20. August
VIGESIMA DIES.
SANCTI QUI XIII KAL. SEPTEMBRIS COLUNTUR.
Sanctus Samuel propheta, in Palæstina.
S. Amator eremita, in Cadurcensi Galliæ provincia.
S. Seronius vel Serronius martyr, apud Santones in Gallia.
S. Porphyrius in Italia.
S. Lucius senator Mart. in Cypro.
SS. Martyres XXXVII Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia.
S. Severus M. Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia.
S. Memnon centurio M. Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia.
S. Leontius M. Vicentiæ in Italia.
S. Carpophorus M. Vicentiæ in Italia.
S. Piricius martyr Synnadæ in Phrygia.
S. Arcus martyr Synnadæ in Phrygia.
S. Maximus confess. Synnadæ in Phrygia.
S. Pamphilus martyr Synnadæ in Phrygia.
S. Colouus confess. Synnadæ in Phrygia.
S. Diomedes martyr Synnadæ in Phrygia.
S. Agaticus martyr Synnadæ in Phrygia.
S. Zelus martyr Synnadæ in Phrygia.
S. Dioscorus M. Alexandriæ.
S. Valentinianus forte M. in Lucania Ital.
S. Leontius forte M. in Lucania Ital.
S. Auctor episc. Trevirensis.
S. Maximus abbas, in castro Cainone in Gallia.
S. Oswinus rex & M. in Anglia.
S. Filibertus abbas in Herio insula Galliæ.
S. Heliodorus martyr.
S. Dosa martyr.
S. Paulus junior, archiep. Constantinopolitanus.
S. Leovigildus M. Cordubæ in Hisp.
S. Christophorus M. Cordubæ in Hisp.
S. Herbertus archiepisc. Compsæ apud Hirpinos in Italia.
S. Bernardus, primus abbas Claravallensis, in territorio Lingonensi Campaniæ in Gallia.
S. Bernardus Ordinis Cisterciensis, Candeledæ in Hispania.
B. Gobertus, Ordinis Cisterc., in abbatia Villariensi in Brabantia.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES DILATI.
| Sanctus Potitus martyr Pisas translatus: sed hoc forsan mendosum. Lege, quæ in nostro primo tomo Januarii a pag. 753 num. 7 jam pridem dicta sunt ad diem ejusdem mensis | XIII Januarii. |
| Balneis in Æmilia beatæ Joannæ Ordinis Camaldulensis mentio fit apud Ferrarium in Catalogo novo; qui addit in notis, natalem ejus celebrari die XVI Januarii; hac vero die translationem ipsius: qua etiam die cum titulo sanctæ hanc referunt Wion & Dorganius. Sed de ista Beata consule dictum diem, quo apud nos habetur, | XVI Januarii. |
| S. Chadoïndus vel Haduindus episcopus Cenomanensis hodie annuntiatur in Martyrologio Castellani; sed obiit die XX Januarii, ut patet ex ejus Actis, quæ tomo 2 Januarii a pag. 1140 Bollandus edidit in Appendice ad diem | XX Januarii. |
| S. Stolbrandus episcopus & martyr a Danis in Maia insula, occurrit apud Camerarium. Sed de eo jam pridem actum est apud nos tomo 1 Martii, die IV ejusdem mensis in S. Adriano M. Adisis itaque dictum diem | IV Martii. |
| Sanctæ martyris Photinæ extra portam Blachernarum (Constantinopoli) memoria exstat in Menæis magnis impressis, ac Menologio Sirleti; cujus nomen etiam notatur in Menæo Chiffletii. Si hæc sit eadem cum martyre synonyma Samaritana; actum de illa est cum Martyrologio Romano ad diem | XII Martii. |
| Segolena V. occurrit in nostro Ms. catalogo Sanctorum, e variis Fastis sacris accepto; & additur, hac die alicubi de ea agi, ut monuit P. Lahier. Quo referendum sit illud alicubi, non est mihi promptum dicere. Hoc novi, Laherium in suo Magno menologio ad diem XXIV Julii meminisse S. Segolenæ virginis & abbatissæ. Videsis apud nos eumdem diem | XXIV Jul. |
| Samuel presbyter ecclesiæ Eddisenæ, tempore Anastasii I refertur apud Maurolycum; in Martyrologio, quod Canisio tribui solet, de illo etiam agitur. Nos de eo tractavimus, sicut indicavimus in Prætermissis hesternis, ad diem | IX Augusti. |
| Theodei discipuli & Vulpiani, unius de LXX meminit Martyrologium nostrum Arabico-Ægyptium. | |
| Julianæ virginis & martyris, ac aliorum quatuor memoria occurrit inter Auctaria Usuardina a nobis vulgata. Plures Julianæ synonymæ martyres exstant in Fastis sacris: hæc autem cum quatuor aliis, quo pertineat, non est mihi in promptu. | |
| Aberdoniæ S. Donortii episcopi annuntiatio ponitur a Ferrario, qui citat in notis Martyrol. & Brev., in quo episcopus Murthlacensis & S. Beani successor scribitur. Eumdem signat Castellanus in Anglia cum titulo Sancti. Die XIX hujus habetur in Kalendario quodam Ms., quod habemus, de Sanctis Hibernis. Hector Boëtius in episcoporum Murthlacensium & Aberdonensium Vitis sic eum laudat fol. 3: Exinde in demortui (Beani) locum suffectus Donortius, quadraginta duos annos egit pontificatum: nec sine sanctitatis opinione mortuus. Refertur etiam memoria ejus a Demstero hac die; præcedente autem a Camerario. Utinam nobis licuisset inspicere documenta, e quibus illum accepit Ferrarius, vel addidisset ipsemet, cujus temporis ac notæ ea fuerint; quæ siquidem satis antiqua ac bona esse constaret, præsulem hunc aliis Sanctis annumerassemus: verum quia novimus, hagiologos quosdam nimis esse faciles ac profuse liberales in multiplicando titulum sancti; liceat nobis desiderare certiora testimonia, quibus verus, legitimus ac religiosus hujus viri cultus antiquus & immemorabilis stabiliri queat. | |
| S. Genesius alicubi notatur inter nostras schedas Mss. Die XXV Augusti Martyrologio Romano inscribitur Arelate in Gallia synonymus martyr: qua occasione, vel alia affulgebit forte aliquid lucis pro superiore. | |
| S. Maxïmilianus M. Afer, ejusque Acta, sed absque die indicantur in indice nostro Ms., quem ex variis auctoribus compilavit Papebrochius noster. Sed Acta ista non invenio; nec novi, quo iste Sanctus spectet. Si notitia major postmodum de illo occurrerit, poterit alibi de eo agi. | |
| Athanasius aliquis hac die signatur in catalogo nostro Ms., qui e variis Fastis sacris collectus est. | |
| In Anglia, natalis beati Egberti regis & monachi. Ita Menardus. Laudatur quidem rex ille a Baronio ad annum Christi 758, & ab aliis apud Maihewium in Trophæis suis tomo 2 ad diem XX Augusti; ast utinam certum aliquod publicæ venerationis testimonium afferretur. Hoc etiam nobis defuit jam pridem, ut in Prætermissis ad diem XI Junii datur videre. | |
| Buchardi presb. XX Augusti memoria habetur in nostro Indice Ms. alphabetico Vitarum Sanctorum. Ubi melius instructi de eo fuerimus, poterunt alibi plura de eo dici. | |
| Apud Bethleem S. Amatoris presbyteri, & eremitæ annuntiatio exstat apud Ferrarium. Commentarium prævium ad Acta Sancti synonymi, & eremitæ in Cadurcensi Galliæ provincia, § 2 consule hac die XX Augusti. | |
| Incidit obitus Comitis Rognvaldi Kalii in annum MCLVIII, quintum diem post æstivum, idque prius, divæ Mariæ festum ascensioni ejus dicatum, quod decimum octavum Kalendas Septembris occupat, dies ab eo quintus in decimum tertium ejusdem mensis, qui nobis est XX Augusti. Haraldus inde & proceres in Orcades corpus ejus magna pompa detulerunt, quod ad templum divæ Virginis tantisper sepultum jacuit; donec multis magnisque miraculis coruscans, a Biarnio episcopo, permissu Pontificis Romani, cum anno a nato Jesu MCXCII in Divorum numerum relatus esset, sublatum est. Conspicitur, inquit scriptor noster, sanguis ejus in saxo, quem mortui Comitis corpus rorabat, usque in hodiernum diem tam recens clarusque, ac si nuper profluxisset. Hæc sunt apud Thormodum Torfæum in Orcadum historia lib. 1, cap. 36, sed satis obscure & implexe; ad hæc, certiora documenta desiderare nobis liceat, priusquam hodiernis Sanctis hunc virum Comitem annumeremus. | |
| Burchardus episcopus Wormatiæ indicatur cum titulo Beati, & elogio ad hanc diem apud Molanum in Natalibus Sanctorum Belgii. Ut Sanctum ipsum annuntiat Canisius in martyrologio Germanico, & Wion in Ligno vitæ. Insigne pietatis ejusdem & doctrinæ elogium texit tomus 5 Galliæ Christianæ col. 668 & 669 editionis novissimæ; ubi & recitantur hæc monachi Kirschgartensis verba: Obiit anno .. MXXIV, XIV. Cal. Septemb., prout habetur in antiquo libro in libraria Vormatiensi, sepultus (in æde primaria) sub altare S. Laurentii, tandem exhumatus; cujus ossa in quadam cista antiqua depicta posita sunt, quæ habetur supra altare majus in posteriori parte, & singulis annis in ejus anniversario reliquiæ ejus monstrantur, uti eas (inquit Helwichius in Prodromo Annal. Vormat.) anno .. MDCXIV die XXVII Octob. vidi, chartamque appositam legi, his verbis inscriptam: Heu, heu carissimi, magnum festum decens esset obtinere de Burchardo, tertia die ante festum nativitatis Mariæ Virginis: propter passionem præsul Burchardus heu non est canonizatus. Eruditissimus Schannatus in Historia episcopatus Wormatiensis pag. 334 de Burchardo hæc scribit: Religionem seu cultum innuere videntur non solum ARDENS olim ante sepulturam Burchardi episcopi lampas, sed & OSSA ipsius, a nescio quo successorum suorum elevata, ac “in cista picta, post altare majus posita, quæ singulis annis in ejus anniversario monstrantur”: ut habet vetus Ms. Chronicon. Certe eadem sese adhuc anno MDCXIV SUB ALTARI MAJORIS CHORI, reposita vidisse testatur vir Cl. Georgius. Quæ omnia, an legitimum cultum nactus esset Burchardus, dubium moverunt. Consultus igitur fuit laudatus Schannatus, qui Reverendissimo domino ab Hohenfeld, Wormatii ecclesiæ cathedralis decano, litteris Roma datis, respondit in hæc fere verba; nimirum inseruisse se Historiæ Wormatiensi omnia, quæ de Burchardo episcopo invenit ex documentis potissimum & litteris fundationis ecclesiæ Wormatiensis ad S. Paulum; Helwichium vixisse quidem ante annos centum: illius tamen librum non sufficere ad asserendum sanctissimo huic episcopo cultum: maxime cum sacræ ejus reliquiæ cum documentis potissimis in incendio Gallico conflagrarint: sufficere Wormatiensibus S. Burchardum episcopum Herbipolensem. Ita ad nos anno 1736 die XXIX Decembris Wormatia scripsit noster R. P. Christianus Kirch. | |
| In monasterio Vallis umbrosæ beati Michaëlis abbatis, & Generalis XXIV Ordinis Vallis umbrosæ, ex cujus corpore odor suavissimus spirabat. Verba sunt Wionis. De eo etiam agunt Dorganius & Menardus. Loccatellus in Vitis Generalium Vallis umbrosæ cap. 40 Virum hunc elogio exornat; sed non audemus Beatorum Fastis eum intexere, donec nobis constiterit, publicos illorum honores ipsi deberi. | |
| Michaëlis Florentini depositio cum titulo beati invenitur hac die apud Bucelinum in Menologio Benedictino; de quo se acturum dicit crastina die; qua & nos poterimus dispicere, quæ ad ipsum spectant. | |
| Abundus monachus, vir prophetico spiritu, & miraculorum gratia dotatus est apud Saussayum in additionibus ad Martyrologium Gallicanum hac die. Si idem is sit cum synonymo Villariensi, prout videtur colligi ex antecedentibus apud Saussayum, plura de illo invenies ad diem XIX Martii nostri inter Prætermissos. | |
| Venerabilis Bernardi monachi Villariensis meminit Raissius in Auctario, cum elogio. | |
| Soror Agnes professa in Conventu Columbariensi in Germania signatur nimis liberaliter eum titulo Beatæ in Anno sancto Ordinis Prædicatorum, qui lingua nostra vernacula excusus est Antverpiæ anno 1675. Eumdem titulum ipsi tribuit Fridericus Steil in suo Viridario spirituali ejusdem Ordinis, quod Germanice editum est anno 1676. Nos hic ei locum damus inter venerabiles. | |
| Fulginii beatæ Angelinæ Antonii a Spoleto, virginis Clarissæ memoriam annuntiat in Gynæceo suo Arturus a Monasterio. Elogium ejus dant Waddingus in Annalibus Minorum ad annum 1490 num. 8; Jacobillus in Vitis Sanctorum ac Beatorum Fulginiensium pag. 252, inter perfectas monachas eam collocans; Lucentius in libro, qui inscribitur Fulgor Fulginii pag. 176; sed nullum produnt vestigium publici cultus. | |
| In monasterio Villariensi dormitio felix Franconis, ibidem monachi exstat apud Raissium in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii, cum elogio. Saussayus etiam de illo meminit. Non scimus, publicos Cælitum honores ei umquam delatos fuisse; quem dumtaxat venerabilem etiam vocat Miræus in Chronico Cisterciensi. | |
| Adelheidis virginis reclusæ cum titulo sanctæ, memoria notatur in Gynæceo Arturi a Monasterio hoc die. Meminit de ea Gononus in Vitis Patrum Occidentis lib. 2 pag. 121 ex Chronico Sponheimensi Trithemii. Probari deberet, titulum sanctitatis, quam solemus requirere, eidem convenire. | |
| Apparitio sanctæ Crucis signatur hac die in nostris Mss., quæ ex variis Fastis Sanctorum collecta sunt. Consuli possunt, quæ XIX hujus mensis dicta sunt inter Prætermissos. | |
| Ferrariæ, apud monasterium sanctæ Catharinæ, Ordinis Dominicani, beatæ Perpetuæ Iadry, Priorissæ; uti legitur apud Arturum in Gynæceo; de qua videri potest Marchesius in Diario Dominicano hac die. | |
| Daventriæ, obitus beati Gerardi, cognomento Magni, qui initium dedit Fratribus bonæ voluntatis, in communi viventibus. Ita Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii. Deinde elogium ejus subdens, Hic, inquit, etsi Sanctis non sit asscriptus, perpetua tamen memoria dignus est &c. Hanc laudem nos etiam Viro libenter concedimus, non vero titulum beati nedum sancti, donec publicus ipsius cultus sufficienter probetur, locum interea temporis ei dantes inter solos venerabiles. Eysengreinius in Catalogo testium veritatis &c. fol. 147 satis liberaliter eum sanctum vocat. Plura de illo memorat Revius in Historia Daventriensi lib. 1 pag. 28 & sequentibus. Saussayus locum ipsi dat inter eos, quos post annuntiationes suas hodiernas exprimit minoribus litteris; sed refert eum sine titulo beati vel sancti. | |
| In Calatagirono, obitus * Antonini presbyteri, Ordinis Observantium S. Francisci. Ast eum ab illis, qui publicis honoribus coluntur, secernendum, indicat appositus asteriscus apud Caietanum in Martyrologio Siculo, e quo hæc desumpta est annuntiatio. | |
| Gofridus Coloniensis Benedictinus (ac deinde monachus Villariensis) cujus ossa divina revelatione levata atque in sacrario reposita sunt, annuntiatur a Saussayo in additionibus ad hanc diem. Henriquez & Chalemotus eum referunt die III Octobris. Angelus Manrique virum laudat in Annalibus Cisterciensibus: quos tu lector, inspice ad annum 1170 cap. 6; & ad annum 1201 cap. 5 & 6. Raissius in suo Auctario elogium ejus profert die 2 Octobris. Verum ante omnia probari debet legitima ac publica viri veneratio, antequam illum Sanctorum numero adscribamus. | |
| Burchardus episcopus Viennensis apud Saussayum in additionibus refertur & laudatur hac die. Consule, quæ habentur inter Prætermissos die XIX hujus. | |
| Conradus abbas nonus Villariensis, Eginonis Comitis Seinensis filius, deinde Clarævallensis abbas, demumque Cisterciensis, ac Cardinalis legatusque Apostolicus exstat in mox citatis Additionibus Saussayi. De eo agunt Henriquez & Chalemotus die XXX Septembris. Consuli de eo potest Manricus ad annum 1208 cap. 6, & 1227 cap. 1. | |
| Anniversarium magistri Thomæ, Prioris hujus (id est, S. Victoris Parisiensis) ecclesiæ, qui pro defensione justitiæ ab inimicis justitiæ crudeliter interfectus, & vivens & moriens honestatis & patientiæ dignam atque laudabilem sequacibus suis vitæ formulam dereliquit, tertio decimo Kalendas Septembris, ex Necrologio Victorino signat Pagius in Critica Baronii ad annum 1135; ubi contra ipsum aliosque rem gestam illigat anno 1133. S. Bernardus in epistola 158 martyris ac beati Thomæ titulo illum dignatur. Apud Mabillonium, qui Opera S. Bernardi edidit & illustravit, inter notas fusiores ad hanc epistolam, recitantur Hugonis episcopi Gratiano politani & Cartusiensium litteræ, in quibus beati Thomæ nuncupatio ei etiam tribuitur. Innocentii item Papæ secundi jussu corpus ejus honorificentiori loco conditum esse, apud eumdem Pagium ad citatum annum 1135, num. 7 legitur, idque accidisse septimo Idus Martii, atque ad eumdem diem in ecclesia S. Victoris recitari rei gestæ summam. Ghinius in sanctorum Canonicorum Natalibus, die XVIII Novembris, Sancti titulum ipsi tribuit, dum ponit annuntiationem S. Thomæ Canonici Regularis, & Prioris S. Victoris. Sed Castellanus in suo Martyrologio universali, die XVII hujus, nomine quidem martyrii utitur; sed venerabilem dumtaxat eum vocat; nec in rei gestæ summa ullus ei titulus datur sanctitatis: Sic enim illa habet apud Pagium designatum: Commemoratio domini Thomæ Prioris hujus ecclesiæ, quando corpus ejus præcepto domini Papæ Innocentii, de claustro translatum, & in ecclesia sepultum est. Cui additur a Ferrario B. Erchembaldus, subdecanus Aurelianensis cum titulo martyris. Videri de hoc viro potest Saussayus hac die in Supplemento, ubi tam hunc, quam Thomam Priorem litteris minoribus tamquam characteristicis adjecit post alios, quos majoribus retulerat. | |
| Multos viros sacros & justos uno eodemque impetu fuisse ab injustitiæ & perfidiæ asseclis, variis in Franciæ locis interfectos, ibidem memorat. | |
| Brunonis, abbatis monasterii Hirsaugiensis obitum, & præclara elogia describit Trithemius in ejusdem cœnobii Chronico, quod anno 1690 auctius prodiit, a pag. 369. Sepultus .. inquit, non sine opinione sanctitatis.. Ejus venerabile corpus per annos CCCXL .. jacuit .. sepultum. Ad cujus tumbam cæcus .. divinitus tandem visum recepit, occasione sepulcri ejus, quod anno 1460, die XX Augusti apertum fuit, invento corpore, & suavissimum odorem spirante, prout pluribus ibidem narratur: sed adduntur ista: Dimittentes igitur fratres sacra viri busta in sarcophago, sicuti jacuerant, sepulcrum cum summa reverentia, & honore clauserunt, scientes, quod sine Romani consensu Pontificis non liceat quemquam honore venerari publicæ sanctitatis. De isto consensu, siquidem datus umquam fuerit, cupimus certiores fieri: quod si accidat, poterit dari viro locus in Supplemento Operis nostri. Refertur tamquam sanctus a monasticis Wione, Dorganio, Menardo, Bucelino, ad diem XXIII Martii; sed eos hactenus in hoc sequi non audemus. Vide Prætermissos apud nos ad istum diem. | |
| Jacobus de Rodesheim, in Steinfeldensi Eyffliæ cœnobio, ejusdem ecclesiæ abbas vigesimus primus, Ordinis Præmonstratensis, ex Joanne Chrysostomo vander Sterre in Natalibus Sanctorum ejusdem Ordinis: ubi cum addat beatæ memoriæ, videtur satis indicare, publicum stricti nominis cultum eidem non convenire. | |
| Vita & martyrium venerabilis fratris Ludovici Fiore, vel Frerya, & sociorum exstat apud Marchesium in sacro Diario Dominicano ad hanc diem. | |
| Vincentius Senensis, Capriolæ prope Senas in Tuscia., Bartholomæus de Bassama, Nuceriæ in Umbria., Arnaldus de Bassacio, in India occidentali., Franciscus a Vera, Pinciis in Castella., Bonaventura a Monte regali, Spoleti., Jacobus de Hita, Conimbricæ in Lusitania., Thomas a S. Francisco, Pennerandæ in territorio Salmanticensi., Angelus a Catalagirone (S. Calatagirone) Ennæ in Sicilia., Angelinæ Antonii a Spoleto virginis, Fulginii. cum titulo beati referuntur ab Arturo in Martyrologio Franciscano, & ultima etiam in Gynæceo. | |
| De ultima seorsim hic egimus. Eorum fere omnium annuntiationes seu elogia habentur apud Heuberum in Menologio, sed absque titulo beati; quibus ex eo addi possunt | |
| Jacobus de Pelkos, & F. Petrus Vasachelii, in Hungaria ab hæreticis occisi. | |
| Bonaventura de Girgento, Palermi in Sicilia. | |
| Bartholomæus Baro in Italia. | |
| Antverpiæ obdormitio pii viri Petri, cognomento Pot, cœnobii sancti Salvatoris, quod exstat in eadem urbe, fundatoris munifici: qui cum mira erga pauperes charitate, & liberalitate ferretur, magno quodam miraculo annona, unde egeni alebantur, multiplicata fuit, & Dei Parentem, puerum Jesum inter brachia dulciter stringentem, contemplari meruit. Divum Patrem Bernardum summo colebat affectu, utpote qui in ejus solemnitate natus, & postmodum in eadem solemnitate uxorem duxit; prima cœnobii Antverpiensis fundamenta jecit, & tandem eadem die inter Cistercienses monachos, cum quibus religiose conversatus fuerat, feliciter obdormivit in Domino. Cœnobium vero sancti Salvatoris diu post pii Viri obitum ab hæreticis occupatum & demolitum est ipsa die S. Bernardo sacra, atque iterum, transacto aliquo tempore, eadem superveniente solemnitate, expulsis hæreticis, Cistertiensibus cœnobitis restituitur. Annuntiatio & laudatio est Chrysostomi Henriquez in Menologio Cisterciensi ad hanc diem XX Augusti, qua etiam laudatur apud Bucelinum & Chalemotum; & apud hunc quidem cum titulo bonæ memoriæ; apud illum vero cum titulo ven., seu venerabilis vel venerandi; ut non immerito inter plures hujusmodi alios hoc loco a nobis detur. | |
| SS. Reliquiarum Carlsteinensium, quæ a Carolo IV conquisitæ, & in arce regia Carlsteina per duo & amplius secula reconditæ, ac demum anno MDCXLV, die XX Augusti, ex mandato Ferdinandi III, ad S. metropolitanam Pragensem ecclesiam translatæ, ibidem adservantur, catalogus exstat typis editus; e cujus titulo longiore hæc extracta sunt. | |
| S. Martyris Bassæ, ac trium filiorum ejus martyrium assignatur in exemplari Græco, quod habemus e codice Ambrosiano, μηνὶ τῷ αὐτῷ κ᾽, id est, eodem mense (videlicet Augusto) die vigesima. Coluntur in Martyrologio Romano, cui de more nos conformamus, | XXI Augusti. |
| Theocletæ memoria ponitur in Ms. nostro Græco Taurinensi. De S. Synonyma thaumaturga agunt Menæa magna excusa ad diem, quem tu consule, apud nos | XXI Augusti. |
| S. Bernardi (de Alzira) monachi & martyris cum duabus sororibus memoria habetur hac die apud Ferrarium in Catalogo generali Sanctorum. Nos de iis tractabimus die proxime sequenti | XXI Augusti. |
| B. Bernardus Ptolomæus, institutor Congregationis Olivetanæ, Senis in Tuscia obiit hac die; sed annuam ejus memoriam cum Martyrologio Romano distulimus ad diem sequentem XXI Aug. | |
| Aquis in Provincia Phocensi natalis sancti Chelidonii episcopi, quem cæcigenum illum fuisse tradunt, quem Christus illuminavit. Annuntiatio est Saussayi in Supplemento: sed mitto lectorem ad S. Cedonium vel Sidonium, de quo tractabitur die | XXIII Augusti. |
| S. Veredemus eremita in Martyrologio universali Castellani annuntiatur hac die, tamquam Ucetiæ in Gallia honoratus. Saussayus illum die XXI in Supplemento Martyrologii sui Gallicani pag. 1160 refert, eumque distinguit a Veredemo episcopo Avenionensi, de quo ad diem XVII Junii egimus. Sed ipse Castellanus occasione S. Veredemi præsulis Avenionensis, in litteris suis Gallicis, mense Octobri anni 1706 ad Sollerium datis, nos monuit in hunc fere modum: Videmini die XVII Junii S. Veredemum episcopum Avenionensem distinguere a Veredemo anachoreta, qui die XXIII in ecclesia Ucetiensi colitur. At D. Sanguin Canonicus Avenionensis mihi significavit, esse unum eumdemque, cujus quædam reliquiæ Ucetiæ conservantur. Hoc si verum sit, die XX, vel XXI, aut XXIII Augusti verosimiliter ejus reliquiæ ab Ucetiensibus receptæ fuerunt, & discipulatus S. Ægidii, qui ei adscribitur, esset fabulosus, aut ætas S. Ægidii ad initium seculi octavi differenda esset. Nihilominus in novissimo Martyrologio Parisiensi uterque hic Sanctus distinguitur, & anachoreta circa medium seculi sexti; episcopus autem anno 722 collocatur. Si sint solida istius distinctionis argumenta, quæ hactenus ignoramus, de S. Veredemo eremita agi poterit ad diem XXIII Aug. | |
| S. Archelai martyris Romæ meminit Ferrarius. Consule, quæ cum Martyrologio Romano dicentur apud nos ad diem | XXIII Augusti. |
| S. Orontius M. hac die alicubi notatur. Vide quæ de synonymo martyre dicta sunt apud nos inter Prætermissos ad diem XVI Augusti. Poterit autem de illo agi die | XXVI Augusti. |
| SS. martyres Simplicius, Constantius & Victorinus in Marsis, sunt hac die in Novo Catalogo apud Ferrarium. Tu vide, quæ cum Martyrologio Romano, ac eodem Ferrario dicemus | XXVI Augusti. |
| S. Adelindis abbatissa, in Germania, signatur apud Castellanum in Martyrologio universali. Molanus in Additionibus ad suum Usuardum, nec non monastici Wion, Dorganius, Menardus, Bucelinus; quibus adde Arturum a Monasterio in sacro Gynæceo, Adelindem abbatissam memorant die XXVIII hujus mensis; qua etiam die de illa agit Raderus in sua Bavaria sancta. His ductoribus præeuntibus, nos conabimur illi tribuere, quæ invenerimus, ad dictum diem | XXVIII Augusti. |
| Sanctorum confessorum Amati, Romarici, & Adelsi celebritas annua innovata indicatur inter Auctaria Usuardi a nobis editi, ex codice Montis Sancti. De S. Amato presbytero & abbate in Monte Romarico in Gallia agit Martyrologium Romanum die XIII Septembris: de S. Romarico abbate, die VIII Decembris: Castellanus autem in suo Martyrologio universali signat S. Adelphium, Montis Romarici abbatem, die XI Septembris. In Romano exstat, Metis S. Adelphi episcopi & confessoris, die XXIX Augusti. De illa porro celebritate fortasse occurrent plura diebus jam dictis | XXIX Aug. XI & XIII Septembris, ac VIII Decemb. |
| S. Victor vel Victorius XIII Kal. Septemb. Martyrol, occurrit apud Claudium Robertum inter episcopos Cenomanenses: sed Sammarthani eum vocant S. Victorium vel Victurium, scribuntque obiisse Cal. Septembris, & ex S. Gregorio Turonensi lib. De Gloria confessorum cap. 56 agunt de magnis virtutibus ejus seu miraculis. Habemus Vitam Ms. Victoris inter nostra apographa pro die I Septembris. Exspectet itaque lector ea, quæ dicentur a nobis die I Sep. | |
| S. Stephani regis Hungarorum memoria tamquam natalis signatur in Martyrologio Romano die XV hujus mensis, ut diximus ibi in Prætermissis; in alia ejusdem Martyrologii impressione de eo agitur ad diem XX ejusdem mensis, uti etiam in aliis Fastis; nunc vero ex constitutione Innocentii PP. XI colitur potissimum die | II Septembris. |
| S. Richardis V. alicubi signatur hac die. Synonymam virginem ex Greveno dedimus inter Prætermissos ad diem XIX hujus. Si autem hæc, quæ occurrit duobus hisce diebus, eadem sit cum S. Richarda augusta, locum habebit in Opere nostro ad diem | XVIII Septembris. |
| Commemoratio sancti Malachiæ, episcopi & confessoris occurrit inter auctaria ad Usuardum a nobis editum. Inscribitur Sanctus Martyrologio Romano | III Novembris. |
| Translatio S. Gebetrudis exstat inter Auctaria Usuardi a nobis vulgati, ex codice Montis Sancti signata. Clarius eam exprimit noster Petrus Franciscus Chiffletius in litteris ad Bollandum Dola datis die XVI Novembris anno 1642, sic scribens: S. Gebetrudis, cœnobii Habendensis abbatissæ, translatio prima. Castellanus hanc Sanctam ponit pag. 785 inter Ahemeros; in indice autem die VII Novembris: quo etiam die obitus ejus notatur in dictis litteris. De illa itaque translatione poterit fieri mentio ad diem | VII Novembris. |
| S. Renatus XII Novembris, & XX Augusti notatur a Claudio Roberto in Gallia Christiana inter episcopos Andegavenses octavo loco. Sammarthani eumdem ponunt quinto, & hæc addunt: Festum ejus tota diœcesis Andegavensis quotannis celebrat XII Novembris sub ritu duplici, atque inter Patronos ecclesiæ cathedralis .. recensetur. Ceterum animadvertendum, historiam miraculosi ortus divi Renati, & Acta ab aliquibus in dubium revocari. Sed hæc ad veritatis trutinam librare non est hujus loci; erit ad diem, cui cultus ejus affigitur, | XII Novembris. |
| Anna mater Samuelis notatur hac die in Mss. nostris, quæ e variis Martyrologiis collecta sunt. Habetur in Menæis magnis excusis Græcorum die, quo eam remittimus, | IX Decembris. |
| B. Hugonis monachi Tennebacensis, sive Portæcæli, Ordinis Cisterciensis, in diœcesi Constantiensi memoriam signatam invenio inter Sanctos, qui in nostris Mss. occurrunt hac die, simul cum ejusdem viri Vita. Sed cum apud Chrysostomum Henriquez in Menologio Cisterciensi annuntietur die XXVII Decembris; uti & apud Bucelinum in Benedictino; examinari poterit, an de legitimo ejus cultu sufficienter constet, ad dictum diem | XXVII Decembris. |
DE SANCTO SAMUELE PROPHETA
IN PALÆSTINA,
An. mundi MMCM LXXIX, ante Christum MLXXVI.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Samuel propheta, in Palæstina (S.)
AUCTORE J.P.
§ I. Scribendi ratio; Sanctus a Deo matris precibus impetratus; natales, nominis etymon, educatio, ministerium sacrum, prophetiæ, conjugium; an sacerdos.
Vir hic magnus, propheta ac judex seu gubernator populi Israëlitici, unus est & non infimus ex iis, quos e veteri Testamento depromptos Operi nostro inserimus, Majorum nostrorum exempla secuti, [Quem scribendi modum hic teneamus.] ita tamen ut circa ea, quæ ad diem I Maii occasione S. Jeremiæ, ac die I Julii occasione S. Aaronis, de servanda in veteribus antiqui Fœderis Sanctis brevitate sunt dicta, mediam hic simus inituri viam, ac vitaturi nimiam prolixitatem ac brevitatem; ne ex hac jejunitas, ut ita loquamur; ex illa vero supervacanea, & major, quam ad præsens institutum sit satis, digressio oriatur, ac moles nimium excrescat hujus nostræ historicæ collectionis. Quamobrem partim delibabimus præclarissima Viri gesta e sacris Litteris; partim illa inde petere lectorem jubebimus, aliis præterea scriptoribus, quos consulere possit, eidem assignatis. Nec methodus, qua usi sumus ad diem XX Julii in S. Elia, & ad diem XXI ejusdem mensis in S. Daniele, abhorret ab hac, qua nunc utemur, nisi quod hic operam daturi simus majori brevitati.
[2] S. Samuel e patre Elcana & Anna matre natus, [Samuel precibus sterilis matris a Deo impetratur.] & hujus obsecrationibus & lacrymis sterilitatem suam coram Heli sacerdote apud Dominum lugentis impetratus est. Rem gestam pluribus describunt sacræ Litteræ lib. 1 Regum cap. 1; unde delibo ista: Fuit vir unus de Ramathaimsophim, de monte Ephraim, & nomen ejus Elcana, filius Jeroham.. Ephratæus: & habuit duas uxores, nomen uni Anna, & nomen secundæ Phenenna: fueruntque Phenennæ filii: Annæ autem non erant liberi.. Dominus enim concluserat vulvam ejus. Affligebat quoque eam æmula ejus, & vehementer angebat, in tantum, ut exprobraret, quod Dominus conclusisset vulvam ejus.. Porro illa flebat & non capiebat cibum.. Surrexit autem Anna postquam comederat & biberat in Silo. Et Heli sacerdote sedente super sellam ante postes templi Domini, cum esset Anna amaro animo, oravit ad Dominum, flens largiter, & votum vovit, dicens: Domine exercituum, si respiciens videris afflictionem famulæ tuæ .. dederisque servæ tuæ sexum virilem: dabo eum Domino omnibus diebus vitæ ejus, & novacula non ascendet super caput ejus. Factum est autem, cum illa multiplicaret preces coram Domino… Et .. post circulum dierum concepit Anna & peperit filium, vocavitque nomen ejus Samuel, eo quod a Domino postulasset eum.
[3] [Natalium tempus, nominis etymon.] Ad Sancti parentes quod attinet; mittimus lectorem ad interpretes Scripturæ sacræ, & ad Annales ecclesiasticos veteris Testamenti, a Saliano nostro editos, tom. 2 ad annum mundi 2889 num. 1 & seqq., & ad annum mundi 2894 num. 1 & 2. Tomo autem 3 ad annum mundi 2900 num. 11 & seqq. explicat locum, quem modo citavimus, Scripturæ sacræ, eodemque anno conceptum putat S. Samuelem, & anno proxime sequente ineunte natum. R. P. D. Augustinas Calmet in Commentario, qui agit de tribus libris Regum, pag. VI in tabula chronologica natales ejus affigit anno 2849. Nominis etymon ita superius e sacro textu indicatum vocavitque nomen ejus Samuel, eo quod a Domino postulasset eum, his verbis explanat Salianus ad annum mundi 2901 num. 1: Θεαίτητον ἄν τις εἴποιε, ait Josephus: consentiunt Septuaginta, Chaldæus & Theodoretus. Idque rectius est quam, ut quidam interpretari maluerunt, Positus a Deo, aut nomen ejus a Deo. Deducitur enim a verbo Saal, quod est postulare, sed vocabulo ita corrupto ait Vatablus, ut sola prima littera remanserit; quoniam id nomen a muliere, non a viro docto impositum fuerit. Recte ille quidem, si lingua Hebræa ei jam tum a libris petenda fuisset, quæ tamen materna erat. Calmetus pag. 11 aliquot litterarum elisionem ibi factam esse agnoscit euphoniæ gratia, addens, in rigore etymologico dici debere Saulmeel. At nunc de nostri Sancti educatione.
[4] Sacræ Paginæ loco citato hæc memorant: Ascendit autem vir ejus Elcana, [Infans ablactatus adducitur ad domum Domini,] & omnis domus ejus, ut immolaret Domino hostiam solemnem, & votum suum, & Anna non ascendit: dixit enim viro suo: Non vadam, donec ablactetur infans, & ducam eum, ut appareat ante conspectum Domini, & maneat ibi jugiter.. Mansit ergo mulier, & lactavit filium suum, donec amoveret eum a lacte. Et adduxit eum secum, postquam ablactaverat .. & adduxit eum ad domum Domini in Silo. Puer autem erat adhuc infantulus: & immolaverunt vitulum, & obtulerunt puerum Heli. Et ait Anna.. Ego sum illa mulier, quæ steti coram te hic orans Dominum. Pro puero isto oravi, & dedit mihi Dominus petitionem meam.. Idcirco & ego commodavi eum Domino, cunctis diebus quibus fuerit commodatus Domino.. Et (ibid, cap. 2) abiit Elcana Ramatha in domum suam: puer autem erat minister in conspectu Domini ante faciem Heli sacerdotis. De lactato Samuele cum matris gaudio ac veneratione, scribit Salianus ad annum mundi 2902 num. 1 & 2. Ad annum vero 2903 agitur de tempore ablactationis & oblationis Samuelis, ubi tam hæc quam illa innectitur isti anno, ætatis ejus tertio; verum hæc vel ibi vel alibi apud interpretes pluribus deducta legi possunt. Tomo 4 Operum S. Joannis Chrysostomi, quæ Græco-Latine Lutetiæ Parisiorum non ita pridem recusa sunt, a pag. 721 habetur sermo 3 de Anna, deque Samuelis educatione.
[5] Quam præclaris autem gratiæ ac naturæ dotibus tenellam suam ætatem ac initia ministerii sacri in domo Domini exegerit, [ubi egregie exornavit sacrum ministerium,] videamus. Ad septimum Samuelis annum, quo infantiæ tempus expletur, non incongrue referre possumus initia ministerii Samuelis: nihil enim in re seria satis commode ab hac teneriori ætate fieri potest; multo minus in sacro ministerio. Idque Scriptura ipsa innuit, quæ infantulum nominat cum oblatus est; deinceps autem cum ministerii ejus meminit, puerum vocat: uti observat Salianus ad annum mundi 2907 num. 1. Nam puer erat adhuc infantulus &c. Puer autem erat minister in conspectu Domini, ante faciem Heli sacerdotis, sicut paullo ante diximus. Et eodem cap. 2. Regum lib. 1 ℣. 18: Samuel autem ministrabat ante faciem Domini, puer, accinctus ephod lineo. Et tunicam parvam faciebat ei mater sua, quam afferebat statutis diebus, ascendens cum viro suo, ut immolaret hostiam solemnem. Et ibidem ℣. 21, Magnificatus est puer Samuel apud Dominum. Denique ℣. 26, Puer autem Samuel proficiebat atque crescebat, & placebat tam Domino quam hominibus. Deinde laudatus Salianus, Quibus verbis, ait, pueri præclara indoles, & bona educatio, institutioque puerilis, & ejus occupatio significatur, egregio exemplo teneræ ætatis mature Deo consecrandæ, antequam hujus vitæ sordibus inquinentur.
[6] Quale autem esset tunc ejus ministerium, & cujusmodi mores ipsius, [ac ætatem suam tenellam.] exponit ibidem Salianus num. 2. Breve est illud S. Joannis Chrysostomi in sermone ante designato pag. 724: Quamquam enim ætas erat immatura, virtus tamen aderat matura: ascendentibusque in templum omnibus multæ religionis magister factus est. Nam illi dum inquirerent discerentque modum natalium illius, abunde magnum solatium accipiebant spei, quæ est erga Deum. Neque quisquam viso puero tacitus descendebat; sed omnes glorificabant illum, a quo præter spem datus erat. Porro ephod, de quo supra, lineum erat amiculum superhumerale, quo levitæ & sacerdotes utebantur, quasi in signum clericatus, inquit Salianus num. 4, ubi plura. Videri etiam potest scholion secundum ad annum 2903. An S. Samuel, & quo sensu sacerdos fuerit, dicetur inferius num. 11. Nos interim pergamus ad ejus vaticinia. Initium eorum in Annalibus supra citatis affigitur anno mundi 2913, ætatis 13 Samuelis. Adi istum annum num. 1 & 2.
[7] [Prophetiæ] Miro autem modo Dominus communicare ei cœpit donum prophetiæ. Puer autem Samuel (1 Regum cap. 3) ministrabat Domino coram Heli.. Factum est ergo in die quadam, Heli jacebat in loco suo, & oculi ejus caligaverant, nec poterat videre. Lucerna Dei antequam extingueretur, Samuel dormiebat in templo Domini, ubi erat arca Dei. Et vocavit Dominus Samuel. Qui respondens ait: Ecce ego. Et cucurrit ad Heli, & dixit: Ecce ego: vocasti enim me. Qui dixit: Non vocavi: revertere & dormi. Et abiit, & dormivit. Et adjecit Dominus rursum vocare Samuelem. Consurgensque Samuel abiit ad Heli & dixit: Ecce ego: quia vocasti me. Qui respondit: Non vocavi te, fili mi: revertere & dormi. Porro Samuel necdum sciebat Dominum, neque revelatus fuerat ei sermo Domini. Et adjecit Dominus, & vocavit adhuc Samuelem tertio. Qui consurgens abiit ad Heli, & ait: Ecce ego, quia vocasti me. Intellexit ergo Heli, quia Dominus vocaret puerum. Et ait ad Samuelem: Vade & dormi, & si deinceps vocaverit te, dices: Loquere, Domine, quia audit servus tuus.
[8] [Sanctus] Abiit ergo Samuel & dormivit in loco suo. Et venit Dominus, & stetit, & vocavit, sicut vocaverat secundo, Samuel, Samuel. Et ait Samuel: Loquere Domine, quia audit servus tuus. Et dixit Dominus ad Samuelem: Ecce ego facio verbum in Israël, quod quicumque audierit, tinnient ambæ aures ejus. In die illa suscitabo adversum Heli omnia quæ locutus sum super domum ejus: incipiam & complebo. Prædixi enim ei, quod judicaturus essem domum ejus in æternum, propter iniquitatem, eo quod noverat indigne agere filios suos, & non corripuerit eos.. Dormivit autem Samuel usque mane, aperuitque ostia domus Domini. Et Samuel timebat indicare visionem Heli.. Indicavit itaque ei Samuel universos sermones.. Crevit autem Samuel, & Dominus erat cum eo, & non cecidit ex omnibus verbis ejus in terram. Et cognovit universus Israël a Dan usque Bersabee, quod fidelis Samuel propheta esset Domini. Miremur hic inter alia egregiam Samuelis obedientiam, de qua Salianus ad annum 2913 num. 9, Promptitudo, ait, adolescentuli eo laude dignior, quo illa ætas somni profundioris est, ejusque amantior; nocte nihilominus intempesta, nihil sibi in tenebris metuens, sæpius vocatus, semper prompte surrexit, quamvis sæpius spe sua frustratus, & iverit, imo cucurrerit ad Dominum, & quasi parentem suum Heli. Plura in locum Scripturæ sacræ modo productum interpretes. At de aliis Viri sancti vaticiis dicendum etiam est, quo nos ducunt verba mox citata: Crevit autem Samuel &c.
[9] Sæpe allegatus Annalium veteris Testamenti auctor ad annum mundi 2926 num. 1 hæc memorat: [dono] Est hic annus sabbaticus ordine quadragesimus nonus, quo tempore Samuel propheta sextum supra vigesimum agebat annum, demonstrabatque in dies majora virtutis ac divinæ sapientiæ incrementa; ut vere de eo illud usurpari posset: “Crevit autem Samuel, & Dominus erat cum eo” præ cæteris videlicet Israëlitis, qui prophetiæ dono carebant: cum iis enim peculiariter esse dicitur, quos singulari aliquo privilegio afficit, ut Isaacum divitiis, Josephum rerum gerendarum prudentia, Gedeonem fortitudine, Samuelem prophetia: idque ea verba confirmant: “Et non cecidit ex omnibus verbis ejus in terram”. Quod non solum ad prophetiam contra Heli enuntiatam pertinet; sed plerasque alias particulares, quæ in scripta relatæ non fuerunt, nisi in genere, ut habetur ℣. 21, qua de re paullo post. Hæc ille. In scholio autem ad prædictum annum, Quod, inquit, verba Samuelis dicuntur NON CECIDISSE IN TERRAM, id est, non irrita fuisse aut periisse, metaphoram habent a rebus liquidis, ut ait Vatablus, quæ si effundentur in terram, pereunt. Sic Latine verba in ventos effundere dicimus, quam phrasim Hebræi quoque sæpe usurpant. Deinde exempla designat.
[10] Ad annum vero 2933 num. 2 & 3 Samuelem vaticiniis clarum exhibet sic scribens: [mirifice excelluit:] Hoc porro tempore magnis apud universum populum incrementis gloria Samuelis augebatur. Nam divinitus ei multa præmonstrabantur, quæ cum Dei jussu populo enuntiasset, & eventis ipsis Dominus, qui simul illi aditum ad totius reipublicæ gubernacula muniebat, confirmasset, merito eum totus Israël reverebatur. Cum præsertim ad hanc Dei gratiam vitæ integritas moresque inculpati accederent.“ Et cognovit, inquit Scriptura (1 Reg. 3 ℣. 20) universus Israël a Dan usque Bersabee quod fidelis Samuel propheta esset Domini”. Cognitum est omnibus Israëlitis, ab oppido Dan, quod situm erat prope Libanum ad fontes Jordanis, & septemtrionalem plagam regionis ipsorum, usque ad Bersabee, urbem ad austrum positam, in extremo tribus Simeonis, Samuelem verum esse ac fidelem Domini prophetam. Jam vero non paucis eum inclaruisse prædictionibus, ibidem probatur num. 3 ex illis sacræ Scripturæ verbis 1 Regum 3 ℣. 21. “Et addidit Dominus ut appareret in Silo, quoniam revelatus fuerat Dominus Samueli in Silo”. Perrexit nimirum Dominus sæpius in Silo Samueli apparere, quoniam ibi primum cœperat se illi communicare, aut, ut in Hebræo est, conspiciendum præbere. Non de una sola superveniente visione dicitur, ait Caiet., sed summarie multiplicatæ apparitiones divinæ factæ in Silo scribuntur: & dicitur in Silo, ad differentiam aliarum visionum, quas habuit Samuel quando recessit a Silo. Consentit Abulensis, additque hujusmodi oracula non fuisse in sacros relata codices, quod vel ad Samuelis exaltationem, vel depressionem domus Heli, quæ hoc loco maxime agitur, nihil admodum pertinerent.
[11] His continuo orationis ductu simul conjunctis de gratia ac spiritu prophetiæ S. Samuelis, [Conjugium. An fuerit sacerdos.] de conjugio ejus breviter hæc superaddo. Identidem allegatus veteris Testamenti Annalista ad annum mundi 2926 num. 1 præmiserat hæc ad nostrum propositum: Cæterum sub hoc tempus existimamus ductam a Samuele uxorem, brevique ex ea Joëlem primogenitum suum suscepisse, neque ita multo post Abiam. Id ut maturius faciamus, injecta pene manu cogit nos judicis officium, eis a Samuele parente commissum, & aliquamdiu administratum, antequam rex peteretur ab Israëlitis, ut ex cap. 8 libri hujus Regum 1 aperte constat. Idem auctor ad annum mundi 2940 num. 4 & sequentibus, relata Samuelis ad principatum capacitate, Heli sacerdoti eum suffectum exhibet. Hinc moveri potest quæstio, an & ipse Samuel pontifex fuerit vel sacerdos; quam rem idem Annalista, SS. Augustino & Gregorio aliisque, qui hoc volunt & quos citat, relictis, ita decidit: Nihilominus Samuelem non fuisse sacerdotem, ex eo certissimum est, quod in lege Mosaïca ea dignitas uni familiæ Aaronicæ alligata erat, ad quam minime dubium est, Samuelem non pertinere. Cujus rei ibidem probationem affert. Calmetus in Commentario ad libri primi Regum caput 25 de hoc argumento disserit; propositis autem pro sacerdotio rationibus variis, affirmat contrariam opinionem videri hodiedum esse communiorem, nec probationibus, nec auctoritate fultam minus quam illam, de qua egerat. Id quod pluribus ibidem deducit.
§ II. S. Samuel quando judex; exhortatio; victoria per illum obtenta; exercitium judicii, locus habitationis; filii ab eo judices constituti; rex Saul; piæ congregationes.
[Quo ætatis anno cœperit esse judex:] Anni vigesimi commorationis Arcæ in Cariathiarim fit peculiaris in Scriptura mentio in cap. 7 primi Regum. “Et factum est (inquit) ex qua die mansit Arca Domini in Cariathiarim, multiplicati sunt dies: erat quippe jam annus vigesimus”. Ita Salianus ad annum mundi 2960, ante Christum vero 1039. Verum an hoc primum anno S. Samuel cœpit esse judex Reipublicæ Israëliticæ? Cum autem, ait, hunc annum Samuelis vigesimum primum statuerimus, nec anarchiam in republica Hebræorum invehendam duxerimus; videtur tamen Serario in cap. 7. 1 Regum verisimilius ex textu, Samuelem post istos annos viginti ad judicandum accessisse, concionem capitis hujus habuisse, ita ut princeps esse cœperit anno ætatis 33. Verum hæc chronologia stare non potest. Quomodo enim anno ætatis 33 Samuel cœperit esse judex, & judicarit cum Saüle 40 annis ante regnum Davidis; cum ad regnum Davidis 20 anni nec plures supersint? Quomodo cum Saul post biennium regnarit, potuit Samuel senuisse, & filios populi judices constituere, ut habetur cap. 8 sequenti, si nunc trium & triginta annorum fuit? Qua probabilitate viginti anni difficillimis Reipublicæ Hebræorum temporibus sine summo magistratu relinquunt? Vera itaque & communis est sententia Lyrani, Abulensis, Genebrardi, Samuelem statim a morte Heli factum esse in Hebræorum Republica judicem; in eo munere primum jam ac vigesimum annum esse versatum; egisse autem nunc ætatis annum sexagesimum, filiosque habuisse fere quadragenarios.
[13] Exhortationem ejus ad populum ita describit Textus sacer lib. 1 Regum cap. 7 ℣. 3: [exhortatio ejus quibus in locis,] Ait autem Samuel ad universam domum Israël, dicens: Si in toto corde vestro revertimini ad Dominum, auferte deos alienos de medio vestri, Baalim & Astaroth: & præparate corda vestra Domino, & servite ei soli, & eruet vos de manu Philisthiim. Intexitur hæc dictio in Annalibus ecclesiasticis veteris Testamenti anno, quem dicebam, mundi 2960, & ibidem num. 7 eorumdem auctor, Quoniam, ait, non memoratur in textu sacro, neque apud Josephum, ubi hæc a Samuele dicta fuerint Israëlitis, recte intelligere possumus cum Lyrano & Abulensi, hanc fuisse quasi materiam exhortationum & concionum ipsius ad populum in singulis urbibus, quas concionabundus singulis annis obibat, ut significatur inferius, in fine nimirum ejusdem capitis 7. Quisnam vero parænesios, qua de hic agitur, fructus? Abstulerunt ergo filii Israël Baalim & Astaroth, & servierunt Domino soli. Populum igitur ita dispositum ad serviendum soli Deo Propheta sanctus accivit in Masphath ad publicam utique idololatriæ detestationem ac pœnitentiam delictorum, reconciliationemque cum Deo. Dixit enim Samuel, ibidem ℣. 5, Congregate universum Israël in Masphath, ut orem pro vobis Dominum. Et convenerunt in Masphath: hauseruntque aquam, & effuderunt in conspectu Domini, & jejunaverunt in die illa, atque dixerunt ibi: Peccavimus Domino. Judicavitque Samuel filios Israël in Masphath.
[14] Adrichomius inter loca tribus Benjamin, quæ illustrat, [& quo fructu habita:] pag. 18 Maspha, ait, quæ & Masphat & Masepha & Mesphe, civitas in monte conspicua; & quoniam alibi in Juda, alibi in Benjamin ponitur, fortassis videatur in consinio utriusque tribus ponenda. Erat ibi olim arca Testamenti, eoque conveniebat ad orationem populus Israël: nam & Samuelis erat ibi judicii locus. De Masphath gemina agit Salianus loco supra citato num. 8; deinde autem a num. 10 de pœnitentia Hebræorum, effusione aquæ quæ tamen non fuerit sacrificium, ac judicio Samuelis; cujus vota ac preces valde gratiosa apud Deum fuisse, ac populo Israël perquam salutifera, nunc videbimus.
[15] Libro 1 Regum cap. 7 ℣. 7 & seqq. narrantur ista: [victoria de Philistæis relata: munus judicis exercitum variis locis; ejus habitatio.] Et audierunt Philisthiim quod congregati essent filii Israël in Masphath, & ascenderunt satrapæ Philistinorum ad Israël. Quod cum audissent filii Israël, timuerunt a facie Philistinorum. Dixeruntque ad Samuelem: Ne cesses pro nobis clamare ad Dominum Deum nostrum, ut salvet nos de manu Philistinorum. Tulit autem Samuel agnum lactentem unum, & obtulit illum holocaustum integrum Domino: & clamavit Samuel ad Dominum pro Israël, & exaudivit eum Dominus. Factum est autem, cum Samuel offerret holocaustum, Philisthiim iniere prælium contra Israël: intonuit autem Dominus fragore magno in die illa super Philistiim, & exterruit eos, & cæsi sunt a facie Israël. Egressique viri Israël de Masphath, persecuti sunt Philisthæos, & percusserunt eos usque ad locum qui erat subter Bethchar. Tulit autem Samuel lapidem unum, & posuit eum inter Masphath & inter Sen: & vocavit nomen loci illius, Lapis adjutorii. Dixitque: Hucusque auxiliatus est nobis Dominus. Et humiliati sunt Philisthiim, nec apposuerunt ultra ut venirent in terminos Israël. Facta est itaque manus Domini super Philisthæos cunctis diebus Samuelis. Et redditæ sunt urbes, quas tulerant Philisthiim ab Israël, Israëli, ab Accaron usque Geth, & terminos suos: liberavitque Israël de manu Philisthinorum, eratque pax inter Israël & Amorrhæum. Ibidem autem ℣. 15 & sequentibus subditur notitia de exercito a S. Samuele judicis munere, & ipsius habitatione, his verbis: Judicabat quoque Samuel Israëlem cunctis diebus vitæ suæ: & ibat per singulos annos circuiens Bethel & Galgala & Masphath, & judicabat Israëem in supradictis locis. Revertebaturque in Ramatha: ibi enim erat domus ejus, & ibi judicabat Israëlem. Ædificavit etiam ibi altare Domino. Qui harum rerum elucidationem desiderat, potest convenire interpretes.
[16] [Pro filiis ipsius munus judicis male administrantibus] Filios Samuelis judices a patre esse constitutos, ita memorat Scriptura sacra lib. 1 Regum cap. 8: Factum est autem, cum senuisset Samuel, posuit filios suos judices Israël. Fuitque nomen filii ejus primogeniti Joël, & nomen secundi Abia, judicum in Bersabee. Rem gestam intexit Salianus anno mundi, quem supra signavi, 2960, ante Christum 1093; ad quem annum num. 28 hæc insuper observat: Agebat autem ætatis annum sexagesimum, utpote natus anno primo seculi hujus. Neque vero potest ultra differri isthæc institutio: cum enim ex eorum mala gubernatione populus occasionem acceperit petendi regem; oportet ut populus aliquanto tempore expertus fuerit eorum avaritiam & injustitiam, ut querela probabilis & legitima videretur. Id ergo hoc & sequenti anno experiri potuerunt. Tertio autem anno eorum gubernationis pertæsi, venerunt ad Samuelem, & regem petierunt, ut ibi dicetur. Ne autem citius illos judices Israëlis a patre constitutos dicamus, tum ordo narrandi Scripturæ, quem nulla necessitas mutare cogit, persuadet; tum ætas Samuelis, cujus sublevandæ gratia onus gubernationis in juniores filios ex parte derivatum est. Id autem hoc minus probabile erit, quo minus ætate provectum dixerimus fuisse Samuelem, cum partem administrationis suæ cum filiis communicavit. In tabula chronologica apud Calmetum ante designatum affigitur præsens factum anno mundi 2908.
[17] [rogatur rex:] De filiorum vero S. Samuelis declinatione a via recta, & rege eis ideo substituto, narrantur hæc codem cap. 8: Et non ambulaverunt filii illius in viis ejus, sed declinaverunt post avaritiam, acceperuntque munera, & perverterunt judicium. Congregati ergo universi majores natu Israël venerunt ad Samuelem in Ramatha. Dixeruntque ei: Ecce tu senuisti, & filii tui non ambulant in viis tuis: constitue nobis regem, ut judicet nos, sicut & universæ habent nationes. Displicuit sermo in oculis Samuelis eo quod dixissent: Da nobis regem ut judicet nos. Et oravit Samuel ad Dominum. Dixit autem Dominus ad Samuelem: Audi vocem populi in omnibus quæ loquuntur tibi. Non enim te abjecerunt, sed me, ne regnem super eos.. Nunc ergo vocem eorum audi: verumtamen contestare eos, & prædic eis jus regis, qui regnaturus est super eos. Paret Domino Propheta: jus regis, & incommoda inde populo eventura prænuntiat; sed ab eo non auditur, sicut pluribus narratur in citato capite 8, ubi hæc adduntur: Dixit autem Dominus ad Samuelem: Audi vocem eorum, & constitue super eos regem. Et ait Samuel ad viros Israël: Vadat unusquisque in civitatem suam. Annales veteris Testamenti identidem allegati prævaricationem filiorum Samuelis affigunt anno mundi 2961, ante Christum 1092; quæ autem Deum inter ac Samuelem & populum in petitione regis sunt acta, anno proxime sequenti 2962. Commentationes vel ibi vel alibi apud interpretes Scripturæ sacræ in hunc locum consuli possunt.
[18] Miro autem modo seu, ut ita dicam, ludo divinæ providentiæ Saul ad Samuelem digressus est, [ad quod officium miro modo] ut ab eodem ungeretur rex Israëlis. Rem gestam contraho brevitatis gratia e Textu sacro lib. 1 Regum cap. 9 & 10. Erat vir de Benjamin nomine Cis.. Et erat ei filius vocabulo Saul.. Perierant autem asinæ Cis patris Saul. Et dixit Cis ad Saul filium suum: Tolle tecum unum de pueris .. & quære asinas.. Cum autem venissent in terram Suph, dixit Saul ad puerum.. Veni & revertamur, ne forte dimiserit pater meus asinas, & sollicitus sit pro nobis. Qui ait ei: Ecce vir Dei est in civitate hac, vir nobilis: omne quod loquitur, sine ambiguitate venit. Nunc ergo eamus illuc, si forte indicet nobis de via nostra, propter quam venimus. Dixitque Saul ad puerum suum: Ecce ibimus.. (Olim in Israël sic loquebatur unusquisque vadens consulere Deum: Venite, & eamus ad Videntem; qui enim propheta dicitur hodie, vocabatur olim Videns).. Et ierunt in civitatem, in qua erat vir Dei.. Cumque illi ambularent in medio urbis, apparuit Samuel egrediens obviam eis, ut ascenderet in excelsum. Dominus autem revelaverat auriculam Samuelis ante unum diem quam veniret Saul, dicens: Hac ipsa hora, quæ nunc est, cras mittam virum ad te de terra Benjamin, & unges eum ducem super populum meum Israël..
[19] Cumque aspexisset Samuel Saulem, Dominus dixit ei: [a Deo designatur, & a Samuele ad illud inungitur.] Ecce vir, quem dixeram tibi.. Accessit autem Saul ad Samuelem in medio portæ, & ait: Indica, oro, mihi, ubi est domus Videntis. Et respondit Samuel Sauli, dicens: Ego sum Videns. Ascende ante me in excelsum, ut comedatis mecum hodie, & dimittam te mane, & omnia quæ sunt in corde tuo, indicabo tibi. Et de asinis, quas nudiustertius perdidisti, ne solicitus sis, quia inventæ sunt.. Et comedit Saul cum Samuele in die illa.. Cumque mane surrexissent, & jam elucesceret, vocavit Samuel Saulem in solario, dicens: Surge, & dimittam te.. Cumque descenderent in extrema parte civitatis, Samuel dixit ad Saul: Dic puero ut antecedat nos & transeat; tu autem subsiste paulisper, ut indicem tibi verbum Domini. Tulit autem Samuel lenticulam olei, & effudit super caput ejus, & deosculatus est eum, & ait: Ecce, unxit te Dominus super hereditatem suam in principem, & liberabis populum suum de manibus inimicorum ejus, qui in circuitu ejus sunt. Signa vero, quibus Propheta confirmavit ejus electionem, habentur cap. 10 citato.
[20] Occasione autem eorum, quæ ibi Sauli a Samuele dicuntur ℣ 5, [Cœtus pii ab eo instituti:] Et cum ingressus fueris ibi urbem (Gabaath,) obvium habebis gregem prophetarum, descendentium de excelso; id est, loco orationis & sacrificiorum in eadem urbe: qualia multa tum reperiebantur, in Bethel, in Cariathiarim, in Ramatha, in Gabaa Benjamin &c., sicut observat Salianus ad dictum annum mundi 2962 num. 100; religiosos conventus a Samuele institutos fuisse refert ibidem num. 101 his verbis: Scribunt aliqui, in quibus Comestor & Lyranus, hujusmodi religiosorum hominum (de quibus proxime egerat) conventus Dei laudibus decantandis destinatos, a Samuele fuisse institutos. Et res magnam habet probabilitatem, nec apparet oculos in hæc tempora circumferenti, cui potius inventum id tribui possit, quam illi, qui a teneris templo innutritus, & spiritu Dei plenus, non exiguam vitæ suæ partem in Dei laudibus ponebat. Et cum plurimum sanctitatis opinione, & prophetiæ laude clareret levita genere, voto Nazaræus, privilegio sacerdos, dignitate judex, Deo consecratus antequam natus; minime dubium est, eum multos habuisse ejusdem vitæ approbatores ac sectatores, qui in ejus se disciplinam darent, quosque ipse postea in varia loca distribueret, qui populis Dei venerationem & amorem, cum religiosi cantus delectatione, instillarent. Hæc ergo hisce temporibus inchoata, magna, Davide & Salomone rerum potientibus, incrementa ceperunt, ut suis dicetur locis.
[21] [acta occasione regis Saul.] At nunc, quæ gessit Samuel circa regem Saulem, prosequamur cum Scriptura ibidem a ℣. 17: Et convocavit Samuel populum ad Dominum in Maspha, & ait ad filios Israël: Hæc dicit Dominus Deus Israël: Ego eduxi Israël de Ægypto.. Vos autem hodie projecistis Deum vestrum, qui solus salvavit vos de universis malis, & tribulationibus vestris, & dixistis: Nequaquam: sed regem constitue super nos. Nunc ergo state coram Domino per tribus vestras & per familias. Et applicuit Samuel omnes tribus Israël, & cecidit sors tribus Benjamin. Et applicuit tribum Benjamin & cognationes ejus, & cecidit cognatio Metri, & pervenit usque ad Saul filium Cis. Quæsierunt ergo eum, & non est inventus. Et consuluerunt post hæc Dominum, utrumnam venturus esset illuc. Responditque Dominus: Ecce absconditus est domi. Cucurrerunt itaque & tulerunt eum inde, stetitque in medio populi.. Et ait Samuel ad omnem populum: Certe videtis quem elegit Dominus.. Et clamavit omnis populus, & ait: Vivat rex. Locutus est autem Samuel ad populum legem regni, & scripsit in libro, & reposuit coram Domino: & dimisit Samuel omnem populum, singulos in domum suam. Annales citati ad annum 2963 num. 1 agunt de illis comitiis; de aliis vero, quibus Saulis regnum est instauratum in Galgala, sic loquitur Textus sacer cap. 11: Dixit autem Samuel ad populum: Venite, & eamus in Galgala, & innovemus ibi regnum. Et perrexit omnis populus in Galgala, & fecerunt ibi regem Saul coram Domino in Galgala. Hæc ibi de comitiis populi Israëlis: recensendis autem ad ea commentationibus me non interpono, ne hic Commentarius plus æquo excrescat, & ne agam partes interpretis sacræ Scripturæ potius, quam historici collectoris. Audiamus ergo jam, quidnam fecerit noster sanctus Vates in comitiis, quæ in Galgalis habita sunt.
§ III. Innocentia vitæ, reprehensio populi miraculo confirmata; acta circa Saulem; mors, sepultura, planctus, elogia.
[Nihil habet Israël, de quo Samuelem accuset; qui dum hunc reprehendit,] Libro 1 Regum cap. 12 ℣ 1 & seqq. ista memorant divina Eloquia: Dixit autem Samuel ad universum Israël: Ecce audivi vocem vestram juxta omnia quæ locuti estis ad me, & constitui super vos regem. Et nunc rex graditur ante vos. Ego autem senui & incanui: porro filii mei vobiscum sunt. Itaque conversatus coram vobis ab adolescentia mea usque ad hanc diem, ecce præsto sum. Loquimini de me coram Domino, & coram Christo ejus, utrum bovem cujusquam tulerim aut asinum: si quempiam calumniatus sum, si oppressi aliquem, si de manu cujusquam munus accepi: & contemnam illud hodie, restituamque vobis. Et dixerunt: Non es calumniatus nos, neque oppressisti, neque tulisti de manu alicujus quippiam. Dixitque ad eos: Testis est Dominus adversum vos, & testis Christus ejus in die hac, quia non inveneritis in manu mea quippiam. Et dixerunt: Testis. Habemus hic testimonium, confirmatum juramento per Deum ac regem, de innocentia vitæ ac virtute Samuelis extra omnem reprehensionem positæ. Postea ibidem ℣. 6 & sequentibus arguit Israëlem de ingrati animi vitio erga Dominum, cujus beneficia in eum collata recenset. Ad hæc, hortatur ut Domino serviat.
[23] Denique Vir sanctus dicta sua prodigio confirmat, [miraculum] dicens: Sed & nunc state, & videte rem istam grandem, quam facturus est Dominus in conspectu vestro. Numquid non messis tritici est hodie? Invocabo Dominum, & dabit voces & pluvias, & scietis & videbitis, quia grande malum feceritis vobis in conspectu Domini, petentes super vos regem. Et clamavit Samuel ad Dominum, & dedit Dominus voces & pluvias in illa die. Et timuit omnis populus nimis Dominum & Samuelem, & dixit universus populus ad Samuelem: Ora pro servis tuis ad Dominum Deum tuum, ut non moriamur. Addidimus enim universis peccatis nostris malum, ut peteremus nobis regem.
[24] Brevis observatio videtur hic esse opportuna ad declarandam hujus prodigii magnitudinem. [patrat.] Si miraculum hoc fuit, ut revera fuit, inquit Salianus ad annum mundi 2963 num. 72, utpote divinitus impetratum, & datum in signum a Deo toti populo, oportuit ut ratione temporis, quo hæc tonitrua & pluviæ contigerunt, naturæ viribus fieri non possent, licet alioqui pluviæ & tonitrua naturæ vim non superent. Oportuit quoque, ut minime dubium & controversum esset miraculum, aërem tum plane sudum fuisse ac serenum, nullasque pluvias tempore triticeæ messis solere contingere. Id quod Hebræi quidam apud Vatablum asserunt, imo a XVII Martii usque ad mensem Octobrem negant pluere. Prophetiæ Amos cap. 4 ℣. 7 hæc dicuntur: Ego quoque prohibui a vobis imbrem, cum adhuc tres menses superessent usque ad messem. S. Hieronymus hic, Numquam, ait, in fine mensis Junii sive in mense Julio, in his provinciis (de omnibus regionibus Orientis sermo est) maximeque in Judæa pluvias vidimus. Denique in Regum libris pro signo magno atque portento diebus æstatis & messis orante Samuele pluviæ concitatæ sunt.
[25] Jam vero ad libri 1 Regum caput 13 progrediamur, ubi inveniemus alia, [Breviter perstringuntur nonnulla,] quæ ad S. Samuelem spectant. Ea autem huc transcripsisse in compendio sufficiet. Ibidem itaque invenies victos a Saule Philisthæos maximo apparatu adversus Israëlem armari; territos Hebræos in antris latitare; Saulem vero, quia non exspectato. Samuelis adventu obtulit holocaustum, reprobari a Domino &c. Et hæc quidem de Saulis reprobatione ita ibi describuntur: Hebræi autem transierunt Jordanem in terram Gad & Galaad. Cumque adhuc esset Saul in Galgala, universus populus perterritus est, qui sequebatur eum. Et exspectavit septem diebus juxta placitum Samuelis, & non venit Samuel in Galgala, dilapsusque est populus ab eo. Ait ergo Saul: Afferte mihi holocaustum, & pacifica. Et obtulit holocaustum. Cumque complesset offerens holocaustum, ecce Samuel veniebat. Et egressus est Saul obviam ei, ut salutaret eum. Locutusque est ad eum Samuel: Quid fecisti? Respondit Saul: Quia vidi quod populus dilaberetur a me, & tu non veneras juxta placitos dies, porro Philisthiim congregati fuerant in Machmas, dixi: Nunc descendent Philisthiim ad me in Galgala, & faciem Domini non placavi. Necessitate compulsus obtuli holocaustum. Dixitque Samuel ad Saul: Stulte egisti, nec custodisti mandata Domini Dei tui, quæ præcepit tibi &c.
[26] [quæ egit Propheta circa Saulem.] Inter alia, quæ sanctissimo nostro Vati revelata sunt a Domino, fuit peccatum Saulis in præda Amalecitana. Res gesta describitur lib. 1 Regum cap. 15. Hæc autem ejus est summa. Postquam Saul fuisset missus a Domino, ad funditus deledos Amalecitas, reservassetque Agag eorum regem ac multam prædam, a Samuele arguitur inobedientiæ, a regno rejicitur, & reprobatus ab eo lugetur. De his Salianus ad annum mundi 2968, anno ante Christum 1085, aliique Scripturæ interpretes. Anno autem proxime sequenti agit idem scriptor de luctu Samuelis super Saule, ac unctione Davidis in regem (Adeat lector librum 1 Regum cap. 16.) De eodem vero rege infestas sibi Saulis manus fugiente, & ad Samuelem in Ramatha digresso, amborumque inde discessu in Naioth, cap. 19, & Salianus ad annum mundi 2973. His ita hactenus summatim expositis, quæ magnus ille Porpheta fecit tempore vitæ suæ, restat, ut de ejus morte, aliisque rebus eamdem subsecutis loquamur.
[27] [Mortis tempus] Textus sacer 1 Regum cap. 25 ℣. 1 habet ista: Mortuus est autem Samuel & congregatus est universus Israël, & planxerunt eum, & sepelierunt eum in domo sua in Ramatha. De anno mortis ac ætatis ejus non est mihi animus operosam disputationem texere. Calmetus ad caput citatum innectit Samuelis mortem anno mundi 2947, anno ante Christum 1057, anno autem ætatis circiter nonagesimo octavo. Salianus vero illam illigat anno mundi 2977, anno ante Christum 1076; & ibidem num. 3 hanc annorum Samuelis rationem signat: Contigit hæc mors juxta chronologiam, quam initio magistratus Heli constabilivimus, anno ætatis 77, initi magistratus 38, quem iniit annos natus 39. Labbeus in Compendio chronologico historiæ sacræ & profanæ tomo 1 eumdem annum mundi 2977, ante Christum vero 1077, morti ejus assignat, ætati autem annos 77 tribuit. Duobus ante Saulem annis e vita excessisse, ibidem dicitur secundum Josephum & Clementem Alexandrinum. Plura de hoc biennio observat Salianus ad annum, quem paullo ante ex ipso citabam, num. 1 & 2. In scholiis autem, quæ post eumdem istum annum ponuntur, Hebræorum refutatur sententia, qui volunt Samuelem vita functum mensibus quatuor ante Saulis obitum, prout ibidem invenies: hæc enim, quæ de ratione chronologica apud alios legenda assignavi, ad præsens institutum sufficiunt. Ratio temporis, quam initio hujus Commentarii præfixi, est Saliani, in ejusque supputatione ibi a me posita.
[28] Ad mortis causam quod spectat; Salianus mox allegatus Apparet, inquit ibidem num. 4, mortuum sanctissimum Senem, mœrore magis animi quam annorum pondere degravatum, [ac causa; sepultura] & pertæsum præsentis rerum status, nec parum perturbatæ Reip. in ejus capite vehementer ægrotante, a Deo petiisse, ut auferret animam suam. Deinde hoc argumentum pluribus prosequitur laudatus auctor; qui ibidem num. 7 de sepultura ac funere subdit ista: Cum autem Scriptura dicit sepultum in domo sua in Ramatha, intelligit sepultum in proprio & domestico majorum suorum sepulchro, ut ait Sa. Intelligendum tamen est in spelunca aliqua plura fuisse sepulchra sive conditoria propriis distincta notis .. & in eorum aliquo Samuelem sepultum. Alioqui quomodo ejus reliquiæ secerni ab aliis, & transferri potuissent? Quod mox ab Arcadio imperatore factum fuisse dicemus. Legimus autem in Itinerario Benjamin, quod Arias Montanus Latinum fecit, corpus Samuelis in Ramatha in synagoga custoditum fuisse, inde autem a Christianis translatum in Silo, magnumque illi templum excitatum, positumque Prophetæ sepulchrum, oppido autem datum nomen S. Samuel de Silo. Hæc ibi. (Sed Rabbini Benjamin dictum improbat Quaresmius Operis inferius num. 36 citandi cap. 5 pag. 727.) Significat quoque Scriptura singularem funeris hujus celebritatem, qualem in funere Mosis, Aaronis, Josue, aliorumque id genus heroum legimus. Neque admodum dubitaverim, regem ipsum funus honorare voluisse, vel ut ne ingratus adversus illum videretur, a quo valde olim dilectus fuerat, & in regium thronum subvectus, vel ut toti populo gratificaretur, cui Samuel fuerat acceptissimus; idque Lyranus affirmat in cap. 28 lib. 1 Reg. in illa verba: “Et intellexit Saul” &c. Crediderim etiam neque planctus per 30 dies, nec lamenta funebria defuisse, qualia Moysi & Aaroni præstita legimus. (Vide Numerorum cap. 20 in fine, & Deuteronomii cap. 34 ℣. 8) Josephus enim ait populum in longum tempus luctum prorogasse. Post hæc pergit idem Annalium conditor num. 8:
[29] Congregatus quoque dicitur universus Israel, [luctus populi Israëlis:] vel aliquibus publico nomine de singulis urbibus in Ramatha venientibus, vel pluribus in locis magistratu ei justa persolvente. Itaque luxisse populum ait Josephus, non quasi in publico funere, sed quasi ad unumquemque proprie hæc orbitas pertineret. Decebat quippe universum Israëlem illius decorare funus, qui universæ vitæ suæ partes a prima infantia ad ultimam senectutem in totius populi salute vel precibus procuranda apud Deum, vel sapientissima integerrimaque gubernatione promovenda posuisset. Hanc materiam per varias deinde hominum classes deducit. Legi etiam possunt quæ ibidem habet num. 10 & sequentibus, ostendens Samuelem fuisse Christi figuram ante ortum, in ortu, in vitæ progressu, in fundatione collegiorum propheticorum, in prophetia, in sacerdotio extra ordinem, in reconciliatione populi, in prodigiis, victoria de Philisthæis, filiorum malitia, fletu pro Saule, unctione regum, Dei in ipsum amore. Atque hæc quidem singularem conciliant æstimationem Viri hujus sancti, tot nempe ac tantis gratiarum ornamentis a munificentissima Dei manu in illum congestis, ut typum repræsentarit Domini nostri Jesu Christi, qui est Sanctus Sanctorum. At de Samuelis sanctimonia, publicis tum in Ecclesia Latina tum in Græca honoribus condecorata, dicetur inferius. Nunc interea temporis promamus nonnulla elogia, quibus a Spiritu sancto variæ ejus illustrantur dotes.
[30] [elogia.] Propheta regius psalmo 98 ℣. 6 & 7 annumerans eum Moysi & Aaroni indicat magni apud Deum valoris fuisse intercessionem ipsius. Sic enim dicit: Moyses & Aaron in sacerdotibus ejus, & Samuel inter eos, qui invocant nomen ejus. Invocabant Dominum, & ipse exaudiebat eos &c. Jeremias cap. 15 ℣. 1 inter potentissimos apud Deum patronos eum ponit, quando significat, ne vel ipsis quidem illius precibus flectendum Dominum: sic enim Propheta loquitur: Et dixit Dominus ad me: Si steterit Moyses & Samuel coram me, non est anima mea ad populum istum. Ejice illos a facie mea & egrediantur &c. Longius est elogium ac prorsus singulare, quod S. Samueli datur Ecclesiastici cap. 46 a ℣. 16: Dilectus a Domino Deo suo Samuel propheta Domini, renovavit imperium, & unxit principes in gente sua. In lege Domini congregationem judicavit, & vidit Deus Jacob, & in fide sua probatus est propheta. Et cognitus est in verbis suis fidelis, quia vidit Deum lucis: & invocavit Dominum omnipotentem, in oppugnando hostes circumstantes undique, in oblatione agni inviolati. Et intonuit de cælo Dominus, & in sonitu magno auditam fecit vocem suam, & contrivit principes Tyriorum, & omnes duces Philisthiim: & ante tempus finis vitæ suæ & sæculi, testimonium præbuit in conspectu Domini, & Christi; pecunias & usque ad calceamenta ab omni carne non accepit, & non accusavit illum homo. Et post hoc dormivit, & notum fecit regi, & ostendit illi finem vitæ suæ, & exaltavit vocem suam de terra in prophetia delere impietatem gentis.
§ IV. Cultus in Oriente & Occidente; translatio corporis; ædes sacræ, monasteria.
[31] [Colitur apud Græcos aliosque populos,] Celeberrima S. Samuelis memoria claruit in Oriente apud Græcos, aliosque populos, qui eorum ritum sequuntur, sicut patet e Fastis sacris, hac die XX Augusti illum annuntiantibus, videlicet Typico, quod vocatur S. Sabbæ, Menologio nostro Slavo-Russico Sparwenfeldiano, Kalendario Ruthenorum apud Possevinum, item alio festorum propriorum ecclesiæ Hierosolymitanæ apud Waddingum in Annalibus Minorum tom. 3 pag. 499, Martyrologio nostro Arabico-Ægyptio, ac apographis nostris Græcis. Satis erit in rem nostram, huc transcribere unam alteramve annuntiationem. Menæa magna Græca typis edita sic Sanctum referunt: Memoria sancti ac gloriosi prophetæ Samuelis. Annuntiationem sequuntur hi versus:
Μύσας
τελευτῇ
καὶ
Σαμουὴλ
ὁ
βλέπων,
Τὸ
ζῶν
ἀεὶ
φῶς
καὶ
τελευτήσας
βλέπει.
Βῆ
δ᾽
ὁράων
μέλλοντα
Σαμουὴλ
εἰκάδι
ἔνθεν.
Clausis ocellis moritur & Samuel Videns,
Semperque vivam mortuus lucem videt.
Vicena migrat Samuel, cui visa futura.
Allusionem poëtæ sic expono. Samuel, qui, quod esset propheta, Videns est dictus (Vide supra § 2 num. 18) videre desiit per mortem corporis, sed per visionem beatificam etiam post mortem videt lumen, quod semper vivit, & numquam deficit. Quæ ibidem deinde leguntur de Propheta nostro in Officio hujus dici, non transcribo. Singularis est titulus martyris, quo annuntiatur in nostro apographo Slavo-Russico Sparwenfeldiano paullo ante allegato, si non exoticus; apud Waddingum citatum signatur cum titulo confessoris.
[32] Vetustissima etiam est S. Samuelis memoria in Fastis Latinis. Notatur quippe hoc die in Martyrologio, [uti & apud Latinos.] quod apud nos sub nomine Bedæ jam pridem editum est; illum quoque referunt Rabanus, Romanum vetus seu parvum, Ado, Usuardus ac Wandelbertus, qui de eo sic canit:
Tertia post denam Samuele excellet, ab ipsis
Quem Domino cunis genitrix devota sacravit.
Martyrologium Romanum, quo nunc utitur Ecclesia Dei, his verbis eum memorat: In Judæa sancti Samuelis prophetæ, cujus sacra ossa, ut beatus Hieronymus scribit, Arcadius augustus Constantinopolim transtulit, & prope Septimum collocavit. De translatione ista illico plura trademus. Sancti nostri festum, tamquam unum e celebrioribus, rubrica notatur a Jobo Ludolfo in Fastis Æthiopicis ad diem III Junii: de qua re tunc apud nos in Prætermissis dictum est. In Isagoge chronologica ad Opus chronologicum, auctore Calvisio editum Francofurti ad Oderam anno 1620, pag. 14 in Calendario Juliano signatur Samuel die XXIX Januarii.
[33] Dubium non est, quin publicæ sancti Prophetæ venerationi summa accesserit propagatio & incrementum e solenni illa ac famosa translatione sacrorum ejus lipsanorum, [Ossa, teste S. Hieronymo, Chalcedonem delata sunt sub Arcadio imp.] quæ ineunte seculo quinto facta, & S. Hieronymi tunc viventis gravissimis contestata est verbis libro Adversus Vigilantium, ubi istius hæretici impietatem castigat, ejusdemque insaniæ asseclas nostri temporis hagiomachos insigni pudore afficere deberet, si non omnem prorsus frontem exuissent: Dolet, inquit iste sanctus Doctor, Martyrum reliquias pretioso operiri velamine, & non vel pannis vel cilicio colligari, vel projici in sterquilinium; ut solus Vigilantius ebrius & dormiens adoretur. Ergo sacrilegi sumus, quando Apostolorum basilicas ingredimur? Sacrilegus fuit Constantius imperator, qui sanctas reliquias Andreæ, Lucæ & Timothei transtulit Constantinopolim, apud quas dæmones rugiunt, & inhabitatores Vigilantii illorum se sentire præsentiam confitentur? Sacrilegus dicendus est & nunc augustus Arcadius, qui ossa beati Samuelis longo post tempore de Judæa transtulit in Thraciam? Omnes episcopi non solum sacrilegi, sed & fatui judicandi, qui rem vilissimam & cineres dissolutos in serico & vase aureo portaverunt? Stulti omnium ecclesiarum populi, qui occurrerunt sanctis reliquiis, & tanta lætitia, quasi præsentem viventemque Prophetam cernerent, susceperunt: ut de Palæstina usque Chalcedonem jungerentur populorum examina, & in Christi laudes una voce resonarent? Videlicet adorabant Samuelem, & non Christum, cujus Samuel & levita & prophetes fuit. Mortuum suspicaris, & idcirco blasphemas. Lege Euangelium: “Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob: non est Deus mortuorum, sed vivorum”. Ex sequentibus discimus tempus & alia, quæ huc pertinent.
[34] Chronicon Paschale a Cangio editum pag. 308 hæc memorat: [anno 406, ac Constantinopolim invectæ:] Indictione IV Arcadio augusto VI & Probo Coss… Eodem anno, allatæ sunt Constantinopolim reliquiæ S. Samuelis per Scalam Chalcedonensem mense Artemisio, ex a. d. * XIV Kal. Jun. præeuntibus Arcadio augusto, & Anthemio præfecto prætorio & ex-consule, Æmiliano præfecto urbi, ac universo senatu: quæ quidem ad aliquod tempus depositæ sunt in sanctissima Magna ecclesia. Theodorus lector ab Henrico Valesio vulgatus pag. 568 Arcadii temporibus, inquit, Attico patriarcharum obtinente, allatæ sunt Constantinopolim reliquiæ sancti Samuelis, & depositæ sunt in ecclesia ejusdem Prophetæ prope Septimum, ante diem duodecimum Calendas Julii. Chronicon Alexandrinum sub eadem Indictione, imperatore, consulibus, at die XIV Calendas Junias rem gestat narrat conformiter ad Chronicon Paschale citatum. Characteres isti chronologici denotant annum æræ vulgaris 406. At quid de die?
[35] [quo die?] Pagius in Critica Baroniana ad dictum annum num. 15, citatis auctoris Chronici Alexandrini verbis, observat ista: Dies XIX mensis Maii incidebat hoc anno in diem Sabbati; ideoque nondum usus ferebat, ut Sanctorum translationes diebus Dominicis fierent, sed tantum annis Quinquennalibus, & id genus festis additis, qualis est præsens, quo Arcadius quinta Quinquennalia exhibuit. Theodorus-Lector lib. 2 ait reliquias S. Samuelis depositas esse ANTE DIEM XII Kalend. Jul., ut videre est apud Baronium, id est die XX mensis Junii, in quem hoc anno feria quarta cadebat. Quare quoad diem & mensem error est in alterutro ex his duobus auctoribus. Ita ille. Verumenimvero etiamsi videatur credibile, Chronicum Paschale & Alexandrinum, uti & Theodorum lectorem voluisse signare diem prorsus eumdem, cum adeo parva sit discrepantia inter ιβ᾽ Ιοὐλίων, & ιδ᾽ Ιοὐνίων, ut error potuerit irrepere in textum ejusdem Theodori, qui in hoc supposito esset corrigendus ex utroque isto Chronico, quod mensem Artemisium seu Maium conjungit cum XIV Kalendas Junii; tamen quia in editione Valesiana Theodori Lectoris diserte & expreße scribitur πρὸ δώδεκα (non vero litteris Græcis numeralibus ιβ᾽) καλανδῶν Ιοὐλίων, id est, ante diem duodecimum Calendas Julii, videtur mihi alia ineunda via, ut tres allati textus componi utcumque inter se queant, formando hanc conjecturam. Quid ni ergo fieri possit, ut Theodorus voluerit notare diem, quo reliquiæ delatæ fuerint e magna ecclesia ad ecclesiam S. Samuelis eodem fortasse anno 406, cum non distinguat tempus, quo res illa acciderit, a tempore quo perlatæ sint Constantinopolim, ubi ecclesia S. Samuelis potuit antea fuisse condita. Quidquid sit, rem non accidisse post annum 407, illud argumento est, quod eam innectat Arcadii temporibus, qui diem clausit extremum Kalendis Maii anno 408, prout videre datur apud Pagium in Critica Baroniana ad istum annum num. 2, & alios. De S. Attico, cujus supra mentio facta est, agitur apud nos die VIII Januarii a pag. 473, & in Historia chronologica Patriarcharum Constantinopolitanorum tomo 1 Augusti mensis prævia, pag. 32 * & sequentibus.
[36] [Corrigitur auctor aliquis, qui locum S. Hieronymi non recte intellexit.] Verbulo hic observo, illa, quæ supra retuli ex S. Hieronymo, Sacrilegus dicendus est & nunc augustus Arcadius, qui ossa beati Samuelis longo post tempore de Judæa transtulit in Thraciam? Omnes episcopi non solum sacrilegi &c.? a sancto illo Patre scripta esse per antiphrasim, quasi diceret: Non sumus sacrilegi quando Apostolorum basilicas ingredimur. Sacrilegus non fuit Constantius imperator &c. Sacrilegus dicendus non est & nunc Augustus Arcadius &c. Omnes episcopi non solum non sacrilegi &c., uti e sensu loquentis manifestissimum est; proin mirari satis non possum, quomodo Quaresmius in Historica Terræ sanctæ elucidatione tomo 2 pag. 727 agens de sepulcro S. Samuelis, non assecutus fuerit melius sensum S. Hieronymi. Sic enim habet: In præsentia locus ille sacro pignore privatus est: ut enim docet S. Hieronymus contra Vigilantium, sacrilegus augustus Arcadius illius ossa longo post tempore ex Judæa transtulit in Thraciam.
[37] Quæres quo e loco sacra Prophetæ pignora sint translata Constantinopolim? [E quo loca Sancti ossa] S. Hieronymus supra dicebat de Judæa; sed locum pluribus non determinat. Corpus post Sancti mortem sepultum in domo sua in Ramatha, sicut ante num. 27 dictum est. Inde autem a Christianis translatum in Silo, magnumque illi templum excitatum, positumque Prophetæ sepulcrum; oppido autem datum nomen S. Samnel de Silo, ex Itinerario Benjamin, num. 28 narratum est. Qui testimonium istius Itinerarii pro vero habet, videtur debere consequenter admittere, reliquias illas e dicto oppido esse Constantinopolim avectas. Verum, inquit Quaresmius loco citato pro sepulcro in Ramatha, & contra dictum istius Benjamini, probabilius quod prius dictum est, Scripturæ & adhuc perseveranti traditioni conformius, & docent qui de sanctis locis scripserunt, & in præsentia in partibus istis nulla extat memoria dicti illius Rabbini. Adde, quod non videatur verosimile, hoc a Judæis fuisse permissum. Magnam quippe Judæi habuere curam, ut mortuorum suorum sepulcra inviolata conservarent, cui si eorum adjungas religionem, qua sepulcra Prophetarum prosequi se ostenderant, etiam illorum, quos occiderant patres eorum, secundum illud, quod Christus ipsis exprobrat Matthæi cap. 23 ℣. 29 & 30: Væ vobis Scribæ & Pharisæi hypocritæ, qui ædificatis sepulchra Prophetarum, & ornatis monumenta justorum, & dicitis: Si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non essemus socii eorum in sanguine prophetarum. Et Lucæ cap. 11 ℣. 47 & 48: Væ vobis, qui ædificatis monumenta prophetarum: patres autem vestri occiderunt illos. Profecto testificamini, quod consentitis operibus patrum vestrorum: quoniam ipsi quidem eos occiderunt, vos autem ædificatis eorum sepulchra. Hæc inquam, si prædictis adjungas, videtur mihi magis ad verum accedere, quod sancti nostri Vatis reliquiæ sint inventæ in sepulcro ejus in Ramatha, & inde Constantinopolim transvectæ.
[38] Ramatha autem vicina Lyddæ seu Diospoli, in via quæ a Joppe fert Hierosolymam, [sint Constantinopolim transvecta.] notatur apud Cellarium in Notitia orbis antiqui lib. 3 cap. 13, pag. 323. Nostris temporibus, ait Quaresmius pag. 728, cernuntur in illius (proxime egerat de sepulcro Sancti) eminenti situ ingentes ruinæ, signa magni præcxistentis ædificii. Locum possident Turcæ, estque illorum mesquita: a cujus ingressu arcentur Christiani: ideo transeuntes ipsum a longe salutant. Ibidem etiam agit de fonte Samuelis; qui forte sic appellatus, uti addit, a loco proximo sancti Samuelis. Ad illum pietatis ergo, &, ut defessi ex itinere peregrini se recreent, divertunt. Quo cum pervenerint, hausta aqua, sub quadam rupe vel arboribus se recipientes, cibum cum benedictione sumunt, & recreati, cœptum versus Jerusalem prosequuntur iter. Hunc fontem illum esse credo, cujus meminit Adrichomius in Ephraim num. 79, dum de Ramatha loquens ait: “Describitur & fons juxta Ramatha salubris aquæ”.
[39] Proximum est, ut jam dictis superaddamus nonnullas ædes sacras & monasticas, Sancti nomine insignitas. [Ædes sacræ & monasteria. S. Samuelis.] De templo Constantinopolitano prope Septimum sive Hebdomum, memini supra num. 34 occasione translationis reliquiarum; de qua etiam ecclesia Cangius lib. 4. Constantinopolis Christianæ a pag. 104, & illam observat corruisse eo terræ motu, qui anno 31 Justiniani Magni accidit, ut est apud Theophanem pag. 196 editionis regiæ Parisinæ; id est anno æræ vulgaris 557. Videri potest Baronius & Pagius ad istum annum. Baronius in notis ad Martyrologium Romanum hac die XX Augusti, De templo, ait, in honorem ejusdem Prophetæ Samuelis erecto meminit Procopius lib. 5 De ædificiis Justiniani imperatoris. Pro qua re idem auctor citatur a Saliano ad annum mundi 2977 num. 18. Sed ego apud istum auctorem lib. 5 cap. 9 pag. 107 impressionis regiæ Parisiensis, ubi agit de instauratis in Palæstina ac in reliquo Oriente monasteriis, templis &c., reperio tantum ad rem nostram in monasterio S. Samuelis puteum ac murum constructum, illo fortasse loco, e quo ejus reliquiæ fuerant extractæ. Cum autem dicatur Sancti fuisse monasterium, fieri potuit, ut templum sub ejusdem nomine ibidem etiam exstiterit, tametsi apud Procopium non inveniam illud clare expressum. Duo alia monasteria Constantinopoli commemorat Cangius lib. 4 Constantinopolis Christianæ pag. 161, alterum quidem Samuelis κατὰ τὸν Σκύθην, cujus monasterii abbas Paulus concilio Constantinopolitano sub Mena interfuit cum ceteris urbis abbatibus, anno Christi 536; vide Labbeum tomo 5 Conciliorum col. 110; alterum vero ibidem signat Cangius Samuelis in Sycis, seu in regione Sycæna, τοῦ Σαμουὴλ ἐν Συκᾶις.
[Annotata]
* i. e. ante diem
§ V. Samuelis scripta, apparitio famosa post ejus mortem Sauli facta.
[Adscribuntur Samueli] Anno 1703 editum est Neapoli opus, quod inscribitur Archivorum veteris Testamenti libri tres, auctore P. Scipione Sgambato Societatis nostræ sacerdote. Libro 2 titulo 19, qui est Samuel, a pag. 278 scribit auctor ad præsens nostrum institutum sequentia: Hebræi tres sacros libros ei tribuunt, Judicum, Samuelis, id est, Regum primum ac secundum, & Ruth. Liber Judicum non modo Hebræis, sed multis nostrorum scriptorum creditur a Samuele scriptus, in quibus est S. Isidorus lib. 6 Originum cap. 2. Ex Hebræis satis est, quod in Bava Bathra cap. 1 dicitur, quam Judæi omnes sequi coguntur. Causæ cur id vero proximum censeri possit, hæ sunt. Librum Judicum nemo melius scribere potuit, quam ultimus judex: hic autem Samuel fuit: nam neque aliquis illo prior id opus aggredi debuit, aut facile potuit, tam turbulentis Reipublicæ illius temporibus; neque posterior. Quo pacto enim Samuel Regum historiam scriberet, si nemo priora tempora in annales retulisset? Samuel igitur, qui velut Janus aut Cecrops utrumque Reipublicæ statum vidit, & Regum historiam literis mandavit & Judicum.
[41] [liber Judicum,] Objicit sibi Sgambatus illus Judicum cap. 1: Jebusæum habitatorem Jerusalem non deleverunt .. : habitavitque Jebusæus cum filiis Benjamin in Jerusalem usque ad hodiernam * diem. Et mox, Atqui, inquit, Jerusalem nomen est multo serius impositum huic urbi, & Jebusæi etiam diutius quam ad usque Samuelis tempora illic habitarunt. Sed neutrum obstat: nam Hierosolymæ quidem nomen quo tempore primum sit impositum non constat; nec quidquam refert, quod Jebusæi diutius ibi sint morati, modo Samuel dicere potuerit: Usque ad hodiernam diem, ut notant R. * Levi Gersonides, & R. David Kimchi. Alterum quod objicit laudatus auctor, desumitur e cap. 18, ubi dicuntur ista: Posueruntque sibi sculptile, & Jonathan filium Gersam filii Moysi, ac filios ejus sacerdotes in tribu Dan, usque ad diem captivitatis suæ: mansitque apud eos idolum Michæ omni tempore, quo fuit domus Dei in Silo. Vim autem argumenti in eo ponit, quod captivitas, cujus hic locus meminit, multo post Samuelis tempora accidit. Et sic ad illud respondet: Hoc argumentum ut solvant Hebræi quidam, R. Salomonem confutant, qui hoc loco CAPTIVITATEM TERRÆ explicat eam, quæ accidit sub Sennacherib, atque ipsi intelligunt captivitatem arcæ, quæ erat in Silo, quæ accidit tempore Heli pontificis. Quid autem ad illa reponat, huc non transcribo. Summa est, inquit, si captivitas hoc loco intelligatur ea, quæ sub Sennacherib accidit, aut Samuelem prophetice hoc scripsisse, aut ab aliquo e posterioribus prophetis, vel ab Esdra esse hoc additum, ut quidam opinantur. At quænam insuper Samueli tribuantur scripta, sic pergit recensere Sgambatus:
[42] Libri duo Regum apud Hebræos Samueli adscribuntur, [libri duo Regum, ac liber Ruth.] cujus & nomen ferunt. Ex nostris S. Isidorus loco citato ei tribuit solum primum. Et sane secundus ea continet, quæ post mortem Samuelis acciderunt. Primi quoque libri cap. 25 ℣. 1 narratur Samuelis mors; quare inde ad 31, quo liber absolvitur, non possunt esse Samuelis. Licet enim Samuel propheta fuerit, tamen sacros libros historicos non solemus iis Prophetis tribuere, qui ante res illas gestas vixerunt. Neque idem stylus est, quo Prophetæ narrant præterita, & quo futura prædicunt. Quare licet apud Hebræos nomen duorum librorum e Samuele inditum sit ob viri eximiam gloriam; tamen ab eo nihil aliud scriptum, quam primi libri cap. 25, probabile esse censet post auctores quos citat. Libellum Ruth .. scriptum a Samuele, confirmant, inquit, Hebræi hac conjectura, quam verbis Aben Jechiæ initio Comm. in Cantica Cant. profert pag. 280; cui adjungit Driedonem, Genebrardum aliosque. In fine libri 1 Paralipomenon sic legitur: Gesta autem David regis priora & novissima scripta sunt in libro Samuelis Videntis, & in libro Nathan prophetæ, atque in volumine Gad videntis. Ad librum Samuelis quod spectat; eum putat R. Salomon esse Regum primum & secundum; alii Commentarium Samuelis, in quo ea continebantur, quæ usque ad ejus vitæ finem acciderunt; qui deinde translatus est in primum Regum. Et hoc vero similius, quod & Bellarminus in Scriptoribus ecclesiasticis in Samuele existimavit, prout observat Sgambatus. Libro 1 Regum cap. 10 dicitur scripta fuisse a Samuele lex regni; sed hæc, inquit, Bellarminus, non videtur extare. De materia in hoc libro contenta agit Sgambata pag. 281.
[43] Famosa Samuelis apparitio, quæ post ejus mortem facta est regi Sauli, [Variæ sunt de apparitione Samuelis] describitur lib. 1 Regum cap. 28, longæque controversiæ, distractis super ea re diu multumque eruditorum scriptorum ingeniis, materiem præbuit, nondum hactenus legitimæ auctoritatis oraculo decisa in Ecclesia Dei. Calmetus Commentario supra citato præmittit a pag. XXIII Dissertationem de præsenti controversia. Opiniones varias circa eamdem proponit, quosdam esse dicens, qui velint, apparitionem illam fuisse Pythonissæ illusionem, quæ Saulem decipere voluerit, eique persuadere, quod Samuelem vidisset, quamvis nihil omnino viderit. Sed hanc opinionem censurat tamquam temerariam, periculosam, & Textui sacro contrariam. Alii tenent, Samuelem vere apparuisse Sauli, sed in modo, quo id contigerit, discrepant; illum ibi dictus auctor exponit. Deinde aliam opinionem affert, quæ dicit, dæmonem apparuisse, & Pythonissæ ac Sauli insidias struxisse.
[44] [sententiæ] Denique alios esse indicat, qui velint, nec Samuelem, nec dæmonem fuisse, sed phantasma vel figuram Samuelis, quam Deus ministerio angelorum vel potentia sua immediata spectabilem stiterit. Sententiis illis ita propositis, præcipuas singularum probationes per suæ Dissertationis decursum extendit, eamque amplectitur, quæ censet, non alium nisi verum Samuelem apparuisse, prædictionesque ejus esse veras prophetias, hoc nixus axiomate, de quo inter omnes convenit, videlicet in exponendis Scripturis sacris, quantum fieri potest, inhærendum esse sensui, quem primo verba nobis repræsentant, & non recurrendum ad explicationes remotas, quæsitas, improprias & singulares, nisi quid obstet. Jam vero cum nihil in historia, qua de agimus, occurrat, quod ad sensum improprium & alienum cogat recurrere; consequens est, ut Scriptura hic intelligenda sit in sensu proprio ac litterali.
[45] [Quænam] Salianus ad annum mundi 2979 postquam num. 75 statuisset primo, Samuelem in hac apparitione non revixisse, neque corpus ejus, quod ante biennium ab anima separatum fuerat, ei rursum per veram resurrectionem fuisse copulatum: id enim nemo, uti addit, factum dicit, sive a Deo, cujus unius illa est actio, sive a dæmone, magicis incantationibus provocato, neque id ad veram Samuelis apparitionem necessarium est &c. Statuimus, inquit num. 76, secundo, animam Samuelis vere ex inferis excitatam fuisse, ac Sauli apparuisse. Hæc est apertissima Scripturæ sententia hoc loco, quæ nisi quid obstet, in simplici ac propria verborum significatione accipienda est. Nihil autem obstare, ex sequentibus intelligetur. Vocat autem Scriptura sexies eum qui suscitatus est, Samuelem: id cum de integro composito accipi non possit, ut diximus; de anima ejus accipiendum est: nec est ullum verbum, ex quo pro Samuele, imaginem ejus aut figuram accipiendam esse, suspicari possimus, quod tamen necesse erat, ne lectores inducerentur in fraudem. Cum enim Ciceronis aut Salustii aut Romæ imagines pro rebus ipsis accipiuntur, id ex rerum circumstantiis satis intelligitur, alioqui vitiosa, fallax & captiosa esset oratio. Probationes, quas pro sua sententia affert idem Salianus, legi apud ipsum pluribus deinde possunt. At quid de forma seu specie externa, qua Samuel visibilis Pythonissæ apparuit? Nam si corpus ejus non revixit, quomodo apparuit verus Samuel?
[46] [aliis præferenda.] Satis est, ut idem auctor præmiserat num. 75, ut apparuerit in aëreo corpore, ut angeli quondam Abrahamo, & sæpe deinceps: quæ doctrina, citatis ibidem pro ea auctoribus, plane communis ab ipso vocatur. Neque enim, uti prosequitur, de Samuele a mortuis excitato scriptores dissentiunt, sed de anima ejus, verene evocata venerit, an ejus loco dæmon, aut phantasma quodpiam. Pro vera ac reali hac evocatione videtur sufficere, ac rem omnino conficere vel unicum hoc Spiritus sancti de Samuele effatum Ecclesiastici cap. 46 ℣. 23: Post hoc dormivit, & notum fecit regi, & ostendit illi finem vitæ suæ, & exaltavit vocem suam de terra in prophetia delere impietatem gentis. Quæ verba quo modo, & qua veri specie ad illusoriam, phantasticam vel diabolicam apparitionem detorqueri possunt? Præcipua, si non unica difficultas, quæ reali isti apparitioni saltem in speciem incommodat, in eo consistit, quod diabolo ac incantationibus videatur tribui potestas evocandi animas Sanctorum. Dixi in speciem: nam difficultas ista solvi potest primo, dicendo Deum prævenisse artes magicas Pythonissæ, & evocasse Samuelem ante, quam easdem mulier illa adhiberet. Secundo, Samuelem sola Dei potentia ac voluntate apparuisse, diabolicis superstitionibus ad illam actionem non concurrentibus. Tertio denique, a Deo vel angelis, ipsius jussu formatum esse Samueli corpus ex aëre, vel, si vis, imaginem ejus, quæ illum repræsentavit, ac Sauli responsum dederit. Sed hæc pro nostro instituto plus quam satis. Nos itaque etiam nomen profitemur nostrum inter illos auctores, qui veram ac realem Sancti apparitionem tenent.
[Annotata]
* Vulgata habet præsentem
* i. e. Rabbinus
DE SANCTO AMATORE EREMITA
IN CADURCENSI GALLIÆ PROVINCIA,
Seculo I AUT III, VEL FORSAN EXEUNTE V.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Amator eremita, in Cadurcensi Galliæ provincia (S.)
BHL Number: 5405
AUCTORE G. C.
§ I. Notitia loci, in quo Sanctus colitur, & quis qualisque hic Vir fuerit.
Oppidum Galliæ in Cadurcensi provincia, quod Latine Rupes Amatoris, & vernacule Roquemadour appellatur, situm est prope Duranium fluvium, & quinque leucis a Sarlato in Orium, [Assignatur locus in Gallia,] & octo a Cadurco in Septemtrionem distat. Huic loco, qui nunc peregrinationibus votivis & miraculis Deiparæ celeberrimus est, S. Amator nomen suum indidisse, ex eoque ad cælum migrasse traditur, ut mox infra patebit. Porro sacellum hujus loci, quod S. Amator in honorem Deiparæ Virginis exstruxisse dicitur, anno 1479 ab episcopo Tutelensi restauratum est, ut Stephanus Baluzius in Historia sua Tutelensi lib. 3 cap. 12 pag. 229 testatur his verbis: Anno MCDLXXIX Dionysius episcopus oratorium beatæ Mariæ Rupis Amatoris supereminentis rupis fragmento, ut ait Bertrandus Turrianus, compressum erexit funditus, & quantum potuit ampliavit, & Missam alta voce celebrandam diebus singulis in honorem ipsius Virginis instituit, & congruo redditu stabilivit. Exstat apud Rupem Amatoris vetus lapis, in quo hæc scripta sunt: Hoc oratorium saxi ruina collisum dominus Dionysius de Bar, quem Biturix peperit, antistes et dominus Tutellensis erexit funditus et ampliavit anno MCDLXXIX. Nunc videndum, quis iste S. Amator fuerit.
[2] Robertus de Monte, scriptor seculi duodecimi, in Appendice ad Chronicon Sigeberti, [in quo mortuus est hic Sanctus,] quam Lucas Dacherius anno 1651 edidit, ad annum Christi 1170, sive pag. 790 dictæ editionis de S. Amatore habet sequentia: Henricus rex Anglorum perrexit causa orationis ad Rocam Amatoris, qui locus in Cadurcensi pago montanis & horribili solitudine circumdatur. Dicunt quidam, quod beatus Amator famulus beatæ Mariæ, aliquando bajulus & nutricius Domini fuit, & assumpta piissima Matre Domini ad æthereas mansiones, ipse Amator præmonitus ab ea ad Gallias transfretavit, & in prædicto loco eremiticam vitam diu transegit. Quo transeunte & in introitu oratorii beatæ Mariæ sepulto, locus ille diu ignobilis fuit, excepto quod vulgo dicebatur, ibi beati Amatoris corpus requiescere, licet ignoraretur, ubi esset. Anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo sexagesimo sexto quidam indigena illius regionis ad extrema veniens, præcepit familiæ suæ, divina forsitan inspiratione, ut in introitu Oratorii corporis sui glebam sepelirent. Effossa itaque terra, corpus beati Amatoris integrum reperitur, & in ecclesia juxta altare positum, integrum peregrinis illud ostenditur, & ibi fiunt miracula multa, & antea inaudita, per beatam Mariam. Ad hunc ergo locum, ut diximus, rex Henricus causa orationis veniens, quia appropinquabat terræ inimicorum suorum, congregata multitudine armatorum, tam equitum, quam peditum, ad orationem perrexit munitus sicut ad prælium, nulli malum inferens, omnibus, maxime pauperibus, in eleemosynis largiter providens. Quid acciderit filio hujus regis, qui spoliavit idem sacellum, quod pater ejus veneratus fuerat, postmodum alia occasione referemus.
[3] [cui Bernardus Guidonis adjungit uxorem,] Interim audiamus Bernardum Guidonis Dominicanum, & postea episcopum Lutevensem, qui huic S. Amatori uxorem adjungit, & apud Labbeum nostrum in Nova Bibliotheca manuscriptorum librorum tomo 1 pag. 629 & 630 adventum utriusque in Galliam sic paucis narrat: Ex Chronicis quoque antiquis pluribus colligitur & habetur, quod ipse beatus Martialis ad partes Aquitaniæ veniens, de pretioso ac virtuoso sanguine beati proto-martyris Stephani secum tulit, habuitque in comitatu suo virum Dei, nomine Amatorem, & uxorem ejus, nomine Veronicam, quæ familiaris exstiterat ac præcordialis amica beatæ Virginis Matris Dei. Isti duo conjuges, scilicet Amator & Veronica, ordinante Deo, attulerunt secum de lacte beatæ Mariæ Virginis benedictæ, de capillis quoque, ac ejusdem Dominæ sotulares; quorum unum posuit beatus Martialis in civitate Vetula, quæ mutata nunc Anicium Græce, quod Latine dicitur Podium, civitas nominatur, quia divinis revelationibus, sicut legitur in gestis ejusdem ecclesiæ, fuit mutata. Alterum vero sotularem sanctissimæ Virginis posuit in Ruthena; de capillis vero Virginis Matris Dei partem posuit in civitate Alvernia, quæ nunc Clarus-mons dicitur; partem vero aliam in Gabalis civitate, quæ translata modo Mimmas vocatur, his quatuor sedibus in honorem Virginis sacratissimæ dicatis.
[4] Deinde Bernardus de felici S. Amatoris obitu, diuturnaque corporis ejus incorruptione, [quæ obiisse dicitur in vico Solaco,] quam superius ex Roberto de Monte retulimus, ita breviter meminit: Amator vero solitariam vitam diligens, in rupe, quæ nunc ab ipso Rupes Amatoris vocatur, diu permansit, altari inibi consecrato a beato Martiale in honorem Virginis Matris Dei, humili quidem loco, sed nunc honorabili universæ terræ, ibique beatus Amator cum corpore, quod adhuc cernitur incorruptum, sanctam resurrectionem exspectat. Hinc ad gesta & mortem uxoris ipsius ita transit: Veronica autem uxor sancti Amatoris beatum Martialem prædicantem ubique sequens & devotissime audiens, tandem confecta senio, in territorio Burdegalensi super mare resedit, capella a beato viro Dei Martiale illic in honorem Virginis Matris Dei ædificata & dedicata, quæ Solac dicitur pro eo, quod Solum lac Virginis Mariæ ibi positum est, aliis reliquiis ejusdem Virginis, quas habebat, alibi distributis. Idem scriptor apud Labbeum tomo 2 Novæ Bibliothecæ manuscriptorum librorum pag. 265 & sequente similia repetit, atque alia phrasi exponit.
[5] Propter rationes paragrapho sequente proferendas nobis non placet etymologia loci, [cujus loci situs indicatur.] qui ab indigenis Solac vocatur, & cujus situm Elias Vinetus in Commentariis suis ad Ausonium Burdigalensem indicat his verbis: Burdigala autem non fuit unica veterum istorum Biturigum Viviscorum urbs: aliam enim Ptolomæus geographus, Strabone annis plus centum posterior, memorat, quam Noviomagum appellat, facitque Occidentalem magis & Septemtrionalem Burdigala, sub eodem meridiano sitam cum Santonum urbe, & æque ad Occasum vergentem, sed Australem magis quam illam unius partis dimidio. Unde colligas, versus ostium Garumnæ sitam fuisse hanc Noviomagum; circa quem locum est Solacus vicus nobilis infra Burdigalam ad octoginta minimum passuum millia. Huic Vineti sententiæ Antonius Dadinus Alteserra lib. 1 Rerum Aquitanicarum cap. XI, & alii geographi Galli passim assentiuntur.
[6] Porro S. Antoninus forsan legit Bernardum Guidonis, [Similia tradit S. Antoninus,] dum parte 1 Chronici sui tit. 6 cap. 25 § 2 de S. Amatore ejusque conjuge inter gesta S. Martialis habet sequentia: Venit autem cum beato Petro Apostolo Romam, & per eum missus fuit in Galliam habens in comitatu suo Amatorem & conjugem ejus Veronicam, quæ familiaris & præcordialis amica fuit Virginis Mariæ. Sanctus vero Amator in rupe, quæ modo Amatoris dicitur, solitariam vitam egit, ibique obiit. Veronica autem sanctum Martialem prædicantem secuta est in territorio Burdegalensi, ibique consenuit, & beatus Martialis totius Aquitaniæ primus ibi altare beatæ Virginis Mariæ ædificavit. Quamvis hic scriptor ex Ordine Dominicano ad cathedram Florentinam evectus doctrina & sanctitate claruerit, tamen apud eruditos non habet magnam auctoritatem in rebus historicis, præsertim antiquis, quia vir iste sincerus & credulus quaslibet narratiunculas, apud alios auctores inventas, bona fide transcripsit.
[7] [de quo Canus severum fert judicium,] Unde Melchior Canus, celebris ex eodem Prædicatorum Ordine scriptor, in Opere de Locis theologicis lib. XI cap. 6 incautos lectores circa historicas Vincentii Bellovacensis, & S. Antonini collectiones ita monet: De Vincentio Valvacensi, & divo Antonio (hoc nomen sanctus præsul antea habuit), liberius judico, quorum uterque non tam dedit operam, ut res veras certasque describeret, quam ne nihil omnino præteriret, quod scriptum in schedulis quibuslibet reperiretur. Ita ad historiam unamquamque existimandam momentoque suo ponderandam non artificum statera, sed ne populari quidem trutina usi sunt. Quamobrem boni licet ac minime fallaces viri, qui tamen nec auctores eos, ex quibus suos exscripsere libros, diligenter examinarunt, nec res justis libratas ponderibus memoriæ prodiderunt, apud criticos graves atque severos auctoritate carent. Ex his Cani verbis videmus, hunc sanctum historiarum collectorem noluisse lectoribus fraudulenter imponere, sed simplicitate sua sæpius deceptum fuisse.
[8] [cui narrationi quidam impostores,] Verum non tanta sinceritate usi sunt impostores illi, qui jam fere a sesquiseculo in Hispania sub nomine Dextri, Luitprandi, Juliani, aliorumque veterum, chronica ac similia monumenta confinxerunt, & inventis historiis quibusdam fabulosas circumstantias ex cerebro suo addiderunt. Exemplo sit pseudo-Luitprandus, cujus Chronicon una cum Fragmentis Matriti anno 1635 impressum est, ubi num. 209 Fragmentorum de S. Amatore & ejus conjuge scribit sequentia: Sanctus Amator, conjux Verenicæ, cui Dominus faciem suam expressam dedit, famulus sanctæ Virginis Mariæ & Joseph, & Domini bajulus ac nutricius, post discessionem ejus ad cælos, ejus hortatu sanctum Martialem cum conjuge secutus est ad Gallias, ubi, sicut viderat prope Nazareth eremitas Montis Carmeli, eam vitam in editissimo monte secutus est. Vixit ibi multos annos agens vitam magis cælestem, quam terrenam; creditur discessisse anno LXXV. Celebratur prima die Novembris. Nescio, cur hic larvatus fabulator annuam S. Amatoris memoriam Calendis Novembris affixerit, cum plerique Martyrologi eamdem hac die XX Augusti consignarint, ut ex infra dicendis apparebit.
[9] [aliique ab his decepti] Joannes Baptista de Lezana, fretus auctoritate hujus pseudo-Luitprandi, in Annalibus Carmelitarum tomo 1 pag. 675, & tomo 2 pag. 196 hunc S. Amatorem Ordini suo timide adscribit. Sed confidentior Marcus Antonius Alegre de Casanate in Paradiso Carmelitici decoris, Statu 2, ætate 2, cap. 18 post recitatum pseudo-Luitprandi testimonium, de S. Amatore sic rotunde pronuntiat: Verba ipsa Luitprandi probant, Carmelitam fuisse ex eremitis Carmeli, qui vitam eremitarum Montis illius ad unguem & exemplar professus est suo modo in Galliis, ut alii multi. Laudatus Lezana tomo 2 Annalium pag. 196 ex hoc alioque similis farinæ chronographo præterea concludit, uxorem S. Amatoris anno quadragesimo octavo e Gallia Romam venisse, ibique vultum Christi sindoni impressum reliquisse; postea vero reversam esse in Galliam, & in territorio Burdigalensi consenuisse. Denique auctor ille Annalium Carmeliticorum ibidem dubitat, an hæc Veronica distincta sit a muliere hæmorrhoïssa, quam Christus a fluxu sanguinis liberavit, ut Marcus cap. 5 & Lucas cap. 8 testantur.
[10] Pseudo-Luitprando suffragatur pseudo-Julianus, & in Chronico suo ad annum Christi nonagesimum intrepide quæstionem illam dirimit his verbis: [fabellas suas addiderunt.] Per hoc tempus, sicut Apostolicis diebus, Romæ in magno pretio erat sudarium illud sacratissimum, quod Clementi primo Romano Pontifici reliquit pientissima mulier Beronice, quam alii corrupte vocant Veronicam, quæ neptis ex sorore Salome magni Herodis, nupsit viro nobili Amatori. Vixit aliquando in urbe Cæsarea Palæstinæ, aliquando vero Hierosolymis. Fuit autem illa mulier, quam ex fluxu sanguinis aliquando curavit Christus. Depicta est imago Christi curantis mulierem in pariete, cujus lacinia, ubi tangit hederam, curat ex omnium morborum genere. Quidam volunt, passam martyrium Antiochiæ cum aliis quinquaginta, ut tradit Beda. At si Beda id tradat de conjuge S. Amatoris, quomodo hæc in territorio Burdigalensi consenuit, ut Bernardus Guidonis & S. Antoninus affirmant? Præterea quomodo Veronica vultum Christi sudario impressum Romam detulit anno Christi quadragesimo octavo, quemadmodum Lezana superius ex fictitio Dextro refert, & eadem mulier illud sudarium Clementi primo Pontifici reliquit, ut pseudo-Julianus hic asserit? Quomodo denique hæc uxor S. Amatoris potuit esse neptis magni Herodis, quæ Berenice vocatur, & multo senior est, ut Henschenius noster ad diem IV Februarii in Commentario historico de S. Veronica § 2 num. 8 satis demonstravit? Quare nolo hic operosius refutare istos fraudulentos Chronicorum figulos, qui nunc ab eruditis passim exploduntur, & curiosum lectorem remitto ad memoratum Commentarium historicum Henschenii, & ad alterum, in quo ad diem XII Julii de Hæmorrhoissa euangelica disputatum est.
[11] Itaque revertor ad S. Amatorem nostrum, qui ab aliquibus cum Zacchæo publicano confunditur. [Nonnulli putant, Sanctum nostrum non esse diversum] Certe nomen Zacchæi vel Amatoris huic Sancto promiscue tribui, non obscure colligi potest ex eruditissimo Stephano Baluzio, qui iu Historia Tutelensi lib. 2 cap. 2 asserit, abbates Tutelenses, postea vero ejusdem urbis episcopos, ab annis quadringentis ac amplius ecclesiam Rupis Amatoris administratorio nomine possedisse, & ea occasione adversus imperitum quemdam popularem suum ita scribit: Ceterum tum primum, cum ecclesia illa data est monasterio nostro, auditum apud nos id nomen; quod observari debere visum est adversus ridiculum ineptumque figmentum cujusdam e civibus nostris, qui mortuus est, me puero, qui primus & solus omnium mortalium ausus est scribere, illam a Zacchæo sive Amatore fuisse fundatam in initiis Christianæ religionis, & ab illo tempore sic semper fuisse subjectam Tutelensi, ut in eam nullum omnino jus umquam fuerit episcopo Cadurcensi, in cujus diœcesi consistit. Peritus videlicet fuit homo ille disciplinæ ecclesiasticæ, exemptiones ecclesiarum a jurisdictione episcopali introductas putans statim ab origine religionis. Quamquam variæ sunt chartæ in chartulario nostro, quæ illum docere poterant, eam ecclesiam ad monachos Tutelenses pervenisse beneficio episcoporum Cadurcensium, uti paulo ante diximus. Ad propositum nostrum hic audis, S. Amatorem verosimiliter ex vulgari opinione aut populari traditione etiam Zacchæum appellari.
[12] Quinimo noster Odo Gisseyus, qui Tolosæ anno 1632 libellum Gallicum de sacello Deiparæ constructo in Rupe S. Amatoris edidit, [a Zachæo publicano,] cap. 5 istius opusculi probare nititur, S. Amatorem esse eumdem cum Zacchæo publicano, & postea tantummodo nomen suum mutasse. Præcipuum vero hujus opinionis suæ argumentum desumit ex Bulla Martini V Pontificis, qui anno Christi 1427 concedit indulgentias fidelibus devotionis causu confluentibus ad capellam gloriosæ Genitricis Dei Mariæ Virginis Rupis Amatoris Caturcensis diœcesis, & ex aliorum relatione addit, illam ecclesiam ab initio Christianæ religionis exstructam fuisse per nostri Salvatoris discipulum Zachæum tunc, nunc Amatorem rupis nuncupatum. At eruditi norunt, Pontifices Romanos pro veritate similium traditionum non spondere, quamvis illas secundum opinionem supplicantium Bullis suis inserant. Hinc plerumque in historiis hujusmodi referendis adhibent has aut similes phrases: Prout accepimus, ut fertur, ut scribitur. Talis autem loquendi modus in hac ipsa Martini V bulla caute adhibitus est. Quapropter, salva Romani Pontificis auctoritate, proferemus aliquod argumentum, quo ista S. Amatoris & Zachæi identitas destrui videtur.
[13] [cum tamen hic episcopus] Rufinus Aquileiensis presbyter & sancto Hieronymo coævus in præfatione ad libros Recognitionum, qui S. Clementi primo Pontifici adscribuntur, apud Cotelerium in editione Antverpiensi anni 1700, tomo 1, pag. 486 diserte asserit, Zachæum ecclesiæ Cæsareensis episcopum ab Apostolo Petro constitutum fuisse. Etiam in Constitutionibus Apostolicis lib. 7 cap. 46 idem episcopatus ille Zachæo publicano tribuitur, ut in memorata editione Cotelerii tomo 1 pag. 382 videre est. Non ignoro, Constitutiones illas Apostolicas & Recognitiones Clementis primi passim de suppositione argui & convinci. Præterea scio, quod Eusebius Cæsareensis de illo Zachæi episcopatu non meminerit, istud ecclesiæ suæ ornamentum non omissurus, si libros illos Clementis Papæ legisset, aut eos genuinos credidisset. At saltem ex dictis liquet, hanc opinionem de Cæsareensi Zachæi episcopatu temporibus Rufini non adeo absonam fuisse. Nolo tamen affirmanter tueri istam Rufini sententiam, quæ forsan originem habet ex confusione Zachæi publicani cum altero ejusdem nominis episcopo Cæsareensi, qui seculo sequente Valentinianos & Ptolemeïtas hæreticos damnavit, ut in Prædestinato Sirmondi nostri, hæresi XI & XIII, legitur.
[14] [& ille eremita fuisse videatur.] Quidquid igitur sit de certo Zachæi publicani episcopatu, saltem propter auctoritatem S. Petri Chrysologi probabilius arbitror, illum alicui ecclesiæ præfuisse, quandoquidem seculo quinto aureus ille concionator ad populum Sermone 54 dixit sequentia: Ne quis tamen putet, Zachæum offerendo dimidium bonorum perfectionis non tenuisse fastigium, qui post omnia sua, & seipsum sic dedit Domino, ut EPISCOPATUS honore fultus, a mensa publicani quæstus ad mensam Dominici Corporis perveniret, & fraudulentas seculi divitias derelinquens, in paupertate Christi veras futuri seculi divitias inveniret. Si itaque S. Amator non sit distinctus a Zachæo publicano, quis episcopale hujus officium conciliabit cum vita eremitica S. Amatoris, qui in Cadurcensi Galliæ provincia diu solitarius vixit, & ibidem sepultus est, ut Robertus de Monte supra num. 2 narravit? Quis denique vel per levissimam conjecturam reperiet Zachæum publicanum in Actis infra edendis, quæ tamen non videntur magnam fidem mereri, sicut paragrapho sequente ostendere conabor, ubi prius publicum S. Amatoris cultum stabilivero.
§ II. Publicus Sancti cultus, ætas, & nostrum de Actis ejus judicium.
[Sanctus hic publice in Gallia colitur,] Anno Christi 1664 amplissimus D. Armandus Gerard Canonicus Sarlatensis Henschenio nostro subministravit notitiam de Sanctis Cadurcensibus, quam in supellectile nostra litteraria ✠ Ms. 161 littera B 16 servamus, ubi circa finem testatur, die XX Augusti in Officio proprio Sanctorum Cadurcensium festum S. Amatoris sub semiduplici ritu celebrari. Sed ibidem monet, in illo non recitari Lectiones proprias, quia forsan Acta ipsius sunt nonnihil apocrypha, qualia etiam sibi ea videri officiosus & candidus iste Canonicus fatetur. In directorio proprio ecclesiæ Cadurcensis invenio, festum ejus usque ad diem XXI Augusti differri (haud dubie propter aliam festivitatem concurrentem id fit) ac eo die sic assignari: Amatoris (fuit XX) semiduplex. Laudatus Gesseyus noster in libello suo Gallico cap. 5 notat, in festo S. Amatoris cantari Euangelium de Zachæo publicano, & inde non satis solide concludit, illum cum Zachæo eumdem esse: hoc enim Euangelium præscribi potuit propter vulgarem opinionem incolarum, qui ex populari traditione existimarunt, S. Amatorem suum a Zachæo publicano non distingui. Sed undecumque id ortum sit, ex hac publica Cadurcensis ecclesiæ veneratione patet, hunc S. Amatorem licite Operi nostro inseri posse, ut etiam ex testimonio Roberti de Monte confirmatur. Etiamsi ex dictis de legitimo hujus Sancti cultu satis constet, tamen more solito unum alterumve Martyrologum adducemus.
[16] Andræas Saussayus in Supplemento Martyrologii sui Gallicani pag. 1159, [& in Martyrologio Gallicano refertur,] ad diem XX Augusti sanctum Virum exornat hoc elogio: In agro Caturcensi sancti Amatoris confessoris, qui ex discipulo sancti Martialis doctor euangelicus factus, Caturcenses in fide uberius edocuit, sanctitateque clarus obdormivit in Domino. Hujus corpus post mortem mira integritate refulsit, quod subjectum ignibus a Calvinistis absumi, Deo volente, non potuit. Vix intelligo, quid sibi velit Philippus Ferrarius, dum in Catalogo suo generali Sanctorum, qui in Martyrologio Romano non sunt, sanctum nostrum Eremitam, ni fallor, hac ipsa die XX Augusti sic annuntiat: Apud Bethleem sancti Amatoris presbyteri & eremitæ. In notis autem ad hanc annuntiationem monet, sese notitiam illam hausisse ex monumentis ecclesiæ Lucensis, in qua sacræ ejus reliquiæ conservantur, & Cæsarem Franciottum presbyterum Lucensem de Sancto isto meminisse. His lectis, magnopere mirabar, hunc sanctum Eremitam a Ferrario apud Bethleem annuntiari, cum ex Roberto de Monte, & Bernardo Guidonis didicissem, S. Amatorem nostrum in Cadurcensi Galliæ provincia vitam solitariam duxisse, ac ibi mortuum esse. Quapropter consului Opus Italicum, quod Cæsar Franciottus de Sanctis Lucensibus conscripsit, ibique pag. 524 & sequente reperi nonnulla de quodam S. Amatore, quæ hic summatim Latine commemorabo.
[17] Primo in Italica Franciotti narratione dicitur S. Amator iste natus esse Bethleemi, & a teneris annis vitam eremiticam elegisse. [etsi Ferrarius eum apud Bethleem annuntiat.] Secundo fuit devotissimus erga Deiparam Virginem, per cujus reliquias Hierosolyma acceptas multa miracula patravit, & peccatores ad pœnitentiam commovit. Tertio propter crebra miracula ex uno loco ad alterum migrare coactus est, ut ingentem populi concursum ac plausum vitaret. Quarto obiit die XX Augusti, & post ejus obitum varia miracula contigerunt; sed neque locus neque annus mortis indicatur. Denique Franciottus ibidem monet, hunc S. Amatorem fuisse sacerdotem & confessorem, cum alii ejusdem nominis Sancti, qui in Martyrologiis occurrunt, martyres vel episcopi fuerint. Propter hanc primam Franciotti assertionem suspicor, quod Ferrarius S. Amatorem hodiernum annuntiaverit apud Bethleem, quia ipsum in hoc oppido natum fuisse, apud Franciottum legerat. Insuper ex vita eremitica, Hierosolymitanis Deiparæ reliquiis, migratione ex uno loco ad alterum, eodem mortis die, aliisque similibus adjunctis conjicio, S. Amatorem nostrum, & illum, de quo Franciottus meminit, inter se non differre. At nescio, quomodo ad ecclesiam Lucensem pervenerint notabiles ejus reliquiæ, de quibus infra agetur.
[18] [Cum inter eruditos disceptetur de tempore,] Numero præcedente observavi, a Franciotto non indicari certum tempus, quo S. Amator floruit, aut ex hac vita migravit. At Bernardus Guidonis, & Acta nostra, aliique historici recentiores affirmant, S. Amatorem nostrum seculo primo cum S. Martiale in Galliam venisse, & ibidem eodem seculo mortuum esse. Si S. Amator cum S. Martiale in Galliam venerit, certa ejus ætas in dubium revocari poterit, cum de ipso S. Martialis adventu inter eruditos Gallos disceptetur. Certe Cordesius, Tillemontius, aliique critici huic antiquo S. Martialis adventui opponunt auctoritatem S. Gregorii Turonensis, qui missionem sancti illius Gallorum Apostoli circa annum Christi 250 collocat, & in Historia Francorum lib. 1 cap. 28 apud editorem Ruinartium ita scribit: Sub Decio vero imperatore multa bella adversum nomen Christianum exoriuntur, & tanta strages de credentibus fuit, ut nec numerari queant… Hujus tempore septem viri episcopi ordinati ad prædicandum in Gallias missi sunt, sicut historia Passionis sancti martyris Saturnini denarrat. Ait enim, sub Decio & Grato consulibus, sicut fideli recordatione retinetur, primum ac summum Tolosana civitas sanctum Saturninum habere cœperat sacerdotem. Hi ergo missi sunt; Turonicis Gratianus episcopus; Arelatensibus Trophimus episcopus; Narbonæ Paulus episcopus; Tolosæ Saturninus episcopus; Parisiacis Dionysius episcopus; Arvernis Stremonius episcopus; Lemovicinis Martialis est destinatus episcopus. Joannes Launoyus in peculiari Dissertatione de septem Galliæ episcopis illud S. Gregorii Turonensis testimonium operose defendit, & ab objectionibus vindicat.
[19] [quo S. Martialis in Galliam venerit,] Attamen alii viri docti hanc veterem patriæ suæ traditionem contra Gregorium variis argumentis tuentur, inter quos illustrissimus Petrus de Marca archiepiscopus Tolosanus in Epistola ad Henricum Valesium num. 20 pro antiquiore S. Martialis in Gallias adventu sic breviter respondet: Quod attinet ad Martialem; illud unum habetur in Martyrologiis veteribus, eum Lemovicæ fuisse episcopum. Verumtamen antiqua ejus Vitæ Acta, unum fuisse e septuaginta discipulis Domini, & a Petro Apostolo ad Aquitanos missum docent; quam traditionem amplexa est synodus Lemovicensis anno MXXXIV in disceptatione, quæ de Martialis Apostolatu in Galliis habita est.
[20] Sed post hanc illustrissimi viri responsionem novissimi Galliæ Christianæ editores tomo 2 col. 499 de Actis S. Martialis ita rotunde pronuntiant: [alios imitatus,] Hæc & multa alia recensens vir illustrissimus Franciscus Bosquetus, postea Monspeliensis episcopus, pro fabellis habet, nec immerito. Itaque hic subsistendum, & rejectis spuriis illis Actis, dicendum de S. Martiale, primo Lemovicum episcopo, nihil ad nos pervenisse, nisi solum nomen. Neque nobis objici possunt concilia, Bituricense scilicet & Lemovicense, celebrata anno MXXXI, in quibus assertus est S. Martialis Apostolatus: nam in hujusmodi Actis nihil proprie definitum legimus; neque damnati fuerunt, qui de hoc Apostolatu contra sentiebant. Alioquin ubi de hujusmodi factis agitur, minime ligat concilii provincialis auctoritas. Ceterum de Actis & duabus epistolis S. Martialis simile judicium fert Tillemontius, qui tomo 4 Monument. eccles. pag. 475 consuli potest. Ego in hac controversia nullam partem amplector, imitari volens Papebrochium nostrum, qui die XXX Junii in Commentario ad Acta & miracula S. Martialis Dissertationem Joannis Cordesii & contrariam illustrissimi Petri de Marca Epistolam retulit, & litem illam indecisam reliquit.
[21] Quapropter hactenus mihi non displicet opinio R. P. Ambrosii Gardebosc Carmelitæ Appamiensis & in Academia Tolosana sacræ theologiæ professoris, [hanc controversiam non decido.] qui in Historia sua ecclesiastica seculi primi parte 1 lib. 3 Dissert. 1 quæstione 3 famosam illam controversiam absolvit hac resolutione: Certum non est, adventum septem episcoporum in Gallias ad primum Ecclesiæ seculum revocandum esse, vel ad Decii tempora differendum; solvi enim facile possunt argumenta utriusque opinionis oppositæ. Cum itaque Bernardus Guidonis & alii recentiores S. Amatorem passim sancto Martiali socium adjungant in Apostolica expeditione ad Gallos, & incertum sit tempus hujus expeditionis, in quo figendo viri docti tantopere inter se discrepant, certum seculum S. Amatori assignare nolui, & propterea in principio Commentarii prævii illum seculo 1 aut III ad marginem collocavi. Quinimo ibidem addidi forsan exeunte V propter rationem, quam inferius indicabo.
[22] Neque tanti facienda sunt Acta S. Amatoris (nescio, [In Actis nostrisuxor hujus Sancti videtur confundi] quo tempore vel a quo scripta) ut vulgari Lemovicensium traditioni auctoritatem conciliare possint. Præter alia in iis mihi displicet, quod uxor S. Amatoris cum hæmoroïssa euangelica confundi videatur. Imo hac in re biographus contradicit Eusebio Cæsareensi, cujus auctoritas ignotis ejus scriptis multum præferenda est: nam initio Actorum affirmat, S. Amatorem religione Hebræum vel Israëlitam fuisse, & secundum legem Moysis duxisse uxorem Veronicam, moribus & fide sibi non disparem. Igitur hæc mulier etiam erat Judæa vel Hebræa, quam scriptor eorumdem Actorum ad tactum fimbriæ Dominici vestimenti clementer gravissima infirmitate liberatam asserit. At Eusebius Cæsarcensis in Historia ecclesiastica lib. 7 cap. 18 non obscure indicat, hanc mulierem gentilibus accensendam esse.
[23] Vetustus ille scriptor ibidem testatur, sese Cæsareæ Philippi adhuc vidisse statuam, quam mulier ista in memoriam receptæ sanitatis Christo erexerat, [cum hæmorrhoïssa euangelica,] & quam Julianus apostata postmodum destruxit. Hinc eminentissimus Baronius in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 31 num. 74 adversus illum, qui hanc mulierem hæmorrhoïssam cum Martha Lazari sorore confuderat, argumentatur in hunc modum: At vero quæcumque illa fuerit mulier nobilissima æque ac ditissima, tanti non immemor beneficii, ne illud aliquando memoria hominum excideret, egregio monumento testatum posteris omnibus cupiens, æneis simulacris tam Jesu quam sui effigiem referentibus, rei gestæ memoriam futuris seculis in perpetuum commendandam voluit. Quamobrem non est, quod dici possit, eam fuisse Martham Mariæ & Lazari sororem Judæam feminam, cum non liceret ullo pacto Judæis simulacrum cujusvis quavis occasione formare. Ex his concludo, uxorem S. Amatoris, quam scriptor Actorum dicit religione Hebræam, non posse confundi cum muliere Euangelica, quam Christus ad tactum fimbriæ suæ a fluxu sanguinis liberavit.
[24] [& dicitur in Galliam detulisse lac Deiparæ:] Præterea mihi non satis probabile est, quod uxor S. Amatoris lac Deiparæ Virginis in Galliam detulerit, ut in his Actis narratur. Equidem scio, varias ecclesias simili thesauro sacro gloriari. Sed nulla ex his ægre feret, ut spero, si veritatis indagandæ causa proposuero ratiocinium venerabilis Guiberti abbatis de Novigento, qui lib. 3 de Pigneribus Sanctorum cap. 3 § 4 sic disserit: Quod si objicitur, beatam Virginem Matrem id potuisse servare, & quasi superstitiosa ipsius posterorum cultui voluisse traducere, ita suscipietur, sicut Lauduni apud nos lac ipsius Benedictæ in columba cristallina huc usque retineri dicitur. Quod quantum a vero & etiam a verisimili exorbitet, facili argumento liquet; quia neque ipsa asservarit, præsertim cui numquam in Jesu infantia tantum otii, tantumque securitatis exstitit, ut sui memoriam tanti penderet, quatinus de sui in futura secula lactis productione curaret, cui vix intra natale latere solum, vix vivere tunc liceret. Et quis tantæ arrogantiæ vel signum in ejus benedictis moribus, in ipsius adorando habitu reperire potuerit, in cujus ore nil nisi ancillaris humilitas umquam sonuit? Quæ res quoque tanto minus poterat, non dico in plurimas ætates, sed nec in aliquot annos sub ulla constare custodia, quanto magis idem coagulum semper decoquitur naturali inconstantia. Esto autem. Et quæ vetustatis exempla illi maturissimæ ac nullius laudis avaræ menti suppetebant in talium observantia pignerum, ut quod numquam fieri viderat, nec eatenus factum audierat, prima quasi imaginem cujusdam ventositatis inciperet? Hæc & alia Guibertus abbas, qui ineunte seculo duodecimo floruit.
[25] [quod ultimum factum cum Dacherio] Lucas Dacherius eruditus vir ex Ordine S. Benedicti, qui Opera venerabilis abbatis Guiberti Parisiis anno 1651 edidit, in Notis & observationibus ad relatum Guiberti textum totus anceps hæret, & a pag. 575 ambiguitatem mentis suæ declarat his verbis: Non abs re utique hic nonnihil annotare absterreor ac detrecto: etenim plurimis in ecclesiis Gallicanum per orbem & alibi guttulas lactis Deiparæ religiose coli audio, legoque. Guibertus econtra constanter B. Virginem usquam e sacris uberibus lac expressisse, quod venerationi foret aliquando, negat. Quam igitur in partem propendeam? Utrobique sane negotium, utrobique scrupulus meum lancinat animum. Verum enimvero volunt aliqui & quidem gravissimi scriptores, lac illud conservatum, candidissimum esse liquorem, qui a beata Virgine jam in cælo regnante, suis se unice amantibus diffusum est. Dacherius hanc postremam quorumdam opinionem confirmat exemplo venerabilis Fulberti Carnotensis episcopi, cui tale beneficium obtigisse dicitur, ut in Menelogio Benedictino Bucelini ad diem X Aprilis videre est.
[26] Ingenue cum Dacherio fateor, etiam mihi hic aquam hærere, [nec negare nec asserere audeo,] quemadmodum vulgo dici solet, & me utrobique in angustiis versari: si enim sententiam Guiberti abbatis amplectar, repugnabo Italis, Hispanis, Gallis ac Belgis, inter quos variæ ecclesiæ pretiosissimas hujus Virginei lactis guttulas sibi vindicant. Adde, quod in hac re possessioni ecclesiæ Toletanæ faveant litteræ S. Ludovici regis Galliæ,quas Joannes Mariana noster lib. 13 Rerum Hispanicarum cap. 8 refert, & in quibus sanctus rex ille scribit, sese præter alias sacras reliquias de lacte gloriosæ virginis Mariæ clero Toletano donum mittere. Si vero testimoniis hujusmodi ab ætate Deiparæ tam remotis statim fidem adhibeam, severis historiarum examinatoribus videbor nimium credulus, & continua miracula sine necessitate multiplicare. Sed malo nimium credulus quam hypercriticus videri. Quamvis autem de veritate similium reliquiarum certum judicium ferre non ausim, procul absum & abesse volo ab impio Calvino & supercilioso Erasmo Roterodamensi, qui traditiones omnium illarum ecclesiarum procaciter explodunt, & quos ob hanc audaciam Joannes Ferrandus noster in Disquisitione Reliquiaria lib. 1 cap. 2 art. 2 sectione unica merito reprehendit.
