angliam constituti, furtivo impetu morti traderentur; ut simul et semel ab oppressione Danica omne genus liberaretur Anglorum. Sicque Dani, qui firmo fœdere, paulo ante utrimque jurato, cum Anglis pacifice habitare debuerant, opprobriose nimis sunt perempti: mulieres cum liberis ad domorum postes allisæ miserabiliter animas effuderunt. Cum igitur hujus decreti sententia apud urbem Londiniarum (?) absque misericordia exequeretur, fugerunt multi Dani ad quamdam ecclesiam in civitate, ubi omnes sine pietate, ipsis adstantes altaribus sunt perempti. Ita ille.

[57] [Hæret Alfordus an conflagratio ad annum 1002 an ad 1015 sit referenda.] Nec Londini solum (subjicit Alfordus) sed aliis etiam in locis, ecclesiæ et loca sacra igne, ferro, sanguine fœdantur… Sic Oxonii, cœnobium sanctæ Frideswidæ … incendio conflagravit: quod mox Ethelredus facti pœnitens, ornatius restituit, teste Malmesburiensi (recitantur ejus verba, ut supra; addit Alfordus) forte hæc monasterii conflagratio posterior fuit, ut dicam anno 1015, quo loco [Num. 1, p. 469.] hæc referuntur. Sequitur Christi annus millesimus decimus quintus, quo nova ex Oceano tempestas Insulam inundat, quam cœli solique nostri intemperies causasse videtur. Cum Danorum principes qui ab Ethelredo stabant et in Insula remanserant, Edrici dolo capti, occiduntur, quod ita narrat Wigorniensis: Hoc anno (1015) cum apud Oxfordiam magnum haberetur placitum (concilium), perfidus dux Edricus Streona, digniores et potentiores ministros, ex Seovenburgensibus, Sigeferthum et Morcarum, filios Eargrimi, in cameram suam dolose suscepit, et occulte eos ibi necari jussit. Quorum facultates rex Æthelredus accepit et derelictam Sigeferthi Aldgitham ad Maidulfi urbem deduci præcepit. Quæ cum illic custodiretur, venit illuc Eadmundus Clito et contra voluntatem sui patris, illam sibi uxorem accepit; et inter Assumptionem et Nativitatem sanctæ Mariæ profectus ad Fisburgingos, terras Sigeferthi et Morcari invasit, ac populum illarum sibi subjugavit. Hæc ille… Quod Dani fuerint Sigefertus et Morcarus, Malmesburiensis delucide affirmat; causamque necis, quanta fuit, sic exponit. Subinde apponit Alfordus verba Malmesburiensis, quibus indicat fugam in monasterium hujusque incendium; qui tamen non omnino concordare videtur cum Wigorniensis quoad fata uxoris Sigeferthi, quam potius (saltem si litteræ inhæreamus) oppressam ab Eadmundo insinuat. Uxor Sigeberdi, Malmesburiam, in captionem est abducta, spectabilis nobilitatis et formæ fœmina. Quapropter Edmundus regis filius, dissimulata intentione, in partes illas iter arripiens, visam concupivit, concupitæ communionem habuit. Atque hæc, latius forte quam oportebat, ex Alfordo, qui demum in medio relinquit, vel saltem non diserte ausus est pronuntiare, an incemdium monasterii Frideswidiani adscribendum sit anno Christo millesimo secundo, an potius (quod quidem ei præplacet) anno millesimo decimo quinto.

[58] [Dupplex cædes Danorum: altera generalior versus an. 1002, altera localis versus an. 1015.] His præmissis, jam ad rem nobis præcipuam veniamus. Absque dubio, ut ex præcedentibus liquet, duplex admittenda cædes Danica sub Ethelredo est; altera, ut apposite observat Lingard [Hist. d'Angleterre, t. I, p. 282.] , generalior atque in annum incidens 1002m; altera circa annum 1015m, localis, et, ut ait laudatus scriptor [P. 292,] : Quasi quædam prioris recrudescentia, ast minus late se extendens. Atque hic ad posteriorem refert conflagrationem S. Frideswidæ, sicut et Hugo Cressy, qui duplicem carnificinam eodem modo exponit [Church history of Britanny. Edit. 1668, p. 909 et 923.] . Hæc quomodo concilientur cum charta Ethelredi haud facile quis dixerit: obstat enim annus 10048, qui chartæ huic prænotatur; obstat præterea quod ex ipso textu manifeste efficiatur incendium referendum esse ad generalem illam, quam Ethelredus decreverat carnificiam: Ut cuncti Dani, qui in hac insula velut lolium inter triticum pullullando emerserant, justissima exinanitione necarentur, hocque decretum morte tenus ad effectum perduceretur.

[59] [Ad hanc Lingardus aliique cum Malmesburiensi referunt monasterii conflagrationem.] Quid igitur? Num lapsi sunt Hugo Cressy, Lingard, Alfordus (licet hic subdubitans), imo et ipse Malmesburiensis? Ex hujus enim de gestis regum Anglorum libris indubium est monasterium conflagrasse post mortem Swani (Lingard scribit Sweyn) et reditum regis Ethelredi ex Normannia, quo confugerat, in Angliam. Swanus interea, modo quo diximus, invasam Angliam rapinis et cædibus urgebat; provincialium substantiæ prius abrasæ, mox proscriptiones factæ. Hæsitabatur totis urbibus quid fieret; si pararetur rebellio, assertorem non haberent; si eligeretur subjectio, placido rectore carerent. Ita privatæ et publicæ opes ad naves cum obsidibus deportabantur, quod non esset dominus ille legitimus, sed tyrannus atrocissimus. Sed non diu propitia divinitas in tanta miseria sivit fluctuare Angliam; siquidem pervasor continuo ad Purificationem sanctæ Mariæ, ambiguum qua morte, vitam effudit… Dani Cnutonem (Canutum) filium Swani in regem eligunt. Angli contra, naturalem Dominum chariorem sibi pronentiantes, si regalius se, quam consueverat, ageret, e Normannia Ethelredum regem accersunt. Ille primo mittit Edwardum filium, qui fidem principum, favoremque vulgi præsens specularetur. Qui ubi omnium vota in bonam partem vidit convenientia, securus pro patre revertitur. Ita rex regressus, et lætis plausibus Anglorum delinitus, ut familiarem desidiam videretur excussisse, maturavit contra Cnutonem exercitum colligere etc. Ita Malmesburiensis [Rerum anglicarnm scriptores pest Bedam, fol. 39 verso.] .

[60] [Concordat Chronicon Saxonicum.] Atqui certo certius et mors Swani et reditus Ethelredi, post fugam, in Angliam, posteriores sunt anno millesimo quarto. Legitur in Chronico Saxonico, ad annum MXIII. Dicessit deinde rex (Æthelredus) a classe ad Natales in Withlande, ibique illud festum celebravit; et post festum transfretavit ad Ricardum (II Normanniæ ducem, fratrem uxoris suæ) et ibi commoratus est apud eum quousque Swanus mortuus est [Gibson, p. 144.] . An. MXIV. Hoc anno, Swanus rex morte vitam finivit ad festum Candelarum, III Non. Febr. Et classis tota elegit Canutum in regem. Decreverunt autem omnes proceres tam clerici quam laici, Anglicæ nationis, ut ad regem Æthelredum mitterent, dicentes: Sibi nullum Dominum chariorem esse naturali ipsorum Domino, modo eos rectius gubernaret, quam antea gubernarat. Tunc mittebat rex filium suum Eadwardum cum suis nunciis in hanc terram, eosque jussit salutare totam suam gentem, pollicitus, se iis fidelem Dominum futurum, atque singula ea emendaturum, quæ iis omnibus minus placerent: singula item condonaturum, quæ ad versus eum sive facta sive dicta fuerant; modo omnes unanimiter, sine perfidia, ad eum reverterentur. Deinde plenaria amicitia confirmata est dictis et factis, pignoribusque ex utraque parte (datis) et quemvis Danicum regem in perpetuum elagatum ex Anglorum terra pronuntiarunt. Tum reversus est Æthelredus rex in quadragesima ad suam gentem, et alacriter ab iis omnibus fuit susceptus [Ibid., p. 144 et 145.] . An MXV. Hoc anno, fuit magnum concilium in Oxnaforda: et ibi Eadricus dux prodidit Sigeferthum et Morcærum, nobiles thanos inter Seosonburgenses: eos enim in cameram suam allectavit, in qua turpiter fuerunt interfecti. Tunc rex accepit omnes eorum facultates, et jussit prehendi Sigeferthi relictam (uxorem) ac deduci in Mealdelmesbyrig [Ibid., p. 146.] . Nulla quidem hic mentio occurrit incensi S. Frideswidæ monasterii; ast cum aliunde constet hujus conflagrationem connecti cum Sigeferthi et Morcari interitu, liquet illam, juxta Chronicon Saxonicum, ad annum MXV referri. Obiter hic notamus in laudato Chronico haud memorari cædem Danorum, quam cum Lingardo localem seu posteriorem diximus. Legitur autem ad annum MII. Eodem item anno, rex (Æthelredus) jussit occidi omnes Danos, qui in Anglica gente erant, in Bricii festo; propterea quod regi esset narratum, conari illos ipsum vita privare, ac dein omnes ejus proceres, ut ita, nemine renitente, ejus regnum occuparent [Ibid., p. 133.] . Juxta chronologiam Lingardi reditus Æthelredi coincidit cum anno ejusdem sæculi decimo quarto: Secunda hebdomade mensis Januarii aufugit Ethelredus ex Anglia, solium relinquens suo competitori (Sweyno); prima hebdomade mensis Februarii, mors inopina ejusdem competitoris eum reduxit regnoque restituit [Hist. d'Angleterre. Ibid., p. 291.] . Concordant scriptores operis de verificandis datis [L'Art de vérifier les dates. Paris 1770, p. 774.] , ubi reditus ille refertur ad annum 1015; idem habent reliqui omnes, parvo cum discrimine, oriente plerumque ex termino, quem anni vel initio vel fini ponunt.

[61] [Unde nutare videtur charta Ethelredi.] Quod si lapsi non sint scriptores illi in determinando incendii anno, sequeretur spuriam esse chartam Ethelredi vel saltem corruptam; cum data sit anno millesimo quarto, decem scilicet annis ante dictam conflagrationem monasterii sanctæ Frideswidæ. Præterea vix fieri potest, ut textus chartæ non interpretetur de Generali Danorum nece seu carnificina, quæ Angliam fædavit anno millesimo secundo, ut ab omnibus admittitur: atqui exinde novum exurgit momentum quo ejus sinceritas vehementer labefactetur. Hinc ulterius sequeretur errasse Dugdalium qui illam ut authenticam videtur adducere, dum ait [Monasticon Angl., t. II, p. 134.] : Ex tenore chartæ Ethelredi evidens est ipsum et reædificasse monasterium sanctæ Frideswidæ et largius dotasse. Subjungit in inferiori paginæ margine verba Malmesburiensis: Legi ego scriptum, quod in archivo ejusdem ecclesiæ continetur; quo significare videtur Dugdalius chartam Ethelredi esse eam de qua testatur Malmesburiensis. Confer tamen, quæ supra (ad hanc diem in vita S. Maximi Aquilani § II) uberius disputavimus de notis tum intrinsecis tum extrinsecis fidem Instrumentorum seu diplomatum adstruentibus sive labefactantibus, ubi n. 45 ex Muratorio [Antiquitates med. ævi, t. VI, col. 79.] aliisque diximus: reperiri datas erroneas et anachronismos in Instrumentis, quorum cæteroquin sinceritas in dubium vocari nequeat.

[62] [Monasterii vicissitudines ante Normannorum dominationem.] Ante occupationem Normannicam (vulgo Conquestum sub Guillielmo Normannorum duce anno 1066) ut scribit Dugdalius, nixus testimonio Capegravii, dicitur rex quidam expulisse canonicos, scilicet sæculares, et tradidisse monasterium monachis Abendoniensibus (of Abingdon) qui illud annis aliquot tenuerunt; postea restitutos denuo canonicos fuisse. Verba Capegravii sunt: Antequam juri Normannorum Deus Angliam subdidisset, Abendoniensi abbati ecclesia sanctæ Frideswidæ cum possessionibus suis a rege quodam donata fuit, et expulsis canonicis per annos aliquot monachorum dispositioni res addicta subjacuit, donec, mutata tandem voluntate regis cujusdam, canonicis cuncta restituta sunt [Nova legenda Angliæ. Londini apud Wynand. de Worde 1516, fol. 152.] . Notat porro Dugdalius hoc loco, Joannem Peshall [Antient and present state of the city of Oxford, p. 121.] , absque ulla specie rationis (without any sort of authority) affirmare, sæculares canonicos sanctæ Frideswidæ anno 1060 monasterio ejectos fuisse quod sibi mulieres introduxissent, regemque Eduardum, ad preces Nicolai Papæ II, jussisse ut regulares in eorum locum succederent. Quinimo addit ibidem Peshal [Ibid.] , Nicolaum II, qui sedit ab anno 1058 ad annum 1061, primum omnium Pontificum Romanorum esse, qui sacerdotum uxores scorta (Whores) dixerit, eorumque connubia perpetuam declaraverit fornicationem. Quod quam absurdum sit, nemo, vel levissime in antiquitatibus ecclesiasticis versatus, non videt. S. Siricius, anno 395, in epistola ad Himerium Taraconensem, qui conquestus fuerat, presbyteros quosdam et diaconos cum uxoribus habitare, hos damnat, et excusationem, quam ex Mosaicis sacerdotibus afferebant, resutat, tum ex eo quod illi tempore vicis suæ procul a domibus suis habitare jussi sunt, tum eo quod Christus ecclesiam, cujus sponsus est, voluerit puriorem esse veteri et castitatis splendore radiare. Subditque: Quarum sanctionum sacerdotes omnes atque levitæ insolubili lege adstringimur, ut a die Ordinationis nostræ sobrietati et pudicitiæ et corda nostra mancipemus et corpora. Deinde in illos, qui illiciti privilegii excusatione nituntur, pœnam depositionis decernit: Noverint se ab omni ecclesiastico honore, quo indigne usi sunt, Apostolicæ sedis autoritate dejectos, et in futurum, si quilibet episcopus, presbyter atque diaconus deinceps talis fuerit inventus, jam sibi omnem indulgentiæ per nos aditum intelligat obseratum. Vigentem disciplinam, quæ vim legis habuerit, ostendunt in præsatis et querelæ Himerii, et excusationis confutatio, et potissimum pœnæ in transgressores statutæ.

[63] [Item post eorum stabilitam dominationem.] Post occupationem seu Conquestum sæculares denuo ejecti fuerunt. Autumat episcopus Tanner id nonnisi post confectum librum censualem (Domesday Book) contigisse (post annum itaque 1086, quo absolutus fuit præsatus liber [Confer Hist. d'Angleterre, par Roujoux et Mainguet. Paris 1844, p. 124.] ). Id certum in Domesday Book, ubi recensetur comitatus Oxoniensis, folio scilicet 157, XIV, agi de Canonicis. En verba, ex ipso originali, a me, VI Augusti 1850, Londinii, in antiqua domo capitulari Westmonasteriensi, ubi liber Censualis hodie asservatur descripta: Terra Canonicorum de Oxeneford et aliorum Clericorum. Canonici S. Fridesvide etc.). Addit Tannerus abbatem et monachos ibidem mansisse aliquo temporis spatio. Dein sæculares regressi sunt donec ineunte sæculo duodecimo Rogerius episcopus Salisburiensis introduxit Canonicos regulares Ordinis sancti Augustini, quod inferius latius exequemur. Atque hæc ex Dugdalio. Non omnes tamen eodem modo varias hujusce monasterii vicissitudines exhibent. Alii pauciores, plures alii enumerant in eo incolarum successiones. Exemplo sit Franciscus Godwinus qui ita rem complectitur. Post restitutionem, inquit, conflagrati monasterii sub Ethelredo, sub adventum Normannorum in Angliam Abendoniæ cuidam abbati (teste Twyno ex libro Frideswidæ) ecclesia illa cum possessionibus suis, a quodam rege donata fuit. Spoliati igitur bonis suis et sedibus expulsi canonici sæculares memorantur et monachis res addicta per aliquot annos, eorumque dispositioni servivit. Postea (sicut se habent res mortales) regis cujusdam beneficio, canonicis præfatis sua sunt restituta et usque ad annum Incarnationis Domini 1121 eidem ecclesiæ præfuerunt. Quo tempore (inquit Malmesburiensis, Parisius habet IIII) paucissimis ibi clericis, qui pro libitu viverent, residuis, datus ille locus a Rogero Salisbiriensi episcopo, Guimundo excellentis litteraturæ et non aspernandæ religionis canonico, qui non inoperose commisso insudans muneri, multos ibi canonicos regulariter victuros Deo exhibuit. Hactenus Fr. Godwinus [De præsulibus Angliæ commentarius. Londini 1616, p. 586.] .

[64] [Recapitulatio.] Ex his videre est non adeo liquida esse omnia, quæ ad vicissitudines monasterii sanctæ Frideswidæ ab ejus origine usque ad initium sæculi duodecimi, pertinent. Hæc tamen apud omnes in confesso sunt: fundatum scilicet a sancta Frideswida sacris virginibus fuisse, quæ illud ab initio incoluerunt; conflagratum sub Ethelredo atque ab eodem rege reparatum; ab illo tempore inhabitatum a canonicis fuisse, modo regularibus, modo sæcularibus, qui posteriores tandem loco cedere debuerunt in gratiam monachorum Ordinis sancti Augustini. Quod qua ratione factum sit docebit Alfordus ex libro Frideswidæ.

[65] [Ineunte sæc. XII illud obtinent monachi S. Augustini;] Anno Domini millesimo centesimo vigesimo secundo, Henrici vero regis vigesimo secundo, Guimundus (Peshal scribit Gay Munday, alias Wynound) videns, quod rex clericos suos fere illitteratos in episcopos promoveret, aliis dignitates, aliis redditus non modicos conferens; sibi, litteratus cum esset et integræ opinionis, nihil præter victum et vestitum a rege donari. Indignans super hoc, die Rogationum cum rex Missam audiret, ipse (Guimundus) lectionem propheticam, in qua scriptum est: non pluet super terram annos III et menses VI, sic pronuntiando legit: Non pluet super terram annos I.I.I. et menses V.I. distinguendo notas; clericis omnibus super hoc admirantibus, ipsumque subsannando deridentibus. Increpatus igitur post Missam a rege, et interrogatus quare sic fecisset; subridendo respondit: Quia vos sic legentibus episcopatus et ecclesiastica beneficia confertis. Ideoque sciatis me de cætero soli Christo regi regum summo serviturum, qui sibi servientibus, non solum temporalia beneficia largiri novit, sed et æterna. Ex qua responsione confusus rex, ecclesiam sanctæ Frideswidæ Oxonii, ad capellam suam spectantem, cum omnibus pertinentiis suis ei dedit; qui mox ejectis inde canonicis secularibus, qui usque ad id tempus eidem ecclesiæ præfuerunt, regulares sibi canonicos congregavit, quorum ipse primus Prior extitit, dictam ecclesiam feliciter regens annos novemdecim [Alfordus. Annales, ad an. 1111. n. v. t. IV. p. 572] Notat Alfordus, Guimundum Henrico regi a sacello seu capellanum fuisse; astutiam, qua usus est, ut substitueretur ipse canonicis sæcularibus, parum decuisse regem, multo minus Guimundum regularem canonicum.

[66] [quibus, Prioris nomine, præficitur Guimundus.] Utrum narratio mox data, sit omni ex parte fide digna, operæ pretium non est diligentius exquirere. Sufficiat eam communiter apud graves scriptores reperiri. Cæterum extra controversiam est, Guimundum sæculo duodecimo ineunte Priorem constitutum esse monasterii sanctæ Frideswidæ, atque in illud secum adduxisse canonicos regulares Ordinis sancti Augustini, quibus præfuit usque ad mortem suam; eosdem regulares deinceps illud tenuisse monasterium usque ad sæculum decimum sextum, ubi prioratus sanctæ Frideswidæ suppressus fuit in gratiam Wolseii cardinalis Eboracensis. Indubium quoque est, Guimundum, regis Henrici, cujus capellanus erat, benevolentia et voluntate prioratum obtinuisse, ut non obscure colligitur ex tribus ejusdem Henrici chartis, quas videre est apud Dugdalium [Monasticon. Anglic., t. II, p. 145.] . Addit Leonardus Hutton (Letter on the Antiquities of Oxford): Datum fuerat monasterium a Guillielmo conquestore abbati et monachis Abendoniensibus in cellam vel grangiam, sicut eis præplaceret. Ast abbas et monachi illi, videntes illud plane caducum esse, atque propterea ipsis oneri potius futurum, quam honori, donarunt Rogerio episcopo Salisburiensi, eorum Ordinario, obtenta prius regis Henrici venia faciendi quod liberet. Proinde episcopus intelligens regem, quantum in ipso erat, illud jam donasse Guimundo capellano suo, viro religioso et eximie docto, monasterium commisit regis voluntati, hic autem illud tradidit Guimundo. In charta, quæ apud Dugdalium legitur primo loco, affirmat Henricus monasterium illud spectasse ad suam capellam: Quare volo et concedo quod prædictus Prior et canonici regulares habeant et teneant imperpetuum prædictam ecclesiam sanctæ Frideswidæ, ad capellam meam spectantem cum omnibus terris, ecclesiis etc.

[67] [Non liquet quo præcise anno hæc contigerint.] Diximus sæculo duodecimo ineunte hæc contigisse; ast non convenit inter eruditos quo præcise anno. Alii ponunt annum illius sæculi undecimum, alii vigesimum primum vel secundum pro vario scilicet modo sumendi annorum initium. Parisius illis favet scribens ad annum 1111: Eodem tempore Rogerus Sarisberiensis episcopus dedit locum in Oxonia, in quo corpus beatæ Frideswithæ virginis requiescit, cuidam canonico nomine Wimundo, qui multos ibi canonicos regulariter viventes, Deoque famulantes devotissime instituens, super illos vices gerebat Prioris [Hist. Anglor. Londini 1606, p. 62.] . Posterioribus adstipulatur Registrum sanctæ Frideswidæ, ut liquet ex superius posita narratione quæ incipit his verbis: Anno Domini millesimo centesimo vigesimo secundo, Henrici vero regis vigesimo secundo. Non est cur diutius his inhæreamus, cum monumenta desint, ex quibus certi aliquod hauriatur.

[68] [Guimundi successores.] A Guimundo usque ad initium sæculi decimi sexti, canonici regulares S. Augustini prioratum sanctæ Friceswidæ constanter tenuerunt. Nomina eorum qui præfuerunt videre est apud Dugdalium [Ubi supra, p. 135 – 138.] ; ubi texitur catalogus Priorum juxta ordinem successionis, additis quæ memoria præcipue digna sub singulorum prioratu contigerunt, simul et indicatis donis, quibus res monasterii aucta sive regum sive aliorum liberalitate est. Anno 1513 ad prioratum evectus in eoque confirmatus fuit Joannes Burton, qui postremus dignitatem hanc obtinuit. Nam ejus sub administratione suppressum monasterium est a Clemente VII.

[69] [Catharina regina S. Frideswidæ reliquias veneratur.] Sub initium anni 1518, videlicet circa finem quadragesimæ, ut habet Antonius Wood, rex et regina (Henricus VIII et Catharina Arragoniæ) cum clarissimo Wolseio, splendidaque aulicorum et magnatum caterva, Abendoniam accessere; inque Benedictinorum cœnobio hospitabantur. Proximo die, transmissi sunt togatorum nonnulli, qui observantiam academicam profiterentur. Catharinam vero reginam incessit cupido Oxoniam ipsam, maxime autem S. Frideswydam invisendi, cui propterea, cum Wolseio accedenti, obviam processere Universitatis primores (comitante scholarium frequentia haud exigua) maximisque, ut par erat, gaudii et reverentiæ indiciis reginam exceperunt, quæ ubi præfatæ S. Frideswydæ reliquias sacras adorasset (lege: venerata esset) apud Mertonenses, in Custodis nuperi, eleemosynarii hoc tempore regii, gratiam et honorem prandere dignata est, falsa interim aliorum collegiorum spe, a quibus frustra expectabatur; quamvis et alias universitatis ædes adierit, priusquam dissesserit [Historia et Antiquitates Univ. Oxon., p. 245.] .

[70] [Prioratus S. Frideswidæ extinctio.] Wolseius cardinalis et archiepiscopus Eboracensis, academiæ Oxoniensis quondam alumnus, pridem animo conceperat, ut collegium amplissimum Oxoniæ fundaret, atque reditus eidem assignaret, unde scholares ducenti septemque prælectores honeste ad studia nutrirentur [Ibid., p. 248 et 249] . Conventus hac super re a Wolseio Clemens Papa VII, anno primo pontificatus sui per Bullam: Quoniam per litterarum studia, datam tertio Nonas Aprilis 1524, suppressit prioratum S. Frideswidæ, hujusque reditus, in gratiam fundandi collegii sub nomine collegium clericorum sæcularium, cardinali adscripsit [Rymer, Fædera, t. VI, part. II, p. 8. Edit. Hagæ-Comitis 1741.] . Alteram paulo post, tertio scilicet Idus Septembris, Bullam dedit laudatus pontifex Clemens, Wolseio itidem inscriptam, qua primum fere ad verbum repetit, quæ ad extinctionem prioratus sanctæ Frideswidæ spectant; deinde novam addit concessionem, qua cardinali facultas impertitur, ut eodem modo in favorem collegii sui disponat de bonis aliorum quorumdam monasteriorum, sive virorum sive mulierum, ea tamen adjecta lege ut horum omnium insimul (verba sunt Clementis Papæ) fructus, redditus, et proventus, ultra valorem dicti monasterii sanctæ Frideswidæ, trium millium ducatorum auri de camera, secundum communem extimationem, valorem annuum non excedant. Harum concessionum rationem dat Pontifex, quod lapsæ adeo sint res studii Oxoniensis, ut, si ei non succurratur, verendum sit, ne penitus intereat. Dudum, inquit, considerantes, saluberrimos fructus et Christi fidelibus pernecessarios ex litterarum studiis provenire, et quod universitas studii generalis Oxoniensis ob penuriam reddituum propemodum extinctum iri videbatur, ac cupientes ut studium ipsum decenter continuari et incrementum suscepere posset; motu proprio etc. Litteras has exsequendas Henricus significavit rescripto suo septimi Januarii anni sequentis 1525 [Monasticon, Anglic., t. II, p. 151, n. XXXIV.] .

[71] Quum nihil jam deesset quominus fundationi daretur initium, [Novum a Wolseio fundatur collegium.] continuo cœpit cogitare cardinalis de erigendis ædificiis scopo suo necessariis, atque die XX Martii 1525 ipse primum positurus lapidem venit, in quo sequens legitur inscriptio:

Reverendissimus in Christo pater ac Dominus, Dominus Thomas Wulcy, miseratione divina, titulo sanctæ Cæciliæ, Sacro-sanctæ Romanæ Ecclesiæ Præsbyter Cardinalis, Eboracensis archiepiscopus, Angliæ primas, et Apostolicæ sedis legatus, episcopus Dunelmensis, exemptique monasterii sancti Albani perpetuus commendatarius, cancellarius Angliæ, et dictæ Sedis Apostolicæ ad vitam suam etiam de latere legatus, hanc petram posuit in honorem sanctæ et individuæ Trinitatis, gloriosissimæque virginis Mariæ, sanctæ Frideswidæ et omnium Sanctorum XXo die Martii, anno Domini MDXXV.

Regiæ tamen litteræ pro formali monasterii Frideswidiani suppressione, in quibus prior Clementis Bulla in extenso continetur, datæ tantum sunt die X Maji ejusdem anni 1525 [Ibid,, p. 152, n. XXXV.] . Denique mense Julio sequenti, die decima tertia ia litteras suas exaravit rex patentes, quæ proprie litteræ fundationis novi collegii vocantur [Ibid., p. 153 et seqq., n. XXXVI.] . Ex quibus inter alia colligitur, priori nomini collegii clericorum sæcularium aliud, nempe collegii cardinalis, ab Henrico rege substitutum, in testimonium suæ erga Wolseium benevolentiæ fuisse: Collegium Thomæ Wolsey cardinalis Eborum, Anglice vero cardinall college appelletur et nuncupetur. Hisce ergo tum pontificiis, tum regiis munitus facultatibus, manum Wolseius operi strenue admovit, fundavitque collegium in quo haberentur decanus, vice-decanus, centum canonici, capellani tredecim, professores theologiæ, juris, medecinæ et artium liberalium, aliorumque numero centum octoginta sex; dedicatum sanctissimæ Trinitati, beatæ Virgini Mariæ, sanctæ Frideswidæ, et omnibus Sanctis [Dugdale. Ibid.,, t. II, p. 138.] .

[72] [Post Wolseii lapsum, renovatur collegii constitutio. Sedis Oxon, erectio.] Hæc constitutio duravit ab anno 1525 usque ad annum 1529 – 30, cum Wolseius dignitate bonisque privatus fuit; atque sic per duos, ut videtur, annos interrupta, seu potius dissoluta fuit… Anno 1532, renovata a rege est sub titulo collegium Henrici regis octavi, per litteras patentes, datas VIII mensis Julii, quibus statuitur, ut dictum collegium denuo fundetur in eodem loco, fundo et circuitu, dediceturque sanctissimæ Trinitati, sanctæ Mariæ et sanctæ Frideswidæ; dotationem habeat annuam duorum millium librarum, in sustentationem decani et duodecim canonicorum; qui simul capitulum efficerent:.. Hæc secunda fundatio perseveravit usque ad XX maji 1545, ubi restituta in manus regis est prior charta, qui omnes dimisit, assignata singulis pensione annua, donec alio modo unicuiqe provideretur… Tandem rex collegium illud mutavit in Cathedralem ecclesiam, translata Oxoniam sede Osneiensi, quæ erecta fuerat anno 1542. [History of the Colleges, Halls, etc., of Oxford. auctore Chalmers. Oxoniæ. t. II, p. 301, apud Dugdale, p. 139.] Primus episcopus fuit Robertus King; ecclesia vero quæ ex prima fundatione dicebatur ecclesia cathedralis Christi et beatæ Virginis Mariæ, postea, ex litteris IV Novembris 1546, dicta est ecclesia Christi (Christ-church), quod nomen hodiedum etiam servat, uti et ipsum collegium [The Oxford University Calendar 1843, p. 322.] . Atque hæc sunt fata quæ monasterium sanctæ Frideswidæ variis subivit temporibus. Quod cum fuerit monumentum perpetuum sanctitatis et gloriæ sanctissimæ illius Virginis, operæ pretium duximus ejus vicissitudines paulo latius prosequi.

[73] [Ecclesia S. Frideswidæ] Quod vero ad ecclesiam pertinet, superius vidimus ejus originem ad sanctæ Frideswidæ tempora ascendere. Constat enim ex ejus vita, Didanum ædificasse ecclesiam seu oratorium in gratiam filiæ suæ: Didanus conjugis nuper amissæ dolore percussus, ecclesiam infra urbis ambitum construxit, et in honore sanctæ Mariæ et omnium Sanctorum dedicatam, filiæ commendavit poscenti. Ita Lelandus in collectaneis, de quibus supra. De ecclesia vel oratorii hujus ædificatione mentionem habent, quotquot ex antiquis monumentis vitam sanctæ Virginis nostræ collegerunt, licet plerique sileant nomen, quo primitus dedicatum a Lelando dicitur. Cæterum apud omnes in confesso est, decursu temporis, ecclesiam sanctæ Frideswidæ vulgo vocatam fuisse, quin tamen determinari possit qua occasione, sive quo anno hæc appellatio sit nata, seu communiter usui esse cæperit. Id certum, ineunte sæculo undecimo, haud alio quam sanctæ Frideswidæ nomine ecclesiam illam fuisse designatam, ut liquido constat ex iis quæ superius tradidimus de cæde Danorum, quoqum non pauci in ecclesia sanctæ Frideswidæ, quo confugerant, cum ipsa æde sacra flammis absumpti fuere. Ast hæc brevi post ab Ethelredo restituta imo et amplificata est.

[74] [reædificata sæc. XII.] Templum in eodem statu permansisse videtur, donec monasterium in manus venit canonicorum regularium sancti Augustini, mediante Guimundo, qui ineunte sæculo duodecimo prior constitutus est. Ipsi, si fides Dugdalio est, in acceptis refertur præsens ecclesia Christi. Willis, inquit, adscribit ipsi (Guimundo) ædificationem præsentis cathedralis ecclesiæ Christi, quam deinde absolutam tradit ab ejus proxime successoribus, Roberto alias Canuto, et Philippo qui anno 1180 reliquias S. Frideswidæ transtulit. Unde sequeretur ecclesiam, quæ nunc Christi dicitur, olim vero sanctæ Frideswidæ, cœptam initio sæculo duodecimo, perfectam fuisse ad finem ejusdem sæculi; atque hæc longe communior sententia est. Quamquam King (monumenta antiqua) contendat, altius hujus templi ascendere structuram, forte ad initium sæculi undecimi; ast nullam affert validam rationem. Similiter meminit Wood magnæ cujusdam ad annum 1190, conflagrationis. Hoc anno, inquit, miserabili fato, flammis pœne haustum est Oxonium, venerando etiam illo S. Frideswidæ ædificio una deflagrante, et in ima pagina citat Chron. Tho. Wyke Ms. Ast labitur, ut jam animadvertit Dugdale [T. II, p. 136.] : Wood, aiens, nixus exemplari manuscripto chronici Wikesiani, tradit tempore hujus abbatis (prioris Philippi)… A. D. 1190, maximam civitatis partem flammis absumptam, simul cum sacro S. Frideswidæ ædificio. Ast nihil simile legitur in chronico Wikesiano a Gale edito, nec in alio quovis ex antiquis nostratum chronicis. Unde probabile est fictitiam esse hanc conflagrationem. Præterea, loquitur Wood de venerando S. Frideswidæ ædificio, quod ad monasterium potest referri, nec necessario templum indicat. Nullibi etiam reperio, situm ecclesiæ mutatum fuisse; unde verisimile admodum est, præsentem sedis Oxoniensis cathedralem, in eodem assurgere loco, quo constructum primitus a Didano fuerat oratorium. Denique quod ad dedicationem attinet, ex supra allatis verosimile est, ecclesiam a principio consecratam fuisse in honorem beatæ Mariæ et omnium Sanctorum; tum communiter a sancta Frideswida dictam; postea, erecta ab Henrico VIII sede Oxoniensi, vocatam cathedralem Christi et beatæ Virginis Mariæ; denique, altius indies serpentibus reformatæ religionis placitis, invaluisse nomen, quod et hodie obtinet, ecclesiæ Christi, Anglice Christ-curch.

[75] [Præsens illius status] Addimus hic non nulla ex variis, præsertim Ant. Wood, ad præsentem ecclesiæ hujus statum spectantia. Ecclesiam sacris collegii hujusce usibus hodie inservientem, et extra orientale quadranguli magni latus positam, templi ad S. Frideswydæ (ibidem vero ipsa, æque ac parentes ejus, tumulata jacet) Prioratum olim spectantis partem esse alteram constat: navem enim ejus quasi dimidiam diruisse prædiximus Wolseium, qui, quod reliquum esset, præcibus togatorum privatis, nec non exercitiis quibusdam theologicis assignandum decreverat. Chorum ille laqueari lapideo specioso, pulchreque cœlato; navis autem partem residuam ligneo quodam, firmis compagibus coagmentato, muniendam ornandamque; vetus porro campanile diruendum, denuoque, minori licet altitudine, exædificandum curavit; machina insuper, campanarum sustentrice, refecta et variis passim ipsius templi locis reconcinnatis. Quæ quidem ex collegii cardinalitii, jam tum nascentis, codicibus rationariis satis habeo comperta. Addere lubet, sacra quævis sodalitii magis solemnia (imo publica omnia academica, ut fama obtinet) in ecclesia quam ad borealem quadranguli partem moliebatur, amplissima, celebranda destinasse cardinalem; cæterum hac etiam ex parte in irritum cecidisse (prout e retro dictis perdiscendum) saluberrima magni viri consilia [Historia et Antiq. Oxonien., lib. II, p. 285.] . Paulo ante dixerat: Opus augustum (collegium suum Wolseyus) templo immenso, boream versus solemque occiduum, erigendo, claudere destinarat; quod tamen inchoatum tantum est, jactis solummodo fundamentis, muroque ejus latissimo summam tellurem ad virgas tres, vel eo amplius in locis quibusdam superante [Ibid.] .

[76] [describitur.] Ecclesia, prout nunc est, ab extrema abside, seu ab oriente ad occidentem, habet in longitudine centum quinquaginta quatuor pedes (pars a cardinali dejecta tres complectebatur columnas, seu pedes quinquaginta); Transeps, a meridie ad septemtrionem, pedes centum et duos; Navis, cum lateralibus fornicibus, lata est pedes quinquaginta quatuor, alta quadraginta unum cum dimidio; altitudo chori, pedes triginta septem cum dimidio, longitudo octoginta [Vide Gutch, fasti Oxonienses p. 302.] . Ecclesia hæc in eodem, quo a cardinali relicta fuerat, statu permansit fere usque ad annum 1630, quando decanus et canonici de novo ornatu cogitare cœperunt. Hunc in finem, ablatis ex choro antiquis subselliis, alia, prout nunc sunt, posuerunt; quibus ut locum pararent, abstulerunt lapides sepulchrales et varia monumenta, erecta inter columnas, chorum a lateralibus fornicibus separantes. Ubique renovarunt pavimentum, quod cum facerent, operarii plurima sepulcralia marmora, passim epigraphas ferentia Saxonicas, destruxerunt: videbantur enim hæc decano et canonicis alimenta superstitionis, nec proinde novo suo strato inserenda; unde et foras projecta sunt; imo haud pauca adhibita condendo canali quo aqua duceretur in eorum latrinas. Quid non mortalia pectora cogis, innovandi vesana cupido [History and Antiquities of the Colleges and Halls in the University of Oxford by Ant. Wood, editore Joanne Gutch 1788, pag. 462.] ? Postea dejectæ fuerunt etiam fenestræ (quatuor tantum exceptis in sacello theologico Divinity chapel) olim positæ a canonicis prioratus, vitam S. Frideswidæ partim exhibentes; substitutis eorum loco aliis, item pictura ornatis, qua varia ex scriptura desumpta reddebantur argumenta, opera eximii pictoris Abrahæ Van Ling, quæ tamen rursus, anno 1648 tamquam opus antichristianum, diabolicum et papisticum, confractæ, et deinde, ne penitus pessumdarentur a furentibus præsbyterianis, suppressæ fuerunt [History and Antiquities of the Colleges and Halls in the University of Oxford, by Ant. Wood, editore Joanne Gutch 1788, pag. 465.] . Sequens inscriptio, (quæ, ut tum ex forma tum ex argumento patet, recentioris est ævi) legitur in parte superiori magnæ fenestræ ad partem borealem transepti:

FRIDESWIDA V. FORMAT ET REGIT MONASTER. A. D. 730. DISPERS. MONIALIBs. SUCCEDUNT CANONICI SÆCs. GUIMUNDs. PRIOR Is. FABRICAM HUIUS ÆDIS ORDITUR. ETHELDREDs. R. AMPLIAT PRIVILEGIA etc. 1004. CANONICI REG. AUGUST INTRODUCTI 1122. THO. WOLSEY CARD. EBOR. COLL. STUD. SÆC. INSTITUIT. HENRICUS VIII REX ECCLES. CATH. CUM COLLEGIO FUNDAVIT 1546.

[77] [Illius ætas.] Communior, ut supra diximus, et verior, ut nobis quidem videtur, sententia scriptorum est, ecclesiam cœptam a Guimundo, primo priore, qui defuntus est anno 1149; absolutam vero a Philippo, tertio priore, qui præerta anno 1180. Hic scripsit librum miraculorum S. Frideswidæ, quem inferius editum reperies. Ipse etiam, auctore Gutch, fasti Oxon. [Appendix to the History and Antiquit., etc., p. 304, not. 3.] , erigendum curavit sepulcrum seu monumentum S. Frideswidæ, quod hodie adhuc spectatur in sacello theologico seu latino ecclesiæ Christi. Sed de postremo hoc infra latius.

§ IV. De Reliquiis B. Frideswidæ, perpetuo Oxoniæ servatis. Earum variæ translationes. Monumenta cultus S. Virgini ejusque sacris exuviis perpetuo exhibiti; ut in specie habetur ex ejus Offlcio et Liturgia; ex conciliis Magnæ Britanniæ, et denique ex Libro Censuali.

[Reliquiæ primum in ecclesia sui monasterii; repositæ] Nullus est qui videantur in dubium vocare sanctam Virginem conditam in monasterio seu ecclesia quam Didanus erexerat Oxoniæ. Diserte id affirmat Dugdale [Mon. Anglican., t. II, p. 134.] citans Lelandum, qui in collectaneis scribit: sepulta est in ecclesia sanctæ Mariæ Oxoniensis prope Tamesim. Quamvis non expressam hac de re mentionem habeant quotquot agunt de sancta Frideswida, nemo unus tamen est, qui de primæva ejus sepultura difficultatem movisse inveniatur. In actis quæ ex Ms. Rubrævallensi inferius publici juris facimus, hæc leguntur: antequam juri Nortmannorum Deus Angliam subdidisset, Abendoniensi abbati ecclesia sanctæ Frideswidæ cum possessionibus suis a rege quodam donata fuit; et expulsis canonicis per annos aliquos monachorum dispositioni res addicta subjacuit, donec mutata tandem voluntate regis cujusdam canonicis cuncta restituta sunt. Auxilio vero et assensu Gulielmi vice-comitis patroni ecclesiæ sanctæ Virginis, elevata sunt de terra sanctissimæ Frideswidæ ossa, et in scrinio honorifice collocata. In charta Ethelredi regis, de qua supra n. 51 idem quoad præsentiam Reliquiarum habetur. Monasterium quoddam in urbe situm quæ Oxoneforde appellatur, ubi beata requiescit Frideswide. Huc quoque, et quidem maxime facit, quod habet Woodus ex vita Alfredi Magni. Rerum itaque potitus (Alfredus qui regnavit ab anno 871 vel 872 usque ad annum 900) nihil prius potuisve habuit quam si viros doctos honoribus opibusque cumulando, ad bonarum litterarum studia subditorum animos accenderet. Cum locus ergo imprimis destinandus artibus esset, non aptior videbatur quam vetus eorum habitaculum, Oxonia, Saxonicis Danicisque procellis (quarum postrema in annum DCCCLXXVI incidit, Danis nimirum ibi tum hyemantibus) excidio propemodum ac ruinis data. Neque enim eo tantum perrexere illius urbis calamitates, ut musæ in exilium proturbarentur, sed pristino jam decore exuta, eam ædificiorum et monumentorum jacturam fecit, ut funditus quasi deleta, et inter excisas propemodum numeranda videretur. Stantibus tantum venerandis illis sanctæ Frideswydæ ædibus, quæ antiquum quadamtenus Oxonii splendorem seculis futuris indigitarent. Hactenus Wood [Hist. et Antiq. Univ. Oxon.. p. 13.] . Ex quibus colligere licet, Reliquias sanetæ Virginis, a die obitus sui usque ad initium sæculi undecimi, ad quod refertur charta superius laudata, in dicta ecclesia perpetuo mansisse. Nec est quod dicamus illas, incensa sub eodem Ethelredo ecclesia cum ornamentis ac libris, pariter crematas vel saltem fuisse dispersas, cum id a nemine nec dictum nec scriptum reperiatur, imo contrarium efficiatur ex omnibus illius et sequentis ævi monumentis, quæ ad hanc rem pertinent, in quibus constanter supponitur Reliquias eodem in templo, regis tum pœnitentia tum munificentia restituto, debito honore custoditas populique venerationi fuisse expositas. Diserte etiam in libro miraculorum S. Frideswidæ (de quo postea) asseritur S. Virginis reliquias, cum anno 1180 transferrentur, ab annis fere quadringentis octoginta in eodem sepulcro (quod tum primum apertum insinuatur) latuisse.

[79] [Solemnis earum translatio an. 1180 memorata in chronico Thomæ Wikes etc.] Habetur itaque constans traditio de asservatis usque ad initium sæculi undecimi, sanctæ Frideswidæ Reliquiis, in æde sacra, quæ, illa vivente ædificata, postea ab ejus nomine dicta fuit. Hæc traditio clarior, quia locupletius scripto commendata, fit sequentibus ævis. Quo imprimis spectat Reliquiarum solemnis translatio, cujus mentio occurrit in variis chronicis et annalibus ad annum millesimum centesimum octogesimum. Sic in Chronico Thomæ Wikes reperitur: Anno MCLXXX Henricus rex mutavit monetam suam. Translatæ sunt reliquiæ Fritheswithæ Oxon, et loculo honorifice repositæ [Vide Gale, t. II, p. 33.] . Et paulo explicatius in Annalibus Waverleiensibus: MCLXXX anno XXVII (regis Henrici II) apud Oxenford translata est sancta Frideswida virgo II idus Februarii, in præsentia Richardi archiepiscopi Cantuariensis et aliorum plurimorum episcoporum [Ibid., p. 161.] . Obiter hic notemus Richardum immediatum successorem fuisse sancti Thomæ (Beketti) Cantuariensis, post cujus martyrium vacavit ecclesia Cantuariensis annis duobus, mensibus quinque, diebus quatuor. Electus est (Richardus, ait Gervasius) apud Westmonasterium (Westminster) anno 1173; Dominica Pentecostes, tertio nonas Junii [Vide Anglia Sacra. Londini 1691, part. I, p. 111.] . Mabillonius etiam in vita sanctæ Frideswidæ [Acta SS. Ordinis S. Benedicii. sæc. III, part. I, p. 563.] ejusdem meminit Translationis: in chronico, inquit, Joannis Bromtonis memoratur: anno MLXXX (absque dubio mendum est; ponendus est annus MCLXXX) translatio Frideswidæ apud Oxoniam. Quidquid ad hanc translationem spectat his complectitur Antonius Wood verbis, ex quibus elucebit eam non sine pompa fuisse peractam. Sub hæc tempora (ita scribit ad annum Christi MCLXXX) sanctæ Frideswydæ reliquiæ, e templi eidem nuncupati obscuriore loco, in magis conspicuum deportantur, rege ipso, episcopis, regnique optimatibus translationem illam condecorantibus; pluribusque interim, si fidem referenti tribueris: (hæc ad mentem novæ, quam profitebatur Woodus, religionis in Angliam sæculo XVI introductæ) e laicorum perinde et clericorum numero mirifice sanatis. Qua virtute cum Frideswyda deinceps etiam pollere crederetur, ejusdem brevi fama longe lateque gliscebat [Historia et Antiquitates Universit. Oxon., p. 55.] .

[80] [Ejusdem translationis descriptionis a Philippo Priore, teste oculari.] Ast longe pretiosius hujus translationis monumentum habemus in libro Ms. de miraculis S. Frideswidæ, auctore Philippo, monasterii priore, ad cujus preces et instantiam levatæ reliquiæ fuerunt. Quamvis ad calcem Actorum S. Frideswidæ, per modum Appendicis, præfatum librum integre typis edimus, hic tamen quæ ad Translationem pertinent præterire non licet. Scripturus, inquit, miracula quæ temporibus nostris per merita beatissimæ virginis Frideswidæ Dominus operari dignatus est, ab ejus translatione inchoandum duxi, quæ facta est anno ab Incarnatione Domini MCLXXX, regnante illustrissimo rege Anglorum Henrico secundo. Quæ quidem eo gloriosior apparet, quod eam non sub modio abscondi, sed super candelabrum poni Dominus voluit ut, lucerna super candelabrum posita lucis suæ radios undique defunderet. Eo nempe tempore idem gloriosus rex propter maxima et ardua regni negotia, reverendissimum patrem nostrum Ricardum Cantuariensem archiepiscopum, Dominum quoque Ricardum Wintoniensem, Galfridum Helyensem, Johannem Norwicensem, Petrum Menevensem episcopos et copiosam Cleri multitudinem, proceres quoque et magnates regni sui ex omnibus Angliæ partibus apud Oxenefordiam convocaverat; Deo nimirum id agente, ut pretiosa Margarita, quæ tanto tempore terra jacuerat operta, gloriosius omnibus ostenderetur, cum ipsius revelatione terrena negotia, et cleri et populi tanta multitudo, Domino quasi latenter id instigante, ad hoc convocata, deservire viderentur. Prædicto igitur invictissimo rege votis favente, suumque benignissime præbente consensum, ad preces et instantiam Philippi, tunc prioris, et totius conventus, pridie idus Februarii (id est die XII) idem venerabilis archiepiscopus, convocatis secum Domino Ricardo Wintoniensi, Galfrido Helyensi, Johanne Norwicensi, Petro Menevensi episcopis, præsente venerabili viro magistro Alexio tunc temporis, ex delegatione Domini Papæ, Scotiæ legato, et magistro Johanne tunc quidem electo sancti Andreæ, ad ejusdem gloriosissimæ Virginis ecclesiam accedens, prius quidem indicto jejunio, sepulcrum maxima cum devotione aperiens, ubi per quadringentos et LXXX circiter annos beatissimum ejus corpus requieverat, adstante et congaudente copiosa cleri et populi multitudine, gloriosa virginis ossa de sepulcro transtulit, et in feretro ea collocavit, ne tam pretiosa margarita terra diutius operta jaceret, quæ celebri miraculorum gloria se in cœlis vivere protestabatur. Odor deinque suavissimus astantes replevit, et aromatum more refocillavit, ut non immerito de ea dictum videretur: odor unguentorum tuorum super omnia aromata. Ita Philippus. Supra, scilicet num. 34, diximus verosimilius falli Woodum, ubi asserit regem fuisse præsentem. Notatu dignum quoque est præfatam translationem incidere in tempora, quibus, ut supra diximus, ecclesia Christi, prout nunc fere existit, perfecta fuit. Denique de translatione hac legitur ad diem, non quidem XII, sed XI Februarii, in martyrologio Britannico: Oxoniæ translatio S. Frideswidæ Virginis, Patronæ illius civitatis, celebrata hac die in Breviario Sarisburensi [A Memorial of antient Britisch piety, or, a British Martyrology. Lond. 1761.] .

[81] [Altera Reliquiarum translatio an. 1289.] Sed et alterius hic mentio facienda translationes, habita anno Christi millesimo ducentisimo octogesimo nono, Eduardi primi decimo octavo, ubi, juxta Chronicon thomæ Wikes: Die sabbati proxima post nativitatem beatæ Mariæ scilicet IV Id. Septembris, præsentibus Domino Willielmo, Sarum Episcopo, Domino Edwardo comite Cornubiæ, et aliis viris tam religiosis quam sæcularibus, translatum est vetus feretrum sanctæ Fritheswythe Oxon, et cum honore quo decuit collocatum est in novo et pretiosiori feretro in eadem ecclesia, et prope locum quo fuit prius collocatum. Quod quidem feretrum diu ante fuerat præparatum [Gale, t. II, p. 118.] . Utrum vero feretrum seu sepulcrum, quod hic memoratur, permanserit usque ad tempora Henrici VIII, ac proinde nun idem sit quod hodie cernitur in ecclesia Christi, non undequaque (ut infra videbimus); constat. Id certum, præteritis sæculis (nescitur quo præcise tempore) ossa sanctissimæ Virginis, saltem partim inclusa fuisse duobus sacculis bombycinis, atque fidelium venerationi exhibita, prout latius declarabitur ex narratione Calshilli, sequenti paragrapho hic subjicienda.

[82] [Quanto in honore sancta illa pignora fuerint.] Quanto in honore essent sacræ illæ Reliquiæ, plurimis et continuis fere in annalibus Oxoniensibus demonstratur argumentis. Nos pauca ex præcipuis hic tantum adjiciemus iis, quæ per decursum hujus commentarii jam attulimus. Ipsi reges, sacras exuvias Frideswidæ veneraturi Oxoniam adibant, variisque donis devoti testabantur animi sensa. Quod non obscure tradit Parisius de Henrico tertio, dicens: Eo tempore (anno 1264) Henricus rex Oxoniam veniens personaliter orationis gratia sanctam adiit Frideswidam. Antequam discederet censum constituit in sustentationem præsbyteri qui singulis diebus divina celebraret et ut perpetuo diu noctuque, accensa tenerentur quatuor luminaria coram sacris reliquiis. Hæc constant ex charta quam ex Dugdalio [Mon. Anglican,, t. II, p. 149.] describimus: Henricus Dei gratia rex Angliæ, Dominus Hiberniæ, et Dux Aquitaniæ omnibus ad quos præsentes litteræ pervenerint salutem. Sciatis quod pro salute animæ nostræ et animarum antecessorum et successorum nostrorum concessimus pro nobis et hæredibus nostris, dilectis nobis in Christo priori et conventui sanctæ Fritheswidæ Oxon decem marcas singulis annis percipiendas ad festum sancti Michaëlis per manus vice comitis nostri Oxon et Berks (Berkshire), qui pro tempore fuerit, de exitibus eorumdem comitatuum, ad sustendandum quemdam capellanum singulis diebus divina celebrantem in prædicta ecclesia virginis Fritheswidæ, et ad sustentationem quatuor cerearum ardentium in die et nocte circa feretrum prædictæ Virginis in ecclesia supradicta imperpetuum. In cujus rei testimonium has litteras fieri fecimus nostras patentes. Teste meipso apud Oxon. Vicesimo septimo die Martii, anno regni nostri quadragesimo octavo.

[83] [Judæorum quorumdum procacitas et secuta pœna.] Huc etiam faciunt quæ habet Wood ad annum 1268. In die Ascensionis, Nic. de Ewelme Cancellarius et scholares Universitatis, adhibitis quoque præsbyteris parochialibus et communitate Oxoniensi, S. Frideswydæ reliquias, pro more ab earumdem translatione recepto, invisebant; eoque præterea in loco cancellarius, quem dixi, ex consuetudine pariter invalescente, concionem habere destinabat. Ibi autem perditissima audacia Judæus, procedentibus nescio an revertentibus obviam factus, et gentilium suorum suasu impulsus, arrepta, quæ præferebatur, cruce, eamdem in Christi contumeliam, terræ illisit, et sub pedibus conculcabat. Indignum id facinus, postquam Regi, per Eduardum filium Oxoniæ tunc agentem, innotuit; mandatum illico ad vice comitem transmissum est, quo jubetur Judæos omnes comprehendere, et in arctissimam custodiam contrudere; bona insuper eorum realia detinere, usque dum sponsores invenirent, qui pœnam ipsis irrogatam subituros fidejuberent. Quæ autem fuerit pœna ista, vide ibidem [Historia et Antiquitates Universitat. Oxon., lib. 1, p. 114.] , ubi etiam addit hac occasione crucem aliquam in Gazophylacio, apud monasterium S. Frideswydæ asservato, fuisse repositam.

[84] Nec omittendum, quod ibidem notatur ad annum 1308, [Cista academica a S. Frideswida cognominata. Nundinæ.] in hæc verba: Die Jovis proximo post festum S. Trinitatis, cistam academicam a S. Frideswyda cognominatam (quæ scilicet annos jam LXVIII in ecclesia, eidem nuncupata, conservata fuerat) Johannes de Sutton janitor, et Johannes Fykeys subsacrista nequissime expilarunt. Perpetratum id ferunt hora nona (id est versus meridiem, qua, illa ætate, solebant canonici recitare Nonas) prandente nimirum cum canonicis Priore; aufugisse autem sacrilegos, neque deinceps comprehensos supplicium, tanto flagitio debitum, persolvisse. Arculam vero illam ab Hugone Walleys, Episcopo Lincolniensi, institutam reperio, custodiendæ pecuniæ, qua urbem, propter suspensos tres clericos, in usum Universitatis mulctaverat ann. MCCIX. Quæ utique summa, cum aliis quibusdam, sex marcas amplius annuas conficiens, in eamdem quotannis inferebatur. Atque dein Grostestus, successor Walleysii, constitutiones circa pecuniam illam, ad examen revocatas, nonnihil immutabat: præter statuta enim, quæ de eroganda eadem condidit, transserendam cum arcula ad ecclesiam S. Frideswydæ decrevit, ordinatis custodibus e canonicorum numero, quos penes cancellarium esset designare. Posthæc Magister Johannes de Aveton, in usum scholarium tenuiorum, XL solidos testamento reliquit; nec non (ut alios taceam) Magister Guliell. de Grey V marcas, et Magister Johan. de Manduit XL solidos in cista hac Frideswydiana conservandos; in qua porro reponi solebant mulctæ, pacem turbantibus irrogatæ, præter crucem illam argenteam, qua (ut supra dictum) plectebantur, veterem quamdam confringente, Judæi, cum ceimeliis sive jocalibus (quæ vocant) ad Universitatem spectantibus. Hucusque Antonius Wood [Ibid,, p. 149.] . Solebant etiam, die beatæ Virginis nostræ festo, haberi Nundinæ celebriores, ante fores prioratus seu collegii. Ne in his prosequendis prolixiores simus, loco plurium sit testimoniorum, quod habet Camdenus: Ætate Saxonica, quando tot civitates destructæ fuerunt, commune Oxonia tulit fatum, et longo temporis spatio, celebris tantum fuit reliquiis S. Frideswidæ, inter Divas relatæ, quod Deo se devovisset, et princeps Algarus, dum eam in matrimonium sibi habere vellet, mirabiliter, ut fertur oculorum lumine privatus fuisset [Britannia, t. I, p. 287.] .

[85] Constat etiam cultus beatæ Frideswidæ redditus ex æstimatissimo Breviario et Missali insignis ecclesia Sarum seu Salisburiensis. [Officium ex Breviario Salisburiensi] In illo assignatur ad diem XIX Octobris officium novem lectionum, quæ tamen propriæ non sunt. His porro verbis notatur officium: Omnia de communi juxta picam Sarisburiensem, licet hic sequatur oratio de proprietate. Est autem Pica genus directorii seu Calendarii perpetui ad ordinandum officium ecclesiasticum, sub hac inscriptione: Ordinale Sarum, sive Directorium sacerdotum, quod Pica vulgariter dicitur, in cujus capite sequentia, quæ hic elucidationis gratia transcribimus, leguntur: Liber præsens directorium sacerdotum, quem pica Sarum vulgo vocitat Clerus. Quamquam iste pluribus vicibus intra nostras atque transmarinas terras impressus ac compositus existat; nusquam tamen secundum verum Ordinale Sarum cancellatus seu correctus fuerit nec enucleaus: sed quoniam unus pastor ecclesiæ et unum ovile est: erit itaque ovium cleri videlicet Sarum unus canonicæ orationis ordo: ne quisquam, quod absit, dicat: erravi sicut ovis, quæ periit etc. Hinc est, venerabiles atque honorabiles domini lectores præsentium, quod vos non ignorare cupio, quod propter id et bonum necessitatis commune, et ut concordet psalterium cum cithara in sancta nostra ecclesia cleri Sarum, veneranda semperque laudanda studii disciplinarum Universitas Cantibrigien. hoc onus laboris hujusmodi correctionis atque cancellationis seu collationationis Ordinalis Sarum necessario fiendarum, venerabili viro magistro Clerke, collegii regalis cantori, credidit atque commisit. Qui quidem magister Clerke hujusmodi onus correctionis sua sponte propter causam prædictam suscepit, emendavit, correxit, atque secundum verum Ordinale Sarum collationavit. Insuper per honestum virum Winandum de Worde, in civitate London., in signo solis commorantem, in vico, dicto fletestrete impressus denuo. Ad calcem hæc habentur: finitum et completum est hoc præsens opusculum per me Winandum de Worde, in civitate London. commorantem, vico dicto (the fletestrete) in signo solis, anno Dni. MCCCCCIIII; XXIII die Februarii. Porro in præfata Pica notatur: de sancta Frideswida; totum de communi unius Virginis non martyris, IX lect.

[86] [et Missali.] In Missali vero (Antverpiæ excusso 1527) Sanctoralis fol. 63 sequens legitur rubrica: S. Fredeswide virginis non martyr. offm. Missa ipsa nihil proprium habet præter Collectam, Secretam et Postcommunionem. Collecta hæc est: Omnipotens, sempiterne Deus; auctor virtutis et amator virginitatis: da nobis quæsumus sanctæ Fredeswidæ virginis tuæ placitis tibi meritis commendari, cujus vita merito castitatis tibi complacuit. Per Dominum etc. Secreta: Offerimus tibi, Domine, preces et munera in honorem sanctæ Fredeswidæ virginis tuæ gaudentes: præsta quæsumus, ut et convenienter hæc agere et remedium sempiternum valeamus acquirere. Per Dominum nostrum etc. Postcommunio. Prosint nobis, Domine, quæsumus sumpta mysteria, pariterque nos, intercedente beata virgine tua Fredeswida, et a peccatis exuant, et præsidiis tuæ propitiationis attollant. Per Dominum etc. Assignatur insuper Sequentia ante Evangelium dicenda, quæ, etiam dum, uti hic, communis est, non solet adhiberi nisi ratione solemnioris cujusdam festivitatis.

[87] [Statutum Convocationis Londinensis de festo S. Frideswidæ.] Præclarum quoque cultus Frideswidiani argumentum subministrat concilium, seu convocatio prælatorum et cleri provinciæ Cant. in ecclesia S. Pauli Londin. Perlecto (ita nempe apud Davidem Wilkins [Concilia Magnæ Britanniæ, t. III, p. 612 et 613. Edit. Lond. 1737.] ) mandato reverendissimi pro Convocatione, cui Breve regium insertum extitit, ac tradita protestate ab archiepiscopo certificatoria et procuratoria recipiendi et convocationem continuandi in absentia sua, Mag. Will. Pykenham in prolocutorem electus, reverendissimo die XXVI Martii MCCCCLXXXI præsentatur… Exhibuitque ibidem prælibatus prolocutor aliam schedulam papyream, sub hac serie verborum: Decet ut exultent immensis cuncti christicolæ gaudiis, quod per gloriosissimæ Virginis Mariæ… Sanctorumque Osmundi episcopi, Frideswidæ et Ethelredæ virginum grandia præcelsaque merita, multa et evidentia miracula ipse Dominus operatur in terris, qui et animo et omni veneratione colendi sunt, ut quanto divina clementia precibus eorum aurem suæ pietatis inclinat, tanto ipsi, qui Dei sunt mediatores et hominum, intercedere pro peccatis efficacius inducantur. Et quia nos itaque piis docti consiliis, dignisque studiis excitati, quod beatissimi Patres in apostolatu olim summi pontifices festum Visitationis beatissimæ Virginis Mariæ, auctoritate divina indixerunt; et nuper, divina clementia annuente, beatum Osmundum episcopum, Frideswidam et Ethelredam virgines, ingentibus eorum meritis exigentibus, in Sanctorum Catalogo numerari et a Christi fidelibus venerari decreverunt; ideoque sanctissimæ Mariæ Visitationis festum sub more duplicis festi, secundum usum ecclesiæ Sarum, cum pleno servitio, VI Nonas Julii cum Oct., quæ celebrentur cum regimine chori, festaque Osmundi XI Non. (sic) Decem., sanctæ Frideswidæ XIV Calend. Novembris et Ethelredæ XVI Calend. Novembris, cum regimine chori et novem lectionibus, per provinciam Cant., auctoritate hujus sacri concilii, volumus, statuimus et præcipimus, annis singulis, perpetuis futuris temporibus, devote celebrari. Cum dicitur beatam Frideswidam nuper tantum a Summis Pontificibus in Catalogo Sanctorum numerari, evidens est non agi hic de cultu tum primum beatæ Virgini reddi cœpto: liquet enim ex præcedentibus, pro more illius temporis, proxime post obitum, sanctæ Frideswidæ divorum exhibitos honores. Ast decursu temporis indies magis magisque invaluit consuetudo adeundi sanctam Sedem, ut solemniori quodam modo cultus, non raro a sæculis jam exhibitus, confirmaretur et amplificaretur. Quod etiam hic factum videmus, cum hac occasione festum sanctæ Frideswidæ per totam provinciam Cantuariensem, singulis annis celebrandum declaretur. Præterea tunc forte etiam insertum Breviario Salisburiensi fuit ejus officium. Videatur Benedictus XIV de Servorum Dei beatificatione ubi [Lib. 1, cap. VII. VIII, IX et X.] disputat de Romanorum Pontificum, ante tempora Urbani VIII, interventu in cultu decernendo erga martyres et confessores. Plura ibidem recensentur exempla Sanctorum a Papa, sive intra sive extra concilium canonizatorum, qui jam dudum a fidelibus colebantur. Sic Angliæ rex, Eduardus dictus confessor (ut distinguatur ab alio sancto Rege ejusdem nominis et patriæ, martyre), defunctus anno 1066, canonizatus tantum fuit anno 1161 ab Alexandro III, ut patet ex hujus bulla, quam vide in Opere nostro ad diem quintam Januarii, qua acta S. Eduardi confessoris dedit Bollandus.

[88] [Mentio S. Frideswidæ in Libro Censuali. Hujus notitia.] Denique coronidis loco adjicimus quæ in rem nostram occurrunt in libro Angliæ Censuali, vulgo Domesday-Book, præmissa brevi hujus notitia. Ad calcem totius operis legitur majoribus litteris exaratum: Anno millesimo octogesimo sexto ab Incarnatione Domini, vigesimo vero regis Willelmi, facta est ista descriptio, non solum per hos tres comitatus (in secundo volumine recensitos) sed etiam per alios. Scribit Henricus Spelmannus in Glossario: Domesdei monumentum totius Britanniæ, non dico antiquissimum, sed absque controversia augustissimum. Duobus magnis voluminibus, Angliæ descriptionem continet, inchoatam juxta Annales Waverlienses et alios an. Dn. 1083, i. e. Gulielmi Senioris 16; sed juxta Rubrum librum Scaccarii, anno ejusdem regis 14; finitam vero (ut ipse liber testatur), anno suo 20, hoc est ultimo; et Domini nostri 1087 (imo 1086). Chronicon Saxonicum, ex recensione et interpretatione Gibsonii, de eodem agit annis 1085 et 1086. Recentiores ut Lingard [Histoire d'Angleterre. Lovan. 1827, t. II, p. 72.] , et August. Thierry [Historie de la conquête d'Angleterre. Bruxel. 1839. t. II. p. 91 et 94.] , initium annectunt anno 1080, finem anno 1086. Vario apud varios monumentum hoc venit nomine: liber judiciarius; liber censualis Angliæ; Angliæ notitia et lustratio; interdum rotulus Wintoniæ et liber Wintoniæ. Hic liber ab indigenis Domes-dei nuncupatur, id est, dies judicii, per metaphoram (Dome enim Anglis est judicium, dag dies. Ita du Cange in Glossario). Sicut enim districti et terribilis examinis illius novissimi sententia, nulla tergiversationis arte valet illudi, sic cum orta fuit in regno contentio de his rebus, quæ illic annotantur, cum ventum fuerit ad Librum, sententia ejus infatuari non potest, vel impune declinari. Ob hoc nos librum judiciarium nominamus; non quod in eo de propositis aliquibus dubiis feratur sententia; sed quod ab eo sicut a prædicto judicio, non licet ulla ratione discedere. Ita Henricus episcopus Wintoniensis, coævus et propinquus sanguine ipsius Conquestoris [Glossarium Hen. Spelmanni, voce Domesdei.] . Librum breviter describit Spelmannus in hunc modum: In hoc per singulos comitatus, rapas, lathas et centurias (quas Wapentachia et Hundredos vocant) civitates, burgos, oppida, castra, villas etc. descriptum est, quid in prædiis et domibus; quid in terris, quæ dicuntur dominicales et tenementales; quid in campis arabilibus, pratis, pascuis, sylvis, saltibus, piscariis, paludibus, communiis etc. continebatur. Quot homines et cujus conditionis, milites, colonos, mancipia, operarios (ævivocabulis distinctos) villa quælibet aleret; quid in tributo, censu, redditibus, servitiis et consuetudinibus, de præsenti valebat, reddebatque; quid in ævo sub Eduardo confessore elapso [Idem. ibid.] . Clarius et luculentius forte de libro censuali agitur in Chronico Saxonico ad annum MLXXXV. Post hæc tenuit rex (Willelmus) magnum concilium et graves sermones habuit cum suis proceribus de hac terra, quomodo incoleretur et a quibus hominibus. Mittebat idcirco per totam Anglorum terram in singulos conitatus servos suos, quibus permisit scrutari quod hydarum centenæ essent in comitatu, quidque rex ipse haberet terrarum et pecorum in eo comitatu, et quantum census annui deberet percipere ex eo comitatu. Permisit etiam describi quantum terrarum ejus archiepiscopi haberent, et diœcesani episcopi, ac ejus abbates, ejusque comites, et, ne longior in hoc sim, quid aut quantum unusquisque haberet, qui terras possideret in Anglorum gente, sive terrarum, sive pecorum, quantumque illud pecunia valeret. Tam diligenter terram lustrari permisit, ut ne unica esset hyda, ne quidem (quod dictu turpe, verum is factu turpe non existimavit) bos aut vacca aut porcus prætermittebatur, quod non is retulerat in censum. Omniaque postea scripta ad eum referebantur [Gibson, p. 186.] . Duobus constat universum opus voluminibus separatis: in altero triginta describuntur comitatus: in altero, quod majusculis litteris, fusiori enarratione et ultimo regis anno est perfectum, tres solummodo habentur comitatus: Essex, Norfolk et Suffolk. Reliqui (inquit Spelmannus [Ubi supra.] ) viz. Northumbria, Cumberlandia et Westmerlandia, episcopatusque Dunelmiæ (sive morte regis, sive alio nescio quo intercepti infortunio) nusquam hic se exhibent. Nec Lancastriæ pago suus designatur titulus; sed pars ejusdem, quæ inter Ripam et Mersam appellatur, vel sub Euruicscire (Yorkshire) deprehenditur, vel in Cestrescire.

[89] Jam vero in Libro Censuali, ubi recensetur Comitatus Oxoniensis (Oxenefscire fol. 157), sub hoc titulo: Terra canonicorum de Oxeneford et aliorum clericorum leguntur sequentia:

Canonici S. Fridesvide ten. IIII Hid. de rege juxta Oxeneford. Ipsi tenuerunt tempore regis Edwardi. Terra V car. ibi XVIII villani habent V carucatas et CV acr. prati et VII acras spineti. Valuit et valet XL sol. Hæc terra numquam geldavit (solvit), nec alicui Hundredo pertinet nec pertinuit. (Est autem juxta Spelmannum Hundredus portio comitatus, qua olim degebant centum pacis regiæ fidejussores: uti Decuria qua decem: et complexus est igitur Hundredus decem Decurias; idemque sonat ac centuriatus). Sinuardus tenet de ipsis canonicis II Hidas in Codeslam. Terra II car. quæ modo ibi sunt. Valuit et valet XL sol. De ecclesia fuit. Ex quibus efficitur authenticum de cultu S. Frideswidæ testimonium sæculo undecimo, sive sub Conquestore (ab an. 1066 ad an. 1087) sive jam sub S. Eduardo (ab an. 1042 ad an. 1066). Imo concludere pronum est, terras ibidem enumeratas jam dudum monasterio donatas; quod et aliunde constat. Unum liceat his addere etiamnum ex Spelmanni Glossario: Conservatur utique nobile nostrum monumentum in thesauro regii Scaccarii (id est archiva fisci) sub tertia clave, scil. Thesaurarii et duorum Camerariorum; inspecturis tamen satis præsto, sed denumerantibus prius 6 solid. et 8 denar. pro sola inspectione. Transcriptio enim uniuscujusque lineæ drachma præterea penditur. Mihi vero (nam acceptum a jam mortuo agnoscam beneficium) et istius et aliarum veterum Schedarum, quas recorda vocant, insignem aliquando copiam fecit senex in eisdem versatissimus, Arthurus Agard, tunc procamerarius; exinde, gratam etiam admodum, successor ejus J. Bradshawe, ministrique alii humanissimi (copiam fecerunt). Simile quid mihi contigit, cum Londinii versarer mense Augusto hujus anni MDCCCL. Quare et ego grati animi testimonium hic appono Josepho Burt, quem convenire mihi datum est Westmonasterii, in domo quondam capitulari, ubi Domesday-Book et alia majoris momenti instrumenta publica, hodie asservantur.

[90] [Dictorum recapitulatio.] Constat itaque de cultu S. Frideswidæ omni testimoniorum genere: ecclesia, quæ, ipsa in terris agente, ædificata et brevi post illius obitum ab ejus nomine dicta, usque ad nostra tempora permansit (Confer n. 73 et seqq.); monasterio, quod a sua erectione usque ad sæculum decimum sextum perpetuo sanctæ Fundatricis nomen tulit; translationibus Reliquiarum, adventu regum Angliæ Oxoniam, qui singulari devotionis sensu S. Virginem venerabantur, quod sæpius declararunt innumeris in ejus honorem factis sive fundationibus sive donis; miraculorum perpetuitate, præcipue in sanandis iis, qui lepræ et febrium malo obnoxii erant, ut Malbrancus loquitur, quorum fama longe lateque dispersa, innumerabiles undequaque ad S. Virginis sepulcrum et fontem (vide n. 43 et 44.) peregrinos et devotos convocabat. Quæ quidem omnia confirmantur tum ex ejus officio et liturgia, tum ex conciliorum decretis, tum ex ipso Libro Censuali.

§ V. Sepulcrum S. Frideswidæ spoliatur ab Henrico VIII. Reliquiarum ejus profanatio et permixtio. Monumentum S. Frideswidæ, quod hodie adhuc visitur Oxoniæ in Ecclesia Christi.

[Sepulcrum S. Frideswidæ ab Henrico VIII spoliatum.] Atque hæc ita se habuerunt usque ad medium sæculum decimum sextum, quando, consummato Angliæ cum sede Romana schismate, Henricus VIII, anno trigesimo regni sui, disturbatis monasteriis, inter alia sepulcrum sanctæ Frideswidæ donis ornamentisque spoliavit, sibique addixit.

[92] [Postea ipsæ Reliquiæ sacrilege profanatæ.] Paulo post (facinus dicam, an dementiam?) pejus quid in sacrum hunc thesaurum, tot sæculorum veneratione consecratum, adeoque, si vel solam spectes antiquitatem, omnium cordatorum, etiam dissidentium, oculis sanctum, susceptum est; ita ut venerabiles illæ exuviæ nobis quasi penitus interierint. Rem, prout sive a catholicis, sive a dissidentibus tradita est, exponemus, initium ducentes a Burnetto, qui [Historia reformationis ecclesiæ Anglicanæ, parte II, p. 228 et 229. Edit. Genevæ 1689.] in hunc modum narrat permixtionem Reliquiarum sanctæ Frideswidæ.

[93] [Hujus profanationis historia, primum ex Burnetto;] Anni 1557 initio (regnante Maria) duas universitates lustrari voluit Polus. Scotum, Chesteriensem episcopum … misit Cantabrigiam … Ormanetum, Brooksium, Glocestriensem episcopum, et quosdam alios legatos Oxoniam etiam misit, ut Academiam lustrarent. Idem fecerunt quod Cantabrigiæ factum fuerat. Omnia Anglica Biblia, quæ ibi repererunt, et omnes protestantes libros, quos relegere potuerunt, cremari voluerunt. Petri etiam Martyris uxoris corpus, quod in quodam urbis templo jacebat, condemnarunt. Sed quandoquidem fœmina illa, ne ullum quidem verbulum Anglice sciverat, nullus fuit testis, qui accusaret se audivisse eam hæreses proferentem. Hoc cardinalis (Polus) ex legatis audito respondit, quandoquidem certum esset, fœminam illam monacham fuisse, eamque contra votum suum nupsisse, illud sufficere ad corpus e terra eruendum, et in fimo, excommunicatorum sepulcro, sepeliendum. Illud exequuti sunt. Ast postea corpus illud ab ita infami sepulcro, Elizabetha imperante, erutum fuit, et cum sanctæ Frideswidæ ossibus mixtum, cum quibus in sæculorum usque finem idem sortiri fatum optatur. Hactenus Burnet, nomen inter Anglicanæ ecclesiæ scriptores haud obscurum.

[94] [dein ex Sandero; incidenter quædam attinguntur de Petro Martyre.] Sanderus (vulgo Sanders vel Sauders) scriptor catholicus, olim, dum Maria regnaret, in Academia Oxoniensi sacrorum Canonum professor, in libro cui titulus: Vera et sincera Historia schismatis Anglicani [Lib. 2, p. 233. Edit. Coloniæ Agrippinæ 1628.] breviter monet, Mariam jussisse ut omnes externi, qui neque publicam personam gererent, nec in cives essent adscripti, ad certum diem, gravissima indicta pœna, de regno exirent. Dicuntur autem ex hoc decreto abiisse supra triginta millia hæreticorum variarum nationum et sectarum. Speciatim vero deliberatum fuit quid facto opus esset de Petro Vermilione (Vermilio seu Vermiglio vel etiam Vermigli, ut habet Ranke [Histoire de la Papauté.] ), Florentino, qui passim Petrus Martyr vocatur a nomine sancti Petri martyris, ipsi, dum baptizaretur, dato. Hic annos natus sexdecim, inter canonicos regulares sancti Augustini cooptatus, brevi tum prædicando, tum tradendo sive philosophicas institutiones sive sacras litteras, magnam sibi acquisiverat doctrinæ et scientiæ famam, atque hinc ad primaria inter suos munera dignitatesque fuerat assumptus. Quadragenario major, Italiam, patriam suam, reliquit, et Deo religionique perjurus, ad partes transiit novatorum. Argentoraci primum docuit quinquennio; dein, ut moris erat apud omnes præsertim monachos a recta fide deficientes, uxorem duxit Catharinam quamdam Dampmartin (sic illam plerique cognomine dicunt) Metis in Lotharingia oriundam, quæ et ipsa Deo inter claustra olim virginitatem devoverat. (Id quidem negavit vel saltem in dubium vocare voluit Jurieu, sed absque ratione, ut satis aperte dicit ipse Chaufepié.) Post hæc, invitante Cramnero archiepiscopo Cantuariensi, in Angliam venit anno 1547; ubi initio anni sequentis ab Eduardo VI ad cathedram promotus theologicam Oxoniæ, uberrimos tulit plausus apud resormatæ religionis fautores. Brevi post obtinuit præbendam canonicalem in ecclesia Christi, atque præterea domum ad collegium spectantem, in qua cum prætensa uxore sua habitaret. Ubi apposite notat calvinista Chaufepié, primam hanc fuisse feminam, quæ ab omni retro tempore, aliquod ex collegiis Oxoniensibus umquam incoluerit [Chaufepié. Dictionnaire. Supplément de Bayle, ad vocem: Martyr.] .

[95] [Continuatur narratio Sanderi.] De hoc itaque postquam aliquamdiu deliberatum esset num flammis tradendus esset, itum est in illud, inquit Sanderus, ut, quia publica fide venerat, dimitteretur potius cum suis… Buceri vero corpus, paulo ante Cantabrigiæ sepultum, jubebatur secundum leges, cum Pauli Phagii cadavere exhumari et comburi; uxoris autem Petri Martyris impura ossa, e cœmiterio in sterquilinium Oxonii projici. Dein lib. III, qui Elizabetha inscriptus, et, defuncto jam Sandero, ab alio adornatus est, ut ex proæmio constat, refertur (nempe sub Elizabetha [Ibid., p. 275.] ), cineribus seu potius umbris Buceri et sodalis ejus publica et celeberrima denuo peracta fuisse justa; et additur: Sicut Oxonii meretriciæ Petri Martyris conjugis ossa, e sterquilinio, in quod conjecta erant, summo studio collecta, in vicinam ecclesiam, ubi primum condita erant reportantur: at non jam in pristinam sepulturam, sed summo scelere, aperto sanctissimæ virginis Frideswidæ, ejus templi et loci Divæ titularis, antiquissimo monumento, in sacrum ejus tumulum inferuntur, et ejusdem Divæ venerabilibus reliquiis ita permiscentur, ut in posterum inter utrumque morticinium discerni non queat, hoc impio addito epitaphio: Hic requiescit religio cum superstitione. Sic discernet vivorum et mortuorum Christus.

[96] [Idem ex Antoninio Wood.] Eadem fere referuntur apud Dugdale [Ibid., p. 275.] qui ibidem mentionem facit libri in hanc rem specialiter conscripti, ut ex titulo claret: inscribitur enim: Historia de exhumatione Katharinæ nuper uxoris Petri Martyris in-80, 1562. Ejus auctor J. Calfhill præcipuas in miserando hoc eventu habuit partes. Ex hac Calfhilliana scriptione, quam sine dubio, sub oculis habuit, ita Ant. Wood Reliquiarum permixtionem describit [Hist. et Antiq. Oxon., p. 279.] . Inter hæc, inquit, commoniti sunt visitatores (missi Oxoniam a Polo cardinali, quorum nomina habes n. 92) ut quæstionem exercerent de moribus et religione Catharinæ Cathie (id non proprie cognomen, sed corruptela quædam vocis Catharinæ) sive Dampmartin, Martyri pridem enuptæ, ante annos autem quatuor fato functæ, et in Ædis Christi ecclesia, haud procul reliquiis sacris S. Frideswidæ sepultæ. Hi itaque Oxonienses aliquot ad se accersunt, quibus cum demortua necessitudinem intercessisse norunt; id utique in animo habentes, si ex indiciis quibuscumque hæreticæ pravitatis arguendam deprehenderent, erutum e sepulchro fœminæ cadaver flammis exurere. Cæterum respondentibus, quos ad se citarant, idiomatis quo usa fuerat Catharina imperitos fuisse se, ac proinde quod ad sententiam ejus in rebus sacris attineret, nil umquam percepisse, re infecta ad cardinalem rescribunt delegati… Is autem litteras ad Doctorem Martiall (Marshall), Ædis Christi decanum transmisit, quarum summa erat: quod quoniam Catharina Cathie, memoriæ abominandæ fœmina, matrimonium cum Petro Martyre, hæretico contraxisset, tametsi castitatis voto utrique obstricti jam pridem fuerant; quoniam etiam in detestabili fornicatione cum prædicto, sacræ Eucharistiæ veritatem Oxonii impugnante, vitam traduxisset, diemque obiens prope gloriosæ Virginis sepulchrum tumulata esset, corpus itaque bonis omnibus invisum effoderet, et prout sibi consultissimum videretur, ab ecclesia ejusque limitibus procul amandaret. Perceptis ergo litteris cardinalitiis, mandata viri perfecit Martiallus, fœminæque cadaver in sterquilinio, stabulis suis proximo, inhumandum curavit. Ibi quinquennio integro computruisse liquet. Postea vero devoluto ad Elizabetham imperio; ut honestiori in loco reponeretur, mandarunt Præsulum aliqui, maxime vero archiepiscopus Cantuariensis et episcopus Londinensis. Eam rem ante omnes obibat magister Jacobus Calfhill, ædis præfatæ subdecanus, qui effosso a famulis cadavere, ossa loculo satis specioso inferri jubens, ad S. Frideswydam deposuit, tempus magis opportunum expectans, quo cum solemni, ut par erat, pompa justa exequiarum persolverentur. Reliquias interea Frideswydenses sedulo perquisivit Calfhillus, a pontificiis quibusdam repositorio (quod vocant) suo exemptas, et alibi in ecclesia reconditas intelligens, prout se occasio daret, in tutiorem locum deportandas; quas quidem sacculis duobus holosericis (temporis injuria et adorantium osculis nigredine quadam obfuscatis) invenit, et Catharinæ quam dixi ossibus commiscuit; quæ scilicet contumulanda pariter meditabatur. Tertio Idus Jan. MDLXI, confluente magna hominum frequentia, laudata est pro concione Catharina (scommatis interea nonnnullis in S. Frideswydam jactis) atque sepultura jam tertio donatur, cujus die proximo (Dominicus is erat) mentionem honoris plenam fecit Robertus Rogerson, ex Æde mox antedicta alumnus, dum evangelium populo annuntiaret. Atque hac ratione, superstitiosa, ex vaticinio aliquo antiquo, formidine exsoluti sumus: quippe credebant veteres, si reliquiæ Frideswydenses (quæ semper religiosissime conservabantur per canonicos ejusdem prioratus) alio transferrentur, ruituram propere ecclesiam ipsam… Verum his omissis, epitaphium utrique (pariter enim, ut prædixi, inhumatæ erant fœminæ) contexuit academicorum aliquis in hæc verba: HIC REQUIESCIT RELIGIO CUM SUPERSTITIONE.

[97] [Conclusio in præcedentio.] Hæc absque indignationis sensu quis legat? Scilicet eo abripit mortales vesana innovandi libido, ut nec pretiosissimis patriæ indulgeant thesauris, nec commendatissimis parcant antiquitatis monumentis. Dein cui bono hujusmodi profanatio? Utique nostris temporibus neminem reperias cordatum, qui illam non improbet, non vituperet. Cæterum ex triplici, quam exhibuimus, narratione, cernitur scriptores, diversæ licet religionis, unanimes esse in referendo facto principali, Reliquiarum permixtione; satis etiam conveniunt de epitaphio, pro more temporis in catholicos ad injuriam usque probroso; quamvis ejus mentionem non habeat Burnettus. Quod ad sacculos bombycinos attinet, quibus inclusa fuerant ossa S. Frideswidæ, non est cur fidem Woodi et Dugdali suspectam habeamus, ut ex mox dicendis clarius innotescet.

[98] [Monitum in sequentem Calfhilli de Exhumatione Catharinæ historiam.] Hæc de Reliquiarum permixtione ex variis collegeramus, cum deinde Oxonium (id quod jam dudum in votis erat) adire nobis contigit, mense Augusto anni 1849; eo præcipue consilio, ut diligentius in res Frideswidianas inquireremus. Atque fas sit nobis hic ante omnia grati animi apponere testimonium erga Bodleianæ Bibliothecæ administros omnes quidem simul, sed speciatim erga clarissimum et eruditissimum D. Bandinell, Bibliothecæ præfectum (qui partes haud spernendas habuit in recenti Monastici Anglicani editione), et D. Coxe, cui cura Mss. præcipue demandata est, ob summam benevolentiam et humanitatem, quibus nos, Oxonii commorantes, et excipere et juvare dignati sunt. Inter alia, quæ in vastissimo et celeberrimo hoc eruditionis et scientiarum armamentario colligere in rem nostram licuit, haud postremo loco habemus scriptionem Calfhilli (cujus supra incidit mentio) diu a nobis antea, sed incassum, quæsitam. Nec mirum: quamvis typis edita fuerit, cum tamen paucas solum complectatur paginas, atque rem tractet urbi Oxoniensi peculiarem, haud difficulter intelligitur quomodo, in tanto præsertim illorum temporum turbine, penitus fere interciderit. Atqui tamen, paucis illis paginis continetur instrumentum imprimis authenticum facti, in actis Frideswidianis maxime spectandi. Est enim Epistola, qua Calfhillus rationem episcopo Londinensi reddit eorum, quæ in perquirendis recondendisque Catharinæ ossibus suscepit atque perfecit. Quamvis itaque, prolixe jam de hoc argumento egerimus, nihil tamen dubitamus verba Calfhilli integre subnectere, integre etiam servatis, quæ hucusque disputavimus. Hæc enim posteriora, præterquam quod in rei gestæ ampliorem ducant notitiam; id præcipue, ex mente nostra, ferent commodi, ut, pleraque a Calfhillo asperius multo quam par est in catholicos jactata, corrigant. Profecto ex toto narrationis nostræ complexu liquido efficietur, non esse cur reformatæ religionis præcones crudelitatis et barbariei insimulent catholicos; cum ipsi, ubi adversarios accusant, amplam retorquendi præbeant materiam. His præmissis, restat ut Calfhilli Epistolam exhibeamus, cum titulo, quem in exemplari typis edito præ se fert, sequentem scilicet:

Historia de Exhumatione Catharinæ, nuper uxoris doctissimi theologi D. Petri Martyris, ac ejusdem ad honestam sepulturam, restitutione Oxonii facta III Idus Januarii anno MDLXI.

[99] Jacobus Calfhillus Edmundo Frindallo, episcopo Londinensi dignissimo, [Præfatio.] salutem in Domino sempiternam. Litteris, quas ad nos cum mandato dedistis, varie affecti sumus. Non enim adeo jucundum fuit (conversis divina bonitate rebus) in pia causa non malam operam posuisse: quam molestum, et prioris temporis iniquitatem vidisse, et factorum omnium atrocitatem memoria nostra repetiisse. Quis enim est, qui piorum illa tempestate graves, et non ferendas injurias, moderate ferat? Quis non ad ipsam recordationem illius tyrannicæ potestatis exhorreat? Certe cum illud Antichristi nostri sævum interregnum, et infelicem nostræ reip. dominationem, animo et cogitatione complector, etsi veterem dolorem refrico, tamen et ad habendas Deo gratias impellor, et ad nos ipsos nunc demum vere beatos prædicandos. Nam ut gravitas morbi facit, ut medicinam magis amemus: ita per amissionem verbi divini, miserabile vulnus inflictum, facit, ut curationem multo chariorem habeamus. In eo igitur toti esse debemus, ut bonis potius præsentibus digni, quam malis præteritis dolentes videamur. Quocirca, ne obductam piis animis cicatricem refricem, universa, quæ toto fere sexennio omni cum diritate atque immanitate facta sunt, prætereo. Tantum hoc attingam, quod et a me perscribi vis, et est novissime redintegratum.

[100] [Polus] Postquam igitur Cardinalis Polus, ita, uti meruerat, e finibus patriæ ejectus, exteras nationes complures annos peragraverat: regnante Maria, reginæ senatusque consensu domum revocatus est. Anno igitur Dno. 1554 sic rediit, ut nihil aliud Roma, quam immanem illius civitatis crudelitatem, et inexplebilem hominum innocentium cruoris sitim domum deportasse videretur. (Num forte etiam Roma asportarant Henricus VIII, Elisabetha, Jacobus I, feralia sua in catholicos edicta)? Is in summa rerum potestate constitutus, certos quosdam homines, partim ob religionis, partim ob morum similitudinem, sibi præcipue charos, et delectos, Oxonium cum eo mandato misit: ut pontificia jura, et diplomata, quæ regis Eduardi sexti temporibus antiquita fuerant, restituerent; diligenterque inquirerent, si qui essent, qui pontificias cæremonias negligerent, et pro nihilo ducerent: si qui tales invenirentur, apud quos vel levissima hujus rei suspicio hæreret, omni cunctatione abjecta, primo quoque tempore ejiciendos curarent.

[101] [Visitatores mittit.] Veniunt cum imperio et potestate Brokus, Glocestriensis episcopus, Nicolaus Ormanetus, quem vulgo Datarium appellabant, Robertus Morwennus collegii Corporis Christi præses: Henricus Colus, et Wrytus doctores juris civilis. Erat in Broko litteratura non vulgaris, eloquentia non contemnenda, ingenium acutum, morum facilitas satis amabilis, si illorum temporum iniquitas et malorum hominum consuetudo naturam ejus non immutassent. Fuit in Ormaneto nihil notabile, præter arrogantiam intollerabilem, qua re tam mirifice excellebat, ut ne fingi quidem, aut cogitari quicquam posset arrogantius. (Acerbius imo et injuriose prorsus in Ormanetum hæc dicta esse, nemo sane erit, qui vel ex ipsis Calfhilli verbis non judicet. Longe sane aliter de Ormaneto sentiebat S. Carolus Boromeus, hujusque vitæ scriptor: Vivebat, inquit [Vita S. Caroli, auctore Giussiano, latine reddita a Rubeo, notis illustrata ab Oltrocchio, Edit. Mediolani 1751, col. 44.] , eo tempore Nicolaus Ormanetus, humani divinique juris peritissimus, qui et Matthæo Giberto vicariam in Veronensi episcopatu operam præstiterat, et Reginaldum Polum, notissimi nominis cardinalem, in Angliam assectatus in reformandis ejus regni studiis eximium probitatis ac sapientiæ specimen dederat. Nunc a Tridentino concilio reversus quietam in obscura parœcia vitam agebat, contemptu claritatis illustrior, et majore parta per latendi desiderium celebritate. Hunc, impetrata ab Veronensi antistite facultate, Carolus Romam accersit, repetitisque congressibus collocutus præsidem illum ac vicarium suum Mediolanensi synodo destinabat. Et ipse S. Carolus, ad cardinalem Alexandrinum scribens, cum Romam Ormanetum, mense junio an. 1566, mitteret: habes, inquit, in rebus agendis omnino integrum, doctum, fortem, ingenuum et in negotiis demandatis promovendis vix umquam cessantem [Vita S. Caroli, auctore Glussiano, latina reddita a Rubeo, notis illustrata ab Oltrocchio. Edit. Mediolani 1751, col. 85, not. a.] . Atque hic tamen est, de quo scribere non est veritus Calfhillus: Fuit in Ormaneto nihil notabile præter arrogantiam intollerabilem, qua re mirifice excellebat. Prosequitur Calfhillus): Fuit Colus eruditione ad suam opinionem eximia, ad aliorum vero mediocri, natura tam insigniter morosa, ut nihil mirum, si nec sacra biblia, quæ combusserat, nec Christi fautores, quos infestaverat, ei placere potuerint. Is nihil ægrius ferre potuit, quam ut a quoquam vel ipse Cicero, vel Plato legeretur. Hoc cur fecerit plane nescimus, nisi ideo fortassis, quod ingenioso illo suo peradoxo (Inscitiam et ignorantiam rerum, veræ pietatis et religionis matrem esse) nimium delectaretur. Fuit Morwennus satis annosus pater, et parcus senex, ad rem tuendam pater familias bonus, ad doctrinæ et religionis controversias vindicandas judex parum aptus, acerrimus tamen vetustatis suæ defensor. Fuerunt, et sunt in Writo multa naturæ, et doctrinæ ornamenta; nec in illo homine quicquam desideres præter constantiam, quæ cum bonos homines maxime decet, tum pastores præcipue, quorum est stabilem et certam, non errantem et vagantem de Religione habere sententiam. (Esto; sed quid de Cramnero, quem Oxonienses, erecto nuperrime monumento, novæ doctrinæ martyrem deprædicant, qui vel in ipsa morte clarissima fluctuantis perpetuo, nisi mavis dicere, simulantis animi, exhibuit specimina? Vide Bossuetium [Histoire des Variations, lib. VII passim.] . Quid de plerisque Angliæ præsulisulibus, qui aliam sub Henrico VIII, aliam sub Eduardo VI, aliam sub Maria, aliam sub Elisabetha professi doctrinam sunt? Utique, si quibus inurenda inconstantiæ nota, et ordine priores, et numero densiores reformatæ ecclesiæ antesignani catervatim occurrent. Cæterum evidens est præfatos viros omnes hic a Calfhillo longe acerbius perstringi. Quod non modo ejus causæ non favet, quin potius plurimum officit).

[102] [In Catharinæ religionem inquirunt.] Hi postquam satis diu pro libidine in complures fuerant perbacchati, et infinitum pene Bibliorum numerum, aliorumque librorum Euangelii doctrinæ sensum aperte et salutariter explicantium, in unum publicum locum apud forum convectum, concremaverant: eo tandem insaniæ devenerunt, ut non in vivos solum, sed in mortuos etiam et sepultos, crudelitatis virus evomerent. (Eadem perpetuo in stylo et verbis acerbitas). Fuerat Oxonii Eduardi temporibus, Petrus Martyr Vermilius Florentinus, regius theologiæ professor, vir ea docendi elegantia, disputandi subtilitate, comitate morum, totius denique vitæ innocentia: ut ingenio, doctrina, pietate complures ad Christi ovile aggregaverit, qui paulo ante in pontificio luto volutantes a veritate aberraverant. Hujus uxor Deum in primis timens, domi, forisque, cum æqualibus sobrie, modesteque vivens, anno MDLII vitam cum morte commutavit: maximo certe hominum egentium dolore, quorum paupertatem facultatibus suis semper munifice sublevaverat. Quæ quam pia mulier fuerit, quam chara bonis omnibus, mœrore funeris indicatum est. (Quanto demissius adversarios deprimere, tanto altius suos extollere satagit Calfhillus. Non hæc est æqui judicis agendi ratio). Hanc illi suspicantes eadem religione qua vir, imbutam fuisse: hujus rei veritaten elicere cupientes, singulos quibuscum vel Petro, vel uxori familiaritatem aliquam intercessisse existimabant, coram se sisti jusserunt: ut si quid tale comperissent, non aliter quam ornatissimi Buceri corpori Cantabrigiæ fecerant, hujus quoque defunctæ corpus Oxonii concremarent. Adducuntur omnes: adducti jurejurando obligantur, ut nihil simulent, aut occultent earum rerum de quibus interrogentur. De illius religione rogati, omnes ad unum responderunt, ob linguæ, qua utebatur, peregrinitatem se quidem nescire quamnam religionem profiteretur. Itaque spe sua frustrati, quod nullis illam testibus hœreseos convictam secundæ morti (qui papistarum est furor) subjicere potuerint: ad cardinalem revertuntur, referunt quid egerint, id est, quam impudenter se gesserint, quam multos e collegiis indicta causa detruserint, quam scelerate sacrosancta Biblia conbusserint, denique quam diligenter omnia de Martyris uxore perquisierint: nihil tamen reperisse, cur ex jure corpus cremaretur. Cardinalis tamen ne sic quiescendum sibi existimans, aut ipsa dogmata, quæ Petrus aliquando docuerat, satis unquam irrita facta conjiciens, nisi demortuæ uxoris ossa iisdem flammis absumerentur, quibus ipsum virum majore multo cum voluptate flagrantem aspexisset: interjecto aliquo temporis intervallo, litteras ad Marshallum, indignissimum Ædis Christi Decanum scribit, ea perscriptione: Ut, quoniam juxta corpus sanctissimæ Frideswidæ jacebat corpus Catharinæ uxoris Petri Martyris, exhumari et jactari faciat. Desideratur hic rursum, veritatis socia, moderatio. Partium studio continue abripitur Calfhillus, ut vel abunde ex verbis, injuria tumentibus, constat. Quisquis cum eo non sentit vel ineptus est vel impius aut probrosus. Cæterum rite notandum, in mandatis cardinalis Poli, ipso Calfhillo teste, non agi de projiciendis Catharinæ ossibus sive in fimum sive in sterquilinum. Deinde num ipsi novatores ossibus beatæ Frideswidæ pepercerunt? Numquid non illa disturbarunt, profanarunt? Atqui tamen a multis retro sæculis omni digna habita fuerant veneratione. Non est ergo cur tam acerbe in adversarios invehant, cum propriis ipsi se jugulent factis.

[103] [Exhumari jubetur Catharina.] Homini magis idoneo res committi non potuit. Fuit enim vir et parum sobrius et furiosus: ita ut non vivis solum, sed sepultis etiam, et in terræ gremio jacentibus valde terribilis fuerit. Is ubi jam advesperaverat, ab immanibus suis poculis aliquid temporis intermittens, bajulis et combibonibus suis comitatus, ad tumulum accedit: operas covocari, instrumenta parari jubet. Ubi acies satis instructa sibi ad pugnam videbatur: rem aggreditur, corpus effodit, effossum bajuli cujusdam humeris imponit, impositum foras deferri, et in sterquilinio defodi jubet. Atque hæc fabula ab his impuris hominibus sic acta est illis quidem temporibus, quibus impietas insulam Angliæ sic occupaverat, ut quo quis turpior et crudelior esset, eo vir melior et sanctior haberetur. Hæc enim vero verbajure dixeris animi parum sobrii. Non animadvertit Calfhillus istiusmodi ludibria homine cordato digna non esse, atque ad infimam plebeculam amandanda. Nec etiam virum invenerit gravem, cui talia De Marshallo persuaserit.

[104] [Regnante Elizabetha,] At misericors, pater Deus Opt. Max. qui suos ad tempus solet affligere, ne si perpetuo rebus secundis, et ad voluntatem fluentibus perfruerentur, sibi ipsi nimis præfidentes, divinam bonitatem oblivisecerentur (est enim ea humana infirmitas, ut neque res adversas, neque secundas vix moderate ferre queat) tandem assiduis piorum precibus commotus, servos suos e faucibus leonum cædem et interitum quotidie anhelantium, eripuit. Sacrosancti verbi sui contemptores e dignitatis sede deturbavit, vas suum electum Elizabetham, castissimam et ornatissimam virginem ad nostram Remp. pie, prudenterque gubernandum excitavit. (Hæc nempe mera putidaque adulatio est. Novimus quid de castissima virgine Elisabetha vel ipsi senserint anglicani, quidve eruditi hodie sentiant.

[105] [jubetur Catharinæ corpus] Hæc paucis diebus postquam regnum inierat, vos, o gravissimi et ornatissimi viri Matthee Cantuariensis archiepiscope, Edmunde Londinensis, Richarde Goodricie (interponantur si lubet, et alii) quos ego singulos honoris causa nomino, prudenter constituit, et eam dedit authoritatem, ut causas ad cultum religionemque Dei spectantes cognosceretis, omniaque pro vestra prudentia ageretis, quæ ad evangelii lucem stabiliendam, et remp. a pontificia fœce liberandam pertinerent. Intelligentes igitur quam indignis modis avidæ hæ et rapaces bestiæ emortuum innocentis corpus tractassent: certis aliquot nostrum qui Oxonii sumus, reique veritatem cognoscere possemus, id negotium dedistis, ut hanc infamiæ notam eluendam, corpusque e fimo et stercore detractum, in honesto aliquo loco frequenti populo solemniter sepeliendum curaremus. (Transeant hæc, demptis tamen pontificia fæce et avidis rapacibusque bestiis, quæ prudens quisquis scriptor omisisset).

[106] [effodi.] Itaque postquam omnes ad nos convocassemus, qui vel socii sceleris, vel administri fuerunt, vel certioribus saltem indiciis, honestum pii monimenti locum, turpemque sceleratæ violationis formam noverunt: ad Frideswidæ tumulum adducimur, atque non longe ab eo loco, in parte templi septentrionali, sepulcrum quod fuit, ostenditur. Corpus (Catharinæ) ipsum alio delatum, atque per certos indices locus, ubi depositum fuerat, indicatus. Venitur igitur ad Marshalli stabulum, et e putri fimo, nondum penitus absumpta carne, cadaver erutum. Inerant calvariæ longiores pili, totumque cerebrum. Ossibus nulla inter se membrorum compage nexis, adhærebat candens et absumpta caro. Sed ipsa, ita ut erant, in unum vas collecta, diligenter ab ædituis in æde sacra custodiri mandamus, eo usque, dum celebrioris festi opportunitas frequentiorem spectaculo populum exhiberet.

[107] [Ejus ossa permiscentur cum reliquiis S. Frideswidæ.] Interea, dum pro officii mei ratione, omnia studiose pararem quæ ad funus honestandum pertinere viderentur: in abditissimo fani loco, forte fortuna ossa quædam subfusca, binis manticis sericis diligenter tecta et involuta reperi. Hæc ejusdem ædis hebetes et prisci canonici, religiose asservare, et in solemnioribus festis super altare propalam, et in conspectu omnium collocare solebant, ut magna cum reverentia et honore, ab imperita multitudine colerentur. Virginis enim illius Frideswidæ fuisse vetus opinio est, quibus tantam vim et sanctitatem inesse deliri senes, et homines papistarum præstigiis infatuati existimabant: ut templi structuram penitus dissolutum iri acclamarent, si loco moverentur. Ego vero nihil minus viri boni esse existimans, quam odiosam papistarum impietatem, et importunam crudelitatem imitari, nulla ratione volui committere, ut quicquam in ea indecore et contumeliose fieret. (Atque hanc ob rem sincere gratulamur Calfhillo; qui multo majores a nobis utique tulisset gratiarum actiones, si pretiosum Reliquiarum thesaurum intemeratum custodisset). Rationem igitur excogitabam, qua et ossa humaniter tractarentur, et omnis simul inepta superstitio tolleretur. Quo circa cum Petri Martyris uxoris ossibus permixta et confusa, in superiori fani parte ad orientem spectante, oratione prius ad populum habita, qua nostri consilii ratio ostenderetur, in eodem monimento magna hominum celebritate, et frequentia, tertio idus Jan. (id est die IX) anno MDLXI sepulta sunt. Notatu dignum est non referri a Calfhillo inscriptionem de qua supra diximus: Hic jacet religio cum superstitione. Nec etiam illius meminit Burnettus. Traditur autem a Sandero cui omnimode fere consonat Antonius Woodus, ut ex supra relatis constat n. 96.

[108] [Sequenti die pro concione laudatur Catharina.] Postridie ejus diei, qui Dominicus fuit, (neque enim tot simul peragendis unicus dies sufficere judicatus est) Rogersonus noster concionem ex suggestu piam quidem et eruditam ad populum habuit: in qua cum multa de communi hominum sorte dixisset: de frangendo pruritu, et sepeliendo furore carnis nostræ: de Christo ipso, qui sua morte viam nobis ad vitam communivit: tandem et aliorum clarissimorum hominum, quos vivos nefaria papistarum tyrannis e medio sustulit: et hujus etiam ornatissimæ fœminæ satis honorificam mentionem fecit, quam toto biennio mortuam et sepultam crudeles e tumulo detraxerunt. Detritum vulnus attigit, quod dolorem fecit, quamquam et causas attulit, cur minus quidem fecisse debuerit. Etenim honestæ matronæ vitam, tamquam exemplar ad imitandum: pessimorum hominum crudelitatem tamquam scopulos ad fugiendum proposuit, non ut redintegratione illius tyrannicæ potestatis pia corda vulneraret: sed ut eadem potius accenderet ad Deum nostrum in summa laude, gloriaque ponendum, suasque omnes copias ad eversionem illius sceleratæ potentiæ conferendas. At quod in oratione præcipuum esse debuit, ut, cujus causa frequentes confluxerant, eam suis laudibus adornaret: in eo moderatus fuit ne aut immodicas laudes congerendo, desiderium bonorum augeret, aut in ornanda virtute nihil dicendo, boni viri partes officiumque negligeret. Quocirca sic dixit, ut ipsam injuriosius a pontificiis tractatam, famæ pristinæ restituerit, auditores ad pietatem multos inflammarit: ad Romanæ sedis authoritatem superstitionemque tollendam ex omni genere plurimos excitarit.

[109] [Conclusio Calfhilli.] Sed ne ipse etiam vel pietatis laudationem, vel amentiæ vituperationem videar instituere: cum decretum fuerit exigui cujusdam negotii, et temporis acta perscribere, finem faciam. Tacitus interim gratulantes hominum voluntates, judiciaque prætereo, qui præclaram non vultu solum atque præsentia, sed versibus etiam valvis affixis animi sui significationem dederunt. Accipe igitur, præsul optime, nostrum in mortuam studium, quam vivam merito semperque suspeximus. Accipe virtutis et pietatis tuæ qualecumque monumentum, cum et eam habeamus authoritatem ut possis; eam sanctitatis et religionis curam, ut velis, Christi et ejus evangelii promovendi causa non solum viventes præmiis afficere, sed defunctos etiam et spiritu carentes, ab immani furiosorum hominum injuria vindicare.

[110] [Calfhilli scriptio, laudanda partim, partim vituperanda.] In genere dictum sit de tota Calfhilli scriptione, in ea desiderari animum pacatiorem, a studio partium magis alienum. Quæ tamen non impediunt, quominus magno in pretio quoad substantiam sit habenda. Ast multo pluris a cordatis æstimaretur, si forma auctor usus esset minus acerba. Longe utique moderatius sentiunt et scribunt hodiedum Doctores Oxonienses, quotquot sunt, viri insigni eruditione vel doctrina præstantes. Argumento sit Epigraphe, quam apponi curarunt monumento, sane præclarissimo, quod ab aliquibus annis erexerunt in memoriam Cramneri, Ridley et Latimer, quam propterea hic, ex anglico in latinum versam, adscribendam duxi.

AD GLORIAM DEI
ET AD * PIAM MEMORIAM
EJUS SERVORUM
THOMÆ CRAMNER
NICOLAI RIDLEY
HUGONIS LATIMER
PRÆLATORUM ECCLESIÆ
ANGLICANÆ
QUI PROPE AD HUNG LOCUM
TRADIDERUNT CORPORA SUA
COMBURENDA,
TESTIMONIUM REDDENTES
SACRO SANCTÆ VERITATI
QUAM IPSI
AFFIRMARANT ET SUSTINUERANT
ADVERSUS ERRORES
ECCLESIÆ ROMANÆ;
GAUDENTES
SIBI DATUM ESSE
NON SOLUM CREDERE IN CHISTUM
SED ETIAM PRO EJUS NOMINE * PATI.
HOC MONUMENTUM ERECTUM EST
EX PUBLICA COLLATIONE,
ANNO DOMINI DEI NOSTRI
MDCCCXLI.

Esto dicant: errores ecclesiæ Romanæ; quoniam hæc eorum opinio est. Ast parcunt probris et contumeliis: hæc enim nimium quantum ab eorum animis absunt, non tantum doctrina egregie imbutis, sed ad omnem humanitatem præclare efformatis.

[111] [Calfhilli notitia compendiosa.] Non ita Calfhillus, cujus vitæ compendium ex Antonio Wood subjecisse hic haud abs re fuerit. Jacobus Calfhill, in agro Salopiensi natus, ædis istius (Christi) alumnus sive studens, ex novissima illa Henrici VIII fundatione, emersit; logicæque et philosophiæ cognitionem, solito studiorum curriculo, adeptus, gradu magistrali ornatus est, anno MDLII. Ex quo primum tempore litteras ibidem haurire cœpit, summam spem præbuit, ad magna demum perventurum; nam et indole ad gravitatem composita, et ingenio acuto, alacrique animi vigore præditus fuit. Anno LX præbendam (subdecani nempe) ab ipsa ecclesiæ institutione adivit, et quinquennio post in sacræ theologiæ facultate incœpit. Rector postea de Bocking, in agro Essexiano, nec non archidiaconus Colcestriensis emicuit, et Sandysii, a sede Wigorniensi ad Londinensem translati, successor a regina (Elisabetha) designatus est; mortis autem interventu, prohibitus comparet, quominus in episcopum consecraretur. Inter primos seculi, quo vixit, poetas, maxime vero comicos, habebatur. Artem quoque disputatricem accurate calluit, et in concionibus non minus quam colloquiis familiaribus oratorem sese haud infacundum ostendit. Scripsit autem, ut alia omittam:

Historiam de exhumatione Catharinæ, nuper uxoris Petri Martyris. Edit. 1562 lat. Prognen, Tragœdiam, lat. Poemata varia, lat. Responsionem ad Johannem Martiall, de Cruce. Land. 1565, Angl.

Obiit Bockingiæ, XX Augusti anno Dom. MDLXX, ætatis XL, et in ejus vici ecclesia tumulum accepit, quo etiam anno canonicatui ultro renuntiarat [Antiq. Oxon., lib. 2, p. 263.] .

[112] [Monumentum S. Frideswidæ in ecclesia Christi, Oxonii.] Extat hodiedum adhuc in ecclesia Christi, in sacello theologico seu latino, ad partem chori borealem, sepulcrum seu monumentum sanctæ Frideswidæ, sive ut fert inscriptio, (oscitanti manu in lamina lapidea exarata, nec quidem affixa, sed imposita tantum tumulo): the Shrine of S. Frideswide, died in the yaer 740 (sepulcrum S. Frideswidæ, mortuæ anno 740). Est structura justæ magnitudinis et altitudinis, tribus constans contignationibus; quarum inferior lapidea est; utraque superior lignea. Contignatio lapidea (in cujus superiori parte plana, videre est vestigia duarum statuarum, quas abstulit turbo Cromwellicus) paulo altior est quam inferior lignea, et hæc quam superior item ex ligno. Longitudo monumenti quindenos præter propter capit pedes, latitudo fere octo. In superiorem partem planam contignationis lapideæ ascenditur per octo gradus similiter lapideos, ipsi monumento insertos ad latus sinistrum ex parte sacelli theologici. Gradus illi plurimum attriti sunt et excavati; ex quo haud improbabili conjectura effici videtur, solitos olim fideles et peregrinos devotionis gratia illac ascendere et descendere frequentissimos; cum simile quid communiter obtineat omnibus ferme in locis, ubi celebrior populi ad Sanctorum reliquias vel tumulum habitus concursus est.

[113] [Variæ monumenti illius describuntur partes.] Evidens mihi est partem monumenti ligneam factam eo fine fuisse, ut imponeretur parti lapideæ, licet nuper (cum secunda vice Oxonii versarer; mense Augusto 1850) audiverim a nonnullis id in dubium hodie vocari. Ornamenta utriusque partis nimium apte sibi quadrant, quam ut fortuito id contigisse credam. Loculamenta quoque, eodem in singula contignatione numero, perfecte sibi respondent. Utraque contignatio lignea satis notabiles habet incisiones, qua parte, utrimque in longitudine sua, monumentum attingit columnas duas, quas inter hodie cernitur collocatum. Incisiones istæ, cum factæ sint levi vel potius negligenti manu, satis produnt contignationes ligneas, aliam ad sedem primitus destinatas: nec enim facile intelligeretur hujusmodi opus perfectum fuisse ita, ut, quin deturparetur, in propriam suam sedem locari non posset. Pars lapidea rectius quadrat cum duabus columnis: non putem tamen ab initio stetisse ubi nunc cernitur. Nec etiam mihi arridet sententia viri cæteroquin architectonices peritissimi, D. Willis, qui opinatur, partem ligneam ideo tantum impositam massæ lapideæ, ut instar speculæ monachis seu canonicis Frideswidianis esset, ex qua quid in ecclesia fieret, observarent, vel ut sepulcro sanctæ Virginis suæ invigilarent. Nescio qua ratione hæc hujusmodi conjectura probaretur. Cæterum, quoniam cl. D. Willis sibi proponit ex professo scribere de ecclesia Christi et in specie de sepulcro S. Frideswidæ, forte illa suæ sententiæ afferet (de quo tamen ego, pace tanti viri dixerim, vehementer dubito) argumenta, quæ eruditorum rapiant assensum.

[114] [An ibidem ad hue reperiantur reliquiæ S. Frideswidæ?] Vulgaris apud Oxonienses opinio est, reliquias S. Frideswidæ, permixtas cum ossibus Catharinæ, sub hoc monumento ad hunc usque diem reconditas permansisse. Id tamen non liquido efficitur ex Calfhilli narratione, quæ non omnino clara hoc loco (supra num. 107) est. Apparet tamen illas tantum sanctæ Virginis, cum ossibus Catharinæ, reliquias permixtas, quæ duobus manticis sericis continebantur. Hinc et alia exurgit quæstio, an scilicet universæ Frideswidianæ exuviæ, an vero partes tantum illarum notabiles præfatis manticis inclusæ essent? Equidem crediderim universas, motus præcipue his Philippi Prioris verbis: Gloriosa Virginis ossa de sepulcro transtulit (Richardus Cantuar.) et in feretro (quod interpretor Hierothecam) ea collocavit, ne tam pretiosa margarita terra diutius operta jaceret (Conf. n. 80). Plura et certiora afferre non licet: ad hoc enim oporteret penetrare in interior a Monumenti, quod forte (saltem quoad partem lapideam) primitus extructum fuit super ipsum tumulum; ni malueris, ab initio erectum elevando exhibendoque feretro seu hierothecæ. Atque huc faciunt, quæ habentur in Chronico Wikesiano ad annum 1289: Translatum vetus feretrum (de quo mox diximus) S. Fritheswyte, et collocatum in novo pretiosore feretro in eadem ecclesia, et prope locum, quo fuit prius collocatum; quod quidem feretrum diu ante fuerat præparatum. Difficultatem tamen aliquam faciunt verba: prope locum, quo fuerat prius collocatum; quæ non ita facile interpretantur de simplici loculo, seu arca sive theca. Dici tamen posset hac occasione et ipsum Monumentum loco motum fuisse, additaque nova oranamenta.

[115] [Ætas Monumenti incerta.] Ex his jam liquet incertam esse Monumenti ætatem. Asserit quidem Gutch [Fasti Oxonienses, p. 504, not. 3.] erectum a Priore Philippo qui, inquit ille, absolvit ecclesiam, et magnificum illud posuit sepulcrum suæ patronæ, hodie adhuc spectandum, in quod ipse anno 1180 intulit ejus reliquias, et scripsit de ejus vita et miraculis. Hæc valde fidenter tradit Gutch. Ast exurgit difficultas ex sepulcri, prout nunc cernitur, forma. Manuale recens viatorum [Handbook for Visitors to Oxford 1847.] , ubi de ecclesia Christi: inter monumenta, inquit, præcipue eminet quod communiter vocatur sepulcrum S. Frideswidæ. Operis forma certo (certainly) refertur ad sæculum decimum quintum, et probabile est, tardius tantum occupasse locum, quem nunc obtinet. Ex quibus sequeretur falso illud adscribi priori Philippo, nec etiam erectum occasione translationis, sæculo decimo tertio exeunte. Nisi dicamus primævæ structuræ additos postea fuisse ornatus, sive (quod facilius admitti forte posset) partem monumenti lapideam sæculo duodecimo vel decimo tertio positam, partem vero ligneam sæculo decimo quinto. Quæ tamen mera conjectura est. Nec prætermittendum, Cl. D. Willis diserte pronuntiasse (prout plures mihi asseruerunt ex iis, qui nuper, hac nempe æstate an. 1850, interfuerant prælectioni, quam in ipsa ecclesia Christi de re architectonica coram tota fere universitate habuit) hanc suam etiam esse sententiam, recentioris scilicet ævi esse monumentum totum seu sepulcrum sanctæ Frideswidæ; idque luculenter effici ex operis forma seu stylo et ornatuum genere. Non utique recedet quis facile ab opinione viri in hac materia, omnium consensu, versatissimi. An forte renovatum fuerit sepulcrum sanctæ Frideswidæ, occasione novæ indictæ celebritatis, de qua supra, n. 87, ubi de cultu ex professo agebamus, plura diximus: scilicet anno 1481 in concilio Londinensi statutum fuit, deinceps festum S. Frideswydæ agendum fore per totam provinciam Cantuariensem, cum regimine chori et novem lectionibus; quod nempe sanctam Virginem illam summus pontifex nuper in Sanctorum catalogo numerari et a Christi fidelibus venerari decreverat [Wilkins Concil., t. III, p. 613.] . Absque dubio, solemniori ritu festivitas sanctæ Frideswidæ tum Oxonii celebrata fuerit: nec sane repugnat, inter alia ferventioris devotionis argumenta, admittere instaurationem seu renovationem illius monumenti. Quod si concedatur, reapse firma staret cl. Willis sententia, cum ad finem sæculi decimi quinti sepulcrum S. Frideswidæ, prout nunc videtur, esset referendum. Non tamen putem illud ab initio positum eo, quo hodie stat, loco; nec etiam partem ligneam, quæ forte serius addita fuit, instar speculæ a canonicis superimpositam. Atque hæc sunt, quæ in re haud parum obscura, nobis investigare et conjectura assequi licuit. Fors in posterum clarior orietur lux.

[116] [Aliqua de monumento ex Wood] Quidquid de his sit, sufficiat ad propositum nostrum, addidisse quædam ex historiographo Oxoniensi, Antonio Wood, ejusque editore et continuatore Joanne Gutch, ex quibus luculentius præclarissimi monumenti pretium declarabitur. Est sepulcrum illud nitida et elegans structura, tumulo superimposita. Olim viri et feminæ æreas ferebat effigies, nunc autem ablatæ sunt (tempore Cromwelli id factum). Dicuntur retulisse Didanum et Safridam, S. Frideswidæ parentes, quorum ossa simul cum filiæ suæ reliquiis condita in præfata ecclesia fuerant. Stabat sepulcrum ab initio in sacello ad ædis partem australem, ubi permansit aliquot sæculis, vix non oblivioni datum, plurimumque vetustate et igne deformatum: ast anno 1180 (alii habent annum 1179) huc translatum est magna cum pompa, præsentibus rege, aliisque magnatibus; quo tempore plurima feruntur contigisse miracula. Anno 1289, antiquo tumulo seu feretro penitus fere corroso, aliud fuit paratum, in quo ossa deposita sunt a Guillielmo (de la Corner) episcopo Salisburiensi etc. Nec quidquam deinceps immutatum, usque ad monasteriorum in Anglia eversionem. Tunc enim (anno nempe trigesimo Henrici VIII) spoliatum monumentum est, et donaria regio invecta thesauro; ita ut ossa intus relicta, atque dein asservata usque ad Elisabethæ tempora solum fictitia seu spuria essent. Quid hæc sibi velint non facile dixerim. Nullibi enim legi sepulcrum, ab Henrico VIII apertum et sacras exuvias extractas Dein prosequitur Gutch:

[117] [et Joanne Gutch.] Antonio Wood retulit, an 1661, Bertinus Holyday DD. archidiaconus Oxoniensis præfatum monumentum stetisse in parte boreali chori, medium inter duas columnas, ubi solent sedere cantores; cratibus ferreis circumdatum, superposita ejus (S. Frideswydæ) icone, orantis speciem exhibente, duobus geniis caput sustentantibus; ablatum sub Decano Duppa (qui designatus et inauguratus fuit anno 1629); dum removeretur, apertum fuisse, atque apparuisse perfectam seu integram effigiem vittis cinctam et foliis diuersi coloris aliisque id genus (were they saw a perfect effigies, with many ribbons about it). Quid hic voces perfect effigies indicent, non adeo liquidum est, præsertim cum dicatur vittis circumdata aliisque similibus. Videtur tamen ex sequentibus agi de statua. Cæterum, quidquid sit, non est quæstio de reliquiis S. Frideswidæ, tum quod voces per se nihil tale sonent, tum quod tempus spectent, quo jamdudum permixtio cum ossibus Catharinæ præcesserat. Quæ suaderent ne agi quidem in præfatis de sepulcro S. Frideswydæ, ut etiam, sed ex alio capite, deducit Gutch: ita enim, post mox citata verba, prosequitur. Addebat deinde (laudatus Bertinus Holyday) monumentum ita remotum ex illis esse, quæ hodie in sacello Theologico spectantur. Quod si ita sit (subsumit Gutch) non ageretur de monumento S. Frideswidæ, bene vero de sepulcro matronæ Montacute, quod ex omnibus, quæ in dicto loco reperiuntur, unicum est mulieris effigie instructum. Probabiliter monumentum S. Frideswidæ assurgebat in superiori chori parte ad austrum, ubi vestigium aliquod arcus seu fornicis apparet. Hactenus Gutch, cujus verba latina fecimus [Vide History and Antiquities of the colleges and Halls in the University of Oxford, by Ant. Wood, with a continuation to the present time by the editor John Gutch. Oxford 1786. Item Appendix ad præfatam, historiam fasti Oxonienses, p. 306 et 307.] .

[Annotata]

* gratiful.

* Sake, causa.

§ VI. Cultus Sanctæ Frideswidæ extra Angliæ fines; præcipue in Bomy, Artesiæ vico, haud procul a Tarvenna. Acta.

[Colitur S. Virgo in Galliis, et juxta quosdam etiam Romæ] Hactenus de cultu sanctæ nostræ Virginis Oxoniæ ejusque in vicinio. Ast, ut notat Mabillonius in ejus Vitam. Frideswida pluribus in locis colitur, non tantum in Anglia, sed et in Gallia et civitate Romana. In Gallia quidem sesqui lapide a Tarvenna exstat vicus quidam, Bomy vulgo appellatus, in quo Frideswida patrona honoratur. Fontanellenses nostri (Benedictini) eam etiam proprio quodam officio venerabantur. Romæ vero etiam oratorium etiam nunc obtinere dicitur apud Malbrancum in libro IV de Morinis capp. LXI et LXII et in Scholiis, qui propterea opinatur eam Romam aliquando profectam esse. In Chronologia Saxonica Frithogita quædam Romam perrexisse anno DCCXXXVI perhibetur; an Frideswida [Acta SS Ordin. S. Benedicti, sæc. III, part. I, p. 561.] ? Quod ad oratorium et iter Romana attinet, non est quod addamus iis quæ supra retulimus n. 36 ubi utrumque in dubium vocavimus. De cultu Fontanellensium nihil invenimus quod specialem hic mentionem mereatur. De cultu apud Bomienses operæ pretium est latius quædam ad crisim vocare.

[119] [Cultus Bononiensis.] In hanc rem plurimum nobis serviet libellus quidam, cui titulus Vie de S. Frewisse (Vita S. Frideswidæ) Audomaropoli anno 1720 editus, auctore R. D. de Neufville, curato seu parocho ecclesiæ S. Aldegondæ, ejusdem civitatis. Libellus iste hodiedum valde rarus est; unicum forte existit exemplar, quod nobis commodavit ad tempus prænobilis vir D. de Vilmaret, cum summa humanitate et benevolentia nos exciperet, dum Bomium, Reliquias sanctæ Frideswidæ investigaturi, inviseremus. Scriptor laudatæ vitæ, in quantum ex illo opusculo conjicere licuit, vir fuit satis eruditus. Quæ ad gesta Virginis nostræ spectant, hausit præcipue ex Malbranco et scriptis R. D. Le Heudre, viri docti et prudentis, qui per multos annos præfuit ecclesiæ Bomiensi. Ante omnia in animo habuit R. D. de Neufville scripto suo, Bomiensium in Frideswidam pietatem acuere, unde maxime versatur in perquirendis iis, quæ ad ejus cultus in illo loco faciunt originem, antiquitatem et spiritualia emolumenta. Quod si, quæ ab eo adducuntur, accurata sint, sequeretur cultum apud Bomienses ipsi S. Frideswidæ coævum vel saltem ejus ætati valde vicinum. Cæterum judicabit eruditus lector ex subjecta narratione, quam ex gallica latinam facimus.

[120] [Bomii habetur Oratorium S. Frideswidæ.] Est Bomy, verba sunt R. D. de Neufville, vicus diœcesis Boloniensis (nunc Atrebatensis) in pago Artesiensi, uno circiter distans lapide a Teruanna, ubi comes (de Trazegnie) d'Armuyden, vici toparcha suum habet domicilium (ædes hodie pertinent ad præfatum D. de Vilmaret). Locus ille celeber evasit ab induciis ibidem XXX Julii anni 1537 pactis Franciscum I Galliarum regem inter et imperatorem Carolum V, qui Teruannam obsidebat, et quarum vi urbs hæc obsidione soluta est. Vicus tamen ille longe venerabilior fidelibus est ob cultum sanctæ Frideswidæ exhibitum. Quamvis hæc non sit amplius primaria hujus ecclesiæ patrona, cum a fine sæculi XII dedicata sit sancto Vedasto Atrebatensi episcopo, nihilominus maximo habetur in honore, coliturque devotissime non a Bomiensibus solum, sed et a circumjacentibus populis, qui frequentes ad ejus oratorium religionis ergo accedunt. Oratorium illud pars est cellæ eremiticæ, quæ, in summa colle sita atque adjacens sylvæ, aptissima colendæ solitudini est. Ab immemoriali vocatur Oratorium seu Capella sanctæ Frideswidæ, et subest jurisdictioni spirituali curionis Bomiensis, qui ibidem bis singulis annis primas cantat vesperas sanctumque celebrat sacrificium dominica nempe in Albis seu Quasimodo, die dedicationis oratorii, et XIX Octobris, quo defuncta sancta Frideswida est, et ejus recurrit festivitas; estque ibidem beneficium annuos habens redditus, ex quibus, singulis hebdommadibus, dicendum est aliquoties Sacrum. Toparchæ Bomienses, utpote illius fundatores, jure patronatus seu collationis gaudent. Sequuntur quædam ad rem nostram minus pertinentia.

[121] [Oratorii antiquitas probatur ex Malbranco,] Dein oratorii antiquitas probatur ex Tabula Geographica quam exhibet Malbrancus [De Morins, t. I.] sub hoc titulo: Morinorum sub Cæsare magnitudo, et locorum ab anno 800 nomenclatura. In hac tabula, sic recte ratiocinatur de Neufville, leguntur hæc verba: Sancta Frideswidis cum signo, indicante vicum, habentem ecclesiam, haud procul a Teruanna situm; nomen vero Bomy nullibi reperitur; unde arguere licet vicum, qui hodie Bomy audit, olim vocatum fuisse sancta Frideswidis. Atque hinc ulterius infertur sanctam Virginem ibidem plurimum innotuisse. Nam si ab anno 800 oratorium et vicus ab ejus nomine dicebantur, sequitur incolas eam jam inde ut patronam agnovisse atque singulari devotione prosecutos esse. Quæ quidem probarent cultum Bomiensem reipsa ætati sanctæ Frideswidæ coævum; cum hæc versus medium sæculum octavum diem obierit supremum. Tota hæc deductio recte fluit, si ut certum assumatur principium, ex quo procedit, accuratam nempe indubiamque esse tabulam a Malbranco exhibitam; quod ego de omnibus et singulis ejus apicibus non facile affirmaverim, tanto magis quod non indicentur fontes ex quibus auctor sua et nomina et notas hauserit; et præterea Malbranci, utut non indocti imo laboriosi scriptoris, auctoritas per se tanta non sit, ut ejus asserta a nemine possint rationabiliter in dubium vocari.

[122] [ex traditione locali,] Hinc etiam prosequitur Neuvillius in hunc modum: Ita quidem fert traditio loco illius. Et, quamvis non omnimodam adhibeam fidem vulgaribus opinionibus, quæ ut plurimum satis idoneo carent fundamento, dicam tamen traditionem, de qua hic sermo, quatenus antiquitatem oratorii respicit, non carere suffragio scriptorum, qui hac in quæstione despiciendi non sunt. R. D. Le Heudre loquitur in hæc verba [Vita S. Frideswida, p. 12.] : “Gaudemus memoria sanctæ Frideswidæ, ope antedicti oratorii qui locus sacer est inter antiquissima totius Artesiæ.” Subjungit conjecturam esse verosimillimam, sanctam Virginem, dum viveret in agro Bomiensi aliquamdiu moratam; unde non obscure innuit, sua sententia, oratorium vel ab ipsa cœptum, vel saltem non multo post mortem ejus intervallo fundatum, licet forte non in eodem prorsus, quo nunc assurgit, loco, nec tamen procul dissito.

[123] [concessione Milonis Episcopi, et litteris Desiderii.] Pergit dein Neufvillius: Non minus perspicue loquitur Malbrancq, qui ostendit parœciam sanctæ Frideswidæ spectasse ad diœcesim Morinensem (Térouanne); Milonem hujus nominis primum, trigesimum in serie episcoporum illius ecclesiæ (Trigesimus primus est apud collectores Novæ Galliæ Christianæ [T. X, col. 1546.] seditque ab anno 1131 ad annum 1158) dictam parœciam concessisse abbatiæ sancti Augustini (Ordinis Præmonstratensis, prope Morinum seu Teruannam, cujus fundator erat ipse Milo, patronus vero sanctus Augustinus Anglorum apostolus, a quo nomen suum abbatia sortita est); postea abbatem dicti monasterii illam retrocessisse Waltero Butri, toparchæ Bomiensi, ut constat ex litteris Desiderii Morinensium episcopi, datis anno 1187 (de his litteris inferius disquiremus). Agit Malbrancus de hac parœcia, sicut etiam de oratorio et fonte sanctæ Frideswidæ, quasi res essent quid antiquissimum redolentes, atque satis aperte innuit hæc omnia coæva esse tempori mortis ipsius S. Frideswidæ. Si itaque cum illis (Le Heudre et Malbranco) assumamus Sanctam revera aliquandiu agrum Bomiensem incoluisse, haud difficulter et illud dabimus summam hic occurrere antiquitatem. Cum vero nos supra n. 36 et 37 in dubium vocaverimus hanc S. Frideswidæ in Morinos perigrinationem, suprapositi ratiocinii vis vel eliditur vel saltem plurimum exinde infirmatur. Videntur auctores illi in perpetuo versari, ut aiunt, circulo; dum hinc ex peregrinatione deducunt cultus antiquitatem; inde vero ex antiquitate cultus, peregrinationem. Cæterum, qui attente consideraverit hucusque allata documenta, facile concedet cultum Bomiensem præ se ferre notas antiquitatis minime spernendæ, nec operam nos perdere, dum hæc diligentius ponderamus.

[124] [De fonte S. Frideswidæ Bomiensi.] Agit speciatim Neuvillius [Vita S. Frideswidæ, cap. V, p. 101.] de fonte qui cellæ eremiticæ adjacet, et cujus aquæ haud procul inde coeunt in fluentum, quæ Laqueta dicta, post aliquot milliarium cursum, in Lisiam incurrit juxta Ariam. Fons ille communiter a sancta Frideswida dicitur (La fontaine de sainte Frewisse) quod nomen ab immemoriali servat, et sub hoc titulo æqualis est ætate cum oratorio, de quo supra est dictum. In diplomate seu litteris Desiderii Morinensium episcopi anni 1187, sermo fit de hoc fonte, tamquam de objecto maximæ venerationis, siquidem Walterus Butri, ut favorem specialem, concedit abbati et monachis sancti Augustini usum expeditum illius fontis, et omnes vias communes et maxime ad fontem sanctæ Frideswidæ… Scriptores, qui fontis illius meminere, videntur ei tribuere cælestem quamdam efficaciam. Non parum, inquit Le Heudre, affert solaminis ex eo bibentibus, dum sincero veniunt devotionis affectu peregrini. Subdit sæpe dictus Neuvillius: Malbrancus similia habet, affirmans etiam suo tempore hujusmodi sanationes obtineri: “Ipsius fontis epotæ aquæ compluribus factæ sunt salutares, et ad hæc tempora fit propitius adeuntibus Virginis favor.” Addimus eumdem Malbrancum, post citata mox a Neuvillio verba, protinus subdere: Ut jam diutinus testis est Dominus de Le Heudre S. T. licentiatus, ibidem (in Bomiensi vico) decanus et curio, qui res, a Diva pie gestas, frugifere collegit, tum e seminario Anglorum Audomarensi, tum antiquorum scriptorum præsidio [De Morinis, t. I, lib. IV, cap. LXVI.] . Latius mentem suam idem auctor explicat in Scholiis sive Notis in librum IV [Ibid., p. 684.] . Cum ibi præcipue exponatur, et quidem haud ineleganter, quo suo tempore devotio Frideswidiana esset loco, dignum judicamus ejus verba hic integre adscribere.

[125] [Sacrarii et devotionis Frideswidianæ descriptio ex Malbranco,] Fredeswida vel Fredeswidis illa est quæ hodie colitur in pago Bomy dicto, ab urbe Taruanna sesqui lapide dissito, ubi alterum Vuellulæ seu Laquetæ fluviolo caput, gallice Sainte Frewisse vocant. Ferunt acta eam voluntario exilio cum duabus sodalibus patriam, transmisso mari, deseruisse, idque trium annorum spatio. Cum vero Bomyensis ille vicus omni memoria templum illi Divæ sacrum gerat, quotannis XIX Octobris festam ejus diem recolens: necnon in proximo assideat sacrariolum cum cella eremitica, hactenus culta ab anachoretis, subtus scaturiente lympha, desuper obumbrante sylva: ubi etiam quotannis, prima post Paschalem solemnitatem dominica, celebris loci dedicatio recurrit: colligere est eum secessum petiisse Fredeswidem tamquam votis suis maxime opportunum: cum enim loca Sanctorum notata vestigiis visendi esset apprime cupida, ut ferunt acta ejus, hic quasi in eorum meditullio, ut diximus, consistebat. Si hac porro iter romanum suscepisse ex ejus illic sacrariolo arguitur; simul et consedisse lucidiores hic notæ parent, ac præsertim epota in ejus fonte lympha, quæ febrium ipso pœne momento, aut brevi post ut plurimum, ipsius hodierni Curionis (Le Heudre) viri docti probique testimonio, extinguit æstus, arguit istic Divam quidpiam jam olim operatam, quo non solum ad se peregrinos exciret, sed ipsi e loco, virtutum ejus quodammodo hærede, medelam sibi conquirerent. Nihil enim reliquiarum in eo perhibetur. Deinde pellicere potuit insignium ascetarum et sanctimonialium, qui in hæc monasteria (undequaque Bomyensi agro vicina, tempore quo supponitur Frideswida in Morinorum terras venisse) e Britanniis concesserant, usus ac pia consuetudo; maxime vero Erkembodonis, qui anno illo 739, quo ejus adventus consignatur, in ore omnium et prædicatione versabatur. Præter auctores in marginibus citatos, Frediswidæ meminerunt Martyrologium Romanum, Breviarium Salisburiense, Molanus in Addit. ad Usuardum XIX Octob.

[126] [cujus tamen sententia de S. Virginis nostræ in Morinis commoratione non probatur.] Hæc Malbrancus, ubi congerit quidquid potuit colligere ad suam de S. Frideswidæ inter Morinos commoratione stabiliendam sententiam. Ejus argumenta omnia mere conjecturalia videntur. Quod autem attinet ad acta sanctæ Frideswidæ, ad quæ provocat, quæri jure potest, quare illa non protulerit in lucem? Nobis utique prorsus ignota sunt acta, ex quibus solida probatio deduci possit, sanctam Virginem, dum inter vivos versabatur, in has regiones venisse. Cæterum ex hactenus dictis indubia manet cultus Frideswidiani veneranda antiquitas. Quam probant et vetustum illud oratorium cum cella eremitica ejus honori ab immemoriali sacra, et fons, quem antiquissima eaque perpetuo sibi constans traditio oratorio celebritate coævum facit.

[127] [De litteris Desiderii Episcopi.] Superest ut litteras Desiderii episcopi, quarum pluries jam incidit mentio, inspiciamus paulo attentius. Primum itaque illas in extenso hic exhibebimus; tum earum sinceritatem seu authentiam investigabimus; tandem dicemus præcipua, quæ ex illis in rem nostram deduci queant. Litteræ reperiuntur apud Malbrancum nostrum de Morinis [T. III, p. 520.] . Sunt autem hujusmodi. Desiderius Morinorum episcopus. Cum abbas sancti Augustini Taruanensis multum exorasset Dominum Gualterum Butri, ut curtem suam de Fredeswide transferret, in eadem parochia ad vallem Wigelmi et Gualteri Butri, in mea præsentia, abbas cum consensu capituli, concessit Gualtero Butri, quidquid juris habebat in molendino suo, et totam curtem sanctæ Fredeswidis, cum pomeriis et cum terra contigue adjacenti. Præter hæc, concessit abbas, quod capellam sanctæ Fredeswidis, infra annum, postquam amoveretur a D. Gualtero Butri, transferret ad vallem Wigelmi et ædificaret, et presbyterum ibidem perpetuo deservientem, expensis abbatis, institueret. Corpora quoque defunctorum, a priori loco (ad) novam capellam, ad beneplacitum Gualteri Butri, transferret. Gualterus autem Butri, pro concambio, dedit ecclesiæ sancti Augustini decem mensuras, prope novam curtem ubicumque vellent: item sexies viginti mensuras novæ terræ excolendas et marlandas (stercorandas) absque semine et omni excepto. Et quidquid terræ in parochia de Bomi emerint, vel in eleemosynam receperint, libere possiderent et excolerent, et omnes vias communes et maxime ad fontem sanctæ Fredeswidis, et similiter omnia pascua, et fratres ab omni exactione molituræ liberi permaneant. Actum anno 1187.

[128] [Quid de illarum sit authentia;] Affirmat Malbrancus has litteras consignatas esse in tabulis monasterii sancti Augustini; fateturque Tabulas illas ipsi utilem locorum multorum notitiam suggessisse. Constat præterea ipsum diligentem admodum fuisse in perquirendis exscribendisque vicinarum abbatiarum charlutariis seu tabulis sive registris, quod apparet etiam ex ejus quadam epistola ad P. Heribertum Rosweidum (venerabile Hagiographis nomen); ubi inter alia hæc scribit: Frigoris asperitas et tabellariorum inopia fecere, ut serius paulo Ræ. V. rescribam: adde quod vix rescribendi materia suppeteret. Nam undequaque quidpiam corrogaris, ut nil intactum reliquerat Ra. V. seu apud Bertinenses seu apud Winocenses … solum reliquiarum vestrarum factus hæres, et ad tempus quidem. Id porro jactabant ipsi monachi… Quod reliquum habeo et spero, sunt corrasæ et corradendæ ex diversis pagis; curionibus, membranis antiquitates, Sanctorum Belgii vitam parum attengentes. Mitto tamen vitam S. Frigesvidæ, quam non putem præ manibus esse Ræ. V… Videbo quid posteriores anni ferent et quid illud Andrense chronicon. Data est hæc epistola Ariæ IV Martii 1622; et reperitur inter Mss. ab Hagiographis prædecessoribus nostris olim collecta. Obiter noto subscriptionem ferre: Jacobus Mallebrancq; dum fere nomen illud typis excussum legitur: Malbrancq. Vita sanctæ Frideswidæ, quæ hic corrupte Fregesvida scribitur, desumpta ad verbum est ex commentario Francisci Godwini de Præsulibus Angliæ, cujus sæpius jam fecimus mentionem.

[129] [quæ confirmatur ex aliis instrumentis fere coævis;] Cum tempore, quo suam Malbrancus scriberet de Morinis historiam, floreret monasterium sancti Augustini, dubitandi locus non est, quin litteras Desiderii in tabulis repererit. Hinc non facile quis contradixerit earum authentiæ. Secus cætera id genus quæ laudatus scriptor ex iisdem tabulis deprompsit, eamdem ab causam erunt vel rejicienda vel saltem ut suspecta habenda. Quod si de concessione seu Cambio, litteris illis contento, mentio non fiat apud collectores Galliæ Christianæ, licet alia plura ejusdem generis ibidem recenseantur, tum in Vita Milonis I (qui fundator habetur dicti monasterii versus annum 1131) tum in Vita Desiderii [Nova Gallia Christiana, t. X, col. 1546 et 1549.] ; hujusmodi silentium, utpote quid prorsus negativum, quod multiplici ex causa provenire potest, per se nihil probat contra fidem illius instrumenti; nec enim omnia apud omnes consignari debent, ut fida ac sincera habeantur. Idem judicium esto de Annalibus Præmonstratensibus, ubi quoque litteræ Desiderii non exhibentur, nec illarum directe fit mentio, quamvis in Probationibus (seu Collectione instrumentorum) quæ in secunda parte tomi primi locupletissimæ reperiuntur, plures afferantur chartæ monasterium sancti Augustini respicientes. Multa tamen in instrumentis ibidem citatis continentur, quæ cum concessione seu Cambio in litteris Desiderii memorato, evidenter connectuntur, ac proinde probant indirecte harum litterarum fidem.

[130] [nempe ex charta Milonis II,] Sic [Annales Præmonstratenses in Probationibus CXXXIII.] in charta, quæ inscribitur: Confirmatio bonorum et jurium ecclesiæ sancti Augustini per Milonem II Episcopum Tarvanensem, anno 1168, legitur: Roboramus et sigilli nostri impressione confirmamus, quæ nominatim exprimenda dignum ducimus: altare de stavela … unam carrucatam terræ (id est juxta glossarium Cangii, tantum terræ, quantum uno aratro coli potest in anno), quam in parochia de Bomii, Hugo Bouterii vobis donavit. Tertiam partem totius molendini, quod in parte inferiori ad septentrionem a Bomii situm est, quam Bernardus et Hugo filius ejus pro sex raseriis annuatim solvendis, per manum Domini sui Walteri Butrii perpetuo vobis dederant. Et rursus in charta ejusdem Desiderii, confirmativa priorum donationum, anni 1174, quæ proinde litteras ejus supra descriptas ætate antecedit: Terram etiam quam… Walterus Botri ab omni exactione liberam, per manum Domini sui Anselmi comitis, in concambium vobis dedit, pro terra videlicet quam pater ejus Hugo ecclesiæ vestræ dederat [Ibid. CXXXV.] .

[131] [et rescripto Alexandri Papæ III.] Eadem leguntur in charta Alexandri III pro jurium et bonorum sancti Augustini Tarvanensis confirmatione anno 1170: Unam carrucatam terræ quam in parochia de Bomi, Hugo Botrii vobis donavit. Tertiam partem totius molendini, quod a parte interiori ad septemtrionem a Boucy situm est, quam Bernardus et Hugo filius ejus, pro sex Raseriis annuatim solvendis per manum Domini sui Walteri Botrii perpetuo vobis dederunt. Repetitio est verborum Milonis II, vitiatis quibusdam vocibus, sive culpa typographi sive errore copistæ. Tandem in charta confirmativa Adami Episcopi Tarvanensis anno 1223, hæc habentur. Terram etiam, quam… Walterus Botry ab omni exactione liberam per manum Domini sui Anselmi comitis in concambium vobis dedit, pro terra videlicet, quam pater ejus ecclesiæ vestræ in eleëmosinam dederat.

[132] [Quid in prædictis, litterarum Desiderii fidem confirmet aut impugnet.] In his duo occurrunt quæ ad vindicandam litterarum Desiderii authentiam referri possunt. Primum est donatio carrucatæ; alterum concessio tertiæ partis Molendini. Quoad carrucatam, hujus donatio facta ab Hugone Butri confirmatur a Milone II Episcopo Morinensi anno 1168, item ab Alexandro Papa III anno 1170; deinde ex charta Desiderii 1174 habetur carrucatæ illi ab Hugone datæ, aliam ab hujus filio Waltero substitutam terram per concambium. Hucusque omnia sibi cohærent: nihil enim obstat quominus Walterus Butri anno 1189 terram, quam quindecim ante annis tradiderat monachis sancti Augustini, eamdem ab his, nova interveniente transactione, recuperarit. Ast difficultatem movet charta Adami Episcopi anno 1223: in hac enim supponitur terram de qua agitur in prioribus Desiderii litteris, anni videlicet 1174, in monachorum possessione fuisse etiam anno 1223. Reponi posset, haud repugnare, ut, quod anno 1189 monachis ademptum fuerat, postea rursus in eorum manus venerit, quamvis ex nullo id superstite instrumento constet. Quod si quis admittere recusaverit, consequens erit in litteris Desiderii datis anno proxime indicato, non agi de terra illa, quam respiciunt chartæ Milonis et Adami, sive ipsius Desiderii priores litteræ; nec ex istis proinde aliquid in rem nostram deduci posse. Quoad Molendinum, extra dubium est, tertiam ejus partem abbati sancti Augustini donatam ab Hugone Butri, patre Walteri fuisse. Nec in supradictis chartis anno 1168 posterioribus (non loquor de confirmatione Alexandri III, quoniam hæc unum quid efficit cum charta Milonis) ulla amplius mentio fit Molendini; unde colligere licet illud in manibus permansisse abbatis, donec anno 1189 in partem venit concambii, de quo in Desiderii litteris illius anni. Atque hoc posito haud spernendum habetur argumentum ad stabiliendam fidem illarum litterarum. Plurima utique sunt antiquitatis monumenta, passim probata, quæ multo pauciores præ se ferunt sinceritatis notas. Atque hucusque de authentia. Remanet ut ex his deducamus, quæ ad cultus Fredeswidiani antiquitatem faciant.

[133] [Consectaria ex Desiderii litteris: Sacrarium S. Frideswidæ diu instar parochiæ;] Post citatas Desiderii litteras, hanc subjungit Malbrancus notationem. Ex hoc concambio arguitur sacrarium sanctæ Frideswidis instar parœcialis templi olim habitum cum cœmeterio, ubi civium corpora sepeliebantur Bommensium nec illud sacrarium alio translatum: sed novam parœcialem capellam, ut vocant, alibi erectam, et curionem institutum ubi nunc visitur. Gualterus autem Butri, Bommiensis Dynasta, curtem seu villam sanctæ Frideswidis ab Augustianis in suum jus translatum accipit, et in concambium, memorata illic jugera transcribit juraque frugifera. Neuvillius, qui ipse etiam litteras Desiderii recitat sed ex latino in Gallicum versas, similia concludit, sed magis enucleate. Pactum illud concambii, inquit, abbatem sancti Augustini inter et toparcham Bomiensem, indicio est oratorium sanctæ Frideswidæ ecclesiam fuisse parœcialem loci illius, utpote quod cœmeterium haberet in quo corpora defunctorum tumulabantur, cujus in præsentem diem irrecusabilia remanent vestigia. Eremitæ enim qui oratorii illius curam hodie habent, fodiendo terras horti sui, affirmant se pluries in ossa offendisse humana; quod argumentum est peremptorium ibidem quondam exstitisse cœmeterium ecclesiæ, quæ a sancta Frideswida vocabatur. Docent insuper litteræ illæ, titulum ecclesiæ parœcialis, quo antiquum sanctæ Frideswidæ oratorium longo tempore insignitum permanserat, ad aliam translatam ecclesiam fuisse, intra annum, ut ferebat pactum concambii, ædificandam in valle ejusdem vici Bomiensis, quo deferenda erant corpora in antiquo cœmeterio sepulta.

[134] [Titulns dein Bomium translatus.] Eo itaque tempore, scilicet anno 1188, oratorium sanctæ Frideswidæ jura amisit parœcialia, atque exinde dignoscitur tempus ex quo præsens ecclesia parœcialis Bomiensis sit erecta. Nec officit quod in charta Milonis anni 1168 sermo sit de carrucata sita in Parochia de Bomii: ex hoc enim id solum legitime infertur, vicum, qui si fides Malbranco sit (confer n. 121), ab anno 800 a sancta Frideswida dicebatur, sæculo duodecimo exeunte, nomine Bomy vocatum fuisse. Quæ nominis mutatio, lapsu temporis, multiplici ex causa oriri potuit. Addit Neufvillius parœciam hanc inter præcipuas annumeratam, etiam ante dictam tituli translationem, quod constat ex iis omnibus, quæ toparcha Bomiensis concessit abbati sancti Augustini, ut jus in illam obtineret. Aliam deinde deducit parœciæ illius commendationem ex persona Gilberti, quem primum translatæ ecclesiæ curionem dicit et Decanum, qui vir fuit meriti non vulgaris, atque apud omnes in magna æstimatione, ut elucet ex charta, cui anno 1188 subscripsisse invenitur. Hæc cum brevis sit et quædam ad Walterum Butri spectantia contineat, non abs re erit eam hic adscribere. Ego Wilelmus, castellanus S. Audomari notum facio, quod Symon de Wal, homo Walteri Boteri, omnem comitatum in terra S. Bertini in villa de Aquin jacentem, eidem Waltero reddidit, Walterus vero me, a quo eum in feudo tenebat, consentiente, S. Bertino tam cum majore, quam cum minore justitia in eleëmosynam liberam et absolutam donavit. Actum an. 1188, scribentibus Joanne magistro Walteri filii castellani, Wilelmo de Porte, Wilelmo de Wimes, Wilelmo de Squerdes, Gileberto Decano de Bomy.

[135] [Constat itaque cultum Bomiensem antiquissimum esse.] Ex omnibus, quæ præsenti paragrapho disputavimus, evidenter patet cultum sanctæ Frideswidæ apud Bomienses antiquissimum esse. Inficiabitur nemo documenta quæ attulimus id saltem efficere, cultum illum exeunte sæculo duodecimo, ibidem solemniter viguisse, qui, juxta illa ipsa monumenta, ab immemoriali jam obtinebat in eodem vico. Quod si in recitatis chartis vel litteris occurrant quædam, quæ non ita facile inter se componantur; animo recolendum est, vix ullam esse quæstionem historicam, tam remota a nobis respicientem tempora, quæ similes secum non ferat difficultates. Ratio est, quod nnmquam fere contingat omnia monumenta ad nos integre pervenisse. Plerumque pauca ex multis tantum habemus; et non raro inter ea quæ supersunt, alia sunt mutilata, alia partim saltem interpollata. Præcipuum est, ut inter instrumenta vel diplomata, quæ ad nos pervenerunt, non existat ulla contradictio: quæ si non reperiatur, ut in hac, quam tractamus, quæstione revera obtinet, censent, et non immerito quidem, eruditi, de facto ipso constare, quamvis singula illius adjuncta seu circumstantiæ non irrefragabilem faciant fidem.

[136] [Illius præsens exponitur status.] Quod ad præsentem apud Bomienses sanctæ Frideswidæ cultum attinet, hæc reperio in relatione, missa a curione Bomiensi, paucis ante annis, ad Eminentissimum Cardinalem De la Tour d'Auvergne, Episcopum Atrebatensem, nuper in Domino defunctum in cujus hodie diœcesi sita est dicta parœcia. Videre est in ecclesia Bomiensi statuam sanctæ Frideswidæ (sainte Frewisse) et brachium (communis satis est forma illa includendis Sanctorum reliquiis publicæ venerationi expositis) in quo particula ex ossibus incrustata cernitur. Ast nullum exstat documentum, quo harum reliquiarum comprobetur veritas. Ante rerum in Gallia, sæculo decimo octavo exeunte, conversionem, celebrabatur festum sanctæ Frideswidæ prima post Pascha dominica; quod quidem festum suppressum remansit, non obstante cultus restitutione per Galliam, initio hujus sæculi facta. Eversum eodem tempore fuit oratorium antiquum et adjacens cella eremitica. Atque hæc ex litteris curionis Bomiensis ad Episcopum seu cancellariam Attrebatensem.

[137] [Reliquiæ Bomienses non videntur authenticæ.] Addo quæ ipse ego vidi et audivi cum Bomii essem IX Aprilis 1847. Brachium, de quo supra, ligneum est. Reliquiæ, quæ satis spectabiles sunt, continentur in capsula oblonga, quæ media parte brachii inserta cernitur. Illas ab immemoriali populus veneratur. Ast authenticum scriptum, imo nullum prorsus, habetur quod fidem illis reliquiis faciat. Cum præterea ex Malbranco habeamus illas suo tempore ignotas Bomii fuisse: scribit namque in Scholiis ad lib. IV [De Morinis, t. I, p. 684.] : Nil enim reliquiarum in eo (nempe loco seu vico) perhibetur; satis apparet, quid sit judicandum de particula, quæ hodie ibidem exhibetur, quin dicatur unde et quomodo recepta fuerit, quin ullum proferatur instrumentum sive antiquum sive recens, quo saltem aliqualis authentiæ nota particulæ illi imprimatur.

[138] [Perigrini fontem S. Frideswidæ invisentes.] Plures veniunt peregrini ad potandam aquam de fonte sanctæ Frideswidæ; longe tamen pauciores quam præteritis sæculis. Feruntur etiam quidam sanationem, præsertim a febribus, obtinuisse: ast nulla est de qua, facta disquisitione, constet. Notatu dignum, fontem hunc nullo umquam anni tempori exsiccari, dum reliqui omnes, qui in agro Bomiensi reperiuntur, singulis annis per aliquot dierum spatium, aquis destituuntur. Ita asserit R. D. Parochus. Viget etiam vulgo opinio, fontem hunc, defixo in terram sanctæ Virginis baculo, scaturiisse, ut jam scribebat curio aliquis Bomiensis (verosimiliter ipse Rev. D. Le Heudre) ad hagiographos, prædecessores nostros; cujus litteræ exstant, at aliquantum mutilatæ, in Mss. Bibliothecæ regiæ Bruxellis. Tandem fluviolus egrediens ex illo fonte, qua parte ecclesiam paræcialem versus decurrit, a sancta Frideswida apud populum nomen habet. (Fleuve de Ste Frewisse); cæteram vero partem, scilicet a vicinio dictæ ecclesiæ, usque dum Lisiam, haud procul ab urbe Ariensi, ingreditur, Laqueta vocatur.

[139] [Acta S. Frideswidæ.] Acta sanctæ Frideswidæ edimus ex Capegravio, cum Ms. Rubræ Vallis (Rouge Cloitre prope Bruxellas) collata. Satis antiqua sunt: conscripta tamen post conflagrationem monasterii S. Frideswidæ, quam ineunte sæculo undecimo contigisse diximus. Hujus enim incendii in Actis fit mentio. Imo scripta fuisse post occupationem Normannicam, (quæ in annum incidit 1066), satis aperte declarant verba: Antequam juri Normannorum Deus Angliam subdidisset. Ita scilicet legere est versus finem legendæ. Notatu dignum est, a præfatis verbis ad calcem usque, jam non agi de vita S. Frideswidæ, sed de fatis seu historia monasterii ab ea fundati. Hinc forte alicui in mentem venerit, posteriorem hanc partem serius aliena manu superadditam. Quæ tamen mera conjectura est, nec ullo satis idoneo probata argumento. Inter Mss. Bollandiana exstat et altera beatæ Frideswidæ vita. Brevis admodum illa est, concinnata a D. Wilsono, præsbytero Anglo, qui, ut ibidem adscripsit aliquis ex prædecessoribus nostris, martyrologium Anglicanum paratum Anglice habet. Præterea alias duas reperimus Oxonii manuscriptas S. Frideswidæ vitas. Una soluta digesta oratione, altera carmine hexametro. Prior servatur inter Mss. collegii Balliolensis 228 fol. 300 (E. 2, 7) et videtur, spectata apicum forma, referri ad sæculum XV. Brevior quidem est, ast generatim concordat cum legenda a nobis edita. Sunt tamen quæ paulo distinctius in illa redduntur, indicaturque unum aliudve nomen proprium, quod nec in legenda, nec in aliis vitis ejusdem sanctæ Virginis invenitur. Cæterum sive in Annotatis, sive in hoc commentario prævio præcipua inter utramque indigitantur discrimina. Altera centum quadraginta octo constat versibus hexametris haud sane elegantibus, imo plerumque satis barbaris et metrice vitiosis. Asservatur in Mss. Rawlinson c. 558. fol. 153 b., sub hac inscriptione: Incipit tractatus de ortu et vita sanctæ Frideswide et de miraculis ejus. Fragmenta quædam inferius descripta reperies.

VITA S. FRIDISWIDÆ VIRGINIS.
Ex Capegravio et Ms. Rubræ Vallis.

Frideswida, Virgo Oxoniæ in Anglia (S.)

BHL Number: 3165

EX CAPEGRAVIO ET MSS.

[S. Frideswidæ natales.] Sancta Frideswida Didani a subreguli et Safridæ uxoris suæ filia exstitit, qui in urbe Oxonia morantes filiam suam omni morum honestate educari fecerunt. Transacta autem infantia super terram nudam somno victa recumbebat: illam assidue prostata genibus poterebat, quando orationes Domino fundebat. Vilium Olerum pulmento, modicoque panis hordeacei famis expugnavit proterviam, et aqua sitim extinguebat.

[2] [Sæculo renuntiat.] Parentum demum assensu habitum religionis suscepit, cujus exemplo duodecim nobilibus ortæ natalibus puellæ, relictis omnibus, sequutæ sunt Dominum b. Ex regis itaque munificentia cœnobium construxit; jejuniis et orationibus instabat continuis, centiesque per noctem flexis genibus Deum exoravit c.

[3] [Vexatur a dæmone.] Sed quis prævalet esse bonus, cui non invideat, qui singulariter est malignus? Omnes namque conatur dejicere, qui primus hominem de paradisi potuit gaudiis propellere. Corporeis oculis ejus corporalem speciem exhibuit, elatusque in antiquæ præsumptionis suæ vesaniam, qua se Altissimo fore similem promittebat, Christum se esse mentitur, magnaque Dæmonum constipatus caterva, Angelorum lucis speciem mentiuntur. His Virginem aggreditur verbis: Veni dilecta mea, veni, quia tempus est ut percipias immarcescibilem æternæ gloriæ coronam, quam promeruisti: veni et ad pedum meorum provoluta vestigia, quæ diu desiderasti adorare; apparere quippe tibi ad hoc volui, ut me, ad quem tanta aviditate suspiras, in hac etiam vita mortali conspiceres et me adorato ad æternæ vitæ commodum absque corporis incommodo ingredi prævaleres. Cui Virgo sancto edocta spiritu, ait: Quid miserrime, quod non habes, nec habere, pro superbia vales, aliis promittere præsumis? Quid tibi cum vita immortali? qui vivens mortuus es et manes semper in interitum virgis: sed et ego miserrima et infelix peccatrix interitus tui particeps fuissem, nisi me redemptoris mei Christi, quem tu te esse mentiris, misecordia prævenisset. Ipse enim spes mea a juventute mea. Hæc humillima virginis verba superbus ille non sustinens spiritus evanuit, et aerem ulutatu horribili, fœtorequæ pestifero implevit. Beata vero Virgo in oratione perseverans æquo erat animo, et intrepida permansit.

[4] [Ejus amore inflammatur Algarus,] Nec enim sic antiquus hostis, licet victus et confusus abscesserit, ab impugnationis suæ arte quievit; regem d namque Algarum Virginis amore impudico tactum inflammat. Hic enim rex suggestionum inimici stimulis furibundus, concitus nuntios accelerare præcepit, qui Frideswidam adducant, et nolentem æque ac volentem properare compellant. Nec mora nuntiis ad virginem venientibus, voluntatemque regis declarantibus, respondit: Si me, inquit, hominis contubernio disposuissem sociare, nequaquam regis Algari postulationi contradicerem: nunc quia regi immortali Christo desponsata sum, nefandum certe arbitror, ut eo contempto, assensum mortali præbeam peritura cum ipso. Et illi: Hæc enim te versutia juvare non poterit, quoniam si acquiescere et obtemperare regis voluntati nolueris, ad lupanar tracta multas sustinebis injurias, invita lenonibus ludibrium facta, et igniominose corrupta doceberis, sani capitis non esse, hujusmodi regiam contemnere dignitatem. Ad hæc Virgo: Nullis revera pollutionum contagiis contaminari potest corpus, nisi ex consensu mentis.

[5] [cujus nuntii cæcitate percelluntur, et sanantur.] His anditis cum vim inferre, illamque rapere pararent, sancta Frideswida, ad Deum protectorem suum confugiens, preces cum lacrimis in excelsum porrexit, et ecce subito nuncii amisso lumine, ab injuriis illius desistere compelluntur vel inviti. Concurrunt undique de civitate, stupent universi paventque, ac pedibus virginis pro excæcatorum compassione provoluti, ut ejus præcibus lumen reciperent, suppliciter postularunt. Cum autem Virgo pro eis preces ad Deum fudisset, et luminis beneficium recepissent, humiliter ad pedes ejus corruerunt, veniam flagitantes. Et post hæc ad domum redeuntes, quæ gesta sunt, regi ex ordine nuntiarunt.

[6] [Furore amens ipse Oxonium venit Algarus.] Quibus ille: Nequaquam, inquit, incantationes ejus falsave dogmata, aut ars magica meis eam eripiet manibus: sed quoniam me contemnere ausa est, postquam illa, ut libuerit, abusus fuero, lenonum tradetur polluenda ludibrio. Dixit, et furore agitatus ad urbem e, qua Virgo manebat, progreditur. Et ecce S. Frideswidæ orationi more solito incumbenti nocte illa angelus apparuit dicens: Ignoras, o Virgo, quia rex Algarus cras præ foribus urbis istius aderit, libidini suæ satisfacturus, si detur possibilitas irrumpendi pudicitiam integritatis tuæ? Ne timeas, inquit, Dominus Jesus Christus jucundum, quod in tua virginitate habitaculum præparasti, custodiet, illususque rex et spe frustratus redibit, ac pœnas perpetuæ cæcitatis solvet. Tu autem propera, et semitam, quæ ducit ad fluvium Thamisim ingredere: repertura enim es scapham a Deo paratam, et in ipsa ducem itineris nautam.

[7] [Angeli monitis, urbe excedit S. Frideswida.] Sancta vero Virgo gratias Deo agens, duas sorores secum assumens, concita pervenit, et naviculam inventam ingressa a juvene albo habitu splendido, vultuque venustissimo, sub unius horæ spatio decem milliaria transferuntur, et sub villa nomine Bentona f exponuntur. Expositæ vero nec navem, nec itineris ducem uspiam conspexerunt. Nemoris profunditatem intrantes virgines, porcorum tutamen contra aeris intemperiem constructum, ab hædera, ab omni parte succrescente, contectum ingrediuntur.

[8] [Furit Oxoniæ Algarus.] Algarus interea rex Oxoniam veniens minis, precibus, ac præmiis conabatur ab incolis dignoscere, quonam Frideswida divertisset: cumque se nescire cives cum juramento assererent, iratus rex in civitatis subversionem conjuravit. Cum vero portæ Aquilonari appropinquaret, cæcitatis plaga confestim percussus est. Expavit itaque stultus repentinam in se divinæ potestatis ultionem, nec a malignitatis suæ desistens obstinatione, cor Pharaonis ad propria reportavit: ob cujus equidem tyranni supplicium innatus est horror g regibus Angliæ, ut nec unus urbem Oxoniæ, ut fertur, præsumat intrare.

[9] [S. Frideswida juxta urbem ædificat oratorium. Miracula.] Sancta autem Fridiswida tribus fere annis in solitudine illa in magna abstinentia, vigiliis, et assiduis precibus Deo vacabat. Puellam quandam ab hoste antiquo cæcitate percussam aqua lotionis manuum ejus oculis linitam illuminavit. Tandem Oxoniam rediens, ne sororibus in cœnobio dimissis onerosa esset, in loco quodam juxta urbem multis arboribus consito, nomine Thornebury, oratorium ædificiaque construxit, fontemque usque hodie jugiter manantem precibus et meritis impetravit h. Cum juvenis quidam diei Dominicæ non deferens, ligna incideret, manus ejus illico adhærens manubrio, incenditur adeo, ut præ doloris vehementia terribiliter exclamaret; nec enim manum laxare valuit, nec digitos a manubrio solvere; Fridiswidæ tandem adducitur, et ejus precibus liberatur. Quemdam piscatorem a dæmone arreptum, fusa ad Deum prece sanitati pristinæ Virgo Deo devota restituit. Cum quadam vice urbem Oxoniam intraret, tota illico in obviam ruit civitas, et ecce inter utriusque sexus turbam adest juvenis immanissima lepra, et pustulis toto deforatus i corpore, ut de forma hominis nihil pene inesse videretur præter exteriora lineamenta. Sic enim ulcera, sic tumores, sic iniquus color cuncta obduxerat, ut monstrum potius putaretur quam homo. Cum autem iste ad sanctam Virginem appropinquavit, quanta potuit voce horribiliter rauca emisit sonum satis confusum, verba tamen exprimentem, sic dicens: Adjuro te, virgo Frideswida, per Deum omnipotentem, ut des mihi osculum in nomine Jesu Christi filii ejus unigeniti. At illa charitatis igne succensa illico accessit, et signo Crucis prius impresso, osculum leproso dedit. Ore enim Virginis os leprosi tangitur, et continuo toto corpore mundatur. Cutis aspera ad squamarum modum solvitur, et velut exuviæ colubrinæ deponuntur, et statim caro ejus sicut caro pueri parvuli efficitur k.

[10] [Sanctissime moritur.] Instante tandem tempore dissolutionis suæ, ecce angelus Domini eidem oranti assistit dicens: Quarto decimo Cal. Novembris finis tibi, Frideswida, agonis a Deo decernitur, et merces sempiterna præparatur. Et hæc dicens discessit, et Frideswidam febris gravissima corripuit, unde et viribus corporis cœpit destitui et intentis ad superna luminibus aspexit inde venientes ad se virgines, quas in veneratione maxima semper habebat: Catharinam scilicet atque Cæciliam, quibus et ait: Modo veniam, meæ Dominæ, modo veniam. Et valedicens astantibus, migravit ad Dominum. Lux enim cœlitus emissa domum subito illustrans ita totam explevit urbem odore inæstimabiliter suavissimo, ut non dubitaretur Unigenitum affuisse Patris luminum, cujus nomen unguentum effusum universum implevit orbem.

[11] [Ecclesia S. Frideswidæ.] Antequam l juri Normannorum Deus Angliam subdidisset, Abendoniensi abbati ecclesia S. Frideswidæ cum possessionibus suis a rege quodam dominata fuit; et expulsis Canonicis per annos aliquos monachorum dispositioni res addicta subjacuit, donec mutata tandem voluntate regis cujusdam Canonicis cuncta restituta sunt.

[12] [Reliquiæ.] Auxilio vero et assensu Gulielmi vicecomitis patroni ecclesiæ sanctæ Virginis, elevata sunt de terra sanctissimæ Frideswidæ virginis ossa, m et in scrinio honorifice collocata: propter peccata vero inhabitantium primo per Danos, postea voraci flamma monasterium sanctæ Virginis extitit consumptum.

[14] Clericus quidam ornamenta ecclesiæ S. Frideswidæ auferens, coram judice accusatur: et cum se purgare innocentiam suam afferret, placuit cunctis eum missam primo audire, et postea purgationem facere. Cum vero vinctus coram sanctæ Virginis tumba usque ad evangelium missæ staret intrepidus, subito saltus mirabiles in altum dare cœpit dicens: Confiteor, Domina; confiteor Domina: et continuo cadens, exanimis videbatur. Assumpto tandem spiritu, circumstantibus ait: Numquid non videtis dominam istam Virginem sanctam, qualiter me duobus manipulis virgarum manibus suis non solum verberavit; imo crudeliter ut hoc furtum confiterer, cogit; celare itaque non possum: confiteor sacrilegium: et exutis vestibus, scapularum cutis et totius dorsi, ventris et pectoris, ac lateris utriusque per intervalla discissa, impios (ipsos?) accusatores ad misericordiam movit. Floruit autem sancta Frideswida circa annum Domini 750 et XIV Kal. Novembris sæculum reliquit.

ANNOTATA.

a Varie a variis scribitur: Frideswida, Fridiswida, Fritheswitha, Fredeswytha; Martyrol. Rom. Frediswinda; Domesday-Book: Fridesvida: gallice: Frewisse.

Initia sanctæ Frideswidæ hoc modo redduntur in Ms. Balliolensis collegii: Erat quædam virgo nomine Frideswida, Oxonie nata. Cum esset annorum quinque, litteras discens, infra VII menses psalterium scivit; et proficiens omnibus se amabilem fecit. Cilicio semper utebatur; panem ordeaceum cum parvis oleribus et aquam pro cibo habebat. Rogavit igitur patrem suum, ut se sanctimonialem fieri permitteret in ecclesia sancte Marie Virginis, quam rex Didanus in Oxonia construxit. Gavisus itaque rex de proposito suo vocavitque Edgarum, Episcopum Lincolnie, et consecrare fecit filiam suam cum aliis XII Virginibus. Nusquam alias, ubi de vita S. Frideswidæ, mentionem reperi Edgari, Episcopi Lincolniensis, nisi hic, et forte etiam in vita metrica, quæ sic habet:

Ille (Didanus) favens nate, mox congrua tecta paravit,
Predia dans late, quibus agros associavit.
Presulis Orgeri manibus mox sanctificatur;
Ut docuit fieri, duodena cohors sociatur,
Ejus ad obsequium sub eadem veste puelle,
Complevit officium lustrantes lumina celle.

Et re quidem vera in catalogis episcoporum Lincolniensium occurrit, inter annum 679 et annum 731, præsul nomine Edgarus. Cæterum initia præfatæ sedis, ob varias divisiones et translationes, valde obscura sunt. Vide Monasticon Anglicanum tom. VI, pag. 1266 et seqq. ubi ex professo de episcopis Lincolniensibus tractatur.

c Simile quid legitur de sancto Patricio, Hiberniæ apostolo, item ex Majori Britannia oriundo: aiunt consuevisse ter centies per dies singulos, flexis genibus, Deum adorare. Et infra: Noctem tria in spatia distribuens, primum in centum psalmis percurrendis et bis centies genflectuendo etc. Ita Breviarium Romanum ad diem XVII Martii. Floruit S. Patricius sæculo quinto.

d Algarus rex hic dicitur eodem sensu, quo supra Didanus, subregulus: quibus vocibus indicatur urbis vel territorii alicujus dynasta. Cæterum ex totius narrationis serie manifeste apparet Algarum, majorem quam Didanum, habuisse potentiam: hinc etiam ille, rex; hic, subregulus vocatur.

e Urbem, Oxonium nempe.

f Bentona, legendum Bendona, ut in BalliolensiMs., vernacule Abingdon, quod reapse decem milliaribus Oxonio distat. Bentona, quod modo Bensington, Benton sonat, amplius dissitum est. Vide Commentarium nostrum prævium num. 38.

g De hoc horrore prolixe disputavimus, § II, Comm. præv. num. 29 – 33.

h Impetravit. Consule rursus Comm. prævium, ubi plura reperies de fonte isto, sicut et de Binsey et Thornebury, num. 41 – 47.

i Deforatus forte defloratus. Convenit etiam vox deforatus, cum pellis pustulis et lepra dici possit quasi perforata.

In Ms. Balliolensi quartum additur miraculum. Puella quædam in Bendonica per annos VII cœca fuit. Linivit oculos suos de aqua, quæ stillavit de manibus Frydeswide, quando lavit se, et sanata est. Item in vita metrica:

Ex unda manuum, qua Virgo beata lavatur
Ceca puella suum visum rehabere probatur.

l Hucusque Vita S. Frideswidæ. Quæ sequuntur ad historiam monasterii ab ea fundati pertinent.

m Vide Comm. præv. num. 78 et seqq.

FRAGMENTA EX VITA S. FRIDESWIDÆ METRICA.
Juxta Ms. Oxoniense Rawlinson. c. 558, fol. 154b

Frideswida, Virgo Oxoniæ in Anglia (S.)

BHL Number: 3168

[…]
Didanus, ex serie regum, seu sanguine natus,
Urbis et Oxonie dominatu magnificatus;
Conjuge Sefrida felix. De germine quorum
Virgo Fredeswida processit, plantula morum;
Messis adulta cito baptismi gurgite sacri
Cum fidei merito. Genitor genetrixque beati
Applausere Deo, vehementer letificati.
Mors matrem rapuit, cujus vir funera flebat;
Filia condoluit; dolor unus utrumque tenebat.
Cantica psalmorum didicit stirps inclita regis,
Verbaque Sanctorum, sacra moderamina legis;
Psalterium discens semestri tempore totum.
[…]
Prematura seges, carnis prestrinxit habenas.
Que solet Aelveva a mammis lactare tenellam,
Tandem grandeva docuit studiosa puellam.
[…]
Filia prona suum deposcit progenitorem,
Ut mundi vacuum contempnere possit honorem,
Et superinduta monacharum vivere veste,
Sicque degens tuta Christo famuletur honeste.
Insuper ecclesiam poscit prius edificatam
Qua Christo latriam persolvat premeditatam.
Ille favens nate, mox congrua tecta paravit,
Predia dans late, quibus agros associavit.
Presulis Orgeri b manibus mox sanctificatur;
Ut docuit fieri, duodena cohors sociatur,
Ejus ad obsequium sub eadem veste puelle
Complevit officium lustrantes lumina celle.
[…]
Anglia tunc reges multos habuisse probatur.
Per varias leges lex cum regione cecatur.
Rex fuit, Algarus vulgari nomine dictus,
Numinis ignarus, carnis prurigine victus,
Predo, pudicitie cupiens violare pudorem
Virginis eximie, falsum simulavit amorem.
Hic misit proceres pompose nobilitatis,
Legatos sceleris, qui sancte virginitatis
Votum mutarent, et nexus connubialis
Federa firmarent. Nec profuit accio talis.
[…]
Quos rex premisit, contempsit virgo serena;
Dotem derisit, sacro karismate plena.
Est, ait, obscenum regem viduare polorum;
Arbitror ut cenum, preconia pollicitorum.
Nubere non potero, sponso vivente priori;
Sed nec sceptigero me subdam deteriori.
Non erit innocuum sponsum contempnere primum.
Esse reor fatuum, qui summo prerogat igmum c.
Quotquo * virginibus vires facere ** molestas
Statim luminibus cecavit diva potestas;
Et qui se domibus violentos exhibuerunt,
Omnes luminibus privatos se doluerunt.
Ipsa suis precibus cecatis lumina solvit,
Et pro criminibus clemens benefacta resolvit.
Rex propulsatus tumidas exarsit in iras.
Ipsam conatus per penas cogere diras,
Impetit Oxoniam, quam depopulare minatur,
Ni per nequiciam votis utcumque fruatur.
Dum stimulatur equus, preceps se janua clausit.
Rex gemuit cecus; gens urbis libera plausit.
Cantica leticie plebs consona conjubilavit
Autor nequicie confusus ab urbe meavit.
Reges, Oxoniam post hec intrare timentes,
Divertere viam, quamquam per regna potentes.
Quam rex Henricus d primo reverenter adibat,
Princeps pacificus cum prosperitate redibat.
Angelus in fluvio Sanctam sociasque vehebat.
Secum navigio quas clam Bamptona e (sic) tegebat.
[…]
Infinita sibi signorum gracia favit.
Ex unda manuum, qua virgo beata lavatur,
Ceca puella suum visum rehabere probatur.
Oris ad tactum leprosus mundificatur.
Fama per hoc factum per secula mutiplicatur.
Quidam vexatus piscator demonis ira,
Funibus artatus tolerabat vincula dira.
Hæc impressit ei Christi memorabile signum,
In virtute Dei sathanam pellendo malignum.
Festa luce Dei, cuidam, qui ligna secavit,
Hasta securis ei manibus se conglutinavit:
Prostratis genibus Dominum pia Virgo precatur;
Hastula de manibus statim discontiguatur.
Virgineismeritis, qui solis (sic solus?) cuncta creavit,
Membra viri ditis paralitica consolidavit.
[…]
Continet ossa solum loculo tumulata decenti; f
Mens petit alma polum conregnans archipotenti.
Judeus quidam, quem trux insania movit,
Sepe Frideswidam pro (sic per?) probra lacessere
Deridens signa blasphemans voce superba, [novit
Protulit indigna de sacra Virgine verba.
Ulcio digna Dei, que punit per racionem,
Dignam solvit ei meritorum condicionem.
Guttur blasphemum Zona pro fune ligavit.
Funus postremum sibimet sine fine paravit.
Latrans turba canum corpus comitando caninum,
Ad stigis ignivomum duxit clamosa caminum.
Proplite (sic) contractus, manibus reptare coactus,
Incolumis factus, fit ad omnes utilis actus.
Quot bene credentum sibi deposuere querelas
Corpora languencium morbi meruere medelas.
Infirmos curat divine Fons pietatis
Quos non obdurat defectus credulitatis.
Virgo, decus morum, que celum promeruisti,
Hunc tueare chorum, pia mater, servula Christi.

ANNOTATA.

a Algina apud Mabillonium vocatur. Vid. Comm. præv. n. 27.

b Orgeri. Vide Annotata in vitam S. Frideswidæ lit. b.

c Sex illi versiculi, si sententiarum pondus spectes, merito suo utique non carent.

d Vide Commentarium prævium n. 30, ubi ex Thoma Wikes retulimus ingressum Henrici III in urbem Oxoniensem an. 1246.

e Bendona. Vide in Annotatis ad vitam S. Frideswidæ lit. f, et Comm. præv. n. 38.

f Nihil hinc utique inferri potest de S. Frideswidæ sepulcro.

* Quotquot.

** fecere.

APPENDIX AD ACTA S. FRIDESWIDÆ. DE LIBRO MIRACULORUM EJUS,
Auctore Philippo Priore.

Frideswida, Virgo Oxoniæ in Anglia (S.)

BHL Number: 3169

B. B.

AUCTORE PHILIPPO PRIORE.

[Cur hic de miraculis S. Frideswidæ agamus.] A scopo nobis proposito, atque a regulis, a prædecessoribus nostris constitutis, recederemus, si actis Frideswidianis non subjungeremus Librum Philippi, Prioris Monasterii, a sancta nostra Virgine dicti, de ejus miraculis. Est enim scriptio illa monumentum pretiosissimum de cultu beatæ Frideswidæ exhibito, deque ejus ingenti apud Deum gratia.

[2] [Philippus Prior, libri Miraculorum auctor et testis.] Auctor præfati operis ex ipsa ejus innotescit inscriptione, his concepta verbis: Historia miraculorum S. Frideswidæ virginis, cum Prologo, per Philippum ejusdem monasterii Piorem. Ille nempe ipse est cujus precibus et instantia Translatio reliquiarum facta anno 1180 est; ac proinde testis fuit ocularis eorum quæ de dicta Translatione breviter tradit antequam de miraculis agere incipiat. Ipsa præterea miracula, quæ plurima describit, omnia ejus contigerunt ætate; plurium præsens adstitit spectator, ut vere dicere potuerit: quod vidimus testamur. Alia rursus patrata sunt coram immensa populi multitudine, in beatæ Frideswidæ ecclesia, præsentibus canonicis regularibus sancti Augustini, plerumque sub devino officio vel Missarum solemniis, ut non raro populus omnis, stupore attonibus, in admirationis et gratitudinis voces seu potius clamores erumperet. Nec solis creditur languentium verbis; sed de morbo idoneis constet oportet testimoniis, ut secuta sanatio, irrecusabilibus probata argumentis, tamquam divinitus per miraculum data censeatur. Mala, quæ curantur, plerumque talia sunt, quæ humanum non habeant remedium nisi diuturnum: ad tumulum autem beatæ Frideswidæ vel subito obtinetur sanitas, vel illo saltem temporis spatio, quod ad artis medendi efficaciam plane non sufficiat.

[3] Hæc utique ostendunt quantum multitudo miraculorum libro Philippi Prioris contenta, et accurate prolixeque descripta ad gloriam S. Frideswidæ faciant; unde non immerito nobis gratulamur edendæ scriptionis illius nactos nos esse et occasionem et facultatem. Posthæc enim mirum nemini jam videbitur id, quod in commentario nostro prævio diximus, civitatem scilicet Oxoniensem plurimam a sancta sua Patrona mutuatam esse celebritatem, imo longo annorum decursu vix aliunde inclaruisse, nisi ex reliquiis S. Frideswidæ, ad quas, ab perpetuam prodigiorum famam, undequaque fideles ingenti cum fiducia et salutari devotionis sensu confluebant.

[4] [Præfati libri momentum historicum, authentia.] Sed et aliud haud spernendum obtinet liber ille meritum. Cum, ut jam innuimus, prolixe et accurate singulæ describantur sanationes, additis nominibus personarum et indicatis locis ex quibus essent oriundæ, liquet hæc omnia haud parvum ad illorum temporum historiam habere momentum. Ex his enim discimus quinam ætate illa vigerent mores; singulares etiam indicantur morbi; multa ad geographiam, imo et quædam ad medendi artem spectantia innotescunt. Cæterum hic usu venit, quod et in quovis hujusmodi scripto authentico; ut scilicet ætatis, ad quam refertur, indoles seu character, ut aiunt, moralis legenti exhibeatur. Jam vero quod ad authentiam spectat, nullum dubium, quin liber ille conscriptus a Philippo Priore fuerit. Neminem reperias cordatum qui vel levissime hac super re hæsitaverit umquam. Exemplar, inquit Dugdal, operis conscripti a Priore Philippo de miraculis sanctæ Frideswidæ asservatur inter manuscripta Digbyensia in Bibliotheca Bodleiana n. 177. Ejusdem non semel meminit Antonius Wood in præclaro suo opere: Antiquitates Oxonienses. Sed et D. H. O. Coxe, ex hodiernis Bodleianæ bibliothecariis, solita sua cum humanitate et benevolentia dignatus est nobis submittere sequentem notam.

[5] [Codicis ms. descriptio et ætas.] Ms. Digby 177. Historia miraculorum S. Frideswidæ, Virginis, cum prologo, per Philippum ejusdem Monasterii Priorem. Incipit Prologus: Domini ac Salvatoris nostri virtus et sapientia tanto majoribus. Incipit Historia: Scripturus itaque miracula quæ temporibus nostris per merita beatissimæ Virginis Frideswide Dominus operari dignatus est. Desinit: Et lapidem ab ipso excisum nobis in tantæ virtutis testimonium ostenderunt. Codex iste folia continet triginta, exaratusque est binis columnis, anno circiter 1200; notæ optimæ. Propriis oculis nobis, cum Oxonii essemus, judicare licuit quam accurata esset hac notatio. Vix itaque distat codex ille ab ætate auctoris, cum, juxta Dugdalum, Philippus Prior adhuc in vivis esset anno 1189.

[6] [Liber Philippi Prioris nunc primum editus.] Atque hic codex etiam est, quem describendum curavimus. Apographum accurate cum originali collatum, Oxoniaque Bruxellas nobis transmissum, opera et benevolentia ejusdem Henrici Coxe, publici juris facimus. Et quidem, in quantum nobis constat, nunc primum Liber Philippi Prioris typis mandatur. Non judicavimus opus esse textum in capita et paragraphos separare. Maluimus uno tenore illum, prout accepimus, erudito lectori exhibere; ut tamen, pro regula a Bollando statuta, visu attentio juvetur legentis, per numeros destinximus, accurate ad marginem notantes quid singulis contineatur.

Incipit Prologus Domini Philippi Prioris, de Miraculis Sanctæ Frideswidæ.
(Mss. Bibl. Bodl. Oxon. Digby 177.)

[Deus in Sanctis suis operatur mirabilia in terra,] Domini ac Salvatoris nostri virtus et sapientia tanto majoribus laudum præconibus attollitur, quanto mirabilior in Sanctis suis apparet, dum eos etiam post mortem mirificat. Cum enim in carne præter carnem viventes ad superna feliciter migrant, rebus humanis exempti, signis et prodigiis se in cœlis vivere testantur. Et licet ad credendum miraculis infidelitas excitetur, hoc ipso tamen fides roboratur, ut mirabili modo inde fidelis animetur, unde confutatur infidelis. Nam in præsenti palea granis admixta, non nisi divinæ visitationis ventilabro potest separari, fitque nonnumquam ut in frumentum palea convertatur, et postmodum in æterna recondatur orrea. Sic et ecclesiæ sagena pisces bonos et malos recipit, et plerumque contingit ut letifero sapore deposito, mali bonis aggregentur, et in justitiam convertetur injustitia, ut cum psalmista recte dicere possimus, hæc est mutatio dexteræ excelsi. Ad laudem utique creatoris excreatur b creatura, dum natura c… … Quod ei fuerat ablatum restituitur, dum divina manu forma reformatur ablata, ut iterum creari creatura videatur. Succumbit humana prudentia, cum secreta dispensatione virtus divina coruscat; philosophia subticet sæcularis, cum in habitum vertitur privatio, ut, dum homini ad imaginem Dei creato vel quod prius datum non fuerat confertur, vel quod subtractum erat redditur, ludentis more cum creatura sua divina bonitas exercitari videatur, tanquam majoris sit potentiæ gratia recreationis quam beneficium primæ creationis. Inter hæc eruditur imbecillitas humana, ut ad eum colendum et diligendum excitetur, qui in sanctis suis mirabilis et gloriosus existit. Nec mirum si signa exteriora hominem informent interiorem, cum et oculus formas visu comprehensas animæ denuntiet, ut eas tanquam speculo mediante consideret et apprehendat.

[2] [dum ipsi in cœlis beantur.] Hac mercede servos suos donat altissimus, his stipendiis milites suos beat, ut laboribus et ærumnis ereptos in æterna recipiat tabernacula, et miraculis attestetur quam placita est Deo anima casta. Felix profecto commercium, brevi questu vitam comparare perpetuam. Beata servitus quæ perhenni libertate donatur, quæ perversæ dominationi eripit, et ad regnum perducit, ut humana fragilitas ex lutea massa compacta eripiatur in libertatem gloriæ filiorum Dei. Hæc est una quam a Domino se petiisse psalmista testatur, ad quam adipiscendam laudabilis prophetarum numerus et gloriosus apostolorum suspiravit chorus. Pro hac dimicavit purpurata martyrum multitudo, et huic suam dedicavit munditiam candidatus virginum exercitus.

[3] [Opera Dei manifestare decet.] Opera quidem divina reticere perniciosum est, quoniam taciturnitas plerumque representat ingratitudinem, præsertim cum psalmista canticum novum Domino cantare moneat, quia mirabilia fecit. Et cum nobis præter merita nostra dona sua largitur, eo plus ad se laudandum nos obligat, quo minus ut conferantur nostra suffragantur merita. Et licet peregrinis luminum adminiculis solaris splendor non illustretur, locum tamen a quo excluditur minus irradiat. Virtus quoque divina laudum præconiis in se non augetur, suscipit tamen, dum diffunditur, incrementum, et quanto magis propalatur, gratius redolet, quod ex ipsis Domini verbis perpenditur, dum leprosis mundatis ut ora sacerdotibus ostenderent præceptum est d.

[4] [Transferuntur reliquiæ anno 1680,] Scripturus itaque miracula quæ temporibus nostris per merita beatissimæ virginis Frideswidæ, Dominus operari dignatus est, ab ejus Translatione inchoandum duxi, quæ facta est anno ab Incarnatione Domini MCLXXX, regnante illustrissimo Rege Anglorum Henrico secundo. Quæ quidem eo gloriosior apparet quod eam non sub modio abscondi, sed super candelabrum poni Dominus voluit, ut lucerna super candelabrum posita, lucis suæ radios undique diffunderet. Eo nempe tempore idem gloriosus rex propter maxima et ardua regni negotia, reverendissimum patrem nostrum Ricardum Cantuariensem archiepiscopum, Dominum quoque Ricardum Wintoniensem, Galfridum Helyensem, Johannem Norwicensem, Petrum Menevensem episcopos, et copiosam cleri multitudinem, proceres quoque et magnates regni sui ex omnibus Angliæ partibus apud Oxenefordiam convocaverat, Deo nimirum id agente ut pretiosa Margarita, quæ tanto tempore terra jacuerat operta, gloriosius omnibus ostenderetur, cum ipsius revelationi terrena negotia, et cleri et populi tanta multitudo, Domino quasi latenter id instigante, ad hoc convocata, deservire viderentur. Prædicto igitur invictissimo rege votis favente, suumque benignissime præbente consensum, ad preces et instantiam Philippi tunc Prioris et totius conventus, [præsente magna Episcoporum nobiliumque corona.] pridie Idus (id est die duodecima) Februarii idem venerabilis archiepiscopus, convocatis secum domino Ricardo Wintoniensi, Galfrido Helyensi, Johanne Norwicensi, Petro Menevensi, Episcopis; præsente venerabili viro magistro Alexio tunc temporis ex delegatione Domini Papæ Scotiæ legato, et magistro Johanne tunc quidem electo sancti Andreæ, ad ejusdem gloriosissimæ Virginis ecclesiam accedens, prius quidem indicto jejunio sepulcrum maxima cum devotione aperiens, [Aperitur sepulcrum in quo per 480 annos ossa latuerant.] ubi per quadringentos et LXXX circiter annos beatissimum ejus corpus requieverat, astante et congaudente copiosa cleri et populi multitudine, gloriosa Virginis ossa de sepulcro transtulit, et in feretro ea collocavit, ne tam pretiosa Margarita terra diutius operta jaceret, quæ celebri miraculorum gloria se in cœlis vivere protestabatur. Odor deinque suavissimus adstantes replevit et aromatum more refocillavit, ut non immerito de ea dictum videretur: odor unguentorum tuorum super omnia aromata. Præcesserant sane Translationem ejus commonitiones creberrimæ, visiones plurimæ, revelationes gloriosissimæ, de quibus aliqua præsenti inserere libet opusculo, ut beatæ Virginis sanctitas posterorum memoriæ arcius imprimatur e.

[5] [Lucis radius ex turri S. Frideswidæ, noctu emicans.] In pago Oxenefordiæ erat vir quidam Martinus nomine, qui mercimonii gratia, rerum venalium foros perlustrans, cum semel a Londoniis rediret, et Oxenefordiam, nocte jam instante et tenebris lucem prorsus arcentibus, propinquaret, vidit eminus tamquam radium igneum de fabrica turris ecclesiæ gloriosæ Virginis consurgere, et cœlum usque pertingere, cujus lux et vicinas partes et remotas fulgore ineffabili illustrabat. Putabat obstupescens civitatem ignium flammis comburi, necdum, sicut postmodum, lucem, quæ per merita gloriosæ Virginis usquequaque diffusa est, intelligens; spiritualem irradiationem totius provinciæ, quæ hujuscemodi signo præostensa est, materialem civitatis arbitratus concremationem.

[6] [Lucida columna supra S. Virginis sepulerum.] In eodem pago matrona quædam, Editha nomine, quantum ad humanum spectat judicium integræ opinionis et honestæ conversationis, ante beatæ Virginis Translationem annis circiter octo, cum nocte quadam sopori membra dedisset, vidit in sompnis columpnam auream miræ magnitudinis et incomparabilis splendoris in sepulcro gloriosæ Virginis infixam, cujus summitas supra totam turris fabricam prominens, lucis suæ radiis non solum civitatem, verum etiam omnes circumjacentes regiones illustrabat. In ipsius vero summitate columpnæ colum f miræ magnitudinis, cillentibus radiis perspicuum, prospiciebat, ex cujus incomparabili splendore tota terrestris regio videbatur ignita; id nimirum Domino præmonstrante, quod postmodum rei comprobavit eventus, cum in occiduis mundi partibus novi solis claritas exorta est.

[7] [Alia visio.] Habebat prænominatus Prior Philippus famulum quendam consanguinitate sibi conjunctum, nomine Robertum, qui in ejusdem Prioris obsequio plurimum desudaverat. Cum itaque primo anno prioratus sui ob ecclesiæ suæ negotia Londoniarum civitatem adiisset, ibique diutius moram facere compelleretur, nocte quadam per visum idem Robertus ammonitus est, ut satageret quatenus beatissimæ Virginis acceleraretur Translatio. Visumque est ei, quod, cum ad sepulcrum accessisset, eo sine aliqua difficultate reserato, radius igneus cœlum usque pertingens, de sepulcro processit, omnibusque, quæ interius latuerant, patefactis, apparuit subito Domina pulchritudinis incomparabilis in medio sepulcro residens, quæ mox inde consurgens, juxta sepulcrum resedit ubi esset, quidve prædictus Prior ageret requirens. Illico eum vocari jubet, moram redarguens, segnitiem culpans, ne diutius torpore deprimeretur admonens. Qui cum vocatus venisset: age, inquit ei Domina, ut de terra translata in feretro collocer, mihique condecens convivium præpara, quia hodie tecum pransura sum. Cum hæc et alia memorata Domina dixisset, expergefactus a somno, mane facto, quod viderat retulit, ut mandatis pareret, sollicite Priorem admonens. Aliis denique quam plurimis non solum visiones sed et revelationes præostensæ sunt, quas ad præsens omitto, ne in immensum pagina præsens excrescat, præsertim cum ad describendas ejus virtutes, mea festinat intentio g.

Incipit liber Miraculorum.

[8] Cum igitur ut prædictum est pridie Idus Februarii gloriosæ Translationis expleta fuisset sollennitas, cujus esset apud se beata Virgo meriti, [Puellula sanatur.] Bonitas divina nocte sequenti manifestavit. Quidam enim civis Oxenefordiæ Galfridus, cognomento Padi, filiam habebat parvulam annorum circiter iiijor, cujus collum non sine dolore maximo sic intumuerat, ut rebus humanis sine aliqua spe recuperandæ sanitatis crederetur eximenda. Pater igitur filiam lichno metiens, et lichno ceram imprimens, ad beatæ Virginis feretrum candelam optulit. Nec voto suo fides frustrata est, sed mox ut puella aquam hausit benedictam, tumore paulatim residente, et per singula decrescente momenta, non sine intuentium admiratione et gaudio, infra breve tempus omnimodis sanitati restituta est.

[9] [Alteri puellulæ lumen oculorum restituitur.] Erat in eodem pago juvencula quædam Adelitia nomine, extra muros ejusdem pagi habitans h, quæ aliquanto tempore ante beatæ Virginis Translationem, tali correpta fuerat incommodo, quod ciliis oculorum nimio tumore depressis, præ nimia ciliorum gravedine nec oculos aperire, nec quicquam videre poterat. Mater itaque ejus filiæ, materna pietate compatiens, pro salute filiæ medicos consulit, frustra id modicum quod habebat in medicos expendens, languore jugiter ingravescente, et incommodo de die in diem in deterius vergente. Convolat demum mater ad divinæ miserationis asilum, per dies multos ad beatæ Virginis ecclesiam filiam ducens, et pro ejus salute devotissime supplicans. Nec tædium parit dilatio, spes diffidentiam relegat, perseverat impetendo fides, ut humani defectum auxilii divina suppleret potentia. Nec repulsum passa est devotio, desiderantem rei desideratæ consolatur effectus. Quippe feria quinta in Cœna Domini, antequam Missarum agerentur sollempnia, cum in oratione super beatæ Virginis sepulcrum juvencula prostrata persisteret, subito tota ciliorum gravedine tamquam manu scalpente detersa, tumor paulisper resedit, videndique perfecte recepit officium. Profluebat autem diutius ex oculis sanies, et non multo post interjecto tempore, sic divinæ manus beneficio curata est, ut in ea nulla prorsus ægritudinis pristinæ remanerent vestigia.

[10] [Vir, biennio jam incurvatus, erigitur.] Venerat illuc diebus illis de partibus Walliarum vir quidam Wilelmus nomine, qui ferme biennio sic incurvatus erat, ut se nullatenus erigere, nec nisi baculi sustentatione quoquam gressus dirigere valeret. Is in proposito habens Dominicum adire sepulcrum, vivificæ Crucis signum sibi impresserat; sed retardabat effectum miserabilis incommodi miseranda conditio. Ut igitur ad aures ejus gloriosæ Virginis fama pervenerat, fide subnixus, spe roboratus, licet toto corpore incurvatus, tibiis præ nimia debilitate tremulis, locum unde gloriosa Virginis ossa translata sunt, adiit, in oratione pernoctans, et jugiter divinam implorans misericordiam, audires eum flebilibus vocibus animos etiam lapideos ad pietatem flectere, dum et gemitus edere compelleret doloris immanitas, dum pro eo et fides oraret, et perseverantia peroraret. Nocte igitur quadam lassitudinem soporis quiete recreans, vidit in sompnis virginem quandam vultu decoram, habitu venustam, gestu gravidam, alba se pelle contegentem ad modum pellis ursinæ. Expergefactus se a dolore præhabito respirasse persensit, paucisque diebus exactis, qui prius incurvatus incedere compellebatur, sic ad plenum convaluit, quod ad Dominicum sepulcrum adeundum iter incolumis arripuit.

[11] [Alter variis simul afflictus infirmitatibus sanatur.] Erat in vico quodam cui vocabulum est Herduluesleie, vir quidam Wilelmus nomine, bonæ quoad homines opinionis, in pauperes misericors, in hospites liberalis. Distat autem vicus ille quatuor fere a Braccheleia miliaribus. Is a XXX fere annis sic sinistro oculo orbatus fuerat, quod vix eo videre poterat, quo gressus dirigere deberet. Per anni vero et eo amplius spatium ante gloriosæ Virginis Translationem dextrum penitus oculum amiserat, ita quod nec etiam cœli lumen aliquatenus eo videbat. Apposita est autem super plagam plaga, et in tantum aggravata est super eum manus Domini, quod nervis contractis incurvatus, vix podio gressus sustentante ecclesiam adire valebat. Audita igitur beatæ Virginis opinione, contra spem in spem credens, de divina potentia sperans, sed de sua debilitate fere desperans, equo desidere, nisi duobus eum hinc inde sustentantibus, minime prævalens, parentum amicorumque neglecto consilio, Oxenefordiam versus iter arripuit. Cum enim incassum multa in medicos erogasset, nihil nisi divinum sibi superesse prævidebat auxilium. In itinere vero usque ad spiritus fatigatus exhalationem, amicis ipsum comitantibus reditumque suadentibus: sinite, inquit, ut si rebus humanis eximendus sim, saltem in adeundo tam beatam Virginem, si eo pervenire mihi desuper datum non est, viam universæ carnis ingrediar. Nimirum felicem se reputans, si in hujuscemodi proposito fati munus impleret. Perductus igitur ad sanctæ Virginis ecclesiam super tumulum ipsius in oratione projecit, devotionem excitante necessitate, et ex humani consilii et auxilii defectu nata desperatione, lacrimarum fontem exaggerante. Sensit ilico divinum auxilium fidei constantia, redit in suum natura principium, sic utriusque luminis visus redditur, ut eo quo penitus privatus erat, perspicacius videret. Admiratur obstupescens divinam tam celeriter affuisse virtutem, ignorans Spiritus Sancti gratiam tarda rerum nescire molimina. Adhuc autem inter spem et opinionem fluctuans sese erexit, et incurvationis pristinæ contractionem prorsus abolitam sentiens, uxorem, fratres, amicos, qui cum eo venerant, intuens, eosque se perspicacissime videre protestans, ad Dei laudes tam præsentes quam absentes incitavit. Aliquotiens eum postea vidimus, et a prænominatis eum prorsus incommodis respirasse ipsa rerum experientia didicimus i.

[12] [Miles cæcus et surdus, et dextera manu rigidus Cantuariam frustra tendit,] Per idem tempus hoc quoque mirabile et memoria dignum accidit. Miles quidam de Britania oriundus, hamo de sancto Ciriaco dictus, tribus fere annis et dimidio sicut nobis proponebat, et videndi pariter et audiendi officium amiserat. Proponebat siquidem prius se gravissime febre correptum ad hujusmodi incommodum devenisse, et postmodum dolori dolorem accrevisse, ut et dexteræ manus et brachii penitus destitueretur officio, ita ut nec ori manum adhibere valeret. Ad memoriam itaque revocans miracula quæ pro gloriosissimo patre et martyre nostro Thoma Deus operabatur, licet valetudine confectus esset et senio defessus, ipsius limina adire decrevit. Cum autem Cantuariam venisset, languore gravi correptus, per quindecim dies ibidem moram facere compulsus est. Sed sanitatem nequaquam ibi recipere potuit: Deo nimirum id providente, ut in ipsius curatione quanti esset apud se beata Virgo meriti, palam cunctis innotesceret, quæ a multis retro temporibus vitæ præsenti subtracta, nuper Translationis gloria decorari meruerat. Ad partes igitur Oxenefordiæ veniens gratia visitandi virum illustrem Hugonem de Plugeneio et Oliverium fratrem ejus, quibus linea consanguinitatis conjunctus erat, per aliquod tempus apud eos moram fecit. Advertens autem quam plures recuperandæ sanitatis gratia limina beatæ Virginis adire, in solemnitate paschali ad ipsius properavit ecclesiam et se coram feretro ipsius fide armatus prostravit. Nec mora; cum in oratione cum maxima devotione ac fidei constantia persisteret, quasi levi somno corripitur, et elapso brevi temporis intervallo expergefactus, et visum simul et auditum Domino restituente recepit. [ad sepulcrum S. Frideswidæ integram recuperat sanitatem.] Et manus et brachii, quam amiserat potentiam, in integrum ibidem recuperavit. Hæc tria in uno homine operari per merita Virginis suæ Salvator dignatus est, ut his eam magnificaret prodigiorum mirabilibus, quæ idcirco majori digna sunt admiratione, quia et ætatis longevitas et morbi diuturnitas curationis spem omnino denegare videbantur, tantoque majori sunt laude prædicanda, quanto sunt humano judicio difficiliora, ut in homine, cui virium copiam naturæ subtrahebat defectus, supra naturam divina manus curationis gratiam operaretur. Ne quid divinæ potentiæ impossibile humana arbitretur imbecillitas. Sicut enim ipse constanter proponebat, et testibus asseverabat, nonagesimum et eo amplius ætatis annum agebat. Huic rei testimonium prædicti nobiles viri, sed et eorum famuli constanter perhibuerunt, quos frequenter dum ei famulari compellebantur calamitatum suarum vexaverat et tædio affecerat immanitas k.

[13] Cum itaque talium signorum circumquaque fama crebresceret, [Mulier ab hydropisi liberatur.] ob gratiam recuperandæ sanitatis, variis obsessi infirmitatibus illuc undique confluebant. Quædam igitur mulier de Estropa. Winneva nomine, quantum ad sæculi divitias inops sed fidei copia dives, per anni spatium idropis morbo laboraverat. Quæ cum ob sanitatem recuperandam plurima Sanctorum limina visitasset, cum etiam totam substantiolam suam in medicos erogasset, nec profecisset, ad sepulcrum beatæ Virginis, ubi gloriosa ipsius ossa recondita fuerant, maxima cum devotione pernoctans post tertium diem postquam ad sepulcrum excubaverat, pristinæ sanitati reddita est. Venter siquidem ejus, qui sic intumuerat, ut præ tumoris immensitate vix intra vestimenta contineri posset, sic hausta aqua benedicta detumuit, ut in sigum sanitatis receptæ, ventrem qui prorsus resederat, populo gaudente palam cunctis ostenderet.

[14] [Sanatio matricis et aliorum dolorum.] Hisdem temporibus mulier quædam de Abbendonia, Remildis nomine, quæ fere per tres annos continuos vitio matricis laboraverat, adeo quod nervis contractis incurvata prorsus fuerat, struma in ipsius dorso cum dedecore prominente, cum viro suo limina beatæ Virginis adivit. Laboraverat insuper interclusa ventositate in tantum, quod singulis etiam membris cum dolore maximo tumescentibus, quandoque etiam febrili concutiebatur tremore. Cum igitur in ecclesia beatæ Virginis in oratione devotissime cum viro suo persisteret, per Dei misericordiam et Virginis suæ merita sanitati restituta, a singulis se liberatam incommodis publice protestata est, quæque incurvata venerat, erecta et rigide gradiens Deumque, qui in Sanctis suis gloriosus est, benedicens ad propria remeavit. Adhuc tamen ad memoriam ægritudinis præhabitæ, struma in dorso aliquantulum prominebat, quæ tamen postmodum temporis processu prorsus abolita est.

[15] [Plurimorum in conspectu sanatur puella] Venit et ob gratiam recuperandæ sanitatis puella quædam de Burefordia, Raganilda nomine, quæ viscerum dolore, manibus quoque turpiter tumescentibus, per juge triennium incessanter fatigata fuerat. Utroque igitur comitata parente, cum et pietas simul et devotio gressus dirigeret, mox in ingressu ecclesiæ curata est, ab utroque simul incommodo, non sine omnium qui tunc aderant admiratione, prorsus immunis.

[16] [item aliæ duæ] Sed et hoc laudibus Ejus non immerito annectendum videtur, qui ante omnia sæcula existens, in fine sæculorum operatus est salutem in medio terræ. Quædam mulier paupercula de Awrulla, Brithiva nomine, per XX fere annos utroque oculo minus clare videns, clare videndi per Dei gratiam et beatæ Virginis merita munus recepit. Sed et puella quædam de Gaiteshamtone, Eva nomine, per iiij circiter menses manum dexteram contractam habebat, ut ex ipso ægritudinis genere spes nulla recuperandæ sanitatis superesset, nisi Eo superante, qui etiam de lapidibus potens est suscitare filios Abrahæ. Ut itaque magis in ea divina virtus eluceret, cum semel perfecte curata esset, et postmodum, procul dubio meritis suis exigentibus, in eamdem recidisset calamitatem, iterato per Dei gratiam liberata est, quæ in se credentes et a prima et a secunda morte liberat, hic quidem in spe, in futuro autem in re.

[17] [Duæ sorores cæcitate liberantur.] Erant in villa cui nomen est Einesham duæ sorores quarum altera Jurkiva, reliqua vero Rilda vocabatur, a multis retro temporibus et paupertatis simul et cæcitatis infelicitate contabescentes, ut neuter (sic) earum absque præduce quoquam ire valeret. Utraque igitur non minori fidei quam animi constantia iter adeundi beatam Virginem arripuit. Cum ergo jam ad pagum Oxenefordiæ propinquarent, subito in ipso itinere Jurkiva visum Domino miserante recepit. Exultat mulier, reddita sibi videndi copia; protestatur se res non solum vicinas, sed et remotas perspicue videre, et quæ præducis adjuta beneficio gressus direxerat, jam nullo præeunte, Deo et beatæ Virgini gratias agens, ad ipsius properavit ecclesiam. Et ut par esset utriusque lætitia, sororem quoque ipsius Rildam Dominus visitare dignatus est. Ad sepulcrum Virginis pernoctat mulier, de salute sororis gaudens, et pro sua Deum devotissime deprecans, spem ex eo certissimam concipiens, quod eadem qua sororem potentia, se quoque curare posset. Mane igitur facto, post multos lacrimarum imbres, ancillam suam respexit Dominus, et primo cum pruritu sanie ex oculis profluente, videndi recuperavit officium. Extant utriusque rei testes quam plurimi fide digni, ejusdem villæ coloni, qui et cæcitatis pristinæ plenissimam habuerant cognitionem, et quas cæcas prius viderant, jam a Domino curatas non sine admiratione et gaudio cernebant.

[19] [Mulier a decennio paralytica sanitati restituitur.] Eodem tempore virgo quædam de Normannia oriunda, ætate quidem adulta, sed a multis retro temporibus paralitica, Azelina nomine, cum matre ad sanctæ Virginis sicut poterat ecclesiam advenit. Manebat autem in villa quadam non longe a Warewic, cui vocabulum est Pilasdentona. Siquidem cum octo circiter esset annorum, dextra corporis parte penitus destituta est, et tam manus dissolutione quam pedis contractione, et operandi pariter et gradiendi potestate privata, incommodo tali per decennium fere laboraverat. Igitur ad tumulum beatæ Virginis in oratione se projiciens, Ipsum devotissime cum lacrimis invocabat, qui salvos facit sperantes in se. Et sicut in Evangelio de puero quem spiritus immundus obsederat legitur, eumque frequenter et in ignem et in aquam miserat, quod clamans et multum discerpens eum, discessit ab eo; sic et ancillam suam in qua virtutis suæ potentiam Dominus exercere decreverat, magnis et diuturnis cruciatibus vexari permisit, ut in ea peccati rubiginem fornax tribulationis excoqueret. Nec mirum videatur alicui, si gratiam curationis cruciatuum aculei præcedant, cum plerique justorum non nisi per ignem purgatorium ad supernæ civitatis gaudium perveniant, ut quod hic minus punitum est, ad purum ignis ille consumat. Sed cruciatuum dolorem miseratione divina gratia sanitatis subsecuta est. Redit in naturalem potentiam dexteræ partis impotentia, et sanitas, quæ Domini datur imperio, tota simul confertur, ut nulla penitus in ipsa debilitatis antiquæ remanerent vestigia, membris tamen adhuc præ curationis novitate stupidis. Erumpit in laudem Dei plebs fidelis, quæ eam paulo ante paraliticam viderat, et jam repente sanatam admirabatur.

[19] [Eadem die altera alterius sanatio.] Accidit insuper in eadem beatæ Virginis ecclesia eodem die et aliud insigne miraculum. Siquidem mulier quædam Matildis nomine, gravissimæ cujusdam ægritudinis qua per anni jugiter laboraverat spatium, sanitatem adepta est. Sicut enim tam ex ipsius relatu quam ex vicinorum testimonio didicimus, anno fere dimidio in lecto doloris decubuerat, omnium prorsus membrorum officio penitus destituta, solo adhuc ad aliquod infelicitatis suæ solatium, videndi munere sibi reservato. Demum vero dolori dolor appositus est. Et in tantum viscerum dolore plusquam per annum dimidium laboravit, ut ipsa doloris vehementia cunctos, qui eam noverant, in desperationem adduceret. Cumque id modicum quod habuerat substantiæ frustra in medicos erogasset, ad beatissimæ Virginis tumulum jugiter in oratione persistens, post multos et lamentabiles cruciatus, sanitatem, quam manu non potuit humana, interventu gloriosæ Virginis, divinæ manus munere consecuta est. Ab utraque igitur valetudine qua prius contabuerat liberata, omnium qui aderant animos ad Dei laudes invitavit, qui sanctam Virginem suam tanta miraculorum gloria mirificabat.

[20] [Puella ab incunabilis incurvata illico sanatur.] Puella quædam, Raganildis nomine, de terra gloriosi patris et martyris nostri regis Eadmundi, a cunabulis ita lumborum dolore laboraverat, ut renibus præ tumoris enormitate deturpatis, gradiendi potestate privaretur, spina dorsi contracta, et partibus inferioribus cum doloris acerbitate penitus invalidis. Adierat autem plurima Sanctorum limina, et licet Dei virtus et potentia ubique sit æqualis, agit tamen secreta dispensatione, ut quod unius Sanctorum merito nequaquam tribuitur, alterius interventu conferatur. Veniens igitur ad sanctæ Virginis ecclesiam, seque coram ipsius sepulcro in oratione prosternens, aliquanto tempore interjecto sanitatem adepta est. Quis vero non obstupesceret puellam a cunabulis inclinatam, pedibus debilem, tibiarum robore carentem, sic in momento divinæ manus beneficium sensisse, ut quæ incurvata et omnino imbecillis venerat, jam ab omni valetudine libera prorsus et immunis, ad propria gaudens remearet. Sed hoc Ei difficile non est, qui appendit tribus digitis molem terræ, et libravit in pondere montes, et colles in statera.

[21] [Mulieri membrorum usus restituitur; renum cruciatus evanescunt.] His diebus mulier quædam de Ameneia, Cristina nomine, per unius anni spatium, ita renium dolore cruciata fuerat, ut cruciatus anxietas ipsam nullatenus ad terram sineret inclinari. Invaluit autem eatenus sinistra valetudo, ut nec etiam aquam manibus, sicut ipsa proponebat, et testibus constanter asseverabat, sibi propinare valeret. Auditis igitur beatæ Virginis virtutibus, nullam requiem habuit spiritus ejus, donec ipsius limina visitaret, sanitatis suæ spem omnimodam in ipsa ponens. Et quia, secundum Apostolum, spes non confundit, spei confidentiam subsecutus est rei votivus effectus. Ut illa ad ipsius propinquavit ecclesiam, mox cruciari vehementissime cœpit, ut eam vidit. Vix autem ecclesiam ingressa, sic et languoris vehementia et cruciatus languore confossa est, ut nullatenus ad locum, in quo Virginis sanctæ feretrum stabat, pervenire valeret. Sed nec sic conquievit devotio; instat orationi mulier, cum repenti divinæ miserationis respectu visitata, sanitati pristinæ restituta est. Et quæ prius languore præpediente nec ad terram se inclinare, nec aquam manus gestare poterat, nobis videntibus nec non et omnibus qui tunc aderant admirantibus, libere et absque aliqua difficultate se ad terram inclinabat, ad declarandam manifestius Dei virtutem; sanationem suam intuentium animis repetitis frequentius incurvationibvs inculcans.

[22] [Hydropisi liberatur mulier.] Quædam paupercula mulier, Emma nomine, de partibus Exoniæ cum partum cum nimia ederet anxietate, non multo post interjecto tempore, ydropis morbo percussa est, ventre turgente, cruribus, tibiis simul ac pedibus præ tumore vix intra cutem contentis. Ad divinum igitur confugit auxilium, multa sicut poterat absque beneficio curationis Sanctorum adiens limina. Tandem languore jugiter ingravescente, laboris magnitudine fatigata, tumoris enormitate confusa, gressus impotentes baculi beneficio sustentans, cum ad beatæ Virginis ecclesiam venisset, tumore corpus deserente, sanitati restituta est. Tantum in tibiis ac pedibus vestigia quædam tumoris in signum præhabitæ valetudinis apparebant, quod et in plerisque, quibus gratia sanitatis confertur, frequenter evenit, ut divinæ miserationis opem præ oculis semper habere noverint.

[23] [Puer a diutina artuum contractione mirabiliter liberatur,] Ad laudem insuper divinæ pietatis accidit stupendum quod subnectitur miraculum. Puer quidem Wilelmus nomine, de Lincolnia natus quarto ante beatissimæ Virginis Translationem aut eo amplius anno, febrium ardore correptus, et per annum jugiter sine remedio fatigatus, ad ultimam pene perductus est exinanitionem. Aggravata est autem super eum manus Domini, et jam spina dorsi recurva, struma non modica prominente, se erigere nullatenus valebat. Sinistram quoque tibiam sic contractam habebat, ut nervis arefactis terram pede nullatenus posset attingere, trium quippe digitorum mensura reliqua tibia retractior erat. Denique dolori ipsius compatiens sacerdos quidam Wilelmus nomine, qui in eadem civitate manebat, divinæ caritatis intuitu, puero vitæ stipendia largiebatur. Baculis autem duobus sub utraque ascella collocatis, gressus impotentes dirigere compellebatur. Mater vero ipsius Christiana nomine, filium materna pietate diligens, filii jugiter calamitatem deflebat. Ad plurima Sanctorum loca filium perduxit, ignorans quod in ejus curatione præviderat Dominus Virginem suam clarificandam. Adeo autem itineris et laboris immensitate fatigatus erat, quod sub utraque ascella in carne tenera concavitas quædam ostendebatur quam baculorum effecerant summitates, licet eorum duritia pannorum mollitie quoad poterat relegaretur. Tandem mater fide fortis, pietate mirabilis, cum laboris tædium in ea vinceret materna compassio, tanquam importunitate ipsa beneficium divinum extorquere proponeret, comperta gloriosæ Virginis fama ad ejus ecclesiam filium perduxit. Nec diu votum fœminæ suspendit summe Misericors: dilationem relegavit filii festina curatio. Audires in ejus erectione nervos crepitare, jam utraque tibia equa proportione sibi invicem respondente. Et licet postmodum in dorso struma promineret, quæ ab ipsa ei coaluerat nativitate, recte tamen gradiendi seque erigendi potestatem recepit. Videres innumeram populi multitudinem ad tam insolitum concurrere spectaculum, [coram innumera populi multitudine.] et lætitiam interiorem lacrymis exterius protestari. Surgit illico puer incolumis, baculos quibus innisus fuerat beatæ Virgini quasi pro munere offerens. Multis vero diebus ob insolentiam gradiendi, tali, instar pulpæ, molles ipsum claudicare compellebant: sed processu temporis ex gradiendi consuetudine a claudicatione liberatus est. Cum autem postmodum matre eum reducente ad natale solum remeasset, ut ad beatam Virginem reduceretur matrem fletibus vicit, sic pro beneficio sanitatis Deo et Virgini suæ gratus, ut numquam ab ea separari vellet, illum præ omnibus locum amplectens, ubi munus curationis acceperat.

[24] [Simile quid contigit parvulæ, tempore officii vespertini.] Accidit eodem die et aliud dignum relatu mirabile. Quædam etenim mulier de civitate Wintoniæ, Richildis nomine, filiam parvulam habebat, annum et dimidium ætatis agentem, quæ a navitate sic contracta fuerat, ut talis firmiter natibus et inseparabiliter cohærentibus, in sperulæ l modum miserabiliter volveretur. Nec solum incedendi, verum et sedendi potestate privata, matris animum doloris aculeo perfodiebat. Delata est igitur humeris matris ad ecclesiam beatæ Virginis puellula, statimque oculi Domini eam intuiti sunt, et aures ejus preces illius exaudierunt. Nervis siquidem non sine strepitu crepitantibus, tali a natibus resoluti sunt, et rectitudinem quam natura negaverat, manu divina puellæ corpus accepit. Denique talis resolutis, ubi tali hæserant, fossulæ monstrabantur; et, mirum dictu, sentiens se sanari, parvulam manum ad locum jecit dolentem, quasi pruritus mordicantes unguibus exarans, statimque matri applaudens, prout poterat erigere se conabatur, ut ipsis gestibus ætas parvula Deum laudare videretur. Eo tempore canonici vespertinum decantabant officium, cum repente populorum clamoribus excitati, eoque accurentes, rem sicut gesta erat oculata fide cernentes, non immerito laudes laudibus accumularunt.

[25] [Juvenis horrendo furore exagitatus, sub missarum solemniis, mirabiliter pacatur.] Hoc quoque relatu dignum arbitror, quod in præclara salutiferæ crucis Inventione, dum missarum agerentur sollemnia, in eadem gloriosæ Virginis basilica Dominus operari dignatus est. Erat in vico quodam, cui nomen est Coleshulla, juvenis quidam Eustachius nomine, qui ante dimidium et eo amplius annum in tantam devenerat amentiam, ut furoris immanitas vicinis omnibus timorem pariter et horrorem incuteret. Horrendis dentium stridoribus, torvis et minacibus oculis, jugi capitis agitatione, feralibus etiam conatibus, furoris impetum demonstrabat. Sic enim continuis motibus sine aliqua interpolatione die noctuque caput agitabat, ac si a vento vel arundo concuteretur vel folium arboris quateretur, ut nullius umquam sanum caput motus hujusmodi sustinere posset. Ad ecclesiam itaque perductus, vehementia cunctis qui aderant formidinem incussit. Nam et lignorum maxima robora circa ipsum posita sine aliqua difficultate a se rejiciebat, et horrendis gestibus turbam circumstantem arcebat, quandoque etiam ab ecclesia expellebat: nullus etenim vel expectare eum audebat vel contingere. Cogit furoris rabies terribiles voces emittere, clamoribus ecclesiam implere, nec Creatorem a creatura sinit agnosci, talis ac tanti mali vehementia. Non os, non mentem ad exorandam salvatoris clementiam applicat; nihil in ipso quod hominem sapiat apparet, furoris vehementia feras etiam bestias exsuperans. Præcipitur ab ecclesia expelli, cum repente quidam canonicorum adveniens benedicti liquoris undam in faciem ejus projecit, quæ intra sinum defluens, corpus aliquantisper roravit. Illico furor aliquantulum conquiescere cœpit, et signa furoris paulatim minui. Expletis denique missarum sollemniis compos mentis efficitur, seque ab eo quo laboraverat incommodo respirasse cognoscit. Exuit pristinæ vesaniæ notam, et humanæ rationis diu perditam vestem resumit. Stat devote Deum invocans, non jam ut ante irritans blasphemiis, sed placans genuflexionibus. Confluunt ad tam mirabile spectaculum undique populi, de tam subita mutatione stupentes. Et qui paulo ante humani sensus expers, rictibus terrificis omnes qui aderant terruerat, adepta sanitatis gratia, cunctis et morbum et modum quo ei acciderat exposuit, populis in Dei laudes erumpentibus, et eum qui in sanctis suis gloriosus est benedicentibus. Emenso autem modico tempore sic capitis agitatio conquievit, ut in eo pristinæ vexationis nulla penitus remanerent vestigia. Aderat tunc temporis ipsius villæ domina, quæ multo tempore paralitica, ob gratiam recuperandæ salutis advenerat. Multi quoque qui ipsum noverant præsentes erant, constanter asserentes eum tanta furoris immanitate vexatum fuisse, ut et propinquis et remotis horrori esset ipsius vesania. Frequenter eum postea vidimus, ab omni furoris molestia et capitis concussione liberum prorsus et immunem.

[26] [Pueri innumeris vexati malis, et jam emortui] Sed et de hoc quod eodem die contigit signo, Dei virtus et sapientia prædicanda est, cujus et magna virtus est, et sapientiæ non est numerus. Vir quidam spectabilis Fulco nomine, qui a loco, qui Grava nuncupatur, cognomen accepit, filium de uxore sua sustulerat, tertium jam ætatis annum agentem. Is circa Dominicæ nativitatis solemnia languore correptus, ventre constipato, nullo purgationis remedio naturæ superflua deponere prævalebat. Procedente tempore, stomacho cibaria fastidiente, sic pueri venter induruit, ut non materiam carneam, sed lapideam representaret duritiam. Ad extremam itaque perductus exinanitionem, corpore nimia macie confecto, vix ossibus sibi cohærentibus, rebus humanis sine aliqua spe curationis putabatur eximendus. Cum itaque corpus exanime vix spiritus vitalis vegetaret, ad ecclesiam gloriosæ Virginis a matre delatus est, totam spem suam in Ipso ponente, qui non derelinquit sperantes in se, et de sua virtute gloriantes humiliat. Perstat in oratione mater, filii calamitatem materno deplorans affectu. Hausta denique puer aqua benedicta supra quam * ætas tenella pati crederetur, per superiorem purgari cœpit regionem, ventrisque paulisper emollita est duritia. Sed quoniam præ nimia, qua contabescebat debilitate, vix intra corpus anima continebatur, et animales in eo deficiebant virtutes, processu temporis, omnium qui ipsum viderunt, judicio, viam universæ carnis ingressus est. Omnibus siquidem quæ mortem præcedere solent signis in eo concurrentibus, rigentibus totius corporis membris, toto jam corpore frigescente, humanæ naturæ debitum exsolvisse credebatur. Lacrimis mater perfunditur, deflet amissum quem recuperare sperabat. Dolet votis in contrarium successisse, nec adhuc in ea fidei vigor tepescit. Credit Eum, qui quatriduanum in monumento fœtentem resuscitaverat, posse puerulum nuper defunctum ad vitam revocare. Lugentem amici consolantur, proponentes juvenilis ætatis fecunditatem prolis numerositate gavisuram. Persuadetur patri ut funeris exequias præparet; cilicium quo mortui corpus involvatur comparet, et terræ moles reddatur terrestris. Resistit persuadentibus mater, divinæ potestatis clementiam adhuc expectandam asseverans. Et vere mira fidei virtus, quæ etiam naturæ vires enervat, et impossibilia facit esse possibilia. Impletum est hic procul dubio illud evangelicum: Si habueritis fidem ut granum sinapis, dicetis huic monti, transfer te in mare, et transferetur. Exacto enim trium vel quator horarum spatio, quidam canonicorum adveniens, ex cujus sorore puerulus procreatus fuerat, [mirabilis sanatio.] fide roboratus, os jam seratum prout poterat reserans, in os aquæ benedictæ liquorem infudit. Unde factum est ut non post multum temporis, anima redeunte, voce submissa circumstantium aures repleret, et post paululum emissa voce magna vitæ munus sibi redditum palam ostenderet. Demum 'oculos aperiens, matremque miserabiliter intuens, brachiorum nec non et cæterorum membrorum motibus se vivere protestabatur. Calorem nativum corpus resumit exanime, et in habilitatem pristinam membra redeunt rigentia. Et cui languoris acerbitas ciborum denegaverat alimenta, omnibus qui aderant videntibus, cor emortuum pomi confortabat edulio. Admirantur parentes virtutis divinæ magnitudinem, gaudent redditum quem amissum defleverant. Per duos autem dies in ecclesia commorati, filium quem exanimem detulerant, sanum et incolumen ad propria cum gaudio retulerunt, viribus paulisper redeuntibus, Ejusque potentia, qui omnia creavit ex nihilo, naturæ vires quæ in eo penitus defecerant, singulis reformante momentis.

[27] [Mulieris fæde afflictæ ad sanitatem revocatio.] Mulier quædam Leviva nomine, de villa, quæ Wrokestan nuncupatur, quæ est juxto Banneburiam, per juge qua triennium m sic continuo tumore ventris, et inflatione turgente laboraverat, ut membris omnibus prædoloris anxietate deficientibus, humeris tanquem pondere quodam depressis, manus ad nullum opus necessarium posset aptare. Tanta autem erat ventris inflatio, ut prægnantis et partui vicinæ similitudinem repræsentaret; vix etiam vestibus quibus induebatur membra tumentia continebantur. Non numquam cum reliquo corpore manus et pedes tumor occupabat, et maxime luna ad defectum vergente. Aiebat autem se hujusmodi incommodum incursisse (sic) per frigoris asperitatem dum operi necessario intenderet, ita quod quandoque latratus caninos ab ore emittebat, ut ab omnibus vesana judicaretur, et velut amens verberibus afficeretur, et vinculis artaretur. Ob hac * etiam a viro suo spreta, vitam infelicem augmentatis agebat miseriis. Adiens igitur beatæ Virginis ecclesiam, et orationi per noctem devotissime insistens, post cruciatus multos et tremores inauditos, ructibus et oscitationibus a noxiis, quibus gravabatur humoribus, liberata, sanitatem consecuta est. Resedit quippe ventris tumor, et membrorum dolor omnis abscessit, et manuum pedumque debilitas in naturalem rediit potentiam.

[28] [Altera simili modo liberatur.] Hisdem quoque diebus uxor viri cujusdam de Ennestan, Childiva nomine, quæ per sexennium viscerum dolore laboraverat, nec ullo medicinæ beneficio curari poterat, per gloriosæ Virginis merita gratiam sanitatis adepta est.

[29] [Item alia paella.] Sed et puella quædam de Dencheswitha, Constantia nomine, cum matre, beatæ Virginis adiit ecclesiam. Siquidem cunabulis et antequam baptismi gratiam percepisset, sic incessanter capitis dolore torquebatur, ut præ doloris vehementia, quandoque septies, nonnunquam octies mente alienata, rebus humanis crederetur exempta, humanæ rationis interim omnimodis expers, et eorum quæ gerebantur prorsus ignara. Frequenter etiam per integram septimanam, nec etiam verbum ab ore ejus exibat, ut loquendi perpetuo destituta crederetur officio. Meritis igitur beatæ Virginis suffragantibus, ab omni respiravit valetudine, nihil in se pristini representans infortunii, sed acceptæ curationis beneficium mirantibus cunctis et verbis ostentans et gestibus.

[30] [Mulier undequaque desperata sanatur.] Quædam etiam mulier, Leviva nomine, de villa quæ Shoram nuncupatur, nata, hisdem temporibus gratiam salutis Deo donante recuperavit. Fatebatur se multis temporibus apud Oxenefordiam moram fecisse, ibique numerosam sobolem sustulisse, et quinque de liberis suis in cimiterio beatæ Virginis tumulatos asserebat. Morabatur autem tunc temporis apud Siffordiam, et erumnas paupertatis suæ quorum poterat eleëmosinis mendicando redimebat. Apposita est autem super plagam plaga, et livor livori adjectus, et duplex ei supervenit tribulatio. Anno siquidem et dimidio febrium acerrima vexatione concussa, nervis desiccatis sic incurvata est, ut nullatenus nisi baculorum podio quoquam dirigere gressus prævaleret, struma non modica in summitate dorsi prominente. Per duas autem septimanas in tantum dolor exaggeratus fuerat, quod in lecto doloris continuo decumbere compellebatur, ultimum malorum omnium remedium solam mortem exoptans. Veniens igitur ad beatæ Virginis ecclesiam, mox ut ejus limina attigit, aliquanto tempore cruciata, anguore confossa, tandem erigitur, et corporis inclinati contractio beneficium suscipit erectionis. Gaudet mulier in hoc saltem calamitati suæ esse provisum, quod paupertatis suæ damna dono salutis adeptæ compensabat. Sane in ipso curationis munere dorsi crepitantis strepitus auditus est, et ipso curationis genere, et valetudinis antiquæ vexatio et medicaminis modus cunctis palam innotuit, fidelium ore Dei laudes resonante, qui in sanctis suis semper est et ubique mirabilis.

[31] [Puella furore amens se in aquas præcipitat, eripitur a molendinario; perducitur a matre ad S. Frideswidæ sepulcrum; tandem sanatur.] Puella quædam, Emelina nomine, ætate adulta, de villa quadam vocabulo Edivetona nata, quæ ad ecclesiam beatæ Virginis pertinet, in autumpno proximo ante ipsius gloriosam Translationem, mentis alienatione percussa, in tantam devenit amentiam, ut quasi ultimum malorum omnium remedium, manibus propriis mortem sibi vellet ascire. Nocte igitur domum matris clanculo egressa, licet funestum haberet propositum, signo tamen crucis frontem armavit, et ad aquam vicinam cui Keneta nomen est properavit. Cum itaque suggestione diabolicæ pravitatis seducta, super ripam staret, et submersione vitam infelicem finire proponeret, prius tamen salutationem angelica voce beatæ et gloriosæ Dei Genitrici factam, prout noverat ore depromsit: Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui; sicque rursus frontem signo crucis muniens, in aquam capite prius immisso se præcipitavit. Impetu autem fluminis subtus rotam molendini molentis delata, quod ipsius præcipitio contiguum erat, cum nec in os ejus nec in aures aquæ stilla sicut asseveravit influxisset, in loco quodam fluminis, ubi terra aliquantulum eminebat, illæsa resedit. Molendinarius vero nomine Alvredus, in domo sua quæ paululum a molendino distabat quiescens, in sompnis admonitus est, ut ad molendinum festinans, quod in aqua reperiret, mox extraheret. Nec mora: expergefactus a sompno, illuc properat, puellam obstupescens invenit, nolentem ab aquis extraxit, et matri, quæ filiam lamentando quærebat, ipsam reddidit, mortem potius quam vitam desiderantem. In tantum vero processu temporis languor aggravatus est, ut circa festum beati Michaelis, linguæ paulisper destitueretur officio, sicque factum est, ut de die in diem magis ac magis obmutescens, tandem Nativitatis dominicæ propinquante sollemnitate, loquendi prorsus et usum et potestatem amisit, et usque ad mensis Maii tempora, in ipsa mentis alienatione perdurans, muta permansit. A matre igitur et quodam fratre suo ad ecclesiam beatæ Virginis perducta, nocte ad sepulcrum, ubi gloriosa ipsius ossa recondita fuerant, pernoctavit. Tandem labore simul et dolore fatigata, cum membra sopori dedisset, in somnis admonita est, ut orationi instaret, et angelica salutatione beatæ virginis Mariæ sibi conciliaret misericordiam, et de recuperanda sanitate plenam haberet securitatem. Per quatuor igitur aut quinque dies in ecclesia moram faciens, cum nullum in ea divinæ miserationis signum appareret, ex dilatione curationis tædio mater affecta est. Regredi domum parat et filiam reducere, persuadens ubique equaliter omnipotentis jugere (agere?) virtutem. Renititur sicut poterat filia; sequitur tamen invita cogentem, cum repente divina miseratione gressus puellæ propediti sunt. Ad terram denique collisa, crebris fatigata singultibus, et quasi febrili tremore diutius concussa, levi tandem sompno corripitur, et modico post interjecto tempore præter spem, lingua palpitante, rauce prius loqui cœpit, et quasi balbutiendo cum difficultate verba formare, ut vix a circumstantibus posset audiri. Divina miseratione autem bonitatis suæ gratiam semper in melius promovente, triduo necdum elapso, sic linguæ vinculum resolutum est, ut distincte et aperte loquendi recuperaret officium, et suprascripta palam cunctis exponeret. Aderat tunc temporis vir venerabilis Dominus Johannes Norwicensis episcopus, in cujus præsentia prædicta puella, et morbum et casum quo ei acciderat exposuit. Mentis itaque compos effecta, loquendi recepto munere, beatæ Virginis et ecclesiæ suæ se mancipavit obsequio, curatricis suæ famulatu et corpore hærens et affectu.

[32] [Paralyticus liberatur.] Carpentarius quidam de civitate Wintoniensi, nomine Picardus, dum die quadam apud Wintoniam operi necessario insisteret, subito paralisi percussus est, decidente de mauu securi, et loquendi potestate prorsus subtracta. Dextera igitur manu per annum integrum clausa simul et contracta, præ naturalium virium impotentia, nec digitos extendere, nec ori manum applicare, vix etiam a pectore brachium separare, nec ulterius quam ad ilia manum deducere prævalebat. Totam etiam dexteram corporis partem sic debilitatam habebat, ut nullatenus nisi baculo sustentante quoquam ire posset. Triduo igitur in ecclesia beatæ Virginis moram faciens, pro salute sua divinæ pietati devotissime supplicabat. Supplicantis fidem oculo misericordiæ suæ respexit Dominus, et petentis desiderium effectu prosequente complevit. Redditur homini loquendi potestas, et membrorum dissolutio naturalem recipit soliditatem, et qui paraliticus advenerat, jam sanitatem adeptus, paucis interpositis diebus, sine baculi sustentamento ad solum natale remeavit.

[33] [Juvenis viscerum dolore, cæcitate aliisque afflictus malis, liberatur.] Hisdem diebus juvenis quidam Alexius nomine, juxta Herefordiam natus, per septennium jugi viscerum languore et dolore vexatus fuerat, et doloris acerbitate jugiter ingravescente nihil operis exercere valebat. Gutturis etiam meatum tumor obstruebat, et velut apostemate interius prominente, nonnisi cum difficultate cibaria degustare, quandoque nec aquæ poculum haurire poterat. Adaucta est etiam languoris vehementia, et ut mirabilior appareret divinæ miserationis respectus, utroque orbatus est lumine. Sinistrum quidem nec etiam aperire poterat, de dextro autem luminis claritatem videbat, non autem exteriorum formarum dinoscebat sive discernebat qualitatem. Hoc incommodo per quatuor fere menses fatigatus, sanctæ Virginis adiit ecclesiam; cumque ad sepulcrum devote Domino preces funderet, viscerum dolor conquievit, et tortionum mitigati sunt aculei. Gutturis quoque, qui interclusus fuerat, meatus reseratus et relaxatus est, restituta facultate cibaria in corpus trajiciendi. Sed et videndi perspicue rediit acumen, ut utroque oculo res minutissimas, utpote pilos et capillos, Deo donante discerneret.

[34] [Muto restituta loquela.] Sed et juvenis quidam de Wathnesfelda, Godwinus nomine, cum subiti casus infortunio per quatuor menses auditum amisisset, sic obsurduit, ut nec etiam clamantium voces audire prævaleret. Processit ulterius incommodum miserabile, et lingua in guttur retracta, ut vix summitas ejus videretur, per integram fere septimanam mutus effectus est, et nec cibos incorporare, nec aquam poterat glutire. Cum matre igitur et amicis beatæ Virginis adivit ecclesiam, et ad sepulcrum ipsius orationi insistens, aliquamdiu cruciatus, videndi * simul et loquendi recepit officium. Soluto linguæ vinculo debitum a natura locum lingua retracta sortitur, et denegata ciborum redditur incorporatio. Cum igitur ad matutinas laudes signa pulsarentur, mox adepta sanitate, in Dei laudes prorumpens: Deo gratias, inquit, quoniam ab omni liberatus sum valetudine, et ab eis quibus opprimebar respiravi calamitatibus. Sic itaque mane facto, se sanum et incolumem per beatæ Virginis merita protestatus est, viris omni exceptione majoribus assertioni suæ testimonium perhibentibus. Testata est etiam mater ejus, quod antequam loquelæ privaretur officio, clamantium voces nequaquam audiebat, sine auditus beneficio loquentium labia ad loquendum formari videns, non autem verba loquentium discernens.

[35] [Mulier orans ad feretrum B. Virginis, ethica febri liberatur.] Mulier quædam Isabella nomine, de Becchamtuna juxta Bukingeham, cum ab octo retro annis viro fuisset copulata, prægnans et partui vicina domum cujusdam mulieris ingressa est, cum qua vir suus adulterium exercebat. Illa malignitatis furore succensa, sicut rei declaravit eventus, panem ei porrexit, quem mox ut gustavit, sic infrigidari per partes superiores sibi visa est, ac si aqua frigida caput ejus perfunderetur. Cum autem peperisset, percepta baptismi gratia, mox puer defunctus est. Aggravatus est autem mulieris languor, et tam ventre turgente quam humeris tamquam pondere quodam depressis, ita debilitari cœpit, ut quandoque nec ori manum posset applicare. Adiit autem postmodum limina beatissimi patris nostri ac martyris Thomæ, et hausta aqua benedicta, languorem sensit mitigatum. Enim vero divina procul dubio providente clementia, ut et in ipsa beatissimæ Virginis meritum innotesceret, per biennium ferme continuum ethica febre concussa est in tantum, quod septies in die quandoque in naturali tremore membra ipsius concutiebantur. Cum itaque ante beatæ Virginis feretrum oraret, repente quasi in extasi constituta, et diuturnis cruciatibus agitata, tertio in immensos erupit vomitus, nocivos nimirum quibus gravabatur vomens humores, et mane facto, tam ab humerorum gravedine, quam ab omni febrili calore se prorsus liberam testata est.

[36] [Altera mulier curatur.] Eodem die mulier quædam Beatrix nomine, de Ellendona viro copulata, capitis dolore plusquam per biennium vexata fuerat, et sic viscerum dolore torquebatur, ut in lecto doloris per singula fere momenta decumbere compelleretur. Veniens igitur ad ecclesiam gloriosæ Virginis, et in oratione persistens, mane facto ab omni dolore se liberam cunctis ostendit.

[37] [Filia militis cujusdam scrophulis vexata, adducitur ad B. Virginis tumulum; solatur atque, recuperatis viribus, læta domum redit.] Miles quidam Rogerus nomine, filius Radulfi de villa, cui nomen est Stretona, filiam habebat annorum circiter XIV Margaretam vocabulo, a carnali pollutione prorsus immunem. Hæc post festum beati Michaelis ante gloriosæ Virginis Translationem, sub faucibus scrophulis, quas vulgo glandulas vocant, vexari cœpit, quæ contactu regiæ manus curari dicuntur. Abducta igitur a patre ad illustrissimum regem Anglorum Henricum secundum, contactu manus ejus scrophulæ fugatæ sunt. Domum igitur reversa, infra breve spatium vehementissimo languore corripitur, et per singulas corporis partes in tantum dolor invaluit, ut nec ipsa sibi pedes et tibias attrectare posset, nec ab alio præ doloris magnitudine sustineret attrectari, ita quod voces miserabiles emittere compellebatur, si vel a festuca pedes tangerentur. Hoc incommodo sine aliqua interpolatione usque ad vigiliam Ascensionis Dominicæ fatigata, in tantam incidit debilitatem, ut os suum, compagibus vix sibi cohærentibus, corpore nimia macie confecto, in superficie cutis tantum videretur. Et si quando eam alicubi fortassis moveri necesse esset, nullatenus terram calcare, sed nec eam saltem contingere poterat; amicis omnibus sola tantum morte huic morbo terminum imponi, sine aliquo medicinæ remedio, vehementer opinantibus. Auditis autem beatæ Virginis miraculis, maximo cœpit æstuare desiderio, ut ad ejus perduceretur ecclesiam. Parentes igitur virginis desiderio satisfacientes, de divina confisi potentia, quia equitare nullatenus valebat, in reda quadam eam ad beatissimæ Virginis ecclesiam deferri fecerunt. Sed et ipsi eam comitantes, mox in eo pervenerunt ad sepulcrum filiam perducentes: per totam noctem Ascensionis Dominicæ pro salute filiæ Domini deprecabantur misericordiam. Et mirum dictu mane facto, virgo paulatim convalescens se a dolore pristino liberatam parentibus protestabatur, et pedes et manus et tibias ad contrectandum eis offerebat, sicque membra, quæ nec a festuca tangi sustinebat, manibus non solum attrectari, verum et fricari gaudebat. Expletis autem missarum solempniis nobis et omnibus qui aderant videntibus, et in Dei laudes erumpentibus, a parentibus erecta terram firmiter utroque pede calcando, cunctis se prorsus a dolore liberam fatebatur, nisi quod a nimia, qua laboraverat debilitate, necdum respiraverat. Cumque a parentibus rogaretur ut in reda qua delata fuerat domum se referri sustineret; absit, inquit, a me, ut in reda reducar: si meum optatis reditum, equos mihi adducite, ut equo residens, ad propria cum gaudio revertar. Triduo igitur elapso gaudens et de adepta sanitate gratias agens, equo vecta domum a parentibus deducta est, redeuntibus paulisper viribus, et membrorum robore beneficio divinæ curationis per singula coalescente momenta. Cum itaque jam et a dolore et debilitate respirasset, redditaque sibi esset libere gradiendi facultas, non post multum temporis, ne malitia mutaret mentem ejus, aut nec fictio deciperet animam illius, valetudine correpta migravit a sæculo.

[38] [Alterius mulieris haud minus stupenda sanatio.] Eodem die cum missarum agerentur sollemnia, mulier quædam de Sifforde, Mabilia nomine, per merita gloriosæ Virginis sanitatem cujusdam gravissimæ infirmitatis recepit. Cum enim lubricum pudoris incurrisset, utero tumescente, pariendi tempus instabat, et in tempore autumpnali cum dolore et cruciatu maximo partum edidit. Sed et cruciatum in partu habitum gravior subsecuta est molestia. Nam et dolore præhabito et pauperatis felicitate * in unum concurrente, nervis arefactis et contractis, spina dorsi recurva, ubi purificationis tempus advenit, sic incurvata est, ut nec se erigere, nec recte posset aliquatenus incedere, nec aliter nisi manibus super genua positis et reliquum corpus sustentantibus, gressus quoquam dirigere valebat. Ad ecclesiam igitur gloriosæ Virginis delata, mox ut audivit quod in processione feretrum ejus efferetur, ecclesiam sicut potuit egressa est, in proposito habens ut subtus feretrum transiret, procul dubio sperans se per hoc sanitati restituendam: ea nimirum fide roborata, qua mulier illa in evangelio, quæ fluxum sanguinis patiebatur, fimbriam vestimenti Dominici tetigisse, et per hoc curata fuisse legitur. Agebat utique in ea fides, quod in credentibus in actibus Apostolorum spiritus Sanctus operabatur, quando in plateis ponebantur infirmi, ut veniente Petro, saltem umbra illius obumbraret quemquam illorum, et liberarentur ab infirmitatibus suis. Sed imbrium inundante copia, nec ecclesiam egredi processio nec feretrum efferri potuit. Videns igitur turbas hominum circumquaque confluentium, ne turbis eam comprimentibus suffocaretur, reintrare ecclesiam formidavit. Sed tantæ fidei divina, quæ ubique præsto est, non defuit miseratio, sed ancillam suam pie respexit misericors et miserator Dominus. Cum enim Dei jugiter invocans bonitatem extra januam ecclesiæ ea decubaret, repente quasi per dimidiæ horæ spatium tamquam febrili tremore concussa, antequam missarum explæta essent sollempnia, nullo eam sustentante, adhuc quidem sed modicum inclinata, manibus non sicut solebat super genua positis, sed prorsus amotis, ecclesiam ingressa cereum manu gestans, ad beatæ Virginis feretrum, cunctis qui tunc aderant, gratulantibus et unanimi voce Deum, qui est benedictus in sæcula, collaudantibus, properavit, et post dies paucos gaudens ad propria remeavit.