[27] Equidem cum laudato Ferrando libenter admitto, [ac proinde nihil certi statuo] omnipotentem Deum lac istud tot seculis a corruptione illæsum servare potuisse; sed an re ipsa id fecerit, & continuum illud miraculum tot locis exstare voluerit, ex antiquissimis & fide dignis monumentis discere cupio: oportet enim hæc testimonia ad magnitudinem prodigii esse proportionata, ut iis indubitata fides historica adhibeatur. Nihil itaque certi statuo de veritate hujus rei, & hic mihi magnopere placet sententia Innocentii III Pontificis, qui lib. 4 de Missæ mysteriis cap. 30 circa quasdam Christi reliquias habet sequentia: Quid de circumcisione præputii, vel umbilici præcisione dicetur? An in resurrectione Christi similiter rediit ad veritatem humanæ substantiæ? Creditur enim in Lateranensi basilica reservari; licet a quibusdam dicatur, quod præputium fuit in Jerusalem delatum ab angelo Carolo Magno, qui transtulit illud Aquisgrani; sed postea a Carolo Calvo positum in ecclesia Salvatoris apud Carolium. Melius est tamen Deo totum committere, quam aliquid temere definire. Eamdem Romani Pontificis clausulam, quam litteris majusculis expressi, huic materiæ aptari desidero.
[28] Dum itaque superius dixi, mihi non satis probabile esse, [de particulari hac re, cujus tempus incertum est.] quod uxor S. Amatoris lac Deiparæ Virginis in Galliam detulerit, id de singulari ista lactis translatione intelligendum est, sicut ea in Actis infra edendis narratur: hoc enim postmodum alia occasione in Galliam deferri potuit (hic gratis suppono, opinionem Guiberti de Novigento non subsistere) cum minime constet de tempore, quo S. Amator in Gallia floruit. Imo propter auctoritatem Martyrologii Parisiensis, quod anno 1727 emendatum prodiit, non immerito dubitari posset, an obitus S. Amatoris usque ad finem seculi quinti vel initium sexti non sit differendus: nam postquam die XX Augusti Martyrologium istud in territorio Cadurcensi sancti Amatoris solitarii memoriam annuntiavit, ætati ejus in margine ibidem assignat annum circiter quingentesimum, sicut aliorum quoque Sanctorum tempora indicare consuevit. Ingenue fateor, me nescire, unde correctores & editores Martyrologii Parisiensis hanc epocham hauserint; at mihi persuadere non possum, eam temere ab ipsis determinatam fuisse. Quapropter ex illa chronologia saltem corruit ista lactis translatio, prout in Actis infra referetur. Interim aliæ ecclesiæ tam pretioso virginei lactis thesauro gaudeant, si singulæ possessionem suam solidis & tantæ antiquitati convenientibus documentis confirmare possint. Nunc ad posthumam S. Amatoris gloriam propalandam progredior.
§ III. Sacræ reliquiæ, & posthuma Sancti gloria.
[Corpus hujus Sancti, quod diu integrum permanserat,] Paragrapho primo hujus Commentarii prævii ex Roberto de Monte retuli, qua occasione corpus S. Amatoris anno 1166 repertum fuerit, quod ætate illius scriptoris adhuc integrum peregrinis ostendebatur. Bernardus Guidonis ibidem num. 4 testatur, quod corpus istud suo tempore, id est ineunte seculo decimo quarto, adhuc incorruptum cerneretur. Videtur illa sacri corporis integritas perseverasse usque ad iconomachiam sacrilegorum Calvinistarum, ut facile colligitur ex Guilielmo de la Croix, qui in Isagoge ad seriem episcoporum Cadurcensium num. 9 de S. Amatore nostro sic scribit: Cum eo quoque (nimirum S. Martiale, de quo superius egerat) Cadurcos commeavit beatus Amator, qui quidem sub rupe ab ejus nomine nuncupata vitam solitariam multis annis egerit; cujus etiamnum reliquiæ admodum religiose asservatæ exstent in basilica ad fauces antri sub ea patentis, opere vetusto eoque magnificentissimo constructa, post solidi & integri Divi illius a tot seculis corporis frustulatim concisi desectionem impie a segregibus factam: inibi enim erat corpus Amatoris, a cujus compagum soliditate inolevit, & jam pene vetustate contritum proverbium a Gallis circumfertur; divique illius partes accisæ, quas ignis iis subjectus absumere non potuit, integræ, ne quidem semiustulatæ, non sine admiratione visuntur.
[30] [hæretici seculo XVI impie diffregerunt,] Odo Gisseyus noster in Opusculo Gallico, quod aliquoties supra citavi, cap. 2 distinctius impium Calvinistarum furorem exponit, cujus vernaculam narrationem hic Latine contraham. Mense Septembri anni 1562, inquit, hæretici armata manu invaserunt Rupem Amatoris, & post confractas imagines furati sunt sacram templi supellectilem, cujus valor ad quindecim millia librarum Gallicarum ascendebat. Præterea corpus S. Amatoris, quod tot seculis integrum permanserat, flammis injecerunt, ut illud in cineres redigerent. Sed cum ignis quantumcumque accensus sacrum corpus non consumeret, sacrilegi milites istud hastis aliisque instrumentis dilacerare nitebantur. Quinimo dux eorum, accepto gravi malleo fabri ferrarii, impie Sanctum alloquens dicebat: Quandoquidem comburi non vis, ictibus mallei te comminuam. Gisseyus addit, sese hæc audivisse ex viro, qui etiamnum firmam tristis istius spectaculi memoriam habebat, & qui simul affirmabat, ante illud tempus in mento Sancti adhuc barbam apparuisse.
[31] Hæc ossa jam diffracta conservantur in ecclesia parochiali Rupis-Amatoris, [cujus partes in Gallia & Italia ostenduntur.] quæ sub nomine sancti istius Confessoris erecta est, ut Gisseyus ibidem monet, qui etiam aliqua ex illis vidit integra quidem, sed a flammis denigrata. Denique testis idem oculatus asserit, sibi quoque ibi ostensam esse manum mutilam S. Amatoris, quæ brachio annectebatur, & in cujus uno digito disscisso sanguis adhuc adeo rubicundus apparebat, acsi vulnus recenter illatum esset. In Lucensi S. Michaëlis monasterio conservatur brachium S. Amatoris cum manu ac tribus digitis, ut laudatus Cæsar Franciottus in Opere suo Italico pag. 524 testatur. Verum cum videatur iste S. Amator idem esse cum nostro, ut propter conjecturas num. 17 allatas suspicatus sum, Lucensibus probandum est, quando & unde has reliquias acceperint: non est enim verosimile, has in Italiam translatas fuisse ante annum Christi 1562, quo corpus illud adhuc integrum erat, ut ex supradictis colligitur. Quod si Lucenses velint, istas reliquias post iconomachiam Calvinistarum ad se transmissas esse, tanto facilior iis erit probatio, cum ab illo tempore nondum duo secula effluxerint. Si vero contendant, S. Amatorem illum, cujus reliquias ipsi possident, a nostro diversum esse, non graventur diem annuæ commemorationis & immemorabilem istius Sancti cultum nobis assignare. Nunc referam nonnulla, quæ ad posthumam Deiparæ ac S. Amatoris gloriam spectant.
[32] Alia occasione ex Roberto de Monte narravi, quomodo rex Angliæ Henricus anno Christi 1170 ad Rupem S. Amatoris devotionis causa peregrinatus fuerit. [Rex Angliæ ad Rupem Amatoris iter vorivum instituit;] Rex autem instituit illud iter, ut solveret votum, quo se obstrinxerat, dum gravissimo morbo laborabat, ut Joannes Bromptonus, inter scriptores Anglos anno 1652 Londini editus, Col. me docet his verbis: Rex in Normannia rediit, & circa festum S. Laurentii ad Motam Gerni, quæ parum a Dampnifronte, venit, ubi in tam gravem incidit infirmitatem, quod dicebatur per regnum Galliæ, quod mortuus esset… Sed paulo post de illa convaluit infirmitate, & quam citius poterat, iter cum festinatione circa festum sancti Michaëlis ad sanctam Mariam de Rupe Adamatoris causa peregrinationis arripuit, sicut in illa voverat infirmitate. Qua peregrinatione peracta, in Andegaviam rediit. Rogerus Hovedenus parte posteriore Annalium ad annum Christi 1170 de eadem regis istius peregrinatione breviter meminit.
[33] At sicut rex Henricus patrocinium Deiparæ & S. Amatoris propter istud votum expertus est, [sed ejus filius ob violatum Sancti tumulum,] ita filius ejus homonymus vindictam utriusque sensit ob sacrilegium, quod laudatus Rogerus Hovedenus parte Annalium proxime citata ad annum Christi 1183 apud nos pag. 620 sic narrat: Rex filius, deficiente sibi pecunia, perrexit ad sanctam Mariam de Rupe Adamatoris, & decorticavit feretrum sancti Adamatoris, & thesauros ecclesiæ asportavit. Paucis post elapsis diebus, rex filius cum vidisset, se non posse multum nocere patri suo, ex indignatione & animi rancore in gravem incidit infirmitatem in villa, quæ dicitur Martel, non longe a civitate Lemovicensi. Primo enim arripuit eum febris, deinde fluxus ventris, & contrivit cum usque ad mortem. Gaufredus cœnobita in monasterio S. Martialis Lemovicensis, & scriptor synchronus, in Chronico suo apud Labbeum nostrum tomo 2 Bibliothecæ novæ manuscriptorum librorum pag. 336 num. 16 hanc aliasque sacrilegas Henrici junioris rapinas, & brevi subsecutam punitionem testimonio suo forsan oculato confirmat.
[34] [& alius ejusdem loci contemptor divinitus puniuntur.] His adjungo castigationem alterius, qui miracula in Rupe S. Amatoris fieri solita negaverat, ut post alia Vincentius Bellovacensis in Speculo historiali lib. 29 cap. 5 narrat in hunc modum: Miles quidam Petragoricensis pagi Hierosolymam peregrinus adiit, ceteraque Sanctorum limina visitavit. Tandem ad ecclesiam beatæ Mariæ de Rochemador, quæ a vicinitate sua parum distabat, venit; vidensque tot imagines cereas & cetera, quæ non viderat in valle Josaphat in Assumptionis ecclesia, nec in aliis etiam quamplurimis & honoratis locis beatæ Virgini dedicatis, non eis fidem adhibuit, nec a peregrinis allata, sed fraudulenter a domesticis imposita asseruit: rediensque ad propria his argumentis falsificare nitebatur quod de basilica illa generaliter ac veraciter dicebatur. Inde factum est, ut ad vindictam malorum, laudem vero bonorum, totis plecteretur artubus, fieretque contractus. Tunc ad se reversus, cum diu amplius quam duobus mensibus de ægritudine multatus esset, pœnitentia ductus, quod in sanctam basilicam blasphemiam protulisset, veniam precabatur, & quod ecclesia de Rochemador per Mariam Matrem Domini virtutibus decorata esset ac sublimata, publice fatebatur. In hac autem confessione ac devotione, solidatis nervis, compage membrorum reformata, surrexit sanus & fortis.
[35] [Robertus de Monte narrat prodigiosum miraculum,] Etiam referri meretur prodigium, quod Robertus de Monte in Chronico supradicto ad annum Christi 1181 litteris ita consignavit: Erat quidam prædives burgensis (id est civis) in loco, qui dicitur Roca-Amatoris, a quo monachi ecclesiæ sanctæ Mariæ & S. Amatoris mutuo acceperant pecuniam, tradentes illi in loco pignoris cortinas ipsius ecclesiæ. Imminente autem festo Genitricis Dei & Virginis Mariæ, rogaverunt prædicti monachi burgensem, ut quas apud se habebat cortinas, ad ornandam ecclesiam, tantæ solennitatis expleto tripudio ei restituendas, accommodaret. Ille vero aurem cordis habens obturatam, nulla quidem prece flexus est; sed responsum eis cum tumore animi dedit dicens, quod essent cortinæ illæ circa lectum conjugis suæ, quæ nuper ei puerum pepererat, nec aliquatenus inde possent amoveri. Quid multa? Transiit festus dies, & ecclesia præfata ornatum suum festivalem non habuit. Sequenti vero nocte beata Maria Mater Domini nostri apparuit in somnis uxori dicti burgensis & dixit ei: Vir tuus grande peccatum commisit, nec poterit impietatis excessus derelinqui impunitus; tertia enim die infans tuus spiritum exhalabit, & vir tuus debitum morti solvens in die octava mutabit hanc temporalem felicitatem suppliciis æternis. Tu autem proficisceris ad ecclesiam meam, quæ est in Bethleem, & conspectis ibi tribus sepulcris, quorum quidem duo extrema vacua non sunt, medium tibi eliges in sepulcrum. Interim omni quarta feria circa horam nonam deficiet in te spiritus tuus, & decurret ab ore tuo & naribus sanguis multus, & usque ad horam nonam sabbati veluti mortua permanebis. Sabbato hora nona spiritu redeunte duces utrasque manus tuas per faciem tuam, & continuo pristinus color & fortitudo in te remanebunt.
[36] Hæc locuta est beata Maria, & abscessit. Mulier vero præ timore turbata evigilavit, [quod ibidem sua ætate contigit,] & ruminans somnium suum cum magna solicitudine illud memoriæ commendavit. Crastina autem illucescente die, cœpit somnium suum conjugi suo per ordinem narrare. Miser sermonibus ejus non adhibuit fidem, nec etiam, cum videret spiritum deficere in puero, de agenda pœnitentia cogitatum habuit; sed morte præventus in die octava juxta præostensam visionem, in supplicium lapsus est gehennale. Perturbatur mulier in alterutrius * nece, & omnia sicut per somnium monstrata fuerant, in se nihilominus intelligens accidisse, Romam sub festinatione proficiscitur, & rem summo revelat Pontifici. Præterea constanter asseruit, quod in quinto anno ab illo maxima fames ingrueret, quod ex corruptione aëris innumerabilis hominum multitudo moritura esset, & quod clerum Romanum gravis animadversio feriret, nisi ab exercitio doli resipiscerent, sub quo a multis retro temporibus usque ad hodiernum diem laboraverunt. At Dominus Papa volens manifestius scire, si sermones mulieris veritati inniterentur, commendat eam duodecim nobilibus matronis, dans illis præceptum, ut cum illa in mortem obdormiret, plantis ejus calentes subulas infigerent, & de sanguine ab illius ore manante vestes suas inficerent. O rem mirabilem! Quarta feria, sicut prædixerat, hora nona mulier expalluit, & mortua est, ita ut nullus in ea remaneret vitalis spiritus, & ab ejus naribus cœpit defluere sanguis copiosus; sed matronæ præceptorum domini Papæ non immemores, pedibus mulieris calentes subulas infigunt, nec ob id illa movetur. Insuper de sanguine ejus vestimenta sua tingunt; sed omnis infectio facta per sanguinem in sabbato nusquam comparuit, cum spiritus vitæ in mulierem remearet.
[37] Ignoro, quid huic mulieri postmodum contigerit; at scio, [præter alia multa,] quod eminentissimus Baronius hanc mirabilem historiam censuerit dignam, ut Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1180 num. 1 & sequentibus insereretur, ejusque veritatem confirmaret hac clausula: Huc usque Robertus, quæ sicut certa, ita veritati inventa sunt consentientia. Nolo operosius inquirere in alia istius loci miracula, quæ sæpius a multis jam seculis ibi patrata sunt, & de quibus Ferreolus Locrius in sua Maria Augusta Virgine Deipara lib. 4 cap. 76 generalem hanc notitiam suggerit: Collem hunc & in colle ædem Mariæ votam vicus Caturcensis habet, Gasconibus olim frequentatissimam, prodigiis frequentissimam, quorum prima anno fere MCXL contigerunt; quo tempore Hugo Farsitus in vivis, eorum centum viginti septem stylo delineavit. Gisseyus noster de hoc Hugone Farsito Canonico Laudunensi in Historia superius laudata cap. 10 mentionem facit; sed ibidem conqueritur, quod manuscriptum hujus auctoris librum nusquam reperire potuerit.
[38] Haud dubie celebris illa miraculorum fama excitavit plures viros sanctitate insignes, [quæ videntur occasionem dedisse piis peregrinationibus,] ut ad Rupem S. Amatoris peregrinationes instituerent. Præter alios, quos recensere longum esset, in Historia Tutelensi Stephani Baluzii lib. 2 cap. 25 pag. 168 de S. Ludovico rege Galliæ hæc invenio: Anno MCCXLV sanctum Ludovicum regem profectum esse ad ecclesiam beatæ Mariæ Rupis Amatoris reperi in eodem Chronico sancti Martialis. Præterea in Actis S. Engelberti archiepiscopi Coloniensis & martyris, quæ Ægidius Gelenius anno 1633 Coloniæ edidit notisque illustravit, lib. 1 cap. 9 pag. 117 de hoc sancto Præsule lego sequentia: Quia timor sine dilectione minus placet, beatam Virginem Mariam, quæ mater est pulchræ dilectionis, id est Christi, qui fons est & auctor totius amoris, in tantum dilexit, ut per annos aliquot omnes quartas ferias in ejus honore jejunaret, & duabus vicibus, postquam factus est episcopus, limina ejus in Rupe Amatoris visitaret.
[39] [ac votivis donis,] Aliæ personæ illustres, quæ hunc sacrum locum adire non poterant, ad eumdem varia dona transmiserunt, ut laudatus Baluzius in Historia Tutelensi lib. 2 cap. 20 ad hunc modum refert: Æra MCCXIX, sive anno Christi MCLXXXI Adelphonsus rex Castellæ & Toleti, Stramaturæ & Asturiarum, dedit ecclesiæ beatæ Mariæ Rupis Amatoris, cujus celebritas tum surgebat, & Geraldo abbati monasterii Tutelensis, cui eadem ecclesia subjacet, villas duas in Castella vocatas Fornellos & Orbanellam. Adnotatum est autem in litteris hujus doni, factum illud esse anno quinto, ex quo præfatus Adelphonsus rex serenissimus Concham fidei Christianæ viriliter mancipavit. Quod evenisse anno MCLXXVII, consentiunt scriptores Hispani. Donum hoc confirmavit Ferrandus rex Castellæ & Toleti anno MCCXVII. Item Ferrandus rex Castellæ & Toleti &c. anno MCCCIV. Authenticum hujus donationis instrumentum legi potest in Appendice Historiæ Tutelensis a col. 493 apud Baluzium, qui lib. 2 cap. 21 pag. 153 aliud illustris feminæ donum sic paucis memorat: Porro circa annum MCLXX Leofas sive Sancia, filia Garsiæ Ranimiri regis Navarræ, amita autem Sancii sapientis, cujus filius fuit Sancius Inclusus, pannum operosum conficiens, ipsum per abbatem G. Rupis Amatoris misit ad ecclesiam, uti dictum est olim a nobis in notis ad Agobardum pag. CIII. Erat autem illa uxor Gastonis IV Vicecomitis Benearnensis.
[40] [inter quæ singulare aliquod refertur,] At juverit indagare causam hujus ultimæ oblationis, quam vetus scriptor apud Baluzium in notis ad Agobardum pag. 103 prodit his verbis: Post decessum Guastonis de Baerne, quæ ejus fuerat uxor, soror regis Navarriæ, Leofas nomine, gravida remansit; sed non multo post obitum viri, abortivum emisit. Nobiles, ignobiles, omneque promiscui sexus vulgus planctum nimium super eum fecerunt, & quasi jam factam, futuram populi stragem, ecclesiarum destructionem, totius denique regionis desolationem prænuntiabant. Et sicut exitus probavit acta, conjectura falsa falso mulierem rex Pampiloniæ Sancius, & regis Consilium in causam vocantes, pueri ante tempus natale editi imponebant crimen. Quare diverso tormento affici, vel igne cremari, vel sub undis ligatam mergi decreverunt. Illa vero pro morte instanti, ab hoc immunis facinore, Virginem nostram Dominam Rupis-Amatoris, ut in auxilium suum intenderet, exorabat. Nec petitioni ejus defuit: enimvero in modum subituræ judicium aquæ ligata, ab altissimo ponte Castri, Salvaterra nomine, projecta est in profundum torrentem. Ad spectaculum illud doloris, immo immanitatis, plus quam tria millia virorum ac mulierum, naufragium non naufragantis præstolantium, convenerant; alii insultando, alii compatiendo Dominum pro ea precabantur. Illa vero super undas profundissimi torrentis miseratione Domini, & ejusdem Matris gloriosissimæ subventione, plus quam ter posset arcus jacere, sine mersione delata consedit arenis; unde sui cum gaudio reportaverunt liberatam ad propria. Igitur autem ad laudem & gloriam Liberatricis suæ pannum operosum conficiens, ipsum per abbatem G. Rupis-Amatoris misit ad ecclesiam.
[41] Denique non parum ad honorem Deiparæ Virginis ac S. Amatoris facit prodigiosa campana, [& fit mentio de campana, quæ ibidem ultro sonum edit.] de qua in Hierolexico sive sacro Dictionario utriusque Macri pag. 106 sic legitur: In Collegiali ecclesia Arcis Amatoris Galliarum (ita appellata, quia ibi corpus sancti Amatoris Christi discipuli veneratur, ibique etiam famosus ensis Orlandi Durlindana nominatus conservatur) reperitur campana ex se pulsatrix, quando scilicet navigantes tempestuoso mari agitati intercessionem illius Sancti invocant; & tunc illius ecclesiæ Canonici ad precandum pro incognitis Sanctum invocantibus congregantur, ac simul campanæ pulsationis tempus & horam connotant, ut a redeuntibus postea & voventibus naufragantibus verificetur gratia illius sancti Tutelaris &c. Quod ad famosum Orlandi vel Rolandi ensem attinet, de eo consule Gisseyum nostrum in Historia jam sæpius citata, ubi cap. 3 hanc vulgarem traditionem verosimilius explicat. Ceterum Claudius Campegius (cognomen ejus Gallicum est Champier) in libello de sanctis Galliæ locis hanc mirabilem Rupis-Amatoris campanam memorat, ut Ferreolus Locrius lib. 4 Operis supra citati cap. 76 testatur. Laudatus vero Gisseyus noster cap. 12 & sequentibus ultroneam ejusdem campanæ pulsationem variis exemplis confirmat. Cum hæc sint præcipua, quæ ad laudem S. Amatoris colligere potui, tantum exhibenda supersunt ejus Acta, quæ ex Officio proprio olim usitato videntur desumpta esse.
[Annotata]
* id est utriusque
ACTA
Ex schedis posthumis P. Odonis Gissey Societatis Jesu, quarum
apographum P. Petrus Possinus noster anno 1643 ad Bollandum Tolosa misit.
Amator eremita, in Cadurcensi Galliæ provincia (S.)
BHL Number: 0357
EX MS.
[Dicitur hic Sanctus prædicatione Christi cum uxore sua conversus,] Lectio I. Sanctus itaque noster Amator Hebræus vere & Israëlitica fuit religione, qui secundum legem Mosaïcam duxit uxorem, nomine Veronicam, moribus & fide sibi non disparem a sociam. Viventes igitur in justificationibus Domini b sine querela, & Salvatoris adventum a sanctis Patribus prænuntiatum devotius exspectantes, ab Oriente ex alto visitari misericorditer meruerunt. Lectio II. Prædicante namque Domino Jesu Christo verbi Divini semen, beatus Amator & Veronica, ut terra bona centuplum, vetustate purgata, suis temporibus redditura, piis in cordibus susceperunt. Propter sanitatem quoque infirmitatis gravissimæ, beatæ Veronicæ ad tactum fimbriæ Dominici vestimenti c clementer indultam, in fervore fidei & amoris Domini Jesu Christi copiosius prædictus Amator & Veronica exarserunt.
[2] Lectio III. Beatissimus Amator cum conjuge sua secundum fidem in Christo regenerati, [postea in obsequio Deiparæ perseverasse,] seculo renuntiantes, relictis omnibus, secuti sunt Dominum: uterque enim, disponente Domino, satagebant jussa Christi perficere, & reliquias maxime de beata Virgine recolligere, & cetera pietatis opera devote complere. Unde per ipsam Veronicam gloriosum lac mamillarum d Virginis gloriosæ, cujus servitio se totam conferre meruit, & humilis pedissequa & ancilla fuit, humiliter & utiliter recollectum, vestes etiam ejusdem Virginis & cetera multa talia, necnon mamphoram e cum impressione similitudinis faciei Dominicæ, a nomine dictæ mulieris Veronicam nuncupatam, prout Romæ ostenditur, fideliter collegit & salubriter custodivit. Amator quoque noster, devotus Christi servitor & famulus, cum ceteris dilcipulis Christum sequens, & necessaria sibi, ut bonus hospes præparans, usque ad Passionem & assumptionem beatæ Virginis familiariter ipsis adstitit & assidue ministravit.
[3] [& ob persecutionem Sauli in Galliam secessisse,] Lectio IV. Hoc vero tempore Saulus Christi Ecclesiam persecutus voluit eosdem Sanctos pœnis affligere, & ad legis antiquæ duritiam revocare. Sed Dominus noster misericorditer eos protegens, per angelum suum usque f … perduxit. Cumque jussu cælestis nuntii navem casu inventam ascenderent, præcepit eis angelus dicens: In quocumque loco hæc navis appulerit, Deo & Genitrici ejusdem fideliter serviatis. Inde quoque navigio perveniente ad locum, qui dicitur Paldagrava g, in Occiduis partibus, ducente Domino, pervenere. Lectio V. Constructo siquidem in loco prædicto vili schemate parvo tugurio, tam diu ibidem orationi & jejunio se dederunt, donec beatus Martialis h a Lemovicinis illuc advenit (qui conjuges prædicti, mare intermedio transmeato, eidem beato Martiali in Mauritania i occurrerunt) & beatus vir Martialis familiariter receptis eisdem, & constructa ecclesia Bearniæ k in honore proto-martyris Stephani, Lemovicas est regressus. Lectio VI. Veronica vero cum conjuge suo ibidem eremiticam vitam duxit. Sigibertum l vero Ducem Burdegalensem & Benedictam ejus conjugem ad fidem Catholicam converterunt, & per intercessionem eorumdem, eodem Duce ab infirmitate gravissima liberato, prædictus Dux & Benedicta conjux ejusdem est * a beato Martiali Lemovicensi apostoli baptizati. Ipse namque sanctus Martialis causa visitationis tunc ad eos redierat, quos speciali dilectione, sicut compatriotas m & notos & fideles devotissimo affectu diligebat.
[4] [dein Romæ S. Petrum visitasse,] Lectio VII. Relicta itaque conjuge propia apud Solacum n orationi & contemplationi, beatissimus noster Amator de præcepto & consilio beatissimi Martialis Romam petiit, & beatissimum Petrum Apostolorum principem visitavit. Audiens igitur Petrus Apostolus mirabilia, quæ Dominus per beatum Martialem Occiduis partibus operatus esset, gratias magnas reddidit Salvatori. Mansit itaque beatus Amator cum beato Petro fere per biennium in urbe Romana, viditque, quomodo crucifixus est Petrus, & Paulus etiam decollatus o, reversusque Lemovicas camisiam p beatæ Virginis, & de sanguine proto-martyris Stephani, & alias multas reliquias, quas beatus Petrus eidem tradiderat, una cum reliquiis de sanguine beati Petri, quas collegerat; & unum de clavis, & cingulum, quo utebatur, beato obtulit Martiali. Receptis igitur reliquiis multis, quas beatus Amator eidem sancto tradidit Martiali, & defuncta supradicta Veronica, in eremum prope Mauritaniam monasteria q duo construxit, unum scilicet in honorem beatæ Virginis, & aliud in honorem Apostoli Petri; ibique Fratres instituit in fide Christiana instructos plenius, moribusque & sacris virtutibus redimitos Domino servituros: patriam quoque illam illuminavit prædicationis verbo & sanctæ conversationis exemplo.
[5] Lectio VIII. De virtute igitur in virtutem proficiens, [& hinc in Galliam reversum,] ut alios alibi populos Domino lucraretur, eremi petiit alterius vastitatem, vallem scilicet quamdam altam rupibus clausam, terribilem & incultam. Vir vero Dei multas reliquias & paucos secum panes deferens, Deo placere cupiens, in prædicta valle Cathurcini r sub quadam concavitate præparavit habitaculum; quam quidem [ex illo tempore] omnipotens Dominus ita per Servi sui meritum ab omni rapacium genere ferarum plene purgavit, quod toti viciniæ gaudium pariter intulit & stuporem. Ipse vero fidelis servus & prudens, referentibus sibi gratias, docebat de hoc dare gloriam Deo, qui potestatem habet non tantum super homines & jumenta, sed etiam super cuncta creata. Informabat igitur populos confluentes in fide Catholica, non solum de propinquis partibus, sed etiam de remotis. Construxit siquidem idem Sanctus sub prædictæ rupis concavitate capellam parvam quidem situ, & ædificio pauperem; sed sanctarum reliquiarum pignoribus divitem, & miraculorum fertilitate celebrem & famosam: in qua capella jejuniis, vigiliis, & orationibus vacans, sic totam viciniam illustravit, quod licet illius patriæ populi quadam sint vitiata feritate crudeles, & servitio indomiti, ad eum tamen in suis necessitatibus confluebant, orationem ejus & suffragia lacrymosis suspiriis fideliter implorantes.
[6] Lectio IX. Beatus vero Amator in sancto proposito de die in diem provide proficiens, [transacta vita solitaria, pie obiisse.] pietate repletus, misericordia præditus, prædicatione cautus, pariter exstitit & facundus dolentium consolator, ecclesiarum constructor, abstinentiæ sectator, corpore castus. In omnibus sobrius erat, & opere bono perfectus; semper in illius ore Christus, & in mente fulgebat Spiritus sanctus. His ergo & aliis virtutibus plenus, acri febrium fuit dolore afflictus, & vocationem suam, Spiritu sancto revelante, cognoscens, portari se in oratorium beatæ Mariæ, quod ipse construxerat, fecit; divinorum quoque Sacramentorum perceptione munitus, de religionis observantia ac mutua invicem charitate habenda Fratres suos prudenter instruens, inter ipsorum manus Ave Maria gratia plena devote sæpius repetens, XIII Calendas Septembris feliciter migravit ad Christum.
ANNOTATA.
a Ex hac religionis paritate in Commentario prævio num. 21 & sequente probavi, uxorem hujus Sancti cum hæmorrhoïssa euangelica non posse confundi.
b Hinc tacite refellitur opinio eorum, qui hunc S. Amatorem putant esse eumdem cum Zachæo publicano: ut enim alia diversitatis indicia prætermittam, Zachæus publicanus non vixerat antea in justificationibus Domini sine querela, cum post conversionem suam reddiderit quadruplumillis, quos defraudaverat.
c His verbis videtur scriptor Actorum conjugem S. Amatoris confundere cum hæmorrhoïssa, quæ ad tactum fimbriæ Dominici vestimenti sanitatem obtinuit, adeoque contradicit initio Actorum suorum, ut superius ex assignatis littera a colligi potest.
d In Commentario prævio num. 24 de lacte Deiparæ sententiam Guiberti abbatis retuli, & numeris sequentibus circa hanc quæstionem cum Luca Dacherio dubius hæsi.
e Quamvis hanc vocem mamphora in Glossario Cangiano non invenerim, tamen ex sensu satis patet, hic sudarium aut linteum significari.
f Hic videtur aliquid deesse, & legi debere usque ad mare vel portum, aut quid simile, nisi forsan usque adverbialiter pro semper aut continuo accipiatur.
g Gisseyus noster in Historia Rupis-Amatoris cap. 6 pro Paldagrava legit Pal de grave, asseritque, potius legendum esse Pas de grave, qui locus in extremitate territorii Medulici vel Medulani (vernacule au bout de la coste de Medoc) circa ostium Garumnæ situs est, de quo tractu Valesius in Notitia Galliarum & Baudrandus in generali Geographia consuli possunt.
h De hoc Sancto ejusque in Galliam adventu fusius in Opere nostro ad diem 30 Junii disputatum est.
i Secundum hanc narrationem navis illa forsan in quodam littore Mauritaniæ moram traxit, ubi conjuges isti sancto Martiali occurrerunt, emensoque mari Mediterraneo, in Oceanum descendit, & tandem ad supradictum Aquitaniæ portum appulit.
k Nescio, an hoc loco indicetur vetus Aquitaniæ civitas, quæ a sancto Gregorio Turonensi vocatur Benarna, ab aliis Beneharnum, a quæ tractus Bearnensis vel Benearnensis nomen accepit, de quo vide Valesium in Notitia Galliarum pag. 82.
l De hoc Duce Burdigalensi & ejus uxore etiam fit mentio in Actis S. Martialis; sed eruditi ea passim pro supposititiis habent.
m Scriptores barbari vel mediæ ætatis compatriotas dicunt eos, quos Latini populares appellant.
n Hujus loci situm in Commentario prævio num. 4 assignavi, quamvis ibidem monuerim, etymologiam ejusdem loci mihi non placere.
o In systemate biographi nostri oportet, S. Amatorem tunc senem fuisse, cum superius initio Actorum dicatur ante adventum Salvatoris uxoratus fuisse, & martyrium SS. Petri & Pauli anno Christi sexagesimo septimo contigerit.
p Camisia apud scriptores medii ævi pro indusio usurpatur.
q Noli hic per monasteria & Fratres intelligere congregationes Religiosorum stricte dictorum; sed his nominibus hoc loco significatur cœtus fidelium, quos Christiani primis seculis generatim fratres appellabant.
r Hoc nomine significatur tractus Cadurcensis, ut satis clarum est.
* lege sunt
DE S. SERONIO VEL SERRONIO MARTYRE
APUD SANTONES IN GALLIA.
Forsan Sec. III.
Sylloge de Cultu & ætate.
Seronius vel Serronius martyr, apud Santones in Gallia (S.)
G. C.
Andreas Saussayus memoriam hujus sancti Martyris, quem Castellanus vernacule Siroine, [Colligitur antiquus cultus hujus Martyris] & novissimi Galliæ Christianæ editores Saloine appellant, in Martyrologio suo Gallicano ad diem XX Augusti annuntiat his verbis: Apud Xantonum civitatem natalis sancti Seronii martyris, illic pro Christi gloria sub ethnicorum cæsarum procellis trucidati; ad cujus testimonii acervum, pace Ecclesiæ superno munere demum concessa, ecclesia cum cœnobio a fidelibus exstructa est, ad quam Carolus Magnus cum aliquando divertisset, gesta ejus perlegit, & eumdem pro fide Christi martyrio coronatum, miraculisque in vita & morte fulgentem reperit ac coluit. Utinam gesta illa, quæ Carolus Magnus perlegisse dicitur, ad ætatem vel notitiam nostram pervenissent! Cum igitur Acta S. Seronii nobis desint, immemorabilem ejus cultum confirmarc conabimur.
[2] Claudius Castellanus, qui in admittendis ignotæ vel dubiæ venerationis Sanctis plerumque cautus esse solet, [ex ecclesia ei dicata,] in suo Martyrologio universali eumdem sanctum Martyrem hodie commemorat. Huic accedit Martyrologium Parisiense anno 1727 editum, quod eodem die XX Augusti sic habet: Santonis sancti Seronii martyris. His annuntiationibus non exiguum pondus addunt collectores Galliæ Christianæ, qui in novissima istius Operis editione tomo 2 Col. de veteri cultu hujus sancti Martyris scribunt sequentia: Olim non longe ab hoc monasterio (nimirum S. Petri, de quo superius egerant) erat ecclesia & adjunctum cœnobium sancto Seronio (S. Saloine) martyri Santonensi dicatum temporibus Caroli Magni, quem illuc orationis causa venisse, dum Santonis moraretur, legimus. Vellem, ut editores Galliæ Christianæ assignassent illa monumenta, in quibus hæc legerant, & nos etiam ea consulere potuissemus. Facile tamen propter testimonium talium virorum credimus, hoc antiquæ venerationis indicium in vetustis monumentis reperiri, ac propterea de legitimo S. Seronii cultu minime dubitamus.
[3] [& ætas ipsius ex conjectura.] Sed omnino ignoramus, cur in proxime laudato Martyrologio Parisiensi ætas aut martyrium hujus Sancti tertio seculo affigatur: cum enim in Martyrologio Gallicano Saussayi tantum dicatur sub ethnicorum Cæsarum procellis, sive persecutionibus trucidatus, æque potuit S. Seronius seculo secundo, vel ineunte quarto, quam tertio, lauream martyrii obtinere. Cum tamen illud tempus non prorsus temere signatum existimemus, initio hujus sylloges martyrium ipsius sub dubio per adverbium forsan ad seculum tertium retulimus. Libenter interim certiora hujus rei documenta exspectabimus, & defectu ulterioris notitiæ jam compendioso huic commentario finem imponemus.
DE SANCTO PORPHYRIO
IN ITALIA,
Circa finem seculi III.
SYLLOGE.
Cultus certus, martyrium incertum; præter hunc non fuit alius: S. Venantii pædagogus.
Porphyrius in Italia (S.)
AUCTORE P. D.
Sancti Porphyrii cultus antiquissimus colligitur ex Romano Martyrologio veteri, a Rosweydo typis vulgato, [Sancti cultus antiquus,] in quo ad hanc diem ita signatur: Porphyrii hominis Dei. Annuntiationem hanc auxit Ado, dicens, Eodem die B. Porphyrii hominis Dei, qui S. martyrem Agapitum erudivit in fide & doctrina Christi. Adonem secuti sunt tum auctor Plantiniani Bedæ, & Usuardus; tum Baronius in Martyrologio Romano moderno, in notis additis observans, ejus martyrium descriptum haberi in Actis S. Agapiti, de quo supra, XV Kal. Septembris. Acta S. Agapiti duplicia dedimus tom. III hujus mensis pag. 532 & 537. In ambobus S. Porphyrii fit mentio; non tamen tolerati ab ipso martyrii: unde ne mutila sint veretur illustrissimus Suaresius, pag. 525 ejusdem tomi citatus: Cum, ut addit, in ipsis non comperiatur martyrium Porphyrii, quod descriptum in illis Baronius .. asserit.
[2] [martyrium] Verum non satis justus apparet is viri illustrissimi metus: quamquam enim Acta S. Agapiti, a nobis locis mox citatis impressa, non adeo magni momenti sint, ut ibidem pag. 525 ostenditur; ne tamen mutila sint, non magis, imo minus timendum est, quam ne justo auctiora sint ea, quibus usus est eminentissimus Baronius: cum enim ea biographorum communiter sit indoles, ut potius palmas non obtentas Sanctis affingant, quam detrahant veras; facilius omnino fieri potuit, ut palma martyrii apographis Baronii insereretur, quam omitteretur in nostris.
[3] Petrus de Natalibus episcopus Equilinus lib. 7 cap. 102 ita scribit: [non satis probatur.] Porphyrius martyr passus est tempore Juliani imperatoris sub Antiocho præside in urbe Roma. Hic vir Dei S. martyrem Agapitum enutrivit, & ad martyrium sua doctrina animavit … propter quod ab Antiocho præside detentus, post multa sibi illata tormenta emisit spiritum X * Kal. Septembris. Ex quibus consequens est, ut & Petrus de Natalibus habuerit Acta tum ab iis diversa, quæ nos typis vulgavimus, tum ab aliis, in quæ Baronius incidit: nam apud Equilinum S. Porphyrius scribitur martyr, non in Actis nostris: apud Equilinum scribitur passus tempore Juliani; adeoque circa annum 362; juxta apographa autem Baroniana diu ante, si passus est, pati debuit: cum enim (ut eadem affirmant) præceptor fuerit S. Agapiti, sub Aureliano martyrii palmam adepti, verisimile non est, quod ad annum 362 supervixerit. Verum quæcumque fuerint Equilini ecgrapha, minoris certe sunt ponderis, quam ut indubitatam de Porphyrii martyrio fidem extorqueant; tum quia Acta nostra illud subticent, tum quia B. Virum tempore Juliani ab Antiocho præside in urbe Roma detentum narrant: cum tamen nullus hujus nominis vel præses seu urbis præfectus vel consul sub Juliano notetut in catalogis præfectorum urbis & consulum.
[4] Gravior jam occurrit difficultas, an ille B. Porphyrius, [S. Porphyrius, qui B. Agapiti præceptor fuit,] de quo actum est tom. 1. Maii, ad diem IV, pag. 451, quique fertur S. Venantii præceptor, ab eo, quem hodie colimus, sit distinguendus? Eumdem esse suadet ratio non levis: nam cum res gestæ S. Venantii ex antiquioribus Actis S. Agapiti pro magna parte sint desumptæ (ut tom. IV Maii pag. 145 evidenter demonstratur) prudenter opinari licet, sanctum quoque Porphyrium ex Actis S. Agapiti in Vitam S. Venantii fuisse translatum, præsertim cum in Actis S. Venantii, Porphyrio, Venantii magistro, eadem tribuantur personarum adjuncta, quibus in Actis S. Agapiti vestitur Porphyrius Agapiti præceptor: nam Jacobillus citatus tom. 1 Maii pag. 451 ex manuscriptis Camerinensibus, lectionibus antiquis, aliisque scriptoribus de Porphyrio D. Venantii præceptore narrat sequentia: instruxit S. Venantium nobilissimum juvenem, omni virtutum genere, quo valde illustris omnibus apparuit: qui S. Porphyrio obediebat cum magna reverentia, ut vero suo magistro. En autem plane similia in Actis S. Agapiti pag. 532 tomi præcedentis III Augusti: Adhæsit nobili genere ortus cuidam religioso viro, nomine Porphyrio, qui eum a puero nutriens, elementis litterarum non mediocriter instruxit, ac spiritualibus documentis fecit eum plenissime esse capacem.
[5] [S. quoque Venantii pædagogus] Idem etiam eximiæ sanctitatis titulus utrique Beato puerorum præceptori adscribitur: nam ut alter tom. præced. pag. 537, ita alter tom. IV Maii pag. 139 homo Dei nuncupatur. Hæc actorum confusio nondum detecta erat, cum tom. 1 Maii de Porphyrio actum est, ut tom. IV ejusdem mensis pag. 139 manifestum est: unde non mirum, si tum Porphyrius quidam creditus sit S. Venantii præceptor: cum tamen probabilius sit, alium hujus nominis, qui sancti alicujus martyris pædagogus fuerit, celebrandum non esse præter eum, de quo veteres martyrologi num. 1 citati scribunt, quod S. Agapitum erudiverit in fide & doctrina Christi. Quam exigui sint momenti monumenta Camerinensia, in quibus, & quidem solis, Porphyrius S. Venantii instructor traditur, erudite jam pridem ostendit Papebrochius tom. IV Maii pagg. 143 & 144.
[6] [perperam scribitur.] Illud interim negare nolim, servari etiam hodiedum Camerini in arca marmorea corpus S. Porphyrii presbyteri: sed hasce exuvias esse illius, qui S. Venantium in fide instruxit, quo ex monumento satis fideli probatur? Multos habuit martyres & confessores Camcrinum; quos inter Porphyrius quidam facile fuerit, quem fabulosus biographus non gravate S. Venantii præceptorem commentus est: cum S. Agapitum, cujus Acta mutuabatur, pædagogo ejusdem nominis usum legisset. Quidquid sit, huc usque quid aptius divinare non licet, donec ex certioribus documentis certiora discam. Emortualis S. Porphyrii annus ignotus est. S. Agapitus, quem sacra doctrina imbuit, sub Aureliano circa annum 272 martyrium consummavit: an supervixerit ipse ad annos multos, plane incertum est. Initium certe seculi quarti potuit attingere: unde obiisse eum circa finem seculi tertii superius notavi. Syllogen hanc, ac nonnullos Commentarios prævios huic tomo IV Augusti inserendos nobis reliquit P. Petrus Dolmans, superius per litteras nominis initiales P. D. indicatus; qui debuit museo nostro valedicere propter male affectum pectus, atque adeo ad continuanda nostra studia non satis accommodatum: de qua re juverit deinceps meminisse, quando eædem litteræ P. D. recurrent.
[Annotata]
* f. XIII
DE S. LUCIO SENATORE MART.
IN CYPRO,
Tempore persecutionis Diocletiani.
SYLLOGE.
Cultus, sepultura, ac tempus martyrii.
Lucius senator Mart. in Cypro (S.)
AUCTORE J. P.
Quam verum sit illud, vulgo quod dici solet, verba movent, exempla trahunt, comprobat exemplum S. Lucii, qui perspecta S. Theodori Cyrenensis pro Christi confessione certantis constantia, [Commemorationes in Fastis Græcis,] ab idolorum cultu ad orthodoxam fidem conversus est, ac pro ea sanguinem fudit. Agunt de eo Græci Fasti hac die. Menæa magna typis edita sic habent: Sancti martyris Lucii senatoris, Græce τοῦ βουλευτοῦ; ad quem titulum alluditur in his versiculis, qui ibidem subjiciuntur:
Βουλὰς
ὅλας
προῆλθε
τὰς
Ἀχιτόφελ
Βουλῇ
μιᾷ
Λούκιος
ἀθλήσας
ξίψει
Consilia prævenit omnia, Achitopel, tua
Lucii unicum, quando ense decertans cadit.
An vult dicere poëta? Omnes versutias, consilia omnia Achitophelis, id est, dæmonis aut tyranni, prævenit ac eludit Lucius consiliarius seu senator unico hoc suo consilio, quo elegit pro fide Christi certare ac gladio sanguinem pro ea profundere. Nisi fortasse poëta potius sit usus sensu litterali, quam allegorico, innuens melius sibi consuluisse consilio unico Lucium senatorem seu consiliarium, quo vitam pro Christo dedit; quam Achitophelem, qui Davidis regis consiliarius fuit, ac deinde rebellis Absalonis partes secutus: sed dum animadverteret, ultimum suum consilium, quod Absaloni dederat, non fuisse exsecutioni mandatum, præ desperatione interiit suspendio. Vide lib. 2 Regum cap. 15, 16 & 17. Menologium Sirleti ac Synaxarium Basilii imperatoris S. Lucium etiam memorant; quibus adde apographum nostrum Græcum e codice bibliothecæ Cæsareæ Vindobonensis (de quo Lambecius in Commentariis de ista bibliotheca lib. 8 pag. 206) sed ibi annuntiatur die XXII Augusti; in Basiliano autem die XXI.
[2] Martyrologium Romanum ista de eodem Martyre hodie legenda præscribit: [ac Martyrologio Romano: elogium,] Eodem die sancti Lucii senatoris, qui perspecta constantia Theodori Cyrenensis episcopi in martyrio positi, ad fidem Christi conversus, ad eam etiam Dignianum præsidem pertraxit: cum quo Cyprum profectus, cum ibi alios Christianos pro confessione Domini coronari videret, ultro se ipsum obtulit, & eamdem martyrii coronam capitis obtruncatione promeruit. Elogium seu narratio martyrii e Synaxario Basiliano edita est Græce ad finem tomi 1 mensis nostri Augusti; Latine vero sic sonat, iis, quæ hoc signo [] comprehenduntur, e codice Ms. Cæsareo Vindobonensi desumptis: Lucius Christi martyr e Cyrenensi urbe, quæ est in Lybia, oriundus, ejusdem urbis primus, ac assessor præsidis fuit, magnitudine corporis [quasi ad unum palmum magnum] & divitiarum potentia alios omnes supereminens. Erat autem idolorum cultor, & gentilium superstitioni, eorumque errori hactenus valde addictus: sed ex quo vidit sanctum martyrem magnum Theodorum, & ejusdem urbis episcopum, pro Christo decertantem, & coronam victoriæ reportantem, a Christi gratia compunctus divinum accepit baptisma. Postquam vero præsidem [Diognianum] induxisset, ut baptismum susciperet, illum duxit secum atque in Cyprum navigavit: ubi dum comperisset comprehendi Christianos & interfici propter Christum, clam præside [Diogniano] sese conjunxit Martyribus ac tortoribus tradidit; coactusque sacrificare idolis, non obtemperavit; sed altare calcibus impetens subvertit, &, præside exasperato, truncatus est capite.
[3] [sepultura,] Similia de ejus conversione ac martyrio exstant in Menologio Sirleti, Menæis magnis excusis, & apographo nostro Cæsareo-Vindobonensi; e quo tamen nonnulla observo ad majorem præcedentium elucidationem. Ac de sepultura quidem hæc ibidem narrantur post martyrium: Γνοὺς δὲ ὁ Διογνιανὸς, συνεκόμισεν αὐτὸν τῇ ταφῇ, μύροις ἀλείψας, καὶ σινδόνι καθαρᾷ ἐνειλίσας. Μετὰ χρόνον τοίνυν ἀνοίξαντε, τὸν τάφον αὐτοῦ, εὗρον τρία ῥόδα ἀναφυέντα παρὰ τὸ στέρνον αὐτοῦ· καὶ θελόντων τινῶν ἆραι αὐτὰ ἕνεκεν ἴασεων, εὐθὺς ἀφανῆ γεγὸνασιν. Ὁ δὲ συγτραφεὺς ἰερεὺς ὢν, μετά τινας χρόνους συγτράψας τὸ μαρτύριον τοῦ ἁγίου Λουκίου, καὶ ναὸν αὐτῷ οἰκοδομήσας, ἔργῳ καὶ λόγῳ τὸν Ἅγιον πᾶσι καταφανῆ ποιήσας, τετίμηκεν εἰς δόξαν τοῦ πάντων Θεοῦ· αὐτῷ γὰρ πρέπει δόξα, τιμὴ, κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμὴν. Quæ Latine sic sonant: Diognianus autem rei conscius, sepulturæ eum mandavit aromatibus conditum & munda sindone involutum. Postea vero, ejus sepulcro aperto, invenerunt rosas tres pullulasse ad pectus ejus: quæ dum nonnulli vellent auferre sanitatum gratia, statim disparuere. Scriptor autem, qui erat sacerdos, & qui post annos aliquot sancti Lucii martyrium exaravit, templumque ipsi ædificavit, opere & sermone Sanctum apud omnes illustrem reddidit ac honoravit ad gloriam rerum omnium Dei: ipsum enim decet honor, gloria, potestas in secula seculorum. Amen.
[4] [solennitas Constantinopoli,] De S. Theodoro Cyrenensi antistite ac martyre tractavi ad diem IV Julii, tom. 2 ejusdem mensis a pag. 19. Quæ vero tunc ibidem allata sunt ejusdem præsulis gratia, suggerunt materiam considerandi ac notandi hæc puncta. 1o. S. Lucio solennem delatum fuisse cultum Constantinopoli, eruo e narratione martyrii utriusque dicti pugilis: nam hæc ibi ponitur clausula: Celebratur autem solennitas eorum in sanctissimo martyrio ipsorum, seu loco eis sacro in Rhegio. Videri possunt ea, quæ habet Cangius lib. 1 Constantinopolis Christianæ pag. 53 de porta Rhegii vel Rhesii, vel Rhusii appellata. 2o. Ad præsidem, qui a S. Lucio conversus supra dicebatur ad fidem Christi, spectant ista. S. Theodorus Cyrenensis sub illo passus est; sicut habes loco mox apud nos citato, ubi cum Martyrologio Romano vocatur non Diognianus, sed Dignianus. Lambecius superius assignatus animadvertit, præsidem, qui in Martyrologio Romano vocatur Dignianus, in ipsis Actis Græcis appellari Διογνιανὸν, seu potius Διογενιανὸν: eamque lectionem veram ac genuinam esse, existimare se addit.
[5] At quid de tempore martyrii? Fateor imprimis, exploratum mihi prorsus non esse, [tempus martyrii.] quo præcise anno illud acciderit: verum quæ modo de S. Theodoro episcopo Cyrenensi præmissa sunt, quandoquidem cum S. Lucii conversione ad Christi fidem cohærent, ansam præbent, hujus martyrium ex istius laurea præterpropter in ratione temporis definiendi. Ex iis ergo quæ tomo 11 Julii citato de tempore passionis S. Theodori Cyrenensis allata sunt, videtur posse statui, S. Lucii martyrium fuisse consummatum tunc temporis, quando famosissima illa persecutio, quæ Diocletianea nuncupatur, partes etiamnum agebat suas. Ad hæc, cum Baronius sacros Theodori Cyrenensis triumphos accenseat anno Christi 310, sicut eodem tomo dictum fuit; ex ratione illa temporis apud Baronium signata sequeretur, S. Lucii martyrium ante istum annum poni non posse, cum Theodoro hic supervixerit, prout habemus e supra allegatis documentis. Nos ergo martyrium S. Lucii supra affiximus tempori persecutionis Diocletianeæ, quocumque ejusdem persecutionis anno, vel etiam aliquamdiu post hanc, illud evenerit.
DE SANCTIS MARTYRIBUS XXXVII ITEM DE SS. SEVERO AC MEMNONE CENTURIONE MM.
PHILIPPOPOLI AC BIZYÆ IN THRACIA,
Sub Diocletiano ac Maximiano.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Cultus apud Græcos ac Latinos, Acta.
Martyres XXXVII Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia (SS.)
Severus M. Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia (S.)
Memnon centurio M. Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia (S.)
AUCTORE J. P.
Præclarum hunc Martyrum manipulum signat Romanum Martyrologium, cujus infra annuntiationem proferemus, in Thracia: [Signantur in Fastis] Græci autem Fasti locum in Thracia determinant Byziam, quæ & Bizya dicitur, nec non aliter efformatur, prout videre licet tom. III hujus mensis, die XIII in Annotatis ad Acta S. Maximi cap. 5 lit. b; ubi plura alia sunt observata de ista urbe, ac de ejusdem situ actum est. His de palæstra martyrii præmonitis, quæ tamen an satis recte sic ponatur, postea inquiremus, subdo Sanctorum memoriam e tabulis Græcis. Menæum Chiffletii sic brevissime: Μαρτύρων λξ᾽ ἐν Θράκῃ. Martyrum triginta septem in Thracia. Menæa magna impressa paullo plus dicunt: Eodem die (XX Augusti) sanctorum triginta septem Martyrum, qui Byziæ in Thracia martyrium confecere. Sequuntur hi versiculi:
Τρεῖς
ἐνδέουσι
πρὸς
τὸ
τοὺς
κεκαυμένους
Χάριν,
Τριάς,
σου
τετράκις
τελεῖν
δέκα.
Combusti in igne, Trinitas, pro te, quarter
Decem ut triumphent Martyres, deest trias.
[2] Ludit poëta in numeris, uti patet. Subditur in dictis Menæis parva narratio martyrii: [cum Græcis] ea vero, quæ tomo 1 Augusti pag. 666 e Menologio Basilii imperatoris a nobis Græce est edita, quamque de more exhibebimus hic Latine, plura singillatim memorat. Sic ergo sonat: Eodem mense (Augusto, die) XX. Certamen sanctorum triginta septem Martyrum, qui Byziæ in Thracia martyrium confecere. Severus quidam Christianus, Sida Pamphyliæ oriundus, omnem civitatem ac locum pertransibat Christi sermonem docens. Dum vero Philippopolim Thraciæ venisset, sanctos Martyres, qui erant sex ac triginta, ab Apelliano præside cruciari comperit, ac religionem libere professus comprehenditur & vehementer raditur, candentesque ungulæ ferreæ digitis ejus admoventur: item quatuor in lignis vinctus, ac funibus tensus, serra ferrea sectus est. Deinde cingulo ferreo vehementer candente cinctus est, atque ita capite truncatus. Memnon autem centurio in duobus ligatus columnis & tensus, tribus excarnificatus est loris a capite usque ad pedes. Deinde, manibus pedibusque præcisis, in fornacem injecti, omnes subter terram martyrium consummarunt. Quædam de illa narratione mox observabimus, quando prius egerimus de Martyrum memoria apud Latinos.
[3] [tum Latinis.] Annuntiatio in Martyrologio Romano his constat verbis: In Thracia sanctorum trigintaseptem Martyrum, qui sub præside Apelliano pro Christi fide manibus pedibusque præcisis, in caminum ardentem injecti sunt. Galesinius pluribus illos refert, quæ similia sunt iis, quæ habentur in Menæis magnis. Audiatur ipsius textus: In Thracia sanctorum triginta septem Martyrum, qui partim Constantinopolitani, partim Philippopoli nati, fidei Christianæ religionem palam libereque professi, ab Apelliano præside comprehensi, primo variis inauditisque torti cruciamentis, denique extremis pedibus manibusque præcisis, in caminum amplum, humi effossum, exardescentem conjecti, præclara martyrii laude abeunt in cælum.
[4] [Observationes nostræ.] His præmissis subjicio nonnullas observationes. 1o. Vidisti in titulo, qui præfigitur elogio Basiliano, exprimi Martyres triginta septem; in ipso autem elogii textu triginta sex. His si annumeretur Severus, qui in eodem elogio nominatur, erunt quidem tunc triginta septem conformiter ad alias tabulas Græcas supra indicatas; sed si Memnon centurio, ibidem pariter nominatus, etiam aliis accenseatur, tunc erunt simul octo supra triginta. Acta vero ponunt quadraginta, sicut postea patebit. 2o. Idem elogium in titulo annuntiat Martyres XXXVI Bizyæ in Thracia certaminis sui cursum consummasse; sed in ejusdem elogii contextu asseritur, cruciatos illos fuisse Philippopoli in eadem Thracia, nulla facta mentione Bizyæ; & illico agitur de cruciatu ac sectione S. Severi, nec non de excarnificatione S. Memnonis, ac mox dicuntur omnes, manibus pedibusque præcisis, martyrium in fornace confecisse. Hæc ego non satis combino: combinarem facilius, si Bizya ac Philippopolis essent inter se viciniora, quam revera sint: & Philippopolis quidem versus Hæmum montem ad Bessos ac Hebrum fluvium; Bizya autem versus pontum Euxinum in Astica vel forte Cænica regione notantur in tabula Thraciæ antiquæ apud Cellarium lib. 2 cap. 15 ad pag. 838. Ratio autem, ob quam superius omnes hosce Martyres non signarim Byziæ, sed Philippopoli ac Bizyæ in Thracia, est ea, quod Acta sic illos ponant. Vide illa inferius. 3o. De duobus Sanctis martyribus paulo ante nominatis pauca ista accipe.
[5] Martyrologium Romanum hac die illos proxime sic subdit præcedentibus septem ac triginta: [De SS. Severo ac Memnone] Item sanctorum martyrum Severi & Memnonis centurionis, qui eodem mortis genere consummati, victores abierunt in cælum. Ex Græcis tabulis habemus ista: Menæum Chiffletii hac die meminit solius Memnonis centurionis, Μέμνονος τοῦ κεντουρίωνος. Menologium Sirleti post XXXVII Martyrum annuntiationem subdit de hisce duobus Athletis sequentem: Eodem die commemoratio sanctorum martyrum Severi & Memnonis centurionis, qui pro Christi fide verberibus & loris a capite usque ad pedes cæsi, in ligno suspensi, atque in fornacem abscissis pedibus injecti, spiritum Deo commendantes, martyrii coronam acceperunt. Menæa magna excusa eos referunt, & his versibus prosequuntur:
Ξίφει
παθῶν
Σεβῆρος
εὗρεν
ἀξίους
Ἔπαθλα
λαμπρὰ
τοῦ
διὰ
ξίφους
πάθους.
Ἔχει
τὸ
πῦρ
σε
πρὸς
βραχὺν,
Μέμνον,
χρόνον,
Μένει
δέ
σε
στέφανος
εἰς
ἀεὶ
μένων.
Severus ense passus, ense repperit
Dignos, decori lauream certaminis.
Te flamma, Memnon, tempore excruciat brevi,
Sed te manet corona, quæ semper manet.
[6] In primo disticho, quod de S. Severo est, alludit poëta, [ex Fastis.] quantum ego quidem assequor, ad Martyres triginta septem, quos Philippopoli pro Christi fide decertantes invenisse dicitur in elogio dictorum Menæorum, quod subjungitur. In secundo autem disticho de S. Memnone, videtur respicere poëta ad voces fere similiter cadentes Memnon, manet & manens, quas idcirco etiam sic expressi Latine. In eodem elogio non tantum refertur S. Severus e Sida Pamphiliæ oriundus, sicut supra etiam in Basiliano vidimus elogio, verum etiam Petronii Thracis cujusdam, ac Mygdoniæ filius exstitisse. Qua de re aliisque consule Acta illico a nobis proferenda. Nos interim sequentia de iis lectorem docemus.
[7] [Acta.] Primo. Apographa nostra Græca Sirmondo-Chiffletiana, quæ solemus allegare sub nomine Supplementi ad Menæa Græca excusa, die XXIV Augusti, prænotato nomine Sirmondi, quod indicio nobis est, hæc Acta transcripta fuisse ex Synaxario Sirmondiano, sic memorant: Ἄθλησις τῶν ἁγ. Σεβήρου καὶ Μέμνονος τῶν ἐν Θράκῃ μαρτυρησάντων σὺν ἑτέροις τριάκοντα ὀκτώ. Id est: Certamen SS. Severi ac Memnonis, qui in Thracia martyrium confecere cum aliis triginta octo. Ubi videntur indicari Martyres non triginta septem vel triginta octo, de quo numero supra egimus, sed omnino quadraginta: Idque confirmatur ex Actis numero 1, ubi e Græco reddita dicuntur ista: Et sancti quidem triginta & octo Philippopoli sub Apelliano proconsule .. capite truncati sunt die XXIV mensis Maii. Sanctus vero Severus &c. Deinde vero seorsim etiam narratur martyrium S. Memnonis. Secundo. Quia affirmant Acta ibidem, Athletas nostros exstitisse temporibus Diocletiani & Maximiani, ideo in eorumdem Actorum fide illos etiam superius cum hac nota temporis retulimus; in aliis tamen, uti vidimus, documentis non expreßa. Tertio. In illis item narrantur igne martyrium consummasse; hic vero triginta & octo .. capite truncati dicuntur: at Memnon, secundum Acta eadem num. 4, fuit in caminum ignis injectus, ac ibidem mortuus: Severus autem capite minutus. Quarto. Supra etiam num. 1 & 2 vidimus palæstram martyrii assignari Bizyam hodiernis nostris Sanctis; sed in Actis Philippopolis triginta octo innominatis; Bizya autem duobus nominatis datur, ut videre in illis licet num. 4. Apage igitur nugas Tamayi, qui in suo Martyrologio Hispano duos hosce Martyres Deobrigæ in Hispania annuntiat, more consueto ineptiens. Acta quandoquidem brevia sunt, ac Commentarius etiam brevis, si quid in illis observatu erit dignum, poterit hic facile consuli, ut non sit necesse Actis Annotata subjungere.
ACTA
Auctore anonymo,
e Synaxario Sirmondi. Interprete J. P.
Martyres XXXVII Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia (SS.)
Severus M. Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia (S.)
Memnon centurio M. Philippopoli, ac Bizyæ in Thracia (S.)
A. Anonymo.
Οὗτοι ἐν Θράκης ὑπῆρχον κατὰ τοὺς χρόνους Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ· καὶ οἱ μὲν τριάκοντα ὀκτὼ Ἅγιοι ἐν Φιλιππουπόλει ὑπὸ Ἀπελλιανοῦ ἀνθυπάτου ὁμολογήσαντες παρρησίᾳ τὸ τοῦ Χριστοῦ ὄνομα, τὰς κεφαλὰς ἀπετμήθησαν μηνὶ Μαίῳ τέσσαρες καὶ δεκάτῃ· Σεβῆρος δὲ ὁ ἅγιος πρὸς μὲν πατρὸς ἦν Θρὰξ, πρός δὲ μητρὸς Σιδίτης ἐν Παμφιλίας. Ἐκαλεῖτο δὲ ὁ μὲν πατὴρ αὑτοῦ Πετρώνιος, ἡ δὲ μητὴρ Μυγδωνία· οἱ πρὸς τὴν εἰς Χριςὸν ἐχειραγωγήθησαν πίστιν ὑπὸ τοῦ ἐπισκόπου Ξενοφόντος μαθητοῦ τοῦ Ἰωάννου Εὐαγγέλιστοῦ ἠγαπημένῳ τοῦ Θεολόγου. Καὶ οὗτοι μὲν εἰσοικισθέντες ἐν Φιλιππουπόλει αὖτις ἐξῳκίσθησαν διὰ τὸν ἐπικρατοῦσαν ἐν αὐτῇ εἰδωλολατρείαν.
[2] Ὁ δὲ μάρτυς Σεβῆρος ὁ τούτων υἱὸς κατέμεινον ἐν τῇ πόλει. Ὢν δὲ διὰ σώματος καὶ μέγετος δὲ δύναμιν ἀνυπέρβλητον περίβλεπτος καὶ μεγαλυνώμενος παρὰ πάντων, ὅμως μικρὰ ταῦτα ἡγεῖτο, εἰδὼς παρερχόμενα καὶ φθειρόμενα. Ἓν δὲ μόνον ἐθαύμαζε καὶ λίαν τούτων ἐπόθει, τυχεῖν τὸ παθεῖν ὑπὲρ Χριστοῦ, καὶ τὸ τῆς μαρτυρίας κοσμηθῆναι στεφάνῳ. Ὅθεν καὶ θεοφανείας ὄναρ ἠξιώθη καὶ προετράπη ἅμα πρωῒ ἐπὶ τῇ κατὰ ἀνατολὰς πύλῃ ἐλθεῖν, κᾀκεῖ τεύξεσθαι τοῦ σκοποῦ. Καὶ δὴ γενόμενος ἐν αὐτῇ, συναντᾷ τινι κεντουρίωνι, ὃς ἐκαλεῖτο Μέμνων. Τοῦτον οὖν κατ᾽ ἰδίαν λαβὼν, καὶ ἐν βραχεῖ τῆς καθ ἡμᾶς αὐτῷ τὴν οἰκονομίαν ἐκθέμενος πίστεως, καὶ ἀποστῆναι παραινέσας τῆς ματαιότητος τῶν εἰδώλων πείθει, καὶ τῇ τοῦ Χριστοῦ πίστει προσάγει.
[3] Διαβληθεὶς δὲ καὶ προσαχθεὶς Ἀπελλιανῷ ἀνθυπάτῳ, καὶ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν ὁμολογήσας, παραδίδοται Μέμνονι τῷ κεντουρίωνι, τὴν τῆς πίστεως ἀγνοουμένῳ μεταβολὴν, οἰηθέντος τοῦ ἀνθυπάτου δυνηθῆναι τὸν Μέμνονα τοῦ Χριστοῦ ἀποστῆναι τὸν Ἅγιον. Οἱ δὲ καθ᾽ ἑαυτοὺς γενόμενοι παρέθηξαν ἀλλήλους, καὶ πρός τὴν ὑπὲρ Χριστοῦ συνεστόμωσαν ἄθλησιν. Τῇδε ἑξῆς παραστάντες τῷ ἀντυπάτωaͅ Χριστιανοὺς ἑαυτοὺς ἀμφότεροι ἀνηγόρευσαν. Τύπτεται οὖν ὁ Μέμνων ἀφηλεῶς, καὶ ὁ Σεβῆρος τὰς σιαγόνας τιτρώσκετυι.
[4] Εἶτα ἐκ Φιλιππουπόλεως ἀπαίρονται τῷ ἀνθυπάτῳ εἰς Ἀδριανούπολιν, κᾀκεῖθεν εἰς Βιζύην σιδήρων βάρει πεφορτόμενοι ἀκολουθῆναι ἀναγκάζονται. Ἔνθα προσαχθέντες καὶ ἐρωτηθέντες ἀμετάθετον ἔχειν τὴν εἰς χριστὸν πίστιν ὁμολογήσαντες, ὡς τὸ στεῤῥὸν αὐτῶν καὶ ἀνένδοτον κατεῖδεν ὁ τύραννος, προσέταξε τὸν ἅγιον Μέμνονα ταθῆναι δυσὶ κίοσι προσδεθέντα, καὶ σιδηροῖς ὀγκίνοις τρεῖς λώρους ἐκδαρῆναι ἀπὸ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ διὰ τῆς ψύας διήκοντας μέχρι τῶν ποδῶν. Ὃ ἰδὼν ὁ μακάριος Μέμνων, ἡδὺν εἶπεν εἶναι τὸν πόνον ὃς προξενεῖ αἰώνιον ἀπόλαυσιν. ἔσται δὲ τοῦτο πάντως ἐμοὶ· καὶ γὰρ τῇ τριτμήτῳ δορᾷ τῆς σαρκός μου τὴν ἁγίαν δεξιοῦμαι Τριάδα. Μετὰ δὲ τοῦτο τμηθεὶς χεῖρας καὶ πόδας εἰς κάμινον πυρὸς ἐνεβλήθη, ἐν ᾗ καὶ τὸ πνεῦμα παρέδωκε τῷ Θεῷ. Ὁ δὲ ἅγιος Ζεβῆρος ἐξέσθη σιδηραῖς χερσὶ· εἶτα δακτυλήθρας πεπυρωμένας τοῖς δακτύλοις περιβάλλεται, καὶ ὑπὸ τεσσάρων στρατιωτῶν τανυσθεὶς πρίζεται. Τῆς δὲ τοιαύτης βασάνου παραδόξως ῥυσθεὶς, τῶν στρατιωτῶν ἀτονισάντων καὶ ἐκλυθέντων, σιδηρὰν ζώνην περιζώννυται πυρωθεῖσαν, καὶ οὕτως τὴν κεφαλὴν ἀποτέμνεται.
[Sanctorum patria, S. Severi parentes,] Hi e Thracia oriundi exstitere temporibus Diocletiani & Maximiani. Et Sancti quidem triginta & octo Philippopoli sub Apelliano proconsule nomen Christi libere confessi, capite truncati sunt die vigesima quarta mensis Maii. Sanctus autem Severus ex parte patris erat Thrax, ex parte vero matris Sidites in Pamphilia. Pater ejus vocabatur. Petronius; mater Mygdonia. Qui ad Christi fidem sunt adducti ab episcopo Xenophonte, sancti Joannis Euangelistæ dilecti Theologi discipulo: & postquam fixissent domicilium Philippopoli, denuo ex ea migrarunt, propterea quod ibidem invalesceret idoloatria.
[2] [desiderium martyrii, conversio S. Memnonis;] Severus autem martyr, eorum filius, in urbe permansit: cumque esset ob eximiam corporis magnitudinem ac vires conspicuus ac famosus apud omnes, parvi hæc ducebat, non ignarus fluxa hæc esse & caduca. Unum vero suspiciebat, & præ illis desiderabat consequi, pati nempe pro Christo, & corona martyrii exornari. Unde divina apparitione in somno dignatus est atque incitatus ut, simul atque lucesceret, ad portam se conferret, quæ jacet ad orientem; futurum deinde, ut consequeretur propositum. Et vero postquam illuc pervenisset, cuidam occurit centurioni, qui vocabatur Memnon. Huic itaque seorsim prehenso fidei nostræ mysteria breviter exponit; eumque adhortatus, ut ab insano idolorum cultu desistat, obedientem reddit, & ad Christi fidem perducit.
[3] Accusatus autem atque ante Apellianum proconsulem productus, Christique fidem professus traditur Memnoni centurioni. Proconsul autem ignorans eum Christi fidem amplexum fuisse, existimabat fieri posse, ut Memnon a Christo Sanctum separet. Dum itaque illi seorsim agerent inter se, alter alterum incitarunt, & de certamine pro Christo consusurrarunt. Postero di stantes ante proconsulem ambo Christianos se esse annuntiarunt. Memnon igitur cæditur immisericorditer; Severus autem in maxillis vulneratur.
[4] [utriusque tormenta ac mors.] Deinde Philippopoli transferuntur proconsuli Adrianopolim, & inde Bizyam versus ferri pondere gravati coguntur sequi. Quo ubi perducti essent & interrogati, immutabilem se habere fidem in Christum professi sunt: quorum firmum ac obstinatum animum ut perspexit tyrannus, sanctum Memnonem duabus columnis alligatum extendi præcepit, & ferreis uncinis tria in lora excoriari, quæ ab ipsius capite per lumbos usque ad pedes pertransibant. Quod beatus Memnon conspicatus, suavem esse laborem dixit, qui æternam conciliat voluptatem. Et hoc, ait, omnino contingent mihi. Etenim pelle carnis meæ in tres dissecta partes, sanctam Trinitatem apprehendam. Postea autem, manibus pedibusque truncatis, in caminum ignis injectus est, in quo spiritum etiam Deo tradidit. At vero S. Severus ferreis manibus rasus est: deinde autem ungulæ ferræ candentes admoventur ejus digitis, & a quatuor militibus extensus finditur serra. Ab hoc autem cruciatu mirabiliter liberatus, militibus torpentibus ac deficientibus, ferrea zona candente cingitur, & sic capite minutus est.
DE SS. LEONTIO ET CARPOPHORO MARTYRIBUS,
VICENTIÆ IN ITALIA,
Sub Diocletiano et Maximiano.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Leontius M. Vicentiæ in Italia (S.)
Carpophorus M. Vicentiæ in Italia (S.)
AUCTORE J. P.
§ I. Publica veneratio, tempus martyrii, victoria a Vicentinis obtenta, Martyres sorores, ut fertur; translationes.
Vicentini hi Martyres non quidem antiquis seu classicis, quantum novi, Martyrologiis ad scripti sunt; sed varia alia exstant documenta, [Publica Sanctorum veneratio:] quibus legitimus eorum cultus probetur. Recentioribus Fastis sacris annua hoc die memoria ipsorum intexitur. Maurolycus ita habet: In civitate Aquileia, Diocletiano imperante, sanctorum Leontii & Carpophori martyrum, sub Lysia præside, superatis pluribus tormentis, obtruncatorum. Ferrarius in utroque Catalogo eosdem signat. Præcesserat Petrus de Natalibus libro 7 cap. 87 in suo item Catalogo, ubi martyrii narrationem habet. Ferrarius e monumentis ecclesiæ Vicentinæ, quæ in codice antiquo pergameno Ms. legisse se indicat, passionis compendium recitat in Catalogo Sanctorum Italiæ; quod cum consimile sit Martyrio, quod habetur apud Petrum de Natalibus, postea a nobis recudendo, supervacaneum est, illud compendium huc transcribere. Hæc de cultu hic paucis; infra autem pluribus.
[2] Franciscus Barbaranus de Mironi in Historia ecclesiastica Vicentina lib. 9 cap. 9 & sequentibus, [varia de iis incerta; uti & tempus martyrii,] varia quidem memorat in rem nostram, sed admodum incerta, quia antiquis destituta sunt monumentis; qualia desideraremus legere aliunde confirmata, quam ex Actis apud Petrum de Natalibus, quæ mihi non videntur magni ponderis. Accipe tamen in synopsi, quæ refert Barbaranus, non tam ut discas, quidnam in præsenti argumento dicendum sit fundate, quam quid ab eo saltem dictum sit. Natos itaque memorat Sanctos nostros Vicentiæ, qui propterea quod parentes eorum aut majores ad istos terrarum tractus ex Arabia profecti fuerint, ideo Arabum cognomento eosdem Sanctos appellatos esse affirmat. Tempus nativitatis fatetur Barbaranus sibi esse incompertum: item non sciri exacte, qua occasione se contulerint Aquileiam, ibidem habitandi gratia, cum sororibus suis Euphemia & Innocentia. Deinde exponit nostrorum Pugilum martyrium. At quid de martyrii tempore? Fatetur laudatus Barbaranus, illud non posse inveniri tam facile, quam aliqui cogitent. Varias mox profert opiniones pro annis reparatæ salutis 300, 297, 128 & 119; sed ipse hoc innectit Christi anno circiter 128, nixus Legenda, in qua narratur Lysias dixisse Sanctis nostris: Juro per Deum meum Adrianum, vos sequi, quocumque iveritis. Verum cujusnam fidei, vel auctoritatis sit Legenda ista, non addit; immo vero profitetur candide, se nescire, quo fundamento nitatur hæc opinio, in nonnullis dumtaxat Mss., prout indicat, a se visa.
[3] [de quo] Quid, quod idem auctor etiam vacillat? Nam postea dicit, martyrium, de quo agimus, accidisse vel anno circiter 128 jam dictum; vel anno circiter 140; atque adeo falsam esse opinionem aliquorum (sed eorum nomina non addit) qui volunt SS. Leontium & Carpophorum fuisse fratres SS. Cosmæ & Damiani; verum ex horum nominibus ac loco martyrii id etiam rejicit. Quæram illico ex Barbarano, cur annos modo dictos potius signet, quam tempora Diocletiani & Maximiani, quæ notantur apud Petrum de Natalibus, qui passos refert temporibus Diocletiani & Maximiani imperatorum? Equidem non video, cur a ratione temporis ibi consignata recedendum sit, & qualiquali sententiæ Barbarani, quam ipsemet non obscure indicat esse debilem, subscribendum propter qualemcumque Legendam, de qua actum est. Quamobrem temporis characterismum eumdem nos superius posuimus, vel intactum reliquimus, quem habet Petrus de Natalibus. Cur autem istum temporis characterismum non admittit Barbaranus? Quia prima opinio aliquam patitur difficultatem ex eo, quod anno trecentesimo, ut dicetur, inquit, in Vita SS. Felicis ac Fortunati (de qua agit lib. 1 cap. 20 & sequentibus) præses Aquileiæ vocatus fuerit Euphemius, & non Lysias; nisi dicere voluerimus, mense Augusto hunc illi successisse, id quod probabile non est, tam cito videlicet Euphemium officio suo finem imposuisse, cum paullo post suum ingressum martyrio affecerit SS. Felicem ac Fortunatum, atque ita aliquot dumtaxat mensibus præses extitisset. Sic argumentatur Barbaranus.
[4] [satis prolixe] Sed respondeo primo. Acta istorum duorum sanctorum Martyrum Aquileiensium apud nos illustrata sunt die XI Junii, tomo 11 ejusdem mensis pag. 460; ubi eorum martyrium non anno Christi 300, sed anno 296 affixum est. (Vide Annotata ibidem pag. 462 lit. a) tametsi in fine Actorum annus iste non exprimatur. Sic enim habent: Martyrizati autem sunt Sancti Dei Felix & Fortunatus martyres sub die quarto decimo mensis Maii, regnante Domino nostro Jesu Christo &c. Barbaranus vero in Italico suo Martyrio signat annum trecentesimum; de cujus utinam genuina lectione nobis constaret! Annus enimvero ille pugnat cum Actis Martyrii, quæ apud nos edita sunt hoc principio: Sub Diocletiano & Maximiano imperatoribus, anno duodecimo, exiit edictum &c. Annum autem hunc cœpisse a XVII Septembris anni CCXCV, in quo S. Caius Papa martyr obiit anno CCXVI, XXII Aprilis, quo dedimus Vitam, in supra citatis Annotatis observat Henschenius. Diocletianus enim dicto die XVII Septembris anno 284 imperator electus est, prout apud exactos chronologos licet videre. Si ergo Acta SS. Felicis & Fortunati Latina, quæ modo citabam, cum Italicis a Barbarano vulgatis conferre placuerit; non obscure perspicies, hæc ultima vel Barbarani, vel aliorum studio interpolata fuisse. Quanam ergo securitate nota temporis, qua istorum Pugilum martyrium in illis assignatur anno trecentesimo, a lectore, qui studio partium non ducitur, admitti queat, equidem non satis video: atque adeo prorsus censeo, ne vel ad latum unguem esse deflectendum ab anno 296, qui ex Actis Latinis pro eorumdem martyrio designatus jam est. Qua temporis ratione admissa tamquam probabiliore, videtur factum esse satis difficultati, quam supra movebat Barbaranus ex præside Aquileiæ, uti vult, Euphemio, non Lysia, in nostro temporis systemate inter hunc & illum annis quatuor interjectis.
[5] Respondeo secundo. Dato, non tamen concesso, exiguum dumtaxat tempus intercessisse, [hic disseritur.] quo Lysias successerit Euphemio; an mox idcirco nomen Lysiæ expungam ex Actis nostrorum Martyrum, quæ edidit Petrus de Natalibus, clare exprimitur? An ideo eradam ex isto exemplari tempora Diocletiani & Maximiani, quibus dicuntur passi? Minime gentium. Etenim cum nostræ sint partes Sanctorum Acta tueri, quantum salva veritate possumus, neque in hoc puncto ostendatur aperta falsitas, retinemus, quod antea diximus, martyrium nempe illorum contigisse temporibus Diocletiani & Maximiani. Cur enim Euphemius non potuit Aquileiæ munus exercere præsidis, & brevi post tempore vel illud ipse deponere, vel ab alio inde amoveri? His de causis supra in principio hujus paragraphi, ut antea indicabam, signavi SS. Leontii & Carpophori martyrium sub dictis imperatoribus, donec melior aliqua temporis notatio mihi assignetur. Nunc alia prosequamur.
[6] Horum sanctorum Pugilum præsidio Vicentinos fuisse defensos contra Patavinos, [Victoria Sanctorum præsidio a Vicentinos obtenta:] narrat Barbaranus cap. 15. Rei gestæ summam accipe. Anno millesimo centesimo octogesimo sexto Patavini, collecto copioso exercitu, & urbi Vicentinæ admoto, tantum non eamdem interceperant. Pugnatum utrimque acriter: Patavini summa cum strage repelluntur. Inter dimicandum SS. Leontius & Carpophorus visi sunt supra muros Vicentinorum, relatæ utique victoriæ præsides. In memoris ac grati animi tesseram instituta ab illis supplicatio, quæ quotannis peragitur die XX Augusti, quo celebratur eorum festa lux; olim vero solebat coli cum octava, uti apparet e Kalendario anni 1606, quod ab eminentissimo Joanne Delphino, Vicentinorum episcopo præscriptum est. In Officio autem quando dicuntur preces, fit de illis commemoratio, uti & de S. Vincentio, in hunc modum: Viri sancti gloriosum sanguinem fuderunt pro Domino, amaverunt Christum in vita sua, imitati sunt eum in morte sua, & ideo coronas triumphales meruerunt. ℣. Clamaverunt justi, & Dominus exaudivit eos. ℞. Et ex omnibus tribulationibus eorum liberavit eos. Oremus. Auxilium tuum nobis, Domine, quæsumus, placatus impende, & intercedentibus beatis martyribus tuis Vincentio, Leontio, & Carpophoro, dexteram super nos tuæ propitiationis extende. Hæc historia ex Barbarano extracta est a me, & in compendium redacta; sicut etiam ea, quæ subdo de inventione ac translationibus corporum, & de quibus tractat cap. 15.
[7] [inventio ac translatio corporum.] Quo tempore ea Vicentiam translata sint, nihil certi haberi affirmat idem historicus documentorum defectu: illud autem certo constare addit, hodiedum (anno videlicet 1649, quo suam Historiam in lucem dedit) ea requiescere in cathedrali. Deinde e Ms. antiquo, ut vocat, quod inscribitur Chronica ad memoriam præteriti temporis, præsentis & futuri, refert, anno 1455 die X Augusti, corpora SS. Leontii & Carpophori MM. reperta fuisse in ecclesia cathedrali Vicentina: die autem XX ejusdem mensis, quo dictorum Sanctorum festum celebratur, habitam fuisse supplicationem solennem: postmodum item anno 1467, die XX Augusti institutam supplicationem solennissimam; & sacra illa pignora per civitatem deportata fuisse, totoque isto die mansisse discooperta, ita ut ab unoquoque videri possent: ad hæc, deinde ea collocata fuisse in arca lapidea, & in illo ecclesiæ loco, ubi nunc, ait laudatus auctor, exstat sacellum majus, nomine chorus; ibidemque asservata fuisse, donec ista fabrica sit inchoata, quod accidit anno 1482; quo tempore iterum ostensa populo, ac transportata ad aliud sacellum commemorat; ubi permanserint usque ad annum 1573, uti dicendum ait cap. 17; ubi de translationibus nostrorum Sanctorum, & SS. Euphemiæ & Innocentiæ tractat. Sed ibi notatum lego annum 1563. Anno autem 1613 innectitur ultima corporum istorum transportatio ad sacellum aliud prædictæ ecclesiæ: solennem vero pompam, ornatum, populi frequentiam, supplicationem, ejusdemque comitatum pluribus descriptum videre datur cap. 18. Non abs re his addidero inscriptionem, quam Papebrochius noster in suo Ms. Itinere Romano, quod in nostro museo asservatur, & signatur ✠ Ms. 146. notatam sua manu reliquit his verbis: Latina Montia, proavia Horatii Porti, ex voto pie facto geniti, DD. Leontii & Carpophori tabulas hasce pingendas C. MDCXVII: Anna Sessa mater operimentis (limbos intellige lapideos speciosos) ornavit MDCXXXV. Tabulas autem istas grandes numero quatuor fuisse, hinc Sanctorum martyrium, inde judicium exprimentes, præmittit dictæ inscriptioni laudatus Papebrochius.
[8] [An SS. Euphemia & Innocentia horum Pugilum sorores germanæ.] Atque hæc quidem, quæ huc usque a nobis exposita sunt, Vicentinorum traditionibus seu relationibus satis favent: non ita tamen, quin nonnullæ supersint difficultates, quas modo proponam. Una ex illis est, si quis quæsierit, an SS. Euphemia & Innocentia fuerint Martyrum nostrorum sorores. Affirmat hoc Barbaranus cap. 16, sed non satis probat. Ferrarius in suo Novo catalogo Sanctorum ad diem XVI Septembris in notis citat tabulas ecclesiæ Vicentinæ, in quibus SS. Leontii & Carpophori germanæ feruntur. Quæ expressio feruntur satis debilis est. Nec scio, cujus notæ ac temporis sint illæ tabulæ. Nihil item lego de hac re apud pluries supra citatum episcopum Equilinum; nihil in compendio martyrii, quod citabam antea. Res enimvero primævæ istarum Sanctarum videntur admodum obscuræ & incertæ: unde igitur, & quanta cum fide in dictis tabulis ferantur nostrorum Martyrum esse germanæ, ignoro. Verum cum annuntientur a Ferrario ad diem XVI Septembris, quo apud Vicentinos coluntur, poterit forte pluribus tunc agi de illo puncto, si comparuerint satis apta documenta, quæ ad ulteriorem indagationem sternere possint viam.
[9] Secunda ex difficultatibus, contra varias SS. Leontii& Carpophoritranslationes moveri potest ex iis, [Proponuntur quædam difficultates] quæ memorat Spicilegium Dacherianum tomo 5, ubi habetur Inventio Sanctorum a domno Deoderico pontifice [Metensi] repertorum, atque ad civitatem Metensem translatorum, in quo documento occurrunt hæc cap. 3 pag. 145 ad propositum nostrum: Civitas Vincentia est non longe a Venetia, ad quam olim Longobardi, dum Italiam invaderent, primam urbium venisse dicuntur. In ea martyr Leontius monasterio celebri venerabatur. Hujus episcopus loci reliquias nostro reverentissimo præsuli, si pro causa sua imperatoriam interpellasset majestatem, repromisit. Mox misso illuc Rothardo diacono, cum episcopus nimium se fecisset difficilem in dando, præter quod dumtaxat promiserat, tandem continua exigentis victus instantia, præter pauca sibi pignora retenta, reliquum corporis totum largitus est. Hunc & beatum Carpoforum Romæ passos, ab eadem civitate non longa ante tempora translatos, incolæ asseverabant: ubi & nobile quondam monasterium S. Felicis visebatur, ubi & primo reconditi ferebantur; sed eo ab Ungris, qui pene locorum ipsorum vicinisunt, exusto, atque assidua incursione eorum reparationem prohibente, ad sedem episcopalem infra urbem sub altare depositi; unde & præfatus Rothardus diaconus sanctum quidem Leontium totum, sancti vero Carpofori reliquias non modicas ab ipso, quo claudebantur, sumpsit altari, effracto sepulcro. Passionem eorum incendio deperisse dixerunt. Natalis eorum XIII Kal. Augusti celebratur. Teudo eos detulit magna & universali ecclesiæ celebritate.
§ II. Expenduntur difficultates de corporum translationibus, ac martyrii palæstra.
[circa eorum translationes] Hujus, quam modo producebam, narrationis fides ita commendatur apud Acherium citatum, inter ea quæ præfatur ad lectorem pag. 15: Historiam Inventionis Sanctorum a Deoderico sive Theoderico Metensi episcopo, dum in comitatu Ottonis imperatoris Italiæ ecclesias & monasteria perlustraret, repertorum, e scripto codice monasterii S. Symphoriani Metensis a se descriptam V. C. Hadrianus Velesius .. perhumaniter .. mihiconcessit edendam. Auctor hujusce narrationis passim sese, cum isthæc Sanctorum corpora transferrentur, præsentem adesse prodit. Hæc ibi; ut non videam, cur plena fides historica dicto auctori secure non debeat tribui in narratione, quam hic præ manibus habemus. Nunc observationibus nonnullis illam explanemus. Otto I coronam imperii adeptus est anno Christi 962. Theodericus autem hujus nominis primus ab Illustrissimo Meurissio in Historia episcoporum ecclesiæ Metensis lib. 3 pag. 317 ad cathedram istam evectus fuisse scribitur anno 964. In signando eodem anno præcesserat Sigebertus in Chronico: sed apud Sammarthanos in Gallia Christiana differtur illa dignitas usque ad annum 966 ex Alberico his verbis: Anno CMLXVI Adalberone Metensium episcopo mortuo, Theodoricus consobrinus Ottonis imperatoris episcopus subrogatur, Jacobus Longueval in Historia ecclesiæ Gallicanæ tomo 6 ad annum 965, pag. 552, successisse eum in cathedra Metensi memorat Adalberoni, die prima Maii anni præcedentis mortuo. Verum non est quod moram nobis injiciat tantilla temporis differentia, quæ forte in Albericum irrepserit ex notis chronologicis transpositis VI pro IV.
[11] [apud Vicentinos,] Propius huc spectat factum, quod examinamus, de corpore S. Leontii martyris, & toto quidem, uti ex anonymo scriptore supra vidimus, Vicentia ablato a Theoderico. Sigebertus ad annum 969 rem gestam ita narrat: Theodericus Metensium episcopus, Imperatori sanguine, dilectione, ac familiaritate cæteris devinctior, dum in Italica expeditione per triennium sub eo militaret, multa corpora & pignora Sanctorum de diversis Italiæ locis, quocumque modo potuit, collegit. (De significato verbi militare consule, quæ dixi die XVI hujus mensis pag. 272.) Inter alios autem plures, quos ibidem commemorat, a Vincentia Leontium episcopum & martyrem ab eo sublatum dicit, rem ita concludens: Hæc omnia .. cum aliis multis Sanctorum pignoribus præsul Deodericus in Galliam hoc anno transtulit, & in ecclesia S. Vincentii martyris a se in insula urbis constructa locavit. Vides, lector, alium hic designari Leontium, episcopum videlicet ac martyrem, quam superius ab auctore anonymo expressus sit.
[12] [ac locum palæstræ:] Unde moveatur controversia necesse est, uter ex hisce duobus a Theoderico episcopo Metensi impetratus, & Vicentia ad urbem Metensem avectus fuerit. Sicut autem, prout antea retuli e Dacherii observatione, auctor hujusce narrationis anonymus passim sese, cum isthæc Sanctorum corpora transferrentur, præsentem adesse prodit; sic adfuisse se, quando corpus S. Leontii M. traditum Theodorico fuit, videtur utcumque insinuare, nam dicit: Hunc & beatum Carpoforum Romæ passos, ab eadem civitate non longa ante tempora translatos, incolæ asseverabant. Item: Passionem eorum incendio deperisse dixerunt. Hinc etiam oritur difficultas contra locum palæstræ eorum Aquileiam, & contra opinionem eorum, qui inde illorum corpora Vicentiam translata memorant. Sed alia insuper oritur molestia adversus possessionem & translationes corporis S. Leontii hodierni apud Vicentinos, post seculum decimum, de quibus actum est supra: etenim seculo decimo episcopus Vicentinus Rothardo diacono .. præter pauca sibi pignora retenta, reliquum corpus totum (S. Leontii) largitus est, teste auctore anonymo, qui paullo post subdit ista: Rothardus diaconus sanctum quidem Leontium totum, sancti vero Carpophori reliquias non modicas, ab ipso, quo claudebantur, sumpsit altari, effracto sepulcro.. Teudo eos detulit magna & universali ecclesiæ celebritate. Hæc si de hodierno Leontio intelligas cum auctore anonymo, nihil vel quasi nihil remansic ex ipsius corpore post seculum decimum apud Vicentinos. Sin vero Sigebertum sequaris, evanescit difficultas, quia de synonymo martyre & episcopo loquitur. Sed utri probabilius credendum, an dicto anonymo, cujus fides ex loco ac tempore superius commendata est; an Sigeberto potius, qui floruit seculo duodecimo ineunte, & Gemblaci in Brabantia nostra monachus fuit?
[13] Ego interim intricatam hanc controversiam eruditis Vicentinis considerandam tantisper propono, rejecto in eos onere, ut causam suam defendant ipsimet, atque litem hanc dirimant, si possint antiquiora eruderare documenta, quibus superiorem anonymi narrationem evertant. [quam controversiam valde implexam nos aliis extricandam relinquimus.] Antiquiora, inquam, documenta, quæ ante Sigebertum & eumdem anonymum scripta esse constet a fide digno auctore; non vero Petrum de Natalibus lib. 11 cap. 66; non eminentissimum Baronium ad annum Christi 969; non Ferrarium in Novo catalogo Sanctorum ad diem XVI Novembris in notis; non Barbaranum denique cap. 19; non Ughellum tomo 5 Italiæ sacræ Col. novissimæ editionis Venetæ; qui ex Sigeberto S. Leontium episcopum & martyrem Vicentia a Theoderico episcopo translatum fuisse scribunt, atque adeo omnes illi & singuli non majoris debent censeri ponderis, quam Sigebertus ipse, quem afferunt. Colitur autem S. Leontius episcopus & martyr in ecclesia Vicentina die XVI Novembris, ut videre datur apud Ferrarium, ac Barbaranum locis modo designatis, poniturque ab Ughello citato secundus Vicentinorum episcopus. Atque hæc quidem hactenus. Quandoquidem vero difficultatis jam propositæ arbitrum interponere me nolo, ideo ea, quæ superius § I de sanctis nostris Martyribus hodiernis e communi opinione præmisi, relinquo in sua possessione, ac malo potius loqui cum multis, quam sapere cum paucis. Dentur interim qualiacumque eorum
ACTA
Auctore anonymo,
ex editis apud Petrum de Natalibus lib. 7 cap. 87.
Leontius M. Vicentiæ in Italia (S.)
Carpophorus M. Vicentiæ in Italia (S.)
BHL Number: 0000
A. Anonymo.
[Martyres accusantur,] Leontius & Carpophorus martyres in civitate Aquileia a passi sunt temporibus Diocletiani & Maximiani imperatorum, sub Lysia præside b. Qui cum essent arte medici, infirmos quoscumque ab omni languore sanabant non tam naturalibus medicaminibus artis suæ, quam Christi nomine invocato: erant enim fidelissimi Christiani. Audiens autem Lysias præses famam illorum, cum essent ei ab ejus officialibus accusati, & quod cultum deorum suorum destruerent; eos ad se accersiri fecit: & quæ essent eorum nomina, quæ patria, quæ conditio, quæ fortuna, quæsivit. Illi vero ad singula responderunt: quia scilicet nomina eorum erant Leontius & Carpophorus: patria vero eorum erat Arabia c, conditio Christiana: fortunam autem Christianos nescire dixerunt. Tunc præses cœpit eis persuadere, ut diis sacrificarent, promittens illos exinde honoribus sublimandos; aut si renuerent, diversis puniendos suppliciis.
[2] Cumque illi sacrificia dæmonibus exhibere nullatenus velle responderent, & Christum sibi adjutorem in omnibus dicerent, atque illius cominata tormenta contemnerent; præcepit eos præses in manibus & pedibus graviter torqueri. Et dum illi constantes hoc supplicium deriderent; [cælitus a morte ac tormentis] jussit eos præses catenis vinctos in mare præcipitari. Statimque angelus Domini affuit: & diruptis vinculis illos e pelago ad littus incolumes eduxit. Et cum hoc miraculum præses artibus magicis adscriberet, & econtra illi ei Christi virtutem prædicarent, illeque eos in nomine Dei sui Hadriani d sequi velle diceret; continuo duo dæmones affuerunt, & præsidem in faciem alapis ceciderunt gravibus per horam unam. Sed orantibus pro eo Sanctis, statim dæmones abierunt.
[3] [liberantur,] Tunc præses dicere coœpit, quod dii contra se indignati, quia illos velle relinquere dixerat, talem in eum vindictam exercuerant. Jussitque Sanctos in carcerem trudi: donec, qualiter ipsos perderet, cogitaret. Altera die illos eductos & diis immolare constantius recusantes, in ignem copiosum accensum jactari mandavit. Sed tamen ignis illos in nullo læsit; sed facto terræ motu nimio, erumpens flamma plurimos paganorum circumstantes exussit. Illi vero Sancti de ignis educti medio, nedum in corporibus, sed etiam in capillis & vestibus penitus apparuerunt intacti. Jubentur ergo in equuleo suspendi & ungulis radi: sed angelo illos custodiente, fatigatis admodum carnificibus ante præsidem deponuntur.
[4] [ac tandem capite plectuntur.] Et cum iterum ac iterum a præside persuasi, cultum diis suis exhibere renuerent, fecit illos Lysias præses in crucibus levari, & a circumstante populo lapidari. Verum lapides in jacientes redibant, & plurimos vulnerabant. Tunc mandavit illos a quatuor ex militibus sagittis configi. Sagittæ vero Martyres non lædebant, sed retroversæ sagittarios configebant. Et non solum illos, sed alios plures astantes occiderunt. Lysias autem se confusum in omnibus cernens, Sanctos Dei gladio cædi jussit: & sic accedentes spiculatores eorum capita gladiis absciderunt. Quorum corpora Christiani rapientes juxta muros civitatis Aquileiæ e sepelierunt. Passi sunt autem sancti Martyres Leontius & Carpophorus XIII Cal. Septembris.
ANNOTATA.
a Locus hic palæstræ patitur difficultatem. Vide Commentarium num. 12.
b Hiccine an alius fuerit, ibidem expensum est a num. 3.
c Alibi dicuntur Vicentiæ nati; Arabes tamen cur vocentur, vide ibidem num. 2.
d Non satis clare percipio, quid hic veniat ad rem deus Hadrianus (imperatorem intelligo) ubi antea dicuntur Martyres nostri sub Diocletiano & Maximiano passi. Consuli possunt, quæ in Commentario dicta sunt eodem numero 2.
e Romæ passos, & ex eadem urbe Vicentiam translatos, indicat documentum, quod ibidem protuli num. 9.
DE SS. PARTIM MARTYRIBUS, PARTIM CONF.
PIRICIO, ARCO, MAXIMO CONFESSORE, PAMPHILO, COLOUO CONFESSORE. ITEM DE DIOMEDE, AGATICO, ZELO.
SYNNADÆ IN PHRYGIA.
Ex Martyrologiis.
[Commentarius]
Piricius martyr Synnadæ in Phrygia (S.)
Arcus martyr Synnadæ in Phrygia (S.)
Maximus confess. Synnadæ in Phrygia (S.)
Pamphilus martyr Synnadæ in Phrygia (S.)
Colouus confess. Synnadæ in Phrygia (S.)
Diomedes martyr Synnadæ in Phrygia (S.)
Agaticus martyr Synnadæ in Phrygia (S.)
Zelus martyr Synnadæ in Phrygia (S.)
AUCTORE J. P.
Rabanus priorum Sanctorum memoriam Martyrologio suo hac die inscripsit, [Variis modis hi Martyres referuntur: eorum palæstra:] ita de eis loquens: In Sinnada civitate natale sanctorum Piricii, Arci, Maximi confessoris, Pamphili, Coloui confessoris. In Beda Plantiniano habentur ista: In Sinnada civitate sanctorum Valenti, Piricii, Arci, Maximi, Pamphili, & Coloui confessoris. Facile autem observatu est, aliam ab alia lectionem differre. Major est discrepantia apud Florentinium: In Sinnada civitate sanctorum Pisti, Arcii, Diomedis, Agatini, Zeli, Pamphili, Coloui confessoris. Consuli potest idem auctor in notis: in quibus sic scribit e laterculo Antverpiensi: In Sinnada civitate Pisti, Acari, Diomedis, Agathini, Zeli, Pampi. Hæc ibi. Sed quis ad veram ac genuinam lectionem reducturum satis tuto se speret apographa ista corrupta & luxata tot locis. Vide interim Florentinium in dictis notis, uti & ea, quæ mox dicam. Locum palæstræ ita describit Ferrarius in Topographia ad Martyrologium Romanum: Synnada civitas archiepiscopalis Asiæ Phrygiæ, quondam nobilissimus conventus, & metropolis, ampla, ad montes Dibymorum radices, magna subsequente ante illam planitie, apud Docimæum olim vicum lapidicina nobilem, inde enim Romam usque lapides vehebantur ex agro Synnadensi. Ea inter Eucarpiam ad occidentem & Juliopolim ad orientem sita est, hoc tempore nomen quidem retinens; sed obscura effecta, ut cæteræ fere omnes sub Turcarum imperio.
[2] [an una, an duplex illorum classis.] Nunc varias alias lectiones de Martyribus, quos supra in titulo expressi, expendere juvat, & videre, unane an duplex eorumdem classis poni possit, vel debeat. In catalogo nostro Sanctorum Ms., qui ex variis Fastis sacris concinnatus est, hac die signantur hi tres seorsim: Diomedes; Agathicus, Zelus; quos supra simul cum aliis conjunctos vidimus; sicut etiam simul eos hac die ita legit Holstenius in Animadversis ad Martyrologium Romanum: In Sinna civitate natalis SS. Pisti, Arcii, Diomedis, Agatini, Zeli; Pamphili, Colitii confessoris. Inter Martyrologia Hieronymiana contracta, & a nobis edita post Indicem Sanctorum in sex primos Operis nostri menses, in Richenoviensi sic notantur: In Sinnada civitate, Pisti, Arcii, Diomedis, Agateni, Pamphili. Ex dictis deduco corollaria tria. Primum sit, non constare certo, an duplex, an unus tantum Sanctorum supra nominatorum manipulus statui debeat. Secundum, quia tamen tres istos, de quibus dixi, in nostro catalogo seorsim ab aliis notatos inveni; hunc secutus, duplicem in classem eos dispesci posse censui, etiamsi non sit certum, an ita dispesci debeant. Tertium, Sanctos partim martyribus, partim confessoribus in titulo superiore accensui, Rabani præsertim exemplo, qui duos ex illis confessoris nomine expreße nuncupat. An vero hi fuerint simul martyres; & an confessores vocati, quia suo martyrio publicam quamdam, singularem, & heroïcam fidei professionem præmiserint, non divino. Quibus autem non datur titulus confessoris, illi videntur mihi fuisse martyres ex modo, quo annuntiantur.
DE SANCTO DIOSCORO M.
ALEXANDRIÆ,
Ex Martyrologiis.
[Commentarius]
Dioscorus M. Alexandriæ (S.)
AUCTORE J. P.
In Alexandria natale Dioscori. Annuntiatio est Rabani, quam etiam habet Beda Plantinianus. Eadem habetur apud Florentinium. Castellanus in suo Martyrologio universali eum refert cum titulo martyris. Et vero etsi hunc nec in citatis Martyrologiis, nec in apographis, quæ affert Florentinius in notis; nec in Martyrologiis Hieronymianis contractis, quæ apud nos excusa sunt, Richenoviensi, Labbeano, Corbeiensi breviore, ut vocatur, ac reginæ Sueciæ, expresse adjectum lego; illum tamen supra etiam apposui, qui per τὸ natale videtur indicari. Porro quæ ad ætatem, ac gesta hujus Sancti pertinent, ignota mihi prorsus sunt.
DE SS. VALENTINIANO ET LEONTIO FORTE MM.
IN LUCANIA ITALIÆ.
Cultus ex Martyrologiis, notitia loci.
Valentinianus forte M. in Lucania Ital. (S.)
Leontius forte M. in Lucania Ital. (S.)
J. P.
De antiquo horum Sanctorum cultu constat e variis Fastis sacris. [Signantur a Rabano, in auctariis Usuardinis, ac Martyrologio Rhinoviensi &c.] Rabanus ita eos annuntiat: In Lucania SS. Valentiniani, Leontii. Inter auctaria Usuardina a nobis vulgata referuntur etiam brevissime ex Greveno, mutato tamen aliquantulum unius nomine: In Lucania, sanctorum Valentiani, & Leontii. (Ibidem ex exemplari Vaticano, In Lucania, S. Leoncii) Adde Martyrologium contractum Hieronymianum Rhinoviense, apud nos editum mensis Junii tomo VII, ubi hæc sunt: Et in Lucania, Valentia [Valentiniani] & Leontii. Deinde autem die XXI hujus mensis: Et in Lucania, Valentini, & Leonti. Inter hos autem & illos nimis magna videtur mihi similitudo, quam ut eos in duas dividam classes diversas, tametsi diversis diebus annuntientur; sive per confusionem bis huc sint intrusi, sive duobus istis diebus colantur. Corbeiense Martyrologium brevius eos quidem non ponit bis; sed die tantum XX sic habet: In Lucania, natalis sanctorum Valentiani, Leonti. Castellanus in suo Martyrologio universali solum in Lucania S. Valentinianum martyrem signat hoc die.
[2] De ista autem Italiæ regione valde multa collegit Leander Albertus in Descriptione totius Italiæ, [Lucaniæ provinciæ situs.] quæ nimis longum esset huc transcribere. Delibo tamen hæc breviter e Baudrando: Ejus termini fuere a septemtrione Silarus fluvius, quo separabatur a Picentinis, & Bradanus fluvius, quo dividebatur ab Apulis Peucetiis: a meridie Laus fluvius, quo a Brutiis distincta erat: ab oriente vero sinu Tarentino, & ab occidente mari Tyrrheno terminabatur; eratque in ea parte, in qua nunc Basilicata provincia regni Neapolitani, cum maxima parte provinciæ Principatus citerioris versus meridiem, & minuta parte Calabriæ citerioris, teste Cluverio. Consuli etiam de Lucania potest Ferrarius in Topograhia ad Martyrologium Romanum.
[3] [An ad hanc, an ad Lucanam urbem Sancti spectent.] Porro annuntiatio ista apud Florentinium, In Lucana, natalis sancti Valentiniani, Leonti, ansam viro præbuit disputandi an spectent hi Sancti ad Lucanam urbem, an ad Lucaniam regionem. Sed post varias exemplarium lectiones, quas producit in utramque partem, eo redactum se fatetur candide, ut uni magis quam alteri suffragari non possit, ita concludens disputationem præsentem: Nihil ergo certi decernere mihi fas est. Et vero quisnam non dicam certo, sed probabiliter saltem decernere aliquid hic queat ex vitiatis, luxatis ac corruptis lectionibus, quæ tum in Martyrologium a Florentinio vulgatum, tum in alia exemplaria irrepsere? Quid, quod in ipso Martyrologio Florentinii die proxime sequenti habeatur: In Lucania provincia natalis sanctorum Valentini, Leonti. Hos vero, qui XXI Augusti ibi exstant, In Lucania provincia memorati, esse diversos ab illis, qui pridie signabantur in Florentinii textu In Lucana, creditu difficile videtur. Adi Florentinium in notis ad diem XX hujus mensis. Non satis itaque sibi constans apparet utraque ista lectio, ut prorsus non perspiciam, necesse esse sive ob hanc sive ob alias, discedere a Lucania provincia ad Lucanam urbem in annuntiandis prædictis nostris Sanctis: qui mihi videntur fuisse martyres, si genuina sit lectio, in qua eis apponitur vox natalis: quia tamen illa in aliis Martyrologiis, quæ citavimus, non exstat, ideo martyribus forte illos accensendos diximus.
DE S. AUCTORE EPISCOPO
TREVIRENSI,
Ante medium seculi V.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Auctor episc. Trevirensis (S.)
AUCTORE P. D.
§ I. Cultus duorum Auctorum incertus; unius certissimus.
Nonnulli scriptores duos sanctos Auctores vel Autores celebrant, urbis Trevirensis episcopos: & unum quidem eorum publicum habuisse & legitimum cultum, [Nec Auctoris duplicis] indubitatum est; an uterque, ambigitur. Browerus in Annalibus Trevirensibus ad annum 409 ita scribit: Primi Autoris diem depositionis antiqui statuerunt XIII Kal. Septembris, & corpus narrant Brunsvigam translatum in Saxoniam … Trevericus secundus Autor in San-maximiano martyrologio ad XV Kal. Septembris exprimitur, qui de isto cœnobio … translatus dicitur & quiescere apud Tabenam S. Quiriaco associatus. Quæ si certa sunt, certus est amborum cultus: verum qui sunt illi antiqui, qui PRIMI Autoris diem depositionis statuerunt XIII Kal. Septembris, & corpus narrant Brunsvigam translatum? Ego certe hactenas nullum reperire potui: imo & memoratum diem obitus & translationem Saxonicam Auctori II magis propria dixerunt scriptores per decursum citandi; qui licet plerique adeo antiqui non sint, iis tamen antiquiores, qui contrarium asserant, non reperiuntur.
[2] Neque obstat, quod S. Autor II in Tavanam translatus fuerit: [cultus] nam qui prima translatione ad Tavanenses transierat, potuit translatione altera in Saxoniam efferri: idque revera factum testatur Petrus Mersæus in libro de Electoribus & episcopis Germaniæ pag. 250, dicens: Auctor II … in ecclesia D. Maximini tumulatur. Inde translatus post aliquot annos, in Thabenam super Sarram fluvium repositus est. Reliquiæ S. Auctoris per quamdam nobilem fœminam, Gertrudis nomine … Treviri translatæ sunt Brunsvicum. Quæ Mersæum ex traditione communiori hausisse, ostendunt sequentia.
[3] Primo Acta translationis tum nostra, tum ea, [legitimus,] quæ affert Leibnitius, Saxoniam illius reliquiis decoratam narrant, qui obiit XIII Kal. Septembris: obiit autem Auctor II (ut dicam num. 22,) alterius dies emortualis ignoratur. 2o. Grevenus & fasti Lubeco-Colonienses illum in Brunswich per translationem requiescere tradunt, qui colitur XX Augusti: colitur autem Autor II, ut dicam num. citato. 3o. Biographus S. Auctoris, de quo infra, successorem S. Legontii tradit in Saxoniam elatum: successit autem Auctor II, ut scribunt omnes. Hallucinatur quidem biographus hic quamplurimum cum res a sua ætate remotissimas narrat: attamen traditionis, suo tempore de translatione hac vigentis, testis est non omnino inidoneus.
[4] At, inquiet nonnemo, translatio Saxonica incidit in annum MCXIII: [satis probatur,] atqui litteræ San-maximianæ sequentibus annis meminere S. Auctoris velut adhuc in Tabena existentis, ut anno 1646, XXIX Decembris ad Bollandum nostrum Luxemburgo scripsit R. P. Alexander Wilthemius: ergo qui in cœnobio Tabanensi seu Tavanensi depositus est, is in Saxoniam non est translatus. Respondeo, in litteris illis facile locum habere, quod & alibi sæpe usuvenit, ut Sancti Tavanæ quiescentis fiat mentio, quia ipsius reliquias notabiles locus ille adhuc servabat: est enim credibile, sacra lipsana non ita a possessoribus Tavanensibus fuisse dimissa, ut nihil eorum sibi retinuerint.
[5] Verum, inquies, Auctorem II venerationem publicam nactum, [nec martyrium illius, qui dicitur primus;] dicetur infra: atqui & Auctor I, Sanctus est: martyrium enim subiit; ut apud Marianum Scotum ad annum Christi 100 testatur Methodius, de sexdecim primis S. Materni successoribus, quos inter & hic Auctor, aliisque plurimis ita enuntians; Non solum in propria provincia, sed & in extremis & ultimis industrii & illustres, non solum confessione sed & martyrio existentes, regna etiam tyrannorum vicerunt. Respondeo, Methodii hujus testimonium non sufficere. Qui scriptorem hunc cum Methodio Patarensi confundunt, falluntur: nam Patarensis antistes circa annum 300 martyrium consummavit: alter autem tempore posteriorem ipse se insinuat, quando apud Marianum ad annum 480 ait S. Augustinum obiisse anno VIII imperii Theodosii junioris. Imo seculo octavo, si recentior non sit, certe antiquior non videtur: nam temporum intervalla metitur ab Incarnatione Christi: qui mos computandi octavo tantum seculo usu receptus est. Cum autem Auctor I seculo secundo vel tertio vixisse perhibeatur, liquet sine scrupulo non admitti ea, quæ de ipso Methodius affert.
[6] [quem tamen numquam vixisse] Multo longius, quam ego hactenus, progreditur Calmetus, qui in Dissertatione de archiepiscopatu Trevirensi, præfixa tomo 1 Historiæ Lotharingiæ, pag. VII contendit, Auctorem I, omnesque episcopos alios, qui S. Maternum inter & S. Agricium a Trevirensibus collocantur medii, etiam e numero vivorum eradendos. Duplex hanc in rem argumentum idiomate Gallico ita proponit: Antiquum Ms. S. Matthiæ, quod in ea abbatia vidimus, de his S. Materni successoribus non loquitur. Præterea scriptor, qui gesta Trevirorum sub initium seculi duodecimi composuit, asserit diserte, B. Agricium quartum esse Trevirensium episcopum, quorum nomina habebantur cognita. Unde concludit Calmetus, ante S. Agricium, qui floruit anno 314, nullos Treviris sedisse episcopos, præter SS. Valerium, Eucharium & Maternum.
[7] [non evincit Calmetus;] Verum quos allegat scriptores Calmetus, tantæ non sunt auctoritatis vel ætatis, ut iis alii non possint opponi. Nam ut incipiam a scriptore, qui sub initium seculi XII asseruit diserte, B. Agricium quartum esse Trevirensium episcopum, quorum nomina habebantur cognita, ei opponuntur Marianus Scotus anno 1086 defunctus, & Mariano antiquior Methodius, qui quindecim episcopus, inter S. Maternum & Agricium medios enumerant, ut Marianum ad annum Christi 100 legenti manifestum est. Ad hæc, præter SS. Valerium, Eucharium, Maternum, & Agricium, alios seculo undecimo antistites fuisse cognitos ostendit catalogus, de quo Bollandus tom. III Feb. pag. 393 ita loquitur: S. Materno S. Auspicius successit .. Huic S. Celsus, ut constat ex catalogis, quos cum alii, tum nominatim exhibet Ms. codex serenissimæ reginæ Sueciæ, in quo nomina pontificum Trevericæ urbis ad Egilbertum usque enumerantur, ut sub eo proinde liber exaratus videatur. Fertur autem Udoni successisse Egilbertus anno MLXXIX. Ex dictis responsio quoque habetur ad allegatum a Calmeto Ms. S. Matthiæ. Hoc enim licet antiquum, monumentis tamen citatis antiquius non ostenditur. Aliud præterea argumentum Calmetus petit a fidei lumine, Galliis illato serius, quam ut locus sit episcopis pluribus, qui S. Maternum inter & Agricium medii scribuntur. Verum illud jam pluries ab aliis solutum est, quam ut morari nos debeat.
[8] [quamvis forsitan cum alio sit confusus.] Placet interim conjectura Calmeti, arbitrantis nonnullos aliarum ecclesiarum præsules confusos cum Trevirensibus, hosque inter Auctorem I eumdem esse cum episcopo Metensi synonymo, de quo actum est ad diem X hujus mensis. Etenim ex episcopis viginti & uno, quos S. Maternum inter & Agricium Trevirenses collocant, octo aliunde accersitos, verosimillimum ostendit Henschenius in Exegesi de episcopatu Tungrensi. An non sit sors eadem nonnullorum ex quindecim qui supersunt, quis dixerit? Mors S. Materni a Trevirensibus innectitur anno æræ vulgaris 128; a quo usque ad annum 314, quo S. Agricius Trevirensibus præfuit, fluxerunt anni 185, quibus implendis episcopi duodecim & etiam pauciores sufficiunt. Atque hac forte de causa Ms. S. Matthiæ & gesta Trevirensium a Calmeto allegata, vel omittunt vel ignota tradunt eorum nomina, qui S. Materno usque ad S. Agricium successerunt: quia, licet antistites intermedios fuisse constaret, non tamen perinde scriptoribus constabat, quinam successissent: unde parcentes Labori, quem exactius requirebat examen, tam eos præteriere, qui Treviris revera rexerant, quam alios, qui aliunde fuerant in catalogos intrusi.
[9] Cæterum ut satis certus non est cultus gemini Auctoris Trevirensis; [Auctoris II cultus fuit celebris.] ita alterutrius longe certissimus est & celeberrimus: ostendent id per decursum translationes creberrimæ, dies festi indicti, supplicationes habitæ, templa extructa, munera oblata. Nunc pauca ex Martyrologiis delibo. Hagenoyense ad hanc diem ita habet: Treviris S. Auctoris episcopi & confessoris. Antverpiense, Ultrajectense, Leydense, Lovaniense: Ipso die S. Auctoris Trevirorum episcopi. Editio Lubeco-Coloniensis paullo est auctior: Treviris B. Auctoris episcopi & confessoris, qui in Brunswich per translationem requiescit. Idem quoad rem est textus Greveni & aliorum. Quamvis autem hæ annuntiationes distincte non exprimant Auctorem II, ei tamen ipsas esse applicandas, ostendunt sequentia. 1o. Joannes Enen recensens nomina Sanctorum diœcesis Trevirensis, ait; Auctor II XIII Kal. Septembris. 2o. Florarium nostrum ad eumdem diem, Apud Trevirim S. Auctoris episcopi & confessoris, hujus nominis secundi. 3o. Scriptor Actorum, de quibus infra, XIII Ka. Septembris illum coli testatur, qui S. Legontio successit: successit autem Auctor II. Errat quidem, ut supra dixi, biographus ille, cum res seculo quinto gestas litteris mandat: attamen cultus, quem visu percipiebat & auditu, testis est idoneus. 4o. Acta translationis illum celebrant, qui obiit XIII Cal. Septembris: obiit autem Auctor II: alter quo die obierit, prorsus ignoratur. Igitur Auctoris II hic solum meminero, ad illum translationes crebras aliaque cultus indicia relaturus: ex quibus, si quæ forsitan spectent ad alterum, poterunt confusa secerni, ubi ex melioribus monumentis veritas eluxerit.
§ II. Actorum examen & castigatio; vitæ tempus, & dies mortis.
[Acta ipsius, rebus gestis diu posteriora,] Sancti Amatoris Acta submisit majoribus nostris anno 1641 R. P. Joannes Gamans, Societatis nostræ, excerpta, ut addit, ex Bodecensis cœnobii ordinis Regularium S. Augustini Passionali pergameno Ms. insigni, fol. CLXXXVI, pag. A. Titulus ipsis præfixus ita sonat: Incipit Vita B. Auctoris archiepiscopi Trevirensis, quæ est XIII Kalendas Septembris. Narrandi exordium ducitur ab his vocibus: Ad illuminandum genus humanum multas in hoc mundo spirituales lucernas Dominus dignatus est accendere. Acta autem scripta esse post annum 1112, sub finem biographus indicat, cum translationis anno 1113 factæ meminit, dices, B. Auctorem cuidam viro religioso apparuisse, eique, translationem sui corporis de hoc loco in Saxoniam imminere, indicasse, sicut ibi usque hodie collocatum magno honore veneratur. Imo voces illæ usque hodie innuunt, tempus jam aliquod a translatione fuisse lapsum, cum Vita scriberetur. Cum autem S. Autor, ut ostendam infra, vixerit ante medium seculi V, patet biographum immani annorum intervallo ab ipso fuisse disjunctum, ut mirum non sit, Actorum valorem esse perexiguum, aut potius nullum: cujus aliquot specimina accipe.
[11] [personarum confusione,] Primo Sanctum nostrum cum Auctore episcopo Metensi, de quo actum diximus ad diem X hujus mensis, confundit; eumque putat, Metis per Attilam eversis, a Metensi cathedra migrasse ad Trevirensem: at alterum ab altero distingui longe est verisimilius: nam Auctor Metensis seculo nono in Alsatiam elatus est, quiescitque in Mauri-monasterio, ubi etiam hodiedum colitur religiose & honoratur; ut in ipsius Vita testatur Meurissius in libro de Episcopis Metensibus, & Calmetus tom. 1 Historiæ Lotharingiæ col. 662, ubi & Judocum Coccium, Mabillonium, necnon Chronicon Metense citari reperies. Proinde hic Sanctus alius est a Trevirensi, anno MCCXXIII in Saxoniam translato. Ad hæc, S. Auctor Trevirensis in Actis notatur mortuus XIII Kal. Sept.; atqui Metensem IV Idus Augusti, quo & colitur, obiisse tradunt varii catalogi Mss., ut apud Calmetum tom. 1 Hostoriæ Lotharingiæ, sub finem operis pag. 79 videre est, & maxime pag. 80, ubi adducit catalogum desumptum ex pontificali & canone Missæ, & conditum tempore Caroli M.
[12] [antilogia,] Præterea erroris plena sunt sequentia: Eodem tempore Martinus Turonensis, Maximinus Treverensis, Trebedus Wormaciensis apud Coloniam Effrata seu Euphratam Coloniorum præsulem .. deposuerunt .. inter quos præsules Christi clarissimos B. Auctor velut aureum emicuit sidus. Tempore concilii Agrippinensis, in quo Euphratas depositus traditur, S. Martinus tantum erat catechumenus: quomodo ergo in causa fidei judex sedit? Eidem synodo Victor Vangionum seu Vormatiensium subscriptus legitur; cur ergo obtruditur Trebedus; cujus ne nomen quidem inter episcopos Vormatienses notum est? His erroribus mox miscetur antilogia; dum Attilæ anno 451 Gallias vastanti ille scribitur synchronus; qui jam anno 346 inter præsules Christi clarissimos velut aureum fidus emicabat, atque adeo ætatem tum attigerat aliquanto provectiorem.
[13] De ipso Attila quas fabulas secutus est? Attilas, [aliisque fabulis] inquit, rex Hunnorum, devictis Galliis, Theodosio imperatore defuncto, Trevirim ecclesiam devastaturus pugnabat ad portam. Desuper B. Auctor hostem redarguens, Quisnam tu es, inquit, qui terras demoliris nostras, gentemque perturbas? Cui rex … furiis exagitatus respondit: Ego sum Attilas flagellum Ecclesiæ, Domino sic volente. Hoc audito B. Auctor, suum confortans populum, aperiri portas jussit ei: ille autem cum omni exercitu suo a porta in portam transivit, habens ex utraque parte quasi murum, & tenebras adeo densas, ut neminem videret, nec cuiquam noceret. At auctor de gestis Francorum a Pagio in Critica ad annum 451 num. 17 citatus, de Hunnis, quorum dux erat Attila, scribit: Chuni Rhenum transierunt, Mettis succenderunt, Treviris destruunt, Tuncrus pervadunt, usque Aurelianis pervenientes. Non ergo Attila cum omni exercitu suo a porta in portam transivit, neminem videns, nemini nocens.
[14] [sunt fœdata.] Insuper, habitum cum Attila sermonem, secutumque prodigium, personis & loco mutatis, scriptor mutuatus est ex Actis S. Lupi, in quibus tom. VII Julii pag. 79 num. 45, ea Trecis S. Lupum inter & Attilam accidisse narrantur, quæ ad portas ipse Trevirenses transtulit. Fabulis quidem fœdata sunt & hæc ipsa S. Lupi Acta; sed tamen nostris multo antiquiora: ut facile judicatu sit, uter biographus furti sit reus: cujus en specimen aliud: Ejusdem corpus (ita sub finem Actorum legitur) cum in monasterio B. Maximini … esset humatum, vir quidam religiosus … accessit juxta … cumque versum illum Psalmographi diceret; Exultabunt Sancti in gloria; mox ab intus vocem subjungentis audivit; Lætabuntur in cubilibus suis. Metis contigisse omnia hæc circa ædem S. Felicis, narrat Paulus diaconus in libello de episcopis Metensibus: & quamquam fieri possit, ut res eadem locis accidat & personis diversis, merito tamen oppositum suspicamur, dum in scriptores incidimus, quorum popularis traditio dux est & auctor.
[15] Gravior hic moveri posset difficultas, erretne biographus noster, [an S. Servatius Attilæ fuerit synchronus,] dum non tantum Auctorem Metensem Attilæ contemporaneum statuit, sed & S. Servatium Tungrensem episcopum; verum ad finem in hoc Commentario præfixum quæstio hæc parum confert: cum ex dictis manifestum sit satis, Acta nostra nullius esse momenti. Operæ tamen pretium duxi, obiter unum alterumve argumentum attingere, quo Pagius in Critica ad annum 451 eorum sententiam confirmat, qui duos SS. Servatios distinguunt, & alterum horum cum B. Auctore Metensi, tempore Attilæ, floruisse contendunt. Num. 47 Pagius pro sua hac opintone adducit Paulum Diaconum in libello de episcopis Metensibus, & ab eo quidem sententiam Pagii aperte tradi, nefas est inficias ire. At quid si Paulus tempora Attilana cum aliis perperam confuderit?
[16] Certe cladis Attilanæ circumstantias cum aliis confudit, [obiter] cum dixit, murum civitatis Metensis S. Servatio ex ea egresso, corruisse, ingressumque hostibus, Attilæ scilicet ejusque militibus, divina dispositione patefecisse. Nam prodigiosum hunc lapsum murorum scriptores antiquiores ad tempora alia retulerunt, ut insinuat Aimoinus de gestis Francorum lib. 3 cap. 1; ubi agens de divisione regnorum, facta inter filios Clotharii, ait: Sigeberto Mediomatricum (quæ & Metis) cessit … urbs famosa & inclyta … de qua quid in VETERUM reperimus libris, paululum intermissa re cœpta, in medium proferamus. Cum gens Wandalorum, junctis sibi Suevis & Alanis, Gallias populatum ire destinasset, Chrocus rex ipsorum … cursum itineris ad Metensem urbem deflexit, cujus muri, nocte, quæ diem adventus ejus præcedebat, DIVINO NUTU SPONTE RUENTES, viam irrupturis aperuerunt. Adde quod Fredegarius Scholasticus in fragmentis a Ruinartio collectis pag. 711, ex Idacii Chronico aliisve monumentis proferat sequentia: Chrocus rex Wandalorum cum Suevis & Alanis egressus de sedibus.. Mettis pervenit, ubi murus civitatis DIVINO NUTU PER NOCTEM RUENS, capta est civitas a Wandalis.
[17] Potuerunt, fateor, urbis Metensis mœnia bis corruere: [attingitur,] at verius est, locum hic habere illud, quod Meurissius lib. 1. de Episcopis Metensibus pag. 46 recte scribit: Nostri historici in eumdem, in quem & multi alii, inciderunt errorem: ad unam e multis persecutionibus retulerunt omnia, quæsub diversis evenere, & tempore diverso: & Attilanæ quidem, præ reliquis notabili, clades omnes adscripsere urbis Mettensis: quod quam in Paulo Diacono verum sit, colligi potest ex Chronico Idacii, de Hunnis, quos Attila ducebat, dicentis: Gens Hunnorum, pace rupta, deprædatur provincias Galliarum, plurimæ civitates effractæ: in campis Catalaunicis … haud longe de civitate, quam EFFREGERANT, Mettis … aperto marte confligens, divino cæsa superatur auxilio. Non igitur sua sponte corruerunt muri Mettenses tempore Attilæ, sed, non aliter ac mœnia alia, effracti sunt.
[18] [soluto duplici] Num. 11 Pagius pro sua opinione ita loquitur: Ipsemet Harigerus in Actis S. Servatii hos versus in eam inferuit, qui duos Servatios eum in unum confundere, manifestissime demonstrant:
“Talibus ecclesiæ fautoribus undique firmæ,
Obstant imbriferis vento quatiente procellis,
Desuper & petram nequeunt trepidare ruinam.”
“Et de hoc” inquit Harigerus
“Specialiter beato viro inter alia”:
“Servatius, servando fidem, servat pereuntem
Orando populum, confortans forte Trajectum.”
“Et beatus Lupus” subdit Harigerus
“Tricassinæ urbis episcopus
Dum bella cuncta perderent
Orando Trecas muniit.”
Quare ex ipsomet Harigero habemus, distinguendos duos Servatios; cum qui S. Lupo, hoc tempore episcopo, æqualis fuit, non possit is esse, qui anno CCCXLIII concilo Coloniensi subscripsit. Ita ille.
[19] [Pagii argumento,] At quid si poëta, cujus verba recitat Harigerus, non illos solos canat heroas, qui tempore Attilæ Ecclesiam tutati sunt; sed agat universim de omnibus, qui pro Ecclesia pugnarunt longo illo annorum intervallo, quo Gallia barbaris patuit? Tum sane nullatenus consequens erit, SS. Lupum & Servatium fuisse tempore æquales. Rem illustremus exemplo. Si quis, commemoratis hæresibus, quæ diversis seculis pullularunt, subdat, illis se opposuisse Ambrosium, Augustinum, Leonem I, & Gregarium magnum, non eo ipso significatum volet, hos omnes pugiles, ita ætate fuisse vicinos, sicut susceptis pro fide certaminibus pares erant. Præterea versus hi, dum bella cuncta perderent, orando Trecas muniit (diversi a reliquis sunt metri, &) proinde vel non ejusdem poëtæ, vel saltem non eodem ex contextu excerpti: unde verisimile fit, inter Ecclesiæ fautores, qui versu heroïco canuntur imbriferis procellis obstitisse, S. Lupum non comprehendi, neque adeo ætate S. Servatio æqualem statui ab antiquo poëta. Æqualem autem putaverit Harigerus parum refert: cum eumdem dissociata sociasse, Pagius ipse sæpius afferat.
[20] [quo Henschenium oppugnat.] Sed hæc plus quam satis, quæ latius disputata possunt videri apud Cointium, Valesium, Tillemontium & Henschenium nostrum, qui ad diem XIII Maii pro uno Servatio pugnat, cujus mortem innectit anno 384: circa quem Hunnos in Gallias irrupisse, probat ex verbis Maximi, qui cum in Galliis tum tyrannum ageret, apud S. Ambrosium, legatione pro Valentiniano fungentem, conquestus est, quod Bauto comes barbaros sibi immisisset. Conatus est quidem S. Ambrosius factum hoc extenuare, ostendendo Hunnos in partes Galliæ interiores non irrupisse: non tamen ipsius limites cladem passos, inficias ivit: ut proinde credibile sit, initium tum habuisse strages, quibus Gallias aliquando affligendas S. Servatius Romæ intellexerat. Atque hæc Henschenii sententia si vera sit, consequens est, & in eo quoque aberrasse biographum, quod S. Auctorem & Servatium Attilæ scripserit synchronos. Verum ut aliter se res habeat, nihilominus, ut supra ostendi, nullius Acta sunt valoris. Cum tamen alia ad manum non sint, imprimere eadem cogimur, aliunde interim de S. Auctore nonnulla certiora collecturi.
[21] Ad ætatem ipsius quod spectat, in catalogis quibusdam episcoporum Trevirensium numeratur secundus, [Vixit S. Auctor ante medium seculi V;] in aliis tertius a S. Felice; quem anno 398 episcopatum abdicasse, dictum est tomo III Martii pag. 621: ut proinde initium episcopatus seculo quinto innectendum sit: Duratio ultra annum 447 nequit extendi: nam tum S. Severus, B. Auctoris successor, munus episcopale Treviris administrabat; ut colligitur ex tom. III Julii pag. 197; ubi anno 447 innectitur secunda S. Germani in Britanniam expeditio; adeoque & S. Severi episcopatus: cum is S. Germano iverit comes, tunc Treviris ordinatus episcopus, ut Constantius in Vita S. Germani lib. 2 cap. 1 loquitur. Recenter tum consecratum fuisse S. Severum insinuant forsan voces illæ, tunc ordinatus: quæ conjectura si locum habet, mortem S. Auctoris anno 447 aut proxime præcedenti licet alligare.
[22] Diem obitus Joannes Enen lib. 2, cap. 8 ita docet: [obiit] Posito ad patres B. Felice, felicissimo Trevirorum archiepiscopo .., Mauritius XXXIII cathedram episcopalem conscendit: post quem Legontius subiit ministerium sacerdotale XXXIV… Huic succedit B. Auctor XXXV, qui ex episcopo Metensi in archiepiscopum Trevirensem electus & constitutus fuit, vir per omnia honestæ vitæ atque laudabilis, augens merito, quod in nomine habebat. S. Servatius Tungrensis episcopus jussu B. Petri Apostoli huic Auctori adventum Hunnorum in Gallias patefecit, dum adhuc præsideret ecclesiæ Metensi, in qua plura miracula operatus est: demum aucturus ruinam Angelicam ad XIII Kal. Septembris carnis debitum solvens, tumulatur in ecclesia B. Joannis Apostoli & Euangelistæ in campo Martis, quam beatissimus Agritius fabricaverat & monachorum agmine adornaverat. Tandem emensis pluribus annis, translatus est ad Thabenam villagium supra Sarram fluvium ad ditionem pertinens ejusdem cœnobii. Post hunc episcopus XXXVI ordinatur sanctus Severus.
[23] Eumdem mortis diem signant Acta translationis tum nostra tum Leibnitiana, [die XX Augusti.] convenitque cultus eodem die notatus ab omnibus, si auctorem martyrologii San-Maximiani exceperis, a quo, ut Browerus supra num. 1 citatus testatur, signatur XV Kal. Septembris: quæ varietas an ex translatione tum peracta, an aliunde nata sit, ignoro. Attamen Mersæus aliud mortis tempus videtur indicare. S. Auctor II, inquit pag. 250, ex episcopo Metensi archiepiscopus Trevirensis constitutus est, vir honestæ atque prorsus laudabilis vitæ. Carnis debitum .. solvens XIII Septembris in ecclesia D. Maximini tumulatur. Verum arbitror per inadvertentiam scriptum XIII Septembris pro XIII Kal. Septembris: quæ enim scribit Mersæus, mutuatus est, ut patebit verba conferenti, ex Joanne Enen, apud quem legitur XIII Kal. Septembris, non XIII Septembris. In Actis translationis, quæ Masenius apud Browerum ad annum 1113 num. 41 in compendium redegit, Sanctus noster V Iduum Decembris obiisse traditur: at & hic error est ex confusione, ut apparet, natus, qua S. Auctori affingitur dies emortualis Gertrudi, Saxoniæ duci, proprius, quæ V Iduum Decembris defuncta in Actis nostris notatur. Cæterum quæ de episcopatu Metensi Joannes Enen & Mersæus scribunt, corrige ex num. 11, quos tamen ne dissensionis arguas, quod alter in ecclesia S. Joannis Apostoli Sanctum tumulatum scribat; alter in ecclesia S. Maximini: nam idem utriusque est sensus: cum quæ olim S. Joannis, dein S. Maximini ecclesia appellari cœperit.
§ III. Translatio multiplex; Acta translationis Saxonicæ.
[Ex translationibus] Ex ecclesia S. Maximini translatum in Tavanam S. Episcopum testantur scriptores citati num. præcedenti, & num. 1. De Tavana Mabillonius in Annalibus ad annum 966 num. 6 hæc commemorat: Florebat eo tempore in Trevirensi S. Maximini monasterio Wiggerus abbas, qui hoc anno .. CMLXVI supremum diem absolvit… Illud inter ejus gesta præcipuum, quod monasterium apud Tavanam, haud procul a Saræ fluminis ripa, undecim fere supra Treviros passuum millibus excitavit, viginti cœnobitis eo deductis, ubi hactenus S. Maximini præpositura est. Ex quibus duo colligas: primum, ex S. Maximini monasterio sacras reliquias potuisse facile ob professionis agnationem in Tavanense efferri. Alterum, translationem hanc seculo nono non esse anteriorem: cum Tavanensi cœnobio tunc initium tantum datum sit. Deposita novo in loco lipsana singulariter coluit, colique testatus est Henricus V imperator in diplomate, dato anno 1112, in quo firmiter interdicit, ut nullus auferre præsumat bona famulis Dei in cellula, quæ Tavana dicitur, Deo sanctisque Christi confessoribus Aucthori & Quiriaco inservientibus. Qua ratione corpus S. Quiriaci Tavanam elatum sit, videri potest tom. 1 Martii pag. 425.
[25] [variis reliquiarum] Cæterum non ita Sancti nostri reliquiæ omnes ex S. Maximini ecclesia eductæ sunt, ut earum nihil remanserit: nam anno 1105 Tietmarus abbas Hemelsverdhusensis brachium ipsius ibidem impetravit, in suum cœnobium deferendum, & biennio elapso rursus obtinuit testam superiorem capitis, ac duo de majoribus membris, ut legitur tom. III Maii in Actis S. Modoaldi; quibus hujus translationis historia, cum miraculis, eam vel comitatis vel subsecutis, inserta est. Porro cum ædituus S. Maximini, qui Tietmaro testam superiorem capitis .., ac duo de majoribus membris anno 1107 assignavit, contestatus sit, ejus apud se, excepta modica portione, NIHIL amplius haberi, ut in Actis mox citatis pag. 72 habetur, consequens est, ut translatio corporis in Tavanam annum proxime citatum præcesserit (quamquam quo contigerit, prorsus maneat incertum.) Qua enim alias ratione ædituus, ejus apud se nihil haberi, contestatus foret? Quo thesaurus reliquiarum, a Tietmaro obtentus, postea pervenerit, Schatenus in Annalibus Paderbornensibus pag. 670 explicat his verbis:
[26] [in diversa loca,] Largus .. fuit Thietmarus in cœnobium Abdinghovianum, & ecclesiam Paderbornensem, magnamque sacrorum pignorum partem Gumberto Abdinghoviano abbati donatam transmisit. Hoc nimirum illud ex Abdinghoviano tabulario scriptum docet. “Thietmarus Heimwardeshusanus abbas … concessit abbati Gumberto … & universæ Paderbornensium ecclesiæ ex sacrario B. Petri Apostoli pretiosissimas Sanctorum reliquias, quæ sibi divina dispositione .. collatæ sunt ab ecclesia Trevirensi atque Coloniensi, auctoritate … archiepiscoporum atque abbatum … ad laudem & gloriam omnipotentis Dei, & augendum atque dilatandum honorem … eorumdem Sanctorum.. Integrum corpus unius SS. Virginum .., de corpore S. Auctoris archiepiscopi, Bonosii, atque Abrunculi archiepiscoporum”. Demum (subdit Schatenus) omnis ille sacrorum thesaurus, postquam.. Lutheri ætate postremus Helmwardeshusanus abbas cum monachis ducta uxore transiit ad hæresim, Erici episcopi Paderbornensis (qui obiit anno 1532) industria subtractus servatusque cessit Paderbornensi ecclesiæ.
[27] Anno 1113 successit translatio celeberrima in Saxoniam, [celebrior ea est] de qua Trithemius in Chronico Hirsaugiensi ad annum eumdem ita habet: Prænotato anno Gertrudis comitissa de Northeim relicta Heinrici comitis, qui Bursfeldiam, ut supra diximus, fundavit, vidua, mulier dives, potens, & Christo devotissima corpus S. Auctoris a Brunone Trevirorum archiepiscopo suis precibus impetravit. Quod cum honore maximo transferens in Saxoniam extra muros oppidi Brunschwicensis, in eo loco reposuit, ubi postea monasterium S. Ægidii constructum fuit. Cum enim pervenisset memorata Christo devota mulier cum sacris reliquiis in prædictum locum, repente immobiliter fixæ hæserunt, ita ut nulla arte, vel ingenio deportari ulterius ab aliquo potuissent. Comitissa igitur stupefacta miraculo, & accepto prudentium virorum consilio, cœnobium Ordinis nostri permagnificum in eodem loco, adjuvante Lothario Duce postea Imperatore, qui filiam ejus habuit uxorem, construxit, in quo monachos sub regula D. P. Benedicti militantes & abbatem collocans, multa eis bona pro sustentatione hujus vitæ assignavit: ecclesiamque sub honore S. Ægidii consecrari fecit, & corpus S. Auctoris in eadem collocari.
[28] Eamdem translationem paucioribus narrat Paulus Langius in Chronico Citizensi ad annum 1123: [quæ in Saxoniam facta est:] uxor ejus nempe Henrici comitis de Northeim, de quo egerat, matron devotissima ædificavit cœnobium illustre & exemplum * S. Ægidii in Brunswig, in quo corpus S. Auctoris ep. Metensis (imo Trevirensis ob dicta num. 11) per ipsam impetratum requiescit. Vide etiam Mersæum citatum num. 1. Sed testes his antiquiores producamus. Arnoldus abbas Lubecensis, qui floruit sub finem seculi duodecimi, lib. 6, cap. 4 ita habet: Auctoris archiepiscopi Trevirensis … corpus ibi (Brunsvici) requiescit, quod Gertrudis marchionissa, Ecberti Marchionis conjux, cum tempore viduitatis suæ ipsum monasterium S. Ægidii fundasset, a Trevirensibus multis supplicationibus obtinuit, & in eodem monasterio cum aliis corporibus Thebeorum martyrum, ut nunc cernitur, in sarcophago honorifice collocavit.
[29] Accedit historia translationis, quam habemus quadruplicem. [cujus Acta plura] Primam accepimus ex Bodecensi cœnobio, quæ licet Actis S. Auctoris, quæ supra fabulosa diximus, annexa sit, scriptorem tamen habet distinctum a biographo: hic enim Treviris scripsit, ut sub finem ipse insinuat, cum ait, S. Episcopum indicasse cuidam religioso viro translationem sui corporis imminere de hoc loco in Saxoniam. Alter Brunsvici translationem litteris mandavit: dicit enim in prologo, decrevisse clementiam divinam, ut corpus S. Authoris destinaretur ad basilicam præsentis cænobii, id est, S. Ægidii, quod conditum olim prope Brunsvicum, dein mœnibus inclusum est. Plura his similia occurrunt per decarsum; ex quibus & illud suspicor, scriptorem in S. Ægidii monasterio vitam fuisse religiosam professum. Leibnitius tom. 1, pag. 701 exhibet Acta altera ex Ms. bibliothecæ Juliæ; altera Masenius apud Browerum in Annalibus ad annum 1113 num. 41; ubi asserit eadem se in compendium redegisse ex codice Ms. Hildeneshemio submisso, quem, ut liber indicabat, Ludulfus Assis anno MCCC conscripserat.
[30] [recensentur;] Memoratæ tres historiæ tam sibi sunt similes quoad rerum substantiam, ordinem, sententias, voces, ut non dubitem, quin ab eodem auctore sint natæ; quamvis Leibnitiana, prout nunc extat, sit Bodecensi contractior. Relatio prisca vel veridica traditio scribenti dux fuit, ut ipse sub initium testatur. De ætate ipsius antequam quid definiam, notandum est, eum qui Acta translationis conscripsit, scripsisse quoque miracula S. Auctoris, ut colligitur ex epilogo miraculis subnexo, in quo num. 24 auctor Brunsvicenses monet, quatenus ea, quæ prælibavit … de TRANSDUCTIONE & ADVENTU, necnon de aliquantula SIGNORUM ostentatione beatissimi … Auctoris, concorditer lectitent. Hisce præmissis, auctoris ætatem licet colligere ex num. 18, ubi, narrato sermone, habito inter archiepiscopum Trevirensem & custodem seu ædituum S. Ægidii, qui ambo obsidioni urbis Brunsvicensis anno 1199 præsentes aderant, auctor ita prosequitur: Custos … gratissimum nuntium ex archiepiscopo intellectum, retulit fratribus suis & nobis contradidit describendum. Unde sequitur 1o., scriptorem anno 1199 non esse anteriorem; cum, quæ facta tum sunt, narret. Sequitur 2o., ipsum ab anno 1199 non fuisse omnino ætate remotum: cum res anno eodem gestas ei contradiderit describendas vir, qui tum erat custos seu ædituus, atque adeo ætatis saltem mediocriter provectæ. Sequitur 3o., Ludulfum Assis, quam, teste Masenio, anno 1300 scripsit translationis narrationem, hanc ex historiographo anteriore esse mutuatum: cum satis verisimile non sit, custodem, qui anno 1199 ætate florebat, Ludulfo Assis quidpiam contradidisse describendum anno 1300.
[31] [& scriptorum ætas explicatur,] Quartam translationis historiam legere est in Ms. bibliothecæ Guelferbytanæ, rhythmis Saxonicis exarato, quod Chronicon principum Brunsvicensium inscribitur, impressumque est a Leibnitio tom. 3 pag. 1. Auctor opusculi floruit tempore Alberti I, ducis Brunsvicensis, quem ad annum 1279 tamquam recenter mortuum deplorat. Placet multum tum brevitate sua, tum fide scriptoris, qui ex antiquioribus monumentis sua passim depromit, & ab incertis discernit certiora: unde, quidquid affert, ab Arnoldo, Trithemio & Paulo Langio supra allegatis, fere videas confirmatum.
[32] [Tria actorum apographa] Non ita se res habet in relationibus aliis, ut patet ex mirabili illo modo, quo corpus S. Auctoris a Gertrude narrant translatum. En tibi illum ex Ms. bibliothecæ Juliæ; quod, ubi Gertrudis narravit adventum in urbem Trevirensem, ita pergit: Hora quasi sexta celebratis Missarum solemniis, monasterium (Ordinis S. Benedicti) ingreditur. Custos vero ejusdem loci consueto more angulos monasterii perlustrat, ut caveret, ne forte quispiam furti anxius alicubi lateret. Invenit reverendam Gertrudim, in orationibus prostratam, qui eam surgentem excepit lætanter, & ipsi ductæ de ambitu ad ambitum, inter alias tumbas multorum, tumulum S. Auctoris, loco sibi per revelationem ostenso (monstravit) asserens: XIII Kal. Septembris migravit ad Christum. Interea secundo signo dato, ad mensam custos pransum ivit, non habens ipsam suspectam (simulabat enim velle orationi vacare) eam custodem pro se reliquit. Statim ad exitum ipsius, foribus ecclesiæ pessulo seratis, matrona virum induens, palla deposita, cum sequacibus suis lapidem grandem cum instrumentis aptis secum deportatis de tumulo amoverunt, & sarcophagum B. Auctoris cum reliquiis BB. Bartholomæi, Thaddæi, Mauricii, Cosmæ, duorum Thebæorum, Florinæ virginis ac martyris, & aliorum Sanctorum ibi reconditis sustulerunt, & lapidem, ut melius poterant, accelerantes reaptaverunt, & baptillis * demtis de universis campanis, ut confusionem præcaverent, reliquias fortibus & admissis equitaturis sarcinatas cursu concito asportabant.
[33] Conventu equidem pranso, cum gratiarum debita actione properant ad monasterium, [translationis modo] laudes Domino reddituri: & custos præcurrens primo leviter digito ostium tangit, secundo manus impulsu, tandem toto pugno pulsat; & cum non proficeret, conscius conventus malum evenisse, ostium securibus & contis confringunt, .. comperientes per lapidem inordinate repositum, se ipsis reliquiis spoliatos, tacti dolore accelerant compulsare a confusione, ut cives insequerentur. Æramenta autem mota nullum sonitum dederunt: unde magis moti baptillos … sparsim repertos campanis reimponunt: quibus compulsatis, & Trevirensibus convocatis … tam sacros sacrilegos insequuntur. Et cum jam ad spatium unius leucæ appropinquassent, ipsis accidit mira res, & sequentes a fugientibus nutu Dei per spatiosum intervallum convenienter sunt avulsi: quod accidit tribus vicibus.
[34] Ita bibliothecæ Juliæ apographum; cui quoad substantiam consonant codex Bodecensis, [a scriptoribus aliis dissentire ostenduntur.] & Hildeshemensis, præterquam quod hic taceat prodigium illud, quo fugientes a persequentibus tribus vicibus sunt avulsi, videntes autem persequentes, se frustra contra stimulum calcitrare, ad propria sunt reversi. Verum seu hæc addantur, seu prætermittantur, narratio tota dissentit a scriptoribus citatis num. 17: ubi Paulus Langius testatur corpus S. Auctoris a Gertrude impetratum, Trithemius suis precibus impetratum, Arnoldus abbas Lubecensis, Actorum nostrorum scriptoribus antiquior; multis supplicationibus obtentum, ac proinde non furtive & clam elatum. Gertrudem dolo usam etiam Chronicum principum Brunsvicensium affirmat: at qualis fraus fuerit, tacet: unde cum aliis scriptoribus facilius conciliatur: quia dolus potuit preces comitari, ut facilius superaretur difficultas, quæ in consequendis Sanctorum corporibus tum Treviris erat maxima, ut patet legenti Acta S. Modoaldi tom. III Maii a pag. 63.
[35] Cæterum licet Acta translationis Bodecensia cum aliis in modo translationis vacillent, [Unum tamen eorum imprimetur.] ea tamen cum miraculis annexis cum nondum impressa sint, imprimemus, addituri interim in annotationibus vel correctionis vel confirmationis gratia ea, quæ de translatione habet Chronicon principum Brunsvicensium: ita tamen ut, dum hæc Latine reddimus, sensum liberalius sequamur, minusque astringamur vocibus; quibus vel non satis aptis vel superfluis usus est poeta Saxo, ita cogente necessitate explendi rhythmi. Sed antequam eo progrediamur, nonnulla quæ ad Sancti cultum & miracula spectant, necesse præmittere.
[Annotata]
* l. templum
* i. e. clavis ferreis æris Campani
§ IV. Ossa Sancti elevata, & a criminationibus vindicata; translationes aliæ.
[Translationem subsecuta est singularis veneratio & ossium elevatio;] Translationem Saxonicam consecuta est singularis apud Brunsvicenses veneratio, ut testatur Leibnitius Introductionis in tomum 1, num. 42. Magna, inquit, Autoris episcopi Trevirensis apud Brunsvicenses veneratio fuit, & nunc quoque multi hoc nomen in baptismate accipiunt. Præter cultum, etiam ossium elevationem testatur Henricus Meibomius in Chronico Riddagshusensi, sed adjunctis contumeliis variis. En ipsius verba: Biennio post (anno 1458) sæculo isto infelici in urbe etiam Brunsvicensi cultus idololatrici accumulati sunt: colebatur ibi ab annis plus minus CCCXL tamquam numen tutelare S. Auctor, olim, dum in vivis esset, Trevirensium antistes, ejusque Λείψανα sive reliquiæ, in arca cuprea reconditæ in æde divo Ægidio sacra, religiose asservabantur. Huic suo idolo, abbas ejus loci Johannes, ex oblationibus & eleemosynis opulentior factus, plus honoris, quam ab antecessoribus factum esset, tributurus, ossa cariosa viliori exempta in sarcophagum argenteum reposuit. Addidit & diem festum, quo & hujus & aliorum Patronorum memoria quotannis perageretur. Interfuit superstitioso huic actui Riddagshusanus abbas (Matthias) ratus debere se hoc religioni & viciniæ. Credibile est, Deum gravissime isti idolomaniæ irascentem, mala, quæ subsecuta sunt, his regionibus immisisse.
[37] [quam Meibomius idolomaniæ insulse arguit,] Quæ impudens Lutheri assecla scribit de S. Auctoris cultu ejusque ossium elevatione, ut vera admitto: nec enim ipse rei hujus testimonium redderet, nisi certis eam monumentis consignatam reperisset, cum antiqua hæc reliquiarum veneratio Lutheranismum, tali cultui inimicum, novitatis accuset. Quas adjungit contumelias, sufficienter diluit ipsa impudentia, qua dum Brunsvicenses idolomaniæ accusat, etiam accusat, quotquot prioribus Ecclesiæ seculis floruere, Patres, & vixere Christiani; apud quos & frequens fuit reliquiarum Veneratio & fructus venerationis multiplex; cujus testes innumeros Bellarminus aliique theologi polemici adducunt. Pauca delibemus ex S. Hieronymo, qui epist. 53 ad Riparium tam accommodate ad rem nostram scribit, ut Meibomio omnia aptari possint, unum si nomen Vigilantii, quem S. Doctor ibidem pro merito exagitat, immutaveris.
[38] [merito castigandus] Ais, inquit, Vigilantium … os fœtidum rursus aperire, & putorem spurcissimum contra SS. Martyrum proferre reliquias; & nos, qui eas suscipimus, appellare cinerarios & idololatras, qui mortuorum hominum ossa veneremur. O infelicem hominem & omni lacrymarum fonte plangendum! qui hæc dicens, non se intelligit esse Samaritanum & Judæum, qui corpora mortuorum pro immundis habent … Honoramus .. reliquias Martyrum, ut eum, cujus sunt martyres, adoremus: honoramus servos, ut honor servorum redundet ad Dominum.
[39] Et S. Doctor postea prosequitur: Dolet (Vigilantius) reliquias pretioso operiri velamine: & non vel pannis vel cilicio colligari & projici in sterquilinium… [tum verbis D. Hieronymi,] Ergo sacrilegi sumus, quando Apostolorum basilicas ingredimur? Sacrilegus fuit Constantinus Imperator, qui sanctas reliquias Andreæ, Lucæ & Timothei Constantinopolim transtulit, apud quas dæmones rugiunt & inhabitatores Vigilantii illorum se sentire præsentiam confitentur? Sacrilegus & nunc dicendus est Augustus Arcadius, qui ossa B. Samuelis longo post tempore de Judæa transtulit in Thraciam? omnes episcopi non solum sacrilegi, sed & fatui judicandi, qui rem vilissimam & cineres dissolutos in serico & vase aureo portaverunt? stulti omnium ecclesiarum populi, qui occurrerunt sanctis reliquiis: & tanta lætitia, quasi præsentem, viventemque prophetam cernerent, susceperunt, ut de Palæstina usque ad Chalcedonem jungerentur populorum examina, & in Christi laudes una voce resonarent?
[40] Quid ad hæc Meibomius? An & D. Hieronymo, iisque, [tum a sacrarum Litterarum auctoritate.] quos ipse laudat, idolomaniæ crimen impinget? An & primis Christianis, quos umbra Petri recreabat, Actor. 5 ℣. 15; quique a sudariis & semicinctiis, quæ Pauli corpus contigerant, sibi salutem quærebant, Act. 19. ℣. 12? Angelus (Josue 5. ℣. 16) exegit, ut Josue in signum venerationis calceos exueret, quia terra, in qua stabat, sancta erat: cur autem sancta, nisi quod in ea præsens adesset angelus? Si autem terra ex angeli præsentia sanctitatem veneratione dignam mutuata est, quid de lipsanis Sanctorum dicendum, quorum corpora fuerunt templum Dei vivi, 2 ad Cor. 6, ℣. 16, atque adeo non ab angelo, sed ab inhabitante Deo sanctitatem suam hauserunt? Cæterum quod ominatur Meibomius, Deum gravissime isti idolomaniæ irascentem, mala, quæ subsecuta sunt, his regionibus immisisse, in eo ethnicos habet duces, qui religionem Christianam calamitatum omnium arbitrabantur originem. Quorum figmentum dum operose refutat Arnobius lib. 1 Adversus gentes, inanem esse Meibomii conjecturam & futilem eadem opera ostendit. Sed redeamus ad rem nostram.
[41] Reliquiæ S. Auctoris ex templo S. Ægidii, in quo prope Brunsvicum primum depositæ sunt, [Reliquiæ S. Auctoris post alteram translationem] dein translatæ fuerunt (an omnes, an aliquæ, incertum est) in ecclesiam S. Blasii, Brunsvici sitam, & quondam extructam ab Henrico Bavariæ & Saxoniæ duce, cui cognomen Leo. Fidem facit indiculus chronologicus ejusdem ecclesiæ, ex duabus pervetustis membranis excerptus a Leibnitio tom. 2 pag. 59; ubi leguntur ista: Hæc sunt nomina reliquiarum, quæ sunt reconditæ in cruce, quæ stat in media ecclesia ante chorum, quam dux Hinricus Leo fieri jussit pro remedio animæ suæ: de ligno Domini, de spinea corona. Dein aliquibus interjectis, Istæ reliquiæ sunt positæ in novum plenarium (seu thecam lipsanis plenam) an. Domini MCCCXI. De ligno Domini … S. Autoris episcopi. Pro anno Domini MCCCXI legendum MCCCXXXIX contendit Leibnitius Introductionis in tomum 2 pag. 11. Res est minoris momenti, nec longiori discussione digna.
[42] Sed neque in ecclesia S. Blasii illa lipsana perpetuo manserunt: [Hannoveram transierunt.] nam, teste Leibnitio mox citato, plenarium illud jam visitur Hannoveræ, cujus rei rationem reddens ait: Cum .. urbs Brunsvicensis, diu ducibus suis refractaria, anno D. MDCLXXI deditionem fecisset, Johannes Fredericus dux, qui Calenbergicum, Gottingensem & Grubenhagicum ducatus tenebat, & cum fratribus Georgio Wilhelmo duce Cellensi & Ernesto Augusto episcopo Osnabruggensi, auxilium agnoto Rudolpho Augusto duci Welfebytano tulerat, operæ navatæ pretium sibi Sanctorum reliquias petiit, antiquitatis argumentis & ornatu sane spectabiles.
§ V. Obsidio urbis Brunsvicensis ope S. Auctoris soluta contra heterodoxum probatur.
[Obsidio urbis Brunsvicensis] Inter beneficia hominibus a S. Auctore collata celebrius illud est, quo (ut in Actis miraculorum num. 1 & seqq. legitur) Brunsvicum tutatus est, coëgitque Philippum ducem Sueviæ, ut urbis obsidionem solveret. Henricus Meibomius in Chronico Riddagshusensi rem hanc fabulæ loco habet: Insequenti anno, (nempe 1199) inquit, Philippus designatus Rom. rex (Ottonem, Henrici Leonis filium) oppugnaturus in Saxoniam descendit… Congregato universo exercitu Brunsviga obsidetur, oppugnatur, sed frustra, oppidanis cum præsidiario milite fortiter pro patria dimicantibus. Erat in urbe Henricus comes Palatinus, Ottonis frater, virtute bellica præstans princeps, quem quod amplius oppugnare nollent quidam ex Imperii ordinibus, Cæsarem in Saxoniam secuti, ex castris discesserunt. Inde nata fabula de divo Auctore Brunsvicensium Patrono, cujus ope pene divina hostis ab urbis obsidione abductus commemoratur. Hæc Meibomius.
[44] [ope S. Auctoris] At non ita antiquiora monumenta: inter quæ Chronicon Hildesheimense ita narrat: Sigfredus, … auxilium laturus Philippo in obsidione Brunsvicensi, cives eduxit suos.. At Philippus mirabili visione territus, mox obsidione soluta discessit. Auctor quippe, cujus corpus ibi requiescit, ensem dextra vibrans, in vallo & muris toti agmini Philippæo tantum injecit terrorem, ut ocius abiret. Albertus Krantzius lib. 5. Saxoniæ cap. 35: Gertrudis … corpus S. Authoris … Brunsvicum advehit … cujus patrocinium sæpe experti cives, præcipue in oppugnatione urbis a Philippo, qui de Romanorum regno cum Ottone IV contenderat. Pluribus idem prosequitur lib. 7 cap. 16.
[45] [soluta] Bothon in Chronico Brunsvicensium picturato ad an. 1199 jam dicta confirmat & addit, suburbium, in cujus monasterio corpus S. Auctoris erat repositum, tum ab Otthone mœnibus fuisse inclusum, urbique sociatum. Verum testes prædicamus, quorum alter vixit seculo rem gestam proxime sequenti; alter ætate æqualis fuit. Primus est auctor Chronici principum Brunsvicensium, qui cap. 52 diserte ait, S. Auctorem videndum se exhibuisse archiepiscopo Trevirensi, qui castra Philippi sequebatur; eique injunxisse, ut referret regi, obsidionem urbis, sui cultus studiosissimæ, mox solvendam; futurum alioquin, ut ipse ipsiusque exercitus periret; re autem intellecta, Philippum mox cum suis se ab urbe recepisse: atque ita patrocinio S. Auctoris liberatam esse urbem; in cujus beneficii memoriam candelas plures, festo ipsius die offerendas, vovisse cives, quorum urbem toties fuerat tutatus.
[46] [contra Meibomium] Testis alter est Arnoldus Lubecensis, mortuus decennio ab obsidione elapso, & rerum Brunsvicensium peritissimus, lib. 6, cap. 4, narrato regis Philippi discessu, ejus hanc reddit causam: Est enim non parva spes civitati illi de suffragiis S. Auctoris, archiepiscopi Trevirensis, cujus corpus ibi requiescit … & quia idem pontifex, cum terra sua ab Hunnis vastaretur … civitatem Trevirorum, quam tunc regebat, orationibus suis illæsam protegebat, ipsam adhuc virtutem habere apud Dominum creditur, ut civitatem, in qua nunc requiescit, suis orationibus ab hostium incursu protegat & defendat. Unde mos inolevit Brunsvicensibus, ut cum timore obsidionis arctantur, reliquias memoratas circa ambitum suæ civitatis cum litaniis & laudibus & eleemosynarum largitionibus devote circumferant & infra ipsum ambitum nullos hostium incursus perferant. Res est probata & in liberatione eorum sæpius experta.
[47] Hisce testimoniis vim addit manuscriptum, cui, [ostenditur.] apud Leibnitium tom. 3 pag. 446, titulus est Ordinarius senatus Brunsvicensis, jussu ipsius anno MCDVIII conscriptus. In eo num. 124 lingua vernacula decernitur, ut die Veneris ante festum S. Joannis Baptistæ sarcophagus S. Auctoris circumferatur per urbem, & additur, hoc sancitum fuisse communi cleri & senatus consensu, ratione singularis auxilii, quod S. Auctor, urbis patronus, in variis necessitatibus a Deo impetravit, prout divinis indiciis olim manifeste innotuit. Ibidem num. 128 declaratur jam dudum a senatu & civibus singulare Deo & S. Auctori obsequium fuisse promissum, quod Deus patrocinio S. Auctoris variis illos calamitatibus subduxerit: propterea conclusum fuit … ut dies S. Auctori sacer celebretur ut summum festum … promisitque senatus, se quotannis quinque candelas in templo S. Ægidii oblaturum, accendendas in honorem S. Auctoris ante reliquias ejusdem. Hæc dicta sufficiant, ut fabulari credatur Meibomius, dum fabulæ loco habet patrocinium S. Auctoris.
[48] Superest, ut agamus de modo, quo S. Auctor Brunsvicum tutatus fuit. [S. Auctoris apparitio explicatur.] Duplex a scriptoribus refertur. Chronologus Hildeshemensis, allegatus superius, tradit, S. Auctorem, cum ensem dextra vibrans apparuisset in vallo & muris, toti agmini Philippæo tantum injecisse terrorem, ut ocyus abiret. Similia habet Krantzius lib. 7 Saxoniæ cap. 16. At tum apographum Bodecense, tum Chronicon principum Brunsvicensium cap. 52 meminerunt apparitionis non publice factæ, sed privatim soli archiepiscopo Trevirensi, qui castra Philippi regis sequebatur. Relationes in speciem diversas conciliat Bothon in Chronico picturato ad annum 1199 scribens, Sanctum nostrum videndum se primo exhibuisse Trevirensi archipræsuli, deinde apparuisse in mœnibus gladium manu vibrantem.
[49] Inter miracula S. Auctoris infra num. 5 alterum ipsius beneficium commemoratur, [An Treviros, cum viveret, servaverit incolumes incertum est.] quo, cum adhuc in vivis esset, urbem Trevirensem dicitur Attilæ furori subduxisse. Hujus rei falsitatem ostendit parachronismus; nam S. Auctor ante annum 448 e vita excessit: Attila anno tantum 451 in Gallias irrupit. Quod si per errorem, multis scriptoribus antiquis familiarem, Attila cum alio quodam rege barbaro fuerit confusus, supererit adhuc difficultas, ut ex veteribus monumentis rei veritas probetur: nam Arnoldus Lubecensis, qui lib. 6, cap. 4, & Krantzius, qui lib. 7 Saxoniæ cap. 16 S. Auctorem ab Hunnis civitatem Trevirorum orationibus suis illæsam protexisse, scribunt, a primis illis seculis sunt remotiores, quam ut ipsorum testimoniis securi acquiescamus. Restat, ut qualiacumque S. Auctoris Acta subjungamus.
ACTA APOCRYPHA
auctore anonymo Trevirensi.
Ex Bodecensis cœnobii Passionali pergameno Ms., mensis Augusti fol. CLXXXVI, pag. A.
S. Auctoris parentes, episcopatus, & miracula.
Auctor episc. Trevirensis (S.)
BHL Number: 0747
A. Anonymo.
[Nature nobili prosapia] Ad illuminandum genus humanum multas in hoc mundo spirituales lucernas Dominus dignatus est accendere; de quibus sanctæ memoriæ beatum Auctorem urbi Metensium pietas divina concessit. Hic namque, ut quorumdam fidelium relatione agnovimus, ex præclara Græcorum prosapia originem duxit a: pater ejus Licius chiliarcha militiæ seculi strenuus; nil minus virtuosis operibus & sedulus insistebat; cumque famam beati Pauli atque doctrinam, variosque labores, quos in Græcia fidem Christi prædicando perpessus est, intellexit; amore religionis fidei repletus contra infideles frequenter pugnabat. Egenos suis, quibus abundavit, facultatibus, quotidie recreavit. Uxorem juvenem multum decoram, religioni & progeniei suis æqualem habuit. Multis annis laudabilem ducunt vitam, unicum procreant heredem, de quo gratias agentes Deo, filium suum sacri baptismatis fonti obtulerunt. Divina quoque inspiratione nomen sibi Auctor, non quidem sui generis, sed fidei Christianæ imposuerunt: quem juxta suorum magnificentiam caro nutriebant affectu. Puer autem cum literarum studiis traditus fuisset, secundum nominis sui interpretationem, multum in spiritualibus, scientias & virtutes augendo, profecit; & tanta morum pollebat honestate, quod seniorum vitam anticipare videretur.
[2] [S. Auctor] Cum vero tempus adolescentiæ accessisset, iteratis vicibus pater filium suum allocutus est Auctorem, ut more suorum progenitorum arma reciperet, militiæ vires exerceret, pro fide patria pugnando certaret. Qui tandem post multa patris sui monita humiliter respondebat: Dominus Jesus exemptum vagina Apostoli gladium propriæ vocis jussione recondidit, docens majorem armis omnibus Christianæ confidentiæ esse virtutem. Quamobrem futuras, Deo largiente, victorias non carnali providentia, aut quavis armatura, sed magis orationibus devotis obtinere valemus; sicut antiquis bellorum ducibus contigisse experimur. Egressi filii Israël ad præliandum contra inimicos suos, Moyses ascendebat in montem, ut oraret Dominum, & cum levasset manus, vincebat Israël; cum autem ab oratione cessasset, inimici prævaluerunt. Non etiam in robore militari David contra Goliam, nec multitudine populari Gedeon adversus Madian triumphabat; sed ambobus in conspectu * durantibus, Dominus victoriam contulit, & congregatum exercitum eorum imperio subjugavit. Ita & nos in Dominum confidentes, divino præsidio & fidelium orationibus vincere poterimus nostros inimicos.
[3] Post hæc beatus Auctor fortius mundanam spernens gloriam, [patriam deserit.] quotidie euangelicam cupiens assequi perfectionem, ut videlicet omnibus, quæ habebat, relictis crucem suam tolleret, & egenus Dominum sequeretur, capta temporis occasione, modico contentus viatico, patriam parentesque deseruit, & secrete discessit. Ad mare ascendens, navim Deo prosperante, pervenit ad Romam, & ibi permansit cum aliis Dei famulis divino cultui mancipatis, donec propter vitæ sanctitatem sacerdos est ordinatus. Scientia quoque clericali uberrime repletus, factus est prædicator egregius. Deinde per aspera & indirecta montium atque vallium, multa patiens adversa, profectus est ad partes Gallicanas: gratia siquidem euangelizandi verbum Dei & fidem augendi catholicam ad tam longinquas vocatus est a Domino regiones.
[4] In urbe Metensi elegit mansionem, ubi celebrem ducens vitam cum regni cælorum annuntiatione exemplis pariter & doctrinis credentium numerum multiplicavit. [Metensis electus episcopus] Porro eadem plebs suo viduata pastore, ut sibi dignus a Deo daretur pontifex, prece continua precabatur. Divinitus itaque a primoribus cleri & populi aspiratur, ut prædictus venerandus in Episcopum eligeretur. Mane igitur sequentis diei illucente, tam clerus quam populus beatum Auctorem concorditer sibi statuerunt episcopum, & laudibus impositis solemni cum tripudio procedentes * usque ad cellam, in qua lectioni & orationi assiduus vacabat, eum renitentem ducturi ad præsulatum. Quo audito Vir Dei illico in lachrymas prorupit, Dominum prostratus oravit, ut summum se sacerdotium meruisse daret signum. Mox expleta oratione, dum graphio terram tetigit, fons aquæ salientis copiosus emanavit: per cujus aquam usque hodie miracula coruscant infinita b, videntibus populorum catervis, quanta secum operata sit Dei clementia, cum spiritualis apparatus gloria venerandum hunc pontificem beatum Auctorem ad oratorium beati Stephani introducentes, supplices Deo omnium auctori gratias referebant.
[5] Successit itaque beatus Auctor duodecimus episcopus post beatum Clementem primum pontificem in episcopatu Metensi, [Euphratam condemnat.] per plures annos digne regens ecclesiam & populum Dei; quodque ad salutem pertinere posset æternam, non minus Beatissimus operis studio, quam sermonis prædicatione docebat. Eodem tempore beatus Martinus Boroënsis, Maximinus Treverensis, Trebedius Wormaciensis apud Coloniam c, Effratam Coloniorum præsulem, judicio fidelium deposuerunt, & Severinum virum catholicum in locum ejus ordinaverunt. Inter quos præsules Christi clarissimos beatus Auctor episcopus velut aureum emicuit sidus, totius sanctitatis & doctrinæ splendore gloriosus.
[6] De quo Præsule insignia hæc duo miracula ad nostram memoriam traduxit relatio prisca. [Metis] Ego igitur tempore, dum grandine barbarorum seges dominica premeretur, Attilas rex Hunorum, suscepto domini gladio, ad resecandum Gallicorum lasciviæ abundantiam, fidelium persecutor, habens multas barbaras nationes dominio suo subjectas, in omnem Galliam suæ crudelitatis relaxarat habenas. Hujus adventu beatus Servacius præcognito Romam proficiscitur, per merita beatorum Petri & Pauli Apostolorum sublimia, tremendum Deum imploraturus. Veniens autem Metis a sancto Auctore honorifice susceptus & tractatus, interpellatur, ut Metis denuo desideratus venire dignetur. Spopondit, & commendatus suis precibus, pergere cœpit, Deo duce, urbemque attingit Romam: cui divinitus, dum ad ecclesiam Principis Apostolorum, quasi victimam se Deo offerret pro ira Domini a populo suspendenda per beatum Petrum Apostolum revelatum est, divino permittente judicio, totam fere Galliam tradi incendio, præter oratorium beati Stephani proto-martyris, quod Metis est constructum: quæ & beato Auctori in responsum habet proferre.
[7] [per Attilam eversis,] Sanctus accepto Servatius oraculo, veloci regreditur gradu, festinus ad Gallias repedavit, cunctis pœnitentiam euangelizando. Iter in Metis * deducens, feliciter pervenit ad urbem, ubi dum inter Missarum solemnia beato Auctori episcopo, & universo populo omnia, sicut revelatione didicerat & in responsum acceperat, retulisset, ad civitatem propriam Tungris reversus est: quo abeunte tunc & barbari, subversis multis Galliæ urbibus, in ipsa sacra vigilia Paschæ urbem Metensem cinxerant obsidione. Mox vero beatus Auctor civitatem traditam inimicorum gladiis advertens, cives advocat, peccata confiteri hortatur, pœnitentiam injungit, infantes, qui nondum perceperunt sacri fontis ablutionem, baptizari præcepit. Cumque propius furentes barbari accederent, & civitatem inexpugnabilem ob murorum fortitudinem aspicerent, tractareque de reditu cœpissent, murus civitatis ultro corruit, & ingressum hostibus superna dispositione patefecit d.
[8] [captivos] His civitatem sine cunctatione ingressis, rapinis & incendiis universa vastantes, plures ex civibus cum eis, qui baptizati fuerant, parvulis interfecerunt. Totam urbem incendio tradebant, excepto beati Stephani oratorio, quod videbatur ipsis a quodam splendidissimo super illud stante viro defendi. Reliquos vero utriusque sexus populos, qui excidio superesse poterant, similiter cum beato Auctore episcopo captivos abducunt. Jam procul ab urbe dum ad locum, qui Decempagos appellatur, hostes pervenissent, cæcitate, quasi olim Ægyptii, multantur. Quoniam Domino Deo semper cura est de suis famulis, in ira misericordiam, sicut ait Psalmista, non continet. Subito Hunos & barbaros tenebræ circumvallarunt, ut quid agerent, & quo se diverterent, nescirent. Tunc causam tantæ calamitatis, ut in tali re opus erat, solicite a Christianis, quos abducebant, inquirentes, aut quo præstigio hoc eis accidisset sciscitantes. Quibus illi: Non hoc suspicamini maleficium; sed credite iram Dei vobis imminere: quia cælestis Domini famulum beatum Auctorem Metensem episcopum abducitis impie.
[9] [liberat,] Confestim venerandus ille Præsul in captivorum numero quæritur, invenitur & rogatur, ut quidque vellet, sumeret, & eos a tali periculo lucis subtractæ liberaret. Ad hoc cum ingemuisset, respondit, nullum sibi gratius posse munus offerri, quam illos, quos ducebat captivos, sinerent ad propria remeare. Id illi si facerent, procul dubio a Domino Deo impetrarent, ut quibus tenebris tenebantur, eruerentur. Statimque de universo exercitu dum captivos beato Auctori reddiderunt, a suis, ut promiserat, cessantibus tenebris, luce reddita, angustiis sunt liberati, sicque venerandus Christi famulus, dum in captivorum forte deputatus est, multos secum a captivitate resolvit, ut, captivato pastore, grex captivorum libertate potiretur e. O quantum potiori gloria de reductis iste civibus triumphavit, quam crudeles barbari, qui eos antea quasi victores abduxerant, triumphare potuissent. Proinde tamquam angelus ab universo clero venerabatur, & ab ipsis civibus veluti pater amabatur: quia non defuit pupillo & inopi pius consolator, in eleemosynis largus, in orationibus sedulus, omni virtute plenus, & totius ecclesiæ decus. Omnia omnibus factus erat Christi fidelibus.
[10] His ergo præmissis aliisque multis; quas enumerare longum est, [& Trevirensibus præficitur,] eo flagrante virtutibus, omnipotens Dominus famulum suum Auctorem majoribus & dignioribus proponi voluit rectorem. Sane metropolitana sede Treverensi vacante per obitum beatissimi viri Legoncii f, ejusdem sedis archiepiscopi, sanctæque ecclesiæ Treverorum, quæ privilegio principatur singulari omnibus ecclesiis Galliarum, eo quod fundata a beato Petro Apostolo sit ordine prima & dignitate præcipua, multorumque Sanctorum corporibus gloriosa, quadam Dei Spiritus sancti gratia præordinante, convenerunt clerus & populus civitatis ipsius in ecclesia magna, majori beati Petri de episcopi subrogatione tractaturi. Visum est utile, Auctorem magnæ devotionis virum a regimine ipsius ecclesiæ [avocare] sibique in episcopum postulare pro totius provinciæ profectu & honore. Insignes miserunt legatos & epistolas deprecatorias ad flectendam sancti Viri clementiam super effectum hujus negotii desiderati. Susceptis igitur & lectis epistolis, venerabilis Pontifex magnitudinem inauditæ rei expavit. Induciis acceptis, responsum distulit septem diebus: dulciflua usus excusatione, se indignum hominem, tumultibus seculi hactenus implicitum fatebatur. Sed tandem ratione convictus & legatorum orationibus flexus, imo Dei dilectione compulsus, particeps passionum Christi factus, suscepit gregis dominici pastorum * pondus. Ita archiepiscopali sublimatus fastigio, accepit benedictionem a Domino, diuque desideratus, expectante Clero & populo, ad sacrosancta processit officia, tamquam sponsus de thalamo suo g.
[11] Refertur & aliud miraculum ejus meritis cælesti cum virtute patratum. [quos servat incolumes.] Attilas rex Hunorum, de quo supra retulimus, devictis Galliis Theodosio imperatore defuncto, Treverim ecclesiam devastaturus pugnabat ad portas. Desuper beatus Auctor hostem redarguens, Quisnam tu es, inquit, qui terras demoliris nostras gentemque perturbas? Cui rex sceleratus, furiis exagitatus, ait: Ego sum Attilas flagellum Ecclesiæ, Domino sic volente. Hoc audito beatus Auctor, suum confortans populum, aperiri portas jussit ei. Ille autem cum omni exercitu suo a porta in portam transivit, habens ex utraque parte quasi murum, tenebras adeo densas, quod neminem videret nec cuiquam noceret h confusus discessit: tantum enim beati pontificis valuit grata & fidelium devotio, ut nullis afficerentur adversis, pro tanto beneficio immensis laudibus Deum glorificantes. Deinde beatus Auctor ipsam Treverensem ecclesiam populumque cunctum sibi subjectum paterna solicitudine in pacis & concordiæ tranquillitate ad ultimam pene hominis ætatem prospere rexit. Decimo tertio Calendarum Septembrium feliciter migravit ad Dominum.
[12] [Defunctus apparet.] Magno absque dubio coram Deo fulget merito, quod tali etiam post obitum declaravit miraculo. Ejusdem corpus cum in monasterio beati Maximini in crypta ad australem partem inter corpora Thebæorum esset humatum, vir quidam religiosus ac de suæ animæ solicitus cura, nocturno tempore ut privatis orationibus se Deo commendaret, universi ejusdem loci oratoria indesinenti studio circuire solebat, beato Auctori & aliis in crypta sepultis [ut] devotus esset. Nec tamen ingrediendi [erat] concessa facultas: accessit juxta murum, ibi se in orationem tota suæ mentes intentione prostravit, versumque istum Psalmigraphi [cum] diceret, Exultabunt Sancti in gloria, mox ab intus vocem subjungentis audivit; Lætabuntur in cubilibus suis i. Cumque ab oratione surgeret, beatus Auctor, gloriæ circumdatus habitu, illi apparuit, translationem k sui corporis imminere de hoc loco in Saxoniam indicavit, sicut usque hodie ibi collocatum, magno honore veneratur ad laudem & gloriam ejus, qui est in secula seculorum benedictus. Amen.
ANNOTATA.
a Meurissius de episcopis Metensibus in vita hujus S. Auctoris pag. 42, eumdem & humili genere natum scribit, & primum fuisse, qui e Latinis Metensem cathedram occupavit.
b Fontem morbis pellendis salutarem scaturiisse in translatione coporis hujus S. Auctoris, scribit Judocus Coccius in Dagoberto cap. 6 Prope fontem similem ipsum habitasse tradit Meurissius citatus pag. 55.
c Multiplices circa concilium hoc Coloniense errores notatos vide in Commentario num. 12.
d Eadem hæc narrat Paulus diaconus in libello de Episcopis Metensibus: an autem nulla hic correctione sit opus, vide in commentario num. 16 & 17.
e Idem hoc prodigium narrat Paulus mox allegatus.
f Colitur S. Legontius 18 Februarii, qua de ipso actum est pag. 66.
g S. Auctorem Metensem a Trevirensi distinximus in commentario num. 11.
h Hujus rei falsitas patet ex Commentario num. 13 & 14.
i Alibi & aliter hoc accidisse dictum est num. 14 proxime citato.
k Translatio hæc incidit in annum 1113: unde in Commentario num. 10 collegimus, biographum rebus gestis multo fuisse posteriorem.
* f. conflictu
* processerunt
* Metas
* pastoritium
TRANSLATIO ET MIRACULA,
auctore anonymo Brunsvicensi.
Ex Bodecensis cœnobii Ms. pergameno.
Auctor episc. Trevirensis (S.)
BHL Number: 0748, 0749
A. Anonymo.
PROLOGUS SCRIPTORIS.
[Deus Sanctos illustrat.] Benedictus Deus; qui suas antiquas misericordias de tempore in tempus renovans, a progenie in progenies, de loco in locum consolationes & opitulationes suis dilectoribus advehit, erogat & protelat. Gloriosus enim Deus & mirabilis in Sanctis suis merito prædicatur, quos triumphantes duplici decore dignos judicans, in uranica * aula, gloria & honore coronari, & in terrestri concione vult extolli celebriter & condigne. Corpora etiam Sanctorum adhuc in imis habita prout uniuscujusque loci exigit dignitas & fidelium exquirit devotio, per sanctarum ecclesiarum oracula sequestrantur. Divina quippe providentia per quamdam prædestinativæ dispositionis spem (ut ita dicam) sic ordinare dignata est, ut hæc ecclesia suorum glorietur suffragiis patronorum; altera aliorum gaudeat patrociniis sanctissimorum; quatenus ecclesia adhuc militans triumphali fulcimine reliquiarum Sanctorum suorum domesticorum roborata respiret, & profectum recipiat salutarem. Hinc est quod Regis regum & Domini dominantium largiflua clementia decrevit corpus sacratissimum beati Auctoris, quondam sanctæ Treverensis ecclesiæ archiepiscopi a, ad præsentis basilicam cœnobii destinare. Gaudeamus itaque, fratres charissimi, & medullitus exultemus, concrepantes & laudes alternantes in jubilo intimæ affectionis, Creatori ac gubernatori omnium, in honore sancti Auctoris reverendissimi pontificis nostri propitii patroni, de quo nobis sermo.
ANNOTATIO.
a Hinc in Commentario num. 28 collegimus, translationis auctorem Brunsvici scripsisse, & esse distinctum a biographo.
* i.e. cælesti
ANTIQUA DIVISIO.
Incipit prologus de adventu sanctissimi confessoris Auctoris archiepiscopi ad monasterium S. Ægidii Brunsvicensis civitatis.
Explicit prologus; incipit tractatus, nempe de apparitione S. Auctoris.
Ubi facta visione cœpit cogitare, scilicet Gertrudis.
Ubi rebus dispositis profecta.
Quomodo venit ad sacrum locum.
Quomodo processit in itinere reversionis.
Ubi omnibus dispositis moritur.
Incipit prologus in quædam miracula S. Auctoris archiepiscopi: &
primo de obsidione civitatis Brunswick, quæ fuit causa voti candelarum.
Explicit prologus: incipit miraculum.
Quomodo B. Auctor quemdam colaphizavit.
De miraculo quod S. Auctor fecit adhuc vivens.
Quomodo S. Auctor & S. Ægidius præfatam civitatem protexerunt.
Quomodo S. Auctor cuidam monacho apparuit.
De obsidione civitatis Brunswick, & miraculis ibidem factis.
De translatione brachii S. Auctoris in Helmvardeshusen.
Ubi locatum sit brachium.
De quadam muliere a paralysi curata.
De quodam sanato, qui se proprietarium fecit.
De muliere surda, sed sanata.
Miraculum de quodam juvene.
De granario ab igne servato.
De muliere a surditate liberata.
De parvulo graviter patiente curato.
De quadam puella morbida & curata.
De quadam infantula in ægritudine curata.
De furto restituto.
De quadam a cæcitate & cancro liberata.
Hic tendis ad finem.
CAPUT I.
Gertrudis, Saxoniæ princeps, jussu S. Auctoris, corpus ejusdem Treviris furtim aufert.
[S. Auctor Gertrudi apparet,] Veridica igitur patrum traditione cognovimus, quod Gertrudis a marchionissa Saxoniæ, filia Erkenberti illustris marchionis, nobilis Ottonis mater, cujus filia præclara Rickena b uxor extitit Domini Lotarii, invictissimi imperatoris felicissimæ memoriæ, & altera ejusdem filia Gertrudis palatina comitissa: prædicta, inquam, domina Gertrudis tam devotæ mentis professione benignissima, quam nobilis prosapiæ jubare serenissima, cum die noctuque meditaretur in lege Domini, ex nutu Dei firmam habens voluntatem plantandi secus decursus aquarum fructiferam vineam, salutiferam videlicet congregationem, ob reverentiam & honorem intemeratæ Dei Genitricis & semper virginis Mariæ, intempestæ noctis silentio vidit sibi assistere virum provectæ ætatis, vultu decentem, corpore elegantem, & juxta nominis sui significationem, auctorizabilem & acceptum, canitie reverendum: qui & dixit præfatæ viduæ semisoporatæ: Animadverte, inquiens, Deo dicata matrona, quæ tibi propono, & tenaci memoriæ singula commenda, ita ut, quæ perceperis aure, retineas mente, amplectaris voluntate, & explere matures in opere. Ego sum Auctor, qui archipræsul fueram Treverorum; nunc autem anima mea in cælestibus infulatur, corpus meum vero Treveris requiescit: sed juxta sententiam Domini mei Jesu Christi, asserentis prophetam non esse sine honore, nisi in patria sua, modicum vel nihil ibidem reverentiæ mihi impenditur & honoris.
[3] [& corpus suum transferri jubet] Decrevi igitur divinæ dispositionis instinctu, quod corpus meum, Treveris tam incurate reconditum, huc ad tuos terminos, ubi monasterium, sacro Pneumate * inspirante, fundare disponis, honorifice transferatur. At illa pavefacta more Abakuc respondentis angelo, se de prandio Danieli deferendo alloquenti, Babylonem non vidi & lacum nescio: locum, inquit, cujus mentionem facis, ignoro, & qualiter illuc perveniam, dubito. Senex autem attonitam consolatur, dicens: Non turbetur cor tuum, neque formidet, sed confide, filia, & constanter age; & Dominus desiderium tuum effectui mancipabit. Qui enim, stella duce, Magos ad divinam progeniem adorandam perduxit, ipse sua gratia & meo ducatu diriget gressus tuos ad prædicti corporis mei reliquias exquirendas, & transferendas. Quæ igitur tibi depromo signa, verba, & nota indicia [adverte.] Cum Deo prosperante Treverim perveneris, & monasterium monasticæ religionis Ordinis beati Benedicti tibi designandum ingressa fueris, diversas sanctorum corporum ibi conditorum tumbas inveniens, inter quas ad australem partem penes murum angularem unam editiorem cæteris comperies, quam notabis. In eadem enim tumba, quondam opinione seditionis ingruente, timoris causa, ne forte surriperentur meæ reliquiæ, sunt retrusæ, & postmodum oblivioni traditæ negligenter. Petitura itaque provida cautela & vigili solertia loculum meum levabis, & de loco tolles sollicite prænotato, & thecam subtiliter deducendam, ad partes dominii tui transferes reverenter, ubi secundum firmum cordis tui propositum basilicam construes, & in ea ejusdem corporis mei reliquias honorabiliter repones, & veneraberis condecenter c.
[4] Venerandus itaque Pontifex, qui apparuit, cum hujusmodi distincte expressisset, [illa imperio parens, Trevirim proficiscitur,] & seriatim designasset, extemplo disparuit, & ab oculis venerabilis matronæ obstupescentis evanuit. At illa, quasi de extasi expergefacta, contemplativo corde versans, quem viderat, & memori mente recolens, quæ audierat, & hæc sollicito pectore volutans, ardentique desiderio attentius complexans, ad ea celerius & efficacius pertingere vehementer æstuat & anhelat. Nec mora, mane facto, suos discretiores consiliarios secretius in unum accersit, quæ miraculose acciderant, exponit. Consulte super his eos convenit, quid facto opus sit perquiritur, & quid tam celebri negotio convenientibus competat expetit. Super quo illi reverendam dominam suam sano animantes consilio ad salutiferum iter carpendum salubri promotione satagunt informare. Quorum præmonitoria stillicidia sagax marchionissa bibulis hauriens auribus, & sitibundis infundens præcordiis, in congruente tanto itinere sibi providet apparatis. Unde pomposa militum se munit caterva, venustarum pedissequarum se ornat sequela, quia præpotens præcellentes equitaturas, & pretiosos ac copiosos viæ sumptus sibi præparat, quia prædives. Talibus ac tantis utens insignibus, revera non ambitiose, nec causa inanis gloriæ, sive superbiæ, sed piæ industriæ, secundum quod per quemdam sapientem dicitur: O princeps, utere gloria non pro te, sed pro regno: melius est enim quod adsit palatiis tumor, quam timor, quia moris usitati est, & apud veteres & apud modernos, hominem haberi, pro ut videtur, & multo reverentius deferri dominationi. Quamobrem devotissima femina necessarium duxit in hujusmodi operoso cultu procedere, ut eo facilius & expeditius compos sui efficeretur voti. Profecta est itaque gloriosa marchionissa sumptuose procurata, & hilariter accurata, cui merito omnia succedunt ad votum, quia quod intendit, ad Dei cultum adaugendum, & ad ejus gloriam magnificandam, & ad Sanctorum memoriam venerandam pertinet totum. Justam igitur matronam, justis occupatam negotiis, & pissimis intentam studiis, justus Dominus & justitiam diligens, deducit per vias rectas, & ab inimicis custodit, honestat in laboribus, fructuosorum laborum ejus exercitia completurus. Longa quidem & intricata restat via, sed, sicut Jacob prolixitatem & acerbitatem diutini servitii, quo suo astrictus erat avunculo, intima dilectione, quam ad præpulchram sibi desponsandam Rachel habuit, mitigavit; sic & hæc præpotens hera si quid fastidii scrupulis viæ sibi generasset, dulcissima spe sacrosancti corporis beatissimi Auctoris obtinendi, pro quo perrexit, leviter duxit, donec sine omni penitus obstaculo, offendiculo & impedimento Treverim feliciter pervenit; ubi percunctanter sciscitata, vel potius divinitus perscrutata monasterium monasticæ religionis perquisivit, & introiit prænotatum.
[5] [& docta locum,] Erat autem hora quasi sexta, cum celebratis Missarum mysteriis, post recreationem spiritus, ad refectionem corporis jam tenderent cœnobitæ. Custos vero ejusdem loci consueto more exierat sanctuarium, perlustrare angulos ecclesiæ, ut caveret, ne quisquam forte furti anxius alicubi latitaret. Et, ecce, ingenua turba furum inopinabilium, videlicet venerabilis Gertrudis marchionissa cum pompa sequacium ejus apparuit gloriosa, in cujus ille aspectu hærens, & quasi prænominare * cujusdam prodigiosæ rei admirans stabat, & defectiva voce, præ stupore ac gaudio adventantem excipiens, & ab ea disciplinata d inclinatione, & allocutione resalutatus quasi in deliciis insolitæ gloriæ. Delicata marchionissa vero prosternens se inter vestibulum & altare, & devote gratias agens adorabat Dominum, & suffragia Sanctorum suppliciter implorabat, desiderium animæ ejus efflagitans posse quantocius adimpleri. Deinde surgens, adjuncto sibi prædicto custode, perlustrabat monasterium, & de ambitu ad ambitum, & angulo ad angulum passim procedens, de diversis ibi apparentibus sepulchris, quorum essent, sollicite perquirebat:
[6] [in quo corpus quiescebat,] Cui custos: Ecce, inquit, Domina mi, omnes istæ, quas vides, tumbæ sunt Sanctorum hic quiescentium, qui in hoc confinio meruerunt martyrio coronari: festivitates peragere deberemus per singulos dies totius anni, novis canticis & præconiis quotidie innovatis in memoriam & honorem novorum familiarium & domesticorum Sanctorum solemnisare possemus. Deinde progrediens venerabilis domina venit ad tumulum præeminentem in australi parte, sicut in visione intellexerat, quærens sagaciter, quis in eo requiescat. Cui custos respondens ait; Beatus Auctor, quondam hujus civitatis archiepiscopus, felici transmigratione cælis invectus spiritualiter, in hoc loculo reconditus est corporaliter. Quod illa diligenter notans, sed pia calliditate dissimulans, O quam mirabile [inquiebat] est nomen illud Auctor: & attentius rogabat eum, intitulare * sibi illud sacrosancti archipræsulis venerabile nomen, quod dicitur Auctor: & in quo die beatus Auctor depositus fuerit, annotare, ut aliquid novæ salubritatis experta & adepta, valeat hilariter ad propria remeare. Qui parens instantiæ petitionis ejus, descripsit ipsi quod tertio decimo Kalendas Septembris migrarit ad Christum.
[7] [illud auxilio suorum] Interim auditus est sonitus tintinnabuli, & quæsivit hera, quid hoc designaret. Qui dixit: Signum datur Fratribus nostris, ut unusquisque, in quocumque loco extiterit, officium suum deserat, & ad mensam festinet. Ad quod illa respondens, Eia, inquit, frater charissime, accelera, & consortio sodalium tuorum aggregare, ne temporis negligentiæ arguaris. Cui ille ait: Adhuc mihi mora est satis libera. Quo dicto, interim gradatim deambulare cœperunt, & confabulando varia tractaverunt. Marchionissa autem secundo audiens tinnitum cymbali, perquirit quid insinuat. Cui ille; Inde, inquit, datur intelligi, quicumque fratrum remoratus, hanc horam ad refectorium veniendi neglexerit, quod subtracta ipsius præbendula e suspendatur. Quem tunc imperiosa matrona instanter exhortans angariavit pransum celerrime ire. Qui nullatenus suspectam illam habens, tamquam principem generosam & militari cœtu gloriosam & famosam, & miro stemmate radiosam (Quia sicut poëta dicit; auferimur cultu) & bona simplicitate eam pro se custodem ecclesiæ reliquit, simulantem se interim velle orationi vacare, & nesciens, quod de periculo & damno suo hæc agere intenderet, cucurrit festinanter ad refectorium una cum consodalibus suis, pitantiæ * capiens portionem.
[8] Statim ergo ad exitum illius pessulo foribus monasterii obfirmato, marchionissa, feminea pelle deposita, [furtim aufert.] quasi strenua virgo, & omnes sequaces & vernaculi ejus, accipientes fustes & apta instrumenta, quæ sibi procuraverant, lapidem grandem, prædicto tumulo suppositum, revolventes amoverunt, & sarcophagum beatissimi Auctoris cum gloriosis plurium Sanctorum, videlicet beatissimi martyris Mauricii, & beati Bartholomæi, & Thaddæi, & Cosmæ & duorum Thebæorum, & beatæ Florinæ virginis ac martyris, & aliorum, ut asseritur, Sanctorum in maxima quantitate reliquiis inibi reconditis, sustulerunt. Tunc primum beato Auctore annuente * meritis venerabilis marchionissæ & honestæ familiæ ejus, ad transferendum sacrosanctum corpus suum; quod antea a nemine penitus vel moveri permiserat, præsentis ecclesiæ decori & honori, & hujus urbis speciali saluti ac patrocinio (præordinante sic Domino) id reservans: depositum lapidem loco busti, prout aptius & melius potuerunt, cum acceleratione rursum coaptaverunt, & baptillis de universis campanis & nolis ejusdem ecclesiæ, ut confusionem præcaverent, ad cautelam demptis, & fortibus equitaturis nobilissimo ac pretiosissimo hujusmodi thesauro sarcinatis, & omnibus attinentiis habiliter ordinatis, insignissimi fures f cum pro furto & sacro sacrilegio furtive nec nocive, sed utiliter & honeste, velociores aquilis, subterfugium capientes terga dedere.
ANNOTATA.
a Leibnitius in Introductione ad tomum primum num. 42 de Gertrude hæc commemorat: Fuit Gertrudis filia Ecberti, soror Ecberti anticæsaris, Brunsvici domina, vidua Henrici comitis de Nordheim, Ottone duce nati, mater Rixæ imperatricis, Lothario Saxoni nuptæ, avia Gertrudis, quæ Henrico ex Guelfis duci Bajoariorum dotales Brunsvicenses terras attulit.
b Alias Rixa, Rikysa & Richensa.
c Hanc S. Auctoris apparitionem Chronicon principum Brunsvicensium brevius & melius ita fere exponit: Henrico Northeimo anno MCIII defuncto, Gertrudis viduam vitam agebat caste & pudice; unice intenta divinæ adimplendæ voluntati. Animo quoque volvebat, qua potissimum ratione cœnobium extrueret, iis temperatum legibus, quibus in dies Dei laus magis effloresceret & honor. His curis distracta vidit noctu apparentem sibi virum, qui specie & vultu decorus, hunc fere in modum ipsam est allocutus: Auctor ego sum Trevirorum quondam archipræsul, eoque munere honorifice perfunctus. Nunc anima mea in cælis multiplici gaudet honore. Porro hæc mea est (Deo ita decernente) voluntas, ut in cœnobium, quod extruere meditaris, corpus meum ex urbe Trevirensi transferatur; in qua quondam sepultum, multo jam tempore venerationis jacet expers. Ubi Treviros adveneris, cœnobium monachorum, qui nigro vestiuntur amictu, ingredere. Ad plagam australem sarcophagum invenies cæteris eminentiorem, in quo ossa mea sunt recondita. Mulier pro sui sexus conditione hærebat aliquamdiu metu attonita & formidine: cui Auctor: Metum depone: prosperum iter præstabit Deus.
d Id est, decenti, & ex moribus honestis profecta. Vide de hac voce Cangium in Glossario.
e Præbendæ dictæ cibi, ac potus portiones diurnæ, quæ monachis, canonicis, aliisve quibusvis dantur ac præbentur, inquit Cangius citatus. Hinc præbendula derivatur.
f Masenius in Annalibus Trevirensibus ad annum 1113 num. 42 ita scribit: Autoris & quidquid exportatum fuit reliquiarum, inscio Brunone, possessoribus invitis, religiosius quam justius detractum; ita ut vetus ipse scriptor sacrum hoc sacrilegium, & usitato more, pium furtum appellet. Verum non video, qua ratione in auferendis reliquiis S. Auctoris Gertrudis rea sit; cum eas, jubente Domino, cui supremum est in res omnes dominium, abstulerit; ut ex Ludulfo Assis ipse Masenius narrat.
* i.e. Spiritu
* præ novitate
* explicare
* i. e. cibi vel refectionis
* B. Auctor annuit
CAPUT II.
Corpus S. Auctoris a Trevirensibus frustra repetitum; cœnobium erectum; templum dedicatum; Gertrudis mors.
[Trevirenses] Interea supradicti cœnobitæ, implentes comestionis officium, permiserunt incauti suum evacuari templum: sed neque iniquitas, neque peccatum eorum hoc est: quia si sagacissimi viri per mulierem dementati & seducti, & fortissimi quique ab ea dejecti & interfecti esse creduntur; quid mirum si talis ac tanta, tam vafra quam prævalida femina hos claustrales simplices & ignaros supplantando sic despoliavit. Conventu equidem pranso & nola in signum religiosæ consuetudinis tinniente, fratres disciplinate surgunt ab accubitu, & directo per lagamam * gradiuntur in ordine, sanctuarium intraturi, & gratiarum actiones Deo & Sanctis ejus pro impensis beneficiis relaturi, Miserere mei Deus sedulo labiorum studio & devoto mentium jubilo lectitando.
[10] [Gertrudem] Cumque perveniunt ad fores monasterii, custos accedens primo leviter unius digiti articulo vel ungue palpitando ostium tangit; hinc omnium digitorum attactu strepitum incutit; deinde idem ostium manus impulsu concutit; tandem toto pugno durius pulsat: sed cum contra dominicam promissionem petens, non accipit, orationis domo præpedita, & quærens non invenit; gaza incomparabili sacerrimi corporis ablata, & pulsanti non aperitur; quia, qui aperiat & respondeat, intus non invenitur, tam juniores quam seniores malum, sicut evenerat, conjicientes irruunt, postesque sub ipsos nituntur gradibus, & ostium securibus & contis confringunt, irrumpentesque singula loca perspiciunt, ad ornatum ecclesiæ quæritando concurrunt, & adhuc nihil subtractum comperiunt, sperantes se indemnes existere. Postremo autem omnibus perlustratis, ad editiorem tumbam australis partis pervestigando & perscrutando conveniunt; & per lapidem inordinate repositum venerandum sarcophagum sanctissimi Auctoris cum pretiosissimis plurimorum Sanctorum reliquiis surreptum esse deprehendunt. Tacti igitur dolore cordis intrinsecus, lamentantur & confuse vociferantur, & tantum patronum, quem præsentem minus attenderant, absentem ardenter diligunt, diligenter concupiscunt, scienter requirunt, & sublatum vehementer querulantur.
[11] Accelerant ergo pulsare in signum confusionis; quatenus eorum miseria civitatensibus innotescat, [frustra persequuntur] ut perpetratores tanti damni ocius insequantur. Cum autem registra * campanarum impetuose attrectant, æramenta quidem [de] more permoventur. Sed quia cessante causa, cessat & effectus, nullo penitus crepitantia sono præbent damnificatis & confusis incitamenta majoris pavoris, & stuporis ac furoris. Qui ambigentes, quid ineant, huc illucque, quasi delirent, discurrunt, baptillos sparsim reperiunt, quibus appensis, & campanis sonore compulsatis, omnes Treverenses incolæ accurrunt. Causam tantæ confusionis sollicite perquirunt, qua cognita, supra modum dolentes se tanto patre orbari, & filialis dilectionis moti pietate, cum maxima diligentia & immoderata festinatione insignes raptores præsignis ornamenti fugitantes, (scilicet adhuc non longe digressos) satagunt, admissis quadrupedibus, insectari. Qui concito cursu peragrato spatio quasi ad modum unius leucæ, cum jam contigue fugientibus incumberent insistendo, accidit quoddam notabile miraculum; videlicet quod rectores dulciflui corporis sacrosancti Auctoris, & aliarum plurimarum venerabilium reliquiarum, nutu Dei & gratia ductoris ducti, ab insequentibus & persequentibus per spatiosum intervallum communiter sunt avulsi: & hoc tribus contigit vicibus, ita ut ab insectantium & subsequentium hostium obtutibus auferrentur. Qui videntes se frustra conari, & in vanum bacchari, viam inaniter terere & tempus inutiliter expendere, delusi & confusi ad propria sunt reversi a.
[12] At vero marchionissa cum universo comitatu suo, [in loco, ex quo corpus moveri non poterat] sinceræ fidei & pulchritudinem sanctæ spei intendens, prospere procedit, amore regni cælestis illecta, & ubicumque recipiebantur hospitio, quicumque ibi inventi, scilicet ægroti, salvi fiebant a quacumque detinebantur infirmitate, quia virtus de illo almifluo corpore exibat, & sanabat omnes: & sic per hoc salubre iter largiflua & salvifica gratia de beatissimi Auctoris sacrosancto corpore emanans, quasi fluminis impetus lætificans civitatem Dei, plurimis corporea beneficia conferebat; donec fortunato processu & felici successu ad hunc præsentem locum, qui tunc temporis nemorosus & solitarius fuit, pervenerunt quarto nonas Augusti; & cum ulterius procedere decrevissent, in hoc ipso loco sacer & gratiosus sarcophagus tantæ gravedinis mole figitur & constipatur, ut inde abduci nullatenus valeat, nec avelli. Ipsi etiam jugales ultro fatiscentes immobiliter substiterunt.
[13] [cœnobium conditur,] Quo viso devota matrona primitus obstupuit: sed citius ad cor rediens & perpendens hoc divinitus accidisse, ultra quod credi potest, spiritu exultavit, & gratias agens in cælum, benedicendo confitebatur Domino, quoniam in seculum misericordia ejus; eo quod prosperum fecerit iter ejus, & dignatus sit arcanum voluntatis suæ ipse cælitus declarare. Quemadmodum ergo devote voverat, & apud se diffinierat propter quædam præludia & conspicua prognostica sibi visa, pro tempore & pro loco domino Deo & illibatæ Matri ejus templum exstruere, solidum fundamentum ibidem hoc in præsenti loco absque dilatione jubet constituere & opus excellentis structuræ superædificari, & amplum honestumque monasterium fundari efficiens per largas impensas, decentem basilicam, septa claustri, immunitates, diversa habitacula, distinctas officinas, ecclesiæ sarta tecta, laudabiliter architypo dictante instrui, animo consummari, & congruis utensilibus instrui ac pretiosis ornatibus b insigniri.
[14] [ecclesia consecratur] His itaque gestis & omnibus rite peractis, anno dominicæ Incarnationis millesimo centesimo quinto decimo, Indictione octava, Kalendas Septembris solemniter invitatis reverendo apostolicæ Sedis Theodorico c tunc legato, ac venerabili Halberstadensi antistite Reinardo d, & collecta e numerosa cleri concione, cum imperiosa procerum turba & pompa gloriosa, infinite tumultuantis vulgi circumstante corona, facta est celeberrima ac famosissima dedicatio, & spirituali gaudio ac speciali tripudio intime celebrata in memoriam, honorem & reverentiam sanctæ & individuæ Trinitatis, & sacrosanctæ crucis, & intactæ Dei Genitricis semperque virginis Mariæ, & beati Johannis Euangelistæ, necnon jam sanctissimorum confessorum Ægidii & Auctoris, ac aliorum plurimorum Sanctorum.
[15] [quæ & S. Ægidii lipsanis decoratur.] Sed & beatissimus confessor Ægidius f casu, vel potius, ut ita dicam, ex quadam prædestinatione, & Dei providentia, & frequentium signorum prærogativa per sæpe dictam primiceriam nihilominus mirificentissime quæsitus, inventus & adductus primatum quodammodo nominetenus monasterio obtinuit in præfato. Hanc autem ecclesiam benedicta Gertrudis decore dotavit, & competentur dicavit, & ad monasticæ vitæ regulam ducendam & observandam cum benevolo hæredum suorum consensu rationabiliter delegavit, & laudabilem & religiosam congregationem, ad inæstabilem Dei laudem excolendam, & ad Sanctorum præconia concinnanda & concinenda, apto & idoneo studio maxime congruentem, in jam dicta ecclesia constitutam & coadunatam, secundum Ordinem beati Benedicti super omnes Ordines authenticum & probatum, honorabili domino Henrico g abbati de Bursveldia provida, justa & timorata domina commendavit, cujus auctoritate, quæ jam præmissa sunt singula, regulariter ordinarat.
[16] [Gertrudis biennio post] Porro itidem reverenda matrona de longe advectum venerandum honorifice collocans depositum; scilicet memoratum miræ sanctitatis corpus beatissimi Auctoris, reliquasque reverendissimas reliquias prætaxatas in honorificentissima parte sanctuarii præsentis ecclesiæ sæpe dictæ, cum intima diligentia ac summa devotione hymnizante populo & reverenter tripudiante, polito recondidit in locello, & cum hæc omnia tam effectuose quam affectuose consummasset, curriculo h duorum annorum tantundem decurso, emerita marchionissa Gertrudis viam universæ carnis feliciter ingressa, quinto Idus Decembris toti Saxoniæ regioni, & præcipuæ huic plantationi memorabile nomen reliquit, & insigne memoriale quasi hæreditario jure perrennavit: unde hæc intempestiva morte heri præoccupata, merito in memoria æterna & refrigerio erit, & hujusmodi opibus justitiæ, quæ fecit, in quantum nobilitatis ejus excellentia sinebat, justorum numero deputata: cujus commemoratio in benedictione digne consistit, & jure immortalis est memoria: illius enimvero pia recordatio benignorum gestorum ejus, quasi mel, imo super species aromaticas, & super confectiones pigmentarias, indulcatur apud homines, & utinam apud Deum, non ex eo tantum, quod in supradicto conventu gratia beneficiorum ejusdem jam nunc visu perspicitur & usu percipitur, verum etiam ex eo, quod adhuc ibidem construendum & decorandum disposuerat, si supervixisset, & uberins dotandum duxerit & patrandum. Sequitur hæc oratio:
[17] Quapropter obnixius obsecramus te, domine Jesu Christe, [moritur.] cum non sit de alicujus mortalis perfectione sive in vita, sive post vitam præsumendum, quatenus per misericordiam tuæ clementissimæ bonitatis, talis ac tanta primiceria defuncta seculo, [uniatur] cælo, & decedens mundo renascatur Deo, & potestas ditionis ejus in terris terminata, sit in regnis supercælestibus inchoata; cujus largarum eleemosynarum & solemnium hostiarum, præsenti cœnobio impensarum, & beneficentiæ & communicationis ejus, pie Christe, non obliviscaris; sed gratanter reminiscaris, & meritæ retributionis donativo eam remunereris in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Ab aliis aliter narrari hanc translationis circumstantiam, dictum est in Commentario num.34. Quod si res ita se habuerit, ut hic refertur consequens est, ut corpus S. Auctoris Tavana, ubi primum quieverat, reductum fuerit Treviros nec enim adjuncta rerum patiuntur, ut in ea hypothesi aliunde corpus opinemur elatum, quam ex urbe Trevirensi. Aliter loqui licet, si Gertrudis sacra lipsana a Trevirensibus supplex impetraverit, ut scriptores num. proxime citato tradunt: potuit enim Gertrudis, facultate Treviris obtenta, Tavanæ corpus quærere.
b Reditum Gertrudis, & quæ subsequuntur, Chronicon principum Brunsvicensium ita brevibus exponit: Quocumque in loco S. Hospes excipiebatur, redditus ipsi honor salutem & sanitatem afferebat. Ita ipsum Gertrudis adduxit in locum vastum, qui tunc nemorosus erat, nunc autem Brunsvicum dicitur: hic autem accidit (pro ut ex scripto testimonio didici) ut pretiosum thesaurum, quem Gertrudis longius ferre decreverat, nulla vis aut manus alterius loco movere posset. Equi, qui S. corpus vehebant immoti hærebant, quamquam a suis ductoribus non leviter flagello percussi. Quo viso, mulier Deo gratias egit, multoque cum honore & gaudio corpus longe quæsitum ibi collocavit. Bene venerit dignissimus hospes, quocum tanta nobis utilitas & salus advenit. Lætare Brunsviga, & de hospite tam insigni exulta, qui terram tuam, in quam diverteret, elegit. Gaude propter ejus præsentiam, quia lubensque volensque ad te pervenit, teque elegit in locum quietis… Porro quod Gertrudis animo conceperat, ad finem perduxit. Eodem in loco, juxta Spiritus S. monitum, incepit multo cum ornatu cœnobium condere in Dei ejusque Matris honorem, electis in patronos SS. Ægidio & Auctore. Dein enumerantur bona, quibus cœnobium fuit dotatum.
c Theodoricus, alias Dietericus cardinalis Romanus, legatione in Pannonias functus anno 1115 a Saxonibus adscitus fuit; ut Urspergensis ad annum eumdem scribit.
d Electus fuit anno 1107, obiit 1122.
e Dedicationi adfuisse quoque Lotharium imperatorem, Chronicon principum Brunsvicensium cap. 23 tradit. Jamque Gertrudis, inquit, multo cum ornatu absolverat cœnobium in honorem SS. Ægidii & Auctoris ædificatum, quare generum suum Luderum, seu Lotharium, Reynardum episcopum Halberstadiensem, & Dietericum Apostolicæ Sedis legatum, ut eo venirent, rogavit; factaque magna solennitate, Reynhardus episcopus Halberstadiensis templum consecravit, anno, ut refertur, MCXV.
f De S. Ægidio agetur 1 Septembris, inquireturque, an & quæ ejus reliquiæ huc allatæ sunt.
g Bursfeldense cœnobium conditum est intra Wernæ & Fuldæ confluentes in finibus Patherbrunnensis ecclesiæ, ubi archiepiscopi Moguntin jurisdictio desinit, inquit Mabillonius in Annalibus ad annum 1093, num. 80. Henricum, Gertrudis maritum, hoc monasterium & ædificasse & dotasse, tradit Chronicon Brunsvicense cap 21, confirmatque Ruthardus archiepiscopus Moguntinus apud Schatenum tom. 1 pag. 634, ubi etiam ipsa Gertrudis huic fundationi cooperata dicitur.
h Hoc idem mortis tempus signat Chronicon principum Brunsvicensium.
* f. lagham, i. e. per legem seu consuetudinem.
* funes
CAPUT III.
Miracula S. Auctoris.
[Urbis Brunsvicensis obsidio] Ad fidem hominibus firmius ædificandam & spem securius excitandam, & ad ardorem dilectionis & reverentiæ circa suffragia ac patrocinia sanctissimi Auctoris fiducialius provocandum, de signis ac miraculis ab eodem Sancto gloriose peractis & evidenter ostensis, prout verius indagare valuimus, quiddam duximus ordiendum. Huic civitati, quæ Brunswick dicitur & famose divulgatur, olim gravissimæ persecutionis periculum imminebat. Jam rex Philippus cum principibus, magnatibus, baronibus, castellanis, & cum Treverensi archiepiscopo a tunc dominante, qui post regem primus nominandus est, & cum validissimo exercitu jam dictam civitatem strenue vallaverat & potenter: unde inhabitatores ejusdem civitatis metu perculsi coangustabantur; & quid inirent, vel quo deverterent, ambigebant: sed ad Deum vel beatissimum confessorem atque pontificem prædictum Auctorem tam juvenes quam senes utriusque sexus unicum & speciale refugium habebant, cui celebria obsequia exhibenda, & solemnes ceremonias cum condigna veneratione spoponderant perenniter observandas. Eodem autem tempore occurrit annua solemnitas ejusdem beatissimi Auctoris, cujus corpus mirifice transvectum est, sicut prædictum est, in ecclesia beatissimæ Dei genitricis Mariæ, sanctique Ægidii confessoris in Brunswick honorifice requiescit.
[19] Æramentis ergo campanarum festivo more resonantibus, [ope S. Auctoris solvitur.] prædictus archiepiscopus Treverensis sciscitatus est a custode ejusdem ecclesiæ a se * misso, pro Missa in die sancta celebranda b, quid innueret talis compulsatio. Quem ille taliter est affatus: Adest festivitas sacrosancti Auctoris, quondam Treverensis archipræsulis, cujus sanctissimum corpus mirabiliter huc adductum in ecclesia venerabiliter collocatum ex devoto arbitrio & unanimi consensu universorum Brunswicensium, civium totius hujus civitatis obtinuit patronatum. Igitur memoratus archiepiscopus per eumdem custodem de causa hujus festivitatis rationabiliter expeditus, admirando in hæc verba porupit: Si corpus beati Auctoris, sicut asseritis, ad vestram ecclesiam est delatum, profecto noveritis vos dignissimas præcipuorum Sanctorum, videlicet Mauritii, Bartholomæi, Thaddæi, Cosmæ & Thebæorum, & Florinæ virginis & martyris, aliorumque Sanctorum recepisse pariter in loculo ejusdem sancti Auctoris, in maxima quantitate; super quo custos, Helias nomine, medullitus gavisus gratissimum retulit nuntium fratribus suis, & veritate per experientiam comperta nobis contradidit describendum. Nocte vero subsecuta, beatus Auctori prædicto apparuit archiepiscopo, dicens ei: Ego ex voluntate Dei mei Brunsvicensis civitatis mihi mœnia præelegi, in quibus quam diu debito modo honoratus fuero, ea nullatenus derelinquam: propterea quæ vidisti & audisti, expone quantocius regi; ne moram ulteriorem aliquatenus facere præsumat in obsidione meæ charissimæ civitatis: alioquin ipsi & tibi atque universo exercitui vestro interitus supervenit repentinus. Quod idem archiepiscopus evigilans mane per ordinem intimavit regi superius memorato. Qui impatiens, more solito castra cieri mandavit, & citissime obsessam postponens urbem aufugit cum universis suis complicibus & vasallis c. Prius autem quam discessissent, præfatus archiepiscopus exutus lineis & discalceatus ad persolvendum votum pro hujusmodi delicto factum, limina oraculi beatissimi Auctoris humiliter petierat ac devote.
[20] Accidit præterea quod quidam peregrinus [cum] inito voto, [Irreverens punitur:] suffragia sancti Auctoris imploraret, in celebri nocte festivitatis ejusdem, somno subrepente, in monasterio ipsius, irreverenter cooperto capite, obdormiret. Adveniens autem beatus Auctor cum palliolo abstracto de capite rustici alaphisando & collaphisando eum impetivit fortiter & percussit: ita quod de sedili, in quo cubuerat, corrueret insensatus, cui & dixit: Enarra cuicumque volueris, quod sanctus Auctor te pro tua irreverentia sic afflixit. Quandocumque ergo huc iterum peregrinari volueris, rusticitatem domi dimitte, in conspectu meo compareas reverens & devotus d.
[21] Attilas rex, devictis Galliis, Treverim devastaturus cum venisset ante portas illius civitatis cum validissima militia & exercitu infinito, [Attilæfuror comprimitur: aliud beneficium:] beatus Auctor tunc temporis ejusdem civitatis archiepiscopus, ipse muros ascenderat præparatus & infulatus: & quid tanta multitudo intenderet suscitanti Attilas sic respondit: Sicut destruximus pleraque cathedralium urbium mœnia harum regionum, sic etiam ad tuam civitatem venimus funditus subvertendam: sumus enim flagellum ecclesiarum, domino sic volente. Quo audito, beatus Auctor ultro reseratis valvis illius civitatis, aditum & introitum exercitui pandi liberrimum imperavit. Turbisque hostilibus spontanee intromissis & irruentibus, mirum in modum duplex murus densissimus & durissimus, cujus altitudo intuitum fallebat, hinc inde porrectus & indirectus, distentus & attingens a fine usque ad finem extremarum portarum, per mediæ ductum plateæ, utrimque visibiliter & sensibiliter apparuit versus meditullium civitatis. Nec erat barbaris grassantibus declinare ad dextram neque ad sinistram; sed per medium, incolis in omnibus suis illæsis, innocue pertransire. Qui aberrantes huc atque illuc, cum furiose redirent, ut alios aditus attentarent, turbulenta nebula obvolvuntur. Unde confutati abscedere sunt compulsi e. Item eisdem castris egregiis quondam in tribulatione & in maxima angustia positis, castrenses mittentes ad beatissimum Auctorem superius memoratum, tunc forte absentem, solatium soliti juvaminis implorabant. Ad quos ille miseratus baculum & codicellum suum quantocius destinabat. Quæ duo veneranda insignia illi alacriter suscipientes cum munimento fidei, spei & caritatis, & cum intima devotione ac reverentia orantes & psallentes circumferebant, jam dicta mœnia studiose, religiose ac sollicite circinantes. Quo facto meritis sancti Auctoris incontinenti ab hostibus & ab omnibus malis imminentibus per divinam misericordiam sunt erepti f.
[22] [tempestas sedata, Sancti apparitio,] Item aliud signum tam salvificum quam stupendum. Oborta olim periculosa tempestate ex horrifica & procellosa nubium collisione, ita quod omnium hominum vita nutaret, gloriosissimi patroni Brunswicensis cœnobii sanctus Ægidius & beatus Auctor in fastigio ipsius monasterii stantes, splendide apparuerunt duobus, & innocentur & pie viventibus & juste conjugatis, Reynero scilicet & Elifemiæ in eadem urbe degentibus, dignitate & tam raræ intuitu claritatis. Illi nimirum tantos Sanctos oculata fide inspicere meruerunt, qualiter in decoro cultu assistentes, & duo candidissima manutergia in manibus tenentes, & ventilantes contra turbinem effrenem & atrocem, præsentem benedicebant & protegebant civitatem sibi famulantem: & continuo sedata est tempestas, & facta est tranquillitas magna, & aëri mira serenitas est exorta g. Nuper nihilominus contigit, religiosis viris & fide dignis attestantem *, custodem Treverensis cœnobii in crepusculo monasterium introire, & quemdam senem honorabilem, canum & suppelliciatum sub turri ejusdem ecclesiæ introrsum in reverendo habitu invenire; qui eidem custodi stupefacto sic aiebat: Ne verearis: ego sum Auctor, quondam hujus civitatis antistes: scias autem indubitanter, me modo non mansitare, sed in Brunswick requiem elegisse, ubi mihi specialis honor, summa reverentia, sedula laus, mera devotio, juge obsequium famulatusque placitus exhibetur.
[23] [hostium fuga:] Quidam potentissimus regum obsidens olim civitatem Brunswicensem, cum quadam nocte, de strato suo forte surrexisset propter excubias explorandas, & intueretur ejusdem civitatis mœnia, vidit clara speculatione in singulis propugnaculis, quæ Teutonice tynnen vocantur, singulos angelos stantes, & penes unumquemque duas aureas cruces fixas hinc inde collaterales: quo insigni signo & horrido portento prospectato jam dictus rex, quasi in extasim raptus, supra modum expavit; & mane facto, excitatis exercitibus & castris submotis, præcepit omnibus abire quantocius, ne perirent. Adscribitur nihilominus & hoc meritis & patrociniis beatissimi Auctoris, quod sic iterum prodigiose & propitiose hæc civitas est salvata h.
[24] Hic in apographo nostro sequitur translatio brachii S. Auctoris in Hemelsvardhusense cœnobium, [In epilogo scriptor] cum miraculis, quorum tituli post prologum cum aliis titulis indicati sunt; sed ea omittimus: quoniam tom. III Maii a pag. 66 impressa sunt, & quidem exarata ab auctore melioris notæ, utpote rebus gestis ætate pari. Igitur epilogum solum subjungimus. Hæc de miraculis beati Auctoris quasi paucula poma de onusta arbore decerpsimus, & ad posteros nostros transmittere decrevimus sancienda. Persuadendo itaque obsecramus & exhortamur tam præsentes quam futuros, & præcipue tam clerum quam plebem Brunschwicensem universam, quatenus ea, quæ prælibavimus pro parvitate ingenioli nostri de transductione & adventu, nec non & de aliquantula signorum ostentatione beatissimi confessoris atque pontificis Auctoris, concorditer lectitent & auscultent, & memoriter retentent & indesinenter recitantes pronuntient, & venerabiliter attollere non recusent. Nec quisquam præsumat suspicione temeraria & ausu præcipiti diffidenter hujusmodi apocrypha æstimare, seu invertere, quæ non solum secularium, verum etiam rationabilius spiritualium, religiosarum & devotissimarum, imo & sanctarum personarum evidenti testimonio arbitramur certius approbari.
[25] Lætare igitur Brunswick urbs fidelis, quia gloriosa dicta sunt de tanto patrono tuo, [Brunsvicenses] urbs, inquam, fidelis intus gaude, foris plaude, quoniam complacuit Domino in te: ita ut te dignam censeret, quod te sic a longe transmissi talis ac tanti patroni suffragantibus meritis & patrocinantibus suffragiis visitaret. Qua saluberrima de causa omnes gentes Brunsvicenses plaudite manibus, jubilate Deo in voce exultationis, quia conditor universorum per venerandi Auctoris, vestri signiferi & specialis protectoris, corroborationem subjecit populos vobis & gentes sub pedibus vestris: quibus subjugatis hactenus dominati estis & ammodo dominabimini, si in latria * ipsius profeceritis, & obsequiosum cultum memorati patroni vestri beati Auctoris antiquitus celebriter institutum, moderno tempore & imposterum non diminueritis, sed potius adauxeritis incessanter. Quod si fideliter feceritis, beatus Auctor seculi & beatus Auctor servus illius fidelis augebunt vobis incrementa frugum, & omnium necessariorum præsentis temporis & futuri.
[26] [ad cultum S. Auctoris excitat.] Augete igitur beato Auctori vestro authentico & auctorizabili patrono laudes, honores, celebritates & officiosa servitia: & ipse beatus Auctor dono beati Auctoris seculi, devotionem vobis augeat & salutem. Augete beato Auctori modum & ritum venerationis, & ipse beatus Auctor precando, tutelam beati Auctoris seculi, ab hostibus & a malis omnibus vos liberabit & pacis vobis præsidium adaugebit. Augete beato Auctori vestro authentico & autorizabili patrono bonæ voluntatis affectum, & pro possibilitate ac facultate vestra sedulæ operationis effectum; & ipse beatus Auctor vester authenticus & auctorizabilis & dominus & patronus, beatum Auctorem seculi exorando, vobis fidem, spem & charitatem & incrementum gratiæ supremi judicis augmentabit. Adornate thalamum spiritualem, condecorate templum materiale, & suscipite beatum Auctorem, qui de longinquis finibus terræ vocatus & advectus, vobis datus a Deo est patronus. Amplectimini vestrum tutorem; veneramini vestrum primatem, ut vos & locum vestrum supplicatu suo coram Deo jugiter fuso conservet incolumes & indemnes. Quod ipse præstare dignetur, qui cum Patre & Spiritu sancto regnat Deus per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Erat is Joannes I, defunctus anno 1213.
b Monasterium S. Ægidii hoc tempore mœnibus nondum erat inclusum, ut dictum est in commentario num. 45. Unde patet ad hoc templum patuisse obsidentibus aditum.
c De hac obsidione vide dicta in Commentario § 5.
d Narrat hoc ipsum apographum Leibnitianum.
e De his videri possunt dicta in Commentario.
f Scriptor hic a tempore S. Auctoris fuit remotior, quam ut res ab illo gestas certo scire potuerit.
g Idem, uti & quod mox sequitur, habet apographum Leibnitii.
h Civitatem Brunsvicensem ope S. Auctoris fuisse liberatam, testantur varii, citati in Commentario § 5.
* forsitan ad se
* al. attestantibus
* i. e. cultu
DE S. MAXIMO ABB. ET CONF.
IN CASTRO CAINONE IN GALLIA,
Seculo V.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Locus, nomen, cultus, dignitas, Acta; S. Eucherii de Sancto cura; reliquiæ.
Maximus abbas, in castro Cainone in Gallia (S.)
AUCTORE J. P.
Caino, seu Chinonium, vulgo Chinon, [Situs castri Cainonis; nomen Sancti;] olim vicus, nunc oppidum lepidum Turonensis provinciæ in Gallia, cum castro in colle, ad Vigennam fluvium versus Pictaviensem agrum, septem leucis distat a Salmuro in ortum, & quinque a Loduno in septemtrionem, teste Baudrando, cujus verba retuli. Consuli etiam de hoc loco possunt Ferrarius in Topographia ad Martyrologium Romanum, & Adrianus Valesius in Notitia Galliarum. Ut vero hic obiter aliquid notetur de Sancti nomine; longe diversa efformatione illud Galli proferunt, quando pro S. Maximo substituunt S. Meme, seu S. Mesme, pro quo etiam lego S. Meisme; proximius ad Latinum ejus nomen accedit saint Maxe, quo alicubi ipsum nuncupari dicetur inferius. Ejus monasterium hodieque subsistere apud Cainonem .. sed in collegiatam ecclesiam jam pridem conversum, observat Ruinartius postea citandus.
[2] Etiamsi autem publica ejus veneratio tam sit antiqua & certa, [memoria in sacris Fastis;] ut Fastorum sacrorum testimoniis probari neutiquam debeat; nonnullos tamen producam, hoc die ipsum annuntiantes. Inter auctaria nostra Usuardina sic refertur: Cainone castro, sancti Maximi confessoris. Adde Belinum, Molanum, Maurolycum ac Galesinium; hic tamen plusculum adjungit, sic illum memorans: In vico Cainone, sancti Maximi confessoris. Is beati Martini episcopi discipulus,in vita religiosa cælestibus floruit virtutibus. In Martyrologio Romano ita signatur: In castro Cainone sancti Maximi confessoris, discipuli beati Martini episcopi. Saussayum prætereo; uti & Castellanum in Supplemento. Martyrologium novum Parisinum non tantum a virtutibus, sed etiam a miraculis Sanctum laudat, cum titulo abbatis, his verbis: Cainone, in pago Turonensi, sancti Maximi abbatis, virtutibus & miraculis ante & post obitum clari. De ætate ipsius, ac nonnullis aliis ad ipsum attinentibus, dicendum restat.
[3] Inter auctores convenit, vixisse eum seculo quinto; [tempus;] non item, quo istius seculi anno vivere desierit. Castellanus nimium quantum ab aliis discrepat, & hallucinatur, quando Sanctum ponit versus annum 900; nisi forte velit quis suspicari, id factum esse vitio typothetæ, & legendum versus an. 500. Apud Ruinartium in margine ad caput 22 S. Gregorii Turonensis in libro de Gloria confessorum, in quo exponuntur gesta S. Maximi, signatur an. CD …:ubi indicatur quidem seculum 5; sed vacuus relinquitur ejusdem annus. Martyrologium Parisinum novum annuntiationi suæ apponit post annum CDLXIII, eo, ut suspicor, fundamento nixum, quod narret Gregorius Turonensis castrum Cainonem ab Ægidio obsessum, uti inferius num. 2 licet videre; quod notante hic Ruinartio, circa annum CDLXIII contigisse putant: quo Ægidius seu Gillo, Romanæ militiæ præfectus, Cainonis obsidionem solvere coactus fuit.
[4] [abbatialis præfectura, Acta.] Quia vero de Sancto nostro dicit Præsul Turonensis Ad castrum Cainonense urbis Turonicæ veniens, monasterium conlocavit, non videtur nobis dubium, quin ejusdem monasterii fuerit præfectus seu abbas; & ideo hoc eum titulo supra insignivimus; qui confirmatur ex epistola S. Eucherii, de qua mox. Præconem autem egregium nactus est laudatum jam sæpius Gregorium Turonensem; qui his verbis, Ut liber vitæ ejus docet, quam versu conscriptam legimus, diserte testatur, res ipsius gestas ab alio ad posteros transmissas fuisse; quod utinam pretiosum monumentum non invidisset nobis annosa vetustas! Hanc vitam nusquam vidimus, inquit Ruinartius in notis; aliam vero habemus ex cod. Ms. Majoris-monasterii, a quodam monacho, seu clerico Cainonensi collectam; sed pauca habet, præter ea, quæ hic a Gregorio proferuntur.
[5] Ad ea vero, quæ indicat Gregorius de discessu S. Maximi ex Insula Barbara, [Quanti eum fecerit S. Eucherius ep. Lugd.] observare omnino convenit paternam curam S. Eucherii Lugdunensis episcopi, qua, subministratis ad victum necessariis, eumdem Sanctum ibidem loci conatus fuit retinere. Audiatur S. Eucherius in epistola ad Philonem presbyterum suum, quæ edita legitur apud Balusium in Appendice ad Opera S. Agobardi, Lugdunensis antistitis, quamque hic integram transcribo: Domino sancto ac venerabili fratri, & compresbytero nostro Philoni Eucherius episcopus salutem in Domino dicit. Quæso caritatem & dilectionem tuam, quam habes perfectam in Domino, ut digneris te fatigare usque ad monasterium Insulæ Barbaræ; & videas & exhorteris fratrem nostrum Maximum abbatem, qui præest ipsi monasterio; quia pervenit ad nos, quod velit ex eo discedere, & fratres suos deserere, eo quod multi propter metum gentium oblationes suas subtraxerint, quas pro Dei intuitu dare consuerant. Sed si nos vivimus, & sani revertimur, tantum illi vel monachis suis in Dei nomine disponimus ministrare, ut nihil egere videantur.
[6] [patet ex epistola ad Philonem de ipso scripta.] Hoc tamen specialius peto ab ipso fratre nostro, ut domum pensilem, quam jussimus fieri, nobis præparet, & membranas. Quia si Deus annuit, Quadragesimam in Insula cum ipso tenere disponimus, ut opus cœptum ibidem pariter residentes expediamus. Interim trecentos modios annonæ, & ducentos modios vini, ducentas libras casei, & centum libras olei ordina ipsi dari; ut cum per nostram oblatiunculam ipse una cum congregatione sua reficitur, nobis reditus cum sospitate, ipsis orantibus, a Domino tribuantur. Hæc ibi. Per domum pensilem veresimiliter hic significatur domus constructa opere fistucato. De reliquiis S. Maximi, & cultu ejus apud Barrum-Ducis dicam in Annotatis. Subdo itaque nunc
ACTA
Auctore S. Gregorio Turonensi libro de Gloria confessorum cap. 22 editionis Ruinartianæ col. 912 & 913.
Maximus abbas, in castro Cainone in Gallia (S.)
BHL Number: 5837
[Sanctus a morte divinitus servatur:] Fuit autem quidam religiosus & virtutibus & nomine Maximus, &, ut liber vitæ ejus docet, quam versu conscriptam legimus, nostri fuit Martini discipulus. Qui occulere, quod erat, cupiens, apud Insulam-Barbaram a monasterii Lugdunensis peregrinari expetiit: manifestatus autem & ibi, ad patriam redire disposuit. Denique dum Ararim fluvium transire cuperet, nave impleta demergitur, ac ipse sacerdos pelago operitur, habens ad collum cum Euangeliorum libro ministerium quotidianum b, id est, patenulam parvam cum calice. Sed pietas divina non perferens perire quod suum est, ita de hoc periculo, Domino jubente, restitutus est litori, ut nec vitæ damna perferret, nec rerum detrimenta lugeret. Impletumque est illud, quod Psalmographus, Spiritu sancto influente, cantavit: Cum ceciderit justus, non conlidetur, quia Dominus firmat manum ejus. Et iterum: Non necabit Dominus animam justi.
[2] Deinde ad castrum Cainonense urbis Turonicæ veniens, [condit monasterium, precibus aquam impetrat:] monasterium conlocavit: quod castrum cum ab Ægidio obsideretur, & populus pagi illius ibidem esset inclusus, hostis adversus effossum a latere montis puteum, quem obsessi ad usum habebant bibendi, obturat. Quod cum antedictus Dei famulus, qui tunc cum reliquis infra castri munitionem conclusus erat, cerneret, videretque populum consumi sitis injuria; orationem nocte tota fudit ad Dominum, ut respiciens populum, hostes improbos effugaret, & non pateretur eos sitis ardore consumi. Tunc revelante sibi Spiritu sancto, ait ad plebem: Quisquis habet vasculum, ejiciat foras in plateam, & deprecetur Dominum. Dabit enim vobis hodie largitas ejus aquas in abundantia, ut non deficiatis vos & parvuli vestri. Hæc eo dicente, nubes subito texerunt cælum, & descendit imber magnus de cælo, cum tonitruis & coruscationibus, super castrum, duplum populis beneficium præbens, pluvia arcens sitim, fragoribus effugans hostem. Completaque sunt vasa omnium, & satiati sunt cuncti. Sicque obtentu Sacerdotis, fugatis adversariis, populus salvatus a castro discessit.
[3] [sepulcrum ejus miraculis honoratur.] In monasterio c autem loci illius plenus dierum transiit, ibique sepultus est: ad cujus sepulcrum sæpius infirmi sanantur. Puerulus autem unus ex familia ecclesiæ Turonicæ in valetudinem d conruit. Is cum anhelus occumberet, ac in extremis positus putaretur spiritum exhalare, ad ejus basilicam deportatus, protinus exstincta febre sanitati est redditus. Sed & puella de his mancipiis e simili sorte febricitans, cum ante cancellos monumenti fuisset exposita, in ipsa die incolumitati est restituta. Ad nos vero cum horum notitia devenisset, puerum humiliatis capillis huic monasterio cessimus: puellam vero, mutata veste, cœtui sanctimonialium conjungi præcepimus, ad serviendum Deo.
ANNOTATA.
a Insula-barbara vetustissimum est agri Lugdunensis monasterium, in ipso Araris fluvii meditullio supra Lugdunum urbem situm: quod cum per complura secula Benedictino Ordini fuisset addictum, ad seculares canonicos transiit anno MDXLIX. Ejus loci historiam Gallice scripsit D. le Laboureur, sub titulo Ruderum Insulæ-Barbaræ. Ita Ruinartius in notis. Longuevallius noster in Historia ecclesiæ Gallicanæ tomo 2, lib. 4, pag. 105 refert, monasterium illud in honorem S. Andreæ ibidem exstitisse.
b Clara est hic, inquit Ruinartius, vocis hujus significatio, de qua passim jam diximus. Vide Menardi nostri notas in Sacramentarium Gregorianum pag. 155.
c De hoc monasterio nonnulla superius observata sunt; adde ex Ruinartio in notis hic de Sancti reliquiis: postquam enim dixerat, illud in collegiatam ecclesiam jam pridem conversum, mox addit, ubi servatæ sunt S. Maximi, vulgo S. Meisme, reliquiæ ad annum MDLXIII, quo a Calvinianis hæreticis combustæ fuerunt. Aiunt tamen canonici S. Maximi (S. Maxe) apud Barum-Ducis (Bar le Duc) in diœcesi Tullensi, corpus S. Maximi nescio quo modo ab hæreticorum furore Cainone ereptum, ad se delatum fuisse, eumdemque Sanctum patronum agnoscunt.
d Valetudinem accipi tam pro sanitate, quam pro imbecillitate seu morbo, notissimum est e lexicis Latinis.
e De his mancipiis, id est, ut mihi quidem videtur, ex his villis (intellige secundum mox dicta) Turonicis. Quod apparet conforme alteri textui S. Gregorii Turonensis lib. 5 Historiæ Francorum cap. 29 col. 238, ubi hæc sunt: Chilpericus rex descriptiones novas & graves in omni regno suo fieri jussit.. Statutum enim fuerat, ut possessor de propria terra &c. Sed & aliæ functiones infligebantur multæ tam de reliquis terris, quam de mancipiis. Nisi forte mavis, per mancipia designari familias.
DE S. OSWINO REGE NORTHUMBRIÆ
ET MARTYRE IN ANGLIA,
An. DCLI.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Oswinus rex & M. in Anglia (S.)
AUCTORE P. D.
§ I. Northumbriæ descriptio; Sancti regnum; genealogia, biographi, cultus inchoatus.
Northumbrorum imperii magnitudo ea fuit, [Amplissimo Northumbriæ regno] quæ nunc est Eboracensis, Dunelmensis, Northumbriæ, Cumbriæ, & Westmorlandiæ Comitatuum; atque reliquam præterea Lancastrensis comitatus partem complectebatur. Hoc porro regnum, Northumbriæ nomen est sortitum non ab umbra, ut quidam oscitans hallucinatus est, sed quod ad septentrionem Humbri fluminis sit situm: veteres enim, Northanymbrarice, id est, regnum ad septentrionem Humbri situm, appellabant. Hæc scriptores, qui Bedam Cantabrigiæ anno 1643 edi curarunt.
[2] Quando, & quo auctore hoc fundatum sit regnum, [in partes secto,] tradit Beda lib. 5 Historiæ ecclesiast. cap. 25. Anno DXLVII, inquit, Ida regnare cœpit, a quo regalis Nordanhymbrorum prosapia originem tenet. Joannes Wallingfordus in Chronicis idem regni Northumbrici tradit initium; additque (quod & Capgravius in vita S. Oswini atque scriptores a Radulpho Higdeno in polychronicis citati asserunt) Northumbricum imperium, cum Ida fatis cessisset, in partes ita sectum, ut rex alter Bernicios, alter Deiros regeret. At hanc regni divisionem tum Alfordus ad annum 559 num. 6, tum Bollandus tom. 11 Februarii pag. 178 in tempora ulteriora differunt; quibus ad annum 560 favet Chronicon Saxonicum; quod esse perantiquum, in præfatione ostendit Edmundus Gibson, a quo typis vulgatum est.
[3] Quidquid sit, constat ex Beda lib. 2 cap. 20, [Deiros rexit S. Oswinus;] & lib. 3 cap. 1, duobus Northumbriam regibus paruisse anno DCXXXIII, quo S. Eduinus ad Superos emigravit. Constat item ex lib. 3 cap. 14 ejusdem historiographi, S. Oswinum illis præfuisse Northumbriæ incolis, qui Deïri nuncupabantur, & quorum majores S. Gregorio magno (ut in ejus Vita ad diem XII Martii scribitur) occasionem dederant exclamandi, Bene Deïri, de ira eruti, & ad misericordiam Christi vocati; qui ad veram conversi fidem sanctissimos utriusque sexus habuere principes, Eduinum, Oswaldum, Edilbergam, Eanfledam, Elfledam, Hildam, Ethelbergam, Triumberum, aliosque a Beda variis locis celebratos; qui cum S. Oswino omnes sanguine fuerunt juncti, unam Edilbergam si exceperis, quam sola affinitate attigit.
[4] Ceterum S. Regis genealogiæ alioquin satis apertæ,[cujus genealogia] tenebras offundunt pleræque Bedæ editiones, dum lib. 3 cap. 1, Ostricum vel Osricum, qui Sancti nostri parens fuit, nunc ex Elfrico mox ex Edilfrido natum videntur tradere. En tibi editionis Chiffletianæ verba, cui aliæ pleræque congruunt. Interfecto in pugna Eduino suscepit pro illo regnum Deïrorum … filius patrui ejus Elfrici, vocabulo Ostric. Clarius certe Ostricus dici nequibat ex Elfrico genitus. Nihilominus nativitatis ordo alius mox ita insinuatur: Regnum Berniciorum … suscepit filius Edilfridi, .. nomine Eanfridus. Si quidem tempore toto, quo regnavit Eduinus, filii præfati regis Edilfridi … apud Scottos sive Pictos exulabant … qui ut, mortuo rege inimico, patriam sunt redire permissi, accepit primus eorum (quem diximus) Osricus regnum Deirorum; secundus vero Eanfridus regnum Berniciorum. Hic Edilfridi liberis Ostricus non aliter accenseri videtur, ac illos inter exules numeratur, qui .. mortuo rege inimico, patriam sunt redire permissi.
[5] [explicatur] Quæ antilogia ut tollatur, notandum in Cantabrigiensi Bedæ editione textum proxime citatum aliter legi, atque ita haberi: Accepit [primus seu natu major eorum, quem diximus] Eanfrid regnum Berniciorum: quam lectionem cæteris præferendam, ostendunt vetera monumenta, quæ, ex purioribus Bedæ codicibus contracta, Ostricum ex Elfrico natum, affirmant constanter. Chronicon Saxonicum, cujus supra memini, ad annum DCXXXIV ita habet: Hoc anno suscepit Deirorum regnum Osricus, quem Paulinus antea baptizarat. Is fuit filius Ælfrici, patrui Edwini. Joannes Wallingfordus in Chronicis concinnatis circa initium seculi decimi tertii, ita loquitur: Eadwino interfecto, suscepit pro illo regnum Deirorum … Ostricus filius patrui sui, qui Ealfricus vocabatur. Ranulphus Higdenus seculo decimo ex Beda collegit sequentia: Mortuo Edwino, suscepit regnum Deirorum filius patrui sui Elfrici nomine Osricus. Mitto scriptores alios; cum dicta sufficiant, ut credamus vel alias Bedæ editiones interpolatas esse, vel saltem in sensu minus obvio accipiendas, & aliquantum contorto.
[6] Atque hinc strata jam quoque via est ad S. Oswini genealogiam latius repetendam. [proavique enumerantur,] Elfricus, quem Oswini avum ostendimus, patruus S. Eduini scribitur ubique: proin Elle seu Ælle vel Alla, S. Eduini pater, frater erat Elfrici: de Alla autem Chronicon Saxonicum, cujus supra memini, ad annum DLX profert sequentia (an satis certa, viderint alii.) Hoc anno … Ælla suscepit Northan-hymbrorum regnum (Ida defuncto) ac illud tenuit annis XXX. Ælla fuit filius Yffi, Yffus Uscfreæ, Uscfrea Wilgisi, Wilgisus Westerfalcni, Westerfalcna Sæfugli, Sæfuglus Sæbaldi, Sæbaldus Sigegeati, Sigegeatus Swæfdægi, Swæfdægus Sigegeari, Sigearus * Wægdæi, Wægdægus * Wodeni, a quo (ut ad annum CDXLIX chronologus scribit) originem ducebat omne nostrum genus regale, itemque Suthymbrorum. Nunc ad eos sermonem convertamus, qui de S. Oswino scripsere.
[7] Primus actorum epitomen ad posteros transmisit S. Beda lib. 3 Historiæ ecclesiasticæ cap. 14; cujus fides, doctrina & integritas notior est, quam ut probari debeat. [biographorum ætas,] Attamen ex Commentario vitæ ipsius ad diem XXVII Maii pag. 718 præfixo, duo observaveris non immerito: primum est, quod Beda noatus sit anno DCLXXVII, id est, annis tantum 26 ab obitu S. Oswini elapsis. Alterum est, quod non tantum primam in Northumbria lucem Beda hauserit, sed & ibidem vitam sit monasticam professus: unde consequens est, ut quæ ad Sanctum Northumbriæ regem, tantillo ætatis spatio superiorem, spectant, vir amantissimus veri & optime scire potuerit & scribere.
[8] Præter Vitam, etiam miracula Martyris ejusdem narrat Capgravius, [aliaque ipsorum adjuncta] seu potius Joannes Tinmuthanus, qui anno 1360 floruit; quemque Capgravius expilavit: quod hic specialiter observasse, abs re non fuerit: cum inde sit consequens, miraculorum veritati fidem nasci debere firmiorem: ut enim scriptor uterque fide & eruditione par sit, sunt tamen quæ Tinmuthensem præ altero commendent. Fuit enim Joannes de Tynmouth Tinemutha oriundus, atque etiam sacerdos ac vicarius ejusdem ecclesiæ, ut Balæus de Scriptoribus Britanniæ pag. 466 tradit. Fuit & ordinis S. Benedicti monachus ad S. Albanum, cui cœnobio ecclesia Tinmuthensis erat subjecta, ut Pitseus lib. de Angliæ scriptoribus cum Oudino, tom. cit. pag. 1090 testatur. Potuit proinde Tinmuthensis commodius, quam Capgravius, lustrare monumenta omnia cum Tinmuthensia, tum ea, quæ servabat abbatia S. Albani, atque ita prodigia, quæ hisce fere in locis contigere, summa cum certitudine posteritatis memoriæ commendare; ea usus diligentia, eo judicio, quæ plerique procul dubio, quoties hujus libros in manus sumunt, admirari coguntur: diligentiam, quod passim ostendat se ingentem bonorum auctorum numerum legisse: judicium quoque, quod multa ab aliis temere scripta ad incudem revocet, revocataque luci & veritati restituat, ut fere Balæus citatus loquitur.
[9] Acta quoque, translationes, & cultum S. Oswini, [expenduntur] aliaque ad ipsius ecclesiam spectantia ordine chronologico digessit monachus S. Albani anonymus, cujus libellus impressus est tom. 1 Monastici Anglicani a pag. 333. Fuisse scriptorem hunc fidei bonæ & accuratum, fiet palam ipsius historiam conferenti cum aliis: de ætate non perinde constat. Sub finem ita scribit: Robertus de Gorham abbas S. Albani: neque dein præsulum posteriorum meminit: unde, num circa tempora Roberti anno 1166 defuncti vixerit, dijudicent alii. Opinioni huic illud favere videtur, quod Gervasium Stephani regis Angliæ filium vocet abbatem Westmonasteriensem. Hic enim jam ante annum 1166 amplius abbas non erat; ut continuator Historiæ Simeonis Dunelmensis ad annum 1154 insinuat, dicens: Laurentius … apud S. Albanum monachorum se contradidit institutis; post paucos annos a rege Henrico monachis Westmonasterii sublimiter prælatus, Amoto abbate Genasio, filio regis Stephani, qui res illius loci juveniliter dissipavit. Quidquid sit, chronologicam hanc monachi Historiam hic non recudemus; quia aut nihil in ipsa ad S. Oswinum spectat, quod non a Beda referatur & Capgravio, quorum narrationem dabimus, aut, si quid sit, illud Commentario inseretur & annotatis.
[10] Non statim ab obitu, honore Oswinum sacro fuisse affectum, discimus ex Beda, qui lib. 3 capp. 14 & 24 preces pro ipsius anima ad Deum fusas tradit. [annis aliquot ab obitu elapsis] Proditum Oswinum inquit cap. 14, Osuiu … interfecit … in loco, qui dicitur Ingetlingum, ubi postmodum castigandi hujus facinoris gratia, monasterium constructum est: in quo pro utriusque regis (& occisi scilicet, & ejus qui occidere jussit) animæ redemptione quotidie Domino preces offerri deberent. Cap. autem 24 ita loquitur: Triumheri … erat abbas in monasterio, quod dicitur Ingetlingum: ipse est locus in quo occisus est rex Osuin *, ut supra meminimus: nam regina Eanfled propinqua illius, ob castigationem necis ejus injustæ, postulavit a rege Osui conjuge suo, ut donaret ibi locum monasterium construendi præfato Dei famulo Triumheri, quia propinquus & ipse erat regis occisi: in quo videlicet monasterio orationes assiduæ pro utriusque regis, id est, & occisi & ejus, qui occidere jussit, æterna salute fierent.
[11] [S. Oswinus] Hinc Alfordus ad annum 651 num. 8 ita monet: Cum audis oratum pro Martyre, puta necdum probatam fuisse, ut postea, miraculorum gloria & Ecclesiæ suffragio ejus sanctitatem: quo autem præcise tempore miraculorum gloria sanctitatem beati Regis reddiderit manifestam, manet incertum. Id non factum crediderim, antequam Historiæ ecclesiasticæ finem Beda imposuit: hic enim inter alias Sancti laudes, quas celebrat, non siluisset patrata miracula, si qua accidissent; præsertim cum in iis recensendis parcus non sit; ubi principum aliorum, quos sanctitas commendavit, elogium ad posteros transmittit.
[12] [miraculis cœpit clarescere] Natam tamen venerationem, eamque percelebrem diu ante medium seculi noni, insinuat Westmonasteriensis lib. 1, ad annum MLXV ita scribens: Post passionem regis Oswini præclarissimi … corpus ipsius ad monasterium B. Dei Genitricis Mariæ, in Ostio Tinæ fluminis ad aquilonem situm, delatum est, & in eo regio more sepultum: ubi propter miraculorum ejus frequentiam, per innumera annorum curricula a populo regionis locus sepulturæ illius in tanta reverentia est habitus, ut Regem penes eos sepultum, dominum & patronum in terris, & defensorem reputarent in cælis: unde processu temporis ad majorem Martyris gloriam sanctimoniales virgines de cœnobio S. Hildæ abbatissæ ad corpus ejus introductæ, usque ad persecutionem Danicam, rabie Hinguaris & Hubbæ excitatam, in ecclesia B. Dei Genitricis in supremo religionis culmine permanserunt.
[13] [& coli] Hinguar & Hubba circa annum 866 in Angliam irrupere. Cum ergo Westmonasteriensis asserat, B. Oswini cultum multis annorum circulis fuisse priorem crudeli hac Danorum persecutione; consequens est, eumdem vel seculo incepisse octavo, vel sub initium proxime sequentis. Cæterum S. Hilda, quæ anno DCLXXX e vivis excessit, primum præfuit monasterio, cui nomen Herutheu: dein aliud in Strenaneshalch condidit ipsa & gubernavit. Tertium in Hacanos ædificavit, non rexit. Ita Beda lib. 4 cap. 24. Ex Strenaneshalch virgines ad S. Oswini corpus adductas apparet verisimilius: nam hujus loci parthenonem, non alios, Hildæ monasterium nuncupatum reperio apud Harpsfeldium seculo 9 cap. 14.
[14] [maxime a religiosis] Ne quis vero Westmonasteriensem accuset erroris, quod cœnobium Tinmuthense religiosis virginibus attribuat, quod a viris habitatum tradunt Capgravius & monachus S. Albani anonymus; observandum est, olim usu non infrequenti receptum fuisse, ut viri feminæque in eodem degerent monasterio, solis ædibus disjuncti: ita tum ex aliis, tum ex Beda nominatim colligere fas est, qui lib. 4 cap. 7, ait: Cum tempestas sæpe dictæ cladis late cuncta depopulans, etiam partem monasterii hujus illam, qua viri tenebantur, invasisset … sollicita mater congregationis, qua hora etiam eam monasterii partem, qua ancillarum Dei caterva a virorum erat secreta contubernio, eadem plaga tangeret &c. Quibus affinia leguntur lib. 3 cap. 8, & lib. 4 cap. 24.
[15] Atque hinc Westmonasteriensem cum scriptoribus aliis conciliaveris facillime, [utriusque sexus personis.] dicendo, idem monasterium, non tamen eamdem partem, & viros incoluisse, & virgines Deo sacras. Ipse Westmonasteriensis rem hanc indicare videtur: ait enim primo, corpus S. Oswini delatum ad monasterium B. Dei Genitricis: Dein subdit, ad majorem Martyris gloriam virgines sanctimoniales ad corpus ejus introductas; utique insinuans, sub initium viros solos Tynemuthanum cœnobium inhabitasse; dein virgines viris non substitutas, sed adjunctas: sic enim major Martyris gloria exsurgebat; si ipsum colebat sexus uterque; non vero si alter cum altero expulso permutabatur. Et hic quidem honor S. Oswino in ea est ecclesia delatus, quæ corpus servabat sepultum. Cultus omnis expertem non jacuisse in loco, in quo erat occisus, testatur Cambdenus in Britannia sacra, pag. 593, ubi agens de villa Gilling, ita scribit: Erat villa illa Gilling religione magis sacra, quam munitione firma; ex quo in hac (quam Beda Getling vel Ingetlingum vocavit) Oswius seu Oswinus, Nordanhumbrorum rex, hospitis insidiis interfectus fuerat, cujus ad cædem expiandam ædificatum erat monasterium, quod in summo honore est a majoribus nostris habitum.
[Annotata]
* f. Sigegearus
* f. Wægdæus
* al. Oswinus
§ II. Sancti cultus exstinctus; renovatus deinde, & propagatus.
[Extincta vi persecutionis veneratio] Exstinctam dein per annos plures B. Oswini venerationem Westmonasteriensis citatus scribit, temporibus demum melioribus renascituram. In hac persecutionis (Danorum) rabie, inquit, cœnobium illud Tynemuthanum creditur (immo ab Harpsfeldio ad seculum 9 cap. 14 asseritur) cum cæteris regionis cœnobiis demolitum… Post hæc autem per multa tempora sub potestate Danorum infidelium regione illa devoluta, S. Martyris memoria penitus a mentibus provincialium est deleta. Tandem paulatim redeunte fidelium devotione, & fidei crescente puritate, episcopus loci in ecclesia Dei Genitricis presbyteros statuit & clericos, qui provincialibus parochianis divina ministeria celebrarent. Jacuit interea Martyr beatissimus cespite abjectiori tumulatus usque in tempora Ægelwini Dunelmensis præsulis, & Tostonis Nortanhumbrorum comitis, qui post Siwardum non hæreditaria successione, sed regis Eadwardi donatione obtinuit Comitatum.
[17] Placuit igitur divinæ pietati, prædicto pontifice vivente, beati Martyris reliquias in lucem, ad totius Ecclesiæ proventum, efferre, ut lucerna diu sub modio constituta, super candelabrum accensa, infidelitatis tenebras illustraret. Erat autem ædituus quidam prædictæ ecclesiæ, [reviviscit, ipso ad corporis sui elevationem bortante,] in qua corpus beati Martyris humatum fuerat, nomine. Eadmundus, vir quidem religiosus, & beato Martyri devotus: qui licet non corpori alicujus monasterii, titulo professionis, esset astrictus, habitu tamen religionis fuerat insignitus. Hic nocte quadam, cum post nocturnas vigilias in ecclesia membra sopori dedisset, astitit ei vir quidam statura procerus, & cælesti fulgore præclarus, qui viri nomen exprimens ait: Frater Eadmunde, frater Eadmunde, ego sum rex Oswinus, qui in hac ecclesia jaceo, omnibus incognitus. Surgens ergo dic pontifici Ægelwino, ut in hujus pavimento oratorii corpus meum quærat, & inventum decentius solito in eodem oratorio componere non omittat.
[18] [quam] Expergefactus itaque Eadmundus, & de visione lætificatus, summo diluculo pontificem adiit, & seriem visionis illi reverenter expressit. Pontifex autem, his auditis, incessabili gaudio exultavit, & gratanter ad locum veniens, populum multum de partibus remotis ibidem congregatum invenit, & ad præsulis mandatum, facta ab omnibus oratione, oratorii pavimentum fodere incipientes, multo diei spatio evoluto, nihil quærendo proficiunt. Porro confusus Eadmundus de injuria Sancti, accepto ligone, in loco, ubi omnes diu foderant, animose terram percussit, & ictu iterato laminam sepulturæ offendit. Et lapide revulso, pretiosas reliquias gaudens invenit.
[19] [miracula illustrant] Levatur igitur a præsule corpus sanctissimum, & ejusdem præsulis manibus lotum, & syndone munda involutum, in loco eminentiori ecclesiæ honorifice collocatur. Lotura quoque sanctissimi corporis in angulo oratorii, episcopo jubente, effusa, multis postea non solum hominibus, sed etiam animalibus profuit ad sanitatem: cujus pulvis in aqua fusus, & potatus, a variis languoribus liberatos, pristinæ restituit sanitati. Acta autem sunt hæc a passionis ejus anno CDXIV quinto idus Martii.
[20] [errores chronologici] Passus fuit S. Oswinus anno æræ vulgaris 651: cui additi anni 414 deducunt nos in annum 1065: quam temporis notam, totiusque rei jam narratæ substantiam confirmat monachus S. Albani tom. 1. Monastici Anglicani pag. 334. Agelwinus, qui sacra ossa elevavit, episcopatum adiit anno 1056; post annum 1069 bis coactus fugere, demum captivus obiit anno 1071. Ita ex variis scriptoribus auctor Britanniæ sacræ pag. 702. Unde convincitur erroris Capgravius, qui in Vita S. Oswini scribit, quod anno gratiæ MCX Agelwinus episcopus corpus sanctum de terra elevarit. Wigorniensis & Hovedenus apparitionem S. Oswini tacent, cultum vero ad annum 1065 confirmant: Reverendus vir Agelwinus, Dunelmensis episcopus, S. Oswini quondam regis Berniciorum (immo Deïrorum) ossa in monasterio, quod juxta ostium Tinæ fluminis situm est, de tumulo levavit, transactis a sepultura ejus CDXV annis, & in scrinio cum magno honore locavit.
[21] [corriguntur.] In cyfras, quibus lapsum a sepultura tempus apud auctores exprimitur, error irrepsit, legendumque, transactis a sepultura annis CDXIV: nam alioquin ad annum 1066 ossium elevatio referenda foret, non ad 1065; quo tamen facta ab utroque historiographo notatur. Cæterum diem translationis a Wigorniensi signatum etiam Majores nostri ad diem V Idus Martii, seu ad diem XI ejusdem mensis in catalogo prætermissorum ita observarunt: Oswini Northumbriæ & Martyris translatio contigit hoc die, & inscripta est martyrol. Anglicano & Calendario Ferrarii. Natalis ejus celebratur XX Augusti.
[22] Renovatus B. Oswini cultus mox non mediocriter excrevit. [Renovatus cultus magnum mox accipit incrementum] Nam & lipsana ter translata sunt, & ecclesia B. Dei Genitricis Tinmuthana, ecclesia quoque B. Oswini, aucto nomine, dici cœpit, eumdemque ad locum adducti sunt monachi Deo & S. Oswino servituri: quæ omnia eruuntur ex testimoniis ordine chronologico jam recitandis. Simeon Dunelmensis, qui floruit circa medium seculi duodecimi, in Historia Dunelmensis ecclesiæ lib. 4 cap. 14 ita loquitur: Ecclesiam S. Oswini in Tinemuthe, jam dudum donantibus Northymbriæ comitibus, monachi S. Cuthberti, cum adhuc essent in Gyruum,unde Dunelmum anno 1083 evocati fuerant, possederant: unde etiam ipsius Sancti ossa ad se transferentes in ecclesia S. Pauli secum non parvo tempore habuerunt, quæ postmodum ad priorem locum retulerunt.
[23] Monasterium Gyruum sive Ingyruum olim, nunc Jarrouw nuncupatum, [ex duplici translatione,] situm erat prope ostium Tynæ fluminis, vocabaturque etiam monasterium S. Pauli, cui ecclesia erat sacra; ut videri latius potest ad diem XXIX Maii pag. 718 num. 19. Diploma, quo hujus loci incolis Tinmuthana ecclesia fuit concessa, exhibet Monasticon Anglicanum tom. 1, pag. 42. Ratio, cur monachi ex Gyruum evocati fuerunt Dunelmum, erat restauratio cultus divini, qui ibidem in ecclesia B. Cuthberti prolapsus jacebat, ut pluribus exponit Simeon citatus lib. 4 capp. variis.
[24] Mansit ecclesia Tinmuthensis sub cura monachorum S. Cuthberti usque ad annum 1090, [ex cœnobio ecclesiæ adjuncto,] quo ad monachos S. Albani transiit cum novo cultus S. Oswini augmento; de quo Matthæus Parisiensis in Historia Anglicana ad annum citatum hæc habet: Robertus de Molbraio Northumbrensis Comes, divina inspiratione tactus, volens ecclesiam B. Oswini de Tenemutha jam dudum desolatam restaurare, atque ibi Deo & S. martyri Oswino monachos servituros constituere, consilio amicorum suorum, Paulum ecclesiæ S. Albani abbatem convenit, petens obnixius & devote, ut ex monachis suis aliquos illuc transmittere dignaretur, promittens omnia, quæ ad victum & vestitum necessaria sunt, se eis affatim suppeditaturum. Petitioni quidem abbas prædictus non defuit: nam quosdam illuc ex S. Albani monachis mitti curavit &c. Rem eamdem brevibus complectitur Westmonasteriensis lib. 2 ad annum 1091 ita scribens: In confinio autem hujus & præteriti anni, utrumque contingenti, instaurata est monachis ecclesia S. Oswini de Tynemuthe, & informati regulari vita S. Benedicti, sub Paulo abbate S. Benedicti, cujus electio incidit in annum 1077, obitus in 1093, ut Matthæus Parisiensis in Vitis abbatum notavit.
[25] De tertia reliquiarum translatione idem auctor in Historia Anglicana ad annum 1110 ita loquitur: [ex translatione, tertia.] Eodem anno Richardus abbas S. Albani, pretiosas beatissimi regis & martyris Oswini reliquias cum magno cleri & populi tripudio in novam Dei Genitricis Mariæ transtulit basilicam apud Tinemutham ab antiquo ejusdem Dei Genitricis oratorio, in quo corpus ejus sanctissimum fuerat prius inventum & collocatum. Facta est autem hæc translatio in die passionis ejusdem martyris X * Kal. Sept. secundum rotulam cancellarii. Hujus translationis fit quoque mentio a monacho S. Albani in Monastico Anglicano tom. 1, pag. 334: sed tempus vitiose exprimitur, cum dicitur accidisse anno millesimo: quo neque ecclesia S. Oswini subjecta erat monasterio S. Albani, neque repertum Sancti corpus; ut exploratum fit ea legenti, quæ monachus idem pag. citata recte scribit. Cæterum Richardus, quo auctore translatio facta est, in præsulem electus est anno 1097, obiit 1119, ut in Vitis abbatum notat Parisiensis; qui & affirmat ibidem, datas ipsius tempore possessiones … ecclesiæ S. Oswini de Tinemuthe multas.
[Annotata]
* f. XIII
§ III. Donationes principum, martyrii titulus; annuntiationes; tempus mortis & regni; miracula.
[Ex insigni] Aliis quoque temporibus ex pio in S. Oswinum affectu eluxisse fidelium, etiam principum liberalitatem, tomus I Monastici Anglicani locis variis ostendit: nam pag. 42 Waltheofus Comes Northumbriæ, cujus violenta mors apud Alfordum ad annum 1075 illustratur, factas jam pridem plures in honorem S. Oswini supponit. Pag. 334 Guilielmus II, qui ab anno 1087 usque ad 1100 Angliæ thronum occupavit, meminit terrarum, decimarum, aquarum, consuetudinum, quas Robertus (de Mulbraio) Comes Northumbriæ, & sui homines dederant S. Oswino, antequam (anno 1095) ipsi forisfactus esset seu rebellis, atque ita rerum suarum dominio exutus. Pag. 335 factas per eumdem Robertum donationes confirmat Henricus, Guilielmi in regno successor. Pagina eadem David rex Scotiæ, cum in Northumbria anno 1138 bellum gereret, sui suorumque in S. Oswinum affectus hoc edit testimonium:
[27] [principum] Sciatis, inquit, me concessisse & dedisse ecclesiæ S. Mariæ, & S. Oswini martyris de Tynemutha, & fratribus ejusdem loci & dominicis hominibus (id est, famulis aliisque similibus, qui sub dominio erant Tinmuthanorum fratrum) & rebus ad prædictam ecclesiam pertinentibus, & omnibus illis hominibus, qui in pace S. Mariæ, & Sancti ejusdem loci in die S. Barnabæ Apostoli in anno MCXXXVIII ab Incarnatione Domini fuerunt, meam pacem (seu regiam protectionem) in perpetuum de me & omnibus hominibus meis pro anima patris & matris meæ, & regis Alexandri fratris mei, qui pacem Dei & suam firmiter prædictæ ecclesiæ concessit, & pro anima Matildæ reginæ Angliæ sororis meæ.. Henrico filio meo hanc pacem annuente. Alexander, qui hic commemoratur, ab anno 1107 usque ad 1124 regnum Scotiæ tenuerat. Matilda seu Mathildis Henrico primo regi Angliæ anno 1102 nupta obiit 1118. Henricus Davidis filius morte præmatura anno 1142 sublatus est, futurus alioquin regni paterni heres.
[28] [observantia,] Denique pag. 336 rex Angliæ Eduardus monachis S. Albani aliisque gratiam specialem facit ob specialem devotionem, quam erga gloriosos martyres BB. Albanum & Oswinum, cujus quidem Oswyni corpus in quodam feretro infra ecclesiam de Tynmuth requiescit, gerimus & habemus, necnon ob salutem animæ nostræ, & animæ celebris memoriæ Alianoræ, quondam reginæ Angliæ consortis nostræ. Obiit hæc Alianora seu Elionora anno 1298; Eduardus 1307, solus suæ conjugi superstes e regibus Angliæ tribus, qui uxorem, cui nomen Eleonora, duxerunt. Porro quid feretri nomine tum temporis intelligeretur, explicat Parisiensis in Vitis abbatum, de Richardo abbate XV dicens: Iste .. fecit THECAM unam, quam feretrum appellamus. Plura observantiæ in S. Oswinum indicia videri possunt paginis ex Anglicano Monastico mox citatis: quamquam quæ ibidem profertur charta regis Joannis, discussione nonnulla egeat, cum in ea rex Richardus Joannis avunculus dicatur, qui frater fuit, cui anno 1199 in Angliæ regno successit.
[29] Post tot tamque insignis venerationis indicia (quibus aliud addam infra) ab anno 1065 usque ad initium circiter seculi decimi quarti deducta, [& martyrologiorum annuntiationibus.] merito auctor martyrologii Hagenoyensis, ineunte fere seculo decimo quinto, suis hæc Fastis inseruit: In Anglia S. Oswini regis & martyris: merito & Grevenus (quem Molanus aliguot post annos exscripsit) ad hanc diem ita annuntiavit: Oswini, regis provinciæ Deirorum & martyris, cujus instantem obitum (ut scribit Beda lib. 3, cap. 14) cum S. Aidanus episcopus prædiceret, Non est, inquit, digna hæc gens talem habere rectorem.
[30] At, inquies, cur martyris titulo insignitur S. Oswinus, [Martyr dictus, quia causa pia mortis fuit occasio,] quem Oswius non ex fidei odio, alteriusve virtutis Christianæ occidit, sed abreptus, ut apparet, cupiditate dominandi latius? Alfordus ad annum 651 num. 7 respondet, Martyrem dici, quia mortem pro justitia, pro civium & reipublicæ incolumitate innocenter patienterque sustinuit. Et sane B. Regem incolumitati subditorum pacique conservandæ studuisse unice, satis patebit ex Actis, in quibus provinciæ Deïrorum septem annis in maxima rerum omnium affluentia, amabilis omnibus, dicitur præfuisse; bellum vero contra Osvium suscepisse, quia pacem habere non potuit: unde mors, quæ profugo, inermi nec reluctanti illata est, merito primam traxisse originem censetur ex paterno in subditos amore; qui natus ex motivo supernaturali, cum non modo honestus fit, sed & virtutis Christianæ actus; consequens est, ut si cui causa mortis fuerit, is non minus inter Martyres numerari possit, quam nonnulli alii, de quibus Majores nostri egerunt tom. 1 Januarii pag. 391 & 502; item tom. III Junii pag. 938.
[31] Dies emortualis S. Oswini anno 651 affigitur ab omnibus. At cui illigandum sit regni exordium, [anni regni ipsius] non liquet. Wigorniensis (Consentit in re Westmonasteriensis) ad annum 645 ita scribit: Hoc etiam anno rex Oswinus .. in Deirorum provincia regnate cœpit, & VII annis eidem præfuit. Verum hic error est manifestus: nam regnum inchoatum anno 645, & continuatum per septennium, Sancti nostri obitum differt in annum 652: quo fuisse priorem Wigorniensis ipse cum Westmonasteriensi testatur. In ipsis quoque Bedæ editionibus, prout nunc extant impressæ, difficultas est; in quibus sanctus Rex provinciæ Deirorum SEPTEM ANNIS in maxima omnium rerum affluentia dicitur præfuisse, & paulo post anno regni sui NONO narratur occisus. Nodum solvit monachus S. Albani tom. 1. Monastici Anglicani pag. 333 dicens: Oswinus regno Deïrorum VII annis maxima rerum omnium affluentia præfuit … Exactis in regno VII annis, quietis duos, postremos inquietos habuit: ut proinde varietas annorum a Beda notata respiciat variam regnantis fortunam, atque adeo sublata sit omnis antilogia.
[32] [examinantur.] Quid si suspicemur corruptas hic esse Bedæ editiones? legendumque Oswinus provinciæ Deirorum novem (non septem) annis in maxima omnium rerum affluentia & ipse amabilis omnibus præfuit. Ita sane legit Joannes Tinmuthanus, qui ex Beda excerpsit sequentia: Provinciæ Deirorum NOVEM annis in maxima omnium rerum affluentia & ipse amabilis omnibus præfuit. Alterutra ex allatis responsio est admittenda, ne secum ipse Beda committatur. Auctor quidem Chronici Saxonici ad annum 644 ita scribit: Hoc item anno capessivit regnum Oswini … filius Ostrici, & regnavit SEPTEM annis; non novem. Verum quid si is chronologus vel Bedæ sensum minus assecutus sit, quam mox laudatus monachus S. Albani, vel in apographum inciderit illo mendosius, quo usus est Joannes Tinmuthanus?
[33] [Prodigium stupendum] Miracula vel beneficia, S. Oswini patrocinio facta, Actis subnectit Joannes Tinmuthanus: quibus ex scriptoribus aliis duo alia superaddo. Walsinghamus in Richardo II ad annum 1384 hoc narrat prodigium: Prope dies istos, id est, vicesima die mensis Augusti, quo die videlicet celebratur passio S. Oswini regis & martyris, in novo castro, super Tinam, apparuit novum & inauditum nostris diebus prodigium. Duo nempe natitæ, ad resarciendum navem suam, quoddam lignum dolare satagentes, die prædicto, dum alter illorum, securi dictum lignum percussisset, sanguinem repente de ligno prædicto, tamquam de pecude ubertim stupuit emanasse. Perculsus ergo formidine magna, de tanta rei novitate, diu hæsit. Tandem recordatus diei S. Oswini, cujus solennitatem infestaverat, vovit se nihil ulterius eo die in æternum facturum operis manualis.
[34] [narratur] Quod audiens ejus socius, & miraculum parvipendens, jurat se dolaturum dictum lignum, &, eo die, loco præordinato positurum. Cumque & ipse lignum percussisset, vidit sanguinem abundantius effluentem in parte percussa. Induratus tamen lignum vertit, & insistit operi, alia parte ligni. Sed nec ibi defuit miraculum præostensum. Nam & ibi sanguis tamquam e bove, vel vacca decurrit. Giratur lignum ad quatuor partes, omni parte percutitur, omni parte defluit cruor. Quod cernens, qui prius improbe lignum contempsit, ad devotionem se convertit, & deinceps eo die, ab omni opere manuali spondet se cessaturum. Istud miraculum a multis visum, &, quibus incumbebat, approbatum, testimonium magnum reddit sanctitati, & excellentiæ Martyris supradicti.
[36] [ex scriptore idoneo,] Hæc eadem Walsinghamus repetit in Hypodigmate Neustriæ ad annum 1384, ubi & addit: Res defertur in cœtum clericorum, qui omnes cum laïcis miraculum approbant. Lignum defertur Tinemutham, ubi prædicti Sancti corpus quiescit, in testimonium miraculi præmonstrati. Porro hic scriptor, qui, teste Pitsæo, verax semper habetur, floruit anno 1440, id est, annis 56, postquam evenere quæ narrat prodigia: quorum exploratam ut haberet veritatem, favebat & ipse, in quo habitabat locus: erat enim monachus in abbatia S. Albant, cui ecclesia Tynemuthana & subjecta erat, & vicina. Ex dictis itaque colligitur, quod supra asserui, novum celebris venerationis indicium: cum ex Walsinghami Historia consequens sit, ut sacra B. Oswini dies Tinemuthæ celebranda fuerit cessatione ab opere omni servili.
[37] Aliud beneficium S. Oswini ope impertitum refertur, [additur aliud Sancti beneficium.] quamvis obscure satis, a monacho S. Albani in Monastico Anglicano tom. 1, pag. 334, his verbis: Leowricus puer, regnante Stephano, piscator in monasterio S. Oswini in * piscandum Scardeburge captus, quo tempore Ranulphus comes Cestrensis summo mane superveniens die quadam, villam ipsam de Scardeburg armata manu confregit, & rapinis vastavit, ac inter ceteros captivos Leowricus Maltonam in vinculis ducitur &c., ut Leowricus opere S. Oswini liberatus sit. Regnavit Stephanus in Anglia ab anno 1135 usque ad 1154. Ranulphus Comes Cestrensis anno 1140 bellum cum eodem Stephano gessit, e carcere, cui quinquennio post fuerat commissus, liberatus, fecit plura mala quam oportuit, inquit auctor Chronici Saxonici, quem vide pag. 241 & 242 editionis factæ anno 1692: superest, ut Acta Sancti nostri primum ex Beda, dein ex Joanne Tinmuthano recudamus, numeris pro more nostro distincta, & notis illustrata.
[Annotata]
* f. inter
ACTA
Auctore sancto ac venerabili Beda,
Ex Historiæ Anglicanæ ecclesiasticæ Parisiis anno 1681 editæ lib. 3 cap. 14.
Oswinus rex & M. in Anglia (S.)
BHL Number: 6381
[S. Oswinus post auspicatissimum regnum provocatur ad bellum.] Translato ergo ad cælestia regna a Osualdo, suscepit regni terrestris sedem pro eo frater ejus b Osuiu, juvenis triginta circiter annorum; & per annos viginti octo laboriosissime tenuit … Habuit autem Osuiu primis regni sui temporibus consortem regiæ dignitatis, vocabulo Osuini, de stirpe c regis Eduini, hoc est, filium d Osrici, de quo supra retulimus, virum eximiæ pietatis & religionis: qui provinciæ Deirorum septem e annis in maxima omnium rerum affluentia, & ipse amabilis omnibus præfuit. Sed nec cum eo ille, qui cæteram Transhumbranæ gentis partem ab Aquilone, id est, Berniciorum provinciam regebat, habere pacem potuit; quin potius ingravescentibus causis dissensionum miserrima hunc cæde pereniit.
[2] Siquidem congregato contra invicem exercitu, cum videret se Osuinus cum illo, [Hosti viribus impar fugit & occiditur.] qui plures haberet auxiliarios, non posse bello confligere, ratus est, utilius tunc dimissa intentione bellandi, servare se ad tempora meliora. Remisit ergo exercitum quem congregaverat, ac singulos domum redire præcepit a loco, qui vocatur Wilfaresdum, id est, Mons Wilfari, & est a vico f Cataractone decem ferme millibus passuum contra solstitialem occasum secretus: divertitque ipse cum uno tantum milite sibi fidelissimo, nomine Condheri, celandus in domo Comitis Hunvaldi, quem etiam ipsum sibi amicissimum autumabat. Sed, heu, proh dolor! longe aliter erat: nam ab eodem Comite proditum eum h Osuiu, cum præfato ipsius milite, per præfectum suum Ediluinum detestanda omnibus morte interfecit. Quod factum est die decima tertia Kalendarum Septembrium, anno regni ejus nono, in loco qui dicitur Ingetlingum; g ubi postmodum castigandi hujus facinoris gratia monasterium constructum est: in quo pro utriusque Regis (& occisi videlicet, & ejus, qui occidere jussit) animæ redemptione quotidie Domino preces offerri deberent.
[3] [Inter varias ejus virtutes] Erat autem rex Osuinus & aspectu venustus, & statura sublimis, & affatu jocundus, & moribus civilis, & manu omnibus, id est, nobilibus simul atque ignobilibus largus: unde contigit, ut ob regiam ejus & animi, & vultus, & meritorum dignitatem ab omnibus diligeretur, & undique ad ejus ministerium de cunctis prope provinciis viri etiam nobilissimi concurrerent. Cujus inter cæteras virtutis & modestiæ, & (ut ita dicam) specialis benedictionis glorias, etiam maxima fuisse fertur humilitas, ut uno probare sat erit exemplo.
[4] [maxime eminet animi demissio;] Donaverat equum optimum antistiti Aidano, in quo ille, quamvis ambulare solitus, vel amnium fluenta transire, vel si alia quælibet necessitas insisteret, viam peragere posset: cui cum parvo interjecto tempore pauper quidam occurreret eleemosynam petens, desiliens ille præcepit, equum, ita ut erat stratus regaliter, pauperi dari: erat enim multum misericors, & cultor pauperum, ac velut pater miserorum. Hoc cum Regi esset relatum, dicebat episcopo, cum forte ingressuri essent ad prandium, Quid voluisti, domine antistes, equum regium, quem te conveniebat habere, pauperi dare? Numquid non habuimus equos viliores plurimos, vel alias species, quæ ad pauperum dona sufficerent, quamvis illum eis equum non dares, quem tibi specialiter possidendum elegi? Cui statim episcopus: Quid loqueris, inquit, Rex? Num tibi carior est ille filius equæ, quam ille filius Dei? Quibus dictis intrabant ad prandendum.
[5] [cujus insigne refertur exemplum.] Et Episcopus quidem residebat in suo loco. Porro Rex (venerat enim de venatu) cœpit consistens ad focum calefieri cum ministris: & repente inter calefaciendum recordans verbum quod dixerat illi antistes, discinxit se gladio suo, & dedit illum ministro, festinusque accedens ante pedes episcopi corruit, postulans ut sibi placatus esset, Quia numquam (inquit) deinceps aliquid loquar de hoc, aut judicabo, quid vel quantum de pecunia nostra filiis Dei tribuas. Quod videns episcopus, multum pertimuit, ac statim exsurgens levavit eum, promittens se multum illi esse placatum, dummodo ille residens ad epulas tristitiam deponeret.
[6] [Proxime ipsum moriturum vaticinatur S. Aidanus.] Dumque Rex jubente ac postulante episcopo, lætitiam reciperet, cœpit e contra episcopus tristis usque ad lacrymarum profusionem effici. Quem dum presbyter suus lingua sua patria i. quam Rex & domestici ejus non noverant, quare lacrymaretur, interrogasset: Scio, inquit, quia non multo tempore victurus est Rex: numquam enim ante hac vidi tam humilem Regem. Animadverto illum citius ex hac vita rapiendum. Non enim digna est hæc gens talem habere Rectorem. Nec multo post, dira antistitis præsagia tristi Regis funere, de quo supra diximus, impleta sunt. Sed & ipse antistes Aidan non plus quam duodecimo post occisionem Regis, quem amabat, die, id est, pridie Kalendarum k Septembrium, de seculo ablatus, perpetua laborum suorum a Domino præmia recepit.