[39] [Judæi, in S. Virginem blasphemi horrenda punitio.] Nec silentio prætereunda est ultio, quam Dominus in quodam Judaicæ pravitatis homine in ipsa civitate Oxenefordiæ, nocte sequenti, Virginis suæ vindicavit injurias. Judeus quidam, Deus-cumcrescat vocabulo, (sic enim orationibus, loco propriorum nominum utuntur Judei) filius Moysi de Walingeford, hominis minus quidem ceteris Judeis detestandi, nefandissimo spiritu agitatus, Christianæ plebis insultans devotioni, verbis blasphemis virtutes divinas irridebat, derisive manus contrahens, post aperiens, pedibus prius claudicans, postmodum recte incedens. Sicque se, æque ut Frideswidam nostram, virtutes facere posse jactitabat, et ideo sibi sicut et ipsi donaria conferenda, et oblationes dicebat esse faciendas. Unde factum est, ut ei sinistra plebs fidelis imprecaretur, quod et effectu prosequente postea declaratum est. Ad mensam denique patris sui residens et blasphemias exaggerans, a patre graviter correptus, ab incepto desistere noluit, asserens nihil posse Frideswidam, nec virtutes ejus sibi esse formidini. Tandem cum indignatione maxima pater ei imprecatus est, ut locum sibi post centum annorum spatium deputatum mox obtineret. Ad hanc vocem aliquantulum conquievit blasphemus, et non multo post interjecto tempore in accidiam delapsus, tamquam mente alienatus totus animo consternatus est: id nimirum agente Dei providentia, ut qui in reprobum sensum datus fuerat, Sathanæ satellitibus traderetur. Invitatus ad cœnam a patre, respuit, vivendi tædio affectus, et circa suæ mortis accelerationem sollicitus. Cum igitur nocte succedente labores diei noctis quies recrearet, intempestæ noctis silentio surgit infelix e lecto, coquinam patris ingreditur, et ne funestum, quod animo conceperat, inpediretur propositum, ostium cera interius signavit. Laqueum zona qua præcinctus erat ministrat, quam trabi et collo circumligans, in hoc Judæ proditori similis, tali suspendio vitam finivit infelicem. Et in hoc revera res admiratione digna monstrata est, quod corigia delicata tanti corporis molem tanto libravit tempore. Mane facto, pater de filio sollicitus, filium quærit, diu quæsitum non inveniens, tandem coquinæ ostium effringens, suspensum invenit. Hac tremefactus visione, secreto complices suos vocat, ne in publicum hujusmodi casus prodiret, sed Christianæ plebi potissimum celaretur. Et sicut patres eorum resurrectionis Dominicæ gloriam frustra supprimere conati sunt, sic et ultionis divinæ districtionem incassum plebs impia studebat occultare, quia quod Dei virtus et sapientia manifestat, humana celare nequit astutia. Hujus rei fama repletur illico civitas, fidelibus ingerit lætitiam infidelium confusio. Magnificatur in Virgine sua Salvator, dum nec eam impune lacessiri permisit injuriis. Cum autem sicut moris est, ut Londoniis sepulturæ traderetur corpus detestandum in reda deferetur, numerosa canum multitudo latratibus cadaver prosecuta est more canino, blasphemo funeris exequias exhibens. Testati sunt viri fide dignissimi, quod in medio postmodum itinere, rota quadrigæ confracta, cadaver in terram corruit, et tam ex sua ponderositate quam casus vehementia collum, ex quo verba blasphema prodierant, in ipso casu confractum est, et merito: quoniam ex adipe prodierat ejus iniquitas, et in affectum cordis transierat. Et quia Deum blasphemiis irritaverat, et in excelso * locutus est mortis, quam sibi propria manu paraverat, infelici genere, vitæ exemptus, dupplici contritione conteri meruit, in diem perditionis reservatus, et ad diem ultionis ducendus cum eis, qui a se Dei scientiam reppulerunt, qui gratis odio Deum habuerunt.

[40] [Undequaque accurritur ad B. Virginis præsidium. Quod et experitur vir pluribus afflictus malis, et jam morti proximus.] Cum his et aliis signorum mirabilibus virtutem operum suorum populo suo Dominus annuntiaret, cotidie longe lateque beatæ Virginis disseminabatur opinio, et gloriam nominis populorum ora resonabant. Concurrunt ad eam venerandam undique fideles tantæ patronæ patrocinio communiri cupientes. Denique vir quidam Johannes nomine de vico, cui Chadelitone vocabulum est, genere satis clarus, corporis viribus strenuis, ut virium robore nonnullos anteiret, his diebus illuc advenit. Paucis namque diebus ante gloriosæ virginis Translationem, adversæ valitudinis aculeo confossus est, ut dorso contracto, humerorum ponderositate prægravatus inclinatus incedere compelleretur. Sed et dextræ manus et brachii sic percussus est impotentia, ut si quando frontem crucis signaculo munire vellet, nonnisi sinistræ manus sustentatione manum dexteram caput usque deducere prævaleret, non ori beneficium alimentorum apponere nec poculorum sibi propinare potens liquorem. Hac igitur imbecillitate per quatuor fere menses invalidus, calamitatis suæ deflebat simul et erubescebat ærumnas. Consulit medicos, non modicam substantiæ suæ portionem incassum in medicos effundens. Animus enim corporeæ salutis aviditate nonnumquam fit opum prodigus, earumque parvipendit effusionem, dummodo ex hoc aliquod sibi speret provenire remedium. Sed cum jam humanum deficeret auxilium divinum censuit esse quærendum, beatam Dei virginem adire decrevit, ut ejus interventu Dominus ei propitiaretur. Persuadetur ei ut quia ex morbi diuturnitate nimium erat attenuatus, equum sibi sterneret, ut sic commodius effectui propositum mancipare posset. Sed persuadentibus nequaquam adquiescens, iter pedes arripuit, asserens supra vires suas esse ut Virgini tantæ condignum exhiberet honorem, et meritis ejus suos impares esse labores. Uxoris itaque suæ necnon et amicorum quam plurium stipatus caterva, itineris labore confectus, et diuturnæ vexationis languore fatigatus, membris singulis jam deficientibus, gressibus jam labantibus, nequaquam ulterius sperabatur processurus. Caligantibus oculis, corporis quoque totius viribus emortuis, cum jam in terram crederetur casurus, Patronæ quam adibat invocat auxilium, postulat ne voti sui defraudetur effectu. Adest illico divina miseratio, casui vicinum sublevat, deficientem roborat, gradientem sustentat et promovet. Cum ergo ad locum pervenisset optatum, lacrimis et orationibus necessitati suæ subventionem implorabat. Invocantem Dominus exaudivit, et mane facto pristinam sibi sensit adesse virtutem. Et qui inclinatus venerat, recto jam corpore, humeris rigidis rectus incedebat, et in signum salutis adeptæ, brachium quod nequaquam ori poterat applicare, athletarum sese exercitantium gestus sine aliqua difficultate representabat, Deum qui est benedictus in sæcula devotissime benedicens.

[41] [Ejus uxori, parturienti horrendos inter dolores, apparet B. Virgo; cujus ope felicem illa edit partum.] Habebat idem Johannes uxorem nomine Ceciliam claris natalibus propagatam. Hæc utero tumescente partui vicina credebatur. Sed cum venter in immensum distenderetur, et partus suspenderetur editio, matris et parentum judicio non pregnans, sed alio morbo putabatur oppressa. Cogitur in lecto doloris decumbere, vexationis acerbitatem miserandis revelat gemitibus, planctibus, suspiriis audientum animos flectit ad pietatem. Pariendi tempus præteriisse credebatur, et nihil aliud restare, nisi ut doloris terminum sola mors imponeret. Hujuscemodi mesta expectatione suspensa, cum etiam tortionum immanitas mortem optare compelleret, repente nocte Dominicæ Resurrectionis levi somno corripitur, viditque dominam elegantis formæ, faciei venustæ, habitus et verba promentem consolationis. “Ne timeas,” inquit, “filia; jacta cogitatum tuum in Domino, et ipse te enutriet. Nascetur tibi filius masculus proxima sexta feria circa horam diei primam. Tu autem post purificationis tuæ dies, ad me statim ut potueris apud Oxenefordiam venies. Ego enim sum Frideswida, quam Dominus his diebus mortalibus revelare dignatus est.” Expergefacta mulier viro quæ viderat enarrat, quæ sibi promissa fuerant exponit, miserationis divinæ visitationem spe certissima præstolans. Promissorum veritatem rei declaravit eventus, visioni fides oculata testimonium perhibuit. Nam eadem die et hora sicut in sompnis, quæ apparuerat domina prædixerat, mulieri natus est filius. Paucisque postmodum diebus elapsis, ad exhibendum beatæ Virgini debitum villicationis munus, cum viro suo et amicis præceptricis suæ monitis obtemperavit, divinæ bonitatis misericordiam palam cunctis annuntians, quæ de tenebris infideles vocat in admirabile lumen suum.

[42] [Juvenis squinantia liberatur.] Erat eodem tempore juvenis quidam Walterus nomine, beatæ Virginis obsequio mancipatus, de terra sua trahens originem. Is ex insperato squinantiæ morbo perculsus, gutturis intercluso meatu, glutiendi destitutus beneficio ad divinæ pietatis se contulit adjutorium. Ante feretrum Virginis in oratione prosternitur, devotionem excitat necessitas, desiderii dilatione suspenditur, ut crederes sub ancipiti sorte duelli contra se fidem dimicare. Nam eo usque jam perductus erat, ut nec etiam salivam suam glutire posset. Hausit tamen sicut potuit aquam benedictam, quæ mox velut antidotum salubre vexationis vehementiam mitigavit, et velut tanti remedii beneficium morbus fugeret, et sustinere nequaquam prævaleret, haustum aquæ vomitus subsequitur. Unde factum est, ut tanquam ex apostemate, sanie per os defluente, sanitati pristinæ redderetur, illico restituta sibi potestate cibos incorporandi quam penitus amiserat.

[43] Talium itaque signorum fama crebrescente, [Oxoniam venit Ricardus archiepiscopus, Missam celebrat, sub qua mulier sanitatem recuperat.] vir venerabilis Dominus Ricardus Cantuariensis Archiepiscopus orationis causa Oxenefordiam venit, gaudens in Domino quod sic Virginem suam Dominus magnificare dignabatur, cujus ossa sanctissima de sepulcro transferre meruerat. Ad ampliorem itaque sanctæ Virginis honorem missarum sollemnia celebraturus, se pontificalibus ornavit insignibus. Accurrit populus ut tanti patris missam audiret, et benedictione muniretur. Cum itaque ad plebem convocandum signa sicut moris est pulsarentur, ad primam signorum pulsationem mulier quædam de Abbendonia, Wlirva nomine, quæ quinque annis surda fuerat, ut omnino audire non posset, audiendi recipit officium: Domino nimirum per hoc ostendente quod in Translatione Virginis suæ gratum sibi idem venerabilis pater exhibuerat obsequium.

[44] [Alia mulier in ipso ecclesiæ ingressu a cæcitate liberatur.] Eodem die mulier quædam de partibus Londoniarum ob salutem recuperandam advenit, quæ a quinque retro annis cæcitatis infortunio laboraverat. Verumtamen plagam sibi cœlitus inflictam equanimiter sustinuerat, et ut sibi divinæ propitiationis gratiam abundantius conciliaret, nudis pedibus jugiter incedens, corpus etiam jejunio macerabat. Nam et a carnium et piscium esu abstinens, devotionem interiorem exterioribus ostendebat operibus. Et revera in ipsius curatione monstratum est, quia prope est Dominus omnibus invocantibus eum in veritate, et quod non despicit preces pupilli nec viduæ si effundat loquelam gemitus. Devotionem quippe mulieris intuens, diuturna voti suspensione eam torqueri non permisit, sed mox ut ecclesiam ingressa est, in ipso statim introitu visus quod amiserat recepit acumen. Ad feretrum nullo ducente properat, gressus ad votum sine præduce dirigit, et quæ cæca venerat, Deo et Virgini suæ gratias referens, incolumis discessit.

[45] [Mirabilis puellæ a cæcitate curatio; dum, die festo Pentecostes, feretrum S. Virginis solemniter, circumfertur, præsente Rogero abbate aliisque innumeris testibus.] Nec vacat a laude Virginis insigne miraculum, quod die sancto Pentecostes, dum missarum agerentur sollemnia (contigit). Puella quædam Matildis nomine, de partibus Norhamtoniæ annorum ferme decem et septem, sex annis utroque lumine fuerat orbata. A parentibus igitur et amicis ob hoc spreta, vitæ subsidia mendicando quærebat. Et quoniam ope carebat humana, ad Eum confugit qui et pauperem facit et ditat, humiliat et sublevat. Adiit sanctæ Virginis limina, divinam devote præstolans misericordiam. Perseverat in oratione, miseriæ suæ calamitatem lacrimis allegat. Illuxit dies sollempnis Pentecostes, instabat tempus ut missarum expleretur celebritas. In processione feretrum gloriosæ Virginis deferri jubetur, ut solempnius ageretur diei tantæ jocunditas. Adest ilico virtus Spiritus Sancti, visitat ancillam suam summe Misericors, ut mirabilia ejus manifestarentur filiis hominum. Cum enim in loco quodam intra ecclesiam per quem processioni transitus erat, suam expectaret consolationem, repente feretro coram ea constituto, ex utroque lumine sanguis erumpens, vice lacrimarum faciem rigavit, punctionum aculeis sanguinem elicientibus. Admirantur intuentes rei talis eventum, operationis divinæ non intelligentes artificium. Novus procul dubio medendi modus, ubi videndi beneficium sanguineæ lacrimæ præcedunt. Sed et inter missarum sollempnia ab oculis puellæ iterato sanguis erupit, et aliquantulum videndi redditur beneficium. Denique post missarum celebritatem, prætereuntes eoram se canonicos videre se testabatur, albis sicut erant vestibus indutos. Tertio quoque dum vespertinum decantaretur officium, sanguis profluens virgineam cruentavit faciem, oculis præ nimio sanguinis fluxu rubore jam perfusis. Sequenti nocte quietis beneficio recreata, cum adhuc punctionum stimulis puellares oculi torquerentur, mane facto oculos aperiens, res etiam minutas visu comprehendens, videndi munus sibi redditum re ipsa protestabatur. Equidem singula quæ sibi dijudicanda proponebantur sine difficultate discernebat, dolore paulatim quiescente, et oculorum acie cœcitatis ignorante caliginem. Et ne Dei munus silentii supprimeretur ingratitudine, cum per idem tempus orationis causa, vir venerabilis Dominus Rogerus Abbas Abendoniæ illuc venisset, tota rei serie ei singillatim exposta, ut de gratia puellæ facta plene sibi constaret, omnibus qui aderant cernentibus nummum ei porrexit, quid manu prætenderet sciscitans. Illa sine cunctatione nummum esse respondit. Hoc et aliis quam pluribus experimentis probata, ad decantandas Dei laudes, populi totius provocavit affectum. Adstabant tunc eique testimonium perhibebant quidam de civibus Oxenefordiæ, quos consanguinitatis necessitudine puella contingebat, fidem omnium assertionis suæ testimonio roborantes.

[46] [Mulier, violatæ castimoniæ rea, ab ingressu basilicæ arcetur, donec pænitentiæ sacramento reconcilietur.] Succedunt mirabilibus mirabilia frequentia signorum, fidelis populi gaudia renovantur: et revera quod non sit speciosa laus in ore peccatoris, admirandæ virtutis Dominus declaravit testimonio. Mulier quædam juvenilis ætatis ignita calore, cum cæteris quos habebat utriusque sexus, sodalibus, juvenem quemdam et itineris simul et libidinis consortem habebat, simili cum collegis incessu, sed devotione dissimili, ad limina gloriosæ Virginis; et quia nefariæ cupiditatis ardorem domi restinguere fas non erat, devotioni causam præbuit libido, ut quod domi negabatur, viarum diverticula concederent. Nacta demum opportunitate voluptatis libidinosæ propositum actu illecebroso perficitur. Irritat ausu temerario Salvatoris clementiam, quam susceptæ perigrinationis devotione placare debuerat. Ita libidinis cauterio sauciatam gerens conscientiam, ad Virginis ecclesiam properat, tamquam oculos cuncta Videntis latere queat, quod hominibus est absconditum. Jam ante atrium cum sodalibus posita lubricæ carnis lapsum ad mentem reducente conscientia, timore percellitur, et cum turbis catervatim confluentibus basilicæ januæ paterent, januas nequaquam videns unius continuatione soliditatis æstimat constare parietes. Stupet infelix aliis ingressum et egressum indulgeri quem nec videre permittebatur. Conatur cum collegis ingredi, sed ipsis ingredientibus gressus ejus præpediuntur, excluditur divina virtute, vanis sese conatibus fatigans. Vidit copiosam plebis multitudinem a parte aquilonari ecclesiam ingredi, illuc continuo tendit, si quomodo sibi denegatus saltem ibi pateat aditus. Sed nec ostium videre, necdum (nedum) ingredi permissa est, misere simul et videns et cæca, impotens ingredi sed regredi potens. Redit tandem prævaricatrix ad cor, perpetrati facinoris recordatur, culpæ commissæ suam adscribit calamitatem. Ante oculos mentis summi judicis clementiam constituit, confessione peccati vulnus censet esse sanandum. Quærit sacerdotem, vinculum quo ligabatur indicat, revelat verecunde, quem impudenter commiserat excessum. Hesitantem consolatur sacerdos, ostendens in vera contritione cordis omne dimitti peccatum. Ut se confidenter sequatur admonet, mundatæ concedendum promittit quod immundæ negatum fuerat. Nec mora; præcedentem sequitur, nullo retardante basilicam ingreditur, et ad feretrum properans, beatam Dei Virginem quo tunc poterat munere veneratur, et jam non sicut prius malæ conscientiæ verme cruciata, sed ab impietatis colligatione soluta, ad propria remeavit. Discant hujus exemplo peccatores ab operibus mortuis suas emendare conscientias, nec eleemosynis se putant posse redimere peccata, quæ non dimiserunt. Quippe dona iniquorum non probat Altissimus, nec placatur victimis quas scelerosus immolat, quoniam ei qui summe mundus est, omnis displicet immunditia. Discant, inquam, confessione veniam mereri, quia confessionis antidoto cujuslibet vulneris dolor aufertur.

[47] [Sacrilegus crumenæ emunctor ab ejusdem basilicæ egressu divinitus prohibetur, donec restituerit ablatum.] Sicut autem hæc, de qua supra dictum est, ante criminis sui correctionem ecclesiam ingredi permissa non est, sic etiam eodem die quidam sacrilegii reus egressum sibi denegatum expertus est. Quod qualiter acciderit ex subsequentibus patebit. Cum enim ob virtutum insignia laudem Domini cleri simul et populi voces resonarent, juvenis quidam de Glocestriæ partibus illuc advenit, qui orationis causa sanctum Jacobum adire proposuerat. Lætitiæ causam requirit; respondetur a circumstantibus virtutum magnalia quæ per merita Virginis suæ Dominus operabatur gaudiorum esse materiam Hac delectatus novitate cum in longum protraxisset sermonem, repente turbis invicem se comprimentibus filius quidam iniquitatis, ausu sacrilego, ipsum aggreditur. Ad marsupium juvenis in quo erant solidi quinque manum deducit, et marsupium cum nummis nescienti, nefando præcidit artificio. De sacrilegio lætus, de lucro quod cum aliena fecerat jactura gaudens, tamquam nihil sibi conscius ecclesiam egredi conatur, ne casu aliquo pecunia privaretur adquisita. Sed obsistit conatibus virtus divina, nec permittit Virginis suæ peregrinum hoc affici dispendio. Ubi enim miser ostium se credit invenire, murorum invenit sodalitatem, crebrisque concussionibus, arietis instar, frontem ad columnas, et qua exeat nec etiam palpitans invenit. Stupent casus novitatem circumstantes, quod * hoc portenderet nequaquam advertentes. Adhuc damni sibi illati juvenis inscius, ad feretrum properat ut beatam Virginem modico saltem honoraret munusculo. Manu igitur ad marsupium adhibita, tunc primum damnum, quod sibi acciderat, dolens advertit; ad hoc contabescens tristitia quod in tanta populi turba, remedium sibi provenire posse desperabat. Ad supplicandum itaque se totus convertit, invocat beatam Virginem, ne devotio sua sibi in præjudicium convertatur. Obsecrat ne tam pertitiosa jactura laboris et affectus, quo ipsam adierat, fieret merces, non intelligens beatæ Virginis sibi famulari virtutem. Procedit in publicum, querimoniam super amisso deponit, supplicat ut sibi restituatur, si ab aliquo fuisset inventum. Denique huc et illuc in turba deambulans, questibus audientium animos ad pietatem flectit, jamque desperans cum consolatorem non inveniret, remeare parat. Jam ad ecclesiæ januas pervenerat, voce lugubri sinistri casus acerbitatem exaggerans; cum repente sacrilegus virtute divina præpeditus, crebris tunsionum ictibus stupidus, præ stupore mente excedens, voce, quia verbis non poterat, inclamitans, marsupium cum nummis petenti porrexit, seseque mox intra turbas ne agnosceretur recipiens, clanculo ecclesiam egressus est. Quæritur in turba maleficus, sed fugæ sibi consulens beneficio, ibidem ultra non comparuit. Gaudet juvenis damno sibi resarcito, suæque Consolatrici gratias agit, quæ in tribulatione sua ei misericorditer affuit, et de cætero ipsius se addicit servituti. Repletur stupore et gaudio plebs fidelis, signi prædicat novitatem turbarum numerosa multitudo. Credebant enim sacrilegum aliqua morbi latentis incursione, ut se impingeret, agitari, et misericordia erga ipsum flectabantur, donec virtus divina ipso rerum eventu palam cunctis innotuit.

[48] [Mulier auditum recuperat ad fontem B. Virginis] Mulier quædam de partibus Norhamtuniæ, Brichtiva nomine, anno integro et decem hebdomadibus, auditum dexteræ auris amiserat. Quæ cum ob gratiam recuperandæ sanitatis, ad ecclesiam sanctæ Virginis venisset, a circumstantibus monita, ut ad fontem n pergeret, quem in vita sua precibus a Domino beata Virgo impetraverat, qui per milliarium a civitate distat, illuc protinus pedem direxit, haustamque de fonte aquam auribus infudit. Statim tinnitus aurium, et prurituum anxietas subsecuta est, et in aurem festucam immittens, carnis portiunculam extraxit. Audiendi perfecte recepto munere ad ecclesiam rediens, Deumque benedicens, omnibus qui aderant se curatam ostendit.

[49] [Puella sanatur a diuturno languore;] Vir quidam de Sipfordia filiam habebat, vocabulo Hawisam, annorum circiter quindecim, quæ per biennium jugi languore depressa, in lecto doloris decubuerat, nec se quoquam movere, qualibet instante necessitate, sine alterius prævalebat auxilio. Ad ecclesiam itaque gloriosæ Virginis a patre delata, ibique per octo dies moram faciens, hausta aquæ benedictæ aliquantisper, convalescere cœpit, demumque cum patre remeans aliquanto tempore benedicti liquoris usa beneficio, a pristino prorsus languore respiravit. Nullo igitur eam sustentante, nullius fulta præsidio, ut de gratia sibi collata gratias ageret, Oxenefordiam reversa, populis stupentibus, ab omni languore se per merita Virginis liberata exhibuit.

[50] [Mulier quoque paralytica;] Venerat eisdem ferme diebus de partibus Salopesbiriæ mulier quædam Margareta nomine, per anni fere spatium paralysi dissoluta, ita quod podii beneficio gressus deficientes sustare compellebatur. In ecclesia igitur beatæ Virginis per aliquod tempus moram faciens, sanitatem adepta est, et in robur pristinum membrorum omnium redit debilitatis (sic).

[51] [item juvenis clericus;] Morabatur eo tempore apud Oxenefordiam studiorum causa clericus quidam Stephanus nomine, de Eboracensi regione oriundus, ætate juvenili floridus, et elegantia formæ præclarus. Is febre cotidiana correptus ad medicorum confugit auxilium inanibus se sumptibus eviscerans, languoris acerbitate singulis ingravescente diebus. Ad divinum igitur tamquam ad ultimum, cum jam deficeret humanum, convolavit adjutorium, et cum jam nimia macie confecta, vix sibi membra cohærerent, oculis liventibus, facie pallida Virginis gloriosæ patrocinium implorabat. Mox itaque ut aquæ benedictæ poculum hausit, de cetero febrilis fatigatio conquievit, et redeuntibus paulisper viribus in brevi ad plenum convaluit.

[52] [et mulier;] Sed et mulier quædam de Stoches, Wimarcha nomine, cum anno ferme dimidio viscerum fatigaretur dolore in tantum, quod prorsus in ea vis apetitiva defecerat; mox ut aquam benedictam hausit, vomitus beneficio e noxiis liberari cœpit humoribus, et Deo gratias et beatæ Virgini referens omnino sana recessit.

[53] [similiter Sacerdos;] Sacerdos etiam quidem de Handeura Radulfus nomine, cum per annum fere dimidium morbo, quem guttam erraticam vocant, vexatus esset, nec humanæ beneficio medicinæ curari posset, totum se Virgini commendans, quod ipsius adiret limina voto se obligavit, et in signum voti lichno se metiens (o), ab omni Deo juvante respiravit incommodo.

[54] Sed et filius p ejusdem sacerdotis febrili tremore per integrum mensem vexatus, [hujus filius;] Robertus nomine, eodem et voti et metiendi se usus beneficio, per Virginis beatæ merita statim liberatus est.

[55] [et alter subdiaconus.] Quidam etiam de vico eodem subdiaconus, Thomas nomine, eadem qua supradictus presbyter per quadriennium contabescens valetudine, qui sicut asserebat numerosam in medicos expenderat pecuniam; eodem quo priores sibi providens remedio, quod humana non potuit, divina se manu liberatum gaudens prædicabat.

[56] [Mulier ab annis quinque paralytica liberatur.] Ad laudem insuper et gloriam Virginis suæ hoc etiam operari Dominus dignatus est, ut ex signorum qualitate meritorum claresceret magnitudo. Mulier quædam paralitica, Emma nomine, de Suhamitsira per annos circiter quinque membrorum omnium robore destituta, manibus ad operandum invalidis, pedibus incessum denegantibus, cum in ecclesia beatæ Virginis magnis esset et diuturnis vexata cruciatibus, aliquot ibidem diebus commorata, tandem incolumis ad propria remeavit, et postmodum Oxenefordiam reversa, sanam se, cunctis, qui aderant unanimi voce Deum qui in Sanctis suis gloriosus est, benedicentibus, constanti voce professa est.

[57] [Sanatio viri cujusdam;] His etiam diebus vir quidam de Wereministra, Thomas nomine, qui ventositate intercutanea membrorum omnium officium præpediente vexatus fuerat, hausta aqua benedicta, cum per aliquantulum temporis in ecclesia moram fecisset, curatus est. Testabatur autem plusquam per anni spatium hoc se laborasse incommodo. Denique post adeptam sanitatis gratiam, eum sanum et incolumen vidimus, qui et viva nobis voce protestatus est, quod plenum et perfectum imbecillitatis suæ remedium per merita gloriosæ Virginis consecutus est.

[58] [item mulieris.] Quædam etiam mulier de Bricchetona, Adelicia nomine, cum longo tempore nocivis humoribus cutem distendentibus, manus quoque et pedes tumoris immensitate stupidos haberet, omni tumore penitus residente, sanitati pristinæ se restitutam esse gavisa est.

[59] [Mulier utroque oculo cæca alterius usum obtinet.] Hoc quoque prætereundum non est, quod in muliere quadam de villa cui nomen est Dunstiu, Agnete nomine, exercere dignatus est misericors et miserator Dominus. Cum enim utroque lumine (esset orbata), cum patre beatæ Virginis adivit ecclesiam. Sed cum exigentibus procul dubio peccatis suis divina retardaretur operatio, tamquam desperans, ignorante filia, pater abscessit. Perseverat in pulsando fœmina, inconstantiæ fœmineæ nescia: utitur pro stratorum mollicie lapidum duritia, artus fatiscentes saxorum refocillat asperitas. Adest petenti, qui salvos facit sperantes in se, et quod fides postulat, impetrat perseverantia. Dexter fœminæ redditur oculus, et tenebris expulsis, perspicaciter videndi redit acumen. Cur autem uterque oculus mulieri redditus non sit, Ipse novit cujus judicia sunt abissus multa.

[60] [Mulieri ex utraque manu laboranti succurrit S. Virgo;] Illo quoque tempore mulier quædam de Bristov, Agnes nomine, sanctæ Virginis ecclesiam adiit, ut liberaretur ab ea qua detinebatur ægritudine. Siquidem cum esset ætate juvencula, repente dexteræ manus officio destituta est, manu tota tumescente, ut ad nullum opus necessarium eam posset aptare. Cum itaque biennio hac imbecillitate sine aliquo fatigaretur remedio, languor languori appositus est, et jam sinistra manu turgente, utriusque manus deflebat impotentiam, et eo usque languor invaluit, ut nec etiam calciare se prævaleret. Hujuscemodi valetudine per quadriennium invalida ad divinum tota confugit auxilium, beatam Virginem humiliter pro sua interpellans salute. Nec defuit credenti divina miseratio; mox enim ut aqua benedicta manus lavit, tumor omnis abscessit, et amissa manuum rediit abilitas.

[61] [item alleri, brachio dextro debilitatæ.] Puella quædam de terra beati Anglorum prothomartyris Albani, Emma nomine, dexterum brachium cum manu sic debilitatum habebat, ut nec brachium erigere, nec ori manum posset applicare. Hoc autem infortunio per annum fere laboraverat. Et si quando signaculo sanctæ Crucis frontem armare vellet, non nisi sinistræ manus beneficio manum dextram sursum aliquatenus ducere poterat. Per aliquot itaque tempus in ecclesia gloriosæ Virginis moram faciens, perfecte sanitati restituta est, naturali redeunte potentia, et naturæ defectum virtute reformante divina.

[62] [Juvenis miranda sanatio.] Sed nec hoc silendum arbitror, quod juveni cuidam de Merleburga cui nomen erat Petrus, Dominus exhibere dignatus est. Is enim cum aliquanto tempore ciatica fatigatus esset passione, die quadem cum iter faceret, casu contigit, ut de equo cui insidebat corruens, gravius multo quam ante vexaretur. Adeo autem vexationis invaluit molestia, ut dextri fœmoris et tibiæ nervis arefactis, baculi sustentante beneficio, super dextri pedis articulos incedere compelleretur. Auditis igitur beatæ Virginis virtutibus, nullam requiem habuit spiritus ejus, donec ad ejus perveniret ecclesiam, hujusmodi fatigationem meritis suis imputans, quia cum vovisset Dominicum adire sepulcrum, voti diutius suspenderat impletionem. Cum itaque per aliquot dies ibidem divinam præstolaretur misericordiam, nocte quadam, cum ante feretrum beatæ Virginis canonici in ipsius laude matutinarum decantarent officium, et ipse jugiter in oratione persisteret, mox ut ad orationem quæ in ejus memoriam a sacerdote dicebatur ventum est, pedem terræ impressit. Sensit illico divinæ manus beneficium, et jam nervis in naturalem redeuntibus habitudinem, qui multo ante tempore vix pedum articulis terram contingebat, toto jam pede terram calcabat. Nec mora: baculum abjicit, clamoribus implet ecclesiam, restitutam sibi gratiam sanitatis palam pronuntiat, nec se præ gaudio capiens, huc et illuc sanus discurrere cœpit, ipsis se gestibus curatum ostendens. Unde factum est, ut mane facto, populo gaudente manus, quas baculus, cui innixus fuerat, callosas et pustulis recentibus plenas reddiderat, palam ostenderet, Deo et beatæ Virgini super collato beneficio gratias referens. Cum ergo sanus et incolumis ad propria cum gaudio remeasset, ut votum quo se obligaverat adimpleret, crucis signaculo scapulis inpresso, iterum beatæ Virginis limina adiit, sic adeptæ sanitatis prædicans beneficium, ut nihil in se pristinæ debilitatis sive doloris remansisse publice protestaretur.

[63] [Filius militis a cæcitate curatur.] His et aliis signorum præclara (Virgo) portentis, famæ suæ gloriam longe lateque diffundebat. Ruunt undique catervatim ad ejus ecclesiam fideles, fama nominis ejus ac virtutum excitati. Confluunt ægroti medicinæ gratiam postulantes. Filius igitur militis cujusdam puerilis ætatis de partibus Leicestriæ, claris parentibus oriundus, cum primum ætatis ageret annum, oculo sinistro penitus orbatus est. Sed nec sic sinistri casus quievit invidia: cum enim quintum decimum ferme ætatis suæ ageret annum, dextro quoque privatus est. Primo siquidem subeuntibus paulisper tenebris cæcitatis, incommodo jugiter ingravescente, medicis in ipsius curatione frustra laborantibus, videndi penitus officio destitutus est. Tribus itaque ferme mensibus cæcitatis suæ tenebris contabescens, parentibus dolorem, cunctis desperationem incussit. Pater itaque calamitati filii sui paterna pietate compatiens, auditis Virginis beatissimæ virtutibus, fide fortis, totam spem suam in Domino jactare decrevit. Accipiens igitur nummum super filii caput complicuit, in ejus videlicet rei signum, quod ob sanitatis recuperandæ gratiam ad limina gloriosæ Virginis ipsum erat transmissurus. Adest continuo divina miseratio, patris devotionem respicit Dominus, qui secundum Psalmistam prope est omnibus invocantibus eum in veritate. Et mirum dictu, mox tenebris paulatim discendentibus, videndi redit acumen: dexter puero redditur oculus, sinistro quem ab infantia perdiderat adhuc cæcitatis antiquæ tenebris obducto. In tantum vero circa pueri curationem potentiam suam et Virginis suæ merita Dominus declarari voluit, quod per singula momenta videndi beneficio redeunte, mane facto sine præduce libere quo vellet gressus dirigeret, ut nullum cæcitatis pristinæ vestigium in eo deprehendi posset: parentibus sane et omnibus qui ipsum noverant non sine tantæ virtutis admiratione Deum, qui est benedictus in sæcula collaudantibus. Ut igitur votum paternum adimpleret, et de adepta salute gratias filius referret, beatæ Virginis adiit ecclesiam, publica voce divinæ manus operationem prædicans, quam oculata fide facillimum erat agnoscere.

[64] [Fullo in amentiæ furorem lapsus sanatur.] Prædictis adjiciendum est et hoc insigne miraculum, quo in civitate Oxenefordiæ gloriosæ Virginis suæ nomen Dominus magnificari voluit, ne a virtutis divinæ prodigiis tamquam jejuna remanere plebs videretur, quæ tanta præ cæteris insigniri meruerat patrona. In vico igitur cui nomen est Halilvella extra muros Oxenefordiæ erat juvenis quidam Thurbenus nomine, juvenis ætate, corpore robustus, artificio fullo. Is cum quadem die poliendis instaret vestibus, subito capitis dolore vehementer fatigatus, flebotomiæ beneficio remedium sibi censuit esse quærendum. Verum mens lucri cupida, etiam cum corporis dispendio quærere satagit emolumenta. Instat nihilominus operi necessario juvenis, denegat cibariorum sustentationem doloris vehementia. Stomacho cibos fastidiente, tam ex sanguinis substractione quam jejuniorum molestia debilitatus subito mente alienatur. Itaque spiritu furoris exagitatus, horrendis rictibus, torvis et minacibus oculis, gestibus furibundis, astantibus timorem pariter et horrorem incussit. Conatur pertica quam manu gestabat astantes neci tradere, cum ad miserabile spectaculum, turbis undique confluentibus, vinculis artatur, ut tali saltem ligamine furentis castigetur immanitas. Trahitur nolens ad beatæ Virginis ecclesiam, ante feretrum sistitur, perstat in furore juvenis, humanæ prorsus expers rationis, ad pietatem omnes qui illic aderant flectit. Stat sui conditoris ignarus, horrendis oris hiatibus ipsam suam vexationem ostendens, aquæ benedictæ poculum, quod sibi offerebatur cum destestatione refutans. Projicitur in facie furibundi benedicti laticis liquor, et ex repercussione guttis aliquantis in hos hiantis inmissis et in corpus trajectis, aliquantisper furor conquievit. Haustaque postmodum aqua benedicta, mentis compos effectus, a vinculis solvitur, suæque potestati dimittitur. Accedit solutus ad deosculandum sanctæ Virginis feretrum, a cujus accessu ligatus se quoad poterat retraxerat. Requirebat a circumstantibus maxima cum devotione, quo duo cigni devenissent miræ magnitudinis, candoris ineffabilis, quos in summitate feretri se vidisse fatebatur. Respondent admirantes se cignos nequaquam vidisse, Deo gratias agentes, qui occulta suæ sapientiæ abscondit a sapientibus et prudentibus, et revelat ea parvulis. Redit ad propria juvenis sanus et incolumis, nullum penitus in se pristini furoris prætendens vestigium, et aliquandiu postmodum in eodem vico commoratus, tandem ad exhibendum gratiorem Domino famulatum, ut sepulcrum adiret Dominicum iter arripuit.

[65] [Pater simul cum filia a viscerum doloribus curantur.] Eodem tempore vir quidam de Aweltona Ricardus nomine ad beatæ Virginis advenit ecclesiam, divinæ miserationis implorans subsidium. Siquidem per juge quadriennium plaga maxima flagellaverat eum Dominus, in tantum ut tumore nimio cute distensa, viscerum dolore sine aliquo manus humanæ vexaretur remedio. Et ut in eo fidei simul et patientiæ virtus eluceret, quædam filia ipsius septem circiter annorum eodem quo et pater incommodo fatigata, patrem fidei passibus secuta est, ut utriusque curatione mirabilius Dei prædicarentur magnalia. Denique mox ut aquam benedictam hausit, per superiorem regionem nocivos quibus gravabatur emovens humores, ab omni tumoris et viscerum incommodo, Deo miserante liberatus est. Ut autem de beneficio divino quam plenissimo sibi collato gratior existeret, etiam filiæ misertus est Dominus, ne de sua gaudens curatione, filiæ pater lugeret ærumpnas.

[66] [Feminæ sanatio ab amentia et fœdis corporis doloribus.] Sed et fœmina quædam de villa cui nomen est Piritona, vocabulo Emma, duobus circiter annis tali jugiter invaletudine laboraverat, quod quando membris omnibus cum dedecore et dolore tumescentibus, mente etiam consternaretur, in tantum rationis expers, ut brutis animalibus et sensu carentibus censeretur assimilanda. Et cum non longo terrarum interstitio a pago Oxenefordiensi villa distet prænominata, præpediente tamen gressus ejus corporis sui inæqualitate, quindecim dierum emenso curriculo, ad locum pervenit optatum. In ecclesia igitur beatæ Virginis per tres fere septimanas pernoctans, et pro salute sua devote Dei nomen invocans, tandem hausta aqua benedicta vomitus beneficio prorsus sanata est.

[67] [Altera ab hydropisi liberatur;] Sicut autem propinquis sic et remotis universitatis Conditor Virginis suæ merita per beneficia curationis revelare dignatus est. Quædam enim fœmina Agnes nomine de partibus Suhamtesiræ erat oriunda, quæ ut vitæ sibi quæreret necessaria, in alieno desudabat obsequio. Hæc nocte quadam cum siti nimia laboraret, sitis ardorem aquæ poculo, votivo quidem sed immoderato restinxit. Mane igitur facto cum exhibendum domino suo debitum famulatum se præparaverat, ex insperato languore correpta, menteque consternata tanto tumoris pondere prægravari cœpit, ut præ tumoris enormitate vix intra vestimenta posset capi. Ydropis itaque morbo plusquam tribus mensibus fatigata, tandem ad Virginis sanctæ perducta est ecclesiam, ubi hausta benefici liquoris unda, humores noxios per superiorem evomens regionem, tumore residente, dolore quiescente, Deum benedicens sana et incolumis ad propria cum gaudio rediit.

[68] [item altera a febri.] Filia etiam cujusdam militis, nomine Roberti de Wavera, cum multo tempore febrium ignibus vexaretur, nec aliquo modo medicorum curari posset opera, in ecclesia beatæ Virginis perfecte curata est.

[69] [Puella ab amentia et epileptico malo expedita.] Quædam insuper puella de Wariwikesira ob sanitatem recuperandam illuc advenit. Siquidem ex præcepto patris ut operis quippiam faceret, nocte domum egressa, timore nimio correpta, mox ut domus paternæ limen attingit, mente alienata morbo cœpit epileptico fatigari. Sic autem ægritudinis excrevit immanitas, ut hujus valetudinis quandoque bis in die molestia fatigata, sensu prorsus destitueretur humano; non ignis ardorem non aquarum expavescens liquiditatem, quando supradictæ valetudinis arripiebatur incommodo. Parentes igitur timore simul et dolore confossi, limina beatæ Virginis adeunt, filiam secum ducunt, unicum in Dei miseratione ponentes refugium. Nec votis suis fides fraudata est: mox enim ingressu ecclesiæ acriter et diutius, non tamen eo quo solebat modo, vexata, de cætero a pristino morbo libera prorsus et immunis domum cum parentibus rediit. Unde factum est, ut per duos aut eo amplius menses cum parentibus commorata, cum se ab ea quam passa fuerat ægritudine prorsus respirasse gauderet, iterato beatam Virginem adiret, ut grates ei de sua referret curatione.

[70] [Mulier ætate provecta visum recuperat; simul cum ea puerulus a membrorum contractione solvitur.] Mulier quædam de Wanburge, Ediva nomine, religionis speciem habitu prætendens, oculorum officium per quindecim annos et eo amplius amiserat. Dicebat autem hoc infortunium sibi taliter accidisse. Cum quadam die, inclinata jam die pergeret, subito visum est ei tamquam calida aqua in faciem ejus projiceretur, statimque grossessentibus oculis et palpebris seu sibi invicem cohærentibus, videndi prorsus potestatem amisit. Cum autem plurima Sanctorum limina adiisset, nec eam respexisset Oriens ex alto, veniens ad beatæ Virginis ecclesiam, et ad sepulcrum ipsius pernoctans, visum miserante Domino recepit. Et mirum dictu, visum ei Dominus restituere dignatus est, cum jam ita esset annosa sicque in diebus suis processisset, ut natura in ea deficiente, luminis gratia et potestate privanda videretur. Sed et cum ipsa puerulus quidam de vico eodem, Henricus nomine, venit, annorum circiter decem, qui annis ferme tribus et dimidio dexteram manum sic contractam habuerat, ut pollice inter digitos hærente, digitis contractis, brachio quoque impotenti et debilitato nequaquam ad caput erigere prævaleret. Sed et dexterum pedem sic contractum habebat, ut nonnisi super pedis dexteri articulos claudicando posset incedere. Ætatis igitur immaturæ innocentiam pie respiciens Altissimus, per merita Virginis suæ ipsum curavit et digitos et manum contractam in naturalem reformavit rectitudinem, brachii quoque et pedis debilitatem gratuita bonitate sine alicujus moræ intervallo in pristinum robur restituit. Quod itaque vidimus testamur, nobisque testimonium præbuerunt viri de vico eodem fide digni, qui et mulieris cæcitatem, necnon et pueri agnoverant debilitatem, et de utriusque curatione nobiscum Deo gratias egerunt.

[71] [Ab hydropisi sanatio.] Mulier quædam de Dorchecestria, Alvitha nomine, cum febrium dolore laboraret, et sitis ardorem haustu aquæ restringuere putaret, ventre turgente, tibiis et cruribus grossessentibus, ydropis morbum incurrit. Cum itaque ad beatæ Virginis properasset, et aliquantis ibi diebus moram fecisset, miserante Deo prorsus curata est.

[72] [Juveni, viribus exhausto longa febri, apparet B. Frideswida eumque sanitate donat.] Juvenis quidam de Wicumba, Jurstinus nomine, febrium cruciatu integro fatigatus fuerat biennio, ita quod ad ultimam fere devenerat exinanitionem, facie pallidus, corpore macilentus, et jam emortui hominis similitudinem prætendens. Cum ergo beatæ Virginis adisset ecclesiam, ibique per tres fere septimanas moram fecisset, die quadam cum sopori membra dedisset, vidit sicut asserebat, dominam quamdam elegantis formæ, albis indutam vestibus, quæ sicut sibi videbatur, tunicam, qua indutus erat, conscindens ab uno latere in aliud per medium corpus, quasi nervum quemdam exstraxit, et absque dolore aliquo et læsione pristino dolori remedium adhibuit. Expergefactus igitur a somno dolorem omnem prorsus a se discessisse gavisus est, et post per integram septimanam ibi commoratus, ab omni febrili quo laboraverat dolore se prorsus respirasse, publice cunctis qui aderant audientibus, et divinam laudantibus virtutem, protestatus est.

[73] [Puerulus, utroque oculo orbatus, visum recipit. Qua ratione et quam diligenti industria probatum miraculum.] Hisdem diebus puerulus quidam biennis a parentibus in confinio Wicumbæ degentibus, ad ecclesiam beatæ Virginis delatus est. Cum enim ab ipsa ei nativitate videndi munus coaluisset, interjecto modico tempore, utroque lumine orbatus est. Hujus infelicis eventus infortunio conturbati parentes, de humano diffisi præsidio, divinum exposcunt, et pro salute filii beatam Dei Virginem humiliter interpellant. Devotionem itaque parentum pie Dominus prospiciens, puerulo videndi restituit acumen, et mœrorem de filii cæcitate præhabitum meritis Virginis suæ convertit in gaudium. Et quoniam ætas tenella pro se verba facere non poterat, nec facto fidem facere, licet parentes fide digni et honestatis et maturitatis ratione viderentur, ut de gratia puero collata plenius omnibus constaret, experimento fidem censuimus roborandam, ut omnem aboleret dubitationem oculata veritas. Siquidem in conspectu multorum quidam canonicus de manu pueri ovum accipiens, nunc huc et illuc circumducebat, nunc eminus super terram volvendo projiciebat. Quod cum indubitanter puerulus prosequeretur, et longius volubilitate sua delatum incunctanter apprehenderet, gratiæ sibi collatæ, quod lingua non poterat, facto testimonium nesciens perhibuit.

[74] [Viri tres simul iter facientes, altero eorum suadente, limina S. Virginis adire differunt, in morbum incidit consilii auctor, ei apparet S. Frideswida, cujus suasu sepulcrum visitant; ægerque sanatur.] Hoc quoque quod subnectitur signo, Dominus declaravit devotionem sibi placere, quæ fidelium mentes ad adeunda limina Sanctorum suorum excitat. Cum enim a partibus Wintoniarum tres itineris collegas Oxenefordiam viæ necessitas deduxisset, cum ulterius eos progredi negotii qualitas compelleret, duobus beatæ Virginis ecclesiam orationis causa visitare volentibus, tertius diem inclinatam et grandem viam restare præponens, devotionis retardabat propositum, persuadens ut quod animo conceperant in reditu simul exequerentur, non attendens illud Salomonis consilium: noli prohibere benefacere eum qui potest, si vales et ipse benefac. Nam in benefaciendo acceleratio semper utilis est, et periculosa dilatio est, quid quia dies crastina pariat humana scire nequit ignorantia. Et pronior est humana natura, ut ei qui a bono retrahit quam ei qui ad bonum invitat consentiat, dissuadenti acquiescentes, iter agunt inchoatum. Et cum vix dimidio jam a pago Oxenefordiæ distarent miliario, repente qui cæteris impedimentum præstiterat in tantum ægrotare cœpit, ut præ doloris magnitudine duobus cum maxima difficultate miliaribus emensis hospitium ubi caput reclinaret ingredi compelleretur. Cum autem tota jugiter nocte sine ulla requie morbi torqueretur acerbitate, tandem, illabente terris die, fatigationis nimietas soporis beneficium contulit, visumque est ei quod domina quædam decoris incomparabilis coram se astaret, eumque gravissime redargueret, quod socios suos ecclesiam suam adire volentes impedierat. Nec aliter eum sanitati restituendum, nisi cum sociis ad ecclesiam suam properaret, et hac quasi satisfactione, vexationis tantæ colligatio solveretur. Expergefactus sociis visionem indicat, ut secum pergerent precibus sollicitans, vice versa quod pertinaciter dissuaserat humillime persuadens. Aquiescunt ilico persuasionibus collegæ, et mane facto cum adhuc eum languoris terebraret aculeus, cum maxima devotione beatæ Virginis adeunt limina, pro salute socii una cum ipsa Domini clementia implorantes, ut flagellum quod ei intulerat, per Virginis suæ merita ab ipso averteret, cui vexatio jam intellectum dederat. Exaudivit igitur Dominus preces servorum, et sanitatem quam pertinaci servo et substraxerat, contrito et humiliato misericorditer reddidit, et ad perficiendum, quod eos urgebat negotium, vires in integrum restituit.

[75] [Puella vix incedere valens, infirmitate levatur.] Virgo quædam Albreia nomine, de vico quodam cui vocabulum est Fulebroc, claris et honestis parentibus oriunda, per decennium ferme gradiendi fuerat officio destituta, ut tibiis tamquam sibi invicem concatenatis omnimodis subsistere compelleretur, si vel minutissimum sibi occurreret obstaculum. Incedebat autem sine podii beneficio, sed præ nimia partium inferiorum dissolutione pedes vix vel modicum a terra levare valebat. Cum itaque comitantibus eam parentibus suis beatæ Virginis adiisset ecclesiam, Deique misericordiam pro salute sua devotissime flagitaret, mox ita divina miseratione convaluit, ut adepta facultate naturali, libere quo volebat gressus dirigeret, tibiarum et crurium debilitate in antiquam redeunte potentiam. Parentibus igitur quos diutina virginis debilitas mœstos reddiderat, gaudium ipsius curatio ministravit, cum repente virgini collatum Dei viderent munere, quod nec ætatis beneficio, nec medicorum recuperare potuerat artificio.

[76] [Mulier ex splene vehementer laborans, sepulcrum adit S. Thomæ; solatur quidem; ast recrudescente malo, ad extrema deducitur; apparet ei B. Frideswida, cujus reliquias visitat, et perfecte convalescit.] Clericus quidam Gaufridus nomine, de Villa cui nomen est Colingeburne, filiam habebat Margaretam vocabulo, quam viro cuidam de vico, cui Burefelda vocabulum est, Willelmo nomine nuptui collocaverat. Hæc processu temporis ita vitio splenis plusquam per biennium vexata, in tantam incidit debilitatem quod languore præpediente vix aliquid operis facere valebat. Sed postmodum in lecto doloris decumbens, artubus languore resolutis usque ad extremum veniens, ultimam more Christianorum unctionem accepit. Ad memoriam itaque reducens beati et gloriosissimi Patris ac martyris nostri Thomæ merita, licet fervore passionis depressa, vovit se limina ipsius adituram, si eam in tanta valetudine summe misericors visitaret. Statimque melius se habere cœpit. Ab illa igitur ægritudine recreata, viribus aliquantisper resumptis, necdum splenis vitio quiescente, capitis dolor et aurium tinnitus ita successit, ut præ nimia vexatione, et mors esset desiderio et vita fastidio. Nam et corpore nimia macie confecto, vultu pallore suffuso, nihil intuentium oculis vitale repræsentabat, quippe quæ nec spirare nisi cum dolore et maxima poterat difficultate. A medicis derelicta sine remedio rebus humanis credebatur eximenda. Cum igitur nocte quadam artus fatiscentes somni quies recrearet, vidit in somnis dominam quamdam vultu serenissimo, candidissimis vestibus indutam, se exhortantem, ut ad civitatem quamdam sibi ignotam accederet, ibique medicinam expeteret, sanitatem si monitis obtemperaret, promittens. Audita igitur gloriosæ Virginis Frideswidæ fama, visionem ad memoriam revocat, monitorum recordatur, civitatem incognitam quam adire commonita est, Oxenefordiam interpretans. Ut igitur Deo et beatæ Virgini gratius offerret sacrificium, pedes ipsius ecclesiam adire decrevit, sed propositum nimia retardante debilitate, quod pedestri nequivit itinere, redam conscendens explevit. Cum igitur nocte super beatæ Virginis sepulcrum oraret, indulgere tandem sibi soporis beneficio compulsa, vidit dominam quamdam miræ venustatis et gravitatis singulorum, qui ibidem decumbebant, infirmorum ex ordine facies aspergentem et postmodum extergentem, sepulcrum sollicite circuire. Ad ipsam vero cum venisset, non solum ei faciem sed et caput, ut sibi videbatur, lavit, et crucis signaculo munivit. Hac visione expergefacta ab omni se capitis et reliqui corporis dolore respirasse persensit, et in crastino, quæ in reda devecta fuerat, sicut ab eadem domina quæ sibi apparuerat admonita est, itinere pedestri gaudens et exultans beatissimi Thomæ martyris limina adivit, et curatricem suam denuo rediens sanitati plenæ restituta visitavit.

[77] [Viri nobilis brachium et manus a paralysi sanantur.] Miles quidam Ricardus, cognomento Pantefot, genere clarus, amplis possessionibus præditus, sinistræ manus et brachii percussus impotentia, sensu etiam licet durissime digiti attrectarentur destitutus est, ut paralysi sibi dissolutionem imminere formidaret. Nam nec ori manum applicare nisi dextræ manus præsidio, nec operis quippiam facere, nec pollice quemlibet digitorum contingere prævalebat. Sicut enim ipse testatus est, sic et manum emortuam et digitos insensibiles habebat, ut nullatenus punctionum sentire posset molestiam, etiam si stilis ferreis pungeretur. Proponebat autem anno fere dimidio se tali vexatum incommodo, nulla mediocrum arte curari potuisse, cum et corporis robore vigeret, et juvenilis ætatis vigore floreret; quin imo languor ingravescens impotentiæ fomenta jugiter exaggerabat. Veniens itaque Oxenefordiam, cum eum illuc non devotio sed itineris deduxisset necessitas, comperta quam necdum agnoverat gloriosæ Virginis opinione, noctem coram feretro ipsius insomnem duxit, pro salute sua devote beatæ Virginis patrocinium invocans. Accersito igitur ad se juvene quodam, rogat, ut aqua benedicta manum sibi lavaret invalidam, sperans rorem salvificum per hoc sibi cœlitus conferendum. Ilico sudor erumpens manum diutius emortuam et naturalis caloris nutrimento penitus destitutam, madefecit, jamque nesciens convalescebat. Sequenti vero die, Dei circa se virtutem advertens, sanitati se restitutum lacrymis allegabat. Digitis enim in naturalem redeuntibus flexibilitatem, libere manum pro voto claudebat et aperiebat, brachiumque quo volebat sine aliqua difficultate, sine dexteræ manus præsidio deducebat. Quique hesterna die nec etiam res minutissimas præ nimio manus et brachii tremore gestare poterat, restitutis jam viribus, manibus intremulis, res etiam ponderosas librabat, et sic in Dei laudes corda fidelium excitavit.

[78] [Puella a quinquennio cæca, sepulcrum adit, nec quod petebat obtinet; redit, ac voti fit compos.] Erat in vico cui nomen est Ferendona puella quædam Hawisa nomine, quæ subito occœcata per juge quinquennium videndi beneficio penitus privata fuerat. Hæc mox audita beatissimæ Virginis Translatione, ob gratiam recuperandæ sanitatis eclesiam ejus adiit, Deum suppliciter invocans, ut qui oculos cæci nati aperuerat, sibi etiam oculos aperire dignaretur. Verum omnipotens Deus qui novit quid cuique expediat, flagellum suum non statim ab ancilla sua avertit, quia justos in præsenti flagella probatiores efficiunt. Non enim continuo petenti corporis salutem præstat, etsi fideliter postulanti nunquam animæ salutem deneget, cum et apostolo tertio roganti, ut auferretur ab eo stimulus carnis suæ angelus satanæ qui eum colafizabat, a Domino responsum sit: sufficit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate perficitur. Sed non multo post ob eamdem causam Oxenefordiam reversa est, tanquam importunitate sola pii judicis clementiam sibi propitiare proponeret. Triduo igitur in ecclesia beatæ Virginis orationi devotissime insistens, die quarta cum super beatæ Virginis sepulcrum oraret, expergefacta a somno lumen oculorum divina miserante clementia paulatim recuperans, ita demum temporis processu convaluit, ut et res minutissimas sibi oblatas et videre posset et discernere.

[79] [Innumeræ sanitates obtentæ. Puellula oculorum sanitatem recuperat.] His et aliis operum suorum mirabilibus Virginis suæ merita Dominus gentibus revelabat, etiam post mortem declarans quam pretiosa in conspectu fuerit vita ipsius. Denique quot febritantes ipsius præsidio febrium ardorem evaserint, non est meæ facultatis evolvere. Sed et quamplurimi variis languoribus obsessi, mox adepta sanitatis gratia, nemini quidquam de collato sibi salutis munere dicentes, ad propria cum gaudio remeabant. Nonnulla (nonnulli) etiam quos cognito Dei beneficio expectare jussi, ut debitum divinæ miserationi sacrificium laudis offerretur, non exspectata laudum evolutione recedebant. Et licet ingratitudinem plerumque taciturnitas, invitetur, (sic; forte, testetur), habet tamen sancta simplicitas excusationem, quia quid potissimum expediat, ignorat. Sed his omissis alia referamus, maxime cum materiam faciat copiosam virtutum numerositas. Puella quædam de villa quæ Wedburna nuncupatur, tertium ætatis annum agens anno circiter dimidio ciliis oculorum tanquam plumbea ponderositate depressis, oculis jugiter clausis, sursum respicere nullatenus poterat. Et cum a matre quandoque oculi puellares aperiebantur, luminis quidem claritatem tantummodo videbat, non autem corpora sive formas aliquas exteriores visu percipiebat. Hujus rei infelici eventu contristati parentes ad beatæ Virginis ecclesiam filiolam detulerunt, divinæ miserationis bonitatem pro salute puellæ deprecantes. Ilico supra tenellæ ætatis vexata virtutem, ut in ea divinæ virtutis eluceret potentia, ciliciorum detersa gravedine visum recepit, et clare videndi Dei munere recuperavit officium, omnibus qui aderant exultantibus, et Dei magnalia cum gaudio personantibus.

[80] [Mulier a lepra sanata.] His adjiciendum arbitror quod in vidua quadam Goda nomine, de partibus Warewic, Dominus operari dignatus est. Siquidem ab octo retro annis lepræ suffusa contagio, sic interno æstuabat ardore, quasi materialis ignis esset calore succensa. Nam et pilorum fluxu, vocis raucedine, colore livido, pustularum pruritu, manuum et pedum necnon et reliquorum tumore membrorum, lepræ maculam signis evidentibus ostendebat. Sed et sicut constanter asserebat, per multum temporis in tantum aggravata est super eam manus Domini, quod si quando terram nudis calcabat pedibus, voces terribiles emittere compellebatur, ut clamorum questibus etiam corda saxea flectere posset ad pietatem. Cum igitur in ecclesia gloriosæ Virginis divinum supplex imploraret auxilium, affuit ilico petenti miseratio divina, quæ non despicit preces pupilli nec viduæ, si effundat loquelam gemitus. Nam et singulorum membrorum tumore residente, naturali colori redeunte, pustularum livore recedente, ardoris etiam æstus conquievit. Et jam cute, quæ distenta fuerat, laxata, ulcerum arescente sanie, spem perfectæ curationis omnibus eam intuentibus interventu beatæ Virginis præbuit.

[81] [Puer duodennis sanatur.] Vir quidam Malgerus nomine de partibus Claudiocestriæ filium habebat annorum circiter duodecim, qui per multum temporis paralysis dissolutus dextera parte corporis emortua, brachio impotenti, digitis recurvis et inflexibilibus, manum clausam et contractam aliquantisper habebat. Sopito denique membrorum robore manum sive brachium, non magis quam molem plumbeam, levare prævalebat. Cum igitur pater filio paterna pietate compatiens, filium ad ecclesiam beatæ Virginis perduxisset, quibus poterat operibus misericordiæ filio Domini misericordiam conciliare studebat. Igitur infirmis qui in ecclesia passim decumbebant, suum sedulus præstabat obsequium, procul dubio reputans in hoc gratum se Domino exhibere famulatum qui ait: quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Nec fefellit eum fides et humilis devotio. Paucis namque diebus elapsis filium sanum et ab omni languore prorsus immunem recipere meruit. Artubus enim, qui obdormierant, in naturalem redeuntibus potentiam, digitos, quos ante contractos habuerat, extendens, crucis signaculo, cunctis qui aderant admirantibus, frontem armabat, et brachium prout volebat elevans, manum absque difficultate aliqua nunc claudebat, nunc aperiebat, ut nulla pristinæ dissolutionis in ipso remanerent vestigia, nisi quod præ subita curationis novitate necdum a stupore præhabito plene convaluerat.

[82] [Mulier ab ulceribus,] Mulier quædam de vico cui nomen est Inglesham, sic ulceribus per totum corpus erat obsessa, ut sanie cum pruritu defluente, jugiscabie laborare crederetur. Cum itaque coram beatæ Virginis feretro divinam pro salute sua clementiam invocaret, illico prurituum aculeis quiescentibus, ulcerum sanie desiccata, sanitati se restitutam quantum verecundia permittebat, ipsa sui corporis ostensione protestabatur.

[83] [Puella ab ethica febri liberata.] Puella quoque nomine Cecilia, de villa quæ Saldena nuncupatur, ab ethica febre qua per juge quadriennium laboraverat, liberata est; et quam sic morbi fatigaverat acerbitas, ut ad nullum opus necessarium posset assurgere, sana et incolumis ad propria remeavit, nihil in se pristinæ valetudinis representans.

[84] [Mulieri gradiendi facultas restituitur,] Venerat illuc eisdem diebus uxor viri cujusdam, Agnes nomine, de villa quæ Ferningeho nuncupatur, quæ per triennium et eo amplius gradiendi prorsus officio destituta, ab amicis ad ecclesiam beatæ Virginis in reda delata est. Nam si quoquam necesse erat eam moveri, a duobus sustentabatur, utpote quæ inferiores corporis partes penitus amiserat. Igitur in oratione devote pernoctans sanitati restituta est, ita quod nullo eam sustentante libere quo volebat gressus dirigeret.

[85] [Atteri duditus.] Sed et mulier quædam de vico cui nomen est Wothnesberia per septennium surda cum tinnitu aurium, mox ut ecclesiam ingressa est auditum recepit, et paulisper convalescens a tinnitu aurium prorsus potestate, verba submisse loquentium et audiret et cum omni facilitate discerneret.

[86] [Ab amentia et furore liberatio.] Sed et mulier quædam Alveva nomine, viro copulata, triennio furoris amentia laboraverat, rationis totius expers, et bestiali mente feris assimilata. Nam non solum viro suo, sed et vicinis suis omnibus horrori erat ejus vesania. In tantum enim alioquin spiritu furoris agitabatur, quod catenis necesse erat eam constringi, vel feralibus nonnullos appeteret conatibus. Ferreis itaque vinculis artata, mox ut intellexit quantum furoris rabies permittebat, se ad beatæ Virginis ecclesiam perducendam, a vinculis se liberari postulavit, statimque furor aliquantulum conquiescere cœpit, ut per singula temporum momenta divinam intelligeret operationem. Mox igitur nudis pedibus ad ecclesiam properans, ab omni pœnitus furore respiraravit, et Deo gratias agens, sana et incolumis ad propria remeavit.

[87] [Puellæ una auris a S. Thoma, altera a S. Frideswida restituitur.] Est vicus non longe a pago Oxenefordiæ distans, cui Jacheleia vocabulum est. Erat in eodem vico puella quædam Adelicia nomine, quæ a tribus postquam nata fuerat, septimanis utriusque auris auditu privata est; sed et sanie ex auribus profluente fetor intolerabilis procedebat, ut prope positos fetoris horror longius arceret. Adiit autem limina beati patris et martyris Thomæ, et ipsius suffragantibus meritis auditum auris sinistræ quamvis non plene recuperavit. Enimvero divina miseratione, quæ præviderat etiam in hujus puellæ curatione Virginem suam clarificandam, per visionem admonita est, ut ob gratiam recuperandæ sanitatis ad ipsius limina continuo properaret. Sicque factum est ut monitis obtemperans perfecte salutem consequeretur. Audiendi recepto munere, saniei fluxu restricto, et fetoris horrore funditus represso.

[88] [Puellæ sanatio;] Hisdem quoque diebus puella quædam Havisa nomine, de vico cui Wlwarda nomen est, cujusdam gravissimæ valetudinis remedium consecuta. Siquidem dolore circa spinalia miserabiliter torquebatur, tumore membra corporis distendente, quod nonnumquam præ doloris anxietate mente consternabatur, et extra se pœne fiebat. Cum itaque semel Virginis adiisset ecclesiam, et nequaquam adepta sanitate recessisset, demum rediens, illico vomitus beneficio prorsus liberata est.

[89] [item alterius.] Eodem die quædam alia puella Adelicia nomine, de villa quæ Asseberia nuncupatur, divinæ manus operatione sanitati restituta est. Siquidem anno ferme dimidio in lecto doloris decubuerat, et in tantum languoris erat acerbitate confecta, ut membris omnibus invalida, toto corpore impotenti, nec etiam potus haustum sibi ministrare prævaleret. Ad ecclesiam igitur beatæ virginis Frideswidæ perducta, expulsis vomitu nocivis, quibus gravabatur humoribus, sanitati pristinæ restituta est, et non multo post, a nimia, qua diutius oppressa fuerat debilitate, respiravit.

[90] [A febri et renum dolore altera sanatur.] Virgo quædam de vico, cui Bertuna nomen est, juxta Ailesberiam, vocabulo Swethiva, per annum fere dimidium, tum vi febrium tum dolore renum adeo vexata fuerat, ut nequaquam per se surgere, nec quoquam gressus dirigere, nisi podii sive baculi sustentatione, valeret; sed nec recta, sed incurvata cogebatur incedere. Itaque febrium ardore quiescente, citra spem, ad ecclesiam beatæ Virginis perveniens, triduo ibidem moram fecit, spem suæ curationis in Ipso ponens, qui sanat contritos corde et alligat contritiones eorum. Nec petentem circumvenit ancillam suam summe Misericors, qui et fidelis est in omnibus verbis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. Elapso etenim triduo, quæ incurvata venerat, jam recta et ab omni dolore et infestatione renum immunis, ad solum natale cum gaudio remeavit.q

[91] [Mulier fœdis vexata malis, sanitati restituta.] Mulier quædam Godiva nomine, de villa quadam juxta Crikeladam r, quæ Lustella nuncupatur, decennio fere continuo capitis dolorem sustinuerat, et sic quandoque languoris acerbitate vexabatur, ut animo consternata, sensu quoque destitueretur, omnium membrorum robore et vigore sopito. Processit ulterius doloris immanitas, ut multo tempore inferioribus corporis partibus emortuis, et standi et incedendi privaretur officio. Tibiarum ac pedum emortua vis obdormierat, ut terram nullatenus calcare, nisi podio ministerium præbente, valeret. Sanie igitur ab oculis copiosissime profluente, a capitis se dolore penitus respirasse publice professa est. Sed et partium inferiorum ita robur rediit, quod abjecto, cui innisa fuerat baculo, sanitatis se munus recepisse, et stando et gradiendo profiteretur; nec verbis tantum, sed operibus gratiam sibi cœlitus collatam allegans. Sicque factum est, ut solidatis basibus ejus et plantis, mulier utroque pede terram firmissime calcaret, huc et illuc libere deambulans, ut insolentiam gradiendi deambulationis assuetudo relegaret. Hoc miraculo plebs fidelis excitata, in Dei laudes gaudens et exultans erupit.

[92] [Mulieri uterque oculus restituitur.] Adhuc gloriosæ Virginis merita multitudo signorum ostendit, et fidelium animos in admirationem adducit, dum exterius lingua tacente qualis et quanta fuerit miraculorum loquuntur magnalia. Denique mulier quædam Hawisa nomine, de pago cui Neuberia (vocabulum) est, triennio continuo oculo sinistro fuerat orbata. Licet autem oculi dextri pupillam haberet illæsam, sic tamen ciliorum ponderositate gravabatur, ut manu admota oculum aperire cogeretur, ut luminis gratia potiretur. Igitur in ecclesia beatæ Virginis orationi insistens, quod medicina corporalis ei conferre non potuit, æterni medici manu dispensante consecuta est. Tenebris siquidem penitus expulsis, oculum sinistrum præter spem omnium, qui eam noverant, recepit, videndi sibi munere quam plenissime restituto. Sed et oculi dextri labe purgata, ciliorum deformitate detersa, omnimodam sanitatem, Deo miserante, sortita est.

[93] [Alterius item mulieris sanatio.] Non longe a pago Oxenefordiæ, virgo quædam Hugelina nomine, febrium ardore fatigata, dum sitis æstum aquæ putaret algore compescere, infestationi suæ fomenta ministrabat. Sed tandem a febribus liberata, viscerum doloribus acerrime fatigari cœpit, ut gemitus et clamores miserabiles edere tortionum compelleret acerbitas, ut singulis horis spiritum crederetur emissura. Tandem ad opem miserationis divinæ confugit, et Virginis suæ visitans limina, licet non statim Dominus præcibus invocantis annuisset, modico tamen interjecto tempore, tortionum quiescentibus aculeis, ab omni dolore liberata est.

[94] [Puella a renum doloribus liberata.] Sed et puella quædam Agnes nomine, de villa quæ Sicherestan nuncupatur, interventu beatæ Virginis divinæ manus operationem in sua curatione experta est. Annis siquidem octo renum dolore vexata, doloris inquietudine miserabiliter ingravescente, tandem incedendi potestate privata est. Medicis igitur in ipsius curatione deficientibus, ad ultimum ad eum confugit, qui ut languores sanaret, voluntarie languores suscepit humanos. Ancillam denique suam pie respiciens, pristinæ sanitati restituit, et curatam ad propria cum gaudio redire permisit, nullis in ea præhabitæ vexationis remanentibus omnino vestigiis.

[95] [A diuturno et cruento morbo sanatur mulier, ubi limina B. Virginis attingit.] Erat in villa, cui Tecche nomen est, virgo quædam triennio languida, Christiana nomine, morbi diuturnitate contubescens, ut hominis emortui potius quam viventis prætenderet similitudinem. Nonnumquam tamen interpolabatur ægritudo, et dilucidis ita gaudebat intervallis, ut operis quippiam facere posset. Nonnumquam vero quandoque per octo, quinque vel per XV dies ita dolor continuabatur, ut secundum ægritudinis intensionem, nunc tumescentibus, nunc vero secundum ipsius remissionem residentibus, spretis etiam ciborum alimentis, vitam ageret infelicem. Ad ultimum vero tribus continue mensibus fatigata, doloris continui deplorare cogebatur ærumnas, vitæ terminum sine curationis remedio præstolans, si non ei divina pietas opem præberet medicaminis. Sed ut virtus divina cunctis curationis celeritate patesceret, mox ut beatæ Virginis attigit limina, intervenientibus ejus meritis, et a dolore omni et tumore curata est. Nec se præ gaudio capiens, quod sibi acciderat palam cunctis annuntiavit, et beneficii singularis lætitiam professione publica gaudium fecit esse commune.

[96] [Mulier semel et iterum a fœdis malis curatur.] Fuit in villa, cui Wendoura nomen est, mulier quædam vocabulo Sibilla, quæ per septennium morbo, quem ciragram appellant, vexata fuerat. Manibus itaque grossescentibus et sensu destitutis, earum robore sopito, usibus eas necessariis applicare nequibat. Brachiis quoque cubitum usque tumore deformatis, manus etiam colore nigro dehonestatas prætendebat. Nonnumquam vero secundum lunæ defectum in tantum membra singula tumor occupabat, ut crederes vix a cute carnem posse contineri, cum dolore maximo et innaturalis æstus ardore. Veniens itaque ad beatæ Virginis ecclesiam, diuturni prius cruciatus excocta purgatorio, tandem per Dei gratiam prorsus curata est. Digiti quoque quos inflexibiles et inhabiles habuerat, naturalem flexibilitatem et motum receperunt, ut et suere sine aliqua posset difficultate. Extersa quoque nigri coloris deformitate, innaturali, quem jugiter perpessa fuerat ardore quiescente, singulorum etiam membrorum tumor resedit. Sed et nervorum et compagum indignatione depulsa, virtutis antiquæ restauratione donata est. Postea quoque cum in eumdem morbum sinistro casu recidisset, iterato per Dei gratiam et beatæ Virginis patrocinium curata est.

[97] [Mulier, criminis rea, diris malis vexatur; et B. Virginis ope, mentis et corporis oblinet sanitatem.] Mulier quædam Helena nomine, de finibus castri, cui Lutegareshala vocabulum est, a sacerdote quodam corrupta, tribus ferme mensibus in concubinatu et operis nefarii tubernio persistens, cum eo moram fecerat. Sed operis illecebrosi voluptatem languoris acerbitas subsecuta est. Unde factum est, ut in oculis sacerdotis, qui ejus attentaverat pudicitiam, displiceret, et tandem repudiata sperneretur. Torquebatur autem interius miserabili viscerum cruciatu, et sic punctionum aculeis se jugiter terebrari dicebat, tamquam stilis ferreis per totum corpus pungeretur. Et cum laboribus humanis noctis quies recreationem præbeat, tortionum vexatio noctes faciebat insomnes, nec in lecto quiescere prævalebat; sed jugi deambulatione quasi doloris et tortionum sibi quærebat remedium. Hoc incommodo anno dimidio fatigata, causam meritis adscribens, cum beatæ Virginis visitasset ecclesiam corde contrito et spiritu humiliato, aquæ benedictæ poculum hausit. Ut igitur in ea peccati scoriam fornax tribulationis exureret, post cruciatus acerrimos, tam a languore pristino quam a punctionibus se plenissime respirasse voce publica professa est. Sic in muliere occasionem peccandi vexatio delevit, et intellectum quem sanitatis munus præripuerat, ægritudinis molestia restituit.

[98] [Juvenis, pluribus afflictus morbis primum B. Frideswidam. dein S. Thomam adit; utrumque incassum; rediens ad S. Frideswidam sanatur.] Sed et juveni cuidam Nillielmo nomine, de villa, quæ Srivenham dicta est, divina miseratione necnon et beatæ Virginis interventu sanitatis munus provenit. Is aliquandiu capite jugiter languente, membris ceteris incassum vigentibus, cordis quoque defectu, quem medici sincopin vocant, sauciatus est, ut nonnumquam animo consternatus nequaquam sui compos aliquotiens fieret. Cum igitur cum matre, quæ filium materno sequebatur affectu, Deo dilectæ Virginis ecclesiam visitasset, sanitatem nequaquam adepta, beatissimum patrem ac martyrem Thomam Anglorum archipræsulem adivit. Sed necdum voti compos effectus, tamquam improbitate Dei Virginem vincere proponeret, iterato ad ipsius properavit basilicam. Necessitatem lacrymis allegat, quod postulat etiam, lingua tacente, cor murmurat, devotionem præhabitæ sanitatis recordatio, et ejusdem recuperandæ spes et desiderium excitat. Igitur famuli sui devotionem Dominus respiciens, inolita bonitate sua ipsum respexit, tamquam operibus comprobans, quod in evangelio prædixerat: petite et accipietis, quærite et invenietis, pulsate, et aperietur vobis. Ut ergo dolore dolor fugaretur, et cruciatus arceretur cruciatu, prius gravissime tortus, sanitati plene restitutus est, viribus corporis reparatis, recedentibus omnino pristinæ debilitatis et defectus ærumpnis.

[99] [Puella. pedum manuumque usu destituta, reficitur.] Nec alicui videatur onerosa miraculorum numerositas, cum divinæ manus operationem reticere, ejus sit virtuti derogare. Et ideo quod vidimus singillatim perstringimus, pro minimo habentes, si indevotis fastidium ingerat, quod devotis internæ dulcedinis parit incentivum. Igitur ad tantæ Virginis memoriam, sanis necnon et ægrotis undique confluentibus, virgo quædam de partibus Wintoniarum, Christiana, de villa quæ Dena dicitur, diuturnæ valetudinis se molestiam evasisse gavisa est. Siquidem biennio debilis pedibus, ut multociens incessu quoque privaretur, ad extremum anno circiter dimidio, sine aliqua interpolatione gradiendi officium et potestatem amisit. Sed et manibus tumoris enormitatis deturpatis, operationis commodo destituta, vitam agebat infelicem, quippe quæ obtentu calamitatis suæ et rebus necessariis peragendis inutilem, et hominibus se despicabilem pervidebat; desiderium habens aut cito dissolvi, aut vinculo talis improperii maturius absolvi. Et quoniam aliter eo venire nequibat, in reda Oxenefordiam delata est, et in ecclesiam a duobus hominibus deportata. Aliquantis igitur diebus ibidem moram faciens, ne diutius desiderii dilatione suspenderetur, voti compos efficitur. A vinculo, quo vincta fuerat absolvitur, in naturalem redit potentiam nervorum enervatio. Suscipiunt manus contractæ directionem, et ad operandum aptæ redduntur. Pedum quoque contractio pristinam sortitur rectitudinem, et ad votum incedendi reparatur facultas. Sic igitur salutis dote mulier donata, Deo suæque Curatrici gratias agens, domum incolumis reversa est.

[100] [Vir ab amentia curatur.] Vir quidam de partibus Salopesberiæ, Hugo nomine, quatuor ferme mensibus ardore febrium æstuans, quorumdam consilio, quo morbum facilius evaderet, infestationis tempore balneis usus, mentis incurrit alienationem, ut ad terram plerumque collisus, morbo crederetur epileptico laborare. Humerorum quoque ponderositate depressus, capite infatigabiliter languente, incurvatus incedere cogebatur. Proponebat autem siquando jejunabat, magnæ in se alienationis vicium dominari, unde et medicorum circa se defecisse dicebat artificia. Biduo igitur in ecclesia beatæ Virginis moram faciens, a singulis se respirasse incommodis viva voce potestatus est. Et ut in se Dei donum efficacius experiretur, adepta sanitatis gratia, ibidem aliquamdiu moram fecit, probans, si vel jejunio calamitate solita vexaretur. Sed cum perfecte Dei munus cognovisset, gaudens et exultans, Deumque benedicens, abscessit.

[101] [Mulier, pede sanato, B. Frideswidæ offert baculum.] Mulier quædam de vico qui Lakinges nuncupatur, Leviva nomine, sinistro pede orbata, doloris simul ac tumoris enormitate deformis, gressus quoquam dirigere nisi baculi sustentatione minime prævalebat. Hujus eventus infelicitate, biennio jugi contabuerat. Adiit igitur beatæ Virginis ecclesiam, et interjecto modico tempore, quod ante per biennium ei denegatum fuerat, abjecto quo gressus sustentaverat baculo, terram utroque pede firmiter calcans, gratiam sanitatis sibi collatam iterata deambulatione protestabatur, et a tumoris et doloris inæqualitate prorsus respiravit. Igitur in signumtam repentinæ mutationis baculum, cui innisa fuerat, beatæ Virgini quasi pro munere obtulit.

[102] [Multa prætermittuntur.] Nonnulli etiam utriusque sexus quos viscerum dolor miserabiliter torquebat, adepta salutis gratia revertebantur, de quibus nobis per singula dicendum non est, ne vitiosis auditoribus derogandi (sic) detur occasio, morbis terminum non miraculo, sed secundum cursum solitum naturæ contigisse.

[103] [Nec solum plebi impensa beneficia, sed etiam insignioribus viris. Joannes Cestriæ Conestabularius, voto se obligat adeundi B. Virginis limina, atque illico ab omni solvitur languore.] Licet autem scriptura testante, ignobilia mundi hujus Deus elegerit, ut fortia quæque confunderet, et secreta sapientiæ suæ a sapientibus absconderit, ut ea parvulis revelaret, voluit tamen et nobilium necessitatibus per Virginis suæ merita subvenire, ne velut emendicatis pauperum videretur suffulta testimoniis, quam in terris regii germinis dignitas et natalium nobilitas claram reddiderant. Denique vir quidam illustris Johannes nomine, a dignitate quam jure hereditario nactus fuerat, Cestriæ Conestabularius, longo tempore noxiis prægravatus humoribus, naturæ languentis defectum vultus pallore protestabatur. Erat ei fastidio ciborum alimonia, et vim appetitivam penitus in eo subjugaverat repletionis nimia distensio. Requisito medicorum auxilio, crebris purgationum evacuationibus fatigatus, spe recuperandæ sanitatis vel aliquo pristinæ valetudinis remedio ne * inani sumptuum jactura conquerebatur. Unde factum est, ut humani defectus impotentia considerata summum invocare decerneret medicum, qui sanat contritos corde, et alligat contritiones eorum. Igitur novitate famæ recentis, quæ de beatæ Virginis virtutibus undique crebrescebat, delectatus, quod ipsius limina quantocius visitaret, voto se obligavit. Solvit illico languoris nexum voti vinculum, et humorum noxiorum malitiam vomitus repentini beneficium extirpat. Quam igitur humana non poterat, manu divina sanitatem adeptus, Curatricis suæ gaudens adiit ecclesiam, collatum sibi cœlitus beneficium voce publica fidelium auribus inculcans.

[104] [Matrona secum fert ampullam aqua S. Frideswidæ plenam; ad ampullam confugiens, loco aquæ, lac invenit miræ fragrantiæ.] Sicut autem omnipotentis Dei manus novas quotidie creat essentias, sic ad declaranda Sanctorum suorum merita creatas jam substantias eadem potentia qua eas creaverat in alias plerumque convertit, ut meritorum prærogativam miraculorum prædicet multiplicitas. Quædam matrona nobilis, quondam uxor illustris viri Ricardi filii Geroldi, nomine Margareta, non multo post beatissimæ Virginis Translationem, ecclesiam ipsius orationis gratia adiit, et in signum devotionis aquæ benedictæ liquorem in ampulla quadam in qua quondam beatissimi patris ac martyris nostri Thomæ aqua continebatur, tunc quidem omnino vacuam, domum rediens secum detulit, hoc remedio providens futuris periculis, siquando eam sinistræ valetudinis vexaret acerbitas. Vasculum igitur domi delatum reverenter supra lectum suum suspendit, ut impromptu necessitatis imminentis haberet remedium, procul dubio sperans malorum omnium incursum a se longius arceri posse, si præ oculis spem liberatiouis gestaret. Nec fefellit credentem fidei fervor, quippe quod mente præconceperat, consequenter experta est. Denique die quadam languore correpta, acerrime fatigari cœpit, ut præ doloris immensitate crederetur humanis eximenda. Elevans tandem oculos ampullam, quam detulerat, sibi porrigi jubet, ut experiretur in se cujus esset efficaciæ, quod ad suæ salutis conservationem procuraverat. Cum itaque se putaret de vasculo aquam effundere, lac invenit, quod supra lactis naturam odoris inestimabilis suavitate domum replevit; ob hoc superquam credi potest stupefacta, sacerdotem protinus advocari jubet, rei eventum exponit, et ne fides ejus in aliquo vacillaret, ipsius rei ostensione fidem roborat. Sacerdos eventus talis novitatem admirans, consulit ut in loco decentiori tantus reponeretur thesaurus, loca privata tam pretiosæ rei repositioni minus esse digna proponens. Illico sacerdotis adquiescens consilio, vasculum in capella sua reposuit, languidorum necessitatibus profuturum. Confestim Virginis limina se vovit adituram, si gratia salutis sibi restitueretur. Igitur tam odoris miri fragrantia quam admirandæ virtutis gaudio recreata, post votum illico convalescens, emenso modico tempore, quod voverat explevit, non sine audientium admiratione, quæ sibi acciderant sigillatim exponens. Frequenter postmodum an gratia sibi præstita circa se perseveraret, experiri volens, vasculum reseravit, et, sicut ante, aquæ loco, lactis speciem invenit, candoris admirabilis, et odoris inestimabilis, et merito: quia candore castitatis odorem sui nominis longe lateque diffudit.

[105] [Auctor, veritus ingratitudinem, quæ ipse recepit beneficia enarrabit;] Cum igitur aliis exhibita curationis remedia loquatur os meum, vereor ne laudator ingratus inveniar, si miserationis divinæ respectum in aliis prædicans, in me tacuero; sicut enim ex sacris erudimur scripturis, vitium ingratitudinis maxime fugiendum, quia propter hoc venit ira Dei in filios diffidentiæ. Nam et peccata dimissa redire facit et perfectas revocari donationes, et libertates collatas retractari.

[106] [exponit quomodo ipse, S. Virginis ope, sanitatem recuperarit.] Igitur inter alia quæ de aliis edissero, referendum duxi quod in memetipso sum expertus. Tempore siquidem autumnali, quo febrilis calor magis timeri solet, febre tertiana correptus, vexari gravissime cœpi, et quia multa suberat ægritudinis materia, gravior fuit et diuturnior infestationis acerbitas. Siquidem immoderato calore frigori succedente, totam noctem ducere cogebar insomnem. Aucta est etiam ex ciborum fastidio molestia et naturæ viribus plurimum debilitatis, et robur detrimentum et debilitatio sumebat incrementum. Super hoc medicos censui consulendos, ut eorum consilio calor febrilis arceretur, vel saltem mitigaretur. Asserunt illi cibis abstinendum, diureticis utendum, et post infestationis quintæ molestiam beneficio curationis insistendum; et quia jam tertiæ vexationis incommodo fatigatus fueram, futurorum timorem præteritorum incutiebat recordatio. Miracula quæ videram ad mentem revocare cœpi, et in me fidei lumen extinctum deflebam, quod in aliis lucere considerabam. Reducebam ad memoriam divites et pauperes, pusillos cum majoribus interventu beatæ Virginis jugum ægritudinis evasisse, mihique denegatum cœlitus dolebam, quod et parvulis et pauperibus utriusque sexus collatum esse desuper attendebam. Igitur et salutis desiderium et præhabitæ vexationis horror devotionem excitarunt, ut ejus subsidium implorarem, qui solo sermone restaurat universa. Ingruente igitur accessionis quartæ vexatione, hora vexationis instante, coram beatæ Virginis feretro me prostravi, ejus tuitioni me committens, quam pro aliis intervenire non dubitabam. Spes cum timore dimicans, somnolentiam procul arcebat, et inter dubias animi fluctuationes totam noctem feci insomnem. Sed cum infestationis tempora præterissent, totamque noctem sine aliqua inquietudine percurrissem, diffidentiam fides vicit, et dubitationem absolvit ex adeptione sanitatis nata certitudo; at ut in me Dei munus certius experirer, instante nocte, qua quintæ vexationis molestiam formidabam, ante feretrum me projeci, ut iteratis vigiliis sanitas collata firmaretur. Et revera experientia didici quod prius audieram, quoniam sanitas, quæ Domini datur imperio, tota simul redit. Sic Dei munere ad plenum convalui, ut nullum pristinæ valetudinis indicium medici postmodum convocati, nec pulsus attractu nec urinæ consideratione, possent aliquomodo apprehendere. Roborata est igitur hoc Dei beneficio fides mea, ut in aliis Dei gratiam quam in me fueram expertus, facilius crederem.

[107] [Quomodo sanata sit uxor aurifabri.] Habebat aurifaber quidam Ivo nomine, de pago Leicestriæ, uxorem Agnetem nomine, claris natalibus propagatam. Hæc febrium ardore correpta, vexationis ingravescente molestia, mentis alienationem incurrit, et humanæ rationis expers, amicos et notos dolore affecit. Cum igitur calamitatis tantæ diuturnitas curationis spem omnino denegaret, doloris est accumulata materia, donec solatium induceret oblivio, ex temporis nata longevitate. Redeuntes ergo quamplurimi a beatæ Virginis visitatione, et hospitandi gratia ad virum ejus divertentes, quæ viderant magnalia vicissim inter se replicabant. Auscultabat infelix quæ dicebantur, eique cœlitus donatum est ut intellectu verba perciperet. Nec mora: tamquam infelicitatis suæ gauderet interpolatione, quod Virginis adiret limina, cujus audiebat virtutes, voto se obligavit. Ilico præter spem, alienatione depulsa, mentis compos efficitur, quem amiserat paulisper singulis momentis rationis resumit obtutum. Igitur bestiali sarcina deposita, cum a pristinis omnino per Dei gratiam respirasset ærumnis, votum quod fecerat operum executione demum complevit, Deique virtutem palam populis annuntiavit.

[108] [Describitur nobilis cujusdam matronæ sanatio.] Sed nec silere justum est operis divini virtutem quam in nobili quadam muliere nomine Mabilia, quæ viri illustris Willielmi Achardi quondam uxor fuerat, Salvator exhibere dignatus est. Hæc languore correpta jugi ferme quadriennio, tumore inordinato membra distendente, ydropis speciem representabat. Erant ei ciborum alimenta fastidio, et debitis indigens nutrimentis, cum dedecore nocivis venter turgebat humoribus. Medicis igitur de ipsius salute desperantibus, artus fatiscentes misera lectuli requie recreabat, exitus sui diem anxia præstolans expectatione. Tandem diuturni languoris tædio affecta, corpus emortuum lichno metiens, magno cœpit æstuare desiderio, ut beatissimæ Virginis limina visitandi sibi facultas daretur; trahensque ex intimo cordis affectu suspiria, voti torquebatur dilatione, dum contra spem diffidentia dimicaret, et secum iniret interior homo conflictum. Illico nausea succedente, supra modum per superiorem purgari cœpit regionem, et usque ad carnis et animæ dissolutionem fatigata, tandem soporis beneficio membra pœne dissoluta confortavit. Expergefacta a somno, vim appetitivam in integrum sibi redditam esse cognoscens, ciborum alimenta sibi jussit apponi. Itaque fame depulsa, iterum membra sopori dedit. Demum evigilans, cruciatu famis intollerabiliter æstuans iterata refectione gulæ satisfecit. Tertioque sopori indulgens, protinus ut evigilavit, tertio ventrem fame rugientem refecit. Mox igitur singulorum membrorum laxato tumore, in decorem et habilitatem pristinam corpus rediit exanime. Reparatis quoque quantocius viribus, gaudens gloriosæ Visitatricis suæ visitavit ecclesiam, collatum sibi cœlitus beneficium clara voce constanter exponens.

[109] [Alia femina nobilis, iterum atque tertio in ecclesia S. Frideswidæ levatur, ast, ut egreditur, malum recrudescit; tandem perfecte reficitur.] Alia quoque spectabilis fœmina, Emma nomine, domina villæ, cui Wateleia vocabulum est, dolore spinalium cum tumoris deformitate longo tempore vexata fuerat. Aggravata est autem in tantum vexatio, ut nimia macie confecta vix sibi membra cohærerent, et oris gratiam pallor obnubilaret. Igitur a medicis derelicta ad summum confugit medicum, qui salvos facit sperantes in se. Ab amicis suis ad ecclesiam gloriosæ Virginis coram feretro ipsius in oratione prosternitur. Statimque Dominus ancillæ suæ devotionem inolita bonitate sua respexit, et quamdiu in ecclesia moram fecit, doloris conquievit acerbitas. Arbitrans sanitati se restitutam domum remeat, sed in medio mox itinere recidivo dolore torquetur. Unde factum est, ut paucis postmodum diebus elapsis, ad beatæ Virginis ecclesiam rediens, iteratis precibus et lacrymis divinam invocaret miserationem. Et sicut prius sic et tunc a dolore prorsus libera fuit, et immunis dum in ecclesia commorata est. Ut autem civitatem egressa est, dolor rediit præhabitus, eamque cum sodalibus suis mœrore perfudit. Et licet eam optatæ salutis torqueret dilatio, ad se tamen rediens et singula quæ sibi evenerant ad mentem reducens, apud beatam Virginem diuturniori tempore morari proponebat et consistere, quia sanitatem cum mora continuatam fuisse considerabat. Demum igitur eo perveniens beatæ Virginis tuitioni se tota commisit, uberiori devotioni preces exaggerans ejusque præsidium interpellans, et quoniam recidivo dolore spiritus mulieris conturbatus fuerat, noluit eam diutius summe Misericors contristari, sed ut ex celeritate gaudium proveniret, et quanto maturius eo gratius donum Dei redoleret, plenissimam continuo sanitatem adepta est, et Deo gratias agens, ad propria cum gaudio remeavit. Itaque continuatæ salutis adeptioni congaudens Dei gratiam ore prædicabat et mente.

[110] [Stupenda pueri, calculi doloribus acerbe vexatur, sanatio. Chirurgi in sectione crudelitas, atque immane facinus. Immoritur puer. Parentum desperatio. Ad S. Frideswidæ confugiunt. Reviviscit puer; narrat S. Virginem sibi apparuisse. Perfecte sanatur, miraculi testimonia.] Hoc quoque quam stupendum sub silentio prætereundum non arbitror esse miraculum, quod omnipotens Deus, cujus omnipotentiæ non est finis, per merita Virginis suæ gloriosæ, in civitate Oxenefordiæ etiam nostris temporibus operari dignatus est. Quidam enim civis cujusdam canonici nostri frater uterinus, spectabilis quidem genere, sed longe spectabilior fide, nomine et gratia Benedictus, cognomento Repherin, filium habebat ætate ferme quinquennem nomine Laurentium, qui ab ipsis cunabulis vitio vesicæ torquebatur, et in tantam incidit ægritudinem, quod angoris cogente vehementia quandoque sanguinem pro urina emittere compelleretur. Membris insuper omnibus nimia macie confectis, vultu pallore subfuso, nihil intuentium oculis vitale representabat. Quippe nec spirare nisi cum dolore et maxima poterat difficultate. Habebat enim, sicut medici asserebant, lapidem in vesica, nulloque nisi per incisionem curari potuit medicinæ beneficio. Cum igitur tum propter puerilis ætatis imbecillitatem, tum propter ipsius morbi acerbitatem, a medicis de salute ejus desperantibus penitus esset derelictus, pater ejus filii calamitati miserabili paterna pietate compatiens, licet frustra in medicos non modicam effudisset pecuniam, desiderium tamen habens ipsum aut cito dissolvi, aut a vinculo tantæ anxietatis absolvi, quemdam tandem peritum, ut ipse æstimabat, chirurgicum convenit, multa ei præbens et majora promittens donaria, quatenus filium suum de prælibata qua vexabatur curaret valetudine. Chirurgicus autem lucri supra modum cupidus nephandissimi, licet nimis indiscrete ac temere, ultro se tamen tanto ingessit discrimini. Mens quippe ejus detestabilis lucri tenebrosa cupidine penitus excæcata, totius videbatur expers esse rationis. Quid plura? Toto denique curationis stipendio præ manibus accepto, discedentibus præ sanguinis horrore parentibus, solus seorsum in domo quadam puerulum, ut hujusmodi moris est, super mensam distensum ligavit, ligatum incidit, incisumque dum inartificiose ac nimis rude lapidem extraheret, miserabiliter occidit. Cum enim ab inciso infantulo lapidem utcumque extraxisset, tanta protinus subsecuta est sanguinis inundatio, quod nullo potuit artificio restringi venarum incisio, donec cum cruore etiam ipsius animæ sequeretur exalatio. Quod cum nephandus ille chirurgicus aspexisset, homidicii nimirum vehementer metuebat argui, præ timore simul et stupore fere extra se positus, quid facturus quove iturus esset penitus ignorabat. Consilium tandem in districto tanti discriminis articulo sibi dedit angustia, et incisionis vix vulnere resarcito ad excusandas excusationes in verbis mendacii fugæ sibi fraudulenter occasionem adinvenit. Dissimulans igitur unguenta sua domi se fuisse oblitum, seque ut ea reportaret iturum quantotiusque reversurum, ut fugam sibi securiorem, copiamque evadendi præpararet liberiorem, callide, ne quis domum ubi puer extinctus jacebat donec rediret ingredi præsumeret, inhibuit. Parentibus itaque hujusmodi falsitate delusis, soloque puero prout jacebat in domo relicto, rebus omnibus quas habere poterat secum sublatis, fugæ sibi consulens beneficio, clanculo civitatem egressus est, nec ulterius in ea comparuit. Mater interim pueri, transacto ferme duarum horarum spatio, cum ultra quam credi possit admiraretur, cur tantum delirus ille faceret moram, commota nimirum erant super filio suo omnia viscera sua, domum in qua corpus miserabile jacebat intravit, neminemque in ea præter solum filium suum, et ipsum, ut præscriptum est, universæ carnis jam viam ingressum, reperit. Vehementissime igitur et ultra quam æstimari possit stupefacta, ad puerum accessit, accedens vocavit, vocatum audacter palpavit palpatumque audacius exsolvit, sed jam non erat in eo neque vita neque sensus. Quibus vero tunc demum doloribus quantisve premeretur angustiis, utpote quæ viscera sua tam crudeliter coram se dilaniata tamque cruentata videret, non est meæ facultatis evolvere. Præ doloris enim angustia velut amens effecta, planctus miserabiles et clamores terribiles emittere compellebatur. “Heus,” inquit, “fili mi, ut quid meis te gestavi visceribus, cur excepi genibus, cur lactavi uberibus, cum tanti sis mihi causa doloris?” Quid plura? In se denique reversa, maritum suum ad tam miserabile advocat spectaculum, miserabilisque ei eventus ordinem exponit, necnon et ut puerum Deo et beatæ virgini ejus Frideswidæ, si per ipsius merita eum Dominus resuscitare dignetur, daturum se promittat, obnixe persuadet, et suppliciter postulat. Quibus illico pater monitis auditis, non minori quam mater super filio suo dolore perculsus, uxoris suæ piis persuasionibus ac devotis libentissime petitionibus adquievit. Fusis igitur non sine lacrymarum exuberantia ad Dominum diutissime precibus, quod puerum Deo et beatæ Virgini ejus serviturum si eum Dominus resuscitaret, donarent voto se ambo se obligaverunt. De divina nimirum confisi potentia, ipsum qui per servum suum Helisæum Sunamitis filium resuscitavit, per Virginis suæ merita etiam filium suum nuper defunctum ad vitam posse revocare credebant. Et vere mira orationis et fidei virtus, quæ non solum naturæ virtutes evincit, verum etiam ex insperabilibus plenam operatur certitudinem. Impletum est hic procul dubio illud Apostoli Jacobi dicentis: si quis indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et non improperat, et dabitur ei. Postulet autem in fide, nihil hæsitans. Qui enim hæsitat similis est fluctui maris, qui a vento movetur et circumfertur. Unde ne tanta eorum fides simul et devotio diuturna suspenderentur dilatione, quod fide non ficta postulant, orationis impetrant perseverentia. Ipsis enim in oratione devote persistentibus, repente in extincti pueri corpus anima reversa est, vitæque munus sibi redditum signis evidentibus puer ostendit. Nam oculum sinistrum quasi a somno excitatus prius aperuit, factoque brevi intervallo aperuit et dextrum. Sicque paulatim reviviscens, manusque et pedes ad se trahiciens *, præmissis non paucis oscitationibus gravibusque gemitibus, voce tandem lacrimabili matrem prout potuit vocavit, offasque de more requisivit. Quarum, pascente matre, cum modicum confortatus fuisset edulio, calorem illico nativum corpus resumpsit exanime, membris omnibus paulo ante penitus emortuis in habilitatem pristinam paulisper redeuntibus. Requisitus postmodum a matre ubi fuisset vel quid videret, respondit quamdam illuc advenisse dominam, miræ pulchritudinis elegantissimam, quæ non solum ei locum vulneris, verum etiam omnia ejus membra, incipiens a fronte usque ad pedes, crucis signaculo consignavit, sicque disparuit. Audita igitur non sine admiratione tanta pueri visione in Dei laudem parentes prorumpunt, nec sese præ gaudio capientes mirum in modum tristes simul et gaudentes, quem præ dolore modo lugebant amissum, rursus præ lætitia lacrimantur, cum ipsum tanta sibi videant virtute restitutum. Et ut votum maturius adimplerent, ipsum in brevi perfecte redditum sanitati sacris literis tradiderunt imbuendum. Præterea ne tantum Dei munus silentii supprimeretur ingratitudine, Deo et beatæ Virgini gratias agentes, divinæque manus operationem, quam fide oculata facillimum erat agnoscere, voce publica protestantes, et ipsam in puero vulneris cicatricem, et lapidem ab ipso excisum, nobis in tantæ virtutis testimonium ostenderunt.

ANNOTATA.

a Tota Philippi Prioris scriptio tres distincte complectitur partes: nempe prologum, reliquiarum translationem, memoratis præviis quibusdam signis; miracula, quæ hanc subsecuta sunt. Primum et secundum breviter expedit auctor; tertium valde prolixe tractat.

b Forte recreatur, id est, reficitur, renovatur.

c Desunt verba nonnulla. Sensus perspicuus tamen mansit.

d Hucusque prologus.

e Tribus sequentibus alineis (quibus nos numeros apposuimus, aliud nihil sive addentes, sive mutantes in manuscripti Oxoniensis editione) signa indicantur, quæ translationi præluxerunt.

f Colum, vas ad colandum aptum, coni inversi figura, ut patulo ore accipere humorem possit, quem acuminato fundo stillantem transmittat. Ita Gesnerus in novo linguæ Romanæ thesauro. Et Ducangius in Glossario: Colum accensetur vulgo sacris ministeriis, estque vasculum quoddam subtilissimis foraminibus ab imo fundo perforatum, per quod vinum ex amulis in calicem refunditur. Videtur hic indicari urna ad formam coli.

g Sequenti numero inde usque ad finem exequitur Philippus Prior, quod sibi proposuerat, nempe librum miraculorum S. Frideswidæ contexere.

h Ex his verbis efficitur pagum Philippo Priori idem sonare ac oppidum, urbem Oxoniensem.

i Hic utique; sicut et frequenter videbitur in sequentibus, obtinet: quod vidimus testamur. Philippum autem virum gravem et cordatum fuisse elucet ex ejus non sane vulgari scribendi modo. An ergo ad fidem ejus elevandam satis erit supercilio uti vel scommate? Quid ad hæc Lelandus, Woodus et ipse David Wilkins, qui historiolam Oxoniensem non veretur vocare venerandum antiquitatis monumentum? Pondus et pondus, mensura et mensura: utrumque abominabile est apud Deum. [Prov. C. XX, V. X.] Confer Comm. præv. n. 5.

k His haud parum confirmantur quæ superiori littera diximus.

l Sphærulæ seu parvæ sphæræ sive globuli.

m Ita verba ponuntur. Probabilius legendum quadriennium.

n Vide comm. præv. nn. 43 et 44, quo loco plura de Fonte illo habentur.

o Quid his indicetur, elucet ex hoc eodem Libro Miraculorum num. 8, ubi narratur de cive quodam Oxoniensi, cujus parvula filia ex collo laborabat, quod filiam lichno metiens et lichno ceram imprimens, ad beatæ Virginis feretrum candelam optulit. Hinc lichno se metiri idem sonare videtur ac candelam tantæ altitudinis, quantæ est, qui votum facit, conficiendam curare.

p Procreatum hunc suppono ante susceptos a patre Ordines sacros. Certo enim certius obtinebat illa tempestate, in Anglia sicut et in universo orbe catholico, lex cœlibatus. Quod si sacerdos ille infractæ sponsionis reus fuisset, verosimiliter Philippus Prior vel non meminisset sacerdotii, vel notam aliquam sive reprehensionis sive excusationis addidisset.

q Vide Comm. præv. n. 8.

r Confer dicta superius lit. p.

* supple partem

* sic; hoc vel hæc.

* sic; lege audiendi

* sic

* excelsum

* sic; quid.

* sic de?

* sic trahens?

DE SANCTA LAURA VIDUA ET MARTYRE CORDUBENSI IN HISPANIA.

ANNO DCCCLXIV.

CRISIS HISTORICA.
S. Lauræ res gestæ ex Adversariis Luitprandi et Martyrologio hispanico Tamayi de Salazar. Adversaria Luitprando abjudicanda; Tamayi asserta commentitia sunt.

Laura, Vidua Martyr Cordubæ in Hispania (S.)

B. B.

[S. Lauræ encomium ex Adversariis Luitprandi.] Hujus sanctissimæ fœminæ memoria et nomen hucusque dilituit, nisi Cypriani archipræsbyteri Cordubensis et Luitprandi subdiaconi Toletani opera et scripta e tenebris eruta prodirent. Ita Tamayus de Salazar ad hunc diem, in Martyrologio Hispanico. Porro Luitprandus in Adversariis [Num. 281.] scribit: Ætate mea repertum est Corpus S. Lauræ Martyris, ante XC et amplius annos a Saracenis occisæ. Hæc erat de nobilissimo genere Muzarabum Cordubensium et cum S. Aurea Cutheclarensi abbatissa speciali necessitudinis vinculo conjuncta. A parentibus nobili viro data in matrimonium, duas suscepit filias; cum quibus post sex annos eo viduata, ad monasterium S. Aureæ se recipit; sed Aurea paulo post, anno videlicet DCCCLVI martyrali sanguine laureata, Laura in ejus locum assumpta, novem annos monasterium gubernavit. Quo tempore miros virtutum omnium fecit progressus, orationi et corporis macerationi semper intenta. Tandem ad judicem Sarracenorum, fama pervulgante delata, cum in fidei confessione constantissime permaneret, verberibus crudelissime cæsa, balneo ferventis picis immissa, tres horas in divinis laudibus, divino munere complens, evolavit ad cœlum die XIX Octobris, anno Domini DCCCLXIV. Cujus quidem S. Eulogius non meminit, quia ipse anno DCCCLIX martyrio coronatus fuerat. Reliquiæ B. Lauræ per multas Hispaniarum ecclesias distribui cœperunt et ipsa in magno pretio haberi. Hæc Luitprandus [Opera juxta recensionem Ramirezii. Antverpiæ, pag. 510.] .

[2] [Adversaria non sunt genuinum Luitprandi opus.] Ast eruditi satis hodie consentiunt, Luitprandi opera genuina duo tantum existere, Antapodosin scilicet, seu Rerum ab Europæ Imperatoribus ac Regibus gestarum, libros sex; et alterum librum de Legatione Luitprandi ad Nicephorum Phocam: Liutprando (ita enim scribendum contendit Muratorius) nostro tribuitur Chronicon de Hispanicis rebus; tribuuntur et Adversaria quædam, in quorum laudem Franciscus Bivarius multa congessit. Ea quoque Laurentius Ramiresius et Hieronymus de la Higuera notis illustrarunt, Matriti et Antverpiæ edita. Jam diximus hæc Fabulis Romanensibus accensenda, utpote omnino supposititia et mendaciis ad saturitatem referta. Moguntiæ quoque anno 1602 liber de Romanorum Pontificum gestis a S. Petro usque ad Formosum Papam prodiit, Luitprando eidem tributus. Sed et hoc opus ab ipso prorsus abjudicandum contendunt eruditi, quippe ab ejus stilo nimis dissonum, et a male feriato aliquo Germano, fortassis etiam recentiorum temporum, verisimilius profectum [Muratorius. Rerum Italicarum scriptores, t. II, p. 422.] . Muratorio consonant Caveus [Scriptorum ecclesiast. Historia litteraria, p. 500. Edit. Genevæ 1720.] , Pertz [Monumenta Germaniæ, t. V.] , Nicolaus Antonius Bibliotheca veteri, scriptores Biographiæ universalis [Ad verbum Luitprand] , Domn. Cellier [Auteurs ecclésiastiques, t. XIX, p. 685.] . Hic ut speciatim Adversaria Luitprando abjudicet, argumentum ex eo deducit, quod auctor Adversariorum ipse se pluries vocet Biblothecarium Fuldensem; dum constat, inquit D. Cellier, Luitprandum numquam Fuldæ moratum fuisse. Et re quidem vera, Adversar. n. 85 legitur [Ubi supra, p. 473.] : Cum essem Fuldæ bibliothecarius, incidi in codicem conciliorum Toletanorum etc. Alibi dicitur: dum fui Fuldæ reperi, n. 132; vel: sicut legi in libris Gotthicis bibliothecæ Fuldensis n. 137; et tandem: memini me legisse in bibliotheca Fuldensi n. 200.

[3] [Non videtur Luitprandus umquam Fuldæ bibliothecarius fuisse,] Posset forte admitti Luitprandum Fuldæ aliquamdiu imo et aliquoties moratum; cum, ut scribit Muratorius [Loc. cit., p. 420.] , post longum famulatum ita tandem in Berengarii odium incurrerit Liutprandus, ut in Germaniam ad regem Ottonem se recipere coactus fuerit. Quo in exilio circa annum Christi 958, historiam suam, sex libris comprehensam, Francofurti ad Mœnum cœptam, absolvit. Rediit in Italiam anno 962. Ast difficulter quisquam adducetur ut Luitprandum bibliothecarii officio functum Fuldæ credat. Atque ex hac parte subsistit notatio Cellierii. Porro Adversaria, de quibus hic sermo, sunt quasi quoddam Diarium, in quo, quæ singulis diebus contingerent, auctor inscribebat.

[4] Quod vero ad ipsum Luitprandum spectat, obiter hic notemus, Tamayum confidenter nimis (quod cæteroquin scriptori isti familiare est quoties sermo incidit de rebus ad gloriam patriæ suæ facientibus) asserere subdiaconum Toletanum fuisse. Ducem habuit Franciscum Bivarium, qui in censura, operiribus Luitprandi præmissa, hunc gente Hispanum, domo Cordubensem, saltem Boeticum, atque adeo subdiaconum Toletanum facit et una cum parentibus a Saracenis fugatum in Italia consedisse affirmat. Ast, teste Muratorio [Ubi supra.] : Natione Italum, et ex Papia civitate oriundum, uti Trithemius scripsit, cum veteres tum recentiores censuerunt. De patria dubius hærere videtur Domn. Cellier: Juxta Trithemium, inquit, Papiæ, juxta Bivarium, Cordubæ natus est. Nullo modo tamen sustineri posse videtur eum subdiaconum ecclesiæ Toletanæ umquam fuisse. Unde corrigendus A. Beuchot [Biographie universelle. Voce Liutprand.] , qui id diserte affirmat.

[5] [Incidenter quædam de S. Aurea.] Acta sanctæ Aureæ dedimus ad diem XIX Julii [Acta SS., t. IV Julii, p. 651.] , ubi quæstio agitata est, an cœnobium Cuteclarense ad Carmelum an ad Benedictinas spectaret. Cuperus noster non dubitat tanquam certum assumere, prætentionem Carmeli haud esse fundatam; ast simul etiam non undequaque probatum putat, Cuteclarense monasterium ordinis sancti Benedicti fuisse. Id liquidum, prope Cordubam positum, atque jam inde a sæculo non claruisse.

[6] [Falsa sunt quæ ex Adversariis de S. Laura traduntur.] Cum ergo Adversaria Luitprando abjudicanda sint, et præterea opus illud, judice Muratorio, reperiatur mendaciis ad saturitatem refertum, sequitur quæcumque Tamayus de sancta Laura tradit (solo enim nititur hucusque Luitprando) vehementer saltem nutare; imo et falsa prorsus esse, ostendit D. Bartholomæus Sanchez de Feria in opere suo: Palestra sagrada seu memoriale Sanctorum Cordubensium, in crisi Historica de sanctis falso Cordubensi urbi adscriptis [T. IV. p. 41 et 42. Edit. Cordubæ 1772.] , ubi hæc habet: Ad XIX Octobris anno 864 referunt Luitprandus, Tamayus et Vivar, Cordubæ vixisse sanctam Lauram, viduam prænobilem. Hæc primum sanctimonialis fuit in monasterio Cuteclarensi, cui præerat sancta Aurea, atque ibidem habitavit cum duabus filiabus suis. Mortuæ S. Aureæ successit, novemque per annos magna virtutis cum laude præfatum gubernavit cœnobium. Accusata tandem coram judice, immissa est in balneum picis ferventis, ubi post tres horas spiritum emisit. Addunt laudati scriptores, hujus martyrii non fieri mentionem apud S. Eulogium, eo quod is quinquennio ante vita functus esset. His breviter expositis, ita prosequitur Sanchez de Feria: Tota hæc narratio, mera fabula est foco digna. 10 Nulla præfuit (ut in præfata historia supponitur) monasterio Cuteclarensi abbatissa nomine Aureæ, ut evincitur ex sancto Eulogio qui eam ibidem vixisse tradit. Vide Acta S. Aureæ [T. IV Julii, p. 651. num. 2.] ). 20 Ab anno 856, quo martyrio coronata S. Aurea est, usque ad annum 864, quo palmam adepta supponitur S. Laura, habetur intercapedo octo tantum annorum; nec proinde, mortua Aurea potuit novem annis præesse Laura. (Nolim tamen insistere huic notationi, ne in speciem quamdam cavillationis abeat. Cum octo habeantur anni; novem, imo forte decem, dici aliquo sensu possent, prout eorum initium seu exordium et terminus numerantur: octo sunt anni revoluti, nonus potuerit inchoari). 30 Christiani libere profitebantur dogmata sua, et solum ob hoc morti addicebantur, quod male de Mahometo loquerentur. Quod quidem ignorasse deprehenditur Luitprandus, cum dicat Lauram accusatam, quod christiana esset: nam exinde capitale judicium haud nascebatur. 40 Mauri, juxta legem suam, capite minuebant damnatos ad mortem, quemadmodum, juxta leges nostras (hispanicas) capitis damnati suspendio enecantur. Hæc capitis amputatio erat ipsa pœna per legem intenta et statuta. Si igitur Lauram mortis ream judicassent, caput ei, sicut cæteris illa tempestate martyribus, abstulissent gladio, nec balneo ferventis picis immisissent; quod genus supplicii ab usu Maurorum abhorrebat; nec ullum illius occurrit exemplum. Præterea fas non erat condemnatos aliis prævie subjicere tormentis: id enim per leges dictæ gentis non licebat. Benedictus Deus, quod permiseret ut mendacium propriis suis proderetur vestigiis. Hactenus Sanchez de Feria, cujus verba ex Hispanico in latinum vertimus.

[7] [S. Lauræ epitaphium,] Jam cætera, quæ Tamayus de S. Laura scripsit, expediamus. Hactenus, inquit, Luitprandus, qui brevi calculo Acta describit. Cyprianus vero hoc Carmen sepulcrale composuit, quod sic in meo Ms. Codice carminum legitur:

Nobilis hic corpus Lauræ requiescit; et istam
Sarcophagi thecam complent sua pignora sacra.
Hæc proceri conjuncta viro per tempora multa,
Et sobolis mater; tandem Viduata, Monastem
Insequitur vitam, quam protinus Aurea Virgo
Cuteclarensis dedit. Hujus docta trophæis
Denique cœnobii Mater, atque Magistra relucet.
Sed Sarraceni regis contrita furore,
Vulnera post, ignes, cœlum coronata migravit.

Hæc de hac S. Martyre invenire potuimus; cætera Deus scit. Ita Tamayus [In Martyrologio Hispanico, ad diem XIX Octobris.] .

[8] Sæpius jam in Opere nostro Tamayus, nec immerito sane, [quod falso Tamayus adscribit Cypriano Cordubensi.] vapulavit, non solum dum Pseudodextri commenta obtrudit, sed etiam ubi codicem suum Ms. carminum, præfert. Exemplo sit Janningus noster in Tractatu præliminari ad tomum I Julii, pag. 45. Credidero, inquit, ego totum Tamayi Carminum codicem Ms. (alibi enim sæpe alia, veluti antiqua epitaphia, indidem promit æque insulsa) alterius Pseudo-Dextri partum esse potius, quam epitaphium illud esse tam antiquum. Agitur de epitaphio SS. Carpophori et Abundii. Nec benignius tractatur Tamayus a Nicolao Antonio in Bibliotheca Hispanica. De Hispanica historia non optime meritus, utpote Pseudo Dextri et spuriorum similium historicorum assecla et propugnator. Ex quorum fere scriniis parum feliciter compilavit Martyrologium hispanicum. Ita Nicolaus in Bibliotheca nova ad vocem Joannes Tamayus de Salazar. Item t. I Bibliothecæ veteris lib. VI, cap. VII, ubi de Cypriani scriptis disputat. Cyprianus, inquit, Cordubensis ecclesiæ Archipresbyter, poeta suo tempore nonnullius nominis, cujus aliqua exstant etiamnum germana, sive epigrammata, sive epitaphia, sive hymni; aliaque carmina in libris Mss. Aliqua eidem supponuntur ab eis, qui larvam antiquitatis sibi adaptantes, nihil magis quam fallere ac de historia ludere amant.

[9] [Genuina Cypriani Carmina enumerantur.] Tum genuina recenset Cypriani Carmina ex codice Joannis Lucæ Cortesii, in hunc modum: Incipiunt epigrammata Domini Cypriani, Cordubensis sedis Archipresbyteri:
I. De bibliis sacris repositis a comite Adulpho, Cordubæ in ecclesia S. Aciscli.
II. Item ejusdem, ad petitionem Zoili filii sui, in finem bibliothecæ, quam scripserat Saturnino archidiacono.
III. Aliud Epigramma sine titulo.
IV. Epigramma ad comitem Guifredum et illius conjugem Guisindam.
V. Item aliud ejusdem in Flabellum ejusdem Guisindæ comitissæ.
VI. Epitaphium, quod idem in sepulcro Domini Samsonis edidit metro heroyco.
VII. Item epitaphium ab eodem editum super sepulcrum Hermildis famulæ Christi.
VIII. Item super tumulum sancti Joannis confessoris.
IX. Hymni duo ejusdem in festivitate sanctæ Leocadiæ virginis et martyris, civis et patronæ urbis Toleti. Hos tamen desiderari in isto suo codice Cortesius adjunxit.

[10] [Epitaphium S. Lauræ spurium est.] Addit Nicolaus: Hæc Cypriani carmina sunt, quæ pro germanis ejus haberi debent, nisi producantur aliunde alia minime suspecta. Qualia sunt (scilicet suspecta) fere omnia, his exceptis, quæ in Martyrologio Hispano Joannis Tamayi passim leguntur. Quorum elenchum hic damus, ex codice quodam Ms. carminum Auli Hali et aliorum, quo fere omnibus utitur paginis, ut ait, desumptorum. Inter hæc notatur Epitaphium S. Lauræ. Atque hæc ad propositum nostrum, in re alioquin satis aperta, sufficiant. Qui plura voluerit adeat Bibliothecam Veterem Nicolai loc. cit.

[11] [Conclusio.] Ex his colliget eruditus lector, quæcumque de S. Laura tradit Tamayus, commentitia merito censeri. Utrum vero in ecclesia Cordubensi vel alibi Laura cultum habeat, cum alius testis nobis præ manibus non est, præter solum Tamayum, saltem vehementer dubitare fas sit. Atque ex hoc capite inter Prætermissos de ea potius agendum fuisset. Quoniam tamen non abs re nobis visum est, paulo diligentius hic loci Tamayi commenta excutere, prolixior evasit tractatus, quam ut in serie Prætermissorum commode collocaretur. Confer supra Acta S. Verani, hoc ipso die § I.

DE B. THOMA HELIA PRESBYTERO, BIVILLÆ IN NORMANNIA INFERIORI.

ANNO MCCLVII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Thomas Helias presbyter in Normannia inferiori (B.)

A. T.

§ I. B. Thomæ memoria in fastis sacris. Biographi veteres et recentiores. Aliqua horum asserta examinantur.

[Thomas Helias] In illa Normanniæ inferioris parte quæ Oceano Britannico, quem Galli, ut notat Valesius [Notit. Galliar.. art. Gallicus Oceanus, p. 218.] , Manicam a figura vocitant, magnam partem cingitur, unde pro hodierna Galliæ divisione præfectura Manicæ (vulgo département de la Manche) nuncupatur, et quum olim duas constituerit diœceses Constantiensem atque Abrincensem, nunc tota in rebus ecclesiasticis subest episcopatui Constantiensi, situs est vicus mari vicinus Bivilla, paulo amplius tribus a portu Cæsarisburgensi (gallice Cherbourg dicto) in occidentem leucis. Illustratur hic locus natalibus ac sepulcro Thomæ Heliæ presbyteri, XIX Octobris 1257 defuncti, quem Normanni passim beatum et thaumaturgum appellant, cultuque publico jam inde a felici obitu ex omni memoria ætatum prosequuntur. Qui cultus quamvis ab apostolica Sede hactenus non fuerit agnitus, atque adeo, ut olim variis temporibus, sic nostra etiam ætate apud eamdem Sedem supplicatum fuerit ut solemniter sanciatur atque approbetur: nihilominus dubium non est quin honores publici Thomæ tamquam Beato dudum ante collati quam Urbanus VIII modum cultui Servorum Dei posuerat, omnino cadant sub casu excepto qui ex longissimo temporis cursu, accedente Ordinarii tolerantia, petitur; ac proinde legitima sit eorumdem honorum continuatio, etsi eos ulterius amplificare absque permissione Romani Pontificis jam non liceat [Cfr. Benedictus XIV, de Beatif. et Canoniz., lib. 2, cap. XVII et seqq.] . Quocirca more institutoque majorum nostrum, qui Sanctis ac Beatis Ollegario, Nicolao Albergato, Joanni Nepomuceno, Joanni de Monte-Mirabili, Nicolao de Furca-Palenæ, Evangelistæ et Peregrino Veronensibus, Salvatori de Horta, Jacobo de Bitecto, Nicolao de Flue sive de Rupe, Tarasiæ seu Teresiæ et Sanciæ reginis, Joannæ Alphonsi V Lusitaniæ regis filiæ, Margaritæ Lovaniensi, Humilianæ de Cerchis, Mariæ de Capite uxori S. Isidori, aliisque multis casus excepti privilegio gaudentibus locum in opere nostro dederunt, non expectato Summorum Pontificum de cultu illorum judicio, nobis pariter in præsentia de B. Thoma Helia agendum est.

[2] [laudatur a Saussayo] Duplex ei elogium texuit Saussayus. Primum in Martyrologii sui Gallicani corpore, recensitis Galliæ Sanctis qui XIX Octobris coluntur, minoribus typis ita scribit: Perrexit ad Christum felicissimo tramite Helias sacerdos, parœcus ecclesiæ Sancti Mauritii in Constantiensi præsulatu, vir admirandæ abstinentiæ, patientiæ, castitatis, misericordiæ, pietatis et innocentiæ, quem vivum et defunctum divina operatio clarificavit. Deinde in Corollario ad eumdem diem rursus de eo hunc in modum loquitur: Beatæ memoriæ Thomas Helyas rector ecclesiæ parœcialis Sancti Mauritii in diœcesi Constantiensi, et communis inferioris Normanniæ apud Deum advocatus, dictus ob edita in vita et post mortem ac in hos usque propagata dies innumera miracula gloriosus Normanniæ thaumaturgus, in parœcia natali de Bivilla ejusdem diœcesis sanctissime expirat feria sexta post festum Sancti Lucæ Evangelistæ, quæ erat XIX Octobris, anno a Redemptione nostra 1257; sicut jam in Martyrologio isto eadem die obiter notatum est, inque operis commentariis (ubi lumina ejus glorificationis ampliora apparebunt) fusius commemorabitur. At hos commentarios Saussayus numquam in lucem emisit.

[3] [Castellano, aliisque martyrologis;] Triennio postquam Martyrologium Saussayi prodierat, nempe anno 1640, ut discimus ex nupero B. Thomæ biographo [Colin, Vie du B. Thomas Hélye, p. 159.] , clerus ecclesiæ S. Laudi Rotomagi, quæ ecclesia olim jurisdictioni episcoporum Constantiensium subfuit [Cfr. Farin, Hist. de la ville de Rouen, t. II. p. 39 et seqq. edit. 1731, alias 1738; Gall. Christ. nov., t. XI, col. 868.] , Kalendario Manualis sui ad diem XIX Octobris sequentia inseruit: Venerabilis Thomas Helye presbyter, S. Ludovici regis eleemosynarius, sanctitate insignis, in diœcesi Constantiensi moritur anno Christi millesimo ducentesimo quinquagesimo septimo. Castellanus in suo Martyrologio universali mentionem de eo facit hisce verbis, quæ ex gallicis in latina vertimus: Vallivillæ in diœcesi Constantiensi Venerabilis Thomæ Heliæ presbyteri, qui Bivillæ in eadem diœcesi sepultus est. Qui vero Castellani vestigiis plerumque insistit D. de Saint-Allais ita habet: Venerabilis Thomæ Heliæ presbyteri, qui anno 1257 obiit, coliturque Vallivillæ in diœcesi Constantiensi. Sic et Martyrologio vel potius Catalogo Sanctorum Galliæ, qui anno 1828 adjectus fuit novæ editioni Historiæ Ecclesiæ Gallicanæ, inscribitur Ven. Thomas Helias [Martyrol. Gallican ou Catalogue général etc., p. 92. Paris 1828.] . Nec quemquam movere debet quod Thomas in hisce fastis Venerabilis tantum audit. Etenim hoc loco plane usuvenit Suyskeni nostri Vitam B. Joannis de Monte-Mirabili commentantis de re simili animadversio [T. VIII Sept., p. 218.] : Castellanus … illum titulo Venerabilis dumtaxat appellavit, nimirum quia nullo Officio Missaque celebratur… Sed quæ de antiquo B. Joannis de Monte-Mirabili continuatoque cultu hactenus produxi, locum illi in opere nostro debitum esse probant; quia scilicet Missa et Officium, utut præstantissimæ cultus ecclesiastici partes, non tamen ejusmodi sunt ut ad hunc constituendum necessario requirantur.

[4] [et in Normannia passim Beatus audit.] Imo vero, etiamsi is de quo agimus, a nemine umquam Beatus dictus fuisset, ne ideo quidem, dum aliunde de cultu constat, excludendus a nobis foret; ut perspicue demonstrant exempla a Papebrochio in hanc rem olim allegata. Sic, inquit ille [T. VII Maji, p, 719.] , Martio nostro inseruimus ad diem XXII et XXVIII Acta Nicolai de Rupe et Mariæ de Malliaco sub nudo titulo Venerabilium, ne scilicet primi essemus in tribuendo illis titulo Beatorum, quibus tamen Beatorum cultum publice indultum probabamus. Et tali utentes moderatione, non putavimus argui nos posse vel inobservantiæ erga pontificia decreta vel exceptionis personarum aut nationum, etc. Ac recte quidem de cultu Nicolai de Rupe decessores nostros judicasse ipse comprobavit eventus, quandoquidem a S. Rituum Congregatione XXI Novembris 1648, annuente Innocentio X, confirmata fuit sententia quam pridem Constantiensis in Helvetia episcopus tamquam Sedis apostolicæ delegatus tulerat, constare de casu excepto per longissimi temporis cursum, ut Benedictus XIV refert [Loc. cit. cap. XXIV, § IV.] : quæ quidem sententia decessoribus nostris anno 1668, quando tomum tertium Martii ediderunt, nondum innotuerat. Verum hisce exemplis, quæ ex abundanti adduxi, opus haudquaquam hic habemus, quum Thomas Helias a sex fere sæculis Beatus appelletur communi popularium suorum suffragio; cujus testes sunt non solum ejus biographi mox a nobis recensendi, sed et alii plerique omnes qui de eo aliquid scriptis mandarunt, quorum unum modo ex superstite Bollandi schedula citare satis habeo P. Jacobum Marchant Societatis nostræ sacerdotem, qui Cadomo anno 1653 ita de B. Thoma ad Bollandum perscribebat: Hic passim in Normannia vocatur le Béat Thomas, et floret adhuc miraculis. Unde nec reprehendenda est illa annuntiatio, quæ inter additiones ad Martyrologium Romanum præsenti die legitur in opere hagiographico P. Francisci Giry [Vies des Saints, t. II, col. 1466, edit. Paris. 1719.] : In diœcesi Constantiensi in Normannia Beati Thomæ Heliæ presbyteri admirandæ sanctitatis; sicut etiam Beatus dicitur circa finem compendii Vitæ suæ quod in eodem opere legitur [In appendice, t. II, col. LVIII, LIX et LX.] , licet titulus hujus compendii Venerabilem solummodo eum vocet.

[5] [Vitam ejus Clemens synchronus] Vitam B. Thomæ primus scripsit auctor synchronus, cujus nomen creditur fuisse Clemens, quod scriptioni ejus præfigitur, nisi nos fallant apographa quæ præ manibus habemus. Is præterquam quod de Beati rebus multa per semet viderat manibusque, ut ait, contrectaverat, insuper profitetur se præsentem interfuisse examinationi testium quarto post obitum ejus anno institui cœptæ, atque ipsum volumen in quod acta hujusce inquisitionis relata erant, penes se fuisse asservatum: ex quibus adjunctis haud temere, ut opinior, concluserimus eum clero fuisse adscriptum. Et quidem presbyteratus ordine insignitum fuisse, inde argui potest quod Alanum, cui opus suum destinabat, fratrem carissimum appellat; hic autem non videtur fuisse alius quam Alanus Bivillensis ecclesiæ S. Petri parochus, qui anno 1317 cum aliis piis viris, uti postea referemus, initium dedit confraternitati in honorem B. Thomæ institutœ: ait enim Clemens hunc scribendi laborem eo consilio a se fuisse susceptum rogatu Alani, ut is accuratam aliquam gestorum ac miraculorum B. Thomæ narrationem haberet, quam peregrinis Bivillam undique adventantibus, a quibus frequenter de Beati rebus interrogabatur, exhibere posset, ex ea ostendendo quid imitari deberent vel mirari; quæ sane omnia viro munere parochiali fungenti apte conveniebant. Illud quoque quod jam ex allegatis satis colligitur, nempe Alanum cujus hortatione Clemens scriptionem aggressus est, res B. Thomæ parum habuisse perspectas, argumento esse potest hunc nonnisi aliquanto post Beati ætatem spatio elapso, quod facile viginti aut amplius annorum esse potuit, parochiæ Bivillensi regendæ fuisse præpositum, proindeque eumdem fuisse quem anno 1317 adhuc egisse in vivis modo dicebamus. Quod si ita sit, tempus quo Clemens opus suum exaravit, fere ad sæculi XIV initium reducendum esse existimaverim. Post annum 1274 scripsisse certum est; siquidem loquitur de morte Joannis de Esseyo episcopi Constantiensis, quæ illo anno contigit.

[6] [et alii duo veteres,] Asservata fuit ipsius lucubratio in codice membranaceo ecclesiæ Bivillensis, ex quo tria nobis apographa suppetunt inter collectanea Bollandiana, quæ nunc in Bibliotheca Burgundica Bruxellis custodiuntur. Primum Parisiis anno 1642 ad Bollandum nostrum misit P. Jacobus Dinet, Ludovici XIII regis confessarius. Secundum Henschenius ac Papebrochius, dum anno 1661 Roma redeuntes per Galliam iter agebant, dono acceperunt a celeberrimo Petro Daniele Huetio, qui postea fuit Abrincensis episcopus. Tertium iisdem impertiit P. Petrus Champion S. J. anno 1672. Huetianum exemplar solam Vitam B. Thomæ repræsentat, in aliis duobus ad Vitam accedunt miracula illa omnia quæ Clemens eidem subnexuit, quum ex prima juridica informatione, cui ipse interfuerat, tum ex secunda, quæ circa annum 1272 locum habuit. Ex hisce igitur tribus exemplaribus inter se collatis Vitam cum miraculis post hunc commentarium edemus, hisque recentiora miracula ex variis scriptoribus adjiciemus. Idem quem diximus codex, ut nuperus biographus tradit ex annotatione quadam bibliographi Angli Dibdin [Colin, op. cit., p. 155 et 156.] , duas alias Beati Vitas continebat: quarum altera carminibus constabat gallicis, sæculo XIII exeunte, ut creditur, compositis a Joanne Helia sive Hélye B. Thomæ cognato; altera scripta erat latine soluta oratione ab auctore non aliunde noto quam ex apposito hocce disticho:

Nomen Baptistæ: cognomen nominis iste
Gessit qui dudum vestivit frigore nudum.

Quo indicari videtur Joannes Baptista Martin: nam quæ posteriori versu canit, S. Martinum adhuc catechumenum et militem respiciunt, qui cum nihil haberet, ut verbis Breviarii Romani utar [Ad XI Novemb.] , præter arma et vestimentum quo tegebatur, Ambiani pauperi ac nudo petenti ut Christi nomine sibi eleemosynam tribueret, partem chlamydis dedit. At neutrum ex duobus modo laudatis scriptoribus quidquam de B. Thoma retulisse quod non retulerit etiam Clemens, satis apparet ex biographis illius recentioribus, qui vix ulla alia facta narrant quam quæ apud Clementem reperire est: imo si qua hujus narrationi addunt, hæc ex traditione repetunt, non ex antiquis illis scriptis. Porro codicem illum Bivillensem circa finem sæculi XVIII amissum fuisse testatur Stephanus Joseph Leverrier Bivillensis eo tempore parochus, in compendio Vitæ B. Thomæ a se concinnato ita loquens [Colin, op. cit., p. 155.] : Scripta fuit ejus Vita a viris piis coætaneis, versibus et soluta oratione, in membranis quæ servabantur in ecclesia de Biville, et quæ perierunt in infanda revolutione.

[7] [dein plures recentiores] Aliquid nunc dicendum de præcipuis biographis quos Beatus post inventam artem typographicam nactus est. Horum primus, quoad rescitur, fuit P. Franciscus Lemyere seu (ut hodie scribunt) Lemière Ordinis Minorum observantium in conventu Bajocensi theologus. Actis ac miraculis a Clemente enarratis, quæ gallico expressit stylo, miracula addidit viginti et unum, intercessione Beati patrata ab anno 1624 ad annum usque 1632, quo libellum suum in lucem dedit cum epistola dedicatoria ad Guillielmum Hélye Lisernæ dominum, rei frumentariæ apud Bajocas regis nomine præpositum. Ex eo libello dein confecta fuere varia Vitæ B. Thomæ compendia, ut mox patebit. Post hæc rebus B. Thomæ illustrandis sedulam operam navavit vir ejusdem cum eo cognominis, Joannes Hélye xenodochii Constantiensis canonicus regularis et ecclesiæ S. Petri in ea civitate parochus. Nihil is prætermisit ut accuratam de omnibus quæ ad Beatum spectabant, notitiam nancisceretur. Quæcumque de eo manuscripta extabant in ecclesia S. Petri Bivillæ, sibi communicari curavit, interposita auctoritate Petri de Blanger vicarii generalis episcopi Constantiensis, cujus de hac re scriptum testimonium etiamnum superest; consuluitque insuper excusos libros quicumque de virtutibus miraculisque Beati agebant, cujusmodi erant, prout ipse eos recenset, liber P. Francisci Lemière, de quo jam diximus, opera hagiographica tam P. Antonii Girard S. J. quam PP. Simonis Martin et Francisci Giry Ordinis Minimorum, elogia sacra Renati de Cérisiers, necnon Martyrologium Gallicanum Andreæ Saussayi: ad hæc usum se testatur virorum proborum ac fide dignorum relationibus. Hisce adjutus subsidiis vir diligens acta B. Thomæ pluribus capitibus explicuit, nonnulla de ejus cultu retulit, nec solum antiquiora et jam vulgata miracula iterum memoravit, verum etiam vulgavit multa alia quæ ex scriniis Bivillensis ecclesiæ collegerat, omissis pluribus, quæ licet inibi referrentur, argumentis tamen satis firmis haud probari animadvertit: quæ cautio prudentem utique prodit scriptorem ejusque dictis fidem conciliare nata est. Opus suum membranis inscriptum anno 1691 dedicavit Constantiensi antistiti Carolo Francisco de Loménie de Brienne, ipsumque volumen originale parochiali ecclesiæ Bivillensi dono dedit, in qua adhuc asservatur; ac juxta illud anno 1822, ex speciali licentia die XXVIII Aprilis 1821 concessa a Petro Dupont-Poursat, qui tunc Constantiensi diœcesi præerat, excusa fuit hæc ipsa B. Thomæ Vita, recentioribus aliquot miraculis locupletata [Ibid., p. 161 et seqq.] .

[8] [sedulo conscripserunt.] Commendantur etiam quæ de B. Thoma ejusque gloria posthuma Carolus Trigan Digovillensis parochus sæculo proxime elapso inseruit libro suo de vita ac virtutibus Antonii Paté parochi Cæsarisburgensis [Ibid., p. 166 et seqq.] , et nova quædam Beati Vita quam nostra ætate quidam anonymus edidit cum prævio de cultu Sanctorum reliquiarumque veneratione commentario [Ibid., p. 169.] . Nobis autem ex libris hucusque recensitis nullus præsto est præter illum P. Francisci Lemière et Vitas Sanctorum a PP. Simone Martin et Francisco Giry collectas. At quominus cæteros magnopere desideraremus, effecit R. D. Joannes Lud. Aug. Colin parochus Joburgensis, qui novam B. Thomæ biographiam, Ill. D. Ludovico Joanni Robiou præsuli Constantiensi dicatam, anno 1840 publici juris fecit, a qua nihil eorum quæ præcedentes Vitæ complectuntur, abesse passus est; quin potius perplura hisce addidit, insigni cura atque industria ex variis documentis editis ineditisque collecta [Ibid., préface, p. III. Cfr. Ami de la Religion, no 3478, t. CX, p. 351 et 352.] : ita ut solus hic liber nobis omnium de B. Thoma vulgatorum librorum loco esse possit, præcipuusque futurus sit fons unde in hunc commentarium nostrum derivemus ea quæ Vitæ a Clemente primario biographo scriptæ pro operis nostri instituto præmitti necesse est. Quod equidem præsertim intelligi velim de iis quæ R. D. Colin circa cultum Beati ad nostra usque tempora continuatum docte pieque scripsit. Nam ut candide fatear, quantum ad ipsa Beati acta nemo mihi scriptor Clemente potior est: unde si quid apud recentiores legatur quod aut omnino a Clementina narratione dissonet aut saltem non satis bene cum ea componatur, licere mihi arbitrabor id pro commentitio vel minimum pro suspecto sive ex toto sive ex parte habere; quam mihi veniam pii B. Thomæ cultores pro suo veritatis amore haud gravate, ut confido, dabunt.

[9] [Quæritur quot fere annos vixerit,] Spatium vitæ quam Beatus inter mortales exegit, septuaginta annis a R. D. Colin definitur, consequenterque natus esse statuitur anno 1187, regnante in Gallia Philippo Augusto, et Normanniæ ducatum tenente Henrico II Angliæ rege [Pag. 2.] : quamquam ipse scriptor confitetur ætatem ad quam Beatus pervenit, a nemine superiorum biographorum satis diserte indicari [Pag. 97 et 98.] . Sic autem calculum suum instituit ut ab anno ætatis trigesimo quinto, quo sacrum diaconatus Ordinem ei collatum fuisse supponit [Pag. 26.] , numerandos primum dicat annos duos Romam et Compostellam peregrinando insumptos, deinde quatuor Parisiis studio theologiæ datos, tum viginti sex quos Beatus sacerdotio insignitus totos impenderit evangelicis per Normanniam inferiorem laboribus, postea annum aut paulo plus, partim in aula S. Ludovici regis, partim in munere parochi ad S. Mauritii transactum, ac denique fere biennium, quo morbis infirmitatibusque Bivillæ aut in vicinia fuerit afflictatus [Pag. 84, 91 et 98.] . At Clementem modo audiamus, qui tempus quod a suscepto a B. Thoma sacerdotio ad mortem ejus usque effluxit, hisce determinat verbis: Animarum lucris ardenter insistens, ecclesias omnes dictarum diœcesium (videlicet Constantiensis et Abrincensis) per annos circiter viginti duos, in omnibus, ut præfertur, saltem semel, in majoribus bis aut ter prædicans, pedes, et ante obitum suum circiter quatuor nudipes, visitans incedebat. Ascendebat tamen in equum quandoque, cum promisisset ad aliquam ecclesiam proficisci, non propter se, sed propter expectationem populi, ne tædio gravaretur. Ante obitum suum per biennium vel circa varias in variis locis infirmitates sustinuit corporales. Quæ verba, quantum equidem intelligo, minime requirunt ut annis viginti duobus alios quatuor annos superaddamus, quibus Beatus nudis pedibus ecclesias obierit, et duos adhuc alios, qui vitæ ipsius postremi fuerint; sed potius dicendum opinor duos hosce intra illos quatuor, et quatuor rursus ipsos intra viginti duos contineri. Nam ultimo etiam vitæ biennio Beatum a discurrendo per varia loca non abstinuisse, licet morbis nonnumquam detentus fuerit, satis innuit postrema quam allegavimus Clementis phrasis; et quadriennium de quo idem Clemens superius loquitur, unice respicere videtur pedum nuditatem, quod per octodecim præcedentes annos, ex nostra sententia, Beatus pedes quidem plerumque, at calceatus tamen itinera sua apostolica fecerit. Itaque presbyterum eum ordinatum credimus anno 1234 aut 1235, septennio fere serius quam statuit R. D. Colin. Ac nostræ huic conclusioni favet aliud Clementis assertum, nimirum B. Thomam sub quadriennio quo Parisiis degit priusquam sacerdos fieret, scholarem fuisse Hugonis de S. Theuderio, qui theologicam ibi scientiam tunc temporis docebat. Quippe ex serie rerum ab Hugone gestarum liquet annum 1230 jam cucurrisse, quando is Sententiarum libros publice legere primum cœpit: ingressus autem fuerat Ordinem Prædicatorum XXII Februarii 1225, neque antea theologicas, sed juridicas prælectiones habuerat [Cfr. Quétif et Échard, Script. Ord. Præd., t. I, p. 125 et 195.] . Cæterum maturæ ætatis virum fuisse B. Thomam, ubi ad sacerdotium promotus fuit, omnino nobis cum R. D. Colin convenit: nam, teste Clemente, prius rexit scholas in grammaticalibus multis in locis, dein aliquamdiu in loco natali religiosissime versatus fuit, postea Romanam ac Compostellanam suscepit peregrinationem, et Parisiis quatuor annos vixit; inter quæ omnia ad ætatem jam valde confirmatam pervenerit oportet. Quare et verisimile nobis est eum, dum ad cœlos abiit, septuagenario non multo minorem aut fortassis etiam majorem fuisse; præsertim quod plenum dierum obivisse Clemens quoque asseveret.

[10] [et num eleemosynarii ac parochi munera,] Ad ea nunc venio facta quæ ad Clementis narrationem a recentioribus adduntur scriptoribus. P. Franciscus Lemière hæc ita exponit [Récit de la vie et des miracles du B. Thomas Hélye, p. 35 et 36.] : S. Ludovicus Galliæ rex, cujus tota domus ac familia sancta erat, B. Thoma ministro sacrorum uti voluit. Cujus tanti principis votis quum is obsistere honeste non posset, munus eleemosynarii regii accepit; eoque tam sancte functus fuit ut nonnisi ægerrime licentiam inde discedendi rex ei tandem concesserit… In Normanniam inferiorem reversus Beatus, officium parochi ad S. Mauritii in diœcesi Constantiensi exercendum suscepit; ubi tunc ex obligatione illa omnia præstitit quæ antehac præstiterat alibi ex caritate. Populum illum intra breve tempus ad probitatem informavit: quo facto, eum divinæ custodiæ atque alterius parochi ductui relinquens, Bivillam secessit. Eadem R. D. Colin ex Joanne Hélye prolixius evolvit, nonnullisque rebus auget [Pag. 83 et seqq.] : videlicet intercessione B. Thomæ inter cætera obtentum videri diploma quo S. Ludovicus partem silvæ Brixensis concessit xenodochio Constantiensi; item Beato ex aula in patriam redeunti a Sancto rege donatam fuisse casulam sericam auro argentoque intertextam cum stola pretiosa, necnon calicem et patenam ex argento inaurato, quæ regia donaria hodieque Bivillæ visuntur; tum Bivillam venisse Joannem de Esseyo Constantiensem episcopum, Beatoque parochiam S. Mauritii administrandam commisisse hisce verbis: Multos pauperes nutriendos, multos ægros consolandos et sublevandos, multos sudores laboresque exantlandos, en quales tibi decimas qualesque proventus offeram; exindeque Beatum per septem menses, ut quidam scriptores volunt, vel annum integrum aut etiam sesquiannum, ut aliis placet, dictæ parochiæ præfuisse, et in hujusce rei memoriam adhuc servari casulam, albam et cingulum, quibus ibidem inter sacrificandum usus fuerit. Hanc quoque casulam, quod biographi B. Thomæ tacent, ex munificentia S. Ludovici provenisse innuit auctor Summarii sæculo XVII exeunte compositi, quod inscribitur Idea cultus immemorabilis exhibiti Beato Thomæ, atque a R. D. Colin publici juris factum est [Pag. 195 et seqq.] . Postquam enim ex Historia antiqua, id est, ex Vita a Clemente conscripta, quatuor assignavit capita quæ ostendant quanta sanctimoniæ opinione Thomas adhuc vivens apud homines frueretur, ita quintum ex Traditione proponit: Propter sanctitatis famam S. Ludovicus rex Galliarum ipsum creavit suum eleemosynarium… Ipsi donavit calicem argenteum et auratum cum patena et duas casulas pretiosas. Prætermittit vero scriptor ille parochatum Beati San-Mauritiensem, quamvis paulo inferius hæc de illa parochia annotet [Pag. 199.] : Erectio sive initium processionis triennalis cleri et incolarum S. Mauritii ad sepulchrum dicti B. Thomæ, quæ hucusque perseveravit, circa an. 1260.

[11] [hoc in S. Mauritii,] Sane hæc parochiæ S. Mauritii erga B. Thomam pietas, quæ pluribus etiam aliis indiciis se inde a multis sæculis prodidit, et ornamentorum ejus sacerdotalium ibidem conservatio, præter quæ et os ex ejusdem lacerto illic habetur [Colin, op. cit. p. 120.] , aliquam præbere videntur demonstrationem insignia fuisse Beati sacerdotis erga populum jam dictum merita; utrum tamen vere et proprie parochus eidem præfuerit, non ita videtur extra omnem dubitationis aleam positum ut firmiora hujus rei argumenta desiderare non liceat. Neque ea quæ de S. Ludovici regis cum B. Thoma commercio vulgo recepta sunt, sine aliquo temperamento admiserim. Hujus namque commercii initium, ut R. D. Colin non diffitetur [Pag. 84.] , citius poni nequit quam anno 1254, et eo quidem magna sui parte jam elapso: quandoquidem S. Ludovicus, quum ex portu Acconensi seu Ptolemaidis solvisset die XXV Aprilis illius anni, appulit mense Julio ante portum Olbiensem in Provincia; unde terrestri itinere Parisios advenit die VII Septembris, quin ad Normanniam interim deflexisset, uti ex serie locorum per quæ transiit, manifestum est [Cfr. t. V Augusti, p. 438 et 439.] . Jam si cum recentioribus biographis admiseris Beatum ex aula regia reducem parochiæ S. Mauritii præpositum fuisse, sique cum iisdem a secessu ejus ex hac parochia numeres annos fere duos, quos ante mortem suam Bivillæ [Colin, p. 91.] vel Vallivillæ [Id., p. 98.] ægrotus transegerit, consequenter statuere debebis parochiale officium non tardius ab eo susceptum fuisse quam anno labente 1255, imo quæcumque de Beati commoratione apud S. Ludovicum illiusque parochatu a biographis quos diximus traduntur, si omnia vera forent, necessario concludenda esse intra temporis spatium quod ab ultimis mensibus anni 1254 usque ad finem circiter anni proxime sequentis effluxit. Atqui, ne modo repetamus id quod pridem ex Clemente ostendimus, id ipsum spatium temporis ad illos quatuor annos pertinere quibus Beatus ecclesias patriæ suæ, uti antea calceatus fecerat, nudipes obire consueverat: ne hoc, inquam, iterum dicamus, certe iis qui Beatum anno 1255 in aula regia atque exinde in parochia San-Mauritiensi versatum fuisse opinantur, difficultatem non modicam facessere illud debet quod inter narranda ejus miracula refert Clemens, neque ipse R. D. Colin commemorare omisit [Pag. 44.] , eum intra hebdomadem sanctam ejusdem anni prædicasse in cœmeterio S. Georgii juxta S. Laudum; ex quo satis apparet eum tunc missionibus sacris pro more suo frequentandis nondum valedixisse: ut hinc etiam magis in ea me obfirmem sententia, quam superius proposui, apostolicis viri sanctissimi per varia loca discursionibus nonnisi extrema ipsius ægrotatione finem impositum fuisse.

[12] [illud apud S. Ludovicum regem, exercuerit.] Interim traditioni de mutua S. Ludovicum inter et B. Thomam necessitudine, cujus monumentum etiamnum superest apparatus sacrificalis regii plane splendoris, refragari haudquaquam velim; sed eam ultro libensque amplector, dummodo ad talem redigatur formulam quæ disertis Clementis testimoniis non repugnet: quidquid enim hisce contrarium esse deprehenditur, adventitium esse illi traditioni et paulatim decursu temporis, ut fit, ornamenti gratia ei adjunctum reor. Demonstravit autem Stiltingus noster [T. V Augusti, p. 452 et 453.] Sanctum regem anno 1256 adiisse Normanniam, eamque fere totam perlustrasse, ut multa ibidem religiosis præsertim et pauperibus beneficia contulisse. Sub hac ergo Normanniæ lustratione, quæ mense Martio jam cœpta erat nec ante mensem Augustum finem accepit, contigisse crediderim ut S. Ludovicus B. Thomam obvium alicubi habuerit, vel auditis multorum de ejus eximia sanctitate zeloque apostolico sermonibus, pro eo quo erat erga pios omnes sincerosque Dei cultores animo, hominem ad sese accersiverit, ac fortassis aliquamdiu apud se detinuerit. Ad hæc, si attendamus quod in Chronico abbatiæ Savigniacensis, ut observat Stiltingus, scriptum legitur: Et in diebus illis plurima monasteria in Normannia visitavit, et pannos plurimos olosericos eisdem obtulit, necnon et multas eleemosynas in eadem provincia fecit; non est utique cur mirum videatur, tum quod munificus rex presbyterum sanctissimum Normanniæque apostolum per eam occasionem pretiosissimis donaverit vestibus vasibusque sacrificalibus, tum quoque quod eumdem eleemosynarum in pauperes distribuendarum arbitrum aliquando fecerit: quo quidem sensu regius eleemosynarius jure dici potuerit; quin oporteat ut admittamus, quod admitti nonnisi ægerrime potest, eum id muneris in ipsa Sancti regis aula tempore aliquo exercuisse. Et hæc quidem de B. Thomæ actis animadvertisse satis habemus. Reliqua, si qua sunt, in Annotationibus ad Vitam ejus a Clemente scriptam locum invenire poterunt.

§ II. Acta pro canonizatione B. Thomæ, et cultus ei præstitus usque ad turbas in Gallia ortas circa finem sæculi XVIII.

[Causa canonizationis mox ab ejus obitu cœpta.] Vixdum B. Thomas animam efflaverat, quum statim de canonizatione ejus a Romano Pontifice efflagitanda cogitare cœpit Joannes de Esseyo episcopus Constantiensis, tam sua de Beato existimatione quam prodigiis quæ ad tumulum ejus contigisse acceperat, permotus. Itaque quindecim a felici illius obitu nondum evolutis mensibus, scilicet principio anni 1259, quemdam e suis presbyteris eum in finem ad Alexandrum Papam IV ablegavit, ut nuper R. D. Delamare vicarius generalis in veteri Ordine iis fere temporibus exarato consignatum reperit hisce verbis [Colin, p. 104 et 105.] : Anno eodem Domini, die quarta Januarii, arripuit iter ad curiam Romanam honoratus vicarius altaris Beatæ Mariæ Constantiensis pro canonizatione Beati Thomæ de Buevilla, de mandato Joannis de Esseio Constantiensis episcopi. Petitionem Alexander pronis suscepit auribus, nec multo post ipsi Joanni præsuli et Radulpho de Gardinis priori Fratrum Prædicatorum Constantiensium in mandatis dedit ut super Beati vita, meritis ac miraculis rite inquirerent, de eisque ad Sedem apostolicam referrent. Quo autem rem episcopus celerius curaret expediendam, stimulos ei addiderunt scriptis ad eum epistolis Hugo a S. Theuderio et Odo a Castro Radulphi Cardinales, qui B. Thomam olim, dum in universitate Parisiensi theologiæ operam navaret, diligere ac tamquam Sanctum suspicere cœperant. Ergo duo illi auctoritate apostolicæ Sedis delegati, assistente in omnibus Clemente B. Thomæ biographo, initium præceptæ inquisitioni dederunt anno 1261; quam facere perrexerunt sub pontificatu Urbani IV, qui cathedram Petri ab anno jam dicto ad diem usque II Octobris anni 1264 occupavit. Re peracta, relationem de vita Beati et selectis circiter quatuordecim ex numero longe majori miraculis, quæ ad impetrandam canonizationem sufficere videbantur, Joannes episcopus ad Clementem IV Urbani successorem apportandam commisit duobus presbyteris ruralibus. Quæ licet tum quidem Summo Pontifici fuerit probata, attamen propter defectum solemnitatis nuntiorum, ut ait Clemens biographus, effectu suo caruit, et rursus episcopo injunctum fuit ut iterato institueret examen super miraculis quibusdam de quibus minus diligenter inquisitum fuerat, nec non super novis miraculis. Jussis illis sine mora obtemperatum quidem fuit; verum altero hoc examine jam absoluto, rebusque ad exitum pene perductis, negotium interrupit anno 1274 mors Joannis de Esseyo; neque deinceps de eodem resumendo ad sæculum usque XVII cogitatum fuit.

[14] [Sacella ei erecta Bivillæ] Dum hæc gerebantur, erectum fuerat anno 1260 in honorem B. Thomæ atque ejus corpori honorificentius tumulando sacellum pulcherrimum, ad cujus ædificationem S. Ludovicus rex sumptus contulisse fertur. Certe Martinus præpositus prioratus de Heauvilla Ordinis S. Benedicti, prout ex Clementis narratione miraculorum discimus, voti exolvendi causa unum operarium Bivillam misit qui novæ structuræ allaboraret. Sacellum illud, ait R. D. Colin [Pag. 115.] , pone veterem ecclesiam parochialem extructum, perelegans est ac solidum: hodie vero chorum partemque insuper gremii ejusdem ecclesiæ constituit, dejecto jam dudum pristino gremio, cujus fundamenta in cœmeterio prope prothyron adhuc visuntur. De antiquo hoc monumento, quod fideles pietate fiduciaque impulsi ad gloriam Thomæ Heliæ exegerunt, mentio fit folio LVII libri albi episcopatus Constantiensis hisce verbis: “In dicta parochia est capella beati Thomæ de Boevilla.” Est autem liber ille, quem album vocant, elenchus beneficiorum diœceseos Constantiensis, circa annum 1332 vel 1340 confectus, qui quum fuisset sæculo XVIII exeunte amissus, demum anno 1840 repertus fuit, et nunc est penes R. D. Delamare paulo ante laudatum. Porro eodem quem diximus anno 1260 adhuc labente, corpus B. Thomæ ex loco ubi prius fuerat depositum ad latus australe ecclesiæ, in medium novi sacelli translatum fuit, constructusque supra illud tumulus lapideus altitudine unius pedis et dimidii a pavimento; quem circumdabant cancelli ferrei triginta cereis recipiendis apti: quoniam votivas candelas illuc sæpe deferebant homines qui Beati opem in suis morbis aliisque calamitatibus fuerant experti, uti apud Clementem legere est; quæ quidem religio ad hæc usque tempora perseveravit [Pag. 131 et 132.] .

[15] [ac Teurthevillæ; festumque tam ad S. Mauritii] Ad eamdem propemodum epocham, inquit rursum R. D. Colin [Pag. 116.] , referendum est sacellum in vico Teurthéville-Hague in honorem Beati nostri erectum. Verum non perinde ac Bivillense conservatum fuit, ita ut sæculo XVII non aliud quam rudera ex eo reliquum esset. Nihilominus etiam tunc et sæculo sequenti clerus illius parochiæ supplicantium agmen eo deducere quotannis consueverat, et multi fideles religionis causa eodem peregrinabantur primo die Sabbati mensis Maji. Ipsa nunc illa rudera penitus ablata sunt; sed superstites novimus, qui ea juventutis suæ tempore noverunt et visitarunt. In medio sacello lapis erat, cui imponi solebant pueri infirmi, ut sanitatem consequerentur. Hic autem lapis eodem loco hodiedum perstat, multæque, ut olim, matres pavidæ carissima pignora ulnis portantes, illuc accedunt supplicaturæ ac potentem Thomæ Heliæ apud Deum intercessionem imploraturæ. Denique circa annum item 1260, uti jam supra vidimus, auctor Ideæ cultus immemorabilis exordium collocat processionis triennalis parochiæ S. Mauritii ad sepulcrum B. Thomæ, de qua R. D. Colin sequentia scribit [Pag. 121.] : Multi sunt qui a prima juventute sua meminerunt se vidisse parochiam S. Mauritii, accedente ingenti populorum turba ex locis per quæ transibat, mirabili cum religione et pietate ad tumulum Servi Dei ordinatim procedentem. Desiit solemnis ille mos aliquot annis ante rerum in Gallia perturbationem, quando Constantiensis episcopus Talaru de Chalmazel prohibuit ne processiones ante solis ortum fierent; quo statuto diœcesano accidit ut locum ea processio amplius habere non posset propter eam quæ inter S. Mauritii vicum et Bivillam intercedit distantiam (sex leucis, ni fallor, majorem): namque ut intra unum diem fieret, media nocte incipi solebat. In hujus processionis locum successit festum sanctarum Reliquiarum, quod feria secunda Pentecostes agitur. Ad hoc autem festum, sicut et ad anniversariam decessus B. Thomæ solemnitatem, in qua concio de laudibus ejus habetur, teste item laudato scriptore, multa undique fidelium turba ad S. Mauritii concurrere solet; morisque est iis diebus ornamenta sacerdotalia ipsius Beati ad Sacrum faciendum adhibere. Pars lacerti ejus, quam ibi servari diximus (num. 11), una cum pluribus aliorum cœlitum reliquiis thecæ inclusa est, cui hæc verba inscribuntur: Omnes Sancti, intercedite pro nobis [Pag. 120, 121 et 122.] .

[16] [quam Bivillæ institutum.] Sed ut Bivillam redeamus, vix dubitari potest quin brevi post Beati obitum annua ejus festivitas ibi celebrari cœpta sit. Ex actis erectionis confraternitatis, cui anno 1317 initium datum fuit, certissime constat illam jam tunc ab aliquanto tempore solemniter agi consuevisse. Neque ullum exinde passa fuit interruptionem præterquam ea tempestate qua ante hos sexaginta annos impiorum hominum furor in Dei templa per Galliam aliasque regiones debacchatus est. Perquam autem probabile est modum celebrandi festi qui olim in usu fuit, non multum ab eo discrepuisse quem Bivillensis clerus, numeroso ex vicinis locis clero ad celebritatem augendam simul accurrente, præsenti tempore ex licentia ab Ordinariis Constantiensibus concessa et sæpius iterata observat. Nempe [Pag. 122 et 123. Cfr. Ami de la Religion, n. 785 et 3199, t. XXXI, p. 25, t. CIII, p. 263.] quoniam de B. Thoma speciatim Officium cum Missa recitare nondum licet, utpote qui formalis (ut dicitur) canonizationis honore hucusque caruit, canuntur tam Officium quam Missa de omnibus Sanctis ritu annuali, id est, eo ritu qui majoribus per annum festis proprius est; et panegyrica de eo habetur ad populum oratio. Ad Missæ sacrificium adhibentur vestes sacerdotales et sacra vasa quæ Beatus a S. Ludovico rege acceperat, quæque R. D. Colin arte lithographica repræsentanda curavit, et hunc in modum describit [Pag. 119 et 120.] : Casula amplissima est, atque ex humeris ad manus usque dependet. Confecta est ex panno serico filis aureis argenteisque intexto pluribusque scutis distincto, quæ singula aut aquila aut leone aut lilio aut turri ornantur; sed nunc vix non detrita est vetustate. Stola, quæ perbrevis est, quadris constat filo aureo, argenteo sericoque elaboratis. Bursa, quæ sæculo proxime elapso adhuc extabat, serica pariter erat scutisque distincta sicuti casula. Calix ex argento aurato est, largam habens cupam, stipitem vero brevem valde; sed pes latissime se explicat, in cujus peripheria sexies insculptæ sunt voces illæ litteris gothicis: Suis donné par amour (id est, datus fui ex amore). Denique in medio patenæ, quæ ex eadem materia est, sculpta visitur manus velut ad benedicendum composita. Utrumque sacrum vas integerrimo in statu est.

[17] [Confraternitas anno 1317 in honorem ejus inchoata,] Anno 1317, quem paulo ante memorabamus, die XIX Octobris in Bivillensem ecclesiam ad celebrandum B. Thomæ festum, uti quotannis fieri solemne erat, inter cæteros convenerant, ut in actis originalibus scribitur [Colin, p. 170 et 171.] , venerabiles et discretæ personæ magister Alanus presbyter curatus parochiæ S. Petri de Bivilla, frater Guilielmus de Vallivilla ex Fratribus Minoribus Bajocensibus, frater Joannes de Rouville prior Heauvillensis, magister Guilielmus le Repas parochus ecclesiæ S. Crucis pro secunda portione, necnon Guilielmus de Canoville clericus; qui pietate et devotione erga Sanctum permoti, pactum inter se inierunt de constituenda confraternitate sive societate in honorem Dei, omnium Sanctorum et obitus Beati Thomæ. Itaque communi consilio sequentes statuerunt leges, quas ex gallico textu R. D. Colin [Pag. 171 et 172.] latinas facio: 10 Singulis annis, eodem die festo recurrente, in sacello B. Thomæ celebratum iri Missas minimum tres, primam de Spiritu Sancto, secundam de Beata Virgine Maria, tertiam pro defunctis, et stipem datum iri omnibus qui illic afforent pauperibus; 20 curandum fore ut luminaria perpetuo intra sacellum arderent; 30 sacerdotem certo stipendio ex bonis sodalitatis solvendo eidem sacello addictum iri, qui singulis septimanis tres saltem Missas de Spiritu Sancto, de B. Maria et pro defunctis inibi celebraret; 40 quicumque in societatem reciperetur, eum huic pro ingressu soluturum modium frumenti annui reditus, vel viginti solidos in debiti extinctionem; 50 parocho Bivillensi fratrique Guilielmo de Vallivilla curam fore rerum accipiendarum atque expendendarum, eosque quotannis rationem gestionis suæ reddituros quatuor sodalibus ad hoc deputatis, et rei gestæ acta in codicem rationarium relata cum subscriptionibus provisoris ac quatuor illorum sodalium exhibitum iri præfecto societatis; 60 quod si provisorem mori vel alias muneri explendo imparem fieri contingeret, successorem ei designaturos quatuor exploratores; horum vero aliquo similiter deficiente, a tribus reliquis et provisore eligendum fore qui locum ejus teneret. Intra breve tempus magna incrementa accepit pia societas, certatim nomina sua ei dantibus abbatibus, prioribus, parochis aliisque de clero, item abbatissis, monialibus, magnatibus et innumeris aliis promiscuæ conditionis hominibus, prout ex tabulis quæ olim in ecclesia Bivillensi sollicite conservabantur, deprehendi potuit, in quibus et nomen episcopi Constantiensis nescio cujus inscriptum fuisse fertur [Pag. 173 et 174.] .

[18] [ac decursu temporis] Hæ tabulæ, quæ duobus codicibus, altero membranaceo, chartaceo altero, continebantur, amissæ modo sunt; sed qui eas consulere potuit auctor Ideæ cultus immemorabilis plurima inde decerpsit atque in opellam suam transtulit. Quæ quoniam ad gloriam B. Thomæ posthumam elucidandam apprime conducunt, eadem hic describere operæ pretium fuerit. Itaque postquam quindecim capitibus summatim prosecutus est varia sanctitatis B. Thomæ cultusque ei exhibiti argumenta, sic a capite decimo sexto scribere pergit [Apud Colin, p. 200 et seqq.] : 160 Erectio confraternitatis seu societatis in honorem Dei, omnium Sanctorum et B. Thomæ, facta anno 1317. 170 Catalogus omnium donationum factarum dictæ fraternitati, scilicet 93 modiorum frumenti annui reditus, quatuor clausorum (hoc est, agrorum septorum), sex panum, viginti duo denariorum, quatuordecim turonensium, quatuor caponum et octo gallinarum annui reditus, factus anno 1325. 180 Catalogus eorum qui supradicta donaverunt, descriptus anno supradicto 1325. 190 Catalogus omnium fratrum et sororum dictæ fraternitatis, factus an. 1325. 200 Constitutio seu electio procuratoris dictæ fraternitatis, cum facultate substituendi, facta an. 1366, nempe die XXVIII Octobris, festo SS. Simonis et Judæ, qui dies deinceps destinatus fuit rationibus reddendis, ut notat R. D. Colin [Pag. 173.] . 210 Super campana ecclesiæ scripta sunt hæc verba: Sanctus Thomas de Biville, 1434. Instrumentum originale alienationis prædii ad benedictum Thomam pertinentis, sub data 1469. 220 Instrumentum divisionis cujusdam hæreditatis, quo quidam tenetur solvere septem asses annui reditus benedicto Thomæ, an. 1497. 230 Instrumentum venditionis, in quo fit mentio septem solidorum annui reditus debitorum benedicto Thomæ in ecclesia de Bivilla an. 1528.

[19] [multum promota.] Ad instantiam gubernatoris luminaris benedicti Thomæ mausoleum novum erectum, imagoque ejus erecta, 1530 et 1533. 240 Supplex libellus vicecomiti Cæsarisburgi porrectus per factorem fraternitatis benedicti Thomæ in ecclesia de Biville fundatæ, sub data 1534. 250 Actum jussionis sive interpellationis factæ ad instantiam administratoris luminaris benedicti Thomæ pro solutione septem solidorum annui reditus, 1541. 260 Actum quo pro solutione duorum solidorum et sex denariorum annui reditus, debitorum confraternitati B. Thomæ, vacca debitoris ab apparitore regio capitur, 1543. 270 Contractus publicus quo constituitur factori Beati Thomæ annuus reditus 20 solidorum, 1570. 280 Actus enumerationis litterarum productarum coram vicecomite Valloniensi in sede de Tollevast per administratorem luminaris benedicti Thomæ in lite pendente pro 20 solidis annui reditus, 1581. 290 Sententia dicti vicecomitis Valloniensis lata inter factorem luminaris Domini Sancti Thomæ de Bivilla pro solutione 20 solidorum annui reditus, 1581. 300 Altera sententia dicti vicecomitis pronuntiata inter dictum factorem luminaris benedicti Thomæ de Bivilla et viduam pro solutione 20 solidorum, 1581. 310 Sententia vicecomitis Valloniensis apud Cæsarisburgum inter administratorem luminaris Sancti Thomæ de Bivilla (desunt voces aliquot), 1581. 320 Præsentatio facta in actis dictæ sedis apud Cæsarisburgum per procuratorem luminaris benedicti Sancti Thomæ, 1582. 330 Aliud judicium vicecomitis Valloniensis apud Cæsarisburgum inter administratorem luminaris benedicti Sancti Thomæ de Bivilla et dictam viduam, 1582. 340 Testamentum sacerdotis quo donatur ovis Beatæ Mariæ luminari, et similis ovis luminari benedicti Thomæ, 1690. 350 Contractus fundationis obitus in ecclesia de Biville, quo tres asses annui reditus dantur luminari benedicti Thomæ, 1592. 360 Contractus donationis quo novem asses a magistro Guillelmo Frimot presbytero dantur luminari benedicti Thomæ in dicta ecclesia, 1601. 370 Testamentum dicti Frimot presbyteri, cujus codicillo dat duos nummos, unum luminari Beatæ Mariæ et alterum luminari benedicti Thomæ, 1605. 380 Inquisitio facta super miraculis a Deo patratis meritis Beati Thomæ per officialem Constantiensem, 1628. 390 Registrum fratrum et sororum confraternitatis Beati Thomæ, annis 1629 et sequentibus ad annum usque 1692, quos omnes auctor singillatim recenset. 400 Contractus acquisitionis factæ per dominum de Biville portionis terræ quæ vulgo nominatur campus Beati Thomæ, campus Crucis Beati Thomæ, 1658. Hactenus auctor ille, quem sæculo XVII ineunte scripsisse alibi diximus (num. 10), et cujus aliqua dicta paulo latius sunt evolvenda.

[20] [Sepulcrum semel iterumque renovatum,] Campus quem modo memorabat ultimo capite, etiamnum campus Beati Thomæ audit, sicut et cruci Beati Thomæ sua mansit appellatio, ut testatur R. D. Colin [Pag. 118 et 138.] ; ex quo etiam accipimus extare in extrema parte occidentali vici Bivillæ fontem, ad quem, ut traditio est, considere Beatus atque sitim bibendo levare solebat, quando Cæsariburgo natale solum repetebat ut parentes suos inviseret: qui ad hujus rei memoriam fons Beati Thomæ dicitur [Pag. 12.] . Circa campanam ecclesiæ, quæ, ut fert caput 21um Ideæ cultus immemorabilis, anno 1434 nomen accepit Sanctus Thomas de Biville, idem R. D. Colin observat [Pag. 118.] eam perstitisse per tria amplius sæcula; nunc vero inter campanas ecclesiæ Bivillenses unam similiter esse, licet longe recentiorem, quæ Thomæ nomine insigniatur, at supresso, ut conjicio, Sancti titulo, et substituto probabiliter Beati. De mausoleo, cujus mentio fit capite 230 Ideæ sæpe dictæ, illa rursum scribit vir diligens [Pag. 132 et 133.] : Anno MDXXXIII Michael Leverrier Bivillensis parochus et decanus de Orglandes veterem tumulum elevandum curavit, ablatis cancellis ferreis quibus cingebatur. En secundi tunc extructi sepulcri descriptionem, qualis in opere Caroli Trigan legitur…: “Sepulcrum hoc tres pedes altum est, largum tres pedes cum uncia, et sex cum dimidio longum. Impositus ei est lapis, in quo Beatus repræsentatur supinus, facie ad altare versa, ac sacerdotali indutus vestitu. Ambitus sepulcri decoratus fuit picturis varia Servi Dei facta et miracula exhibentibus, quarum particulæ aliquot adhuc visuntur; sed valde detritæ sunt inconsulta populorum religione, qui crustam cui colores inducti fuere, scabere solent, ut pulverem inde secum ferant.” At Joannes Hélye, qui dimidio sæculo ante parochum Digovillensem (Carolum Trigan) scripsit, certiores nos facit inter illa ornamenta repræsentatas fuisse tres Personas adorandas SS. Trinitatis, B. Thomam coram duobus episcopis prædicantem, cæcum quemdam visu donatum et sex mortuos ad vitam revocatos. Perstitit secundum hoc sepulcrum ad annum usque 1778, quando vir nobilis Dugardin Bivillæ dominus ei novum substituit, lapide albo marmoreo contectum, cui Beati effigies perinde ac vetustiori lapidi insculpta fuit, sed versa facie ad populum: quam faciem, sicut et manus ac pedes, sæculo superiore exeunte, mutilarunt impii vastatores; at cæterum lapidi illi pepercerunt [Pag. 133.] .

[21] [variæque erectæ effigies.] Præter hanc effigiem cernitur quoque picta Beati imago in parte sinistra Bivillensis ecclesiæ. Aliam ejusdem imaginem valde antiquam possidet ecclesia S. Mauritii [Pag. 118.] . Initio sæculo XVII, ut sæpe citatus D. Colin memorat [Pag. 117.] , Julianus Lesauvage armiger, parochiæ Vallivillensis dominus ac patronus, dejectis muris cubiculi in quo B. Thomas obierat, quod situm erat supra januam majorem ædium, qua in aream exteriorem ingressus patet, duo constituit loculamenta, in quorum altero Servi Dei imaginem collocavit. “Et credibile est, adjicit Joannes Hélye, futurum fuisse ut, nisi virum piissimum mors præripuisset, locum illum totum reædificasset et ab episcopo sacrari petiisset, quo sacellum in honorem Dei fieret sub Beati invocatione.” Laudatur etiam Petrus Doyard parochus vici cui Saint-Pierre-Église nomen est, quod eodem sæculo XVII, ut R. D. Colin rursus ait [Ibid.] , clathris clauserit unum ex sacellis ecclesiæ suæ, in eoque imaginem Servi Dei appenderit. Piissimus hic presbyter largitionibus suis plurimum contulit ad ædificandam Bivillensis ecclesiæ sacristiam, quæ hodiedum perstat, ipsamque ecclesiam meliorem in statum redigendam. Per annos amplius quadraginta Bivillam quotannis venit ut B. Thomæ sepulcrum inviseret, ibique sacro in secessu rebus divinis meditandis vacaret: dicere solitus hanc esse unam de pietatis suæ praxibus præcipuis; quam quoad posset omnibus persuadere cuperet. Pluries laudes Servi Dei die ejus festo in concione memoravit.

[22] [Frequentes ad sepulcrum] Et dicto quidem sæculo peregrinationes ad Beati sepulcrum maxime fuisse frequentatas, locuples testis est P. Franciscus Lemière, qui anno 1632 Vitam Beati edidit, adjecta apologia pro ejus cultoribus. Quantum, inquit [Lemière, op. cit., p. 109 et seqq.] , ad sepulcrum ipsius concursum nostris oculis cernimus! Episcopi aliique prælati, viri ecclesiastici tam sæculares quam regulares, provinciarum gubernatores, primarii castrorum præfecti, administratores regii et alii viri nobiles, matronæ optimates, oppidorum, municipiorum, pagorum decem aut duodecim leucis distantium communitates, vota oblationesque suas illuc deferunt. Nostris hisce diebus videre fuit uxorem summi exercituum Gallicorum præfecti ejusque filiam comitissam (quas Deus benedictionibus suis cumulet), quæ postquam multa suæ pietatis monumenta in ecclesiis Normaniæ inferioris et alibi erexerant, tesseram quoque extare voluerunt peculiaris devotionis quam optimo consilio erga B. Thomam, sanctum patriæ patronum jure meritissimo nominandum, animis gerunt: donando scilicet ecclesiæ ipsius, quam religiosissime visitarant, ornamenta quæ piis earum affectibus plane respondeant. Majorem vero consolationem illud mihi ingenerat quod illustri stirpe vir ad episcopatum Constantiensem modo designatus (Eleonorus de Matignon, qui IX Octobris 1633 consecrationem episcopalem suscepit), supremi castrorum in Gallia præfecti rebus præclare gestis celeberrimi nepos, et spectatissimi Normanniæ inferioris pro rege administratoris filius, per matrem eximia virtute principissam (Eleonoram Aurelianensem) descendens ex inclyta prosapia ducum de Longavilla, ingenii adhæc animique dotibus et morum honestate conspicuus, sua erga Sanctum nostrum sensa publice testatus est, visitando sepulcrum ejus tanto cum affectu, ut spem nobis fecerit fore ut sua suorumque auctoritate et regis favore apud Summum Pontificem utatur, quo tandem aliquando causa canonizationis Sancti nostri optatum finem accipiat. Quam spem magnopere auxerunt venerabilis capituli Constantiensis, sede vacante, vicarii, quum itineribus Bivillam susceptis, tum mandatis editis ut miracula Sancti accurate annotarentur: unde etiam elucet quanta sit honorandi illius canonicorum collegii de meritis Sancti nostri existimatio.

[23] [peregrinationes:] Quando autem Bivillam venit Eleonorus futurus episcopus, ibidem mater ejus novemdialibus ad B. Thomam precibus videtur vacasse, quoad colligere est ex narratis Caroli Trigan [Apud Colin, op. cit., p. 167.] , qui præterea inter eos qui Beati sepulcrum religionis causa adierunt, recenset Joannem Petrum Lecamus Bellicensem episcopum, olim S. Francisci Salesii familiarem, Jacobum Goïon de Matignon, qui magno Bossuetio anno 1671 in Condomensi episcopatu successor datus fuit, Franciscum de Carbonel de Canisy, qui dein Lemovicensi diœcesi præfuit, etc. Citatisque hactenus testimoniis addere possumus id quod Franciscus de Coret S. J. Cadomo ad Henschenium, quando ei Vitam ab Huetio acceptam transmisit, anno 1661 scribebat: Mitto Vitam B. Thomæ hic celeberrimi. Nullus non ad ejus tumulum peregrinationes suscipit: maxime a sterilibus fœminis invocatur.

[24] [unde aucta vetus confraternitas,] Inter hæc nata est pia societas peregrinorum B. Thomæ, qua pristinæ confraternitatis inde a sæculo XIV existentis splendor vigorque veluti renovatus fuit. Erat Hellevillæ vidua Petri Fortin, mulier piissima, quindecim liberorum parens, quos quotannis infra octavam B. Thomæ Bivillam religionis causa ducere consueverat. Egregium exemplum movit paulatim alios multos ut pio agmini sese singulis annis adjungerent. Unde Petro Fortin primogenito viduæ filio in mentem venit rem optimam factu futuram, si regulæ quædam piæque praxes et precum formulæ his peregrinationis sociis in commune proponerentur; uti reapse fecit libello a se composito atque a viris aliquot ecclesiasticis approbato, qui et ipsi se peregrinis illis associarunt. Libelli summarium cum elencho præcipuorum sociorum qui anno 1688 et sequentibus fuerant inscripti, apud R. D. Colin videre est [Pag. 174 et seqq.] , a quo pleraque jam dicta ac porro dicenda mutuamur. Principio socii privatas tantum habebant Missas, ad quas panem, vinum et lumen suis conferebant expensis; his finitis, conferebant se in cœmeterium, exhortationem lectionemque e suo enchiridio audituri; sua demum exercitia precando claudebant. Verum post annos aliquot, numero aucti, rogaverunt parochum sibi ut liceret lectionem solitam et appellationem peregrinorum intra ædem sacram facere. Annuit ille quidem libens; simul vero admonuit esse inibi veterem fraternitatem sub invocatione Sanctorum et protectione B. Thomæ ante tria sæcula eoque amplius constitutam. Quo audito, huic cuncti dedere nomina, protestati omnino se velle ut nova societas nonnisi ad dilatandam augendamque veterem spectaret. Demum sodalium cura ac sumptibus Sacra etiam cum cantu fieri cœperunt, non tantum singulis annis eo quo conveniebant die, sed et singulis mensibus; præter quæ et privata pro defunctis Sacrificia offerebantur.

[25] [et anno 1692 institutionem canonicam nacta.] Hac accessione aucta fraternitas, canonicam, quæ diu desiderabatur, institutionem consecuta est litteris apostolicis ab Innocentio XII datis die XXIII Decembris 1692. Par gratia die XXI Decembris anni sequentis concessa fuit alteri fraternitati in honorem B. Thomæ erectæ in parochia S. Mauritii sub titulo omnium Sanctorum. De hac autem R. D. Colin ex enchiridio typis excuso sequentia annotat, quæ et Bivillensi fraternitati pro majori parte applicanda esse crediderim [Pag. 190 et 191.] : Summus Pontifex Ordinario loci permiserat electionem quatuor dierum lucrandis indulgentiis, nempe septem annorum et septem quadragenarum in refrigerium defunctorum, et sexaginta dierum sodalibus ipsis. Quocirca D. Blouet vicarius generalis Constantiensis episcopi C. F. de Loménie de Brienne, mandato die III Febr. 1694 edito, publicationem indulgentiarum concessarum permittens, inter dies quibus eæ obtineri possent, designavit festum sanctarum Reliquiarum (de quo diximus num. 15) et diem XIX Octobris B. Thomæ Heliæ presbytero curato S. Mauritii sacrum. Ipse episcopus confraternitatem insuper ditavit indulgentia quadraginta dierum pluribus diebus festis lucranda, ac speciatim “die XIX Octobris in festo B. Thomæ Heliæ presbyteri ac dignissimi San-Mauritiensis parochi” ut sonant ipsa indulti verba, quibus propria manu præsul nomen suum apposuit “Carolus Franciscus episcopus Constantiensis.” Authentica horum omnium actorum instrumenta adhuc perstant in archivis ecclesiæ S. Mauritii.

[26] [Nova tentamina ad finiendum] Eidem Carolo Francisco studium fuit resumendi negotium canonizationis, quod licet in optatis numquam non fuisset, tamen ab anno 1274, id est, per quatuor sæcula, pene neglectum jacuerat. Nihil enim aliud intra tantum temporis spatium pro ea re actum videtur præter examen quoddam testium anno 1628 ab officiali Constantiensi institutum de nonnullis miraculis, vacante interea sede episcopali per mortem Nicolai Bourgoing, cui anno 1625 defuncto Eleonorus de Matignon anno dumtaxat 1633 successit. Instrumentum examinis hunc præfert titulum [Pag. 256.] : Informatio facta Valloniis die XIII Decembris MDCXXVIII per virum nobilem magistrum Joannem de Grimouville presbyterum, juris utriusque licentiatum, parochum Querquevillæ, canonicum et officialem Constantiensem, ad postulationem magistri Germani de Varangue presbyter curati parochiæ Bivillensis diœceseos Constantiensis in Hagensi decanatu, et incolarum dictæ parochiæ suis chirographis nominatim in libello supplici designatorum, quo petierunt ut rite probarentur testificationes datæ a parochis locorum in quibus degebant ægroti qui precibus ad Deum fusis ac novemdialibus pietatis exercitiis in ecclesia Bivillensi per intercessionem B. Thomæ sanitatem recuperarant: quæ testificationes a supradicto parocho exhibitæ, lectæ fuerunt in præsentia magistri Nicolai Lefèvre presbyteri, artium magistri, decani Sairensis et parochi in Colomby, notarii apostolici, in tabularium electi, ut exhinc prædicta informatio sistatur Sanctissimo Domino nostro ad legitimam rei instructionem. Verum intra hos terminos negotium tunc quidem stetit, neque amplius de eo promovendo usque ad Caroli Francisci episcopatum, qui ab anno 1668 ad annum 1720 duravit, cogitatum fuit.

[27] [negotium canonizationis, sed absque exitu.] Is autem pro suo erga B. Thomam studio imprimis per promotorem Constantiensem Leguedois informationem ex formula juris institui voluit de novo quodam miraculo, testimonium sub jurejurando præbente Petro Dugardin armigero, parochiæ Bivillensis domino et patrono, septuaginta septem annos nato [Pag. 266.] . Deinde curavit conscribendam Ideam cultus immemorabilis exhibiti Beato Thomæ, de qua pluries mentionem fecimus. Pertingit hæc opella ad annum usque 1692. Postmodum rursus manum operi admovit, quemadmodum discimus ex instrumento in quo legitur [Pag. 107 et 108.] die V Maji 1705 Ægidius Douet theologiæ doctor in facultate Parisiensi, canonicus cathedralis ecclesiæ Constantiensis, archidiaconus Vallis de Sère et vicarius generalis Ill. Domini de Loménie de Brienne, specialiter ad eodem delegatus ab illa omnia rite stabilienda quæ ad cultum ab immemorabili tempore Beato Thomæ præstitum comprobandum pertinent, assistentibus nobilibus et venerabilibus viris D. Lallier presbytero, theologiæ doctore, tractus Bauptensis archidiacono in ecclesia cathedrali Constantiensi, officiali prædicti Domini episcopi pro sede oppidi Valloniensis et seminarii ibidem præside, necnon D. Gourment presbytero, juris utriusque licentiato, canonico pœnitentiario supradictæ cathedralis ecclesiæ, ad se advocasse plures a memorato Domino episcopo designatos, coram quo juramentum fidelitatis præstiterant secundum formam a Sancta Sede Romana requisitam: qui omnes in palatio episcopali intra dictam civitatem Constantiam congregati, inceperunt informationem factorum in libello supplici ipsis exhibito expositorum. Quodnam post hæc impedimentum intervenerit quominus negotium eousque promotum ulteriores progressus faceret, atque ad Sedem apostolicam delatum peroptato demum exitu finiretur, assequi haud potuimus. Interim cultus B. Thomæ et populorum erga illum veneratio atque fiducia, frequentibus miraculis excitata, constanter perseverarunt usque ad calamitosos illos annos qui sæculum XVIII clauserunt.

§ III. Prosecutio ejusdem argumenti a fine sæculi XVIII ad præsens usque tempus.

[Corpus B. Thomæ] Anno reipublicæ Gallicanæ secundo, qui partim anno 1793 et partim anno 1794 æræ vulgaris respondet, ecclesia parochialis Bivillensis communem sacrarum ædium per Galliam vastationem subiit; atque ab impiis tyrannis velut profanus locus haberi cœpit. Neque ii tamen initio temerarias manus inferre ausi sunt reliquiis B. Thomæ, satis habentes lapidem dejecisse marmoreum, qui effigiem ejus referebat: pro quo lapide pluteum scriptorium supra Beati sepulcrum constituerunt. At vero haud multo post in improborum hominum conventu Cæsarisburgi habito sententia in medium allata fuit extrahendum esse Thomæ corpus ex choro ecclesiæ Bivillensis; et caput quidem ludibrii causa per oppidi plateas circumgestandum, cætera vero ossa decoquenda esse [Colin, p. 140.] . Verisimile est sacrilega illa cogitata catholicos tum quidem latuisse; verum illud certe sentiebant turbulentissima illa tempestate securos de violatione sacri thesauri Bivillæ depositi se esse minime posse. Quod animo recogitans Adrianus Lemarié, tunc vicarius generalis Angeli Francisci de Talaru de Chalmazel catholici legitimique episcopi Constantiensis, audax facinus aggressus est, strenuis aliquot et magnanimis viris auxiliantibus. Rei narrationem, ut eam ipse gallico composuit idiomate [Apud eumd., p. 135 et seqq.] , latino hic reddam.

[29] [anno 1794 clanculo Bivilla] Die Dominica, XIII Julii MDCCXCIV, N. M. etc. etc. omnes fidei catholicæ confessores, et M. presbyter juramento schismatico non obstrictus, Yvetotio oriundus (ipse scilicet Lemarié), executioni daturi pium quod inierant consilium subducendi furori impiorum corpus B. Thomæ Heliæ de Bivilla, simul convenere die et anno supra dictis; et post fusas ad Deum preces ut ausus eorum, quos ipse inspirarat, prosperare dignaretur, hora septima vespertina profecti sunt Virandevilla, comitati Sanctissimo altaris Sacramento, quod prædictus presbyter secum ferebat ex licentia sibi ab Ill. Domino de Talaru episcopo concessa. Ubi ad ecclesiam Bivillensem pervenerunt, ante portam maximam prostrati benedictionem Jesu Christi accipiunt: tum per januam quæ est ad latus dexterum, ingrediuntur, excussa celerrime sera, licet fortissima, quales seræ carcerum esse solent. Audita erat hora decima, et quarta horæ pars insuper elapsa. Adhibito modico lumine, oculis nostris vidimus antiquum et venerabile templum non secus ac cætera Galliæ templa devastatum, altaria eversa, tabernaculum Dei viventis effractum atque conculcatum; neque a lacrymis temperare potuimus. Inter sacras illas ruinas assurgebat adhuc sepulcrum Beati, ex quo impii dumtaxat abstulerant tabulam albam marmoream qua superne contegebatur, et in hujus locum substituerant pluteum placitis suis scribendis. Magnus lapis quo tumulus constabat, saltem sex pedum longitudinem, trium latitudinem et altitudinem item trium habere nobis videbatur. Ingens autem illa moles solide infixa gypsoque conglutinata erat alteri lapidi ejusdem latitudinis quo fossa sepulcralis claudebatur: ut tamquam desperabundus unus nostrum, ut quondam sanctæ illæ mulieres, exclamaret: “Quis revolvet nobis lapidem ab ostio monumenti?” Sed fide mox timorem superante, ille idem solus vecte ferrea primum semovit lapidem: alter, qui velut clavis sepulcri erat, hærebat firmius, verum brevi tempore ablatus similiter fuit. Quo facto, in conspectum nostrum venerunt augustæ exuviæ Beati eleemosynarii S. Ludovici, quas ineffabili gaudio cum religiosa trepidatione mixto contemplati sumus.

[30] [Virandevillam transfertur;] Primum oculos nostros ad se rapuit viri eximii venerandum caput. Supererant omnes parvi dentes maxillæ inferioris, quæ a superiori disjuncta erat, et in media sui parte dentibus aliquot carebat. Bene hærebant dentes illi omnes, recto ordine dispositi, servato nitore suo, hoc est, albore paululum eboris instar flavescente: tres vel quatuor concavi erant. Ossa capitis, sicut et illa reliqui corporis, valde solida et crassa sunt. Omnia ordine et loco suo naturali jacebant, præterquam ossa pedum et crurum quæ propius ad femorum ossa admota fuerant. Facies altare summum respiciebat, secus ac præsens usus sepeliendi sacerdotes habet. Incumbebant omnia ossa humo semiunciam in profundum habenti, nigræ magis quam fuscæ, in qua reperimus ligni et lintei fragmenta duas tresve uncias quadratas magna; quæ tamen, simul ac supradictus presbyter ea attigit, in pulverem abierunt. Clavos ibidem invenimus multa rubigine obductos, ea magnitudine qua esse solent illi quibus feretra compinguntur. Dictus igitur presbyter summa cum veneratione, adhibitis precibus ecclesiasticis, prodigiosa viri Dei ossa e terra levavit, candidisque linteis magna cum cura involvit. Item pretiosos corporis illius cineres summa cum diligentia ex toto sepulcro collegit, quod sex fere pedes longum est et ad duos pedes cum dimidio infra terram effossum, latitudinem vero habet unius fere pedis et quatuor unciarum. Præter ea autem quæ diximus, nihil aliud intra monumentum illud erat. Hora undecima cum dimidia ecclesiam liquimus, ditissimo thesauro onusti et hymnum Te Deum cum aliis precibus recitantes. Progressi in sabuletum mari vicinum, genua fleximus apud reliquias huc illuc sparsas crucis coram qua Sanctus sacerdos vitæ suæ tempore Deum orabat. Hinc hora secunda post mediam noctem, veluti triumphum agentes, reversi sumus in domum supradicti N., ubi jam memoratus presbyter Sanctum Missæ Sacrificium obtulit in gratiarum actionem: dein arcæ magnæ quæ ferre solet altare catholicorum misere vexatorum, inseruit sanctum corpus feretro inclusum querneo, cui ipse sigillum suum impressit, præsentibus et spectantibus testibus ac pluribus aliis catholicis infra scriptis, ne quis vel minimam inde particulam auferre possit; dum summis votis precibusque a divina Providentia feliciora efflagitamus tempora, ut liceat nobis magnas hasce reliquias solemni pompa ad ecclesiam suam carissimam referre, præter notabilem portionem quæ ecclesiæ Virandevillensi relinquetur in memoriam et benedictionem pietatis ac præclaræ virtutis quam fideles hujus ecclesiæ filii exhibuerunt. Actum Virandevillæ die XIV Julii MDCCXCIV. Facile intellectu est quo furore agitati fuerint impii tyranni, ubi de pio hoc furto certiores facti fuere. Aliquos de eo suspectos in judicium adduxerunt; at frustra tamen, quia argumenta quibus convincerentur omnino deerant. Ipse parochus schismaticus Lecerf, qui tunc parochiæ Bivillensi secundum civilem quam vocabant cleri constitutionem præerat, carceri mancipatus fuit veluti furti complex, neque inde emissus nisi post mortem sævissimi Robespierre. Oblata interim ei fuerat libertas ea lege ut auctorem objecti criminis denuntiaret; verum id ille constanti animo recusavit, bene secum agi existimans quod captivitate ejusmodi commissum a se schismatis flagitium expiare aliquo modo posset; prout ipse anno 1822, quando jam diu ad catholicam unitatem redierat et parochum Appevillæ agebat, publice testatum fecit. Idem, dum Bivillæ degit, licet parochiæ per nefas obtrusus, plures ibi ecclesiæ profanationes, sin minus omnes, præcavit; tutoque loco collocavit vasa sacra et alios ornatus, quos improbi rapere destinaverant [Ami de la Religion, n. 794, t. XXXI, p. 168.] .

[31] [ubi pie servatur a fidelibus.] Quinque annos sub altari catholicorum Virandevillensium quieverant sacræ exuviæ, quando ii sponsione sibi facta fore ut pars illarum penes ipsos relinqueretur, minime contenti, integrum sibi thesaurum vindicare cœperunt, scriptis die XIII Julii 1799 in hæc verba litteris ad vicarium generalem Lemarié [Apud Colin, p. 141 et 142.] : Nemo est cui notius sit quam tibi quanta quamque religiosa audacia catholici Virandevillenses corpus B. Thomæ Heliæ de Bivilla subtraxerint impio furori Wandalorum qui anno MDCCXCIII patriam vexare orsi sunt. Ac nos quidem libertatem vitamque nostram pro ea re discrimini objecimus; divino vero præsidio ac favore, te comite nostro, tutati fuimus. Jam inde a faustissima illa nocte quæ inter dies XIII et XIV Julii anni MDCCXCIV intercessit, B. Thomæ reliquiæ quiescunt in parochia hac Virandevillensi, quæ quum inconcussa in fide ecclesiæ universalis constantia et pacis studio, tum insigni in meritis et intercessione B. Thomæ fiducia, præsertim luctuosissimis hisce temporibus, singulariter commendatur. Persuasum enimvero habent parochiæ hujus incolæ felicitatem ac securitatem, qua post diem XIV Julii MDCCXCIV inter medias turbas horroresque ex anarchia enatos fruiti sunt, prodigiosæ protectioni viri Dei, cujus reliquiæ sub altari ipsorum requiescunt, in acceptis referendam esse. Quare tibi supplicamus ut pro ea qua polles ecclesiastica auctoritate reliquias illas integre ac perpetuo penes nos manere velis et jubeas. Sexcenta enim suppetunt in historiis ecclesiasticis translationum ejusmodi, quæ temporibus malis factæ sunt, exempla; et jure ecclesiastico reliquiæ Sanctorum talibus temporibus ad eos spectant christianos qui se omnibus periculis atque ipsi morti objicere non dubitant ut eas manibus impiorum eripiant. Nihilominus precibus haud cessit vicarius generalis, sed postridie, qui erat dies XIV Julii 1799, scripto edixit caput B. Thomæ Heliæ in perpetuum fore reponendum sub altari SS. Sacramenti quietioribus temporibus erigendo in ecclesia Virandevillensi; reliquum vero corpus Bivillam reportandum pristinoque condendum sepulcro.

[32] [Post novem inde annos.] Hæc sententia anno 1803, quando cultus divinus in Gallia restaurari publice cœperat, rite approbata et executioni mandata fuit, uti instrumenta jam citanda docebunt, quæ ex gallicis latina facio. Primum ita habet [Ibid., p. 139, 140, 143 et 144.] : Nos Joannes Joseph Amabilis Bonté jurium licentiatus, canonicus olim pœnitentiarius in cathedrali ecclesia Constantiensi, Illustrissimi Domini Claudii Ludovici Rousseau miseratione divina et Sanctæ Sedis apostolicæ gratia episcopi Constantiensis vicarius generalis. Habitis accuratissimis informationibus de exhumatione et ablatione ossium corporis Beati Thomæ Heliæ presbyteri, Bivilla diœceseos Constantiensis parochia oriundi, qui quondam S. Ludovico ab eleemosynis fuit, et in ecclesia parochiali dicti loci sepultus, magna ibi semper veneratione habitus est, ostensum nobis fuit rei gestæ instrumentum, ea occasione confectum die XVIII * Julii MDCCXCIV, quo explicantur causæ illius exhumationis et ablationis, modusque quo hæc effecta fuit: quod quidem instrumentum authenticum esse declaravimus et præsentibus litteris declaramus, fidemque omnibus in eo contentis merito dandam esse attestamur. Item attente perlegimus responsum datum a D. Lemarié, qui tum erat diœceseos, sede vacante, vicarius generalis, ad supplicem libellum ipsi ab incolis Virandevillæ oblatum; quo ille responso declarat, spectata incolarum dictæ parochiæ pietate, statuisse se ut caput B. Thomæ Heliæ perpetuo permaneat sub altari SS. Sacramenti illius ecclesiæ. Hinc nos vicarius generalis Ill. Domini Rousseau episcopi Constantiensis, attentis iis quæ supra dicta sunt, et habita mature deliberatione, æque volentes satisfacere votis incolarum Virandevillæ, neque tamen privare Bivillenses deposito quod semper iis fuit pretiosissimum, sententiam a D. Lemarié latam amplectentes, eam quantocius executioni mandari præcipimus. Quod ut ea qua oportet forma ac decentia in opus deducatur, rogamus D. Closet vicarium generalem hujus diœceseos, collegam nostrum, ut ad jam dictam parochiam Virandevillam conferre se velit. Jus ei auctoritatemque conferimus recognoscendi sigillum magnæ arcæ qua pretiosa ossa B. Thomæ Heliæ continentur appositum, illudque, si ruptum non fuerit, auferendi, statu quo illud repererit, in acta relato; tum ossa capitis B. Thomæ ab aliis sejungendi, quæ convenienti solemnitate ponantur sub altari SS. Sacramenti dictæ ecclesiæ Virandevillensis, idque, si fieri possit, in urna funeraria, sub qua vel in qua inscriptio poni poterit quæ ad separationis hujus memoriam animos revocet. Reliqua ossa intra præmemoratam ecclesiam Bivillensem, adhibitis legitimis cæremoniis, ei restituentur loco ex quo ablata fuere. Nihilominus aliquæ horum ossium partes secerni a cæteris poterunt, ut ecclesiis eas petituris concedantur aut hominibus notæ pietatis ad earumdem venerationem permittantur. Denique prædictus Dominus vicarius generalis commissarius de re tota instrumentum legitimum conficito. Datum Constantiæ sub signo nostro sigilloque sedis episcopalis hujus loci, die XX Julii MDCCCIII. Signatum erat: Bonté vic. gen.

[33] [capite Virandevillæ relicto,] Secundum vero instrumentum tale est [Ibid., p. 145, 146 et 147.] : Nos Joannes Baptista Julianus Closet presbyter, juris civilis et canonici licentiatus, canonicus et vicarius generalis diœceseos Constantiensis, tam hoc titulo quam accepta per abundantiam juris commissione atque auctoritate D. Bonté pariter. vicarii generalis pro jurisdictione contentiosa, rite institutus instructusque ad fungendum munere commissarii pro recognoscendis ipso in loco sigillis appositis feretro, cui in parochia Virandevillensi inclusæ fuere reliquiæ B. Thomæ Heliæ de Bivilla, quondam, dum viveret, curati parochiæ S. Mauritii in hac diœcesi, et eleemosynarii S. Ludovici; quæ quidem reliquiæ sunt ossa omnia corporis, reverenter exhumata et ex parochia Bivillensi abducta, ne ab improbis perversisque hominibus, ut his propositum erat, profanarentur: testamur nos vidisse dictum feretrum bene clausum et cinctum vitta ex filo nigro et albo; quæ vitta per ambas extremitates jam dicti feretri transmissa, ac supra et infra illud decussata, duobus locis ubi transversæ inter se concurrunt lineæ, sigilli impressione munita erat. Sigillum autem trigonon referebat, medium inscriptum habens sacrum Jehovæ nomen; quæ quidem erant insignia xenodochii regii Sanctissimæ Trinitatis apud Parisios. Appositum fuerat hoc sigillum a R D. Lemarié, qui dicto xenodochio ante publici status commutationem præfuit, et factus deinde vicarius generalis diœceseos Constantiensis, sua auctoritate reliquias curavit exhumendas ac Bivilla Virandevillam transferendas, ubi eæ jam novem annos et amplius quieverunt. Idem D. Lemarié tempore illo instrumentum rei gestæ confecit, cui ipse et testes fide digni ex loci prædicti incolis sua nomine rite subscripserunt: quod instrumentum ad rei veritatem prorsus exactum nobis apparuisse declaramus. Porro recolentes quam insigniter incolæ Virandevillæ in illa translatione meriti fuerint, et eorum pietatem ac fortitudinem considerantes, judicavimus caput seorsum Virandevillæ relinquendum esse, ideoque sejungendum a cæteris reliquiis, quæ reverenter pieque ad parochiam Bivillam referentur, at clanculo tamen et noctu. Caput includetur urnæ funerariæ, cui inscribetur brevis commemoratio translationis ac depositionis sacri hujus pignoris in ecclesia dictæ parochiæ Virandevillensis. Mandamus vero ut reliquæ pretiosorum ossium partes convenienti solemnitate intra ecclesiam Bivillensem eodem tumulo condantur unde fuere extracta. Verumtamen aliquot alia ossa ab hisce sejunximus, ut concedantur ecclesiis parochialibus S. Mauritii, Vallivillæ et Yvetotii. Ita judicavimus ad gloriam Dei et honorem Beati; atque ad omnimodam fidem præsentium actorum et declaratorum, quæ scripto consignata fuere coram etc., præsens instrumentum confectum est a nobis vicario generali supradicto et infrascripto, munitumque sigillo sedis episcopalis, apposito chirographo D. Lemarié parochi Virandevillensis, quem secretarium nostrum esse voluimus. Virandevillæ, anno Domini MDCCCIII, die XVI Septembris. Signatum erat: Closet vicarius generalis. Lemarié parochus Virandevillæ, secretarius.

[34] Simul conscriptum fuit id quod sequitur [Ibid., p. 148 et 149.] : Nos Joannes Baptista Julianus Closet… [reliqua ossa pleraque Bivillam reportantur;] In sequelam et supplementum instrumenti nostri Virandevillæ confecti, ubi coram testibus qui assidue sub oculis habuerant pretiosum depositum quod semper idem fuisse professi sunt, certam agnovimus præsentiam pretiosorum ossium Beati Thomæ Heliæ, Bivillæ nati, parochi quondam S. Mauritii et S. Ludovici Galliæ regis eleemosynarii; quæ exhumata atque ex dicta parochia Bivilla Virandevillam transportata fuerant ut intentæ a perversis et impiis hominibus profanationi subtraherentur: certum facimus nos eadem restituisse ac in manus dedisse D. Stephano Leverrier presbytero curato parochiæ Bivillensis in testimonium singularis nostræ de eo existimationis; excepto capite et aliis partibus aliquot, quæ secerni et sejungi a reliquis jussimus, et quibusdam parochiis attribuimus ac concessimus ad honorem Beati in iisdem promovendum. Dicta pretiosa ossa ita reddita et restituta cum debita veneratione ac cæremoniis referantur et reponantur, ut denuo quiescant in illo sepulcro in quo primitus fuere condita. Actum scriptumque Virandevillæ, die XVI Septembris MDCCCIII, et subsignatum a nobis nostroque secretario, apposito sigillo episcopali cum chirographo D. Lemarié parochi Virandevillensis, quem secretarium nostrum esse voluimus. Signatum erat: Closet vicarius generalis. Lemarié parochus Virandevillæ, secretarius. Ac ternis hisce actis, quæ in archivis episcopatus Constantiensis extant, adjungendum est documentum sequens, quod in scriniis Bivillensis ecclesiæ servatur [Ibid., p. 150 et 151.] : Die XVI Septembris MDCCCIII Stephanus Joseph Leverrier parochus Bivillensis interfuit apertioni arcæ cui inclusæ erant reliquiæ B. Thomæ Heliæ presbyteri, dum viveret eleemosynarii S. Ludovici regis ac deinde parochi S. Mauritii, defuncti die XIX Octobris MCCLVII, ac sepulti in ecclesia S. Petri Bivillæ in diœcesi Constantiensi. Prædicta arca in ecclesia Virandevillensi, ad quam memoratæ reliquiæ pridem delatæ fuerant, aperta fuit in præsentia R. D. Closet vicarii generalis ad hoc ab Ill. D. Constantiensi episcopo deputati, ablatis sigillis quæ eidem arcæ apposuerat D. Lemarié olim vicarius generalis Ill. Domini de Talaru ac deinde capituli cathedralis ecclesiæ, sede vacante, necnon lecto instrumento quod dictus vicarius generalis anno MDCCXCIV confecerat petentibus piis viris qui pro reliquiis illis furori impiorum subducendis vitæ periculum subierant. Post hæc dicta arca rursus munita fuit sigillo Ill. D. Claudii Ludovici Rousseau episcopi Constantiensis, et illico delata fuit ad ecclesiam Bivillensem, ubi pretiosæ reliquiæ antiquo suo sepulcro redditæ sunt die et anno ut supra, præsentibus DD. Fleury et Déquilbec presbyteris, Petro Moulin prætore et aliis. Ita scriptum ad rei memoriam. Signatum erat: Leverrier parochus Bivillensis. P. Moulin. J. C. Fleury presbyter. J. Déquilbec presbyter.

[35] [hisque et caput anno 1811 adjungitur.] Die VI Martii anni proxime sequentis 1804 vicarius generalis Closet rerum omnium hucusque relatarum rationem reddidit scriptis litteris episcopo Constantiensi, ubi inter cætera notabat [Ibid., p. 149 et 150.] concessionem capitis B. Thomæ factam parochiæ Virandevillensi ab ecclesiæ legibus et praxi minime abhorrere: sic enim ecclesias Rotomagensem atque Andegavensem majori parte reliquiarum S. Laudi et S. Rompharii episcoporum Constantiensium potiri, eo quod persecutionis tempore illas servassent et ab exitio vindicassent. Fuit autem hæc ipsa res acrium controversarium per aliquot annos agitatarum occasio, hinc Virandevillensibus in capitis possessione permanere conantibus, illinc vero Bivillensibus jus postliminii prætendentibus, quo idem caput, non secus ac cætera B. Thomæ lipsana, sibi remitti omnino deberet; nec timor aliquando abfuit ne ad arma utrimque procederetur: sed iras compescuit superiorum ecclesiasticorum prudentia [Apud Col., p. 153 et 154.] . Quis vero fuerit contentionum illarum exitus, ex documento quod subjicimus, colligere est [Ibid., p. 151, 152 et 153.] : Anno MDCCCXI, feria sexta, die V Aprilis, in ecclesia Bivillensi præsentes adfuere Stephanus Joseph Leverrier, et Joannes Carolus Fleury succursarius Bivillensis; Petrus Franciscus Henricus de la Roque ex hac parochia natus et oriundus, habitans Cæsarisburgi, consilio generali præfecturæ adscriptus; Thomas Henry prætor Bivillæ, et Petrus Postel prætori adjunctus; Thomas Moulin consiliarius municipalis; Joannes Carolus Allain ludi magister et Amandus Henry, omnes hujus parochiæ incolæ: qui testes fuerant restitutionis capitis B. Thomæ Heliæ factæ ecclesiæ Bivillensi, ex mandato Ill. D. Petri Dupont-Poursat episcopi Constantiensis, edito die XXXI Martii proxime elapsi, cujus hæc sunt verba: “Attestor caput quod inclusum est pyxidi ex ligno tenui, ligatæ vitta extremis suis partibus eidem affixa nostro sigillo, quam pyxidem commisimus D. Déquilbec succursario Vallivillensi reponendam in ecclesia Bivillensi, esse idem caput quod post ablationem ossium Thomæ Heliæ ex ecclesia Bivillensi ad ea profanationi subducenda, separatum fuit a reliquis ossibus; ac fidem præsenti declarationi adhibendam esse. Datum Constantiæ die XXXI Martii MDCCCXI. † P. episcopus Constantiensis.” Originale exemplar mandati hujus, quod accurate hic descriptum est, in archivis nostris existit. Addendum autem putavimus reliqua ossa B. Thomæ jam pridem reddita fuisse sepulcro in pyxide lignea sigillo episcopali munita die XVI septembris MDCCCIII, cujus rei testimonium inscriptum fuit tabulis baptismorum et matrimoniorum dicti anni, ejusque exemplum descriptum habetur in archivis; item pyxidem qua caput B. Thomæ Heliæ continetur et exemplar instrumenti de hoc conscripti inclusa esse capsæ plumbeæ, sejunctim a pyxide quæ cætera pretiosa ossa tenet, quæ eodem hoc die plumbeæ similiter capsæ fuere inclusa. Ita actum die et anno quo supra. Signatum erat: Leverrier presbyter. J. C. Fleury succ. Bivillensis, Th. Henry. P. Postel. Henricus de la Roque. J. Carolus Allain. Amandus Henry. Et supradictæ capsæ, quarum altera pretiosum caput, altera pretiosa ossa B. Thomæ continet, ambæ repositæ fuerunt in antiquo ipsius sepulcro in medio choro hujus ecclesiæ, feria quinta, die XVIII Aprilis MDCCCXI, præsentibus supra memoratis viris ecclesiasticis cum prætore aliisque magno numero parochianis, ex quibus plures nomina sua subscripserunt. Scilicet: C. Déquilbec. Leverrier presbyter. J. C. Fleury succ. Bivillensis. J. B. Lecomte. Henricus de la Roque. Th. Henry. Julianus Déquilbec. Joannes Ludovicus Déquilbec. F. Frigoult. C. Lemarchand.

[36] [Instauratur Beati festivitas;] Ante vero quam ossa B. Thomæ Bivillam relata fuissent, licentiam festum ejus inibi instaurandi jam concesserat supra memoratus vicarius generalis Bonte, eamque etiam ad parochiam Virandevillensem extenderat, datis sub sigillo episcopali die XX Julii 1803 litteris hujusce tenoris [Ibid., p. 124.] : Renovantes facultatem quondam ab episcopis Constantiensibus datam celebrandi quotannis die XIX Octobris Officium ritus solemnis sicut in die festo omnium Sanctorum in honorem B. Thomæ Heliæ, permittimus ut eadem solemnitas continuetur in prædicta ecclesia parochiali Bivillensi vel ipsa illa die vel Dominica quæ ei proximior fuerit; atque insuper permittimus ut idem Officium eadem die vel Dominica proximiori ritu item solemni agatur in ecclesia Virandevillensi. Eodem fere tempore videtur quoque in S. Mauritii denuo agi cœpisse anniversaria B. Thomæ festivitas; quandoquidem fraternitati ibi restitutæ anno 1806 dies lucrandis indulgentiis assignati fuere a vicario generali Lesplu-Duprey iidem prorsus qui olim, scilicet Dominica SS. Trinitatis, festum SS. Petri et Pauli Apostolorum, festum Sanctarum Reliquiarum et dies XIX Octobris, in qua, ut ipsa rescripti verba sonant, recolitur memoria pretiosæ mortis B. Thomæ Helye [Ibid., p. 192.] . De ratione qua hæc dies Bivillæ celebrari consuevit, aliqua superius notavimus (num. 16). Nostris temporibus annuatim illuc convenire solent ex oppidis vicisque propinquis viri ecclesiastici facile triginta aut plures etiam; populi vero tanta est frequentia ut longe minor sit ecclesia quam ut eam capere possit. Plurimi autem fideles panem eucharisticum maximo cum pietatis sensu per eam occasionem percipiunt.

[37] [et populorum erga eum pietatem] At non solum die XIX Octobris, inquit R. D. Colin [P. 124, 125 et 126.] , Bivillam accurritur ad venerandam B. Thomæ memoriam illiusque exuvias religiose colendas. Vix ullus per totum anni decursum dies est, quo cernere non liceat turbas fidelium ad sepulcrum ejus prostratas. Ac genibus passim circum illud repere consueverunt præ reverentia qua afficiuntur erga pretiosos cineres et imaginem hominis Dei, quæ tot tantarumque virtutum recordationem in animos eorum reducit. Sæpe in gratiarum actionem pro beneficiis intercessione ejus perceptis cereos illuc afferunt atque accendunt. Cingitur sepulcrum baculis ad infirma membra sustentanda olim adhibitis, sed ibidem in testimonium redditarum prodigiose virium relictis. Quod vero majus etiam solamen affert, multi in ecclesia Bivillensi onus peccatorum suorum deponunt et salutari pœnitentiæ usu sanitatem ac pacem animarum suarum consequuntur. Plerique peregrini, priusquam domum redeunt, benedictione ad sepulcrum afficiendas curant imagines B. Thomæ aut coronas precatorias aut cruces, et sibi comparant Beati vitam, litanias et cantica in ejus honorem composita, necnon effigiem ejus, quam pene nullus nostrum domi suæ non habet. Sunt etiam qui lintea imponunt marmori quo ossa ejus conteguntur, atque ad habitacula sua reversi, illa tangenda afferunt suis ægris et infirmis, pro quibus, quum peregrinationem per se ipsi suscipere nequiverint, vota precesque oblaturi Bivillam venerant. Eorum denique fidelium qui parochum Bivillensem rogant ut Sanctum Missæ Sacrificium ad eorum intentionem offeratur, tantus est numerus ut plerisque hoc in parte satisfieri prorsus nequeat… Et hæc quidem pia sensa in animis fidelium fovent eorum parochi, qui non raro ipsi eos ad sepulcrum Beati deducunt, modo absque solemnitate, modo præeuntibus crucibus ac vexillis.

[30] [verbis et exemplo focet Petrus Dupont episcopus Constantiensis.] Quæ de cultu B. Thomæ feliciter instaurato honoribusque ei porro exhibitis dicenda supersunt, ordine temporum prosequemur. Anno 1810, die XXVIII Junii, Bivillam advenit Petrus Dupont-Poursat Constantiensis episcopus inter lustrandam illam diœceseos suæ partem [Colin, p. 126, 127 et 128.] , et præclare de laudibus Beati ad circumfusum populum locutus est: se quidem, quamvis per temporis angustias tunc prohiberetur quominus singulas diœceseos suæ parochias, uti in animo pridem habuerat, visitatione pastorali obiret, tamen noluisse eam ecclesiam prætergredi quæ exuviis B. Thomæ Heliæ decoraretur; hunc vero, licet secundum regulas in ecclesia nunc receptas nondum in Sanctorum et ne fortassis in Beatorum quidem censum relatus esset, cultu tamen eoque per quinque amplius sæcula continuato potiri, qui satis ostenderet eum in Sanctorum numero esse multumque sua intercessione apud Deum valere ad insignia beneficia suis cultoribus impetranda: quapropter sese non solum maxima veneratione erga sanctissimum hunc sacerdotem ac cineres illius affici, verum etiam incolis Bivillensibus summopere gratulari quod tanti thesauri possessione fruerentur, hisque adeo hortatorem se esse ut virtutum ejus mera admiratione contenti ne sint, sed iis imitandis pro suo quisque statu graduque sedulam dent operam. Quæ præsulis verba in memoriam posterorum statim scripto excepit Joannes Carolus Fleury Bivillensis parochus.

[39] [Clerus vicinus canonizationem ejus] Anno 1814, duce Joanne Carolo Richardo Dancel, qui tum erat parochus Valloniis ac vicarius generalis episcopi Constantiensis, anno autem 1827 Bajocensibus infulis ornatus fuit [Ami de la Religion, n. 1386, t. LIV, p. 40.] , nonnulli presbyteri Constantiensis diœceseos supplicem libellum dederunt ad Cardinalem Congregationis Sacrorum Rituum præfectum, quo judicium Sedis apostolicæ de cultu B. Thomæ exposcebant. En ipsorum verba ex gallico in latinum versa [Apud Colin, p. 109 et seqq.] : Eminentissime Domine. Sumpsimus nobis ut ad Eminentiam tuam vota nostra transmitteremus pro cultu B. Thomæ Heliæ de Bivilla in tractu Bellomontensi Constantiensis diœceseos, qui obiit die XIX Octobris MCCLVII: de quo cultu supplicamus ut sacrum tribunal rituum cognoscat atque ea statuat quæ fixam animis ingerant existimationem de statu sanctitatis illius hominis Dei. Sance incredibile est qua religione populi erga Thomam Heliam afficiantur, quantamque in potenti ejus patrocinio fiduciam reponant: ut iniri plane nequeat numerus sepulcrum ejus visitantium propter famam prodigiorum quæ ibi olim contigerunt et hoc quoque tempore contingunt; quamquam sepulturæ ejus locus situs est in regione paupere nec facilis ob circumjacentia deserta ad eum patet accessus. Tanta animis insedit de sanctitate viri opinio ut haudquaquam in sacerdotum potestate sit prohibere quominus iisdem quo Sancti canonizati afficiatur honoribus; suntque homines pene innumeri qui vel ipsum pulverem sepulcro ejus circumfusum colligere satagant. Ex quibus omnibus jam cultus aliquis veluti publicus efficitur, quem permisisse videntur plures Romani Pontifices, qui de virtutibus ejus et miraculis ad sepulcrum ejus patratis informationes institui jusserunt.

[40] [a S. Rituum Congregaiione expetit.] Virille admirabilis, dum in vivis egit, ad sacras missiones obeundas adhibitus fuit quum ab episcopo suo, tum etiam ab episcopis Abrincensi, Bajocensi et Lexoviensi, qui facultatem ei fecerunt concedendi indulgentias iis qui ad conciones ejus audiendas accessissent. Quin et fama virtutum ejus ad aulam usque regiam perlata fuit, eumque S. Ludovicus rex accersiit ut sibi ab eleemosynis esset. Post mortem vero ipsius opinio sanctitatis plurimum accrevit, ut jam a quinque sæculis cum dimidio omnium ordinum homines Sanctum illum pronuntiarintatque opis ejus implorandæ gratia ad sepulcrum ejus accesserint. Noctu diuque ecclesia Bivillensis frequentatur a peregrinis sibi assidue succedentibus. Magno autem sacerdotum numero opus foret ad celebranda Sacra quæ fideles pro se offerri cupiunt in honorem B. Thomæ tam in loco ubi quiescunt ejus exuviæ quam in aliis multis ecclesiis. Itaque desiderandum esset ut nullus fidelibus timor suboriri posset ne ad Servum Dei sic honorandum errore quodam ducantur, utque adeo lata canonizationis sententia cultus ejus legitimus esse declararetur. Miracula frequentissima per annos amplius quingentos ad sepulcrum ejus patrata titulum thaumaturgi et communis Normannorum advocati dudum ei conciliarunt, ita de eis testante Tullensi episcopo (Andrea du Saussay) in Martyrologio suo: “Dictus ob edita in vita et post mortem ac in hos usque propagata dies innumera miracula gloriosus Normanniæ thaumaturgus.” Quæ quidem miracula tamquam divinæ voluntatis manifestationem suspicientes, supplices petimus ut ad approbationem cultus ei hucusque præstiti deveniatur. Sequitur epistolæ clausula cum subscriptionibus triginta quatuor presbyterorum, unius diaconi et unius subdiaconi; quibus omnibus laudatus Joannes Dancel illud adjecit testimonium: Ego infrascriptus vicarius generalis Constantiensis et parochus Valloniensis attestor hasce omnes subscriptiones esse virorum ecclesiasticorum venerabilium et fidei æque ac morum puritate commendabilium, mihique in hac diœceseos parte, quam Ill. Dominus episcopus meæ curæ speciatim concredidit, notos esse ultra ducentos alios qui ad nomina sua hisce litteris apponenda forent paratissimi, si spatium ad id daretur. Attestor insuper devotionem erga B. Thomam in tota hac Normanniæ peninsula universim vigere, et felicissimos ex ea redundare fructus. Valloniis die IV Octobris MDCCCXIV. Signatum erat: Dancel canonicus et vic. gen. Constant., parochus Valloniensis.

[41] [Sacræ missiones patrocinio ejus commendantur.] Idem vicarius generalis Dancel, ut sæpe alias, sic præcipue die X Octobris 1820 suæ erga B. Thomam pietatis atque fiduciæ præbuit indicium, quando Bivillam eum in finem se contulit ut viro apostolico, qui verbum Dei tot annos per patriam suam quondam sparserat, successum commendaret sacrarum missionum, quæ Valloniis mense Novembri, Cæsarisburgi mense Januario, ac deinde etiam in civitate Constantia inchoandæ erant [Ib., p. 128.] . Quod exemplum haud diu post secutus est alius Beati cultor eximius, qui hæc de se testata reliquit [Ib., p. 129.] : Ego infrascriptus C. Demons parochus olim Cæsarisburgensis, ecclesiæ cathedralis Constantiensis canonicus honorarius, tam meo nomine quam speciali commisione venerandi Domini Lainé parochi Cæsarisburgensis et canonici item honorarii Constantiensis ecclesiæ, ob reverentiam ac venerationem quam erga B. Thomam Heliam de Bivilla animis gerimus, et fiduciam quam in patrocinio ejus et gratia qua apud Deum pollet collocamus, hoc die decimo Decembris sub Sanctissimo Sacrificio quod mihi in ecclesia Bivillensi apud B. Thomam Heliam offerre licuit, precibus sancti illius viri commendavi successum sacræ missionis Cæsarisburgi habendæ; atque a Deo per intercessionem ejus postulavi justorum in sanctitate profectum et malorum impiorumque conversionem, denique ut missio illa spectet ad Dei gloriam et civium Cæsarisburgensium felicitatem temporalem atque æternam. Signatum erat: C. Demons. Nec spem de auxilio divino B. Thomæ intercessione affuturo frustravit eventus; quandoquidem fructus trium illarum missionum extitere luculentissimi, quos tamen, ne longius a proposito argumento digrediamur, singillatim explicare omittimus [Cfr. Ami de la Religion, n. 667, 677, 685, 702 et 794, t. XXVI, p. 218 et 378, t. XXVII, p. 86, 87, 360 et 361, t. XXXI, p. 168 et 169.] . Porro intra spatium temporis quod missionem Cæsarisburgensem inter et Constantiensem medium fuit, mense Februario 1821, duo præcones evangelici Marius Aubert et Bach Bivillam excurrerunt, tum ut B. Thomæ exuvias coram venerarentur suosque ei commendarent labores, tum quoque ut viam crucis in ea parochia erigerent populumque verbi Dei pabulo recrearent [Ibid., n. 785, t. XXXI, p. 25. Colin, p. 130] . Sequenti anno, uti alibi jam diximus (n. 7), Vita B. Thomæ a Joanne Hélye conscripta in lucem prodiit, editionem probante Petro episcopo; præter quam Vitam et aliam breviorem aliquanto serius excusam vulgata etiam fuere cantica, litaniæ, precationes aliaque opuscula fovendæ fidelium erga Beatum pietati accommodata [Colin, p. 169.] .

[42] [Restituitur Bivillensis fraternitas; et spes fit cultum brevi a S. Sede approbatum iri.] Unum tamen Bivillæ præstandum restabat ad plenam pristinæ erga B. Thomam religionis restitutionem, scilicet ut antiqua confraternitas, quæ a fine sæculi superioris prostrata neglectaque jacebat, de novo erigeretur: qua in re Bivillensem parochiam laudabili exemplo diu præiverat parochia San-Mauritiensis, quæ suam confraternitatem renovaverat ab anno præsentis sæculi sexto, ut pridem indicavimus. Tandem igitur et Bivillensis confraternitas renata est die XXVII Septembris 1833, atque intra sex aut septem annos tam prospere accrevit, ut, quando R. D. Colin novam Beati Vitam concinnabat, numerarentur ei adscripti quadringenti octoginta sex utriusque sexus fideles ex variis diœceseos Constantiensis partibus, et ratio accepti quotannis rationem expensi superaret libris francicis circiter trecentis. Sumptibus autem sodalium prima feria secunda cujusque mensis solemne fit Sacrificium, ac noctu diuque ad B. Thomæ sepulcrum luminaria pro veteri more ardent [Pag. 192 et 193.] . Interim Petrus Dupont-Poursat episcopus, quem sæpius laudavimus, ultimis vitæ suæ annis allaborare et ipse cœperat causæ canonizationis seu potius approbationis cultus immemorabilis [Pag. 113.] ; sed morte impeditus, propositi sui executionem reliquit Ill. D. Ludovico Joanni Robiou, qui in locum illius successit initio anni 1836. Hic quum die XI Julii 1838 in Bivillensi ecclesia Sanctum Confirmationis Sacramentum administraret, ea occasione panegyricam de B. Thoma orationem habuit, sub qua non sine ingenti auditorum suorum gaudio publice professus est se jam intendisse animum in causam Beati, omnemque curam eo collaturum ut saltem indirectam sive æquipollentem (quam vocant) beatificationem cum facultate Officium proprium ac Missam de B. Thoma recitandi a Romano Pontifice obtineat [Pag. 130 et 131.] . Quæ quidem promissa reapse mox executus fuit: ita ut res nunc in Sacra Rituum Congregatione agitetur, atque ut nuper ad aliquem ex collegis nostris Constantia rescriptum fuit, spes maxima sit fore ut honoribus B. Thomæ summus ille tandem accedat cumulus, votis totius Normanniæ inferioris tantopere et tam longo tempore expetitus, quibus nostra vota ex animo adjungimus.

[Annotata]

* an XIV?

VITA B. THOMÆ HELIÆ,
auctore Clemente coævo.
Ex Ms. codice ecclesiæ Bivillensis.

Thomas Helias presbyter in Normannia inferiori (B.)

BHL Number: 8252

AUCTORE CLEMENTE COÆVO.

[B. Thomæ] Cogis me, charissime frater Alane, imo Christi charitas me compellit, ut de vita, virtutibus et miraculis B. Thomæ Heliæ scribam aliquid, quod peregrinis ex diversis orbis climatibus ad ipsius tumulum confluentibus, supra prædictis te frequenter, prout dicis, requirentibus, ostendere valeas, quod imitari debeant vel mirari. Quia igitur nonnullos ad amorem Dei non minus exempla quam prædicamenta succendunt, ad honorem summæ Trinitatis, ad exaltationem nostræ fidei necnon ædificationem proximorum necessarium reor ut ejus virtutes et miracula, prout ariditas miseræ linguæ meæ sufficit et ingenioli mei tenuitas patitur, imo gratia nostri Salvatoris annuit, quæ vidi et manus meæ contrectaverunt, et quod per testes omni exceptione majores, quorum examinatione una cum bonæ memoriæ Joanne Constantiensi episcopo a et Fratre Radulpho de Gardinis priore Fratrum Prædicatorum Constantiensium tunc temporis, qui de mandato Sedis apostolicæ super ejusdem Beati vita, meritis et miraculis inquirebant, et alias per bonos et fide dignos agnovi, proloquar, et fideli, licet rudi, stylo conscribam, posteris nostris, annuente Domino, profutura. Habeo siquidem volumen originale, videlicet inquisitionis primæ per prædictos examinatores, me præsente, factæ, cui præsentem compilationem, ne quis me putet inquisitionem (quod absit) adulterasse prædictam, conjungere dignum duxi.

[2] [natales, et vita] Fuit igitur Beatus Thomas Helie in parochia S. Petri de Boëvilla b taliter a bonis ejusdem S. Petri, prout idem B. Thomas aiebat, dicta c, simplicibus ex parentibus, scilicet Helia d et Matilis e, legitimis conjugibus Constantiensis diœcesis oriundus, studiisque litterarum traditus instruendus. Quantum vero diligens in disciplina magistrique statu fuerit (rexit enim scholas in grammaticalibus multis in locis), ardenter scholares ac socios suos non tam scientiam quam bonos mores instruens, verbis et exemplis exhortans, longum nimis esset scripturæ per singula commendare; quod et satis rei comprobavit eventus: siquidem sermone dulcis, corde benignus, ardenter ac dulciter instruens, scholarium ac sociorum suorum in se provocabat affectus; ecclesias diluculo summo frequentans, dehinc tempus disciplinis scholasticis, et si quid pro tempore de die post scholasticum studium superesset, vespertinis divinisque laudibus impendebat. Sane tunc temporis in cibis, vestibus et colloquiis jucundis, sanctis tamen, satis communis externis habebatur. Verum post regimen scholarum de Cæsarisburgo f valida febre correptus, per Dei gratiam convalescens, vestibus coloratis abjectis, omnino cœpit uti vestibus de vili burello g. Sub illo, quo carnem domuerat antea, modo cilicio domans eamdem, quo numquam caruit postmodum, donec debilis et impotens fuit effectus, incultus et deformis crinibus, vestimento despicabilis, mundi contemptum habitu prædicabat et gestu.

[3] [sancte acta ante sacerdotium.] Carnis desideria vigiliis, disciplinis ac jejuniis multipliciter coercebat. Eo siquidem tempore cum Guillelmo fratre suo, mortuis parentibus, in jam dicta parochia moram trahens, ut de divino diurnoque servitio, cui cum presbytero loci consueverat interesse, similem clavem ecclesiæ dicti loci post Completorium retinens, obortis noctis tenebris, ecclesiam solus cum solo Deo locuturus adibat. O quot quanti quoties in conticinio per prædictæ ecclesiæ cœmeterium transeuntes, eum temporibus illis audierunt, prout narrat antiquitas, in ecclesia sæpe fata gementem, suspirantem seseque disciplinis asperrimis affligentem! Inde vero satis tarde domum reversus, post modicam quietem circa noctem ad ecclesiam denuo properabat, laudibus matutinalibus, disciplinis et orationibus vacaturus. Temporibus illis tribus in hebdomada diebus ad minus in pane jejunabat et aqua, cæteris diebus pane hordeaceo cum modico pulmento contentus, rarissime carnes aut pisces comedens, refectionem plenam declinans, ad cameram vel ecclesiam post talem qualem refectionem solitarius, orationi, lectioni vel studio vacaturus, numquam minus solum quam cum solus erat, se reputans, secedebat. Ex tunc propositum paupertatis amplectens, patrimonium suum fratri suo Guillelmo jam dicto dimittens, sine quolibet murmure contentus erat iis quæ ad usum quotidianum dictus frater ministrabat eidem; qui super abstinentiæ nimietate, necnon et quia pane frumenti et aliis cibis omnibus appositis non utebatur, frequenter increpabat eumdem.

[4] [In sacerdotio] Audiens autem bonæ memoriæ Joannes Constantiensis episcopus h famam viri Dei, fecit eum ad se vocari. Qui inter cætera, quia, sicut nec deliciæ exquisitæ, sic nec affectatæ sordes laudem pariunt, capillorum hirsitudinem et vestium sorditatem deponere persuasit, dicens quod non decet immunditia servum Dei; quem postmodum ad omnes sacros Ordines, Domino favente, promovit. Verumtamen priusquam sacerdos fieret, Beatorum Petri, Pauli et Jacobi Apostolorum limina visitavit, et per annos circiter quatuor audivit Parisiis theologiam. De cujus abstinentia, diligentia, jejuniis, disciplinis et occupationibus sanctis socii sui scholastici multa tam miranda quam laudanda præfatis examinatoribus narraverunt; quæ ne fastidium generent, ad præsens omitto. Promotus igitur in presbyterum, cœpit per ecclesias Constantiensis diœcesis verbum vitæ seminare ferventer, in suis prædicationibus indulgentias concedere, confessiones audire, pœnitentias injungere, consitentes absolvere de diœcesani prædicti licentia speciali; ad instar cujus bonæ memoriæ Guillelmus episcopus Abrincensis i exercere præmissa per ecclesias suæ diœcesis commisit eidem k. O quam differt hic presbyter a se puero! Si comparemus vitam sacerdotis ad vitam præcedentem, quasi (ut ita loquar) inutilis fuisse videbatur vita præcedens; siquidem jejuniis, vigiliis, disciplinis, laboribus, orationibus, laudibus divinis, psalmis, hymnis, canticis spiritualibus, exhortationibus, prædicationibus, audiendis confessionibus, infirmorum visitationibus et consolationibus assidue vacans, noctem Deo, diem proximis impendebat.

[5] [jejunia, abstinentiæ,] Sciens itaque quod cum dispositione initur bellum, jejuniis domans carnem, proposuit in illo fervore, præter abstinentiam jam dictam, quadragesimas in pane et aqua duas annis singulis jejunare; sicque tres eo tempore continuavit in pane jejunans et aqua. Sed quia temperandum est ut obsequium Dei cœptum gradatim protrahatur potius quam per immoderantiam minuatur, ne deficeret ab incepto prædicationis officio factus inutilis præ nimia tenuitate, de mandato præfati episcopi Constantiensis austeritatem quadragesimarum temperavit eamdem. Tribus diebus per hebdomadas quadragesimæ singulas pane contentus et aqua; cæteris diebus pane grossiori quem reperisset, oleribus aut pisis in aqua sine salis condimento bullitis contentus erat frequenter. Raro siquidem necnon et parcissime piscibus in quadragesima vescebatur. Extra quadragesimam si forsan propter solemnitatem vel instantiam bonorum carnes aut pisces comederet, quod perraro contingebat, parcissime comedebat. Similiter si vinum biberet, parcissime bibebat et adeo lymphatum quod quasi mutasse vini speciem videretur. Sexta feria per singulas hebdomadas in pane et aqua, necnon diem in qua festum dominicæ Annuntiationis evenerat, dum tamen sanus existeret, jejunabat, aliis diebus pro potu cicera vel cervesia minore contentus. A nonnullis, ut reor, parsimoniam diligentibus idcirco cum gaudio suscipiebatur, quia nullis onerosus, omnibus utilis, nihil propter se parari volebat, quinimo prohibebat et prohiberi faciebat expresse; paratis vero tamquam medicina velut egregius medicus sine murmure vescebatur, ut esset cibus qui mortem arceret, non delicias ministrasset. Et quia inter lenta convivia minus fervet spiritus, non diu sedebat ad mensam; sed discumbentes relinquens, cum gratiarum actione surgens, ad orationem vel lectionem seu confessiones aut alias occupationes sanctas semet alio transferebat.

[6] [vigiliæ, itinera,] De vigiliis quid referam? Pernoctabat in ecclesiis ad quas declinabat, quatenus ad vigilandum pronior, et ex corporali præsentia Salvatoris et Sanctorum suffragiis ad orandum sive meditandum de divinis ferventior, honestius vigilias exerceret. In prima siquidem vigilia noctis Officio pro defuntis, septem psalmis pœnitentialibus, quindecim gradualibus, cum litaniis et aliis septem psalmis quos parvos psalmos appellabat, cum quibusdam orationibus, suo clerico comitatus, tractim satis et devotissime decantatis, clerico prædicto, qui pro tempore comitabatur eumdem, ad inferiorem partem ecclesiæ, ubi lectum sibi fecerat præparari, dimisso, remanens in cancello, non sine creberrimis gemitibus et suspiriis meditationi de divinis et contemplationibus vacabat. Cumque suum clericum crederet obdormiisse, cum virgis aut propria corrigia disciplinabat asperrime semetipsum. Demum sopori quem non cupiditas, sed necessitas exigebat, ad recreationem modicam contentus modico stramine cum quodam quandoque pallio, corpus dabat, et circa mediam partem noctis ad laudes matutinales surgens, clerico suo dicens: “Socie sursum, socie sursum”, valde modeste vocabat. Nullus clericorum suorum, prout referunt, vidit eum, dum sanus esset, cubantem vel de lecto surgentem. Laudibus igitur matutinalibus, orto sidere lucis, hora prima devotissime decantatis, singulis fere diebus, impedimento cessante, summo diluculo Missam celebrare solebat. Dehinc viator assiduus, peregrinus egregius, in hac peregrinatione solo corpore constitutus, ad aliam ecclesiam properans, horis canonicis aut orationibus sive psalmis, aut confessionibus quas in via frequenter a multis eum sequentibus audiebat, vel aliis operibus sanctis ad laudem Dei et ædificationem proximorum indesinenter erat intentus.

[7] [prædicationes assiduæ,] Animarum zelator præcipuus, ipsarum lucris ardenter insistens, singulis dominicis et festivis diebus, impedimento cessante, saltem semel, quandoque bis vel ter in ecclesiis prædicabat: in die Nativitatis Domini quater, scilicet ad primam Missam apud Boëvillam, ad secundam apud Vauvillam, ad tertiam apud Sanctam Crucem l, ad Vesperas apud aliam de vicinis ecclesiis. Diebus singulis quadragesimæ saltem semel, quandoque bis, et etiam diebus festis quoties habebat congregationem populi, scholaribus in scholis, religiosis in suis cœnobiis prædicare solebat. De fidei, pro qua fidelium cordibus imprimenda totus ardebat, articulis de quibus ecclesia solemnizat, suis sermonibus interserens, inter alia monita salutis, non subtiliter, sed faciliter pro capacitate audientium parvulis panem frangens, decimas et oblationes reddere populos hortabatur. Post prædicationem vacabat confessionibus audiendis, frequenter, præcipue in quadragesima, usque ad tenebras jejunando. Multi siquidem viri mulieresque fideles, alii per duos dies, alii per tres, alii per hebdomadam unam, alii per duas et amplius quandoque, tum propter salutarem ipsius doctrinam, tum propter indulgentias quas in suis sermonibus concedebat m, tum propter ipsius sanctitatem et reverentiam, de parochia in parochiam sequebantur eumdem. Quamplures eumdem ipsum ad suas parochias venientem cum gaudio suscipientes, conclamabant alii: “Ecce bonus homo”, alii: “Ecce homo Dei.” Fama quidem sanctitatis in populo celeberrimus habebatur.

[8] [corporis afflictationes, orandi studium,] De disciplinis quid referam? A juventute sua cum virgis aut corrigia sua semetipsum asperrime disciplinare solebat; quod et Parisiis scholaris et postmodum factus presbyter, in ecclesiis in quibus pernoctabat, facere non omisit. Dicebat quandoque suis familiaribus quod disciplina cum genistis et husso n bona erat ad decipiendam carnem; quia ejus asperitas in disciplinando satis erat tolerabilis, sed diu durabat ei qui non est expertus qualis sit. Verisimile est quod tantus vir hæc non diceret inexpertus. Narrant siquidem sacerdotes qui fuerunt sui clerici, quod, cum transibant per nemora spissa ubi erant arbores præfatæ, secedebat in partem, et tunc ictus et quandoque gemitus audiebant, sed cominus accedere non audebant. Quamdam corrigiam ferratam ferrum ad carnem o tamdiu portavit, donec per vetustatem defecit. Cum broca p suæ corrigiæ, quam ex industria fecerat fieri longiorem, se pungebat. Frequenter viderunt sui socii sanguinem ad pedes ejus usque manantem. Cicatrices vulnerum quæ sibi fecit in pectore, in brachiis, in cruribus et tibiis, apparentes in fine, punctiones probant easdem. Credo siquidem, prout ab ejus, dum adhuc viveret, audivi comitibus cognitis, quod hujusmodi punctiones faciebat sibi, quando carnis stimulos sentiebat. Genuum flexiones creberrime faciebat. Officium divinum semper stans vel flexis genibus seu prostratus dicebat. Ad illud verbum: Qui passus est pro salute nostra, et ad illud: Et homo factus est, et ad illud: Ave Maria, genua de more flectebat. Mirabiliter et ultra æstimationem miseriæ nostræ devotus in Officio divino persistens, lachrymas infra Missarum solemnia præcipue frequenter habebat. Celebraturus ex more præceperat suis clericis ut populum facerent stare remotum. Post verba Salvatoris: Hoc est corpus meum et cætera sub silentio, prout moris est, dicta, contemplationi diutius insistebat, frequentius lachrymas multas fundens. Post sumptionem Corporis Christi lætus et gaudens mirabiliter apparebat: rubens facies, quæ prius erat pallida, sanctum cordis prætendebat ardorem. Non in Missis tantum, sed et alias lachrymas habere consueverat, præcipue cum respiceret imaginem Crucifixi, in cujus aspectu diutino non poterat lachrymas continere. Unde semel accidit quod, cum Crucifixum respiceret instantius, inter multas lachrymas guttam cruoris emisit. Affluens itaque misericordiæ visceribus, compatiebatur peccatoribus, pauperibus et infirmis. Hortabatur divites ut pauperibus subvenirent; et quando cum notis amicis suis antiquis comedebat, ori subtrahens scutellas faciebat pauperibus erogandas, dicebatque frequenter eis: “Nimis comedis: da pauperibus.” Infirmos visitans consolabatur, invitans eos ad infirmitatem et tribulationes temporales immissas ab amantissimo patre Deo, qui melius quam nos novit quid nobis expediat, cum patientia et gaudio sustinendas.

[9] [extremi morbi pie tolerati,] Animarum lucris ardenter insistens, ecclesias omnes dictarum diœcesium per annos circiter viginti duos, in omnibus, ut præfertur, saltem semel, in majoribus bis aut ter prædicans, pedes, et ante obitum suum circiter quatuor nudipes, visitans incedebat. Ascendebat tamen in equum quandoque, cum promisisset ad aliquam ecclesiam proficisci, non propter se, sed propter expectationem populi, ne tædio gravaretur. Ante obitum suum per biennium vel circa varias in variis locis infirmitates sustinuit corporales, in quibus fortior est effectus. Nam cum non posset ad ecclesiam proficisci, presbytero in ecclesia celebrante, faciebat bis, ad elevationem scilicet et sumptionem Corporis Christi, pulsari campanam, quo ferventior ejus spiritus ad suam dirigeretur actionem. Communicaturus vero post Missam, per presbyterum qui celebraverat, diaconalibus vestibus indutum, præcedentibus clericis cum cereis accensis, Invitatorium de Adventu Ecce venit Rex, occurramus etc. q vel Benedictus Mariæ filius etc. r cantando, sibi Corpus Christi deferri solemniter faciebat. Interim vero positus ante lectum, juxta quamdam formulam s pallio altaris opertam, Salvatoris expectabat adventum: quem sibi delatum cum gaudio suscipiens in manibus, cum ipso, quasi videret in effigie corporali, diutius loquebatur; ac demum communicabat propriis manibus semetipsum. Quo sumpto, gratias eis, quod pretiosum cibum sibi detulerant, referebat. Istam solemnitatem servavit in multis infirmitatibus quasi singulis diebus quibus non poterat ad ecclesiam proficisci; solemnius autem in ultima, quia multos habebat visitatores sacerdotes et clericos, qui presbytero Corpus Christi deferenti cantantes solemniter assistebant. In hac infirmitate, prævidens obitum suum, misit litteras ad presbyteros Constantiensis diœcesis, rogans eos ut, quia migrans anima de corpore conductu indiget, prout in iisdem litteris continebatur, pro ipso migraturo Dominum precarentur. Misit et alias litteras nobili matronæ Aliciæ t uxori Roberti Bertrandi militis insignis, et inter alia continentes: “Ego vos faciam scire quod vado ad curiam paradisi, ubi procurator vester ero.” O grandis fiducia! Fuit autem Alicia discipula ejus valde religiosa matrona, cui multa de suis revelavit arcanis; cumque semel ei revelasset de gutta sanguinis quam inter lachrymas habuit, ut præfertur, injunxit ut gratias ageret Deo, quia de nullo secreto quod ei diceret, tentabatur.

[10] [ac felicissimus obitus.] Ante obitum suum per plures dies legi coram se de Incarnatione et Passione Salvatoris Evangelia faciebat, quæ suspirans, gaudens et ad cœlum levans oculos, devotissimus audiebat. Ipso die migrationis suæ non diu ante obitum suum Guillelmum presbyterum capellanum capellæ de Bricquebec, qui fuerat ejus clericus, assistentem rogavit ut illum versiculum Psalmistæ: “In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum: redemisti me, Deus veritatis” coram se diceret; quod et fecit, et statim spiritus ejus ad suum migravit autorem. In cujus ore vel corpore nihil apparuit inhonestum: manus ejus, ac si viveret, agiles extiterunt; caro vero reliqua, quæ fuerat in exercitio continuo, quam vulnerum sive punctionum quas sibi fecerat, ut præfertur, in argumentum nobilis militiæ cicatrices ornabant, puerilem prætendebat ætatem. Quod, sicut credo firmiter, meruit castitas virginalis: siquidem Petrus presbyter de Boëvilla parochus et alii presbyteri, quos de licentia sive consensu dicti parochi variis temporibus varios confessores elegit, quibus confessiones humillime faciebat, asserunt quod in suis confessionibus peccatum mortale numquam perpendere potuerunt. Obiit autem plenus dierum anno Dominicæ Incarnationis millesimo ducentesimo quinquagesimo septimo, sexta feria in crastino Beati Lucæ Evangelistæ circa horam nonam.