ANNOTATA.
a Obiit S. Oswaldus anno 642, die V Augusti, ut Beda lib. 3 cap. 9, & lib. 5 cap. 25 testatur. Ipsius vita illustrata est tom. 2 Augusti a pag. 83.
b Osuin, qui & Oswi vel Oswius, aut etiam Oswinus appellatur, habuit eumdem cum S. Oswaldo patrem Ethelfridum regem: an vero uterini fratres fuerint, non ita certum; cum nonnulli Osuium ex concubina natum scribant, non ex Acca legitima Ethelfridi conjuge, & S. Eduini sorore, ex qua genitum S. Oswaldum testatur Beda lib. 3 cap. 6.
c S. Osuini, vel Oswinus S. Eduinum in tertio consanguinitatis gradu attigit: nam Ostricus Oswini parens, & Eduinus patrueles erant: ut constat ex Commentario num. 6. Cæterum de S. Eduino agemus ad diem IV Octobris.
d De Ostrico Beda lib. 3 cap. 1 hæc scripserat: Interfecto in pugna Eduino (anno 633) suscepit pro illo regnum Deïrorum (de qua provincia ille generis prosapiam & primordia regni habuerat) filius patrui ejus Elfrici, vocabulo Ostric, qui ad prædicationem Paulini, a quo & S. Eduinus (anno 627) baptismum suscepit, fidei erat sacramentis imbutus … ut terreni regni infulas sortitus est, Sacramenta regni cælestis, quibus initiatus erat, anathematizando prodidit, ac se priscis idololatriæ sordibus polluendum perdendumque restituit: nec mora; utrumque rex Britonum Cedualla impia manu, sed justa ultione peremit: nempe proxima æstate Osricum, dum se in oppido municipio temerarie obsedisset, erumpens subito cum suis omnibus imparatum cum suo exercitu delevit: unde apparet genitum ex patre pessimo filium sanctissimum.
e De annis regni vide in Commentario num. 31. Ibidem num. 2 & 3 actum est de divisione imperii Northumbrici.
f De Cataractone Camdenus in Britannia a pag. 593 scribit sequentia: Tribus infra Richmondiam millibus passuum Swala vetustam illam urbem præterfluit, quam Ptolomæus & Antoninus Caturactonium & Catarracton dicunt, Beda autem Catarracton, & alibi vicum juxta cataractam … Urbem illis temporibus celeberrimam fuisse, ex Ptolomæo colligitur, quod ibi cælestis observatio facta fuerit: nam & magnæ constructionis lib. XI cap. VI parallelum quartum & vigesimum per Britanniæ Cataractonium describit; distareque ab æquatore partibus LVII facit: at in geographicis longissimum diem horis XVIII æquinoctialibus definit, ut juxta suum ipsius ἐπιλογισμονLVIII partibus distet.
g Locus Ingetlingum, qui & Gedlingum, nunc vero Gilling dicitur, distat non procul Richemondia, urbe comitatus Eboracensis, ducali titulo insignita. Ita colligitur ex Camdeno citato pag. 593, & Capgravio infra in Vita S. Oswini.
h De Oswio vide quæ dicta sunt tom. 11 Februarii, ubi pag. 804 inter prætermissos relatus est.
i Utebatur S. Aidanus lingua Scotica, quæ erat diversa ab ea, qua loquebantur Northumbri, ut colligitur ex Beda lib. 3 cap. 3: ubi S. Eduinus dicitur idiomate Anglico ea interpretatus, quæ Scotice Aidanus proferebat.
k S. Aidani Acta ad diem eumdem illustrabuntur.
ACTA ALTERA
ex Joanne Capgravio seu potius Joanne Tynmuthano
In Legenda Angliæ a folio 256 verso.
Oswinus rex & M. in Anglia (S.)
BHL Number: 6385
EX IMPRESSIS.
[Ab exsilio] Beatus etiam Oswinus ex antiquorum clarissima regum a prosapia Anglorum oriundus extitit. Post mortem siquidem regis Northanhumbrorum b Edwini, primis ejus successoribus, Osrico videlicet rege Deirorum & Eanfcido * Berniciorum, apostatis c a Cedwalla rege Britonum justo Dei judicio deletis, filius Osrici Oswinus, ne a Cedwalla perimeretur, non parvo tempore apud occidentales Saxones d exulavit; regnumque Deirorum & Berniciorum Oswaldus e, Edwini regis nepos, ex sorore Acta f progenitus, obtinuit: quo tandem a paganis martyrizato, successit frater suus Oswi g, & viginti octo annis laboriose regnavit.
[2] [redux S. Oswinus pie regit.] Audiens igitur Oswinus exulans, filius scilicet Osrici, quod, defuncto Oswaldo regnaret Oswi pro fratre suo, inito cum suis consilio, ad regnum Deirorum regressus, ab omni plebe lætanter recipitur: & in regem, nemine contradicente, sublimatur anno Domini sexcentesimo quadragesimo secundo, & provinciæ Deirorum novem annis in maxima omnium rerum affluentia & ipse amabilis omnibus præfuit. Erat enim oculus cæco, pes claudo, baculus tremulo, orphanorum & viduarum omniumque indigentium pius pater. Pauperes & maxime peregrinos benigne recipiebat, esurientes alebat, nudos vestiebat: & omnibus ejus beneficia postulantibus hilariter impendebat.
[3] [Coactus ad bellum,] Cum igitur Vir Dei pietatis vacaret operibus, humanæ salutis inimicus Oswi regem Berniciorum magis ac magis adversus eum excitavit, &, donec congregatis exercitibus ad præliandum in loco, qui Wilfaresdoun h dicitur, occurrerent, inflammavit. Piissimus autem rex Oswinus videns suos, licet multo pauciores, cum hostibus volentes contendere, & pro rege suo paratos occumbere, dixit ad eos: Congratulor, o principes, & fideles milites, vestræ probitati & militiæ, & gratias ago bonæ voluntati vestræ: sed absit a me, ut mei solius causa belli discrimen omnes incurratis, qui me, quamquam jure Dominum, pauperem tamen & exulem vobis regem constituistis. Malo itaque cum paucis solus exulare, immo potius diligo mori, quam vos mei solius causa contingat quoquo modo periclitari i: impius enim & inhumanus est, qui cum Dei judicium nullo modo possit evertere; plures sui ipsius causa conatur evertere. Quare divinam super me sententiam pacificus, non belligerando libenter amplectans *: præsertim cum per os k sancti Aidani per martyrii palmam ad cælestis regni gaudia me transiturum ignosco *. Quo ordine & tempore Christus voluerit vitam temporalem finire, non recuso.
[4] His dictis, exercitum domum remisit & cum uno tantum milite Tondehere l nomine in Gedlingum m in domum Hunewaldi comitis, [post fugam interimitur.] cui vicum illum & multa contulerat prædia, se recipit. Hunewaldus autem eum in conclavi quasi decentius habitaturum introduxit, Deique timore postposito, regi Berniciorum, quod regem Oswinum sibi traderet jugulandum, scelestus innotuit. Audiens enim * hoc rex Oswi Ethelwinum domus suæ præpositum illic direxit, & ut regem Edwinum * interimeret, imperavit: quo cum pervenisset, & Oswinus ab Hunewaldo sibi traditus fuisset, ait rex: Quia nequiter traditus, innocens a vobis jussus sum occidi, precor hunc militem libere permittatis abire, nec mei causa faciatis eum mortem subire. Maluit tamen miles morti succumbere, quam mortuo domino, etiamsi copia daretur, supervivere. Excepit itaque rex Oswinus una cum milite suo mortis sententiam, & effuso sanguine suo, perpetuam in cælo adepti sunt mansionem tertio decimo Kal. Septembris, anno regni ejus nono.
[5] Erat enim rex Oswinus & aspectu venustus, & statura sublimis, [Inter alias virtutes] affatu jocundus, moribus civilis & manu omnibus nobilibus simul & ignobilibus largus. Unde ob regiam animi ejus & vultus & meritorum dignitatem ab omnibus diligebatur, & undique ad ejus ministerium de cunctis prope provinciis viri etiam nobiles concurrebant. Donaverat autem rex Oswinus equum suum optimum Aidano episcopo, eo quod magis pedibus pergere, quam equo vehi consueverat. Qui cito postmodum equum illum, cum nil aliud ad manum haberet, cuidam pauperi eleemosynam petenti donavit. Hoc cum didicisset rex, plurimum indignatus ait episcopo Aidano secum ad mensam n consedenti: Quid fecisti, Domine præsul? Num viliores equos habuimus, qui sufficerent ad eleemosynam? Cui Episcopus: Quid loqueris, Domine rex? Num charius erit tibi filius equæ, quam filius Mariæ o?
[6] Continuo rex procidens ad pedes episcopi, veniam rogavit, [rarum edit animi demissi exemplum.] promittens fideliter, quod numquam obloqueretur, quidquid de rebus suis Dei filiis erogaret. Dum igitur pacati simul ad mensam sederent: episcopus subito in lachrymas est resolutus. Cujus rei causa a circumstantibus requisita, præsul ait: Non multo tempore victurus est rex iste: ante modo non vidi regem [tam] humilem: nec digna est hæc gens nequam talem diu habere regem. Unde contigit cito post hæc ipsum ocidi, ut præfatum est, anno Domini sexcentesimo quinquagesimo primo, & regni ejus nono. Sed & ipse antistes Aidanus post regis occisionem duodecim solummodo supervixit diebus. In Gedlingo, modo Gilling vocato, non procul ab urbe Richemundiæ p sito, regina Eanfleda q Oswi regis uxor, & regis Oswini propinqua, in expiationes necis ejus, impetrata a rege Oswi licentia, monasterium construxit: in quo orationes assiduæ pro regis occisi & ejus, qui occidere jussit, animæ salute quotidie Domino deberent offerri; & virum quemdam devotum nomine Trumhere, natione Anglum, a Scotis ordinatum & edoctum, regis occisi propinquum, constituit abbatem. Quique postea sub rege Merciorum Wulfero in provincia Merciorum & Mediterraneorum Anglorum episcopus effectus, gentium multitudinem ad fidem convertit r.
[7] Corpus autem sancti Regis ab eis, qui eum occiderant, [Corpus ipsius,] ad ostium Tynæ fluminis versus aquilonem delatum est, & in oratorio sanctæ Mariæ Virginis sepultum, in quo loco religiosorum multitudo congregata s jugiter Deo serviebat. In tantam autem honoris eminentiam excreverat locus ille, ut per totam provinciam pro reverentia loci & religione defunctorum corpora ibidem tumulanda deferrentur. Elapsis post hæc multis annis Ynguar t & Hubba, iniquitatis filii, Danorum principes, ad ostium Tynæ fluminis applicantes, ipsum monasterium & omnem circa regionem gravi depopulatione vastarunt: monachos in quadam ecclesiola, omnium Sanctorum honori a sancto Cuthberto u dedicata, combusserunt: & cuncta cœnobii ædificia in planitiem redegerunt.
[8] [ipso hortante] Anno autem gratiæ millesimo centesimo decimo w, cum monachus quidam, nomine Edmundus, loci ædituus, nocte quadam, post orationes more solito fusas, sopore depressus esset, apparuit x ei quidam ætate canus, vultu decorus, statura procerus, & verbis jocundus atque benignus. Quem cum diligenter intuens aspiceret, & quis esset, interrogare non auderet: is qui ei apparuit, dixit: Edmunde frater Edmunde. At ille securior redditus ait: Quis es Domine? Ego sum, ait, Oswinus rex, qui ab Hunewaldo comite nequiter traditus, ab Oswio rege morte detestanda peremptus, hac in ecclesia, cunctis incognitus, jaceo tumulatus. Surge, & dic pontifici Egelwino y quatinus corpus meum elevet & decentiori loco illud collocare non tardet.
[9] [elevatur.] Quod cum illo * episcopo nuntiasset, & ille corpus sanctum de terra elevasset, tanta odoris fragrantia egressa est, ut omnium aromatum genera diffusa putarentur, & omnes, qui aderant, inæstimabili suavitate replerentur. Sicque sacrum ejus corpus in aquilonari oratorii parte cum honore reconditum est. Inditha Tostii comitis uxor cum magna instantia partem reliquiarum sancti Martyris ab episcopo petiit, & partem capillorum capitis Sancti accepit. Ignis autem adustione pilos probare voluit, non ut in aliquo de Sancti diffideret meritis: sed ut Martyris merita circumquaque per hoc extollere posset. Accenso itaque igne copioso & capillis injectis, post unius horæ spatium capillus ab igne intactus omnino & incombustus permansit z.
[10] [Deus] Cum enim sacerdos quidam vanus & lubricus, comitis Tostii consiliarius, occupatis circumquaque hospitiis, in ecclesia parari sibi lectum jussisset, meretricem secreto ad se introduci fecit: & cum iniquitatem perpetrare cum illa vellet, cœpit omnis ecclesiæ fabrica motu subitaneo a summis usque deorsum, quasi ventorum flatibus parietes ecclesiæ hac & illac impellendo *, agitari suique ruinam & omnium interitum comminari. Perterritus sacerdos & reatum suum intelligens, meretricem de ecclesia exire coëgit, & omnis illa commotio cessavit. Cum naves quinquaginta regis Willelmi aa apud Tynemutham applicarent, bona loci, Sancto nequaquam parcentes, spoliarunt: telamque cujusdam mulieris abstulerunt. Mulier autem ecclesiam intrans, cum lachrymis Sanctum deprecabatur, quatinus ei telam redderet, & de prædonibus vindictam faceret. Nautæ vero navigantes subito in scopulos absque turbine ventorum, quasi remige carerent, offendentes, sese collidere mutuisque congressibus sibimet occurrere: & fluctus sævientes nautas, præter paucos, submerserunt, & ad littus ecclesiæ, quam molaverant *, spolia ejecerunt, & universi cum vetula concurrentes, bona sua juxta littora reperta receperunt.
[11] Sanctus enim * Oswinus mulierem omnium membrorum officio destitutam sanavit: [ipsius gloriam variis miraculis] militem, qui cum equo suo de rupe altissima corruit, incolumen reddidit. Equus de scopulo in scopulum lapsus non solum de præcipitio salvatur: verum subito, multis intuentibus, mirabiliter revocatur. Cuidam incarcerato apparens præcepit, ut velociter surgens ad Tynemutham properaret. Qui manus & pedes solutos aspiciens, surrexit, & seram ostii leviter excutiens, jussa Martyris cum festinatione implevit bb. Auriga cum bobus ad quadrigam junctis de supercilio montis corruens, a periculo liberatur. Quidam pro columba, quam sub secreto præsumptuose occidit, infirmitate correptus, cum se promitteret pro delicto satisfacturum, sanatur. Sed cum votum implere negligeret, recidua infirmitate decessit.
[12] Duas mulieres cæcas illuminavit, paralyticam curavit, [manifestat.] surdis duobus auditum reddidit, puellam a dæmone vexatam liberavit. Mulier quædam a dæmonibus per annum vexata, cum ad ecclesiam Martyris adducta sanaretur, cum lachrymis narravit, quod tempore dormitionis suæ circumdederunt eam dæmones infiniti, aspectu terribiles & horribiles valde. Quorum septem majores erant & terribiliores, cornuti, hispidi, & caudati, oculos habentes teterrimos, & eam undique circumstantes dilacerare nitebantur. Cumque magnis vocibus exclamasset; quidam indutus superpellicio, candorem lilii habens in facie, apparens dixit: Ego sum, inquit, rex & martyr Oswinus, sub cujus feretro cc requiescis, & cum manica superpellicii multitudinem dæmonum effugavit, & cum omni mansuetudine, cum loco & tempore peccata, quæ fecerat, & numquam confessa fuerat, & transgressionem cujusdam voti distincte revelavit: hortans, ut peccata confiteretur, & votum suum impleret, & de cætero officium pandocinandi dd venaliter non exerceret, pro quibus, ut asseruit, potestati dæmonum tradita fuit.
ANNOTATA.
a Genealogiam dedimus in Commentario num. 4, 5 & 6.
b Occisus est Eduinus (ut Beda lib. 2 cap. 2 scribit) die quarta Iduum Octobris, qua & colitur, anno Dominicæ Incarnationis sexcentesimo trigesimo tertio.
c De apostasia utriusque & interitu agit latius Beda lib. 3 cap. 1; ex quo, quæ ad Ostricum spectant, in annotatis superioribus dedimus lit. d.
d Occiduorum Saxonum regnum eisdem terminabatur finibus, atque hac nostra memoria Sutamptona, Bercheria, Wilcoria, Dorsetus & Somersetus provinciæ, sive, ut vocant, Comitatus: nisi quod præterea Suriæ, Sloucestriæ & Devoniæ partes aliquot in se continebat. Ita post operis sui dedicationem loquitur auctor, qui Bedam Cantabrigiæ edidit. Cæterum fidem Christianam hi Saxones susceperant, regnante Oswaldo, ut Beda lib. 3 cap. 7 auctor est.
e Regnavit S. Oswaldus ab anno 634, usque ad annum 642: scribitur tamen regnasse annis novem: quia, ut habet Beda lib. 3 cap. 1: Cunctis placuit, regum tempora computantibus, ut ablata de medio regum perfidorum Ostrici & Eanfridi memoria, idem annus sequentis regis, id est, Oswaldi, viri Deo dilecti, regno assignaretur. Cæteraad S. Oswaldum spectantia videri possunt tom. 2 Augusti a pag. 83.
f Acta aliter Acca appellatur. Vide ulterius dicta in annotatis ad Bedam lit. b.
g Vide ibidem quæ ad Oswium spectant litt. b & h.
h A Beda Wilfaresdun scribitur, diciturque decem ferme millium passibus secretus vico Cataractone, cujus situm supra lit. f dedimus.
i Hæc oratio non congruit cum iis, quæ Beda ita scribit: Ratus est utilius, tunc dimissa intentione bellandi, servare se ad tempora meliora.
k Incertum est, an S. Oswinus sciverit factam de sua proxime instanti morte prophetiam: nam cum S. Aidanus eam ederet, usus est, ut Beda lib. 3, cap. 14 testatur, lingua sua patria, quam rex & domestici ejus non noverant. Voluit proinde, ut S. Oswinum res ista lateret.
l A Beda Condheri vocatur.
m De Gedlingum.
n Idem Beda scribit hoc dictum, cum forte ingressuri essent ad prandium.
o Quam filius Dei legitur apud eumdem Bedam.
p De Richemundia diximus in annotatis superioribus lit. g.
q S. Eudini filia fuit Eanfleda. Martyrologio Anglicano anni 1608 ad diem XXIV Novembris inscribitur. An cultu publico aliquando honorata fuerit, ad diem eumdem examinabitur. Elogium ipsius dat Alfordus ad annum 690 num. 15.
r Hæc eadem habet Beda lib. 3, cap. 24; qui autem hic commemoratur rex Wulferus, vel Wlferi anno DCLXXV, postquam septemdecim annis regnaverat, defunctus est; ut Beda lib. 5 cap. 25 testatur.
s De religiosis ibidem congregatis actum est in commentario a num. 12.
t Hinguar & Hubba quo anno in Angliam venerint, aliaque huc spectantia, vide ibidem numero 13.
u De S. Cuthberto ad diem XX Martii pag. 93.
w Legendum, anno 1065, ut dictum est in commentario num. 20.
x Hanc apparitionem narrat quoque Westmonasteriensisad annum 1065. Verba dedi in commentario num. 17; ubi num. 20 monachus quoque S. Albani allegatus est.
y De Egelwini episcopatu dictum est ibidem.
z Idem hoc Judithæ factum Westmonasteriensis ad annum proxime citatum narrat. Erat autem Juditha filia Balduini comitis Flandriæ, ad quem cum marito suo Tostone vel Tostio, sedibus expulsa, confugit anno 1065 mense Novembri, id est, octo circiter mensibus ab inventione corporis S. Oswini elapsis: cum illa inciderit in V Idus Martii, ut in Commentario num. 19 & 21 notatum est. De Juditha plura apud Alfordum ad annum 1075 num. 13, & ad annum 1125 num. 25.
aa Quis hic fuerit ex regibus Angliæ pluribus, qui Willelmi seu Guilielmi nomen gesserunt, divinare non est in promptu.
bb Idem hoc beneficium narrat forsitan monachus S. Albani, cujus verba habet Commentarius num. 37.
cc Feretri nomine thecam intelligi, dictum est ibidem num. 28.
dd Pandocinare non aliud credo, significat, quam vox pandoxare, quæ apud auctores mediæ ætatis idem sonabat quod cauponam exercere, cerevisiam venum exponere atque adeo conficere, ut apud Cangium in Glossario videre est. Hæc sunt, quæ de S. Oswino colligere nobis visum est.
* Eanfrido
* amplector
* agnosco
* autem
* Oswinum
* f. illico
* impellerentur
* spoliaverant,
* etiam
DE S. FILIBERTO ABBATE,
IN HERIO INSULA GALLIÆ,
Anno DCLXXXIV.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Filibertus abbas in Herio insula Galliæ (S.)
BHL Number: 6807, 6910
AUCTORE G. C.
§ I. Nomen Sancti, notitia loci in quo obiit, & antiquus ejusdem abbatis cultus.
Mabillonius seculo 2 Ordinis Benedictini in observationibus præviis ad Vitam S. Filiberti pag. 816 de nominis hujus expressione & etymologia sic disserit: [Mabillonius agit de proprio Sancti nomine,] Sancti Filiberti nomen duobus modis pingitur, aliis Filibertum, al is Philibertum præferentibus. At certe veterrimi quique libri Filibertum unico digammate exprimunt; recentiores quandoque Philibertum, quod hocce vocabulum Græcæ originis esse a nonnullis existimaretur, cum potius sit Gallicæ veteris aut Germanicæ. Certe BERTUS Germanorum lingua CLARUM, FULGENTEM, SPLENDIDUMQUE significat; quid vero Fili (quod nomen Filibertus a Filibaudo patre traxit) nondum adsequi potuimus. Non placet Claudii Roberti sententia, qui ad calcem Galliæ Christianæ Philibertus interpretatur AMANS BARBAM (nam & BERT Germanis BARBAM sonat:) si enim hybrida ejusmodi compositio hic admittenda esset, præferremus utique eam, qua Filibertus Latino ac Germanico idiomate FILIUS CLARUS diceretur.
[2] Eruditissimus Mabillonius merito rejicit etymologiam Claudii Roberti, [cujus etymologia explicatur,] qui hoc nomen ex origine Græca & Germanica perperam deducit: ut enim nihil dicam de arbitraria ac longe quæsita radice linguæ Græcæ, Germani barbam non bert, sed bart appellant. Recte quidem Mabillonius asserit, voce bertus in Germanica lingua clarum, seu proprie dignum significari; sed cum fateatur, se nondum assequi potuisse, quid vox Fili significet, originem hujus Germanicam probabiliter explicare conabimur. Adverbium viel apud Germanos multum sonat; cum vero Germani litteram consonantem V in pronuntiatione cum littera F confundant, vox ea viel ab ipsis pronuntiatur, acsi fiel scriberetur. Porro nomen bert deducitur ab adjectivo Germanico werth, quod dignum Latine dicitur: nam littera w Germanica, quæ variis aliis nationibus ignota est, in B Latinum mutatur a scriptoribus, ut Meibomius & Shottelius ex nomine Sigebertus, Germanice Siegewert, id est, victoria dignus, aliisque plurimis ostendunt. Ex his omnibus non improbabiliter concludo, quod totum nomen Filibertus ex origine Germanica deducatur, & eo designetur multum dignus, ut apud Schottelium lib. 5 de Lingua Germanica tractatu secundo fusius videre est. Nunc etiam ex alio scriptore Gallo referemus situm insulæ, ex qua Sanctus noster ad cælum migravit.
[3] Hadrianus Valesius Herium insulam, commoratione & obitu S. Filiberti præcipue celebrem, in Notitia Galliarum pag. 245 & sequente sic describit: [& Herius insula,] Adjutus liberalitate Ansoaldi Pictavorum episcopi Filibertus, genere clarus & nobilis, in Herio insula maris Pictonici nobilissimum monasterium virorum statuit, evocatisque e Gemetico monachis illud implevit; quod ab Ansoaldo opibus magnis prædiisque ditatum est: quod pullatorum atrorumve monachorum, statuta Columbani primum, deinde Benedicti sequentium fuit, Nigrumque monasterium ob id dictum est, & majori insulæ vico, in quo erat, nomen suum dedit. Postea translatis alio metu Nortmannorum plerisque monachis cum opibus ac reliquiis, in cellam mutatum est, quam hodieque vulgo Prioratum Nigrum a colore vestium monachorum appellitant le Prieure Noir. Hoc loquendi modo Valesius innuit, monachos Herienses, qui primo statuta S. Columbani sequebantur, ut supponit, habitu nigro indutos fuisse. Sed Longuevallius noster in Historia ecclesiæ Gallicanæ ad annum Christi 678 tomo 4 pag. 126 notat, discipulos S. Columbani initio vestes albas gestasse, quamvis concedat, eos postea colorem nigrum assumpsisse.
[4] [in qua sanctus Abbas cœnobium exstruxit:] Haud dubie Longuevallius in hac annotatione secutus est Mabillonium, qui in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 590 num. 3 de SS. Patricio & Columba vel seniore Columbano scribit sequentia: Cuculla candida super cetera indumenta utebatur Patricius, testante Probo in libro de ejus gestis; & Cummeneus Albus in Vita sancti Columbæ abbatis Hiiensis tradit, ejusdem Columbæ tunicam candidam fuisse. Ex quo fit verisimile id, quod de discipulis sancti Columbani (hic junior appellatur) abbatis Luxoviensis scribit Ordericus Vitalis, quos a beati Mauri discipulis nigredinem vestium, abjecto scilicet albo colore, cum regula sancti Benedicti accepisse memorat. Quidquid sit de mutato vestium colore, cujus mutationis certum tempus ignoramus, laudatus Ordericus Vitalis, qui circa medium seculi duodecimi obiit, lib. 8 Historiæ ecclesiasticæ non procul a fine S. Filibertum nostrum inter discipulos S. Columbani recenset, ubi de hoc egregio vitæ spiritualis magistro præter alia sic scribit: Hic admirandæ sanctitatis Pater inter præcipuos laboravit, signis & prodigiose inter terrigenas effulsit, & Spiritu sancto edoctus, mona hilem regulam edidit primusque Gallis tradidit. Florentissimi de schola ejus monachi prodierunt, & in mundo, velut astra in firmamento, virtutibus micuerunt: Eustasius enim Luxoviensis, Agitus * Resbacensis, Faro Meldensis, Audomarus Bononiensis, Philipertus Gemmeticensis (id est Filibertus, ut in præfatione ad seculum secundum Ordinis Benedictini part. 1 ex eodem Orderici loco pag. VII num. 12 nomen istud ab eruditissimo Mabillonio exprimitur) aliique plures episcopi & abbates excellentissimæ processere religionis, quorum sanctitas evidentibus miraculis cælitus ostensa est.
[5] Porro Valesius eœptam memoratæ insulæ descriptionem prosequitur his verbis: [ab Hadriano Valesio describitur,] Herius igitur vel Herus insula, vulgo Heis, deposita veteri appellatione, a nigro monasterio isto insula Nigri-Monasterii dici cœpta est, lisle de Nermoustier vel Nermonstier in Pictavensi diœcesi. Ibi est & abbatia alba, l' Abbaye Blanche, quam monachi Bernardi regulæ subjecti albatique incolunt. Errat Petrus Franciscus Chiffletius, qui in Tinurtio suo abbatiam albam a nigro monasterio sancti Filiberti differre non putat, sed unum idemque esse cœnobium existimat; dictam autem abbatiam albam a nautis, quoniam inter proceras populos, quarum folium ex parte album est, navigantibus alba appareat. Papirius Massonus asserit, Herium patere circuitu leugas quatuor, latitudine unam implere, oppidulum habere octingentarum domorum. Fides sit penes auctorem.
[6] Vix intelligo, quid sibi velit Pseudo-Julianus, dum in Adversariis suis num. 267 ita scribit: [& forsan a pseudo-Juliano in aliam fictitiam mutatur.] Sanctus Philibertus in Hispania solitarius in insula Seione prope Carthaginem Spartariam, quod verius est; alii prope fretum Herculeum aliam ponunt, & ibi sanctum eremitam, accepta nominum similitudine: nam Ebuso per Mediterraneum illo venit. Nicolaus Antonius suspicatur, Pseudo-Julianum hæc finxisse, ut incautos lectores falleret. Unde hic eruditissimus Hispanus in manuscriptis posthumis, quæ reverendus admodum atque amplissimus D. Adrianus Coninck proximus ipsius consanguineus anno 1721 Matriti nobis perhumaniter communicavit, hac de re mentem suam exponit his verbis: Credimus, ludere Julianum voluisse in nomine Herii insulæ, dum Adversario 267 Philibertum solitarium Seionæ (ita editio habet) Hispaniæ insulæ adjudicat: hunc enim non alium esse credimus a Philiberto abbate Gemeticensi prius, deinde monasterii alterius in Herio insula Pictonici maris fundatore, cujus vita apud Surium, Sigebertum, Vincentium Bellovacensem, Trithemium, Equilinum, nuperque inter Acta Sanctorum Ordinis Benedictini a Joanne Mabilione edita, mentio apud Bedam, Usuardum, Adonem, & in Martyrologio Romano XX die Augusti habetur. Scriptum existimo a Juliano non Seione, quæ nusquam in nostro mari insula est, sed Heronæ: quamvis enim neque de hac audivimus, propioris est nominis, ut cum Herio vel Hero Aquitanici maris, quam nunc vulgo Heis vocari Hadrianus Valesius in Notitia Galliarum ait, posset in æquivocum trahi. Filibertum ergo, nobis auctoribus, Gallis suis restitui æquum & fas est. Justa enimvero restitutio, si Pseudo-Julianus hodiernum S. Filibertum Gallis fraudulenter eripere intenderit.
[7] Jam breviter ostendemus immemorabilem ac legitimum Sancti nostri cultum, [Antiquus hujus Sancti cultus,] qui ab octavo seculo videtur usitatus & publicus fuisse: nam Alcuinus, qui illo seculo floruit, in Epigrammate 235 de ipso sic scribit:
Hanc Pater egregius aram Filibertus habebit,
Plurima construxit qui loca sancta Deo.
Non est dubium, quin Alcuinus hic agat de altari in honorem S. Filiberti erigendo, quandoquidem præcedenti carmini disticho statim additur sequens:
Huic quoque conjuncta est clarissima martyr Agatha;
Venerat in thalamum sanguine virgo poli.
Huic antiquæ venerationis testimonio certatim accedunt veteres Martyrologi, ex quibus unum alterumve sufficiet retulisse, cum aliunde de legitimo hujus Sancti cultu satis constet.
[8] [qui ex Martyrologio Usuardi confirmatur,] Usuardus hac die illum ita annuntiat: Herio insula, sancti Philiberti abbatis, qui post militiam temporalem, Christi tyrocinio mancipatus, monasteriorum exstitit fundator devotus. Non sat clare intelligo, quid hic sibi velit militia temporalis, cum S. Filibertus anno ætatis sua vigesimo institutum monasticum amplexus fuerit, ut ex infra dicendis patebit. Attamen suspicor, Usuardum per militiam temporalem intellexisse vitam aulicam, quam in palatio Dagoberti regis Francorum aliquamdiu duxit. Hodiernum Martyrologium Romanum de militia temporali non meminit, & hac eadem die festivitatem ejus breviter memorat his verbis: In Herio insula sancti Philiberti abbatis. Quamvis hæc & alia Martyrologia memoriam S. Filiberti decimo tertio Kalendas Septembris passim celebrent, tamen Wandelbertus decimo tertio Kalendas Augusti festum ipsius annuntiat hoc versiculo:
Et ternam denam Filibertus sanctus adornat.
Forte Sanctus oscitantia librarii a die XX Augusti ad diem XX Julii transpositus fuit.
[9] [etiamnum perseverat.] Quidquid sit de hac Wandelberti annuntiatione, nos cum plerisque Martyrologis S. Filibertum collocavimus die XX Augusti, quo ad Superos migravit, & quo Trenorcii festivitas ejus quotannis etiamnum celebratur. Equidem scio, olim in abbatia Trenorciensi annuam S. Filiberti commemorationem fieri consuevisse die VII Junii, quo corpus ejus ex insula Herio translatum est. Manuscriptum quoddam Cartusiæ Bruxellensis alteri reliquiarum translationi diem XIV Februarii adscribit, ut in prætermissis ad illam diem diximus. Sed nescio, qua occasione dies decimus quintus Octobris alicui festivitati sit assignatus, ut lego parte 1 cap. 4 Historiæ Trenorciensis, quæ anno 1733 Divione impressa est. Peculiare est, dum quædam parœcia in diœcesi Matisconensi festum S. Filiberti patroni sui die XXII Maii celebrat, ut ibidem in Historia Trenorciensi Gallice refertur. Ex his omnibus concludo, S. Filibertum ab immemorabili tempore publicum cultum obtinuisse. Nunc indagandus est verus antiquæ Vitæ scriptor, de quo recentiores historici inter se disceptant.
[Annotata]
* al. Agilus
§ II. Scriptor Actorum & varia eorumdem apographa.
[Quidam putant, hanc Vitam scriptam esse ab Ermentario,] Petrus Franciscus Chiffletius noster in Probationibus Historiæ Trenorciensis pag. 70 de biographo S. Filiberti hæc habet: Ermentarius primum in Gemmetico monachus, adhuc tirunculus (ut ipse ait) sub Coschino abbate, ejus jussu Vitam scripsit sancti Philiberti abbatis haud procul anno DCCCXV, per initia Ludovici pii imperantis. Ea primo hujus Operis libro continetur ab illis verbis: Inclytus ille arbiter. Cum deinde ad Herum insulam se transtulisset, in eo Religiosorum comitatu fuit, a quibus sancti Philiberti subductum inde corpus & per stationes ac mansiones varias circumvectum est. Per ea tempora librum alterum adjecit, qui est de sancti Philiberti translationibus & miraculis primus; quem Vitæ jam olim a se conscriptæ adjunctum, Hilduino abbati Caroli regis adolescentiæ moderatori regioque archi-capellano nuncupavit anno Christi (ut videtur) DCCCXLIII. Tandem vagæ sancti Philiberti monachorum familiæ abbas datus, quinquennio illis præfuit; ac tum librum tertium conscripsit anno Christi octingentesimo sexagesimo tertio, qui erat a primo piorum bajulorum ex Hero insula egressu septimus & vigesimus; quo libro simul sequentis temporis historiam complexus est, & in eumdem superioris ætatis prætermissa congessit.
[11] Satis certum est, quod Ermentarius duos libros de translationibus reliquiarum S. Filiberti conscripserit, [qui translationes & miracula hujus Sancti collegit,] & eorum primum Hilduino abbati San-Dionysiano nuncupaverit, etiam alterum ei dedicaturus, nisi mors Hilduinum præripuisset, ut colligitur ex prologo, quem ad eumdem abbatem San-Dionysianum sic dirigit:
Hilduino abbatum summo sit vita saluique,
Sit felix vita, gloria perpes, Amen.
Tu meritis almi fultus valeas Filiberti,
Vitam & virtutes cujus habenda cape.
Sis memor oro sui, nostri quoque sis miserescens,
Utque tui ille memor sit, memor esto sui.
Ille preces pro te Dominum fundendo precetur,
Ut felix vivas & jugiter vigeas.
Tu quoque posce pium regem Carolum reverenter,
Quo nobis tandem det miserendo locum.
Vive diu felix, gaudens per tempora multa:
Ermen enim vester-TARIUS ista cupit.
[12] Scriptor ille translationum S. Filiberti metro coactus nomen suum per tmesim hic satis aperte indicat, [ut patet ex Ermentarii ipsius præfatione;] & deinde præfationem suam stylo soluto sic prosequitur: Vitam beati Filiberti atque miracula, in ejus translatione declarata, quæ ego tunc temporis tirunculus minus culto composui stilo, claritudini vestræ mittere curavi: quatenus talia recolentes, de ejus iterum transpositione consideretis. Quia, sicut optime nostis, propter Nortmannorum infestationem a nullo ei præbetur officium; præsertim cum nec ibi consistere, nec alicubi locum, quo transferri possit, obtinere valeamus. Si vero hoc negotium vestro peractum fuerit adjutorio (potestis namque id facillime perficere, si posse comitatum fuerit; secundum quippe post regem locum in omnibus tenetis) vobis quammaxime non modo inpræsentiarum, verum etiam in futurum prospicietis. Nomen denique Caroli gloriosissimi regis nostri idcirco in miraculorum præfatiuncula inter Fratres tacetur, quia quando hæc gesta fuerunt, in aula regia puer nutriebatur, erudiebatur, instruebatur. Igitur si vestra benignissima suggestione ejus liberalissima largitione admonita effectum obtinuerint, sequens libellus, qui jam dicti Confessoris miracula, quæ supersunt, vel quæ adhuc (ut creditur) pandentur, continebit, vestro adsignabitur nomini. Gratum sane judicavi sagacissimum vestrum petitum ire ingenium, ut, si secus ac decet, perspicacissimus in his vester inspexerit intuitus, non mordaci, sed leni poliatur pumice.
Ut valeas jugiter, Dominum deposco frequenter.
Supplico suppliciter, ut valeas jugiter.
Ex his Chiffletius & Cointius concludunt, Vitam S. Filiberti ab Ermentario conscriptam fuisse.
[13] [sed probabilioribus argumentis contendimus,] Sed alii probabilius censent, ab Ermentario antiquiorem S. Filiberti Vitam additam vel præmissam esse libro primo translationis & miraculorum, quem ipse composuerat. Forsan Ermentarius hanc veterem alterius auctoris lucubrationem recentiori suæ adjunxit, & utramque Hilduino nuncupavit in eum finem, ut hic potens S. Dionysii abbas non tantum miraculorum S. Filiberti, verum etiam ejusdem Vitæ lectione moveretur, & palabundis monachis Heriensibus impetraret a Carolo Calvo stabilem tutumque locum, in quo sacrum corpus sui Fundatoris reponerent, quemadmodum ex jam relata Ermentarii præfatione non obscure colligitur. Certe in prologo ad Vitam S. Austrebertæ, quam in Opere nostro ad diem X Februarii illustravimus, biographus huic Sanctæ coævus apud nos tomo 2 istius mensis pag 419 de antiquioribus S. Filiberti Actis ita meminit: Vereor, ne mihi contingat, quod cuidam contigisse audivi, qui rogatus a quibusdam viri reverentissimi Filiberti monasterii Gemeticensis quondam abbatis Vitam atque conversationem stilo diligentius exarate, illico scribere conatus est. Cumque ad manus cujusdam legendi gratia pervenisset, despexit & irrisit, & longe aliter textum & ordinem multo melius dissimiliter immutavit.
[14] [vetustiorem esse hujus Vitæ scriptorem,] Cum S. Austreberta anno Christi 704 obierit, & hic scriptor ei synchronus vixerit, haud difficulter colligimus, primam illam S. Filiberti Vitam diu conscriptam fuisse ante tirocinium Ermentarii, qui circa medium seculi noni præcipue floruit. Unde Mabillonius in observationibus præviis ad Acta S. Filiberti num. 1 ex proxime relatis antiqui scriptoris anonymi verbis ita ratiocinatur: Hinc discimus, sancti Filiberti Vitam primo quidem rudi minerva ab imperito quopiam homine exaratam, dein ab alio expolitam. Unicam exhibent veteres membranæ a nobis hic editam, quæ sane haud alia, quam secundaria illa esse videtur, Coschini abbatis Gemeticensis jussu composita. Coschinus autem ille fuit discipulus S. Filiberti, & tribus annis post ejus mortem Aicadro abbati Gemeticensi successit, ut laudatus Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 687 num. 60, sive tomo 1 præclari istius Operis pag. 583 tradit his paucis verbis: Aicadro abbati suffectus est Coschinus, cui librum de Vita sancti Filiberti abbatis anonymus monachus Gemeticensis inscripsit. Coschinum excepit Dructegangus, de quo nos suo loco. Deinde ad annum Christi 730 num. 85, sive tomo 2 pag. 82 de Dructegango tunc abbate Gemeticensi meminit. Cum itaque Coschinus abbas Gemeticensis facile centum annis ante Ermentarium floruerit, non potuit hic jussu illius, ut in prologo auctoris anonymi dicitur, Vitam S. Filiberti conscribere.
[15] [adversus opinionem Cointii,] Vidit hanc difficultatem Cointius, ac ideo in Annalibus Francorum ad annum Christi 684 num. 15 Clotinum pro Coschino substituit, & operose contendit, hos esse duos abbates diversos, & ætate multum inter se differe. Quare fretus catalogo Claudii Roberti in Gallia Christiana de Clotino ibidem sic scribit: Inter discipulos, quos Philibertus abbas apud Gemmeticum erudivit, annumerandus est Clotinus, qui per hæc tempora post Ocioaldum factus est abbas Centulensis, & in abbatum Centulensium catalogo, quem Jacobo Sirmondo missum Claudius Robertus in Gallia Christiana primus publicavit, post sanctum Richarium ipsius monasterii conditorem, & Ocialdum sancti Richarii successorem sic proxime commendatur: Clotinus discipulus S. Philiberti. Auctor Chronici Centulensis Clotinum in Coschinum deflexit, multaque de Coschino, qui nono seculo floruit, commentus invenitur. Verum ignoto ac vitioso catalogo prævalet auctor Chronici Centulensis, qui seculo undecimo vixit, & diserte asserit, eumdem Coschinum monasterio Centulensi & Gemeticensi præfuisse, ejusque jussu Vitam S. Filiberti conscriptam esse.
[16] Præterea eruditissimus Cointius non advertit, ab ipso Claudio Roberto in Gallia Christiana Coschinum inter abbates Gemeticenses tertio loco collocari, [qui frustra aliquod effugium quæsivit,] adeoque ibidem num. 16 de ætate istius Coschini non satis consequenter ita disserit: Porro Coschinus abbas Gemmeticense monasterium Ludovico pio Augusto rexit, nec eruditus est a sancto Philiberto, nec Ocioaldi Centulensis abbatis ætati proximus vixit; quia præter integrum seculum effluxerunt anni non pauci ab obitu cum Ocioaldi, tum sancti Philiberti, donec Ludovicus pius habenas imperii capesseret. Atque inde obiter observa, Coschinum procul summovendum e tertio loco, quem in multis Gemmeticensium abbatum catalogis obtinet. Nihil autem vetat, quo minus discipulis sancti Philiberti Gemmeticensis tunc abbatis accenseamus Clotinum, quem Coschini loco reponendum inter abbates Centulenses docet prælaudatus index eorumdem abbatum Jacobo Sirmondo quondam transmissus, & a Roberto primum in Centula, deinde ab Ignatio Josepho a Jesu Maria in Historia ecclesiastica Abbavillensi, novissime a Sammarthanis in sancto Richario publicatus. Hæc & plura ibi apud Cointium legi possunt.
[17] Suspicor, novissimos Galliæ Christianæ editores, qui jam adhuc Opere isto corrigendo & augendo occupantur, [& hac in re Mabillonium secuti,] secuturos opinionem Mabillonii, qui in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 684 num. 39 ratiocinium Cointii refellit his verbis: Sub idem tempus sanctus Filibertus abbas in Herensi monasterio ad cælum migravit XIII Kalendas Septembris, quo die in vetustis Martyrologiis laudatur. Quid in ejus morte acciderit, non prodit ejus Vitæ scriptor monachus Gemeticensis anonymus subæqualis, qui libellum hac de re scripsit jussu Coschini abbatis post Aicadrum Gemeticensis, atque etiam Centulensis post Ocioaldum sancti Richarii successorem. Ermentarius monachus Gemeticensis, dein vagæ Herensis congregationis seculo nono * abbas, hanc ipsam lucubrationem Hilduino abbati nuncupavit, cum duobus libris miraculorum ab se conditis; non quod ejus auctor haberi vellet, sed ut antiquioris illius vitæ, uti & miraculorum lectione Hilduinus moveretur ad impetrandum a Carolo Calvo refugii locum Herensibus monachis, qui tum palabundi per Gallias cum sancti Philiberti corpore ob tempestatem Nortmannorum vagabantur. Non audiendus itaque sive Petrus Franciscus Chiffletius, qui Coschinum ad seculum nonum remittit; sive Carolus Cointius, qui Clotinum Centulensem abbatem pro Coschino supponit, ut Coschinum ad idem tempus differat. Utrique præponderare debet Hariulfus chronographus Centulensis, qui Coschinum abbatem, non Clotinum, habet Ocioaldi successorem, eumdemque sancti Filiberti discipulum fuisse, ex majorum relatu tradit. Chiffletius & Cointius verosimiliter in errorem inducti sunt, eo quod putarent, Vitam S. Filiberti, quam Ermentarius lucubrationibus suis præfixit, etiam ab ipso compositam fuisse. Quapropter amplectimur sententiam Mabillonii, quam multo probabiliorem existimamus, & nunc varia Mss. Actorum apographa recensebimus.
[18] [diversa Actorum exemplaria recensemus.] Primo habemus apographum ex veteri Ms. codice S. Bertini, quod est celebre Ordinis Benedictini in Belgio monasterium. Prologus hujus exemplaris ab omnibus aliis plane discrepat, etsi auctor etiam in eo asserat, se imperio Coschini abbatis Gemeticensis hanc S. Filiberti Vitam litteris mandasse. Reliqua Actorum narratio cum aliis exemplaribus convenit. Anno 1641 P. Joannes Gamans; in Opere nostro sæpe pro meritis laudatus, ad majores nostros misit alterum eorumdem Actorum apographum descriptum ex Passionali pergameno Bodecensis monasterii, quod in diœcesi Paderbornensi situm est. Hoc ecgraphum prologo caret, licet ipsa Acta ab aliis vix differant. Tertium apographum desumptum est ex Trevirensi S. Maximini cœnobio, in quo prologus nonnihil ab aliis diversus est, quamvis in eo scriptor quoque diserte dicat, sese Vitam hujus Sancti concinnasse, imperante domino ac venerabili Choschino sancti agminis Gemeticensium patre. Denique duo alia ejusdem Vitæ exemplaria olim accepimus a Petro Francisco Chiffletio nostro, qui ea transcripsit ex variis Mss. codicibus, quos in Historia sua Trenorciensi recenset. Ex his aliisque manuscriptis Mabillonius Seculo secundo Benedictino pag. 818 & sequentibus edidit Vitam S. Filiberti, quam post hunc Commentarium prævium ex ipso recudemus. Si tamen aliquod majoris momenti discrimen inter hanc editionem & apographa nostra occurrat, illud in margine vel in Annotatis observabimus. Ceterum paragrapho sequente veram Sancti nostri patriam discutiemus, & probabiliorem nativitatis ac mortis ejus epocham assignare conabimur.
[Annotata]
* vitiose impressum est anno pro nono.
§ III. Tempus nativitatis, patria Sancti, & quædam gesta ipsius discutiuntur.
[Sanctus circa annum Christi 616 natus est] Cum S. Filibertus anno Christi 636 monasticam vitam in cœnobio Resbacensi sit amplexus, quemadmodum Cointius aliique chronologi passim tradunt, & tunc quaternis annorum polleret lustris, id est viginti annos ætatis haberet, ut ex Actis infra edendis constabit, cum supradicto scriptore Gallo novissimæ Trenorciensis Historiæ part. 1 cap. 4 seu pag. 16 conjicimus, hunc Sanctum circiter anno Christi 616 natum esse. Sed nativitatem ejus & consequenter initium monasticæ vitæ ad annos aliquot differre oportebit, si credimus Arturo du Monstier, qui in sua Neustria Pia pag. 260 sic scribit: Inter aulicos S. Philibertus vitam agebat anno DCXLII. Mansit autem S. Philibertus in curia prædicti Dagoberti regis usque ad annum suæ ætatis vigesimum, quo se contulit ad Resbacense cœnobium in Brya, diœcesis Meldensis a præfato S. Audoëno recens fundatum; ubi comam deposuit, & monachum professus est sub B. Aglio seu Agilo abbate. Hinc sequeretur, S. Filibertum post annum Christi 620 natum fuisse. At videtur Arturus hic institisse vestigiis Petri a sancto Juliano, qui in Historia Trenorciensi conscribenda nequaquam accuratus fuit, ut novissimus ejusdem Historiæ editor in præfatione sua testatur.
[20] Certe Arturus eumdem Petrum errantem sequitur, [Elusæ in Aquitania,] dum pagina mox citata Neustriæ Piæ de loco natali ejusdem Sancti nostri tradit sequentia: Fuit igitur S. Philibertus, Neustrius origine, patria Lexoviensis; nobili genere ortus, patrem habuit Philibaudum, postea Juliæ-Bonæ antistitem expetitum, ad Sequanam fluvium. In his paucis lineis duplex Arturi error occurrit. Imprimis non intelligimus, quo fundamento Petrus a sancto Juliano vel Arturus S. Filibertum origine Neustrium sive Normannum, & patria Lexoviensem fecerit: nam in antiquis monumentis hic Sanctus diserte Elisano territorio ortus dicitur. Hic autem locus longe a Normannia & Lexovio distat, ut patet ex ejus situ, quem Baudrantius in sua Geographia tomo 1 pag. 359 describit hoc modo: Elusa, urbs Galliæ Aquitanicæ Sulpitio, Eluza Ammiano, Helusa Sidonio, Elulatium caput, & archiepiscopalis alias, nunc Euse oppidum Galliæ tenue & obscurum in Armeniaco tractu Vasconiæ, quod Eause etiam dicitur a quibusdam; situm est ad Gelisam amnem, & antiquitate tantum celebris, ejus archiepiscopatu ad Auscios translato. Caput est Elusani tractus parvi ab eo dicti l' Eusan, teste Petro de Marca; novem leucis distans a Vasate in Meridiem, Tarbam versus duodecim, a Condomo quinque in Occasum, & octo ab Ausciis in Occasum æstivum. Consuli possunt illustrissimus Petrus a Marca in Historia Bearniæ lib. 1 cap. 6, eruditissimus Hadrianus Valesius in Notitia Galliarum pag. 187, & Chiffletius noster in Historia Trenorciensi cap. 7, qui de hoc loco fusius disserunt, eumque S. Filiberto natalem assignant.
[21] Ex dictis etiam patet error poëtæ istius, qui apud Arturum in Neustria Pia pag. 363 monasterium Gemeticense metro describit, [& pater ejus fuit episcopus Vico-Juliensis in Vasconia,] & ibidem de patria S. Filiberti sic perperam canit:
Secula sex Phœbus cum lustris volverat octo
Virginis a partu, dum sanctus vir Philibertus
(Celtica quem genuit claro Burgundia partu)
Hos petiit fines, tanta stipante caterva,
Quanta Jacob Gessen, ipsam culturus eremum.
Recte quidem Arturus rejicit opinionem illius poetæ qui Burgundiam S. Filiberto patriam adscribit. Sed ipse in alterum errorem lapsus est, dum patrem ejusdem Sancti constituit antistitem Juliæ-Bonæ ad Sequanam fluvium: nam Acta nostra urbem, cui pater S. Filiberti episcopus præfuit, clare Vicum Julii appellant, quæ etiam a vicino flumine Aturum vel Atura vocatur, ut post Hadrianum Valesium novissimi editores Galliæ Christianæ tomo 1 Col. docent his verbis: Adura vulgo Aire, olim & quidem melius Atura ab Aturo fluvio, qui pagum Aturensem alluit, sic dicta, urbs est episcopalis in Vasconia seu provincia Novempopulana sub senatu Burdigalensi & archiepiscopo Ausciensi. In Notitia provinciarum Galliæ, Honorii Augusti ætate, ut plerique sentiunt, condita, civitas Aturensium octava est provinciæ Novempopulaniæ. Verum civitas hæc non Atura tunc, sed vicus-Julii appellabatur. Sane priores episcopi, quosum nomina memoriamque posteris transmiserunt conciliorum subscriptiones, non Adurenres aut Aturenses appellati sunt, sed Vico-Julienses, ut infra ostendemus. Nomenque Vico-Juliensis urbis adhuc celebre erat septimo seculo, ut probant Acta S. Philiberti primi abbatis Gemeticensis.
[22] [ut probatur adversus Arturum du Monstier,] Deinde laudati editores ibidem Col. patrem S. Filiberti inter episcopos Vico-Julienses numerant, & occasionem tempusque electionis ipsius indicant hoc modo: Philibaudus pater beati Philiberti primi Gemeticensis abbatis, cum summa moderatione Vico-Juliensibus regia auctoritate præfuisset juraque dedisset, ab iis summo consensu expetitus est ad sacerdotium, regeque annuente, cathedræ est impositus. De qua ordinatione ita loquitur scriptor Vitæ sancti Philiberti quam habes Seculo secundo Benedictino: “Sanctus Philibertus Elusano territorio ortus, seculari prudentia non indoctus, undique juxta morem gentis strenuus, urbe Vico-Julii est nutritus: ea de causa maxime, quod genitorem ipsius Philibaudum obtentu regio, munere laicali administratione cessante, cives loci illius expetissent pontificem”. Ceterum ignoro, qua ratione J. Columbi in suis Noctibus Blancalandanis episcopum hunc, quem Philibaudrum appellat, velit esse Elosensem episcopum, laudetque pro hac sententia sancti Philiberti Vitam, quæ Vico-Juliensem ejus patri sedem assignat. Forte Philibaudus patria erat Elusanus, at non cathedra. Ut propius accedamus ad tempus, quo Philibaudus episcopus fuit, observandum est in Vita S. Philiberti, Philibaudum filium suum Dagoberto regi I, qui regnare cœpit anno DCXXVIII, obtulisse ac commendasse; qui in ejus aula consortium indeptus est Audoëni optimatis, qui sub aureo baltheo Deo magis quam regi militabat. Hinc recte conjicies, Vico-Julienses Philibaudum episcopum habuisse circa annos DCXX & DCXXX, potuisseque esse Rustici successorem: nihil enim vetat Rustici vitam usque ad annum DCXX producere.
[23] [qui ei aliam sedem in Normannia perperam assignavit.] Arturus itaque perperam Vico-Julii in Novempopulania sito substituit Julio-Bonam vel Juliam-Bonam, de qua Baudrantius tomo 1 Geographiæ pag. 539 ex variis geographis hæc habet: Julio-Bona, oppidum Caletorum in Gallia Celtica Ptolomæo & ex Itinerario Antonini, nunc Petro Divæo est Honfleur, urbs Normaniæ provinciæ ad Sequanæ æstuarium; sed aliis est Lillebonne, oppidum ejusdem provinciæ prope Sequanæ æstuarium, sex leucis distans a Portu Gratiæ in Ortum, Calidobeccum versus duabus, & Rothomagum octo circiter, quamquam Cluverius interpretetur Deppam Dieppe urbem & emporium ejusdem provinciæ in ora maris Britannici. Laudatus Valesius in Notitia Galliarum pag. 256 de nomine & situ Julio-Bonæ fusius disputat, & pagina sequente contra Sirmondum nostrum contendit, urbem illam numquam episcopali sede ornatam fuisse. Quidquid sit de diversis istis opinionibus, ex jam relatis liquet, Arturum gratis Elusam in Lexovium, & Vicum-Julii in Juliam-Bonam commutasse, ut S. Filibertum ex Aquitano in Neustrium seu Normannum transfiguraret.
[24] [Sanctus post multos, annos in monasteriis pic transactos] Porro S. Filibertus in monasterio Resbacensi monasticam vitam amplexus, & variis diaboli tentationibus vexatus, fortiter in via Domini perrexit, & propter eximias virtutes unanimi Fratrum consensu abbas ejusdem monasterii eligitur post mortem S. Agili, quam Cointius in Annalibus Francorum ad annum Christi 660, Mabillonius aliique ad annum 650 referunt. Postea Gemeticense aliaque cœnobia fundavit, & multis miraculis claruit, ut infra in Actis ejus narrabitur. Denique sanctus Vir post plures annos in Gemeticensi monasterio transactos incurrit odium crudelis Ebroini, qui quosdam sanctos antistites aliosque pios viros morte vel exsilio mulctavit, ut ex historia Galliæ passim notum est.
[25] Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 674 num. 39 causam hujus odii adversus Sanctum nostrum post alia Ebroïni tyranni scelera exponit hoc modo: [ob reprehensum Ebroïnum exilio mulctatur;] Eamdem martyrii sortem pie ambiens Filibertus, Gemeticensis monasterii conditor atque abbas sanctitate eximius, pestiferum Ebroïnum adiisse dicitur, hominemque apostatam appellavisse, ac prorsus indignum, quicum ullus Christianus communicaret; quippe qui Luxovium, ubi coma detonsa clericum seu monachum egerat, per summum nefas egressus, in sacerdotes & nobiles Francos continue fureret. Qua libertate Vir sanctus Ebroïnum in se concitatum iri, seque martyrii palmam consecuturum non dubitabat. Sed contra, quam speraverat, accidit, inviolatusque ab Ebroïno dimissus est. Id forte ab eo concessum necessitudini amici sui Audoëni episcopi Rotomagensis, qui Filibertum magnopere diligebat. Ast Audoënus ipse paulo post a quibusdam ecclesiæ suæ clericis, ut fertur, impulsus, Filibertum in carcerem detrusit, quam Vir Dei injuriam cum gaudio excepit, & obscurum fœtidumque ergastulum splendore & odore sanctitatis suæ illustravit, expurgavitque. Verum brevi agnita ejus innocentia, acceptis ab ipso Audoëno litteris commendatis, Ansoaldum Pictavorum in Aquitania episcopum, virum nobilem ac potentem, cœnobii exstruendi causa adiit, quod omnes ad se confluentes monasterium capere non posset. Perspecta Filiberti sanctitate Ansoaldus, qui ab eo secrete correptus, multa sibi eventura didicerat, ejus se consiliis totum permisit, & cum sub religionis norma episcopalem potentiam inclinasset, & Filibertum eremi vastitatem quærentem secum in urbe retinere non valeret, in insula maris Pictonici Herio seu Hero monasterium ejus causa exstruxit, magnisque opibus ac prædiis ditavit, illudque Filibertus evocatis e Gemetico monachis implevit, ac religione, doctrina & opere illustravit, Heriense seu Herense a posteris appellatum.
[26] Post mortem Ebroïni Sanctus noster ex insula Herio in Neustriam sive Normanniam rediit, [sed post hujus tyranni cædem in Neustriam revocatus,] datoque monachis Gemeticensibus abbate, non diu post in insulam Heriensem reversus est, ut Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 682 num. 28 narrat his verbis: Ebroïnus post fusos prælio Austrasios longe impotentior ac ferocior, dum Francos insolenter ac crudeliter opprimit, ipse sibi exitium maturavit. Cum enim uni eorum, quem Ermenfridum vocant, multa minitaretur, eumque bonis spoliare statuisset; ille, coacta suorum manu, Dominica die ante lucem irruit in Ebroïnum, qui tum pro more laïcorum fidelium ad matutinam synaxim domo egrediebatur, eumque nec opinantem obtruncat. Hoc facto, Ermenfridus fuga in Austriam evasit incolumis, & ad Pippinum ducem cum opibus suis pervenit. Interfecto Ebroïno, Audoënus mitigatus Filibertum abbatem missis nuntiis in cœnobium Gemeticum revocavit anno nono ineunte, quam illud reliquerat, & cum eo in concordiam rediit. Neustria tota de tanti Viri reditu gratulatur, & monachorum turba cum canticis & Sanctorum reliquiis obviam effusa, revertentem in monasterium cum triumpho recepit.
[27] Mox duo illi sacerdotes, veluti totidem patriæ, ne dicam mundi, luminaria una conveniunt, & venia invicem postulata & accepta, [rursus ultro secedit in Herium insulam,] post mutuos amplexus ita vinculo caritatis connexi sunt, ut nulla deinceps cordium scissura in eis remanserit. Deinde inter sese convenit, ut, quia Filibertus duo simul monasteria, multis locorum spatiis disjuncta, Gemeticense videlicet ac Herense, regere non valebat; alterutrum sibi ad manendum eligeret, & alteri unum ex suis rectorem præficeret. Fluctuanti Viro Dei intervenit Ansoaldus Pictavorum antistes, idque apud eum evicit, ut, præposito Gemeticensibus Aicadro, ipse in Herense monasterium reverteretur. Id gravate admodum tulerunt Gemeticenses; sed tandem obedientiam Aicadro promiserunt secundum decretum optimi Patris, cujus abscessum inconsolabiliter luxere. Postquam itaque eos hortatus esset, ut semper in monasticæ disciplinæ accurata observatione perseverarent, Deo commendatos benedixit, atque in Herum insulam reversurus, primo quidem in Quinciacum monasterium venit, ubi cum ingenti omnium gaudio acceptus est; tum, Gemetici præfectura Aicadro commissa, ejus loco Probum Quinciacensis monasterii rectorem instituit. Ragertramnus archidiaconus, quem Audoënus absenti Filiberto post Chrodobertum subrogaverat, locum Aicadro haud ægre admodum cessit, utpote meliori sorte in sedem Abrincatensem tunc vacantem promotus. Reversus demum in Herensem insulam Filibertus, ibidem usque ad supremum exitum perseveravit. Nunc breviter referemus, usque ad quem Christi annum S. Filibertus in hac insula verofimilius vixisse videatur.
[28] [ubi videtur anno Christi 684 obiisse.] Carolus Cointius in Annalibus Francorum ad annum Christi 690 num. XI de tempore hujus obitus sententiam suam ita profert: Nobis autem haud parum probabile videtur, Philibertum hoc anno Christi sexcentesimo nonagesimo in cælum migrasse tertio decimo Calendas Septembris, quo die celebris ejus memoria recolitur in tabulis ecclesiasticis. Vitam clausit in Herio insula, ubi monasterium ab Ansoaldo episcopo Pictaviensi fundatum regebat. Vixit annos plus minus septuaginta. Postquam Petrus Franciscus Chiffletius noster in Dissertatione de annis Dagoberti cap. 19 systema quoddam chronologicum de postremis S. Filiberti gestis proposuisset, in fine ejusdem capitis ingenue fatetur, de Sancti hujus ætate, ac de anno felicis ejus ad Superos transitus nihil hactenus certi sibi compertum esse. Mabillonius vero in notis ad Acta S. Filiberti Seculo secundo Benedictino pag. 825 annum emortualem ipsius ex probabili conjectura sic assignat: Beatus Filibertus post Ebroïni necem ab exsilio revocatus, non longo tempore superstes fuit. Anno regni Theodorici IX Ebroïnum occisum esse, tradit Sigebertus, hoc est anno Christi DCXXCI aut insequenti. Proinde sancti Filiberti obitus anno circa DCXXCIV collocandus videtur. Huic Mabillonii chronologiæ auctor novissimæ Historiæ Trenorciensis & alii quidam subscribunt. Omnibus mature expensis, nos eamdem Mabillonii conjecturam ceteris probabiliorem arbitramur, & propterea initio hujus Commentarii prævii annum DCLXXXIV in margine notavimus.
§ IV. Posthuma Sancti gloria ex variis corporis ejus translationibus ac miraculis, quæ in iis contigerunt.
[Corpus Sancti ex Herio insula] Corpus S. Filiberti in Herio insula quievit usque ad irruptionem Normannorum, qui ante medium seculi noni varia Galliæ littora infestare cœperunt. Cum autem Normanni huic insulæ exitium minitarentur, monachi Herienses anno Christi 836 cum corpore sancti sui Fundatoris ac Patroni ad monasterium Deense fugerunt, ut Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 836 num. 64 narrat his paucis verbis: Interea Herensi apud Pictones monasterio imminebant in dies Nortmanni, nec monachis illic tutis consistere licebat Re ad Pippinum delata, tutius visum est perfugium in cellam Deensem, quam paucis ante annis Arnulfus Herensis abbas in pago Herbadilico juxta Namnetas ad Bedoniam fluviolum ædificaverat. Ex Hero itaque insula egressi cum Hilboldo abbate monachi Herenses, corpus sancti Filiberti abbatis ac patroni sui secum extulerunt, &, factis in itinere tribus stationibus, in vicis scilicet Ampenno, Varinnis, & Palo, Deas tandem appulerunt. Varia in itinere facta miracula, quæ Ermentarius monachus scripsit, testis rerum oculatus.
[30] Quamvis anno Christi 847 monasterium Deense fuerit a Normannis incensum, [ab irruptiones Normannorum ad varia loca translatum fuit,] tamen in eo corpus S. Filiberti perstitit usque ad annum 857, quo rursus alio translatum est, ut laudatus Mabillonius Seculo IV Benedictino, parte 1 in observationibus præviis ad Historiam Translationis S. Filiberti pag. 537 breviter ita exponit: Postea incenso per Nortmannos Deensi monasterio, quæ conflagratio anno DCCCXLVII accidit, nihilominus eo in loco remansit corpus sacrum usque ad annum DCCCLVII, quo in Conaldum monasteriolum agri Andecavensis translatum est. Inde ad recuperanda prædia quædam evectum est Mesciacum apud Pictones, ubi restitit in annum DCCCLXXV, quo in Trenorchiensem abbatiam delatum est. Mabillonius hoc loco prætermisit aliam translationem, quando monachi Herienses una cum corpore S. Filiberti Mesciaco ad monasterium S. Porciani in Alvernia transmigrarunt, antequam in abbatia Trenorciensi stabilem sedem figerent, ut mox infra ex Chronico Trenorciensi discemus. Attamen in Annalibus Benedictinis de translatione illa obiter & implicite meminit, dum ibi ad annum Christi 857 num. 33 ita scribit: Perstiterat ad id tempus sancti Filiberti corpus ad solatium accolarum in monasterio Deensi, licet a Nortmannis incenso. Verum Herenses palabundi tanto Patrono se orbatos esse non ferentes, primum hoc anno illud Conaldum secum detulerunt; dein Mesciacum, quæ villa est pagi Pictaviensis, Herensibus a Carolo rege concessa. Quam diu illic substiterint, incertum. Eisdem palabundis post aliquot annos idem princeps abbatiolam sancti Porciani contulit, ac demum abbatiam sancti Valeriani apud Trenorchium, ubi deinceps constiterunt.
[31] Ermentarius monachus Heriensis jussu Hilbodi abbatis sui primam sacri corporis translationem, [ut Ermentarius narrat duobus libris,] anno 836 ex Herio insula ad monasterium Deense factam, libro uno conscripsit. Postea vero electus abbas vagæ congregationis Heriensis, alias translationes ex Deensi monasterio Conaldum & Mesciacum factas altero libro narrat. Hunc secundum librum scripsit viginti septem annis post primam translationem anni 836, ut ipse testatur, adeoque anno Christi 863, ut intervallum temporis supputanti manifestum fiet. Utramque hanc Ermentarii lucubrationem post Acta S. Filiberti ex editione Mabillonii recudemus, & cum Mss. nostris conferemus. Cum autem Ermentarius circa annum Christi 860 Axenio abbati successerit, & tantum per quinque annos monachis Heriensibus præfuerit, non potuit meminisse de duabus posterioribus ejusdem sacri corporis translationibus, quæ post obitum ipsius contigerunt.
[32] [quibus ex Falcone monacho Trenorciensi] Sed hunc historiæ defectum jam supplebi mus ex Falcone monacho Trenorciensi, qui seculo undecimo Chronicon ejusdem monasterii sub Petro primo hujus nominis abbate contexuit & usque ad annum 1087 deduxit. Scriptor ille apud Chiffletium nostrum in Probationibus Historiæ Trenorciensis a pag. 15 de duobus hisce postremis S. Filiberti translationibus habet sequentia: Per idem tempus Axenius abba diem clausit extremum, & Ermentarius ejus successit in locum. Quo post annos quinque defuncto, Berno efficitur abba. Herus autem insula licet a perfidis post discessum beati Philiberti igne fuerit concremata, non tamen usquequaque a quantocumque cœtu habitari desiit monachorum; sed prænominatis ibidem Patribus competenti successione subrogatis, futurum, cassum tamen, restaurationis præstolantur eventum; quocirca solerter loci sui profectibus assidue invigilabant. Præfato denique abbate loco commissoque gregi pro viribus utilia procurante, Geilonis cujusdam Comitis filius, patris sui vocabulo nuncupatus, eidem sub regulari norma sese Deo serviturum commisit, qui pernecessariis admodum multisque prædictum locum honoribus amplificavit. Hic itaque post annos aliquot, quo dignus erat, abbatis officio sublimatus, pio super exulantium Fratrum inquietudine cœpit sollicitari molimine: cernens quippe malis assidue passimque grassantibus, Hero insulæ omnem restaurationis aditum penitus denegari, nititur vigilanter operam dare quieti.
[33] [addimus historiam duarum translationum,] Quocirca supra nominatum regem, Carolum videlicet, rogaturus expetiit, quatenus beato Philiberto adhuc in terra corpore peregrinanti sibique adhærentibus locum præbere refugii dignaretur: cujus petitioni rex libenter annuens, tribuit, quod poposcit; abbatiolam scilicet sancti Portiani; quod donum idem Pater Geilo postmodum per Adalgarium Æduorum antistitem venerabilem Johannis Papæ fecit auctoritate firmari. Adepta igitur ex integro, & auctoritate regali præmunita concessione, sæpe dictus abba sacra jussit de territorio Pictavensi pignora removeri, & ad locum tendere superius nominatum. Imponunt igitur sacra vectigalia bigis præcedentibus, quorum erat officii, congruum venturæ mansionis habitaculum prævidere & tentoria figere, prout singularum ordo competens officinarum exsequi præmonstrabat. Et ut evidenter huic negotio Christi præsentia non deesse monstraretur, conferebatur optata subinde salus ægrotis. Unde factum est, ut crebro miraculorum beneficio, fama hujus rei se longius diffundente, fieret ingens utriusque sexus concurrentium simulque pergentium multitudo, rerumque venalium, non minus, quam in populoso foro, ibidem copia redundaret. Taliter quippe servorum suorum ditabat inopiam, ut nihil deesset timentibus eum: idem quippe, qui quondam Israëliticæ plebis animos per columnam ignis confortabat & nubis, ipse nihilominus utriusque commodi beneficia largiendo, huic pompæ adhærentibus pro voto gaudia conferebat. Peracto itaque itinere, tandem perveniunt ad sanctum Portianum, & velut fluctuantis maris turbine superato, littora tuta capessunt. Parti vero sociorum illius devotissimi comitatus in vicini tellure ruris ad habitandum est collata possessio; qui vicus in brevi, constructis multiplicatisque domibus, ab eventu hodieque Britannia vocitatur.
[34] Inde potita quiete, venerabilis Geilo liberius regum diversorumque principum ac episcoporum cœpit conventibus interesse, [quarum ultima contigit anno 875,] eorumque sui causas infortunii manifestando captare benevolentiam. Hic dum diversas perlustrando provincias circuïens, Trenorcium devenisset ad oppidum, cernens locum multiplici rerum ubertate gratissimum, diligentiori studio magnum incrementi sumere posse provectum, ac permodicam cellam raro monachorum agmine ibidem possideri, sciscitatur ab ipsis & ab incolis provinciæ qualitatem, quanam libertate gauderent, quove servitio premerentur. Cumque didicisset, ab ipsis locum quieta prorsus libertate foveri, nullisque subditum, nisi regiæ ditioni; sciscitatur iterum, exposito suæ modo peregrinationis, utrum sub eadem libertate talium frui vellent contubernio. Quibus gratanter hæc ita se velle respondentibus, ille, maturato negotio, Carolum sæpe dictum regem adiit Francorum; a quo solita clementia locum superius nominatum, Trenorchium scilicet, cum suis appendiciis beato Philiberto dari poposcit & impetravit. Quid moror in multis? Redit, & sacra pignora secum tollens, cum regalibus traditionum munimentis, pridie Idus Maii præfatum venit ad Trenorchium, sanctumque illud ibidem patrocinium devotione debita collocavit; qui dies non immerito annuatim festive summoque cum gaudio celebratur; ubi etiam suæ peregrinationis omnino finem imposuit, quod Dominicæ Incarnationis anno octingentesimo septuagesimo quinto factum esse dignoscitur.
[35] Itaque S. Filibertus crebris sui corporis translationibus finem imposuit anno Christi 875, [quo tandem transferri desiit, ac Trenorcii quievit.] quo ad monasterium Trenorciense cum aliis Sanctorum reliquiis delatus est, & ubi postea usque ad præsentem diem quievit. Præcedens autem translatio ad abbatiolam S. Portiani contigit anno 871, quemadmodum novissimus Historiæ Trenorciensis editor parte 1 cap. 5 pag. 38 contendit. Certe corrigenda est assertio Mabillonii, qui in Observationibus præviis ad historiam harum translationum scripsit, corpus S. Filiberti Conaldo evectum fuisse Masciacum apud Pictones, ubi restitit in annum DCCCLXXV, quo in Trenorchiensem abbatiam delatum est. At forsan ipse Mabillonius postea in Annalibus Benedictinis hunc errorem suum aliquo modo agnovit, dum agens de corpore S. Filiberti Mesciacum delato, affirmat, incertum esse, quam diu monachi Herienses illic cum sacris istis reliquiis substiterint. Nunc aliquid dicendum est de miraculis, quæ post obitum hujus sancti Viri contigerunt.
§ V. Quædam Sancti ejusdem miracula, diu post translationes illas patrata, & præsens sacrarum reliquiarum ejus status.
[Præter miracula, ab Ermentario conscripta,] Ermentarius duplici suæ lucubrationi inseruit diversa miracula, quæ in prioribus tribus translationibus intercessione S. Filiberti patrata sunt, & quæ vel ipse vidit, vel ex fide dignis testibus audivit. Sed diu post mortem Ermentarii acciderunt tria alia prodigia, quæ in Officio infra Octavam S. Filiberti recitanda præscribuntur, & quibus in apographo nostro monasterii Gemeticensis hoc monitum præfigitur: Tria, quæ sequuntur beati Philiberti miracula, Bernardi de sancto Romano venerabilis viri tum Prioris Laudunensis, postea Trenorchiensis abbatis, narratione & scripto didicimus. Mabillonius Seculo IV Benedictino part. 1 pag. 563 & sequente eamdem præviam monitionem ac deinde tria ista miracula edidit. Ceterum Bernardus de sancto Romano, qui hæc scriptis mandavit, circa finem seculi duodecimi abbatiam Trenorciensem gubernavit, ut in novissima Gallica ejusdem abbatiæ Historia part. 2 pag. 139 videre est.
[37] [ex apographo Gemeticensi] Hæc autem miracula in codice Gemeticensi sic narrantur: Est civitas famosissima, quæ ab antiquis Annicium, a modernis vero Podium beatæ Mariæ nuncupatur. In hujus diœcesi civitatis juxta Ligerim fluvium exstat quidam Prioratus Trenorchiensis fundatus in honore sanctæ Dei Genetricis & beati Philiberti, Godetum nomine, quod multa oppida sibi respicit adjacentia, inter quæ est oppidum, quod Phara appellatur, cujus domini soliti sunt semper vivere de rapina. Quadam autem die dominus Pharæ oppidi, militibus suis congregatis, hostes suos aggressurus, & eadem die reversurus, servientem suum sic interpellavit: Præpara, inquit, nobis refectionem, ut cum reversi fuerimus, statim comedamus. Et ille ad dominum suum: Unde, ait, hoc faciam, cum nulla nobis remanserint alimenta? Ad quem dominus: Est, inquit, vacca pinguissima cujusdam vetulæ manentis sub jurisdictione Prioris sancti Philiberti de Godeto, in vico, qui dicitur Floriacus; hanc tu citissime raptam nobis præpara, ut cum ab hac expeditione redierimus, continuo comedamus. Hoc igitur accepto mandato, serviens ille cum suis similibus ad rapinam egreditur, vaccam rapit, raptam mactat, & carnes ejus ignibus supponit. Vetula vero illa pro vacca sibi per manus raptorum subtracta inopinabili mota dolore, Godetum fletu continuo accedens, ecclesiam beati Philiberti intravit, & ante Crucifixum se prosternens, quasi cum homine vivente loqueretur, vocibusque querulis hæc verba dolentis effudit: O sancte Philiberte, redde mihi vaccam meam; sin autem, non amplius habebo te dominum; imo cum colo mea utrumque latus tuum percutiens & assiduis insistens verberibus te perimam, te damnabo. His & aliis multoties repetitis, tandem ipsa domum reversa est.
[38] [damus tria prodigia,] Factum est autem, quod dominus rediens ab expeditione sua valde cibos appeteret; & cum de carnibus illis sibi præsentatis primus gustaret, multis aliis circa se discumbentibus, primo morsello carnis, divinæ ultionis animadversione strangulatus, exspiravit. Discumbentes itaque sic videntes; sic admirati sunt, conturbati sunt, commoti sunt, stupor & tremor apprehendit eos, projectoque ciborum apparatu, convivium vertitur in luctum; nec de carnibus illis ausus est amplius gustare aliquis eorumdem. Dum igitur milites, & qui cum eis discubuerant, essent (nec mirum) hoc eventu perterriti; nec mora, venter divitis mortui sonum dedit terribilem quasi vaccæ mugientis. Cum vero corpus mortui ad ecclesiam Godeti, cujus parrochianus exstiterat, ibi sepeliendum deferretur, per totam viam fere quinque millibus * distentam mugire non cessavit. In ecclesia etiam positum mugiit assidue, audiente multitudine populorum, qui ad hoc audiendum convenerant. Et quid moror? Mugire non desiit, donec damnum vaccæ, viduæ vetulæ antea a malefactoribus supradictis illatum, congrua satisfactione vetulæ fuit restauratum. Facta autem satisfactione, cessavit ventris mortui mugitus, & defunctus competenti mausoleo honorifice, prout expedit, est sepultus. Mabillonius injuriosa hujus mulierculæ verba, & prodigiosum vaccæ mugitum in editione sua omisit, eo quod hæc forsan fabulosa crederet. Nos hoc prodigium fideliter integrum transcripsimus, prout in apographo nostro invenimus, & de illo judicium lectori ac fidem penes auctorem relinquimus.
[39] Alterum miraculum in apographo nostro & in editione Mabillonii ita refertur: [diu post varias corporis translationes patrata,] In Porlinensi * diœcesi contigit, quod, cum quidam sacerdos parochianis suis indiceret instans festum beati Philiberti solemniter & summa devotione, sicut festum Apostoli, celebrandum, quidam rusticus & præpotens aliis in sermone dixit, quod pro festo S. Philiberti non dimitteret in eodem festo garbas * suas domi adducere. Factum est enim, quod cum illa die rusticus ille ad garbas suas afferendas tria plaustra præsumptuose misisset, & cum illa tria plaustra, quorum unicuique sex boves suppositi erant, & juga portabant, garbis ad cumulum essent onerata, & præ difficultate montium unicuique plaustrorum regendorum tres famuli adhiberentur; cum jam aër esset serenissimus, quidam turbo subito emergens ita plaustra onerata arripuit & dispersit, quod numquam postea boves nec plaustra comparuerunt, præterquam duo boves & duæ rotæ plaustrorum, qui inventi sunt ultra montem maximum, qui dicitur Palus.
[40] Mabillonius etiam mutilavit tertium miraculum, quod apud nos integrum sic sonat: [quæ etiam edidit Mabillonius,] Apud quemdam vicum, qui ad Trenorcyensem abbatiam pertinere dignoscitur, videlicet Lovincum nomine, habet abbatia Trenorcyensis portum, qui maximum ei confert emolumentum: dat enim ei singulis annis sal, quod laudabili consuetudine pauperibus ibi confluentibus dari oportet in principio Quadragesimæ. Girardus siquidem Comes Viennensis & Matisconensis, tactus invidia super portum Lovincensem, alium portum instituit, scilicet portum de Bronayco, qui redditus Trenorcyensis ecclesiæ de portu Lovincensi provenientes fere omnino abstulit. Abbas vero Trenorcyensis cum suis monachis Girardum Comitem multoties oravit & citavit, ne abbatiæ Trenorcyensi tantum damnum irrogaret. Sed Comes precibus abbatis noluit assentire. Post multum vero temporis cum idem Comes cum multo comitatu Trenorcyum veniret, ecclesiam beati Philiberti intravit orandi gratia. Cumque ipse per ecclesiam, nunc huc, nunc illuc orans procederet, forte ante altare S. Philiberti solus relictus oravit. Dumque in conspectu Domini coram altare staret, ecce quidam monachus de post altare descendit tenens in manu baculum pastoralem, & stetit coram Comite dicens ei: Quomodo ausus es intrare monasterium meum, qui mihi meum jus auferre non pavescis? His dictis, crinibus arreptum stravit humi Comitem, duris affligens illum verberibus.
[41] [sed quæ subinde mutilavit,] Huc usque Mabillonius, addens quatuor aut quinque ultimas lineas, quæ Comitis istius pœnitentiam declarant, omissis reliquis, quæ in apographo nostro sic exprimuntur: Comes vero stratus afflictus nequiens resurgere, ad suos socios clamitabat dicens: O socii mei, nonne videtis monachum istum, qui me ita affligit? Succurrite mihi, me ejus sævitiæ subtrahentes. Oculi autem astantium tenebantur, nec poterant videre monachum, qui eum affligebat. Quid moror? Comes tam diu verberibus est afflictus, quod fere ad exitum hominis est coactus. Postea domum suam delatus, coram se jussit & fecit venire abbatem Trenorcyensem, & eum inquisivit arroganter: Abba, quo delicto fecisti tanta verbera mihi a monacho tuo turpiter inferri? Trade mihi monachum tuum illum, qui me ita turpiter afflixit; & pro certo noveris, quia, nisi illum tradideris, vel de eo dignam acceperis vindictam, abbatiam vestram tradam penitus incendio, & quibuscumque malis potero, vos affligam. Abbas hæc admirans & facti nescius respondit: Domine, quid dicis? Te non feci verberari: scias enim, quod nec etiam aliquis monachorum nostrorum nullatenus auderet te in aliquo molestare.
[42] [eaque hic exhibemus integra,] Dixit Comes: Imo monachus vester, ille inquam, quem videre volo, meipsum instanter duris verberibus molestavit. Respondit abbas: Si aliquis ex monachis nostris hoc ausus fuerit, veni in Capitulum nostrum, & faciam ibi convenire omnes monachos nostros tam sanos quam infirmos; & tu ostende mihi illum, qui tibi hanc intulit molestiam, & faciam tibi congrue satisfieri. Factumque est ita. Venerunt Comes & abbas in Capitulum, & convocati sunt omnes monachi tam sani, quam infirmi, & convenerunt omnes, nullo remanente. Nec tamen inventus est monachus, qui malum hoc præfato Comiti perpetraverit. Requisitus autem Comes, unde venerit monachus ille, de quo fiebat quæstio, dixit: De post altare sancti Philiberti venit. Erat autem magnus, canus, facie reverendus, indutus albis vestibus, tenens in manu baculum pastoralem, cum quo male me afflixit. Et cum nullus talis monachus inveniretur in ecclesia, compertum est, quod sanctus Philibertus hoc fecerit in ultionem injuriæ sibi illatæ. Comes autem ob hoc commotus, sacramento confirmavit, quod amplius non faceret [portum] apud Bronaycum: portum Trenorcyensem de Lovinco libertum dimisit & quietum. Et non tantummodo portum illum liberavit, sed pro reverentia beati Philiberti in ecclesia Trenorcyensi pannum sericum auro textum ditissimum transmisit, & multis aliis beneficiis prælibatam ecclesiam decoravit. Nunc ad majorem S. Filiberti gloriam de sacris ejus reliquiis breviter disserendum est.
[43] Corpus hujus Sancti in abbatia Trenorciensi, quæ anno 1627 ex monasterio in ecclesiam Canonicorum secularium mutata est, majori ex parte adhuc hodiedum honorifice conservatur, [& præsentem reliquiarum statum breviter indicamus.] & anno 1562 furorem Calvinistarum feliciter evasit. Diximus majori ex parte, quia ossa quædam ad dilatandam S. Filiberti venerationem alio translata sunt: nam mense Maio anni 1493 monachi Trenorcienses costam Sancti & partem maxillæ cœnobio Gemmeticensi dederunt. Præterea anno 1630 Anna Austriaca regina Franciæ, & Maria de Medicis mater Ludovici XIII regis Francorum duo notabilia ejusdem Sancti ossa acceperunt. Denique anno 1686 episcopus Cabilonensis ex hierotheca S. Filiberti extraxit majorem costam & os brachii, quæ reliquiæ illustribus personis communicatæ fuerunt, ut apud novissimum auctorem Historiæ Trenorciensis part. 1 pag. 25 distinctius legi potest. Vix aut ne vix quidem intelligo, quid sibi velit Jacobus Gualla, dum lib. 6 Sanctuarii Papiensis cap. 8 sic scribit: Sunt & alii sanctitate conspicui; Folipertus scilicet abbas, cujus sacrum corpus in oratorio sacrarum Religiosarum monasterii Annuntiatæ est reconditum &c. Quis sit ille Folipertus abbas, omnibus Martyrologiis nostris ignotus, ex authenticis Papiensium documentis discere cupimus. Quod si forsan Gualla nostrum S. Filibertum abbatem vicino Foliperti nomine designare voluerit, & aliquas illius sancti Abbatis reliquias in Papiensi monialium oratorio quiescere existimaverit, haud dubie totum pro parte accepit, & corpus pro parte corporis nominavit, ut ex dictis patet. Jam tantum superest, ut Acta S. Filiberti, ac deinde varias corporis ejus translationes, prælo subjiciamus & consuetis annotationibus illustremus.
[Annotata]
* Id est milliaribus
* Mab. Podiensi
* Id est segetis manipulos
VITA
auctore monacho Gemeticensi anonymo & subæquali.
Ex editione Mabillonii inter Acta Sanctorum Ordinis Benedictini
Seculo secundo pagina 818 & sequentibus, quam cum Mss. contulimus.
Filibertus abbas in Herio insula Galliæ (S.)
BHL Number: 6805
EX IMPRESSIS.
PROLOGUS.
[Scriptor Actorum pauca præfatus] Inclytus ille Arbiter, in cujus laude sollemni Sanctorum chorus proclamat luculenter, ita ævi per circulum a disposuit sapienter, ut miles ejus signifer non laboraret inaniter; sed in congressu victoriæ adjutus divino munere & sequacibus præberet normam vitæ, & ipse foveretur * cum gaudio palma regni *. Quod cum divino Spiritu rex David prophetico cerneret oraculo, dixit ad Dominum: “Valde honorati sunt amici tui, Deus; nimis confortatus est principatus eorum”. Quapropter ego infimus intellectu vel opere, imperante domino Coschino b, sancti agminis Gemeticensium patre, quamquam indignus invoco clementiam Christi, ut ad scribendum Vitam beatissimi Filiberti ipse sensum meum erudiat, qui labia asinæ fecit loqui, super quam cordis gressu claudicans propheta sedebat c.
ANNOTATA.
a In Ms. Gigniacensi sic legitur: ævi circula disposuit &c. Id est seculi tempora, ut conjicio.
b Cointius hunc Coschinum perperam in Clotinum commutavit, ut § 2 Commentarii prævii num. 14 & sequentibus ostendimus.
c Hoc loco biographus alludit ad asinam, quæ Balaam se percutientem allocuta est, ut in libro Numerorum cap. 22 legi potest.
* al. frueretur
* al. victoriæ
CAPUT I.
Sancti patria, institutum monasticum, virtutes in tirocinio,
munus abbatiale, itinera, & ædificatum industria ipsius monasterium
Gemmeticense.
[exponit patriam Sancti,] Sanctus igitur Filibertus Helisano a territorio ortus, seculari prudentia non indoctus, undique juxta morem gentis strenuus, urbe Vico-Julii b est nutritus ea de causa maxime, quod genitorem ipsius Filibaudum obtentu regii muneris, laïcali administratione cessante, cives loci illius expetissent pontificem. Qui cum prædictum Adolescentem bonæ indolis fore cerneret, eum regi Dagoberto c commendare studuit, qui inter reliquos Francorum reges fortissimus fuit. Tunc ille nobilitatis lampade fulgens, consortium indeptus est Audoëni optimatis, qui sub aureo balteo Deum valde diligens, inter reliquos regni proceres valde habebatur illustris, & præfulgentibus vitæ meritis cathedram subiit Rotomagensium civitatis, & nunc virtutum signis fulgurante radio coruscat in terris d.
[3] [tirocinium monasticum,] Cum igitur Filibertus juvenis quaternis annorum polleret lustris e, divina præcepta audiens elegit Christi discipulus fieri, propriis omnibus derelictis. Nec tamen suo arbitrio credidit; quia hoc didicit, ut præesse non audeat, qui subesse non didicerit; nec obedientiam subjectis imperet, quam prælatis exhibere non novit; sed servum Dei inquirendum studuit, cujus vehemens religio probatissima foret. Agnito igitur quodam Dei milite, Agilo f nomine, qui præerat cœnobio Resbacensi g, quod sanctus Audoënus cum suis consortibus in propria construxerat tellure, & ipsum virum Dei ibi instituerat de monasterio adductum Luxoviensium patrem, quidquid habere potuit, in eleemosynam idem erogavit. Nec quidquam exinde amicis vel parentibus gratis aliquid tribuit; sed totum, acsi regalia negotia sibi credita, caute & fideliter dispensavit. Cumque ad prædictum cœnobium pervenisset, beatus Agilus illum gratanter recepit, ibique vir Domini Filibertus comam deposuit, ac jugum Christi suave & onus ejus leve suscepit; tantæque religionis culmine excrevit, ut viris perfectioribus imitabilis fieret.
[4] [varias dæmonis tentationes,] Jussus igitur ad priorem mensam sedere, studuit ipse omnibus ministrare, ut ipsum reficiendi solatium in Fratrum implicaret obsequium, ne satiatus a mensa consurgeret, peracto convivio. Cumque antiquus hostis ejus invidens abstinentiæ pulsaret animum illius, ut sumeret ampliora edulia, nutu Dei detectus Viro Domini per somnium est ostensus. Nam cum quadam nocte fuisset cibo refectus, ipse ventrem illius palpare cœpit ac dicere: Modo hic bene; modo hic bene h. Tunc Miles Domini cognoscens ignita jacula inimici, crucis se vallans munimine, rigorem abstinentiæ studuit triplicare, & Dei auxilium implorare contra arma tyranni. Cumque noctibus singulis ecclesiam frequentaret, in tribus se contra ipsum tentamentis dirus anguis erexit. Nam cum in ursi specie eum intra ecclesiam tentasset terrere, & ipsum nocte alia ferreo candelabro nisus fuisset transsigere, vel nocte tertia ostium ecclesiæ extensis brachiis vellet prohibere, omnia ejus machinamenta Filibertus expulit virtute divina per sanctæ crucis indagia *.
[5] Igitur cum beatus Agilus obiisset in Domino, Fratrum concordante consensu, [officium ejus abbatiale,] vir Domini Filibertus suscepit regiminis locum. Cœpit namque humilitate pollere, hospitalitatem sectari, abstinentia vigere, prudentiæ lampade radiare, florigera caritate vernare, zelo Dei succendi, domum sibi traditam strenue gubernare, nullius personam accipere, inventa vitia radicitus exstirpare. Tunc nonnulli e Fratribus malignitatis spiritu instammati, assumpta rebellione, Sanctum Dei ab ecclesia præsumpserunt extrahere; sed ultrix manus Dei hoc impunitum non pertulit: nam unus ex iis fulminis ictu interiit; alius more Arii in sterquilinium omnia sua intestina deposuit, atque indignam vitam digna morte finivit. Tunc reliqui timore perculsi petentes veniam pro facinore, eum in honorem pristinum studuerunt revocare, atque ei deinceps cum caritatis studio obedire.
[6] Sed quia perfecti viri semper perfectiora sectantur, [diversas cœnobiorum visitationes,] cœpit Sacerdos Domini Sanctorum cœnobia circuire, ut aliquid emolumenti ex susceptione sanctitatis valeret accipere. Lustrans Luxovium & Bobium vel reliqua cœnobia, sub norma sancti Columbani degentia, atque omnia monasteria, quæ intra suum gremium Francia & Italia ac tota concludit Burgundia, astuta intentione providens, ut prudentissima apis, quidquid melioribus florere vidit studiis, hoc suis traxit exemplis. Basilii sancti charismata, Macarii regulam, Benedicti decreta, Columbani instituta sanctissima, lectione frequentabat assidua; sicque onustus virtute aromatum sequacibus sanctum monstrabat exemplum.
[7] Sed cum divina virtus lumen illius super candelabrum vellet constituere, [& constructum ab ipso monasterium Gemmeticense,] ut lampas sanctitatis illius longe lateque fulgurante virtutum radio deberet splendere, posuit in corde Viri sanctissimi, ut ex proprio labore deberet monasterium fabricare. Tunc a rege Francorum, Chlodoveo i nomine, atque ejus regina, vocabulo Baldechilde k, locum in pago Rotomagensi, quem vetusto vocabulo Gemeticum antiquitas consueverat nuncupare, obtinens suggestione supplici, nobile ibidem cœnobium visus est construxisse; vere digna etymologia nominis Gemeticum nuncupatum, qui diverso vernat decore, more gemmarum l. Hinc frondium coma sylvestris, hinc multiplices arborum fruges; illinc placet uberrima tellus, illinc virentia prata graminibus, hinc hortorum odoriferi flores, hinc vinearum abundant botriones, qui in turgentibus gemmis lucentes rutilant in falernis.
[8] Cinctum undique aquis miratur inclyta cespes, pastui pecorum congrua, [cujus situs] fundens frugem lactiferam, diversis venatibus apta, avium canora melodia. Sequana in parte trina millia gyrat, in quino bisque quaterno stadio, qui non ictu pristino vergit cursum, unum tantummodo commeantibus dans ingressum m. Nunc ascendens mare eructuat, nunc ad sinum rediens aquarum impetus manat, compendia n navium, commercia plurimorum, nihil pœne indigens; quidquid ministratur vehiculis pedestribus & equinis plaustris, etiam atque ratibus. Ibidem castrum condiderant antiqui. Ibi adstant in acie nobilia castra Dei, ubi suspirantes præ desiderio paradisi gemunt, qui gementes rorantibus oculis, in flammis ultricibus gemituri non erunt. Ibi sacer Almus, de quo præsens loquitur textus, multiplicibus laudibus est colendus; qui patriarchæ Jacob more vetusto in septuaginta animarum numero istam conscendit in eremum, addito septemplici virorum numero propter gratiam septiformem Spiritus sancti.
[9] [& commoda] Ubi ejus providentia construxit per quadrum mœnia turrita mole surgentia, claustra receptionis mira, adventantibus opportuna. Introrsus domus alma fulget habitantibus digna: ab Euro surgens ecclesia crucis instar erecta, cujus apicem obtinet alma Virgo Maria: altare ante faciem lectuli condente beatissimo Filiberto pictum geminarum lumine, comptum auri & argenti congerie, ab utroque latere Johannis & Columbani aræ dant gloriam Deo. Aderat a Borea Dionysii martyris & Germani confessoris ædicula, in dextris nobile permanet sancti Petri oraculum, e latere sancti habens Martini sacrarium. Vergit a Meridie cellula ipsius Sancti Dei, petreo margine florescente. Operosa saxis claustra comitantur arcus, variumque decus oblectans animum, cinctum triumphantibus lymphis. Duplex vergens ad Austrum ducentorum nonaginta pedum longitudine, quinquaginta in latitudine, eminet domus quiescendi obtentu. Singula per lecta lux radiat per fenestras, vitrum penetrans lychnus fovet aspectus legentis. Subter ædes geminæ duobus officiis opportunæ. Hinc falerna servanda conduntur, hinc prandia clara parantur; ibique conveniunt, qui digne Christo deserviunt, nihil habentes proprium, nullo egentes compendio, quia sperantes in Domino non deficient omni bono, ut vere in eis impleatur scriptum: “Pax multa diligentibus legem tuam, Domine, & non est illis scandalum”. Caritas ibidem fulget mira, abstinentia magna, humilitas summa, castitas per omnia.
[10] [fuse describuntur.] Sed & illud mirum, quod a seculo non erat auditum, de belluis marinis invenerunt compendium: nam uncis ibi retibus & ratibus capiuntur pisces marini quinquagenis pedibus longi, qui ob juvamina Fratrum sumpti in escas, etiam expellunt tenebras per lucernas; atque contra naturam sui aqua, quæ ignem consuevit exstinguere, per nutrimenta pinguedinis ignem mittit lucernæ. Agit hoc meritum sancti Filiberti, & Sanctorum multiplices sepulturæ, qui Deo servientes assidue per pacis tempora, confixi cruci propria voluntate, agonem impleverunt martyrii, & corpore Christo commortui exspectant diem Domini, coronam magni certaminis recepturi. Hæc de situ loci breviter diximus. Nunc ad gestorum ordinem redeamus.
ANNOTATA.
a Scribitur etiam Elisano sine adspiratione. Ceterum sat multa diximus de hac sancti patria in Commentario prævio num. 20 & sequente, & ibidem rejecimus tum sententiam Arturi du Monstier, qui Sanctum patria Luxoviensem in Neustria facit, tum opinionem poëtæ anonymi, qui natale solum ipsius in Burgundia collocat.
b Citatus Arturus Vico-Julium mutavit in Julio-bonam, ut hunc sanctum Abatem origine Neustrium faceret, quemadmodum § 3 Commentarii prævii num. 21 & sequentibus observavimus.
c Hic est Dagobertus I, qui obiit mense Januario anni 644, postquam in Austrasia viginti tribus circiter annis, & in Neustria ac Burgundia quindecim annis & aliquot mensibus regnasset.
d Acta S. Audoëni hujus illustranda erunt ad diem 24 Augusti, quo in Martyrologio Romano celebratur.
e In Commentario prævio num. 19 ex hac Sancti ætate conjecimus, eum anno circiter 616 natum fuisse: nam quatuor lustra conficiunt viginti annos.
f Mabillonius Seculo 2 Benedictino a pag. 315 Vitam hujus S. Agili cum duobus libris miraculorum edidit, quæ omnia ad diem 30 Augusti examinanda erunt.
g Monasterium Resbacense, vulgo Rebais, in gratissima tractus Briegii planitie inter duos amnes cognomines una cum oppidulo Resbaco ad torrentem Resbacem vel Rasbacem situm est, ut postea forsan pluribus explicabitur.
h Grimlaïcus presbyter in Regula Solitariorum cap. 44 apud Holstenium in Codice Regularum part. 2 pag. 557 eamdem historiam de S. Filiberto narrat.
i Is est Clodoveus II, qui anno Christi 644 in regnum patris sui successit, & anno 662 ex hac vita migravit.
k Quæ hoc loco vocatur Baldechildis, est sancta regina Bathildis, cujus Acta Majores nostri ad diem 26 Januarii illustrarunt, ubi tomo 2 istius mensis pag. 740 in Actis hujus Sanctæ etiamfit mentio de fundatione monasterii Gemmeticensis.
l Mabillonius in notis ad Vitam S. Filiberti de nomine loci Gemmeticensis hæc habet: Haud inepta etymologia; siquidem teste Percevallio, Galli veteres materno idiomate efferrebant Geme pro eo quod Latine dicimus Gemmatus. Unde qui Latinæ linguæ rationem habebant antiqui scriptores, geminata littera Gemmeticum; qui Gallicæ seu Romaniscæ, neglecta geminatione, Gemeticum pingebant. Deinde Mabillonius refellit eos, qui Gemeticum a gemendo derivant, co quod monachi passim gementes vocarentur: nam locus ille prius Gemmeticum dicebatur, quam a monachis inhabitaretur.
m Hæc loci descriptio in aliis apographis nonnihil diversa est, ut etiam Mabillonius notavit. Sed illa descriptionis obscuræ diversitas parum aut nihil ad Sanctum nostrum spectat.
n Vox compendium, qua biographus hic sæpe utitur, significat commodum vel emolumentum, ut ex sensu colligimus.
* al. victricia arma.
CAPUT II.
Providentia Dei erga hunc Sanctum, plura ejus miracula, cœnobia ab ipso exstructa, misericordia in captivos & pauperes.
[Sanctus annonam divinitus accipit,] Cum igitur Vir Domini meritis fulgentibus cresceret in virtute, & quidquid sibi abstinentiæ rigore subtraheret, hoc pauperibus & hospitibus erogaret, quadam die laborantibus Fratribus panis defuit, ita ut etiam unde fieret omnimodis non adesset. Sed cum ipse Fratres semper in studio religionis admoneret, dicens esse promissum, quod Dominus animam justi fame nequaquam affligeret, subito nutu Dei quidam Francus adfuit, qui septem panes & bis terna farinæ sata detulit hora, qua reficiendi corpusculum necessitas poposcisset. Tunc illi fide firmius confortati, & exinde sufficienter habuerunt, & advenientibus cum gaudio obtulerunt, atque ex illa die in antea numquam defuerunt habitatoribus loci illius opportuna frumenta.
[12] [monachi febrim imperio sanat,] Addantur paginæ nova Christi miracula. Cum Vir Dei pro causa monasterii ad Ebroïnum Francorum principem a vellet quemdam monachum destinare; inveniens illum prostratum valida febre, injunxit ei causam obedientiæ in virtute Christi solo verbo usus imperii; Vade, inquiens, & reverte, & amplius noli febricitare. Statim ergo monachus sanus factus perfecit quantocius, quod a sancto Patre fuerat jussus. Ita viri Dei sermo & causam obtinuit & morbum fugavit. [chirothecas, fure cælitus punito, recipit,] Quodam vero tempore Parisius b civitatem, exigente causa discordiæ, Vir Domini pacem perrexerat reformare. Obtento, quod voluit, latro wantos c illius illicita præsumptione furatus est. Ipse dum in crastinum eos non invenisset, more solito patientam tenuit; sed infelix ille percussus a Domino, furtum, quod fecerat, patefecit; ardere se ejulans inclamabat, & aliud loqui non poterat, nisi extensis brachiis sinum cum furto abscondito demonstrabat. Illo morte multato, cives loci illius ad Sancti Dei cœnobium prædictos wantos, ejus repræsentaverunt obtutibus. [& in oratione fervidus,] Quadam nocte dum in basilica sancti Petri vigilans psalleret, quidam monachus, qui interius vigilabat, repente conspexit, tamquam duas lampades fulgentes, oculos illius in Spiritu sancto micare prævidit: erat enim ei gratia lacrymarum concessa, ut cum se ad orationem dedisset, subito lacrymarum flumina sancti illius oculi emanarent. Sed & maximum studium erat illi, ut antea cibum non sumeret, quam eum Dominus per compunctionis gratiam visitaret.
[13] [moribundo facultatem confitendi peccata obtinet,] Cum unus monachus venisset ad extremum mortis, mutus effectus est labiis. Ingressus Dei Sacerdos ad illum, blandiens suadere cœpit, ut, si haberet occultum facinus, unde pœnitentiam non egisset, manum ejus stringeret. Cumque ille ita fecisset, ingressus Vir Dei ecclesiam S. Mariæ, cœpit Dominum exorare, ut ægro dignaretur linguam reddere, ne adversarius animam pro absconso crimine valeret submergere in barathrum inferni d. Cumque Sanctus de oratione consurgeret, ei Frater alius nuntiavit, quod æger loqui valeret, & confessionem ei dare satageret. Quod ita factum est: nam confessione data, & recepta pœnitentia, reddidit animam Domino, ut nec Sanctus de Domino diffideret, nec æger in desperationem transiret. Quadam die dum Fratres messem succiderent, & manipuli sparsim per agrum jacerent, [procellam discutit,] tempestas frendens intonuit, & ventus cum turbine valido se ostendit. Tunc Sanctus, ne Fratres laborem perderent, extensis brachiis dominum Jesum Christum inclamavit. Illo ab oratione surgente, divina virtus tempestatem abstulit, & in duabus divisam partibus effugavit. Mox serenitate reddita, reddiderunt monachi Deo laudis præconia.
[14] Dies erat Dominica, & Vir Dei peracto itinere festinabat ad cœnobium Missarum celebrare solemnia; [equum furto ablatum mirabiliter recuperat,] perveniensque ad Sequanam, ipse cum Fratribus ascendit naviculam; caballos, quos habuerat, reliquit in pascuis. Quod regius forestarius dum aspexit, equum, cui Vir Dei insederat, furto abduxit. Sed cum se ad dormiendum locasset, repente surrexit, & totam domum suam flammis exitialibus ardere conspexit. Sed cum hoc uxor ipsius non videret, & ejus anxietatem conspiceret, subito & ipsa hoc, quod vir ipsius videbat, conspiciens, percunctari cœpit, si aliquid de rebus servorum Dei vir suus haberet in fraude. Quod ubi cognovit, ambo pariter nullam moram fecerunt, donec & direpta redderent, & pœnitentiam cum indulgentia recepissent, Die quadam monachus, qui languentibus serviebat ex more, [monachum febri liberat,] & ipse incommodum visus est incurrisse. Sed hoc Vir Dei cognito, dixit ei: Fidem habe, & ægrotantibus serviens, tu noli amplius ægrotare. Mox monachus, ut audivit, jussionem Patris adimplens, & ægrotis servivit, & ipse sanus permansit.
[15] Dum Vir Dei itineris agens cursum, super fluvium Isaram e Romanorum f devenisset ad portum, [navim miro modo invenit,] non invento navigio, orationis expetivit præsidium. Quo surgente de tellure, repente invenerunt a Domino missam navim, quam cum Dei laudibus ascendentes, alveum transgressi sunt fluminis. Quædam religiosa femina Pinverno in villa Virum Dei in propriam recepit ædiculam, [vinum benedicendo auget,] rogans eum in cellarium ingredi, & vas vinarium, quod tunna g dicitur, benedicere, atque in eadem domo refectione peracta dignaretur nocte eadem commanere. Quo obtento, cum in honore Sancti cunctis habitatoribus vel hospitibus domi illius vinum fuisset largiter propinatum, illo maturius discedente, prædicta femina ingressa cellarium, ita vas plenum reperit ipsum, acsi nihil ex eo fuisset expensum. Quadam vice cum ipsius pincerna percussus graviter a pustella h, [pincernam suum benedictione sanat,] jam morte depasceretur acerba, mox ut ipse benedictionem super caput ipsius tradidit, æger vulnus in se mori persensit, & absque aliqua observantia medicinæ recepit pristinam sanitatem. Nec dissimile fuit illud, cum, eo Sequanam transeunte, naves præ nimia tempestate periclitari cœpissent, ipso orationem fundente, navis sola, in qua ipse stabat, remanentibus aliis, ad oram transvecta est littoris.
[16] Erat consuetudo Sancti de monasterio circumquaque ad exhortandas animas Fratres transmittere; & confluebant ad eum viri nobiles & potentes, [cœnobium feminarum condit,] proprias voluntates respuentes, & Christo Domino servientes. Cum igitur virorum increvisset in monasterio multitudo, aliud construxit cœnobium, nomine Pauliacum, decem millibus * a Gemetico sequestratum, ubi sanctarum congregavit multitudinem feminarum, quas sub Religionis norma pro Viri Dei obedientia gubernabat mater prudentissima, orta nobili parentela, vocabulo Austroberta i. Sed & multa monasteria per ejus exemplum sunt constructa in Neustria. Confluebant ad eum sacerdotes Domini cupientes exemplum illius imitari, & de ejus regula sua ornabant cœnobia.
[17] [captivos redimit, & pauperes alit.] Cumque & regio munere & fidelium largitate copia ei superveniret argenti, studebat omnes species decimare. Sed cum hoc rotatu anni faceret, semper plus inveniebat additum, quam antea fuerat decimatum. Ipsam igitur decimam in captivorum redemptionem & pauperum alimoniam deputabat in tantum, ut monachos suos propter hoc cum onustis navibus partibus transmarinis transmitteret, & greges captivorum per ipsum redempti laudarent potentiam Christi. Sed & cum pro Fratrum compendiis mandaret exerceri negotia, amplius dare jubebat, quam dari a secularibus consuetudo poscebat. Et propter hoc, gaudente vicino populo, de labore justo sanctum exuberabat commercium.
ANNOTATA.
a Nimirum Ebroïnus ille fuit in Francia Major-domus, qui in historia Galliæ satis notus est, & de quo infra sermo recurret.
b Jam sæpius alibi notavimus, apud scriptores mediæ ætatis nomen Parisius per casus non inflecti.
c Wantos, id est, chirothecas, ut in Glossario Cangii fusius videre est.
d Videtur biographus hoc loquendi modo innuere, confessionem per signa & nutus factam non valere, dum quis usum vocis perdidit. At S. Leo Magnus in Epistola 83 alias 91 ad Theodorum Foro-Juliensem agens de his, qui in extrema necessitate pœnitentiam vel reconciliationem implorant, expresse decernit, ut & actio illis pœnitentiæ & communionis gratia, si eam, etiam amisso vocis officio, per indicia integri sensus postulant, non negetur.
e Fluvius Isera, qui ab aliis Æsia vel Oesia, & vernacule l'Oyse vocatur, oritur in Picardia, & post varios flexus in Sequanam se exonerat.
f Teste Mabillonio, codex Conchensis pro Romanorum habet Rotomagorum. Mabillonius hic in notis præfert lectionem Romanorum, quia Romania vulgo le Roman est tractus quidam Neustriæ seu Normanniæ, quem Sequana a Caletorum pago dirimit. At etiam lectio Rotomagorum facile intelligi potest, cum tractus Rotomagensis etiam in Neustria vel Normannia situs sit.
g Tunna vel tonna est vas aquæ, vini, cerevisiæ vel alterius liquoris capax, quod a Germanis & Belgis vernacule tonne dicitur, ut Glossarium Cangii variis exemplis probat.
h Pustella vel pustula est genus ulceris vel morbi, ut colligitur ex epistola sub Carolo Magno scripta, quam Cangius in Glossario ad vocem accessio citat, & ex qua refert sequentia: Mittam in eis pustellas, accessiones, & languores, & omne genus infirmitates.
i Majores nostri Vitam hujus sanctæ Abbatissæ ad diem 10 Februarii illustrarunt.
* Id est milliaribus
CAPUT III.
Sancti zelus, exsilium, revocatio ab exsilio, reditus in insulam Herium, varia miracula ibi patrata, virtutes, & pia mors.
[Sanctus ob increpitum Ebroïnum] Cum igitur pestifer Ebroïnus a, qui a Francorum genere pro nimia crudelitate de palatino honore fuerat pulsus, coma detonsa, clericus Luxovium ingressus, apostata factus, spiritu malignitatis armatus cœpisset rabidis dentibus fremere super nobiles sacerdotes & Francos, atque consentientibus sibi plurimis contra mandatum Dei recepisset locum honoris, sanctus ad eum Filibertus abiit, & prædicationis verba impendit. Cumque ei ille dare munera magna vellet, Vir Dei cuncta respuens, ait, apostatam esse eum, nec Christianum hominem cum eo participare debere, existimans, quod potuisset hoc facto per acumen ferri palmam martyrii obtinere. Sed servavit illum Dominus ad multorum profectum, qui per eum vocandi erant ad regnum cælorum.
[19] Fremens lupus rabidus animarum greges a suis rapi dentibus, [carceri mancipatur;] incitans quosdam urbis Rotomagensium clericos, cœpit discordiam ingerere, & malevola verba sancto Audoëno pontifici de Filiberto viro Dei incantare. Et quia dicente Apostolo, corrumpunt mores bonos colloquia mala, credens sanctus Audoënus clericorum colloquiis, virum Dei Filibertum, quem ante dilexerat nimium, retrudi jussit ergastulo, quod ille ingressus est cum gaudio. Dum organum ibidem decantaret Davidicum, multitudo murium, qui volandi retinent usum b, & ibidem erant congregati ad cumulum, Dei est fugata imperio, & locum illum sordidum & obscurum divina virtus convertit in odorem nectareum.
[20] Egressus de carcere per litteras beati Audoëni, adiit Ansoaldum c virum nobilem Pictavorum pontificem ob monasterii gratiam construendi, [sed inde liberatus, in Herio insula cœnobium exstruit,] quia multitudo hominum, qui per prædicationem illius ad Dominum confluebant, uno in loco capi non poterant. Illis itaque diebus in seculi potentia nimium fulgebat Ansoaldus, quem Vir Dei secreto corripuit, & multa ei ventura prædixit, quæ postea rei eventus probavit. Cognoscens igitur electus Dei sacer Ansoaldus Virum Dei Spiritu prophetiæ repletum, culmine sanctitatis erectum, in ejus se consilio commendavit ex integro, & sub Religionis norma episcopalem cœpit inclinare potentiam. Cumque eum vellet secum retinere in urbe, & sanctus Filibertus semper desideraret eremi vastitatem, largiente Domino, Herio d maris insula locavit cœnobium Ansoaldus opere & eleemosynæ largitate, Filibertus Religione, doctrina, opere & monachorum congerie: in quem locum de gemmato favo Gemetici divina mella perrexerunt cum animarum examine, quem Apostolicus vir Ansoaldus de rebus propriis ditavit muneribus magnis, acta commutatione villarum cum ecclesia Pictavensi.
[21] Interim cum sanctus Filibertus nec cum Ebroïno communionem jungere, nec in Neustriam redire vellet; [punitoque divinitus abbatiæ Gemeticensis invasore,] sanctus Audoënus cum in loco illius vellet abbatem constituere, & monachi fortissimi absque permissu Rectoris sui nullatenus ad consensum potuissent minis ac terroribus vel blanditiis flecti, ut ei debuissent aliquatenus consentire, & fidem, quam datam habebant, infringere; quidam miser homunculus, vocabulo Chrodobertus, cujus filium in seculo sanctus Filibertus de sacris susceperat fontibus, & ipse postea promissa obedientia, ejus exstiterat monachus, contra justitiæ modulum ipsum monasterium suscepit ad regendum. Eadem namque die damnationis ictu percussus in pede tantum est cruciatus acerbissima peste, ut illo vivente ossa de ipso deciderent, & miserabilem vitam miserrima morte consumeret. Sed cum in loco hujus Ragertrannus * archidiaconus fuisset a beato Audoëno antistite subrogatus, invento loco, Abricantinæ e ecclesiæ cathedræ est prælatus, atque Ebroïnus apostata interfectus f.
[22] Cœpit interim Spiritus sanctus beati Audoëni præcordia caritatis lampade inflammare in tantum, [in Normanniam redit,] ut ipse pro beato Filiberto missos dirigeret, quatenus in veræ pacis concordia se videre deberent. Quo facto, suum recepit cœnobium. Gratularur namque tota Neustria de tanti Viri præsentia, obvia monachorum turba cum laudibus & reliquiis est egressa, sicque Sanctum Dei infra proprii receperunt claustra monasterii. Cumque duo pariter sacerdotes inclyti, velut duo luminaria mundi, Audoënus & Filibertus convenissent in unum, veniam mutuo postulantes, invicem colla & manus exosculantes, ita conglutinati sunt in vinculo caritatis, ut numquam fuissent divisi a compage cordis. Ingressus est namque Gemeticum, anno peracto octavo, incipiente nono g; quod ita ante futurum a sancto prædictum fuerat Filiberto. Nam cum quidam infelix diaconatus officio fungens, crucem monasterii involutam argento asportasset in furto; cum incipiente die nono facinus fuisset inventum, Vir Dei quibus credidit, verbotenus dixit, quod tot annis ipsum monasterium sine pastore degeret, quod diebus crucis stigmata perdidisset.
[23] [& cum S. Audoëno reconciliatus,] Deinde cum firma caritas inter ipsum & domnum Audoënum persisteret, convenit, ut, ubi domnus Filibertus volebat, perseverare deberet, & in alio de suis monasteriis loco deputaret rectoris præsentiam, quia longinqui itineris spatio ipsa cœnobia inter se erant distantia. Conversante igitur illo Gemetico, ad visitandum Dei Famulum contigit advenire præsulem Ansoaldum; cumque simul conversarentur, nuntiatum est eis, quod quemdam monachum spiritus malignus vexaret. Cumque ingressi domum, in qua æger jacebat, pariter orationem fudissent, malignus hostis statim abscessit, & is, qui captus mente tenebatur, sanus remansit. Eodem igitur tempore princeps palatii, Warratto nomine, in Caltivo territorio oppidum tradidit ad monasterium virginum construendum, vocabulo Villare, ubi usque hodie Religionis norma fulget in loco h.
[24] [iterum revertitur in insulam Herium,] Regressus igitur Pictavo territorio ad supræscriptum pontificem Ansoaldum, magno receptus cum gaudio, perrexit Quinciaco i monasterio, quod & ipsum nobili est constructum in loco; unde isdem Sacer, veteribus deturbatis erroribus, ipsum impleverat monachis, ubi Christus jugiter per famulos collaudatur in Sanctis; ibique accepto consilio, unum de discipulis suis electum, Aicadrum k nomine, virum idoneum direxit Gemeticum, ut ipse pastorali officio subrogaretur in loco. Et licet mœrentes monachi de prioris Patris corporali absentia, tamen præsentes per gratiam Viri sancti impleverunt decreta, & eidem Aicadro promiserunt obedientiam. Sanctus autem Vir Dei eos veniens visitare, commonebat attentius, ut semper Religionis perseverarent in opere. Itaque commendans eos Domino, benedictione data, pace præmissa, Herium est reversus in insulam, & Quinciacum monasterium alteri de suis monachis tradidit ad regendum.
[25] Cumque Herio in insula demoraretur, quidam Frater vasto dolore dentium torquebatur; [ubi tres ægros subito sanat,] qui cum petisset ex fide aquam sibi dari, ubi Sancti pedes fuerant loti, mox ut aqua illa locum doloris tetigit, protinus in virtute Christi dentium dirus dolor recessit. Frater quidam ibidem dum febris incommodum sustineret, ad mensam sancti Patris accessit. Cumque Vir Dei paululum olei cum fragmento panis eidem porrexisset, præcepit verbo, ut amplius non ægrotaret: qui mox ut comedit buccellam panis cum oleo, repente sensit a Domino se sanum factum. Sed & alius Frater dum in coquina satageret, casu decidit, & brachium avulsum de suo loco, cum dolore surrexit. Sed cum pene deficeret usque ad mortem, adveniente Viro Dei, petiit, ut supra dolorem brachii crucis signaculum faceret. Tunc ille humilitatis gratia subtus casulam, qua erat indutus, contra brachium ægri vexillum crucis apposuit, & eum saluti pristinæ dicto citius reformavit.
[26] Dum Vir Dei claustra monasterii deambulans circuiret, [& in variis necessitatibus] cellarius monasterii, Sydonius nomine, ei studuit indicare, quod liquorem olei non haberet, unde in ecclesia lumen consuetum arderet. Interrogatus, si haberet aliquid olei, amplius non habere se dixit, quam mediam libram olei, quam propter hospites vel in usum illius tentaverat reservare. Sed Vir Dei præcipiens illud in lampadibus mitti, cœpit ei a Domino lumen olei ad totius anni spatium venturum promittere. Sed cum dies declinaret ad vesperam, nuntius de portu maris advenit, qui ei adesse navim cum oleo nuntiavit, quæ a Burdegalensi urbe veniens directa Servo Domini ab amicis, quadraginta modios ipsius deferebat liquoris: atque ita cum prophetiæ spiritu fœcundavit eum Deus oleo lætitiæ [cum] consortibus suis. Vice denique alia cum egeret pinguedine ad luminaria concinnanda, & a Domino peteret oratione assidua, ut ejus munere eorum suppleretur indigentia, mane facto, monachus veniens nuntiavit, quod magnum piscem mortuum, musculum l nomine, unda maris detulisset in littore, ex cujus carne triginta modios pinguedinis Fratres traxerunt in lumine.
[27] Sed alio tempore cum territorium Pictavense cœpisset gravis inedia angustiare, & Vir Dei solicitus de necessitate Fratrum attentius incumberet orationis studio, [singularem Dei providentiam experitur,] mane facto, multitudinem piscium, quos marsuppas m vocant, invenerunt in alveo, quæ ducentæ triginta & septem, recedente mari, remanserunt in sicco. Unde & per totum anni spatium Fratres habuerunt consolationis compendium, & plurima monasteria vel pauperes refectionis auxilium. Alio quoque tempore adventantes Brittones nautici juvencum monasterii subripuerunt in scelere furti, dumque vellent ad propria remeare, cœpit mare intumescere & ipsis periculum minari. Tunc quidam de nauticis sensus sani intelligentes, navigium culpa periclitari, solicite perscrutantes invenerunt corium & carnem pariter bovis, & revertentes, impellente vento ad insulam, cum reddidissent direpta, accepta indulgentia, fidelitate promissa, benedictione percepta, reversi sunt cum pace ad propria.
[28] [multisque claret signis,] Alio quoque tempore cum detinente vento naves Britannicæ morarentur in littore, nauticis periclitantibus fame, cum Vir Dei, pietate cogente, duo animalia & farinam vel panes præcepisset eis tribuere, orationem pro eis cum Fratribus faciens, obtento vento a Domino, in crastinum eis impetravit a Christo prosperum navigii cursum. Una dierum sedens cum Fratribus, Spiritu prophetiæ repletus ait eis: Vere, Fratres, Deo gratias agamus per omnia, quia cito nobis a partibus marinis advenient opportuna compendia. Nec multo post Scottorum navis diversis mercimoniis plena ad littus maris adfuit, quæ calceamenta ac vestimenta Fratribus larga copia ministravit.
[29] [& virtutibus, quæ hic summatim indicantur cum die ejus mortis.] Quid namque primum de eo dicatur, quid ultimum, non est nostræ parvitatis, explicare stylo, nisi illi Opifici summo, qui numerat multitudinem stellarum. Tanta erat in eo sagacitas, ut quidquid aliis prædicaret, ipse prius implere satageret. Erat enim pietate repletus, misericordia præditus, in prædicatione paratus, in intellectu profundus, discretus in jejuniis, colloquio amabilis, vigore fortis, per omnia hospitalis, captivorum redemptor, dolentium consolator, ecclesiarum constructor, abstinentiæ sectator. Non solum autem ille, sed etiam in exemplum illius multi. Ita fugiebat mendacium, tamquam mortale venenum. Castissimus, sobrius, in omni opere bono perfectus. Semper in ore illius Christus, semper in corde illius refulgebat Spiritus sanctus. Nam XIII Kalendas Septembris, flentibus populis, gaudentibus angelis, anima inclyti Sacerdotis de mundi ludibrio migravit ad Christum, perceptura a Domino palmam gloriæ in triumpho. Corpus terra suscepit, anima Christo reddita est, regnante Domino Jesu Christo, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Licet Ebroïnus hoc loco depingatur tetris coloribus, tamen Cointius in Annalibus Francorum ad annum Christi 670 num. 3, & 681 num. 62 famam ejus tueri conatur. Nos memoriam istius principis gravare nolumus; sed difficile videtur eum vindicare ab omnibus injustis persecutionibus, quibus sanctos viros afflixit, & quæ apud historicos fide dignos referuntur.
b Ex his adjunctis patet, illa animalia fuisse mures alatos, quos Latini vespertiliones vocant, eo quod vespere volare incipiant.
c Hujus episcopi Pictaviensis elogium vide in Gallia Christiana novissimæ editionis Col. & sequente, ubi dicitur adhuc anno 696 in illa cathedra sedisse.
d Descriptionem hujus insulæ § I Commentarii prævii ex Hadriano Valesio retulimus.
e Hic indicatur urbs Abrincensis Normanniæ, quæ sub archiepiscopo Rotomagensi cathedram episcopalem habet, & juxta limites Britanniæ Minoris in ora littorali Oceani Britannici sita est.
f Pagius hanc Ebroïni cædem anno Christi 681 affigit. Mabillonius ex Sigeberto tradit, Ebroïnum anno Christi 681 aut insequente interfectum esse.
g Nimirum reversus est in Neustriam anno peracto octavo, incipiente nono, postquam inde in Herium insulam secesserat.
h Montis-villare, vernacule Montivilliers, est insigne monialium Benedictinarum cœnobium in territorio Caltivo, id est, in tractu Caletensi, vulgo le pays de Caux, quod ibidem adhuc floret, ut Mabillonius hic in notis testatur.
i Monasterium istud incolis vulgo dictum saint Benoist de Quincy, non procul ab urbe Pictaviensi distat, & hactenus subsistit, ut laudatus Mabillonius ibidem notat.
k Mabillonius Seculo 2 Benedictino pag. 952 hunc abbatem titulo sancti donat, ejusque Vitam ibi edidit, & mortem ejus affigit diei 15 Septembris, quo Acta ipsius discuti poterunt.
l Musculus est genus piscis, qui moderamine caudæ dirigit iter balenæ, ne in scopulos impingat:est enim balena lusciosa & fere exoculata, quæ cum forte aliquo profectura est, indiget hoc pisce prævio, qui eam deducat, ut tradit Calepinus. At non capio, quomodo hic auctor piscem illum parvum vel pisciculum vocet, cum monachi ex ejus carne triginta modios pinguedinis traxerint, ut hoc loco dicitur.
m Nescio, quodnam genus piscium istud fuerit, nisi forte marsuppa sit idem piscis, qui ab aliquibus vocatur marzapan, & cujus figuram Ulysses Aldrovandus in Opere suo de piscibus lib. 1 cap. 5, sive pag. 32 exhibet.
* al. Ralientrannus & Rabentranus
TRANSLATIONES ET MIRACULA
Auctore Ermentario monacho, & teste oculato.
Filibertus abbas in Herio insula Galliæ (S.)
BHL Number: 6808, 6809
EX IMPRESSIS.
LIBER PRIMUS.
PRÆFATIO.
Cap. I.
Miracula, quæ omnipotens ac piissimus Deus ostendere dignatus est, cum corpus beatissimi Filiberti ab Herio oceani insula illum in locum transferretur, [Invacto Dei auxilio,] qui antiquo vocabulo Deas nuncupatur, scribere cupiens; necnon & illa, quæ in eodem loco cælitus acta coram positi vidimus, seu quæ a fidelibus veraciter relata cognovimus, pandere satagens; primo totis viribus ipsi omnipotenti ac piissimo supplico Domino, ut, qui tanta mirabiliter Confessoris sui meritis dignatus est demonstrare, dignetur etiam mihi ad ea explicanda sermonem conferre.
[2] Sed priusquam hæc aggrediar, operæ pretium fore credidi, [auctor in prologo explicat,] quid causæ exstiterit, ut ab eo loco, quem præ cæteris coluit, ubi etiam Deo animam, terræ corpus reddidit, transferri debuerit, intimarem Quod quamvis præsentibus pæne omnibus sit notum, propter eos tamen, qui futuri sunt, dicam, quia istius rei impedimentum Nortmannorum subitanei atque improvisi occursus fuere: qui cum ad præfatæ insulæ portum sæpius convolarent, eamque, utpote gens admodum effera, acerrime subinde devastarent; exemplum sui domini insulani secuti, elegerunt magis fugæ subsidium, quam quotidie proprium operiri exterminium; & hoc qualitate temporis exigente. Æstivo quippe tempore, quo navigandi arridet temperies; Deas monasterium, quod ob hoc fuerat constructum, petentes, hiemis tantummodo tempore Herium insulam repetebant. Tali namque discrimine monachis, ipsius videlicet loci incolis, eorumque familia laborantibus, cœperunt pericula addi periculis, & crebris Nortmannorum accessibus prædicti insulani non modo deterreri, verum etiam suorum damna perpeti, ac nimiis tribulationibus affligi.
[3] [quomodo propter incursiones Nortmannorum] Re enim vera, hoc quam maxime pertimescentes erant, ne beati Filiberti sepulcrum perfidi homines effoderent, & quæ intus invenissent, hac illacque dispergerent, vel potius in mare projicerent, quemadmodum in partibus Britanniæ de cujusdam sancti viri cineribus noscuntur egisse, sicut ab illis, qui hoc viderunt, & ab eorum gravissimo dominio fuga elapsi sunt, nobis relatum est. Enimvero quoniam persecutionem pax solet subsequi (Dominus enim non derelinquit sperantes in se, qui suis ait Discipulis: “Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem seculi”) allegandum est tandem aliquando, quo fine vel tempore jam dicta insula a tanto Patrono exspoliata, & a generali sit habitatione monachorum derelicta. Nolo tamen mireris, cur persecutionem pacem subsequi dixerim. Nimirum non modica pax nobis esse videtur, quia tali in loco collocatum sanctissimum habetur corpus, ubi die noctuque sine barbarica infestatione Domino famulari suis conceditur servulis.
[4] [monachi & proceres corpus S. Filiberti] Anno igitur Incarnationis Domini ac Redemtoris nostri Jesu Christi octingentesimo trigesimo sexto, Indictione quarta decima, Ludovico vero gloriosissimo Imperatore vicesimo & tertio regni sui anno feliciter imperante, filiisque ejus Lothario Italiam, Pippino Aquitaniam, Ludovico quoque Noricam divina protegente clementia regentibus; Hilbodo etiam venerabili abbate gregem præfati confessoris Christi Filiberti, Domino favente, secundum regulam sancti Benedicti gubernante, cujus jussu ego, non dico operibus, sed etiam verbis omnium suorum infimus monachorum a, hæc narranda suscepi. Cum repentini atque intempestivi, veluti dictum est, Nortmannorum minime cessarent occursus, prædictus Pater Hilbodus, qui propter ipsam perfidam gentem in memorata insula castrum condiderat, una cum consilio Fratrum suorum regem adiit Pippinum, suggerens ejus celsitudini, quid super hoc decernere vellet.
[5] [ex insula Herio transferre decreverint.] Tunc vero gloriosus rex suique optimates (generale siquidem regni sui placitum b exsistebat) istiusmodi rem sollerti cura pertractantes, nequaquam ibi auxilium pugnandi assidue administrari posse repererunt; scilicet quia ipsa insula, ledonibus c maxime impedientibus, non semper accessibilis esse potest nostratibus, cum Nortmannis cunctis temporibus, quibus mare tranquillatur, inaccessibilis esse minime dignoscatur d. Sed elegerunt revera quod salubrius esse judicaverunt. Annuente quippe Pippino serenissimo rege, pari consensu omnes ferme Aquitaniæ provinciæ episcopi, abbates, Comites, cæterique fideles, qui illic adfuerunt, insuper & alii quamplures, qui hoc scire potuerunt, decreverunt multo melius fore, beati Filiberti corpus inde transferri debere, quam ibi derelinqui: quod effectum esse constat anno Incarnationis Domini nostri Jesu Christi supra scripto. Sed esto. Nunc ad ejus miracula digerenda stilum vertamus.
ANNOTATA.
a Mabillonius recte quidem anonymum Vitæ scriptorem ab Ermentario Translationum narratore distinguit; sed miror, quod in Observationibus præviis ad Vitam S. Filiberti num. 2, & in Annalibus Benedictinis tomo 1 pag. 571 num. 39 hunc Ermentarium appellet monachum Gemeticesem, cum ipse hoc loquendi modo satis clare innuat, se sub Hilbodo abbate monachum Heriensem fuisse.
b Scriptores medii ævi placita appellant conventus publicos, quibus ipsi reges sæpius intererant, & ubi de arduis regni negotiis tractabatur, ut Cangius in Glossario suo fusius explicat.
c Ledo & ledono est maris æstuatio, ut Mabilloniushoc loco interpretatur, & Cangius pluribus exemplis in Glossario auctiore demonstrat.
d Hæc periodus in Ms. nostro Belfortiano sic legitur: Quia videlicet ipsa insula Normannis, quoties mare tranquillum est, accessibilis esse dignoscitur.
CAPUT I.
Translatio sacri corporis ex insula Herio Ampennum, Varennas ac Palum, & miracula, quæ in his stationibus patrata sunt.
II.
Suffosso igitur septimo die Junii mensis sepulturæ loco cum ipso venerabili tumulo, [Sacro corpore Ampennam delato,] elevatur cum laudibus * sanctissimum corpus: ponitur in navi, circio a flante, cursu citissimo fertur ad portum, qui Furcæ b vocatur. Inde vero sacerdotum, levitarum, simul ac monachorum humeris elevatum ad Ampennum c suam defertur villam, atque in ecclesia collocatur. Interim fit populi concursus non modicus, gaudent omnes, vel scalam d, qua vehebatur, seu etiam linteum, quo tegebatur, se posse contingere. Credunt namque a qualibet infirmitate vexatos hujus Sancti meritis posse salvari: quos tamen expletio operis postea demonstravit spe sua non fuisse fraudatos. Rarus siquidem ad hujus Sancti suffragia plenus fide venit, & opem ex corde petivit, qui non sanus redierit.
III.
[7] Dominicus quipp ipsius Sancti servulus, cujus vires quartana febris ita extenuaverat, [quartana febri laborans,] ut vix baculo innitens incedere valeret, (laboraverat enim tali incommodo anno & dimidio) fideliter veniens ante sepulcrum procidit, precesque, prout potuit, fudit. Ibi quoque aliquantulum jacens surrexit, ac se sanitari restitutum confessus est. Statim enim, sicut ipse fatebatur, ut scalam, in qua cum sacratissimo pignore sepulcrum positum erat, attigit, sibi medicinam adesse omnimodis persensit; sicque incolumis remeavit ad propria, ut baculi adminiculo nullatenus indigeret.
IV.
[8] Accessit quoque quædam puella, Aigrada nomine, ejusdem Sancti famula, quæ dextri lateris pariter & cruris officio ita debilitata erat, [duæ puellæ paralyticæ,] ut nec iter rectum conficere, nec quidquam utilitatis agere posset. Sed non diutius dilata sanitate incolumitati restituitur pristinæ, lætaque recedit, gratias omnipotenti referens Domino ac sancto Filiberto, cujus interventu sospitatem meruisset.
V.
Cum etiam ad locum præfatum quædam quinquennis puella, quæ nec sedere, nec ambulare, veluti ejus ætas deposcebat, umquam poterat, humeris fuisset matris advecta, & ante sepulcrum projecta, oratione facta, sanitati est reddita. Primo etenim die hæc gesta sunt.
VI.
[9] Sequenti vero die curritur illuc undique ab omnibus, [vir cæcus,] coacervatur utriusque sexus vulgus innumerum. Adest inter reliquos cæcus quidam, Galdradus nomine, ex vico Gaurantio, annos fere quadraginta gerens ætatis, cui diuturna ægritudo & molestissima lippitudo per viginti spatia annorum lucis hujus subtraxerat visum. Is vero plenus fide veniens, ante sepulcrum sese prosternens, talia conquestus est: Scio me, piissime Deus, peccatis impedientibus, oculorum meorum lumine caruisse: quod tamen, Domme, tua virtute per hujus Sancti meritum credo iterum me posse recipere. Cumque hæc verba inter jacendum, cunctis audientibus, protulisset, atque subinde repeteret, baculum, quem gestare solebat, respicere cœpit, dicens: Gratias tibi ago, Domine, quia jam intueor baculum, cui solitus sum inniti, & qui me prior viam solet ingredi: ac paullatim putridus ab ejus oculis cruor effluens, clarum meruit recipere visum.
VII.
[10] Eadem namque die Baldoënus quidam nomine, dextri oculi lumine privatus, [aliique ægri] illuc adve niens, dixit, se in somnis vidisse virum sibi splendidissimum adsistere, ac se taliter commonere: Vade, ait, oratum ad beati Filiberti sepulcrum, & vino, quo tinctus fuerit ejus baculus, lava oculum tenebrosum; & statim visum recipies. Qui evigilans, gaudio repletus, mane facto, surgit quantocius, & illuc puerulo præeunte (non enim clare sinistro intuebatur ocello) cursim ducitur, atque ostiario, quod viderat, pandit. Nec mora; tingitur vino baculus, lavatur ex i pso oculus, redditur visus, glorificatur Deus in talibus.
VIII.
Sed dum hæc celebrantur, Andrudis quædam femina, annos circiter nata triginta, quæ dextrum brachium ita gerebat inutiliter, ut plus sibi esset oneri, quam honori; (non enim manum ad os mittere, nec se Crucis valebat munire signaculo; patiebatur quidem hoc multo exsistente tempore) accessit prope tumulum, prosternitur in orationem, perseverat diutissime in precibus; nec prius discedit, quam sospitate donetur. Lætatur ipsa pro reddita sanitate, gaudent omnes de tanti Viri meritis & Dei beneficio.
IX.
[11] Parvo siquidem temporis spatio decurso, (tertius namque advenerat dies) adfuit istic Dumnericus quidam nomine, [mirabiliter curantur.] febre laborans valida. Is cum orationem fudisset, & de vino, in quo ablutus beati Confessoris baculus fuerat, hausisset, statim febre fugata salus prosequitur expetita. Liberantur denique ab eodem typo * sub unius momenti articulo simili medicamine Morilona quædam femina, Siclitrudis & Sicliberta: liberatur ab eadem gravitudine Dominica quædam femina. Sed ut quid de frigoreticis paginam repleam, cum nullus febricitans accesserit, mox ut de supradicto vino bibit, qui non sospitatem meruerit? O immensa Dei bonitas, & gratuita pietas mirabilis in Sanctis, in te quoque multo magis mirabilis permanens! Præstas utique tam præclara beneficia, piissime Domine, non ut tibi aliquid addas, qui summe & solus bonus es, cum omnis plenitudo divinitatis in te habitet corporaliter; sed ut cunctis innotescat, quanti penes te sit meriti, qui tot in terris declaratur miraculis, & fiducialiter pro animæ erratibus ejus interventio flagitetur, cujus suffragio tot corporum ægrimoniæ curantur. Hæc in Ampenno coram omni qui aderat populo, divinitus sunt acta miracula.
X.
[12] Interea elevatur gratissimum onus humeris sacerdotum, [Dum corpus inde Varennas transfertur,] levitarum simul atque monachorum. Egreditur inde cum magnis laudibus, tenditur ad locum, qui Varennæ e vocatur, juxta quem fixis tentoriis noctem illam transegimus: sed antequam illuc perventum esset, quid in itinere actum sit, narrabo.
XI.
Cum ergo a prædicta villa Ampenno longius discessum esset a nobis, atque scalam cum tumulo humi deponentes, Officium sextæ horæ persolveremus; allatus est paternis humeris puerulus quinquennis, qui ex utero matris mutus profusus, sine voce quoque perseverabat: in quem cum omnes sub uno intenderent adspectu, Dei credentes precibus Confessoris almi auxilium advenire; vir venerabilis Hilbodus abbas manum apprehendens, interrogavit eum, utrum sciret, quis esset, qui in scala deferretur? Tunc ille respondens dixit: Scio. Et ille: Quis est? Ait & puer: Hic est dominus meus sanctus Filibertus. Sicque lingua soluta, quæ auditu didicerat, prout potuit, loqui cœpit; alia quoque, quibus imbuebatur, deinceps fari non desiit verba.
XII.
[13] Necdum miraculi hujus dignitas sparsim se vulgus per omne diffuderat, [muti & surdi,] cum mutus quidam triginta fere annorum se obtulit, qui ab ortu nativitatis sine voce permanens, tamen quæ alii loquebantur, intelligebat. Hic cum plus in aliorum precibus quam in suis fideret, sicut indiciis, quibus poterat, demonstrabat; suadetur ei, ut ante venerabile sepulcrum procidens, Dei misericordiam precibus sancti Confessoris sibi adfuturam deposceret. Tunc ille prosternens se humi, totisque viribus Domini pietatem, quia ore nequibat, corde, quod Deus magis approbat, aliquantisper flagitans, surrexit loquens & magnificans Deum.
XIII.
Hinc progressi cum jam iter maxima ex parte transmissum haberemus, iterum parumper requievimus. Sed non defuit illic Dei miraculum, quod meritis manifestaretur Confessoris sancti. Homunculus quidam rusticus septennem filium mutum ad manum trahebat, nomine Petrum. Timebat enim, ne in tam copiosa multitudine populi amitteret, quem sciebat, licet paternis clamoribus vocaretur, audire quidem & intelligere, respondere autem nequaquam posse. Hic cum oblatus fuisset coram omnibus, mox ut pallium, quo tegebatur sepulcrum, tetigit, locutionem meruit, quam numquam expertus fuerat. Hoc celebrato miraculo, abhinc quoque recedimus, & ad locum memoratum accedimus. Sed quæ ibi gesta ante solis occasum fuerunt, silenda non erunt.
XIV.
[14] Populis enim hinc inde ubertim confluentibus, atque catervatim ad celebritatem tantæ lætitiæ currentibus, [aliisque morbis afflicti sanantur,] quædam puella, nomine Mantia, manum gerens aridam, cum illuc venisset, & orationem fecisset, directis digitis, venis salubri humore adimpletis, vigore recuperato sospitati reddita est.
XV.
Advecta est deinde in vase, quod vannus f vulgo dicitur, quædam femina duplici damnata incommodo: incedere quippe non poterat, quia pede utroque contracta erat; jacere vero vel sedere, non sine magno ei concedebatur dolore, quia ulceribus plena exsistebat. Sed non frustrata recessit: Officium quidem gressuum recipere meruit, quamquam ulcera non statim omnia exsiccata fuerint; quam tamen non multo post tempore sanitatem plenissimam adeptam fuisse cognovimus.
XVI.
Adducitur post hæc puer decennis a matre sua miserabili sorte damnatus: morbum siquidem comitialem patiebatur. Hunc cum mater ante sepulcrum collocasset, volutari cœpit miserabiliter ac spumare, nimiisque angustiis discruciari; sed tamen non discessit, priusquam Dei bonitas sancti Confessoris interventu eum sanitati restituisset.
XVII.
[15] His ita patratis, noctem, ut supra dictum est, transmittentes, [& in loco, qui Palus dicitur,] cum aurora tenebras cælo depulisset, sole jam altius adscendente, choris psallentium præeuntibus, atque universo agmine subsequente, tendimus ire ad locum receptioni præparatum, qui Palus g nuncupatur: ibi namque tentoria fixa erant. Cumque illuc pervenissemus, deponitur ibidem tumulus cum gratissimo pignore. Verumtamen antea se sol oceani mergere nequivit in undas, quoad hæc miracula, quæ subduntur, ostensa fuissent. Puer namque quidam, nomine Ebresanius, sinistram manum otiose gestans (quippe cum nullum sibi præstaret servitium; erat enim debilitate multata) huc adductus cum fuisset, prope venerandum recubans diu tumulum, manu restaurata, gaudens discessit.
XVIII.
Necnon & alius puer annos natus quatuor, cujus sinistrum genu natura contractum ediderat, statim ut parentum fide ibi fuit projectus, gressum promeruit, & ut tali concedebatur ætati, insciæ utpote incedendi, ambulare cœpit.
XIX.
Simili modo puella quædam tertium adimplens ætatis annum, fide parentum, eadem exuitur debilitate. Et quia ipsa gratias Deo agere nescit, glorificatur ab omnibus Dei omnipotentis pietas, quia in sexu atque ætate parvula, talia Confessoris sui patescunt insignia.
XX.
[16] Inter hæc advehitur humeris hominum in quodam vasculo, [&grotis opem Sancti implorantibus] quod corbes h dicitur, quædam femina Hiltrudis nomine, annorum circiter triginta, cujus genua ita retro concussis calcaneis obriguerant, suffraginibus i conclusis, ut nullum posset conficere vestigium. Ponitur nihilominus ipso in loco; sed citius opem meritis obtinuit Confessoris. Cum magno siquidem dolore & plurimo ejulatu directa, corbem egrediens, non tardat propriis actutum incedere plantis, quæ aliorum advecta fuerat humeris.
XXI.
Ponitur ergo præfato in loco a suis necessariis Bernefredus quidam nomine, annos natus triginta & novem, qui longo tempore duobus privabatur corporis sensibus: sermonem quippe loqui non valebat, & elocutum non audiebat. Hic vero diu prope venerabilem recubans tumulum, meritis Sancti, ac fide propinquorum vel necessariorum surgit, tandem locutione recepta, glorificans Deum: qui interrogatus, an audiret, optime se audire professus est.
XXII.
[17] Dadenus quidam nomine dextrum genu ita habens subtractum, ut pes ejus terram non posset contingere, duobus in ascellis baculis suppositis, Confessoris almi petivit auxilium. Qui mox ut scalam tetigit, [similia beneficia conferuntur.] poplite directo, sine baculi subsidio inde remeavit cum gaudio.
XXIII.
Quædam etiam femina dirum sustinens dentium dolorem, accessit ad eumdem locum, atque scalam, ut aliquid doloris recederet, osculari cœpit, furtoque fideli inter osculandum excidit sibi ex ipsa aliquam particulam. Cumque ex ea dentes, in quibus ampliorem sedem dolor sibi vindicabat, tetigisset, confestim omnis dolor deficiens recessit ab ea.
XXIV.
Ista incolumitate donata, alia perinde femina affatim avida salutis se ingerit, annorum ferme quinquaginta, quæ, ut dicebatur, numquam erecta solem adspicere quiverat; sed ut tunc, sic semper inclinata incesserat: sed hæc procul dubio Dei pietate non est fraudata. Meritis quippe Confessoris almi illico, ut scalam tetigit, erigitur, & discussa deformitate, exoptatam adepta est incolumitatem.
ANNOTATA.
a Circius est ventus occidentalis, qui Galliam Narbonensem maxime infestat, ut veteres Latini scriptores testantur. Sed apud auctores mediæ ætatis interdum pro alio vento usurpatur, ut in Glossario Cangiano fusius videre est.
b Novissimus auctor Gallus Historiæ Trenorciensis part. 1 pag. 32 fatetur, portum Furcæ jam nobis esse ignotum; sed ibidem pag. 35 in notis suspicatur, portum illum non longe distare ab oppido, quod nunc vernacule Beauvoir vocatur, & quod in mappis geographicis non procul ab insula Herio apparet.
c Laudatus auctor ibidem in notis putat, villam Ampennum hodiedum esse ipsum oppidum vulgo dictum Beauvoir, ubi est Prioratus S. Filiberti pertinens ad abbatiam Trenorciensem.
d Ermentarius hic & deinceps per scalam intelligit feretrum, quo sacrum corpus ferebatur, ut notavit Mabillonius, & ex sensu patet.
e Varinnæ vel Varennæ fuit secunda sacri corporis statio, qui locus inter Ampennum & Palumsitus est, ita tamen, ut huic ultimo sit propinquior. Unde memoratus Historiæ Trenorciensis editor conjicit, hanc stationem convenire pago, qui nunc vernacule Bois de Cene appellatur, & qui sex milliaribus ab Ampenno sive Beauvoir, & tribus aut quatuor a Palo distat.
f Vannus, Gallice van, est ventilabrum seu instrumentum passim notum, quo rustici frumentum a paleis purgant.
g Supradictus auctor novissimæ Historiæ Trenorciensis contendit, hunc locum Paulus non Palus appellandum esse. Quidquid sit de hoc nomine Latino, quod etiam Palus in apographo nostro Belfortii scribitur, pagus iste nunc vernacule dictus Paux sex milliaribus a Deensi monasterio distat.
h Corbes hoc loco significat vas ex viminibus textum, quod Galli vernacule corbeille appellant.
i Suffraginibus hic significantur nervi vel articuli, ut Mabillonius in margine notavit.
* al. gaudio
* id est febri
CAPUT II.
Miracula, quæ facta sunt, postquam corpus ejusdem Sancti in monasterio Deensi collocatum fuit.
XXV.
Tum denique sole Oceano ruente, nocte decursa, [Cum corpus sancti hujus abbatis] aurora diem porrigente, discessum est istinc, & ad Deas a monasterium properatum est. Igitur cum monasterium ingressi fuissemus, atque in medio ecclesiæ, quæ est instar crucis constructa, scalam cum sacro tumulo, in quo sanctissimum corpus habebatur, deposuissemus; turbis undique confluentibus, atque ingredi cupientibus, inseruit se illis quidam latrunculus, qui præterita nocte fasciolam b cujusdam furto subducens, in sinu gestabat absconditam. Is vero mixtim cum cæteris ingredi tentans ecclesiam, fit turbis mirabile spectaculum. In ipso siquidem introitu ecclesiæ ita immobilis constitit, acsi fixus humi exsisteret. Qui tamen nihil loqui valens, adstantibus cunctis & mirantibus, absconditum in sinu furtum cœpit ostendere, quo mox abstracto, loquendi usum & introëundi ecclesiam officium recepit; confessione quoque data, ac voto facto, ut numquam furtim aliquid deinceps adquireret, remeavit ad propria.
XXVI.
[19] Missarum denique officiis celebratis, orationibus Fidelium ex voto adimpletis, [in monasterio Deensi collocatum esset,] cum gratiarum actione partim ad sua pergunt, partim usque in crastinum ibidem permanent. Inter quos quidam cæcus, Andreas nomine, remanens, sancti Confessoris petivit suffragium: petivit, non dubitavit, & spes sua non eum fefellit. Ipso quippe die illuminari meruit, & jucundus inde recedit.
XXVII.
Detinebatur quoque istic a parentibus quidam puerulus, cujus pes dexter usu gradiendi carebat: poplite namque contracto, pes a terra alius suspendebatur. Sed diutius ante sepulcrum jacens, sine parentum adjutorio vel baculi supplemento, qui venerat contractus, abscessit directus.
XXVIII.
[20] Hæc ita dum aguntur, & Herbidilica c tellus tanto se gaudet illustrari patrono, sparsim se longe lateque talis fama diffundit, [eo accurrum plures persone] & multorum incolas locorum ad sancti Filiberti suffragia expetenda sollicitat. Quibus nec sufficit, ut sani tantummodo pro animarum commissis intercessionem hujus Sancti flagitent; sed quicumque corporis infirmitate aliquem prægravatum habet, illuc studet quolibet perducere ingenio. Videres namque quosdam uno pede, duobus in aliis * fustibus appositis, illuc tendere; quosdam scamella d manibus tenentes quibusdam saltibus festinare; aliquos carrucis, corbeculis, sellis gestatoriis atque scalis advehi; equis quoque nonnullos deferri mutos, surdos, cæcos, variisque oppressos languoribus simul concurrere; qui tamen fideliter expetentes sospitatem, celeriter sanabantur, sicuti cum ad eorum ordinem ventum fuerit, narratum ire curabimus.
XXIX.
Interdum e venerandum sepulcrum cum sacratissimo pignore de scala deponitur, & in dextro cornu ecclesiæ, quæ (sicut diximus) in modum crucis constructa est, collocatur, atque in sinistro latere ecclesiæ scala ipsa appenditur. Non enim ad sepulturam capiendam fundamenta ipsius ecclesiæ apprime jacta fuerant; sed postea a prædicto Hilbodo venerabili abbate, pariete primæ frontis disjecto, & quidquid altitudinis est crucis funditus everso atque copiose extenso, locus sepulturæ mirifice est transvolutus, tribus perinde absidis f circumcirca adjectis. Hæc de ecclesiæ adjectione dicta sint. Sed redeamus, parumper, unde dicessimus.
XXX.
[21] Non magno quoque evoluto temporis curriculo, curritur undique versum ab omnibus; [utriusque sexus,] curritur, inquam, certatim ad hujus Sancti limina ab omni sexu, omni gradu, omnique ætate. Dubitatur, utrum femineus sexus cum ceteris Fidelibus admitti debeat, neche, utpote cujus frequentatio, postquam monachi ibi habitare cœperant, nulla omnino exstitisset. Decerniturque saniori consilio, quatenus accessus eis communis tribuatur usque ad expletionem unius anni, id est, a festivitate ipsius Sancti, quæ vigesimo mensis Augusti die celebratur, usque ad eamdem vertente anno festivitatem; atque ita contributum est.
XXXI.
Cumque a diversis partibus veniens copiosa adfuisset populi multitudo, delatus est a parentibus quidam puer mutus, & claudus annorum circiter quatuor, qui meritis Confessoris almi ipso, quo advectus est, die ambulare cœpit; sequenti vero die locutionem promeruit.
XXXII.
Nec imparem eadem die consecutus est medelam quidam vir, Deodatus nomine: hic nempe vigesimum ætatis complens annum, claudus omnimodis perseverabat; sed aliquamdiu orationi precibusque vacans gressum recepit, sanusque regreditur.
XXXIII.
[22] His etenim diebus quædam femina multis cæca ac debili manu permanens annis, [quævariis morbis] cum ad limina sancti Confessoris se deduci a domesticis expetisset, atque illuc pervenisset, diebus quatuor vel quinque orationibus incumbens, non est a suo privata desiderio: lumine quippe recepto, debilitate fugata, incolumis domum reversa est.
XXXIV.
Alia quoque nobilis femina, quantum sæculi dignitas postulat, sanguinis fluxum patiens, Sancti hujus suffragia cum magno quæsivit desiderio, non satis longe a fide illius euangelicæ mulieris (sicut credimus) distans: Illa enim, Si tetigero tantum vestimenti Christi fimbriam, intra se, salva ero, dicebat; ista vero tantæ fidei ardore flagrabat, ut si scalam, in qua sanctissimum corpus vectum, vel linteum, quo tectum fuerat, contingere potuisset, e vestigio sanitas sequeretur. Quæ simul ut ecclesiam introivit, longius a sepulcro in orationem sese prosternens, ac diutissime meritis sancti Confessoris Domini misericordiam sibi opitulari implorans, humore restricto superfluo, sospitatem adepta est.
XXXV.
Duæ quoque mulieres ob difficultatem partus letaliter periclitantes, petierunt a viris suis se ad Sancti hujus limina deferri; qui vota mulierum complentes, tendunt una cum illis illuc pergere; quarum una, antequam monasterium intrasset, partu absolvitur; altera vero cum basilicam intrasset, & orationem fudisset, surgit quantocius, & celeriter egreditur; vixque forinsecam monasterii potuit contingere portam, usquequo enixa esset puerulum. Sicque officium humanæ naturæ complentes, & in dolore parturientes, periculo tamen ereptæ, reddunt Deo gratiarum actiones, magnificantes merita sancti Confessoris.
XXXVI.
[23] Quidam etiam Hildebrannus nomine, annorum fere viginti, graviter claudicans, plaustro se imponi jussit, ac sancti Confessoris auxilium expetere studuit; [& incommodis laborantes,] ad cujus cum pervenisset limina, ibique duobus vel tribus diebus in precibus perseverans, Domini misericordiam exoraret, gressum recepit, domumque actutum reversus, gravius claudicare cœpit (quippe qui utriusque pedis gressu caruit) iterumque allatus sanitati restituitur; qui celeriter regrediens privatur pedum officio, demumque revectus sanatur. Incolumitate vero donatus, jam non audet discedere, permanet proculdubio in sancti Confessoris servitio. Et quia ex ingenuis procreatus erat parentibus, tradit se ex toto atque devotat tam egregio Patrono, cujus se credidit meritis salvatum. Tum denique post aliquot dies licentia a Patre monasterii ad propria remeandi accepta, sanus deinceps permansit.
XXXVII.
Ex Durio namque vico quædam mulier adoratum veniens ad sancti basilicam Confessoris, filiam suam, quæ cæcitate damnata erat, secum adducere curavit, excubansque ibi aliquamdiu, remeavit cum filia ita, ut venerat, cæca. Cumque iter ageret, horaque cibum capiendi advenisset, in acceptione potus, & invocatione Domini, meritis sancti Filiberti illuminata est. Sicque cum magno revertitur gaudio, gratias omnipotentis Dei misericordiæ referens, meritaque beatissimi Confessoris collaudans.
XXXVIII.
Alia vero femina ex villa Borginno, asello advecta, pluribus nota, multo tempore incedere non valens, cum precem suam ante venerandum fudisset tumulum, incolumitate recepta, propriis reversa est pedibus.
XXXIX.
Necnon anus quædam duodecim annis paralytica degens ex vico Ansionno g advehitur, & oratione facta illico sanitati redditur.
XL.
[24] Infra terminum denique Ratinsim h quidam vir triennio gravi ægritudine laborans, [implorata Sancti ope,] ita viribus exhaustus erat, ut nec cum baculo aliorsum incedere posset. Hic autem cum de ligno scalæ jam dictæ aliquid accepisset (quicumque enim aliquam sibi particulam ex ea excidere poterat, ob reverentiam & amorem ipsius Sancti secum ferebat) idque cum summo honore & reverentia osculatus fuisset, mox se, omni depulsa infirmitate, convaluisse persensit. Crastina die quippe adveniente, lecto spreto, indutus vestimentis, pedetentim ad sacra limina visitanda ocius ire acceleravit.
XLI.
Nec minori deprimebatur valetudine infra præfatum terminum quædam sancti Martini femina, cui cum istius scalæ lignum a fidelibus deferentibus oblatum fuisset, ut saltem exemplo supradicti hominis aliquid meritis Confessoris convalesceret, eique suasum esset, ut cum maximo honore illud veneraretur; tunc illa tantam Confessoris almi reverentiam parvipendens, ipsam particulam ligni accepit, atque in ignem projecit. Non tamen quod contemtim vel potius despective gessit, sine divina ultione pertulit. Neque enim citius illud lignum in ignem cecidit, quam ipsius miserabilis feminæ oculus dexter in eumdem ignem, naturalem locum relinquens, prosiliret. Quod cum ab iterum venientibus illius loci hominibus relatum fuisset, non admodum credebatur, quousque tandem ipse, de cujus beneficio ipsa erat femina, venit, vir valde nobilis, veritatique studens potius, quam vanæ verbositati, & ita factum fuisse confirmavit.
XLII.
[25] Sed neque silentio comprimi debet, quin palam fiat illud præclarum miraculum, quod per hujus scalæ lignum declaratum constat fuisse. Est namque villa quædam non nimia a monasterio distans longitudine, [per intercessionem ipsius] quam cum ob incuriam cujusdam succendere ignis cœpisset, & spatiantibus flammis huc illucque diffunderetur incendium; ventum est ad quamdam mansiunculam, in qua aliquid de ipso habebatur ligno. Sed cum pars ipsius ædiculæ combusta esset, continuo ut ad columnam, in qua appensum erat, flamma vorax pervenit; ita in sese retorquens, totum incendium obtorpuit, ut nec scintilla quidem deinceps appareret. Hoc denique cum longius personuisset, omnes qui de ipso scalæ ligno aliquid habebant, ad monasterium detulerunt, sciscitantes, quid de ipso facere deberent: non enim audebant tam venerabile lignum sine sui veneratione habere. Quibus responsum est, ut vel in ecclesiis sibi propinquis, in quibus die noctuque Dei Officium celebratur, collocarent; vel etiam unde acceperant, restituerent: quod ita factum est.
XLIII.
[26] Nec multo post contigit sane venisse ex villa Longado ad suffragia sancti Confessoris poscenda, [sanitati restituuntur,] quamdam feminam cæcam, sancti ac beatissimi Hilarii famulam, quæ loca Sanctorum subinde visitans, quatuor (sicut ipsa fatebatur) vicibus fuerat illuminata, & totidem cæcata. Venit nempe ea, ut dictum est, de causa, ut lumen mereretur accipere. Accepit tamen miseratione Christi, sed inter redeundum cæcatur in via. Iterum revertitur & illuminatur. Suadetur interim ei a nonnullis, ut confessionem ex toto corde cuilibet daret sacerdoti, ne forte lumen oculorum tenebræ impedirent animæ. Illa vero miserabilis, hoc consilio spreto saluberrimo, in hæc verba ultra quam decuerat, stomachando prorupit dicens, quod sanctus Filibertus sibi illuderet, ac jocunde se exerceret. Hoc dicto obmutuit, sicque sine sermone triduo vivens, propter fores monasterii vitam finivit.
XLIV.
[27] Jam quidem aliquod temporis spatium intercesserat, & ecce diversarum urbium diversorumque locorum populus ad istius Sancti patrocinia flagitanda catervatim confluens, [famaque miraculorum percrebrescente,] effecerat pæne innumerabilem utriusque sexus turbam. Ingrediuntur ecclesiam vicissim, ingerit se cum primum introëuntibus quædam paralytica femina, utpote cui summa incumbebat necessitas (septem denique annis hujusmodi patiebatur incommoditatem) quæ mox ut ante non incassum procidit sepulcrum, Domini supplicans pietati, quidquid infirmitatis erat, discessit, & cunctis, qui aderant, mirantibus, incolumis recessit.
XLV.
Egreditur prorsus ex tanta multitudine post paullulum quidam non modicæ fidei homo, cui per biennium loquendi usus denegabatur, manusque ejus dextera vel pes arefacti erant, ac ei, qui cuncta novit, qui etiam corda respicit universorum, suppliciter non supervacue supplicans, meritis sancti Viri sibi opitulatum iri profusa deposcebat ex corde intimo prece; cujus fidem & devotionem respiciens Dei pietas, Confessoris almi meritis opem tribuit indigenti, sermonem reddens, manum gressumque restaurans.
XLVI.
Isto incolumitati restituto, oblata est ex Namnetico i territorio quædam femina, cujus dextra pars corporis ita omnino debilitabatur, ut nec incedere, vel aliquid utilitatis posset gerere. Quæ Domini largissimam miserationem supplici corde implorans, sospitatem adepta, læta regressa est.
XLVII.
[28] Advehitur interim equo quidam utroque pede claudus, [etiam ex remotioribus locis eo adducuntur] qui decimum annum sine gressu transigens, undecimum identidem attingebat. Hic cum ecclesiam sancti Confessoris a longe vidisset, equum quantocius descendit, ac partim pedibus, partim quoque manibus humo repens, prout tali concessum erat cursori, cursim ante sepulcrum veniens, totis viribus Dei omnipotentis interventu sancti Viri petebat adjutorium. Denique cum ab oratione surgere vellet, manuque dextera cancellos apprehendisset, quibus sustentatus levius surgeret, statim Confessoris obtentu erigitur sanus, lætusque de ecclesia egreditur.
XLVIII.
Dum vero tam præclaris miraculis sancti Confessoris merita mundo panduntur, & largissima Dei bonitas in talibus veneratur, colitur, adoratur, magnificatur; Namnetis civitas ostendit se non esse usquequaque ab omni labe immunem. Mittit quippe ad hujus Sancti limina quemdam virum vinculis devinctum, gravi onere depressum, dæmonio plenum: sed nec ab hujusmodi peste fuganda merita almi Confessoris cessare noverunt. Custodiunt namque miserabilem virum propinqui & noti, qui eum adduxerant: velit, nolit, studet parsimoniæ: legitur super eum exorcismus, fit oratio ad Deum pro illo; facessunt insidiæ inimici, liberatur a diabolico furore; redditur ecclesiæ, sociatur fideli catervæ: refert Deo laudes, agit gratias sancto Confessori, cujus prece se credit liberatum: permanet ibi aliquot diebus, discedit sanus.
XLIX.
[29] Adducuntur postmodum pari modo energumeni nonnulli, quorum nomina vel loca, quæ memoriæ occurrant, [energumeni aliique male affecti,] submittere maluimus. Horum namque primus ex Ansionno Pictaviensi vico adducitur; secundus ex sancti Martini Vertavensis k monasterio; tertius ex monasteriolo Verna l, Datbertus nomine: quinto ordinis loco duæ viduæ mulieres ex Namnetico adducuntur territorio, quarum una Dominica vocabatur; alterius nomen excidit. Sexto quoque quædam femina ex villa Cavannis. Isti denique multis modis furentes, utpote qui malignis agitabantur spiritibus, atque prope sepulcrum vel limina ecclesiæ excubantes, jejuniis atque abstinentiæ licet inviti operam dantes; tandem meritis sancti Confessoris Dei pietate respecti, omni infestatione immundorum spirituum expulsa, pristinum sensum recipientes, incolumes ad propria omnes laudantes Deum redierunt.
L.
Qualiter etiam infra memoratum terminum Ratinsim quædam mulier amentiam incurrerit, pandendum est. Quadam namque die domum suam egrediens, intus remansit solus filius suus parvulus: cui ne forte, quemadmodum facile tali solet accidere ætati, ploratus insurgeret, datum est ei, nescio ovum fuerit, an pomum. Eratque in eadem domo vas capiens modium, vel eo amplius, aqua plenum. Quod cum adiisset puerulus, cecidit intro quod manu tenebat. At ille ingerens se, nescius periculi, plus quam debuisset, laxante gressu evolvitur in aquam, & moritur. Mater vero post paullulum reversa, puerum sæpius inclamans, hac illacque discurrens, mox ut exanime corpusculum invenit, corruit; & impos mentis effecta, sensu excessit. Sed ad limina hujus Sancti, viro suo faciente, perducta, pietate Dei meritisque sancti Confessoris recuperationem meruit.
LI.
[30] Pictavis m denique, populosa civitas, non patitur esse libera, quin se profiteatur habere, quod non sit sanitatis. [& optatam salutem impetrant.] Transmittit quoque & ipsa virum insanum Martinum nomine, impotem mentis effectum, omni sanitate destitutum, dæmone repletum. Sed nec in hunc Dei bonitas tarda fuit. Tertio quippe, postquam illuc venit, die expleto, sanus effectus est, lætusque rediit glorificans Deum.
LII.
Sed & illud memorabor *, quemadmodum istuc adductus ex propinquo loco quidam hujus gravissimæ pestis plenus, cum litteras non didicerit, in basilica sancti Confessoris laudes cecinerit. Dominica namque aderat dies, & signum ad officium primæ diei horæ persolvendum fuerat pulsatum. Tunc ille miser in ecclesiam ductus, cœpit miserabiliter furere; sed paulisper quiescens, cum hymnus ejusdem horæ caneretur; ita ceteris altius ipsum hymnum canere cœpit, acsi ab ineunte ætate litteras vel hymnum didicisset. Necnon & quosdam versus psalmorum similiter cantabat, quasi litteras sciret. Qui vero hæc legerit, propter quod immundus spiritus talia per os ejus protulerit, facile perpendere poterit. Nimirum non ideo cecinit, quod Dei officium curaret, sed Dei officio intentos impediret; suatim * n agens semper bonos impedire, & a veritatis via avertere cupiens.
ANNOTATA.
a Monasterium Deense situm est in regione Herbidilica, de qua postmodum agemus, illudque recentiores monasterium S. Filiberti dixerunt, & a grandi lacu vicino vernacule saint Filibert de Grand-lieu cognominarunt, ut Valesius in Notitia Galliarum pag. 245 testatur.
b Quid sit proprie fasciola, disputatur in Glossario Cangiano, quod consuli potest, cum parum hic ad rem nostram faciat, qualem rem fur ille subduxerit.
c Herbidilicaterra, quæ etiam vocatur pagus vel Comitatus Herbatilicus, & interdum Herbatilicensis, vernacule le comte d' Herbauge aut Arbauge in confinio Nannetensi & Pictaviensi jacet, ut apud Valesium in Notitia Galliarum pag. 245 fusius refertur.
d Scamellum vel Scamnellum plerumque usurpaturinstrumento, cui manibus innituntur ii, qui facultate gradiendi destituti genibus reptant, ut variis exemplis ad hanc vocem in Glossario Cangiano ostenditur.
e Interdum hic sumitur pro interea, ut sensus indicat, & Mabillonius in margine exponit.
f Absis vel absida, Græce ἀψὶς, apud veteres auctores proprie fornicem vel quamlibet structuram arcuatam & concameratam significat. Sed apud scriptores medii ævi accipitur pro parte interiori ædis sacræ, in qua altare collocari solet, & alias habet significationes, quæ in auctiore Cangii Glossario ad hanc vocem videri possunt.
g Teste Mabillonio, alibi scribitur Ansinono; sed ille præfert lectionem Ansionno; quo quidem nomine significatur locus, in quo situm est monasterium sancti Jovini in provincia Pictaviensi, quod antiquitus Ansion dicebatur, ut ex infra dicendis confirmabitur.
h Pagus Ratinsis vel Ratiatensis situs est in finibus Pictaviensis territorii, Ligeri amne distinctus a Britannia Armorica, cui tamen tribuitur. Nunc titulo Ducatus gaudet, & vernacule le Duche de Raiz vel Retz appellatur, ut apudValesium in Notitia Galliarum pag. 465 & sequente legi potest.
i Namneticum vel Nannetense territorium; vulgo le Nantois, in Britannia Armorica seu Minori situm ac satis notum est.
k Monasterium Vertavense, vulgo Vertou, in diœcesi Nannetensi conditum est a sancto Martino abbate, cujus Vitam & miracula Mabillonius Seculo primo Benedictino pag. 371 & sequentibus edidit. Nunc est Præpositura subjecta cœnobio Ansionnensi S. Jovini, de quo superius littera g egimus.
l In apographo nostro Belfortiano pro monasteriolo Verna legitur monasterio Louverne. Nescio, utra lectio sit præferenda: nam neque Vernense neque Louvernense cœnobium hactenus invenire potui.
m Pictavis, Pictavia, Pictavium, vulgo Poictiers, est urbs Galliæ & Pictaviensis provinciæ caput, episcopalis sub archiepiscopo Burdegalensi. Sed imposterum tam notas & celebres Galliæ civitates & regiones non explicabo.
n Suatim agere, ut hic legitur, apud veteresquosdam scriptores significat more suis agere. Sed videtur præferenda lectio Chiffletii nostri, quæ pro suatim agens habet satagens, ut in margine notatum est.
* Ms. Belfort. memorabo
* Chiffl.satagens
* forsan alis id est, axillis
CAPUT III.
Alia miracula, quæ in eodem monasterio coram reliquiis Sancti contigerunt.
LIII.
Advenerat nempe alma dies, in qua annua festivitas beatissimi Confessoris de ejus depositione tertio-decimo Kalendarum Septembrium celebratur, [In annua Sancti festivitate] & se ad ejus sollemnitatem populus congregaverat copiosus. Sed ut tanta festivitas gloriosior fieret, adornatur etiam miraculis, quæ breviter annotata subduntur. Dumfrada namque quædam femina in scala delata, antequam ad ecclesiam usque esset advecta, de scala prosiliens, non clauda, sicut prius erat ex utero materno, sed libero gressu sanctum adiit sepulcrum, fusisque orationibus, populo mirante, sana rediit domum.
LIV.
Anus quædam de Quavasio * Pictavensi vico, debilis manibus multis vivens temporibus, damna manuum eadem die meruit recuperare.
LV.
Necnon claudus quidam in vicino commanens monasterii, annorum fere duodecim, ambulandi officium percepit.
LVI.
Alius vero claudus ex Andegavæ a regione, suras cruribus a nativitate appositas habens, vixque duobus scamellis quibusdam repens saltibus, eodem fere momento incolumitati redditur, cunctisque stupentibus in tantis sancti Confessoris meritis, ab omnibus Deus glorificatur.
LVII.
Similiter quidam Betto nomine, de Namnetico advectus ex villa Provingaria, pede contractus utroque, coram omni plebe directus sanus abscessit.
LVIII.
[32] Peractis siquidem Missarum sollemniis, quædam femina Britanniæ oriunda in partibus, [cæci, muti,] nomine Romeda *, quæ triginta annos sine luce transegerat, non parva exspectante populi multitudine, lumen recipere meruit.
LIX.
Dicatur insuper, quod semina quædam sancti Martini allata fuerit, nomine Resta, omni compage membrorum debilitata, atque contractione nervorum obligata, quæ tamen optatis potita est votis, sana denique rediit, licet valde miserrima venerit.
LX.
Ad hanc quoque festivitatem Dodolenis femina a nativitate muta, (annorum quippe erat triginta) cum dominam suam ire conspexisset, in hujusmodi post eam verba prorupit: Domina, domina, clamans, exspecta me, dixit: tecum enim ibo ad festivitatem domni ac sanctissimi Filiberti. In talibus etenim verbis sermonis officium accipiens, ad jam dictam festivitatem lætanter properare sategit, & quo modo loquelam accepisset, omnibus innotuit.
LXI.
Quid vero in quodam puero istius Sancti meritis factum sit, non est silendum. In Marga namque ipsius Sancti villula, femina quædam filium pariens, in hujus mundi lucem sine luce profuderat oculorum. Sed cum ad hanc festivitatem eum cœpisset deferre, continuo ut domum suam exivit, pueruli oculi aperti sunt, vidensque ad sacra limina delatus est, præbuitque omnibus se contuentibus de tali facto non modicum tripudium.
LXII.
[33] Non post multos autem dies festivitatis transactæ, [mulier contracta] quemadmodum advecta atque sanata fuerit ex Cenomannico territorio quædam femina, Rainildis nomine, cui diuturna ægritudo facultatem recte ambulandi subtraxerat, manumque debilitaverat, gibbusque prævalidus dorsum ejus occupans infeliciter incurvaverat, ita ut cælum respicere non posset, sed in modum quadrupedis animantis, sicut pedibus, ita quoque in eundo manibus utebatur, narrare gratum habui. Hæc namque Sanctorum loca sæpius frequentaverat, ut sanari mereretur: sed tamen adipisci sanitatem nondum merita fuerat. Admonita est tandem aliquando in somnis, sicut ipsa testata est, ut si sospes vellet fieri, beati Filiberti patrocinia expetere satageret. Evigilans vero illa valde gavisa de tam optato responso, una cum filio suo, Rainario nomine, annorum fere undecim, qui de matre debili debilis processerat, navim conscendit, cursuque veloci, Sarta b fluvio agente, Meduanæ c amnem ingreditur, qui graviore impetu currente Ligeris d descendit in alveum, & usque ad optatum portum, qui Retiatus edicitur, distans a monasterio octo milliariis, celeriter decucurrit. Tum mater cum filio navim relinquens, plaustrum adscendit, & ad desiderata limina se perduci exposcit. Sed cum a monasterio non plus quam milliario distaret & dimidio, præfatus filius ejus de plaustro se projiciens, qui utroque pede contractus erat, tramite nititur recto incedere, & sine ullius adjutorio cœptum perficit iter.
[34] Mater vero hæc cernens plus fit avida salutis, creditque se non esse a Domini misericordia destituendam. [vel paralytica,] Perducta vero ad limina desiderata, ingreditur sancti Confessoris basilicam; fusisque precibus, collocat se sub supradicta scala, atque sopore imminente obdormit. Cumque somnum caperet, visum est ei, quod sanctus ad se venisset Filibertus, & percutiens gibbum ejus excitasset eam. In hac denique visione expergefacta, cœpit ab ore & naribus ejus sanguis non guttatim tantum, sed copiose profluere: quæ nihil aliud inter hæc, nisi, Sancte Filiberte, clamabat, adjuva. Celebrabatur namque tunc vespertinum officium, quo expleto, sciscitatur ab ea, quid sibi esset, vel cur ita basilicam clamoribus repleret. Illa vero hanc se visionem intuitam fuisse, adserens surrexit, non absque magno dolore ab illo, in quo jacebat, loco directa, & ad venerandum ducitur sepulcrum: omnique ademta deformitate, incolumitatem consecuta est. Permansit denique postmodum propter forinsecam monasterii portam aliquot diebus cum filio suo, nolens locum relinquere, in quo a Domini fuerat misericordia visitata, & precibus sancti Confessoris sanitati restituta.
LXIII.
[35] His etiam diebus ex Redonico f populi maxima veniens multitudo, [aliique variis morbis oppressi sanantur,] adduxit ad Sancti limina puellam quamdam, quam uterus matris mutam protulerat. Sed ut merita hujus sancti viri declararentur, ac devotio comitantis populi magis magisque exardesceret, inter veniendum soluta est lingua puellæ, & recte loqui cœpit. Cumque ecclesiam ingressa fuisset, orationem dominicam, quam numquam loquendo dixerat, ordinatim dixit glorificans Deum.
LXIV.
Nec taceri debet, quod ex eodem loco quædam femina, Salatia nomine, contracta fuit advecta, & sanitatem recepit.
LXV.
Pandi quoque debet, quia puella quædam officio utriusque manus carens, hujus Sancti meritis recuperationem meruerit.
LXVI.
Per idem vero tempus Aldetrudis quædam femina de Constantino adveniens, annos nata triginta, incola loci, qui Duo-Gemelli g vocitatur, ante sanctum sepulcrum crebris precibus Domini deposcebat auxilium: erat quippe cæca, & a transeuntibus alimoniæ stipendium accipiens, exinde victitabat. Hæc nempe ostiatim excubans, ac die noctuque interventionem hujus Sancti implorans, illuminari meruit, quia pulsare non cessavit; quæ postea atrium ecclesiæ scopis crebrius emundans, aliquibus diebus ibidem permansit, ac demum gaudens discessit.
LXVII.
Sed cur taceam, quod plurimis notum esse constat? Quædam namque femina hydropica hujus Sancti quæsivit patrocinia. Sed cum de vino, in quo beati viri baculus dilutus fuerat, bibisset, omni tumore represso sana efficitur.
LXVIII.
Expertus est pari modo hanc medicinam quidam puer hydropicus, cujusdam viri nobilis filius, qui ex ipso potatus vino, a parte quoque vocatus, ab eodem liberatus est humore mort fero.
LXIX.
[36] Volvitur interea annus, & populi pæne innumeri ad hujus Sancti confluunt festivitatem. [& duo propter furtum] Adest copiosus sexus femineus, gaudens de tanto Patrono, dolensque de sui ingressus prohibitione. Celebrantur interim Missarum sollemnia, ostenduntur Dei miracula. Ratbertus quidam nomine, pede claudus utroque, interventu sancti Confessoris coram omni dirigitur populi frequentia, & suis gratulatur pedibus incedere, qui remigio brachiorum duo manibus gerens scamella, illuc advenerat admodum confectus.
LXX.
Dominicus perinde quidam nomine, dextro claudicans genu, contractione enodata, plurimo exspectante populo, gressum recepit.
LXXI.
Est quoque eadem die tertium sancti viri meritis ostensum miraculum, quod silentio haud tegi nequaquam debet. Currentibus namque, sicut dictum est, ad basilicam Confessoris viris & mulieribus, nocte antequam ad monasterium perventum esset, furata est quædam femina fasciam sociæ suæ: sed nihil inde timoris habens, cum ceteris ecclesiam petivit. Missarum laudibus expletis, duobus etiam supradictis miraculis patratis, reverti parant omnes ad propria. Jungitur quoque ista suo comitatui, ac tentat regredi. quæ, cum ad pontem, qui ad monasterium venientibus super fluvium Bedoniam h transitum præbet, pervenisset, retro corruit. Stupentibus qui aderant, surrexit; iterumque incedere volens, retrorsum cecidit. Tunc interrogata a suis domesticis, ne forte aliquod facinus absconditum haberet, unde Deum implacatum contra se faceret; confessa est, penes se furtum haberi. At viri magis hinc solliciti revertuntur, ducentes eam ad monasterium. Innotescit hoc apud omnes, redduntur ab omnibus Deo laudes, qui meritis Confessoris almi occulta ita facit esse manifesta. Post hæc illa, confessione ex corde data, pœnitentia accepta, remeavit ad propria.
LXXII.
[37] Accessu vero feminarum prohibito, figitur crux in signum longiuscule a forinseca monasterii porta, [& irreverentiam puniuntur.] quousque uterque sexus admitti debeat, causa scilicet negotii, quia ibidem nundinæ exercentur, in quibus quid quadam die acciderit, dicam. Plebeia namque multitudo oratum ad sacrum venerat sepulcrum, votisque completis, reverti cupiebat. Tunc unus e turba tabernam ingressus est, ut sibi vinum emeret. Venumdabatur enim, nisi fallor, illis diebus sextarius vini uno denario. Emptor vero nonnisi dimidium sextarium emere volebat: sed integrum, non dimidium habebat denarium. Convenit autem inter illos, ut venditor integrum acciperet denarium, & daret emptori unum dimidium denarium, & vini dimidium sextarium. Sed qui vendebat, non bene suo intendens negotio, sextarium vini, & dimidium dedit denarium. Emptor namque hæc considerans, noluit innotescere venditori; sed abiens ad prandium, vinum cum suis ebibit. At ille, qui damnum patiebatur, in semet reversus, intellexit, se plus vini quam debuerat, dedisse, insuper & pretium reddidisse: qui parumper exspectans, revertitur idem vir cum ipso dimidio denario, postulans pro eo iterum sibi vinum dari. Tunc ille, qui proximo in negotio deceptus fuerat; Bene, ait, tibi jocaris, amice; non enim tuum, sed meum adfers: tulisti quippe meum & vinum & pretium. At ille cœpit cum juramento affirmare, non nisi suum detulisse, atque ad ultimum tali se vinculo nullo cogente devinxit: Non placeat, ait, beatissimo Filiberto, si verum est, quod in me dicis, ut hinc mecum vinum, quod bibi, deferam. Nec mora, vix citius hoc dicere potuit, quam cum dedecore, quod injuste potaverat, coram omnibus rejiceret; potu siquidem vacuatus, dimidium reddidit denarium, & confusus abscessit. Perpendant hinc, qui nomen omnipotentis Dei in vanum assumunt, quid mereantur, cum sancti Confessoris nomen tanti valuerit.
ANNOTATA.
a Andegavensis vel Andegava regio, vulgo l' Anjou, quæ sæpius Andecava appellatur, a Septemtrione Cenomanensi provincia, ab Occidente Britannia Minori, a Meridie Pictaviensi, & ab Oriente Turonensi provincia terminatur.
b Sarta est fluvius, qui in limite Normanniæ oritur, & per Andegavensem provinciam fluens, ibi Lædum amnem recipit, & paulo post exonerat se in aliud flumen, quod jam indicabimus.
c Meduana, Gallice la Mayenne, vel la Mayne, post varios cursus paulo supra Andegavum auctus Sarta & Lædo, una leuca infra urbemin Ligerim se exonerat.
d Ligeris est famosus Galliæ fluvius, qui post cursum ducentarum leucarum, ex quibus per centum sexaginta sex navigabilis est, tandem se in mare Aquitanicum exonerat.
e Valesius in Notitia Galliarum pag. 466 suspicatur, portum Retiatus hic sumi pro Ratiatus, ac denominari a vico Ratiatensi, de quo supra dictum est.
f Redones vel Rheodones est urbs nota Britanniæ Minoris, vernacule Rennes, a quo verosimiliter hic territorium Redonicum denominatur.
g Hoc loco S. Martinus Vertavensis monasterium condidit, ut Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 562 num. 13 & sequente tradit.
h Bedonia vulgo la Baulogne est fluvius ille, ex quo Ludovicus imperator anno 819 aquam deducere permisit Arnulfo abbati, ut patet ex diplomate istius imperatoris, quod apud Chiffletium nostrum in Probationibus Historiæ Trenorciensis pag. 191 legitur.
* Chiffl. Cucviaco
* Chiffl. Romedo
CAPUT IV.
Reliqua beneficia, quæ ibidem ægris & afflictis per intercessionem hujus Sancti collata sunt.
LXXIII.
Tempore quoque currente, ac populis, qui jam hujus Sancti limina visitaverant, [Patrocinio hujus Sancti invocato,] iterum ea frequentantibus, aliisque, qui nondum illuc venerant, convenientibus, quæ digna memoratu gesta sunt, non videntur sileri. Ex territorio namque Turonensi Theodoricus quidam nomine, genua contractus, ut Dei opem, beato Filiberto patrocinante, mereretur, ad ejus basilicam in carruca devehitur; qui aliquantisper propter ostium excubans basilicæ, non frustra præstolatus est auxilium. Genibus quidem restauratis, vehiculo contempto, sanus recessit.
LXXIV.
Puer etiam quidam septennis, Ragambertus nomine, lippitudinem oculorum cum nimio perferens dolore, istius Sancti obtentu gavisus est, se & dolore caruisse luminum, & clarissimum recepisse visum.
LXXV.
[39] Quidam denique cæcus per idem tempus, Genocher nomine, [cæcus illuminatur,] Britannia oriundus, quemadmodum illuminatus sit, dicam. Cum enim ejus visus aggravari & quadam crassitudinis albugine obtegi cœpisset, petivit a domino suo, ut sibi liceret sancti Confessoris expetere suffragium; nec tamen impetravit. Detinetur in servitio solito, denegatur ei aditus: cæcatur interim uno oculo. Supplicat iterum crudeli domino, deprecaturque eum humillime, quatenus sibi licentiam eundi ad jam dicta limina daret; eoque negante, sicut unum, ita quoque oculum amisit alterum, fitque omnino cæcus. Tunc dominus ejus, cum nil servitii ex eo posset extorquere, (non enim quid gereret, videre poterat) dedit ei licentiam. At ille quoquo modo potuit, exoptata adivit limina. Qui Domini misericordiam meritis almi Confessoris diutius præstolans, tertio postquam illuc venit die illuminari meruit, & nihil læsionis habens oculorum, qui cæcus venerat, videns abscessit.
LXXVI.
[40] Ex Blesensi prorsus confinio quidam vir, mutus pariter & claudus, tantarum fama virtutum longius volitante, devehitur ad tam eximii Patroni limina, [& plures viri ac feminæ] fidei tantam habens constantiam, sicut ipse postea confessus est, ut si ad venerandum deferri mereretur sepulcrum, claudicatione actutum careret, locutionemque reciperet; quod ita rei probavit eventus: delatus namque illuc cum fuisset, quia verbis non poterat, Deum corde ac fide implorans, intercessionemque hujus Sancti medullitus flagitans, gressum simul & loquelam recipere meruit.
LXXVII.
Quidam namque rusticus quadam in villa quinto-decimo a monasterio distante milliario commanens, suum perdiderat bovem. Quem per diversa requirens loca, & minime reperiens, candelam fecit, eamque ad Sancti referens sepulcrum accendit, ac questu lacrymabili sanctum cœpit Filibertum deprecari, ut amissum sibi restitueret bovem. Agit hoc diutius, & ut frustratus non discederet, imponit etiam super sepulcrum cuppam a argenti fusilem pondo viginti denariorum b. Post hæc inde egreditur, & ante forinsecam monasterii portam invenit bovem, quem quærebat, erroneum, gerentem in cornibus funem, cum quo subductus fuerat. Tunc Deo gratias agens, sanctoque Confessori supplicans, recepit animal suum, reduxitque ad nota præsepia.
LXXVIII.
[41] Homuncio quidam ex confinio Namnetici territorii, [in diversis necessitatibus] basilicam sancti Viri invisere cupiens, pervenit usque ad ripam Ligeris: navi quoque inventa, quæ flumen transitura erat, petivit a gubernatore, ut sibi transitum præberet. Gubernator vero, quia pauperculus, unde naulum daret, non habebat; spretis ejus precibus fune soluto, cum ultra tendere certat, jam jamque medium fluminis transmissus esset; subito obstupefactus, gubernaculo amisso obtorpuit; navisque ita immobilis, remige inaniter laborante, perstitit, acsi in arida, non in flumine, posita videretur. Tunc viri, qui in navi erant, in semet reversi, arbitrati sunt, se propter adspernationem pauperis talia pati. Quocirca celeriter quasi navi sponte currente, unde digressi fuerant, revertentes, jubent homunculum navim conscendere, atque cursu citissimo supradictum transeunt fluvium. Assumens autem pauperculum gubernator ipsius navis, ad optatum deduxit locum, & quod sibi propter ipsius pauperis adspernationem accidisset, innotuit. Iste est sanitati redditus, typo quippe laborabat quartano c: ille vero orationibus peractis, quem exhaustum gravi adduxerat morbo, sanum reduxit, transque ripam posuit jam dicti fluminis.
LXXIX.
[42] Quomodo quidam Marinus nomine, vel quali commercio gressum recepit, [& infirmitatibus] celandum non est. Quindecim siquidem annis absque incessu recubans, sextum-decimum perinde adoriebatur. Audiens vero tardius quam oportuerat; vel si audierat, surda, ut dici solet, aure transierat tot Confessoris præclara insignia; cereum jubet fieri, atque ad sanctum sepulcrum deferri mandat. Sed gestator cerei vix dimidium * confecerat milliarium, cum iste levius se sensit habere; paullatimque vigore redeunte, omni debilitate vel contractione explosa, incolumitatem adeptus est. Postea vero Dominum adoraturus, suoque Interventori gratias redditurus, ad monasterium sanus venit, notum faciens, qualiter virtus divina meritis Confessoris almi ei sanitatem attribuerat.
LXXX.
Quadam autem die quædam femina in supra memorata villa Boginno, quæ parvo a monasterio separatur spatio, ignem domi accendens, suam occupavit flamma ædiculam: quæ cum nullum virorum haberet adjutorium; ut se adjuvaret, sanctum Filibertum cœpit invocare. Tunc flamma ab ejus convulsa ædicula, vicinas apprehendit arbores, atque in sese, materieri non nocens, reflectitur moribunda, domusque inusta permansit. Egit hoc nimirum invocatio nominis tam gloriosissimi Viri, & fides pauperculæ mulieris.
LXXXI.
[43] Ex plebeia namque manu vir quidam diuturno ægrotans tempore, [auxilium ejus experiuntur.] jussit se suo imponi plaustro, & ad hujus Sancti limina devehi; qui cum allatus fuisset, & aliquibus diebus in precibus perseveraret, atque ostiatim die noctuque excubaret, nocte quadam, cum se sopori dedisset, vidit sibi quasi sanctum adsistere Filibertum, duos boves aurea habentes cornua sibi porrigentem ac dicentem: Accipe, o homo, istos boves, & jungens eos ad plaustrum tuum; vade sanus in domum tuam. Cumque intuitus esset visum, post paullulum sopore discusso evigilans, sanum se, sicut multis exoptaverat diebus, invenit, Deoque gratias agens narravit, qualiter visionem cernens sanus effectus fuerat.
LXXXII.
[44] Eodem vero tempore contigit a partibus Britanniæ, [Nautæ Britanni,] naves ad jam dictum portum, qui Furce vocatur, negotiandi gratia devenisse. Sed inter negotiandum viri tantum unius navis, gubernatore nesciente, partim furando, partim emendo, & hoc cleptim *, ex plumbo beati Confessoris, quod in ipso portu custodiebatur, quodque etiam propter Nortmannos a sæpe dicta insula elatum fuerat, non modicam subripuerunt partem. Negotio quippe expleto, cupiunt reverti; sed vento cessante secundo, detinentur quinque diebus. Sexto denique adveniente die, subsolano * leniter flante, funibus solutis parant iter aggredi, navibusque in altum deductis adveniunt, velint, nolint, ad nostræ insulæ portum, qui Concha nuncupatur; jactisque anchoris vento quiescente consistunt. Demorantur nihilominus istic novem dies. Dantur vero eis ab insulanis, quæ necessaria erant ad comedendum vel bibendum, veluti alienigenis. Non enim ex suo comedere poterant commercio: annonam quippe non attulerant; sed sal tantum deferebant.
[45] [qui plumbum ad Sanctum spectans furati fuerant,] Decimo autem die, sole oriente, subsolanus pariter consurgit. Nautæ vero gaudentes sublevant cornua antennarum, dantque carbasa vento. Cumque longius a terra separati fuissent, subsolano cessante, ab austro africo ad quamdam Britanniæ insulam, cui Bafus nomen inditum est, deportantur: ibique, quia prosperum flatum non merentur, diebus septem detinentur, & hoc merito. Si enim recordati fuissent, quid illi Britanni, qui adhuc beato Filiberto in carne vivente juvencum furati sunt, fuerunt perpessi, numquam eum, qui cum Christo modo in cælis (beatum dico Filibertum) regnat, minus posse, vel minoris meriti esse putassent. Et si hoc verecundiæ fuit, vel furti impudentia prohibuit, seu etiam (quod verisimile esse potest) numquam istud miraculum referri audierant, saltem memorari debuerant, qualiter quadam vice aliis Britannis, qui nimiæ famis tabescebant inopia, oratione sua ac Fratrum suorum ventum redeundi ad propria a Domino impetraverit.
[46] [tempestate jactantur,] Morantur præterea, sicut dictum est, in Bafo insula septem diebus. Octavo autem die, flatu surgente secundo, credunt se mari, cumque vento uberiore impellente, cursu celerrimo spumigeros montes sulcante carina, altius naves sese extollerent, ostenditur eis non tantum mirabile, quantum terribile signum. Proreta namque, qui in prima erat navi, iter subsequentium observans navium, ne in arenas inciderent; cernit repente equitem adversum se tria gerentem spicula, cum tanto impetu ac tanta potentia equo emisso currere, ut omnes perimendi vel etiam demergendi habere videretur potestatem: quem nullum alium nisi Sanctum credidit esse Filibertum. Hoc quoque impetu facto, proreta tantum, qui furti erat conscius, intuente, disparuit eques, atque subsolano compresso, circio spirante revertuntur ad littus Bafi insulæ, unde discesserant. Nautis vero animo consternatis, & quid agerent nescientibus; (nullus quippe furtum, nisi tantum, qui illud perpetraverant, sciebant) eadem nocte beatus Filibertus cuidam viro in ipsa insula, qui multo contractus permanebat tempore, apparens in somnis; Surge, ait, o juvenis, in nomine Domini sanus esto, & vade; dic illis Britannis, quia meum plumbum, quod furati sunt, deferre secum non debent: & hoc illis in veritate dixeris, quia quousque reddatur illud, flatum prosperum habere, patriamque adire non poterunt.
[47] Dato denique die surgere homo a lectulo festinat, [donec ablata restituunt;] sed veluti inscius ambulandi, gressu titubante, baculo tamen suffultus, pergit ad ecclesiam ipsius insulæ, & visum, quod viderat, presbytero illic commanenti innotescit. Aufertur omnis scrupuli dubitatio, ut nihil obstet ita credi, præsertim cum claudus sanus effectus talia referret. Pergit itaque cum presbytero, qui sanus effectus fuerat, ad naves Britannorum: dat sacerdos eis sermonem prædicationis, intimatur de furto in eorum navibus absconso. Mora posthabita, scrutantur omnium naves, inveniuntur apud unam quam plures plumbi crustæ: redduntur presbytero, dant Britones confessionem, agentes facti pœnitudinem. Redditur eis ventus, redeunt ad diu optata litora. Presbyter vero ille crustas plumbi in fusiles vertens massas, ab ipsa insula navibus portum nostrum adeuntibus transmittere curavit, & qualiter sancti Confessoris merita in contracto ostensa fuerint, narrari jussit. De Britannis vero ita se res habet.
[48] Per idem denique tempus Gertrannus quidam nomine, superius memoratæ atque directæ Hiltrudis germanus nativitate, [& aliis ipsius clientibus,] germanusque debilitate, diutius circa hujus Sancti basilicæ ostia excubans, nihil sospitatis apprehendere quiverat. Cum autem dies majoris immineret Litaniæ, & se strato collocasset; calore irruente prævalido, ita totis cœpit ardere membris, acsi propemodum in frixorio detineretur: transegit quocumque potuit modo noctem taliter cruciatus, sed cum solis jubar mundum reddidisset cunctis conspicuum, surrexit a lectulo directus, & eadem die, sicuti Ecclesiæ mos est, crucis vexilla prosecutus fuit, atque deinceps incolumis permansit.
LXXXIII.
[49] Nec ab re fore reor, si referam, qualiter infra sæpe dictum terminum Ratinsim quidam vir commanens, [qui hunc Sanctum pie invocaverant,] periculum evaserit mortis. Fuerat igitur ab amicis vocatus ad prandium. Cumque grande convivium esset paratum, & diversi deliciarum cibi fuissent allati, non defuit etiam piscium copia. Et quia oceani littus inhabitabant, allata sunt multorum genera piscium, inter quæ offertur lupus marinus; quem cum aviditis sumit, utpote piscem, licet nomine abhorreat, affatim delectabilem; una aristarum d, quæ ejus eminent dorso, gutturi inhæsit vorantis, qui ob nimium pudorem veluti homo graridævæ ætatis noluit suæ gravitudinis quemquam esse conscium. Surgens denique gutture a mensa vulneratus, suam properat ad domum: quod non dicam alicui, sed nec suæ innotescit conjugi. Transeunt dies quatuor vel quinque, intumescit guttur. Appropinquat septimus, denegatur cibo potuique aditus, sed nec sic cuiquam, quid sibi inesset mali, pandit.
[50] [conferuntur mira beneficia,] Octava vero die equum festinus adscendit, & se ad hujus Sancti confert suffragium. Sed quia vesperi ad monasterium pervenit, hospitatur nocte illa juxta primam monasterii portam. Cumque signum ad nocturnum sonuisset officium, evigilans ille, sine ullo excreationis strepitu vel tussis impulsu, aristam super suam jacere persensit linguam; quam accipiens, omnibus qui aderant ostendit, & qualiter ejus gutturi hæserat, vel quot diebus ibi fuerat, gratulabundus innotuit. Cujus acutissima productio tantum longitudinis habebat, quantum medius medici e articulus in virili potest manu prætendi. Concessit proculdubio divina pietas tali in facto suo glorioso militi, quod se per Prophetam facturum esse pollicitus fuerat, ut antequam invocaretur, adforet non deprecanti.
[51] [quæ etiam narrator ipse percepit.] His itaque breviter digestis, non quod miracula defecerint, finem facimus loquendi; sed quia multiplicia exstant, & beatissimi Filiberti nondum transpositum est corpus. Ideo sequenti adnectenda sunt operi, sive quæ nostris diebus, exceptis suprascriptis, seu etiam nonnulla, quæ olim sicut ab antiquis, quæ nullo tenentur scripto, referuntur miracula; necnon insuper ea, quæ in ejus transpositione Domini pietas dignabitur, sicut credimus, operari. Supplico præterea omnibus, qui hæc forsitan, non propter almi Confessoris amorem lecturi sunt, ut ejus precibus apud piissimi Domini misericordiam peccaminum meorum veniam impetraturi precentur, cujus meritis me novi tertio tertianis & semel quartanis liberatum typis, Domino Jesu Christo pro nobis nato atque in carne passo præstante, qui cum Patre & Spiritu-sancto vivit & regnat Deus per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Per cupam vel cuppam argenti fusilem hoc loco videtur intelligi calix argenteus, ut Mabillonius in indice suo onomastico explicat, quamvis eadem vox in Glossario Cangiano etiam alias significationes habeat.
b Denarius est genus monetæ, cujus valorem hic determinare non possumus, cum propter multiplicem denariorum speciem ac crebram mutationem non fuerit fixus, ut in auctiore Cangii Glossario explicatur.
c Ex hac phrasi liquet, typum pro febri usurpari, cum hic homo dicatur typo quartano, id est febri quartana laborasse.
d Arista pro ossiculo vel spina piscium usurpatur in auctiore Cangii Glossario, & forte deducitur a voce Gallica areste, quæ eamdem rem significat.
e Chiffletius & ultimus editor Historiæ Trenorciensis pro medici legunt impudici. Verum utraque hæc lectio conciliari non potest, nisi pro articulo digiti medici legendum sit medii: nam medius digitus etiam infamis & impudicus appellatur, ut in Calepino videre est. Digitus autem medicus, qui minimo vel auriculari proximus est, differt a digito medio, quemadmodum claro exemplo in Actis S. Arnulsi Suessionensis episcopi tomo III Augusti pag. 256 & 257 demonstratur.
* al. unum
* id est furtim
* id est vento orientali
LIBER SECUNDUS.
PRÆFATIO.
Qui virtutum insignia, præclaraque miracula in præcedente libello, [Auctor in prologo monet, corpus S. Filiberti] quem de beati Filiberti virtutibus, etsi minus digne, ut debui, prout tamen tunc temporis poteram, composui, & in sequenti pollicitus fueram ea, quæ supererant, seu etiam quæ divina dedisset virtus, me scripturum; cogor non tam miracula, (pro dolor!) quam pæne cunctorum occidentalium regnorum pandere ærumnosa discrimina. Non enim seriem rationis rite conservare poterit oratio, nisi temporum fuerint protelationes relatæ. Neque vero Hildoino a, qui dudum obiit b, sicut pollicitus fueram; sed cuilibet scire cupienti ista scribuntur. Cum enim Redemptoris omnium Christi Incarnationis DCCC & tricesimus sextus volveretur annus, paxque Ludovico imperante aliquantula arrideret, atque immensis populorum gaudiis translatio jam dicti Confessoris, sicuti digestum est, celeberrime ab omnibus honoraretur, veneraretur, glorificaretur; non multo post, duobus scilicet semis annis decursis, præfatus moritur Imperator c, parique emenso spatio, Nortmannorum naves sexag. * sept. d repentino Ligeris ingrediuntur alveum cursu. Namnetum capiunt civitatem; episcopum, clerumque cum maxima populi multitudine in ore gladii trucidant; quod vero restat, captivitati dedunt.
[53] Porro successor regni Ludovici imperatoris Carolus exstiterat, [propter iteratas Normannorum incursiones,] qui aula in regia nutriebatur, quando supra scripti ejus fratres, suo quisque (Lotharius videlicet & Ludovicus, Pippino ante patrem mortuo) potiebantur regno. Sed quia brevitati in talibus studendum est, (non enim idcirco id aggressi sumus, ut gesta potius silenda vel deflenda, quam miracula sancti Confessoris referantur) fit primo inter supra scriptos discordia fratres, tunc demum inter regni primores. Deinde insurgunt fratres juniores, Ludovicus & Carolus in Lotharium seniorem fratrem. Conglobantur horribilia bella veluti intestina: cedit victoria lugubris atque miserabilis junioribus fratribus: illorum discordia addit vires extraneis. Relinquitur fas, pergitur per nefas; deseritur custodia littorum maris Oceani: cessant bella extrinsecus, grassantur intrinsecus; augetur numerus navium, crescit innumerabilis numerus Nortmannorum: fiunt passim Christianorum strages, deprædationes, vastationes, incensiones, sicuti, quamdiu seculum stabit, manifestis patebit indiciis. Capiuntur, quascumque adeunt, civitates, nemine resistente: capitur Burdegalensium, Petrocorium, Santonum, Lemovicensium, Egolisma, atque Tolosa civitas: Andecavensium, Turonensium perinde, & Aurelianensium civitates pessumdantur. Asportantur Sanctorum cineres quamplurimum, fit pæne illud, quod per Prophetam Dominus minatur: Ab Aquilone pandetur malum super omnes habitatores terræ. Fugimus & nos in locum, qui Conaldus e vocatur, in territorio Andecavensi, super alveum Ligeris, quem Carolus jam dictus rex gloriosus, propter imminens periculum, antequam Andecavis caperetur, nobis dederat ob causam refugii, corpore beati Filiberti adhuc in monasterio, quod Deas dicitur, relicto, quamvis a Nortmannis incenso. Non enim adhuc Herbidilica tellus a tanto exspoliari patiebatur patrono, quamdiu pars aliqua ibi commorari poterat monachorum.
[54] [quæ ex dissidio principum Francorum indies augebantur,] Deinde post aliquantulos annos innumerabilis pæne multitudo navium Nortmannorum ingreditur Sequanam fluvium. Nihil enim illis in partibus minus grassatur malum. Invadunt Rotomagensium civitatem, populantur, incendunt: Parisiorum perinde, Belvacensium, atque Melduorum capiunt civitates, necnon Melidunensium devastant castellum: capitur Carnotis: Ebroïcas populantur; atque Bajocas, reliquasque undique secus civitates invadunt. Nullus pæne locus, nullum intactum remanet monasterium: omnes fugam arripiunt. Rarus est, qui dicat: State, state, resistite, pugnate pro patria, liberis & gente. Sicque torpentes, atque invicem dissidentes, quod defendere debuerant armis, tributis redimunt, ac Christianorum pessumdatur regnum. Hispanias insuper adeunt, Rhodanum intrant fluvium, Italiam populantur.
[55] [tandem ex monasterio Deensi Conaldum translatum fuisse.] Dum vero tanta ubique domestica & peregrina desæviunt bella, Incarnationis Christi octingentesimus & quinquagesimus septimus de fluxerat annus. Et quia spes aliqua remeandi ad propria, quæ tamen cassa probatur adhuc esse, nobis inerat, cum huc atque illuc diversis hospitaremur fugitando in locis, corpus beati, sicut dictum est, Filiberti in proprio derelictum erat solo: quia malis ubique grassantibus, nullum certum obtinere poteramus securitatis locum. Sed cum nullum alicubi vel aliunde præberetur refugium, non ferentes, quin nobiscum quaquaversum circumferretur sanctissimum corpus, de ipsis prope Nortmannorum manibus rapitur potius cleptim, quam transfertur festivis cum laudibus, atque in memorato, qui Conaldus dicitur, collocatur loco; ita tamen, ut cum necessitas incumberet, transferri aliorsum potuisset. Quod factum esse constat anno dominicæ Incarnationis octingentesimo sexagesimo secundo; quando de Conaldo motum, ad Mesciacum f suam est villam translatum. Ubi quanta gloriosis ejus meritis miracula claruerunt, cum ea, quæ in fine præcedentis libelli superesse diximus, scripta fuerint, subsequenter adnotata clarescent. Sed quia nec persecutio cessat paganorum, nec volubilitas stare novit temporis, mihique momentaneis minuuntur soles decursibus, jam tempus resque exigit, ut pandantur.
ANNOTATA.
a De hoc abbate San-Dionysiano, cui Ermentarius priorem suum librum dedicavit, in Commentario prævio § 2 egimus.
b Quidam mortem hujus abbatis anno Christi 840 affigunt; alii vero eam usque ad annum 842 differunt, ut refertur in Historia Gallicæ abbatiæ San-Dionysianæ pag. 80, quæ Parisiiis anno 1706 impressa est. Cum igitur Ermentarius hunc secundum librum scripserit anno Christi 863, quemadmodum § 4 Commentarii prævii probavimus, vere dicere potuit, Hilduinum abbatem jam dudum obiisse.
c Ludovicus imperator mense Junio anni 840 mortuus est, adeoque hic auctor uno saltem anno a vera chronologia aberrat, ut Cointius in Annalibus Francorum ad hunc annum num. 17 & sequentibus ostendit.
d Chiffletius noster in Historiæ Trenorciensi cap. 15 fatetur, se primo putasse naves sex aut septem hac lacuna indicari, cum in suo exemplari tantum naves sexa sept. legeret. Sed cum in alio Chronico invenisset. Nortmannos numerosa classe in fluvium Ligerim advectos esse, recte priorem opinionem mutavit, & potius hac litura naves sexaginta septem significare credidit.
e Hoc monasteriolum vulgo dictum Cunaud Comes Vivianus anno Christi 844 vel potius 845 dedit Hilbodo abbati, ut patet ex diplomate, quod Chiffletius in Probationibus Historiæ Trenorciensis pag. 201 & sequente exhibet. Hactenus est Prioratus ab abbatia Trenorciensi dependens,ut Mabillonius hoc loco notat.
f Est locus in territorio Pictaviensi, quem anno 854 Carolus Calvus rex Francorum concessit Hilbodo abbati, ut patet ex illius diplomate apud Chiffletium in Probationibus Historiæ Trenorciensis pag. 207 & sequente.
* Chifflet sexa sept.
CAPUT UNICUM.
Miracula antiqua & recentiora, quæ tum in insula Herio, tum in translatione corporis ad Mesciacum acciderunt.
CAP. I.
Cum vero de Hero Oceani insula ad Ampennum villam, [Deinde narrat nonnulla miracula,] indeque per Varinnas, ad locum, qui Palus dicitur, ventum esset, atque hinc Deas monasterium cum sancto fuissemus, sicuti relatum est, pignore ingressi; tanta utriusque sexus adfuit populi multitudo, ut innumerabilis esse penitus censeretur. Interfuit etiam illic quædam ejusdem Sancti famula ex Celensi villula, habens secum filium oris officio damnatum, suo mutum ex utero profusum. Sed cum, uti fieri in tanta populi densitate solet, inter matrem filiumque aliquanti interpositi essent, puerque matrem cœpisset non videre; clara eam voce cœpit proprio inclamare nomine. Mater vero nomen agnoscens, cujus vocem audiret ignorans, revertitur, puerumque loquentem inveniens, stupefacta miratur: sicque ad laudem sancti Confessoris mutus loquitur, mater gratulatur, populus lætatur, Deus, cujus est quidquid boni est, ab omnibus glorificatur.
II.
[57] Qualiter quidam ex plebeia multitudine sospitatem adipisci meruerit, [in prioribus translationibus facta;] inserendum videtur. Venerat quadam die ad limina Confessoris almi non parvus populi cuneus, votisque completis, regrediebatur, obviamque habuit, quæ adoratum veniebat, turbam hominum plurimam; inter quos unus validissima laborabat febri depressus. Tunc unus revertentium dixit, se particulam habere scalæ superius dictæ; adfirmans, quod si tingeretur vino, & inde fiducialiter nihil hæsitans hauriret, statim sanari mereretur. Credidit ille sibi talia dicenti: ligni particula vino tingitur, vinum ebibitur, febris fugatur, sospitas consequitur, lætus sanusque ad sancti Confessoris limina graditur, lætiorque domum revertitur.
III.
Delatus est etiam quidam puerulus mutus, ut meritis almi locutionem accipere possit Confessoris; divinaque solatiante * clementia, recepit, post aliquantum vero temporis amisit; iterumque advectus recipit, retinet, loquitur, gratulansque recedit.
IV.
[58] Non multo temporis cursu emenso, adducitur quidam vir horribili peste contritus, dæmonicaque glomeratione invasus. Is cum propter sancti fuisset adductus Viri sepulcrum, diversis cœpit insanire modis: qui inter diversos corporis motus, protensis sursum brachiis, tanta in circuitu ferebatur volubilitate, voces emittens truculentas, ut nullus dubitare posset, quin ab immundis discruciaretur spiritibus. Sed non diu in eum pestis, precibus sancti interpositis Confessoris, prævalere potuit: expulsa quippe citius infestatione dæmoniaca, sanitati redditus, cum gratiarum actione sospes domum reversus est ad propriam.
V.
Vir quidam pedis officio, orisque ratione carens, venit die quadam ad Lucionnum a vicum nostrum, in quo reliquiæ beatissimæ virginis Mariæ nimis præcipuæ habebantur. Insistit orationibus, dirigitur lætus, exsiliensque incedit. Deprimitur nocte sopore, multo quam solitus erat graviore; admonetur in somnis, ut qui jam directus erat, si loqui vellet, sancti peteret limina Filiberti. Nec mora, venit directus atque mutus, stat illic duobus vel tribus diebus; solvitur lingua, innotescit qualiter primo directus, ac postmodum loqui meruisset; permanet nobiscum aliquot dies, recedit sanus.
VI.
[59] Tantorum taliumque miraculorum celebritate longe lateque pervolante, [sed ibidem prætermissa,] Bituricas quam dicunt, civitas admirata stupescit. Mittit denique & ipsa ad sancti Confessoris patrocinia virum nobilissimum, dignitate seculi pollentem, sed tamen febri vexatum quartana, qui tali, anno & medio, laborabat bili. Cumque ante sepulcrum aliquamdiu orationi incubuisset, surrexit, seque sitire dixit; bibensque vinum, quo baculus fuerat sancti Confessoris ablutus, solo tapetibus projectis, dormivit pauxillum. Cum vero somno sederet discusso, tantam χολερῶν b evomuit abundantiam, ut confestim (sicut revera erat) sanum se confiteretur esse: talique modo sospes effectus, muneribus collocatis, gaudens remeat ad propria.
VII.
Deprimebatur quoque vir quidam valde nobilis longiuscule a nobis positus, gravitudine valida; admonitusque est in somnis, ut sancti peteret Filiberti suffragia. Sed cum paullulum aliquid sanitatis sensisset, obliviscitur illuc ire; iterumque infirmatur, iterumque illuc ire admonetur. Venit tandem, velit, nolit, ad limina sancta: innotescit passionem, propalat visam; redditur sanitati, regreditur sospes. Nolo quemquam mirari, si paria referuntur paribus miracula verbis; quia nec stili adeo esse potest dissimilitudo, ubi miraculorum constat fore similitudo.
VIII.
[60] Jam vero quia quæ recordari potuimus, (multa quippe per septem & viginti annos c a memoria recesserunt) retulimus; [quibus ex testimonio aliorum] restat ut illa, quæ veterum relatione in Hero insula gesta fuisse didicimus, innotescant. Fertur, quod quadam die ingressus est monachus quidam ecclesiæ custos basilicam, in qua beati Filiberti corpus tumulatum quiescebat; respiciensque ad lectuli caput, ubi semper non modo noctu, sed etiam interdiu tres solitæ erant ardere lampades, vidit eas exstinctas. Subito candelam arripiens, cum concitus in alteram vellet ire ecclesiam, ut lumen sibi inde mutuaret, medio itinere in ejus manu accenditur candela; citiusque revertens lampades accendit, talique facto admonitus, cavit deinceps, ne absque debitis basilica luminaribus aliquando foret.
IX.
Dicitur etiam vera relatione, quod Britannorum classis numerosior ad nostræ insulæ portum, qui Conca dicitur, venerit causa prædationis. Cumque armati de navibus prosilivissent, tanta inter se mutua cæde bacchati sunt, ut nullus præter unum evaderet, qui hæc insulanis nuntiaret: sicque Christi miseratione ac sancti meritis Confessoris, qui prædari atque devastare ceteros cupiebant, invicem dimicantes perierunt.
X.
[61] Narratur insuper, quod navis Saracenorum, cujus tanta æstimabatur magnitudo, [addit antiquiora] ut murus pæne ab intuentibus putaretur, ad Oiam d venerit insulam: quæ cum in ea quidquid voluisset, explesset, voluit devenire ad nostræ insulæ portum: & cum jam medium esset iter emensum, tanta avium multitudo in nostro consedit litore, quanta numquam (ut fertur) alicubi visa fuit aliquando: quas Saraceni intuentes, nihil aliud quam innumerabilem crediderunt esse bellatorum exercitum, talique territi visione, retrorsum abeuntes, non ausi sunt nostram adire insulam. Hæc tria, quæ relatione veterum miracula didicimus, hunc habeant in nostro opere locum.
XI.
[62] Nec inconveniens esse reor, si narrem, qualiter duobus antequam ab Hero insula sanctissimum transferretur corpus annis, [& recentiora,] a nostratibus contra Nortmannos in ipsa pugnatum est insula; vel quomodo cuidam in Corbeïa e monasterio per visum revelatum esse dignoscitur. Accidit ut quidam ex nostris illuc pergeret monachus. Cumque sancti Filiberti festivitatem, quæ decimo tertio Calendarum Septembrium celebratur die, nocte eadem celebriter coluissent monachi, mane jam facto, venit ejusdem monasterii monachus ad illum, qui nostra de parte illuc venerat, monachum, illique ait: Volo unanimis scire te, Frater, quia hac fui in vestra insula per visionem nocte. Tunc demum retulit illi situm insulæ, monasterii positionem, sicut ei per somnum ostensum fuerat, & sicut revera sese res habebat, addiditque: Et ut vere scias, quia vera sunt, quæ dico; vidi hac nocte nuntium de portu advenisse maris, qui novem Nortmannorum adesse nuntiaret naves.
[63] Tunc sanctus Filibertus de proprio consurgens tumulo, [quæ in Herio insula contigerunt.] sicut mihi videbatur, vestibus indutus candidissimis, aureum ferens dextera evaginatum manu mucronem, multitudine dealbatorum subsequente, exiit per occidentalem monasterii atque castelli portam, & cum ad portum, qui Concha dicitur, quantocius properaret, invenit multitudinem Nortmannorum, qui armati ad monasterium festinique pergebant. Nec mora, sub unius horæ curriculo, omnes sanctus perimit Filibertus, ac deinde monasterium revertitur, atque in suo se collocat tumulo. Et mihi indubitanter crede, quia hodie in vestra insula contra Nortmannos pugna peracta, victoriaque est a vestris consecuta. Quod ita contigit evenisse. Ipsa denique festivitatis ejus die, de novem navibus, hora etiam nona pugna inchoatur, quæ vespere finitur, in qua quadringenti octoginta & quatuor ceciderunt Nortmanni, uno tantum ex nostris corruente, equis quampluribus interfectis, equitibus nonnullis vulneratis. Hæc ita esse, qui interfuit, narratum iri censuit f.
XII.
[64] Ab hinc quæ in Mesciaco seu in itinere, cum illuc iretur, [Denique refert diversa beneficia,] ostensa sunt miracula, ordinatim breviterque adnotata subsequantur. Gratum tamen esse credo, si primitus, cur illuc corpus almi Confessoris translatum fuerit, dicatur. Nortmannorum siquidem quatuor continuis annis in Ligere fluvio hiemantium, subitaneos non valentes sustinere occursus, prædictus pater noster Hilbodus abbas regem adiit Carolum, atque ab eo partem aliquarum in pago Pictavo meruit obtinere villarum g; in Matronis videlicet, atque Mesciaco, in Apciaco, & Estivali, in Crusaco, & Maximiaco ac Prisciaco partem, necnon & villam, quam Asinarias vocant, in territorio Briossensi h super Vultonnam i fluvium, cum omni integritate accipiens. Has utique villas filii Belial regi non pleniter obtemperantes, monachorum gregem odio gratis habentes invaserant. Sed cum diu multumque in illis adquirendis laboratum, nihilque esset adquisitum; tandem muneribus non paucis datis, vix eas de invasorum manibus recipere potuimus, Maximiaco atque Asinarias villis sibi injuste ad tempus retentis.
[65] [quæ Deus in translatione corporis ad Mesciacum,] Tunc visum est & propter paganorum infestationem, & Christianorum persecutionem, ut illuc sanctum deferretur corpus, quo saltem ob illius reverentiam mitius a perversis ageretur hominibus. Hac igitur necessitate urgente, ipso Kalendarum Maiarum die, de Conaldo egredientes cum sacro pignore & laudibus, ac populi plurima multitudine, venimus ad Fabricas k, ipsius Sancti villam; in qua vigiliis, ac debitis obsequiis cum nox decursa esset, solisque ortus advenisset, cum immensis laudibus exitur inde, atque ad Taisacum tenditur. Cumque ad Toarum l stumen ventum, pausatumque esset; advecta est in quodam gestatorio quædam femina, debilitate membrorum contracta, quæ interventione sancti Confessoris, & Christi miseratione citius dirigitur, atque cum ceteris cœptum iter insequitur.
XIII.
Oblatus est etiam in ipso itinere puer duodennis, nomine Madalbertus, qui in eundo genibus utebatur pro pedibus; in quo divina non fuit tarda pietas: subito quippe poplitibus directis erigitur, atque subsequentium ad laudem sancti Confessoris comes efficitur.
XIV.
Cum vero in Taisacum intraretur villam, puer quidam Guntrannus nomine, similiter contractus, sed non dissimiliter directus, gressum recepit, ac turbæ subsequentis numerum auget.
XV.
[66] Inde ad Mesciacum venientes, inter Missarum solemnia quatuor sunt ostensa miracula. [& in hoc ipso loco] Duo quippe lumen, ac duo gressum recipere meruerunt. Virtus divina in talibus admiratur, ac merita almi Confessoris ab omnibus venerantur. Tantus vero illic creditur utriusque sexus populus adfuisse, ut decem millia hominum esse putarentur.
XVI.
Cum vero tanti viri has in partes adventus, ac miraculorum longe lateque rumor personuisset, diversorum accolas locorum ad hujus Sancti limina properare compellit; scilicet ut & pro se ejus gloriosa merita flagitent, vel si quos habent corporis incommoditate gravatos, incolumitati restitui ejus intercessione mereantur.
XVII.
Adductus est in carruca vir quidam, Mainframnus nomine, ad hujus Sancti limina, pedum carens officio, manumque habens aridam. Is cum aliquamdiu orationibus incubuisset, quo advectus fuerat spreto, sanus lætusque recessit.
XVIII.
Venerat etiam quædam semina de Lemovicensi territorio, ab infantia dæmonum patiens incursus, quæ per multa Sanctorum loca, ut sanari mereretur, deducta, sed tamen adhuc liberari non merita fuerat. Hæc cum ibi aliquibus excurbuisset diebus, dæmonum rabie depulsa, sanitati est ex integro restituta.
XIX.
[67] Quædam femina, cui nomen erat Gisla, longo tempore membris omnibus dissoluta, [ægris conferre dignatus est.] plaustro illuc perducta est; permanensque inibi aliquot dies in orationibus, nihil sanitatis adquirens revertitur. Cum autem ad propria remeasset, vidit in somnis sanctum Filibertum se admonentem, ut, si vellet sanari, iterum illuc oratum veniret. Venit festinanter, innotescit somnium, incumbit orationibus, recedit sana.
XX.
Puer quidam, Gulframnus nomine, ex pago Biturico ad hujus Sancti limina a parentibus adducitur, decem fere annorum, cujus nullum umquam lingua sermonem protulerat; parentum vero precibus interpositis, accipit puer loquelam, ac loquens gaudensque discedit.
XXI.
Anus quædam ex villa Boionno, sancti Hilarii semina, Godultrudis nomine, manum habens aridam, sanitatem accipiens revertitur.
XXII.
Femina quoque Berta nomine, ex Villa-nova veniens illuc, quæ per annum integrum lumen amiserat, recipere meruit. Si vero omnium, quæ in Mesciaco gesta sunt, & frequenter fiunt miracula, claudorum, debilium, cæcorum, aridorum, febricitantium, adnotare voluero, ante me dies, quam miracula deficient.
Sed jam claudatur noster hoc fine libellus,
Plurima cum restent, quæ memoranda forent.
ANNOTATA.
a Opinor hic indicari locum illum, in quo monasterium Lucionense conditum est, & de quo Mabillonius in Annalibus Benedictinis ad annum Christi 682 num. 29 inter alia sic scribit: Plura alia virorum monasteria informavit Filibertus: nam præter Gemeticense, Herense & Quinciacense, etiam cœnobium Lucionense sanctæ Mariæ in Pictonibus, cujus originem Lucio cuidam imperiali tribuit chronographus Malliacensis, rexisse fertur.
b Hoc loco vox Græca χολερῶν est genitivusnumeri pluralis deductus a nominativo singulari χολέρα, id est Latine bilis, ita ut Ermentarius significet, hunc virum magnam biliosorum humorum copiam evomuisse, atque sic subito sanitati restitutum esse.
c Hinc confirmatur, quod inter primam S. Filiberti translationem & hanc lucubrationem viginti septem anni intercesserint, adeoque Ermentarius anno 863 hunc secundum libellum scripserit, ut in Commentario prævio monuimus.
d Valesius in Notitia Galliarum pag. 390 & sequentibus fuse disserit de vero hujus insulæ situ, quam nonnulli scriptores propter nominis similitudinem cum aliis confuderunt. Opinamur, hic sermonem esse de insula istius nominis, quæ ab insula Herio non admodum remota est.
e Corbeia est urbecula Galliæ in Picardia ad Somonam fluvium sita, quæ habet celebre cœnobium, quod anno 660 S. Bathildis regina Franciæ fundavit. Haud dubie illud monasterium hoc loco indicatur.
f Hæc victoria de Normannis anno Christi 834 relata est, sed anno sequente Rainaldus ComesArbatilicensis in eadem insula cum Normannis infeliciter pugnavit ac fugatus est, ut Ademarus & Chronicon Lemovicense apud Chiffletium in Probationibus Historiæ Trenorciensis pag. 185 & 187 testantur.
g Diploma hujus donationis apud laudatum Chiffletium pag. 207 & sequente legi potest.
h Briossium quod Braudrantius Brigiosum vulgo Briou appellat, in Pictaviensi provincia situm est, ut patet ex vicino fluvio, de quo jam aliquid dicemus.
i Vultonna, aliis Voltumna, vel Vultonia, & Papirio Massono Vultranus, veracule la Boutonne, oritur in Pictaviensi provincia sex leucis a fano sancti Maxentii in meridiem juxta pagum chef Boutonne ab eo dictum. Hinc in Occasum fluens per Santoniam provinciam, Angeriacum urbem rigat, & quinque leucis infra Carantono fluvio miscetur.
k Novissimus auctor Historiæ Trenorciensis part. 1 pag. 36 in notis opinatur Fabricas esse pagum, nunc dictum vulgo Forges, qui inter Cunaldum & Mesciacum situs est.
l Fluvius, quem Ermentarius hoc loco Toarum vocat, ab aliis Toëdus, Toadus, vel affinibus hujusmodi nominibus appellatur, & a Baudrantio in Geographia tomo 2 pag. 311 sic describitur: Thoëda, LAToue, fluvius Galliæ oritur in Pictavensi provincia, ubi Perteniacum & Thoarcium rigat; deinde per Andegavensem Ducatum fluens, auctus Argentone & Diva fluviis minoribus, tandem in Ligerim labitur paulo infra Salmurium.
* Id est consolante
DE SS. HELIODORO AC DOSA MARTYRIBUS.
Forte sub Constantino Copronymo.
Memoria in Fastis Græcis, tempus martyrii.
Heliodorus martyr (S.)
Dosa martyr (S.)
J. P.
Varii Græcorum Fasti Sanctos hosce consignant hodierna die. Menæa quippe magna typo vulgata hæc scribunt: Eadem die memoria sancti martyris Heliodori ac Dosæ. [Cultus ex Fastis] Accedunt Menæum Chiffletii, Menologium Sirleti, & apographa nostra Sirmondo-Chiffletiana; quæ ultima elogio illos prosequuntur. En tibi textum ejusdem Græcum latine hic redditum: Πεντηκοστῷ τρίτῳ ·· τοῦ βασιλέως ἄπελθόντος μετὰ στρατοῦ οὐκ ὀλίγου ἐν τῷ Ῥωμαἳκῷ κάστρῳ, ἐφ᾽ ᾧ τάστε ἐκκλησίας καθαιρεῖν, τάστε ἱερὰς εἰκόνας ἀνατρέπειν, καὶ τὰ λείψανα τῶν Ἁγίων πυρὶ κατακαίειν, οἱ ἅγιοι Ἡλιόδωρος καὶ Δὸσᾶς παῤῥησιάμενοι, καὶ τὸν τοῦ τυράννου διελέγξαντες ἀθεότητα, καὶ τὴν ἀληθῆ πίστιν ἀνακηρύξαντες ἐν βαρυτάτῳ γήρᾳ· ἦν γὰρ ὁ Ἡλιόδωρος ἐτῶν γέ, πολλὰς καὶ πολυτρόπους βασάνων ἰδέας ὑπέμειναν, καὶ τελευταῖον τὰς ῥῖνας τμηθέντες, καὶ τὰς κεφαλὰς καταφλεχθέντες, εὐχαριστοῦντες καὶ προσευχόμενοι, παρέδωκαν τῷ Κυρίῳ τὰ πνεύματα. Quinquagesimo tertio … postquam discessisset imperator modico cum exercitu ad castrum Romanum, ut ecclesias destrueret, sacrasque imagines everteret, ac Sanctorum reliquias igne combureret; SS. Heliodorus & Dosas libera voce utentes, tyrannique impietatem redarguentes, ac veram fidem annuntiantes, in devexissima senectute (Heliodorus enim agebat annum quintum ac nonagesimum) multa ac varia tormentorum genera sustinuerunt, & demum, naribus amputatis capitibusque perustis, gratias agentes & orantes, Domino spiritum tradidere. Castellanus ambos etiam hos Martyres signat in suo Martyrologio universali.
[2] Vides in principio hujus narrationis lacunam esse. [Cur suspicemur accidisse martyrium illud sub Constantino Copronymo.] Quisnam ergo annus intelligi hic debeat, me latet. De imperatore autem tametsi nihil certæ affulget lucis, eversio tamen imaginum, de qua ibidem fit mentio, videtur innuere, rem gestam esse tempore Iconomachorum; & quia præterea meminit scriptor de ecclesiarum destructione, ac reliquiarum Sanctorum combustione, incidit mihi suspicio forte hic tacite designari Constantinum Copronymum, cui utpote dicti impietatis characteres conveniant. Theophanes enim in Chronographia pag. 370 editionis regiæ Parisinæ anni 1655, ita in rem nostram illum imperatorem depingens, Sanctorum, ait, reliquias .. ipse e sacris loculis effodit, & ne uspiam amplius extarent, penitus abolevit. In eos itaque, qui venerarentur, velut in impios, bonorum proscriptiones, exilia, supplicia comminabatur. Ubicumque reliquiæ Dei quam maxime favorem conciliantes .. habebantur, eas quam citius de reliquo non videndas e medio tollebat. Quippiam hujusmodi in pretiosissimum celeberrimæ martyris Euphemiæ corpus irreligiosus imperator exercuit, ubi nimirum illud in maris profundum cum ipso loculo demersit.. Iste quidem communis ecclesiarum hostis æde ejusdem martyris sacra profanata, armamentum fecerat, & stercoribus excipiendis male dicaverat. Unde conficitur, in nefarium illum imaginum sacrarum hostem convenire duos etiam alios impietatis characteres, de quibus dicebam, videlicet templorum ac sanctarum reliquiarum profanationem: unde factum est, ut duorum nostrorum Pugilum martyrium forte accidisse sub Constantino eodem Copronymo superius posuerim: tametsi sub alio imperatore iconomacho illud etiam accidere potuerit.
DE SANCTO PAULO JUNIORE
ARCHIEPISCOPO CONSTANTINOPOLITANO.
Anno DCCLXXXIV.
[Commentarius]
Paulus junior, archiep. Constantinopolitanus (S.)
J. P.
In Historia chronologica Patriarcharum Constantinopolitanorum, tomo primo hujus mensis præssa, [Synopsis de hoc Sancto aliunde extracta.] sanctus iste Paulus, hujus nominis quartus, ordine autem inter eosdem præsules quinquagesimus secundus exhibetur pag. * 101 & seq. Fuit natione Cyprius, officio lector. Cathedræ Constantinopolitanæ præfuit ab anno 780 usque ad 784; palam quidem damnare non ausus hæresim Iconoclastarum, sed in morbum incidens solio Constantinopolitano nuntium remisit, & assumpto monastico habitu in Flori monasterio ignaviam suam publice & non sine lacrymis confessus est, & orthodoxam fidem utiliter professus: ita ut moriens ac jam mortuus plus profuerit suæ ecclesiæ quam vivus. De die emortuali, memoria in Fastis Græcis, loco venerationis publicæ, epitheto junioris, ac nomine ejus sacris tabulis inscripto consuli potest citata Historia, ubi & alia, quæ paullo ante ex eadem extraximus videre licet. Damus autem illum hoc die, quo notatur in Menæis magnis impressis, Menologio Sirleti, Menæo Chiffletii, ac in alio nostro apographo Græco; tametsi in citatis Menæis magnis & alibi etiam annuntietur aliis diebus. Vide eamdem Historiam. Paucula ista de hoc sancto Patriarcha æqui bonique, lector, consule.
DE SANCTIS MARTYRIBUS
LEOVIGILDO ET CHRISTOPHORO
CORDUBÆ IN HISPANIA,
Anno DCCCLII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sanctorum cultus, vitæ professio, Acta; & cœnobiorum, quæ incoluerunt, situs.
Leovigildus M. Cordubæ in Hisp. (S.)
Christophorus M. Cordubæ in Hisp. (S.)
AUCTORE P. D.
In Commentario prævio sancti Eulogii presbyteri & martyris, apud nos ad diem XI Martii edito, [Inter martyres, qui sub Arabibus passi sunt,] § 1 pag. 88 dicuntur ista: Occupata ab Saracenis Hispania, sedes regni, quæ Hispali paucis annis constiterat, Cordubam per Abdalazim translata fuit, quam barbari sublimi undique magnitudine & majestate attollere sunt conati, relicto etiam Christianis suæ religionis cultu, & templis plerisque ac monasteriis intactis. Paulatim tamen prævalentibus impiis Saracenis, oppressa & afflicta Christianorum libertas est, & cæde martyrum irrigata Corduba, potissimum ultimis annis regni Haldarahmani, ejusque filii Mahemadi. Qualia tunc fuerint Cordubæ Martyrum certamina & trophæa, declarat S. Eulogius libris tribus Memorialis Sanctorum, in quibus ab Æra DCCCLXXXVIII, sive anno Christi DCCCL, regni Habdarrahgmani XXIX, usque ad Æram DCCCXCIV, sive annum Christi DCCCLVI, singulorum martyrum Acta describit.
[2] Hos inter numerantur SS. Leovigildus & Christophorus, [SS. Leovigildus & Christophorus] quos Martyrologium Romanum ad hanc diem ita annuntiat: Cordubæ Sanctorum martyrum Leovigildi & Christophori monachorum, qui in Arabum persecutione pro Christianæ fidei defensione in carcerem conjecti, ac mox, cervicibus abscissis, igni traditi, martyrii palmam adepti sunt. Præiverat episcopus Equilinus lib. 7 cap. 86 ita scribens: Christophorus & Leovigildus martyres apud civitatem Hispaniæ Cordubam passi sunt: qui tempore persecutionis ab infidelibus comprehensi, cum Christum confessi essent, gladio cædente, martyrium consummaverunt: quorum corpora post abscissionem capitum igni tradita sunt. Qui passi sunt XIII Kal. Septembris; ut Ado tradit in Sanctorum Martyrologio ex dictis Hieronymi sumpto. Locum, ubi Ado hos Sanctos commemoret, in genuinis ipsius Fastis nondum reperire licuit, nec reperiendum arbitror; cum & tot alii Christi pugiles, Martyribus nostris circa annum 852 synchroni, vel ad Adonis notitiam non pervenerint, vel pervenerint tantum, cum ipse circa annum 859 Martyrologio suo finem imposuerat. Igitur vel interpolatis usus Fastis est Equilinus, vel Adoni ea attribuit, quæ sunt Usuardi, ad hanc diem ita enuntiantis: Civitate Corduba Sanctorum monachorum Leovigildi & Christophori, quorum corpora post abscisionem capitis igni tradita sunt.
[3] Martyrum horum cultum ea quoque commendant, quæ P. Martinus de Roa de Martyribus Cordubensibus cap. 2 universim disserit de illis, [numerantur & coluntur.] qui sub Saracenis passi sunt. Martyres, inquit, qui sub Arabum tyrannide, testimonium fidei reddiderunt, antiquitate .. se sua tuentur; cujus auctoritate commendati, ante septingentos annos, & eo amplius, Fidelium cultu & veneratione celebrantur. Vix enim cæsi pro Christo sunt; cum pro Martyribus haberi, & coli cœpti sunt, tanta certe religione, ut ejus extinguendæ causa, in occisorum cineres desævirent: quos cum lapillis interdum cruore Martyrum illitis in flumen jactabant, ne recepti a Christianis in honore haberentur. Tanta sub eorum etiam necem pietas in Martyres, tam alte inhærens veri & proprii martyrii persuasio. Docet id sepulturæ genus a reliqua gente discretum. Nempe intra templa, atque adeo intra Martyrum tumulos, & sub ipsis etiam aris inhumati. Qui honos ea tempestate solis Martyribus, aut paucis aliis (quod ad templa tantum attinet) qui proxime ad eorum merita accessissent, habitus est. Idoneos habetis testes Historias, (præsertim S. Eulogii) & lapides.
[4] [Certum non est, quod professi fuerint] Tamayus in Martyrologio Hispano alios citat hagiologos, qui SS. Leovigildi & Christophori meminere. Inter alios affert Bedam, & Hugonem Menardum, circa quos nonnihil est observandum. Primo, cum Bedæ mors passionem nostrorum Martyrum annis plus centum præcesserit, perspicuum est, in genuinis ipsius Fastis hos Pugiles non fuisse notatos. Secundo, Menardus Sanctos nostros retulit in Martyrologium Ordinis S. Benedicti, utique insinuans, eosdem memorati Ordinis leges fuisse professos. Menardo assentire videtur Mabillonius parte 2 Seculi quarti Sanctorum Ordinis pag. 584. Hanc doctissimorum virorum opinionem verisimilem reddit conjectura valde probabilis, quod S. Benedicti regula per Hispaniam seculo nono præ cæteris floruerit: non tamen res est omnino certa. Cum etenim & leges monasticas scripserit S. Fructuosus, vir sanctitate & prodigiis in tota Hispania celebratissimus, ut tomo 11 Aprilis a pag. 431 patet; improbabile non est, seculo nono superfuisse cœnobitas, qui S. Fructuosi regulam vel recenter amplectebantur, vel, cum cam majores sui essent amplexi, ad aliam deflectere nolebant, annis præsertim ducentis nondum elapsis a sanctissimo Hispani legislatoris obitu.
[5] [regulam] Verum, inquies, in monasteriis a S. Fructuoso conditis Benedictinas leges fuisse observatas, ostendit S. Fructuosi regula 8, in qua (ut Mabillonius in Præfatione ad Seculum 1, § 6, pag. XXXVI, Sanctorum Ordinis observat) hæc habentur: Obedientia (PRÆCEPTUM EST REGULÆ) ut in impossibilibus quoque rebus opere atque affectu ostentetur, & teneatur usque ad mortem: ubi illis vocibus, præceptum est regulæ, lex quædam alia & antiquior citari videtur, vi cujus obedientia tam ardua sit amplectenda. Quæ vero (ita pergit Mabillonius loco citato) alia regula nisi Benedictina hic intelligenda est, cujus in cap. 68 præceptum est, ut “si cui fratri impossibilia injunguntur, suscipiat jubentis imperium?”
[6] At notandum est, in regulis S. Fructuosi a Luca Holstenio editis, [S. Benedicti,] illas voces præceptum est regulæ, legi absque parenthesi, & sensu planiore ita haberi; Obedientia præceptum est regulæ &c.: quibus verbis obedientia mere definitur; non vero citatur regula ulla distincta, quæ obedientiam tam sublimem exigat. Nihil proinde pro Benedictinis legibus a S. Fructuoso receptis hinc fas est colligere: neque enim ad eam rem quidquam facit utriusque regulæ conformitas: nam uti S. Fructuosus in regula citata, ita & S. Columbanus in regula, obedientiam usque ad mortem exigit: Obedientia autem, inquit, usque ad quem modum definitur? Usque ad mortem certe præcepta est, quia Christus usque ad mortem obedivit Patri pro nobis. Atqui tamen ob hanc conformitatem suspicabitur, ut puto, nullus, S. Columbani leges a S. Fructuoso fuisse adoptatas. Ergo.
[7] Imo si S. Fructuosi regula, impossibilia præcipientis, cum Benedictina accuratius conferatur, [a qua regula S. Fructuosi] potius disparitas, quam conformitas inter utramque est apparitura. S. Benedicti regula ita habet: Si cui fratri aliqua forte gravia aut impossibilia injunguntur, suscipiat quidem jubentis imperium cum omni mansuetudine & obedientia. Quodsi omnino virium suarum mensuram viderit pondus excedere, impossibilitatis suæ causas ei, qui sibi præest, patienter & opportune suggerat, non superbiendo aut resistendo vel contradicendo. Quodsi post suggestionem suam in sua sententia Prioris imperium perduraverit, sciat junior ita sibi expedire, & ex caritate confidens de adjutorio Dei, obediat. Quæ regula certe lenior est & humano agendi modo attemperatior, quam illa S. Fructuosi lex: Obedientia præceptum est regulæ, ut in impossibilibus quoque ostentetur & teneatur usque ad mortem.
[8] Erit fortasse nonnemo, qui regulam S. Benedicti in cœnobiis a S. Fructuoso institutis viguisse ea de causa contendat, [distinguitur.] quod ibidem floruerit regulæ SANCTÆ constitutio, ut colligi potest ex privilegio Cindasuindi regis Gothi, relato apud Yepesium in Appendice ad tom. 2 Chronici generalis, scriptura 13, fol. 10. Cum enim regulæ SANCTÆ nomine Benedictinæ constitutiones olim solerent intelligi, eædem illis vocibus, regulæ SANCTÆ constitutio, designatæ possunt videri. Verum ut in Galliis sola Benedictina regula sancta dicta sit (quod hic disputare non vacat) in Hispania certe etiam aliorum Ordinum leges nuncupatas fuisse sanctas, manifestum est ex epistola apologetica Eutropii, qui regulam a Donato ex Africa in Hispanias illatam vocat SANCTÆ regulæ institutionem, ut videre est apud Mabillonium in Præfatione ad Seculum primum Actorum Benedictinorum, § 6, pag. XXXV. Non enim sancta regula, quam Donatus attulit, fuit Benedictina; sed ab ea distincta; ut Mabillonius loco proxime citato ostendit. Cæterum an privilegium Cindasuindi regis mox allegatum sine scrupulo admitti possit ut sincerum, vide, si placet, apud Ferreras in Historia Hispaniæ ad annum 646 num. 14.
[9] [Biographi auctoritas summa,] Vitæ scriptorem nactus est uterque Martyr, ut dictum est supra, S. Eulogium, quo melior alter desiderari non poterat; ut manifestissime colligitur ex tom. 11 Martii a pag. 88, ubi ipsius vita & martyrium, quod anno 859 consummavit, illustrata sunt. Adde, quæ de eodem sancto biographo dicta tom. VI Julii, pag. 451, num. 5. Accedit singularis, quæ inter Martyres & S. Eulogium intercessit amicitia & conjunctio. Sanctus vero Christophorus non tantum popularis, contribulis, sed & a pueritia S. Eulogii auditor & discipulus fuit. Hæc videsis in Passione nostrorum duorum Pugilum, quam mox ex ipso S. Eulogio daturi sumus. Consummati per SS. Christophorum & Leovigildum martyrii testis etiam perquam idoneus est Usuardus; cujus annuntiatio supra recitata est: ipse enim ea, quæ anno 852 Cordubæ contigerant pro fide certamina, facile anno 858 potuit discere; cum tunc Cordubæ versatus fuerit; ut liquet ex Aimoino in Historia translationis SS. Georgii & Aurelii, impressa tom. VI Julii pag. 460.
[10] [monasteria,] Unum illud in Actis obscurum est, quo in loco sita fuerint monasteria, ex quibus Sancti nostri prodierunt. Scriptorum diversas ea de re opiniones affero. Mabillonius Seculo 2 Actorum Ordinis S. Benedicti pag. 582 ad hunc locum, qui ibidem habetur in Vita S. Fructuosi, Pater ejus eum secum habens inter montium convallia Bergendensis territorii, observat ista: Pagus seu tractus Bergendensis seu Vergendensis ac Vergidensis .. situs inter Legionis montes & Callæciam, teste Antonio Yepezo, S. Fructuoso ortum dedisse, a nonnullis creditur. Deinde vero pag. 583 in eadem Vita dicitur ad locum illum solitudinis supramemoratum rediisse, ac cœnobium Complutense exstruxisse. Locum autem illum ita exponit in notis Mabillonius: Cœnobium Compluticum seu Complutense, MONASTERIUM SS. Justi et Pastoris ab S. Eulogio Cordubensi dicitur, describiturque in Memor. Sanctor. lib. 2 cap. 11; verba, quæ subdit, habentur in Passione nostrorum Martyrum, quam mox dabimus, num. 2. Illud vero quinque milliarios lustros, exponit Mabillonius, viginti quinque milliaribus, atque hæc addit: Quo in loco Cordubam interpretare, non civitatem, sed montem Cordubam in Lusitania & regno Portugallico, pago Portuensi, quem incolæ Corvan vocant. Hæc ille.
[11] [quæ incoluerunt,] Verum in hac eruditissimi viri sententia sunt non pauca, quæ displiceant: nam primo, si S. Leovigildus prodiit ex cœnobio a S. Fructuoso condito, probabilius non Benedictinam, ut vult Mabillonius, sed S. Fructuosi regulam est professus; eam enim in eodem monasterio aliquando viguisse, non est dubium: quod autem sanctissimi fundatoris regula tam cito vel mutata vel abolita non sit, est credibilius. Secundo S. Fructuosus cœnobium suum extruxit inter convallia montium Vergidensis territorii, quod regni Legionensis pars est: quomodo ergo confunditur cum monasterio sito in monte Corduba in Lusitania & Portugallico pago Portuensi? Tertio, asceterium, quod S. Leovigildus incoluit in interiori montana Cordubensi, fuit in loco, confini vici Lejulensis, qui a Corduba distat quinque milliarios lustros, id est, interprete Mabillonio, viginti quinque tantum milliaribus: atqui distantia ab urbe Cordubensi tam exigua non convenit cœnobio sito in monte pagi Portuensis in regno Portugallico. Quarto eadem montana Cordubensis cap. XI videtur a S. Eulogio designari, quam cap. 8 ejusdem libri 2 designaverat, de patre S. Mariæ virginis & martyris ita loquens: Ad oppidum Froniano pervenit, qui in montana Cordubensi in parte occidentali duodecim ab urbe (Cordubensi, ut patet ex contextu) milliaribus distat. Atqui hæc montana Cordubensis collocanda non est in pago Portuensi; alioquin enim oppidum ipsi inædificatum plus quam 12 milliaribus ab urbe Cordubensi abfuisset.
[12] Henschenius noster tom. 11 Aprilis in notis ad Vitam S. Fructuosi pag. 432 cœnobium SS. Justi & Pastoris, [ubi sita fuerint,] in quo B. Leovigildus vixit, in Bætica collocat: & illi assentiendum videtur, dicendumque montanæ Cordubensis nomine illos a S. Eulogio montes intelligi, de quibus Mariana lib. 1, cap. 3 ita memorat: Ex Orospeda prope Alcarassum Mariani montes (nostris Serramorena) surgunt, quorum radices perpetuo ferme usque ad Oceanum Bætis ad lævam alluit. Cur vero montes a S. Eulogio Cordubenses dicantur, ratio reddi potest, quia qua parte septentrionem Corduba spectat, posita est (ut Ambrosius Morales in illius urbis descriptione testatur) ad ipsas Marianorum montium radices, quibus proinde nomen suum facile indiderit.
[13] Hisce in montibus non infrequentia stetisse cœnobitarum domicilia ex variis S. Eulogii locis potest colligi: [explicatur.] varia nominatim enumerat Mariana lib. 7, cap. 15, eaque inter alterum Martini, ex quo B. Christophorus; alterum Justi & Pastoris, ex quo B. Leovigildus ad martyrium processit. Et vero quæcumque S. Eulogius narrat locorum adjuncta, cum tali cœnobiorum situ cohærent optime, ut attentius consideranti patebit. Cæterum, quo anno uterque Martyr coronatus sit, dicam in annotatis littera i. Partem maxillæ B. Christophori servari in Cartusia Florentina, notavit Papebrochius in itinere suo Italico Ms. Verum an ad nostrum Sanctum illa lipsana pertineant, ad ad alium, non liquet.
PASSIO
Ex Memoriali S. Eulogii lib. 2 cap. XI.
Leovigildus M. Cordubæ in Hisp. (S.)
Christophorus M. Cordubæ in Hisp. (S.)
BHL Number: 0000
EX IMPRESSIS.
[Sancti Martyres] Deinde Christophorus monachus contribulis a noster, ephebus adolescens Cordubæ natus & a pueritia nostri auditor, qui post nostrum magisterium b cœnobium S. Martini c, quod est in montana d Cordubensi; loco, qui appellatur Roiana e, ingressus, magnum pie volentibus conversari specimen sanctitatis ostendit. Hic, agnita præcedentium nece Sanctorum, concito gressum in urbem descendens, mox obviare judici non extimuit f: & reddens coram eo testimonium veritatis, adnuntiat Euangelium, sancta Domini prædicat, prophanationibus deditum vulgus exhortatur, arguit male credulos, luituros cum authore falsario æternum profert incendium. Quem continuo judex sævo commotus furore carceri deputat: arctioribus macerandum vinculis commendat.
[2] Tunc etiam Leovigildus monachus Eliberi g progenitus, plenæ juventutis, vir sanctus, justus, & timoratus ex cœnobio sanctorum Justi & Pastoris h, [præmissis veræ sanctitatis signis,] quod est in interiori montana Cordubensi, loco qui dicitur Fraga inter clivosa montium & condensa sylvarum, confini viculi Leiulensis, qui a Corduba distat quinque milliarios lustros, quo se nuper moraturus contulerat, martyrio potiturus advenit. Et priusquam forum intraret, instituendi se gratia nos inquirens, obsecratur, precatur, exoptat, ut conatus suos nos precibus juvaremus, eique benedictionem consummandi agonem traderemus, promittens se nostri curam gerere ante Dominum.
[3] [pro Christo mactantur.] Cumque a nobis firmatus in pace discederet, mox coram judice suam relaturus professionem adsistens, dat testimonium fidei secundum cæterorum constantiam: qui cæsus alapis, convitiisque distentus illico apud sævos carceres traditur alligandus. Ibi se Famuli Dei alterno fovent consultu, roborantur in invicem: sicque pari voto connexi, cum jam mactationis hora instaret, præire S. Chritophorus B. Leovigildum reverentia ætatis exoptat, postmodum ipse ruiturus. Et ita hoc ordine uterque interiit XIII Kal. Septemb., era qua supra i. Quorum corpora suppositis adusta incendiis, antequam penitus urerentur, fidelium cura erepta apud basilicam sancti Zoili k sepulta sunt.
ANNOTATA.
a Ad hanc vocem contribulis, Morales in scholiis ita notat: Tum hic tum superius hac voce usus Eulogius, indicat plane habitationis tantummodo vicinitatem. Verum cum eadem vox cap. 6 ejusdem libri cognationem sanguinis significet; non video cur ad alium sensum hic debeat transferri.
b S. Eulogius magistris ordine & vitæ moribus sociatus … doctrina oris Ecclesiam ornavit, ut in ipsius Vita scribit Alvarus.
c S. Martinus, cui cœnobium hoc sacrum fuit, verosimiliter ille est Braccarensis episcopus, qui anno DLXXX post vitam sanctissime actam, & multa condita monasteria ad Superos evolavit, coliturque ad diem 20 Martii, ad quem tom. III ejusdem mensis pag. 86 de ipso fuit actum.
d Montanæ Cordubensis nomine hic, uti & infra intelligo montes Cordubæ vicinos, ut dixi in commentario num. 12.
e Ad vocem Rojana, cum Ambrosio Morales in scholiis, fateor, quod, quid dicam, tametsi exquisierim, non reperiam; eodem quoque silentio Fraga locum & Leiulensem vicum, qui paulo post memorantur, præteriturus.
f Temere nequaquam S. Christophorus tyranno se obtulit: nam cum non pauci (ut ex Vita S. Eulogii constat) in fide vacillarent, licuit ipsi mortis periculo se objicere, ut nutantes animos confirmaret.
g Eliberi, alias Illiberis vel Illiberris dicta, Concilio Illiberritano ibidem celebrato nomen dedit. Cardinalis de Aguirre in Collectione conciliorum Hispaniæ tom. 1, pag. 242 ita scribit: Ab urbe Granatensi Illiberrim antiquam septimo lapide distare, publica mihi fide constat regii in eadem civitate mensoris. Extat etiam nunc … antiquæ Bæticæ Illiberris, & magnæ quondam urbis tenue vestigium: rudera enim dirutæ vel cadavera potius defunctæ civitatis, & parietinarum ecclesiæ, in qua concilium hoc habitum est, visuntur in colle, qui vulgo Mons-Elbiræ appellatur.
h De monasterio SS. Justi & Pastoris, ejusque situ actum est in Commentario a num. 10.
i Notarat S. Eulogius cap. 10 æram DCCCXC, quæ respondet anno æræ vulgaris 852.
k De S. Zoïlo actum est tom. V Junii pag. 253. In ejus basilica, intra mœnia Cordubensia inclusa, plures Martyres sepulturam nacti sunt; ut ibidem pag. 254 videre est.
DE S. HERBERTO ARCHIEPISCOPO
COMPSÆ APUD HIRPINOS IN ITALIA,
Anno circiter MCLXXX.
SYLLOGE.
Loci notitia, cultus publicus, observationes.
Herbertus archiepisc. Compsæ apud Hirpinos in Italia (S.)
J. P.
Compsa (vulgo Conza) antiquissima Hirpinorum civitas ad Aufidum amnem, haud procul fontibus ejus, [Civitatis Compsanæ situs:] situata est, quam hodie provinciæ Ulterioris Principatus metropolim statuerunt. Ita scribit Ughellus tomo 6 Italiæ sacræ col. 797 novissimæ editionis Venetæ: ubi plura deinde, in additione præsertim a col. 799, de hac civitate memorantur, uti & de ejusdem ecclesia metropolitana; quæ ibidem legi possunt. Satis est nobis loci situm ostendisse, qui apud Ferrarium hac die in Novo catalogo Sanctorum, sive eorum qui in Martyrologio Romano non sunt, breviter in notis sic describitur: Urbs est Hirpinorum pervetus & metropolis a Benevento 50 M. P. circiter distans; Melphiæ in ortum distanti 8 M. propinqua, vulgo Consa in Basilicata. Hæc ille. Baudrandus vero dicit esse in confinio Capitanatæ provinciæ & Principatus Citerioris; sedere in tumulo, sed parvi esse admodum circuitus, & vix 70 focularia, & 120 animas continere; ita ut fere in castrum redacta sit; & ejus archiepiscopum commorari in terra S. Mennæ; 18 milliaribus distare a Melphi in occasum Neapolim versus 56 & Salernum 28, a Benevento autem 25 in ortum hybernum.
[2] Ughellus tomo 6 Italiæ sacræ agens de Compsana metropoli a col. 797 editionis citatæ, [veneratio publica sancti Præsulis nostri;] hæc de cultu Sancti nostri col. 799 scribit: Hic requiescit corpus S. Herberti archiepiscopi marmoreo tumulo inclusum, & præclarissimo decori habetur. Ejus natalis dies XX Augusti magna finitimorum populorum frequentia colitur, indulgentiis Pontificum privilegio eo accedentibus concessis. In Additione col. 801 habentur ista: Requiescit in eadem basilica corpus B. Herberti archiepiscopi, quod anno MDCLXXXIV a Caietano archiepiscopo Caracciolo palam fuit recognitum cum infulis pontificalibus, annulo, & pallio archiepiscopali indutum, & ab angulari capella ad aram majorem translatum, & marmoreo sepulcro honorifice reconditum. In eadem Additione col. 802 agitur de argentea statua S. Herberti nostri, qua modo laudatus Caietanus Caracciolus, archiepiscopus Compsanus, ecclesiam S. Caietani Tienæi a se constructam ditavit. S. Herbertum annuntiant Ferrarius & Castellanus.
[3] Joannes Pitseus de illustribus Angliæ scriptoribus in Appendice centuria 2 pag. 864 hæc de patria ejus memorat: [ejusdem patria, & hallucinationes hac occasione] Herebertus Hoscamus .. natione Anglus, patria Mercius, vir pius & eruditus. In Italiam profectus, factus est archiepiscopus Cusentinus in Apulia. Hunc ferunt quædam ingenii sui litteraria monimenta posteris reliquisse, vel relinquere voluisse, & ea jam in lucem emisisse; sed una cum auctore perierunt omnia. Nam eo ipso anno, quo præsulatum accepit, & suam archiepiscopalem cathedram conscendit, ipse cum domo sua, imo vero cum tota fere civitate, dehiscente terra, absorptus est. Fuit ille annus a Nativitate Christi MCLXXXV, regnante in Anglia Henrico secundo. Atque hæc pleraque ex Henrico Triveto. Sic ibi; quibus Ughellus supra citatus sequentem inurit censuram a col. 811: Sed longe Pitseum aberrasse crediderim, ac sursum deorsumque confudisse, quæ de Herberto scripsit: siquidem Cosentia urbs archiepiscopalis est Calabriæ, non Apuliæ: archiepiscopus ille Cosentinus, qui ex terræ motu occubuit, Ruffus vocatur, non Herbertus, ut Anonymus Casinensis habet apud Caraccioli Chronic.; quod Neapoli excusum est anno 1626 inter antiquos Chronologos quatuor, e quo hæc do, correctione usus, ut locus corruptus melius intelligatur.
[4] [a Pitseo commissæ] MCLXXXIV nono Kal. Junii terræmotus adeo magnus & terribilis fuit per totam Calabriam [ut] in valle de Grati, & valle de Sinu ecclesiæ omnes, & omnia ædificia murorum corruerint, & Rufus Cusentinus archiepiscopus, & multi alii sub murorum præcipitio suffocati sint. Pergamus cum Ughello: Rufo Cusentino archiepi scopo successit Petrus eodem anno MCLXXXIV. Concilio Lateranensi interfuerat Rufus anno MCLXXIX, in quo assederat Herebertus Compsanus archiepiscopus præsul cum suis suffraganeis, ut Joannes Picardus in notis ad Guilielmi Neubrigensis Historiam narrat (Videsis dictas notas in libri tertii caput secundum.) His subnectit laudatus Ughellus observationes nonnullas de S. Herberto, quas ex eo huc transcribo.
[5] [Aliæ quædam de Sancto nostro notitiæ.] Quamobrem Herbertus Compsanæ ecclesiæ fuit longo tempore archiepiscopus, Anglus natione, sanctitate & gloria miraculorum illustris; cujus Acta perierunt: cujus tamen memoria habetur in monumentis Compsanæ ecclesiæ ab anno MCLXIX ad annum usque MCLXXX. Fortasse ab eo anno, vel paulo post in pace quievit, habuitque successorem Gervasium, ut mox dicemus. Deinde ex Compsana memoria, signans annum 1169, hæc superaddit: Herbertus nunc sanctus, miraculis clarus, accessit ad regem Siciliæ, & recuperavit ecclesiæ sanctæ Mariæ de Auletta cum juribus suis, obtinuitque a Roberto Comite Lorotelli & Cupersani, ac domino civitatis Lavelli, pro animalibus ecclesiæ Compsanæ, jus aquandi & pasculandi in territorio Lavelli in perpetuum, pro animabus Rogerii & Guillelmi regum, & Alucliæ reginæ: & post laudabilia virtutum opera ornata in tumba lapidea in sua mœnia Compsana, quam rexerat ecclesiam in Domino, magna cum populi devotione quievit.
DE SANCTO BERNARDO CONFESSORE,
PRIMO CLARAVALLENSI ABBATE,
PATRE AC DOCTORE ECCLESIÆ,
IN TERRITORIO LINGONENSI CAMPANIÆ IN GALLIA,
Anno MCLIII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Bernardus, primus abbas Claravallensis, in territorio Lingonensi Campaniæ in Gallia (S.)
AUCTORE J. P.
§ I. Annus ac locus natalis; illustre genus.
Magnos inter viros, qui, tamquam lucidissima Ecclesiæ Dei sidera, [Vir sanctus, apud scriptores celebratissimus,] doctrina, virtutibus ac miraculis orbem terrarum illustrarunt, nomen meretur & obtinet S. Bernardus plane singulare, ita videlicet quaquaversus propagatum ac celebratum, ut vix quisquam Sanctorum esse videatur, qui tot rerum suarum præcones, tamque egregios ac tam probatæ fidei spectatæque auctoritatis scriptores nactus sit. Perspicuum id fiet tum e tribus potissimum clarissimis biographis, qui præstantissima ejus facta continuato sermone, & quasi ex condicto, ad posteros transmisere, inferius a nobis laudandi; tum ex aliorum documentis, de quibus postea erit sermo. Quæ autem nos per hujus Commentarii decursum præter ea, quæ ab aliis dicta sunt prius, dicemus, subservient vitæ ac miraculis Doctoris Melliflui vel confirmandis, vel elucidandis, amplificandisve, incipiendo a natalibus ejus, circa quos varia se nobis offerunt expendenda.
[2] Ac de anno imprimis natali ipsius ita convenit inter auctores, [in lucem prodiit anno 1091] ut extra omnem controversiam positus sit. Illustrissimus enim Angelus Manrique, Pacensis episcopus, Annalium Cisterciensium tomo 1 ad annum Christi 1105, Cistercii octavum, cap. 1, num. 3, De tempore, ait, omnino certum est, natum anno millesimo nonagesimo primo, eo nimirum, quo beatus Petrus Cavensis, Cluniacensis cœnobii olim alumnus, oblatum sibi ab Urbano II in concilio Beneventano usum mitræ, reverenter quidem, sed magnifice contempsit: quod in actis Vitæ ipsius (apud Baronium hoc anno) scriptum videas. Quo videlicet Bernardo offerendarum, contemnendarumque jam tunc in illo præsagia ostenderentur. Natum hoc anno facile convinces, si a millesimo centesimo decimo tertio, quo Cistercium ingressus est, duos & viginti demas, quos tunc habebat; in quo omnes historici conveniunt. Adde scriptores recentiores, qui Sancti natales anno jam dicto 1091 affigunt. Hæc de tempore; de loco autem, in quo vivere cœpit noster Sanctus, ita scribit memoratus Annalium conditor Manricus num. 2:
[3] [Fontanis in Burgundia: qui locus] Fontanis (alibi locus hic vocatur Fontes, vulgo Fontaines) oppido, a fontibus sic dicto, patris sui domicilio dominioque Bernardum natum testantur omnes, qui ejus Vitam scribunt, dimidio fere lapide a Divione, nobili & notissima curia Burgundiæ Ducum. Talentum inter (vulgo Talen), arcem munitissimam, & Fontanum castellum ea sita: quod e Guilielmo Paradino lib. de antiquo statu Burgundiæ fol. sibi 140 Manricus ibidem describit: in nostra autem editione Basileensi a pag. 165 leguntur ista: Planities est amœnissima, duobus fluminibus Suzione atque Oscara utrimque muros alluentibus… Urbi imminet Talentum, arx & natura loci, & arte munitissima.. E regione hujus situm est castellum, cui a fontibus nomen; quod Bernardus, abbas sanctissimus, suis ïllustravit clarissimis crepundiis: olim Castellionensium equitum dominis *, hodie Christo ædes sacra. Mabillonius Operum S. Bernardi editor, ad calcem voluminis secundi varias ejusdem Sancti Vitas attexit a columna 1061, aliaque de eo subnectit postmodum documenta. Dicta autem columna postquam in notula de Tescelino, Sancti patre, hæc citasset e Vita tertia, quod nempe ibi vocetur dominus minoris castri, cui Fontanæ nomen est &c., observat, ibidem paternas (ut creditur) Bernardi ædes conversas esse in Fuliensium Patrum conventum. Factum hoc magis expresse affirmat, quam confirmat R. P. Chrysostomus Henriquez in Menologio Cisterciensi hac die, sic de Sancto scribens: Feliciter in lucem prodiit Fontanis in domo paterna, quæ ob tanti Viri reverentiam, utpote in qua primordia vitæ & sanctitatis suæ habuit, in cœnobium pro Cistertiensibus reformatis congregationis Fuliensis mutata est: in cujus sacræ ædis lapidibus initialibus sanctissimi Patris Bernardi encomia, & præclara elogia pulchris characteribus exarata fuerunt: quæ, ne sub terra lateant, hic describenda censui. Sed nos ea huc transcribere supersedemus, cum ibidem legi possint. Res gesta innectitur anno 1619, quo Ludovici XIII Francorum & Navarræ regis Christianissimi mandato & nomine, serenissimæ, que ejus conjugis Annæ Austriacæ primus lapis positus fuisse indicatur in ejusdem inscriptione, die VI Januarii.
[4] Verum, quod rursus ad castrum seu oppidum, S. Bernardi natalitium, [variis notitiis] Fontanas spectat, cavendum monet Manricus num. 2 citato, ne ultra meritum nobilitetur, & locis aliis eidem annexis locupletetur. Recentiores, inquit, dum oppidum patris legunt, Comitatum confingunt, & plures alios pagos illi adjungunt, queis e Fontanis Tescelinus jura daret (Citatur ab ipso Brito, qui Chronicon Cisterciense idiomate Lusitano vulgavit, lib. 1 cap. 14.) Sed nullo prorsus producto testimonio; imo ipsa reclamante antiquitate, qua potius MILITEM SUIS STIPENDIIS CONTENTUM lego lib. 1 cap. 1 in Vita S. Bernardi, QUIBUS AD OMNE OPUS BONUM ABUNDABAT. Nec detraxisset Tescelino Bernardi patri, si quos haberet titulos ampliores, qui paulo inferius in avunculo Galdrico minores etiam ample numeravit. “Vir (inquit) sanctus, & potens in sæculo, & in sæcularis militiæ gloria nominatus, dominus castri in territorio Eduensi, quod Ticilium * dicitur”. Non ergo Comitatus, alteriusve ditionis pingues redditus; cui præcipui proventus, si non unici, militaria stupendia designantur. Sat magnum est, si curiæ suburbanum, alterius, quam ipsius Ducis, juris foret. Ita ratiocinatur Manricus, & recte, mea quidem sententia.
[5] Illis autem, quæ addebat, cui præcipui proventus, [elucidatur.] SI NON UNICI, militaria stipendia designantur, non satis consentiunt Fragmenta apud Mabillonium supra allegatum, columna 1275, ex tertia Vita S. Bernardi, auctore, ut videtur, Gaufrido, monacho Claræ-vallensi (Fragmenta Gausfridi nos deinceps ea vocabimus) ubi dicuntur ista: Erat autem vir iste genere nobilis, possessionibus dives. Ex ante dictis convincitur erroris Vita S. Bernardi, quæ exstat in codice nostro signato P Ms. 13, dum hæc scribit: Bernardus.. Castellione Burgundiæ oppido oriundus fuit. Tametsi autem de nobili stirpe Sancti nostri ita certo constat, ut prudens adversus eam controversia moveri neutiquam possit, non abs re tamen egerimus, si hoc argumentum confirmemus ac illustremus.
[6] Parentes habuit, ut scribit Manricus num. 4, [Illustris splendor generis] dictum Tescelinum, Alcidemque, e quibus illum Ducibus Burgundiæ propinquum genere, adeoque regum Galliæ progeniem claram; hanc ex Corneliensium Comitum familia, alta origine regum Lusitaniæ, atque Henrico Lusitano primo Comite, Alfonsi regis patre, in tertio consanguinitatis gradu conjunctam, nostrates referunt: quo Bernardo cunctos Christianos principes arcto sanguinis fœdere devinciant. Ego in Guillermo sancti Theodorici lib. 1 cap. 1, atque Alano Altisiodorensi, quondam illo abbate, isto episcopo, atque utroque Bernardo coætaneo solum invenio “Parentes claros secundum sæculi dignitatem (& Tescelinum, qui) sic consilio & armis serviebat temporalibus dominis suis, ut etiam domino Deo suo non negligeret reddere quod debebat”. Quibus addi possunt sequentia e Vita quarta, a Joanne eremita scripta, apud Mabillonium Col., Beatissimus igitur Bernardus .. digna propagine oriundus fuit, carnis quidem prosapia nobilis, sed culmine mentis nobilior. Genitor ejus Tescelinus nomine; genitrix vero Aalays, filia Bernardi Montis-barri domini, viri potentis & magni secundum seculi dignitatem, & ex antiquorum (sicut asserunt multi) Burgundiæ Ducum generositate trahens originem. At redeamus ad Manricum.
[7]> [tam paterni quam materni] Sed & in Guillermo, ait, Paradino, auctore Burgundo, & de Burgundiæ Ducibus tractante, Castellionensem Safrensemque familias, queis uterque insignis, inter illustres illius quondam regni (nam reges olim fuerunt, qui post Duces) numeratas agnosco: regiam progeniem aut originem non lego. Illius verba fol. mihi, inquit, 93, placet hic describere: “Sunt & aliæ familiæ pleræque illustres, quales Cornejorum, ex qua Godefredus flammulæ signifer”. Et post non paucas alias numeratas, hæc de utraque familia Doctoris sancti: “Deinde Castellionensium, ex qua divus llle Bernardus Clarævallis abbas sanctissimus, nec minus ingenii monumentis clarissimus.. Habetis ergo Castellionenses atque Safrenses, quo jure gloriari possitis, qui tam rutilum religionis solem e vestro corpore edidistis reipublicæ Christianæ: de quo dici solet, quod olim de Nestore cecinit Homerus, melle dulciorem ab ejus ore orationem fluere”. Hactenus Paradinus, qui Safrensibus, ut credo, Alcidam matrem; Castellionensibus Tescelinum ortos tradit, illustribus quidem familiis Burgundionum, sed regium splendorem non æquantibus. Quamvis non abnuam Castellionenses Comites, ex quorum familia Tescelinus, sanguine forte conjunctos Burgundiæ Ducibus, & per eos Bernardum, licet remote. Honor regis judicium diligit; honor Sanctorum certam veritatem. Nec ea nobilitas Bernardi patris est, quæ egeat addititia commendari. Nos hæc ex auctore fide digno illius provinciæ, atque antiquorum dictis concordante, tamquam certa scribimus, scripturi majora, si dignis fide testibus fulciantur. Hæc illustrissimus Manricus candide ac sincere.
[8] [asseritur,] Unde sequitur, ut plus aliquid in Breviario Romano dici potuerit, ne dicam, debuerit, de S. Bernardi natalibus, quam τὸ honesto loco natus. P. Petrus Franciscus Chiffletius noster anno 1660 edidit Divione Diatribam de illustri genere S. Bernardi abbatis Clarevallensis, cui appendicem cum probationibus variisque documentis subjecit. In ejusdem Diatribæ præfatione de mox dicta Breviarii expressione merito conqueritur, quæ utique sit nimis humilis, & infra Sancti dignitatem. Etenim, inquit, qui hæc legens, de Bernardi natalibus aliud nihil norit, facile illum opinetur plebeis ortum parentibus, puta agricolis aut opificibus, aliisve ejusdem notæ: cum tamen illum utroque parente fuisse constet perquam nobilem.. Adde præter alia, quæ ibi observat, & hac Bernardi natalium depressione nonnullam Viro sanctissimo, & de Ecclesia quam optime merito injuriam fieri, dum ejus virtuti suus quidam splendor ac sua veluti basis detrahitur, si vere prudens quisque existimat, virtutem nobilitati impositam insitamque, & altius eminere, & fulgere illustrius. Hujus autem sui operis seriem ita dividit. Primum illud sibi demonstrandum suscipit, nobilem fuisse Bernardum: deinde equestris ordinis, quem illis temporibus MILITIAM vulgo nuncupabant; adhæc, antiquæ in eo gradu originis: denique & per matrem Aalydem (quæ Bernardi Montisbarri dynastæ filia erat) ex antiquis Burgundiæ Ducibus prognatum.
[9] [ac variis documentis] Rem in pauca contraxit Mabillonius ante Vitam primam S. Bernardi, auctore Guillelmo abbate conscriptam, & a se editam a Col. de linea paterna sic loquens pag. 1059: Tecelinus, Bernardi pater, VIR ANTIQUÆ ET LEGITIMÆ MILITIÆ, id est probatæ nobilitatis, quam equestrem vocamus, fuisse perhibetur a Guillelmo abbate cap. 1. Huic agnomen erat Sorus, id est, subrufus, a colore scilicet capillitii, in diplomate Hugonis secundi Burgundiæ Ducis pro Cabilonensi S. Marcelli monasterio: cui diplomati primo loco post Raimerium Ducis dapiferum subscribit Tecelinus ante Bernardum de Monte-forti, Warnerium de Sumbernone, aliosque nobilissimos viros (Vide Chiffletium in Probationibus ad memoratam Diatribam pag. 426.) Guido de Acromonte, testante Alberico Trium-fontium monacho, fuit ex parte matris frater Thesselini Sori de Fontanis, qui fuit pater Bernardi Clarevallensis abbatis; fuitque ex alia parte frater Ulrici, sub quo fundata est abbatia Morimundi. (Adi Chiffletium in Diatriba sectione 7, pag. 416 & 417.) Guidonis nobilitas probatur ex ejus conjunctione cum Hescelina domina de Mulleio, Holdoini filia, qui Holdoinus, Gaufridum Jonæ-villæ dominum habuit fratrem. Hæc de linea paterna.
[10] Ad maternam, inquit, quod attinet, Bernardi mater Aleth seu Alaysia, [e Chiffletio] quam tertiæ Vitæ scriptor unus Elizabeth, forte librarii errore, appellat, fuit filia Bernardi Montis-barri domini, &c. quæ supra nos jam præmisimus, ut ex Joanne Eremita, quartæ Vitæ scriptore discimus. In Necrologio Divionensis monasterii S. Benigni, ubi primum sepulta fuit, simpliciter LAÏCA dicitur, efferturque hoc modo ejus memoria: “Kalendis Septembris obiit Alaysa laica”: quo nomine distingui solent in illo Necrologio etiam illustres personæ a sanctimonialibus. In hunc diem incidit festum S. Ambrosii seu Ambrosiniani confessoris, teste Joanne Eremita, apud Fontanas celebrari solitum: quem nonnulli cum S. Ambrosio Mediolanensi antistite perperam hic confundunt. (Pluribus ista narrat Chiffletius sectione 6.) Rainardus Montisbarri dominus, Bernardi avunculus, & Alaysiæ germanus fuit. Tam illustre cum fuerit ex utroque parente Bernardi genus, non mirum si Guido, ejus primogenitus frater VIR MAGNUS a Guillelmo appellatur in cap. 3; uxor ejus NOBILIS JUVENCULA: soror vero ejus Humbelina ADOLESCENTULA NOBILIS, quæ CUM COMITATU SUPERBO ET APPARATU, incedebat, ex cap. 6. Hæc ex Chiffletio. Quibus adde Galdricum, Bernardi avunculum, a Guillelmo vocari num. 10, POTENTEM IN SECULO &c. (ut antea dictum a nobis est.) Et Josbertus de Firmitate, quæ super Albam sita est, VIR NOBILIS ET SECUNDUM CARNEM Bernardi PROPINQUUS erat; ex eodem Guillelmo num. 43. Denique Rainerius miles erat frater Godefridi, ex Priore Claræ-vallensi episcopi Lingonensis, qui Bernardum consanguinitate attinebat.
[11] Porro Chiffletius probat, S. Bernardi paternum genus, [comprobatur.] quod a Fontanis appellationem habet, per Bartholomæum Sombernionensem (quæ familia in veterum Burgundiæ Ducum regium sanguinem e nubentis filiæ heredis affinitate transfusa est) ad nostra usque tempora propagatum fuisse. (Adisis Chiffletium sectione 7 pag. 418.) Cætera, quæ de illustri Bernardi genere apud eumdem Chiffletium vel minus certa, vel minus necessaria videntur, consulto præterimus; hoc tantum addito, monasterii Claræ-vallensis stemma, quod in scuto nigro balteum auri sive argenti, minii ductu gemino tessellatum præfert, non esse derivatum (ut quidam volunt) a S. Bernardi insigni gentilitio; sed a Campaniæ Ducum familia, ex quibus Hugo Claram-vallem fundavit; senas vero fascias ex auro & cyano dextrorsus obliquatas in margine purpureo, quod Cisterciensis Ordinis symbolum est, petitum a Burgundiæ Ducum familia, quorum maxime beneficiis & auctoritate Ordo Cisterciensis fundatus est: de qua re Chiffletius sectione 1.
[12] [Cave tamen ne illius nobilitatem extendas ad reges Hispaniæ & Lusitaniæ.] Audiendi itaque non sunt scriptores, quos ibidem Chiffletius enumerat, Barnabas de Montalvo, Mariana lib. 10 Historiæ Hispaniæ cap. 12, Bonifacius Simonetta lib. 1 Historiæ suæ, & alii nonnulli e recentioribus, qui ortum Sanctum volunt ex ea Ducum Burgundiæ gente, cui caput fuit rex Francorum Robertus; adeoque non Galliæ tantum, sed & Hispaniæ & Lusitaniæ regum consanguineum prædicant “quo Bernardo, uti addit Chiffletius ex Manrico, quem & nos supra citavimus, cunctos Christianos principes arcto sanguinis fœdere devinciant”. Id vero probare se putant ex Ordinis Cisterciensis antiquis insignibus, sed perperam, sicut mox indicatum est. Hinc Tamayus, toties in nostro Opere castigatus, castigari hic denuo meretur, quando in suo Martyrologio Hispano ad diem XX Augusti in notis, primam S. Bernardi causam cultus in Hispania assignat, quia fuit sanguine conjunctissimus Alphonso, cognomento imperatori, Castellæ regi, ex Alfonso Sanctio, quem citat. Verum hæc satis & abunde dicta sunto de illustrissimo genere, e quo S. Bernardus originem traxit. Nec vero paternæ ac maternæ dumtaxat familiæ splendor, sed etiam magna vitæ integritas, & vera erga Deum pietas, quæ in utroque Sancti parente emicuit, non exigua ei laudum decora conciliant, ut jam visuri sumus.
[Annotata]
* l. domus
* Al. Tuillium, vulgo Toüillon.
§ II. Parentes, fratres, soror, vaticinium, educatio, studia.
[Parentes filiis sex, ac filia una felices,] Manricus hæc refert in rem nostram ad dictum annum 1105 num. 5: Claros parentes secundum dignitatem sæculi, virtus & pietas fecerant clariores; sive quod hæ rariores in nobilibus, eoque pretiosiores, si inveniantur: sive quod superfluorum abstinentiam, utilium abundantia cumulata, non sibi solis, sed aliis sufficientes, claritudinem munificentia comparaverant. Mater præcipue in pauperes benefica, atque operibus misericordiæ incessanter insistens, non solum clara, sed chara omnibus erat. Matrimonium auxere septem filii, [magis] Cisterciensi familiæ, quam suæ nati, Guido, Gerardus, Bernardus (nam tertius ordine) Andreas, Bartholomæus, Nivardus, & Humbelina: sex viri, omnes monachi futuri; femina una, eaque sanctimonialis. Vide de illis Annotata apud nos ad libri primi Vitæ S. Bernardi caput 2, littera e. Felicissimis tam numerosa pariter ac pia prole parentibus apponere hic juvat elogia, quibus a scriptoribus Vitæ Doctoris Melliflui celebrantur. De Tescelino, ipsius patre, in secunda Vita, auctore seu compilatore Alano cap. 1 apud Mabillonium Col. dicitur vir antiquæ & legitimæ militiæ .., cultor Dei, justitiæ tenax. Ibidem Col. inter Fragmenta Gaufridi, de quibus supra, laudatur, quod esset suavis moribus, amator pauperum maximus, summus pietatis cultor, & incredibilem habens justitiæ zelum.. Ad hæc, Numquam armis usus est, nisi aut pro defensione terræ propriæ, aut cum domino suo, Duce scilicet Burgundiæ, cui plurimum familiaris & intimus erat: nec aliquando fuit cum eo in bello, quin victoria ei proveniret.
[14] Vir idem summo, quo fervebat, justitiæ studio adjunxit singularem clementiam, [egregiis] teste Joanne eremita apud eumdem Mabillonium col. 1282. Nam cum quodam tempore vir memoratus .. cum quodam sibi adversante, multo inferiori genere, & substantiæ minoris, monomachia firmaverat decertare; adest statuta dies, & præfixa certamini. Conveniunt utrimque. Recordatus autem vir venerabilis Tescelinus timoris Dei, & judiciorum divinorum .., quamvis fortior & potentior esset, & hostem superare, & de victoria lucrum maximum reportare valeret; ultro tamen se pacavit cum adversario; quidquid erat in controversia, sine disceptatione resignans & relinquens. O magna pietas, magna viri clementia! Multis illum justitiæ Christianæ officiis conspicuum fuisse, eruitur e brevi illo, sed nervoso elogio, quod præmisi antea num. 4: Facultatibus suis ad omne opus bonum abundabat. Quid deinde? Monitis S. Bernardi seculo nuntium remisit, & obiit cum odore sanctitatis.
[15] Porro Guillelmus libro 1 Vitæ sancti nostri cap. 1 num. 1, [etiam virtutibus] de illius matre sic memorat: Mater Aleth ex castro, cui nomen Mons-Barrus, & ipsa in ordine suo Apostolicam regulam tenens, subdita viro, sub eo secundum timorem Dei domum suam regebat, operibus misericordiæ insistens, filios enutriens in omni disciplina … Cum autem crevissent, quamdiu sub manu ejus erant, eremo magis quam curiæ nutriebat, non patiens delicatioribus assuescere cibis, sed grossioribus & communibus pascens. Inter Fragmenta Gaufridi Col. insignis hæc mulier dicitur digna tanto genere, & tanto viro, immo & gloria utriusque.. Elizabeth filium hunc, divino edocta oraculo, tenerius omnibus dilexit: unde & patris sui ei nomen imposuit, Bernardum eum vocans. Joannes eremita a Col. Venerabilis, ait, Alays .. consueverant inter cetera virtutum insignia, circuire domos, exquirere pauperes infirmos & egenos, eisque de suo proprio erogare, quod necessarium erat. Claudorum etiam atque debilium maximam habebat curam; non servis, non aliis utens ministris ad hæc officia peragenda, sed per semetipsam hoc agens, ad eorum habitacula veniebat, & unicuique quod opus erat præbens, per ecclesiarum xenodochia devotissime discretis infirmis ministrabat, ollas eorum extergens, cibos porrigens, calices diluens, & alia cuncta faciens, quæ servis & ministris mos est serviliter operari. Quid plura? Volumus omnes virtutes ejus narrare? Minime, quia nobis non crederetur. Unum tamen relatu dignissimum proferemus in medium, rem videlicet plenam miraculo, nec sine admiratione a nobis auditam, referente quodam abbate religiosissimo, nomine Roberto, qui magis quam sexaginta septem annis in monasterio sub jugo Regularis disciplinæ vixit: nepos siquidem ejusdem matronæ, de qua volumus pertractare; filius autem sororis suæ; ad quem etiam beatus Bernardus primam epistolarum suarum dirigit.