ANNOTATA.

a Joannes de Esseyo Constantiensis episcopus factus est anno 1251: primum examen pro canonizatione B. Thomæ cum Radulpho de Gardinis instituere cœpit anno 1261, alterum vero decennio circiter post: hocque jam absoluto, at nondum Romam delato, ut in Commentario prævio diximus (num. 13), obiit anno 1274 [Cfr. Bessin, Concil. Rotomag. provinc., part. II, p. 531 et 532; Gall. Christ. nov., t. XI, col. 880 et 881.] .

b Boëvilla constanter scribitur in apographo ad decessores nostros misso a P. Petro Champion anno 1672. Alia duo apographa nostra habent Bivilla. Sed horum scriptores in eo nomine exprimendo usum recentiorem secutos, illius vero scriptorem originali exemplari adhæsisse arbitror. Nam et auctori Ideæ cultus immemorabilis nomen Boëvilla apud Clementem obvium fuisse demonstrant illa ipsius verba [Apud Colin, op. cit., p. 199.] : Innumeri ipsius exequias a domo Dni de Vauville usque ad ecclesiam de Boëville comitabantur presbyteri, clerici, nobiles et plebani; quæ evidenter ex Clementis narratione miraculorum, ubi de Beati sepultura agitur (num. 4), derivata sunt. Sic Boëvilla quoque scribitur in libro albo episcopatus Constantiensis, quem num. 14 Commentarii prævii citavimus; et Buevilla in veteri Ordine ibidem num. 13 a nobis allegato.

c Secundum hanc etymologiam, cujus Clemens ipsum B. Thomam auctorem facit, esset proin Boëvilla veluti Bonorum villa, et Biville veluti Bienville, idque a bonis S. Petri parochiæ Patroni.

d Patrem Beati Petrum nominant Franciscus Lemière, Joannes Hélye et R. D. Colin, nescio unde. Nostra certe apographa eum nudo nomine Helia designant: ut Beatus noster forsan Thomas Heliæ potius quam Thomas Helias dicendus fuerit; quamvis propter hanc conjecturam noluerimus a communi usu recedere, sed Saussayum latine scribentem secuti simus, apud quem Thomas Helyas vel Helias audit.

e Matillis est in apographo P. Jacobi Dinet, in aliis duobus Matilis: in Huetiano, nescio an ab Huetio ipso, margini adscriptum est Matildis. At ablativo casu, uti hoc loco est, Matili absque s scriptum oportuisset. Quare equidem opinor in genuino Clementis nostri textu hic exaratum fuisse Mabilia, quod nomen sæculo XIII inter fæminas non erat omnino infrequens; adeoque litteras b et a perperam a librariis in t et s fuisse mutatas. Atque ad ita sentiendum eo inducor magis quod in narratione miraculorum, auctore eodem Clemente, quam infra dabimus, memoratur (num. 3) in apographo P. Champion mulier nomine Mabilia, et ea tamen ab apographi Dinetiani scriptore Mabilis, in libris vero excusis Matille aut Mathilde appellatur: ubi rursus videas, in his quidem b cum t, in illo vero a cum s commutatum. Quod autem hic de nomine matris B. Thomæ annotavi, idem postmodum observari quoque velim in narratione miraculorum, quoties inibi nomen Matilis recurret.

f Cæsarisburgus maritimum pagi Constantiensis oppidum, etsi sæculo XIII longe aberat ab eo splendore quem præsenti tempore habet, erat tamen jam tunc satis conspicuum veteri castello, abbatia, portuet incolarum frequentia, uti notat R. D. Colin, allegans commentarios cl. viri de Gerville de antiquis castellis [Mém. sur les anc. châteaux du dépt. de la Manche, p. 23.] et abbatiis [Mém. sur les anc. abbayes du dépt. de la Manche, p. 3.] illius partis Normanniæ quam Manicam dicunt [Cfr. Valesius, Notit. Gall., art. Cæsarisburgus, D'Expilly. Dictionnaire géograph. etc., art. Cherbourg, Gall. Christ. nov. t. X1, col. 940.] .

g Burellus panni spissioris ac vilioris species, nostris bureau, inquit Cangius [Glossar. lat. voce Birrus.] . Bureau autem Gallis idem fere est ac bure, nisi quod pannus aliquanto solidior est [Dict. de Trévoux, voce Bureau.] .

h Joannes Constantiensis episcopus hic legitur in apographis Huetii et P. Champion, sicut et apud Clementem lectus fuit a P. Francisco Lemiere [Op. cit., p. 16.] atque ab auctore Ideæ cultus immemorabilis [Apud Colin, p. 195.] ; sed scriptor apographi P. Dinet nomen Joannes prætermisit, verisimiliter quia errorem seu memoriæ lapsum in Clemente hic agnoverit. Constat quippe Joannem diœcesi Constantiensi præfuisse nullum ante Joannem de Esseyo, quem anno tantum 1251 episcopum factum fuisse paulo superius diximus (annot. a). Itaque merito tradit R. D. Colin [P. 23 et 39.] B. Thomam sacris Ordinibus initiatum et in messem evangelicam missum fuisse ab Hugone de Morvilla, qui cathedram Constantiensem ab anno 1207 ad annum 1238 occupavit [Bessin, loc. cit., p. 531; Gall. Christ. nov., tom. cit. col. 878, 879 et 880.] .

i Guilielmus V, de Sancta Matre Ecclesia cognominatus,Abrincensem diœcesim rexit ab anno 1236 ad annum 1252 [Bessin, ibid., p. 260; Gall. Christ. nov. ibid., col. 485.] .

k B. Thomam in nonnullis quoque locis diœceseon Bajocensis et Lexoviensis prædicasse perhibent biographi recentiores: de qua re tacet Clemens.

l Vallivilla seu Vauville juxta mare una circiter leuca in septemtrionem distat a Bivilla; estque par fere distantia inter Bivillam et parochiam S. Crucis, quæ lingua vulgari Ste Croix-Hague seu Ste Croix dans la Hague dicitur atque a mari remotior est: ut tria hæc loco sint tamquam in trigono, cujus singula latera inter se æquali ferme sunt longitudine.

m Jam supra narravit Clemens B. Thomam ab episcopis Constantiensi et Abrincensi facultatem accepisse indulgentias iis quibus verbum Dei prædicaret fidelibus annuntiandi; cujusmodi facultas illo tempore non raro concionatoribus seu sæcularibus seu regularibus concedebatur. Quum autem in abusum aliquando degenerasset, eam synodi nonnullæ atque episcopi abrogasse vel certe modum ei posuisse leguntur [Cfr. Thomassin, Anc. et nouv. discipline de l'Église, t. I, part. I, liv. II, chap. XV, p. 554.] . Ita concilium Salisburgense XXIII anno 1274 decrevit [Dalham, Concil. Salisburg., p. 119.] : Cum prædecessores nostri … diversarum religionum fratribus in confessionibus audiendis, remissionibus et indulgentiis largiendis, et aliis pluribus … potestatem suam duxerint committendam; … quoniam et fratrum aliqui potestate sibi tradita sunt abusi: nos authoritate præsentis Concilii omnium authoritatem, potestatem sive licentiam … revocamus in totum. Si quis autem ex vobis novam super his commissionem decrevit facere, in hoc illud quod saluti animarum expedit, et alieno juri non detrahat, arbitretur. Ita Guilielmus de Flavacuria archiepiscopus Rotomagensis [Bessin, op. cit., part. II, p. 86.] : Cum nos Fratribus Minoribus dudum concesserimus de gratia speciali ut ipsi convocationes parochiarum et plebium … possent facere, necnon convenientibus ad convocationes prædictas auctoritate nostra indulgentias dare, etc., dictam gratiam … revocamus. Ita Concilium Ravennatense III anno 1314 [Labbe, Concil., t. XI, part. II, col. 1616.] : Quia propter potentium importunitatem nos et alii provinciales episcopi nonnullis personis religiosis concessimus ut indulgentias, quando prædicarent vel alias, possent annuntiare; et aliquando nonnulli talium … annuntient indulgentias ampliores quam sit ordinariis ipsis a jure scripto permissum …: ideo auctoritate præsentis Concilii tales concessiones de indulgentiis annuntiandis factas a nobis et a comprovincialibus cæteris revocamus omnino. Quoniam autem episcopi jam tunc, perinde ac hodie, passim indulgentias quadraginta dierum largiri tantummodo poterant, hauddubie nec majores fuerint illæ quas Beatus noster in suis concionibus publicabat.

n Hussum ex gallico houx vocat Clemens, quod Belgis est hulst, Germanis Hülse, Anglis holly, Plinio vero ilex aquifolia aut aquifolium, a foliis aculeatis ita dictum.

o Corrigiam ferratam ferrum ad carnem portavit, gallicismus est: Il porta une courroie ferrée, le fer à la chair. Significat Clemens Beato fuisse corrigiam aculeis ferreis instructam ex ea parte quæ corpus ejus respiciebat: ut, quum ea cinctus esset, aculei carnem pungerent.

p Broca vox infimæ latinitatis, cui respondet gallica broche, significans veru, veruculum, sudem acutam aliasque res cuspidatas, hic a Clemente adhibetur pro fibula.

q Invitatorium Ecce venit Rex, occurramus obviam Salvatori nostro, proprium est Dominicæ primæ Adventus in antiquis Breviariis variarum regionum, ut Parisiensi, Sarisburiensi, Leodiensi, Ratisbonensi, Passaviensi etc., atque etiam nunc apud Cistercienses, Præmonstratenses, FF. Prædicatores, Carmelitas Calceatos aliosque.

r Benedictus Mariæ filius, qui venit in nomine Domini: hosanna in excelsis, conclusio erat Trisagii ad finem Præfationis in Missis de B. Virgine Maria, prout in nonnullis Missalibus videre est; sicut et Hymno angelico quædam in laudem ejusdem B. Virginis inserebantur olim in hunc modum: Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris, primogenitus Mariæ Virginis Matris… Suscipe deprecationem nostram ad Mariæ gloriam… Quoniam tu solus sanctus, Mariam sanctificans: tu solus Dominus, Mariam gubernans: tu solus altissimus, Mariam coronans. Unde explices quamobrem Hymno angelico in Missali Romano hodierno subjecta sit illarubrica: Sic dicitur Gloria in excelsis etiam in Missis Beatæ Mariæ, scilicet ut additamenta illa ab eo Hymno prorsus exulare jubeantur. B. Michael eremita Camaldulensis, cujus Vitam nuper edidimus [Auctar. ad Act. Sanct. tomi V Octob., p. 14 et seqq.] , Jesum Mariæ filium benedictum sæpe in ore habebat, fortasse quod menti ejus illa de qua modo diximus Trisagii conclusio obversaretur.

s Formæ dicebantur, ut definitione Papebrochii [Tom. I April., p. 641.] utar, subsellia choralia, ante quæ solet etiam reclinatorium aptari ad eorum qui genuflexi orant commoditatem [Cfr. Cangius, op. cit. voce Forma.] . Formula autem diminutivum est a forma eo sensu accepta, et sedem precatoriam significat, uti pluribus exemplis ostendit Cangius, inter quæ satis sit illud S. Gregorii Turonensis [De Glor. Confess., cap. XCII, Biblioth. Pat. t. XI, p. 891, edit. Lugd. 1677.] hic selegisse: Factum est ut quadam vice S. Germanus Parisiacæ urbis episcopus ad hunc tumulum (B. Lusoris) vigilias celebraret, haud procul formulam habens, in qua genua, cum necessitas cogeret, deflectebat.

t Erat hæc Alicia de Tancarville Radulphi filia, quæ nupserat Roberto Bertrando V baroni de Bricquebec, vicecomiti de Roncheville etc., atque a patruo suo Guilielmo IV vicecomite de Tancarville multas terras in dotem acceperat [Anselme, Hist. généal., t. VI, p. 690.] . Avia fuit GuilielmiBertrandi episcopi primum Noviomensis, post Bajocensis ac demum Bellovacensis. Errasse enim Vassorium et Sammarthanos [Gall. Christ. vet., t. III, p. 28.] , qui Guilielmum I Noviomensem episcopum fratrem fecerunt Petri Bertrandi Cardinalis et episcopi Augustodunensis, Baluzius ex continuatore Nangii demonstravit [Vit. Pap. Avenion., t. I, col. 870 et 871.] .

MIRACULA ANTIQUA,
auctore eodem Clemente.
Ex Ms. Bivillensi.

Thomas Helias presbyter in Normannia inferiori (B.)

BHL Number: 8253

AUCTORE CLEMENTE COÆVO.

[Beatus, dum vivit, futura prædicit,] Quamvis, secundum quod dicit B. Isidorus, majus sit opera bona facere quam miracula sive signa; quia tamen, ut ait Veritas, multi non credunt nisi signa videant, ad ipsius B. Thomæ sanctitatem non tantum fidelibus per opera supra scripta, sed et infidelibus per miracula sive signa comprobandam operæ pretium est de signis in vita sive post mortem per ipsius merita factis a Deo scripturæ breviter aliqua commendare. Narrat autem Guilielmus de Sancta Cruce rector ecclesiæ B. Germani de Traileio Constantiensis diœcesis, presbyter juratus, qui fuit diu comes laboris ipsius, quod cum quadam nocte pernoctarent in ecclesia de Landelie ejusdem diœcesis, et Matutinas B. Mariæ gloriosæ Virginis decantarent, repente, cum serenissimum tempus esset, ventus validus sive malignus in vento spiritus irruit in ecclesiam cum tanto strepitu quod idem presbyter amisit præ timore loquelam: ipse vero constans et intrepidus psalmodiam continuavit, nec ullam syllabam quidem dimisit, et post modicum præcepit ei quod responderet, et statim loquelam ad jussionem recuperavit ipsius. In crastino vero cum recessissent, in via requisivit eum dictus presbyter si audivisset strepitum supradictum. Qui respondit: “Nonne melius fuit quod nos essemus in divino servitio quam dormire?” Nec amplius reportavit de ipso. O grandis constantia, per quam patet ipsum in tentatione probatum! Item cum Beatus vir anno Domini 1255 die quadam in septimana pœnosa a prædicaret in cœmeterio S. Georgii juxta S. Laudum b, nec enim poterat ecclesia populum continere, quidam laicus nomine Firminus de Mesnillo Oury c terram in qua semen jecerat, hertissebat d juxta cœmeterium supradictum. Quem videns Beatus vir, ipso dixit ostenso: “Ille non vult venire ad sermonem: modo vadit, modo redit: plus curat de blado e quam de anima sua; et tamen non gustabit de blado pro quo laborat.” Cumquedictus Firminus in fine sermonis venisset, sperans habere indulgentiam quam concedebat aliis, conversus ad eum Beatus vir dixit: “O homo, putasne te habere indulgentiam? Non habebis, quia non meruisti; sed scias quod de blado pro quo laborasti, non comedes.” Quod et verum fuit ut prædixit: nam prædictus Firminus in crastino Paschæ sequentis iter arripuit ad S. Jacobum causa peregrinationis, et in via decessit. Propter quod patet ipsum spiritum prophetiæ habuisse, et hoc fuit fama publica.

[2] [pluviam cohibet, metallum suis precibus auget,] Rursus cum idem Beatus vir in cœmeterio de Moon f sub divo prædicaret, essetque tempus serenum, ascendit nubes aquosa; cumque mulieres ornatæ, timentes de pluvia magna futura (jam enim cadebant guttæ pluviæ, sed paucæ), surgerent ad ecclesiam properantes, dixit eis: “Sedete, ne timeatis.” Et conversus ad nubem, extensa manu, præcepit ei dicens: “Vade ad Deum, ne impedias nos.” Sicque nubes illa recessit, et ille cœptum sermonem, Deo favente, complevit; sicque divinis obedienti præceptis obedivit nubes irrationabilis tanta, non sine admiratione multorum, qui tantam fiduciam de Deo in Beato viro mirati sunt, quod etiam nubibus imperaret. Petrus rector ecclesiæ S. Petri de Boëvilla, facturus duas campanas æqualis ponderis in eadem ecclesia, fecit fieri duos modulos quantitatis æqualis per quemdam bonum et fidelem virum campanarium. Facta vero prima campana, consideraverunt quantitatem metalli quod superfuerat; inventoque quod deficiebant viginti quinque libræ de metallo ad secundam campanam æqualis ponderis faciendam, fecit dictus rector venale perquiri metallum per loca plura. Quo non invento, cum per octo dies cessassent, contigit B. Thomam venire ad ecclesiam præfatam; requisivitque quare non faciebant secundam campanam. Cui respondit idem rector quia deficiebat metallum, campanario prædicto præsente. Vir autem Beatus benigne alloquens eos dixit: “Si Deus me servet, credo quod satis habetis: faciatis audacter.” Utque erat impatiens idem rector, dure respondens ait: “Vos tenetis nos pro follis g. Nonne ter ponderavimus metallum quod remansit?” Sicque recessit iratus. Ipse vero vir Beatus more solito remanens in ecclesia, more solito pernoctavit ibidem, summoque diluculo recessit. Dictus vero campanarius dixit in crastino dicto rectori: “Domine, nonne audivistis quod dixit magister de metallo? Eamus et videamus si Dominus nobis gratiam fecit.” Respondit rector: “Placet.” In continenti vero venientes ad ecclesiam ponderaverunt dictum metallum, et invenerunt quinquaginta libras amplius quam prius invenerant: unde secundam campanam fecerunt. Et hoc miraculum famosum fuit, quia notorium erat per totam parochiam de defectu metalli, necnon quia campanarius remanserat per octo dies otiosus pro defectu prædicto.

[3] Acelina filia Petri Fabri triennis vel circa de parochia de Morsalines Constantiensis diœcesis, per tres dies habuit inflatum et tumentem vultum, adeoque nihil videbat nec audiebat. [medetur vultui tumido, oculo male affecto, manui mutilæ.] Desperabant parentes de vita dictæ puellæ. Quædam vero religiosa mulier Dionysia nomine, quæ sequi consueverat B. Thomam per loca seu ecclesias in quibus prædicabat, hospitata fuit penes parentes puellulæ supradictæ. Compatiens autem parentibus puellulæ, detulit eam ad ecclesiam dicti loci. Ubi post Missam a B. Thoma diluculo celebratam, rogavit eum devote quatenus imponeret ei manus, hoc expresso, quibus tenuerat Corpus Christi. Attendens autem Beatus fidem mulieris et compassionem, vultum puellæ tetigit, Deum rogans ut ei sanitatem concedere dignaretur. Sicque domum relata, post modicum temporis spatium curata fuit omnino. Joanna filia Richardi le Vignon de parochia de Boëvilla habuit maculam in oculo sinistro diu, et per mensem vel circa de oculo penitus non vidit. Dictus Richardus pater puellæ prædictæ duxit eam ad dictum Beatum, dum viveret, die Nativitatis Dominicæ post secundam Missam in ecclesia de Boëvilla celebratam, rogans ut imponeret manum oculo prædictæ puellæ. Qui Beatus vir apposuit oculo prædicto manum suam, signum crucis super oculum faciendo. Cumque dictus pater requireret eum quid diceret de oculo, si posset sanitatem recuperare, quia omnes vicini dicebant quod numquam de cætero sanaretur, respondit valde benigne: “Richarde, non timeas: bene sanabitur, Deo dante.” Sicque puella post magnam Missam in eadem ecclesia celebratam vidit et fuit plene curata. Mabilia uxor Petri Guerard de Boëvilla habuit manum dexteram mutilam et infirmam per annum et amplius, adeoque nihil per eam operari poterat. Desperabat ipsa et maritus ejus necnon et medicus de convalescentia. Tandem ad suggestionem dicti mariti de sanctitate B. Thomæ præsumentis, adiit B. Thomam per annum vel circa ante obitum suum, et ostendit manum prædictam rogans eum ut eam palparet. Multum sperabat de sanitate per eum recuperanda; ipse vero benigne respondit: “Quid putas quod ego possim facere?” Tandem devictus ejus instantia (consanguineus ei erat), palpavit eam, et ipsa die convaluit et fecit opera consueta.

[4] [Mira in extremo ejus morbo, morte ac sepultura contingunt.] Narrat nobilis vir Taluanus miles, dominus de Vauvilla, juratus, in cujus domo decessit idem Beatus vir h, quod cum ipse persuassisset eidem ægrotanti in domo sua, in illa infirmitate de qua decessit, ut de quadam perdice comederet, ne per abstinentiam nimiam interficeret, sed aliis profuturum se servaret, at idem victus ejus precibus cum acquievisset, idem miles suos servientes cum retibus, canibus et avibus, prout moris est, misit ad campestria pro perdicibus capiendis. Alius serviens perrexit ad littus maris pro piscibus, si qui declinassent ad quoddam genus retium quod vocant guidellos i; ibique reperit perdicem vivam in guidellis captam (quod hactenus extitit inauditum ut perdices cum retibus in littore caperentur), quam statim detulit domino suo militi supradicto. Qui supra modum admirans, Deum laudans ac ab ipso miraculose pro meritis dicti Beati viri factum reputans, perdicem parari fecit eamdem, dictoque Beato viro detulit, ut comederet de eadem. In sero servientes alii vacui redierunt: quod a multis in partibus illis adhuc pro miraculo recitatur. Narrat etiam idem miles quod mater sua sexagenaria vel circa de quartana quadam per invocationem dicti Beati viri curata fuit omnino. Item narrat quod camera in qua decessit idem Beatus vir, post decessum suum per mensem miro fragravit odore. Item narrat quod aqua de qua abluta fuit barba dicti Beati viri, radenda post mortem, prout moris est, quam idem miles habet et pro reliquiis reservat, adhuc est mundissima, clarissima ac recens, ac si de fonte nuperrime delata fuisset, licet anni tres et menses totidem completi sint a tempore quo decessit k. Astantes vero populi pilos barbæ ejus post rasuram capiebant, ut haberent pro reliquiis. Alii se feretro supponebant. Alii manus ejus deosculabantur. Alii tam viri quam mulieres chirothecas, corrigias, monilia vel annulos apponebant super ipsum, ut ea pro reliquiis observarent. Delatum fuit corpus ejus a domo Taluani militis, domini de Vauvilla, presbyteris, clericis, nobilibus et plebanis comitantibus multis, ad ecclesiam S. Petri de Boëvilla, et post Missarum solemnia sepultum juxta ecclesiam ad latus australe, ubi delegerat sepulturam. Ibique Dominus ad honorem nominis sui multa miracula Beati viri prædicti meritis operatur. Item narrat quod Ennia uxor Alexandri de Vauvilla habebat et habuerat diu manum aridam. Quæ, dum deferretur corpus dicti Beati viri ad sepeliendum, affuit; et accipiens idem miles manum mulieris, ipsam in manum Beati viri, quæ quasi viveret erat agilis, posuit confidenter: nec mora, curata fuit ad plenum, domumque suam gaudens et agens Deo gratias post humatum corpus sanctum rediit ipsa die. Hoc idem dicta mulier jurata deposuit.

[5] [Intercessione ejus sanantur lingua muta, brachium læsum, oculi infirmi,] Lucia filia Rogeri de Heneville quadam Dominica satis mane, mense Septembri, anno gratiæ 1259, loquelam perdidit apud Bricquebec; et existens muta, torquebatur adeo graviter quod non poterat dormire nec quiescere. Quam videns nobilis mulier Alicia domina de Bricquebec, de qua feci superius mentionem, compatiensque monuit eam ut invocaret B Thomam et tumulum ejus adiret. Quæ consensit, et quinta feria sequenti iter arripuit, et venit ad ejus sepulcrum, ac ibidem lachrymans et orans in corde, stetit juxta corpus Sancti viri. Tandem circa horam diei tertiam, cum devote requireret in corde dictum Sanctum, inclinavit caput ad sepulchrum, et statim recuperavit loquelam; fuerunt prima, prout in corde gerebat, verba: “Domine mi Sancte Thoma, reddatis mihi sermonem meum.” Sicque recessit, non tantum recuperata loquela, sed etiam ab alia corporis quam patiebatur molestia plene curata, gaudens et agens gratias Deo et B. Thomæ. Joannes Trenchefer laicus de parochia S. Trinitatis de Cæsarisburgo, cum deponeret in vigilia S. Laurentii anno Domini 1260 garbas l de quadam quadriga, super unam virgarum quæ suo more messores habent in quadrigis ad garbas tenendas ne cadant, cecidit; eique brachium dextrum perforavit inter os et musculum, et sic aliquantisper pependit per brachium perforatum. In hac igitur anxietate positus invocavit B. Thomam, dicens; “Domine mi Sancte Thoma, respiciatis me, et ego vobis deferam quamdam candelam de longo brachii mei, et Sanctæ Honorinæ m aliam.” Sicque gutta sanguinis una manante, fecit vulnus sibi ligari. Cumque multi dicerent ei ut vulnus ipsum faceret aperire propter periculum vitandum ne cancer oriretur intus, et medicum quæreret, respondebat quod alium medicum quam S. Thomam non quæreret ad hoc opus, et sic mansit curatus omnino: quod a multis astantibus fuit et est pro miraculo reputatum. Joanna filia Odonis Potin de Esqueurdrevilla decennis vel circa habuit ruborem et telam quamdam tenuem super oculos per triennium. De oculo dextro modicum videbat, de sinistro minus: quandoque per tres dies vel plures de sinistro nihil videbat omnino. Cujus mater a multis consilium quæsivit, et habuit annulos cum lapidibus pretiosis; sed nec per medicamenta nec per lapides curari potuit. Audiens autem mater ejus quod ad invocationem B. Thomæ Dominus ad ejus sepulchrum miracula faciebat, eam B. Thomæ devovit, eamque duxit ad ejus sepulchrum; ubi pernoctavit una nocte, et videns de utroque oculo curata plene recessit.

[6] [manus mutila, oculi maculis infecti: curantur senex debilis, juvenis paralyticus,] Cæcilia uxor Odonis Potin jurata narrat quod ipsa habuit manum sinistram mutilam per quindecim hebdomadas, et adeo firmiter clausam quod nullatenus eam poterat aperire. Consilium quæsivit a medicis, sed medicamenta nihil ei penitus profuerunt. Invocavit autem B. Thomam ut ei subveniret, vovitque ut ad ejus sepulchrum iret in laneis, per tria sabbata jejunans in pane et aqua. Emisso voto, statim melius ei fuit; voto vero completo, curata fuit omnino. Theophania filia Durandi de Toto de parochia de Cæsarisburgo, novennis vel circa, habuit maculam in oculo utroque per duos menses et amplius. Petronilla mater ejus consilium quæsivit, annulos cum lapidibus pretiosis et herbas multas: nihil profuerunt omnino. Cumque desperarent parentes de visu puellæ, dicta mater devovit eam B. Thomæ de Boëvilla, et eam duxit ad ejus sepulchrum; ubi fecit oculis ipsius admoveri sotulares n B. Thomæ, quibus calceatus solebat celebrare, sicque curata fuit omnino. Radulphus dictus Flamant de parochia S. Trinitatis de Cæsarisburgo valde senex, debilis effectus adeo quod non poterat ire sine baculo et non videre sine lumine solis, devovit se B. Thomæ ob gratiam recuperandæ fortitudinis et visus. Fecit se duci ad sepulchrum B. Thomæ, et inde rediit videns viam carpens, nec ducem viæ nec baculum sustentationis exquirens. Nicolaus filius Joannis Tessonis de Esqueurdrevilla fuit paralyticus adeo debilis quod non poterat stare supra pedes suos nec sedere. Non poterat caput erigere nisi quando mater erigeret ei caput: non poterat erectum tenere, sed in alteram partem statim cadebat. Os ejus erat torsum fere usque ad aurem dexteram, quam infirmitatem medici torturam vocant; nec videbat de oculo dextro. De neutra manu se juvare seu etiam pascere poterat, nec ad se trahere pedem dextrum. Præter hæc habuit famem validam. Quem parentes, scilicet Joannes Tessonis et Petronilla ejus uxor, B. Thomæ devoverunt; dictusque pater eum in quodam sabbato deportari fecit in quadriga ad sepulchrum Beati viri, et ibi vigilarunt una nocte: curatusque dictus Nicolaus plene, recessit in crastino pedes, gratias agens Deo et S. Thomæ.

[7] [mulier surda, alia epileptica,] Sabina uxor Guillelmi Hugonis de parochia B. Mariæ de Flottemanvilla Constantiensis diœcesis, quadam nocte jacens in lecto suo, surda facta est, et amisit auditum. Devovit se B. Thomæ ob gratiam recuperandi auditum: fuit ad sepulchrum B. Thomæ quodam sabbato: vigilavit ibi nocte illa. In crastino, recuperato auditu plene, recessit gaudens et agens gratias Deo et S. Thomæ. Margarita relicta o Rogeri Aprilis de Parochia de Tonnevilla Constantiensis diœcesis inflata fuit in ore stomachi per quadriennium vel circa: singulis diebus vomitum faciebat usque ad sanguinem, quandoque ter, quandoque bis, ad minus semel. Sicque desperata de remedio per medicos, devovit se B. Thomæ. Fuit ad sepulchrum ejus: vigilavit ibi nocte una: in crastino domum rediit plene curata; quia postmodum non habuit vomitus nec fuit inflata. Alberta la Hecquette de parochia de Quierquevilla p Constantiensis diœcesis epileptico morbo laboravit per annos duodecim vel circa: singulis diebus ter, quandoque quater, et diebus festivis in ecclesia sæpius cadere consueverat. Devovit se B. Thomæ: ivit ad sepulchrum ipsius: vigilavit ibi sabbato ante Isti sunt dies q: in crastino rediit sana, et per mensem vel circa non cecidit, nec sensit aliquid de morbo illo. Cumque quidam quadam die diceret ei quod bene ei acciderat, quod sic esset curata, respondit: “Non: imo mallem laborare sicut prius;” quia non inveniebat modo qui sibi subveniret ac eleemosynam, sicut antea, dare vellet: erat enim pauper et mendicans. Quo dicto, statim decidit, et per multos dies gravata fuit illo morbo amplius solito, frequentiusque cadebat. Audiens autem Radulphus de Bohon rector ecclesiæ prædictæ, vir antiquus magni nominis (fuerat enim pœnitentiarius Rothomagensis), increpans eam de ingratitudine, persuasit ut iterum se devoveret B. Thomæ, et iret denuo ad ejus sepulchrum. Ipsa vero de opprobrio sibi frequenter subjecto, quod per ingratitudinem suam passa fuerat recidivum, non minus quam de pœna dolens, timensque ne B. Thomas exaudire nollet ingratam, rogavit ex affectu magno Deum et B. Thomam, prout mihi secreto dixit, ut pœna præsens in pœnam purgatorii mutaretur ad voluntatem Dei, dum tamen exaudiret eam; et sic ex intimo corde compuncta, denuo se B. Thomæ devovit: ivit ad tumulum ejus, vigilavit ibi, et sana recessit, nec passa est post in recidivum.

[8] [aliæ oculi morbo, surditate, arthritide laborantes;] Emina dicta la Galarde de parochia de Quierquevilla r habuit maculam in oculo sinistro per decem et octo annos et amplius. Tota pupilla oculi cooperta erat quadam tela valde grossa. Devovit se B. Thomæ, et invocavit ejus auxilium: fuit ad ejus sepulchrum; sicque curata fuit per merita dicti Sancti. Emina uxor Radulphi Parvi de parochia de Quierquevilla amisit auditum, surda persistens annis duobus vel circa. Devovit se B. Thomæ: ivit ad ejus sepulchrum; ibique per tria sabbata jejunavit vigilans, et de aqua de qua barba Beati viri radenda post mortem, prout moris est, fuit abluta, stillari sibi fecit in aures suas, et sic curata plene gaudens ad propria remeavit. Matilis uxor Roberti dicti Cervi sexagenaria vel circa, de parochia de Escullevilla, quæ distat a Boëvilla per duas leucas vel circa, per novennium gutta laboravit in femore sinistro, per quorum sex dolens et claudicans, per tres alios ultimos vix cum baculo se sustentans, graviter incedebat. Devovit se B. Thomæ. Quadam die sabbati mensis Junii circa festum B. Joannis Baptistæ iter arripuit summo diluculo ad tumulum ipsius, et vix potuit illuc venire circa solis occasum. Vigilavit ibi cum aliis multis. Dominica summo mane sensit ingentem calorem in femore et odorem magnum; sicque plene curata, baculum projecit, et usque ad ortum solis vel circa stetit in ecclesia, gratias agens et narrans facti seriem, qualiter infirma et curata fuisset. Inde recedens, venit ad ecclesiam suam, dum presbyter parochialis, ad cujus monitionem se B. Thomæ devoverat, decantaret Te Deum laudamus post Matutinas; et ostendens se curatam, narravit congratulantibus et mirantibus vicinis suis seriem sive modum curationis ejusdem.

[9] [brachii rigor, tumor ventris et paralysis tolluntur;] Joanna filia Joannis dicti Fabri septennis de Digullevilla habebat brachium sinistrum inutile, rigidum et lateri suo vinctum, nec ipsum poterat movere, tantumque dolorem sentiebat in eo quod non poterat sinere quod aliquid apponeretur ad illud, nec supra latus quiescere vel jacere poterat præ dolore, nec de convalescentia parentes ejus sperabant. Petronilla mater ejus B. Thomæ devovit eam, duxitque ad ejus tumulum, et ibi fuit plene curata. Alicia Joannis David de Vauvilla septuagenaria vel circa debilis diu fuit in cruribus, adeo quod sine baculo non poterat incedere: curva erat, nec erigere se poterat. Devovit se B. Thomæ: proficiscens ad ejus tumbam, se vix etiam cum baculo sustentabat. Ibi pernoctavit, et sana rediit viam carpens, baculum sustentationis penitus non requirens. Guillelmus filius Ranulphi dicti Bachelier de Turquetevilla s septennis habuit duritiem, inflationem seu grossitiem in ventre, adeo quod non poterat comedere nec pedes suos videre præ nimia grossitate ventris, et erat curvatus retro; sicque per sex dies continuos laboravit. Cumque desperarent parentes de eo, devovit se B. Thomæ, et dixit matri: “Me vovete S. Thomæ, quia morior.” Quod et mater fecit, cingens eum filo ad faciendam candelam deferendam ad tumulum Beati viri; statimque fuit curatus puer, et dixit: “Detis mihi manducare, quia satis jejunavi.” Quod et factum est, et statim cum gaudio manducavit. Thomas de Hamello de parochia de Treauvilla paralyticus est factus anno Domini 1270 in festo B. Magdalenæ, percussus in dextra parte sui corporis adeo graviter quod fere mortuus fuit. Amisit fere loquelam, nec poterat loqui nisi valde submisse et lente. Manus dextera tremula continuo facta est clausaque firmiter, adeo quod non poterat eam aperire, et non poterat ungues resecare. Creverunt adeo quod ipsum lædebant in manu; et sic impotens et tremulus stetit per annum: de cujus convalescentia desperabatur omnino. Tandem audiens miracula quæ fiebant per merita B. Thomæ apud Boëvillam, devovit se B. Thomæ. Ductus a suis ad tumbam Beati viri venit; cumque peteret candelam venalem offerendam, manus et brachium strepitum dederunt: manus aperta fuit; sicque plene curatus, post actiones gratiarum et miraculi publicationem gaudens et exultans ad propria remeavit.

[10] [aquis mersi puer ac puella ad vitam revocantur;] Radulphus filius Radulphi Hebert quadriennis vel circa cecidit in alveum molendini de Burnechon, dum moleret, in parochia S. Germani le Gaillart Constantiensis diœcesis; ibique tamdiu fuit ut nulli dubium foret quin esset mortuus. Cumque corpus extractum cum multo labore positum fuisset juxta molendinum, convenerunt multi ex vicinis ad spectaculum; inter quos advenit mater, et flens exclamavit: “O vicini et amici, orate mecum flexis genibus S. Thomam, ut reddat mihi filium meum.” Cumque flexis genibus nonnulli cum lacrimis compatientes ei clamarent una cum ipsa ad S. Thomam, ut redderet filium suum dictæ matri, post aliquantulum tempus, cum parati essent corpus ipsum sepelire, post multum clamorem matris et astantium puer spiravit, oculos aperuit, et revixit. Agnes filia Roberti Mi de parochia S. Mariæ de Monasteriis juxta Pontem Abbatis t Constantiensis diœcesis, biennis vel circa, cecidit mense Julio in quoddam fossatum, in quo jacebat aqua profunda usque ad renes hominis; ibique tamdiu jacuit quod non erat dubium quin esset mortua, tum quia circa horam vespertinam, tum quia sanguisugæ multæ tenebant eam in ore, in lingua, in auribus, in cruribus et in naturalibus inferioribus et aliis multis membris. Quam videns Guillelmus Michaelis ejus patruus extraxit; et de morte puellæ dolens, devovit eam B. Thomæ, materque superveniens non sine lacrimis, una cum dicto Guillelmo devovit eam similiter B. Thomæ. Post aliquantulum tempus, post clamorem et lacrimas prædictorum, multis astantibus, puella spiravit et revixit.

[11] [juvantur vir viribus destitutus, alius brachio laborans, alius nervorum stupore affectus, puella strumosa, fœmina arthritica;] Guillelmus dictus Hasle de parochia S. Martini de Vindefontaine Constantiensis diœcesis infirmus, debilis et impotens diu fuit, adeo quod non poterat operari, demum nec stare nec sedere. Devovit se B. Thomæ: votum statim fuit ei melius. Arripuit iter ad B. Thomam, et se sustentans cum duobus baculis sub ascellis, vix illuc advenit undecimo die. Vigilavit ibi: sanus effectus baculos dimisit ibidem, et ad domum suam die tertio gratias agens cum gaudio remeavit. Thomas Anquetilli de parochia de Vindefontaine cecidit de equo quodam super brachium; et exinde læsi nervi duritiem contraxerunt, et factum est brachium curvum. Posuit super tumbam, et ex intimo cordis orans et auxilium ejus petens; et cum aliquantulum orasset, extendit brachium super tumbam, et sine dolore quolibet fuit repente curatus, et ad propria cum gaudio repedavit. Nicolaus dictus de Mara de parochia de Boëvilla Constantiensis diœcesis percussus fuit in sinistra parte corporis adeo graviter quod cum pede sinistro non poterat terram tangere, habens brachium durum et curvum cum manu sinistra; nec eam poterat extendere nec se cingere vel vestire, sicque per septennium vel circa fuit impotens et infirmus. Tandem devovit se B. Thomæ, ivit ad ejus tumbam, ibique fuit curatus ad plenum. Matilis filia Joannis de parochia S. Joannis de Haia Putei u septennis vel circa gibbos duos habuit ex utraque parte gutturis, grossos instar duorum ovorum anseris, per triennium. Multi medici viderunt eam, dicebantque quod non audebant apponere manus, quia morbus erat qui dicitur escrares x, de quo per tactum manuum regis Franciæ solent infirmi curari. Mater vero timens de morte puellæ, pro eo quod habuerat alium puerum masculum qui de morbo consimili fuerat mortuus, devovit, præsente patre prædicto, dictam puellam B. Thomæ; statimque dicti gibbi sunt minorati. Videns hoc mater, eam duxit ad tumbam Beati viri, sicque omnino curata fuit. Emina uxor Gaufridi dicti Delie de parochia S. Joannis de Haia Putei habuit guttam in capite, descendentem ad omnia membra. Infirma et impotens facta fuit graviter, adeo quod non poterat manus ad suum caput erigere, nec ire, nec stare, nec se pascere, nec puerum suum quem habebat parvulum lactare. Devovit se B. Thomæ, præsente marito prædicto, statimque melius fuit ei. Postmodum infra breve tempus ivit ad præfati viri sepulchrum, ubi curata fuit ad plenum.

[12] [puellæ submersæ vita, juveni auditus et mentis sanitas reredeunt;] Juliana filia Guillelmi dicti Fabri de parochia S. Symphoriani Constantiensis diœcesis ætatis annorum et mensium duorum cecidit in fontem quemdam, quem vulgariter vocant Buot, ibique fuit aliquamdiu. Deinde fuit inventa sic submersa, et extracta frigida et rigida, sine flatu, sine motu, clausis oculis. Pater huc veniens exclamavit voce magna, invocans B. Thomam, ut redderet ei filiam suam; et ut impetraret, adjecit quod non comederet nec biberet, donec veniret ad tumbam ejus nudus pedes, et in continenti discalceatus iter arripuit. Nec mora, post iter arreptum, præsente presbytero loci, qui simul cum multis aliis invocabat B. Thomam, et expectabant cum magna fiducia gratiam Dei, puella aperuit oculos et revixit. Quam pater reversus in crastino lætus et agens gratias invenit viventem. Robertus filius dicti Consanguinei de parochia S. Thomæ Apostoli de Lithaire clericus scholaris per malignos spiritus in crepusculo cujusdam diei detractus et dejectus in bosco y loci ejusdem, fractus renes, curvus et surdus est effectus; et licet antea bonæ fuisset indolis et bonus scholaris, nunc odio scholas et scholares habuit, nec intravit, et reputabatur dæmoniacus. Tandem in ecclesia B. Michaelis de Bosco, ubi moniales habitabant, recuperavit in renibus sanitatem: diu tamen postea fuit surdus, scholas abominans et scholares. Quem mater ejus B. Thomæ devovit, et ad tumulum duxit ipsius. Cum vero die quadam venisset ad tumbam Beati viri, flexis genibus oravit et inclinavit se super eam; sicque inclinatus super tumbam, diu fuit in extasi quasi mortuus ab hora nona usque ad Vesperas. Quem presbyteri videntes et mortuum reputantes, commendationem inchoaverunt, et eum sepelire tamquam mortuum disponebant; cumque sacerdos orationem compleret, dicens: “Per omnia sæcula sæculorum”, audivit clericus respondens “Amen”, et tunc surrexit. Mirantibus autem multis astantibus, narravit ut valde vexatus fuerat, visumque fuerat quod aures eruebantur eidem, sicque sanus effectus est ad plenum. Non tantum sanitatem corporis recuperavit, verum etiam mentis, ut scholares, quos abominatus fuerat, amaret, scholas desiderans ex affectu.

[13] [vir quidam morbo caduco, alius arthritide, mulier fistula, vir nervorum stupore, oves variolis,] Guillelmus dictus Magnus de parochia de Picquauvilla z Constantiensis diœcesis laboravit morbo caduco. Devovit se B. Thomæ: ivit ad tumbam ipsius, ibique curatus fuit ad plenum, nec caduco morbo postea laboravit. Guillelmus de Duovilla clericus uxoratus Constantiensis diœcesis habuit guttam in renibus adeo gravem quod ad terram non se poterat inclinare, nec opera sua facere consueta. Præterea duos filios suos eodem tempore contigit adeo graviter infirmari quod de convalescentia desperaret. Devovit se B. Thomæ, vel se pro filiis eisdem: ivit ad tumbam Sancti, non solum curatus a gutta ad plenum, sed et reversus dictos filios suos sanos invenit. Lucia filia Richardi de Hamo de parochia de Montisburgo aa habuit tumorem magnum in crure sinistro satis alte sub membro muliebri, per tres hebdomadas adeo graviter laborans quod nec erigere se nec de lecto poterat exire. Tandem mandavit pro medico, qui, viso morbo, dixit quod erat fistura bb, quæ non poterat sine scissura curari. Quæ dum audivit quod non posset sine scissura curari, devovit se B. Thomæ; sicque factum est post emissum votum, curatum fuit crus ejus sine scissura et sine sanie, et quæ prius erat turgida et inflata, reperta est plana sine tumore quolibet, sed rugosa. Videntes eam vicinæ mulieres habentem crus sic sanatum sine tumore, sine sanie curatum, mirabantur, et multæ prægaudio devote plorabant. Germanus Glace de parochia de Guirvilla cc Constantiensis diœcesis percussus in dextra parte, scilicet in pede, manu et lingua, graviter adeo quod amisit gressum et loquelam, nec potuit se movere nec operari, in animo suo invocavit B. Thomam, cum non posset loqui. Cum esset accessio ejus juxta cursum febris solitum, cessavit omnino, nec postea sensit quidquam de quartana prædicta. Robertus dictus Rufus de parochia de Heauvilla Constantiensis diœcesis habebat duodecim bidentes laborantes morbo qui dicitur vulgariter la verolle. Desperabat de convalescentia earum, similiter et omnes vicini sui. Devovit eas B. Thomæ, sicque fuerunt omnes statim curatæ. In ecclesia dictæ parochiæ mihi scholastico dd constat quod nullus erat inter eos qui non expertus fuisset vel in suis personis aut familiæ suæ vel in pecoribus beneficia Beati viri prædicti.

[14] [monachus arthritide, faber oculi dolore, vir alius febri, ejus filia sibilo aurium, puer acri morbo liberantur;] Martinus prior prioratus de Heauvilla ee monachus de Ordine B. Benedicti laborabat gutta in brachio dextro. Invocavit B. Thomam, promittens unum operarium ad ecclesiam quæ de novo fiebat apud Boëvillam ad transferendum corpus ipsius ff. Misit operarium juxta promissionem suam: cessavit gutta per longum tempus. Postmodum cum per aliquot vices contingeret quod affligeret eum gutta, invocabat B. Thomam, dicens: “S. Thoma, nonne scitis qualiter est?” et statim cessabat afflictio. Radulphus de Treauvilla faber cum super quamdam massam ferri candentis igniti percuteret ut inde duas faceret portiones, subito pars altera ferri candentis in oculum ipsius insiliit, eumque vehementer afflixit; diuque præ nimio dolore quiescere non potuit. Consuluit medicos, qui dixerunt ei quod oculum amiserat, nec aliquod remedium sciebant apponere, ut dicebant. Devovit se B. Thomæ: adivit tumbam, et recuperavit visum. Quod idem juratus deposuit coram nobis. Adjecit etiam quod equum suum infirmatum graviter, adeo quod desperaret de ejus convalescentia, bis devovit B. Thomæ, sicque bis sanum per merita B. Thomæ recuperavit eumdem. Radulphus dictus de Toto de parochia de Vauvilla laborabat febre tertiana anno Domini 1270 mense Decembri. Devovit se B. Thomæ: adivit tumbam Sancti: ibidem pernoctavit vigilans: rediit sanus, nec aliquid postmodum sensit de febre prædicta. Item narrat idem Radulphus juratus quod filia sua septennis vel circa habebat in aure sibilum continuum. Devovit se B. Thomæ: mater duxit eam ad tumbam Sancti; ibique de aure puellæ cecidit quidam vermis mortuus instar vermis qui vulgariter dicitur oreilliere gg, sicque sana facta domum suam reversa est. Nicolaus filius Richardi de Gardino de parochia S. Petri de Boëvilla quadriennis vel circa, subito morbo percussus, ab ipso mane usque ad horam fere nonam diei mense Octobri laborabat in extremis, prout astantibus videbatur, lingua retenta inter dentes adeo firmiter quod non poterant aperiri. Putabant multi videntes quod esset amputata lingua prædicta. Mater ejus ipsum B. Thomæ devovit; statimque circa horam nonam diei prædictæ puer prosiliit sanus, curatus ad plenum.

[15] [jumentum convalescit; lumen in morte puelli accenditur; mamilla consumi cœpta restituitur; morbo levatur adolescens;] Guillelmus Martini habuit jumentum, quod per quatuor dies et amplius adeo fuit infirmum quod non erat spes de convalescentia. Nuntiatum fuit relictæ Radulphi dicti Præpositi quod erat mortuum. Quod audiens ipsa devovit B. Thomæ, statimque convaluit ipsum jumentum. Guillelmus Heberti de parochia S. Germani dicti le Gaillart habuit filium biennem vel circa per annum fere languentem, qui cœpit arefieri. Cumque pater et mater viderent ipsum sic ægrotantem multamque materiam tristitiæ ministrantem, rogaverunt B. Thomam ut ipsum traheret ad alterum finem, mortem videlicet vel sanitatem. Detulerunt ipsum ad tumbam Beati viri quadam die lunæ in crastino Paschæ anno Domini 1270. Cumque illuc advenissent post Missam, et ignem quærerent ad accendendum candelas offerendas, custos dixit eis quod ignis non erat in ecclesia. Pater vero prædictus aspexit ad lampades et cereos diligenter, si videret ignem; compertoque quod non esset ignis ibi, dictus custos ivit ad domos vicinas ut ignem quæreret, et defecit. Interim puer laboravit in extremis; paterque videns instantem filii sui mortem, licet videret lampades et cereos sine lumine vel igne, præ nimio tamen desiderio luminis et ignis respexit ad cereos, viditque in uno cereo ignem circa horam qua puer spiritum emisit. Accendens autem candelam obtulit priusquam custos rediret: quod videns miratus est. Margarita uxor Petri Rogeri de parochia S. Germani dicti le Gaillart prædicta habuit in mamilla sinistra per tres menses morbum vehementissimum, qui graviter eam affligebat, adeo quod non poterat quiescere. Morbus idem mamillam consumebat, nec aliquod remedium poterat invenire. Cumque desperarent vicini de vita, tandem devovit se B. Thomæ, sicque sine quolibet medicamine curata fuit. Guillelmus filius Guillelmi de Valleto sexdecennis vel circa de parochia S. Germani le Gaillart vehementi morbo subito arreptus fuit, fuitque per spatium itineris dimidiæ leucæ quasi mortuus in extasi. Cumque parentes et vicini desperarent de vita ejus, devoverunt eum B. Thomæ, statimque convaluit, et surrexit et lusit cum suis coætaneis ipsa die.

[16] [ad sanitatem veniunt mulier et vir febricitantes, vir comitialis, duo pueri ac juvenis membris debiles.] Helena relicta Roberti dicti Præpositi de parochia S. Germani prædicta habuit febrem erraticam per tres menses, deinde quotidianam per quindenam. Devovit se B. Thomæ: perrexit ad tumbam ipsius, statimque cessavit febris omnino. Richardus dictus Præpositus de parochia S. Germani præfata laboravit febre tertiana per quatuor menses. Devovit se B. Thomæ: perrexit ad tumbam ipsius, ibique sanavit statim febris omnino. Thomassius filius Guillelmi de Vergerio de parochia de Alno hh Constantiensis diœcesis, cum esset biennis, laboravit morbo caduco. Stephania avia sua devovit eum B. Thomæ: quem eadem avia, comitante patre pueri, duxit ad tumbam ipsius, sicque fuit ibi curatus ad plenum. Gaufridus dictus Tolissac de parochia S. Symphoriani Constantiensis diœcesis habebat filium biennem et ultra, necnon et filium ætatis unius anni et quinque mensium: ambo carebant usu pedum, nec poterant super pedes stare. Parentes eorum dolentes erant: de consilio aviæ suæ mater eorum devovit eos B. Thomæ, statimque juxta modulum suum gressus recuperaverunt. Nicolaus filius Simonis de Bosco de parochia de Tourquevilla fuit infirmatus et debilis adeo quod non poterat incedere sine baculo per biennium et amplius: demum factus adeo debilis quod etiam cum baculo non poterat incedere quantum est tractus arcus, quin oporteret eum quiescere; et hoc fuit notorium. Devovit se B. Thomæ: venit ad tumbam ejus cum magna difficultate: vigilavit ibi per unam noctem, visumque fuit ei mane quod crus illud subito calere cœpit; sicque plene curatus recessit sine baculo, viam carpens, baculum sustentationis non requirens. Hæc de vita, meritis et miraculis B. Thomæ prædicti, de quibus mihi constitit, ut præfertur, rudi, sed fideli stylo conscripsi. Multa quidem et alia signa per merita dicti Beati viri, quæ non sunt scripta in libro hoc, operatus est Dominus et adhuc non desinit operari: quæ si quis omnia vellet scribere, multa volumina continerent.

[17] [Præterea, ut ex secundo examine miraculorum liquet,] Illud autem notitiam posterorum latere non volo quod bonæ memoriæ Joannes episcopus Constantiensis, qui cum Fratre Radulpho de Gardinis priore tunc temporis Fratrum Prædicatorum Constantiensium, de mandato Sedis apostolicæ, de vita, meritis et miraculis B. Thomæ sæpe dicti, me eis assistente, diligenter et fideliter inquisivit, misit ad eamdem Sedem pro negotio canonizationis ipsius duos presbyteros rurales cum inquisitione præfata. Et licet inquisitio super vita necnon super quatuordecim vel circa miraculis, quod ad impetrandam canonizationem sufficere poterat, fuerit approbata, tamen propter defectum solemnitatis nuntiorum remisit Dominus Papa episcopo præfato inquisitionem super miraculis quibusdam, de quibus minus diligenter inquisitum fuerat, necnon super novis miraculis faciendam. Quam juxta mandatum fecit apostolicum; sed eam morte præventus episcopus ad curiam non remisit: siquidem duo Cardinales citramontani, videlicet Frater Hugo de Sancher de Ordine Prædicatorum, qui fuerat confessor B. Thomæ et cujus scholaris fuerat, cum idem Cardinalis legeret Parisiis theologiam ii, et magister Odo de Castro Radulphi, qui fuerat cancellarius Parisiis eo tempore quo dictus Beatus vir fuerat scholaris Parisiis kk, affectabant cum summo desiderio canonizationem prædictam, ut præfertur. Quod et eidem episcopo mandaverunt, et ut solemnes nuntios propter idem negotium mittere festinaret; quod non fecit, ut dictum est, morte præventus. Remissa, prout præfertur, ad eumdem episcopum inquisitione tam super antiquis quam super novis miraculis de mandato Sedis apostolicæ facienda, probata fuerunt coram ipso miracula quæ sequuntur.

[18] [puella contracta, duo pueri] Petrus filius Sylvestri de Gardino de parochia de Boëvilla ætatis unius anni et trium mensium cecidit in quamdam fossam, in qua erat multa aqua. Extractus fuit mortuus, frigidus, rigidus, sine motu, sine anhelitu, nullum signum vitæ prætendens. Pro quo pater, mater et alii quamplures astantes invocaverunt B. Thomam: delatus fuit ad tumbam B. Thomæ, et ibidem revixit post aliquantulum temporis intervallum. Joanna filia Guillelmi dicti Brocquet de parochia S. Nicolai de Barofluctu ll post febrem continuam in creticatione mm passa fuit dolorem magnum, et fuit facta contracta inter crura et caput, habens genua juncta pectori: non poterat erigere se nec incedere sine baculo longitudine dimidii pedis, sicque stetit per annum vel circa sine spe convalescentiæ. Tandem mater ejus dicta Joanna de Barefleu devovit eam B. Thomæ: duxit eam ad tumbam ejus; ubi cum diutius orasset, erexit se non sine admiratione omnium qui aderant, curataque fuit ad plenum. Thomassius filius Ausberti de parochia S. Germani le Gaillart Constantiensis diœcesis in alveum molendini de Gibart de dicta parochia, dum enim moleret, cecidit. Quem deduxit aqua sub rotam molendini molentis, et transivit per desubtus rota, sicque mortuus extractus fuit de aqua. Pro quo mater ejus invocavit B. Thomam, clamans alta voce: “S. Thoma, reddatis filium meum.” Et astantes multi flexis genibus cum dicta matre clamabant, invocantes B. Thomam pro puero ejus prædicto; sicque post modicum tempus puer revixit.

[19] [et puella submersi, vir item contractus opem Beati experti sunt.] Alicia filia Nicolai de Barcade de parochia de Taillepied Constantiensis diœcesis cecidit in fontem circatum vase ligneo, quod dicitur vulgariter buhot nn, et ibi submersa fuit. Cujus mater nomine Matilis eam jam mortuam inveniens, clamans et invocans B. Thomam: post aliquantulum intervallum reddita vitæ fuit. Radulphus dictus Hericie de parochia Ver Bajocensis diœcesis infirmitatem seu debilitatem subito, cum solus incederet, incurrit: unde contractus effectus et curvus, stare non poterat rectus, nec ire nisi baculo manibus duabus innixus. Caput gerebat valde submissum, genua quasi juncta pectori, gibbum grossum instar capitis hominis subter scapulas habens in dorso. Sic per annum vel circa fuit contractus et impotens, quod nihil poterat operari; quique labores manuum suarum manducare consueverat, ostiatim mendicans effectus est et pauper. Devovit se B. Thomæ ex toto corde suo, et illico convaluit, et post aliquantulum temporis intervallum omnino curatus fuit. Ad laudem et gloriam omnipotentis Dei, qui vivit et regnat per omnia sæcula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Septimana pœnosa vel hebdomada pœnalis, quam et laboriosam vocant Latini Patres, illa est quam hebdomadem sanctam vel majorem dicimus [Cangius, Glossar. lat. voce, Hebdomada.] .

b Ecclesia S. Georgii de Montcoq semileuca distat ab oppido S. Laudi.

c Menillo Oury et Mesnillo Ouri habent nostra apographa, utique designantia vicum Mesnil-Eury oppido S. Laudi vicinum; non vero Mesnil-Oury a SS. Trinitate cognominatum, tribus a Lexovio leucis, in diœcesi hodie Bajocensi.

d Hertissere, alias herceare vel herciare, gallice herser, est occare terram, ab hertio, hercea, hercia, quod occam denotabat; sicut et herpex, unde herpicare.

e Bladum frumentum est et quodvis aliud triticum, Gallis bled aut blé, Italis biada.

f Moon habet utrumque nostrum exemplar, qui est vicus haud procul a S. Laudi oppido in diœcesi Constantiensi. Quare, ut arbitror, non bene assignatur a P. Lemière Moue sur Manche (Noue scribitur a R. D. Colin), alias Moult sur Manche aut potius sur Muancé, vicus diœceseos Bajocensis, quatuor propemodum a Cadomo leucis. Haud scio an recentiores B. Thomæ biographi ex hoc facto deduxerint eum etiam in diœcesi Bajocensi prædicasse; sed quum in nomine Moue vel Moult pro Moon erraverint, liquet nullum pro ea re argumentum hinc exurgere. Cfr. annot. k ad Vitam B. Thomæ.

g Follus, gallice fol aut fou, idem est ac stultus, fatuus.

h Notat R. D. Colin [Op. cit., p. 100 et 168.] posteros veterum dominorum de Vauvilla jam ab aliquot sæculis habitare in diœcesi Bajocensi, et de castello Vauvillensi egisse D. de Gerville in suis commentariis [Mém. sur les anc. châteaux du dépt. de la Manche.] . Imaginem B. Thomæ initio sæculi superioris collocatam fuissein loco cubiculi in quo obiit, in Commentario prævio retulimus (num. 21).

i Guideau vel guidelle lingua gallica denotat retis genus quo piscatores utuntur ad ostia fluminum, quodque duobus palis hinc et inde in littore positis affigitur [Dictionn. de Trévoux, voce Guideau.] .

k Si tres annos et tres menses numeres a die XIX Octobris 1257, quo Beatus ex hac vita migravit, devenies ad XIX Januarii 1261: unde conficitur examen de vita ac miraculis ejus circa id tempus jam fieri cœpisse.

l Garba est spicarum manipulus, gallice gerbe.

m De S. Honorina Virgine et Martyre, quæ colitur Confluentiæ (vulgo Conflans-Ste-Honorine) in diœcesi Versaliensi, actum est in nostro opere ad diem XXVII Februarii.

n Sotulares, proprie subtalares, quia sub talis sunt, unde gallice souliers, sunt calcei aut sandalia: sive quod Beatus iis ad Missam uteretur eo tempore quo incedere solebat nudipes, ut Clemens in Vita narrat (num. 9); sive etiam quod calcei essent a communibus calceis diversi nec nisi ad Sacrum faciendum adhibendi [Cfr. Bona, Rer. liturgic., lib. 1, cap. XXIV, n. 9, p. 456, edit. Antverp. 1677.] .

o Relicta sæpe pro vidua dicitur.

p Quierquevilla est in apographo P. Jacobi Dinet, quæ haud dubie eadem parochia est quæ vulgo Querqueville dicitur, prope Cæsarisburgum. Alterum apographum nostrum habet Guiervilla, quo nomine nullum diœceseos Constantiensis locum reperimus. Franciscus Lemière et R. D. Colin hic scribunt Gréville, vicum tribus leucis a Cæsarisburgo dissitum.

q Isti sunt dies quos observare debetis temporibus suis etc. est primum responsorium ad Matutinum Dominicæ Passionis, quod etiam sub processione illius diei cantari consueverat. Ergo designatur hic sabbatum hebdomadis quartæ Quadragesimæ, alias a prima voce Introitus Sitientes appellatum.

r In hoc et sequenti miraculo rursus Quierquevillam signat apographum Dinetianum, uti et Franciscus Lemière. Sed Gruervilla est in apographo P. Champion, et Pierreville apud R. D. Colin. Porro Gruervillam frustra quæsieris; Pierreville vero haud procul a mari jacet, quatuor a Bivilla leucis meridiem versus.

s Pro Turquetevilla, quod apud R. D. Colin est Turqueville, in apographo P. Dinet est Tocquetevilla, quod esset potius Tocqueville. Uterque locus in pago Constantiensi extat: incertum autem utra lectio melior sit.

t Gallico nomine les Moitiers près le Pont-l'Abbé, tribus a Carentonio oppido leucis, inter Picauville et Étienville.

u Gallice la Haye-du-Puits, olim marchionatus, paulo amplius quam sex leucis a Constantia, quinque a Carentonio.

x Quod Clemens hic escrares, Galli alias vocarunt escrouelles, nunc écrouelles, id est, scrofulas.

y Boscus, boscum, buscum, Gallis hodie bois, Italis bosco, Hispanis bosque, Belgis bosch, Germanis Busch, latine silva est. Ecclesia B. Michaëlis de Bosco, de qua mox, vulgari nomine St Micheldu-Boscq audit. Fuit ibi prioratus sanctimonialium Ordinis S. Benedicti, dependens ab abbatia S. Mariæ de Mostons in diœcesi olim Abrincensi sita [Gall. Christ. nov., t. XI, col. 534 et 883.] .

z Picquauvilla nunc Picauville scribitur. Vide annot. t.

aa Montisburgus vulgari appellatione est Montebourg apud Oceanum, sesquileuca a Valloniis.

bb Fisturam vocat Clemens quod fistulam medici appellant, ulceris cujusdam genus.

cc Guirvilla est in apographo P. Champion, Guiouvilla in illo P. Dinet. Neutro nomine parochia in diœcesi Constantiensi extat, sed plures nominibus sat prope ad duo illa accedentibus, ut Gerville, Gréville, Gouville, Grouville, Genouville, etc.; inter quæ quodnam eligendum sit, non facile dixeris: ut proin malimus rem cum R. D. Colin [Op. cit., p. 227.] in dubio relinquere.

dd Quod se scholasticum in ecclesia de Héauville fuisse asserit Clemens, indicare videtur eum scholis regendis ibi fuisse præpositum; nisi tamen loquatur de beneficiis, se puero, in cives illius parochiæ a B. Thoma adhuc in vivis agente collatis. Nempe vox scholasticus utroque significatu usurpabatur, ut modo magistrum, modo discipulum designaret.

ee Prioratus Heauvillensis Ord. S. Benedicti pendebat ab abbatia Majoris Monasterii [Pouillé général de l'archevêché de Rouen, etc.: bénéfices du diocèse de Coutances, p. 22.] : ipse autem prior habebat patronatum parochiæ cognominis [Ibid., p. 16.] , paulo superius a Clemente, qui ibi scholasticus fuit, memoratæ.

ff Vide Commentarium prævium, num. 14.

gg Oreillère sive perce-oreille gallica lingua vocatur animal insectum quod latine dicunt forficulam auriculariam, ac vulgi errore creditur aures perforare atque ad cerebrum penetrare posse [Dict. de Trévoux, voce Perce-oreille.] .

hh Parochia de Alno gallice Laulne vel Laune appellatur, præfixo scilicet articulo nomini aulne vel aune, quod alnum arborem significat.

ii Hugo de Sancher a Clemente nominatur, qui hodierno idiomate gallico scribitur de Saint-Cher; unde et latine de S. Charo vel Caro sæpe audit: quamquam de S. Theoderio seu Theuderio rectius dicitur a loco natali Viennæ Allobrogum suburbio. Nimirum S. Theuderius abbas, quem Martyrologium Romanum ad diem XXIX Octobris vocat Theodorum, gallice Chers, Cherf aut Cherfs nuncupatus fuit per eamdem litterarum permutationem per quam nomen S. Theofredi abbatis, de quo hac ipsa die egimus, in Chafre abiit. Dato Ordini Prædicatorum nomine anno 1225, cœpit Hugo quinquennio post publicas habere de theologia prælectiones, ut in Commentario prævio jam diximus (num. 9). Multisdehinc in Ordine suo muneribus egregie functus, quæ hic referre non attinet, anno 1244 presbyter Cardinalis tituli S. Sabinæ creatus fuit ab Innocentio IV, et ab eodem ejusque successore Urbano IV ad gravissima negotia adhibitus. Vitæ finem accepit Urbe Veteri XIX Martii 1263 [Cfr. Quétif et Échard, Script. Ord. Præd., t. I, p. 194 et seqq.; Ciacconi, Vit. Pont. Rom., t. II, col. 120 et seqq. edit. Rom. 1677; Hist. littér. de la France, t. XIX, p. 38 et seqq.] . Ex hac porro obitus ipsius epocha patet litteras quas ab eo ad Joannem episcopum Constantiensem datas fuisse Clemens memorat, referri oportere ad primam de vita et miraculis B. Thomæ inquisitionem, quæ anno 1263 nondum erat absoluta; non autem ad alteram, quæ longe serius inchoata fuit. Apparet igitur Clementem hoc loco non satis accurate distinxisse tempora: quod de aliis quoque B. Thomæ biographis Clementem in hac re secutis dictum esto.

kk Odo de Castro Radulphi (vernacula lingua Eudes de Châteauroux), eo tempore quo Parisiis in studiis theologicis B. Thomas versabatur, erat quidem ecclesiæ Parisiensis canonicus, potuitque proinde Beatum cognovisse; attamen cancellarii officio interea nondum fungebatur. Nam illud ab anno 1223 ad annum usque 1237 tenuit Philippus [Chronic. Alberici ad an. 1223 et 1237, apud Leibnitium, Access. hist., t. II, p. 511 et 561.] , cognomine de Grève [Crévier, Hist. de l'Univ. de Paris, t. I, p. 287, 291, 292, 379 et 380.] ; dein Guinardus Laudunensis:huic autem ad episcopalem dignitatem promoto successit Odo de Castro Radulphi anno 1238, quando B. Thomas certe jam ante tres vel quatuor annos in patriam suam redierat (Cfr. Comment. præv., num. 9). Porro ferunt Odonem brevi post tempore, abdicato officio cancellarii, in monasterium Grandis Silvæ Ordinis Cisterciensis secessisse, cui etiam paulisper abbas præfuerit: usquedum anno 1244 Cardinalis episcopus Tusculanus creatus fuit ab Innocentio Papa IV. In cardinalatu præclarissimas legationes obiit: primum in Gallia apud S. Ludovicum regem, cui sacrum vexillum tradidit, ejusque rogatu sanctam capellam Parisiis solemnissime consecravit; deinde in Oriente, quo eumdem Sanctum comitatus fuit, et eo anno 1254 in Galliam renavigante, illic apud exercitum cruce signatorum remansit incertum quanto tempore. Verumtamen constat in Europam reducem fuisse anno 1261, quo Viterbii interfuit electioni Urbani IV; ac proin eo circiter tempore simul cum Hugone de S. Theuderio (Cfr. annot. ii) scribere potuit ad Joannem episcopum Constantiensem pro causa canonizationis B. Thomæ maturanda. E vivis excessit vir in Annalibus illius ævi celeberrimus Urbe Veteri anno 1273 [Ciacconi, loc. cit., col. 117; Hist. littér. de la France, tom. cit., p. 228 et seqq.] .

ll Parochia S. Nicolai de Barofluctu locus maritimus est, olim oppidum satis insigne, nunc vicus tantum, vulgari nomine Barfleur, in extrema parte orientali pagi Constantiensis (vulgo dicti Cotentin), septemtrionem versus [Cfr. D'Expilly, op. cit., et Dictionn. univers. de la France, voce Barfleur.] .

mm Creticare, in crisin, ut vocant medici, incidere, inquit Cangius. Scribitur etiam criticare; et cretici dies vel potius critici dies, ut idem Cangius ait, medicis dicuntur ii quibus et morbus magis patefit et ægri majori sunt in periculo moriendi, gallice jours critiques.

nn Vocem buhot aliquando acceptam fuisse pro camini spiraculo et pro quovis tubo seu canali, docet Carpentier [Glossar. nov. seu Supplem. ad Glossar. Cang., voce Buheterius.] . Nunc ex Clemente nostro adde hac voce etiam denotari vas ligneum puteo circumpositum, significatione aliis illis satis propinqua.

MIRACULA RECENTIORA,
ex variis collecta a J. L. A. Colin parocho Joburgensi, et ex gallico in latinum versa.

Thomas Helias presbyter in Normannia inferiori (B.)

EX VARIIS.

[Medetur Beati intercessio oculis male affectis, membris distortis ac contractis.] Anno 1624, mense Julio, Michaëla Ludovici Lecordier civis Carentoniensis filia sexennis tam male affectos habebat oculos ut vix aut ne vix quidquam videret. Quam quum pater B. Thomæ devovisset sepulcrumque ejus se aditurum spopondisset, extemplo lucidi facti sunt oculi puellulæ et videndi facultas plane restituta est. Eodem anno, mense Septembri, Paschasia filia Jacobi Hamel defuncti ex vico Audouville, dum linteum neret, oculum suum incaute acu pupugit: unde visum amisit. Post aliquot dies ad B. Thomam recurrit, vovit se sepulcrum ipsius visitaturam; moxque visum recepit. Anno 1625, die X Septembris, Stephanus Duval et uxor ejus Ægidia Letiebot ex parochia S. Germani de Vallibus a cum aliis multis testati sunt filiam suam Franciscam Duval per menses amplius septemdecim a nativitate habuisse genua pectori affixa, nec pedibus consistere potuisse: simul autem ac eam B. Thomæ devovissent, corpore bene composito, pedibus niti cœpisse ac recte valere. Eodem anno, mense Octobri, Simon filius sexennis Simonis Basire e vico S. Martini dicti le Hébert morbo ignoto correptus fuit. Desperatum a medicis mater ejus Joanna Lebourgeois devovit B. Thomæ, statimque valetudinem ei impetravit. Anno 1626 Maria filia Nicolai Beuselin ex Beuseville-sur-le-Vay, quatuor annos nata, postquam menses octodecim visu pene caruisset et caput fere ad genua usque inclinatum gestasset, derelicta a medicis, a matre sua Margarita et avia Guilielma Noël intercessioni B. Thomæ apud Deum commendata fuit; et sic brevi convaluit. Eodem anno Michaëla filia Joannis Leneveu ex Vesly, nata annos viginti quatuor, per novem mensem affecta fuit malo insolito, ita ut manus haberet tamquam globulos contractas, crurumque quoque ac pedum usu careret, nec nisi jusculi modici sorbitione ægre victitaret: ad hæc mens eam destituerat. Susanna la Merielle mater ejus opem B. Thomæ imploravit, et ægrotæ valetudo rediit.

[2] [doloribus ex toxico hausto, contusionibus gravissimis, cæcitati, calculis, epiphoræ oculorum,] Anno 1627, die XIX Martii, Thomas Moulin et Coleta ejus conjux Bivillenses testati sunt filiam suam Catharinam, quum arsenicum domi in charta quadam inventum pro saccharo comedisset, subito viscerum doloribus tam vehementibus fuisse affectam ut jamjam moritura videretur; sed confestim convaluisse, ubi mater genibus flexis et animo sursum elevato auxilium B. Thomæ expetiit. Eodem anno, die III Novembris, Simon Benard parochus in Bricquebosq aliique spectabiles illius parochiæ incolæ testati sunt Christophorum Lamesle, undecim annos natum, die XXII Julii in fossa argillosa obrutum fuisse vehibus terræ facile viginti quinque; unde post semihoram extractum, corpore contuso et altero oculo attrito, pro mortuo habitum fuisse ab omnibus qui aderant: postero autem mane, ubi patrueles ejus Guilielmus et Michael Lamesle, qui voti causa sepulcrum B. Thomæ adierant et Missam ibi celebrari curarant, ex peregrinatione reversi essent, eumdem puerum plane ad vitam perfectamque sanitatem rediisse. Anno 1628, die IX Maji, parochus aliique incolæ vici Bricquebec testati sunt Vincentium filium Nicolai Carrel et Catharinæ Lacotte cæcitate liberatum fuisse precibus et intercessione B. Thomæ. Martinus Leguay Petri filius Gonnevillensis parvulus per tres jam annos calculosus fuerat, quando parentes ejus, facto voto, eum ad sepulcrum Beati detulerunt: ubi quum novem dies precando transegissent, sanatum puerum domum reduxerunt. Joanna Benoît vidua Petri Leprêtre ex Prétot, jam a biennio epiphora oculorum laborans adeo ut videre vix posset, sese B. Thomæ devovit, et mox malo liberata fuit anno 1628.

[3] [animi turbationi, ulceri, morbo caduco, membrorum inertiæ, vulneribus, linguæ mutæ, paralysi,] Eodem anno, kalendis Septembris, testatus est parochus Martinvastensis Nicolaam Léger parochianam suam ita perturbato animo per annos octo fuisse ut assidue de sese præcipitanda cogitaret, neque ulla quiete frueretur; sed a parentibus Bivillam ad sepulcrum Sancti deductam, post novemdiales preces ibi peractas sanitatem recuperasse. Eodem anno Jacobus Letourneur ex Prétot ulcere maligno, quod Noli me tangere appellant, prodigiose liberatus fuit apud sepulcrum B. Thomæ. Ludovica Lemettelier uxor Guilielmi Saint-Denis ex Tribehou, a duobus cum dimidio annis vexata morbo comitiali, quo bis terve de die cadebat, die XXV Mai 1629 sese devovit B. Thomæ, et ultimo die Junii sepulcrum ipsius visitavit, nullum inde ab emisso voto suo malum passa, uti ipsa testata fuit. Anno 1630 Oliva Gemet ex Tourlaville, jam per triennium lecto detenta nec prorsus movere se valens, advecta fuit Bivillam, ac votis Deo et B. Thomæ solutis, duobus baculis innixa domum rediit. Dein, altero itinere illuc suscepto, novem dies precando transegit: quibus elapsis, absque baculis reversa domum est omnino curata. Eodem anno Nicolaus filius Juliani Lebreton civis Constantiensis, tres annos natus, in imam caveam lapsus est atque ita vulneratus ut medici de vita ejus desperarent. Devovit eum mater B. Thomæ, et convaluit. Anno 1631, die XIX Julii, Maria Lecourtois uxor Francisci Groult ex parochia S. Albini de Podoue juramento coram testibus declaravit filium suum Franciscum, annos quatuor cum dimidio natum, loquela destitutum et ab omnibus vicinis pro muto habitum, loqui cœpisse simul ac mater eum precibus et intercessioni B. Thomæ commendasset. Eodem anno Maria filia Philippi Lesaulnier ex Magneville, paralytica omnique manuum ac pedum motu carens, a parentibus suis delata fuit Bivillam: ubi quum Deum orasset ut sui misereretur per merita B. Thomæ, brevi post bene se habuit.

[4] [linguæ incisæ, animæ per aquas interclusioni, membris distortis,] Anno 1632, die XI Maji, Nicolaus filius Guilielmi Vast ex Picauville, habitans in Feugères, testatus est linguam suam pridie Pentecostes anni 1622 incisam fuisse prope guttur a Guilielmo de Bouloche ex Rhéville, seque ab eo tempore usque ad diem XV Decembris anno 1632 proximum ne unum quidem verbulum protulisse: solutis autem B. Thomæ votis Bivillæ, ubi corpus ejus quiescit, loquendi facultatem sibi fuisse redditam et se illa expedite usum. Eodem anno, die XXVII Junii, Joannes Bihel ejusque uxor Anna Leterrier testati sunt filium suum Jacobum triennem die X illius mensis decidisse in fossam grandem aquis plenam: ubi multo amplius quam horam integram jacuit. Quem quum quæsiisset pater, tandem in fossam despiciens, jacentem in fundo vidit, mortuumque extraxit. Tum B. Thomam cum adstantibus invocavit, ac post tres horas puellus revixit. Ipse P. Franciscus Lemière conventus Bajocensis Fratrum Minorum Observantium doctor theologus, qui prodigium hoc vulgavit, Bivillæ præsens aderat, quando parentes filiolum illum suum in gratiarum actionem pro accepto divinitus beneficio ad sepulcrum B. Thomæ attulerunt. Julianus filius Ægidii Desplanches ex Isigny vico diœceseos Bajocensis pedes et crura tam misere habebat distorta ut tali adhærere renibus viderentur: in gabatis sedens ægre se protrahebat, horrorem et commiserationem in animis videntium concitans; ad hæc loquelæ loco inconditas edebat voces, quas vix pauci intelligerent. Devotus B. Thomæ die X Junii 1632, sepulcrum ejus invisit: unde, cunctis vicinis admirantibus, integra valetudine domum rediit b.

[5] [morbo gravi ignoto, membris male affectis, tumentibus ac inertibus, doloribus acerrimis, paralysi,] Joanna Duval Nicolai Jullin civis Valloniensis uxor ab octo annis ignoto laborabat morbo: loqui nequibat, vix incedere valebat, modicissimo utebatur cibo, ac doloribus cruciabatur vehementissimis. Conjux ejus votum emisit se aditurum B. Thomæ sepulcrum, ibique curaturum ut Missa pro sanatione ejus obtinenda celebraretur; ac reipsa sanata fuit. Francisca de la Londe uxor Joannis Austin ex Vély, male affectis pedibus et cruribus, jam anno toto incedere non potuerat. Ad Deum recurrit, mediatore accepto B. Thoma, et brevi incessit sicut prius et plane curata fuit. Margarita Lemière uxor Oliverii Corbet ex Loiret, inflatis a trimestri brachiis, cruribus et corpore toto, lecto affixa hærebat; et ipsorum filius Ægidius Corbet usum pedum amiserat ita ut incedere haud valeret. Voto spoponderunt mater et filius se visitaturos sepulcrum B. Thomæ, moxque levati fuere malis anno 1628. Jacoba vidua Guilielmi Lecœur ex S. Patritii de Claids, postquam fere per annum usu pedum destituta fuerat, seque genibus et manibus sustinuerat, facto voto Deo ac B. Thomæ, curata fuit, sepulcrumque Beati ad gratias agendas adivit die V Martii anni 1628. Nicolaus sexennis filius Petri Duboscq ex Bricquebec gravi morbo ita ad extrema redactus fuit ut per horam eoque amplius mortuum reputarent omnes qui aderant. Fecerunt parentes votum Deo, Beatissimæ Virgini et B. Thomæ, quem rogarunt ut intercessor apud Deum esse dignaretur, promittentes se curaturos Missam Bivillæ celebrandam. Reddita puero sanitate, votum expleverunt die XXVIII Junii 1628. Uxor Stephani de Hostingue armigeri, domini de Lille, ex Bolleville, duabus post puerperium horis vehementissimis doloribus ita fuit ad extrema redacta ut mortua crederetur. Quod videns maritus votum fecit Deo, Beatissimæ Virgini et B. Thomæ, hujus intercessionem flagitans, et spondens se sepulcrum ipsius aditurum Sacrumque ibi faciendum curaturum. Voto emisso, uxorem aqua benedicta aspersit, eam jam expirasse existimans; verum illa suspirare ac loqui cœpit, et illico plane convaluit: unde voto satisfactum fuit die XVI Junii 1629. Nicolaus Merlin ex Bricqueville-la-Blouette brachio sinistro, femore ac crure dextro paralyticus a sex hebdomadibus, facto voto visitandi sepulcrum B. Thomæ et ibi novem dies pie transigendi, sanatus fuit, et gratias acturus die XXIV Julii 1629 Bivillam venit.

[6] [linguæ impeditæ, cruri ulcerato, corpori doloribus torto, partus difficultati,] Robertus Leflambe ex Octeville supra Cæsarisburgum, calcis ictu in aversa capitis parte recepto, loquelæ usum amiserat: nigrescebat lingua, duobus insuper magnis tumoribus impedita. Votum emisit se visitaturum sepulcrum B. Thomæ; et quum parochiæ ipsius rector Andreas Robin, Missam mense Julio anni 1629 celebrans, ad consecrationem pretiosi Corporis Domini pervenisset, ipse Robertus loqui incipiens alta voce dixit: “Ave salus mundi, Verbum” etc. Joannes Dupont Jacobi filius ex S. Salvatoris Lendelin, a septem fere annis crus dextrum habebat ulceratum. Interna cruris parte a medico curata, exterior ulcerari cœpta est, pejorique in statu quam antea fuit. Ipso medicamine effectum est ut ex crure ejus deciderit fragmentum ossis duos fere digitos latum et longum, sicque magis magisque crescens malum a poplite ad pedem usque se extenderit: unde relictus fuit æger a medicis. Qua in angustia Deo, Beatissimæ Virgini et B. Thomæ votum fecit, ac Michaëlem filium Bivillam misit qui procuraret Missam ibi celebrandam. Hac re executioni data, confestim bene se habuit, atque ipse in ecclesia Bivillensi Deo gratias egit die XXVI Julii 1629. Lia Delamare uxor Ludovici Martin ex Bohon, mensibus Majo et Junio anni 1629 tam violenti dolore per totum corpus agitata ut vix baculo suffulta incedere posset, simul ac votum fecit Deo et B. Thomæ, desiit male habere, eamdemque recepit agilitatem quam ante ægrotationem habueret. Maria Ferey uxor Joannis Lebœuf armigeri, domini de la Rivière, ex Cretteville-en-Bautois, a die Dominica usque ad feriam sextam e dolore partus laborabat. Quam una cum prole in discrimine vitæ positam videns maritus, vovit se iturum ad sepulcrum B. Thomæ et procuraturum ut Missa ibi celebraretur. Mox illa feliciter absque dolore enixa est: quare ad gratias agendas votumque exolvendum maritus ejus Bivillam se contulit die XI Junii 1630.

[7] [febri, vulneri, membris inertibus, paralysi, morbis] Charitina Lochet vidua Michaelis Écourlemet e S. Germani le Galbois febri a biennio extorrebatur ita ut nec quiescere nec cibum capere posset. Facultatibus suis frustra in medicamina expensis, ad divinam confugit opem, et voto emisso fore ut ecclesiam B. Thomæ adiret, Missam ibi offerendam curaret ac nomen suum daret confraternitati ejusdem Beati, illico valetudinem recuperavit die XII Junii 1633. Franciscus Lepelletier Lucæ filius ex Être, annos circiter quatuor cum dimidio natus, graviter vulneratus erat a nativitate; volebantque parentes ejus vulnus ferro curari. Verum consilio amicorum devoverunt eum B. Thomæ, promittentes Missam pro eo celebrandam Bivillæ; statimque convaluit. Unde die XXIV Junii Nicolaus et Lucas Lepelletier pater et filius votum solverunt. Joannem Belial ex Portbail, decem annos cum dimidio natum, qui usum crurum et pedum ita amiserat ut se manibus ac genibus jam ab anno sustinere deberet, mater ex voto Bivillam attulit: ubi Sacro celebrato, curatus fuit. Franciscus filius Renati Dutourp et Joannæ Martin Breuvillensium, natus annos quinque et dimidium, exeunte mense Augusto anni 1631 toto corpore ægrotans, inter brachia patris sui omni sensu atque anhelitu destitutus, spumam in ore agens, detortisque retro cruribus, per semihoræ et amplius spatium mortuo similis visus fuit. Quare pater ejus parentumque ejus fratres et sorores humi prostrati fecerunt votum Deo, Sanctissimæ Virgini ac B. Thomæ, quem adhibuerunt intercessorem apud Deum, ut vitam puero reddere dignaretur, promiseruntque Missam in honorem B. Thomæ offerendam. Nec mora, puer sanitati restitutus loqui cœpit. Franciscus Lerouville ex Vretot, dextra corporis parte adeo paralyticus ut nonnisi baculo suffultus sese loco movere posset, postquam hoc malum tolerasset a die festo S. Joannis Baptistæ, tandem die XV Septembris anni 1631 in viam se dedit Bivillam ut sacellum et sepulcrum B. Thomæ inviseret: quo quum pervenisset, mox curatus fuit. Jacoba Lanière Breuvillensis vehementi torquebatur morbo, cui remedium nullum afferre sciebant medici. Quare mater ejus Floriana Dequilbec, invocato Deo ac Deipara, atque intercessore adhibito B. Thoma, promisit se hujusce sepulcrum quam primum posset adituram, curaturamque ut Missa ibi caneretur, et laudationis tributum quanto posset fervore soluturam, ut, si ita Domino placitum foret, sanitas filiæ suæ restitueretur; et hæc statim exinde melius se habere cœpit anno 1632.

[8] [variis, cruribus pedibusque paralysi ac distortione vexatis,] Maria Troude Juliani filia ad extrema redacta vi morbi periculosi, quem cæteri tamquam pestem vitabant, jamque pro mortua derelicta, ad Deum et Sanctissimam Virginem recurrit; et facto voto fore ut sepulcrum B. Thomæ visitaret Missamque ibi celebrandam curaret, valetudinem recepit anno 1632. Guilbertus Tiphanne Jacobi defuncti et Guilielmæ Boisset filius Tamervillensis, annos natus circiter octodecim, usu femoris et cruris sinistri ab octodecim mensibus plane privatus erat, nec movere se poterat. Sanationem ejus mater magno cum affectu efflagitavit a B. Thoma, spondens se novem dies precando transacturam Bivillæ Missamque ibi celebrandam in honorem Servi Dei. Statim ac novemdiales preces mater inchoavit, melius valere cœpit filius; ac plane curatus, die XXV Octobris 1632 Bivillam cum matre accessit, ut Deo et B. Thomæ grates persolveret. Petronilla filia Ludovici Toulorge et Ægidiæ Lefèvre lenta febri a septem octove annis lecto affixa, invocato B. Thoma, sanata fuit ejus intercessione anno 1633. Petrus Herault ex S. Salvatoris le Vicomte, die XXV Novembris anni 1632 paralysi affectus et cruribus captus, diu noctuque vividissimis cruciabatur doloribus, quibus totum corpus ejus deformatum fuit, cruribus ita ad femora usque retortis ut nec consistere nec se erigere valeret. Eo in statu permansit ad festa usque Pentecostes anni 1633, quando votum fecit Deo ac Deiparæ, patrocinante B. Thoma, se ecclesiam Bivillensem visitaturum, ut sanitatem per Beati merita deprecaretur. Triduum apud sepulcrum Servi Dei transegerat, quum ecce ingentem in membris dolorem sensit per horam fere dimidiam, accedente sonitu ac si ossa ejus rumperentur. Deinde evanescente dolore, is qui antea vanno portabatur, incedere cœpit baculis rostratis. Tandem domum rediit, duos baculos parvos manibus tenens, recteque insistens pedibus; ac feria tertia Pentecostes anni 1633 perfecta usus est valetudine. Tussanus Noël Radulphi filius Canvillensis quum a nativitate crura ac pedes haberet extrorsum detorta, ita ut nonnisi ægerrime incessurus videretur, parentes ejus voto spoponderunt se eum Bivillam delaturos, et procuraturos ut Sacrum illic pro ipso fieret. Illico pedes pueri, qui tum erat triennis, in rectum revocati fuere, eumque bene valentem pater gratias acturus ad sacellum B. Thomæ attulit die XXV Julii 1633.

[9] [dolori oculorum, corporis cruciatibus vehementibus,] Guidona Lebourg Michaëlis civis Valloniensis filia a sesquianno male affectis oculis visuque fere sublato, post frustraneam medicorum opem, B. Thomam invocavit, et voto facto visitandi sepulcrum ejus curandique ut Missa ibi celebraretur, integram recuperavit valetudinem anno 1633. Radulphus Toulorge Siouvillensis annos viginti natus, violenti malo per quatuor fere horas tortus ita ut mortuus esse putaretur, statim ubi parentes eum devoverunt B. Thomæ, promittentes, si vitam Deus illi redderet, se Bivillam ituros et Missam ibi celebrandam curaturos, malo levatus fuit die V Januarii 1633. Martha filia Ursini de Lille armigeri, domini de la Montinière, et Guilielmæ de Surtainville, ultima die Junii 1632 prope parentum suorum domum decidit ex ponte dicto de la Commie, sub quo aqua ad quinque pedum altitudinem stabat: unde post tres fere horæ quadrantes exanimis extracta fuit. Quam ita mater cum cæteris videns, flexis genibus B. Thomæ supplicavit ut suis a Deo precibus vitam puellulæ reposceret, promisitque sua cura Missam Bivillæ celebrandam. Facto voto, revixit infans, duos annos et tres menses ætatis tunc habens. Juliana filia Petri Drouet ex S. Nicolai Constantiæ valde infirma, toto corpore afflicta, incurvata atque ad laborandum prorsus inepta, emisso voto visitandi B. Thomam in ecclesia Bivillensi, sanitatem quam petebat intercessione ejus consecuta fuit anno 1628. Carola filia Joannis Duclos et Franciscæ Hurel ex Videcôville post triduanam ægrotationem die XIX Januarii 1628 per horam integram morte jam occupabatur: emisso autem pro vitæ ipsius conservatione a parentibus voto visitandi sacellum B. Thomæ et curandi ut Sacrum ibidem fieret, confestim bene se habere cœpit. Quare parentes ecclesiam Bivillensem adierunt, gratiasque ibi Deo egerunt et votum exolverunt die XX Junii proxime insequentis c.

[10] [atræ bili, linguæ aliisque artubus impeditis,] Magister Nicolaus Grosin ex Danneville juxta mare, atra bile et tetris cogitationibus adeo percitus ut se a dæmone possessum crederet, ubi se B. Thomæ devovit et novemdiales preces votaque exolvit, ope ejus curatus fuit, ut constat ex attestatione facta die VII Februarii 1628. Catharina Holegate ex Tourlaville, quum exiisset ad mulgendum vaccas, a fœmina quadam, quæ suffocare eam volebat, per guttur apprehensa fuit: unde, contracta intra os lingua, loquelam perdidit. Reversam domum sui devoverunt B. Thomæ, et novemdiales preces orsi sunt Tourlavillæ, sub quibus secunda die Bivillam iverunt, ubi pro ea Sacrificium Missæ oblatum fuit. Ita plane curata fuit et usum linguæ recepit; cujus rei attestatio data fuit die XII Augusti 1628. Puella item Tourlavillensis, incedere haud valens, se devovit B. Thomæ; et post novemdiales preces ita melius se habuit ut baculis in ecclesia Bivillensi acceptis jam se movere cœperit. Post alteros vero novem dies precando transactos, omnimodam nacta est curationem. Margarita Corbet ex Loret, brachiis cruribusque a trimestri tumescentibus lecto affixa, ejusque filius Ægidius usu crurum inde a genibus destitutus, facto voto B. Thomæ, omnino convaluerunt.

[11] [gressus defectui, tumori corporis, cæcitati,] Jacoba Lecœur ex S. Patritii de Claids gressum ab anno circiter amissum, facto voto B. Thomæ, recepit, et gratias Beato actum ivit die V Martii 1628. Petrus Frapier Joannis filius Bivillensis subito afflictus malo, corpore et præsertim capite tumescente, visu per quatriduum caruit. Vocatus a parentibus ejus Michaël Frimot ad levamen aliquod ei afferendum, declaravit nullum suppetere remedium nisi ut infirmum Deo ac B. Thomæ commendarent. Quod ubi fecerunt, corona B. Virginis nondum integre recitata, vidit mater filium suum visu et omnimoda valetudine fruentem. Petrus Gamas filius Benedicti ex Hemevez, ab annis sex aut septem circiter paulatim deficiente visu, denique cæcus effectus est: quem pater, cognitis iis quæ indies Bivillæ contingebant, B. Thomæ commendavit, vovens se sepulcrum ejus cum filio aditurum. Suscepto itinere, comitantibus vicinis, Missam ibi celebrari petiit: sub qua quum elevaretur Corpus Domini, puer ait: “Vidi sacram Hostiam, vidi sanctum Sacramentum.” Ac reipsa eo temporis momento visum receperat, patre ac matre apud sepulcrum Beati prostratis cereosque manu tenentibus. Joanna Loir Varrevillensis habitans in Hemevez, nata annos circiter triginta, post conatus decennio eoque amplius adhibitos ad medendum oculis male affectis, amissa omni alia spe sanationis, recurrit ad B. Thomam, vovens se Bivillam ituram et curaturam ut Missa ibi celebraretur. Ubi precatura ad sepulcrum accessit, sanatam se sensit, et votum explevit anno 1623 d.

[12] [multifariis viri cujusdam malis] Circa annum 1687 Floridus Perrine Hellevillensis, vir simplex et bonis moribus, pauper et labore manuum victitans, torminibus gravissimis sæpius affectus fuit, variis febribus succedentibus. Biennio post acerrimos dolores in altero genu ac femore persensit cum motibus spasticis adeo vehementibus ut nulla ratione sedari potuerint. Quo in statu quum sex fere menses versatus fuisset, femur paralyticum evasit, motu ac sensu carens. Ita triennium egit, corpus interim modico pane plebeio, quo solo uti poterat, vescens, animum vero piorum librorum lectione pascens, quibus se recreabat atque secundum Deum solabatur; donec primis doloribus accessere etiam humerorum dolores asperrimi, quibus successit linguæ afflictatio tanta ut ea velut ex ore ejus violenter erui videretur. Tandem mitigatis hisce doloribus, mutus et altero brachio ac femore paralyticus remansit, lingua livente, eaque et femore ita motu sensuque destitutis ut ne mordacissimis quidem calidissimisque remediis ad calorem naturalem revocari potuerint. Et quum diglutire nihil sive solidi sive liquidi posset, potum guttatim sorbebat cibumque velut infundibulo accipiebat, nec nisi ægerrime et cruciatu maximo. Ultimus hic casus ei obvenit exeunte Decembri anni 1692. Anno sequenti circa tempus paschale quidam domum ejus ingressus, ei dixit: “Ora Deum, amice, et sanaberis.” Ac revera ab illo tempore melius se habuit ex paralysi femoris et brachii, ita ut peregrinationem ad B. Thomæ sepulcrum, quæ ei die IX Julii suasa fuerat, suscipere potuerit. Advectus igitur illuc fuit postridie: quem ex caritate hospitio excepit parochus, et cibis providit ac solatio precibusque juvit Franciscus de la Luthumière presbyter e, qui tum ibi exercitiis spiritualibus vacabat. Celebravit hic Sacrum pro ægroto die sabbato, qui erat XI Julii. Postridie alterum pro eo Sacrum obtulit presbyter parochiæ Bivillensis: quo sub Sacro sanatio peregrini locum habuit. Eo scilicet inchoato, humeros pondere paulatim accrescente oppressos sensit: quod pondus sub elevatione sacræ Hostiæ in tantum auctum fuit ut sub calicis elevatione in terram ruerit. Interim linguam sibi erui, seque sub pavimentum detrudi et sepulcrum Beati everti veluti somnians, magna voce exclamavit: “Morior: Deus, Deus, misericordia.” Videruntque qui ad jacentem accurrerant, crus ipsius paralyticum violentis agitari motibus. Quibus sedatis, exurgens clamavit se sanatum esse; quamquam apparebat maxime debilitatus, ardentibus oculis et collo, totusque sudore oppletus. Quare se refrigerandi gratia ex ecclesia exiit: verum paulisper refectus, ad eam rediit ut Missæ parochiali interesset, et Deo de recepta valetudine gratias ageret. Ita rem totam enarravit doctor medicus Fortin de Quettreville, vir pius ac doctus, qui ægrotum ipse curaverat, et sanationis testis fuerat: cujus narrationis exemplar manu ipsius scriptum et signatum conservatur in ecclesia Bivillensi. Accessit testimonium Francisci de la Luthumière jam memorati, qui suas item partes esse duxit notum facere quod suismet oculis Bivillæ fieri viderat. Antea enim responsa ab ægroto nonnisi signis ac gestibus acceperat; postea vero ad quæstiones quas ei fecit, lingua expedita respondentem audierat: omnia autem ægrotationis adjuncta didicerat ab ipso medico, quocum arctam amicitiam contraxerat.

[13] [et fæminæ ad extrema redactæ ægrotationi.] Maria Langevin Nicolai Mauger civis Carentoniensis conjux membra per annum integrum et amplius ex abortu ita distorta atque luxata habuit ut velut iners quædam carnium et ossium massa esset, nec remediabile malum videretur. Neque jam opem ullam a medicis expectans, qui frustra ad eam sublevandam omnia artis suæ subsidia adhibuerant, B. Thomam sibi exorandum esse cogitavit; eique se devovit cum assensu mariti, qui etiam spopondit se eam ad sepulcrum ipsius advecturum. Fecit is quod promiserat, etsi res erat molesta satis; at quum vix speraret fore ut uxor vivens sive domum reverteretur, sive vel Bivillam usque perveniret, secum tulit omnia ad sepulturam necessaria, ut quo loco eam forte mors præriperet, in eo humandam curaret. Ergo magnæ equæ clitellas imposuit pulvinis instructas, quibus conjugem linteis alligavit; ipseque retro sedens una cum comite pedite ægrotam sustentavit. Secunda die Bivillam advenerunt: ubi, ducta equa usque ad prothyron ecclesiæ, mulierem exceperunt loci parochus nomine Coupey et presbyteri aliquot cum nonnullis laicis, qui eam ad sepulcrum usque portarunt. Tum duæ rogatu ipsius celebratæ fuere Missæ. Sub posterioris Missæ finem ita violenter agitata sensit omnia membra corporis ut sibi mori videretur; sed sedatis subito doloribus, dixit marito: “Preces meas a Deo exauditas credo per merita B. Thomæ.” Tum surrexit, recte pedibus suis stetit, et sepulcrum, nemine juvante, circuivit. Res statim relata ad parochum et ad Bivillæ dominum: qui ut illam, quam ægerrimam non diu ante viderant, plane curatam conspexerunt, modulatos æris campani sonos in lætitiæ significationem edi et hymnum Ambrosianum ad gratias Deo agendas decantari voluere. Uxorem recte valentem et una secum equæ insidentem domum deduxit maritus, excitata toto itinere, ac speciatim Valloniis, ubi cives miserabilem ejus statum, dum illac transierat, perspectum habuerant, ingenti omnium spectantium admiratione. Atque hinc jam intelligi potest quæ fuerit admiratio Carentoniensium, qui omnium optime ægritudinem ejus noverant et nuntios mortis ejus potius quam reditus præstolabantur. Miraculum toto oppido conclamatum est: undique ad mulierem illam tamquam ad prodigium quoddam concursus factus; nec jam alius per oppidum et rura vicina nisi hac de re sermo spargebatur. Qua tantopere aucta est pietas erga B. Thomam ut omnes propemodum oppidani Carentonienses ad sepulcrum ipsius fuerint peregrinati. Conjuges autem illi per plures annos Bivillam venire consueverunt, ut gratiarum actiones continuarent. Hæc omnia excepit Carolus Trigan ex testimonio quod Petrus Dugardin armiger, Bivillæ dominus ac patronus, annum agens ætatis septuagesimum, sub jurisjurandi fide dixit Domino Leguédois promotori Constantiensi, ad id deputato ab Ill. D. de Loménie de Brienne, qui processus a suis decessoribus pro canonizatione B. Thomæ inchoatos renovare voluit f.

ANNOTATA.

a Ita latine expressimus nomen gallicum St-Germain-des-Vaux. Cæterum vulgaria passim parochiarum nomina in nostra versione adhibuimus, prout ea scripta reperimus a R. D. Colin. Neque opus esse duximus singularum topographiam singulis annotationibus illustrare; sed dicere sat fuerit plerasque ad diœcesim Constantiensem spectare, nisi alterius esse diœceseos scriptor monuerit: quemadmodum et in superioribus annotatis ea tantum locorum nomina attigimus de quibus aliquid specialiter observandum sese offerebat.

b Viginti et unum miracula hactenus enarrata desumpta sunt ex Francisco Lemière, qui illa ex scriniis ecclesiæ Bivillensis inter multa alia selegit. Sequuntur septem et viginti alia indidem accepta a Joanne Helye, alio Vitæ B. Thomæ scriptore, de quo egimus num. 7 Commentarii prævii.

c Hucusque miracula habes a Joanne Hélye collecta. Subjicit R. D. Colin octo alia ex informatione juridica quam Valloniis anno 1628 factam fuisse in Commentario prævio (num. 26) docuimus.

d Relatis octo hisce miraculis, annotat R. D. Colin: Singulis hisce articulis subscriptiones aut signa ægrotorum sanatorum ac testium adjecta erant. Plura autem miracula in informationis instrumento referebantur; sed hæc capite superiori jam enarrata sunt, nempe ex Joanne Hélye. Denique duo facta illa quibus hæc recentiorum miraculorum series clauditur, descripsit idem R. D. Colin ex opere Caroli Trigan, de quo vide Commentarium prævium (num. 8).

e Franciscus filius unicus Francisci baronis de la Luthumiere, Roma anno 1646 in Galliam navigans, inter itineris discrimina votum fecerat, si salvus in patriam appelleret, se peditem ex natali castello Bivillam ad B. Thomæ sepulcrum iturum; atque exinde singulis fere annis eo se recipere religionis causa consueverat. Refert hoc R. D. Colin [Op. cit., p. 263 et 264.] ex Carolo Trigan et commentario D. de Gerville de castellis pagi Constantiensis; eumdemque Franciscumde la Luthumière multum commendat, quum ab aliis piis operibus, tum singillatim a fundato Valloniis seminario clericorum, ubi nunc litterarum humaniorum scholæ sunt. Quamquam non tanta laude virum, credo, affecisset, si illa legisset quæ vir bonæ memoriæ Michaël Picot de eodem scripsit [Essai sur l'influence de la Religion en France pendant le XVIIe siècle, t. II, liv. V, part. II, num. XXXII, not. (1), p. 289, edit. Lovan. 1824.] : Francisco de la Luthumière non deerat zelus: instituere primum voluerat societatem missionariorum, deinde dirigendis clericis junioribus operam dare; verum hæc cœpta non bene verterunt. Incidit enim in suspicionem studii novarum opinionum (nimirum Jansenianarum), neque de ea a sese removenda videtur fuisse admodum sollicitus: quare seminarii sui alumnos dimittere jussus fuit, et communitas ab eo instituta omnino dissoluta est anno 1685. Moriens bonorum suorum hæredes instituit presbyteros Oratorii. Incidit autem mors ejus in annum 1699, Constantiensi episcopo Carolo Francisco de Loménie de Brienne.

f Vide Commentarium prævium (num. 26 et 27).

DE SANCTO PETRO DE ALCANTARA CONFESSORE, ARENIS IN HISPANIA.

AN. MDLXII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Petrus de Alcantara, Confessor Arenis in Hispania (S.)

B. B.

§ I. Admiranda S. Petri de Alcantara virtus. Stupendum mortificationis et paupertatis studium ex Actis Canonizationis et S. Teresiæ testimonio assertum et vindicatum. Primus inter omnes B. Petrus sanctæ Matris comprobavit spiritum, ejusque in Carmelitarum reformatione indefessus adjutor sicut et præcipuus promotor fuit.

[Præclara S. Petri de Alcantara virtus, et eximius paupertatis amor.] PetrusGaravito, vix aliter notus quam nomine Petri de Alcantara (quod patrio deposito nomine, in Religione, ab urbe in qua natus erat, appellatus fuerit) præclarissimis illis luminibus adnumeratur, quæ sæculo XVI Hispaniam, imo et universam ecclesiam catholicam virtutum splendore illustrarunt. Vir fuit omni sanctitatis genere mirabilis, ast præsertim incredibili pœnitentiæ et paupertatis flagrans amore et zelo. A pœnitentia commendatur hac die XIX Octobris in Martyrologio Romano, ubi dicitur propter admirabilem pœnitentiam multaque miracula a Clemente nono Sanctorum numero adscriptus. In Martyrologio Ordinis Seraphici in hunc modum annuntiatur: Arenis in Hispania Sancti Petri de Alcantara, confessoris, Ordinis Minorum strictæ Observantiæ Discalceatorum, qui admirabili pœnitentia, ac summis virtutibus et dono prophetiæ exornatus, pridie hujus diei migravit in cœlum, quem multis miraculis gloriosum Clemens Nonus Pontifex Maximus Sanctorum numero adscripsit. Vix alio spectat Reformatio, cujus auctor fuit, quam ut spiritus sancti Francisci Assisinatis inter filios resuscitaretur, strictissimam ejus sectando paupertatem summumque pœnitentiæ rigorem. Imo haud temere quis dixerit sanctum Petrum exemplar sibi propositum, utroque hoc in genere attigisse et forte superasse. Id certum, nullo in Ordine tam rigidæ paupertatis normam aut præscriptam aut servatam fuisse. Unde verissime a P. Joanne a Sancta Maria Reformator Reformatorum vocatur. Quamvis enim plures eodem tempore exstiterint, qui Ordinem Seraphicum ad primævum sancti Fundatoris spiritus rigorem revocare studuerunt; nullus tamen fuit, qui tanta cum perseverantia, tanto cum fructu huic adeo sancto simul et arduo operi incubuerit.

[2] [Synoptica de S. Petro notitia ex Francisco Gonzaga.] Juverit hic statim ab initio oculis subjicere perbrevem illam notitiam, quam de S. Petro, ab hujus obitu anno vigesimo quinto, typis mandavit Franciscus Gonzaga, Ordinis Minorum minister generalis et postea episcopus Mantuanus, in eximo suo Opere de Religione Seraphica [De origine Seraphicæ religionis Franciscanæ, ejusque progressibus; de regularis Observantiæ institutione, forma administrationis ac legibus, admirabilique ejus propagatione, F. Francisci Gonzagæ, ejusdem Religionis Ministri Generalis. Romæ 1587.] , ubi de conventu S. Andreæ de Monte Arenis tractat. Mortem, inquit, obiit hoc in monasterio summæ sanctitatis vir ac P. F. Petrus Alcantarensis, qui ex ingenuis parentibus Norbæ Cæsaræ, quæ Hispaniæ civitas atque sacræ Alcantarensis militiæ prima sedes est, ortus, XVI annum agens, Franciscanum institutum in S. Gabrielis provincia, cujus secundo (perperam id quidem: semel tantum S. Petrus provinciam administravit) ministrum provincialem maxima cum laude egit, professus; inde apostolici cujusdam Brevis facultate fultus, ad intimiora cujusdam montis sub obedientia Franciscanorum patrum conventualium penetravit, ibidemque pauperrimum atque angustissimum conventum de Petroso (cujus superius mentio facta est) ædificavit, et ad præsentis provinciæ (S. Josephi, de qua ibidem agit Gonzaga) gubernationem (non tamen qua Provincialis, ut infra videbitur, sed qua Commissarius apostolicus) assumptus, eam sua sanctitate atque prudentia mirum in modum auxit illustravitque. Hujus Patris abstinentia incredibilis fuit, ita ut tertio quoque die pauculas herbas semicoctas, cinere aut frigida aqua conspersas cum aliquantulo panis admiserit, et integras Quadragesimas in pane tantum et aqua transegerit. Somni præterea parcissimus extitit, adeo ut per quadraginta continuos annos singulis diebus naturalibus per horam tantum cum dimidia super nudam humum, aut impolitum rudemque asserem dormitioni indulserit. Nam quod reliquum sibi temporis erat, aut divinis laudibus persolvendis, aut orationi, aut cœlestium rerum meditationi, in qua sæpe sæpius rapiebatur, suavius intendebat. Qua etiam de causa plura beneficia a Deo opt. max. retulit, spirituque prophetico, quo multa certissime prædixit, cohonestatus extitit. Adjecit quoque tantus hic Vir præfatis virtutibus familiarem quamdam conversationem omnino comem, hilarem atque sale conditam, licet gravem et religiosam; insuper et voluntariam paupertatem, qua mirabiliter emicuit, et profundissimam humilitatem atque summam patientiam. Quibus tandem ornatus, cum per quadraginta septem integros annos Altissimo in maxima cordis puritate spiritusque fervore, tum in provincia S. Gabrielis, tum quoque in hac præsente (S. Josephi nempe) famulatus esset, die mensis Octobris XVIII, anno vero a salutifera Christi nativitate 1562, ætatis vero suæ LXIII, postquam devotum illum Davidicum psalmum in ordine CXXII: Lætatus sum in his quæ dicta sunt mihi: devotissime recitasset, omnibus sacramentis munitus, animam cœlo reddidit. Idque sane sequentia miracula patentissime indicant. Cum enim puerulus Æthiops, inutilis penitus atque contractus ad illius sepulcrum ab ejus hera, uxore quondam Martini de Frias, ac præfati oppidi Arenarum accola, adductus esset, ejus meritis, Deo opt. max. id operante, integræ sospitati restituitur. Et Leonora Gonsalva, ejusdem oppidi Arenarum inquilina, a paralysi, qua gravissime laborabat, ad ejus quoque sepulcrum liberatur. Plura quoque miracula edidit hic B. Pater, quæ tamen prolixitatis vitandæ ergo reticemus. Ita Gonzaga [Pag. 1137 et 1138.] , qui omnium primus est, qui S. Petri notitiam hanc typis vulgavit, atque proinde, vel hoc solo titulo, a nobis minime prætermittendam. Præterea discimus ex illa, quæ statim post mortem S. Viri fama undequaque manaverit, cum hæc tam brevi ab ejus obitu tempore in Italia scriberentur ac in Urbe publicarentur. Cæterum de Gonzaga alibi redibit sermo.

[3] [Stupenda ejus mortificatio et pœnitentia] Stupendas S. Petri mortificationem et pœnitentias his verbis complectitur Bulla Canonizationis, et uno veluti intuitu oculis subjicit. Scribit S. Teresia, ne momento quidem diei ac noctis Petrum ab oratione cessasse, et ne somnus oranti obreperet, flexis genibus, cum quieti tandem indulgere cogebatur, ad ligni stipitem parieti infixum caput admovisse. Illius cella, eadem Teresia teste, pedum quatuor longitudinem cum dimidio non excedebat; adeoque depressa erat, ut flexis genibus, et curvis semper humeris in illa hærere cogeretur. Per quadraginta annorum decursum sesqui horam tantum somno concessit; jejunium amavit adeo, ut ad triduum ordinarie, et ad octo aliquando dies inediam protraxerit: asperrimo præterea cilicio armatus, bractea ferrea per viginti annos præfixis aculeis corpus dilanians, bis in die flagellis in se crudelissime animadvertens, itinera quamvis longissima atque asperrima, capite semper detecto nudisque pedibus, per æstus et frigora suscipiens, ita ut cum nudum caput imbribus et nivi exponeret, interdum capilli gelu concreti deciderent, et æstate præfervida, exurentibus solis radiis, capite vehentissime cruciaretur, respondere solitus interrogantibus, cur detecto capite semper incederet: nefas esse coram Deo tecto capite ambulare. Cum vetustum ac vilem saccum ablueret, madidum corpori aptabat; quinetiam in gelidam aquam rigente hyeme sese plerumque injiciebat. Præter hæc, familiare illi erat hyeme summa, urgente nivis frigore, deposito pallio, fenestram et januam cellæ reserare, ut frigidissimo excepto aere et gelu, acrius torqueretur caro, mox eximenda diris cruciatibus, cum fenestram et januam clausisset. Eo devenit hac sæva maceratione membrorum, ut, ex narratione S. Teresiæ, arido et exangui corpore radicum arboris speciem exhibuerit: oculis autem in cavum recedentibus, et sulcatis perpetuo lacrymarum imbre genis, mirabile pœnitentiæ simulacrum videretur. Hactenus ex Bulla Canonizationis.

[4] [In causis Beatif. et Cauonizat. sedulo et particulariter animadvertitur mortificatio.] Notum est in causis Beatificationis et Canonizationis sedulo et particulariter inquirendum esse de mortificatione carnis et corporis [Ben. XIV de Servorum Dei Beatificatione, etc., lib. 3. cap. XXVIII. n. 1.] . Unde recte Scacchus [De not. et sign. sanctit., sec. V, cap. 2.] : Gesta et acta Servorum Dei, non martyrum, quæ per ordinem ad canonizationem investigantur, posthabenda quidem erunt, in quibus nullum studium circa carnis corporisque mortificationem apparuerit. Quamobrem nec sanctitatis de his suspicionem habere convenit, nec de cultu aut veneratione eorum in ecclesia Dei, ut puto, agere licebit. Et distinctius Benedictus XIV [Ubi supra, n. 18.] : Licet enim ex supradictis mortificatio per longa et non præcepta jejunia, per extraordinarias vigilias, per chameunias (humicubationes) et verberationes sponte susceptas, absolute et simpliciter non requiratur, ut quis salvam facere possit animam suam; cum tamen requiratur, ut quis ad apicem christianæ perfectionis perveniat, et in ecclesia militante non omnes, qui pie in Domino moriuntur, sed illi soli, quos claris probationibus ostenditur ad apicem Christianæ perfectionis pervenisse, in album Sanctorum referantur, dubitari non poterit de veritate asserti a Scaccho, qui docuit, causæ Servi Dei confessoris silentium esse imponendum, si in ea desint probationes adhibitæ, dum viveret, debitæ et congruæ corporis mortificationis. Paulo ante definierat mortificationem hanc carnis et corporis esse curam et studium, adhibitis opportunis cautionibus, ne concupiscentia spiritui obsistat aut dominetur [Ibid., n. 5.] ; atque consistere in abstinentia, jejunio, cilicio, chameuniis, spontaneis verberationibus, et similibus, quibus caro affligitur [Ibid., n. 6.] . Et notat hac occasione spontaneæ verberationis, quæ vulgo disciplinæ vocantur, nullum in antiquioribus ecclesiæ monumentis superesse vetigium [Ibid., n. 7.] ; addens tamen falso asseri, Beatos Dominicum Loricatum et Petrum Damianum auctores fuisse disciplinarum sponte seu propria manu inflictarum, et ante eos flagra quidem in usu fuisse, sed ita ut quis ab alio vapularet, non autem ut se propriis manibus verberaret. Nam ut scribit Baronius ad annum 1056 [Annales, t. XVII, p. 120, n. VII. Edit. Lucæ.] : Eodem quoque tempore, esti non eodem auctore Petro (Damiano), tamen certo propagatore, atque adversus impugnantes propugnatore, introductus est in ecclesiam ille laudabilis usus, ut pœnitentiæ causa, fideles verberibus seipsos afficerent, flagellis ad hoc paratis idoneis, exemplo beati Dominici Loricati sibi subditi sanctissimi eremitæ. Constat autem præterea disciplinas adhibitas fuisse a Guidone Pomposeiano abbate et S. Poppone pariter abbate: Neuter vero (ut habet Mabillonius [Præfatio in prior. partem, sæc. VI. Ordin. S. Benedicti, n. 39, p. XXI.] ) id addiscere potuerat ab exemplo Dominici Loricati, utroque junioris, multo minus Petri Damiani, qui necdum ea de re scripserat. Atque hæc per transsennam. Qui plura voluerit adeat Benedictum XIV [Ubi supra, n. 7, 8, 9. 10 et 11.] .

[5] [Quis sit in carnis mortificatione adhibendus modus.] Observat præterea eruditus Pontifex [Ibid., cap. XXIX, n. 1.] , corporis afflictiones non esse virtutes, sed instrumenta virtutum, ideoque esse cum debita moderatione exercendas. Unde S. Thomas [Quodlibet. V, art. XVIII.] ; posita quæstione: utrum homo possit peccare nimis jejunando vel vigilando? Respondet: Quod secundum philosophum (Aristotelem) in 1 Politic. aliter est judicandum de fine, aliter de his quæ sunt ad finem. Illud enim, quod quæritur tamquam finis, absque mensura quærendum est; in his autem, quæ sunt ad finem, est adhibenda mensura secundum proportionem ad finem: sicut medicus sanitatem, quæ est finis ejus, facit quantumcumque potest majorem; sed adhibet medicinam, secundum quod convenit ad sanitatem faciendam. Est ergo considerandum, quod in spirituali vita dilectio Dei est sicut finis; jejunia autem et vigiliæ et alia exercitia corporalia non quæruntur tamquam finis… Sed adhibentur tamquam necessaria ad finem, id est, ad domandas concupiscentias carnis… Et ideo hujusmodi sunt adhibenda cum quadam mensura rationis, ut scilicet concupiscentia devitetur, et natura non extinguatur, secundum illud ad Romanos XII: Exhibeatis corpora vestra hostiam viventem; et postea subdit: rationabile obsequium vestrum. Si quis vero in tantum virtutem naturæ debilitet per jejunia et vigilias et alia hujusmodi, quod non sufficiat debita opera exequi, puta, Doctor docere, Cantor cantare, et sic de aliis, absque dubio peccat… Unde Hieronymus dicit: “de rapina holocaustum offert, qui vel ciborum nimia egestate, vel somni penuria immoderate corpus affligit.” Et S. Bernardus, ut ibidem tradit S. Thomas, confitebatur: Se peccasse de hoc, quod nimis corpus suum jejunando et vigilando debilitavit. Merito proinde infert Benedictus XIV [Ubi supra.] : Afflictiones corporis non oportere omnes in omnibus esse æquales; locum nonnullis ex eis omnino non esse, cum ex usu proprii ministerii aliarum virtutum impedimentum derivari potest, aut singularitatis vitium ex aliquarum afflictionum exercitio oriri; laudandas demum eas esse, quæ prudenti magistri spiritualis consilio adhibentur. Hinc etiam prudenter in Constitutionibus Societatis Jesu ita sancitum pronuntiat [Ibid., n. 8.] : Corporis castigatio immoderata esse non debet nec indiscreta in vigiliis et abstinentiis et aliis pœnitentiis externis ac laboribus, quæ et nocumentum afferre et majora bona impedire solent. Ideo confessario detegi ab unoquoque convenit quidquid in hac parte faciat [Summarium constitutionum, n. 48.] . Dixerat paulo ante laudatus Pontifex [Ubi supra, n. 3.] : Ecquis est qui asserere audeat, non esse canonizationis honore decorandos Dei Servos, qui sine cibo et potu jejunium ad quadraginta dies non protraxerint? … Qui toto vitæ tempore pedibus innixi in columna non permanserint? Et ne quis hæc dicta in perversum trahat sensum, additur: Fuerunt hæc quidem a nonnullis Sanctis feliciter patrata, verum a speciali Dei instinctu ea certe manarunt: scriptis quoque mandata sunt, non ut imitationi exponerentur, sed ut in iis prædicaremus infinitam Dei potestatem et sapientiam, qui in Sanctis suis mirabilis est, et qui aliquando nonnulla præcipit, quæ fieri quidem vult ab aliquibus, sed, quo consilio ea fieri velit, homines interim vult latere, donec intremus in sanctuarium ejus et intelligamus in novissimis illius. Et vero, ut idem Pontifex observat [Ibid., n. 8.] : Non unus afflictionis, sed varius est modus, ut variæ corporum humanorum constitutiones, varia valetudinis ratio, varia item ingenia; non eædem omnibus ad virtutes occasiones et incitamenta, cum plura aliquibus impedimenta opponantur, aliis pauciora.

[6] [Quid, si hujusmodi pœnitentiis vita abbrevietur?] Sed quid, si extraordinariis pœnitentiis, quis corpus ita torqueat, ut ab exercitio bonorum operum, quæ ex instituto obeunda habet, non impediatur quidem, sed tamen mortem sibi acceleret, vitæ tempus brevius efficiat? Tria, inquit Benedictus XIV [Ibid., n. 6.] , pro clara quæstionis resolutione perpendenda esse videntur. Primum, an quis licite immodicas abstinentias, jejunia, vigilias, labores, verberationes, atque similia exercere possit, ut moriatur, vel ut terminos vitæ naturalis breviores sibi constituat: et quoad hoc communis est sententia theologorum, id illicitum esse et fieri non posse sine gravi peccato. Secundum est, an ex supradictis jejuniis, vigiliis, non modicis verberationibus mors sequatur, aut abbreviatio terminorum naturalium nostræ vitæ; et quoad hoc responderi posse videtur, id esse probabile, sed non certum, vel quia juxta Hippocratem, quæ ex longo tempore consueta sunt, etsi deteriora fiant, assuetis minus molesta esse solent, quod longa exemplorum serie confirmat Gaspar de Rejes in suis Quæstionibus q. 93; vel quia novum non est, speciali Dei providentia contingere, ut rigidissimi pœnitentes vitam ultra consuetos vitæ terminos produxerint, quemadmodum patet exemplo SS. Pauli, primi eremitæ, Antonii, Arsenii … et aliorum, qui vitæ maximis incommodis attriti eam ultra centum annos produxerunt… Tertium est, an, seclusa intentione sibi mortem inferendi aut vitam abbreviandi, possit quis licite asperum vitæ genus amplecti ob finem supernaturalem, ut Deo videlicet inserviat, ut concupiscentiam frænet, etsi prævideat illud sibi mortem acceleraturum (rite tamen notetur, ex modo dictis certo id prævideri non posse); et in hoc vera est theologorum sententia, ea licite et cum merito fieri posse. Neque hic prætermittendum est, quod habet S. Liguorius [Theologia Moralis, lib. III, tract. IV, n. 371. Edit. Mechlinien. 1828, t. II, p. 257 et seq.] : Si licet fabris ferrariis (aiebat abbas Rancé fundator reformationis Trappensis) vitam sibi minuere, laborando quotidie pene in medio ignis, a quo nequit non notabiliter consummari humidum radicale, quo tam indiget vita humana; si licebit studiosis sanitatem labefactare ad scientias addiscendas; si licebit militibus exponere vitam tot ærumnis et periculis mortis; cur non licebit viro religioso austeritates corporales amplecti, ut rebellem carnem in servitutem redigat? Nec ista solum obtinent in illis qui præsata vitæ genera sequuntur ex necessitate; sed etiam in iis, qui libere et propriæ voluntatis motu.

[7] [Regulæ, quas in materia mortificationis, sequitur S. Rituum congregatio.] Atque hæc sunt principia, quibus sacra Congregatio inhæret, ubi quæstio incidit de Mortificationis virtute in ordine ad Beatificationem seu Canonizationem Servorum Dei [Bened. XIV, ubi supra, n. 8 et 9.] . Inquiritur de excessu sicut et de defectu. Monitos tamen vult sæpius laudatus Pontifex [Ibid. n. 9.] , Sacrorum Rituum Congregationi adscriptos, cum agitur de carnis et corporis mortificatione Servorum Dei, regulis utique inhæreant supra indicatis, sed non ita faciles sint vel ad judicium ferendum de excessu et nimietate; vel quatenus aliquis excessus, aut aliqua nimietas ipsis appareat, non ita faciles sint, ut putent, virtutum fulgorem ab eo excessu penitus offuscari. Atque ex his omnibus satis efficitur quæ sit circa hanc materiam ecclesiæ mens; prudens sane, uti semper, atque sapientissima.

[8] [S. Petri de Alcant. mortificatio vindicata.] Non ergo, ut quibusdam (adversus quos paulo latius hæc disputavimus) in mentem venit, S. Petrus de Alcantara ultra legitimos in mortificanda carne sua limites progressus est, quamvis mirabile pœnitentiæ simulacrum jure merito sit vocatus, nec multos sibi hoc in genere pares habuerit. Enimvero cum ingentis atque excelsi vir esset spiritus, ac præterea, ut ex ejus vita patefiet [P. Laurentius in vita lib. IV C. VIII.] , datus ei esset, sicut olim Apostolo, stimulus carnis, angelus satanæ, qui eum colaphizaret; cum eodem Apostolo castigabat corpus suum et in servitutem redigebat. Sublimi quoque donatus erat gratia orationis et contemplationis, quibus, si desit carnis et corporis mortificatio, difficile admodum est, ut via aperiatur, sicut recte notat Benedictus XIV ex Gersonio [Ibid. C. XXVIII, n. 19.] . Operarius insuper strenuus fuit S. Petrus in vinea Domini, disciplinæ regularis perpetuum exemplar, Observantiæ promotor indefessus: unde inferre jure merito licet, carnis cruciatus, quantumvis asperi ac numerosi fuerent, impedimento illi non fuisse, quominus debita opera ministerii sui exequi sufficeret. Denique ex hac vita migravit anno ætatis suæ sexagesimo tertio. Ecquis autem dixerit multiplicandos ejus hac in terra dies ex benigniori pœnitentiæ exercitio; ac sublatis, quæ ex carnis voluntaria oriebantur afflictione, incommodis, paria vel etiam majora illi adeunda haud fuisse valetudinis pericula? Demum coronidis loco sint verba nostri Jacobi Alvarez de Paz [De perfecta contemplatione, t. III, fol. 1247.] , a Benedicto XIV laudata [Ubi supra, cap. XXIX, n. 9.] : Aliquos etiam inveniet ad extraordinarium vitæ modum, et ad magnas corporis afflictationes vocatos, qui per gratiam multum supra naturam et supra communes homines possunt, quos oportet suscipere et regulis communibus non alligare; sed potius ut Deum vocantem sequantur, illis habenas laxare et in sua vocatione relinquere. Cætera jam prosequamur.

[9] [Summis laudibus extollitur B. Petri virtus a S. Teresia,] Modo dicta mirifice confirmantur verbis S. matris Teresiæ. Hæc scilicet cap. XXVII Vitæ suæ, narrat se festo quodam gloriosi apostoli S. Petri die, cum orationi vacaret, vidisse (vel, inquit, ut melius dicam, sentiebam: oculis enim sive corporis sive mentis nihil videbam) Dominum Jesum Christum sibi adstantem et colloquentem. Videbatur, ait, Dominus continue ad latus meum incedere; sed quia non erat hæc visio imaginaria, non videbam, qua esset forma. Id tamen, et quidem valde perspicue, noveram, illum ad dextrum mihi latus perpetuo adstare, atque videre, quæ facerem. Cumque penitus ignoraret hujusmodi visiones haberi posse, haud parum exinde turbata, protinus (quamvis id gravissimum sibi fuisse fateatur) adiit confessarium, cui, quo meliori posset modo, rem exposuit, alias post alias adhibens comparationes; ast, subdit, nullam sane reperiri est, quæ satis apte tales visiones valeat declarare; addit vero, postea se dedicisse a viro quodam Sancto, Fr. Petro de Alcantara aliisque, illas ex sublimioribus esse. Atque hæc prima est, quæ apud sanctam Matrem de S. Petro occurrit mentio, et quidem obiter omnino, monendo tamen, uberius de eo postea agendum, quod jam ad finem ejusdem cap. XXVII præ statur.

[10] [cujus verba recitantur.] Quam præclarum, exclamat, Jesu Christi sectatorem Deus nobis eripuit, benedictum scilicet Fratrem Petrum de Alcantara! Tam excelsæ perfectionis mundus capax jam non creditur: obtendunt delicatioris esse homines complexionis, tempora illa transiisse. Atqui tamen nostra sanctus ille Vir floruit ætate, mascula sua virtute haud impar præteritorum temporum viris; rerum periturarum contemptum habebat summum. Attamen licet quis ejus exemplo nudis haud incedat pedibus, nec tam asperæ pœnitentiæ se dedat, non deerunt ipsi modi, nec ii pauci, sicut jam pluries monui, sæculum calcandi, quosque Dominus ipse edocebit, ubi animum offenderit generosum. Et vero quam ingenti donatus a divina majestate fuit spiritu sanctus ille Frater, qui, ut omnes hodie norunt, per quadraginta septem annos tam arduam produxit pœnitentiam. Hic quædam subjiciam, quæ certissima scio; ab ipso enim illa didici, et mecum altera, cui ille fidebat. Et mihi quidem hæc aperuit, ex singulari illo affectu, quo me complectebatur, Domino id largiente, ut defensor mihi esset et animos adderet tantis in necessitatibus illis, quas jam retuli et deinceps referam. Dicebat itaque se per quadraginta, ni fallar, annos, non nisi unius horæ et dimidiæ spatio somnum cœpisse tam de noctu quam de die (simul sumptis); hancque maximam in pœnitentiæ laboribus fuisse a principio sibi difficultatem, luctare scilicet cum somno; ac propterea perpetuo fere permansisse erectum aut genibus flexum; dumque dormiebat, capite sedebat innixus baculo, qui ex transverso in cella hærebat; etenim prostrare se, etiamsi voluisset, haud potuisset; cum cella ejus, ut notum est, ultra quatuor pedes non haberet in longitudine. Toto illo tempore, numquam sibi obduxit capucium, sive sol arderet, sive pluvia exundaret. Nudis incedebat pedibus, nec aliam adhibebat vestem præter togam ex vili panno contextam, quæ immediate carnem attingebat, superposito mantello ejusdem generis; quod mihi dixit se solitum deponere, dum urgeret frigus, apertis porta et parva cellæ suæ fenestra; ut nempe postea assumens mantellum et claudens tum portam tum fenestram solatium aliquod corpori procuraret. Consuetum valde ei erat tertio quoque tantum die cibum sumere. Quod cum ego mirarer, respondit, facillimum esse, hunc sibi facere morem. Imo quidam ex ejus sociis mihi asseruit, jejunium usque ad octavum ab eo aliquoties protractum diem. Crediderim hoc ei contigisse, dum in oratione perstabat, et inter raptus illos mirabiles, ortos ex ardentis in Deum amoris impetu. Ipsa ego eum vidi die quadam extasim patientem. Paupertas ipsius fuit summa, atque in juventute mortificatio tanta, ut dixerit mihi per tres omnino annos in quodam sui ordinis conventu moratum, quin ullum ex fratribus agnosceret nisi ex auditu, quia numquam oculos sublevabat; quod si ex uno in alium locum esset eundum, ignorabat, quo tenderet, sed fratres sequebatur; idem obtinebat, cum in itinere versaretur. Per multos annos nullam aspexit umquam mulierem; mihique dixit, ætate quam tum adeptus erat, id nihil sibi referre, sive eas videret, sive non videret; ast, cum ego eum noverim, jam senex erat, corpusque ejus adeo extenuatum, ut compactus ex arborum radicibus videretur. Nihilominus valde erat affabilis; pauca tamen loquebatur, nisi quando ab aliquo interrogaretur. Sermo porro ejus gratissimus, quod ingenium ei esset limpidissimum. Plura adderem, ni ulterius progrediens, reprehensione dignam me fore censerem, quod et jam timui dum hæc scribebam. Id unum adjiciam, quod sicut per vitam ita et in morte non cessarit fratres suos et docere et exhortari. Hanc cum sibi instare videret, exclamavit cum Psalmista: Lætatus sum in his quæ dicta sunt mihi: atque in genua provolutus emisit spiritum. Placuit benignissimo Domino, ut mortuus præsentiori mihi etiam esset præsidio, quam dum viveret. Pluribus in adjunctis ejus consilia mihi præsto fuerunt. Pluries eum vidi fulgenti circumdatum gloria. Prima qua mihi post mortem apparuit vice, dixit: quam felix pœnitentia quæ tale promeruit præmium; et alia addidit multa. Anno antequam moreretur, licet procul absens, mihi apparuit; sciebamque fore ut brevi nobis eriperetur, de quo et eum monui per litteras, eo missas quo tum degebat, in loco nempe aliquot leucis dissito. Eodem, quo expiravit momento, videndum se mihi præbuit, dicens se modo quieturum. Quamvis tali visioni non fiderem, eam tamen pluribus notam feci. Octo vero post dies venit nuntius de ejus obitu, seu potius de ejus in vitam æternam ingressu. Jam ergo finem habet hæc tanta vitæ asperitas, et ingenti quidem cum gloria. Ex quo in cœlis est, majori mihi videtur esse solatio, quam dum his in terris degebat. Aliquando Dominus mihi significavit, nihil illius nomine postulandum, quod non impetraretur. Et requidem vera, multa ego obtinui, quæ ei commendaveram, ut peteret a Domino. Sit in æternum benedictus. Amen.

[11] [Notatio in præfatum S. Teresiæ testimonium.] Verba S. Teresiæ latine hic reddita habes, qua potuimus fidelitate, juxta textum ipsius sanctæ Matris hispanicum. Quam in rem nobis ante omnia præsto fuit, recens illa Operum ejus nova versio, quæ nuperrime typis prodiit gallico idiomate, labore et studio P. Marcelli Bouix S. J. [OEuvres de Sainte Térèse, traduites d'après les manuscrits originaux, t. I, p. 363 et seqq. Paris 1852.] ; tantoque tamque unanimi cum plausu excepta, ut, licet primum volumen, quo S. Matris Vita continetur, paucis tantum a mensibus apparuerit, jam serio agatur de nova, eaque numerosissima, adornanda editione. Supervacaneum proinde foret alia in scriptionis illius commendationem hic addere; id unum dixisse sufficiat summis nos expetere votis, ut opus adeo exoptandum et exoptatum quam promptissime fieri potuerit perficiatur. Cæterum quam mirifice S. Petri virtus ex tam præclaro sanctæ Matris testimonio effulgeat, nemo non videt, nemo non sentit. Verba sunt hæc omnia, inquit P. F. Joannes a Sancta Maria, qui omnium primus beati Petri vitam typis vulgavit, sanctæ illius Virginis, cujus vita mirabilis et mors gloriosa fidem dictis conciliant tantam, ut nullus dubitandi supersit locus. Quæ si attentius considerentur, liquebit sanctam Matrem proprias habuisse de beato Fratre revelationes, quas dicit se scribere nolle, tum ne tædium pariat, tum etiam quod aliud impræsens tractet argumentum. Ast in aliis libris et epistolis ejus, variis in locis de sancto Viro loquitur ea quibus satis superque apparet, quam magna in eum ferretur devotione et veneratione, et addere liceat, gratitudine.

[12] [S. Petrus in reformando Carmelo S. Teresiæ adjutor.] Nec profecto ulli id videbitur mirum, qui perpenderit, quam strenuus atque indefessus susceptæ a S. Teresia Reformationis B. Petrus fuerit defensor et promotor. Ita quidem, ut, dum undequaque illa impeteretur, imo et ab ipsis suis confessariis aliisque viris doctrina et virtute spectatissimis non solum improbaretur, sed et diserte vituperaretur, solus ipse contra omnes susceptum opus tuitus sit, et quidem eo cum successu, ut cæteros vix non omnes in suam pertraxerit sententiam. Unde et ipsa haud obscure pronuntiat suam Reformationem, fere totam quanta est, sancto Petro in acceptis referendam. Quare et in Bulla ejus canonizationis: Sanctam quoque Virginem Teresiam in stabilienda Carmelitarum Reformatione indefessus adjuvit, ita ut ipsamet testante, recentis illius propaginis sit præcipuus promotor existimandus. Et re quidem vera, vix concipitur, quomodo hæc in suo ortu non periisset, si sanctus ille Vir (Domino ita disponente) beatam Matrem non sustentasset. Ex quo etiam elucet, quantum apud omnes sanctus Petrus valeret, cum auctoritate nominis sui et sanctitatis opinione tam validis contradictionibus potuerit imponere finem. Quæ quidem omnia luce clariora erunt ex subjicienda rerum a B. Petro cum S. Matre tractatarum serie, quam ex hujus verbis hoc loco exhibebimus, quæ rursus quam accuratissime potuerimus ex hispanico in latinum transferemus.

[13] [Illi S. Mater animæ suæ statum explicat,] Venerat S. Petrus anno 1558, et quidem mense Augusto, ut infra reddetur ad caput X (apud nos numerum 109) libri II Vitæ, auctore P. F. Laurentio a D. Paulo, Abulam, ubi tunc sancta Mater degebat. Quid autem gestum ibi sit, ipsa nos docebit. Videbam, inquit [Vitæ, cap. XXX.] , perspicue, a nemine me intelligi, nec ulli tamen id audebam indicare præterquam confessario meo. Placuit autem Domino magnam laborum meorum partem, ac tum quidem omnem penitus ad tempus mihi aufferre, benedictum virum Fr. Petrum de Alcantara hanc in urbem perducendo, cujus jam supra mentionem feci, et aliquid de ejus pœnitentia dixi, atque inter alia, quod certo didiceram eum per vigenti omnino annos continuos gestasse cilicium ex albi ferri lamellis contextum, quin illud umquam deponeret [OEuvres de S. Térèse, traduites par le P. Bouix, t. l, p. 404.] . Ipse quoque lingua patria conscripsit quosdam de Oratione libellos, qui jam omnium manibus teruntur. Cum enim eam rite exercuisset, de illa scripsit quam utilissime iis, qui ejusdem exercitio se dedunt. Primam S. Francisci regulam in omni suo rigore servavit, et reliqua, quæ alibi dicta fuere. Ut ergo vidua illa, de qua supra jam egi, præclara Dei famula, mihique amica (hæc est Jumara de Ulloa, cui S. Petrus a confessionibus erat, et Teresia a spiritualibus consiliis, ut habet Fr. Josephus Maria de Ancona [Annal. Minorum, t. XIX, p. 106.] ) intellexit tantum illum Virum huc advenisse … quo facilius cum eo agere possem, me inscia, impetravit a Fr. Provinciali meo, ut ad octiduum apud illam diverterem. In hujus itaque domo, sicut et in quibusdam ecclesiis, tum primum pluries eum conveni, quocum et postea diversis temporibus sæpius communicavi. Quanta potui claritate, totius vitæmeæ reddidi summatim rationem, nec non et modi, quem in oratione sequebar… Atque vix non statim percepi me ab illo intelligi, quod propria sua doctus esset experientia; atque tunc temporis id mihi ante omnia necessarium erat, cum non ita ipsa meam perspicerem mentem, ut clare illam explicare valerem (postea vero placuit Domino ut et intelligerem et lucide exponerem gratias a divina Majestate acceptas); unde opus erat, ut quis mentem meam introspicere deque ejus statu prudenter judicare posset, ipse talia foret expertus. Multam itaque attulit ille mihi lucem, qua indigebam plurimum [OEuvres de S. Térèse, ubi supra, p. 405.] . Nam visiones, saltem quæ imaginariæ non erant, prorsus non capiebam quid sibi vellent; quin et aliæ, quas animæ oculis intuebar, haud magis videbar mihi intelligere quomodo se haberent; illas dumtaxat, quæ oculis corporeis exhibebantur, magni faciendas ducebam, atque has non habebam. Sanctus ille Vir multum mihi dabat luminis, singula declarans, monensque ne me affligerem nec timerem, benevero Deum laudarem, atque adeo firmiter tenerem spiritum illius in me operari, ut, una fide excepta, nihil verius certiusque ducerem. Magnopere porro mecum oblectabatur, et omnem quem poterat exhibebat mihi favorem, atque exin peculiarem mei curam habuit, rerum quoque suarum et negotiorum participem reddidit. Et quia vehementi teneri me videbat desiderio eorum, quibus ipse jam gaudebat (desiderium hoc mihi Dominus firmum solidumque largiebatur) et simul volenti me ferri animo, hinc quam libentissime mecum agebat. Quippe ei, quem Dominus ad hunc statum evexit, nulla est major voluptas aut consolatio, quam dum incidit in alium, cui idem Dominus prima quædam talium gratiarum communicavit rudimenta. Tunc enim temporis, ut mihi quidem videtur, prima tantum illius status tenebam elementa, quæ utinam et adhuc tenerem.

[14] [a quo et confirmatur magno cum solatio.] Ipse autem multopere mihi condolebat, dicebatque, contradictionem bonorum, quam passa eram, inter præcipuas hujus vitæ molestias et afflictiones recenseri, addens multa mihi adhuc subeunda restare (semper enim indigebam quocum conferre possem, et hac in urbe nemo erat, qui me intelligeret) sed acturum se cum confessario meo et cum altero quodam eorum, qui maxime me affligebant, viro nempe illo nobili et conjugato cujus supra memini. (Hunc, inquit Josephus Maria de Ancona [Annal. Minorum, t. XIX, ubi supra.] , Franciscum de Salcedo, Teresiæ addictissimum, fuisse, licet conjicere.) Hic, et quidem ideo quod singulariter me diligeret, nullum non mihi movebat bellum. Utpote sanctus sed meticulosus, cum non ita pridem adeo me improbam novisset, non poterat non mihi timere. Quod promiserat B. Petrus perfecit, ambos conveniens, validasque deducens rationes, quibus securi perstarent, nec deinceps molesti mihi forent. Non quidem hujusmodi monitione confessario admodum opus erat, benevero nobili illi viro, qui, licet haud plane persuasus discesserit, minus tamen posthac studuit timorem mihi incutere. Denique conventum inter nos est, ut ego ei (S. Petro) perscriberem quidquid in posterum hoc in genere mihi eveniret, et insuper invicem nos Deo inter orandum commendaremus: hæc scilicet ejus erat humilitas, ut mei miserrimæ orationes aliquo loco haberet; quod sane mihi haud mediocri erat confusioni. Discedens magna me reliquit consolatione perfusam, monens ut multa cum securitate in consueto orationis modo perseverarem, nec dubitarem, quin spiritu Dei moverer. Si vero quod dubium superveniret, ad majorem securitatem, id confessario aperirem; quo facto, viverem quieta. Nihilominus, cum via timoris Dominus me duceret; nec plena frui valebam securitate, cum ab aliis confirmarer; nec omnino timere, cum deceptam me dicerent. Itaque sive dum securam, sive dum anxiam me volebant, nullus aliam apud me obtinebat fidem, præter eam, quam Dominus animæ immittebat meæ. Utique verba Viri Dei (S. Petri), lubens id repeto, me consolabantur animumque sedabant; non tamen ita illis fidebam, ut plane sine metu forem, præcipue cum Dominus internis illis cruciatibus, de quibus mox dicam, exerceri me volebat [O Euvres de S. Térèse, nouv. traduction, p. 407 et 408.] . Non poteram proinde Domino et glorioso patri meo S. Josepho gratiis agendis satiari, qui, ut mihi quidem videtur, bonum hunc Fratrem ad me destinarat: erat enim hic Commissarius generalis Custodiæ S. Josephi, cui sicut et gloriosissimæ matri Mariæ assidue ego me commendabam. Atque hic primus S. Petri cum B. Teresia fuit congressus, habitus quadriennio fere ante illius mortem. Cætera quæ ibidem gesta sunt narrabuntur in vita S. Petri, auctore Laurentio a D. Paulo lib. 2 cap. XI et XII (apud nos num. 110 ad 114).

[15] [Illi documenta quædam spiritualia scribit S. Petrus.] Ast pax seu quies exinde B. Matri nata haud diuturna fuit. Brevi post (si fides F. Laurentio a D. Paulo sit [Vita S. Petri de Alcant., lib. 2, cap. XVI, apud nos., n. 119 et 120.] ) recruduit tempestas. Consulendum itaque ulterius statuit (verba sunt laudati scriptoris) scribendo litteras (S. Petro), quibus intima cordis, quo explicatiori modo posset, ei aperiret et censuram eliceret. Atque hæc est illa epistola quam tradit F. Jos. Mar. de Ancona [Annal. Min., t. XIX, p. 356.] a se non absque singulari cura inventam, absque tamen præsignato anno. In Actis nostris S. Teresiæ notatur [Acta SS., t. VII Octob., p. 184 et 710.] , dubitatum fuisse, an illa S. Matris Relatio (sic enim ibidem appellatur præfata epistola) reapse S. Petro, an vero alteri cuidam missa fuisset; statuiturque in favorem prioris; quod et nos ad Vitam S. Petri, auctore Fr. Laurentio [Lib. 2, cap. XVI, apud nos, n. 119 et 120.] plene confirmabimus, licet de anno, quo hæc gesta sint non ita constet, utrum scilicet an. 1558, vel an potius anno 1560, vel etiam alio. Id certum, quo contradicentium molestiis obviam iret, B. Virum afflictæ Virgini submisisse documenta quædam spiritualia tribus et triginta comprehensa articulis, quibus, inquit Fr. Laurentius [Ubi supra.] , sancta Virgo mirabiliter confortata omnem cordis afflictionem mentisque perplexitatem securior exclusit. Præclarum hoc S. Petri responsum in extenso reperietur in ejus Vitæ loc. cit. Mirum forte non nemini videbitur S. Matrem nihil de his in Vita sua scripsisse; ex quo tamen perperam omnino quis concluderet duo præfata documenta sincera non esse: cum alia plurima sint, eaque non inferioris momenti, in eadem scriptione omissa.

[16] [Statim ab initio probatur a S. Petro cogitatio de Reformatione Carmeli,] Pluries deinde S. Petrus illam convenit Abulæ, et semel Toleti, ut prolixe et juxta temporis seriem narrabitur a F. Laurentio libris II et III. Ast de his nihil attinet hoc loco dicere, quo id solum nobis propositum est, uno tenore et veluti intuitu exhibere illa, quæ testata S. Mater de B. Petro est in propria sua Vita; atque ibidem tantum agat de fundatione S. Josephi Abulensis, quod monasterium ordine primum est in Reformatione Carmeli. Fundationis illius compendiosam narrationem hic damus, in extenso recitantes S. Teresiæ verba (haud sane pauca nec parum magnifica) quoties de Sancto nostro occurrit sermo. Scribit itaque sancta Mater [Vitæ, cap. XXXII. Nouvelle traduction, p. 449.] post narratam visionem, in qua locus, sibi, nisi vitam mutaret, apud inferos paratus, ostendebatur, tum primum in mentem venisse de severiori amplectenda disciplina regulari, præsertim quod in monasterio Incarnationis Abulensi, ubi vota nuncupaverat, sacris Virginibus, ac præcipue sibi, claustro exire atque apud sæculares divertere contingeret. Occurrit cogitatio de fundando Discalceatarum conventu. Re communicata cum Guiomara de Ulloa, continuo hæc de procurandis annuis reditibus coepit circumspicere [Ibid., p. 453.] . Interea apparet S. Matri Christus Dominus, diserte ei mandans, ut strenue opus illud suscipiat, nec de bono anxia sit exitu: fore enim ut domus illa (sub S. Josephi nomine dedicanda) veluti lucida stella ingentem diffundat splendorem [Ibid., p. 454.] . Mandatum deinde illud sæpius atque pressius renovatur. Adit Teresia (prout jussum Christo erat) confessarium suum, P. Balthasarem Alvarez S. J., et simul etiam F. Carmeli Provincialem. Probat uterque consilium [Ibid., p. 455 et 456.] . Tum subjungit: Sed ante hæc scripseramus B. P. Petro de Alcantara, ut eum edoceremus, quo loco res esset; qui non solum auctor nobis fuit, ut rem promoverimus, sed insuper monuit quo procedendum esset modo [Ibid., p. 456. Confer F. Laurentium a D. Paulo, lib. II, cap. XX et XXIII (n. 130 et 133), item Riberam, Vitæ S. Teresiæ, lib. 1, cap. VII: Acta SS., t. VII Oct., p. 465 et seqq.] . Ast mox incredibilis irruit undequaque contradictio, quam late, atque more suo nitidissime S. Mater, tum reliquo hoc Capite, tum duobus sequentibus, describit [Nouvelle traduction, p. 457 – 506. Vide Riberam ubi supra.] .

[17] [sicut et de fundando monasterio absque fixis reditibus.] Hac, saltem aliquatenus, discussa seu sedata tempestate, alia exurgit haud minus atrox. Scilicet mens S. Teresiæ hucusque fuerat, fixis cum reditibus novum suum fundare monasterium. Ast cum Toleti ad tempus moraretur apud Ludovicam de la Cerda (soror hæc erat ducis Medinæ Cœli, atque ob immaturam mortem mariti sui marchionis de Malagon supra modum afflicta Teresiam de mandato provincialis arcesserat [Vide Laurentium a D. Paulo, lib. 3, cap. XIV, (n. 178 et seqq.)] in mentem illi venit longe perfectius se acturam, si novam suam domum absque hujusmodi reditibus constitueret. Confessarium pluresque consulit Theologos, qui omnes uno ore eam improbant, condemnant [Vita, cap. XXXV. Nouvelle traduction, p. 510 et 511.] . Cum autem præfata matrona, apud quam degebat, optaret videre S. Petrum, quem hactenus ex fama sanctitatis tantum norat, hunc Teresia, datis litteris, haud difficulter Toletum perduxit. Atque hanc nacta opportunitatem, quid ipse de recenti suo proposito sentiret exquisivit. Vir autem ille Dei, inquit, ingenti ferebatur paupertatis amore, quam tot per annos exercuerat, noveratque thesauros in illa reconditos; quare non solum consilium probabat, sed et volebat ut omni modo illud promoverem. Hoc itaque confirmata judicio et approbatione, datis a Viro, quem tam diuturna instruxerat experientia, statui progredi, nec alium quemquam dienceps interrogare [Ibid.] . Addit deinde sibi apparuisse Christum Dominum, atque dixisse: Nullo modo desisteret a consilio fundandi monasterii absque reditibus; hanc enim esse voluntatem Patris ejus et suam; se ei adfuturum. Quo quidem auxilio opus omnino fuit ad novas superandas difficultates, quæ acrius quam antea S. Matrem urgebant [Ubi supra, p. 511 – 518.] .

[18] [Inchoatur fundatio monasterii S. Josephi Abulæ.] Tandem qua die, Toleto discedens Abulam Teresia advenit, Roma item acceptum est Breve pontificium, quo debita ad inchoandum monasterium facultas continebatur; nec id sine numine ita contigisse, grata agnovit [Vita, cap. XXXVI. Nouvelle traduction, p. 518 et 519.] . Tum ita prosequitur: Abulæ erat episcopus, sanctus Frater Petrus de Alcantara, et nobilis ille vir, præclarus Dei servus (Franciscus de Salcedo), apud quem diverterat S. Petrus: servi enim Dei in hac domo nunquam non gratanter excipiebantur. Uterque cum episcopo egerunt, ut hic sua sub jurisdictione novum reciperet conventum. Haud exiguum erat quod petebatur, cum absque reditibus fundatio facienda esset. Ast præsul ille tantum addictus erat iis, quibus firmum videbat serviendi Deo propositum, ut postulatis annuerit, et nos exinde amore et devotione paterna tutatus sit. Ipse fuit sanctus senex, B. Petrus, qui totum hoc opus perfecit; probando nempe propositum nostrum, nobisque procurando aliorum plurium benevolentiam. Si enim, ut dixi his in adjunctis non advenissem, non capio quomodo res umquam conclusa fuisset. Exiguo namque tempore sanctus Vir (non putem per octo omnino dies et insuper adversa erat valetudine), hic permansit ac paulo post Dominus eum ad se vocavit; ita ut eum divina majestas videatur servasse, donec fundatio perfecta esset: admodum male jam valebat et quidem a duobus et amplius, ni fallar, annis [Ibid., p. 520 et 521.] . Die itaque S. Bartholomæi festo (XXIV Augusti) anno 1562, requisita cum approbatione, Teresia cum aliis quibusdam sacris Virginibus, monasterium a S. Josepho dictum ingressæ sunt [Ibid.] . Duobus scilicet non omnino mensibus ante B. Petri mortem, quæ contigit XVIII Octobris præfati anni.

[19] [Medias inter contradictiones Teresiam S. Petrus vivens et mortuus sustentat.] Ast nova nec parum diuturna S. Matrem manebat procella. Vix monasterium suum ingressa, revocatur in conventum Incarnationis, quo exierat. Tota turbatur urbe, fit tumultus; novam fundationem omnes improbant, exitiosam clamant, Teresiam condemnant. Res defertur ad regium consilium [Ibid., p. 529 – 536.] . Denique nulla jam superesse videtur servandi monasterii ratio, nisi admittantur annui reditus, in tantum ut B. Mater jamjam consensura esset. Ast pridie quam res concluderetur, apparuit illi Christus: Cave tibi, dicens, filia, hujusmodi accipias conditiones: admissis enim semel reditibus, fas deinceps non erit iis umquam renuntiare. Atque hæc illi mens fuerat, ut in reditus consentiret, fervente tempestate, qua sedata eis nuntium remitteret. Atque hic subjungit: Eadem nocte S. Fr. Petrus de Alcantara, qui jam mortuus erat, mihi apparuit. Antequam moreretur, cognitis difficultatibus contradictionibusque quibus premebamur, scripserat se vehementer lætari, tanta poni nova fundationi obstacula: ex eo enim quod dæmon adeo tentaret illam impedire, signum haberi certissimum, fore ut Dominus magnopere laudaretur in domo illa; nec ullo modo consentirem in admittendis reditibus; illudque iterum atque tertio iisdem in litteris repetebat: quod si ita facerem, omnia prospere cessura. Ex quo obierat, jam binis aliis vicibus eum videram, ingentemque, qua fruebatur, gloriam. Nec eum videns timebam, imo maximo perfundebar gaudio: semper enim apparebat mihi, corpore glorificato, claritate cœlesti circumdatus, qua et ego percellebar. Memini ubi primum se mihi videndum exhibuit, cum loqueretur de multa gloria sua, dixisse inter alia: beatam esse pœnitentiam, quæ tale illi promeruerat præmium. Cum putem alibi me de his jam egisse, aliud hic non addam, nisi quod hac vice vultum præ se tulerit austerum, atque disparuisse, cum hæc solum dixisset: nullo modo acceptarem reditus; et ut quid ejus non sequerer consilium? Quibus auditis haud parum territa eram, atque sequenti die narravi quid accidisset viro illi nobili (Francisco de Salzedo) his in adjunctis nobis ante alios longe addictissimo, addidique ut nullo modo reditus acceptaret, sed cœptam prosequeretur litem. Finaliter omnia ex mente S. Matris conclusa fuere. Duravit tempestas hæc postrema per duos omnino annos. Hujus loci non est latius prosequi plurima illa et maxima obstacula, undequaque suscitata ab initio fundationis usque ad ejus consummationem. Videatur locc. supra citt.

[20] [Epiphonema.] Atque hæc sunt quæ S. Teresia de B. Petro testata reliquit. Quæ cum singulari prorsus modo hujus sanctitatem declarant et commendant, propterea statim ab initio hujus commentarii in unum collegimus, quo uno etiam obtutu oculis lectorum subjecta forent, veluti magnificum aliquod monumentum ad perennem tantæ virtutis memoriam.

§ II. De Reformationibus in ordine Seraphico. Regularis Observantiæ origo et progressus. Initia S. Petri de Alcantara. Novam suscipit perficitque Reformationem longe strictissimam. Fundatur Provincia S. Josephi sub obedientia Conventualium; ast paulo post, Summi Pontificis voluntate, subjicitur Observantiæ.

[De Seraphici Ordinis reformationibus,] Cum non solum S. Petrus Teresiam in stabilienda Carmelitarum reformatione indefessus adjuverit, ita ut, ipsamet testante, recentis illius propaginis sit præcipuus promotor existimandus [Bulla Canonizationis S. Petri.] ; sed et ipse præcipuam in ecclesia Dei laudem sibi meruerit ob novam in seraphico Ordine, susceptam stabilitamque Reformationem, eique tum præparandæ tum promovendæ tota vita sua ardentissime allaboraverit, juvabit hic brevi compendio illius originem et progressus subjicere. Quæ tamen quo debite intelligantur, opus erit prælibare quædam de variis, in Franciscana familia diversis temporibus, exortis reformationibus. Sanctus Franciscus, inquit Holstenius [Codex Regularum monasticarum, t. III. Addimentum XXV.] , gente Italus, Assisii in Umbria natus anno 1182, Petri Bernardoni et Picæ filius, plurimorum Religiosorum parens, et Ordinis Fratrum Minorum primus institutor. Primis juventutis annis mercaturæ quæstum exercuit, sed humilitatis et paupertatis Christianæ amore flagrans, mundanas divitias contempsit; atque in solitudinem secedens, circa annum MCCVII prima Ordinis jecit fundamenta, atque Romam accedens, Regulam pro fratribus conceptam summo Pontifici Innocentio III humiliter obtulit, a quo etiam anno MCCXV, et Ordinis et Regulæ approbationem accepit. … Primam (Regulam) XXIII capitulis comprehensam correxisse dicitur S. Franciscus, ut alteram breviorem, XII capita continentem, ederet, quam Honorius III Papa confirmavit anno MCCXXIII, præcipiens, ut illa ubique ab omnibus Ordinis Fratribus strictissime observaretur, quæ proin est vera et sincera Franciscanorum regula.

[22] [a S. Francisco prævisis.] Refert autem Fr. Joannes a Sancta Maria [Chronica de la Provincia de San Joseph, part. I, lib. 1, cap. IV ab initio.] (cui et consonant Dominicus de Gubernatis [Orbis Seraphici historia, lib. V, cap. 1. T. I, p. 589. Edit. Rom. 1682.] citans Waddingum [Annales Minorum, t. I, ad an. 1220, n. 20; et t. II, ad an. 1226, n. 18.] , alique) inter cætera beneficia, quibus seraphicus Pater cœlitus dignatus fuerat, non postremum obtinere locum, quod ex divina revelatione novisset, familiam suam per universum terrarum orbem longe lateque diffundendam; nec ignorasse sanctissimum illum Virum, ex numero et turba enasci solere regularis disciplinæ relaxationem et, ut loquitur F. P. Joannes a S. Maria, quantitatem officere qualitati; atque propterea Dominum consuluisse de remedio tantæ religionis pesti adhibendo. Tum promisit ei Dominus, nullo umquam tempore defuturos in Ordine suo viros, qui ejus vestigiis inhærerent, et eumdem profiterentur vitæ rigorem, quem ipse et primi ejus socii professi erant, regulari perfectioni fideliter incumbentes, paupertatem evangelicam ad amussim sectantes. Nec divina fefellit promissio. Atque ab his originem habuere variæ illæ reformationes, quæ omnes eo collimabant, non tamen absque multis, iisque gravibus, commotionibus et dissidiis, ut ad primævum ordo rediret Regulæ severitatem, in iis præsertim quæ ad paupertatis rigorem pertinent.

[23] [Reformatio Cæsarenorum,] Haud multo post mortem seraphici Patris, versus annum 1244, ab instituto Ordine 35m, tempore Eliæ (viri versipellis et hypocritæ, qui cum Minister generalis fuisset, tandem apostata factus est) plurima regulari disciplinæ illata sunt vulnera: admissi fuerunt annui reditus, rerumque immobilium proprietas, primum in communi, deinde etiam privatim, primæva illa paupertate (quæ totius Minoritici ædificii firmissimum fundamentum ac tutissima basis est) utcumque relegata, ex Pontificia dispensatione. Quamobrem aliquot patres, præfatæ paupertatis zelotes, qui et ab eorum patre Cæsario, Cæsarini dicti sunt, sylvas atque solitaria loca petentes, ibidem per sexaginta et tres continuos annos, juxta primævam Franciscani ordinis institutionem, perseveraverunt. Et ab his prima nostri Ordinis reformatio sumpsit exordium. Ita Franciscus Gonzaga de Origine seraphicæ Religionis [Part. I, p. 4. Edit. Romæ 1587.] .

[24] [Clarenorum] Postea F. Angelus de Cingulo (quod Anconitanæ Marchiæ oppidum est) circa annum 1294, a Cælestino V diploma, quo sibi vitam eremiticam, qua ex ejusdem summi Pontificis auctoritate solus aliquamdiu gavisus fuerat, cum sibi adhærere volentibus ducere, fratres recipere atque aliqua loca in solitudinibus erigere liceret, donec tandem negotiis pro voto succedentibus, tranquilliori vita frui posset (tenebatur siquidem, rebus Religionis in melius compositis, se illi denuo conjungere) impetravit, atque in Montem Clarum, a quo tum ipse tum ejus sequaces, Clareni (vocem hanc, nescio quo argumento deducit Helyot [Histoire des Ordres religieux et mllitaires, t. VII, p. 61. Edit. Paris 1792.] a Clareno fluvio) sunt appellati, pedem ibi cum suis fixurus primo concessit. Quibus denique omnibus pro voto et facta sibi facultate constitutis, atque plurimis religiosis hinc inde collectis, nec non et aliquibus monasteriis sive potius eremitoriis (licet enim in hujusmodi separatione, Fratres Minores atque Franciscani status, reformatores haberi semper voluerint, in habitu tamen, qui eremiticus omnino erat, unde et Eremitæ passim ab omnibus appellabantur, et in ædificiorum forma maxime a reliquis Minoribus differebant) desertis in locis pauperrime constructis; cum primum præfatus summus Pontifex Cœlestinus V pontificatui renuntiasset, sibi suoque gregi summopere ob hujusmodi separationem timens, communique paci et quieti consulere cupiens, in Græcorum partes simul cum eo secessit. Cumque a Reverendissimo Patre Fratre Joanne de Muro, qui Ananiæ, anno a Dominica Nativitate 1296 electus Minister generalis fuerat, sub omnimodæ tranquillitatis pollicitatione, tum ipse, tum quoque ejus asseclæ in Italiam revocati fuerint, numquam tamen se cæteris conjungere voluerunt, sed ad tempora usque Sixti IV Pont. Max., nempe usque ad annum Domini 1477, cœpto in vivendi modo, sub Ordinariorum ferula perseverarunt. Ita rursus Gonzaga, [Ibid., p. 5.] qui paulo inferius addit: Ab his igitur Clarenis, secunda vel potius prima Franciscani Ordinis reformatio, post ejus institutionem, exordium sumpsit. Nam Cæsareni, de quibus superius, extincto eorum capite, venerabili scilicet Patre Fratre Cæsareo Spirensi, derelictos a se conventus repetere compulsi sunt. Et si qui fuerint alii, qui, in perfectiorem vitam inhiantes, omnem rerum proprietatem a se eliminatam exoptarint, ne tamen rerum novatores haberentur, suis se pellibus continentes, meliori, quo poterant modo, non absque maximo animi dolore, cæteris convivebant.

[25] [Plures aliæ similes exinde natæ reformationes.] Plures hujusmodi Reformationes aliæ post alias exortæ sunt, non absque continua fere totius ordinis commotione, aliis uti cupientibus a Pontifice concessis in paupertate relaxationibus, aliis fideliter primævæ a seraphico Patre stabilitæ Regulæ inhærentibus [Vide Helyot, part. V, cap. IV – IX, t. VII, p. 43 et seqq.] . Non vacat omnes illas Reformationes singillatim prosequi; sufficiat breviter quædam attigisse de Observantia, quæ, ineunte sæculo decimo sexto, reliquas omnes particulares Reformatorum familias absorpsit. Quo etiam tempore Ordo S. Francisci in duas quasi congregationes majores separatus est, Observantium nempe et Conventualium.

[26] [Regularis Observantiæ origo.] Fr. Paulus de Trincis a Fulgineo, laicus, Hugolini de Trincis, consanguinei sui, ac Fulginei toparchæ, usus favore, obtinuit a Ministro generali licentiam inhabitandi domos quasdam, olim a S. P. Francisco erectas, postea vero a patribus, quod angustæ nimis et pauperes essent, derelictas. His sese addiderunt alii viri insignes, inter quos Fr. Angelus de Monteleone et Fr. Joannes a Stronconio. Novæ familiæ favebat Gregorius Papa XI. Et Henricus Astensis, Minister generalis, anno 1388, a fundato Ordine 180, eumdem fratrem Paulum de Trincis supra omnia fratrum reformatorum provinciarum tum sancti Francisci, tum Romanæ, tum quoque Marchiæ loca sive Eremitoria (sic enim hujusmodi domus appellabantur) suum instituit Commissarium, ac denique sequenti biennio, anno videlicet 1390, plenariam eidem suos quocumque vellet transmittendi fratres potestatem fecit [Gonzaga. De origine Seraphicæ Religionis Francisanæ, ejusque progressibus, de Regularis Observantiæ institutione. Ubi supra, p. 6.] . Atque hæc initia fuerunt regularis Observantiæ in Italia; unde brevi per alia regna et regiones longe lateque diffusa est.

[27] [Ejus progressus, favente Martino V.] Cum autem tempore concilii Constantiensis, variis ex causis, felix Observantium progressus, retarderetur imo et impediretur, ejus Zelatores a Martino Veta reliquo concilio supplices petiere, ut amotis hujusmodi impedimentis, Franciscanam regularem Observantiam, non ita dudum felicissime currentem, paterno favore prosequi dignarentur; quatenus tantis auspiciis ad præmeditatam metam aliquando pervenire posset. Excepti itaque humanissime a tanto cœtu, quidquid humiliter petierant, pro votis assequuti sunt… Crevit itaque mirumque in modum aucta fuit regularis Observantia in Hispania, Gallia, præcipue vero in Italia, benevolentia et pietate præfati Summi Pontificis Martini V [Idem. Ibid., p. 7.] . Hujus quoque successor, Eugenius IV, ordinavit ut duo essent Oservantium Vicarii generales: alter Cismontanæ eorum præsidens familiæ, alter Ultramontanæ. Ne tamen omnimoda Ordinis separatio fieret, illud tantum reliquit (Eugenius IV) ut scilicet generalis Minister Vicarios generales noviter electos confirmaret ratosque haberet [Chronica de la Prov. de San Joseph de los Descalços compuesta por F. Juan de Santa Maria, p. 16. Edit. Madriti 1615.] .

[28] [Convocat Leo X totius Ordinis capitulum generalissimum.] Novæ tamen rursus exortæ sunt simultates, ita ut ad annum 1517 Leo Papa X indicendum judicaverit Capitulum totius Ordinis generalissimum (quod ejusdem generis septimum numeratur) quia scilicet, ut habetur in Brevi citatorio [Gonzaga. Ibid., p. 28.] pro capitulo celebrando, accepisset Summus Pontifex cum magna cordis amaritudine, lites, jurgia et commotiones in Ordine, non sine gravi sanctæ Matris ecclesiæ incommodo, ac tam cleri, quam populi pernicioso scandalo ortas. Itaque Convenientibus omnibus patribus utriusque familiæ Observantibus, omnibusque Conventualibus, nec non Clarenis, Amadeis, Coletanis atque de sancto Evangelio, quibus ex officio incumbebat, die præfixa (festo Pentecostes) in conventu sanctæ Mariæ de Ara-Cœli, propositum fuit a Summo Pontifice: num omnes in unum vivendi modum, sub eodem habitu, eisdemque legibus, de cætero convenire vellent? Quandoquidem ea de causa, et ut ex omnibus Franciscanis, licet diversis, unum ovile, sub unius tantum supremi pastoris cura degens, fieret. Cui cum Regularis Observantiæ sectatores respondissent, manibus (ut aiunt) pedibusque eam in unionem atque conventionem ituros, dummodo Regulæ observantia nihil detrimenti pateretur, et Patres Conventuales cuivis rerum proprietati, tam in particulari quam in communi, ac quibuscumque annuis redditibus, Pontificiisque privilegiis in manibus suæ sanctitatis revera et efficaciter renuntiarent, necnon et legibus a regulari Observantia præfixis parere vellent: atque Patres Conventuales, post maturam deliberationem, asseverassent, malle se in antiquori modo vivendi perseverare, atque Apostolicis privilegiis frui, quam in Observantium vitam transire; Pontificia voluntas optato fine caruit [Idem. Ibid., p. 29.] .

[29] [Reformati qualescumque ad Observantaim reducuntur, et a Conventualibus sejunguntur.] Proinde, exauctoratis quibusvis Vicariis generalibus, atque supressis omnibus et singulis Reformatorum Congregationibus, facta horum omnium unica familia est, et quasi generalis quædam Reformatio. Volumus (verba sunt Leonis X in Bulla, data quarto Kal. Junii anno 1517, quæ communiter Unionis appellatur et recitatur a Gonzaga [Ibid., p. 30 – 35.] ) et declaramus, sub nomine Reformatorum, ac pure et simpliciter Regulam beati Francisci Observantium comprehendi omnes et singulos infrascriptos: videlicet Observantes, tam de familia, quam Reformatos sub Ministris, ac Fratris Amadei, de Coletanis, Clarenis, de sancto Evangelio seu de caputio, ac Discalciatos nuncupatos, aut alios similes, quocumque alio nomine nuncupentur et regulam ipsam Beati Francisci pure et simpliciter observent. Ex quibus omnibus supradictis unum corpus insimul facientes, eosdem ad invicem perpetuo unimus. Ita quod de cætero, omissa diversitate nominum prædictorum, fratres Minores sancti Francisci Regularis Observantiæ, vel simul vel discretive nuncupentur et nuncupari possint et debeant. Omnesque et singulos, ut præfertur, unitos generali Ministro prædicto (ex Observantibus electo et deinceps eligendo) ac Provincialibus Ministris et Custodibus, in quorum Provinciis et Custodiis respective morantur, in omnibus et per omnia secundum Regulam subjici debeant. Conventuales vero secundum privilegia viventes, quomodo eisdem Ministris Generali et Provincialibus subjici debeant, per alias nostras desuper edendas litteras declarabimus. Tunc itaque generalis Ministratus et Ordinis sigilla a Conventualibus ad Observantes translata sunt; atque exinde supremus Observantium moderator, Minister Generalis Ordinis dictus est, atque ut legitimus sancti Francisci successor habitus. Conventualium autem præses, nomine Magistri Generalis vocari cœpit.

[30] [Novæ in ipsa Observantia reformationes.] Versus annum 1525 rursus viri aliqui, primævæ regulæ zelatores, a reliqua familia sese sejunxerunt; atque inde primum nati sunt PP. Capucini, quorum auctor fuit venerabilis P. F. Mathæus Bascius, in vita et post mortem (teste Gonzaga) miraculis clarus. Notum est Zachariam Boverium, PP. Capucinorum Annalistam, Mathæo Bascio illius instituti principium abjudicare, sed frustra ut nobis quidem videtur. Confer Helyot [Histoire des Ordres religieux, part. V, cap. XXIV. T. VII, p. 165 et seqq.] ,

[31] [S. Petri de Alcantara initia.] Eodem fere tempore, cum multi adhuc superessent, qui præfato capitulo generalissimo interfuerant, quidam ex illis, viri eodem animati spiritu, vitæ perfectioris amantes, auctoritate Alexandri VI obtenta, in loca deserta se receperunt, atque eodem, quo præterlapsis sæculis modo, disciplinæ remissiori restiterunt. Inter hos eminuerunt F. Petrus de Melgar, Fr. Joannes Paschalius, Fr. Angelus de Vallisoleto. Ab his, inter alias, exordium in Lusitania sumpsit Provincia maxime reformata, a Pietate dicta [Confer Gonzagam, p. 941.] . Hic jam devolvimur ad ætatem beati Petri de Alcantara, cujus labores in eodem fine prosequendo hic uno quasi conspectu exhibebimus, summatim complectentes, quæ alibi (in utraque scilicet sancti Vita inferius danda) fuse ac minus ordinate dicta recurrunt. Si quæ ex aliis scriptoribus sive addenda sive elucidanda seu emendanda veniant, appositis Notis indicabitur.

[32] [Ejus in Religionem ingressus.] Anno ætatis suæ decimo sexto, sæculi decimo quinto supra millesimum quingentesimum, admissus sanctus Petrus fuit in conventu de Manxarretes, custodiæ Discalceatorum, sub titulo Estremaduræ (quæ versus annum 1519 in Provinciam erecta, a sancto Gabriele dici cœpit, atque deinceps nomen hoc sibi retinuit) cujus primus custos P. Franciscus Frexenal, vir a religione et doctrina commendatus. Aliquot mensibus (forte biennio) post professionem, mittitur Petrus ad conventum Belvisi, ubi ejus amor vitæ solitariæ et pœnitentis continuo omnium oculis patuit. Anno 1519 præficitur conventui Pacis Juliæ (vernacule Badajoz) cum viginti tantum annorum esset. Exacto, summa cum laude, præfecturæ triennio, jussu superiorum ad sacros Ordines se præparat, ac sacerdotio, quo vir humillimus indignum prorsus se judicabat, initiatur anno 1524. Variis exinde rursus præficitur domibus. Interea ingenti animarum cum lucro operibus zeli incumbit, atque indies ardentioribus paupertatis et pœnitentiæ accenditur desideriis.

[33] [Præpositus Provinciæ S. Gabrielis severiorem introducit Observantiam.] Anno 1538, ætatis trigesimo nono, eligitur Minister Provincialis sancti Gabrielis. Tum vero serius cogitare cœpit de resuscitando inter suos primævo seraphici Patris sancti Francisci spiritu; ast cum non paucos huic proposito adversarios offenderet, differendum duxit, donec anno 1540, convocato Placentiæ capitulo, animum suum de strictiori inducenda observantia fratribus congregatis aperuit, prælegitque regulas, quas hunc in finem exaraverat. Initio restiterunt nonnulli; ast brevi, auditis rationum momentis, quibus immensum Petri eximia virtus pondus addebat, manus victas dederunt, atque præfatæ regulæ unanimi omnium consensu probatæ sunt. Hac tempestate duplex ei oblata domus est; utramque juxta normam severissimæ, in Regulis seu Constitutionibus stabilitam, paupertatis ædificari curavit.

[34] [In Lusitaniam secedit, ubi cum sociis Custodiam Arabidæ inchoat,] Anno 1541, officio cum defunctus esset, alius electus est Provincialis; ipse vero in Lusitaniam secessit cum P. Joanne de Aquila, ex eadem sancti Gabrielis provincia; atque ambo se junxerunt P. Martino a sancta Maria, qui Reformationem valde austeram inchoaverat ibidem, in loco Arabida dicto, haud procul ab ostio Tagi fluminis, ubi vitam duxerunt unice orationi deditam, atque ad normam regidissimæ paupertatis et pœnitentiæ exactam. P. Joannes Calvo, pro tempore Minister Ordinis generalis, cum in Lusitaniam venisset, audita S. Petri et sociorum præclarissima virtute et sanctimonia, eos adire voluit; atque oculis usurpans quid rei esset, facultatem dedit P. Martino alios admittendi fratres; quorum primus fuit ipse socius Patris Ministri generalis. Mox alii plures supervenerunt; additisque novis duobus conventibus, erecta Custodia Arabidæ est.

[35] [In Hispaniam redux, brevi post Arabidam revertitur.] Postquam biennio moratus Arabidæ fuerat, in Hispaniam revocatur Petrus, atque in comitiis anno 1548 pari suffragio cum P. Joanne de Aquila in Ministrum Provincialem eligitur. Ast, utroque tale onus instanter deprecante, alius nominatus tandem est. Ipsi vero recesserunt in conventum sancti Onuphrii; unde brevi rursus in Lusitaniam redierunt, custodiam Arabidæ periclitantem sustentaturi. Mortuo P. Martino a sancta Maria, alia domus, prope Ulyssiponem, agente sancto Petro, admissa est anno 1550. Cum dein Castellam hic repetere cogeretur, Custodia P. Joanni concredita remansit, ac tandem anno 1560 in Provinciam est erecta.

[36] [Noco Reformationis zelo accenditur.] Sanctus Petrus in Hispaniam redux, anno 1551, Placentiam venit, dum ibidem congregati fratres erant ad eligendum Ministrum provincialem, quod quidem onus denuo non absque contradictione declinavit (tradit Franciscus Gonzaga S. Petrum secundo provinciæ S. Gabrielis clavum sub titulo Ministri provincialis tenuisse [De origine Seraphicæ Religionis, p. 1135, ubi de conventu in Pedroso, ab initio. Item, p. 1137 ultima linea.] ; quod utique ex errore ponitur, et pugnat cum omnibus qui de Sancti nostri vita scripserunt), nec potuit impedire quominus postea eligeretur Custos ad comitia generalia Salamanticæ celebranda. Quibus finitis, in domum se recepit valde solitariam, quo ardentius contemplationi et pænitentiæ se daret. Ibi vehementioribus agi cœpit stimulis inchoandi Reformationem, magis etiam austeram, quam quæ jam introducta fuerat in provinciam S. Gabrielis et custodiam Arabidæ. Exinde cœpit proprie fundamenta ponere illius cætus regularis, ad cujus institutionem divinitus electus fuerat.

[37] [Cum uno socio in solitudinem secedit.] Nam Brevi obtento a Julio Papa III, quo ei facultas dabatur secedendi cum uno socio in locum quemcumque eligere vellet, Cauriam petiit, juxta quam urbem episcopus ei concessit ecclesiam valde parvam et solitariam, prope sanctam Crucem de Cevolla; ubi duas Vir sanctus erexit cellulas perexiguas, quibus adjacebat hortus, non amplius quam decem pedes capiens in longitudine et quinque in latitudine. Cella vero ejus ipsa longa erat quatuor pedibus, lata tribus, atque adeo demissa, ut erectus in ea stare non valeret.

[38] [Accipit a Julio III facultatem inchoandi reformationem maxime austeram.] Post aliquod temporis spatium, Romam cum socio profectus est, obtinuitque ab eodem Julio III licentiam fundandi conventum, in quo disciplinam adhiberet, quantum optaret, austeram, et quidem sub obedientia Conventualium, eo nempe fine, ne impediretur ab Observantibus, quibus hactenus subjectus vixerat. Et reipsa Observantes ægerrime tulerunt susceptam Reformationem, nec paucas nec exiguas sancto Viro suscitarunt molestias.

[39] [Ædificat conventum in Pedroso.] In Hispaniam regressus, manum mox operi admovit. Bona cum venia episcopi Placentini, conventum ædifivavit apud Pedrosum, qui deinceps norma fuit cæterorum. Adeo angustus erat et pauper, ut nusquam tale aliquid fuisset visum. Potius dixisses sepulcrum vel carcerem, quam domum incolis paratam. Tota structura non amplius quam triginta duos habebat pedes in longitudine, et octo in latitudine, murorum computata densitate. More suo Petrus elegit sibi cellam vilissimam, in qua nec stare licebat nec cubare, sed diu noctuque vel genuflexus vel inclinatus permanere cogebatur.

[40] [Præcedentia elucidantur ex Chronico provinciæ S. Josephi.] Numeris proxime præcedentibus (31 – 38) reddita ita resumit primus B. Petri vitæ scriptor, Fr. Joannes a S. Maria, ubi in chronico Provinciæ S. Josephi, tribus continue capitibus partes exponit, quas sanctus Vir in illa præparanda et fundanda habuit [De origine Seraphicæ Religionis, p. 1135, ubi de conventu in Pedroso, ab initio. Item, p. 1137 ultima linea.] . Habitum assumpsit atque professionem edidit F. Petrus in provincia S. Gabrielis Discalceatorum. De ejus institutione et studiis in Religione postea fiet sermo. Cum advenisset tempus quo hæc proficere ex illo posset, electus est minister Provincialis ejusdem provinciæ, in capitulo apud sanctam Mariam de Albuquerqua celebrato. Hoc in munere vitæ rigidioris maxime studiosum se exhibuit atque reformationis zelatorem. Quamvis illa in provincia pauca essent reformanda, ex sancto illo zelo quo agebatur, strictior fuit quibusdam in rebus, quam quidam voluissent: numquam enim deficiunt in quavis congregatione, quibus male sapit omne id quod eis non arridet. Hi itaque ejus administrationem ægre tulerunt. Cum tamen vitam ageret prorsus inculpabilem, vix aliquid efficere potuerunt, adeo ut brevi post, altero in capitulo, nominatus definitor sit; et secunda vice ad munus Provincialis æqualia tulerit suffragia cum altero religioso, præclaro Dei servo, F. Joanne de Aquila. Singuli electores ita quisque in sua firmi perstabant sententia, ut quoties irent in suffragium, idem haberetur exitus; donec tandem compromiserint in reverendissimum patrem Generalem, Fr. Andream de Insula, qui capitulo præsidebat; ut hic scilicet eligeret quem secundum Deum, digniorem judicaret; ambobus illis renuntiantibus juri, quod ex electione jam haberent et ulterius habere possent. Pater Minister generalis, nolens alterum alteri præferre, designavit Fr. Garciam de Castillo, ex recollectione del Abrojo. Neque id sine numine contigit: ita enim liberi et expediti remanebant duo illi religiosi, atque veri Jesu Christi Domini nostri discipuli, Petrus et Joannes, quos divina majestas elegerat in lapides angulares et fundamentum ædificii, quod perfectum volebat ex duabus provinciis Discalceatorum: altera S. Josephi in Castella; Arabidæ altera in Lusitania, prout et revera factum est, et nos inferius reddemus. Ast F. Petrus alio in capitulo nominatur definitor et custos (virtus enim ubique innotescit et æstimatur apud plerosque, pauci illam refugiunt) atque ratione officii sui interfuit capitulo generali Salmanticæ celebrato anno 1553; ubi electus fuit in Ministrum generalem totius Observantiæ Pater Fr. Clemens Monelia ex provincia Bononiensi. Ad finem hujus capituli, vel non ita multo post, eadem ex causa eumdemque ob finem ac alii religiosi id jam fecerant, simili cum facultate Fr. Petrus provinciam sancti Gabrielis reliquit et subduxit se obedientiæ præfati Ministri generalis Observantiæ, Brevi speciali Julii Papæ III munitus ad fundandum oratorium seu conventum sub obedientia Patris Magistri Conventualium, in quo ipse cum aliquot sociis ejusdem spiritus vitam agere possent magis solitariam. Hac itaque instructus licentia et facultate, contulit se in desertum asperum, inter montes vernacule Cañaveral dictos, haud ita procul a vico nomine Pedroso, Placentinæ Diœcesis, ibique fundavit conventum adeo angustum, ut, numerata etiam murorum densitate, viginti duos pedes in longitudine et viginti octo in latitudine non excederet. Atqui tamen in hoc tam contracto circuitu, habebatur ecclesia, utique perexigua, cum sanctuario seu sacello multo adhuc angustiore, quodque separatum erat a reliquo ædificio bacillorum repagulo; nec locus ibidem erat nisi sacerdoti et acolytho, sacro inservienti; quod si tertius superveniret, jam omnes vix se movere poterant. Claustrum, in formam quadranguli, similis erat dimensionis: duo fratres, sibi ex adverso, qua longitudo erat, stantes, facile jungebant manus: cætera, cellæ, refectorium, culina, officinæ, et si qua alia in conventu reperiri solita, juxta eamdem confecta erant mensuram. Quod si sæcularis, qui antea illud non viderat, venisset, ipsique, quid singula sibi vellet pars, fuisset indicatum; ac dixissent: hæc est ecclesia; ibi chorus, illic sacristia, claustrum, refectorium, culina; non judicasset hæc tali usui esse posse, nisi oculis rem ipsam vidisset. Nihilominus sancto Fundatori omnia hæc nimis ampla videbantur: tantus scilicet in eo erat spiritus, zelus, et eximius sanctæ paupertatis amor. Hoc in secessu venerabilis Pater, cum aliis quibusdam eodem animatis fervore (juxta obtentam a summo Pontifice licentiam) cœpit resuscitare spiritum gloriosi patris nostri sancti Francisci, et renovare tempora illa felicissima primævæ Ordinis nostri fundationis. Scilicet quando dæmon illum perturbare quærebat relaxando disciplinam, tunc sanctus ille Vir in corde suo meditabatur, quomodo novam susciperet reformationem, quæ propius accederet ad vitam gloriosi Parentis nostri et sociorum ejus. Unde præparabat se armabatque ad pugnas et tentationes, ab hostibus visibilibus invisibilibusque procul dubio movendas. Instabat orationi, jejuniis, pœnitentiis, mortificationi; ut his quasi armis instructus, sustinere valeret impetus ab adversariis, obtentu novitatis (hac enim soliti sunt laxiores voce designare omnem reformationem) paratos.

[41] [Formatnr custodia S. Josephi, cui Petrus qua Commissarius præficitur.] Dum ita absconditus vivebat cum aliquot sociis ejusdem spiritus, supervenit mors P. Joannis Paschalii (quem Helyot præpostere confundit cum Joanne de Aquila, utriusque cognomina simul jungens, hunc in modum scribens: Joannes Paschasius cognomine de Aquila [Histoire des Ordres religieux et militaires, part V, cap. XXI, t. VII, p. 150.] ). Scilicet paucis ante annis egressi ex provincia S. Gabrielis fuerant viri duo pietate insignes, P. Joannes Paschalius et P. Alphonsus de Manzanete. Horum prior Galæciam pertransiens, tres, auctoritate Apostolica, fundarat conventus; alter parvum erexerat monasterium in silva Lorianæ, sub titulo sancti Isidori. Quatuor his conventibus, qua Commissarius, ex delegatione P. Magistri generalis Conventualium præsidebat P. Joannes Paschalius; qui, dum ex conventu Lorianæ in Galæciam revertitur, diem obiit supremum. Fratrum rogatu, in defuncti locum substituitur S. Petrus de Alcantara, annuente P. Antonio a S. Quirico, Conventualium pro tempore Commissario generali, atque postea confirmante Paulo Papa IV; qui præterea, Brevi dato ann. 1559, potestatem fecit erigendi custodiam S. Josephi (hoc enim nomine, dum adhuc viveret Paschalius, nova conventuum aggregatio insignita fuerat) in provinciam, simul atque domorum numerus debite excrevisset. Annus currebat sæculi 1556, juxta alios 1557, cum Joanni Paschalio succederet beatus Petrus. Dedit illi, inquit P. Joannes a S. Maria [Chronica de la provincia de San Joseph de los Discalços, t. I, p. 48.] Magister generalis facultates amplissimas, renovans quoque quidquid ejus prædecessori concessum fuerat, ad fundandos conventus et erigendam custodiam in provinciam, ubi conveveniens domorum numerus haberetur, quem cæteroquin Commissarii judicio relinquebat determinandum. Quæ omnia Paulus IV, supremus ecclesiæ pastor, confirmavit, anno 1559, Pontificatus quarto; severas addens censuras in eos, qui contradicere præsumerent vel effectum impedire tentarent; conservatores judices designans episcopos Abulensem et Coriensem, Priorem Magazelæ, et Canonicum Doctoralem ecclesiæ Abulensis. Confirmabat etiam litteras suas, olim Fr. Joanni Pascual concessas, quas et novo Commissario Fr. Petro de Alcantara concedebat, adjungens alteram clausulam, qua inhibebatur tum Magistro generali, tum ejus Commissario dare licentiam, ut quis religiosus ex præfata custodia ad Observantes transiliret; insuper addebat facultatem recipiendi conventus, non solum in Hispania, sed etiam in quavis orbis plaga. Atque hoc modo confirmata et stabilita, Sedis apostolicæ autoritate, nova custodia erat. Ita dein prosequitur ibidem præfatus scriptor.

[42] [Qua Commissarius Præsidet S. Petrus capitulo.] Exeunte anno 1556, Dominica 21a post Pentecostem, fratres custodiæ in unum congregati sunt in conventu de Loriana, ut novum reciperent Commissarium, et simul etiam ut prælegerentur Litteræ apostolicæ: quibus lectis, omnes magna cum voluptate gratulati sunt Prælato suo, qui vicissim, postquam petitam impertiisset benedictionem, eos amplexus est, et paterno recepit animo ad ingentem omnium consolationem. Deinde processerunt ad electionem definitorum et guardianorum; cæterosque posuerunt actus capitulares, præside S. fratre Petro, qua Commissario apostolico; unanimi etiam cunctorum consensu fecerunt ordinationes suas, et plura statuerunt ad bonam custodiæ administrationem.

[43] [Acta in Capitulo.] Duos etiam susceperunt conventus, sitos in terris comitis de Oropesa, viri discalceatis et speciatim Fr. Petro de Alcantara commissario addictissimi, qui magnopere instabat, ut, quod offerret, non recusarent; spondens quoque se nihil non facturum ad custodiæ conservationem et augmentum. Promissis suis fidelissime stetit: quoad enim vixit, perpetuo patronus, protector et defensor egregius permansit provinciæ nostræ, omnes inter tribulationes et difficultates, quæ ab initio nec paucæ nec exiguæ fuerunt. Filius ejus, comes Joannes, non solum dominiorum patris sui heres exstitit, sed et virtutum atque benevoli in discalceatos animi. Alter prædictorum conventuum fundatus fuit in loco solitario, una distante leuca ab oppido cui nomen Deleytosa; alter item in deserto, quatuor leucis ab Oropesa dissito, ad ripam fluminis Tietar, in eremo sub invocatione B. Virginis de Rosario, quod quidem cœnobium olim Servitarum fuisse dicebatur; cujusque remanebant vestigia quædam, nisi malueris dicere rudera: habebat scilicet quadrum in speciem claustri, cum ecclesia et sacrario. Quæ quidem postea comes (quem Deus servet multos in annos) reparavit, vel potius ex integro instauravit, siquidem prioris ædificii nihil remanserit præter formam claustri et ecclesiæ. Præterea constanter de necessariis large providet et providit, amplius facturus, ni fratres obstitissent. Considerans namque loci solitudinem, et summum deserti illius silentium, tantopere ad animi quietem, orationem ac contemplationem conducens; et, cum esset tam eximie pius, et singulariter addictus genti orationis exercitiis deditæ, temporis existimans jacturam esse quoties ad eleemosynas quærendas exirent (quamvis aliter si agerent contra regulæ agerent præscriptum); ipse comes obtulit se ad sustentandam domum, omnesque ejus incolas, etiamsi plures, quam ordinarie solent, adessent, ita ut nulla umquam eis incumberet exeundi necessitas. Ast fratres nullo umquam tempore in hoc propositum consentire voluerunt. Et recte quidem eos juxta regulæ præscriptum fecisse, fuse, usque ad finem hujus capitis, probat P. Joannes a S. Maria. Deinde capite IX dicere aggreditur qui custodia in provinciam erecta sit [Ubi supra, p. 50 et seqq.] .

[44] [Custodia in Provinciam erigitur.] Anno 1561 convocavit sanctus Commissarius capitulum in parvulo conventu suo de Pedroso; ubi novæ duæ domus receptæ; altera in Castella, in villa Palo dicta, diœcesis Zamorensis; altera in Arenas, pago ad Ducem ab Infantado spectante. Atque ita conventuum numerus ad novem excrevit. Quapropter ex apostolica auctoritate et potestatis, quam a RR. Patre Magistro generali Conventualium tenebat, plenitudine, custodiam hactenus a S. Josepho dictam, titulo et nomine Provinciæ donavit, eodem jure quo cæteræ omnes ejusdem Ordinis existant, servato in Patronum, glorioso S. Josepho. Exinde plurimum crevit erga Sanctum illum devotio, qui, cum hac in terra præ cæteris electus a Deo fuerit, procul dubio non inferiore in cœlis sorte beatur. Hæc gesta sunt anno 1561, secundo Pontificatus Pii IV, secunda mensis februarii, in Dominica Septuagesimæ. Usque ad hoc capitulum custodia erat et a custodibus gubernata; postea provincia et a ministris provincialibus directa. Sigillum hujusmodi est: S. Josephus stans, sinistro brachio gestans infantem Jesum, dextra vero manu viatoris baculum, aut virgam floridam, cum columba desuper; atque in circuitu legitur: Sigillum Provinciæ S. Josephi: totum cingitur, hinc chorda Patris nostri S. Francisci, inde rosario minutorum globulorum. Confer Gonzagam, cujus descriptio vix differt a præfata [De Origine Seraphicæ religionis Franciscanæ, part. III, p. 1133.] . Primus provincialis electus est Fr. Christophorus Bravo, concionator et eximius disciplinæ zelator, ac ingenti sanctæ paupertatis flagrans amore. Deinde elegerunt duos custodes: alterum conventuum in regno Galæciæ; alterum domorum in Extremadura; similiter et quatuor definitores, item novem Guardianos, suum nempe singulis conventibus, quibus de justo incolarum numero provisum fuit: divina enim favente misericordia, jam aderant qui formandis domibus illis sufficerent. Opus scilicet suum Deus ipse promovebat; veluti clanculo jungebat lapides cæteramque materiam; gentem præterea quam citissime adducens, quæ terram recens demonstratam incoleret.

[45] [Statuta capituli provincialis] In primo hoc capitulo provinciali, sanctus Commissarius ejusque fratres, pro zelo, quo tenebantur sanctæ paupertatis, et excellentioris magisque perfectæ Regulæ observantiæ, volentes in omnibus et per omnia ei se conformare, constitutiones suas, auctoritate Commissarii apostolici, ediderunt. Harum hic quasdam propriis verbis adscribam sicut et formam, quam in fundatione conventuum statuerunt; tum quia ad primæva illa tempora pertinent, tum quia a viris vere apostolicis proveniunt. Statuta hæc reperientur quidem denuo in altera, quam edimus, S. Petri Vita, auctore P. Laurentio a Divo Paulo [Lib III, cap, I. Apud nos, n. 151.] ; hujus tamen textus haud parum differt a textu, quem subjicit P. Joannes a S. Maria, quemque nos magis genuinum putamus; imo et originarium esse, suadent idioma Hispanicum, quo utitur P. Joannes, et tempus, quo hic vixit et scripsit, sicut et ejus zelus ad primævum, a S. Petro introductum, paupertatis præcipue servandum spiritum. Denique profitetur P. Joannes se constitutiones, non quidem omnes (quod dolendum) sed aliquas propriis adscribere verbis (pondre aqui algunas por sus mismas palabras). P. Laurentius plura ex illis diversis in paragraphis prætermittit; continuator autem Waddingi, ad annum 1461 [Annales. Minor., t. XIX, p. 259.] P. Laurentii verba, ne uno quidem mutato apice, repetit. Horum proinde textus brevior est, imo nonnumquam sensu diversus a textu P. Joannis, ut ex interpositis annotatis clarum fiet. Cæterum neminem fore putem, qui documentum hoc inter præcipua non ponat monumenta ad vitam S. Petri spectantia; vel qui nos reprehendat, quod duplicem illius exhibuerimus lectionem.

[46] [recitantur.] Primo ordinamus ut in omnibus conventibus nostræ provinciæ, recitetur officium divinum voce demissa (non clamorosa) æquali, rotunda, ut nec languida sit nec rupta, sed bene devota (seu lenta), ubicumque quatuor inveniantur fratres, qui id rite explere possint. (Quædam verba omissa sunt apud P. Laurentium et Waddingi continuatorem). — Item, omni anni tempore, fiat oratio mentalis per tres horas in communi, et una hora labori impendatur. Per totum annum fiat disciplina in communi cum psalmis, versiculis et orationibus consuetis; excipiuntur dies dominici et festi de præcepto. (Hic rursus nonnulla desiderantur apud P. Laurentium). — Item, quia novimus quod nostræ Professionis præcipua observantia consistat in sanctæ paupertatis custodia; et quia vidimus, ubi nostra professio ab hac defecit, simul etiam defecisse ab observantia sanctæ regulæ nostræ; idcirco ordinamus ut fratres omnes nudis pedibus incedant et vestiti panno hirsuto (grosso); nec vestis longitudo talum excedat, nec latitudo decem palmas, nec manicæ pertingant ultra primam manus juncturam. (Hic a sensu aberrat P. Laurentius et plura omittit). Earum apertura semipedem habeat tantum; ad humeros vero latæ sint sesqui palma. Fragmenta panni triangularia inferiori vesti insuta, non ascendant ultra extremas manicas; mantellum longitudinis sit, quæ, dimisso brachio, extremos digitos obtegat. (Vocem hispanicam Nesgas reddimus fragmenta panni triangularia. Est autem generatim Nesga quidquid in formam trianguli dissectum est. Speciatim Nesga vocatur pars panni seu telæ triangularis indusiis cæteroque muliebri vestimento insuta, quo illa ampliora reddantur. Vera itaque vocis Nesgas hic videtur interpretatio: Fragmenta panni triangularia, quæ inferiori vestium talarium parti inseri solent, quo, utpote exinde latiores factæ, gressum non impediant). — Item ordinamus ne petantur pro fratribus bonæ valetudinis, carnes, nec pisces, nec vinum, nec ova, præter quotidianas eleemosynas, quibus nihil petatur in specie designatum. (Señalada, quæ vox præpostere redditur in P. Laurentio et Waddingi continuatione: res delicatiores). Sed recipiantur quæ offeruntur, exceptis perdicibus, gallinis aliisque id genus lauditiis, sicut et piscibus exquisitis. Nec quidquam conquiratur, ut servetur, præter oleum et legumina in unum alterumve mensem, vel plures, si visum fuerit Fratri provinciali et guardiano domus cum duobus Fratribus antiquioribus: nec ullus Frater, dum sanus est (Frayle sano; vox sanus omittitur a P. Laurentio, totusque textus contractior redditur) cogatur invitus, quovis tempore, manducare carnes, adipem, ova aut lacticinia. — Item omnes Fratres dormiant in cortice, vel assere, sive storea aut pelle supra solum extensa; salvo in locis humidis, ubi, qui voluerint, poterunt stratum uno palmo a terra elevare, qui vero id noluerint, a superioribus non cogantur; et poterunt habere unum stragulum vile, quatuor anni mensibus: nempe Martio, Aprili, Septembri et Octobri: quatuor aliis, Novembri, Decembri, Januario et Februario, duo stragula habere poterunt; reliquis autem nullum, Majo, Junio, Julio et Augusto. (Brevius hæc apud P. Laurentium). — Ordinamus, ut Fratres ætate provecti valde bene tractentur, et infirmi valde bene curentur, quantum fieri poterit absque notabili distractione; atque eis inserviatur magna cum diligentia et charitate. (Quæ sequuntur, obscure, imo nec satis accurate ad sensum reddit P. Laurentius, totusque paragraphus contrahitur). Nec quisquam, qui vitam communem per medium annum non servaverit, habeat vocem passivam; si vero convalescens, ad eamdem vitam redierit, in eaque per medium annum perseveraverit, vocem recuperabit. Dicimus autem non servare vitam communem eum, qui qualicumque utitur calceamenti genere, culcitra, cervicali lineo, vel stragulo lecti; et qui vinum, carnem aut pisces quæsierit non ultro oblatos; vel qui plus quam duplex tulerit vestimentum, habitum scilicet et mantellum, aut ullo umquam tempore portarit mantellum, si tunicam (seu vestem interiorem) induerit. Quod si quis, ita impeditus, voce usus fuerit passiva, hac ad biennium privetur; et prælatus, qui in id consenserit, ad triennium, in capitulo nempe sequenti. — Ordinamus ne pro sacrario recipiantur vasa aurea aut argentea, præter unum vel duos calices, habentes cuppas et patenas ex argento interius deaurato, et unam custodiam pro sanctissimo Sacramento: nec accipiantur paramenta serica aut acu picta; nec in quavis domo habeantur plura quam unum vel duo altaria; nec plures quam quatuor casulæ et totidem albæ. Idem esto quoad id genus cætera. Corporalia sint ex tela optima (Batavica seu Flandrica: de muy buen Olanda) atque hæc sicut et pallæ cæteraque altaris linteamina eo habeantur numero, qui ad recte ordinatum sufficiat sacrarium et simul tamen devotionem magis prodant quam divitias. Sit denique in nostris conventibus parva et pauper supellex, nec aliquid ultra id quod vere necessarium est. — Item ordinamus ne recipiantur Missæ, sed omnes dicantur pro benefactoribus, salvo quod guardianus unam aut duas applicare poterit pro persona particulari, cui provincia valde obstricta sit; nec pro ea recipiatur eleemosyna pecuniaria aut aliud quidvis petatur. — Item ordinamus, ut conventus, qui in posterum recipientur, sint parvi et humiles, juxta formam a capitulo præscriptam, nec ullus admittatur nisi habeat patronum; nec permittatur ut is Papæ jus suum resignet; sed, quandocumque voluerit, possit ejicere Fratres, vel alios advocare, et prout voluerit de conventu disponere. Atque singulis annis eat vel ipse guardianus vel duos mittat ad patronum Fratres cum clavibus, qui gratias agant, quod eos hucusque in domo sua morari permiserit, et petant ex amore Dei Domini nostri, ut liceat eis deinceps ibidem morari quamdiu ipsi placuerit. Quocumque vero tempore eos patronus jusserit exire, exibunt, reliquentes id quod vel ipse vel ejus prædecessores dederint, modo non sit usu consumptum. Quapropter habeatur perpetuo duplex inventarium, in quo contineatur quid a patronis domus fuerit datum; atque alterum sit in manibus patroni, alterum in manibus guardiani, utrumque utriusque nomine subscriptum. (Reliqua usque ad finem valde mutilata sunt apud P. Laurentium et Waddingi continuatorem, nec præterea eodem occurrunt omnino ordine). — Item ordinamus ut serventur declarationes apostolicæ in sanctam Regulam nostram, et voluntas Patris nostri sancti Francisci, qui in testamento suo mandavit in virtute sanctæ obedientiæ, ut ecclesiæ et pauperculæ habitationes, quæ Fratribus suis ædificarentur, nullatenus recipiantur, nisi conformes sint sanctæ, quam promittimus, paupertati. Ac propterea volumus ut ecclesiæ parvæ sint, ita ut habeant tres pedes tantum in longitudine, in latitudine vero ad minus octo. (P. Laurentius: nec latitudine octo pedibus angustiores, nec 24 longitudinem excedant. Supponere licet hanc mutationem paulo post in statutis introductam fuisse. Cæterum ex sequentibus elucet hic ecclesiam vocari, spatium a choro seu sanctuario separatum, atque populo destinatum). Nec attendatur ad extraneos qui possent ordinarie illas frequentare, ut ideo majores ædificentur ecclesiæ; nisi forte illi domus suas possiderent in vicinio conventuum nostrorum, nec haberent aliam ecclesiam in circuitu quartæ partis unius leucæ, in qua diebus Dominicis et festis sacro interesse possent. In conventu vero, quem Fratres incolunt, resplendeat paupertas et humilitas (vileza vilitas); nec in eo reperiatur lignum levigatum, nisi in ecclesia, choro et sacrario: nec habeatur De Profundis, (solet apud Patres illos immediate ante prandium recitari singulis diebus Psalmus de Profundis cum una Oratione pro defunctis benefactoribus, quem ad finem conveniunt plerumque in conclavi ubi congregatur capitulum. Finita oratione, ad Refectorium se conferunt. Didici in quibusdam conventibus fuisse locum speciatim recitando Psalmo illi deputatum, quem exinde De Profundis vocitabant) nec Synodium nec Bibliotheca; sed libri per cellas fratrum, qui illis opus habent, distribuantur, quo mundi et integri conserventur. Refectorium et cætera in inferiori domus parte conclavia, sacristia nempe, cella janitoris et valetudinarium inferius, ad minus octo, ad summum novem pedes habeant in latitudine. (Inferior itaque domus in quatuor partes distributa erat æquales, cum intermedio atrio.) Atria domus sive inferiora, sive superiora, quibus adjacent cellæ, lata sint tres pedes cum dimidio. Lavacra et latrinæ sint extra ædificii corpus et sub tecto nudo (a texa vana; id est tectum tegulis obductum absque cæmento, nec ullo intermedio tabulato). In superiori domus parte reperiantur cellæ omnes, septem ulnæ palmas capientes vel ad summum septem pedes; item et valetudinarium hibernum, quod ad minus tredecim in longitudine capiat pedes, et ad summum sexdecim. Area claustri in forma quadrata sex vel septem habeat pedes, circumcincta atrio, quod fulcris innitititur. (Hispanice; lo claro de la claustra seran seys pies a los menos, y sieta a los mas en quadro, y lo de mas sera para los pilares y paños por donde se ha de andar, quod ad verbum ita sonat: area claustri, seu quæ claustro ambitur, erit (capiet) ad minus sex, ad summum septem pedes quadrati, et reliquum (spatium) erit (inserviet ponendis) fulcris et atriis (claustri) quibus inambuletur. Locus obscurus, ut plures Hispani quos consului mihi testati sunt). Hæc intelliguntur ubi conventus de novo ædificandus est, quin sit contiguus alteri ædificio aut ecclesiæ antiquæ; tunc enim, cum non possit servari prædicta forma, servetur tamen paupertas, imo et quantum licuerit præfati singularum partium limites. Quod si domus de novo ædificetur, quadrata sit oportet, habeatque ad minus quadraginta quinque pedes et ad summum quinquaginta in circuitu, computando latitudinem omnium parietum. Murorum exteriorum densitas duorum sit pedum cum dimidio, interioribus duo pedes sufficient. Cellæ ab invicem muro lateritio separentur. Scala qua in superiorem domus partem ascenditur, duobus vel etiam tribus sit pedibus lata. Singula conclavia abacos clausos contineant: cum enim domus parva sit, necesse est ut habeantur loca rebus seponendis apta, unde et fiet ut cellæ non sint nimis impeditæ. Nullus conventus ultra octo cellas numeret, quarum portæ habeant in latitudine pedem unum cum dimidio (hispanice media vara: est autem vara mensura trium pedum); in altitudine palmas septem; aliæ vero portæ communes, duos habeant in latitudine pedes, in altitudine sex. (hispanice: Ninguna casa tenga mas de ocho celdas, y las puertas de claro media vara de ancho, y siete palmas de alto; y las otras puertas comunes tengan dos pies de hueco y seys de alto. Recta nobis videtur interpretatio, ut hic puertas de claro cellularum portæ intelligantur; puertas comunes, illas esse putamus, quibus ingressus patet in refectorium valetudinaria, aliaque conclavia Fratribus communia). Ipsæ autem cellæ a solo usque ad tabulatum insumant sex pedes cum dimidio vel ad summum septem. Ecclesia ejusdem erit cum reliquo ædificio altitudinis, ut totus conventus quadrum efficiat udequaque æqualiter elevatum. (Universim notamus, postremo in hoc paragrapho, non omnia liquida esse; quod similiter in aliis nonnullis Statutorum paragraphis obtinet. Unde minus mirum videbitur illa vel mutila vel partim diversa apud varios occurrere). — Provincialis, Commissarius, Custos aut Guardianus qui ab hac forma recedere permiserit, officio in sexennium privetur et simul subsit aliis pœnis, quas meruisse judicabitur.

[47] [Cur hæc ita constituta fuerint.] His ita expositis, subjungit P. Joannes a S. Maria [Ubi supra, p. 56.] : Atque hæc fuerunt felicissima principia hujus provinciæ; hæ leges et ordinationes, quas sibi posuerunt primi fundatores, hæc forma ædificiorum, quæ paulo attentius considerata satis ostendit quanto zelo sanctæ paupertatis et perfectæ regularum observantiæ ferrentur. Atque in hæc omnes convenerunt tamquam in lapidem angularem, ut firmum et solidum ponerent reformationi, quæ quasi de novo inchoabatur, fundamentum: noverant enim quæ, super fundamenta caduca et vetusta ædificantur, nec durationem nec nitorem habere; haud secus ac dum pannus novus assuitur alteri jam detrito; parum scilicet durat, et ingratus oculis apparet. Experientia prædecessorum docti erant: qui, recipiendo magnos conventus, a Conventualibus relictos, et ædificando super fundamenta vetusta et relaxata, ipsi facile defecerunt. Nostro in Ordine perpetuum relaxationis principium fuerunt domorum amplitudo et fratrum in his multitudo. Parum et valde male servari potest votum sanctissimum paupertatis evangelicæ, ubi multi sunt, et maxima pars, qui parvo contenti non vivunt; et ubi præterea multo est opus ad eos sustentandos subsidio.

[48] [Novam provinciam sibi subjicere Observantes omni modo satagunt.] Primus designatus provincialis est P. F. Christophorus Bravo, qui paulo post, partim, ait P. Joannes a S. Maria, proprio suo motu, partim ex sententia definitorum [Ibid.] , Romam, licet jam provectæ ætatis, nudis pedibus, profectus est, actorum in capitulo redditurus rationem. Benevole valde exceptus a P. Generali Conventualium fuit, sed pessime a Patribus Observantiæ; quod scilicet hanc prius secutus, postea ab ejus obedientia recessisset: quocirca persequebantur eum, magnasque suscitabant molestias, plurimum apud Pontificem et cardinales laborantes, ut tum ipse tum cæteri omnes, qui defecerant, cum universis domibus suis ad Observantiam redire cogerentur. Ita rursus P. Joannes a S. Maria [Ibid., p. 57.] , additque paulo inferius [Ibid., cap. X.] : Concessa fuerat sancto Commissario apostolico facultas admittendi fratres, qui, petita licentia, licet non obtenta, ex Observantia ad suam provinciam venirent. Religiosi itaque plures zelo sanctæ paupertatis et exactioris regularum observantiæ ducti, præfata utentes facultate et licentia ad illam accedebant. Hanc vero portam obseratam volebant Patres Observantiæ atque hujusmodi transitus impedire, ægerrime ferentes tanti meriti religiosos a sua obedientia deficere; unde eos persequebantur et male tractabant tamquam filios degeneres, quamdiu in Observantiæ domibus versabantur. Accedit, quod et ipsos Conventuales sublatos prætendebat (quod reipsa postea in Hispania obtinuit) sibique addicere eorum conventus ac totum denique ordinem suæ subjicere obedientiæ. Nec parvum consiliis suis impedimentum fore videbant, quamdiu Patres conventuales sibi subditam suæque familiæ unitam haberent provinciam tot jam auctam conventibus Reformatorum, a quibus tam stricta servabatur paupertas, cum tanta vitæ asperitate, et eximia regulæ observantia, unde et Conventualibus non spernenda enascebatur gloria, quæ magni poterat esse ad conservationem momenti. Quærebant igitur Observantes tollere illud obstaculum, atque recens formatam dissolvere provinciam vel saltem suam redigere sub obedientiam. Dissolutio nimiam offerebat difficultatem, tum quod nova Reformatio præclare audiret; tum quod plures viros nobiles sibi addictos haberet. Ast hos sibi conciliare studebant Observantes, eis persuadere conantes, magni interesse ad bonum illius provinciæ ipsius, si sub obedientia Observantiæ staret: facilius enim hac ratione futurum ut conservaretur, ac proinde convenire ut ejus patroni et amici hoc ipsum Discalceatis suaderent: addebant hanc esse Dei voluntatem; sibique persuasum esse a rege id vehementer optari. Eumdem in sensum litteras ad provinciam dedit ipse D. Cardinalis Pius Carpensis, qua Ordinis Protector, sicut et P. Franciscus de Zamora Procurator Romanus, impense rogantes ut subjiceret se obedientiæ Patrum Ministrorum generalium Observantiæ, plures promittentes favores multamque amicitiam, atque auxilium apud Pontificem et Cardinales in omnibus quæ, peterent Discalceati, quos ut filios et fratres habituri erant Observantes, eorum rata habentes privilegia et ordinationes, nec ullum mutantes apicem in habitu et modo vivendi. Novus quoque Provincialis Roma rescribebat quantam ibidem pateretur contradictionem et pressuram, late describens omnia et singula quæ fiebant et a Patribus intendebantur.

[49] [Convocat S. Petrus de Alcantara omnes totius provinciæ Fratres] Omnia hæc scripto in Hispaniam missa in manus pervenerunt sancti commissarii F. Petri de Alcantara, qui noluit in negotio tanti momenti stare suæ definitorumque sententiæ; ast rem communicandam cum cæteris Fratribus totius provinciæ duxit, quibus licitum utique erat propriam hac in quæstione manifestare voluntatem [F. Joannes a S. Maria, loc cit., p. 58 et seq.] . Omnes itaque convocavit in villa quadam comitis de Oropesa, haud procul ab ecclesia, quæ a sancto Joanne de la Bobadilla dicebatur, atque in vicincio erat conventus de Rosario. Domus illa spatiosa erat valde atque universis, qui convocati erant, capiendis Fratribus apta, quibus Comes singulari cum benevolentia de necessariis ad vitam et hospitium providit. Cœpta congregatio est duodecima Aprilis, anno Domini 1562, Dominica tertia post Resurrectionem, atque anno tertio Pontificatus Pii Quarti. (Lapsus hic notandus venit. Anno 1562 Pascha incidit in diem XXIX Martii, ac proinde Dominica tertia post Resurrectionem, in diem XIX Aprilis. Ut ergo Datæ sibi cohæreant, ponenda est Dominica secunda, quæ concurrit cum die præfati mensis duodecima [L'Art de vérifier les dates, in tabula Chronologica, et in Calendario, p. 117.] . Omnibus itaque mature consideratis, et perpensis reque tota cum Domino communicata, unum ex tribus sequentibus eligendum statuerunt. Primum erat, quod, si vinci possent obstacula quominus sub obedientia Conventualium permanerent, satius esset perseverare in eodem quo erant statu, quin innovarent seu mutarent quidquam in modo administrationis: cum Patres conventuales perpetuo sibi benevolos habuissent et sub eorum obedientia nata esset provincia ac tam parvo tempore tam magnos fecisset progressus. Secundum erat, quod, si id obtineri non posset, expediret maxime ad conservationem et augmentum provinciæ, ut hæc immediate subjiceretur Sedi apostolicæ, absque ulla dependentia a quovis Generali; ita enim et securi et liberi forent ab omni controversia. Tertium denique erat, quod, si duo priora media adhiberi non possent, teneretur tertium, scilicet quod proponebant et exigebant Patres Observantiæ.

[50] [Romam mittunt Commissarium.] Ast non fidentes proprio judicio … omnia sua sicut et seipsos Sedi apostolicæ, cui tunc præerat Pius quartus, commiserunt, utpote ad quam pertinet hujusmodi difficultates solvere, atque determinare et definire quid factu optimum. Quare eligerunt P. Bartholomæum a sancta Anna, definitorem, qui, tamquam Commissarius iret Romam ubi jam provincialis degebat. Et cum ignorarent quid Domino magis placeret, P. Commissario plenam dederunt auctoritatem, non secus ac si provincialis esset, ad tractandas res novæ provinciæ, secundum ea quæ statuta fuerant in præfata Congregatione, et probandum et acceptandum quidquid Sanctitati suæ videretur. Cætera, quæ in prædicta Congregatione ordinata sunt postea reddemus cum absolverimus quæ ad Legationem spectant. Munus impositum accepit Commissarius, et brevi post Romam profectus est: ubi cum nonnullas offenderet difficultates quoad primum et secundum propositum, tertio standum esse satius duxit. (Erat enim ipse in Observantes propensus, ut qui ex eorum familia et provincia S. Gabrielis venerat). Venetias petiit, ubi morabatur Pater Frater Franciscus de Zamora, Minister generalis Ordinis; a quo valde benevole exceptus est: jam enim sciebat quid Romæ fuisset gestum. Rebus utrimque versatis, tandem conventum, ut alter promitteret, alter vero acceptaret obedientiam, certis sub conditionibus, quæ sanctæ Sedi et propositæ et probatæ fuerunt.

[51] [Nova provincia Observantiæ traditur.] Deinde ad instantiam utriusque, Ministri generalis scilicet et Commissarii, Pius quartus dedit Bullam, de Unione et Concordia inscriptam, in qua multos favores, indulta et privilegia concedit novæ provinciæ ejusque Ministris, quam et de novo confirmat, approbat et instituit cum duabus suis custodiis; aliæque adduntur multæ clausulæ, eæque valde firmæ. Tandem confirmat Breve Pauli Tertii prædecessoris sui de Fratribus et Conventibus recipiendis: ratihabet omnes conventus in Hispania jam receptos, et admissos usque ad hanc horam, licet Romæ non sint cogniti, et in posterum admittendos. Concedit ut duæ custodiæ præfatæ, cum decem conventus habuerint, absque ulteriore licentia, declarentur Provinciæ, hisque prima vice Provinciales et definitores eligantur ex provincia S. Josephi, postea vero eosdem eligant ex suo sinu, prout et aliæ Ordinis provinciæ. Mandat Pius Pontifex Ministro generali Observantiæ ejusque successoribus, ut protegant et et foveant dictam provinciam, efficiendo ut absque contradictione utantur suis immunitatibus, privilegiis, indultis, et concessionibus, quibus gaudent omnes reliquæ Ordinis provinciæ, sicut et aliis ipsi specialiter datis, et cætera hujusmodi quæ ibidem latius explicantur. Denique Pontifex adeo generosum se ostendit, ut absque ulla difficultate quibusvis eorum annueret postulatis: unde liquet eum jam benevole in illos affectos fuisse ex auditis a Cardinale Protectore et Procuratore Romano.

[52] [Quo anno data sit Bulla Pie IV.] Bulla hæc incipiens his verbis: In suprema militantis data in Bullario Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci [Bullarium FF. Min. Tom. I, p. 184 et seqq. Edit. Matriti 1744.] legitur, in ipso suo textu ad finem: Anno Incarnationis Dominicæ 1562, octavo Kalendas Februarii (id est XXV Januarii), Pontificatus nostri anno quarto. Adscribiturque: Sic refert (Bullam) noster Pat. Fr. Marcus Complutensis in Chronico Provinciæ sancti Josephi Fratrum Minorum Discalceatorum in regno Novæ Castellæ, tom. II lib. I cap. II fol. 7 num. 17 [Ibid., p. 188.] . Quod quidem qui fieri potuerit, non video, cum Capitulum generale ad Bobadillam celebratum sit XII Aprilis 1562; quo habito, Bartholomæus a S. Anna, qua Commissarius Romam profectus est. Si ergo Data Bullæ mox adscripta admitteretur, consectarium foret, Provinciam S. Josephi subjectam Observantibus fuisse ante præfati Capituli convocationem; quod utique repugnat. Atque hinc etiam in Continuatione Annalium Minorum [Tom. XIX in Regesto Pontificio, p. 574 et seqq.] Bulla annum habet 1563: Datum Romæ apud sanctum Petrum anno Incarnationis Dominiciæ MDLXIII, octavo Kalendas Februarii, Pontificatus nostri anno IV. [Ibid., p. 577.] . Et notat Waddingi Continuator Josephus Maria de Ancona, textum suum desumptum esse ex Archivo secreto Vaticano, tomo LXXV divers. Secretor. fol. 273 [Ibid., p. 574.] . Cæterum electus fuit Pius IV noctu inter dies XXV et XXVI Decembris anno 1559; coronatus IV Januarii 1560 [Art de vérifier les dates, p. 515.] . Ex quo jam apparet ejus Pontificatus annum quartum non concurrere cum anno Christi 1562, etiamsi hic obtineret quod notant scriptores proxime citati Operis: Pium IV in majoribus suis Bullis solitum inchoare annum a XXV Martii [Ibid., p. 316.] . Hoc enim posito, annus Pontificatus secundus cœpit XXV Martii 1560, tertius eodem die 1561, Quartus pariter XXV Martii 1562; cum itaque Bulla data sit XXV Januarii, ut habeatur annus Pontificatus quartus, Christi ponendus est 1563us. Consonat Gonzaga. Vide infra n. 55.

[53] [P. Jos. Mar. de Ancona contendit Alcantarenses haud ægre defecisse a Conventualium obedientia.] Translatio provinciæ S. Josephi ad obedientiam Observantium non eodem ab omnibus narratur modo. Satis concordat P. Laurentius, in Vita S. Petri, secundo loco a nobis danda, cum P. Joanne a sancta Maria. Imo illis consonat communis Historicorum sententia; qui omnes tradunt Patres Alcantarenses, non tam prompto animo ad Observantium obedientiam fuisse perductos. Sunt tamen alii, qui, nixi præsertim Bulla Pie IV In suprema militantis, censent dictos Patres plena voluntate a Conventualium obedientia recessisse. Præcipuus est P. Josephus Maria de Ancona qui sibi suffragantem facit Franciscum Gonzagam in Opere suo de Origine Seraphicæ religionis Franciscanæ, ejusque progressibus. Ille in continuatione Waddingi, ad annum 1563 in hunc ratiocinatur modum. Per Constitutionem … cui initium in suprema militantis datam VIII Kal. Januarii (mendum est; lege Februarii) hoc anno (1563) tandem Pontifex Alcantarensium familiam regimini Ministri generalis totius Ordinis, Francisci Zamorensis, ejusque in munere succedentium Obedientiæ atque tutelæ subjicit atque supponit; votis annuens generalis Commissarii (sancti Petri de Alcantara Videlicet), Magistri Provincialis, Custodum ac Definitorum Provinciæ sancti Josephi, qui capitulariter congregati, apud Bobadillam videlicet, considerantes, quod si dicta sua provincia tutelæ et obedientiæ Francisci præfati, et pro tempore existentis generalis Ministri Ordinis Fratrum Minorum regularis Observantiæ supponeretur et subjiceretur, ex hoc feliciter ejusdem suæ provinciæ, singulorumque illius conventuum, et personarum administrationi et incremento non mediocriter consuleretur, et ad meliorem vitæ frugem reduceretur, Bartholomæum de sancta Anna cum mandato et commissione ad hoc sufficienti ad almam Urbem, dictumque Franciscum destinaverunt; sicque factum est, quod idem Bartholomæus, ut eadem subjectio liberius, commodiusque, fieret, universis et singulis privilegiis, exemptionibus, immunitatibus et aliis gratiis, sibi, dictæque provinciæ ac ejus superioribus ac personis per quoscumque Romanos Pontifices quomodolibet ad illud usque tempus concessis, renuntiavit. Eodem insuper Bartholomæo suorum nomine instante, Pontifex et provinciam Observantium obedientiæ submittit, et universa privilegia atque concordata confirmat. Ex his omnibus concludit P. Josephus Mar. de Ancona ipsa luce clarius constare, Patres Alcantarenses non adeo ægre a Conventualibus defecisse, quod fere omnes, inquit, iique præcipue, qui acta sancti Petri Alcantarensis, aut historiam provinciæ sancti Josephi narrant, unus ex altero pro more, non præmaturo consilio, sententias mutuantes, exscribunt [Annales Minorcum, t. XIX, p. 436.] .

[54] [Placita ejus non probantur.] Sane verba laudatæ Bullæ, si stricte atque absolute sumantur, non obscure favent placitis P. Josephi; ast nonne dici potest, Bullæ textum satis verificari, etiamsi admittatur Patres Alcantarenses optasse quidem magis vel sub Conventualium remanere obedientia, vel immediate sanctæ subjici Sedi; attamen, si ita, omnibus perpensis, præplaceret, noluisse eos acrius instare, ne Observantiæ subderentur? Hoc autem posito, verum erit Pontificem annuisse eorum votis, eosque haud parvum sibi ex conjunctione cum Observantibus sperasse proventum. Id certum Bartholomæum de sancta Anna treplici, juxta Joannem a sancta Maria aliosque eum secutos, instructum fuisse petitione, quarum tertia rogabatur adjunctio cum Observantibus. Nec mirum eumdem Bartholomæum, cum videret priora duo, quæ in mandatis habebat, non succedere, institisse ut, quod tertio loco ipsi commissum fuerat, consequeretur. Cæterum et hic partes suas tribuere oportet stylo curiæ. Unde minime improbabilis nobis videtur narratio P. Joannis a sancta Maria, cujus, tum propter munera, quæ in sancti Josephi provincia gessit, tum propter ætatem, quæ non adeo a provinciæ initiis distabat, ita quidem ut plerisque ejusdem fundatoribus suppar esset; tum denique propter viri gravitatem, haud facile rejicienda auctoritas est, tanto magis, quod plerique scriptores ei hac in quæstione consentiant.

[55] [Sententia Francisci Gonzagæ,] Nec jure nobis videtur laudatus P. Josephus Maria de Ancona sibi suffragantem dicere P. Franciscum Gonzagam, cujus utique hic magni esset ponderis assertio, utpote qui adeo vicinus initiis provinciæ S. Josephi scripsit, cum ejus historia in lucem prodierit anno 1587; cujus propterea textum hic in extenso recitasse juvabit. Christophorus Bravo, primus provinciæ sancti Josephi minister Romam, inquit ille, de negotiis provinciam ipsam concernentibus acturus, concessit. Cujus quidem itineris hæc potissimum causa fuit. Dabatur siquidem ejus fratribus et ipsi probro, quod, qui Regulæ zelotes haberi vellent, conventualibus Patribus subessent. Accedebat iis rumor de reformandis reducendisque iisdem Patribus conventualibus ad regularem Observantiam per universam Hispaniam ubique sparsis: quapropter id sibi itineris metiendum fore existimavit. Præfatus interim Pater Fr. Petrus Alcantarensis, qui adhuc commissariatus officio, ut præfati sumus, fungebatur, litteris sibi ac cæteris provinciæ patribus fratribusque ex urbe Roma ab illustrissimo Domino Pio Carpensi S. R. E. Cardinali, atque Minoritici Observantis Instituti eximio Protectore, et a Reverendo P. Francisco Gusmanio, tunc Romano ejusdem Ordinis procuratore, transmissis (suadebat omnino illis præfati Ordinis illustrissimus Protector ac Romanus Procurator, ut Patribus Romanis vale dicto, Franciscanis Observantibus nomen et obedientiam darent) annuendum censuit. Quamobrem peractis provincialibus comitiis, novoque ministro, concurrentibus Patrum suffragiis, electo, fratre scilicet Bartholomæo a sancta Anna, Patribus Observantibus se suosque fratres submisit. At provincialis Minister novissime electus, quatuor primum monasteriis præcedentibus locis superadditis, Romam se contulit. Cumque Genuam appulsus intellexisset Franciscum Zamorensem, totius Ordinis Minorum tunc Generalem Venetiis agere, eo secum de actibus capitularibus collaturus, convolavit; et ad locum perventus (sic) quid ab eorum utroque hujusmodi translationis causa observandum foret, unanimi consensu ambo simul statuere. Indeque postea solvens Urbem applicuit, factumque summo Pontifici Pio IV omnino aperuit, qui, edita sub titulo Unionis plumbea Bulla, VIII (supple Kalendas) Februarii, anno Domini MDLXIII, Pontificatus vero sui anno IV, præstitam hujusmodi Observantibus obedientiam et translationem atque acta inter præfatos generalem et provincialem Ministros stabilivit. Quæ vero inter utrosque Ministros acta fuerant, hujusmodi tenoris erant: Renuntiaverat enim præfatus Minister provinciæ sancti Josephi suo suorumque Fratrum, quorum partes agebat, nomine, omnibus privilegiis Regulari Observantiæ contradicentibus, seque atque illos generalis Fratrum Observantum Ministri obedientiæ submittebat, eum interim verum atque legitimum pastorem in omnibus agnoscens. Præcepit præterea idem summus Pontifex Pius IV præfato generali Ministro, ejusque commissariis pro tempore existentibus, quatenus præfatæ sancti Josephi provinciæ ejusque alumnis pro virili adessent atque faverent. Hactenus Gonzaga [De origine Seraphicæ Religionis Franciscanæ, part. III, ubi de Provincia S. Josephi, p. 1132 et 1133.] .

[56] [explicatur et ponderatur.] Ex hac narratione non sequitur supposititia esse, quæ P. Joannes a sancta Maria aliique tradunt acta in capitulo ad Bobadillam. Hæc nempe a Gonzaga prætermittuntur, quin asserat an Patres Alcantarenses Observantium obedientiam amplexi sint prompto an repugnanti (quo diximus sensu) animo. Cæterum utut magna est Gonzagæ auctoritas, qui Opus suum triginta fere annis antequam Joannes a sancta Maria Chronica sua ederet, vulgavit; cum tamen laudatus Gonzaga in Italia degeret, nullam utique temeritatis notam incurret, qui dixerit P. Joanni a sancta Maria facilius certiusque ad manum fuisse documenta authentica, ex quibus genuinam actorum apud Bobadillam narrationem ordinaret.

[57] [Illius aliquis lapsus notatur.] Accedit Gonzagam, juxta Josephum Mariam de Ancona, labi, dum diserte edicit Bartholomæum a sancta Anna, dignitate Ministri provincialis insignitum, Romam ivisse, licet reapse hoc nomine veniat in Bulla Pie IV. Operæ proinde pretium est laudatum Waddingi continuatorem ratiocinantem audire: Marcus, inquit, de Alcala sive Complutensis, Antonio Panes provinciæ sancti Joannis Baptistæ Chronologo, cujus verba refert, adhærens, atque vetusti cujusdam ab ipso asserti codicis testimonium producens, animose scribit, hoc eodem in concessu (ad Bobadillam scilicet) Christophorum Bravo, Ministrum Romæ degentem, a munere absolutum, ejusque loco suffectum Bartholomæum de sancta Anna, novosque etiam definitores electos, Isidorum videlicet de sancto Jacobo, Davidem de Monte, Antonium Olisyponensem et Franciscum de Gallisteo, laicum. Addit præterea ad hujusmodi suam sententiam confirmandam, cum eodem Antonio, Pontificiæ constitutionis auctoritatem, in qua semel iterumque Bartholomæus de sancta Anna Provincialis dicitur, deque Christophoro Bravo ne vel minima mentio fit. (Liceat nobis hic addere, revera in Bulla rem, ut asserit Complutensis, reperiri). Nos tamen Joannis de sancta Maria antiquioris ejusdem provinciæ egregiique Chronologi, cæterorumque illorum, qui acta sancti Petri scripsere, sententiam sequentes, judicio nostro veriorem cum iisdem asserimus, Bartholomæum Definitorem Romam post Bravum missum, capitulari provinciæ atque sancti Petri auctoritate veluti commissarium missum, ut in negotio, de quo agebatur, provincialem Bravum, minus quam par esset sollicitum, superiorem minime agnosceret, quinimo ejus defectibus, si qui essent, in hac parte suppleret. Et en ratio, cur in laudata constitutione Pontifex illius dumtaxat meminerit, eumque Provincialem vocaverit. Cæterum quod Christophorus Roma Hispaniam reversus, suum ipsius officium ad annum usque MDLXIV sit prosequutus, etiamque Ministri generalis nomine sodales ad obedientiam receperit, laudatus Joannes de sancta Maria non obscure testatur. Quapropter dicendum, quod omnimodam improbabilitatem Marci opinio recensita præ se fert, quod nimirum capitulum superiori anno (1561) celebratum, iterum hoc anno convocatum sit; quod cum provinciali etiam fuerint definitores electi; quod inter eosdem definitores Franciscus de Gallisteo laicus (tanti muneris propterea exercendi minime idoneus) adnumeratus fuerit; et tandem quod vir innocuus, quinimo et verus Dei servus, Christophorus nempe, ab integro capitulari consessu, cui ipsemet Petrus præerat, fuerit ignominiose et non absque injustitiæ nota ab officio depositus. Hucusque Josephus Maria de Ancona in Annalibus Minorum ad annum 1562 [T. XIX, p. 289 et 290.] . Quod quidem ratiocinium suo non caret pondere. Attamen fatendum longe majorem verbis Bullæ hic inferri vim, quam quæ a nobis in superiore interpretatione adhibenda fuit, si qua tamen vere dici possit adhibita. Ex quibus id saltem sequitur, non omnem ex hujusmodi pontificiis constitutionibus solvi posse quæstionem historicam. Præterea animadvertet eruditus lector, mirum sane esse tantum hic a Patre Josepho tribui Joanni a sancta Maria, cum alibi et quidem in quæstione principali, tam facile ab eo recesserit.

[58] [Quo statu esset Provincia cum S. Fr. Petrus moreretur.] Mortuus est S. Petrus de Alcantara XVIII Octobris 1562. Roma Profecti sunt provincialis et commissarius medio Februario anni sequentis, Arenasque pervenerunt ineunte Majo anni 1563. Vidit S. Fundator ante mortem suam, inquit P. Joannes a S. Maria, augmentum provinciæ, quam tanto cum labore fundaverat. Jam decem existebant domus, et aliæ duæ acceptatæ; præterea instituta erat custodia in regno Valentiæ, atque illuc missi fratres, prout posthæc dicetur. Inter eos florebant viri, insignes Dei servi, jamjam monstrantes quid in posterum futuri essent. Ubique crescebat devotio, ob præclara exempla a fratribus exhibita. Quæ sane omnia haud parvum sancto Fundatori afferrebant solatium, qui præ gaudio a lacrymis sibi temperare non valebat, cum hæc audiret, vel nuntius ei veniret de novo aliquo fundato conventu. In omnibus conventibus jam fundatis aderat justus fratrum numerus, qui juxta institutum vacabant variis officiis et ministeriis, et præsertim perfectæ studebant regularum observantiæ, sanctæ paupertati, concordiæ et religiosæ gravitati. Non voluit Deus, ut videret eos (liceat id dicere) spe sua dejectos, atque alteri subjectos obedientiæ, quam sub qua eos ipse fundaverat: id enim gravius ei accidisset quam mors; nec etiam filii sine dolore se subjecerunt, qui tantopere hoc timuerant, et multo libentius alterutrum duorum supra dictorum mediorum elegissent: ast necessitas ante rationem est. Sanctum Fr. Petrum Dominus ad se vocavit, multis diebus antequam expediretur Breve et submissio perficeretur [Chronica de la Provincia de San Joseph. t. I. p. 61.] . Hic perspicue omnino elucet quo animo et S. Petrus ejusque fratres Observantiæ se subjecerint, ex mente Fr. Joannis a S. Maria.

[59] [Reformationis incrementa, mortuo S. Petro.] Post mortem S. Petri, Reformatio celeres multiplicesque habuit progressus. Exinde, ait Capellus, plurimas in provincias, non in Hispania solum, sed altero in orbe, in Philippinis Insulis et Moluchis, in Sinis atque Japonia, sanctissimum strictioris Ordinis institutum disseminatum est. Pervagata jam in terras omnes Petri sanctimonia, sementem ubique faciente uberem ac felicem; ita plane, ut in cœnobiis, quæ jam (anno 1669) supra trecenta numerantur, ea paupertatis ac perfectionis evangelicæ fruges existat, quæ utriusque ecclesiæ horrea, et militantis exemplo et triumphantis gaudio impleat sanctitatis. Ita Alexander comes Capraria, advocatus Consistorialis, in Oratione habita ad consistorium publicum, die 21 Martii anno 1669 [Vide Cappellum, Acta Canonizationis SS. Petri de Alcant. et Mar. Magdal. de Pazzis, p. 107.] . Eadem paulo latius jam exposita fuerant in Congregatione Sacrorum Rituum, coram Summo Pontifice, Alexandro VII, die 12 Aprilis 1660. Scilicet in Narratione seu Relatione de vita, rebus gestis et miraculis B. Petri, quam Cardinalis Sachettus ibidem ex scripto prosecutus est, hæc reperiuntur. Fundavit subinde Petrus Provinciam S. Josephi, ex qua prodiere Custodia S. Simeonis in regno Galleciæ, ac Provinciæ S. Pauli in regno Castellæ, et S. Joannis Baptistæ in regno Valentiæ, a qua ortum habuit Provincia suo nomine nuncupata, nempe B. Petri de Alcantara. Peperit etiam dicta Provincia S. Josephi Provincias S. Didaci in regno Mexicano; S. Gregorii in Insulis Philippinis; Matris Dei in Insulis Orientalibus; nec non conventus plerosque in Insulis Moluchis, et in civitatibus Japone, Vomura et Meaco. Sic multiplicatis domibus, augebatur numerus fratrum, augebantur seraphici Gregis oves fœtosæ, abundantes in egressibus suis, omnes gemellis fœtibus, quasi sterilis non esset inter eas. Nullam provinciam Petrus condidit quæ nardo pietatis suæ non oluerit odorem suavitatis; totque religiosorum choros instituit, qui Deum diu noctuque laudarent, et perfecto corde diligerent, quot cœnobia fundavit: in illis enim prout Petrus jecit Evangelicæ paupertatis fundamenta, ita tanta adhuc viget regularis disciplinæ observantia, ut, quot illa sunt, tot miracula dici possint.

[60] [De discalceatis ante S. Petrum.] Notandum, id quod jam ex præcedentibus conjicere licet, ante S. Petri de Alcantara tempora exstitisse Discalceatos. Qua de re operæ pretium est audire P. Petrum Van den Haute in Breviario historico Ordinis Minorum [Tractatu II, cap. XXVIII.] . Franciscani Discalceati, inquit ille, quales fuerunt in Hispania, sine ullo pedum operimento, ab anno 1487, sub illo titulo non leguntur ante tempus Papæ Urbani VIII, 1624 (Superius tamen vidimus n. 29 in Bulla Unionis anni 1517 diserte agi de Discalceatis; an autem isti sine ullo pedum operimento incederent, non est hic inquirendi locus) sed illorum Congregatio dicta fuit de Evangelio, quia illius consilia exacte observabant; de Caputio, quia portabant caputium longum pyramidale, tunicæ assutum; de Guadalupe, a suo promotore (P. Joanne de Guadalupe). Initium primum sumpserunt Discalceati a F. Joanne Sotomajor de Popula, qui rigorose vixerat septennio Assisii … ac rigorem secum tulit 1486 in Hispaniam, ubi in Sierra Murena, ad S. Mariam de Angelis, inchoavit custodiam, postea provinciam Angelorum, et obiit sanctissime 1495. Cum valide contradicerent Conventuales novæ congregationi, et validius se illi apponerent Observantes, surrexit prædicti socius F. Joannes de Gaudelupe, qui cœpit stare pro muro ejus, ac varia indulta pontificia obtinere ab anno 1496. Ipse rigorem rigori sui pædagogi addidit, et novos reformatos regere cœpit ad illum annum 1496. Effecit, ut hi essent liberi a vicario provinciali Observantiæ, non tamen a Ministro generali Ordinis, nec a Vicario generali Observantiæ, saltem in principio. Tandem S. Petrus de Alcantara, ab anno 1560, majores adhuc rigores addidit.

[61] [Origo Provinciæ S. Josephi juxta S. Petrum Van den Haute;] Hæc deinde quasi per partes laudatus scriptor resumit et latius evolvit. Atque agens de F. Paschalio ita scribit. Anno 1540, certus F. Paschalius de Aquila Andalusiæ, provinciæ S. Jacobi, olim socius F. Joannis de Guadelupe, videns quod Discalceati uniti Observantibus, rigorem dimitterent, voluit sui magistri Reformationem novo zelo renovare. Vadens ideo Romam, impetravit a Paulo III varia indulta; redux vero ad suos, tot accepit nova loca, ut erexerit brevi Custodiam S. Simonis in Insula, apud Redundellam. Ut autem securior esset, adjunxit se Conventualibus, vi Brevis Pauli III, de 10 Maji 1541, qui licentiam, ei datam, revocavit recipiendi quoslibet, etiam Observantes. Cum obiisset F. Paschalius, ejus partes egit F. Antonius a S. Quirico, qui secundam custodiam erexit, cum titulo S. Joseph, manens etiam annexus Conventualibus. Tunc S. Petrus de Alcantara, adscriptus nunc Sanctorum catalogo, provinciæ S. Gabrielis, licet suis, qua Minister, rigidas leges pacifice imposuisset, majori adhuc studens rigori, Discalceatorum coetum voluit promovere, juxta primævum spiritum. A Pio IV factus est apostolicus pro nova Reformatione Commissarius, recepit multas domos pauperrimas et erexit, ex illis et prædictis, novam provinciam S. Joseph, in summo rigore.

[62] [in cujus narratione nonnulla sunt castiganda] Sunt hic nonnulla castiganda, utpote veritati minus consona. Imprimis confundi videtur Paschalius cum Joanne de Aquila, Arabidæ Provinciæ fundatore, quod jam supra, n. 40 notavimus etiam in Helyotto. Deinde custodia S. Simonis una eademque est cum custodia S. Josephi. Dicta sua hausit, Fr. Petrus Vandenhaute ex Bullario Discalceatorum, auctore P. Fr. Francisco Matritensi, qui ipse secutus est Dominicum de Gubernatis [Orbis Seraphicus, t. I, lib. V, cap. IX, § IX.] . Scribit itaque præfatus P. Franciscus in Nota prævia ad Breve Pauli III ann. 1548 [Bullarium Fratrum Ordinis Minorum S. Francisci, strictioris observantiæ Discalceatorum, t. I, p. 155.] . Joannes Paschalius nuncupatus, Joannis de Guadelupe discipulus et socius fidelissimus, in Bœthica natus, in S. Jacobi provincia professus, promovendæ Guadelupensi Reformationi constanti patientia adlaboravit. Magistro vita functo, opus non dimittens, invicta constantia Romam profectus varia a Pontifice diplomata impetravit, unde tandem sancti Simonis in Galletia custodiam fundavit, quam a sui fundatoris nomine, custodiam Paschalitarum fuisse nuncupatam comperimus. Jam conventum sancti Simonis in Insula in conspectu Redondellæ (addit de Gubernatis: ex quo datum custodiæ agnomen) in summo paupertatis rigore; secundum pariforme in oppido de Vigo, tertium Bajone in Galletia construxerat. A Paulo III per litteras in forma Brevis sub die 10 Martii, Pontificatus sui anno 7, impetraverat, ut ad novam suam custodiam (dederat enim nomen Conventualibus…) quoscumque de Observantia aut aliorum Ordinum accedere volentes, in sui consortium posset accipere… Ipsis autem Observantibus cæterisque de quovis instituto, etiam indulsit, ut petita, licet non obtenta, suorum superiorum licentia (ad instar Obseruantium respectu Conventualium) possent ad suam custodiam convolare. Ex his concludere licet custodiam finaliter a S. Josepho dictam, prius nomine Paschalitarum seu Paschasitarum vel etiam S. Simonis vulgo innotuisse. Ast perperam duplicis custodiæ et S. Simonis et S. Josephi fundator dicitur Paschalius cum revera una eademque sit. Nec etiam de Gubernatis duplicis custodiæ memimit, ast minus clare seu distincte loquitur. Quod ad licentiam recipiendi Observantes a summo Pontifice concessam Paschalio et deinde revocatam, pertinet; recitatur, tom. I, pag. 153 Bullarii Discalceatorum, Breve Pauli III, datum die 13 Maji anno 1541, Pontificatus anno 7, qua conceditur Fr. Joanni Paschalio facultas admittendi fratres de familia Observantiæ aut cujuslibet alterius religionis, petita superiorum suorum, licet non obtenta licentia. Cum tamen ex hac concessione plura enascerentur incommoda et dissensiones, idem Pontifex Paulus III priores litteras suas cassavit et anullavit altero Brevi, dato 9 Maji anno 1548, pontificatus 14. Aliquæ deinde indultæ fuerunt facultates S. Petro de Alcantara, ac tandem anno 1563 provincia S. Josephi ad Observantes rediit.

[63] [Discalceati non differunt essentialiter a Recollectis, et Reformatis,] Antequam finem huic paragrapho imponamus, quædam addidisse juvat ex superius laudato Breviario historico Ordinis Minorum, auctore P. J. Petro Van den Haute, Recollecto: Notandum, inquit [Tractatu II, cap. XXVIII, quod de Discalceatis inscribitur.] , quod Discalceati, Recollecti et Reformati, diversimode in diversis locis nuncupati, non sint nisi Observantes strictius viventes, et ab illis ac inter se non distinguantur, nisi penes accidentalia statuta et regimen subalternum. Hinc omnes illi vocantur in Instrumentis publicis Fratres Minores Strictioris Observantiæ vel Reformati, et additur distinctionis gratia aliquod agnomen subinde omnino accidentale.

[64] [prout diserte tradit Fr. Franciscus Matritentis, aliique.] Et clarius P. F. Franciscus Matritensis in Introductione proœmiali ad Bullarium Minorum Discalceatorum: Notandum est, inquit [T. I, p. 3.] , quod Fratres Reformati in Italia, Recollecti in Gallia, et Discalceati in Hispania sunt idem inter se, et diversi a fratribus Regularis Observantiæ, in constitutionibus, in forma habitus, jubilationibus, conventibus, etc; non vero in Seraphica Regula; sed omnes sub uno capite, unicum corpus efficiunt, ut inconcusse sentiunt auctores. Plures deinde citat; unum hic nos tantum exscribemus, ex quo, quidquid ad hanc rem pertinet facile erit colligere. Hos omnes, videlicet Hispaniarum et Indiarum Discalceatos, Italiæ atque Germaniæ Reformatos, et Galliarum et Germano-Belgicos Recollectos, sub nomine Strictioris Observantiæ comprehendi, necnon cum Regulari Observantia, unum corpus, sub uno ministro generali totius Ordinis Minorum constituere, non est unde valeamus ambigere. Equidem his omnibus constat esse commune, quod ab Observantia Regulari, servata capitis unitate, sint separati, et sub arctioribus statutis, vitæque rigoribus in provinciis ab Observantiæ cœtu ditinctis, per leges sibi proprias, ad rigorem Decretalium Nicolai III et Clementis V, nulla facta reservatione, vivere debeant; utque omnimodam cum Observantibus a generali totius Ordinis Ministro dependentiam non detrectent. Hinc forte permoti Carolus Rapineus, in sua de Recollectorum origine historia, et alii dixerunt: Discalceatos in Hispania, Reformatos in Italia et Recollectos in Gallia, cum in præfatis omnino conveniant, solum nomine, terrarumque situ ab invicem distingui, unumque membrum in corpore Seraphico constituere; præfatos authores sua exinde in opinione confirmari non dubito, quod Italici nunc sub Reformatorum, nunc sub Strictioris Observantiæ vocabulo, nunc sub utroque conjunctim, in rescriptis Apostolicis nuncupentur; Gallicani etiam, nunc Recollecti, nunc Reformati, semper tamen de strictiori Observantia dicuntur: nec difformiter Hispaniarum Discalceati in Bullis Pontificiis, in Sacrarum Congregationum decretis, maxime ubi de speciali eorum vitæ methodo tractatur ex professo, nunc Reformati, nunc, et sæpius Discalceati, ac fere semper de Strictiori Observantia appellari consueverunt. Hæc Dominicus de Gubernatis [Orbis Seraphicus. t. II, ib. VII, cap. I.] ; similia habent P. Michael Angelus a Neapoli [Chronologia Seraphica, part. I, fol. 319 et 320.] , Fr. Antonius a Venitia in suo Horto Seraph., italice conscripto; Fr. Didacus Lequile in Hierarchia Franciscan. etc. Uno verbo in Franciscana familia Observantium, duo distinguuntur Ordines: Observantia et Reformatio. Minister generalis alternatim ex his et illis eligitur; hodie, quoniam per tempora Capitulum generale non cogitur, a summo Poniifice Minister Ordinis generalis designatur Reformati, Recollecti, Discalceati, omnes simul veniunt, absque ullo discrimine, in rebus administrandis, sub nomine Strictioris Observantiæ. In specie Reformati Italiæ et Recollecti nostris in regionibus, sunt quid unum et idem: Recollecti sunt dicti, ne confunderentur nominetenus cum Reformatis Lutheranis et hæreticis aliis, qui in Galliis et Germania invalescebant, cum PP. Reformati Italiæ per præfatas regiones cœperunt diffundi. Quæ tamen omnia non impediunt, quominus Reformati, Recollecti et Discalceati quædam habeant singulis propria; ita quidem ut in essentialibus confundantur, in accidentalibus ab invicem separentur præcipue Discalceati.

[65] [Adduntur quædam de laboribus et progressu Discalceatorum.] Tales Discalceati (verba sunt Breviarii historici loc. cit.) admodum multiplicati et dispersi, conversioni infidelium multo studuerunt, ac ideo a Benedicto XIII per Breve Nuper de 3 Aprilis 1727, concessa fuit ipsis facultas erigendi in qualibet sua provincia seminarium missionariorum. Ad instar, etiam cum aliquali arctatione jurisdictionis Superiorum generalium, Benedictus XIV per Breve Laudabile de 2 Augusti 1745, iterum declaravit, quod Discalceati et Recollecti deberent gaudere eisdem gratiis et prærogativis, quibus gaudent Observantes, utpote eisdem realiter uniti et identificati, præter specialia statuta, et possent ubique tertium Ordinem erigere. Habet insignis illa congregatio Discalceatorum Provinciam Pietatis in Lusitania, confirmatam ab anno 1518; S. Gabrielis anno 1520; Arrabidorum ab anno 1561; S. Josephi in Castella ab anno 1561; S. Antonii in Lusitania ab anno 1565; S. Joannis Baptistæ Valentiæ ab anno 1577; S. Gregorii Philippinarum ab anno 1586; S. Pauli in Hispania ab anno 1594; S. Didaci de Mexico ab anno 1606; S. Didaci in Bœtica ab anno 1620; Matris Dei in India Orientali ab anno 1622; S. Antonii in Brasilia ab anno 1657; S. Petri de Alcantara Granatæ ab anno 1659; Solitudinis in Lusitania ab anno 1670; S. Petri de Alcantara, Neapoli ab anno 1675; Immaculatæ Conceptionis in Brasilia ab anno 1675. Immaculatæ Conceptionis de la Beyra in Lusitania ab 1705; S. Paschalis Lyciensis ab anno 1742; Immaculatæ Conceptionis in Hispania ab anno 1744; Custodiam S. Paschalis Murciæ ab anno 1744; de qua in Capitulo Generali de 1756 Sess. 5. Habuerunt illi Discalceati primum ex suis Ministrum generalem totius Ordinis, egregium P. Petrum Joannetium de Molina anno 1750, qui fuit, raro exemplo, iterum electus anno 1762. Habent etiam illi Discalceati aliquot Moniales sibi proprias (ab initio tamen id non obtinuit, institutæ tantum fuerunt post medium sæculum decimum septimum. Vide Helyot [Histoire des Ordres religieux, part. V, cap. XXVIII.] ) et Discalceatas nuncupatas et quidem pro illis de Foncentayna Hisp. jam inde existit decretum inter acta capituli gen. Romani de anno 1664; habent etiam alias sibi subjectas, inter quas sunt illæ regalis monasterii S. Claræ Neapoli… Quoad modum cantandi, Minister gen. anno 1727, de consilio Benedicti XIII, mandaverat cunctis, etiam Discalceatis, ut cantu Gregoriano uterentur, quod fuit a capitulo gen. Mediolani 4 Junii 1729 iterum et graviter statutum. Discalceati vero demonstrarunt Clementi XII (qui Benedicto XIII successerat) quod essent a sancto Petro de Alcantara finaliter instituti, et ille præscripsisset humilem Psalmodiam, Reformationi convenientem (Confer hujus commentarii num. 46 ab initio). Hinc idem Papa per Breve Exponi de 11 Julii (juxta sæpius laudatum Bullarium Discalceat. lege 12 Julii) anno 1731 revocavit decreta pro iis tantum provinciis in quibus totum Definitorium consentiret, ac sola Psalmodia simplex esset usualis. Hucusque auctor Breviarii historici, in quo Datæ non semper accurate citantur, ut alicubi ipsi nos per transennam notavimus. Præterea opus illud, a plurimis laudatum, quodque merito suo utique non caret, stylo conscriptum est haud raro obscuro et plerumque barbaro atque abrupto.