[16] Summa rei, pluribus in prædicta Vita relatæ, in eo posita est, [spectatissimi.] quod integerrima illa femina obitum suum prænuntiarit, & religiosissime supremis Ecclesiæ subsidiis ad eumdem comparata, in manus Domini commendans spiritum suum, elevata manu signans se signaculo sanctæ crucis, in pace reddiderit spiritum.. In hunc modum sancta illa anima de templo sancti corporis egressa, manus, sicut erat erecta ad indicandum signum crucis, videntibus & admirantibus cunctis, qui aderant, sic remansit. O feminam igne divini amoris incensam, fide robustam, spe patientissimam, caritate devotam! Sed nunc vela contrahamus. De ingenti concursu in felice ejus obitu; corpore a monachis S. Benigni petito ac impetrato, nec non ibidem honorifice deposito; de apparitione item filiis facta, translatione in Claramvallem, & anno mortis tractat illustrissimus Manricus ad annum 1105 num. 8 & sequentibus. Documenta quoque de ejusdem vita & obitu, atque epitaphium inserta sunt Probationibus Diatribæ Chiffletianæ a pag. 431. Eam memorari cum titulo Beatæ in Menologiis Chrysostomi Henriquez, Bucelini & Chalemoti, indicavimus jam pridem in Prætermissis ad diem IV Aprilis, tomo 1 ejusdem mensis pag. 320: de qua item in libro sepulchrorum Claræ-vallis ista legi diximus: Item ibidem jacet piæ recordationis nobilis domina & Deo devotissima Aleydis, mater Doctoris egregii, & patris nostri B. Bernardi, primi Claræ-vallis abbatis. Mortem ejus ex Manrico affiximus anno 1105, ut videsis apud nos in Annotatis ad Vitæ S. Bernardi caput 1 littera i. Nos interim Beatæ titulum piissimæ illi mulieri tribuere non audemus, donec nobis aliunde constiterit e certis documentis, publico ac legitimo cultu eam fuisse honoratam. Habes, lector, quæ hoc loco memoranda censuimus de Sancti parentibus.
[17] [Futura S. Bernardi] Ex hac itaque fortunatissima conjugii radice prodiere septem illi flosculi formosissimi, de quibus paullo ante dicebamus. Progredi nunc placet ad S. Bernardi ortum, educationem, rarasque tum divinorum charismatum, tum alias indolis atque ingenii dotes, quibus vel ab ineunte ætate ita emicuit, ut majoribus deinde a se gerendis rebus non obscure præludere videretur. Ac primo quidem illud Vir magnus habuit cum aliis viris magnis commune, quod signa præcesserint ortum ejus. Matri quippe prægnanti visus in somnis catulus pulcher candidus; sed in dorso subrufus, & vel in ipso etiam utero non conticescens. Rem defert ad virum quemdam religiosum: Continuo ille spiritum prophetiæ concipiens, quod David de sanctis prædicatoribus Domino dicit, Lingua canum tuorum ex inimicis, trepidanti & anxiæ respondit: Ne timeas, bene res agitur: optimi catuli mater eris, qui domus Dei custos futurus, magnas pro ea contra inimicos fidei editurus est latratus. Erit enim egregius prædicator, & tamquam bonus canis, gratia linguæ medicinalis, in multis multos morbos curaturus est animarum, teste Guillelmo in Vita cap. 1.
[18] [necdum nati magnitudo] Audiatur etiam Gaufridus, abbas Clara-vallensis IV, sermone in anniversario obitus S. Bernardi apud Mabillonium Col. & sequentibus, qui sermo habitus anno 1163, ut colligitur ab ipso ex num. 5. In isto itaque sermone num. 15 hæc sunt de eodem Sancto: Cum .. alios in pueritia, alios in juventute, alios in senectute vocaverit; nonnullos tamen, sed paucos, velut quodam privilegio gratiæ specialis in benedictione præveniens, imo præripiens, necdum natos, quales essent, quibus voluit signis & indiciis declaravit. Sic electi sui & prædilecti hanc venerabilem matrem, adhuc felicissimo onere gravidam, insolita visione perterruit; sed interpretatione ejusdem consolatus est visionis.. Sic nimirum Bernardus noster ex quo cœpit utcumque vivere, cœpit mirabilis apparere: necdum parturiebatur, & jam prædicabatur, vel magis jam ipse prædicabat: & nec lactens quidem adhuc erat, jam tamen laudans Dominum apparebat. Nec immerito sic commendatur antequam natus est: non immerito, inquam, divino magnificabatur oraculo, dum adhuc materno parvulus gestaretur in utero.
[19] Hinc Burchardus abbas Balernensis in Subscriptione, quam libro 1 Vitæ, [vaticinio prænuntiatur;] Guillelmo ejusdem scriptore defuncto, apposuit, Qui, ait, & utero matris significationem * visus est accepisse, de qua concepta sunt præsagia futuræ sanctitatis illius vitæ pariter & doctrinæ. At vero mater ejus tali præsagio læta, & jam tum prægustans gaudia sibi obventura ex hujusmodi filio, in amorem nondum nati, ut dicit Guillelmus cap. 1, tota transfunditur, cogitans sacris eum litteris erudiendum tradere (quantumvis alii pro more patriæ, uti cogitare licet, ad militiam designarentur) & obnixe agere, quidquid eo conducere posset, secundum modum visionis & interpretationis, qua ei de illo tam sublimia promittebantur, prout adjungit idem auctor, quod & factum est.
[20] Interea temporis, Enixæ Alcidi, sicut memorat illustrissimus Manricus num. 7, [natus autem Deo offertur a matre, & educatur.] in more semper fuerat, recens natos infantes offerre Deo, oblatos proprio lacte nutriendos reassumere, sive quod mater integra existens (nam quæ non lactant, dimidiare videntur officia matris) plus sibi juris in oblatos vendicaret, adeoque etiam plus in illis Deo offerret; sive quod ipsa oblatio, utroque illo materno clausa munere, innata potius quam adventitia omnibus esset: quam causam paullo aliter designant Guillermus (Guillelmum posthac in textibus e Manrico afferendis nos illum vocabimus) Alanusque, dum ita scribunt lib. 1 cap. 1: Quali * cum lacte materno materni quodammodo boni eis naturam infunderet. In Bernardo speciale aliquid lego. Nam primo quod ad oblationem attinet, “Mox ut illum felici partu ediderat, non modo obtulit [eum] Deo, sicut de aliis agere consueverat; sed sicut legitur de sancta Anna matre Samuelis, quæ petitum a Domino, & acceptum filium, in tabernaculo ejus dedicavit * perpetuo serviturum; sic & ipsa [eum] in Ecclesia Dei acceptabile obtulit munus” ex duobus biographis modo citatis. Præsentatus in templo Bernardus est, ut vel sic ab exordio vitæ inciperet Virginis Matris filius apparere. Deinde quod attinet ad lac; Burchardus addit, non umquam aliud sugere voluisse. “Nam, ut referunt de illo, numquam suxit ubera nutricis, nisi solius matris”. Quippe jam tunc votorum illius socius antequam conscius, & necdum jussus per omnia obtemperabat, cooperarius maternæ pietatis atque oblationis ab ea semel conceptæ, ipse non tantum hostia, sed consacerdos. Ita Manricus: qui verba Subscriptionis Burchardi, Nam, ut referunt de illo, numquam suxit &c. (Vide Surium hac die XX Augusti post librum primum Vitæ; de hac enim re nihil lego in Subscriptione Burchardi a nobis edenda) satis oratorie amplisicat. Reliqua, quæ ad lactentis tempus pertinent, idem Burchardus apud Surium prosequitur his verbis: De matris utero exierunt cum illo indicia bonitatis, facies gratiosa, vultus placabilis, oculi columbini. Quidquid fuit illi ad indicium bonitatis ex dono naturæ, per donum gratiæ transiit in virtutem. Infans, nondum fans lingua, fari videbatur gratia jam accepta.
[21] [Singularibus naturæ & gratiæ] Verum de eximiis naturæ ac gratiæ prærogativis nonnulla singillatim his addenda veniunt ex Guillelmo & Alano cap. 1. Ac de litterarum quidem studio ingeniique præstantia hæc narrant: Quam citius potuit Pueri mater, in ecclesia Castellionis (quæ postmodum ipsius Bernardi opera a seculari conversatione in Ordinem Regularium Canonicorum promota cognoscitur) magistris litterarum tradens erudiendum, egit, quidquid potuit, ut in eis proficeret. Puer autem & gratia plenus & ingenio naturali pollens, cito in hoc desiderium matris implevit. Nam in litterarum quidem studio supra ætatem, & præ coætaneis suis proficiebat. Nec mirum, cum præter ingenii vim, qua valebat, declinaret sedulo alia ineuntis ætatis diverticula, quæ mentem longe alio distrabunt. Erat namque simplicissimus in secularibus, amans habitare secum, publicum fugitans, mire cogitativus .. foris rarus. His adde nostrum apographum e Ms. Aureæ vallis, submisso a R. P. Alexandro Wiltheim, collegii Societatis Jesu Luxemburgensis Rectore, in quo apographo leguntur ista: Fuit autem Puer in his, quæ ad litteras pertinebant, perspicacissimi ingenii, facilius discens quæcumque a magistris tradebantur, super omnes coætaneos suos.
[22] [dotibus excellit.] Subscriptio autem Burchardi apud Surium ita habet: Avulsus a lacte, & transiens jam in puerum, jam aliquid maturum prætendebat, puerilia jura transcendens. Nec vero studiis dumtaxat illis, quibus puerilis ætas ad humanitatem informari solet, sese excoluit; sed litterarum etiam studio fuit deditus, per quas in Scripturis Deum disceret, & cognosceret, ex Guillelmo & Alano cap. 1. Hinc videas, inquit Manricus ad annum Christi 1105, cap. 2, num. 6 & 7, quod de ipso dici solet, theologiam infusam a Deo fuisse sortitum; quodque ipse etiam dicere solebat, se inter fagos & quercus didicisse; ad incrementa potius referendum, quam ad initia, atque ad superiorem rerum contemplationem, certioremque quam in scholis haberetur. Alias rudimentis theologiæ imbutus fuit, rudibus sane pro qualitate illius temporis; sed imbutus tamen, atque in sacra Scriptura versatus non mediocriter.
[23] [An etiam] Poësi eum etiam operam navasse vult Manricus, ibidem num. 7 & 8 hæc memorans: Non me latet, scriptum de illo quondam, a primis fere rudimentis adolescentiæ suæ exercuisse poësim, editis versibus vernaculo sermone, qui longe & late vulgati per totam Galliam, neque post multos annos exoleverant: tum etiam fratres, alias sibi charissimos, nedum cæteros studiorum commilitones, rhythmico certamine, acutæque inventionis experimentis non solum exercuisse, sed superasse. Quæ tamen, ut nullius fidei digna, quippe ab auctore damnato (Berengario Abailardi discipulo in Apologia contra beatum Bernardum excusa Parisiis anno MDCXVI; quam tamen hoc anno MDCXXXII sacrum Inquisitionis tribunal in Hispania penitus censuit abolendam, uti idem Manricus ad marginem notat) & tunc furenti, per convicium objecta, ita vera fortasse esse potuerunt. Certe Bernardi rhythmicæ orationes ad singula Salvatoris patientis membra, ad Christum Dominum, & ejus Matrem Virginem, & id genus aliæ, lumen ingenii pandunt. Legitur hodieque libellus ejus, cui nomen Floretus, heroico, neque ineleganti carmine conscriptus, in quo de vitiis, virtutibusque, de Sacramentis, deque cunctis mysteriis nostræ fidei luculenter exacteque pertractat.
[24] Nec suppositus partus, ut apparet; quippe a Joanne Gersone, antiquo & gravi theologo, [in poëticis se exercuerit.] non solum ut Bernardi opus admissum vulgatumque, sed commento illustratum satis prolixo, quod Lugduni in folio apud Joannem Marion anno MDXX, sed & alibi etiam excusum lector inveniet. Ergo Bernardus poësim satis calluit, exercuitque in materiis sacratioribus. Nec multum fuit, si, mutata olim materia, & loco & tempori indulgens & ætati, aliquam ejus speciem præ se tulerit. Ita censet Manricus. Verum huic rei arbitrum me non interpono, tum quia in antiquissimis biographis nihil de ea lego, tum quia sive ea sic se habeat, sive aliter; nihil magnopere confert ad laudem sancti Doctoris, qui aliis tot lucubrationibus eam obtinuit gloriam, ut ex hujusmodi poëticis scriptiunculis illa quæri minime debeat. Præterea consuli potest Admonitio Mabillonii in versus & rhythmos, S. Bernardo adscriptos, quæ Admonitio habetur volumine secundo col. 891; in qua refert, se non existimare, versus & rhythmos, quos subdit, Bernardo esse tribuendos. At de Viri sancti scriptis inferius etiam agemus, quantum fuerit satis pro nostro instituto.
[Annotata]
* al. sanctificationem
* l. quasi
* al. destinavit
§ III. Cælestes in Sanctum favores; propositum monastici instituti; superata contra illud obstacula; socii ad idem aggregati; mirabile in humana corda dominium; vita ante ingressum ad Cistercienses.
Præter ingenii ac litterarum ornamenta, quibus Sanctus supra, [Vitæ integritas S. Bernardi] quam fert puerilis ætas, emicabat, mores egregios, ac peculiares in eo divinæ gratiæ favores suspicere merito debemus. Audiatur itaque Guillelmus in Vita ejus apud nos cap. 1, num. 5: In rebus secularibus jam mortificationem futuræ perfectionis velut naturaliter inchoabat. Erat parentibus obediens & subditus; omnibus benignus & gratus .. & ultra, quam credi posset, verecundus; nusquam multum loqui amans, Deo devotus, ut puram sibi pueritiam suam conservaret. Hanc innocentem vivendi normam divina misericordia benedictionibus prævenit. Etenim, uti refert Guillelmus cap. 1, num. 6: Cum adhuc puerulus gravi capitis dolore vexaretur, decidit in lectum. Adducta autem ad eum est muliercula, quasi dolorem mitigatura carminibus, seu præstigiis: quam cum ille appropinquantem sentiret cum carminalibus instrumentis, quibus hominibus de vulgo illudere consueverat, cum indignatione magna exclamans a se repulit, & abjecit. Nec defuit misericordia divina bono zelo sancti Pueri; sed continuo sensit virtutem, & in ipso impetu spiritus surgens, ab omni dolore liberatum se esse cognovit.
[26] [apparitione nascentis pueri Jesu honoratur:] Quid, quod præter hanc corporis sanitatem data ei fuerit a Domino gratia animæ plane singularis, quando ipsi Puero puer Jesus apparuit .. velut denuo procedens sponsus e thalamo suo. Apparuit ei quasi iterum ante oculos suos nascens ex utero Matris Virginis Verbum infans, uti ibidem scribitur. Quantis autem divinæ gratiæ fluentis, quanto unctionis melle, futurus postea Mellifluus Doctor, fuerit delibutus ex illa apparitione, intelligi facile potest cum ex ipsa rei natura, tum e fructu inde postmodum consecuto. Nam statim biographus idem, Facile est, ait, advertere iis, qui ejus auditorium frequentaverunt, in quanta benedictione ea hora prævenerit eum Dominus: cum usque hodie in iis, quæ ad illud pertinent sacramentum, & sensus ei profundior, & sermo copiosior suppetere videatur. Unde & postmodum in laudem Genitricis & Geniti, & sanctæ ejus Nativitatis, insigne edidit opusculum, de quo ibidem agitur. Ex his itaque conficitur, favores cælestes meritis, merita autem favoribus in Bernardo respondisse ab ipsa ejus puerili ætate, &, ut dicebam superius ex Burchardo, Quidquid fuit illi ad indicium bonitatis ex dono naturæ, per donum gratiæ transiisse in virtutem. Quo non mediocriter conduxerit innata quodammodo ei etiam tunc, ac mirifica illa erga pauperes misericordia, referente Guillelmo ibidem num. 7: Neque illud tacendum, quod ab ipsis jam puerilibus annis, si quos poterat nummos habere, clandestinas faciens eleemosynas, & verecundiæ suæ morem gerebat, & pro ætate, imo supra ætatem, pietatis opera sectabatur. Verum hæc, quæ relata jam sunt, sive rerum longe majorum, quæ de Sancto sunt memorandæ, exordia, sive præludia nuncupare lubet, cum ita se habeant; videndum nunc est, quam egregie cum crescente paulatim ejus ætate accreverint simul virtutum & gratiarum cælestium ornamenta.
[27] [contempto seculo,] Cum autem, uti habet Guillelmus loco citato, aliquanto tempore evoluto, proficiens ætate & gratia apud Deum & homines puer Bernardus de pueritia transiret in adolescentiam, mater ejus .. feliciter migravit ad Dominum. Post hæc Bernardus, mortua matre, in seculo relictus magnam de se concitabat exspectationem propter gratias singulares, quibus erat præditus. Spes magnæ ipsi arrident; obsident amicitiæ, expugnandæ ipsius castitati horribiles struuntur insidiæ; sed in tam lubrica ætate, tamque periculoso conflictu triumphat integerrimus, interque medios illos ignes perstat illæsus. At vero cum graphice de his rebus agat Guillelmus cap. 1, satis est, eas obiter hoc loco designasse. Non tamen hæ victoriæ, sicut testatur illustrissimus Manricus ad annum 1110, cap. 2, num. 6, sine mercede, quam etiam in hac vita reportavit. Tradit Anonymus Gallus lib. 7 cap. 9 in ejus Actis (quod ex Joanne eremita Bernardo subæquali acceptum, ut ipse ait, certiorem adhuc fidem sibi vendicat) post multos annos Claramvallem regenti sancto Viro, mulieres quasdam a dæmonibus obsessas, per ipsum liberandas fuisse adductas. Ab altera ante adventum Sancti fugatum dæmonem, vel potius ultro abeuntem proclamasse, Bernardo se resistere non posse; quippe cui adhuc in sæculo manenti, atque ejus opera contra castitatem tentato graviter, sed omnino invicto, per omnia obsequuturus fuerit traditus. Hæc & similia trophæ Vir sanctus referens, de communi hoste, ex gratia Dei, gloriosus triumphabat. Vidimus paullo ante Bernardum in seculo degentem; nunc vero eum a seculo ad perfectiorem vitam conversum prösequamur Manrici verbis ad annum prædictum num. 7.
[28] Tunc vero, ait, in ipso flore adolescentiæ, ætatis suæ anno vigesimo, [Cistercium meditatur,] quo cæteri plus solent retardari, fervore appetitus altius æstuante atque obruente spiritus fervorem; ipse econtra, prævalente eadem gratia, ac motus omnes rebelles coërcente, primas eremi vocationes sentire, sæculi fugam tunc primum meditari, atque Cistercium altius infixum cordi, periclitanti salutare refugium, infirmo remedium, præservativum valenti meditabatur. Cælestem orbem in terra tunc fulgentem, quem jam luna & stellis, hoc est Stephano & sociis illustratum, ejus, ut solis radii, quod minime præsumebat, præstolabantur. Qui primæ hujus conversionis descriptionem apud biographos desiderat legere; adeat Guillelmum cap. 2; ubi etiam inveniet conatus fratrum, & amicorum, modis omnibus id agentium, ut animum ejus ad studium possent divertere litterarum, & amore scientiæ secularis seculo arctius implicare.
[29] Hæc ibi brevissime; sed illustrissimus Manricus ad annum IIII, [ac frustra obnitentibus fratribus suis,] capite unico, num. 4 illa amplificans, addidisse fratres memorat, homines non solis sibi natos, sed reipublicæ, imo orbi profuturos: monachos in eremo latentes, & mundo profugos, neque doctrina alios juvare neque exemplis: quin sub honesto contemplationis nomine palliantes otium, segnitiei potius & desidiæ operam dare, & sustentandos aliorum eleemosynis, quod olim Tiberius imperator de aliis dixerat, sibi ignavos existere, aliis graves. Tum ut otium excutiant laborantes, ac de proprio sudore quærentes victum, aliorum etiam redimant gravamen; quod de novo illo monachorum genere, in agro Belnensi recens instituto, fama vulgaverat: haud tamen tantæ spei Adolescentem, indole, moribus, ingenioque præstantem, atque in suæ familiæ gloriam, ut credebant, vel magis in communem usum concessum orbi, ruri & aratro fore mancipandum: colendis agris multos superesse, quibus non alia munia injungi possent; ipsum se debere publicis rebus, ne, si talentum sibi a Deo creditum in terra deserta inviaque absconderit, damnationem incurrat &c.
[30] Quamquam vero fratrum & amicorum molimina Juvenem pium, [moram tamen aliquam injicientibus,] ac propositi sui tenacem non permutarint; moræ tamen aliquid ei injecerunt. Etenim, referente Guillelmo cap. 2, num. 11, hac nimirum suggestione, sicut fateri solet, propemodum retardati fuerant gressus ejus. Plus dicit Ms. Aureæ vallis: Hortantur eum ad studia litterarum, qua maxime via facilius eum detinere posse sperarent. Placuit sermo in oculis ejus, & constituta est dies, qua providerent fratres itineri ejus necessaria, & sic in Alemanniam proficisceretur. Sed non est consilium contra Dominum. Vicit enim Bernardus obstacula omnia, Spiritu sancto operante, & in ejus animum revocante piissimæ matris memoriam, spemque & exspectationem melioris & altioris fortunæ, quam de charissimo sibi filio conceperat, ac jam prægustaverat. Audiamus Guillelmum de hac re loco citato: Matris sanctæ memoria importune animo ejus instabat, ita ut sæpius sibi occurrentem videre videretur, conquerentem & im properantem, quia non ad hujusmodi nugacitatem tam tenere educaverat, non in hac spe erudierat eum.
[31] [propositum exsequi statuit, & fratres ad illud inducit.] Guillelmo adstipulatur Ms. Aureæ vallis: Festinans autem ad constitutum diem & locum, cœpit subito maternam in animo suo imaginem volvere, & confundi, quod frustraret spem, quam de eo ipsa conceperat, & nihil pro ea ageret, a qua tam tenere fuerat educatus. Sic itaque Bernardus in priorem cælestis vocationis orbitam reducitur, victusque tandem est, seu potius sui ac fratrum victor laureatus evasit, dum divinis maternisque monitis obtemperans, Dei se famulatui, cui servire, regnare est, penitus addixit, & ita quidem ut eosdem fratres, quos antea habuerat in piissimo melioris vitæ decreto maxime sibi adversarios, tandem in suam ipse deduxerit sententiam, ac monastici ejusdem instituti contubernio feliciter aggregarit, ac genuerit in Christo Jesu, factus e germano fratre, eorumdem in spiritu pater. Pergamus cum Guillelmo: Primus omnium Galdricus, avunculus ejus absque dilatione aut hæsitatione, pedibus (ut aiunt) ivit in sententiam nepotis, & consensum conversionis; secuti deinde fratres. Quonam autem ordine, quo modo illa acciderint, quam fervido Sancti spiritu, & quam insigni etiam alicubi cum vaticinio, refert singillatim simul ac pathetice idem Guillelmus biographus. Manricus vero ea innectit anno Christi 1112, Cistercii 15; ubi etiam satis prolixam rerum gestarum narrationem exponit.
[32] [Mira pollet sermonis vi ad hominum corda ad Deum trahenda:] Mira autem ac omnino cælestis agebat Bernardum vis, quando verbum Dei intonans pusillum Domini gregem a se collectum novis augere incrementis satagebat. Etenim, auctore Guillelmo, eo publice & privatim prædicante, matres filios abscondebant, uxores detinebant maritos, amici amicos avertebant: quia voci ejus Spiritus sanctus tantæ dabat vocem virtutis, ut vix aliquis aliquem teneret affectus. Tam potens acceperat novus ac juvenis hic Præco a Spiritu, quo intus agebatur, in humana corda dominium. Verum plures inter mirabiles conversiones non infimo censenda loco est illa, quæ accidit in Hugone Matisconensi, qui a Guillelmo laudatur num. 15 tamquam nobilitate & probitate morum, possessionibus & divitiis seculi ampliatus: qui hodie merito religionis & sanctitatis suæ, raptus a Pontiniacensi cœnobio, quod ipse ædificavit, Autissiodorensi ecclesiæ præest merito & honore pontificis. Deinde laudatus biographus subdit vocationem ejus ad perfectiorem vitam. Quandoquidem vero relatio hujus facti, quæ exstat apud Guillelmum, differt ab ea, quæ habetur in nostro exemplari e Ms. Aureæ vallis, ideo lectorem ea frustrandum non putavimus. En itaque textum ejus:
[33] [inter quorum conversiones illa est mirabilis,] Ait quadam die ad fratres suos: Habeo amicum Masticoni Hugonem de Vitreio; & ipsum oportet adducere, ut sit & ipse unus ex nobis. Erat autem Clericus nobilis, & jam maturioris ætatis, secularibus pariter & ecclesiasticis possessionibus affluens. Cœperunt ergo qui noverant, eum temeritatis arguere: sed nihilominus ille confidens, sine omnium hæsitatione festinavit ad ipsum. Erat autem fama in regione quod Hierosolymam esset iturus: sic enim ipse fingebat; non in eam, in qua fuit, sed, in qua est Deus, Hierosolymam profecturus. Videns ergo eum prædictus Hugo, flens & ejulans in amplexus ejus ruit. Sed Vir Dei lacrymas ejus penitus non attendebat. Ubi vero paululum respiravit, revelat ei propositum suum: &, ecce, innovatus est dolor, & fons lacrymarum fluxit uberior, ita ut tota die illa non quiesceret pupilla ejus. Sequenti nocte pariter accubuerunt in angustissimo strato, ita ut vix caperet alterum: nec tunc ergo cessabat a lacrymis Hugo, ita ut argueret eum Vir sanctus, quod dormire eum non pateretur. Ubi vero obdormivit, videbatur sibi ex more invocato Spiritu sancto habere ad eum de conversatione sermonem, & non deesse voci suæ vocem virtutis.
[34] Mane autem facto, cum rursum fleret Hugo, [quæ facta est] moleste jam accipiens, cœpit durius objurgare eum. At ille, Non mihi, inquit, eadem hodie lugendi causa, quæ fuit heri: heri enim super vos flebam; hodie super me ipsum. Novi enim vestram conversationem, & mihi, quam vobis, conversionem esse necessariam, non ignoro. Ad quem Bernardus exultans, Flete, inquit, nunc satis: quoniam optimæ sunt lacrymæ istæ: nolite cessare. Exhinc cum vidissent eos Clerici ambulantes pariter & exultantes simul, nec ad momentum ab invicem separari; conati sunt Hugonem avellere a Bernardo, timentes imo jam aperte cognoscentes, quoniam uno spiritu agerentur. Tenentes ergo Hugonem, jam nulla ratione pati voluerunt, ut Vir Dei cum eo de cetero loqueretur. Abiit ergo tristis: sed nihilominus erat adhuc cor ejus fiduciam habens in Domino. Post aliquot dies sane conventum audiens episcoporum, festinavit illuc, ut Hugonem videret. Clerici vero cum vidissent eum, præter morem torvo ocello respicere, & stipare Hugonem undique, ne quis pateret accessus. Sedentibus ergo in campo & colloquentibus episcopis in medio Clericorum juxta Hugonem sedens, loqui ei non poterat propter adstantes: sed tamen flebat uberrime super collum ejus: &, ecce, inundaverunt aquæ & cælum dedit pluvias, ita ut dispersi cum omni festinatione ad proximum vicum currerent; sed Beatus Hugonem manu tenens, Mecum, inquit, in pluvia stabis: statimque serenitate reddita, soli stabant in campo.
[35] Et confessus est Hugo juramentum, quod fecerat, [in Hugone Matisconensi.] minime se [monachum] fore usque ad annum. Hoc autem fecerat, ut deciperet Clericos; annuam quippe probationem non ignorans. Ibi confirmato ex integro sodalitio spiritali, red erunt, manu sese tenentes alterutrum: & jam desperati omnes, nemo deinceps Hugonem detinere tentavit. Ex hac itaque nova Bernardi victoria, novus in laudes ejus excrevit triumphus, idemque plane singularis, ob virum tam magnum, quem monastico adjunxit instituto. Lubet his attexere clausulam Manrici, quam conversioni Hugonis, ad annum Christi 1112, cap. 2, a num. 3 in hunc subnectit modum: Quibus videas, vel in ipso suæ conversionis initio Bernardi potestatem pene immensam, cælum nimirum nubibus claudentis, & rursus aperientis portas ejus pro suo libito, obediente nimirum Domino, etiam ante prolatam vocem, menti hominis, ut Bernardi non solum lingua, sed cor etiam clavis cæli jam tunc comprobaretur. Videas præterea renovata primitivæ Ecclesiæ felicia tempora, & primas illas Christi vocationes, non consanguineis parcentes, non extraneis, renovata miracula & prodigia, queis homines trahebantur ad Euangelium.
[36] Quænam interea temporis, antequam Cisterciense monasterium ingrederetur sacer ille grex, acta sint, legi possunt apud Guillelmum, e quo delibo ista num. 17: [Describitur vita S. Bernardi, & sociorum, antequam Cistercium ingrederentur.] Crescente .. numero eorum, qui in hanc conversionis unanimitatem consenserant, sicut de primitivis Ecclesiæ filiis legitur: “Multitudinis eorum erat cor unum, & anima una in Domino” & habitabant unanimiter simul, nec quisquam aliorum audebat se conjungere eis. Erat enim eis Castellioni domus una propria & communis omnium, ubi conveniebant, & cohabitabant, & colloquebantur; quam ingredi vix aliquis audebat, qui non esset de cœtu eorum.. Ipsi vero quasi mensibus sex post primum propositum in seculari habitu stabant, ut proinde plures congregarentur, dum quorumdam negotia per id temporis expediebantur. Atque hæc quidem initia fuere magnarum rerum, quas S. Bernardus postmodum per se aliosque pro gloria Dei, Ecclesiæ Catholicæ bono, ac monastici instituti propagatione egregie ac feliciter gessit. Nos itaque nunc eum cum sodalitio suo cœnobii Cisterciensis tecta subeuntem comitemur.
§ IV. Tirocinium; virtutes in eodem exercitæ; Ordinis habitus; religiosa professio; animi & corporis exercitationes.
[S. Stephano abbate, Bernardus cum sociis] Anno ab Incarnatione Domini MCXIII, a constitutione domus Cisterciensis XV, servus Dei Bernardus annos natus circiter XXXIII *, Cistercium ingressus, cum sociis amplius quam triginta sub abbate Stephano, suavi jugo Christi collum submisit. Ita Guillelmus cap. 3 Vitæ. Manricus ad istum annum cap. 2, num. 1, nonnulla observat de numero sociorum: Nec, inquit, omnes admissi sine delectu: Robertus juvenis repulsus, quia nimium tener; si revertatur maturior, recipiendus.. Interim adnoto, hinc forte factum fuisse, ut quidam triginta tantum viros; alii Bernardum cum triginta venisse tradant, nempe Roberto inter eos annumerato, quem dilata probatio, non ablata, utrique parti reliquit velut in dubio. Nec vero libellus, cui titulus, Exordium Cisterciensis cœnobii (quod opusculum ad distinctionem Exordii magni Cisterciensis, parvum vocamus) numerum Sociorum auget ultra triginta, uti patet e verbis ejusdem Exordii parvi cap. 17 apud Bertrandum Tissier, pluribus postea memorandum, authore sancto Stephano, quæ sic habent: Ergo istis temporibus visitavit Dominus locum illum.. Nam tot Clericos literatos, & nobiles laïcos, & in sæculo potentes, & æque nobiles, uno tempore ad illam Dei gratia transmisit ecclesiam, ut triginta insimul in cella novitiorum alacriter intrarent, ac bene contra propria vitia, & incitamenta malignorum spirituum, fortiterque decertando cursum suum consummarent.
[38] [Claramvallem ingredicur,] Et mox, Eadem, inquit Manricus num. 2, sed paulo altius repetito principio, pangit carmen antiquum, quod hodie etiam Cistercii dicitur permanere, ipsius columnis ecclesiæ appensa tabula. Carmen autem illud ibidem recitat in hæc verba:
Anno milleno nonageno simul uno
Fontanum castrum Bernardo contulit ortum.
Postea dumtaxat septem labentibus annis
Hoc in cœnobio cœpit Cistercius Ordo:
Qui dum quindenos tandem crevisset in annos,
Intus suscepit Vir sanctus religiosam
Sub Stephano vestem, socios triginta trahendo.
Quod ibi dicitur de religiosa veste, tamquam spongia indigum paullo post corrigit laudatus Annalium Cisterciensium auctor, ut statim videbimus. Ibidem autem num. 3 & 4 ita pergit:
[39] Cæterum Stephanus divinitus præmonitus, oraculis superius jam relatis, [Roberto fratre tunc in illam non admisso ob immaturam ætatem.] & de exhibitione præsentium firmiorem spem concipiens futurorum, uno Roberto repulso quia parvulo, sed admittendo, si perseveraret, ut notabamus; cæteros omnes alacris admisit, non quidem statim religionis habitu donandos, quod ante annum probationis expletum tunc non in usu; sed probandos in veste seculari, anno tandem transacto deponenda. Utrumque colligo ex epistola Bernardi ad eumdem Robertum, inter omnes ejusdem Sancti prima si non tempore, dignitate miraculi patrati, dum scriberetur, anno, quo contigit, a nobis referendo. Primum ex his verbis: “De seculo, te teste, Roberte, venisti Cistercium. Quæsiisti, petiisti, pulsasti: sed tui adhuc teneritudine, te licet invito, dilatus es per biennium”. Secundum vero ex subjunctis paulo inferius: “Post hæc per annum juxta regulam in omni patientia probatus, perseveranter & sine qu rela conversatus, post annum sponte professus, tunc primum sæculari veste rejecta, religionis habitum suscepisti”.
[40] Quanta vero donorum cælestium affluentia, ac Ordinis propagatione novorum istorum ascetarum ac Bernardi imprimis adventum cumulaverit Dominus, [Virtutes] habemus e Guillelmo in principio capitis 3: Ab illa autem die dedit Dominus benedictionem & vinea illa Domini Sabaoth dedit fructum suum, extendens palmites suos usque ad mare, & ultra mare propagines suas. His adde quæ paullo ante præmiserat sub finem capitis 2. Et vero S. Bernardi, aliorumque sociorum ejus exemplo plurimos jam tum adventasse Cistercium, humanas utique res pertæsos, Exordium parvum Cisterciense loco supra citato testatur his verbis: Quorum exemplo senes & juvenes, diversæque ætatis homines, in diversis mundi partibus animati, videntes scilicet in istis possibile fore, quod antea impossibile in custodienda regula formidabant; illuc concurrere, superba colla jugo Christi suavi subdere, dura & aspera regulæ præcepta ardenter amare, ecclesiam illam mirabiliter lætificare, & corroborare cœperunt.
[41] Ferventem spiritum, quam secum Bernardus e seculo in monasticum tirocinium invexerat, [in tirocinio] obnixe conatus est conservare, magisque ac magis novo cælestium flammarum pabulo accendere, & solidarum virtutum ornamentis condecorare. Enimvero Guillelmus cap. 3 de ipsius tirocinio loquens, magnum aperit campum in modum ejus vivendi, ac laudes debitas excurrendi, sicut pluribus ibidem videri potest. En tibi tamen, benigne lector, pauca e multis, quæ ibi dicuntur, extracta specimina: Quomodo vitam angelicam gerens in terris vixit, neminem enarrare posse puto, qui non vivat de spiritu, de quo ille vixit. Et mox: Ingressus .. est domum illam .. intentione ibi moriendi a cordibus & memoria hominum, & spe delitescendi & latendi tamquam vas perditum, Deo aliter disponente, & eum sibi in vas electionis præparante, non solum ad ordinem monasticum confortandum ac dilatandum; sed etiam ad nomen suum portandum coram regibus, & gentibus, & usque ad extremum terræ. Sanctus autem Tiro parvalus omnino erat in oculis suis, nil tale de se æstimans aut cogitans, potius ad custodiam sui cordis, & propositi constantiam, hoc semper in corde, sæpe etiam in ore habebat: Bernarde, Bernarde, ad quid venisti?
[42] [a Sancto] Denique & illa ibidem num. 23 sequuntur: Cum novitius esset, in nullo sibi parcens, instabat omnimodis mortificare non solum concupiscentias carnis, quæ per sensus corporis fiunt, sed & sensus ipsos, per quos fiunt.. Vix tantum eis permittebat, quantum sufficeret ad exterioris cum hominibus conversationis societatem. Quod cum continui usus instantia in consuetudinem mitteret, consuetudo ei ipsa quodammodo vertebatur in naturam: totusque absorptus in spiritum, spe tota in Deum directa intentione seu meditatione spirituali tota occupata memoria, videns non videbat, audiens non audiebat; nihil sapiebat gustanti, vix aliquid sensu aliquo corporis sentiebat. Jam quippe annum integrum exegerat in cella novitiorum, cum exiens inde ignoraret adhuc, an haberet domus ipsa testudinem, quam solemus dicere cælaturam. Plura ibidem Guillelmus narrat cum insigni commendatione tirocinii a Sancto nostro decursi, & præclarissimis virtutibus ab eodem exornati.
[43] [exercitæ] Vita quarta apud Mabillonium edita, & a Joanne eremita conscripta, lib. 2 a Col. exemplum commemorat, e quo perspicuum redditur, quanta cum severitate sanctus Tiro in culpas etiam levissimas animadverteret. Igitur cum esset Juvenis sanctissimus in cella novitiorum, quidam de parentibus suis venerunt, ut visitarent eum, & locuti sunt cum eo. Post signum vero horæ nonæ, reversi sunt unusquisque ad sua, & religiosissimus Juvenis ad opus Dei in ecclesiam. Tunc secundum consuetudinem elevans oculos ad cælum, putans se invenire gratiam Dei, sicut & prius, non invenit. Excogitavit itaque in se ipso, hoc sibi pro qualicumque delicto seu peccato contigisse, & non comperit nisi vanas fabulationes, quibus paullo ante per imprudentiam se exposuerat. Qua de causa cum se culpabilem intellexisset, prostravit totum corpus suum juxta altare, dicens cum Propheta: “Domine, ne in furore tuo arguas me” &c. Et cum hoc fecisset per viginti & quinque dies, apparuit ei gloria Domini, & replevit eum, & dedit ei scientiam Sanctorum, ut in bonum consummarentur opera ejus.
[44] [commemorantur; uti & habitus monasticus,] Sed & alii venerunt visitare eum, & acceperunt licentiam ab abbate Stephano, ut ad eum loquerentur. Et cum ad eos duceretur, accepit stupas, & misit sub capucio in aures suas: ita ut hoc artificio ab inani confabulatione se conservare posset immunem: sicque venit ad hospites, & fuit cum eis per totam horam, & nihil audivit: non locutus est, nisi pauca verba de ædificatione. Tunc pulsata campana, gaudens, & relinquens eos, venit in ecclesiam, gratia sua sibi taliter a Deo conservata. O virum præcipuæ sanctitatis, & dignum memoria! qui sibi in hunc modum providendo, audientes adhuc ædificat, & ædificabit usque in finem, non sibi solummodo, sed infinitis proficuus existens. Quod dicit biographus ille in secundo exemplo de capucio, si velit hoc intelligi de Sancto tunc adhuc novitio, atque adeo, secundum mox dicenda, monastica veste nondum tunc induto, non videtur satis conforme alteri narrationi, quam illico proferam. Hinc interim colligere licet, quanto studio religiosissimus Juvenis in solidam perfectionem incumberet, cum adeo accurate in se castigaret tenuissimos quoque nævos, qui vel tantillum eidem officere videbantur. De professione ipsius solenni ac sociorum nonnulla observat Manricus ad annum Christi 1114, cap. 1, num. 1 & sequentibus, ita scribens:
[45] Sequens annus, videlicet Christi millesimus centesimus decimus quartus, [vota religiosa,] Cistercii decimus septimus, Bernardi & sociorum ejus votis solemnibus .. faustus fuit.. Bernardum & socios post annum professos regulam, auctores magis supponunt, quam affirmant; quod non crediderim factum sine mysterio; quippe cum habitus non monachum faciat, sed professio; imo cum neque habitum novitii tunc gestarent, ut præcedenti anno jam ostendimus; satis profecto mirabile apparet, quorum ingressus ab omnibus describitur, professionem a nemine referri. Delatum forte constantiæ virorum Dei, quos semel ad aratrum admota manu haud dubium foret peracturos, quod inchoaverant. Professi nihilominus sunt regulam beati Patris Benedicti juxta rigorem conventus Cisterciensis, tuncque primum monachali habitu induti, tonsuratique, quod etiam ultimum placuit adnotare. Nam sicut sine habitu, ita & sine tonsura probationem exigi consuetam illis temporibus, testem habeo Cæsarium Heisterbacensem, post centum adhuc annos scribentem de novitio tunc sibi coætaneo, lib. 4 Dialogorum cap. 51:
[46] “Novitius quidam cum in Hemmenrode (abbatia Ordinis Cisterciensis, [& tonsura.] diœcesis Trevirensis) satis tranquille annum probationis peregisset, & voluntate stabilitatis expressa in Capitulo, radendus esset in monachum, is, qui eum rasurus erat, rasorium * ad corrigiam acuens, in eadem hora sic eum contristavit” &c. Quibus videas, ante voluntatem stabilitatis expressam neminem radi solitum. Quod magis mirum tempore Cæsarii, quo novitii jam cappam caputiumque, religionis insigne, præferebant. Forte ne eo signo notandi retinerentur, si medio probationis anno egredi vellent. Primis ergo illis Ordinis temporibus probandi in habitu & tonsura seculari: post, tonsura dilata, concessus habitus, quantumvis monachali valde dissimilis: quod hodie etiam videmus permanere. Tandem decursu temporis effectum est, ut simul habitum tonsuramque suscipiant, quod forte a mendicantibus inceptum recens exortis, paulatim etiam ad nostros extensum fuit.
[47] At, relicto brevi hoc diverticulo, revertamur cum Manrico ad solennem professionem, [An hæc primus emiserit Bernardus.] num. 4 de ejusdem ordine ista notantem: Bernardum primum emisisse vota, sunt qui affirmant; quod mihi, ait, dubium. Tenerior ætas, & profundior humilitas vetabant, quo minus aliis præferretur magister omnium. Alias neque Hugo prior missus fuisset, Pontigniacum in Campania fundaturus, neque Bernardo in abbatem præfecto Clarævallis, cæteros omnes occupasset admiratio, quam Guillelmus abbas descripsit in ejus Vita lib. 1 cap. 3: “Mirantibus sane illis, tamquam maturis, tam in religione quam in sæculo viris, & timentibus ei tum pro tenerioris ætate juventutis, tum pro corporis infirmitate, & minori usu exterioris occupationis”. Crediderim ætatis suæ ordine, sive nihil sive parum immutatæ, & ante annum admissos, & tunc professos; nisi quod forte conjugatos Clerici, solutos conjugati antecesserunt. Atque hæc de professione ab antiquis omissa brevissime sufficiat prælibasse.
[48] [Exercitationes animi & corporis.] Huc etiam pertinet continuatus Sancti fervor, & ars metendi divinitus ei infusa. De his Manricus loco citato a num. 8 hæc memorat: Interim Bernardus Pater, sociique, quo erant in novo statu ferventes spiritu, instare orationibus, vigiliis, jejuniisque corpus atterere, laudes divinas in choro devote canere, & nihilominus operari manibus, tenere silentium, insistere lectioni, ac reliquis observantiis religionis sine intermissione exerceri, sine querela, Stephano, ut olim docente, tunc mirante, ac vere jam experiente strenuos duces, quos paulo ante tirones nominaverat. Et quidem de virtutibus Bernardi Guillelmus multa, & quotquot scripsere Vitam beati Viri, quæ nimis longum esset huc transcribere. Cæterum quod de peritia metendi tradunt, Servo Dei per miraculum collata, quia peculiarem continet doctrinam, forte minus probatam, saltem minus in usu nostris temporibus, non putamus silentio prætereundum: præsertim cum hinc pateat ad oculum modus mirabilis, quo divina providentia cum nostro Sancto egit, quando Virum tam magnum, & ad res quaslibet summas exsequendas natum, a vili ac tenui metendi labore ad altiora tot tantaque facta exordium sumere voluit, prout jam visuri sumus.
[Annotata]
* al. XXII
* i.e. novaculam
§ V. Ars metendi divinitus Sancto concessa; discessus in monasterium Claravallense e Cisterciensi; variæ de hoc notitiæ; illud quo anno fundatum.
[S. Bernardus ad summa promovendus exercet artem metendi] Redemerat Vir sanctus metendi inscitiam, uti narrat Manricus num. 9, anno proximo aliis operibus substitutis messionis loco: quorum etsi non minor labor, facilior usus, & quotidianis operibus promptiores artus, quam non nisi post annum repetendo. Sed a cæteris solus separari, & metentibus fratribus non metere angebat animum ardentem vitæ communis: & neque semper quid aliud faciendum suberat; neque, si subesset, ei permittebatur, debili quippe ac præ nimia abstinentia & vigiliis defecto viribus. Audiant, qui putant opera hæc externa minoris apud Deum esse valoris. Audiant, qui totum negotium menti deputant, corpore adeo a laboribus immuni, ut minus aptum contemplationi censeant, si fatigetur. Bernardus, egregius futurus Ecclesiæ Doctor, imo oraculum, fidei columna; quo principe, quo duce, schismaticorum colla subigenda, hæreticorum calcanda parabantur: Bernardus Catholicis omnibus firmandis, atque ipsius Pontificis Romani stabiliendo solio concessus orbi; Bernardus Pater, qui reges, regnaque, qui denique universum Christianum axem ad sui imperium erat commoturus; cujus verba concilia mutuabantur, dum adhuc viveret, & cui, ut clavigero cælestium arcanorum, vel ipsa sacra Scriptura erat subdenda (hoc intelligendum accommode, ne nimium dicat Manricus;) Bernardus, inquam, ad hæc omnia gradum faciens, a peritia metendi exorsus est, eamque a Deo per lacrymas obtentam, atque collatam non sine miraculo, lacrymæ simul & miraculum commendant utilem etiam acquirendo in Ecclesia Doctoris apici.
[50] Factum narrat Guillelmus cap. 3, num. 27: [divinitus sibi concessam.] Messis tempore Fratribus ad secandum cum fervore & gaudio sancti Spiritus occupatis, cum ipse quasi impotens & nescius laboris ipsius, sedere sibi & requiescere juberetur, admodum contristatus ad orationem confugit, cum magnis lacrymis postulans a Deo donari sibi gratiam metendi. Nec fefellit simplicitas fidei desiderium Religiosi. Continuo namque, quod petiit, impetravit. Et ex illo die in labore illo præ cæteris peritum se esse, cum quadam jucunditate gratulatur; tanto in hoc opere devotior, quanto se in hoc ipso facultatem ex solo Dei dono reminiscitur accepisse. Ideo autem gratiam hanc Bernardo datam ad annum Christi 1114 censet pertinere Manricus; quia, ait, Vir Dei post emissam professionem, his tantum frugibus Cistercii adfuit colligendis: quippe mense Junio sequentis anni Claramvallem, ut dicemus, transferendus. Nobis nunc dispiciendum restat, quomodo illuc translatus, seu Cistercio cum aliis eo profectus, cœnobii Claravallensis, quod primus abbas rexit, præfecturam inchoarit. Annus, quo ad dignitatem abbatialem promotus est, confirmatur e versibus antiquis, quos multi codices, uti observat Manricus ad annum 1115, cap. 1, num. 6, subjungunt operibus ejus, quosque ibidem subdit:
Annus millenus ter quinis commemoratur *,
Nec non centenus, Vir sanctus quando creatur
Abbas, & Patrum sequitur decreta priorum.
Fit doctor Fratrum, fidei lux, regula morum
[51] Bernardi Fratres ad fundandum Claravallense monasterium missi cum eo sunt, [Mittitur ad Claramvallem] sicut testatur Guillelmus biographus lib. 1 cap. 3 num. 28: Cum autem complacuit ei, qui eum segregavit a seculo, & vocavit, ut ampliore gratia revelaret in eo gloriam suam ..; misit in cor abbatis Stephani ad ædificandum domum Claræ-vallis mittere fratres ejus. Quibus abeuntibus ipsum etiam domnum Bernardum præfecit abbatem. Manricus alios insuper ei adjunctos memorat num. 5; ac deinde num. 6, Tantis, inquit, viris ab Stephano Bernardum præfici, ætate juvenem, quippe vigesimum quartum annum vixdum egressum, infirmum corpore, verecundia implicatum, aut impeditum, atque omni experientia destitutum, mirabile in oculis omnium visum fuit, & ob hoc forsan serius pronuntiatum. Certe Guillelmus innuere videtur, nequaquam nominatum ante discessum, ex iis, quæ modo recitabam ex ipso, Quibus abeuntibus, etiam ipsum domnum Bernardum præfecit abbatem, & quæ statim ab eodem biographo subnectuntur: Mirantibus sane illis, tamquam maturis & strenuis tam in religione quam in seculo viris, & timentibus ei tum pro tenerioris ætate juventutis, tum pro corporis infirmitate, & minori usu exterioris occupationis. Sed non est novum, divinam providentiam infirmis uti instrumentis ad maxima quæque perficienda, prout eventus tot ac tanti in Bernardo id comprobarunt: de cujus e monasterio Cisterciensi egressu quædam hoc loco cum Manrico observare visum est.
[52] Porro, ait ad annum proxime citatum num. 7, [cum sociis,] egressum novi Conventus, prout in Ordine fieri solebat, a Cæsario Heisterbacensi descriptum, quia gravitatem devotioni mixtam præfert, non pigebit ad litteram transcribere e dicti scriptoris homilia in Dominicam tertiam post Octavam Epiphaniæ, quam citat ad marginem, his verbis: Duodecim monachi, loco duodecim Apostolorum, cum tertio decimo Abbate, qui loco Christi eis præponitur, ad novam abbatiam fundandam emittuntur. Crux enim Dominicam habens imaginem, a Patre abbate datur ei in manus, quem de oratorio cum eadem cruce exeuntem, duodecim ad hoc ordinati sequuntur, quasi Christum Apostoli. Ita ille ex Cæsario; ubi vides novæ hujus coloniæ numerum definiri. Cruce itaque, sicut addit idem Manricus, Bernardo ab Stephano Patre in manus data, ipse prior, quasi pater & dux omnium, mox fratres ejus & filii egressi sunt, locum sibi inter Lingonenses quæsituri. Videres, cum jam essent recessuri, in profundo silentio cadentes lacrymas omnium monachorum, & solas voces cantantium resonantes inter singultus: quippe modestia membris exterius imperans, vix in affectus internos prævalebat; nec discerneres remansuros a discedentibus, quoadusque ad portam domus illos stantes a progredientibus cunctatio ipsa divisit. Hæc, Bernardo atque sociis abeuntibus, devota quidem, sed tristis facies Cistercii fuit.
[53] [e monasterio Cisterciensi; quod hic a nobis] Prius autem quam cum sancto nostro Abbate a Cisterciensibus ad Claram-vallem discedamus, quandoquidem Vir sanctus prima apud illos perfectioris vitæ rudimenta posuit, ac per se aliosque, quos eisdem ascetis adjunxit, cœtum illum deinde magnifice illustravit ac propagavit; quia item de Cisterciensibus toties jam a nobis mentio facta est, ac porro fiet; videmur non abs re facturi, si de piissima juxta ac celeberrima hac vitæ asceticæ palæstra notitias quasdam hic subjiciamus, plures tamen designaturi apud auctores, qui de ea scripsere, quam prolixe ac singillatim huc coacervaturi, ne nimium excurrat oratio. Fundator ejus fuit S. Robertus, primus abbas Molismensis, cujus Acta apud nos jam pridem illustrata sunt tomo III Aprilis, die XXIX ejusdem mensis a pag. 662. Ibidem vero § 2 Commentarii prævii ad ipsius Vitam pag. 664 & sequentibus agitur de initiis cœnobii & Ordinis Cisterciensis, & de S. Roberti ad eumdem transitu, qui accidit anno Christi 1098. Primus quoque Cistercio abbas præfuit; sed non diu post, abdicata apud Cistercienses præfectura, ad Molismenses revertitur, ejusdem reditum apud summum Pontificem Urbanum II urgentes; prout in dicto Commentario § 3 pluribus licet videre, uti & alia, quæ ad laudatum Sanctum fundatorem istum spectant.
[54] [illustratum] Loci situm Gaspar Jongelinus in Notitia abbatiarum Ordinis Cisterciensis describit pag. 6: Cistertium (Cisteaux) archi-cœnobium & caput Ordinis, sub regula S. Benedicti, situm in diœcesi Cabilonensi (Chalon sur Saone) quinque circiter leucis ab urbe Divione (Dijon) .. distans, in Ducatu Burgundiæ. Ceterum primæ Cistercii filiæ, nomine Firmitati (vulgo la Ferte) in diœcesi Cabilonensi ad Gronam fluvium cœnobio; ac filiæ secundæ, cui nomen Pontigniacum (Pontigni) in territorio Autissiodorensi sitæ, ut videsis apud Jongelinum a pag 16, successit tertia ejusdem Cistercii filia Clara-vallis; ubi sanctissimum Abbatem nostrum, quem eo proficiscentem Cistercio tantisper reliquimus, iterum conveniemus. Meretur autem locus etiam ille, Sancti regimine, virtutibus ac prodigiis adeo longe lateque nobilitatus, ut de ejus situ, fundatione ac elogiis, antequam progrediamur ad alia, præmittamus sequentia documenta.
[55] Guillelmus biographus cap. 3, num. 28: Erat, [variis] inquit, Clara-vallis locus in territorio Lingonensi, non longe a fluvio Abba (l' Aube) antiqua spelunca latronum, quæ antiquitus dicebatur Vallis absinthialis, seu propter abundantis ibi absinthii copiam, seu propter amaritudinem doloris incidentium ibi in manus latronum. Et cap. 4 num. 40 auctor idem de eodem loco hæc narrat: Loci vero ipsius solitudo inter opaca silvarum, & vicinorum hinc inde montium angustias, in quo servi Dei latebant, speluncam illam sancti Benedicti patris nostri quodammodo repræsentabat, in qua aliquando a pastoribus inventus est: ut cujus imitabantur vitam, habitationem ejus ac solitudinis formam aliquam habere viderentur. Nicolaus Hacqueville, senatus Parisiensis præses, vallem non solum montibus circumdatam, sed etiam fonte perenni, præter interfluentis Albæ aquas, scatentem memorat in carmine de laudibus S. Bernardi, & situ Claræ-vallis, quod apud Mabillonium, Operum ejusdem sancti Patris editorem, recusum est volumine 2, Col.
Abdita vallis erat, mediis in montibus, alto
Et nemore, & viridi tunc adoperta rubo ..
Hanc Alba irriguus mediam perlabitur amnis,
Fons tibi perpetuo munere donat aquam.
[56] Apud laudatum Operum S. Bernardi editorem a Col. habetur Descriptio positionis seu situationis monasterii Claræ-vallensis, [notitiis.] ubi præter alia plura, quæ legi possunt in eadem Descriptione, (quæ incerto auctore, monacho tamen, ut apparet Manrico ad annum 1115, cap. 2, num. 2, Claræ-vallensi, inter Opera Bernardi circumfertur, nec sine sale) notantur ista in editione Mabillonii Col. Hic ergo fons .. ex opposito solis orientis oritur, ita ut æstivo solstitio roseam rutilantis auroræ faciem ex adverso salutet.. Ubi eum mons evomit, vallis deglutit: & in loco, quo oritur, eodem quasi moritur, quin & sepelitur. Sed ne expectes signum Jonæ prophetæ, ut tribus diebus, & tribus noctibus delitescat absconditus. Statim ad mille passus intra claustrum monasterii, quasi de corde terræ resuscitatus progreditur, & quodammodo redivivus apparet, visui tantum & usui Fratrum se offerens, ne cum aliis, quam cum Sanctis sors illius amodo sit futura. Ita ille alludit ad dictum fontem. Jam vero domus etymon Manricus citatus ita describit num. 5: Monasterio Clarævallis nomen inditum in claritatem pro modo occupationis & exercitii, veteri commutata amaritudine. Unde versus:
In Vallem claram vallem convertit amaram.
Guillelmus cap. 3, num. 28 de sancto Abbate ac sociis, primis loci incolis, hæc refert: Ibi ergo in loco horroris & vastæ solitudinis consederunt viri illi virtutis, facturi de spelunca latronum templum Dei & domum orationis.
[57] Manricus ad annum 1115 supra designatum, cap. 2, [Ejusdem] num. 1 non videtur exploratam satis habuisse laudati jam sæpe loci fundationem, quando de primis eodem loci advenis ita statuit: Casu invenerint, an admoniti quæsierint, incertum: constat pervenisse ad locum satis horridum, latronum, ut ferebant, receptaculum.. Crediderim omni ope destitutos elegisse hunc locum, nulli incolarum usui proficientem; noxium potius, eoque longe facilius obtinendum. De prima itaque loci donatione seu fundatione dicendum etiam nobis est. Volumine 1 editionis Mabillonianæ, ubi sunt Opera sancti Patris genuina, col. 45 exstat epistola 31 ad Hugonem Comitem Campaniæ ab ipso scripta, in qua sic loquitur: Possumusne oblivisci antiqui amoris, & beneficiorum, quæ domui nostræ tam largiter contulisti? Sanctus itaque Pater his verbis profitetur gratam animi memoriam erga Hugonem, primum sui Claravallensis cœnobii fundatorem, prout conficitur e sequente instrumento, quod Petrus Franciscus Chiffletius inter probationes suæ de illustri genere S. Bernardi Diatribæ pag. 513 ex autographo Claravallensi acceptum primus vulgavit in hæc verba:
[58] [fundatio] In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis incipit charta Comitis Hugonis. Notum sit omnibus præsentibus & futuris, quod ego Hugo Comes Trecensis do Deo, & beatæ Mariæ, & fratribus Clarævallis, locum ipsum, qui vocatur Claravallis, cum pertinentiis, agris, pratis, vineis, silvis, & aquis: nihil omnino mihi aut heredibus meis retinens. Unde testes Acardus Remensis, & Petrus, & Robertus Aurelianensis, milites mei. Et sciendum, quod Gaufridus Felonia dat pasturas suas in finagio * de Juvencurt, tam in bosco * quam in plano, omni tempore. Et si aliquod damnum intulerint animalia dictorum fratrum, solum capitale restituetur, sine emenda *. Hæc autem omnia dedi in præsentia supradictorum testium. Sciendum quoque est, quod dominus Josbertus de Firmitate, cognomine Rufus, & dominus Rainaudus de Perceris, dederunt eisdem fratribus pasturam, & usuarium per totam terram suam; & præcipue in aquis, silvis, pratis, in finagio de Perrecin. Hujus rei testes sunt Acardus Remensis, & Robertus, milites mei. Item sciendum quoque est, quod ego Hugo Comes Trecensis laudo & concedo eisdem fratribus libere & quiete possidere terram & silvam de Artela. Has donationes confirmamus, ego Joscerannus Lingonensis episcopus, & ego Hugo Comes Trecensis, de sigillo & anulo meo. De tribus Hugonis profectionibus Hierosolymitanis, ac titulis ejus pro tempore diversis agit Chiffletius cap. 21 Appendicis proxime citandæ.
[59] [quo anno] Apud Mabillonium in notatione ad supra dictam epistolam S. Bernardi, quæ notatio habetur inter alias ad tomum 1 ejusdem sancti Patris, & ad calcem voluminis 1, de quo dicebam paullo ante, observantur ista in rem nostram post tabulas fundationis modo datas e Chiffletio, col. XIX: Quod spectat ad annum fundationis, qui non exprimitur in his tabulis; idem (Chiffletius videlicet, quem tu consule in Appendice ad Diatribam cap. 20) auctoris sancti Mariani Autissiodorensis Chronographum secutus, refert ad annum Christi MCXIV, mense Junio. Et quidem de mense conveniunt omnes: quoad annum vero, cum tam externa quam domestica instrumenta refragari videantur; inter alia vero Exordium Cisterc. dist. 2 cap. 1, tabella sancti Bernardi tumulo appensa, quæ disertis verbis annum MCXV exprimunt; receptæ jamdudum sententiæ adhærere satius videtur: cum alioqui vix Bernardus professionem emisisset mense Junio ann. MCXIV, & Hugo ipse, qui locum concessit, adhuc in Oriente versaretur. Clara vallis itaque primo quidem ab Hugone Campaniæ Duce fundata; postea vero anno MCXXXV in ampliorem locum translata, opitulante Theobaldo ipsius successore, nova fabrica donata est: unde primi fundatoris nomen obtinuit apud aliquos, translationem cum fundatione confundentes, ut bene monet Manricus in Annalibus ad annum MCXV cap. 1. Sententiam hanc, quæ mihi magis arridet, quam Chiffletiana, ita declaro & confirmo:
[60] Chiffletii ratio alia, quam primo loco ponit pro anno MCXIV, [acciderit.] illo nititur fundamento, quia cœpit anni ejusdem mense Julio, undecima die mensis, Morimundus, minor natu filia, quippe inter Cistercii filias numero quarta; cum tertia ex ordine natalium censeatur Claravallis. Verum Morimundi fundatio a Iongelino innectitur anno 1115; idem fit a Manrico ad istum annum cap. 1; idem a Sammarthanis tomo 4 Galliæ Christianæ pag. 673. Monumenta autem Claravallensia, quæ Chiffletius in Appendice designata sibi objicit contra annum 1114 fundatæ Claræ vallis, sunt 1o. antiqui versus:
Annus millenus ter quinis connumeratur,
Nec non centenus, Vir sanctus quando creatur Abbas.
Deinde tabella S. Bernardi tumulo appensa, in qua legitur: “Anno Domini millesimo centesimo decimo quinto, in mense Junio, missus fuit (S. Bernardus) cum fratribus germanis, & conventu suo, ad locum istum, qui nunc vocatur Clara-vallis: ante autem Vallis absinthialis dicebatur”. Ad versus ita respondet Chiffletius: Nisi me conjectura fallit, indicant versus illi consecrationem S. Bernardi in abbatem .. quæ ante annum Christi MCXV facta esse vix potuit.. Quare a primo eorum in Claramvallem adventu, quod in anni MCXIV Junium incidit, monasterii fundationem adnotarunt Morimundensis, & Autissiodorensis Chronographi: Clarævallenses ab inauguratione abbatis. Sed contra est, quod in dictis versibus τὸ creatur videatur melius referri posse ad præfecturam Claravallensis cœnobii, quam S. Stephanus Bernardo, e Cisterciensi monasterio cum suis discedenti, commisit (de qua re actum est supra) conformiter ad verba tabellæ, ad quæ nihil ibi apud Chiffletium responsi invenio, cum in ea clare ac distincte dicatur: Anno Domini millesimo centesimo decimo quinto, in mense Junio, MISSUS noster Sanctus cum potestate utique abbatis, tunc quidem a suo Superiore constitutus seu creatus, sed dicto mense nondum consecratus ab episcopo. At de ista consecratione dicentur plura § proximo.
[Annotata]
* l. connumeratur
* i. e. confinio
* i. e. silva
* i. e. mulcta pecuniaria
§ VI. Consecratur abbas Claravallensis; monasterii hujus angustiæ miraculis sublevatæ; cibus spiritualis a Sancto, per apparitionem monito, Claravallensibus porrectus.
[Consecratio ista cur facta ab episcopo Catalaunensi.] Guillelmus libro 1, cap. 4 de Sancti consecratione hæc memoriæ prodidit: Cum autem missus noviter Claram-vallem Bernardus, ordinandus esset in ministerium, ad quod assumptus erat; & sedes Lingonensis vacaret; ad quam ordinatio ipsa respiciebat; quærentibus fratribus, quo eum ducerent ordinandum, cito de proximo se obtulit bona fama venerabilis Catalaunensium episcopi, opinatissimi illius magistri Guillelmi de Campellis, illucque eum transmittendum esse, diffinitum est. Sicque factum est. Chiffletius in Appendice ad Diatribam superius allegata cap. 20 a pag. 676 e textu Guillelmi, quem modo protuli, hanc proponit & solvit difficultatem: Quomodo, inquit, vacabat sedes Lingonensis anno MCXV, cum Iocerannum constet, ex anno MCXII in MCXXV Lingonensem fuisse episcopum, ut ex Chronico Benigniano retulimus pag. 505? Sed responsio in promptu est, vacasse tum sedem Lingonensem improprie; non quod nullus tunc esset Lingonensis episcopus, sed quod anno illo MCXV abesset ab episcopatu suo; fortasse in itinere ad limina Apostolorum, vel ad synodos aliquas, quæ frequentes illis ipsis temporibus a Guidone Viennensi, Apostolico per Gallias Legato cogebantur. Ita Chiffletius. Qualiter autem Sanctus noster, Catalaunum, assumpto secum Elboldone * monacho quodam Cisterciensi, ut laudatus Guillelmus ibidem narrat, profectus, & prædicti episcopi domum ingressus, ob externam corporis speciem contemptui fuerit nonnullis, ad irrisionem usque; sed episcopo summa in veneratione habitus; quantaque e primo amborum congressu orta inter eos fuerit familiaritas non sine summa Bernardini nominis per Galliam universam propagatione, apud Guillelmum eumdem invenies.
[62] [Claravallensis cœnobii] Nec his attexam alia, quæ biographus iste præmiserat de angustiis Claravallensis cœnobii temporibus primis, earumque per varios sublevatione; item de immenso ejusdem cœnobii incremento, quod sancto Abbati in quadam visione exhibitum est, rei deinde eventu veritatem comprobante; ac denique de studio perfectionis, & conversione sororis ejus; cum idem Vitæ scriptor consuli de his possit cap. 3 & 4. Quia tamen Joannes eremita de arctissima inopia, qua visum est divinæ providentiæ, Abbatem sanctum ac subditos ejus exercere ac probare, diversa narrat, variisque deinde probat exemplis, ad ejusdem Sancti gloriam omnino illustribus, divinitus fuisse prospectum maximis illis rerum temporalium apud Claravallenses angustiis, idcirco Guillelmum abbatem e laudato Joanne supplendum censeo, qui libro 2, Col. num. 2 apud Mabillonium de penuria victus locutus, de vestitu ista subdit: Indumenta vero eorum tam in æstate, quam in hieme, cuculla & tunica, quæ rarissime innovabantur. Caligis quoque utebantur vilibus, & calceamentis frequenter diuque diruptis manentibus & dissutis, antequam repararentur, quæ præ nimia corii paupertate ligabant funiculis. O viri generosi & magni in seculo! Quis ad hæc loca arida & periculosa vos adduxit, nisi ille, qui dives erat in cælis, & pauper humilisque in terris in præsepio recubuit? En tibi nunc erectum Abbatis animum, & summam fiduciam de auxilio Dei opportuno in tot tantisque malis.
[63] [penuriæ] Idem quippe scriptor Vitæ a Col. num. 3 ita pergit: In illa tanta penuria, de qua supra diximus, inter cæteras necessitates, sal die quadam defuit eis. Et vocavit sanctus Abbas unum de fratribus suis, Guibertum nomine, dixitque ei: Fili Guiberte, accipe asinum, & vade ad nundinas, & eme nobis salem. At ille respondit: Ubi est pretium? Ad quem Homo Dei: Crede mihi, fili, quia nescio tempus, quod aurum vel argentum habuerim. Sursum est enim, qui habet peram meam, & thesauros meos in manibus suis. Tunc frater ille quasi subridens ait: Si vacuus perrexero, vacuus redibo. Cui ait Sanctus: Noli timere, fili mi, sed vade securus. Ille enim, qui habet thesauros nostros, sicut jam dixi tibi, erit tecum in itinere, & præbebit omnia, propter quæ mitto te. Ad hæc verba, sumpta pii Patris benedictione, perrexit cum asino ad nundinas, ad castrum, cui nomen Risnellum, plusquam oportet incredulus. Sed pius & clemens Dominus non respexit suam incredulitatem; sed consideravit Servi sui fidem, & tribuit ei omnem rem, pro qua missus fuerat. Itaque cum castro appropinquasset, & venisset ad quamdam villam, obvium habuit quemdam presbyterum, qui salutavit eum, dicens: Unde es, frater, aut quo pergis? At ille respondens exposuit ei diligenter itineris sui causam, & paupertatem loci, in quo habitabat Pater sanctus cum filiis suis.
[64] Quæ cum audisset presbyter, vehementissime compunctus est: [divinam providentiam subvenisse] & duxit fratrem in domum suam, deditque illi medietatem modii salis, & quinquaginta solidos vel amplius, sicut sæpe narrare consueverat idem Guibertus. Quibus acceptis, cœpit gratias agere Deo immensas, & dicere in animo suo: Procul dubio verus est sermo, quem audivi a Patre meo: sed in hoc peccavi erga eum peccato magno, quia ei non credidi, sed incredulus veni huc. Et valefaciens presbytero, reversus est ad monasterium. Quod cum ingressus fuisset, cucurrit ad Hominem Dei, & retulit ei omnia, quæ sibi in via contigerant. Cui dixit Pater sanctus: Dico tibi, fili, quia nulla res tam necessaria est omni Christiano, quam fides. Habe ergo fidem, & bene tibi erit omnibus diebus vitæ tuæ. A die illa & deinceps tam frater ille, quam alii verba sancti Patris in majore habuerunt reverentia. O bone Jesu, fidem, quam habuit iste Sanctus, quis enarrare potest? Aliud deinde Joannes biographus exemplum producit num. 4:
[65] Quidam de Clementini-prati fratribus adveniens, visitandi gratia novellam Christi plantationem, [per miracula,] honorifice susceptus est, prout fieri potuit: cui, qui in promptu erat, oblatus est dimidius panis avenaceus. Quo suscepto, & cum magna admiratione, quia de tali viverent, reportato ad Clementinum-pratum, omnibus inibi habitantibus annuntiavit servorum Christi voluntariam in maxima paupertate abstinentiam, in abstinentia patientiam, in egestate liberalitatem munificam. Statimque vehementer compuncti, & compatientes Clementini-prati fratres, in eorum subsidium communiter assenserunt. Tunc magister loci illius, Odo nomine, vir venerabilis, dilectus a Deo & hominibus, oneratis equis & asinis, panes & cibaria in quadrigis detulit. Tunc vero a die illo usque in hodiernum diem tanta fuit fraternitatis communio inter Claram-vallem & Clementinum-pratum, quod quando fratres Clementini-prati Claram-vallem adveniebant, ita eis deferebatur, sicut uni Claræ-vallensium in spiritualibus & humanis. Defunctis etiam vicissim reddebatur obsequium. In hunc modum pius Jesus magis ac magis providebat servis suis. His adduntur ista num. 5: Advenit etiam mulier quædam centum solidos afferens, quibus contecta est pedum eorum nuditas. Sequuntur deinde facta duo alia, quæ Manricus refert ad annum proxime sequentem 1116. Nos tamen, seriem narrationis biographi Joannis prosequentes, utrumque ex ipso prioribus hic subjungimus. Et primo quidem loco quod narrat, sic habet:
[66] [e variis factis] Cunctis animalibus carebant, excepto asino, quo Abbas ad visitationes suas deferebatur, lignaque ad necessitates comportabantur. Coacti vero fame, frigore, & aliis indigentiis, Abbati suo conquesti sunt, quod pro nimia paupertate discedere cogerentur. Quo audito, Abbas blande ac leniter consolans eos, Dei timorem & amorem, spem quoque vitæ æternæ & remunerationis divinæ, quantum potuit, insinuavit. Illi vero maxime angustiati, & angustiati dolore multiplici, nullatenus volebant consentire; sed magis volebant Cistercium reverti. Cumque Vir Dei desperationem illorum vidisset, demum convertit se ad orationem. Quo facto, audivit vocem de cælo dicentem sibi coram omnibus: Surge, Bernarde, exaudita est oratio tua. Quod cum audissent fratres, glorificaverunt Deum & sanctum suum Bernardum; dixeruntque ad eum: Dic nobis, Pater, quid petisti a Domino? At ille respondit: Quid vultis scire, modicæ fidei? State hic, & scietis postea. Et cum fabularentur ad invicem, modicum temporis indulgentes fabulis, non fabulis, sed sermonibus sanctis, venit quidam, & obtulit sancto Patri decem libras.
[67] [probatur.] Alterum vero ita memorat prædictus Vitæ scriptor a Col. Nec mora, Barrensis quidam, cujus filius usque ad desperationem vitæ præ nimia ægritudine cogebatur, attulit ei tredecim libras, suppliciter postulans, ut misereretur filii sui. Quem sanctus Abbas hilarem dimisit, pollicens filium suum sospitem ab eo inveniendum. Revertens homo invenit filium suum sanitati restitutum, sicut promiserat Vir Dei. Qua de causa postmodum Servo Dei uberes gratias exsolvit. Modico tempore interjecto, copiose ac benigne misericordia Dei super hos respexit, ut abundantes æternis & temporalibus subsidiis, nihil eis deesset in ulla gratia, secundum illud: Nihil deest timentibus Deum. Eventibus hisce miris ac seriis subjungamus miraculum spurium & apocryphum ex Manrico ad annum 1116, cap. 1, num. 5, ubi illud his verbis exponit ac rejicit:
[68] [Miraculum apocryphum rejicitur.] Equos sine rectore vagari solitos, & convicinos populos discurrere colligendis fidelium eleemosynis, quas illico ad cœnobium reportarent, ab oppidanis cujusdam villæ proximæ per ludibrium an per rapinam spoliatos, & pro panibus saxis onustos immensi ponderis, traditio est ab incolis recepta. Porro Bernardo patre flagitii conscio (equis quippe sub pondere gementibus, eoque citius rem ipsam publicantibus) atque execrante aggressores impietatis, terram repente scissam in duas partes locum cum incolis simul absorbuisse, ecclesia sola immota permanente, pro certo habent. Et sunt qui credant in memoriam tanti miraculi, eam etiam paulatim absorberi, nempe ad unius argentei grossitiem per annos singulos, ecclesia, loco, saxisque monstratis, queis major fabulæ fides adstruatur. Adeo nulla omnino terra est, quæ non laboret fabellis incolarum, a quibus ne sancti Viri [quidem] omnino immunes. Utrum autem ejusdem rationis sit similis alia quædam maledictio, qua idem Sanctus Aquitaniæ prædicans dicitur impetiisse Viride solium, illius provinciæ locum non exiguum, suo tempore dabimus. Nunc sufficit hæc seriis permiscuisse quasi per otium; potuisset addere Manricus nec sine fructu: cum utile admodum sit, traditiones hujusmodi mere populares convellere, ac discernere miracula falsa a veris. Idque locum habet potissimum in S. Bernardo; qui quoniam pene innumerabilibus abundat veris, palliari nec debet nec potest falsis, ne his illorum fidei quidquam detrahatur.
[69] Supererat secunda, & major fames spiritualis cibi, [Bernardus apparitione confirmatus cibum verbi Dei subditis porrigit.] verbi nimirum Dei, Bernardo Patre aut timidius prædicante, aut omnino silente, ne nimio zelo & rerum inexperto læderet, ut putabat, conscientias fratrum, sive, ut Guillelmi abbatis verbis utar “ne prædicatione ejus scandalizarentur potius, quam aliquid perciperent ædificationis”. Sed qui priorem miraculo compescuit, posteriorem grassari non permisit, majori Ecclesiæ bono reprimendam; quippe Bernardo assumpto ab ipso Deo in ministerium verbi, prædicationis officio illi injuncto, eoque ad tantum opus adaptato virtute divina; ut loquitur Manricus ad annum 1116 cap. 1, num. 6. Res ista plenius tractatur a Guillelmo in Vita Sancti lib. 1 cap. 4; unde delibo ista: Nec tardavit misericordia Dei auxilium in tempore opportuno Paucis siquidem evolutis diebus, vidit in visu noctis puerum caritate * quadam divina adstantem sibi, & magna auctoritate præcipientem fiducialiter loqui quidquid ei suggereretur in apertione oris sui, quoniam non ipse esset qui loqueretur, sed Spiritus qui loqueretur in eo. Et ex tunc manifestius in eo & per eum loquens Spiritus sanctus .. apud auditores quoque ei gratiam addidit, & auctoritatem & intellectum super egenum & pauperem, peccatorem pœnitentem, & veniam postulantem. Manricus mox citatus superaddit num. 7 ex Cæsario in Octava Nativitatis Domini, Cum tempore quodam nescio quid dictaret, & testimonium haberet in promptu, quod præsenti loco congruebat, velletque reservare in finem, timens ibi defectum, audivisse de cælo dicentem vocem: Si istud reservaveris, aliud non dabitur tibi. Ipse itaque Sanctus loquens jam non loquebatur, sed Spiritus sanctus, qui erat in eo. Rebus ergo temporalibus ac spiritualibus novi cœtus Claravallensis ita prospere ac feliciter divino favore compositis, alia quædam videamus, ad ejusdem cœnobii, atque adeo ad primi Abbatis ipsius laudem perquam accommodata.
[Annotata]
* al. Elbodone
* al. claritate
§ VII. Monasterii Claravallensis incrementum a sancto Abbate prævisum; difficultates ob canonicos Victorinos ad illud admissos; rei gestæ tempus; mirabilis cum imperito medico Viri sancti infirmi patientia; patris ejus conversio.
[Recensentur secundum S. Bernardi prævisionem,] Prævisio Abbatis nostri de ingenti secularium ac Regularium hominum ad Claravallenses cœnobitas accessu (Vidit enim undique, ut refert Guillelmus cap. 3, num. 29, tantam diversi habitus & diversæ conditionis hominum multitudinem in inferiorem vallem descendere, ut vallis ipsa capere non posset) prævisio, inquam, illa quomodo per hæc tempora impleta sit, accipe. Enimvero celebri ejusdem domus fama, inquit Manricus ad annum 1116, cap. 2, num. 1, per totam Galliam, multi Religiosi, relictis propriis sedibus, atque ex veteranis, imo & emeritis in probata militia ducibus tirones efficiendi in Claravalle, Bernardi Patris ductum perquirebant. Et mox apud laudatum Annalium conditorem hæc probantur auctoritate Exordii magni lib. 1, cap. 4; sed quia illa non lego ibi in editione Tissieriana, in fide Manrici ea referentis, huc transcribo: Postquam gratia & misericordia Domini nostri Jesu Christi domus Claravallis fundata est, ut fragrantissima sacræ religionis ejus opinio multis fieret odor vitæ in vitam; inter cæteros, quos divinæ bonitatis arcanum consilium de diversis mundi partibus vocavit, plures Religiosi viri, qui suis in locis perfecti in religionis observantia videbantur, audientes quod tam specialiter & excellenter magnificasset misericordiam suam Dominus cum domo eadem, & ejus sanctissimo Abbate, tamquam novi tirones ex eremitæ * militiæ laboribus venientes, tantæ sanctitatis collegio sociari ferventissima spiritus devotione cupiebant.
[71] [viri aliquot insignes,] Inter quos primi vel inter primos præcipui extiterunt Humbertus, Igniacensis cœnobii postea primus abbas, Raynaldus, & Petrus cognomento Tolosanus, Guillelmus, & Gerardus Farfensis, qui non quidem uno in loco, sed diversis & multum inter se distantibus provinciis habitantes, ita se ab ipsis infantiæ rudimentis divinis obsequiis mancipaverunt, ut in omni virtutum gratia florentes, alienis quasi perfectioribus exemplis institui minus necessarium habere viderentur. De ratione autem temporis sic Manricus monet: Porro ex his, qui ibidem numerantur, etsi non omnes, nam id prorsus incertum; aliqui tamen ad hunc annum referendi, præcipue Humbertus, ingentis sanctitatis vir, de quo plura in sequentibus dicemus. Nam ipso Clarævallis initio Claramvallem venisse, ipse etiam Bernardus Pater testis est in Sermone speciali de ejus obitu, qui habetur vulgatus in editione Mabilloniana Operum S. Bernardi a Col. & in quo idem sanctus Pater, Nobiscum, ait, triginta annis ab ipso pæne principio monasterii hujus conversatus est. Mabillonius in notis ad istum sermonem Col. observat, dignissimum hunc virum in monasterio Casæ-Dei (sub regula S. Benedicti) viginti a prima ætate annos monachum vixisse, antequam ad Claramvallem se reciperet. Quod factum sub annum MCXVIII: Sermo vero innectitur apud ipsum anno 1148.
[72] [qui ad Claravallense institutum accessere.] Qualis vero quantusque, & quam dignus Bernardi Patris filius extiterit Humbertus, liquidissime constat primo ex eleganti ac pathetico illo, quem indicabam, sermone, summis utique ipsius elogiis, ac tenerrimis erga eum amoris affectibus ab eodem Sancto respersus. Secundo, quia idem ipse S. Bernardus, referente Manrico num. 3 ex auctore Exordii Cisterciensis, Humbertum Dei famulum ad imitandum perfectionis exemplum, sibi proposuerat, ipsius virtutes admirari satagens, & merita ejus magna & sublimia æstimare, ipsum sanctitatis exemplar, religionis formam, monasticæ puritatis speculum reputare &c. De ejus obitu tractat Manricus tomo 2 ad annum Christi 1145 cap. 8; de Igniaco autem (Igny en Tardenois) in diœcesi Remensi, ubi eum abbatem fuisse diximus, Jongelinus antea designatus, pag. 41.
[73] [Difficultatibus, ob quosdam Canonicos S. Victoris Parisiensis,] Hoc eodem anno, certe non multo post, additos censeo, ait Manricus num. 6, (quo magis impleretur visio sancti Patris) quosdam sancti Victoris Parisiensis Regulares Canonicos domus fundatæ a Guilielmo de Campellis, antequam Catalauno præficeretur, atque per eum sanctitatis Bernardi præ aliis consciæ, ipsumque venerantis etiam nondum visum. Hi .. crebris epistolis sui fundatoris.. Claram-vallem visitant, atque ad Bernardi genua provoluti, suscipi se probandos enixe postulant; si approbentur, perpetuo permansuros. Ille, ut erat maturus in negotiis, atque juris alieni summe observans, neque omnino admittens neque repellens, Guillelmum ipsum duxit consulendum, ut fundatorem illius Congregationis, ut virum æque sanctum doctumque, &, quod aditum fiduciamque præstabat, ut sibi charum. Direxerat devotus Præsul viros in Claramvallem, eisque mutandæ vitæ auctor extiterat. Quare a Bernardo consultus, sibi conformis, tale fertur responsum tradidisse, Canonicos ejus judicio debere suscipi (propter rationes, quæ apud Manricum legi possunt.) Addidit tamen, se supplicem rogare, amicum intercedere, quin & episcopum, qua poterat, injungere, neque id pro extraneis, sed pro filiis. Hæc sanctus præsul sine æmulatione: neque quia deesset zelus propriæ fundationis, imo & Ordinis (nam & ipse, archidiaconatu dimisso, Canonici Regularis habitum induerat) sed quia zelus Dei prævalebat in viro sancto. Bernardus Pater tali consilio fretus, vel magis pressus tanta auctoritate (& quosdam alios ad idem consuluerat) Canonicos admisit ad probationem.
[74] Sed Gelduinus S. Victoris abbas .. acerbe ferens suis se filiis orbum etiam ignarum .., [qui ad Claravallenses transierant, exortis] convocatis suis Canonicis, ad Bernardum scribere decrevit humilem sane, ac veneratione Viri Dei, & totius Conventus Claræ vallis plenam epistolam, sed minacem tamen, & excommunicationis gladium aut exerentem, aut, ni resiliant, exerere parantem contra novitios. His susceptis Bernardus Pater, quo erat adversus convitia laudesque æquali semper atque in bonum firmato animo, tale constat responsum tradidisse, quod, si quis integrum videre voluerit, inveniet illud in epistola tertia inter Bernardinas, quæ exstat apud Mabillonium volumine primo col. 13 & 14; ubi eadem innectitur anno 1120; de quo mox dicam. Interim quid in hoc negotio egerit Vir sanctus, satis aperte indicat epistolæ clausula his verbis: Talibus itaque taliter susceptis, absit ut sinceritatem vestram, aut in suscipiendo læsam, aut in retinendo lædendam esse credamus: dum tamen illos, si forte infra annum probationis .. cœpta deserere, & ad vos redire velle contigerit, invitos non detineamus. Alioquin, sanctissimi fratres, vestra non refert, ut spiritum libertatis, qui in eis est, anathemate inconsulto frustra impedire nitamini: nisi forte (quod Deus avertat) quæ vestra, non quæ Jesu Christi sunt, quærere studeatis.
[75] Quid postea circa illos sit actum, si quæras; Manricus num. 10 asserit, [Sanctus occurrit.] se non dubitare, quin retenti fuerint, quorum non ulla memoria ulterius extat; sive id auctoritate Guillelmi delatum sit, sive Bernardi Patris, sive utriusque. Nec vero prima hæc controversia in hac materia fuit postrema. Hanc quippe primam litem, teste Manrico, agitatam super personis, multæ aliæ, & pleræque graves sequutæ sunt: & imminebant plures, si non Bernardus & juris sui retinens, neque alieni invasor, obviasset, multis repulsis, nec dilatis paucis, sed constanter retentis semel admissis: quod ipsa historiæ series demonstrabit. Atque hæc de primis flosculis in amœnissimo Claravallensi horto plantatis sub Patre Bernardo, ejusque cura excultis: qui, ut subdit Manricus num. 11, cœnobium ingredientibus illud monitum dabat: Si ad ea, quæ intus sunt, festinatis, hic foris dimittite corpora, quæ de seculo attulistis. Soli spiritus ingrediantur: caro non prodest quidquam. Quæ dictus auctor exponens, Absterruisset, ait, multos verbum hoc, si non teneris parcens, exposuisset de concupiscentia & affectibus carnalibus, quos foris relinquerent, nequaquam ultra ab ipsis resumendos.
[76] [Hujus controversiæ] Quod paullo ante promiseram de anno epistolæ tertiæ S. Bernardi, nunc solvo, præsertim cum hujus annus sit characteristicus ad figendum tempus controversiæ inter Claravallenses & Victorinos Parisienses exortæ, de qua modo agebemus. Manricus num. 10 citati antea anni 1116, quod res illæ eo referendæ, aut saltem non sint differendæ per longum tempus, ipsa Guillelmi acta, cujus hortatu & consilio Bernardus usus, manifeste ait convincere; quippe qui vivere desiit mense Januario anni millesimi centesimi decimi noni; quod, uti addit, ex Necrologio S. Agulphi Corboliensis idem Joannes Picardus (quem paulo ante citaverat in notis ad epistolam D. Bernardi) adnotavit. Ut ergo epistola post hunc annum (1116) scripta sit, procedente negotio; at hoc, aut ad summum sequenti inceptum, admissis viris, minus potest in dubium revocari.
[77] [annus determinatur.] Sed non videtur Manricus satis firmum pedem hic figere. Laudatur Guillelmus de Campellis (de Champeaux) etiam cum cognomento venerabilis apud Sammarthanos in episcopis Catalaunensibus; & excessisse e vivis anno MCXXI, VIII Calendas Februarii, sicuti docent tabulæ S. Stephani, & Albericus, ibidem asseritur. Idem annus habetur apud Mabillonium in notis ad epistolam tertiam S. Bernardi. Et vero eumdem præsulem vita functum non fuisse anno 1119, ut volebat Manricus, suadetur in notis ibidem his terminis: Conon Cardinalis & legatus in Mauriniacense prope Stampas cœnobium accessit anno MCXX “habens secum velut auxiliatorem magnum Willelmum Catalaunensem episcopum, qui sublimes scholas (id est theologicas) rexerat; & tunc zelum Dei habens, super omnes episcopos totius Galliæ divinarum Scripturarum scientia fulgebat” ex Chronico Mauriniacensi. Unde redarguas eos, qui ejus obitum reponunt anno MCXIX. Non itaque secundum præmissa, debuit necessario accessus Canonicorum Regularium ad Claravallenses accidisse anno Christi 1116 aut proxime sequenti; non item epistola Bernardiana fuisse conscripta ante annum 1120. Dicamus ergo, nihil incommodi nobis videri in eo, si utrumque hoc factum ponamus anno Christi 1119 vel 1120.
[78] Manricus ad dictum annum 1116, cap. 3 exhibet sanctum Patrem gravi infirmitate laborantem ex nimia vitæ austeritate; [Imperitus medicus summa Viro sancto in commoda creat: visio angelica:] Guillielmum Campellensem mirifice solicitum de restituenda ei valetudine; præparatumque in hunc finem tuguriolum. Deinde ad annum 1117 cap. 1, num. 4 memorat Viri salutem imperitissimo rustico commissam, & gravissima incommoda, quæ sustinuit. Nos gesta illa huc non transcribimus; sed assignamus Guillelmum biographum cap. 4, ubi narrat ea, quæ vidit. Ibidem etiam invenies Sanctum visione angelica recreatum; capite autem 5 resumptum a Viro sancto pristinum vivendi rigorem, eumque valde severum. Quæ vero idem Vitæ auctor cap. 4 num. 34 præmiserat de Sancti patre ad institutum monasticum converso, illigat Manricus prædicto anno 1117; ut videre ibidem licet cap. 3, num. 8. Conversionem hanc brevissime perstringit citatus Guillelmus; sed alibi longior est narratio, variis, quæ rem circumstant, ac Bernardo in hac re tribuuntur, adjunctis vestita; sed quæ aliquo examine indigent.
[79] Capitis tertii modo notati num. 9 Manricus ea recitat e Vincentio Bellovacensi in Speculo morali lib. 3, [circumstantiæ, quæ dicuntur] p. 3, distin. 22 in fine: Cum beatus Bernardus convertisset omnes suos, & sequuti fuissent eum: pater ejus inobediens erat ei, in sua duritia perseverans. Cum autem semel in villa sua prædicaret, nec vellet ei pater suus obedire, præcepit, quod apportaretur ignis. Quo facto, applicavit eum ad quemdam truncum veterem, qui erat ante portam ecclesiæ: & cum laboraret ad eum succendendum, non poterat accendi, sed fumabat. Tunc injunxit omnibus, ut post comestionem illuc convenirent ad sermonem, & quod quilibet apportaret secum unum fasciculum de malleolis sarmentorum, & projiceret super illum truncum. Quo facto, præcepit ignem apponi, &, succensis fasciculis, etiam truncus succensus est, maximum ignem emittens & flammantem. Tunc beatus Bernardus cœpit sermonem de tormentis & igne inferni, quomodo inobedientes, fasciculis peccatorum suorum super eos projectis, torquerentur in inferno Et de hoc ita excellenter prædicavit, quod ipsum pater suus durus & inobediens ad claustralem obedientiam sequutus est. Hæc Annalium Cisterciensium auctor e Vincentio; qui tamen cum alibi ipse secum non conveniat, vereor ne non conveniat cum vero.
[80] Id quod ita exprimit Manricus: Dum eumdem eventum in eodem opere morali diversimode accidisse testatur; [de conversione patris ejus, expenduntur: figitur ejusdem obitus.] fidem dictis demere videtur sibi contrarius. Certe lignis ad truncum applicatis atque succensis, in quo utrobique convenit, reliqua longe aliter narraverat lib 2, p. 3, dist. 4: “Quo facto, ligna sicca cito succensa sunt, & truncus tarde circa medium ab extremis emittens humorem fœtidum & fumum teterrimum, diu ignem servavit. Tunc incepit Sanctus loqui de pœnis inferni, dixitque patri, quod ipse esset similis illi trunco, qui hic non poterat igne divino succendi; sed in inferno, nisi pœnitentiam ageret, in æternum arderet, & fœtentem fumum emitteret. Ad quæ verba pater cumpunctus, eum sequutus est, & monachus effectus”. Ita Vincentius discordans a se ipso, nec concordans cum biographo Guillelmo, qui omni exceptione est major, & sine loco conversionis, sine persona, per quam ea sit facta, sine modo, quo acciderit, simpliciter de eo dicit cap. 4, num. 34: Pater quoque, qui solus domi remanserat, veniens ad filios suos, appositus est ad eos. Breve autem tempus videtur in monachatu exegisse; nam cum aliquantum tempus ibi fecisset, ut illico addit Guillelmus, obiit in senectute bona. Chrysostomus Henriquez illum inscripsit suo Menologio Cisterciensi ad diem XXIII Maii. Mabillonius in notula ad librum primum Guillelmi biographi, hæc breviter de ipsius morte ac monastico instituto observat e Necrologio S. Benigni: III Idus Aprilis obiit Tecelinus monachus, pater domni Bernardi, abbatis Claræ-vallis.
[Annotata]
* f. eremiticæ
§ VIII. Cœnobium Trium fontium vaticinio ac miraculo a Viro sancto condecoratum; an Christi anno 1119 suos miserit in Lusitaniam; secessu a negotiis ad res magnas exsequendas præparatur.
[Vaticinium ac miraculum ad Tres fontes patratum.] Manricus ad annum 1118, cap. 3, num. 1 narrat, aliud cœnobium a Guilielmo Campellensi, de quo antea diximus, constructum esse in sua diœcesi Catalaunensi, ut se Bernardo arctius devinciret, colonia illuc e monasterio Claravallensi transmittenda, quam Abbas sanctus designaret; loco nomen inditum Trium fontium (Trois-fontaines) forte a fontibus ibidem scaturientibus, ac Bernardi Patris filiam fuisse primogenitam. De hoc monasterio agit Jongelinus pag. 38. Mentionem porro ejus hic facimus, propterea quod Vir sanctus insigni vaticinio, ac postmodum etiam illustri miraculo illud condecoravit. Vaticinium habemus e Guillelmo biographo cap. 7, ubi illud legi potest. Miraculum vero ita breviter refert Gaufridus monachus Claravallensis lib. 4 Vitæ cap. 7 editionis Mabillonianæ, num. 41: Cum venisset aliquando Pater sanctus ad monasterium Trium fontium, oblatus est ei clericus quidam ex his qui Regulares nominantur, homo grandævus & cæcus. Imposuit ei manum, & brevem ex more fecit orationem: & eadem hora videntem illum remisit ad ecclesiam suam.
[82] [Proponitur controversia] Annus proxime sequens 1119 apud allegatum identidem Annalistam cap. 3 narrationem continet controversiæ historicæ, an videlicet S. Bernardus ascetas a se lectos miserit tum temporis in Lusitaniam, vitæ monasticæ institutum ibidem propagaturos. Affirmat Brito lib. 1 cap. 2; sed eidem varia argumenta opponit Manricus; factum ex illo sic exponens cap. 3 citato num. 1: Bernardo Patri post laudes matutinas in sacro Præcursoris festo præsentis anni, eumdem Præcursorem apparuisse, jussisseque ut in ultimas Hispaniæ oras, quæ Occidentem respiciunt, monachos mitteret, exigendo * cœnobio, & sacrando sub ejus nomine, Bernardus Brito constanter asseverat lib. 1 cap. 2: neque id ubilibet, sed loco prius e cælo designando, quo succedentia miraculis miracula, & priora posteriorum spem augerent, & posteriora firmarent priorum fidem. Mittendos rursus eremitam inventuros in illis partibus, cujus consilio & auxilio si uterentur, feliciter negotium consummarent. Tunc Bernardum selegisse monachos octo, Boëmundum, Aldebertumque; illum abbatem futurum, hunc Priorem; Joannem, Bernardum, Sisinandum, Rolandum, & Alanum (nam octavum anonymum reliquit) atque eos omnes Lusitaniam transmisisse post breve tempus, addita epistola scripta ad eremitam Joannem Ziritam nomine (nam & nomen Baptista revelaverat) breviter rem perstringens, cujus verba recitat ex Brito Manricus; qui deinde subdit ista num. 3 & seqq.
[83] [an sanctus Pater anno 1119] Quo tempore Bernardo in Claravalle Præcursor Christi gloriosus apparuerat, Joanni Ziritæ visum in Lusitania eremiticam vitam agenti juxta Barosum fluvium, idem auctor affirmat, auditumque de adventu monachorum, & monasterio per eos ædificando: quo nimirum non quærerent ignarum, aut rogarent invitum, sed expectantem. Hæc fusius Brito concernentia præsentem annum: nam cetera sub initium sequentis gesta. Verum nos, ne lectorem distrahamus, consequutiva serie hic subjiciemus. Igitur monachi a Bernardo parente missi, superato Pyrene ad medium hyemis & tota fere Hispania peragrata, Lamacæ terminos (Lamego hodie appellant) applicuere. Ibi Joannes Ziritus obvius factus, ipsa comprobatione vaticinii confirmavit hærentes, & jam jamque pertæsis longum iter, pretium fecit apparere supra laborem. Lusitanis imperabat Alphonsus primus, Henrici Comitis filius, tunc ipse Comes, post regio titulo etiam insigniendus. Hic oriundus ex Ducibus Burgundiæ, eoque Bernardo Burgundo jam fama celebri, carne simul & spiritu conjunctus, facile potuit a Joanne persuaderi, ut terram, quam eligerent, daret Bernardi filiis, donatione firmata privilegio, quod non post multos ab adventu virorum dies, apud Araducam (vulgo Guimaranes) idem rex expedivit in hæc verba, quæ ibidem proferuntur e Brito. Signatur autem: Facta charta .. Kalendas Martii, æra millesima centesima quinquagesima octava, quæ coincidit cum anno æræ vulgaris 1120. Pyrenem vero subjugatum, uti subdit Manricus, in ipsa hyeme, dies ostendit, quippe prima Martii, seu melius dixerim, prima post tempus hyemis, ut vel totos tres menses otiosos fateri necesse sit, si ante ipsos appulsi nihil fecerint; vel intra ipsos Pyrenem transmeasse, brumali nive & frigore rigentem.
[84] Porro quæ deinde idem Manricus num. 6 & 7 enarrat e Brito, [filios suos miserit in Lusitaniam:] Boëmundum nempe parvas cellas construxisse sibi & suis; .. inde fulgente in media nocte luce signatum locum .., felix auspicium construendo cœnobio; atque horum testes epistolas Boëmundi ad Joannem, & hujus ad illum, quorum exempla ibi producuntur; Lusitanum illustrem principem .. & cunctos proceres (inter quos Bracharensis archiepiscopus) miraculorum conscios contulisse subsidia in opus fabricæ, atque in divini cultus celebrationem; illum marcas argenti septuaginta, ex quibus cruces & alia vasa conficerentur; hunc vestes sacras, quibus utebatur, ad Missarum solemnia peragenda; hæc, inquam, ex iis, quæ ibi pluribus deducuntur, hic compendio contraxisse, sufficiat. Quibus ita expositis, operæ pretium est audire argumenta, quibus in dubium revocat Manricus modeste quidem, sed tamen apposite, historiam superius memoratam. Hæc itaque adversus illam affert:
[85] Primo, inquit num. 8, & quod caput omnium est, [sed rationes variæ]difficultatem ingerit Bernardus Pater, qui paulo post hunc annum, sed revera post ipsum, ut mox ostendam, contemporaneo, & eo abbati suo Artando * abbati Pruliacensi (Ordinis Cisterciensis in diœcesi Senonensi, vulgo Prully) fundationes Hispaniæ dissuadet; quippe in longinquo positas, quo non expediat filios relegare. Habes epistolam Sancti satis apertam, ad eumdem scribentis in hæc verba epistola 75: “Audivi .. ego de te, quod de sancto Conventu tuo abbatiam in Hispania construere velis. Quod mihi nimirum in magnam admirationem venit, quid causæ videlicet sit, quid consilii, quidve utilitatis, quod filios tuos exsulare cupis, in locum utique tam longinquum, tanto sumptu & labore & quærendum & ædificandum”. Hæc Pater sanctus: qui si jam in Hispaniam misisset filios, numquam ab alio mittendos condemnaret. Siccine enim dissuaderet, quod ipse fecerat? Porro epistolam post hunc annum scriptam vel inde constat, quod Pruliacum (cujus abbas Artandus erat) præcedenti, nempe millesimo centesimo decimo octavo fundata domus, non potuerit de edenda prole tractare, vixdum professis filiis, quos admisisset, & quos fundatum esset transmissum *. Certe neque Claravallis, quæ fœcundissima, ante tres annos, nec Bonavallis, ut minus ante quatuor, nec reliquæ ante plures parturierunt.
[86] [illam rem] Ergo epistola scripta post hunc annum, sed ante MCXXII, quo dilatatus Ordo per Germaniam sine ullo periculo, minus patebat ejusmodi timoribus. Unde non mirum, si annis subsequentibus, Christi nimirum MCXXX idem Sanctus, mutato jam consilio pro modo temporis, & eventuum experimento, monachis suis Hispaniam nobilitaverit, primum Morerolense (Moreruela in diœcesi Zamorensi) de quo inferius, mox plura alia cœnobia fundaturis, sive reformaturis, quod ipsa historiæ series demonstrabit. His Manricus rationibus, ex dicta Sancti Bernardi epistola, ac tempore petitis convenit. Lusitanam historiam, Verum ad tempus epistolæ quod spectat; longe a Manrico dissentit editio Mabilloniana Operum sancti Patris Bernardi col. 76, ubi ea innectitur anno Christi 1127; in qua chronologica ratione quanto magis receditur a tempore, quo Brito alligat miram illam Cisterciensium coloniam Lusitanam, tanto magis ostenditur, seclusis etiam aliis argumentis, illam non satis subsistere. Præter argumentum vero, quod ex dicta epistola desumpserat Manricus, aliud promit ex ipsa historia rei gestæ, num. 9 ita loquens: Ipsa historia ex se nobis suspecta, quædam neque pauca involvit, quæ minus redolent antiquitatem illius temporis, quod eo anno Lusitaniam Alphonsus regeret; quem tamen vel ætate imparem tunc, quippe decennem tantum; vel matre retinente sibi dotalia bona, adeoque Lusitaniæ principatum, non ante annum vigesimum octavum evectum solio, producto etiam ejusdem Alphonsi testimonio, probat 3 p. Monarch. Lusit., lib. 8 cap. 26 late Brandaonius regius scriptor, & longe callens Lusitanas antiquitates, quod princeps conficiendis ex eis crucibus, septuaginta, & eis amplius, argenti marcas; quod vestes sacras Bracharensis archiepiscopus, quibus ipse utebatur, monachis dederint; quos tamen constat, nec crucibus argenteis illis temporibus, nec ex serico vestibus, quales decebant magnum Ecclesiæ præsulem, juxta propria instituta uti potuisse; quod Bernardus filiorum amantissimus, hyemis medio algentes & pene nudos, quippe duabus tantum laxis indutos vestibus, Pyrenæi nivibus improvidus objecerit, nec tempus opportunius, cum potuisset, sive prævenerit, sive etiam expectaverit. Hæc Manricus. Adde, quod Alphonsi cum Bernardo consanguinitas nimis longe quæsita sit, atque adeo non satis apte præsenti historiæ assuta, ex supra allegatis § 1, num. 12.
[87] [ostendum] Alterum Manrico num. 10 adversus Briti coloniam argumentum præbet Morerolæ cœnobium, sanctissimis Froilano & Atilano quondam, illo abbate, hoc Priore, præ aliis celebre, quod, ipsa etiam historia fatente, quam hausit Brito, neque ipso id audente denegare, Cisterciense institutum in Hispania primum suscepit. Et tamen constat, nondum suscepisse post annos decem. Certe ut maxime Cistercium ei præluxerit, expectavit quinquennium, quod suo loco videbimus: sed & huic lustro lustrum aliud additum, ne ipsi [quidem] negant auctores Morerolenses, ea nimirum contenti antiquitate, cui ex instrumentis antiquis certa fides, concordantibus præcipue Clarævallis atque Cistercii tabulis, nec reclamante aliquo instrumento sive auctore, quem ego viderim.
[88] Extremum denique argumentum sæpe dictæ transmigrationi Lusitanæ a Manrico oppositum desumitur a conglobata variarum rationum congerie. [non subsistere.] En tibi illam ipsius verbis num. 11; Quid, quod epistola, quæ ex Bernardo Patre profertur, Bernardum minus sapit? Quid, quod in ea revelationem refert, quod nusquam alibi ab eo videmus factum? Quid, quod cæteri auctores eamdem sileant, & tot apparitionum, miraculorumque velut congeriem inveniuntur tacuisse, qui narrant minima? Quid, quod omnes antiquæ memoriæ Ordinis monasterium S. Joannis de Taronea in Lusitania post plures annos affirmant fuisse constructum, anno videlicet MCXXXI. Quid, quod cœnobia ab eo anno frequentia, & crebris fundationibus prolifica, etiam per longum tempus ante eum annum aut prorsus inaudita, aut, si quod fuit, sterile permansit? Nam quod de S. Christophoro vulgo de la Foens, Brito subjungit, eamdem prorsus difficultatem patitur, ut suo loco videbimus. Tandem Manricus, præsentem controversiam concludens, Hæc, inquit, dubitandi magis quam decernendi fine a me proposita, lectori perpendenda relinquo, judicii anceps, & neque omnino affirmans, nec plane negans. Sic ille pro sua modestia. Nos vero, quorum nihil interest, seriusne an citius vinea Cisterciensis seu Claravallensis palmites suos extenderit usque ad mare, in Lusitaniam, inquam; longe potiores partes deferimus Manrico, qui nobis videtur adeo plene ac plane controversiæ præsentis causam evicisse, ut Briti historia, quam hic refutat, valde suspecta censeri debeat. Unde etiam sequitur, ut duæ epistolæ de monachorum Claravallensium per Bernardum in Lusitaniam missione, quarum altera ad Alfonsum regem Portugalliæ; altera ad Joannem Ciritam, utraque sub nomine Bernardi antea editæ, non immerito videantur rejectæ in Appendicem epistolarum ejusdem sancti Patris, quæ in editione Mabillonii col. 371 & 372, post genuinas ipsius epistolas, habetur. At de his plus quam satis. Nunc in Galliam, & ad gesta sancti Abbatis nostri in Claravalle revertamur; de quibus Manricus varia edocet ad annum proximum 1120.
[89] Postquam igitur ibi cap. 3 num. 1 auctor ille tractasset de claris in seculo viris, [Otium propter corporis infirmitatem] qui sancti Abbatis aut magisterio allecti, aut jugi prædicatione solicitati, Claravallense contubernium amplectebantur, ac de subsidiis ad illud promovendum necessariis; successisse ejusdem familiæ lætis tristia subdit. Nam inter prospera, ait Annalista idem num. 2, quo minus sibi fiderent, dura alia & adversa passi sunt, Bernardo Patre a filiis separato, dubium suo, an suorum majori luctu. Causa ex ipso; quippe dum nimio rigori, quem supra diximus, corpore prius quam spiritu succumbit; ac supra vires actæ pœnitentiæ, quantumvis serio, sero tamen pœnitet; Conventum fratrum, quem diutius retinuerat, tandem deserere, & seorsim habitare, coactus est, Deo, ut apparuit, ita disponente, quo a communibus illis expeditus, ex tunc jam non aut sibi, aut suis tantum, sed aliis, imo universæ Ecclesiæ viveret magno totius Christiani orbis profectu, ejus opera in omnibus usuri. Factum narrat Guillelmus in Vita lib. 1 cap. 5. Porro de nimio illo austeritatis excessu ipsemet Pater sanctus sese incusabat; sicut ibidem licet videre.
[90] [præparat Sanctum ad magna negotia.] Sed, ut recte observat Manricus num. 4, qui ab initio nascentis Ecclesiæ infirma mundi eligere consuevit, ut fortia confundat, per hanc ipsius inutilitatem copiosissimum fructum præparavit. Quippe feriato a Conventu, ut dicebamus, ipsa ægritudo ex vacatione tempus ad negotia, ex pallore gravitatem in vultu, ex imbecillitate pondus in verbis, atque ex dissolutione velut instante cunctorum æstimationem conciliabat: & erat velut fugitivæ vitæ major usura, timore, ut solet, urgente desiderium, commendante pretium metu jacturæ. Consule Vitam capite mox citato sub finem. Otia itaque illa Virum sanctum ad summi momenti negotia, quæ deinde sunt subsecuta, egregie compararunt.
[Annotata]
* l. erigendo
* al. Artaldo, Artaudo
* f. transmissurum
§ IX. Præmonstrati locus an Præmonstratensibus a S. Bernardo datus; hujus erga illos, ac S. Norbertum affectus; mutua Ordinum Cisterciensis ac Præmonstratensis officia cum elogiis.
[Epistolæ, in qua S. Bernardus asserit Præmonstratum a se datum Præmonstratensibus,] Sanctos Bernardum ac Norbertum, nobile amicorum par, hoc loco proponere est animus, Manrici exemplo; qui tametsi de illis agat ante Bernardi a suis separatione, de qua jam dictum est; argumentum tamen præsens intexit eidem anno 1120, in quo & nos modo una cum ipso versamur. Ad hunc itaque annum cap. 2 num. 1 laudatus Annalium Cisterciensium collector in rem nostram congerit sequentia: Sub idem tempus magnum Ecclesiæ lumen Norbertus .. Regularium Canonicorum illustrem Ordinem, Præmonstratensem a primo loco dictum, magno totius Ecclesiæ bono instituit .. Hunc beatissimi Patris Bernardi, cui prius traditus, largitate obtentum, multis aliis spretis, Norbertus prætulit, aptum ex se, & commendatum ex donante, jaciendis fundamentis suæ familiæ. Rem quia concernit Ordinem illustrem, & Cisterciensi non solum coævum, sed familiarem, paulo altius repetito principio declarabo. Narrationem itaque hujus facti prosequitur num. 2 & 3, quæ apud ipsum legi potest. Sufficit ad nostrum propositum, quod locus Præmonstrati ante fuerit Cisterciensium, quam transierit ad Præmonstratenses, Bernardi videlicet munere. Id quod ipsemet sanctus Doctor expresse affirmat in epistola, ad abbatem de Præmonstrato post obitum S. Norberti scripta, quæ est ducentesima quinquagesima tertia apud Mabillonium col. 250, hoc inter alia beneficia recensens Præmonstratensibus a se collata: Primo quidem locus ipse Præmonstrati, in quo degitis, noster fuit, & nostro munere habuistis. Nam nobis frater Wido (hoc nomen primi incolæ loci) per manum episcopi ante donaverat.
[92] Locus hujus epistolæ non caret difficultate, cui occurritur in notis apud Mabillonium hic: [difficultates expenduntur,] Nonnulli hic hærent in explicando Bernardo, quod certum sit, Præmonstrati primam ecclesiam, sancto Johanni Baptistæ sacram, a Bartholomæo Laudunensi episcopo concessam fuisse Norberto ex commutatione facta cum monachis S. Vicentii Laudunensibus (vulgo S. Vincent de Laon) ad quos pertinebat, teste Hermanno (monacho Laudunensi) mox laudato in lib. 3 cap. 4. At in cap. 10 tradit idem auctor, testis oculatus “ex altera montis parte majorem ecclesiam” postea ædificatam ab Hugone abbate, cum adjuncto insigni monasterio: cujus locus, aut certe ejus portio, a Bernardo seu Cisterciensibus, qui eam a Widone eremita acceperant, indubie Præmonstratensibus obvenerat. Quid Bartholomæus ipse contulerit, docet ejus epistola in Appendice hujus tomi col. 385. Vide notas fusiores apud Mabillonium ad supra dictam epistolam 253, col. LXXIV, ubi citatur Hermannus monachus lib. 3 de Mirac. beatæ Mariæ Laudun. cap. 4 hæc dicens: “Venientes itaque ad præfatum locum Præmonstratum, ingrediuntur orandi gratia quamdam ecclesiam in honore S. Johannis Baptistæ ibidem constructam. Hæc erat de jure cœnobii S. Vincentii Laudunensis” &c. Ex quibus quidam nuperus scriptor in notat ad Vitam S. Norberti cap. 19, (Vide quæ dicam paulo post) hærere se testatur in explicanda Bernardi concessione, quam a monachis Vincentianis per manum Bartholomæi episcopi factam legit.
[93] At quamvis sexcenta id generis in contrarium argumenta starent, [& solvuntur:] Bernardi verbum ineluctabilem obtinere debet auctoritatem: & siquidem rem paulo diligentius consideraveris, pugnantia facile conciliabis. Certum enim est, Præmonstrati cœnobium, in prima sui conditione non eo in loco situm fuisse, quo primum a S. Norberto fuerat institutum; sed in altera montis parte, ad quam Hugo Norberti successor, cui hæc epistola dirigitur, illud transtulerat. Cujus rei meminit idem Hermannus tum loco citato, ubi prævisionem sancti Norberti de cœnobii translatione refert; tum ibidem cap. 10, ubi Præmonstrati mutationem sic describit: “Videns autem Hugo ecclesiam illam parvam” (nimirum S. Johannis Baptistæ, quam monachi Vincentiani concesserant, uti præmiserat cap. 4) “jam non posse sufficere tantæ multitudini, quæ convenerat, & per Dei gratiam quotidie augmentabatur; sciens etiam dominum Norbertum, ut superius dictum est, in spiritu prævidisse, quod ex altera montis parte major ecclesia foret ædificanda, inito cum fratribus suis consilio, D. Bartholomæum episcopum, utpote loci fundatorem & patrem, advenire rogavit, quatenus dispositis omnibus officinis, ipse primum lapidem in ecclesiæ fundamento poneret”. Fuerit ergo prima illa sedes seu ecclesia a nostris (id est Benedictinis monachis) Vincentianis concessa: sed quid prohibet secundam hanc a S. Bernardo, qui eam a Widone eremita prius acceperat, Præmonstratensibus concessam? Legantur epistolæ duæ Philippi abbatis Bonæ spei, quibus hæc respondere videtur.
[94] Locus itaque Præmonstratensibus a S. Bernardo concessus, & ita explicatus, neutiquam repugnat litteris fundationis Præmonstrati, quæ confectæ fuere nomine Bartholomæi episcopi Laudunensis, & in quibus locus ille dicitur pertinuisse ad Vincentianos monachos, [neque litteræ fundationis Præmonstrati] nec non S. Norberto traditus ab ipso Bartholomæo, cui primum ab Adalberone, S. Vincentii abbate, rem postea confirmante Seifrido ejus successore, fuerat concessus; uti in citatis fusioribus notis licet videre, ubi citantur litteræ jam dictæ. Adisis nostrum tomum 1 Junii, die VI ejusdem mensis pag. 862 & sequentibus, ubi inter Analecta Norbertina cap. 2 profertur triplex Bartholomæi episcopi Laudunensis diploma, & expenditur difficultas superius proposita & soluta; sed modus illam extricandi, qui ibi apud nos pag. 864 datur, non adeo mihi arridet, quam ille, quem paullo ante e laudatis notis protuli. Quidquid vero ratiuncularum contra donationem hic controversam protuleris; Bernardi verbum, ut supra recte dicebatur, ineluctabilem obtinere debet auctoritatem; qui videlicet optime scire poterat ac debebat, nec non in recentissima memoria habebat, quid dedisset & quibus; item a quo, quo tempore ac modo id, quod postea dedit, antea accepisset. Neque porro satis perspicio, qui hoc negari possit, nisi Viro sanctissimo macula inuratur imprudentiæ simul ac impudentiæ, nec non apertæ falsitatis, ne dicam mendacii. Quod absit. Miror itaque, veritatem hujus donationis ab auctore quodam Præmonstratensi non satis cognitam, atque adeo non satis secure approbatam fuisse; quam alius Cisterciensis defendendam suscepit labore, ut mihi quidem apparet, minime necessario, immo supervacaneo; quia standum est Bernardi verbo; si Præmonstratensis hanc quæstionem non sparsisset in publicam lucem. Rem intellige ex sequentibus.
[95] [huic rei obstant.] Exstat inter notitias, quas apud me habeo de S. Bernardo, manuscripta Dissertatiuncula, qua breviter demonstratur, quomodo sanctus Pater Bernardus in epistola sua 252 (al. 253) vere dicat, DD. Præmonstratenses ipsum locum de Præmonstrato habere munere suo. Accipe Dissertatiunculæ exordium: R. D. Polycarpus de Hertoghe, religiosus S. Michaëlis Antverpiæ, Ordinis Præmonstratensis, in notationibus suis in Vitam S. Norberti (Prodiit hæc Vita cum notationibus anno MDCLVI typis Plantinianis Antverpiæ) ad cap. 19, foliis 346, & 348 scripsit, se non videre, quomodo S. Bernardus, epistola 252 dicat, Præmonstratenses ipsum locum de Præmonstrato habere munere suo: cum ex diplomatibus Bartholomæi episcopi Laudunensis (quorum partes producit) clare pateat, dictum locum, qui prius erat monachorum sancti Vincentii Laudunensis, ab ipso episcopo datum S. Norberto & Fratribus ejus, facta commutatione utiliori ipsis monachis: nisi forte idem S. Bernardus seipsum adnumeret Benedictinis monachis S. Vincentii, ratione ejusdem regulæ; vel, cum dicitur monachos S. Vincentii antea diu locum illum incoluisse, illud DIU longe in anterius tempus extendendum sit, quo eorum locus iste fuerit. Quæ rationes frivolæ nimis sunt; in tantum, ut operæ pretium duxerim illas breviter hic refutare, aliasque solidiores producere. Supersedeo illas huc transcribere. Sufficiunt enim, quæ jam dictæ sunt. Post Dissertatiunculæ finem auctor Carolus de Visch, religiosus Dunensis, componebam, inquit, anno MDCLXIII, mense Junio. His itaque frivolis argutiis relictis, priorem semitam relegamus, & sancti Doctoris erga S. Norbertum venerationem atque adeo amorem comprobemus.
[96] Epistola 8 ad Brunonem Coloniensem electum, postquam S. Bernardus ab eo fuisset consultus de acceptando episcopatu Coloniensi, [Varia proferuntur specimina, e quibus fundetur] inter alia sic scribit in ejusdem fine: Habetis autem dominum Norbertum, quem melius præsentem præsens de talibus interrogare potestis. Nam tanto vir ille in divinis aperiendis mysteriis nobis promptior, quanto & Deo propior esse cognoscitur. Epistola hæc notatur apud Mabillonium scripta anno 1131; apud nos vero tomo 1 Junii, quem paulo ante citabam, pag. 815 aptatur anno 1132, vitæ S. Norberti antepenultimo. Brevissimum quidem est illud, sed illustre tamen elogium, epistolæ 56, quæ est ad Gaufridum Carnotensem episcopum, insertum: Quod a me de domino Norberto sciscitamini, si videlicet iturus sit Jerosolymam, ego nescio. Nam cum ante hos paucos dies ejus faciem videre, & de CÆLESTI FISTULA, ore videlicet ipsius, plurima haurire meruerim &c. Honorifica prorsus ista expressio est in calamo Sancti, cum de Diversis sermone 22 apud Mabillonium Col. ab eodem Doctore cælestis fistula Ambrosius vocetur. Epistola autem illa 56 apud Mabillonium alligatur anno circiter 1128. His addi potest fragmentum sequens, quod subdo ex epistola 253 superius memorata, ubi sanctus Doctor ad abbatem Præmonstratensem, mortuo jam pridem S. Norberto, scribens, anno videlicet 1150, cui in Mabilloniana editione affigitur ista epistola, Vestrum, inquit, Ordinem fovi & promovi semper, quod in me fuit; id quod deinde luculentis argumentis probat; ac denique excusatis omnibus, quæ ansam dederant querelis (& vero querelas non raro inter amicos optimos intercedere, quis ignorat?) arctum amicitiæ nexum cum illis & esse sibi, & fuisse, & futurum profitetur, ita loquens col. 253: Adhærebo vobis, etsi nolitis: adhærebo, etsi nolim ipse. Olim me alligavi forti vinculo, caritate non ficta, illa quæ numquam excidit. Cum turbatis ero pacificus, conturbantibus quoque dabo locum iræ, ne diabolo dem. Vincar jurgiis, vincam obsequiis. Invitis præstabo, ingratis adjiciam, honorabo & contemnentes me. Et nunc tristis est anima mea, quod quacumque occasione offenderim vos; eritque tristis, usque dum vestra indulgentia relevetur. Si tardaveritis, ibo & excubabo pro foribus; perseverabo pulsans, instabo opportune, importune, donec vel merear, vel extorqueam benedictionem. Tam altas egerat in intimo Sancti nostri pectore radices contracta jam pridem cum S. Norberto amicitia, ut ea tanto cum affectu postea erga Ordinem ejus perseveraverit.
[97] Hinc mirum non sit, immo vero ecquis sat prudenter non cogitet, [S. Bernardum intime fuisse affectum erga S. Norbertum,] S. Norbertum Sancto nostro, adeo intime erga se affecto, mutuis æstimationis ac benevolentiæ significationibus respondisse, amica ambos inter se habuisse non raro commercia, firmatumque inter eos fuisse necessitudinis vinculum ex eo potissimum tempore, quo conjunctis sacræ prædicationis suæ armis errores Petri Abaëlardi oppugnarunt? Nam de utroque veritatis pugile intelligendum censeo illud, quod ipse dicit in epistola prima, quæ suo & Heloïsæ nomine inscribitur, cap. 12: Quosdam adversum me novos Apostolos, quibus mundus plurimum credebat, excitaverunt: quorum alter Regularium Canonicorum vitam; alter monachorum se resuscitasse gloriabatur. Hi prædicando &c. Ita ille, veris eorum laudibus falsam inanis gloriæ maculam inverecunde adspergens. Quibus autem modis Regularium Canonicorum fundator S. Bernardo pares favoris vices reddiderit singillatim, non habeo in promptu documenta, quibus id edoceam, præter illa, quæ Manricus allegat a num. 6: Quod vero, ait, Bernardum Norbertus pater, nec solus solum, sed omnes ejus filii Cisterciensem familiam monachosque non minore coluerint reverentia, duo mihi argumenta persuadent, utrumque efficax, alterum pro Norberto, pro suis alterum.
[98] [& ab hoc illum] Certe in Norberto satis mirum est, quod post acceptum Præmonstrati locum, & in loco cæleste illud oraculum; post discipulos plures congregatos, per quos visio ex parte jam impleta, in cæteris adimplenda comprobatur; de assumendo nihilominus Cisterciensi instituto, nec ullo alio edendo consultum ierit, quod Acta vitæ ejus satis indicant, dum tradunt, multos Religiosos, tam episcopos quam prælatos (haud dubium, quin a viro Dei consultos) respondisse diverse, e Vita apud Surium die VI Junii cap. 22, ubi hæc sunt: Cum autem multi Religiosi tam episcopi quam abbates, diversa consilia darent, alius eremeticam, alius anachoreticam vitam, alius Cisterciensem Ordinem assumendum suadentes. Sancto itaque Norberto cogitanti de Ordine instituendo cecidit in deliberationem Cisterciensis, sive ex S. Bernardo, mirifico ejusdem propagatore, sive ex florentissima familiæ Cisterciensis propagatione, sive ex utraque simul hac re ortum duxerit proposita deliberatio.
[99] [magna in veneratione fuisse habitum;] Verum, ut recte subdit Manricus num. 7, qui novi instituti novum decorem Ecclesiæ suæ parabat per sanctum virum, in eodem vestitu deaurato, varietate Religionum circumvallandæ, ne Cistercium Norberto cariturum nullam in ipsius familia partem haberet, imminentem occasum vix orti solis imitatione Cistercii reparavit. Nam cum Norberto promoto in archiepiscopum, instaret jam excidium deserto gregi, ea una cunctis concepta spes salutis, si Cisterciensis Ordinis statuta, si Capitula annua, si rerum omnium superfluarum contemptum ac rejectionem æmularentur. Adisis Vitam S. Norberti apud Surium cap. 46, e quo delibo ista: Positus & consecratus est ille pater (quem videlicet Norbertus sibi substituerat successorem) in Præmonstratensi ecclesia, & illi duo (de quibus, ut paullo ante ibi erat dictum, præceperat vir Dei, ut alterum in Antverpiensi ecclesia patrem, alterum in Floreffiensi constitueret) in duabus aliis supradictis. Sed & duo jam alii consecrati erant in duabus aliis ecclesiis, Laudunensi S. Martini & Vivariensi. Isti quinque & sextus, quem ad locum, qui dicitur Bona spes, statim post introitum suum abbas Præmonstratensis ablegarat, imminentem dissolutionem Ordinis in plerisque locis videntes, & majorem futuram metuentes, ad diem statutum in loco determinato convenerunt, & quidquid ad præsens in domibus suis superfluum videbatur esse, recidentes, deinceps ad exemplum Cisterciensis Ordinis, annuatim se reversuros simul ad Ordinis sui sinistra corrigenda firmaverunt. Quod cum in locis aliis divulgatum fuisset, si in primo anno sex, & in secundo novem fuissent, in tertio duodecim, in quarto decem & octo fuere; & ita deinceps multiplicati sunt ubique terrarum, sicut voces & actus eorum & opera usque in præsentem diem testantur. Superiora confirmantur e Vita S. Norberti apud nos tomo citato, cap. 16, pag. 852; in notis autem ad illud caput indicatur, S. Norberto successisse Hugonem primum ejus socium, de quo supra ibi actum erat ad cap. 5; Antverpiæ Waltmannum, Floreffiæ Richardum datos &c. Item in ecclesia Laudunensi ac Vivariensi consecratos Gualterum & Henricum, de quibus, uti & de eorum monasteriis dictum fuerat ad cap. 13. Sextus ille supra anonymus, est Odo, primus cœnobii bonæspei in Hannonia prope Binchium oppidum; ut videre datur in mox assignatis notis. Observa denique ista obiter de tempore Capituli jam dicti: Ordinavit ac præcepit vir sanctus, ut ex omnibus ecclesiis, quæ vel in vita sua, vel post obitum institutionis ac regulæ suæ normam sequerentur, universi abbates ac præpositi singulis annis in festo S. Dionysii ad Præmonstratensem ecclesiam .. convenirent, simulque congregati Capitulum generale eodem loco celebrarent, teste Joanne le Paige in Bibliotheca Præmonstratensis Ordinis parte 1, lib. 2, cap. 34, e quo hæc retuli.
[100] Porro hæc & similia, uti num. 8 concludit Manricus, [sacra utriusque familia amoris mutui vinculis laudabiliter unita.] similitudinis atque item amoris mutui vincula adeo utramque familiam devinxerunt, ut auctores antiqui de utraque, & vix de una loquantur, alia omissa. Audi Robertum Sigeberti continuatorem: “His temporibus Ordo Canonicus Præmonstratensis, & monasticus Cisterciensis, quasi duæ olivæ in conspectu Domini, pietatis lumen & devotionis pinguedinem mundo ministrabant, & quasi vites fructiferæ Religionis palmites circumquaque propagabant” &c. Audiatur etiam Laurentius de Leodio in Historia episcoporum Virdunensium, qui tomo 12 Spicilegii Acheriani, editionis prioris pag. 325; posterioris autem tomo 2, pag. 255, utrumque Ordinem conjungens charitate, meritis, & laudibus, Subsequuta sunt, inquit, deinde illa duo Cherubim expandentia alas suas in medio Ecclesiæ, & versis vultibus in propitiatorium se mutuo respicientia, id est, duo præclarissimi Ordines devotione sua Ecclesiam protegentes, & conversis ad Deum cordibus se mutua charitate æmulantes, quorum unus Cisterciensis, duce Bernardo sanctissimi nominis abbate, monasticum Ordinem jam pene lapsum ad primam Apostolicæ vitæ normam reparavit: alter merito & nomine a Deo Præmonstratus, duce Norberto Parthenopolitano archipræsule inceptus, ecclesiasticum ordinem de luto mundanæ vanitatis excussit. Credas hos duos Ordines esse de libro Apocalypsis duos prophetas circa finem mundi a Deo missos, & sacco pœnitentiæ amictos, duas olivas clementiæ cælestis, divinæque duo candelabra gratiæ. Ita se in omnibus cruciant, ita verbo fidei mundum irrigant, ita meritorum luce illuminant &c. His de nobili & sancto amicorum pari, & de præclarissima utriusque familia tractatis, vocamur ad res Bernardinas, prout exigit instituti nostri finis, ulterius prosequendas.
§ X. Vacatio a negotiis compensata otio sancto; muscæ miraculo interfectæ; mira sermonis vis in conversione aliorum; apparitio de salute eorum, qui rite perseveraverint in Ordine Cisterciensi; peccatores per miraculum a sancto patre ad frugem adducti.
[Sanctus a filiis suis sejunctus Deo vacat, & ab eo illustratur;] Annum proxime sequentem 1121 auspicatur Manricus a S. Bernardo, qui sejunctus a suis filiis, quo negotiis aliorum magis vacabat, eo magis a Deo illustrabatur tam per sapientiam cælitus infusam, quam per miracula. De utro que hoc divinæ erga Virum munificentiæ charismate consule Guillelmum in Vita lib. 1 cap. 5. Et vero tempus, quo vacabat a negotiis, otio sancto compensabat. Nam, referente Alano cap. 10, num. 32, Col. apud Mabillonium, feriatus a labore vel opere exteriori, jugiter aut orabat, aut legebat, aut meditabatur. Quænam vero per hæc tempora scripserit, narrat Manricus num. 6 & 7. Ad hæc, quæ refert idem Annalium Cisterciensium concinnator cap. 3 & 4 de dissensionibus e frequenti monachorum nigrorum ad albos transitu, ac epistolis S. Bernardi hac occasione exaratis, non video nostra interesse tanti, ut pluribus huc sint transcribenda; uti nec illustre prodigium de muscis Sancti verbo interfectis; cum illud exponat Guillelmus lib. 1 Vitæ cap. 6, num. 58. At quid de sancti Abbatis prædicationibus?
[102] [conatus ipsius in conversione animarum,] Vigebat (utor verbis Manrici ad annum 1122 cap. 6) Bernardi Patris zelus, & multos litteratos, multos nobiles, multos potentes de seculo trahebat. Quippe vix umquam Claramvallem aggrediebatur *, quin agmen novitiorum secum reduceret, implendo apibus cælesti illo alveari, unde examina nova indies prodirent. Guillelmus Alanusque in Actis ipsius Catalaunensi capturæ (nam sic vocant, a piscatione nomine mutuato) Parisiensem subjungunt, quam ideo suspicor contigisse circa hunc annum (de fructuosa ipsius prædicatione agunt Guillelmus in Vita lib. 1 cap. 7. & Alanus cap. 15.) Cæterum Parisiensis, qualis fuerit, & qualiter conatus primum irritus, mox fructuosus, ac demum accessione facta superabundans, novitiis Claramvallem, angelos gaudio, & totam Galliam admiratione repleverit, auctor Exordii magni memoriæ prodidit, idque a Rainaldo tunc Bernardi socio, post Fusniaci abbate .. veritatem edoctus, qui præsens fuit. Rem narrat Exordium magnum a Tissierio vulgatum, distinctione 2 cap. 13: Quadam præterea vice, cum vir Domini Bernardus, causa exigente, Parisius adisset, rogatu Clericorum ingressus est de more scholas eorum. Quibus ostendens formam veræ philosophiæ, monebat eos attentius de mundi contemptu, & subeunda pro Christo Domino voluntaria paupertate. Explicito vero sermone cum nemo ex eis converteretur, tristis egressus est, eo quod præter votum, & præter solitum, id ei accidisset.
[103] Veniensque ad domum cujusdam archidiaconi, qui eum ad hospitium suum traxerat, [primo irritus Parisiis,] secessit in oratorium ibidem constitutum. Cumque cœpisset orare in spiritu vehementi, validissima compunctione totus in lacrymas resolutus est, ita ut gemitus & singultus, quos cohibere non poterat, foris audiri contingeret. Quo comperto, præfatus archidiaconus a sociis ejus inquirere cœpit, quænam esset tanti causa mœroris. Respondens autem unus ex eis, vir religiosus, quondam abbas Fusniaci, nomine Renaldus, qui secretorum Famuli Dei magis conscius erat, & cujus etiam relatu ista cognovimus, dixit ad eum: Homo iste mirabilis totus igne caritatis accensus, & totus in Deo absorptus, nil aliud in mundo desiderat, nisi tantummodo, ut valeat errantes ad viam veritatis reducere, & eorum animas Christo acquirere. Et quia modo verbum vitæ seminavit in scholis, & de conversione Clericorum fructum verbi sui non recepit, Deum sibi putat iratum, cujus hodie in sua prædicatione non persensit respectum. Hinc ista procella gemituum; hinc effusio lacrymarum: proinde nunc certissime spero, quod hodiernam sterilitatem crastinæ satisfactionis ubertas grandi fœnore compensabit.
[104] Mane itaque facto, cum scholas repetisset Prædicator egregius, [sed deinde] ad nutum Domini navem cogitationis duxit in altum, & sacræ doctrinæ retia laxavit in capturam. Finito vero sermone, plurimi ex eisdem Clericis per manum illius sese Domino reddiderunt. Quos ille protinus de mundi periculo, tamquam de marinis fluctibus extractos, & vehiculis conductis impositos, in salvatorium Clarævallis inferre non distulit. Tandem egressus de civitate cum comitatu suo, usque ad villam sancti Dionysii venit, ibique pernoctavit. Summo vero mane facto, cum eum recto itinere profecturum fratres illius existimarent, dixit: Redeundum est nobis omnimodis Parisius, quia sunt adhuc ibi aliqui ex nostris, quos etiam oportet nos inde adducere, & adjungere huic ovili dominico, ut fiat unus grex, & unus pastor.
[105] Cum ergo cœpissent introire in civitatem, vidit Clericos tres a longe in occursum ejus venientes, [admodum fructuosus.] dixitque ad socios suos: Expedivit nos Dominus, jamque in via nostra proficiscemur. En, isti sunt Clerici, propter quos venimus. Illi vero accedentes cum eum adesse cognoscerent, gavisi sunt gaudio magno, & dixerunt: O quam desideratus advenis, beatissime Pater, quia propositum nostrum erat adire te: vix putabamus abeuntem consequi posse. Qui respondens dixit ad illos: Et ego noveram, dilectissimi; propterea festinabam cum panibus occurrere fugientibus vobis. Gradiamur itaque simul, eroque per gratiam Dei ductor itineris vestri. Adjunctis ergo cæteris supra memoratis, sequuti sunt Hominem sanctum, adhærentes ei, & sub disciplinæ magisterii ejus spiritualem militiam exercentes cunctis diebus vitæ suæ. Hæc ibi longiuscula quidem, sed fideli narratione: unde lucescit mirabilis in sancto Patre dicendi vis, qua juniorum hominum corda, adinstar sacri magnetis, fortiter & suaviter attrahebat, ut jugum Domini portarent ab adolescentia sua. Porro Accidit etiam, ut Sanctus in his actionibus (sic pergit Manricus num. 6) non præmeditato sermone, sed subitaneo (inspirato utique a Deo) atque ex ipsis scholarum materiis quamvis minutis occasione accepta philosophiam Christianam prædicaret, ex Vincentio Bellovacensi, quem citat in Speculo morali lib. 2, p. 2 dist. 6. Textus vero, qui ibidem ab ipso producitur, vel eodem, quem citabam, num. 6, vel in ipso potius fonte videri potest; cum superiora sint satis longa; & longissima in rebus sancti Doctoris illustrandis supersit nobis via.
[106] [Intelligit] Hinc itaque cum Manrico delabimur ad annum Christi 1123, quo multa & mira de Viro sancto a nobis referenda suppeditat. Ibidem cap. 2, num. 1 hoc exemplum recitat ex Cæsario homilia 8 post Epiphaniam: Tempore quodam cum S. Bernardus abbas Clarævallis adhuc adolescens ad Missam staret, & quædam illic negligentia circa ministerium altaris contigisset; quædam reverenda persona illi tristi vultu apparens, ait: Si scirent monachi, quantum sanctos angelos, qui hic præsentes sunt, contristarent, cum in hoc sacro ministerio tepidi sunt & negligentes, & quantum illos lætificarent, quando illos devotos vident atque serventes, cautiores efficerentur. Quem cum interrogaret Vir beatus de statu monachorum, respondit ille: Omnes, qui in Ordine Cisterciensi perseveraverint, salvi erunt. Hæc e Cæsario ibi ad dictum annum num. 1; sive ad eumdem annum, sive ad anteriores, cum Sanctus vocetur abbas adhuc adolescens, referenda sint. Porro cujusmodi fuerit ista negligentia, quænam persona sancto Patri spectabilis apparuerit, prædictio item illa quibus verbis extensius declarata, subdit Manricus num. 2 ex Exordio Cisterciensi lib. 2 cap. 1, cujus auctoritate confirmantur supra dicta. Subdo textum ex impressione Tissieriana distinctione 2, cap. 1 Exordii magni:
[107] [ex apparitione,] Accidit aliquando in Claravalle dum Missa in Conventu celebraretur, eodem venerabili Patre præsente, ut, lecto Euangelio, sacerdotis manibus lavandis aqua per negligentiam deesset: quæ cum aliquantulum diutius expectaretur, Conventus interim versis vultibus ad Orientem stabat. Cumque Pater sanctus in stallo * suo ante gradum presbyterii staret, monachus quidam ante paucos dies defunctus ei visibiliter apparuit, & stans contra eum, caput quasi redarguendo movere cœpit. Quem Famulus Dei videns agnovit, & quare caput contra se agitaret, quæsivit. Cui ille: O si sciretis, quantos & quales socios haberetis in cælis, profecto caveretis vobis ab omni negligentia. Quod verbum Sanctus gratanter audiens, respondit: Verene putas, quod omnes, qui in hoc monasterio sunt, fratres, salvabuntur? Etiam, inquit, salvabuntur: & non solum ipsi, sed & omnes, qui in Ordine nostro obedienter & humiliter fuerint conversati, salvabuntur. Recordatus vero pius Pater cujusdam fratris, quem pro negligentia & duritia cordis sui frequentius corripi oportebat, & ob hoc super eo multum contristabatur, subintulit dicens: Numquid de salute fratris illius certi aliquid nosti? Respondit: Nec ipsi deerit misericordia Dei. Quo audito, Vir sanctus vehementer gavisus est, & tanto alacrius cum fratribus suis propter verba labiorum Domini custodivit vias duras, quanto certius spem mercedis æternæ sinu suo repositam tenebat. Hæc ibi.
[108] [salvos fore omnes, qui in Ordine] Alia quædam subjungit Manricus; sed antequam nos ea referamus, juvat hic expendere, quæ habet num 5 & sequentibus de æternæ felicitatis eorum omnium, qui in Ordine perseveraverint, vaticinio. Cæterum, ait, quod ad promissionem attinet salutis omnium, qui in Ordine permanserint; similem plane aliam accipiat lector, sanctissimo cuidam monacho (dubium an Clarævallis) Gerardo nomine, in extremis agenti, de cælo factam, Bernardo Patre vivente & attestante: si tamen ejus est libellus ille, qui sub titulo Doctrinæ beati Bernardi inter Opera ipsius circumfertur. Ex illo autem memorantur a Manrico sequentia: Insuper paratus sis ad obediendum alacri animo & vultu. Cogita monachum illum Gerardum nomine, qui cum de Dei misericordia ultra modum desperaret, infirmatus ad mortem, jacuit per triduum oculis clausis in mentis excessu: & visitatus ab Abbate, oculis apertis ait: Bona est obedientia: ad tribunal Christi fui, animas Sanctorum vidi, ipsumque facie ad faciem dicentem mihi: Ecce locus tuus inter fratres tuos. Nullus tui Ordinis peribit, si Ordinem amaverit, aut in morte purgabitur, aut brevi post mortem. Salvi autem qui de Ordine tuo sunt, aut in Ordine Apostolorum, aut Martyrum, aut Confessorum sortem accipient. Et hæc dicens, communione accepta discessit. Manricus, his citatis, Hactenus Bernardus, inquit, seu quicumque est auctor illius libelli, plane antiquus, talisque, qui pro Bernardo Patre haberi meruit. Opusculum illud, de cujus auctore dubitat Manricus, in editione Operum S. Bernardi a Mabillonio vulgata habetur volumine 2, tomo 5, inter Opera dubia & Bernardo perperam adscripta, col. 800 & sequentibus.
[109] Sed ad vaticinium illud quod attinet; laudatus Annalista rem ita confirmat num. 6: [Cisterciensi] Simile quid sub abbate Pontio in Claravalle, & contigisse legimus, & suo loco inferius referemus, nempe ut in ore non solum duorum, sed trium testium verbum consistens, altius mentibus omnium imprimeretur. Simile, inquam, ut credo, sed non idem. Nam neque gestum sub Pontio retulisset Bernardus, qui obiit ante ejus præfecturam; &, ut dicamus, non Bernardi opus, sed alterius junioris ex Claravalle. At subjectorum adhuc differentiam arguere videtur distinctio nominum: quippe alter Gerardus vocabatur, ut jam vidimus; alter Bernardus, ut ex magno Exordio infra etiam videbimus. Consule tomum 2 Annalium Cisterciensium ad annum 1167, cap. 6, num. 2 & sequentibus, ubi illud factum narratur; uti etiam apud Bertrandum Tissierium in Bibliotheca Patrum Cisterciensium tomo 1, distinctione 2 Exordii magni, cap. 26.
[110] Denique idem Annalium auctor hoc argumentum explicat cap. 2 num. 7 ad dictum annum 1123: [rite perseveraverint.] Interim adnoto, inquit, has promissiones, & si quæ sunt similes, nostrorum animos ita in spem erigere, ut nihil prorsus possint præsumptionis, nihil securitatis illis afferre; si observantibus, easdem recepturis ex firmiori euangelico sermone; si transgressoribus, jam factis extra Ordinem, atque adeo extra spem præmii repromissi. Audi Cæsarium de hoc ita loquentem homilia 8 post Epiphaniam: “Non nos hæc verba, fratres, seducant. Si aliqui essent inter nos (quod absit) fures, proprietarii, conspiratores, eisque consimiles, tales de Ordine non sunt; quia ejusmodi Ordo excommunicat. Qui autem non communicat, alienus est”. Ita Cæsarius. Quod clarius Exordium dicit, saltem facilius, dum non quibusque in Ordine manentibus, sed si humiliter & obedienter conversantur, futuræ gloriæ præmium repromisit. Observantibus ergo sanctam regulam, adeoque & Euangelium, facta promissio, transgressoribus in nullo est favorabilis. Hæc ibi. Prius vero quam hinc alio transeam, obiter monuisse lectorem meum juverit, miras prorsus esse prædictiones, quæ narrantur de morientibus in Societate Jesu; prout videre datur in Gloria posthuma S. Ignatii, ejusdem fundatoris, tomo VII Julii, ad diem XXXI ejusdem mensis, pag. 851 & sequente.
[111] [Mirum narratur exemplum de S. Bernardo] En tibi nunc, lector, quæ Manricus præmiserat num. 3 & 4 de peccatoribus a sancto Patre per miracula ad pœnitentiam adductis. Exemplum ibi de fratre, quem a sumenda sacra synaxi suspenderat; quique respectu humano victus, Eucharistiam una cum aliis sumpserat; sed sacram hostiam deglutire non poterat, donec pœnitentem absolvisset Pater sanctus, narrat Guillelmus lib. 1 Vitæ cap. 6, num. 57. Quid memorem aliud exemplum mirabile pariter & intellectu difficile Manrico, qui numero 4 jam citato, non virtutis, sed doni opus, atque internæ motionis specialissimæ, nec non admirandum potius vocat, quam imitandum. Rem gestam narro in fide Exordii magni Cisterciensis, in quo illa exstat his verbis: Quidam monachus hujus sancti Patris per fallacias dæmonum, & per proprii sensus simplicitatem, in tantam cordis inopiam devenerat, ut diceret, panem & vinum aqua mixtum, quæ proponuntur in altari, nequaquam transsubstantiari posse in verum corpus & sanguinem Christi. Quapropter eadem vivifica Sacramenta, tamquam nil profutura sibi, sumere despiciebat. Notatus denique a fratribus, quod Sacramentis altaris non participaret, convenitur secreto a senioribus suis.
[112] [incredulum jubente ad sacram synaxim accedere.] Requisitus causam, non negat; dicit se Sacramentis nequaquam fidem adhihere. Quibus dum docentibus & monentibus non acquiesceret, nec sanctarum Scripturarum testimoniis in medium prolatis crederet, ad venerabilem Abbatem res delata est. Cumque vocatus venisset, & Abbas sanctus, secundum datam sibi sapientiam, infidelitatem illius computaret, ille respondit: Ego nullis assertionibus ad hoc potero induci, ut panem & vinum, quæ in altari proponuntur, credam verum esse corpus & sanguinem Christi; & propterea scio, me in infernum descensurum. Quod audiens Vir Dei, sicuti semper rebus in arcto sitis mirabilem solebat auctoritatem ostendere, dixit: Quid? Monachus meus in infernum descendet? Absit. Si tu fidem non habes, per virtutem obedientiæ præcipio tibi, vade, communica fide mea. O pium Patrem! O vere sapientem medicum gratiarum per unctionem gratiæ docentem se de omnibus, qualiter infirmantium tentationibus mederi deberet. Non dixit: Fuge hæretice, vade damnate, recede perdite; sed confidenter dixit: Vade, communica fide mea, credens indubitanter, parvulum suum, quem sacri desiderii vulva parturiebat, donec Christus in eo formaretur, sicut nequaquam a visceribus caritatis suæ, sic nec a fundamento fidei suæ alienum existere. Constrictus itaque virtute obedientiæ monachus penitus sine fide, ut sibi videbatur, ad altare accessit, communicavit, & per virtutem obedientiæ, sanctique Patris merita confestim illuminatus fidem Sacramentorum recepit: quam etiam intemeratam usque in diem mortis suæ conservavit. Hæc apud Tissierium in Exordio magno distinctione 2 cap. 6. Quæ autem in eis prima fronte videri possunt difficilia esse intellectu, Tissierius exponens in notis, quæ habentur ad finem tomi primi Bibliothecæ Patrum Cisterciensium, Monachus, inquit, de quo hic sermo, fuit scrupulo, & involuntaria incertitudine vexatus: alioquin non jussisset eum Sanctus communicare, nec se dixisset monachus scire, se in infernum, eo quod non crederet, descensurum. Fallimur, si bisce non acquieturus est lector, qui rem omnem cum suis adjunctis mature expenderit.
[Annotata]
* l. egrediebatur
* i. e. sede in choro ecclesiæ
§ XI. Repentina quorumdam militum conversio; vinea sterilis fœcundata; alia, quæ de hac vinea circumferuntur; mutua inter Claravallenses ac Cartusianos necessitudo; Sanctus Præmonstratensibus beneficus.
[Nobiles quidam milites benedicta a Sancto cerevisia subito conversi: vinea primo sterilis,] Per idem tempus, nam incertus adhuc annus, & sunt qui differant nimium, sed immerito, ex nobilioribus Galliæ non pauci proceres .. dum militarem gloriam per orbem ambiunt, facientes sibi pericula hostesque; neque vindictam quærentes, sed offensam, in Claravalle auxere numerum fratrum, genus vitæ amplectentes, quod exhorrebant; uti scribit Manricus ad dictum annum 1125, cap. 3, num. 1, ex Guillelmo: quem vide infra lib. 1 Vitæ cap. 6, num. 61, ubi nobilium illa cohors militum (uti appellat Guillelmus) mirabili metamorphosi repente convertitur. Sed mirabilia sunt, quæ laudatus Manricus ad eumdem annum cap. 4, num. 1, 2 & 3 commemorat de vinea Claravallensi; quam, inquit, per hoc tempus satam, ex historiæ ejus serie conjectamur. Sane sterilis primo, mox fœcunda; dein utrumque simul, semper portentum obedientiæ fuit. Hanc quidam frater nomine Christophorus, externis rebus præfectus a sancto Patre .., feriatis, si quæ erant, horis plantaverat, Bernardo inscio: quippe ad quem diximus, multa non deferri, ne animus illius a divinis ad terrena cum minori fructu descenderet. At Gerardus & Guido, Bernardi fratres, vinum nimias delicias arbitrantes, eoque dedecens monachorum austeram vitam, aversari opus, inficiari laborem, Christophorum ab incepto dissuadere quibus poterant mediis insistebant. Ille e contra laborantes in agro fratres vix posse sine vino sustentari, & multos esse infirmos debilesque, quibus sumendum vel pro medicina: tum si nulli usui necessarium foret, facile vendi, atque ex pretio ejus emi plura alia, queis procul dubio domus indigebat.. Atque hæ Guidoni rationes satis visæ, ne opus illud omnino condemnaret.
[114] Sed Gerardus, quo erat fervens zelo .., versus ad eum (satorem nempe ejusdem vineæ) prorupit in hæc verba: [deinde autem aqua, quam Vir sanctus benedixerat, conspergitur,] “Tu, frater, vineam planta, coleque; numquam tamen de illa gustaturus, quam infructiferam semper experieris”. Res mira, & digna quæ versetur in ore omnium. Sata atque industrio labore exculta vinea, fertili solo & propitio sole & aëre, sterilis nihilominus permansit per multos annos; nec prius terra fructum ex illa protulit, quam satorem susciperet, atque ejus defuncti corpus in se haberet.. Verum quæ in eadem vinea sequuta sunt, duo alia prodigia proferamus. Mortuo satore, cum nec tunc fructificaret, Bernardum Patrem monachi adiere, dubium an etiam Gerardo vita functo, & vineam eam sterilem maledictione viri illius sanctissimi in eo statu semper permansuram, si non per ipsum benediceretur, humiles & fideles renuntiarunt. Tunc Pater sanctus aquam in pelvim missam ad se adduci, & benedictam per vineam jussit spargi. Sparsa aqua, quasi rore de cælo misso, germinavit plantatio, & ut sterilis Gerardo fratri olim, ex tunc opima Bernardo obtemperavit, & compensavit abundantia tarditatem, quo nec primum miraculum nocuisset, & secundum gloriosius appareret. Hæc ex Anonymo Gallo lib. 7 cap. 7, quem Silva transtulit, auctore antiquo æque & digno fide.
[115] [& fit fœcunda.] Factum illud minore cum ornatu, & majore cum simplicitate describitur a Joanne eremita in Vita S. Bernardi apud Mabillonium Col. & sequente, num. 10; e quo, tamquam e genuino fonte, illud huc transcribo: Monachus quidam, nomine Christianus, plantavit vineam in vertice montis, qui proximus est Clarævallis. Et venerunt fratres venerabilis Patris, Guido scilicet & Gerardus, & excommunicaverunt eam, dixeruntque ei: Frater Christiane, ubi est mens tua, & ubi cor tuum? Quare non considerasti Scripturam dicentem: Quoniam vinum non est monachorum. At ille: Vos fratres spirituales estis, & vinum bibere non vultis: ego peccator sum, & volo bibere vinum. Tunc dixit Gerardus: Dico tibi, frater Christiane, non videbis fructum ejus. Post hæc verba reversi sunt in monasterium. Ille vero vineam suam fodit, & excoluit multis temporibus. Denique mortuus est, & non vidit fructum ejus. Post multum vero temporis venit custos vineæ ad sanctum Bernardum, & dixit ei: Pater, vinea nostra anathema est, nec potest facere fructum. At ille: Quare fili? Respondit: Fratres tui excommunicaverunt eam, & deinceps fructum non fecit. Ait illi: Affer mihi aquam in pelvi. At ille obtulit ei. Tunc Vir sanctus fecit signum crucis, & sanctificavit aquam. Vade, inquit, fili, & sparge per totam vineam. Recessit frater, & fecit juxta præceptum Abbatis; & vinea crevit, & multiplicata est, ita ut videntes mirarentur. Vides hic narrandi modum a superiore discrepantem, sed utrobique tamen eamdem rei gestæ substantiam.
[116] [Cuidam objectioni huc spectanti] Ad illud narrationis postremæ, Et venerunt fratres venerabilis Patris, Guido scilicet & Gerardus, & EXCOMMUNICAVERUNT EAM, scrupulus moveri potest, & re ipsa is objicitur in notis hic apud Mabillonium contra illam excommunicationem, a Col. ubi hæc sunt: Et tamen ubi actum est de translatione Clarævallis veteris, Bernardo a fratribus expositum est, alium locum esse spatiosum AD VINEAS &c., teste Arnaldo in lib. 2, num. 29 supra Col. qui auctor item num. 48 tradit, monasterium S. Anastasii ad Aquas-salvias Cisterciensibus ab Innocentio assignatum CUM AGRIS ET VINEIS. Quamquam apud Cistercienses tunc rarus vini usus erat. Lege Gaufridum supra Col. num. 2. Sed scrupulum hunc conabimur eximere lectori.
[117] [respondetur.] Respondemus itaque ad Arnaldi locum primo, distinguendo personas. Nam cum ibi non exprimantur nomina fratrum, cur ibidem necessario debeant intelligi Guido & Gerardus; & cur non possint intelligi duo alii fratres S. Bernardi, videlicet Andreas & Nivardus, qui tunc etiam vivebant? Nam apud Manricum ad annum 1141, cap. 4, num. 2, Humbelinæ sorori ad mortem usque ægrotanti affuisse narrantur cum sancto Patre, Guidone ac Gerardo jam vita functis. Respondemus secundo, distinguendo tempora. Fac enim ambos hosce tunc adfuisse, ac de vineis meminisse, quando agebatur de translatione Claræ-vallis veteris, de qua Manricus ad annum 1135, cap. 3; si inde retrocedas ad annum circiter 1123, quo excommunicatio vineæ superius accommodabatur, numerabis annos circiter 12 medios inter hanc, & inter translationem illam; ita ut interea ex temporis mutatione facillime mutare potuerint priorem voluntatem vel ipsius Sancti suasione, consensu, aut jussu, ut videlicet Cisterciensis seu Claravallensis familia, quæ mirifice accrescebat, ex proventibus vinearum annuis sustentari posset. Quaquaversum enim Pater sanctus exibat, semen verbi Dei seminabat super omnes aquas, & vix numquam * absque fœnore spiritualis lucri redibat, implens cellam probationis multitudine novitiorum, quorum numerus aliquando usque ad centum extendebatur: ita ut ad Horas divini Officii novitiis chorum replentibus, exceptis paucis senioribus, qui disciplinæ providebant, monachi foris stare cogerentur; de qua re idem Annalista ad annum 1135, cap. 3 num. 2, ex auctore Exordii magni; cujus textum mox retuli ex editione Tissieriana, distinctione 2 cap. 12. Ex dictis facilis etiam patet responsio ad objectionem petitam ex monasterio S. Anastasii; de quo Manricus ad annum 1140, cap. 8.
[118] Ast, ut hinc digressi ad vineam illam prodigiosam, [Alia quædam mira circumfe runtur de dicta vinea.] redeamus, supersunt alia nonnulla, quæ de ea circumferuntur, teste Manrico ad annum 1123, cap. 4, num. 4, ubi sic fatur: Addunt præterea seniores Clarævallis, traditione a patribus accepta, eamdem vineam post aliquorum annorum fertilitatem, turgentibus jam granis & pene maturis, grandine e cælo tactam protritamque adeo, ut vix duos botros retinuerit, qui possent in vindemiam reservari. Porro unum ex his datum prægnanti feminæ, appetenti, aut petenti quasi appeteret. Sed ex altero in ingenti vase ligneo, quod hodie perseverat, expresso Bernardi manibus, in tantum mustum crevisse modico tempore, ut redundante vase diffunderetur. Sic Villalpandus in suo Itinerario; qui vas vinarium inusitatæ magnitudinis se ibidem vidisse anno Christi MDXCIX, ac senes traditioni facientes fidem adiisse testatur, illuc a reverendissimo Fiteriensi missum, antiquitates lustratum illius domus. Sic vinea illa numquam non mirabilis, numquam non obediens, nec minus sterilitate quam fructu semper illustris, usque in hunc etiam diem, post quingentos & eis amplius annos perseverat, nomine magnæ sortito ab spatio loci, vel ab eventibus. Atque hæc per anticipationem ex parte dicta, quod in his levibus consultius æstimamus. Verum narrationis hujus tam prodigiosæ fides sit penes auctores.
[119] Juvat hoc loco etiam non negligere singulare amoris vinculum, [Bernardus cum sua familia] quo S. Bernardus ejusque familia cum ascetis Cartusianis, mutua familiaritatis necessitudine intercedente, constricti sunt. Quædam de hoc argumento innexa invenio huic, in quo versamur, anno 1123, cap. 3; quædam in proxime sequentem dilata. Dicamus hic priora. Ibidem itaque num. 4 & sequentibus auctor laudatus de hac re ita scribit: Carthusienses monachos, non multo ante Cistercium mundo exortos (magnum Ecclesiæ jubar) sibi devinxit, ut minus nihil Carthusia illius esset quam Claravallis. Carthusianus hospitio ab eo susceptus, & propriis oculis hauriens, quæ fama prius, suis redditus, excitavit eorum animos, & jam olim affectos amantesque in externa etiam signa fecit erumpere. Ergo Guigo Carthusiæ magnæ Prior, & fratres ejus, comperta sanctitate Patris filiorumque, & multitudine convenientium ad Claramvallem, venerari viros .. &, erumpentibus flammis dilectionis, provocare silentes, & de bonis illorum gratulari, litteris ultro scriptis missisque, queis Bernardum ignotum licet adhuc ardentissimo affectu salutabant.
[120] [amat Cartusianos, & hi illos:] Exstat Viri sancti ad eos epistola responsoria, luculentissima mutui amoris testis, tenerrimi utique erga illos affectus summæque venerationis characteribus respersa, estque inter epistolas undecima; sed quoniam longa est, & ibi legi potest, hic nos eam non transcribimus. Innectitur autem anno circiter 1125 in editione Mabillonii. Exstat item epistola duodecima illis inscripta, ac priore brevior, in qua se excusat, quod plurimis negotiis præpeditus ad partes illas accesserit, & eos non viderit. Hæc absque temporis nota ponitur in eadem editione; sed apud Manricum aptatur anno 1127, & ibidem profertur cap. 2, num. 6. De itinere autem, quod alias sanctus Pater ad Cartusiam instituit, consuli potest Gaufridus lib. 3 Vitæ cap. 1, num. 155 editionis nostræ. De Viri affectu erga alias ejusdem instituti domos ac ascetas, nec non erga S. Hugonem episcopum Gratianopolitanum, adiri potest Annalista Cisterciensis ad annum 1123, cap. 3, num. 8 & 9.
[121] [bene meretur de Præmonstratensibus] Quantum vero idem beatissimus Pater Præmonstratensibus detulerit, ejusdemque Ordinis propagationem promoverit, probat idem scriptor ex beneficiis seu obsequiis, ab ipso in eumdem collatis, quæ congerit in annum 1124 num. 7. His autem adde locum quemdam in foresta *, quæ dicitur Orta, a Ludovico Juniore datum interveniente domno Bernardo piæ memoriæ Claravallensi abbate, ut S. Mariani abbas Autissiodorensis agnoscit in epistola 282 apud Chesnium, quæ inter Historiæ Francorum scriptores habetur tomo 4, pag. 666. Sancti autem Mariani Autissiodorensis mentio fit in synopsi ecclesiarum seu cœnobiorum Præmonstratensis Ordinis, apud Paigium in ejusdem Ordinis Bibliotheca parte 1, lib. 2, pag. 326. Tametsi autem superius § 9 actum sit de favoribus, quibus sanctus Pater Ordinem Præmonstratensem fuit prosecutus; ratio tamen temporis, cui hanc materiem affigit prædictus Manricus, me induxit, ut breviter ejusdem hic memoriam refricarem.
[Annotata]
* l. umquam
* i. e. silva
§ XII. Defunctorum apparitiones; auxilia eisdem præstita; vaticinium de tirone furtive exituro; archiepiscopus ac populus Remensis reconciliati; reformati in ecclesia Gallicana mali mores.
[Galdricus post mortem apparet Sancto in gloria;] Sanctum Bernardum multis ac miris cæli favoribus illustrem repræsentant iterum Annales Cistercienses ad annum prædictum 1124, more suo solito, ac meritis beatissimi Patris digno, cujus utpote vitæ series continua fere miraculorum congeries fuit. Ibidem itaque cap. 2, num. 1 & 2 occurrit pretiosa mors Galdrici in Claravalle, qui carne quidem Sancti avunculus, spiritu autem filius ejus ac discipulus exstitit. Felicem ipsius transitum ex hac mortali vita ad immortalem turbare conato generis humani hoste, adstat morienti Princeps Apostolorum, cacodæmonem fugat, animamque Galdrici e periculo eripit: qui post mortem suam Bernardo apparens in gloria, rem gestam eidem manifestavit, teste Guillelmo utriusque familiari, qui hoc factum describit fideli narratione lib. 1 Vitæ cap. 5, num. 52. Cæterum, prout ibidem pergit Manricus num. 3, quod attinet ad filiorum decedentium, absentium, præsentiumve prævias vel subsequutas apparitiones, adeo frequentes tradit idem auctor (Guillelmus) ut ægre valeant scriptis commendari. Audiatur loco citato num. 53: Longum esset cuncta narrare, quæ super his, qui ex hac vita discesserant, & eorum felicitate, seu etiam necessitate, divina ei gratia revelare ab ipsis initiis consuevit. Quid, quod Vir mirabilis præsentia & absentia, præsensque seculum ac futurum, per utriusque, ut ita dicam, limen gradiens, pari cum facilitate, & sine ullo discrimine, inspirante Spiritu divino, nosceret ac suis filiis tam in vita quam in morte paterne provideret. Consule Guillelmum lib. 1 Vitæ, cap. 7, a num. 69; & cap. 5, num. 53.
[123] Quemadmodum vero illos e flammis piacularibus, siquid forte ex hac vita in alteram detulissent humani pulveris, [aliis, qui purgabantur in piacularibus flammis, eum succurrisse,] quo vel ipsæ Sanctorum mentes sordescunt, Vir potens apud Deum eripuerit, probat factum, quod legi potest apud Guillelmum lib. 1 Vitæ cap. 5, num. 53. Sed gratiam hanc omnino singularem a sancto Patre in filios derivatam esse, qui apparitionum hujusmodi visu illustrati, sicut pœnarum erant conscii, ita etiam ad placandam divinam justitiam impense incubuerunt, votorum suorum simul facti compotes, & liberationis participes purgantibus animabus a se procuratæ; gratiam, inquam, hanc a Patre in filios derivatam esse, eruimus ex scriptore Exordii magni, distinctione 2 cap. 2: Defunctus est quadam vice conversus quidam in Claravalle. Cumque, concurrentibus fratribus, commendationis Officium ex more fieret, monachus quidam senior, magnæ religionis vir, audivit turbas dæmonum per centurias suas incedentium, cum magni strepitus vociferatione clamare & dicere. Eia modo bene, eia modo bene: solummodo de hac mala valle unam animam in nostræ sortis partem acquisivimus. Cum vero idem senior per noctis quietem sopori membra dedisset, frater defunctus ei in visu apparuit, tristi & lugubri vultu dicens ad eum. Quia audisti heri dæmones, de meis suppliciis exultantes, veni & vide, quam terribili tormento, Dei omnipotentis justo judicio, traditus sum. Et duxit eum ad puteum quemdam magnæ latitudinis, & horrendæ profunditatis, & dixit ei: Ecce, in hunc puteum frequenter a dæmonibus injicior, quorum tanta est crudelitas, ut, si optio daretur, mallem centies ab hominibus, quam semel a dæmonibus hic immergi.
[124] Mane autem facto, dum, quæ audierat & viderat præfatus senior, [probatur] beato Patri Bernardo retulisset, licet quoque & ipse ea per spiritum cognovisset, ingemuit, & ait: Scio, quia nisi gravis causa existeret, numquam dæmones talem ausum præsumpsissent. Itaque Capitulum fratrum ingressus, coram omnibus calamitatem defuncti fratris exponit: dehinc salubri exhortatione singulorum conscientias conveniens monebat, ut cautius in via sanctæ religionis ambularent: multam esse malitiam dæmonum erga omnes Christianos, tum præcipue contra monasticæ religionis professores affirmans. Post hæc animæ fratris in suppliciis constitutæ subvenire eos attentius monens, psalmis & orationibus, Missarum quoque celebrationibus iram Domini placare hortatus: si forte pius pater pulsatus precibus eorum, per singularis Hostiæ immolationem, tyrannicam dæmonum superbiam debellare, & ab eorum nequitia fratris animam dignaretur liberare.
[125] [ab exemplo.] Quod cum fratres devotissime facerent, paucis evolutis diebus, idem frater defunctus supradicto seniori iterato apparuit, hilaritate vultus statum suum melioratum esse significans. Quærente vero sene, quomodo se haberet; respondit: Deo gratias; bene. Rursus requisitus, quomodo liberatus esset, ait: Veni, & vide. Et continuo introduxit eum in oratorium ejusdem loci, ubi ad singula altaria sacerdotes cum ministris stabant, salutaris Hostiæ immolationem summa cum devotione celebrantes. Ecce, inquit, hæc sunt arma gratiæ Dei, quibus ereptus sum: hæc est virtus misericordiæ Dei, quæ invincibilis permanet: hæc est Hostia illa singularis, quæ totius mundi peccata tollit; & vere dico tibi, quia his armis gratiæ Dei, huic virtuti misericordiæ Dei, huic Hostiæ salutari non est quidquam quod resistere valeat, nisi cor impœnitens. Evigilans autem senex, de liberatione animæ fratris oppido gavisus est: modum quoque visionis ejusdem cæteris fratribus exponens, tanto eos devotiores ad immolationem Hostiæ salutaris reddidit, quanto certius ejus efficaciam in fratris ereptione meruerat experiri. Conjicit autem historiam istam in annum Christi 1124 auctor Annalium Cisterciensium occasione apparitionis Galdrici dicta, quæ ut peccatores a vitiis deterrere, sic pœnitentes valent consolari, quibus talia remedia Deus providit. Ergo quia utilia, quia plane singularia, quia eamdem apparitionum materiam, sed ignoto adhuc anno, concernentia, boni consulat lector; uti monet ibidem cap. 2 in fine.
[126] [Narratur vaticinium de quodam tirone,] Scriptor idem hinc ad annum 1124 reversus, cap. 3, num. 7 & 8 commemorat vaticinium sancti Patris de novitio furtive exituro, quod horrendo juxta ac mirabili modo contexit e sæpissime jam citato Exordio. Tragica hæc historia sic narratur apud Tissierium distinctione 3, cap. 20: Senex quidam, Achardus nomine, nobilis genere, sed conversationis dignitate nobilior, novitiorum curam in Claravalle gerebat: vir potens in verbo ædificationis & consolationis: qui etiam in juventutis suæ robore, jubente simul & mittente beato Bernardo abbate suo plurimorum cœnobiorum initiator & extructor devotus extiterat. Hic jam veteranus, & emeritæ militiæ senex instituendis tyronibus deputatus, officium suum strenue adimplebat: & ex iis, quæ longo usu didicerat, rudes adhuc mentes contra triplicem funiculum, carnis, mundi, & diaboli, qui difficile rumpitur, quotidianis exhortationibus informabat: exemplis etiam, tam veteribus, quam recentioribus, adversus vitia cautiores reddebat: unde & nos aliqua, sicut ex ipsius ore audivimus, perstringemus. Cum adhuc novitius esset idem Achardus, venerabilis abbas Bernardus quadam die intravit ad consolandum novitios suos, sicut frequenter facere solebat. Terminato autem sermone, prædictum Achardum cum aliis duobus novitiis traxit in partem, & præmonuit eos, in spiritu prophetico ita loquens: Futurum est, inquit, ut novitius ille, designavit autem unum ex nomine, ante diem crastinum furtive recedat. Vos itaque vigilate, & estote parati, & fugientem cum rapinis effugere non sinatis. Et si miser a nobis exit, quia non erat ex nobis, spolia tamen quia nostra sunt, tenebitis vobis. Quo audito, mirati sunt illi, & cum silentio præstolati exitum rei. Profunda vero nocte duo ex illis cum fugitivum in lecto firmiter dormientem aspicerent, tunc & ipsi dormire cœperunt: erant enim oculi eorum gravati, illudente utique eis spiritu erroris. Verumtamen Achardus, quia certissime credidit verbum, a sancto Patre prolatum, haud posse irritum fieri, somnolentiæ spiritum, qui ei molestissimus erat, virili constantia repellebat. Nunc enim frontem, nunc tempora fricando, modo pilos capitis & barbæ vellicando, modo manus & faciem lotitans, nunc de loco ad locum deambulando se excitans, tandem fallaciæ somnum, quo premebatur, evicit.
[127] Cumque prope esset, ut signum ad vigilias pulsaretur, [furtive ex Ordine exituro, ac miserrime punito.] ecce, duo quasi giganteæi Æthiopes, nigerrimis cappis amicti, per ostium domus visibiliter ingrediuntur. Is vero, qui præcedebat, gallinam assatam in spito * portabat. Porro in ipso veru coluber ingens per caput & caudam infixus erat, qui eamdem gallinam hinc inde cingebat. Cum tali itaque ferculo accedunt ad lectum falsi novitii, & gallinam fumantem naribus & manibus dormientis applicant. Quo statim expergefacto, dæmones egrediuntur, & quod intus in corde ejus invisibiliter actitarent, horrendo hoc visibili signo demonstrarunt. Cumque evigilasset miser ille, non sicut Jacob de somno contemplationis, sed sicut apostata vilis de somno deceptionis, continuo surrexit, & vestimentis onustus post dæmones exiit, veniensque ad ostium armarii, quod erat in claustro, machinamentis suis moliebatur firmaturam effringere, ac secum tollere libros. Porro prædictus Achardus celerrime socios excitat, & prophetatam apostatæ fugam signis & nutibus insinuat. Itaque recedentem pariter insequentes, reperiunt illum pessulum ostii concutientem. Quos ubi persensit, ille malignus illico datis saltibus evolat, & præcipiti cursu per ostia pomerii ruens, murorum tandem septis retinetur atque reducitur. Die autem facto, cum malorum impœnitens resipiscere nollet, quia jam datus erat in reprobum sensum, dimissus est tandem, ut abiret in locum suum. Eadem vero die arreptus a diabolo dementiam incurrit, & usque ad mortem furere non cessavit.
[128] [Vir sanctus edito insigni miraculo pacem conficit inter archiep. Remensem ac populum:] Terribili huic pseudo-tironis miserrime castigati exemplo subjungimus lætius, & ad Sancti gloriam prorsus insigne, quod sic proponit Annalium Cisterciensium scriptor Manricus ad annum eumdem 1124, cap. 4, num. 1: Sub idem tempus archiepiscopo Remensi discordante cum populo, & neutro alteri cedere acquiescente, cum multi alii pacem procurassent, solus Bernardus in Gallia visus est, qui tantum opus posset consummare: quippe potens sermone simul & opere, dum, quæ dicebat, signis confirmabat, confundebantur non parere homines, cui creaturæ etiam irrationales, cui vel dæmones ipsi obtemperabant. Cæcus, surdus & mutus sensibus redditus atque a dæmone simul liberatus, prætulit obedientiæ palmam utrisque partibus. Illustre hoc miraculum habetur apud Guillelmum lib. 1 Vitæ cap. 7, num. 73; ubi lego quidem illud accidisse tum temporis, quando contigit .. ad conciliandos eos, archiepiscopum nempe ac populum Remensem, adesse Virum Dei; item cum in palatio ejusdem civitatis .. de pace tractaretur; sed pacem tunc ex isto Bernardi miraculo, quod ibidem loci, magna Cleri plebisque frequentia repleta domo, .. coram omnibus indicatur accidisse, subsecutam non lego in dicto capite; sed videtur tamen vel non imprudenter supponi posse, vel credi, quod laudatus biographus implicite hoc subintelligendum reliquerit, quando contigisse .. ad conciliandos eos adesse Virum Dei, præmiserat; Virum enim Dei tot tantisque gratiæ ac naturæ dotibus, nec non summo apud homines auctoritate, miraque eorum animos flectendi facultate præditum adfuisse ad conciliandam concordiam, quid videtur esse aliud, quam vere tunc illam ab eo conciliatam fuisse, patrato præsertim tunc temporis miraculo, de quo dicebam? Credibile etiam est, multos alios pacem illam procurasse, sed irrito conatu, sicut referebat Manricus; Guillelmus tamen loco citato id non habet.
[129] Ad memoratum etiam annum refert idem historicus Cisterciensis laborem ac fructum S. Bernardi, [Prælatorum ecclesiasticorum in Gallia] aliorumque Cisterciensium in reformanda ecclesia Gallicana. Cum Prælati ecclesiastici, ait num. 3, per Galliam modestiæ habenas aliquatenus laxarent, ac sæculari & paululum profana conversatione apostolicam vitam minus redderent, Stephanus, & Hugo, Bernardusque ac Joannes cum cæteris selectis Cistercii Patribus verbo & exemplo cœperunt laborare, ut .. ad fructuosiorem conversandi normam reducerentur.. Porro quantum labore suo profecerint, Senonensis metropolis episcopi, atque ipse etiam Senonensis metropolita, quin & Sugerius S. Dionysii abbas, totusque ejus Conventus testes existunt. Eminentissimus Baronius ad annum Christi 1127 de hac re sic loquitur num. 13 editionis anni 1629: Profecerant siquidem episcopi provinciæ Senonensis Cisterciensium monachorum exemplo, atque verbis litterisque sancti Bernardi, præcipue vero, quem diximus, Parisiensis episcopus, atque Parisiensis abbas sancti Dionysii Sugerius, qui monasterium illud, monastica penitus disciplina solutum, fibula regularis observantiæ arcte constrinxerat, quo nomine ipsi sanctus Bernardus congaudens, gratulatoriam ad eum dedit epistolam, quæ est septuagesima octava, apud Mabillonium recusa col. 77 & sequentibus, ubi eadem innectitur etiam anno Christi 1127. Ratio itaque temporis ista non convenit cum Manriciana. Ad initium autem epistolæ citatæ Exiit sermo, notantur illa, Nempe de ejus, id est Sugerii, conversione, haud dubie Bernardi monitis concepta sub annum MCXXVII: tametsi monasterii S. Dionysii reformatio per Sugerium anno MCXXIII forsan anticipato refertur in Chronico Nangiano.
[130] De metropolita autem Senonensi hæc subdit Baronius ad annum paullo ante designatum: [malos mores reformat.] Quod vero etiam & ipse metropolitanus Senonensis archiepiscopus Henricus æque admonitus litteris sancti Bernardi, & quidem prolixioribus, ad meliorem frugem conversus, ea, quæ essent optimi pastoris munera, diligenter expleret; eadem ex causa ejusdem principis (Ludovici videlicet Galliarum regis) indignationem incurrit, nec quidem mediocrem, sed plane eam, cujus causa eidem S. Bernardo cum reliquis abbatibus rursus scribendum fuerit eidem Honorio Papæ atque Cancellario Cardinali, & plane exclamandum, quod ob vitam optime institutam persecutionem paterentur episcopi &c. Quænam vero fuerit reformatio ista, regi Christianissimo adeo ingrata, videri ibidem potest. De episcopo Parisiensi, cujus supra incidit mentio, tractabimus cum Historico Cisterciensi ad annum Christi 1127, interim cum eodem perrecturi ad annum Christi 1125 & proxime sequentem.
[Annotata]
* i.e. veru
§ XIII. Annona multiplicata; fugatus dæmon; mulier ad vitam revocata; pluvia depulsa; pristina valetudo, Deipara patrocinante, Sancto reddita; refutatio erroris de proximo Antichristi adventu; communicatio litterarum cum aula Romana.
[Tempore famis horrea Claravallensia per miraculum multiplicantur:] Annus Christi 1125 apud historicum Cisterciensem cap. 3, num. 1 publicum illustris ac primæ notæ miraculo theatrum aperit. Ingravescebat, ait, fames per totam Galliam atque utramque Burgundiam; neque annona ex Flandria illuc adducta quantumvis ingens sufficiebat alendis populis: cum deficientibus hominum subsidiis horrea Clarævallis, alias tenuia, Bernardi charitas & divina potentia multiplicarunt. Quoniam vero prodigium illud describitur a Guillelmo lib. 1 Vitæ cap. 5, sub finem, supervacaneum est, id hoc loco narrare. Nec vero paterna Sancti erga egenos misericordia concludi potuit intra domesticos parietes cœnobii Claravallensis, sed alio sese etiam diffudit; sicut patet ex epistola ad Ducissam Burgundiæ, quæ est centesima vigesima prima, & habetur in editione Mabilloniana col. 127, quamque sic concludit misericors pauperum Pater: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis: erogate vestrum frumentum pauperibus Christi, ut in æternum cum usura recipiatis. Epistolam hanc sine nota anni ibidem excusam innectit Manricus anno prædicto 1125.
[132] [dæmon ex homine fugatur:] Ibidem num. 3 subdit aliud miraculum, & rationem assignat, quare ad dictum annum illud memoret. Quia autem id legi potest apud Guillelmum mox assignatum, satis est, rei argumentum ex Manrico hic exhibere. Sic habet: Impetierat veneficiis virum uxoria fraus .., & cujus adultera torum maculaverat, quia semel læserat, implacabili odio prosequebatur. Cruciabat hominem dæmon implacabiliter. Sed Vir Dei maleficia per orationes, ac dæmonem præsentia corporis Christi dicto citius extinxit ac fugavit. Id quia sub famis tempus, atque adeo hoc anno, contigisse Guillelmus narrat, tunc illud ex ipso recitare se significat idem historicus Cisterciensis. Duo autem prodigia famis occasione a Viro sancto perpetrata differt ad annum proximum 1126. Sed nos modo narratis ea hic annectemus ex Joanne eremita apud Mabillonium Col. num. 6: Fames in partibus Burgundiæ exorta est adeo valida, ut homines membra propria pæne consumerent. Eadem vero necessitate urgente, maxima multitudo pauperum ad portam Clarævallis devenit. Unde pro tanta multitudine sanctus Abbas & fratres ejus inierunt consilium, & ex consulto duo millia acceperunt sub signaculo, quatenus & aliis eleemosyna daretur, sed minor. Non enim habebant substantiam, unde omnes sustentari possent usque ad messem: quam tamen pius Dominus sic multiplicavit, ut sufficeret eis post messem, trium scilicet mensium spatio.
[133] [mulier usa dolo in comparanda eleemosyna, moritur; sed a Sancto ad vitam revocatur; qui & pluviam subito depellit.] Acceperunt itaque duo pueri signaculum, matre eorum non accipiente. Quæ penitus ignorans, quid faceret, cogitavit tandem quasi puerum pannis involutum formare de musco; ut hac arte se ab imminentis famis periculo redimeret, quod & fecit. Accepit itaque aliquamdiu hoc modo eleemosynam, donec dolus denique deprehensus est. Qua imminuta, cum non sufficeret sibi quod accipiebat, postmodum tam famis angustia, quam morbo periclitans de medio facta est. Qua defuncta, sanctus Abbas prætergradiens audivit pueros ejulantes pro morte matris suæ, & unumquemque ex itinerantibus causam planctus inquirere jussit. Pueri vero ordinem rei exposuerunt. Quo audito, Vir beatus locum subiens, in quo corpus jacebat, ad orationem se prostravit. Quo orante, mulier tamquam a somno expergefacta, cunctis videntibus & audientibus, qui præsentes adstabant, vitæ reddita est, gratias agens Deo & Sancto suo, cujus meritis & precibus ad vitam redierat, prænuntians etiam, quanta tormenta pro culpa sua sustinuisset. En tibi aliud miraculum, occasione & gratia egenorum factum, quod ibidem num. 7 sequitur: Quadam die distribuebatur pauperibus in latere montis eleemosyna, pluvia ingruente; ubi forte Sanctus Dei assistens, manu elevata signum crucis opposuit. Quo facto, visa est pluvia a dextris & a sinistris inopinatum sui ipsius pati discidium, ita ut nec gutta quidem tangeret eos.
[134] [Sanatur S. Abbas & visitur a Deipara, & a SS. Laurentio ac Benedicto.] Redeamus cum Manrico ad annum Christi 1125 tantisper a nobis intermissum: ubi cap. 3 num. 4 & 5 sermo est de infirma Sancti valetudine, visionibus, ac pristina sanitate obtenta per Virginis Deiparæ, ac SS. Laurentii & Benedicti visitationem, piissimumque attactum. Factum perhibet Guillelmus abbas lib. 1 cap. 6 num. 63, testis omni exceptione major. Prædictæ infirmitatis meminit sanctus Doctor in epistola 37 ad Theobaldum Comitem Campaniæ (de qua re notas ad istam epistolam vide apud Mabillonium) quando his verbis ad illum scribit: Quod de nostra infirmitate vos audivi fuisse solicitum, non mediocriter gratum habeo. In hoc quippe dum vestram erga me agnosco dignationem &c. Epistola illa apud memoratum Mabillonium innectitur anno Christi 1128: unde consequens videtur, ut, si hæc temporis notatio subsistat, serius aliquanto differenda sit adversa, de qua dicebam, Viri beati valetudo, atque ad annum circiter 1127 removenda. Consuli tamen possunt, quæ conjectat Manricus loco citato num. 8 de tempore istius infirmitatis.
[135] Idem auctor ad annum 1126 progressus, cap. 3, [Quænam egerit, ut opinionem] num. 1 scribit de errore, quo credebatur, non longe abesse Antichristi adventum tunc temporis; opponente se eidem sancto Abbate. Sparsus, ait, interea rumor inter fideles de Antichristi adventu jam imminente creduli vulgi mentes occupabat: &, quod mireris, auctoribus non dubiis, neque vulgaribus; sed gravissimis sanctissimisque, & inter alios Norberto, rem quasi de cælo acceptam asseverante. Verum oraculo cum Bernardo patre collato, discussoque temperavit sententiam. Unde & rumor disjectus Bernardi opera. Huc spectant, quæ in epistola 56 ejusdem sancti Patris ad Gaufridum Carnotensem episcopum, referuntur: Verum de Antichristo cum inquirerem, quid sentiret (Norbertus) durante adhuc ea, quæ nunc est, generatione revelandum illum esse, se certissime scire protestatus est. At cum eamdem certitudinem unde haberet sciscitanti mihi exponere vellet; audito quod respondit, non me illud pro certo credere debere putavi. Ad summam tamen hoc asseruit, non visurum se mortem, nisi prius videat generalem in Ecclesia persequutionem. De rumore autem tunc temporis sparso super dicto Antichristi adventu hæc narrat Baronius ad annum 1106, num. 27 editionis anni 1629: Quod pertinet ad Antichristum; fuit quidem opinio non vulgarium virorum, Antichristum hoc fore seculo revelandum, & inter alios Norberti, viri temporis hujus fama celeberrimi; de quo ista S. Bernardus ad Gaufridum Carnotensem episcopum: e quibus ea, quæ huc faciunt, modo dedimus. Et laudatus Baronius ibidem, Hæc, inquit, sanctus Bernardus de oraculo: quod in illud relabi est usitatum, quod cum sæpe sancti viri prænovissent ingentes futuras persecutïones Ecclesiæ, putarint rerum magnitudine ipsa affore Antichristi tempora.
[136] Annalium Cisterciensium auctor num. 2 de S. Norberti oraculo, [de adventu proximo Antichristi infirmaret;] circa illam persecutionem pronuntiato ita statuit: Licet autem Baronius non expresserit, quænam ingens Ecclesiæ persequutio innotuerit per revelationem S. Norberto; facile est conjectari, eam fuisse, quam sub Innocentio secundo passa est a Petro Leone * pertinacissimo antipapa, inceptam circa annum salutis MCXXX, adeoque quatuor ante S. Norberti obitum, & per decennium ferme continuatam.. Sic & Bernardi Patris doctrinam solidam, & Norberti non falsam prophetiam, atque utrumque divinitus instructum ipsi etiam eventus comprobarunt. Nec vero defuisse, qui, capta ex hoc rumore ansa, Christi immo & Antichisti nomen affectarent, argumento sunt illa, quæ in medium producit idem Annalium Cisterciensium auctor num. 3; ubi etiam observat, futurum fuisse, ut pullulassent sine dubio plures, si non Bernardus firmius obstitisset, opponens se rumori, qui prævaluerat. Sed quandoquidem in pervagatum illum juxta ac maxime noxium tunc temporis de propinquo Antichristi adventu sermonem incidimus, non videmur abs re facturi, si in eruditi ac curiosi lectoris gratiam subjiciamus hic sequentes observationes, propterea quod ad argumentum præsens sunt accommodatæ admodum, tametsi jam pridem typis vulgatæ.
[137] [qua occasione] In editione Operum S. Bernardi, accurante Mabillonio publici juris facta, volumine 1 col. XIII & sequentibus exstant cum ejusdem eruditissimi Mabillonii, tum Horstii, de Sancti Operibus a se in lucem datis celeberrimi, notæ fusiores in dicta Opera: columna vero XXIII apud Mabillonium jamjam citatum occasione epistolæ sancti Doctoris quinquagesimæ sextæ, ad Gaufridum Carnotensem episcopum datæ, varia observantur prolixe quidem sed erudite ex Horstio laudato: Non Norberto solum, sed multis antiquiorum Patrum (ut de recentioribus taceam) persuasum subinde fuit, præ foribus Antichristum, & extremum mundi diem adesse; uti videre est apud Hieron., Leonem Papam, Gregor. M., & ipsum S. August. Nempe ex temporum iniquitate, & signis mundi finem præcessuris, a Christo prædictis, quorum pleraque jam tum apparebant, id sibi haud vane colligere visi sunt. Et ut rem paulo altius repetamus, jam inde ab Apostolorum temporibus varia semper fuerunt multorum de Antichristo & fine mundi judicia, conjecturæ, opiniones, vaticinia. Philosophi plerique & astronomi, complures etiam impostores, ludiones & nugivenduli; hæretici item fanatici quidam hic vates esse, & ultra ceteros mortalium sapere videri voluerunt: sed quorum vaticinia pleraque jam elusit eventus, & vates istos vanitatis & falsitatis convicit. Reliqua haud dubie, quæ futurum tempus etiamnum respiciunt, similiter sequens eludet ætas; ut pateat, quam vere dictum sit: “Non est vestrum nosse tempora vel momenta”. Item: “De die autem illa nemo scit”. Non erit injucundum lectori, si ex plurimis paucorum exempla referamus. Verum ne eorum narratio longius, quam par est, nos abducat a præsenti instituto, lectorem eo mittimus.
[138] [varia de eodem argumento hic notantur.] Hæc (ita pergit Horstius col. XXIV) occasione memorati de Antichristo vaticinii commemorare visum est, non tamen in sugillationem Norberti, viri sanctissimi, quem alias FISTULAM CÆLESTEM Bernardus appellat. Nec enim solus ipse, sed & plures sanctorum Patrum finem mundi suo tempore haud procul abesse opinati aut ominati sunt; quorum catalogus ibidem contexitur. Sed adverte, longe diversa ratione viros sanctos de fine mundi locutos, quam quos supra meminimus (astronomos.) Illi enim vel ex observatione siderum & planetarum (quæ fere in aliis prædictionibus, sed in hac maxime, nimis fallax est) vel ex quibusdam Scripturæ sententiis in falsum sensum detortis, vel sola mentiendi & fallendi libidine, vel studio popularis auræ & venerationis, hujusmodi commenta sparserunt. At sancti viri horrore scelerum & malorum, quæ passim toto orbe inundabant, vix ultra posse mundum consistere putabant, nec aliud superesse, quam ut propediem, mole criminum & iniquitatum impellente, fatisceret, ira scilicet Dei terminum orbi constitutum prævertente. Hæc sit satis, ex Horstio circa Antichristi adventum delibasse: qui plura de eodem voluerit, ipsum consulat. Nos itaque, hac digressione relicta, interruptum tantisper de rebus S. Bernardi filum pertexere pergamus cum historico Cisterciensi.
[139] Sanctum Virum, ait num. 4, fama indies celebrior, [S. Pater] & poli & fori principum favoribus, favores populis passim exposuere, quæcumque optabant per eum consequuturis. Et qui hactenus Gallis tantum notus, Romanæ Curiæ ex tunc jam innotescens, apud Pontificem, apud Cardinales opportunus mediator assumebatur, pro ecclesiis, pro personis intercessurus. Res probatur e variis Sancti epistolis tamquam totidem testibus summæ ejus apud viros summos auctoritatis. Exstat ipsius epistola 13 ad Honorium Papam, qua Alberici electionem ad episcopatum Catalaunensem ratam haberi petit. De isto autem Alberico consuli possunt notæ apud Mabillonium volumine primo col. 33; ubi dicta epistola affigitur anno Christi, in quo nunc versamur etiam nos, 1126, contra ac Baronius censuit: de quo sic scribit Manricus num. 6: Cardinalis Baronius epistolam Bernardi, de qua supra, refert in annum millesimum centesimum vigesimum nonum, sicut & alias, quas statim adducemus; sed immerito: quippe hæc ex suppresso Bernardi nomine, imo ex ipso contextu prima ad Honorium scripta comprobatur; cui se tunc aut incognitum putabat, aut saltem notum non habebat, unde præsumeret. Et tamen exstant ante eum annum datæ litteræ ejusdem ad eumdem, quas ipsemet Baronius prius transcripserat, & nos latius reddemus suis temporibus. An vero Vir sanctus voti sui pro Alberico in hac epistola expositi compos fuerit factus, vide apud eumdem Manricum num. 5; qui num. 7 agit de alia ad laudatum Honorium data, quæ est decima quarta, ejusdem exemplari præmittens ista:
[140] Non multo post ecclesia Divionensis sancti Benigni, [in aula Romana gratiosus.] antiquitate & religione omnibus clara, sed Bernardo adhuc clarior chariorque, Alcidis matris (adde etiam patris, ex notatione apud Mabillonium in hanc epistolam) exuviis commendata, lite pendente cum monachis Lexovii, ejusdem sancti favorem imploravit. Eæ secundæ litteræ ad Honorium, timido adhuc, nec satis currente calamo, sed jam ut noti exprimentes nomen auctoris. Ceterum quo loco sanctus Abbas fuerit habitus apud Romanæ Curiæ Cardinales, conficitur ex litteris, quæ eisdem scriptæ ab eo sunt, nimirum decima quinta, Haimerico Apostolicæ Sedis Cancellario; decima sexta, charissimo domino suo Petro presbytero Cardinali. Quibus addi possunt epistola 17 & sequentes. Quid plura? Dicta itaque hæc sint speciminis gratia, cum tam e Viri litteris, quam aliunde satis superque constet, eum apud summos & imos longe æstimatissimum fuisse. Quam vero fortem ac intrepidum se ostenderit adversus potentes hujus seculi, dum rei æquitas hoc postulabat, indicio sunt, quæ jam dicturi sumus.
[Annotata]
* immo Leonis
§ XIV. Acta pro Stephano, episcopo Parisiensi, contra Ludovicum Crassum; impletum de filii ejus morte vaticinium; sancti Abbatis labores favoribus cælestibus recreati; an S. Felix Valesius ad illum ductus, an sub ipso educatus.
[Ludovico Crasso, Stephanum episcopum Parisiensem vexanti, scribit] Chronologus Cisterciensis ad annum Christi 1127, quem nunc cum illo ingredimur, cap. 1 memorat Stephani episcopi Parisiensis genus, potentiam ac mores; Bernardi ad eumdem litteras, earumque fructum; violentam item infestationem a Ludovico Francorum rege eidem Stephano illatam; imploratum præterea Capituli Cisterciensis favorem, ac destinatos a Stephano legatos una cum litteris, queis furens regis indignatio compesceretur. Deinde laudatus Chronologus cap. 2 idem argumentum prosequens tractat de ejusdem Ludovici regis ira per Cistercii legatos, & interdicti, cui erat innodatus, metum coërcita: sed interdicto per Honorium Papam sublato, mox laxatis frenis illa recruduit. Hæc obiter designasse visum est, quia viam sternunt ad ea, quæ de Sancti adversus regem minis ac vaticinio narrabimus. Compendiosa autem illa, quam dedimus, synopsis pluribus apud dictum Chronologum, cujus deducitur narratio, conferri potest cum observationibus Mabillonii, quæ in fusioribus notis habentur, ad epistolam, Ludovico regi (intellige Crasso) inscriptam, quæ inter Bernardinas ponitur quadragesima quinta. Inspici etiam possunt ea, quæ habet Pagius in Critica historico-chronologica ad annum Christi 1127, num. 13 & 14.
[142] [ac minatur S. Bernardus mortem filii ejus, quæ etiam secuta est:] Inter hæc, quid magnanimus & intrepidus justitiæ propugnator Bernardus? Nihil prorsus, uti referunt Annales Cistercienses cap. 2, num. 3, omisere sancti viri, quod non tentarent.. Quin & Bernardum addidisse severas minas, & cælestem vindictam, ni resipisceret, affuturam in brevi, Paulus Æmilius in Ludovico, & alii prodidere. “Episcopos (inquit) deprecantes a genibus suis repulit (scilicet Ludovicus) cui impœnitentiæ Bernardus abbas iram cælestem vindicem instare, denuntiasse fertur”. Addit Gaguinus, non mediocris fidei auctor, eumdem Sanctum expressisse supplicii genus, & primogeniti immaturam mortem furenti patri opportune prænuntiasse. “Hæc, inquit lib. 6 Hist. Franc., tua, rex, pertinacia filii interitu multabitur”. Porro prædictionis istius veritas stabilitur ex iis, quæ aliunde inserta sunt textui biographi Gaufridi lib. 4 Vitæ apud nos cap. 1 in fine, ubi hæc sunt: Qua ex re (obstinata videlicet Ludovici regis repulsa) Vir Dei religiosa animositate permotus, die altera regem durius increpans, quod Domini sacerdotes sprevisset, libere quoque denuntiavit, quod eadem sibi nocte fuerat revelatum. “Hæc, inquit, obstinatio primogeniti tui Philippi regis morte mulctabitur. Vidi enim te cum minore filio tuo Ludovico ad pedes episcoporum, quos heri contempseras, inclinatum, & protinus intellexi, Philippo celeriter facto de medio, pro Ludovici substitutione Ecclesiam, quam nunc opprimis, te rogaturum”. Quod quidem non longe post (anno nimirum Christi 1131) miserabilis casus implevit. Nam, sicut ad annum modo dictum num. 12 ex Orderico, & pseudo-Roberto de Monte refert Pagius, Philippus puer, nuper in regem unctus, dum in civitate Parisiis equo vehitur, porcus equi pedibus se forte submittens, equum super ipsum præcipitem dedit, & de ejus subita & miseranda morte Francis luctum induxit tertio Idus Octobris.
[143] An vero tam seria & luctuosa Bernardi denuntiatione ad veram resipiscentiam permotus Ludovicus rex? [dum autem nibil proficeret, ad Honorium PP. litteras dat.] Nequaquam; forte non reputans vindicandum a Deo crimen, quod summus Pontifex inultum reliquisset. Factum sic breviter in notis, quas paulo ante citabam, col. XXI exponit Mabillonius, de Sancti vaticinio, ac eventu ejusdem locutus: Tanta dicendi libertate a proposito princeps aliquanto dimotus, ad Honorii Papæ litteras, quibus interdictum solvebatur, animum refricans, male cœpta ardentius prosecutus est. Quod Bernardus impatienter ferens; tam suo, quam Gaufridi Carnotensis nomine litteras ad Honorium justæ querimoniæ plenas dedit (Vide Bernardi epistolas 46 & 47.) Tandem vero, sicut pergit col. XXII, tam pertinax, tamque concitata dissensio finem accepisse videtur in concilio Trecensi anno MCXXVIII, vel certe non multo post, ipsius Honorii auctoritate: qua de re Bernardus gratias retulit, ad eum denuo scribens, epist. 49: “Hinc enim, inquit, gravibus contumeliis & injuriis episcopi Parisiensis constantia pulsata est, sed non quassata: quia Dominus supposuit manum suam, cum vestram opposuit”. Ad Stephanum vero illum quod attinet; Mabillonius de eo subdit sequentia: Porro hunc Stephanum Parisiensem, antea cancellarium, distinctum esse a Stephano de Garlanda dapifero, de quo in Annalibus Teulfi, diserte probat Chesnius in notis ad Abaëlardum: nec obscure intelligitur ex epistola quadam Gaufridi Carnotensis, tom. 3 Spicilegii (Acheriani) pag. 160, in qua scribit, sanctum Bernardum fuisse electum ad pacem cum Stephano Parisiensi & Stephano de Garlanda componendam. Quod ulterius ad Ludovicum spectat, quem sanctus Bernardus ad Honorium scribens epistola 49 alterum Herodem appellat (quæ phrasis mitigatur apud Mabillonium in nota breviore ad istam epistolam col. 57) memoria certe dignum est, quanta religione & pœnitentia diem clauserit extremum anno scilicet MCXXXVII; prout in observationibus ad epistolam 45 inter notas fusiores citatas licet pluribus videre col. XXII.
[144] Verum quo pacto magnas illas molestias, a S. Bernardo masculo prorsus & invicto pectore exantlatas consolatio cælestis exceperit, [Labores ejus] quid memorem? Audiantur Annales Cistercienses cap. 3, num. 1: Ergo Bernardus Clarævalli & filiis redditus, atque optata quiete, quo tardius rariusque, eo impensiori affectu fruens, nec ultra amplius, si posset, deserenda, duplicem ejus, inter plures alios, fructum expertus est, duplici a Deo visione confortatus, utraque angelica, atque utraque monasticum stemma, chorum & cantum eximie commendante. In altera cælestibus spiritibus transcribentibus psallentium in choro preces, haud dubium quin præsentandas divino Numini: in altera ad easdem excitantibus, & satagentibus psallentium devotioni: utramque ad monachorum omnium gloriam solatiumque, imo & cunctorum Ecclesiasticorum. Facta audi ex auctore Exordii magni Cisterciensis apud Tissierium distinctione 2, cap. 3: Intererat aliquando nocturnis vigiliis Pater sanctus ea puritate & devotione, qua solebat, Deo tantum nota & sibi. Cumque morosa psalmodiæ modulatio vigilias protelaret, aperuit Dominus oculos ejus (videlicet Patris sancti) &, ecce, respiciens vidit singulos angelos juxta singulos monachos stantes, &, quod quisque eorum psallebat, in schedulis, more notariorum, tam diligenter excipiebant, ut nec minimam syllabam, quantumcumque negligenter prolatam omitterent.
[145] [visis] Scribebant vero diverso modo: nam quidam eorum scribebant auro; alii argento; nonnulli atramento; aliqui etiam aqua; quidam vero penitus nil scribebant. Spiritus autem, qui hæc revelabat, intelligentiam quoque diversitatis scripturæ cordi ejus inspirabat. Qui enim auro scribebant, ferventissimum in Domini servitio studium, & absolutam cordis intentionem in iis, quæ psallebantur, significabant. Qui autem argento, minorem quidem fervorem, puram tamen psallentium devotionem declarabant. Qui vero atramento, continuum quorumdam bonæ voluntatis usum in psalmodia, licet non cum multa devotione, notabant. Sed qui aqua scribebant, exprimebant eos, qui somnolentia seu pigritia pressi, vel vanis cogitationibus abducti, videntur quidem aliquid sonare; sed cor eorum longius abstractum prorsus non concordat voci. Et, o mira Dei clementia! Sicut enim nullum malum impunitum, ita nullum bonum, quamcumque modicum, quamcumque negligenter factum, erit irremuneratum.
[146] [cælestibus] Cæterum illi, qui nihil scribebant, lamentabilem quorumdam cordis duritiam redarguebant, qui obliti professionis suæ, & timoris Dei immemores, aut lethali somno prona se voluntate immergunt, aut certe vigilantes, clauso ore, vanis & noxiis cogitationibus, non ex infirmitate, sed ex voluntaria intentione occupantur, & in conspectu Domini contra legis præceptum apparere vacui non pertimescunt. Pater itaque sanctus, qui hæc videbat, recordatus sententiæ illius, Quoniam omnes administratorii spiritus sunt, in ministerium missi propter eos, qui hereditatem capiunt salutis; sicut proficientium congratulabatur fervori, sic paterno pietatis affectu, deficientium miserabatur tepiditatem. Ibidem cap. 4 ponitur alia beati Viri visio his verbis conscripta: Celebrabantur aliquando solemnes vigiliæ, & Vir Domini cum cæteris fratribus aderat: cumque hymnus Te Deum laudamus cantaretur, vidit sanctos angelos multa claritate fulgentes, mira etiam vultus alacritate devotos: qui utrumque chorum percurrentes, modo hunc, modo illum excitabant, cantantibus aderant, & quasi congratulantes astabant, & ut divinus ille hymnus cum devotione percantaretur, modis omnibus elaborare satagebant. Intellexit ergo Vir sanctus, hymnum illum vere esse divinum, & angelis sanctis esse familiarem, quos tanta instantia videbat operam dare, quatenus a fratribus ad honorem Dei cum fervore devotionis cantaretur. Deinde occasione istius hymni sequuntur ista:
[147] [recreantur,] Cuidam etiam fratri spirituali videre concessum est, dum idem hymnus inciperetur, quod ab ore incipientis flamma magni splendoris erumpebat, & sursum conscendebat. Manricus cap. 3, num. 4 ad præsens argumentum, Duo, ait, invenio notata a Fiteriensi, quæ sibi lector facile persuadeat. Alterum est, angelorum excitationem non materialem a somno intelligendam; sed spiritualem ad mentis devotionem, ut, si qui tepidi, in fervidos evaderent; fervidi, ferventiores efficerentur. Alterum, incipientem hymnum Te Deum laudamus, de cujus ore flamma ignea erumpens, & sursum volans, a fratre illo devoto visa dicitur, non alium fuisse, quam Bernardum Patrem, cui ex injuncto munere abbatis eumdem hymnum incipere incumbebat. Quod ab initio Cistercii usu receptum, hodie etiam videmus observari. Idem historicus num. 10 refert factum aliquod peculiare de S. Bernardo, quod sicut ipse recitat ex alio auctore, sic ego illud huc transcribo:
[148] In Historia, inquit, Segoviæ nuper edita de exordio & progressu sanctissimæ familiæ, [Inquiritur, an Felix Valesius a sua matre sit Sancto oblatus] quam sub invocatione sacræ Triados fidelibus captivis redimendis Deus providit, notatum lego, unum e primis illius institutoribus Hugonem Valesium (Theobaldi Comitis nepotem ex sorore) qui post Felix Valesrus dictus est, atque una cum beato Joanne, dicto de Matha, insignis operis fundamenta felicia jecit; lego, inquam, hunc Sanctum hoc anno natum, & post baptismum, deferente matre, ad Claramvallem ductum, offerendum ibidem per Bernardum omnipotenti Deo, & sancti Patris accepturum benedictionem: quod ab auctore illius Historiæ lib. 1 cap. 5 traditum omittere non libuit: quamvis nec adhuc sciam, unde hauserit, nec sim ignarus, in his, quæ alias miscet, a veritate nonnihil aberrare. Certe in tempore nulla est repugnantia, & Hugoni aut Felici, si revera Theobaldi nepos fuit, non ullus alius Bernardo parente proprior, quem apud Deum ab ipsis incunabulis intercessorem quæret. Sed & Bernardo non exigua gloria est, tantum habuisse alumnum sive clientem, illustraturum orbem atque illud seculum miraculis & meritis, sequentia vero repleturum gloriosa prole.
[149] Hanc rem, uti vides, qua hunc Sanctum a Sancto nostro ad Claramvallem Deo oblatum spectat, [in monasterio Claravallensi:] subtimide Manricus ex alio refert; & non immerito. Quid enim? Origo & educatio S. Felicis Valesii non videntur hactenus satis solide comperta: scriptor rei gestæ, quam retulimus, nimis est recens, nec auctoritatis sat probatæ, quam ut se solo fidem facere possit, cujus ne nomen quidem exprimit Manricus; nec profert monumenta antiqua, quibus factum præsens confirmetur. Quamobrem liceat nobis desiderare probationem melioris notæ, antequam eidem assentiamur. Ne tamen præpropere nimium, re utpote nondum satis matura, quidquam statuamus, eam remittimus ad diem XX Novembris, quo agendum erit de S. Felice Valesio, pluscula tunc fortasse suboritura luce nostris successoribus ad improbandum vel confirmandum præsens factum. Idem esto dictum ad illa, quæ habentur in Vita ejusdem Sancti, auctore R. P. M. Fr. Francisco a S. Augustino Macedo, Minorita Lusitano, Romæ latino sermone edita anno 1660, in qua cap. 2 floridulis quidem verbis, sed nullo citato auctore, argumentum præsens in hæc verba describitur: Nato Felici Eleonora lac præbuit; sed melle illud condire studuit. Igitur Claramvallem adiit, & Bernardum quæsivit, quem cælestem favum sciebat. Hic verbis infanti mel instillavit, nec abstinuit amplexu, quod credidit Bernardus in lilia & rosas incidisse. Obtulit ante aram Deo floridum pignus tamquam fasciculum. Apem Bernardum credidit, qui vidit puerum in ulnas gestantem.
[150] [an item sub ejus disciplina ibidem vixerit.] Sunt, qui plus dicant, prout intelligo e neoterico auctore, qui Vitas Sanctorum vulgavit Gallice tribus tomis. Nam ad diem XX Novembris in Vita S. Felicis Valesii, nonnullos esse affirmat, qui velint, eum sacræ instructionis gratia sub disciplina S. Bernardi, petiisse Claramvallem: verum sicut historia superior de S. Felice, quem mater ejus ad Bernardum detulerit infantem, quemque is obtulerit Deo, parum hactenus mihi videtur credibilis; sic multo minus credibilis mihi apparet ea, quæ vult, eumdem S. Felicem sub Abbatis nostri disciplina vitæ religiosæ institutis imbutum fuisse; quamdiu hoc non video idoneis testimoniis corroborari.
§ XV. Opusculum de gratia & libero arbitrio; consessus & auctoritas in synodo Trecensi; regula Militum Templi an a Sancto condita.
[Tempus, occosio, ac elogia] Confectio hujus opusculi, quo de Ecclesia Catholica universa sanctus Doctor immortali titulo meritus est, innodatur anno prædicto Christi 1127 ab auctore Annalium Cisterciensium, apud quem ibidem cap. 4 nonnulla circa illud observantur. Habetur apud Mabillonium volumine primo col. 603 & sequentibus, & hac prævia admonitione ibidem pag. 601 illustratur: Hoc opusculum Bernardus ante annum MCXXVIII composuit, id est, ante annum ætatis suæ Tricesimum octavum. Agit de Gratia et libero arbitrio, ex occasione cujusdam collationis cum homine nescio quo, cui sanctus Doctor nimium gratiæ tribuisse visus fuerat, quasi nihil reliqui libero arbitrio faceret in actibus humanis. Præcipuus ergo libri scopus est, quæ sint gratiæ, quæ liberi arbitrii partes in negotio salutis. Huc multa docentur de libero arbitrio Dei, angeli & hominis, integri, lapsi, & beati: item de gratia primi hominis ante & post lapsum. Parvus liber, sed qui plus succi & solidæ doctrinæ contineat, quam magna librorum volumina quæ de hoc theologico argumento pertractant. Stilus vegetus, vivaci ingenio & lumine plenus: verba propria & materiæ accommoda; oratio facilis, non arte quæsita, sed quasi naturalis; non obesa & exilis, sed pinguis & nervosa: elegans concinna & jucunda; non trivialibus scholæ verbis languens, non barbara aut inculta. Non ita pressa, ut parce & guttatim fluat; nec tamen ita profusa, ut torrentis instar, quasi rupto aggere, & siccato alveo, erumpat; sed pari tenore & gravi majestate æqualiter profluens, fontem indicat indeficientem, qui non ex alieno plenus sit, sed ex proprio, immo ex Dei dono, atque ex continua Scripturæ meditatione, præsertim Apostoli, num. 48.
[152] De isto Opusculo Gaufridus in libro tertio de Vita Bernardi capite 8 agens. [istius opusculi.] “Quam non ingratus, inquit, gratiæ Dei, ex his liquet, quæ de Gratia et libero arbitrio tam fideliter quam subtiliter disputavit”. Nec prætermittenda verba epistolæ LII ad Haimericum Cardinalem, quæ sub annum MCXXVIII scripta est. “Quæsivit a me præfatus episcopus (Gaufridus Carnotensis) aliqua ex nostris opusculis; quæ vobis mitteret: sed non fuit ad manum, quod vestro dignum crederem studio. Libellum tamen de Gratia et libero arbitrio nuper edidi: illum vobis libenter mittam, cum vos velle cognovero”. Directus est libellus Guillelmo sancti Theoderici abbati, singulari Bernardi amico, ad quem Apologia superius (col. 525 & seqq.) edita, & epistolæ complures. Sic de laudatissimo hoc sancti Doctoris Opusculo lectorem præmonet eruditissimus Mabillonius, qui illud notationibus etiam explanavit. Jam gradum faciamus cum historico Cisterciensi ad annum Christi 1128, sancto Patri valde honorificum, sicut planum fiet ex dicendis occasione concilii Trecensis, quod vel invitus sua præsentia condecoravit.
[153] Baronius illud intexit anno Christi 1127; sed a Pagio in Critica ad istum annum num. XI corrigitur his verbis: [Concilio Trecensi, quod anno 1128 est habitum,] Concilium Trecense, cui Matthæus, Albanensis episcopus Cardinalis, legatus Apostolicus, archiepiscopi Remensis & Senonensis, variique episcopi interfuere, anno tantum sequenti celebratum; cum in ejus præfatione Joannes Michaëlensis concilii scriba dicat, illud habitum “in solemnitate sancti Hilarii (nempe die XIII mensis Januarii) anno MCXXVIII ab incarnato Dei Filio, ab inchoatione prædictæ Militiæ (nempe Templariorum) IX” qui annus. Incarnationis etiam notatus reperitur in codice Ms. bibliothecæ Victorinæ Parisiensis, & in Historia Hierosolymitana Jacobi de Vitriaco. Tyrius quidem ait, concilium istud Ordinem Templariorum jam a novem annis fundatum confirmasse: sed cum is annum Incarnationis vel a die XXV mensis Martii, vel a die Paschatis ibi incipiat, certumque sit, concilium mense Januario congregatum, Tyrius non nisi de mense Januario sequentis Christi anni interpretari potest; & male aliqui viri docti, cum ad ejus annos Incarnationis numerandi modum animum non advertissent, vel numeros apud Tyrium mendose descriptos esse causati sunt, vel ad vanas interpretationes recurrere. Annus itaque æræ Dionysianæ MCXXVIII, mense Januario erat adhuc annus MCXXVII Tyrio, & nonus exiens a Fundatione Ordinis Templariorum. Hæc de anno concilii;de actis autem ejus tractatur ex Guilielmo Tyrio lib. 12 cap. 7 apud Labbeum tomo 10 Conciliorum col. 922.
[154] Matthæus itaque Sedis Apostolicæ legatus ac concilii præses, [interesse recusat; sed frustra:] quo negotiis in eodem pertractandis majus etiamnum auctoritatis pondus adjiceret, præter Remensem ac Senonensem præsules, corumque suffraganeos, abbates, ex Guilielmo Tyrio, quem modo citabam, Cisterciensem, & Clarævallensem, quibus etiam ab eo additur Pontiniacensis cum aliis pluribus, eidem concilio interesse voluit. Verum Bernardus, inquit Manricus ad hunc annum cap. 1 num. 3, qui semel proposuerat monasterio non egredi, ut ad Petrum Leonis, Cardinalem item Legatum, ante duos annos dederat in litteris, ægre sane, nec sine magna difficultate avulsus est, nihil non causans, nihil non excusans, & neque infirmæ, qua detinebatur, valetudini, nec propriæ insufficientiæ parcens. Exstat de illis rebus S. Bernardi epistola 21 ad Matthæum Legatum, qua se excusat, quod vocatus ad negotia tractanda, non accesserit. Data indicatur apud Mabillonium col. 38 sub finem anni MCXXVII. Quis autem Mathæus iste fuerit, de quo supra recurrit sermo, ibidem observat: Matthæus, ait, ex canonico Remensi monachus Cluniacensis apud S. Martinum de Campis, dein Cardinalis, & episcopus Albanensis, vir miræ sanctitatis, ex Petro Venerabili, is est, ad quem hæc epistola scripta est, instante concilio Trecensi anni MCXXVIII, ex fusioribus Notis col. XVI. Porro istius epistolæ characteres sunt hujusmodi, ut mirificam Sancti modestiam inspirent lectori, & luculentissimæ sint testes, Virum in aliorum oculis tam magnum, in suis vere parvulum fuisse: quibus item hac submissæ obedientiæ clausula finem imponit: Vos tamen (Vobis dico, Pater) noveritis, quia paratus sum, & non sum turbatus, ut custodiam mandata vestra. Vestræ autem indulgentiæ erit, parcere mihi, ubi parcendum decreveritis.
[155] [reverentiam erga episcopos in eodem congregatos Theobaldo Comiti commendat:] Ejus ad Theobaldum, Comitem Campaniæ, epistolam quid memorem? Legi ea potest apud Mabillonium col. 51, estque numero trigesima nona, anno Christi 1127 ibidem illigata; in qua eum hortatur, ut erga episcopos, concilii causa in ejus civitate Trecensi constitutos, honorifice & reverenter se gerat. Fragmentum ejusdem postquam recitasset Annalista Cisterciensis num. 5, Hactenus, ait, sanctus Pater ad Theobaldum; ut sibi latebras, sic Ecclesiæ honorem appetens, & reverentiam Prælatis exhibendam, quorum se dignum consortio non judicabat. De litteris, quas a Sancto ad Petrum Leonis scriptas citabat paullo ante Manricus, observa nonnulla per transennam, ut ita loquar. Mabillonius in notis ad epistolam 17 col. 35, quæ Petro diacono Cardinali & legato inscribitur, hæc animadvertit: Petrus iste alius sine dubio est a Petro Leonis itidem Legato, sed presbytero Cardinale, ut probavimus in Præfatione ad hunc tomum. Et mox subjicit, quisnam Petrus iste videatur esse. Pagius in Critica Baroniana ad annum Christi 1125 agens de Petro Cardinale Legato, quem misit Honorius PP. II contra Pontium, Cluniacensium olim abbatem, ac monasterii eorum invasorem, num. 3 statuit, hunc esse diversum a Petro Leonis; quia is Cardinalis presbyter erat jam ab anno MCXX juxta Onuphrium & certo certius anno MCXXI, ut eo, ait, anno vidimus. Deinde Petrus hic, cui causa Pontii ab Honorio II commissa, alius ipsi esse non potest, quam Petrus diaconus Cardinalis & Legatus; ad quem divus Bernardus scripsit epistolam ordine XVII, quia legatio ejus nullo alio per hæc tempora anno peracta esse potuit, quam currenti; unde deducit, eam divi Bernardi epistolam, quam Mabillonius circa annum MCXXVII datam notat, ad hunc omnino annum pertinere; uti & alias duas, videlicet 18 & 19, ab eodem ad eumdem Petrum Cardinalem & Legatum datas; cum anno sequenti, sicut addit, Humbaldus archiepiscopus Lugdunensis, & Gerardus episcopus Engolismensis legatione Gallica functi sint. Mabillonius in Præfatione ad editionem Operum S. Bernardi abbatis § 4 num. 39 jam suspicatus fuerat, Petrum diaconum Cardinalem & Legatum, cui præfatæ Bernardi epistolæ inscriptæ sunt, eum fuisse, qui adversus Pontium abbatem Cluniacensem in Galliam accessit ex mandato Honorii Papæ; sed id apud me certum & indubitatum. Hactenus Pagius, qui etiam ad annum Christi 1127 num. 12 observat, epistolam decimam septimam S. Bernardi male a Baronio revocari ad concilium Trecense; dum enim sanctus Abbas excusat in ea, quod vocatus non venerit .. ibi .. de alia profectione nobis, inquit, ignota, sermonem habet.
[156] Quod vero attinet ad concilium Trecense, cui sanctum Doctorem una cum pluribus aliis dicebamus interfuisse; [ejusdem in concilio auctoritas. An regulæ Templariorum in eo datæ] quid referam Viri auctoritatem, qua solis adinstar inter alios ejusdem synodi Patres fulsit? Apud Miræum enim in Chronico Cisterciensi ad annum 1128 illorum nomina recensentem, habentur ista: Supra nominatus abbas Bernardus Clarævallensis non defuit; cujus sententiam præscripti Patres libera voce collaudabant. Hæc etiam exstant apud Labbeum tomo 10 Conciliorum col. 924. In Prologo autem ad Regulam Templariorum ibidem col. 923, & apud Miræum modo citatum, quæ in dicto concilio Trecensi illis est data, ab eodem fuisse commissam sancto Abbati, testatur sæpe memorati concilii scriba: Ego Joannes Michaëlensis præsentis paginæ, jussu concilii, ac venerabilis abbatis Clarævallensis (Bernardi) CUI CREDITUM AC DEBITUM HOC ERAT, humilis scriba esse divina gratia merui. Quæri autem hoc loco potest, an Sanctus composuerit Regulam Templariis præscriptam. Affirmant Manricus ac Miræus; negat Mabillonius volumine primo in Admonitione ad Opusculum ipsius Sancti sextum tomi 2, De laude novæ militiæ ad Milites Templi inscriptum, cui Opusculo, quod exstat col. 543 & sequentibus, editor ille in rem præsentem ista præmittit:
[157] Templariorum Regulam ex codice Victorino typis mandavit Miræus, [conditor] eamque Chronico Cisterciensi inseruit “utpote a S. Bernardo, inquit, abbate Claræ-vallensi (ut ex Prologo patet) dictatam”. Regula hæc totidem capitulis, quot Regula S. Benedicti, ex qua magna ex parte de verbo sumpta est, constat, id est capitulis LXXII. Sic vero inscribitur ante Prologum: “Regula pauperum commilitonum Christi, Templique Salomonici”. Manricus ad annum MCXXVIII cap. 2 hanc Regulam Bernardo auctori cum Miræo tribuit, ad idque probandum duo loca adducit ex Prologo. Primus locus sic habet: “Sane autem prorsus licet nostri dictaminis auctoritatem permaximus numerus religiosorum Patrum, qui in illo concilio divina ammonitione convenerunt, commendat; non debemus silenter transire, quibus videntibus, & veras sententias proferentibus, ego Johannes Michaëlensis præsentis paginæ” &c. quæ nos paullo ante jam dedimus. Verum hæc verba non significant ullam Regulam a Bernardo pro Templariis fuisse compositam; sed eum in Johannem Michaëlensem rejecisse impositum sibi scribæ officium. Neque quidquam amplius conficitur ex sequentibus verbis, quæ post enumerationem Patrum Trecensis concilii hoc modo referuntur:
[158] “Ipse vero Magister militiæ, Hugo nomine, revera non defuit, [fuerit Vir sanctus,] & quosdam de Fratribus suis secum habuit, verbi gratia F. Godefridum, F. Rovallum, F. Gaufridum Bisol, F. Paganum de Monte-desiderii, Archembaudum de sancto Aniano. Iste vero Magister Hugo cum istis discipulis modum & observantiam exiguæ inchoationis sui militaris Ordinis, qui ab illo, qui dicit, Ego principium, qui & loquor vobis, sumpsit exordium, juxta memoriæ suæ notitiam supra nominatis Patribus intimavit. Placuit itaque Concilio, ut consilium ibi lima & consideratione divinarum Scripturarum diligenter examinatum, tamen cum providentia Papæ Romanorum ac Patriarchæ Jerosolymitarum, nec non etiam assensu Capituli pauperum commilitonum templi, quod est in Hierusalem, scripto commendaretur, & inenodabiliter servaretur”. Quibus verbis id tantum a Patribus sancitum fuisse intelligimus, ut Militibus Regula ex eorum consensu, consultis Romano Pontifice & Patriarcha Jerosolymitano, præscriberetur; sed Bernardus ejus auctor nequaquam asseritur. Quinimmo Albericus Ordinis Cisterciensis eisdem Militibus Regulam sancti Augustini impositam scribit. Unde in Monastico Anglicano ad Ordinem sancti Augustini revocantur. Permirum esset, si Albericus Trium-fontium haud longe a Clara-valle monachus Cisterciensis, hanc Bernardi Regulam ignorasset, & pro illa Militibus, qui ejus tempore supererant, aliam tribuisset. Hasce ob rationes eruditissimus Mabillonius confectionem Regulæ prædictæ abjudicat S. Bernardo : quibus non acquiescens, alias istis ita superaddit:
[159] [variis allatis rationibus, examinatur,] Guillelmus Tyrensis episcopus in jam dicti libri XII cap. VII tradit, eisdem Militibus, qui ante concilium Trecense “non nisi novem erant, de mandato domini Honorii Papæ, & domini Stephani Jerosolymitani Patriarchæ, fuisse institutam Regulam, & album habitum assignatum cum antea vulgari usi essent. Postmodum vero tempore domini Eugenii Papæ, ut dicitur, cruces de panno rubeo mantellis suis cœperunt assuere, tam equites quam eorum Fratres, qui dicuntur servientes. Quorum res adeo crevit in immensum, ut hodie (inquit Guillelmus) trecentos plus minusve in conventu habeant equites, albis chlamydibus indutos, exceptis Fratribus”. Ex his postremis verbis conficimus, Regulam illam, quæ Bernardo auctori tribuitur, nonnisi post Guillelmum Tyrensem scriptam fuisse: quandoquidem in cap. XXI notantur quidam “pseudo-fratres ex Ultramontanis partibus, mentientes se esse de Templo & quædam apud ipsos Milites sine discretione ac consilio communis Capituli succrevisse penitus amputanda” arguuntur, nempe quod “habebant OLIM famuli & armigeri alba vestimenta, unde veniebant damna importabilia”.
[160] [& asseritur, eum istarum regularum auctorem non exstitisse.] Nullum vero generale Capitulum Templariorum fuit ante concilium Trecense: nullus antea peculiaris Militum habitus, sed vulgaris. Albus eis concessus est a Patribus concilii, exceptis Servientibus. Plane vel ex his solis verbis intelligitur, hoc saltem Capitulum longe post tempus concilii fuisse adscriptum. Capitulum VII “stando divinum officium audiri non solum non laudat, sed etiam vituperat, statuitque audiri sedendo. Quod sane statutum in Bernardi mentem non venisset. In Capitulo LVI statuitur ut amplius sorores non habeantur”. Quod arguit non fuisse recens institutum. An Johannes Michaëlensis istius Regulæ auctor sit, aliis judicandum relinquo. Quod vero Pater sanctissimus etiamsi non in hac re, alibi tamen bene meritus fuerit de Templariis, narrat Manricus cap. 3, num. 5 & 6.
§ XVI. Querelæ curiæ Romanæ a sancto Doctore dilutæ; famosum schisma pseudo-papæ Anacleti ab ipso compressum; annus cædis venerabilis Thomæ, Prioris Victorini.
[Negotia boni publici dum recte administrat,] Negotia boni publici, ad quæ Bernardus vel invitus non raro accersebatur, magnas adversus eum querelas, ne dicam, odia concitarunt. Rei hujus summam, ab historico Cisterciensi ad annum Christi 1129 pluribus recensitam, non est necesse huc transcribere; cum satis ea possit intelligi ex epistola Sancti 48, quæ est inscripta Haimerico Romanæ sedis Cancellario, & in qua injustas contra se querelas forti ac intrepido calamo diluit. En tibi itaque, lector, excerptum ex eadem epistola fragmentum. Observa autem scriptum illud non dirigi ad solum Cardinalem Haimericum, sed ad alios etiam Cardinales, quos fraternitatis nomine appellat; de quo consule Mabillonii notas col. 55. Unde consequens est, Romanam Curiam obloquiis contra eum personuisse, ut non obscure e Viri sancti rescripto conficitur, e quo hæc delibo: Etiamne pauperi & inopi veritas odium parit? Et ne ipsa quidem miseria declinare invidiam potest? Querar, an glorier, quod factus sum & ipse inimicus vera dicens? vera dicens, an recta agens? .. Quid in me, o boni viri, displicuit fraternitati vestræ? Utrumne, quod apud Catalaunum amotus est a villicatione sibi credita homo usquequaque diffamatus, quia in ecclesia Virdunensi, cui præfuerat, dissipasset bona domini sui? An quod in urbe Cameracensi monasterii sui manifestus destructor Fulbertus cedere compulsus est Parvino, qui omnium testimonio fidelis est servus & prudens? An certe quod Lauduni de prostibulo Veneris suum Deo sanctuarium restitutum est? Propter quod horum me, non dico lapidatis, sed laceratis, ut minus aliquid recipiam a domino meo? Et hoc merito, atque cum omni gloria responderem, si quid in eis meum cognoscerem.
[162] Nunc autem, ut quid judicor ego de factis alienis? [querelas subit in curia Romana;] aut si meis, cur tamquam de malis? Cum cuncta hæc juste atque præclare gesta fuisse, nulla imprudentia dubitare, nulla negare impudentia possit .. Novum genus detractionis, & revera simile aliquid habens operi Balaam, qui ductus & conductus ad maledicendum populo, magis benedictionibus cumulabat .. At .. nil mea refert de his, quorum auctor non exstiti. Laudent si volunt, vel vituperent, si audent; de primo quidem dominum Albanensem; de secundo vero dominum Remensem; porro de tertio eumdem æque archiepiscopum simul & episcopum Laudunensem, cum rege pariter & multis aliis reverendis personis, qui se utique auctores in his & principes exstitisse minime diffitentur. Si bene egerunt, quid ad me? Si aliter, quid æque ad me? An tota, & sola culpa mea est, quod affui, homo solis latebris dignus? .. Affui .., negare non possum: sed vocatus, sed tractus. Utinam non issem ad illa! Utinam non irem ad similia! Utinam & nuper non issem, ubi vidissem adversum Ecclesiam Apostolica (pro dolor!) auctoritate (Vide epistolam 46 & 47) violentam armari tyrannidem, quasi non satis per se insanisset. Tum demum sensi juxta Prophetam adhærescere linguam meam palato meo &c.
[163] [sed eas egregie diluit.] Propter hujusmodi, etsi aliud non sit, gravor interesse causis, quarum præsertim mea non interesse cognosco. Gravor, sed trahor. At vero ab hac necessitate per quem melius retrahi posse speraverim, quam per vos, vir optime? .. Indicatur, si placet, clamosis & importunis ranis de cavernis non egredi, sed suis contentas esse paludibus. Non audiantur in conciliis, in palatiis non inveniantur: ad causas, ad negotia nulla necessitas, nulla trahere possit auctoritas .. Non tamen idcirco etiam me latente & tacente cessare puto murmur ecclesiarum, si non cesset Romana Curia pro voluntate assistentium sacere præjudicium in absentes. Valete. Sic injustas contra se querelas acriter diluit Vir magnus, eo nimirum ad objecta respondens liberius, quo in culpæ nescia & ingenti virtutum comitatu circumsepta conscientia staret securus obloquiorum. Nonnulla quæ in recitato fragmento occurrunt, explanantur apud Mabillonium tum in notis brevioribus ad dictam epistolam col. 55 & 56; quibus adde fusiores col. XXII. Manricus ad annum Christi, quem antea ex ipso signabam, 1129, cap. 7, num. 8 refert S. Bernardi vaticinium; sed de eo inferius.
[164] [Nomen immortale] Quod scripserat sanctus Doctor in epistola ad Haimericum paullo ante citata, consilium sibi esse & propositum, numquam (si causa dumtaxat nostri, inquit, Ordinis non fuerit) exire de monasterio, nisi aut Apostolicæ Sedis legato, aut certe proprio vocanto episcopo, quibus nostræ humilitati, sicut optime nostis, contradicere omnino fas non est, nisi ex quocumque superioris auctoritatis privilegio; quod, inquam, sanctus Doctor tunc scripserat, suum boni publici causa e monasterio ac amata sibi solitudine egressum æquissimis istis conditionibus restringendo, locum habuit anno Christi 1130, occasione famosi schismatis, quod male feriatus ac turbulentus pseudo-papa Petrus Leonis, assumpto nomine Anacleti, adversus Innocentium PP. II in Ecclesia Dei concitavit. Argumentum hoc cum unum sit e præcipuis ornamentis, quibus S. Bernardus immortale apud posteros nomen promeritus est, & gloriam nulla oblivione delendam, mirari non debemus, illud ab eruditissimo Mabillonio secundis curis ad incudem revocatum, & ex variis veterum monumentorum documentis illustratum in egregia illa Præfatione generali, quam Bernardi Operibus a se recusis præfixit, § 4. Quam itaque laudato Mabillonio, de republica litteraria tot aliis monumentis, quæ in lucem dedit, adeo præclare merito, debemus lucubrationem, hoc loco non quidem totam, sed quoad in rem nostram fuerit satis, recudere visum est. Ea vero quæ verbis aliorum intexuit de suo idem auctor, parenthesi includam.
[165] [pepererunt Vito sancto] Etsi, inquit, Baronius, aliique scriptores ecclesiastici, de schismate, post Honorii II obitum anno MCXXX Innocentium inter & Anacletum conflato, multa scripsere; nonnulla tamen ampliori explicatione egent, quæ ex veterum monumentorum lectione supplere conabimur. Deinde, paucis interjectis, præsentem materiem laudatus Mabillonius ita deducit & illustrat: Petrus Leonis, ex gente Leonina Romanus, ex monacho Cluniacensi creatus est primum, si Onuphrio credimus, a Paschali II diaconus cardinalis tit. sanctorum Cosmæ & Damiani: dein a Callisto II presbyter cardinalis sanctæ Mariæ trans-Tiberim, tit. Callisti, anno MCXX. “Fuit hic Petrus (uti ex Chronico Mauriniacensi discimus) Petri filius, filii Leonis. Leo vero a Judaïsmo Pascha (id est transitum) faciens ad Christum, a Leone baptizari & ejus nomine meruit insigniri (Leonem IX interpretare.) Hic vir (scilicet Leo ex Judæis) quia scientissimus erat, in Curia Romana magnificus effectus, genuit filium nomine Petrum, magnæ famæ, magnæque potentiæ post futurum.
[166] Ea tempestate inter regem Teutonicorum, qui ex successione Karoli Magni Romanorum patricius erat, [ea, quæ egit] & Ecclesiam Romanam illa turbulentissima de investituris orta est seditio. In qua vir ille in tantum armis strenuus, consilio providus, & Ecclesiæ Romanæ fidelis exstitit, ut ei cum cæteris munitionibus, quæ Romæ sunt, illam quoque, quæ illius urbis videtur obtinere similitudinem, turrim dico Crescentii, quæ a parte Galliarum in parte Tiberini pontis sita est, Papa committeret, & eum præ cæteris familiarem haberet. Hac occasione mirabiliter accrescens, quotidie sui melior efficiebatur, & divitiis, possessionibus, honoribus augmentabatur”. Hæc præmittenda fuerunt, quoniam ex Petri genere, judaismo, potentia, turre Crescentii, arcem sancti Angeli appellant, qua Anacletus se tutabatur, pendet rei gestæ notitia. Pergit Chronographus Mauriniancensis. “Inter cæteram sobolem, cujus plurima multitudine sexus utriusque a quibusdam Antichristus gloriabatur, genuit hunc Petrum, de quo sermo nunc est; qui litteris traditus, a quibusdam Antichristi præambulus appellabatur. (Hoc convicium ex consequentibus seu ex eventu ei impositum existimem.) Iste studii gratia Gallias atque Parisios adiit, & cum repatriaret, apud Cluniacum, ditissimum atque sanctissimum cœnobium, monachilem habitum induit. Aliquantisper ibi regularibus institutionibus imbutus, a Papa Paschali II patris admonitione retrahitur ad curiam, & Cardinalis effectus tempore Callisti Papæ, cum eodem Gregorio, qui postea Innocentius II, missus ad Gallias, Carnoti Belvacique concilia celebravit”. Nulla hic mentio de titulo diaconi Cardinalis, quem titulum Petro Leonis a Paschale concessum fuisse Onuphrius tradit. Qua in re potior est auctoritas Chronographi Mauriniacensis, ejus temporis æqualis.
[167] Gregorius diaconus Cardinalis tit. sancti Angeli ab Urbano II creatus dicitur, [in bonum totius Ecclesiæ Catholicæ,] ac deinde Legatus a Callisto II in Galliam missus cum Petro Leonis anno MCXXIV. Sagiam Neustriæ civitatem cum eo accessit, teste Orderico in libro XII p. 877. De hac legatione ita scribit Vincentius in libro secundo de Vita Stephani Grandimontensis cap. XLIX: “Excellentissimi quoque Cardinales, Gregorius & Petrus Leonis, inter quos postmodum de papatu schisma fuit, cum in Galliam missi, in partibus Lemovicis legatione sua fungerentur, ad hunc virum Dei (Stephanum) pariter convenerunt”. Et quidem constitutioni Sugerii abbatis anno MCXXV subscripserunt ambo ut Legati, apud Chesnium tomo 4 pag. 547: “Ego Petrus Sedis Apostolicæ presbyter Cardinalis & Legatus laudo & confirmo. Ego Gregorius sancti Angeli diaconus Cardinalis, & Apostolicæ Sedis Legatus” &c. Eodem tempore Bernardus quasdam epistolas scripsit Petro diacono Cardinali Legato, nimirum epistolas XVII & sequentes, quem ipsum esse Petrum Leonis aliquando cum Manrico opinatus sum. At cum Petrum illum, cui Bernardus scribit, diaconum, non presbyterum Cardinalem fuisse constet; epistolæ illæ Petro Leonis convenire non possunt ..
[168] [comprimendo] Interea moritur Honorius Pontifex medio Februario anni MCXXX. Præcedentem assignat Chronographus Mauriniacensis, de more Gallicano, quo novi anni initium a Paschate deducebatur. Tum “Cardinales (ait idem Chronographus) qui cum Cancellario (Haimerico) inibi aderant, & Honorio infirmanti assederant, Gregorium quemdam (eum scilicet, quem modo laudabamus) scientia ac religione præclarum, sibi præficiunt, & nimis festinanter, ut a quibusdam dicitur, pontificalibus induunt insignibus. Id illius gratia dispensationis factum dicunt, ut Petrum quemdam, qui sæculariter ad papatum videbatur adspirare, spe sua frustrarentur. Fuit hic Petrus, Petri filius, filii Leonis” & cætera, quæ superius de eo retulimus. Factum clarius exprimit Sugerius in libro de vita Ludovici Grossi, apud Chesnium inter Historiæ Francorum scriptores tomo 4 pag. 317, ubi ait: “Romanæ Ecclesiæ majores & sapientiores (exstincto Honorio) ad removendum Ecclesiæ tumultum (consensisse) apud sanctum Marcum & non alibi, & non nisi communiter Romano more celebrem fieri electionem. (At) qui assiduitate & familiaritate propinquiores Apostolici fuerant, timore tumultuantium Romanorum illuc convenire non audentes, antequam publicaretur domini Papæ decessus, personam venerabilem, Cardinalem de sancto Angelo diaconum Gregorium, summum elegisse Pontificem. Qui autem Petri Leonis parti favebant, apud sanctum Marcum pro pacto alios invitantes convenisse, dominique Papæ morte comperta, ipsum eumdem Petrum Leonis, Cardinalem presbyterum, multorum & episcoporum, & Cardinalium, & clericorum, & Romanorum consensu votive elegisse” (sicque schisma perniciosum conflatum fuisse.
[169] [famosum schisma Anacletianum;] Prior itaque erat Innocentii electio, sed præpropera, nec ab universo eligentium cœtu facta.) “Cum autem Petri Leonis pars tum parentum suffragio (addit Sugerius) tum Romanæ nobilitatis præsidio prævaleret (Innocentius Urbem deserit, & ad partes Galliarum navigio descendit) nuntiisque ad regem Ludovicum destinatis (ejus opem efflagitat. Quam ob rem Ludovicus Stampas indicit) concilium archiepiscoporum, episcoporum, abbatum & religiosorum virorum; & eorum consilio magis de persona, quam de electione investigans” Innocentio dat manus, auctore Bernardo, in cujus suffragium totius concilii vota convenerant, teste Ernaldo in libro secundo de ejus vita cap. 1. Sub hæc Sugerius, uti ipse persequitur, mandato regis obviam Innocentio missus Cluniacum usque, cujus loci abbas Petrus Venerabilis & monachi Anacleto, monacho quondam suo, Innocentium prætulerant, ut postea notabimus ad epistolam CXXVI. Rex ipse usque ad Floriacense S. Benedicti monasterium cum regina & filiis suis Papæ occurrit, & regium verticem“ tamquam ad sepulcrum Petri inclinans, pedibus ejus procumbit. (Ejus exemplo rex Angliæ Henricus, itidem Innocentio) Carnotum occurrens, devotissime pedibus ejus prostratus (suam suorumque obedientiam ei promittit. Innocentius vero) visitando Gallicanam ecclesiam, ad partes se transfert Lotharingorum: cui cum imperator Lotharius civitate Leodii cum magno archiepiscoporum & episcoporum, & Teutonici regni optimatum collegio celeberrime occurrisset, in platea ante episcopalem ecclesiam humiliter se ipsum stratorem offerens, pedes per medium sanctæ processionis ad eum festinat, alia manu virgam ad defendendum, alia frenum albi equi accipiens, tamquam dominum deducebat. Descendente vero tota statione, eum suppodiando deportans, celsitudinem paternitatis ejus notis & ignotis clarificavit”. Hæc anno MCXXX gesta: ubi Sugerius silet de Bernardo, quem assiduum Innocentii comitem itineris per Galliam fuisse ex Ernaldo discimus.
[170] Deinde observat Mabillonius, quid tunc temporis Leodii actum sit, [cujus historia,] citans Annales Magdeburgenses seu Saxonicos Mss. ad annum MCXXXI: quo “Dominica ante mediam Quadragesimam, XI Kal. Aprilis, celeberrimus conventus XXXVI episcoporum & principum fit Leodii, domno Apostolico Innocentio & rege Lothario ac regina præsentibus” .. Hoc concilium præcesserat synodus Wirceburgensis, uti habent iidem Annales, ab auctore æquali scripti, videlicet “concilium XVI episcoporum, mense Octobri a rege accitum, cui affuit archiepiscopus Ravennæ, Apostolicæ Sedis legatus: ubi Gregorius, qui & Innocentius .. a Lothario rege & omnibus ibi congregatis eligitur & confirmatur”. Post conventum Leodiensem Innocentius, teste Sugerio, remeat in Franciam, Paschæ festum apud S. Dionysium transigit, & “transactis tribus post Pascha diebus (Parisios accedit.) Exinde Galliarum ecclesias visitando .. cum per terram aliquantisper deambulasset, Compendii demorari elegit”. Subinde concilio Remis habito, ut tradit Sugerius, & quidem “XIV Kal. Novembris” testante Dodechino, ibidem Ludovicus Junior regia insignia ab Innocentio accepit VIII Kalendas easdem, prout notavit Robertus Sigeberti continuator. Annales Saxonici Mss. ad annum MCXXXI “Innocentius Papa, iterum collectis ecclesiasticis viris (id est post synodum Leodiensem) & fidelium turbis, apud Remensem urbem in festo sancti Lucæ grandi synodo per aliquot dies præsidebat”. Addit Sugerius, Papam “soluto concilio” Autisiodori moras egisse, ac demum cum Lothario repetiisse Italiam. Autisiodori moram Chronographus concilio Remensi postponit.
[171] Ernaldus in libro secundo de Vita Bernardi cap. 1 concilium Remense ante Leodiense collocat, [secundis curis] atque Innocentium Leodio Claramvallem, ac deinde, post brevem in Gallia moram, cum Lothario Romam contendisse scribit. At synodum Remensem Leodiensi posteriorem esse constat tum ex Sugerii narratione, tum ex Annalibus Saxonicis, sed maxime ex Chronico Mauriniacensi, in quo Innocentii iter accurate describitur; cujusque mox textus a Mabillonio subjicitur, uti & alia, quæ ibidem, ne abeamus justo longius, videri possunt. Petrus interea temporis, seu Anacletus, nihil non molitur, ut quoscumque insigniores viros ad partes suas adjungat. Ex episcopis ei adhæsit Girardus Engolismensis, qui cum legati munus sub Pontificibus proximis gessisset, illud idem vel ab Anacleto impetrare in votis habuit. Idem Guillelmum Pictavorum Comitem ad Anacletum pertraxit. Præter ea, Rogerium Apuliæ Ducem ut sibi conciliaret Anacletus, sororem suam ei tradidit uxorem, eumque Siciliæ regem coronavit, teste Orderico in libro XII .. Tot tantæque turbæ, quas fusius fortasse quam locus pateretur, hic descripsimus, multum negotii Bernardo facesserunt, qui varias epistolas circumquaque scripsit ad conciliandos Innocentio schismaticos, & continendos in officio fideles: varia item itinera ejusdem rei causa suscepit, ut ex sequentibus epistolis, & ex Vitæ lib. 11 cap. VI & VII intelligitur.
[172] [a Mabillonio elaborata est:] Superest hic agendum de Girardo Engolismensi episcopo, cujus mores egregie descripsit Arnulfus, tum Sagiensis archidiaconus, dein episcopus Lexoviensis, in tractatu adversus eum edito, quem Acherius noster in tomo secundo Spicilegii typis vulgavit. Indignissima ejus facinora deinde pluribus a Mabillonio depinguntur ex eodem auctore. Per funesta porro illa ac diuturna schismatis illius tempora quantos Bernardus labores sustinuerit, quot itinera confecerit, ex ejus Vita & epistolis, ut jam diximus, intelligitur. Hujus rei causa ter in Italiam profectus est, ejusque tandem opera schisma compressum, mortuo Anacleto anno MCXXXVIII; cui schismatici Victorem antipapam substituerunt “non tam pertinacia schismatis, quam ut opportunius per aliquam temporis moram Papæ Innocentio reconciliarentur. (Et re quidem ipsa Victor) ad Virum sanctum (id est Bernardum) nocte se contulit, & ille eum, nudatum quidem usurpatis insignibus, ad domini Innocentii pedes adduxit” sicut testatur Ernaldus in Vita lib. 2 cap. 5, num. 137 apud nos. Atque hic funestissimi ac diuturni schismatis finis, quod curis ac laboribus indefessis sancti nostri heroïs Bernardi felicissime ac honorificentissime compressum fuit, res ab illo in hac causa gestas pluribus memorante Ernaldo, quem modo indicabam, a num. 129, cujusque narrationi lucem afferent ea, quæ antea præmisi e Præfatione Mabillonii. Verum hisce nonnulla singillatim attexere, præsenti nostro instituto accommodatum censeo.
[173] [cui nonnulla a nobis hic adduntur.] Illud imprimis memorabile pariter ac Sancto admodum gloriosum, quia aperuit os suum, & Spiritus sanctus implevit illud, uti testatur Ernaldus cap. 1 num. 85, ab eodem utique Spiritu electus, ut concilii Stampensis in gravissimo hoc negotio unus Bernardus Patrum omnium in illo congregatorum os & lingua foret. Unus enim omnium ore locutus, ex eodem biographo, suscipiendum ab omnibus summum Pontificem Innocentium nominavit: & ratum esse omnes pariter acclamarunt, & decantatis ex more laudibus Deo, obedientiam deinceps polliciti, electioni Innocentii omnes pariter subscripserunt. Alia vero, quæ Vir sanctus in hac causa egit, cognoscimus ex ejus epistolis. Etenim in ea, quæ est numero centesima vigesima quarta, hortatur Hildebertum Turonensium archiepiscopum, ut Innocentium agnoscat legitimum Pontificem, & inter alia plura in ipsius favorem ita recenset juris illius prærogativas: Funiculus triplex difficile rumpitur. Electio meliorum, approbatio plurium, & (quod his efficacius est) morum attestatio, Innocentium apud omnes commendant, summum confirmant Pontificem. Et in epistola 125 ad Gaufridum de Loratorio, de quo consule notam Mabillonii, operam ejus requirit in asserendo pontificatu Innocentii, quem merito, ait, recipit Ecclesia; cujus & opinio clarior, & electio sanior inventa est, nimirum eligentium & numero vincens & merito. Denique in epistola 127 ad episcopos Aquitaniæ, causam eamdem egregie tuetur adversus Gerardum Engolismensem, schismatici partes agentem, cujus mores depingit, & subterfugia eludit.
[174] Ceterum quæ ad Guilielmum ejusdem Aquitaniæ Comitem, [Quo anno occisus Thomas Prior Victorinus.] ad Anacleti partes a Girardo Engolismensi episcopo nefarie pertractum pertinent, Manricus quidem narrat ad annum 1130 cap. 4; sed nos ea uti & alia differimus in aliud tempus, quo agemus de ejus per S. Bernardum conversione ad meliorem vitam. Idem auctor ibidem cap. 5 refert, quidnam Vir sanctus egerit in causa venerabilis Thomæ sancti Victoris Parisiis Prioris, sacrilege trucidati; sed Pagius in Critica Baroniana ad annum Christi 1135 num. 5 probat contra varios, quos ibidem allegat, cædem ejus pertinere ad annum 1133, quam temporis rationem ante ipsum etiam ostenderat Mabillonius in notis fusioribus ad epistolam 158 S. Bernardi. Citatus Annalium Cisterciensium conditor cap. 6, num. 8, S. Bernardum a Januensibus postulatum fuisse præsulem scribit (Vide Ernaldum lib. 2 Vitæ cap. 3) sed frustra; observans illi evenisse illud Guillelmi lib. 1 Vitæ cap. 14: Cum dignus esset, ut cogeretur, nescio quo judicio Dei, & singularis reverentia sanctitatis jam olim apud omnes obtinuit, ne aliquando ad aliquid contra suam voluntatem cogatur.
§ XVII. Iter Leodiense Innocentii PP. II cum S. Bernardo; qui jus Ecclesiæ defendit contra Lotharium regem; excursio, ut fertur, in Artesiam; Guerrici ac multorum aliorum conversio; Innocentius PP. visit Claravallenses; S. Bernardi in concilio Remensi auctoritas; insulæ Catalaunenses ab eo recusatæ.
[Innocentio II initinere Leodiensi opportune adjunctus] Chronographus Cisterciensis, relatis ad annum Christi 1131 cap. 1, Innocentii PP. II cum S. Bernardo ad Leodienses itinere, & honorifica post eorum adventum susceptione, quam Lotharius rex Vicario Christi exhibuit submißa admodum erga eumdem reverentia, sicut in antecessum § 16 jam diximus; his, inquam, relatis, idem Chronographus factum ibidem exponit a num. 3, e quo conficitur, laudatum Pontificem valde congrue & opportune sibi in ista profectione comitem adjunxisse Virum nostrum sanctum. Nam Lotharius in demissa illa sui abjectione in gratiam Innocentii, in propriam, ut loquitur Manricus, utilitatem cuncta convertere, & vel ex ipsa pietate quæstum, ex religione potentiam intentare, ne gratis Innocentio famularetur, investituras usurpatas olim Ecclesiæ, sed a Callisto secundo, ut supra vidimus, vendicatas constanter, inter obsequia repetere ausus est, ratus Pontificem tunc adhuc Roma exulem, imo & profugum, eoque ejus ope indigentem adversus æmulum, nihil sibi petenti negaturum, cui vel tacenti solum & acceptanti omnia indulgenda forent ab Anacleto. Hic major Innocentii conflictus fuit, si concessisset, Ecclesiam pene prodentis, quippe ementis tiaram de Petri juribus, imo de vero Christi patrimonio, eoque jam indigni pontificatu, sed destituendi a Lothario si resiliret, atque ipsa illius regis desertione Ecclesiam diu divisam quassatamque, amplius atque hostilius divisuri. Tunc primum sensit, Bernardum nequaquam casu nec humano consilio illuc venisse, neque rebus pacatis adductum, ut frueretur; sed motibus sedandis, qui jam emergerent, ni reprimantur, violentius grassaturis.
[176] [S. Bernardus pro defensione] Cæterum qualiter hæc omnia gesta sint, qualiterque imminentem tempestatem Bernardi Patris constantia compescuerit, quo major dictis fides & pondus insit, Bernardi alterius, quem nos cum Mabillonio Ernaldum rectius vocamus, Bonæ-vallis abbatis verbis præstabit. In Vita ergo lib.2 cap. 1, num. 87 editionis nostræ ita loquitur: Soluto concilio, Remensi, Leodium dominus Papa Romanorum regi occurrit. (Sed Innocentii iter Leodium ante concilium Remense accidisse, demonstratum est e Præfatione Mabilloniana, proxime superiore paragrapho a nobis producta.) Et honorifice quidem susceptus est, sed velociter obnubilata est illa serenitas. Siquidem importune idem rex institit, tempus habere se reputans opportunum, episcoporum sibi restitui investituras, quas ab ejus prædecessore imperatore Henrico per maximos quidem labores & multa pericula Romana Ecclesia vindicarat. Ad quod verbum expavere & expalluere Romani, gravius sese apud Leodium arbitrati periculum offendisse, quam declinaverint Romæ. Nec consilium suppetebat: donec murum se opposuit Abbas sanctus. Audacter enim resistens regi, verbum malignum mira libertate redarguit, mira auctoritate compescuit. Sic ibi biographus ille omni fide dignissimus. Huc etiam respexit ipsemet sanctus Pater in epistola sua 150, quæ dirigitur ad Innocentium PP.; ubi illum laudans ex variis recte factis, ejusque zelum excitans adversus ambitionem Philippi, qui modis illegitimis sedem Turonensem invadere tentabat, hæc ei in memoriam revocat: Sed nec Leodii cervicibus imminens mucro barbaricus compulit acquiescere importunis improbisque postulationibus iracundi atque irascentis regis.
[177] [juris ecclesiastici contra regem Lotharium.] Hinc conficitur primo, præsens factum Lotharii regis non satis vere ac graphice narrari ab Ottone Frisingensi episcopo in Chronico, quod anno Christi 1585 Francofurti excusum est, lib. 7 cap 18, pag. 149, quando de illo sic ibi scribitur: Nil cunctatus, exposito tamen prius MODESTE, inquantum regnum amore ecclesiarum attenuatum, investituram eorum quanto sibi dispendio remiserit, auxilium Romanæ Ecclesiæ promittit. Conficitur secundo, quam longissime aberrasse a vero, & redargui, ut Baronius loquitur ad annum Christi 1131, mendacissimum Petrum Diaconum Cassinensem, dum in gratiam ejusdem Lotharii, cui postea (ut suo loco dicturi sumus) inhæsit, adversus tam apertissimam veritatem de investituris, affirmat eas ab Innocentio Papa in eo conventu Leodiensi Lothario fuisse concessas, sic dicens Chron. Cassin. lib. 4 cap. 99 “Innocentius igitur Germaniam ingressus, a Lothario rege juxta Leodium excipitur, virgam ei & anulum antiquo ex more confirmans”. Chronicon Casinense inter Rerum Italicarum scriptores ab aliquot jam annis typis Mediolanensibus editos, tom. 4 recusum est ac notis illustratum; in quo in notis ad libri quarti caput 97, pag. 555 terminum mendacii, a Baronio adhibitum, mitigare quidem conatur notarum istarum scriptor; sed ex eo apertissima Petri falsitas purgari non potest. Porro INVESTITURA est traditio, missio in possessionem, ex verbo VESTIRE, mittere in possessionem, suo loco, inquit Cangius in Glossario ad scriptores mediæ & infimæ latinitatis tomo 3 Col. novissimæ editionis; ubi deinde plurima subjungit eruditus auctor de variis modis seu formis vel symbolis, quibus traditiones istæ fiebant, atque exemplis confirmat, quæ legi apud ipsum possunt. Rebus autem tunc temporis in urbe Leodiensi peractis accensenda est coronatio regis Lotharii, Bernardo præsente, per Innocentium PP. ibidem facta; sicut Annales Cistercienses ad annum 1131, cap. 1, num. 5 pluribus memorant, & sic pergunt num.6:
[178] Dum Innocentius Leodii commoratur, Bernardus Pater Atrebatum, [Excurrit Atrebatum] Gallo-Belgicæ provinciæ urbem in Artesia, adiit, miraculosum atque recens e cælo delapsum cereum, Deipara afferente, visitaturus, prout ibidem asseritur e Ferreolo Locrio, qui in Chronico Belgico ad annum 1130 his verbis excursionem illam describit: S. Bernardus, quum aliorum, tum sacri cerei, recens e superis per Virginem Deiparam allati, videndi & honorandi causa venit Atrebatum. Quo quidem viso & suis laudibus ornato, tanta Mellifluus Doctor spiritus dulcedine repletus est, ut ad perpetuam memoriam in vetere cœnobii Vedastini cœmiterio, & regione Curiæ Comitis * (ut vocant) crucem erigi curaverit. Quippe illic recte locus, in quo stans Bernardus compos fuit votorum: juxtim nimirum sacrum pignus reconditorium suum tum obtinebat, vico cui a Picis * nomen. Duravit id monumenti (crucem intelligo) in annum MCDXLVII; quo tempore, quia in ruinam desinebat, Vedastinis ascetis instaurare visum est, & augustiore, hodie aliquid cernimus, donare forma. Ita Locrius ex monum. D. Pronier, majoris in S. Vedasti Prioris. Vellem equidem, quæ de sancti Abbatis nostri ad prodigiosum illum cereum itinere narrata sunt, ex aliis videre documentis stabilita.
[179] Cerei vero istius historiam prædictus Locrius præmiserat ad annum 1105, [ut cereum prodigiosum Deiparæ veneretur:] hæc de illo scribens: Atrebati in cathedrali templo cereus ille, per orbem Belgicum memoratissimus, duobus histrionibus seu citharœdis (joculatores Iperius vocat) Iterio Paulinati, & Normanno Brabantino ab ipsa Deipara cælitus affertur, ardenti igni (de quo ad annum MXCII, & alibi diximus) extinguendo promptissimum & singulare remedium. Ex quo quidem cereo nihil hactenus imminuto (Florebat Locrius ineunte seculo XVII, & anno Christi 1614, XI Kal. Septembris obiit, e Bibliotheca Belgica Valerii Andreæ:) quin, licet sæpe ardeat, mirifice aucto, multi alii cerei conflati fuerunt; velut Brugensis, Falcobergensis, Bononiensis, Nigellanus, Arkensis, Blendecanus &c. Agunt de prædicto cereo Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii ad diem VI Februarii, Meyerus in Annalibus rerum Flandricarum lib. 4 ad annum 1095, Malbrancus de Morinis lib. 9 cap. 15. Porro cereus iste Atrebatensis, uti addit Locrius, nobilissima pyramide medium fori minoris occupante (erecta fuit anno MCCXV) reclusus, pompa admodum solenni ad cathedralem ecclesiam annue defertur, ac redditis ibi votis, cereisque duobus pondo quadraginta librarum oblatis, in opidum refertur ad proprium sacellum Dominica die infra Octavam solemnitatis Corporis Dominici. At nos ab hac digressione denuo in viam redeamus.
[180] [Guerricum & plures alios convertit ad institutum Claravallense:] Crediderim, ait Manricus ad annum 1131, cap. 1, num. 8, hoc eodem anno factum, ut Guerricus, magnum futurum incrementum totius Ordinis, qui dudum ex magistro scholæ Tornacensis in canonicum majoris ecclesiæ, sanctitatis & doctrinæ fragrantia promotus fuerat, relictis omnibus, Bernardum sequeretur, per ipsum erudiendus in Claravalle. Quin & insignem illam conversionem usque ad triginta juvenum litteratorum, divitum, nobilium, inter quos etiam Gaufredus de Perona, & Robertus de Brugis, uterque magnus, quam Leodiensem capturam auctores appellant, ultra hunc annum nequaquam differendam, argumento est, quod Robertus de Brugis, ex eis unus, non multo post Dunensi cœnobio præfectus legitur, saltem nulla interjecta, quam sciamus, alia Bernardi in Leodium profectione. Eam conversionem quia & numero copiosior, & qualitate clarior.. Godefridi Clarævallensis verbis primum, qui non multo post Bernardo Patri adhæsit, atque ab ejus & conversorum ipsorum ore cuncta perdidicit .. declarabo: “Inter cæteros, ait in Vita lib. 4, cap. 2, num. 204, quos de vana conversatione hujus sæculi per ministerium servi sui Christus eripuit, de partibus Flandriæ multi aliquando nobiles, multi sapientes & litterati viri ipsius magisterio sacram professi sunt servitutem. Quorum primus videbatur Gaufridus ille de Perona, qui postmodum in Claravalle Prioris officio functus est, & defunctus in eo” anno circiter Christi 1146, ex Manrico ad istum annum cap. 11, num. 9. Idem auctor ad annum, de quo agimus, 1131, cap. 2 historiam conversionis istorum tamquam singularem ac variis etiam rerum adjunctis vestitam resumit & seorsim tractat. Verum quandoquidem adeo vasta nobis superest in tot tantisque Bernardi undequaque maximi rebus percensendis materies; adeat lector Manricum mox citatum, Bernardi epistolam 109, Gaufrido & sociis ejus inscriptam, ac biographum Gaufridum lib. 4 Vitæ Sancti nostri cap. 2.
[181] [expenditur ratio temporis] Rationem vero temporis declarare conatur idem Manricus ibidem num. 5, eorum conversionem innectens anno Christi 1131. Sed Mabillonius in notis brevibus ad istam epistolam, De his, inquit, intelligendus est Hermannus monachus Tornacensis in Spicilegii Acheriani tomo 12 pag. 479, ubi de S. Bernardo, quem “tam ex ecclesia sanctæ Mariæ Tornacensis, quam ex ipsa diœcesi clerici (videlicet) multi famosi Domnum Bernardum abbatem Claræ-vallensem conversionis gratia secuti sunt”. Hoc factum refert Hermannus pag. 476 post annum XXIV pontificatus Simonis Noviomensis, qui sedere cœpit anno MCXXII. Non ergo hæc epistola, ut Manriquez censet, ad annum MCXXXI (atque adeo nec Gaufridi & sociorum conversio) referri potest. Deinde Bernardus dicit in ista epistola, Devotus suppono humeros, etsi jam fessos, sarcinæ huic. Unde conficit Mabillonius, Bernardum jam senectæ proximum tunc fuisse.
[182] Sed Manricus ad annum 1131, cap. 2, num. 5 citato objiciens sibi eos, qui propter Bernardi senectutem censent Gaufridi conversionem post annos quindecim, [circa conversionem Gaufridi de Perona, & aliorum.] aut plures contigisse, Sancto nimirum prædicante crucem Leodii sub Conrado & Eugenio, hoc Pontifice, illo imperatore .., respondet, hoc mihi, inquiens, probabile appareret, si non obstaret simultanea cum Gaufridi conversione Roberti Bruxellensis (immo Brugensis) memorata conversio, quam non potuisse contingere illo anno, compertum est. Quippe Robertus ante annos octo, Christi nimirum MCXXXVIII Dunensi monasterio præfectus, in quo omnes conveniunt, atque eo directus a sancto Patre .. nequaquam potuit non antea novitius esse, non professionem emisisse, ac monachum egisse per tempus aliquot. Quod de humeris fessis objicitur, ad probandam tunc Sancti senectutem, non urget, præcipue in homine, defectu virium fragili, gravitate morborum pene inutili, & de quo medici longe ante judicassent, vix posse conservari sine miraculo; quique adeo, secundum Manricum, potuerit ita loqui, etiamsi nondum esset senex. Quod autem asserebat idem auctor, Robertum Brugensem simul cum Gaufrido de Perona conversum fuisse, probarat cap. 2 num. 3 ex sepulcris Clarævallis, in quibus scriptum, ait, legimus. “Quod cum illustri viro Gaufrido de Perona thesaurario ecclesiæ sancti Quintini, in hac Clara valle habitum suscepit”. Non video equidem, nodum hunc chronologicum facile extricari posse, si superius a Manrico & a Mabillonio dicta conversio cadat in easdem personas, & in idem tempus; aliud est, si duplex fuerit, temporeque ac personis diversæ. Certe in textu, quem citabat Mabillonius, nullius conversi nomen exprimitur: sed tricarum plus quam satis.
[183] Historicus Cisterciensis ad annum 1131 cap. 3 agit de Innocentio PP., [Innocentius PP. visit Claravallenses; concilium Remense, cui interest S. Bernardus magna cum auctoritate:] qui Leodio redux primo Cluniacum, mox Claramvallem visitarit; de hospitio illic Pontifici exhibito (Rem describit Ernaldus lib. 2 Vitæ S. Bernardi cap. 1) de monachis ibidem a cacodæmone turbatis, sed a Bernardo pacatis, ex Ernaldo citato: item de concilio Remensi, ac ratione temporis (Vide a nobis præmissa § 16.) Quod autem Vir sanctus eidem concilio interfuerit, narrat Manricus cap. 4. Interim, ait ibi num. 3, Innocentius perlustrans Franciam, condictæ synodi diem præstolabatur; comitante Bernardo, an sine ipso, minus expressum. Certe quo tempore concilium agebatur, pondus cunctarum rerum penes ipsum fuit, teste Ernaldo lib. 2 Vitæ cap. 1, num. 87; qui ista memoriæ prodidit de Innocentio: Perlustrata igitur Francia, Remis convocavit concilium, in quo multis ad honorem Dei dispositis, regem Ludovicum, vivente patre (Ludovico Crasso) pro Philippo fratre coronavit in regem. In omnibus his dominus Papa Abbatem a se separari non patiebatur, sed cum Cardinalibus rebus publicis assidebat. Sed & privatim quotquot habebant negotia, Virum Dei secretius consulebant. Ipse vero audita referebat ad curiam, & oppressis patrocinia exhibebat. Itaque sanctus Doctor Remensi concilio non solum interfuit, sed egregiis etiam auctoritatis splendoribus inter Patres ibidem congregatos fulsit. Sed an ibidem duos sermones recitavit?
[184] Uterque habetur apud Mabillonium inter opera supposititia S. Bernardi volumine 2, col. 735 & sequentibus. Et primo quidem, qui inscribitur ad clerum in concilio Remensi congregatum, sequens inuritur censura: Non est Bernardi, cui superbum & insolens videretur, episcopos universosque Prælatos FRATRES appellare, [duos sermones, qui sub ejus nomine circumferuntur, ibidem non recitavit:] quanto minus DIABOLOS, uti hic fit num. 3. Cujuscumque sit, ex Bernardi centonibus totus constat, coram Papa, ejusque jussu habitus, ex num. 1. Secundo autem ad Pastores in synodo congregatos præmittuntur ista: Cujuscumque sit, nec inelegans est, nec lectu indignus. Manricus cap. 4, num. 7 ita de iis statuit: Crediderim orationes Bernardi in eo concilio, cum aliis ejus opusculis amissas, atque has, quæ circumferuntur sub ejus nomine, ab inferioris eloquentiæ auctore conditas, habitasque in concilio minus gravi.
[185] [recusat infulas Catalaunenses; duo patrat miracula.] Ad splendorem, qui hoc anno Abbati nostro æstimatissimo delatus est, addi potest primo electio ejus, ut cathedræ Catalaunensi episcopus præesset, ex Chronico Alberici monachi Trium fontium, quod vulgavit Leibnitius Accessionum historicarum tomo 2, ubi pag. 269 res hæc ita refertur ad annum 1131: Cum beatus Bernardus in episcopum Catalaunensem fuisset electus, recusavit, & per ipsum Gaufridus abbas sancti Medardi Suessionensis fit episcopus Catalaunensis. Addi potest secundo duplex miraculum, quorum altero mulierem diu claudam erexit & sanavit; altero reddidit saluti puerum sine intermissione plorantem. Primum perhibet Gaufridus monachus Claravallensis in Vita lib. 4, cap. 4, num. 232; secundum vero Guillelmus abbas in Vita lib. 1, cap. 6, num. 59. Utrumque accidit in monasterio Cariloci, vulgo Charlieu, in diœcesi Bisuntina, anno 1131 fundato; quod inter alias Manricus cap. 8 memorat Bernardi filias, de quibus ibidem meminit. De eo etiam Sammarthani in Gallia Christiana tomo 4, pag. 225. S. Bernardus nominat illud in epistola 197 ad Petrum Bisuntinum decanum, & in epistola 198 ad Innocentium Papam.
[Annotata]
* Gal. Cour du comte
* Gal. ruë des Agaches
§ XVIII. Plurimi a sancto Patre conversi; Januenses pacati; scripta deinde ad illos epistola; gratus eorum animus erga Sanctum; annus, quo Romam advenit; gesta pro re monastica, imperio ac sacerdotio.
Anno 1132 insigne sancti Patris vaticinium legitur in Annalibus Cisterciensibus cap. 1, [Inter alios plures conversos, mira est unius conversio:] num. 7 his verbis: Pater sanctus .. tirones, quos adduxerat ex Belgio, pluresque ad eum confluentes ex toto orbe (nam usque ad centum novitios exercuisse, idque non semel, antiquæ memoriæ produnt) verbis pariter & exemplis confirmabat. Ex quibus cum Godefridus de Perona “primo tempore tirocinii sui pro patre suo viro nobili & potenti, quem in seculo reliquerat, filiali pietate sollicitus Patrem sanctum pro ejus conversione rogare Dominum affectuosius exorabat; cui Vir Dei, Ne timeas, inquit, ego illum probatum monachum manibus meis in hac Clara-valle sepeliam.” Utrumque secutum est, prout narrat Gaufridus lib. 4 Vitæ cap. 2, cujus verba produxi, ubi etiam rei eventum refert. Quam impense ac feliciter Vir magnus steterit pro pontificatu Innocentii II in Gallia ac Italia propugnando, patet ex præmissis § 16. Verum dicamus hoc loco nonnulla magis singillatim de rebus præclare ab ipso gestis in Italia, eum cum laudato Innocentio illuc proficiscentem comitaturi.
[187] Ernaldus in Vita lib. 2 cap. 2 de Innocentii e Gallia discessu ita scribit: [Januenses compescit:] Longas in-Gallia facere moras dominus Papa non potuit, sed, sicut cum Lothario rege condixerat, Romam ei occurrit. Iter illud in Italiam accidit eodem anno 1132; quod pluribus describitur apud Pagium in Critica Baroniana ad dictum annum num. 1, & sequentibus; ubi etiam invenies, eos inter se egisse, antequam Romam pervenissent, habito in Longobardia colloquio. Manricus cap. 1, num. 8 ejusdem anni, Salutato, ait, Lothario post colloquia, Innocentius Bernardum Januam mittit, ipse Pisas progreditur, pacem si posset, inter utramque urbem reformaturus, quæ diu turbida, præter continuas cædes stragesque, non parum officiebat rebus Pontificis. Negotium porro gravissimi momenti e voto utriusque successit: cujus eventum ita commemorat idem Annalista cap. 6, num. 1: Longa dissidia turbabant utramque gentem, Januenses nimirum Pisanosque, & dum vel levium ab utrisque offensionum vindicta quæritur, majores obortæ, primo in querelas & jurgia, mox in odia, demum in publica bella transiere.. Et Januenses prosperiori tunc fortuna ac majori potentia, eoque tardiores ad pacem sperabantur. Cum, ecce, missus Bernardus ab Innocentio feroces animos in momento compescuit, in instanti sedavit, quæcumque jubeat prompte exequuturos. Nulla ibi cunctatio, nulla mora. Venit, vidit, vicit, & solo aspectu debellavit quæcumque voluit. Delatum Innocentio Papæ est, atque Pisanis pactis interventuris. Quo minus pax ibidem firmaretur, Januensibus Bernardo obtemperantibus, & submittentibus seipsos ejus arbitrio, alterius tantum partis absentia fuit. Hinc factum est, ut qui legatus pro negotio pacis venerat, vix de pace tractaret, impetrata pene ante, quam proposita. Sed breve tempus, quo illic moram fecit, prædicationi verbi potius dedit, eo ferventius animarum salutem euangelizans, quo avidius a cunctis audiebatur, quo fructuosius.
[188] Jam qua veneratione susceptus sit, quo in honore, [scripta deinde epistola memorem se eorum fore dicit:] cultum præ se ferente, vel vivus habitus, non aliunde convenientius hauriamus, quam ab ejusdem Sancti, post annum licet, ad eos scripta epistola gratulatoria quidem, & confirmatoria in incepto, sed & historica; quæ est inter Bernardinas ordine centesima vigesima nona. Inde autem excerpo sequentia, quibus confirmentur & jam mox dicta, & inferius dicenda: Quod adventus noster ad vos anno præterito non fuerit otiosus, Ecclesia paulo post in sua necessitate probavit, a qua missi & fueramus. Honorifice nos & suscepistis, & tenuistis exiguum quod apud vos fuimus.. Profecto ut non immemores, sic non ingrati sumus: vicem rependat, qui potest, & qui in causa fuit, Deus. Nos enim unde illum recompensemus venerationis cultum, sed obsequium, sed affectum, plenum amoris & gratiæ! Non quod nostro delectemur favore; sed vestræ devotioni collætamur. O mihi dies illos festivos, sed paucos! In æternum non obliviscar tui, plebs devota, honorabilis gens, civitas illustris. Vespere, & mane, & meridie, more utique Prophetæ, narrabam & annuntiabam, & erat tanta audiendi aviditas, quanta audientium caritas. Portabamus verbum pacis: cumque invenissemus filios pacis, requievit super eos pax nostra.. Mira celeritas, quia magna necessitas. Nec tarditatem passus sum, nec difficultatem, una pæne die & serens & metens, & reportans cum exultatione manipulos pacis. Hæc quippe messis, quam messui. Exulibus, captivis, compeditis & incarceratis evadendi atque repatriandi lætam reportavimus spem, metum hostibus, confusionem schismaticis, gloriam Ecclesiæ, orbi lætitiam &c.
[189] [quam vero fructuose id postea sint experti,] Id vero In æternum non obliviscar tui, experti revera sunt Genuenses anno MDCXXV Bernardo in auxilium vocato in bello contra Carolum Emmanuelem Sabaudiæ Ducem, ex notis brevioribus apud Mabillonium col. 139. Factum pluribus exponit Manricus cap. 6 supra designato, num. 6: Januenses, inquit, ea verba Patris sancti, In æternum non obliviscar tui, plebs fidelis, adeo sibi firmasse consueverunt, imo & experti sunt, ut etiam post quingentos fere annos, Christi nimirum millesimo sexcentesimo vigesimo quinto, vix septem elapsis ab eo, quo hæc scribimus, cum excellentissimum principem Carolum Emmanuelem Sabaudiæ Ducem .. ditionis suæ oppida vastare, & sibi imminere vix quinto ab urbe lapide conspicerent, omni humano auxilio desperato fidem sanctissimi Patris interpellaverint, concepto voto post alia in hunc tenorem: “Post hæc inter Divos Reipublicæ nostræ tutelares, divum Bernardum, qui dum in humanis agebat, nostri in æternum non [obliturum se] *, suis litteris spopondit, adscribere & connumerare promittimus, & vovemus diem ejus festum celebrare, & a populis nostris & a clero, accedente illustrissimi archiepiscopi, & reverendissimorum episcoporum consensu, celebrari curare: in hac ecclesia majori, vel in alia arbitrio nostro, capellam eidem dicatam construere: eadem die divi Bernardi quotannis in perpetuum solennem processionem fieri, & Sacrum solenne ad ejus altare, nobis pie assistentibus, celebrari facere: & demum manu Ducis inter dicti Sacri solennia singulis annis in perpetuum, & pro hoc anno duodecim puellis, ut vocant, dotes, scilicet libras centum unicuique earum persolvere. In cujus rei testimonium has ab infrascripto nostro secretario publice lectas recipi & subscribi, & signo nostro muniri jubemus, datas in ecclesia cathedrali, die Dominica vigesima quinta Aprilis anni millesimi sexcentesimi vigesimi quinti”.
[190] Hæc Januenses, instante ruina suæ Reipublicæ. At quam ex voto id votum eis successerit, [ostenditur e facto quod hic narratur:] non multo post eventus demonstravit. Nam Pater sanctus, dilato solum auxilio, quoadusque ipsius esse comprobaretur, in ipsa solennitatis suæ vigilia, Hispana classe auxiliari propitius adfuit, hostiles copias ocyus fugaturus. Nec quisquam in populosa urbe fuit, qui nou Bernardi cognoscere: tutelam, præsentem Sanctum, cui beneficium acceptum reddendum foret. Hæc obiter epistolæ occasione, suis temporibus latius commemoranda. Quin & addiderim hujus beneficii memoriam recentem adhuc, non tantum Genuæ, sed ubique etiam terrarum Januensibus festivam atque devotam. Certe in Hispania in curia regis Catholici ob negotia frequentes anniversariam Sancti festivitatem devoti celebrant simul, & liberales in ipso cœnobii sui templo per annos singulos. Cujus nos etiam oculares testes fuimus, dum pro alma Salmanticensi academia ad potentissimum Hispaniarum regem Legatum ageremus anno præterito. Sed de his satis.
[191] Nos iterum in viam chronologicam, unde cum Manrico tantisper digressi sumus, [plurimis aliis curis distentus Religiosos promovet,] reducamus gesta S. Bernardi. Ab eodem itaque historico ad annum 1132, cap. 7, num. 10 tractatur de Brunone ad cathedram Coloniensem designato, ac sanctum Patrem consulente, an acceptaret ejusdem regimen; & subditur Bernardi ad illum responsoria, quæ est ordine inter epistolas octava. Cap. 8, num. 8 datur Sancti epistola 96, quæ dirigitur ad Richardum Fontanensem (Diœcefis Eboracensis, vulgo Yorc in Anglia) abbatem, & socios ejus, qui de alio Ordine ad Cisterciensem transierant, in qua ab eo laudantur ob renovationem religiosæ disciplinæ. In capite allegato num. 9 sequitur epistola 95 ad Turstinum archiepiscopum Eboracensem, cujus caritatem & beneficentiam erga Religiosos laudat. Cap. 9 num. 3 occurrit Sancti responsoria epistola 94, ad abbatem cujusdam monasterii Eboracensis, unde exierat Prior cum aliquantis Fratribus. Ultimo denique loco ibidem num. 4 sequitur ejus ad Henricum regem Anglorum epistola, qua monachis a se missis ad construendum monasterium, regis favorem postulat. Epistolas porro sic inscriptas habet Mabillonii editio col. 98 & sequentibus. Quem vero in eisdem scopum sibi præfixerit Vir sanctus, tot quidem occupatus negotiis, sed indefessus pro bono Ecclesiæ; ut supra vidimus, ac Religiosæ suæ familiæ propagatione patronus, uti dicebamus modo, intelliges ex notis brevioribus apud Mabillonium in epistolam 94. Nam occasione inscriptionis ad abbatem cujusdam monasterii Eboracensis, quam paullo ante retulimus, abbatem illum, uti & monasterium nominat, & alia: Gaufridum scilicet, abbatem monasterii S. Mariæ in diœcesi Eboracensi Ordinis S. Benedicti, quo ex loco monachi duodecim cum Priore egressi, cum ad Cistercienses convolare eis non liceret, confugium fecerunt ad Turstinum archiepiscopum Eboracensem, quem ob præsidium eis impensum laudat Bernardus epistola sequente. Confer notas uberiores, & epistolam 313 ad eumdem Gaufridum. Et in epistolam 95 hæc observat: Quid Turstinus præstiterit in defensionem prædictorum monachorum, qui studio majoris perfectionis ad eum confugerant, docet ipsius epistola ex Monastico Anglicano referenda post Bernardinas.
[192] Annus Christi 1133, in quem incidit Innocentii PP. II ac Lotharii regis adventus ad urbem Romanam, [& causam Innocentii PP.] candido calculo notari dignissimus est propter varia facta, quæ sanctus Abbas noster per ejusdem decursum reliquit memoriæ posterorum consignanda. Ad hunc itaque annum cap. 1, num. 2 Manricus ita memorat: Cum ante Urbis ingressum starent omnes, nec Innocentio suppeterent subsidia, queis tantum posset eamdem intrandi negotium pertractari; ut nullis non periculis, nullis non necessitatibus unus Bernardus per omnia subveniret, talem ad regem Angliæ Henricum, quem ipse ad Innocentii partes traxerat, ab ipso Urbis ingressu scripsit epistolam, brevem quidem, sed vividam, sed acrem, atque eo efficaciorem, quo breviorem, Habetur ea inter alias Sancti epistolas ordine centesima trigesima octava, qua a dicto rege suppetias petit pro Innocentio Papa. Sic habet: Velle vos instruere, de his præsertim, quæ spectant ad honestatem, aut insipientis est, aut vos penitus ignorantis. Ea propter rem simpliciter intimare sufficit, & hoc paucis.In ingressu Urbis sumus, salus est in januis, justitia nobiscum est: sed Romanis militibus cibus iste non sapit. Itaque justitia placamus Deum, militia terremus hostes: solis necessariis necessaria non habemus. Quid opus sit facto, ut opus vestrum compleatur, quod de domini Papæ Innocentii magnifica & honorifica illa susceptione fecistis, vos melius nostis, agnoscendo scilicet Innocentium in conventu Carnotensi, ex notis fusioribus ad istam epistolam, & ex Vita, lib. 2 cap. 1.
[193] [Quo anno] Cardinalis Baronius, uti observat Manricus num. 4, anno sequenti supponere videtur, Bernardum Patrem non adiisse hoc anno Romam cum Innocentio, imo neque in Italiam transmeasse, in quam triplicem tantum adventum ejus agnoscit; duplicem eo anno, nempe MCXXXIV; tertium post duos. Atque en ejus verba ad annum 1134, num. 14: Porro ter contigit eumdem sanctum Bernardum venire in Italiam ad Innocentium Papam, primo hoc anno, cum Pisas ad concilium venit; secundo, paulo post eodem anno, ut testatur ejus Vitæ auctor his verbis: “Cum secundo per Mediolanum eodem anno Pater sanctus transiret” &c. Tertius vero fuit adventus, quando Lotharius imperator se contulit in Italiam cum exercitu, & finis est impositus schismati obitu Petri Leonis. Verba auctoris Vitæ, quæ designabat Baronius, exstant apud nos lib. 2 cap. 3, num. 108. Eminentissimus autem Annalium ecclesiasticorum conditor ita refutatur a Manrico num. 5: Cæterum quidquid sit de illis adventibus, de quibus nos, ait, agemus suis temporibus; hoc etiam anno venisse cum Innocentio, nuper adducta epistola testatur, locuples testis: In ingressu, inquit, Urbis sumus. Quin & legatio per ipsum ad Januenses, de qua superius, manifestat id ipsum, atque item altera ad Conradum Sueviæ Ducem, quam mox adducam. Adde, quod ex Exordio Cisterciensi compertum est, per tres annos exullasse Sanctum a suis filiis, dum in Italia pro schismate sedando commoraretur, quos tamen nisi ab anno MCXXXII usque ad MCXXXV pensaverimus, vix aut ne vix (quidem) valeamus designare.
[194] [Romani adierit.] Quippe a MCXXXV, quo constat eum in Galliis demoratum, usque ad MCXXXVII, quo iterum e Romana curia reversus legitur; non tres, sed duo tantum designabimus. Exordii magni verba accipiat lector; quæ apud Tissierium distinctione 2, cap. XI sic habent: Venerabilis Pater Bernardus, cum aliquando per annos tres moratus fuisset in urbe Romana, atque in partibus Italicis pro sedando schismate Petri Leonis &c. Subdit Manricus: Atque hæc una illi causa fuit, tam longo tempore filios deserendi. Ergo Bernardus assistens Innocentio hoc ipso anno, quod non potest in dubium revocari, ad Anacletum missus credendus est simul cum sancto archiepiscopo Norberto, ipsum, si possent, Ecclesiæ reddituri. De tribus vero S. Bernardi profectionibus in Italiam distinguendis tractat etiam Pagius in Critica Baroniana ad annum 1134 num. 10, ubi Manricum laudat, quod triplicem ejus profectionem Italicam recte distinxerit, & hanc ad objectionem ita respondet: Nec refert, quod in Lotharii imperatoris epistola, anno præcedenti a nobis recitata, nomen Bernardi non memoretur; licet aliqui episcopi & abbates in eadem nominentur; nam in curia imperatorum & regum, episcopi & abbates præsentes non subscribebant omnes diplomatis, ideoque nec omnes in iis nominabantur.