§ III. De quibusdam sancti Petri de Alcantara Scriptis. An Tractatus de Oratione et Meditatione depromptus sit ex V. Ludovico Granatensi; an vero hic potius Libellum S. Petri in Commentarium dilataverit.

[Duo citantur P. Petri opuscula.] Duorum meminit Butlerus, ad XIX Octobris, libellorum a sancto Petro conscriptorum: alter inscribitur de Oratione et Meditatione; alter tractat de animi pace seu tranquillitate. Prioris certo certius auctor est sanctus Petrus; an item et posterioris, saltem vehementer dubitare licet. Illius mentio occurrit apud omnes tum antiquiores tum recentiores, qui de Sancto nostro agunt; hujus vix est præter Butlerum qui meminerit. De utroque hic disseremus, lectoris judicio subjicientes, quidquid apud varios et ex variis colligere potuerimus.

[67] [Quid scribat P. Joannes a S. Maria de priori opusculo.] P. Joannes a sancta Maria, qui omnium primus vitam sancti Petri de Alcantara in lucem dedit, duobus in locis libelli de Oratione et Meditatione mentionem facit. Primum cap. XV n. 142 (juxta nostram scilicet editionem), ubi agens de gratiis gratis datis, S. Petrum dono linguarum aliquousque præditum fuisse concludit ex sapientia, efficacia et claritate, qua propria sua utebatur lingua ad profectum illorum, quos instruendos suscipiebat, additque: Quantum hoc in genere enituerit sanctus ille Vir, elucet tum ex modo, facilitate et perspicuitate, qua de oratione scripsit; tum ex iis, quæ tradiderunt ejus discipuli, quos tanto numero habuit, de methodo, qua verba faciebat de rebus ad spiritum et orationem pertinentibus. Et rursus, sed multo explicatius, n. 144: Orabant (Fratres et discipuli) ut scripto quædam traderet, ex quibus perpetuo haurire possent monita pro sua directione. Quamvis tam parvus et vilis sibi esset, manum operi admovit. Non quod multa conscripserit volumina, ut alii quidam Sancti; ast quæ nobis hoc in genere reliquit, etsi pauca sint, ostendunt quam generoso duceretur spiritu, quam ardenti flagraret zelo. Scripsit nempe Tractatum, parvum quidem, sed simul tamen valde copiosum, tamquam regulam et compendium doctrinæ viris spiritualibus accommodæ, in qua et modos indicat, quibus in hac via tendendum ad perfectionem est. Hoc libello continentur quæcumque ad vitæ sanctitatem conferre possunt. Quem etiam ferunt docto, spirituali et sancto viro Ludovico de Granada in deliciis fuisse, atque principium tot egregiorum et salutarium librorum, quos hic tanto cum proventu et doctrina de Oratione et Meditatione composuit.

[68] [Ejusdem opusculiencomium ex P. Daurentio a D. Paulo.] Exstat apud P. Laurentium a Divo Paulo Suecum (in vita S. Petri, quam reperies apud nos secundo loco positam) epistola S. Petri ad Rodericum de Chaves, ex qua constat virum hunc, haud minus pietate quam genere insignem, plurimum institisse ut laudatum opusculum conscriberetur et publici juris fieret; ita quidem ut primarius videatur fuisse suscipiendi laboris auctor. Recitata epistola, subjungit P. Laurentius. Cœpit hic Tractatus omnium piorum in Hispaniis percurrere manus, præcipue Religiosorum, qui perfectioni studebant, quo novitios instruerent; quod adeo nervose, perspicue ac egregie, regulis spiritus, æque mentem illuminet atque affectus cordis inflammet; unde in varias quoque linguas translatus, in Galliam, Germaniam, Poloniam aliasque regiones pertransivit. P. Ludovicus a Granata (tunc temporis vitæ spiritualis celebris magister) hujus tractatus æstimatione mire illectus, se unice sancti Viri orationibus commendandi causa, litteras eidem plenas obsequii perscripsit. De eodem sanctæ Theresiæ testimonium, cap. 30 ejus vitæ, hoc habetur. “Author est (S. Petrus) quorumdam tractatuum de Oratione, qui magno nunc loco habentur, quia a probe experto pleni fructus et perfectionis spiritualis compositi fuerunt.” Cujus Sanctæ attestationi aliæ quæcumque cedunt propter eminentem ejusdem in hoc studii genere doctrinam atque experientiam, ipsi B. Petro optime perspectam. Nec tamen superfluum videbitur sancti illius antistitis Francisci de Sales testimonium indicare, quo prima parte Epistolarum suarum spiritualium lib. 3. epist. 4 ad quamdam mulierem devotam ipse prædictos tractatus plurimum commendat, eamque ad eorumdem lectionem serio cohortatur [Vita S. Petri de Alcant., lib. I, cap. XIII.] . Hæc quidem omnia confidenter asserit P. Laurentius, infra tamen aliqua corrigenda videbimus.

[69] [Quid de examine instituto a S. Rituum congregatione circa S. Petri opusculum.] Similia habent cæteri (nec utique pauci sunt) qui de vita sancti Petri scripserunt, et nominatim P. Josephus Maria de Ancona, in Continuatione Annalium Minorum [T. XIX ad an. 1562, n. 325 et seqq.] , ubi præterea addit: Sub criterio item celebre opus exstitit Purpuratorum PP. Congregationis Sacrorum Rituum, fuitque post Urbani VIII decretum, omnium primum illorum, quæ deinceps ab apostolica sede in servorum Dei causis discutiendis, approbata sunt. Quod tamen non ausim undequaque inconcussum asserere, cum S. Franciscus Salesius (ut hunc saltem nominemus) ante S. Petrum canonizatus fuerit anno scilicet 1665; ac proinde multiplicia ejus scripta examini præscripto subjecta fuerunt. Cum tamen ante Pontificatum Urbani VIII S. Petrus Beatorum numero adscriptus sit, atque causa canonizationis ageretur sive ante laudati Pontificis decreta, vel saltem penderet versus tempus quo hæc apparuerunt, non repugnat libellum de Oratione et Meditatione omnium primum judicio cardinalium fuisse subjectum, licet causa canonizationis absoluta tantum fuerit post causam aliorum Sanctorum, qui plura, dum viverent, typis mandarent opera. Notatu præterea dignum est, Bullam canonizationis nec directe nec indirecte libellum de Oratione, sive aliud quodvis opusculum a sancto Petro conscriptum attingere vel indicare. Indubium nihilominus est, tractatum de Oratione fuisse examinatum, cum certum sit hunc sancti Petri partum esse; aliunde vero, teste Benedicto XIV, perspicua est quoad operum revisionem lex Decretorum Urbani VIII: “Præterea illud etiam diligentissime indagandum est, an ille vel illa, pro cujus canonizatione instatur, scripserit aliquos libros, tractatus, opuscula, meditationes, vel quid simile: nam si scripsisse constiterit, non prius est ad aliquem actum inquisitionis deveniendum, quam tales libri in sacra Congregatione examinentur, utrum contineant errores contra fidem vel bonos mores, vel doctrinam aliquam novam vel peregrinam, atque a communi sensu ecclesiæ et consuetudine alienam.” Hactenus Bened. XIV [De Servorum Dei Beatif., lib. II, cap. XXV, n. 2.] , qui licet, non pauca de S. Petro in citato opere memoret, nihil tamen de Libelli examine tradit. Examinatum vero fuisse satis superque efficitur ex modo dictis, et præterea Fr. Antonius Vincentius a Matrito, in Monito, cujus paulo inferius prolixa recurret mentio, asserit, se Roma accepisse a RR. Patre Commissario curiæ, epistolam datam tertia Aprilis præsentis anni (1749) in qua mandat se reperisse in archivo Vaticani, librum seu exemplar qui oblatus fuerat S. Congregationi in executionm decretorum Urbani VIII; huncque librum ad litteram et apicem prorsus concordare cum editione Abulensi an. 1574 et Matritensi an. 1738, cura Fr. Rochi de Montejon.

[70] [Tractatus de Oratione hodie parum notus.] Quamvis tractatus de Oratione et Meditatione omnium olim in manibus merito versaretur, nostra ætate fere ignotus est saltem extra Hispaniam. Testaturque D. Migne in postrema editione Operum S. Teresiæ SS. Petri de Alcantara, Joannis a Cruce etc. (Parisiis 1845) se nonnisi difficulter exemplar, quod excuderet, invenisse.

[71] [Recensio et laus illius ex Nicolao Antonio.] Nicolaus Antonius in Bibliotheca Hispana nova hunc in modum commentatur. Ejus (S. Petri) est aureus ille libellus, qui medullam asceticæ totius doctrinæ continet, cujusque S. virgo Teresia de Jesu, capite XX Vitæ suæ recordatur, carissimum sibi in Christo caput meritis laudibus, non hic tantum, sed et cap. XXVII et aliis suorum Operum locis, commendans; scilicet: De la Oracion y Meditacion. In quo præcepta ad recte orandum et meditandum, brevitate magna, sed cum incredibili legentium fructu, Vir tradidit orando exercitatissimus. Hunc scripsit præfectus cum esset, sive Guardianus, S. Onuphrii de la Lapa nuncupati, prope Feria et Zafra, Extremaduræ oppida; qui prælo mandatus fuit sæpissime, nec in latinum dumtaxat sed in omnes fere Europæ linguas conversus. Hispanas editiones, Olisiponensem anni 1560, et forte 1562, Salmantinam 1578, Pincianam 1620, apud Hieronymum Murillo in 16, Cæsaraugustanam apud Petrum Gal 1623, notas habemus. Latina interpretatio Antonii Dulkenii, Carthusiani est, quam edidit Joannes Chrithius Coloniæ 1607. Gallica autem anni 1622 Alexandri Poequelii Bellovacensis, Ordinis Minorum Recollectorum, provinciæ sancti Dionysii præfecti, cujus viri meminit cum amplissimo elogio Placidus Gallemant in sua Historia ejusdem provinciæ pag. 49 et pag. 243. Qui Poequelius etiam S. Petri vitam gallice scripsit. Italicam quoque interpretationem dedit alius Florentiæ apud Georgium Marescotum 1583 in 12, quam deinde, quibusdam adjunctis, aut loco suo mutatis aliis, suo nomine edidit Angelus Minicuccus, Carmelita, Romæ apud Guilielmum Faciotum 1600 in 12. Hactenus Nicolaus Antonius [Bibl. Hispana Nova, sive Hispanorum scriptorum, qui ab an. MD ad an. MDCLXXXIV floruere Notitia. t. II, p. 166. Edit. Matriti 1788.] . Quod fecit Minicuccus, pariter factum reperio in interpretatione Flandrica Antverpiæ edita anno 1709, ubi pars posterior priori præponitur et alia quædam, turbato primigenio ordine, mutata sunt. Non tamen desunt aliæ eodem idiomate editiones, in quibus servato ordine, quo primum prodiit, libellus occurrit.

[72] [Omnimoda præfati tractatus similitudo cum libro Ludovici Granatensis.] Ast hic imprimis notanda est omnimoda similitudo, quæ intercedit libellum inter S. Petri de Alcantara et librum Fr. Ludovici Granatensis. Sufficit vel titulos utriusque percurrisse, ut manifestum cuique fiat alterum alterius esse compendium. Utrumque opus duabus constat partibus; prior agit de Oratione seu Meditatione; posterior de Devotione. Partis primæ caput primum inscribitur apud Granatensem: Quam utilis et necessaria sit consideratio; S. Petrus habet: de Fructibus orationis et meditationis. Hic tamen differunt inter se ambo scriptores: prior aliam probandi orationis emolumenta init viam, aliaque evolvit argumenta, quam posterior: ita ut dici possit utrumque hic sibi propria proferre: ille prolixe quidem; hic valde breviter. Ita quidem juxta gallicas versiones mox indicandas. Sequuntur in utroque quatuordecim meditationum argumenta; apud Granatensem multopere evoluta, apud Alcantarensem valde contracta; sed iisdem fere utuntur verbis: eodem ordine procedunt, hoc solo discrimine, quod prior duas singulis diebus intelligat faciendas Oeditationes, alteram mane, vespere alteram; Petrus vero unicam tantum per diem supponat. In matutinum tempus proponit Granatensis 1 die Lunæ Eucharistiæ Institutionem; 2 die Martis Christi in Horto Orationem et Comprehensionem; 3 die Mercurii Christum coram Tribunalibus ejusque Flagellationem; 4 die Jovis Coronationem et Crucis Bajulationem; 5 die Veneris Christum in Crucem actum et septem ab eo prolata Verba; 6 Sabbato Cordis Perforationem, Descensum ad inferos, Sepulturam; 7 die Dominica, Resurrectionem. Alias dein septem meditationes habet in vespertinum cujusque diei tempus: 1 de Peccatis, 2 de Miseriis hujus vitæ, 3 de Morte, 4 de judicio Ultimo, 5 de Inferno, 6 de Cælo, 7 de Dei Beneficiis.

[73] [S. Petri libellus, compendium est Ludovici Grannatensis;] Eadem argumenta, eodem ordine, eodem modo digesta, iisdem fere verbis, paucis omnino ex suo additis, habet sanctus Petrus. Ast, ut jam monuimus, quæ Granatensis explicata valde tradit, hic valde compendiose proponit. Imo ille meditationes septem de Peccatis etc. prius uno tenore breviter exhibet, atque dein ex professo latissime, quasi per partes amplificat. S. Petrus priorem textum, paucis prætermissis, habet. Præterea argumenta Granatensis vespertina, hic primis septem diebus assignat; argumenta vero matutina sequentibus septem diebus proponit. In reliquis eadem observatur similitudo. Atque hæc obiter tantum, ex qualicumque collatione utriusque tractatus juxta gallicas versiones; Opusculi quidem S. Petri, prout nuper editum inter Opera S. Teresiæ est typis Mignianis [OEuvres très-complètes de S. Térèse, S. Pierre d'Alcantara, de S. Jean de la Croix et du B. Jean d'Avila, Paris 1845, in-40, t. III, p. 303 – 363.] ; Granatensis vero, prout reperitur inter hujus Opera spiritualia, duobus voluminibus in-fol. excussa Parisiis an. 1667 [OEuvresspirituelles de Louis de Grenade, traduites par Girard, Paris 1667, t. I, p. 214 – 436.] .

[74] [Quod et clarius elucet ex textu Hispanico,] Ast necesse est accuratius hæc expendisse ex collatione textus Hispanici. Scilicet præ manibus habemus hinc S. Petri libellum, editum Barcinone anno 1761 [Tratado de la Oracion y Meditacion, que escrivio el mystico maestro y doctor iluminado San Pedro de Alcantara, y brevi instruction para las personas, que se quieren (cupiunt) dar a la oracion.] , cum prævio Monito (Advertencia) P. F. Antonii Vincentii a Matrito Lectoris Theologiæ et Definitoris provinciæ S. Josephi; inde Opera Ven. Ludovici Granatensis edita Matriti anno 1800 [Obras del V. P. M. Fr. Luis de Granada. Precede su Vida, escrita por el Licenciado Luis Muñoz. Madrid en la imprenta de la real compañia, año MDCCC, t. II.] . Ex quorum collatione efficitur, non solum utrumque opus concordare quoad Sententias, verum etiam quoad verba. Exemplo sit sequens textus, qui in utroque identicus est, quem Hispanico idiomate (quia ad rem nostram facit) subjicimus: Alli discurren los Angeles, ministran Archangeles, triunfan los Principados y alegranse las Potestades, enseñorean las Dominaciones, resplandecen las Virtudes, relampaguean los Tronos, lucen los Serafines, y todos cantan alabanzas a Dios (ibi discurrunt Angeli, ministrant Archangeli, triumphant Principatus, lætantur Potestates, præsunt Dominationes, resplendescunt Virtutes, fulgurant Troni, lucent Seraphin, et omnes canticum Altissimo insonant); atque hæc in meditatione de Cælo, in Alcantarensi, ad diem sabbati primæ septimanæ [Tratado de la Oracion y Meditacion, p. 69. Barcinone an. 1761.] , in Granatensi in meditationibus nocturnis, seu in secunda serie, ad eumdem diem sabbati. [Obras del V. P. M. Fr. Luis de Granada, t. II, p. 127.] Et alibi: Mira como todavia eres sobervio, ambicioso, ayrado, vanaglorioso, embidioso, malicioso, regalado, mudable, liviano, sensual, amigo de tus recreaciones, y conversaciones, y risas, y parlerias. (Vide quomodo adhus sic superbus, ambitiosus, iracundus, vanæ gloriæ deditus, invidiosus, maliciosus, delicatus, mutabilis, levis, sensualis, amicus oblectationum, colloquiorum, jocorum et loquacitatis [Tratado, p. 22 et 23; Obras, t. II, p. 66.] ). Hos duos textus ideo citavimus, quia in hujusmodi enumerationibus facillimum fuisset, unum alterumve verbum mutare vel transponere. Alibi eadem prorsus recurrit identitas vocum et syllabarum. Nisi, ut jam monuimus, quod multa V. Ludovicus addat vel interserat, et hinc inde paulo diverso procedant ordine, atque præterea nonnulla, pauca tamen admodum, S. Petrus habeat, quæ in Granatensi non reperiuntur; ut est v. g. ab initio caput de fructibus et utilitate Orationis, quod in utroque diversum est.

[57] [juxta binam Operum V. Ludovici editionem Matritensem,] Juverit præterea accuratius utrumque Tractatum, alterum cum altero per partes et capita conferre. Uterque dividitur in duas partes: in priori agitur de Oratione et Meditatione; in posteriori de Devotione. Prioris partis caput I in utroque convenit quoad argumentum (utilitas et necessitas devotionis), differt quoad tractandi modum. Caput II, de Materia meditationis, desideratur in Granatensi; ast breve illud est. Capite III et IV proponit S. Petrus Meditationes quatuordecim, depromptas omnes vix non ad verbum ex Ven. Ludovico, sed valde abbreviatas. Capite V (in Granatensi IV) ubi de Partibus orationis, idem obtinet et rursus brevior est S. Petrus. Aliud est capite VI (V) de Præparatione; hic non solum brevior S. Petrus sed excepto titulo, capiti præfixo, et paucis aliquot ab initio lineis, vix aliquid habet quod in Granatensi reperiatur; sed rursus capite VII (VI) de Lectione conveniunt ambo scriptores; contrahit prior et paucula addit; sicut et capite VIII (VII) de Meditatione; item capite IX (VIII) e gratiarum Actione; hic tamen mediam fere partem de suo adjecit; capite vero X de Oblatione solus tractat S. Petrus, more suo breviter; et capite XI (IX) de Petitione quoad substantiam convenit cum Ven. Ludovico, ast, præter solitum, vix ejus inhæret verbis, et subjungit eximiam quamdam ad petendum amorem divinum Orationem, cujus in altero nullum inveni vestigium. Denique capite XII (X) veniunt Monita ad bene meditandum. Prologus et primum S. Petri Monitum, sicut et octavum, quod præ cæteris prolixius est, non habentur in Granatensi; sex intermedia Monita, vix non ad verbum eadem in utroque; in altero quidem, ut assolet, brevia et contracta; in altero evoluta, et quadruplo ac amplius longiora. Atque hæc in priori Parte. Secundam Partem, quæ de Devotione inscribitur, uterque eodem dividit modo. Primum agitur de Natura devotionis; tum de Adjumentis; deinde de Impedimentis; postea de Tentationibus, quibus communiter objicimur in sectanda Devotione; denique traduntur Monita quædam sancto huic exercitio profutura seu necessaria. Hæc divisio ab utroque iisdem fere proponitur verbis. Ast in evolvendis singulis argumentis, ab invicem magis recedunt quam in priori Parte. Nihilominus, præsertim, non tamen exclusive, ubi de Adjumentis et Impedimentis, irrecusabilia, eaque multiplicia occurrunt tum in rebus tum in verbis signa, alterum scriptorem alteri præ manibus fuisse. Quod vero spectat ad Brevem instructionem ad eos qui primum cœperunt Deo servire [Breve introducion por los que comienzan a servir a nuestro Siñor. Ad calcem Libelli de Oratione juxta edit. Barcinon. 1761, p. 292 – 320.] , putem illam S. Petro propriam esse; saltem ego, satis diligenti adhibita investigatione, nihil tale reperi in venerabili Granatensi.

[76] [et alteram tractatus de Oratione separatim editi Barcinone.] Atque hæc ex collatione Libelli S. Petri cum Tractatu Ven. Ludovici, juxta hujus operum binas editiones Matritenses; alteram anni 1650 [Dotrina Christiana, en la qual se enseña todo lo que el christiano deve hazer (facere). Compuesta por el B. P. M. F. Luys de Granada. En Madrid año 1650.] , alteram anni 1800 [Ubi supra, t. II.] . Ast et præsto mihi est liber Ven. Granatensis de Oratione et Meditatione, singillatim editus Hispanico item idiomate [Libro de la Oracion y Meditacion, en el qual se trata de la consideracion de los principales Misterios de nuestra fe, y de las partes y dotrina para la Oracion, por el venerable P. M. Fr. Luis de Granada, con la nueva concession di indulgencias. Barcelona 1705.] , ubi longe majorem videre est similitudinem seu identitatem cum Libello S. Petri. Consonant ad verbum in capite primo, quod prorsus identicum est in utroque scriptore, nihil addito, nihil dempto. In Capitibus ubi de Partibus orationis, Præparatione, Lectione, Meditatione, gratiarum Actione, Oblatione, Petitione, Materia meditationis (hæc enim in libro separatim edito non desideratur) ita concordant, ut prætermissis hinc inde quibusdam a S. Petro, aliisque, Oratione præsertim ad petendum divinum amorem, additis eædem iisdem verbis reddantur sententiæ, Ordine tamen paulisper immutato: Granatensis hæc omnia Meditationibus præmittit, S. Petrus, excepta Materia, postponit. Quod vero ad ipsas Meditationes spectat, idem obtinet, quod in collatione numero præcedenti instituta. Denique in Monitis ad bene meditandum, quibus Pars prior clauditur, hic et Prologus et septem sequentia Monita ad syllabam consonant; pauca omnino prætermittit S. Petrus verba, superaddit vero vel interserit aliquot lineas in Monito primo, secundo et quinto: Octavum in Granatensi non reperitur, estque, ut supra jam dixi, cæteris prolixius. Quod vero ad posteriorem libelli S. Petri attinet partem, hæc quidem non separatim ponitur in libro Ven. Ludovici, quem hic examinamus; ast illius editor P. Fr. Dionysius Sanchez Moreno, ex Dominicana familia, in proloquio ad Christianum et pium lectorem hæc monet n. 7: se Tractatui de Oratione apposuisse nonnulla capita ad Devotionem spectantia, de Adjumentis scilicet, Impedimentis et Tentationibus, in exercitio Devotionis oriri solitis, harumque Remediis; desumendo, inquit, illa capita ad litteram (literalmente) ex Compendio doctrinæ spiritualis, quod ex suis Operibus contraxit dictus venerabilis P. M.; quo argumentum hujus libri (de Oratione) omnibus suis numeris absolutum habeatur, nec tamen quidquam in illo reperiatur, quod non sit a dicto Ven. P. M. Fr. Ludovico de Granada scriptum. Ita ille ex Hispanico in latinum. Porro capita illa sunt quatuor numero. Primum (quod in Libro ordine XXVIII occurrit) describit quid sit Devotio, et ad litteram concordat cum capite primo Partis secundæ in libello S. Petri, hoc uno cum discrimine, quod hic ad finem addiderit aliquot (paucas tamen) lineas; Secundum agit de Adjumentis, atque hic ne vel una syllaba alter ab altero differunt; Tertium novem enumerat Impedimenta, S. Petrus decem, additis nempe Scrupulis, quos pauculis omnino lineis circumscribit, cætera, ut in præcedenti capite, ad litteram eadem sunt; Quartum inscribitur de Tentationibus harumque Remediis: concordant uterque scriptor in prologo et quatuor prioribus paragraphis, ita tamen ut in primo quædam superaddantur seu interserantur a S. Petro; præterea hujus quintus et sextus paragraphus non habentur in Granatensi, cujus proin quintus concordat cum illius septimo: denique Octavus S. Petro proprius est; sed vicissim adduntur alia ad finem apud Ven. Ludovicum quæ in illo desiderantur; et rursus S. Petrus integrum subjicit caput quintum Monita complectens ad sanctæ Devotionis exercitium facientia, de quibus nihil prorsus in altero legitur. Atque hæc ita hic delibasse sufficiat, quin ulterius inquiramus unde ortum sit, ut liber Ven. Granatensis adeo a se diversus variis in editionibus excussus fuerit: id enim remote tantum rem nostram attingit. Siquidem, ex priori facta a nobis Operum inter se collatione, licet alicubi alter scriptor ab altero abludat sive in modo exponendi argumenti, sive in quibusdam additionibus, quæ apud S. Petrum habentur, atque inter alias Petitio illa specialis amoris Divini [P. 193 – 202. Edit. Barcinon. 1761.] , quam in Granatensi nullibi reperi; ac demum diversa hinc inde capitum ordinatio, atque universim longe prolixior sit tractatus Ven. Ludovici; id tamen cuivis, ambas scriptiones vel obiter inspicienti, in oculos incurrit, eam esse utriusque convenientiam, ex verborum præsertim paritate, ut nullum sit dubium quin alterius opus alteri, cum scriberet, præ manibus omnino fuerit; alterum alterius sit compendium vel in commentarium evolutionem. Atque hinc oritur quæstio uter utri præluxerit; an S. Petrus Granatensi; an potius hic illi?

[77] [Uter duorum prior scripserit.] Quod jam ab Echardo [Scriptores Ordinis Prædicatorum recensiti, t. II, p. 287] notatum reperio: ait enim: Hunc librum (de Oratione) omnium operum primum composuisse fertur (Ludovicus Granatensis) dum Prior ageret Cordubæ in eremo Scala Cœli dicta, ubi stetit ab anno MDXLIV ad MDLII, et iis annis in lucem edidisse. Quis vero duorum S. Petri de Alcantara aut Granatensis nostri prior de hoc argumento scripserit, an S. Petri libellum de Oratione in commentarium dilataverit Granatensis, an contra Granatensis opus fusius S. Petrus in compendium contraxerit? Digna est Hispanorum utriusque Ordinis inquisitione curiositas: ut ut sit, sua cuique laus integra stat. Cæterum quod in Vita hujus sancti Petri gallicus interpres Marchesii lib. III c. XI refert, nempe Sanctum a Granatensi consultum, quo studio sibi esset incumbendum, respondisse a Deo sibi revelatum, illi deinceps a prædicatione cessandum, et libris scribendis omnino instandum; nescio an cui probabitur, cum a prædicatione numquam cessaverit Granatensis, imo nusquam eo ministerio magis claruerit, quam ex quo. Lusitaniam circa MDLVI ingressus est, et annis plus quam XXV deinceps, imo et ultimo vitæ, ætatis LXXXIV, etiam concionatus sit. Hæc Echardus. Inter Manuscripta Bibliothecæ Burgund. Bruxellis, exstat sub n. 15727 volumen in 40 satis densum, in quo simulcompacta servantur varia scripta P. Andreæ Marci Burriel, Societatis Jesu. Optabat scilicet vir ille eruditus typis mandare opera omnia Patrum aliorumque scriptorum Hispanorum; atque hunc in finem multa undequaque collegerat et colligebat, ut constat ex dicto volumine Ms. Inter scriptores, quorum opera edenda proponit, numeratur S. Petrus de Alcantara, hac cum notatione: Si tamen ejus sint Meditationes, et non F. Ludovici Granatensis. Obiit P. Burriel anno 1762, ætatis 43, cum præmature nimio studiorum labore vires fregisset suas. Quod ad motam hic ab Echardo, et jam supra a nobis, quæstionem attinet, licet non habeam unde omnino dirimam, breviter subjicio, quid mihi verosimilius appareat.

[78] [Probabilius infertur Granatensem ante S. Petrum scripsisse.] Nonne Granatensis, si S. Petri opusculum sibi usurpasset, id monuisset lectorem? Ast nec in præfato de Oratione libro, nec in aliis tractatibus, quos tanto edidit numero, vel minimam hac de re reperire est mentionem. Dein sanctus Petrus, quo tempore, juxta Echardum, Granatensis de Oratione scripsit, per universam Hispaniam inclaruerat; unde pronum est judicare, scriptorem, qui primas suas in lucem dabat elucubrationes, non facile ausurum fuisse, tantum sibi a viro notissimo mutuare, quin saltem indicaret se id fecisse et quamobrem fecisset. Nec idem dici potest de sancto Petro, qui rogatu primarii cujusdam viri, concurrentibus etiam aliorum votis, scriptionem suam suscepit, nec ea omnino, saltem a principio, mente, ut publici juris illam faceret; nec proinde opus habebat monere, quo præcipue ex fonte hausisset, satis sibi esse ratus generatim indicasse, se ex pluribus collegisse quæ proponeret, quod et diserte habet in epistola sua ad D. Rodericum de Chaves: Et cum, inquit, multos hac de materia legissem libros; ex his desumpsi breviter et in compendium redegi (de ellos en breve he sacado y recopilado), quæ meliora mihi sunt visa et magis utilia [Tratado de la Oracion y Meditacion. Edit. Barcinone 1761, p. 4.] . Nec etiam supervacaneum fuerit notare opusculo S. Petri nullum præmitti monitum præliminare, in quo solent auctores præfari de scopo sibi proposito, et adjumentis seu fontibus, quibus sunt usi. Adde longe facilius fuisse opus Ludovici Granatensis in compendium contrahere, quam libellum sancti Petri amplificare seu latius evolvere; præsertim cum hujus a Ludovico textus non uno tenore adscribatur (si tamen adscribatur), sed interrupte et per partes, haud raro satis exiguas; quod utique convenit opus aliquod majus in brevius contrahenti, qui seligit sententias, quocumque loco illæ reperiantur, modo ad propositum suum faciant. Ast non ita qui ex compendio prolixiorem componere suscipit scriptionem, nisi sorte commentarium scribere intendat, textus dilucidandi gratia, quod utique Granatensis propositum non fuit. Id denique certum, legenti separatim hujus librum, ne in mentem quidem venire aliud opusculum ei præsto fuisse, cujus vestigiis sollicite inhæreret. Verbo si argumentis intrinsecis res conficienda esset, nullus dubitarem Granatensem S. Petro præluxisse; non vero hunc illi.

[79] [Quid de scriptorum consensu in favorem S. Petri?] Ast ex argumentis extrinsecis duplex exurgit difficultas. Prior petitur ex scriptorum consensu passim asserentium, Granatensem inductum fuisse lectione opusculi sancti Petri ad scribendum, seu ut habet Joannes a Sancta Maria, hanc ei principium fuisse tot egregiorum et salutarium libellorum, quos hic (Granatensis nempe) tanto cum proventu et doctrina de Oratione et Meditatione composuit. Verum probe notandum P. Joannem a S. Maria dubitanter loqui, ut videre est hujus Commentarii n. 67, ubi verba ejus in extenso adscripsimus: adhibendo enim vocem ferunt, satis ostendit rem non adeo sibi perspectam esse. Porro cum cæteri omnes, ut vel ipsa quæ adhibent verba ostendunt, ex laudati Patris hauserint fonte, evidens est eorum testimonium non gravioris esse ponderis, quam testimonium illius quo nituntur. Insuper, quin ullam suppressionis reddant rationem, omittunt vocem ferunt, atque simpliciter affirmant Granatensem a Sancto nostro ad scribendum fuisse inductum. Res cæterum satis est usitata (nec ullum putem inveniri eruditum qui propria id non didicerit experientia) ut, quod ab antiquiore aliquo scriptore dubitanter ponitur, apud posteriores tamquam certum assumatur, licet nullam adducant depositi dubii rationem. Caute proinde hujusmodi assertis standum est, præsertim si hæc ad laudem faciant Sancti, cujus viri ejusdem Ordinis vitam exornant. Quæ cum in præsenti quæstione obtineant, fateor mihi præfatum scriptorum consensum tanti non esse ut rationes supra in contrarium allatas elidat. Cæterum dicta hoc numero elucidabuntur ex sequentibus.

[80] [Ex editionum collatione, S. Petri libellus prioritatem obtinet.] Posterior difficultas oritur ex editionum collatione. Primam Libelli S. Petri editionem refert Nicolaus Antonius (confer. n. 72) ad annum 1560; nec antiquior ab ullo uspiam recensetur. Scripsit, inquit Waddingus [Scriptores Ordinis Minorum. Ubi de S. Petro de Alcantara.] , Hispanice (S. Petrus de Alcantara) egregium libellum de Oratione et Meditatione, ubique receptissimum, et in omnes ferme linguas Europæas translatum. Illud ex Hispanico in latinum transtulit Antonius Dulkenius, Carthunianus. Prodiit Olyssipone anno 1560, Salmanticæ 1578, Burgis apud Juntas anno 1579, Cæsaraugustæ apud Petrum Gal anno 1623 et alibi multoties. Ex his satis aperte innuitur (nec enim omnino asseritur) editionem Olyssiponensem omnium esse primam. Cum autem juxta laudatos auctores, Libellus in præfata urbe editus sit et Hispanice et latine, infert exinde P. Fr. Antonius Vincentius in Monito, de quo infra agemus, illum jam diu ante (mucho antes) impressum fuisse: cum enim anno, inquit, sexagesimo impressus fuerit et latine et lusitanice, id quidem supponit ante jam impressum, cum versioni adornandæ latinæ tempus aliquale adhibendum fuerit. Deductio hæc clara est, nec quidquam obstat, quominus illam admittamus; nam cum libellus conscriptus sit anno 1533 … non est facile credendum per annos septemdecim permansisse ineditum, spectatis præsertim instantiis Rodrici de Chaves aliorumque. Mera tamen hæc hypothesis est, nec ita facile probanda, cum Tractutus parum sit prolixus, nec proinde longo labore in aliam linguam vertendus: nec denique aliquid obstet, quominus Dulkenio (præfatæ versionis auctori) manuscriptus præsto fuerit. Id itaque inconcussum manet primam, quæ noscitur, editionem libelli S. Petri pertinere ad annum 1560. Apud Echardum [Scriptores Ordinis Prædicatorum, t. II, p. 287. Edit. Paris. 1721.] citatur liber venerabilis Ludovici Granatensis primum editus Salmanticæ anno 1567; concordat Nicolaus Antonius [Nova Bibliotheca Hispana, ad Verbum Ludovicus Granat.] . Laudatus autem P. Fr. Antonius Vincentius a Matrito in Monito opinatur non existere præfati libri editionem, quæ facta sit ante annum 1574. Addunt P. A. Touron [Histoire des hommes illustres de l'ordre de S. Dominique, t. IV, p. 564.] et Echardus [Ubi supra.] : Hunc librum omnium operum primum composuisse fertur (Ven. Ludovicus) dum Prior ageret Cordubæ in eremo Scala Cœli dicta, ubi stetit ab anno MDXLIV ad MDLII, et iis annis in lucem edidisse. Cum tamen, quæ postremis his asseruntur verbis, nullo modo probantur, imo et dubitanter tantum afferantur; id, si non asserendum, saltem est assumendum, libellum S. Petri, aliquot annis, puta septennio vel amplius, ante librum. Ven. Ludovici in lucem prodiisse; atque exinde efficitur, causam illius, facta editionum collatione, omnino vincere. Non tamen ex his concludas velim rem nobis diremptam undequaque esse. Nostra sententia, ut infra declarabitur, S. Petro præ manibus fuere codices manuscripti Ludovici Granatensis, ex quibus quæ meliora et utiliora videbantur excerpsit. Quare et examinandum, quo tempore, juxta communem opinionem, uterque auctor suum scripserit tractatum. Initium facimus a Granatensi, uno hic conspectu subjicientes, quæ Ludovicus Muñoz in Vita ven. Ludovici, (edita primum, juxta Nicolaum Antonium [Bibliotheca Hispana neva, sive Hispanorum scriptorum, qui ab an. MD ad MDCLXXXIV floruere, notitia, t. II, p. 55. Edit. Matirti 1788.] , Matriti an. 1639 et, teste Echardo [Scriptores Ordinis Prædicatorum, t. II, p. 286. Edit. Paris. 1721.] , accurate juxta ac eleganter scripta) Matritensi illius Operum editioni an. 1800 præmissa, variis in locis habet de libro de Oratione et Meditatione.

[81] [Ubi et quando V. Ludovicus Granatensis suum de Oratione composuerit librum.] Fundatus fuerat sæculo XV conventus Scalæ Cœli a Fr. Alvaro Cordubensi (Alvaro de Cordova [Vida del P. M. Fr. Luis de Granada, auctore Ludovico Muñoz, lib. I, cap. VI. Obras del V. P. M. Fr. Luis de Granada, t. I, p. 14. Edit Matriti 1800.] ) præclaro Dei servo; sæculo sequenti ita derelictus erat, ut præter nomen et pristinæ sanctitatis famam, qua olim inclaruerat, vix jam aliquid superesset. Sanctam hanc solitudinem restituit Ludovicus Granatensis [Ibid., p. 15 et seqq.] , ibique moratus est ab anno 1544 ad annum 1552, ut ex professo probat Ludovicus Muñoz, contra alios, qui perperam asserunt eo ven. Ludovicum venisse anno 1534 [Vida, lib. I, cap. VIII. Ibid., p. 24 et seqq.] . Cum natus sit venerabilis vir an. 1504, sequitur eum quadragenarium fuisse, cum restaurandæ Scalæ-cœli manum admoturus venit. Inter alia notat laudatus Lud. Muñnoz: Ibi in tantum S. Fr. Ludovicus Granatensis Orationi se dedit, ut quo tamquam magister eamdem alios doceret, librum, sicut alter S. Bernardus, medias inter rupes illas et saxa, composuerit de Oratione et Meditatione, summo cum animarum profectu. Ad fluvium ibat, qui viam stratam ad conventum prætercurrit, ibique sedens inter terræ anfractus, duobus dictabat fratribus scribentibus: unde et hucusque Fluvius vel Rivus Fr. Ludovici Granatensis audit. Hactenus Lud. Muñnoz, ex P. Fr. Ludovico Sotillo de Mesa, qui vitam scripsit benedicti Fr. Alvari Cordubensis [Muñnoz. Ibid., cap. VI. p. 16.] . Rursus, ubi ex professo tractat de Operibus, a Ven. Ludovico lingua patria editis [Idem. Ibid., lib. III. cap. III.] : secundum, inquit, volumen, (Ordine temporis primum: inter opera primo loco venit Dux (Guia) Peccatorum, quamvis paulo tardius conscriptus, quem auctor omnibus suis elucubrationibus longe anteponebat) inscribitur de Oratione et Meditatione, in quo agitur de consideratione præcipuorum mysteriorum, simul cum tribus aliis brevioribus tractatibus super primaria pœnitentiæ opera: Eleemosynam nempe, Jejunium et Orationem [Loc. cit., p. 175.] . Et, data voluminis brevi per partes notitia, subjungit: vix opus in publicum prodierat, cum italice redditum sit a Camilo de Camilis, atque impressum Venetiis an. 1575; latine a Michaele Isselet, et impressum Coloniæ Agripinæ an. 1586, et iterum 1591. Eodem favore donatus liber est apud cæteras nationes [Ibid., p. 176.] . Denique alio in loco hæc habet sæpe dictus Muñoz: Non minoris ponderis est, nec minus ad encomium facit testimonium S. Petri de Alcantara, sicut et revelatio, quam habuit sanctus ille Vir. Refert deinde ad verbum (a la letra) quod habetur in hortatoriis litteris D. Fr. Joannis del Molino, episcopi Placentini, ex fœcundissimo et clarissimo Ordine S. Francisci. Ille dies quadraginta indulgentiæ concedit cuivis suæ diœceseos fideli, qui vel ipse legerit vel ab alio prælegi audierit capitulum seu paragraphum ex Ven. Lud. Granatensi. (Quod idem etiam concesserunt plerarumque diœceseum episcopi et archiepiscopi per Hispaniam; imo Cardinalis Paschalis ab Aragonia, archiepiscopus Toletanus, centum dies indulsit cuivis legenti vel audienti capitulum paragraphum vel periodum. Vide Tractatum separatim editum, de quo supra [Libro de la Oracion, etc. Barcinone 1705. Ab initio sub titulo: Concession de indulgencias.] ). Verba Placentini episcopi sunt hujusmodi: Et quod majus est, opera et scripta V. P. M. Fr. Ludovici de Granada, dum in vivis adhuc erat, miraculoso oraculo et cœlesti revelatione commendari meruerunt, ut constat ex libro lingua italica composito Romæque impresso de vita miraculosa et revelationibus S. Petri de Alcantara, desumpta atque recollecta ex processibus canonizationis a celeberrimo hujus ætatis ac gravissimo scriptore, Francisco Marchese, congregationis Oratorii præsbytero; quem librum is dedicavit sanctissimo Domino nostro Clementi Papæ XI… Libro itaque tertio, capite undecimo, numero secundo, hæc habetur clausula, quam fideliter in Hispanicum (et nos ex hispanico in latinum) reddimus: “Rogavit hoc tempore eum (S. Petrum de Alcantara) P. M. Fr. Ludovicus de Granada, ut dignaretur in oratione apud Dominum inquirere, quo potissimum ex ejus voluntate studia sua dirigere deberet: quod cum fecisset S. Petrus, ei Dominus revelavit, oportere ut dictus P. M. Fr. Ludovicus de Granada renuntiet ministerio prædicationis, seque impendat conscribendis operibus ad animarum profectum. (Confer supra n. 75). Continuo S. Vir rem Granatensi manifestavit, asseverans scripta ejus magno adjumento et solatio futura omnibus, qui in via Christianæ perfectionis progressus facere optabant. Hoc accepto monito securus, hic componere cœpit tractatum de Oratione et Meditatione, in hoc omni studio collimans, ut imitaretur opera, quæ S. Pater (Petrus) de eadem materia conscripserat, evolvendo magis, quæ hic succincte tradiderat. Ac deinceps plures elucubravit tractatus cœlesti doctrina plenos; ex quibus perpetuo hauritur et colligitur fructus a devotis uberrimus, ut quotidiana demonstrat experientia [Muñoz, Vida del P. M. Luis de Granada. Inter hujus. Obras. t. I, p. 233.] .” Hactenus Ludovicus Munoz, qui ne verbo quidem innuit dissentionem, de qua hoc paragrapho tractamus; textu tamen postremo loco descripto suum utrique scriptori tribuit librum. Cæterum ex citatis verbis efficitur tractatum de Oratione conscriptum seu absolutum in conventu Scalæ Cœli, intra annum 1544 et 1552. Quod tamen non impedit, quominus ven. auctor antea jam plurima potuerit de hoc argumento colligere atque disponere.

[82] [Ubi et quando S. Petrus de Oratione scripserit,] Aliunde vero passim referunt Vitæ S. Petri scriptores, libellum ejus conpositum fuisse tempore, quo Vir sanctus moraretur in conventu S. Onuphrii ad Lapam; id est, si dictis stemus P. Laurentii a Divo Paulo [Lib. I, cap. XIII ad cap. XVI; apud nos lib. I, n. 43 – 55.] , versus annum 1537 seu 1538. Interfuit enim S. Petrus capitulo, in civitate Pacis Juliæ (vulgo Badajoz) celebrato an. 1535. Tum sex mensibus præfuit conventui præfatæ urbis. Post hæc per duos annos prædicando peragravit totum Pacis Juliæ episcopatum, uberes laborum suorum ubique colligens fructus. Quia vero ingenti quietis et solitudinis tenebatur desiderio, de superiorum consensu, secessit in conventum sancti Onuphrii ad Lapam, cui conventui addictus permansit fere usque ad annum 1538, quo in capitulo, unanimi suffragio, electus in provincialem est. Unde efficitur libellus conscriptus versus annum, ut diximus, 1537 vel 1538; hoc autem posito, decennio et amplius præcedit librum Granatensis. Concordant Baillet et Helyot (ille in Vita S. Petri ad XIX Octobris; hic in Historia Ordinum monasticorum [Part. V, cap. XX.] ). Ast uterque tradunt vel saltem insinuant sanctum Virum jam ab anno 1534 conventum S. Onuphrii incoluisse. Imo P. Fr. Antonius Vicentius certo certius esse asserit libellum conscriptum anno 1533.

[83] Si undequaque constaret S. Petrum, reapse suum de Oratione tractatum scripsisse in conventu ad Lapam, [incertum.] et quidem dictis annis, vix non absoluta a nobis hic mota quæstio esset. Ast multum abest, ut, quæ de sancto Petro scribuntur, in quantum ordinem chronologicum spectant, accurata sint, præsertim ante initia provinciæ S. Josephi, ut jam ex ipsa mox laudatorum scriptorum discrepantia apparet, et multo etiam luculentius ex innumeris, et ad satietatem usque repetitis, quærelis P. Joannis a Sancta Maria, qui, ut monuimus jam, omnium primus vitam Sancti nostri copiosius adornavit. Hic enim frequentissimus est in deploranda negligentia coœvorum, qua factum est, ut paucissima ad nos de sancti Viri gestis pervenerint. Fateor equidem non tanti apud me esse ponderis scriptorum illorum auctoritatem quoad tempus et locum, quibus conscriptum velint præfatum libellum, ut ex illa dirempta possit censeri lis. Imo vix concipitur quod S. Petro potuerit esse componendo opusculo tempus, si, prout assumitur, anno tantum 1537 ad Lapam Vir sanctus pervenerit, ibidemque substiterit usque ad annum sequentem. Nam temporis illius spatio (ut ex duobus sequentibus Patris Laurentii capitibus colligitur) primum Placentiam petiit, causam reformatæ provinciæ S. Gabrielis coram episcopo dicturus; bis Alcantaram in patriam suam venit; bis Olyssiponem se recepit, ubi, secundo præcipue itinere, satis diu in aula moratus est. Unde haud parum nutat assertum eorum, qui libellum ad Lapam concinnatum volunt. Quid, quod et alias sanctus Petrus in eodem monasterio moratus sit, versus annum scilicet 1548, ut inferius narrat P. Laurentius lib. I, cap. 21. Ubi præterea resert sanctum Virum hinc fuisse vocatum in Lusitaniam, quo custodiæ Arabidæ, ex morte fundatoris sui Fr. Martini a sancta Maria vehementer concussæ, ferret auxilium. Deinde vero addit: Aliquando singularibus Principum D. Mariæ ac Ludovici (Infantis) instantiis ad aulam transire coactus, ibidem multorum nobilium pietati oleum infundebat, suadendi lenitate. Interdum etiam magnum illum et doctrina et spiritu patrem Ludovicum a Granata (qui tunc forte Ulyssipone morabatur) de rebus cœlestibus, ac proprio animæ suæ statu consulens, ei quoque ad aliorum conversionem manus dabat. Quidni igitur admittas libellum de Oratione, secunda hac ad Lapam commoratione conscriptum vel saltem absolutum, si tamen revera ibi conscriptus fuerit, de quo utique valde parum constat?

[84] [Quid ex epistola S. Petri et verbis S. Teresiæ?] Nec etiam certius aliquid deduxeris ex epistola S. Petri ad Rodericum de Chaves data. Cum hæc non prorsus eodem ab omnibus recitetur modo; sed præcipue cum nec diem nec annum notatum ferat, quo conscripta fuerit. Denique S. Teresiæ testimonium de B. Petri libello, ad rem nostram elucidandam parum aut nihil facit: cum sancta Mater vitam suam (quæ ordine temporis primum inter ejus opera obtinet locum) scribere non susceperit ante annum 1561. Id unum ex ejus verbis eruitur, opusculum sancti Viri post præfatum annum in omnium manibus fuisse. Confer num. 68.

[85] [Monitum P. Fr Antonii Vincentii, in quo ostendere intendit,] Sola ergo hucusque in favorem S. Petri diserte militat editionum collatio. Ast jam nunc mentio facienda est eorum, quæ sæculo præterito inter PP. Dominicanæ familiæ et PP. Alcantarenses in Hispania disputata fuerunt. Prodiit scilicet anno 1761 novis typis Barcinone Libellus S. Petri hoc sub titulo (latine hic ad verbum reddito): Tractatus de Oratione et Meditatione, quem scripsit mysticus Magister et Doctor illuminatus S. Petrus de Alcantara, et brevis Instructio pro iis qui Orationi se dare exoptant. Editioni huic præmittitur Monitum (Advertencia) quod composuit R. P. F. Antonius Vincentius a Matrito, Lector Theologiæ, historiographus (Chronista) et Definitor sanctæ Provinciæ S. Josephi, pio et a partium studios alieno (desapassionado) lectori, nomine ejusdem provinciæ, et in obsequium admirabilis illius fundatoris, altissimæ contemplationis viri, S. Petri de Alcantara, divisum in tres partes seu puncta. Primum ratio redditur cur nomine ipsius Provinciæ nova suscepta sit editio. Scilicet tum quia, utut sæpissime recussum, opusculum a multis desiderabatur; tum vero præcipue quia dubium a quibusdam injectum erat, an reapse S. Petrus illius author esset. Atque hoc posterius ex professo suscipit F. Antonius Vincentius elucidandum, tribus sui Moniti paragraphis seu punctis: in primo, inquit, ad evidentiam usque ostendetur existentia libri S. Petri de Alcantara cui titulus: de Oratione et Meditatione; in secundo probat identitatem libelli in præsens editi, cum tractatu a S. Petro conscripto; in tertio denique operam dat dubia et objecta solvere. Atque ita quidem ille, haud admodum clare propositum suum enuntians, quod aliud non habet, nisi ut libellum S. Petro vindicet, Granatensi abjudicet. Quo autem successu id præstiterit, ex dicendis efficietur.

[86] [S. Petrum scripsisse libellum suum anno 1533;] Et primo quidem ita statuit F. Antonius Vincentius: Negari non potest, nisi quis velit omnem fidem humanam abjicere, S. Petrum de Alcantara, cum guardianus esset in conventu S. Onuphrii ad Lapam, scripsisse anno 1533 librum cui titulus: Liber de Oratione, Meditatione et Devotione; ad quem scribendum motus fuit continuis precibus et supplicationibus D. Roderici de Chaves, cui et librum dedicavit, ut constat ex epistola ab initio posita, quæ incipit, etc.; hancque veritatem testantur plures, iique doctissimi scriptores, tam domestici quam extranei. Quosdam, inter plurimos, citat, S. Teresiam, Franciscum Salesium (vide ad finem hujus §.) Palafoxium, Antonium Molinam Carthusianum, Nicolaum Antonium (quem doctissimum et accuratum vocat scriptorem) Tamayum Salazarium, Gregorium XV, Christinam Sueciæ reginam, testesque varios in processu canonizationis. Ast hi quidem omnes tradunt a S. Petro conscriptum libellum de Oratione et Meditatione; sed quo in loco, quove anno id factum sit, alte silent. Unus inter omnes occurrit Ferdinandus Cambero de Yegros, qui in libro suo: Heros Seraphicus (El Heros Serafico) Salamanticæ edito 1723 (prout citatur a F. Antonio Vincentio) cap. VII pag. 52 ita habet: Frequens multorum concursus, et repetitæ instantiæ Roderici de Chaves animum divini Viri moverunt, ut scriberet tunc (aqui) Tractatum de Oratione et Meditatione. Nec tamen ex his colligitur annus, quo conscriptus est, nec locus: vox enim aqui, reddi forte posset latine ibi; ast ex verbis a F. Antonio Vincentio allatis, nihil determinatur, ad quod vox ibi referri possit. Opus autem Camberosii mihi ad manus non est.

[87] [ast quoad annum nihil probat P. F. Ant. Vincentius] Ast dato etiam ibidem diserte reperiri (quod certo nullo modo obtinet) libellum conscriptum in conventu S. Onuphrii ad Lapam, mera hæc foret assertio scriptoris, recentioris ætatis: nec enim probatur. Cæterum et nobis indubitatum est, S. Petrum scripsisse hujusmodi libellum, et quidem rogatu præcipue Roderici de Chaves: id enim ex vita B. Petri luculenter omnino efficitur; et quod ad priorem partem mox dati asserti, ineluctabile est S. Teresiæ testimonium: Ipse ait, quorumdam libellorum de Oratione lingua patria conscriptorum auctor est, qui jam omium manibus teruntur. Quoad Epistolam Roderico de Chaves inscriptam; hæc prout etiam recitatur a F. Antonio Vincentio, nullam prorsus fert datam. Nec quoque videtur præfata epistola statim ab initio præfixa libello fuisse, imo nec toto sæculo XVII, ut saltem concludere licet ex editione quadam Antverpiensi, quæ flandrico idiomate, cum Approbatione F. Guilielmi Herincx, provinciæ Germaniæ inferioris Ordin. FF. Minorum vicarii provincialis, excussa an. 1669, et nobis præ manibus est. Unde et quis forte suspicabitur, laudatam epistolam libello annexam communiter tantum fuisse versus medium sæculum XVIII, post vulgatum scilicet F. Antonii Vincentii Monitum. Est præterea qui dubitet de illius epistolæ sinceritate, ex eo quod quibusdam videatur abludere nonnihil a sancta illa simplicitate et humilitate, quibus B. Petrus adeo præfulsit. Quidquid tamen de his sit, etiamsi daretur illam omnino primæ additam fuisse editioni; cum hæc communiter ad an. referatur 1560, non efficeretur ex ea libellum scriptum fuisse anno 1533; cum, ut diximus, epistola nullam ferat Datam. Liquet itaque F. Antonium Vincentium multo latius concludere; vel, si mavis, testimonia ab eo allata non probare id, quod a principio ille posuit: Certum nimirum esse, S. Petrum, cum guardianus esset in conventu S. Onuphrii ad Lapam, scripsisse, et quidem anno 1533, libellum de Oratione et Meditatione. Id unum habetur, hunc scilicet ab eo scriptum.

[88] [Quando et a quibus cœperit libellus S. Petro abjudicari.] Progreditur exin F. Antonius Vincentius ad probandum, dictum librum eumdem esse, qui nomine Ven. Patris et mystici viri Fr. Ludovici Granatensis, inter hujus opera reperitur. Quam in rem notat prævie, inter innumeras laudes, quibus libellus de Oratione sæculo XVII Romæ cumulabatur, sparsum fuisse a non nemine, hunc opus esse non S. Petri, sed Ven. Ludovici, vulgato etiam scripto quodam anonymo in hunc sensum. Quare, suadente cardinali Crescentio, illud refellendum suscepit Ven. F. Didacus de Fuensulada, provinciæ S. Josephi alumnus, et definitor generalis totius Ordinis seraphici, quique Romæ, qua procurator, causam S. Petri promoverat. Ille itaque exhibendo editiones libelli antiquiores, vulgatasque diu antequam Ven. Ludovici scriptio ederetur, variasque deducendo rationes, os anonymo obturavit, nec quidquam de ea re deinceps est auditum, usque ad annum 1738, quo, cum historiographus (chronista) provinciæ S. Josephi, edidisset Prologum, quem legere est in postrema (id est ante annum 1761) libelli editione; in lucem dedit D. Anselmus Negrete, capellanus Mozarabicus et Tertiarius S. Dominici, parvam aliquam scriptionem, in qua, contra auctorem Prologi, contendit libellum de Oratione et Meditatione excerptum fuisse ex Operibus V. Lud. Granatensis. Præter has binas (leves sane parumque diuturnas) contradictiones, per duo et amplius sæcula, libellus in pacifica S. Petri permansit possessione. Ast anno 1757 nova Ven. Ludovici apparuit editio, studio R. P. F. Josephi Alphonsi Pinedo, qui nulli pepercit labori ut illa omni ex parte foret accurata et sincera; nec quidquam, ne verbum quidem aut syllaba, in ea contineretur, quæ ad Venerabilem scriptorem non pertinerent. Inter hæc a viro quodam nobili affertur volumem, impressum Salamanticæ an 1574; quod Pinedo illico pervolvit quam avidissime, et comperiens tractatum de Oratione et Meditatione dicto volumine contentum, eumdem esse qui passim inter opera Ven. Ludovici reperitur, suspicioni, quam jam habuerat, firmius adhæsit, librum nempe illum non habere auctorem S. Petrum de Alcantara. Non quidem negabat Pinedo a B. Petro editum tractatum de eodem argumento: ast rebatur libellum, qui sub ejus nomine circumferebatur, non esse suum, cum in tam vetusta editione inter opera V. Granatensis reperiretur, et quidem adeo similis et fere identicus. (Num forte hic ille est liber, de quo egimus quasi ex professo n. 76? Vide dicta ibidem). Quare et tomo suo XIV præfixit Monitum, in quo sententiam suam exponit et variis firmat rationibus. Nos, subjungit F. Ant. Vincentius, sequenti paragrapho (tertio) nostras dabimus, quo judicet lector, utra ex parte stet veritas.

[89] [Ponderantur rationes variæ P. Fr. Antonii Vincentii, quibus libellum S. Petro vindicare studet.] Additque: Præsenti vero paragrapho (nempe secundo) conabimur evincere librum de Oratione et Meditatione, quem scripsit S. Petrus, eumdem esse, qui habetur tom. XIV Operum V. Lud. Granatensis; et rursus eumdem, qui Salamanticæ excussus anno 1574 fuit typis Dominici de Portonariis. Ex plurimis hanc in rem ibidem congestis testimoniis, unicum hic apponimus ex processibus canonizationis, quod sic habet: Quem Tractatum doctissimus et spiritualis vir, Frater Ludovicus de Granata, magnum speculum Ordinis S. Dominici, suscepit ampliandum. Quibus et nos libenter subscribimus, nempe tractatum sub S. Petri nomine vulgatum, longe maximam partem contineri in libro Ven. Ludovici, ast hunc multo auctiorem esse. Confer dicta n. 72 – 77. Imo ubi in præfatis testimoniis dicitur libellum S. Petri fuisse textum, regulam, argumentum, quod extendit, exscripsit, ampliavit Ven. Granatensis, et nos ita esse admittimus, hoc tamen sensu ut intacta relinquatur quæstio, a quo textus ille, regula, argumentum, conscripta primum fuerint, an scilicet a S. Petro, a na V. Ludovico. Quod autem addit F. Antonius Vincentius, libellum S. Petri et recognitum et examinatum et probatum fuisse in ordine ad ejus canonizationem; hoc enim vero ad rem nostram vel parum vel nihil refert. Posito enim libellum a S. Petro editum (quod quidem extra omnem jam est controversiam); ex statutis Urbani VIII examinandus ille erat, ubi causa canonizationis agebatur. Quocumque enim demum ex fonte B. Auctor hunc hausisset, eo ipso quod nomine suo illum vulgaverat, placita et sententias ejus fecerat sua, ac proinde despiciendum erat, utrum in hujusmodi scriptis nihil sive contra fidem sive contra mores reperiretur; unde et rursus intacta manet primaria nobis quæstio. Aliud utique foret, si hanc S. Congregatio ventilasset, statuissetque S. Petrum textum (a Granatensi ampliatum) proprio marte scripsisse, nec hunc ex alio transumpsisse. Ast nihil tale S. Congregatio; cum non soleat examinare unde canonizandi sua deprompserint, bene vero quæ suo nomine vulgaverint.

[90] [Præcipuum P. Fr. Ant. Vincentii argumentum nutare ostenditur.] Denique F. Ant. Vincentius præcipuum suum argumentum proponit in hunc modum: juxta Nicolaum Antonium [Nova Bibliotheca Hispana, verbo Petrus de Alcantara.] et Waddingum [Scriptores Ordinis Minorum.] in lucem primum prodiit Libellus S. Petri, anno 1560, quo item edita est a P. Dulkenio Carthusiano latina ejusdem versio. Imo nec repugnat libellum jam ante præfatum annum fuisse excussum (id tamen a nullo memoratum invenio). Cum scriptus fuerit in conventu ad Lapam anno 1533 ut inconcussa veritas inter omnes auctores est, inquit rursus F. Ant. Vincentius, non est ita facile credendum septendecim illis annis intermediis, ab an. nempe 1533 ad an. 1560, non fuisse typis mandatum, spectatis instantiis Roderici de Chaves. Præ manibus ego habeo (verba sunt F. Antonii Vincentii) editionem Abulensem an. 1574, quæ ad alteram provocat an. 1565; atque illa ad verbum concordat cum ultima editione facta anno proxime præterlapso (1750). Præfatus Dulkenius latinitate donavit anno 1572 opera Ven. Granatensis. Adeat lector utramque (S. Petri nempe et Ludovici Gran.) versionem, illico videbit quæ sit inter utriusque opusculi differentia, et quis sit auctor libelli de Oratione. Ex collationibus et notitiis, jam non videtur posse negari libellum S. Petri textui seu argumento fuisse venerabili Ludovico, prout tot auctores testantur. Dein subjungit F. Ant. Vincentius: Inter editiones quas habemus Ven. Ludovici, antiquissima nobis videtur illa, quæ probata fuit an. 1574 a P. F. Antonio Cordubensi. Attamen ipse Granatensis, in libro suo edito an. 1579 asserit se paucis ante diebus illum composuisse. Jam vero venerabilis viri commoratio in conventu Cordubensi Scalæ-Cæli certo non præcessit annum 1544, ibique memoratur permansisse usque ad annum 1552. Ex quo computo chronologico (ita subsumit laudatus F. Ant. Vincentius) constat Ven. Ludovicum ante annum 1544 scribendis libris operam non dedisse; atque de hoc convenit inter omnes, qui diligenter argumentum illud tractarunt. Denique his ita positis, sequens instituit ratiocinium, quod tamquam ineluctabile habet: Certum est tractatum de Oratione, Meditatione et Devotione, qui dicitur a venerabili viro conscriptus ne vel minimum differre ab altero, nomine S. Petri edito; solum in hoc reperitur addita epistola ad Rodericum de Chaves, quæ in illo desideratur. (Evidens est hic spectari librnm Granatensis, de quo diximus n. 76). Deinde cum hic scripserit anno 1533, undecim scilicet annis, antequam ille scribendo operam daret; et idem prorsus sit liber, qui utrique tribuitur; pronum sane est concludere, S. Petrum illius auctorem esse, cum inconcussum sit, nec negari id possit nisi ab illo qui omnem fidem recusat humanam, libellum a S Petro conscriptum anno 1533. Si revera postremum illud adeo inconcussum staret, et aliunde etiam ut certum admittatur Ven. Ludovicum ante annum 1544 nihil scripsisse, lis utique dirempta foret. Ast supra vidimus, assumi a F. Antonio Vincentio, minime vero probari libellum S. Petri conscriptum anno 1533; funditus proinde tota ejus ruit argumentatio.

[91] [Statuitur probabilius in favorem Ven. Lud. Granatensis.] Cum tanta in utriusque auctoris (S. Petri et Ven. Ludovici) tractatu non solum in rebus convenientia, sed et in ipsis sit verbis identitas; dubium nullum esse potest, alterum ab altero hausisse; alterum alteri præluxisse. Certum nobis quoque est opusculum S. Petri typis fuisse mandatum aliquot annis antequam publici juris fieret tractatus Ven. Ludovici. Cætera omnia, scilicet annus et locus, quibus conscriptus libellus S. Petri, obscura, parum vel nihil definita. Insuper scriptor uterque ejusdem sunt ætatis: natus est S. Petrus anno 1499, mortuus 1562; Ven. Ludovicus Granatensis editus in lucem est 1504 [Lud. Munoz. Vida, lib. 1, cap. 1.] (alii annum habent 1505) obiit hora nona noctis, die ultima anni 1588 [Idem. Ibid., lib. 2, cap. XV, p. 148.] . Testatur porro S. Petrus se tractatum suum ab aliis mutuasse seu desumpsisse (he sacado y recopilado). Quoniam vero longe maxima saltem pars ejus opusculi, conceptis omnino verbis, occurrit in V. Ludovico Granatensi, alterutrum erit admittendum, vel hausta illa esse ex hujus libro, tum quidem manuscripto, postea vero typis vulgato, vel ex alio quodam fonte, qui hucusque ignotus omnino permansit; quod utique facile supponendum non est. Adde Ludovicum Granatensem ob styli meritum et qualitates eximias, principem obtinere cum Magistro Joanne de Avila et S. matre Teresia locum inter scriptores Hispanos, qui de re ascetica tractarunt; nec plurima illa, quæ S. Petrus quoque habet, vel minimum abludere a stylo Granatensis consueto. Si ergo S. Petrus vel alius illa scripserint, sequitur duos eodem tempore identicæ dictionis genere et pari merito excelluisse; quod rursus non ita facile admittent viri litteraturæ periti. Denique Ven. Ludovicus nuspiam profitetur se tractatum suum de Oratione et Meditatione, magnam partem hausisse ab alio quovis. Confer dicta n. 76. Omnibus itaque sedulo perpensis, id nobis videtur verosimilius: S. Petro præ manibus fuisse Tractatum manuscriptum, aut si mavis, Notas a Granatensi paratas, ex quibus ille longe maximam partem libellum suum, Roderico de Chaves primum aliisque B. Viri devotis ejusque fratribus communicatum, ac deinde sub exitum ejus vitæ typis mandatum concinnavit. Atque hac in hypothesi (hypothesis enim est, cum certa et, ut aiunt, positiva desiderentur argumenta) utriusque silentium haud absurde interpretatur: S. Petri quidem, viri profundissimæ humilitatis ac proinde nihil de nominis aquirenda gloria solliciti; qui præterea, utpote jam ætate ac viribus fractus et aliunde negotiis distentus plurimis iisque gravissimis et difficillimis, exiguas probabilius imo et nullas in edendo typis Ulissiponensibus libello suo partes habuit; noverat denique Granatensem hactenus nihil publici de Oratione et Meditatione juris fuisse; nec in mentem ei verosimilius veniebat illum posthac forte typis mandaturum Notas seu librum, ex quibus sua decerpserat; denique universim monuerat se non sua, seu proprio marte composita, dare, sed quæ ex aliis excerpserat et in compendium redegerat: he sacado y recopilado. Quod autem ad Ven. Ludovicum spectat; hic videns quo plausu et fidelium emolumento, quæ olim de Oratione et Meditatione collegerat, sub alterius nomine exciperentur (nec enim id vitio ei vertendum) existimare potuit, se non prohiberi, quominus illa proprio nomine vulgaret; præsertim cum plurima adderet, a S. Petro vel non visa vel consulto prætermissa. Quod vero nihil ipse monuerit lectorem, id eximia fortassis quadam ex prudentia profectum; cum expectandum esset, tali ex monito, illa tempestate illisque dato in adjunctis, haud parvas tum sibi tum aliis excitandas molestias, imo et lites, nihil sane ædificationi futuras.

[92] [Encomium libelli de Oratione et Meditatione ex P. Fr. Fremaut aliisque.] Ut nihil omittamus eorum quæ ad commendationem libelli de Oratione et Meditatione faciunt, hic adscribemus verba P. Fr. Benigni Fremaut in Palmario Spirituali (Geestelyken Palmboom): complectuntur enim particularia nonnulla, de quibus apud alios sparsim tantum occurrit mentio, quæque ipse ex variis, præsertim ex Monito P. Fr. Antonii Vincentii, in unum collegit flandrice reddita, quæ nos hic latine vertimus. Libellus iste, ait, mirabiles brevi protulit fructus. Per omnem Hispaniam sparsus atque adhibitus in universis fere cœnobiis est, præcipue ad tironum seu novitiorum informationem. Haud multo post versus fuit Germanice, Polonice, Italice, Gallice, Belgice: apud omnes magna in æstimatione, tum ob auctoris sanctitatem, tum ob sententiarum claritatem et perspicuitatem. Cum P. Ludovicus Granatensis ex Ordine Prædicatorum, vir in viis spiritualibus versatissimus, Olyssipone S. Petrum frequenter convenisset, eoque deinceps per litteras familiariter uteretur; quæsivit qua potissimum ratione, studiis utendo litterarum Deo placeret. Petrus, re Domino commendata, cœlitus edoctus est, Patrem Ludovicum rem Deo gratissimam facturum, si a docendi munere abstinens, conscribendis libris se daret, quibus fideles in via perfectionis dirigeret. Quo accepto responso, cœpit Granatensis librum suum de Oratione exarare, adhibendo latiusque evolvendo, quæ ipse S. Petrus de eodem argumento conscripserat. Postea plures alios edidit tractatus, cœlesti doctrina insignes. Sancta Teresia agens de præfato S. Petri libello; magni, inquit, æstimatur: cum enim ipse in oratione valde esset exercitatus, præclare de ea scripsit et magno animarum cum fructu. Sanctus Franciscus Salesius, rescribens viro cui a confessionibus erat, hortatur eum ut frequenter legat libellum, quem S. Petrus de Oratione composuit. Pontifex Gregorius XV, qui Petrum in Beatorum numerum retulit, lecto ejus libello, lumen dicebat esse clarissimum, quo animæ versus cœlum diriguntur, quippe cujus doctrina cœlestis esset, atque ab ipso Spiritu sancto dictata. Hinc etiam sanctum Petrum vocabat doctorem et mysticæ Theologiæ magistrum eximium, jubens eum depingi a sancto Spiritu, sub columbæ specie, inspiratum. Cum Christina, Sueciæ regina, e tenebris hæreticæ pravitatis ad catholicæ fidei claritatem assurrexisset, atque, abdicato regno, sceptrum et coronam Beatæ Virgini in domo Lauretana consecrasset, ac inde Romam venisset; cœpit mox plures evolvere libros, quorum lectione in suscepta nuper veritate firmaretur: erat enim valde erudita in omni scientiarum genere, et linguas callebat latinam, græcam, chaldaicam et hebraicam. Cum quadam die in bibliotheca sua lectioni vacaret libelli S. Petri, accidit ut intrarent plures Cardinales eam salutandi gratia; qui cum rogassent qua re distineretur, respondit regina: “Meditationes evolvo S. Petri de Alcantara. Libellus quidem minimus est omnium, quos mihi obtulerunt; sed hunc ego cæteris omnibus antepono. Alterum enim ego pervolvi nullum, qui æque salutares animæ meæ tulerit fructus, intellectum illustrarit, voluntatem moverit ad Dei amorem et timorem, ac tandem me confirmarit in catholicæ veritatis confessione. Mea sententia, libellus iste eximium est opus, nec quisquam negaverit, Spiritu sancto duce, conscriptum; quicumque attente illud legerit, mecum sentiet. Propterea libellus ille quovis pretio mihi major est: paucis enim verbis, sententias exhibet egregias, quas nemo alter tam alte menti impresserit, etiamsi densa composuerit volumina.” Hæc P. Benignus Ramaut [Palmarium (Geestelyken Palmboom). ad diem XIX Octobris, cap. X ad finem.] , vix non ad verbum ex sæpius dicto P. Fr. Antonii Vincentii Monito.

[93] [Quædam in præfatis castiganda.] Passim hæc quidem a scriptoribus asseruntur; attamen licet diligenter percurrerimus epistolas, imo et Opera, S. Francisci Salesii hucusque excussas locupletissimis indicibus instructas [OEuvres du B. François de Sales. Duobus tomis in-fol. Paris 1663.] , nulla prorsus nobis occurrit mentio de S. Petri libello; ac proinde labitur P. Laurentius a D. Paulo, et cum ipso Baillet, atque Joseph Mar. de Ancona aliique [Annal. Minor., t. XIX. p. 372.] epistolam citantes quartam libri tertii. Non magis nobis constat de epistolis a Granatensi scriptis. Superius vidimus quid sentiat Echardus de prætensa S. Petri revelatione, qua cognita, idem Granatensis abstinuisse dicitur a docendi seu concionandi munere. Nec denique assertum, quasi Granatensis libellum S. Petri amplificasset (cum nulla adferatur probatio) dicta a nobis superius infirmat.

[94] [Opusculum de animæ pace non videtur S. Petro adscribendum.] Recenset Butler aliud S. Petri opusculum, cujus et synopticum exhibet conspectum. Argumentum habetur ex ipso titulo, qui sequens est: de animæ pace. Addit Butlerus, secundum hoc opusculum haud inferioris esse meriti quam primum. Eadem ad verbum repetit Rohrbacher [Histoire de l'Église, t. XXIII, p. 116 et 117. Edit. Leodiens. 1847.] qui cæterum exscribit, vix uno mutato apice, Vitam S. Petri, ab initio ad calcem, prout in Butlero ad XIX Octobris legitur. Valde nobis suspectum venit præfatum opusculum, an scilicet reapse S. Petri sit partus. Ratio est nullam prorsus illius haberi mentionem nec in Waddingo (Scriptores Ordinis Minorum) nec in hujus Annalium continuatoribus PP. Joanne de Luca, et Josepho Maria de Ancona; nec in Bibliotheca Hispanica Nicolai Antonii; nec Marchesius, nec Laurentius a divo Paulo, nec ullus Vitæ S. Petri scriptor, illud recenset, imo ne dubie quidem noverunt. Unde et in recenti operum S. Teresiæ editione, curante D. Migne, qui tamen, ut jam diximus, opera omnia S. Petri de Alcantara recudere suscepit, aliud nihil habetur præter opusculum de Oratione et Meditatione. Ut mihi indubium sit, alterum opusculum a Butlero laudatum, veteribus prorsus fuisse ignotum. Cum itaque Butlerus nullam asserti sui det rationem, nec unde illud deprompserit insinuet, rectius videtur nobis opusculum illud Sancto nostro abjudicare. Quod autem ipse Butlerus, et non aliquis ex ejus editoribus, qui, ut notum est, plura primævo illius textui addiderunt, auctor sit annotationis in prætensum S. Petri opusculum, constat ex Vitarum Sanctorum editione anglica [The lives of the fathers, Martyrs and other Principal Saints. London 1812.] .

[95] [Nihil in hanc rem ex S. Teresiæ verbis concludi potest.] An forte primus asserti Butlereani fons latet in verbis S. Teresiæ, libellum S. Petri commendantis? Ipse, inquit illa, quorumdam libellorum de Oratione in lingua patria conscriptorum, qui jam omnium manibus teruntur, auctor est: nam, quia eam bene exercuerat, et optime in ea versatus erat, hinc de illa scripsit quam utilissime iis qui eam exercent. Ita scilicet S. Matris verba redduntur latine apud nos ad diem XV Octobris [Acta SS., t. VII Octob., p. 174. Comm. Præv., n. 234.] . Quidquid sit, nihil utique ex S. Teresiæ textu concludi potest in favorem opusculi a Butlero laudati. Licet enim plurali numero utatur, quasi plures S. Petrus scripsisset tractatus seu libellos; omnes tamen tamquam de Oratione directe agentes recenset. Nec etiam obstat, quominus dicantur libelli, licet simul in unum idemque coalescant opusculum, quod constat partibus haud varum diversis.

§ IV. Ratio scribendi Acta S. Petri. Præcipui auctores, qui de ejus vita tractarunt. Reliquiæ.

[Ratio scribendi acta Sanctorum antiquiorum,] Vestigiis inhærentes prædecessorum nostrorum, nominatim Danielis Papebrochii in actis sancti Philippi Nerii, ad diem XXVI Maii, sicut et die præcedenti in actis sanctæ Mariæ Magdalenæ de Pazzis (quæ cum S. Petro de Alcantara canonizata fuit); duplicem Sancti nostri dabimus vitam; antiquiorem alteram, alteram recentiorem. Ex his duabus, quidquid ad acta sancti Petri illustranda confert, copiose facileque deducetur. Profecto alia est ratio describendæ vitæ Sanctorum, solemniter, ut nunc fit, ab ecclesia canonizatorum; alia commentandi acta antiquiora, densissimis plerumque involuta tenebris. In his enim omnia ut plurimum obscura sunt sive quoad res gestas, sive quoad chronologiam; deficiunt quoque documenta idonea et præsertim authentica. Atque hic est præcipuus Operis nostri scopus, ut, quantum fieri potest, in singulis Sanctorum vitis, certa distinguamus a dubiis, dubia secernamus a spuriis; singulorum documentorum investigantes originem, ætatem, fidem. Quod quanti non raro sit laboris et difficultatis nemo non videt. Ast ex hoc etiam operis Bollandiani exurgit meritum, ab eruditis generatim agnitum; siquidem ex tali monumentorum examine plurima rei historicæ affulsit lux, ut vel ex sola sufficienter probaretur Henschenii nostri Diatriba de tribus Dagobertis, quorum unus aliquot per sæcula prorsus ignotus latuerat, ut ipsa regum Francorum series trunca existeret.

[94] [diversa a ratione scribendi acta recentiorum.] Aliud est in vitis Sanctorum recentiorum, quorum causa in ordine ad Beatificationem et Canonizationem diligentissime in curia Romana examinatur et excutitur; ex quo, quæcumque ad sanctitatis famam, ad miraculorum gloriam spectant, luculenter declarantur. Adde post inventionem artis typographicæ, insignium virorum facta longe facilius et abundantius posteritatis memoriæ commendari. Quod si præterea iis floruerint temporibus, quæ et nostræ ætati viciniora sunt et litterarum bonarumque artium laude celebrata, facile intelligitur plerasque difficultates, in antiquioribus vitis occurrere solitas, vix non omnes evanescere. Nedum hic documentorum penuria laboremus, eorum potius obruimur mole, ut maxima laboris pars ponatur in seligendo et contrahendo materiam. Nec etiam in stabilienda chronologia multopere est hærendum, tum quod præcipua facta instrumentis soleant fulciri publicis, tum quod facile componantur cum reliqua coævæ ætatis historia. Id vero ante omnia sollicite curandum, ut, quod jam supra innuebamus, in actis nostris nihil prætermittatur eorum, quæ apud diversos scriptores de Sanctis, quorum vitam commentamus, tradita sunt, etiamsi hæc levioris tantum forent momenti. Nec tamen hæc ita intellecta velim, quasi nullus omnino in hujusmodi actis solvendus esset nodus, nulla extricanda difficultas. Contrarium satis superque efficitur ex ipsa S. Petri de Alcantara vita. Ast longe minor est discutiendi materia quam in antiquioribus actis, ut per se manifestum est. Nihilominus haud inficiamur reperiri inter recentiores ætatis Sanctos, nonnullos (pauci tamen admodum sunt) quorum fama, labores, scripta adeo per totum quasi orbem terrarum manarunt, ut plurima occurrant, quæ uberiori indigeant disputatione; quod contigit in vita S. Teresiæ, a nobis tomo præcedenti ad diem decimam quintam Octobris illustrata.

[95] [Notitia Fr. Joannis a S. Maria, qui primus vitam edidit S. Petri.] Prima, quam damus, sancti Petri de Alcantara Vita, conscripta est a P. F. Joanne a sancta Maria, viro inter Discalceatos haud ignoto, tum ob eximiam sanctimoniam, tum ob præclaras ejus animi dotes et insignia quæ inter suos obiit munia. Cujus proinde vitam hic compendiose exhibitam haud ægre percurret eruditus lector: cognita enim auctoris indole, de ejus scriptis æquius et rectius fertur judicium.

[96] [Illius natales, ingressus in religionem; munia quæ gessit.] Pater Fr. Joannes a sancta Maria, natus Benaventi (quod oppidulum est Legionis, seu Castellæ veteris in Hispania), ex nobilissimis familiis a Portocarrero et Henriquez, Salamanticæ studiis incumbebat, dum ibidem Pater Alphonsus Lupus, eloquentia sua apostotica tunc temporis notus, concionaretur. Ejus monitis et verbis commotus religionem sancti Francisci cum aliis multis amplexus est, votaque nuncupavit in rigidissima sancti Josephi provincia, nuper a sancto Petro de Alcantara fundata. Emenso theologico stadio injunctum protinus verbi divini prædicandi munus magno animarum cum fructu per aliquod tempus exercuit. Vir erat magnæ mortificationis et humilitatis, nec minoris obedientiæ. Aliis defunctus Officiis, eligitur Provincialis. Ast tam demisse de se sentiebat, ut nonnisi diu multumque reluctans, et solum ex timore aliis præbendi occassionem offensionis adduci posset ad munus hoc suscipiendum. Cum primum in triclinio Fratribus præsideret, amare apud eos questus est quod hominem tam ineptum et indignum præfecissent, et successorem esse voluissent beati Petri de Alcantara. Deinde prævidens secundo idem onus sibi imponendum, a capitulo abstinuit, donec obedientiæ præcepto cogeretur, atque rursus provinciæ præfectus est; quam vigilanti cum sollicitudine et matura cum prudentia administravit. Multas in priori administrationis curriculo condidit leges et statuta; secus autem in posteriori; experientia scilicet doctus, paucas easque selectas leges magis proficere quam numerosiores, quæ ipsa multitudine vel vilescunt vel negliguntur. Confessarios provinciæ suæ examinari volebat accurate a duobus viris doctis quorum onerabat conscientiam ut sibi referrent de doctrina. Non satis instructos a confessionum audiendarum munere amovebat. Eo etiam agente, Definitores legem tulerunt, vi cujus nullus alterius provinciæ professus in suam admitteretur vel adscriberetur; quod ut fieret graves suadebant rationes. Interritus tollebat abusus, ubicumque existerent, licet hanc ob causam plurium magnatorum incurreret odium. Cum vero accurate servaret ipse quæ aliis injungebat, non minus a subditis diligebatur quam timebatur.

[97] [Magni fiebat a Clemente Papa VIII, et Hispaniæ regibus.] Cum Clemens Papa VIII omnes Minorum Discalceatorum provincias solvisset ab obligatione generalium statutorum, veniamque dedisset nova condendi, soli Patri Joanni, ob notam ejus prudentiam, munus hoc concreditum fuit. Regulis a sancto Petro de Alcantara propositis, alias quasdam addidit; quæ deinde omnibus superioribus congregatis exhibitæ in tantum approbationem tulerunt, ut, ne verbo quidem dempto vel addito, reciperentur. Perfecte servabat Salvatoris nostri mandatum de diligendis inimicis. Nedum in contradictores suos assurgeret, potius excusabat, causatus bonam, quam habere possent, intentionem. In duobus libris quos conscripsit de ortu et progressu Reformationis a B. Petro de Alcantara susceptæ, satis moderate, ut mox dicemus tractat de persecutionibus adversus illam ab initio suscitatis diuque continuatis. Magni fiebat a Regibus Hispaniæ. Philippus III, ubi graviora incidebant negotia, numquam non ejus expetebat consilium; et quadam die coram aulicis professus est, gaudere se, quod semper consiliis et sententiæ P. Joannis obsecutus fuisset. Qui licet tam familiariter uteretur cum regibus et magnatibus, quorum plerisque et consanguinitate conjunctus erat, nullum umquam ab iis deprecatus favorem est. Margareta a Cruce, filia Imperatoris Maximiliani II, et monialis a sancta Clara, instabat apud P. Joannem ut tum sibi tum regio suo conventui Matritensi a confessionibus esset; ipse vero continue recusavit. (Conf. infra vitam prolixiorem, lib. II, n. 123). Eadem humilitatis constantia declinavit officia commissarii generalis in curia Romana, et Indiarum in aula Hispanica, sicut et commissarii generalis universarum Fratrum Discalceatorum provinciarum. Oblatas sibi a Philippo III infulas Chylenses (Chyla in Indiis Occidentalibus) pariter abnuit; ac postea sedes quoque Legionensem et Zamoranensem, quas idem rex (veritus ne refugisset patria excedere ac propterea primam sedem recusasset) ei proposuerat.

[98] [Ejus obitus.] Lethali morbo decumbens, sacra peracta exomologesi, oleo infirmorum inunctus fuit; ast, ob continuos vomitus, exeuntium Viatico coactus abstinere; licet pridie valde devote et ferventer sacris esset operatus. Medias inter ingruentis mortis angustias, præclara exhibuit invictæ patientiæ specimina: ast simul etiam servavit judiciorum Dei timorem illum, ex quo tantopere a digniore quovis per vitam munere abhorruerat. Sæpius multis cum suspiriis exclamabat: o Prælaturæ! o Visitationes et Definitoria! quam fortunati sunt religiosi, qui nihil umquam tale noverunt! o Munera et electiones! ut quid mihi fas non fuit procul ab hujusmodi vitam agere! Ita scilicet formidabat rationem reddendam de animabus subditorum, quibus tamen sancte adeo præfuerat. Denique, postquam propriis manibus oculos sibi clausisset, spiritum magna cum pace et quiete reddidit die XVIII Novembris anno 1622, feria sexta; quod haud sine numine factum opinari licet, cum Passionis Dominicæ devotissimus semper fuerit P. Joannes, solitus quotidie illius recitare officium. Ut populi undique concurrentis votis satifieret, funus integro et amplius die exponendum fuit in ecclesia conventus sancti Bernardini in urbe Matritensi. Caro toto illo tempore flexilis remansit. Exequiæ multorum episcoporum, principum et aulicorum præsentia cohonestatæ fuere. Celeber ordinis sancti Augustini concionator funebri oratione eximias defuncti commendavit virtutes.

[99] [Scripta recensentur.] In Bibliotheca Hispana nova, auctore Nicolao Antonio [Ad verbum: Joannes a S. Maria.] reperio sequentia. Joannes de sancta Maria, Franciscanus, ex reformata secta Excalceatorum provinciæ sancti Josephi, ejusque aliquando præfectus, Mariæ Austriacæ, Hispaniarum infantis, deindeque Imperatricis Augustæ, dum esset apud nos, pœnitentiæ sacramenti administer, pietate et gratia apud Philippum IV regem, Infantis parentem, spectatus, edidit:

Chronica de la provincia de S. Joseph de los Discalsoz de la Orden de los Menores de S. Francisco, y de las provincias y Custodias, que dellas han salido, duobus tomis: quorum prior editus est Matriti anno 1615 (ex quo vitam sancti Petri de Alcantara latine reddimus); posterior vero 1618 in folio (videtur potius in 40 majoris formæ).

Vida y excelentes virtudes y milagros de S. Fr. Pedro de Alcantara, Matriti apud viduam Alphonsi Martini 1629 in 80.

Tratado de Republica y Policia Christiana para Reyes y Principes, y para los que en el gobernio tienen sus vices: ad Philippum III regem catholicum, Barcinone apud Sebastianum de Cormellas 1616 in 80, et 1618. Et Ulisipone 1621 in 80, post principem editionem Matritensem anni 1615. 4. Italicum hoc opus fecit Julius Cæsar Braccinus editum Venetiis 1619. 8. De hoc opere legitur in Palmario spirituali seu menologio Ordinis Sancti Francisci Flandrice conscripto a P. Benigno Fremaut [Ad verbum: Joannes a S. Maria.] . Liber (de Christiana Republica) tanta apud omnes in æstimatione fuit, ut brevi omnium fere Europæ populorum lingua donatus vernacula fuerit. Paulus Papa V, se una atque altera vice opus magna cum voluptate percurrisse professus est; addens scriptorem bene de ecclesia meritum, dum efficit salutem regnorum dependere ab obedientia et reverentia sanctæ Sedi exhibitis. Dolebat etiam P. Joannem, ætate jam provectum sibi primum innotuisse, cum parum ei superesset temporis, quo ad ecclesiæ bonum promovendum operam posset præstare. Hactenus laudatus P. F. Fremautius.

Relacion del martyrio que seis Padres Descalzos Franciscanos, tres Hermanos de la Compañia y diez y siete Japones Christianos padecieron en Japon. Matriti 1601. 8, et 1628. 8. Quæ quidem, ut credimus, latine concepta, Romæ edita primum fuit cum Additionibus doctissimis Francisci Peña, Rotæ auditoris, 1599; cujus editionis Waddingus meminit.

Vida de S. Antonio en octava rima.

Atque hæc de vita et scriptis P. Joannis a sancta Maria. Jam vero propius ad rem nostram accedamus, explicando quam servarit auctor rationem seu methodum in sua de S. Petro scriptione, quantoque hæc variis sub respectibus in pretio sit habenda.

[100] [Quibus ex fontibus vitam S. Petri hauserit P Fr. Joannes,] Meminit ipse P. Joannes brevis Notitiæ, in qua gesta quædam sancti Fr. Petri scripta reperiebantur. Concinnata hæc fuerat a quodam sancti Viri socio et comite, ut constat ex verbis, quæ nominis loco apposuit: Quod vidimus testamur. Gratissimum nobis utique accidisset documentum adeo pretiosum Operi nostro inserere: at frustra illud undequaque conquæsivimus. Vix ullus dubitandi superest locus, laudatam notitiam, quæ typis numquam edita reperitur, penitus intercidisse. Postea R. P. Fr. Franciscus Gonzaga (ille ipse est qui Historiam Seraphicam edidit), Ordinis Minister generalis, mandavit ut in singulis provinciis conscriberentur vitæ fratrum, quorum virtutes præcipue inclaruerant. Ast factum id fuisse videtur parum diligenter, et pauca tantum notata. Quapropter nova suscepta investigatio est anno 1611. Hæc omnia sub oculis habuit P. Joannes a sancta Maria, cum vitam sancti Fr. Petri conscriberet, quam in primo volumine Chronicorum provinciæ sancti Josephi legere est, quamque nos inferius publicamus ex hispanico in latinum versam, quod, in quantum nobis constat, hucusque factum non fuerat. Proprio itaque labore vitam hanc vertimus latine; ab initio ad finem. Ratio cur istam prætulerimus alteri, ab eadem Patre Joanne, separatim editæ, hæc est; quod illa tempore sit prior, cum in lucem prodierit anno 1615; altera typis mandata est anno 1629, ut habetur ex Bibliotheca Nicolai Antonii. Est enim regula jam inde ab exordio Operis nostri a Bollando statuta, atque deinceps omni tempore fideliter servata, ut in Actis nostris edantur Vitæ, quæ, quam fieri possit proxime, ad ætatem Sanctorum, de quibus scribimus, accedant.

[101] [qui sancto Viro suppar exstitit.] Cum diem obierit supremum Pater Joannes, ætate provectus, anno millesimo sexcentesimo vigesimo secundo, die decima octava Novembris (Beatificatus paulo ante fuerat sanctus Petrus de Alcantara, die scilicet decima octava Aprilis ejusdem anni) liquet eum sancto Viro fere coævum fuisse. Ingressus ejus in religionem figendus est inter annum millesimum quingentesimum sexagesimum primum: quo fundata provincia sancti Josephi est, in qua et professionem edidit: et annum millesimum quingentesimum septuagesimum quintum, quo mortuus est P. Alphonsus Lupus, cujus concionibus Salamanticæ habitis, permotus, sicut et alii juvenes multi, fuit ut sæculo valediceret. Videtur autem tempus, quo præfatus P. Alphonsus ex cathedra Salamanticæ dixit, referri ad initia fundatæ provinciæ sancti Josephi: postea enim legitur diu in Italia commoratus, atque Hispaniam repetens, cum proposito redeundi ad suam provinciam, Barcinone apud Patres Capucinos obiisse versus annum millesimum quingentesimum septuagesimum quintum. Si itaque ejus mortem inter et laudatas conciones Salmanticensis statuatur intercapedo decem vel duodecim annorum, efficietur Patrem Joannem versus annum ejusdem sæculi sexagesimum quintum professionis vota nuncupasse. Hinc ad obitum effluxerunt anni quinquaginta septem, ab anno scilicet 1565 ad 1622. Quibus si addatur ætas, qua vestem regularem induit, septuagenario major fuerit, dum viam universæ carnis ingressus est. Atque hæc ex conjecturæ, cum nullibi tempora clare notata repererim. Cæterum ex his constat, quod supra innui, Patrem Joannem tamquam testem coævum haberi posse. Vixit enim, dum adhuc superesset sanctus Petrus, atque saltem cum testibus de visu plurimis conversatus est. Præterea erat ipse vir gravis, sanctus et doctrina atque muneribus, quæ gessit et recusavit, præclarus.

[102] [Ejus scribendi ratio] Quod ad scribendi rationem modumque attinet: vix umquam indicat ordinem temporis, nec rerum gestarum seriem sequitur chronologicam. Totam fere narrationem revocat ad certa virtutum capita, sibi ante omnia proponens perfectissimum fratribus suis regularis disciplinæ et strictissimæ paupertatis exhibere exemplar. Prolixus est et verbosus, abundans repetitionibus, digressionum amans, nec raro quæstiones theologicas attingens, præsertim ubi de gratiis gratis tractat, quas feliciter satis et distincte definit atque enucleat. In ennarrandis mirabilibus, a Domino in servo suo et per servum suum operatis, sapiens et prudens; in describendis extasibus et raptibus singulari eminet claritate et simplicitate, ut rem quasi oculis præsentem sistat. Rigidissimæ paupertatis, prout in provincia S. Josephi ex instituto sancti Petri de Alcantara exercebatur, zelator indefessus apparet Pater Joannes; unde nonnumquam, ubi de illa agit, genio suo satis mordaci et aculeato indulget contra eos, qui minus severe eam servabant. Denique id confidenter asseri potest, spiritum sancti Petri ex toto opere quam perfectissime elucere: nec sub hoc respectu parem sibi habet auctor inter omnes qui de vita ejusdem Sancti scripserunt.

[103] [et stylus.] Ejus stylus præcipua quadam gaudet puritate et proprietate verborum. Habet præterea id quod hispanica voce donairo dicitur, et latine fere idem sonat ac venustas seu gratia. His tamen non obstantibus, opus suum Pater Joannes negligenter contexit; currente, ut dicimus, scribit calamo; nec laborat ullo modo dictionem expolire: hinc eædem frequenter redeunt phrases, eadem verba; negligit sectare varietatem sive in rebus ordinandis, sive in delectu verborum et locutionum; unde languidus et diffusus est. Nihilominus negari non potest eum perbene patrium calluisse idioma, atque iis esse annumerandum, qui sæculo decimo sexto et decimo septimo auream litteraturæ Hispanicæ ætatem perfecerunt. Ita se sentire mihi dixerunt plures hoc in genere judices maxime idonei, quorum consilio et auxilio hanc suscepi vitæ sancti Petri versionem; quibus hic liceat mihi grati animi testimonium dare.

[104] [Alii S. Petri biographi. P. Fr. Martinus a S. Josepho,] Nunc alias præcipuas sancti Petri vitas recensebimus. In Ordine temporis prima occurrit, quam edidit anno 1644 Pater Fr. Martinus a sancto Josepho, Excalceato, Definitore provinciæ sancti Pauli in Castella Veteri. Hic scilicet hispanico idiomate composuit opus, duobus constans voluminibus, cui titulus latine redditus, hic est: Historia vitæ et miraculorum beati Patris nostri Fr. Petri de Alcantara, venerabilis Fratris de Cogolludo, et Religiosorum, quorum virtus eminuit in Reformatione Excalceatorum, quam idem beatus Pater instituit in Ordine seraphici Patris nostri sancti Francisci, simul cum fundatione provinciarum, quæ ex hac Reformatione ortæ sunt. Quod ad vitam beati Petri (a qua ut ipse titulus præfert, exordium ducit) spectat, longe maximam partem hausta est ex Chronico Patris Joannis a sancta Maria, et non raro ad verbum; adduntur miracula quædam, post hujus obitum patrata, sicut et alia quæ ad Beatificationem sancti Petri spectant; sed hæc summatim valde.

[105] [Franciseus Marchesius,] Duobus ante beati Petri canonizationem annis, scilicet 1667, Franciscus Marchese, Præsbyter Congregationis Oratorii, publici juris fecit Vitam omnium, ut communis et vera sententia est, accuratissimam et locupletissimam. Italice conscripta est sub titulo: Vita del B. Pietro d'Alcantara, reformatore e fondatore d'alcune provincie di fratri Scalzi di san Francesco, nella Spagna; raccolta dalli processi fatti per la sua canonizatione. In Roma 1667. Ex italico in gallicum versa prodiit hæc vita Lugduni 1770.

[106] [Laurentius a D. Paulo, hic a nobis edendus.] Marchesium secutus est frater Laurentius a Divo Paulo, sueco, Ordinis sancti Francisci, regularis observantiæ, ex provincia Portugalliæ. Librum suum inscribit: Portentum pœnitentiæ, sive Vita sancti Petri de Alcantara, fundatoris provinciarum sancti Josephi, sancti Joannis Baptistæ et sancti Pauli, ex Discalceatis Ordinis sancti Francisci, in Hispania, et Magistri spiritus sanctæ Theresiæ, in sex libros distincta. Cui accessit breve compendium posthumorum fructuum ejusdem Sancti. Romæ 1669. Cæterum hæc Vita vix aliud est quam Marchesii opus ex italico in latinum translatum: eadem est librorum divisio; eadem capitum inscriptio idem numerus; nisi quod sub finem libri sexti nova aliquot enarrentur miracula, et pauca quædam addantur ad canonizationem pertinentia. Atque hæc est quam nos denuo, notis seu commentariis illustratam, edimus, suppressa tamen librorum in capita distinctione; quæ cum brevia plerumque sint, non raro una eademque apud nos columna duas, imo tres haberet Capitum inscriptiones. Quo tamen vitetur confusio, et eruditi lectoris prospiciatur commodo, libros accurate distinximus per numeros, singulorum ad marginem apponentes, pro more nostro, argumentum. Hanc quoque adhibuisse se profitetur in Annalibus Minorum tomo XIX, continuator Lucæ Waddingi, Fr. Josephus Maria de Ancona, ex Observantium familia, monens se mutasse stylum, qui apud Patrem Laurentium plerumque nec admodum tersus est, nec elegans, nec bene latinus, ut legenti manifestum fiet. Prodiit autem tomus XIX Annalium Romæ anno 1745.

[107] [Reliqui scriptores summatim recensenlur.] Scriptoribus Vitæ sancti Petri annumerari, juxta Fr. Laurentium, debent Alexander Pocquelinus, provincialis sancti Dionysii in Gallia, et Friardus, sicut et Fr. Damianus a Jesu, Procurator generalis Discalceatorum in Curia Regis Catholici, et Michael Angelus Lapius; hic Vitæ compendium edidit. Omnes illi ante Marchesium scripsisse notat idem Fr. Laurentius. Sunt et alii multi qui postea eamdem materiam ex professo, variis in regionibus et diversis idiomatibus tractarunt quos hic enumerari nihil attinet. Addemus tamen catalogum quem idem F. Laurentius texit eorum qui, non jam separatim Vitam sancti Petri ediderunt, sed sive incidenter, sive prolixe, aliis in operibus, ut sunt Chronica, Menologia etc., de eodem Sancto scripserunt. Est autem sequens:

Sancta Theresia Carmelitarum discalceatorum fundatrix: Vitæ suæ cap. XXVII, XXX, XXXII, XXXV, XXXVI, XXXVIII, XL.

Lib. Castelli interioris seu Mansionum. Mansione IV cap. III. Mansione VI cap. VI. Præcipue autem ejus pœnitentiam et vitæ contemplativæ experientiam fuse describit cap. XXVII circa finem et cap. XXX in principio.

In lib. Fundationum. In Fundatione conventus de Medina del Campo cap. VI circa finem. In Fundatione conventus Villæ-Novæ della Xara, cap. XXVII circa finem.

Franciscus Gonzaga Ord. Min. S. Francisci generalis, et postea episcopus Mantuanus, Chronicorum parte III in Fundatione provinciæ sancti Josephi. (Atque hic, ut jam supra notavimus n. 2, primus inter omnes est, qui de vita S. Petri de Alcantara typis aliquid vulgavit, viginti quinque scilicet post beati Viri mortem annis, cum illius Opus de Origine Seraphicæ religionis (non omnino recte Chronicorum nomine dicitur a P. Laurentio) typis Romanis prodierit anno 1587, et mortuus S. Petrus XVIII Octobris anno 1562. Agit autem de eo Gonzaga) in Fundatione conventus Immaculatæ Conceptionis Pedrosi; in Fundatione sanctæ Mariæ Magdalenæ de Aldea del Palo; in Fundatione conventus sancti Andreæ del Monte Arenis, quo loco vitam ejus adumbrat. In Fundatione provinciæ Arabidæ. In Fundatione conventus sancti Antonii Abulæ.

Didacus de Yepes, episcopus Turriasonensis in vita sanctæ Theresiæ. In Prologo § 3; post initium lib. I, cap. XXI; in medio lib. II, cap. VII in fine, ubi ponit ejus epistolam ad sanctam Theresiam, et cap. VIII a medio ac deinceps.

Franciscus de Ribera Societatis Jesu, in vita ejusdem sanctæ Theresiæ lib. I cap. XII, per totum, et cap. XVII, fere totum; lib. II, cap. III circa medium.

Antonius Possevinus Societatis Jesu, in Apparatu sacro.

Fr. Hieronymus Gratian, Carmelita, in suo Dilucidario veri spiritus cap. III.

Fr. Franciscus a sancta Maria, historiographus generalis Carmelitarum Discalceatorum. In tom. I Historiæ Reformat. lib. I, cap. XXXI, per totum; cap. XXXII et cap. XXXIII n. 1 et 3. Item cap. XLI num. 8. Epistola B. Petri ad Theresiam num. 10. Item cap. XLIII per totum et cap. XLIV num. 2.

Fr. Joannes a Trinitate Ord. S. Francisci provinciæ S. Gabrielis bis provincialis. In Chronico vitam ejus scribit lib. II, a cap. XLIX usque ad caput LVI, et in multis aliis capitibus ejus mentionem facit.

Fr. Joannes a S. Maria, provinciæ S. Josephi bis provincialis, scribit ejus vitam in prima parte Chronici ejusdem provinciæ lib. I a cap. XII usque ad cap. XXXI; et in multis aliis locis primæ et secundæ partis de illo loquitur. Ejus vitam separatim conscripsit.

Fr. Joannes Moles, provincia S. Gabrielis et commissarius generalis Curiæ, in suo Memoriali cap. XXVII.

Fr. Antonius Panes, in 1 Parte Chronici provinciæ S. Joannis Baptistæ Discalceatorum lib. I. cap. I, cap. XV, cap. XVIII.

Fr. Martinus a S. Joseph in historia fratrum Discalceatorum S. Francisci parte, lib. I, a cap. I usque ad XXVI et multis aliis in locis primæ et secundæ partis dictæ historiæ.

Fr. Arturus, Recollectus gallus, in Martyrologio Franciscano.

Joannes Tamayo Salazar in Martyrologio Sanctorum Hispanorum tom. V ad XV Kal. Novembris.

Fr. Andreas a S. Nicolao in Historia generali Eremitarum sancti Augustini Discalceatorum t. I Decade II cap. IV, in fundatione Deserti S. Joannis Baptistæ in Valle Viciosæ.

Hilarion a Costa Historiæ Catholicæ lib. II.

Galterius in tab. Chronolog. sæculo XVI in sanctis et illustribus Viris.

Ferrarius in Martyrologio ad XV Kal. Novemb.

Barezius in Chronicis Minorum 4 p. lib. IV cap. XXIX.

Fr. Antonius Daza in 4 p. Chronicorum Ordinis seraphici lib III, cap. LII et sequent.

Rapineus in Historia generali Recollectorum, Decade 8, p. 1

Sylvester Lavallensis, de Magnitudine Eccl. Rom. lib. III, cap. XII.

Algezire in Arbore Epilogica Ord. Minorum.

Peyreus in triplici corona Virginum, tractatu 5, cap. III.

Marianus in Chronica Reformatorum lib. IV, cap. I.

Gravina in voce turturis 2 p. cap. XIII et XIV.

Fortunatus Licitus, de his, qui diu vivunt absque alimento lib. I, cap. II. Hactenus P. Laurentius. Multi utique his addi possent. Nullus enim est qui sive Menologia sive Martyrologia generalia seu particularia ad Hispaniam vel Ordinem sancti Francisci spectantia scripserit et recentioris est ævi, qui sancti Petri non ex professo et prolixe meminerit, ut puta Ribadineira, Baillet, Butler etc. etc. Peculiarem meretur mentionem P. F. Josepus Maria de Ancona, in continuatione Annalium Minorum, ubi tomo XIX vix non totam a P. Laurentio conscriptam S. Petri vitam, mutatis paulisper verbis recitat, additis hinc inde nonnullis, quæ et nos, suis locis, textui P. Laurentii inseremus.

[108] [Reliquiæ. Corpus sepulturæ mandatur.] Restat ut de Reliquiis pauca addamus. Infirmari cœpit S. Petrus in conventu provinciæ S. Josephi, a S. Joanne Baptista Viciosæ nuncupato [P. Laurentius, vita S. Petri, lib. V, cap. II et seqq. Confer Gonzagam, p. 1135 et seq.] . Mox adest comes de Oropesa, qui ad pedes B. Patris prostratus, rogabat ut apud se diverteret. Ægre quidem, consensit tamen ille; atque ideo præcipue quod ita propius accederet Arenis, ubi sepeliendus erat. Postquam apud Comitem præfatum aliquamdiu decubuerat, ad suos se deferri voluit. Stabat secundo ab Arenarum oppido lapide conventus S. Andreæ de Monte; in ipso vero oppido erat valetudinarium ad conventum illum spectans; atque hic mortuus S. Petrus est die XVIII Octobris anno 1562. Mox sacrum corpus ad ecclesiam conventus magna cum reverentia delatum fuit. Cadaver, ait P. Laurentius [Ubi supra. cap. IX.] , in ecclesia super nudam humum deponunt (fratres), psalmos decantant, cæteraque peragunt, quæ ecclesiæ ritus pietati suggerit fidelium, licet strepitu ac devotione incurrentium turbarentur. Mox aperta prope altare majus sepultura, eidemque corpore immisso, terram more suo ingerunt; quamvis multorum præcibus monerentur corpus in loco honoratiori condere. Crescabat autem indies fama sanctitatis et populi ad sepulcrum concursus,

[109] [Aperitur sepulcrum semel iterumque. Prima translatio.] Quarto itaque post anno provincialis (ita rursus P. Laurentius [Ibid., cap. XI] ), Fr. Bartholomæus de sancta Anna, B. Patris socius, statuit sepulturam pro sua cæterorumque fratrum consolatione effodere; tum etiam ut ex corporis reliquiis plurimorum pietati satisfaceret, qui instantius eum urgebant. Nocte igitur quadam secrete valde effodiendo terram, corpus integrum, summamque fragantiam spirans invenerunt; quod vero stuporem magis auxit erat, quod videbantur crines, ætate cani, conversi in colorem aureum, et oculi aperti eumdem splendorem retinere, quem, cum sepelirentur, habuerant. Præterea quod liquorem quemdam sacrum corpus stillaret, qui olei speciem referebat. Visum quoque fuit corpus a quodam hospite dovoto (qui tunc in conventu pernoctabat) veste auro intexta obtectum, veluti pro fidei veritate deposuit publice… Provincialis … sacrum corpus … aqua aspergi atque calce viva operiri jussit, quæ carnes consumeret, dein magnam terræ copiam imponi curavit. Paulo infra additur. Multos post annos sepultura denuo aperta fuit, dum interea eamdem Deus variis miraculis honorare non intermitteret. Ex quo moti religiosi, episcopo Avilæ D. Petro Fernando Ternino supplicarunt, ut sacras Reliquias in decentiori loco collocari permitteret… Præparata igitur arca egregie ornata, plurimi ex religiosa familia cum provinciali ad exhumandum corpus sollicite confluxere. Tunc inventum fuit corpus ex parte integrum, ex parte a calce corrosum; ossa tamen liquorem quemdam stillabant, qui odorem suavissimum reddebat. Involutas itaque cum summa reverentia ac devotione venerandas Reliquias candidis velis, in arca deposuerunt prope altare majus muro inclusa, idque cum summo secreto, ne concursum aut tumultum populi excitarent. Provincialis vero antequam arcam occluderet, particellam abstulit reliquiæ, quam in conventu servari præcepit.

[110] [Altera, eaque solemnis translatio anno 1616.] Crescente indies fidelium devotione et concursu, invalescente etiam miraculorum fama; instantibus, ait P. Laurentius [Ubi supra.] , pluribus Hispaniæ proceribus, persuasum fuit religiosis, ut capellam quamdam particularem ædificari permitterent, in quo decentius sacrum corpus deponi posset atque pro merito coli. Reliqua ad hanc Translationem spectantia, ita breviter ex præfato P. Laurentio exponit P. F. Josephus Maria de Ancona [Annales Minorum, t. XIX, p. 309.] . Minister provincialis Didacus del Escurial opus (Sacellum nempe) perfecit, petiitque ab Abulensi antistite Francisco Gamarra, ut solemni Translationi diem indiceret; qui benigne annuens, sextam decimam diem Decembris illius anni MDCXVI designavit, hyemis eodem anno recrudescente rigore. Eodem die, quo episcopus, advenerant quoque Arenas Marchio de Xarandilla, et comites de Morata et de Orgaz; itemque populus ingens cum magistratu atque loci proceribus ad idem officium confluxerunt. Expositisque sacris reliquiis fragrantissimum undique odorem redolentibus, piorum corda in Deum experiebantur excitari. Sequens autem dies, qui Dominicus extitit, omnium vicinorum locorum concursu celebris fuit. Episcopus enim pontificalia peragens ritu solemni capellam benedixit, atque laudibus Servi Dei enuntiandis delectus fuit Franciscus de Zuago, Augustiniani conventus Arenarum præfectus, qui quatuor ante diebus acutissima febri correptus apud nostros impositam sibi provinciam recusabat. At excusatione ab iisdem rejecta, Petri intercessione meritisque confisus, sanus continuo factus, proposito themate: Tu qui es? miro omnium applausu elegantem orationem habuit, cujus gratiæ publicam fidem fecit. Supplicatio etiam sive processio peracta est ab universo clero, ubi episcopus, Arca a Comitibus memoratis ac loci Præside gestata, sequebatur, quæ tandem in designato loco collocata, usque hodie miraculis ingentibus coruscat. Hactenus Josephus Mar. de Ancona, qui tomum XIX Annalium Minorum publici juris fecit Romæ anno 1745. Supervacaneum foret eruditum monuisse lectorem, præfatam solemnem Translationem contigisse ante novam ab Urbano VIII Beatificationibus et Canonizationibus constitutam formam: electus enim hic fuit VI Augusti, coronatus XXIX Septembris anno 1623 [Art de vérifier les dates, p. 320.] .

[111] [Præsens status] Ad præsentem statum corporis et cultus S. Petri quod attinet, litteris nostris hac super re in Hispaniam datis, ita P. Dominicus Olascoaga S. J. die XV Julii currentis anni 1852 Matrito respondit. Quo satisfacerem accuratius quæstionibus tuis variis, conveni R. P. Provincialem PP. Alcantarensium (qui sicuti et cæteri per Hispaniam regulares nupero turbine dispersi fuerunt): munus istud ille exercet ab anno 1831, atque ab ingressu in religionem annos numerat omnino quinquaginta novem. Didici ab eo sequentia: Corpus S. Petri de Alcantara in eodem est hodie statu, quo ante supressionem (paucis abhinc annis factam) ordinum religiosorum. A sexagnita saltem annis non fuit aperta theca sacrum corpus continens; nec sciebat P. Provincialis quando id factum olim fuisset; hoc certum, nullum hac super re extare instrumentum authenticum. Festum sancti Petri per totam provinciam S. Josephi agitur ritu duplici 1æ Classis; Arenis vero celebratur cum pompa et ingenti peregrinorum confluxu. Nullum noscitur recens patratum miraculum. Conventus autem de Arenis servatus fuit ex speciali reginæ Christinæ mandato, quem et hodie incolunt duo Patres cum duobus Fratribus laicis, qui rem divinam in ecclesia peragunt. Distat conventus ille semileuca ab oppido Arenarum. Valetudinarium seu hospitium, in quo mortuus S. Petrus est, atque in ipsa urbe reperitur, divenditum fuit.

[112] [Arbor, quæ ex S. Petri baculo excrevit, hodie adhuc virescit.] Reliquiis haud incongrue accensetur Arbor illa fici, quæ Pedrosi ex infixo terræ a Viro Dei baculo suo viruit. Factum late exsequitur P. Laurentius [Vita S. Petri de Alcantara, lib. II, cap. XIX. Edit. Romæ 1669.] et brevius P. Josephus Maria de Ancona [Annales Minorum, t. XIX, p. 169, n. CXXIV.] . Undequaque concurrebatur tam ad vivendum arborem, quam ad probandum fructus ejus virtutem. (verba sunt P. Laurentii). Hinc, consuetudine adhuc perseverante, reginis Hispaniarum quotannis canistrum hoc fructu plenum transmitti solitum, et devotioni aulicarum virginum et aliorum infirmitatibus antiqui successus fidem mirabiliter confirmat… Mirum quoque ejusdem arboris ramos in eodem horto aut alibi plantatos, fructus colore, sapore atque magnitudine dissimiles producere; quasi privilegium quoddam particulare arbori a sancto Viro plantato divina dispensatione largiente. Post mortem S. Petri, F. Alphonsus a S. Martino, hortulanus ramum dissectum Arenas transtulit, qui terræ ibidem infixus in arborem excrevit, unde et postea dubium est ortum utra S. Petri manu fuisset primitus plantata: vincit tamen causa Pedrosi. Rescripsit nobis Præfatus P. Dominicus Olascoaga, Ficum et Castaneam a S. Viro plantatas hodie adhuc virescere, seque vidisse cruces ex earum ligno a FF. Novitiis factas. Non memini in Vita S. Petri agi de Castanea, ficus ni fallar, sola memoratur. Cæterum liquet hic agi de duabus arboribus, altera in Pedroso, altera in conventu Arenarum ad nostra usque tempora virescente.

S. FR. PETRI DE ALCANTARA FUNDATOR. PROVINCIÆ S. JOSEPHI DISCALCEATORUM VITA PRIOR.
(Ex chronico illius provinciæ, auctore P. Fr. Joanne a S. Maria, part. I. lib. I, a cap. XII ad cap. XXXI; hic primum latinitate donata).

Petrus de Alcantara, Confessor Arenis in Hispania (S.)

AUCTORE JOANNE A S. MARIA.

Caput I. Principium ejus conversionis et ingressus in Religionem.

[S. Petrus de Alcantara præcipuus Reformationis auctor.] Non est cur aliis rebus enarrandis distineamur, antequam describamus vitam hujus magni Servi Dei et apostolici Viri. Quinimo forte quis jam nobis vitio vertet, quod non ab eo exordium hujus historiæ duxerimus a. Quamvis enim ipse non sit, qui primos Reformationis nostræ fundaverit conventus, atque sub nomine Custodiæ conjunxerit b; ipse tamen est, qui illas conservavit, et auxit; ipse est, qui fundavit et erexit Provinciam; quam et ordinavit, atque ad statum, quem nunc tenet, evexit. Ita quidem ut sine ipso Reformatio hæc non substitisset, vel saltem non crevisset, nec in tantum se dilatasset. Ejus prædecessor frater Joannes Pascual, effodit terras, tresque primos posuit lapides trium conventuum, quos fundavit in regno Galliciæ. Sanctus vero Fr. Petrus de Alcantara, fundamenta dilatavit, ædificiumque erexit multiplicando conventus magno numero. Imo dicere fas ipsum quasi delineasse opus Reformationis et solum ejus metam proprie attigisse c. Quamvis enim nostra ætate omnes, qui de reformatione tractarunt eamque que promoverunt, viri fuerint magni spiritus et perfectionis: tamen Vir iste apostolicus ita opus Reformationis promovit, ut merito Reformator Reformationis dici queat. Nam inter omnes Reformationes quæ hoc sæculo in Ordine nostro susceptæ fuerunt, nulla eo pervenit, nulla tam diu perseveravit. Spiritus in illius fundatore vere magnus fuit. Utique fuere multi viri eximii qui de Reformatione egerunt; insignes effloruerunt conventus et provinciæ Discalceatorum; ipsi conventus reformati fuerunt per diversas orbis christiani partes: ast tantus fuit in Petro suscepti operis zelus, ut simul ac virtus ejus in domo Dei elucescere cœpit, eum undequaque diffuderit splendorem, qui cæterorum lucem offuscaret; non secus ac solis jubar stellarum lumen solet obscurare. Nec alius post ipsum in hoc opere virtute par surrexit, quamvis non decem, non viginti sed quinquaginta d jam effluxerint anni, et multi reformatores se ei adjunxerint, et huic se plerumque provinciæ addixerint.

[2] [Pauca de S. Petro scripserunt ejus socii.] Vitam et miracula hujus sancti Patris scribere potuisset aliquis ex ejus sociis, qui testes erant maxime idonei; quod quidem nos præsenti labore liberasset. Ast res est usitatissima, ut coævi non scribant, quæ suo tempore notissima sunt; quod scilicet ab omnibus videatur et quasi manu tangantur; ast quæ temporis decursu fiunt maxime obscura. Ita etiam sancti Petri sodales parvi faciebant ea quæ Ipsi quotidiana fere erant, quæque omnes et videre et audire poterant, licet ipsa essent memoriæ dignissima. Majores nostri omni tempore hac in re parum fuerunt diligentes; nec id quidem sine culpa; nisi eos excusatos velimus, sive ob puram rectamque quam habebant intentionem, sive quod ipsis videretur, Sanctos non optasse ut res eorum gestæ scriberentur in libris perituris, sed potius in libro vitæ, qui memoriam excedit et hominum et angelorum. Nihilominus memoria venerabilis illius Patris adeo remansit apud filios suos vivida, ut multorum annorum series non potuerit eam obliterare. Imo inter eos circumfertur brevis quædam notitia quorumdam ipsius gestorum; pauca tamen hæc sunt in comparatione illorum quaæ dici potuissent. Cum autem quædam ex illis spectarent ad eum qui, ut testis ocularis, præfatam notitiam scripsit, nomen suum non apposuit, satis habens in confirmationem narrationis suæ adscripsisse hæc Joannis verba e: Quod vidimus testamur.

[3] [Fontes ex quibus narrationem hausit Joannes a S. Maria] Auspicatur notitiam suam a loco ubi S. Petrus in lucem est editus; et nos hinc quoque exordium deducemus in describenda ejus Vita; ad quam nobis præsto sunt fragmenta quædam laudatæ notitiæ, sicut et alia, quæ, quominus oblivioni darentur, vetuit vigilantia admodum R. P. F. Francisci Gonzagæ, Ministri generalis Ordinis, qui mandavit ut in singula provincia vitæ conscriberentur eorum qui magis erant noti. Cum vero id tardius et haud magna cum diligentia susceptum fuerit, pauca tunc prodierunt, plurima tenebris involuta manserunt, donec nova facta investigatio est anno 1611. Quæ omnia documenta, quo meliori potuero ordine digesta, oculis subjiciam, ut omnes illis fruantur et nos præcipue qui in hac provincia (S. Josephi) gloriamur esse ejus filii et Fratres, quo eum imitemur, atque gradum acceleremus ejus incitati exemplis f.

[4] [Sancti Petri natales. Parentes.] Oriundus erat ex urbe Alcantara, quæ caput est territorii, quo fruitur supremus Magister Ordinis militaris, qui ab hac urbe nomen habet. Sita est in illa Hispaniæ parte, quæ Extremadura vocatur, ad limites regni Lusitanici. Parentes ejus erant valde pii et nobiles. Pater, jurisconsultus in utroque jure peritissimus, vocabatur Baccalaureus Garavito (el Bachiller Garavito): tunc enim temporis non tot erant Doctores. Nomen matris erat Maria Villela de Senabria, filia Joannis senioris de Senabria et Urracæ Gonzalez Maldonado. Uterque genere et nobilitate conspicui, et apprime noti ut tales in illo tractu. Unde nescio qua ratione in errorem induci illi potuerint, qui sanctum Petrum ex famillia Barrantes progenitum dixerunt; nisi ex eo factum sit, quod non distinxerint tempora et personas, nec adverterint matrem sancti Petri secundas nuptias iniisse cum Alphonso Barrantes, ex quo filios suscepit, qui deinde et ipsi liberos procrearunt ex quibus Discalceatorum familiam nonnulli ingressi sunt, qui reliquentes nomen patris sui Barrantes, ab Alcantara dici voluerunt. Sed quia hæc ad hanc historiam non pertinent, nec mihi mens est multum immorari rebus quæ ad carnem et sanguinem spectant, quia nec Sanctus noster, nec viri, de quibus hic agendum suscipimus, aliud præ oculis habuerunt nihil nisi terrena quævis abdicare, ut hæredes fierent Christi; propterea non operæ prætium duco sancti Petri gentilitiam explicare excellentiam nec alterius cujuslibet familiæ celebrare antiquitatem.

[5] Nomen suum proprium deposuit; quod quidem [Nomen patrium deposuit.] in hac provincia maxime usitatum; ut scilicet, relicto familiæ nomine, vocentur a gente vel loco unde ortum duxerunt, vel etiam a Sanctis quos singulari devotione prosequuntur. Atque ita sæcularis quoque vanitatis obliviscuntur; et ipsum nomen, quod multis fratribus est commune, eos magis facit germanos, et quidem sine ulla generis distinctione. Sic egit S. Petrus, nec alio exinde nomine dictus est quam Fr. Petrus de Alcantara.

[6] [Ejus prima studia litteraria.] Ab infantia educatus fuit in domo patris sui, et mature cœpit indicare quid aliquando futurus esset. Missus deinde ad ludum litterarium est, ac postea studiis majoribus addictus. Brevi tempore profecit in virtute et litteris: quæ vix recte discuntur nisi ab infantia, antequam pravæ consuetudines animam invaserint. Habebat ingenium perspicax et facile, sanum judicium, simul cum mirabili modestia et in bonum propensione, qua Deus eum donaverat. Unde quicumque eum noverant, magnam de eo concipiebant spem.

[7] [Statuit Deo se consecrare.] Annum adeptus decimum sextum, quando in aliis ejusdem ætatis juvenibus solet lumen rationis obscurari ex pravo ejus usu; solem justitiæ ipse percepit in anima sua magis splendescere; atque ad ejus radios detegens sæculi vanitatem; pericula et deceptiones eorum, qui post falsas brevesque currunt delicias, statuit consecrare se Deo penitusque dedicare. In tam tenera ætate, quando omnes suos inter eminebat sodales, reliquit magistros, quorum scientia limitata modicos tantum fert fructus, ut eam prosequeretur in proprio suo fonte, qui est Deus. Quem cum invenisset, hausit ac abundanter bibit de fontibus Salvatoris aquam gratiæ et scientiam spiritus, quam deinde suo tempore in animos suorum præsertim fratrum atque fidelium omnium copiosissimo diffudit cum proventu.

[8] [Adit Discalceatorum conventum.] Hanc ergo habens ætatem (et erat annus Christi 1515) antequam mundus eum potuerat corrumpere et nexibus suis implicare, ut solet accidere iis, qui in illo manent; ipsi nuntium remisit sicut et omnibus ejus deliciis; pedibus cuncta calcando propter amorem Jesu Christi crucifixi; atque profectus est, ut habitum assumeret in Custodia Extremaduræ, quæ tunc a Capucio vel Ste Euangelio nuncupabatur, et ad fratres Discalceatos spectabat; quod illa tunc maxime esset reformata, et major in ea servaretur rigor et asperitas. Postea custodia hæc separata fuit a provincia S. Jacobi, atque ipsa, in provinciam erecta, a sancto Gabriele dicta est.

[9] [Miraculum.] In hoc itinere, cum iret ut habitum indueret in conventu S. Francisci de Manxaretes præfatæ provinciæ, una distante leuca ab urbe cui nomen Valencia de Alcantara, accidit quid mirabile, quod ipse postea, jam senex, narravit ad gloriam Domini nostri, cuidam religioso sibi valde familiari. Pervenerat ad fluvium Tietar, ubi cymba trajicitur ad ripam Bazagonæ; ast cum non inveniret navicularium, nec videret quomodo transire posset, mirabiliter se in alteram ripam fluvii reperit translatum, quin caperet quomodo et quo mediante id factum esset, nisi divina virtute. Ita scilicet ostendit Dominus noster, quod ipse dux illi esset, et quantos ex hoc itinere ad ejus servitium stimulos capere ipsum vellet.

[10] [Habitum induit religiosum.] Conventus ille stabat tunc in loco valde devoto et solitario, haud procul a rupibus et anfractibus, quibus ex hac parte regnum Castiliæ a Lusitania dividitur, et vulgo Manxaretes vocatur. Ibi induit vestem sanctam. Simul ac pius ille juvenis se conspiceret in hac paupere domo, remota ab omni hominum conversatione, atque disjuncta a quovis mundano turbine; confidit fore ut hic latens in angulo suæ cellæ suis se anxietatibus subducere valeret, atque intactum servare pretiosissimum thesaurum castitatis, et balsamum devotionis suavissimum, quæ adeo facile defluunt, quia scilicet illa, ut monet Apostolus, circumferimus in vasis fictilibus.

[11] [Quomodo se ipse ad virtutem exstimularet.] Cum itaque jam se circumdatum spectaret vili et hispido panno, veste scilicet mortificationis et pœnitentiæ, ita cœpit se ipse compellere et dicere: Eia, Petre, jam adest tempus adeo tibi exoptatum, et opportunitas, quam ambiebas, ut totum penitus te Deo tradere valeres. Jam es in domo illa, in qua magis elegisti vivere despectum, quam honoratum in palatiis regum. Jam versaris extra occasiones, quæ possent te avertere a sequela Jesu Christi crucifixi. Jam Deus te liberavit a laqueis dæmonis et periculis peccati, quæ quasi ad singulos gressus se offerebant. Jam egressus es ex captivitate Ægypti, et appulisti ad portum securum religionis. Jam substractus es vicisitudinibus et procellis infidæ sortis; et extra mare turbulentum hujus sæculi, frueris malacia et pace pauperis istius cellulæ. Nunc jam tempus est implendi bona proposita. Jam tibi non existit mundus: vivere oportet in Christo, et vita tua debet esse abscondita cum ipso in gloria. Eia age, Frater Petre, ad quid venisti? quid expectas? ut quid tempus elabi permittis? cum vita sit brevis, mors certa, et valde incerta hora, quid moraris? cur non manum operi admoves? Novus hic status novam exigit vitam; vestis ista majorem mortificationem. Has et similes rationes secum ipse volvebat, novus Christi discipulus; et deinceps sæpius sibi per aliquot annos revocabat; continue se tamquam novitium habens, segnem pigrumque se exstimans, atque ita se impellens ad progrediendum in divino servitio.

[12] [Ejus mortificatio et spiritus recollectio.] Et sicut legitur de Christo Domino nostro, quod cœperit prius facere ea quæ postea prædicaturus erat; ita etiam ipse, ex quo religionem suscepit, cœpit exercere id, quod postea alios erat docturus omnibus viis modisque mortificans desideria sua, pravasque carnis propensiones; male tractando corpus suum jejuniis, disciplinis, arduisque pœnitentiis usque dum spiritui plane subjiceretur. Nec his contentus, sed simul etiam sensus mortificabat suos. Cum enim jam inciperet interiori suavitate percipere bona cœlestia, et degustare dulcedinem et delicias spirituales, timebat ne his sensus exteriores nocerent. Propterea tam arcte illos circumscribebat, ut vix iis permitteret suo fungi officio, sicut brevi videbitur in historia ejus vitæ, quæ tota fuit quasi speculum, in quo nos omnes frequenter considerare debemus, ut nostram perficiamus, ut emendemus defectus nostros, ut depressum erigamus animum, spiritum nutriamus ad exemplum sancti illius Viri. Quid ago? in quo hæreo? ad quid veni? præterit tempus; transeunt dies, menses, anni, quin non modo ullum faciam in virtute progressum, sed multum retro cedo. Status perfectissimus est; præstantissima sodalium, quos inter vivo, adsunt sanctitatis exempla et præstantiora adhuc cœlitus veniunt auxilia. Quænam ergo est causa cur tam parum proficiam? Non est alia nisi defectus spiritus et excessus quidam pusillanimitatis et teporis. Dignetur Deus Dominus noster nobis impertiri suam gratiam per Jesum Christum unigenitum filium suum, quæ sola, inquit S. Paulus, potest hominem librare a rebellione et concupiscentia carnis in malum inclinatæ, ut sanctus Apostolus ipse sentiebat, quando clamabat: quis me liberabit a corpore mortis hujus? Experientia enim noverat, Deum vires ministrare, quibus juvemur, ad portandum jugum ejus suave et leve, et larga manu remunerare eos, qui fideliter ipsi serviunt, et ex ejus amore labores et pœnitentias ardenter suscipiunt.

ANNOTATA.

a Capitibus præcedentibus, undecim omnino numero, initia et constitutionem provinciæ S. Josephi descripsit auctor; hujusque fundatoris, Joannis Pascual vitam mortemque exhibuit.

b Vide Comm. præv. § II, num. 31 et seqq.

c Y dio en el punto de la reformacion id est, verba verbum reddendo: et dedit in punctum (metam) reformationis.

d Hinc liquet P. Joannem a S. Maria S. Petro supparem (ut diximus Comm. præv. § IV, n. 101) saltem fuisse; imo et coævus dici poterit, si, hoc loco, non respiciat extrema omnino S. Petri vitætempora.

e Joan. Epist. I, cap. 1, v. 1 et 2: Quod fuit ab initio, quod audivimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspeximus, et manus nostræ contrectaverunt de verbo vitæ; et vita manifestata est, et vidimus et testamur. Confer. Comm. præv. n. 101.

f Sequuntur nonnulla in eumdem sensum, quæ brevitatis causa prætermittimus, cum nihil ad historiam sancti Viri faciant.

Cap. II. Quomodo se habuerit servus Dei Fr. Petrus de Alcantara, dum erat novitius et aliquot annis post suam professionem.

[Summa S. Petri in tyrocinio perfectio,] Quando jam sanctus ille juvenis aperiebat oculos et se ipse intuebatur in ista solitudine et silentii quiete constitutus, quamvis vita ejus anteacta fuisset adeo regularis, ut ejus egressus ex sæculo mutatio potius sit dicenda status, quam conversio: nihilominus tanta erat erga eum divina liberalitas, ut multum in virtute proficeret, et ex bono melior atque sibi ipsi fieret superior sicut et cæteris, qui eodem tempore virtute florebant; idque cum tanta animi generositate, ut perfecte adimpleret promissa, quæ in sua professione fecerat, mutandi scilicet suos mores et deponendi veterem Adam, in quo tamen non videbatur peccasse. Adeo ut facile non sit enarrare sive vitam angelicam et cœlestem, quam duxit a principio suæ in religione conversationis, sive fervorem, quem in tyrocinio exhibuit, in quo apparuit vir jam valde perfectus et in omni virtutum genere exercitatus potius quam novitius; sive opera mirabilia, quæ in ipso Deus operatus est, dando ei fortitudinem et spiritum ad obtinendas victorias, quales de dæmone retulit; sive conversationem, quæ rectius diceretur angeli quam hominis, spectata innocentia, in qua a pueritia vixerat. Quando enim aliquis in hac innocentia incipit amare Deum illique servire; tam altas in amore illo agit radices, ut non facile jam possint avelli; præsertim, si ea, qua S. Petrus, cura et diligentia noverit illas excolere, laborando et frangendo terram carnis suæ incredibiles per pœnitentias, vacando continue operibus spiritus in perpetua oratione et contemplatione, conversando cum Deo, oblivioni dans mundum, parentes, fratres, amicos et affines.

[14] [quam multiplici ex capite, difficile admodum est describere.] Cœperat frui voluptatibus et deliciis spiritualibus, unde insignis oriebatur neglectus rerum, quas caro et sanguis extollunt; sed insignior erat adhuc contemptus bonorum omnium temporalium, et super omnia eminebant cura et diligentia quibus prosequebatur cœlestia. Elucebat in eo præter solitum spectanda simplicitas, animi puritas, prudentia, sapientia, eloquentia seu verborum efficacia: præ cæteris vero excellebat operum ejus sanctitas: non enim sufficiebat ipsi operari, sicut reliqui operantur; sed operibus quasi novam infundebat vitam, novam essentiam et peculiarem spiritum. His quidem potuissent lucem aliquam affundere viri illi sancti, primævi provinciæ sancti Gabrielis fundatores, qui ei convivebant et per plures annos ejus societate delectati sunt: nam quoad ea quæ post hujus provinciæ fundationem contigerunt, quod innotuit prorsus nihil reputandum est in comparatione eorum quæ novisse oporteret. Unde et impar ego quoque sum, satisfacere expectationi illorum, qui sperant fore ut ex hac historia discant ejus vitam, miracula, et res memorabiles; ejus exercitia et opera, quorum summa tum ad hominis exterioris mortificationem, tum ad interioris pacem et recollectionem tendebat. Multi egregiam ejus in genere noverunt sanctitatem; ast in specie vix habent quod affirment aliud, nisi quod eximia effulserit virtute. Atque, ut mihi quidem videtur, hæc ipsa sanctitatis eximiæ opinio apud omnes recepta, in causa fuit, cur parum diligentes exstiterint in rebus ejus colligendis, et plurimæ interciderint memoria dignissimæ. Hinc etiam pauca illa, quæ tradita de ipso sunt, animum non complent, nec satisfaciunt desiderio eorum, qui ipsi sunt devoti; nec ego, qui illa descripsi, aliud me præstitisse puto, quam exhibere quædam lineamenta, quorum ope sapientiores poterunt aliquatenus conjicere, quam præclara, quam grandia essent ejus opera. Perfecte enim illa cognoscere, frustra quis tentaverit: nam tanta sunt, ut etiam si integre innotuissent, nullus tamen mortalium eorum assequi posset perfectam intelligentiam. Unde minus affligimur cum plurima eorum intercidisse comperiamus, quam si videremus illa cognita minoris, quam par est, æstimari. Denique, ut possem illa recte et integre reddere, oporteret ut vel ipse essem sanctus ille vir, vel eumdem cum ipso haberem spiritus saporem: nam ille ipse et Deus (e cujus manu cuncta Petrus receperat) possent perfecte tantorum operum dare notitiam. Præsertim cum sanctus ille Frater tanta cura allaboraverit virtutes suas mortalium oculis subducere, atque secretum suum sibi servare. Si ipse Dominus non quædam virtutum illius præmia in lucem protulisset, haud forent cognita, et pulchritudo interior animæ illius nos prorsus latuisset. Ast ille qui glorificat servos suos, eosque donat corona gloriæ, ab omnibus eos vulti honorari. Ipso itaque favente, dicam aliquid de virtutibus illius; non quidem multas, quas exercuit proferam, sed paucas quarum assequi mihi licuit notitiam.

[15] [Sancti Petri modestia,] Prima ejus virtus et simul maximum, quod de eo refertur, miraculum, fuit admirabilis illa hominis exterioris compositio, quæ efficitur ex ordinatione omnium sensuum et cæterorum quæ foris apparent. Tanta erat ejus modestia, tanta decentia, ita cum omnibus et omni in loco agebat, ut in toto ejus habitu, nihil perciperes, quod offendere vel minimum potuisset; contra omnia ad ædificationem faciebant. In ore serenitas, modestia in vestitu, decentia in oculis; compositum corpus, moderatus incessus, conversatio candida, simplex absque umbra fictionis aut dissimulationis, alacritas sancta; prudens in consiliis, discretus et circumspectus in verbis; denique in toto homine exteriori relucebat splendor et pulchritudo ejus animæ; quidquid in eo exterius cernebatur, argumentum præbebat copiosæ ejus virtutis et sanctitatis.

[16] [Sensuum, præcipue oculorum, custodia.] Jam inde a principio suæ conversionis summam ponebat diligentiam in sensibus mortificandis. Sciebat enim, utpote prudentia præditus, quanti momenti sit in bello spirituali, portas et aditus omnes hosti tenere clausos. Et super omnia noverat quam sit periculi plenum, oculis indiscrete laxare habenas: ipsæ enim fenestræ sunt, per quas, ut Jeremias loquitur, mors in animam ingreditur. [Jerem. 9.] Id certum, quod, utcumque hæc ingredi tentaret, posset ille valde securus vitam ducere, cujus oculi non furarentur animam. Quapropter fecit (sicut alter Job) pactum perpetuum cum illis, ut nihil aspiceret quod posset damnum inferre. [Job. 31.] Atque adeo sancte illud per totam vitam servavit, ut vere dici queat non antea eum aperuisse oculos, quam ubi certus erat, quod jam præ senectute et pœnitentiis nihil videre possent. Ex hac summa visus custodia, nata dicuntur quædam, quæ referam, licet timeam ne aliis videantur conficta, ab aliis vocentur in dubium. Illis, qui oculis tam libere vagantur, videbitur res impossibilis, vel una hora illos tam arcte cohibere; remque magnam præstitisse credent, si hanc sibi intulerint vim.

[17] [Quanti momenti sit visum custodire.] Ast servus Dei, qui cupiditatum suarum noverit esse dominus, et perpetuo incedit attentus ad ea quæ in corde suo tractat cum Deo et Deus cum illo, non arduas nimium judicat curam et diligentiam adhibitas eo fine ne quid admittat, quod suapte natura conversationem illam internam haud parum turbare est natum. Scit enim quam acriter feriant jacula, per oculos in animam immissa, quantumque eam distrahant a suavi illa quiete et silentio, (Somnus dulcissimus a Davide vocatur), quod cum Dominus dilectis suis servis concesserit, brevi illi consequuntur promissam hæreditatem et cumulum bonorum omnium. Et ideo nullo umquam tempore non vigilant, ut donum conservent tanti pretii, quanti est ipsa vita spiritualis, quam anhelant.

[18] [Præelara hac in re S. Petri exempla recensentur.] Oculorum custodiam habuit ita diligentem et perseverantem S. Petrus, ut habitus id genus mortificationis quasi in affectum ipsi naturalem transiisset. Ambulabat spiritu absorptus et abreptus; ejus cogitationes in Deo erant, quem diligebat ex tota anima, ex toto corde, ex omnibus viribus. Ejus intellectus occupabatur meditatione rerum cœlestium; memoria, consideratione divinorum mysteriorum; ejus anima tota Deo erat impleta et imbuta. Oculos habens quibus videret, nihil videbat; aures, ut audiret, nihil audiebat; et vix singulorum sensuum suorum ministerio amplius quidquam percipiebat, quam si homo non fuisset. Tanta erat continue ejus mentis a sensibus omnibus et præsentim a sensu oculorum abstractio! In quo et id factitatum videmus, quod narrat S. Joannes Climacus de monachis eremum incolentibus; quodque merito celebratur in S. Bernardo, qui multo jam tempore postquam habitum sumpsisset, ignorabat quot ecclesia numeraret fenestras.

[19] [Per tres continuos annos vix umquam aperuit oculos.] Toto illo anno, quo degit Petrus in cella, in qua primum positus fuerat, numquam vidit num tabulatum haberet, an vero solo cooperta esset tecto; et quamvis multoties ecclesiam et Capellam majorem conventus ingressus esset, ignorabat utrum fornicem illa haberet. Accidit etiam cum junior adhuc esset et triclinio præfectus, ut, postquam jam per medium et amplius annum claves habuisset, corriperetur a guardiano, quod fratribus non obtulisset uvas et mala granata, quæ in penuario servabantur. Respondit cum humilitate se illa numquam vidisse; licet patenter nec nimis alte ex clavo penderent. Fuerat per quatuor annos in altero conventu, nec viderat arborem assurgentem in area domui contigua. Dum mensæ accumberet, manibus illam hac illac tentabat, cibos sibi appositos quærens. Nam nec hoc in loco aperiebat oculos, quos custodiebat non solum ubi lateret forte aliquid periculi, sed etiam ubi nullum esset. Atque id tantum cordi habebat, ut per tres integros annos non aperuerit oculos, nihil intuens sive quod in conventu, in quo morabatur, sive quod in illius horto reperiretur. Qui hac in re plurimum concedunt, tenent toto illo triennio nihil ab eo conspectum seu visum præter illud terræ spatium, quo inter gradiendum pedes figendi erant. Qui vero cominus eum observarunt et familiarius cum eo egerunt, affirmant ipsum numquam eorum aspexisse faciem, et raro tantum aperuisse oculos, nisi dum staret in choro: quamvis et hic parum visu indigeret, cum felicissima præditus esset memoria, ita ut quoties aliquid ex scriptura proferretur, statim indicaret et quo libro et quo capite verba haberentur. Alia hujusmodi prætermitto ne infirmis ansam præbeam obloquendi: sufficit mihi ostendisse officium recitari ab eo potuisse quin aperiret oculos.

[19] [Numquam mulieris faciem aspexit.] In custodiendo visu tam erat exaggeratus a (si tamen possit in hujusmodi esse exaggeratio) ut pro certo habeatur, ipsum, a die quo vestem induit religiosam, numquam per totam vitam spectasse faciem cujusvis mulieris. In hoc gloriosum patrem nostrum imitatus sanctum Franciscum, qui quamvis adeo edomitam et emortuam haberet carnem, ut merito dicere posset: Vivo ego, jam non ego, vivit vero in me Christus; [Gal. C. II, V. XX.] nihilominus tam diligenter oculos ab aspectu mulierum cohibuit, ut (sicut scribit S. Bonaventura) non agnosceret facies quas olim viderat, nec omnino ullam feminam de visu novisset. Atque hoc sanctus historiographus adeo judicat necessarium, ut non vereatur dicere: quicumque vixerit absque sollicitudine et diligentia, quas hac ex parte gloriosus pater S. Franciscus exhibuit, ipsi tam difficile erit se illæsum servare, quam ut per ignes incedens, non comburatur. Eadem cum cautione ambulabat S. Thomas Aquinas, quamvis, ex peculiari Dei dono, carnem adversus spiritum non experiretur rebellantem. Erat Placentiæ matrona valde devota atque in fratres singulariter benefica, imo et familiariter utens cum sancto Petro. Hæc, mortuo viro, secundas iniit nuptias in urbe Abula, ubi ipse eam invisit. Cum jam aliquot effluxissent anni, ex quibus eam non viderat; cœpit conqueri illa quod debilis et infirma esset facta. Ipse vero dixit: recte quidem mihi valere videris. Cui illa: quomodo, pater mi, valetudo mea tibi eadem videri potest, quam dum paternitas vestra me vidit Placentiæ? Reposuit Sanctus: Enimvero asserere possum me numquam vidisse te meliori utentem valetudine. Intellexit illa quid vellet, et facile credidit: numquam enim ipsum oculos aperientem viderat, quamvis sæpius faciem ejus scrutasset et quidem muliebri cum indagine.

[20] [sed nec earum quoque vestes.] Tanti momenti hoc Sancto nostro videbatur, scilicet non aspicere faciem mulieris, quantumvis piæ et honestæ, etiam ubi loquendum necessario cum illa esset; ut nec vestes nec quodvis aliud ad eam pertinens vidisse vellet. Sequebatur scilicet eximium illum eremi cultorem sanctum Paulum, de quo scribit Cassianus, quod adeo caute oculos custodiret, ut non solum aspectum declinaret cujusvis mulieris, sed nec vestes nec aliud quidvis illius intueretur. Numquam etiam subsistere eo loci voluit, unde ejus oculi ad evagandum allicerentur. Res enim emortuæ memoriam inducunt vivarum. Et non raro haud minus acriter nos oppugnat dæmon exhibendo nobis umbras vel simulacra, quam corpora et facies. Quapropter qui stimulum in se percipit carnis, non solum abhorret a causa lapsus, sed et ab eo quod vel a longe causam illam possit vel excitare vel inducere. Monitum est Spiritus sancti dicentis: Omni homini noli intendere in specie, et in medio mulierum noli commorari: de vestimentis enim procedit tinea, et a muliere inquitas viri. [Eccles. 42.] Quia si attentius eam spectemus, nihil est in muliere, quod non posset in laqueum cedere viro; ita ut quodcumque in muliere oculi aspexerint, hamum ibi invenient, morte capiantur: cito enim oculi currunt post id quod viderunt, et hinc valde difficile est, quacumque demum sit ex parte, illam contueri absque periculo.

[21] [Quid hac in re exigeret S. Petrus a fratribus suis.] Per istam cautionem tam recte secum agi compererat servus Dei, ut eamdem commendaret filiis et fratribus suis; nec ferre poterat, ut quis in publico oculos haberet apertos, eosque dirigeret eo, ubi esset occasio videndæ mulieris. Quod si fratrem seniorem vel præpositum ita facientem deprehenderet, eos coripiebat; si junior esset, statim accurrens digitos ejus oculis immittebat, atque hoc, etiamsi adstarent sæculares seu extranei: non enim volebat ex humano aliquo respectu privare remedio fratrem periclitantem. Probe norat, quod quisquis curiose considerat faciem mulieris, vix umquam absque damno id facere queat. Non sibi fidant, inquiebat, nec dicant sufficere si cor servetur securum et rite custodiatur. Nimis enim astuta est caro ad nos decipiendum. Et quamvis multum quis habeat virtutis, caro plures adhuc artes, quibus circumveniat eum, qui præsumit nimium de profectu suo spirituali, suaque prudentia, ut non incedat attente imprimis et caute b.

ANNOTATA.

a Extremado extremus.

b Sequitur hic exhortatio, ad sensuum custodiam omnibus commendandam. Cum locus sit communis nec quidquam in eo reperiatur speciatim Sanctum nostrum respiciens, illam prætermittimus.

Cap. III. De pœnitentia et magno rigore quem exercuit S. Fr. Petrus de Alcantara, sive dum bona sive dum mala uteretur valetudine.

Ita secreta tenuit servus ille Dei privata sua exercitia, ut exigua vel etiam nulla dici possit notio, quam habemus eorum, quæ fecit per tot annos, quibus in provincia S. Gabrielis, ab omni humano consortio remotus, [Multum abest ut omnia, quæ ad S. Petri eximiam sanctitatem pertinent, ad nos pervenerint.] vixit, variis in conventibus, ita solitariis et a mundano strepitu distractis, quasi in eremo fuissent ædificati. Quem ibi ordinem vitæ servarit, quas pugnas cum dæmone habuerit, quam exercuerit pœnitentiam, vix aliquid eorum scimus; nullum tamen dubium est, quin præclarissima hæc omnia fuerint: non enim poterat dæmon patienter spectare initia, tam excellentium prænuntia fructuum. In his ergo solitudinibus sepultæ remanserunt res memoria dignissimæ. Scilicet hæc Dei voluntas, ut abscondita maneat plurimorum servorum suorum sanctitas, tum ne ludibrio sit iis, qui eam vel despiciunt vel parvi pendunt; tum etiam, quia, sicut in judicio manifestabuntur plura crimina adhuc incognita, sic et plurimæ detegentur lucebuntque margaritæ; tot scilicet vitæ Sanctorum, tot rigores, pœnitentiæ, raptus admirabiles, quorum Deus solus fuit testis. Ast maneant hæc omnia (quoniam ita Domino placet) prorsus abscondita et sepulta, usque dum adveniat dies manifestationis, quem supremus judex habet designatum; nos vero, prout potuerimus, dicamus pauca illa, quæ scripta supersunt, vel quæ didicimus ex memoria illorum, qui illa viderant vel a testibus ocularibus audierant: sola enim hæc aliqualem lucem affundere poterunt rebus gestis tam præclaris. Non deerunt tamen, quibus, quia modicum in virtute profecerunt, pauca illa, plurima esse videantur; ast illi, qui magis profecerunt, et aliqualem dicendorum habent experientiam, illa nihil esse ducent, in comparatione eorum quæ sperabant audire; et mihi profecto molestum est, non potuisse eorum expectationi respondere.

[23] [Vere Sanctus noster fuit Pœnitens] Posset forte pœnitentia sancti Petri nimia dici, si eum ut hominem tantum privatum spectaremus. Ast considerantes, quod simul etiam pater fuerit et auctor instauratæ et quasi de novo suscitatæ in sacra religione nostra pœnitentiæ, hanc potius mirabilem dicemus. Voluit scilicet æmulari fundatorem nostrum gloriosum patrem sanctum Franciscum atque ausus est ejusdem sancti Patris primævos suscitare rigores, asperitates et pœnitentias; quas et ipse in se per totam vitam suam exercuit. Insuper servabat ad amussim et ad litteram quidquid in sancta regula nostra præscribitur. Imo sunt qui ulterius eum processisse dicunt, asserentes, nullum esse in Evangelio, sive præceptum sit sive consilium, quod non, quantum in se esset, et servaverit et impleverit. Non sufficit una virtus ut hominem ex omni parte faciat sanctum, quamvis quodcumque vitium eum reddat malum: bonum enim ex integra causa, malum ex quolibet defectu. Hinc etiam complexus virtutum, justitia vocatur: ut enim quis vere sit justus; id sit, non ex aliqua parte, sed ex toto oportet. Ita etiam multi sunt abstinentes, nec propterea recte dicerentur pœnitentes, quia dum abstinent a cibis, indulgent somno, lecto utentes molliori cæterisque hujusmodi a. Contra, qui quoad ista severi sunt, solent quoad alia esse remissiores. Sunt et alii qui sub habitu pœnitentiæ vel alterius virtutis innumeros tegunt defectus: pœnitentes nempe sine mortificatione, exterius compositi, in verbis blandi et melliti, bene manducantes et melius adhuc genio indulgentes, hypocritæ novi generis, quibus satis est mundo et ipsi Deo dare exterioria virtutis et jejunii atque pœnitentiæ. Non sunt isti pœnitentes, sed derisores, oculos Dei plurimum lædentes, cum oderit eos, apud quos exteriora interioribus non respondent. Non ita Sanctus noster; ast merito pœnitentis nomine donatur: omnes enim illius virtutis partes perfecte explevit. Veri pœnitentis vivens erat imago; animus respondebat corpori; in ejus fronte legebatur quod scriptum erat in corde; in uno cernebatur alterum, nec quidquam in toto ejus habitu discors erat reperiri. Quare cum considero ejus vivendi modum adeo excellentem, temperare mihi ab admiratione nequeo, videns quam perfectus fuerit in omni genere virtutum, ut suspensus hæream quam earum primam vel proponere vel celebrare deceat. Omnibus enim ipsum excelluisse comperio; paupertate, pœnitentia, patientia, humilitate, caritate, abstinentia.

[24] [Ejus abstinentia.] Ab hac ultima initium faciamus, utpote quæ fuit spectatissima. Et quamvis non pervenerit ad abstinentiam illam, qua Sancti plures priorum temporum illustrarunt ecclesiam Dei, nullus erit, qui nostra ætate, illam summam non dixerit. Tam exiguum erat, quod comedebat, ut prorsus impar videretur mortali sustentando corpori. Nec loquor solum de tempore quo junior et validarum esset virium; sed etiam cum jam ætate processisset, et senex vel infirma uteretur valetudine. Hac enim in parte perpetuo sibi constans fuit. Refectio ejus consueta magis ad exercitium pœnitentiæ quam ad sustentationem corporis adeo effracti et infirmi videbatur ordinari. Quæ enim refectio dicenda est frustum panis, non mollis et exquisiti sed duri, nigri et non raro mucidi? Quod si aliquoties pani aliquid superadderet; herbæ erant et legumina male cocta et præparata. Cibi, qui postquam decocti essent, poterant in aliquos dies asservari, nolebat ut singulis diebus coquerentur, sed in tanta quantitate, quæ in plures dies sufficeret. Nolebat ut servitium ventris tam bonam temporis partem absumeret; prout assolet apud eos, quorum Deus venter est, et cujus altari omnes suas offerunt orationes et sacrificia, utpote qui nec alia loquuntur nec sapiunt nisi quæ ad cibum et convivia pertinent.

[25] [Quantum in cibo tum ipse tum fratres essent parci.] Quando præerat eumdem servabat cum fratribus suis modum, qui omnes ardebant eum imitari: nec enim dissipare ipsi etiam volebant tempus quod adeo est pretiosum. Jubebat concoqui ollam ciceribus vel fabis plenam, quæ integræ septimanæ sufficiebant: et singulis diebus media hora ante meridiem coquus ex illis igni superponebat quantum satis erat futuræ refectioni; apponebat dein unicuique scutellam suam; atque his factum omnibus erat satis. Ast quasi hæc etiam sibi nimis exquisita fuissent, Petrus saporem temperabat infundendo in scutellam suam cineres, vel terram, aut aquam frigidam, ut non modum gratum, se quem haberent, amitterent saporem, sed et ingratum acciperent, atque ita refectio ansam præberet pœnitentiæ, nullatenus autem lapsui. Dicebat quoque nihil alimenti sumendum præter necessarium ad corporis sustentationem. Adeo perfectus erat S. Francisci imitator, ut etiam in hoc ejus sequeretur exemplum. Nam procul aberat ab opinione vulgi in iis quæ ad corporis nutrimenta pertinent. Verissimum enim ita nos constitutos esse, ut si limites naturæ non quæramus prætergredi, valde facile vitam ducere possimus, nulla adhibita lautitia. Monet Spiritus sanctus hominem ab initio non indiguisse nisi pane, aqua et vestimento quo tegeret carnem suam; nec enim Deus ipsum creavit in medio condimentorum; nec noverat Adam ciborum delicias, quas singulis diebus excogitat Nabuzardan, coquus inferni, quibus plures utuntur ad obsequium ventris, absque ulla prorsus necessitate.

[26] [Quomodo se gereret cum extra conventum pranderet.] Quando aliqua sese offerebat occasio prandendi extra domum cum sæcularibus, et apponerent cibos lautiores et exquisitiores quibus eum reficerent, infundebat aquam frigidam, et prudenti cum simulatione dicebat: sunt mihi nimis calida, nimium condita, vel simile quid aliud b. Magis enim amabat temperantiam, quam vanitatem et insanam abundantiam, quibus mundus suos pascit. Ordinarie bibebat aquam, nec umquam ea satur erat. Ita ut nec in cibo nec in potu alium admitteret saporem, præter eum, quem dare poterant alimenta ordinaria, de quibus diximus, quin umquam adhiberet ullum condimenti genus, quo fierent sapidiora aut suaviora: non enim santus ille Vir saporem quærebat in cibis materialibus, sed in oratione et conversatione cum Deo.

[27] [Nullum ex cibis percipiebat saporem.] Ex insipidis hujusmodi alimentis ita pessumierat ejus gustatus, ut fratres hunc penitus extinctum crederent putarentque eum jam non amplius percipere quid manducaret. Quidquid enim ipsi apponerent, dicebat: Valde bonum est, et sapidum; etiamsi alii illud valde insipidum aut acerbum comperirent. Unde experimentum facientes dabant ei loco pulmenti, aquam calidam, mica salis et paucis olei guttis inspersam; atqui nihilominus asserebat: optimum esse et valde sapidum. Credibile est, ita ipsum egisse ex spiritu mortificationis, atque hæc sustulisse ex amore Domini sui. Vero tamen similius apparet, id ex eo ortum, quod tantum differret refectionem suam, ut quivis cibus ipsi videretur bonus et sapidus, propter summam, qua laborabat, illius sumendi necessitatem. Denique ipsa alimenta quæ diximus, tam parce adhibebat, ut non comederet, nisi tertio quoque die.

[28] [Ejus jejunia,] Atque ex his autumari licet quæ fuerint ejus jejunia. Parum dixerit, qui pronuntiaverit, jejunasse omnibus quadragesimis, a S. Patre nostro Francisco præscriptis; nec etiam si addatur jejunasse toto anno, imo tota vita. Qui enim dicit jejunium videtur saltem unam singulis diebus supponere refectionem. Verum qui ita, ut sanctus Petrus, prandet, et insuper numquam cœnat, dici potest semper jejunare vel numquam comedere: quod enim tam parum est, recte pro nihilo reputatur. Asserunt quidam ipsum per tres integros annos aliud manducasse nihil, nisi frustulum panis aqua intinctum frigida. Unde mirum non videbitur, aquam calidam, sale et oleo inspersam, ei lauti instar convivii fuisse. Imo aliquoties modicam hanc suam refectionem ad octavum usque diem distulit. Tantum scilicet valet spiritus vigor, ut cætera omnia post se trahat. Facile enim cernitur talem abstinentiam non potuisse servari nisi ex habitu, diuturna contracto temperantia c.

[29] [Vigiliæ.] Æquo passo ordinarie incedit cum abstinentia somnus, qui est levamen laboris, reparatio sensuum, solatium et requies turbationum et molestiarum totius diei. Tam parum ei indulgebat, ut tota ejus vita dici possit perpetua vigilia; nec facile intelligitur quomodo tam brevi somno humanum corpus perdurare potuerit. Sunt qui dicunt, eum non ultra horam cum dimidia dormire solitum, alii duas dant horas inter noctem et diem. Ejus in cibo parcitas, seu potius omnimoda abstinentia magno erat ajumento ad pellendum somnum. Continue etiam memoria tenebat consilium Christi, datum discipulis suis et simul etiam omnibus qui ipsi adhærere voluerint: Vigilate et orate ut non intretis in tentationem: Vigilate, quia nescitis diem neque horam; sicut et hanc reprehensionem dormitatoribus factam: Usque quo, piger, dormies? Abhorrebat itaque ab isto vitio, quod morti est adeo simile; dicens hoc solo se removeri a Dei præsentia; quod nec ipsa mors efficit, quin potius nos magis ei conjungit. [Math. C. XXVI, V. XLI., Ibid. C. XXIV, V. XLII., Prov. C. VI, V. IX.]

[30] [Quomodo somnum caperet.] Per quadraginta annos et amplius non noscitur umquam cubasse in lecto; ast innixus baculo, qui ex transverso in ejus cella hærebat, aliquale corpori dabat solatium, quando jam genibus niti non valebat, et invincibilis naturæ necessitas ad somnum compellebat: nam cubare nec ipse volebat, etiamsi potuisset; nec poterat, etiamsi voluisset, quando scilicet erat in sua cella; quoniam cum ipse esset proceræ staturæ, cella ejus erat tam brevis et angusta ut caperet tantum quatuor pedes in longitudine, et tres in latitudine; ubi proinde membra sua extendere frustra tentasset: nec magis erectus stare licebat; erat enim valde demissa atque ædificata sub aliqua scala. Lectus, hujusque suppellex aliud non erant, quam pellicula in solo explicata, in qua genua demittebat, aut si jam præ nimia defatigatione ita se sustinere non valeret, sedebat super talos depressus.

[31] [Modus quo cum frigore et sommo luctabatur.] Quando, furente hieme, frigore acerbe vexabatur, aperiebat portam et fenestram cellæ, ac deponebat mantellum. Ubi vero ventus et frigus acrius eum urgebant, claudebat portam, et lepide compellens corpus, aiebat: bene tibi habet, ne querare. Paulo post claudebat et fenestram, atque hoc etiam beneficium jocans extollebat; tandem mantellum resumebat, quod ultimum et maximum erat solatium, et secum ipse loquens, dicebat: nunc, frater corpus meum, recte vales, jamque potes in oratione perseverare. Sic jocando animum erigebat, et reipsa multum mitigabat frigoris dolorem. Atque ita, quamvis somnus soleat judicii auferre libertatem, ipse tamen videtur illam servasse, quia scilicet non ita tradebat se sopori, ut omnis cum Deo abrumperetur conversatio. Nam, cum ordinarie in somno redeant sermones et cogitationes per diem habitæ, et ipsæ etiam correspondeant occupationibus quæ præcesserunt; cumque sanctus Petrus totus in Deum et cum Deo absorptus esset, etiam dormiens cum ipso agebat et conversabatur. Imo quandoque, qui videbatur somnus, solvebatur in extatim seu contemplationem. Quod si etiam aliquoties somno obrueretur, tanta erat excitandi se sollicitudo, victus tam parcus, lectus, ut diximus, tam pauper, ut brevi ad se rediret, et resumeret solitum suum exercitium, se ipsum ignaviæ et inertiæ accusans: judicabat enim totum illud tempus sibi perditum, quod dormiendo insumeret, quasi homo esse cessasset, qui per somnum valet nec usum habet expeditum rationis, nec suos dirigere sensus.

[32] [Quid ab aliis circa somnum exigeret.] Si quando audiret religiosum stertentem, vel videret eum cubantem minus composite, corripiebat, dicens, quod ita somnum capere, animum proderet ignavum, nec deceret nisi virum sæcularem. Qui tot habet hostes tamque potentes atque adeo vigiles, oportet sit continue attentus: salus enim tota pendet ex vigliantia d.

[33] [Summa ejus in vestitu paupertas.] Quavis in re et in tota vita sua eximium exstitit pœnitentiæ exemplar. Unicam, toto vitæ tempore, tantum habuit vestem, et hanc quidem ex viliori et rudiori panno. Quamvis hoc, utpote res ordinaria, nihil in aliis religiosis viris præ se ferat speciali dignum laude; aliud tamen est in sancto Petro, qui sive frigus, ventus, aut nix; sive debilitas, senectus vel fracta valetudo urgeret, ne filum quidem consueto indumento addidit; ast perpetuo utebatur veste simplice, paupere et detrita; nec aliam assumebat, nisi postquam alicui alteri jam inserviisset, ad exemplum sancti nostri patris Francisci, qui nusquam legitur novam induisse vestem; quinimo cum hæc aliqua ex parte deficeret, et reparata esset, novo assuto panno; abscindebat id quod novo illo panno tegeretur, ne scilicet saltem hoc modo duplicem posset dici habere vestem. Atque ita agebat, non quia putabat id ex regula non licere: noverat enim hanc permittere ut reparentur vestes, cum distinguat inter ruptas et integras: ut colligitur ex verbo repeciare, quod significat pannum panno superponere: remedium pauperibus utique conveniens, quibus non suppetit unde plura habeant vestimenta. Atque hac mente illud sanctus pater Franciscus fratribus suis concessit contra immoderatum quarumdum regionum frigus. Sed ne hac quidem sanctus Petrus uti erga corpus suum voluit indulgentia, qui ferebat vestem et mantellum adeo tenue et simplex, ut vere dici possit non vestitus nec defensus, sed tantum coopertus fuisse. Quid enim caloris, aut tutelæ contra aeris inclementiam afferre corpori adeo debili valeat simplex isque detritus pannus?

[34] [Nudis perpetuo incedebut pedibus.] Ast forte pedes cooperti aliquale ferent corpori male tecto solatium? Sed sanctus noster tanta voluntate (ne dicam pertinacia) nudis pedibus incessit, ut nec cum sanus, nec cum infirmus esset, eos vel minimum cooperiri voluerit. Atque, hoc in proposito perseveravit usque ad extremum morbum e qui ipsi per duos omnino annos perduravit. Medicis miraculi instar erat quod vitam protraheret, non obstante mali intensitate, et hominis debilitate. Ast Dominus eum servabat filiis, qui tanti patris præsidio indigebant. Toto illo biennio, cum ita afflictæ et confractæ essent ejus vires, ut nec erigere se nec passum facere absque multo fratris subsidio valeret, numquam tamen adhibere qualecumque genus voluit calceamenti. Quando alterum habebat pedem morbidum vel vulneratum, haud sanandum nisi cooperiretur; isti vetus aliquod circumligabat sandalium, ast alterum nudum ferebat. Atque ab hoc rigore nulla abstinuit umquam tempestate, nec dum glacies, pluvia vel nix esset; nec domi nec extra domum; nec per vias, quantumvis in montibus asperas et longas; Christi scilicet vestigiis inhærens, qui nullibi legitur tulisse sandalia aut alio quovis modo texisse pedes. Hoc genere vestimenti et calceamenti ipse utebatur contra frigoris rigorem, et fratribus illud quoque commendabat, magni faciens eos, quos videbat huic mori perseveranter addictos, miseratus ex adverso eos, qui illum non valebant servare.

[35] [Qua caritate juverit fratrem novitium in itinere.] Cum adhuc in prima esset juventute, accidit ut iter faceret cum quodam fratre novitio, qui in sæculo egerat vitam maxime mollem. Ut ergo hic erat valde delicatus, et recenter tantum discalceatus, non sine multo incedebat dolore et molestia. Hortabatur itaque eum Sanctus ad patienter hunc laborem ex amore Christi tollerandum. Cum autem ad loca deveniret ubi via esset difficilior, lapidibus et scrupulis obsita, humeris eum suis tollebat; donec paulatim ejus obdurarentur pedes. Ipse, licet jam senex et viribus fractus, pedes perpetuo ibat, donec annis et infirmitatibus adeo gravatus fuerit, ut jam per ipsam domum incedere non posset, nisi alteri (ut diximus) subnixus. Quapropter tunc, quando necessitas vel caritas urgebat, viæ se dabat vili insedens jumento.

[36] Super carnem gestabat cilicium, setis tortis et nodosis asperrimum. Per septem continuos annos habuit vestem aliquam ad modum mantelli, bracteis ferreis contextam, [Cilicia et disciplinæ] multipliciter perforatam, ita ut speciem præ se ferret radulæ: res profecto ardua: nec eam deponebat, nisi quando opus erat eam mundare. Denique numquam sine altero ex his duobus pœnitentiæ instrumentis incedebat. Sibi frequentes, asperasque infligebat disciplinas, atque adeo crudeliter sæviebat, ut non corpus suum, sed lignum percutere videretur. Et cum non haberet qui eum dirigeret, ultra ordinarias pœnitentias excogitabat novos et insuetos divexandæ carnis suæ modos.

[37] [Summa in omni vestimentorum genere paupertas.] Femoralia seu vestes inferiores f (quas ex amore paupertatis unicas tantum habebat), cum eas lavasset, numquam integre exsiccandas relinquebat; ast postquam eas accurate contorsisset, licet adhuc madidas induebat, quantum vis urgente hiemis sævitia. Eodem modo agebat cum toga sua, quoties eam lavare opus haberet appendebat eam, donec aqua decurreret, quo facto, humeris eam imponebat. Atque hic locus narrandi quod accidit in conventu Pedroso, cum ad eum venisset invisendum pater aliquis magister Ordinis gloriosi sancti Dominici. Optabat nempe coram spectare virum cujus tantum celebrabatur sanctitas. Rogat janitorem ubi sit frater Petrus. Ille hunc vocaturus discedit; quem cum non invenisset in cella, monet patrem Prædicatorem, in hortum descendat, ibi illum esse. [Singulare quoddam S. Petri responsum.] Atque reapse reperit quemdam in aliquo latentem angulo, absque toga sua, sed mantelo coopertum, rogatque ubi sit pater Fr. Petrus de Alcantara. Ubi vero eum sibi præsto esse intelligit, vehementer obstupescit, quod, quem Sanctum habebat, taliter compositum inveniret, atque exclamat: qui fit, pater, ut vir tanti nominis, quanti est paternitas vestra, tam parum decenter agat vestitus? Qui respondit: Si quid in eo, pater, habeatur culpæ, Evangelio Christi imputetur, quod nos jubet unam tantum possidere tunicam. Modo lavi ego vestem meam, quam videre poterit vestra paternitas, explicatam in illo lapide; et cum non habeam alteram, expecto donec sit aliquantulum exsiccata, ut rursus eam induam. Quo audito, magis obstupuit Pater ille, veniam de illata petens injuria. Postea vero asseruit se uspiam alias nec vidisse nec legisse tam perfectam et adeo ad litteram evangelici consilii observantiam.

[38] [Aquis se immergit.] Sed quod majus est, cum jam senex esset, visus est aliquoties, media hieme, cingulo tenus imo et usque ad humeros aquas immersus: nec tamen vir erat robustarum virium, sed languidæ, delicatæ atque infirmæ valetudinis; stomachi præsertim doloribus multum afflictus; quorum singula concurrebant imo et sufficiebant ad enecandum et consumendum ejus corpus. Nec enim vero, ni intus latuisset spiritus incensus et inflammatus amore Dei, ullo modo tot tantisque doloribus restitisset: ast nec frigore nec gelu extingui ardens ejus poterat caritas.

[39] [Nudo semper erat capite.] Semper cucullum gerebat depressum, nudo manens capite sive intra sive extra domum: ita quidem, ut nec die nec nocte, nec per solem vel pluvias, nec propter nives aut gelu, aliamve quamcumque aëris inclementiam caput umquam operiret. Accidit ut nebula capiti inhærens, cum capillis concreta congelaret, quos glaciei depellendæ causa abscindi necesse fuit. Habebat ordinarie caput contusum et vulneratum, eo quod frequenter in portas impingeret. Quæ cum essent humiles, ipse vero proceræ staturæ, modo hac offendebat capite, modo illac, dum spiritu suo impulsus properaret aliquo, nec animad verteret quid faceret, nec etiam ad horam sentiret plagas. Solebat etiam dici caput et corpus ejus potius ad mortuum quum ad viventem spectare: vix enim ossibus hærebat, adeo ut macitenlum atque aridum, radix arboris videretur exsiccata.

[40] [Quantum S. Petrus abesset a prudentibus hujus sæculi.] Non erat ille ex numero prudentum hujus sæculi, qui Deo taliter qualiter serviunt, metientes suas pœnitentias viribus suis, quas sibi persuadent esse perexiguas; quinimo, amore proprio illecti, solent multo pauciora præstare, quam vires illæ, quas sibi fingunt habere exiguas, permitterent. In hac humana prudentia deficiebat magnopere sanctus ille Vir, qui non considerabat debitum, nec vires suas consulebat in suscipiendo opere, quod longe eas superabat; sed, ut dicitur, firmitatem ex ipsa fragilitate desumens, sese immitebat quibusvis pœnitentiæ operibus, summo cum gustu et spirituali gaudio, lucrum sibi reputans quod liceret pati aliquid pro Christo, a quo et vicissim sublevabatur.

[41] [Nec ætas nec invaleludo eum a pœnitentia arcebant.] Numquam tædebat eum pœnitentiæ, nec uno quidam die ab ea quiescebat, etiam postremis viginti vitæ suæ annis, quando jam ætate et infirmitatibus (quas virtus numquam percipit) erat gravatus; quas etiam quantum poterat occultabat. Et ipse spiritus fervor accendebat in ossibus illis quasi denudatis et fractis juvenilem ardorem, ad fideliter percurrendum stadium sibi præparatum. Imo, cum maxime annis esset gravis, et afflictus valetudine, acriores sentiebat ad pœnitentiæ opera stimulos, ita quidem ut per totam vitam ab illis numquam abstinuerit. Sanus vel infirmus, festis aut ferialibus diebus, domi vel foris, in itinere, quovis loco et tempore, spirabat sanctæ mortificationis ardorem. Atque hæc præclarum dant argumentum invictæ illius fortitudinis, qua spiritus ejus præditus erat, atque vix imitandæ ab iis, quibus adeo ac nobis infirma est fides; quamvis facilia sint illis in quibus eadem est ac in sancto Petro fidei alacritas, vel qui gustaverunt, quam suavis sit Dominus, quam incomprehensibilis merces quæ reddetur pro brevi et momentaneo labore. Sancti, quidquid facerent, exiguum illud judicabant. Et cum tam ardentibus eorum animus flagraret desideriis atque ad sublimia anhelaret, ægre ferebant corporis tarditatem, ac propterea tam acriter veluti spiritus calcari urgebant, ut extra virium limites illud projicerent Unde tam paucos videre est, qui robusta usi sint valetudine. Hic nempe ut plurimum, latet infirmitatum eorum radix: ardebant currere post sponsum, quem sibi præeuntem videbant; timentes ne oculis elaberetur, angebantur, cursum accelerabant, donec viribus deficientes, clamabant cum sponsa: trahe me ad te, Domine, et simul curramus g.

[42] [Nec ullum umquam admittere voluit solamen.] Quamvis senex et continuis pressus infirmitatibus, nihilominus numquam passus est ut fratres aliquod ipsi apponerent alimentum magis exquisitum. Dolebant vehementer videntes eum adeo jam languidum et fractum, rogabantque ut aliquid illius sibi adhiberet indulgentiæ, quam ipsis exhibebat; tantum mitigaret vitæ rigorem, respiceret ætatem jam provectam, multasque ægritudines, admitteret aliquid solatii, sineretque applicari remedia. Addebant vitam ejus maxime per annos aliquot adhuc necessariam isti provinciæ, quo cresceret et firmaretur, quæ tamquam planta novella indigeret ejus sustentari manu et coli exemplis. Subridebat ad hæc servus Dei, atque dicebat; sinerent terram exerere vires suas, remedia jam nimis sero ventura, vel si quid etiam possent, aliud non effectura, quam suum protrahere exilium. Atque hanc arripiebat occasionem indicandi quid ipsi præstandum haberent; dicens quod, si ita male tractaret corpus suum, id se non facere animo illud opprimendi, sed tutandi se contra impetus recalcitrantis naturæ, quæ, quando videtur maxime subdita et edomita, rebellat pravisque suis propensionibus nos in periculum adducit offendendi Deum. Quod si Apostolus, jam in gratia confirmatus et tam parum carni et sanguini subjectus, tantum sibi timeret a mala illa bestia, quæ concupiscentia vocatur, ut clamaret: Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meæ; [Rom. C. VII, V. XXIII.] quantum ipse et illi sibi timendum non habebant, quibus salus tam parum in tuto posita esset: proinde nec diu nec noctu corpori dandam requiem, sed exercendum illud jejuniis donec dificiat; laboribus, donec cadat; male tractando, castigando, flagellando usque ad sanguinem. Hæc dicebat, ut exstimularet eos ad mortificationem et pœnitentiam. Ipsi enim hæc non adeo necessaria erant, qui in tam severam corpus suum redegerat servitutem. Concludamus hoc caput in mentem revocando religiosos, omni fide dignos, quique, cum eo familiariter agendo intime eum noverant, affirmasse, omnimodæ pœnitentiæ rigorem tantum in eo fuisse, ut de nullo alio Sancto Ordinis nostri scriptum invenerint, quod ipsi oculis suis viderant, idque per quadraginta septem omnino annos, quibus in religione vixit; quo toto tempore, æquali incessit passu, quin vel in minimo deficeret, donec vitam amiserit mortalem in prosequendo susceptæ pœnitentiæ labore, et invenerit æternam, quam unice spectaverat, mercedem.

ANNOTATA.

a Hic, si religiosos spectet suæ ætatis minus reformatos, indulgere dicendus erit P. Joannes a S. Maria, ingenio suo, nonnumquam, ut alibi notavimus, satis mordaci.

b Confer Annot. lit. b ad caput seq. n. 53.

c Digressio additur in commendationem stupendæ illius abstinentiæ, ad quam auctor fratres suos adhortatur, ut aliquid saltem ex ea sibi assumant.

d Subjungitur exhortatio ad moderate utendum somno.

e Fluxum nempe ventris: Corrimientio de cameras.

f Textus habet los paños menores panni minores.

g Nova digressio. Sancti optassent corpus habere firmius, validius, laborum et dolorum magis patiens. Rationes ob quas Deus homini dedit corpus infirmum.

Cap. IV. De profunda sancti Fr. Petri de Alcantara humilitate.

[Virtutes omnes innituntur humilitate patientia.] Virtutes omnes, sive de quibus diximus, sive de quibus dicemus, si non congjungantur cum humilitate, dubiæ erunt fidei; et quo majores et sublimiores, eo magis perculosæ: assurgunt enim absque solido fundamento. Nec minus necessaria patientia est: hæc enim si deficiat, ipsa humilitas non valebit cæteris virtutibus debitam stabilitatem vindicare. Ut igitur omnes perspectum habeant, Servum hunc Dei, in quo cæteræ virtutes tam præclare effulserunt, non desecisse in humilitate et patientia, nos, hic recolligentes quæ ad utramque pertinent, dicemus primum de humilitate, cui adipiscendæ ante omnia incumbunt quicumque rapere regnum cœlorum ex animo contendunt.

[44] [S. Petrus eximie humilitatem exercuit, sive dum præesset, sive dum subesset.] Humilitas in omnibus sancti Petri operibus præcipue eminebat; hanc præ cæteris cordi habebat, tum quia hæc virtus columna et firmamentum est reliquarum, tum quia religiosorum maxime propria. Illam amplexus ita est, ut per totam vitam custodiverit animi submissionem quam in novitiatu suo conceperat. Et cum inter antiquiores et seniores Ordinis numeraretur, eadem simplicitate et demisione procedebat, qua novitius a. Amabat officia humilia comunitatis cum cæteris obire; fratribus suis inservire, quos omnes tamquam sibi superiores habebat; se vero indignum æstimabat qui vel oscularetur pedes eorum; quod cum faceret, opus se perficere, existimabat longe dignius quibusvis sæculi honoribus. Hinc omnes eum amabant et reverebantur; et quanto magis ipse se despiciebat et demittebat; tanto amplius eum æstimabant et magni faciebant, atque, ut primum licuit, eum sibi præesse voluerunt. Pluries nempe præpositus fuit; sive Guardiani sive Definitioris, sive etiam Provincialis munere fungens in provincia sancti Gabrielis. Nec silentio prætermittendum inter ipsum et alios, eodem spiritu animatos, conventum fuisse, ut qui eorum primus Provincialis eligeretur, totam reformaret provinciam atque ad primævum institutum revocaret. Sors super ipsum cecidit quod et in omnium maxime cessit emolumentum. Tam serio enim opus illud suscepit (utpote filius de bono matris suæ ardenter sollicitus) ut, ultra spem ei successerit reformare quidquid remissum esset, sive per præpositos qui aliunde venerant, sive etiam per aliquos qui ex ipsa provincia fuerant assumpti. Utique non defuerunt hoc in suscepto difficultates et contradictiones (hæc enim numquam desunt quoties agitur de reformando) sed humilitate et patientia sua omnes superavit.

[45] [Cum humilitate consueta obibat exercitia.] Cum, transacto triennio, defunctus officio esset, sibi redditus, solitis vacavit rursus exercitiis, totum se dans contemplationi et meditationi sacrorum mysteriorum. Primus cæteris anteibat in laboribus, pœnitentiis, jejuniis, vigiliis. Tanta cum reverentia divinum recitabat officium, ut videretur angelus de numero eorum qui semper adstant coram throno divinæ Majestatis. Et cum hæc et cætera omnia regulæ præscripta, a qua ne latum quidem unguem discedebat umquam, præstasset, servum se dicebat inutilem, et nullius in domo Dei meriti. Ast dum sancto hoc frueretur otio, Dominus eum, ut diximus, elegit ad opus Reformationis.

[46] [Humilitas ejus proximo utilissima;] Ejus vita et conversatio in cœlis erat; cum hominibus autem ita agebat ut suum cuique tribueret; adeoque omnibus omnia factus omnes Deo lucrifaciebat. Affabilis, humilis, ab omnibus diligebatur, omnes eum et videre et audire percupiebant. Multi etiam, sive viri sive mulieres cujusvis conditionis, suavi virtutum ejus odore illecti, adibant eum, plurium leucarum iter suscipientes: quem cum invenissent, existimabant se vidisse Apostolum Jesu Christi, eumque ut talem auscultabantur: alii, ejus consilio, valedicebant sæculo; alii in eo remanentes, vitam ducebant solitarium et religioso dignam, juxta regulam ab ipso datam, atque singulorum statui accommodatam. Hæc enim erat ei indoles, ut omnibus omnia se faciens, nullius contrairet ingenio, omnes erudiens suis exemplis, operibus et verbis. Ita quondam comiti de Oropesa, verbis suis humilitate et prudentia plenis ostendit, quomodo quisque gerere se debeat. Erat scilicet nobilis ille vir gloriæ Dei quam maxime studiosus; nec sine intimo dolore considerans tot crimina quibus in omnium conspectu homines sese involvunt, sancto Petro dicebat: quid tibi, pater, videtur de mundo tam pravo et perdito? Qui fit ut Deus nos tot peccatis involutos sustineat? Respondit ille: De his tu sollicitus es? Non est malum hoc sine remedio. Quod ergo, ait, poterit tantis adhiberi, pater, malis remedium? Facile admodum, reponit Sanctus. Quomodo? Ita enimvero est. Simus ego es tu tales quales oportet, et tantum apud Deum poterimus, ut ipse malo remedium ferat: et fac non ferat ipse; jam quantum ad nos, remedium erit adhibitum, vel saltem minus erit id, cui medendum. Hoc enim extra dubium est, non dari remedium magis efficax, quam si unusquisque ita, ut deberet, agat. Mali fons in eo latet, quod, dum nemo se ipse studet emendare, unusquisque alios emendare suscipiat; atque hinc nihil umquam efficitur.

[47] [Indignum se judicabat, qui ab aliis œstimaretur;] Erat Sanctus noster humillimus. Et quamvis sciret quam præclaras a Deo recipisset gratias, non tamen ideo pluris se, nec alios minoris faciebat: ast omnes existimabat bonos, seque habebat ipse maximum peccatorem, et indignum qui ab aliis vel minimum æstimaretur. Quando vero ipsi aliquis exhibebatur honor, non magis afficiebatur quam si ad ipsum non spectasset; ut videre erat pluribus in occasionibus, quæ se illi, quin adverteret ipse, offerebant, sed quas alii probe perspiciebant.

[48] [quamvis honores ei certatim et publice deferrent viri præclarissimi imo et ipsi cœlites.] D. Alvarez de Mendoza, tunc Abulæ, postea Palenciæ episcopus, Sancto nostro ejusque familiæ plurimum erat addictus. Quando eum (siquidem viros tantæ dignitatis decet honorem cunctis deferre et præsertim servis Dei) ad mensam suam invitabat, assignabat illi locum magis honorificum, atque sua manu ei ministrabat ferculum optimum: non contradicebat nec repugnabat Sanctus; ast quidquid ipsi offerretur, sive honor sive cibus, acceptabat b. Joannes Velasquez de Avila (de quo diximus supra, scilicet in Chronico) vir in regno primarius, atque omni dignus veneratione, sancto Petro imprimis erat devinctus. Quoties vero eum hospitio recipiebat, aquam ad lavandas manus ministrabat, discum seu pelvim suis ferens manibus, et humeris impositum mantile; atque ita officio defraudabat puerum cubicularium. Nulli enim hanc merendi occasionem cedere voluisset, quoniam tanta ei serviebat devotione et reverentia, quasi ipsi Christo ministrasset. Nihil rursus servus Dei (quamvis adeo humilis) repugnabat. Quid autem mirum homines ita cum sancto egisse Viro, cum ipse Deus id faceret, ut quondam viderunt duæ Sanctæ (quoniam ab omnibus ita habentur) mulieres, ac proin fide dignæ. Cum enim quondam sacris operaretur sanctus Petrus, et sancta Teresia ei interesset ad communionem se præparans, vidit sanctum Patrem nostrum Franciscum diaconi, sanctum vero Antonium subdiaconi fungentem officio, ut illa ipsa postea narravit pluribus fide dignis. Et rursus eadem Sancta, quadam die vidit, dum commederet sanctus Petrus, Christum dominum ei propinantem aquam, quam biberet, et mantile, quo manus abstergeret;, ipsi etiam escas parabat, in mensa apponebat, imo et ori ingerebat.

[49] [Christus Dominus ei ad mensam inservit.] Erat Abulæ mulier, quæ vixit et mortua est magna cum sanctitatis fama, nomine Maria Diaz. Hæc, audiens quadam die, sanctum Fr. Petrum in urbe versari, adivit domum nobilis viri apud quem morabatur: invenit eum mensæ accumbentem, simulque videt Christum ei ad latus stantem, atque cibos ori ejus imponentem. Ut autem aspexit sancta illa mulier suum dilectum Dominum et Salvatorem, anima et cor ejus cucurrerunt post eum, remansitque abrepta. Illius oblita quem quæsitum venerat: Quomodo, Domine mi, exclamat, tu hic es? Cui dominus placidissime respondens, ait: Et ubi, filia, vis me potius esse, quam ubi reficio meos electos? Tantum verba hæc suavissima rapuerunt cor benedictæ illius feminæ, ut ibidem, pluribus inspicientibus, sensibus destituta atque extasim patiens manserit per longum temporis spatium. Non equidem jam ego miror, eum, cui ipse Christus ministrabat, nihili fecisse honores et alia quævis ab hominibus ipsi delata officia. Probe etiam intelligo eum, qui semper cum Deo ambulabat et in cœlo conversabatur parum curasse mundi lucra. Quando vero necesse erat aliquid in hujusmodi casibus respondere, id facie bat multa cum humilitate et gratiarum actione, paucis demissisque verbis.

[50] [Digressio in præcedentia, cur scilicet auctor illa retulerit] Et quia nulla est res, utut præclara, quam perversa hominum voluntas non possit in pravum detorquere sensum, hic breviter respondebo quorumdam opinioni, qui forte dicent has similesque revelationes, utpote res saltem dubias, non esse conscribendas; præterea hujusmodi familiares cum Deo conversationes, interiores prorsus esse, ac paucis tantum concedi, ac proinde frustra illas omnium oculis exhiberi. Ast profecto falluntur. Et quidem quod ad revelationes attinet; sicut certum est diabolum aliquando se transformare in angelum lucis, quo vanis quibusdam speciebus incautos decipiat; ita etiam res est indubia imo et de fide, Spiritum sanctum cum dilectis suis colloqui, seque variis modis communicare, sive ad proprium illorum profectum, sive etiam ad aliorum: et quemadmodum priores revelationes illæ nec conscribendæ nec approbandæ sunt, quia fallaces; ita posteriores nosci dignæ ac proinde conscribendæ: etenim, ut angelus dicebat Tobiæ, sacramentum regis abscondere bonum est; opera autem Dei revelare et confiteri honorificum est. [12. 7.] Prodigii instar haberetur Sanctus, qui nullas habuisset revelationes; nec uspiam reperire est Sanctorum conscriptam vitam, in qua nullæ revelationes memorentur. Diversorum Ordinum historiæ in omnium manibus versantur, et plenæ sunt revelationum, quas fundatores horumque discipuli habuerunt. Asque dubio, Dominus cum amicis suis colloquitur, nec profecto vult, ut nullus id sciat; imo ejus voluntas est, ut dona ejus in lucem prodeant: ut enim ipse lux est, amat eam in omnibus suis operibus. Anhelat salutem animarum, ac proinde gratias suas speciales, non in unius sed in multorum concedit utilitatem. Quamdiu Sancti in terris versantur, nec scitur quo tandem perventuri sint, recte illa silentur; imo et expedit, ut non in omnium versentur ore; ast postquam mortali corpore exuti sunt, quando mors eorum talis fuerit, quæ indicio sit vitæ sancte peractæ; quando illæ ipsæ revelationes, earumque fructus certos nos efficiunt de earum principio, abscondere dona eis per vitam impertita, nec manifestare vias quibus ad perfectionem et sanctitatem perducti fuerint; hæc omnia tenebris in volvere, perinde esset ac injuriam sancto Spiritui inferre, ejus mirabilia deprimere, gloriamque obscurare. Quicumque recte judicare voluerit, haud ægre profecto feret hujusmodi revelationes et dona specialia deprædicari. Id unum timeri posset, scilicet non defuturos qui hæc scripta improbent, non quod res referant deceptioni obnoxias, sed quod non valeant sibi persuadere, Deum tam intime cuiquam se communicare. Quod utique eis non accideret, si attenderet ad ea, quæ cæteroquin jam sibi persuasum habent. Si enim confiteantur Deum hominem factum, ut quid dubitent eum cum homine colloqui? Si credant crucifixum et passum pro homine, quid mirum si delectetur cum hominibus conversari? Eritne forte majus, se servo suo manifestare et cum eo sermonem habere, quam servum fieri et pati ex amore nostri? Omnes itaque, fratres mei, se animent ad quærendum Deum, illa incedentes via, quam ipse nos docuit, quæ alia non est quam fides et caritas, fidelis præceptorum et consiliorum evangelicorum custodia, sicut et regularum nostrarum perfecta observatio, quibus hujusmodi beneficia a Domino facile obtinebunt. Cæterum mihi ignoscite, quod paululum diverterim a narranda vita beati Fratris Petri de Alcantara.

[51] [Rogatus ut esset Carolo V a confessionibus, recusat S. Petrus.] Ad propositum itaque rediens, dico, quod, dum imperator Carolus quintus in monasterio sancti Justi degeret, ad aures ejus pervenit rumor virtutis et sanctitatis, quibus præcellebat sanctus Petrus. Jussit itaque eum vocari, hac mente ut cum eo ageret de rebus ad animam et conscientiam suam pertinentibus. Advenit servus Dei; et cum aliquamdiu conversati una essent, imperator eum dilexit multum, et justo æstimans tantum thesaurum: Cupio, inquit, pater, et volo, ut curam habeas animæ meæ, et sis mihi confessarius. Respondit Sanctus demisse: Alium velit vestra majestas ad hoc opus accersire virum, majorisque meriti: mihi enim necessaria desunt ad satisfaciendum obligationibus tanti muneris. Reposuit imperator quamdam indignationem affectans: Fac tu quod ego mando: quid enim mihi conveniat, meum est judicare. Noluit vir Dei respondere, timens ne acrius commoveretur imperator; sed in genua provolutus amplexus ejus manum est, rogavitque tempus quo rem Domino commendaret, atque discedens dixit: Placeat majestati tuæ hoc in negotio facere quod voluerit Deus; velitque credere, quod, si non rediero, Dominum manifestasse non pertinere ad ejus gloriam, ut ego opus hoc suscipiam. Post hæc dimisit eum imperator. Per viam Domino Petrus rem commendabat, et redux in conventum suum, instantius oravit, rogans divinam majestatem, ut dignaretur hoc ab ejus humeris avertere tantum onus. Timebat etiam ne forte quid doli hic lateret diabolici quo turbaretur anima sua. Ego, inquiebat, non ingressus religionem sum, ut honores venarer, sed ut frater Minor, pauper et mendicus servis Dei ministrarem, deflerem peccata mea et pœnitentiam agerem. Non permittat Deus avelli me ab hoc angulo. Hunc ego elegi ut mihi sit portus salutis, in quo perseverem usque ad mortem. Præterierunt dies aliquot, et cum nec ipse rediret, nec imperator eum vocaret, uterque intellexerunt quænam Dei esset voluntas. Nec tamen crediderim, mentem imperatoris fuisse umquam, alium eligere confessarium, aut eum, quem habebat, deserere. Erat enim tunc ei a confessionibus F. Joannes Regla ejusdem Ordinis S. Hieronymi (ejus scilicet regula etiam obtinebat in monasterio S. Justi), vir magnæ doctrinæ et sanctitatis, ejusque agendi modus, dum pro sacro tribunali sederet, imperatori maxime probabatur. Forte aliud hic non intendit, nisi hoc sub titulo sibi præsentem habere virum tanti consilii, de cujus mirabili sanctitate, altissimaque contemplatione multa audierat c.

[52] [Idem recusat Joannæ Lusitaniæ.] Simile quid accidit Joannæ Lusitaniæ, sorori catholici regis Philippi secundi, quæ suspiciens quam necessarii sibi essent viri, qui tam doctrina et prudentia, quam sanctitate et oratione auxilio essent, quærebat sollicite ubi eos repireri posset. Plures jam noverat; ast plerique ei commendabant sanctum Fr. Petrum de Alcantara, asserentes fore ut in viro illo dotes illas omnes conjunctas videret, quæ non facile etiam in diversis separatim inveniuntur. Statuit ergo eum sibi a confessionibus eligere. Accersiri itaque jubet; quem quum vidisset et audisset, confirmatur in concepta de eo opinione, consiliumque suum aperit, addens se non expectare aliquam repulsam, cum aliud non spectet nisi Dei gloriam. Ast honorem humiliter deprecatus est sanctus Vir, tamque validas attulit rationes, ut religiosissima femina non perstiterit in suo proposito, et veniam dederit redeundi ad conventum, quo postea aliquoties eleemosynas misit, precibus ejus se commendans.

[53] [Pauci nostra ætate S. Petrum imitantur.] Nec sane dubitandum quin magni et christiani illi principes summopere tantam perfectionem tamque profundum mundi despectum probaverint. Paucos nostris diebus offendimus qui hujusmodi munera recusent, vel tales despiciant honores. Sed et ego putem, paucos esse qui illos mereantur in castigationem peccatorum nostrorum. Hisce in rerum adjunctis, patefecit B. Servus Dei et humilitatem suam, cum non auderet tale onus subire; et simul etiam animi magnitudinem, cum ausus sit illud recusare… d.

[54] [Charitas S. Petri in pauperes.] Magna erat in eo animi generositas, donum Dei et fructus christianæ charitatis, quæ cor expandit atque in proximos dilatat: hæc, quia ex amore Dei proficiscitur, absque tædio alios suffert eorumque audit querelas et lamenta, nec remedii timet difficultates: caritas omnia suffert, inquit Apostolus, omnia sperat; numquam excidit, nec in minori nec in majori necessitudine: cum illa levia fiant et facilia, quæ sine illa difficilia et intollerabilia habentur. [I Cor. 13. 7.] Nullum umquam expertus est Sanctus noster laborem, quoties agebatur de pauperibus juvandis: erat enim ergo eos summe beneficus, misericors et condolens. Propriis manibus, etiam dum præesset, ipsis escas ministrabat, atque ad portam domus eleemosynas tribuebat, qui mos servatus fuit et adhuc a multis servatur in hac provincia. Instruebat, docebat eos; tenerrime eos alloquebatur; miserebatur afflictionum et dolorum, condolebat eorum adversitatibus, quasi ipse eas in se expertus fuisset. Sciebat enim non dari certius argumentum filios esse nos Dei et discipulos Christi, nec sublimiorem perfectionem, quam de aliis sentire juxta id quod in nobismet ipse experimur, eorumque dolores et afflictiones tamquam nostras judicare… e Hinc etiam omnes ipsum amabant, et ipse omnes vicissim in suis visceribus gerebat; consolabatur; eis succurrebat opere, desiderio, et, ubi amplius facere non poterat, eos animabat verbis suis atque ut divinæ se subjicerent voluntati hortabatur.

[54] [Humilitatis et patientiæ praelarum exemplum.] Non sustinebat aliorum videre afflictiones et dolores, cum suos tam ferret invicto animo. Nec profecto adversitates et ærumnæ ei umquam defuerunt, sive in fundandis conventibus, sive in longinquis iisque laboriosissimis itineribus, quæ suscipiebat tam exigua instructus supellectile. Quadam die valde infirmus Abulam petebat, asello insidens. Ubi ad diversorium quoddam (del puerto del Pico) venisset, descendit ut aliquantum requiesceret. Ast cum socius itineris asellum non alligasset, cœpit hic vagare atque ingressus est hospitis septum non sine aliquo, leviori tamen, damno. Accurrit uxor, vidensque asellum, vehementer excandescit. Manus jumento injicit, illudque in pignus servat. Nec his contenta, asellum secum ducens venit ad fratres, eosque fures et latrones dicit, quod hortum ita everti permisissent; ac dein ipsum Sanctum aggressa, qui in terra prostratus (non enim alio modo, ut erat ætate et viribus fractus, quiescere poterat) caput impositum tenebat mantello, supra petram extenso; quod tanta vi mulier subtrahit, ut caput ejus petram ex impetu percutiendo, vulneraretur. Multis præterea impetebatur injuriis; quibus nec ullum respondit verbum: imo humiliter veniam petens, orabat ut ab ira cessaret. Jure utique merito fas erat hic indignari: ast exemplar erat patientiæ et mansuetudinis, quas virtutes operibus suis et alios docere satagebat f. Verum mulieris ira nullo modo defervebat. Cum ecce tibi inter hæc supervenit eques, sancti Petri amicus et discipulus, qui Abula eum quæsiturus veniebat. Hic videns quid rei esset, tanto inflammatur furore, ut illico ignem domui injicere paret. Servus vero Christi, cum ea mansuetudine, quam ipse cælestis magister discipulos simili in casu, cum scilicet vellent ut ignis in Samariam discenderet, docuerat, deprecatus est virum ut mali nihil faceret, sed potius solveret, si quod damnum a jumento fuisset illatum; quod et fecit; admiratus humilitatem et patientiam sancti Senis, atque ab eo edoctus, quid in posterum, dum ira et furore abriperetur, faciendum haberet g.

[55] [Patientia in infirma valetudine.] Vita ejus adeo pœnitens valetudinem pessumdederat, multisque exinde subjacuit doloribus infirmitatibusque; quas omnes sustulit magna cum patientia; certus quod non derivarent ab ullis in cibo et potu excessibus, nec a quavis alia inordinata cupiditatum radice. Non raro enim in hominibus malorum, quæ patiuntur, causa sunt peccata; atque corporales morbi spirituales animæ plagas, ut S. Chrysostomus loquitur, patefaciunt. Ejus vero infirmitates oriebantur ex abstinentia et multis laboribus, quos ex Dei amore susceperat. Vires corporis cum annis et ætate deficiunt, teruntur labore et adversa valetudine: ast non ita spiritus vigor hujusmodi casibus subjacet; quin potius ex illis novas haurit vires. Atque dici potest cum sancto Paulo, quod quanto magis infirmatur corpus, tanto amplius vigeat spiritus. Ad demonstrandam sancti Petri patientiam sufficit in memoriam revocare, quod, licet communiter ubi deficit sanitas, non habeatur vera alacritas et jucunditas, ipse inter acutissimos dolores constanter alacrem se exhiberet atque omnibus amœnum; nec umquam vel unum ab eo audiebatur verbum seu querelæ seu impatientiæ. Ex his profecto elucet quanto animo et amore hæc omnia sufferret, et quam perfecta in eo esset virtus patientiæ, quatenus illa tolleraret volontarie ex Dei amore, quod et genus efficit martyrii confessoribus competens. Nam quemadmodum martyrem non facit supplicium, si non adsit justa causa illud volenter subeundi; ita confessorem non reddunt perfectum pœnitentiæ rigores, nisi volenter et ex justa suscipiantur causa.

[56] [Vere Martyr fuit.] Non fuit sanctus Petrus martyr, eo titulo quod hasta ejus capiti fuerit infixa aut sanguis effusus; ast passus est martyrium multo longius et prolixius, subeundo per totam vitam, idque summa sua voluntate atque ex amore Dei, rigorem jejuniorum, asperitatum et mortificationum, cum tanta animi fortitudine, et alacritate, ut non videretur ipse esse qui hæc patiebatur. Docet sanctus Thomas coronam martyrii dari eis, qui gloriose vicerunt mundum et carnem, inimicos Dei et hominum: sed qui ita omnia hæc pedibus calcavit, non dubito quin capiti impositam gerat coronam martyrio longe splendidiorem.

[57] [Conclusio.] Prætereo multas alias occasiones in quibus suam exhibuit S. Petrus patientiam et mansuetudinem. Id unum addo: Deum ipsi, sicut quondam Ezechieli, dedisse cor forte, quo superaret iniquitates et injurias; quo patiens permaneret in doloribus, humilis inter honores et dominus omnium cupiditatum. Quid denique ei deesse poterat, qui duo hæc pignora tenebat humilitatis et patientiæ, quibus placens ac dilectus erat Deo et hominibus.

ANNOTATA.

a Parvula hic subnectitur adhortatio, quam prætermitto.

b Hinc apparet non omnino ad litteram sumenda, quæ retulit auctor cap. præced. n. 28.

c Digressio. Quot periculis objiciantur et calamitatibus, regum et principum confessarii. Hæcapprime intelligebat S. Petrus.

d Parva sequitur digressio, cujus argumentum est: animi magnitudinem rectissime cum humilitate componi.

e Prætermittuntur aliquot lineæ, quibus mox dicta latius evolvuntur.

f More suo, hic non omittit P. Joannes a S. Maria locum communem de patientia tractare.

g Nova excursio moralis de remediis iræ.

Cap. V. De inflammata charitate seu amore Dei et proximi, quibus S. Fr. Petrus de Alcantara eluxit.

[Frequens S. Petri cum Deo conversatio;] Diximus de humilitate, quæ fundamentum charitatis: hæc vero regina omnium est virtutum; in qua et consistit omnis perfectio Christiana et sanctitas. Has heroicas charitatis et amoris Dei virtutes postulabat S. Petrus in omnibus suis orationibus; et Dominus ei illas concessit in gradu tam perfecto, ut seraphicos expireretur ardores. Virtutes illas non communicat Deus nisi animabus integris et puris, quæ merentur vocari sponsæ ejus; cum quibus familiariter agit, velut amicus cum amico, quarumque delectatur consortio, quibus et revelat mysteria sua cœlestia; atque ita perveniunt illæ ad amorem et caritatem perfectam, quæ foras mittit timorem, et solum in anima relinquit filialem illam observantiam et reverentiam, qua discit quomodo cum sponso sit agendum. Illæ denique sunt animæ, quæ sæpius raptæ in cœlum, jam nunc incipiunt percipere, quod postea sunt gustaturæ. Signum charitatis et amoris Dei evidens est, si quis delectetur frequenter de eo cum eo sermonem miscere: omnes enim libenter loquimur de eo, quod amamus. Hinc etiam sanctus ille Vir totus erat in agendo et communicando cum Deo: plures horas diei et noctis transigebat in ecclesia et in cella sua, ubi suaviter et amanter cum Deo conversabatur; præsertim quando ab eo solo audiri se putabat. Verum ignis amoris illius qui intra pectus flagrabat, frequenter, ipso etiam invito, foras erumpebat; et cum maxime solitarium se crederet, aderant tamen qui eum viderent et audirent.

[59] [item cum BB. Virgine.] Dum res animæ suæ commendabat Reginæ cœli, cui erat devotissimus, blandis eam alloquebatur verbis; ejus tutelæ committebat successum Reformationis, et provinciæ, quæ quasi e manibus illius egressa erat, et patronum et defensorem habebat illius sanctissimum Sponsum. Talibus his colloquiis multas dabat horas. Væ religiosis et ecclesiasticis, qui tam parum loquuntur et agunt cum Deo, et ad instar multorum sæcularium, rumusculis delectantur, et præterita sua respiciunt! Manifestum utique signum exigui amoris et minoris perrumpere novit obstacula adhuc caritatis. Probatio amoris sunt opera; et ille vere est magnus, qui magna operatur, et multa.

[60] [Alios Dei amore inflammabat.] Jam aliquid est dictum, et plura etiam dicentur de Sancti nostri laboribus et contradictionibus quas habuit in nutrienda et conservanda Reformatione. Quas et quanto cum zelo non vicit difficultates, non passus est persecutiones, pro gloria Dei et salute animarum, in ædificandis et gubernandis cœnobiis, prædicando, confessiones excipiendo, subveniendo spiritualibus suorum angustiis et proximorum, quos omnes sicut se ipse amabat? Quantum enim sibi severus, tantum erat aliis indulgens et benignus: erga omnes vere materna gerebat viscera. Deus ipsi contulerat gratiam consolandi verbis suis imo et solo aspectu eos, qui spiritu afflicti aut dejecti erant; intuentes faciem, audientes vocem ejus, reficiebantur, erigebantur, et novo ardore redibant ad susceptum exercitiorum suorum et pœnitentiarum cursum. Atque hic proprius est charitatis effectus, ut, in quorum animis, regnat, eluceat in eorum vultu, verbis, aspectu et toto denique corporis habitu. Charitas enim, cum sit igni similis, ubicumque consistit, frigus et glaciem spiritus dissolvit. Servus Dei ardenti et vere cœlesti suo spiritu incendebat hominum corda, eos movebat et rapiebat ut perfectionis curriculo insisterent. Vix unus est sive religiosus sive sæcularis cum quo familiariter egerit, qui fructum exinde non tulerit optatissimum.

[61] [Ejus in proximum caritas.] Par erat ejus amori in Deum caritas erga proximum et zelus animarum. Atque hic est qui, ut diximus, eum præcipue impulit ad opus Reformationis suscipiendum et fundandos conventus, in quibus Dominus perfectius laudaretur, eique ferventius serviretur, atque inde exirent viri qui verbo et exemplo animarum conversionem promoverent non solum in hoc regno, sed qua late patet orbis terrarum. Quod vero ad eum spectat, per totam vitam, atque omnibus, quibus poterat, adjumentis, procurabat proximi salutem; hoc solum laborum suorum quærens solatium et præmium. Omnes hortabatur ut legem et mandata Dei custodirent; docebat modum confitendi et pœnitendi de peccatis; si quos aptos inveniret, commendabat eis exercitium orationis et recollectionis. Angustiis spiritualibus, simul ac eas detegebat, remedium ferebat magna cum caritate; quin ab hoc opere umquam se permitteret averti vel retardari: unica enim ejus erat sive relaxatio sive oblectamentum, consolare animas easque eripere quovis ex periculo peccandi. Cumque Dominus magnopere tali zelo delectaretur, plurimas ei exercendi zeli obtulit occasiones, quarum omnino nullam neglexit. Sciebat opera nostra aliud non habere meritum, nisi quod mutuantur a caritate. Nullus esset scribendi finis, si vellemus dicere omnem fructum spiritualem, quem ex ejus conversatione hauriebant. Prædicare licet de ipso, quod olim Urbanus de sancta Cæcilia: Domine, servus tuus Petrus, sicut apis argumentosa et sollicita, tibi servit, ferendo in alveare ecclesiæ tuæ, flores et fructus horti sæcularis a.

[62] [Inimicorum dilectio.] Finem imponemus huic argumento, magnam ejus commemorando caritatem erga illos qui eum persequebantur vel male tractabant; ubicumque et quacumque in re poterat, properabat bonum suum eis exhibere animum, et pro eis orare. Nec umquam omisit bene mereri de omnibus, quos in opere Reformationis adversarios offendit; qui si cum ipso agere et conversare potuissent, profecto addictos sibi et devotos habuisset. Numquam permittebat ut coram se aliquo modo contra eos murmurarent, nec de alio quovis male loquerentur, sive ex joco, sive per modum conversandi, sive sub prætextu zeli et virtutis, quod omnium est maxime damnosum. Inter flosculos et herbam virentem, venenum exerit anguis; ita et illi in sono sanctæ conversationis et sub specie zeli mordent vitam et famam proximi, quam cœno et fætore aspergunt; non secus ac rictus leonis, qui dum carni dentes infigit, eam conspurcat fœtidamque reddit, ut jam nullum sit animal quod eam attingere non horreat: sic oblocutor ore suo fœtido et lingua pestilenti conspurcat alterius famam atque pessumdat.

[63] [Præclara ejus hac de re monita.] Quare servus Dei suis cum sancto Paulo et pari cum zelo dicebat: Filii et fratres mei, vos dico, qui leges spiritus sequimini et spirituales esse cupitis, si videritis fratrem vestrum peccantem, nolite offendi nec turbari, sed potius in spiritu mansuetudinis loquimini ad cor illius, et cum amore eum culpæ commonefacite; memores ex eodem vos luto formatos, nec minus labiles b. Peccatores et viri carnales, quia caritatem non habent, sæviunt in lapsos, impatienter ferunt alienas culpas, quas et in vulgus spargunt. Scilicet in suis cæcutientes, aliena lynceis oculis investigant errata. Ast vos, qui estis gens sancta, benigne aspicite infirmum et lapsum; porrigite manum ad sublevandum eum. Nemo putet vere religiosum se esse, nisi sciverit refrenare linguam suam in prodendis fratrum suorum culpis; errorem deponat; secus pœnas luet jam in hac vita, quia condemnando alios se ipse condemnat: qui judicat, judicabitur; qui condemnat, condemnabitur; et qui fama spoliaverit proximum, et ipse inhonoratus vivet. Videte quid acciderit Mariæ, sorori Moysis. Mulier erat sancta, quacum Deus conversabatur. Ast murmuravit contra fratrem, quod alienigenam duxisset; iratus Deus eam reprehendit et lepra percussit. Quid putatis vobis fiet? Dein causas enumerabat quæ solent ansam dare detractioni et murmurationi: nempe odium, impietas, otium, et defectus caritatis. Quam imprudentes et inconsiderati, addebat, illi sunt, qui adversus fratres sussurrant, cum nec sciant nec noverint quo alii spectent, quid eos ad agendum inducat; futili proinde ex causa occasionem offensionis capiunt. Tum explicabat bona quæ lingua bene ordinata operatur, quam Deus homini dedit ad laudem et gloriam creatoris sui; qui vero ad hæc illa non utitur, etiamsi sit loquacissimus, mutus dicendus est. Ast væ illi! Benedicta autem lingua, quæ non noverit loqui nisi quæ Dei sunt! Concludebat hunc sermonem, hortando eos ad ita se gerendum ut ubicumque unus eorum esset, scirent alii sibi terga esse servata; hac ratione nempe futurum ut Deo placerent et hominibus. Tandem monebat ut bene de omnibus loquerentur et sentirent, nec umquam ad hoc deficit materia. Nam si rite, et præsertim in spiritu amoris et caritatis res proximi spectentur, vel in ipsis malis facile invenietur quod laudemus; non secus ac qui livido utuntur oculo, etiam in bonis habent quod vituperent. Qui enim malitiam et impietatem in corde gerit, lingua eas prodit; sicut et qui virtutem et sanctitatem; nec hic sibi persuadere potest, alios non æque magnam, ac ipse, adhibere diligentiam et sollicitudinem in servitio divino et fuga peccati. Hæc sint summatim dicta, ut videatur inflammata sancti hujus Viri in Deum caritas, zelus procurandæ gloriæ divinæ,et servandæ proximorum famæ. Quanta nobis ergo ejus filiis incumbit obligatio tam excellentis exercendæ virtutis c.

ANNOTATA.

a In officio S. Cæciliæ, in Breviario Romano ad diem XXII Novembris, Responsorio ad Lectionem III secundi Nocturni legitur: Cæcilia famula tua quasi apis tibi argumentosa deservit. Et eadem verba repetuntur ad Laudes Antiphona tertia. Notat autem D. Guéranger [Histoire de Sainte Cécile, p. 50 et 51. Edit. Paris 1849.] loco Apis, legendum Ovis. Hugo a S. Caro, commentans hæc Isaiæ verba: Leo et ovis simul morabuntur, ingeniose illa applicatS. Cæciliæ, quæ ut ovis pacifica, morata est cum Valeriano, qui Leo erat a propheta præfiguratus. Nec minus perspicue alludit Urbanus Papa ad eadem verba in Actis S. Cæciliæ: Domine Jesu Christe, seminator casti consilii, suscipe seminum fructus quos in Cæcilia seminasti; Domine Jesu Christe, Pastor bone, Cæcilia famula tua, quasi ovis argumentosa (i. e. eloquens, facunda) tibi deservit: nam sponsum, quem quasi leonem ferocem accepit, ad te Domine, quasi agnum mansuetissimum destinavit. Ita scilicet Urbanus, cum Cæciliam et Valerianum sibi adstantes videret. Unde, inquit D. Guéranger, explicari nequit mutatio jam a sæc. IX in quadam Antiphona Officii S. Cæciliæ occurrens, ubi loco Ovis legitur Apis. Evidens est, hac posita adulteratione, textum Urbani jam sibi non cohærere. Missale Ambrosianum, in quo ex laudatis Urbani verbis Offertorium Missæ S. Cæciliæ constat, servavit vocem Ovis, prout legitur in actis sanctæ illius Virginis; atque ita quoque legisse S. Bernardum elucet, ex vita S. Malachiæ, ubi valde perspicue alludit ad eadem verba.

b Respicit hoc loco P. Fr. Joannes a S. Maria verba S. Pauli ad Galatas, cap. VI ℣ 1. Fratres, et si præoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos, qui spirituales estis, hujusmodi instruite in spiritu lenitatis, considerans te ipsum, ne et tu tenteris.

c Concluditur caput commendatione de inimicorum dilectione.

Cap. VI. De strictissima paupertate quam servabat ipse sanctus Fr. Petrus de Alcantara, et aliis consulebat.

[S. Petri circa paupertatem ordinationes; doctrina et praxis.] a Quam sanctus Vir, tum circa se ipsum, tum circa victum et vestitum servarit paupertatem jam declaratum est; nunc dicamus quæ de ea ordinavit, docuit et consuluit. Et quod ad primum attinet, constat ex ordinationibus, quas statim a principio fecit pro administratione suæ custodiæ et fundatione conventuum; quæ omnia summo cum rigore servabantur aureis illis primorum fundatorum diebus et nunc etiam servantur, ast haud tanta cum perfectione. (Confer Commentarium præv., § II, n. 45 et seq.) Utique in hoc genere paupertatis sunt quædam, quæ terrent, si oculis ignaviæ et carnis spectentur; non vero si quis ea servet spiritu et integra cum voluntate; ille potius experitur quantorum sit fons bonorum. Est enim prima inter beatitudines, fundamentum multarum virtutum, mors multorum vitiorum. Illa est quæ moderatur in homine appetitum divitiarum, quæ docet eum fugere vanos sæculi honores; beatum facit in cœlo, æstimatum in terris, ac tandem præparat ei coronam martyrii … b. Hæc adeo probe didicerat beatus frater Petrus,ut præclarus in ea magister evaserit. Verbis utens sancti patris nostri Francisci, qui dicebat: Deus meus et omnia mea, amabat Deum propter Deum, et cæterorum omnium loco: in ipso enim inveniebat pacem, quam omnes mundi divitiæ ei dare non valebant. Et quia illarum sollicitudo eum avertebat ab actuali et continuo Dei amore, illas flocci habebat, nec quidquam præter Deum aut optabat aut quærebat. Vitam ducebat admodum asperam: cella in qua vivebat, pauper erat, et reliqua ejus omnia, ad illius normam vilia et nullius pretii. Nihil cupiebat, nulla re utebatur, quæ non redoleret paupertatem et pœnitentiam. Curabat ut buccella quæ apponebatur, imprimis nigra esset et prædura. Breviarium ex quo recitabat officium, similiter erat pauperrimum; chartam papyraceam adhibebat vetustam et detritam; non enim vere pauperem se existimasset, si abundasset ipsis rebus necessariis.

[65] [Sanctæ paupertatis vera indoles.] Docet sanctus Thomas non vere pauperem spiritu esse, quæ hoc solum pauper est, quod careat rebus ad vitam necessariis; ad veram paupertatem requiritur animus et voluntas; adeo ut licet adhibendo aliquam diligentiam, possit paupertatis effugere incommoda, nolit tamen; sed volenter illa patiatur ex amore illius qui cum dives esset, factus est pro nobis in hoc mundo egenus. Ad hanc voluntariæ paupertatis perfectionem fratres suos sanc.us Petrus hortabatur. Hoc eis in omnibus suis monitis inculcabat, nihil in hoc mundo nec desiderare nec velle præter Deum: quod enim quis cupit et possidet, hoc et amat: porro frustraneus est omnis amor qui in Deum non tendit. Hic et omnem nostrum meretur amorem, totumque illi homines debent, et amplius si haberent. Qui parvo consentus vivit, similior etiam Deo est, qui alterius non indiget, sed in se possidet omnia, infinitaque fruitur gloria.

[66] [Summam volebat S. Petrus in supellectile paupertatem.] Talem dicebat in fratre Minore requiri paupertatem, ut etiam bona parte eorum quæ ad vitam sunt necessaria careret. Quibus autem prorsus indigeret, talia volebat ut essent, quæ ipsa per se paupertatem et cordis docerent libertatem. Omnem ex cella sua inutilem rejiciebat supellectilem; nec ferre poterat ut fratres hujusmodi quid haberent, ne reliquias quidem aut imagines obtentu devotionis; quamvis non desint qui judicent concedendum esse, ut cellam habeant fratres debite ornatam et compositam, quia nisi choro intersint, in ea occupentur, nec sicut alii quidam discurrant per domum, vel extra domum per plateas vagentur aut amicos invisent. Profecto non ferendus sit ille, qui hujusmodi inordinationibus, vel aliis similibus animi relaxationibus, etiamsi intra septa domus adhibeantur, compensare studeret recollectionis rigorem, aut diligentiam in choro. Sit cella debite instructa, et composita, posito quod sint, quæ componantur. Ast cum paupertas de essentia sit religionis, quo pauciora habuerit religiosus quæ disponat et componat, eo perfectior erit professionis suæ sectator. Cum enim quæ ad virtutem spectant, pendeant a fine ad quem ordinantur; quanto magis cellæ supellex ad divinum faciet servitium, tanto diligentius erit procuranda. Atqui quoniam immediate Deo se dare per orationem et contemplationem, absque ulla rerum temporalium sollicitudine, magis est meritorium gratumque Deo; propterea eo tendere debet religiosus, neglectis cæteris omnibus, quæ aliud non efficiunt, nisi oculorum acuere pruritum, et dissipare cordis recollectionem. Verum est picturas devotas movere affectum et juvare devotionem: ast superflua supellex multum aliena est a puritate nostræ regulæ, quæ tota fundatur in humilitate et paupertate; atque dolendum sane est, superflua illa a quibusdam adamari, et certa cum sollicitudine conquiri.

[67] [Paucos adhibebat libros] Viri, qui vere spirituales dicuntur et sunt, ab istiusmodi abhorrent; et si confessarii sint, non habent nisi aliquam Summam c; si concionatores, unum alterumve librum ex bibliotheca, Bibliam, codices aliquot, crucem, ad exemplum seraphici doctoris sancti Bonaventuræ, qui, ut testatur sanctus Thomas, cum scilicet eum rogasset videre bibliothecam ex qua tam sublimem et stupendam hauriret doctrinam; ostendens crucifixum: Hic est, inquit, frater mi, liber quo ordinarie utor; ex eo haurio excelsas illas, quas dicis cogitationes. Hoc etiam libro præclare utebatur beatus frater Petrus; nec alium habebat aut cupiebat nisi Jesum crucifixum, pro cujus amore paupertatem elegerat, valedixerat studiis et scientiis humanis; et nihilominus, perpetuo orationis et meditationis usu, egregius evasit concionator, atque mysticæ theologiæ doctor eximius; attamen dicere poterat cum sancto Paulo: se aliud non scire nisi Jesum Christum et hunc crucifixum.

[68] [Nec in infirmitatibus modicum vini adhibere volebat.] Visitabat eum Dominus noster assiduis stomachi doloribus, nec tamen propterea umquam vel minimum remisit a consueto vitæ rigore. Sperabant medici magnum solatium, si modico uteretur vino. Quantumvis exiguum esset, quod petebatur, non tamen induci potuit, ut remedium hoc adhiberet. Dicebat, duo esse quæ strictæ paupertati et perfectæ abstinentiæ maxime adversentur: carnes nempe et vinum: paupertati quidem, utpote quæ plures exigebant expensas, quamvis minus apparerent minusque proficerent: abstinentiæ, quod maxime officiant jejunio, præcipue vinum, a quo proin ante omnia sibi temperare debent sinceri virtutis illius cultores; tum quia vinum animam impedit, quominus per contemplationem ad cœlestia assurgat; tum quia rationem turbat. Quapropter sacerdotibus cum ad sanctuarium accedendum esset interdicebatur vinum; et Nazaræi, qui certa ratione religiosi erant, eo abstinebant. Generat præterea vinum stultam insanamque lætitiam, virtutis labefactat constantiam, atque auget in malum propensionem. His aliisque bene multis obviat damnis, qui vino non utitur. Plures quoque censent majoris meriti esse abstinere a vino quam a carnibus; quatenus vinum sit simul potus et esca. Constat præterea ex centum, nonaginta futuros, qui potius carnibus quam vino valedicant: illas enim plurima sunt quæ suppleant; hoc autem si deficiat, non remanet in terris nisi aqua, quæ si vini patronos audias, et stomachum debilitat et alia innumera ingerit incommoda. Tandem abstinentia hæc eo etiam copiosius habet meritum, quod difficilius servetur, et efficacius moderetur sensualitatem et carnis concupiscentias. Qui tamen eas æque domitas et emortuas habet ac sanctus ille Vir, nullum patietur damnum ex modico vino; quia tamen paupertati magis consonum est bibere aquam; etiam in hoc eam servare voluit aliisque suo exemplo præire. Nunc transeamus ad testimonia quæ de ejus paupertate reddiderunt sancta mater Teresia a Jesu aliique graves viri.

ANNOTATA.

a Orditur auctor a generalibus quibusdam monitis de natura et beneficiis paupertatis; quæ hic prætermittenda censuimus.

b Hæc dein latius explicantur, et solvuntur objecta.

c Summam nempe theologicam et casuum conscientiæ.

Cap. VII. De quadam epistola quam in materia paupertatis scripsit S. Fr. Petrus sanctæ Matri Teresiæ a Jesu.

[Anxia hærens S. Teresia circa fundationem monasterii Abulensis] Erat benedicta hæc mulier multum sollicita de fundando Abulæ conventu sui Ordinis magna in paupertate et nuditate, ad majorem Domini laudem et perfectius ejus servitium. Diu et noctu incessanter eum orabat cum lacrymis, ut daret opus hoc inchoare atque ad felicem perducere exitum. Ast cum sibi relicta esset, nec multum suis confideret viribus, haud parum affligebatur. Quiescere ab hac sollicitudine haud valens, et cæteroquin illam manifestare non audens, quod superiorum timeret contradictionem; ad Deum rediit. Quadam ergo die, ut ipsa testatur, post communionem ipsi apparuit Dominus noster, jussitque operi manum admovere, se ei præsto futurum promittens; certo certius monasterium ædificatum iri; nec omitteret illud in paupertate fundare, quoniam hæc erat et Patris et sua voluntas. Nullo quidem modo sancta Mater suspectum habebat cœlitus datum monitum; non tamen prius agere juxta cœlestem hanc vocem voluit, quam probata esset ab ejus confessario, aliisque viris, doctrina et virtute conspicuis. Consilium itaque cum pluribus communicavit; qui omnes uno ore ad suscipiendum opus hortati sunt; ast simul annuos volebant fundationi assignari proventus; quod tempora aliud jam non ferrent, nec etiam deceret aliter puellarum constitui conventum. Multis hanc suam confirmabant rationibus opinionem, ut vix non persuasa discederet. Sed cum Jesum Christum pauperem et nudum intueretur, impatienter se divitem esse sustinebat. Redit ad orationem, in eaque aperit quæ sibi videantur obstare quominus conventus annuos habeat redditus; atque cœlitus illustrata agnoscit hujusmodi redditus pestem esse pœnitentiæ, adversari temperantiæ, fontem esse maximorum damnorum et distractionum. Sciebat etiam majora in monasteriis oriri mala ex abundantia et superfluitate, quam ex paupertate; denique non, ut volebant isti, paupertatem esse, quæ generaret dissipationem, sed potius ex defectu recollectionis progigni paupertatem, cui Deus recusaret opitulari. Denique dubium ei nullum erat, quin paupertas hæc majoris esset perfectionis; dum ex adverso redditus parerent confusionem et cætera mala quæ ex divino alloquio perceperat. Tandem Deo magis fidendum quam doctis et universæ eorum theologiæ judicabat.

[70] [consulit S. Petrum.] Inter hæc, Domino ita disponente, contigit ut frater Petrus de Alcantara, cujus sanctitas ubique percrebuerat, eo veniret ubi Teresia morabatur. Cum tanti Viri perspecta haberet merita, consilium suum ei aperuit, persuasa eum, qui tam familiariter cum Deo agebat, voluntatem ejus facile percepturum. Nonne præterea magnus ille zelator erat sanctæ paupertatis, qui tot per annos ejus experimentum fecerat? Noverat proinde salutares ejus effectus, ingentesque in ea reconditos thesauros, quos non percipit nec capit nisi qui opere eam exercet. Non mirum ergo quod responderit, videri sibi rem feliciter cessuram ad gloriam Domini Salvatoris nostri, proinde suspiciendam, domumque in paupertate fundandam: multa alia in confirmationem adducebat, quibus sancta Mater auditis statuit ejus sequi consilium, tum quod vir esset hac in materia indubiæ auctoritatis, ob longam suam experientiam et locumpletem sanctitatem; tum etiam quod ejus dicta ad amussim consonarent divinæ voluntati, alias sibi manifestatæ.

[71] [Renascentibus anxietatibus, ei scribit S. Mater,] Non tamen diu perstitit animi tranquilitas Nam post discessum sancti Petri redierunt denuo, quisuaserant annuos admittere redditus, eamque urgebant rationum et congruentiarum pondere. Ipsa itaque undequaque pressa, et plurimum afflicta sancto Viro scripsit, rationem reddens omnium quæ supervenerant, exponens dubia sua sicut et perplexitatem cui rursus innexa esset. Hic vicissim rescripsit epistolam, in qua mirabiliter elucet spiritus paupertatis, quo imbutus erat, quam tanti fecit pater Fr. Didacus de Yepes, episcopus Turriasonensis (de Tarazona), commentator vitæ S. Teresiæ, ut propter gravitatem et luciditatem sententiarum, veritates solidas clarasque quibus contexta est, eam commentario suo inseruerit. Ego eam hic quoque referam, tum quod verba sint Sancti nostri, tum quod ex ea appareat, qua luciditate, qua sinceritate Sancti inter se conversentur. (Videsis hanc epistolam infra in posteriori Vita, auctore patre Laurentio, lib, III.) Ex stylo hujus epistolæ, ex gravitate et pondere rationum, ex luciditate et claritate verborum, apparet auctoris sanctitas; videturque quid ipse de perfectione status sui, sicut et de paupertate evangelica ejusque sectatoribus sentiret, et quam securius ad perfectionem tendant ii, qui omnimode sunt pauperes, nec ullo modo adhærent rebus temporalibus, quæ possent eos a proposito suo avertere … a.

ANNOTATA.

a Evolvuntur hic latius quæ jam dixerat auctor de natura et emolumentis strictissimæ paupertatis.

Cap. VIII. De sublimissima oratione et mirandis raptitibus sancti Fr. Petri.

[Facilis erat ei oratio, ut qui concupiscentia non turbabatur. Sap. c. VIII, V. XIX] Dei beneficio, bono habitu multoque exercitio concordabant in sancto Petro gratia et natura, in tantum ut caro vix repugnaret spiritui, ac dicere posset cum sapiente: puer eram et sortitus sum animam bonami et cum essem magis bonus, veni ad corpus incoinquinatum. Hæc rite applicantur Sancto nostro, utpote qui nec vestigia pravæ concupiscentiæ in carne perciperet, quæ jam non aggravabat animam, nec ascensum in Deum impediebat; sed quasi nihil terrenum amplius haberet, spiritu vivebat, ejusque delectationes omnes cœlestes erant et divinæ. (Vide tamen Commentarium Prævium, n. 8). Quare ut pauca illa ex plurimis, quæ sciri et dici possent, de spiritu orationis ejus et contemplationis, debito modo reddamus, non eum ut hominem considerare licet compactum ex carne et ossibus, circumdatum miseriis et cupiditatibus; sed ut hominem, qui licet in mundo esset, tamen extra mundum conversaretur; quippe qui hunc aspernabatur pedibusque conculcabat; et quamvis carnem haberet, hæc jam non concuspiscebat adversus spiritum; denique motus omnes et appetitus naturales edomitos subjectosque ita tenebat ut quidquid ratio dictaret facile exequeretur. Uno verbo, quamvis inter homines moraretur in terra, ejus conversatio erat inter angelos in cœlo.

[73] [Ejus in oratione perseverantia.] Non minus perseverans in oratione fuit quam in cæteris virtutibus. Qui vellet horas enumerare, quas sancto huic impendebat exercitio, non sufficeret dixisse, quod tamen de aliis tamquam magnum quid depredicari solet, eum quatuor vel sex singulis diebus per horas orationi vacasse; semper enim orabat; quavis hora, quovis momento, quovis loco. Noverat enim quacumque tempestate et loco quis ad orandum se receperit, a Deo exaudiri; in ecclesia, in choro, in cella, in claustro, in solitudine, in publicio, ubique et semper præcipuum ejus exercitium erat oratio, quia, juxta Apostoli monitum, numquam ab ea cessabat. Quod utique non intelligitur, quasi ita uni illi exercitio addiceretur, ut negligeret reliqua ad vitæ necessitatem spectantia; sed, ut docent Sancti, duce Augustino, quod fons orationis, qui desiderium caritatis est, in homine debeat esse perennis, sive in actu sive in habitu; qualis erat in sancto Petro: nam nec gubernatio monasterii, nec cura rei domesticæ, nec labor manuum, nec otium, nec multitudo negotiorum, quantumvis forent momentosa et difficilia, eum ab oratione divertere, aut animi ejus valebant turbare pacem.

[74] [Raptus ejus describuntur.] Ubique et semper Deum sibi præsentem videbat, et quemadmodum caminus ardens ubi, licet fortuito, aliquid ei injicitur, in flammas erumpit; sic et cor ejus amore divino accensum. Quidquid videret vel audiret, modo ad dilectum Dominum suum spectaret, subito sui impotens reddebatur; cor ejus ita inflammabatur, ut videretur velle corpore exilire. Non raro edebat clamores adeo terribiles et terrificos, ut horrore percuterentur fratres, quoties eos perciperent; et quamvis frequenter id accidebat, singulis tamen vicibus terrebantur, quasi tum primum illos audiissent. Ipse autem impetu supervenientis spiritus violenter abreptus, currebat ad cellam suam, in qua longo temporis spatio clausus remanebat; quamvis infirmus et viribus destitutus, tanta se proripiebat celeritate, ut vento similem diceres. Alias, in modum crucis se componebat, et brachia tenens late extensa et oculos cœlo infixos, integra hora et amplius in oratione ita perseverabat; quando vir juventute et viribus pollens vix per quartam unius horæ partem sic compositus perstare potuisset. Sæpe etiam eodem modo officium recitabat, vel integrum in choro Matutinum, ubi quoque pluries visus est raptus extra se et in aera sublevatus, quamvis numquam magis sibi, quam tunc, præsens esset.

[75] [Quanta cum devotione diceret sacrum.] Sacrum dicebat tanta cum devotione ac tot inter lacrymas, ut plures viri gravissimi affirment, se nulla umquam concione tantum permotos fuisse, quantum ubi sancto Petro sacris operanti adstarent. Sæpius etiam tunc a terra sublevatus cernebatur longo temporis spatio; quod quoties accidebat, ad finem sacri, clamores edebat, quales diximus, atque continuo ad cellam se proripiebat. Tum fratres percipiebant eum luctantem cum dæmone, qui videns parum se proficere ex bello invisibili, corporaliter eum agrediebatur, ita scilicet permittente Domino ad uberius servi sui meritum.

[76] [Audiens verba quædam ex Evangelio, extra se rapitur.] Ordinati recenter fuerant duo fratres, quorum alteri, sequenti die solemne celebrandum erat sacrum. Hic itaque prævie se exercens, cantabat in horto ex evangelio sancti Joannis: In principio erat verbum; quod, ex propinquo stans sanctus Petrus, ut audiit, vehementi spiritu abreptus, illico se proripuit. Dicunt alii qui præsentes rem viderant, per aëra raptum, et ad instar pilæ contractum, tanto proruisse impetu, ut sclopeto emissus videretur. Atque ita, antequam altare majus attingeret, quatuor omnino portas valde demissas pertransiit, ulla prorsus absque læsione, ut appareat ab ipso Deo actus fuisse. Continuo prostravit se coram sanctissimo Sacramento. Adsunt mox fratres, qui eum qua poterant celeritate insecuti fuerant. Ast jam raptus spiritu erat: et quamvis haud parvam traherent moram, non eos tamen percipiebat; imo cum manibus eum attrectarent, nihilo amplius movebatur quam si mortuus fuisset. Videntes itaque se nihil proficere, aliquanto post recesserunt, solum cum Deo solo eum relinquentes. Atque hæc sunt quæ in hoc et similibus casibus exterius cernebantur et audiebantur. Quæ autem interius in anima agerentur, non hujus sunt historiæ: nec enim mortalibus talia eloqui est datum.

[77] [Loquens quadam die de Incarnationis mysterio similiter ab ipitur.] Dum loqui audiret de amore illo, quo hominem Deus dilexit, et speciatim de mysterio Incarnationis, et sanctissimæ Eucharistiæ, in qua fit cibus animæ nostræ, subito in extasim rapiebatur, atque diu absorptus permanebat. Quadam die fratribus dicebat: Videte, filii; quando legeritis Evangelium; manus jungite, et state magna cum reverentia: in illo enim libro agitur de altissimo illo mysterio, quo Deus carnem assumpsit, atque homo ex amore nostri factus est. Et repetebat magna cum emphasi: Deus carnem assumpsit! Deus incarnatus est! Deus carnem humanam assumpsit! Ad singula verba, vocem magis extollebat, donec solitum ederet clamorem, atque in cellam se proriperet, ubi per tres horas et amplius in extasi permansit, similes edens clamores, licet non cum tanta vocis contentione.

[78] [Item in extasim rapitur, fratrem auscultans narrantem de domo Laurentana.] Cum aliquando infirmus lecto decumberet, frater quidam hospes ei assidebat; qui ut sanctum Virum recrearet cœpit narrare se quondam domum Lauretanam visitasse: illam scilicet in qua degebat sanctissima Virgo, quando Deus pro infinita sua misericordia mysterium operatus est incarnationis. Ego, inquit, in illa fui, et quamvis omni marmore durior sim, cum intrarem exhorruerunt capilli; commotum est mihi cor et lacrymæ ex oculis abundanter fluxere. Et quis non commoveatur, videns se in domo illa, in qua tanto tempore morati sunt Christus redemptor noster, sanctissima ejus Mater, et sanctus Joseph, tres scilicet personæ, quas mundus umquam tulit dignissimas? Considerans focum, ad quem hiemis tempore sedebant, in quo beata Virgo coquebat escas filio et sponso suo? Armarium cum pessulo, benedictis illis manibus toties attrectato? Fortunatos parietes, quibus puer Jesus toties innixus est? Qui hodie adhuc tantam habent venerationem, ut ne pulvisculum ab iis aufferre sit licitum, quod et ipsis comprobatur miraculis, quale nuperrime etiam acciderat. Scilicet vir quidam domo sancta egrediens, corruit in terram mortuus. Accurritur; et cum rem suspicarentur, investigantes reperiunt supra pectus ejus pulvisculos aliquos charta involutos; quos assumentes loco statim suo restituunt; dein oratione ad beatissimam Virginem fusa, vitam demortuo impetrant. Hæc cum diceret ille, edidit Sanctus clamorem adeo terribilem, ut frater, qui numquam talia audierat nec sciret quid sibi vellent, terrore perculsus cella subito exiliret. Ipse vero in extasi multo tempore permansit.

[79] [Alii raptus.] Alias cum in conventu Pedrosi esset, transiens juxta crucem, quæ in horto stabat, in genua coram ea provolvitur: et cum manus extensas haberet et oculos in crucifixum defixos, raptus diu fuit. Super caput vero ejus apparuit nubes splendida, quales solent esse, cum soli obversantur; ex oculis autem ejus lucidi procedebant crucem versus radii. Plurimos hujusmodi habuit raptus mirabiles: imo erat ipsi res ordinaria. Sæpius etiam e terra elevatus cernebatur, dum oraret; et longe frequentius id accidit, cum ab aliis non videretur. Ipse enim solus cum Deo delectabatur, qui servo suo se manifestabat, donaque ei excellentissima impertiebatur, ignota omnibus nisi Deo largienti, et Petro accipienti, qui parce admodum imo vix de iis loquebatur, unde tam parce quoque nobis innotuerunt. Altera vice, cum rursus ægrotaret, insuetis fruebatur deliciis, atque solitum illum clamorem frequentius edebat. Ast quadum nocte quum nec clamasset, nec infirmarium, ut consueverat, vocasset, mortuum hic suspicatus est. Quod cum ei mane innuisset, respondit sanctus Vir: Nequaquam, frater, sed vivo, et quidem maxime consolatus. Non ausus est ille plura interrogare; ast postea innotuit (fors per confessarium) plures eum nocte illa habuisse revelationes, et favores recepisse cœlestes. In hujuscemodi raptibus solet Deus animæ pandere ingentes suos thesauros; eamque in regionem adducit longe ab hac terra diversam; ubi cum reperiatur exemplar et fons omnis veritatis, brevi temporis spatio multa videt anima, quorum nec minimam partem cogitatione assequi valeret: ibi tam excellenti fruitur gaudio et voluptate, ut videatur deficere et tantum non corpore exilire. Ast hæc explicanda iis relinquamus, qui illa ipsi etiam degustaverunt: tanto enim clarius de his aget, quo efficacius eadem expertus fuerit.

[80] [De sublimi quodam orationis genere] Hoc tamen omnibus in comperto est, S. Petrum, ubi de Deo ageretur cum quodam fervoris et devotionis sensu, extasim frequenter passum; nec, quamtumvis resistere tentaret, potuisse illi se substrahere. Alienus itaque a sensibus coram aliis apparebat, quo quidem ipsi spectaculo ad fervorem excitabantur. Alias tantos amoris jubilos experiebatur, tam extraordinario utebatur orationis genere, ut nec ipsa ejus anima operationum suarum sibi conscia foret. Juxta sententiam S. matris Teresiæ genus hoc orationis consistit in singulari quadam omnium potentiarum contentione, quibus Dominus omnimodam relinquit libertatem, ut gustet anima altissimas illas delicias, quin intelligat, nec id quod gustat, nec quomodo gustat a. Hæc videbuntur nonnullis forte parodoxa. Atqui tamen res ita se habet. Hæ præterea deliciæ tales sunt, ut nolit iis anima sibi soli uti, sed quærat universos illarum fieri participes, ut ita ab omnibus juvetur ad laudandum Dominum nostrum. Hoc jubilationis et deliciarum genere frequenter perfundebatur anima sancti Fr. Petri, quæ procedebant ex ingenti amore et profundissima, quam habebat, Dei cognitione; optabat mundum universum, si possibile fuisset, testem suæ felicitatis habere. Per hortum et campos discurrebat in clamores erumpens, quorum solus Deus sensum perspiciebat; et voces, magna contentione prolatas, edebat, quibus universas creaturas compellabat, ut sibi in auxilium venirent ad laudandam et exaltandam summam illam bonitatem, qua fruebatur, et quam ipse percipiebat dignam adeo, quæ amaretur et laudaretur: nam aliud non spectabat hæc tanta commotio: fuisset difficile, vel potius impossibile hunc tam grandem gaudii et deliciarum, quo anima interius fruebatur, impetum abscondere et exterius non manifestare. Idipsum absque dubio experiebatur S. Pater noster Franciscus, ubi dum per campos discurreret clamans, medios ex improviso inter latrones stetit, quibus se summi regis præconem dicebat; ipsi autem eum tamquam virum emotæ mentis habebant. Similia leguntur de aliis Sanctis ejusdem ordinis. Novi ego, inquit S. mater Teresia, virum nomine Petrum de Alcantara, quem spectata ejus vita, Sanctum existimo, cui id familiare erat, ac propterea aliquibus, eum audientibus, stultus videbatur: et re quidem vera stultus erat, sed stultitia cœlesti, qualem scilicet habebat propheta, cum, creaturas omnes ad laudandum Dominum compellans, mirabile illud cantabat canticum: Benedicite. Faxit Deus, fratres, ut et nos beata hac fruamur stultitia! Infelicia tempora, misera ætas nostra, qua tam raro vox illa, quæ mundo stultitia habetur, auribus insonat! Beati, quibus Deus hunc favorem concesserit! Beati qui vivunt inter eos, quibus talis sermo in usu est! Promoveamus omnes, fratres, hæc divinæ majestatis præconia in omnibus suis creaturis in sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Hispanice: Hablando della la santa madre Teresa de Jesus dize, que es a su parecer, una union grande de las potencias, dexandolas Nuestro Señor con libertad, para que gozen de esto altissimo gozo, sin entender lo que gozan, ni como lo gozan. Quod ad verbum ita sonat latine: Loquendo de illa (oratione) sancta mater Teresia a Jesu, esse dicit, sua opinione, magnam quamdam unionem (seu conspirationem) potentiarum (animæ), Domino nostro dante eis libertatem (seu quas Dominus noster omni in agendo solvit vinculo) ut gaudeant (fruantur) altissimo illo gaudio, quin sciant (explicare sibi valeant) quid sit illud quo gaudeant (seu delectentur) nec quomodo illo gaudeant.

Cap. IX. De quibusdam casibus, in quibus apparuit quam efficax esset oratio S. Fr. Petri.

[S. Petri oratio maxime efficax.] Si, ut S. Jacobus dicit, multum valet justi oratio perseverans; facile cernitur quanti valeret oratio Sancti nostri, cum et justus esset, et ab oratione non cessaret. Oratio, ait S. Thomas, ex caritate mutuatur meritum, et ex fiducia efficaciam. Sancto Petro erat inflammata caritas, multum perseverantiæ, et magna fiducia, unde tanta nascebatur orationum ejus efficacia, ut vim Deo faceret. Quidquid petebat, obtinebat. Post mortem ejus, multi, ejus intercessione receperunt et adhuc recipiunt solatium. Atque hic testem habemus S. Matrem Teresiam a Jesu, cui Dominus noster revelavit immensam, qua fruitur Petrus, gloriam, simulque dixit: fore ut nihil peteretur in nomine ejus, quod non obtineretur. Et ipsa plura quæ beato Petro apud Deum commendaverat impetravit. Sed et alii multi noscuntur magnis cumulati beneficiis, ut videbitur inferius; imo ex iis, quæ hic de orationis ejus efficacia subjicimus, jam nunc planum fiet. Et primum quidem ipse sibi multa eaque peculiaria obtinuit dona et gratias; ardentem scilicet caritatem et amorem Dei, quibus inflammatus coram ipso ambulabat quasi seraphim: fidem vivam; spem fiduciamque maximas, profundam humilitatem, paupertatem summam, patientiam, fortitudinem et perseverantiam in omni virtutum genere; aliaque multa mirabilia, quæ in decursu hujus vitæ jam vidimus aut videbimus. Aliis quoque non raro ostendit Deus quantæ efficaciæ esset Servi sui oratio, quoniam et dum viveret multa operatus est mirabilia, et plurima post mortem patravit et quotidie patrat miracula; sanando infirmos, eruendo animas e peccati faucibus, easque dirigendo in via perfectionis. Pauca quædam seligamus, ex quibus colligere liceat quæ et quanta dici possent.

[82] [Insignis conversio nobilis cujusdam juvenis.] Erat Abulæ vir quidam nobilis, ætate florens, in urbe primarius; ast salutis valde incurius. Et quamvis beneficio uteretur ecclesiastico, profanis indulgebat moribus; nec ipsi, ut oportuisset, curæ erat recitare divinum officium; ast ludere, ambulare, mulieribus assentiri. Hinc et Cannarum ludos a cæteraque id genus adamare, prout assolet inter ephebos, mundi sequaces. Cum igitur hic quondam cuncta jam parata ad pompam ducendam haberet; ecce tibi adest beatus Fr. Petrus. Plures statim eum invisunt viri cordati, illecti ejus exemplis et sermonibus: inter eos aliquoties apparet præfatus juvenis; rarius tamen, quod aliud non permitterent nec amici, nec rerum inanium cura, in quas natura et habitu ferebatur in tantum, ut, qui penitius eum noverant, quasi de ejus salute desperarent: ast ipse, meliora ut videtur confidens, quotiescumque discederet, orationibus sancti Viri se commendabat, qui et vicissim, in singulis, quibus intererat, colloquiis cordi ejus infigere aliquod tentabat jaculum. Brevi in alium mutatus virum apparuit: nam cum audiisset S. Petrum Abula discedere ad conventum de Arenas, in quo degebat, obvius ei occurrit in via, longoque itineris tractu eum comitatur. Ast, sive humilitatis defectu, sive nimia confusione, veritus verbo inordinatam suam attingere vivendi rationem; scripto prolixe explicatam tradit servo Dei; atque discedens, genua flectit, osculaturque vestem ejus, dicens: Pater mi, hic habes vitam meam: oro, petas a Domino, ut misericordiam faciat animæ meæ. Tuis precibus me commendo, confidens earum me ope gratiam consecuturum. Scriptum manicæ inplicat Petrus, juvenemque amplexatus, prosequitur iter, jubens bono animo esse. Vix ab eo discesserat juvenis, et antequam domum veniret, Domino cor ejus tangente, totus jam erat alius, ut illico apparuit sicut et ex tota subsecuta ejus vita. Domum ingressus est tantum commotus, ut ipse sibi extra se esse videretur. Valedixit ludo et torneamentis, quæ jam parata habebat; totumque se dedit lacrymis et dolori de peccatis, visitans pauperes, carceres et infirmos; splendidas vestes cum simplici et decenti indumento cummutavit; famulos et domesticos dimisit, atque ipse factus pauperum servus est in nosocomiis. Tota civitas et vicina regio stabat attonita tantam videns in viro illo mutationem. Duram egit deinceps pœnitentiam, quo tempus præpostere adhibitum rasarciret. Confidere licet eum recuperasse quod amiserat, atque cœlestem gloriam adeptum, Dei misericordia et intercedente sancto Petro.

[83] [Novitium, jamjam retro repecturum, monitis et oratione confirmat.] Idem dici potest de novitio, qui vestem religiosam accepturus venerat ad conventum, ubi servus Dei morabatur. Solitis jam probatus fuerat experimentis. Fratres stabant in choro; et, ut moris est, vestis in modum crucis extensa videbatur: ipse vero novitius in genua prævolutus expectabat animo paratus, ut videbatur, Christi crucifixi deinceps gestare insignia. Ast videns vestem illam vetustam ac pluribus in locis resarcitam atque tam aspera exterritus paupertate, edixit tantum se non audere; excusatum eum habere vellent ac dimittere. Cœpit tunc sanctus Petrus sermonem habere, dæmonisque fraudes aperire, satagentis vano illo timore eum a bona, qua cœperat, via avertere, ac denuo sæculi vanitatibus irretire. Hæc aliaque multa, prout erat in depellendis tentationibus admodum industrius, dixerat. Ast nihil proficiebat: perstabat ille in proposito suo firmius. Tum Sanctus cor suum ad Deum levans, oculosque in cœlum, cœpit preces fundere. Lacrymas novitius videns discurrentes per venerandam illam faciem, cœpit et ipse plorare: atque, potenti Dei manu et fusæ orationis efficacia confirmatus, in terram se projecit, veniam petens de ignavia sua, atque instanter orans, sanctum habitum, licet indignus esset, accipere. Hæc quamvis sincero corde, ut vox et lacrymæ testabantur, protulisset, nec locus esset dubitandi Deum hoc momento mutasse cor ejus; sanctus tamen Vir, quo magis securus certusque foret de ejus in bono constantia, differre eum in aliud tempus cupiebat: ast fratres, qui adstabant, videntes angustias et ejus in petendo constantiam, humiliter rogabant illum ut votis satisfaceret, cum tam manifeste proderetur mutatio dexteræ excelsi et virtus orationis. Obtemperavit Sanctus cum gaudio; nec facti pœnituit, paucis enim post diebus, manifestum fuit de cœlo vocationem hanc fuisse.

[84] [Vis procellæ, sancto Petro celebrante, suspensa.] Cum sanctus Petrus in conventu suo de Pedroso versaretur, convenit eum parochus, ut occasione festi, quod illo in loco agebatur feria secunda Paschatis, celebraret sacrum. Annuit servus Dei. Quod cum innotuisset populo, accurrit solito major multitudo, ut medio in campo oportuerit erigere altare: non enim ecclesia tantæ capiendiæ capax erat frequentiæ. Vestiit se cum ministris suis, sacrumque exorsus solemniter est, medios inter cantorum musicorumque concentus. Sed ecce, paulo ante consecrationem, cœlum, quod hucusque serenum tranquillumque perstiterat, illico (dæmonis forte opera) turbatur, tantaque exurgit tamque terribilis tempestas, ut parum abesset, quin omnia, et altare et populus et quidquid ibi esset susdeque verterentur. Populus tumultuari, parochus aliique ad altare properare; prospicere omni modo et industria ne quid mali accidat. Ast quid possit humana fragilitas contra subitam adeo violentamque procellam? Accedit parochus, Sanctum compellans, qui medios inter turbines orabat tranquillus et quietus. Jubet hic omnes securos perstare, nihil enim mali timendum. Incipit Memento, orat: et (res utique stupenda) dum ne vel minimum remitteret procellæ vis, per totum illud spatium quo altari circumstabat populi multitudo, tanta obtinuit aeris tranquillitas, ut ne palea quidem moveretur. Tum vero omnes in terram procumbunt, sanctissimam adoraturi Eucharistiam: levatur hostia, calix; sacrum absolvitur ea quiete et pace, veluti si in ecclesia vel oratorio celebratum fuisset. Parochus omnisque populus attoniti sibi temperare a jubilationis et laudum vocibus haud poterant, viso tam manifesto prodigio, nec dubitabant totum illud quantum esset, Servi Dei orationibus in acceptis referendum b.

[85] [Plura prodigia ex S. Petri oratione.] Alias et quidem pluries ejusdem orationis vis, et efficacia apparuit, cum hac adjutus, sæpius securus et illæsus pertransierit per medias fluviorum aquas Tagi, Dueri et Guadianæ, quos nonnumquam trajecit, ubi et quando absque divino auxilio nemo transitum tentare fuisset ausus. Idem scilicet Dominus qui terminum posuit mari ne transiret fines suos; qui, orante Moyse, filios Israel duxit per Mare Rubrum, nunc etiam eadem operatur prodigia; unde et a Servo suo invocatus, viam dedit planam in medio fluviorum quo ipse et socii transirent, ut videbimus ubi de ejus miraculis agemus. Nunc cætera prosequamur ad ejus pertinentia orationem, qua incendia, exundantes aquas, procellas sistebat; mirandos in hominum liberas voluntates producebat effectus: animos scilicet maxime obstinatos, corda rupibus duriora emolliens atque movens. Sæpius dum fames sæviret et deficeret annona, opem tulit, ubi jam omnis spes humana evanuerat. Omnibus sive animæ sive corporis necessitatibus aliud ipse præter orationem non noverat solatium: hanc enim aurifudinam dicebat vitæ æternæ; hac mediante coëmuntur omnia bona c.

[86] [Recapitulatio præcedentium.] O quanta sanctus Petrus orationis ope obtenuit, ad quæ, per ingentes licet conatus et labores, multo adhibitos tempore, perveniri non potuerat! Quædam eorum reddemus sequentibus in capitibus. Cum enim jam egerimus de ejus vita, moribus, mortificationibus, pœnitentia, et nonnulla etiam delibaverimus de ejus oratione, humilitate et caritate, ac summatim retulerimus aliquot inter plurima miracula quæ Deus per ejus intercessionem operatus est; convenit ut agamus de gratiis donisque specialibus et favoribus, quibus magnificentissimus Dominus eum prævenire et honorare est dignatus. Talibus enim hominibus, adeo a mundo remotis, et tam sincere Deo adhærentibus, promisit divina majestas fore ut in ejus nomine ejicerent dæmonia, serpentes calcarent, mortiferum biberent absque detrimento, mortuos suscitarent, sanarent ægros, et alia his majora patrarent. Quoniam vero frustra tentaremus hic referre omnia quæ Dominus per Servum suum præstat mirabilia, cum singulis diebus ipse novam subministrat scribendi materiam, nova per intercessionem Sancti sui impertiendo beneficia; illa tantum dicemus quæ omnium oculis patent: plurima prætermittentes, quæ ipse, pro illa qua præditus erat prudentia, tenuit abscondita; ne scilicet vento raperentur, sed potius firmæ insisterent petræ.

ANNOTATA.

a Juegos de Cañas. Torneamenti genus, a Mauris in Hispania usitatum, nunc vero obsoletum. Latine vulgo dicitur: Cannarum seu Arundinum ludricum certamen.

b Additur locus communis de miraculis.

c Disserit hic auctor de valore pecuniæ collato cum orationis efficacia.

Cap. X. De donis et gratiis supernaturalibus quæ Deus S. Fr. Petro de Alcantara communicavit; sicut et de gratiis, quæ Gratis Datæ vocantur.

[Monitum.] Præsens caput auspicatur P. Fr. Joannes a S. Maria distinguendo gratiam, quæ gratum saciens dicitur, a gratia, quæ gratis data vocatur. Utramque clare describit, addens sanctum Paulum gratias gratis datas, omnino novem enumerare, cum dicit: Unicuique autem datur manifestatio spiritus ad utilitatem: alii quidem per spiritum datur sermo sapientiæ, alii autem sermo scientiæ, secundum eumdem Spiritum; alteri fides in eodem Spiritu; alii gratia sanitatum in uno spiritu; alii operatio virtutum, alii prophetia, alii discretio spirituum; alii genera linguarum; alii interpretatio sermonum. 1 cor. 12. Tum ita auctor noster prosequitur.

[87] [Omnes gratias gratis datas S. Petrus accepit.] Ast non communicat ordinarie omnes illas gratias uni eidemque subjecto; nec necessarium est ut qui unam ex iis receperit, habeat etiam et cæteras. Sed diversimode distribuuntur. Alii duas, alii quatuor, quidam omnes accipiunt, prout magis conducit ad ecclesiæ bonum, profectum animarum, conversionem infidelium et confusionem hæreticorum. Apostolis, quibus incumbebat convertere mundum universum adeo corruptum et obcæcatum in medio idolorum, prædicare omnibus gentibus illasque subjugare evangelio, necesse fuit omnia dona et gratias tam naturales quam supernaturales communicari. Idem fere dicere licet de sancto fratre Petro de Alcantara. Electus enim a Deo fuerat et prædestinatus ad fines tam sublimes, et speciales fructus faciendos; ut foret et fundator et reformator, prædicator, dux et magister multorum, prælatus et exemplar istius familiæ Discalceatorum, quibus tot paratæ erant provinciæ, tot in regnis, totque inter gentes adeo diversas. Oportuit ergo ad omnium profectum, ut Deus eum varietate donorum et gratiarum exornaret. Unde ut certum habetur, non una tantum aut duabus, vel quatuor ex enumeratis gratiis instructum fuisse; sed plurimas imo vix non omnes accepisse, prout singulas percurrendo planum fiet. Et quemadmodum olim Deus cœlitus instruxit Betseleet, quem ad faciendam arcam fœderis elegerat; ita divina majestas, cum sanctum Petrum assumpsisset ad opus reformationis suscipiendum perficiendumque, eum cœlesti donavit sapientia et spiritu, zelo et prudentia, quibus promovere sciret profectum cujusvis generis hominum; divitum et pauperum; religiosorum et sæcularium; nobilium et plebeiorum; doctorum et rudium: omnium enim illorum ordinum ei se adjunxerunt viri, quos omnes labore et industria sua ad viam perfectionis perduxit.

[88] [In quo consistat sermo sapientiæ et sermo scientiæ S. Petro concessi.] Explicat hoc loco auctor quid sint sermo sapientiæ et sermo scientiæ, atque ita concludit: est itaque sermo sapientiæ, cognitio mirabilis (milagrosa) rerum cœlestium, altissimorum mysteriorum, de quibus loqui, scribere, tractare solent illi, qui numquam ea in libris didicerunt, nec a magistris acceperunt, ut de Sanctis aliquibus legitur, quorum divinus spiritus dirigebat calamum et linguam, quo recte alios docerent. Sermo scientiæ, cognitio est rerum naturalium et virtutum, a Deo mirabiliter etiam infusa, atque necessaria ad alios veram virtutis viam edocendos, ut accidit sanctæ Catharinæ, quæ quingentos sub Maxentio convicit philosophos; quod sane miraculis est annumerandum. Hæc etiam præstitit sancto Petro Dei benignitas, dando illi sapientiam et scientiam divinam, quam nec didicerat, nec edoctus fuerat in academiis, sed in schola contemplationis et in meditatione divinarum Scripturarum. Quinimo ita se Dominus erga eum exhibuit liberalem ac magnificum, ut non solum lumen dederit et intelligentiam rerum sublimissimarum, spiritualium et divinarum, sed verba et modum quibus easdem exponeret, atque ad captum audientium aptaret. Præditus ergo erat dono, quæ sapientia nuncupatur; quæ aliud nihll est, quam cognitio rerum supernaturalium et divinarum, ad spiritualem animarum profectum ordinatarum (atque hic proprie sermo sapientiæ vocatur). Habebat præterea cognitionem rerum naturalium et creatarum, qua adjutus, debita cum claritate et verborum proprietate in cognitionem creatoris audientes inducebat (quod proprie sermo scientiæ est).

[89] [Efficacia sermonum ejus apud omnes] Sufficienter theologiam callebat, ad exponenda populo divina mysteria, eaque probanda et confirmanda; ad casus solvendos conscientiæ et elucidanda dubia, quæ proponebantur. Sacerdotem indoctum, vocat sanctus Gregorius præconem mutum. Qui enim concionatorum et confessariorum munere funguntur, bene eruditos esse oportet in jure canonico et theologia: multa enim, eaque gravia peccata, multæ censuræ et pœnæ canonicæ eorum judicio subjiciuntur; ac proinde debitam illorum notitiam sibi ex studio faciant necesse est: imo inter ducentos qui doctorum nomen merentur, non invenias quatuor qui ab his muneribus non refugiant, gravi eorum deterriti periculo. Ex hoc numero fuit sanctus ille Vir. Ast Dominus ei dedit sapientiam divinam et stupendam rerum cœlestium fideique mysteriorum scientiam, simul cum selici elocutionis facilitate; abundantiam exemplorum, et similitudinum quas a rebus naturalibus aptissime deducebat, quibus, quod intendebat, declararet. Magna docebat cum claritate, et persuasionis efficacia: omnes enim videbant scientiam ejus potius de cœlo datam quam labore et studio humano acquisitam. Pro concione dicebat (quamvis raro) magno cum spiritus fervore, atque tanto rationum pondere et efficacia docebat legem divinam, vituperabat vitia, laudabat virtutes, ut omnes starent confusi et contriti: alii de malo quod fecerant, alii de bono quod neglexerant; illi se emendabant, isti proficiebant.

[90] [Fructus quos faciebat in privatis colloquiis.] Ast præterea privatim sæpius de Deo agebat, conferentias habebat spirituales et christianas, quæ, ita facientibus peccatis nostris, hodiedum fere interciderunt, dum tantos ex iis hauriebant assistentes fructus. Accurrebant ad illas omnium statuum homines, qui quærebant et conveniebant sanctum Virum, ut eos instrueret et dirigeret in via salutis; eum ducem et magistrum eligebant; agnoscentes sapientiam humana majorem, atque adeo excellentem, ut non dubitarent quin S. Spiritus cordi ejus instillaret quæ ore pronuntiabat. Poterat, aliqua ratione, dicere cum propheta Isaia: Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut sciam sustentare eum qui lassus est, verbo. [Cap. I., V. IV.] Hæc denique erat vita ejus, quæ omnium oculos in se converteret. Tales erant ejus instructiones spirituales et colloquia, ut cuncti eum audire et convenire arderent; alii quidem ut se emendarent; alii ut proficerent; alii forte etiam ducti quadam curiositate, ut viderent quid ibidem ageretur, vel hoc solum fine, ut turbam sequerentur; forte etiam censebant minoris se æstimandos, si nihil commune haberent cum Viro tantæ apud omnes sanctitatis… a.

[91] [Quid S. Petrus nobilioribus præcipue inculcaret.] Auditores sancti Petri magis ordinarii erant nobiles, docti et matronæ quædam devotæ et maxime spectabiles, in quarum animis tam ardentia salutis accendebant desideria ut non cessarent donec a sancto Viro privatas obtinuissent instructiones spirituales. In his utebatur imprimis sacra Scriptura, psalmis, epistolis sancti Pauli, et ante omnia, apud nobiles, libro Ecclesiastes. Nam istis, qui multum in sæculo et possident et valent, præcipue inculcandum est quam vilia sint omna quæ mundus æstimat, quam parum juvent ad veram beatitudinem. Est scilicet hoc præcipuum illius libri argumentum, nobilibus divitibusque valde accommodatum. Rationibus enim tanti regis, qui copiose deliciis utens, earum expertus erat vanitatem, convicti, errorem deponent, intelligentque quot et quanta ex sæculi conversatione ceperint damna, quibus vix aliud superest plerumque remedium, quam ex toto omnibus renuntiare. Exponebat etiam quantæ insaniæ sit fatigare mentem, affligere cor, consumere vitam in persequendis divitiis, deliciis et voluptatibus, quæ ad animæ bonum nihil prorsus conducunt: quid ex his omnibus homini inhæret? quid remanet? profecto nihil: nam cum mors advenerit, his omnibus spoliatus jacebit: imo hæc forte mortem celerius advocaverint. O vanitas vanitatum! Tantum expendere et vix aliquid obtinere! Tantis in periculis, tormentis et pœnis frustra versari! His et similibus Vir Dei satagebat quasvis vanitatis radices, cordi humano tam alte inhærentes, exstirpare; quod aliter impossibile sit vel minimum in vita spirituali facere progressum, etiamsi millenos annos in ea quis versaretur.

[92] [Sermonis efficacia ex operibus et oratione.] Magnam sancti Petri verba vim mutuabant ab ejus operibus: namque quod docebat, illud et faciebat. Liber ejus ordinarius in quo studebat ac quid dicendum esset inveniebat, erant oratio et contemplatio, et lectio sacrarum Scripturarum. Atque hoc modo concionatoris munere fungebatur, magno cum suo et aliorum profectu. Quando aliquoties per pagos et vicos prædicabat vel doctrinam tradebat christianam, non tanta cura verba et voces castigabat. Simplici sermone docebat quid Deus nos jubeat credere et facere: memor verborum sancti Patris nostri Francisci, quibus suos admonet concionatores, ut discrete et caste loquantur ad profectum et ædificationem populi, breviter proponendo virtutes, vitia, pœnam et gloriam. Ubi notat S. Bonaventura voluisse gloriosum illum Sanctum, ut concionatores sui ordinis forent valde humiles, nec dedignarentur verba facere ad populum simplicem, rudem et pauperem, eumque docerent mandata Dei et catechismum, ac præcipua capita ad salutem necessaria. Ita egit sanctus Petrus, plebem ædificans suis exemplis, et docens suis verbis; corde et animo agebat, neglectis quibusvis verborum lenociniis. Prædicabat oculis, manibus, modestia et sensuum omnium compositione. Dabant ei boni illi homines eleemosynas suas; frustum nempe panis, aliquot ova, parum casei, prout quisque habebat, hilari vultu et bono corde; quæ ille vicissim accipiebat multa cum gratitudine, domumque portabat. Tanto omnibus erat in amore et veneratione, ut, quando obvii illi fiebant, genua flecterent, cupientes ejus osculari pedes; ipse vestem osculandam præbebat, omnesque consolatus ad conventum suum redibat multo cum gaudo spirituali. Duo ista dona et gratiæ, sapientia et scientia plurimum prælatis et pastoribus conveniunt: ast juncta sint oportet pari cum humilitate et caritate; his enim destituta inflant potius quam ædificant. Omnes istas virtutes et gratias, perfectas habebat sanctus ille Vir, ut jam vidimus, et amplius adhuc videbitur ubi dicemus quomodo se gesserit, cum tot per annos munere prælati seu superioris functus sit.

ANNOTATA.

a Plura subjiciuntur de animo, quo solent homines audire verbum Dei. Amplificatio est sententiarum, quas ultimo loco conscripserat auctor.

Cap. XI. De gratia fidei qua præditus fuit sanctus Fr. Petrus de Alcantara.

[De fide theologica qua eminuit S. Petrus.] Facultas docendi, convincendi atque ulterius confirmandi et evolvendi ea, quæ jam animis quadam cum firmitate inhærere cœperunt, ut in bonum animarum cedat, voluntatesque ad virtutis amorem, Dei servitium, resque cœlestes flectat; postulat ut is, qui munus docendi suscipit, rite calleat non solum principia, sed et horum principaliores sequelas, quibus constat doctrina catholica, quam aliis persuadere intendit; quæque continetur symbolo apostolorum et cæteris articulis ad fidem spectantibus. Ad hoc autem sanctus Paulus supponit ante omnia fidem hanc ipsam, quæ firma est persuasio rerum invisibilium et supranaturalium, et fundamentum omnium nostrorum bonorum: et hinc eam vocat sperandarum substantiam rerum, in quantum scilicet petra est in qua fundatur totum ædificium spirituale. [Hebr. XI. 1.] Fides ista sine qua impossibile est placere Deo virtutibus Theologicis annumeratur, eamque catholicis omnibus Deus infundit. In hac, tamquam in fundamento omnium virtutum et principio justificationis nostræ, adeo firmiter sanctus Fr. Petrus fundatus erat, ut, si ipsi pro fide vel quovis ejus articulo moriendum fuisset, mille mortis genera subiisset libenter. Summa enim erat ejus, ex Dei beneficio, in hac virtute soliditas. Nec aliud habebat, quantumvis certum, clarum et evidens, quod vel a longe accederet ad illam rerum fidei, in animo ejus, certitudinem. Non legitur vel minimam in tota vita contra hanc virtutem expertus tentationem. Tamquam certum habebat, nec per dæmonem fieri posse, nec Deum umquam permissurum, ut anima, sibi diffidens atque fortis in fide, in errorem induceretur. Revelationes omnes, quantumque vel imaginari vel excogitari possent, non valuissent in eo vel minimum labefactare quidquid ecclesia et sacra Scriptura docerent.

[94] [Definitur fides, in quantum est gratia gratis data.] Est et aliud fidei genus, quam idem S. Apostolus gratiam gratis datam nuncupat, quæ consistit in donis specialibus et muneribus, quibus Deus animam exornat, citra omne earum meritum; quam et concedit cui et quomodo ei placuerit. Est donum hoc eminentior quædam notitia et specialis rerum ad fidem spectantium, quam dat Spiritus sanctus doctoribus evangelicis, virisque apostolicis, ut convenienter possint alios docere; vel (ut quibusdam præplacet) est excellentia quædam sermonis doctrinæ, quem idem spiritus quibusdam impertitur, quo melius valeant aliis res fidei tradere adeo ut vel a rudioribus intelligantur: vel tandem (et hoc majorem habet certitudinem) est extraordinaria, eaque firmissima fiducia qua sancti in Deum præditi sunt, obtinendi quidquid petierint, unde et miracula patrant et multa mirabilia operantur. Atque hæc, juxta a S. Theodoretum fides est, de qua Christus prædixit fore ut illa montes transferrent atque alia, si opus esset, ederent haud minus stupenda, quæ solent videri in prædicatione Evangelii apud infideles. Cæterum quocumque modo fides hæc intelligatur, certum est hac, quatenus gratia est gratis data, præditum fuisse sanctum Petrum, ut ex tota ejus apparet vita: tantus enim est numerus eorum, quos legem Dei, vias æternas et mysteria fidei docuit, sive in privatis instructionibus sive in publicis concionibus, idque tanta cum perspicuitate, ut vel a tardissimis intelligeretur, etiam quando de altissimis tractabat mysteriis, vel de methodis sublimioris contemplationis: claritate sua tenebras ingnorantiæ apud omnes dispellebat: quod profecto non obtinuisset sine hac fidei gratia. Quod si fides intelligatur esse magna et excellens illa fiducia, qua sancti aliqui donati fuerunt, cujusque ope quidquid peterent a Deo impetrabant, hæc et in toto ejus vitæ cursu elucet, utpote qui tam perfecte intelligebat quid sit discriminis inter eum qui Deo fidit, et alterum illum qui hominibus nititur: hujus spes omnes vento abripiuntur; illius, quoniam firma in petra fundantur, falli nequeunt, ut reipsa contigit Viro nostro sancto, quemadmodum testantur miracula, quorum quædam hic subjicimus.

[95] [Fluvium trajicit cum socio] Quum quadam die iter faceret, venit cum socio suo ad locum Alconete dictum, ubi trajicere solent Tagum, in quem ibidem influit alter fluvius nomine Almonte. Aquæ tunc erant altæ et copiosæ: nequicquam vocabant navicularium, rogantes ut ad alteram ripam eos perduceret. Persuadere eum non poterant, ut cymbam solveret, tanto magis quod jam nox esset, et vehementius ventus spiraret: unde et transitus difficilior erat, et naviculario incussus timor. Humanis adjumentis destitutus, ad eum confugit, qui omnia potest; invocata itaque ejus ope, magna cum fide et fiducia; subito per divinam virtutem in altera fluminis ripa se conspexit ad portam diversorii, in quo jam considebat navicularius, narrabatque hospitibus, quid sibi duobus cum fratribus accidisset. Quos cum ex improviso intrantes viderent, manserunt attoniti, miraculum agnoscentes: nec enim dubitari fas erat quin Deus servis suis loco navicularii fuisset. Idem contigit ad Durium fluvium, in loco qui dicitur Buycillo. Intumuerant undæ, nec audebat navicularius tentare transitum. Ast servus Dei, divino numine trajecit aquas sicco pede, ut verus Israëlita, in spiritu ad Dominum confugiens.

[96] [Aliud ejusdem generis manifestum miraculum.] Cum quadam die Placentia Alcantaram tenderet, socium habebat sacerdotem satis languidum. Pervenerant ante meridiem Portezuelum, vicum Alcantarensis magisterii; ubi, cum sacerdos male se haberet, dixit se hac die non audere ulterius progredi. Quod audiens servus Dei: tu quidem, inquit, hic remaneas, vires resecturus, ego autem Garrovillas usque procedam; me enim in illo conventu expectant. Remansit ille; ipse vero solus iter prosecutus est Cum Tagum, qui media leuca a Garrovilla distat, attingeret, jam nox erat, et aquæ ex hieme et pluviis tumidæ: cæterum nullo anni tempore vado transitus patebat, præcipue illo in loco: trajiciebatur fluvius navicula, quæ ordinarie stabat ex parte vici, quod ibi esset domus seu diversorium navicularii, qui adveniente sancto Petro, cum jam nox esset, domum se receperat; nec vocantis verba audiebat, sive quod satis longe abesset, cum intermedius jaceret fluvius; sive etiam ob præterfluentium murmur aquarum, sive tandem ob strepitus qui numquam non eduntur in caupona. His itaque constitutus in angustiis, nec cymbam, nec navicularium nec aliud quodvis trajiciendi fluminis paratum habens adjumentum, ad cœlum confugit omni sua in Deum collocata fiducia. Et ecce prodigium! illico, quin caperet ipse quomodo res gesta esset, videt se juxta aliquam domum, quam antea numquam viderat. Ad januam accedens, lumen percipit: vocat; accurrunt incolæ, quos rogat, pro Dei amore, ut, si fieri possit, velint eum ad alteram fluvii ripam perducere, quo ad Garrovillas pernoctare valeat. Cui, navicularius: recte quidem, inquit, pater; tempus utique est jocandi. Nonne inde venis? Minime, frater; respondit Sanctus, ast venio ex Portezuelo. Qui fieri potest, ait navicularius, cum fluvius intermedius currat? nec enim inde huc attingere potuisti, quin aquas trajiceres. Siluit servus Dei, obstupueruntque omnes boni illi viri hæc audientes; intelligebant enim solius Dei opera eum transire potuisse. Tum rogaverunt, cum sero jam esset et nox ingrueret, et præterea mediæ leucæ per vias asperas hinc ad Garrovillas iter restaret, ut apud se pernoctaret, postera die summo mane se illi viam indicaturos. Annuit Petrus: et cum dies illuxisset, discessit, suisque conspexit oculis flumen illud, quod Domino mirabiliter operante, pertransierat. Ad vesperam adfuit sacerdos itineris socius, qui de sancto Viro navicularium interrogans, didicit ab eo quæ contigerant. Atque tum hic, tum illi de miraculo testimonium dixerunt.

[97] [alius transitus] Altera vice cum ad Guadianam, Estramaduræ fluvium venisset, incassumque tentasset navicularium ut cymbam admoveret, quod violentæ ac tumidæ nimium essent aquæ; Domino se commendavit, atque cœlitus, ut creditur, insueta fide et fiducia donatus, crucis signo se signans, socium jussit vestes sublevare, et suis vestigiis insistere; atque ambo in conspectu navicularii et aliorum adstantium flumen trajecerunt, ita ut aqua vix ultra pedes ascenderet, omnibus stupentibus, quod scirent flumen hoc loco valde profundum, nec cymba sine periculo transeundum. Ast aquæ, quæ alio tempore submergendæ terræ ejusque suffocandis incolis adhibitæ fuerant, nunc Dei servis sustentandis serviebant. Hoc in miraculo sicut et in cæteris, quæ commemoravimus, obtinuit, id quod de sancto Petro legitur, qui super aquas ambulabat, quasi solida in terra processisset.

[98] [Hac fiducia, suscepit perfecitque S. Petrus opus Reformationis.] Hac tanta animatus fide et fiducia res magnas mirabilesque suscepit, felicemque perduxit ad exitum, ut apparuit in principio Reformationis, ubi tantas superavit difficultates, tot fundavit, mediis in contradictionibus, conventus. Nec mirum, cum in hoc Reformationis opere suscipiendo, tam præclaris duceretur rationibus, tam sublimes spectaret fines: non enim solummodo proprium suum intendebat profectum; nec etiam solum religionis augmentum, perfectamque regularum nostrarum observantiam, fratrumque suorum majorem perfectionem; sed et præterea altius adhuc mentem suam dirigebat, ad fidei scilicet exaltationem, et infidelium conversionem; volebat ut filii et fratres sui ardenti cum caritate, paupertate sua, pœnitentiis, oratione, exemplis et doctrina promoverent salutem animarum, non solum uno in regno, sed universo in mundo, atque adeo ad Deum omnem converterent infidelitatem. Hoc ex zelo, his ex cogitationibus exorta est nova in agro ecclesiæ hæc planta: hæc fuit scintilla quæ tantam in lucem excrevit; cujus mirabiles effectus et jam apparuerunt et in posterum magis adhuc apparebunt. Et quia fidei adeo vivæ sancti Viri, tribuitur zelus fervidus quem habuit ad opus reformationis inchoandum et fundandos conventus (quod etiam dictum sit de viris illis qui domos Recollectionis stabilierunt) prosequemur hic quæ dicere cœpimus, ubi agebamus de ejus adventu in hanc provinciam sancti Josephi b.

ANNOTATA.

a Perperam hic Theodoretus Sanctus dicitur.

b Lib. 1 scilicet cap VIII chronici. Dicto capite et duobus sequentibus, ex professo agit P. F. Joannes a S. Maria de initio et progressu Reformationis a S. Petro de Alcantara tandem stabilitæ. Vide commentarium præv. § II.

Cap. XII. De motivo quod habuit servus Dei et alii sancti viri ad fundandas Reformationes.

[Quid sint domus Recollectionis, et quas ob fines institutæ.] Finis quem sibi proposuerant antiqui patres nostri in fudandis quavis in provincia conventibus Recollectionis, hic erat, ut non solum in domibus illis stricta haberetur regulæ observantia; sed etiam ut adderetur aliquid paupertati, pœnitentiis et mortificationis operibus. Vita enim communis et conventualis, quæ in tota aliqua provincia obtinet, talis sit oportet quam omnes sequi valeant, etiam illi qui debiliores sunt viribus. Ast qui spiritus habent robustos et valentes, et animo sunt determinato ad extraordinarias faciendum pœnitentias, coarctantur nimium, si æquo tantum cum illis incedant passu. Hinc permittitur illis ad domos Recollectionis accedere, ubi cæteris omnibus substracti officiis, queant indulgere fervori spiritus et devotionis, ac specialiter vacare mortificationi et pœnitentiæ. Itaque nomen Recollectionis, proprie loquendo, indicat conventum ubi vivitur majori cum recollectione, majori cum rigore, ubi perfectius regula servatur. Denique Recollectio aliud non est nisi domus præparata viris perfectis, qui ulterius progrediuntur quam cæteri religiosi ejusdem provinciæ: unde præpostere sentiunt illi, qui dicunt se domos illas adire quiescendi gratia: cum institutæ non fuerint, nisi tamquam refugia asperrimarum pœnitentiarum, ubi et tempus et facultas esset vacandi diu noctuque contemplationi. Sunt debentque esse hujusmodi domus quasi caminus incensus, in quo alii alios inflamment igne amoris divini et caritatis, quibus flagrant præcordia; atque ita fit ut omnes mutuo se exstimulent ad amandum sequendumque Dominum nostrum; et tepidi ferventes evadant, et ferventes ardeant magis. Beatus utique dicendus qui hujusmodi domum ingredi potuerit, in eaque dare se vitæ magis asperæ et perfectæ, cessans agere cum Martha, ut meliorem partem eligat cum Maria.Zelus hic ardebat in corde et pectore apostolici viri sancti Fr. Petri de Alcantara: cum vero ubicumque ille reperitur, animam non ferat esse otiosam, ast continue eam excitet, stimuletque; ita sanctus Petrus incessanter exquirebat adjumenta et modos, quibus exsequi et implere posset illud quod tam vehementer optabat; novum scilicet corporis sui immolare holocaustum, per inusitatos rigores et pœnitentias; novam stabilire Reformationem, quæ ad totum extenderetur Ordinem.

[100] [A nova hujusmodi domo initium Reformationi suæ fecit.] Ita his cogitationibus absorptus erat, ut alia de re nulla sollicitus foret. Videbatur necessarium ad initium hujus operis, de licentia patris Generalis conventualium, obtento præterea Brevi pontificio, sua exire provincia, et fundare conventum strictioris et observantiæ et paupertatis ad normam quam diximus, ubi ipse et socii aliquot ejusdem spiritus convenirent; regulam suam servarent majori cum perfectione, viverent in summo rigore et paupertate, in quantum per vires humanas liceret. Judicabat enim ante omnia convenire, priusquam in aciem procederet, ut omnimoda instructus foret secundum statum et vocationem suam perfectione, servando ad litteram omne id quod regula præscribit, sicut et consilia evangelica omnia. Ad quod nos omnes, qui in hoc Ordine vivimus, tenemur arctius quam alii religiosi et universim christiani; quia perfectior et sublimior est status noster; utpote qui profitemur regulam, juxta quam tam perfecta nobis incumbit Christi redemptoris nostri imitatio, atque adimpletio omnium illorum, quæ ipse verbo et opere docuit, et scripto mandata sunt in sancto Evangelio.

[101] [Qualis vita in illa domo agebatur;] Quamvis, ubicumque sanctus ille Vir esset, hæc omnia strictissime servarentur; tantus ejus erat fervor, ut parva hæc judicaret; imo ipsi videbatur jam aliquatenus intepuisse primævum, quo ab initio opus suum susceperat, ardorem. Ut cogitabat ita et agebat, Dominusque ei favebat, quasi proprium opus suum agenti. Brevi tempore petitam obtinuit licentiam, conventumque absolvit. Ut vero vidit ædificatam ecclesiam illam perexiguam, refectorium et dormitorium huic similia, plurimas Deo egit gratias et Virgini sanctissimæ, cui domum suam dedicaverat; sociisque dixit: Fratres hæc satis sunt pauperibus: non amplius! non amplius! Væ illis qui in posterum plus quærerent, aut aliquid his ædibus adjunctum vellent: minus enim multo esset id quod obtinerent, quam quod quæsitum venirent. Perstitit hic aliquo tempore sanctus Vir, continue orationi vacans, pœnitentiam agens valde rigorosam, singulis diebus novos eam augendi excogitans modos. Hæc nempe indoles eorum est qui vere amant Deum, ut, quantumvis magna sint, quæ faciunt, nihil tamen se præstitisse putent.

[102] [eorum paupertas et zelus.] Admodum stricta erat paupertas, qua utebantur, sicut et ingens fiducia quam habebant Deum non permissurum ut vitæ necessaria deficerent. Quod si quandoque id accideret (Deo scilicet ita ordinante quo melius fructus sanctæ paupertatis gustarent) majori exultabant alacritate et consolatione, penuriam tollerantes, ut decet viros oratione et pœnitentiæ deditos. Sic nimirum carnem spiritui et spiritum universamque suam voluntatem subjiciebat Deo. Hæc inter mortificationis et perfectionis opera, media in solitudine, perpetuo exstimulabatur generosis illis desideriis, quæ enascebantur ex zelo animarum et reformandi sui Ordinis; dies noctesque Dominum deprecabatur, ut ipse viam tanto operi sternere dignaretur. Crescente singulis diebus amore in Deum, crescebat etiam in anima ejus, amor proximi, et zelus Reformationis: hæc enim, ex ejus mente, non solum spectabat propriæ religionis suæ bonum, sed et salutem omnium animarum, et conversionem infidelium. Imo cœlitus edoctus videbatur, vel quasi præsentiebat quæ futura erant de tot religiosis familiæ hujus, qui transierunt et adhuc transeunt ad Indos, Sinas, Japonem, ubi innumeras operati sunt et quotidie operantur conversiones, ubi quidam usque ad sanguinis effusionem susceptum opus prosecuti sunt. Eo scilicet spectabant orationes, mortificationes, pœnitentiæ sancti Petri et sociorum ejus, quos omnes imbuerat Dominus eodem zelo salutis procurandæ animarum.

[103] [Obstacula fuuræ prævidet sanctus suæ Reformationi.] Dum his distineretur curis et exercitationibus, quo magis appropinquaret tempus, eo ardentius fervebant ejus desideria. Scopum suum considerabat incessanter, Deoque commendabat; atque in dies in proposito confirmabatur. Secum ipse agebat de modis optatam attingendi metam. Ast quoties via aperiebatur, subito ex adverso assurgebant innumera obstacula. Ponebat sibi ante oculos negotii difficultates, rei novitatem, contradictiones prælatorum; multorum oblocutiones qui a reformatione abhorrentes absque dubio restituri erant; aliasque multas prævidebat molestias et persecutiones, quibus forte deterrendi erant, qui eum cæteroquin sequi et juvare voluissent. Hinc timebat quæ accidere et sibi et aliis in posterum possent. In mentem sibi revocabat molestias et persecutiones quas sustinuerant primi provinciæ S. Gabrielis fundatores et speciatim Fr. Angelus de Valladolid, qui præ cæteris augmento reformationis illius allaboraverat, contradicentibus tota Observantia, regibus Hispaniæ, horumque Romæ legatis, quo et ipse undevigesies iter fecerat. Obstabant præter hæc alia multa, de quibus in chronico illius provinciæ.

[104] [Mors Fr. Joannis Pascual,] Ast cum Deus consilii auctor esset, difficultates nedum retardarent, sanctum Virum potius urgebant: qui enim dabat desiderium, illud et adimpletum volebat; quapropter Servum suum movebat, ut non cessaret orationi et supplicationi insistere; quamvis tempore illo res videretur prorsus conclamata. Quando enim jam nulla prorsus suscipiendo operi via inveniri vel excogitari poterat, supervenit mors S. Fr. Joannis Pascual, atque exinde nova contra fratres et erectos conventus procella. Atqui tamen hoc erat, quod Deus decreverat fore initium suscepti consilii, et quo simul etiam prodenda erat lux, hactenus in angulo latens, angustas inter cellæ parietes contenta, ut parum hucusque hominibus lucere potuisset. Ille itaque ipse, qui absconditum voluerat, et quasi soli sibi servarat, in lucem eum produxit, ad exemplum et profectum multorum: non enim permittit Deus sanctitatem eximiam servorum suorum occultam manere. Cum lumina sint sole longe splendidiora, suo tempore ponuntur super candelabrum, ut mundum illuminent, et clarius innotescant eorum virtutes et nostra vitia. Hinc ex ordinatione divina factum est, ut P. Generalis conventualium, sub cujus erat obedientia, eum (ut jam diximus) suum nominaret commissarium. Atque hoc fuit medium, quo usus est Deus ad exequendum suum consilium et implenda servi sui desideria.

[105] [cui S. Petrus in commissarii munere succedit.] Erat Generalis vir disciplinæ et virtutis in paucis amans, omniumque eorum appetens, quæ ad virtutem et regularem disciplinam promovendam, adeoque ad ipsam reformationem, spectarent. Considerans itaque opus inchoatum, multiplices, quæ suscitabantur, contradictiones; bonos aliunde successus sperandos, fructusque copiosos ex hac nova planta decerpendos; multopere consolabatur Custodem, qui nuntiaverat mortem S. Fr. Joannis Pascual, sui in hac custodia commissarii; promittens se quidquid posset, in ejus favorem facturum. Innotuerat ipsi præclara sancti Petri sanctitas, quem magni proinde faciebat; quare Deo ita disponente, suum eum nominavit Commissarium; deditque litteras patentes valde amplas, quibus plena daretur facultas accipiendi fratres et fundando conventus sub sua obedientia (ut diximus) a. Scripsit ei et litteras paternum spirantes amorem, quibus et rogabat et jubebat eum onus hoc suscipere, enixe ei conventuum et custodiæ procurationem commendans.

[106] [Exinde novo accenditur zelo et fiducia.] Ubi servus Dei munitum se his conspexit præsidiis, pulsus obedientia, quin vel minimum talia umquam ambiisset; vidit quasi cœlum apertum, et viam stratam ad finem adeo sibi exoptatum. Ad ecclesiam properat, Christo Domino offert universa, gratias agens, quod opera sua uti dignareretur ad tanti consilii executionem. Et quamvis ibi etiam ei in mentem venirent hinc difficultates, obstacula et contradictiones, quas procul dubio experturus erat; inde exigua præsidia quibus adversus illas luctare posset; magnos tamen sentiebat animos, summamque fiduciam et zelum tam ardentem gloriæ Dei et reformationis, ut nihil prorsus formidaret; firmiter sibi proponens quævis perrumpere obstacula ad obtinendum scopum, quem Deus ipse, duce obedientia, nunc tam clare indicabat.

[107] [Speciali modo ei Dominus favet.] Supra vidimus b quomodo in sua custodia receptus fuerit, quidque ibidem sit secutum. Nunc vero videmus quam alta sint Omnipotentis consilia, quam stupenda ejus opera: nam cum per se possit omnia ad finem perducere, dignatur nos in partem vocare, ut aliquid laboris subeuntes, totius operis fruamur merito et præmio. Suaviter enim Dominus operatur, movetque nostram voluntatem; quin lædat liberum arbitrium, ut apparet ex modo quo Sancti nostri desideria adimpleta sunt, in opere reformationis prosequendo vel potius de novo suscipiendo: nam, quamvis ejus prædecessor, Fr. Joannes Pascual, manum operi admovisset; stabat tamem valde informe et caducum atque quassatum ex nupera persecutione; deerat præterea caput illius sustinendi idoneum. Ipse itaque medius advenit Deum inter et homines: ipse erexit provinciam; ejus opera et intuitu plures viri iique sanctitate conspicui ad eam accesserunt: atque deinceps, ut bonus pater familias, præclaros operarios in vineam suam perduxit, qui plurimum in ea laborarunt, ad ejus exemplum multa cum alacritate amplectentes quidquid caro et sanguis reformidant. Ipse vexillum adversus dæmonem erexit, in aciem ducens populum qui eum sterneret, conculcaret, vinceret, omnes tanto gloriantes patre et fundatore: quid enim magis honori sit familiæ, quam parentum sanctitas et excellentia?

[108] [Custodiæ ordinatio.] Cum adveniret sanctus Petrus, quatuor tantum numerabantur conventus, procul ab invicem dissiti, et satis male instructi. Lorianensis nempe in Estremadura, et tres alii in regno Galliciæ, quibus adjunxit Pedrosum, quod ipse fundaverat. Eorum itaque suscepit administrationem multa cum prudentia, ordinans omnia ad perfectam regularum observantiam, finesque ipsi a Deo præstitutos. Et primum quidem res ordinabat conventuum, in quibus vitam proposuit illam adeo asperam et pœnitentem, quam describemus ubi de communi per totam provinciam observantia agemus. Spiritum efformabat; agebat de oratione, pœnitentia, mortificatione, obedientia ac præsertim de paupertate, quæ totidem columnæ sunt, quibus totum innititur ædificium. Speciali cura satagebat ut officium divinum et cæteræ cæremoniæ devote et recollecte peragerentur. Sacrilegum erat loqui temporibus silentii. Omnes exercebantur in officiis humilibus, nemine prorsus excepto. Præ cæteris florebat caritas et amor fraternus, quo singuli in invicem ferebantur: quæ profecto perspicue demonstrant a Deo motum et electum Virum hunc apostolicum fuisse ad opus reformationis, quod cæteroquin copiose etiam elucet ex obtento fine tam sancto, ex ædificatis tot monasteriis in Hispania, in Indiis, in Japonia; ex conversione tot infidelium, ex sanguine tam abundanter effuso pro gloria Dei et fidei confessione. Hic scilicet zelus ejus fuit tam ardens pro salute animarum, quem et impressum videmus in cordibus filiorum ejus, qui eodem spiritu animati, conversioni novi orbis se addixerunt c. Nunc cæteras ejus virtutes et dona expediamus.

ANNOTATA.

a Ubi nempe agebatur de primordiis provinciæ S. Josephi, Chronici cap. VIII, IX et X; quæ nos in Comm. prævio § II reddidimus.

b Locis superiori littera indicatis.

c Vitæ S. S. Petri, a P. Laurentio conscriptæ, subjungitur Opusculum, in quo, quæ hic a P. Joanne a S. Maria indigitantur, evoluta latius reperiuntur. Præfatum opusculum prodiit Romæ an. 1669 sub hoc titulo: S. Petrus de Alcantara post mortem redivivus; sive fructus posthumi, quos ecclesia catholica ex fundata ab ipso provincia S. Josephi Discalceatorum et ab aliis ex ista emanatis percepit, compendiose in unicum librum collecti per Fr. Tiburtium Navarrum, Minorem Recollectum.

Cap. XIII. De gratia sanitatum quam habuit S. Fr. Petrus, et infirmis quos per vitam sanavit.

[Gratia sanitatum et miraculorum plurimum valuit S. Petrus.] Quemadmodum ecclesiæ necessaria est gratia sapientiæ et scientiæ, ut alii aliis tradant notitiam, qua Deus eos prævenit, rerum supernaturalium: ita etiam necessariæ sunt gratia sanitatum et potestas patrandi miracula: his enim confirmantur veritates fidei (ut sanctus Paulus dixit): Illustrante interius Spiritu sancto, qui auctor est prodigiorum; utpote quibus non sufficiunt vires creatæ et humanæ. [Gal. III.] Simul etiam intendit Deus, dum hujusmodi operatur, nobilitare et commendare servos suos: non parum enim hæc faciunt ad confirmationem fidei quam profitentur, præsertim quando de viris agitur, quorum vita et doctrina prodesse omnibus possunt. Duabus illis virtutibus et gratiis, quæ ex fide dimanant, præditus sanctus Petrus fuit, ut ex sequentibus capitibus patebit. Clare et manifeste instructus apparet gratia, quam sanctus Paulus vocat, sanitatum, quamque promisit Christus discipulis suis apud S. Marcum dicens: Super ægros manus imponent et bene habebunt. [Marc. C. XVI. V. XVIII.] Absque aphorismis et medicamentis Hippocratis et Galieni; absque remediis et moris humanis operantur sanitatem: eorum enim ars medendi, cum de cœlo sit, continuo et sine mora effectum producit: sanitatem in manibus suis portant. Hujusmodi manus habebat S. Petrus, et earum ope mirabiles operabatur sanationes, præcipue Abulæ in nosocomio, et in territorio conventus de Arenas, ubi ejus virtutes magis inclaruerant, magisque irradicata animis erat in eum fiducia. Hinc etiam populus, spectata vitæ ejus sanctitate, imploratum veniebant ejus opem, non solum ad obtinendas gratias spirituales animæ, sed et salutem corporis, ut ex sequentibus constabit casibus.

[110] [Mulier a cæcitate liberata.] Dum in conventu de Arenas Petrus esset, venit ad eum mulier adeo oculis infirma, ut vix lumen solis videret. Ad pedes ejus provoluta ardenter rogat eum per amorem Dei ut velit sibi impertiri benedictionem. Ut audit amorem Christi, exultat anima ejus, manusque ponens super caput bonæ mulieris, benedicit; illa vero subito sanatur usumque recuperat oculorum, ubique domum cœleste deprædicans et inclamans: quod in sua cæcitate vidisset lumen divinæ Providentiæ; totumque tribuens meritis sancti Fratris.

[111] [Pueruli ab hernia sanatio.] In eodem pago de Arenas, Maria de la Torre, filium habebat parvulum, quem cum aliquando solum reliquisset, in tantos erupit clamores et fletus, ut hernia cœperit laborare. Parentes filii videntes angustiam vehementer affligebantur, nec quo præterea uterentur remedio jam sciebant: medici nihil superesse dicebant, nisi ut secaretur malum; recusabat mater, quod videretur remedium nimis durum et periculi plenum. Nihilominus pater, de consilio medicorum, statuerat illud tentare. Ipsa vero, quæ plurimum fratribus et speciatim sancto Petro addicta erat, rem, prout erat, declarat; rogat ut afflictæ succurrere velit, dicendo sacrum pro filio suo. Annuit servus Dei. Postera die deferunt parentes parvulum ad conventum; ipse vero sacris operatur. Et ecce subito fit puerulus tam perfecte sanus, ut deinceps per totam vitam nullum amplius illa ex parte expertus dolorem sit, ut ipse postea grandior factus affirmavit; omnesque sanationem hanc mirabilem meritis Sancti nostri in acceptis referebant.

[112] [Alterius pueruli sanatio] Quum quadam die Placentiam iret, asello insidens, quod valde fractus et infirmus esset, pervenit ad locum, qui Grimaldo dicitur. Audiens matrona pagi illius, sanctum Virum pertransiturum, ipsi obviam occurrit, rogans ad domum suam diverteret, per unum diem ibidem vires refecturus. Abnuit ille, quod scilicet iter suum jam determinasset. Devota matrona hoc ipsi ratum fixumque esse intelligens, noluit urgere; rogavitque ut solummodo usque ad januam domus suæ accedere vellet, ad benedicendum filiolo suo, valde infirmo, diceretque super eum Evangelium (initium Evangelii S. Joannis). Jumento itaque descendere parat servus Dei, quo debita cum reverentia et pro more suo verba sacra recitaret; at non consensit matrona, judicans per urbanitatem non posse se permittere, ut hunc sibi Vir sanctus laborem imponeret. Qui cum nollet, jumento insidens, recitare Evangelium, ipsa sibi sola benedictione satisfactum iri edixit. Hanc itaque ille impertiit tanto cum pietatis sensu, et tanta cum efficacia, ut ipso momento puerulus sanus factus, hilaris et subridens appareret, quod ei jam a multis diebus non contigerat.

[113] In Herradon, pago territorii Abulensis, ludebant pueri juxta puteum, in quem eorum unus incidit. [Puerum, in aquas demersum, sanum educit.] Clamant alii: accurrunt aliquot mulieres: ast nulla earum audet in puteum descendere; tum simul omnes vociferantur; circumstat brevi nova turba. Hæc inter transit illuc sanctus Petrus, et clamores audiens, accurrit et ipse. Jam puer non parebat; aquis immersus jacebat; mortuum putabant omnes. Itaque cingulum suum, alterique junctum funiculo, quod altus esset puteus, dimittit, et puerum salvum beneque valentem educit. Quotquot adsunt, miraculum clamant; spectata enim pueri ætate, et temporis spatio quo erat immersus, vivus superesse non poterat; nec capiebant quomodo se funiculo innectere valuisset, nisi adjutus oratione et meritis sancti Viri, qui tam opportuno tempore advenerat.

[114] [Fratrem liberat a febri.] Frater quidam ardenti laborabat febri. Cum eum inviseret sanctus Petrus, videns, quantum æstuaret, rogat, num aliquid forte desideret: sic est, inquit, pater; oro per Dei amorem ut ipse in hortum descendas, et propriis manibus præpares acetarium, mihique feras: videor enim mihi melius valiturus, ex quo illud commedero. Bonus Pater, audiens verba: per amorem Dei, et motus caritate sua, illico descendit, pulmentum colligit, lavat, et quo meliori potest modo præparatum fratri apponit: quo viso, exhilaratur ille, erigiturque: valde enim debilis erat, et febris æstuabat. Pater, inquit, oportet ut ex caritate simul mecum manduces. Libentissime, fili, respondit ille. Atque cœperunt commedere donec nihil amplius superesset; et eo quidem eventu, ut quod aliis mortiferum fuisset, illi sanitatem et vitam contulerit: opera enim gratiæ non subduntur legibus naturæ nec præceptis medicorum. Antequam valetudinario exiret, jam febris infirmum reliquerat, qui brevi post integras recuperavit vires. Miraculum esse dicebant omnes, quod operatus Dominus esset, intuitu caritatis Servi sui.

[115] [Aliæ plures sanationes hujusmodi memoria exciderunt.] Asserunt viri sæculares coævi, plures hujusmodi Sanctum nostrum, dum viveret, obtenuisse sanationes, quarum nulla facta mentio est, quod fere quotidie tale quid contingeret. Idem tradunt fratres, qui cum eo vixerunt; unde et summa eum habebant in veneratione; qui profecto amplius de nobis meriti fuissent, si, quæ videbant, chartæ commendassent. Ab initio enim mos iste et opinio in hac prævaluit provincia, sancto utique ex zelo, laudabilesque ob fines. Nimium scilicet caute judicabant non esse bonum hujusmodi secreta revelare mundo, quo facilius vana ejus declinaretur gloria, et hominum maledicentia, quæ vel in sanctissimis reperit quod vituperet. Alii tamen, ex zelo haud minus recto, judicarunt singulares favores et dona cœlestia manifestanda, ut fideles ædificentur et Dominus in servis suis laudetur. Nec desunt qui posterius hoc ut magis pium habent; imo necessarium ducunt hisce temporibus, ubi tam parum floret devotio et tantum deferbuit caritas. Atque hæc nostra quoque sententia est; quare mundo revelamus, licet breviter tantum, quæ Deus in servis suis mirabiliter est operatus; et hoc quidem loco, quantum satis est, ut omnes intelligant sanctum Petrum gratia sanitatum a Deo donatum; hunc servantes ordinem (quod et de aliis gratiis gratis datis intelligi debet) ut hic referamus quæ per vitam præstitit; alium in locum rejicientes plurima, quæ post mortem contigerunt.

[116] [Mirabiliter fratrum inediæ occurrit.] Operatione virtutum, quæ donum est miraculorum, ostenditur infinita Dei potentia, qui operatur in servis suis ad gloriam suam et manifestationem suæ majestatis. Dono hoc præditus fuit sanctus Petrus, ut pauca ex bene multis manifestum facient. Præerat beatus Frater conventui S. Mariæ de Rosario, qui, ut diximus, in deserto, haud procul a flumine Tietar, stabat, duabus dissitus leucis a proximo vico. Sæviebat hyems, nec flumen, ob nimiam aquarum vim, trajici poterat. Copiosa insuper nix impediebat tum fratres tum extraneos; illos quominus domo exire ad petendas eleemosynas; hos, quominus illas ipsi afferrent. Consumpserant minutos panes, quos verno tempore exsiccari curabant, ut subsidio essent hujusmodi necessitatibus, haud admodum raris. A duobus, imo tribus diebus nihil comederant, præter herbas, quas multo cum labore ex horto, nive et gelu concreto, extrahebant. Bonus pater, suorum cernens inopiam, cui nullum jam humanum supererat remedium, ad cœlum confugit. Omnes in ecclesiam convocat: prostratusque cum eis coram sanctissimo Sacramento; fratres: inquit, fiduciam habete: procul dubio Dominus laborantibus præsto erit. Et ecce, dum in oratione omnes perseverarent, tanta vi ningere de novo cœpit, ut humano majus quid facile suspicarere: clarius nempe volebat Deus manifestare auxilium quod servis suis parabat. Crescente itaque tempestate, in tantum ut alterius cujusvis fiduciam evertisset, et longo satis temporis spatio transacto, auditur ad portam tintinnabuli sonitus: accurrit janitor, miratus quemquam per talem aeris intemperiem ad conventum venire: prospicit per januæ cancellos, neminemque videns, dicit pro more: Deo gratias. Cum non daretur responsum et frigius esset ventusque sæviret, non aperit portam, suspicatus vento tintinnabulum fuisse motum, vel forte etiam se delusum: redit ad ecclesiam; ast brevi rursus vocatur, ita quidem ut omnes sonitum audirent. Regreditur aperitque januam, atque reperit canistrum optimo candidoque pane plenum. Obstupescens et gaudens, accurrit ad sanctum Patrem suum, qui cum reliquis fratribus, per modum supplicationis incedentes, ad januam properant, ibique (canistrum enim janitor eodem loco reliquerat) testes divinæ misericordiæ, gratias agunt, undequaque circumspicientes quis tandem panes illos attulerit; ast neminem videntes, omnes agnoscunt miraculum, virtute et meritis sancti Prælati impetratum.

[117] [Simile quid contingit in Pedroso;] Duos similes casus addam, qui contigerunt, dum servus Dei moraretur in Pedroso, ubi Dominus summæ rursus fratrum inopiæ præsto fuit. Tanta erat aeris intemperies, ut eleemosynas petituri domo exire non possent. Atque brevi, quæcumque asservarant, consumpta erant. Remanebat unicus adhuc panis, durus et exiguus; quem sanctus Vir in undecim jubet dividi partes, qui numerus erat fratrum, ibi degentium. Hora prandii omnes conveniunt, mensæ benedicunt, accumbunt: incipit, pro more, lectio, ut saltem animæ non deficeret esca, quæ corpori deerat. Signo dato, omnes, tamquam boni pauperes, alacriter suum quisque frustulum arripiunt, osculantur: post alteram buccellam, jam nihil supererat: remanent tamen omnes auscultantes lectionem; dum interea Dominus eorum curam gerit. Nam ex vico quodam, satis dissito et valde paupere, Serradilla, (quo nec fratres quidem eleemosynam petendi gratia ibant, nec incolæ habebant quod darent) adest ex improviso juvenis abundanti cum pane, piscibus, asparagis et oleo, et præcipitanter tintinnabulum pulsans, cuncta janitori tradit, nec aliud expectans discedit. Janitor hilaris ad refectorium properat. Quo viso, omnes simul gratias agunt Domino, qui tam stupendum et tam selectum ministrabat prandium; haud dubitantes, quin totum hoc deberent meritis sui sancti Patris, qui subito pisces et asparagos filiis suis præpari jussit.

[118] [et rursus alia vice.] Altera vice, tantæ fuerant pluviæ, et in tantum torrentes per montes illos excreverant, ut non nisi admodum difficulter fratres domo exire, torrentes vero transire nullo modo possent. Tamdiu duraverat jam hæc pressura, ut nihil prorsus jam superesset, quod commederent. Deficientibus quibusvis humanis tantæ necessitati remediis, adfuit Deus, qui numquam servos suos, confidenter et humiliter orantes, derelinquit. Providit itaque, intercedente beato fratre Petro, præsenti necessitati hoc modo. Ex vico quodam, ex altera montium parte sito, advenit vir, valenti insidens equo, (alias torrentes pertransire non potuisset) secum habens bonam panis eleemosynam, quæ suffecit aliquot diebus, quibus perduravit procella. Hujusmodi eventus mirabiles, quia frequentes erant, haud magni fiebant illo tempore; et nunc etiam similia in quibusdam conventibus contingunt, ubi tamquam miracula habentur; quæ quidem ego hic prætermitto, ne tædium pariam scientibus et expertis.

[119] [In itinere accipit panem, quo socium fatiscensem reficiat.] Quondam iter faciens socium habebat juvenem. Erat dies jejunii, et via valde deserta. Volebat hic aliquid cibi secum portare, quod prævideret tarde eo venturos, ubi commedere possent. Sanctus vero senex, magis Deo fidens, non consentit. Cum magnam diei partem in via transegissent, cœpit juvenis acri laborare fame; non tamen ausus est quidquam dicere, præsertim quod nullum videret malo remedium. Tantum denique premebatur, ut jam nec progredi valeret, nec suum dissimulare angorem; tandem exhaustus in terram cadit. Illius misertus servus Dei, confugit ad eum, qui omnia potest, dixitque: ito, frater mi, retro hoc virgultum; ibi quod manduces invenies. Respiravit ille hæc audiens, et vim sibi faciens, virgultum, ut potuit, accessit. Cum appropinquaret vidit fontem et juxta hunc panem pulcherrimum. Lætus illico advocat sanctum Fr. Petrum. Ambo simul commedunt panem, et aquam ex fonte hauriunt, gratias agentes Deo, qui tam sollicite curam gerit eorum, qui ex ejus amore sui ipsorum obliviscuntur.

[120] [Simililer detegit fontem, quo sili medetur.] Simile quid accidit, dum alter ejus socius siti torqueretur. Quod videns servus Dei, miseratione motus: Videsne, inquit, frater parvam illam rupem? Video, pater. Vade ergo, ait, et subleva lapidem, qui ibi jacet: invenies aquam ad bibendum. Fecit frater quod jubebatur, detexitque fontem limpidissimum, in quo sitim refocillavit, infinitas dans gratias Deo, qui in terris talem conservabat Servum, oratione sua, ut quondam Moyses, aquas ex petra educentem.

[121] [Ardenti laborantes sili, Sanctus cum socio mirabiliter in fontem incidunt.] Plurima hujusmodi contigerunt, et præcipue die quadam cum ipse et socius evidenti essent in periculo. Per montana Maurorum pergebant verno tempore, urentes inter calores; cumque venissent ad quoddam diversorium, multa cum caritate ipsis apponitur caro suilla, admodum salsa, quod, etiamsi tantus calor non fuisset, satis erat ad accendendam sitim. Brevi sanctus Senex tantam experiebatur defatigationem, ut socius, quamvis ipse præ siti deficeret, proprii fere oblivisceretur mali. Has adductus in angustias: Frater, inquit, non jam nobis restat salus nisi de cœlo: ad Dominum confugiamus, Dum orarent exiliens ex virgultis taurus utrumque in fugam vertit; atque ita procul a via, quam tenebant, rejecti, arrepta semita, in rupes ascendunt: insequitur taurus, donec ad fontem perveniunt, atque dein alio se vertit. Ipsi vero, adeo jam exhausti ut progredi nullo modo valerent, de fonte bibunt; refocillantur, sitimque plene explent; salutem suam in acceptis referentes Deo, qui talia reposita servis habet adjumenta: numquam enim in fontem hunc offendissent, nisi fera illa bestia irruisset.

[122] [Divinitus cognoscit angustias matronæ cujusdam, eamque consolatur.] Apparuit sanctæ matri Teresiæ a Jesu, ut ipsa testatur in Vita sua, quod et inferius videbimus in ejus testimonio de virtutibus hujus sancti Viri. Sic etiam dum Matriti celebraretur magnum jubilæum, divinitus cognovit mæstitiam seu angorem nobilis matronæ, ipsi addictissimæ, quæ in Extremadura degebat. Scilicet in vico de Grimaldi morabatur Elvira de Carvajal; hæc solita erat sancto Petro confiteri, vel saltem si ipse abesset, alicui ex patribus Discalceatis, quibus plurimum favebat ob devotionem qua utebatur erga seraphicum patrem nostrum sanctum Franciscum. Instabat finis Jubilæi. Nuntium mittit ad conventum Pedrosi, qui adducat confessarium; ast incassum. Tristatur supra modum matrona, diserteque pronuntiat se non alteri, nisi sancto Fr. Petro peccata declaraturam, etiamsi Jubilæo frustraretur, etiamsi moreretur. Maritus muliebria hæc ratus deliramenta, haud dubitans quin confiteretur obvio cuique, Placentia accersit patrem Societatis Jesu, qui et suam et familiæ exciperet confessionem. Stabat illa afflicta, anxia, hæsitans quid faceret. Ægerrime ferebat maritus quod recusaret uxor confiteri sacerdoti, quem ipse accersiverat; nihil non tentabat ut a proposito eam averteret. Ast frustra. Reponebat illa sanctum Fr. Petrum nuptialem sibi dedisse benedictionem; se illum patris loco habere, nec alteri se animæ suæ latebras detecturam; quod summam perpetuo in ejus consiliis et monitis in venisset animi pacem et solatium. Denique declarabat se quasvis potius passuram molestias, quam hac in re votis mariti sui satisfacturam. Post hæc, afflicta, turbata, dejecta cubiculo suo se includit, neminem jam volens videre nec audire. Erat jam sero, et sequenti die ad sacram mensam accedendum: cum subito accurrit ancilla clamans: Bonum nuntium, domina, bonum nuntium! Adest pater Fr. Petrus de Alcantara, jam prope est. Credere illa recusat, suspicans hac ratione illos velle dolorem suum fallere. Testem invocat ancilla Deum, rem ita se habere, et beatum Petrum jam domus januam subiisse. Surgit illa alacris, ut quæ ejus adventu liberata erat tot ac tantis, quas rebatur, molestiis. In ejus occursum properat; ast antequam vel unum potuisset proferre verbum: Filia, inquit sanctus Pater, nihil umquam tale deinceps tibi accibat; sed utere confessario, qui præsto fuerit: scias enim me Matrito venire, unice ad excipiendam confessionem tuam: tot leucas percurri ad solatium tuum. Ad hæc illa remanet turbata; sed simul agnoscit Deum ipsum mirabiliter revelasse suas angustias et mœrorem. Maritus pacatum se ostendit, et simul omnes, nihil jam de miraculo dubii hærentes, faustum sancti Fratris adventum magna cum lætitia celebrarunt.

[123] [Plures sanationes ope chordæ seu cinguli. quo usus fuerat S. Petrus.] Uxor Bernardini de Medrano, ex pago de Arenas, nota devotione sua erga sanctum Virum, per Dei amorem quondam petiit chordam qua cinctus erat. Satisfecit votis piæ mulieris, quæ sedulo eam servavit, tanti donum hoc faciens, ut nullo pretio privari illo voluisset. Sæpius tamen eam commodabat aliis, ex pietate petentibus, non sine magno solatio, præsertim mulieribus, quæ partus habebant difficiles: ex solo tactu chordæ illius non raro vel pepererunt vel saltem melius valuerunt. Sic tanto in periculo erat quædam parturiens, ut paucas vix horas vitæ ei crederent medici superesse. Ast ipsa sciebat unum adhuc remanere remedium. Aderat altera mulier quæ noverat qualia Deus operatus esset, mediante benedicto illo cingulo, quod et celeriter afferri curavit. Vix illud parturiens sibi imposuerat, commendando se servo Dei, cum subito ediderit duos filios, ipsaque optime valuerit. Matrona autem Catharina a affirmavit plura ejusdem generis se vidisse mirabilia, quæ Dominus patravit per cingulum servi sui. Illa vero ipsa quondam gravi vexata dentium dolore, et simul aurem et oculum habens inflammata, plurima jam nequidquam adhibuerat remedia: quam videns maritus adeo laborantem; cinguli recordatus est, voluitque ut vultui ejus imponeretur. Ipsa mandat famulæ ut illud scrinio, in quo asservabatur, extrahat: dein magna cum fiducia applicat vultui, dentibus, auribus, oculis; ex quo omnis illico cessavit dolor, abscessit inflammatio, disparuit tumor; et perfecta rediit sanitas.

[124] [Plura rursus edita prodigia, ope litterarum fraternitatis.] Litteris, quas fraternitatis vocant, manu sancti Fr. Petri subscriptis, plurima Deus operatus est miracula, alios sanando ab infirmitatibus corporis; liberando alios a periculis, tentationibus et spiritus afflictione, ut affirmat sancta quædam et spectata femina, quæ fratres hospitio excipere solebat et ipsa plures annos morata est in Sarradilla, vico Guardianiæ de Pedroso. Hic aliquo tempore mansit servus Dei, eique litteras fraternitatis, suo nomine signatas dederat. Quas illa reliquiarum instar servans, non sine magna umquam reverentia et devotionis lacrymis attrectabat; affirmabat quoque se in quavis necessitudine et quibuscumque in angustiis illarum ope et sancti Petri intercessione obtinuisse speciales a Deo gratias; aliosque plures, quibus præfatas litteras commodarat, a molestiis et tentationibus liberos fuisse, ex quo illas devote venerati erant. Rursus alii, intollerandis ex capite cruciati doloribus, eodem remedio sanati sunt. Alia multa traduntur miracula et prodigia quibus Deus Servum suum commendavit; ast scripto non sunt consignata, verentes ne tædio nos afficerent: tam scilicet perverse de nostro judicabant sensu. Nunc agamus de dono prophetiæ, quæ proxime operationem virtutum subsequitur.

ANNOTATA.

a Non dubitem, quin hoc nomine vocaretur præfata uxor Bernardini de Medrano. Ex contextu sequenti narrationis clare elucet, hanc esse Catharinam, quæ cingulum a sancto Petro acceperat.

Cap. XIV. De dono prophetiæ et discretionis spirituum, quo S. Fr. Petrus præditus fuit.

[Donum Prophetiæ et Discretionis in S. Petro.] Donum prophetiæ gratia est, qua homo certo cognoscit, quod soli Deo manifestum esse potest. Cum sit scientia rerum libere futurarum, involvit visiones et revelationes, quarum ope ventura prædicunt, vel præterita, humanis viribus prorsus impervia, nota faciunt, vel præsentia manifestant, solius ope miraculi percipienda. Donum hoc Deus communicat quandoque delectis servis suis sive in signum benevolentiæ erga eos, sive in emolumentum aliorum; quo scilicet doctrinam faventius accipiant, cum videant adimpleri ad amussim prædictiones tanta factas cum fiducia et veritate, ut testes de visu crederes. Hinc etiam prophetæ olim Videntes dicebantur, quod res futuras quasi oculis spectarent… a. Juxta sanctum Thomam, inter omnes gratias gratis datas, donum prophetiæ et discretionis spirituum maxime commendat Sanctos, eorumque doctrinæ conciliat auctoritatem, præcipue si accedat vitæ meritum, ut in sancto Fr. nostro Petro, cui Deus hanc concessisse gratiam videtur, ob continuam, quam cum eo habebat, conversationem; quia, ut ipse dicebat, non potest occultare cor suum amicis suis. Plura clarissime ante eventum prædixit; de aliis præmonuit, ut præcaveri potuerint. Quædam ex iis referemus, quæ sufficient ad demonstrandum Sanctum nostrum gratia illa præditum fuisse, ejusque effectus pervenisse ad cujusvis generis homines. Tanta erat Servo Dei solertia ad servanda secreta cælestia, quæ ex Domini pectore hauriebat; fratribus (de coætaneis loquor) vero ejus tanta fuit negligentia (nisi malimus dicere fuisse humilitatem, et sui ipsorum mundique despectum) ut scripto nobis reliquerint fere nihil de specialibus favoribus et gratiis quibus Deus sanctum Virum cumulabat. Nec hujusmodi negligentiam mirabitur, qui sibi in mentem revocaverit antiquam consuetudinem nostræ provinciæ. Hinc pauca erunt quæ dicenda habemus de tot ac tantis ejus revelationibus et prophetiis. Quæ hic apponam, partim reperi in memorialibus et foliis volantibus; partim traditione et revelationibus innotuerunt.

[126] [Insigne profertur exemptum spiritus prophetici.] Memoria hoc in genere maxime dignum est, quod accidit viro generis claritate toto hoc regno imprimis spectabili, quem ab infantia sanctus Petrus efformaverat, eique in spiritu dux fuerat et pater: cujus monitis et consilio confitebatur, ac sacræ mensæ accumbebat frequenter; certa habebat orationi destinata tempora sicut et aliis virtutum et pœnitentiæ exercitiis. Cum quadam die simul essent, advenit nuntius de morte magnatis, cujus juvenis ille insignem ditionem hæreditate consequebatur. Exultat gaudio, ut fieri solet illa ætate, et continuo viæ dare se parat. Ast servus Dei, cœlitus edoctus, enixe eum rogat ut ab hoc itinere abstineat: verum nihil ille audiebat, causatus urgeri se a suis consanguineis, nec habere quid eis responderet, nisi statim proficisceretur. Tum seorsim eum ducens: Video, inquit sanctus Vir, te lætari hæreditate ista; ast si scires quanta te maneant posthac adversa, consilio aquieceres meo. Recordare, fili, eorum quæ a me didicisti, sanctorum operum quibus vacasti, vitæ intemeratæ, quam hucusque duxisti. In memoriam revoca quoties, post accepta in oratione a Domino peculiaria dona et gratias, mihi occurreris inflammatus desiderio patiendi ex amore Dei sanguinemque effundendi. Pater mi, inquit ille, ita et nunc sentio; et quavis in occasione efficiam, ut me nec oblitum exhibeam beneficiorum cœlestium, nec monitorum tuorum. Ast, fili, si pauco post tempore spoliatum te videas hæreditate, quam nunc adibis, num ex amore Dei patienter illud ferres? Patienter ferrem, inquit; nam pro terrenis nollem amittere cœlestia. Et si præterea, inquit, honore et fama spoliareris, num patientiam haberes? Haberem, pater; siquidem ipse Deus se humiliavit et multo plura amore mei est passus. Et rursus: si bonis et fama exutus, videres illos ipsos, qui natura duce juvare te et tueri deberent, in persecutorum numero; adeo ut optarent non solum omnibus bonis te spoliari, sed et mortem tibi, si possent, inferrent; num patienter id ex amore Dei ferres? Tum vero valde turbatus respondit juvenis: cum hæc, pater mi, animam non tangant, quidquid in bonis sive fortunæ sive corporis patiar, ob Christi amorem patienter tollerare conarer. Age, fili mi, inquit sanctus Senex graviter commotus, si præter omnia hæc mala insuper et anima tua per aliquot horas mortaliter læsa permaneret, quia scilicet obcæcatus contra Deum insurgeres, et propterea incarceratus, condemnatus, ultima notatus infamia esses; num adhuc ex amore Dei patientiam servares? Hæc audiens quasi fulgure tactus adstitit juvenis, et sui vix compos: Deus, inquit, potenti manu sua me servet, ut numquam eum offendam! Dominus tibi præsto sit, fili; animumque patientia firmet adversus omnia quæ tibi accidere et obvenire possent, ait sanctus Vir ingenti cum suspirio. Recessit pauper juvenis, mœrore et tristitia confectus, et sequenti die iter propositum suscepit: in quo incidit in virum nobilitate et doctrina florentem, ast hæresi infectum, a quo et ipse miserum seductus, hæreticus per viginti quatuor horas vixit. Unde paulo post omnia illa mala, quæ beatus Petrus prædixerat, supervenerunt. Fuit enim copremhensus, condemnatus, infamatus, ditione privatus: infensos habuit consanguineos, imo et ipsam matrem suam et fratres. Infelix ille juvenis, agnito spiritu prophetico servi Dei, sentiens quam præpostere fecisset non obsequendo consiliis illius, multis cum lacrymis totam rem narravit duobus religiosis, ipsi cognitis, eumque invisentibus in carcere, quo ex sententia Officii detinebatur. Ex magna vero ejus contritione et sinceritate qua errorem agnoscebat suum, videre erat quam puro lacte olim enutritus fuisset.

[127] [Cælitus edoctus prænuntiat matronæ morienti fore ut in cælum recta tendat.] Cum Valesoleti moraretur, invisit matronam graviter laborantem: lecto ejus adstans subito raptus in spiritu est, atque secum ipse, quin ad verba sua attenderet, ait: brevissimo tempore erit in purgatorio. Qui verba illa audierant, exclamant: Quid hoc sibi vult, pater? Dic nobis quid sit. Ast noluit respondere; imo, quod importuni essent, surrexit, quasi discedere parans; matronamque benedicens ait: Dominus te comitetur, anima benedicta. Hæc cum proferret, expiravit infirma; cupientibus omnibus ejus sortis participes fieri, quod audirent recta eam ad cœlum evolasse, idque a Domino fuisse revelatum Servo suo, qui licet abscondere tentaret donum cœleste, ad gloriam suam ipse Deus manifestum faciebat.

[128] [Fratrem quemdam prædicit febri corripiendum.] In via erat S. Petrus cum altero fratre, nomine Gasparis a sancto Josepho, qui præcurrens bibebat ex fonte, non petita prævie licentia: cui adveniens dixit: Ut quid bibisti absque licentia: pœnas dabis, sebri correptus jacebis per aliquot dies, quibus decumbes in vico, ad quem tendimus. Tali die mittam qui te quærat, jam enim sanus eris. Recte valebat frater, cum hæc diceret servus Dei; brevi post laborare cœpit; et cum designatum vicum attingeret, acri correptus erat febri, qua per totidem, quos dixerat, dies decubuit; quibus vero elapsis, cum discedendum esset, sebris penitus evanuerat. Unde utrumque elucet et spiritus prophetiæ et virtus obedientiæ, quam tanti facit Deus, ut non permittat servos suos ab illa recedere ne in minimo quidem, quale est tantillum aquæ, medios inter calores, hausisse.

[129] Cum esset in conventu de Arenas, miserat inde ad conventum B. V. de Rosario, quinque leucis distantem, [Cognoscit quid fratres duo absentes per viam experiantur.] duos fratres, seniorem alterum, alterum juniorem. Cum discessissent, irruit tempestas cum grandine, fulgure et tonitru. Fratrum suorum miserti cæteri qui domi remanserant, sanctum Petrum compellantes: Quanto, exclamabant, in periculo, pater, versantur fratres nostri tam asperas per vias; et præcipue frater Michaël. (hoc nomen erat seniori). Ne solliciti sitis, respondit ille: nam hoc momento dicit frater iste Evangelium sancti Joannis: In principio erat verbum. Ubi vero tam sanctæ resonant voces, nihil latet periculi. Notarunt horam, qua hæc protulit; cumque redux esset junior frater, retulit se nullo in periculo fuisse; et fratrem Michaëlem toto tempore quo duravit tempestas, repetiisse Evangelium S. Joannis sicut servus Dei prænuntiaverat.

[130] [Mulieri prædicit restituendos nummos.] In eodem vico de Arenas, fures abstulerant aliquot nummos a paupere muliere, quæ multum afflicta, consolationis ergo, adiit servum Dei: pauperes enim et afflicti apud eum solebant quærere solatium. Rogabat ut ex caritate Deum precaretur, qui ei daret vel patientiam vel nummorum procuraret restitutionem, quod misera valde et inops esset. Erigitur bona mulier verbis illius, disceditque fiducia plena. Nec spes illam fefellit: sequenti enim die recuperavit nummos ablatos; quin scierit quomodo, nisi quod persuasum haberet id factum oratione et meritis sancti Fr. Petri.

[131] [Prænuntiat juveni fore ut religionem ingrediatur.] Transiens quadam die Oropesa, dum conventum Rosarii peteret, ingressus est collegium, quod hic loci habetur, in quo magno numero sodales grammaticæ student. Qui ut eum vident, accurrunt; devoti reverentesque ejus vestes osculantur, petentes benedictionem: ipse vero cuidam ex illis manum capiti imponit dicens: Hic brevi nuntium mittet sæculo. Quod audiens obstupescit ille: nihil enim tale umquam cogitarat. Nec minor cæteros tenuit admiratio, cum paucos post dies adimpletam cernerent sancti Viri prædictionem: nam et juvenis ille habitum assumpsit et multa cum sanctitate in proposito fidelis permansit.

[132] [Angustiæ S. Teresiæ ei innolescunt.] Cum primum videret sanctam matrem Teresiam a Jesu, indicavit quidquid passa esset. Primum inter omnes illas molestias locum obtinere contradictionem, quam ex parte proborum sustinuerat; nec tota vita sua hujusmodi patiendi materiam defuturam asserebat. Quod et contigit: plures sustinuit a bonis molestias, maxime Abulæ, ubi tunc temporis degebat, vel ab ipsis confessariis suis, quibus non satis exploratus ejus spiritus esset.

[133] [Puerum quinquennem brevi morturum prædicit.] Balthasar de Frias, vir Sancto nostro in vico de Arenas addictissimus, filium habebat, quinquennem fere, quatuor afflictum apostematibus tantæ infectionis et periculi, ut jam a medicis derelictus esset. Pater ejus, mœrore confectus, sanctum Virum convenire statuit, enixe ejus imploraturus preces; ast ille tum forte aberat. Nocte autem illi apparuit dicens: Non est Dei voluntas ut fruaris filio isto. Quod et evenit: nam quamvis ad tempus convaluerit, sequenti tamen anno mortuus est.

[134] [Alia plurima ei manifesta fueruut.] Alia multa, et majora referuntur quæ Dominus Servo suo manifestavit, quæ ad gloriam ejus et proximorum salutem facerent, quæque omnia suo tempore adimpleta fuerunt. Sed hactenus dicta sufficiant, juncta iis quæ de revelationibus supra narravimus: hæ enim species sunt prophetiæ; quæ, ut Sancti loquuntur, proprie consistit in cognitione rerum, nobis citra divinam manifestationem imperviarum. Hujusmodi plurima Sancto nostro innotuisse extra dubium est. Præterea gratia discretionis spirituum, de qua mox agemus, altera, secundum sanctum Gregorium, species prophetiæ est.

[135] [De spirituum discretione.] Donum seu gratia, discretio spirituum dicta, intima quædam notitia et judicium est, quæ Deus in ecclesia sua singularibus hominibus communicat ad bonum animarum, præsertim prælatis et aliis, quibus earum cura incumbit, ut discernant quo spiritu et intentione, an recta vel prava, homines loquantur et agant, præsertim in rebus ad fidem spectantibus: solent enim plures esse falsi prophetæ, larvam veritatis assumentes, quos et vitare nos jubet sanctus Joannes et probare, despicientes an spiritu Dei agantur necne. Sic etiam non raro satanas sese transformat in angelum lucis, ut fideles hæreant suspensi circa casus dubios magnique momenti, nec sciant an ex Deo sint desideria sua, quæ haud infrequenter prudentia carent, aut certe talia non sunt qualia esse videntur. Est itaque discretio Spirituum scientia cœlitus data, et lumen a Spiritu sancto peculiariter immissum ad elucidanda, quæ cæteroquin nobis vel aliis obscura et dubia sunt; ad cognoscenda quæ in cordibus latent, dijudicandosque motus supernaturales. Hac præditum fuisse sanctum Fr. Petrum apparet variis ex casibus, et speciatim ex iis quæ ipsi evenerunt cum sancta matre Teresia a Jesu hujusque confessariis, prout narrantur a Fr. Didaco de Yepes, in commentariis ad ejus vitam, ubi de revelationibus.

[136] [S. Teresiæ mediis in anxietatibus versanti] Quamvis enim omnia beneficia, quæ tam large Dominus beatæ illi Virgini præstabat, sigillo quodam cœlesti munita essent, ita ut dubiæ fidei esse non possent: cum tamen ipsa tam parum sibi fideret, et aliunde non ignoraret dæmonis astutiam; solebat omnium rationem reddere suo confessario, aliisque viris, quos maxime judicabat idoneos ad fraudes quasvis detegendas. Hoc enim ipsi solemne erat, nihil non facere ex quo aliquid sperare ad profectum suum liceret. Ast neminem, a quo intelligeretur, inveniebat; imo multas perferebat injurias, labores, molestias et persecutiones, ut ipsa in vita sua declarat; nec deerant quibus a dæmone acta videretur, adeoque adjuranda. Attamen aliud sibi persuadere ipsa non poterat, nisi bono spiritu se duci. Hinc ad orationem confugiens, cum Domino de tantis molestiis conquerebatur; a qua quidem perpetuo consolata viribusque aucta surgebat. Aliis nihilominus contradicere non audebat, ne, quod magis timebat, superbiæ insimularetur. Tandem pronuntiabat ejus confessarius non esse dubium, quin a dæmone illuderetur; ac proinde jubebat, ut, quoties visionem haberet, se signaret, manumque in pugnum cantractam protenderet; b hac ratione pellendum innimicum affirmans. Quæ omnia sanctam Mater supra modum vexabant, cum certo crederet Deum se videre, quem multis cum lacrymis orabat, ut ab omni libera ambularet deceptione. In mediis his cruciatibus afflicta nimium, crucem manu continue tenebat, ne, quasi tota die se signans appareret. Scilicet hoc munimine utebatur adversus eum, qui signo isto nos defendit et redemit. Tandem clare perspiciebat a nemine se intelligi; nec tamen hoc dicere alteri audebat, nisi confessario, quem nihil celare volebat: hic autem omnia improbabat.

[137] [occurrit S. Petrus, eamque spiritu Dei agi pronunciat et probat.] Tandem placuit Domino nostro remedium tantis malis dare. Illo nempe tempore Abulam, ubi Teresia tunc morabatur, venit S. Petrus de Alcantara, cui sancta Virgo animum statim aperuit: quam optime poterat rationem reddens totius vitæ suæ, et modi quem in oratione tenebat; quamvis, ut ipsa fatetur, non tam clare illa explicare sciret, quam postea didicit. Ast Sancti facile invicem se perspiciunt. Adde servum Dei speciali gratia donatum, longoque rerum spiritualium usu et experientia doctum, vias cœlestes calluisse. Agens itaque cum illa, facile agnovit quo spiritu duceretur, divino scilicet; monuit non esse cur angeretur; sed laudaret potius Deum; denique asserebat nihil, si res ad fidem spectantes excipias, certius ei esse debere, quam Spiritu sancto se duci. Dein dubia quædam solvit, vanosque ejus esse timores ostendit. Præterea cum confessario egit et alio quodam, totius prosellæ primario motore: firmas plures afferens rationes quibus monstrabat rectam esse viam qua sancta Virgo incedebat; rogabatque ut certum id ducerent, nec deinceps eam inquietarent; sed spiritum Dei operari in ea permitterent; non fuisse rationem cur tanto tempore ei se opponerent. Et vero viginti erant anni ex quibus Teresia contradictiones illas patiebatur, quod nec confessarium, nec alium quemvis reperiret, qui eam intelligeret; donec tandem in sanctum Petrum incidit. Quam diversa idem spiritus mirabiliter operatur, ut nec ab illis semper distinguantur satis, qui cæteroquin plurimum in spiritu profecerunt, licet et hoc ipsum miseris nostris temporibus rarum admodum sit! Plurimum hoc ex colloquio hausit sancta Mater solatii, ingentesque Servo Dei gratias retulit pro lumine accepto.

[138] [Eximius fuit S. Petrus vitæ spiritualis magister.] Eximium ejus erat donum discernendi spiritus, et elucidandi res spirituales, quo judicabat de vitiis et virtutibus, de oratione, de statu perfectionis animarum, de via quæ seligenda unicuique vel vitanda esset, quod postremum tanti est momenti, quando agitur de vitæ statu amplectendo, aut mutando. Hinc monet Apostolus non omni spiritui credendum. Et sanctus Pater noster Franciscus in regula sua præscribit, ut si quis habitum petat, ante omnia probetur an spiritus ex Deo sit. Donum hoc in sancto Petro tum per totam vitam eminuit, tum in peculiaribus casibus; præsertim vero postquam præesset, animarumque curam gerere cœpisset. Magna erat ejus prudentia et discretio in omnibus quæ tractabat: cujus sufficiens argumentum habetur ex hominum multitudine, qui consilii petendi gratia, ad eum tamquam ad oraculum confluebant. Dum accedebant qui ingressum in religionem peterent, simul ac eos vidisset, secreta et abscondita cordis eorum percipiebat, quasi oculis quidquid intus lateret, usurpasset: alios dimittebat; alios, licet minus apti atque parati venissent, admisit, prædicens quid in posterum eis accideret, ut quidam ejus coævi tradunt. Quæ rursus ostendunt quam nobis sit dolendum, et quam parum venia digni, qui tam leviter res memoria adeo dignas prætermiserunt.

[139] [Sancti nonnumquam abscondita cordium noverunt;] Gratia discretionis nonnumquam conjuncta est cum intimarum cogitationum notitia (quod solius Dei privilegium est); hac etiam præditos videmus primos ecclesiæ fundatores, qui corda et animos eorum quibuscum agebant, habebant perspecta. Solet divina majestas, ast singularibus tantum in occasionibus, eamdem dare notitiam selectis suis servis, qua mediante cum plura sciant cæteris impervia, tantam videmus eos adhiberi circumspectionem et discretionem in dandis consiliis; nec umquam scientia illa utuntur nisi ad aliorum utilitatem, ut vitam vel emendent vel perficiant magis. Sic Christus egit cum Samaritana, peccata ejus declarans ut converteretur. Nathanaeli vero dixit, quod vidisset eum stantem retro ficum, quo magis eum in amore suo et divino servitio proveheret.

[140] [quod et S. Petro contigisse singulari probatur exemplo.] Factum hic singulare memorabo, quod Sancto nostro contigit cum muliere, quæ multo jam tempore cum dæmone copulata conjugio erat. Hic quo arctius eam sibi devinciret, omni deliciarum genere illam saginabat, in tantum ut aliud non ambiret cœlum, præter voluptates animi et corporis quibus fruebatur. Quadam vero die, cum jam sero esset, stabat ad januam colloquens cum aliis quibusdam mulieribus, dum hac forte transit sanctus Petrus: quem ut vident, statim omnes accurrunt, ejusque vestem deosculantur; illa autem abstinet. Intuetur eam Sanctus fixis oculis, et postquam cæteras paucis allocutus erat, seorsim ducit, atque in aliarum conspectu, scamno insidet, ipsa stante erecta. Verba aliquot profert de salute animæ, eo fine ut et illa vicissim loqueretur; verum muta perstabat, ut solebat in sacro tribunali, dæmone scilicet suadente. Quidquid ipse diceret, vel interrogaret, illa vix respondebat; simulans nihil scire, ut solemne est nolentibus mentem suam manifestare. Voluisset Vir sanctus, ut ipsa aliquid saltem diceret, ne suspicaretur unde et quomodo secretum novisset. Ast cum deprehenderet nihil se proficere, tandem: Ausculata, inquit, filia. Nonne memoria tenes, tali die, tali loco et hora hoc et illud tibi evenisse? Tum singillatim explicavit quæcumque cum dæmone tractasset et fecisset. Stetit mulier attonita et confusa: videbat enim sanctum Virum non nisi divinitus hæc assequi potuisse. Confessa itaque veritatem est, erubescens coram illo, sed simul etiam sibi timens a nigro suo marito. Post hæc præscripsit beatus Petrus quæ ad remedium et consolationem animæ ejus facerent; mandavitque ut sequenti die ad conventum, peccata depositura, veniret; nec metum aut timorem ullum haberet a dæmone, qui, cum rubore, artes suas delusas cernens, jam nihil suscipere auderet. Præterea Dei nomine dæmoni mandavit, ut deinceps, ab hac femina recedens, in abyssum suam migraret. Quod et evenit, nec umquam postea ullam passa illa molestiam est; atque implevit quæcumque servus Dei mandaverat. Plura hic ejusdem generis hic addenda forent, si ipse non tam sedulo studuisset secretum suum sibi servare, nec tanta laborassent filii ejus incuria in memorandis iis, quæ partim saltem cognoverant. Ipsi enim, quibuscum vixit, fatentur, et propria quidem docti experientia, quam præclare dono discernendi spiritus fuerit præditus, ut diceres in frontibus percipere, quæ in secreto cordium fierent.

ANNOTATA.

a Congerit hic auctor alia de præstantia et utilitate prophetiarum.

b Hispanice: diesse Higas. Est autem Higa manus in pugnum contractio et quidem ita ut pollex ponatur inter digitum medium et indicem. Manus vero tali modo contracta exhibebatur in signum subsannationis. Simile quid hodiedum obtinet; ast manus jam non contrahitur, imo explicatur moveturque circa pollicem mento vel extremo naso appositum.

Cap. XV. De gratiis loquendi varia genera linguarum et interpretandi Scripturam.

[Donum linguarum proprie dictum non accepit S. Petrus;] Gratiis gratis datis sanctus Paulus annumerat, donum linguarum; quo præditi fuerunt apostoli: cum enim tanta esset gentium et nationum diversitas quibus prædicabant, necesse erat ut vel singularum proprias loquerentur linguas (quod verosimilius est), vel ut ab omnibus intelligerentur, licet sua tantum uterentur. Dono hoc gavisus non est S. Petrus de Alcantara, quippe qui ejus non indigeret; quoniam cum propria sua solum egerit natione, ac proinde cessaret ratio, ob quam concedi solet, profectus scilicet proximorum. Nec etiam illius doni defectus sanctitatis imminuit perfectionem. Quamvis enim hujusmodi gratiæ commendent plurimum et juvent eos qui illas receperunt, non tamen eas concedit Deus intuitu accipientium, sed ad profectum fidelium conversionemque infidelium. Cum igitur Apostolis annuntiandum incumberet Evangelium toti orbi, tot immerso vitiis et peccatis, tantaque in medio idololatriæ laboranti cæcitate; necesse fuit, ut non minus hac gratia donarentur quam cæteris omnibus. Aliud erat de Sancto nostro, qui prædicationis munus extra Hispaniarum limites non obivit, nec proinde occasionem est nactus, qua dono linguarum ad aliorum salutem uteretur. Unde nullam hujus mentionem habent familiares ejus, quamvis passim asserant omni gratiarum genere præventum, et singularum saltem aliqua proferant argumenta.

[142] [efficacia tamen sermonis proxime ad hoc donum accessit.] Id tamen certum, cum a Domino selectus esset tamquam eximius quidam doctor ad instruendos regendosque multos in via Dei, simul etiam singulare accepisse donum, cujus ope tanta cum luciditate et claritate res ad spiritum aut orationem pertinentes explicabat, ut ab omnibus facillime intelligeretur: quod profecto gratiam jure merito vocaveris: nec enim consistit hæc in sola varietate linguarum; sed et in sapientia, efficacia et claritate, qua propria sua quis utitur lingua ad utilitatem omnium quos instruendos suscipit. Quantum hoc in genere enituerit sanctus ille Vir, elucet tum ex modo, facilitate et perspicuitate, qua de oratione scripsit; tum ex eis quæ tradunt discipuli, quos tanto habuit numero, de methodo, qua verba faciebat de rebus spiritus et orationum modis (adeo plerumque profundis et sublimibus) ut nullus esset qui doctrinam ejus non facile caperet. Donum hoc proxime accedit ad gratiam linguarum, quæ in cœlesti quadam discuntur schola, in qua cathedram habet ille, qui est ipsa sapientia et excellentissimus linguarum magister, easque communicat illis quos elegit in doctores spiritus et orationis, qualis fuit S. Fr. Petrus, haud minus egregie in mystica versatus Theologia, quam soleant esse in alia quavis facultate aut scientia, qui eam plures per annos docuerunt.

[143] [Præclaro gaudebat dono animas dirigendi in via spirituali; verbis] Hac præditus scientia, quam non studio acquisitam sed cœlitus infusam habebat, accedente tam longo orationis et contemplationis exercitio, animas in via spiritus quam perfectissime et suavissime dirigebat, de gradu in gradum eas sublevans usque ad ipsum omnium bonorum centrum. Nec solum ipse plurimis in via Dei dux fuit, sed et multos efformavit discipulos, qui deinceps viri fuerunt orationis præclarissimi et magistri rerum spiritualium insignes. Rogabant quandoque fratres, ut ad ædificationem et instructionem suam, quædam lumina explicaret, a Deo in oratione accepta. Respondebat humiliter et prudenter: Nolite, filii, revelationes, nec doctrinas mirabiles aut extraordinarias quærere, sed quæ Christus in Evangelio proposuit et sancta docet Romana ecclesia: nam frequenter in illis se transformat diabolus in angelum lucis. Diligite cellam et mentis recollectionem: ibi enim sermo Dei auditur: sistite illi corda vestra reverenter, ac omni alio affectu libera in ejus manus date. Multum orationi incumbite ac cœlesti conversationi, quoties nempe per obedientiam licuerit: nam quamdiu talibus exercitiis addicti fueritis, securi incedetis, Dominusque vobiscum ambulabit. Considerate, filii, orationem esse virtutem religiosorum maxime propriam; atque exercitium tanti momenti in via spirituali, ut quæ mensura est orationis, eadem soleat esse et virtutis et sanctitatis; et quo magis illi anima fuerit affecta, eo etiam longius ab omni Dei offensa aberit. Oratio enim munimentum est ejus mandatorum et sanctæ regulæ nostræ. Qui itaque liber esse cupit a peccato, orationis adhibeat remedium. Non quod oratio complectatur omnes simul virtutes, et per se sola sufficiat ad justificationem; sed, quemadmodum Sanctus aliquis dixit, quod sit causa efficiens omnis virtutis et justitiæ, et instrumentum, quo hæc a Deo impetrantur simul cum lumine et augmento gratiæ spiritualis; fovet enim omnes virtutes, animam nobilitat, mentem illuminat; nec quidquam ad sanctitatem et profectum faciens, animæ inseritur nisi via orationis. Proinde ille magis sanctus et Deo amicus habendus est, qui amplius orationi deditus in eaque perseverans invenitur.

[144] [et scriptis.] Hujusmodi monita iliis dabat, cum eum, quod frequenter locum habebat, interrogarent: plurimum namque consolabantur audientes, et quidem perpetuo magna cum humilitate et perfectionis desiderio; instabant quoque ut scripto quædam traderet, ex quibus deinceps haurire possent monita pro sua directione. Quamvis tam parvus et vilis sibi esset, manum operi admovit; non quod multa conscripserit volumina, ut alii quidam Sancti, ast quæ nobis in hoc genere reliquit, etsi pauca sint, ostendunt quam generoso duceretur spiritu, quam ardenti flagraret zelo. Scripsit nempe tractatum, parvum quidem sed simul valde copiosum, tamquam regulam et compendium doctrinæ viris spiritualibus accommodæ, in qua et modos indicat quibus in hac via tendendum ad perfectionem est. Hoc libello continentur quæcumque ad vitæ sanctitatem conferre possunt. Quem ferunt docto, spirituali et sancto viro, Fr. de Ludovico de Granada, in deliciis fuisse, atque principium tot egregiorum et salutarium librorum, quos hic tanto cum proventu et doctrina de oratione et meditatione composuit a.

[145] [Dono sublimissimæ contemplationis excellebat.] Tandem uno ore asserunt omnes, sanctum Fr. Petrum mysteria orationis et contemplationis apprime perspecta habuisse. Nec mirum: decebat enim, imo et necessarium erat, ut cui incumbebat cæteros docere, præclare et ipse edoctus esset; et qui alios in via tam perfecta, tam sublimi manuducere debebat, exemplar esset perfectionis, specimen pœnitentiæ, abyssus humilitatis et compendium omnium virtutum. Quare ei concessit Deus donum tam mirabile contemplationis, ut per omnes ejus gradus, de quibus Sancti loquuntur, ascenderit, donec assequeretur viros illos contemplativos, qui parvo numero præ cæteris eminuerunt. In medio negotiorum solitudinem eremi nanciscebatur, tantaque animæ gaudebat libertate, quasi in deserto fuisset: quod vel ipsi illi viri contemplativi admodum difficile obtentu judicabant. Narrat Cassianus de abbate Joanne, eximio contemplationis sectatore, quod pauciores haberet raptus et exstases in conventu quam in deserto; dicebat autem minorem hunc servorem resarciri majoris obedientiæ merito. Utrumque cumulabat sanctus Fr. Petrus: nam sive fratribus inserviret, sive prædicaret, sive monitis suis dirigeret alios, magno numero ad eum accurrentes, sive conventus fundaret, provinciam totam administraret, vel aliis distineretur curis et negotiis; non minore gaudebat animi recollectione, quam ubi solus esset et nulla de re sollicitus. Ita bonam partem cum optima conjungens duarum sororum, quibus Christum hospitio excipere contigit.

[146] [Aliis profuit S. Petrus quin sibi noceret.] Tales seligit Deus viros qui possint aliis prodesse quin sibi noceant, perfectos scilicet, humiles, sibi diffidentes, despicientes quidquid mundus amat, in solo Deo collocatam habentes fiduciam: qui vero fortes non sunt, nec in virtute fimiter radicati nec omnimode mortificati, proprio et aliorum periculo operibus zeli sese addicunt; cum infirmis vires addere, et debiles sublevare debeant, atque inter homines versari, cum mulieribus colloqui, uno verbo, rebus exterioribus occupari, quin Deo interius vacare cessent. Mihi credant nec sollicitos esse desinant; magnum et difficile est, absque proprio suo damno, agere cum sæcularibus, vivere in mundo; ejus negotia tractare, moribus se accommodare, et nihilominus hospitem et innimicum esse mundo, atque ita vitam agere, quasi in exilio forent: secus inceditur per medias abyssus: denique angeli sint in carne, non homines oportet. Quod si tales non fuerint, non eos permittit Deus cella egredi: plus enim damni proprii quam lucri alieni caperent. Non enim illis vivimus temporibus, nec illos versamur inter homines, qui sufferant defectus concionatorum, aliorumque res spiritus tractantium: quantumvis studuerint illos occultare, ocyus apparebunt, atque in faciem objicientur. Quos enim inter versantur, nisi inter sæculi sequaces, minima quæque scrutantes, paratos exagerare defectum, imminuere virtutem? Cribro similes, quod pollinem transmittens, furfurem servat.

[147] [De dono interpretandi sacram Scripturam;] Quam postremo loco ponit Apostolus gratiam, interpretatio vocatur sermonum, quæ singularis scientia est explicandi locos sacræ Scripturæ obscuros; scientia vere divina, omnes creatæ intelligentiæ vires superans, nec humanis comparanda seu artibus seu studiis, sed divinitus data. Hanc a Deo, mediante oratione, obtinuit S. Petrus de Alcantara, cujus ope plura ex Scripturis valde obscura explicabat modo tam sublimi et sensu tam catholico, et sanctorum spiritui tam conformi, ut plures viri doctissimi confessi sint, se, conversando cum illo, non pauca intellexisse, quæ antea non capiebant, atque agnovisse aliam haberi theologiam longe sublimiorem, quæ non in scholis discitur, sed quæ ex alto est; tantoque nobilior, quod mysticam et intimam generet Dei notitiam, qua simul experimur quam suavis sit Dominus: scientia denique arcana et abscondita sapitientibus hujus sæculi, de sua nimium confidentibus perspicacitate et ingenio.

[148] [quo S. Petrus eximie præditus fuit.] Excellenti præterea gaudebat memoria, ut magnam Scripturæ partem teneret. Unde frequenter fratribus suis aliisque viris doctis, ad eum venientibus, declarabat mysteria altissima, textusque explanabat maxime obscuros ex Psalmis et Epistolis sancti Pauli. Et quamvis in his juvaretur præclaro ingenio, quo naturaliter præditus erat, præcipuus tamen fons stupendæ illius scientiæ latebat in dono supernaturali, a Deo per orationem communicato: quod quidem clare satis constabat ex modo ejus perspicuo et simplici interpretandi sacras paginas, quarum intelligentia obtinetur non linguarum cognitione et ingenii acumine, sed potius profunda humilitate et sui ipsius despicientia, conjuncta cum ardenti desiderio obtinendi a Deo lumen cœleste, quod longe cæteris omnibus prævalet adjumentis. Hac luce divina instructus, pascebat gregem sibi concreditum, non exemplis solum et operibus, sed doctrinæ quoque et verbi pabulo; quod aliis plurimis licet doctiores sint, non est datum: nam, ut habet sanctus Gregorius, scriptura sacra oceanus est, in quo cameli grandes et gibbosi submerguntur, dum agni candiduli suaviter tranatant.

[149] [Finis prædictorum donorum est gratia habitualis.] Finis omnium dictorum donorum gratia est habitualis, quæ animam condecorat, liberat a peccato, participem facit naturæ divinæ, ac tantum justos extollit et nobilitat, ut filii Dei nominentur et sint: nec solum gratia habitualis præstat gratiis gratis datis, sed et ipsis virtutibus infusis b. Gratiæ gratis datæ, quibus præditus fuit S. Petrus; dona et miracula, tam in vita quam post mortem patrata, argumenta sunt infallibilia inhabitantis gratiæ habitualis et sanctitatis. Hæc porro omnia una cum virtutum exercitio satis ostendunt sancti illius Viri excellentiam.

ANNOTATA.

a Confer Comm. præv. § II, ubi ex professo egimus de Opusculo S. Petri, et simul etiam examinavimus, uter alteri præluxerit; an S. Petrus Ludovico Granatensi, an potius hic illi? Quod posterius diximus nobis magis esse probabile; quamvis ex verbis mox recitatis appareat P. Fr. Joannem a S. Maria in contrariam sententiam magis inclinare.

b Excellentiam gratiæ habitualis pluribus hic demonstrat auctor: quæ cum ad historiam non faciant, prætermittimus.

Cap. XVI. De gratiis naturalibus aliisque virtutibus quas habuit S. Fr. Petrus de Alcantara.

[Specie externa venerabilis erat S. Petrus,] Singulis hominibus distribuit Deus dona naturalia, quibus debitum exhibeant servitium; ast non æqualiter omnibus omnia largitur: felicius uni concedit ingenium, meliorem alteri voluntatem; illi animum propensiorem in hoc, isti in illud; alteri ampliores vires, alteri majorem dexteritatem, et ita porro. Nec in vanum hæc dantur, sed ut unusquisque Dominum laudet pro suo talento et facultate. Vere liberalis Deus fuit erga hunc Servum suum, copiose eum dotando gratiis naturalibus. Erat quippe statura decenti et venerabili (Confer Comm. præv. n. 2); optima structura, et apta membrorum inter se consensione habebat quidquid ad bonam habitudinem facit: non corpulentus, sed potius gracilis, macilentus et exuccus; manus et pedes velut ex radicibus compacti, atque coloris adusti, quod magnam partem ex vitæ asperitate proviniebat. Oris liberalis, barbam habebat recte dispositam; caput erat calvum; ex vultus gravitate et habitu tam venerabili elucebant animæ pretium et præstantia. Sola oculorum suorum modestia, mortificatione, et oris decentia adstantes movebat, ut confusi ad pœnitentiam converterentur. Ejus aspectus omnibus erat gratissimus, totoque habitu suo spirabat affabilitatem. Quis dubitet tali in corpore animam latuisse præclarissimam, dotibus tum naturalibus tum adventitiis copiosissime ornatam?

[151] [ingenio facili, prudenti et forti.] Ingenio præditus erat vasto, memoria facillima, judicio omnibus in rebus mirabili, sano et maturo; magna gaudebat prudentia, non illa quidem, quæ ex carne est, vel humana generatur ratione et ambitur a filiis hujus sæculi; sed cœlesti et a Spiritu sancto infusa: quæ virtus propria est illorum qui præsunt, ordinans omnia ad propositum finem. Hæc enim est, ut habet sanctus Ambrosius, quæ totum perficit, nec sine hac inveniri potest vir in religione perfectus. Hanc virtutem habuit Servus Dei, qua tot conventus tanto tempore rexit et summa quidem cum perfectione, ut mox videbimus. Nec minor fuit ejus fortitudo: mediis in molestiis et persecutionibus constans erat, patientia armatus et fiducia in Deum, qui eum animo donaverat virili et invincibili. Nihil timebat; nulla re turbabatur: magna sustulit, passus est; sed et superavit et vicit: quia cor ei erat vastum et pectus generosum, ut æquali animo ferret prospera et adversa; his non turbari se sinens, illis extolli; perpetua fruens tranquillitate et pace. Fuit etiam vir magni consilii. Antequam loqueretur aut ageret, diu multumque meditabatur. Accedebat matura ætas, longa experientia, juncta vitæ sanctæ et exemplari, quæ omnia necessaria sunt, ut quis alios consilio juvare possit: unde magni ponderis ejus erat in rebus gerendis opinio, quod et ordinarie securior esset et planius ad scopum iret. Conscientiam servabat purissimam, singulari modo cum Christo Domino continue conversans, cui semper præsens erat, sui commoditatumque suarum oblitus: nihil in omnibus spectabat præter Dei gloriam et laudem, qui propterea, tamquam servo fideli, plurima ei credebat secreta cœlestia in revelationibus et visionibus, magnis eum cumulabat beneficiis.

[152] [Ejus humilitas, gratitudo mansuetudo.] Præ cæteris tamen eminebat profunda humilitas, quæ animam vacuam omnibus terrenis relinquit, ut repleatur donis Spiritus sancti, nec tamen propterea extollatur aut evanescat. Accedebat tam alta sui ipsius cognitio et despectus, ut omnium ad pedes se deprimens, postremum se judicaret, et indignum quem Deus hominesque intuerentur. Dum in communi viveret, ante omnes officia humilia et vilia suscipiebat, qualia sunt verrere et lavare; sportam avide arripiebat qua sordes colligeret, ægre ferens si quis alter eam eriperet: et, quamvis prælatus ac tantæ dignitatis vir, in refectorio culpam dicebat, quovis altero præsidente, cui reverentiam et obedientiam quasi novitius exhibebat. Comedebat prostratus; pedes osculabatur, et si quis id ipsi recusaret, non probabat, majoris humilitatis esse dicens illos exhibere quam osculari. Ex hac virtute enascebatur gratitudo erga Deum de beneficiis acceptis, unde et alia majora sibi parabat. Nec solum erga Deum gratus erat, sed et erga homines: quodcumque præstarent vel facerent, etiamsi perexiguum vel debitum illud esset, gratias agebat plurimas: judicabat enim nihil se mereri, ac proinde quidquid facerent beneficii loco habebat. Quid mirum ita sensisse de iis qui benefacerent, cum gratus esset erga persequentes se, suisque in orationibus eos assidue Domino commendaret? Excellenti erat mansuetudine, cunctos cum amore suscipiens et caritate, honore præveniens, singulos patrocinio suo muniens. Quando visitabatur, vel ipse sæculares invisebat, amœna utebatur conversatione; comis et urbanus, licet verborum parcus; cumque præterea esset admodum discretus et perspicax, quæcumque dicebat, aliis proficiebant: facile enim uniuscujusque assequebatur conditionem, spiritum vel indolem, atque eo dirigebat monita sua, ubi magis expediret. Nobilibus virisque primariis libere et perspicue mentem suam aperiebat, nec a reprehensione, ubi necesse erat, abstinebat. Mira erat efficacia et vis verborum ejus ad movenda corda, flectendas voluntates, complanandas difficultates et contradictiones. Unde haud raro explicavit composuitque res, prius insolubiles, quasque nemo unus sciret quomodo aggrederetur; ipse vero mediæ se immittebat procellæ, brevique pax redibat et tranquillitas; ut videre præsertim fuit quibusdam in negotiis adeo arduis et intricatis, ut manum illis admovere nullus auderet alius; ipse vero prudentia, utique divina magis quam humana, felicem ad exitum, utraque parte plaudente, perduxit.

[153] [Ab omnibus magni fiebat ob eximias virtutes.] Magnam de eo habebant omnes opinionem, atque undequaque accurrebant sive nobiles sive plebeii; cœlestia illis dabat consilia, sermones miscebat spirituales, suapte natura jam adeo efficaces, sed longe efficaciores dum ex ore prodeunt Sanctorum; tum enimvero, velut ignis, incendunt et consumunt corda. Alii recedebant consolati, alii cum proposito emendandi vitam; alii dulcedine illecti ejus sermonum, sæculo mittentes nuntium, religionem ingrediebantur. Innimicus erat affectationis, et simulationis; non ferebat quodvis in loquendo vel agendo artificium; super omnia veritatis sinceræ et simplicitatis religiosæ amans. Detestabatur mendacium, quamvis leve, aut laudabiles ad fines commissum; eodem loco habebat verba ambigua, vocesque, plures ferentes interpretationes; quod enim aliquomodo veritatis sinceritati contrarium erat, ejus spiritui repugnabat; solebatque dicere talibus defectibus obnoxios, haud aptos esse perfectioni attingendæ. Denique vir fuit in omni virtutum genere perfectus, et inter clarissimos et maxime eximios gentis nostræ numerandus, nec inferior iis, qui in cæteris provinciis et regnis excelluerunt. Atque hic facile abriperer amore primi illius parentis nostri, nisi mihi proposuissem aliquid etiam dicere de ejus filiis. Dicam itaque nunc quomodo se erga eos gesserit, dum prælatus erat.

Cap. XVII. Quomodo se gesserit S. Fr. Petrus de Alcantara dum aliis præesset.

[Subditis præibat exemplo.] Quo tempore superioris munere functus est S. Fr. Petrus, se omnibus illis ornatum exhibuit gratiis, de quibus supra; sapientia scilicet et multa scientia, donis prælatorum et superiorum maxime propriis. Sapientia, ut perfecta sit, plura complectatur necesse est; atque imprimis notitiam sanctæ illius legis, quæ sacris continetur scripturis; ut, qui præest, non ignoret, quid dicendum, quid sit faciendum: parum enim vel nihil prosunt verba et sermones, sicut et quævis scientia speculativa, nisi ad praxim deducatur, et manum operi admovere doceat. Munus prælati est cæteris vita et exemplo præire; nec sufficit verbis sapientiæ præcepta tradidisse, sed et exempla virtutum accedant oportet, ut quod scitur et docetur; vivificetur, foras prodeat, et quasi inscriptum manibus operibusque legatur. Necesse est itaque et docere et facere. Utrumque sanctus noster Prælatus præstitit filiis suis; quamvis raro duo hæc alios apud rectores conjuncta reperias, licet adeo sint necessaria, atque alterutrius defectus in damnum cedat haud vulgare. Deficiente exemplo, parum confert præceptum, imo plerumque nocet et vitio vertitur. Cæterum jam plurima de utroque, in supradictis, enucleavimus. Ast quoniam doctrina cum sanctitate vitæ conjuncta non careat periculo vanitatis et superbiæ, dum qui aliis ita præest, facile sese extollit, et gregem Christi, quasi proprium sibi considerat; oportet ut prælatus humilitate quoque et sui cognitione excellat: tanta enim nostra est fragilitas, ut verendum sit, ne tam eminenti ex loco, vertigine turbentur oculi, nostrique ipsorum penitus obliviscamur. Non ita sanctus Petrus; at continue propriæ suæ abjectionis memor, si quid boni faceret, illico referebat ad bonorum omnium fontem, sibi ingeminans: Quid habes quod non accepisti? vel: Servus inutilis sum. Sollicite ob oculos sibi ponebat principia vocationis suæ, sciens se illam hoc accepisse fine, ut revera id esset, quod nomine dicebatur; despiciens mundum ejusque honores et dona, de vera unice sollicitus gloria, quæ nec ab annorum numero pendet, nec fama aut hominum æstimatione innititur. Hinc omnium in se fratrum vertebat oculos: mirabantur virtutum exempla, morum gravitatem, zelum, mortificationem, humilitatem, obedientiam, silentium, orationem, recollectionem, cæteramque veluti supellectilem, qua ditatur anima, Christi paupertatem voluntarie amplexata.

[155] [Sæpenumero electus superior fuit.] Quoties licuit, eum sibi superiorem eligerunt; pluries fuit guardianus, definitor, et postea provincialis S. Gabrielis, quo munere ipse primus ex omnibus hujusce provinciæ filiis functus est, licet inter præmævos fundatores multi numerarentur viri sanctitate insignes: scribitque historiographus S. Gabrielis præclarissima eum virtutum exhibuisse exempla, reformasse multa, quæ jam deficere cœperant, primævumque renovasse perfectionis spiritum. Cum altera vice provincialis ibidem eligendus esset, præter solitum accidit ut æqualiter suffragia dividerentur inter sanctum Fr. Petrum de Alcantara, cujus zelus in perficienda reformatione et recta administratio non secus ac copiosa experientia omnibus nota erant; et beatum præclarumque Dei servum Fr. Joannem de Aquila, ex spectatissimis ejusdem provinciæ viris. Hunc Lusitaniæ reges D. Sebastianus et Henricus (illius avunculus, postea rex) magni æstimabant, et venerabantur ut Sanctum. Nec immerito: erat enim vir orationis et contemplationis altissimæ, ut extases et raptus frequenter haberet, visusque sit in aere sublevatus, rutilanti circumdatus splendore; pœnitentiæ, paupertatis, recollectionis amantissimus, multo tempore vixit in solitaria cella eaque perexigua, ex bacillis contexta atque ad horti parietem acclinata; ubi, quamvis nec admitteret nec alloqueretur quemvis extraneum, tamen eum convenit præfatus atque deinceps infelix rex Sebastianus, ante suam in Africa expeditionem, cujus infaustum exitum, imo et totius exinde regni secuturam jacturam servus Dei divinitus cognovisse existimatur. Rogatus enim a rege quid sentiret de hujusmodi bello contra infideles, respondit obtestando ab hac susceptione inpræsens abstineret; fieri enim non posse ut feliciter succederet, postquam hanc in rem bonis ecclesias spoliasset. Aliisque præterea rationibus plurimis regem a proposito absterrere studuit. Hic vero, cum magni eum faceret et ut Sanctum veneraretur, mœstus discessit, ut ex vultu apparebat. Hæc autem non dicta sint, quasi vitam illius texere intenderimus (hæc enim ab alio scribetur melius); sed ut intelligatur unde nasceretur hujus electionis difficultas: cum enim uterque viri essent sancti præcellentisque meriti, sæpius itum in suffragia est, nec tamen res perficiebatur, electoribus singulis sibi persuasum habentibus suffragium suum digno dari: quod si quis ex una parte illud mutaret (intuitu, ut credere licet, Generalis, qui præsidebat, ne tædio afficeretur vel obstinationem suspicaretur), simul etiam, Deo permittente, aliud ex altera parte deficiebat, ut æqualia permanerent inter viros paris non solum virtutis, sed et æqualiter aptos ad finem a divina majestate intentum, ut eventu deinde comprobatum est. Post tot suffragiorum revolutiones continue eodem numero in utramque partem redeuntium, absque ulla rixæ aut perturbationis specie, statuerunt omnes in Ministrum generalem compromittere, qui pro sua prudentia nominaret digniorem, cui se omnes obedientiam exhibituros spondebant. Facto et accepto compromisso, rem Generalis coram Deo sollicite et mature cœpit considerare. Utrimque æquale videns meritum, æqualem sanctitatem et zelum; perplexus hærebat, ne dum in unam partem, conscientia duce, pronuntiaret, alteri crearet molestiam. Quare diversum ab utroque nominare placuit, præsertim quod ambo magna cum humilitate suffragiis renuntiarent, imo instanter peterent a tanto onere liberari. Atque ita tandem perfecta electio est, sed simul etiam initium operi datum, ad quod a Domino assumpti fuerant, erectionem nempe et fundationem duarum provinciarum Arrabidæ et S. Josephi. Ad illam transiit sanctus Fr. Joannes de Aquila; ad hanc venit S. Fr. Petrus de Alcantara, cujus, quoad vixit, prælatus major et commissarius apostolicus fuit.

[156] [Aliis præesse opus est valde difficile.] Mirabitur forte quis virum tantæ virtutis et tantæ præsertim humilitatis tot per annos contnuos prælati munus gessisse; atque id recte quidem, si spectemus modum quo hujusmodi munera hodiedum in ecclesia Dei et in religiosis familiis suscipiantur et conserventur: ast aliud erat in Sancto prælato nostro, et aliis ejusdem aut similis meriti viris. Utique arduum est, animos dirigere tanto tempore atque inter eos ita versari ut nec lædantur nec in minimo deficiat sollicitudo; illos veluti de novo creare in religione adeo stricta ac tanti vel ab initio rigoris et paupertatis, ubi singulis propositum erat saltem inhærere vestigiis gloriosi patris nostri sancti Francisci et sociorum ejus. Magna ad hæc non solum opus est virtute et sanctitate, sed et insuper multa sapientia et prudentia, qua quidem Sancti sibi ipsis numquam destituuntur. Ast aliud est sibi prospicere, aliud cæteris ducem se præbere. Multi certe reperiuntur privatim boni, nec tamen vitæ communi et publicæ non satis idonei.

[157] [Præfuit S Petrus in humilitate.] Dono particulari gubernandi sanctum Fr. Petrum cœlitus præditum fuisse plerique censuerunt. Tam enim fideliter Christi consilium sequebatur, ut, qui eum videbant munere fungentem prælati, perpetuo recordarentur verborum: non veni ministrari, sed ministrare. Quidquid ipse ferre poterat, aliis non imponebat; supplicare potius quam jubere videbatur. Nec enim repugnat prælatum humilem esse, si recte spectentur regulæ ab ipso omnium prælatorum et præsulum principe traditæ Inter alias hanc frequenter S. Petrus in ore habebat: qui major est inter vos, sit omnium servus: quam in proprio verborum sensu intelligebat, et prout Christus exemplo docuit; non autem ut nunc illam, vana utentes argutia, interpretari quidam volunt, quasi prælati et superiores, non tantum se humiliare deberent, ne minoris fiant a subditis, vel autoritas vilipendatur. Ego autem existimo multo magis hanc fulciri humilitate, quam quavis alia ratione; nec esse quidquam, quo facilius flectatur subditus, quam ubi comperit prælatum demisse de se sentientem. Qui profecto ita melius suadebit obedientiam quam superbe agendo et imperando, non more patris, sed domini, unde despectui erit, nedum reverentiam sibi conciliet. Qui humilitate præditus fuerit, sicut Sanctus noster, quid non obtineat a subditis? Quid non impetret a Deo? Quodve excellens est donum, ex illa non fluens virtute?

[158] [Disciplinæ zelator, unumquemque pro sua indole, ad eam stimulabat.] Admirabili ferebatur in filios suos teneritudine, orta ex ardenti Dei amore. Nulla umquam mater tenerius dilexit infantem, quam ipse suos. Quando domum ex itinere redibant, in amplexum ruebat, quasi ab annis eos non vidisset; qui vicissim incredibili eum prosequebantur amore. Hic enim, si usquam, obtinebat Evangelicum illud: qualis pater, tales filii, subditi et familiares. Cum maternis præcordiis conjunxerat Dominus naturalem prudentiam, qua suo tempore noverat severitatem temperare clementia. Nam quamvis excelleret mansuetudine et benignitate, quibus nusquam humiles destituuntur; non tamen ferebat quemquam vel minimum a rigore et observantiæ perfectione recedere: zelo enim ardebat regularis disciplinæ, nec hac in parte ulli parcebat. Maxima sollicitudine invigilabat omnium suorum perpetuo profectui. Ante omnia uniuscujusque indolem, conditionem, fervorem aut spiritus considerabat remissionem, ut bonus pastor singulos per propria duceret pascua; quos promptos in obedientia videbat, res illis magis arduas imponebat nec tamen ultra virium mensuram; id solum spectans ut majoris meriti offerret occasionem, et tamquam validiores graviora subirent onera: tepidos et remissiores benignius tractabat, leviori eos exercens obedientia et mortificatione, ne arundo quassata tandem frangeretur, aut nascens ignis extingueretur, maternum illis exhibens pectus, et magis cum Chrysostomo amans rationem Deo reddere nimiæ misericordiæ quam immoderatæ severitatis. Quantumvis sibi per totam vitam, ut vidimus, fuerit asper, erga subditos prudenti utebatur moderamine; disciplinæ urgebat rigorem, mortificationem, paupertatem; ast suavi cum discretione, quo scilicet medius semper incederet misericordiam inter et justitiam.

[159] [Venerabatur antiquiores fratres] Cordi impressam gerebat formam regiminis ab Apostolo discipulis suis Timotheo et Tito datam: multum venerabatur seniores et antiquiores fratres, modo tamem virtus et regularis observantia annis consonarent: nam nullum tollerabat defectum, reprehensioni haud parcens, licet potius supplicare videretur; obtestans eos ut emendationem procurarent, quia tamquam patres junioribus tenebantur exemplo esse; quod omnes in eos, velut in speculum, oculos intentos haberent, ac facerent, quod ab ipsis fieri viderent; denique meminisse volebat eos fulcrum religionis esse, quo deficiente, hæc necessario corrueret. Juniores ut filios intuebatur, atque hoc nomine vocabat. Si in aliquo peccarent, modeste et paterne corripiebat. Nec tamen propterea verebatur tam in hos quam in illos severe animadvertere, ubi disciplinæ limites excederent, nec emendarentur suavi, quam diximus, reprehensione. Qui enim canitie tantum senes sunt, non secus ac juniores castigari merentur, quod scilicet animus juveniliter insolescens privilegio eos exuat senectutis. Cæterum tanta et et hic utebatur verborum moderatione, ut nullus ei posset succensere vel exinde contristari. Quod si etiam asperius egisset, hoc ei, tamquam patri licuisset; et ipsi, utpote filii bene morati, cum grato auscultassent animo, ob summam, qua eum prosequebantur, venerationem, non solum quatenus prælatus, sed et quatenus sanctus esset.

[160] [Intuitu meritorum ejus, Dominus benedicebat Reformationi.] Ne vel uno temporis momento otiose degebat sanctus Commissarius, die noctuque intentus procurando hujus provinciæ et reformationis augmento. Et intuitu meritorum servi sui, Dominus benedicebat operi et mirabiliter novis favebat fundationibus: conventus, in quibus Sanctus noster degebat, faman ejus spargebant non solum per vicinam regionem, sed brevi etiam in magis dissitas provincias; unde et mox misit qui duo in regno Valentiæ fundaret monasteria; alia accepit in Castella. Adeo vulgata erat ejus sanctitatis opinio, tanta apud omnes virtutum existimatio, ut undequaque expeterentur monasteria, et beatos se putarent illi qui voti compotes discederent. Videbatur enim tota ejus vita, compositio, conversatio angeli non hominis esse.

[161] [Modus regiminis.] Omnes ipse regebat conventus, licet suos haberent guardianos et provincialem. Ubi enim graviora occurrebant negotia, ad eum deferebantur, nec sine ejus consilio et directione gerebantur umquam, cum omnibus haberetur Pater, superior et fundator. Domos, quoties opus erat, visitabat, firmiterque se opponebat contradictionibus et difficultatibus, ab extraneis suscitatis; nec magis tollerabat abusus, disciplinæ remissionem, aut minus laudandas consuetudines, inter fratres irrepentes. His ante omnia invigilabat; nec volebat quemquam eligi prælatum, qui vel remissus esset vel regendi dono careret; quod si forte talis aliquando electus fuisset, brevi moveri eum loco mandabat, etiamsi in primo principio administrationis id fieret. Tales enim unius anno spatio magna solent religioni inferre damna; quod si tribus continuis perdurent annis, procul dubio spiritus omnimoda sequetur ruina. Nullum hac in parte locum misericordiæ, aliudve excusationis genus admittebat: Quidquid enim indulgetur, damnosum est. Hac sollicitudine et multo magis exemplo suo firmabatur reformatio, crescebat, dilatabatur. Utique, qui nostro tempore tam diu, quamdiu ipse, præesset, miraculi instar habendum foret. Paucos nunc hujusmodi, sane ob peccata nostra, reperimus; multos vero sui quam subditorum amantes magis, aliorumque humeris imponentes onera, quæ ipsi vix digito attingere satagunt.

[162] [Recusabant frates, quoties ab officio dimitti satagebat.] Jam viribus fractus, cupiebat venerabilis Senex omni ab officio remotam ducere vitam, ast renuebant filii et fratres, lacrymis et precibus eum obtestantes. Vel sola cogitatio fore ut aliquando ab hac terra migraret, mœrore summo eos afficiebat. Ejus aspectu et præsentia delectabantur, etiamsi ad vitam necessaria deessent, propria discentes experientia quam vere Christus promiserit centuplum iis, qui ex ejus amore relinquerent omnia. Spirituales enim animæ consolationes incomparabiliter excedunt quasvis temporaneas voluptates; atque adeo illis abundabant, ut corporis dolores non sentirent. Ipse vero sanctus Pater tenerrime filios quos in Christo genuerat, amabat; nec ferebat eos nimium affligi; quapropter votis eorum satisfaciens, onus gubernandi non deposuit quamvis id ipsi grave admodum esset. Nam ubi sincerus dominatur amor, nihil recusatur quod ex amore dilecti petitur. Numquam tamen cessabat S. Petrus instare apud Deum, ut ipse fratribus suis manu sua succurreret.

[163] [Hucusque dicta compendiose recapitulantur.] In his, quæ initio hujus historiæ scripsimus, vitam sancti nostri Commissarii et Fundatoris exhibitam habemus. Nec præter hæc superest quod dicamus; quamvis pauca sint, spectatis iis, quæ dici potuissent, si viri hujus Provinciæ in scribendo diligentiores fuissent, magisque solliciti de servanda memoria rerum a servo Dei gestarum. Ast quasi male nos ad credendum paratos ominassent, quidquid ad Reformationis historiam spectat, tempori commiserunt, quod multa supressit, pauca servavit. Oblivioni tamen, generatim saltem loquendo, dari non potuit quomodo ad religionem fuerit vocatus, quantum res terrenas despexerit, quæ virtutum exempla dederit sive dum tiro, sive dum junior in religione esset; id quoque novimus in genere nihil ab eo prætermissum, quod ad perfectionem consequendam faceret; in vigiliis, in oratione, in choro omnibus exemplo præivisse; in jejuniis et abstinentiis non solum assiduum sed mirabilem; cibo utentem spirituali multo magis quam corporali. In mortificationum et pœnitentiarum cunctos superabat rigore, sicut et obedientiæ promptitudine, in ferendis injuriis patientia, cellæ custodia, vitæ recollectione, consicentiæ puritate, sensuum abnegatione. Inconcussus stabat inter difficultates; firmus in propositis; verbo excellebat humilitate, charitate, omni denique virtutum exercitio. Quibus omnibus brevi tempore tanti inter fratres meriti apparuit, ut, simul ac per ætatem licuit, in prælatum eligeretur; quo in munere alterum se Moysem exhibuit prudentia, mansuetudine, zelo gloriæ Dei, salutis animarum et amplificandæ religionis. In perficienda vero reformatione, quam primi illi patres in Hispania susceperant, magnus ejus præcipue eminuit animus, dum tot tantisque restitit contradictionibus; quas inter præterea innotuit copiosa ejus sanctitas, sicut et ingentia merita, virtutumque thesaurus, unde veluti ex fonte quodam illa ad nos usque promanarunt: ita scilicet divina ordinante providentia, ut perfectionis semina primitus immissa deinceps in posteris dilatentur et multiplicentur. His donis instructus per quadraginta septem omnino annos vixit sanctus ille Vir, Deo electus, non ut, sicut quondam patriarchæ, naturales filios veram fidei et beatitudinis semitam doceret; sed filios spirituales suos informaret ad regularis vitæ perfectionem, ad pœnitentiæ et orationis exercitium. Exposui ejus vitam, variosque narravi eventus, non servato ordine temporis, sed promiscue, prout scribenti se mihi obtulerunt, ne narrationis series frequentius turbaretur. Jam quædam de ejus morte dicamus.

Cap. XVIII. De morte S. Fr. Petri de Alcantara, felicique ejus ad cœlum absque purgatorio transitu.

[Quo statu esset Reformatio sub finem vitæ S. Petri.] Antequam moreretur vidit sanctus Petrus suæ Reformationis incrementa, erectam provinciam, firmatumque institutum. Hoc tempore ultra duodecim numerabantur conventus fundati, pluresque alii inchoati diversis in regionibus; duæ erant custodiæ in Gallæcia et in regno Valentiæ. Quemadmodum planta generosa, palmites suos extendebat usque ad mare, umbra sua contegens Dei servos; quorum alii spem faciebant futuræ sanctitatis, alii jam perfectionem attingebant, viri orationis, mortificationis, zelo ardentes atque in via spirituali præclare exercitati. Horum exemplo illecti plures rursus sæculo valedicentes, in novum hunc salutis portum se receperunt. Crevit fidelium devotio; movebat ipse Deus principum et populorum corda, qui sancto Viro undequaque in conventuum fundatione succurrebant.

[165] [Cupit dissolvi et esse cum Christo.] Hæc sane omnia magno ei erant solatio, dum videret vanam non fuisse spem suam, optatamque se pervenisse ad metam. Jam triginta effluxerant anni, ex quo præesse cœperat ea cum ædificatione, qua diximus; multosque interea sociorum suis veluti ex manibus in cœlum præmiserat, non tamen, quin sorti eorum invideret. Quare instanter Dominum deprecabatur sanctus Senex (annos habebat sexaginta tres) revocari ab hoc exilio, Beatorumque frui consortio. Quamvis enim ex sancta Teresia, cœlitus edocta, didecerat, annum mortis suæ, ut ipsa declaravit; diem tamen tunc ignorabat, qui postea tantum revelatus ei fuit. Unde et perpetuo desiderio tenebatur moriendi: summum enim illud bonum, quod justi vita mortificata et laboriosa obtinere satagunt, in morte absconditum latet; cum hæc sit, quæ introitum præbet in regnum æternæ beatitudinis et quietis: nihil proinde mirum, illis horam supremam in votis adeo esse. Noverat singulis diebus tempus migrationis propius instare; hinc magis magisque orationi et contemplationi vacabat, ut vel ullo momento Deum præsentem sibi non haberet, cujus fruiturum se gloria proxime sperabat; nisi dicamus Sanctos jam in hac terra et medias inter molestias illa jam partim gaudere.

[166] [Morti proximum se sentit.] Præclara multas inter, easque graves infirmitates et dolores, quibus continue fere afflictus vixit, specimina dederat patientiæ; hæc tamen præcipue in extremo morbo eminuit. Sentiebat vitæ instare terminum. Consuetis malis, quæ sufficentia fuissent consumendo corpori robustissimo, accessit aliud natura sua satis leve, speciem præ se ferens febris, ac paulatim vires exhauriens; nec vero graviori opus erat ad extinguendum quod vitæ reliquum ex pœnitentiis remanserat a. A Deo se exauditum intelligebat, crediturque tunc illi moris horam revelatam, ut ipse cum jam proxime immineret, nec jam timenda vana gloria aut superbia esset, haud obscure declaravit.

[167] [Transfertur ex conventu in valentudinarium.] Medici et fratres, malum videntes ingravescere, anxii valde detulerunt eum in valetudinarium, in oppido de Arenas, semi leuca a conventu, situm; quod ibi et commodius curari et a medicis facilius visitari posset. Eo pervenit multum defagatus et fractus, statimque lecto impositus est. Fratribus signum id fuit exhaustarum penitus virium: alias enim numquam adduci potuerat ut lectum teneret. Eodem in statu mansit aliquot dies, quin tamen omitteret recitare magna cum devotione sanctum officium, quo videbatur se sustentare, novasque animi et corporis sumere vires: nam ad sacram mensam accedere aut audire sacrum non poterat, quod necessaria ad celebrandum ibi deessent.

[168] [Fratres suos consolatur.] Accedentibus angoribus, doloribusque crescentibus, viribus penitus destitutus, decumbere cœpit, jam nullus dubitans supremam instare sibi horam. Anxii certatim accurebant fratres sive ut eum visitarent, sive ut ei inservirent. Lacrymis suffusi, frustra eas dissimulare tentabant. Ipse vero eorum animadvertens mœrorem: Nolite, inquit, filii, flere; tempus est ut Dominus mei misereatur. Vestri non obliviscetur: jam ego non sum necessarius. Adhibebant remedia, nec raro ingrata valde; quorum licet notam haberet vanitatem, singula nihilominus lubens acceptabat: erant enim seges meritorum, quibus nec suprema hora frustrari volebat. Ad vesperam cum peteret viaticum, rogaverunt ut in crastinum differret. Totam itaque hanc noctem sicut et partem diei sequentis in oratione peregit, cum lacrymis et corde contrito veniam petens peccatorum totius vitæ; non secus ac si delicta gravia eaque multiplicia commisisset, cum annos sexdecim natus religionem ingressus, modo, quo diximus, sanctissimo, alios quadraginta septem in ea vixisset. Frequenter cum Psalmista ingeminabat: Amplius lava me ab iniquitate mea, ut mundus coram te compaream, qui neminem nisi mundum amanter recipis. [Psal. I.] Tanta hæc postulabat spiritus contentione tantisque suspiriis, ut audientibus devotionem moveret et confusionem. Castiga me Domine, exclamabat; sed exhibe misericordiam; spero per merita passionis tuæ salvum fieri. Spectaculum profecto quod terrorem incutiat in deliciis et voluptatibus vitam agentibus; videre scilicet virum, qui perpetuo tantæ, tam asperæ, tam rigorosæ pœnitentiæ deditus, ut pellis vix ossa contegeret, tantopere sibi timentem, gementem et peccata sua deflentem; quid ergo tot tantorumque conscius faciat? Accedebat frater, qui eum cooperiret diligentius quod frigore constrictum videret: Per amorem Dei, pater, inquit, cooperire te sinas; jam enim mortuus potius quam vivus es. At ille: Sine me, respondit, fili; adhuc enim periclitor: si cedri Libani contremiscant, quid faciet minuta arundo? Rursus si is, qui vix noverat quid esset peccatum, et præterea tantam pœnitentiam egerat, adeo sibi timeret, dum appropinquaret tempus reddendæ rationis; quid expectandum habet ille, non solum qui nullam exercuit mortificationem sed et multa commisit peccata?

[169] [Suscipit Viaticum,] Jam dies elucescebat, et simul cum eo tempus destinatum præmio tot meritorum et pœnitentiarum. Præparant fratres cubiculum, adornantque, quam optime fieri poterat, altare; monent oppidi parochum, qui stipatus magna et devota multitudine, sanctissimam detulit Eucharistiam. Lugebant omnes se patre suo (ita enim et vocabant et qua talem venerabantur) quam primum orbandos. Ipse autem (quamvis ita exhaustus viribus esset, ut nec in lecto movere absque alterius auxilio se valeret) ut tamen divinum suum advenientem conspexit Servatorem, nullo juvante, nisi ipso Domino, in genua se projecit, manusque tanto cum ardore junxit, ut cubili exilire obvius velle videretur; totus scilicet inflammatus ejusdem Domini sui amore. Intimo cum devotionis sensu, multisque cum lacrymis eum adorans, Panem vitæ æternæ recepit. Facies ejus tantam spirabat venerationem tantumque devotionis ardorem, ut exinde adstantes omnes incredibiliter commoverentur. Accepto sacro Viatico, in animæ suæ, vias æternitatis ingredientis, sustentaculum, sacerdotem parochum rogavit, ut suo tempore extremam administraret Unctionem, quo valentior puriorque coram judice suo appareret. Diu oculos defixos tenuit in crucifixum; ardebat amore vultus ejus; anima gaudebat beata quietudine et tranquillitate; totus in Deo manebat absorptus, nec id exiguo per intervalla tempore; jam frui incipiebat summo bono, quod tam ardenter anhelabat. Advenit medicus, qui ejus curam gerebat, multumque cum eo versari solitus erat. Postquam venæ pulsum explorasset: Quando, ait illi Vir sanctus, via ineunda erit? Valde cito, pater, respondit: sciebat enim quanta ei accederet lætitia ex instantis mortis nuntio. Vix illud audierat, cum gaudio et jubilo abreptus exclamaret: Lætatus sum in his quæ dicta sunt mihi in domum Domini ibimus. Beati qui habitant in domo Domini; in sæcula sæculorum laudabunt te. [PS. CXXI. V. I., PS. LXXXIII. V. V.] Verbis ex medico auditis delectabatur, non quod ignoraret horam, sed quod singulari gaudio afficeretur, quoties de ea sermo incidebat; ex quo quidem animæ se prodit securitas, et signum habetur certissimum fiduciæ qua patriam versus tendebat.

[170] [Oleo infirmoinungitur.] Ad vesperam ejusdem diei rediit parochus invisendi eum causa; atque discedens, anxium valde se ostendit de ejus valetudine, atque mox se rediturum promisit, ut simul cum ipso cæterisque fratribus in valetudinario noctem transigeret. Valeas, respondit Sanctus; cœna et quiesce absque sollicitudine; hora quarta matutina expectabo te, ut extremam mihi administres Unctionem. Erat tanc hora quinta vespertina. Abiit bonus ille parochus; somno tamen præ anxietate vix uti potuit. Primo mane surrexit, et hora quarta redux erat, ut petierat infirmus, addens se ante sextam non moriturum. Adeo perspecta habebat tempora et momenta! Dum adveniret parochus, omnia parata jam erant; ipse aliquantulum se recollegit, recepitque ultimum hoc sacramentum ea cum devotione et reverentia, et simul ea mentis præsentia et integritate quasi sanus fuisset, ut adstantes omnes in admirationem raperentur. Dixisses non eum esse qui morti proximus foret, sed potius, qui sacramentum exeuntium ministraret. Recitabat psalmos et preces; orationibus respondebat, et si quid non recte fieret, emendabat, non secus ac antea cum fratribus agere solitus erat. Deinde spiritum paupertatis, quo semper imbutus vixerat, præclare manifestavit, volens ita omnibus destitutus mori, ut nihil prorsus reliqui faceret, et corpus non aliter vita excederet quam maternis ex visceribus in eam intraverat. Itaque in manus guardiani remisit quidquid haberet, quod profecto exiguum erat; imo vero aliud nihil, nisi vestitus omnibus communis: toga nempe, chorda et femoralia. Rogavit nihilominus et quidem per Jesu Christi amorem, ut veste, qua fieri posset, involutus vilissima, terræ mandaretur; ast, quamvis diu quæsiverint Fratres, non aliam magis invenerunt pauperem ac detritam.

[171] [Ultimum suis valedicit.] Mortem ei famulari dixisses, quam, ut ex verbis apparebat, tanta cum animi pace et æqualitate præstolabatur, ut, qui eum videbant, vix crederent illam ita ex propinquo imminere; talem spirabat facies serenitatem. Nec solum de morte loquebatur, sed et indiscriminatim de aliis negotiis, de quibus rogabatur. Non absque intima præcordiorum commotione circumstantes intuebantur sanctum illum Senem, jamjam in procinctu ad æternitatis ineundam viam, ea securitate donatum; nec vel levissime dubitabant, quin recta ad cœlum tenderet. Omnes filios suos vocabat et fratres; valedicens amplexus omnes est eisque benedixit. Tum vero lacrymæ ex oculis uberrimæ fluebant; nec immerito; amittebant namque patrem, pastorem, magistrum et fundatorem, qualem se non jam usquam inventuros sperabant. Ipse interea gaudio replebatur, quia hora discessus et resolutionis appropinquabat. Utique dilacerabantur corda, cum pater et prælatus tantum dilectus eripiebatur talibus filiis et subditis, quorum tam perfecta fuerat obedientia, tam tenera erat charitas: ast firmam nutriebant spem fore ut rursus se viderent in regno illo, ubi nulla amplius futura est separatio, nullus timendus discessus. Totus intra se recollectus, longo temporis spatio in hac beata quiete permansit, quin manum pedemve moveret. Optassem ego novisse quid tum in ejus anima fieret, quo posteris illud traderem. Ast abscondita remanserunt.

[172] [Apparent ei beata Virgo et S. Joannes Evangelista. Moritur.] Per totam vitam suam beatus Fr. Petrus devotissimus fuerat sanctæ Mariæ Virginis et sancti Joannis Evangelistæ. In supremo morbo, vicissim auditus est loqui modo cum isto, modo cum illa; visumque cubiculum lucidum, ita ut non auderent intrare. Nec mirum: si in vita cum eo tam familiariter agerent, quis dubitet hora mortis illos ei assistere voluisse? Quod cæteroquin ipse satis circumstantibus declaravit, cum, ex præfata quiete sibi redditus, dixerit: Non videtis, filii, adstantem hic sanctissimam Trinitatem, cum sancta Virgine et glorioso Evangelista? Brevi post medius in tam beata societate, repetens verba psalmorum, inter brachia filiorum, quibus tamquam pater et magister moriendi normam exhibebat, animo perfecte pacato, veluti qui placidissime obdormit, benedictam animam creatori suo reddidit.

[173] [Pretiosa mors Sanctorum.] Et recte quidem dixerunt qui ita nobis ejus transitum reddiderunt. Sancti enim non moriuntur: finis eorum somnus est in Domino quiescentis. Oculis nostris moriuntur; ast vitam adeunt semper duraturam, morte carentem; quæ et possessio est secura, permutatio miseriarum cum summo bono, ingressus in gaudium Domini sui. Ingrediuntur autem ut Domini et principes sint, qui laborarunt tamquam boni mercenarii et fructum quæsierunt ex talentis sibi concreditis. Dicit sacra Scriptura sanctos mori plenos dierum et in senectute bona, significans nihil in illis vacuum fuisse, nec quidquam in senectute languidum nec in morte fœdum aut ignominiosum; sed, cuncta cum terminum vitæ attingunt, plena et perfecta. Vox pleni, integritatem magnam indicat in hora mortis, juxta illud Davidicum: et dies pleni invenientur in eis: [PS. LXXII. V. X.] non quod diuturniore donentur vita (cum improbos plures videamus ad provectiorem pervenire ætatem); sed quod videant adimpleta proposita sua, fructus laborum, et molestias versas in gloriam. De reprobis vero scriptum est: Quia non dimidiabunt dies suos. Quamvis enim cornicum superarent vitam, aut Nestoris excederent annos, dimidiatos habebunt dies; quod numquam perveniant ad terminum inordinatarum cupiditatem, nec finem videant desideriorum suorum.

[174] [Petrus vivit in in filiis suis.] Noster vero sanctus Prælatus ad optatam eluctavit metam, supervivens in filius suis; cum fundatores Religionis aut Reformationis quasi caput sint familiæ, et ædificatores domus seu origo principatus, quæ perdurant in posteris et successoribus. Aliud nihil est frater sancti Francisci, nisi Franciscus vivens et dispersus. Somnolentus, piger, negligens in regularum observantia, et qui velut mortuus in Religione versatur, injuriam facit sancto fundatori. Ast hæc missa faciamus, et redeamus ad corpus in manibus filiorum relictum, sicut quondam Eliseus in cœlum sublatus, discipulis suis reliquit pallium suum. Anima ejus tam decora exiliens e cœno corporis, veluti candida columba evolavit recta ad cœleste habitaculum, quin purgatorium pertransiret, ut affirmavit sancta mater Teresia, cui post mortem pluries apparuit, ejusque animam vidit in comitatu aliorum Sanctorum, splendore circumdatam, donec rursus conjungatur corpori in æterna beatitudine, ut quod laborum particeps fuit, etiam sit meritorum et gloriæ consors.

[175] [Specie ejus post obitum externa circumstantes incredibiliter delectantur.] Hora illa suprema apparuit cubiculum undequaque singulari claritate resplendens, atque cœlesti suavitate perfusum. Facies ejus visa est decora magis et lucens, quam dum viveret, imo nemo mortuum eum judicasset. Nec mirum; cum oculi, quos per totam vitam clausos tenuerat, hic aperirentur et fulgerent quasi stellæ lucidissimæ. Reliquum præterea corpus, manus, pedes, qui antea asperi et sicci tamquam radices erant, vividi coloris et valde flexibiles facti sunt; totus denique venerabilior et speciosior apparuit, quam dum vita frueretur. Omnes accesserunt tangentes eum, osculantes pedes et manus, venerationem corpori et reliquiis quasi Sancto exhibentes. Nec parva opus fuit custodia, quo tutaretur a turba irruente, ejus videndi cupida. Singuli quærebant aliquid secum ab eo asportare. Ægre se amoveri patiebantur loco, quo stabant, ob ingentem, quam ex ejus visu et contrectatione hauriebant, consolationem. Non terrent corpora sanctorum aspicientes, imo eos confirmant: quos enim cœlestis sponsus vigilantes invenit; non moriuntur, sed obdormiscunt; eorumque aspectus delectat; quod utiquc indicium illius est benevolentiæ, qua ab excelso solio suo nos intuentur. Lamentis hoc momento miscebantur lætitiæ et jubilationis voces: alii quippe exultabant tam sancti spectaculi testes; alii suam deflebant orbitatem.

[176] [Dies et annus mortis S. Petri] Nullum condiderat servus Dei testamentum, nullam relinquebat hæreditatem: nam, ut diximus, erat pauperrimus, nec quidquam omnino possidebat. Beatus ejus transitus contigit die Dominica mane, festo sancti Lucæ, anno millesimo quingentesimo sexagesimo secundo, ætatis sexagesimo tertio. Sane miraculi instar est quod tamdiu vitam protraxerit, tam aspera, tam continua utens pœnitentia: quo quidem egregie refelluntur, qui timent ne pœnitentiarum usu mortem accelerent. Toto illo die fratribus cibi et potus loco lacrymæ fuerunt; nec apud plerosque illæ cessassent, nisi firmam habuissent fidem sanctum Fratrem suum in cœlis regnare, et pro se apud Dominum intercedere.

[177] [Claret miraculis.] Statim cœpit divina majestas ostendere quam grata sibi defuncti virtus esset, operando ejus intercessione varia miracula, ut indicio hæc forent, qua fidelitate divinam sanctus Prælatus adimplesset voluntatem, et simul etiam declararent, quod, qui ita ministerio suo in ecclesia funguntur, quamvis, ut quondam SS. Petrus et Paulus, aurum et argentum aut alias divitias non habeant, virtute divina prædita maneant eorum corpora defuncta ad sanandos ægros, et erigendos afflictos. Una omnium vox est, sive in morte sive post eam plurima ejus invocatione contigisse miracula et prodigia, quæ utique novisse singillatim vehementer optaremus, nec proinde absque ratione coævos negligentiæ rursus insimulamus, quod tantarum rerum tam exiguam nobis reliquerint memoriam. Brevi adfuit omnis totius oppidi populus, nihil retardantibus nec viarum asperitate, nec aeris inclementia, nec ipsis continuis pluviis. Quibus datum erat, intrabant, corpus contemplabantur, nec discedere volebant, nisi postquam illud osculati, aliquid reliquiarum tenerent. Coronas seu rosaria admovebant speciali cum devotione.

[178] [Defertur funus ex valetudinario in ecclesiam non absque prodigiis.] Depositus in feretro erat servus Dei ad valetudinarii introitum donec alio deferri per tempus liceret. Jam advesperascebat, populusque diffluere incipiebat; faces et lumina accendebantur; et miraculi instar fuit, quod, dum sanctum corpus deduceretur, cessaverit pluvia, nec per totam viam vel unica ceciderit aquæ gutta, (licet alibi ne momento quidem desineret) donec ad ecclesiam conventus perveniretur, quam cum intrassent, continuo rursus cecidit pluvia. Cæterum nullus in toto oppido fuit, qui, modo incedere posset, non comitari funus voluerit. Illud quoque viri graves maxime singulare habuerunt quod, quamvis aeris tanta esset commotio, nulla fax, nullus cereus aut candela extincta sit; imo, quod utique magis adhuc mirandum, affirmant iidem ceram intactam permansisse tota via, scilicet per semi horæ et amplius spatium, eo quod ob circumfluentem turbam gressum accelerare non liceret. Post ingressum in ecclesiam, renovatus dolor est omnium et luctus. Primus cantus lacrymæ fuerunt et gemitus: fratres, deflentes patris sui et magistri jacturam, cantare non valebant; sæculares respondebant clamoribus et lacrymis, similiter et pauperes atque afflicti; nec immerito; siquidem omnes irreparabile patiebantur damnum: alii orbati patre, alii benefactore, omnes perpetuo et efficaci in miseriis et doloribus remedio. Atque ita sancti Viri funus circumstabant in hac terra tristes, dum beata ejus anima in cœlum inter lætitiæ et jubilationis cantica reciperetur.

[179] [Deponitur corpus juxta altare.] Aperto sepulturæ ad altaris suppedaneum loco, paulisper ab aliis separato, corpus eadem qua vivus utebatur, veste contectum deposuerunt, consuetum cœremoniarum servantes ordinem, vel, ut verius dicam, quin ullus servari posset ob infinitam multitudinem, quæ undequaque in corpus irruebant, beatos se existimantes, quibuscumque accedere aut illud tangere contingebat. Dein magna cum reverentia terræ mandatum est. Ast, licet de ejus non dubitarent sanctitate, sepulcrum, non secus ac aliorum, cooperuerunt diligenterque clauserunt; ita scilicet fratres sibi prospectum volebant, timentes ne hinc sacrum depositum levaretur. Nec id sine numine factum apparuit, cum quarto post anno corpus integrum repertum sit, Domino ita servum suum coram hominibus glorificante, ut infra reddemus proprio suo loco. Hic referemus res quasdam memorabiles, quæ post felicem ejus transitum contigerunt, nec obliteratæ fuere oblivione.

ANNOTATA.

a Quod hic dubia voce redditur, P. F. Laurentius diserte acutam febrim dicit. Notandum hoc etiam loco est haud pauca prætermitti a P. Fr. Joanne a S. Maria. Decumbere cœpit B. Petrus in conventu Viciocæ; inde delatus est in domum comitis de Oropesa, ubi ab hujus famulis multa sustulit opprobria. Tandem Arenas defertur, ubi, brevi tempore ad extrema redactus, pretiosa coram Domino morte sanctissimam coronavit vitam. Confer posteriorem vitam a nobis editam lib. V ab initio.

Cap. XIX. De miraculis, a Deo post mortem patratis, per merita servi sui fratris Petri de Alcantara.

[Claret ejus sepulcrum miraculis] Ut constet pœnitentias et mortificationes sancti hujus Viri, nec temerarias, nec ex præsumptione aut præpostera inter fratres suos eminendi cupiditate ortas, sed potius ex Spiritus sancti inspiratione, nobisque exemplo futuras; referam quædam miracula, quæ post mortem contigerunt, ex quibus appareat ejus vitam Deo acceptam fuisse. Hæc enim obtenta per merita Servi sui, reconditi in conventu sancti Andreæ de Monte in Arenas, tam celebre ejus reddiderunt nomen, ut longe lateque fama per vicinas regiones diffunderetur. Undequaque ad sepulcrum accurrebant, atque ibidem in genua provoluti, Sancto se commendantes, sanitatem obtinebant a variis languoribus. Alii pedibus incedere non valentes, magna cum fiducia mittebant, qui de terra sepulcri aliquid secum asportarent, quo dein ægris imposito, morbi evanescebant; ut constat ex testimonio et relatione fide dignorum; sicut et ex informatione juridica, post plures a morte ejus annos habita authoritate DD. Laurentii Otaduy a, episcopi Abulensis, in cujus diœcesi reperitur conventus, in quo asservatur sancti Viri corpus b.

[181] [Sanatio ab hernia.] Thomas Rodriguez, ex vicinio Arenæ, duplici hernia utrimque disruptus erat, ut intestina foras prodirent. Perpetuo ejus audiebantur præ dolore clamores et gemitus. In mentem matri venit, quippe quæ fratribus valde devota, filium, quoquo modo liceret, deferre ad sepulcrum sancti Petri, a cujus meritis sperabat remedium tam atroci martyrio. Rem cum ægro communicat, qui jumento impositus, non sine gravi dolore, viæ se dedit. Vix ad locum pervenerat, cum subito viscera introrsum redierunt, atque tam perfecte sanatus est, ut absque ullo labore pedes domum redierit.

[182] [Item alia.] Puerum, simili morbo affectum, voto se obligavit mater per novem dies ad tumulum portare. Sepulchro impositum multo cum fervore cœpit sancto Petro eum commendare. Quadam die cum ex devotione ecclesiam verrit, videt filiolum assurgentem, atque discurrere incipientem. Lætitia exultans, subito projicit scopam, apprehensumque parvulum undequaque valentem reperit.

[183] [Tibia diffracla restituitur.] Alphonsus Sanchez, habitans haud procul a loco dicto Cuevas, crus fractum habebat per mediam tibiam; tantosque patiebatur dolores, ut nec movere illud posset, nec ullo modo attingi permitteret. Jam multo tempore magnas solverat expensas medicis et chirurgis. Remedia nedum minuerent, potius dolores augebant. Quinimo chirurgus male dexter altero loco tibiam fregerat. Verbo insanabilis habebatur, nec ullo momento quietis gaudebat. Derelictus ab omnibus, ad cœlum confugit. Audierat multa operari miracula per merita sancti Fr. Petri; unde et fiducia exorta obtinendæ salutis, si ejus sepulcrum adiret. Voto itaque se obstrinxit, atque ad conventum deferri voluit. Adfuit die festo, quo magnus erat hominum concursus. Confessus et Eucharistia refectus, auditoque multa cum fide sacro, visitavit sepulcrum, fulcris ligneis innixus, atque adjutus a circumstantibus. Quo cum pervenisset, fassus est talem se in anima expertum consolationis abundantiam, qualem nusquam antea aut post hæc, ut nec præ devotionis affectu loqui valeret. Omnium in conspectu pedem solo imposuit, atque ope fulcrorum assurrexit; moxque comperiens illis non amplius se indigere, cœpit incedere, ac tandem ecclesia egressus est sanus et valens, omni liberatus dolore et angore, relictis ibidem fulcris quibus sustentare se solitus erat. Tam notorium hoc miraculum fuit, ut et qui cum illo venerant et alii multi ex circumstantibus præ gaudio flerent, gratias Domino nostro agentes, quod talia operaretur per merita S. Fr. Petri.

[184] [Brachium paralysi solutum.] In ipso oppido de Arenas, a pluribus annis Eleonora Gonzalez paralysi constrictum gerebat brachium et humerum dextrum, nec manum movere poterat. Audiens quæ Dominus operaretur per intercessionem Sancti sui, quantaque fiducia omnes ad eum recurrerent, magno animo et ipsa statuit per novem continuos dies ejus adire tumulum. Cœpit et perseveravit multa cum devotione. Ultimo die, dum oraret, extendit se super sepulcrum ex qua parte afflicta erat; et ecce subito surrexit perfecte sana, brachio morbido utens non secus ac altero.

[185] [Matrona similiter liberatur a paralysi.] Simile quid contigit D. Ludovicæ de Villagra, in loco Higuera nuncupato, in diœcesi Abulensi. Toto corpore constricta et quasi stupore quodam affecta jacebat. Frustra quævis tentata remedia. Magna tum fiducia ad sanctum Petrum confugit; sepulcrum ejus adiit, in eoque supina procubuit; atque illico sanitati restituta, deinceps nullum sentiit dolorem.

[186] [Item altera mulier.] Alia item mulier ex Ornillo, in vicinio Arenæ, eodem morbo laborabat ex brachio et crure, nec incedere aut comedere poterat nisi alienis adjuta manibus. Illam ad sancti Petri reliquias perduxerunt, ut novemdialem inchoaret devotionem. Qua ne peracta quidem, evanuit malum, ut deinceps et incederet, et propriis manibus cibum quantum vellet, caperet.

[187] [Puer variis morbis constrictus sanatur.] Uxor Martini de Frias, in vicinio item Arenæ, filium habebat paralyticum, qui nec via ordinaria alvum dimittere poterat, accutissimos exinde sufferens dolores. Obtulit eum mater sancto Petro, hujusque ad tumulum cum filio accessit. Quo facto radicitus sanatus domum pedes remeavit.

[188] [Infans, jam non vix mortuus, sanitati restituitur.] Franciscus Hernandez de Paredes, fratribus imprimis addictus, filium habebat valde infirmum, cui propter infantilem ætatem ordinaria remedia incassum cedebant, ingenti parentum cum luctu. Tandem quicumque eos invisebant, jam aliud non agebant quam ut hortarentur ad parvuli mortem patienter ferendam. Adfuit guardianus conventus, socium habens secum fratrem Franciscum a sancto Antonio, sacerdotem parentibus notissimum. Quos cum intrare viderent, judicabant omnes puerulum decessisse, eosque venisse ut consolarentur afflictos. Aliquandiu cum patre et filiolo manserunt, illius quantum poterant lenientes dolorem. Itaque Fr. Franciscus tum filii, tum patris, sibi carissimi, misertus, guardiano dixit, se, cum bona ejus venia, crastina die summo mane dicturum sacrum, invocaturumque sanctum F. Petrum, et sperare fore ut hujus meritis a Domino impetret sanitatem. Parentes, licet parum confiderent parvulum tamdiu superstitem futurum, gratias maximas agunt. Non animo cadit sacerdos; mature surgit; sacris operatur, sancto Petro puerulum enixe commendans. Tota nocte parentes juxta filium vigiles permanserant. Redit, illucescente die, guardianus, videtque puerulum oculos, quos jam ut mortuo clauserant, aperientem; mox recludit etiam os, incipitque movere corpusculum, tandem oblatas sugit mamillas; atque ex hoc momento recte habet, ab omni febri liberatus; quod et ipse agnovit medicus, stupentibus circumstantibus qui jam mortuum judicarant puerum; nec dubitabant tam insperatam sanitatem meritis et intercessioni Servi Dei tribuendam.

[186] [Mulier, ex crure valde laborans convalescit.] Catharina Vasquez, ex oppido Mombeltran vocato, tantos patiebatur ex crure dolores, ut movere illud non valeret. Diu hoc malo jam laborabat, adhibitis nequicquam quibuscumque remediis. Tandem servo Dei se commendat, utque potest, deferri se curat ad ejus sepulcrum, atque ibidem multa cum fiducia et devotione prostrata aliquantisper manet preces fundens. Denique exsurgit ita sanitati restituta ut deinceps nullum similem experta dolorem sit.

[190] [Puella, pluribus vexata morbis, recuperat sanitatem.] In ipso oppido de Arenas, Balthasar de Frias filiam habebat acerrima correptam febri, aliisque vexatam malis, quæ, quotiescumque recrudescebant imminenti eam objiciebant vitæ discrimini; adde obstructiones et virium defectum, ut commovere se haud posset, nec halitum ducere, et jamjam suffocanda videretur. Ita per plures dies afflicta jacuit, mœrore confectis parentibus. Tum pater medico: Fierine potest, inquit, non dari remedium isti puellæ, quæ singula hora quasi moritur? Cui ille respondit: Hujusmodi malis, tamque ardenti febri, quæ ipsa pervadit ossa, non est remedium nisi de cœlo: quidquid ars medendi possit, jam tentavimus. Deo sit gloria, exclamat pater; confugiamus ad auxilium Sanctorum. Protinus vocat parochum, aliosque sibi notos enixe obtestans ut filiam ad conventum deferrent, cum ipse præ doloris acerbitate eo ire non valeret, dicerentque sacrum, sanctum Petrum invocantes: magnam enim se habere fiduciam filiam ejus intercessione sanandam. Defertur itaque puella, quæ dum sacrum celebraretur, melius habere cœpit, ac tandem, licet morituriens advenisset, recessit sana, bene valens et alacris; viribus tamen adhuc debilitata. Magna fuit medicorum admiratio, ingens patris et circumstantium gaudium, quum viderent eam, quam modo mortuam habebant, vivere omnique febri prorsus liberatam. Brevi post, integre convaluit, factaque est valida deinceps et robusta.

[191] [Joannes Fernandez ex mortis faucibus eripitur.] Joannes Fernandez, ex vicinio de Arroyo Castagno, febribus, diarrhæa aliisque laborans morbis, morti erat proximus. Desperabat medicus, cum sanguinis pulsum non amplius perciperet, jamque agebatur de paranda depositione. Tum vero, sive sponte, sive alio monente, morienti in mentem venit ad sanctum Fr. Petrum confugere ejus intercessione a Deo levamen et sanationem deprecare; quod cum fecisset et videret prospere rem succedere, voto se obstringit, si sanitati restituatur, visitandi sepulcrum, ibidem ad sacrum tribunal sanctamque communionem accedendi. Statim melius habuit, febris recessit, et ubi paulo convaluisset amplius, votum solvit, et rediit perfecta gaudens sanitate.

[102] [Plura alia patrata miracula.] Solent etiam sancto Fr. Petro se commendare pro recuperandis rebus amissis; et constat plures, cum fiducia ad eum recurrentes, invenisse quæ perdita dolebant. Multa alia miracula vel similia vel diversa Deus operatus intuitu meritorum et intercessione Servi sui est; quibus utique declaratur quam grata fuerit ejus vita, quanta in cœlis ejus anima gaudeat gloria. Pauca hic referemus, aliis prætermissis, de quibus ob documentorum penuriam non satis constat.

[193] [Aperitur sepulcrum] Quarto anno post mortem ejus, pater provincialis Bartholomæus a sancta Anna cum aliis quibusdam religiosis ejusdem conventus, clam aperuerunt sepulcrum, corpusque fere integrum invenerunt, suavem spirans odorem, et liquore, olei speciem referente, perfusum. Provincialis minuta quædam ossa simul cum carnis particulis et vestium fragmentis abstulit, mandans, nescio qua mente, sepulchro calcem et aquam infunderent atque deinde rursus cooperirent. Aliud ex his ossibus conventui reliquit, cætera distribuit incolis illius regionis, quorum nota religio erat. Magno in pretio illis hæc fuerunt, atque ut reliquiæ habita. Præfatum os solent Fratres aquæ immergere, hanc deinde ægris ad conventum venientibus et devote petentibus exhibent potandam, non sine multorum solatio. Pauca seligam a viris fide dignis relata, ex quibus cætera, quæ longius esset hic recensere, facile colligentur.

[194] [Petrus Velasquez ope reliquiarum S. Petri a gravissimo morbo liberatur.] In oppido de Arenas, Petrus Velasquez de Cepeda tam extraordinario laborabat ventris fluxu, ut una die unaque nocte centies et amplius secedere cogeretur. Jam nec commedere, nec dormire nec requiescere ullo modo valebat. Quidquid dimittebat, simile erat sanguini ex venis fluenti, vel, rarius tamen, jam aliquantum coagulato. Exhauserant quotquot potuissent excogitare remedia, secando venam, purgando, adhibendo potiones pharmacis densatas, et alia similia; ast sine ullo prorsus effectu. Hoc in statu octo omnino dies permansit, acutissimos inter dolores. Quoties secedendum esset, moriturus videbatur; viribus exhaustus, vix manducabat; quod nihil nisi liquidum sufferret stomachus, ex quo malum etiam augebatur. A medicis desperato, quo se verteret nescio, occurrunt mirabilia, quæ Deus operabatur per merita sancti Fr. Petri. Mittit itaque qui per Dei amorem roget conventus guardianum aquam, cui immersæ reliquiæ fuerant. Quam ubi nactus erat, spondet primum magna cum fiducia et devotionis sensu se formam quondam ex cera tumulo appensurum; deinde haustum ducit, et ecce subito humoris malignitas cessavit, pacatus est dolor, in tantum ut assurgere posset. Viribus tamen destitutus adhuc remanebat; nihilominus sepulcrum licuit adire; obtulit ceram, aliamque promisit, si plene convalesceret, addens singulis octiduis sicut et die, qui anniversarius est migrationis Liberatoris sui, cibaturum unum aliquem pauperem. Antequam domum rediret, petiit denuo aquam, qua saturatus, integre restitutus sanitati est; cujus testes habeo non solum ipsum et medicum, sed insuper quotquot ejus malum noverant, qui omnes uno ore mirabilem dixerunt hanc sanationem, atque potenti Dei manu operatum, intercedente Servo suo.

[195] [Eodem modo convalescit mulier ex jecore laborans.] Apolonia de Duegnas, uxor pharmacopolæ ejusdem oppidi de Arenas, horribiles patiebatur jecoris cruciatus; præterea febri continua vexabatur, idque a pluribus jam diebus; nec maritus in officina, nec medicus omni arte sua opportunum reperiebat remedium; exhausta erant quæcumque excogitari licuerat; malum invalescebat nec minimum remittebat febris. Tunc temporis percrebuerat maxime fama miraculorum ope præfatæ aquæ patratorum. Sibi aliquid ex ea asportari curat; bibit cum fiducia, et illico cessat dolor, evanescit febris, atque integram recuperat valetudinem.

[196] [Item alterius sanatio a ventris fluxu.] Alter infirmus, ex Arroyo Castagno, morti proximus jacebat ex febri et ventris fluxu. Immobilis et vultu frigidus, a medico desperatus, quod toto corpore sanguinis pulsum non perciperet, extrema donatur Unctione. Nihil jam ab hominibus expectans, in Deum spem omnem figit, fidens intercessioni sancti servi ejus Fr. Petri; haud dubitans, quin, si ejus auxilium obtineat, sanus fiat. Subito redit sanguinis pulsus; melius valet; medicus cæterisque adstantes miraculum inclamant. Sequenti die uxor conventum petit gratias Sancto redditura pro impetrato beneficio, et simul rogat vasculum aqua illa salutifera plenum; quam maritus cum potasset, brevi integras recuperavit vires, paucisque post diebus robusta usus sanitate est. Protinus miraculosa hæc curatio tota manavit regione; crevit in Sanctum fiducia, atque undequaque accesserunt aquam medicinalem petentes. Illo tempore eodem in pago mulier partus habebat difficiles; audiens de præfato miraculo, ex eadem aqua sibi afferri curavit: qua magna cum fiducia epota, abscessit febris, omnique liberata est periculo.

[197] [Alter ex apostemate in discrimen adductus, sanitati redditur.] Alphonsus de Arias, in oppido de Arenas, extremum in vitæ discrimen adductus erat ex apostemate in interiori gutture, quo fauces adurebantur ingenti cum dolore; præterea acri ardebat febri. Forte adveniunt duo fratres eleemosynam petituri. Ad ægrum accedentes uxorem summo in mœrore vident ob mariti periculum. Consolantur utrumque, seque missuros aquam reliquiarum promittunt, commendantes ut fiduciam haberent; sperare se fore ut sanitati æger reddatur. Abscedunt, aquam expediunt, quam cum ille hausisset, somni expertus desiderium est, et quiescens mox obdormivit aliquanto temporis spatio. Experrectus, apostemate dissipato, jam nec dolorem nec febrim habebat, atque brevi perfecte convaluit.

[198] [Mulier, jecoris morbo afflicta, Reliquiarum tactu liberatur.] Haud minus stupendum operatus Dominus miraculum est in gratiam alterius in eodem oppido mulieris graviter ex jecore laborantis ut præ doloris impetu ejularet. Nec pacari poterat, nec sine commiserationis sensu audiri. Forte in oppido versabantur tunc duo religiosi, qui cognitis cruciatu et afflictione præfatæ mulieris, accesserunt sublevandi eam causa. Alter secum habebat particulam ex carne sancti Fr. Petri, quam inconcussa cum fiducia, et multa cum devotione servabat, expertus quanta Deus operaretur prodigia intercessione sancti Servi sui. Cum tamen per decorum non liceret, ut ipse eas parti afflictæ admoveret, reliquias marito tradidit. Vix applicatæ fuerant, cum protinus dolores sedarentur; et brevi post commedit mulier et somnum cepit. Nemine non fatente subitam hanc morbi remissionem miraculi instar habendam.

[199] [Frater quidam ardenti febri expeditur.] Frater Joannes de Leganes, in prædicto conventu degens, ardenti decumbebat ex febri; motus in sanctum Petrum devotione petiit per Dei amorem haustum sæpius dictæ aquæ, quam tanta bibit cum fiducia, ut omni liberatus brevi fuerit malo, nullo alio cæteroquin adhibito remedio.

[200] [Petrus Sanchez morti proximus reviviscit.] Petrus Sanchez Userus, jam extremo inunctus Oleo, versus mediam noctem sui aliquanto magis compos factus, vocavit filium, indicans gratissimum sibi fore, si conventum peteret, aquam reliquiarum rogaturus. Hic amore motus erga patrem, quem cum morte luctantem videbat, protinus proficiscitur, pulsat tintinnabulum, janitorem excitaturus. Oportune quidem advenit, cum fratres jam in choro starent. Adest janitor, auditaque petitione, aquam dat. Summa erat morientis expectatio; quoties ad se redibat, num redux filius esset rogitabat. Denique adfertur aqua, bibit ex illa; et primum levatur, mox melius habet, denique, et quidem brevi post, qui jam prope extinctus erat, omnimoda gaudet sanitate.

[201] [Parvulus a lienis dolore liberatus.] Parvulus quidam morbo lienis graviter affectus jacebat; quamobrem ducitur a matre ad sepulcrum, eique imponitur. Jubet dein puerulum recitare salutationem angelicam ab initio ad finem; quam licet festinanter omnino pronuntiaret, vix ad finem pervenerat, cum jam malum recessisset, et ipse recte haberet.

[202] [Plures sanationes.] Doloribus dentium plures liberati fuere, visitando ejus sepulcrum et offerendo maxillam ex cera; alii levamen acceperunt, potando aquam reliquiarum; uno verbo tot sunt qui divinam virtutem per Sancti nostri intercessionem experti sunt, ut longius esset singula referre. Sunt et miracula innumera, mediante sacra illa aqua, a Domino patrata, nec solum in gratiam creaturarum ratione præditarum, sed et ea destitutarum.

[203] [Pecorum sanatio] Alphonsus Sanchez de Jara, fraternitatis vinculo cum religiosis sancti Petri sociatus, gregem habebat caprarum, lue infectum, qua brevi, nullo juvante medicamine, occidebantur, non sine ingenti illius viri dolore, utpote qui alia non possideret unde viveret. Forte ejus domum ingrediuntur duo fratres; videntes eum adeo dejectum, erigere verbis suis tentant, suadentes præterea ut aquam ex conventu sibi comparet; qua si aspergat animal morbidum, fore ut videat mirabilia. Fecit quod jusserant, atque ex illo tempore, multos per annos grex intactus permansit. Postea ipse affirmavit, quoties aliquod morbi indicium perciperet, eodem se usum remedio simili cum effectu, aliisque consuluisse aquam illam adhibere, nec frustra eos consilio obtemperasse. Illa tempestate filia præfati Alphonsi nomine Maria, gravi febri oppressa jacebat, a qua, ope ejusdem aquæ, illico sanata est. Cæterum singulis quasi diebus similia contingebat morbidis pecoribus.

[204] [aliud ejusdem generis.] D. Raphaëla de Jubera, haud procul ab Arenas habitans, manipulum habebat pullorum oculis captorum. Malum quidem haud insuetum, ex quo plerumque intereunt, vel saltem ita extenuantur, ut, judicio hac in materia expertorum, nullius sint proventus. Jam cogitabat matrona totam catervam extirpare; at recordatur vasculi aquæ cui sacræ reliquiæ immersæ fuerant, jam ab anno et amplius in arca quadam reconditi. Non parum crevit exin fiducia, quum dictam aquam nec corruptam nec turbidam videret. Cœpit itaque lavare pullorum capita, qui mox valentes apparuerunt, atque oculis sani, quasi nullo malo laborassent; nec dubitabat bona illa femina id contigisse per intercessionem sancti Petri, cui pullos suos commendaverat.

[205] [In duo prædicta miracula auctoris annotatio haud spernenda.] Forte erunt viri parum devoti, parumque res cœlestes capientes, atque ignari providentiæ, qua Deus regit omnia, et singulis se accommodat, qui cum supercilio hæc et similia audiant miracula. Ast considerent illi quod tam sapienter docet sanctus Gregorius in Dialogis, ubi respondet cuidam Petro, ejus interlocutori, occasione miraculi a sancto Bonifacio, dum adhuc puer erat, patrati; qui videns vulpeculam rapientem gallinam in prædio matris suæ, Deum precatus est ne talia permitteret; atque subito fauci erepta liberataque gallina est. Ad hæc vero Petrus mirari se dicit Deum exaudire orationes, quibus istiusmodi petuntur. Imo vero, reponit Gregorius, provide ita Dominus agit, quo spem concipiamus obtinendi majora, dum adeo se liberalem exhibet in concedendis minoribus vel etiam vilibus. Ideo enim puerulo isti petita concessit, ut sciret qua cum fiducia liceret sublimiores sperare gratias.

[206] [Miraculorum adversus Anglicanos defensio.] Hæretici hujus ætatis, in Anglia præcipue, pro sua pervicacia, in Deum irreverentia atque erga homines insolentia, fidem adhibere renuunt testimonio virorum quantumvis gravium, quos ut miseros deceptores seductoresque traducunt. Ipsi utique commiseratione potius digni! Ut quid enim vos miseri obcæcatis? Ut quid nunc non creditis quod auditis et oculis vestris videtis? Quum olim in ipsa vestra patria, per intercessionem servorum suorum Deus tot ac tanta operatus sit miracula, ab omnibus credita et tanto in pretio habita? Hæc si considerarent, facile intelligerent quam præpostere, quam insensate rejiciant et exsibilent prodigia inpræsentiarum patrata. Legant (obtestor enim) venerabilem Bedam, virum quo insigniorem alterum terra illa non tulit, quique suo tempore apud omnes indubitatam obtinuit fidem. Hic vero libro tertio, capite quarto suæ Historiæ Anglorum c, plurima refert miracula; atque inter alia, regem Osubaldum (Oswaldum) tantæ fuisse scribit sanctitatis, ut cœlum terræ eum invideret; Dominumque voluisse monstrare, quam grata ejus sibi fuisset vita, operando ad ejus gloriam plurima post mortem signa et prodigia. Dein addit speciatim, terram, ubi in pugna occubuit, singulari viriditate et auræ lenitate donatam, atque thesauri instar haberi solum illud, sicut et aliud, quo effusa aqua, sacris lavandis ossibus adhibita, est; ex omnibus Angliæ partibus accurri ut aliquid ex terra illa desumant, quæ in aqua soluta, potionem medicinalem præbet variis infirmitatibus sanandis idoneam. Nec profecto abbreviata hodie manus Domini est, nec imminuta potentia, quam in Servos suos expendat.

[207] [Translatio et elevatio sacri corporis.] Per multos annos corpus sancti Fr. Petri vulgari in sepulchro, in quo primitus depositum, remansit summa ab omnibus in veneratione habitum. Decursu temporis regionis circumjectæ incolæ sicut et fratres ejus religiosi, sibi revocantes in mentem miracula sive per vitam sive post mortem, ejus intercessione, patrata; cernentes etiam fiduciam populorum undequaque ad visitandas ejus exuvias accurentium, visum est in locum decentiorem illas transferre, quod quidem suadebat et vitæ sanctitas, et fratrum desiderium et fidelium devotio. Statuerunt ergo instare apud D. Petrum Theminum, episcopum Abulensem d, quo ejus auctoritate liceret transferre et elevare corpus sancti Viri. Benigne annuit præsul, utpote servo Dei valde devotus, nec ignarus ejus virtutum et miraculorum. Convenere itaque fratres simul cum patre provinciali et guardiano conventus: non enim volebant nimia cum pompa procedere, quod soleat in hujusmodi vitari ostentatio. Aperuerunt sepulcrum, et repererunt carnes partim corruptas, partim sanas et integras. Nam corpora Sanctorum, olim resurrectura in gloriam, generatim corruptioni obnoxia sunt, nisi speciali miraculo conservata illa Dominus voluerit. Ossa integra apparuerunt, blando perfusa liquore, suave olentia. Multa cum devotione et reverentia linteis candidis involuta, deponuntur in theca hunc in finem parata tanto, quanto per paupertatem nostram licebat, cum ornatu. Nemini prorsus rem patefecerant, veriti ne ab accurrentium turba sacras reliquias satis tutas tenerent. Erat in pariete juxta altare collaterale camera seu parva fornix. Huic imposita theca fuit sacras complectens exuvias. Omnium statim apparuit reverentia et devotio, nec pauci malis suis invenerunt, sancti Viri intercessione, remedium.

[208] [Quid, nostris temporibus, efficiat elevatio corporis.] Hæc elevatio non habenda est instar canonizationis. Quamvis enim sæculis elapsis, dum episcopi in sua quisque diœcesi levabant corpora eorum, quorum vita et mors sanctitatis opinionem præ se ferebant, canonizatio quædam putaretur, et sufficeret ad publicam venerationem præsertim martyrum; nostris tamen temporibus summus pontifex qui, quatenus caput est ecclesiæ a Spiritu sancto ducitur in negotiis ad universale bonum spectantibus, sibi reservavit tum beatificationem tum canonizationem servorum Dei e. Præfata tamen translatio et elevatio, utpote dudum optata, omnibus gratissima contigit. Nec enim decebat tanti pretii pignus sub terra latere; ast omnium exponi oculis, ut videntes lætarentur, quoniam ejus gloria in omnium cedit honorem, et præcipue hujus provinciæ quam et rexit et fundavit; imo vero et omnes regni nostri incolæ habent unde glorientur, siquidem aliquousque ad eos pertinet vir tam insignis: unde et omnes eum singulari devotione et æstimatione prosequantur oportet, simulque sibi persuadeant, Deum ejus meritis et intercessione longe plures largiri gratias quam nos novimus. Sancti namque non solum publice, sed privatim quoque, patriæ suæ prospiciunt, suisque devotis ultra id quod cogitari vel suspicari potest, favent.

[209] [Scopus auctoris in scribenda S. Petrus vita.] Ego vero metuens ne lapsu temporis penitus oblivioni darentur tanta prodigia, quæ Dominus in Servo suo et per eum operatus est (accedente præcipue obedentiæ mandato), calamum stringere ausus sum et pauca colligere ex iis, quæ passim nota erant. Quæ tamen retuli, vix aliquid sunt in comparatione plurimorum quæ dicenda fuissent, ut aliquatenus constabit ex testimoniis hominum summæ autoritatis nec minoris sanctitatis et virtutis hic subjungendis f.

ANNOTATA.

Sedem hic Abulensem conscendit die III Julii 1599; obiit IV Decemb. 1611. Sepultus est in sacello Majori ecclesiæ cathedralis, sequenti cum Epitaphio:

DD. Laurentius Otadui et Avendaño, episcopus Abulensis, quondam Lucensis, regius consiliarius frequentissimus, vere pientissimus, pater pauperum et patriæ. Obiit 4 Decembris anno 1611 [Teatro ecclesiastico de las Iglesias de los Reynos de las dos Castilas. Auctore Magistro Gil Goncalez Davila, t. II, p. 308 et 309. Edit. Matriti 1647.] .

b Miracula quæ hic sequuntur latius descripta, rursus quidem occurrent, saltem pleraque, in vita S. Petri, auctore P. Laurentio, libro sexto; sed, ut ipse ait, strictiori stylo breviter ex canonizationis processu annotata. Nihilominus P. F. Joannis a S. Maria narrationem adscribendam hic duximus; tum quod hæc ad remotiora a nobis, S. Petro viciniora referatur tempora; tum quod plura contineat ad S. Viri illustrandam vitam et gloriam facientia. Ipse præterea scribendi modus sua non caret commendatione. Adde, illis suppressis, truncam mutilamque futuram præfati auctoris, a nobis exhibitam scriptionem. Denique parum exinde voluminis hujus augebitur moles.

c Juxta editionem Gilesianam, quæ hic a P. Joanne a S. Maria indigitantur, videre est apud Bedam Hist. ecclesiast. Lib. III, cap. IX – XIII. Et quidem capitis IX hæc est inscriptio: Ut in loco, in quo occisus est rex Oswaldus, crebra sanitatum miracula facta; utque ibi primo jumentum cujusdam viantis, ac deinde puella paralytica sit curata. Atque rursus, versus initium ejusdem capitis: Cujus (Oswaldi) quanta fides in Deum, quæ devotio mentis fuerit, etiam post mortem virtutum miraculis claruit. Namque in loco, ubi pro patria dimicans a paganis interfectus est, usque hodie sanitates infirmorum et hominum et pecorum celebrari non desinunt. Unde contigit, ut pulverem ipsum, ubi corpus ejus in terram corruit, multi auferentes et in aquam mittentes suis per hoc infirmis multum commodi afferrent; qui videlicet adeo increbuit, ut paulatim, ablata exinde terra, fossam ad mensuram staturæ virilis reddiderit. Nec mirandum in loco mortis illius infirmos sanari, qui semper, dum viveret, infirmis et pauperibus consulere, eleemosynas dare, opem ferre non cessabat. Et multa quidem in loco illo, vel de pulvere loci illius, facta virtutum miracula narrantur, etc. [The Miscellaneous Works of Venerable Bede. Operum tom. II, p. 292. Edit. Londin. 1843.] . Sequitur sanatio jumenti seu equi. Ex his elucet quam apposite P. Joannes a S. Maria provocet ad miracula S. Oswaldi, quæ cum prodigiis, intercessione S. Petri de Alcantara patratis, non uno sub respectu conveniunt.

Petrus Fernandez Temiño consecratus episcopus Abulensis est die XI Novembris 1581, obiit 1590, sepultusque est in conventu, ab ipso Salmanticæ fundato, S. Josephi Franciscanorum Discalceatorum. Ejus tumulo inscriptum legitur epitaphium: Petrus Fernandez Temiño, Episcopus Abulensis, hoc clauditur lapide. Obiit anno 1590, 23 mensis Augusti. Anima ejus requiescat in pace [Teatro ecclesiastico. Ubi supra, p. 301 et 302.] .

e Hæc scripta esse meminerimus ante decreta Urbani VIII, qui Pontifex fuit ab anno 1623 ad annum 1644. Attamen jam antea summo Pontifici reservata erat beatificatio et canonizatio proprie dicta. Confer. Bened. XIV [De Servorum Dei Beatificatione, lib. I, cap. VII et seqq.] .

f Sequitur caput XX hoc titulo inscriptum: De testimoniis virtuti et sanctitati S. Petri redditis a S. Teresia aliisque viris virtute conspicuis. Quod ad S. Teresiam spectat, vide Comm. præv. § I, ubi ex prefesso hac de re disputavimus. Aliorum testimonia, quæ majoris sunt momenti, reperientur partim saltem, in prolixiori vita mox subjungenda. Satius ergo duximus postremum hoc caput totum, quodsatis prolixum est, prætermittere.

VITA ALTERA PROLIXIOR SANCTI PETRI DE ALCANTARA
Auctore P. Fr. Laurentio a D. Paulo.

Petrus de Alcantara, Confessor Arenis in Hispania (S.)

AUCTORE P. FR. LAURENTIO

LIBER PRIMUS.
A nativitate S. Petri, et usquedum vixit in provincia S. Gabrielis.

[Scriptoris intentum.] Vitam Viri sancti enarrare suscipio, quem ob carnis macerationem, pœnitentiæ portentum; ob contemplationis sublimitatem, spiritualis vitæ magistrum non immerito appellaveris.

[2] [S. Petri ortus,] Natus est S. Petrus anno humanæ salutis millesimo quadringentesimo nonagesimo nono: Ecclesiam Catholicam regente Alexandro Sexto pontifice maximo: et in Hispania regnantibus Ferdinando, et Isabella Catholicis. Natale solum sortitur Alcantaram, olim Norba Cæsarea, inter clariora provinciæ Estremaduræ oppida, Ordinis quoque militaris ejusdem cognominis titulo, caput perillustre. Patri nomen Petro Garavito, juris professione famoso, ex familia satis conspicua, atque antiqua, quam non dedecebat, ut talis civis patriæ suæ a rege catholico gubernator præficeretur: dum tali officio, nisi viros authoritate conspicuos destinare, adhuc moris non esset. Mater D. Maria Villela de Sanabria viro nobilitate par; quam uterque propriis virtutibus, et filii educatione plurimum illustrarunt. (Nullibi reperi quo die et mense S. Petrus natus sit. Quod ad parentes spectat, hispani scriptores paulo latius familiam describunt: Patrem ejus dicunt Petrum Garavito, seu Garabito; matrem, Mariam Villela di Sinabria, filiam Joannis di Sinabria et Urracæ Gonzalez Maldonado. Certum est nullum ex S. Petri parentibus ab Alcantara vocatum. Nomen hoc sibi Sanctus assumpsit, cum religionem ingressus est, ut supra monuimus. Nec etiam apparet Petri matrem ex Garavito alios suscepisse liberos. Nullibi saltem eorum fit mentio, cum ex altero suo marito Alphonso Barrantes duos peperisse filios narretur. — Confidentius hic asserit P. Laurentius, quem et alii non pauci sequuntur, Alcantaram antiquis Norbam Cæsaream fuisse. Juverit quædam ex Cellario adscribere. Adverso flumine si proficisceris, opus admirandum, Trajano principi dedicatum, occurrit, Pons lapideus in Tago flumine, qui solusne sine urbe fuerit, militari viæ adstructus; an urbem, Norbensem coloniam, quam Plinius laudat, conjunctam habuerit, dissentiunt peritissimi etiam auctores. Ptolomæus Norbam Cæsaream, quæ ipsa Plinii colonia Norbensis est, a fluvio in Austrum reduxit. Ipsi Hispani, qui negant pontem urbis fuisse, novitatem Alcantaræ, quæ in loco illo est, urbis a Saracenis conditæ, objiciunt, necnon neglectum in inscriptione nomen Norbæ, quod Ponti cum aliis multis nominibus civitatum non adscriptum visitur, quum primo loco fuisset adscribendum. Contra sunt æque docti homines, itidemque Hispani genere nec patriæ antiquitatum imperiti, qui in dubium vocant, sitne Alcantara plane novum opus, an ex eversæ urbis ruderibus instauratum; quibus Norbanum nomen in ponte non omissum, sed, quæ temporum injuria est, deperditum videtur [Geographia Antiqua, lib. II, p. 58. Edit. Lipsiæ 1773.] . Et inferius: Tagum inter et Anam ab ortu solis sunt pauca hujus provinciæ (Lusitaniæ) memorabilia usque ad Pontem Trajani, ubi clariora incipiunt, Norba cæsarea, seu Norbensis colonia, sive Alcantara est, sive, ut Ptolomæus statuit, remotior ab amne, de qua supra in Ponte diximus Hactenus Cellarius [Ibid., p. 60.] .

[3] [pueritia.] Jam S. Petrus a sexto ætatis anno primis labiis delibare incipiens orationis dulcedinem (quam reliquo vitæ cursu singulariter excolendo celebrem reddidit) quotidie matutinis vespertinisque horis, flexis genibus attentionem orationi etiam longa temporum intervalla impendere numquam intermittebat. Idque secreto in paternæ domus oratorio, cujus ipse custodiam exquisito ac devoto cultu agebat. Ex institutione insuper matris pias aliquas edoctus preces, summam erga beatissimam Dei Genitricem pietatem concepit; cujus imposterum incremento tantum profecit, ut religiosus jam effectus, dum in conventu S. Joannis Baptistæ Vitiosæ moraretur, eamdem gloriosissimam Virginem præsentem videre, atque Angelos sibi officium divinum recitanti lumen ministrantes habere dignus fuerit. Rudimentis litterarum sufficienter instructus sacrorum piorumque librorum lectioni incubuit; qua notabile aliquid excerpens, postea magna animi consolatione secum solitarius ruminabat; atque jam tunc in tenella ætate, contra profanos libros odio irreconciliabili concepto, semper nutriendo servavit. Numquam visus est, quacumque occasione provocatus, animo turbari aut de ullo conqueri: semper vultum servans serenum ac gravitate devota modestum, qui ludicra sodalium puerorum oblectamenta sperneret ac fastidiret. Resplendebant quoque naturales gratiæ cum decora corporis specie adeo contemperatæ, ut communi omnium benevolentia atque existimatione futuræ fœlicitatis omini præludendo, Sancti pueri appellationem ipsi conciliaret. A parentibus grammaticæ atque philosophiæ studiis admotus, utrumque ingenii acumine ac memoriæ fœcunditate absolvit, non sine præceptorum stupore plurimos condiscipulorum post se relinquens. Summa ei erga parentes reverentia, nec cum ullo familiaritas, nisi qui virtute emineret: præcipue vero cum religiosis viris in spiritualibus colloquiis frequens. Ecclesias orandi causa summa devotione sæpissime adibat; maxime cum a schola reverteretur, ut ibi aliquamdiu Deo vacaret. Hinc contigit quadam die, quod parentes, hora prandii elapsa, puerum non reversum admirati; pro eo inquirendo ad ecclesiam, qua divertisse suspicabantur, famulum mitterent. Is omnia templi adita diligenter perscrutatus, tandem in choro post organum, puerum divina contemplatione adeo absorptum invenit, ut nec voce nec signis revocare ad sensus posset. Quod confestim patri renuntians, tanta eumdem lætitiæ ac spei certitudine affecit ut provectum ætate virtutibus præclarum, paterno animo præsagiret; juberetque imposterum, ne ullus contemplationi intentum ultra turbaret.

[4] [Studia et pietas.] Posthæc pater Garavito exivit e vita; et mater ex consilio propinquorum transiit ad secundas nuptias nobilis viri Don Alphonsi Barrantes, ex quo duos filios peperit. Huic vitrico singularis ex paterno affectu cura de S. Petro erat: quare quartumdecimum annum ætatis agentem, et in philosophia instructum, altioribus quoque scientiis idoneum, ad Salamanticensem academiam inter Hispaniæ lycea celeberrimam destinavit. Illic juvenis non aliorum more extra paternam domum peregrinantium amicitias quærere; sed habitationem prope ecclesiam et familiaritatem virorum spiritu ac moribus præstantiorum eligere, quorum uno pro patre ac directore spirituali uteretur, curarum primas habuit. Mox juri canonico studium addicens, ingenii atque profectus tale specimen edidit, ut magistris approbationem, condiscipulis admirationis simulque æmulationis clavam extorqueret. Temporis rationem tam exactam habebat, quo devotionis exercitia studiorum horis non subtraherent, ut ante lucem ad orationem evigilans, paulo post ad ecclesiam, ubi scholæ tempus opportunum expectaret, properare quasi pro lege sibi indixerit. Sæpe etiam ad eamdem pro percipienda sacra synaxi reversus, quandoque ejus fervido affectu in extasim raptus videbatur. Circa meridiem ad hospitium rediens reficiendi corporis tam parcus fuit, ut admirabilis abstinentiæ, qua tota vita inclaruit, tunc velut prima tirocinia deponeret. Priusquam ad scholam regrederetur, dictata revolvens, dubia annotabat, quæ solvenda cum aliis conferret. Peractis studiis, hospitalia accedebat, ut ibi ægrotos verbis ac ope solaretur: inde ecclesiam ac domum repetens, post aliquod studii tempus, conscientiæ examine suscepto levissimos ejusdem diei defectus asperrimis in seipsum flagellis vindicabat. Tandem cubile adeundi proximus, prius De profundis pro se tamquam mortuo recitans, Deo animam commendabat. Diebus festis, tempus antemeridianum in ecclesiis orationi ac Missis inserviendis dicabat; maxime vero ad præparationem suscipiendi sacrosancti mysterii atque ad gratiarum actionem sollicitus. Post meridiem visitandis carceribus atque religiosorum conventibus tempus absumens, perfectionis semitas apud pios viros inquirebat. Nec etiam elargiendæ eleemosynæ pro facultatibus deerat; cum neminem se rogantem sine aliquo subsidio vacuum dimiserit. Huic insuper tam exactæ vitæ tenori, par in conversatione publica modestia respondebat; quæ nec quempiam verborum nec actionum importunitate offenderet. Sed præsertim in coercenda linguæ oculorumque libertate admirabilis disciplina tantam ipsi existimationem apud universos conciliavit, ut magistri deprædicando, plurimi imitando illum tamquam unicum disciplinati juvenis exemplar in principali illa academia celebrarent.

[5] [In domum paternam redux,] Jam studiorum vacatio, fervescente æstate Salamanticæ, pro consuetudine academiæ indicebatur; cum S. Petrus hac occasione a parentibus ad patriam revocaretur: propter anni absentiam ardentius desideratus, ideoque iteratis instantiis sollicitatus. Cui tandem vocationi, tamquam altiorem animo revolvens, post spretam de studiorum ac honorum præmiis persuasionem, libentius acquievit; eo videlicet proposito, ut cœptam in academia vivendi seriem secum in patriam transferret. Unde postea Alcantaræ, ardentiori perfectionis desiderio accensus atque orationibus instans, adversarii quoque tentamenta non evasit. Conabatur hic ingenii capacitatem, scientiarum ac præmiorum decora juveni exaggerando ad academiæ studia revocare. Ille autem inanem gloriam flocci facere animi humilitate ac fortitudine, orationis quoque assiduitate obsistere pergebat, contra illecebras quascumque divina virtute mirabiliter invalescens. Ita ut de perfectiori vitæ statu serio deliberans, divina gratia ad religiosum suscipiendum evidentius se impelli agnosceret.

[6] [recens natam Estremaduræ custodiam] Non pridem Deus venerabilem P. Joannem a Guadalupe cum quibusdam sociis evocarat ad fundanda quædam Oratoria pro strictiori observantia religiosi Instituti sancti P. Francisci; pro quibus, obtento ab Alexandro Sexto apostolico Brevi, custodiam quamdam titulo sancti Evangelii prædictus pater erexerat: quod tamen breve paulo post, instante catholico rege Ferdinando, ad truncanda dissidia revocatum fuit. At vero eodem anno, quo S. Petrus noster vitæ exordium habuit, zelatores iidem constantissimi oratorii alterius fundandi prope civitatem Truxillo in provincia Estremaduræ iterum facultatem a præfato pontifice impetrarunt. Propter quam multas contradictiones, atque vexationes passi, denuo tam propter recollectionis dispersionem, quam ex morte magnæ sanctimoniæ P. Guadalupe, jacturam gravissimam senserunt. Aliquot tandem religiosi, eamdem reformationem prosequentes Leonis X. P. M. indulto aliam custodiam titulo Estremaduræ restaurarunt; cujus primus fuit custos P. Franciscus Frexenal, religione ac scientia commendatus. (Hæc custodia paucis post annis in provinciam erecta fuit sub titulo S. Gabrielis. Confer. Comm. præv. § II.)

[7] [ingredi statuit.] Dum hæc aguntur S. Petrus annum vitæ attingit sextum decimum; quo ipse quoque a Deo pro hujus reformationis structura instar petræ principalis et fundamentalis eligeretur. Nam die quadam, in oratione, divinam providentiam provocanti, ut sibi ordinem religionis, quem ingredi posset, ostendere dignaretur; duo venerandi patres ex præfata custodia obvii mentem ejus dubiam, interiori lumine irradiante, ad illorum institutum efficacius pertraxerunt. Unde illico in patrum amplexus effusus propositum aperit atque exequendi media flagrantius urget. Placuit Deo, pro singulari Servi sui consolatione atque electionis approbatione, ut alter ex duobus religiosis ipse custos esset, ad quem pertinebat novitios recipere. Qui observata in juvene ingenuitate atque singulari modestia, quæ ferventem vocationis spiritum commendabant ex sæculi contemptu, præter Ordinis consuetudinem, statim receptionis et conventum de Manxarretes adeundi licentiam concessit pro induendo habitu. Propter hanc facilitatem atque vocationis certitudinem auctus lætitia S. Petrus custodi humillimas gratias reddens, secretum negocii sedulo depræcatur; quo parentum conatibus turbari aut impediri non contingeret. Ipse interea domi suæ orationibus atque disciplinis ad susceptam expeditionem sese accingens, quodam mane, insalutata matre, a qua tenerrime diligebatur, paternos lares clanculum deserit. Hinc ad ecclesiam gressus dirigendo, sacro audito, sanctissimoque sacramento suscepto, ut fugam illam Deo commendaret, iter Valentiam tendens nullo duce suscipere non pertimuit.

[8] [Transito per miraculum flumine,] Prosecutus igitur viam S. Petrus feliciter, nec quemquam, a quo videretur, habuit, et in solius Eucharistici cibi fortitudine ambulans usque ad domum Dei, vegetem se atque integrum viribus sentiebat. Voluit ultra Deus, stupendo miraculo, Servi vocationem, atque protectionem hac ratione confirmare. Appropinquarat ille ripæ fluminis Tietar, quem trajicere oportebat, ut ad conventum progredi posset. Sed nemine illic invento, ad orationis præsidium conversus sentiit se, divina ope, in oppositam ripam mirabiliter translatum, atque in eam viam, quæ recta duceret quo properabat. Unde, hujus beneficii memoriam, dum viveret conservans, continua gratiarum actione arrham suæ vocationis Deo acceptam quotidie ferebat. Et tandem senescentibus annis devoto cuidam religioso hoc beneficium enarrando effecit, ut quod tamdiu ejus humilitas celaverat, pro Dei gloria a cunctis imposterum publice celebraretur. (Ejusdem facti meminit Bulla canonizationis his verbis: Licet autem dum in sæculo versaretur, animo cœlum recoleret, magis tamen ac magis abundans in scientia et in omni sensu probavit potiora, et annum ætatis sextum decimum ingressus, in custodia S. Evangelii, seu Extremaduræ (quæ nunc S. Gabrielis provincia dicitur) Fratrum Minorum Discalceatorum habitum, et evangelicam vivendi formam suscepit. Quod consilium insigni prodigio approbavit Deus. Cum enim festinanti ad religiosi ordinis portum moram objiceret fluvius Tietar, qui tunc forte imbribus intumuerat, neque ulla navigii facultas esset (aliquanto explicatius id reddit Waddingus [Annales Minorum, t. XV, p. 475. Edit. Romæ 1736.] ad annum 1514 n. 26 juxta P. Joannem a S. Maria: “deficiente cymba ad ripam Bazagonæ vehendis advenis adsueta)” effusus in preces, in altera se ripa divinitus constitutum extemplo reperit Petrus. Ita Bulla Canonizationis.

[9] [a Fratribus peramanter suscipitur.] Tam felici itaque successu firmatus animo ad conventum perveniens ad guardiani (qui tunc erat Fr. Michaël Rocco sibi propinquus) pedes provolvitur, atque suæ receptionis facultatem supplex exhibet. Cui ille benigne occurrere, verbis consolari; atque aliquot dierum moram interponere cohortatur; suspicatus forte non maturo perfectioris vitæ consilio; sed potius juvenilis ingenii mobilitati hanc fugam adscribendam esse. Erat ipse conventus fragrosis collibus rupibusque, quæ regnum Castiliæ hac parte a Portugallia dividunt, supereminens; prospectu tamen libero nemorum aquarumque copia insigniter amœnus. Incolebant religiosi devoti, qui paupertatis extrema, vitæ austeritate orationumque assiduitate, diligenter excolebant. Quorum omnium cupiditate fruendi exæstuans S. Petrus, conferendi sibi habitus celeritatem instantissime urgebat. Tantumque sollicitationum importunitate obtinuit, ut guardianus, explorata prius propositi constantia, atque ad sustinendos instituti rigores promptitudine, brevi eum, approbantibus cunctis, sacro habitu indueret, idque anno ætatis suæ sextodecimo, sæculi vero 1515.

[10] [Ejus tirocinium.] Novitiatus primordia tanto virtutis amore S. Petrus aggreditur, ut mortificationis atque rigidissimæ pœnitentiæ exercitia cum orandi assiduitate conjungens, provectiores etiam in conventu hoc studii genere anteiret. Brevis illi quies noctis erat super strato duriori, atque tegumento, quod vix frigus arceret, instructo. Habitus lacer et vilis, quem mutare nolebat. Spiritu adeo elevatus exteriores occupationes tractabat, ut sæpe tamquam extaticus ad easdem, a superiore vel magistro revocatus reprehensiones inculpatæ negligentiæ læto animo susciperet. Ingenii acumen quorumdam defectuum simulatione tegebat, quo corrigi ac vilipendi mereretur. Nec inter tot repræhensionum, laborum vigiliarumque exercitationes, quibus spiritum ejus probare superiores tentarunt, aut patientia frangi, aut vultus mœstitia mutari umquam inventus fuit; sed hilari semper atque sereno vultu omnia constanter perferre. Non defuit tamen adversarius salutis his S. Petri operibus insidias struere, dum orandi præsertim frequentiæ atque vitæ asperitati infensus; huic perseverandi impossibilitatem, illi profundam quamdam somnolentiam objiceret. Quibus impedimentis S. Petrus de Alcantara orationis fervorem opponens, divini auxilii talem sensit effectum, ut manifeste appareret, ipsum superiori virtute animi corporisque viribus fuisse auctum, ne tantis rigoribus, quos sustinebat, succumberet. Neque tamen eo minus inimicus insultabat; quin subinde horrendis apparitionibus illum exterrens percutere, atque in terram prosternere, aut nisi propositum desereret, suffocare minaretur. Ipse vero animi intrepidus omnia superare patientia, atque invocato nomine Jesu dulcissimo, dæmonium fugare optime didicerat.

[11] [Professio.] His tandem velitationibus novitiatus annum exegerat; cum tali virtutum experientia probatus professionem emittens, apud omnes conventus religiosos sanctitatis opinionem præveniret. At ille humiliter de seipso sentiens privatim increpare se, atque ad recuperandum tempus perditum diligentius exhortari, quasi ad virtutis limen vixdum accesisset. Hinc totum deinceps corporis habitum componere studens, serenitate vultus, modestia oculorum, humilitate ac discretione conversationis, omnium ad se affectus rapiebat. Notabile hoc fuit, quod per integrum annum in cella quadam commoratus, et inde ad ecclesiam pergens, numquam observasset ex qua materia utriusque laquearia forent. Idem alia occasione comprobavit, qua repræhensus a guardiano, quod fructus quosdam ex promptuarii trabibus pendentes, fratribus proferre neglexisset; extorta excusatione, respondit se per sex menses, quibus loci curam habuerat, numquam tales fructus ibi animadvertisse suspensos.

[12] [Varia obit munia.] Post absoluta divina officia in choro, atque ecclesia, ubi devotissime plurimis sacris ministrabat; operam suam aut infirmorum curæ, aut officiorum manualium servituti addicebat; in illa summam charitatem, in hac profundam humilitatem exercens; cum pro laboritio ineptiora instrumenta eligendo atque augendo difficultates, patientiam magis probaret. Æditui officium ea pietate exercuit, ut ornandi altarium occupationi, orandi longissima spatia conjungens, altissimas cœlestium rerum notitias animo conciperet. Nec minori diligentia refectorii curam gessit; quando cujusque fratris necessitati, juxta charitatis leges, discrete succurrebat; interdum etiam extraordinariam divinæ largitatis dispensationem expertus. Unde ad Janitoris officium destinatus, charitatis exercendæ (qua postmodum excelluit) copiosiorem occasionem obtinuit. Nam præterea quod nullum mendicum sine aliqua refectione corporali jejunum dimitteret, omnes spiritualibus exhortationibus atque doctrinæ Christianæ instructione exactissima solabatur ac erudiebat.

[13] [Mittitur ad Belvisum monasterium.] Paucis post professionem annis, cum obedientia P. custodis Francisci Frexenal, ad conventum sancti Francisci prope oppidum Belvis missus fuit S. Petrus. Ibi solitarii loci deliciis gaudens, cellulas quasdam ex sarmentis ac luto construxit; ad quas interdiu divertens, spiritus ardorem liberius exhalare, atque exclamationum suarum et asperrimarum flagellationum strepitu, neminem turbare aut offendere procurabat. (Helyot [Histoire des Ordres Religieux. part. V, cap. XX.] ponit paucis post professionem mensibus, quod rectius videtur. Cum enim S. Petrus religionem ingressus sit anno 1515; ejus professio ad annum sequentem referenda est. Anno autem 1519 missus fuit ad fundandum conventum Pacis Juliæ. Ut ergo spatium inveniatur ejus commorationi in Belviso, ubi non ita exiguo tempore degisse videtur, haud multo plus quam sesqui annum interfluxisse concluditur ab edita professione usque ad ejus in monasterium Belvisi adventum.)

[14] [Excellentes ejus ibidem virtutes.] Cum pro eleemosinarum quæstuatione ad propinqua loca mittebatur, tanta præsertim oculorum compositione omnes alloqui solebat, ut nunquam aliam terram aspexisse, nisi quam pedibus calcabat, testes fide digni pro certo assererent. Idque fere in omni colloquio, maxime cum fœminis, rigidius observasse, memoria æterna dignum erit. Neque etiam longius a conventu constitutus, a solitis exercitiis animum relaxabat: eo quod hospitio aliquo receptus, post modicam refectionem tam cibi quam somni, intempesta nocte ad divinum officium persolvendum consurgere, reliquumque noctis usque ad auroram orando transigere, pro more haberet. Cui tam rigidas quandoque disciplinas conjungebat, ut socius aliique ad earum strepitum expergefacti inhorrescerent. Nocte sic transacta priusquam cubiculo egrederetur lectum revolvendo, quasi in eo mollius cubasset, aliquorum judicia innocenter fallebat. Dein salutato humiliter hospite, et audito in Ecclesia sacro, ad quæstuandum sollicite properans, postea hora officii recitandi appropinquante, deposita sarcina in publica via genuflexus debitum Deo persolvebat. Reliquum itineris contemplationi adeo intentus conficiebat, ut divino conspectui ac conversationi toto spiritu vacaret, interdum etiam multis a solo palmis elevari a pluribus viatoribus visus fuerit. Quorum præsentiam (quod ejus benedictionem expectabant) a raptu reversus animadvertens, celeri cursu illorum oculos effugere nitebatur: sed cilicii asperitate quo cingebatur, sarcinæque, quam gerebat, pondere impeditus, insequentium voces atque acclamationes adeo pro voto vitare non potuit, quin iisdem Deum laudandi, moresque emendandi materiam, et ex his quæ viderant, vestigia sanctimoniæ suæ relinqueret. Ad conventum tandem reversus, ostiario genuflexus eleemosynam consignans, benedictionem petebat. Hinc ad ecclesiam convolans, prostratus coram Sanctissimo, culpæ a se in hoc obedientiæ opere commissæ veniam deprecabatur. Inde se guardiano sistere, atque mox ad solita spiritualia exercitia, in dilectam solitudinem reverti.

[15] [Comitem Belvisi sibi arctissime devincit.] Vulgabat interea fama hanc virtutem S. Petri, etiam divinis favoribus approbatam, in propinquis locis; qua excitus comes Belvisi D. Franciscus Monroius, fundator ac benefactor singularis conventus, sæpius eum, ut alloqueretur atque ejus spiritualibus documentis imbueretur, accessit. Quod commercium summa diligentia declinans S. Petrus, obedientiæ tamen præcepto constrictus a superiore, tam fructuose transegit, ut prædictum comitem, qui eum aliquoties in choro brachiis expansis in aëre sublevatum conspexerat, ad perfectionis exercitia, etiam religiosis assueta pertraheret. Adeo insuper crevit comitis devotio, ut non suo solum profectu contentus, sed et uxoris desiderium videndi devotum Patrem singulariter accenderet. Adibat itaque ipsa frequenter conventum, et tanta religiosi Patris præsentia ac monitis compuncta, vanitatibus sæculi contemptis, mariti pietatem ac virtutem strenue æmulabatur. Brevi denique comes quemdam nepotem suum quatuordecim annorum Belvisium evocavit, quem Viri Dei præceptis instruendum, atque intercessionibus apud Deum, perficiendum commendabat. Nec sane spes fefellit; cum nobili illi animæ, tamquam ceræ molli, adeo devotionis affectus imprimerentur, ut nisi motus ejus alii temperassent, jam tum tenellus adolescens sacro religionis habitu indutus fuisset. Vocabatur ipse D. Joannes Alvarez Garzia de Toledo, comes de Oropesa, qui post hæc summus devoti Patris amicus et reformationis promotor exstitit. Neque hic solum stetit communis omnium in S. Petrum devotio; sed vicinorum multitudinem ingentem ad conventum confluere coegit pro benedictione ab ipso recipienda. Cui favens guardianus, ipsum ægre a sua solitudine exeuntem, ad aliquorum domos visitandas, atque ut ægritudine aliisque necessitatibus vexatos sua præsentia solaretur, per obedientiam adstrinxit. Quod equidem charitatis officium, summa Dei gloria, animarum salus multiplici fructu, ut ex historia constabit, consecuta fuit.

[16] [Præficitur conventui Juliæ Pacis.] Anno 1519 celebrato capitulo, custodia Estremaduræ (Labitur Helyot dum tradit custodiam S. Josephi hoc anno in provinciam erectam; multo tardius de provincia hoc sub titulo cogitatum fuit [Histoire des Ordres Religieux. part. V, C. XX. Confer Comm. prævium, § II] ), in provinciam erecta fuit (sub titulo sancti Gabrielis), creato primo Provinciali patre Angelo de Valladolid, viro vere apostolico. Huic, provinciæ res disponenti, occasio data fuit, ad civitatis Pacis Juliæ instantias, fundandi ibidem novum conventum. Cujus principiis, religione probatos viros, atque inter ipsos, primarium S. Petrum de Alcantara destinavit: ipsique religiosi, locum monasterio designantes in quodam Oratorio vulgo Martyrum dicto, ecclesiæ ac conventus fabricam inceperunt. Elucebat autem præcipue S. Petri indefessa assiduitas, qua majori diei parte in providendo atque adjuvando operarios desudabat; tanto magis admiratione dignus, quanto pœnitentiæ rigore confectus, noctes etiam insomnes in oratione continuabat. Unde ecclesiæ et aliquot cellarum constructione promota, religiosi munia sua obire atque stationes facere permissi sunt sub cura sancti Petri; cui illam, quamvis nondum sacerdoti, sed virtute in illa familia præeminenti provincialis imposuerat.

[17] [Quomodo præesset.] Initia officii sui tanta virtute ac prudentia enituerunt, ut manifesta indicia forent singularis divini muneris sibi ad regendas animas concessi: nihil enim subditis præcipere solebat, quod prius ipse non faceret, quasi obedientiæ jugum suave probando. Officia humilitatis abjectiora exercens, aliorum fervorem tam sedulitate, quam vigilantia præveniebat: in præcipiendo autem affabilitate ipsam supplicandi lenitatem æmulabatur, eamdemque in defectibus quorumdam corrigendis jugiter observans. Fratribus a quæstuatione redeuntibus blande occurrendo, gratias agendo, pedes lavando, cæteraque religiosæ charitatis officia exhibendo, adeo sollicite inservire satagebat, ut ipsa teneritudine affectus plures ad fletum provocaret. Providebat omnium necessitatibus sufficienter, confinia paupertatis religiosæ non transgrediens; ita ut paupertatis zelator fudatoris illustris D. Gomez Fernandes de Solis, ejusque conjugis D. Catharinæ de Silva largitionibus fræna aliquando injiceret; sæpe supplicando ne sancti P. Francisci paupertatem, eleemosynarum copia, lædere vellent; neque dedignarentur se tantum recipere, quantum præsenti necessitati sufficere judicaret, de crastino minime sollicitus.

[18] [Ejus pietas, humilitas, zelus.] Construxit sibi S. Petrus, in semoto hujus conventus loco altissimis pinis obsito, exiguum quoddam oratorium sub invocatione devotissimi sui sancti Joannis Evangelistæ; quo sæpe ab aliorum conspectibus secederet ad contemplationi vacandum. Ibique gemituum atque cordis intentione cœlum petens, Deo appropinquans, interdum in aere elevatus, arborum summitates transcendisse visus fuit. Sevitiæ quoque quoque vestigia (qua corpus suum castigabat) solo parietibusque asperso sanguine apparebant; quando cœlestes favores, qui hujusmodi exercitiis respondebant, humilitas S. Petri studiosissime celabat. Frequenter spiritualia colloquia cum fratribus miscens, se tamquam inferiorem rudioremque cæteris gerebat; nec alia sermonum materia, quam fidei, paupertatis, regularisque disciplinæ zelus; ut si occasio ferret, martyrii quoque pro Evangelii prædicatione optaretur. Omnium fervorem S. Petrus inflammabat; ad subeunda itinera longinqua, carceres, cruces, aliaque tormenta, dummodo omnia in Dei gloriam, proximi salutem suique ipsius contemptum redundassent. Nec in solo hæc proposito hæserunt; quia a quibusdam executioni mandata, in varias partes pro conversione infidelium missis martyrii palmam contulerunt. Ex quorum numero servus Dei Fr. Joannes ab Aquila, ob singularem perfectionem S. Petro de Alcantara percarus, in Indiam; alii alio perrexerunt, ipsomet B. Petro in Hispaniis remanente; ut eamdem Dei gloriam ibidem aliter promoveret, quemadmodum Spiritus sanctus suggerebat illi.

[19] [Sacros suscipit ordines.] Jam a tribus annis in conventu Pacis Juliæ S. Petrus de Alcantara innocenter vixerat, ejusque cura quam integre gesta, satis provinciali nuper electo P. Frexenal perspecta erat; ideoque, ut se ad sacros ordines suscipiendos accingeret per litteras significavit: quo imposterum majoribus officiis destinatus, et religionis et populorum utilitatibus prodesse fructuosius posset. Excusare quidem imprimis S. Petrus indignitatem suam provinciali, et timorem quo ex reverentia sacri ordinis tenebatur, explicare; humiliter tamen cedere divinæ vocationi consultius duxit, ut promptiorem mortificandi seipsum occasionem amplecteretur. Nam ad singulos ordines iterato præcepto compulsus, adeo rigorosis se pœnitentiis prius disponebat, ut tam publice, quam privatim cæterorum fratrum commiserationem simul ac pietatem commoveret; quorum etiam orationes ferventi animo deposcere non cessabat. Anno tandem 1524 ætatis 25 ad sacerdotii gradum reluctans maxime, eo quod in diaconatu manere optasset, ex mandato superioris promovetur; atque in eo vitæ austeritatem orationisque frequentiam augens, sacrificium proprii sanguinis pro redemptoris sanguine offerre Deo videbatur. Quanta vero devotione ac divinæ gratiæ affluentia primam Missam celebravit, verbis explicare non licet; quamvis vultus immutatio, lacrymarumque profluvium animi sensus transformatos, adstantium oculis pietatisque affectus cordibus instillarent.

[20] [Concionatur magno cum fructu.] Non defuit confestim provincialis novo munere S. Petrum augere, cum animarum lucrum ex ejusdem prædicatione prævidens, hoc illi officium committere deliberaret: sed an scientia litterarum sacrarum sufficiens esset, aliquantum addubitans, mirabili successu, omnium animos de doctrinæ ejus profunditate firmatos intellexit. Contigerat quippe die quadam in religiosa conferentia de oratione præcipue, ut superior, post aliorum effata, S. Petrum urgeret etiam verba facere; a quo se humiliter excusans, coactus tandem præcepto, oculosque in cœlum attollens, ita propositam materiam retractavit, ut omnibus stuporem incuteret tam dicendi facundia, quam terminorum, Mysticæ, Scholasticæ, cæterarumque scientiarum explanatione, qua cunctis etiam virtutis amor inflammabatur. Unde insigni hoc testimonio approbatus, provincialis atque definitorum declaratione ad prædicandi munus admissus, solius sacri Codicis familiari usu, magis quam multorum librorum studio, verum evangelizandi modum cum plurimarum animarum conversione comprobavit.

[21] [Fit guardianus in S. Mariæ Angelorum.] Elapso anno, ex quo sacerdos factus, electoque secunda vice in provincialem P. Angelo a Valladolid, guardianus ab eodem destinatur conventus sanctæ Mariæ Angelorum prope Robredillo. Hujus electionis displicentiam temperabat obedientiæ submissione, atque solitudinis (ad quam properabat) repræsentatione: erat enim locus, in profunda valle altis et præruptis montibus obsessus. Ad quem cum jam accessisset, novis motivis in Creatoris laudem, atque amorem, divinamque contemplationem efferebatur. Excitabant enim devotam mentem vallis amœnitas herbarum odore fragrans, animalium etiam quorumdam familiarium sua violentia, aquarum ex vicinis montibus decurrentium copia et fœcunditas, piscium abundantiam vicinis pagis deferens; quercuum denique fagorumque conventui imminentium gratissima umbra simul (tanquam igni) pabulum devotionis S. Petro ministrabant. Delectabatur insuper valde paupertate conventus sine claustro, cum dormitorio ac cellulis angustis, et ecclesia cum duobus dumtaxat altaribus constructi. Quæ tamen omnia devotione sacratissimæ Virginis superabantur; cujus imago in supremo altari populorum exposita venerationi, memoriam revocabat illius, quæ olim a S. Patriarcha Francisco, et adhuc jugiter in Portiuncula adeo mirifice excolitur, tamquam prima pietatis religionisque suæ sors felicissima. Sed augebat etiam pietatem loci, quod ab eodem S. Patriarcha designatus, aliquando illustrem sanctitatis facem illic accendendam fore prædictum erat; et non immerito de S. Petro interpretari licebat, cujus perpetua ibi memoria adhuc celebratur.

[30] [Ejus orationis et mortificationis spiritus.] At quia loci angustia spiritus fervores coarctabat, interdiu S. Petrus ad vicinam in valle speluncam se subducens suspiriorum disciplinarumque libertati in abscondito fræna laxabat. Interdum hyeme rigidissima propinquum amnem nudus ingrediebatur, sæpe aeri expositus cadentium nivium copiam diutius sustinebat. In conventu cellam angustissimam incolebat, quæ campis opposita, eum cœli aspectu libero recreabat, dum post horæ unius quietem, foribus, fenestrisque apertis, noctu ad contemplandum consurgeret. Hinc genibus flexis longas orandi moras nectere, usquequo earum fastidio ipsi irritati maligni spiritus, eum objectu horribilium apparitionum deterrere, post saxis impetere aliquando tentarent; idque tanto strepitu ut religiosi a somno excitati, conventus ruinam instare pertimescerent; donec illucescente iterum die, lapides et saxa in dormitorio ac cella B. Patris conjecta causam manifestarent.

[31] [Cœlitus missa annona.] Hujusmodi licet absorptus contemplatione S. Petrus, officii tamen curam non negligebat, tam necessitatibus subditorum sollicite providendo, quam ad perfectionis studium verbis etiam efficacibus exhortando. Exemplo autem omnium religiosarum actionum omnes ipse præibat; ita ut hac innocentissima vivendi ratione, qua conventum ejus religiosi habitatores excolebant, recte duplici titulo Reginæ Angelorum consecratum judicasses. Contigit aliquando Decembri mense, prope Natalitia Salvatoris, omnes conventus aditus tanta nivium copia præcludi, ut ad quæstuandum pro solito victu exitus negaretur. Unde transacta festi vigilia sine alia refectione quam spirituali, qua Christi nascentis exemplo ad fiduciam divinæ providentiæ S. Petrus de Alcantara omnes animabat; cum ad noctis celebrationem et divinas laudes omnes in ecclesia convenissent, priusquam ad celebrandum solemne sacrum S. Petrus procederet, auditum fuit ad portam signum dari; ad quod accurrens pro more janitor ratus aliquos casu aut ad noctis devotionem ex propinquis montibus illuc se recepisse; apertis foribus invenit duas sportas pane obsonioque exquisitissimo plenas. Quod statim guardiano nuntians, omnique diligentia frustra adhibita, ut vestigium alicujus, qui hæc attulisset, inveniretur; compertum satis omnibus evasit divino hæc munere provisa, quæ in spiritu jam S. Petro innotuerant. Unde summo animi jubilo Natalitia Salvatoris peragentes devoti religiosi, gratiisque summis divinæ providentiæ redditis, eamdem postea, ex ipsius cibi sapore, cœlestem vere fuisse comprobarunt. S. Petrus itaque devoto sermone confortatos ad fiduciam in Deum collocandam tam insigni beneficio confirmavit. Perplurima alia miranda Deus Servi sui devotis hic contulit beneficia; quæ dum Virginis pietati ipsius humilitas tribueret, suis intercessionibus impetrata, integram in variis necessitatibus concessam gratiam reportabat. Ex quo populorum ad eum frequenti concursu Matris Dei cultus, et sanctitatis ejus odor in remotiora loca mirifice diffundebatur.

[32] [Per urbes et oppida verbum Dei annuntiat.] Absoluto tandem in conventu sanctæ Mariæ Angelorum guardianatus officio, præceptum sibi a provinciali fuit, ut pro animarum salute ad prædicandum per Estremaduræ provinciam discurreret, in qua nomen ejus magna veneratione colebatur. Nec segnis ipse in obediendo, sacrum dumtaxat codicem secum deferens, multis urbibus ac oppidis istius provinciæ verbum Dei multiplici cum fructu annuntiavit, eo etiam uberiori, quod raro pœnitentiæ exemplo obstinata magis corda opere et sermone simul potens converteret. Materiam sibi communiter ex ecclesiastico et prophetis seligere; ut omnium conditionum homines de peccatis liberius increparet, et motiva aptiora maxime ad commovendum de judicio, inferno ac morte frequentius usurpare, totius fere prædicationis ejus series fuit. Et quamvis vehementia dicendi ejus oratio intumesceret, verborum tamen suavitate culparum gravitas simul ac pœna ita temperabantur, ut potius ad detestationem flecteret, quam animos terrore nimio exasperaret ad pertinaciam. Ad omnium vero compunctionem eliciendam præcipue conferebat prædicantis aspectus, qui vultus et corporis macie, austeritatis ac pœnitentiæ lineamenta clariora expresserat.

[33] [Viri nobilis præclara conversio.] Transiit postea Plasentiam, ubi singularis gratia divina, quæ in eo operabatur, plurimorum conversione eluxit, præsertim nobilis cujusdam viri D. Francisci Floriani, qui illuc ad habitandum secesserat postquam Caroli V aulam et exercitum, ipso imperatore se abdicante imperio, reliquisset. Hic utique juvenis spiritu et opibus elatus, vanitatibus sæculi adeo diffluebat, ut contra alios quoque, qui ex S. Petri de Alcantara sermonibus ad meliorem frugem redierant, insolesceret. Unde quadam die persuasionibus quorumdam amicorum inductus, vim dicendi Viri adhuc ignorans aut parvipendens, ad eum audiendum facilius cum aliis accessit. Sed ad ipsius S. Petri quasi spirantis et ex suggestu intonantis conspectum prius animo turbari, mox verborum efficacia, qua amatorum sæculi cæcitatem ac supplicia exaggerabat, vehementius commoveri, sudorem quasi foris erumpentem ac cordis compunctionem intus persentiens, nulla præsentium verecundia prohibitus, in lacrymarum ac singultuum torrentes totus resolvitur. Atque hoc modo locum divinæ gratiæ ac persuasioni prædicatoris cedens, eum e templo usque ad conventum suis quasi vestigiis insecutus, ad pedes tandem provolvitur, et supplex peccatorum medicinam flagrantius deposcit. Quem S. Petrus mira quoque lenitate suscipiens, et hujus compunctionis perseverantiam commendans, constituta die, qua ad confitendum sibi peccata rediret, cum necessariis documentis pro eadem confessione bene dispositum dimisit. Franciscus vero domum suam repetens, mutata adeo facie, occurentem uxorem suspicione quadam sinistri alicujus casus primum perculsit; mox causam explicans, eamdem quoque ad doloris et pœnitentiæ consortium, licet innocentem, commovit. Postea præscripta die ad devotum Patrem reversus peccatorum integram confessionem peragit summo doloris indicio, variisque monitis salutaribus pro novæ vitæ ordine susceptis, sæculi pompis integre renuntiat. Itaque imposterum simplici ac vili habitu, et humili vulgarique vita contentus; quia fervore devotionis virtus crescebat, tali pœnitentiæ genere invaluit, ut uxori tandem occasionem daret S. Petrum accedendi, rogandique ut mariti excessus temperare conaretur. At vero ubi ipsa ad S. Petri exhortationes conceptus sui errorem, vanitatumque illecebras quasi illuminata agnovisset, illico omni vano ornatu deposito, mariti fervorem æmulata, ac cum ipso magna bonorum parte pauperibus erogata, religiosum Patrem pro suscipiendo tertii Ordinis habitu uterque conveniunt. Hic utrumque blande consolari, regulisque perfectionis imbutos tertii Ordinis societati adscripsit; quam postmodum ipsi, magnis pietatis operibus addicti, summa cum admiratione et ædificatione universæ civitatis religiose profitebantur.

[34] [Illius frater quoque meliora sapit.] Reversus erat hoc tempore Plasentiam frater quidam D. Francisci ex Flandria, cui nauseam movebat videre, quod ædes fratris omni suppellectilli spoliatæ, vitæ quoque ratio tam Domini quam familiæ moderatior, religiosi potius claustri quam palatii speciem præ se ferrent. Quamobrem animo turbatus fremebat sæpius, quasi hoc institutum maculam aliquam nobilitati suæ aspergeret. Et licet fratris persuasionibus reduci non posset ad saniorem opinionem; tamen ejus industria, Deo animum tangente, resipuit. Prævenerat videlicet S. Petrum Franciscus, et de fratris errore instructum rogaverat, ut denotis supplicationibus a Deo conversionem ejus obtineret. Hinc die quadam secum in ecclesiam, ad audiendum sermonem, fratrem conducit: qui, cum ex suggestu S. Petrum conspiceret, toto corpore contremiscens, quasi judicem sententiam sibi dicentem extimuit. Mox dicendi vi ac verbi divini efficacia convictus, firmum emendationis propositum concludit; adeo ut descendentem de suggestu S. Petrum præveniens, eum de novæ vitæ instituto consuleret supplexque præteritorum errorum veniam cum lacrymis deprecaretur. Dein purgata per generalem confessionem conscientia, totum se exercitiis spiritualibus, vivendique domesticæ regulæ fratris conjunxit; ita ut tota hæc tam conspicua domus, tam illustribus virtutum exemplis imposterum velut schola pietatis luceret.

[35] [Mulier vanitatibus nuntium mittit:] Mulier quædam nobilis, quæ magnam reddituum suorum partem comediis, aliisque vanis oblectamentis impendebat, cum aliquando in aliarum fœminarum commercio, de supradictis conversionibus judicium faciens, eas levitati mentis adscribere audiretur; adeo contrariis rationibus prædictarum convicta fuit, ut tribueret easdem prædicationi ac sanctimoniæ Petri de Alcantara, et eodem simul tempore maximo eum videndi audiendique desiderio accenderetur. Itaque ecclesiam quadam die supra modum compta accedens, quamprimum S. Petrum ad prædicandum procedentem in oculis habuit, statim velut secreto quodam rubore confusa peplum faciei obduxit, taquam si viri Dei extenuata figura suo luxui convitium fecisset. Dein summa attentione sermoni ejusdem adsistens, talem ex eo conversionis spiritum concepit, ut vita moribusque mutata, sub tertii Ordinis habitu, singularem laudabilemque vitam usque ad mortem egisse observata fuerit.

[36] [item aliæ tres puellæ.] In eadem civitate tres filiæ cujusdam nobilis de Chiaves, corporis forma animique dotibus ornatissimæ, vanitate tantum muliebri fœdari quodammodo videbantur. At, postquam semel B. Patris concionem audierunt, tam efficaci vocatione omnem ornatus fastum in cinericium pœnitentiæ habitum atque religiosam vivendi regulam commutarunt; ut, nisi eodem duce ac patre spirituali, in paterna domo remanere pro aliorum exemplo persuasæ fuissent, simul monasterium ingredi omnes deliberassent: nec ideo minus in perfectioris vitæ cultu sub tanto magistro profecerunt; quin admirabili omnium ædificatione, vitam quoque sanctitatis fama clausisse constanter ferantur.

[37] [S. Petrus guardianus plasentiæ.] Erat hoc tempore provincialis servus Dei Fr. Michaël Roco, qui S. Petro in conventu Manxarretes habitum primus dederat, atque ex illo principio ejusdem virtutem probe perspectam habebat. Destinavit Guardianum conventus Plasentiæ, nulla ipsius licet validissima excusatione admissa; ipse vero tanta prudentia, zelo atque vitæ exemplo exercuit, ut neque spem cujuspiam fefellerit, nec prius a se gestorum existimationem minuerit. Sæpius illum religiosi aliique fide digni, ut devotus comes Torresani, vel in horto vel prope quoddam eremitorium orantem conspexerunt, cui pro more brachiis expansis elevato in aere aviculæ insidebant; hæ suavissimam melodiam concinendo, cum ad sensus revertebatur, avolare cernebantur: sicut et aliis in locis pluries contigisse perhibetur. Non tamen prædicandi exercitium interim intermittebat, ut populo adeo sibi affecto prodesset. Inde in campos egressus orabat, etiam sub dio nivium aerisque rigoribus expositus. Visitabat quoque multorum ædes, ut spirituali consolatione animarum saluti succurreret: et in hoc officio charitatis plebeos pauperesque nobilioribus divitibusque præferebat.

[38] [Futuram puellulæ prædicit sanctitatem.] Quidam devotus civis summe gaudebat in transitu B. Patris domum suam ab ipso benedici, et in hac, inter cæteros filios, puellam habebat decem annorum, quæ genuflexa benedictionem suscipere solebat devotius, atque etiam pedes osculari. Inde in spiritu B. P. agnoscens magnam hujus puellæ pietatem olim futuram, serio ejus curam patri commendans, sibi instruendi spiritualibus documentis magisterium servavit. Successit autem jam adultæ, ut ægritudine decumbens morti propinqua haberetur; quod cum absenti Petro in spiritu innotuisset, ad domum ejus pergens agentem animam invenit. Sed ipse elevatis in cœlum oculis, ac ægrotæ manu imposita, parentibus adstantibus dixit: Nolite mortem filiæ lugere, quam Deus in vita servabit, ut sibi majori fervore famuletur. Mox ægrota in eum respiciens, recepta sanitate devotissimas liberatori gratias egit; atque dein suscepto tertii Ordinis instituto ob perfectionem vitæ, narrationi huic argumentum subinde scribendi minstrabit.

[39] [Viro, optime valenti, proximam prænuntiat mortem.] Alius devotus nomine Franciscus a Corduba, negociis plurimis addictus occurrens per civitatem Petro de Alcantara, juxta morem habitum ejus deosculaturus accessit. Huic severiori vultu sanctus Petrus dixit: Francisce, conscientiam tuam expurga, et sacramentis ecclesiæ susceptis te præpara; quia postridie morieris: quo dicto præteriens promisit se pro eo ad Deum preces oblaturum. Ille vero quamquam integer viribus, dicto tamen servi Dei fidem præstans, quasi hoc a Deo ipsi revelatum fuisset; statim socios, qui ex tali casu stupore perculsi hæserunt, reliquit. Inde rebus suis temporalibus dispositis, sanctisque sacramentis cum magna compunctionis expressione receptis, mortem indies operiebatur. Et quamvis die sequenti sanus adhuc esse videretur; tamen circa vespertinam horam, nullo præcedente infirmitatis indicio, mortuus in terram cecidit. Ad quod spectaculum tota civitas commota, S. Petri virtutem comprobare, diligere plenisque vocibus Sanctum acclamare incœpit. Hinc inferioris gradus homines eum ad ædes suas invitare, ut gratiam aliquam a Deo obtinerent; nobiliores operam dare, ut aliquando palatiis suis benedictionem allaturus accederet: ideoque officiis certabant inter se, quis epulis illum lautioribus exciperet; a quibus tamen ille fugiebat, nisi manifesta aliqua spes lucrandi animas adesset.

[40] [Vir nobilis a sæculi vanitatibus aversus.] Inter has illustres familias eminebat Marchio de Mirabel, qui familiaritate S. Petri tantum profecit, ut ex homine vanitatibus sæculi maxime addicto, in virum modestum ac vitæ exemplaris mutatus fuerit; adeo ut non solum hanc vivendi formam consorti suæ illustri dominæ persuaserit; sed et in totam suam familiam induxerit, quasi conventus alicujus religiosi disciplinam intra magnifici palatii parietes æmulari prætenderet.

[41] [Mensæ accumbens in extasim rapitur S. Petrus.] Crebro S. Petrus a comite Torresonii ad epulas invitatus, aliquando supplici ab eodem gestu et propter amorem Dei coactus, mensæ cum cæteris adsidebat. Sed (ut erat abstinentia admirabili) lautissimos cibos ne gustare quidem vario prætextu videbatur, usque dum importunis præcibus cedens, jusculumque deposcens, idem caliditatis obtentu, frigida infusa, insipidum prorsus reddidisset; et sic pane intincto cum cæteris convivium protrahebat. Alia vice ab eodem comite tractus ad mensam, cum pro eadem benedicenda oculos (quos semper clausos habebat) aperuisset; ex tot lautitiarum fructuumque præcipue aspectu in Creatoris admirationem raptus, ultra unam horam in devoto compositoque corporis habitu, sine sensuum motu hæsit: ad cujus conspectum convivæ, aliique plurimi stupefacti genibus flexis, lacrymisque profluentibus culparum suarum veniam a Deo deprecari didicerunt. Ipse vero in se reversus mensæ benedixit, quantoque ocius ex omnium manibus ad conventum suum evasit.

[42] [Conventui Pacis Juliæ præficitur.] Agebatur celebrandi capituli tempus anni 1535, in civitate Pacis Juliæ, quo electus fuit Provincialis V. P. Didacus de Chiaves, qui ad communes populi supplicationes S. Petrum tunc capituli celebrationi præsentem, quo animarum saluti operam daret, in loco manere per obedientiam valide coegit. At quia adhuc sex menses in guardianatu Plasentiæ explendi eidem supererant, eos in hujus conventus curam rationabilius commutavit. Hinc instante quadragesima cœpit S. Petrus de Alcantara tanto animarum zelo ac spiritus fervore, prædicationis efficacia illarum gentium animos commovere, ut plurimi tam viri quam fœminæ, relicto sæculo, ad religiosa instituta convolarent; alii in sæculo mores emendarent, suscepto tertii Ordinis habitu, aut societati Cordigerorum adscripti, quo operibus piis juxta consilium præfati S. Petri utilius vacarent. Erat inter alios viros nobilitate clariores D. Joannes de Albarado, qui prius graviori quodam supercilio vitam sororis, quam religiosiorem sub magisterio S. Petri agebat, despiciens, postea eamdem imitando, ac totum se eidem magistro addicendo, adeo insignis evasit, ut merito inter præcipuos Patris ejusdem discipulos scribendum esse, ea quæ alibi narranda occurrent, monstrabunt.

[43] [In altissimi montis jugo crucem collocat.] Expleto igitur guardianatus officio, ac deposita commissa sibi de fratribus cura, in procuranda animarum salute vehementiori zelo exarsit; ideoque per totum Pacis Juliæ episcopatum discurrens, apostoli zelum prædicando sine intermissione æmulabatur. Addebat quoque sacræ pœnitentiæ administrationem, et huic (cum tempus supererat) docendi doctrinæ Christianæ charitatem. His vero exercitiis expleto die, in locum aliquem solitarium secedere; non quiete corpus, sed animum contemplationis dulcedine explere. Dein post mediam noctem semel atque iterum in aurora severioribus flagellis, quasi veternum excutere. Quo autem pœnitentiæ studium magis in populorum animis excitareretur, atque redemptionis nostræ memoria fixius hæreret, sollicite curabat in locis publicis ac eminentioribus majores cruces erigi, omnemque in eo difficultatem superabat, ut vel unico exemplo magnæ crucis, quam in vertice prærupti altissimique montis de la Gatta nuncupati collocavit, probare libet. Exurgit altissimus hic mons inter præacuta saxa anfractusque ancipites, qui præcipitia minantur his, qui vel ascendere etiam raptando moliuntur. Quod tamen fervori S. Petri factu non impossibile visum. His, qui dissuadere intentum conabantur, responsum ab ipso fuit: Deo curæ fore viam aperire atque auxilium præstare. Hinc cruce majoris molis composita, quo facilius ex diversis partibus prospiceretur, prædicto die ad collocandam eam in montis summitate cum ingenti multitudine convenit. Ex qua multi, sibi hunc laborem deposcentes, S. Petrum dimovere non poterant, quin ipse proprios humeros gravissimo huic oneri supponeret, omnibus admirantibus animi devotam cupiditatem corporis extenuatas vires superantem; ita ut non obstantibus aut crucis gravissimo pondere aut asperrimi montis offendiculis, quæ sæpissime etiam reptantem fatigabant, ac sudorem et sanguinem succumbenti eliciebant, hoc quasi maximum tormentorum (quibus se umquam obtulerat) superare cum stupore visus fuerit. Nam B. Pater fixa mentis acie in redemptoris nostri ad Calvarium crucem bajulantis imaginem, adeo viribus invaluit, ut cui vix tres etiam robustiores suffecissent, hoc ipse tamquam angelica ope suffultus solus præstaret; collaudantibus desuper universis divam virtutem ac peccatorum suorum veniam deprecantibus. Pervenit tandem cum omnium stupore ac commiseratione ad montis cacumen; ubi nullo adjuvante solus crucem illam, velut arundinem erigendo, atque in terra figendo statim genuflexus adoravit. Hinc Deo singulares gratias agens, qui vires sibi miro modo auxisset, mox comitantibus iisdem ad ima montis iterum descendit, ut inde omnes crucem denuo submisse venerari doceret. Mos autem illi in hac actione talis erat, ut, post locum designatum aptum cruci collocandæ, eam die aliquo festo vel Dominico in ecclesia produceret, habita quoque ante meridiem devota prædicatione, ad excitandam passionis memoriam; vespertinis tandem horis cum clero, et populo hymnos psalmosque canente, crucem ipse bajulando ad destinatum locum procederet. Ibi exhortatione brevi redemptionis pretium extollens, offensarum detestationem præsentibus eliciebat, cunctosque ad salutaris ligni venerationem, hymnum Vexilla regis prodeunt præcinendo, devote invitabat. Cujus quidem devotionis tantus ubique fructus excrevit, ut eo tempore multorum conversiones, atque imposterum imitationis exempla, in memoria omnium etiam exterorum jugiter perennaverint.

[43] [Ejus viter solitaria.] Jam secundo anno totum episcopatum Pacis Juliæ prædicando percursabat partemque Castellæ, multas Deo animas lucrifaciendo; cum ingenti quietis desiderio occupatus, eam a superiore in aliquo conventu remoto expeteret; assensit ille, et ad sanctum Onofrium de Lapa ea conditione destinavit, ut ejusdem conventus curam susciperet. Adiacet autem conventus ille lateri montis cujusdam, prope eremitorium sancto Onofrio dicatum, in cujus rupe hiante spelunca undique aquas distillans (Lapa dicta) conventui communicavit nomen. Adhærebant duo eremitoria, sancto Onofrio ac sancto Joanni Evangelistæ sacra; ad quæ S. Petrus, expletis officii curis, sæpe pro mentis recollectione, atque altissima aliquot horarum contemplatione solitarius secederet. Sæpius illic in aera sublevari a fratribus visus, asperrime flagris se cedere non negligebat; idque pro peccatorum conversione ac aliorum perseverantia Deo offerre, qui suo magisterio salutis studia multis persuaserat.

[44] [Scribit libellum de Oratione,] Sed sensere brevi civitates ac oppida (ubi prædicationis magnam messem fecerat) S. Patris absentiam, atque privatos se suavi ejus conversatione vehementer dolebant; ideoque proprias domos plurimi relinquere, atque ad eum pro variis tam animæ, quam corporis consolationibus requirendis accedere. Multi præsertim nobiles, qui ejus doctrina, in spirituali via profecerant, pro elucidandis dubiis ac stabiliendis virtutum profectibus diligentius eum frequentabant. Sic dum aliorum saluti consulit, a propria quiete ac solitudine avelli cogebatur. Inter hos S. Petro de Alcantara singulari devotione addictos, D. Rodericus a Chaves in visendo ipsum frequentior erat; atque orandi regulas, quas alias ab ipso dictatas audierat, in scriptis deposcebat; ut pro multorum profectu publici juris facere, impensis propriis, licentiam haberet. Idem quoque ab aliis devotis et religiosis familiaribus petitum diu, sicut erat humillimus sui ipsius æstimator, S. Petrus prius excusatum, dein post longas in oratione cum Deo consultationes ingenti omnium bono egregie concessit; nam compositum a se tractatum præfato D. Roderico, cum humili excusatione transmittens, ipsi plenam benevolentiæ epistolam scripsit; quam (quia authoris sui sanctitatem redolet) hic integram apponere duximus non futurum ingratum. (Confer. Comm. præv. § III).

[45] [ejus hanc in rem epistola,] “Numquam ad scribendum istum brevem tractatum me induxissem, nec illum prælo dari consensissem; nisi tu me multoties orasses, ut aliquid breviter compendiose et dilucide, et ad omnium utilitatem de oratione scriberem. Cum enim parvo volumine contineatur, maximum pauperibus commodum afferet; quibus non fuerit satis ampla facultas libros magno pretio emendi. Cumque videatur mihi non minoris futuram meriti in hoc, tam piam et sanctam rem postulanti, exhibitam obedientiam, quam fructus ipsos (qui ex ea colligi possunt) Deo; cogitationem tam sanctam executioni mandare volui: pro certo habens quantum ad me attinet, fieri non posse, quin tenuis iste labor utilis evadat, nisi forte benevolentia mea in te, et in Dominam Franciscam conjugem tuam (non minori tibi vinculo charitatis, et Jesu Christi boni nostri amore, quam matrimonii nexu conjunctam) aliquid mihi de merito isto subtraxerit. Revera enim si de omnibus bonis a fratribus nostris perpetratis, nos Christiani congaudemus, et eorum invicem participes simus, quanquam in meritum particulare facientis præcipue cedant: dicere sane potero, me vestrarum orationum et bonorum operum velut cum bonis filiis partem habere: sic enim vos appellare juvat, quoniam a vobis Pater existimor. Nec umquam defui meæ doctrinæ inopia et industria qualicumque, sanctarum vestrarum intentionum et sublimium cogitationum divitias adjuvare. Faxit Deus, ut pro cujusque voto quærentibus prosit, ad quod tantum effectum optarem; ut et vobis ex ipso fructus spiritualis vestri boni desiderii, mihi autem meæ benevolentiæ in vos redundet. Totum autem in honorem et gloriam unici boni nostri, a quo omne bonum nostrum emanat originaliter.”

Fr. Petrus de Alcantara.

[cujus accuratior hic subjicitur versio.] (Atque ita quidem hæc epistola latine reddita est a P. Fr. Laurentio. Ast multum abest, ut rite consonet textui Hispanico, prout is occurrit in Libello S. Petri, Barcinone an 1761 excusso, cum prævio Fr. Antonii Vincentii a Matrito Monito, cujus frequentissima a nobis facta mentio est in commentario prævio § III. Unde et necesse nobis videtur alteram versionem magis accuratam hic subjicere: Nunquam inductus ego fuissem ad colligendum (recopilar) brevem hunc tractatum, nec consensissem ut typis mandaretur, nisi tu multoties me orasses ut scriberem aliquid breviter, compendiose et delucide de oratione, quod ad communem omnium utilitatem faceret: exiguum enim volumen, cum parvi constet, convenit etiam pauperibus, quibus opera majoris molis et pretii sibi comparare non est datum. Claritas vero facit ut simplicioribus quoque, quibus tantum non est intellectus, prodesse queat. Cum itaque visum mihi sit, obsequi tam piæ sanctæque postulationi haud minoris esse meriti quam ipsum fructum, qui ex opere colligi posset; ad scribendum me accinxi; persuasum habens fieri non posse ut tenuis iste labor mihi non proficiat; nisi tamen mea in te benevolentia sicut et in conjugem tuam Franciscam (quæ tibi non minus vinculo caritatis et amoris in Christo Jesu, summo bono nostro, quam matrimonii nexu conjuncta est) aliquam meriti partem subtraxerit. Quamquam si verum sit (atque ita est) bona omnia, quæ a fratribus fiunt et de quibus nos christiani gaudemus, cedere in particulare meritum ejus, qui de illis gaudet; licebit mihi dicere: quod particeps sum devotionis vestræ et omnium operum vestrorum. Cæterum vobiscum egi tamquam cum filiis in Domino carissimis (ita enim vos volo appellare, quoniam vos me Patris loco habetis); nec umquam defui doctrinæ inopia atque industria mea sanctorum vestrorum consiliorum sublimiumque cogitationum divitias adjuvare. Cum multos legerim de hac materia libros, ex his desumpsi breviter et in compendium redegi, quæ meliora mihi sunt visa et magis utilias. Faxit Deus proficiat id (tractatus) omnibus quærentibus eum: alios enim non specto: vobis autem in spiritualem cedat fructum boni vestri desiderii; mihi autem in meritum bonæ voluntatis. Omnia ad honorem et gloriam Jesu Christi, summi boni nostri, cujus totum est, quod bonum est. Hic ante omnia notandum venit omissa esse a P. Laurentio verba, diverso caractere excussa: cum multos legerim, etc.; quæ itidem non reperiuntur in continuatione Waddingi [T. XIX, p. 373.] , cum ibidem textus P. Laurentii, ne uno quidem mutato apice recitetur. Verba tamen illa haud parvi sunt momenti in ordine ad quæstionem, a nobis Comm. præv. § III, tractatam: uter scilicet prior de oratione scripserit; an S. Petrus, an V. Ludovicus Granatensis. Cæterum, ut diximus loco citato (nn. 84, 87) epistola nullam fert datam; quod vero addidimus non eodem prorsus modo illam ab omnibus recitari, id ex mox dictis satis clare efficitur. (Jam ad P. Laurentii textum redeamus.)

[46] [Præfati libelli laus.] Cœpit hic tractatus omnium piorum in Hispaniis percurrere manus, præcipue religiosorum, qui perfectioni studebant, quo novitios instruerent; quod adeo nervose, perspicue ac egregie, regulis spiritus æque mentem illuminet atque affectus cordis inflammet; unde in varias quoque linguas translatus, in Galliam, Germaniam, Poloniam, aliasque regiones pertransivit. P. Ludovicus a Granata (tunc temporis vitæ spiritualis celebris magister) hujus tractatus æstimatione mire illectus, se unice sancti Viri orationibus commendandi causa, litteras eidem plenas obsequii perscripsit. De eodem sanctæ Teresiæ testimonium cap. XXX. ejus vitæ hoc habetur: Author est (S. Petrus) quorumdam tractatuum de oratione, qui magno nunc loco habentur; quia a probe experto pleni fructus et perfectionis spiritualis compositi fuerunt. Cujus sanctæ attestationi quæcumque aliæ cedunt propter eminentem ejusdem in hoc studii genere doctrinam atque experientiam, ipsi B. Petro optime perspectam. Nec tamen superfluum etiam videbitur sancti illius antistitis Francisci de Sales testimonium indicare quo prima parte epistolarum suarum spiritualium libro III, epist. 4, ad quamdam mulierem devotam ipse prædictos tractatus plurimum commendat, eamque ad eorumdem lectionem serio cohortatur. (Vide comm. præv., § III, n. 93).

[47] [Defendit S. Petrus causam provinciæ S. Gabrielis.] Resurgebat iterum contra aliquot reformatiores conventus provinciæ sancti Gabrielis antiqua æmulatio, qua Fratres provinciæ sancti Jacobi eosdem supprimere moliebantur. Itaque destinatur a provinciali in causæ defensionem coram episcopo Plasentino tractandam S. Petrus, qui instructus Brevi Clementis VII, anno 1626, concesso, atque sigillo episcopi Cauriensis munito, se judici Plasentiæ sistit, negotii expeditionem humiliter deprecaturus: episcopus itaque publico edicto suo Pontificis Breve includens, Fratribus provinciæ sancti Jacobi ad comparendum pro causa triduum indicit. Ipsi vero perspecta singulari S. Petri de Alcantara prudentia, ac celebri sanctitatis fama, impares se futuros suspicati, causam velut conclamatam deseruerunt.

[48] [Alcantaræ degens, plures ad sanctiora allicit consilia.] Aliquamdiu post expetitus a parentibus aliisque devotis præsentiæ prœdicationisque suæ cupidis, in patriam Alcantaram a superioribus mittitur. Quo licet ægre, nisi ex obedientiæ imperio pergens, fratrisque domum declinans ad conventum Fratrum de Observantia se recepit; ibique totus assuetis exercitiis intentus, publica tantum prædicatione aut spiritualibus conferentiis distrahebatur. Erat D. Petro Barrantes Maldonato Patrueli suo filius nomine Antonius annorum quindecim, qui mire Viri Dei fervore accensus imitandi ipsum desiderio concepto, ocyus ad suscipiendum religionis habitum in provinciam sancti Gabrielis perrexit. Hic temporis progressu virtute proficiens, consanguinei vestigiis prope insistens tam humilitatis, quam rigidioris vitæ documentis (quæ nomine Antonii Peccatoris tegere volebat) tandem magna etiam sanctitatis opinione e vita decessit atque ejus corpus post sex annos integrum suavissimumque odorem spirans inventum fuit. Alii quoque ejusdem consanguinei vel religionem ingressi, vel in sæculo vivendi regulas immutarunt; adeo ut prædicationis suæ efficacia totam illam patriam ad pietatis frugem perduceret; eo tamen magis quod omnibus æqualem, nec amplius parentibus familiarem se præberet. Excipiendis confessionibus aliorumque consultationibus applicatum, sæpius sine aliqua refectione nox deprehendit. Aliquando dum publice ac privatim juvenum mores corriperet, duo nobiliores se sacræ militiæ adscribere velle relicto sæculo affirmabant; quibus ille Deo in matrimonii statu servire debere prædixit: et licet ipsi tunc temporis religiosam vitam maxime ut securiorem præoptassent; postea tamen juxta viri Dei effatum aliud fuisse divinæ voluntatis beneplacitum eventu probarunt.

[49] [Puer mirabiliter sanatus.] Confirmavit quoque Deus servi sui doctrinam nonnullis miraculis; inter quæ D. Ferdinandus a Ponte adhuc infans, filius D. Mariæ Ponze de Leon, laborabat pustulis puerilibus eo anno periculosis, ita quod ipsum etiam ad vitæ extrema perduxerant. Accidit tunc S. Petrum cum socio illuc transire, ubi infirmus habitabat; unde devota mater ad aliorum strepitum, qui pro more ad videndum Dei servum vel in plateas vel ad fenestras accurrebant; ipsa quoque excitata præ foribus eum ad benedicendum morienti filio flagranter invitabat. Ipse vero dolori materno compatiens cubiculum ægroti ingressus, elevatisque oculis ac manibus in cœlum, ei benedictionem impertiit. Mirum factum, quod illico pustulæ minui ac siccari, febris deficere cœpit; non deficientibus plurimis, qui virtutem Dei ac sanctitatem Servi ejus summis præconiis publicam statim facerent.

[50] [Alia quædam stupenda.] Habitabat Alcantaræ pia mulier nomine Agnetis Vaez, cui similis spiritu ancilla serviebat. Hæ sæpius invicem spiritus sui fructus conferebant, timidæ ne ab animarum hoste illuderentur, dum singularibus a Deo favoribus se visitari indignas agnoscerent. Sed colloquiis ac doctrina S. Petri confirmatæ, quod virtutem utriusque perspiceret atque magni faceret, in eadem ipsis maximum incrementum addidit. Quadam die, egrediente domo sua S. Petro, devotæ mulieres descendentem e cœlo candidissimam columbam cernebant caput ejus circumvolitare, atque deinceps humero insidere, rostrum auri immittere quasi secretum aliquod dictaturam, ac tandem ipso viam mutante oculos intuentium fugere. Quod etiam, cum ab aliis maximo cum stupore videri contigisset, Deum S. Petri concivibus virtutem ejus manifestare, ac devotis mulieribus doctrinæ illis dictatæ cœleste testimonium subscribere voluisse, attentius observatum merito fuit. Tandem quamplurimis pietatis suæ editis prodigiis, prædicationisque ac conversationis sanctæ collectis fructibus, ac consolatis suæ præsentiæ dulcedine parentibus, S. Petrus omnium cum dolore et lachrymis patriam relinquit. Conducebat socium (juvenem quendam religiosum) Fratrem Joannem a Neyra, qui multorum mirabilium servi Dei conscius erat, atque postea in provincia sancti Gabrielis insigni virtute inclaruit. Utrique contigit iter Zarzam versus ingressis aerem obscurari, atque tempestatem terribilem minari; ita ut socio timore præoccupato consilium fuerit S. Petro reditum Alcantaram suadendi, eo quod non longe distarent, nec locus aliquis receptui occurreret. Quibus vix prolatis, densa nubes validum imbrem effudit; et S. Petrus ad socium conversus: Transeamus (inquit) fili; quia Deus nobis providebit. Sicque hoc longissimo itinere eos persequente tempestate, ne aquæ quidem gutta attigit; sed Zarzam, universo populo admirante, siccis vestibus ingrediuntur.

[51] [A rege Lusitaniæ perhonoririfice excipitur S. Petrus;] Pervolarat oras omnes S. Petri fama, tam virtutibus quam miris operationibus adcrescens; adeo ut Portugalliæ regem impelleret eidem epistolam mittendi (mittere), qua ejus præsentiam postularet de quarumdam rerum piarum dubiis consulendi obtentu. Nuncius qui S. Petrum adiit, nullo ab eo alio responso accepto, ad provincialem mittitur; a quo illud accepit, ut secum S. Petrum de Alcantara conduceret. At vero ab ipso obtinere non potuit, ut pro tam longo itinere, commoditate aliqua uti vellet; sed nudis pedibus in Portugalliam pergens, Ulyssiponæ prius conventum S. Francisci ac præsentiam superiorum adiret (adivit). Non facile est dictu quantum ejus mora religiosis hujus loci consolationis incrementique spiritualis addiderit; dum exemplo rigidioris observantiæ omnium animis perfectionis imitationem instillaret. Hinc se ad aulam regiam transferre, atque a rege ejus que familia perbenigne habitus, variis quæstionum difficultatibus solvendis, eidem illuminati sui intellectus perfectæque pietatis argumenta relinquere; publicante postmodum rege majora se in servo Dei virtutis experimenta fecisse, quam fama vulgaverat. Unde (quoties regem vocatus accederet) proceres aliique aulici genibus flexis benedictionem ab eo petere, summisque eum honoribus afficere; ipse vero propter humilitatem animi cuncta moleste magis habere. Infans D. Maria sæpius ejus colloquiis in via spiritus erudita, tam ejus confessionibus, quam libri diligenti lectione, tanto pietatis desiderio aucta fuit; ut omni vanitate conculcata orationis ac meditationis studia unice amplecteretur; quibus omnibus peractis S. Petrus ad propria redit.

[52] [in aula moratur aliquamdiu magno cum fructu.] Vixdum in conventu suæ provinciæ ex itineris molestiis vires refecerat, cum iterum ad instantiam præfatæ infantis, procurante rege, a provinciali in Portugalliam remittitur. Ulyssiponæ in palatio regio aliquot cubicula in modum oratorii ipsi præparata erant; unde devotioni et regis, et sororis commodius e propinquo adesset, et ne recusari possent, a provinciali ipsius jam ante licentia impetrata. Itaque acquiescente S. Petro his, quæ a superioribus in hunc modum disposita invenit; ipse vivendi in monasterio formam numquam dimisit, in omnibus divinæ se voluntati committens. Celebrabat quotidie in præfato oratorio magno cum accedentium fructu; dum multi etiam procerum tum devotionis, tum melioris vitæ lucrum inde colligerent. Diei majorem partem altissimæ contemplationi impendit, noctis conticinium secretis disciplinis reservans. Visitabatur interea sæpius a præfata Infante, quæ animæ suæ secreta ei aperiebat; tantumque in divino amore profecit, ut, nisi S. Petro validis argumentis dissuadente, ipsa tunc cunctis sæculi pompis prorsus valedixisset, quo Deo in aliquo monasterio expeditior inserviret: Sed assecurante Eodem, magis Deo placituram, si clariori exemplo toti regno prodesset, in aula remansit; votumque virginitatis servandæ, ac obedientiæ S. Petro de Alcantara, aut proprio confessario præstandæ promptissima emisit. Pro paupertate servanda, quamvis possessis non renuntiaret, iisdem tamen adeo parce utebatur, ut in regali pompa atque affluentia religiosæ modestiæ ac parsimoniæ admirandum exemplar exprimeret. Ad S. Petri quoque monita monasterium Discalceatarum, seu parthenonem illustrium virginum Ulyssiponæ dedicavit; cujus principia strictioris regulæ S. Claræ professione a multis illustribus fœminis exornata, postea ad nostra usque tempora virtutis sanctimoniæque celebri fama inter præcipua Franciscanæ familiæ decora perseverant. Nosocomium quoque insigne, titulo misericordiæ, prope imaginem B. V. de Luce una leuca Ulyssipona distantem construxit. Unde his aliisque plurimis piis operibus munificentissima, natalium splendorem regium pietatis christianæ gloria longe superabat. Non dispar S. Petro cum aliis regni magnatibus tam viris quam fœminis negotium fuit; inter quos eminebant præcipue Brigantinus et Averensis duces Virum summa reverentia ac obsequio prosequentes, cum cæteri prædicationis ejus efficacia convicti, aut religionis ingressu aut morum correctione, vivendi instituta immutarent.

[53] [Alcantaram redit civium discordias pacaturus.] Exortæ interim erant Alcantaræ irreconciliabiles civium discordiæ, quibus præcipuæ familiæ in partes tractæ, in ruinam atque excidium ruebant; frustra illarum reconciliationem intentantibus tam loci gubernatore quam aliis auctoritate præstantibus. Id vero S. Petro ut primum renunciatum, eum ex Portugallia quamcitius revocavit; ubi dum omni industria ac pietate adhibita partium efferatos animos emolliens, atque earumdem consensu arbiter causæ constitutus, mirabili felicitate, cunctis congratulantibus, pacem patriæ, concordiam civibus restituit; hisque feliciter compositis, ad suum conventum redire festinavit.

[54] [Prodigium.] Declinarat jam dies, cum transeunti Zarzam vasta planities conficienda restabat; cujus solitudinem pertimescens socius, imminentis noctis horrore atque cibi hospitiique defectu angebatur. Quos animi motus cognoscens S. Petrus, in aperto campo subsistere, socium blandioribus verbis confortare, et ut jactaret in Deum curam exhortari; denique flexis poplitibus humilem ac brevem orationem in cœlum mittere. Ex quo evenit, ut anxius socius prope locum a S. Petro indicatum, aquæ dulcissimæ fontem, panemque candidissimum cum pisce elixo divinitus provisum invenerit. Cujus miraculi nuntium festino cursu ad S. Petrum statim referens, uterque ad fontem accedens, refecto corpore, ille somni quiete, hic divina contemplatione noctem faustitissimam transegerunt.

[55] [Eligitur provincialis.] Instante jam capitulo anni 1538 convenere Fratres in conventu Matris Dei Albuquerquii, ubi S. Petrum de Alcantara unitis votis in provincialem elegerunt. Ille diu supplex precibus strenue obnitens, cessit tandem omnium acclamationi, quæ eum tamquam novum Alcidem religionis fulcimento deposcebat. Mox pastorali vigilantiæ addictus, visitandæ provinciæ eum vivendi rigorem adjunxit, quem hactenus aut privatus aut superior strictissime observaverat. Oppida aut loca habitata accedens, prius ecclesiam visitabat; mox receptaculum aut tugurium aliquod petebat ignotum, quo hominum frequentiam et applausum effugeret. In propriis conventibus solita abstinentia contentus, officii tantum munia, quæ pacem ac disciplinam subditorum promoverent, curabat, cætera pietatis solitæ studiis impendens. Sicque bis eadem provincia visitata, postea se in opportunum quemdam conventum abdidit; unde omnium necessitatibus promptius provideret, atque exemplo et exhortationibus sanctiorem servandæ regulæ formam et reduceret, et stabiliret.

[56] [Ejus charitas in suos.] Charitatis viscera erga omnes subditos aperiebat, succurrendo modo religiosis fraternitatis officiis, modo verborum suavitate tristitias multorum sublevando. Infirmis præcipue totum se dabat; dum dolorum quasi partem sibi sumens, fovendo, adjuvando, blandimentis atque exhortationibus consolando, omnibus se medicum præbere videbatur et medicinam. Quadam die ægroto cuidam religioso ciborum nausea febrisque ardore vires diuturnitate minuerat: cum ejus sorti commiserans B. Pater propter amorem Dei petenti acetarium, propriis manibus ex horto herbas collectas atque conditas citius apponeret; has velut noxias improbantibus aliis, ipse in ejus nomine (quo petitas attulerat) minime nocituras certo affirmavit. Itaque quo animum comedenti adderet, ipse quoque degustabat; donec consumpto ferculo, stupentibus omnibus sociis, febrem reliquisse ægrotum, eumque sanum e lecto surgere vidissent. Unde ipse Deo gratias summas reddere, quod charitatis suæ studium tam insigni eventu comprobasset; quem tamen ille (humilitatis amans) apud alios patientiæ ægroti adscribere satagebat.

[57] [Placentiæ pacem inter cives restituit.] Inter civitates præsentia atque operationibus servi Dei pluries illustratas, una Plasentia erat. Hæc tunc temporis dissentionibus quibusdam agitata multum de adventu ejus sibi congratulabatur, futurum remedium præsentis mali ex præteritis B. Patris apud se gestis præaugurando; eo maxime quod quorumcumque aliorum hactenus incassum diligentia abierat. Hinc accingens se ad partium animos deliniendos, tantum lenitate atque autoritate obtinuit, ut unusquisque rationum suarum arbitrium S. Petro de Alcantara committeret facilius. Erat in eadem urbe religiosus prudentia atque doctrina percelebris, cujus componendi hujus dissidii hactenus omnis labor in vanum cesserat. Unde non facile sibi persuadens S. Petri de Alcantara authoritatem idem (ut narrabatur) obtenturam, quadam die in ecclesia cum nobili cive desuper sermones miscens eum advenientem conspexit, commotusque maximo desiderio virtutis ejus experiendæ opportuno accessit. Cumque vix colloquium cœpisset, sensit sibi tremulo frigidum quemdam sudorem erumpere atque membra obrigescere; adeo ut tamquam alicujus noxæ conscius se ad genua ejus inflecteret deprecaturus, quod non pro merito virtutis eumdem debita existimatione fuisset prosecutus: at humilis Dei servus eidem prostrato occurrit, opinionis vanitatem excusando, se ejus orationibus commendabat. Conductoque in remotum cubiculum plurima spiritualis vitæ documenta utiliter persuasit tanta efficacia, ut dictus religiosus habita superiorum licentia secum generalem peccatorum expiationem fecerit, atque imposterum perfectionis religiosæ studio insignis evaserit.

[58] [Prima de reformanda provincia decreta.] Æstuabat S. Petrus a multis annis desiderio corrigendi aliquos defectus, qui in provinciam hanc sancti Gabrielis, alias religiosam, contra perfectionis integritatem irrepserant; idque jam prælati autoritate, qua vigebat, facilius se consecuturum judicabat, ni aliqua impedimenta, quæ tempori concedenda videbantur, consilium distulissent. Interea tamen optimas quasdam regulas, quas communi omnium consensu approbandas aliquando noverat, prudenti cautela componit; quas tandem opportuna occasione congregationis cujusdam capitularis, celebratæ in conventu sancti Michaelis civitatis Plasentiæ (Dominica scilicet tertia post Pascha anno Domini 1540) patrum congressui ac deliberationi explicavit. Hi vero vix perlectis auditisque constitutionum articulis, omnium nomine obstare vehementius, impossibilitatis atque inconvenientiæ arguendo, quo a proposito dimovere aut fervori zelantis Patris frigidam affundere possent. At postquam ille devoto gravique orationis pondere omnium animos fortius pressisset, inductis ex sacris litteris votique obligatione argumentis gravissimis; conticuere omnes, atque in constitutionum approbationem manibus pedibusque promptiores ivere, qui prius animi obstinatioris videbantur. Unde magnum tunc S. Petro gaudium accessit, statimque per omnes conventus cum paternali exhortatione decreta publicari jubet, ut usu invalescerent.

[59] [Plures fundantur conventus.] Habitabat Plasentiæ nobilis canonicus D. Andreas de Catena singulariter S. Petro devotus, cujus consanguineum quemdam exemplum B. Patris a mundi illecebris ad religionis asperitates summo cum fervore pertraxerat; ita ut ipse canonicus quoque, Deo servire connitens, bona sua pro conventu extruendo eroganda S. Petro exhiberet. Hac autem oblatione a Patribus congregatis accepta, locus in valle quadam solitaria juxta strictioris paupertatis formam construendus destinatur. Cujus fabricæ S. Petrus de Alcantara ipse adsistere, atqui pietati benefactoris paria reddere adlaborans, ecclesiæ conventuique titulum sanctæ Crucis inscripsit; ut gratitudinis etiam vice memoriam tituli Cardinalis Caravajal Romæ degentis revocaret, quem canonicus ille consanguinitate attingebat. Paulo post alterius ædificationi accingitur in oppido Villæ Viridis diœcesis Pacis Juliæ, a quorum locorum civibus (dum olim apud ipsos prædicaret) ad hoc opus invitatus singulariter fuerat. Juvit illud inter alios strenue insignis episcopus Ceptensis D. Franciscus Henriquez, tum eleemosynarum largitione, tum miraculosæ cujusdam imaginis B. Virginis (quæ in civitate Oliventiæ veneratione singulari colebatur) donatione. Admisit quoque tertii fundationem in Villa Nova del Fresno, præter alios conventus, quibus brevi suam provinciam notabiliter auxit.

[60] [Febri impeditur quominus intersit capitulo generali.] Hinc appropinquante capitulo generali anni 1541 Mantuæ indicto, B. Pater ordinata provincia, cum custode Didaco a Chaves iter Barchinonem nudis pedibus inter hybernos rigores suscipit; ibique aliquandiu transeundi in Italiam opportunitatem operitur. Placuit divinæ providentiæ ne tunc in Italiam transiret, eum correptum febri remorari; quæ ex itineris incommodis ac pœnitentiæ rigore continuo causam sumpsisse censebatur. Unde oblata trajiciendi occasione, neque remittente sebri, ipse voluntati Dei cedere atque per substitutum sibi religiosum P. Alvarum a Tavira, futuro Generali pro (obtinendo) commissario, visitandæ provinciæ necessario, provide supplicare. Dein reliquis abeuntibus, ille adhuc aliquo tempore decumbere, miraque patientia ægritudinis molestias perferre; quousque aliqua convalescentiæ spe recepta, non integris satis viribus viam eamdem, qua venerat, eodemque modo in provinciam repeteret; ita quod quisquam alius mortis pericula adiisset, ni Deus singulari auxilio Servo suo opem tulisse nosceretur.

[61] [In itinere ipse et socii mirabiliter refocillantur.] Contigit in eodem itinere eum cum socio Joanne de Neira ad locum quemdam desertum noctu divertere, in quo quicquam habere non poterant ad restaurandas vires præter orationis solatium, cui majorem noctis partem insumpserunt; sequenti die viam iterum ingressi, S. Petrus (quamvis convalescens) animo alacer incedebat; socius inedia deficere, atque aliquantulum tardior et mœstus subsequi. Hinc confecta quasi majori diei parte, nec aliquo loco obvio in aperto, B. Pater socii misertus ad orationis remedium confugit, Deum deprecans, ut egentibus sibi gratiose subveniret. Vix finierat, cum repente pulcherrimi pastoris specie angelum se alloquentem conspexit, qui (ne animum demitteret) hortabatur, porrigendo etiam panem et vinum, quantum utrisque sufficeret. Ille vero sui ipsius oblitus, hæc ipsa socio tradens, in partem cum nuncio ad familiare colloquium secessit; inde accedente socio, atque recedente angelo, divinæ providentiæ miraculum hymno cœlesti (scilicet: Te Deum laudamus) a progredientibus celebratum fuit. Simile quid alia vice B. Patri evenit, cum novitios quosdam ad conventum Montis Cœli per arduam viam itinere unius diei sine ulla refectione conduceret. Hi, quia delicate in paternis laribus educati, penuriæ religiosæ insueti male famem pati didicerant; animo et viribus afflicti B. Patrem anxium rediderunt, quomodo præsenti necessitati subveniri posset, cuncta undique humana ope deficiente. Ille itaque brevi quidem, sed ferventi oratione ad Patrem pauperum conversus, mox ut, post vepreta quædam, loco proxima, divinam liberalitatem requirerent indicavit. Accurrebant citius juvenes ad designatum locum, atque juxta dictum S. Patris paratam suæ necessitati invenere mensam. Quamobrem stupore suspensi divinam providentiam, ac Servi sui virtutem collaudantes, in vocationis suæ propositio et paupertatis altissimæ amore perfectius fuerunt confirmati.

[62] [Munere provincialis defunctus,] Ingruente jam fine sui provincialatus cum majori sollicitudine S. Petrus de Alcantara incœpto Reformationis studio instabat, constituendo guardianos, magistros novitiorum, aliosque ministros in conventibus, qui zelo paupertatis altissimæ atque disciplinæ rigidiori observantia invigilarent. Interea redeuntes a capitulo generali Patres jussa novi generalis P. Joannis Calvi attulerunt pro P. Ludovico Caravajal, ut provinciam sancti Gabrielis visitaret. Quo nuntio propter insignem viri virtutem S. Petrus exultans, eidem litteras Generalis transmittere festinavit, et ut citius ad injunctum munus accederet, invitavit. Ipse vero ad conventum S. Mariæ in Villa Nova del Fresno secedens, expensas capituli exhibente loci marchione, ibidem omnibus præparatis opportuno tempore, religiosum P. Bernardum a sancto Joanne in provincialem eligi curavit, eique adjuncto P. Joanne a Tappia, zelantis spiritus religioso, observantiæ augmentum ardentissime commendavit.

[63] [Plasentiæ aliisque in locis salutem animarum promovet.] His integerrime absolutis iterum Vir sanctus, tanquam tyrocinia religionis repetiturus, cunctis se humilitatis officiis dedicare, maxime vero omnem conversationem cautius fugere operam dabat. Unde prædictus marchio, qui ejus familiaritati hactenus assueverat, tunc parcius uti posse dolens, partem sibi consolationis quamdam sumpsit ex eo quod frequentius interesset cum cæteris religiosis quotidianis communitatis actibus, quibus S. Petri de Alcantara quoque præsentia fruebatur. Neque diu hanc solitudinis quietem Deus servo suo Petro permisit: dum plurimorum frequentatione avocatus, superiorum judicio ad conventum Plasentiæ mitteretur, ubi saluti multorum consulere liberius posset. Ibi postmodum aliquot annis commoratus, multos ad religionis professionem, plures ad melioris vitæ frugem convertit. Idem in civitate Cauriæ præstitit, ad quam a provinciali missus, episcopo viro illustri ac devoto D. Didaco Enriquez de Almansa, singularem et animæ consolationem et pietatis incrementum attulit ejusmodi, quale ex infra dicendis distinctius patebit.

[64] [Lusitaniam petit] Excolebat hoc tempore desertum montis Arabidæ in Portugallia vir devotus Fr. Martinus a sancta Maria, tam natalium quam virtutum splendore conspicuus; qui ex licentia superiorum deserta petens, locum præfatum a D. Joanne de Alincastro, duce Averiensi, nepote Portugalliæ regis, sanguine sibi conjuncto obtinuit; ejusdemque favore a Generali ordinis licentiam impetravit, ut cum socio suæ religionis ibi vitam eremiticam vivere posset. Huic deinceps socio alii succedentes, tandem præfatum ducem induxerunt, ut scribendo Provinciali S. Gabrielis, S. Petrum de Alcantara, sibi alias insigniter notum, ad hanc societatem instanter sollicitaret. Cui quamprimum ducis desiderium innotuit, (cum facultate Provincialis sibi negotii arbitrium remittentis) ipse consilium statim cum Deo inire cœpit; dein cum viro pietatis eximiæ utique ac prudentiæ, P. Joanne ab Aquila ex Indiarum missione nuper reduce, uterque occasionem istam promovendæ disciplinæ regularis approbantes, anno 1542 iter in Portugalliam conjunctis animis libentius susceperunt.

[65] [Arabidæ moratur. Loci illius descriptio.] Pervenere ad horridam speluncam, ubi Martinus degebat, atque ab eo humanissime excepti, paulo post a Ducis quoque præsentia gratulationis officia receperunt. S. Petrus itaque solitudinis istius captus amœnitate, quæ asperitate montis, atque libertate prospectus in propinquum mare, contemplandi studium mire exstimulabat, dies ac noctes in meditandi ac orandi exercitiis traducere, et si umquam antea, tunc maxime in pœnitentiæ fervore exardescere. Ex quo Fr. Martinus sæpius Viri austeritatem admiratus, ipsi Duci gratias referre non negligebat, quod fovendo vitæ perfectioris desiderio tale sibi exemplar simul et magistrum procurasset. Unum tamen adhuc solitudini huic infestum videbatur, quod ducis familiares subveniendis necessitatibus religiosorum assidui et frequenti accessu illos turbare videbantur. Unde illi quoque impedimento a Deo provisum fuit; cum pius quidam juvenis, nomine Petrus Lagarto, locum accedens visitandæ imaginis beatissimæ Virginis (quæ ibi colitur) causa, B. Petri colloquiis persuasus, sæculo se abdicans ac saccum asperrimum induens, totum se servitio religiosorum offerret. Qua occasione ipse ad Ducis palatium pro petenda atque asportanda eleemosyna necessaria commeando, Fratres frequenti incursu, familiares Ducis itineris molestia facilius liberavit. Tantæ insuper humilitatis atque aliarum virtutum disciplina juvenis ille imposterum profecit, ut post aliquod tempus religiosorum societati adscriptus, inter celebres istius custodiæ viros non postremus haberi mereretur. (Juverit quædam hic addere ex P. F. Joanne de Luca, primo continuatore Waddingi): Oceano Lusitanico imminet promontorium, quod indigenæ Arabidam nominant, latini veteres Barbarum Montem appellavere. Locus ille cœlestibus prodigiis nobilitatus, Excalceatorum provinciæ, tota Lusitania celeberrimæ, initium dedit. Pervetus fama est, jam inde usque a primis ecclesiæ ducta temporibus, ipsa nocte, qua Dei filius pro mortalium salute natus est homo, eum montem splendore subito confulsisse, mirantibusque, quid ejusmodi ostentum foret, hominibus, veluti in meridiano sole, corrusco lumine radiasse. Ferunt etiam, multis post annis hominem Anglum, qui Lusitaniam petebat, periculosa navigatione jactatum, Mariæ virginis implorata tutela, eo cursum tenuisse. Cumque illius effigiem, quam habebat in oneraria, nequidquam orandi causa quæritasset, diuque incerta spe fluctuantem ipse metus periculi exanimasset, in summa eum desperatione lux repente coorta prorsus erexit, quippe stationem per noctis tenebras indicavit, in qua ipse trepidique vectores aliquantisper a jactatione conquiescerent. Ubi diluxit, exscensione facta, in ea montis parte, unde lumen effulserat, simulacrum divinæ Matris, quod amissum existimarant, ex insperato comperiunt. Ejus rei admiratione commoti, lacrymantesque præ gaudio, servatrici Mariæ gratias agunt immortales, cujus in eam sedem commigrarat effigies. Ut beneficium testatius esset, et ad omnem posteritatis memoriam propagaretur, Anglus ibi consistere, atque in horrida solitudine, quantulumcumque supererat sibi vitæ, in Dei cultu et famulatu consumere fixum habuit. Ergo sub tecto paupere, quod divenditis mercibus excitarat, inter quotidianas asperitates et perpetuam orandi consuetudinem, egregia pietatis laude celebratus, vitam exegit. Anno MDXL Joannes Alencastrius, dux Averanus et promontorii dominus, Martinum a Sancta Maria, provinciæ Carthaginensis Observantium præsbyterum, in ea loca deduxit; qui clarissima ortus familia e comitibus D. Stephani a Portu, eidem sanguinis cognatione erat conjunctus. Is, impetrata a ministro provinciæ diversandi potestate, cum Joanne Conimbricensi ejusdem instituti alumno, ab hominum consuetudine convictuque semotus, in Arabida consedit. Mox Alencastrius frequentari locum percupiens, D. Petrum Alcantarensem, quicum sibi necessitudo vetus intercedebat, magnopere hortatus est, ut cum Martino conjunctis dexteris ibidem sedes ac domicilium collocaret; suoque arbitratu, qui sibi maxime probarentur, ejusdem socios disciplinæ fratres adscisceret. Haud multum sane Averano laborandum fuit, quo paratum ad genus omne asperitatis hominem in sententiam pertraheret [Annalium Minorum, t. XVIII, p. 41. Ad an. 1542, n. IV.] . Quidquid sit de præfata traditione pervetusta, non ingrata fuerit lectori narratio, stylo exarata haud ineleganti).

[66] [Novæ Congregationis incrementa.] Jam fama adeo rigorosæ vitæ multos ad eumdem locum, etiam ex provincia S. Gabrielis exciverat; inter quos pater Michael a Catena et Petrus de Alconcher austeritatem ac pœnitentiam S. Petri mire æmulabantur. Pluresque illuc ex hac provincia confluxissent, ni prudentia provincialis cautius obstitisset. Interea Ducis pietas de religiosorum commodis anxia, cellas quasdam angustas inter saxa et rupes ex præscripto S. Petri construi curaverat; quarum omnium, ut situs aliquot passuum inter se distantiam habebat, ita materia rudibus saxis ac duobus asseribus pro tecto constabat; illa vero, quam S. Petrus incolebat, cæteris angustior, ut vix extensum caperet, adhuc a devotis magna veneratione observatur.

[67] [Vivendi ratio.] Forma vivendi hujus congregationis admiranda, dum pro lecto sarmenta aut nudæ tabulæ essent: nudis pedibus incedere, neque carne, neque vino uti; sed nec pisces etiam (nisi festivis diebus) quos devotus dux submittebat, attingere; colloquiis spiritualibus animas contra tentationes instruere assuescerent. Dein ad mediam noctem prior S. Petrus socium excitabat, cæterisque ad divinas laudes congregatis, omnes simul divinum Officium persolvebant; atque post in oratione usque ad horam Primæ perseverabant: Tunc aliquis eorum, cæteris assistentibus, sacrum faciebat; quo perfecto ad suas cellas redibant, ubi variis exercitiis intenti Tertiam expectabant. Hac hora iterum S. Petrus cunctos convocare, ut Officio et sacro solemni interessent, eoque peracto vel meditationi, vel honesto laboritio id temporis spacium impenderent, quod inter Vesperas et Completorium vacuum relinquebatur. Sicque nullum diei momentum totius anni decursu inter æstus vel frigoris rigores, his pietatis studiis excolere prætermittebant.

[68] [Advenit Minister generalis.] Venit circa hoc tempus in Portugalliam ordinis generalis P. Joannes Caluo, qui notitia, qua S. Petri virtutem perceperat, et precibus quoque ducis Averiensis sollicitatus, locum Arabidæ (quem sancti illi religiosi excolebant) præsens invisere voluit. Ubi cum cuncta diligenter perlustrando singulari admiratione approbasset, S. Petri humilitatem profundam commendans, Fr. Martino authoritatem admittendi alios ad hanc societatem indulsit. Primus autem (qui reciperetur) socius ipsius Generalis fuit, (Italus quidam, ait Joannes de Luca, nomine Archangelus, quem itineris comitem Calvus habebat [Ibid., n. XVII.] ) qui mire hujus vitæ desiderio, atque verborum S. Petri suavitate illectus, permittente Generali, in eadem solitudine cæterorum institutum suscepit. At quia plurimi indies ad hunc locum confluebant, prudentiæ P. Martini providendum erat, ne multitudine suscipientium habitum eremi solitudo ac quies solveretur. Itaque a Marchione Nisensi sponte offerente eremitorium B. V. de Consolatione prope locum Paliaens, obtinuit, ut ibi constructo parvo conventu, novitiorum educatio fundaretur, et ut ejusdem initiis S. Petrus et guardianus et magister præficeretur.

[69] [Novo conventui præficitur S. Petrus.] Accessit igitur vir humilis ac obediensS. Petrus ad locum, quem Marchio sumptibus magnificis extruere (cœpit). Ille paupertatis strictissimæ formam excedere non volebat, continuo fabricæ summa sollicitudine assistens. Sibi itaque cellulam choro vicinam parare curavit, in qua horulæ illud spatium solitæ quietis noctu transigeret. Hic varios inimici insultus strenue repellere, sæpius etiam (ut vinceret) pericula mortis adire, dum se frigidissimis aquis immergebat, aliasque crudeles carnis afflictiones suscipiebat, quo carnis petulantiæ subigerentur et vires spiritus resurgerent.

[70] [In aulam regiam sæpius evocatur.] Hinc quia sæpius a duce Bragantino sollicitatus, Ulyssiponam transcurrere cogebatur, procerum ipsius aulæ delatos sibi honores vitare diligenter studebat; singularem tamen præ omnibus principum dominæ Mariæ infantis ac fratris ejus Ludovici, summam cum pietate venerationem declinare non potuit; eo videlicet fructu, ut utrisque pietatis studia augendo, plurimis aliis illustria eosdem imitandi exempla formaret. Publicos vulgi applausus ea ratione eludere satagebat, ut in publica interdum via subsistens, serio inter projectas sordes aut in luto, tamquam margaritas deperditas quæritando, centunculos colligeret; quos postea super habitum assutos, ut sui contemptum commoveret, talibus vecordiæ signis apparere (etiam in ipso palatio) non verecundabatur. Neque ideo, quibus Viri sanctitas perspecta erat, fatuitatis opinio persuadebatur; sed crescebat magis tum pietatis affectus, tum concepta de ipso tamquam novo quodam apostolo existimatio.

[71] [Redit ad provinciam S. Gabrietis.] Jam a duobus annis a provincia sancti Gabrielis abfuerat S. Petrus de Alcantara, cum plurimorum quærimoniis compulsus Provincialis eum revocare cogebatur; ratus quoque tunc satis fundationi provinciæ Arabidorum provisum, atque suæ conservandæ magis necessarium esse. Qua quidem obedientia accepta, ipse promptissime cuncta relinquens, condolentibus summis et infimis, cum P. Joanne ab Aquila iterum ad propriam provinciam quantocius remeavit. Ibi summa omnium congratulatione exceptus, repente Belvisum ire ad componendas quasdam discordias urgebatur. Voluit hac occasione Deus Comiti cuidam suo devoto, affectus sui aliquam vicem reddere, dum laboranti in extremis S. Petrum adesse constituit; mortui vero virtutum merita, quibus sub tali magistro profecerat, fama vulgabat; imprimis humilitatem, qua se præceperat vir illustris ad portam Fratrum Discalceatorum sepeliri; quamvis S. Petro funus curante, ad ingressum capellæ majoris, decentius humaretur.

[72] [Apud comitem Oropesæ moratur.] Inde consolata defuncti vidua, totaque ejus familia ad Oropesam transiit; ubi cogente ejusdem loci Domino in palatio, ex superioris licentia, aliquamdiu remansit; nec tamen ideo otiosus hospitii quiete fruebatur, eo quod (præter multarum animarum lucrum) ipsius comitis ac familiæ mores, quasi ad religiosæ vitæ disciplinam componeret. Præ magna devotione, qua omnes Virum sanctum observabant, aliqui curiosiores experiri nitebantur, quibus præcipue exercitiis noctis quietem transigeret, dum ultra sesqui horam non dormire intellexerant. Attentius itaque per ostii rimulas orantem observantibus, interdum pronus in terra, aliquando a terra sublevatus in aera per aliquot horas sustineri; mox a raptu reversus, tamquam statua in oratione immobilis tota nocte perseverare, nisi dum se vel noctis principio, vel ante diluculum flagris diu sævissime cederet, cum stupore visus fuit. Post missam e palatio ad eremitorium quoddam egressus, ibi interdiu contemplatione divina absorptus, prandii tempus transigebat, nemine eum audente ab extasi revocare. Quod quidem eo gratius ipsi eveniebat, quo speciosas mensæ lautitias evitans, victu suo quotidiano, pane nimirum in aquam calidam intincto, liberius famem arcere magis quam extinguere præoptabat. Cum denique hinc abiret, omnes quasi incolæ eum prosecuti summis honoribus benedictionem excipiebant. Inter hos, collegii studentes (pro more) habitum osculaturi accesserant, ex quibus unum S. Petrus severiori vultu intuens: Brevi, ait, religiosus fies. Quod ab omnibus oraculi instar acceptum, licet juveni nihil tunc minus in mentem veniret, dum diversum valde vitæ genus amplectendum sibi proposuisset: attamem (Deo sic disponente) idem non multo post tempore, cunctis admirantibus, religionem ingressus beati Viri dictum adimplevit.

[73] [Electio provencialis per compromissum.] Anno 1548 Dominica Albis, præsente generali Ordinis, novus provinciæ minister eligendus occurrebat; ideoque electores in duas partes divisi, una S. Petrum, altera P. Joannem ab Aquila, utique probatæ virtutis ministrum acclamabant. Quorum votis utrinque iteratis, imo quarta vice persistentibus, et ambobus canditatis humiliter invicem sibi cedentibus; consultum magis Generali visum fuit, tunc extraneum, videlicet virum integerrimum ex provincia recollecta conceptionis, P. Garciam del Castillo provincialem eligere. Quam electionem, quamvis peregrinam, omnium tamen vocalium assensus approbavit, eo quod arbitrio generalis eam detulissent: sic ordinante convenientius Deo, quo uterque aliarum provinciarum reformationi ac fundationi liberius intenderent; Arabidæ nimirum in Portugallia, sancti Josephi in Castella, sancti Simonis in Galitia, et sancti Joannis Baptistæ in Valentia, ut alibi narrabimus.

[74] [Jussu præpositorum redit Arabidam S. Petrus.] Post supradictum capitulum, Beatus noster cum amicissimo suo Joanne ab Aquila, ad conventum sancti Onofrii a Lapa alias a se habitatum secessit. Ibi uterque spiritu ferventes ac pœnitentiæ studiossimi, conferebant invicem reformationis cœptæ propagationem atque incrementum. Erat autem hoc tempore in solitudine Arabidæ defunctus, magna sanctitatis opinione, pater Martinus, qui Custodiæ suæ curam singulariter commendarat P. cuidam Andreæ Barellæ ex Algarbiorum provincia. At quia hic zelus multorum oppositionibus elanguerat, consilio quorumdam religiosorum cum Averiensi duce ac principe Ludovico collato, in sententiam S. Petrum ex sua provincia revocandi, melioribus votis a cunctis itum est; quo conservationis instrumentum fieret, qui jam et fuerat instaurationis. Itaque efficacissimæ ab his principibus litteræ ad S. Petri de Alcantara provincialem scriptæ fuere, quibus variis congestis rationibus eumdem pro publico beneficio pertraxerunt, ut veniendi in Portugalliam licentiam concederet. Qua licet ægre a provinciali S. Petro impertita, mox cum P. Joanne ab Aquila ad suscipiendum iter, commissæque provinciæ onus fœliciter utrumque compulit, dum propriæ subtracti, alienæ ædificationi utilius destinarentur.

[75] [Firmatam Reformationem] Ambo hi Servi Dei omnibus gratissimi, in Portugalliam accesserunt; et S. Petrus de Alcantara prius in Arabida, post in conventu Paliaens rigidiorem vivendi formam summa prudentia ac invicto animo, tam suis restituit, quam contra æmulos ac turbatores perfectionis defendit. Aliquando singularibus principum D. Mariæ ac Ludovici instantiis ad aulam transire coactus, ibidem multorum nobilium pietati oleum infundebat suadendi lenitate. Interdum etiam magnum illum et doctrina et spiritu patrem Ludovicum a Granata (qui tunc forte Ulyssiponæ morabatur) de rebus cœlestibus ac proprio animæ suæ statu consulens, ei quoque ad aliorum conversionem manus dabat.

[76] [tradit Joanni ab Aquila.] Inter alios nobiles S. Petro familiares unus erat D. Ludovicus de Sosa, qui miranda Viri conversatione illectus, ædificando conventum in loco Caparica animum applicuit, quo propinquius eo frueretur. Ideoque celerrimo opere, juxta paupertatis formam perfecto ædificio, ipse S. Petrus de Alcantara cum paucioribus incolere cœpit; confluentibusque illuc, propter propinquitatem Ulyssiponæ, plurimis ex nobilitate juvenibus; quorum quidam aut ordinis instituto suscepto hanc custodiam illustrarunt, aut integrioris vitæ documentis imbuti, aliis exemplo ac instructione in sæculo notabiliter profuerunt. Ubi vero nimia se frequentia in hoc loco turbari agnoscebat S. Petrus, in Arabidæ solitudine abdere se convenientius duxit. Ibi secum volvebat animo qua meliori ratione augendæ huic custodiæ providere posset; eo quod brevi eam a se relinquendam prævidebat. Itaque prius P. Joannis ab Aquila eminentes virtutes proceribus regni aliique devotis commendare; mox cum ipso orationis assiduitate conjuncta, divinam voluntatem explorare; usque dum mutuo consensu, hic in Portugallia ad operis promotionem remanere; ille in Castellam ad majora reverti convenissent. Ingratum quidem omnibus hoc consilium videbatur, propter desideratissimam S. Petri præsentiam, quam subtractum ibat; sed perspecta socii virtute suæ parum dissimili, major doloris pars hoc solatio levabatur, tanto magis quod prædictus P. Joannes custodiæ regimini affectu religiosorum impositus, et his paternæ charitatis indicia, et sæcularibus sancti ac prudentis viri existimationem altissime imprimeret. Postquam enim triginta annis summo zelo religionis integritatem promovisset, in eadem custodia magna cum opinione virtutis cœlestis decessit circa annum 1580, ut in chronica provinciæ sancti Gabrielis notatum legitur; hujusque beneficii authorem B. Petrum de Alcantara omnes concelebrant.

[77] [Properans ad conventum S. Margaritæ, Guadianam mirabiliter transit.] Rediit tandem in provinciam S. Petrus anno 1551, eo forte tempore, quo Plasentiæ celebrandum capitulum erat; in quo (ne iterum provincialis eligeretur) validis rationibus ac precibus obtinuit. Alteri tamen religioso virtutibus conspicuo, P. Francisco de Martiago ex illius consilio hoc munus delatum, ut et ipsum S. Petro primi diffinitoris officium datum. Properandum erat S. Petro ad conventum sanctæ Margaritæ de Gerez de los Cavalleros, ut cum cæteris patribus celebrationi festi sancti P. Francisci adsisteret. Et cum in via circa meridiem accessisset ad ripam fluminis Guadianæ, tunc maxime rapidissimi ob pluviarum incrementa, diu cum vectore de trajiciendi celeritate contestabatur: illo periculum objiciente; S. Petro de Alcantara fiduciam in Deum persuadente. Ubi vero nihil nec precibus nec ratione profici videret, animo ac oculis in cœlum erectis, compellatoque ad sequelam socio, fluvium fidentius ingreditur. Stupendum profecto visu, quod pedes tantum amborum unda tegente (spectantibus omnibus, qui ripæ adstabant) in oppositam partem salvi transierunt. Unde tam insigni miraculo, et fides in Deum iisdem aucta et sanctitas Viri apud omnes clarior evasit.

[78] [Eligitur in Custodem.] Ad conventum igitur perventum, ubi interesse S. Petro necessarium fuit electioni custodis mittendi ad proximum capitulum generale anno 1553 Salmanticæ celebrandum. Unde quia vir magnæ virtutis ac prudentiæ ad hoc quærebatur, qui turbatis rebus mederi, ac opponere se æmulis novæ custodiæ valeret; nemo non S. Petro pro hoc, tam fama quam zelo primas concedebat, eoque libentius suum calculum conferre studebat. Reluctanti itaque hæc provincia commissa, quam a zelo prædicationis auspicatus, quamplurimos, dum in Xerez moraretur, ad probiorem vitam perduxit: inter cæteros vero nobiles tres viros, qui virtutum exemplo conspicui, discipuli B. Petri de Alcantara vulgo vocabantur.

[79] [Mulieris, a dæmone illusæ, conversio.] Occurrebat illi, dum viciniora huic civitati loca prædicando percurreret, mulier quædam a dæmonio illusa aut potius possessa; quæ dum integra fama turpissima vitia obtegeret, aliquando diaboli amore (juvenis speciosi forma eam fallentis) misere deperibat, adeo ut fidei pignus etiam animam ei adscripserit, et quasi maritali secreto obstricta, libidines mutuas neque confessario umquam revelandas spoponderit. Indulserat aliquandiu sacrilegis his amplexibus misera, et diligenti obsequio infernalis pronubi custodita, ecclesiam tamen et sacra frequentando famam cohonestabat. Placuit divinæ providentiæ per illum locum transire sanctum Petrum de Alcantara, ad cujus sermones accedere mulierem stricte prohibuit malignus; casu vero quodam vespere eidem cum aliis fœminis extra muros deambulanti S. Petrus obvius, ab illis reverentiæ signum, ab hac formidinis cujusdam recepit; unde eamdem compellans singulari quodam impulsu accedere propius, atque ad familiarius quoque colloquium subsidere aliquantum persuasit. Hinc conscientiam ejus cautius explorare, licet pro more nihil responderet, indurata tunc magis aspectu falsi sui sponsi, qui retro portam propinqui eremitorii signis miseræ silentium præcipiebat. Tunc ferventius inardescere ac divino lumine accendi S. Petrus videbatur; ut fœminæ (quicquid hactenus perpetrarat) objiceret, omnemque adversarii fraudem distinctius explicaret. Unde ipsa tam divina admonitione obstupescens, quasi proprii criminis confusione obruta, ad pedes Viri sancti procidens in profusum planctum tota resolvitur. At B. Pater consolare eam magis, atque ad scelerum detestationem et pœnitentiæ remedium cohortari, detegendo ficti illius juvenis diabolicam illusionem, certumque divinæ misericordiæ refugium. Quibus omnibus confortata mulier redeundi in crastinum conditionem, ut animæ culpas elueret, promptissima suscepit; atque quo securior imminentia pericula ab offenso sponso evaderet, sancti Viri preces fidejussores expetiit, ipsumque adversarium ejusdem imperio ad ima detrudi coram conspexit. Hac itaque ratione libera noctem quietam in conscientiæ discussione transigens, sequenti luce ad S. Petri de Alcantara pedes accessit; unde a maculis prioribus purgata, imposterum integerrimæ vitæ speculum insigne, cœlestisque virtutis Viri præco fidissima recederet.

[80] [Adest S. Petrus generali Capitulo:] Propinquo jam capitulo generali S. Petrus de Alcantara suæ provinciæ custos cum ejusdem provinciali Salamanticam adit, ubi mox omnium illustrium præcipuorumque humanitate exceptus, etiam theologorum insignium æstimatione colebatur. Quorum omnium singularis de sancto Viro admiratio circa summum sui ipsius contemptum versabatur; dum in verbis factisque ejus nihil, præterquam profundissima humilitas inter tot præstantes religiosos eluceret. Nec minori veneratione apud cæteros prælatos erat, ita ut novo generali electo P. Clementi de Monelia percarus, ab ipso magno favore P. Joannem Alfarum commissarium obtineret; qui alias custodiæ eidem in conservanda regulari observantia plurimum profuit. Concluso capitulo, ubi corporis sui figura omnium vocalium animis vivam sancti P. Francisci imaginem impresserat; se ad reditum parans, per litteras comitis Oropesæ ad ejusdem uxoris subsidium venire quam citissime evocatur.

[81] [Duplex vaticinatio.] Pervenit piisssimus Pater ad locum, ubi devota Domina in variis animi ambiguitatibus circa filii secundo geniti D. Joannis statum fluctuabat; eo quod ipse electionis vitæ incertus, paternæ hæreditatis successionem incertam relinquebat. Quod ubi S. Petrus de Alcantara intellexit, quasi de futuro factus divini consilii particeps; filium non imparem fratri primogenito, sed et majorem futurum aliquando libere prænuntiavit; ita ut mater, authoritati magis viri Dei quam rationi apparenti acquiescens, omnem de hac re sollicitudinem protinus deponeret. Urgente insuper eodem, ut uterque coniux quamcumque divinæ voluntatis declarationem constanti semper animo susciperent, consolatos reliquit. Paulo post D. Franciscum, comitis primogenitum ætate florentem, vita exire contigit; cui succedens D. Joannes prædictus ejus germanus, ominis a B. Petro prolati veritatem cum omnium stupore stabilivit.

[82] [Mag. Joan. de Avila convenit.] Erat hoc tempore prædicationis, mysticæque scientiæ doctrina percelebris magister Joannes ab Avila sacerdos sæcularis, qui in Betica provincia ob singulares has dotes tamquam apostolus ejusdem habebatur. Is perspecta S. Petri de Alcantara virtute, etiam miraculis comprobata, eundem, ne ad illam provinciam transeundi (pro magno Dei servitio) molestias recuset, litteris perhumanis instantissime compellit. Cui non invitus morem gerens S. Petrus, eamdem provinciam ingressus tam negocio principali ad quod venerat, quam multarum animarum lucro, quas ulteriori curæ magistri Avilæ commendarat, præclarum studium fructuose impendit.

[83] [Vaticinatio et prodigium.] Hinc ad propria reversurus in civitate Baza nobilis cujusdam filium undecim circiter annorum parentibus diligenter commendans, insignem aliquando Dei servum futurum prævidit. Quod quidem puer crescentibus annis, atque per manus S. Petri Ordinis habitum suscipiens, sufficienter comprobavit; dum postea inter præcipuos B. Patris discipulos virtutis laude inclaruerit. Inde iter prosecutus magna tum radiorum solis æstuantis, tum viæ fragrosæ asperæque molestia vexatus; vicem (de sorte) magis socii anxius, eumdem tum siti tum lassitudine confectum, atque opem invocantem ad pedes suos concidere conspexit. Qua spectaculi commiseratione confixus S. Petri animus, nullo tunc humano auxilio propinquo, hærebat; quando repente erumpentem inter condensas arbores indomitum taurum uterque animadverteret, qui mugiendo atque cornua vibrando ferociæ impetum in hos Dei servos intendere timebatur. At fortius perculsus socius metu mortis exurgens, S. Petrum in sylvæ latebras abdere sese compulit, ibique præfati tauri tamquam mansueti agniculi passus subsequentes, ambo ad limpidissimæ aquæ fontem mira Dei liberalitate perducuntur. Hoc prœmium fiduciæ S. Petri de Alcantara in Deum singulare, hoc gloriæ ejus maximum præconium, hoc socii mirabilius auxilium (omni humano deficiente) esse oportuit, ut ferocissimum etiam animal ostenderet divinam providentiam orationibus S. Petri promptissime atque opportune adesse.

LIBER SECUNDUS.
Ab ejus egressu ex provincia S. Gabrielis usque ad fundationem provinciæ S. Josephi.

[Perfectiorem reformationem meditatur S. Petrus.] Ingressus jam provinciam suam S. Petrus de Alcantara ad finem Augusti mensis, meditabatur animo solitudinem ac quietem, hactenus tot excursionibus ac negociis urgentissimis impeditam repetere: cui jam immersus sensit se ad majora Deo obsequia præstanda ejusdem afflatu impelli. Et dum rigidiori disciplina pœnitentiæ austeritatem augens, atque orationibus ferventioribus divina consilia exquireret, agnovit clarius sibi propagandum regularis observantiæ nitorem proponi. Quam provinciam divinis monitis excitatus, aggredi tamen sine debita autoritate non præsumebat. Itaque rem cum D. Roderico a Chaves amico ac discipulo percaro conferens, ejus auxilio pro Brevi Romæ obtinendo, quo facultas necessaria concederetur, opportune satis utebatur.

[85] [Interest capitulo Provinciæ.] Dum hæc aguntur, celebratum fuit capitulum provinciæ in conventu Manxarretes anno 1554 die 4 Octobris; præsidente tunc temporis commissario generali per Hispaniam P. Andrea ab Insula. Hic perfecte virtutem ac zelum S. Petri introspiciens, satagebat eum pro conservatione rigidioris observantiæ, iterum suæ provinciæ gubernio admovere. Sed Deo aliis eum occupationibus destinante, inventa fuere plurium vota in eligendo provincialem dignissimum P. Joannem a Spinosa iterato concurrere; ita ut quamcumque industriam adhibuisset commissarius absque vocalibus; certo tamen constaret omnibus S. Petri electionem tunc voluntati divinæ non placuisse.

[86] [Obtinet Breve Pontificium.] Non longo post tempore allatum S. Petro de Alcantara fuit Roma Breve summi pontificis Julii III, quo munitus provincialem Plasentiæ degentem accessit, eumque propositi sui et Apostolicæ autoritatis participem facit. Qui rei novitate turbatus, præsensit per absentiam S. Petri magnum regularis disciplinæ detrimentum imminere; dum eidem in hac provincia et exempli et doctrinæ suæ autoritatem subtraheret. Suasit itaque interea prudens provincialis, ut pii desiderii executionem in aliud tempus differret, quo commodius tunc publico aliorum fructui, et nunc privato propriæ provinciæ stabilimento intenderet. Cui quidem suasioni acquiescens S. Petrus, eremitorii cujusdam solitudinem cum socio petendi licentiam interea a provinciali impetravit; ubi ulterius operis magnitudinem meditando, Reformationis suaviora media exactius disponebat.

[87] [Ab episcopo Cauriensi peramanter excipitur.] Non exiguo totius provinciæ mœrore S. Petrus de Alcantara provinciam relinquens, vadit cum socio P. Michaële a Catena, fido suo Achate, ad civitatem Cauriæ (episcopalem urbem Castellæ Veteris in Extremadura); in qua a loci episcopo D. Didaco Henriquez, alibi nominato ejusque germano, comite a Nieba singulari affectus demonstratione recipitur. (Hæc ad annum 1555 refert continuator Waddingi [Annal. Minorum., t. XIX. p. 27.] .) Cœpit mox propositi sui arcana devoto Prælato aperire, qui cupidum se ac faventem ostendens, promptissime ecclesiam solitariam prope sanctam Crucem de Cevolla faustis initiis obtulit; placuit ulterius locus, in quo tantum cellulas augustas cum horto construeret, quibus maximæ strictissimæque paupertatis forma, quam restaurandam in observantia regulæ proponebat, exprimeretur. Eadem quoque in victus acquisitione parsimonia erat; dum oblatas etiam a devotis eleemosinas recusaret, contentus abstinentiæ suæ rigore atque orationis divinæ consolatione nutriri. Ita ut sæpius superne consolatus, cum cellæ angustia eum capere non posset, in apertos campos excurrens amoris divini raptibus veheretur in altum; et aliquamdiu in colloquiis divinis a terra suspensus hæreret. Omnis ejus supplicatio eo tendebat, ut divinæ providentiæ subsidium pro Reformationis augmento promptius imploraret.

[88] [In eremitorio degens] Sed non diu sibi soli relinquebatur B. Pater solitudinis quiete frui, quin sæpe a comite de Nieba, ejusque tota familia devotionis officiis interpellaretur. Idem ab episcopo quoque fiebat, qui curæ pastoralis intermissiones aliquando cum Viro Dei in angusta illa cella orationis ac meditationis exercitiis commutabat, quibus se multum in pietatis affectu erga Deum et spiritus fervore excitari ac proficere agnoscebat. Aliquando uterque in campum egressi, devoto colloquio ac meditatione sine alia refectione aut somno magnam noctis partem protrahebant. Interdum prope fontem loco propinquum, mirabilia Dei opera discutientes exardescebant mutuo zelo in proximi charitate procuranda. Hinc, ut S. Petri de Alcantara singularem gratiam testimonio aliquo firmaret Deus, placuit bonitate sua fontis illius aquis curationum virtutem indulgere; ita quod ad multas infirmitates, plurimorum devotione, e longinquo conquisitus proficeret, et adhuc adstructa eidem capella sub nomine B. Petri de Alcantara, quamplurimos morbos mirabiliter expellat.

[89] [inflammatur zelo gloriæ Dei.] His pietatis studiis intento major animi stimulus suggerebat, crucis vexillum nascentis Lutheri hæresi omni studio opponere, atque suæ religionis pietate novæ sectæ impietatem conculcare; ita ut dum fidei præconia illustria defectione hæreticorum maculabantur, ipse alienis terris ac gentibus instituti sui candore, atque evangelica prædicatione eadem restituere summopere adlaboraret. Instare itaque ferventius orationibus atque corporis sævissimis macerationibus, quibus flectere Deum conabatur sanctis favere desideriis, atque iter (quod ad pedes Christi Vicarii Romam meditabatur) fœlici successu prosperare; quemadmodum cordis quædam lætitia præsagiebat.

[90] [Romæ ad Sum. Pontificem accedit;] Collata proinde interna mentis illustratione cum socio Michaële atque devotissimo episcopo, de itinere Romam suscipiendo ab utroque approbationem meruit; qua vehementer impulsus cum prædicto socio quantocius pedes discalceatus, pro consuetudine, viam ingredi non dubitavit. Post longas itineris molestias, quæ numquam vitæ ejus rigorem temperabant, Romam ingressus, visitavit sacra limina Apostolorum, cæteraque religionis nostræ veneranda monumenta. Mox negocio se accingens, validissimas superiorum Ordinis contradictiones offendit; quibus frustra tam virtutis quam famæ favore patrocinante, unicum divinæ voluntatis præsidium opponendum relinquebatur. Itaque cum variis difficultatibus colluctatus, expeditissimum sibi remedium accedendi ad pedes summi Pontificis amplectitur. Huic supplex Reformationis propositum proponens, magis sanctimoniæ suæ ac pii zeli specimen, quam negocii argumentum ex difficultatum objectu suspensum, tunc temporis impressit.

[91] [obtinet facultatem inchoandæ Reformationis sub Conventualium obedientia.] At non ideo intermittebat S. Petrus de Alcantara operam omnem supplicationibus ad Deum ferventissimis promovere, donec iterum ad osculum pedum admissus, singulari Pontificis benevolentia consolatus, Breve quoddam obtinuit, quo fundandi conventum, juxta rigidiorem instituti formam, atque a propria provincia separatum quem cum aliis vitæ ejusdem cupidis incolere atque propagare posset, facultas concedebatur, ea licet conditione, ut magistro generali Patrum conventualium subiaceret. His ex desiderio succedentibus, divinæ clementiæ gratias debitas rependit; atque sine mora magistrum Conventualium accedens ab ipso perhumaniter atque officiose juxta Apostolicum diploma suscipitur: cujus etiam curæ fuit S. Petrum litteris commendatitiis ad suos, aliisque amplissimis facultatibus necessariis communire. Quibus omnibus operis initia, ac prudentiæ existimationem corrobans Dei servus, rite pietatis chritianæ officiis persolutis, reditum in Hispaniam summa animi alacritate ex more suscepit. (Juvat hæc paulo enucleatius ex Fr. Josepho Maria de Ancona [Annal. Min. Ubi supra.] reddere. Ordinis autem præfecti, ad quorum aures itineris hujusmodi (S. Petri) causa pervenit, quamvis etiam ejus virtutum et sanctimoniæ rumor pervenisset, scientes, quod vivendi genus diversitas animorum sæpissime secum fert divisionem, ut unionem in Ordine tuerentur et pacem, nec eo hilari vultu virum Dei sunt amplexi, quo decebat. Ille tamen magis magisque altissima virtute proficiens, hos ipsos duros præsidum mores et objecta libenter pertulit, Deoque obtulit. Inde ad Pontificis pedes provolutus, ut exoptatam gratiam imploraret, supplicem libellum exposuit. Semel atque iterum supplicanti Julius annuit, indulsitque, ut posset et eos recipere, qui ad hujusmodi vitæ genus fuissent vocati, simulque cœnobium, quod opportunum sibi videretur, sub obedientia magistri generalis Patrum conventualium exstruere. Julius Magnanus, qui sapientissime res illius familiæ tunc temporis moderabatur, hunc novum sibi subditum humanissime amplexatus, tum suis patentibus litteris pontificio conjunctis diplomate, eum in Hispaniam mox redeuntem munivit. Diploma ab illo diversum, quod ad annum MDLIX erimus producturi (concessiones enim longe ampliores posterius hoc diploma continet) sic incipit: “In Christo sibi carissimo fratri Petro de Alcantara, reformatæ vitæ Ordinis minorum conventualium: frater Julius Magnanus Placentinus, doctor theologus, ac totius Ordinis conventualium generalis magister, salutem et pacem a Domino æternum, etc.)”

[92] [Ingens contradictio,] (Quæ sequuntur ad annum pertinent 1556, juxta Waddingi continuationem [T. XIX, p. 58.] .) Jam S. Petrus de Alcantara vix eremitorio suo pristino redditus, episcopo Cauriensi obtenta Romæ diplomata communicabat; cum insurgens in ipsum plurimorum maledicentia, constantiam ejus ac divinam virtutem tot signis hactenus comprobatam, novitatis, ambitionis, fallaciæque calumniis lacerare non dubitaret; ita ut non solum apud religiosos, sed etiam seculares (quibus carus habebatur) malam quandam de ipso opinionem latius seminaret; unde instigante maligno spiritu, qui novæ militiæ progressus pertimescebat, ideoque impedimenta machinabatur, quidam perversæ mentis homines sanctum Virum aggressi, variis questionibus exagitarunt; et quamvis suaviter et benigne responderet, injuriis tamen atque verberibus inhumauiter eum onerarunt. Quibus omnibus ipse summa tolerantia cedere, nec quærimoniæ alicujus vel signum edere auditus umquam fuit. Commissarius insuper generalis, qui in provinciam ejus pervenerat, severa correctione in ejusdem provincialem animadvertit, quod ei exeundi e provincia facultatem concessisset, adeo ut voto etiam in proximo capitulo privaret. Neque hoc solum contentus S. Petrum quoque, quamvis suæ authoritati exemptum, ad se vocavit; qui (ut quælibet pro amore Dei pati mereretur) rationem sui indebitam redditurus accedere non recusabat.

[93] [cui et ipse commissarius generalis manus dat.] Cum igitur ad conventum pervenisset Vir præclarus totique Hispaniæ venerabilis, non solum commissarii asperas frequentesque repræhensiones summa modestia perferre; sed et tyronis instar omnium dicteria atque insultus profundissima humilitate ac alto silentio premere; ita quod confusos, magis quam exasperatos, omnes relinqueret. Sed quia non par omnibus de hoc silentio judicium erat, quidam superiorem instigabant, ut obedientiæ imperio responsionem aliquam ei extorqueret, quam aliis innocentiæ fiducia continere videbatur. Unde tantum hæc obedientia effecit; ut semel iterumque illa saltem verba submissa voce ac gestu proferre auditus sit: Patres, optime novi, hoc opus mihi servo inutili Domini mei minime convenire; vos autem, si intelligitis non e re communi esse, satagite quantum potestis impedire. Hæc nimirnm fundamenta ponebat S. Petrus ædificii spiritualis, quibus Reformationis ædificationem superstruere optabat: humilitatis videlicet internæ, propriique contemptus invictam constantiam; quo Ordinis sui institutoris Seraphici principia jacientis aut æmularetur exemplum, aut revocaret ad imitationem Patris filiorum remissos animos.

[94] [Cœptum opus fortiter prosequitur S. Petrus.] Quamquam vero variis his modis sancti Petri propositum sathanas turbare invigilaret, potior tamen Deo cura erat, ejus apud pios homines devotionem propagando servare; ita quod præfatus episcopus Cauriensis primus diligenter sollicitaret novi conventus fabricam incipere. Quam, licet in loco eremitorii sanctæ Crucis propriis sumptibus offerret; tamen propter alterius conventus sancti Marci de Altamira propinquitatem S. Petrus de Alcantara excusandum prætulit. Erat autem amplior locus omnino quærendus; quia prædictus novos collegas non capiebat, ex quorum numero P. Leo Ulyssiponensis, Franciscus a Galisteo (hunc laicum fuisse Marcus Complutensis scribit [Chronicon provinciæ S. Josephi, lib. I, cap. III, n. 1024.] ; cæteri erant præsbyteri), Franciscus de Melo, Petrus de Alconcher, Bartholomæus a sancta Anna, et alius quidam Hispanus, qui Mediolanum transeunti Petro cognitus, inde ut familiæ adscriberetur, accesserat; præter canonicum quemdam Zamorensem (hic est Christophorus Bravo, cujus redibit mentio) eruditione ac opibus pollentem; omnes strictioris vitæ normam amplectendo, S. Petrum ducem atque magistrum sequebantur. Migraverat tunc temporis e civitate Plasentiæ Don Rodericus a Chaves alias nominatus, qui propter humilem vitam (quam ducebat) cognatis exosus, cum tota familia in possessione quadam prope oppidum Pedroso habitare elegit. Hic B. Patrem invisens, fundando novo conventui præfatam possessionem liberaliter obtulit; quam ille opportunam satis existimans, episcopo Cauriensi ejus donationem sibi concessam annuntiavit.

[95] [Apparitio,] Contigit aliquando S. Petrum Cauria ad Pedrosum eundo, in itinere apud quasdam filias spirituales divertere et quia hybernæ nives totum obtexerant, una virginum caput ejus discopertum admirata, atque quærula objurgabat pie, quod sibi in hac re iniquus videretur: sed Vir Dei: Ne mireris (inquit) filia, si ego in præsentia Dei mei capite discoperto incedo; cum terreni principes ac domini, rege suo præsente, caput tegere detrectant. Quibus dictis aperti fuere puellæ mentis oculi, ut conspicere quoque exterius valeret, de qua præsentia loquebatur Pater; dum stare (eum) medium inter Christum Dominum ac sanctum Patrem Franciscum animadverteret, licet tunc quidem secretum hoc apud se contineret. At postquam observasset per fenestram abeuntem iisdem comitibus viam prosequi, illico participem quoque sororem tam admirabilis visionis facere non tardavit; quo ambæ deinceps rei testes forent, et clarius magis intelligerent, cujus præsentiam reveritus, S. Petrus de Alcantara caput se tegere non debuisse affirmarat.

[96] [extasis inter epulas nuptiales.] Vix redierat ad eremitorium, cum sollicite Avilam evocatus dominæ Giomaræ de Ulloa benefactricis suæ præcibus libentius cederet; in hac proinde civitate, observantibus eum ubique æmulis, singulari eventu meritum ejus apud omnes inclaruit. Coactus enim a quodam illustri viro nuptiarum ejus solemniis adesse, quibus parem sibi uxorem ducens, magno devotionis affectu ex S. Petri præsentia conjugii fœlicitatem ominabatur; ideoque, ut renitentem pertraheret, Christi exemplo compellans obtinuit, ut indictæ nuptiæ populi frequentia solemniores celebrarentur, et sancti Viri existimatio cœlesti favore defensa contra plurimos ejus obtrectatores illustrior redderetur. Peracta etenim in ecclesia conjugum benedictione, ad domum sponsi S. Petrus cum ingenti multitudine pergens, duos sui Ordinis fratres obvios habuit. Hi suggillandi occasionem aucupantes, guardianum conventus ejus loci contra S. Petrum de Alcantara extimularunt, ut tamquam scandalosum et convivandi licentia dissolutum corripiendo diffamaret. Erat interea S. Petrus in loco convivii cubiculo cuidam (adjacenti) inclusus, ut orationi ac contemplationi vacaret; cum repente duo religiosi, obtentu alloquendi eum pro re gravi, facultatem accedendi postulabant. Deducti itaque ad cubiculum, et aperto ostio parum abfuit, quin radio quodam splendidissimo perculsi progredi desisterent; ni, curiositate calcar addente, ingressi deprehendissent Virum sanctum altissima contemplatione absorptum, in alto sublatum hærere. Qua visione confusi, nihil amplius præter virtutem S. Petri de Alcantara ubique prædicare, ejusque actiones omnes tamquam divino judicio comprobatas, tam in via quam in conventu summis præconiis celebrare sunt ausi; ita ut guardianum ipsum in meliorem quoque de eo opinionem pertraherent. At serpente in palatio extasis hujus susurro, plurimi ad cubiculum videndi cupiditate concurrebant. Et quia toto convivii spatio perdurabat, gratior ea tunc S. Petro de Alcantara obtigerat, dum epulas (quas aversabatur) evitaret, et existimationi suæ aptius consuleret; sicque æmulis calumniandi causam ademit, devotis vero actionum integritatem collaudandi evidens argumentum ministravit.

[97] [Pedrosi initia.] (Sequentia juxta Waddingi continuatorem, in annum incidunt 1557 [Ubi supra, p. 77.] ). Postquam Vir Dei Avilæ intentum suum domino Joanni Velasquez, apud imperatorem Carolum Quintum gratioso, suoque filio spirituali communicasset; ipsius liberalitate pro fabricæ materia necessaria impetravit, ceterisque expeditis Pedrosum revertitur. Ibi episcopi sollicitudine omnia provisa, comitis quoque Torresonii pietatem (qui ad invisendum B. Patrem illuc transierat) promptissimam invenit, artifices operariosque sua sponte offerentis; adeo ut tot divinæ providentiæ subsidiis ad fundationis initia invitatus, fabricam conventus aggredi non dubitarit, quam proprio labore, cæterorumque religiosorum diligenti auxilio, brevissimo temporis spatio ad formam strictissimæ paupertatis expeditius absolvit. Diebus vero festivis spirituali fabricæ intentus, in propinquum oppidum ad prædicationis officium excurrens, tanta charitate abundabat, ut magnis parvulisque doctrinæ Christianæ rudimenta, imo et legendi scribendique elementa edoceret. Nec cessabat interea malignus spiritus operi huic insidias struere, cum commotis aliquot religiosis cujusdam propinqui monasterii, eis apud Plasentiæ episcopum varias causas confingere persuasit, quibus fabricæ progressus turbarent. Inter has rigorem disciplinæ, quem in novo illo conventu servandum allegarunt, non diu duraturum insipienter prædicebant. Unde vocatus ad dicendam causam S. Petrus non solum adversariis ora obturavit, sed et episcopo facti rationem probando, juvandi quoque promptitudinem elicuit. (Cœnobium Pedrosi anno ædificatum 1557, nemo est qui dubitare possit; id enim diserte constet ex sequenti instrumento [Ibid., p. 77 et 78, t. XIX.] . In loco Pedrosi termini et jurisdictionis nobilis civitatis Cauriæ, in solo excellentissimi domini ducis de Abula et ejusdem civitatis Marchionis domini mei, die XXII Maji anni Domini MDLVII comparet præsens admodum magnificus dominus Rodericus de Chaves, nomine suo atque dominæ Franciscæ de Chaves ejus legitimæ uxoris, qui sunt ejusdem loci Pedrosi patroni; præsente venerando domino Joanne Martino Conde, alcade ordinario, qui nunc est ejusdem loci; et demum etiam me scriba præsente, qui eorum jussu scribo, et testibus infrascriptis; qui dixit, se cum domina Francisca uxore domum ædificasse, cui quædam terræ portio pro hortalitiis contigua est, quam communitas hujus loci ad hunc effectum dederat in loco, qui dicitur de Berrteal ad Fontem de Palancar pro admodum R. P. F. Petro de Alcantara, religioso professo Ordinis sancti Francisci regularis, Observantiæ provinciæ sancti Gabrielis, qui excalceati nuncupantur. Cum consilio et facultate sui ministri provincialis, qui tunc erat et ad præsens est ejusdem provinciæ, frater Joannes de Espinosa, Breve apostolicum obtinuit, ut majori quiete et commodo orationi atque contemplationi operam daret, vitam ducendo eremiticam cum socio ab eo, aut ex suo Ordine aut ex altero, sibi beneviso. Et cum iidem Domini Rodericus de Chaves ac Domina Francisca de Chaves sua uxor summopere venerentur et diligant prædictum R. P. Petrum, dixere propterea, quod eidem enunciatam domum et hortum, tum etiam aliam terram, quam communitas eidem (nempe Roderico) fuerat elargita, ut suus socius, aut socii, vel alii, quos eidem secum habere convivas placuerit, omnibus suæ vitæ diebus in eadem domo manere possint, et horti atque terræ prædictæ usum faciant; ita ut idem F. Petrus cum socio aut sociis qui secum erant in domo hujusmodi commorantes dumtaxat simplicem usum habeant tam domus, quam horti atque terræ recensitæ. Concedunt insuper facultatem, ut in aliqua ejusdem domus parte Capellam sive Oratorium possint extruere ad sacrosanctum Missæ sacrificium celebrandum, usque dum ibidem ipse F. Petrus Alcantarensis permanserit. Ita scilicet recitatur a Waddingi continuatore, loc. cit, Instrumentum ex hispanico latine redditum).

[98] [S. Petri pænitentiæ.] Dum pro hoc negotio Plasentiæ in domo nobilis viri D. Didaci a Loaisa moraretur, pro more noctu se flagris castigans, devotum hospitem a somno excitatum tanta admiratione affecit; ut persuadere sibi ægre posset corpus adeo extenuatum sine superna virtute tali tormento sufficere. Duæ quoque sorores ejus virgines servum Dei per ostii rimulas observantes, viderunt post orandi longissimum spatium noctis reliquum in altissima extasi consumpsisse. In hac quoque domo morbo correptus, pietatem hospitis excusans, nullum etiam levissimum fomentum admittere volebat; nisi urgente socii obedientia modicum vini, propter debilitatem stomachi, aliudque pharmacum ad arcendum mortis periculum degustasset; ex quo etiam sensim convaluit.

[99] [Flumen pertransit sicco pede.] Redeundo itaque Pedrosum per Alcantaram transiit, ut artificem quemdam fabrum, operi destinatum, secum conduceret. Quo cum socio in via relicto, ipse meditatione profundissima collectus intra se, præcedebat usque ad flumen quoddam ex duobus, Alagone et Marete, propter illuviem commixtum atque rapidum. Hic dum alii transfretandi opportunitatem expectant, ipse sui oblitus tamquam solidam terram calcaret procedens, in alteram ripam salvus evasit. Sed spectatores tam stupendi miraculi, cum ne quidem clamoribus transeuntem revocare valerent, ad Deum conversi miram ejus in Servo suo virtutem votis ac condignis gratiis altissime celebrarunt. Alii qui in opposita ripa, quo pervenerat, hærebant, omnes ad pedes ejus procumbere, manus et habitum deosculari, atque velut Sanctum aliquem e cœlo delapsum adorare non cessabant: at ille aliquamdiu post in se reversus, obstupescere magis se in hoc loco tot hominibus circumdari, jam a tergo flumen, atque socios in altera parte reliquisse; ideoque supplici gestu coram omnibus divinæ potentiæ gratias referre, et ad eam laudandam devotissime provocare; expectatisque itineris sociis, cunctis rei gestæ silentium humiliter commendavit; Deo tamen illam in confusionem inimicorum ejus latius spargi atque celebrari altius complacuit.

[100] [Conventus in Pedroso descriptio.] Cum igitur rediisset Pedrosum, invenit confectam conventus fabricam, tam angusta nimirum forma, ut cæteras a se in alia provincia constructas superaret. Unde spirantium potius carceres, aut mortuorum, quam vivorum hominum habitacula a cunctis habebantur. Altare majus crate quadam rudi ab ecclesiæ navi divisum, vix tantum spatii continebat, ut præter ministrantem sacerdoti alterum caperet transeuntem. Interius claustrum figuræ quadræ, latera longiora non habebat, quam ut duobus religiosis expansis brachiis utraque manu contingi possent: cellæ supra vix hominis staturam portas habebant angustiores; quarum rationem quibusdam reddens S. Petrus de Alcantara: Fratres, inquit, incolæ earum mundo defuncti sunt: et ut discant, quam angustus sit ad cœlum aditus, per has portas intrandum sibi recordentur. At beati Viri cella paupertate atque capacitate cæteris inferior, repositorio similior videbatur; cum sub scala quadam posita, non nisi incurvo corpore integrum admitteret. Reliquæ quotquot erant officinæ, eadem angustia contrahebantur; sic quod totius conventus ambitus cum ecclesia, quæ majorem partem occupabat, pedes 32 in longitudine, 28. in latitudine non excederet.

[101] [Templi dedicatio.] Absoluto itaque opere templum Immaculatæ Conceptioni beatissimæ Virginis dedicare intendens, D. Rodericum a Chaves consuluit; ut reposito in altari majori sanctissimo Sacramento, imago Virginis indicto die venerationi publicæ exponeretur. Concurrunt itaque undique ex vicinis oppidis populi ad solemnem processionem, necessaria ministrantibus D. Roderico et comite Osornii; sed quia loci angustia intra ecclesiam paucos admittebat, cæteri præ foribus divinam providentiam depredicabant, quod Apostolici instituti virum pro omnium ædificatione ad se misisset. Ipse Dei servus S. Petrus de Alcantara Deiparæ tutelæ familiam suam, ac instituti augmentum commendans, cunctos divinis mysteriis reficiebat. Hic postea cum sociis virtutis probatæ vitam arctissimam ducens, victu tenuissimo panis et leguminum, orationum officiorumque assiduitate continua, disciplinæ rigore intentissimo, paupertatis moderamen vivendi austeritate superabat; ut servus Dei Joannes de Alburquerque non dubitaret asserere conventus hujus normam vivendi, ne puncto quidem cessisse austeritati, quam S. P. Franciscus hujus Ordinis institutor, olim cum sociis servasse memorabatur.

[102] [Plures viros nobiles ad pietatem informat.] Fruebatur interea B. Pater spiritualibus illis deliciis, quibus desideria sua exaudita Christo Domino accepta ferebat, cujus amore quotidie inflammatus magis, affectus ardorem etiam in mediis aquis hyberno tempore se immergendo per aliquod temporis spatium temperare, sæpius conabatur; et si quod tormentum sentiret, id memoriæ illius spatii (quo in cruce Redemptor culpas nostras solvit) patienter offerebat. Ex multis nobilibus, qui S. Petrum de Alcantara ex aula Madritensi invisere solebant in hoc loco, præcipui erant D Ferdinandus Henriquez patruus Admirantis Castellæ, cum alio illustri viro D. Didaco Suarez; uterque conventus atque vitæ consideratione compuncti, colloquiis etiam Viri Dei ad meliorem frugem conversi, prope ipsum habitationem eligere proposuerunt, quo frequentius ejus conversatione fruerentur. Idem aliis multis contigit, qui pompas seculi in hac commentatione mortis aspernari discebant.

[103] [Augetur Reformatio; et defuncto Paschasio] Biennium jam effluxerat, a quo S. Petrus de Alcantara vi Brevis Julii III, a provincia S. Gabrielis separatus, reformationi curas suas impendebat; quam intra annum in duodecim præcipue religiosis, qui secum Pedrosi cohabitabant, firmasse se summopere gaudebat. Angebatur tamen majoribus desideriis eamdem perfectionis normam ad alios proferendi, ut cum ejusdem disciplina, zelus quoque animarum apud sæculares promoveretur; quod utrumque, dum divinæ providentiæ instantius commendabat, complacuit eidem Beati votis, viam quandam aperiendo, respondere. Fuerant ante paucos annos egressi ex provincia sancti Gabrielis duo pietate insignes religiosi, P. Joannes Paschalius, et P. Alphonsus de Manzanete; horum prior regnum Galitiæ pertransiens tres conventus authoritate apostolica fundavit; alter eremitorium quoddam prope eremum Lorianæ, sub titulo sancti Isidori, liberalitate D. Joannis Velasquez de Avila, qui (ut dictum alibi) B. Petro maxima devotione adhærebat. His vero quatuor conventibus superintendebat, ex commissione P. Magistri generalis conventualium, P. Joannes Paschalius, qui dum ex visitatione conventus Lorianæ in Galitiam revertitur, supremum diem clausit in itinere.

[104] [qua Commissarius succedit S. Petrus.] Illo itaque defuncto, ne prædicti conventus detrimentum aliquod caperent, instantibus quibusdam religiosis zelantibus apud Commissarium generalem conventualium P. Antonium a sancto Quirico, consulente quoque D. Joanne Valasquez, ad S. Petrum de Alcantara relatum fuit, ut suo conventui cæteros in Galitia conjungeret. Cui ille propositioni post longas ad Deum supplicationes et cum Fratribus suis maturas deliberationes, ea conditione assensum præbuit, ut ex omnibus custodia quædam titulo sancti Josephi erigi deberet, et quod P. Antonius a Conceptione Lusitanus custos, eidem præfectus Romam adiret, ad referendam P. Generali conventualium rerum gestarum seriem, qua perspecta superiorem destinaret, cui loco defuncti P. Joannis, reformatorum conventuum supremum regimen committeretur. Itaque cum jam prædictus P. Antonius Romam perveniens Generalem non invenisset, illico Paviam secutus negotii sibi commissi partes egregie explevit. Ille vero provida cura cunctis respondens, S. Petrum de Alcantara suo loco commissarium in Hispaniis nominavit; cui prædictis conventibus reformatis præesse, atque alios ædificandi, ubi occasio ferret; regulæ insuper observantiam promovendi amplam facultatem concessit. Quod quidem contigit anno salutis millesimo quingentesimo quinquagesimo sexto. (Continuator Waddingi [Annal. Minorum., t. XIX, p. 79.] hanc electionem refert ad annum 1557. Quod tamen non concordat cum alteris litteris P. Magistri Julii Magnani, inferius citandis; quæ, datæ XVIII Aprilis 1559, supponunt sanctum Petrum officio commissarii, ei ab Antonio de S. Quirico ad triennium concesso, jam defunctum; quod non obtinet nisi initia dicti officii ad annum 1556 referantur. Ast de his postea redibit sermo. Cæterum in plerisque factis particularibus, ad hos annos spectantibus, non existit omnimoda concordantia inter P. Laurentium a Divo Paulo et Waddingi continuatorem. Nec putem ita ordinari narrationem posse, ut singula facta suis quæque annis certo assignentur; deficiunt quippe ad hoc idonea documenta et autoritates. Præterea differentia plerumque tanta non est, ut operæ sit pretium sollicite in exacta omnino chronologia stabilienda hærere; dato eam operosa disquisitione ordinari posse, quod nostra, ut jam diximus, sententia, ob monumentorum defectum non facile quis susceperit.)

[105] [Conventus visitat.] His tandem facultatibus ad S. Petrum Pedrosi commorantem perlatis, prius illas Deo super altare cum gratiarum actione obtulit; mox cæteris Fratribus communicando cœpti operis successum, divinæ largitati commendandum ferventer inculcavit; eo validius quod sibi licet impari, nec tale quicquam præsumenti, Generalis sponte id muneris imposuisset. Mox ad conventum Lorianæ transiens, ad reliquos in Galitia litteras paternales transmissit, in quibus suæ visitationis spe omnes illos religiosos consolabatur. Lorianæ a P. Alphonso charitatis visceribus exceptus, epistolam quamdam querulam a comite de Oropesa recepit, accusantem eum derelictæ commoditatis, qua ubique in suo Dominio fundandi novos conventus jam pridem potestatem obtulerat; et quod plurimorum devotorum utilitati spirituali subductus, externorum magis culturæ, quam familiarium sese addixisse videbatur. His aliisque intimi affectus expressionibus prudens commissarius occurrens, litteris non dissimilibus pietati comitis gratias reddere, negotii gravitatem exponere, seque quantocius omnium desideriis satisfacturum promittere (Deo favente) non neglexit. Postea in Galitiam progrediens, trium illorum conventuum religiosos quosdam animo languentes erexit, alios præteritis post obitum superioris tribulationibus dispersos collegit, alios in rigoris observantia titubantes confirmavit; denique omnes et paternali providentia et fraterna consolatione suaviter sub suum patrocinium recepit. Addidit quoque normam quamdam vivendi illi, quæ Pedrosi vigebat, persimilem; cui etiam servandæ magistros accivit tres illius conventus religiosos provectiores, quos in singulis conventibus superiores constitueret; inter quos Patrem Michaëlem a Catena socium suum antiquiorem, primario loco Guardianum destinavit. Neque interea super his tam prospere S. Petro succedentibus, æmuli intra se fremere desistebant, atque frustra se opponere existimabant Viro famoso; cui principaliores Hispaniæ devotione, Generalis aliique superiores Ordinis cum ipso ecclesiæ capite summo Pontifice singulari favore adhærere visi fuerunt. Cujus ipsa divina voluntas optimam intentionem animarumque zelum prodigiis, atque signis manifestis mirabiliter sæpius declarare et velut confirmare agnoscebatur; adeo ut adversariis spes omnis impediendi operis præclusa, hanc tantum vanam præsumptionem suggesserit, asperitati instituti, virium voluntatumque imbecillitatem succumbere, atque societatis constantiam a temporis vicissitudine dissolvi posse. Quod an aliquando pro voto malignantium successerit (Deo aliter rem suam moderante) ex his, quæ serie hac nostra narrabimus, evidentius perlegentibus constabit.

[106] [Initia conventus de Rosario.] Reverso tandem ex visitatione Pedrosum, supervenit confestim comes Oropesæ, ut priorem querimoniam repeteret, instando vehementius pro fundatione alicujus conventus in dominii sui districtu. Unde B. Pater (quo pietati comitis obsecundaret) Oropesam secum transcurrens, nec ibi situm commodum inveniens, quem segregatum atque solitarium quærebat, ad propinquum oppidum perrexit duodecim milliaribus inde distans. Hic antiquum quoddam eremitorium ædificandæ domui suis religiosis conveniens designavit. Dein non longe illinc parvam ecclesiam dicatam sanctissimæ Virgini a Rosario, vicinorumque devotionibus frequentatam, ejusque adjacentia rudera antiqui cujusdam monasterii a Templariis relicti observans, velut commodissimum locum, a frequentia remotum, struendo conventui destinavit promptius: cujus ædificationem devotissimi benefactoris commendans munificentiæ, ne formam strictæ paupertatis excederet, unice instantissimeque supplicavit. (Hæc paulo distinctius redduntur in continuatione Waddingi; Vix Pedrosum Petrus reversus, ab Oropesæ comite invisitur, utque in sua ditione cœnobium extruat rogatus, simul Oropesam pergunt, ubi ei valde arridens montis cujusdam duodecimo milliario ab oppido distantis asperitas; in quo dirutum erat quoddam Templariorum cœnobium, prope ædiculam Virginis de Rosario; inibi conventum extruere, comite annuente, decrevit: hac tamen præscripta lege, ne formam in Pedroso adhibitam vel minimum excederet. Ita, uno alterove mutato verbo, Josephus Maria de Ancona [Ubi supra, p. 80.] ).

[107] [Mortuum puerum ad vitam revocat.] Dum his negociis S. Petrus de Alcantara occupatur, accidit magni ejus devoti comitis Osornii filium ægritudinis vi ad extrema redactum a medicis derelinqui; in quo doloris sensu nil magis pium patrem afficiebat, quam S. Petri absentia, ad quem pro tribulationum suarum levamine sæpius recurrere pro summo solatio habebat. Itaque quamprimum Pedrosum rediisse suspicabatur; per nuntium, ut ad morientis filii transitum accelerare dignetur, ardentissime efflagitat. Nec tardius obsequio S. Petrus iter arripit; quamvis ob loci distantiam, ubi habitabat comes (Gallistei nempe, tertio a Pedroso lapide [Ibid.] ), illuc venire nisi defuncto filio præpediretur. Ad ejus adventum renovatus dolor patrem cum conjuge ad pedes provolvi obstrinxit, vitamque filio expostulare; quam servi Dei meritis a Deo impetrari posse non diffidebant. Ad hæc tunc S. Petrus divina inspiratione commoveri, locum (ubi adolescens jacebat) ingredi, pronusque in terram ad orationem prosterni. Hærebant cuncti ad tam celebris Viri ingressum, et quod fama conceperant de virtutis ejus efficacia, aliqua nunc experientia comprobatum iri existimabant. Tunc ille exurgens super cadaver se extendere, atque os ori, pedes pedibus, pectus pectori applicare; ut sic factum antiqui illius prophetæ (Elisei) revocaret ad memoriam. [IV Reg. C. IV. V. 34.] Et postquam aliquantulum immobilis in hunc modum mente in Deo suspensus hæsisset, stupentibus cunctis, surgente ipso atque recedente, visus est adolescentulus sensim pedes, manus oculosque movere, donec spiritu omnes partes permeante, vivus e feretro exurgens ad benefactoris præsentiam gratulabundus primus accurreret; mox adstantes cuncti cum genitoribus divinam misericordiam ad genua S. Petri collaudare tam vocibus quam lacrymis non cessabant; quam ille fidei ipsorum atque parentum devotioni adscribere diligentius studebat, atque ut redditam a Deo vitam ejusdem servitio impenderet fideliter hortabatur. Hac ratione, cum omnibus satisfecisset, seipsum quamcitius per mediam confluentium undique turbam fugiendo ad conventum subtraxit. Miraculi fama, Deo operante, in remotissimas etiam partes perlata livorem inimicorum sanctitatis ejus merito manifestius retundebat.

[108] [Capitulum in Loriana.] Vulgata jam per universam Hispaniam fama authoritatis S. Petri de Alcantara, qua admittere ad suum institutum religiosos ipsi concessum erat; plurimi tam ad ipsum quam ad alios ejus conventus religionis causa convolare visi sunt, ut relictis mundi illecebris, contemptus sui ac paupertatis studium serio amplecterentur. Itaque ille, ut suo regimini cautius provideretur, convocandum capitulum necesse judicavit ad conventum Lorianæ; quo se transferre parabat, cum evocatus ab episcopo Pacis Juliæ, illac prius divertere ad magni inter cives dissidii compositionem compellitur. Hac autem fœliciter absoluta iter prosequitur alacrius tota in Deum contemplationis acie erecta; ita quod nec excessivis caloribus, nec viæ lassitudine fatigatus deficeret, multis passibus socium suum præcedens. Occurerat ei, non longe a Pace Julia, dux Lermæ cum aliis quibusdam proceribus, qui nec curruum strepitu, quibus vehebantur, nec salutationum compellatione ad se vocare poterant transeuntem. Itaque subsequentum socium de causa interrogando, intellexere solito mentis excessu, non inurbanitatis vitio id evenisse. Unde Viri sancti nomen magis venerari, atque altius virtutis existimationem animis suis imprimere didicerunt. Pervenit tandem ad conventum Lorianæ, ubi opportuno tempore celebrandæ congregationis, fratribus normam quandam vivendi satis rigorosam præscribens (quam omnes probarunt) super omnia paupertatis observantiam strictissimis præceptis inculcavit.

[109] [Abulam tendit.] Sic ordinato gubernio rediit ad solitudinem Pedrosi, ubi quietem animi orationis solatio aliisque exercitiis distinguens, in spiritu cognovit, quæ sanctæ Teresiæ in civitate Avilæ accidebant; nullo enim vocante, aut Deo singulariter impellente illuc transire visus fuit, ubi Sancta illa tunc temporis maximis animæ turbationibus angebatur; quemadmodum singulariter in Teresiæ vita observavit illustrissimus episcopus Turiasonensis D. Didacus a Yepes. Erat tunc S. mater Teresia in monasterio Incarnationis Carmelitarum calceatarum variis spiritus angustiis agitata; ita ut quo majoribus e cœlo favoribus visitaretur, tanto intricatioribus doctorum patrum spiritualium dubiis atque judiciis involveretur, judicantibus nimirum famulam Dei non a bono genio agitari sed potius falli. Ipsa vero præ sua humilitate ac modestia verebatur mentis illustrationes divinas contra aliorum objectiones et dubia velut certas defendere: ideo eligebat magis (permittente Deo) eventum fœliciorem tolerantia anxietatum animi expectare. Id quod vere cum adventu S. Petri de Alcantara, de quo scribimus, quam prospere successisse, sequentia gesta demonstrabunt. Vix portas civitatis ingressus erat B. Pater, cum in medio die cometa insolitus visus est omnium oculis solis splendorem æmulari; ita ut rei novitate stupidi cives causas inquirere aut significationes divinare curiosius studerent. Ac cum S. Petrum de Alcantara advenisse intellexissent, omnes ad eum concurrere, atque novi astri apparitionem ejus adventus prænuntiam esse, ingeniosius interprætari. Nec forte falli videbantur; eo quod dum ipse Avilæ manebat octo dierum spacio nunquam comites defecit, nec nisi ipso abeunte ille recessit; tam insigni videlicet prodigio Servi sui meritum Deo velut illustrante.

[De cometa anni 1558.] (Iter hoc Abulense in continuatione Waddingi, sicut et alia quæ hic subsequuntur, refertur ad annum 1558 [Annales Minorum, t. XIX, p. 106.] . Porro J. B. Ricciolus noster in Chronico ad hunc ipsum annum notat: Augusto mense, viso cometa, Carolus V: “His,” ait, “indiciis me mea fata vocant”… Ipse vero, jussis celebrari sibi vivo ac præsenti in ecclesia funeribus, die 21 Septembris morte piissima obiit [Chronologia reformata, t. II. p. 201. Edit. Bonnoniæ 1669. In Chronico magno et selecto ad an. 1558.] . Et iterum in Almagesto, lib. VIII, sect. I, capite III, cujus hæc est inscriptio: Historia cometarum 154 chronologica et astronomica, cum eventibus, qui cometis tamquam causis aut signis attribui consuevere ab aliis potius quam a nobis. Ait ergo ibidem Ricciolus: Anno 1558 cometam, veru imaginem habentem, conspectum Augusto per multas hebdomadas in Scorpio, cauda in Romam versa, narrat J. Prætorius et Fiornovellus. Hunc autem Fromondus lib. III Meteorum, cap. III, putat prænuntiasse Caroli V obitum, qui fuit hoc anno die 21 Septembris. Alii dicunt caudam habuisse in Hispaniam conversam, et fuisse sub coma Berenices; itaque hic potius est ille, a quo sibi timuit Carolus V: unde de illo manavit illud pentametrum ab ipso factum:

His ergo indiciis me mea fata vocant.

Mortua quoque est Maria Angliæ regina Novembris 17; eodemque die Reginaldus Polus; mortuæ item reginæ Poloniæ et Hungariæ [Almagestum novum astronomiam veterem novamque complectens, t. II, p. 10. Edit. Bononiæ 1551.] . Terror, qui olim ex cometarum apparitione oriri solebat, nostris diebus vix jam non intercidit; quod utique magnam partem tribuendum est astronomorum recentiorum laboribus et scientiarum physicarum progressibus. Animadvertit generatim Benedictus XIV: Nonnulli cometæ apparuerunt mole minima et vix sensibiles; alii diametro, quæ apparebat major diametro planetarum et ipsius lunæ; nonnulli apparuerunt colore pallido; alii colore sanguineo et igneo; nonnulli nudi; nonnulli cum coma, cauda aut barba. Motus nonnullorum aliquando fuit rectus, at aliorum retrogradus: volocitas non semper eadem. Inclinatio ad eclipticam modo prava fuit, modo vicina angulo recto. Duratio aliquando fuit plurium mensium, aliquando nonnullorum dierum. Porro nihil in his supra naturam excogitari potest, cum exempla passim occurrant cometarum hujusmodi qualitatibus præditorum in observationibus collectis ab Evelio, Ricciolio, Leibnitz et aliis [De servorum Dei Beatificatione. lib. IV, part. I, cap. XXV, n. 13.] . Et paulo inferius hæc concludit: Quid ergo dicendum erit? Statuendumne, quoties aliquid hujusmodi accidat sive in cœlo sive in terra (egerat de meteoris, pluviis, eclipsibus, etc.) semper habendum esse pro effectu naturali, semperque judicium ferendum adversus miraculum? Absit. Huc non spectant, quæ hactenus attulimus. Admonemur memoratos effectus esse naturales; sed hinc non infertur, eos esse non posse ratione circumstantiarum supra naturam, et rationem miraculi induere, vel alicujus rei miraculo æqualis uti diximus, dum agebatur de miraculis tertii generis: res etenim, quæ in eis accidunt, in se spectatæ, sunt naturales, sed ratione modi naturam excedere possunt [Ibid., n. 23.] . Quæ sane et sapienter et prudenter dicta, quivis rerum ætimator æquus et sincerus pronuntiabit. Cæterum in causa S. Petri de Alcantara nulla quod sciam de præfato cometa occurrit mentio).

[110] [S. Teresiam convenit,] Morabatur in civitate Avilæ devota quædam mulier D. Guiomar de Ulloa filia spiritualis S. Petri, cui sæpius S. Teresia animi sui afflictiones communicaverat. Hæc audito S. Petri de Alcantara adventu, Teresiæ ejus colloquium efficaciter suadet, id approbante quoque ejusdem confessario; eo facilius quod jam dudum Viri sanctitas omnium vocibus celebrabatur. Ex licentia itaque provincialis Teresia ad templum quoddam deducitur, ubi S. Petrus eam operiebatur. Hic D. Guiomar, quæ Sanctam sequebatur, non obscure ex utriusque mutua familiaritate judicare potuit, spiritus Teresiæ bonitatem S. Petro de Alcantara probatam fuisse; quæmadmodum ex rei gestæ narratione per ipsam sanctam facta clarius constabit. (P. Fr. Laurentius subjungit hoc loco ipsa S. Matris verba, sed mutila et oscitanter reddita. Cum nos illa alibi (Commentario prævio n. 13) integra, et qua potuimus fidelitate ex Hispanico in latinum translata, adscripsimus, supervacaneum foret hic repetere quæ superius jam dicta fuerunt).

[112] [cum ejus confessariis agit] Non contentus S. Petrus de Alcantara Teresiam consolatam reliquisse, expediens existimavit ulterius Patres ejus spirituales, aliosque devotos de spiritus ejus sublimitate, atque divinæ gratiæ donis securiores reddere; quo imposterum infructuosis scrupulis metum ei incutere desisterent. Itaque confessarium ejus P. Balthasarem Alvarez societatis Jesu fortioribus rationibus eo perduxit, ut imposterum Sanctæ consolationes cœlestes suis quoque exhortationibus animaret ad sublimia. Idem quoque cum D. Francisco Salzedo efficaciter præstitit, ne amplius Teresiæ spiritum illusionibus tentatum pertinacius defenderet; sed magis cœlestibus favoribus elevatum, rectius in tuto versari sibi persuaderet. (Hæc ita reddit Ribera noster in vita S. Teresiæ lib. I cap. VI [Acta S. Teresiæ, p. 464, n. 95.] : Ad hæc P. Balthasarem Alvarez convenit (S. Petrus), ut quam ille de spiritu Dei hic operante opinionem conceperat, nova sua ipse opinione et testimonio confirmaret; simul et Franciscum Salcedium, qui eam præ aliis quidem maxime diligebat, attamen gravissime infestabat, dum in ea is semper opinione versaretur diabolicis ipsam præstigiis fascinari. Et adeo quidem alte hæc illi opinio insederat, ut, tametsi luculentam sanctissimi viri Petri super ea re testificationem audiret, numquam a se impetrare potuerit, ut quam conceperat mentem pœnitus exueret, licet alioquin in ea exagitanda paulo se gereret mitius. Hactenus Ribera. Cœterum ex Commentario prævio in vitam S. Teresiæ [Confer. § XI, n. 185. Ibid., p. 49 – 51.] efficitur P. Balthasarem tunc temporis subausterum fuisse; S. Matrem satis severe a confessario habitam; mirum in modum aliquando cruciatam; ad dies multos (viginti habet P. de Ponte) non admissam ad sacram synaxim etc.).

[113] [et episcopo abulensi.] Episcopus D. Alvarus a Mendoza auditis aliquot doctorum judiciis, sibi quoque persuasum habebat Sanctam illusionibus tentari; donec argumentis B. Patris in meliorem opinionem pertractus, sanctitatem Teresiæ clarius agnosceret, atque Deo acceptam religiosius coleret. Idem cum aliis S. Petrus effecit, qui Sanctam variis molestiis et calumniis vexatam imposterum authoritate ejusdem in summo honore ac veneratione habere, virtutesque ejus ac gratias divinas debitis præconiis celebrare cœperunt. Hinc quantum tam famæ atque existimationis, quam quietis animæ S. matris Teresiæ ex S. Petri de Alcantara testimonio accesserit, ipsius Turiasonensis episcopi narratione melius declarari videtur; cum ita scribit: “S. Fr. Petrus de Alcantara, vir sublimis spiritu et oratione, qui sua industria et labore reformavit, et ad perfectiorem statum revocavit Discalceatos S. Francisci, unus fuit ex his, qui familiarius sanctam Matrem tractarunt, et qui clarius introspexit spiritus ejusdem excellentiam et vitæ innocentiam. Ipse fuit, qui sua authoritate et ratione episcopum convicit, atque in Sanctæ favorem convertit. Tantam namque opinionem S. Fr. Petrus de Teresia conceperat, ut asseveranter prædicaret, animam ipsius unam esse ex maxime acceptis Deo, et infra fidem nihil certius habere, quam spiritus ejusdem bonitatem. Unde quoque diligentissime eidem in omnibus tribulationibus atque fundationibus suis auxiliares manus porrigebat.” Hactenus episcopus. Neque dissimile testimonium edidit P. M. Fr. Didacus y Bañez religiosus Ord. prædicatorum percelebris, et cui per sex annos sancta Teresia confessa sæpius serenitatem animæ suæ, post colloquium cum S. Petro de Alcantara habitum, liberius manifestarat.

[114] [Vocatur ad aulam Vallisoleti. Quæ ibidem gesta.] Reversus jam Pedrosum S. Petrus de Alcantara ad inspiciendos novos conventus, (puta duo cœnobiola) quos construebat comes Oropesæ, perrexit, timens ne fabricando magnificentius modum justæ paupertatis excessisset. Inde Lorianam excurrens, fratres ibi degentes in professionis fervore animabat, atque ad cæteros conventus in Galitia Custodem visitationis causa destinavit. Vocatus inter hæc a serenissima infante D. Joanna de Austria imperatoris Caroli Quinti filia, ac regis Philippi Secundi sorore, ob sanctitatis famam summa cum veneratione ab eadem excipitur; quamvis non diu in eadem Vallisoletana aula trahere operam daret. Visitavit tamen quasdam religiosas Franciscani instituti (scilicet octo Clarissas moniales, ut habent Annal. Min.) illuc ex Gandia translatas, quas paulo post eadem Infans in quoddam monasterium sanctitate perillustre Madriti inclusit, ubi florent adhuc titulo Discalceatarum regiarum. His magnam paupertatis, propriique contemptus æstimationem præter alia spiritualis scientiæ documenta impressit, suæque virtutis memoriam præclaram reliquit. Invitatus a quibusdam civibus, fœminæ cujusdam ægrotantis domum accessit, ut pro vicina morte solatium aliquod adferret. Cumque ferventius eamdem verbis ac sermone spirituali alloqueretur, in extasim raptus omnes adstantes in sui pariter admirationem rapiebat, dum observando eum labia movere, curiosius audire cupiebant, quæ tunc verba proferret. Videbatur autem dicere: Parum in purgatorio manebit. Quod ad se reversus nequaquam interrogantibus repetere voluit; sed exeundo e medio eorum, qui ipsum honoribus prosequebantur, ad mulierem animam efflantem dixit: Deus te perducat anima benedicta. Ex quo omnes fœlicem morientis statum augurando, sancti Viri pietatem summis laudibus extollebant, ejusque affectione magis capiebantur.

[115] Pedroso jam redditus aliquot juvenes invenit, quos instituti suscipiendi cupidos (explorata prius vocationis efficacia) suorum numero adscripsit; [Pedrosum revertitur. Insigne miraculum sub missæ sacrificio.] Deo gratias referens, qui exiguam suam familiam crescere quotidie faciebat. In ejusdem oppido ultimum (id est tertium diem) Paschatis festum solemnius celebrari jam dudum usu inoleverat; unde oppidani singulari erga S. Petrum de Alcantara affectu, ad decantandum sacrum instantius invitarunt, ipseque acceptavit. At cum hæc fama ingentem vicinorum multitudinem undique excivisset, inventa est loci ecclesia neque tertiam partem capere, ita ut expeditius visum fuerit altare quoddam in aperto campo erigi, ubi universus populus sacro adesse commodius posset atque aspectu servi Dei amplius consolari. Quod sane tunc maxime fieri omnes sentiebant, cum præsentia devoti celebrantis non lacrymas modo elici sibi; sed et intimas cordis in Deum affectiones suscitari efficacius agnoscebant. Sed inimicus homo, qui devotionis fructum impedire machinabatur, brevi effecit, ut post decantatum symbolum aer, tunc maxime serenus, turbari visus sit, et commotus validissimus ventus imbrem densissimum, fulgura, turbinesque ac tonitrua undique excuteret; adeo ut turba commoveri inciperet et aliqui in tutum se recipere deliberarent. At vero immobilis S. Petrus de Alcantara ferventius in divini ministerii officio perseverans, hortatur populum, ne ullatenus dubitet, nec in pietate deficiat; sed ut parochus exorcismis ecclesiæ tam furenti tempestati occurrat. Quando (mirabile visu) obstupescentibus omnibus circumvicina loca fulgure corruscare, atque cadente de cœlo pluvia inundari campus cernebatur; solum illud loci spatium, ubi turba ad Missæ sacrum perseverabat, ne aquæ quidem gutta nec venti minima vis attingebat; ita quod nec cerei in altari extinguerentur, nec ultimi adstantium in aliqua vestium parte se madefactos sentirent. Tam insigni miraculo perculsi omnes, finito sacrificio, ad S. Petri amplexus certatim ruere; ut vel habitum vel pedes vel manus attingerent, quibus ille humili oratione occurrebat, monendo divinam miserationem tunc maxime se piorum supplicationibus ac devotioni promptam exhibere voluisse; cum omnes constanti fiducia in ejus religioso cultu perseverantes respexisset: sicque ulterius ad Dei servitium suaviter cohortando, se ipsum acclamationibus perstrepentibus atque venerationi irruenti paulatim subtraxit; omnesque divinis laudibus intentos, magis quam commessationibus aut aliis festorum corruptelis addictos reliquit.

[116] [Moratur in conventu Viciosæ, ubi noviciatum collacat.] Cum jam comes Oropesæ conventum Viciosæ integre absolvisset, eo se transferre S. Petro gratum fuit ad introducenda exercitia spiritualia, quæ a constitutionibus præcepta loco valde correspondebant. Erat namque situs in ima vallis inter duos altos montes transeuntium oculis absconditus, ideoque beato Patri magis amœnus; ita ut intra claustra horti angustum sibi eremitorium construi curaret sub invocatione B. V. M. Betlehemiticæ, ubi rudi, sed devota arte exprimebatur mysterium Nativitatis Domini, quod singulari devotione recolebat. Hic novis e cœlo favoribus ac revelationibus illustratus, utrorumque notitiam nobis sua humilitate subtraxit; ita ut fratribus (qui ex vultus splendore tale quid suspicabantur) interrogantibus respondere soleret: “Non vobis curæ sint revelationes, neque de occultis inquirere; procurate vero Deo in spiritu et veritate servire; scrutamini scripturas et mandata ejus observate.” Hic eremus propter sancti Patris habitationem adhuc in singulari populorum veneratione perseverat; dum in eo signa appareant sanguinis ab eodem sparsi ex quotidianis flagellationibus, quibus corpus suum castigabat. Ornat quoque locum procera pinus, quæ ex baculo, quem terræ infixit B. Pater, radices egit, et in eam (quæ nunc cernitur) magnitudinem excrevit (Pinum memorant Annales Minor., de sanguine silent). Unde cum S. Petro de Alcantara valde placuisset, ibi instituere voluit novitiorum educationem, eisque jam numero auctis conspicuum virtute patrem Fr. Alphonsum a Lerena (Marchesius, utpote Italus, scribit de Gleriena) magistrum, et guardianum præficere, qui postea provinciam sancti Joannis Baptistæ fundavit. Locus vero de præsenti religiose a patribus Augustinianis discalceatis incolitur.

[117] [Rapidum fluvium transit;] Dum hic moraretur religiosus commissarius, obtigit ei ad civitatem Truxillo prædicationis causa excurrendi occasio, qua populorum ardentissimis eum audiendi desideriis satisfaceret. Postquam vero per aliquot dierum moram multas ad Deum animas convertisset, præmisit ad conventum socium, quem panis eleemosynam ab utroque conquisitam asportare atque sequenti die reverti jubebat. Abiit ille, nec propter continuas pluvias stato die adesse potuit, nec S. Petro de Alcantara a nobilibus loci per quinque continuos dies (quibus duravit pluvia) permissum fuit eum sequi, ut cupiebat. Illa autem aliquantulum cessante viam ingressus, tam luto quam torrentibus satis molestam; pervenit tandem ad fluvium Almonte, quem aquis tunc ultra solitum exundantem circumire ultra sex milliaria, quo pontem peteret, necessum habebat. Ad cum recta adiisset, non minori facilitate, quam olim alios duos, tunc eumdem transiens fatigatus nimis ad conventum sero accessit. Hinc obstupefacti omnes B. Patrem tam insperatum advenisse, viæ atque trajiciendi fluminis modum minutius exquirebant. Quibus cum se satis prospera cuncta invenisse, flumen vix genua attingentem recta transiisse narrasset; hæsere magis attoniti atque sequenti die ad locum curiosius scrutandum abire meditabantur. Invenerunt autem flumen aquarum torrente rapidum ultra sex cubitorum altitudinem tanta vi fluere, ut etiam altiores arbores secum evulsis radicibus abriperet. Unde rei difficultate probe ponderata manifestius miraculi fidem ad servi Dei gloriam evicerunt.

[118] [et rursus alium.] Aliud non minus quam hoc ei stupendum successit, cum aliquando Alcantaram iret negotium quoddam pro Dei gloria procuraturus. In difficili longoque itinere socius ejus P. Michaël a Catena offendens ad saxa crus vulneraverat; ita quod in domum quorumdam benefactorum loci de Porticello delatus, ibi ad illud curandum remanere cogeretur; at S. Petrus de Alcantara die sequenti ultra progrediens subsequi eum commodius jussit usque ad Algarrobillas sex inde milliaria distantem, quo negotii causa præcedere necessum habebat. Tardius autem hanc viam ingressum (quæ ob aquarum inundationem difficilior evaserat), nox quasi obscura prope Tagum depræhendit. Creverat hic adeo imbrium copia, ut trajici nequaquam posset sine navigio, quod tunc ex altera parte hærebat ad littus. Placuit tunc omnipotenti Deo, ut ex illa parte lucidissimus radius effulgeret, quem secutus S. Petrus de Alcantara velut præsentium oblitus, recta in adversam ripam super undas quasi solidam humum sicco pede transivit; mox propinquum tugurium vectoris accedens precabatur, ut suo navigio per flumen transmitteret, quo ad Algarrobillas ducitur. Hic vero suspicatus B. Patrem forte ex inedia delirantem talia postulare (quæ stulta erant) obtulit liberalius pro illa nocte hospitium, ut illucescente die agnosceret se jam flumen trajecisse, nec locum (quo tendebat) longe abesse: nocte igitur transacta cuncta S. Petro clarius patebant, quando mirabili se Dei auxilio aquas transgressum summa cum humilitate cordis gratis oculis respiciebat. Eodem die jam quasi declinante subsecutus socius de B. Patre vectorem interrogabat, qua hora præcedentis diei eum transvexisset. Illo vero pernegante se religiosum ullum conduxisse, sed quemdam apud se illa nocte hospitio quidem receptum, qui Algarrobillas petebat; Fr. Michaël rei successum suspicatus, miraculi excellentiam cum vectore illo collaudavit; tantæque B. Petri sanctitatis reverentiam menti ipsius impressit, ut idem omnibus enarrando, quibusdam sæpius dicere soleret: Quare vos non transitis aquam sine navigio, ut fecit sanctus Fr. Petrus de Alcantara?

[119] [Accepti a S. Teresia litteris,] Postquam B. Petrus cunctis Avilæ civibus eminentiam spiritus ac virtutis Teresiæ manifestasset, non solum ab iisdem coli; verum etiam apud remotiores Hispaniæ populos in summa veneratione atque sanctitatis opinione haberi incœpit. Eodem quoque tempore Sancta frequentius a Deo visitata divinis favoribus atque visionibus varias animæ delicias sentiebat; quæ ideo etiam eam magis anxiam tenebant, quod populari existimatione divinisque gratiæ donis abundans dubitaret, ne timoris frœna remisisset incauta, aut nimis tumida inde videri posset. Augebant anxietatem amici spirituales, qui licet securam interno lumine de cœlestium gratiarum veritate, tamen suspensam tenebant tot suspicionibus, quas objiciebant ne illusio aliqua subrepsisset. Premebatur ulterius majori dubio, si forte B. Petro distinctius animæ suæ statum aliquando explicasset, atque visionum circumstantias satis dilucide aperuisset; unde judicii ejus perspicacitatem falli potuisse nimis anxie metuebat. Consulendum itaque ulterius statuit scribendo litteras, quibus intima cordis (quo explicatiori modo posset) ei aperiret atque censuram eliceret. Hac epistola ad S. Petrum de Alcantara perlata, apertius cognovit nihil ultra sanctæ Matri difficultatis obvenire præter illud, quod ipsi in colloquio (cum Avilæ fuerat) declaraverat. Ideoque ut facilius contradicentium molestiis obviam iret, suique spiritus quieti securior studeret; documenta quædam spiritualia triginta duobus (imo tribus) capitibus præcipue collectis scripto transmisit. Quibus sancta Virgo mirabiliter confortata omnem cordis afflictionem, mentisque perplexitatem securior exclusit.

[120] [ei Documenta seu Articulos de vita spirituali submittit.] Et quia hæc ipsa cœlestem quemdam thesaurum continere videntur, non ex re modo publica sed et gratissimum plurimis futurum existimo, si hic distincte approbationem sancti Viri, qua spiritum Teresiæ a Deo fuisse solide asseveravit, subnectamus juxta authographum, qui in monasterio Incarnationis Avilæ servatur.

1 “Finis Dei est animam ad se conducere, satanæ vero eam a Deo abstrahere; Deus numquam timores incutit, qui aliquem a se repellunt, nec satanas eos, qui ad Deum compellunt: omnes visiones aliæque res, quæ animæ contingunt, magis eam ad Deum conducunt cum efficiant magis humilem, obedientem etc.

2 Doctrina est D. Thomæ, aliorumque sanctorum, angelum lucis agnosci ex pace et quiete, quam in anima relinquit. Unde neque ipsa (S. Teresia) sentiebat tales favores, nisi in summa pace atque lætitia, quæ omnes simul terrenas, vel in puncto superat atque excedit.

3 Nullum defectum aut imperfectionem committebat, de quibus non repræhenderetur ab illo, qui interius ei loquebatur.

4 Numquam petiit aut desideravit tales res; sed tantum operam dabat voluntati Dei in omnibus placere.

5 Quidquid ipsi Dominus dicebat, conforme erat sacris Scripturis et doctrinæ ecclesiæ; nec ulli rigori etiam scholastico contrarium.

6 Habet maximam animæ puritatem, sinceritatem et ferventissima desideria placendi Deo; nec propterea quidquam terreni curat aut in pretio habet.

7 Dictum ipsi erat, concedendum fore quidquid a Deo peteret, dummodo justum esset. Quorum autem effectum et experientiam obtinuit, nimis longum foret hic catalogum inserere aut describere.

8 Quando similes res a Deo sunt ordinatæ, sunt et in utilitatem vel propriam vel aliorum. Et sic de suo profectu habebat experientiam; nec minus etiam de aliorum.

9 Cum nemine communicabat, quem res ejus non commoverent, licet de iis non loqueretur.

10 Quotidie crescebat in profectu virtutis, instructa semper de majori perfectione; et hac ratione secundum modum a D. Thoma observatum, toto tempore suarum visionum augebatur ei earumdem rerum claritas.

11 Numquam ad ipsam facetiæ aut res frivolæ referebantur; sed quæ ad ædificationem tantum pertinebant.

12 De quibusdam dictum ei erat, quod a malis spiritibus obsidebantur; ipsa tamen cognoscebat, quomodo se haberet anima, quæ Deum lethali peccato offendit.

13 Mos est diaboli decipientis monere, ut taceatur quidquid ille suggesserit; sed ipsa semper sua cum viris doctis ac timoratis omnia conferebat, et alias decipi se posse a maligno valde timebat.

14 Adeo anima sua in omnibus his proficiebat, ut ædificatione quoque alias ad imitationem compelleret; dum in monasterio (ubi degebat) ultra quadraginta monachæ ejus recollectionem imitarentur.

15 Res verso istæ insolitæ contingebant ei post diuturnam orationem et mentis in Deum elevationem; qua ejus amore accensa sanctissimam communionem suscipiebat.

16 Accendebant quoque desiderium perfectionis; et ne a satana decipi possit, impediunt.

17 Efficiebant in ipsa profundissimam humilitatem, et cognitionem sui ipsius; qua nihil se posse intelligebat, nec nisi a divina largitate omnia provenire.

18 Quando his rebus carebat, omnia alia (quæ offerebantur) ei molesta erant; quando vero illas habebat, nulla ei aliarum rerum memoria occurrebat, præter summum desiderium patiendi; quo adeo delectabatur, ut explicare non valeret.

19 Solebat quoque lætari de suis tribulationibus atque murmurationibus, et in his seipsam consolari. Infirmitates patiebatur gravissimas; ut cordis, vomitus, dolorumque variorum, quibus (cum visiones habebat) liberari se sentiebat.

20 Studebat nihilominus pœnitentiæ exercitiis, jejunii, disciplinæ, atque mortificationi.

21 Res tam prosperas quam adversas æquo semper animo, ac pacifica mente sine interiori turbatione ulla ferebat.

22 Propositum adeo firmum habebat non offendendi Deum, ut verbo se obstrinxerit non negligendi aut omittendi quamcumque rem, quam sciverit aut audierit esse de majori perfectione: ita ut mihi dixerit, licet pro perfectis haberet patres societatis, quorum doctrina in via hac spirituali profecisse se fatebatur, atque ad illum gradum gratiarum pervenisse; tamen si certius cognosceret, majorem perfectionem fore cum illis non communicare, id promptissime se facturam, nec amplius eos visuram, quibus mentis quietem debebat.

23 Gustus atque affectiones ejus de Deo explicari non possunt; adeo ut in ejus amore quasi liquefacta, integros dies immobilis permaneret.

24 Cum de Deo cum pietate ac efficacia loqui intelligebat, sæpius in extasim rapiebatur; nec id impedire poterat, excitando hac ratione plurimos ad devotionem.

25 Ægre fert quoscumque sibi familiares, qui sibi defectus suos non manifestant aut non repræhendunt. Correctiones vero summa cum humilitate amplectitur.

26 Valde quoque ei displicet, quod unusquisque secundum gradum sui instituti non studeat summopere ejusdem perfectioni.

27 Supra modum affinium aliorumve sæcularium consuetudinem fugit, amica solitudinis. Magnam erga sanctos venerationem habet, eorumque festa, et cætera mysteria (quæ ecclesia representat) devotissime celebrat; præter altissimos de Deo conceptus, quibus illustratur.

28 Quando aut patres societatis, aut alii quicumque servi Dei dicebant ipsi ante visiones, quod a dæmonio illusa esset, tota contremiscebat atque timebat. At postquam in oratione et mentis quiete Deo fruitur, alium quam eum loqui, persuadere sibi non potest, etiamsi in frusta ipsam discerpant.

29 Concessit ei Deus animi constantiam, atque fortitudinem indicibilem: unde prius timida, nunc dæmoniis terrori est. Longe abest a quisquiliis muliebribus; nec scrupulosa nimis, sed rectissima.

30 Ad hæc dedit ei Deus suavissimum lacrymarum donum, summam proximi compassionem, cognitionem integram suorum defectuum, magnam existimationem bonorum et sui ipsius contemptum. Et dico pro veritate multos ipsam juvisse, inter quos et ego sum.

31 Semper in memoria Deum habebat et ejus præsentiæ cognitionem: neque umquam ipsa dicere quicquam audita fuit, quod effectu comprobatum non exstiterit; id quod pro magno argumento habendum videtur.

32 Omnia ista efficiebant in ipsa magnam intellectus claritatem, et in rebus divinis lucem admirabilem.

33 Dictum ei fuit, ut moneret contradicentes sibi, scrutentur scripturas; in quibus non invenient aliquam animam Deo consecretam, atque servitutis ejus avidam, quæ umquam tam longo temporis spatio fuerit decepta.”

[Disquisitio critica de præfatus articulis.] (De articulis istis aliquid delibavimus Comm. præv. n. 15, atque actum quoque est in vita S. Teresiæ [Acta. SS., t. VII Octobris.] et quidem duobus locis diversis. Primum scilicet Comment. præv. paragrapho XV [Ibid., p. 184.] , ad finem, ubi notatur controverti an præfati articuli S. Petro de Alcantara, an potius Petro Ibañezio, ex Dominicana familia, vel alteri cuipiam sint adscribendi; statuiturque in favorem S. Petri de Alcantara, ex testimonio præsertim P. Joannis a S. Ludovico, qui in nota ad S. Teresiæ vitam [Lib. IIo cap. XI.] diserte id affirmat. Duo hæc, inquit, scripta, nempe Relationem sanctæ (qua scilicet hæc animæ suæ statum late describit) et Approbationem S. Petri de Alcantara, genuina esse, constat ex antiquis Ordinis nostri documentis et e processibus Beatificationis utriusque Sancti; prout se vidisse testatur R. P. Fr. Joannes a S. Bernardo, Ordinis sui in curia romana procurator, et postulator causæ illius illustris patris sui Petri de Alcantara, cujus ipse vitam ex actis beatificationis extractam anno 1667 edidit, hortante D. Francisco Fabes, sacræ Rituum Congregationis et Francisci cardinalis Barberini secretario. Et rursus Annotatis ad lib. IV Riberæ de vita S. Teresiæ, ubi litt. a in cap. XIII hæc leguntur [Acta SS., t. III Octob., p. 710.] : Ribera, Yepes et auctor Chronici nescierunt ad quem scripta esset prior hæc relatio; et Yepes suspicatur destinatam fuisse ad patrem quemdam e societate Jesu. Ast, invento postea ipso S. Petri de Alcantara autographo, quod continet triginta tres articulos, qui responsorii sunt ad hanc Relationem, evidens est ad S. Petrum missam hanc Relationem… Porro asserit P. Antonius a S. Josepho (tom. II. epist. II, not. 3) idipsum originale exemplum e quo binas has Relationes (non reperio apud Riberam nisi S. Teresiæ Relationem) non ita pridem fuisse repertas penes D. Josephum Tapia Osorio. Ait id codicem esse qui duodecim constat foliis, forma, ut dicitur, in octavo, quorum priora sex, cum dimidia septimi folii pagina, occupat Relatio altera, altera vero quod reliquum est codicis; estque illa scripta manu aliena, hæc manu Teresiæ, sicut apud Riberam notatur. Neque abs re est meminisse has Relationes, quas Ribera primum vulgavit (rursus hic monendum videtur S. Petri responsum apud Riberam non inveniri) dein in antverpiensi operum Teresianorum editione anno 1630 additas fuisse ad Sanctæ Vitam, nunc vero locari solere inter Epistolas (tom. II epist. XI et XII). Tandem advertit P. Antonius (loco quo supra) secundum Chronici auctorem scriptam fuisse priorem hanc Relationem anno 1560, tunc nimirum quando Teresia consuluit S. Petrum de Alcantara, ut ab ipsa narratum habes in Comment. prævio numero 234 et seqq. Itaque Commentator noster jam hic non hæret dubius; ast diserte affirmat articulos a S Petro de Alcantara fuisse conscriptos. Nec nobis quoque ullus superesse posse videtur dubitandi locus, tum ob enumeratas jam rationes, tum precipue ob disertum P. Josephi Mariæ de Ancona testimonium. Inter cætera, inquit ille [Annales Minorum, t. XIX, p. 365 et seqq. Edit. Romæ 1745.] , quæ in medium possunt adduci, ut nobis cœlestis hujusmodi Petri sapientia sese prodat, ea est nimirum exploratio, itemque approbatio spiritus Teresiæ de Jesu, cujus internæ a Deo receptæ gratiæ adeo ingentes erant, adeoque humano intellectui percipiendæ difficiles, ut nedum viri pietate atque doctrina præditi, verum et ipsa de earumdem veritate nonnihil dubitarint. Visum est propterea sanctæ Virgini a Petro magistro tantis in angustiis auxilium afflagitare per epistolam a nobis non absque singulari cura inventum, absque tamen præsignato anno, unde necessum duximus huc (ubi agitur de virtutibus et in specie de dono sapientiæ quo S. Petrus erat præditus) tamquam in proprium locum, ex hispanico in latinum translatam ab egregio viro Emmanuele Ignatio de la Reguera, Hispano societatis Jesu, sacrorum Rituum Congregationis consultore, et apprime in rebus asceticis versato, de quo plures hac super re ejusdem doctissimi tractatus, publici juris facti, testantur; favente etiam et procurante Rmo Patre Nicolao Ridolfi, sacri Palatii apostolici magistro pro sua erga nos benignitate et clementia exscribere. Sequitur textus hispanicus et latinus duabus columnis sibi regione exaratus. Dein subdit [Ibid., p. 366.] . Usque huc Teresia ad Petrum, qui continuo et prompte sequens dedit responsum, non quidem uni Teresiæ, sed omnibus, qui de veritate ejusdem spiritus erant ancipites, directum, ut ita Virginis sanctitas magis magisque ab illis comprobaretur. Subnectuntur dein articuli. Quo autem anno conscripti articuli fuerint, non satis liquet. Sunt, ut supra vidimus, qui haud improbabiliter eos referunt ad annum 1560. Juxta F. Laurentium nostrum ad annum potius spectare videntur 1558. P. Jos. Mar. de Ancona rem in medio relinquit, cum Relatio præsignatum non habeat annum).

[121] [Ignem extinguit in conventu Rosarii.] (Sequentia ad annum spectant 1559, ex continuatione Waddingi.) Absoluta jam fabrica novi conventus a Rosario dicti, S. Petrus de Alcantara eo se transtulit, ut collocando ibidem sanctissimo Sacramento altaris adesset; ad cujus etiam processionem atque Missam a beato Patre celebratam, comes de Oropesa aliique plurimi convenerant. Cœperat etiam conventus sub cura P. Francisci a Galisteo guardiani omni pietatis atque virtutis studio florere; adeo ut (quod omnibus, ipsique beato Patri gratum valde habebatur) id dœmoniis causam præberet, operam dandi ejusdem conventus initia una si potuissent vice vel excitato igne destruere. Itaque quodam die flamma vorax forte accensa appropinquabat ecclesiæ; ita quod religiosi B. Patrem ibidem orantem accedentes, sacra Mysteria transferre instigarent; cum ipse, ne dubitarent, respondens cito affuturum auxilium ejus, cui se servire profitebantur, promisit. Mox egressus ad propinquum eremitorium, ubi incendium grassabatur, velut majori incendio intus ardens (Deo sic movente) flammam tunc recta ingreditur, atque inde tabulas aliquas correptas projicit in medium. Mirum visu, quod statim quasi ipso imperante flamma decresceret, nec ipsi, nec cuiquam alteri rei ultra noceret, donec brevi extingueretur.

[122] [Matritum evocatur a Joanna austriaca.] Inde reverso Pedrosum litteræ a principissa D. Joanna de Austria traduntur, quibus Madritum vocatus abivit quam promptissime. Attamen non eadem facilitate acquiescere potuit illi (qua urgebatur) instantiæ, curam suscipere monacharum, quas supra narravimus a præfata principissa in regali Parthenone fuisse collectas. Cupiebat namque devota principissa, ut primæ tam nobilis monasterii plantæ, sanctitate atque prudentia S. Petri de Alcantara irrigatæ, formæ existerent aliarum, quæ successu temporis locum illum adeo illustrem pietate exornare debebant perfectionis professione. Excusabat se igitur S. Petrus ex nova Reformationis occupatione, cui tunc maxime invigilare necessum habebat; licet negare non posset aliquem ex suis iisdem directorem concedere; prout paulo post misit P. Bartholomæum a S. Anna magnæ virtutis et scientiæ religiosum. Visitabat interea sæpius easdem virgines, atque documentis spiritualibus tum ipsas, tum earundem Patrem spiritualem sufficienter instruxit; quæ ipsis tanquam a cœlesti magistro dictata inposterum firmiter hæserunt atque in prætio habita. Gratum hoc adeo præfatæ principissæ officium extitit, ut et in fundatione auxilium, et in protectione conventuum suum favorem impensius exhibuerit; nec promissum sine effectu fuit, cum prope diem iidem conventus reformati ex decreto consilii regii antiquis suis provinciis conjungendi, intercessione tamen atque authoritate prædictæ principissæ in suo separato gubernio ac instituto perseverare permissi fuere.

[Non videtur Bartholomæus de S. Anna in confessarium Monialium designari potuisse.] (Latius quædam hoc loco evolvenda veniunt de gestis S. Petri cum Joanna Austriaca. Non enim omnes consentiunt cum P. Laurentio hujusque antesignato Petro Marchesio, ut ex subjiciendis manifestum fiet. Præcipua ad hanc quæstionem pertinentia, satis diligenter collegit sæpius laudatus P. Jos. Mar. de Ancona [Annales Minorum, t. XIX, p. 169 et seqq.] ; quare ejus narrationem partim adscribimus. Hoc etiam, inquit, anno (1559)… Joanna Austriaca Petrum Matritum vocat et obsecrat, ut ibidem illarum virginum, quas anno elapso Vallisoleti inviserat, aliquantisper magister permaneat. Ita Vir Dei æquas excusationes obtendens, continuo discessit. Quod autem, Joannæ etiam judicio, huic muneri idoneum probumque virum Bartholomæum de sancta Anna designaverit, quidam minus vere scribunt, qui Petri acta recensent. Ipse etenim Bartholomæus, quem (qui) in hujusmodi munere obeundo omnium primum hoc anno usque ad MDC perdurasse dicitur, in definitorem anno MDLXI apud Pedrosum electus, Romamque anno MDLXII missus est ad provinciæ negotia, ut suo loco dicemus. (Ex quo illud saltem efficitur toto illo tempore præfatum patrem monialibus constanter a confessionibus esse haud potuisse). His accedit illorum catalogus qui primis suæ fundationis temporibus regali monasterio a sacris consiliis et confessionibus exstitere, quem exhibet Joannes Carillo, et in quo Bartholomæi de sancta Anna nomen, ut videre est, desideratur; estque ex Hispanico sequens: P. F. Michael de Villa Franca, Italus nuncupatus; P. F. Melchior de Hiebra; P. F. servus Dei Nicolaus Factor; P. F. Joseph Angelus episcopus, qui fuit Bosæ in Sardinia; P. F. Hieronymus Olyssiponensis, episcopus Ceutæ et Tanger; P. F. Joannes de Angelis, provincialis provinciæ sancti Joseph; P. F. Franciscus Texera definitor et exinde minister provinciæ Castellæ. Hujusmodi autem catalogus quum Marco complutensi sive de Alcala minime arrideat, eas ob rationes, quas in medium non tenuis roboris affert, hunc alterum propterea ipse idem exhibet, quem ex priscis authenticisque codicibus extractum magis veritati consonum asserit: Primus sanctus Petrus Alcantarensis; cujus jussu et consilio fuit Secundus venerabilis servus Dei Nicolaus Factor usque ad annum MDLXV; tertius servus Dei Bartholomæus de sancta Anna usque ad annum MDC; Quartusadmodum R. P. F. Joannes de Angelis usque ad annum MDCIX; Quintus admodum R. P. F. Joannes de sancta Maria usque ad annum MDCXXII; Sextus admodum R. P. F. Balthassar de Angelis usque ad annum MDCXXV.

[Non habebat S. Petrus de Alc. jurisdictionem in P. Fr. Nicolaum Factorem.] Verum tamen quod hac secunda Tabula præcitatus Marcus menda mendis velaverit, nemo est qui perspicue non possit intelligere. Dicitur vel imprimis Petrum Nicolaum Factorem sancti Petri jussu et consilio omnium primum, certe hoc anno, quo monasterium fundatum est, in confessarium usque ad annum MDLXV fuisse destinatum; et tamen sanctus Petrus Alcantarensis neque in monasterium Discalceatarum Matritensium a Joanna Austriaca fundatum, neque in beatum Petrum Nicolaum Factorem, provinciæ Valenciæ Observantium alumnum jus vel minimum agere poterat: quidquid ipse Chronologus (Marcus Complutensis) initio capitis IX, lib. V in contrarium affirmet, sanctum Petrum Alcantarensem nimirum præclaro monasterio initia dedisse. Omnes etenim, qui Petri acta referunt, in hoc convenire comperimus, quod sanctus Vir primo Vallisoletum anno MDLVIII vocatus est ab Joanna, eumdem videre suique spiritualem directorem eligere summopere exoptante, ubi jam octo fundatrices Gandia pervenerant, paratæ, omnimode Petro inconsulto, ut cito Matritum ad rem suam accederent. (Non inficiamur tamen, sanctum Petrum per unum aut alterum dumtaxat diem sacrorum consiliorum et forte etiam sacramentalium confessionum pabulo ipsarum animas refecisse, quemadmodum inficiari nos pudet, sacras virgines vel a Petro vel a suis enixe desiderasse spiritualiter gubernari, quod tamen, omni sedulitate etiam pientissimæ principis adhibita precibusque apud Petrum obtineri non potuit). Hoc autem anno, quemadmodum dicebamus, Matritum vir Dei iterum a Joanna vocatus, sacras virgines jam monasterium ingressas, etiam ad breve tempus, renuit instruere; tantum a vero abest, quod regalis monasterii ipse radices fixerit. Non eget profecto sancti Petri Alcantarensis historia hisce quisquiliis, ut omni ex parte se prodat admirabilis, etc.

[Nec prædictus F. Pet. Nicolaus datis a Complutensi epochis monialium confessiones excepit.] A veritate item idem catalogus deviat in eo, quod refert de Nicolao Factore (quem Beatorum numero adscripsit Pius VI, 27 Augusti an. 1786), statim post sanctum Petrum Alcantarensem, hoc anno videlicet, usque ad MDLXV in obsequium monialium earumdem confessarium destinatum fuisse. Nos autem ex actis pro (Nicolai) beatificatione rite examinatis colligimus non obscure, quod circa hæc tempora beatus Pater Petrus Nicolaus, cœnobii Chelvensis absoluto præfecturæ munere, a nobis ad mox elapsum annum (1558) memorato, ad alia similia obeunda a provinciæ suæ superioribus destinatus sit, etiamque ad sanctimonialium monasterii sanctissimæ Trinitatis Valentini sacras excipiendas confessiones, et exinde, diversis a catalogi auctore præsignatis temporibus, Matritensibus Discalceatis (monialibus) a sacris consiliis et confessionibus fuit. Hanc veritatem perquam clare ostendunt duæ beati Viri epistolæ, una Jacobo Ferrerio suo spirituali amico ex laudato monasterio sanctissimæ Trinitatis V Novembris anni MDLXXII; altera ex monasterio Matritensi abbatissæ monasterii sanctissimæ Trinitatis missa, sub die XI Januarii anni MDLXXIV, quarum authentica exemplaria ad suos annos, favente Deo producenda ex libro Positionis super dubio an constet de virtutibus, etc., ejusdem beati viri Petri Nicolai poterit amicus lector consulere. (Utraque laudata epistola reperitur tomo XX Analium Minorum: altera ad annum 1572, altera ad annum 1574. Nominatim ex hac posteriori efficitur Pet. Nic. Factorem anno 1574 regio monasterio Matritensi a confessionibus fuisse. Ac proinde non stat catalogi assertum eum hoc munere tantum usque ad annum 1565 functum). Neque ergo Bartholomæo de sancta Anna, neque Petro Nicolao Factori potuit in suo exordio monasterii cura demandari.

Quo autem nunc fundamento nixus religiosus chronologus (Marcus Complut.) possit asserere, [Perstringitur Marcus Complutensis.] “Petrum Nicolaum primum omnium ad confessionalem Matritensem sedem, sancto Petro Alcantarensi jubente, vocatum fuisse, inibique usque ad annum MDLXV dumtaxat permansisse: quod Bartholomæus de sancta Anna, et Joannes de Angelis ejusdem sancti Josephi provinciæ clarissimi viri annos quatuor supra quadraginta in monialium, de quibus sermo, obsequium consumpserint; quinimo, quod præclaræ virgines per sexaginta sex annorum spatium, ab an. nempe MDLIX usque ad MDCXXV a sancto Petro Alcantarensi suisque filiis erratorum absolutionem, animarumque suarum directionem acceperint;” quod demum cætera hujusce generis acciderint, quæ a cæteris historicis nondum somniata, ad sui dumtaxat desiderium conducunt, nimirum Observantibus inclyti monasterii fundationis spiritualisque curæ gloriam adimere: quo, inquam, valido fundamento nixus absque nota erroris religiosus chronologus hæc aliaque his similia possit asserere, sane non video; etsi pro sua sententia quasdam exigui momenti rationes atque testimonia conetur in medium affere. Hæc perpauca apologetice scribere placuit, ut lector caute a moderno historico notitias conquirat, qui et vitæ Petri et provinciæ sancti Josephi novum intendens systema pro sua ratione extruere, illud a suis doctissimis decessoribus nobis verum exhibitum immerito parvi pendens; merito propterea a nobis solum veritatem inquirere cupientibus, etiam alibi, christiane tamen et religiose monendus. Hucusque P. Josephus Maria de Ancona, qui forte paulo ardentius causam Observantium hic tuetur. Ex ipsa ejus narratione sat liquido efficitur S. Petrum Alcantarensem haud exiguas habuisse partes in fundatione monasterii monialium Matritensium, licet utique illius fundator dici nequeat. Quod ad confessarios pertinet, cum hæc quæstio ad rem nostram remote tantum spectet operæ pretium non judicamus de illa latius tractare. Sufficiat notasse sententiam P. Josephi Mar. de Ancona verisimiliorem nobis videri).

[123] [Mirabilis translatio vel bilocatio.] Dum itaque S. Petrus ob varias devotorum distractiones Madriti diutius detineretur, allata fuit Bulla summi pontificis pro publicando jubilæo. Hujus assequendi desiderio fœmina quædam nobilis, ac domina loci de Grimaldo, nomine D. Elvira Caravajal, filia spiritualis S. Petri de Alcantara valde de ejus præsentia sollicita, quod nulli alii quam ipsi conscientiæ suæ latebras aperire solita, tunc maxime id recusabat; at quia distantia locorum impossibile ac vanum ejus votum reddere videbatur, mariti suasionibus atque exemplo nequicquam moveri poterat, ut alteri Patri tunc ad se vocato confiteri vellet; licet sequenti die præscriptum tempus expiraret. Unde dum his perturbationibus tota familia mœsta hærebat, ecce quod præter spem adveniens S. Petrus de Alcantara omnes et lætitia et stupore replevit, ipsamque Dominam præ gaudio quasi exanimem ad pedes suos provolutam sic ille severius alloquitur: “Filia, ne vobis imposterum aliud simile huic contingat, sed cuicumque confessori ne recusetis conscientiam vestram aperire; quia manifesto vobis quod me huc venire Madrito fecistis itinere nimis longo atque laborioso, solum ut solatium vobis afferrem et participem fieri curarem magni hujus thesauri, qui per indulgentiam sanctam aperitur.” Ad hæc humillimis gratiis respondens devota fœmina, magna animi consolatione et confessionis et jubilæi officium explevit; magisque cognovit singulari Dei virtute S. Petrum tunc Madriti existentem vel ad se miraculose translatum, vel in duobus locis eodem tempore corpore præsentem extitisse. Cujus etiam successus ratio omnibus devotis, tunc sancti Patris meritum notabilius commendavit, ejusque venerationem plurimum auxit. (Idem factum narratur latiusque describitur a P. Joanne a S. Maria (vide supra in priori vita n. 122), qui id unum concludit angustias matronæ B. Petro divinitus innotuisse: nec proinde locum esse bilocationi seu cuivis alterius generis prodigio. Concordat Josephus Maria de Ancona. Antequam Petrus, inquit, Matrito discederet, contigit, Paulum IV pontificem, plenariam indulgentiam indixisse, quam Jubilæum vocamus. Ad hanc obtinendam Helvira Caravajal, Grimaldi oppididomina, instigante dæmone, nonnisi Petro directori suo, aut saltem alteris ex Pedrosi fratribus, suarum culparum confessionem aperire, animo constanti decrevit. Vocatis ergo a sollicito pioque marito fratribus, non procul commorantibus, ut Grimaldum accederent, iisdem a populis ad ecclesiam confluentibus præpeditis, Petrus repente omnibus mirantibus adest, a divino spiritu procul dubio monitus. Domus exultat, magisque exultat mulier, cui sanctus Vir omnium primus loquens, ait: Filia, deinceps age, ne tibi similia accidant, et confessario utere, quem habere continget; quia tui ergo sum coactus Matrito, huc per tam longum iter accedere, ut indulgentiæ hujus esse possis in partem. Non uno tantum hoc superno signo in eo opere Servum suum Deus illustrare dignatus est [Annales Minorum, t. XIX, p. 172. Ad an. 1559.] . Forte alicui in mentem venerit S. Petrum de mulieris angustiis moneri potuisse sive a fratribus in Pedroso, sive nuntiis Matritum directis.)

[124] [Confirmatur S. Petrus qua commissarius generalis.] Absolverat jam S. Petrus tres annos sui commissariatus, quo durante varias literas ad Generalem conventualium scripserat de statu atque progessu novæ custodiæ a se frequenter visitatæ. Tandem novissimis literis negligentias suas deprecatus anno 1559, Generali officii sui terminum denuncians, supplicabat ut alteri religioso zelanti custodiam istam committeret, qui defectibus suis supplendis sufficeret. His obtestationibus Generalis occurrens, S. Petrum de Alcantara novo diplomate ad subsequens triennium confirmat, et singulari epistola ad cœptæ vigilantiæ studium indulgentius extimulat. Quod consilium tantum effecit, ut omnium de hac confirmatione applausus, experientia quoque fœlicis successus simul comprobarent idipsum a Deo fuisse provido Generali opportune immissum. Vix enim vulgata illius confirmationis fama et insurgentibus contra Dei servum ejusque familiam novis persecutionibus iisdem opponi, atque sufficere potuisse solam B. Petri sanctitatem atque prudentiam, rerum eventus fœliciter comprobavit.

[125] [Alterum ejus iter Romanum.] Hinc quia undique prædictæ oppositiones invalescebant, post longam orationem atque deliberationem, substituto sibi viro gravi atque regimini idoneo, Romam contendit, vicarii Christi in terris oraculum consulturus; ut voluntatem Dei explorando eamdem magis compertam sibi haberet, ut dicebat. Accessit itaque Urbem circa finem Martii ejusdem anni, et a Generali conventualium perbenigne exceptus, eidem negocii gravitatem exponendo subsidii atque favoris liberalitatem elicuit. Visitatis interea sæpissime sanctis locis, stata die ad præsentiam pontificis tunc Pauli Quarti admissus fuit. Pontifex hilari vultu eum suscipiens, virtutis ac famæ persuasione, omnia se concessurum promisit; eo magis quod modeste de injuriis suæ familiæ illatis illum conqueri audiret. Dein fortius in divini cultus atque regulæ zelo animatum, paternaque benignitate consolatum dimisit; commendans ut gravissimas suas pro republica Christiana curas, ferventioribus precibus apud Deum sublevaret.

[126] [Litteræ Julii Magnani in gratiam Reformationis,] (Hoc numero memorat P. Laurentius expeditum fuisse super his negotiis a Paulo IV Breve, cujus vix aliqualem dat notitiam. Operæ pretium itaque duximus triplex hic adscribere documentum, ex quibus et jam narrata et posthac narranda de S. Petri Reformatione, non modo confirmantur, sed plurimum etiam elucidantur. Primo loco veniunt litteræ Julii Magnani, sequentis tenoris: In Christo sibi charissimo Fratri Petro de Alcantara, Reformatæ vitæ ordinis minorum Conventualium, Frater Julius Magnanus generalis Magister, salutem et pacem in Domino. Cum superioribus diebus Frater Joannes Pasqual, Dei voluntate diem suum clauserit extremum, qui Fratrum Reformatæ vitæ ordinis minorum Conventualium nobis subjectorum in Hispaniarum partibus caput et officii nostri commissarius extitit; ne oves hujus gregis, quem summopere diligimus, palantes absque pastore vagentur, vir aliquis vita religioneque clarus, in demortui locum sufficiendus erat. Tenore igitur præsentium te, cujus probitas, animi candor et religionis zelus, quemadmodum accepimus, singularis est, quique sacrum concionatorem egregie agis; prædictorum Fratrum Reformatorum, in triennium duraturum, et approbamus, etiam denuo, quatenus opus est, instituimus, creamus et facimus; eademque autoritate præditum te esse volumus, qua prædecessor tuus Frater Joannes Pasqual præditus erat, quamque sibi Joannes Vigerius, Jacobus de Ancona et Laurentius de Spatha, nostri prædecessores, concesserant; conventus scilicet et loca recipiendi, construendi, ubi fuerit opus; fratres ad ordinem ac reformatam vitam recipiendi, ad professionis votum admittendi, capitulo præsidendi; omnia denique et singula concernentia facere, quomodolibet poterunt pariformiter fieri, et absque ulla penitus differentia, tu facere et exequi libere ac licite possis. Quæ quidem omnia cum F. J. Pasqual a prædecessoribus nostris concessa, et a nobis confirmata, ut litteris patentibus videre est, eadem tibi concedimus. Præterquam quod volumus commissariatus officium in triennium tantum prorogari, nisi fueris rursus, absoluto triennio, a toto capitulo electus et designatus. Confirmamus insuper nonnulla ex his, quæ in nostris patentibus litteris continentur, datis Patavii, sub die tertia februarii MDLVII. Confirmamus etiam et nostra autoritate fulcimus quædam ex his, quæ tibi et Fratribus tuis concessa fuerunt superioribus diebus a R. P. magistro Antonio de S. Quirico, vicario et commissario nostro generali in partibus Ultramontanis, qui, cum fuerit præsens, facile dijudicari potuit, quæ recte aut non recte concedi possent. Primum igitur omnium, non solum in Hispaniarum partibus, super hujusmodi locis et fratribus Reformatæ vitæ, sed etiam aliis, quando contigerit hujusmodi loca et conventus recipere, te commissarium instituimus. Deinde ut, peracto triennio præsentis commissionis, indices capitulum in quindena Paschatis Resurrectionis, et congregato capitulo præsideas similiter ad aliam novi commissarii electionem tenendam et habendam, qui ubi fuerit electus, ab officio tantum nostro, et non a provinciali S. Jacobi, ut antea fieri solebat, nec ab aliis provincialibus confirmetur, et de novo, prout opus instituatur, quem in posterum immediate nobis aut officio nostro subjectum esse (volumus): decernentes, magistrum provincialem pro tempore existentem provinciæ illius, in qua loca conventusque hujusmodi fuerint, in hujusmodi loca, conventus, fratres aut personam commissarii se intromittere non posse, sed nos ipsos tantum aut officium nostrum. Quod si aliquando contigerit, commissarium pro tempore existentem in sua administratione non recte se habere, volumus ut fratres possint conqueri de administratione mala ad provincialem, ubi fuerint conventus sive loca quærelantium, qui in hoc casu, et non in alio, possit et debeat id agere quod jus et justitia expostulabunt. Et cum prædictus commissarius, et vicarius noster ultramontanus, ex infrascriptis locis: sancti Francisci scilicet de Bayona, sancti Isidori de Loriana, sancti Simonis a Rodendella, conceptionis virginis Mariæ oppidi Pedrosi ac sancti Antonii de Vigo, unam sub titulo sancti Josephi (sic enim ob devotionem appellare voluit) constituerit et fecerit Custodiam, mandaveritque sic appellari nuncuparique debere: nos prædicta omnia recte facta esse existimantes, autoritate quoque generalis nostræ præfecturæ confirmare voluimus, quemadmodum litteris nostris confirmanus etiam id quod ab eo fuit institutum; ut ne, scilicet, licentiare possis fratres tuos reformatæ vitæ ad fratres Observantinos nuncupatos transeundi. Item tibi concedimus, ut custodes, qui a capitulo fuerint electi, a te confirmari seu a successoribus tuis possint et debeant, qui, quemadmodum commissarius, in triennium durabunt. Postremo omnium decernimus et declaramus, cum loca et conventus vestri ad idoneum et sufficientem numerum pervenerint, provinciam et institui et fieri posse; sic autem concessum esse tibi cum velimus, cætera alias tibi concessa his, quæ per litteras nostras tibi concedimus, et a vicario nostro Ultramontano concessa et instituta sunt, confirmamus; adversantia abrogamus et annullamus. Universis vero et singulis nobis subjectis, cum vi obedientiæ, sub anathematis pœna, aliisque pœnis arbitrio nostro reservatis, mandamus, ne in sensum harum litterarum quidquam moliri audeant, quod eis refragetur. In quorum fidem etc. Datis Romæ XVIII Aprilis anni MDLIX. Frater Julius Magnanus Placentinus generalis confirmat, approbat, concedit et mandat manu propria. Frater Maximus Bencanus Ordinis scriba [Bullarium fratrum Minorum, t. I, p. 169 et seqq. Edit. Matriti 1744.] .

[confirmantur a Paulo IV.] Has litteras sequenti die VIII Maji confirmavit Paulus IV in hunc modum [Ibid., p. 171 et seqq.] : Paulus episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Petro de Alcantara, Reformatæ vitæ Ordinis Fratrum Minorum Conventualium nuncupatorum professori, Salutem et Apostolicam benedictionem. Cum a nobis petitur, quod justum est et honestum, tam vigor æquitatis, quam ordo exigit rationis, ut id per sollicitudinem officii nostri ad debitum perducatur effectum. Sane pro parte tua nobis nuper exhibita petitionis series continebat, quod cum dilectus filius Julius Magnanus Placentinus, doctor theologiæ ac totius Ordinis Fratrum Minorum Conventualium nuncupatorum generalis magister, sufficienti ad infrascripta facultate suffultus, accepisset, ut asserebat, ut “superioribus diebus, quondam frater Joannes Pasqual:” (Hic recitantur litteræ Julii Magnani, quibus subjicit pontifex): Quæ omnia per ejus patentes litteras confirmavit, approbavit, concessit, declaravit, et mandavit, prout in eisdem litteris ejus manu subscriptis, ac sigillo sui generalatus officii munitis, dicitur plenius contineri. Quæ omnia et singula pro illorum subsistentia firmiori a nobis apostolico petisti munimine roborari. Nos igitur tuis justis postulationibus grato concurrentes assensu, præmissa omnia et singula per præfatum generalem magistrum, circa præmissa omnia et singula gesta, sicut rite et provide facta sunt, rata et grata habentes, illa apostolica autoritate confirmamus et approbamus, ac præsentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat etc. Datum Romæ apud sanctum Petrum anno Incarnationis Dominicæ 1559, octavo idus Maji, pontificatus nostri anno quarto. Hactenus ex Bullario fratrum Minorum.

[127] [Prædictarum litterarum executores designati.] Tot favoribus pontificiis confusus S. Petrus de Alcantara certo sibi de divina voluntate persuasum ibat, eidem Reformationis opus placere. Quamobrem ut futuris difficultatibus amplius provideretur, ultra pro judicibus earumdem in Hispania nominandis, ultimo apud pontificem accessu humiliter supplicavit. Præfatus itaque pontifex, die 25 Maji ejusdem anni 1559 S. Petro de Alcantara protectores ac litterarum prædictarum executores assignavit altero Brevi, cujus initium tantum recitat P. Fr. Laurentius; quod vero nos integrum hic subjicimus, quatenus complementum est duarum præcedentium apostolicarum litterarum. Paulus episcopus, servus servorum Dei. Dilectis filiis priori de Magazela, nullius diœcesis et archidiacono de Valdeminor locorum seu terrarum Tudensis diœcesis, respective, ac Alphonso de Avila, canonico doctorali nuncupato majoris Aviliensis ecclesiæ, salutem et apostolicam benedictionem. Ex parte dilecti filii Petri de Alcantara, Reformatæ Vitæ Ordinis Fratrum Minorum Conventualium nuncupatorum professoris, Nobis nuper oblata petitio continebat quod cum dilectus filius Julius Magnanus (et cætera ut in præcedenti instrumento usque ad verba prout in eisdem litteris plenius continetur. Dein addit pontifex): cum autem, sicut eadem Nobis pro parte ejusdem Petri oblata petitio continebat, nulli Judices, qui litteris prædictis assistant, ac contenta in eis observari faciant, illasque et in eis contenta tueantur, deputati fuerint … pro ejus parte Nobis fuit humiliter supplicatum, quatenus aliquos judices, qui litteras prædictas et in eis contenta observare faciant deputare, aliasque in præmissis opportune providere de benignitate apostolica dignaremur. Quocirca discretioni vestræ per apostolica scripta mandata, quatenus vos, vel duo, aut unus vestrum præmissis efficacis defensionis præsidio assistentes, faciatis litteras prædictas et in eis contenta debite observari, non permittentes ipsum vel alios in dictis litteris nominatos, contra illarum et in eis expressorum tenorem quomodolibet molestari. Molestatores ac contradictores et rebelles per censuras ecclesiasticas et pæcuniarias pœnas ac alia juris remedia, appellatione remota, compescendo, non obstantibus indultis, etiam prædicti et cujusvis alterius Ordinis personis regularibus, ac privilegiis quomodolibet concessis, confirmatis et innovatis, etiam quod ad judicium, nisi coram certis judicibus trahi, aut ipsi, et prædictorum ac aliorum ordinum loca ac personæ excommunicari et suspendi ac interdici non possent per litteras apostolicas, non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem.. Datum Romæ apud sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicæ 1559, octavo Kalendas Junii, pontificatus nostri anno quarto [Bullarium fratrum Minorum, t. I, p. 173 – 176. Edit. Matriti 1744.] . Tribus porro laudatis instrumentis, datis dum altera vice P. Petrus in Urbe moraretur, illam tandem consecutus authoritatem est qua, et susceptum Reformationis suæ opus valide posset promovere, et de futura ejus stabilitate longe securior viveret. Cæterum ex his omnibus clare cernitur, quod jam alibi monuimus et per se satis liquet, hujusmodi suscepta non nisi per multas turbas ad exitum deduci potuisse. Subjungit P. Laurentius): quibus expeditis non obstante æstivo calore ad confirmandos fratrum suorum animos atque Reformationis opus prosequendum, quam citissime redire in patriam properavit.

[Aliæ litteræ in eamdem rem.] (Juverit denique hoc loco alias recensuisse litteras a S. Petro in gratiam Reformationis suæ jam antea obtentas. Initio hujus libri II n. 82 et seqq. vidimus, versus finem anni 1554 Roma ei allatum fuisse Breve Julii Papæ III. Attamen P. Joannes a S. Maria Breve illud (nisi forte de altero loquatur) refert ad annum 1553. Ejusdem meminerunt Annales Minoad annum 1554. Anno deinde 1555 Romam profectus S. Petrus est, ubi Ordinis sui præpositos sibi adversos offendit. Nihilominus obtinuit a Julio Papa facultatem recipiendi eos, qui ad idem vitæ genus vocarentur, et fundandi cænobium, quod opportunum sibi videretur, sub obedientia magistri generalis patrum Conventualium, et Julius Magnanus, qui sapientissime res illius familiæ tunc temporis moderabatur, novum sibi subditum humanissime amplexatus, patentibus litteris munitum in Hispaniam remisit. Litterarum idem ac in supra laudatis est initium: In Christo sibi carissimo Fratri Petro de Alcantara, Reformatæ Vitæ Ordinis Conventualium frater Julius Magnanus etc. Atque procul dubio diversæ sunt litteræ istæ ab aliis datis Patavii ab eodem Julio Magnano die III Februarii 1557, quarum ipse meminit in litteris superius a nobis in extenso recitatis. Unde liquet tria hujusmodi scripta Petrum ab eodem magistro Generali obtinuisse; quibus addendæ rursus aliæ, item Patavii datæ a commissario generali ejusdem Magnani in partibus Ultramontanis, R. P. Antonio de S. Quirico, quas probabilius cum P. Laurentio ad annum referimus 1556. Marcus Complutensis provinciæ S. Josephi chronologus asserit se præ manibus habuisse litteras III Februarii anni 1557, oblitus tamen, inquit Jos. Mar. de Ancona, exemplaria producere, quo fit, ut quibuscumque diligentiis ab archivii secretioris Tabularii præfecto adhibitis neque nos potuerimus hoc monumento opus nostrum ditare [Annal. Min., t. XIX, p. 169.] . (Jam ad textum P. Laurentii redeamus.)

[128] [Pedrosi bacutus ejus terræ infixus in ficum convertitur.] Placuit Deo singulari atque miro successu Servi sui sudores velut prœmio quodam particulari abstergere, dum post fœlicem reditum ejus Pedrosum, omniumque suorum summas congratulationes, constantem Servi sui virtutem hoc modo illustrare dignatus fuit. Perambulabat S. Petrus de Alcantara quadam die arboretum quoddam a se olim in hoc loco plantatum, jam vero adultum, innixus baculo (quem secundo Romam reportarat); tunc ad illum guardianus: Pater, inquit, non inutile videbitur nec frustra erit inter has arbores ficulneam aliquam plantare, cujus fructu aliquando religiosi hujus conventus pro collationibus hybernis uti expeditius possint. Ad quæ S. Petrus quasi præcepto guardiani obstrictus, oculos in cœlum attollens atque aliquamdiu suspensus, quasi inde consilium petens, baculum (quem tunc manu tenebat) devote terre infigit. Sed infudit illo instanti Deus virtutem, ut etiam sine cortice radices agens, ramusculos ac frondes emitteret, ex quibus opportuno tempore fructus colligi possent. Tam insigni miraculo obstupescentem guardianum S. Petrus de Alcantara ad collaudandum Deum revocat, et obedientiæ meritum evidenti prœmio compensare eumdem voluisse humiliter excepit, quo operis gloriam a se maxime averteret. Sed non potuit intra septa conventus claudi, quod multorum devotionem e longinquo accerseret, tam ad videndum arborem, quam ad probandum fructus ejus virtutem, quam Deus pro multorum morborum medela simul infuderat. Hinc, consuetudine adhuc perseverante, reginis Hispaniarum quotannis canistrum hoc fructu plenum transmitti solitum, et devotioni aulicarum virginum, et aliorum infirmitatibus, antiqui successus fidem mirabiliter confirmat.

[129] [Cujus deinde fructus mirabili virtute donatur.] Inter plurima vero, quæ annotari possent, id notabile cuidam nobili fœminæ ex civitate Cauriæ contigit, ut continua febri, ac deinceps phtisi laboranti amica quædam ejus tres ex illa arbore ficus afferret atque ex devotione sancti Viri manducandos porrigeret. Infirma autem prius quidem paululum addubitans, mox integra fiducia prædictos ficus degustans, sensim et consolari et viribus augeri, tandem brevi tota convalescere non sine plurimorum admiratione visa fuit, Mirum quoque ejusdem arboris ramos in eodem horto, aut alibi plantatos, fructus colore, sapore atque magnitudine dissimiles producere, quasi privilegium quoddam particulare arbori a sancto Viro plantatæ divina dispensatione largiente. Alterum quoque non inferius; quod excisis tot ramis ad conficiendas cruces aliaque vasa, quæ pro devotione extra Hispaniam etiam deferuntur, ipsa arbor nequaquam minui aut deficere cernitur, succrescentibus quotidie aliis atque aliis. Aliquot annis post gloriosum transitum B. Petri de Alcantara, hortulanus quidam conventus de Arenas frater Alphonsus de sancto Martino, pœnitentiæ exemplar insigne, cum exhumando corpori beati Viri operam suam impendisset, ut in decentiori loco reponeretur; non frustra observabat gratias atque miranda, quæ per terræ hujus sepulcri virtutem devotis conferebantur. Unde obtenta a provinciali licentia Pedrosum petiit, ut ramum arboris a beato Petro plantatæ in hortum suum transferret, eumque inter duo saxa, tribus tantum terræ ejusdem cophinis contexit, reliquam curam sancto commendans. Non defuit pietati præmium, cum visa est arbor indies crescere, (et, ut dicitur, ad hanc diem in conventu Arenarum virescit, inquit Joseph Mar. de Ancona) atque in ramos, et fructus dilatari; quorum virtus pro infirmitatibus sanandis, radicem suam æmulata, nescientibus originem dubium aliquod injecit, an hæc vel illa arbor baculus ille fuisset, quem manu Beati olim plantatum supra ennarravimus. Paucis insuper ab hinc annis contigit in conventu Pedrosi ex ficu prædicta ramum quemdam præscindi pro cruce conficienda, in cujus rami medulla cuspis inventa fuit, quam extremitati baculi affixam crescente arbore in ligni secretiora transiisse, tam mirum, quam notabile multorum observatione haud indignum fuit. (Vide Comm. præv., n. 112).

[130] [Invitatus a S. Teresia Abulam venit.] (Juxta Waddingi contin. sequentia spectant ad an. 1560). Immiserat jam dudum Deus in cor sanctæ Teresiæ, ut Ordinis Carmelitarum institutum (sub quo vivebat) ad rigidiorem observantiam revocare intenderet. Ideo quia arduum satis negotium fore prævidebat, B. Petrum de Alcantara tunc Roma reversum diligentius per litteras consulit, ut quem spiritualis suæ vitæ aliquando agnoverat divinum magistrum, eum etiam nunc in majoris operis aggressione haberet tamquam cœleste oraculum. Cognovit vero B. Pater divinam inspirationem, postquam supremam ejus majestatem per assiduas orationes de hoc negotio secretius consultasset, ideoque rescribens sanctæ Virgini animum addidit, ne quibuscumque contradictionibus cederet, et urgere propositum (quod pro Dei gloria incœptum) instantius suasit; commendare insuper patrocinio sancti Josephi, cui etiam suæ qualiscumque reformationis augmentum inter tot adversa debere se fusius enarrabat. Inde confirmata Virgo efficacissimis ejusdem rationibus omnes se difficultates superasse existimabat; eo magis quod ulterius (favente divino numine) S. Petrum de Alcantara Brevis sui causa Avilam venire, etiam hujus negotii coadjutorem habere fœlicius promeruit. S. Petrus itaque Avilæ summis omnium applausibus exceptus, hospitium sibi in domo D. Francisci de Salzedo singulariter elegit: mox exhibito pontificio Brevi canonico, cui dirigebatur, ejus acceptationem atque favorem singulari benevolentia elicuit. Inde sanctam Teresiam invisens, consilio atque opere eidem se promptum exhibuit; ad quod etiam Dna Guiomar instigabat, suadendo ut Breve aliquod a pontifice procuraretur, cujus authoritate occasioni (quam Deus illico providisset ad opus promovendum) manus et vim admovere securius possent.

[131] [Isabellæ de Ortega futurum suum prædicit statum.] Erat tunc Avilæ Isabella de Ortega virgo genere et forma nobilis, a pluribus in matrimonium concupita; licet a teneris annis pietati addicta cœlestis tantum sponsi connubium anhelaret. Hanc fama Parthenonis Discalceatarum Madritensium (quæ tunc totam Hispaniam impleverat) adeo ejus status eligendi cupidam tenebat, ut perfectionis acquirendæ spiritualis vitæ persuasa, nullum sibi commodius monasterium ingrediendum proponeret. Sollicita tamen prius divinam voluntatem piorum hominum consiliis explorare, B. Petrum de Alcantara, cujus sanctitatem communi veneratione colebat, ad familiare colloquium invitare curavit, ut animæ statum et cordis occulta eidem secretius aperiret. Condicta die in quadam ecclesiæ capella S. Petrus animum Isabellæ exploratus, cognovit divinam animæ illustrationem; ideoque probando orationis methodum, hortabatur ad perseverantiæ atque perfectionis apicem properare. Tunc puella intentionem accedendi ad Discalceatas Madritenses manifestans, responsum habuit: se quidem Deo consecrare sancte elegisse, sed in alio monasterio id fieri eumdem decrevisse. Ad quod turbata Virgo urgebat scire locum, in quo sacro habitu induenda foret. Ad hæc S. Petrus de Alcantara: eam ex primo instituto sacri Ordinis Carmelitarum futuram, quod propediem fundandum erat, indicavit; multa quoque in laudem sanctæ matris Teresiæ, tunc puellæ huic quasi, ignotæ subjungens. Denique variis instantiis de harum rerum eventu virgini occurrens, atque declarans eam quoque precibus Deo commendandam promittens; aliquantum suspensam, atque in monasterii Discalceatarum electione magis propensam dimisit. Recurrere itaque interim ipsa instantius ad divinum consilium atque precibus cœlum fatigare; donec quodam die mentis velut excessu, intus sibi loquentem vocem intelligeret: Filia ego te volo in domo sancti Josephi. Ex qua, animo firmiter inhærente, censuit sibi Carmelitarum virginum cœnobium ingrediendum, velut a beato Petro prædictum audierat, moxque ejus præsentiam iterum petens de omnibus certiorem fecit; et ut sanctæ Teresiæ communicatione sibi præpararet, obnixius supplicavit. Omnia in se recepit S. Commissarius suo opportuno tempore perficienda, eique regulas virtutum optimas præscribens, strictissimum de nova fundatione silentium imposuit. (Notandum obiter est, huc referri a P. Josepho Maria de Ancona [Annal. Min., t. XIX, p. 201.] , quæ P. Laurentius, infra num. 137 et seq. contigisse scribit, dum S. Petrus tertia vice S. Teresiam convenit Abulæ. Cum tamen in Annalibus Minorum, loc. cit. nulla reddatur ratio, ob quam hic recedant ab antesignato suo, nempe P. Laurentio; rectius putamus hujus inhærere vestigiis. Confer. Notationem ad num. 139.) Tandem discessurus Avila prius S. Teresiam totius successus participem fecit, atque in fundationis proposito animatam, illius primæ plantæ diligentiorem cultum sedulo commendavit; seipsum vero quamprimum Breve Roma pro fundatione advenisset, præsto affuturum liberalius spopondit,

[132] [Fratrum inopiæ eælitus succurritur.] Reversus itaque Pedrosum solitis orationis atque pœnitentiæ exercitiis intentus, custodiæ suæ curas attentius exsolvebat. Contigit interea fratribus ejusdem conventus ob nivium copiam, quæ per aliquot dies exitus omnes viarum præcluserat, propter eleemosynæ penuriam, fame quoque obsideri; cum quadam die refectionis hora imminente B. Pater frusta aliquot panis biscocti tunc undique conquisita apponi atque inter duodecim discumbentes dividi præciperet. Dein magis attentis omnibus ad spiritualem refectionem, quæ sacra lectione atque S. Petri de Alcantara sermone proponebatur; ille mentem in Deum erigens, non desinebat divinam providentiam secretius interpellare. Vix quisque buccellam mandendo sensim consumpserat, cum signo ad portam audito janitor pro officio accurrens, juvenem quemdam invenit ex oppido Serradilla, duodecim illinc milliaribus distante. Hic per algorem et nives ad conventum perrumpens, sarcinam panis, herbarum oleique pro necessitate fratrum opportunius attulerat. Quibus mox ad præsentiam fratrum in refectorium delatis, omnibus divinæ providentiæ opportunitatem collaudandi, atque orationis virtutumque sanctarum perseverantiam excolendi cum præclara S. Petri exhortatione incitamenta, majora fuera.

[133] [Hac occasione de litteris filiationis.] Nec sine pretio hoc charitatis officium juveni illi stetit; cum brevi B. Pater ad oppidum illud accedens, domum juvenis pro hospitio fratrum eligere, atque insuper ejus matrem Societati spirituali suæ religionis (litteris filiationis, ut vocari solent) adscribere voluerit. Quantum autem hæ litteræ, etiam ultra animæ bona, domui huic prodesse potuerunt, hac maxime experientia comprobatum; quod non solum domesticis, sed et plurimis loci prædicti incolis applicatæ, in variis infirmitatibus salutem integram attulerint. Ut vel hinc recte dicere soleret devota illa mulier, se in istis litteris omnium remediorum habere promptuarium.

[Litterarum S. Petri exemplar.] (Litterarum de quibus hic sermo, exemplar reperitur in Annalibus Minorum [T. XIX, p. 205.] , quod quidem hic prætermittere nefas. Est autem ex hispanico in latinum sequentis tenoris: Dilectissimis fratribus in Domino Nostro Jesu Christo Gabrieli Sanchezio suæque Uxori de Turre Junxillo: ego frater Petrus de Alcantara, commissarius supra omnes fratres Minores Conventuales Hispaniarum, authoritate apostolica confirmatus, salutem et pacem æternam in Domino, qui est vera salus atque spes firma eorum omnium, qui eum diligunt, eique servire cupiunt. Eam devotionem considerantes, quam vos supradicti habetis erga seraphicum patrem nostrum sanctum Franciscum, suosque fratres, qui sunt obedientiæ nostræ subjecti, quemadmodum iidem fratres testificantur, propter ingentem eleemosynam atque cætera pietatis opera, quæ a vobis recipiunt atque recepere; cupientes quod ob temporalia beneficia compensationem spiritualem recipiatis: quapropter in divina misericordia confidentes, atque meritis B. P. N. Francisci, ab cujus reverentiam vos supradicti tam devotum atque beneficum animum sacræ suæ religioni ostenditis: ego, præsentium litterarum vigore, vos inter fratres nostros recipio, ut sitis participes omnium bonorum, id est, sacrificiorum, jejuniorum, disciplinarum, orationum, prædicationum, confessionum, Missarum et cæterorum beneficiorum, tam generalium quam particularium, quæ Domino Deo nostro acceptare pro sua misericordia placuerit, ab omnibus et quibuscumque Fratribus et religiosis obedientiæ meæ subjectis: ita ut sitis nostri Fratres, prædictorum bonorum in vita et post mortem participantes, omnium videlicet sacrificiorum et officiorum divinorum, quæ facere solemus pro iis, qui eorum domibus nos recipiunt et faciunt caritatem. In quorum fidem jubeo dari præsentem paginam Fraternitatis, nomine meo firmatam, atque sigillo majori officii mei munitam. Datum ex nostro conventu Dominæ nostræ conceptionis Pedrosi, die XXV Maii MDLX. Frater Petrus, qui supra, manu propria.

[Perstringuntur P. Laurentius et Waddingi continuator præpostere præfatas litteras interpretantes,] Qua ratione præfatæ litteræ ad juvenem, qui cibaria attulerat, ejusque matrem spectare possint, ut vult P. Laurentius, non video; quinimo evidens est illas ad alios omnino referri. Ast cum P. Laurentius nullas exhibet litteras, admitti potest eum alias præ manibus habuisse vel respexisse. Aliud est de P. Josepho Maria de Ancona, qui litterarum apographo sequentia præmittit verba: Petrus vero juvenem suis litteris pro beneficio munit, quibus in benefactorum Ordinis album adscriptus agnosceretur, quas in spiritualibus infirmitatibus corporumque morbis medendis efficacissimas loci incolæ experti sunt quam sæpissime. Profecto ne vel unus apex est, qui juvenem in his litteris respiciat, ut vix continuator Waddingi levitatis notam hic effugiat. Cæterum ejus narratio longe diversa est a narratione P. Laurentii, qui S. Petrum tradit domum juvenis adiisse in eaque hospitasse. Quod animadvertisse sufficiat, cum non suppetat unde rem plane elucidem.

[quarum authentia nutare videtur.] Præterea ipsa præfatarum litterarum authentia suspecta mihi est ex inscriptione. Nullibi enim reperio S. Petrum fuisse constitutum apostolica autoritate commissarium Generalem supra omnes fratres Minores Conventuales Hispaniarum. Ex diplomate Pauli IV, superius recitato confirmatur commissarius Fratrum Reformatæ Vitæ Ordinis Minorum Conventualium in Hispaniarum partibus, quod utique minus late patet, quam præfata inscriptio. Nec facile quisquam sibi persuadeat sanctum Petrum plus sibi arrogasse quam ex apostolica concessione teneret. Confer. infra num. 146, ubi alteras S. Petri reperies litteras quarum hæc est inscriptio: Ego Fr. Petrus de Alcantara commissarius generalis fratrum Minorum Conventualium Reformatorum per Hispaniam, authoritate Apostolica. Cæterum id saltem commodi præfatarum litterarum recitatio habebit, ut oculis subjiciatur formula qua filiatio seu potius Fraternitas soleret benefactoribus concedi).

[134] Non cessabant interea S. Petri de Alcantara æmuli amplissimæ ejus authoritati in ordinanda sua Reformatione novas difficultates opponere, [Nova divinæ bonitatis in S. Petrum testimonia.] quibus removendis Plasentiam ire coactus, episcopo pontificii diplomatis vigorem intimavit; indeque proficiscens continuo colligendo rosas e spinis contravenientium, et ubique premens Christi vestigia bene merendo de omnibus, ad conventum Viciosæ transivit. In hoc itinere modo quasi superius relato, meruit Beatus a providentia subveniri; dum quodam die via atque solis æstu confectus, socii vicem concidentis fame, ac siti (ut dicebat) magis anxius, oratione obtinuit ut inter quædam saxa scaturientem aquam limpidissimam, ac duos panes pro reficiendis viribus deficientis præstantissimos eidem demonstraret. Post ad cauponam quamdam dictam della Vadera noctu perveniens, et ob strepitum hospitum vix loco quietis invento, in propinquum dumetum pernoctandi causa secessit; ut vero aliqui recessisse S. Petrum de Alcantara adverterunt, diligenter eum inquirendo tandem auribus ducti invenere, ubi flagellis se fortiter disciplinabat. Hic eum invitare perhumaniter ad hospicium regredi; et quia recusare instabat, ex eadem caupona obsonii quidquam afferre pro summa pietate habuerunt. Hæc occasio fuit, ut S. Petri de Alcantara sanctitas cunctis illis viatoribus ejusdem devotionem altius imprimeret, et licentiose vivendi dissolutionem modestiæ exemplo efficacius temperaret. Ipse vero primo diliculo viam, quæ ad Carceres ducebat, aggressus, inde ad conventum Viciosæ cito perrexit. (Hæc paulo distinctius continuator Waddingi [T. XIX, p. 206.] : Eodem tempore, renascentibus æmulorum in reformationem tumultibus, opus fuit viro Dei Placentiam accedere, ibique cum antistite tempestate sedata, ad oppidum de Carceres proficisci. Postea oppidum de Zaraicego petit, ubique populis divina virtute cum spiritualia, tum etiam temporalia beneficia elargiens, inter quæ illud memoria dignissimum, quod religioso socio præ fame et siti in itinere animam agenti, ad Petri preces omnipotens miraculose succurrit, dum repente sons perennis ex arida exsurgit humo, binique panes candidissimi apparent. Ad conventum inde Villæ Viciosæ accedit, ubi reliquum hujus anni 1560 transegisse validissimis conjecturis docemur. Hinc etiam miraculum de panibus divinitus in conventu Rosarii submissis, de quo apud P. Laurentium numeris sequentibus, in Waddingi continuatione mox citata verba præcedit.)

[135] [Simile contingit in conventu Rosarii prodigium.] Circa hoc tempus, quo redux S. Petrus de Alcantara tertia vice a civitate Avilæ, vivebat in conventu Rosarii, mirabiliter juxta consuetam providentiam Deus ei hoc modo subvenit. Circa natalitia Domini furente tempestate nivibus atque pluviis continua, quæstuandi facultas fratribus adimebatur, ut jam nihil ad victum illius diei, nisi paucissimæ buccellæ superessent. Tunc guardianus beatum Virum monere de præsenti necessitate attentans, ad orationis remedium coram sanctissimo Sacramento implorandum ab eodem instantius urgebatur. Convenere igitur omnes, et ad S. Petri exhortationem in divino auxilio atque sanctissimæ Virginis patrocinio confidentes, contra invalescentem tempestatem ferventius in oratione perseverabant; donec nuntio cœlesti allatam fuisse provisionem signum ad portam factum promptius indicaret. Accurrente namque ostiario, nemine viso, sportam optimo pane plenam supra nivem depositam citius renunciavit, ad quam recipiendam omnes cum accensis luminaribus ordine processere. Tunc B. Pater singularem Dei opem orationis efficaciæ adscribens, hymnum Te Deum intonans ad ecclesiam reverti, indeque brevi ac devoto sermone omnium affectus in divinas laudes atque servitium excitare ardentissime curavit.

[136] [Residui panes missi regibus Hispaniæ etc.] Sed miraculum ex eo magis inclaruit, quod panes illi toto tempore, quo inclusi fratres mansere, perdurarunt; usque dum comes Oropesæ, de eorum necessitate sollicitus, provisionem opportunam submisisset. Hic cum a religioso quodam rei notitiam habuisset, statim conventum accedere, atque ex panibus illis cœlestibus partem aut reliquiam aliquam expostulare. S. Petrus de Alcantara, cui propter solitam aliquot dierum inediam tres panes remanserant, eosdem importunis comitis precibus concedere reverentia tanti viri coactus fuit. Qui tam insigni thesauro locupletatus consultius judicavit, pro Dei ac Serui sui gloria, eodem se privare, mittendo unum ad majestatem catholicam regis Philippi II, alterum ad Portugalliæ regem, et tertium ad Hispaniæ legatum, qui in Romana Curia eumdem summo Pontifici exhiberet. Sic nimirum superne dispositum fuit, ut miraculum adeo insignis providentiæ, et merita servi Dei Petri de Alcantara longius spargeret, et inimicorum ejusdem contumeliam notabilius confunderet.

[137] [Tertia vice S. Teresiam convenit Abulæ.] Dum S. Petrus in conventu Rosarii religiosorum consolationi attendebat, redditæ ei fuerunt litteræ a sancta Teresia, quibus significabat difficultates de obtinendo Brevi pro nova fundatione, eoque magis stimulabant S. Commissarium, ut multarum rerum occupationibus, quibus ad officii partes explendas tenebatur, præferret transire Avilam consolandi juvandique animo Teresiam. Illuc itaque sine mora properans, Sanctam convenit; atque de variis difficultatibus, quæ pro expeditione Brevis offerebantur, cum ipsa deliberat. Quibus mature expensis, suadet tandem Breve a summo pontifice petendum nomine D. Guiomaræ de Ulloa, ejusque matris, quæ suis impensis conventum fundare cupiebant sub instituto primæ Observantiæ Montis Carmeli. Dein utriusque dominæ quæsito, habitoque consensu atque favore; Sanctam iterum sollicitat Romam mittere, atque cætera providere, quæ sibi in operis promotione adversa imminere prædicebat. Adeo ut ipsa sancta propriis scriptis hanc diligentiam, atque industriam B. Petri de Alcantara commendans; omnia pene ipsi deberi, nec sine ejus auxilio se terminare potuisse, ingenue testatum reliquerit.

[138] [Sacras virgines ad pietatem stimulat. Inter celebrandum sublevatur.] (Quæ sequuntur hoc capite, in Waddingi continuatione referuntur ad alteram S. Petri Abulensem commorationem de qua superius nn. 109 et 110). His curis Avilæ addicto S. Petro de Alcantara obtigerat sæpius varia religiosarum Virginum monasteria adire, quibus inter virtutum monita, præcipuum orationis studium sedulo commendabat. Hinc multis libellos suos, quos de hac re conscriptos tradidimus, illis distribuendo, sermone quoque ferventi pietatem accendebat. Inter prima hæc, monasterium Incarnationis (quo sancta mater Teresia includebatur) sæpe ad instantiam Sanctæ atque ægrotantium ingressus, præsentia doctrinaque mirabili instruendo perfecit. Alterum sanctæ Annæ, Ordinis S. Bernardi religiosas magnæ perfectionis continebat. Illuc semel ab Abbatissa invitatus, ut ægrotantem quandam virginem inviseret, redeundo a plurimis eum undique stipantibus, ad celebrandum Sacrum in oratorio synodii seu capituli trahebatur; quo devotionis fervorem, quem omnes in Beato venerabantur, in suæ pietatis affectum converterent utilius. Nec fefellit opinionem promptum sincerumque Viri obsequium, dum sensim interna spiritus flamma in mysterii meditatione exardescens, antequam ad sanctissimi corporis communionem pervenisset; vehementi raptu per tres horas ultra cubitum a terra sublevatus omnes stupore atque devotionis compunctione percelleret. Hinc ad se reversus, sacrificioque absoluto, gratiam (quam ipse in divina clementia altius prædicabat) devotis virginibus in pietatis stimulum validius convertit; ut quod sibi indignissimo Dei famulo concessum immerito mirabantur, id amantibus ferventius atque sectantibus diligentius divinam bonitatem incitamenti magis, quam præmii loco habendum efficacius persuaderet: unde cum ei aliquoties in eodem loco, occasione illius infirmæ vitandæ, idem contigisset; altissimos eisdem virginibus conceptus de familiaritatis divinæ atque spiritualium deliciarum precio facilius impressit.

[139] [S. Teresiæ sociam unam] Eadem insuper occasione, qua Avilæ moram trahebat B. Pater, non defuit conquirendo sanctæ Teresiæ virgines aliquas socias, quæ novo ejus instituto nomina darent, operam impendere. Unde cuidam devotæ suæ pœnitenti religiosam vitam meditanti, atque jam soluta dote cuidam monasterio addictæ, validius persuasit ut propositi effectum differendo usque ad opportunum magis tempus, quod se indicaturum promisit, pietatis studiis intensissima novam illam fundationem expectaret. (Ex mente P. Laurentii, evidens est virginem hanc diversam esse ab Isabella de Ortega, de qua supra n. 131. P. Josephus Mar. de Ancona posterioris meninit, ubi altera vice S. Petrum scribit Abulæ convenisse S. Teresiam: Accidit, inquit, quod nobilis quædam atque speciosa puella, cui nomen Isabella de Ortega, internos experiretur impulsus, ut Minoritis Discalceatis Matritensis monasterii nuperrime fundati nomen daret; quo a Petro ejusdem confessiones sacras excipiente audito, prædicit, nequaquam eamdem Clarissarum Matriti, sed Carmelitanorum Abulæ primum institutum professuram; quod re ipsa contigit, dum eamdem Petrus Teresiæ præsignavit in sociam [Annales Minorum, t. XIX, p. 204.] . Hæc legenti in mentem venit P. Josephum de Ancona confudisse Isabellam cum altera illa virgine, de qua hoc num. sermo est, atque ex duabus unam fecisse. Non videtur S. Petrus Isabellæ a confessionibus fuisse; id saltem ex verbis P. Laurentii num. 131 non liquide deducitur; imo contrarium satis clare insinuatur. Adde juxta P. Josephum, Mariam de Paz eadem occasione adhæsisse S. Teresiæ. Denique hic universim commorationis (quæ P. Laurentio tertia est) S. Petri in urbe Abulensi haud meminit, unde simul conjungit, quæ ille partim secundæ, partim tertiæ commorationi adscribit. Vide dicta n. 131.)

[140] [alteramque adducit.] Alia virgo nomine Maria de Pace (de Paz) domestica D. Guiomaræ de Ulloa, cujus virtutes imitabatur, eodem religionis desiderio accensa, turbabatur valde a dotis necessariæ ad ingrediendum monasterium defectu. Quod cum B. Petro de Alcantara sincerius aliquando communicasset, ejus monitis atque consiliis plurimum consolata, remedium suæ impatientiæ imposterum ex sancti Viri promissione securior expectabat. Harum itaque virginum acquisitione sanctæ Theresiæ renunciata, obfirmabatur spe fundationis suæ successum (tam fœlici principio, tamque sollicito promotore obstetricantibus) propediem optatum sui desiderii fructum pariturum; eoque alacrius atque diligentius B. Patri gratias agere, et ad operis perfectionem sollicitare instabat.

[141] [Novus conventus in diœcesi Zamorensi.] Variis interea populorum sollicitationibus invitabatur S. Petrus de Alcantara ad fundandos conventus sui instituti in eorum locis, quos excusabat ipse rejiciendo in opportuniora tempora, ne obtrectatoribus invidiæ materiam magis augeret. Instabant ardentius incolæ loci Aldeæ del Palo, quinque milliaribus Zamora distantis; ideoque quo facilius obtinerent, D. Guiomaram de Ulloa (quam adeo sancto Viro addictam noverant) litteris compellant, ut eum ad sua desideria pertrahat. Hæc cum S. Commissario variis persuasionibus consensum extorsisset, litteras quoque, quibus idem explicaretur, atque ad fabricæ promptitudinem cives invitarentur, elicuit. Servantur adhuc apud Zamorenses cives prædictæ litteræ in deaurata tabula sub cristallo inclusæ, quarum tenorem hic adscribere non ingratum forte existimo iis, qui (ut dicitur) leonem ex unguibus cognoscere cupiunt; sic ergo habent:

[S. Petri hac deplausa litteræ.] “Ego Fr. Petrus de Alcantara commissarius generalis Fratrum Minorum Conventualium Reformatorum per Hispaniam autoritate apostolica etc. Quia illustris domina Guiomara de Ulloa, modo habitans in civitate Avilæ, mihi dixit; quod in Aldea del Palo oppido, propinquo Zamoræ, rectores et aliæ personæ principales ejus loci offerunt quoddam oratorium a sancta Magdalena vocatum, ut sub nostra obedientia ibi conventus ædificetur; et sic aliqui devoti construere volunt ecclesiam, domum atque hortum juxta formam nostri instituti: itaque dum ita fuerit, ut prædicta Domina fide dignissima retulit, et prædicti sollicitantes in proposito eidem declarato perseveraverint; ego ex nunc recipio atque admitto prædictam domum pro monasterio; et illud incorporo cum cæteris conventibus nostræ custodiæ, et exhibeo me missurum fratres, qui opus incipiant: et quando Deo favente, domus persecta fuerit, promitto me destinaturum alios, qui eam incolant; hac tamen conditione, quod non excedat formam nostris ædificiis præscriptam, et quod magistratus, vel hi qui majorem partem monasterii ædificaverint, semper maneant Domini ejusdem; ita ut ibi habitantes fratres inde ejicere possint, quandocumque intellexerint, quod ex ipsorum vita non resultet gloria Dei atque proximi ædificatio, sive quavis alia ex causa; quia illud nostrum non existimamus, nisi tantum ut in eo domino Deo nostro serviamus, tamquam peregrini et mendici in hoc mundo. Et sic promittimus restituere illis quolibet anno claves ejusdem conventus, ut de illis faciant quicquid ipsis placuerit; aut propter amorem Dei, nos iterum in illo habitare permittant. Et quo præsentes litteræ majus robur habeant, subscribuntur mea propria manu, et obsignantur sigillo majori mei officii. In Villa Oropesæ die IX Januarii 1561.

Fr. Petrus qui supra manu propria.”

LIBER TERTIUS.
De erectione provinciæ S. Josephi usque ad ultimum annum finis vitæ S. Petri de Alcantara.

[Capitulum generale in Pedroso.] Statuerat secum S. Petrus de Alcantara in virtute potestatis sibi a Christi vicario concessæ custodiam suam in provinciam erigere. Itaque dum undique ad novum institutum canditati concurrebant, atque varia loca conventuum fundationes expetebant, patres ad capitulum convocat, cum quibus de his aliisque regulis constituendis deliberando, maturius omnibus provideret. Hinc principio anni 1561 congregatis Pedrosi prædictis patribus, placuit divinæ benignitati Servi sui consilia sequenti miraculo illustrare. (Capitulum hoc celebratum est dominica Septuagesimæ, id est II Februarii, cum Pascha incidat in diem VI Aprilis; et quidem Pedrosi, non in Villæ Viciosæ cœnobio, ut Marchesius, auctor Viridarii, cæterique opinantur; sed apud Pedrosum, quemadmodum Laurentius a sancto Paulo, Joannes de sancto Antonio et alii ejusdem ætatis, publicis monumentis et libris Mss authenticis illius provinciæ adhærentes, affirmant [Annales Minorum, t. XIX, p. 258.] . Id etiam diserte tradit P. Joannes a S. Maria. Confer commentarium prævium n. 44.)

[143] [Vir Fratribus addictus tagum transit inoffenso pede.] Habitabat in propinquo pago Inoxal vir satis devotus religiosorum, cui filius eadem pietate non inferior, fratres apud se transeuntes omni charitatis officio prosequebatur. Inter alia sæpe conquisitas a fratribus eleemosynas suo jumento ad conventum perferens, ibi a sancto viro Petro de Alcantara humaniter exceptus, in morum innocentia efficacius confirmabatur. Quadam die occurrebat eidem juveni, huic officio explendo, tardius domo sua proficisci, indeque jam tenebricosa nocte Tagi ripam accedere: cum jam jumentum aquas fluminis (quod ob profunditatem quietum fluit) attigisset, nullo verbere vel alio incitamento progredi voluit, compellente illud magis juvene, qui se ad torrentem quemdam, qui in eadem via occurrit, pervenisse existimabat. His itaque curis anxius, ne in deserto loco noctis inclementiam experiri cogeretur, ad Deum mentem elevans summa fiducia S. Petri de Alcantara favorem invocat, atque jumentum acrius extimulat. Mirum dictu, quod jumentum quasi præcepto obediens, moras rumpit, timorem excutit, undas fluminis ingreditur, atque cum suo ductore sine ulla aquæ offensa in objectam ripam siccis pedibus pertransit; at vero juvenis, cui nondum in mentem Tagus venerat, cum se eum jam trajecisse animadverterat ex his, qui sibi obvii demonstrarunt, perculsus stupore vix non exanimatus corruit. Unde devotius in gratias ac lacrymas coram Deo effusus, meritum S. Petri de Alcantara, atque virtutem etiam super animantia et elementa altissime intonando accelerabat passus, ut quamcitius ad liberatoris sui pedes in conventu procumberet. Pervenit tandem, licet tardius, ad conventum; atque coram omnibus, maxime vero ad pedes S. Patris, liberationis beneficium, et miraculi excellentiam exultabundus recenset, cujus causam S. Petrus de Alcantara charitatis præstantiæ adscribens, gratiarum actionem omnem in divinam omnipotentiam refudit. Viatores autem, qui ad flumen trajiciendum pervenerant, a naviculario certiores facti neminem illum ea nocte trajecisse, eo magis successus magnitudinem, quacumque transirent, evulgabant.

[144] Interea dum præparant se omnes congregati devotis orationibus atque exercitiis, ut rebus agendis cœlestis spiritus præsidium implorent; adveniunt duo nuntii ab oppido de Arenas, instantes ut conventum Fratrum apud se ædificare permitteret S. Petrus de Alcantara, idemque suis sumptibus cives perfecturos. Quibus tunc humaniter dimissis, postea Deo sic inspirante, plenius satisfecit. Eamdem instantiam sæpius fecerat excellentissima D. Joanna de Portugal marchionissa de Elche, quando audivit eum creatum esse commissarium generalem, et concessam illi fuisse facultatem recipiendi alios conventus; cujus precibus concesserat S. Petrus anno 1560 ut ad illum locum explorandum P. Antonius a Conceptione, et Fr. Bartholomæus a S. Anna transirent. Hi postquam ubique opportunitatem situs condendi conventus designassent, tam in loco de Elche a prædicta marchionissa oblato, quam in oppido de Monforte, quo illos transeuntes devotio incolarum vocarat, rediere ad capitulum Pedrosi; ut missionem fratrum ad novam fundationem sollicitarent, velut in capitulo Lorianæ congregato statuerat S. Commissarius.

[Conventus Solanæ de Pietate;] (Hic supplenda quædam ex authographis monumentis provinciæ S. Joannis Baptistæ, ad quam præfata monasteria pertinent. Proceribus (Pedrosi nempe in capitulum congregatis) igitur annuentibus, et plurima ad hujusmodi opus conferentibus, adfuit beneficentia ac largitate pari ipsa heroina (D. Joanna marchionissa de Elche), fuitque in causa, ut cœnobium sancti Josephi titulo insignitum, non longe a memorati oppidi Vallo (dicti), omnibus suis numeris absolutum discalceatis daretur. His tamen cupientibus in hac regione secundam domum erigere, cryptam quamdam insalubrem, omnino ab hominum frequentia remotam, ad nonum lapidem a Valentia urbe, quum aliquandiu, non absque propriæ salutis jactura inhabitassent, pientissimus heros Fridericus de Portugallia eorum incommodis ex caritate compatiens, illis ecclesiam sanctæ Mariæ de Pietate et contiguum monasterium, distans tamen ab ipsa crypta in, ejus oppidi, quod Solana vulgo nuncupatur sibique parebat, territorio, ex domesticis facultatibus exstruendum curavit [Ibid., p. 273.] . De conventu Solanæ inferius recurret aliquid apud P. Laurentium, hoc ipso lib. III. Quod ad Montisfortis monasterium spectat, hæc loc. cit. narrantur: Assueverant oppidi Montisfortis, in Valentino regno Hispaniarum, incolæ singulis annis ad fonticulum quemdam, cruce erecta, ritu religiosæ supplicationis accedere, eamdemque crucem tertio aquis immergere, Deum deprecantes, ut aridæ a natura regioni copiam aquarum largiretur. Sæpe autem divina bonitate annuente, grati animi ergo, ædiculam ibidem exstruxere. Cum autem loqueretur, cujus titulo locus deberet insigniri, in eam sententiam ab omnibus itum est, ut ei dicaretur, cujus nomen in litaniis, dum sacerdos ad fontem perveniret, casu enunciari contingeret. Itaque parocho versiculum Sancta Maria intonnante, eo momento, quo ipse pede fontis marginem tetigit, decretum est, ut locum Virginis Nativitatis audiret. Vocata est tamen passim titulo Dominæ Nostræ de Laureto. Ut igitur primum ædicula ex contiguo tuguriolo fuit exstructa, quidam Pater Mercenarius adfuit, qui ejus obsequio intenderet. Is cum quodam mane sacra facturus lintea corporalia pararet, exiguam beatæ Virginis imaginem illis involutam ex insperato invenit; idque miraculo tribuens, eamdem in sacrario honorifice condidit, atque totius rei eventum oppidanis aperuit. Applicuerunt forte illis diebus Montefortio aliquot provinciæ sancti Joseph (postea S. Joannis Baptistæ) sodales, quorum consuetudine populus delectatus, eamdem ædiculam in conventum hoc anno (1561) evexere, quo tempore etiam eadem sacra imago miraculis corruscare cœpit. Non procul ab hoc cœnobio antrum quoddam visitur, ad quod pergens per singulas hebdomadas ex fratribus incolis unus, contemplationi solitarius vacare consueverat, secum ferens panem dumtaxat et aquam; ad cœnobium inde rediens hebdomadis ultima die [Ubi supra.] . Gonzaga labitur dum fundationem conventuum Elchensis et Montisfortis ad annum refert MCLVIII [De Origine Seraphicæ Religionis Franciscanæ, p. 1163 et 1164.] ).

[145] [Custodia in provinciam erigitur.] Quibus sic dispositis principium capituli Dominica Septuagesimæ a S. Petro de Alcantara factum, in quo auctoritate apostolica sibi tamquam commissario generali concessa, patrum quoque votis accedentibus erexit custodiam, jam novem (aliis XVI, in Bulla autem Pontificia XIV, ac forsan pluribus [Annal. Min. Ubi supra, p. 259.] . P. Joannes a S. Maria tantum IX habet, Vide commentarium prævium n. 44) conventibus auctam, in provinciam titulo sancti Josephi, cujus imaginem pro sigillo assumere placuit. Ei paribus suffragiis primus Provincialis præfectus fuit P. Christophorus Bravo, vir singularis virtutis atque disciplinæ religiosæ, cui sola obedientiæ vis muneris acceptationem extorquere poterat, urgente eumdem sancto commissario Petro de Alcantara. (Joannes de sancto Bernardo in vita S. Petri minus vere scribit, Christophorum per sexennium, nondum tamen expletum, dum ad nascentis provinciæ regimen promoveretur, cum sodalibus conversatum esse; quum vero sanctus Petrus omnium primum Christophorum ad suæ vitæ rationem ineundam admiserit, labente anno MDLVII, quemadmodum et ipse Joannes fatetur, fueritque idem Christophorus hoc anno, mensis Februarii, minister provincialis electus, satis superque constat, eumdem per tres dumtaxat annos totidemque circiter menses, nostræ fuisse adscriptum sodalitati, dum provinciæ S. Josephi minister hoc anno electus est [Ibid.] ). Idem mox cæteris creatis superioribus, provinciæ leges proposuit; quibus præ his, quæ a fundatione custodiæ introductæ vigebant, sequentis Reformationis norma atque exemplar inniteretur. Ideoque unanimi consensu approbatas, quia pietatem ac zelum paupertatis redolent, pro multotum consolatione adscribere non recusabo.

[146] [Statuta provinciæ.] “Primo ordinamus, ut in omnibus conventibus nostræ provinciæ recitetur Officium divinum voce submissa, æquali atque devota, ubicumque quatuor fratres convenerint, qui id rite explere possint.

Item in omni tempore fiat oratio mentalis per tres horas in communi, et una hora labore corporali fratres exerceantur. Per totum annum faciant disciplinam in communi more solito, exceptis dominis ac festis de præcepto.

Item quia scimus, quod nostræ professionis principalis observantia consistit in sanctæ paupertatis praxi, qua derelicta, observantia quoque regulæ nostræ sanctæ deperiit: ea propter ordinamus, ut omnes fratres nudis pedibus incedant, vestiti panno grosso; ex quo habitus longitudo non excedat pedis superficiem, nec latitudo decem palmos; manicæ pertingant ad primam manus juncturam, et latitudo inter utrumque humerum palmi et medii cum unica apertura: mantellum longitudinis tantæ sit, ut extrema digitorum obtegat demisso brachio.

Item ordinamus, ne petantur pro sanis carnes, pisces, vinum, ova, exceptis eleemosynis quotidianis; quibus non petantur res delicatiores, sed illæ recipiantur, quæ sponte offerentur, exceptis pernicibus, gallinis et aliis hujus generis cupediarum: nec conquirantur res quæcumque ut serventur, præter legumina pro uno aut altero mense cum consensu provincialis, guardiani et seniorum conventus; nec cogatur aliquis carnes vel lacticinia manducare, quocumque tempore, si noluerit.

Item omnes fratres super humum dormiant, in aliqua tabula, storea vel pelle; saluo in locis humidis, ubi stratum erigere possunt altitudinis unius palmi a terra, neque ad hoc faciendum a superioribus cogantur: et possunt habere stragulum vile quatuor mensibus anni, et aliis duo; quatuor vero æstivis nullum.

Item ordinamus, ut fratres ætate provecti bene habeantur, et infirmi optime curentur secundum possibilitatem sine magna aliqua distractione cum charitate: nec quisquam, qui vitam communem non servaverit, ad minus per medium annum, habeat vocem passivam; si vero convalescens, ad eamdem vitam per medium annum redierit, eamdem vocem recuperabit. Pro vita autem communi intelligimus non portare quodcumque genus calceamenti, non uti culcitra, lino, aut aliis hujusmodi, quæ ubique sanis prohibentur: et si quis hac voce passiva utitur (pro ut dictum est) impeditus, privetur eadem per duos annos; et prælatus (qui id permiserit) privetur ad triennium in capitulo sequenti.

Item ordinamus, ne pro sacrario recipiantur vasa aurea vel argentea; præter duos calices, et unam custodiam pro sanctissimo Eucharistiæ sacramento: nec recipiantur paramenta serica aut acu picta; sed simplices quatuor tantum casulæ cum cæteris ornamentis ad sacrificium necessariis; neque sint in qualibet ecclesia plura quam duo altaria, quorum ornatus pauper sit et nitidus, ut devotionem excitet. Cætera conventuum suppellex humilis sit atque exigua, ita ut sufficiat.

Item non recipiantur pecuniæ pro Missis, sed omnes applicentur pro benefactoribus; salvo quod guardianus unam aut duas applicare poterit pro aliqua persona particulari, cui provincia singulariter obstricta fuerit; nec pro eadem quicquam recipiatur.

Item ordinamus, ut conventus (qui imposterum recipientur) sint parvi et humiles juxta formam a capitulo præscriptam: nec aliquis recipiatur, qui non habeat patronum, cui non permittatur, ut eum Papæ renunciet; sed tamquam Dominus quandocumque voluerit, possit ejicere fratres, et facere de eo quicquid ei placuerit. Ideo quoque quolibet anno accedant eum fratres cum clavibus, ut ei restituant; aut si propter amorem Dei voluerit eos ulterius in eodem habitare, id iterum concedat. Tenenda quoque sunt duo inventaria suppellectilis conventus; ut exeuntibus fratribus relinquant illam, quam a Domino acceperunt, aliam vero secum auferre possint.

Item ordinamus, ut juxta Regulæ præceptum de conventuum nostri instituti humilitate ecclesiæ parvæ sint nec latitudine octo pedibus angustiores, nec 24 longitudinem excedant: nec ex quacumque occasione amplientur, nisi propter aliquorum habitatorum commoditatem qui nullam aliam in propinquo Ecclesiam habuerint. Et in conventu, ubi habitaverint fratres, resplendeat paupertas et vilitas; nullo ligno elaborato construantur, nisi ecclesia, chorus et sacrarium: nullum ibi sit synodium aut bibliotheca; sed libri inter fratres distribuantur, ut melius conserventur. Totius conventus de novo extruendi circuitus quinquaginta ad summum pedes contineat. Octo pedum vel noven latitudinem sacrarium, portaria atque valetudinarium inferius includat. Cellæ septem pedes ad summum, valedinarium hybernum tredecim aut sexdecim non excedat: claustri area in forma quadrata septem pedes habeat. Divisio cellarum sit ex lateribus; et scala trium pedum latitudinis: ad quam formam omnes conventus quantum possibile fuerit redigendi, aut pærcipue ædificandi.

Nullus conventus ultra octo cellas habeat; portam claustri quatuor palmis latam, septem vero altam; reliquas portas 2 pedibus latas et sex altas. Ecclesia ejusdem sit altitudinis cum conventu, ut quadratura justa servetur.

Tandem ordinamus, ut provincialis, commissarius, custos aut guardianus, qui has regulas non servaverit, privetur per sex annos, aliisque pœnis subiaceat, juxta sententiam omnium patrum.” (Conser Commentarium prævium n. 45 et seqq).

[147] [Viros sanctitate insignes conventibus præficit.] Postquam a Patribus congregatis præscriptæ constitutiones fuissent approbatæ, conventuum guardianis provisum fuit; variique religiosi, qui novi instituti desiderio ad capitulum ex variis provinciis concurrerant, per familias commode distributi fuere. S. Petrus de Alcantara novum quoque provincialem Romam destinavit, ut magistro generali Conventualium, rerum gestarum rationem reddendo, omnium confirmationem tam ab ipso, quam a summo pontifice procuraret. Eodem tempore octo fratres moribus ac experientia probatissimos, nempe fratrem Gasparum de Tordesillas, Fr. Hieronymum de Ciudad Rodrigo, Fr. Antonium de Valentia, Fr. Antonium Bravo, Hieronymum de Torrejonzillo, Fr. Gasparum de Salmeron novitium, eorumque commissarium Fr. Alphonsum de Lerena et guardianum conventus S. Josephi de Elche, et Fr. Isidorum a sancto Jacobo guardianum de Lorito, misit ad fundandos eosdem conventus, de quibus (paulo superius) mentionem fecimus. Horum virtute ac sanctitatis exemplo fundamenta jacta fuere reformatæ provinciæ sancti Joannis Baptistæ in regno Valentiæ: cui S. Petrus de Alcantara tamquam primogenitæ et affectum et spiritum suæ pietatis impensius communicavit, fovendo quoque semper quantum vixit, ut merito S. Petrum suum fundatorem præ cæteris agnoscat ac veneretur.

[148] [Ipse Aldeam proficiscitur.] Scripsit quoque S. Petrus de Alcantara epistolam ad sanctam Teresiam de rebus a se gestis, quarum consolationem omnes exantlatos labores abstersisse affirmabat; eoque Sanctam ad sui conventus fundationem incitabat, nec impatienter contradictiones aut obstacula perferenda, ac superanda admonuit, ubi tam insignis fructus colligendus sperabatur. Scripsit quoque ad D. Guiomaram de Ulloa, significando se iturum quamprimum Aldeam del Palo, ut fundationis promissæ debitum exsolveret: cui occurrendo devota domina se quoque itineri commisit, ut possessionem quamdam suam in illo loco fabricæ conventus offerret. Hinc S. Commissarius tenerrimo affectu atque amplexu omnes suos religiosos dimittens, ipse Aldeam del Palo abiit (hoc anno 1561, non autem, ut apud Gonzagam legitur, anno 1562), ibique summis honoribus omnium exceptus, partem prædictæ possessionis eremitorio sanctæ Mariæ Magdalenæ propinquam, ubi conventus extruendus erat, a D. Guiomara recepit; et interea cum sociis in ædiculam quandam molendini olei ad habitandum secessit.

[149] [Apparet Petrus duobus viris piis.] Dum in hoc loco, rebus disponendis fabricæ incumberet, atque prædicationis efficacia præclaros fructus colligeret; occurrebat interea duobus S. Petri devotis Alcantaræ in Estremadura (de quibus alias retelimus fuisse persuasos in sæculo remanere) ut domesticis externisque curis conturbati, sortis suæ molestias invicem conferrent, considerando se a B. Patre alias exclusos a religionis ingressu, nunc majoribus adversitatibus tam animi quam corporis vexari. Unde consultum sibi Patris spiritualis præsentiam adire, ut solatium aliquod referrent, quod sola spe ejusdem reditus avidius prælibabant. Quadam itaque die, qua his collocutionibus animi mœstitiam sublevabant, placuit divinæ omnipotentiæ S. Petro de Alcantara (licet longe distanti) omnia in spiritu patefacere, et ut illis ex improviso apparens, sic amice salutaret. “Dominus det vobis suam pacem.” Ipsis vero præ gaudii magnitudine (quasi exanimes) ad Sancti pedes corruentibus atque lacrymis irrigantibus instabat iterum ille: “Quid vobis est, filii? Quid occurrit? Quæ cogitationes, quæ dubia vos conturbant?” Unde a terra surgentes atque seorsim Virum Dei consultando animi latebras aperire, omnes anxietates deponere, tantoque majori stupore percelli, quo repente ex oculis suis evanescere, et certa indagine miraculose sibi adfuisse compertum habuere. Hinc summas divinæ bonitati gratias reddere, qui suæ afflictioni auxilium, Petri sanctitatem suæ devotioni magis confirmare miro modo dignatus fuisset: ita quod imposterum sæpius consolati ejusdem præsentia, eamdem aliis ejus devotis divinitus concessam tam beneficii accepti gratitudine, quam altissimis amici Dei præconiis publice declamarent (declararent).

[150] [Arenas tendit.] Perducta tandem conventus fabrica ad eam perfectionem, qua præsentia sua non indigebat; S. Petrus de Alcantara ulterius ad fundandum in loco Arenas alium longius progreditur. Et quamvis hyberna intemperies illo anno magis nives accreverat, sanctum tamen Virum in sui rigoris observantia non relaxabat; dum nudis plantis gelu calcans, caput omni nivium imbriumque inclementiæ nudum exponeret. Animabat quoque magis Fratrum in Aldea del Palo relictorum commiseratio, quorum a cœlo benigniori Estremaduræ ad illud rigidius translatio majorem alienum, quam proprium ipsi doloris sensum causabat. Exaudivit tamen Deus servi sui preces, quibus succurrere filiis suis absens negligere non potuit; dum quadam die in præfato conventu, fratres sine provisione ulla afflicti, sequenti tandem luce Angelico ministerio mirabiliter sibi subventum, ut securius intellexerunt, ita divinæ providentiæ sanctique sui Commissarii meritis acceptum ferre non destiterunt.

[151] [Fluvium mirebiliter transit.] In via autem B. Petrus de Alcantara progrediens pervenerat ad Durium fluvium aquis exundantem, quem sine periculo tunc transfretare non poterat, nisi renovando priora miracula Deus servo suo opportunam, mirandamque opem attulisset. Nam frustra implorato transitu, quem navicularius ob aquarum rapidum cursum pertinacius denegabat, sanctus Vir crucis signo se aquasque muniens, intrepide super undas (obstupescentibus his, qui in adversa ripa ratem expectabant) in alteram partem siccis pedibus transgreditur. Quo cum pervenisset, inter medias turbas, quæ ad ejus venerationem pronæ conglobatæque concurrebant, quam citius potuit (laudando Deum in mirabilibus suis) perrumpendo transivit. Spargebatur tamen ubique rei successus, et ad conventum Aldeæ del Palo perveniens, religiosos illos Fratres de singulari cura, qua servum suum Deus ubique mirificabat, certiores alacrioresque reddebat.

[152] [Molestiæ in fundando Arenarum conventu, Abulam petit.] Pervenit tandem emenso laboriosissimo itinere ad locum de Arenas, ubi omnium applausu (velut apostolus exceptus) eremitorium quoddam Media leuca distans nomine sancti Andreæ de monte, juxta divinam revelationem recepit. Erat locus situ amœno inter colles quosdam castaneis aliisque arboribus opacus, quem a quadam confraternitate petitum, mox fundatione atque Fratrum habitatione excolendum suscepit. At invidente dæmonio huic pio operi quosdam clericos suscitavit, qui opponendo se fundationi ad episcopum Avilæ appellarunt; unde nequicquam B. Petrus turbari se permittens, meliora concepit de conventus ejusdem progressu auguria, scribensque ad D. Joannem Velasquez de Avila, ut suaderet contrariis opus illud majorem Dei gloriam incolarumque utilitatem allaturum; sed responsum tulit necessarium esse, ut ipse Avilam veniat, coram difficultatis controversæ solutionem a favente sibi episcopo auditurus. Sine mora itaque S. Commissarius Avilam pergens, tanta humilitate atque dicendi vi rationes fundationis suæ episcopo explicavit; ut ipsos adversarios non convictos modo, sed et faventes operi suo redderet, et episcopum quoque adeo propitium faceret, ut insuper alium situm ædificando valetudinario commodum assignaret. Hinc remisso ad fabricæ continuationem socio, ipse ad alia negotia pertractanda Avilæ remansit.

[153] [S, Teresiam convenit.] Vix S. Petrus de Alcantara Avilam advenerat, cum a sancta Teresia ad colloquium invitatur (quo gratius sibi contingere nihil omnino poterat); mox confecta lite ad eamdem se confert, et post pœnitentiæ sacramentum, de suorum negociorum statu penitius interrogat. Illa Roma se Breve expectare quamprimum indicat pro Reformationis approbatione; deinde consulit an monasterium suum cum modica dote fundare conveniens foret. Quod zelator paupertatis non quidem admisit, sed adducto sanctæ Claræ exemplo et tunc vigentium regiarum Discalceatarum nobili pauperie, sanctam Matrem adeo in hoc sensu obfirmavit, ut omnino nullos redditus monasterio adscribi velle firmiter proponeret. His uterque adjungebant de variis vitæ asceticæ regulis tam in pœnitentiis quam aliis exercitationibus; inter quas, cum mirabilem S. Commissarii abstinentiam Teresia admiraretur, eo quod se confidenter declarasset post tres tantum dies refici, et interdum etiam integram hebdomadam inedia transigere; tunc ille: Ne mireris filia hoc, quod consuetudine fit possibile. Deinde Sancta urgere amplius, ut ad Dei gloriam manifestaret sibi, quid ipsi in vita spirituali maxime omnium difficile occurrisset? Cui S. Petrus de Alcantara somni torpedinem accusans, se jam ab ingressu religionis ejus tormentum graviter sensisse dolebat: Ideoque scias, inquit, ut illud vincam, me semper aut erectum, aut genuflexum, aut sedentem capite ligno cuidam acclinato, jam per quadraginta annos, ultra sesquihoram somnum non capere. Mox de oculorum mortificatione disserens: sibi (quia illi assueverat) indifferens esse aut videre, aut non videre, asseruit; addens quoque alia multa de vitæ suæ norma, quam nemini umquam declarare voluit; sed ad instructionem modo Sanctæ ejusque vitæ confirmationem, cum rigoroso silentii præcepto tunc familiarius explicare ab ipsa auditus fuit, et scriptis suis postea publicavit (Confer comm. præv., n. 10).

[154] [Inter prandendum in extasim rapitur.] Hac occasione Sancta B. Patrem, ut apud se pranderet maximis instantiis, amoris vero Dei (quo semper commovebatur) argumento ad consensum fortius pertraxit. Et quia S. Petrum inedia adeo confectum dolebat, dum videret pellem ossibus inhærentem vix cruribus insistere, sed pedes et manus radices potius arboris exprimere; parari jubet modicam refectionem, ad quam filiam quamdam spiritualem S. Petri de Alcantara devotissimam quoque virginem Mariam Diaz vocare placuit. Sequenti igitur die utraque ad monasterium veniunt, ubi post mutuas congratulationes religiosarum, sermo de amore Dei ferventior injectus fuit a sancta Teresia; quo dum explicando inardesceret S. Commissarius totus extra se raptus, in altissima extasi longo temporis spatio elevatus permansit; ita ut Sancta tunc prima vice hunc cœlestem favorem in S. Petro conspiciens, eumdem tenerrima lachrimarum devotione prosecuta, atque cum sociabus Deo gratias agendo finem attentior expectaret.

[155] [Angelus ei ministrare cernitur.] In se igitur reversus B. Pater mensæ adsidens, atque solito cibo jusculi aquæ delibuti usus, alia degustare recusabat; cum repente, juvenis quidam divina specie ferculum quoddam dividere visus, S. Petro de Alcantara offerre, atque sui oblito potum propinare, atque os abstergere familiarius tractando stuporem aspicientibus incussit. Unde divinam præsentiam agnoscentes virgines, indignas se tanto favore confiteri, divinam bonitatem deprædicare, Sanctum quoque tam admirabili dulcedine repletum profundius venerari, hujus diei memoriam inter illustriora scribere, pro maximo consolationis fructu, attentius collegerunt. Et licet successus silentium utrisque districte imperasset; tamen jubente Deo a sancta Teresia factum aliquo post tempore vulgatum fuit, et ab altera Maria Diaz confirmatum; ut sic ad posteritatis notitiam facilius transierit. Eadem Sancta alios plurimos favores B. Patri factos propriis oculis conspexit, quos reticuisse se tum ejusdem mandati reverentia, tum confessarii (quo tunc utebatur) cum vitam suam scriberet, timore explicatis verbis sic confitetur de S. Petro loquens: “Multa alia dicere vellem, nisi timerem ea tibi dicere; ideoque relinquo, contenta his quæ hactenusdixi.”

[156] [Clerici cujusdam Abulensis] Nuper Avilam clericus quidam nobilis advenerat, qui juventa atque opibus insolescens, dissolute satis vivendo alios quoque exemplo offendebat: nam redditus ecclesiasticos copiosos inter luxum et ganeam, ludos et vitia licentiose profundens, officii divini gradusque ecclesiastici, imo decoris natalium vix ullam rationem habere videbatur. Accedebat ille interdum cum aliis nobilibus ad S. Petrum de Alcantara tunc Avilæ degentem, cujus colloquia et doctrinam, sodalium magis affectu, quam virtutis amore aut studio auscultabat atque mirabatur. Dum enim primo Viri sancti conspectu tanquam defuncti cujusdam tunc e sepulcro egressi specie percelleretur, mox verbis ejusdem altius animum penetrantibus, cœpit vitæ pudore frequentiores viri Dei accessus paulatim declinare. At B. Pater, qui interno lumine juvenis secretiora scrutabatur, subinde cum recedebat monita salutaria suggerendo; quodam die, ab ipso rogatus, ut pro se Deum deprecaretur, libenter se hoc præstiturum spopondit. Secutus est hanc sponsionem mirabilis effectus, cum eadem nocte S. Commissario ferventius pro juvene Deum exorante, ille tam vehementi scelerum suorum contritione compunctus est, ut nec requiem conscientiæ nec levamen dolori, nisi in lacrymarum profusione inveniret. Dubius tamen tam repentinæ mutationis causam rccogitans diu, nesciebat cui aut illam adscriberet, aut quomodo errorum turpitudines prius licentia peccandi evulgatas, tunc secretius per sacramenti virtutem deleret; accuratius tandem refricanti memoriam occurrit S. Petri recens promissio, cujus effectum certius se illa nocte expertum concludens, summo animi dolore conscientiæ examen scripto interea commendat, et stilo acutissimæ compunctionis caracteres formans, lacrymarum ingenti copia irrigabat; dum culparum fœditates exhorrescens illas lingua exprimere verecundabatur magis aut differebat. His itaque curis noctis quietem repellens, summo mane ad B. Petrum celeri gressu ire properat, eumque post celebratam missam Arenas euntem, maximaque salutantium corona stipatum invenit. Hinc iterum (invidente sibi sathana) ne meditatam conversionem faceret, mundano quodam respectu fortiter se retrahi sensit; ut nec in facie tantæ multitudinis B. Patri appropinquare suumque negotium aperire auderet. At fortius stimulante divina gratia (quæ vocaverat) ducitur tunc suaviter inter alios, qui S. Petrum de Alcantara sequebantur extra civitatem; ita ut semper e propinquo eum conspiciens, omnibus recedentibus, ille tandem ultimus accederet. Mox doloris sui pondere pressus ad pedes S. Petri inclinatus, ac scriptum suum porrigens: In hac, inquit, pagina, Pater mi, vitæ meæ obscuras vitiisque conspurcatas lineas agnosces; humiliter supplicans ut orationibus tuis, a Deo mihi omnium veniam deprecari non dedigneris. Ad quæ S. Commissarius manum et sinum extendens, benigne eum colligit, verbisque velut aculeis cor ejusdem configens, oleum consolationis vulneribus conscientiæ infundit; denique perseverantiæ donum a Deo ei postulaturum se promittens, cum benedictione lætum ad propria dimittit.

[157] [insignis conversio.] Postea adjunctis sibi sociis itineris magistro Daza, et nobili quodam D. Francisco de Guzman, Arenas progrediens, hunc licet prægravem incessu, suavitate tamen suæ conversationis illectum, obtentu cujusdam negocii Arenis expediendi nequaquam a se potuit separare. Nec obliviscebatur interea secreta mentis elevatione divinam misericordiam compellare, ut juveni illi pœnitenti dignam delictis suis compunctionem cordis concederet. Unde ille per totam viam (qua domum redibat) sentiens se vehementiori dolore peccatorum conteri, in alium hominem mutatus, depositisque prioribus vanitatibus cœpit varia luxus instrumenta in pauperum eleemosinas convertere, atque vitam moderatius instituere. Paulo post Arenas petens S. Petro de Alcantara peccata, quæ jam scripto prodiderat, confessione salutari facilius diluens, ab eodem novæ quoque vitæ documenta reportavit; quibus anteactæ ruinam tam sibi quam aliis illatam, insigni emendationis exemplo reparavit. Hinc quamprimum Avilam reversus modico contentus famulatu vestituque vulgari, sericis dimissis, nobilium juvenum conversationes fugiens, religiosis frequentius jungebatur. Visitationes non nisi ad Xenodochia, et carceres dirigere, in ecclesiis quotidie frequens et in privato oratorio meditationibus atque corporis macerationibus pervigil; insuper pauperum necessitatibus subveniendis plurimum intentus videbatur. Hujusmodi nimirum vitæ ratione omnibus admirandus, atque beati Patris continuo magisterio proficiens tam suæ virtutis exemplum illustre, quam efficaciæ orationum doctrinæque viri Dei singulare testimonium ad finem usque reddidisse perhibetur.

[158] [Quanta S. Petrum populus] Dum autem B. Petrus viam Arenas prosequitur, magistro Dazæ propositum sanctæ Teresiæ de fundando novo monasterio primi instituti Carmelitarum enarrat, ejusque favorem eidem præstandum efficacius implorat. Quibus colloquiis tum magister hic, tum D. Franciscus Guzmanus adeo consolatos se fuisse postmodum affirmarunt, ut singulari viri Dei merito adscribere non dubitarint, se viæ molestiam pedestres nequaquam sensisse. Transeundo per locum del Barracco, incolæ cum quibusdam sacerdotibus ordine, viro Dei usque ad certum oratorium a loco per milliare distans, obvii processere; inde summa cum reverentia exceptum usque ad locum suum conducunt. Multi ejus aspectu compuncti, detractis calceamentis, nudis etiam pedibus sequi non recusarunt. Ad hunc venerationis excessum suffundi rubore S. Petrus de Alcantara; et ut erat humilis magis divinum consilium reverebatur, qui tali medio multorum saluti consulere voluisset, ideo ad ecclesiam recta processionem dirigit, hymnos psalmosque in Dei gloriam devote intonando. Inter eundum tamen per plateas, et vicos conglobari magis populi et coram servo Dei humiliter prostrari; quidam illi contranitenti vestem et pedes osculari: alii sola spirantis velut cadaveris ejus objecta specie vix non terreri, aut ad cordis dolorem excitari; ita quod plerique commotis animis, nulla ejus prædicatione audita ad pœnitentiam conversi, ab ecclesia (ubi coram venerabili Sacramento ejus benedictionem receperant) ad domos suas reverterentur probiores.

[159] [prosequeretur reverentia et amore.] Erat in loco sacerdos nomine Andreas del Prado, cui S. Petrus de Alcantara indulgendo voluit per aliquot horas in ejus domo quiescere; magis nobilium sociorum, quam sui ipsius causa, qui fatigatione incaluerant. Cum itaque ad mensam varii cibi hospitibus convenientes afferrentur, ipse jusculo quodam contentus, frigidam infundebat. Quare ab aliis repræhensus, quod stomacho noceret; excusabat se, nec alios cibos concoquere posse, nec res nimis calidas pati. Hinc Arenas progrediens varios pagos, quos transire occurrebat, tanta sui admiratione replevit, ut incolæ sequendo eum e longinquo venerabundi, ac proni in terram benedictionem ejus suscipere pro summa fœlicitate haberent. Eodem honore Arenis affectus, illos quoque sibi faventes experiebatur, quos alias maxime adversos in conventus fundatione prius invenerat. Unde cum suis religiosis in loco, qui infirmis destinatus erat, aliquamdiu vitam religiosissimam ducens; conventus fabricam suo admirabili vivendi exemplo non minus quam doctrinæ efficacia, brevi ad necessariam habitandi commoditatem promovit.

(Non omnino liquida sunt, quæ ad fundationem Arenarum spectant. Juxta P. Laurentium (quem sequitur Waddingi continuator) quo tempore congregabatur capitulum generale in Pedroso, [De fundatione conventus Arenarum.] advenerunt duo nuntii ab oppido de Arenas, instantes ut conventum fratrum apud se ædificare permitteret S. Petrus de Alcantara, idemque suis sumptibus cives perfecturos. Quibus tunc humaniter dimissis, postea Deo sic inspirante, plenius satisfecit. Vide supra n. 139. Post celebratum capitulum, provectamque Aldeæ del Palo fabricam S. Petrus Arenas venisse dicitur quo novo operi manum admoveret; cum autem molestiæ suscitarentur, Abulam profectus, ab episcopo obtinuit quidquid peteret, ipse tamen in præfata urbe aliquamdiu permansit, remisso ad fabricæ continuationem socio, nn. 145, 146 et 147. Atque hæc referuntur ad annum 1561. Unde recte continuator Waddingi: ex his satis superque, inquit [Tom. XIX. p. 266.] , liquet mendum typographi sive amanuensis Gonzagæ in numeralibus notis, ubi pro 1561 scribitur 1571. Præterea non eodem modo Gonzaga ibidem initia Arenarum reddit [De Origine Seraph. Relig. Franciscanæ, p. 1137.] . Inter asperrimos montes, sesquimilliari tantum ab oppido Arenarum, quod imperio inclyti ducis de Infantado paret, anno 1571 (imo 1561) conventus hic, S. Andreæ apostolo de Monte dicatus, et a 14 Fratribus incultus, expensis præfati ducis erectus fuit. A quo etiam quidquid pro infirmis curandis, cum per mendicationem occurri minime potest, requiritur, liberalissime recipit. Nam ea est hujus loci penuria, eaque asperitas, ut nullo pacto absque hujusmodi adminiculo fratres ibidem perseverare valeant. Hoc igitur in conventu cum quodam die panis, imminente jam prandii hora, penitus deficeret, nec ejus habendi spes aliqua affulgeret, adfuit præ foribus rusticus quidam, qui depromptos ex sitarchiis magnos quinque panes portario sibi custodiendos tradidit, statimque disparuit: pater vero guardianus eos sibi divina providentia missos intelligens (ut rei eventus facillime comprobavit, nam præfatus rusticus amplius non comparuit) fratres discumbere, sibique missos a Deo opt. max. panes apponere jussit. Hæc Gonzaga, subdens ibidem obiisse, XVIII Octob. 1562, S. Petrum de Alcantara. Juxta P. Laurentium, cives conventum erexerunt, non autem dux de Infantado: loci descriptio paulo etiam diversa est. Cæterum videbimus infra, ubi de morte S. Petri, Arenis in ipso oppido fratres habuisse valetudinarium, quod forte a præfato duce conditum fuit. (Conf. comm. præv. n. 108.)

[160] [Pluviam impetrat.] Dum Arenis moratur S. Petrus de Alcantara longa durities cœlum occluserat, et præ siccitate arescentibus herbis et seminibus, terra ipsa crebris hiatibus velut oribus pluviam exposcebat. Pro his omnium supplicationes atque vota irrita videbantur; ita quod dolore oppressi incolæ nihil præter scelerum suorum supplicia agnoscerent. Incidit tamen quibusdam in mentem B. Virum adire, ejusque intercessionem instantius exposcere. Qua quidem instantia atque miseria ille commotus, promittit, se non defuturum cum religiosis suis orationibus instare, modo solemni processione omnes ad condictum diem ac locum pro placando numine devotius accessissent. Itaque ex vicinis locis ad ecclesiam principalem ingens multitudo convenerat, cum S. Petrus de Alcantara rogatus, sermone ad populum habito, omnium affectus et lacrymas ad Deum convertit. Hi offensarum dolorem magis exprimere visi, spem certiorem dabant divinæ exauditionis. Unde S. Petrus fiducia divinæ misericordiæ aliquantulum coram altari in oratione procumbens, Deum invocat, et statim exurgens: Procedamus, inquit, fratres contrito corde ad placandum Deum; ego etenim annuntio vobis, quod priusquam ad hanc ecclesiam redeamus, exauditos nos a Domino manifeste cognoscetis. Inde procedunt cuncti ordinati cantando hymnos ac psalmos devote, ut divinum auxilium implorent. Erat tunc serenum cœlum, adeo ut solis radii omnes vehementer adurerent: cum quasi ex improviso aer turbari, nubes cœlo obduci videbantur; ita ut populus futurum imbrem suspicando, passus acceleraret. Deus igitur publicæ necessitatis misertus, et servi sui Petri devotis supplicationibus inclinatus, quas defixis in terram oculis et corde in cœlum elevato, efficacius semper porrigebat, densisissimam pluviam immittendo, populum exultantem madefecit, et Servi sui fidem in ecclesia datam promptius exsolvit. Postquam ecclesiam omnes intrassent, B. Pater ad gratiarum actionem fideliter exhortatur, atque in conscientiæ puritate Deum sibi propitium conservarent, diligentius persuadet. Mox inter congratulantium atque adorantium globos ad conventum suum evasurus perrumpit, acclamantibus cunctis divinæ gratiæ singularem largitatem, quæ non solum aliquot dierum pluvia exsiccatos fructus revirescere, sed etiam ubertate messis multorum annorum præcedentium abundantiam oblivisci fecisset.

[161] [Mutieri visum restituit.] Superiori miraculo evulgato, undique ad S. Commissarium concurrunt populi, qui se suaque orationibus ejus confidentius commendarent; alii ad institutum ejus admitti postulabant, ut in proximo capitulo narrabimus. Erat Arenis mulier quædam oculorum ægritudine ad cæcitatem quasi redacta, quæ auditis S. Petri de Alcantara stupendis factis illum promptius adire decernit, quo ejus benedictione accepta visum ad lucrandum victum recipiat. S. Petrus mulieris audita fide atque amoris Dei mentione, qua viscera sibi commoveri sentiebat; statim manus capiti ejus imponit, et elevatis in cœlum oculis: Deus te sanet, respondit; dataque ei benedictione recessit. Mirum profecto factum, quod statim mulier oculos aperiens, libere se videre atque omni dolore carere agnosceret ac profiteretur.

[162] [Puerum ab hernia sanat.] Alius nobilis filium parvulum habebat, quem hernia immensis doloribus ad desperationem affligebat; nec medicorum consilio, nisi per sectionem curari poterat. Mater attamen D. Maria de las Torres, vicem filii anxia S. Petrum convenit, atque ut orationibus et sacrificiis suis miserum pueri statum Deo commendet, obtestatur ardentius. Cujus S. Petrus vehementem anxietatem sublevans, bono animo esse jubet, nec ulterius quicquam circa puerum agat; sed quamprimum ad se conducat. Mulier itaque domum regressa invenit omnia parata ad incisionem, sed explicato servi Dei præcepto scissuram suspendit, et puerum ad fratrum habitaculum perducit. Tali spectaculo magis compatiens S. Petrus de Alcantara prius Sacrum facere aggreditur, eoque absoluto, Evangelium super puerum recitat eique benedicit. Interea vero dum iterum in sacrarium ad deponendas sacras vestes recedit, puer melius se habere, nullaque se parte offensum sentire; et mater præ gaudii excesso, miraculum, miraculum! exclamat. Mox profundissimis gratiis benefactori suo (qui effectum in sacrificii virtutem rejiciebat) peractis, ipsa cum filio sano læta domum regreditur; qui etiam ætate provectior, successus hujus fidem publico testimonio deposuit.

[163] [Aliæ sanationes plures.] Sic itaque inclarescente fama virtutis S. Petri, undique variis tribulationibus aut infirmitatibus vexati ad eum confidentius convolare; et sicut amoris Dei incitamento omnibus expeditius compati solebat, ita orationibus suis salutem ac remedium plurimis impetrabat. Inter illos singulare fuit, quod nobili fœminæ D. Catharinæ, uxori Bernardini de Medrano, accidit; quæ addictissima B. Patri, fratribus ac conventui ejusdem eleemosynas abundanter largiebatur. Adierat quadam die S. Petrus de Alcantara domum hujus nobilis, ut pro beneficio cuidam misero opportune concesso, gratias eidem ageret; cum uxor a B. Patre confidentius cordam (qua cingebatur) propter amorem Dei dari sibi expostulat et obtinuit. Non multo ab hoc tempore mulier fluxione gravi in facie correpta ultra deformitatem, gravissimis quoque doloribus cruciabatur. Unde frustra medicorum consiliis atque industria pertentata; a marito admonetur devotionis in sanctum Petrum de Alcantara et reliquiæ, quam apud se retinebat, a quibus remedium quæreret. Confisa igitur mulier Beati meritis, sumit cordam eamque offensis partibus imponit, Deum affectuosius deprecans, ut intercessionibus Amici sui sanitatem concedat. Nec defuit Deus, qui ut cordam mulier aliquibus partibus sensim admovet, easdem illico tumore recedente curari concessit; ita quod omni ex parte sanata, postea maxima in veneratione hanc cordam hahens, plurimis aliis beneficium sanitatis impertita fuerit. Contigit hoc præ aliis multis fœminæ cuidam in partu laboranti, cui cum ad extremum perductæ corda B. Petri applicaretur, imminenti periculo subtracta, duos masculos sanos in lucem feliciter edidit. Sicque viri Dei merita longe lateque apud omnes corruscantia, venerationem atque pietatem publicam accendebant.

[164] [Viri duo conspicui, alter Gaspar a S. Josepho,] Quod non minus virtutibus S. Petri de Alcantara debebatur, ut propitio numine multi corporum salutem illo intercessore adipiscerentur; sed ut plurimi quoque animæ consulerent, sub ipsiusque magisterio æternitati studerent, sequentes conversiones singulariter edocebunt. Alias retulimus S. Commissarium in Andalusiam euntem per Baezam transiisse, ibique a cive quodam devoto ac opulento perhumaniter tractatum. Huic filius præclara indole a S. Petro ad perfectiorem statum præsignatus, Patri valde commendatus fuerat; donec studiorum profectu Sanctorum scientiam edoctus, religiosæ vitæ perfectionem amplecti præ cæteris elegisset. Hinc post divina oracula per frequentem orationem consulta, quadam die inscio Patre domum egreditur, Arenis S. Petrum de Alcantara aditurus. Hic adolescentem quindecim annorum delicata complexioue in deliciis paternis enutritum, eo blandius collegit, quo spiritu certius prævidens virtutis ejusdem futurum magnum incrementum; ideo nunc austeritati instituti primis initiis contemperandum esse indicavit, ne statim opprimeretur. Suscepit itaque ad Religionis habitum, non adversante patre, qui recordatione prædictionis S. Petri de Alcantara, ut filium servituti Dei manciparet, eo libentius a se avelli permittebat. Nec fesellit utrumque opinio, cum crescente ætate siugularibus a Deo donis juvenis illustrari mereretur. Nam orationis contemplationisque frequentia, crebros raptus, corporis maceratione illustres victorias contra offensissimum sibi sathanam mire obtinuit. Inde ob vitæ innnocentiam, atque humilitatem a S. Commissario sui agniculi nomine descriptus stupenda plurima operatus fuisse perhibetur: Toto quasi vitæ tempore educationi Novitiorum præfectus, tam insigni fructu exercuit magisterium, ut multi ex ejus discipulis virtutibus clari, etiam martyrio in Iappone celebriores evaserint. Post mortem B. Petri de Alcantara sancta Theresia sæpius de animæ suæ statu eumdem consulens, intellexit in illo tamquam altero Elisæo, sancti Magistri spiritum perennare. Nomen ipsi P. Gasparo a Sancto Josepho, de quo alias mentio recurret.

[165] [Didacus Manchado alter, religionem ingrediuntur.] Alter qui Arenis S. Petro associari voluit, P. Didacus Manchado (in continuatione Waddingi scribitur Monchado) jam in religione prosessus tali visione incitatus fuit. Quadam nocte orationi invigilanti per speciem offerebatur spaciosum mare, in cujus medio navis instructa variis insigniis velut firma stabat; ad quam multi religiosi, per viam saxosam, quæ inter aquas eminebat, pergere contendebant. Notabat autem ex his aliquos sarcinis prægraves non adeo expeditos, titubando inter saxa undis submergi; alios vero levioribus vestibus, ac corpore, vultu, et membris macilentos, expeditius ad eamdem navem pervolare: alii videbantur in littore suspensi hærere, desiderio tantum transeundi; dum aliorum, qui se præcesserunt, periculum pertimescerent. Unde turbari ipse quoque non parum, donec excussa mora adeundum sibi S. Petrum de Alcantara proponeret, cujus fama universam Hispaniam implendo, Instituti quoque Observantiam religiosæ salutis viam securiorem stravisse divulgabat. Hinc difficulter a ministro generali impetrata licentia transeundi ad reformatiorem aliquam Ordinis provinciam, Arenas contendit, ibique duos ejusdem instituti Patres obvios habet, quos ex vultu atque habitu indicabat ex illis esse, quos sibi visio velociores incessu ad navem pervenisse ostenderat. His itaque comitantibus ad S. Petrum adducitur, cujus affabilitate exceptus, ejusdem societati nomen dedit; fœlici adeo sucessu, ut inter ferventiores religiosos provinciæ sancti Josephi resplendens tam in vita, quam post mortem miraculis a Deo condecorari meruerit. S. Commissarius vero ad conventum Rosarii excurrens, ut fratres ibi suos solaretur; mox Brenas rediit, quo fabricæ novi conventus, diligentius incumberet. Accidit in via socium ejus Franciscum a Melo, inedia atque lassitudine fatiscere; ita ut commiseratione ad Deum conversus S. Petrus de Alcantara opem ei afferre, oratione accensa satageret. Inde ad socium: Frater, inquit, inspice sacculum istum, in quo libros geris; ut necessitati tuæ securras. Religiosus, cui sacculi contenta nota erant, vane sibi id dictum fuisse existimans, obedientiæ tamen promptitudine sacculum aperit, indeque panem calidum optimumque extrahit, quo uterque obmutescentes mox in terram provoluti, singulare miraculum divinis laudibus personabant.

[166] [Litteras accepit a Joanna Austriaca et Ludovico Granatensi.] Recepit circa hoc tempus S. Petrus epistolas officiosissimas, tum a principissa D. Joanna de Austria, tum a D. Maria infante Portugalliæ; in quibus utraque animæ suæ dubia exponebant atque orationum ejus subsidium postulabant. Conquerebantur insuper, quod nihil a se officii postulaverit, cum paratissimæ forent, quidlibet etiam ejus religiosæ familiæ favoris præstandi. Unde respondendo principissæ D. Joannæ pro vestiendis fratribus pannum vile, et ab infante simplicia quædam corporalia pro ecclesiis suis humiliter supplicavit. Habuit quoque alias litteras a P. Ludovico a Granata, quibus ei explorandum oratione commendabat, cui se studio dicandum divinæ voluntati potissime placeret. Ideo post aliquod dierum intervallum responsum dedit; ut relicta prædicatione, scribendis libris spiritualibus se applicaret, quo plurimis in hac via laborantibus prodesset. Nam longa experientia satis probavit hujus magistri tractatus, contemplativæ studiosis optimam manuductionem præstitisse; atque adhuc fructum facere illis videlicet libris, quos de oratione, et meditatione conscripsit; in quibus eumdem S. Petrum de Alcantara vel imitari studuit, vel augendo declaravit. (Atque ex his magis suspecta fit assertio de qua comm. præv. n. 77 et 81).

[167] [Cum S. Teresia absens colloquitur.] Præ omnibus autem sanctus Vir litteras a sancta Teresia exoptabat, quibus statum suæ fundationis (quam vehementer perfici cupiebat) intelligeret. Ut igitur alliceret, ipse mense Septembri anni 1561, (teste P. Francisco Ribera) brevem ad eamdem epistolam scribit, qua etiam serio se orationibus ejus commendabat, eo quod plus solita valetudine laboraret. Pervenit autem hæc epistola ad sanctam Avilæ eodem tempore, quo ipsa propter defectum cujusdam clausulæ Brevis pontificii obtenti valde cruciabatur. Non enim exprimebat facultatem monasterii sui subjiciendi Ordinario, si forte provincialis Carmelitarum reformationem acceptare noluisset, unde valde incœptum turbaretur. De his itaque certiorem facit S. Petrum de Alcantara, et de quibusdam agendis liberius consulit, simul gratias agendo, quod sollicitudinis partem sibi tam affectuose assumpsisset. Placuit Deo omnia hæc, quæ mente Sancta conceperat atque epistola inscripserat, S. Petro absenti aperire; atque ut ille Arenis existens, Avilæ in monasterio Incarnationis cum Teresia colloqueretur difficultates omnes explicando, atque pro futuris successibus familiariter omnia disponendo. Unde modum præsentiæ ipsa admirans, summa animi consolatione verba amici Dei suscipiebat; quibus auditis, atque in oratione perseverans, superne meritorum S. Petri de Alcantara excellentiam penetravit, ad quam tot heroicis virtutibus ipse ascenderat. Prædicationibus quippe suis universæ Hispaniæ multiplices fructus attulisse, sicut vitæ exemplo comprobaverat, ita divina revelatione, maxime sibi gratum existere, Teresia ex hoc insigni memorabilique testimonio cognovit: “Hujusmodi sunt merita Fr. Petri de Alcantara, et tanti apud me æstimatur; ut quodcumque a me ejus nomine petieris, numquam tibi negaturum me scias.” Quibus adjungens Dominus se infra annum eumdem Servum suum ad cœlestia præmia vocaturum, spirituale colloquium conclusit. Sancta vero mox ad S. Petrum divivæ revelationis nuntium perscribit, ei de summi boni promissione congratulatur; tantoque magis eum accendebat, ut summa animi suavitate imminentem vitæ finem expectaret, atque ad eumdem agonem suscipiendum exercitiis ferventioribus sese diligentius præpararet, augendo macerationes, jejunia multiplicando, orationes protrahendo.

[168] [Abulæ, prandenti Petro et in extasim rapto ministrat ipse Christus.] Nec diu distulit S. Commissarius Avilam ire, ut fundationis sanctæ matris Teresiæ initia promoveret; cujus effectum ante suum diem extremum videndi ardentissimo desiderio flagrabat. Vivebat sub habitu tertii Ordinis sancti Francisci Avilæ pia quædam ac nobilis fœmina, nomine Maria Diaz; quæ spirituali vitæ addicta, oratione, jejunio, ac corporis maceratione assidua, nullius familiaritate præter sanctæ Teresiæ utebatur. Hæc S. Petri de Alcantara quoque doctrina proficiens, virtutis ac sanctimoniæ fama, ac propter contemplationis studium inter præcipuas Hispaniæ tunc habebatur; ideo cum advenisse Avilam intellexisset, confestim, ducente spiritu, ad ipsum convolavit, ut divina manifestatione sancti Directoris ac magistri sui merita notabilius agnosceret sequenti modo. Remanserat hac die S. Petrus de Alcantara in palatio domini de Loriana, D. Joannis Velasquez filii sui spiritualis, ut apud ipsum coactus pranderet; eo tamen modo, quo sibi strictam semper abstinentiæ legem indixerat. Vix mensæ accubuit, cum ciborum diversitatem oculis despiciens, eosdem in cœlum attollens, cœlestium sapore atque dulcedine abstractus extra se rapi visus, nullius sensus usum indicabat; sicque diu perseverans, tali spectaculo etiam adsistentes, stupore magis quam nutrimento aliquo satiabat. Hujus autem inediæ quasi compatiens Christus dominus, stupendo favore servum suum B. Patrem tunc temporis prosequi dignatus fuit; dum ipse cum multis angelis cœnaculum ingressus, adstare S. Petro de Alcantara, eique ex quodam ferculo ministrare, etiam suaviter ori immittere, et, ut cibum assumeret, adhortari voluit. Nec ideo S. Petrus sensibus redditus naturæ officio fungi poterat, sed virtute superiori adjutus, facultatem attractivam cibi exercendo, ab interioribus animæ deliciis, quibus quibus absorptus erat, non vacabat. Dum hæc fiebant, accessit prædicta Maria Diaz, et quod cæteris celabatur, ipsa admirans, summo animi jubilo ad pedes Christi procumbens, cum intimo cordis suspirio hanc vocem edidit: Ah Domine mi, hic ne tu stas? Cui ille: Ubi vis filia, ut sim? Hic sto, ut electos meos reficiam. Tanta vero hæc verba suavitate atque efficacia a Christo proferebantur, ut cor virginis, superna dulcedine raptum, tunc omnes corporis sensus destitueret; eamque in quietissima extasi immobilem figeret. In qua dum illa persistebat, ad se reversus S. Commissarius, et admirabilem divinæ benignitatis profusionem submissa humilitate recognoscens, eidem Mariæ (post extasim) divinorum secretorum beneficia commendans, breve colloquium celeri fuga dissolvit. Mox sanctæ Teresiæ atque suis devotis valedicens, ad conventum suum Arenis redire properabat.

[169] [Ingenti miraculo nix S. Petrum a nive liberat,] Propositum erat S. Petro de Alcantara illa nocte locum de la Cuevas (dictum) attingere, ut sequenti die Arenas perveniret. Sed præpeditus viribus, senio atque pœnitentia cenfectis, non minus quam viæ difficultatibus, eamdem non ultra radices montis Puerte del Pico, jam declinante die, perduxerat. Hujus itaque montis ardua conscendens, nocte obscura pervenit ad tabernæ cujusdam desertæ ruinas; quæ tunc (nullo alio loco receptaculum præbente et tenebrarum horrore crescente) hospiti desolato gratissimæ obvenerunt. Sed turbavit quietem tempestuosus imber, qui nivem et aquas effundens sub aprico cœlo diluvium minabatur; ita quod S. Petrus, socii magis quam sui memor, Deum precaretur, ut eum salvum præstaret, atque ut sibi meliori modo provideret eumdem hortatur. At socius vicissim beato Patri commiserans, et nudo ejus capiti nives excutiens, tot ejus incommodis, ad patientiæ imitationem, animum firmabat constantius. Dum igitur his officiis charitatis utrimque certabatnr, obtinuit S. Petrus obedientiæ authoritate, ut socius (qui sibi tanquam meritis inferiori, atque viribus robustiori majora incommoda deberi indicabat) tandem cederet, et in specum quandam se reciperet; foris manente S. Petro, ubi omnem aeris inclementiam solus sustineret. Sed tantus fuit orationis et accensi ejus spiritus fervor, ut decidentes in eum nives ab interno quodam calore liquescerent, et socio intempestæ noctis frigus nihil quicquam incommodi (ipso confitente) afferret. Itaque dum inter angustæ hujus maceriæ spatium orando obambulat, experiebatur nives illic liquefactas solum sub pedibus suis non attigisse; sed mirabilius in aere suspensas, in modum testudinis tectum sibi quoddam efformasse, sub quo noctis, tempestatisque incommoda securior evaderet.

[170] [cunctis stupentibus.] Hac ratione totam illam noctem intempestam in oratione transigendo, diluculo sequenti clarius animadvertit divinæ providentiæ admirandam structuram, qua se ab ipso gelu, nivium tegumento, defensum fuisse agnovit. Dein cum gratiarum actione viam prosequi aggressus, conglobatas nives (quæ eamdem occluserant) extenta manu in tantum removit, quantum transeundi sibi locum sufficientem aperirent. Eadem quoque res socio stuporem maximum injecit, cum S. Petrum de Alcantara existimans nivibus obrutum, prodire ex fornice illa mirabili attentius observasset. Ex quo ambo ad divinas laudes excitati, singularis beneficii prodigium per totam viam altius celebrarunt; eo maxime quod non cessaret beneficium, donec ipsi singulis velut passibus altissimas nives perrumpendo, et latentes fossas atque præcipitia transeundo, post molestias et pericula ad locum de las Cuevas salvi et incolumes perventi (perducit), recto tramite pro gratiis persolvendis templum adiissent. Inde ad domum D. Francisci de Andrada pergens, S. Petrus de Alcantara summa cum admiratione excipitur; eo quod devotus hospes cum aliis suis amicis satis capere non posset, quomodo ipse iter tam impervium, tempore adeo inclementi, illæsus perfecisset. Inter alios, qui B. Dei servo congratulabantur, erat religiosus quidam sacerdos Hieronymus Moreno, qui omnem itineris successum perscrutatus; miraculi beneficium, quo sibi S. Petrus nivium receptaculum paratum confidentius narraverat, ipse licet prohibitus, ad Dei gloriam divulgare non continuit. Unde amicorum applausus, magis quam præterita tormenta frigoris effugiens B. Pater, post brevem quietem atque socii refectionem, eamdem repente viam iterum prosequitur.

[171] [Angelus S. Viro et sociis panes affert Arenis.] Ex superioris itineris molestiis S. Commissarium ad conventum reversum vehemens stomachi dolor occupat, ita quod consueta animi serenitate tormentum serens patienter, inde occasionem caperet sese disponendi ad finem vitæ, quam appropinquare prænoverat. Contigit interea religiosis conventum novum incolentibus, propter victus penuriam, fame obsideri, quam quotidiano quæstu sublevare cœli intemperies prohibebat. Itaque exitu omni præcluso, quocumque etiam cibi genere consumpto, sola S. Petri constantia cæterorum animos ad provisionis cœlestis spem alacrius erigebat. Nec fefellit in oratione perseverantes eventus; cum quodam die, refectionis hora instante, ad portam conventus quidam gratioso aspectu juvenis quinque panes ostiario attulisse visus, statim disparuit. Illos ut de cœlo venisse, hoc argumento cognovit S. Petrus, confestim religiosos omnes ad gratias Deo agendas, hymno usque ad altare deducit. Auxit magis hanc fidem, quod prædictos panes, dum continuarent pluviæ, et Fratribus exitus e conventu impediretur, iisdem per aliquot dies suffecisse compertum publice fuit.

[172] [Abscondita prænuntiat S. Petrus.] Post aliquod tempus necessum fuit B. Patri pro urgente negotio, duos religiosos ad conventum Rosarii mittere, P. Michaelem videlicet a Catena cum socio, quibus plurimum confiderat. His dum in via oborta tempestas tam aquæ quam grandinis periculum evidens minabatur; religiosi Arenis vices ipsorum anxii, S. Petrum de Alcantara peruculi admonent, et quid de illis foret, exquirunt. Quibus ille: Ne solliciti sitis, inquit, quia Fr. Michael Evangelium sancti Joannis nunc recitat, atque eo se a tempestate defendit. Quod tunc verum fuisse a Fratribus notabatur; quando socius Fr. Michaelis ad conventum reversus, ita evenisse certius affirmavit.

[173] [Christophorus Bravo res provinciæ promovet Romæ.] Non defuit interea Romæ provincialis Christophorus Bravo negotia provinciæ apud Generalem conventualium urgere; ut constitutionibus aliisque regulis ad novi instituti confirmationem approbatis, majori quiete religiosæ vitæ disciplina promoveretur, atque in primum suum splendorem, quo sub sancto Francisco inclaruerat, restitueretur. At variæ difficultates atque oppositiones, quæ ipsi a potenti manu longiorem moram nectebant, non permisere, ut tam cito atque optato omnia succederent. Tandem variis congressibus cum Ordinis protectore Rodulpho Pio cardinali Carpense super hac re habitis, authoritate etiam regis catholici atque summi Pontificis adducta, coactus fuit provinciæ subjectionem a conventualibus ad observantes transferre; data ab eodem protectore fide, nihil inde detrimenti aut periculi strictiori disciplinæ timendum fore: permanentibus in suo robore apostolicis indultis atque confirmationibus. Hac itaque potentia pressus provincialis referendi cuncta ad suum commissarium Petrum de Alcantara, qui reformationis author extiterat, dilationem recepit; additis etiam litteris eminentissimi domini protectoris, ac R. P. F. Francisci Guzmani procuratoris curiæ. Unde videbatur divina providentia servo suo Petro novam merendi materiam circa finem vitæ præparasse; quo repetitis prioribus doloribus, quibus a principio reformationis cruciatus fuerat, iisdem superatis postremo gloriosus coronaretur. (Vide Comm. præv., n. 50 et seqq.)

[174] [Toleti convenit B. Petrus S. Teresiam,] Erat his diebus Toleti D. Ludovica de la Cerda, soror ducis Medinæ Cœli, quæ ob immaturam mortem marchionis de Malagon sui mariti, nullam omnino consolationem admittere volebat. Hæc a quibusdam amicis piis persuasa, devotam virginem Teresiam (quæ Avilæ sanctitatis fama innotuerat) ad se evocare, et ab ipsa efficaciora humanitatis officia expectare inducitur. Scripsit itaque ad provincialem, ut veniendi licentiam concederet, dum hoc, ad quædam charitatis officia præstanda, huic instituto tunc temporis permittebatur. Nec mora quin provincialis illustri dominæ obsecundare cupiens, Teresiam virtute sanctæ obedientiæ Toletum ire circa festum Natalis Domini anni 1561 præciperet. Quo cum pervenisset summa omnium lætitia excepta, D. Ludovicæ adeo grata accessit, ut eidem sua conversatione tum mœroris vim levare, tum spiritualis vitæ desideria accendere vehementius, totamque insuper ejus familiam ad optimæ frugis vitam revocare, efficacissima fuerit. In hac occupatione Teresia sex menses insumpsit; scribendo interea de sua fundatione ad S. Petrum de Alcantara de quibusdam difficultatibus, quæ ei a personis doctis ac piis circa paupertatis modum continuo objiciebantur. Accendebatur quoque devotus animus prædictæ marchionis sanctum Virum videndi cupiditate, eoque Teresiam urgebat, ut venire Toletum S. Petrum invitaret. Quod illa quidem in summa consolatione habens, verebatur tamen ægram atque deficientem Viri valetudinem itineris molestia opprimere. Unde desiderii affectu timorem superans, litteras scripsit officii plenas, quibus S. Petrum tam charitatis quam pietatis argumentis exstimulans, ad iter Toletum suscipiendum adduxit. Cum itaque Toletum advenisset, mox in domo marchionissæ prædictæ Teresiam visitavit. Illa vero præsentia viri Dei, tamquam pœnitentiæ effigie, attonita, atque in lacrymas devotionis resoluta, instar alterius Magdalenæ pedibus ejus adhærens, doctrinam atque colloquia cum sancta Teresia attentius auscultabat.

[175] [quam confirmat in sententia fundandi monasteria absque censu.] Ex iis, quæ sanctæ Teresiæ difficiliora occurrebant in sui monasterii fundatione, rerum omnium integra abdicatio gravior videbatur; ex qua multas inquietudines atque incommoda, propter quotidianam mendicationem, superioribus præcipue imminere, prudentiorum quoque judicia prævidebant. At S. Petrus de Alcantara, cui per revelationem declaratus fuerat modus novæ istius Reformationis, respondit absolute nullos omnino redditus admitti debere; ne potius ex his animi religiosarum sollicitudine ac cura rei familiaris distraherentur. Unde efficacibus ejus rationibus persuasa, sententiam aliorum aut opinionem sancti Patris (opinion) longe posthabuit, secum statuens nullas prorsus facultates in fundationis principio stabiles acceptare. Alia difficultas superanda restabat cum D. Alvaro de Mendoza, episcopo Avilæ, cui si expropriationis forma declarata tunc foret, metuebat Teresia, quod monasterium non permitteret, ut sibi imposterum præcaveret a sustentationis necessitate. Illam etiam difficultatem S. Commissarius in se recepit; ita ut merito dixisse Sancta videatur, “sine auxilio sancti hujus Viri, nequaquam opus tam arduum suæ Reformationis promovere se potuisse.” Itaque infinitas gratias tum S. Petro, tum divinæ benignitati reddebat, quod suis piis desideriis tam opportune in omnibus favissent.

[176] [Novos suscipit duos conventus.] At marchionissa, quæ his negotiis intererat, non minus lætabatur, tam Sanctorum hospitum familiaritate, quam quod remisso nimio animi dolore ex mariti funere, se ad majora desideria Deo inserviendi, ardentius accendi cognosceret. Unde in devotionem S. Petri de Alcantara magnopere excitata, antequam Toleto abiret duas ei possessiones in suo dominio, pro fabricandis conventibus, offerre non neglexit; unam prope Paraquellos, alteram in oppido de Malagon. Nec oblatione contenta, fabricæ conventus illius prioris ipsa adesse, operam manibus præstare, aliaque tandem adeo studiose agere volebat, ut non minus veram in Deum pietatem, quam singularem in servum ejus Petrum affectum factis exprimeret.

[Tres S. Petri super his epistolæ.] (Marcus Complutensis tres S. Petri habet epistolas ad marchionissam de Malagon, quæ ad has fundationes spectant, et recitantur a P. Josepho Maria de Ancona, ex hispanico latine redditæ [Annal. Minor., t. XIX, p. 286 et 287.] ; sed adeo negligenter, ut quibusdam in locis verba vix, et ne vix quidem, aptum faciant sensum. Illas hic non adscribimus integras, cum textum emendare non liceat, tanto magis quod opus Complutensis ad manum non sit. In prima mandat Vir sanctus, se non potuisse mittere, juxta vota piissimæ matronæ, fratrem provincialem, cum hic iter Romam versus ingressus sit; ejus loco mittit guardianum conventus de Laureto, cum tribus sociis, qui Malagonem petentes, situm eligant idoneum, atque cænobii inchoent ædificationem, quam absolvendam sperat mense Octobri. Addit deinde: Domos alias extruendas habeo a die, qua Toleto discessi; sed ego cupio prius dominationi vestræ, quam cæteris satisfacere, quia sane eamdem in Domino nostro summopere diligo, multumque mereri agnosco. Non minus juxta suum gradum et qualitates valde diligo dominum Joannem, quem puto singularem futurum suæ domus atque provinciæ nostræ patronum. Ita mihi prorsus videtur de domicellis filiabus dominationis vestræ, cujus personam illustrem Dominus noster pientissimus conservare in sua sancta dilectione dignetur. Ex Arenis die XII Junii MDLXII. Servus et capellanus dominationis vestræ indignus Fr. Petrus de Alcantara. Ita scilicet ex versione (utique valde parum tersa) P. Josephi Mar. de Ancona, qui tum ita prosequitur: Alteram sanctum Virum iisdem dominis marchionibus scripsisse epistolam, cujus authographum in archivo cœnobii sancti Didaci Complutensis servatur, chronologus provinciæ sancti Josephi refert. Tenor est sequens: “Spiritus Christi animam dominationis vestræ impleat, suus amor accendat et urat, suum gaudium lætificet. Amen. Ego nunc non venio ad dominationem vestram visitandam ob causas, quas ipsi mei Fratres narrabunt; cogito tamen hoc facturum paschalibus solemnitatibus celebratis, si Domino nostro placuerit, quia hoc sane cupio summopere. Interim meum erit commendare Deo dominationem vestram; suaque negotia, cum fratribus provinciæ nostræ; et si dominatio vestra nobis ædificaverit domum, ego statuam in eadem vivere et mori. Majestas divina dominationem vestram in sua sancta dilectione conservet. Ex Oropesa die X Martii MDLXII. Servus addictissimus dominationis vestræ indignus Fr. Petrus de Alcantara.” Ex Data apparet hanc epistolam aliquot mensibus ante præcedentem fuisse scriptam. Cæterum nihil continet ex quo constet, utrum ad conventum de Malagon an ad alterum prope Paraquellos referatur. Sed non adhuc (ita pergunt post mox citatam epistolam Annales Minorum) optatam domum die XII Augusti hujus anni fuisse fundatam, quum sanctus Petrus ibidem fratres nondum mittere potuerit, testis est ad eamdem marchionissam missum iterato chirographum: “Spiritus Christi animam dominationis vestræ impleat. Ego meam hanc neutiquam scriderem epistolam, neque per manum alterius ob ægritudinem, qua teneor. Sed amor, quo in Christo erga dominationem vestram suamque domum feror, me cogit ipsam eamdem superare ægritudinem. Ego valde gratulor dominationi vestræ ob D. Mariæ conjugium, quum sciam dominationem vestram de re hujusmodi gratulari. Dominus noster huic matrimonio benedicat pro suo sancto servitio.” Et reliqua in eumdim sensum. Addit deinde: “Non misi adhuc Fratres et rationem Fr. Alphonsus narrabit,” Cætera in rem nostram nihil faciunt. Subscriptio est. “Ex Abula XII Augusti MDLXII. Servus humillimus dominationis vestræ, indignus F. Petrus de Alcantara.)”

[175] [Scribit S. Petrus episcopo Abulensis] Prænoscente S. Petro vitæ suæ diem extremum non longe abesse, ideo cupidus fundationem monasterii sanctæ Teresiæ prius promovere, festinabat adire Avilæ episcopum, ut apud eum paupertatis impedimentum removeret. Erant autem corporis ejus vires tam maceratione quam labore adeo consumptæ, ut infirmitatibus variis obnoxiæ, eum Avilæ in lecto decumbere tunc maxime cogerent. Unde affligebatur magis impedimenti dolore, quam ægritudinis sensu; dum absente episcopo, neque per amicos etiam negocium, ad quod venerat, tractare opportune valeret. Dum igitur spe erigitur videndi episcopum, febri aggravatus scribere tandem non distulit, quidquid mente conceperat: idemque ut distincte magis explicent amici sui, D. Franciscus Salzedo, Gonzalus de Aranda, magister Daza sollicite commendat. Forma epistolæ hæc erat:

[176] [de fundandis monasteriis absque censu.] “Spiritus Christi impleat animam dominationis vestræ, a qua benedictionem peto. Infirmitas (qua aggravor) hactenus me detinuit, quin negotium valde conveniens divino servitio cum dominatione vestra pertractare possim: itaque ne ejus effectui promovendo ex parte mea deesse videar, præsenti episola dominationi vestræ ejus argumentum interea explicare consultum duxi. Est quædam persona spiritualis, quæ constituit monasterium religiosissimum monacharum in hoc loco ædificare juxta perfectionem primi instituti ac Regulæ Ordinis B. Virginis de Monte Carmelo; ideo pro eadem observantia conservanda, conveniens ac necessarium indicavit, Ordinario hujus loci obedientiam atque subjectionem vovere; imprimis confisa bonitati dominationis vestræ, cujus virtutem atque sanctitatem in diœcesis suæ gubernio, una cum aliis omnibus veneratur. Perduxit autem negotium cum impensa quinque millium regalium ad illud punctum, ut Romæ diploma pontificium obtinuerit. Et quia mihi visum est bonum, propter amorem Dei supplico dominationi vestræ, ut ejus defensionem suscipiat; quia scio esse argumentum divini cultus et utilitatem hujus civitatis. Et si dominationi vestræ visum fuerit, eo quod præsens benedictionem suam accipere et negotium oretenus pertractare prohibeor; hanc mihi præstet charitatem, ut ad me mittat magistrum Dazam, cum quo id conferre possim, vel aliquem alium sicut magis dominationi vestræ placuerit; adeo ut hoc maximæ mihi consolationi futurum sit. Ulterius dico, quod potest dominatio vestra idem conferre cum magistro Daza et Gonzalo de Aranda, quos optime novit; et ipsi me quoque intime cognoscunt. Et licet multa mihi promittam de his, quæ institutum hoc suscipere cupiunt, cum provectæ sint atque expertæ virtutis; tamen de principaliori mihi persuasum habeo, in illa Spiritum sanctum habitare, cujus gratiam dominationi vestræ diu servet divina majestas ad majorem gloriam suam, et universæ ecclesiæ bonum. Amen. Amen Capell. Dominationis vestræ indignus Fr. Petrus de Alcantara.”

[177] [Perstat in sua sententia præsul;] Hanc epistolam cum accepisset episcopus, neque autoritate S. Petri de Alcantara, cui multum deferebat, neque præfatorum virorum persuasionibus (qui singularibus rationibus contendebant, opus de cœlo provenire) adhuc persuaderi poterat, monasterium sine certis redditibus admittere: sed data eis repulsa, atque ultima responsione, se Avilæ viro Dei Petro de Alcantara plenius persuasurum, non deveniendum ullo modo fore ad fundationem sine aliquo stabilimento proventuum temporalium, mœstos valde dimisit. Hi cum B. Petrum adiissent, non exigua rei admiratione percellebant; licet ille perspecta sibi episcopi pietate, simul persuaderet talem repulsam divina providentia ad majorem operis promotionem dirigi, ut inter ardua consurgens, se nobilius extolleret.

[178] [cedit tandem rationibus a S. Petro coram expositis.] Recuperata itaque aliquantum salute, viribus tamen exhaustis, episcopum convenire necessarium existimans, jumento quodam vehi tunc primum non recusat, quo et negotio consuleret et sanitati; cum hactenus pedester iter agere semper consuevisset. Hinc ad locum Tiemblo (ubi tunc episcopus degebat) perveniens, eumdem supplex variis motivis et argumentis ita urget, ut licet suæ opinionis tenacem, nonnisi manifestæ Dei voluntati sibi declaratæ cedere cogeret: nam audita Teresiæ sanctitate, atque servi Dei accenso fervore perspecto, adversarium se ulterius efficacioribus indiciis praestare non audebat, sed magis divini consilii promotorem. Eadem efficacia S. Petrus de Alcantara paupertatis difficultatem explanans, haud dissimilibus rationibus episcopum convicit, quibus alias pontifici Innocentio III seraphiicus pater Franciscus sui Ordinis super nihilum sanctæ paupertatis fundati initia humiliter persuaserat. Et sic ultra integrum episcopi consensum favoris ejus auxilium reportans, Pedrosum versus iter lætus intendit; postquam eumdem spiritualibus colloquiis, universum quoque populum præsentiæ suæ devotione consolatos satis reliquisset. Dum autem fundationis prædictæ principia a S. matre Teresia disponerentur; sanctus Petrus in conventum Pedrosi reversus, Sanctæ, ea quæ cum præfato episcopo fœliciter conclusa fuere, distincte perscribere non prætermisit.

[179] [Contradictiones prævidet, iisque fortiter resistit.] Quamquam plurimo B. Petrus pro sanctæ Therisiæ Reformatione zelo distraheretur, non tamen eumdem in officii sui sollicitudine ad minimum remittebat, ut perfectam instituti observantiam confirmare atque promovere posset, non modo in provincia sancti Josephi, verum etiam in cæteris, quas post mortem suam relinquebat perficiendas Itaque cum invidiam sathanæ intelligeret rigori disciplinæ suorum fratrum insidias struere, tentationes suggerendo, ex quibus a proposito facilius removerentur: ideo omnes divinis monitis exstimulans, plurimosque sanctis consiliis confirmans, sæpius magni illius abbatis Antonii verbis sic cohortabatur: Credite mihi, fratres; timet valde sathanas vigilias, jejunia, orationes, voluntariam paupertatem, humilitatem: et super omnia, maxime illum torquet amor intensus erga Deum. Quibus animati fratres exercitia duplicando, insidias inimici eludebant; quamvis ipse apparitionibus atque insultibus etiam violentis eosdem terrere ac male tractare non desisteret. Sæviebat autem maxime contra omnium ducem S. Petrum, quem cum virtute superiorem agnosceret, eo validius prosternere nitebatur, eo quod vinci etiam se ejus ferventi oratione pertimescebat. Addebat insuper et alias fraudes, concitando persecutores, qui temeritatis ac simulatæ pietatis arguendo vivendi rigorem, fratribus molestias varias creabant; quibus illi patienter obviam eundo, sancti sui Commissarii doctrinis atque exemplo magis in christiana tolerantia, atque instituti perfecta observantia confirmabantur ac proficiebant. Præterea modeste devotis aliisque arguentibus respondendo, confundebant multos exemplo primi institutoris seraphici patris S. Francisci; cujus vestigia dum sequi velle profitebantur, non temere se (ut aiebant æmuli) sed ut legitimos filios Patris mores exprimere velle evidenter demonstrabant. Ex quo tum S. Petri sermonibus confortati religiosi, tum horum humili ac devota conversatione compuncti sæculares, non amplius despicere exiguum hunc gregem, sed summis præconiis atque affectu complecti imposterum visi fuere. Adeo autem hæc devotio crevit, ut S. Petrus de Alcantara a plurimis Hispaniæ provinciis instanter sollicitatus ad fundandos conventus suæ Reformationis, magis differret eorum preces quam excluderet. Præsertim Avilæ magistratus importunius instabat, ut prope civitatem conventum exstruere posset, cujus desiderii executionem ad tempus divini beneplaciti constantius remisit.

[180] [Novi duo conventus.] At vero id negare nequibat illustrissimis dominis, D. Frederico de Portugal, et D. Margaritæ de Borgia; quorum pietas locum solitarium Alcaicia prope Sollanam suæ ditionis, et distantem tribus leucis Valentia, ad exstruendum conventum offerebat. Unde custos Fr. Alphonsus de Lerena non distulit prædicti loci possessionem adire; in quodam eremitorio sub invocatione B. Virginis a pietate sedem figere, atque in propinqua specu cellas quasdam tamquam nidos excavare; ubi devoti habitatores, rigidioris vitæ exemplo, populorum corda, atque affectus tamquam cœlestes aviculæ in sui admirationem raptos dementare videbantur. (Vide supra n. 139.) Idem statim concessum marchioni de Villena, duci Scalonæ in quodam oppido suo Cadahalso, cujus causa hæc erat. Tristabatur valde prædictus dux ob sterilitatis suæ sensum, quem sancto Viro dolens aliquando communicabat. Cui ille, ut cum uxore divini sponsi Josephi patrocinium implorarent, persuadens; se Deum quoque exoraturum spopondit, eodem Sancto favente, a quo hactenus multa beneficia obtinuerat. Tam fixum hoc consilium menti D. Joannæ de Toledo, filiæ comitis de Oropesa, et ducis conjugi inhærebat; ut quadam die marito aperiens, velle se glorioso patriarchæ Josepho conventum dicare, si ejus intercessione prolem a Deo impetrasset, idem ambo B. Petro de Alcantara significarent. Nec diu in vanum votum ivisse videbatur; cum præfata domina primo masculum, postea quoque alios tres successive peperisset. Ex quo obstricta ardentius Dei servum urgebat, ut suæ religionis conventum in Scalona ædificari permitteret: sed excusando S. Dei servus locum propter Patres Observantes, qui jam ibi habitabant, elegit oppidum Cadahalso duabus inde leucis distans, ubi nullis aliis religiosis impediebatur. Hic itaque conventus post mortem gloriosi patris Petri perfectus, hac ulterius memoria insignis reddebatur. Nam præfati Domini filiorum imagines cum toto rei successu, ecclesiæ frontispicio insculpi voluerunt; quo sancti Josephi beneficium orationibus B. Petri de Alcantara impetratum, memoriæ posteritatis atque devotioni filiorum perpetuo commendaretur. (Construitur item hoc anno (1562) cœnobium de Cannete in regno Andalusiæ, quod Marcus Complutensis inter cætera minoris momenti solummodo indicat. Postea cœnobium hoc pertinuit ad provinciam S. Didaci Discalceatorum.)

[181] [Congregatio ad Bobadillam, in qua deliberatur de transitu ad Observantes.] Pervenerunt hoc tempore Roma litteræ eminentissimi domini protectoris Cardinalis Carpensis, et P. Francisci Guzmani (loco Guzmani, erronee ponit Zamorensem P. Joannes a S. Maria), Ordinis procuratoris (et Christophori Bravi) super negotio, de quo superius tractavimus, cujus rationem reddere suis religiosis, sicut cæterorum numquam omittebat. Ideoque ad diem duodecimum Aprilis, congregationem indicit in conventu Rosarii, dum ipse assiduis orationibus negotium Deo commendat. Sed quia angustia conventus capere tot religiosos non poterat, non recusavit S. Petrus de Alcantara designare congregationi certum eremitorium comitis Oropesæ, a sancto Joanne Baptista dictum de Bobadilla; huc se prior transtulit, ut advenientes fratres omni charitate atque humilitate præveniret, accedentium quoque pedes lavando. Mox congregationem die XII Aprilis anno 1562 devoto sermone aperiens præsentem religionis statum, et quæ Roma scriberentur enarrat. Omnium vero animos ad novæ mutationis insperata attentius præparare studens; promissa prædicti Cardinalis protectoris, atque favores summi pontificis, ipsorum denique Observantum benignos affectus paratos sibi egregie demonstrat. Quibus omnibus a patribus congregatis rite intellectis, ipsius S. Commissarii arbitrio prius omnia committere; mox illo recusante decreverunt unanimiter scribendum Romam; ut in antiquo statu permanere liceat, aut immediate sub protectione sanctæ Sedis, vel si aliter fieri non posset, sub Observantibus in suorum privilegiorum intemerata conservatione permaneant. Juxta hunc tenorem cum P. Bartholomæo a sancta Anna difinitore tunc illuc destinato scripsit S. Petrus Romam protectori, atque procuratori Ordinis utrique justæ petitionis suæ argumenta latius deducendo; quamvis ultima tantum conditio obtineri potuit, Cardinale Observantum partes acerrime defendente. Cessit itaque humiliter provincialis procurator, atque generalem observantum P. Franciscum a Zamora Venetiis adiens; cum eodem Romam reversus a pontifice diploma, concordiæ vocatum, impetrat, in quo singularia privilegia provinciæ sancti Josephi, cæterisque custodiis Discalceatorum in Hispania ad. nutum provincialis benigne concedebat. (Conf. Comm. præv., n. 48 – 58.)

[182] [Duas erigit Custodias.] In prædicta congregatione proposuit S. Petrus acceptandum conventum de Parcuellos tres leucas prope Matritum, oblatum (ut diximus) a D. marchionissa Ludovica de la Cerda, dum Toleti moraretur. At de duobus conventibus Elche et Lorito, quia in regno Valenciæ longius a cæteris distabant, custodiam erexit sub invocatione sancti Joannis Baptistæ, quibus postea conventus Sollanæ adjunctus fuit. Præfecit his custodem Fr. Alphonsum de Lerena, virum moribus et prudentia religiosum; quem post alios gradus ad illam partem commissarium prius miserat, ut diximus: ei adjunxit Fr. Joannem de Cordovilla, ut Guardianus Loriti foret; Fr. Melchiorem de Villanova, et Fr. Alphonsum de Manzanete socios cum aliis religiosis, qui loca ista pietatis excolerent. Alteram quoque custodiam declaravit in regno Galiciæ ex illis conventibus, quos ibi fundaverat; et ex primi nomine sancti Simonis titulum universæ custodiæ imposuit. Ad eamdem itaque destinavit superiores, religiososque instituit zelantissimos, quorum exemplis et doctrina studia virtutum augerentur quotidie.

[183] [Cætus dimittitur.] His autem peractis congressus prædictus dissolutus fuit, summa cum S. Petri de Alcantara lætitia; eo quod præcipue filios suos spiritu conformes orationis, paupertatis, atque pœnitentiæ zelo inflammatos, odorem pietatis reddere animadvertisset. Unde in eodem zelo eosdem confirmando sic exhortabatur sæpius: Filii et dilecti fratres, attendite huic doctrinæ necessariæ. Multi inimici sunt, contra quos necessum est arma pœnitentiæ parata habere. Et si quis persuadere vobis præsumpserit carnem vestram non macerare, talem omnino fugite et ab eo vos separate, tamquam a sathana atque maligno. Sicque verbis atque exemplo totius vitæ suæ studia discipulis commendans; velut instantis mortis præsagus, mutuo illorum amore, et lacrymas doloris elicuit, et affectus paterni teneritudine, veluti deficientis sui spiritus imaginem impressit, cunctisque valedicendo benedixit.

[184] [Abula scribit S. Teresiæ valde anxiæ] Dum adhuc sancta Teresia Toleti in domo dominæ marchionissæ de Melagon commorabatur; variis doctorum hominum sententiis, pro paupertatis observantia in sua fundatione agitatam se vidit. Non enim ex una parte Christi sui indigentiam imitari posse existimabat, si redditus aut bona monasterio ac instituto suo addicere permisisset: ex altera vero prævidebat idem imitationis studium non in omnibus permansurum, ex quo ad rerum temporalium sollicitudinem dilapsæ, spiritum devotionis opprimerent aut dissiparent. Unde in utramque partem anceps, nullam sine S. Petri consilio eligere firmiter proposuit; cum hactenus eodem se plurimum perfecisse aperte agnosceret. Scripsit itaque epistolam variis argumentis refertam, quam D. Gonzalo de Aranda perferendam citius commisit. Attulit hic vir devotus epistolam S. Petro de Alcantara jam a præfata congregatione expedito, attestans viros plurimos Avilæ degentes, ea, quæ Teresia narrabat confirmare, summæque illi paupertati adversos omnino esse. Unde zelo accensus Dei servus sine mora Avilam proficisci, et quamvis deficientibus viribus, valido tamen spiritu iter nudis pedibus perficere non dubitavit. Hinc quia vera omnia ab amico perlata intellexit, confestim responsum plenum apostolico spiritu ac Spiritus sancti dictamine ad Teresiam hoc tenore direxit.

[185] [de modo suæ fundandæ Reformtionis.] “Spiritus sanctus animam vestram impleat. Vidi illam (epistolam) quam mihi D. Gonzalus de Aranda tradidit; ex qua non exigua admiratione affectus sum, dominationem vestram tale negotium litteratis commisisse, ad quos non pertinet: nam ubi de litibus aut conscientiæ casibus agitur; laudabile quidem erit a jurisperitis et theologis consilium capere, eorumque sententiam sequi; at de vitæ perfectione non nisi illos consulendos esse, qui eamdem profitentur, ratio potissima suadet; quod aut melius dictamen, aut opinionem de hac habere non posse alios, ipsorum operum studium et exhibitio apertius demonstrant. Nec in Evangelicis consiliis aliena consultatione opus est, nisi an amplectenda sint; aut an servari possint deliberare; quod posterius speciem infidelitatis certissimam præfert. Consilium enim Dei nullum nisi bonum esse potest, nec observatu difficile, nisi incredulis, aut parum Deo fidentibus, dum secundum humanæ tantum prudentiæ regulas ducuntur. Quippe author consilii, remedii etiam largitor erit, tanquam potens in omnibus; cum homo nullius boni consilii author esse ex se queat, quin cupiat bonum videri, licet ipse natura propria malus sit. Quanto magis is, qui ipsa bonitas est, velit poteritque consilia sua, sequacibus in bonum (ut proficiant) efficere; si vult sequi consilium Christi, quod est de majori perfectione, sequatur; quia non magis viris datum fuit quam mulieribus, et ipse faciet, ut fæliciter succedat, quemadmodum aliis plurimis, qui ipsum secuti fuerunt. Si autem adhærere vult consilio litteratorum sine spiritu, quærat potius habere bonos proventus; ut experiri possit, si hi utrinque plus valeant, quam onnium rerum carentia, suadente Domino. Ubi vero videmus aliquos defectus in monasteriis mulierum, id magis evenire consideremus ex eo, quod hanc paupertatem invitæ patiantur, non ex consilio divino. Nec ego simpliciter paupertatem laudo nisi eam, quam patienter propter amorem Crucifixi Redemptoris nostri toleramus; et multo magis desideratam illam, quam propter amorem ejusdem sponte suscipimus. Nam si aliter sentirem aut certa determinatione crederem; non mihi in fide securus viderer. At in omnibus his Christo confido, atque credo firmiter consilia ejus optima esse, quia divina; et licet sub peccato non obligent, attamen obligari aliquem magis perfectum esse in ipsius imitatione, quam ut ea relinquat sine culpa. Dico, quod obligent in eo, quo perfectionem suadent; et in hoc reddunt sanctiorem, atque Deo magis gratum. Existimo proinde beatos (ut ipse Dominus dicit) pauperes spiritu, id est spontaneos, ut ipsemet expertus sum; licet Deo magis quam propriæ experientiæ credam. Dominus concedat dominationi vestræ tantum luminis, ut intelligere valeat hanc veritatem, eamque perficere; nec credat illis, qui contrarium asserunt ex luminis defectu, aut ex incredulitate; aut quia numquam gustarunt, quam suavis est Deus his, qui ei serviunt, eum amant, et propter ejus amorem renunciant rebus omnibus seculi non necessariis. Nam hujusmodi inimici sunt crucis Christi, nec credunt gloriæ, quæ postmodum eamdem consequetur. Addat quoque adhuc lumen dominationi vestræ ne in manifesta adeo veritate vacillet; nec consilium capiat nisi ab his, qui consilia evangelica serio amplexi sunt. Nam licet alii, qui præcepta (ad quæ tenentur) servant, salvi fiant; communiter tamen lumen majus non habent, quam de iis, quæ operantur: et quantumvis bonum sit consilium ipsorum, melius tamen Christi Domini nostri consilium erit, qui eidem dono perficiendi auxilium tribuit: et tandem prœmia reddit his, qui plenam in eo fiduciam figunt, et non in rebus terrenis. Avilæ 14 aprilis, anno 1562.

Fr. Petrus de Alcantara.”

[186] [S. Petri illa adhæret sententiæ.] Hac accepta perlectaque epistola, S. Teresia animi sui dubia velut dissolvi sentiebat; firmiter sibi proponens, contradicentium objectionibus servi Dei consilium, tamquam scutum opponere; atque sic paupertatis regulam in monasterii fundatione integram observare. Eadem inter scripta Sanctæ inventa epistola in primo conventu ab eadem Avilæ fundato, tamquam pretiosa reliquia reverenter custoditur: cujus insuper apostolicum spiritum numquam celebrare satis sibi videntur scriptores vitæ ejusdem Sanctæ; inter eos affirmat præsertim episcopus D. Didacus a Yepes, hujus motivis singulariter inductam Sanctam, reformationis suæ integram perfectionem in rerum omnium abdicatione stabilire. Et denique Discalceatorum Carmelitarum novissimus chronista Fr. Franciscus a S. Maria occasione hujus epistolæ ita prope scribit in tom. I, lib. I, cap. XLI, n. 11. “Hæc talis est, ut in omni clausula, plurima consideranda suggerat in favorem sanctæ paupertatis; et qui vel verbum adiungere vellet, non minorem, quam auferendo injuriam faceret. Veneror eamdem, non velut atramento exaratam, sed sanguine Christi aspersam; non tamquam dictatam ab homine, sed ab ipso Spiritu sancto; non velut evangelii explicationem, sed ejusdem simplicem versionem etc. Et ideo eam descripsi hoc loco, sperans magnum religioni meæ fructum allaturam, et futuram velut turrim David contra eos, qui infestare velint sanctam paupertatem, quam nunc profitetur.” Hactenus author prædictus.

[187] [Abulæ moratus opus a S. Matre susceptum commendat et promovet.] Postquam supradictam epistolam ad Teresiam transmisisset, remansit ulterius Avilæ S. Petrus de Alcantara, ut quædam negotia fundationi convenientia disponeret; quasi timens opus illud post se imperfectum relinquere. Imprimis multorum animos paupertatis aversione præoccupatos, ad apostolicam regulam atque sensum perduxit. Inter quos præcipuus erat D. Franciscus de Salzedo, qui opinionis contrariæ contagio infectus nimium videbatur. Monebat Joannem de Oballe cognatum S. Teresiæ, ut caute omnia in domus emptione, atque præparatione pro fundando monasterio perageret. Et dominam Guiomaram de Ulloa in fabricæ, quæ in eadem domo alio titulo fiebat, accelerationem animabat. Ultra hanc temporalis fabricæ sollicitudinem, non negligebat quoque S. Petrus de Alcantara spiritualem promovere; dum virginem illam (de qua alias mentionem fecimus) D. Isabellam de Ortega, de propinqua occasione perficiendi propositum admoneret, ut prompta sanctæ Teresiæ adesset. Idem quoque de altera virgine, licet paupere nomine Maria de Avila; et duabus aliis, quæ numero quatuor, spiritus et devotionis exemplaria merito dici poterant, ut S. Teresiæ associarentur. Ideoque non sine ratione S. Petrus de Alcantara a præfata Sancta, tanquam pater et principalis promotor istius suæ reformationis, sæpius nuncupari atque coli promeruit.

[188] [Socium corripit et sanat.] His fœliciter dispositis, commendataque operis cura magistro Dazæ atque Gonzalo de Aranda, ipse ad conventum de Arenas proficiscitur. Et sicut erat exhaustus viribus et corpore infirmus, pedibus iter per æstus et frigora peficere, magis mirandum videbatur, quam quod mortis vicinia excluderet. Erat tunc æstas ferventior, cum Dei servus (pro more) capite radiis solis exposito incederet; nec tamen propter mentis in Deum elevationem, molestias ullas sentire cernebatur. Socius autem Fr. Gasparus siti potissimum confectus ferre ulterius eamdem nequibat, ob quam paulatim S. Commissarium præcedens, ad rivum quemdam hausta ex eodem aqua, advenientem expectabat. Quem ille, quod sine licentia sitim levasset, increpans; pro pœnitentia febri correptum iri, atque in tali domo cujusdam devoti remansurum, usquequo ipse eum inde sanum reduxisset, exacte atque sine hæsitatione prædixit. Dignum sane admiratione fuit, religiosum ætate robustum vix prolata Sancti prædictione, male se habere cœpisse, febricitare atque ita valetudine affici, ut progredi ultra vicinum oppidum non valeret. Unde ibidem apud amicum quemdam spiritualem relictus, tamdiu ægrotus permansit, usque dum religiosus quidam a S. Petro missus, ad reducendum eum ad conventum advenisset. Tunc velut renovari miraculum, cum accedente prædicto religioso statim Fr. Gasparus recte valere, atque cessante febri, integris viribus sequi eumdem versus conventum, cunctis admirantibus, visus fuit: ibi rem gestam cæteris fratribus narrare, ut discriminis sui exemplo, obedientiæ perfectionem ac studium fidelius inculcaret.

[189] [Mulieri baculum suum dat, quo plures sanitatem recuperant.] Interea S. Petrus de Alcantara extrema quoque vitæ Deo sacrificans, ne torpere otio in ejus servitio videretur; licet debilis, ad vicina loca transibat, ubi plurimos prædicatione atque pœnitentiæ administratione ad viam virtutis convertit; usquequo morbo ingravescente, ad conventum reverti cogeretur. Transeundo autem per quendam pagum Monbeltran dictum, divertit ad domum cujusdam devotæ mulieris, quæ plurimum religiosis suis favebat. Hic dum tantisper quieti datum; de præsentis vitæ brevitate, atque futuræ æternitate altissimum sermonem instituens, tandem conclusit dicendo mulieri: Soror Joanna, Deus tibi abundanter reddat, quæ pro amore ejus facis: nos quidem ulterius invicem non videbimus; ideo quia aliud non habeo, quod tibi relinquam, accipe hunc baculum. Quo tradito recessit, mœstam valde relinquens, ob imminentis suæ mortis prænuncium. At doloris hujus solatium ex reliquiæ munere sumens, devota mulier sæpissime experiebatur, baculi hujus virtute, plurimorum morbos aut expelli plane, aut ex parte levari, devotis præsertim quibus tradebatur, quemadmodum adhuc fieri narratur.

[190] [S. Petrus licet infirma valetudine, Abulam venit,] Circa hoc tempus a provinciali S. Teresiæ injunctum erat, ut ad monasterium suum Avilam reverteretur, ubi eam monachæ sibi præficiendi animo avidissime expectabant; ipsa vero electionis terminum declinare satagens caloris obtentu (qui tunc Julio mense fervebat), divina tamen inspiratione, Toleto abire persuadetur; ut, eadem gratia favente, Avilæ majoribus rebus intenderet. Itaque S. Petrus de Alcantara, qui in conventu Arenis novis morbi accessibus gravabatur, stomachi vero solito dolore vix non ad extrema redactus, moveri se superne sensit vehementer Avilam eundi (ire) ubi præsentia ejus tunc maxime necessaria erat. Et quia præ debilitate, manibus aliorum sustinebatur, omnium religiosorum voto ab hoc itinere dissuadebatur instantius, ne mortis se periculo exponere tentaret. At ipse interno charitatis stimulo magis urgente, videbatur animum viresque assumere; sic tamen ut a medico jumentum quoddam peteret, quo Avilam vehi posset, quo eum reformationis introducendæ zelus cum S. Teresia vocabat.

[191] [quo nova Teresianæ Reformationi obstacula] Illuc cum pervenisset, commorando in ædibus D. Francisci de Salzedo, ab eodem magno cum dolore intellexit fundationis negocium multo in deterius mutatum ab eo, quo ipse proxime illud reliquerat. Nam divulgato per civitatem S. Teresiæ proposito, plurimi ipsum S. Petrum de Alcantara arguebant, quod ei adhæreret, atque nimis facile spiritui ejus hactenus credidisset, præsertim vero in negocio cui nullam humana prudentia rationem præbebat: itaque potius repræhensione dignam judicabant, atque in proprio monasterio perfectionis studio occupandam, quam nova fundatione Carmelitarum Discalceatarum, velut divinam providentiam pertentare, nullo proventuum admisso subsidio. Turbaverant iidem episcopi mentem, quam prius rationibus S. Petri ad consensum fundationis pertractam, hi seculi prudentes variis argumentis pervertere adlaborabant. Nec minus contra D. Guiomaram de Ulloa importunos se gerebant; ex eo quod suo nomine obtentum fuisse Romæ pontificium Breve dicebatur. Unde totius novitatis causam in ipsam refundentes, maximopere affligere non cessabant.

[192] [Removeat.] Quibus omnibus perspectis S. Petrus diabolicas astutias agnoscens, Deum ardenter exorabat, ut sibi spiritum augeret easdem superandi, atque divinæ gloriæ opus fœliciter promovendi. Cui sane desiderio divinam benignitatem annuere, id imprimis monstrabat; quod contra omnium opinionem e lecto ægrotus surgere atque negocium magno fervore pertractare brevi visus fuerit. Itaque prima capita contradictionum frequenter adire, rationibus premere, evangelicam nimirum paupertatem religionum præcipuam basim esse; nec contrarios sane de divinis consiliis opinari: adeoque non levitate muliebri, sed constantia divinæ inspirationnis immo ex obedientiæ virtute, S. Teresiam novæ fundationis propositum animo fovere. Cujus etiam virtutes, atque instituti excellentiam debitis præconiis subinde commendabat. Inter alias rationes, quas adducebat ad convincendos adversarios paupertatis ac novi monasterii, has ut notabiles expressit chronista: Quod videlicet detrimentum redundare in rempublicam potest, si apud se foveat Parthenonem quoddam Virginum reclusarum, quæ spretis mundi facultatibus, manuum labore necessaria suæ vitæ ac sustentationi procuraverint; die noctuque orationibus pro populo, pro totius mundi salute apud Deum institerint? Quod damnum sequetur, si ipsarum exemplo aliæ animæ a Deo excitatæ, in flore juventutis seculo renunciando, ejusdem famulatui se integras dicare, atque hostias perfectas in ara crucis per pœnitentiæ sacrificia mactare elegerint? Quid utilitatis, aut commodi sententiis civium decedet, si prædictæ virgines nullius bona aut possessiones concupiscentes, voluntariæ paupertati seipsas submiserint? His aliisque rationibus fervore S. Petri de Alcantara productis, omnes prope superati, in sententiam ejus facilius transire non sine magna admiratione plurium videbantur. Deinde apud episcopum pari humilitate ac apostolici spiritus zelo, eamdem paupertatis ac fundationis novæ causam egit. Adeo ut cultus divini, publicæque utilitatis efficacissimis motivis pio prælato persuasis, facile ad priorem sententiam (in qua vacillare videbatur) efficacius reduceret; facta desuper promissione, opportuno tempore operi se omni conatu affuturum. Hinc ad D. Guiomaram transferri, eamque inquietam consolari, atque in cœpto operis favore confirmare; suadere tamen ut pro majori animi sui quiete (dum diploma pontificium Roma non venisset) extra civitatem secederet, ab ipsa sancta Teresia suo tempore revocanda. Cui illa promptissime obsecuta, Avila egreditur, curam domus (quæ pro novo monasterio parabatur) relinquens Mariæ a Pace, quam S. Petrus de Alcantara inter fundamentales novæ reformationis petras, primam destinaverat, ut alibi retulimus. Sic itaque insigni ardore reformationem S. Matris Teresiæ promovens, admirationi erat omnibus; quod in vitæ extremo constitutus, ægreque pedibus insistens, tam incessanter nunc ad prælatos accederet, nunc cum viris religiosis ac doctis congrederetur; interdum devotas personas ad favorem sollicitaret, denique cuncta majori quasi zelo, quam in propria causa agere videretur. Unde negotium istud tamquam cœleste Viro sancto, singulari divino præcepto commissum fuisse, omnia fundationis hujus initia fœliciora ejusdem meritis adscribebant atque interprætabantur.

[193] [Ipsa Teresia Abulam advenit.] Dum Avilæ expectabantur litteræ apostolicæ pro nova reformatione S. Teresiæ stabilienda, placuit Deo, ut D. Joannes de Oballe affinis S. Matris, qui parabat ex eadem civitate egressum, morbo quodam correptus remanere cogeretur in eadem domo, quæ pro novo monasterio destinata fuerat. Unde sæpius hic a S. Petro de Alcantara visitatus pro absentia uxoris atque sororis tristior, ex ejusdem Sancti consuetudine et promissis, majus levamen et doloris et ægritudinis libenter capiebat. Nec vana quadam spe elusum se agnovit, cum eodem tempore et diploma pontificium Roma, et sanctam Teresiam Toleto Avilam pervenisse intellexit, ita disponente atque favente Deo; ut omnia opportune ad negotii promotionem concurrerent, tam adventus sanctæ Matris, quam Breve fundationis, atque ipsius S. Petri præsentia, quam nec ipsa S. Teresia opportuniorem optare poterat, præter ipsam affinis infirmitatem, cujus obtentu extra monasterium Incarnationis in nova illa domo habitare ei licebat. His accedebant episcopi in civitatem reditus, et D. Francisci de Salzedo commoratio; quæ præter consuetudinem eum tunc Avilæ detinebat. Quæ omnia facile cunctis persuadebant, divinæ providentiæ ordinem cuncta ad intenti operis perfectionem colligere.

[194] [Novo zelo S. Petrus, ejus opus promovet,] Hinc intellecto Teresiæ adventu, S. Petrus confestim illam in monasterio Incarnationis adire, ibique suadere, ut superiorum licentiam impetret manendi apud affinem ægrotum, dum proximorum solatio destituebatur. Sic enim turbationem aliquam imminentem ex publicatione diplomatis pontificii, melius declinaturam, cæterisque rebus commodius agendis provisuram prudenter asserebat. Præterea licentiam novæ fundationis a proprio prælato prius pretendam, ut paci atque urbanitati satisfaceret, licet episcopo commissa foret. His rite a S. Theresia observatis, nequaquam a provinciali obtinere potuit, ut monasterium novum sine redditibus certis fundare permitteret. Ideo collata cum S. Petro difficultate diplomatis clausulam divina dispositione insertam de monasterio episcopo subjiciendo, mire extollebant atque eidem sine mora insinuare non negligebant. Ipse vero benigne annuere, et licentiam certo cum sua protectione promittere; cum S. Petrus de Alcantara fundationis fructus copiosos, atque ipsi episcopo gratos certioresque prænuntiaret. Unde audito episcopi consensu, aliqui obstinatiores impedire ulterius studebant S. Petri ad eumdem regressum, et ne cæteros ex Magistratu rationum suarum efficacia ad operis executionem prorsus adduceret. At Deo favente, ita in contrarium versa sunt omnia ut paucorum vota, quæ adversa operi reddere quorumdam sugillationes procuraverant, eidem favendo majorem ardorem ostenderent etiam post obitum servi Dei Petri, cum novæ persecutiones contra sanctam Matrem insurgebant.

[195] [ut pater illius Reformationis dici queat.] Igitur tam indefesso studio huic negotio Vir sanctus tunc maxime incubuit, ut sine speciali Dei auxilio vix eidem præ ægritudine atque debilitate sufficere existimaretur; dum monendo, consulendo, atque omnium retorsiones in suam ipsius conscientiam suscipiendo, cuncta impedimenta amoveret, quo fundationis initia promoverentur. Unde satis ingenue P. Ribera, cæterique vitæ sanctæ matris Teresiæ scriptores, B. Patrem tamquam promotorem et coadjutorem suæ reformationis celebrando, aliis non improprie persuadere possunt eumdem S. Petrum de Alcantara aliqua ratione Patrem ejusdem, sicut S. Teresiam matrem appellari debere.

[196] [S. Teresiæ commendat, ne umquam paupertatis formam mutare sinat.] Reddebat quotidie immensas gratias Deo S. Teresia quod operis sui progressus, procurante S. Petro de Alcantara, tam fœliciter succederent, exorabatque instantius divinam largitatem pro ejusdem salute, quo infirma valetudine atque deficiente vita reliquis perficiendis sufficeret. Ille vero diligentius domum illam, ubi monasterium designabatur, occasione D. Joannis de Oballe infirmi invisere, Sanctam in omnibus (quæ peragenda occurrebant) adjuvare, disponendo distribuendoque loca officinis cæterisque mansionibus pro monasterio necessariis; quæ quo angustiora erant, eo sanctum Virum majori consolatione afficiebant, sibi repræsentantem intus tugurium Bethleemiticum aliquo modo imitatione exprimi. Unde quodam die spiritu plenus, ad S. Teresiam magno fervore conversus admonuit, ne umquam strictæ paupertatis modum ac formam mutaret aut dimitteret; quam suo instituto propriam atque pretiosam esse debere divina voluntas expresse decreverat. Interdum S. Teresia B. Patrem in ecclesia majori adibat, ubi ab eodem confessionis atque Eucharistiæ sacramentis reficiebatur. Accedebant quoque quatuor illæ virgines electæ, quas sanctæ Matri B. Petrus tamquam dilectissimas filias, Reformationis primitias offerebat; singulariter autem virtutem D. Isabellæ de Ortega commendabat, quam instituto suo magnum emolumentum allaturam prædicens, voluit in dicta die ad familarius colloquium in prædicta ecclesia revocare. Paruit devota virgo, atque in eadem ecclesia sancto Viro confessa, supplicavit se sacrificii præcibus participem facere; ut quod animo de vitæ ratione ineunda diu fuerat meditata, id nunc inspirante Domino exactius perficeret.

[197] [Ipsa intuetur SS. Franciscum et Antonium B. Petro in sacrificio assistentes.] Deinde ad sacrum celebrandum accessit S. Petrus de Alcantara, et dum (pro more) mentis quodam excessu sursum raperetur; meruit agnoscere sibi sanctos assistentes, patriarcham Franciscum diaconi, atque Antonium subdiaconi ministeria exhibere. Nec ideo in faciendo turbari, sed ad participationem sanctissimæ hostiæ properare; ut interno animi jubilo, quo diffluebat in lachrymas, citius expediretur atque assistentes communicaret. Nec dum visio illa tam insolitæ gratiæ virginibus, nisi per indicia aliqua innotuerat; usque dum servus Dei sanctæ Teresiæ sacra mysteria porrigendo, ab eadem observatus fuit, medius inter duos illos sanctos approximare sibi. Erat autem uterque vestibus sacris fulgentibus indutus, qui dum S. Petrus Sacramentum tradebat, reverenter genua flectendo, cum ipso celebrante statim ministrantes ad altare revertebantur. Quam quidem summam gratiam, licet præ timore confessarii, in scriptis suis referre omiserit, ut de aliis confessa fuit, aut ne exinde majorem existimationem quæreret: tamen disponente Deo, post aliquot annos in quodam colloquio cum viris doctis atque cordatis eamdem visionem S. Teresia, inter cætera S. Petri de Alcantara merita atque mirabilia, distinctius enarravit. Ex quo ad posteritatis memoriam tam insigne miraculum pervenisse intelligimus.

[198] [Primum Teresianæ Reformationis monasterium.] Persolutis Deo gratiis, Petrus ad devotas illas virgines, in quodam sacello orantes accessit; ubi ad spirituale colloquium invitatas, mentes sincerius aperire invicem, nihil inter se celatum habere admonebat. Hinc S. Teresia instituti sui rationes Isabellæ explicare; hæc Teresiæ consortii sui desiderium ac fidem promittere, eamque rogare, saltem ut conjunctis orationibus a Deo impetrare studerent unicum impedimentum, quod sibi a patruo obstabat, quamcitius removeri. Cognovit tunc S. Teresia altissimum Isabellæ spiritum, quem S. Petro de Alcantara commendans, ei quamplurimum obstrictam se fatebatur; quod tam insignem virtutem indagasset, cujus societas quamcumque etiam expectationem compensaret. Post colloquium unusquisque ad sua revertitur, licet S. Petrus de Alcantara moræ impatiens, paucis diebus interjectis S. Teresiam conveniret, exhortando ut fundationis initium faceret; inducendo quatuor illas virgines, quas ille conquisierat, et adeundo possessionem novi illius Monasterii, in quo jam tamquam privata domo commorabatur; cui etiam facto dies sancti Bartholomæi decretus fuit. Convenit quoque diligenter episcopum, atque pro obtinenda ultima licentia tanta de S. Teresiæ virtute eidem narravit, ut alloquendi eam occasionem præbuerit. Exin vero devotus prælatus tam serio prudentiam, atque sanctitatem S. Teresiæ mente et affectu concepit, ut non modo valde rationabilem S. Petri zelum in promovendo hoc negocio reformationis judicaret; sed etiam quo magis ejusdem favori se obstringeret, capellam majorem primi monasterii hujus Sanctæ, sibi jure patronatus in sepulturam elegerit.

[199] [Quam præclarum in S. Petro adjutorem habuerit, ipsa S. Mater testatur.] His omnibus rite dispositis S. Petrus de Alcantara vitæ sibi finem instare præsentiens, ad religiosorum suorum contubernium redire prius constituit atque Avila discedere. Quare ne quidquam in reformationis S. matris Theresiæ negocio infectum relinqueret; postremo episcopum in favoris constantia confirmare, devotis virginibus perseverantiam cum institutrice commendare, magistro Dazæ spiritualem curam novi monasterii ex episcopi approbatione sedulo injungere, D. Gonzalo de Aranda, ut in omnibus S. Teresiæ adesset, confidentius committere; denique omnibus ultimum vale dicere, novissima laborum ejus Avilæ fuere. Quæ porro cum sancta Teresia privato atque postremo illo congressu tractata fuere, considerationi potius quam notitiæ explicanda relinquo; quamvis S. Petrus de Alcantara se ultra fautorem sanctæ istius reformationis semper futurum reciperet, et ipsa obligationis suæ onus ex tam ferventi charitate (qua negocium totum hactenus promoveret) non parum aggravari in futurum, etiam doloris incremento ostenderet. Testimonia hujus veritatis ipsa Sanctæ verba ex scriptis ejus producenda sic habent in cap. XXXVI ejus vitæ in principio: “Ille fuit, qui omnia operatus est; et nisi in tali occasione advenisset, non possem intelligere, quomodo fieri hæc potuissent; quia parum temporis hic mansit Vir sanctus, nec existimo quod ultra octo dies, quamvis infirmus; et paulo post, eum ad se Dominus vocavit. Et videtur ad hoc tantum a divina benignitate fuisse servatus, ut negotio finem imponeret; quia a longo tempore, id est ut existimo, a duobus annis male habebat.” Sic illa. (Conf. Comm. præf., n. 18.)

[200] [Forma vivendi suis a S. Petro data.] Redeundum jam erat S. Petro ad fratrum suorum consortium, quod reformationis a S. Teresia intentæ zelus interruperat. Inde cruribus vacillans, jumento impositus Avila exire, atque principales sui instituti conventus circumire curarum primas sumpsit. Itaque primum Pedrosum, dein ad cæteros ordine conventus iter dirigere; ut approbata religiosorum disciplina, tamquam filiis obedientibus ultimam paterni affectus benedictionem impertiret. Unde dum hoc loco instituti ejus observantia describenda commodius occurrat, vitæ formam (quam tunc vigentem) apud suos B. Pater invenit, brevibus præstare lineis non pigebit. Omnibus spiritus unus corpora, animam trahentibus similia, sustentabat; dum mens cœlo affixa vix ea curabat, quæ mortis necessitatem excluderent. Hinc lectus durior, quædam tabulæ vili stragulo coopertæ, aut sarmenta, aut nuda humus. Alii, quos orationis fervor in Odeo detinebat, cum somnus opprimeret, ibidem vigilum instar excubias agere, nec cellam petere. Ipsas vigilias asperrimis disciplinis intexebant; dum somnum excutiendo, carnes flagellis dilaniare non perhorrescerent. His continuum cilicii tormentum addebatur, quod aut catenis, aut laminis ferreis, aut hirsutis pilis compactum, indicabat cœlestes milites severius contra seipsos, quam contra inimicos armari. Erat nimirum adeo infractus hic rigor, ut cum corpus diutius resistere nequiret, occultis ulceribus aperire eadem necessum erat chirurgis, qui novis incisionibus exactius jam marcida curarent. Displicebat quidem veris Dei servis secreta, quæ ei soli patebant, hominibus pandere; sed humanitatis ratio suadebat castigatione rationalibi corpus in servitutem redigere, non animam iniqua carnificina propriis manibus expellere. Hinc cum vitæ hujusmodi austeritas plurimos religiosos morbis gravioribus affligeret, procurandum fuit, ut in commodis locis valetudinaria instituerentur, ubi pro paupertatis ac necessitatis modo, ægrotantibus remedia exhibebantur. Ubi vero quorumdam tenerior complexio austeritatum laxamentum suggerebat, tunc maxime incomparabilis magistri ac patris Petri de Alcantara adhuc in extremo vitæ colluctantis exemplum, velut aculeus ad perseverantiam exstimulabat, ne remitterent. Idem rigor foris observabtaur, cum quæstuandi gratia ad oppida et loca missi exibant; ubi paucioribus, quæ apponebantur contenti, noctis majorem partem in oratione aut disciplina transigebant. Interdiu colloquiis ac sermonibus sacris devotos hospites, aliosque benefactores animando ad cœlestia, humanæ vitæ ac caducarum rerum contemptum, ipsa etiam vultus habitusque effigie, efficacius persuadebant. Nec illa sine admiratione omnium conscientias, non minus quam oculos feriebat; eo quod homines quasi semimortuos aspicientes, observabant accuratius vix laciniis se tegere, pedes inter spinas atque tribulos laniare, totos denique vix pelle et ossibus cohærere; aut abstinentiæ frigorisque algore interdum totos obrigescere. Penetrabant hæc altius in multorum animos, simulque cum compassionis teneritudine propriarum culparum conscientiam, atque rigidius examen revocabant: nam si viri innoxii, et mortis studio plane addicti, adeo severe seipsos castigare videbantur; quid sibi timendum foret, qui criminibus graves occasionibus vitiorum inhærebant, unusquisque maturius deliberabat.

[201] [Salutaria ejusdem monita] Hic igitur fructus notabilis erat religiosæ S. Petri familiæ, ex qua sicut singulos ad vitæ sanctioris disciplinam privatim instruxerat; ita omnes ad sæcularium mores corrigendos, tum salutaribus præceptis, tum rariori extra claustra commercio admirandos effecerat. Nemini enim nisi pro spirituali aliquo proximi beneficio, aut fratrum necessitate subvenienda, sæcularium domos adire permittebat. Et cum hoc per obedientiam præcipiebatur, admonebat cautius, ne religiosam conversationem corrumperent; nam sæculares illi (ut aiebat Sanctus) non vident austeritates aut devota exercitia, quibus religiosi intra claustra exercentur; itaque verbis et operibus instruendi sunt, ut odore bonæ conversationis in vita et moribus corrigantur atque proficiant. Addebat insuper tamquam optimum remedium Dei præsentiam, quam in omni loco servandam apta similitudine declarabat: Filii, estote imitatores piscium in mari, qui inter tempestates et commotiones undarum non extra aquam fugere intentant; sed potius ad profundiora se recipiunt. Sic vos inter rumores et strepitus hominum immergite vos divinæ contemplationi. Et si diabolica forte suggestione interdum extra vos metipsos rapi sentiatis; recurrite ad sanctissima Salvatoris nostri vulnera, tamquam salutares quosdam porticus nobis patentia, ubi securi a quacumque tempestate, quam per secularium conversationem concitare contra vos sathanas poterit, tranquilli animi vestri quiete expeditius fruemini. Quibus omnibus B. Viri discipuli quotidie eruditi, brevi ad eum perfectionis gradum pervenerunt, ut sanctitatis opinionem plurimis ubique instillarent, quemadmodum alio loco annotabimus.

[202] [Alimenta servis suis sæpenumero Dominus ministrat] Nec deerat interea domi famulis suis providere divina liberalitas; dum sponte ac studiose sibi servientibus, sæpius mirabili modo vitæ alimenta subministravit. Nam sicut quotidianus victus tenuis herbas et legumina insipida ministrabat; sic parcitas non raro penuriam generabat earum præcipue rerum, quæ ad famem arcendam maxime necessariæ videbantur. Hinc interdum temporis inclementia inclusis, ut quæstuare non possent; foris devotorum pietas præter humanam spem, victum asportabat. Interdum panes (qui paucis vix sufficerent) miraculoso modo per aliquot dies pro necessitate augebantur. Interim infirmis mitiori alimento indigentibus, cœlestis apotheca et nutrimentum ac medicinam deprompsit. Contigisse id aliquando traditur in conventu Rosarii, ubi tribus ægrotis fratribus panis cœlestis, quem ædituus in altari invenerat, et famem expulit et ægritudinem. Non minus memoria digna res in regali conventu Guadalupo evenit; quo cum duo religiosi ex conventu S. Joannis Baptistæ Viciosæ, ad quærendum pro medicina parum mellis accessissent, cælerarius fæces tantum superesse eisdem excusando, ad Priorem remisit. Hic ne plane vacuos dimitteret, qualecumque fuerit, dari eis jubet; sicque cum rediisset cælerarius vas (in quo fæces servabantur) plenum melle optimo inventum, ex quo ipse miraculum proclamare, et religiosis proferre liberalius posset. Quod cum religiosæ paupertatis merito omnes adscriberent, constituunt imposterum quæcumque Franciscani Fratres petiissent, prompte in illo cœnobio concedendum, atque adhuc vas ipsum, in miraculi memoriam servari refertur. Non displiceat hic magnæ authoritatis testimonium, pro paupertatis strictiori observantia, provinciæ sancti Josephi expressius adscribere, quod celebris ille Franciscus Gonzaga, Franciscani Ordinis et generalis, et scriptor, et Mantuæ episcopus in chronicis suis part. 3, conv. 6 ubi de fundatione conventus de Arenis pag. 1137, sic ait: “Quisquis ille fuerit, qui apertis oculis hujus provinciæ paupertatem vivendique modum contemplatus fuerit, nullo pacto existimabit nos apologi fabulas ad horum conventuum descriptiones attexere, dum hujusmodi eventus in medium adducimus.”

[203] [De primis S. Petri sociis. Michael a Catena,] Quemadmodum in prima religionis fundatione patriarchæ illius Francisco Deus duodecim socios adjunxit, qui spiritui ejusdem conformes, Evangelicam doctrinam apostolicæ vitæ exemplo per universum orbem disseminarent; haud secus in antiquæ disciplinæ restauratione, idem Dominus B. Petro de Alcantara alios duodecim viros spiritu et virtute ferventes providit; qui ex diversis regionibus evocati, societati ejusdem adscripti Discalceatorum, doctrina et exemplo pietatem dilatarent; vineam hanc plantante atque rigante eodem Viro apostolico, cui postea haud dispares vitæ filii succederent. Primus eum secutus fuit exeuntem ex provincia sancti Gabriëlis, Frater Michaël a Catena, qui a prima habitus susceptione magistrum suum pœnitus imitari sibi proposuit. Tamtamque huic fervori Deus virtutem tribuit, ut brevi temporis progressu singulare pœnitentiæ exemplar evaserit, omnesque Magistri virtutes, quas ex familiari ejusdem consuetudine collegerat, ad vivum exprimeret. Quod nimirum præcipue ex eo enituit, cum illum B. Pater ad jacienda fundamenta provinciæ sancti Josephi comitem adscivisset.

[204] [Leo Lusitanus] Secundus socius fuit venerabilis Fr. Leo Lusitanus, qui odore fragrantissimæ sanctitatis S. Petri de Alcantara illectus, et sæculo et patriæ renuntians, eidem magno religionis ac pietatis spiritu adhærere elegit. Amabat singulariter in illo S. Pater ardentem pro animarum salute zelum, quem tam prospera, quam adversa valetudine in conversione peccatorum studiose intendebat; ita ut aliis quibuscumque occupationibus præferens, diceret se libenter qualibet hora mille vitas exponere velle, ut aliquem peccatorem ad Deum converteret. Erat vir purissimus anima et corpore, atque insigni prudentia; quibus columbina innocentia pretium augebat. Sæpe eum aviculæ sylvestres familiariter circumvolitabant atque comitabantur. Cum aliquando iter faciendo cum socio, fame confectus sub arbore discubuisset, ad Deum in oratione recurrens, meruit sibi (velut alteri Antonio) a corvo panem rostro afferri, cujus sapor et albedo cœlestis promptuarii portionem arguebat. In extremo vitæ gravissimis doloribus ac infirmitatibus vexatus, coronam insignis patientiæ contexuit, quam die ultimo claudens in conventu S. Joannis Baptistæ Viciosæ sepultus fuit an. 1563.

[205] [Alphonsus de Lerena.] Tertio loco ponendus est venerab. Fr. Alphonsus de Lerena, de quo aliquoties mentionem fecimus, quomodo ex Italia in Hispaniam proficiscens, ac S. Petro de Alcantara se conjungens, ejus vestigia premere omni virtutis studio, ac favente gratia elaboravit. In abstinentia fuit admirabilis, in vitæ asperitate terribilis, in orationis studio vigilantissimus. Cum dæmoniis sæpe luctabatur visibiliter, dum eum persequebantur vexabantque corporaliter, de quibus tam certam habebat victoriam, quam illi insultandi jactabant licentiam; adeo ut incusso eisdem timore, toties fugerent, quoties ei se offerre præsumerent. Animo erat intrepido et invictæ prudentiæ. Hinc B. Petrus guardianum elegit et novitiorum magistrum, inde denitorem, et tandem custodem, atque fundatorem provinciæ sancti Joannis Baptistæ in regno Valentiæ. In ea virorum insignium hortum plantavit, qui virtutum fructus etiam ad posteros transmisit, et adhuc florescunt. Ante mortem in Castellam ad conventum Viciosæ reversus, et vitam super hominem agens, jam Angelicis ac cœlestibus donis plenus, inter superos agere videbatur. Postea de mortis hora cœlitus admonitus, ad instar patriarchæ sui Francisci, in terra nudus animam suam in sinum Abrahæ fœliciter deposuit anno 1566.

[206] [Joannes de Cordovilla.] Non indignus quarto loco inter discipulos S. Petri de Alcantara, venerabilis Fr. Joannes de Cordovilla, qui in sæculo ex uxore filium habuit; quem defuncta matre, statim secum ad conventum Lorianæ conduxit. Ibi pater religionis institutum suscipiens, filium habitu indui curavit, ut Missis inserviret et virtutes disceret, donec ætate maturior ipse quoque in religione, pietate ac sanctimonia patrem æmularetur, ut ex chronicis prov. S. Josephi apparet. Initia hujus fervoris religiosi dæmones infringere tentabant, ubique eum horrendis ululatibus atque clamoribus insectando, edita voce: Egredere cito a societate istorum cucullatorum (Discalceatos sic cognominans). Quam etiam vocem ictibus percutiendo, proculcando, atque feriendo, die noctuque contra servum Dei repetebant, ut inquietum redderent. Quibus tamen omnibus intrepide resistens, etiam legionem integram constantia animi, atque orationis telo in fugam sæpius vertebat. Pœnitentiæ deditus imitari sanctum Patrem studebat in eo, quod tertio vix die comederet, jejunaret rigororose septem S. P. Francisci quadragesimas, diebus festis herbas tantum cinere conspersas manducaret. Extasi præclarus, raptus mirabiles, revelationes et divinos favores singulares experiebatur. Unde contemplationi se immergens, videbatur Fr. Ægidium S. P. Francisci socium describere, zelo animarum æstuans, in lacrymarum torrentes prorumpebat frequentius. Hinc obtenta in Africam transfretandi licentia, ut captivum sua commutatione redimeret; in itinere Hispalim versus opprobria multa ubique sustulit a fratribus, qui captum mente existimabant. At nocte quadam cœlestis splendor cellam ejus adeo illuminare visus fuit, ut flamma corruscans dormitorium totum corripuisse fratribus videretur, dum cor viri intus amore divino arbebat. Inde transiens in Africam, in conspectu Algeri audivit vocem: Fr. Joannes, redi Calpen; quod enim Deus vult, est hoc, ut ibi consoleris. Et statim vento in favorem verso, brevi ad prædictum portum remeans, ibi fœlici ex hac vita transitu divinæ promissionis fidem exolvit anno 1566. Ejus singularem mentionem sancta mater Teresia faciens in libro, cui titulus est, Conceptos de amor de Dios sobre los Cantares (Conceptus amoris divini super canticum canticorum), in cap. III sic ait: “Hisce temporibus cognovi quemdam (quem optime nostis) tantæ charitatis zelo a Deo motum, ut cum multis lacrymis facultatem impetrare non dubitaverit, qua sibi liceret pro liberandis a servitute aliis, seipsum in servum commutare. Ille mecum conversatus est; erat enim ex sancti F. Petri de Alcantara fratribus Discalceatis. Igitur post importunas instantias a suo generali licentiam obtinuit; cumque quatuor leucis Algerio vicinus esset, quo pro sui boni desiderii executione pergebat, Dominus illum ad se revocavit et æterno præmio condecoravit eum. Plures seculi prudentes intentum tale vanum existimabant et ineptum; nos vero sic opinamur: siquidem non ita Dominum nostrum diligimus, in hoc etiam vitæ somnio idipsum efficacia tali nequimus assequi; faxit Deus, ut aliquando cœlum ingredi mereamur, cupientes maxime in amore divino proficere.”

[207] [Franciscus a Galisteo.] Nec inferior sociis æstimandus Ven. Fr. Franciscus a Galisteo, vir solidæ virtutis, et elevati spiritus, fidei, charitatisque vere Apostolicæ. Tam singularibus dotibus a cœlo præditus erat, ut a S. Petro de Alcantara cordialiter amari mereretur; et quia angelicam prudentiam in ipso cognovit, in primum guardianum elegit conventus matris Dei de Rosario. Paupertatem strictissimam servabat, et humilitati tam profunde studebat, ut miranda de illo in hoc virtutis genere plurimi annotarint. Inflammabant virum ardores seraphici, extenuabant macerationes admirabiles, nutriebant orationis deliciæ continuæ; quibus Deo appropinquans, singularibus ejus favoribus ditabatur, dum ad ejus intercessionem miracula multa operaretur. Tenerrimo, devoto atque fideli cultu Reginam angelorum prosecutus, ejus quoque continuos favores usque ad vitæ extremum servare promeruit. Diem mortis sibi Deus revelavit, quem assecutus est in infirmaria Oropesæ anno 1567, ubi animam cœlo reddidit. Sepultus fuit in ecclesia matris Dei Patrum Observantum supradicti loci, et post mortem gloriosus apparuit.

[208] [Alphonsus a Manzanete,] Adhæsit insuper sancto Petro de Alcantara vir profundissimæ charitatis frater Alphonsus a Manzanete. Iste in provincia S. Gabrielis professus, altissimæ perfectionis zelo in sylvestria loca Lorianæ rigidiorem acturus pœnitentiam secessit; et conventum sub titulo S. Isidori in prædio nobilis viri Joannis Velasco ab Avila construxit. Mox obedientiæ fratris Joannis Paschasii se submisit. Cum autem sanctus Petrus initium novæ fundationi daret, commissarius totius Reformationis institutus est: Alphonsus igitur a Manzanete, qui nuper Virum sanctum in provincia S. Gabrielis provincialem habuerat, gavisus est eumdem denuo agnoscere superiorem. Itaque ejus verbis et exemplis animatus, ad fatigium perfectionis brevi pervenit, et sancto Commissario dignus habitus est, qui inter alios ad fundandam sancti Joannis Baptistæ custodiam mitteretur, et in qua postea secundus custos eligeretur. Elucebant in eo omnes virtutes in schola sancti Petri vel acquisitæ vel roboratæ; sed præcipue inter alias enitebat regina, mensura, et mater cæterarum charitas, cujus illud amoris in proximos signum notissimum fuit; quod aliquando in Italiam proficiscens, cum vidisset hominem miserum sibi notum ad triremes damnatum, misericordiam B. Paulini Nolani episcopi imitatus, dolens quod ille uxorem cum liberis reliquisset, in ejus locum substitui et pœnam alteri debitam sibi postularet infligi. Quo charitatis prodigio motus præfectus remigem misericorditer dimisit rogavitque patrem, ut sacellani officio functurus in triremi tanto tempore remaneret, quanto reus manere debebat remigaturus. Vidit aliquando in Hispania dominum gravibus flagellis vehementius in servum sævientem; unde miseratione commotus petiit, ut in humeros suos flagellorum cruciatus commutaret. Tandem orta post mortem sancti Petri gravissima in præfatæ custodiæ fratres persecutione, iterum in provinciam S. Gabrielis rediit et in conventu Alconcherii dives meritis et plenus dierum in charitate consummata, anno Christi 1569 obdormivit in Domino.

[209] [Antonius a Conceptione,] Silentio prætereundus non est alius sancti Patris socius, pater frater Antonius a Conceptione, quem illustrissimus Gonzaga religiosissimum et humillimum, origine Lusitanum, et provinciæ pietatis alumnum nominat. Re enim vera illud summæ humilitatis ejus indicium fuit, quod pro Reformationis dilatatione Romam accedens, se (licet novæ custodiæ præfectus esset) cum aliis fratribus sancti Petri de Alcantara directioni lubenter submisit, et eumdem Commissarium institui sollicite curavit. Adeo autem beatus Pater Fr. Antonii pietatem et religionem perfectam habebat, ut cum sibi loca pro extruendis conventibus, et fundanda custodia S. Joannis Baptistæ offerrentur in regno Valentiæ, mitteret tunc præfatum Antonium cum Fr. Bartholomæo a sancta Anna (tanquam alteros Josue et Caleb) ad explorandas terras istas, et primos vitæ exemplaris odores in illis defundendos, latiusque semina religionis dispergenda. Tandem sicut zelo animatus vixerat, ita eodem fervore plenus in senectute bona appositus est ad Patres suos.

[210] [Bartholomæus a sancta Anna.] Fuit et sancti Patris socius fidelissimus frater Bartholomæus a sancta Anna, qui suscepto habitu in sancti Gabrielis provincia, omnes boni laici partes explevit; donec divino instinctu a superioribus suis ad sacerdotii ordinem reluctans ascendere jussus fuisset. Emittebat tunc temporis maximos sanctitatis radios tenella et nascens sub sancto patre Petro de Alcantara custodia sancti Josephi, ad quam eo lubentius frater Bartholomæus se recepit, quo in ministeriatus officio, sanctum seraphicæ paupertatis zelatorem vigere agnoverat. Ab illo itaque in nova custodia receptus, ut verum tanti Patris socium in omnibus se exhibuit; præcipue tamen in profundissimæ humilitatis, altissimæ contemplationis et rigidissimæ mortificationis imitatione. Cibus ei adeo exiguus erat, ut mirarentur Fratres corpus humanum tam tenui alimento potuisse sustentari; numquam vinum admisit, nisi gravissimi morbi remedio adstrictus, illudque ab aceto, non semel sibi ejus vice per negligentiam porrecto, aut non distinguebat, aut saltem se distinguere non manifestabat. Paupertatis amantissimus erat, in adversis patientissimus, et in magnis provinciæ suæ calamitatibus semper serenus, semper hilaris et semper quietissimus. Conversatio ejus sanctitatem in schola beati Petri de Alcantara acquisitam ita redolebat, ut cum loqueretur quadam die Toleti cum sancta Theresia de rebus meliorem provinciæ suæ statum concernentibus, ipsa devotum et simplex ejus colloquium ex Beati Petri consortio haustum suspicata sciscitaretur: An sancto Patri aliquando familiaris fuisset? Cui ille: Non solum ut subditus eidem diu obedivi; sed etiam lateri ejus socius per multos annos adhæsi. Quo audito sancta Reformatrix, sciens non nisi castissimos oculos vultusque modestissimos umquam amico Dei Petro placuisse, sublato ab oculis (quos texerat) velo dixit: Quare non me prius de hac re monuisti, quo te facie detecta alloqui potuissem? Multis igitur virtutibus decoratus, bis provincialatus munere dignissime perfunctus est; bis Romam ex sancti Patris obedientia pro reformationis incremento se contulit. Denique in ultimum morbum incidens, serena et tranquilla facie, manibus ex more Fratrum Minorum intra habitum compositis, dormienti similis ad vigilias cœli æternas transivit anno Domini 1600.

[211] [Item Franciscus de Melo.] Venerabilis P. et servus Dei Fr. Franciscus de Melo Lusitanus inter primos Reformationis authores, socius beati Petri de Alcantara fuit; ob admirabilem virtutem vulgo S. Fr. Franciscus nuncupatus: pœnitentiæ ac sanctitatis ejus perseverantia, eum ad vitæ finem usque perfectionis imaginem declaravit. De hora transitus a Deo certior factus, amoribus seraphicis intentus extremum punctum expectabat; sæpe a sancto Antonio de Padua visitatus cum eo familiariter colloqui videbatur; velut ipse retulit infirmario, cui prædixit etiam horam, qua e vivis discedere debebat; qui monenti medico de exiguo vitæ spatio (quod restabat) respondit: Parum scit dominatio vestra de hac hora, quæ Deo soli nota est, cum vitæ Dominus sit; et non vult, ut moriar neque hodie, neque cras; sed post triduum hora duodecima. Et in hoc puncto animam Deo reddidisse perhibetur, relictis signis beatitudinis animæ, quam gloria susceperat. Corpus in ecclesia Zaraizexo, ubi habetur infirmaria Fratrum conventus S. Joannis Baptistæ Viciosæ, et sacello Spiritus sancti sepultum, post decem annos incorruptum inventum; et iterum post quindecim alios in eodem statu repertum fuit. Pulvis ex eadem sepultura varia mirabilia operatur.

[212] [Joannes de Albuquerque,] Venerabilis Fr. Joannes de Albuquerque cæteris sociis non inferior sanctitate fuit, ideoque S. Petro de Alcantara carus maxime ob spiritus candorem et pœnitentiæ continua exercitia, quæ eum testem fecerunt multorum ex his, quæ Deus in S. Petro operabatur. Unde post mortem ejusdem cum varia de ejus pœnitentia miranda narrandi audisset, solebat dicere: Audeo dicere de his, quæ oculis meis vidi, de ejus pœnitentia et oratione, quod nihil differunt ab illis, quæ de sancto Patre Francisco scribuntur, licet in aliquibus rigoribus illum superarint. Fuit Joannes etiam in vita sanctitatis fama præclarus, quam post mortem incorruptionis aliorumque donorum indiciis apud suos devotos insigniter auxit. (An forte hic ille anonymus est, qui omnium primus libellum, cujus meminit P. Joannes a S. Maria, cap. I, conscripserit de vita S. Petri de Alcantara?)

[213] [Christophorus Bravo,] Servus Dei Fr. Christophorus Bravo, cujus sæpe facta est mentio, magister capellæ et rationarius fuit ecclesiæ Zamorensis. Habitum Reformationis ab ipso B. Patre suscepit, a quo propter insignes virtutes et prudentiam brevi guardianus, et inde provincialis creatus fuit. Ejus in regendo sufficientiam, varia tum Romæ, tum in provincia tolerata, atque superata adversa pro Reformationis defensione in chronicis scripta loquuntur; quibus quidem maximam fidem addet, quod videbatur a Deo singulariter electus, qui post S. Petri mortem totius Reformationis oneri atque tutelæ præficeretur. Zelantissimus salutis animarum, Reginæ quoque angelorum gratiis fruebatur; qui dum invigilabat fundationi cujusdam conventus, mortis hora præcognita, vultu mire resplendente animam ad superos transmisit anno 1573, relicto corpore in oppido Navaelsaz in Puerto del Pico. (Ex quo rursus valde improbabilis redditur illorum opinio, qui volunt eum in capitulo ad Bodadillam, provincialis officio privatum, non sine dedecore. Vide supra.)

[214] [Gaspar a sancto Josepho.] Postremum hic locum dabimus venerando fratri Gasparo a sancto Josepho, qui oriundus ex civitate Baecæ, ibique S. Petri mirabilia narrari audiens, juvenis vix quindecim annos natus, ad eumdem Patrem ex domo noctu properavit. Quo in conventu oppidi de Arenis invento ab eodem sine mora habitum religionis suscepit; quia cognoverat S. Petrus vocatum a Deo, et reformationis suæ magnum decus aliquando futurum. Propter candorem et virginalem pudorem intime a B. Patre dilectus, virtutum heroicarum et magistrum habuit et quotidianum instigatorem. Oviculæ nomine ab eodem nuncupatus, in omnibus tanta puritatis innocentia respondebat, ut in ipso non peccasse dixisses primum naturæ protoplasten. Sæpius coram sanctissimæ Virginis imagine orans, visus fuit facie splendescere angelica; divini amoris intentio tanta in eo reperiebatur, ut corde inflammatus sæpe a medicis febri ardere acuta judicaretur. Extasi et raptu mirabilis exstitit; consuetudini sanctæ Teresiæ gratissimus. Magister novitiorum toto quasi vitæ tempore, homines virtute insignes educavit, qui Reformationis bases fuerunt, eorumque alii in terris infidelium pro fidei veritate sanguinem fuderunt; alii hæredes exstitere ferventis ejus spiritus, quem ipse velut alter Elisæus a Patre suo relictum acceperat; et etiam a Deo miraculis illustratus est. Devotionis sanctissimæ Eucharistiæ singulariter addictus, die ejusdem solemnitatis in morbum incidit, cum a processione publica rediisset. Dein prædicta mortis hora, S. Patrem Franciscum imitando, nudus in terra una manu crucifixi effigiem, altera candelam tenens, inter hymnos et laudes divinas sine aliquo doloris indicio animam Salvatori tradidit anno salutis 1575, in conventu Villæ Novæ de la Serena, in quo erat guardianus.

[215] [Reformationis a S. Petro institutæ incrementa et fructus qua late patet orbis.] His tam præclaris viris paupercula Discalceatorum familia (authore S. Petro de Alcantara) profundiores in Franciscana vinea radices agens, indies novas propagines ubique terranum produxit; dum in variis regnis novæ Reformationis studia, et provinciarum fundationes, et religiosæ vitæ exempla tam in pœnitentibus, quam martyribus mirandum seraphico Ordini decorem adauxerunt. Distinctam autem omnium narrationem in variis historiis egregie descriptam iis relinquimus ac suademus, qui pro virtutis affectu renovatum apostolicæ vitæ splendorem, anachoretarum veterum mirandam austeritatem, primitivæ ecclesiæ in fidei professione constantiam, renovatis velut characteribus expressam delectantur contemplari atque agnoscere. Hoc tantum loco quosdam conspicuos viros adjungere licebit, qui ex schola S. Petri prodeuntes, uberrimum plurimis authoribus elogiorum argumentum ministrarunt. Inter primos itaque Sancti hujus discipulos non immerito connumerandum existimo venerabilem P. Petrum de Alfaro, virum doctrinæ ac disciplinæ religiosæ exquisitissimum. Hic quibusdam aliis religiosis suæ societatis præpositus, instante catholico rege Philippo II, in Indiam transmissus, provinciam sancti Gregori Papæ in insulis Philippinis fundavit: hinc evangelicum semen in Chinam seu Sinense regnum transvehens, multa ibidem perpessus, tandem conventus in Machao et Malacha, aliisque locis stabilivit; qui postea in provinciam Matris Dei coaluerunt, sub qua adhuc cum Indorum salutari fructu perseverant. Huic subjungendus occurrit tamquam socius venerabilis P. Joannes Baptista a Pesaro, qui natione Italus ex conventualibus ad Discalceatorum institutum transiens, cum prædicto patre Petro de Alfaro in Indiam pro animarum conversione transfretavit. Eidem pro religionis zelo defuncto in regimine succedens, cunctis sanctitatis suæ opinionem, atque christianæ charitatis præclarissimas notas ubique instillavit, dum prædicationis ac pietatis indefessis exercitiis plurimos infideles ad ecclesiæ gremium conduceret. Nec adeo tamen ei omnia prospere successere, quin opponente se dæmonio varia tribulationum genera, tunc maxime ei etiam a domesticis fidei concitaret; quæ per invictam constantiam orationis ac patientiæ scuto superando, compositis pro occasione rebus, iterum in Hispaniam redire, ac inde ad pontificem maximum Sixtum V pergere constituit. Et quia huic olim in conventuali sodalitio studiorum contubernio pergratus, nunc ob præclare gesta acceptior erat, in Italia remanere persuasus fuit; ubi ejusdem pontificis singulari indulto aliquorum conventuum reformationem suscepit, ex quibus ad Indiarum messem ministri atque operarii instructi religiosi utilius prodirent. Tandem ubique admirandæ suæ vitæ ac religiosi zeli vestigiis relictis, in conventu sanctæ Luciæ Neapoli cursum sui laboriosi itineris sancte terminavit. Ei post to annorum intervalla hoc nuper memoria dignum accessit, quod benignitate sanctissimi pontificis Clementis IX, nuper corporis ejus depositum cum prædicto conventu S. Luciæ ad Discalceatos provinciæ S. Petri de Alcantara translatum fuerit, quasi rivulus ad Reformationis suæ fontem, discipulus ad magistrum rediturum se prævidisset. In provincia S. Joannis Baptistæ, quæ sub S. Petro de Alcantara in conventibus de Elche ac Lorito initium sumpsit, plurimi magnæ virtutis religiosi vitæ perfectione inclaruerunt. Notabili vero præ cæteris miraculorum frequentia illustratur B. Paschalis Baylon, cujus vitæ meritum sicut ecclesia beatificationis privilegio decoravit, ita solemnis canonizationis ritu glorificari universæ Hispaniæ devotio instantissime sollicitat. (Quod et factum ab Alexandro VIII.) Ex superiori Philippinarum provincia S. Gregorii variis in Japponem missionibus, S. Petri progenies copiosos in eodem regno fructus animarum retulit; usque quo contra evangelicum hunc prædicationis fervorem concitati bonzii idolatriæ ministri, B. Petrum Baptistam cum quinque sociis ac septemdecim familiaribus Japponensibus pro Christi confessione in crucem egissent atque glorioso martyrio coronassent. Quorum martyrium adjunctis tribus ex societate Jesu, Urbanus VIII, pont. opt. max. anno 1627, solemni judicio approbatum, universalis ecclesiæ venerationi proposuit. Præfatos imposterum copiosius martyrum agmen consequutum fuisse, relationes variæ publica fide confirmarunt, quarum etiam aliquot Romæ, ecclesiæ authoritatem expostulant. Interea non sine magno ecclesiæ incremento ac religionis Franciscanæ gloria, ex omnibus colligere fas est id, quod ex ista sancti Gregorii provincia aliquando ad piæ memoriæ Philippum IV, regem catholicum, perscriptum fuit verum esse: videlicet in Japponem ac Chinam ex illa provincia religiosos fidei zelantissimos transiisse, quorum plurimi Laurentii ac Vincentii martyria æmulantes, tamquam piropi ac carbunculi in hac orientali ecclesia fulgere agnoscuntur. Eorum autem numerum usque ad annum 1667, quadraginta quatuor, sæcularium vero trecentos nimirum tertiæ regulæ sodalitio adscriptos; alios diversi sexus ac ætatis supra quadringentos certiori calculo collectos intelligimus. Ex quibus facile licebit judicium sincerum de re perspecta ferre, quantum utilitatis atque decoris seraphico Ordini, ipsique catholicæ ecclesiæ ex hac sancti Petri de Alcantara reformatione accesserit. Nam et martyrum splendidissima corona fidei soliditatem exornat atque illustrat apud infideles; et vitæ apostolicæ renovatione et provinciarum augmento ejusdem religionis commendat sanctitatem inter catholicos. Ita quod non frustra advertisse videatur insignis religione ac doctrina P. Martinus a sancto Josepho (ut videre licet in expositione Regulæ fratrum Minorum pag. 793); omnes quasi reformationes nostri sæculi dici posse filias sancti Petri de Alcantara; cujus in habitus ac vitæ asperitate, ac paupertate instituta describendo, tamquam principale exemplar imitari adnituntur ac student.

LIBER QUARTUS.
De virtutibus Theologalibus et donis gratuitis S. Petro de Alcantara concessis.

[Fides.] Hactenus vitæ S. Petri de Alcantara illustria multa perspeximus; nunc fundamenta (quibus hæc innixa fuere) penitius introspicere, virtutum Christianarum perfectio suadet, quæ supra petram dominum Christum posita, fide, spe atque charitate mirabilius compaginarentur. Et quemadmodum in prodigioso Viro multa naturæ vires excedere, ipsa gestarum rerum veritas ostendit; ita divinam consideranti gratiam facilius patebit, connexionem virtutum, qua velut per gradus ad apicem illum ascenditur divinæ contemplationis, nihil in eo vacuum reliquisse. Hinc fides illa, sine qua placere Deo nemo potest, adeo firmiter in corde S. Petri fixa erat, ut ejus veritates cunctis rebus, quæ oculis cernuntur, certiores haberet. Quascumque extases aut revelationes a divina benignitate habebat, numquam ab illis sibi persuaderi quicquam permittebat, quod prius ad ejusdem catholicæ veritatis trutinam non appendisset; ideoque ab his tentationem nullam passus fuit. Solebat dicere tunc fidei mysteria certiora haberi, cum eis minora intellectus humanus præstaret experimenta: solius enim Dei sapientia nostræ confundit capacitatis angustias, et sublevat obsequii humilitatem; cum ignorantiæ tenebras illuminat his, quæ præter ipsum nemo, aut capere aut explicare potest. Profunde de fidei nostræ mysteriis ad populum prædicabat, exhortando ut frequenter illorum recordationem repeterent. In campestribus pastores quærebat, in villis et pagis pauperes, et parvulos hominesque quos doctrinæ Christianæ articulos edoceret. His ne victus quærendi tempus subtraheret dum ad portam eleemosinæ causa confluebant, prius spiritualem sustentationem summa patientia ac charitate pro capacitatis modulo ministrabat, sæpe eadem iisdem inculcando. Ardentissimo propagationis fidei zelo, quod ipsi non permittebatur, in aliis procurabat; ut nimirum ejus instituti religiosi ad infidelium terras evangelizandi causa transirent. Hac eadem ex causa magno dolore angebatur ob gravissimum damnum, quod suo sæculo ecclesia passa fuit a Lutheranæ hæresis pestifera disseminatione. Ideo super omnia obedientiam necessariam capiti ecclesiæ pontifici Romano debitam, diligentius cunctis imprimebat; præcipue vero fratribus suis, ut in his (quæ ad reformationis negotium pertinebant) ad nutum vicarii Christi cuncta intenderent, sollicite persuadebat.

[217] [S. scripturam vix non semper præ manibus habebat.] Sacras litteras quasi semper manibus tractabat; ita ut ejus familiari usu majorem partem memoria teneret. Ad quodcumque verbum (quod proferri ex sancto Evangelio audiebat) assurgere atque profunde se inclinare solitus, indicabat intimam ejusdem in corde reverentiam. Cum fidei mysteria explicabat ordinarie extra sensus rapi, et lumine superno a Domino illustrari videbatur. Quadam die monendo religiosos de veneratione, quæ fidei dogmatibus debetur, aiebat: Cum Evangelium legitis, attendite, ut junctis manibus, et modesta compositione atque attentione percipiatis ea, quæ continet, nimirum quomodo Deus incarnatus est. Hicque vehementia spiritus raptus, altiori subinde voce eadem verba repetebat; donec altissima contemplatione evectus, ad illa verba: Deus assumpsit carnem humanam, tonitrus instar vocem edens, ad cellam magno impetu currebat; illic anima ejus cœlesti ardore repleta eum in suavissima extasi ultra tres horas continuas detinebat. Aliquando religiosus sui Ordinis ex Italia redux B. Patrem in cella decumbentem inviserat. Hic inter alia enarrans sensibilem devotionem, quam in sacra Lauretana æde expertus fuerat, dum sacra Incarnationis pignora (quæ ibi asservantur) adorasset; tam alte cor S. Petri de Alcantara hujus mysterii memoria penetravit, ut ei acutissimum clamorem exprimeret. Religiosus vero consueti affectus hujus ignarus e cella aufugiens, Dei servum in altissima mysterii contemplatione raptum reliquit; usque quo cæteri ex conventu opportunius accurrentes in eadem depræhendissent.

[218] [In extasim rapitur audiens In principio erat verbum.] Quadam die duo religiosi sacris Ordinibus initiati, a sancto Viro præceptum acceperant sese præparandi, ut Missam decantarent. Unus illorum, ut cantus experimentum faceret, in hortum secesserat, ubi forte tunc S. Petrus contemplationi intendebat. Itaque cum a prædicto religioso evangelii verba; In principio erat verbum etc Intonari audisset, accensus spiritu genua et caput inflectens, implexusque tamquam rota volatu celerrimo ad portam conventus, indeque per alias portas sine ulla læsione ferebatur ultra cubitum a terra elevatus; usquedum coram sanctissimo Sacramento in ecclesia in altissima extasi raptus substitisset. Aliqui religiosi, qui Sanctum assequi non poterant, cum ante aram majorem in illo statu depræhendissent, aliquamdiu prius expectare, ut ad se rediret; mox omni industria experiri, an sensus retineret. Tandem certo invenere columnæ instar immobilem hæsisse; quia firmiter corpus fixerat, qui animam rapuerat, et qui fidem accendit, mysterii quoque lumine integrum absorpsit. Fuit insuper a Deo dotatus speciali illa fide, quam gratis datam apostolus nuncupavit, et priori superadditur. Hæc nimirum magna fiducia est de divina bonitate, a qua consequi se posse credunt sancti, quæcumque recte a Deo petierint; promittente Christo etiam montes transferre posse, aliaque stupenda operari, cum necessum fuerit. Hujus fidei testimonia fuere tot in vita S. Petri de Alcantara prodigiosi successus, quibus sæpius siccis pedibus rapidissimos transivit fluvios; divinæ confisus omnipotentiæ crebro in maximis necessitatibus, præsentem habuit divinam opem, tam sibi quam suis religiosis miraculose faventem. Hinc quoque toties devotis exhortationibus religiosos suos ad hanc virtutem, divinæ providentiæ immensa benignitate exstimulabat; ut quos fides docuerat, nullo humano subsidio inniti, eosdem fiducia certiores redderet, confidentes in Deo cuncta obtinere.

[219] [Spes.] Non dissimilem fiduciæ sociam S. Petrus de Alcantara in pectore alebat spem, quæ inter tempestates hujus vitæ anchora animæ non immerito dici solet; sicut est medicina contra humanam inconstantiam, vinculum divinæ gratiæ et pignus inæstimabile gloriæ. Hæc virtus illum a teneris annis cœlesti lumine induit, in toto vitæ decursu instar solidæ columnæ sustinuit: hac magistra, adhuc obsessus humanis illecebris, earumdem laqueos evadere, pompas cum sæculo contemnere, solam spem ad superna bona dirigere, cætera pro nihilo habere constantissime didicit; immo cum jam maturus annis corpus maximis pœnitentiis subegisset, suadentibus ut eidem, aut quietem aliquam, aut refrigerium indulgeret, respondere solebat: Non hic locus solatii est; omnem enim quietem in superna patria expecto, quo iturum me spero. Pro omnium rerum successu, maxime futurarum (quæ tempore maturescunt) oculos attollebat in cœlum, quo cordis affectum transmiserat; dicens devote cum regio propheta: In te Domine speravi non confundar in ætermum. Adeo vero longe aberat a spe in principibus, aut quocumque homine collocanda, ut magnatibus pluribus Hispaniæ favorem sibi pro negociis offerentibus, aut rarissime uti vellet, aut si aliquando uteretur, eosdem tantum tamquam instrumenta divinæ providentiæ attentius respiceret. Eamdem virtutem omnibus suis devotis in quacumque tribulatione, aut prætensione inculcabat, dicendo: Sperate in Deo, qui omnibus mederi potens est; figite in eo spem vestram; ipse omnia ad desideratum finem perducet per media opportuna. Cujus quidem virtutis in ipso Sancto fidem faciunt tot superatæ contradictiones, tot evictæ difficultates; cum quibus omnibus colluctatus, primarium majoris Dei gloriæ intentum gloriose assecutus fuit.

[229] [Hac spe nixus humanis viribus majora suscipit.] Aliud spei genus divina liberalitas concesserat, dum gratiæ gradus augendo, humanis viribus easdem mirabiliter corroboraret: nam corpore atque complexione debilis, variis etiam accidentibus infirmabatur, ita ut licite ac necessario eisdem indulgere aliquando teneretur. Nec tamen ideo ille receptas humanæ prudentiæ regulas admittere; nec mysticorum etiam consilia sequi, qui proprias vires metiri non inutiliter suadent. Sic enim ipse Sanctus in tractatu de Oratione part. II, cap. II, notabili v. “Inveniuntur aliqui, qui nec tempus nec discretionem servant in suis exercitiis, cum a Deo favores recipiunt; et his ipsam prosperitatem interdum periculi causam esse existimo: multi enim sunt, quibus videtur gratia sibi pleno sinu effundi, ideoque propter tam suavem Dei conversationem, toti in ea occupantur, frequentando studia orationis, vigiliarum et macerationum corporis; ita quod natura impar tantis oneribus, tandem succumbere cogatur. Unde fit, ut multi stomachum debilitent et caput; sic quod non solum inutiles reddantur pro laboribus, sed etiam pro his iisdem exercitiis orationis. Itaque in his rebus magna discretione utendum est in principiis maxime, quando fervores consolationesque majores sunt, et experientia et discretio minores; ut sic passus in hac via contemperemus, ne in media deficiant.” Sed his neglectis non naturam sua virtute, sed ea, quam a Deo accipere poterat, fœlicius metiebatur. Unde cum de aliis sanctis, spiritu Sancto intus eos movente, mirabilia multa narrantur, quæ temeritatis speciem habere videntur tam in martyriis subeundis, quam in divina providentia experienda; de Sancto nostro adeo stupenda scribi possunt, ut maximam etiam fatigare ponderationem valeant; dum omnia, quæ sperabat, consecutum fuisse animadvertitur. Fixa namque in corde suo seraphici Spiritus verba habebat, cum ex sancto Bonaventura ediceret: “O spes cœlestis, quæ quantum speras, tantum impetras.” Hinc multa quoque contra proprium corpus tormentorum genera intentare, quorum quodlibet illud ipsum sua natura destruere potuisset; ni spes secum divini auxilii præsidia appræhendens, animum et vigorem addidisset. Hinc inter alia in quodam difficili itinere a devoto invitatus, ut aliquid secum viatici deferret, plane recusavit, dicens: Nihil refert; Deus nobis providebit; idemque ne reciperet, socio injunxit. Hic ne devoti affectus pignora recusasse videretur, frusta panis paucosque fructus petere non neglexit; quod cognoscens S. Petrus de Alcantara nequaquam admisit, sed eum sic mansuete corripuit: “Nonne semper tibi dixi, ut in Deo speres, et in misericordiis ejus? Confide firmiter in ipso; quia solus in majoribus necessitatibus opportuna auxilia præstat.” Ea namque sæpius tam in itineribus, quam in suis conventibus mirabiliter expertum, in historiæ ejus contextu varia exempla probant. Nec frustra propheticum illud in Psal. 45. “Jacta curam tuam in Dominum, et ipse te enutriet;” magistri sui Christi Domini monito attemperasse creditur, Lucæ 12 et Matth. 6: “Ideo dico vobis; nolite solliciti esse animæ vestræ, quid manducetis, neque corpori quid induamini. Quærite ergo primum regnum Dei, et justitiam ejus; et hæc omnia adjicientur vobis.” Idem in aliis succesibus eluxit, quibus humani ingenii industriam applicando, difficilia omnia atque impossibilia multa eventum prosperum negare existimabantur; nisi spes, quæ fiduciam animabat, cuncta sibi a propitio Numine alacrius promisisset, et promptior divina benignitas rite præstitisset.

[221] [Charitas erga Deum.] Regina virtutum christianarum charitas adeo sublimem in corde S. Petri de Alcantara thronum erexisse videbatur, ut ad eumdem omnes suos affectus, desideria atque cogitationes revocaret: Nam “hæc corrumpi nescia (ut scripsit S. Prosper de vita contemplat. cap. II.) nulli vitio mutabilitatis obnoxia, finis cælestium præceptorum, mors criminum, vita virtutum, palma victorum, quam fides concipit, ad quam spes currit, et cui profectus omnis servit, ex qua quicquid est boni operis, vivit.” Hinc quocumque motivo, sibi de summo bono occurrenti, tam vehementer accendebatur; ut intra se contineri nequiret, quin ignitis suspiriis acutissimisque clamoribus ex cordis intimo foris prorumpentibus, aut audientes quoscumque peterreret aut devotos compungeret. Hujus namque affectus praxim etiam sanctus Petrus noster in suis exercitiis part. I, cap. XII, monito VIII, sic apposite descripsit. “Sunt aliqui adeo amore Dei inflammati, ut vix memoriæ occurrat quæcumque ejus imago, quin amore ipsius viscera eorum colliquescant. Et hi discursu aut considerationibus his non indigent magis ad excitandum hunc amorem, quam aut mater aut sponsa, ut gaudeant, cum de filio aut sponso sermo inciderit. Alii quoque qui non solum in orationis exercitio, sed etiam extra illud ita in Deo absorpti sunt, ut propter eum omnium rerum, immo sui ipsius oblivisci videantur. Nam si hoc quandoque fieri posse in amore sensuali experimur; quanto magis id amorem infinitæ atque increatæ illius pulchritudinis efficere posse credendum est, dum longe potentior gratia sit, quam natura, vel culpa.” Quadam vice S. Petrus de Alcantara infirmitate decumbens, sensit adeo vehementer cor suum divini hujus amoris jaculo transfigi ut in vocem tonitrus instar prorumpens, infirmarium excitaret. Hic infirmo aliquem novum casum supervenisse suspicatus, accurrens eum mortuo persimilem invenit; cujus causam non morbi, sed affectus violentiæ adscribendam ipse postea S. Petrus confessario aperuit. Sola divini amoris mentio ita eum commovebat, ut quodcumque etiam difficile, ejus respectu libenter cuicumque petenti concederet. Unde sæpius pœnitentes ejus, aliique devoti multa (quibus quam maxime adversabatur) petendo propter amorem Dei promptius extorquebant. Interdum hoc suavi incendio exardescens, nec cellæ angustiis retineri, nec cordis anxietates pati sufficiens, in campos evolabat, ut vel sic eam partem incendii, qua corpus æstuabat, aeris refrigerio contemperaret. Quod mirum nequaquam videri potest, cum ipsas etiam nives interdum super eum cadentes fuisse liquefactas, jam alibi annotavimus, et ex sequenti successu confirmabitur. Quadam die hujus incendii divini flamma etiam corpus sibi correptum sentiens, procurrebat in hortum, ibique se totum usque ad collum congelato stagno promptius immersit; tanto vero temporis spatio in eodem permansit, quanto cuicumque alteri ad extinguendum omnem calorem naturalem, ipsamque etiam vitam certo suffecisset: miro tamen divinæ charitatis prodigio visum est gelu resolvi, stagnumque instar ferventis ollæ ebullire; eo quod cor S. Petri de Alcantara intus accensum, corporis ardore aquam ferventem effecerat. Neque ille hoc facto tribus pueris Babilonicis inferior æstimandus, dum illi fornacem egressi, cœlesti rore ignem extinguente, servantur; hic gelidas aquas suo corpore velut fornacem accendens, nec gelu perimitur, nec aquæ fervore amburitur.

[222] [De Deo agens, frequenter sensibus abripitur.] Verba insuper et colloquia, quæ de hoc divino amore faciebat, quam ignita atque favillantia forent, varii eventus in ejus gestis indicati probabant, quorum, licet unicum, hoc loco addere specimen, ingratum non videbitur. Accesserat quadam die S. Petrus domum illustris cujusdam fœminæ suæ pœnitentis, in pago Belvis. Hic cœpit coram ipsa ejusque filia satis devotum de rebus spiritualibus sermonem texere, capto motivo ex currenti festivitate duorum apostolorum Philippi et Jacobi; quorum in Christum fidem et amorem præclare exaggerans, dum omnia adiisse difficilia demonstraret, ex libro mox spirituali ferventi affectu hæc verba prælegit: “Deus meus, fac me carbonibus, flammis atque igne tui amoris totum accendi atque involvi, ita ut convertar in te, et tu in me.” Idque tam penetranti voce, atque modo pietatem spirante proferebat, ut ex hinc prædicta domina toto animo ad devotionem accenderetur. Maxime vero filia, omnium terrenarum cura penitus deposita, sic orationis studio incumbebat, ut in ea notabiles progressus faciens, favoribus cœlestibus superabundaret. Fuit hæc Maldonata genere, cujus alibi memoria recurret. Tam diffusus erat hic sancti Viri amor, ut libenter seipsum in tot corda divisisset, quot mundns homines continebat; ut sic divinis laudibus abundaret magis. Hinc sæpius ad divinas laudes omnes creaturas provocando, sic exclamare audiebatur: Venite, et juvate me, o vos cœli, et terra, et angeli sancti ad collaudandum Dominum, et ad vices reddendas tot favoribus, quibus nos immensa ejus benignitas cumulavit. Nimiam excedunt mensuram obligationes meæ; ideoque melius vos defectibus meis succurrite. Vos seraphini inflammati, qui optime amoris naturam ac vim cognoscitis, opem mihi ferte; dum amoris telo vulneratum me sentio, et redamandi debitum agnosco; tormenti tamen remedium ac levamen non invenio. Tu qui labia Isaiæ ignito forcipe mundasti, hanc animam meam ardentissimo amore tuo accende; ut nihil præter Dominum meum diligam, in ipso solo requiescam, et vivam in sæculorum sæcula. His et similibus aliis indiciis divini amoris cor S. Petri de Alcantara æstuans, continuo latentis ardoris flammas conglobatim eructabat; ut quanto majoribus corpusculum cruciatibus ac pœnitentiis subigeret, tanto in corde latens ignis magis cresceret, atque foris quoque erumperet. Eumdem fervorem in aliis, quos de divino amore alloquebatur, adeo mirabiliter accendebat, ut ab his etiam, quibus mirabile hoc amoris genus ignotum erat, ipse Vir sanctus amens existimaretur, dum verba affectuose proferendo, corporis gestibus decorem perdere arguissent. Inde quoque de ipso sancta Teresia hæc in mansione VI, cap VI, annotavit. “Ego cognovi quemdam Fr. Petrum de Alcantara, quem sanctum existimo secundum ea, quæ in vita demonstrabat, interdum ab his, qui eum audiebant, habitum fuisse pro mente capto. Et vere talis erat, si sanctam illam amentiam respiciamus atque ebrietatem, qua sanctus ille propheta redundans, omnes creaturas cœlestes ac terrestres, in Psalmo illo Benedicite, ad collaudandum Deum ferventer provocabat. O fœlix amentia, fratres, si eam nobis Dominus concederet! O infœlicia tempora, o vita miserabilis, in qua adeo obscura et ignota est talis stultitia. Fœlices hi, quibus talem gratiam Deus concesserit; ut participes reddantur hujusmodi stultitiæ, et seipsos juvent aliorum exemplo. Excitemus ergo nos ipsos ad divinas laudes; et adjuvent nos omnes creaturæ per secula seculorum. Amen.” Prædicabat quadam die S. Petrus in civitate Plasentiæ coram numeroso populo super immenso Dei amore, quo Incarnationis mysterium perfecit. Dum itaque rationum pondere mutuæ obligationis causas concioni efficacius persuadebat, visus fuit tam vehementer ejusdem desiderio accendi, ut sensibus destitutus per longissimum tempus, in altissima extasi suspenderetur. Cujus admiratione, quamplurimi maxime compungi, atque ad divini amoris desideria excitari; ipsum denique servum Dei in se reversum, atque post gratiarum actionem evadentem, summa veneratione velut angelum incarnatum devote ubique prosequi. Ille vero tam verbis, quam affectibus ac operatione dies noctibus, actiones meditationibus hoc exercitii vinculo conjungens, semper Deo fruebatur; nec unquam minimum vel punctum prætermittebat, quod divinæ voluntatis promptissimum obsequium importaret. Unde plurimi religiosi, qui ejus consuetudine familiarius utebantur, juramento firmasse scribuntur, nullum reperiri in evangelio præceptum aut consilium, quod a suo prædicto Magistro ad litteram non fuerit integerrime observatum.

[223] [Charitas erga proximum.] Superioris virtutis filiam aut sororem recte vocaveris charitatem erga proximum; quæ sicut legem perficit, ita Deum lætificat, in quem refunditur. Hinc S. Petrus aliorum infortuniis tamquam propriis compatiens, omni studio ac diligentia satagebat, ut quampromptissime iisdem succurreret. Pro hac causa, difficillima interdum itinera suscipiebat; nimirum ut civium, aliarumque personarum familiarumque animos invicem reconciliaret; imo pœnitentes aliosque devotos in gravi aliqua tribulatione consolaretur. Omnes ad solam ejus præsentiam serenati, animi tristitiam deponebant; et sicut sole glaciem liquefieri cognoscimus, ita quascumque frigiditates ad charitatis S. Petri calorem fuisse resolutas accepimus. Ob hanc causam sæpius solitudinem intermittebat ac conversationem, qua Deo in oratione fruebatur; dum eum aut conventu egredi, aut ad se accedentes, patienter auscultare necessitas cogebat. Nec verborum tantum suavitate hæc charitatis officia præstare; sed et omnem operam impendere, orationibus quoque et pænitentiis divinum auxilium compellere, donec petentium necessitati subventum cognovisset. Id vero maxime pro peccatorum conversione, atque conversorum perseverantia attentius præstare. Hinc etiam de alienis factis numquam sinistre judicare aut censorem agere; idemque diversis documentis suis fratribus ita inculcare: Filii, evidens signum est, quod Deus alicui animæ assistit, quando hæc in malo bonum invenit; quemadmodum alii præsumunt in bono invenit; quemadmodum alii præsumunt in bono malum quærere: nam unusquisque ore profert ea, quibus cor ejus redundat. Sic enim anima invidiæ plena aut malitiæ, eamdem lingua enuntiare non desinit; sed quæ charitatem possidet, cogitat et loquitur de omnibus bene, judicans omnes Deo perfectius servire quam se. Mirum in modum hanc virtutem S. Petrus de Alcantara manifestabat, ferendo mansuete illatas injurias. Nam sicut cujuscumque beneficii tenax, vices rependere vel orationis præmio numquam negligebat; ita offensarum immemor, potius easdem beneficii loco habere, quam vel minimum indignari: cum sibi contradici aut calumniari se magis gauderet. Idem quoque religiosis suis commendabat, ut quæ secreto aliquo Dei judicio contingere potuissent, ea in humanis contradictionibus charitatis officio libentius excusarent. Eamdem virtutem quantum religiosa paupertas permitteret, etiam externo opere proximo præstabat; ita quod omnium pauperrimus, alienam tamen necessitatem divitum eleemosynis subveniret. Hinc etiam in propriis conventibus mendicis ad portam primus ministrare; caput et membra sordida abluere, indumenta resarcire ac lavare, omniaque illis pietatis officia exhibere, quæ misericordiæ viscera concipere abundantius poterant. Alios, quibus nuditas verecundiam facere videbatur, ad amicos spirituales induendos remittebat; sicque omnes, quos inopia aut necessitas filios offerebat S. Petri charitas, paterno affectu amplectebatur et fovebat. Pro ægrotis singularem sollicitudinem etiam assiduis humilitatis officiis exercebat; ita quod ab aliis fratribus huic curæ destinatis, sæpe admonitus parceret suæ debilitati, et ipsis pensum solvendum relinqueret, respondebat: Filii, meum imprimis hoc est officium; in quo si defectus aut negligentia aliqua occurrerit, magis a me, quam a vobis rationem ejus exquisiturum Deum sciatis. Extra conventum, nosocomia frequentabat atque privatorum domos, quibus, præcipue in necessitate publica privatim laborantibus, ea industria atque diligentia succurrebat, qua et egestate liberari, et divinæ offensæ periculo eripi convenientius poterant.

[224] [Facta quædam particularta.] Quadam die æstu fervente iter faciebat versus oppidum Torregonzillo, quando solis ardor viæque asperitas eum et viribus et siti languentem cogebant remedium petere a duabus mulieribus, quas sors obtulerat: illæ vero propriæ necessitatis obtestatione, sanctum Virum ad sui commiserationem converterunt; ita ut opem, quam a se peteret, ipse tam siti quam fame laborantibus opportunius exhiberet. Mira sane pietatis commutatio, dum S. Petrus sui oblitus ad cœlum oculos attollens, inde pro eis auxilium obtinuit, unde sibi vix petere præsumebat et ad mulieres conversus: Recedite, inquit, sub umbra illius genistæ, et ibi necessitatis vestræ remedium invenietis. Obedientes illæ in loco, quem indicarat, medium panem inveniunt, cujus sapor et albedo cœlesti manu compactus, et sitim extinguere valuit et famem. At ipsa huic miraculo charitas S. Petri pretium abstulit; dum hæc ordinis negligens, alienam necessitatem proprio periculo postponere notata fuit, nec sibi vel in minimo subvenire. Aliquando S. Petrus de Alcantara iter faciebat cum quodam religioso genere nobili, qui nuper ex sæculo ad religionem transiens, nondum domesticas delicias aut naturæ mollitiem deponere, et asperitati religionis satis assuescere didicerat; licet fervore spiritus, multa etiam difficilia superasset. Hic pro usu religionis, nudis pedibus longa via, inter prærupta saxa incedens; tam sanguine cruentatus, quam lassitudine deficiens, nitebatur vestigia præcedentis Patris pro viribus assequi; sed eidem adeo commiserationem eliciebat, ut sæpe invitatus, tandem suavi verborum violentia cogeretur tergo Patris se imponere, et sic longo spacio portari, idque etiam diversis locis, ubi difficilior transitus occurrebat, repetere. Miro sane pietatis spectaculo visus fuit S. Petrus compassiva affectus teneritudine incurvatum ætate, atque continuis macerationibus dorsum juniori se submittere, atque duplicato onere ipsa saxa, quæ pedibus cruentabat, velut emollire quodam modo; et nisi superne vires hausisset, oneri impar succumbere. Nec præsens tantum quæcumque charitatis officia præstare S. Petrus de Alcantara promptissime solebat, sed cum longe etiam abesset, divinæ virtutis impulsu eadem devotis egentibus remedia mirabiliter afferre. Erat in oppido Arenas vir honestus Balthazar de Frias, de S. Petro ejusque religiosis optime meritus; cuius filio sexenni, patrique percaro violentia morbi per quatuor ingentes suppurationes atque acutam inflammationem mortem minabatur. Qua medicorum judicio certius intellecta, pater ut cordis amaritudinem lacrymarum resolutione temperaret, a filii conspectu secessit. Augebat dolorem de S. Petri absentia cogitatio, cujus præsentiæ merito non dubitabat se a Deo filii salutem impetrare posse. At non ideo spem deposuit devotus vir, cum vel sic absentis S. Petri opem magna fiducia imploraret; nec vanam ei fuisse disposuit divina benignitas, quæ S. Petro de Alcantara devoti nenecessitatem manifestans, voluit, ut licet longissime distans præfato viro de filii salute lætum nuntium oretenus proferret, totumque consolaretur. Nam ille ad præsentis dictum obstupescens, mox evanescente, ad ægroti filii cubiculum advolare; et licet adhuc periculo teneri cernebat, nequaquam tamen dubitare quin salvus evaderet. Hinc rei successum adstantibus enarrare, et cum ipsis Dei mirabilia Servi sui charitate extollere; donec stupentibus etiam medicis, infirmum brevi integre convaluisse, omnes ejusdem S. Petri meritis certius adscripsissent.

[225] [Patientia et in adversis constantia.] Ex præcedenti charitatis radice mira in adversis constantia atque contra calumnias patientia pullulabat. Nam qui nihil nisi a Deo moveri sibi firmiter persuadebat, ejusdem amori, licet adversa atque opprobria, omnia libenter condonabat. Dierum vitæ S. Petri catalogum texere oporteret, si virtutum harum exempla colligere vellemus; quæ in illo adeo miranda solo proverbii usu confirmata, nobis facilius persuaderi possunt: nam cum aliquis, justa se indignatione commoveri sentiret, patientia Fr. Petri de Alcantara opus esse, pro responsionis dicto tunc temporis invaluit. In Reformationis negocio multas variasque difficultates invicta constantia superavit; gravissimas calumnias, repræhensiones atque acerbas mortificationes humili patientia toleravit, ut nec ægri animi signum aliquod proderet. Sæpe non verbis tantum, sed et verberibus impetitus, aliam defensionem opponere nesciebat, quam quod oculos in cœlum attollens, pro persecutoribus exoraret. Sic cum virtute diplomatis pontificii quemcumque ad suum institutum recipere facultatem obtinuisset, tunc insignem quemdam canonicum Christophorum Bravo, prius ut sua pauperibus distribueret, induxerat. Hic consilio obsequens, charitative omnia sua largiendo, viri Dei æmulis authoritatem ejusdem invisam reddidit, validasque contra eum persecutiones innocenter concitavit. Quibus tam atrocia atque indigna sanctus Vir perpessus fuit, ut jurati testes in canonizationis processu, ea vix describi posse deposuerint; illum vero innata frontis serenitate, et animi imperturbabili tranquillitate cunctos insultus cujuslibet sustinuisse, ipsos etiam religiosos suarum injuriarum impatienties, pro impatientia interdum coarguisse, atque ad Deum conversum, sæpe ita invocasse: “Gloria tibi sit Deus meus. Nunc vere cognitum me lætor, pro eo qualis vere sum, et sic recte me tractant, prout mereor.”

[226] [Præclarissimum harum virtutum exemplum.] In quodam itinere conventum religiosorum hospitii causa ingressus, inhumaniter exceptus fuit, eo quod diplomatis pontificii requisitus, novitatis accusaretur. Hinc injuriis atque conviciis lacessitus, habitu spoliari atque pro more religionis tamquam apostata flagris cædi jubetur. Quæ ille humiliter perferre paratus, cum corpus cinctum ciliciis, inedia extenuatum, atque disciplinis sulcatum ostendisset; tantum suis adversariis pudorem incussit, ut spectaculo confusi omnes recedere potius, quam intueri ipsum aut attingere eligerent. Itaque ipse ab accusatoribus relictus in medio, veste sua indutus humiles Deo pro hoc pane tribulationis gratias egit. Mox e conventu exire, et pro subveniendo socii refectione, eleemosynam per domos petere, et sic iter alacrius prosequi non dubitavit. Sic quoque cum alios sui instituti religiosos iter agentes, in quibusdam locis male habitos fuisse intelligebat; inde gaudendi occasionem sumere, atque adversarios excusare, monereque suos, ne conqueri præsumerent; sed apud alios, etiam sæculares pietatis affectu obtegerent. (Idipsum paulo latius explicatur in narratione de sancto Petro de Alcantara, habita ab eminentissimo D. Cardinali Sacchetto, relatore causæ canonizationis. Scilicet die XII Aprilis anno MDCLX, in congregatione sacrorum Rituum, habita coram summo pontifice Alexandro VII, eminentissimus Sacchettus narrationem de vita, rebus gestis, et miraculis beati Petri ex scripto prosecutus est, quam D. Franciscus Maria Phœbeus, archiepiscopus Tarsensis, tunc sacrorum Rituum congregationi a secretis, pro suo munere redegerat. In hac itaque narratione leguntur sequentia. Petrus in Hispanias regreditur, ægre ferentibus fratribus de Observantia, quod sub Conventualium obedientia, strictioris Regulæ provincias fundandi munus suscepisset. Et ecce extraneus factus est fratribus suis, et peregrinus filiis matris suæ. Semel enim ex itinere fatigatus, cum conventum fratrum de Observantia adiisset, ostiarius, eo cognito, et in conventus claustra perducto, clausit ostium, eumque velut apostatam innumeris contumeliis affecit. At quasi parum esset, suis tantum conviciis eum impetere, socios multos ad probra in Dei famulum congerenda convocavit. Fratres neque id satis esse pro demeritis arbitrantes, in quem jus contumeliæ obtinuerant, jus flagellationis exigunt, eumque flagellis de more religionis cædere constituunt. Quare Petro imperant, ut nudo tergo, genibus flexis, omnium verberibus se exponat. Ille vero jussis obtemperans, Christi vestigia sequutus, “qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus, tamen cum malediceretur, non maledicebat, cum pateretur, non comminabatur; tradebat autem judicanti se injuste” non solum assentitus est, sed flagellis cædi enixe rogavit; sibique denudavit humeros, dorsum tradidit in flagella et maxillas ad palmas. Fecit autem Dominus judicium injuriam patientibus, qui et in flagella paratus erat. Petrum siquidem denudatis humeris fratres intuentes, ferreis catenis, horrido cylicio, foraminibus aspera bractea sanguine conspersa præcinctum, eo moti spectaculo averterunt se retrorsum, et non ceciderunt, quia Dominus supposuit manum suam: nec enim difficile fuit religiosis viris declinare a malo et facere bonum. Convicia igitur in convivia versa sunt, in laudes contumeliæ, probra in admirationem, et Petrum hospitem et fratrem charitatis brachiis vix illum dimittere a se volebant. Ille tamen, fratribus exemplo patientiæ jam ad meliorem frugem conversis, ocyus a refectione declinans, et a conventu discedens, quo eum trahebat spiritus, pervenire festinavit [Acta Canonizationis S. Petri de Alcantara et S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, a Dominico Cappello collecta, p. 21 et seqq. Edit. Romæ 1669.] . Ex præcedenti narratione, apparet quis sit stylus, quis modus illarum relationum. Rationem præ se ferunt encomii. Cæterum quanti sint momenti hujusmodi documenta facile quivis concludet ex sequentibus verbis. Statim igitur D. Phœbeus ad clariorem vitæ sanctissimæ, virtutum et miraculorum B. Petri evidentiam, omnium, quæ in eadem ipsa causa peracta erant, compendium collegit, et ad DD. sacræ congregationis cardinales ac consultores transmisit, quod hic, ne prolixiores simus, ideo omittimus, quia convenit cum Relatione inferius describenda [Acta Canonizationis S. Petri de Alcantara et S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis. a Dominico Capello collecta, p. 3.] ).

[227] [Item alterum.] Decumbebat graviter S. Petrus de Alcantara in conventu Arenis, cum divina inspiratione Avilam eundum sibi religiosis significaret, ut sanctæ Teresiæ in diplomatis Pontificii executione auxilium præstaret. Nec quibuscumque precibus a proposito moveri, quin aggravatus morbo e lecto surgere, et jumento quodam vectus, iter suscipere visus fuerit. Pervenerat ad tabernam de Puerto del Pico, ubi quiescendi necessitate in terram projectus, caput super petram, cui socius mantellum superposuit, inclinarat. Interea jumentum hortum forte propinquum ingressum, olera quædam, et herbas corroserat; quod a cauponis uxore observatum, iracundia accensa jumentum pro damno includit, et in rabiem versa, contra S. Petrum et socium convicia et probra effundit. At cum mansuetiores ad omnia animadvertit; insolentior facta, duplicat injurias, et pro pignore pallium capiti recumbentis violenter subripit. Qua vi infirmus Senex colliso ad lapidem capite, sanguinem fundere, atque vix genibus sustineri validus, mulierem pro culpa humiliter deprecatur; ut iracundiam deponat, obtestatur. Pergebat insolenter debacchari insana fœmina quasi infernalibus agitata furiis, quæ S. Petri de Alcantara constantiam prosternerent; dum mœstus socius, secum cogitabat, quo sibi pro afflicto Patre reficiendo, atque curando eundum esset; tunc servo suo Deus opportuni remedii, atque egregiæ patientiæ publicandæ occasionem optimam præstitit. Nam transibat illac versus Arenas D. Franciscus de Guzman eques illustris ac S. Petri filius spiritualis, ut eum in conventu inviseret. Hic cum sanctum Virum ita in terra prostratum animadvertisset sanguine conspersum, stupore primo perculsus, casum aliquem ex via interpretabatur; mox cum ex mulieris clamoribus successum in dagasset, in furorem mutatus aggreditur tabernam igne succendere, atque mulierem occidere. Sed S. Petrus, quem præ nimia debilitate sola charitas erigere poterat, furentem insequutus a facinore revocat; ac miræ pietatis et mansuetudinis excessu ruinam avertit. Nam ejus voce tamquam angelica suspensus iratus vindex, manus continuit, districtum ferrum cohibuit; atque cui mortem intentabat, ad preces S. Petri de Alcantara pecuniam pro pretio dati damni liberaliter exsolvit. Sic itaque effrenis mulier lenitate correcta, ad Petri pedes culpam et injuriam dolens deprecabatur; cum ipse suavibus monitis eamdem corripiens, et meliorem reddidit, et singulare patientiæ exemplum omnibus simul præstitit. Ejus constantiæ in tolerandis infirmitatibus fidem maximam faciet, quod iisdem quasi continuo vexatus, majores dolores pati optaret; nec remedia (quæ afferri possent) nisi coactus admitteret. Sic in itineribus, aliave occasione accepta vulnera negligebat; sic toto quasi vitæ tempore nullo se dolore vacuum in corpore, aut in animo afflictione aliqua liberum sensit. Et cum a fratribus, ut a Deo levamen in oratione peteret, peramanter monebatur, responsum dabat: Filii, pro Christo, summo nostro bono, dolores, afflictiones et adversa pati, via est brevissima, æque ac certa et secura ad perfectionem; quæ licet angusta sit et difficilis, sine dubio tamen recta ad portas cœli perducit.

[228] [Humilitas.] Jam obdurata patientia, cujus in superiori capitulo exempla indicavimus, S. Petrus profundæ humilitatis animi fundamentum effoderat; ita quod tam in prosperis, quam in adversis eumdem sensum gerens, sæpe dicere soleret: Servus inutilis sum, et sine fructu in domo Dei. Quid habes, quod a Deo non accepisti? Quid reddam ego Deo, pro omnibus gratiis, quas mihi tribuit? Offero tibi, Deus meus, exigua illa, quæ babeo et valeo offerre. Ita quoque sanctitatis suæ fama summe eum affligebat, eamque vel vulgari ignorantiæ vel magnatum adulationi adscribere studebat. Interdum ut applausus populares declinaret, noctu villas, aut civitates ingredi, aut in aliquo paleario, vel tugurio obvio hospitari solebat; sed quia hoc quoque sæpe fieri non poterat, dum aut charitatis aut negotii occasio ad hominum frequentiam eum constringerent; paulatim profusis illis obsequiis, tamquam martyriis assuescere didicit, cum ex singulis reverentiæ demonstrationibus plura in corde jacula excipere sibi videretur. Quod evenire vel tunc plerumque ei solebat, cum ab episcopis aut principibus hospitio exceptus, summo amoris ac existimationis affectu benedictionis gratiam impartiri eis rogabatur. Unde humilitatis hujus fovendæ causa, ita se commonebat: nonne tu mundo defunctus es? Permitte itaque te tamquam mortuum tractari, qui nullo aut laudum aut incensationis sensu stimulatus, ullam internam aut externam patitur immutationem.

[229] [Contemptum quærebat.] Alias cum ad ejus ingressum in aliquam civitatem commoveri omnes solerent, ut illi obviam irent, ipse (ut contemptum potius provocaret) relictis nobilioribus, pueris se miscebat, atque ad ludicra conversus, oblatos honores declinabat. Interdum in viis publicis studiose ea peragebat, quæ nauseam magis ac risum, quam admirationem aut reverentiam ei generare possent. Interea versicolores panniculos hinc inde in sportam collectos, tunicæ assuebat, ut pro insensato haberetur. Interdum inter opifices bajulum agens, vilibus ministeriis occupabatur, ut despectui omnibus esset. Idem in nosocomiis publicis circa infirmos diligenter præstabat; cum contemptibilioribus exercitiis addictus, ingeniosa humilitate fastum et applausum publicum eludebat. In palatiis atque curiis magnatum, ubi maximi honores illi deferebantur, sæpe ita se gerebat, ut seria etiam in risum converteret, quo vilipendi mereretur. Vocatus urgentissimis litteris D. Joannæ Austriacæ filiæ imperatoris Caroli V et sororis regis catholici Philippi II, aulam adiit: ubi ab eadem principissa pro suis confessionibus electus, constanti humilitate atque insufficientiæ suæ obtentu, solitudinem repetere difficulter obtinuit. Idem cum ipsomet augustissimo imperatore evenit, a quo licentiam discedendi, hac conditione obtinuit: Placeat majestati vestræ, ut in hoc negotio voluntas Dei fiat. Et ideo si ego non revertor, certo sibi persuadeat, voluntatem Dei esse, ut in hoc majestati vestræ non assentiar. Itaque cum Pedrosi super eodem negotio in oratione Deum consuleret, interius illuminante eodem intellexit, se non ad quærendos, sed fugiendos honores ad religionem vocatum, et ut pœnitentiæ rigores in solitudine amplecteretur. Unde ad imperatorem amplius non reversum, altiori id consilio adscriptum fuit; et postea ad majorem Dei gloriam servatum clarius eluxit.

[230] [Sibi vilissimus.] Iter faciebat quadam hyeme S. Petrus de Alcantara versus locum Verraco, cum nive coopertus cum sociis, in quodam diversorio noctem transigere cogeretur. At inhumana hospes nullum ex pauperibus lucrum expectans, excusabat se, quod lectos non haberet. Qua repulsa lætus vir Dei, quod se indignum judicasset; sociorum tamen necessitati compatiens, mulierem alloquitur. Soror mea, audi; nos pauperculi sumus, quibus nec lecti conveniunt, nec iis indigemus; si propter amorem Dei ita tibi placuerit, hic prope ignem in terra decumbentes habitus nostros desiccabimus; aut si hoc displicet, conducas nos saltem ad stabulum, et nobis sufficiet. Quod cum blandienti similis, et voce et habitu submisso protulisset; confusa pudore mulier, perhumaniter eum cum sociis excepit; et proximo mane erroris culpam deprecata, illorum se orationibus devote commendavit. Postea vero ipsamet aliis humilem hanc S. Petri de Alcantara responsionem recensens, tantam omnibus virtutibus ejus existimationem impressit, ut quoties illac imposterum transiisset, conglobatim omnes ei occurrere, atque eum aut religiosos sui instituti hospitio recipere, studiose certarent. Nec minori studio apud fratres suos vilis haberi S. Petrus satagebat, dum abjectioribus ministeriis applicatus, proprium arbitrium alieno sæpe submitteret, etiam in rebus gravioribus, quæ Reformationis regimen tangebant. In quocumque opere, instrumenta ineptiora, et difficiliorem partem sibi eligere; adire sylvam lignaque cædere, et propriis humeris ad conventum portare, pro confusionis exercitio sæpius amplectebatur. Hinc major illi a populis veneratio haberi, ut sequenti exemplo indicabitur. Nobilis quidam D. Didacus de Louisa ex comitibus del Arco, fama S. Petri de Alcantara excitus, ad conventum Pedrosi accedens, invenit illum effodiendæ atque transportandæ terræ pro conventus fabrica anxie occupatum. Ad cujus aspectum, quod Virum Hispaniæ percelebrem et toti imperatoris aulæ venerabilem, ad servilia demissum videret, confusus ac præ devotione in lacrymas diffluens, ad ejus se pedes elinguis prostravit. At S. Petrus virum insigni pietatis affectu suscipiens, primum spirituali colloquio, mox confessionis remedio ita consolatum remisit, ut sæpe postea confiteretur, se ex humilitatis S. Patris recordatione maximum culpas suas deflendi stimulum habuisse. Dum provincialis aut commissarii munere eminebat, viliora conventus officia tractare non dedignabatur; sed reliquos in omnibus præveniens, ad se tamquam omnium ministrum ea pertinere asserebat. Honoribus sibi a fratribus delatis profundiori humilitate occurrere solitus, persuadebat singulis majoris meriti esse, cum indignum se quis honore cognosceret, eumdem confusionis loco admittere. Aliquando infirmitate gravissima laborans, jumento vehebatur cum socio pedestri, qui post longam laboriosamque viam ad ascensum cujusdam montis acclivi de sua lassitudine ac Patris commoditate tacite murmurabat. At S. Petrus secreta socii divina revelatione cognoscens, jumento statim se demittit, eique dulcisimis verbis ad conscendendum vim facit. Ad quam erubescens religiosus culpam susurri sui deprecatus, post longum humilitatis certamen, amoris Dei obtestatione equitare constringitur; sequente non sine gravissimo labore S. Petro, cui licet morbus et ætas corporis pondus gravarent, humilitatis tamen spiritus vires animi augere videbatur.

[231] [Paupertas.] Institutum præcipuum, quod sibi rigidius renovandum S. Petrus mente præfixerat, sanctæ paupertatis observantia erat; quam primus ejus fundator Franciscus in Ordinem suum strictissimam introduxerat. Unde sæpe fratribus suis dicere consuevit, paupertatem fratris Minoris ita egentem esse debere, ut etiam aliquid relinquat ex necessario. Eamdem non suis modo religiosis pro hæreditate sacratius commendavit, cum fabricas conventuum ad strictiorem formam ædificari, eorumque claves patronis quotannis resignari præcepit; verum etiam sanctæ illi fundatrici Theresiæ in suo Carmelitano instituto adeo fideliter persuasit, ut etiam post mortem eidem apparens, priora monita de providentiæ divinæ fiducia repetendo tamquam negligenti exprobraret. Cella quam incolebat (prædicta Sancta describente) atque adhuc Pedrosi existens, longitudinem pedum habet quatuor et medii, latitudinem trium; altitudinem, quæ erectum non admitteret, et extensum non caperet. Huic supellectile petra, sedile aut stratum præstabat; crucis imago ornamentum; lignum parieti immissum cervical; breviarium antiquum bibliothecam. Religiosis suis nulla prorsus curiosa, nec sacra quidem permisit, præter crucem ligneam et librum spiritualem; quibus pro confessoribus Summam, pro prædicatoribus Bibliam adjungebat. Et ut huic nuditatis exercitio perfectus assuesceret, repetebat sæpius evangelicam sententiam: “Ubi thesaurus tuus, ibi et cor tuum erit.” Addendo interdum, ut sibi non solum a cujuscumque rei terrenæ possessione, sed et desiderio diligenter custodirent, eo quod eadem plane infectus, facile etiam alios inficere posset. Tunica (qua induebatur) omnium vilissima erat; ita quod morti proximus, deteriorem (quam petebat) inveniri non posset. Novam numquam gestavit, sed laceram aut repetiatam, quæ nuditati obtegendæ sufficeret; cum corda grossa, mantello brevi, ac femoralibus; calceamenta nec infirmus etiam portabat, nisi dum aliquo casu offensum pedem curaret, dicendo tale ei solatium, dum male haberet, convenire; cætera paupertati adversari, quando necessitati non serviunt. Ex his, quæ vitæ sustentandæ necessaria erant, sibi deteriora semper capiebat tam quantitate, quam qualitate parcissima; et pro his tamquam mendicus ad portam, fratribus gratias humillimas reddens. Egere se interdum necessariis quoque summe lætabatur, cum dicere soleret, minime pauperem dici posse, cui etiam necessaria quandoque non desunt.

[232] [Exemplum singulare.] Dum officio commissarii generalis fungebatur, accidit semel eum a quodam patre conspicuo Dominicani ordinis, in conventu Pedrosi visitari. Erat autem illo accedente in remotiori horti parte occupatus S. Petrus de Alcantara, ut tunicam, quam solam gestare consuevit, ablueret; ideoque etiam (dum siccaretur) nudus expectabat, petræ insidens. Hoc modo eum repertum Dominicanus ignotum sibi percontatur: Pater, quomodo sic nudus hic stas? Cui ille: Et Christus quomodo stat in cruce? nec ulterius nisi ubi esset pater Petrus de Alcantara inquisitus, seipsum esse demonstravit. Ad hæc obstupescere hospes, et velut tanti viri vilipendium indigne ferens, replicat: Pater, quomodo possible est, quod vir tantæ autoritatis ita spoliatus habitu appareas? Ad quod S. Petrus manu tunicam ex arbore pendentem indicans, respondit: Pater, si quicquam in hoc culpæ est, eam potius Evangelio adscribe, quod nos unica tantum tunica contentos esse debere præscripsit. Quibus verbis compunctus religiosus majori cum admiratione, etiam lacrymas continere nequibat, cum tunicam adhuc madidam induere vidisset. Unde negotio (ad quod venerat) pertractato, tale semper judicium de S. Petro de Alcantara proferebat, se neminem umquam invenisse, qui Evangelium ad litteram melius quam ipse observaret. Eamdem paupertatem in cæterarum rerum usu strictissimam observabat, ita ut in minimis etiam admirationi esset. Ad hujus sanctæ paupertatis studium frequentibus exhortationibus ultra exemplum, documenta salutaria fratribus dabat: Filii, cavete vobis a quacumque re possidenda, imo desideranda; quia amorem destruit, qui soli Deo debetur, eique soli convenit, et integer redditur. Qui minus cupit, minimisque contentus est, Deo se similem facit, qui nullius eget, et omnia in seipso continet. Solliciti estote, sociam vestram habere necessitatem; quia paupertatem simplicem declarat, quæ necessariis etiam sponte renuntiat.

[233] [Virginalis puritas inter tentationes.] Vix usum rationis attigerat S. Petrus, cum puritatis affectione captus, pro ejusdem custodia divinum auxilium implorare, reginæ Virginum atque dilecti Discipuli intercessiones sollicitare, omnium studiorum intensissimum haberet. His statim alia adjungere: vini abstinentiam, jejunia, corporisque macerationes, quæ carnis stimulum comprimerent, præter mulierum fugam, oculorumque admirandam mortificationem. Eadem postea in religione constitutus, majori diligentia repetebat; ita quod fœdissimis suggestionibus a dæmonio sæpe tentatus (Deo permittente virtutem ejus probari) post longum certamen carnis et spiritus, tandem victor gloriosus evaserit. Hinc quadam die, qua acrius se carnis stimulis fœdisque cogitationibus vexari sentiebat; coram crucifixi imagine prostratus, earum sibi tentationem auferri lacrymando precabatur. Inter orandum vero hæc etiam dicere audiebatur: Quomodo Deus meus, corpus tuum virginale tot cruciatuum doloribus angitur, et ego in meo voluptates et oblectamenta permittam? Quomodo fieri potest, ut eum offendam, qui suum mihi amorem dedit, et suæ puritatis reddidit participem? O dæmon, nequaquam hoc erit; nimis me video a Deo meo amatum, qui pluris mihi erit, quam omnia solatia aut delectabilia mundi. Ad quæ verba, ex cordis intimo singulari pietatis affectu prolata, evanescere cogitationes obscœnas, animam suam serenitate gaudere, et inimicum recedere, ut insolentior rediret, eodem momento observatum fuit. Alia quoque vice cellæ inclusus, vehementi carnis tentatione, cogitationum impuritate cor animumque sibi accendi advertit. Cui licet animose prius orando restitisset; tamen perseveranti majus injicere frænum generose concludit. Itaque tunica spoliatus, flagris sævissimis corpus castigat, et cum sanguinem copiose elicuisset, orabat Redemptorem, ut sui memor phantasmata importuna deleret. Sed qui Servo suo triumphos præparabat, permisit vehementius libidinis incendium membra ejus pervagare; usque dum pro eo extinguendo S. Petrus de Alcantara rigidissimæ hyemis frigori se exponere, mox stagno propinquo totum se immergere, tanquam expeditius remedium excogitasset. Tali sæpe modo, aliisque ab antiquioribus sanctis usitatis petulantiam carnis sollicite refrænabat; licet ex quarumdam violentia vehementes illos stomachi dolores, quos senectute provectior patiebatur, contraxisse judicetur. (Vide Comm. præv., n. 8.)

[234] [Stupenda sensuum custodia.] His velut spinis cum rosam puritatis suæ armasset, oculorum quoque auriumque custodia eamdem obserabat: nam sicut quascumque utriusque sensus offensiones diligentissime fugiebat, ita oculorum usum, non modo a mulierum aspectu, verum etiam a quocumque etiam delectabili avertendi consuetudine, vix non amiserat. Firmiter memoriæ suæ Spiritus sancti monitum illud impresserat ex Ecclesiast. cap. XLII: “Omni homini noli intendere in specie, et in medio mulierum noli commorari. De vestimentis enim procedit tinea, et a muliere iniquitas viri.” Ideoque numquam aut charitatis aut necessitatis quacumque occasione mulieres alloquens, in alicujus faciem oculos figebat; ita quod Avilæ illustri cuidam mulieri sibi de infirmitate conquerenti, sincere sic responderit: O Domina, numquam vos in meliori sanitatis statu vidi, quam nunc. Ex quo ipsa intelligere facile potuit, numquam illum se aspexisse, quamvis sæpissime fuisset alloquutus. Eamdem cautelam in fratribus suis attente zelabat, dum juniores licentius oculos attolentes, etiam in publico libere corriperet; seniores seria admonitione modeste argueret, omnes fideliter tali doctrina instrueret: Non confidat quisquam sibimetipsi, dicendo sufficere cor bene custoditum habere; quia tam ingeniosa est carnis petulantia ad nos decipiendum, ut contra quamcumque virtutem, qua quis polleat, ipsa audentior insurgat ad fallendum eum, qui magis se prudentem ac spiritualem esse præsumit, nisi intus vigilet, et foris se custodiat. Hac nimirum doctrina pretiosum animæ nostræ thesaurum, in vasis fictilibus portandum omni præsidio munitum voluit; ita quod toto vitæ decursu semper ipsi vigiles posuerit, maximeque diffideret ne carnis insidiis impetitus facile succumberet. Hinc jam morti proximus, cum habitu spoliari et ultimum agonem inire nudus voluisset; quidam ex religiosis circumstantibus applicato habitu, ut se operiri permitteret, admonuit. Ad quem S. Petrus de Alcantara: Recede fili, ne me operias; adhuc enim in periculo versor. Prudenti monito indicans, etiam ultimo vitæ certamini a carnis illecebris timendum esse; quanto magis dum illa adhuc vegetior, integras contra nos vires explicare intentat.

[235] [Pœnitentia admirabilis.] Corporis castigatio, quæ S. Petro familiaris, veterum anachoretarum exempla non renovavit solum, sed et auxit; vere titulum Portenti Pœnitentiæ illi acquisivit. Cui ut magna laus a pœnarum varietate, quam excogitabat; ita non minor commendatio a secreti humilitate, qua eamdem occultare laborabat. Nam si ex his (quæ oculis hominum subtrahi non poterant) cætera, quæ in abscondito peragebat, æstimare contingat; non immerito dubitari posset, an spiritus naturam immutarit, ut insensibilis esset; aut natura exuerit humanitatem, cum crudelitatem in religionem vertit. Prioris testimonium sanctæ virginis Teresiæ fides confirmat; cui soli, ut in devotionis incœpto animaret, pœnitentiæ suæ rigores facilitate excusabat. Alterius fidem ea, quæ hic strictim annotantur, ex toto ejus vitæ discursu notiora sincerius præstabunt; dum cætera, quæ intimorum notitiæ subtraxit, in Beatorum conspectu pretiosa æstimaverimus. Imprimis abstinentiæ rigorem non certis temporibus, ut in multis sanctis, distinctum; sed multorum annorum continuatione strictissimum servavit. Pane solum vulgari et duro contentus, lautitiarum loco diebus festis herbas et legumina sine condimento addebat, dicens: Superfluum id esse et vanum, quod gulæ magis quam naturæ serviret: etiam tormenti causa cineres aut frigidam aspergens. Interdum absynthii aliarumque herbarum amaritudine saporem distemperabat, ut gustus varietate pœnarum tortus, etiam non uni soli assuesceret: idque tam exacte observare visus. ut huic sensui quotidie nova stratagemata opponeret, qui omnibus potentiis irreconciliabile bellum jam dudum indixerat. Tribus annis continuis panem tantum durissimum et aquam non ad satietatem capiebat; nec a fratribus etiam rogatus, propter dolorem stomachi umquam admittens. De levissimo illo sustentamento, corpus suum ad rationes sæpe revocabat, ne in Dei servitio torpesceret: dicebat enim panem illum non hereditate paterna, sed pietate fidelium comparatum, oratione ac operibus bonis exsolvendum esse. Sæpe tertium vel etiam octavum diem jejunus transigebat; ut merito a sancta Teresia observatum fuerit, id tunc contigisse præcipue, cum in contemplatione cœlestis spiritus (superno cibo plenus) infirmitatis corporis oblivisceretur. Somni quietem ac refrigerium tamquam dimidium naturæ alimentum, non minus quam cibi, adeo mirabiliter a se S. Petrus arcebat, ut si in uno variis ingenii modis palato illuserit, in altero tortoris instar, singula membra æquuleo addixisse videatur. Unde cum perpetuis vigiliis noctes insommes paragens, sociorum querelas eliciebat, quod naturam destrueret, prompte iis respondere non dubitabat: se ideo somnum excutere, quod illum magis quam mortem ipsam abhorreret. Nec sine causa: dum ille sufficiens esset animam a divina præsentia separare, quam hæc cum Deo felicius conjungit. Itaque per quadraginta annos tot laboribus, itineribus atque curis defatigatus, numquam toto hoc tempore ultra horam et dimidiam somno indulsisse depræhensus fuit. Ex quo sicut hoc pœnitentiæ genus difficilimum, ita a principio assuescere, omnium studiorum laboriosissimum habuisse; ipsius confessione sanctæ virgini Teresiæ facta manifestius constitit. Itaque nunquam nisi erectus, aut genuflexus consistere, et si somnus obreperet, pondus capitis ligno parieti infixo furtim acclinabat, dum inimicum fugaret. Numquam membra extensa quieti dabat; quia nec cellæ angustia virum statura procerum integrum caperet, nec strati commoditas, nisi corticem infirmo ac sedenti ministraret. Eumdem rigorem extra proprios conventus apud seculares transeundo præcise servabat; dum vel orare genuflexus, vel eodem habitu dormitare, semper vigil inventus, omnibus admirationi esset. (Ante cubitum solitus etiam erat sibi ipse velut mortuo Psalmum De Profundis recitare).

[236] [Cruciatus, quos sibi infligebat.] Cæteros cruciatus, quos martyribus tyrannorum manus inferre solent, eos S. Petri de Alcantara solertia suo corpori, non sine aliqua martyrii comparatione adhibuit. Ita quod non solum martyrii prompta voluntas, sed et quadraginta septem annorum incredibilis maceratio suadere facile posset, eum in perpetua pœnarum tolerantia longiori martyrio vitam consumpsisse. Hinc disciplinæ seu flagellationes quotidianæ, quas bis noctu usque ad sanguinis effusionem protrahebat; in ipso crudelitatem in religionem vertisse, in aliis carnificinam non pietatis exercitium existimari potuisse, judicare licebit. Hæ quoque asperiores fiebant flagrorum varietate, quæ aut nodosis funibus compacta, aut urticarum manipulis urentia, aut aculeatis catenis pungentia integram ejus carnem tam dolore macerabant, quam vulneribus misere dilaniabant (ita ut ad eorum strepitum cæteri expergefacti horrescerent). Caput numquam ob divinæ præsentiæ reverentiam tegere solitus, aut solis æstu adustum, aut vulneribus afflictum vix non semper sauciatum habebat: spiritus namque impetus, qui in extasi sensus suspendebat, sæpius eum ad superius portarum limem impingere, raro plagas vel ulcera curare compellebat. Ipsæ nives, quæ capiti quandoque incidebant, liquefactæ per interiora caputii ad cætera membra diffluebant; interdum crines ac supercilia frigore congelabant, ut evellere necessum esset. Neque his cruciatibus corpus suum affligere remisit, aut aliquando foveri sodalium etiam precibus concessit, quibus subinde respondebat: Fratres, jam cum corpore meo conveni, quod dum in hoc mundo vixero, pati non cessabit: at cum in cœlum pervenero, æternam ei requiem permittam. Pedum operimentum simile capitis erat, ideoque nudis plantis incedens, aut spinarum aut tribulorum offendiculis quotidie sauciabatur; quibus terram applicans, hanc sufficere dicebat, ne unguenta admitteret. Cilicium (quod cingebat, tam horridum aspectu, quam tactu asperum) continuam plagarum Christi memoriam renovabat; dum S. Petri de Alcantara mens ejusdem imagine occupata, corpori toti compuncto aculeis, dilacerato flagellis, nihil integri aut sani relinqueret. Nec minus habitus pilis hirsutus, aliud tormentum addebat; cum nuditati tegendæ tantum, non frigori arcendo sufficeret, etiam pellem et ulcera refricabat. (Bractea illa ferrea, quam sibi nudo corpori apposuit et annos viginti gestavit, cum carne ita compacta exstitit, ut ab ea evelli post obitum neque potuerit [Annal. Minorum., t. XIX. p. 352.] ).

[237] [Alia pænitentiæ opera.] Præfatos rigores amplectebatur S. Petrus de Alcantara Spiritus sancti documentis persuasus, qui in sacro eloquio asperum Eliæ habitum, in evangelio a redemptore Christo Baptistæ rigores encomiis celebratos optime noverat. Hinc non minori ingenio quam assiduitate corpori suo novos cruciatus meditari, non tam ut deliciis non insolesceret, aut animæ amore divino præoccupatæ obediret; quam ut ejusdem amoris exercitio corporis passiones conformaret. In hoc enim se vocatum indicabat, ex apostolico illo documento, “Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus.” Ideo quoque ut internum ignem securius foveret, externos pœnitentiæ cineres diligentius apponebat; majoribus, quos narravimus, alios quoque addendo. Sicut nudus semper Christum sequebatur, habitum et femoralia (quæ lacera, et aspera gestabat) lavare solitus, ea vixdum desiccata ad aerem, statim membris imponebat, quamvis media hieme frigore obriguissent. Interdum cellam ingressus, ut requiem caperet, corpus suum de nimio commodo increpabat. Ideoque mantellum deponens, medius inter portam et fenestram, aeris inclementiam ingeniculatus suscipiebat, usque dum totus quasi obduruisset; dein utramque claudens eidem corpori illudebat, dicens: Valde tibi nunc indulgeo; quare conquereris? Et post modicum, mantellum assumens: Bene tibi nunc est, inquit; satis commode in oratione perseverare potes. Et sic in exercitio persistens, non quieti sed tormento potius corpus addixisse etiam per jocum videbatur. Interdum flamma interiori ardens, in hortum egrediens habitum deponebat, ut frigori se exponeret; aut piscinæ congelatæ se immergebat, unde sine interni incendii virtute, illæsus exire impossibile videbatur. Nonnumquam in cella per fenestram cœlum aspiciens, in contemplatione cœlestium deliciarum frigoris, nivium imbriumque injurias longo temporis spatio aspernabatur; ita quod ex tot passionum rigoribus, etiam stomachi acutissimi dolores, usque ad vitæ extremum servum Dei continuo afflixerint. Admirabantur autem maxime omnes, illum tam rigidas pœnas cæterarum virtutum praxi adjungere potuisse, dum patientiam, mansuetudinem, humilitatem, paupertatem, castitatem, integramque sensuum omnium mortificationem tam perfecte observasset. Quapropter ne tot tormenta temeritatis aut imprudentiæ humanæ argui possent, voluit Deus ea divino instinctu assumpta fuisse declarare. Et ut cognosceret mundus divinæ quantum gratiæ virtus valeat in his, qui S. Petri exemplum sequendo eamdem adipisci conantur, mire Servo suo vitam per annos quadraginta septem conservavit, in qua cæteris ejus heroicis virtutibus hanc rigidissimæ pœnitentiæ gloriam superadditam miramur; ideoque felicem ipse vocabat, quia Spiritus sancti suggestione susceptam, altissimum præmium adeptam fuisse observamus. Audire licet ex integro fidelem S. Petri de Alcantara testem sanctam Teresiam, cujus in capitulo 27 ejus vitæ hæc sunt verba; postquam temporum calamitates, imitatorumque Christi paucitatem deploravit. (Cum verba illa alibi, Commentario nempe præv. § I retulerimus, opus non est hic repetere).

[238] [Donum orationis.] Cum ex diversis, contrariisque partibus hominis natura consistat, quarum una concupiscit adversus aliam; viri sapientis officium est, intestinum corporis et animæ bellum sedare, suosque cuilibet motus divinæ voluntati conformes accommodare. Unde non mirum si sanctus Petrus de Alcantara exemplar rarissimæ pœnitentiæ factus, simul altissimæ contemplationis exercitio claruerit; ut quantum deprimebat corpus jejuniis, tantum erigeret spiritum orationibus; utque non minus elevationem Christi imitaretur in anima, quam mortificationem circumferebat in membris. Unde et quando B. Patris oratio incœperit, non facile dixerim. Paternæ domus oratorium, locus tirocinii ejus et magisterii fuit. Cum adhuc in puerilibus sexennii temporibus, non nisi exercitatis orationis sanctæ militibus concedi solitos, raptus experiretur. At vero post religionis ingressum sancto seraphici Patris indutus habitu, cum eo duplicem ejus pœnitentiæ et contemplationis spiritum hæreditavit; non gradatim, non successive, sed unica et abundanti infusione communicatum. Quamobrem summa istius elevatio ex fructibus ejus cognoscetur. Anima sanctæ unionis orationem attingens, et omnino a sensibilibus rebus avulsa, quæ clauso cordis sui ostio intus cum Deo conversatur, et totaliter quietata Deum sibi loquentem audit, vacua esse non potest; sed donis cœlestibus sapientiæ et intellectus decorata, nitidiori quam fidei ordinariæ oculo veritates altissimas Trinitatis, Incarnationis, aliorumque mysteriorum percipere debet. Unde extaticus sancti patris Francisci socius Ægidius, supernæ contemplationis luce perfusus, tanta se evidentia christianæ doctrinæ arcana cognoscere dictitabat, ut sibi a Deo fidem certo modo ereptam, eique claritatem fuisse substitutam affirmaret. Hæc est illa scientia sanctorum, quam Deus amicis suis communicat; “Ego sum”, inquit ipse, “qui doceo hominem scientiam, et clariorem intelligentiam parvulis tribuo, quam ab homine possit doceri; cui ego loquor, cito sapiens erit.” Quare cum divina veritas S. Petrum de Alcantara tam crebro in solitudinem duxerit, ut loqueretur ad cor ejus, ipsum sane cœlesti intelligentia replevit. Hæc est illa claritudo, quæ tam suaviter intellectum ejus in fide mysteriorum firmaverat ac stabilierat, ut se millies vita privari potius elegisset, quam si parumper in rerum cœlestium fide titubasset. Inde convicta divinæ præsentiæ mens, tantam ipsius reverentiam imbuerat, ut numquam caput operuerit coram Domino, quem sibi semper præsentem appræhendebat. Peculiari in mysterium Incarnationis affectu ferebatur, quippe qui noverat, quantæ dignitatis opus existeret; nec poterat suavem illum ac mellifluum Evangelii textum (Verbum car factum est) aut lingua exprimere, vel aure percipere, sive mente revolvere, quin statim a terra elevatus in profundas extases raperetur. Invitabat persæpe omnes creaturas ad laudem Creatoris; et dum in pulpitis versaretur, magno mentis affectu Incarnationis dominicæ mysterium usque ad sui extasim commendabat. Erant illi sanctæ orationis fructus, ex qua effluebat amor seraphicus, quo velut igne succensus, aliorum quoque mentes accendebat; ex illo etiam sacro fonte hauserat sacræ Scripturæ et theologicarum quæstionem miram intelligentiam, casuum conscientiæ difficillimorum enodationem; vitæ ac viæ spiritualis notitiam, quam cum non librorum studio comparasset, fallebat non raro superbos hominum doctores, qui nihil in viro Dei præter humilitatem et sanctam simplicitatem præsumentes, scientiam mirabilem non sine stupore depræhendebant. Denique ut quantum sanctissimæ Trinitatis mysterii excellentiam cognoverit, quantumque dilexerit, notefieret, impletum est, quod Christus diligentibus se promisit: “Si quis diligit me, Pater meus diliget eum et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus.” Morienti quippe adstitit Pater cum Filio et Spiritu sancto, et mansionem apud eum facturus in cœlestem patriam secum perduxit.

[239] [Raptus alii externe manifestati;] Cum autem S. Petrus de Alcantara, vir omnium virtutum extiterit, fuit et omnium orationum. Accessit ad illam summam unionem mira ejusdem corporis elevatio. Nec mirum: quippe cum anima dono liberalissimi Dei velut cœlestibus pluviis irrigata, in passiva cœlestium motionum receptione consistit; succedunt raptus et extases, succedit illa mirabilis per aera transportatio, qua corpus (grave licet) animæ ferventis motibus rapitur. Operarius tanti effectus est misericors Dominus, qui hujusmodi gratiam non solet, nisi viris summe contemplativis concedere. Dedit eam sanctæ Theresiæ, et largitus est sancto Petro de Alcantara; ita ut orans in choro et in Dei contemplatione absorptus, usque ad laquearia spiritus ardore ferretur. Sæpe ad radices arborum genuflexus, supremos ramos velut avis volando attingere videbatur; aliquando ab horto ad ecclesiam subito impetu per aera ducebatur. Si quis de Deo sermonem coram ipso agebat, dabat novis excessibus mentis occasionem; sæpe coram cruce lignea orans, brachiis in modum crucis extensis, multum supra terram evectus, omnium transeuntium et pastorum admirationem movebat. Super omnes autem raptus is singulari prærogativa notandus, quo obstupescentibus quibusdam religiosis Pedrosi existens, dum crucem in horto a se erectam devotis oculis respiceret, divini amoris fervore accensus sursum ferri, in aere coram ipsa cruce suspendi, lucidissimos ex oculis radios emittere et in crucem vibratos, ab ipsa miraculi reflexione in Sanctum redire, candidissima nube radios solis imitante caput ipsius circumdari, totamque splendore viciniam illustrari, resoluta tandem nubicula vir Dei ad se reversus, modesta et hilari compositione in cellam suam se recipere visus est. Ne autem exteriori apparentia in periculum superbiæ veniret, rogabat enixe Dominum, ut sibi externos illos favores subtraheret, nec nisi cum magna confusione præsentiam hominum in tam insignibus donis patiebatur. Sunt equidem juxta sanctorum doctrinam periculosi ejusmodi raptus animæ in perfecta humilitate non solidatæ, et solet aliquando hac fraude suos decipere pater mendacii; sed si raptus a Deo est, generat in mente humilitatem et supremæ potentiæ reverentiam, parit filialem timorem et ex illo amorem producit. Præterea animam a rebus terrestribus separat; videt in illis excessibus humana mens quam parum, immo quam nihilum sit terrena substantia; totam se Dei voluntati assimilat, nihil præter Dominum optat. Ecce purissimi raptus vestigia, quæ quia in sancto Petro de Alcantara ex totius vitæ decursu claruisse patet; non est dubium, quin ab unione maxima processerint.

[240] [alii mere interni.] Sunt alia raptus et extasis genera, quæ tanto meliora sunt, quanto tutiora. Postquam enim anima orationis lumine illustrata, omnia mundi bona esse dolorem et afflictionem spiritus novit; ad perfectam sponsi sui fruitionem summo ardore mentis anhelat. Unde ut illud sacrum sponsalitium ac mysticum fœdus concludatur in terra, sequuntur extases et quasi animæ liquefactiones; quia tantæ majestati vicina, vitam sensualem vivere respuit, ex quo in summi boni contemplatione omnes potentiæ suspenduntur; et impletur, quod de se sponsa narrat in Canticis: “Amore langueo;” vel quod Apostolus gentium doctor dicit: “Cupio dissolvi, et esse cum Christo.” Hinc oriuntur extases illæ, quas magistra mysticorum Teresia volatum spiritus vocat, in quo tam velociter, tamque fortiter motus repertinus sentitur, ut raptus extra carnem appareat spiritus, et timorem mortis incutiat; illi autem resisti non potest, et anima quasi palea a succino attrahitur, quæ cum ad sponsi sui amplexus pervenisse confidit, videtque se corpori alligatam, concipit vitæ præsentis fastidium, et ab illo carnis exilio liberari quamcitius optat. Illud summæ unionis genus S. Petro de Alcantara fuisse concessum non dubitabit, qui vitæ illius historiam revolvet; ex qua vel unicum efficax argumentum decerpsisse sufficiat. Cum aliquando graviter infirmaretur, auditus est in extraordinarium strepitum prorumpere, et inventus est in violentam non corporis, sed animæ dulcem extasim raptus, in qua mortuo similis, tota nocte remansit; qui ad se reversus, respondit infirmario de morte ipsius prius suspicanti: Non ita est, vivus sum per gratiam Dei, et multa consolatione repletus. In aulis principum existens, non minus quam in eremitoriis intima Dei communicatione fruebatur. Testis est sancta Teresia, quæ de viro Dei sibi optime noto hæc dicit in cap. 27 ejus vitæ: “Raptus amoris divini frequentes et validos experiebatur, quorum ego unum semel vidi; mihique a socio ejus narratum est, per octo dies cibis abstinere solitum esse; per quos sine dubio continuæ contemplationi vacabat.” Cum per hortos, per sylvas, in ipsisque conviviis aliquid humanis oculis gratum aspiceret, erigebat ad Deum oculos mentis, et in ejus amorem (cum quo est pulchritudo agri, et sincera voluptas) accendebatur. Cum apertum cœlum nocte respiceret stellis lucentibus plenum, aut die solis splendore fulgens; dies ei eructabat verbum laudis dininæ, et nox ori ejus indicabat benedictionem. Quas extases motusque viri et mulieres fide dignissimi, et præcipue episcopus Cauriensis frequenter notavit. Egressis enim simul in sylvam præsule et sancto Patre, tactus ex objectu speluncæ arboribus consitæ S. Petrus, illuc se orando recepit, nec usque ad sequentem diem recedere ab episcopo visus est. Cum aliquando de omnipotentiæ divinæ dispositione mirabili in plantis herbisque manifestata discurrerent, captus extasi Sanctus, humanam conversationem interrupit, ut totus se daret divinæ. Uno verbo in quocumque loco existeret, semper abstractus, semper Deo unitus, et in contemplatione absorptus videbatur. Sæpe auditus est post redditam sibi linguæ facultatem, finita extasi, divinam bonitatem sollicitare, ut corporis sibi vincula disrumperet et eum de carnis ergastulo liberaret. Sed quia ad illam perfectissimam Dei unionem (quam sancta Teresia septimam, supremam mansionem vocat). pervenerat, in qua anima proprii commodi oblita, ita esse vult cum Christo, ut vitam ulterius sibi prorogari, et exilium sibi longius extendi patiatur pro ejusdem Christi honore; ideo Vir sanctus, velut alter Martinus, cum anima ad centrum pergeret, novis se laboribus pro dilecti sui gloria et gregis utilitate offerebat.

[241] [Sine intermissione orabat.] Si quis autem a me peteret, quibus horis, locisque sanctæ orationi intendebat? dicerem, quod quasi ad litteram Evangelii consilium secutus, semper orabat, et numquam deficiebat. Non enim illud exercitium destinatis temporibus distinguere noverat, sed omnem horam et locum aptum elevationi mentis in Deum inveniebat; tamen cum paululum animam a curis exterioribus suspenderat, quærebat loca remota et in solitariis conventibus habitabat, et in abdito sylvarum, aut rupium secessu divinæ potestatis opera contemplabatur. Sæpe observatus est incœptam sero orationem non interrumpere, donec oculos ejus radii solis surgentis (velut Antonii Magni) percuterent; quibus non raro a tam sancto colloquio non impediebatur. Solebat post Matutinum in choro ad Primam usque perseverare; uno verbo quidquid hominum conversationibus, quidquid cibo comedendo subtrahebat, totum orando consumebat; unde exiens aliam præsentiæ divinæ et cœlestium aspirationum viam incipiebat. Nec silentio prætereundum est, per quadraginta annorum spatium unam et semihoram noctis somno, reliquum tempus indulsisse contemplationi. Ex quo sanctæ orationis amore factum est, ut unam ex præcipuis novæ Reformationis legem imposuerit, quod scilicet quotidie tres horæ sacro illi exercitio a fratribus suis impenderentur.

[242] [De stupendo quodam orationis genere.] Enituit insuper in amico Dei alius sanctæ contemplationis effectus, quem abscondit Deus sapientibus et revelavit parvulis; ideoque ab hominibus humana sapientia plenis plerumque stultitia vocatur. Unde quanto sæcularibus ingeniis minus est cognitum, tanto a sanctis creditur excellentius Dei donum. Hæc est illa stultitia, quam S. Teresia sororibus suis dari cupiebat; hæ sunt illæ puræ mentis jubilationes, quas Deus animabus sibi fidelibus elargitur. Cum enim sponsus earum Dominus, pœnis interioribus oppressas videt, eis arrhas futuri gaudii mittit, mira dispositione dulcia et amara contemperans. Fit autem hujusmodi jubilationis, et clamoris excessus; cum non obstante intima potentiarum unione a Deo satis liberæ relinquuntur, ut hanc interiorem lætitiam pandant; immo et ipsi sensus gaudent, et tamen quomodo, et de quo lætentur, ignorant. Et hæc est ita excessiva mentis jubilatio, ut anima nolit gaudere sola, sed omnibus sui gaudii excessum profert; ut ab omnibus adjuvetur in laudem sponsi sui promendam, ad quem totus ejus affectus terminatur. Sic autem agitata mens nullo modo dubitat motionem sibi esse divinitus impressam. Talis erat spiritualis sancti Petri lætitia de quo ait S. Teresia: “Cognosco nominatum Petrum de Alcantara, quem existimo sanctum esse propter modum vitæ ejus, quod idem agebat; et qui aliquando eum audierunt, stultum reputabant: O sorores quam bona stultitia! Utinam Deus eam omnibus nobis concederet.” Enimvero sæpe notatum est, quod cum in conventibus remotis exstaret, in eremum solum exibat, ut ignem divini amoris eventilaret. Audiebatur in magnos clamores prorumpere, mox creaturas omnes ad laudem Creatoris invitare.

[243] [Visiones et revelationes.] Veniam autem ad visiones et revelationes Viri sancti. Exercebatur frequenter ariditatibus cordis et magnis animæ mœroribus; carebat aliquando gustu et suavitate; subtrahebat ei Deus dulcedines, et felle passionis suæ potabat eum. Sed qui consolabatur humiles, ipsum consolabatur crebris sanctissimæ Christi humanitatis et Sanctorum apparitionibus, eorum, quibus a Deo monstratæ sunt, relatione confirmatis; distincta enim tot gratiarum notitia in summa ipsius humilitate absorpta esset, nisi Deus aliorum linguis eas manifestasset. Utebatur ille suo et divi Bernardi consilio, quod viri spiritualis est in cella sua scribere: “Secretum meum mihi, secretum meum mihi,” Linguam autem et oculos sanctæ Teresiæ substituit, quæ dum cordis sui mœrores et siccitates immensa cœlestium apparitionum profusione sanatas, viro Dei narraret: “Dum ego,” inquit illa, “de mea vita, deque meo orationis modo cum quanta potui claritate discurrerem; ab initio cognovi, quod ille mea verba per experientiam concipiebat.” Cumque aliquos insignes favores, et Christi domini, sanctissimæ Matris et Sanctorum visiones exponeret, subjungit: “Opus erat eadem via exercitatum fuisse, ut me intelligeret, et quid de præfatis visionibus deberem credere, declararet.” Conjectura equidem vera, sed visu deinde firmata; cum eadem Sancta non semel Dei servum cœlestibus apparitionibus et ministeriis honoratum perspexerit. Ex quibus sanctæ Teresiæ verbis aliud colligitur, quod non parum Sancti nostri excellentem sapientiam commendat; directio scilicet animarum spiritualis vitæ sequacium. Felices fuere illæ animæ, quibus contigit tanti Viri directioni subesse. Felix ipsamet sancta Teresia, quæ cum variis opinionum fluctibus agitaretur, a sancto Patre directa, et de suæ viæ securitate monita est. Cum enim frequentes Christi salvatoris et Sanctorum apparitiones ipsi non parvum gignerent illusionis et deceptionis metum: cum ex una parte ab intimo conscientiæ suæ directore Christo, de veritate cœlestis visionis certa redderetur; tamen suæ tenuitatis conscia et confessorum suorum, piorum Virorum, dictis perterrita, angustias maximas patiebatur. Consulebat frequenter doctissimos viros; sed eorum scientia ad spiritus discretionem, quæ donum Dei est, pervenire non poterat. Quid faciet sponsa Christi? “Placuit” (inquit ipsa cap. XXX ejus vitæ) “Domino ex majori parte et modo toti sollicitudini meæ subvenire, mittendo in terram istam, benedictum fratrem Petrum de Alcantara; iste Vir sanctus circa ista omnia mihi claritatem dedit et singula declaravit; dixitque ne sollicita essem, sed laudarem Deum, et certissima remanerem illum esse spiritum Dei, et excepta fide nihil eo verius esse, nec me aliud certius credere debere. Reliquit me in multa consolatione et satisfactione; et effecit, ut secure orationi vacarem, nec dubitarem omnia a spiritu Dei procedere.” Pater Ludovicus Granatensis Ordinis Prædicatorum, pietate et doctrina notissimus, hærebat dubius ad quid divina electione vocaretur; consuluit epistola sanctum Petrum de Alcantara, qui respondens asseruit eum Deo placiturum, si scribendis piis operibus se daret; cui consilio adhærens Ludovicus, scriptorum suorum fructu ecclesiam mire decoravit. (Vide Commentarii prævii., numm. 77 et 81, ubi de hoc S. Petri consilio diximus).

[244] [Hinc animas præclare dirigebal.] Famosissima est directio multarum animarum, a Viro prudenti ad apicem perfectionis ductarum. Sed est imprimis celebre ejus, quo illustrissimum episcopum Cauriensem S. Francisci Discalceatorum habitum induere volentem admonuit, ut in pastorali sollicitudine suas oves pasceret exemplis et verbis; cui acquiescens episcopus pie vitam duxit et feliciter terminavit. Omitto Maldonatam nobilis matronæ filiam, quæ persuasibilibus divinæ sapientiæ verbis ab ore Sancti manantibus, sub ipsius magisterio usque ad divinas illustrationes et visiones in oratione profecit. Fallaciam sathanæ viri secundum carnem prudentes existimabant, et in ipsum S. Petrum deceptionis culpam refundebant. Timebat juvenis et simplex virgo; solus S. Petrus (quem usus capacem, quem Spiritus sancti unctio doctum effecerat) quidquid in ea agebatur, Deo tribui debere affirmavit; et veritas miraculosa vita et morte Maldonatæ comprobata est.

[245] [Divini favores pariunt humilitatem et sui abnegationem,] Solent etiam divini favores, animæ contemplativæ collati, humilitatem parere; scientia secularis inflat, scientia sanctorum humiliat; ex quo in suo orationis libro docet idem Sanctus, quod “qui scire volet, quantum in oratione profecerit, videat quot gradus internæ et externæ humilitatis singulis diebus acquirat.” Quo consilio optime usus omnem orationis suæ fructum sæpe in humilitate collocabat. Sic a Carolo V, enixe ad confessiones ipsius audiendas rogatus, sanctæ orationis auxilio (qua se ad solitudinem, pœnitentiam et mundi despectionem vocatum agnovit) tanti officii dignitatem et factum recusavit. Est aliud signum elevatæ orationis evidentissimum; ut qui spiritu vivunt, spiritu ambulent et carnis desideria non perficiant. Ita docuit S. Petrus de Alcantara verbo, et monstravit exemplo: “Si quis” (inquit in mirabili suo orationis tractatu Part. II cap. V) “scire desiderat, quos fructus ex oratione perceperit, attendat quantum interius et exterius in humilitate quotidie proficiat; quemadmodum injurias toleret, necessitati proximi succurrat, ejusque defectibus compatiatur; quantum tribulatus speret in Deo, linguam refrænet, cor custodiat, carnem cum sensuum appetitibus domet, qualem se in adversis et in prosperis exhibeat; provideat rebus omnibus cum gravitate, et discretione, et super omnia perspiciat, an in se mortuus fuerit amor honoris, deliciarum et mundi, et juxta factum in istis progressum, non secundum gustus, quos sensit, se judicet; ideoque supra se intentum semper oculum gerat, et principalem mortificationi applicet, alterum orationi; mortificatio namque sine illius adjutorio, perfecte acquiri non potest.” Hæc autem documenta quid sunt, nisi ipsius Viri sancti vita? Numquam magis hilaris erat, quam derisionibus illusus, aut injuriis affectus, aut malis oppressus; numquam magis afflictus, quam cum honorabatur. In malis suis patientissimus, in alienis curandis diligentissimus, in tolerandis humillimus. Offendebat sæpe lapidibus et spinis, quas propter altissimam contemplationem advertere non poterat; cumque ex effusione sanguinis vehementia vulneris appareret, dicere solitus erat sibi compatientibus: Istud nihil est, nullum mihi dolorem parit; spinæ istæ sensus meos quasi veræ rosæ delectant.

[246] [sicut et ardorem imitandi Christum.] Tandem perfectissimæ orationis scopus est imitatio Christi; conformes namque servos Deus vult esse imagini filii sui; ex quo Appstolus ei perfecte assimilatus dicebat: “Ego stigmata domini Jesu in corpore meo porto: vivo enim jam non ego, vivit vero in me Christus.” Ad hanc similitudinem divinæ orationis ministerio S. Petrus de Alcantara pervenerat; ita ut sincera meriti ipsius appretiatrix Teresia scripserit cap. XXVII ejus vitæ: “Quod optimum et necessarium erat, nos aliquam passionum Christi, et Apostolorum Imaginem habere: O quam bonam suppeditavit nobis nunc Deus in benedicto fratre Petro de Alcantara.” Re enim vera cum initio conversationis suæ mortificandis sensibus per pœnitentiam attenderet; deinde altioris perfectionis motivo, mortificationem Jesu in corpore suo circumferebat; ex quo præcipue passionis ejus mysteria contemplabatur, et suavissimis verbis Dominum alloquens, seipsum ei in omnimodæ similitudinis effigiem offerebat. His et similibus orationum exercitiis donum lacrymarum Deus infuderat, quo memoriam dominicæ passionis recolens, totus in gemitus diffluebat. Præterea continuis abstractionibus sensuum non impediebatur, quin officiis exterioribus attente vacaret, cum id aut charitas sive necessitas vel obedientia postulabant. Uno verbo mirabilis fuit pœnitentia S. Petri de Alcantara, sed mirabilior contemplatio, ad quam continuo suos exhortabatur; ut velut pisces in mari, in secretum plagarum Christi habitaculum inter mundi procellas et tempestates, sanctæ orationis adjutorio, secederent. Denique quicumque Sancti istius vitam et acta pervolvet, cum sapientissimo imperatore Carolo V oculari ipsius teste concludet: Quod vere iste religiosus, non est homo istius mundi: est enim semper absorptus in Deo et conversatur cum beatis spiritibus cœli.

[247] [De fructu et efficacia orationis S. Petri in proximi emolumentum.] Quemadmodum in superioribus capitulis forma et modus contemplationis ac orationis S. Petri distinctius explicata manet, ut inde etiam lectori devoto imitationis exemplar succinctius proponi queat; ita nunc in præsenti non sine aliqua ejusdem voluptate, quibusdam exemplis comprobandum occurrit, quantum, quo ad effectum impetrationis, eadem oratio apud Deum efficax extiterit. Si enim testante Ecclesiaste, ad multum valet oratio justi assidua, dubitari nequaquam potest B. Patrem non solis internis animæ donis privilegia divinæ conversationis sibi obtinuisse; verum etiam externos amicitiæ ejusdem favores in proximorum beneficiis promeruisse, dum hæc præter scientiæ et raptuum frequentiam in variis petitionum suarum effectibus et multiplici exauditionis gratia, ac plurimorum experientia comprobata fuerint. Nec equidem occurrit hoc loco diversas quam plurimorum tam spirituales, quam temporales necessitates iterum repetere, quas S. Petri de Alcantara orationibus commendatas, felici exitu sublatas totius historiæ hujus contextus ubique declarat. Quarumdam tantum exempla, extra narrationis seriem relictas, hic præstabimus, quibus et orationis ejus itegritas, et exauditionis divinæ favor, utraque in conspectu Domini grata fuisse ulterius confirmari potest. Dum enim oratio, seu mentis ascensio S. Petri in Deum integre eum a terrenis desideriis separaverat, non mirum videbitur, si decentes ejus petitiones (quæ pro altera parte orationis assignari solent) non nisi ex charitatis officio susceptæ, ac juxta requisitas conditiones directæ, largitiones propitias divinæ benignitati impetrare meruerunt, ut in Psalm. 33. “Aures quippe Domini in preces justorum; et deprecationes timentium se exaudiet Dominus.”

[248] [Oratione S. Petrus pestem fugat;] Itaque cum aliquando S. Petrus de Alcantara in oppido Albuquerque commoraretur, sæva illic pestilentia ingentem oppinadorum stragem faciebat. Unde nobilis quidam loci Castellanus ad conventum fratrum Discalceatorum confugiens, ibi præsidium sanctissimæ virginis Deiparæ, cultu fratrum percelebris, devotissime implorabat. Perdurante autem contagio Guardianum precabatur, ut duos religiosos pro consolatione miserorum superstitum ad oppidum mitteret. Paruit Guardianus, et S. Petrum de Alcantara cum alio quodam Didaco de Almonte quamprimum destinavit. Hi cum oppidi solitudinem ac miseriam advertissent, ambo altiorem turrim ascendentes, in eadem totam noctem in oratione exegerunt, divinam misericordiam exorantes, ut tam crudele flagellum suspenderet. Videbant autem angelos jacula quædam ignita vibrantes, quæ cadendo deorsum, strepitum edebant horrendum. Ad quæ B. Pater orationem intendere, seque ipsum affectu ictibus offerre, modo oppido parceretur. Tantoque servore divinam pietatem lacessens obtinuit, ut unus ex angelis (quos viderat) ipsum accedens nuntiaret, suæ hoc supplicationi concessum esse, ut amplius oppidum pestis non affligeret, ideoque ad conventum suum regredi posset. Hoc, cum iidem ad conventum rediissent, Fr. Didacus guardiano narravit, eo quod ejusdem visionis particeps fuerat; compertumque omnes habuerunt ex illo instanti pestilentiam cessasse, Petrique fervorem divinum furorem placasse.

[249] [Juvenem religiosum confirmat;] Nobilis quidam adolescens assiduis instantiis a S. Petro de Alcantara obtinuerat, ut ad religionis habitum admitteretur. At cum ingeniculatus in plurimorum præsentia eumdem induere debebat; asperitate ac tentatione vehementi exterritus, recedere moliebatur, licet tam anxie prius expetiisset. Hinc omnes urgere adolescentem variis exhortationibus, ipseque præcipue S. Petrus diabolicam astutiam ferventi spiritu increpare; quamvis obdurato animo, auribusque obturatis frustra suasisse tunc viderentur. At mentem in Deum sanctus erigens, brevi sed efficaci oratione tantum effecit, ut interna quadam vi compulsus adolescens, statim propositum mutando, ad suscipiendum habitum constantior humiliorque rediret. Quod quidem merito B. Patris adscribendum etiam successus confirmavit, quo juvenis perseverantia singularis vitæ, insignique virtutum exemplo in ordine clarus evasit.

[250] [amissam pecuniam recuperat;] In oppido Arenis fœmina quædam inops, pecunias quasdam pro solvendis debitis studiose collegerat. Has furtim sibi sublatas, misera beato Petro dolentissime conquesta, orationibus ac consiliis ejus se instantius commendabat, quia extrema necessitate premebatur. At casum mulieris commiserans S. Petrus de Alcantara, sublatis in cœlum oculis: Vade, inquit, filia, et dolorem depone; pecuniæ enim tuæ ad te redibunt. Sicque eam verbis suis fidentem, lætam remisit. Mox orationi insistens a Deo impetravit, ut sequenti die pecuniæ ad mulierem deserrentur; quæ nesciens unde venissent, ad B. Patrem reversa, pro insigni beneficio debitas gratias referebat.

[251] [puerum puteo immersum eripit.] In pago Erradon dicto diæcesis Avilæ, aliquot pueri ludicra tractabant prope puteum; in quem unus eorum casu incidens, extrahi non poterat. Remansit itaque aliquamdiu aquis immersus, atque tamquam mortuus derelictus; usque dum (Deo sic ordinante) illuc S. Commissarius transiret, ut universo populo, qui ad casum concurrerat, efficacia orationis ejus manifestior redderetur. Nam puteo appropinquans, genua flectere, inque cœlum fervidam orationem sed brevem dirigere; mox tamquam exauditus fuisset, consurgere atque cordam suam cum illa socii conjunctam puteo immittere, imperando puero, ut liber exiret. Mirum visu, quod vix cordæ aquam attingebant, nec satis fortes, summa tamen facilitate puerum, post longum satis intervallum immissum sanum extraxerunt. Ideoque virtuti orationis S. Petri de Alcantara, omnium suffragiis hoc factum adscribebatur.

[252] [Præclarum S. Teresiæ testimonium.] Non exigua præterea argumenti ejusdem testimonia esse debent tot, tamque varii divinæ providentiæ effectus, quibus sæpius fratrum necessitatibus mirabiliter subventum; ultra publicam plurimorum attestationem, qua se quam plurima beneficia per orationes S. Petri de Alcantara obtinuisse, sincere confessi fuerunt. At omnium instar sancta Teresia nobis certam fidem facere potest, cum sibi attestatur a Christo Domino revelatum fuisse, S. Petrum immensa gloria coronatum, hoc etiam privilegio gaudere, ut suis intercessionibus, nihil a Domino gratiæ denegetur: ideoque etiam ipsam se ad eum recurrere; quia, “dixit mihi Dominus” (verba sunt sanctæ Teresiæ in fine c. XXXVII ejus vitæ) “quod nihil in nomine suo quisquam peteret, quod divina misericordia non exaudiret. Quemadmodum ego propria experientia attestari possum.”

[253] [De diversis exercitiis devotionis S. Petri:] Quamquam orationis nutrimentum devotionum exercitia esse solent, illum ab his ignem concepisse, in S. Petro facile persuadere potest; quod a tenella ætate iisdem devotionibus velut allactatum novimus. Imprimis erga supremum in terris divini amoris pignus, quod in sacratissima Eucharistia venerantur fideles, tanto devotionis affectu etiam dum puer exardescebat, ut hebdomadam integram vel pro eadem reverenter suscipienda, vel pro gratiis agendis sanctis meditationibus percurreret, omnia pietatis opera ad illius venerationem dirigendo. Interdum inventus fuit coram altari (ubi servatur Sacramentum) illa attentione ac reverentia immobilis perseverare, tamquam salvatoris Christi humanitatem defixis oculis præsentem intueretur.

[254] [erga SS. Eucharistiam,] Postquam sacerdotio initiatus Missam celebrabat, tanta devotione hoc sacrum peregisse asseritur a personis præcipua fide dignis, ut se magis ad pietatem ejus celebratione, quam aliorum sermonibus commotos profiterentur. Unde sæpe quamplurimi ad ejus Missam concurrere, atque solo ejus aspectu ad altare compungi; mox finito sacro ad ejus pedes procumbere, et per pœnitentiæ sacramentum se Deo reconciliare festinabant. Dum se sacris vestibus induebat, adeo fervido affectu sacra Passionis mysteria ruminabat, ut singulis actibus unumquodque illorum exprimeret, quæ Christo contigerunt; sicque velut totius mundi hostia ad altare sacrificaturus devote procedebat. Sæpius ad illa Evangelii verba: Dixit Jesus; tanta teneritudine afficiebatur; ut lacrymas continere non posset, quin copiose erumperent, vocemque in suspiria mutaret. Ad Canonem autem accendebantur adeo cordis intima, ut in facie quoque ejus quædam velut flamma corruscaret, usquequo ad Consecrationem devenisset. Ibi tota ejus mens in mysteria absorpta vix reliquas Missæ cæremonias perficere valebat. Attamen consecratione peracta, interdum extra se raptus aliquamdiu etiam in aere suspensus videbatur; unde ad se reversus, cætera prosequi, et post communionem eamdem extasim iterum patiebatur. Quæ quidem omnia secundum loca et tempora varia eidem contingebant; quamvis in locis remotis frequentius atque diutius, quam in publicis, ubi celebrando singularibus favoribus decoratus, omnium affectus ad devotionem provocabat. Peracto sacro tamquam celeri volatu ad cellam properabat, ut conceptum fervorem secreto tegeret, et divinis amplexibus liberius inhæreret, quorum effectus humilitate S. Petri celati, signis tamen suspiriorum ac vocis subinde religiosos latere non poterant. Audiebantur etiam strepitus, qui malignorum spirituum colluctationes indicabant, a quibus graviter verberatus, tamen immobilis in oratione persistebat; aut ut animosius resisteret, cito cursu ad sanctissimam Eucharistiam in ecclesiam confugiebat, ibidem illis insultans atque velut victor gloriosus imbelles conculcando. Idem sibi præsidium erat, quoties negotium aliquod magni ponderis tractandum; ideoque in conventu Pedrosi angustum quemdam locum sibi elegit, ex quo vicinior ecclesiæ, in conspectu hujus vitalis hostiæ jugiter assisteret. Cum apud principes et magnates diversabatur, statim post Missæ celebrationem in secretiora ac remota loca secedere; atque interdum aliquot dies solitarius cum Deo conversari moris habebat; sicque in omni loco Deo fruens, ejus præsentiæ (quam in altissimo mysterio Eucharistico fideles agnoscunt) humillimo affectu ac singulari reverentia inserviebat.

[255] Hanc devotionem summe fovebat meditatione Dominicæ Passionis; [dominicam Passionem,] cujus affectu variis corporis sui cruciatibus, salvatorem suum imitari satagebat. Ad hoc ubique locorum, in eminentioribus præcipue, cruces erigi curabat, quarum aspectu piorum memoria ad mysterii contemplationem revocaretur. Unde quoque in conventu Pedrosi Calvarii quamdam figuram congesserat, ad quem gressus dirigens, distinctis passibus patientis Christi passiones exprimebat; usque dum ad locum accedens, ibi coram cruce animæ affectus inflammabat, ut se totum vivum Redemptori sacrificium offerret. Sicque brachiis expansis orans, totus in eum transformabatur, cui concrucifigi ardentissime cupiebat. Inde sæpe a transeuntibus observatus in aere suspendi, omnibus stuporem incutiebat; interdum vero cum ab extasi rediret, quasi volando ad conventum sese recipiebat, ut hominum existimationem effugeret. Frequentius in horto, passionis meditatione exardescens, solvebatur in lacrymarum torrentes ac devota suspiria, quibus aliquando tormenti quamdam imitationem adjungebat, ut videlicet stagno frigido se nudum immergens, inde per multum temporis crucis passionem in corpore suo velut describeret. Nil enim ipsi toto vitæ tempore hujus comparatione molestum amarumve videbatur; quin magis omnis cruciatus amaritudo dulcesceret. Hinc etiam per longa spatia orandi in cruce (i. e. brachiis expansis) consuetudo, quam sine singulari aliqua divina ope servare extenuati corporis debilitas non permittebat. Denique prædicationis zelus eamdem recordationem omnibus inculcabat tam verbis quam factis, quibus mirabiliter persuadebat, se voluntarie pro Christo mala pati paratum.

[255] [B. Virginem aliosque Sanctos.] Superioribus sanctissimæ Virginis devotionem sedulo adjungebat, cujus venerationem summa pietate, et precibus variis excolens, suæ insuper puritatis custodem elegit, ut holocaustum integrum consecraret. In conventu sanctæ Mariæ Angelorum, ubi guardianus morabatur, coram ipsius imagine in orationis fervore sæpe visus fuit facie splendescere; aliquando largiori spatio extra seipsum rapi, ejusque gratiosa præsentia frui. Quemadmodum in conventu sancti Joannis Baptistæ Viciosæ etiam in vitæ exitu præcipue contigisse, ut ab eadem beatissima Virgine cum Angelorum cœtu visitaretur, alibi latius retulimus. In eodem loco Incarnationis contemplationi ac matris Dei privilegiis intentus, in quosdam affectus serventiores erumpere auditus fuit: “O Maria, o Maria, Virgo Sanctissima, Mater Dei, Regina Cœli, Domina Mundi, Sacrarium spiritus Sancti, Lilium puritatis, Rosa patientiæ, Paradisus deliciarum, Speculum castitatis, perspicuum Exemplum innocentiæ, ora pro me paupere, misero, ac peregrino; et ipsi largire abundantiam charitatis vestræ.” Festa ejusdem Deiparæ severissimis mortificationibus præter solitas celebrabat; ita ut aliorum quoque tum fratrum, tum secularium pietatem mire accenderet. Cum semel ex Portugallia rediens, apud episcopum Oliventiæ divertisset, devotam quamdam imaginem Virginis, quam ab eodem dono acceperat, ad conventum de Valverde transtulit. Hanc solemni processione ac concursu populi in ecclesia collocando, atque conventum honori ejus dedicando, animi sui affectum erga eamdem Patronam singulariter expressit; eo constantius, quo semper satagebat ejusdem patrocinio Reformationis suæ initia præmunire, sicut etiam in conventibus eidem dicatis libentius habitare. Post hanc devotionem, aliorum quoque sanctorum excolebat; singulariter vero apostoli sancti Joannis, sancti Josephi, sancti Francisci, ac sancti Antonii de Padua, quorum se intercessionibus magna pietate commendabat, et ad eorum festa variis macerationibus præparabat.

[257] [Scientiæ donum.] Præ cæteris ornamentis, quæ animam S. Petri condecorabant, scientiæ donum singulare eluxit in sacrarum litterarum profunda intelligentia, quam magis in orationis schola, quam alibi didicerat. Ex hac illi summa facilitas et perspicuitas in explicandis difficillimis Scripturarum atque theologiæ difficultatibus; quas non sensibus modo sanctorum Patrum, sed et proprio Spiritus sancti dictamini conformes, etiam intelligentiores in hac materia agnoscebant. Quidam vir doctrina celebris in civitate Plasentiæ, hanc scientiæ S. Petri famam parvipendens, amicorum instanti suasione ejusdem experimentum facere adductus fuit. Arrepta itaque propitia occasione, in quadam ecclesia Petrum pro Confessionis sacramento confidenter accedens, in hoc non culpas suas pro more accusare, sed subtilium quarumdam difficultatum solutionem petere præsumpsit. Quibus cum expedite riteque S. Petrus de Alcantara satisfecisset, non solum animum viri scientiæ suæ certitudine confirmavit; sed etiam pietatis affectum verborum suorum vi ita commovit, ut dubitationis culpam prius accusans, cæterorum peccatorum integram confessionem Viro sancto magna cum compunctione perfecerit, ac tandem melioris vitæ perfectam rationem inierit. Hujus instinctu cum se amicorum frequentiæ subtraxisse videbatur, iisdem sinistri alicujus casus suspicionem faciebat; pro qua tollenda ipse facti sui ac congressus cum B. Patre seriem enarrans, satis evidenter omnibus persuasit, se ad meliorem frugem ejusdem efficacibus monitis rediisse.

[258] Haud dissimile aliquid in eadem civitate S. Petro de Alcantara evenit, cum insigni quodam Ordinis sancti Dominici prædicatore, [Præclarum hac de re profertur testimonium.] P. Didaco y Bañez in Theologia magistro. Hic difficulter sibi S. Commissarii scientiam persuaderi passus, eam popularibus potius acclamationibus, quam probatorum testimoniis pertinacius adscribebat. At quadam die, dum in cœtu religiosorum prope chorum sermones misceret, ingredientem in ecclesiam S. Petrum de Alcantara attentius conspexit; ideoque non ulterius fratrum confabulationi aures præbere, sed ad virum Dei in ecclesia accedere, atque pro secreto colloquio importune ad claustrum pertrahere. Inde ambo in remotum cubiculum secedentes, prior P. Didacus ad pedes S. Petri procidens, cordis compunctionem profusis lacrymis ac singultibus propalabat; quam etiam post longam conversationem ejus religiosi attentius observarunt. Itaque soluto congressu instabant iidem, ut sibi gestorum cum S. Commissario ordinem enarraret, quo improvisæ mutationis causam agnoscerent. Quibus ille facile morem gerens, convocatis prius ad concionem omnibus, tale sanctitatis ac scientiæ S. Petri de Alcantara testimonium concepto sermone edidit: “Patres charissimi, notam vobis fuisse non ignoro incredulitatem meam, qua variis testimoniis vestris de servo Dei Petro de Alcantara fidem dare obstinatius recusavi. Hanc vero solum ad ejus aspectum in ecclesia ita in me mutatam sensi, ut constrictus fuerim ad ejus pedes secreta animæ meæ liberius pandere. Sciatis itaque, quod Deus mihi oculos aperire dignatus fuit, dum P. Petrus in ecclesia ambulabat; ut mirabilia intueri mererer, quibus Servum suum Dominus tunc condecorabat. Conspiciebam nimirum plurimos angelos eum circumdantes, atque in manibus quasi gestantes, singulari quodam modo ei blandiri. Unde reverentia perculsus ad pedes ejus advolavi, ut culparum mearum confessione citius edita, divinæ misericordiæ veniam impetrarem, quam tunc concepto dolore ardentius exposcebam. Videbatur enim mihi neminem inveniri posse, qui cœli viam indicare rectius posset, quam eum, cui ipsi cœli cives angeli socii destinati fuerant. Conveni itaque cum festinatione, et post confessionem varia dubia super difficillimas materias eidem proposui; et vere vobis in fide sacerdotis indigni (ut sum) profiteor, me a nullo Viro docto talia umquam intellexisse, qualia Vir ille sanctus brevi illo temporis intervallo mihi exacte declaravit. Est enim ille præditus superno lumine interiora cognoscendi, suavitate mirabili, et efficacia in in persuadendo, sicut et obscura dubiorum elucidandi scientia divina; quæ omnia sibi ab eodem Spiritu infusa dignoscuntur. O scientia humana, quantis ignorantiæ tenebris offunderis, nisi divini luminis radiis illustreris!” Sicque sermonem claudens, apud omnes B. Patris sanctitate atque scientia firmissimo argumento comprobata, imposterum famæ ejus ac virtutis præco effectus est singularis. Alii quoque plurimi, qui pro Scripturarum difficultatibus S. Petrum de Alcantara crebro accesserant, magnæ ejus facilitatis in earumdem explicatione admirationem non vulgarem concipiebant.

[259] [Ex hoc scientiæ dono manabat sermonum efficacia.] Ex hac insuper admirabilem prædicationis ejus efficaciam provenisse haud difficile concluditur; cum ferventissimo ejus zelo conjunctæ tot peccatorum conversiones, animarumque lucra omnibus fuerint in confesso. His etiam accedebat exterior corporis habitus, qui macie ac vitæ austeritate deformatus, interiorisque luminis in vultum redundantia terrorem potius incutiebat atque reverentiam, quam ut verborum lenociniis auribus oculisque peccatorum blandiretur. Propterea quoque ille solitus erat eligere motiva sermonum aspera, atque in viciis repræhendendis vehementiora, quibus ex redemptionis nostræ memoria lenimenta suaviora obduceret. Hinc frequenter etiam in exclamationes quasdam prorumpere. “Deum incarnari? Deum pati? Deum mihi vitam concedere, et hoc me non agnoscere?” Ita ut aliquando super hæc fixus in extasi remaneret. Mirum hoc erat, quod dum viris doctis varias Scripturarum obscuritates explanabat, aut alia ad nobiliores documenta dirigebat, eodem tempore etiam a rudioribus perceptus, illis compunctionis atque conversionis affectum eliceret. Ita ut linguarum donum seu intelligentiæ, apostolis concessæ, S. Petro elargitum ex tali argumento facile judicassent, qui ejus doctrinam ab omnibus capi atque distinctius intelligi notabiliter mirabantur. Erant itaque audiendi eum cupidi adeo homines, ut cum templa populi multitudinem non admitterent, in aperto campo munere suo fungi quam sæpius contingeret. Ipse autem tanto fervore eidem incumbebat, ut terras locaque distantia percurrens, occasionem devotis dederit eum suæ sanitatis propriæ admonendi, quam ipse se libentissime saluti animarum sacrificare retorquebat; nec quicquam gratius habere, quam regnum Christi peccatorum pœnitentiis augere. Varia hujusmodi conversionum exempla in hac narratione adduximus; quorum illustre non minus additamentum erit D. Roderici a Chaves, viri inter Plasentinos nobilissimi mutatio notabilis: hic enim ætate ac opibus florens, luxu ac vanitate absorbebatur; usquequo secreta quadam curiositate ad prædicationem S. Petri de Alcantara accedens, adeo ejus dicendi vi se compunctum agnovit, ut nulla præsentis multitudinis habita ratione, ad S. Petrum perrumpere, ejusque se consiliis pro novæ vitæ via ineunda committere nequaquam erubesceret. Eum S. Petrus de Alcantara amplectens, salutaribus monitis instructum, atque in conventum ad se reversurum pro disponenda generali peccatorum expiatione, domum remisit. At uxor tam repentina mariti mutatione perculsa, S. Petrum adiit causam exploratura; a quo cum variis spiritualibus documentis erudita, spiritum christianæ pietatis concepisset, adeo in ejusdem affectum exarsit, ut mariti viam probare, ejusque etiam consortium relinquere ac monasterium ingredi designaret. Sed B. Pater utriusque devotionem temperando, eos ad Tertii Ordinis institutum admissit; in quo egregiis virtutum exercitiis se invicem æmulantes, parentum et amicorum contradictiones et probra constanti sui ipsius despectu ac perfecta humilitatis professione superarunt. Hic fuit, cui S. Petrus Tractatum de Oratione inscripsit; qui etiam locum Palancar pro fundando conventu Pedrosi, liberaliter ac devote Petro obtulerat. Tam continuo conversionis animarum zelo, non domos modo privatas et publicas, sed oratoria ac societates etiam quamplurimas replebat. In quibus congregatis nobilium præcipuis, viam virtutis ac pietatis christianæ apostolico spiritu ac mirabili effectu edocebat; ita ut quidam ad amplexum pœnitentiæ, alii ad virtutum studium, alii ad devotionis fervorem, alii ad mundi contemptum, universi ad compositæ vitæ desideria accenderentur.

[260] Inter insignia divinæ gratiæ munera, qua animam S. Petri Deus illustravit, [Prophetiæ domum.] prophetiæ donum in futurorum cognitione eluxit; cujus effectus ex plurimis singulari memoria dignos aliquos hoc loco recensebimus. Plasentiæ nobilis quædam fœmina de mariti sui salute anxia, quod in Indiarum partibus in bello periclitaretur, B. Patrem adiit deprecando, ut orationum subsidio eidem studiose succurreret. Cui respondens S. Petrus de Alcantara ne amplius turbaretur, monuit; ut pro prælii jam transacti victoria Deo gratias redderet, ex qua maritum suum incolumem brevi reducem habitura esset. Hanc veritatem post aliquot menses nuntius confirmavit; qui de rei successu litteras attulit, omnibusque persuasit, id sine divina revelatione prius sciri non potuisse.

[261] [Nobili cuidam adolescenti lapsum in hæresia prænuntiat.] Alius quidam nobilis in devotione erga S. Petrum de Alcantara ab infantia educatus, in ejusdem conversatione semel, litteras quasdam ex aula recepit, quibus significabatur hæreditatem quamdam notabilem ex morte sui propinqui obtigisse. De qua forte exultans nobilis, sine mora per dispositos equites iter facere velle ad capiendam possessionem indicabat. Cui S. Petrus de Alcantara a Deo illuminatus id tunc dissuasit, et variis instantiis urgenti atque persistenti in sua opinione, tandem secreto in quodam cubiculo hæc verba intimavit: Valde vos (te) exultantem video super hac hæreditate, cum potius futura prævidere deberetis; quæ præter id, quod nunc vobis in mentem venit, aliter succedet. Recordare igitur (fili) eorum, quæ tanto studio a me didicisti et haud minori fervore amplexus es; ita ut te etiam paratum obtuleris, quemcumque cruciatum, etiam usque ad sanguinem pro Christo pati velle. Ad quæ nobilis: Eamdem (Pater) adhuc voluntatem servo, atque in omni occasione servabo; nec unquam obliviscar eorum, quæ Deo meo debere me agnosco. S. Petrus, qui divina revelatione futurorum conscius erat, intentis in eum oculis, hæc vehementi spiritu subjunxit: At fili, si hæreditatem (quam anhelas) ab alio præoccupatam intellexeris, patienterne propter Deum id feres? Cui ille: Certe quod sic; cum omnes res terrenas, pro cœlo perdere paratus sim. Sed si præter bona, institit S. Petrus, etiam honoris jacturam feceris, idne propter eumdem amorem pari patientia sustineres? Quidni (inquit juvenis) pro eo, qui pro me passus est, libenter tales injurias tolerarem? Et si ulterius omnes amici tui (respondit S. Petrus) in te insurrexerint, ita ut etiam vitæ insidientur, si permissum fuerit? Ad hæc turbatus aliquantulum nobilis: Pater mi, dummodo animam non tetigerint, cætera quæcumque externa lubens tolerabo. Tunc B. Pater edito profundo suspirio, ac lacrymantibus oculis ita prædixit: Eheu, fili, si super prædicta omnia, Deo inimica facta fuerit ac infidelis anima tua, ita ut propterea etiam carcerem merearis et publicæ infamiæ sententiam? Ad quæ velut semimortuus nobilis, animose tamen respondit: Deus mihi propitius sit, ut nunquam eum offendam. Et concludens S. Petrus: Eia ergo, vade in pace; et ad omnia, quæ tibi evenire possunt, patientiam tuam præpara. Sic recedens juvenis animo conturbato, se orationibus S. Petri de Alcantara instanter commendavit. Sequenti die iter (quo destinarat) ingressus, in socium incidit virum famosum ac doctum, secreta tamen hæresi infectum. Hujus argumentis sensim illaqueatus, ejusdem hæresin facilius imbibit, immemor salutarium admonitionum, quas a viro Dei prius hauserat. Ex quo omnia illi prædicta successere, usque dum in quemdam locum secedens, ut pœnitentiam ageret, ibi errores suos amare deflevit. Nec majus interea ibi solatium habere contigit, quam quod a patribus Discalceatis crebro visitaretur; quibus prædictiones S. Petri de Alcantara enarrare, ejusque propheticum spiritum altissimo præconio celebrare numquam intermittebat. Præ cæteris autem dictus eques totum istud cum multis lacrymis narravit Fr. Joanni Baptistæ Moles et Fr. Michaeli de Laque, gravibus provinciæ S. Gabrielis religiosis, cum ipsum die Visitationis B. Mariæ Virginis, 2 Julii anni 1569, in loco Madrito propinquo, ad quem a sancto Inquisitionis officio relegatus fuerat, invisissent.

[262] [Aliæ prædictiones, ad matrimonium] Aliquando S. Petrus confabulando cum comitissa de Torrejon D. Catherina Manriquez, audivit ipsam proposuisse sibi, filiam D. Mariam Caravajal illustri juveni D. Joanni de Vargas sponsam dare. Cui proposito dissentiens S. Petrus, iterato affirmabat illam sponsam futuram non istius, sed D. Gundisalvi de Caravajal. Erat autem hic affinitate attingens commitem de Torrejon jam defunctum, et tunc nuptus D. Agneti de Vargas et Camargo. Unde comitissæ dictum S. Petri de Alcantara tanto difficilius videbatur, quia uxorem illam adhuc superstitem et ætate viridem videret. At ille: Potest ipsa mori et sic matrimonium contrahi; quod ego sic affirmo, et quidem certum erit. Ad quod responsum suspensa comitissa, ulterius de filiæ nuptiis non tractare curabat, oraculo viri Dei cuncta cedens; licet prius matrimonium, tum nubilis virginis ætati, tum cæteris conditionibus convenire magis indicasset; at mortua eodem anno uxore prædicta, brevi post tempore prædictio B. Patris, matrimonio D. Gundisalvi atque filiæ comitissæ comprobata fuit; quemadmodum ipsa mater pro majori servi Dei gloria publica fide attestari voluit.

[263] [et religionem spectantes.] Tres virgines honestæ ex civitate Plasentiæ S. Petri de Alcantara discipulæ, eidem ingrediendi monasterium desideria sua communicarant; at beatus Pater reprobando hoc intentum sic illis respondit: Modo non convenit, ut in aliquo conventu religionem ingredi tentetis. Contra quod replicando natu major argumenta varia, quæ propositum suum urgere possent; hac ratione institit S. Petrus: “Vitam sancte instituite, ut Dei præsentiam jugiter servetis; et confido in Domino, quod gratia sua vobis propitius erit. Ideoque non turbemini, quod modo desideriis vestris non assentior; quia certas vos facio, quod omnes tres religiosæ eritis, quamvis id post mortem meam contingat. Interea Tertii Ordinis habitum vobis concedam; quo secundum Dei voluntatem, nunc ei hac ratione liberius serviatis.” Suffecit hæc oratio ad animos virginum componendos, licet futuri cupiditate monasterium sibi indicari instarent, ubi aliquando religionem suscepturæ forent. At S. Petrus de Alcantara importunitati, atque consolationi condescendens: “post mortem (inquit) meam in hac civitate, monasterium fundabitur Discalceatarum primæ regulæ sanctæ Claræ, in quod vos ingrediemini, atque usque ad mortem perseverabitis.” Atque ita eis silentium imposuit. Toto autem tempore, quo vixit S. Petrus, nulla umquam de tali monasterio fundando memoria fuit. Sed aliquantum post ejus fatum eodem constructo, D. Anna Maria cum cæteris duabus illud ingressæ, vaticinium S. Petri de Alcantara etiam sanctitatis vitæ fama laudabiliter confirmarunt ac publicarunt. In oppido Alcantaræ sua patria, S. Petrus cum quibusdam nobilibus de quarumdam virginum votis conferens, quæ se perfectionis studio religioni dicare optarant, si monasterii commoditas adfuisset. Quibus ille futuram aliquando talem occasionem prædicens, in monasterio Discalceatarum sui instituti; eo, qui post mortem suam successit, eventu rei veritatem stabilivit.

[264] [Conscientiæ latebras perspicit, et varios spiritus dignoscit.] Illustris quædam Plasentiæ fœmina non virtutibus minus quam sanguine, post integerrimam multorum annorum conscientiam, scrupulis vexari cœperat, quibus tollendis nulla variorum doctorum consilia aut remedia proficiebant. Scripsit itaque ad S. Petrum de Alcantara, ut quantotius ad se transiret, quo animæ suæ opportunius succurreret. Sed ille aliquamdiu moram trahens, post aliquot dies inquietam valde ac afflictam accessit. Vix ad ingressum ejus mulier subsistere; sed statim ad pedes provoluta, animi anxietates explicare incipiebat. At ipse præveniens: Filia inquit, sufficit; jam mihi integer conscientiæ tuæ status notus est. Et quia satis infirma est causa trepidationis tuæ, ideo pro auxilio venire hactenus distuli. Nunc vero tibi dico, quod imposterum nihil amplius tibi continget, nec amplius his molestiis turbaberis. Ad quæ devota mulier non magis attonita, quod interna animi nemini manifestata cognovisset; quam quod apud seipsam altissimam tranquillitatem ac serenitatem mentis sentiebat, cui temporis tractus firmitatem afferret. Nec minor S. Petri cum pluribus aliis, quæ ipsum consulebant fiducia atque certitudo. Ita ut sanctæ Teresiæ ad primum congressum animæ suæ molestias ex eo indicarit, quod virorum doctorum contradictiones passa, neque a proprio suo confessore spiritum ejus capi posse declararet; aliis insuper virginibus, quæ institutum ejus amplexuræ erant, confidenter id prædiceret. Eodem lumine intima conscientiarum scrutari, et quæ aliis abscondita erant, integre perspiciebat. Habitabat Plasentiæ mulier, quæ apparenti virtute magnam sanctitatis famam acquisierat; de qua commonendo S. Petrus quasdam filias suas spirituales, ut ab ejus familiaritate abstinerent; ipsæ valde admiratæ, causam a B. Viro diligentius inquisiere, dum se proficere magis tali conversatione prætendebant. Ad quod S. Petrus tandem: Spiritus istius mulieris ex Deo non est, quemadmodum exitus monstrabit. Sic non multo post, illa in gravissimos errores lapsa et fictæ virtutis fallaciam et sancti Viri veritatem manifestam reddidit. Certius hoc donum sanctæ Teresiæ constabat; quæ ultra proprium experimentum sæpius S. Petrum de Alcantara ad aliorum spiritus examinandos invitabat. Ex quo tantum profecisse, ut multorum spiritus sibi aliquantum suspectos, majori claritate distingueret, ipsa in Fundationum suarum libro diffuse scriptum reliquit.

[265] [Sibi asper, cæteris benignus erat S. Petrus et indulgens.] Quamvis Vir sanctus aspere nimis seipsum tractaret, aliis tamen comem facilemque se præstabat; attestante sancta Teresia eum cum magna sanctitate mirabilem affabilitatem conjunxisse, nec verba nisi pressum multiplicasse, eaque grata et magno judicio plena. Erant quippe sine ambiguitate cujusque consulentis necessitati convenientia, non superflua aut vana. Nunquam sinistre de quoquam judicare, licet actiones integræ non forent; pro quibus excusandi causas conquirebat. Affirmarunt socii toto vitæ decursu eum de aliquo nunquam convicium dixisse; sed potius mali quidquam suspicari ignorasse. De religionibus omnibus cum magna reverentia loquebatur, tanquam de cœlestibus hierarchiis. Et de his, a quibus in sua reformatione plurima passus fuerat, nunquam queruli quidquam protulisse auditus fuit, judicans singulis bonum finem propositum esse; ideoque dicere consueverat: Patres ignoscite zelo meo et si Deus sic permiserit, impedite illum. Hinc nemo eo præsente, de quoquam perperam loqui ausus aut præsumens, ejus repræhensionibus obmutescebat. Talibus enim verbis obtrectationum, cor suum velut acutis telis transfigi sentiebat. Quadam vice comes Oropesæ sermones miscebat cum beato Petro, exaggerando graviter publicorum scelerum multitudinem, quibus divina provocabatur vindicta; et S. Petrus de Alcantara de remedio instanti cordatius respondit: “Facile ego remedium invenio, modo dominatio vestra et ego tales simus, quales esse debemus; et tunc tantum apud Deum valebimus, ut remedium tantorum malorum ab ipso impetremus. Et quando hoc fuerit, ex parte nostra mundo provisum erit, aut minus emendandum restabit.” Et certissimum est, quod si unicuique hoc cordi foret, nullum efficacius remedium dari posse; ideoque malum omne ex eo provenit, quod nemo seipsum, alios unusquisque emendare studet; sicque totus mundus sine remedio remanet. Quando admonere aliquem volebat, tempus opportunum captabat, cum mentis turbatione transacta, locum lenioribus verbis serenitas dedisset. Quoties pro consilio rerum temporalium plurimi nobiles ad illum confluebant, ipse ita colloquia dirigere, ut semper exinde fructum aliquem spiritualem colligeret, in suis devotis æternarum rerum desideria excitando. Sinceritatem adeo diligebat, ut quamcumque duplicitatem angue pejus fugeret, affirmando neminem ad perfectionem perventurum, qui illa uteretur. Sic quoque vana aut ridicula velut religiosis indecentia detestabatur.

[266] [Angelus pacis.] Adeo pacis ac concordiæ amicus erat, ut inde sibi Angeli pacis nomen aquisierit; dum non familias modo integras, sed et loca ac oppida suavitate sua atque prudentia sæpius componeret. Eamdem in subditorum correctione observare, severitatem sic mansuetudine contemperans, ut nullum corrigendo exasperaret. A licitis recreationibus sic abstinebat, ut vultu hilari non aliis convitium facere; sed ad aliam conversationem avocari videretur, ubi eo frui posset, cujus deliciæ sunt esse cum filiis hominum. Conversando autem cum aliis ea verborum suavitate utebatur, ut attestante viro gravi D. Hieronymo Loaisa, multi se adeo ligari affimarint ne quicquam, licet suæ voluntati repugnans aut arduum, ejus persuasionibus negare potuerint. Qui vero ejus præsentia frui impediebantur, per litteras ad eum recurrere; et cum occasio ferebat, summa cum reverentia eum convenire operam dabant.

[267] [Cunctis venerationi erat: plebeiis] Ad hos tam multiplicium virtutum splendores, omnium in eum veneratio convertebatur; ita ut quamvis in locis solitariis atque remotis habitaret, tamen e longinquo populi ad eum catervatim confluerent. Ex quibus alii ab ipso benedictionem petere, alii orationum suffragia, alii consilia in negotiis difficillimis exquirere, alii gratias mirandas obtinere; omnes ut conscientiis expurgatis melioris vitæ rationes discerent. Sæpius autem, etiam priusquam ejus præsentiæ sisterentur, ipsos parietes (ubi habitabat) prosternati venerabantur; tantam enim sanctitatis ejus opinionem conceperant. Unde etiam cum urbes aut oppida transiret, concurrebant undique cives ad ejus aspectum, ut infirmos quoque ei benedicendos offerrent. Et cum aliter eo frui non liceret, ad ejus Missam frequentior ac devotior concursus fiebat; qui postea eo recedente auctus, sæpius loca ipsa sine habitatoribus relinquebat, dum servum Dei longo spatio sequi non fastidirent. Nec id tantum a vulgo S. Petro de Alcantara, sed a nobilioribus quoque; qui animarum suarum curam ei committentes, ideo frequentius eum in conventibus interpellabant; aut cum aliquando apud ipsos transiret, de recipiendo ipso die contendebant, quo colloquiis ejus ac conversatione instructi, beneficia quoque gratiora reciperent. Plurimi comites ac marchiones hospitio eum excipere æmulantes invicem, propriis illi manibus inservire in pretio habebant. Alii conventus pro ipso e fundamentis construere, aut prope eos palatia conducere, ut commodius ejus familiaritate uti, et consiliis ac doctrina in spiritus ac morum via dirigi possent.

[268] [æque ac nobilibus.] Inter eos, qui diligentius S. Petrum de Alcantara conveniebant, comes de Oropesa, de Nieba, et Torrejon interdum integras septimanas apud ipsum commorabantur. Et cum aliter frui ejus præsentia non poterant, audiendo ejus Missam, eumque in choro aliisque communitatis actibus publicis conspicere, pro magna consolatione ducebant. Commoti sanctitatis ejus fama D. Ferdinandus Henriquez, patruus architalassi Castellæ, et alter illustris vir D. Didacus Suarez, Madrito Pedrosum venerunt, ut viri Dei monitis cœlestibus erudirentur, et si permissum foret, cum ipso cohabitarent. Cum id fieri S. Petrus de Alcantara non permisisset, prope locum habitationem conducere, quotidie ad conventum accedere, ac B. Patris oracula tamquam angelica excipere, summa diligentia operam dederunt. Ipse comes de Oropesa eodem tempore, quo conventus Rosarii construebatur, palatium vicinum in quadam possessione ædificari curavit; ubi aliqua anni parte commorando, per plures dies in conventu vitam vivebat cum S Petro de Alcantara religiosam, omnibus communitatis exercitiis assistens. Horum exemplo illustres quoque dominæ aut S. Petri præsentiam adibant, aut per litteras de rebus gravioribus consultabant; aut secundum earumdem necessitates precibus importunis ad se vocabant. Ex quo ipse hos tantum fructus trahebat, ut multis spiritualis vitæ amplexum, plurimis ornatus vani contemptum persuaderet. Nullum pœne negotium occurrebat, aut pro litibus inter civitates ac familias componendis susceptum, cui S. Commissarius authoritatem suam interponere rogatus non esset. Idque tam felici successu ab ipso perfici consuevit, ut partes rationibus ac reverentia ejus persuasi, cedere sæpissime illi quod magnæ præstantiæ viris negare non sine magna admiratione visi fuerint. Hinc a multis civitatibus etiam remotioribus vocatus, Plasentia, Toleto, Civitate Roderici, aliisque omnibus tamquam Apostolus e cœlo missus, gratus habebatur ac desideratus.

[269] [Reges et principes ad eum consilii petendi gratia recurrebant.] Apud reges vero in magna præcipue existimatione habebatur S. Petrus de Alcantara, ita quod ab ipso imperatore Carolo V sæpius evocaretur. Cum quo postquam varia negotia contulisset, talem sui opinionem impressit, ut aliquando ad suos imperator diceret: Certe hic religiosus non est homo ex hoc mundo; semper enim absorptus spiritu cum Deo, ac spiritibus beatis in cœlo conversatur. Sæpe a rege Portugalliæ Ulyssiponam invitatus, in palatio habitare cogebatur; unde principes D. Maria, et D. Ludovicus tanto doctrinæ ejus amore capiebantur, ut nisi ipso B. Viro impediente, tunc vitam humilem ejus instituti sponte amplexati fuissent. Nec minori veneratione servum Dei D. Isabella infans Portugalliæ prosequebatur, cum frequenter eum ad se vocare solebat; ut tam animæ suæ, quam status rationem redderet. Maxime vero post obitum mariti D. Eduardi filii regis Emanuelis, quem mors in flore ætatis annorum 25 importune oppresserat. Tunc præcipue opem ejus implorare, multa ei donaria pro ecclesiæ cultu, ac pro fratrum vestitu pannum transmittere. Sic quod ejus beneficiis obstrictus S. Petrus de Alcantara, magna fiducia de provinciarum suarum statu subinde scribere ad eamdem non dubitaret. Exemplum cujusdam epistolæ hoc est. “Jesus. Pax Christi habitet in anima celsitudinis vestræ. Quamvis absens sum ex illo regno, quia talem voluntatem Dei existimo, propter optimum rerum successum istius sanctæ custodiæ, ad quam cum fratre Joanne ab Aquila fœlecius accesseram; nunc vero intelligo sic ab eodem res prospere dirigi, ut mihi videatur perfectionis apicem attigisse, et Deum specialissimam hujus custodiæ curam gerere, tamquam de particulari quadam sua hæreditate; dum vivendi hujus ratio tam sit pacifica, atque in tam exiguo numero tot habeat suos servos. At meum reditum ad has partes spero eidem Domino nostro acceptum fore; eo ab ipso cuncta dirigantur, et tam clare hæc demonstret, ut ultra dicere quicquam nequeam. Nostra provincia in multis melior facta est, quam umquam fuit, unde Deum glorificare possum. Idque celsitudini vestræ dico, eo quod norim ejus zelum pro Dei gloria maxime optare, ut in his suis provinciis Pietatis ac sancti Gabriëlis, et custodia Arabida summopere augeatur. Et ad hanc ego singulari affectu trahor; quia scio quid in illa boni sit, et propter magnam pietatem principum istius regni Portugalliæ, quam inter illos in celsitudine vestra Deus singulariter eminere facit, et quam a suis progenitoribus traxit. Ita ut optima indole dotata eam juvet bonis suis operationibus ac animi quiete, qua se regnorum temporalium curis subtraxit. Hoc sentio semper et dico ubicumque; quemadmodum et omnes, qui celsitudinem vestram aut viderunt aut audierunt. Et propterea spero, quod unica illa cura filiorum, quæ celsitudini vestræ remanet, a Deo sublevanda erit; quemadmodum ego divinam ejus benignitatem incessanter precor; et ut principale remedium D. Mariæ videat celsitudo vestra priusquam eam Dominus ad cœlestia regna evocet. Amen. Harum lator fidelis est persona, si placuerit celsitudini vestræ rescribere.

Celsitudinis vestræ
Capellanus et orator indignus
Fr. Petrus de Alcantara.”

[270] [Item viri sanctitate et doctrina conspicui.] Ad Aulam quoque Madritensem sancto Viro pertransire necessum fuit, dum a principissa Joanna sorore magni imperatoris Caroli V vocatus, singulari reverentiæ obsequio ab eadem habitus fuit. Eodem quoque a variis religiosis diversorum Ordinum, qui in gravissimis consultationibus ejus sententiæ summo cum respectu acquiescebant. Quod in propria ejus religione non adeo mirum videbatur, cum quotidie Reformationis ejus difficultates cœlesti favore ac singulari constantia superatas, incrementa majora capere experiebantur. Apud prælatos insigniores totius Hispaniæ adeo gratus habebatur, ut sæpius ab eis invitatus tam animarum conversiones, quam multorum abusuum emendationes lubens pro Dei gloria susciperet. Maxime autem illum affligebant honores atque obsequia, quæ prædicti prælati ei deferebant, præsertim episcopi Avilæ, Plasentiæ, Pacis Juliæ; quos tamen omnes superabat affectu ac veneratione Cauriensis D. Didacus Henriquez, de quo infra latius memoriam faciemus. Tandem omnes, qui illo tempore aliqua sanctitatis fama clari habebantur, pro ut majori lumine cœlesti pollebant, tanto diligentius se sancti Viri orationibus commendabant, virtutesque ejus singulares in pretio habebant. Inter hos P. Ludovicus a Granata, tunc pietatis ac litterarum scientia percelebris, varias ad Dei servum epistolas scripsit, magnæ suæ existimationis testes singulares, præter frequentia commercia, quibus utriusque animos coaluisse judicari rectius posset. Idem magister Joannes de Avila, vir non vulgaris sanctitatis, nihil magis cordi habebat, quam S. Petrum de Alcantara honorare atque ejus familiaritate uti. Ex cujus doctrinæ quoque admiratione captus non laudes modo ejus divulgare, sed et opera ejus in notabilioribus quibusdam negotiis uti studebat, sicut alibi dictum fuit.

[271] [Singulari affectu colebat S. Petrus PP. Soc. Jesu.] Singulari affectu S. Petrus de Alcantara patres Societatis colebat ob communem animarum zelum, quo fidei propagationi indefessam operam impendunt. Præ cæteris vero hujus religionis conspicuis viris (quibus familiariter utebatur, ut P. Ludovico de Ponte, P. Christophoro Cobos, P. Joanne a Monte Majore viris illuminatis, qui servo Dei per multos annos singulari familiaritate coutebantur, ejusque et postea defuncti raram pœnitentiam et contemplationem ubique laudarunt) arctissima illi cum B. Francisco Borgia necessitudo intercedebat. Hanc ne longiori narratione exprimere molestum sit, ex cujusdam epistolæ contextu colligere expeditius videbitur. Destinatus fuerat hic Beatus anno 1557, ob eminentem sanctitatis ac prudentiæ laudem, a magno imperatore Carolo V ad sororem Portugalliæ reginam Catharinam, ut negocia magni ponderis pertractaret. Hinc quo amoris ac existimationis erga S. Petrum de Alcantara pignus relinqueret, talem ei epistolam ex itinere scripsisse invenimus. “Admodum reverende pater in Christo. Gratia Domini nostri Jesu Christi sit nobiscum semper. Amen. Novit Deus quantam consolationem ex litteris aliisque rebus reverentiæ vestræ anima mea capiat; libenter ad parvum illum conventum vestrum accederem, et pro paradiso haberem in terra, nisi quia audivi Deum ad se vocasse optimum episcopum Pacis Juliæ; ideoque illac iter dirigendum non erit, sed recta Eboram; atque in Lusitania existens, curam (quam oportet) de rebus reverentiæ vestræ habebo; sicut et in Deo confido nos invicem in reditu meo visuros, atque confidenter de omnibus collaturos. Audivi quoque quod P. magister Zapata valde ab eodem bonæ memoriæ episcopo amatus fuerit. Ora pro me, pater mi, ut communicet Dominus mihi Spiritum sanctum. Ex Xaradilla vigesima secunda Augusti, millesimo quingentesimo quinquagesimo septimo. Quocumque modo aliter scripserim, curabo tamen de via instrui; ut (si possim) illac transeam, quamvis aliquantulum declinem. Dominus cuncta dirigat. Et si extra viam fuerit, erit quod superius dixi; atque iterum peto, ut reverentia vestra oret pro me.

“Suus servus in Domino
Franciscus Borgia.”

[272] [S. Franciscus Borgia S. Petrum convenit Pedrosi.] Hujus promissi fidem B. Franciscus exolvit; quamprimum ex Portugallia reversus, Pedrosum accessit. Hic aliquot dies cum S. Petro de Alcantara in devotis conferentiis, cum religiosis cæteris in communitatis frequentatione, cum Deo in variis spiritualibus consolationibus transigere, quo usque muneris obligatio B. Patrem a tam cœlesti habitatione ac societate plenum stuporis, atque ad propria avocaret. De hujus quoque patre spirituali, nempe venerabili servo Dei Joanne de Texeda Ord. sancti Francisci, narratur, quod cum ardenti flagraret desiderio conferendi cum S. Petro de Alcantara, quem locorum distantia absentem longe faciebat; aliquando a Deo id concessum fuit, ut uterque se in spiritu videret, ex quo insignis ille pater summam animæ suæ consolationem caperet. At super omnia testimonia, unum nobis præclaræ venerationis ejus indicium sufficiat ex sancta Teresia in mansione IV cap. III, quæ sic alicubi inter cætera a nobis notata de S. Petro loquitur: “Quidam mihi citavit librum sancti Fr. Petri de Alcantara, quem pro sancto habeo, cujus me judicio reddidissem, quia sciebam illum hoc scire. Sed postquam legissem, inveni quod idem quod ego, diceret; licet aliis verbis. “Et alibi:” Multas alias res dicerem, ni timerem a dominatione vestra corripi, quare hoc facio etc. In principio videbam, quod me intelligeret per experientiam, quod mihi tunc maxime necessarium erat etc.” Sic itaque quoties de S Petro de Alcantara in scriptis suis mentionem facit; semper titulo Sancti ipsum honorat, et summis encomiis virtutem ejus celebrat.

[273] [Insigniores quidam S. Petri discipuli. Episcopus Cauriensis,] Nec virtutis hujus S. Petri existimatio solum in ea reverentia consistebat, quam mundani etiam quique servis Dei ut plurimum deferre non recusant; sed magis in altissimo quodam illorum conceptu, qui ejus vitam penitius introspicere, atque cœlesti doctrina in via salutis proficere assueverant. Quorum hic nobis aliqua memoria facienda occurrit. Primum inter omnes locum meretur episcopus Cauriensis D. Didacus Henriquez de Almansa. Qui quamprimum de virtutibus S. Petri de Alcantara notitiam habuit, ejus affectu captus, instanter persuadebat, ut in sua civitate ejus instituti conventum fundari permitteret. Quod cum negatum sibi fuisset, omni alio modo ejus præsentiam procuravit; ut cum ipso animæ suæ statum ac pietatis consilia conferre frequentius posset. Itaque cum aliquando S. Petrus Cauriam venisset, ex occasione fabricæ conventus Altamiræ; prædictus episcopus, relictis pro tempore secularibus curis, conventum fratrum accedebat, ut ibidem omni religioso convictu infimos etiam, imo et ipsum S. Petrum de Alcantara æmularetur. Sicque magna abstinentia atque cæterorum exercitiorum rigore semetipsum affligens, S. Petrum provocabat, ut suo fervori propter complexionis teneritudinem fræna injiceret. Spiritualibus tamen conferentiis tantum proficiebat, ut ab iisdem vix etiam propter urgentissima negotia, avelli posset; quin ad eadem excurrens brevi ad conventum revertebatur, ut animum suavi conversatione sui admirandi Magistri expleret, devotorumque religiosorum imitatione perficeret. Crevit in hoc perfectionis studio tantum devotus, ut relicta pastorali dignitate libenter ad religiosam solitudinem et humilem vivendi vitam transiisset; nisi efficacibus S. Petri de Alcantara persuasionibus pro majori Dei gloria, et animarum lucro in suo munere vitam virtutibus insignem religiosa pietate continuare inductus fuisset. Postea tamen frequenter ad se S. Petrum advocabat, omnisque generis officia, tamquam angelico viro devote præstando, summa diligentia operam navabat; ut tum orationis ejus assiduitatem, tum abstinentiæ rigorem (quam exacte posset) imitando exprimeret. Hinc quoque majorem reddituum partem in eleemosynas pauperum erogando, suo decori atque sustentationi moderatas impensas præscripsit. Gregi suo, visitando atque consolando, indefessam sollicitudinem adhibuit; suo proprio exemplo, totiusque familiæ modestia quamplurimos ad melioris vitæ amplexum devotionisque exercitia adduxit, in ecclesiastica disciplina conservanda vigilantissimus. Tandem ad concilium provinciale Salmanticæ celebratum anno 1565 invitatus, omnibus illis episcopis cum summo honore gratus, zeli ac virtutis suæ fidem fecit præclaram; ibique morte præventus, venerationis suæ laudabilem memoriam reliquit.

[274] [Comes de Nieba et D. Joannes de Albarado,] Hujus episcopi exemplo ejus frater comes de Nieba, summa veneratione S. Petrum de Alcantara prosecutus; prope ejus conventum habitare, sæpiusque servum Dei invisere, atque ejus spirituali directione pro animæ suæ salute ad pietatis opera excitari non desistebat. Unde cum religionis ingrediendi propositum B. Petrus divertisset, comes in familiæ suæ compositione omnem attentionem convertit, ita ut religiosæ vitæ normam extra claustra observaret. Eamdem ad propinquiores suos fœlicius traduxit, cum filium quotidiana sancti Viri instructione educaret; et alium consanguineum suum D. Ludovicum Henriquez, annis opibusque florentem, ad devotæ et solitariæ vitæ culturam promptius invitaret. Hic S. Petro de Alcantara diligentius adherere, neque cum Cauriam venisset, etiam pedester deserere, ut sanctis ejus colloquiis liberius frueretur. Hinc dignus quoque fuit, qui multorum mirabilium, quæ S. Commissario superne contigerant, spectator atque testis haberetur; tum in raptibus, tum in vaticiniis, quorum omnium post ejus mortem fidelem narrationem fecit. In hac spiritualis vitæ tranquillitate, devotus dominus in quadam sua villa vivendi cursum magna cum virtutis opinione terminavit. Non inferior pietate fuit D. Joannes de Albarado, qui prius sorori suæ D. Isabellæ, filiæ spirituali S. Petri, contrarius, postea virtutis ejusdem æmulator strenuissimus factus fuit hoc modo. Quadam die accedens ad audiendum servum Dei prædicantem, talem sui ipsius cognitionem accepit, ut vanitatibus sæculi renunciare, atque (ni obstitisset S. Petrus) religionem ingredi paratus fuisset. Sed postquam confessionibus ejusdem ac consiliis assuetus, cuncta pretiosora vendidisset, ut in pauperes erogaret; sacerdos factus vitam adeo religiosam suscepit, ut vestitu vili, jejuniis frequentioribus, cubili durissimo contentus, præclarum suæ virtutis odorem omnibus præberet. In visitando nosocomia infirmorumque cura assiduus, aliquam diei partem in texendis sportis vimineis (quas pauperibus distribueret) exercitiis impendebat. Ita ut adeo laudabiliter annos triginta octo vitam transigens, miraculis etiam quibusdam condecorari meruerit. Ejus corpus post aliquot annos incorruptum una cum illo sororis inventum fuit, quæ pietatis studio pariter enituit. Hæc enim tunica rudi induta, linum non admittebat, domo numquam (nisi ad sacrum aut confessiones) egrediebatur; carnes numquam gustabat, orationibus semper intenta, diversos a Deo favores experiri meruit.

[175] [Ludovicus regis Emmanuelis filius.] Ejusdem sancti Viri consiliis magnos in pietate progressus fecit Portugalliæ serenissimus infans D. Ludovicus, regis Emanuelis filius. Qui ex spiritualibus colloquiis S. Petri de Alcantara, cum sorore sua habitis, tantum vitæ perfectioris desiderium concepit, ut eum sibi conscientiæ ducem ac morum magistrum eligens, imitari quoque vivendi austeritate satageret. Cum vero id in statu religioso exequi validissime impeditus fuisset, quo in sæculo magis subditorum saluti exemplo prodesset; Salvaterram secessit, permittente rege, ut liberius spiritualibus exercitiis fervorem spiritus accenderet. Hic illustris princeps conventum fabricari curavit duodecim fratrum capacem, in quorum societate, ac si votum emisisset, in oratione, jejuniis cæteraque religiosa disciplina omnes exemplo præivit, plurimos ad æmulationem provocavit. Accessit aliquando ad hunc conventum S. Petrus de Alcantara, ut ex parte principis rigores moderaretur; hujus consiliis tamquam oraculis in proposito confirmatus, extra religiosum statum eum vivendi tenorem prosequebatur, quem Magistri imitatio atque doctrina, obedientia insuper superioris localis conventus rigorosius suggerebat. In paupertate religiosa imitanda, superflua corporis aut pomposam supellectilem et his similia recusabat. Puritatem vero mentis strictiori custodia sensuum præmuniebat, et ejusdem affectione, nullum aliquo contrario vitio maculatum ad suum servitium admittebat; sicque innocenter vivens, sancto fine in Domino quievit.

[276] [Item feminæ; matrona ex Belvis;] (Feminæ) aliquot sanctitate illustriores, singularem sibi hoc loco memoriam vendicant. In civitate Belvis quædam nobilis fœmina luxui maxime intra honestatis limites addicta, ad S. Petri de Alcantara famam commota, eum adire in conventu cum alia sua consanguinea proposuit, ut servum Dei super negotio quodam nuptiarum sibi tunc oblatarum consuleret. Ubi vero servum Dei adeo macie extenuatum conspexit, pudore quodam suffusa, et peplum faciei obducens, ad privatum colloquium (pro quo accesserat) reverentius invitavit. S. Petrus Deo negotium precibus commendandum in se suscipit; quo ab eo illuminari mereretur, quid pro Dei gloria animæque suæ salute magis expediret. Hinc sermonem ad puritatis pretia converiens, quibus a Christo animæ desponsantur; utrique Virgini, ut monasterium ingrederentur, aptissime suasit. Sensit se nobilis fœmina talibus rationibus ita compungi, ut (postquam se in confessione de secretis conscientiæ maculis apud Deum purgarat) consiliis S. Petri ad novæ vitæ studium (cunctis admirantibus stupendam mutationem) summis animæ viribus privatim aliquandiu, mox etiam ingressa monasterium sancti Joannis de Pœnitentia integre applicarit. Ejus exemplum ac fervorem æmulata consobrina, beato Patre instigante, quamvis annis tenella, eodem se monasterio inclusit, quo maturior religionem aliquando profiteretur. Sic itaque ambæ viri Dei monitis ad perfectionis cursum animatæ, prior singulari virtutis exemplo enituit; dum continuis ejusdem doctrinis fovebatur. Fuit hæc serva Dei Maria a Jesu, quæ propter insignem pietatis famam discipula S. Fr. Petri de Alcantara nuncupata, multa ejus mirabilia post mortem publicavit; prædicendo eum aliquando publicæ venerationi, Sancti titulo proponendum fore. Perseveravit ipsa quamplurimis annis in prædicto monasterio singulari pœnitentiæ atque devotionis tenore; usque quo naturæ debito soluto, quibusdam miraculis corruscaret, ita ut campanæ quoque proprio motu pulsatæ, totam civitatem ad ejus exequias convocarent.

[277] [Maldonada,] Inter cæteras etiam nobiles fœminas, quæ in conventu de Belvis S. Petrum de Alcantara frequentabant, singularis quædam religiosorum benefatrix filiam habebat nomine Maldonatam, in pietatis exercitiis optime instructam. Hæc sæpe de rebus spiritus servum Dei consulendo, quadam vice de amore Dei talia disserentem audivit, ut quasi telo quodam transfixa eidem acquirendo totam mentis aciem applicaret. Unde continua oratione exardescens, plurimis cœlestibus favoribus illustrata, Magistri disciplinam in humilitatis schola numquam refugiebat; sed divinæ voluntati totam se permittens, tales extases habere visa fuit ut multis illusionis suspicionem injiceret, et suggillandi S. Petrum occasionem daret, quasi adolescentulam in paterna domo tenere educatam talibus diabolicis fallaciis decipi permitteret. Quibus opinionibus detegendis atque optimæ famæ ejusdem adolescentulæ, quam sparserat S. Petrus de Alcantara, confirmandæ, placuit Deo eam sequenti successu illustrare. Assistebat illa devotissime sacro cuidam, quod ad altare crucifixi in ecclesia parochiali celebrabatur, ubi contemplationi Dominicæ passionis immersa, affectus teneritudine in diffusum planctum prorupit, mox quasdam voces sibi interius resonantes audivit, quibus in altissimam extasin rapta, omnibus singularem admirationem cum reverentia ingessit; his præcipue quibus voces illas audire a crucifixo concessum fuit. Hæc ad B. Patrem perlata induxerunt, ut famulam Christi multas contradictiones passuram admoneret atque ad eas patienter tolerandas animaret sanctorum exemplis, quorum in adversis constantia maxime probari solet. Animo itaque in Dei servitio, ac spiritus devotione firmata, quamvis ex primis civitatis esset, cum vilioribus tamen conversari non abnuebat, quo alios eleemosinis sublevaret, alios doctrina instrueret, alios infirmitate oppressos curaret; omnes denique monitis ac exemplis ad pietatis cultum efficacius alliceret. Tandem magna sanctitatis fama inclarescens, post varias prædictiones a Deo sibi revelatas, sancte obdormivit in Domino.

[278] [Ven. soror Anna Maria.] Venerabilis soror Anna Maria Plasentiæ oriunda, a primis annis discipula fieri meruit S. Petri de Alcantara; ea occasione, qua ipse in domo Patris sui hospitio aliquoties receptus, aliquando ejusdem precibus sanitatem recuperavit. Quæsierat ipsa quadam vice quare oculis semper clausis incederet Sanctus, quasi cæcus esset. Ad quod ille: filia, qui Deum intus in anima suo gerit, oculos habere non debet, ut terrena alia respiciat. Quo responso adeo virgo in Dei amorem accensa fuit, ut imposterum Deo soli cor suum offerre, mundana quæque despicere, ac tandem ad cari Magistri nutum religionem ingredi proponeret. Distulit tamen effectum, dum juxta Divi nostri monitum, monasterium primi instituti sanctæ Claræ in eadem civitate extructum fuit. Ibi postea tanta pietatis ac pœnitentiæ asperitate emicuit, ut exquirentibus aliis sororibus tam mirandæ austeritatis motiva, ipsa respondere soleret se Magistri sui vestigia sequentem, ad tormentorum ejus rigorem nec a longe quidem accedere posse. In orationis exercitio plurimis a Deo visitationibus illustrata fuit; octuagesimum annum attingens, ac morti propinqua, meruit a Domino circumdato splendidissima luce visitari, qui ei quoque promisit brevi se in cœlo visuram; et quod S. Petrus, morti ejus assistens animam in cœlum comitari permitteretur. Exultabunda super his devota religiosa, alteri suæ sorori intimæ lætum monitum communicavit; expectandoque adventum S. Petri de Alcantara, chorum Virginum ad se venientem conspexit, quarum conversatione paradisi delicias prægustare videbatur, priusquam exiret e vita. Quærebat interim amica illa, an interistas S. Fr. Petrus advenisset; cui nondum tempus esse respondens, aliquantum post (cum agoni propinquior fieret) servum Dei mirabiliter resplendentem adesse agnovit. In hujus societate cum cæteris animabus beatis, amoris potius resolutione, quam animæ dolore ad superna feliciter evolare visa fuit. Corpus a religiosis ejus monasterii honorifice custoditum, singulari veneratione memoriam ejus commendat. Ex his itaque paucis cæterarum, quas S. Petrus de Alcantara erudiit, animarum integritas ac perfectio judicari potest; quamvis in privatis domibus activæ vitæ attenderent. Ita ut non minus, quam gloriosus ejus pater Franciscus, qui Pœnitentum ordinem sæcularibus instituit; S. Petrus eodem zelo plurimos diversæ conditionis ad vitæ spiritualis studium adduxerit, qui suo exemplo, totius Hispaniæ civitates virtutum exercitiis implerent. Sicque S. Petrus de Alcantara omnium ora ac animos devota veneratione percurrens, celebrari etiam a plurimis scriptoribus obtinuit.

LIBER QUINTUS.
De extrema S. Petri de Alcantara infirmitate usque ad corporis ejus translationem.

[Pedrosum venit. Salutaria ejus monita.] Antequam vita egredi S. Petrum contigisset, conventus, ac fratres suos paterna sollicitudine invisere destinavit, ut observantiæ rigorem ac charitatis fervorem confirmando accenderet. Discedens itaque Avila (ut in fine tertii libri narravimus) et novis accessibus dolorum gravatus, post difficilem viam accessit Pedrosum, primam suæ reformatæ familiæ plantam. Hic indicibili consolatione propter anteactæ vitæ memoriam, atque cœlestium favorum largitionem repletus, quadam die coram devota imagine (quæ hic servatur) gratias eidem Deiparæ referendo in stupendam extasim rapiebatur. Ita quod defixis in eamdem imaginem oculis, corpus in aere, anima in superis detineri omnes judicare possent. Nec per paucos illos dies, quibus hic morabatur, anteactorum temporum favores a Deo concessorum, sine lacrymis copiosissimis, recogitare poterat, ut omnibus apparebat; ultra quas profunda suspiria continuo edens, cordis affectus externis indiciis prodebat. Memoria digna videntur aliquot documenta, quæ in hac occasione religiosis suis diligentius relinquebat, sic dicere solitus: “Quamdiu vos debito verorum filiorum respondebitis, vivendo in sanctitate morum, Dominus benignissimus vobis, tamquam verus pater, propitius erit. Causa vero, quare in monasterio necessitates corporales deficiunt, ex eo provenit, quia in illis negligenter Deo servitur. Quas misericordias experti non estis vos in extremis vestris necessitatibus? Hic idem conventus fidem hanc vobis faciet, per tot mirabiles subventiones, quas in extremis de cœlo expertus fuit; quemadmodum et cæteri conventus novæ hujus provinciæ, ubi Dominus sæpius religiosos nostros fratres cœlesti pane pascere dignatus fuit. Ponite itaque, filii, in Deum omnem fiduciam vestram; ab ipso etenim erit omne vestrum remedium curæ habere. Usque enim hodiernum diem numquam derelictus fuit quisquam, qui in eo, spem suam firmiter collocavit.” His tam affectuosis monitis amorem Patris concipientes filii, extremam hanc ejus visitationem esse suspicabantur. Indeque lacrymis eum ad portam usque prosequuti, ne a cæterorum conventuum spirituali consolatione diutius detinerent, accepta benedictione recesserunt.

[280] [Conventus Rosarii et Vitiosæ ultimum visitat.] Hinc B. Pater ad conventum Rosarii, jumento quodam vectus pergebat. At ubi eum adeo extenuatum conspexere religiosi, extremum vitæ imminere judicarunt. Ideoque lautius solito curare solliciti, nequaquam obtinere poterant, ut a solito suo rigore vivendi remitteret. Exemplo enim hujusmodi insinuabat qua ratione usque ad mortem, corpus suum tractare fratres sui deberent. Sicque paucis ibidem diebus in fratrum visitatione consumptis, ille horum vivendi austeritate consolatus; hi orationum ejus suffragio confisi, ab invicem separari ægre potuerunt. Perrexit tandem Viciosam, ubi plusculos dies commorari contigit, dum illuc varii juvenes ad famam sanctitatis loci convenissent, ut admitti ad habitus susceptionem impetrarent. Horum itaque spiritu probato, ad institutum (eos) admisit et cum quibusdam provectioribus virtute atque ætate, ad excolendos alios conventus distribuit; ut ubique et pietatis magistri et laborum socii in promptu haberentur. Recreabatur valde Vir sanctus studiis orationis et interioris mortificationis, quibus attentos conventus hujus incolas serio videbat, eosque suo exemplo ad majora animabat: sæpe enim videbatur in eremitorio (quod a Betlehem nuncupabant) solitarius, multas horas in contemplatione Dei, etiam in aere sublevatus perseverare; aut lacrymis et suspiriis divinam majestatem, sanctissimamque ejus Matrem exorare. Interdum montem propinquum ascendebat, amoris fervore magis quam virium vigore suffultus; ibique longiori oratione ac contemplatione cum Deo communicans, omnes creaturas alias ad laudem conditoris ardenter invitabat, talesque voces subinde edebat, quæ audientium corda in divinos affectus mirifice attraherent.

[281] [Lætos accipit nuntios,] Inter alias consolationes, quas in superiori loco recepit S. Petrus de Alcantara, non inferior erat, quam per literas custodis Valentiæ P. Michaelis a Catena et custodis Valentiæ P. Alphonsi de Lerena sensit; dum istorum conventuum religiosum statum cum his (quos ipse visitarat) perfectione certare intellexit. Nam de novorum conventuum fundatione, pietatis quoque ac sanctæ paupertatis augmento instructus; videbatur vir Dei dolorum (quos patiebatur) vim, hujus novitatis consolatione sublevare. Lacrymæ enim cæteraque indicia, quæ a religiosis observabantur; internam mentis lætitiam indicabant, quam subinde externa etiam ad fratres exhortatio, ut Deo gratias referrent et pro futuro reformationis progressu spem haberent, omnium animos ad devoti Patris solatium erigebat. Hinc ad superiorum litteras tanto affectu respondit, ut omnes ad perfectionis studium, novo quasi spiritu inflammaret. Ultra quod filios suos jam morti propinquus, cum præsens non posset, litteris tamen visitare atque amplecti non negligeret. Augebat hæc omnia nuncius sanctæ Teresiæ, de possessione suæ fundationis adita die sancti Bartholomæi, ut cum S. Petro de Alcantara conventum fuit. Et quod quatuor illæ virgines ab ipso eruditæ, habitum religionis, ac novi instituti suscepissent, summa jucunditate B. Patris animum afficiebant tam fœlici rerum successu.

[282] [Infirmatur.] Cum itaque animo cuncta præsentis vitæ revolveret, nec sibi superesse quicquam desiderandum, nisi dissolvi et esse cum Christo, serio pensaret; sæpe a religiosis suspirando in has voces erumpere auditus fuit: Principium amabile et omnis sufficientia mea, quando me accipies; ut totum in te immergas et transferas, ut numquam amplius peream? Quando submotis omnibus impedimentis, me facies tuo spiritui conjunctum, ut a te numquam possim divelli? Et quia sciebat brevi se a Domino exauditum iri, procurabat paucis illis diebus vitæ (quæ supererant) novos rigores solitis pœnitentiis adjungere. Sed impeditus a charitate religiosorum, qui deficientem viribus prohibebant; in lacrymas distemperans mentis fervorem, videbatur amarius deflere vitæ transactæ negligentias, dum instantius repeteret: “Væmihi servo inutili et nullius fructus.” Quibus verbis atque affectibus omnium fratrum corda in se converti, et pœnitentiæ ac paupertatis studia incredibili aviditate amplecti efficacius persuadebat. Paucis abhinc diebus S. Petrum de Alcantara acuta febris in lectum prostravit, cui subvenire opportunis remediis loci solitudo prohibebat, eoque magis afflictos religiosos omnes tenebat. Hinc quam citius comitem Oropesæ de sancti Viri statu certiorem faciunt, ut pro affectus pietate carissimo suo Patri spirituali promptius adesset. Nec fefellit opinio, cum mox advolans comes ad pedes B. Patris prostratus rogabat, ut se permitteret ad palatium suum deferri. Quod licet ipse negaret prius; divina tamen cognita voluntate ut Arenas appropinquaret, ubi sepeliendus erat, preces admisit. Vix tamen alio quam jumento vehi voluit, ut molestias pateretur, associantibus sibi prædicto comite et duobus fratribus, dum reliqui in conventu relicti sancti Patris vices et lacrymis et precibus prosequebantur.

[282] [Decumbit in domo comitis Oropesæ.] Pervenit itaque S. Petrus de Alcantara ad comitis domum lassus adeo, ut vix non animam trahere videretur. Ibique ad cubiculum ornatu præclaro instructum perductus, nequaquam in lecto pretioso decumbere, sed in angulo quodam ac strato humili quiescere elegit, ubi altare quoddam præparari supplicavit. Omnibus quidem sancti Viri debilitas mœrorem augebat, sed ejus præsentia, tanquam de thesauro quodam acquisito, amplius lætabantur. Hinc advocare medicos, qui morbi vim declarando, remedia opportuna obedientiæ præcepto injungebant. Ministrare cibos, qui contrarii solitæ Viri abstinentiæ, magis cruciare quam reficere videbantur. Augeri tamen paulisper morbus, ita ut febris ossa etiam penetrans, doloribus totum excruciaret. Inde crus intumescens et in ulcus erumpens, in lecto immobilem detinebat. Accedebat consuetus stomachi dolor, qui nimium auctus interdum loquelam impendiebat; ita ut nulla pars corporis suo singulari tormento careret. At spiritu gaudens S. Petrus de Alcantara nullum externum doloris aut quærimoniæ dabat signum. Sed ex ipsis medicamentis, quæ torquebant, motiva solatii capere videbatur. Maxime autem affligebat S. Petrum de Alcantara, quod sibi serviri a comitissa permittere cogeretur; dum ipsa omnia propriis manibus ministrare, atque infimis etiam officiis adsistere lætabatur. Permisit insuper Deus, quo meritum Servi sui augeret, eum (quia impatientia morbi vinci non poterat) interea dæmonum suggestione ad iram provocari, ita quod cæteris omnibus tentationibus superior, aliquo suspirio animum alleviaret dicendo: Sit nomen Domini benedictum; fiat voluntas tua. In hac vero quasi imparem diabolus eum succumbere posse putabat, cum ministerio quorumdam ex comitis famulatu hoc modo aggrederetur.

[283] [Male habetur a famulis.] Obtinuit B. Petrus pro sua humilitate ab insigni comitum charitate, ut hora refectionis sibi a quibusdam eorum domesticis vice dominorum, qui hoc præstare consueverant, liberius serviretur. Unde cum quidam ad hoc servitium ephebi comitis destinati fuissent, qui cibos ad eum deferrent atque porrigerent; suggestione quadam diabolica officium quotidianum in irrisionem ejus convertere incœperunt; ita quod aut actiones ejus irridentes, aut doctrinas (quas dictabat) salutares subsanantes, contemptum potius ac convicia, quam refectionem aut solatium eidem præstarent. Quæ omnia diu magno ac patienti animo sufferendo S. Petrus, numquam de his injuriis apud aliquem conqueri, nec serenitatem vultus aut animi tranquilitatem mutare ullo modo visus fuit; ita ut præ cæterorum dolorum ac ægritudinis, tolerantia singularis hæc (quam a dæmone sibi intentari cognoverat) magnam virtutis suæ coronam addidisse, post mortem ejus vel ipsi juvenes confessi fuerint; dum rem rite enarrando admirari se dicebant, quomodo ipsi talia tunc ausi in domo Domini sui, singularem Viri reverentiam in tot opprobria tam inconsiderate convertere præsumpsissent. Quod nisi ab aliqua vehementi dæmonis suggestione fieri potuisse, communi omnium opinione ad probandam S. Petri de Alcantara constantiam, conclusum fuit. Mansit in hoc statu B. Pater per aliquot dies in præfata domo comitis de Oropesa, assidua utriusque conjugis assistentia honoratus. Quibus ille varia spiritualia documenta suggerendo et affectum rapiebat ad cœlestia, et alios quoque provocabat ad pietatem; dum pro animæ suæ salute consilia exquirerent, et benedictionem frequenter ac devote peterent. Admirabantur quidem omnes, quod tali rerum statu B. Petrus singulis satisfacere tum in consulendo, tum in erudiendo rite posset; sed multo magis ad patientiam ejus stupefacti, ad morum correctionem et mundanorum casuum patientiam tam mirabili exemplo animari videbantur, dum compuncti recederent.

[284] [Defertur Arenas.] Quamvis omnia humana remedia devoti comes ac conjux ejus S. Petro studiose adhibere curarent, videbatur tamen interea febris serpendo secretius vitam minuere. Unde cognoscens paucos sibi dies superesse, instabat ad conventum de Arenas transferri, ut inter manus suorum fratrum humili ac devoto loco moreretur. Cui licet obstarent comites, metu alicujus sinistri successus in itinere; tamen, cum ei id futurum neganti credidissent, ægre ac cum summo dolore a se dimittere voluerunt. Advocatis itaque a conventu Rosarii duobus sociis, et comitissa discessum Viri sancti deplorante, S. Petrum de Alcantara jumento impositum, ipse comes cum medico deducere ad conventum summa pietate suscepit. Hinc data benedictione devotæ benefactrici ac numeroso populo, qui ad videndum S. Petrum confluxerat, Oropesa discedens sustentantibus se duobus religiosis, ac comite cum medico associantibus, ad conventum Arenarum sine ullo novo morbi accidente pervenit. Hic religiosorum mixto cum dolore gaudio exceptus, petiit trium vel quatuor dierum requiem, ut se solus recolligeret, nullum aliud præter orationis solatium admittens. Ubi insolitis a Deo favoribus visitatum, non inepte religiosi judicarunt. Postea guardiani præcepto, ut medicorum consilio obsequeretur, ad locum conventui propinquum (ubi infirmi curabantur) delatus, humili strato impetu quodam injectus, quietem appetere indicabat; sicque omnibus vitæ longioris spem præscindens, reliquum medicorum curæ permisit. Et licet ipse nihil sibi profuturum ad sanitatem intelligeret; obedientiæ tamen ac naturalis debiti persuasione, etiam cum cruciatu curationis asperitatem tolerabat, quo extremum etiam vitæ inter tormenta claudere posset. Nec omisit propterea divini officii pensum exolvere, cum singulis diebus maxima cum devotione horas recitare conabatur, animi interiorem affectum lacrymis ostendens; et interdum flammam divini amoris, magis quam febris, quæ vitam consumabat, eructans, provocabat cœlestes spiritus hujusmodi vocibus: Vos Seraphini, qui cœlos accenditis sicut et terram vestro amore, ne deseratis humile et miserabile cor meum.

[285] [S. Teresiæ litteras mittit.] Quatuor circiter ante obitum diebus, magister Daza de infirmitate ejus sollicitus, litteras quasdam D. Francisci de Salzedo citus attulit, ut oretenus etiam quædam alia conferret. Relatum itaque S. Commissario fuit quomodo sanctæ Teresiæ novæ difficultates objiciebantur, pro sanctæ paupertatis negotio, quod sustinebat, et S. Petrum valde affligebant. Unde cum morbi vi præpeditus, pro remedio (cui hactenus quamplurima præstiterat) Avilam ire non posset, epistolam (quo meliori modo potuit) ad Teresiam scribit, in qua ad propositi perseverantiam in paupertatis defensione, mirabiliter eam exstimulat; addendo insuper asseveranter post breve tempus omnes illas oppositiones fœliciter terminandas, ac omnino irritas fore. Ad hæc instruxit quoque Dazam, qua ratione quorumdam animos sanctæ paupertati maxime adversos demulceret, spondens se quoque eamdem rem in memoria habiturum; quemadmodum etiam post mortem experientia comprobavit. (Et reapse haud ita diu post S. Petri mortem, prodiit a Sede apostolica diploma, quo omnes adversariorum conatus tandem elisi sunt.) Sic igitur toto vitæ tempore S. Petrus de Alcantara se zelantissimum instituti sanctæ Teresiæ promotorem demonstravit, dum sanctæ paupertatis defensionem suscipiens, atque ultima manu protegendo, cuncta propria alienæ sollicitudini postponeret, nec ideo a Dei continua conversatione vacaret.

[286] [Fratres suos consolatur.] Postquam sama mortalem B. Patris infirmitatem Arenis et in vicinis terris divulgasset; confluxere undique populi ad videndum ac audiendum eum, cujus venerationem affectu tenebant. Itaque ille omnes quantum morbus permisit, (admittebat); aliis sæculi contemptum persuadendo, aliis adversorum tolerantiam spe æternorum præmiorum commendando; sic ut omnes ad amorem pœnitentiæ accensi, ac in devotione erga Dei servum confirmati, præclaros ex ejus monitis virtutum fructus colligerent; et ipse admirandi sui zeli pro animarum conversione fidem certissimam usque ad ultimum spiritum manifeste redderet. Idem præstitit absentibus suis devotis ac suis fratribus, quorum litteras alias monitis spiritualibus plenas rescripsit, aliorum ædificationem propriæ quieti postponens, licet quotidie eamdem Deo approximaret arctius. His omnibus propinquiores fuerant ejus religiosi, qui pietatis affectu eum ad medicinæ usus animabant, quo multorum utilitati spirituali diutius prodesset; sic vero eum monentem audiebant: “Sinite filii et fratres, ut terra suo officio fungatur; media tarda sunt nimis, et si quædam recipio, ad nihilum ultra valent, quam ut tormenta mea producant. Non prætendo in his doloribus vires corporis absumere, sed gratiam Dei acquirere.” Interdum sic disserebat: “Natura ea, quæ gratiæ contraria sunt, appetit; ideo dum vivitur, periculum imminet, et sic usque ad mortem semper vigilandum erit. Videte, filii, quantam nobis sollicitudinem Sancti commendent, et quam parum de nobis confidendum sit. Respicite magnum illum sanctitate Paulum, in gratia confirmatum; quomodo a sensualitatis bestia sibi timebat, cum corpus affligeret, dicens: Sentio aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meæ. Cui si hoc contigit, quid mihi non timendum erit, qui tanta securitate plane careo? Non licet in hac vita corpori indulgere propter periculum, quod affert secum; nec remedia necessaria videntur, cum amplius juvare non possunt.” Ad hæc verba religiosos in planctum diffusis sic solabatur. “Quæ hæc vestra angustia est, filii? Quis dolor vos tenet? Nolite obitum meum plangere; tempus enim adest, quo divina misericordia immensa mei miserebitur, et spero quod vestri non obliviscetur. Ego hic ultra necessarius non sum.” Ipsi vero teneriori affectu commoti instare ulterius, ut a Deo longiorem vitam precibus obtineret; quo melius conventus suos contra tot oppositores firmaret, atque in perfectione observantiæ instrueret. At S. Petrus interno affectu, voce submissa, sic in cœlum orationem vertere auditus fuit: “Domine et Deus meus, si amplius pro hac hæreditate tua necessarius sum, et tibi placitum fuerit, ut pro novis laboribus vivam, fiat in me sancta voluntas tua. Pati enim non recuso, modo ita tibi placeam.”

[287] [Insignis patientia.] Non omittebant interea medici diligentem ejus curam agere, applicando remedia præsertim auri, quod (hæc) majori eum dolore excruciabat. Nec ipse etiam pro febris ardore aquam admittere visus fuit, quo in omnibus torqueri se sentiret, prout toto vitæ tempore assueverat. Hinc quodam die persona quædam hujus loci devota cubiculum ingressa, benedictionem ejus postulabat; cui ille monitis salutaribus respondens cum singulari adstantium consolatione, videbatur pro sitis ariditate verba proferre non posse. Itaque egrediens persona illa et aquam frigidam apportans, rogabat, ut tam ingenti necessitati succurreret; S. Petrus de Alcantara vero vase de manu amici accepto, ut affectum compensaret, dum ulterius ori admovendo oculos in crucifixi imaginem intendit; sitis (quam Salvator passus fuit) memor, illud eidem in holocaustum obtulit, nec guttam quidem degustans amico reddendo, subdit: sit propter amorem Dei, ipse hanc vobis charitatem reddere dignetur. Sicque fixis in lateris vulnus oculis diu persistens, omnium in se admirationem atque devotionem convertit.

[288] [Visitatur a Christo, B. Virgine aliisque Sanctis.] Inter hos corporis cruciatus singulares favores Deus animæ B. Patris communicabat, dum longo interdum mentis excessu noctes transigens, in altissima contemplatione colloquia cum Deo et Sanctis suis misceret; quæ a religiosis ex splendore cujusdam lucis insuetæ dignosci poterant. Interdum etiam ex verbis, quæ hinc inde miscebantur, sanctorum cum ipso commercia audire quibusdam concessum fuit; singulariter vero quadam vice, cum a Christo ac Matre ejus sanctissima, et sancto Joanne Evangelista (erronee ponitur Joannes Baptista in annalibus Minorum), (eum) visitari, ex insolito apparitionis splendore atque interrogationum vicissitudine illorum præsentiam distinctius concluderent. Cujus equidem tam sanctæ conversationis delicias exprimere nobis negatum est; sicut religiosis præsentibus id tantum constare potuit magnas fuisse, ex eo quod Petrus de Alcantara sæpe privatim conquereretur, se adhuc per aliquot dies in hoc mundano carcere detinendum esse.

[289] Nec interea charitatis fratrum immemor, [Senioribus, ad se vocatis fratribus, commendat paupertatis et orationis studium.] absentes aliquot senes ad se venire mandavit, ut cum his ultimos sermones haberet, qui in futurum novo instituto conservando prodessent. Confluxere itaque ex propinquis conventibus, tam vocati quam alii, quos videndi postremo Patris ac benedictionis ejus accipiendæ cupiditas allexit. Quibus quidem sic adunatis cœpit Vir sanctus priora Dei beneficia commemorare tam in vocatione, quam sustentatione mirabili, addendo obligationem strictam, qua Deo tenebantur tum in observatione regulæ, tum in orationis ac mortificationis exercitiis, quibus ad imitationem sui institutoris ac patris S. Francisci maximopere incumbendum esset. Super omnia vero paupertatem eis iterato commendabat, dicens: “Filii, paupertatem vobis injungo; filii, paupertas nobis a Christo relicta fuit pro hæreditate, quia natus in præsepio, mortuus est in cruce. Hanc etiam P. Franciscus commendavit: Vivite ut pauperes et peregrini in hoc mundo. Ah quod illi, qui plura desideraverint, multo pauciora invenient, quam quæ invenire desiderant!” Exhortabatur quoque ad orationis exercitium dicens: “Oratio, filii, vestrum quotidianum sit exercitium, hoc vobis injungo tamquam cæterarum virtutum fundamentum, ad quarum exercitia tenemini. In Deo omnem curam vestram ponite, et cum omni fidelitate servite ei, ipse vos enutriet. Loquor vobis per experientiam, dum numquam in vanum spes meæ cesserunt, quas in Domino posui. Non vos deterreat vitæ asperitas, quam elegistis; nec videatur difficilis via crucis, quam tenetis. Animemini pro Deo ardua aggredi; ipse enim vos juvabit. Assuescite pœnitentiæ; et Regula Seraphica vestrarum sit actionum speculum, et consolentur vos in omni tribulatione verba S. P. N. Francisci, quibus filios suos hortabatur: Magna promisimus, sed majora promissa sunt nobis.” Hæc et similia tanto spiritus fervore filiis suis S. Petrus de Alcantara dictabat, ut firmiter mentibus eorum impressa, ad perfectionis studium mirabiliter accenderent. Alia insuper senioribus pro conservatione atque augmento disciplinæ suggessit, ac tandem omnibus benedicendo a se dimisit.

[290] [Ad viaticum se præparat;] Die Veneris subsequenti circa horam Completorii, crescentibus notabiliter doloribus, sanctissimum Viaticum expetiit. Medicus vero (qui aderat) differri illud usque in crastinum diem posse monuit; cui ipse respondit: Fiat in Dei nomine, cujus in omnibus voluntas sit benedicta; sinite me solum. Erant in eodem angusto cubiculo multi sæculares, quibus catervatim accedentibus benedictionem dabat, ut sic consolati recederent. Tandemque omnibus exclusis, integram quasi noctem in oratione transegit; dum interim suspiria edens, audiebatur se ipsum accusare tamquam ingratum et peccatorem, præteritorum defectuum veniam cum lacrymis petens. Quæ sane Viri innocentis accusatio et dolor, cæterorum fratrum compunctionem et humilitatis confusionem elicuit. Circa mediam noctem socius cubiculum ingressus, ut pro more secum officium persolveret; quo recitato iterum in contemplatione perseverans, audiebatur ad sacram communionem (se) præparare. Sæpius: miserere mei Deus: repetens; verba: Amplius lava me ab iniquitate mea: voce vehementiori intonabat, magnaque compunctione dicebat: Munda me Domine magis, magisque, ut mundus coram altissima præsentia vestra appaream, a qua nulla res nisi pura recipitur. Mox paulisper subticendo, repetebat fortius: Deus meus, et Dominus meus, castiga me si vis, sed cum misericordia; quia per merita sanctissimæ passionis tuæ salvari confido.

[291] Die Sabbathi valde mane accessit parochus loci cum aliis sacerdotibus, [quod accipit,] ut inviserent ac quærerent, an Viaticum afferri vellet. Cui S. Petrus de Alcantara impatiens moræ: ita domine; divinam majestatem expecto, respondit. Interea altare quoddam decenter præparatur prope ejus stratum; ipseque solitis suspiriis et affectibus, varios ex Davidicis Psalmis versiculos repetere intelligebatur, quibus animam accendens, in suavissimam extasim rapitur. Divulgata hac fama confluit ingens incolarum numerus, ut B. Patri in hoc ultimo vitæ officio obsequeretur. Dein parochus, ut primus cubiculum ingreditur, vidit S. Petrum jam ab extasi ad se reversum, impetu quodam spiritus, licet viribus impotentem, sursum ferri, et genibus flexis sanctissimam Eucharistiam apertis oculis ac lacrymantibus adorare. Sicque pectus fortiter tundens, devoto affectu iterabat: Domine non sum dignus: quasi aperire pectus optaret, ut intra cor suum Dominum reciperet. Quo recepto impetum spiritus refrænans iterum recubuit, et facie serena admirationem omnibus provocabat ac devotionem. Interrogatus proinde a parocho, an extremæ Unctionis sacramentum afferri optaret pro anima magis roboranda? Cui ipse: ita domine; dominatio vestra afferat suo tempore; quia ut christianus hoc sacramentum peto. Sicque cuncti recedentes, unionem servi Dei (quam tunc cum Deo habebat) ultra turbare non sunt ausi. Itaque ipse Deum ardenter invocando, ac pietatis affectibus amplexando, per jucundam extasim primititias futuræ gloriæ degustare cœpit, atque exiguum quod restabat vitæ tempus per revelationem cognoscere. His tam fœlicibus nuntiis post aliquod spacium ad se reversus, a medico quærebat, quantum adhuc sibi vitæ superesse crederet. Et accepto responso parum id esse, vultu hilari verba hæc Psalmistæ proferre visus fuit: Lætatus sum in his, quæ dicta sunt mihi; in domum Domini ibimus. Interea tamen solitis doloribus cruciatus, numquam aut animum aut vultum mutare visus est; sed propter internam spiritus consolationem, instantis gloriæ externa quædam velut indicia prodere.

[292] [sicut et extremam Unctionem.] Circa vesperam reversus parochus, aliquamdiu cum eo conversatus obtulit se, necessitate urgente, sacramentum extremæ unctionis ministraturum: cui S. Petrus animad vertens ejus suspicionem, ne intentionem mors præveniret, respondit: “Eat dominatio vestra, cænet et quiescat sine metu; expecto ipsam crastino die hora quarta” (quæ more Italico icitur decima) “cum extrema unctione, quia usque ad sextam” (quæ secundum Italicum horologium est duodecima) “adhuc vitam habebo.” Majorem hujus noctis partem in contemplatione transegit, quando circa matutini horam vocavit religiosos, ut ipsi assisterent. Nec dici potest, quanta devotione cum ipsis officium persolvit; tum quia ultimum, tum quia festum imminebat evangelistæ S. Lucæ. Dein dimissis fratribus, quibus semper aliqua documenta salutaria suggerebat, ad contemplationem se recollegit per duas integras horas; ubi varios ex Davidicis Psalmis versiculos proferens, animam suam devote recreabat, et inter alios. “Auxilium meum a Domino, qui fecit cœlum et terram. Dominus firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus; Deus meus, Adjutor meus, et sperabo in eum.” His alias quasdam aspirationes adjungens dicebat: “In te Deus meus omnem fiduciam meam toto vitæ tempore posui, et spero in hac hora thesauro meo frui, ad quem semper cor meum direxi.” Sicque animam recreans, corporis cruciatus quasi vincebat; ita ut assistentibus fratribus tenerum pietatis sensum suaviter extorqueret. Hora autem quarta, et more Romano decima, appropinquante, accessit parochus cum extrema Unctione, ab aliis sacerdotibus ac devotis secularibus comitatus. Jamque orationem solitam cum cæremoniis incipiens, audivit S. Petrum tamquam sanum valde attente ad singula sibi respondentem. Dein cum gratiis parocho expedito, ad fratres suos conversus et crucifixum intuens, videbatur ejus similitudinem exoptare, quem nudum in cruce mori aspiciebat. Hinc spiritus quodam impetu, habitu se spolians, consignavit guardiano, humiliter supplicando, ut sibi viliorem concederet, in quo sepeliri posset, simulque deprecando molestias, quas omnibus creaverat, aut offensas, quas imprudenter commississet.

[293] [Virginalis castimonia.] Stupebant ad hoc spectaculum fratres conspicentes virum tantæ virtutis et pœnitentiæ signis opertum, culparum veniam postulantem tamquam criminis reum, quod nullum commiserat; indeque in seipsos converti, et vitæ suæ rationes exquirere, atque ad pœnitentiæ imitationem exstimulare. Et quia alius habitus inveniri non poterat deterior, a guardiano pro eleemosina suus illi redditus fuit; quem ipse cum gratiarum actione recipiens, paupertatis singularem observantiam fratribus insinuavit. Interim autem dum nudus ac in terra genibus flexis coram fratribus adsistebat, Fr. Gasparus a sancto Josepho charitate motus, corpus ejus jam quasi emortuum tangens, monuit, ut super stratum decumbens calefieri procuraret. Ad quem S. Commissarius: “Sine me, fili, nec corpori meo molestus sis; quia adhuc periculum timeo.” Indicans quanta semper custodia puritatem corporis sui sepiisset, dum nec etiam morti proximus illud vel leviter tangi permitteret a carissimo suo discipulo pietatisque alumno strenuissimo.

[294] [Fratribus supremum valedicit.] Supremæ jam horæ proximus S. Petrus rogavit guardianum, ut cum cæteris religiosis orationes sibi recitaret, quas pro animæ commendatione ecclesia destinavit. Quibus ipse devote respondens, hoc officium devote explevit, licet voce deficiens. At mirabili quadam virtute roboratus, mirabiles de vitæ hujus fallaciis sententias eructans; ac tandem voce magis sonora, quasi sui oblitus, ad suos fratres sic loqui auditus fuit. “Filii mei, in hac ultima hora repeto vobis ea, quæ sæpius inculcavi de sancta paupertate, quam vobis injungo quantum possum; quia pauperum spiritu regnum est cœlorum. Solliciti estote in observatione illius, quod edocti estis a me; nec gravia vobis videantur regulæ institutique præcepta. Levis enim labor est, et præmium infinitum ac æternum. Si perseveraveritis usque in finem, Pater vester cœlestis regnum vobis promittit cœlorum. Vitam vestram ad Christi exemplar instituite; omnis vestra sollicitudo pro animarum salute intendatur, ut doctrina vestra eas Deo lucremini, et exemplo viam ad cœlum monstretis. Sit conversatio vestra inter angelorum choros, cum his in oratione servite Domino; hæc enim omnium virtutum aurisodina erit. Felices vos dicam, si hanc doctrinam meam servaveritis, aliosque fratres vestros observare feceritis; vivatque in vobis semper amor Christi domini nostri, sic enim in vobis vivet ipse.”

[295] [Moritur.] Post hos sermones omnes devoto affectu amplexatus, et levatis in cœlum oculis, in nomine sanctissimæ Trinitatis ex parte P. Francisci benedicens, orationibus eorum se diligenter commendavit. At filii Patris transitum profusis lacrymis prævenientes, ita ab eo consolati fuere: “Ne ploreretis, filii, decessum meum, nam adest hora, qua mei miserebitur Deus nec vestri obliviscetur.” Dum igitur vitæ terminum intrepidus expectabat, et vultus serenitas tranquillitatem animi indicabat; ad Psalmum Miserere rite respondens, sæpius tamquam peccator maximus verba illa: Amplius lava me Domine: intenso affectu iterabat. Quo finito aliquantisper in contemplatione suspensus, meruit a sanctissima Virgine, sancto Joanne evangelista, multisque angelis visitari, qui innocentem illius animam in cœlum deferrent. Quos ipse oculis animæ conspiciens, nec ulterius intra se continere valens spiritus fervorem, in illa verba prorupit: Fratres mei, non videtis hic adesse sanctissimam Trinitatem, gloriosissimam virginem Mariam dominam meam, et sanctum Joannem evangelistam? Itaque spiritus impetu in altissima contemplationc immersus, inde viribus ulterius auctus velut Christi verus assecla (pro ut potuit) se in genua erexit, crucifixi Salvatoris effigiem sibimet ob oculos posuit, affectus cordis orationibus jaculatoriis protulit, atque Psalmum: Voce mea ad Dominum clamavi: attentius recitavit; unde omnes hinc assistentes stupor incessit, videntes Virum cum morte colluctantem, extrema sine dolore pati, et potius delicias paradisi supremis velut labiis prægustare. Tandem sic in genua prevolutus in medio fratrum suorum illi tunc adstantium, cum ad verba illa pervenisset: “Me expectant justi, donec retribuas mihi;” videbatur quasi vocationi Dei et Sanctorum morem gerens, suavi et angelica voce sic respondere: Lætatus sum in his, quæ dicta sunt mihi; in domum Domini ibimus. Nec multum interfuit, quod ipse sic humi genuflexus respiranti similis, Deo animam exhalaret hora diei sexta, nimirum Italiæ duodecima, velut alias prædixerat; die Dominica, festo sancti Lucæ solemni, decimo octavo mensis Octobris, anno Salvationis 1562, ætatis 63.

[296] [S. Teresiæ apparet.] Superius a nobis dictum remanet, sanctæ Teresiæ revelatum fuisse illum postremum vitæ S. Petri de Alcantara annum futurum, licet dies præfixus non constaret. Itaque post acceptam ejus epistolam, in qua præsentis morbi discrimen nuntiabat, anxia virgo expectabat rerum exitum intelligere; quamvis optasset magis ei vitam prolongari, ut novis difficultatibus (quæ operi suo obstabant) adhuc occurreret. Dum igitur prædicta dominica, oratione absorpta in cella recludebatur, vidit sanctum Virum ad se ingredientem solis instar radiantem; ita ut formæ majestatem se explicare non posse, ipsa Sancta fateatur. Stupore igitur perculsa sic ipsum alloquuta fuit: Quod hoc est, Pater mi? responsum accepit: Vado ad requiem meam. Unde maximo perfusa gaudio intellexit beatam illam animam paradisi delicias petere; et dein de quibusdam aliis ad institutum suum pertinentibus interrogans, omnium resolutionem integram accepit, atque ad perseverantiam ab eodem fuit animata. Subjunxit quoque S. Petrus, quomodo potentiæ animæ suæ participes factæ fuerant in illo instanti supremæ illius gloriæ. Explicavit insuper gloriæ ejusdem sublimitatem, quam ob virtutem pœnitentiæ adeptus erat, cujus præmia miris encomiis celebrabat; ita ut in hæc verba prorumperet: O fortunata pœnitentia, cui tantum concessum est præmium! sicque postquam Sanctam confortasset in Dei servitio, ab eadem visus fuit cœlos penetrare mirabili splendore circumdatus, nec purgatorium aliquo modo tetigisse. Post hanc visionem ipsa sibi diffidens, et præ nimia humilitate talibus indignam se judicans, confessori suo atque D. Francisco de Salzedo eamdem citius aperuit; quibus etiam rei veritas tunc maxime persuasa fuit, cum post octiduum mortis S. Petri hora nuntiata fuit, quæ cum apparitionis puncto a Teresia relata, mire convenisse noscebatur.

[297] [Corpus defuncti.] At cum felicem illam animam Creatori suo tradidit S. Petrus de Alcantara, corpus ejus inter brachia discipulorum genibus inflexum, oculisque in cœlum defixis, sustineri visum fuit. In cubiculo fragrans odor omnes recreabat, et splendor lucidissimus illustrabat habitaculum. Præterea suavis quidam sonus, quem cœlitus angelorum chori formasse credebantur, omnes in stuporem rapiebant, magnumque ex Viri obitu omnium mœrorem aliqua ratione temperabat. Crevit vero magis omnium admiratio, cum corpus solis ardore adustum, atque macerationum tormentis lividum, ita ut truncum arboris exprimeret; visum fuit velut revirescere, colore rubescens atque candescens, ita quod aspectu gratiosum, tractari instar infantis corpusculum posset. Maxime tamen in facie splendor, qui cœleste quid referebat, et in oculis apertis duabus stellis similibus, singulariter rutilabat; quasi in præmium admirandæ in vita custodiæ visus S. Petrus hoc sibi mortuo a Deo concedi meruisset.

[298] [Populi concursus.] Percrebuerat hic mortis rumor per vicina loca, et omnes sine discrimine ad locum (ubi jacebat corpus) cito convocavit; nec detineri poterant, quin ad venerationem sacri corporis devotius procumberent. Ex quo necessum fuit loci gubernatori (ne quid sinistri succederet) excubias ad portam domus destinare; compositoque cadavere in omnium conspectu, extra portam loco eminentiori exponere. Exin omnis populus vocibus ac suspiriis Deum laudando, Sancti merita celebrabat altissime, dum quidam miracula, alii multas singularesque Viri virtutes enarrabant; omnes tamen prostrati, auxilium ejus, tamquam amici Dei in cœlis regnantis, instantissime implorabant. Nobiliores a fratribus reliquias postulabant, quibus cum nihil esset (quod daretur) necessum fuit ex habitu particulas præscindere, quas per manus custodum, ad insigniores transmittebant, quo ex parte devotioni satisfaceret.

[299] [Defertur funus ex Valetudinario ad Conventum de Arenis.] Interea placuit Deo virtutem Servi sui variis miraculis illustrare, dum multi infirmi ad contactum sacri pignoris, alii invocando Sancti patrocinium in grabatis, confestim sanarentur. Post hæc processio ordinata, quæ funus ad ecclesiam patrum Discalceatorum, distantem ab oppido per duo militaria, efferret; nec quisquam ab hoc officio abesse voluit. Itaque confratres ecclesiæ parochialis cum facibus accensis, capitulum et reliquus clerus cum candelis, gubernator cum nobilioribus, cæteroque populo; cuncti cum luminibus ad locum valetudinarii concurrebant. Erat tunc tempus adeo pluviis importunum, ut quanto diutius expectaretur, quod cessassent, tanto magis imber ventusque invalescerent. Itaque quoniam dies declinabat et religiosi suspicabantur corpus a piorum manibus illa nocte servari non posse; ideo consultum judicabant, quocumque modo, ad conventum transferre. Dum igitur hæc meditantur, devotus quidam ad portandum cadaver sponte oblatus, quia oculos defuncti adeo lucidos conspexerat, monuit fratres; ut vultum saltem velarent, quia nullo studio oculi claudi poterant. Nec tamen auditus fuit, quo locus daretur omnium devotioni eum liberius intuendi. Sicque ordine omnes procedendo, neque vento neque imbre furente ab officio deterrebantur; donec elato in publicum cadavere, visa fuit confestim cessare pluvia, ventus minui, nec quisquam aliquo modo offendi; licet in circuitu undique cuncta perstreperent. Hoc itaque perculsi stupore, se non malefieri nec luminaria extingui, pro majori Sancti gloria omnes interprætabantur.

[300] [Sepelitur.] Perventum tandem ad conventum, ex quo aliquot religiosi cum cruce et luminariis obviam venientes, cadaver in ecclesia super nudam humum deponunt, psalmos decantant, cæteraque peragunt, quæ ecclesiæ ritus pietati suggerit fidelium, licet strepitu ac devotione incursantium turbarentur. Mox aperta prope altare majus sepultura, eidemque corpore immisso, terram more suo ingerunt; quamvis multorum precibus monerentur, corpus in loco honoratiori condere. Interea dum quisque terram ac sepulcrum contingere, et se Sancto commendare contendunt, nox ingruebat et pluviæ (quæ prius cessarant) iterum copiosiores cadebant, usque dum multitudo (quæ cum funere accesserat) domum regrediens, videret renovari prius miraculum, et cessare imbrem, ne quemquam illorum attingeret, quamvis in circuitu cuncta maderent. Sicque glorificans Deum in Servo suo mirabilem prædicabat, quod ejus merita his signis illustrare cœpisset. Quibus etiam præ cæteris mirandis, illud quoque accessisse notabatur; quod cera (quæ tota illa die in funere arserat) in pondere nihil defecisse inveniretur, licet et tempore et vento consumi contigisset. Paulo post vulgata mortis hujus fama ab illustribus Hispaniarum, mirabilia S. Petri de Alcantara ab omnibus publicari cœperunt, referente quolibet quid sibi contigisset. Mox quam plurimi ad sepulcrum ejus concurrere, plerique instantissime protectioni ejus se devovere, quem jam in cœlis regnare certissime sibi persuadebant. (Si fides est Marco Complutensi, sepulcro sancti Petri appositum a quodam religioso viro sequens pro epitaphio epigramma est, haud valde elegans et concinnum:

[Epitaphium.]

Conditur hoc tumulo Petrus de Alcantara, cujus
      Sanguinis illustris indicat orbe decus,
Nobile principium: cujus virtutis origo
      Dum vixit, terras astraque celsa replet.
Hic patriam deserens, Francisci limina quærit,
      Queis humilis Christum corde sequatur amans.
Ad tantum demum virtutis cacumen adire
      Est visus, cunctos quod superaret adhuc.
Nam vixit virgo prius et sine crimine rectus;
      Singulis omnis erat, omnibus unus idem.
Ingenio pollens, doctrina oppletus, et ingens
      Tullius in verbis, firmat ut ejus opus.
Semina tum verbis spargens et dogmata Christi
      Diffundens, multos ad pia sacra trahit.
Alligero cursu Petrum super astra volantem
      Conspicit exorans sancta Teresa Deum.
Excelsus meritis scandit per climata cœli,
      Prodigiisque orbem clarus amore replet.
Texuit hic vitam veluti moriturus, et ipse
      Composuit mortem, viveret usque diu [Annales Minorum, t. XIX, p. 307.] ).

[301] [S. Teresiæ valde anxiæ apparet.] Vexabatur adhuc quotidie sancta Teresia a contradictoribus sanctæ paupertatis, quam in suo instituto profiteri intendebat. Ideo pro ejus solatio placuit Deo, ut inter has angustias ei spectanda sese offerret gloria, qua in cœlo Magistrum suum divina benignitas coronaverat. Hinc quadam die in oratione suspensa, apparuit ei inter cœlos apertos S. Petrus de Alcantara circumdatus splendore, qui solem vincebat; indutus veste pretiosissima et pallio plurimis lectissimisque margaritis intexto. Sedebat quoque in throno christallino miro artificio elaborato, cui adsistebant quamplurimi spiritus angelici. Ex qua apparitione et S. Petri documentis supra modum confortatam se sensit Teresia. Eamdem post anni spatium retulit devotæ cuidam religiosæ, cum summa B. Patris merita recenseret; et quomodo nunciatum sibi fuit, quod patrocinio ejus se commendans in quacumque necessitate opem promptiorem experiretur. Narravit et suo confessario, cum præ timore manifestandi favores (quos sibi Deus faciebat) his tantum verbis expressit: “Manifestavit eum mihi Deus cum gloria quasi immensa.” Apparuit quoque S. Petrus de Alcantara Teresiæ alia quadam occasione hoc modo. Commota erat quasi tota civitas et concilium celebrabant principaliores litterati atque prælati religionum, statuendo non convenire duodecim mulieres in monasterio sine aliquibus certis redditibus includi. Unde necessarium magistro Dazæ (cui curam ac defensionem Sanctæ Petrus demandarat) ad consilium regium appellare, nomine monacharum Discalceatarum, quo sic sententiæ rigorem declinaret. Pergebat itaque confestim Madritum D. Gundisalvus de Aranda, ut regium decretum eisdem propitium obtineret. Sancta vero tempori cedere convenientius rata, obstinationique tam insignium virorum non obsistens; animo firmiter servabat (cessantibus turbulentiis) omnibus redditibus renunciare. Et interea monens D. Franciscum de Salzedo et magistrum Dazam ut cuncta pro libitu disponerent, quia sequenti die negotium terminare proponebat. At eadem nocte apparens ei gloriosus Pater, objurgabat humanam hanc prudentiam ac pusillanimitatem, quæ ei tale consilium suggesserat; dum aliquoties ipse declarasset, aliam voluntatem Dei esse, contra quam illa opiniones hominum præferre videbatur. (Subjicit hic auctor verba S. Teresiæ, quibus præfata narratio confirmatur. Vide illa Comm. præv. § I, n. 19.)

[302] [Aliis item apparet S. Petrus et rursus S. Teresiæ.] Inter alios insuper, quos S. Petri mors mærore ingenti affecerat duo nobiles erant civitatis Alcantaræ, spiritus ac doctrinæ ejus discipuli. Quibus etiam vivus ac longe absens in magna quadam afflictione (ut supra narratum est) mire præsens adfuit. Itaque cognita ejusdem morte, lacrymis et supplicationibus ejus continuam tutelam implorabant. Unde quadam die dum mœsti variis scrupulis exagitarentur, apparuit eis S. Petrus de Alcantara, pacem annuntians, et cætera (quæ proponebant dubia) clarissime elucidans; hortando ut præsentis ac futuræ vitæ comparatione conscientias serenarent; ac monitis salutaribus insistendo, timorem Dei sollicite usque in finem conservarent. Sicque maxime consolatos reliquit. Idem aliis diversis in locis præstitisse perhibetur; præcipue vero his, quibus orationis exercitium magis familiare erat, efficacius (quam cum viveret) ejusdem perseverantiam ac virtutem imprimebat. Dum Avilæ murus horti monasterii sancti Josephi construeretur, sancta mater Teresia mandavit opificibus, ut solidum (quantum possent) elaborarent, paupertati sic maxime consulens. Cui obedientes, se calce firmaturos receperunt muratores, postquam totum erexissent. At non diu post Sanctæ apparuit S. Petrus graviter interdicens, ne tale admitteret, quod paupertati toties se a præscriptæ repugnaret; addendo quod fabricæ cæteraque opera pauperum, ex Evangelio plurimum differre deberent ab his, quæ divites seculi moliuntur. Et quia motivum, quo inducta fuit, justum Teresia prætendebat; responsum habuit: “Si ceciderint, non deerunt, qui reficiant;” talique dicto disparuit. Ab hinc quoties in fundatione alicujus monasterii Discalceatarum, adversarius impedimentum aliquod objiceret; toties B. Pater sanctæ Teresiæ apparens, animabat consilio, difficultatesque et obstacula removebat. Uude ipsa sæpius confessa est, Sancti sollicitudinem atque favorem crebriorem se post mortem (quam in vita) multoties expertam fuisse. Adeoque ob hanc causam singulari affectu atque reverentia Franciscanos Discalceatos, tanquam Patris sui sobolem prosequi studebat; præcipue illos, qui socii B. Patris ac familiares fuerant. Hinc quadam vice cum P. Bartholomæo de sancta Anna (dum Toleti pro conventu fundando moraretur) colloquia miscens, vultu (ut solebat) obtecto, eum postea cum socium fuisse cognovisset, sic admonuit: Quidni, Pater, mihi hoc prius significastis, ut facie ad faciem vos alloqui potuissem? Indicans hac ratione quanto animi affectu atque pietatis veneratione S. Petri de Alcantara socios ac filios a cæteris quibuscumque merito discerneret. Nec ex parte Discalceatorum huic religioso affectui paria reddere neglectum fuit, dum eamdem Sanctam loco matris in pluribus necessitatibus habere et ad eam recurrere pro consilio assuescerent. Ita ut sancta illa familiaritas (quæ inter S. Teresiam et D. Petrum viventes contracta fuerat) inviolata semper in utriusque discipulis laudabiliter perseverare adhuc videatur.

[203] [Post quadriennium aperto sepulcro; incorruptum cernitur corpus.] Quamvis Deus servum suum Petrum stupendis miraculis quotidie illustraret, nunquam tamen religiosi ejus quibuscumque instantiis induci potuerunt, ut corpus ex communi sepultura in decentiorem locum transferrent, quo omnium venerationi exponeretur, nisi prius sanctæ Sedis apostolicæ authoritas intervenisset. Unde quatuor effluxere anni, quod populus ad sepulcrum sancti Viri concurrens, alii e longinquo patrocinium ejus implorando, beneficia insignia receperunt; plurimique terram, qua tegebatur, aquæ commixtam bibendo miros effectus sentiebant. Tandem provincialis Fr. Bartholomæus de sancta Anna, B. Patris socius statuit sepulturam pro sua cæterorumque fratrum consolatione effodere, tum etiam ut ex corporis reliquiis plurimorum pietati satisfaceret, qui instantius eum urgebant. Nocte igitur quadam secrete valde effodiendo terram, corpus integrum, summamque fragrantiam spirans invenerunt; quod vero stuporem magis auxit, erat quod videbantur crines ætate cani conversi in colorem aureum et oculi aperti eumdem splendorem retinere, quem (cum sepelirentur) habuerunt. Præterea quod liquorem quemdam sacrum corpus stillaret, qui olei speciem referebat; visum quoque fuit corpus a quodam hospite devoto (qui tunc in conventu pernoctabat) veste auro intexta obtectum, veluti pro fidei veritate deposuit publice. Quanta itaque lætitia ac consolatione hæc omnia a religiosis accepta visaque fuerint, dici non possunt; dum his argumentis ingentem Patris sui in cœlis gloriam certius sibi persuaderent. Provincialis igitur postquam sacrum corpus cum cæteris fratribus reverenter deosculatus fuisset, secreta quadam inspiratione idem aqua aspergi atque calce viva aperiri jussit, quæ carnes consumeret; dein magnam terræ copiam imponi curavit, ut ex ea piorum infirmorumque necessitatibus succurreretur, in quibus mire juvari se profitebantur. Sed non diu factum latuit, quin frequentiori numero multitudo ad sepulcrum concurreret, atque injectam terram abundantius auferret, quasi corpus effodere tentaret.

[304] [Secunda vice aperitur sepulcrum, et corpus, decentiori loco ponitur.] Multos itaque post annos sepultura denuo aperta fuit, dum interea eamdem Deus variis miraculis honorare non intermitteret. Ex quo moti religiosi episcopo Avilæ D. Petro Ferdinando Ternino supplicarunt, ut sacras reliquias in decentiori loco collocari permitteret. Quemadmodum ipse de mirabilibus servi Dei, tam in vita, quam in morte optime instructus, benigne concessit. Præparata igitur arca egregie ornata, plurimi ex religiosa familia cum provinciali ad exhumandum corpus sollicite confluxere. Tunc inventum fuit corpus ex parte integrum, ex parte a calce corrosum; ossa tamen liquorem quemdam stillabant, qui odorem suavissimum reddebat. Involutas itaque cum summa reverentia ac devotione venerandas reliquias candidis velis, in arca deposuerunt prope altare majus muro inclusa; idque cum summo secreto, ne concursum aut tumultum populi excitarent. Provincialis vero antequam arcam occluderet, particellam abstulit reliquiæ, quam infirmorum remedio et pro aliorum devotorum solatio (qui servo Dei se commendabant) in conventu servari præcepit. Nec sine singulari divina dispositione id fuit, cum aqua, cui hæc reliquia intingebatur, quamplurimis perfectam sanitatem afferret; imo simpliciter aspersa animalibus mirabiles effectus produxerit, sicut in sequenti libro narrabitur.

[305] [Ingens populi concursus.] Proinde concurrebant undique imposterum, majori frequentia populi ex tota Hispania ad prædictum sarcophagum, vel pro gratiis referendis, vel pro beneficiis impetrandis. Ita ut ex remotis Indiæ partibus alieni etiam, qui auxilium S. Petri de Alcantara senserant, pro gratiarum actione Arenas venisse ad Sancti reliquias invenirentur. Admirabantur tamen omnes, quod tam obscuro loco, corpus sine aliquo cultu, muro inclusum jaceret; adeo ut urserit patres plurimorum zelus, post aliquod tempus consilium ineundi, quomodo tot miraculorum fides publica ad summum pontificem transmitteretur, ut ejus decreto approbari posset; quod quidem non longe post diligenter factum obtinuit. Dein ulterius instantibus plurimis Hispaniæ proceribus persuasum fuit iisdem religiosis, ut capellam quamdam particularem ædificari permitterent, in qua decentius sacrum corpus deponi posset atque pro merito coli. Post varias igitur deliberationes mature placuit provinciali cuidam patri Didaco del Escurial, opus hoc perfici curare, atque supplicando episcopo Avilæ (in cujus diœcesi locus situs est) tunc D. Francisco Gamarræ, ut solemni corporis translationi diem indicere dignaretur. Cui devotus prælatus promptum se ostendens, destinavit diem sextum decimum Decembris anni tunc currentis 1616.

[306] [Solemnis translatio,] At non defuere plurimi ex familia ejus tali se deliberationi opponere, eo quod timerent tempus rigidum debilem prælati complexionem offendere posse; quod ille fiducia et pietate in sancti Patris merita despiciens, se mutare decretum nolle constantius affirmabat. Cum ergo prædicti famialires pertinacius insisterent, devotus prælatus iter pedes arripiens, solus versus Arenas pergebat, ut solemnitati assisteret. Quod animadvertentes statim illi properabant cum curru assequi et admirati stationis rigorem nivibus ac frigore intensum prælato non officere; Sancto acceptum ferre cogebantur, quod iter tam fœliciter atque jucunde ad destinatum locum perduxissent. Eodem die (quo episcopus) advenerant quoque Arenas marchio de Xarandilla, nomine avi sui comitis de Oropesa Sancto familiarissimi, et cum ipso comites de Morata et de Orgaz. Præter hos numerosus populus cum magistratu atque principalioribus loci ad idem officium confluxerat. Noctu igitur circa decimam horam episcopus arcam muro inclusam excavari jubet, eamque in alto prope altare omnium devotioni exponi. Mox exurgens sublato velo, cui sacræ reliquiæ involutæ fuerant, ossa devote omnibus ostendit; ex quibus odor fragrantissimus ab omnibus perceptus, non sensus modo recreabat, sed et corda compungebat, ita quod lacrymas ex oculis exprimeret. Dein easdem reliquias velo pretiosori involvens et ornatiori arcæ includens, super altare majus cum plurimis facibus accensis deposuit, excubias interea circa conventum agente præsidio militari oppidanorum de Arenas. Sequens dies, qui Dominicus erat, omnium vicinorum locorum concursu celebris fuit; cum episcopus pontificalia peragens, solemniter cum musica ac Missa novam capellam benediceret. At in eadem celebritate laudibus servi Dei prædicandis destinatus fuerat P. Franciscus de Zuazo, prior Augustiniani conventus Arenis, qui quatuor ante diebus acutissima febri præventus, officium apud Patres Discalceatos excusabat. Sed respondens præfatus provincialis instabat, ne recusaret, quod intercessioni S. Petri de Alcantara confideret eum integra salute egregie suo tempore præstiturum. Nec votum eventus fefellit, cum Sabbatho antecedente Prior convalescens solemni die præconia S. Petri ex motivo thematis: “Tu quis es” miro omnium applausu, eleganti ac devota oratione proponens, specialis quoque hujus gratiæ publicam fidem fecisset. Missa autem finita, processio ordinata fuit; ita quod præcedentibus religiosis Discalceatis cum luminibus accensis, cæteroque clero (qui undique concurrerat) arca a comitibus prædictis ac gubernatore loci gestata sequeretur. Post hæc episcopus cum suis assistentibus, numerosoque populo portam ecclesiæ egressi, magnum vicini campi ambitum circumeundo, ad ecclesiam revertuntur. Hic depositam super altare arcam, postea eidem includi episcopus jussit. Jam ultra meridiem erat, et post refectionem Vesperæ solemniter decantatæ, ut quibusdam populi tripudiis locus daretur. Nec in vanum multis persuasum fuit, diem illum ut tantæ solemnitati sufficeret, aliquot horis fuisse prolongatum; eo quod aliter tam multa fieri potuisse hyberno die impossibile cunctis videbatur. In eodem adhuc loco summa frequentia populorum undequaque accurrentium corpus invisitur, summis gratiis a Deo honoratur, quarum distinctum aliquem catalogum in sequenti libro texere, non injucundum nobis pro Dei sui gloria videbitur. (De præsenti reliquiarum statu vide Comm. præv. ad finem.)

LIBER SEXTUS.
De miraculis, quæ post mortem S. Petri de Alcantara contigerunt.

[Prologus in miracula S. Petri.] Superest hoc ultimo libro tot præclara insignis Athletæ merita, divinæ approbationis præmio coronata, ostendere; dum S. Petrum de Alcantara, in campo certaminis hujus vitæ strenuissimum, videre jam licebit prodigiorum operatione de cœlo triumphare gloriosiorem. Non enim Christus dux noster milites suos inglorios aut sine honore relinquit; quin hos, quos mundum, carnem atque dæmonia subjugasse constantius respexit benigne, non modo immensæ gloriæ aureola, sed et amicitiæ suæ privilegio, in signis et mirabilibus condecoret notabilius. Unde quo admirandam divinæ retributionis abundantiam in solo servo suo fideli Petro de Alcantara condignius observemus; ex canonizationis processu insigniora quædam miracula strictiori stilo breviter annotabimus, privata et quotidiana beneficia devotorum studio commendando. Imprimis autem eorum nobis memoria facienda videtur, qui sancti Patris invocatione e mortis faucibus eripi meruerunt; ita ut humano judicio vita privati, ad ejusdem usum intercessione S. Petri de Alcantara fuerint singulari privilegio revocati sequentibus modis.

[308] [A mortis faucibus erepti.] Lucas filius Sebastiani Gonzalez Galan et Mariæ Rodriguez, incolarum oppidi de Arenas, annorum ætatis duorum et medii circiter, forte in vini dolium incidit, ita ut crura tantum eminerent. Post aliquod intervallum accurrens mater, puerum inde extraxit, quem circumstantes omnes, etiam medicorum experientia, mortuum judicarunt. Afflicta mater de omni humano remedio desperans, divinum implorat, invocataque intercessione S. Petri de Alcantara, ad ejus capellam novenam vovit cum imagine cerea et eleemosyna frumenti fratribus elargiendi, quantum puer ponderis habebat. Hinc commota B. P. pietas, tam precibus devotæ matris, quam lacrymis cujusdam filiæ ejus innocentis sex annorum, vitam filii a Domino impetrat, ut statim vultu rubescens, et ad se reversus has primas voces ederet: O sancte Petre de Alcantara! O Mater, Mater! Atque ex hac hora integra salute, in parentum domo diu supervixit.

[309] Angela de sancto Gabriële, filia Melchioris de Cañizares 'et Marcellinæ de Trinitate, infans duorum annorum, ex fenestra quadam conventus sancti Josephi (qui tunc Toleti construebatur) decidit in terram, altitudine duodecim cubitorum. Ex quo casu in saxa impingens, caput confregit, ita ut cerebrum efflueret. Ad cujus remedium vocatus chirurgus, negabat se vitam mortuæ reddere posse. Erat forte præsens religiosus quidam conventus ejusdem, qui commiseratione afflictæ matris et extinctæ filiæ, reliquiam quamdam eidem applicans, devote Sancto precibus commendabat. Mox stupentibus cunctis, puella illacrymari visa fuit, et post horas quatuor cibum petere eumque sumere ea aviditate, quasi malum nullum perpessa fuisset.

[310] Joannes Hernandez, incola oppidi de Arenas, anno ætatis vigesimo secundo repente cadens in terram, loquelam perdidit; ad quem vocati medici, jam vita functum judicantes dereliquerunt. Pater cum cæteris amicis mœrore confecti, sanctum Petrum de Alcantara confidentius invocant, promittentes se gratiam beneficiis in conventum, et visitando ejus sepulcrum compensaturos. Nec incassum preces juverunt, dum post viginti quatuor horarum spatium (quo vitæ signum nullum juvenis edidit) visus fuit erectus stare, et brevi totus bene se habere, ut Liberatori suo perpetuas gratias agere non omitteret.

[311] Domina Agnes Martinez, uxor Joannis a Vega Madritensis, dolore partus oppressa, reliquia quadam sancti Petri de Alcantara adhibita, filiam edidit, quæ ab omnibus extincta credebatur; ideoque ab obstetrice linteo involuta sepulturæ destinabatur. Omnes interim intenti liberandæ parturienti, pietatem B. Patris implorabant. Cum et illa periculo erepta, et quod omnes perculsit, infans ad sepulturam delata, in via audita fuit vagire, sensimque vitæ signa reddere. Ideoque domum relata, parentibus gaudii devotionisque in Santum maximum incrementum attulit, cui se tam serio commendarant.

[312] Didacus Martinez de Mombeltrano filium habebat Joannem nomine, annorum quatuor, qui febri acuta correptus, tamquam morti addictus relinquebatur a medicis. In tali statu accepit eum in ulnas soror ejus Maria, et jam novo accessu animam spirantem, reposuit in lectum, ut quæ pro sepeliendo necessaria erant, studiose præpararet. Pater vero affectu paterno compatiens, coram lecto in genua se provolvit. Deum instanter supplicans, ut si filii vita ei grata futura esset, eam tunc ob merita servi sui Petri de Alcantara benigne concederet. Vix orationem finierat, cum vivum se puer ostenderet, oculos et os aperiens; et mox cum spectantium admiratione sanitati pristinæ restituitur.

[313] Anno 1580 in pago Ornillo infirmabatur graviter Maria Sanchez, uxor Ferdinandi Sanchez, mulier valde pia ac religiosis Discalceatis devota, ideoque societati Ordinis per litteras filiationis adscripta. Post aIiquot autem infirmitatis dies, ad extremum redacta, inter alia testamento disposuit, ut sequenti die vel viva vel mortua ad ecclesiam S. Andreæ patrum Discalceatorum deportata, supra sepulcrum S. Petri de Alcantara collocaretur, sacrumque fieri curaretur. Nocte itaque proxima ex morbi vehementia, eam omnes extinctam judicarunt; hæredes aperto testamento, ad dictam ecclesiam leuca distantem eam deportari jubent, atque sicut legaverat, omnia rite exequuntur. Dum autem Missa celebratur, et sacerdos Dominus vobiscum pronunciat; mirabile visu, mulierem moveri aliquantulum; dein ad epistolam residere in feretro; post ad Evangelium erectam ac devotam Missæ adsistere, sicque adstantium in se admirationem notabiliter convertit. Peracto sacro, et gratiis Deo ac Servo suo humiliter redditis, sana ac expedita ad domum propriam revertitur; ubi quindecim adhuc annis vitam devotam ducens, multos ad intercessionem beati Patris confugere pro variis gratiis impetrandis edocuit.

[314] In oppido Arevalo licentiatus Bargas cum uxore sua D. Barbara, ambo devotissimi S. Petri de Alcantara, filium habebant parvulum nomine Joachimum. Hic forte transiens per locum quemdam domus, in cacabum aqua plenum forte inciderat; absente vero matre et famula, quæ pro rebus domesticis exierant domo, post aliquod intervallum reversæ puerum usque ad medium aquæ immersum extrahendo, facta experientia sine spiritu, ut vitæ indicio, extinctum invenerunt. Quamobrem omnia vocibus ac ejulatu replent, ipsaque matre S. Petrum de Alcantara altius invocante; quia se valde illi devotam sciret. Circumstantes commiseratione movebantur, et pater (ne spectaculum videret) domo exhibat. Illa vero velut altera Cananæa clamore ac fiducia precibus instando, ita tandem exaudiri meruit, ut post horam circiter videret filium reviviscentem, ac infra breve spacium sibi patrique alacriter adblandientem. Quibus postea Sancti beneficium perpetuam grati animi memoriam firmius expressisse, vitæ et pietatis exercitia facile demonstrarunt.

[315] Joannes Barrozo ex oppido sanctæ Crucis, per sex integros menses febri in lecto detentus, tandem omnibus sacramentis ecclesiæ receptis animam agere visus fuit; dum circa noctis medium vitalis calor ac spiritus eum destituisset. Mœsta uxor cum fratre suo sanctum Petrum de Alcantara compellat ardentius; et sequenti mane ecclesiam fratrum Discalceatorum adeundo, sacrum fieri curant pro defuncti (ut credebatur) salute. Hinc ad domum reversi, Joannem inveniunt non sine miraculo respirantem ac loquentem; ita ut abhinc triduo sanum cum amicis congratularentur, quem prius pro mortuo defleverant.

[326] Melchior Hernandez ex oppido Mombeltran dicto, filium unicum undecim habebat annorum, quem morbus (quo multi illo anno perierunt) invaserat; atque post varia remedia per viginti quinque dies adhibita, ad extremum perduxerat. Postulaverat ille sæpius ad sepulcrum S. Petri de Alcantara in conventu sancti Andreæ in Monte conduci, pro salute obtinenda; licet timore parentum, ne tali motu mortem accelerarent, hactenus prohiberetur. Desperatum itaque vitæ ad conventum deportari atque super sepulcrum B. Viri extendi properant. Nec diu sic inanimis jacuit, quin paulatim oculis apertis, apprehensaque matris manu seipsum sanum in pedes erigeret, Deum altissime collaudans, qui se tam gloriosum in Sancto suo ostendere dignatus fuerat.

[327] In eodem oppido Mombeltran filius Catharinæ Velasquez annorum quinque, post gravissimi morbi varia medicamenta infructuosa, mortis confinia ingressus, inter patris amplexus omni quasi respiratione destituitur. Unde mater vocem ad cœlos extollens S. Petri de Alcantara auxilium invocando, tot se rosaria recitaturam devote promittit, si filium salvum præstitisset. Finita supplicatione puer ridere, aperire oculos, loqui atque cætera viventis signa præstare, tertioque die cum cæteris coætaneis in platea colludere, non sine stupore visus fuit.

[328] Magdalena Gomez uxor Pascalis Sanchez mensæ adsidens in terram decidit, loquela ac sensibus repente privata. Itaque omni remedio frustra adhibito, mater ad patrocinium B. Petri de Alcantara confugit, vovendo se filiam ad Sancti sepulcrum tribus sextis feriis conducturam, si spiritum recuperabat. Vix emisso voto color naturalis filiæ rediit, et sensus restitutus omnium admirationem provocavit, qui defunctam existimabant.

[329] Michaël infans trium mensium, filius Michaëlis Serrano et Mariæ Lopez; cum a matre in vicinæ cujusdam lecto repositus (panno quodam laneo forte vultum obtegente) inter dormiendum suffocatus credebatur, ex eo quod eadem vicina eum sine respiratione et cum oculis retortis invenisset. Itaque accepto inter brachia puero, ad matrem cucurrit; cui tali spectaculo et pallorem mortis impressit et voces ac gemitus in cœlum tendentes fortius expressit. Invocando autem S. Petrum de Alcantara, cum voto conducendi filium cum imagine cerea ad Sancti sepulcrum; vidit confestim illum colorem recuperare, oculos aperire et mamillas sugere, cum magno omnium præsentium stupore.

[330] Petrus de Olives filius Petri Velasquez de Mombeltrano, mensium decem et octo a matre sanus lecto proprio impositus, mane sequenti tumidus ac clausis oculis sine motu inventus fuit. Quo dolore confusi genitores S. Petro de Alcantara filium offerunt, ad capellam ejus cum missæ celebratione deferendum. Mirum dictu, quod statim infans ridendo mamillas apprehendit et omni tumore tum capitis tum colli penitus evanescente, integre convaluit.

[331] Alphonsus de Frias Cepeda sacerdos de Arenas puellam sex annorum Ludovicam nomine, domi alebat. Huic febris maligna loquelam, pulsum ac calorem abstulerat, ut mortua videretur. Sed applicante sacerdote reliquiam quandam S. Petri de Alcantara super caput et cor ejusdem puellæ cum devota supplicatione, visa fuit confestim in se reverti, verbaque proferre: Deus me adjuvet: donec integra convalesceret.

[332] Anna Gonzalez, uxor Gabrielis Lopez incolæ Arenis, aliquot dierum febri vexata, medicorum consultationibus morti adjudicata fuit. Unde munita SS. ecclesiæ Sacramentis, agonizans per quinque dies, nova accedente crisi, extincta videbatur. Hinc filia ejus Isabella matris salutem a S. Petro expostulans copiosissimis lacrymis ac suspiriis, vidit eidem spiritum rediisse, atque hæc verba proferre: O sancte Petre de Alcantara, quot favores mihi a Deo impetrasti et nunc mihi vitam restituis; ne hæc fiiia orphana remaneat et ut ego quoque vitam meam emendem. Paulo post cibari expetiit et cum cæteris insignia S. Petri merita devoto præconio collaudabat.

[333] Filius cujusdam Francisci Hernandez de Paredes, post aliquot febris accessiones, vehementia morbi ad extrema redactus videbatur. Qua fama per oppidum sparsa, omnes amici ad consolandum patrem diligentius accesserant. Inter hos guardianus conventus Discalceatorum, qui eidem patri singulari devotione gratus erat; cum ejusdem afflictioni condoluisset, ad conventum redire se promisit, ut missam pro agonizante celebrando, S. Petro de Alcantara commendaret. Sacro itaque peracto, regressus ad devotum, invenit infantem oculis apertis, signa respirantis ac moventis se peragere, qui postea paulatim recedente febri sanus evasit.

[334] Joannes de Aguero incola Arenis, filium viginti dierum morbo vehementi oppressum deflebat; eo quod calore vitali ac sensibus destitutum conspiceret. Unde quia aliud remedium pro unigenito desperabat, imaginem ceream secum ad ecclesiam fratrum deportans, eam in capella servi Dei, tamquam pro gratia obtenta appendit. Post peractam supplicationem domum reversus, invenit parvulum in sinu matris perfecte convalescentem; quemadmodum prius fiducia in S. Petrum de Alcantara firmiter sibi persuaserat.

[335] Joannes Fernandez de Arroyo Castaño, paroxismo vehementi vitæ extremum attigisse a medicis censebatur. Parentes communionem ac confessionem ad capellam S. Petri vovendo, paulo post eum saluti restitutum, secum ad solvendum votum alacrius conduxeruut.

II.

[336] [Claudi et manci, S. Petri sepulcrum visitantes, sanantur.] Alphonsi Sanchez, habitantis in oppido de las Cuevas, tibia infracta chirurgorum scientiam omnem fatigaverat, ita ut vice curationis, a quodam inexperto in alio loco eamdem imprudentius conquassari contigeret. Jacebat itaque miser summis doloribus prostratus, omniumque manus expavescens, ne tormenta majora adjungerent. Quo quidem rerum statu, dum sibi miranda S. Petri de Alcantara narrari audiret a suis devotis, maximam concepit fiduciam se desperatam salutem hujus Sancti intercessione a Deo recepturum; ideoque quodam die festo, associantibus multis, ad sepulcrum servi Dei se conduci curavit. Cum autem ad ecclesiam pervenisset, audito prius sacro et sacramentis perceptis, amicis innixus, sepulcro S. Petri de Alcantara appropinquat. Quod quamprimum attigisset, interius consolationem magnam animi sentiens quasi proximi favoris quoddam pignus; mox spectante populo pede terram calcans, et jam erectus sine adminiculis stans, tandem cum omnium stupore liber incedere sine dolore visus fuit. Redditisque Deo ac Sancto suo humillimis gratiis, cunctis devotionem in Sanctum auxit; ipseque sanus ac lætus ad domum suam confestim regreditur.

[337] Francisca Martinez de Mombeltran doloribus intensis cruciabatur ob pedem adductum, quem nec terræ imponere, nec fulcris sustinere poterat. Itaque post triennium frustra chirurgorum diligentiæ impensum, ad S. Petri de Alcantara opem pro ultimo remedio, cum voto visitandi ejus sepulcrum, confugit confidentius. Die sequenti deferri se festinans, post conscientiam expiatam, sensit ita sibi dolores augeri, ut ad communionem accedere non posset. Unde mœrore quasi oppressa, adhuc constanter liberatoris sui auxilium implorat. Ecce igitur quod redeunt in instanti ad locum suum ossa, cessant cruciatus; ac ipsa deposito in terram pede libere ambulans, domum suam sanata revertitur.

[338] In oppido Arenarum Franciscus Ramirez Alphonsi filius annorum novem, ex longa quadam infirmitate crura ita infecta retinebat, ut insistendi usum negarent. Post aliquot menses eum parentes ex voto ad conventum sancti Andreæ, ac sepulcrum S. Petri de Alcantara transtulerunt; ubi ungendo offensas partes oleo lampadis servi Dei, confestim consolidatas viderunt, et puerum sine ullo impedimento usui pedum restitutum.

[339] Andreas Velez faber ex pago de Lanzaita distante tribus leucis Arenis, crurium ægritudinem tantam contraxerat, ut fulcris uti cogeretur per septem menses continuos, dein etiam in lecto decumbere. Quod cum uxor adverteret, nec humana prodesse remedia, ad cœlestia convertitur, suggerens marito, ut S. Petro de Alcantara se devoveret, de quo miranda multa audierat. Huic obediens prompte Andreas equo impositus, ac amicis hinc inde stipatus, ad ecclesiam, moxque ad sepulcrum defertur; ubi post auditum sacrum, et sumptam comunionem ferventer se Sancti intercessioni commendat. Postquam aliquamdiu sic perstitisset, sensit sibi vigorem in cruribus redire, ita ut ex se erectus paulatim incedere posset. Tandem integre per ecclesiam obambulans, fulcra gratulabundus sepulcro appendit; et cum amicis pedester revertens, incessanter singulare Sancti beneficium summis præconiis apud cunctos extollit.

[340] Madriti puer quidam nomine Balthazar, filius Ludovici Mendieta, a nativitate adeo debilia crura habebat, ut per septem annos eis insistere non posset, sed terra tantum reptans, a cunctis Serpentis cognomine signaretur. Mater ex hoc graviter afflicta, at vero summe S. Petro de Alcantara addicta, ei filii miseriam instanter commendabat. Quadam die infra octavam festi hujus Sancti, quod in aula summo principum ac populi concursu magnifice celebrabatur, curat puerum ad capellam Sancti in brachiis deferri, et ex cordis intimo supplicationes iterari. Biduo post infirmus cruribus insistens, et paulo post perfecte viam capiens (qua domum reverteretur) omnium elicuit admirationem, et Sancti gloriam apud plurimos divulgavit.

[341] Leonora Gonzalez de Arenas per aliquot annos brachio et humero dextro ita contracta fuit, ut neque manum quidem attollere posset. Cum igitur miranda, quæ ad S. Petri sepulcrum quotidie perpetrabantur, intellexisset; ex voto se per novenam illuc transtulit. Ultima tandem die, dum tota orationi intenta in terram se prostrasset, brevi iterum resurgens, manu et brachio integre restitutis, domum exultans revertitur.

[342] D. Ludovica de Villagra ex oppido Mombeltrani, e gravi morbo adeo membris capta remansit, ut ultra annum movere se non valeret. Unde quadam die inspiratione divina, ad S. Petri de Alcantara sepulcrum delata, totam se insuper extendit cum magna fiducia ac devotione. In eodem instanti membra revigescere, totamque se convaluisse, altissime Sancto acceptum imposterum ferebat.

[343] Alia mulier ex pago de Ornillo prope Arenas, brachiis ac cruribus manca, ex aliorum manibus moveri ac cibum capere cogebatur. Hæc ad sepulcrum Sancti delata, antequam novenam absolvisset, sana pristinæ integritati restituta fuit.

[344] Catharina Blasquez de Arenas, manibus ac pedibus adducta, per triennium detinebatur in lecto. Hinc cum gratias a S. Petro de Alcantara obtentas a pluribus narrari audisset, ad ejus capellam ac sepulcrum deportari quamcitius procuravit. Ibi ferventi oratione, valetudinem suam, Deo per Servi sui merita commendans, domum refertur; nec diu quin liberam se ac omni impedimento membrorum solutam, infra breve tempus agnosceret.

[345] Catharina Velasquez de Mombeltrano cruciabatur vehementi dolore cruris, quod spatio trium annorum movere nequiverat. At vero ad sepulcrum S. Petri de Alcantara delata, atque intercessioni ejus se devote commendans, dum se insuper extendit, confestim sine dolore resurgit, et gaudens ad propria regreditur.

[346] Adolescens quidam sexdecim annorum, ex eodem oppido Mombeltrani, adductus cruribus, fulcris sustinebatur. Huic cum mirabilium S. Petri de Alcantara memoria obversaretur, ad ejusdem sepulcrum pergere non tardavit. Hic dum humili supplicatione favorem implorasset, statim sanus evadere ac sine dolore recedere meruit.

[347] Alphonsus Muñoz nativus ex oppido sanctæ Crucis, viribus robustus, dum pondus centum octuaginta librarum brachiis gestabat, crus sibi sinistrum offendi sentiebat, ita quod dolore crescente, in lecto decumbens, ultra viginti dies maximos dolores pateretur. His adactus, votum S. Petro de Alcantara fecit sepulcrum ejus se aditurum, atque crus cereum appensurum; quo emisso, pars offensa obtorpuit, donec equo conscenso, ut ecclesiam adiret, in via omnem dolorem sopitum sentiens, pedibus reliquum confecit et Sancto gratias obtulit cum voto.

[348] In villa Parræ, uxor Simonis Gomez, nomine Maria Martinez, dolore conficiebatur propter incurabilia ac fœtentia ulcera, quæ crus ejus per decem annos infecerant. Itaque fama sepulcri S. Petri inducta, inde se sanari sperabat, unde tot convalescentes rediisse audierat. Meliori ergo modo (quo poterat) illuc translata, post devotam orationem ac mentis in Deum elevationem, firmare pedem cœpit, et mox obductis plagis fulcra appendit, et pedes ad sua revertitur.

[349] In eodem loco Petrus Sanchez manibus et pedibus impeditus, in lecto plurimis mensibus decumbebat. At quadam die memor miraculorum S. Petri ad Alcantara, ad ejus sepulcrum peregrinationem vovit. Nec fefellit effectus, dum statim expeditum se sentiens; lecto exurgere, et post biduum ad explendum votum pedester ire cum summo stupore ac Liberatoris gloria visus fuit.

[350] Joannes Martinez Cavezudo decumbens superiori corporis parte obtorpuerat, qua uti non posset. Hinc per integrum annum medicis in vanum curantibus, recurrere ad S. Petri favorem concludit, promittendo se ejus sepulcrum visitaturum. Nec abnuit Sanctus, cum mox offensam partem restituens, ægro votum exsolvere, ac omnes suos devotos ex tam mirabili successu Deum glorificare, sua intercessione obtinuit.

[351] Maria Ximenez, uxor Ferdinandi Blasquez, casu quodam adeo graviter offensa fuit, ut mortis quasi periculum adiret. Dum clamorem forte præ cruciatu attolleret, audita fuit a quodam religioso Discalceato, qui pro eleemosyna ad ejus ostium accesserat; ad quam ipse dixit, ut se S. Petro de Alcantara offerret, et cum voto sepulcrum ejus inviseret. Itaque morem gerens devota mulier, conduci se fecit et gratiam integræ valetudinis confestim obtinuit.

[352] Antonius Martin, filius Dominici, brachium ex quodam casu fractum chirurgorum negligentia mancum retinebat. Itaque sepulcrum servi Dei accedere statuit; post devotam orationem, ex oleo lampadis brachium inunxit, moxque cum omnium stupore movere expedite visus fuit.

[353] Josepha de Salamanca, ancilla D. Alphonsi de Montalvo, ex Arevalo diœcesis Avilæ, in manu incurabile vulnus cum dolore patiebatur. Ejus dominus pro devotione erga S. Petrum de Alcantara, eam suis intercessionibus commendabat. Unde non multo post perfectam ancillæ salutem suis precibus obtinuit.

[354] Catharina de Saravia, quæ habitabat Arenis, coxendi (seu sciatica) laborabat, quam nullis medicamentis curare poterat. Conducta igitur ad sepulcrum S. Petri, confestim ab omni dolore convaluit.

III.

[355] [Cæci, surdi etc per invocationem S. Petri visum, auditum recipiunt.] Cæcilia Velasquez ex oppido Mombeltrani, per octo menses continuos oculorum ægritudine adeo graviter afficiebatur, ut nec videret ubi pedem poneret. Quæ cum audisset sepulcrum S. Petri de Alcantara apertum fuisse, jumento se ad ecclesiam vehi fecit, quamvis tempus rigidum et nivibus impervium iter esset. Ibi vero postquam oculos aqua (quam reliquia Beati attigerat) lavisset, et sepulcro adhuc aperto caput immisisset, illico visum recepit, et laudans Deum in Sancto suo domum oculis integerrimis redit.

[356] Isabella Gonzalez de Arenas, vidua Sebastiani Moreno, gravi quoque infirmitate oculorum usum amiserat, licet tres menses medicorum scientiam frustra exhausisset. Itaque voto ad sepulcrum S. Petri emisso, et illuc a quadam vicina conducta, lavit ex ejusdem aqua oculos, et orationis suæ fervore visum a Beato confestim impetravit, nec imposterum quicquam in illis mali amplius passa est.

[357] Joannes Velasquez, filius Thomæ incolæ oppidi Sanctæ Crucis, a quinque mensibus propter panniculum oculo obductum, cæcitatem ex eo patiebatur, nec aliquo remedio curari poterat. Quadam vero die, oculum prædictum baculo S. Petri de Alcantara contingens, visum recepit et perspicacem postea habuit.

[358] Domna Eleonora de Arias, uxor Joannis de Frias Matritensis, dolore oculorum capta, post octo menses unius lumen omnino amisit. Quadam die a D. Isabella de Fonseca visitata, admonebatur, ut se S. Petro de Alcantara commendaret, et aquam quoque adhiberet, quam Sancti reliquia attigerat. Hac itaque accepta, oculum lavit offensum et confestim lumen recepit.

[359] Franciscus Nietus incola Guisandi, extremum quasi vitæ adierat, ex carbunculo oculo obducto. Ejus mater ac soror, ambæ, accensa fide ac devotione, ad S. Petri de Alcantara intercessionem recurrunt vovendo se cum infirmo ad ejus sacellum accessuras. Vix voverant, cum evanescens tumor, febrique cessante, infirmo sanitas rediit, et votum integre solvit stupentibus plurimis (qui factum probe noverant).

[360] Bartholomæus Garcia, incola pagi Sanctæ Crucis, a longo tempore surditatem patiebatur, quam nullo humano remedio recuperare posset. Ad cœlestia tandem conversus, sepulcrum S. Petri de Alcantara adiit, ut devotam ibi orationem faceret. Post aquæ guttas ex reliquia ejusdem auribus instillans, incontinenti auditum mirabiliter recepit et gratias reddidit (Deo ejusque famulo B. Petro).

[361] Domna Maria Alvarez de Medrano, uxor Joannis de Frias Caravaxal incolæ Arenis, spatio novem mensium auditum amiserat ex quodam capitis dolore intenso. Quadam nocte ingravescente dolore, cor ad suum patronum S. Petrum de Alcantara ferventer elevat, vovetque se sanam per integrum diem in ejus sacello gratias reddituram. Expleta oratione, suaviter somnum cepit; ex quo evigilans, et dolore et surditate ita se liberam sensiit, quasi numquam grave aliquid passa fuisset.

[362] Laurentius Segovia medicinæ doctor juvenis, civis Toletanus, angina graviter laborans, diuque frustra medicamentis usus, mortem expectabat; dum ergo animam ageret, recordatus S. Petri de Alcantara, salutem eidem affectu cordis intimo devovit. Inde aquam ex reliquia Sancti bibens, statim sanus evasit.

[363] Maria Velasquez ex oppido de las Cuevas, quadam nocte faucium dolore ita cum febri præoccupata fuit, ut vix verbum proferre posset. Unde interno affectu ad S. Petrum de Alcantara cor attollens, promisit sacellum ejus adire ac eleemosynam largiri. Mox febris recessit, et loquela restituta faucibus eam gratam Sancto præstitit.

[364] Dominicus Gonzalez, patris ejusdem nominis filius, ex oppido de las Cuevas, idem gutturis malum passus, a genitoribus S. Petro offertur. Peracta oratione, mox sanum factum cum amicis devotius congratulabantur.

[365] D. Anna, filia Joannis de Medrano et Antoniæ de Herrus habitantium Arenis, in extremis agebat propter anginam, quæ tunc multos extinguebat. Mater, quæ ex filiæ vice valde cruciabatur, S. Petro de Alcantara illam commendat. Et quia illo die transferri ad novum depositum corpus ejus intellexerat, voluit contradicentibus medicis eam ad ecclesiam deferri. Quo cum accessisset atque infirmam super sepulcrum extendi curasset, vidit illico sanam salvamque surgere.

[366] Franciscus Lopez del Picon habitans Arenis, anginæ doloribus suffocabatur, ut nec cibum caperet nec verbum proferret. Hinc uxor Anna de Vargas pro salute mariti, ad sepulcrum S. Petri votum fecit, simulque ejus corda collum mariti cinxit. Qui postquam obdormiisset, paulo post, obstupente muliere, salvus evigilavit ac gratias reddidit.

[367] D. Isabella de la Cruce nobilis Toletana, gravem anginam patiens cum ardente febri a matre S. Petro de Alcantara commendabatur tenerius. Dein parte reliquiæ servi Dei faucibus ejus applicata, omni dolore liberam Sanctique merita collaudantem vidit quam citissime.

[368] Elisabeth de Fonseca Matritensis, a duobus annis assiduam cordis palpitationem sentiebat; ita quod septies vel amplius quotidie vexata, mortis periculum adiret. Unde ab aliis persuasa, S. Petri de Alcantara intercessionibus cum voto sese commendabat. Quod ei tam fœliciter quoque successit, ut statim notabilem mutationem agnoscens, brevi integram valetudinem recuperare mereretur.

[369] Maria Gonzalez nata Arenis, per duodecim annos quotidie ter aut quater palpitationem cordis patiebatur, quæ illam sensibus privabat cum vehementi cruciatu. Una vice spiritu ac devotione ferventi S. Petrum de Alcantara invocat, et se cum voto sacellum ejus invisuram promittit. Ab illo puncto omni passione libera imposterum sana perseveravit.

[370] D. Isabella de Caravaxal de Arenas morbo quodam affecta, qui cum febri deliquia et cordis passiones causabat, ita quod extremo Unctionis sacramento recepto, mortem operiebatur. Accessit interea filius ejus Joannes, et matri se S. Petro de Alcantara vovere suadet, sicut ille fecerat pro sua salute. Quo facto obdormivit ægrota, et post pusillum evigilans, a cunctis cum summa admiratione ab omni pœna et malo libera inventa est.

[371] D. Catharina Pacheca nata Oropesæ, tertianam duplicem patiebatur, quæ alias passiones vehementiores inducebat cum vitæ periculo. Itaque offerendo se S. Petro de Alcantara, cui semper addicta fuerat, aquam miraculosam servi Dei hauriens, sopore capiebatur. Post hunc evigilans, sine febri sanam se factam admirata, Sancto gratias reddidit. Idem quoque in alia infirmitate gravissima experta fuit.

[372] Maria, filia Christophori Martin et Mariæ Sanchez del Arenal, infirmitate quadam singulari ultra annum torquebatur, dum passiones melancholicæ eam a spiritibus vexari indicabant. Quod animadvertentes genitores, postquam variis piorum hominum consiliis ac experientiis obtulissent, tandem ad sacellum S. Petri de Alcantara conducunt, et facta oratione integre ab omni accidente liberam ad sua reducunt.

IV.

[373] [Hernia aliisque similibus liberati malis.]Balthazar Rodriguez filius Thomæ habitantis Arenis, laborabat hernia, brevi a chirurgis incidendus. Ejus mater Francisca Muñoz voverat se per novem dies filium ad S. Petri de Alcantara sepulcrum conducturam. Ideoque dum quadam die devotioni suæ intenta, ecclesiam (ubi corpus Sancti requiescit) verreret; respexit ad se filium venientem, quem prope sepulcrum antea deposuerat. Et quia integre sanatum, expediteque currentem agnovit, præ gaudio: Miraculum! miraculum! exclamans, humillimas benefactori gratias reddidit, nec beneficium deprædicare cessavit.

[374] Thomas Rodriguez ejusdem loci incola, tam molesta hernia cruciabatur, ut quotidie gemitus et clamores plurimos ederet. Mater quæ Discalceatis erat valde affecta, meliori, quo potuit, modo secum ad sepulcrum S. Petri filium portavit. Quo cum pervenisset, confestim omni defectu ac dolore liberatum domum reduxit.

[375] Maria Nuñez, uxor Joannis Sanchez Serrano, ex pago Parra, filium habebat, cui intestinum diffluebat sine aliquo remedio. Fide igitur accensa, ad Sacellum S. Petri de Alcantara cum puero recurrit, et cereum magnitudine eumdem æquans secum attulit; post devotam orationem puer integre convaluit.

[376] Filius cujusdam Thomæ Velasquez et Mariæ Gomez, per annos quatuor herniam ex utraque parte misere patiebatur. Unde parentes, voto visitandi sepulcrum S. Petri de Alcantara pro gratiarum actione emisso, statim perfectam ejus sanationem mirabiliter impetrarunt.

[377] Petrus Hernandez de Herrera, ex pago Candelera, cum pro lucrando jubileo, quadam vice ad ecclesiam Rosarii patrum Discalceatorum ivisset; intestina in scrotum defluxere, ita ut in terram prosternerent. Ipse vero affectum cordis ad Sancti auxilium attollens, oratione facta, a S. Petro obtinuit sine dolore sanus liberque resurgere.

[378] Domna Catharina de Balde Nebro, ex oppido Arenarum, filiam habebat hernia incurabili laborantem, quæ nocte quadam illam ad extrema conduxit. Tunc mater coram Deo genuflexa, S. Petri de Alcantara favorem, tamquam advocati particularis, confidenter invocat. Mox ægra somnum cepit, et brevi expergiscens sine aliquo infirmitatis signo matri se obtulit.

[379] Filia quædam Balthazaris de Frias ex oppido Arenarum, adeo acuta febri opprimebatur, ut medicorum judicio nulla spes ad vitam patri relinqueretur. Quibus ille: Benedictus sit Deus, ergo a sanctis ejus remedium quæramus. Et statim ad ecclesiam S. Petri de Alcantara deportata filia, sacrum fieri curavit cum spe certa filiæ salutem se impetraturum. Quod equidem evenit, cum finita missa, puellam pristinæ saluti integre restitutam medici aliique noti summe admirarentur.

[380] Maria Lopez ex pago sancti Stephani aliquandiu magnis febribus tenebatur, quæ oppilationes quoque eidem creabant, sic ut vicinam morti constituerent. Ex quo matrem suam rogat, ut se portari faceret ad sacellum S. Petri de Alcantara, pro salute recuperanda. Nec spes fefellit, dum eadem imposita sepulcro, confestim sana resurrexit, collaudans Deum in Sancto suo gloriosum et admirabilem.

[381] Joannes Blasquez de Arenas, quadam die castaneam ascenderat, ex qua sub ejus pede infractus ramus (eum) in terra prostravit, ubi inter saxa quædam prærupta totum corpus contudit. Accurrentes socii (quem mortuum credebant) erectum viderunt et narrantem quomodo invocatione S. Petri evidens mortis periculum evaserat. Unde eos rogabat secum ad ecclesiam ejusdem venire, ut pro liberatione gratias debitas redderent.

[382] Sebastianum Garzia ex pago de la Parra febris vehemens invasit, cui medicamenta levamen nullum afferebant. Ideo ad favorem S. Petri de Alcantara cœlestem recurrens, ejus patrocinio confisus ad ecclesiam Discalceatorum deserri se jubet; ubi ferventi oratione aliquantulum perseverans, brevi sanus liberque a febri domum suam reversus est.

[383] Joannes Garzia Ramos de Arenas ligna securi scindendo, pedem ægre vulneravit, ut præ dolore contabesceret. Invocato favore S. Petri de Alcantara cum voto mittendi ad ejus sepulcrum pedem cereum; statim tumor decrevit et vulnus obductum fuit, stupente chirurgo, qui lethale judicaverat.

[384] Infans quidam duorum annorum Mariæ de Flores febri ardentissima laborabat ab octo mensibus, nec medicorum magna sollicitudine liberari poterat. Hinc quadam die matri pie in mentem venit se cum filio S. Petro offerendi (offerre), quod pro gratiarum actione sacellum ejus inviseret. Moxque hac promissione facta, infantem omnino febris reliquit et sanus evasit.

[385] Didacus Sanchez Arenis incola per viginti quinque dies febri continua vexatus, tandem, accedente quartana, viribus destituebatur. Itaque omni ope desperata, ad S. Petrum de Alcantara cum voto visitandi ejus sepulcrum quatuor diebus Veneris recurrit. Vix voverat, cum se sanitati, ac viribus integre restitutum Sancto acceptum merito tulit.

[386] Catharina de Atienza de Arenas lecto tenebatur a febri continua, quæ etiam delirium superadduxit. Eam quadam die accedens frater ejus hortabatur S. Petro se commendare, quemadmodum ipse cum alio fratre sæpe cum fructu expertos se fuisse affirmabat. Exaudiat nos Deus, respondit infirma; et invocata Sancti intercessione cum voto visitandi ejus sepulcrum et jejunandi per tres sextas ferias, sequenti mane cum omnium stupore liberam sanamque se ostendit.

[387] Filius quidam Petri Ximenez ætatis anno decimo octavo, vehementi capitis dolore vexabatur, adeo ut requiem impediret; quare mater S Petri de Alcantara devotissima, filium ei serio commendabat, promittendo eum discalceatum per tres sextas ferias sepulcrum ejus invisurum. Qua facta promissione, adolescens e lecto consurgit et matris votum rectissime adimplevit.

[388] Bartholomæus filius Francisci Martinez et Mariæ Sanchez incolæ del Arenal, tam molesta hernia laborabat, ut ex ea mori crederetur. Igitur parentes ejus vovendo se S. Petri sepulcrum cum infirmo invisuros, confestim convaluisse cognoverunt et ad præstandum promissa, ad conventum sancti Andreæ Discalceatorum conduxerunt. Hoc sibi contigisse anno ætatis tertio decimo jam annum trigesimum agens infirmus deposuit neque ultra quid se passum asseruit in illa parte. Ita quod ex hinc semper S. Petro de Alcantara addictissimus, ulterius in quodam naufragio (ubi septem naves perierunt) ipse cum sua salvum evasisse, ejusdem favori confidentius adscriberet.

[389] Christophorus Lopez Arenis incola per annum et medium intestinum rectum adeo extra suum locum prominens gerebat, ut etiam matri suæ cruciatus ex suis doloribus adderet. Hæc ergo omni remedio humano desperato, ex consilio cujusdam religiosi Discalceati filium ad sepulcrum S. Petri de Alcantara conducit. Ubi cum ferventi oratione eumdem subsidere fecisset, divina virtute statim intestinum ad interiora rediit, et ægar tam mirabiliter sanatus, divinam beneficentiam et Servi sui gloriam altius ubique deprædicavit.

[390] Puerulus Æthiops inutilis penitus atque contractus, ad S. Petri sepulcrum ab ejus hera, uxore quondam Martini de Frias, oppidi Arenarum accolæ, adductus; meritis ejusdem servi Dei integræ sospitati restituitur.

[391] Leonora Gonzalva ejusdem oppidi Arenarum inquilina, a paralysi, qua gravissime laborabat, ad ejus quoque sepulcrum integre liberata fuit.

[392] [Sanati solo Reliquiarum contractu.] Isabellæ Gonzalez uxoris Francisci Godinez de Arenas, faciem erysipola inflammatio sic occupaverat, ut intra octo dies quasi cæcam redderet. Huic allata corda S. Petri de Alcantara ac faciei applicata, statim tumorem suppressit ac sanam præstitit.

[393] Joannes Lopez filius Ægidii de Mombeltran, annorum duorum ac medii, magnam suppurationem in crure habebat cum dolore intenso, ac nulla sanandi spe. At parentes ad cælestia remedia confugiendo, fascias quasdam, intinctas aquæ ex reliquia S. Petri de Alcantara, cruri obvolvunt, cum somnum petebat. Sequenti mane puer omni infirmitate liber parentibus offertur.

[394] Maria Alvarez de Soto, uxor Simonis Guttierrez de Mobeltran, cruciabatur valde in una manu ex quodam vulnere, quo intumuerat. Sed postquam baculum S. Petri reverenter ac cum devotione contrectavit; non dolore modo, sed et vulneris signo omnino liberata fuit.

[395] Illustris quidam vir in Castellæ regno uxorem habebat in magno periculo versantem, ex faucium inflammatione irremediabili. Hinc ambo auxilium S. Petri de Alcantara implorando, quadam ejusdem reliquia offensam partem contingunt; ex qua paulatim meliorata, infra sex horas integram sanitatem recepit.

[396] Joanni Baptistæ Muñoz Arenis habitanti, cum inflammatione quadam secreta, febris ingens per octo dies continuos requiem turbabat. Ideo ex auditu miraculorum S. Petri de Alcantara, ad ejus sacellum deportari festinans, ibidem post devotam orationem, perfectam salutem a Deo obtinuit.

[397] Joanni de Soto, architriclino Octavii centurionis, Marchionis de Monasterio, ex inflammatione quadam cum ardente febri maxilla intumescebat. Unde ejus filia D. Clara eamdem oleo lampadis S. Petri inungens, statim aperiri vidit et saniem effluere, ita ut post tres dies pater sanus extiterit.

[398] Joannes Martinez Spinosa de Arenas habebat guttur inflammatum cum interiori suppuratione, quæ cum febri continua ingens ei tormentum afferrebat. Itaque a medicis derelictus perceptisque sacramentis cum morte luctari videbatur. At recordatus beneficiorum S. Petri de Alcantara, ei se affectuosius commendabat. Mox guttur aqua ex Sancti reliquia aspergens, sensit suppurationem rumpi, marcorem diffluere, febrim cessare seque pristinæ sanitati jam optime restitutum esse.

[399] Alphonsus de Arias ex oppido de Arenas, ex apostemate gutturi inhærente cum ardenti febre, periclitabatur de vita; cum duo fratres Discalceati ædes ejus accederent eleemosynæ causa. Hi promittunt se ad conventum reversos eum Deo precibus oblaturos; simulque missuros aquam ex S. Petri reliquia, qua uti posset. Vix bibit infirmus, cum obdormisset, et aliquantulum post evigilans, sensit ruptum apostema ac febrim cessasse.

[400] Andreas Ximenez, incola pagi de las Cuevas, propter suppurationem in crure moveri e lecto non poterat. Itaque auditis mirabilibus S. Petri de Alcantara ei se diligentius commendans, aqua ex reliquia ejusdem ulcus lavit et brevi convaluit.

[401] Doctor Laurentius Pinel de Sosa, medicus Arenis, propter apostema in gutture a medicis relictus, sacramenta ecclesiæ acceperat, ut mortem expectaret. Huic applicata corda S. Petri de Alcantara apostema dirupit et ad salutem profuit, sic ut ex miraculo omnium devotio in Sanctum mirum in modum exinde creverit.

[402] D. Rodericus de Mendoza et Sandoval, dux del Infantado, apostema in aure ovi magnitudine habebat, quo vehementer torquebatur, nec requiem capiebat. Accepta igitur reliquia quadam S. Petri de Alcantara, cujus singularis devotus erat, eam auri applicuit et cessante dolore somnum cepit. De hinc resurgens a somno, tumorem recessisse et se sanum agnovit; quod medicis ac chirurgis pro miraculo habitum fuit.

[403] D. Thomas Lopez præfectus Arenis, hydropisi laborans in parte sinistra ventriculi, magnum tumorem sentiebat, qui dolores et inquietudines causabat vehementes, ita quod de remedio desperans, uxori diceret omnino sibi mortem instare. Cui nobilis mulier confidendum sibi meritis S. Petri de Alcantara, eique serio se commendandum restare, si salutem cuperet. Hinc cum magno pietatis affectu Sancti cordam parti offensæ applicando, illico experiebatur dolores minui, appetitum cibi redire, quem hactenus nauseaverat. Tandemque infra paucos dies, totum se convaluisse cum omnium admiratione et Sancti gloria.

[404] Catharinæ Rodriguez, viduæ Joannis Rodriguez, habitanti in oppido Guisando, pectus occupaverat suppuratio maligna, quæ sub brachio ad sinistrum latus protendebatur, ut necessario a chirurgis incidenda judicaretur. Hinc cum misera mulier instrumenta expavesceret, e lecto exiliens in terram se prostravit, exclamando: O sancte Petre de Alcantara; tibi dico, Sancte benedicte, ut mihi faveas in hac angustia, nec permittas me ab istis instrumentis attingi. Mox reliquiam Sancti cum devotione applicans, ulcus aperiri vidit et frustula carnis marcidæ exire, atque brevi integre agnovit se sanam evasisse.

[405] D. Catharina de Medrano incola Arenis per tres menses continuos dentium dolore cruciabatur atrociter, cum totius vultus inflammatione. Accepit itaque cordam S. Petri Alcantaræ et cum ea faciem in crucis modum signavit. Statim dolor cessavit et infra quadrantem horæ omnis tumor evanuit, quasi nihil passa fuisset.

[406] Aloysa Centeno civis Toletana, fauces tumore quodam inflammatas habebat tali modo, quod acutissimos cruciatus afferret, et tandem caput in sinistrum humerum cum deformitate detorqueret. Unde memor ipsa alterius beneficii a S. Petro de Alcantara accepti, misit ad conventum pro ejusdem reliquia. Cum ea accedens guardianus et tumorem signans, obstupescentibus cunctis, visum fuit guttur detumescere incontinenti, et caput ad locum suum redire sine ullo infirmitatis vestigio.

[407] Filius quidam Ludovici Gomez et Mariæ Lopez de Arenas, cruciabatur valde a vulnere in crure accepto, cui a chirurgis ferrum applicandum parabatur. Tunc mater ad S. Petrum lacrymando confugiens, promisit se crus cereum ad sepulcrum ejus allaturam et tribus sextis feriis visitaturam. Postea ad filium accedens, invenit rupto apostemate, bene valere, ut simul cum ipsa statim votum Sancto persolvere posset.

[408] Doctori Zavallos prætori Toletano, ex quadam confusione crura adeo intumuerunt, ut lecto inhærere cogeretur, et post varia tentata remedia, ferro tumorem aperire. Dum ergo quadam nocte recogitando imminens periculum, cui se exponebat, ad S. Petrum de Alcantara singulari affectu devotionis conversus, supplicabat sibi opem ferre, ne incisionem probaret, certisque exercitiis pietatis se ei pro gratiarum actione obstrinxit. Sequenti mane inventus fuit mirabiliter, sine omni inflammatione aut signo, lecto egressus ut incedere posset.

[409] Simon Gomez dum in sylva quadam ligna secabat, ex arbore in terram cadens duo ossa in dorso confregit, quæ maximos ei dolores et tristitias afferrebant. Tandem summa fiducia ad auxilium sui singularis advocati S. Petri de Alcantara confugit, promittendo se ceræ quantitatem ad ejus altare delaturum. Quo facto statim dolores evanescere, ipse quietem capere atque die sequenti e lecto surgere, ad prius exercitium in sylvam revertit.

VI.

[410] [Gratiæ operatæ ex Cordæ contactu et terra ab ejus sepulcro desumpta.] Habitabat in oppido de Arenas Rodericus Arias Godinez, vir satis conspicuus, qui febri continua periculum adierat. Hinc se commendans quadam vice S. Petro de Alcantara, cui singulariter devotus erat, cordam ejusdem sibi adferri instanter petiit. Cum ergo illa collum cinxisset atque aquæ haustum bibisset; compellando Sancti intercessionem obdormire visus est, cum a multis diebus id non fecisset. Ex quo somno evigilans, omni febri liber gratiam a Sancto juxta desiderium impetravit.

[411] Antonio Gonzalez de Arenas filia erat, cui gravis morbus loquelam abstulerat, et cum accidentibus mortalibus tremores mirandos in omnibus membris efficiebat. Statim ac illam corda S. Petri attigisset, sine mora loquelam recepit et in toto corpore convaluit, ac Sancto perpetuas gratias reddidit.

[412] D. Joanna de Avila habitans Arenis, per tringinta dies a continua febri vexata, proxima morti constituebatur. At recordata mirabilium S. Petri de Alcantara, ad ejus favorem confugit, cingendo se ejus corda, et vovendo se ejus sepulcrum pro gratiarum actione adituram; confestim febris recessit et sana votum adimplevit.

[413] Filia quædam Bartholomæi Sanchez et Annæ Gonzalez, sine ullo remedio febri continua laborabat. Unde pater ad conventum fratrum Discalceatorum accedens, reliquiam quamdam S. Petri asportavit, et pectori filiæ imposuit cum fiducia reddendæ eidem salutis. Nec fefellit spes, cum statim omni morbo liberam, non sine omnium stupore, ipse quoque mirabundus conspexit.

[414] Petrus Velez incola pagi de las Cuevas, tertiana duplici usque delirium tenebatur. Itaque consilio amicorum, S. Petro de Alcantara se commendans, quamdam ejus reliquiam applicari sibi cum devotione procuravit. Ex qua, mox omni infirmitate liberatus, pro accepto beneficio humillimas gratias egit.

[415] Ignis vehemens in quadam sylva D. Antoniæ de Herruz forte accensus, venti incremento contiguas sylvas depopulabatur. Unde vicinæ mulieres clamores in cœlum extollentes, auxilium S. Petri de Alcantara invocabant. Venit tunc in mentem prædictæ D. Antoniæ, se aliquid de terra sepulcri ejusdem Sancti habere, quam cito prolatam flammis injecit. At mirum dictu, quod statim extingui visæ, majores in omnium cordibus devotionis ardores relinquerent, ut Deum in Sancto suo magnificarent.

[416] D. Agnes de Cepeda nobilis Toletena filiam habebat, propter gravem morbum a medicis derelictam, ita ut animam ageret. Dum igitur spiranti ministrantur spiritualia subsidia; eidem parum aquæ cum terra ex sepulcro S. Petri missa fuit a D. Maria de Paramo. Hanc cum devote hausisset, illico febrem cessasse, atque in se reversam ægrotam omnibus summæ admirationis causa fuit, ac Deum laudarunt.

[417] D. Joanna Valeriano Arenis nata, febri pestifera post aliquot dies ad extremum redacta erat. Animo tamen erecta ex consideratione miraculorum S. Petri, ejus favorem cum fiducia implorat. Mox aliquantulum terræ ex sepulcro ejusdem aquæ commixtum bibendo, liberam se et recte valentem mirabiliter agnovit.

[418] Franciscus Fernandez de Fonte Toletanus, morti proximus a matre S. Petri de Alcantara intercessionibus offerebatur. Et cum tangi eum a reliquia ejusdem procurasset, confestim incolumem recepit.

[419] Franciscus Godinez de Arenas duo olei dolia habebat, ita colore, odore ac sapore corrupta, ut prorsus inutilia æstimarentur nulliusque pretii. Quod animadvertens ejusdem uxor, aliquantum terræ ex sepulcro S. Petri oleo immiscuit, et statim extrahens parvam quantitatem, adeo purgatum totum invenit, ut admiratione confusa, miraculum ubique deprædicaret.

[420] Isabella Gomez uxor Petri Ximenez, ex pago Arenal per duos menses lecto destinebatur a febri continua, quam arte expellere in vanum tentarat. Ergo ad S. Petrum de Alcantara toto corde conversa, quamdam reliquiam ex conventu Discalceatorum obtentam collo imposuit; et illico surrexit incolumis.

[421] Fr. Joannes de Leganez Religiosus conventus sancti Andreæ, cum vehementer se a febri molestari sentiret, cum magna fiducia se reliquia B. Patris sui tangi expetiit, et statim bene habuit.

[422] Marchionissa de Malpica ex ulcere faucibus inhærente, de vita periclitabatur. Inde intercessionem S. Petri de Alcantara compellando, ejus reliquiam collo appendit. Ex quo, cum brevem somnum cepisset, expergescens sana absque ullo offensionis signo Sanctum glorificavit

[423] D. Catharina Mexia uxor Didaci Ximenez ex civitate Toleti, febri pestilentiali mortis periculum medicorum judicio timebat. Sed applicando reliquiam S. Petri de Alcantara, post modicum somnum libera evasit.

[424] Franciscus Martinez Arenis incola, digitum in manu sinistra adeo ægrum habebat, ut abscindendum chirurgi judicarent. Infirmus itaque seipsum cum certa eleemosyna S. Petro devovens, reverenter quamdam ejus reliquiam deosculabatur. Tota sequenti nocte sopore refectus, quem per triginta dies ob doloris vehementiam amiserat, proximo mane, obstupentibus chirurgis, sine ulla læsione inventus est sanus.

[425] Sebastianus de Medina, ephœbus comitissæ de Garzias, navigando in Flandriam ingenti maris procella jactabatur in mari, sic ut omnes præsens naufragium pertimescerent. Ipse vero socios ad invocandum patrocinium S. Petri de Alcantara provocans, summa in Sanctum suum fiducia reliquiam quamdam ex ejus vestimentis in mare projecit. Vix undas tetigerat, cum detumescere videbantur, et tempestas cessare, ut ad agendas gratias omnes incitarentur.

[426] In civitate Toletana D. Hieronyma de Rios, cruciata per duos annos a febri ethica, vitæ spem amiserat. Cum soror ejus parum aquæ (cui reliquia S. Petri intincta fuerat) propinasset, eamque cum magna fide hausisset, defecit febris accessio, post etiam paucas horas optima valetudine se omnibus exhibuit cum Sancti glorificatione.

[427] Dominus Franciscus Gratianus Berrugere, secretarius linguarum apud regem catholicum, ab improviso accidente omnibus sensibus privatus fuit. Ille vero interna cordis elevatione, coram quadam S. Petri de Alcantara imagine, se eidem serio commendat. Statimque in se reversus, infra brevissimum tempus integre convaluit.

[428] Licentiatus Vargas ex oppido Arevalo, bis febri syncopali præoccupatus, cordam S. Petri ex ejusdem loci conventu postulavit. Insuper voto novenam offerens, brevi post salutem recepit; et pro gratia nihil se possibile negaturum, quod nomine S. Petri de Alcantara a se peteretur, libere spopondit.

VII.

[429] [Sanati ex Oleo lampadis et Aqua S. Petri.] Alphonsus de Frias inflammatione quadam gutturis per octo dies nimium oppressus, quæ jam in faciem protendebatur cum imminenti vitæ periculo. Animatus autem fiducia patrocinii singularis sui advocati S. Petri de Alcantara, ad ejus sacellum adiit, et oleo lampadis guttur inungi fecit. Ex quo statim omnis tumor evanuit et ipse melius habuit.

[430] Maria Lopez uxor Blasii de Ponte, habitantis Arenis, filiam habebat annorum duorum, nomine Catharinam. Hæc infracta cervice ex gravi quodam casu, caput semper in sinistram patrem pendens gestabat. Et quia curari arte humana non poterat, mater eam ad S. Petri per tres sextas ferias conduxit; ibique ungendo oleo lampadis obtortum filiæ collum, mox in pristinum locum caput restitui atque erectum stare vidit.

[431] Catharina Lopez, uxor Alphonsi Palomeri habitantis Arenis, cruciabatur continue in genu a quodam carbunculo, qui acutos dolores causabat. Commendabat itaque se ardenter S. Petro de Alcantara et oleo lampadis inunxit, sic ut illico sana evaderet.

[432] Maria de Antienza, uxor Petri Stevano Arenis incolæ, filium habebat Nicolaum, cui post diuturnam infirmitatem inflammatio gutturis accesserat cum febri ardente. Hic quadam die lecto consurgens, decidit in terram; et mater accurrens, oleo (quod servabat ex lampade S. Petri) filium inunxit et Sancto precibus commendavit; statim, inflammatione ac febri remittente, adolescens convaluit.

[433] Anna de Arenas, uxor Didaci Gomez Bezino, genu inflammato ab omni opere impediebatur. Itaque die quadam auxilium S. Petri invocans, oleo ejus lampadis partem inunxit et liberata fuit.

[434] Joannes Garzia, filius dominici Garziæ Palomero et Stephaniæ Gomez, ætate quinquennis catharro ita contractus remansit in nervis, ut nec pedes nec manus movere, aut stare aut sedere valeret. Mater consiliis amicorum persuasa filium ad sacellum S. Petri de Alcantara conduxit, super sepulcrum collocavit et oleo lampadis inunxit, dum sacrum fieri curaret; quo rite expleto, puer sponte surrexit, nec imposterum tale quid amplius passus est.

[435] Puella octo mensium, filia Mariæ Muñoz de Mombeltran, a medio corpore sursum lepra operiebatur, præter alia quædam ulcera fœtentia et horrida, quæ curationem respuebant. Post sexdecim dierum medicamina infructuosa, parentes ad divina remedia recurrendum statuerunt. Ideoque ex vera pietate S. Petri patrocinium implorando, aqua (quam reliquia ejus attigerat) puellam lavant. Unde mox crustæ ulcerum deciderunt, lepra exsiccata nullum ultra sui vestigium in cute puellæ reliquit.

[436] Isabellæ Lopez habitanti Arenis, oleum (quod conservabat in propria domo) ita corruptum erat, ut nulla industria purgari posset. Ad cœleste igitur remedium confugiens S. Petri miraculis stimulata, ex aqua ejus reliquiæ oleo superfudit, cujus partem pro lampade ejusdem largiendam vovit. Et ecce quod eodem puncto oleum ad pristinam puritatem reversum mulieri devotionis præmium rependit.

[437] Petrus Sanchez Usero post gravem morbum ad ultimum vitæ terminum pervenerat, ipsis medicis de salute desperantibus. Circa mediam vero noctem, quasi a lethargo quodam excitatus, filio præcepit, ut ex conventu fratrum Discalceatorum parum aquæ miraculosæ protinus afferret. Quod cum filius cum omni diligentia præstitisset, bibendamque patri anhelanti propinasset, vidit eidem febrim declinare, et intra paucos dies integre sanum e lecto resurgere.

[438] Petrus Rama habitans in Arenal, uxorem habebat infirmitate incurabili oppressam. Cui post varia remedia frustra adhibita, aquam S. Petri potandam exhibuit. Ex qua post modicum somnum, infirma integre sanata evigilavit.

[439] Joanna de Medina Arenis nata, prostrata jacebat a febri continua; cui per triginta dies medicinæ exhibitæ prodesse non valebant. Igitur S. Petrum de Alcantara invocando, ejus aquam hausit et brevi convaluit.

[440] Dominicus Ximenez incola pagi de Mombeltran, variis accessionibus febris continuæ ad extrema redactus, quadam die lecto exurgens, sepulcrum S. Petri adiit, orationem fudit atque ex aqua reliquiæ bibit, totusquc incolumis ad sua rediit, ut gloriam Dei ac merita Servi sui altius deprædicaret.

[441] Beatrix filia Andreæ Manso supradicti loci, febris continuæ agitationibus perducta erat ad mortis confinia. Quamobrem pater S. Petro de Alcantara devotus, ex ejus aqua febricitanti propinavit; qua hausta, statim eam febris deseruit et bene habuit.

[442] Joannes de Fonte civis Toletanus, pessime habebat a tertiana duplici, qua misere torquebatur. Hinc quadam die ad conventum patrum Discalceatorum misit, pro aqua ex reliquia S. Petri de Alcantara, quam afferens Guardianus et ægrotum reliquia signans, febri totaliter liberavit.

[443] Joannes Ximenez Nieto habitans in pago Hornillo, habebat uxorem et filium sexennem ambos graviter laborantes tertiana. Adiit conventum S. Andreæ del Monte; et allata infirmis aqua S. Petri de Alcantara, quam potando sanati fuere.

[444] Christophorus Martinez Salzedo incola Mombeltrani, gravia tormenta passus erat per multos dies a tertiana duplici. Unde secum deliberat, priusquam ultimam medicinam caperet a medico præscriptam, de accipienda aqua ex reliquia S. Petri de Alcantara, licet ab eodem medico valde contradiceretur. At instante constantius ægroto, vas allatum in principio paroxismi manibus tenens, dicebat: Sancte mi advote Petre de Alcantara, tibi me commendo, et aquam hanc in tuo nomine haurio, ut me tam longa infirmitate promptius liberes. Vix dum aquam hauserat, cum tota febris cessavit, et medico præsenti summum stuporem incussit.

[445] Petrus Velasquez de Arenas fluxum sanguinis per aliquot dies passus, aliis periculosis accessionibus vitæ periculum adierat. Hinc memor beneficiorum S. Petri de Alcantara, ad Guardianum conventus pro aqua ex S. Petri reliquia misit, qua hausta, dolor omnis et fluxus recessit, ut lecto statim exsurgere potuisset, ni debilitas prohiberet. Qua non obstante, sacellum servi Dei invisere voluit, et votum fecit, se quotannis die ejusdem transitus mendicum aliquem cibaturum; moxque iterum de præfata aqua bibens, perfecte convaluit.

[446] Joannes Sanchez de Mombeltran vulnus in manum recepit, a quo nervi inscisi periculosum vitæ ejus statum ex inflammatione fecerunt. Uxor itaque Francisca Gomez, de casu mariti afflicta, pro ejus salute S. Petro de Alcantara se vovit velle cum marito sepulcrum Sancti adire. Insuper cum aqua ex ejus reliquia manum lavit, et statim eamdem movere vidit nec cicatricem aliquam vulneris remanere. Quo insigni successu valde in illo loco devotio servi Dei promulgata fuit.

[447] Alphonsus Sanchez de Xara, qui morabatur in pago Guisando, gregem ingentem caprarum alebat, quarum occulta infectione plurimæ peribant cum magno domini detrimento ac dolore. Die quadam occurrerunt ei duo fratres Discalceati, qui authores fuerunt, ut ad conventum mitteret pro aqua illa miraculosa reliquiæ S. Petri de Alcantara, qua aspergeret infectas. Promptissime obediit Alphonsus, et cum fiducia in Sanctum aspersit sic, ut cessante morbo, imposterum gregem amplius non infestaret.

VII.

[448] [Miracula ex apparitionibus, ex sola intercessione et ex ficu Pedrosi plantata.] D. Augustinus Navarrus Burena, eques ordinis militiæ sancti Jacobi, ex civitate Calatayud, gravi morbo in Germania affectus valde periclitabatur. Hinc quadam nocte S. Petrum de Alcantaro suum singularem advocatum devote invocans, ab ipso sibi apparente certior factus fuit, se ex hac infirmitate nequaquam moriturum. Quod quidem sic evenit, cum contra omnium expectationem, ipse intra brevissimum tempus integerrime convaluit. Non longo post tempore, idem a rege catholico Philippo IV piæ memoriæ Mediolanum missus, inde secretarius status et belli apud serenissimum archiducem Austriæ Leopoldum destinatur. Dum autem in quadam navigatione versus Hispaniam, ipse ex navi horribili tempestate concussa, in mare ejicitur, intima cordis devotione se S. Petro commendabat. Qui visibiliter apparens illi, per brachia ex undis in salvum extrahit, ulteriusque securum reddit neminem ex suis periturum; sed conditionem addidit, ut pro accepta gratia, solemne festum in perpetuum dedicaret celebrandum in aliquo conventu sui instituti. Monuit insuper, ipsum moriturum quadam die infra sui festi octavam, quemadmodum successit anno 1656 Madriti, ubi diem extremum clausit. Hoc miraculo inductus, capellam Sancto dicavit in Calatayud, et dotavit tantis sumptibus, quot sufficerent celebrando festo ejusdem cum magnificentissima pompa.

[449] In vita venerabilis servi Dei patris Didaci de Vera provinciæ S. Pauli Discalceatorum olim ministri, et totius Ordinis Minorum difinitoris generalis, refertur, quod cum Romam aliquando pergeret timens, ne addita pedum nuditati et infirmæ suæ valetudini gravissima (qua laborebat) febris ipsum a tanta peregrinatione retardaret; a sanctis Petro de Alcantara, et Teresia de Jesu (quibus devotissimus erat) humiliter petiit, ut ipsi a Deo sufficientes tam longo itineri vires impetrarent. Exauditus pro sua devotione Didacus, eos sibi visibili specie apparentes inspexit, sibique benigne dicentes audivit: Nihil timendum esse; non defuturum ipsi Dei auxilium, fœlicem itineris sui finem consecuturum, licet non penitus restituta ejus corpori sanitate. Divinæ namque voluntatis esse ut impositam obedientiæ legem in doloribus et infirmitatibus adimpleret. Quæ omnia ita acciderunt.

[450] Maria Velasquez febri pestilentiali ad agoniam redacta, a medicis derelicta et sacramentis ecclesiæ receptis, mortem operiebatur. Cum repente lecto exiliens, stupentibus omnibus adstantibus, dixit; ut recederent ad quietem, quia per Dei gratiam et intercessionem S. Petri de Alcantara bene habebat. Sed ulterius de modo interrogata respondit: Dum animam ageret, ex corde servo Dei se commendasse, qui apparens sibi os aridum quadam aqua miraculosa replevisse, qua non sitim modo, sed et febris ardorem extinxisset. Vocati igitur medici miraculi experientiam comprobando, late famam rei ac Sancti gloriam sparserunt.

[451] Catharina Rodriguez de Arenas, inflammatione faucium angustiata, nec cibum capere poterat nec quietem. Unde quadam nocte vehementius oppressa, domesticorum auxilio frustra adhibito, sola S. Petro de Alcantara instantius se commendat, ut succurreret. In oratione igitur obdormiens, per visum sibi apparuit S. Petrus cum S. Francisco, ingenti splendore cubiculum illustrantes. Illi vero quærentes quid a se peteret, respondit: Salutem. At ipse: A patre sancto Francisco petas, ut certo tibi a Domino impetret. Nec mora quin in eodem puncto mulier perfecte sanata, omnibus notis suis admirationem maximam afferret.

[452] Joannes Rodriguez Montesinos de Arenas, iter faciens per quasdam angustias, quas de Arenas nuncupant; ubi nebula, vento ac nivibus infestatus, ægre ad culmen montis penetrabat. Hic iterum utrimque nivibus obsessus, pro auxilio sanctum suum advocatum S. Petrum de Alcantara ardentius compellat. Et ecce quod vidit eumdem præcedentem sibi per medium nivium, semita quadam nuper aperta, dum per tres menses, nullus illac hactenus transiisset. Ipse vero nullo aut ventus aut nebulæ incommodo viam perficiens, beneficii magnitudinem gratiis humillimis semper recoluit.

[453] Bernavela de Figeroa, uxor Joannis Rodriguez civis Toletani, ex febri maligna vitam desperabat. Unde sacramentis perceptis, duos religiosos ex conventu Discalceatorum advocari fecit, qui animam Deo commendarent. Hi itaque cum advenissent, monuerunt ægrotam, ut S. Petro se in corde commendaret; et aquam ex ejus reliquia bibendam propinarunt. Hac autem accepta obdormiens mulier; post horæ quadrantem evigilans, vocavit matrem ac materteram voce sonora dicens: D. Mater sanctus Religiosus (cujus hæc est reliquia) mihi adstitit prope hunc lectum eo splendore ac pulchritudine, quam optassem, quod vidisses. Inde accurrentes cæteri, omnes clamare cœperunt: Miraculum, miraculum! ægramque sudore aspersam ac a febri liberam invenerunt.

[454] Francisca Ponze, uxor Joannis Ximenez oppidi Algarobillas anno 1628 febrem malignam patiebatur cum accessionibus mortalibus. Servabat autem frustulum ligni ex ficu, quam S. Petrus de Alcantara plantaverat in conventu Pedrosi, quod aquæ ciatho intingere jubens, statim magna cum fiducia ac devotione ebibit. Quo facto mulier incolumis evasit, et, quod admirandum videbatur, aridum illud lignum revirescens globulum, fici instar, produxit, plurimique ex ejus aqua salutem hauserunt.

[455] Maria a sancto Josepho tertii ordinis sancti Francisci, apud se servabat partem ficus S. Petri, longitudinis unius palmi, sed subtilem. Hanc rogavit ipsa, ut villicus quidam in area domus suæ plantare vellet, quia confidebat in ficum evasuram. At villicus ligni conditionem ac hyberni temporis importunitatem adducens, impossibilem et ineptam plantationem arguebat; mulier vero spei suæ ac desiderii causas replicans, tantum effecit, ut particula illa defoderetur; quam sequenti Martio mense radices egisse, folia emittere atque ut cæteras ficus crescere non immerito obstupuit. Hæc postea in conventum Discalceatorum transplantata (fuit) ejusque fructus, multorum infirmitatibus salubres, adhuc continua experientia celebres omnium devotioni exhibentur. (Conf. Comm. præv. ad finem).

[456] Religiosus quidam prædicator in conventu Discalceatorum B. Virginis de Cardillexo, febribus magnis ultra duos menses tenebatur, ex quibus inter alias accessiones hoc patiebatur, quod post multas horas cibum indigestum regurgitaret, et quod medicus perperam curando, malum cum periculo vitæ augeret. Hinc convenientius sibi ducens, pulveres quosdam ex ficu S. Petri sumere; eosdem a guardiano petiit, ac Sancto se devote commendavit, vovens se ejusdem imaginem semper habiturum prope lectum et aliquot preces quotidie recitaturum, si salutem sibi redderet, aut bonam mortem, prout expediret magis, concederet. Inde sumpta aqua cum immixto pulvere, cœpit intra se hæcce ruminari: Utinam Deus vellet me pro suo servitio iterum sanitate donare. Utinam talem evacuationem habere possem, ut nihil humoris maligni, ex quo patior, remaneat. Alia insuper multa mente revolvebat, quæ infra breves horas omnia sibi prospere evenisse, postea religiosis narravit cum summa Sancti veneratione, cui id acceptum ferre se ingenue fatebatur.

[457] In civitate Legionis devotissima S. Petri de Alcantara infirmabatur benefactrix quædam fratrum, cognomine Bayarda, cui mors finem accelerabat. Quod cum a duobus fratribus guardiano nuntiatum fuisset, remisit eidem ex pulvere fici; quibus illa acceptis integre convaluit.

[458] Benedictus Ximenez Ponze ex oppido Garovillas, digitum habebat ulcere pessimo infectum, ut chirurgi incidendum jndicarent. Sed infirmus incisionem expavescens, faciliorem a S. Petro de Alcantara curationem expectabat. Itaque conventum Pedrosi accedens, super altare, quod in cella (quam habitarat Sanctus) erectum erat, digitum posuit orando devote, ut se a chirurgorum manibus liberaret. Postea domum reversus, medico et chirurgo digitum fasciis obligatum præbens curandum, ab iisdem sine ulla cicatrice inventus est sanus, ex solo illo contactu Altaris, quem fecerat.

[459] Licentiatus Michael Hernandez de Valverde ex quadam infirmitate extrema patiebatur; cum ei clericus quidam amicus medium ficum, ex arbore S. Petri de Alcantara comedendum offerret. Quo accepto melius se habere sentiens, pro gratiis festum in conventu Manxarretes celebrandum magnifice paravit. Illuc itaque patrem ac propinquos conducens, tantos ultro convenisse invenit, ut vix tertiæ parti sufficere cibaria præparata viderentur, prout juramento firmavit. At ne cœlestia prius quærentibus temporalia deessent, providit Sanctus, ut multiplicando præparata, multæ reliquiæ superessent, quæ omnium devotionem et admirationem elicerent.

[460] Martinus Carrero ex pago de la Dehesa, benefactor fratrum S. P. Francisci, decumbebat febri et gutturis inflammatione, propterquam duobus diebus vix sputum emittere poterat aut aquam bibere, ideoque summo ardore consumebatur. Accessit interea religiosus quidam ex conventu de Arevalo, qui infirmum percontatus, an devotionem aliquam ad S. Petrum de Alcantara haberet? Cui ille numquam tali Sancto se commendasse respondens; admonitus fuit, ut se eidem serio nunc commendaret et novenam cum fiducia salutis voveret, quo citius intercessionis beneficium obtineret. Inde vas aquæ expostulans religiosus, crucem quamdam ex ficu S. Petri de Alcantara immittens, bibendam ægroto exhibuit. Qua hausta, sine difficultate ovum etiam sorbuit et cætera omnia (quæ gustanda dabantur) facile inglutiebat; ita quod ex illa hora tam gutturis inflammatio, quam febris ardor infirmum penitus deserendo, ad reddendas liberatori suo gratias liberum sanumque relinquerent.

[461] Incolæ oppidi de Arenas afflicti, valde mœrebant de pluvia continua quinquaginta dierum, quæ a camporum cultura cæterarumque suarum rerum cura eos domi inutiles detinebat. Super quo convocato consilio, decretum fuit, ut processio fieret gestando corpus S. Petri de Alcantara, quo Deum placarent. Vix in publico comparuit sacrum pignus, quod visæ sunt nubes aquis gravidæ dissipari, et sol serenus universi populi mentes serenare, quo confidentius laudes servi Dei, ejusque favores sonoris vocibus decantarent; cui miraculo subsequentis disparitas decorem augebit.

[462] Anno 1664 idem oppidum Arenarum ejusque vicinos campos diuturna siccitas affligebat, ita ut arvis pascuisque sterilitatem induxisse videretur. Unde cives nativa patriaque devotione ac fiducia S. Petrum acclamando, ejus auxilium tam ingenti necessitati opportunum existimantes implorandum deliberant, statuuntque die Dominica infra Ascensionem Domini sacra ossa (quæ apud se servari magna veneratione gaudebant) in publicum deferre, quo ejus patrocinio divina clementia solemnius exorari valeret. Itaque destinata die mirandum contigit, cum sacrum pignus reverenter super primorum humeros in publicum delatum, obscurari cuncta nubibus videbantur; quæ priusquam processio destinata loca circumiisset, ingentem imbrem emisisse, atque ultra octingentos homines (qui illuc convenerant) tam singularis beneficii participes ac testes fuisse publico instrumento innotuit. Exaudiente Domino preces servorum suorum, quibus potestatem etiam dedit cœlos clausos aperire et terram fructibus suis fœcundare.

[463] Fr. Didacus de Arenas, adhuc puer undecim annorum, de nuce in terram cadens ægre corpus contudit, et femur ligno quodam præacuto transfixit. Timens itaque de morte, ex corde auxilium S. Petri invocavit, et per tres horas, sine alicujus ope, in terra remansit. Post has a quibusdam advenientibus domum reductus, a chirurgo sine læsione inventus fuit, nec ipse dolorem aliquem exinde sentiit.

[464] Idem quasi evenit Joanni Ximenez, qui ex arbore (quam ascenderat pro ramis quibusdam secandis) non pronus in subjecta saxa, sed rectus in terram sine offensa decidit, idque invocando auxilium S. Petri de Alcantara, cui beneficium acceptum tulit, gratias reddendo.

[465] D. Aloysa de Villagra, quæ habitabat in pago Mombeltran febribus agitata, nullo remedio curari poterat. Memor itaque alterius gratiæ a S. Petro de Alcantara receptæ, eidem se vovit; ac visitando ejus sepulcrum, ibi confestim sanitati restituitur.

[466] Maria Gonzalez de Arenas ultra annum quartanam duplicem patiebatur, sine aliquo levamine; unde quadam die fiducia erga S. Petrum excitata, nudis pedibus ad ecclesiam sancti Andreæ Discalceatorum viam ingreditur. Erat tunc frigus intensius, et eunti dolores cum difficultatibus augebat, ita ut media quasi via subsisteret. At spe animata prosequebatur quodcumque incommodum patientia superare, usque dum ad sacellum Sancti post brevem orationem, sanam se ac vegetem mirabiliter invenisset.

[467] In conventu patrum Discalceatorum civitatis Legionensis, laborabat per aliquot dies quidam murator ex montibus. Hic a febribus impeditus, operis sui lucrum familiæ suæ sustentationi afferre ulterius propter debilitatem nequibat. Itaque rediens ad Fr. Martinum a S. Josepho tunc guardianum illius conventus, missam in sacello S. Petri de Alcantara celebrari expetiit, cui ipse interesset, commendans se ejusdem solitis favoribus, quos a plurimis audierat. Post auditum sacrum accessit ipse ad guardianum, quem cum nobili quodam in claustro invenit, et præ gaudio exultans dixit: Pater, scias me, dum in sacello Sancti orarem, acutum quemdam dolorem in uno humero sensisse; mox in me reversum, nunc sanum, optimeque habentem, gratias tibi maximas pro charitate reddere.

VIII.

[468] [Laborantes dolore laterum, canceris etc sanitati restituuntur.] Joannes Martinez Spina captus fuit adeo vehementi lateris dolore, ut deliquium pateretur. Quod advertens ejus frater, reliquiam quamdam S. Petri (quam penes se habebat) apposuit patienti, ex quo obdormiit, indeque evigilans sanatum se agnovit.

[469] D. Menzia Daza eodem morbo fortiter vexabatur; unde dum maritus ejus quadam die S. Petri de Alcantara miranda legeret, spem concipiens aliquam etiam sibi gratiam largiturum, genua flectit, et viva fide Sancti intercessionem apud Deum pro uxoris salute exposcit. Statim observavit eam suaviter obdormiisse, et paulo post expergefactam, nullum ultra dolorem aut incommodum pati.

[470] Gabriel Lopez Arenis incola, quadam nocte acutis doloribus lateris percussus fuit, quibus inguinarum inflammatio accessit, quæ requiem auferebant. Postquam vero, variis medicinis frustra adhibitis, S. Petro de Alcantara se cum voto visitandi ejus sepulcrum obtulisset, statim dolores evanuerunt cum inflammatione, et ipse libere officio suo perfunctus est.

[471] Joannes Sanchez Vaquero habitans in pago Guisando, dum quadam hyberna nocte inter suos prope ignem se calefaceret, doloribus intensis in terram vix non inanimis concidit. Quamobrem uxor cujuscumque remedii nescia, magna fiducia intercessionem S. Petri de Alcantara compellat; factaque brevi, sed intensa oratione, vidit maritum se erigere, et sine ullo doloris sensu summas sancto suo Patrono gratias agere, quem uxor invocaverat.

[472] Joannes de Olmedo iisdem doloribus per aliquot dies fortiter vexabatur, nec levamen aliquod ex remediis sentiebat. Hinc applicans lateri quamdam reliquiam S. Petri de Alcantara, quam uxor servabat, sanus confestim evasit.

[473] Maria Ximenez præ gravi morbo ac doloribus oppressa, per tres menses sui movendi etiam in lecto impotens facta erat. Unde emisso voto adeundi sepulcrum S. Petri de Alcantara, statim melius habere cœpit; et post quatuor dies baculo ac filia innixa, ad conventum se transtulit. Ubi in sacello servi Dei orans, integre liberata, vegetior nullo juvante domum reversa est.

[474] Christophorus Martinez Salzedo incola Mombeltrani, variis corporis doloribus agitabatur, quibus per octo dies frustra remedia quærebat, usque quo secum statueret, quo posset meliori modo, ad conventum Discalceatorum se transferendi. Illuc cum ægre pervenisset, orationem aliquamdiu in capella S. Petri fecit, et tangi se reliquia ejusdem devote expetiit. Quibus rite expletis, in eodem puncto sine dolore aut alio impedimento, sanus domum regressus est, et omnibus notis admirationem attulit.

[475] Elisabetha Morena uxor Juliani Garzia, ex oppido Alcolea, diœcesis Toletanæ, per sex annos sine remedio urinæ difficultates patiebatur. Quadam die ab amica sua persuasa, ut S. Petro de Alcantara se commendaret, et oleo lampadis ejus se inungeret; itaque ter symbolum recitans, promisit se pedibus nudis sacellum Sancti visitaturam et missam celebrari curaturam sequenti mane; dolores ultra non sensit, sed inter magnam sanguinis copiam calculum magnitudinis ovi anserini emisit; quem mediæ libræ pondere in manu gestans, excurrit ad vicinos, et miraculum servi Dei cunctis devote publicavit. Quod quidem id magis confirmari fecit, quod chirurgi hanc petram naturæ viribus egeri non potuisse constanter asseverarent; sicque infirma simul cum marito, voti debitum magna cum lætitia Sancto persolvere non distulerunt.

[476] Maria Blasquez filium habebat undecim annorum, calculis laborantem, cui per sex annos medicamina studiose adhibuit. Ipse tamen moræ ac infirmitatis pertæsus, cum magna fiducia ad S. Petri de Alcantara auxilium confugit, offerendo missam et peregrinationem ad ejus sepulcrum. Mirum remedium, statim ac se cum reliquia quadam ejusdem contigisset, sanus evadens ad solvendum votum viæ se commisit.

[477] Franciscus Gomez, qui habitabat in oppido sanctæ Crucis, diœcesis Avilæ, per quatuor annos urinæ molestiis torquebatur. Unde amita ejus Isabella Lopez, commiserando eidem, salutem ejus S. Petro de Alcantara anxie commendabat, vovendo se ejusdem sacellum cum munere visitaturam. Domum ergo rediens, invenit nepotem doloribus liberatum, nec amplius iisdem afflictum umquam vidit.

[478] Hieronyma Garzia, filia Joannis Sanchez Garziæ et Catharinæ Blasquez, cancrum in ore alebat, qui maxillam quasi corroserat et ideo a chirurgis incurabilis habebatur. Quare parentes eam intercessioni S. Petri de Alcantara commendabant, cum voto visitandi ejus sepulcrum. Mox cancer desiccatus, infra breves dies ex toto juvenem liberam reliquit.

[479] D. Franciscus filius D. Joannis Benegasi de Arenas quatuor annorum, eodem morbo laborans desperabat de remedio. Quamobrem D. Maria de Mescua ejus amita, pro salute nepotis S. Petro de Alcantara votum fecit de portanda ad ejus sepulcrum imagine cerea, et exaudita fuit.

[480] Maria Sanchez, uxor Christophori Martin Salfero ex pago Mombeltrani, continuo dolore mamillæ sinistræ torquebatur, ita quod chirurgi timerent, ne serpendo ad pectus, cancrum generaret. Unde periculo exterrita, S. Petro de Alcantara anxie se commendabat cum voto. Quo quidem emisso, confestim liberam se ac sanam invenit.

[481] Joannes de Cepeda et D. Catharina de Baldenebro inconsolabiliter deflebant proximam mortem filiæ Mariæ duorum annorum. Itaque dum hæc in agone erat, mater S. Petro de Alcantara votum faciebat de offerendo ejus conventui tantum gravi, quantum filia ponderis habebat, si salutem recuperasset. Ex quo agonizans oculos aperire et cibum gustare cœpit, brevique perfectæ sanitati restituta fuit.

[482] Franciscus Montero et Catharina Pezel filiam Mariam annorum quatuor a longo tempore ægrotam habebant, cui medicus vix dimidiæ horæ terminum vivendi prædixit. Unde in planctum diffusi parentes, altioribus vocibus patrocinium S. Petri de Alcantara confidentius invocant et peregrinationem ad ejus sepulcrum vovent; statim puella melius habere et brevi integre convalescere visa, liberatori pro gratiis oblata parentum mœrorem in gaudia convertit.

[483] D. Maria de Frias ex oppido Arenarum, annorum quatuordecim, per sex annos febri ethica consummata mori credebatur. At voto a parentibus S. Petro de Alcantara oblato, tum a febri libera in instanti, tum ab omni morbi affectione post breve tempus immunis remansit.

[484] Franciscus Gomez Guadalupe ex Mombeltrano, dentium cruciatu ecclesiam matris Dei accedere coactus fuit. Hic per integrum diem sine levamine perseverans, S. Petri de Alcantara memor, oculos ac voces in cœlum extollens: O sancte Fr. Petre de Alcantara, ora pro me Deum: exclamavit. Quo dicto, statim dolor cessavit; paulo post sanus domum revertitur.

[485] Catharina Saravia de Arenas, coxendi in latere sinistro ægrotabat nec curari poterat. Quapropter remedium a S. Petro requirens, voto se visitandi ejus sepulcrum obstrinxit ac confestim convaluit.

[486] D. Anna de Salazar habitans in Mombeltrano, gravi morbo ad mortem properabat; dum omnia funeri ducendo præparabantur, ejus famula, Dominæ sortem commiserans, ad conventum fratrum Discalceatorum misit, ut in sacello S. Petri missam pro infirma celebrarent. Itaque redeunte domum nuntio, cum summa lætitia et admiratione agnovit ægrotam juxta durationem missæ, salutis etiam gradus recuperasse et tandem optime valere.

[487] In oppido de Arevalo D. Barbara uxor licentiati Vargas, a medicis deserebatur ob febrem malignam, quæ ipsam opprimebat. Accesserat forte guardianus Discalceatorum visitandi urbanitate, et ut S. Petro de Alcantara se commendaret suadebat. Ipsa autem de aliqua Sancti reliquia exquirente, protulit particulam baculi, et aquæ immisit ut ipsa biberet. Tam fausto hoc omine successit, ut infirma, obstupescentibus medicis, hausta aqua statim omni febri ac periculo liberata consurgeret, et maritum pro reddendis Sancto gratiis ad conventum comitaretur.

IX.

[488] [Proles obtinent conjugali, et mulieres a partus periculo liberantur.] D. Clara Centuriona, filia Marchionis de Monasterio, per sex annos prolem non habuit, propter quamdam infirmitatem judicatam incurabilem. Quadam vice accessit sepulcrum S. Petri de Alcantara et novenam absolvit. Ab hinc paucis diebus gravida facta, suo tempore feliciter filiam peperit, quæ postea Marchionissa Monasterii fuit et propter gratiæ memoriam, filia S. Petri de Alcantara nuncupabatur.

[489] Comes Pignorandæ, quia prolem non habebat, cum conjuge per viam longam nudis pedibus adiit sepulcrum S. Petri Arenis existens, supplicando, ut filios sibi apud Deum impetraret. Nec diu, quod uxor concipiens, masculum feliciter in lucem edidit; cujus effigiem pro gratia ad conventum ambo detulerunt.

[490] D. Petrus de Vega et Loaysa et D. Maria Tufiño conjuges habitantes in Mombeltran, a sexdecim annis sine prole vivebant in magna mœstitia. Ideo quadam vice sepulcrum S. Petri de Alcantara cum magna devotione visitarunt, et post novem menses filium masculum obtinuerunt; cui pro beneficio Petri nomen impositum fuit.

[491] Joannes a Ponte et Angela a Palatiis conjuges nobilitate et opibus conspicui in oppido Coral de Almaguer, cum per duodecim annos nullam prolem habuissent, S. Petro de Alcantara se voverunt altare erecturos, si liberos impetrassent. Itaque expleto voto, prædicta Angela concipiens, debito tempore masculum peperit; cui ob beneficium Petri nomen inditum fuit.

[492] In oppido Empudia morabatur D. Alphonsus Gonzalez, nepos archiepiscopi sancti Jacobi et de Burgos; quem accedens religiosus quidam Discalceatus prædicator, ob viri amicitiam de rebus familiaribus confidentius siscitabatur. Ille omnium felicem statum enarrans, de prolis carentia, post octennii conjugium, vehementius conquerebatur. Ad quæ promptius respondendo idem religiosus, tamquam facile remedium suggerens, voto utrumque conjugem S. Petro de Alcantara obstrinxit; videlicet ut qualibet die decima nona mensis missam eidem offerent, et in ejus festo confitendo ac communicando aliquibus egenis cibum et eleemosynam largirentur. Quod quidem cum prædicti sponte præstitissent, primum devotionis suæ fructum D. Alphonsus percepit, cum in ejusdem Sancti festo a quodam catharro gravissimo liberaretur, a quo per aliquot menses vehementes dolores passus erat. Dein cum uxor ejusdem post novem menses filiam pareret, quam sæpe tamquam suam S. Petro offerre solebat; et ipsa licet adhuc tenella, singulari devotione Sanctum colebat. Unde aliquando quartana laborans in die festo ejusdem Sancti rite a parentibus celebrato, sanitatem recuperavit et imposterum Sanctum domus suæ tutelam singularem gerere agnovit. Nam ultra præterita beneficia, alio anno ejusdem parentibus filium masculum Sanctus concessit, ut voti liberalitati præmii munificentia responderet.

[493] In oppido Arevalo licentiatus Vargas cum uxore D. Barbara, summo studio S. Petrum de Alcantara colebant, et ideo varios ab eo favores impetrarunt. Inter alios autem afflicti de importuno decessu filiorum, qui quasi omnes in fasciis moriebantur, voverunt se velle eos ex devotione religionis habitu induere, quamprimum annos pueritiæ attigissent. Quod postquam rite præstitissent, imposterum nullus filiorum immaturæ sortis præda exstitit.

[494] D. Anna de Bazan comitissa de Garzias quatuor filios mortuos peperat, ideoque de altero (quem gerebat in utero) valde eamdem sortem prætimescebat. Quadam die visitando comitissam de Oropesa, ab eadem persuasa fuit, ut confidendo meritis S. Petri de Alcantara, ejusdem patrocinio se devoveret integrius; unde devota domina consilio rite obediens, opportuno tempore filium masculum in lucem edidit. Hic post biennium infirmitate quadam ad extrema redactus, parentibus novæ devotionis occasionem, et Sancto novi beneficii materiam obtulit. Mater enim ad consuetum patrocinium sui Advocati serio confugiens, dum in ecclesia missam celebrari faciebat, nuntium accepit puerum contra omnium ipsem somnum cepisse; et postquam domum rediisset, vidit integre ab omni morbo sanatum. Unde adeo devota semper S. Petro de Alcantara permansit, ut devotionis ejus propagatrix studiosissima fuerit; et post mortem corpus suum ab aula Matritensi ad conventum Arenarum deferri, atque in sacello Sancti sepeliri ex testamento jussit.

[495] Gratia de Villalobos, uxor Petri Gomez Macotela, habitans Arenis, in quodam partu difficili de vita periclitabatur. Quare ad S. Petrum de Alcantara affectum elevans, ejus cordam expetiit, ut periculo succurreret. Hac itaque præcincta, facile filium masculum enixa est, qui ab omnibus pro mortuo habebatur. At ubi eum quoque eadem reliquia attigisset, in se reversus, matri duplicis gaudii et gratiæ motivum attulit.

[496] Idem contigit Petronillæ del Valle ejusdem loci, quæ per quindecim dies doloribus partus angustiata, a vicino mortis periculo per contactum cordæ S. Petri de Alcantara liberata fuit.

[497] Maria Blasquez, uxor Joannis Gonzalez, ex consilio cujusdam amici corda S. Petri præcincta, fœliciter peperit, cum periculosa judicaretur, et a chirurgis aperienda. Unde alia vice hujus beneficii memor, S. Petrum de Alcantara invocando, difficilem partum expeditius exoneravit.

[498] D. Beatrici de Olmedo, uxori Joannis de Xubera, et Petronillæ del Valle, conjugi Joannis Martinez de Olmedo, sicut et Mariæ Flores uxor Francisci Gomez, omnibus in partu periclitantibus, S. Petri corda ac devota invocatio, et vitam et prolem miraculose donavit.

[499] Maria Lopez, uxor Didaci Gomez, et Catharina Ramos diu cum morte pariendo luctabantur; cum allata illis corda S. Petri, et parturientes fiducia intercessionis ejusdem animavit, et adhibita fœtu facilius expedivit.

[500] Filia quædam Franciscæ Blasquez de las Cuevas, incipiendo fœtum eniti, vix (non) animam exhalabat, cum in tanta angustia, varios sanctos invocasset, et ejus mater nudis pedibus varias ecclesias visitasset, tandem filiæ suasit, ut se S. Petro de Alcantara ex corde commendaret, eo quod hoc tempore ex corde commendaret, eo quod hoc tempore varia suis devotis beneficia præstaret. Itaque dum parturiens affectu, mater opere Sanctum invocant, statim ambæ exaudiri visæ, desiderii sui effectum impetrarunt.

[501] Mulier quædam Arenis, dum partui vicina febris accessione aggravaretur, audito quodam beneficio per aquam ex reliquia S. Petri de Alcantara cuidam moribundo ex Arroio Castaño concesso, pro ea ad conventum citius misit. Hac itaque sumpta, mulieri, Sanctum cum magna fiducia invocanti, febris extincta est et præsens periculum evasit.

[502] [A febribus sanati.] D. Anna de Bustos et Zepeda in oppido Tordesillas Castellæ Veteris degens, anno 1631 maritum amiserat, et paucis ab hinc diebus partus doloribus premebatur. Propter quos ex invocatione cujusdam imaginis beatissimæ Virginis de la Peña nuncupatæ, ab imminenti periculo liberata, fœtum edidit sanum et integrum, sed cum tanta sanguinis effusione et totius corporis commotione, ut quasi viribus destituta periret ex medicorum judicio. Accesserat ad eam sorte consolandam guardianus sancti Francisci Discalceatorum ejusdem oppidi, qui sortis ejus misertus varia pietatis consilia suggerebat. Inter cætera vero suasit, ut quolibet die decimo nono mensis, in honorem S. Petri de Alcantara sacrum fieri curaret, et in ejus festo sacramentis pœnitentiæ et Eucharistiæ se muniret; insuper ut pauperes aliquos cibaret, et tandem aquam biberet, cui ipse reliquiam Sancti intinxisset. Quibus cunctis summo affectu a devota muliere approbatis, et aquam bibens, materiam quamdam albam evomuit, quæ medico præsenti optimum indicium salutis ministravit. Nec fefellit eventus, cum ab illo puncto cessarent vomitus cæteraque incommoda, usque dum ægrota intra paucos dies integre convaluisset. Quadam igitur die, cum pro eadem visitanda forte medicus una cum guardiano convenisset, a priori dictum fuit illam salutem suam merito B. Virgini de Peña adscribere debere; ab altero autem Dei matri omnium Sanctorum intercessiones adscribi, sed in illa occasione videri eam voluisse servo suo S. Petro de Alcantara restaurandæ sanitatis istius infirmæ gloriam relinquere, cum a puncto acceptæ aquæ et facti voti, illa morbi sui integram mutationem experta fuerit. Ad quæ ipsa domina plurimum se B. Virgini debere confessa, nullam de S. Petro mentionem faciebat, et sic aliquantulum guardiano prædicto ingratitudinis suspicionem concitavit. Unde ipse tunc ad conventum suum recedens, vix a se obtinere poterat, ut culpæ hujus memoriam abstergeret. Sequenti mane, cum forte ad prædicandum properaret, accedens quidam nuntius prædictæ dominæ instabat, ut sine mora ad eamdem veniret, eo quod priores vomitus et sanguinis profluvium ægrotanti rediissent. Ad quæ hæsitans aliquantisper guardianus, quid factu opus; nuntium tamen celeri passu comitari elegit. Cum ergo infirmam valde afflictam invenisset, admiratus nimis, causam exquæsivit tam repetinæ mutationis; illa vero, ingratitudinis suæ erga S. Petrum de Alcantara culpam libere assignans, novoque voto visitandi ejus sepulcri sponte se obstringens, aquam (qua prius salutem impetrarat)iterum dari sibi obnixe supplicavit. Quibus auditis guardianus infirmæ aquam ex reliquia exhibuit, et devotionis fervorem rationum igniculis aptius accendit. Hinc ægrota mox ad meliorem statum reverti; brevi post exolvendo voto, debilem se adhuc ad conventum deferri curavit. At vero ubi expleta novena, perfectam sanitatem recuperavit, ex tunc maxime servi Dei præco ferventissima, et aliis salutis occasio fuit promptissima, cum multis ægrotis sui remedii experimentum suggessisset efficacissimum.

[503] D. Mariæ de Paramo habitanti Toleti, post febrem septem mensium cum intensis doloribus, pustulæ quædam eruperunt, ex quibus medici ægrotæ mortem præsagiebant. Eapropter de remediis humanis desperans, magnaque fiducia S. Petri auxilium implorans, aquam cum terra ex ejus sepulcro commixtam ebibit et sanitatem recuperavit.

[504] Catharina de Strada Arenis habitans, febri maligna per viginti dies consumpta, ex indiciis pustularum mortem timebat, eo magis quod medicis deserentibus, sacramentis se munierat. Ideo affectuosius se S. Petro de Alcantara devovens de visitando ejus sepulcro cum missa, mox febri minutam, et post paucas horas persecte sanam se invenit.

[505] Ludovicus de Frias Arenis incola, post aliquot dies febri maligna aggravatus, pustulas emisit, quæ periculosum indicarunt. Ejus matertera D. Catharina de Frias, cum devotione corda S. Petri de Alcantara cinxit eum; ex quo statim pustulæ evanuerunt et febris eum totaliter reliquit.

[506] Didaco Calvo annorum quindecim, habitanti Toleti, lethargo et febri oppresso, aqua ex reliquia S. Petri ad bibendum oblata fuit; quæ eum febri liberatum post tres dies perfectæ saluti restituit.

[507] Ferdinandus Ochoa ex Mombeltrano, filium habebat ejusdem nominis, quem post quintum diem febris maligna ex vomitu et pustulis mortalem declarabat. Ideo parentes ardentius S. Petri de Alcantara intercessionem sollicitando obtinuerunt, ut die sequenti infirmus sine febri et integre sanus illis redderetur evidenti miraculo.

[508] Catharina Gomez de Mombeltrano, maritum Joannem Fernandez Montero, febri maligna ad extrema redactum habebat propter plurimos vomitus, deliria ac cordis palpitationes. Quamobrem medicorum consiliis destituta, intercessioni B. Patris se commisit, et ex aqua ejusdem marito propinavit, cui idem votum de visitando ejus sepulcro emisit. Consestim igitur febris eum dimisit et brevi reddendo voto exurrexit. Simile beneficium S. Petrus filio eorumdem Joanni præstitit, cui post septem mensium ardentissimam febrem salutem contulit salutaris aqua.

[509] Filius D. Marianæ de Fonte ex febri maligna mori videbatur, cum mater omni humana ope neglecta, ad S. Petri patrocinium confugit. Nam quadam ejus reliquia aquam benedicens, filio cum fiducia bibendam exhibuit. Qua in multorum præsentia hausta, infirmus iisdem obstupescentibus sanus surrexit.

[510] Quædam filia Mariæ Romanæ et Alphonsi Gomez de pago sancti Stephani, annorum duodecim febri acutissima graviter affligebatur. Unde post aliquot dies præ dolore lacrymas fundens, matrem ad has voces provocavit: Filia, quid a me vis? Unicum tibi remedium sperandum restat a glorioso patre Petro de Alcantara, cui ex intimo cordis te commenda. Mox aquam ex Sancti reliquia porrigens, reliquit puellam suavi somno sopitam, ut ad duos alios plangentes parvulos accurreret. Evigilans vero infirma, cognovit se sine febri melius habere, et medici judicio gratia S. Petri mire sanatam.

[511] Doctor Andreas Herrera Toletanus diu febri continua vexatus, tandem a medicis judicatus fuit a maligna liberari non posse. Tunc D. Ludovica ejus soror pro reliquia S. Petri de Alcantara ad conventum patrum Discalceatorum misit; et cum ea fratrem et aquam signans agonizantem quoque aspersit. Mirum dictu, quod statim oculos aperuit, loqui cœpit; et sensim, quasi numquam ægrotasset, inventus est sanus.

[512] Maria de la Xara ardenti febri laborans, aquam ex reliquia S. Petri de Alcantara avide ac devote hauriens, incontinenti libera incolumisque surrexit.

[513] Filia quædam Isabellæ Gonzalez de Arenas, annos tres nata, ex ardentissima febri, etiam nauseam omnis nutrimenti contraxerat sic, ut parentes de salute filiæ desperantes, ad præsidium S. Petri de Alcantara confugerent, promittendo illam ad ejus sepulcrum conducere. Oratione peracta, viderunt moribundam ad se reverti et paucis post diebus cum matre, voti solvendi causa, exurgere.

[414] Franciscus et Ludovica Zenteno, habitantes Toleti, ambo febri pestilentiali ad vitæ ultimum redacti fuerunt. Accesserat tunc forte guardianus patrum Discalceatorum, qui partem baculi S. Petri de Alcantara secum afferebat, qua utrumque tangendo, suasit, ut se B. Patris intercessionibus commendarent et ulterius aquam (quam eadem reliquia signaverat) confidentius biberent. Admirabile omnibus visu, post aquam haustam febris desecit, et virtutis Sancti gloria quam maxime aucta fuit.

[515] Maria Rodriguez de Mombeltrano, filium septennem habebat, quem sebris pestilentialis in extremis constituerat. Et mater fide ac animo constantior, voto ad S. Petrum de Alcantara emisso, obtinuit illum a præsenti periculo expeditius cum omnium admiratione liberari.

[516] Didacus Calvo in civitate Toleti, in extremis propter febrem pestilentialem laborabat, ita quod dum illi animæ officia præstarentur, guardianus Discalceatorum cubiculum ingrederetur et reliquiam S. Petri afferret. Hanc agonizans manibus premens, se devoto animo eidem offerebat et aquam ejus contactu benedictam avidius bibit. Ex tunc visus est per totum corpus sudor copiosus erumpere per duas horas continuas, ex quo valde declinans morbus, brevi integre cum omnium congratulatione recessit, qui mortuum jam deflebant.

[517] In oppido Sanctæ Crucis Thomas Velasquez, post quindecim dierum sebrem gravissimam, quadam die præsente medico, accessione quadam mortali expirare judicabatur. Quapropter ægrotus apud se votum faciens S. Petro, spiritum recepit, et non longe post, sanus ad sepulcrum ejus gratias exsolvit.

[518] Didacus Lopez barbitonsor, habitans in pago Arenal, cum febri acuta delirium patiebatur. Unde ejus parentes aquam ex reliquia S. Petri de Alcantara offerendo, et a delirio statim et a febri post paucas horas integre liberarunt.

[519] [Faber lignarius Romæ ex mortis faucibus ereptus.] Joannes Baptista Pagnoncellus, faber lignarius Romæ, febri maligna correptus, septima die morbi erat morti proximus, etiam ad obitum irrevocabili constantia currebat; ideoque post tres dies mansit cadaveri similis sine ullo pabulo, sic ab omnibus deploratus. Deinde sine ulla sensibili evacuatione præmissa a natura in tali statu, ex invocatione S. Petri de Alcantara petiit alimentum et inventus est sine febre ac alio syntomate, frui meliori valetudine quam antea. Attestante hoc ipsum hujus patientis medico ordinario, Joanne Antonio Anconello anno 1668.

[520] [Alia sanatio item Romæ.] P. Didacus romanus religiosus sancti Francisci, diffinitor et commissarius provincialis romanæ provinciæ in conventu Ara-Cœlitano, ætatis annorum 45 adeo se viscerum palpitatione torqueri sentiebat, ut nec cibum nec somnum, nec in lecto quietem capere valeret. Unde videns se in vigilia S. Petri die 18 Octobris ultra solitum his cruciatibus gravari, quos infirmarii judicio ægrotum ad mortem cogere posse, si sequenti nocte continuarent, omnes pertimescebant. Vocatis itaque quibusdam religiosis amicis, rogabat eos instantissime, ut ipsum S. Petro de Alcantara commendarent. Dum autem illi in sacello servi Dei orationi instant, ægrotus super lectum muro acclinatus et sensim obdormiens, tota nocte suaviter requievit. Mane vero proximo totum extensum se videns, mirabatur omni dolore liberatum fuisse; ita ut consurgens, ad sacellum Sancti pro sacro faciendo, gratulabundus accedere posset. (Hucusque, ad verbum fere, ex processibus.)

[521] [Beatificationis] Item ex processu facto pro beatificatione et canonizatione S. Petri de Alcantara plurimæ gratiæ constant, quæ factæ fuisse leguntur plurimis, qui patrocinum ejus pro diversis beneficiis impetrandis exquæsierunt, et in signum gratitudinis vota ad ejus sacellum appenderunt, quarum hic mentionem omisimus. Unde ex iisdem aliisque multis miraculis a servo Dei patratis, Gregorius XV anno salutis 1622, ad instantiam regum catholicorum Philippi III et IV, rite peracto solito examine, Beatorum numero S. Petrum de Alcantara adscripsit et tamquam de confessore non pontifice, missam quotannis celebrari pro die ejusdem obitus, benigne indulsit sequenti Brevi:

[Breve Gregorii XV.] “Gregorius Papa XV, ad perpetuam rei memoriam. In sede principis Apostolorum nullis licet nostris suffragantibus meritis a Domino constituti, piis fidelium votis, quibus virtutum Dominus in servis suis honorificatur, libenter annuimus, eaque favoribus prosequimur opportunis. Cum itaque instantibus non solum claræ memoriæ Philippo III et carissimo in Christo filio nostro Philippo IV Hispaniarum regibus catholicis, sed etiam fere omnibus Hispaniæ regnis; venerabiles fratres nostri S. R. E. Cardinales sacris Ritibus præpositi de mandato nostro causam servi Dei Petri de Alcantara, Ordinis Minorum strictioris Observantiæ Discalceatorum nuncupatorum, ac provinciæ sancti Josephi ejusdem Ordinis fundatoris, juxta seriem relationis trium causarum palatii apostolici auditorum ad effectum canonizationis pluries examinaverint, ac multis desuper habitis sessionibus, referente dilecto filio nostro Marco Antonio tituli sancti Eusebii, presbytero Cardinale Gozzadino nuncupato, plenissime constare de validitate processuum, fama sanctitatis, fidei puritate, cæterisque virtutibus non in genere solum, sed etiam in specie; reliquiarum ac sepulcri veneratione, plurimisque tandem miraculis pronuntiaverint, censuerintque posse Nos quandocumque voluerimus, eumdem Dei servum juxta catholicæ ecclesiæ ritum, Sanctum atque in cœlis regnantem declarare, omnibusque fidelibus solemni canonizatione proponere venerandum. Prædictus vero Philippus IV rex, et dilecti filii minister generalis, et fratres Ordinis prædicti nobis humiliter supplicari fecerint; ut donec ad canonizationem dicti Petri deveniatur, idem Petrus Beatus nuncupari, ac de eo tamquam de confessore non pontifice, Missam ac Officium (ut infra) celebrari, et recitari respective possit, indulgere de benignitate apostolica dignaremur. Nos supplicationibus hujusmodi inclinati, de eorumdem Cardinalium consilio, ut idem Dei servus Petrus de Alcantara imposterum Beatus nuncupari, atque de eo tamquam de confessore non pontifice die XIX Octobris, qua ipsius obitus memoria celebrabitur, ubique terrarum ab universa religione Minorum Observantum utriusque sexus respective Missa celebrari, atque Officium recitari possit. In oppido vero de Alcantara illius diœcesis, ubi natus; atque in altero de Arenas Abulensis diœcesis, ubi corpus ejusdem requiescere accepimus, omnibus tam regularibus quam secularibus clericis, sub ritu tamen semiduplici, idem omnino liceat; ac demum in provincia prædicti S. Josephi, cujus auctor exstitit, ab ipsis dicti Ordinis Discalceatorum Fratribus etiam cum octava (veluti de Patrono) Officium pariter, ac Missa juxta Breviarii ac Missalis Romani rubricas celebrari possint apostolica autoritate tenore præsentium perpetuo concedimus, et indulgemus; non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis, cæterisque contrariis quibuscumque. Volumus autem, ut præsentium transumptis etiam impressis, manu alicujus notarii publici subscriptis, et sigillo personæ in in dignitate ecclesiastica constitutæ munitis, eadem prorsus fides adhibeatur, quæ præsentibus adhiberetur, si forent exhibitæ, vel ostensæ. Datum Romæ apud sanctum Petrum sub annulo Piscatoris die XVIII Aprilis 1622, pontificatus nostri anno secundo.

S. Card S. Susannæ.”

[522] [Miracula post Beatificationem.] Panormi in Sicilia anno 1633, festum sancti Petri de Alcantara cum summa pompa per octo dies a prorege et illustribus regni celebrabatur. In quo ultra apparatuum et eleemosynarum magnificentiam ac largitionem, quam singuli procerum magnis sumptibus exhibebant, Sancti quoque virtus (divina operante gratia) illuxit in eo, quod aliquot beneficia tunc præstitisse observatum fuerit. Imprimis quidam ecclesiam adornans, scalæ gradu sub pondere infracto, ab alto in terram præcipitabatur; ni miraculose tali alteri gradui adhærens, usque dum succurri posset, in aere remansisset. Dein infra octavam cæcus quidam miserabilis diligenter sacra frequentans ac Sancto se commendans, cum omnium stupore agnitus fuit visum recepisse. Puerulus quidam forte sub curru conculcatus, mirabiliter ab omni periculo præsenti evasit. Filius secretarii Antonii de Herrera omni humano remedio destitutus, a matre devotissime S. Petro de Alcantara commendabatur. Inde quadam ejus reliquia puerum tangens et aquam (illa) intinctam propinans, brevi ad optimam valetudinem ex imminenti morte revocatus videbatur, ut Sanctum glorificaret notabilius.

[523] [Festum Beati in variis locis solemniori ritu celebratum.] In aula Matritensi quotannis dies S. Petri de Alcantara solemni pompa per octiduum celebrari solitus, totius nobilitatis concursu, ipsarumque regiarum majestatum præsentia, augustior redditur. Ibi enim in conventu regali S. Ægidii Discalceatorum sanctissimo Sacramento patente, musica ac panegyricis oratorum insignium S. Petri laudibus magnifice lætatur; Deo interdum etiam propter Servi sui merita, beneficia singularia devotis largiente. Eumdem quoque solemnem cultum prædicto Sancto in suo die quotannis exhibere consuevit præclara civitas Calatayud; ubi clerus, ac populus cum regiis ministris publica processione ad conventum Fratrum Observantum sancti Francisci ejusdem civitatis numerosior convenire solet. Tunc in capella S. Petri de Alcantara a doctore Augustino Navarro Burena equite sancti Jacobi ad hunc effectum dotata, ejusdem Sancti festivitas sumptuose peragitur in memoriam perpetuam cujusdam beneficii, eidem fundatori præstiti, cujus mentionem fecimus copiosam hoc libro num. 448.

[524] [De aliis quæ Beatificationem consecuta sunt. Canonizatio.] Postquam S. Petri merita non humano tantum judicio, sed et divino Sedis apostolicæ oraculo Beatitudinis laureola condecorari meruissent; crevit adeo continua populorum devotio non solum in celebranda festivitatum ejusdem solemnitate cum magnificentia; sed et propter percepta a Beato quotidiana non minus quam notabiliora beneficia, fervore singulari accendebatur ad promovendam ejusdem solemnem canonizationem. Hinc imprimis episcoporum, principum civitatumque totius Hispaniæ iteratæ supplicationes ab apostolica Sede processus formationem elicuerunt super his, quæ post Sancti beatificationem publico testimonio contigisse vulgabantur; ita quod super pro cessu quodam Matriti ac Arenis compilato anno 1647 Romæ a sacra Rituum congregatione prævio solito examine ad sanctissimum tunc dominum Papam Innocentium X relatum fuerit, constare de quibusdam miraculis, quorum fides a decreto etiam coram Sanctissimo die VIII Martii 1650 stabilita fuit. Interea corruscantibus in dies Sancti meritis novo prodigiorum successu, instantius apud Innocentii successorem Alexandrum VII piæ memoriæ de totius causæ determinatione repetitæ supplicationes perseverarunt. Propter quas reassumptis iterum omnibus ac mature expensis, pro gravitate negotii ac fidelium pietate; atque deliberando perventum fuit, ut annuente præfato summo pontifice Alexandro, ab eadem sacra Rituum congregatione aliud decretum emanarit die XII Aprilis an. 1660. In hoc videlicet declaratum unanimi plurimorum theologorum et jurisperitorum ejusdem sacræ congregationis Consultorum, subinde vero (etiam) eminentissimorum et reverendissimorum DD. Cardinalium suffragio: Quod nedum inoffenso pede procedi posset ad solemnem B. Petri canonizationem; imo in Domino plurimum expedire, ut diuturnæ mortificationis assiduus labor plane ad prodigii genus accedens, argumentum insigne perfectissimæ charitatis in Deum cum salubri animarum profectu sane admirabili, Christi fidelibus colendus et imitandus omnino proponatur. At intercedente insperato præfati pontificis Alexandri VII fel. rec. ex hac vita transitu, suspensoque hujus Beati solemnis canonizationis actu, fœlicius ad SS. D. N. Clementem IX sancti Petri gloria celebranda transivit. Igitur repetitis prioribus diligentiis, et accedentibus novis principum catholicorum instantiis, maxime regis catholici Caroli II, præfatus pontifex in consistorio secreto, habito die XVIII Martii 1669, referente Em. Cardinali Ginetto statum causæ B. Petri, omnium eminentissimorum Cardinalium vota pro canonizationis effectu experiri voluit. Quibus sub verbo Placet sufficienter declaratis die XXI Martii in consistorio publico ab eodem Sanctissimo sancitum fuit, quod orationibus ac jejuniis publice indictis divinæ voluntatis beneplacitum, ac inspiratio devote sollicitari deberet; veluti statim concessam pro hoc fidelibus indulgentiam edicto publicari jussit. Inde die octava Aprilis habito consistorio semipublico cardinalium, patriarcharum, archiepiscorum et episcoporum scripta suffragia, canonizationis solemnitati, approbante summo pontifice, diem Dominicum in Albis unanimiter indixerunt; quo omnia rite pro festivitatis decore disponi possent ac deberent. Tandem indicta die, nec non instructa magnifico ac pretioso cultu basilica principis Apostolorum supremus ecclesiæ rector et D. N. Clemens Nonus eminentissimorum cardinalium ac prælatorum, totiusque cleri corona stipatus, cum ingenti tum principum, tum nobilium, ac universi populi applausu, inter Missarum solemnia B. Petrum de Alcantara virtutibus heroicis, ac miraculis quamplurimis illustrem Sanctorum albo inscribens, Hispaniæ totiusque orbis fidelibus venerandum imitandumque proposuit; quo illustrius christianam pietatem ad gloriosæ pœnitentiæ imitationem excitando, glorificetur amplius in Sanctis suis Deus, in sæcula benedictus.

APPENDIX.

Petrus de Alcantara, Confessor Arenis in Hispania (S.)

Cum pauca admodum P. Laurentius tradat de B. Petri canonizatione, hic per modum Appendicis adscribimus tum Bullam Clementis X, tum præcipuas in Basilica Vaticana habitas ceremonias.

§ I. Bulla Canonizationis.

[Proœmium.] Clemens episcopus, servus servorum Dei ad perpetuam rei memoriam. Romanorum gesta pontificum (præsertim majorem Dei gloriam, ac Sanctorum ejus laudes et honorem concernentia) super quibus illorum superveniente obitu, litteræ apostolicæ confectæ non fuerunt, recenseri justum reputamus, et rationi consonum, ut illa universis Christi fidelibus innotescant. Dudum siquidem fel. rec. Clemens papa IX, prædecessor noster, devotæ considerationis indagine perscrutans, quod inter cœlestes heroes, quorum eximia vitæ sanctitas rite comprobata promeretur singularem Christianæ reipublicæ cultum, illis præcipue Sancti nominis immortalitatem apostolica Sedes decernere consuevit, quorum honor cum eximia sit populorum utilitate conjunctus. Hinc illi, qui peculiari alicui vitæ instituto ideam sanctitatis exhibuerunt, et sacrorum præsertim Ordinum fundatores insigni virtute ac prodigiis illustres, libentissime ad aras accipiuntur, quibus junguntur ii, qui religiosas familias jam virtute florentes ad severiorem disciplinam revocarunt, et ad sanctioris instituti studium ab excelsa virtute commendati invitarunt; quorum merita exigunt, ut Sanctorum albo adscribantur. Magna siquidem haud dubium est, in sacram eorum militiam, atque in universam ecclesiam commoda profectura, quam egregio exemplo ad sanctitatem ardentius provocabunt.

[2] [S. Petrus de Alcantara de christiana rep. optime meritus.] Quamobrem cum sanctissimus Deoque gratissimus vir Petrus de Alcantara optime meritus sit de Christiana republica, eo quod inculpatam religione et doctrina sancti Francisci familiam fœtu novæ prolis adauxerit, eamque jam per Hispaniæ et Indiarum regna dilatatam, per semitas strictissimæ paupertatis ambulare docuerit, et omnibus Christi fidelibus præbuerit exemplar incredibilis pœnitentiæ cum summa innocentia conjunctæ, deesse illi non debeat Sancti nominis gloria, et populo Christiano insigne ab hoc novo Petri cultu ad virtutem incitamentum. Gratias igitur agebat omnipotenti Deo idem Clemens prædecessor, qui sibi hanc mentem inspirasset decernendi supremos honores huic Viro admirabili, quem præcipuo cultu venerabatur, et a quo salutarem opem in maximis hisce infelicium temporum discriminibus, præsertim contra superbiam et ferociam Turcarum, implorabat. Ut autem celeberrima Petri sanctitas testimonio etiam suo comprobaretur, et ejus eximias virtutes universis Christi fidelibus imitandas exhiberet, ac illius in terris admiratione dignam et laudabiliter transactam vitam explicaret, sic proponere decreverat.

[3] [Illius natales, pueritia, adolescentia.] Exortus in lucem erat sanctissimus hic Vir Norbæ Cæsareæ, vulgo Alcantaræ in Bæturia Hispaniarum regione, anno reparatæ salutis millesimo quadringentesimo nonagesimo nono, ex parentibus genere ac pietate nobilibus, Petro Garabito et Maria Villella, idemque Petri nomen, quod in sacra Familia perpetuum illi fuit, sacro e fonte susceperat. Ab ineunte ætate ambulans in innocentia, vitans lubrica et voluptatibus obnoxia, et hominum commercium fugiens, contemplandis rebus divinis ita vacabat, ut amore cœlestium incensus aliquando extra se raperetur; ideoque sapientia crescens et gratia, mensuram ætatis moribus senilibus excedebat. Studium litterarum ingressus, acri ingenio ingentem spem suis parentibus et magistro indidit. Quia vero noverat sapientem futurum, qui cum sapientibus graditur, religiosorum virorum consortio delectabatur, ac diuinæ præsertim inhians sapientiæ, sacros avidissime quærebat libros, a prophanis abhorrens. Et quoniam ab infantia secum creverat misericordia, omnibus se caritatis operibus assidue dabat. Infirmos proinde, in carcere positos, et egenos quantum poterat, sublevabat. Cum autem in alios pius esset et misericors, sibi tamen ex tunc incipiebat esse austerus. Nam non solum singulari abstinentia sensuales appetitus frænare, sed et levissimos quoscumque defectus flagellis asperis consueverat expiare.

[4] [FF Min. habitum suscipit. Virtutes ejus in tyrocinio.] Licet autem etiam dum in sæculo versaretur, animo cœlum recoleret, magis tamen ac magis ahundans in scientia et in omni sensu, probavit potiora, et annum ætatis sextum decimum ingressus, in custodia S. Evangelii seu Extremaduræ (quæ nunc S. Gabrielis provincia dicitur) fratrum Minorum Discalceatorum habitum et Evangelicam vivendi formam suscepit. Quod consilium insigni prodigio approbavit Deus. Cum enim festinanti ad religiosi Ordinis portum moram objiceret fluvius Tietar, qui tum forte imbribus intumuerat, neque ulla navigii facultas esset, effusus in preces, in altera se ripa divinitus constitutum extemplo reperit Petrus. In cœnobio tam magnos in virtute statim progressus fecit, ut initio tirocinii emeritis Christi militibus emineret, ad omnium tamen pedes mirabili demissione prosternens se. Præcinxit illum Deus virtute, et posuit immaculatam viam ejus; paupertate, religiosæ disciplinæ rigore, rara oculorum modestia, incredibili siti cruciatus magnam in omnibus excitavit admirationem sui.

[5] [Professio: anno ætatis suæ vigesimo renuntiatur superior.] Solemnem professionem, expleto tirocinii anno, emisit, et sese elevans supra se, humana omnia transcendens, et anhelans ad cœlestia, oculis tamen in terram semper dejectis, ignorabat, an chorus ecclesiæ (quem perpetuo adibat) fornice obductus esset an laqueari, an cellula sua ex lapidibus an ex lignis constaret; et exactis in quodam sui Ordinis cœnobio tribus annis, fratres non ex vultu, sed ex solis vocis cognoscebat auditu. Silentii quoque rigore linguam reprimere studens, per triennium quosdam in ore lapillos detulit, ut vel sic loquendi pruritum coerceret. Senili prudentia juventutem supergressus, vigesimo ætatis anno præter sacri Ordinis morem, custos (imo guardianus) cœnobii S. Mariæ Angelorum renunciatus est, ubi tot charismatum dona cœlitus illi collata sunt, ut ex eo jam tempore prodigiis coruscaret. Cum enim annona omnis defecisset, ac fratres egredi ad petendam eleemosynam prohiberentur (altissima nive conventum obsidente) conqueri de Petro cœperunt, qui etiam vigente hyeme ipsos cogitare de crastino vetuisset, quicquid mensæ supererat, quotidie in pauperes distribuere consuetus. At ille certo sciens enutriendos esse, qui jactant cogitatum suum in Domino, jussit ad ostium puerulos pergere, ubi super acervum nivis postibus hærentem, prægrande canistrum refertum panibus invenerunt, tam importuno tempore, et itinere alta nive obsito, non nisi ab angelis eo delatum; quam divinæ providentiæ curam aliis quoque vicibus est expertus.

[6] [Oratio assidua: Mirabile pænitentiæ simulacrum.] Sed mirabilior erat Petri vita, quæ ut viva lex perfectionis alumnos provocabat ad sanctitatem. Pro quovis præconio sufficeret referre illa, quæ de hoc Viro sanctissimo dixit sanctissima pariter virgo Teresia Carmelitarum Reformatorum parens; videlicet ne momento quidem diei ac noctis Petrum ab oratione cessasse; et ne somnus oranti obreperet, flexis genibus, cum quieti tandem indulgere cogebatur, ad ligni stipitem parieti infixum caput admoveret. Illius cella, eadem Teresia teste, pedum quatuor longitudinem cum dimidio non excedebat; adeoque depressa erat, ut flexis genibus et curvis semper humeris in illa hærere cogeretur. Per quadraginta annorum decursum sesquihoram tantum somno concessit; jejunium amavit adeo, ut ad triduum ordinarie, et ad octo aliquando dies inediam protraxerit: asperrimo præterea cilicio armatus, bractea ferrea per viginti annos præfixis aculeis corpus dilanians, bis in die flagellis in se crudelissime animadvertens, itinera quamvis longissima atque asperrima capite semper detecto, nudisque pedibus per æstus et frigora suspiciens, ita ut cum nudum caput imbribus et nivi exponeret, interdum capilli gelu concreti deciderent, et æstate præfervida, exurentibus solis radiis, capite vehementissime cruciaretur, respondere solitus interrogantibus, cur detecto capite semper incederet: Nefas esse coram Deo tecto capite ambulare. Cum vetustum ac vilem saccum abluebat, madidum corpori aptabat; quin etiam in gelidam aquam rigente hyeme sese plerumque injiciebat. Præter hæc, familiare illi erat hyeme summa, urgente nivis frigore, deposito pallio fenestram et januam cellæ reserare, ut frigidissimo excepto aere et gelu acrius torqueretur caro, mox eximenda diris cruciatibus, cum fenestram et januam clausisset; eo devenit hac sæva maceratione membrorum, ut ex narratione sanctæ Teresiæ, arido et exangui corpore radicum arboris speciem exhibuerit: oculis autem in caveam recedentibus, et sulcatis perpetuo lacrymarum imbre genis, Mirabile Pœnitentiæ Simulacrum videretur.

[7] [Sacerdos uberes in vinea Domini facit fructus.] Ex hac eximia vitæ sanctitate vires hausit ad egregia quævis præstanda in honorem divinitatis, eaque prodigioso morum suorum exemplo assequi potuit. Latere ille quidem præoptasset, et paternam sancti Francisci humilitatem secutus, regale sacerdotium formidasset accipere, nisi ad illud suscipiendum superiorum imperio coactus fuisset. Itaque non sumens sibi honorem, sed vocatus a Deo tamquam Aaron, sacrum quotidie peragebat, tam uberes in fletus effusus, ut exitus aquarum deducentes oculi ejus, viderentur fons hortorum et puteus aquarum viventium, quæ fluunt impetu de Libano. Jussus etiam est suggestum ascendere, ac verbi divini panem ex tempore populis esurientibus frangere: cumque de ore ejus erumperent quasi sagittæ potentis acutæ, innumeros felicissime sauciatos eruit de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Dei. Præterea confluebant ad illum privatim erudiendi non modo infimi et populares, sed etiam nobiles ac principes viri, quos mira suavitate et efficacia verborum ad salutarem pœnitentiam invitabat. Confessarii tamen munus apud Carolum V cæsarem declinavit, captus amore solitudinis et demissionis, ac metu discriminum aulæ regalis.

[8] [Zelus S. Petri in promovenda Reformatione,] Plura cœnobia sui Ordinis sanctissime temperavit, videlicet illud sancti Honuphrii in provincia sancti Gabrielis, sancti Michaelis Placentiæ aliaque. Subinde provinciæ definitor et custos, ac deinde omnium suffragiis in provincialem electus est provinciæ sancti Gabrielis, cujus regimini sedulo incumbens, exemplis et verbis quasdam edidit constitutiones, quibus strictioris Observantiæ nitor in ea refloreret. In Lusitaniam quoque perrexit, ut nascentem Arabidorum provinciam juvaret et promoveret. Cum autem arctiorem sui Ordinis disciplinam vigere desideraret et longius extendi, superatis gravissimis difficultatibus, divino munitus præsidio, et apostolica fretus auctoritate, primum novæ Reformationis cœnobium angustissimum et pauperrimum, sub Immaculatæ Conceptionis titulo, prope Pedrosum, Cauriensis diœcesis in Bæturia vulgo Extremadura, oppidum construxit; ubi cum paucis sociis apostolicam sui patris Francisci vitam renovavit. Hinc a Paulo IV summo Pontifice, ejusdem Clementis ac nostro predecessore, commissarius generalis novæ Reformationis institutus, alios ædificavit conventus; ex quibus et quibusdam aliis ejus se regimini ultro subdentibus, provinciam sancti Josephi fundavit. Mox destinatis ad regnum Valentiæ sociis, provinciæ sancti Joannis Baptistæ fundamenta jecit. Ac tandem illud strictissimum vitæ genus in varias Hispaniæ provincias ad Indias et Japponiam usque feliciter dilatatum est, ubi ex ipsa reformatione multi martyrio coronati sunt. Sanctam quoque virginem Teresiam in stabilienda Carmelitarum Reformatione indefessus adjuvit, ita ut, ipsamet testante, recentis illius propaginis sit præcipuus promotor existimandus. Et revera multas pro re tanta peregrinationes suscepit et labores tulit; imo et absenti opem et consilium laturus aliquando miraculose apparuit.

[9] [quam gratus Domino fuerit, miraculis comprobatur.] Quam gratum acciderit Deo studium hoc observantiæ strictioris, et quanto haberi vellet in pretio seraphicum zelum hujus Viri, Deus ipse prodigiis ingentibus comprobavit, cum non solum rapidissimas Tagi et alterius fluminis aquas siccis ipse pedibus aliquando transivit, sed et puer, qui asello insidens, canistrum panibus refertum ad illum et fratres deferebat, Petri de Alcantara nomine invocato, jumentum impulit in flumen, quod solidum ac tutum supra suas aquas ingressum eidem præbuit. Cum Joannes de Neira, Petri in itinere socius, inedia et siti confectus pene decideret, in loco, ubi ad orandum sanctus hic Vir se composuerat, fons illico erupit, et panis cum pisce ad esum paratus apparuit. Infixus ab eo terræ aridus baculus in viridem ficulneam excrevit, cujus fructus etiam nunc ægris salutem redonant. Atrocem pertinacis mulieris injuriam non modo patientissime toleravit, verum etiam flexis coram ea genibus pro culpa, quam non patrarat, humillime deprecatus est. Semel crucem in horto Pedrosi devotis oculis contemplans, sursum ferri et in aere coram ipsa suspendi, et lucidissimos quoque ex oculis radios in eamdem crucem emittere visus est, candidaque nube caput ejus circumdari. Quemdam adolescentem benedictionem suam enixe efflagitantem, cum ab urbe quam primum recedere decrevisset, de gravi discrimine, quod illi imminebat in hæreticam quamdam opinionem incidendi, præmonuit. Scholarem alium respiciens, mundo quam primum renunciaturum sacrumque religionis habitum suscepturum, divinitus agnovit. In magna siccitate precibus suis copiosum a Deo imbrem obtinuit. Accensum ignem in quodam conventu per flammas ipsas innoxius incedens, sine mora extinxit. Demersum in puteo infantem corda, qua cingebatur, in eum locum demissa, mirabiliter extraxit. Mulieris oculos luce orbatos leviter tangens, data ei benedictione, protinus illuminavit. Fœminam quamdam a dæmone per multum temporis deceptam de prava illa consuetudine, quam cum maligno tentatore habuerat, commonefecit et liberavit. In reditu ad conventum de Arenas a civitate Abulæ obrutus fuisset nivibus, quarum vis ingens e cœlo devolvebatur; nisi ejus precibus coercitæ in aere pendulæ constitissent, et prodigiosum tabernaculi genus artificioso fornice composuissent, quo inclusus Petrus ab aliarum læsione nivium prohibebatur. Imbres quoque copiosissimi eum madefacere non sunt ausi, quod etiam, dum augustum Missæ sacrificium offerret, ipsi et circumstantibus semel evenit. Prophetico lumine remotissima locorum et temporum spatio prædixit. Demum usque adeo fuit in deliciis divinitati, ut omnium vota, quando Petrus intercessorem exhiberet se, implenda esse professus fuerit sanctæ virgini Teresiæ, ut ipsamet sibi semper accidisse fatetur. Et illius quidem preces adeo incensæ erant igne divino, ut inter orandum, brachiis in modum crucis expansis, in altum sæpissime ferretur; ac dum sacrum faceret, elevari in sublime coram populo aliquoties conspectus fuerit. Imo tanta ejus erat assiduitas orationis, ut numquam ab ea cessaret, et intuentibus ipsum, homo alterius sæculi videretur.

[10] [Mors et prima sepultura.] Edoctus ergo etiam, dum in terris agebat, ad cælum evolare, tandem meritis plenus, ætatis anno sexagesimo tertio in febrim ac dolores molestissimos incidit. Augebatur simul cum ægritudine hilaritas Petri, prohibentis religiosam suam familiam a lacrymis, in quas ob amittendum amantissimum parentem agebatur. Ecclesiæ sacramentis rite susceptis, ac prædicta mortis hora, non jacens, sed humi erectus in genua, in altissimam extasim raptus, ac deinde sensibus restitutus: Lætatus sum, inquit, in his, quæ dicta sunt mihi; in domum Domini ibimus. Et manu fratribus benedicens, ita illos est alloquutus: Non intuemini, fratres mei, sanctissimam Trinitatem, et Dominam meam gloriosissimam virginem Mariam et sanctum Joannem Evangelistam? Quibus dictis, adhuc ecepto genibus corpore migravit animo in cœlum; et sancta Teresia procul distans ab oppido de Arenas, in quo Petrus decesserat, illum vidit recto et lucido tramite delatum ad gloriam, et purissimæ lucis radiis circumfusus. Corpus vero pulcherrimum, cælesti quodam colore perfusum, oculis apertis et miro splendore radiantibus, suavissimo de membris odore manante, intuentes replebat admiratione, utque fidelium adventantium devotioni satisfieret, in eminentiori extra portam loco expositum fuit, ad cujus conspectum populus suspiriis ac vocibus Sanctum intus clamabat, auxilium ab eo petebat, et vel minimam habitus particulam pro summo quilibet bono reputabat. Inde processum est ad funus, numeroso populo, cum facibus ac candelis accensis, sacrum depositum comitante. Contigit autem inter cætera notabilia, quod cœlum imbre ac vento furens, delato in medium corpore, subito placaretur, dum in circuitu omnia streperent et inundarent, ita ut a valetudinario, in quo decesserat, usque ad conventum, duobus milliaribus distantem, quieto cœlo omnes immadefacti processerint, et ceram pro funere honorando accensam in tanto spatio nihil imminutam repererint. Ejus corpus in ecclesia fratrum Minorum Discalceatorum depositum, singulari populorum veneratione invisitur. Excessit anno salutis millesimo quingentesimo sexagesimo secundo decima octava die Octobris.

[11] [Miracula mortem subsecula.] Plurimis etiam post mortem miraculis coruscavit. Alphonsus Sanchez faber lignarius fracti cruris integrandi mortalem omnem spem projecerat, sed ad sepulcrum Petri momento temporis convaluit. Laborantem exitiali morbo Mariam de Paramo et a medicis desperatam, haustus aquæ, reliquiarum Petri contactu sacræ, dicto citius integræ sanitati restituit. Sacramento extremæ Unctionis munita jam erat Maria Velasquez, quæ Petri opem exposcens, illico surrexit incolumis. Franciscus Ramirez sexennis puer cruribus contractis, oleo lampadis lucentis inunctus repente sanatur. Balthassari Rodriguez sexenni puero, fracto utroque latere ac defluentibus intestinis pene confecto, effusæ ante Petri sepulcrum preces saluti fuerunt. Francisca Martinez triennio claudicans, quæ desperata fracti pedis salute, quibus et manibus reptaverat ad Petri sepulcrum, incolumis, et solido pede innixa, regressa est domum. Utraque aure surdus Bartholomæus Garzia, contactu aquæ, cui fuerant admotæ Petri reliquiæ, recuperavit auditum; et eodem contactu visum momento recepit Isabella Gonzalez a tribus mensibus cæca; et fædo apostemate laborans in dextero genu Joannes puer bimus repente convaluit.

[12] [Crebescente fama sanctitatis, eduntur processus auctoritate apostolica.] Jacuit autem Petri corpus per multos annos in humili loco, in quo primo reconditum fuerat; sed cum undique ad illud ex tota conflueretur Hispania, episcopi Abulensis auctoritate in locum decentiorem a religiosis conventus de Arenas translatum est, et oleo similem liquorem distillans repertum, candidis velis fuit involutum, retenta quadam reliquiæ particula, et in arca prope altare majus iterum muro inclusum. Gratias igitur immortales agebat omnipotenti Deo idem Clemens prædecessor, et in illo cor suum exultabat, quod nullis ejus suffragantibus meritis, sed altitudine divitiarum sapientiæ et scientiæ suæ, hanc servi sui Petri de Alcantara canonizationis solemnitatem, per ejus humilitatis ministerium ad sui nominis gloriam et catholicæ fidei exemplum voluerit celebrari. Cum enim præter eximia prodigia, quibus Petri vita efulsit, post mortem etiam quam plurimis aliis miraculis ejus sanctitatem testaretur Deus, aditus aperiebatur ad sacros honores Petro deferendos. Propterea crebescente fama ejus sanctitatis, venerationis et miraculorum, editi super his fuere processus auctoritate apostolica et ordinaria. Et accedentibus precibus claræ memoriæ Philippi III et IV catholicorum Hispaniarum regum, necnon fere omnium Hispaniæ regnorum, cæterisque de more peractis, sacrorum Rituum congregatio, cui supradictorum processuum revisionem injunxerat Gregorius Papa XV, etiam prædecessor noster, tunc suus, respondit, referente bon. mem. Marco Antonio tituli sancti Eusebii presbytero cardinali Gozadino, juxta seriem relationis trium causarum palatii apostolici auditorum, pluries examinatam fuisse causam servi Dei Petri de Alcantara, ac plenissime constare de validitate processuum, fama sanctitatis, fidei puritate, cæterarum virtutum excellentia, reliquiarum ac sepulcri veneratione, et plurimis tandem miraculis; ac propterea posse, si summo Pontifici placuisset, eumdem Petrum sanctum, ac in cœlis regnantem, omnibus fidelibus solemni canonizatione proponere venerandum; dum interim episcopus Abulensis in capellam quamdam novam a se dedicatam, sacrum ejus corpus, odorem suavissimum spirans solemniter transtulisset, præsentibus nonnullis Hispaniæ magnatibus, qui ferendis reliquiis nobiles humeros submiserunt.

[13] [Beatificatio.] Quapropter idem Gregorius XV, fel. record prædecessor noster, tunc suus, annuit precibus ejusdem Philippi IV. Regis, et ministri generalis, et fratrum Ordinis minorum; itaque Petrum Beati titulo insignivit die decima octava Aprilis anno salutis millesimo vigesimo secundo; ac de eo tanquam de confessore non pontifice die decima nona Octobris, qua ipsius memoriam celebrandam esse statuit ubique terrarum ab universo Ordine Minorum Observantium utriusque sexus; in oppido vero de Alcantara, ubi natus est, atque in altero de Arenas, ubi corpus ejus requiescere acceperat, ab omnibus tam regularibus, quam sæcularibus clericis recitari officium posse; et missam celebrari, datis desuper litteris in forma Brevis, concessit. In provincia vero sancti Josephi, cujus auctor extitit Petrus, a fratribus Discalceatis de illo, veluti de patrono, etiam cum octava officium ac missam celebrari posse.

[14] [Processus in ordine ad canonizationem,] Deinde vero novus processus conditus est ob nova decreta, ab Urbano VIII edita; et fama sanctitatis præservans, et crescens fidelium veneratio reperta est. Alia deinde miracula a fel. rec. Innocentio X, prædecessore nostro, tunc suo, comprobata sunt die octava Martii millesimi sexcentesimi quinquagesimi, cum processus novi super his, quæ post Petri Beatificationem acciderant, formati fuissent, instantibus imprimis iteratis supplicationibus episcoporum, principum ac civitatum totius Hispaniæ. Repetito voto sacrorum Rituum Congregatio die, XII Aprilis anno millesimo sexcentesimo sexagesimo censuit, posse tuto deveniri ad solemnem Petri canonizationem; ac in Domino plurimum expedire, ut diuturnæ mortificationisassiduus labor, plane ad prodigii genus accedens, argumentum insigne perfectissimæ caritatis in Deum, cum salubri animarum profectu sane admirabili Christi fidelibus colendus, et imitandus omnino proponeretur. Sed interim succedente interitu fel. rec. Alexandri VII prædecessoris nostri, tunc sui, quo annuente decretum supradictum emanaverat, ab eadem sacrorum Rituum congregatione, et eodem Clemente ad sancti Petri cathedram evecto, priores diligentiæ fuerunt instauratæ, et accedentibus novis principum catholicorum instantiis, præsertim vero regis catholici Caroli II, secretum consistorium fuit habitum die decima octava Martii anno millesimo sexcentesimo sexagesimo nono in quo per venerabilem fratrem nostrum, tunc suum, Martium episcopum Portuensem S. R. E. cardinalem Ginettum, status causæ beati Petri relatus fuit; et omnium cardinalium, qui adfuerunt, suffragia dixerunt, placere eis, ut idem Clemens ad solemnem canonizationem deveniret. Quapropter sequente publico consistorio, in quo de canonizatione dicti beati Petri verba fecit dilectus etiam filius Alexander Caprara, nostræ, tunc suæ consistorialis aulæ advocatus, et nomine præfati Caroli regis, necnon regnorum prædictorum, ac ministri generalis et fratrum Ordinis Minorum, eidem Clementi prædecessori fuit humiliter supplicatum. Idem Clemens prædecessor noster, in tam gravi causa, orationibus et jejuniis publice indictis et concessa pro hoc fidelibus indulgentia, divinæ voluntatis beneplacitum explorare sategit. In semipleno postmodum consistorio cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum et episcoporum (de quorum numero tunc eramus) scripta suffragia, canonizationis solemnitatem approbantium, eidem Clementi prædecessori diem Dominicam in Albis unanimiter innuerunt.

[15] [quæ celebrata est die XXVIII Aprilis 1669.] Tandem cum nihil aliud desideraretur eorum, quæ ex sanctorum Patrum auctoritate, sacrorum canonum decretis, S. R. E. antiqua consuetudine, ac novorum decretorum præscripto agenda et observanda erant, dicta die Dominica in Albis, quæ erat quarto Kalendas Maji anno millesimo sexcentesimo sexagesimo nono, pontificatus sui anno secundo, in sacrosancta beati Petri apostolorum principis basilica, in qua solemni ritu cum ejusdem S. R. E. cardinalibus, patriarchis, archiepiscopis et dilectis filiis romanæ curiæ prælatis officialibus et familiaribus suis, clero sæculari et regulari, ac maxima populi frequentia mane convenimus, post repetitas pro canonizationis decreto petitiones, nomine ejusdem Caroli regis a dilecto etiam filio nostro, tunc suo, Jacobo, tituli sancti Xisti presbytero cardinali, Rospiglioso nuncupato, post sacros hymnos, litanias aliasque preces, post Spiritus sancti gratiam rite imploratam; ad honorem sanctissimæ et individuæ Trinitatis, ad exaltationem fidei catholicæ et christianæ religionis augmentum, authoritate D. N. Jesu Christi, beatorum apostolorum Petri et Pauli, ac de venerabilium fratrum nostrorum, tunc suorum, cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum in urbe existentium consilio, beatum Petrum de Alcantara Sanctum esse decrevit et definivit, ac Sanctorum catalogo adscripsit, statuens ab universali ecclesia quolibet anno, die decima octava Octobris, illius obitus die, memoriam ejus inter Sanctos confessores non Pontifices pia devotione recoli debere in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen.

[16] [Festum et indulgentia.] Postea idem Clemens prædecessor noster ejusdem Sancti festum die decima nona Octobris celebrari quotannis decrevit, in qua die omnibus Christi fidelibus, qui aliquam ex ecclesiis universi Ordinis sancti Francisci tam fratrum, quam monialium, tam hactenus erectis, quam imposterum erigendis et ubicumque locorum existentibus, visitaverint, indulgentiam plenariam perpetuam concessit. Deo igitur optimo maximo, a quo est omne datum optimum, et omne donum perfectum, gratias agere eumdem Clementem prædecessorem decebat: qui benedixit hunc Servum suum in omni benedictione spirituali, ut esset sanctus et immaculatus coram ipso, et curreret in via mandatorum divinorum dilatato corde ab eximia caritate; cumque illum divina pietas huic nostro sæculo indulserit, qui antiquæ prodigia sanctitatis instauraret, eumdem singulari cultu prosequeretur, ejusque auxilium in hisce christianæ reipublicæ necessitatibus enixius imploraret.

[17] [Interveniente Clementis obitu, bulla canizationis data est a Clemente X.] Ne autem de decreto, definitione, statuto, concessione aliisque præmissis, pro eo quod ipsius Clementis prædecessoris litteræ, ejus superveniente obitu, confectæ non fuerunt, valeat quomodolibet hæsitari; volumus et apostolica auctoritate decernimus, quod decretum, definitio, adscriptio, statutum, concessio aliaque præmissa, a dicta die quarto Kalendas Maji suum consequantur effectum, ac si super illis ipsius Clementis prodecessoris litteræ sub data ejusdem diei confectæ fuissent, prout superius enarratur; quodque præsentes litteræ ad probandum plene decretum, definitionem, statutum, concessionem aliaque præmissa ubique sufficiant, nec ad id probationis alterius adminiculum requiratur. (Sequuntur clausulæ ordinariæ et subscriptiones, quas opus non est hic adscribere [Vide Bullarium, t. VI, p. 288 – 292. Edit. Luxemb. 1727.] .

§ II. Solemnitas, cæremoniæ et expensæ Canonizationis S. Petri de Alcantara.

AUCTORE DOMINICO CAPELLO.

[Monitum.] Quæ ad hanc materiam spectant, prolixe traduntur a Dominico Capello, qui ut jam alibi monuimus, Acta canonizationis S. Petri de Alcantara et S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis in unum collecta edidit ipso anno, quo illa perfecta fuit. Ejus verba, utpote ad gloriam beati Viri præcipue facientia, operæ pretium ducimus partim hic coronidis instar recitare. Sunt autem hujusmodi.

[19] [Solemnitas canonizationis.] Igitur cum omnia jam expedita essent et præparata [Acta Canouizationis, etc., p. 282 et seqq.] , felix tandem, faustaque orbi christiano illuxit dies, omnium votis expetita, dominica in Albis XXVIII Aprilis (anno 1669) tantæ celebritati destinata. Hora diei duodecima (Italico more numerando) in capellam sixtinam convenerunt DD. Cardinales, Episcopi, Pœnitentiarii Basilicæ Vaticanæ et cæteri, quibus competit canonizationis solemniis interesse; hac tamen vestium sacrarum distinctione: cardinales episcopi cum pluvialibus: cardinales presbyteri cum planetis: cardinales diaconi cum dalmaticis; patriarchæ, archiepiscopi et episcopi cum pluvialibus et mitris; pœnitentiarii planetis albis: reliqui prælati rochettis et superpelliceis erant induti, exceptis gubernatore Urbis, oratore Lucensi ecclesiastico, (quem Sanctissimus protonotarii honorarii dignitate, durante legatione, honestavit) thesaurario Cameræ, protonotariis et officialibus iis adjunctis, qui cappis ornati erant. Duo seculares oratores Lucenses contextis ex holoserico villoso violaceo togis: conservatores Urbis aureis amicti consistebant. Officiales capellæ pontificiæ, et Papæ familiares rubeas habebant vestes: advocati consistoriales violaceas: capellani Papæ, et honorarii intimique pontificiæ aulæ cubicularii rubeas, caputiis de more inversis.

[20] [Adventus pontificis in capellam Sixtin.] Præstituto tempore summus Pontifex ad sacrarium capellæ Sixti IV descendit: quo DD. Cardinalis Ursinus, prior presbyterorum, cardinalis Hassiæ et cardinalis Carolus Barberinus diaconi, tres auditores Rotæ, nempe decanus ad mitram, et duo juniores ad vestis Pontificiæ fimbrias, ne terram contingerent, sustinendas paulo ante convenerant. Ibi Sanctissimus sacras et novas induit vestes, multo distinctas auro, et ad hanc celebritatem de industria comparatas: nempe faldam, amictum, albam, cingulum, stolam et pluviale magnum, seu, ut vocant, mantum pontificium: et thiara redimitus, thus immisit in thurribulum, ministrante naviculam cardinale Ursino; mox anteriores vestis fimbrias duobus auditoribus Rotæ, posteriores vero tum vestis tum pluvialis, oratore Venetorum sustinentibus, pedes ad capellam Sixti processit inter prædictos cardinales diaconos: præferente crucem D. Emerix Rotæ auditore, subdiacono apostolico, post votantes (sic appellant) signaturæ justitiæ acolythos; videlicet post acolythum thuriferarium et septem alios cum candelabris.

[21] [Cerei distribuuntur in capella.] Dum pontifex [Acta Canonizationis, etc., p. 293 et seqq.] in Sacrario moraretur paratas sibi induendo vestes, magistri ceremoniarum singulis cardinalibus, episcopis et cæteris, qui in prædicta Sixti capella Sanctissimum præstolabantur, candidos cereos distribuerunt: ita ut, cum Sanctissimus in capellam ingressus esset, omnes cerei essent accensi. Ubi Sanctitas sua, flexis ante aram genibus sine tiara, paululum oravit, surrexit et allatis ab assistentibus patriarchis, nempe Constantinopolitano et Antiocheno, libro et candela, assistente pariter cardinale Barberino decano, stans cecinit versiculum Hymni “Ave maris stella:” quem cantores capellæ pontificiæ prosecuti sunt. Dumque tres sequentes hymni versiculos canerent, Pontifex in genua provolutus orabat: illis vero absolutis, surgens mitram resumpsit, et sellam gestatoriam conscendit. Mox recto ordine, summo silentio et pietate pari, solemnis supplicatio ad Basilicam Vaticanam institui cœpit, in qua bini ac bini, cereos præ manibus tenentes accensos, incedebant.

[22] [Cardinalis Rospigiosius procurator canonizationis offert cereos.] Sanctissimo interim in sede existenti eminentissimus D. Cardinalis Rospigliosius a majestate cæsarea et catholica, ad instandum pro canonizatione Beatorum, ut supra diximus, designatus, tres cereos variis ex auro flosculis ramisque turgentibus ornatos, supplex obtulit et ad singulorum oblationem manum Pontificis genuque osculatus est. Illorum alter effigie B. Petri, ac insignibus summi Pontificis et catholicæ majestatis; alter effigie B. Mariæ Magdalenæ, necnon stemmate pontificio et cæsareo decoratus erat. Quos Sanetitas sua tradi jussit oratoribus Venetorum et Lucensium in publica supplicatione portandos. Minorem sibi retinuit, ac sinistra manu in eadem supplicatione detulit, dexteram ad populo benedicendum liberam et expeditam reliquit. His peractis, Sanctissimus sella eminens gestatoria, sub pretiosa umbella, quam signaturæ Referendarii, rochettis et superpelliceis induti, oblongis contis sustinebant sibi invicem succedentes, ab aula regia exivit, et ad dextram flectens, per scalam proximam, cæruleo et vitreo tecto stellulis interlito conspicuam, ad majorem palatii portam contendit, quæ in forum maximum ducit, Basilicæ Vaticanæ obversum.

[23] [Supplicatio cleri. Ordo processionis ad basilicam vaticanam.] Hic universus Urbis clerus superpelliceis indutus, omnesque religiosorum hominum familiæ, accensos cereos præ manibus tenentes, Pontificem operiebantur. Hæc autem species et ordo solemnis erat processionis. Primum supplicantes bini ac bini accensis cereis procedebant, ac prout exibant a palatii porta, ab eadem incipiendo, et longam hinc inde seriem texendo, et alii aliis, servato antiquitatis ordine et dignitatis jure, succedendo, ad atrium usque Basilicæ, duas ab utroque latere efformando alas, protendebantur, et subsistebant suis distincti crucibus et insignibus collegiatarum; ita ut juniores cleri et inferiores palatii portæ viciniores manerent, a Basilicæ vero atrio remotiores; antiquiores e contra et digniores, Basilicæ magis vicini, a palatio magis distantes essent. Pedetris militum acies, elegantibus instructa armis, circumfusa viam, qua solemnis supplicatio incessura erat, ad Basilicam usque Vaticanam muniebat. In porticu, ejusdem Basilicæ capitulum: intra Basilicam insigniorum urbis ecclesiarum collegiatarum, nempe S. Mariæ Trans Tiberim, et sancti Laurentii in Damaso; deinde patriarchalium Basilicarum; idest S. Joannis in Laterano, et sanctæ Mariæ majoris, canonici aderant. Igitur inter stantem in foro clerum, religiosa hujusmodi pompa quasi sacrum triumphum representante, graviter ac lente procedebant, et obeliscum versus eundo, inde ad dexteram flectendo, recta ad Basilicam pergebant officiales capellæ pontificiæ et familiares Papæ, advocati consistoriales, capellani Pontificis, honorarii intimique cubicularii. Duo postea vexilla quadra, auro multo, argentoque distincta, sequebantur, hastis prælongis erecta expansaque, in quibus a magni nominis pictoribus ad vivum expressæ beatorum Petri et Mariæ Magdalenæ imagines spectabantur, quæ omnium ad se oculos animosque trahebant. Primum, B. Mariæ Magdalenæ effigie insigne, portabat P. Andreas Lao procurator et vicarius generalis Carmelitarum, cum aliis quinque primariis ejusdem Ordinis sacerdotibus; secundum vero B. Petri, P. Evangelista Pazzago Franciscanæ familiæ commissarius generalis, cum aliis similiter quinque dignoribus fratribus Franciscanis. Capellæ pontificiæ musici ante ipsa ibant vexilla, supra memoratum hymnum “Ave maris stella” modulatis vocibus concinentes. Justo postea intervallo succedebant utriusque signaturæ referendarii; subdiaconus, diaconus et presbyter assistens capellæ pontificiæ, abbreviatores, votantes signaturæ justitiæ acolythi, clerici Cameræ et auditores Rotæ, subdiaconi apostolici. Eminebat inter septem postremos acolythos, cereos accensos in argenteis candelabris ferentes, crux pontificia. Mox patres Pœnitentiarii Basilicæ S. Petri; abbates deinde insignibus pontificalibus utentes; episcopi, archiepiscopi et præsules omnes, Papæ assistentes; tum cardinales diaconi; presbyteri cardinales et cardinales episcopi, sed pulchro et majestatis pleno, ordine sequebantur. Veniebant postea orator Bononiæ, almæ urbis conservatores, principes solii et gubernator Urbis; prope Pontificem prædicti cardinales diaconi assistentes, duo auditores Rotæ et duo oratores, prægrandes cereos gestantes. Sacram claudebat et coronabat pompam Sanctissimus ipse, sede (uti diximus) sublimi conspicuus et umbella tectus; post Pontificem inter duos illius cubicularios assistentes, Rotæ decanus incedebat, mitram Papæ suscepturus. Extremam supplicationis partem cogebant terminabantque orator Lucensis, pronotarius, ut supra retulimus, honorarius, thesaurarius cameræ apostolicæ, protonotarii et generales ac procuratores generales Ordinum Regularium. Cum Pontifex in Basilicam pervenisset, ad aram sanctissimi Sacramenti in genua provolutus oravit, factoque orandi fine, ad aram templi principem eminenti sede delatus fuit.

[24] [Regina Sueciæ supplicationem spectat.] Advenerat jam serenissima Christina Alexandra Suecorum regina, quæ e fenestra superioris porticus (benedictionis vulgo appellant) majori Basilicæ portæ imminentis, incedentium supplicationem, non sine pietatis sensu, spectaverat. Ubi summum Pontificem vidit sublimi in sede ferri et ad medium jam forum pervenire, in sanctissimæ Trinitatis sacellum, quod alio nomine Sacramenti dicitur, descendit, illam comitante cum excellentissimo D. Thoma Rospigliosio sanctissimi Domini nostri nepote, reverendissimo D. Roccio Damasci archiepiscopo, pontificii palatii præfecto; indeque duodecim Helvetiis pontificiæ custodiæ militibus et duobus ejusdem officialibus, quatuor item mazzeriis cum argenteis clavis, in signum honoris super brachia rejectis, stipata, intra septa theatri se recepit ac eminenti super congesta tabulata thalamo sibi parato, pretiosis, ut diximus, operto stromatis consedit. Cardinales in ipso theatri aditu reginam salutabant; illa innata majestate et comitate, e sella assurgens, salutantes officiose resalutabat; cum autem Sanctissimus eo pervenisset, relicta protinus sella, ad imum et subjectum thalami gradibus pavimentum, non sine magna religionis significatione et adstantium exemplo, descendit; ibique complicatis ante pectus branchiis, oculisque ad modestiam compositis, prætereuntem Pontificem, seu Christi in terris vicarium suppliciter venerata est; illiusque benedictione percepta, ad suum se locum sellamque recepit. Pontifex vero ad aram maximam processit, ubi genuflexus super faldistorium paulisper oravit; deinde iterum reginæ et cardinalibus benedixit, ac paratum sibi in medio et eminentiori theatri loco solium conscendit.

[25] [Ordo sedendi in capella,] Verum quia lectoribus piis et curiosis non erit ingratum, omnem sessionis ordinem ac distinctionem in capella rescire, illum propterea hic apponere ac describere officii mei esse duxi. Cardinales episcopi, pœnitentiarii et protonotarii suis quique sedilibus, ut supra retulimus. Cardinales vero diaconi assistentes, ad dextrum et sinistrum latus Pontificis consederunt. D. Pompejo Varesio Urbis gubernatori et vicecamerario, D. Fabio Guinisio priori S. Joannis et Lucensis reipublicæ oratori, ac Bonaccursio de Bonaccursiis cameræ apostolicæ thesaurario generali, supra protonotarios locus est assignatus. In area solii, prope cardinales diaconos, stabant novem supra decem antistites Sanctissimo assistentes; in gradibus, juxta thronum hinc inde dispositi, principes solii: nempe orator Venetus Antonius Grimanus, Bartholomæus Franciottus et Raphael Mansius, oratores Lucensium; Camillus Rospigliosius sanctissimi Domini nostri germanus frater; Fr. Vincentius, Thomas et Joannis Baptista, Sanctitatis suæ ex prædicto Camillo germano fratre nepotes; necnon comestabilis Laurentius Columna, dux Paliani. Per gradus a fronte solii, hinc auditores Rotæ, cum P. Magistro sacri palatii Hyacintho Libello: inde clerici cameræ apostolicæ. A dextera parte in imis gradibus stabant conservatores Urbis, scilicet Aurelius Ciognius, Mutius Marerius, Eq. Silvius Allius et Tranquillus Columna prior. Idoneus quoque datus est locus oratori Bononiæ Josepho Paleotto infra sedilia, episcopis et pœnitentiariis assignata. Super gradus, quibus, ut diximus, ad theatri aream dabatur ascensus, varii Romanæ aulæ prælati, servato inter se antiquitatis et dignitatis jure, sedebant, nempe votantes signaturæ justitiæ, abbreviatores, referendarii, cubicularii secreti et honorarii, sacri consistorii advocati et capellæ pontificiæ officiales…

[26] [Numerus cardinalium et episcoporum in canonszatione.] Itague summus Pontifex, [Acta Canonizationis, etc., p. 301 et seqq.] hac magnificentissima sacræ pompæ specie et dignitate, ab ipso statim Basilicæ ingressu, intuentium et admirantium oculis objecta, editiori eminens loco, triginta septem cardinalium, sexaginta et amplius antistitum ac innumerorum fere ex Romana curia præsulum frequentissima et amplissima corona cinctus, delatum sibi consueto ritu excepit obedientiæ obsequium, a cardinalibus osculo manus, ab episcopis osculo genu, a Pœnitentiariis osculo pedis. Postquam cardinalium antiquior, Barberinus sacri collegii decanus, obedientiam præstitit; a D. Casalio, diacono Basilicæ principis apostolorum, D. Muti subdiacono Basilicæ liberianæ, presbyteri munus obeunte D. Antaldo, Basilicæ Constantinianæ, canonicis, dalmatica, tunicella et pluviali respective indutis, ab infimo solii gradu ad faldistorium in cornu epistolæ positum deductus est; ibique manus primum lavit; deinde sacras, pretiosas et ad hunc solemnem diem paratas, induit vestes.

[27] [Prima Instantia.] Absoluta obedientiæ functione, D. Fulvius Servantius (cæremoniarum magister, sacrorum rituum peritissimus) sedente jam a dextro solii latere cardinale Ginetto, antiquiore post cardinalem Barberinum episcopo cardinale, ad ejusdem solii gradus deduxit cardinalem Rospigliosium, delegatum, ut supra diximus, ad postulandam canonizationem BB. Petri et Mariæ Magdalenæ. Hic ubi ad solium pervenit, facta prius summo Pontifici profunda capitis inclinatione, stetit medius, habens hinc inde genuflexos a latere sinistro cæremoniarum magistrum, a dextro comitem Alexandrum Caprariam, sacri consistori advocatum, consueta veste cum caputio indutum; qui uti erat genuflexus, cardinalis nomine, a sua Sanctitate, ut eamdem canonizationem peragere dignaretur, instanter sic postulavit: “Beatissime Pater, reverendissimus D. Cardinalis Rospigliosius hic præsens, nomine sacræ cæsareæ majestatis Leopoldi electi imperatoris et majestatis catholicæ Caroli secundi regis Hispaniarum, instanter petit per Sanctitatem vestram catalogo Sanctorum Domini nostri Jesu Christi adscribi et tamquam Sanctos ab omnibus Christi fidelibus pronunciari venerandos, B. Petrum de Alcantara Ordinis Minorum et B. Marium Magdalenam de Pazzis Ordinis Carmelitaram.” His autem reverendissimus D. Franciscus Nerlius, archiepiscopus Florentinus, sanctissimi Domini nostri secretarius ab epistolis ad principes, stans in sinistro solii latere, his conceptis verbis ita respondit. “Edocta Redemptoris admonitionibus ac exemplis ecclesia, nihil arduis præsertim in rebus inchoat, prosequitur, perficit, absque multa et jugi piarum orationum instantia. Quapropter, etiam post tot alias, qua juris humani diligentias exquisitissimas, qua divinæ voluntati cum agnoscendæ tum propitiandæ rationes complures adhibitas, in ipso rei transigendæ limine, sanctissimus Dominus noster adhuc nova instaurat orationum subsidia. Etenim jubet venerabiles fratres suos S. R. E. Cardinales, et universos huic celebritati præsentes Christi fideles, humiliter supplices ac prostratos ante Principis apostolorum confessionem, phialas aureas, odoramentorum plenas, effundere in conspectu Domini; quo beneplacitum in tam gravi negotio suum ex inaccessibili luce proferre benigne velit.” Quibus auditis, cardinalis Rospigliosius, facta Pontifici reverentia, medius inter advocatum et cæremoniarum magistrum, ad suum locum reversus est. Mox Sanctissimus, mitra ornatus, supra suppositum a capellæ clericis faldistorium in ipsa solii area genuflexus; regina vero super binis pulvinaribus e serico aureo, a marchione de Monte, regiæ ipsius aulico, sibi subjectis, innixa; omnesque alii quique, prout aderant, dispositi locis, in genua provoluti, ad orandum se compararunt. Tum duo cantores flexis ante scabellum genibus, in quo litaniarum librum collocaverant, et post cardinalem Decanum ea die celebrantem suo, item faldistorio in genua procumbentem, verso in theatri aream fronte, dextra autem contra altare ad cornu epistolæ, sinistra vero Pontificem versus, Litanias sanctorum plano cantu dicere cœperunt, quas usque ad “Agnus Dei” continuarunt.

[28] [Secunda Instantia.] Mox Pontifex ad suum thronum se recepit, et D. Cardinale Rospigliosio iterum ad infimum solii gradum, modo jam superius relato, deducto; comes Capraria advocatus eisdem prorsus, quibus antea diximus, cæremoniis, secundo institit pro obtinenda apud Sanctissimum BB. Petri et Mariæ Magdalenæ canonizatione, hoc modo: “Beatissime Pater, reverendissimus D. Cardinalis Rospigliosius … instanter et instantius petit per Sanctitatem vestram etc. ut supra.” Ad hæc Reverendissimus D. Nerlius secretarius, ita respondit: “Stat angelus ante altare habens thuribulum aureum. Repetitis igitur jussu sanctissimi Domini nostri denuo comprecationibus, danda sunt illi incensa multa, ut det de orationibus sanctorum super altare aureum, quod est ante thronum Dei.” Quibus peractis, cardinalis Rospigliosus, cum advocato et cæremoniarum magistro, eo, unde venerat, revertit. Pontifex vero mitratus e throno descendens, ad faldistorium super area, iterum positum, oraturus processit. Cumque cardinalis Hassiæ diaconus, qui stabat a dextro Pontificis latere, ad populum conversus, alta voce dixisset: “Orate,” cardinalis Carolus Barberinus diaconus, qui stabat a sinistris, Pontifici mitram detraxit; et postquam Sanctitas sua et cæteri, qui aderant, positis humi genibus, preces ad Deum fuderunt, alta pariter voce pronuntiavit: “Levate.” Tunc Pontifex aliique omnes surrexerunt; allatoque a patriarchis assistentibus libro cum candela, adstante etiam cardinale Ginetto, utpote antiquiore post decanum cardinale episcopo, Sanctitas sua, ante faldistorium, cum cantu inchoavit hymnum: “Veni Creator Spiritus;” in genua cum cæteris procumbens ad tres sequentes versus. Quibus cantatis, cum reliquis sese elevans, imposita sibi mitra, ad solium rediit: ac ibi deposita rursus mitra, stetit usque ad finem hymni; eoque absoluto, nonnulli e cantoribus prosecuti sunt ℣: “Emitte Spiritum tuum, et creabuntur, Alleluia.” Aliisque respondentibus ℞: “Et renovabis faciem terræ, alleluia.” Sanctitas sua, stantibus ante solii gradus duobus votantibus signaturæ justitiæ acolythis cum candelabris et cereis accensis, recitavit orationem: “Deus, qui corda fidelium, etc.,” redimitus postea mitra, paulisper sedit.

[29] [Tertia Instantia.] Illico advocatus Capraria ante solii gradus, genuflectens a dextris stantis cardinalis Rospigliosii, tertio et instantissime a Sanctissimo postulavit, ut canonizationem tandem peragere et perficere dignaretur, in hunc modum: “Beatissime Pater, reverendissimus D. Cardinalis Rospigliosius… instanter, instantius et instantissime petit per Sanctitatem vestram etc. ut supra.” Et reverendissimus Nerlius pariter tertia vice paucis hisce verbis respondit: “Ascendit fumus incensorum de orationibus sanctorum, de manu angeli coram Deo, cujus voluntate sanctissimus Dominus noster jam intellecta, modo referet B. Petrum de Alcantara in sanctorum confessorum numerum, et B. Mariam Magdalenam de Pazzis in albo sanctarum virginum adscribet.”

[30] [Sententia canonizationis profertur.] Itaque summus Pontifex, assistentibus patriarchis librum et candelam sustinentibus, adstante quoque prædicto antiquiore cardinale episcopo, cum mitra sedens et majorem quodammodo humana præferens majestatem, divino Spiritu afflatus, ex cathedra BB. Petrum et Mariam Magdalenam Sanctos esse declaravit, eosque universæ ecclesiæ colendos et adorandos proposuit, his verbis: “Ad honorem sanctæ et individuæ Trinitatis, ad exaltationem fidei catholicæ et christianæ religionis augmentum, authoritate Domini nostri Jesu Christi, beatorum apostolorum Petri et Pauli, ac nostra matura deliberatione præhabita et divina ope sæpius implorata, ac de venerabilium fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, patriarcharum, archiepiscoporum et episcoporum in Urbe existentium consilio, B. Petrum confessorem et B. Mariam Magdalenam virginem, Sanctum et Sanctam esse decernimus et definimus et Sanctorum catalogo adscribimus: statuentes ab ecclesia universali, quolibet anno, memoriam beati Petri inter sanctos confessores non pontifices, die decimaoctava Octobris” (paulo post sequens assignatus dies fuit. Vide supra n. 16) “et beatæ Mariæ Magdalenæ inter sanctas virgines non martyres, die vigesimaquinta Maii, pia devotione recoli debere. In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Amen.” Stante interim cardinale Rospigliosio ante solii pontificii gradus, comes Capraria in genua provolutus, ipsius cardinalis nomine, sententiam canonizationis rite prolatam acceptavit, gratias Pontifici retulit, et apostolicas super ea re litteras expediri suppliciter ita postulavit: “Beatissime Pater, idem reverendissimus D. Cardinalis Rospigliosius nomine sacræ cæsareæ majestatis Leopoldi electi imperatoris et catholicæ majestatis Caroli Secundi Hispaniarum regis acceptat pronunciationem a Sanctitate vestra factam, eidemque gratias immortales agit et enixe supplicat, ut Sanctitas vestra super canonizatione eadem litteras apostolicas dignetur decernere.” Sanctissimus vero, facto manu crucis signo, de more benedicendo dixit: “Decernimus.” Confestim D. Cardinalis Rospigliosus solium conscendit et manum ac genu Sanctissimi osculatus, Sanctitati suæ, nomine cæsareæ et catholicæ majestatis, grates egit; et advocatus Capraria ad protonotarios circumstantes versus, eos rogavit, ut super solemni hujusmodi canonizatione publicam ac solemnem fidem facere vellent, hoc modo: “Rogantur omnes protonotarii et notarii hic præsentes, ut super hujusmodi solemnis canonizationis actu unum vel plura, publicum seu publica, instrumentum vel instrumenta conficiant, ad perpetuam rei memoriam.” Tunc prior protonotariorum eos, qui in area solii stabant, hujusmodi rei testes adhibuit, dicens: “Vobis testibus.”

[31] [Hymnus Te Deum cantatur pro canonizatione. Signa lætitiæ.] His peractis, D. Cardinalis Rospigliosius et advocatus ad sua se recepere loca, Sanctissimus vero deposita mitra, surrexit ac ex aperto sibi ab assistentibus patriarchis libro, accedente etiam prædicto episcopo cardinale, cecinit hymnum: “Te Deum laudamus:” quem musici usque ad finem prosecuti sunt. Facto repente per cæremoniarum magistrum signo; tubæ canere cœperunt, inflari litui, pulsari tympana, et militum acies, per totum S. Petri forum bellico more dispositæ, semel, ac iterum tertiumque displosere sclopos, excepere ac reddidere totidem vicibus sonum alæ equitum, servato militari ordine, ad Circi angulos præstolantes, armis egregie munitæ, dejectis ab humero per transversum pectus fasciis elegantes, et apertis ad liberum prospectum galeis spectabiles; omnis item generis tormenta ænea, tum in ipso Vaticano foro, tum in sancti Angeli castro, cum innumeris mortariis pulvere incendiario fartis, horribili simul strepitu plausuque spectantium, tonitruum more boatuque displosa, lætitiam geminarunt. Secutus mox auditusque majoris capitolii campanæ sonus ad hilaritatem publicam universam civitatem provocavit; omnium ecclesiarum campanæ per integram horam festive sonuerunt, tubæ in variis Urbis regionibuus cecinerunt, alia e diverso musica instrumenta responsarunt; ubique plausus et lætitia cum religione conjuncta: lætari omnes, gratulari, ob solemnem Divorum canonizationem Deo gratias agere; sanctorum Petri et Marie Magdalenæ nomina crebro repetere: auxilium ab illis implorare; eosque potentes in cœlo patronos et in terris mortalibus propitios tutelares, sibi deligere et miro quodam religionis sensu illorum memorias venerari.

[32] [Absolvitur canonizationis solemnitas.] Absoluto per capellæ musicos hymno, diaconus cardinalis a dextris cantavit ℣: “Orate pro nobis beati Petre et Maria Magdalena, Alleluia.” Choro contra respondente ℞: “Ut digni efficiamur promissionibus Christi, Alleluia.” Ferentibus deinde candelabra cum cereis accensis duobus acolythis et ad infimum solii gradum consistentibus, necnon allatis per assistentes patriarchas libro et candela, summus Pontifex eorum opem imploraturus, quos cum Deo regnare jam declaraverat, elata voce cecinit sequentem orationem: “Oremus, omnipotens sempiterne Deus, mirabilis in sanctis tuis, qui beatos Petrum et Mariam Magdalenam sanctorum tuorum gloria sublimasti, concede propitius, ut eos imitari non pigeat, quorum solemnia celebrare delectat. Per Dominum nostrum, etc.” Post orationem D. Cardinalis Azzolinus solium conscendit, stansque a sinistro Pontificis latere, stantis adhuc sine mitra, consuetam dixit confessionem, additis tamen Sanctorum recens canonizatorum nominibus, hoc modo: “Confiteor Deo omnipotenti, beatæ Mariæ … sanctis apostolis Petro et Paulo, beatis Petro et Mariæ Magdalenæ, omnibus sanctis … sanctos apostolos Petrum et Paulum, beatos Petrum et Mariam Magdalenam, omnes sanctos.” Qua finita, a D. Emerix auditore Rotæ, ut dictum est, subdiacono apostolico, elata ante solii gradus cruce, Sanctissimus solito more absolutionem et benedictionem cum cantu impertiit…

[33] [Missa inchoatur de Dominica in albis, celebrante cardinali Barberino.] Itaque perfecta canonizationis solemnitate [Acta Canonizationis, etc., p. 312 et seqq.] omnes cerei extincti fuerunt. Brevi interjecta temporis morula, ad imos altaris gradus Papa descendit, ibique stans, deposita mitra et profunda capitis inclinatione versus aram maximam facta, cum cardinale Barberino simul inchoavit Confessionem ad missæ introitum dici solitam; eaque finita et resumpta mitra, ad pontificalem sedem rediit. Hic thus injecit in thuribulum, quo paulo post a cardinale Ginetto episcopo assistente thurificatus fuit; mox dempta mitra et stans, dixit introitrum missæ de currenti dominica in Albis, et cum sibi assistentibus cardinalibus “Kyrie eleison”: (cardinales enim sacris vestibus induti ad circulum non fuerunt vocati.) Stans etiam alteram orationem de dominica cantantem cardinalem audivit, et de Sanctis recens canonizatis alteram, quam cum sequentibus secreta et postcommunione D. Archiepiscopus Tarsensis composuerat: Oratio. “Omnipotens sempiterne Deus mirabilis in sanctis tuis, etc. ut supra.” Secreta. “Acceptæ sint tibi Domine laudis hostiæ, quas suppliciter immolamus; et concede propitius, ut eorum imitemur exempla, quorum memoriæ cultus primitias exhibemus. Per Dominum nostrum, etc.” Postcommunio. “Ecclesiam tuam, quæsumus Domine, geminata sanctorum Petri et Mariæ Magdalenæ intercessione placatus, ab hostium insidiis clementer eripias et nulla sinas adversitate turbari. Per Dominum etc.”

[34] [Ritus oblationum.] Sub finem symboli, ex cardinalibus congregationis sacrorum Rituum duo in suo quique ordine antiquiores, nempe duo episcopi, duo presbyteri, et duo diaconi, nec non cardinalis Rospigliosius ad postulandam Sanctorum canonizationem, ut sæpe diximus, delegatus, de suis subselliis surgentes, facta prius cruce et summo Pontifici reverentia, præcedentibus duobus cæremoniarum magistris, ad abacos, sive, ut vulgo appellant, credentias, ubi res offerendæ idoneo ordine erant dispositæ, se contulerunt; scilicet cardinalis Ginettus episcopus Portuensis et congregationis Sacrorum Rituum præfectus, qui licet assistentis Pontifici eo die munere fungeretur, illud tamen modo dimisit. Cardinalis Rospigliosius canonizationis procurator deputatus; Fanchenettus cardinalis presbyter et Azzolinus cardinalis diaconus ad abacum in dextro cornu theatri positam, in qua oblationes pro S. Petro de Alcantara paratæ erant, iverunt. Similiter abacum, in sinistro theatri latere erectam, in qua res offerendæ pro S. Maria Magdalena de Pazzis collocatæ fuerant, cardinales Brancatius, Sfortia et Celsus perrexerunt. Ibi cum eorum primarii familiares aulici, ac digniores Franciscanæ et Carmelitanæ familiæ patres, quod quisque deferret, accepissent, ad pontificium solium contenderunt.

[35] [Obtationes pro S. Petro.] Præibat magister cæremoniarum, cum duobus mazzeriis, argenteas clavas præferentibus. Prope veniebant aulici duo cardinalis Ginetti, prægrandes cereos portantes, quorum singuli effigie sancti Petri, ac insignibus summi Pontificis et catholici regis, variisque flosculis, minio et auro permixto, circumquaque depicti erant (sexaginta libras quilibet ponderabat); deinde cardinalis Ginettus a dextris cardinalis Rospigliosii. Hos sequebantur D. Didacus Colmenares Hurtado de Mendoza, ad negotia Hispanici cleri in romana curia pertractanda deputatus, qui minorem cereum, sed pari fere modo inauratum, deferebat, et P. Evangelista Pazzago Franciscanæ familiæ commissarius generalis, canistellum præ manibus habens mira arte elaboratum et auro illitum, in quo duæ turtures erant inclusæ. Justo postea intervallo progrediebantur duo familiares cardinalis Fachenetti, totidem prægrandes panes gestantes, unum auro et Pontificiis insignibus, alterum argento et catholicæ majestatis stemmate distinctum; tum ipse cardinalis Fachenettus; subsequebantur D. Franciscus de Villegas archidiaconus et canonicus metropolitanæ Burgensis et P. Antonius Vellasco Ordinis Minorum procurator generalis. Hic cistulam similiter deargentatam, par columbarum continentem; ille cereum parvuum, eodem, quem supra descripsimus, modo ornatum, ferentes. Demum cardinalis Azzolinus incedebat post binos ex suæ aulæ familiaribus gestantes duo doliola, stemmate Pontificis et regis catholici insignita; alterum auro, alterum argento obductum. Cardinalem sequebantur advocatus Michaël Angelus Lapius, causæ canonizationis S. Petri patronus, qui exactissimis sane rationibus, sedulaque et accurata solicitudine ac fide, omnia, quæ ad celebritatem hanc peragendam requirebantur, præparari curaverat; et F. Gregorius a S. Bonaventura, de quo supra mentionem fecimus; alter cereum, alter canistellum auro argentoque distinctum, in quo variæ diversarum specierum latebant aviculæ, deferebat.

[36] [Oblationes referuntur ad abacum.] Eumdem prorsus ordinem cum cæremoniarum magistro, mazzeriis, suisque familiaribus tenuerunt cardinales episcopus Brancatius, Sfortia cardinalis presbyter et diaconus cardinalis Celsus. Dona vero pari prorsus cum supramemoratis ornatu, sed effigie S. Mariæ Magdalenæ et stemmate pontificio ac Cæsareo decorata gestabant P. Andreas Lao, qui, ut supra meminimus, vicarii generalis nomine ac officio, universo Carmelitarum Ordini modo præest… Sex cardinales congregationis sacrorum Rituum de manibus suorum familiarium accepta dona prius reverenter osculata Pontifici præsentarunt; cardinalis Rospigliosius ea, quæ reliqui deferebant, pariter osculatus, suæ Sanctitati obtulit. Singuli vero cardinales, facta oblatione, Sanctissimi manu ac genu, cæteri autem pede osculato, illum venerati fuerunt: eoque defuncti religionis obsequio, ad sua quique loca redierunt; remanentibus tantum cardinale Ginetto apud suum faldistorium, ut assistentiæ munus resumeret et expleret, ac cardinale Rospigliosio, qui plus cæteris oblaturus erat. Cum hæc oblata essent summo Pontifici, votantes signaturæ justitiæ et abreviatores ea statim e solio accepta manibus una cum tenuissimis velis, quibus, munditiæ gratia, erant superimposita, ad abacum retulerunt…

[37] [Missa absoluta; publicantur Indutgentiæ.] Peracto Missæ sacrificio [Acta Canonizationis, ete., p. 319 st seqq.] dataque populo per Pontificem solemni benedictione; cardinalis Decanus celebrans, stans in cornu epistolæ, consuetas indulgentias publicavit; præsentibus scilicet plenariam; et visitantibus quotannis die XVIII Octobris sepulcrum S. Petri et XXV Maji sepulcrum S. Mariæ Magdalenæ septem annorum totidemque quadragenarum. Quibus rite confectis, Papa prope statuam sanctæ Helenæ, extra theatrum tamen, in loco de industria ad id parato, holosericis aulæis obducto, sacras vestes deposuit; sellula deinde gestatoria exceptus in palatium reversus est.

[38] [Ornamenta et expensæ describuntur.] Superest ut singula ornamenta, quæ hac occasione canonizationis pro summo Pontifice aliisque ei assistentibus ministris confecta fuerunt, quin ne unum quidem prætereamus, singillatim enumeremus: omnesque expensas in sacris vestibus, in basilicæ paratu et in cæteris rebus ad eamdem celebritatem spectantibus factas, majori, qua poterimus, distinctione et claritate, brevi computemus; easque, veluti in tabella quadam minutissime descriptas, lectorum oculis palam exponamus, ut eorum curiositati faciamus satis. Incipiendo igitur ab ara maxima, in medio basilicæ erecta et apostolorum memoriæ imposita:

[39] [Pro altari.] Duplicem aræ frontem bina pallia auro phrygio opere, ac summo artificio circumtexta vestiebant. Alterum effigie S. Petri, atque insignibus Pontificis et catholici regis; alterum S. Mariæ Magdalenæ imagine et stemmate Pontificis ac cæsaris, pari prorsus opere et ornatu conspicuum apparebat. Fascia majoris pretii atque elegantiæ superius et ab utroque latere eminebat, ac radiabat, intextis eorum principum, de quibus non semel meminimus, armis et religionum emblematibus insignis. Æqualis fere pretii amiculum sanctissimi Sacramenti altare adornabat.

[40] [Pro summo pontifice.] Omnes sacræ vestes, ac si re ipsa summus Pontifex missam celebraturus esset, e serico albo, lustrinum vulgo appellant, ad tantam celebritatem comparatæ, visebantur multo rigentes auro, phrygio opere circumtextæ; nempe pluviale pontificium (mantum vocant) cujus oras, limbo aureo undequaque circumducto, latior fascia, auro itidem intexta, anterius ambiebat; quas variæ cælitum effigies, auro turgentes, recto ordine collocatæ decorabant. Summum tenebat Spiritus sancti symbolum, columba; et hinc inde Sanctissimi et B. Mariæ Virginis imagines; proximum iis locum beatorum apostolorum Petri et Pauli, inferiorem vero icones SS. Petri de Alcantara et Mariæ Magdalenæ de Pazzis occupabant. Eisdem prorsus imaginibus acu pictis planeta seu casula fulgebat; unam si excipias Spiritus sancti columbam; cujus loco pelicani species cernebatur. Non absimili ornatu stola et bini erant manipuli, quorum alterum subcinctorium vocant. Gremiale etiam aureis laciniis et flocculis conspicuum, cum duobus magnis pulvinaribus, Pontifici genua flectenti et oranti supponendis. Sandalia præterea et calcei ad osculum crucibus insigniti. Duæ dalmaticæ e tela aurea, levi quidem materia, sed pretiosa, aureis virgulis discreta. Mitra papalis e tela item aurea, ducentis septuaginta circiter topaziis ornata, in varias ac venustas rerum species distinctis, quæ lapidum et auri fulgore oculorum aciem perstringebat.

[41] [Pro ministris.] Pluviale pro cardinale episcopo assistente; dalmatica et tunicella, quas diaconus et subdiaconus evangelium et epistolam lecturi, induere debebant, paris cum supra memoratis rebus operis erant et artificii. Dalmatica altera cum tunicella, minori tamen impendio contexta, pro subdiacono et diacono, qui capellæ pontificiæ more, epistolam et evangelium græce cantaturi erant. Stolæ itidem tres; manipuli quatuor. Amplum calicis velum, laciniis aureis adornatum. Bursa corporalium. Sex sacrorum librorum holoserica tegumenta, scilicet missalis, evangeliorum, epistolarum, precum, seu cæremoniarum. Quatuor quoque pulvinaria iis libris supponenda. Operimentum faldistorii tum summi Pontificis, tum episcopi assistentis et legilis pro diacono latino et græco ad decantandum evangelium. Quæ quidem ornamenta supra memoratis vestibus, materia et ornatu, apte respondebant. Pro conficienda sacra supellectili hactenus recensita, expensa fuerunt scuta monetæ romanæ 5026 – 98. Nempe pro mitra scut. 255 – 05; pro tela ex serico albo aureo subtilioris texturæ, pro dalmaticis summi Pontificis, velo calicis et candelæ ab eodem in supplicatione ferendæ, ponderis librorum 3 d. 18 scut. 90 – 17; pro cannis 20 palm. 2 holoserici albi, vulgo lustrino, scut. 70 – 87; pro cannis 20 palm. 6 ⅓ holoserici albi, vulgo ormesino, scut. 83 – 17; pro cannis 19 palm. 3½ holoserici simplicis albi, scut. 66 – 10; phrygionibus pro manufactura rerum hactenus descriptarum soluta scut. 3985; pro fimbriis, laciniis et virgulis, e serico et auro, ad eamdem supellectilem ornandam, scut. 143 – 92; pro funiculis et floccis serico aureis et in his omnibus suendis aptoque ordine componendis, scut. 332 – 70. (Quæ omnia simul addita summam, ut dictum, efficiunt 5026 – 98.

[42] [Linea.] Alba aureis intercurrentibus lineis distincta, fimbriisque venuste circumdata, cum ejusdem ornatus amictu et lemniscato cingulo aureo serico, vestiendo Pontifici præparata. Alba etiam virgulis ac fimbriis, uti vocant Flandricis, et cingulo serico, auro argentoque intexto, pro diacono evangelium cantaturo. Alia itidem virgata fimbriataque, paulo inferioris materiæ et ornatus pro subdiacono latino. Pro diacono autem et subdiacono græcis aliæ duæ albæ, inferioris pretii, ut justa et, qua par est, distinctione, altaris ministri ornati comparerent. Corporale. Palla, octo purificatoria totidemque sudariola ac manutergia. Cuncta staminis tenuissimi, et Flandricis fimbriis ac lemniscis adornata. Octo manutergia, paulo inferioris notæ, pro diacono et subdiacono latinis; totidemque pro diacono pariter et subdiacono evangelium ac epistolam græce dicturis. Pectorale aureis decurrentibus venis, fimbriis, lemniscis cordulisque pendentibus similiter aureis decoratum, pro subdiacono latino. Mappa superior altaris, tribus aliis mappis damasceni operis superposita, subtilissimi fili, ac aureis distincta virgulis, fimbriisque decenter ornata (singulæ triginta palmos longitudinis habebant). Mantilia item oblonga operis pariter damasceni pro obducendis abacis offertorii et pro aliis abacis contegendis. Alia itidem ejusdem materiæ, multo breviora, singulis muneribus, cum Pontifici offerrentur, supponenda. Demum longum admodum linteamen tenuissimi staminis, ad pontificiarum vestium mensam cooperiendam. Steterunt omnia supra recensita lin ea, scut. 557 – 94.

[43] [Lignea.] Theatrum magnum, suis undique repagulis firmatum et cancellis clausum, cum eleganti statuarum aliarumque rerum ornatu superius descripto. Tabulata itidem hinc inde erecta et ligneis craticulis auro fulgentibus permunita, scut. 1674 – 14. Tabulæ cum insignibus gentilitiis summi Pontificis, ac cæsareæ et catholicæ majestatis, necnon Carmelitanæ ac Franciscanæ familiæ. Quadraginta candelabra, auro inter obscuros colores micante illustrata, singula quinis discreta virgulis, per loculamenta pilarum distributa, milleque et amplius super coronide basilicæ circumquaque disposita; necnon lignea fulcra ad eadem candelabra sustinenda, scut. 938. Sex canistella et quatuor doliola, auro argentoque illusa, scut 240. (Lignea proinde simul sumpta efficiunt summam 2852 – 14).

[44] [Picturæ.] Pro quatuor magnis vexillis, imaginibus S. Petri de Alcantara, totidemque S. Mariæ Magdalenæ insignitis, scut. 1418. Pro cannis 46 palm. 4⅔ substrati serici, scut. 186 – 35. Pro fimbriatis auro laciniis, funiculis, lemniscis, et labore artificis in illis conficiendis, scut. 568 – 05. Quæ summa efficit scut. 2172 – 40. Duæ majores octangulares tabulæ; tres ovata figura minores, viginti aliæ quadrata, illustriora eorumdem Sanctorum miracula continentes; aliæ item majoribus litteris eadem miracula declarantes, totidem demum minores tabellæ, pontificium stemma et sacra Carmelitanæ et Franciscanæ familiæ emblemata exhibentes, interfuso auro, nigroque colore depictæ, æstimatæ fuerunt scut. 1017 – 60. Picturæ eorumdem Sanctorum oblatæ Pontifici, aliæ distributæ cardinalibus ac nonnullis principibus, romanæ curiæ prælatis et consultoribus congregationis sacrorum Rituum; omnes eleganti circum et deaurata coronide ornatæ, scut. 3663 – 81. (Hinc universim in picturas expensa 6853 – 89.)

[45] Innumeri cerei candissimi (quatuordecim millium septingentarum triginta sex librarum pondus æquabant) partim clero distributi; [Cerea.] partim super candelabra dispositi (horum singuli octo ponderabant libras) et in Basilica ardentes. Cerei oblati Pontifici in supplicatione, alii in offertorio, necnon duodecim prægrandes pro elevatione hostiæ ad missam, cum cæteris accensis ante altare majus et sacram apostolorum Memoriam, minio et permixto auro lucentes, insignibusque principum supradictis conspicui, steterunt scut. 4438 – 56.

[46] [Ornatus ecclesiæ.] Pro aulæis rubri coloris e serico damasceno, vulgo in teli 202, ponderantibus libras 2303, unc. 9½, (impensis scutis septem pro qualibet libra) scut. 16126 – 56. Pro lineis seu fasciis aureis intersecantibus pondere librarum 902 unc. 2 d. 12, in quibus consumptæ sunt auri libræ 435 unc. 7 d. 19, scut. 7749 – 27. Pro tela, ad ejusdem serici damasceni et linearum munimem et in his suendis, apteque componendis, scut. 1050 – 35. Pro mercede ornantium ac parantium Basilicam, in universum expensa fuerunt scut. 454 – 86. (Ornatus itaque ecclesiæ universim constitit 25381 – 04.)

[47] Pro amanuensium labore in scribendo, tum latine tum græce evangelium et epistolam aliasque preces in canonizatione, necnon plures relationes in sacris consistoriis habitas, et pro illarum impressione, ac una cum libris vitam eorumdem Sanctorum continentibus, idonea ligatura, ut cardinalibus, consultoribus congregationis sacrarum Rituum, cæterisque Romanæ curiæ prælatis distribuerentur, scut. 289 – 03. Pro iis vero quæ sequuntur, non una simplex pecuniarum solutio, sicut hactenus diximus, facta est, sed duplex; ac si quilibet horum Beatorum seorsim ab alio in cœlitum numerum relatus esset Itaque duplices fuerunt: Sportulæ, aliæ ratione canonizationis S. Petri, aliæ ratione canonizationis S. Mariæ Madalenæ, effecerunt summam scut. 6597 – 50. Strenæ item duplices, scut. 6519. Indumenta, distribui solita officialibus capellæ pontificiæ, constiterunt scut. 3384. Pro tapetibus purpurei et viridis coloris, quibus solium pontificium, reginæ thalamus et theatrum cooperta erant; necnon pro holofericis auro intextis, thronum sedesque vestientibus, ac pro umbellis prædictum thronum et summum Pontificem in supplicatione tegentibus, in universum expensa fuerunt, scut. 2100 (Simul proinde sumpta efficiunt 18889 – 33).

[48] [Summa totalis.] Expensæ factæ in canonizatione sancti Petri, scut. 32000. Et in canonizatione S. Mariæ Magdalenæ, totidem similiter scut. 32000. Summa itaque omnium prorsus expensarum est, scut. 64000.

[49] [Conclusio.] Porro pro his omnibus, quæ ad hanc celebritatem requirebantur, comparandis, eadem pecuniæ summa deposita fuit in banco S. Spiritus de Urbe a supra memoratis P. Andrea Lao, et Michaele Angelo Lapio, ut diximus, canonizationis eorumdem Sanctorum procuratoribus; qui eximia integritate, artificibus cæterisque omnibus creditoribus chirographa tradiderunt, ut pecunias sibi debitas in eodem banco exigerent. Itaque adhibita accuratissima diligentia, atque inita per peritissimos computistas, (quorum etiam opera usi fuimus) expensarum ratione, ut addendo, deducendoque distincte ad loca quæque sua perfectissimo calculo reducerentur; eas prorsus esse, quas summa fide, et sinceritate enumeravimus, certo comperimus.” (Cum autem Scutum Romanum valorem habeat circiter 5 fr. et 40 centesim. monetæ gallicæ, patet expensas pro canonizatione S. Petri hic recensitas adscendere præter propter ad 172000 francorum).

Oktober VIII: 20. Oktober

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 19. Oktober

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 19. Oktober

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 14.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.