[195] Quod conjectabat nuperrime Manricus de Sancto ad Anacletum misso una cum. S. Norberto, [Si ad Anacletum missus sit,] nullum Viri sancti, si ambo missi fuerint, itineris ea gratia suscepti fructum retulere: nam inflexibilem, ait num. 6, invenere Sanctorum verba, neque ullis convenientiis emolliendum, nullis rationibus, secundum id, quod Ernaldus lib. 2 cap. 2 Vitæ S. Bernardi scribit: Vitavit etiam obstinatissime Imperatoris colloquium, nec minis nec blandimentis flexus est, nec de statu suo consilium cujuslibet personæ admisit. Ingressus vero Lotharii regis in Urbem, ejusque ibidem coronatio imperatoria, hic pro insertis habeantur: de quibus tamen ista recito ex Chronico Ottonis Frisingensis lib. 7, cap. 18: Rex autem plus mente quam milite confidentiam gerens, ad Urbem usque progreditur; ibique qualibus potuit, cum paucis strenue peractis, in ecclesia sancti Salvatoris, quæ Constantiniana dicitur, a summo Pontifice Innocentio coronatus, imperatoris & augusti adeptus est nomen. Nempe ecclesiam beati Petri, ubi mos coronari erat imperatoribus, Petrus (Leonis) eo tempore occupaverat. Sed promovendo rerum suarum successui minus confidens, atque adeo cunctando melius se eisdem prospecturum sperans, viribus utique inferior, sed locis tutior, non ponens Deum adjutorem suum, sed confœderatorum stipatus malitia, in editioribus & tutioribus turribus manens, Lotharii ludificavit virtutem, & interdicens suis congressibus publicis, nec sibi securitatis suæ fecit periculum, nec causam conflictus hostibus dedit: sed tamen liberum eorum discursum machinis superioribus & obstaculis variis impedivit, teste Ernaldo superius allegato.
[196] Sed Lothario Roma profecto erexit cornua; ut Innocentio etiam visum fuerit, [nihil apud eum profecit:] magis e re sua fore, si & ipse deinde Pisas rediret. Audiatur Ernaldus ibidem sic loquens: Relicto igitur Romæ Innocentio, alias imperator digreditur. Petrus vero post ejus discessum crebros movens per Urbem excursus, fidelium cædibus inhiabat. Intelligens ergo Innocentius Romæ sibi infructuosam eo tempore moram, ne præsentia sua illius bestiæ rabiem efferaret, rursus Pisas revertitur: ibique aggregatis totius Occidentis episcopis, aliisque religiosis viris, magnæ gloriæ synodus celebratur; de qua nobis erit sermo ad annum 1134, quo habita est. Interea temporis nonnulla hisce superaddenda occurrunt; de quibus Annales Cistercienses cap. 2:
[197] Innocentius, inquiunt, Pisis commoratus Bernardum Patrem ad Germaniam legat, Conrado duci post longum tandem schisma, [mittitur in Germaniam, Pisanos absens in officio continet:] de quo superius (quippe octo annorum) cum novo imperatore reconciliando, æquis utrimque pactis conditionibus, queis orbitas Lotharii locum dabat. Interim vero Rogerius Siciliæ quondam Dux, tunc pseudo-rex creatus ab Anacleto, comperta sancti Patris profectione, atque ex ea occasionem nactus, ut rebatur, Pisanorum constantiæ demolliendæ, legatis eos & litteris aggreditur, multa pollicitus, si Innocentium deserant, si ad Anacletum transeant; plura, si in fide persistant, comminatus: utraque acriter & impense pro more principum. Nullis cessere precibus Pisani, nullis terroribus, docti perseverantiam a sancto Patre, atque Innocentio ex animo adhærentes. Quod Bernardo in itinere nuntiatum, æterna laude dignum censuit, tali ad eos epistola conscripta; quæ legi potest, estque inter alias Bernardinas ordine centesima trigesima. Has litteras Baronius ad annum 1133, num. 10, perpetua memoria dignas vocat. Jam vero quæ ab eodem Bernardo, sicut scribit Manricus ad annum 1133, cap. 2, num. 3, in eodem itinere gesta perhibentur, ex illius temporis auctoribus, paucis, pro more, quia hunc annum concernunt, prosequamur.
[198] [Adelaïdem Lotharingicam convertit:] Et primo quidem convertisse multos, ipsius militaturos auspiciis in Clara-valle, ex quibus vacuæ fundatorum sedes resarcirentur, testis est abbas sancti Theodorici, qui inter capturas (sic ipse eas appellat) a beato Viro factas, celebrem Moguntinam recenset lib. 1 cap. 13 Vitæ; in nostra autem divisione lib. 1 cap. 7, num. 68. Sed in hac Moguntina captura hominum, Mascelini præ aliis conversionem fecere celebrem, uti pergit Manricus num. 4, resistentia ejus, & Bernardi prophetia: quippe nolenti dixit convertendum, & reluctantem demum ad Deum traxit. Adisis Gaufridum monachum Claravallensem lib. 4 Vitæ cap. 2, num. 201, ubi factum hoc pluribus narratur. Crediderim, inquit Manricus num. 5, in hoc etiam itinere Ducissam Lotharingiæ ab eo conversam, insignem feminam, nec minus in statu peccatricis singularem, quam pœnitentis. Rem gestam habes apud Guillelmum biographum lib. 1 cap. 7. Cæterum, uti subdit Manricus num. 8, quod ad Lotharingiæ Ducissam attinet, constat ex tempore, eamdem fuisse Alcidem *, imperatoris Lotharii sororem, Simonis conjugem, quæ illi Matthæum genuit, in Lotharingiæ ducatu successurum. Qualiter autem eadem Ducissa in sanctitate & justitia perseverans, Viro Dei in deliciis habita fuerit, quem & ergastulo corporis solutum, cælos conscendentem videre meruit, eoque magis in bono confirmari, filia Patrem, discipula magistrum per labores ad gloriam sequutura. Adisis Annotata ad librum 1 Vitæ, qui est Guillelmi, cap. 7, lit. l. Manricus inter illa quæ fecit noster Sanctus in dicto itinere, num. 9 hæc narrat:
[199] [de Tongerloënsibus bene meretur,] Cum idem Sanctus Romæ, ut dicebamus, Norbertum Patrem denuo convenisset, novis eidem charitatis conjunctus vinculis, nova amoris indicia superaddidit. Hinc factum est, ut in eodem hoc itinere, cum Cameracum parumper divertisset, recens natos Valcellenses visitaturus, nobilissimam locupletemque abbatiam Tongerloënsem a Burchardo Cameracensium antistite impetrandam curaverit, & liberam tradendam Præmonstratensibus. Quod ad ipsius præcipue instantiam factum, testis idoneus (instrumentum donationis) confirmat, quem Aubertus Miræus producit. Habetur illud instrumentum in ejusdem Chronico Cisterciensi, quod Coloniæ Agrippinæ vulgatum est anno 1614, pag. 90 & sequentibus. En tibi hoc fragmentum, quod inde huc transcripsisse sufficiat in rem nostram: Ego itaque Burchardus, Cameracensium episcopus, petitionem religiosorum virorum, Waltmanni videlicet Antverpiensium abbatis, & Bernardi Claravallensis, approbandam æstimavi, supplicantium, ut ecclesiam de Tongerlo libertate donarem, quatenus in ea fratres Præmonstratensis Ordinis, sub regula B. Augustini degentes, libere & quite Deo famulari valeant. Quam petitionem bonam judicans, ideoque benigne exaudiens, prædictam ecclesiam B. Dei Gemtricis, semperque Virginis Mariæ, ab omni exactione debitisque obsoniis ad sustentandos canonicos, in ea Deo sanctæque ejus Genitrici servientes, liberam facio. Deinde .. libens constituo, ut in statuendo abbate sanior pars Conventus liberam potestatem obtineat; electus vero Cameracensi episcopo præsentetur &c. Inter plures autem, qui sigillum suum subscribunt, habetur ✠ S., id est, sigillum, Bernardi Claravallensis. Acta sunt hæc Cameraci anno Dominicæ Incarnationis MCXXXIII, regnante Conrado semper augusto. Sed Burchardus 1131 obiisse legitur in nova Galliæ Christianæ editione tom. 3, col. 27.
[200] De utilitate vero, quam sanctus Abbas per suam legationem, [inter Lotharium ac Conradum pacem conciliat.] de qua nuper institutus fuit sermo, attulit communi bono Ecclesiæ ac principum secularium, ita loquitur Manricus num. 10: Jam quod ad legationis fructum attinet; impetrasse Bernardum, compertum est, &, Lothario ac Conrado reconciliatis, pacem imperio firmasse per longum tempus. De his in Historia Polonica, ex collectione Joannis Pistorii Nidani, anno 1582 typis Basileensibus excusa; in qua tomo 2, lib. 5, pag. 485 dicuntur ista ad annum 1126: In Germania & Italia Conradus Suevus cum fratre Friderico contra Lotharium cæsarem arma sumpserat, donec victi ab eo, Bernardi Clarævallensis abbatis, doctrina, pietate, & sanctimonia vitæ clari opera ipsi reconciliati sunt. Atque adeo sic factum est, quemadmodum subdit Manricus, ut in causa plane consimili, nil minus regnum Bernardo Patri deberet quam sacerdotium, & ut, qui Ecclesiæ Pontificem firmaverat, orbi non minus firmaret imperatorem. Verum illud, quod asserebat modo historicus laudatus Cisterciensis, Bernardum .. pacem imperio firmasse per longum tempus, non satis combino cum iis, quæ habet Pagius in Cristica Baroniana ad annum 1135, num. 12. Etenim ibidem agens de principibus Imperii cum Lothario imperatore pacem jurantibus, inter alia, quæ recitat ex Chronographo Hildenseimensi ad dictum annum 1135, transcribit sequentia: In festo sancti Michaëlis, in loco, qui dicitur Mulenhusen, Conradus frater Friderici Ducis imperatori reconciliatur. Et mox hæc observat: Jam anno MCXXXIII (annum 1134 signat Trithemius in Chronico Hirsaugiensi) Conradus cum eo in gratiam redierat; sed aliquod postea dissidium inter utrumque exortum esse oportet. Nisi forte sint intelligenda de actu minus solenni concordiæ, quæ inita ab ipsis prius fuerat; illa vero, quæ in Mulenhusen accidisse dicebantur, de reconciliatione, quæ in publico principum conventu firmata fuerit juramento post primam, forte etiam juratam, sed ritu minus solenni.
[Annotata]
* in textu impresso barbare non obliviscendum
* immo Atheleidem, vel Adelaidem
§ XIX. Acta in concilio Pisano, ac Mediolani.
[Concilium Pisanum;] Annus Christi 1134, quem cum historico Cisterciensi hic aggredimur, magni Patris Bernardi fama cum summa venerandi nominis ejus commendatione egregie inclaruit tam e rebus ac miraculis apud Mediolanenses atque alibi in Italia peractis, quam e concilio Pisano, quod ibidem hoc anno celebratum est. Quæ omnia nobis præbent nobile de laudibus sanctissimi Viri argumentum. Condixerat, inquit Manricus cap. 1, num. 1, Innocentius concilium Pisis hoc anno Christi MCXXXIV celebrandum, cui etiam adfuturus erat, magna tunc pars Ecclesiæ, Bernardus Pater, ex ejusdem Pontificis præcepto. Cum, ecce, properantem illuc adire interceperunt legati ex Mediolano, secum, si possent, Sanctum reducturi, per quem Pontifici reconciliarentur, per quem Lothario; hoc ultimo per electionem succedente in Henrici imperatoris defuncti locum. Conradum nihilominus Sueviæ Ducem, ejusdem Henrici sororium, jure sanguinis regnum adfectasse, superius dictum. (Consule annum 1125, cap. 1, num. 6.) Quin a Mediolanensibus susceptum, Modici, seu Modiciæ, vel Modoetiæ, sede regni Italiæ (ubi imperatores solebant coronam ferream accipere, sicut notat Baudrandus) ab Anselmo archiepiscopo inunctum, ac regem Romanorum acclamatum, ex ejusdem Conradi fratre Ottone Frisingensi etiam tradidimus, ut videre licet loco mox assignato. Ergo in hac fide constantes, seu pertinaces, dum Conrado adhærent, Lotharium respuunt, propter Conradum Innocentium etiam aversabantur. Quippe Innocentius hereditaria ab Honorio protectione, dein multis neque exiguis obstrictus meritis, partes Lotharii causamque promoverat.
[202] [post cujus finem] Cæterum jam Lothario coronato, & Conrado per Bernardum cum illo composito, cum nullo tenerentur juramento præstitæ fidei, & alias vellent Ecclesiæ reuniri, gratiam Pontificis imperatorisque, Anacleto abjurato, per eumdem Bernardum auspicabantur *. Hæc publica legationis occasio fuit: sed præter hanc specialis alia pluribus, qui sanctitatis Bernardi & discipulorum ejus fama perculsi, conversique, & jam tunc seculi delicias spernentes, sancti Patris adventum si non prævenerant, saltem præventia Deo præstolabantur, ipsius se magisterio tradituri. Ex his, ni fallor, legati delecti sunt, quasi ex ipso conversionis suæ proposito sanctum Patrem efficacius persuasuri. Et divertisset statim ad eos Pater dulcissimus, nisi Pisani concilii tempus instaret, cui, salva Pontificis obedientia. abesse nequaquam posset, Respondit tamen, inducias breves petens, se ipsum post concilium exhibiturus. Et quoniam Mediolanensis Cleri præcipue opera eadem civitas, absterso primo errore, ad unitatem Ecclesiæ revocabatur, hanc primo ad Clerum epistolam scripsit. Hæc e Manrico. Sed, sive eadem exarata sit primo, sive non, habetur tamen primo loco, & ante duas alias in earumdem collectione.
[203] [Sanctus iter ad Mediolanenses differt;] Epistola autem illa, quæ in dicta collectione habetur ordine centesima trigesima secunda, sanctus Pater gratulatur clero Mediolanensi super jam dicto successu, differtque suum ad ipsos adventum, ita illam incipiens: Benedicti vos a Domino, quorum studio & industria civitas vestra liberata est ab errore, &, relicto schismate, ad Catholicam rediit unitatem.. Et ego, fratres, particeps & socius gaudii vestri fieri cupiens, juxta petitionem vestram ad vos cum dilectis fratribus nostris, nuntiis vestris, veniebam, de quibus mihi scripsistis plenius secundum rationem in beneplacito Dei satisfacturus. Sed quia tempus breve est, quo ad concilium * festinamus, non gravet vos usque ad reditum nostrum sustinere. Atque hæc quidem ad clerum: in epistola autem 133 ad cives Mediolanenses, a quibus invitatus fuerat ad componendam pacem, scribit, lætari se, quod ad hoc negotium sua requiratur opera, ac sperare illos jubet suum reditum post concilium Pisanum. De Epistola 137 ad imperatricem Romanorum (Richeram, uti additur in margine apud: Mabillonium) post idem concilium de rebus Mediolanensibus, scripta, significat Vir sanctus, Mediolanenses non ante receptos in gratiam a Pontifice, quam ipsi Lotharium imperatorem reciperent. Hinc eos clementiæ imperatricis commendat. Sed de illa epistola dicam etiam infra. Nomina autem legatorum, de quibus paulo ante, ipse sanctus Pater exprimit in epistola 134 his verbis: Ego, fratres, tanta lætitia provocatus, sed & vocatus a vobis per carissimos fratres Ottonem & Ambrosium, quos ad hoc ipsum direxistis, decreveram simul cum ipsis venire ad vos &c. Epistola porro inscribitur Ad novitios apud Mediolanum conversos, quibus gratulatur de conversione, seque, peracto concilio, illos visurum spondet.
[204] Quod dicta modo hujus epistolæ inscriptio, seu titulus, [quandonam Cistercienses Mediolanum transmissi.] in errorem induxerit Baronium ad annum 1134, videtur nobis probabilius: nam ubi hæc scribit num. 8: Jam autem Mediolani plantata erat Religio Cisterciensis, & fœtu fœcundo propagata; sed perperam id dici, contra eudem Baronium notat Manricus cap. 1 num. 7. At audiamus Mabillonium in nota breviore ad eamdem epistolam, in qua hæc scribit: Ex hoc titulo Baronius infert, jam ante Bernardi adventum Mediolanum, id est, ante annum MCXXXIV Cisterciensium familiam eo fuisse transmissam, conditumque aliquod monasterium, cui se novitii isti mancipassent. At Ughellus in tomo 4 Italiæ sacræ (col. 197) existimat, primum Cisterciensium in illa urbe cœnobium esse Claramvallem, quam secundo ab urbe lapide non ante annum MCXXXV conditam probat: proindeque hac in epistola novitiorum nomine intelligendos esse eos, qui Bernardi opera, ad concilium Pisanum pergentis, recens conversi, ejus se magisterio ex animo jam devovissent. Ughelli epocha de conditu monasterii constat ex veteri inscriptione, & ex primis loci instrumentis, in quibus constanter Cara-vallis, non Clara-vallis appellatur. Vide epistolam 281. Sic Mabillonius. Porro hæc epistola, ad quam mittit lectorem, Abbati Brunoni de Cara-valle in titulo prænotatur: ad quem ista observat: Priores editi Clara-valle: at Cara-valle præferunt melioris notæ codices: quibus domestica Caræ-vallis instrumenta suffragantur. Est autem Cara-vallis insignis abbatia Cisterciensium prope Mediolanum. Nunc iterum ad Bernardum. Audisti, lector benevole, quænam fecerit Abbas sanctus antequam pervenerit ad concilium Pisanum; en tibi nunc exponimus, quanta cum veneratione ad illud sit admissus, quanta cum auctoritate interfuerit ejusdem actis, quanta cum utilitate eidem profuerit.
[205] Ernaldus lib. 2 Vitæ cap. 2 hæc in rem nostram notata reliquit: [S. Bernardus interest concilio Pisano cum insigni auctoritate,] Innocentius .. rursus Pisas revertitur: ibique aggregatis totius Occidentis episcopis, aliisque religiosis viris, magnæ gloriæ synodus celebratur. Adfuit per omnia & consiliis, & judiciis, & definitionibus omnibus sanctus Abbas, impendebaturque ei reverentia ab omnibus, & excubabant ante ejus limina sacerdotes, non quod fastus, sed multitudo communem prohiberet accessum: &, aliis egredientibus, alii introibant, ita ut videretur Vir humilis, & nihil sibi de his honoribus arrogans, non esse in parte sollicitudinis; sed in plenitudine potestatis. Ita Ernaldus, fidelissimus Vitæ scriptor, testisque omni exceptione major. Itaque hoc jam tertium concilium habitum est, sicut cap. 2, num. 1 observat Manricus ad hunc textum (nec Trecense, ait, includo) in quo Bernardo per omnia deferretur: unum ad declarandum Innocentium summum Pontificem, duo sub ipso. Laudatus biographus pergit deinde ad acta concilii, quæ summatim ita perstringit: Actiones concilii longum est prosequi: summa tamen in excommunicatione Petri (Leonis) & in irregressibi fautorum ejus dejectione constitit, & usque hodie hæc sententia perseverat. Plura de hoc concilio habet Pagius in Critica Baroniana ad annum 1134, ubi etiam tractat de ejusdem epocha.
[206] [& satagit, ne illud impediatur a rege Galliæ,] Illud ex ipso delibare convenit ad nostrum propositum, quod ibidem refert num. 3 de Ludovico Franciæ rege, dum synodum illam cogitavit impedire. Inter Innocentium II, & Ludovicum VI Francorum regem aliquod intercedebat dissidium, indeque S. Bernardus epistolam 255 ad Ludovicum regem dedit, monuitque, ne concilium hoc tempore Ecclesiæ & regno tam necessarium, ipsiusque regis honori cessurum, impediret. “At calor, inquiunt, nimius est. Quasi nos glacialia corpora habeamus” inquit Bernardus.. “Tamen si quid ex Apostolicæ auctoritatis rigore processit, unde se merito esse turbatam celsitudinis vestræ serenitas arbitretur; qualiter hoc ipsum revocetur, aut temperetur, prout oportet ad honorem vestrum, fideles vestri, qui aderunt, totis viribus enitentur. Inter quos nos quoque, si quid possumus”. Ad illud, quod de caloribus dicebat Sanctus, observat Mabillonius in notis, ad illud concilium: Rex præsules Gallicanos accedere prohibebat obtentu caloris immodici. Rebus itaque concilii peractis, sanctus Pater datam ante Mediolanensibus fidem liberavit de sua ad illos profectione, Expeditionem illam, adeo Viro summo illustrem, in varia membra dividere est animus.
[207] [Finis, ob quem missus fuit] Consideremus itaque primo, quos ob fines illuc a summo Pontifice missus fuerit. Pagius nuperrime memoratus eosdem ita exponit num. 6: Landulphus Junior cap. 41 apud Puricellum in Monumentis basilicæ Ambrosianæ num. 360 mentionem facit reconciliationis Mediolanensium cum Innocentio II, aitque: “Innocentius Papa Pisis synodum celebravit, in qua Robaldo episcopo (Albensi) repræsentante, Thealdus de Landriano archipresbyter ecclesiæ Mediolanensis” (videtur is successor Stephani de Guandeca, qui anno superiori Anselmum archiepiscopum Mediolanensem valde vexavit, ut ibidem diximus) “Amizo de la Sala archidiaconus, Anselmus de Rhode levita *, & alii plures ejusdem ecclesiæ ordinarii, & cum primicerio Decumani sacerdote contra solitum decus Mediolani & ejus ecclesiæ, Innocentio Papæ fidelitatem juraverunt” (Mediolanenses enim, qui hactenus antiquam libertatem retinuerant, juramentum fidelitatis a Gregorio VII decretum, quod hodie a præsulibus exigitur, decoro ecclesiæ suæ adversari sibi persuadebant.)
[208] [Mediolanum,] “Cremonenses vero propter hanc fidelitatem nequaquam milites Mediolanenses, quos captos habebant, dimiserunt. Sed Papa Innocentius depositionem & expulsionem sæpe dicti Anselmi de Pusterla (ab episcopatu Mediolanensi) firmavit. Attamen prænominati, qui fidelitatem juraverant, timentes hos casus urbis & ecclesiæ Mediolanensis, differebant redire Mediolanum, nisi haberent protectorem, qui coram populo Mediolanensi confirmaret Anselmi expulsionem, & ad nihilum reduceret Conradi coronationem (anno MCXXVIII factam) & populum tantæ urbis convocaret, & confirmaret ad Lotharii imperatoris amorem, & ad ipsius Innocentii unitatem. Ad hæc peragenda Papa a Deo * idoneum angelum habuit, sicut Bernardus abbas Claravallensis fuit”. Hactenus citatus apud Puricellum Landulphus, cujus verbis nonnulla de suo interserit Pagius, uti ex parenthesibus apparet. Ceterum Landulphi Junioris sive de sancto Paulo Historia Mediolanensis non ita pridem recusa prodiit inter scriptores rerum Italicarum Mediolani editos tomo 5 istius collectionis, ac notis illustrata est. Textum vero superius e Puricelli editione relatum cum recentissima contuli, uti videsis e variis lectionibus, ad marginem ex ea a me adjectis. In eadem etiam nova editione consuli possunt notæ in caput 41 Landulphi, quæ habentur tomo prædicto a pag. 513.
[209] Consideremus secundo, quinam cum Bernardo fuerint a sede Apostolica Mediolanum legati, [legati,] ut negotium tanti ponderis conficeretur. Illustris hujus legationis comites commemorat Ernaldus biographus lib. 2 cap. 2, num. 91, post ea, quæ præmiserat de concilio Pisano, ita loquens: Soluto concilio, ad reconciliandos Mediolanenses dominus Papa Abbatem Claræ-vallis, quem multis supplicationibus expetierant, & Guidonem Pisanum, & Matthæum Albanensem episcopum a latere suo direxit, qui schisma per Anselmum in eadem urbe factum abluerent, & ad unitatem Ecclesiæ devios revocarent. Abbas igitur cum prædictis viris, quos a domino Papa collegas acceperat, addidit consortio & communi consilio virum venerabilem Gaufredum Carnotensem episcopum, cujus sinceritatem & innocentiam in multis probaverat. Et visum est Cardinalibus bonum, ut tanto adjutore negotium tanti ponderis fulciretur. Hisce addimus notitias sequentes. Gaufredus ille, appellatus de Lieves, ab anno 1116 usque ad 1138 Carnotensis ecclesiæ regimini præfuit, ex Sammarthanis in Gallia Christiana tomo 2, ubi pluribus laudatur. Deo Guidone Pisano agitur apud Ciaconium in Vitis Pontificum Romanorum & Cardinalium tomo 1, col. 987; uti etiam col. 960 & sequentibus de Matthæo Albanensi; ubi magnificentissimis elogiis condecoratur. Landulphus Junior cap. 42 de Bernardi ad Mediolanenses ingressu agens, hos tantum comites ei adjungit: Prænominatus Abbas iste nil moratus, cum Carnotensi episcopo, & Robaldo Albensi Mediolanum intravit; ex notis hic, eo videlicet, quem Anselmo deposito, Mediolanenses delegerant vicarium archiepiscopalem obeundis officiis. Sed majoris nobis est pretii Ernaldus, quam ut vel ad latum unguem ab eo hic recedamus.
[210] Consideremus tertio mirabilem Viri sancti ad Mediolanenses ingressum, [ingressus,] prodigio similem, &, si omnia simul colligas ejusdem adjuncta, rarissimo & forte nullo hujusmodi susceptionis Sanctorum exemplo. Audi Ernaldum lib. 2 Vitæ cap. 2, num. 91 citato: Transcenso, ait, Appenino, ubi audierunt Mediolanenses Abbatem desideratum suis finibus propinquare, longe a civitate milliaribus septem omnis ei populus obviat: nobiles, ignobiles, equites, pedites, mediocres, pauperes, quasi de civitate migrarent, proprios lares deserunt, & distinctis agminibus incredibili reverentia Virum Dei suscipiunt. Omnes pariter delectantur aspectu: felices se judicant qui frui possent auditu. Deosculantur pedes ejus universi: & licet hoc ille moleste acciperet; nulla potuit pronos & devotos ratione compescere, nulla interdictione repellere. Vellicabant etiam pilos, quos poterant, de indumentis ejus, & ad morborum remedia de pannorum laciniis aliquid detrahebant, omnia sancta, quæ ille tetigisset, judicantes, & se tactu eorum vel usu sanctificari. Præcedentes itaque & subsequentes lætabundis acclamationibus applaudebant Abbati, & diu intra agminum spissamenta detentum, tandem solenni reddidere hospitio, ad ecclesiam sancti Laurentii, secundum dicenda postmodum § 20 in initio. Quibus publicæ venerationis, lætitiæ, acclamationis significationibus adeo effusis quid in Sancti laudem illustrius, quid ardentissimo Mediolanensium erga ipsum affectui convenientius fieri potuit?
[211] Quid, quod præ multitudine populi ad ipsum circumfusa non pateret ingressus? [confluxus & æstimatio populi,] Auctor Exordii magni Cisterciensis distinctione secunda, cap. 16, Cum ergo, ait, ibi (Mediolani videlicet) sederet in quadam amplissima domo, tanta circa eum erat hominum multitudo, ut nullus ingredi posset. Quin etiam ibidem tamquam angelus e cælo lapsus, & homo proximus Deo fuit habitus. Nam, uti mox subdit idem auctor, Interea quidam de civibus ejusdem urbis, vestitu & vultu honorabilis, cum Dei Hominem adire omnimodis cuperet, & nusquam aditum reperiret, mediis se turbis ingessit, manibus ac pedibus reptans, & super colla sedentium gradiens, quousque ad ipsum, quem desiderabat, perveniret. Cumque apprehendisset pedes ejus, cœpit eos mira devotione amplecti & deosculari. Quod videns supradictus Renaldus, qui propius assistebat, accessit, ut amoveret eum, sciens utique quia Vir sanctus hujusmodi venerationibus & obsequiis nimis gravabatur. Ille vero conversus dixit ad eum: Dimitte me, obsecro, dimitte me videre & tangere Hominem proximum Deo, & vere apostolicum Virum. Dico enim tibi, & in fide Christiana testificor, quia vidi illum inter Apostolos Christi. Quod audiens monachus ille, miratus est, & cupiens plenius nosse, volebat ab eo inquirere modum visionis hujus; sed præ pudore propter adstantes non præsumpsit. Verumtamen magnam exstitisse revelationem ipsam certissime credidit, pro qua vir ille tam vehementer affectus erat erga Famulum Dei. De Renaldo, hujus rei teste, dicam infra num. 215.
[212] Consideremus quarto, quam fortiter legationis suæ causam pertractarit, [negotii successus,] & quam suaviter, sine procerum reluctantia ac vulgi discordia negotium sibi commissum sit exsecutus. Etenim, teste Ernaldo mox allegato, Cum tractatum esset in publico de negotio, propter quod tam Vir Dei quam Cardinales advenerant, oblita fortitudinis suæ civitas, omni ferocitate deposita, se ita Abbati substravit, ut obedientiæ eorum non incongrue ille posset aptari poëtæ versiculus:
Jussa sequi, tam velle mihi, quam posse necesse est.
Verum quæ generatim laudatus iste biographus, magis singillatim ipsemet Sanctus exprimit in epistola ad imperatricem Romanorum, Lotharii uxorem, antea indicata in hoc paragrapho num. 203. Ast hic demus ipsa Sancti verba: Non ante sane Mediolanenses in gratiam domini Papæ, & Ecclesiæ unitatem recepti sunt, quousque palam, Conrado refutato & abnegato, dominum nostrum Lotharium in suum regem & dominum receperunt, & Romanorum imperatorem Augustum una cum toto orbe confessi sunt: & de injuria transacta, juxta consilium & mandatum domini Papæ, digne vobis sese satisfacturos esse, tacto sacrosancto Euangelio, spoponderunt. Epistolam hanc anno 1134 ab eo scriptam, quando secundo Mediolanum rediit, habet Pagius ad eumdem annum num. 9.
[213] Consideremus quinto, Virum sanctissimum non pœnitendo successu mores Mediolanensium in meliorem transformasse normam. [reformatio morum summam Viro sancto gloriam pepererunt.] Id quod hisce verbis testatur Landulphus cap. 42: Interea princeps Conradus altiori consilio potitus, ex quo videlicet regnum abdicavit, & in gratiam cum Lothario rediit, imperatoris Lotharii vexillifer est factus, & prænominatus Abbas iste (de S. Bernardo proxime egerat) Mediolanum intravit, quam civitatem nimirum, prout voluit, formavit. Ad nutum quidem hujus Abbatis omnia ornamenta ecclesiastica, quæ auro, & argento, palliisque in ecclesia ipsius civitatis videbantur, quasi ab ipso Abbate despecta in scrineis reclusa sunt, & non solum masculi, sed etiam mulieres tonsæ sunt, & ciliciis & laneis vilissimis induti ad quælibet religiosa convertuntur, aqua in vinum mutatur &c. At de miraculis, ibidem a Viro sancto factis, postea agetur. Præter hæc ornamenta, quibus condecorabatur Abbas noster, dum apud Mediolanenses legati munere fungeretur, in promptu sunt alia, quæ dabimus paragrapho proximo
[Annotata]
* f. aucupabantur
* Pisanum
* al. additur ordinarius
* Puricel. & al. adeo
§ XX. Cathedræ Mediolanensis regimen recusat; notatio temporis; Ordo Cisterciensis ibidem propagatus; de Humiliatis quam fuerit præclare meritus; beneficia in Mediolanenses collata.
[Sanctus Mediolensibus adeo est in amoribus, ut eum sibi præsulent velint,] De rebus a Sancto Mediolani præclarissime gestis ita paullo ante a nobis dictum est, ut non pauca dicenda supersint. Consideremus itaque sexto, tanta in veneratione & in amoribus adeo fuisse Legatum nostrum Apostolicum apud populum Mediolanensem, ut eum sibi præsulem posceret ardentissimis omnium votis. Landulphus Junior cap. 42 hoc ita narrat: Tandem idem populus, ut haberet Abbatem illum in archiepiscopum, ad ecclesiam S. Laurentii, in qua erat hospitatus, cum hymnis & laudibus, & solito suo Kir. (de quo in notis ad hoc caput) cucurrit. Quod Abbas ille non tulit: sed ait: Ego in crastinum ascendam palafredum * meum, &, si me extra vos portaverit, non ero vobis, quod petitis, ac sic a Mediolano recessit. Puricellus in basilicæ Ambrosianæ Monumentis num. 368 responsum Bernardi exponens, Quo quidem, ait, responso sanctus Abbas, Papiam ipse Ticinumque tendere tunc cupiens, nobis ad illud non obscure videtur allusisse, quod S. Ambrosio contigerat, cum regimen Mediolanensis ecclesiæ sibi oblatum recusans, ab ipsamet etiam urbe tandem aufugit “egressusque noctis medio civitatem (sicut in ejus vita Paulinus narrat) cum Ticinum se pergere putaret; mane ad portam civitatis Mediolanensis, quæ Romana dicitur, invenitur”. Sed incerta hæc omnino est Puricelli conjectura de allusione illa S. Bernardi. Divini itaque Hominis modestia honorïficentissimam hanc dignitatem sibi oblatam recusavit consueto in aliis hujusmodi occasionibus sibi more. Factum vero illud confirmatur e biographo Ernaldo lib. 2 Vitæ cap. 3; unde ista breviter ad rem præsentem delibo num. 110: Intra Italiam civitas Januensis, & Mediolanum, metropolis Ligurum, hunc optaverunt pastorem & magistrum. Sic ibi, inter infulas alias a Viro modestissimo recusatas, de Mediolanensibus id factum asseritur.
[215] [& tantum non cogant vel invitum:] Cur vero tacitus præteream testimonium auctoris Exordii magni Cisterciensis, qui distinctione secunda cap. 16 hæc ad posteros transmisit: Domno Renaldo, cujus supra mentionem fecimus, indicante cognovimus, quod famulus Dei Bernardus, cum venisset aliquando Mediolanum pro reconciliando schismate Petri Leonis, cum tanta exultatione universorum susceptus est &c. Ita denique sibi in ipso complacuerant, ut cum eum antea non vidissent, ingressum in urbem mox in archiepiscopum unanimi consensu raperent potius quam eligerent. Quod cum ille recusasset, parati erant omnino vim facere, nisi fuga latenter evasisset. Quisnam autem Renaldus seu Rainaldus iste? Idem is est, ad quem tres extant epistolæ Bernardi, lacte & melle manantes, ultra consuetum, ut scribit Manricus ad annum 1121, cap. 5, num. 9, quæ inter alias ordine sunt septuagesima secunda, septuagesima tertia, & septuagesima quarta. Fuit item abbas Fusniacensis, vulgo Foigny, diœcesis Laudunensis, & primus quidem, ut Mabillonius in notatione ad epistolam 72 affirmat; sed negat Manricus proxime citatus. Fuit etiam fidus S. Bernardi socius Parisiis, qui, ut superius § 10, num. 103 relatum est ex auctore Exordii magni Cisterciensis, secretorum Famuli Dei magis conscius erat. Hinc superiori ex hoc viro relatæ narrationi fides conciliatur.
[216] [quo anno id acciderit.] Ex præmissis autem nuper de sancti Patris ad urbem Mediolanensem adventu post Pisanum concilium, abunde constat, oblatas ipsi ibidem loci infulas fuisse anno Christi 1134; ut mirum sit, in chronologico hujus facti calculo tam crasse hallucinatum fuisse Sigonium, dum illud illigat anno 1123. Etenim tomo 2 Operum ejus novissime editorum Mediolani, de regno Italiæ lib. 10, col. 650 sic lego ad istum annum: Honorico Mediolanensi antistite III Kal. Junii mortuo, ea dignitas ad Bernardum Clarævallis abbatem ob miram sanctitatis ejus opinionem delata est. Eo vero repudiante &c. De Honorico nihil hic pono; consuli de eo possunt notæ ad eumdem annum. Apud Panvinium in Chronico ecclesiastico eumdem lapsum temporis reperio ad sæpe jam memoratum annum. Alios, S. Bernardi abbatis adventum in urbem Mediolanensem perperam figentes, an annum Christi 1119 refutat Puricellus in Monumentis Ambrosianæ basilicæ num. 331. Quia vero adeo sunt misere hallucinati, ut hic non mereantur refutationem, consuli de iis potest idem auctor. Mediolanenses itaque anno 1134 frustrati ardentissimo desiderio, quo flagrabant, promovendi ad cathedram archiepiscopalem, atque hoc pacto apud se retinendi Virum sanctum, volentes tamen possidere Patrem in filiis suis, ac in filiis Patrem, ascetas Ordinis Cisterciensis petierunt.
[217] Consideremus igitur septimo, quam bene S. Bernardus fuerit meritus de Mediolanensibus ac de Ordine Cisterciensi, [Familiam suam] quando hunc apud illos propagavit. Erat præ manibus, prout narrat Manricus anno supra designato, cap. 2, num. 9, seges copiosa, ut ante adventum Sancti jam conversis, sed multo pluribus per ipsum vocatis, & respondentibus sine ulla cunctatione. Extat rescriptum ejusdem sancti Patris ad Petrum tunc episcopum Papiensem, quo gloriam plurimarum conversionum hoc tempore expertarum, ad se delatam, in solum Deum ostendit referendam, secundum ea, quæ affirmat in epistola ista, ordine centesima trigesima quinta: Si semen bonum, jactum in terram bonam, fructum attulisse videtur, ipsius est gloria, qui dedit semen serenti, fœcunditatem terræ, semini incrementum. Quid in his nos capimus? Ego sane gloriam Christi alteri non dabo; multo vero scrupulosius usurpabo mihi. Profecto lex Domini convertit animas, non ego. Testimonium Domini fidele sapientiam præstat parvulus, & non ego. Laudatur de bona litteræ tornatura manus, non calamus. Fateor, ut multum tribuam mihi, lingua mea calamus scribæ velociter scribentis. Hinc igitur intelligi perspicue potest ingens conversorum ad perfectiorem vitam multitudo. Ergo utrorumque, sicut pergit Manricus num. 10, devotioni satisfacturus, & pro acceptis redditurus filios pacis, ipse alias pronus dilatandæ suæ familiæ, annuit piæ & devotæ petitioni, ac loco [non] longe ab urbe designato, nativis aquis irriguo amœnoque, fabricam ei consensit superponi, monachis adsciscendis ex Claravalle. Cui ædificio non parum contulisse Widonem capitaneum de porta Orientali, tradit Carolus Sigonius: quem consulere potest lector lib. XI de regno Italiæ, col. 671 novissimæ editionis Mediolanensis. Pergamus cum Manrico:
[218] Eumdem locum designatum cælesti lumine, inter tenebras noctis illustrante terminos domus, [ibidem propagat:] reperi in quodam Ms. Roberti Ruscæ, nuper ex Urbe ad me, ait, transmisso beneficentia reverendi admodum patris domini Hilarionis Reneati, abbatis sanctæ Crucis in Hierusalem, quem hoc nostrum collegium Salmantinum olim alumnum, nos auditorem meruimus, & amicum. Cœnobio Clarævallis nomen inditum est in memoriam alterius Clarævallis, quasi ipsa voce recreandis Mediolanensibus, quamdiu non dabatur frui sancto Abbate. At videtur probabilius, in hac formatione ac allusione nominis Clarævallis Manricum hallucinari, ex dictis supra § 19, num. 204, occasione epistolæ 134.
[219] Consideremus octavo, quidnam sanctus Pater egerit in favorem Ordinis fratrum, [recensentur beneficia,] ut vocunt, Humiliatorum, dum Mediolani versaretur. Pagius ad annum 1134, num. 14 collegit de hoc argumento sequentia: Quo tempore Bernardus Mediolani versabatur, Tertio Ordini Humiliatorum regulam dedit. Hi quidem jam ab anno MCXIX juxta Tristanum Chalcum, huic Ordini initia dederant; sed ante divum Bernardum Religiosi non erant. Puricellus citatus num. 375 asserit, eos vocatos fuisse Fratres de Convenio, quod & Chalcus etiam in literas misit, additque Puricellus: “Ejusmodi Ordo Fratrum de Convenio in hanc usque diem appellatur; quive in suo ipsius stemmate tutelarem gestat hunc sanctum Abbatem”. Subdit Puricellus in bibliotheca basilicæ Mediolanensis asservari codicem Ms. continentem Humiliatorum privilegia, cujus initio habetur “Sanctus Bernardus venit Mediolanum, & ibi multis miraculis claruit, & monasterium construxit (Caram-vallem nempe..) A quo (nempe Bernardo) quidam magnates & nobiles cives Mediolani, divino spiritu inebriati, formam vivendi in habitu Religioso cum suis familiis habitando (hoc tunc illorum institutum fuit) sumpserunt. Fuit ergo sanctus Bernardus Ordinis hujus primus fundator. Unde Fratres Tertii Ordinis hujus vocantur hodie alicubi fratres sancti Bernardi. Manserunt autem sic fratres Ordinis hujus per se in habitu Religioso per annos LIV, priusquam concessa eis esset regula ab Ecclesia Romana. Anno autem MCXCIX, penultimo die Maii, data fuit eis regula a Domino Papa Innocentio III. Quare sciendum, quod fratres Tertii Ordinis hujus fuerunt fundatores primi & secundi Ordinis Humiliatorum”.
[220] [quæ Sanctus contulit Ordini Humiliatorum] Galveneus Flamma cap. 255 magnæ suæ Chronicæ apud Puricellum laudatum num. 375 scribit “Nobilis vir Guido & capitaneus portæ orientalis fuit specialis adjutor beati Bernardi in fundando monasterio de Charavalle juxta Mediolanum, de divitiis ejus anno Domini MCXXXV .., & iste Guido Tertium Ordinem fratrum de Convenio sancti Bernardi in porta orientali construxit in die S. Vincentii; quem Innocentius III confirmavit, & ab Innocentio III dictus est Ordo Tertius. Isti fratres de Convenio fundaverunt Ordinem fratrum Humiliatorum, & ipsos visitabant”. Quod idem Galvaneus, qui seculo XIV vixit, confirmat in libro, cui titulus Manipulus florum, cap. 171 apud Puricellum ibidem; in novissima autem istius Manipuli editione Mediolanensi, cap. 169. Licet autem S. Bernardus & Guido fundatores sint Humiliatorum, qui ante utrumque nec regulam nec habitum Religiosum habebant; hæc tamen societas jam ante inceperat, uti Puricellus probat testimonio S. Antonini part. 2 Chronicorum, tit. 15, cap. 23; Raphaële Volaterrano lib. 21, Tristano Chalco & aliis. Fallitur itaque Sigonius, qui hujus Ordinis initium cum anno MXLVI illigat, ut videre est in Historia ejus de regno Italiæ ad annum MXLVI. Ex his itaque intelligimus, certam vivendi normam a S. Bernardo fuisse Mediolani præscriptam dictis fratribus. Quod tametsi in rem nostram sufficiat, breviter tamen huic facto istas subjicimus notationes.
[221] [apud Mediolanenses degens.] Galvaneus Flamma in Manipulo florum cap. 169 citato scribit illud contigisse anno 1135, cui Sancti reditum ad urbem Mediolanensem innectit. Nam scribens ad annum 1134, mox subdit: Sequenti anno B. Bernardus rediit Mediolanum .. Ordinem S. Bernardi ordinavit, qui modo dicunrur fratres de Conegio &c. Puricellus vero allegatus pag. 63 etiam affirmat, hoc esse factum in reditu, de quo dicebam; sed in anno differt, affirmans quidem, rem accidisse per id tempus, quo S. Bernardus intra hunc annum (sed annum signat 1134 in indice chronologico, qui citato ejus operi præfigitur) iterato Mediolani fuit. Verum de illo reditu nos posteæ agemus. Deinde auctor idem pag. 632 non admittit, Ordinem istum Tertium appellatum ex nomine Innocentii III, aliter enim, inquit, & melius alii sentiunt. Hippolytus Helyot tom. 6 Historiæ Ordinum monasticorum &c. cap. 19 tractat pluribus de Religiosis Ordinis Humiliatorum, eorumque suppressione: ubi licet videre varias auctorum de ejusdem origine sententias; etymon, ut fertur, nominis; tres diversos Ordinis status; de quorum primo postquam egisset laudatus scriptor, secundum incepisse affirmat anno 1134; amplexum e S. Bernardi consilio modum vivendi a priore diversum &c. Dein tertium Ordinem subnectit sub regula S. Benedicti &c., eumque ait substitisse, donec Humiliati fuerint exstincti: id vero cur, quomodo, & a quo sit factum, ibidem legi potest. Placet nunc alia a S. Bernardo collata in Mediolanenses beneficia recensere, quæ ipsemet Sanctus commemorat.
[222] In epistola quippe 131, quæ innectitur apud Mabillonium anno Christi 1135, [Mediolanensibus præstita memorat] hac eidem præfixa synopsi, Cum Mediolanenses Innocentio reconciliati, tamen titubare in officio & obedientia viderentur, eos ad retinendam constantiam incitat, recentia Romanæ Ecclesiæ erga illos beneficia memorans; & quippe ni addamus nos etiam sua? Sancto utique suam interponente auctoritatem impetrata vel ex parte vel ex toto, ut æquum videtur credere; in epistola, inquam illa sic memorat: Bene vobiscum facit Deus: bene vobiscum facit Romana Ecclesia. Facit ille, quod pater: facit illa, quod mater. Et revera quid vobis debuit facere, & non fecit? Si postulastis mitti vobis de curia honorabiles personas ad honorem Dei & vestrum; factum est. Si postulastis confirmari, quod unanimitas vestra de venerabilis patris vestri electione firmaverat; factum est. Si voluistis licuisse vobis, quod illicitum, nisi pro magna quidem necessitate, sacri canones judicant, translationem episcopii scilicet in archiepiscopatum concessum est. Si rogastis erui cives vestros de vinculis Placentinorum, quod utique ego prætermittere nec volo, nec valeo; & hoc factum est. In quo postremo quæcumque rationabilis petitio filiæ, non dico repulsam, sed vel moram passa est apud piam matrem? En ad complementum, pallium præsto est, plenitudo honoris.
[223] Ut vero ea, quæ Mediolanenses petierant, & obtinuerant, referente superius S. Bernardo, melius intelligantur, [ipsemet Sanctus in sua ad illos epistola.] observat Mabillonius in notis ad prædictam epistolam de missis ad eos venerabilibus personis: Missi sunt cum Bernardo Guido Pisanus, Matthæus Albanensis, Gaufridus Carnotensis episcopi, teste Ernaldo biographo cap. 2, num. 91 apud nos, nempe ad reconciliandos Ecclesiæ Romanæ Mediolanenses, qui schisma conflaverant ob depositum Anselmum archiepiscopum ab ipsis electum. Ad τὸ venerabilis patris vestri, notat, Ribaldi videlicet, qui ab eis electus est in locum Anselmi rejecti. Per translationem vero episcopii scilicet in archiepiscopatum, uti sanctus Pater dicebat, intellige, ait, restitutionem dignitatis archiepiscopalis, quæ isti ecclesiæ ob schisma a Pontifice abrogata fuerat. Vide alias Notas. Illud, quod Vir sanctus de vinculis Placentinorum scribebat, sic exponit: Quippe utrisque bello in sese contendentibus, multi ex Mediolanensibus captivi abducti fuerant a Placentinis. Ad hæc, de Ribaldo seu Robaldo & Anselmo videri potest Pagius ad annum 1134, num. 11 & 12. Reliquum est, ut de prodigiis tum Mediolani, tum alibi in Italia a magno nostro Thaumaturgo factis tractemus.
[Annotata]
* i.e. equum gradarium, Gallice palefroi
§ XXI. Miraculis coruscat Mediolani; Papiam & Cremonam se confert; a filiis suis absens corpore, præsens spiritu; ipsius ad eosdem litteræ, uti & ad Lotharium imp.; reditus ad suos; acta & tempus.
[Miraculorum, quæ Mediolani acciderunt,] Miracula, quibus mirabilis Deus in Sanctis suis hunc Famulum suum, in cujus integerrima vita, meritis, ac laboribus apostolicis sibi bene complacebat, apud Mediolanenses degentem illustravit, describuntur ab Ernaldo lib. 2 Vitæ cap. 2; e quo auctore inserta sunt Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1134 cap. 1. Sed quandoquidem illa prodigia pluribus narrantur in dicta Vita, quam inferius dabimus; ideo ea in compendio hic exhibuisse sit satis ad continuandam Actorum, quæ illustramus, S. Bernardi seriem. En tibi itaque laudati biographi verba: Inaudita est nostris temporibus tanta populi fides, tanta in homine virtus: inter quos religiosa erat contentio, cum signorum gloriam Abbas credulitati eorum; illi vero sanctitati Abbatis adscriberent, & hoc de eo indubitanter sentirent, ut quidquid a Domino peteret, impetraret. Nec vero illos fefellit sententia. Nam uti illico subdit idem biographus, Adducunt igitur ad eum nihil hæsitantes mulierem omnibus notam, quam annis septem immundus vexaverat spiritus, & postulant supplices, ut in nomine Domini dæmoni imperet fugam, & mulieri restituat sospitatem .. Et orationi incumbens, cælitus elapsa virtute satanam in spiritu fortitudinis increpat, & fugat, mulieremque reddit incolumem & quietam.. Auditum est hoc verbum, & percrebuit fama .. Per ecclesias, per prætoria, & per compita omnia conveniunt undique .. Dicunt publice, nihil ei impossibile esse, quod a Domino postulet .. Irruunt alii in præsentiam ejus: alii, donec exeat, pro foribus præstolantur. Cessatum est ab officiis & artibus .. Concurrunt, postulant benedici: & tetigisse eum singulis salutare videtur.
[225] [synopsis datur:] Tertia die, sicut pergit auctor, ad ecclesiam sancti Ambrosii divina celebraturus mysteria Servus Dei procedit: ubi exspectante innumera populi multitudine, inter ipsa Missarum solemnia, dum clericis canentibus ipse secus altare sederet, puellam ei parvulam offerentes, quam vehementi impetu vexabat diabolus, orant, ut misellæ subveniant .. Audita supplicatione astantium, & intuitus personam frementem dentibus .. compassus est ætati.. Patenam igitur calicis, in quo divina celebraturus erat mysteria, accipit, & digitis latice superfuso .. ori puellæ salubrem potum applicat, & corpori ejus stillam medicinalem infundit. Nec mora, quasi ureretur satanas .. festinanter egrediens .. erupit. Idem Vitæ scriptor, locutus de dæmonum licentia per Virum sanctum impedita, agit deinde de expulsione dæmonum e variis obsessis. Verum quia hæc singillatim enarrare, servata energia & phrasi auctoris, qui pluribus ac pathetice illa exponit, in longum nos abduceret sermonem; adeat lector ipsum fontem; ubi etiam inveniet alia curationum prodigia, per Thaumaturgum nostrum patrata. Mediolano itaque tantisper relicto, quod nos præclarissimis ibidem a Sancto gestis referendis intentos jam diu detinuit, alio cum eodem inde discedente proficiscamur, Papiam videlicet & Cremonam.
[226] Sigonius in novissima editione Mediolanensi tomo 2, [ad Papienses & Cremonenses cum Mediolanensibus conciliandos frustra laborat:] lib. 11, col. 671, ad dictum annum 1134 sic habet: Inde, Mediolano videlicet, jussu Innocentii ad pacificandas ipsas inter se Lombardiæ civitates profectus, Papiam & Cremonam se contulit. Cum autem apud Cremonenses nihil profecisset, eorum Innocentio pertinaciam significavit his verbis: “Cremonenses induruerunt, & prosperitas eorum perdit eos. Mediolanenses contemnunt, & confidentia ipsorum seducit eos. Hi in curribus, & equis spem suam ponentes, meam frustraverunt, & laborem meum exinanierunt”. Hæc Sigonius ex ipsis verbis, quibus exorditur Vir noster apostolicus suam ad Innocentium epistolam, quæ in editione Mabillonii signatur ordine trecentesima decima quarta, alias 318, & anno 1134 illigatur. Ludovicus Cavitellius in Annalibus Cremonensibus ad eumdem annum hæc memorat: Divus Bernardus Mediolanensibus, dum eis, quia adhæsissent Corrado Suevo, interdicta essent sacra per summum Pontificem, & mox, dimisso Corrado, Lothario adhæsissent, absolutionem & veniam impetravit: & Cremonam profectus, & Papiam, ut ibi incolas & confœderatos cum Mediolanensibus componeret, re infecta ex Cremona rediit Mediolanum. De anno istius reditus dicetur paullo inferius. Eo igitur postquam reversus est, mulierem a misera dæmonis vexatione & nervorum contractione in momento liberavit; sicut pluribus refert Ernaldus lib. 2 Vitæ, cap. 3. Nec vero profectus ad Papienses ac Cremonenses, de quibus dicebam modo, a coërcendo dæmone abstinuit Bernardus, teste eodem biographo citato; ubi plura. Quibus hanc coronidem imponens, Hæc, ait cap. 3, num. 108, & alia multa intra Alpes constitutus operatus est Vir Dei, & diversa loca perlustrans, benefaciebat iis, qui infirmabantur, illuminando cæcos, erigendo debiles, curando febricitantes, maxime oppressos a diabolo … purgans, & quæ malignus fœdaverat spiritus pectora, templa Deo acceptabilia consecrabat.
[227] Et continuo biographus ad Viri laudes digressus, [Vir summus cum rerum, quas gessit, magnitudine, miram animi modestiam conjungit:] Præ omnibus, ait num. 109, hoc sublimius duco .., quod, cum esset vas electionis, & nomen Christi coram gentibus & regibus ferret intrepidus: cum obedirent ei principes mundi, & ad nutum ejus in omni natione starent episcopi: cum ipsa Romana Ecclesia singulari privilegio ejus veneraretur consilia, & quasi generali legatione concessa subjecisset ei gentes & regna: cum etiam .. facta ejus & verba confirmarentur miraculis .., de se semper humiliter sentiens .., cum esset omnium judicio summus, suo sibi judicio constitit infimus. Soli Deo quidquid fecit adscripsit &c. Adde infirmitates ac morbos, quibus tamquam aurum in fornace probatus fuit, nec non dignitatum contemptum, quo nulli e pluribus sibi oblatis infulis umquam arrisit. Consule sis laudatum Vitæ ejus scriptorem, qui ea, quæ modo ex ipso libavi, fusius memorat.
[228] Nec vero dum extra dilectissimam sibi Claramvallem vivere eum oportebat, ita erat occupatus gravissimis Ecclesiæ negotiis, ut filiorum suorum ibidem relictorum oblivio eum caperet, vel nesciret, [a filiis absens corpore,] quænam, se procul inde remoto, illic agerentur: sed absens corpore, animo autem ac spiritu præsens, illos conveniebat, visitabat, atque inspiciebat. Factum probatur e Sancti verbis, quæ ad Claravallenses ex Italia redux mox protulit apud eosdem in Capitulo, sicut docet Exordium magnum Ordinis Cisterciensis distinctione 2 cap. 11, sic narrans: Venerabilis Pater Bernardus, cum aliquando per annos tres moratus fuisset in urbe Roma, atque in partibus Italicis, pro sedando schismate Petri Leonis .., tandem reversus Claramvallem, statim post factam orationem Capitulum fratrum introivit. Et quia fatigatus ex itinere diu loqui non poterat, brevem quidem sermonem, sed consolatione plenum protulit, ita dicens: Benedictus Deus! qui vos dilectissimos fratres meos mihi reddidit, & me qualemcumque Patrem vestrum vobis. Et ego quidem, filioli, quamvis per hoc triennium visus fuerim longe remotus a vobis, non tamen putetis, me semper absentem fuisse. Sciatis enim, quod tribus vicibus interim reversus sum ad vos, visitans domum istam, officinasque perambulans, & semper exhilaratus, semper consolatus abscessi, videns unanimitatem atque instantiam vestram in proposito Ordinis nostri.
[229] [spiritu præsens illos visit, ac litteris consolatur:] Innumera sunt illa, quæ iste Dei famulus dixit & fecit; in quibus manifeste apparebat, eum prophetali gratia præditum, multoties ibi præsentem eum esse in spiritu, ubi absens corpore videbatur: multaque abscondita, & etiam longius posita, Domino revelante, cognoscere, quæ ipsum latere putabantur. Hæc autem significavit nobis domnus Gerardus quondam abbas Longipontis: qui unus ex antiquis senioribus Clarævallis, dicta & facta sancti Patris studiose rimari satagebat. Sic ibi: quibus liceat nobis inde etiam hoc addere, tametsi alio spectet, quod ibi sequitur: Ipso quoque referente audivimus, quod iste Dei Sanctus, dum in quodam monachorum Capitulo verbum Dei prædicaret, duo ex fratribus illis, qui aderant, viderunt eum in subsellio, in quo residebat, in aëre suspensum, & quasi mensura unius pedis a terra sublevatum. Hæc autem, quæ de Sancti ad suos reversi narratione paullo ante diximus, ignotam eis ac mirabilem ipsius visitationem continente, paterno ejus cordi quasi non sufficerent, litteris insuper illos consolari voluit. Ex quibus extant duæ ipsius epistolæ; altera cum in Apuliam mitteretur, de qua inferius; altera intra hoc, ut credo, inquit Manricus ad hunc annum Christi 1134, cap. 4, num.7, triennium, scripta, quam ibidem profert. Est autem ordine 143, & affigitur anno circiter 1135 apud Mabillonium, hoc titulo prænotata, e quo scriptionis materiem cognosces. In ea itaque Vir sanctus diuturnam sui absentiam excusat, sibi non minus, immo magis gravem, quam suis. Interim breviter eos officii admonet. Porro ad eumdem annum laudatus historicus Cisterciensis toto cap. 7 scribit de Guillelmo, olim S. Theoderici prope Remos abbate, deinde monacho Signiacensi, qui librum primum Vitæ S. Bernardi litteris mandavit, atque identidem a nobis supra citatus fuit; sed nos de eo inferius, quando de Vitæ Bernardinæ scriptoribus agemus. Interea temporis inspiciamus sanctissimi Abbatis facta, quæ sequenti anno Christi 1135 intexuntur.
[230] Ibidem itaque historicus modo memoratus cap. 1, num. 1 viam sternens ad epistolam a S. Bernardo ad Lotharium imperatorem datam, [scribit ad imperatorem, ut succurrat Ecclesiæ:] de qua mox agemus, præfatus nonnulla de Rogerio, duce Siciliæ, Italiam infestante &c., hæc subdit: Ergo Innocentius & sibi & cunctis providens, hoc anno MCXXXV.. Legatos mittit ad Lotharium imperatorem; veniat, Ecclesiam regnumque defendat, armis Italiam muniat .. & male capta recipiat ab invasore. Hæc fere prima in negotiis Ecclesiæ gravis sub Innocentio legatio fuit, quæ non Bernardo Patri demandaretur, sive quia bellum ciere contra Christianos, quantumcumque rebelles aversabatur; sive quia desiderio suorum captus, & jam triennio absens, reditum maturabat ad Claramvallem; seu tandem quia utilior Aquitaniæ, & conversioni Guillelmi deputatus, tanto negotio a Deo reservabatur. Scripsit tamen ad imperatorem pene classicum canens, certe invitans ad Ecclesiæ & imperii defensionem. Quin & eumdem sinistra relatione deceptum, atque ex eadem retardantem Innocentium, a cujusdam ecclesiæ, quæ injuste patiebatur, defensione, qua libertate spiritus pollebat, audentius arguit, & consulit desistere ab incepto. Ceterum epistolam ipsam non transcribo, quæ inter alias Bernardinas habetur ordine centesima trigefima nona, & apud supra dictum editorem aptatur anno circiter Christi 1135.
[231] His ita hactenus expositis de sancti Abbatis, dum erat in Italia, [redit ad suos Claravallenses; quænam sint acta] laboribus apostolicis ac miraculis; reliquum est, ut eum hinc ad suos dicto mox anno revertentem sequamur cum Ernaldo lib. 2 Vitæ, cap. 3, num. 112: Jam Alpes transscenderat, & descendebant in occursum ejus de summis rupibus pastores, & armentarii, & agreste hominum genus, & conclamabant a longe benedictionem petentes, & reptabant per fauces montium, regredientes ad caulas suas, colloquentes ad invicem, & gaudentes, quod Sanctum Domini vidissent &c. Quomodo autem a dilectissimis sibi fratribus Claravallensibus susceptus fuerit, laudatus biographus mox subdit. Sancto itaque suis restituto, videndum nobis est, quænam apud eosdem sint acta. Annales Cistercienses ad annum 1135, cap. 2, num. 1, Primo, inquiunt, Claramvallem suam ingressus, & precibus ex more fusis in oratorio, in Capitulum fertur perrexisse: & mox ea tribuitur ipsi ad suos oratio, ex auctore Exordii magni Cisterciensis desumpta, quam protuli supra num. 228. Deinde Annales iidem num. 2 scribunt de florentissima religiosæ disciplinæ observantia, & insigni fratrum concordia. Adisis Ernaldum, quem nuperrime assignabam. Tum subdunt num. 3 monachos a sancto Patre selectos ad plantandam suam sobolem apud Mediolanenses; num. 4 epistolam ejus ad Lotharium imperatorem pro Pisanis, quæ est inter alias ordine centesima quadragesima; item num. 7 ad Innocentium Papam, quæ est ordine centesima septuagesima octava, pro Alberone Trevirensi archiepiscopo; sed signatur apud Mabillonium anno Christi 1139 ex Browero; capite autem tertio translationem Clarævallis; denique legem Mahometicam ex Arabico conversam, & Sancto dicatam.
[232] Quod postremum ne cuiquam videatur mirum; [post illum reditum,] profero textum Manrici in dictis Annalibus cap. 3, num. 11: Eodem tempore, ut notavit Joannes Picardus in notis ad epist. 227, Petrus Mauricius “remisit Bernardo epistolam longe prolixiorem, continentem inter cætera succinctam de Mahumetis vita narrationem, quam Petrus licet fabulosissimam, ut ipse fatetur, curavit in linguam nostram transferri”. Porro tractatum hunc sive transumptum, non solum missum Bernardo, sed dicatum, probat epistola præfixa eidem Operi, cum qua simul vulgatum circumfertur: quam alias gravem, & dignam his Annalibus, quia inter cæteras Petri Cluniacensis nequaquam ponitur, hic non immerito censui transcribendam. Sed legi illa ibidem potest num. 12. Fuit autem Petrus ille abbas Cluniacensis; ex eadem epistola ibidem. Et sic quidem se habebant res, S. Bernardo ad charos sibi filios Claravallenses reverso. Quibus coronidis loco subdo nonnulla de anno, quo reversio ista accidit, cum de ea non semel mentio inciderit superius, nec inter scriptores in determinando ejusdem anno videatur convenire.
[233] [& quo anno is contigerit.] In Chronologia Bernardina, quæ simul cum Sancti Operibus edita exstat apud Mabillonium ad calcem voluminis primi, col. VI, ad annum 1135 agitur de Bernardo ex Italia reduce per urbem Mediolanensem &c. Galvaneus Flamma, a nobis designatus § 20, eidem anno innectit reditum ejus ad Mediolanenses; Puricellus vero, quem ibidem allegavi, anno 1134. Ex textu, quem habet Ernaldus lib. 2 Vitæ cap. 3, colligo, reditum illum Sancti ab ipso connecti cum iis, quæ Papiæ & Cremonæ gessit. De his quippe locutus, subjungit: Cum secundo per Mediolanum EODEM ANNO Pater sanctus transiret &c. Manricus ad annum 1135, cap. 1, num. 4, Id est, INTRA ANNUM, inquit; nam sic intelligo: idque intelligit conformiter quidem Manricus ad ea, quæ dixerat de gestis ejusdem sancti Patris, ad Mediolanenses reversi, illa adaptans dicto anno 1135; & satis item consequenter ad ea, quæ a S. Bernardo facta narrat apud Papienses & Cremonenses, quæque illigat anno Christi 1134, ut videre apud eum licet ad istum annum cap. 4; quæ enim geruntur intra annum indeterminatum, sive per tempus duodecim mensium, possunt convenire duobus annis determinatis, ita ut partim in uno, partim in altero acciderint. Sed propenderem potius in illam sententiam, quæ acta apud Papienses ac Cremonenses, nec non reditum ad Mediolanenses non in unum dumtaxat, sed in eumdem annum conjicit, ut opus non sit detorquere illud Ernaldi eodem anno in τὸ intra annum cum Manrico. Enimvero S. Bernardi iter ad Mediolanenses ac reditus; item legatio ejus ad Papienses ac Cremonenses; nec non discessus trans Alpes, ut cum Sigonio loquar, innectuntur eidem anno 1134 a dicto Sigonio de regno Italiæ lib. 11, quem vide col. 669 & sequentibus novissimæ editionis Mediolanensis, ac Pagium in Critica ad eumdem annum.
§ XXII. Guilielmus Aquitaniæ Dux e schismate per S. Bernardum ad unitatem Ecclesiæ conversus; mulier dæmoniaca ab eo Nanneti liberata; variæ de Guilielmo Duce observationes.
[Describitur deplorandus Aquitaniæ status,] Deplorandus omnino Aquitaniæ status, Guilielmo Duce Catholicis infenso, & in episcopos debacchante, nec non Gerardo Engolismensi pseudo legato schismaticos intrudente, qui antipapæ Anacleto obedientiam præstabant, satis superque indicatur tum ab ipso S. Bernardo, tum ab ejus biographo Ernaldo. Sanctus enim Abbas in epistola 126, quæ est ad episcopos Aquitaniæ contra eumdem Gerardum Engolismensem, & in qua Innocentii, ut legitimi Pontificis, causam egregie tuetur, adversus istum episcopum inter alia sic loquitur col. 134: Audet (quod & flens dico) inimicus crucis Christi suis pedibus pellere Sanctos, qui nolunt bestiam adorare, quæ aperuit os suum in blasphemias, blasphemare nomen Dei, & tabernaculum ejus. Altare contra altare erigere tentat, confundere fasque nefasque non confunditur. Abbates abbatibus, episcopos episcopis superintrudere nititur: amovere Catholicos, schismaticos promovere. Miseri & miserandi, qui ita promoveri, & ab isto, consentiunt. Siquidem circuit mare & aridam, ut faciat unum episcopum: & cum fecerit, facit eum filium gehennæ duplo quam se. Innectitur hæc epistola apud Mabillonium anno circiter Christi 1132. Nominatus vero paulo ante biographus tragicam Aquitaniæ scenam pathetice repræsentans lib. 2 Vitæ cap. 4, Laborabat, inquit, ea tempestate sub schismaticorum oppressione tota Burdegalensis ecclesia, & non erat in Aquitania qui posset resistere principi, cujus animum induraverat Deus: qui, annuente Gerardo Engolismensi episcopo, & instillante in cor ejus dissensionis semina, factus est schismatis defensor & auctor.
[235] Quicumque susceptioni Petri Leonis non subscribebant, [Guilielmo Aquitaniæ Duce, & Roberto Engolismensi ep. in Catholicos bacchantibus:] persecutionibus expositi, alii damnis, alii proscriptionibus mulctabantur, alii a sedibus propriis pulsi exsulare compellebantur. Sibilabat autem in auribus Comitis illius crebris persuasionibus, quasi serpens antiquus, veterator ille, qui diu in partibus illis Sedis Apostolicæ fuerat legatus, & nunc a magistratu tanto dejectus, non poterat se pati suæ solius ecclesiæ episcopum. Alia vero istius male feriati ac in maligno positi facinora ibidem scite depingit memoratus Vitæ auctor, quæ videat lector in eadem Vita post hunc Commentarium recudenda: unde fiet certior de luctuosa tragœdiœ præsentis scena, hinc Gerardo, inde Guilielmo Duce mutuam eo operam conferentibus. Nec suam pro bono ecclesiæ passus est desiderari S. Bernardus. Adisis epistolam ejus 125, anno Christi 1131 aptatam. Epistola vero 127, quæ ex persona Hugonis Ducis Burgundiæ data notatur anno circiter 1132 ad ipsummet Guilielmum Comitem Pictavorum & Aquitaniæ Ducem adversus Anacletum ac pro Innocentio, nonne sancti Abbatis studium erga res Aquitanas indicat?
[236] Verum teviora hæc dicas laborum in bonum istius provinciæ collata a Sancto subsidia, si ea cum sequentibus comparare volueris. [malum exterminaturus Bernardus, Nanneti liberat mulierem dæmoniacam:] Ernaldus modo citatus, post descriptionem malorum, quæ Aquitaniam infestabant, ita pergit num. 119: Audiens hæc & hujusmodi vir venerabilis Gaufredus Carnotensis episcopus, cui a Papa Innocentio Aquitaniæ legatio fuerat commendata, vehementer indoluit, & succurrendum periclitanti Ecclesiæ, postpositis aliis negotiis, sine ulla dilatione decrevit. Abbatem igitur Clarævallensem petit & obsecrat, ut sibi ad tanta mala eliminanda succurrat. Assensit Vir Dei … & promittit … se cum eo in Aquitaniam profecturum. Ibant igitur simul .. & .. simul Nannetum venerunt, sicut Ernaldus allegatus narrat. Ibidem loci sanctus Pater mulierem, quæ per annos omnino sex cum impurissimo spiritu infame admodum habuerat commercium, baculo suo, tentatis frustra ante remediis aliis, liberat, anathema in dæmonem vibrat, & ipsum eliminat. Factum pluribus describitur ab Ernaldo num. 119 & sequentibus. In isto itaque itinere diceres divinam providentiam in Bernardo illud miraculum exhibere voluisse, ut esset quasi prodromum ac prognosticum magnæ conversionis Guilielmi Ducis, quæ postea, Deo bene favente, & Sancto impigre annitente, subsecuta est, ac destruendæ diabolicæ fraudis, quæ Aquitaniam infestabat.
[237] [inde digressus in Aquitaniam, miro modo Guilielmum convertit:] His itaque adversus malignum spiritum apud Nannetenses a Viro sancto patratis, simul Abbas & legatus ingrediuntur Aquitaniam, ex citato Vitæ scriptore num. 122, qui mox narrare pergit, cur Gerardus Engolismensis moraretur .. in illis locis, in quibus securiorem se putabat, nec jam facile publicis se conventibus præsentaret. Hinc itaque contigit, ut ex diabolici istius instrumenti secessu facilior ad Guilielmum Ducem patuerit Bernardo accessus, ac mollior fandi occasio. Nam propter hæc, quæ ibi exposuerat Ernaldus, & alia hujusmodi, ante homines confundi cœperat Gerardus, & timens opponi sibi, quæ negari non poterant, conventus publicos evitabat, prout mox subdit idem auctor. Via igitur ad bonum negotii successum ita utcumque magis complanata, quam ante, significatum est, inquit Ernaldus num. 124, Comiti per viros illustres, qui ad eum securius audebant accedere, quod Abbas Claræ-vallensis, & episcopus Carnotensis, aliique episcopi & religiosi viri colloquium ejus expeterent.. Persuasumque est illi, ne tantorum virorum devitaret colloquium. Itaque apud Partiniacum, vulgo Partenay, quæ est urbs vel oppidum Galliæ in Pictavensi provincia, hinc inde conveniunt. Acta autem in isto conventu legi possunt in dicta Vita; ubi pariter describitur, quam mirabili modo sit peracta a S. Bernardo Guilielmi Ducis conversio; in qua duo sunt, quæ lectorem merito in stuporem rapere debeant: & alterum quidem, Spiritus sancti vis, & cæleste quoddam œstrum, quo Vir magnus agebatur: alterum, tanta & tam parvo tempore subsecuta superbi & obstinati principis mutatio: utrumque pathetice ab eodem biographo ante oculos positum.
[238] [qua occasione hic varia] P. Godefridus Henschenius noster in Commentario prævio ad Vitam S. Guilielmi Magni, eremitæ in Stabulo-Rodis in Etruria, tomo II Februarii, die X ejusdem mensis, a pag. 433, gesta istius Sancti, multis fabulis erroribusque involuta, ad veritatis trutinam expendere & extricare conatus est non minus laboriosa opera, quam non pœnitenda. Inde transfero huc breviter, quæ conducunt in rem nostram. Cavendum itaque, ne hic Guilielmus cum superiore confundatur. Hunc quippe ab illo distinguendum monet idem Commentarius § 4. Præterea ibidem afferuntur alia, quibus illustrantur supra relata de Guilielmo Aquitano, ejusque conversione. Anno 1130 agnoscit Innocentium II Papam; sed seductus ab aliis adhæret anno 1131 Anacleto antipapæ. Frustra a S. Bernardo & Josleno episcopo Suessionensi admonetur eodem anno 1131; contra Manricum ad annum 1130, quæ anno sequenti arbitratur contigisse laudatus Henschenius, quando cœpit primum audiri, quid adversus Ecclesiam Dei Gerardus ille machinaretur; ex libro 2 Vitæ S. Bernardi, cap. 6; in nostra vero divisione cap. 4, num. 122. Memorat, hunc Sanctum dein scripsisse illustrem ad episcopos Aquitaniæ de illo schismate epistolam, ordine inter alias 126, ac sequentem postea misisse ad Guilielmum Ducem Aquitaniæ ex persona Hugonis Ducis Burgundiæ; de utraque nos nuper. In ista autem, quæ directa est ad Guilielmum Ducem, hæc ponitur clausula: Per Christianissimum Lotharium nuper falsi calumniatores in suo sunt mendacio deprehensi; unde colligit, eam epistolam esse scriptam, postquam Lotharius anno 1133 ab Innocentio in Urbem a se reducto, in Romanum imperatorem coronatus est.
[239] Deinde subjicit concilium Pisanum, cui S. Bernardus interfuit anno 1134, [de eo] ac Mediolanenses Innocentio per eum conciliatos. De quibus actum est a nobis supra. His addit congressum ejusdem Sancti cum Guilielmo Duce anno 1135, atque hunc Apostolicæ Sedis obedientiæ ab illo restitutum. Memoratus commentator recitat mox fragmentum e sancti Doctoris epistola 128 eidem Duci inscripta, e qua nos sequentia proferimus: In eo animo, inquit, & in ea voluntate memini me discessisse dudum a te, Princeps eximie, ut totis affectibus bene tibi, tuisque cuperem, totis nisibus salutem vestram & honorem vestrum, ubicumque possem, juvarem; eo quod non redirem fraudatus fructu adventus mei ad vos; sed lætus præter spem multorum reportarem mecum pacem Ecclesiæ, cum exultatione universæ terræ. Miror autem quo, cujusve consilio mira illa mutatio dexteræ Excelsi tam subito in deterius est mutata, ut rursum ad injuriam Ecclesiæ clericos S. Hilarii de civitate expelleres, & iram Dei in te gravius, quam primum, excitares. Quis te fascinavit tam cito recedere a via veritatis & salutis? Hinc habemus novam Bernardi curam, novum meritum de rebus Aquitanis, ac de Ecclesia Dei. Quia vero manifestissime patet e verbis epistolæ, quæ citabam, illam non fuisse ante Guilielmi conversionem, nec diu post exaratam; ideo non satis capio, quo pacto eadem innectatur anno Christi 1132 apud Mabillonium.
[240] Nec supervacaneum fuerit, legere in dicto Commentario, Ducem anno 1136 cum Comite Andegavensi Normannos bello vastasse, [expenduntur] ac multis diarrhœa punitis, ipsum anno 1137 instituisse peregrinationem ad S. Jacobum, ibidemque obiisse IX Aprilis, ex Orderico Vitali lib. 3 Historiæ ecclesiasticæ, quam absolvit anno quarto ab obitu Guilielmi, æræ Christianæ MCXLI, quando apud Normannos in cœnobio Uticensi LVI annos vixerat, factus monachus anno MLXXXV, id est, annis XIV, antequam Dux Guilielmus nasceretur, sicut ibidem datur videre. Quod vero de morte ejus apud Compostellam dicebatur, ibidem probatur ex his Orderici verbis: Anno MCXXXVII, tertia septimana Martii, Stephanus rex in Normanniam venit.. Eodem tempore Guillelmus Pictavensium Dux, memor malorum, quæ nuper in Normannia operatus est, pœnitentia motus, ad S. Jacobum peregre profectus est. Deinde feria sexta Parasceue, V Idus Aprilis sacra Communione munitus est, & ante aram beati Apostoli venerabiliter defunctus est. Ad hæc, in citato sæpe Commentario § 5 proferuntur historici seculo Christi XII, XIII & XIV, qui in eadem Ducis Guilielmi apud Compostellam morte consentiunt: § 6 tractatur de Vita a Theobaldo exornata, &, sicut invenies § 7, ad seculum pene XVI incognita: & ibidem varia quoque ejus menda notantur: § 8 exploditur figmentum Bucheti & aliorum de simulata morte Guilielmi Ducis; item de adulterinis diplomatibus, & conficto Guilielmi Ducis testamento.
[241] [ad pleniorem istius Ducis notitiam.] Atque hæc quidem hactenus summatim e Commentario Henschenii extracta, & alia plura, quæ in eodem laboriose digessit, magnopere conducunt ad vitandam rerum, temporum, ac personarum confusionem, plenioremque notitiam Guilielmi Aquitaniæ Ducis, quem S. Bernardus ad meliorem frugem reduxit cum uberrimo Ecclesiæ Catholicæ fructu, ac immortali apud posteros sui nominis memoria. Verum antequam manum tollam de hac tabula; velim cum designato Commentario conferri, & expendi ea, quæ scribit Manricus ad annum Christi 1136, cap. 1: quæ autem refert cap. 2, cum Commentario Henschenii historico, qui exstat post S. Guilielmi eremitæ Vitam. Reliquum est, post res hasce, quas uno sermonis tractu narravimus de identidem memorata conversione, quo minus aliunde interrupta, eo magis clara & perspicua, ut S. Bernardum ad suos Claravallenses a sacra Aquitaniæ expeditione reducem conveniamus.
§ XXIII. Cantica canticorum a sancto Doctore exposita; notantur varia, quæ illud Opus circumstant, adjuncta; ejusdem elogia.
[Vir sanctus ad suos redux occupat se in exponendis Canticis canticorum: quo tempore,] Ernaldus lib. 2 Vitæ cap. 4 sub finem, Tanto, inquit, igitur malo obruto, quod in Aquitania grassabatur, & schismate Gerardi redacto in cineres, Vir Dei cum gaudio magno Claramvallem revertitur.. Nactus vero .. aliquod quietis tempus, aliis se negotiis occupavit, & secedens in casulam pisatiis torquibus circumtextam, (Vide notas nostras ad idem caput) solus meditationibus divinis vacare disposuit. Et repente occurrunt ei in diversorio humili, quasi ad præsepe Domini consistenti, amatoria Cantica, & spiritualia fercula nuptiarum. Id quod pluribus ibidem pie prosequitur laudatus biographus, amplam nobis suppeditans vel sola hujus elucubrationis Bernardinæ memoria, ut super ea diffusius commentemur. Argumentum itaque hoc, quo magis ejusdem dignitas lucescat, dispescimus in varias partes. Ac primo quidem dicatur de tempore, quo Doctor sanctissimus ad Opus hoc illustre, ad Sermones, inquam, in Cantica scribendos animum appulerit. Secundo, quo illos incentore scripserit. Tertio, cur manserint imperfecti. Quarto, quoties, quo modo, quo loco, quo tempore habiti. Quinto, quo anno, & cur interrupti. Sexto, de eorum exemplaribus Mss. Septimo, de eorumdem continuatore. Octavo, de istius Operis dignitate ac elogiis. Eruditissimus Mabillonius in nova sua Operum S. Bernardi editione, volumine primo, pag. 1263 Præfationem habet in sancti ejusdem Patris tomum 4, Sermones ipsius in Cantica continentem, e qua delibo sequentia. De tempore, quod primo loco proposueram, sic fatur: Hoc insigne opus Bernardus aggressus est anno MCXXXV post suum ex Aquitania reditum, ut patet ex libro secundo de ipsius Vita cap. 6, apud nos cap. 4; e quo fragmentum modo dedimus. Id autem Operis tempore Adventus prædicti anni MCXXXV inchoatum fuisse, intelligimus ex Sermonis secundi exordio: “Ecce enim quam multi in hac ejus, quæ proxime celebranda est, Nativitate, guadebunt” &c.
[243] Quo suasore seu impulsore Opus illud fuerit susceptum, [quo impulsore] indicatur in laudata Præfatione his verbis: Bernardum de Portis Cartusianum istius suscepti, si non auctorem, saltem incentorem fuisse constat ex Bernardi ad ipsum epistola CLIII, in qua Vir sanctus expositionem in Cantica, seu aliquid spirituale obnixe flagitanti suam tenuitatem prætendit: sed tandem instanti obsequitur, sive id de susceptione, sive de publicatione & missione Operis jam inchoati interpretandum sit. Placet secunda interpretatio, præsertim quod Gaufridus in locis modo adductis, nimirum ex lib. 2, cap. 6, & lib. 3 cap. 8, (sed libri secundi Vitæ auctor est Ernaldus; Gaufridus tertii) Bernardi de Portis ad istud aggrediendum auctoritatem intervenisse non dicit; immo Virum sanctum sponte sua huic meditationi applicuisse animum satis innuit. Favent huic sententiæ verba epistolæ CLIII: “Cedo importunitati tuæ, ut vel EXHIBITIO tollat suspicionem. Res est cum amico. Non parco jam verecundiæ. Prorsus, dum fiat quod tu vis, insipientiæ meæ non memorabor. Sermones paucos in principio Canticorum Salomonis, recens dictatos, en facio transcribi, & tibi, cum necdum ediderim, quam citius mitto. In quo Opere, cum accepero tempus, Christo imperante curis, tentabo procedere”.
[244] Ex quibus verbis id tantum eruitur, Bernardum Portensem aliquid spiritualis Operis a Bernardo nostro postulasse, [Opus illud conscripserit:] eique missos fuisse Sermones primos in Cantica. Nescio an de hoc Bernardo explicandus sit locus in Sermone 1 num. 2: “Puto autem quod jam non habebit, unde adversum nos murmuret is, qui nobis de via venit amicus, cum & tertium istum insumpserit panem”. Quod aliis æstimandum permitto. Denique ad ipsum Bernardum Portensem priores Sermones directi sunt cum epistola CLIV, in qua hæc legimus: “Sermones super principia Canticorum, quos tu petiisti, & ego promiseram, transmitto tibi: quibus lectis, peto, ut quam citius opportune poteris, tuo rescripto moneamur vel ad procedendum, vel ad supersedendum”. Quod de ipsa descriptione & missione Operis itidem interpretari licet.
[245] Sermones autem isti cur non fuerint ab auctore perfecti, [our manserit imperfectum:] has affert causas Mabillonius eorumdem editor: Etsi vero, ait, Bernardus continuis fere diebus hos Sermones habebat ad suos Clarævallenses, non potuit tamen intra annos octodecim, quibus supervixit, incœptum Opus perficere, variis subinde Ecclesiæ ac regni negotiis interpellatus, quin etiam adventantium importuna frequentia, de qua non semel conqueritur, ut in fine Sermonis tertii: “Sed ecce avocat nos diei malitia. Hi siquidem, qui modo supervenisse nuntiantur, gratum cogunt rumpere magis, quam finire sermonem. Ego exibo ad hospites, ne quid desit officiis ejus, de qua loquimur, caritatis”. Et in Sermone LII num. 7: “Rara satis mihi ad feriandum a supervenientibus conceditur hora”. Mirum vero est, sanctum Patrem, magnæ familiæ, & irruentium negotiorum curis distractum, parem fuisse meditandis tam altæ sapientiæ Sermonibus, iisque in dies recitandis. Sic ille.
[246] [quoties, quo modo, quo loco ac tempore] Jam vero punctum, quod antea quarto designaram loco, de variis circumstantiis horum Sermonum, quoties nimirum, quo modo, quo loco, quo tempore Vir sanctus illos haberet, statue ex sequentibus. Nam, ut indicabat modo Mabillonius, illos in dies recitabat. Quod, inquit, etiam ipse contestatur Sermone XXII, num. 2: “Nonnullius profecto fatigationis est atque laboris, quotidie scilicet exire, & haurire etiam de manifestis rivulis Scripturarum” &c. Nam hos Sermones feriatis diebus habebat, & quidem pæne continuis, ut patet ex Sermone LXXXIII; ubi triduum jam consequenter ad explicandum unum locum se insumsisse dicit. Hos porro Sermones viva voce proferebat. Unde in fine Sermonis XLII hæc loquitur: “Infirmitas mea, quam nostis, non sinit ulterius progredi”. Et in fine Sermonis XLIV: “Et de hoc satis. Nam & infirmitas mea pausandum indicit, sicut & sæpe facit”.
[247] [Sermones in Cantica] Meditationem quidem Vir sanctus disponendæ Sermonum materiæ cum oratione adhibebat, sed cos ex animi copia & plenitudine nondum scriptos nonnumquam depromebat, ut varia loca probant. Nam & multa in istis sermonibus ex tempore dicuntur, quale est illud, cum in sermone XXXVI somnolentos increpat, aitque: “Putabam me uno Sermone implere quod promisi de duplici ignorantia; & fecissem, nisi fastidiosis longior videretur. Quosdam siquidem oscitantes, quosdam & dormientes intueor. Nec mirum, præcedentis noctis vigiliæ (longissimæ quippe fuerunt) excusant eos”. At extemporanea illa dicta nihil æque probat, quam locus ex sermone IX, num. 6: “Occurrit & alius sensus, quem quidem non proposueram: sed minime præteribo”. Accedit, quod recitatos Sermones postea a discipulis fuisse descriptos innuit Vir sanctus his verbis: “Scripta sunt, ut dicta sunt” ait sermone LIV, num. 1. “Et excepta stilo sicut & Sermones ceteri, ut facile recuperetur, quod forte exciderit”. Huc spectat quod legitur in Sermone LXXVII, num. 2: “Sed etsi litteris forsitan mandentur ista, quæ dicimus, dedignabuntur legere”.
[248] [a S. Bernardo] Hos porro Sermones passim declamabat Bernardus in auditorio fratrum, & quidem novitiis præsentibus, ex Sermone LXIII num. 6; non vero conversis, qui ejusmodi conventibus non intererant: unde sæpe innuit, auditores suos fuisse in Scripturis sacris peritos, quos ingenio dicendis prævolare testatur in sermonibus XV num. 2, XVI num. 1, & XXXIX num. 2.
[249] [habiti fuerint:] Ceterum hora, qua Sermones isti habebantur, aliquando matutina, ante Missam, (ut de aliis Sermonibus in superioris tomi præfatione dictum est) aliquando vespertina erat. De matutino tempore interpretare duo loca; in quibus concionem dimittit propter laborem manualem, & Officium divinum. Sic in fine sermonis 1: “sed præterit hora (inquit) qua nos exire urget ad opera manuum & paupertas, & institutio Regularis”. At expressior est hanc in rem locus in sermone XLVII, quem interrupit ob in stantem horam Officii divini. De vespertino tempore perspicuum est testimonium in Sermone LXXI, num. 15. “Jam enim disputante me longius, inclinata est dies”. At satis minutiarum, quæ tamen huic loco non male conveniunt.
[250] Ad quintum, quod supra attigi, quo videlicet anno & cur sermones illi fuerint interrupti, [quo item anno, & cur fuerint interrupti.] responsum accipe ex eorum editore: Sermones, ait, omnino quatuor & viginti absolverat Bernardus anno MCXXXVII: quo anno in Italiam ad componendum schisma profectus est. Inde reversus anno sequenti, ad opus intermissum denuo se recepit, Sermone XXIV repetito cum alio exordio & alia clausula: ex quibus nata est illa, de qua suo loco agemus, lectionis diversitas. Sermones autem sexagesimum quintum & sequentem, qui ab expositione istius versus, Capite nobis vulpes parvulas, incipiunt, composuit Vir sanctus adversus Colonienses hæreticos, occasione epistolæ ad se scriptæ per Evervinum præpositum Steinfeldensem: quam epistolam idcirco duobus illis Sermonibus præfigere visum est. Denique Sermo octogesimus habitus est post concilium Remense, anno MCXLVIII, præsente Eugenio, celebratum, in quo damnatus est error Gilberti Porretani episcopi Pictavensis, prout Bernardus ipse in eo Sermone commemorat.
[251] Ad sextum quod spectat, de Operis prædicti exemplaribus Mss., [Eorumdem exemplaria Mss.] uti & ad septimum, de ejusdem continuatore, consubi potest Mabillonius loco citato, in quo agit de numero Sermonum; eademque occasione indicat, in codice Vaticano, qui signatus est num. 665, haberi Præfationem, quæ nec in editis, nec in scriptis ullis legitur. Ejus exordium addit; sed illud ibidem legi potest. Nihil in ea Præfatione ad Bernardi stilum aut genium accedit. Præfationi subjunguntur Sermones tantum LXXXIII, sub hoc titulo: “Incipit expositio beati Bernardi Clarævallensis abbatis in Cantica Canticorum”. Titulum hunc aliter in aliis codicibus notari, observat. Deinde Expositio, ait, ista desinit in caput tertium Cantici, ad hunc versum: In lectulo meo quæsivi per noctes, a quo Gillebertus de Hoylandia, & ipse Cisterciensis Hibernus, eam continuavit usque ad quinti capitis hunc versum: Dilectus meus candidus & rubicundus, editis Sermonibus octo & quadraginta, vir sane Bernardo dicendi gravitate & pietate non multum inferior. Conantem vero ulterius explanando progredi mors ex humanis abstulit, veluti huic indignata, si Sixto Senensi credimus, quod interruptum a se Bernardi laborem iterum continuare, & ad finem deducere velle auderet. Fallitur Sixtus, qui Bernardi opus ULTIMO VITÆ SUÆ ANNO incœptum dicit. Gilleberti Sermones in tomo sequenti adducemus. Ita ille. Præter hanc, uti pergit, expositionem Bernardus aliam breviorem dictavit Guillelmo S. Theoderici abbati, uti Guillelmus ipse testatur in libro primo de ejus Vita cap. XII; apud nos cap. 6. Sed commodior erit de hac dicendi locus in tomo quinto, ubi compendiosam in duo priora Cantici capita ex Bernardo commentationem referemus.
[252] Restat octavum hujus materiæ punctum, de quo acturum me spoponderam superius, [& elogia] quodque in laudatissimi hujus Operis dignitate ac elogiis consistit. Ejusdem editor in sæpe dicta Præfatione hisce illud laudibus extollit: Cum omnia sancti Bernardi opera solidæ pietatis ac doctrinæ succo referta sunt, tum duo præcipue apud omnes in pretio esse debent, nimirum libri de Consideratione, & Sermones in Cantica Canticorum. In illis siquidem libris, quidquid sanctius in sacris Litteris, & in conciliis; quidquid salubrius in scriptis veterum Patrum, & in decretis Pontificum ad regimen Ecclesiæ præscribitur; id omne sub eleganti compendio comprehensum habetur. In his vero Sermonibus, quæcumque per alia sancti Doctoris Opera ad mores informandos, & ad pietatem accendendam; quæcumque de vitiis & virtutibus, atque de tota vita spirituali respersa sunt; in his, inquam, Sermonibus hæc omnia solidius ac sublimius pertractantur, & ex mysticarum allegoriarum involucris ac figuris, totius perfectionis eruuntur arcana, non minus jucundo atque utili, quam sublimi modo: ita ut hi Sermones quasi castæ quædam piorum hominum deliciæ censendæ sint.
[253] [Operi isti merito data.] Jucundum atque utilem hunc scribendi modum appellamus: hæc enim est, teste ipso Bernardo, “miranda prorsus & miseranda humanarum conditio animarum (ut) licet tam multa foris ingenii vivacitate percipiant, egeant omnino figuris & ænigmatibus quibusdam corporearum similitudinum, ut ex visibilibus & exterioribus possint vel aliquatenus invisibilia atque interna conjicere”. Quod quidem his in Sermonibus præclare omnino præstatur. Postea vero Mabillonius coronidem imponens suæ Præfationi in Cantica, de quibus, inquit, quid sentiret Guerricus abbas Igniacensis, & ipse sancti Doctoris discipulus piissimus, aperit in Sermone III de sanctis Petro & Paulo, qui cum aliis habetur in tomo VI: “Magister noster, ille interpres Spiritus sancti, de toto illo carmine nuptiali loqui instituit, spemque nobis dedit ex iis, quæ jam edidit, quia si perveniret ad locum, de quo quæritis, Donec adspiret dies, et inclinentur umbræ, umbras ipsas ponet in lucem intelligentiæ; quod dictum est, vel erit in tenebris, nobis dicet in lumine”. Hæc Guerricus. Nec præterierim quæ scribit Manricus ad annum Christi 1135, cap. 6, num. 10: Hoc illud Opus Bernardi Patris est, quod, cum aliorum negotiis impeditus, si tamen aliena ab ipso, quæ charitatis, & tandem morte præventus, non perfecisset; vel magnus ille totius Ecclesiæ sol, doctrina pariter & puritate vitæ angelus, atque Angelicus Doctor divus Thomas recusavit perficere, quasi diffidens a se posse adæquari Sancti dulcedinem. Unde & rogatus a Fossæ-novæ fratribus, ubi & extremum Deo spiritum reddidit, respondisse fertur: “Date mihi spiritum Bernardi, & ego perficiam Opera Bernardi”.
§ XXIV. Novus Ordo Bernardi consiliis in Anglia institutus; vaticinia; miraculum; iter Romanum contra schismaticos; felix rei successus.
[Ordo Semprimghamensis in Anglia, consulto Sancto, instituitur:] Auctor Annalium Ordinis Cisterciensis ad annum Christi 1135, cap. 8, num. 8, scribit de novo Ordine in Anglia S. Bernardi consiliis instituto, ita memorans: Per idem tempus consiliis Bernardi Patris, quem consultum adivit ipse, qui condidit, fundatur Ordo Semprimghamensis in Anglia, auctore Gilberto de Semprimgham, viro sanctissimo, & quem virginibus maxime instruendis spiritum cælestem accepisse, ipse etiam profectus comprobavit. His addi possent, quæ ibidem, & num. 9 ac seqq. ad pleniorem hujus rei notitiam afferuntur; sed, ne longiores simus, eo lectorem mittimus, atque hinc transimus cum Manrico ad annum Christi 1136: ubi cap. 3 num. 1, nobilem sancti Abbatis prophetiam contexit in hunc modum: Hic idem annus Clarævallensibus Pontigniacensibusque tristis & lætus majoris inter fratres Bernardi natu morte fuit. His, quia ditati exuviis corporis sancti; illis, quia orbi, quippe morbo præventus Pontigniaci, ne in Claravalle haberet sepulturam, juxta Patris Bernardi prophetiam, præbuit se ipsum obedientem etiam in morte. Verum quæ prophetiæ occasio extiterit, tristis, sed nimium vera simul, cum ipso gloriosi viri transitu auctor Exordii magni scriptum reliquit. Textum sic recito ex editione Tissierii distinctione 2, cap. 10: Cum audisset aliquando Vir Domini, Abbas videlicet sanctus noster, quemdam de filiis suis spiritualibus, virum bonum & religiosum, missum ab eo in Normanniam, desperata ibidem ægritudine laborantem; decrevit mittere, & reducere eum ad se, ut devotus frater in nidulo suo moreretur, & desiderata sibi sepultura non privaretur. Verumtamen unus de fratribus ejus carnalibus, nomine Wido, nitebatur huic obviare consilio: quia cum esset unus ex provisoribus Clarævallis, intendebat, ut credo, parcere sumptui & labori.
[255] Qui cum pertinaciter ejusmodi persuasioni insisteret, [Widonem extra Claramvallem, prædicit moriturum; mortuum item dicit, & in gloria esse:] dixit ad eum beatus Bernardus: Numquid major cura est tibi de pecunia vel jumentis, quam de fratribus tuis? Quia ergo non vis, ut fratres nostri nobiscum requiescant in Valle ista, nec tu ipse requiesces in ea. Et factum est ita. Nam idem Wido, quamquam alias vir bonus & religiosus esset; tamen ut sermo Sancti impleretur, non est consummatus in Claravalle; sed apud Pontiniacum, præventus ægritudine, lecto decubuit, ibique, disponente Deo, terminum vitæ, & locum sepulturæ accepit. Neque Vir sanctus prænuntiavit dumtaxat morituri extra Claramvallem fratris Widonis seu Guidonis sortem; sed etiam annuntiavit mortuum, si vera sunt, quæ ex Brito narrat Manricus num. 3: Instantem, ait, jam absentis fratris transitum revelatum Bernardo … Arnoldus apud Britum testis existit: tum cunctis filiis injunctam orationem, qua animam egredientem prosequerentur: verum & statim ab ea cessare jussos, nec pro Guidone orare; sed Guidonem apud Deum pro ipsis intercessurum. “Fratres (inquit) rogate Guidonem, ut oret pro nobis, tempus & locum sortitum, ut possit facere”. Hæc gesta refert Arnoldus in Claravalle, dum Pontigniaci carnis vincula exuens, mortalem vitam Guido cum morte vitali in melius commutaret. Hæc e Brito Manricus; quem tu lector, si vis, consulere potes lib. 4 cap. 7. Vellemus enimvero, ut hoc factum ab Ernaldo biographo sæpissime citato perhiberetur, quo certius nobis de eo constaret. Ad prædictum annum cap. 7 tractat Manricus de Albæripæ, vulgo Auberive, cœnobii initiis, fundatore, ac situ; & eadem occasione transit ad narrationem miraculi, ibidem a sancto Patre facti; quod videsis apud Gaufridum in ejus Vita apud nos lib. 4 cap. 5.
[256] [ut rebus afflictis ob schisma in Italia denuo succurrat,] Deplorando Ecclesiæ statui in Italia subvenit sanctus Abbas, & consueta sua dexteritate & auctoritate sedavit grassantem ibidem tempestatem adversus Christi Vicarium. Rerum ab eo gestarum synopsim ob oculos ponit Manricus ad annum 1137, cap. 1, num. 1 ita scribens: Dulcissimum sponsi epithalamium Bernardus pater per quietem meditabatur, & jam tribus vigintique Sermonibus quatuor primos prioris capitis versus ferme absolverat: cum, ecce, sub initium præsentis anni, Christi nimirum MCXXXVII, iterum in Italiam transalpinat, diutino bello finem tandem impositurus. Laborabant Campania & Apulia sub Anacleto, Rogerio Siculo non solum favente; sed eo velut pietatis quæsito titulo (is hominum mos est) Ecclesiæ terras sacrilege occupante. Quin etiam magnum illud, præclarumque occidui monachatus caput, Casinus mons, Romanæ Ecclesiæ pars non contemnenda, unde tot veri Pontifices prodierant, tunc a vero Pontifice deficiens, Rogerii metu an amore quis definiat? ad Anacletum proterve declinaverat, & Senioreto abbate de medio facto, substitutum Rainaldum sibi præfecerat, ordinatum ab ipso, eoque partes ejus promoturum. Denique Romam Anacletus possidebat: cujus ut proceres jam starent pro Innocentio; at vulgus pervicax, seu priorum criminum conscium, seu spe melioris fortunæ sub rebus turbidis, quæ perditissimos quosque manere solet, pertinax magis, quam fidum permanere, ut non pro illo, at contra Innocentium stare cognoscebatur. Hæc de statu rerum Manricus.
[257] [ab Innocentio PP eo evocatur;] Rationem vero temporis ita probat num. 2: Ergo rebus afflictis solatium unicum Bernardus nomine omnium vocatus est, idque statim sub initium intrantis anni; quippe anto Pisas desertas ab Innocentio, quem mense Martio inde discessisse Falco Beneventanus memoriæ prodit in suo Chronico: “Anno, inquit, MCXXXVII, & octavo anno Pontificatus Domini Innocentii, mense Martio, quinta decima Indictione, prædictus Apostolicus Innocentius, qui tunc Pisis morabatur, consilio communicato, de civitate Pisana ad civitatem Viterbium advenit, præfatum imperatorem alloquuturus”. Hæc Falco de Pisis desertis ab Innocentio. Bernardum vero ab eo ante vocatum, quam Viterbium abire deliberasset, argumento est idemmet Innocentius Pisis quæsitus, nec tamen jam inventus, ut mox videbimus. Virum autem sanctum, ut rebus Ecclesiæ tam calamitosis suppetias ferret, Apostolica auctoritate advocatum fuisse, testatur Ernaldus in ejus Vita lib. 2 cap. 5 in principio: Interea, ait, litteræ Apostolicæ Virum Dei vocant, &, ut adsit laboranti Ecclesiæ, supplicant Cardinales. Intermittuntur studia, & quæ modo continua erant, interpolatis discursibus resumuntur. Nulla vacatio superest: Servus Dei aut orat, aut meditatur, aut legit, aut concionatur.
[258] Videns igitur excusationes frustra expendi * [& necesse esse obedire mandatis, [miræ dæmonis adversus eum machinæ:]] convocatos a multis partibus fratres, diu profundeque suspirans affatur paterna oratione, qua felicem suscipiendi itineris successum commendat eorum precibus &c., prout videre datur loco allegato. Hæc itaque dicens, & benedicens, flentibus universis discessit, & cum multa reverentia ubique susceptus demum Romam pervenit. Brevissime, ut vides, laudatus biographus Sancti iter perstringit, nihil memorans de comite in via, de mora Viterbii nihil: utrumque supplebitur aliunde, dum nonnulla prius retulero ex Annalibus Cisterciensibus ad dictum caput 1, num. 4, ubi eorumdem conditor, Interim, inquit, adnoto, traditione & frequentibus picturis, quam veterum testimoniis compertius fore, cum sanctus Pater Alpes transiturus currum conscenderet, dæmonem invidentem Ecclesiæ paci, quæ ex ejus adventu sperabatur, confregissc rotam, retardando, qua posset, cœpto itineri, aut sancto Viro, si posset, præcipitando. Tum vero ipsum prophetiæ spiritu plenum, & nihilominus consilii & fortitudinis, potenter imperasse fractori dæmoni, ut se ipsum in rota substitueret, rotandum pariter, currumque laturum. Sic factum fuisse, ut idem promoveret iter, qui retardabat, & qui ultro euntem impediebat, portaret coactus, irrisui simul exemploque futurus. Extant picturæ antiquæ recentesque typis Romæ mandatæ, ex quibus neoterici Perales lib. 2 cap. 16, Montalvo & alii hausere. Valeat hæc historia quantum potest. De itinere autem hæc subjungit idem Annalista;
[259] Avulsus dulcissimus Pater a suis filiis, Pisas primo, [quædam an Romæ acta,] unde vocatus fuerat, petiit, reputans se inventurum ibidem summum Pontificem: ubi autem cognovit inde profectum, abeuntem Viterbium usque secutus est, ibique ab eo, & cunctis Cardinalibus honorificentissime susceptus. Porro autem cum convenisset Pontifici cum imperatore rem totam armis agere, & divisis agminibus inde Campaniam hinc Marchiam expugnare, ut tandem Urbis facilius potirentur; Abbas sanctus alia via rem aggrediendam censuit Romæ, ut perhibet Ernaldus; non Viterbii, ut Manricus. Etenim postquam citatus Vitæ scriptor num. 131 dixisset, Sanctum Romam pervenisse, continuo subdit ista: In cujus adventu tam dominus Papa quam fratres * lætati sunt, & communicatis cum eo consiliis, secundum rerum proventus, & statum causarum, Abbas alia via aggreditur, nec in curribus, nec in equis spem ponens, sed colloquia quorumdam suscipiens sciscitatur, quæ sit eorum facultas; qui fautorum animi; utrum errore an malitia seducti tantum scelus protrahant & protelent &c.; quæ legi pluribus possunt apud Ernaldum eodem cap. 5. Manricus, istorum parte recitata, Placuit, ait, sanctum Doctorem Romam mitti, ad Innocentium, quos posset, reducturum. Superiora itaque Viterbii sunt acta, si audiamus Manricum; Romæ, si Ernaldum. Sed hujus sententia non videtur mihi tam probabilis, quam illius, tum propter ea, quæ de Pontifice Innocentio Pisis Viterbium profecto jam præmissa sunt ex Falconis Chronico, tum propter testimonium ipsiusmet S. Bernardi, qui sermone 26 in Cantica volumine 1 Operum editionis Mabillonianæ col. 1359 sic memorat, obitum fratris sui Gerardi lugens:
[260] [an Viterbii,] Recordor, Domine, pacti mei, & miserationis tuæ, ut magis justificeris in sermonibus tuis; & vincas, cum judicaris. Cum pro causa Ecclesiæ anno præterito Viterbii essemus, ægrotavit ille, & invalescente languore, cum jam proxima videretur vocatio, ego ægerrime ferens comitem peregrinationis, & illum comitem in terra relinquere aliena, nec resignare his, qui mihi eum commiserant, quoniam amabatur ab omnibus, sicut erat amabilis valde; conversus ad orationem cum fletu & gemitu, Expecta, inquam, Domine usque ad reditum. Restitutum amicis tolle jam eum, si vis, & non causabor. Exaudisti me, Deus: convaluit: opus perfecimus, quod injunxeras: redivimus cum exsultatione reportantes manipulos pacis. Hinc sequitur primo, ut fuerit Viterbii sanctus Pater, & aliquam ibi moram traxerit; nec unam dumtaxat; sed duplicem & primam quidem anno MCXXXIII, teste epistola 151; alteram anno MCXXXVII, cujus hic mentio, sicut observatur in notis ad dictum Sermonem; qui Col. habitus signatur anno MCXXXVIII; epistola vero 151, quæ dirigitur ad Philippum Turonensis ecclesiæ invasorem *, anno Christi MCXXXIII, col. 154. Sequitur secundo, ut in itinere Italico posteriore Vir sanctus comitem sibi adjunxerit dilectissimum sibi fratrem Gerardum.
[261] [ubi bis fuit.] Iter hoc a priore non secrevit Manricus num. 6; unde accidit, ut res diversi temporis, in unum idemque tempus conflarit, uti constat ex ejus ibidem verbis: Dum Bernardus Viterbii morabatur, contigit Philippum Turonensis ecclesiæ pseudo-electum (Decesserat enim Heribertus anno proximo, & Philippus antecessoris ipsius nepos per vim intrusus, eamdem sedem adolescens occupaverat) contigit, inquam, Philippum Romam petere, a pseudo-Papa ordinandum pseudo-episcopum, eoque ab Ecclesia Catholica præcifum, juvenem alias Bernardo familiarem, & multis animi dotibus illustrem: ad quem, cum Romæ esse comperisset, brevem sed acrem scripsit epistolam, nec minus dulcem atque amoris affectu plenam; cujus exemplum continuo ibidem recitatur, exstatque apud Mabillonium columna 154 citata. Quod autem epistola ad Philippum data non spectet ad annum Christi 1137, sed ad annum 1132 retrahi debeat, conficitur e notatione Mabillonii ad epistolam 150, Innocentio PP. inscriptam, in qua sanctus Doctor habet ista: Revixit, ut aiunt, Gisleberti spiritus in Philippo, ipsius plane & nepote carnis, & hærede ambitionis. Audiatur nunc Mabillonius: Gislebertus seu Gilbertus decessor fuit Hildeberti, qui anno MCXXV ex cathedra Cenomanensi in Turonicam translatus est, ut ad epistolam 122 notavimus. Eo mortuo Philippus, Gisleberti nepos, malis artibus sedem invadens, favente Anacleto, huic epistolæ occasionem dedit, & sequenti, quæ prior scripta est.
[262] [sanctus Pater,] Philippo cedere coacto Hugo canonice suffectus. Lege Analectorum, quæ ipse Mabillonius vulgavit, tom. 3, pag. 338. In notis autem ad epistolam 122, a dicto Hildeberto ad Bernardum scriptam, sed hoc ordine inter Bernardinas collocatam, hæc observantur: Hildebertus, hujus epistolæ auctor, Cenomanensem ecclesiam rexit ab anno MXCVIII, ad annum MCXXV, quo in metropolim Turonensem mortuo Gisleberto suffectus est. Id constat tum ex Orderico Vitali in libro 10 ad annum MXCVIII, tum ex Actis episcoporum Cenomanensium, in tomo 3 Analectorum editis: ubi Guido, ejus in sede Cenomanica successor, post longas altercationes anno MCXXVI consecratus memoratur. Turones rexit annos tantum sex cum totidem mensibus. Sic enim habent Acta prædicta, quibus apographum_Chesnianum consentit, atque Johannes Maanus in Metropoli Turonensi, immo etiam Ordericus ad annum MCXXV, pag. 882: ubi Hildeberto fere VII annos archiepiscopatus tribuit. Non ergo pervenit Hildebertus ad annum MCXXXVI, ut in Gallia Christiana legitur: sed mortuus est anno MCXXXII, quo anno utique Johannes Maanus ejus obitum reponit. Tria itaque ex dictis consectaria sequuntur. Alterum, ut Vir sanctus bis, ac diversis annis moratus fuerit Viterbii: alterum, ut Manricus utramque moram confuderit: tertium denique, ut epistola, quam idem Sanctus scripsit ad Philippum, anno Christi 1133 restituenda sit, sicut ostendebat Mabillonius. At nos Sanctum Viterbio discendentem revisamus.
[263] Inter hæc, prout refert Manricus num. 7, [qui Romæ comprimit rebelles.] cum Gerardus convaluisset, Bernardus Pater confestim Viterbium deserit, & Romam scandens, convenire singulos, congregare universos, auctorem schismatis Petrum detestandum, Innocentium sequendum cunctis ingerere, unitatem Ecclesiæ prædicare, scindentes arguere, excusationum effugia penitus claudere &c. At quæ rebelles velamenta prætexerent, & quas Sanctus rationes illis objiceret ad revelandam debellandamque perfidiam, Bernardus (immo Ernaldus) Bonævallis abbas his narrat verbis: quæ vide apud nos cap. 5. Verum quanta fuerit in Oratore dicendi vis, quanti in rebellibus ex potenti ipsius sermone motus animorum, quantus obitæ a Viro sancto apud Romanos legationis fructus pro Ecclesia Dei, perspicuum est ex laudato biographo, qui rei eventum sic memorat ibidem num. 132: Auditis his aliisque Viri Dei sermonibus, defluebant a Petro, & quotidie partis illius dissociatis agminibus, vincula rumpebantur: ipsius quoque Petri animus tabescebat, quia se quotidie minui, Innocentium vero crescere minime dubitabat &c.
[Annotata]
* al. obtendi
* i. e. Cardinales
* al. electum
§ XXV. Quæ apud Casinenses gesta dicuntur, præsente S. Bernardo, partim sunt falsa, partim verosimilia; corporis ejus infirmitas, ac desiderium revertendi ad suos.
[Gesta illa] Eminentissimus Cardinalis Baronius ad annum Christi 1137 exposito schismaticorum statu in urbe Romana, asserit num. 5 Sanctum nostrum ibidem diu moram magno proventu Catholicorum protraxisse. At si vera sunt, quæ habentur apud Petrum Diaconum, istius temporis scriptorem, in Chronico Casinensi, fuisse eum in Campania mense Julio, atque in Monte Casino functum munere legati oportet. Scriptor Annalium Cisterciensium ad annum mox signatum, cap. 2, num. 1 & 2 refert, a Casinatibus, Anacleto & Rogerio ante addictis, vocatum fuisse Lotharium, per quem Ecclesiæ reconciliarentur; addens, quæ apud Casinum hic gesta sint, a Falcone, cujus Chronicom Beneventanum citarat, omissa, atque a solo Petro memoriæ prodita, seu vulgata ejus nomine. Fatetur quidem Manricus, hæc esse, vera, aut saltem verosimilia, de quibus legi potest prædictus Petrus in Chronico Casinensi libro 4, cap. 107, & seqq., a pag. 563 novissimæ editionis, quæ exstat inter Rerum Italicarum scriptores, Mediolani excusos, tomo 4 una cum notis, quibus illud Chronicon illustratur. At quæ in præsentia Lotharii gesta feruntur, sicut pergit ibidem Manricus, quia a vero nimium videntur exorbitare, ne qua in parte nobis imputari possint, ejusdem Petri verbis placet scribere. Nisi quod tamen prius animadverto, quicumque fuerit ejus historiæ auctor, ultra alios errores, de quibus infra, annum etiam incertum elegisse; neque solum incertum; sed repugnantem; quippe sequentem MCXXXVIII: in quo Innocentius Romam jam reversus, Lotharius vel a Roma etiam discesserat.
[265] [apud Casinenses,] Auctoris autem verba deinde recitat e Chronici Casinensis libro 4, cap. 110, quæ in designata editione Mediolanensi notantur lib. 4 cap. 109; sed nos illa hic e textu apud Manricum contrahimus in pauciora, ex eisdem delibantes, quantum in rem nostram sit satis: In nomine Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi, anno ab Incarnatione ejus MCXXXVIII, Indictione prima, septimo Idus Julii, anno imperii Lotharii cæsaris septimo *, residente eodem invictissimo principe ad Aquas Pensiles, considente etiam Peregrino patriarcha Aquileiensi, cum archiepiscopis, episcopis, abbatibus quam plurimis, causidicus pro Romana Ecclesia directus est Girardus Cardinalis, tituli sanctæ crucis, & Guido Cardinalis, qui ambo Romani postea fuerunt Pontifices; atque inter alios, qui ibidem nominantur, signatur Robertus * Clarævallensis abbas.. Ex parte vero Casinensis ecclesiæ auditores fuere Henricus Dux, imperatoris gener, Conradus Dux, ac plures alii, quorum nomina ibidem exprimuntur. Facto itaque silentio imperator dixit: Non modo præsentium & temporalium, verum futurarum æternarumque rerum in hoc conventu discussio erit. Nos quoque vestigia prædecessorum nostrorum sequentes, dignum duximus huic interesse concilio, & eorum, quæ dicentur, librare momenta. Hæc ex dicto Chronico apud Manricum; varias autem lectiones, quæ sunt in editione Mediolanensi, non pono, præterduas.
[266] [prout circumferuntur,] Acta istius consessus tamquam spuria castigans Manricus num. 4 & 5, Quibus, ait, plane videas indignam prorsus Ecclesia Romana, cæterarum omnium capite, cum peculiari membro concertationem, indignum litigantibus tribunal, sæculare ecclesiis & ecclesiasticis. Denique indignum Innocentio Papa factum, qui Cardinales, qui Bernardum legaret ad hoc negotium, ut vel ex his falsitatis arguatur, quicumque scripsit. Quin & Robertus (sive Norbertus, ut habet editio Mediolanensis) abbas Clarævallis non minus arguit figmenti suppositionem. Subjicit statim disputationis seriem prolixe continuatam per dies quinque, inter Girardum Cardinalem, & ipsum Petrum, hunc defensorem ecclesiæ Casinensis, illum Romanæ. Disputationis præcipuus scopus fuit, an Casinenses, abjurato Anacleto, Innocentio obstringendi forent per sacramentum. Addita quæstio de electione abbatis, & quid juris haberet in eam Vicarius Christi. Subdit Petrus sicut pergit Manricus num. 6, secundam disputationem cum monacho Cistellensi (sic ipse vocat) protractam diebus tribus, in qua adversario, ut apparet, sibi ficto, facile potuit voti compos evadere. Hanc disputationem secundam Annalibus suis inserit Manricus eodem num. 6, & sequentibus; sed nos nullam hic damus: utramque acri censura perstringit Baronius ad annum Christi 1138, num. 14. Proferamus ejus verba:
[267] Acta de disputatione Cardinalium cum ipso Petro coram Lothario imperatore, [laborant] ab aliquo pro arbitrio concinnata, cum multipliciter arguantur falsitatis, indigna putamus, quæ Annalibus intexantur. Ita Deus mentienti resistit, ut, quamvis vafer & callidus sit, qui orditur telam mendacii, ejus obscuret veluti fascino intellectum, ut videre non sinat, quæ aliis sunt perspicua, ut sic inde possit redargui falsitatis. Ex mox, recitato istorum actorum exordio, ita prosequitur idem Baronius num. 15: Locus autem iste, qui dicitur ab auctore ad Aquas pensiles, ubinam fuerit, ab eodem superius asseritur lib. 4 cap. 109 (in editione autem novissima Mediolanensi cap. 108) nempe fuisse prope Melphim. Ait enim: “Monachi accelerare fugam contendentes, Melphim primo, inde ad lacum Pensilem (in dicta editione pag. 565 vulgo Lago pesole vocatur in notis) ubi omnis imperatoris exercitus cum Innocentio Papa consederat, advenerunt”. Ibi vero contigit adesse imperatorem non hoc anno, sed superiori, quo descendit cum exercitu in Apuliam, ut suo loco superius est demonstratum auctoritate scriptorum ejusdem temporis. Quomodo ergo a Petro præsens annus, & anni præsentis Indictio ponitur, & certa dies consignatur mensis Julii ejus anni, quo nec imperator, nec Pontifex fuere ad Aquas Pensiles; sed Romæ eo tempore degeret Innocentius, & imperator Lotharius jam ab Urbe recessisset versus Galliam Cisalpinam?
[268] Præterea quisnam ibi ponitur Robertus abbas Claravallensis interfuisse una cum Cardinalibus publicæ disputationi: [totrebus] cum non alius, quam sanctus Bernardus fuerit hoc tempore abbas Claravallensis? Insuper quomodo passurus fuisset Innocentius, Lotharium imperatorem præfuisse judicem inter Cardinales & monachos Cassinenses, qui (ut vidimus) maxime indigno animo tulit, eumdem audisse causam monachorum inter se dissidentium? Hæc sunt, & alia, quæ arguant, eadem illius affixa acta esse penitus commentitia, sicut sunt magni dedecoris schismaticorum monachorum illorum, qui contra Romanam Ecclesiam eo modo disserere tanta procacia proponantur. Sic igitur acta illa non anno Christi signanda erant trigesimo octavo post millesimum centesimum; sed trigesimo septimo: non Indictione prima, sed decima quinta: non anno septimo Lotharii imperatoris, sed quinto, & in aliis castiganda, ut diximus. Hactenus Baronius: cujus censuræ hæc adjungit inter alia supra indicatus Historiographus Cisterciensis num. 9 dicens: Quibus addi posset, quisnam Cistellensis ille fuit, tantæ tunc apud omnes æstimationis, cui causa publica defendenda committeretur, tam minimæ, ut anonymus existeret, ignotus etiam ei, quem impugnabat? Anne Bernardus, quem, ne iterum falso nominaret, maluit omittere? At Bernardus non eminus adstaret, quem Pontifex, quem imperator venerarentur, quem assidentem inter Cardinales orbis adspexit. Sed neque vocandus ad conflictum foret, si non conflictus illi committendus &c.
[269] [sublestæ fidei,] Atque hæc quidem sunt gravamina, quibus acta in Monte Casino tamquam spuria ac commentitia traducuntur ab utroque isto scriptore: sed narrationem Petri Diaconi auctor Excursus historico-juridici, qui in editione Mediolanensi intexitur ejus Chronico pag. 566 & sequentibus, fuse & operose conatur defendere contra accusationes Baronii ac Laureti; quibus quomodo respondeat, ibidem videri potest. Sed illud argumentum, quod hic addam, quodque nec a Baronio, nec a Manrico, nec ab auctore prædicti Excursus video tactum, videlicet tempus, quo Lotharius imperator e vita excessit, maximum videtur habere pondus adversus acta illa in Monte Casino, de quibus est controversia. Argumentum porro illud, a Pagio in Critica Baroniana ad annum Christi 1138 deductum, ego in rem præsentem converto. Sic igitur ibidem memorat num. 6 contra Baronium: Ad num. 12 & seq. Baronius mortem Lotharii imperatoris usque ad mensem Decembrem currentis anni .. differt. Verum Lotharium superiori anno demortuum .. extra omnem controversiam esse debet. Robertus enim de Monte, Dodechinus abbas, Continuator Lamberti Schafnaburgensis, Chronographus Hildensheimensis, & alii passim, Lotharium anno præcedenti demortuum produnt, & Conradum currenti ei successisse, ejus diplomata invicte demonstrant. Fundamentum Baronii anno sequenti evertemus; quo etiam diplomata illa memorantur num. 3. Pergit Pagius dicto num. 6:
[270] [ut merito apocrypha] Falco in Chronico ad annum MCXXXVII ait: “Hoc anno prædictus imperator .. mortuus est in partibus Tusciæ” Quæ vero addit Pagius de alio mortis loco, tam non spectant ad præsentem nostram controversiam, quam quo corpus ejus sit delatum, de qua re ibidem agit. De die autem emortuali imperatoris Lotharii scribit ex auctoribus, quos affert, num. 7, nocte inter III & II Nonas Decembris media eum vivere desiisse. Cum vero coronatus fuerit imperator anno Christi 1133, mense Junio (videsis Baronium, & ejusdem criticum) consequens est, ut e vita excesserit anno imperii sui quinto. Quoniam autem argumentum, quod assumere visum est contra consessum Casinensem, positum est in ratione temporis, Baronius quidem alias notas chronologicas rebus in eodem actis adaptat, ut modo retulimus; sed ex morte imperatoris enervare illa haud potuit, quia eam innectit anno 1138; nec potuit Manricus, qui hunc annum eidem assignat cap. 7 ad annum 1139. Sed dispiciamus, quidnam respondeat auctor Excursus historico-juridici pag. 567 ad argumentum Baronii, a ratione temporis petitum: Primum, inquit, criminatur errorem anni, & subinde Indictionis. Atqui male actum foret de historicorum fide, si ejusmodi leviora errata cæterorum veritatem infuscarent, ac detererent. Ulterius. Codex noster manu exaratus, unde hæc sumpta sunt, non legit anno septimo imperii Lotharii, ut perperam editio Veneta, quæ fucum fecit Baronio; sed ANNO SEXTO, qui signat Christi trigesimum octavum.
[271] [& falsa reputari debeant.] Sed reponere poterunt emunctioris naris critici primo, errata chronologica in documentis historicis infuscare & suspecta reddere reliquorum veritatem, quando aliæ difficultates eisdem inspersæ occurrunt, quæ eodem faciunt. Secundo, correctionem chronologicam in citato Excursu adhibitam, nihil valere, uti liquet ex anno emortuali imperatoris Lotharii, cui Conradus anno 1138 successit. Tertio, se non concipere, quo pacto in litigiosam illam scenam Lotharius tamquam ejusdem præses induci a Petro Diacono potuerit septimo Idus Julii, anno imperii sui septimo, vel si vis sexto, qui sextum imperii sui annum numquam vidit, nedum diem illum, anno videlicet dimidio, & quod excurrit, eisdem præmortuus; A Petro, inquam, Diacono, rei gestæ non tantum spectatore & teste, sed præcipuo, ut volunt, actore ejusdem ac patrono. Quarto, si altercatio ista vere a Petro scripta, & ei non adscripta ab alio (vide Excursum pag. 570) qui concipi possit, ita ab eo scriptam, ut tam craße impegerit in chronologiam: quomodo item nomini Bernardi aliud supposuerit? Verum inter accusationes supra assignatas, & earum apologiam in Excursu, arbitrum me non interpono conferendo simul objecta & responsa omnia, ne longius abeam: hoc dico, mihi non videri certo evinci, Petrum Diaconum concertationis Casinensis sæpenumero jam indicatæ genuinum esse auctorem, eamque hoc modo, quo fertur, vere fuisse habitam, atque adeo S. Bernardum eidem interfuisse: cujus causa tam diu a nostro instituto jam defleximus. At sive ibi, sive alibi tunc moratus fuerit, non in otio vixit, sed in negotiis Ecclesiæ Catholicæ promovendis, urente ipsum igne Spiritus sancti, qui non poterat quiescere. Quidquid itaque sit de dicta altercatione, legitur sanctus Abbas apud Casinenses fuisse alia occasione atque alio tempore.
[272] Compertum est, ait Manricus ad annum 1137, [Nonnulla, quæ narrantur a Sancto apud eosdem facta, sunt verosimilia;] cap. 3, num. 1, Casinates.. Innocentium, abjurato Anacleto, suscepisse, obedientia firmata per juramentum, quod præsentibus utriusque curiæ proceribus, primum omnium abbatem emisisse, ex Petro refert Diacono, quem citat lib. 4, cap. 116. In novissima vero editione lib. 4, cap. 15 factum narratur: secuti deinde monachi, prout ibidem invenies, & cap. 118. Addit Manricus num. 4: Quod vero attinebat ad electionem Rainaldi abbatis; ne vel ea sine Benedicti filiis agitaretur, Bernardo examinanda commissa est, duobus Cardinalibus adjunctis, Haimerico & Girardo, qui firmandam infirmandamve decernerent, semel decretam aut everterent aut conservarent. Res utrimque discussa diu fuit. Verum cum irritam tandem intellexissent, quo negotium maturiori judicio suaviorique, nec sine integra audientia partis exequerentur, inquit idem Annalista, memorat ex Petro Diacono, quidnam actum fuerit in hac causa. Editio Mediolanensis lib. 4, cap. 119, pag. 583 sic habet: Illucescente vero diluculo, Aymericus Diaconus Cardinalis, & cancellarius Romanæ Ecclesiæ, & Gerardus Cardinalis sanctæ Crucis, & Abbas Clarevallensis ab eodem Papa transmissi sunt, qui prædictum Raynaldum examinarent, & juxta canonum sanctionem ab abbatiæ regimine sequestrarent. Et post alia in hoc negotio actitata, quæ deinde narrantur; cap. 122, pag. 595 hæc exstant: Sequenti autem die iterum ad monasterium ascendentes in capitulo resederunt, in quo post peractum ab Abbate Clarevallensi sermonem, Cardinales auctoritate Apostolica eidem Raynaldo Casinensem abbatiam interdixerunt &c. Hisce itaque rebus gestis non sine dicendi auctoritate S. Bernardus interfuit, si sint genuina prorsus ac sincera, quæ apud Petram Diaconum leguntur.
[273] [infirma ejus valetudo abbatibus indicata, ac desiderium redeundi ad suos.] Rebus apud Casinum ita dispositis, prout narrat Manricus num. 5, & debellatis per Campaniam urbibus, quas sibi & Anacleto Rogerius per vim subdiderat, cum Innocentius versus Romam iter pararet, infirma alias Bernardi valetudo ultra consuetum viribus defecta, exhausta laboribus, solo spiritu corpus sustentabat. Extat epistola illius hoc anno scripta ad abbates Cistercii congregatos, quæ moribundum hominem depingit. Argumentum epistolæ intellige ex titulo, qui eidem præmittitur: Hos nimirum abbates laborum & dolorum suorum conscios esse desiderat, excusans forte hoc pacto absentiam suam. Optat sane non peregre, sed inter suos mori. Est inter alias Bernardinas ordine centesima quadragesima quinta, proferturque in editione Mabillonii a col. 150, ubi signatur scripta circa annum, in quo versamur; 1137.
[Annotata]
* Edit. Mediol. sexto
* Edit. mediol. Norbertus
§ XXVI. S. Bernardus ab Innocentio PP. missus ad compescendum Rogerium; clades a Viro sancto ei prædicta, & cælitus impetrata; mitigatus ejusdem animus; acta in causa schismatis, & eorum adjuncta.
[Novi a Bernardo] Pessima quidem vel nulla potius erat sancto Patri valetudo corporis, at non ideo, sicut perhibet Manricus ad an. 1137, cap. 3, num. 6, cessatum a laborando, nec induciæ concessæ defectis viribus. Innocentius, Lothariusque Romam profecti, Doctorem sanctum secum assumpsere, quippe quo sine nihil utrique lætum, nihil prosperum putabant posse contingere. Nec fefellit spes viros alioqui providos. Romæ negotia Ecclesiæ sic promovit, ut paulo post ad suos Clarævallenses non dubitaverit scribere sequentia, quæ sunt in epistola 144: Sed & hac vice quam necessaria Ecclesiæ Dei sit vel fuerit præsentia parvitatis nostræ, dicerem ad consolationem vestram, si non gloriam redoleret. Nunc autem melius est, ut hoc per alios cognoscatis. Hinc intelligi potest, a Viro sancto ita rem communem Romæ fuisse peractam, ut parum vel nihil ibi agendum reliquerit. Pergit Manricus: Sed dum hæc Romæ melius succedebant, iterum in Campania turbata omnia, & civitates Ecclesiæ vendicatæ, rursus amissæ atque expugnatæ, devastatæ, deditæ, ad Anacleti partes revertebantur. Imperatoris discessus Rogerium Ducem, Rogerius cuncta mala secum attulit, solius Bernardi meritis fuganda, quo soli Deo victoria adscriberetur. At quænam mala imperatoris discessum sequuta sint, non aliunde melius, quam ex epistola Guibaldi, novi Casinensis abbatis, ad imperatorem scripta, haurire poterimus. Fragmentum vero illius delibat Manricus e lib. 4 Chronici Casinensis cap. 127; in nova autem editione habetur illa epistola lib. 4, cap. 126; ubi tragica ac pathetica narratione exponitur barbara rerum scena, ac lamentabilis calamitas rabiei plus quam ferinæ, quæ omnem crudelitatis horrendo modo implevit mensuram, quemadmodum singillatim ibidem legi potest. Quid agitur interea temporis in rebus tam deploratis?
[275] At pius princeps, prout pergunt Annales Cistercienses num. 8, [ac graves in valetudine debilissima assumpti labores,] senio & morbis fractus, & morti proximus, non potuit subvenire desertis rebus, & servabatur victoria Bernardo Patri, qua non posset ab alio defraudari. Perfecerat sanctus Doctor in pace multa, & gladio spiritus, quod est verbum Dei, ignea nequissimi adversarii tela extinxerat: at non armato militi oppositus materialem contra Ecclesiæ inimicos ensem vibraverat: non in stragem, non in fugam rebelles egerat, ante conflictum parentes ipsius verbis; sive dimissos post tempus parituros. Ergo ne vel hoc frustraretur victoriæ genere, divina providentia effectum est, ut solus, humilis, pauper & moribundus exercitui victori objiceretur [&] verbis, si posset, Rogerium compesceret *: sin minus, armis, atque illis armis, quæ victa fugataque tunc nihil prorsus auderent contra victores. Baronius solius Innocentii consilium memorat. Ego in Bernardo (epistolam mox referam) imperatoris etiam consensum lego.
[276] En tibi, lector, textum Baronii ad annum 1137, [dum ab Innocentio PP. adversus furentem Rogerii schismatici rabiem] num. 28: At quid auditis his Innocentius Papa? Reipsa expertus, quam vana salus hominis, spe contra spem nitens in tanta desperatione rerum, contra furentes tyranni Siculi impetus, adversus ferociam ultoris & victoris exercitus, unum objecit hominem humilem, sed Dei virtute potentem, qui in fugam converteret sanctæ Romanæ Ecclesiæ victores hostes. Ejusmodi plane novit esse opera Dei, nimirum quod infirma mundi eligat, ut confundat fortia. Sic igitur imperio Christi gladium exertum in defensionem Ecclesiæ, in vagina recondens, ad arma spiritualia Deo potentia se convertit, sumens scutum fidei, eoque omnia tela nequissimi securus excipiens, illæsus lædere adversarium festinavit. Quomodo ista? Audi sanctum Bernardum Clarævallensem abbatem, quem Romæ reliquerat ad reducendos schismate devios ad ecclesiam (ut audivimus superius esse narratum) ad Rogerium tyrannum, spirantem minarum & cædis in omnes, qui essent Innocentii Papæ communionis, pacis nuntium mittit &c.
[277] Porro non solius Innocentii PP. mandato, sed etiam Lotharii imperatoris ac Romanæ curiæ impensissimo rogatu actum hoc esse, [misit, imperatore ac Cardinalibus rem etiam promoventibus.] ipsemet Bernardus videtur indicare in epistola 144 ad suos Claravallenses: Instantissima, ait, postulatione imperatoris, Apostolicoque mandato, nec non Ecclesiæ, ac principum precibus flexi, dolentes & nolentes, debiles atque infirmi, &, ut verum fatear, pavidæ mortis pallidam circumferentes imaginem, trahimur in Apuliam. Jam vero quid in hac Viri magni ad Rogerium legatione peractum sit, exponamus: Primum omnium admonendum putamus, inquit Baronius nuperrime citatus, duas simul legationes confundi ab auctore, qui res gestas sancti Bernardi conscripsit, cum videlicet una cum S. Bernardo missum esse Haimericum Cardinalem Cancellarium affirmat, & ex parte Anacleti Petrum Pisanum itidem Cardinalem. Nam ista de missis ex parte utraque Cardinalibus postea contigerunt, ut ex auctore, qui aderat, & ea scriptis mandabat, Falcone Beneventano, satis evidenter apparet. Missus est ergo primum S. Bernardus; postea vero, petente Rogerio, Cardinales, cum videlicet a Deo humiliatus, verba pacis, quæ contemnebat, audire libenter cœpit. Puncto hoc, quod postea se evolvet, præmisso, rei gestæ historiam enarremus.
[278] [Dum frustra Vir sanctus conatur bellum sedare] Supererat, inquiunt Annales Cistercienses cap. 4, num. 1, ex parte Lotharii Rainulfus dux, Ecclesiæ simul fidelis, & imperio; sed viribus Rogerio longe impar, sicut fortuna. Quippe ille paucos victosque ducebat, indeque timidos, nec aspernantes fugam, per quam suprema pericula evasissent. Hujus copiis & potentiam obtenta præda, & multitudo robur, & animum victoria ministrabat. Ergo ad Rogerium Bernardus Pater missus, quod primum erat, dissuadere bellum, impedire congressus, instillare concordiam, & pacis fœdera sancire solicitabat. Verum audiamus Ernaldum abbatem Bonæ vallis lib. 2 Vitæ, cap. 5, num. 132 hæc enuntiantem: Interea rex Siciliæ Rogerius, qui solus jam ex principibus obedire Papæ Innocentio detrectabat, ad eum mittit, petens ut Aimericum Cancellarium suum, & Abbatem Clarævallensem ad se mitteret; nihilo minus a Petro Leonis idem petens, ut Perum sibi Pisanum a suo latere delegaret .. Mittebat autem in dolo, quia audierat Petrum Pisanum eloquentissimum esse, & in legum & canonum scientia nulli secundum: putabatque, si eloquentiæ ejus in publico consistorio audientia præberetur, declamationibus rhetoricis simplicitatem Abbatis posse obrui.. Ne diu morer, venit pars utraque Salernum. Sed militaverat ultio, & prævenerat tanti sceleris machinamentum. Parato namque ad bellum innumerabili exercitu adversus Rannulfum Ducem, idem rex .. subito viso Duce audacter obviam procedente, territus fugit, effusumque exercitum prædæ & cædibus exposuit, & innumeris militibus captis & interfectis, invitus Ducem ditavit opibus, & gloria sublimavit. Quæ quidem ei juxta Viri Dei verbum omnia contigerunt, ut statim referemus, postquam ea, quæ per prolepsim hic a biographo recensentur, in meliorem temporis ordinem restituerimus; ex laudato Falcone tomo 5 pag. 124 editionis Mediolanensis.
[279] [inter Rainullum & Rogerium; huic prædicit & precibus obtinet cladem:] Interea, inquit, Abbas de Claravalle, vir valde mirabilis & discretus, qui ad regem illum venerat pro tanti dissidii infestatione sedanda, inter regem illum & Ducem pacis fœdera alligare conatur. Sed pro multis variisque negotiis, quæ inter eos quærebantur, apud Salvato ris Deis potentiam nondum complacuit concordia alligari. Quid plura? Rex ipse exercitum suum divisit, & ad bellandum illum viriliter stabil vit; similiter & Dux ille suos omnes sapienter ordinavit.. Illico acies illa regis prosternitur. Rex autem,.. Dei adveniente jud cio, timore perculsus, ipse primo terga vertens in fugam conversus est: de cujus clade, ac spoliis a Rainulfo Duce victore reportatis deinde tractat idem scriptor, addens, Secundo .. die stante, id est, die XXX, secundum dicenda § proxime sequenti, mensis Octobris bellum hoc actum esse. Sub idem ergo tempus accidit vaticinium S. Bernardi, quo prædicto Rogerio cladem, & Rainulfo Duci victoriam prænuntiavit. Vide Ernaldum capite designato, ubi num. 133 ita scribit: Cum enim primus eorum, qui vocati fuerant (immo verosimilius postea tantum vocati sunt) Abbas sanctus adveniens regem in castris positum invenisset, per multos dies vicinas acies, ne committerent, impedivit, denuntians regi, Quia si conflictum inieris, victus & confusus abibis.. At ille Ducem Rannulfum, & Catholicorum aciem verbis potentibus adhortatus, sicut regi fugam, sic illis victoriam pollicitus est & triumphum. Quin immo insignem hanc palmam precibus suis obtinuit cælestis ille Bellator. Nam cum ad proximam, teste Ernaldo, villulam declinasset, & instaret orationi, repente fugientium & insequentium clamor auditur. Siquidem per eumdem locum fugientem regis exercitum Rannulfus persequebatur. Egressus itaque frater quidam ex his, qui cum Abbate erant, uni ex militibus occurrit, & quid accidisset, interrogabat. At ille.. “Vidi, inquit, impium superexaltatum … & transivi, &, ecce non erat”. Nec mora, Dux ipse secutus, ut monachum vidit, sicut erat armatus equo desiliit, & ejus pedibus advolutus; Gratias, inquit, ago Deo, & fideli Servo ejus; quia non nostris viribus, sed ejus fidei collata hæc victoria est; iterumque insiliens equo, hostes insequebatur. Triumphus itaque ille illustris, victore judice, a Viro sancto apud Deum ac Dominum exercituum oratus, exoratus & datus fuit, armisque cælestibus potius quam militaribus impetratus.
[280] Rogerius interim pertinax ingenti cum clade fugatus, dum ad arma non posset, ad artes convertit animum. [qui, cum ad arma non posset, ad artes convertit animum.] Rem sic exponit historicus Claravallensis num. 4: Rogerius, inopinata plaga accepta, eo timidior, nec ausus ultra progredi, nisi vires potentiamque resumeret, opportunum ad id tempus expectans, vel magis faciens, ne interim a Rainulfo molestaretur, vafrum pro tempore consilium excogitavit, nempe ut Bernardum in suæ conversionis spem conjiceret, & armis ex utraque parte submotis, disputationibus negotium committeretur. Factum referemus ex Falconis Beneventani Chronico, notata etiam ratione temporis: Secundo, ut ex eo diximus, die stante mensis Octobris bellum hoc actum est, de quo supra. Deinde rex nominatus (ita pergit Falco) taliter cum sequacibus suis aufugiens noctis tempore, altera quidem die ad castrum Paludis pervenit, deinde Salernum festinavit: diebus autem non multis evolutis, Rossemannus Beneventanus antistes consilio accepto cum judicibus civitatis, & sapientibus quibusdam, ad regem ipsum consolandum, & servitia civitatis offerenda festinavit. Precatur insuper, ut libertatem possessionum Beneventanorum, quam supradictus imperator concesserat, populo Beneventano ipse largiretur. Annuit rex, uti liquet ex instrumento privilegii, quod producit Falco, signati Dominicæ Incarnationis anno MCXXXVII mense. Novembri primæ Indictionis.
[281] Narratis autem rebus, quæ Rainulfus Dux gessit post relatam victoriam, [Quæ Ernaldus non satis distincte, vel proleptice narrat, exponuntur,] Prope castrum Paludis, inquit idem Chronographus pag. 125, suorum virtute stipatus castrametatur die quidem Kalendarum Decembris. Jam vero quæ Ernaldus abbas Bonæ vallis superius vel proleptice vel confuse referebat primo de petitis a Rogerio rege, ac Salernum profectis ad constituendam pacem arbitris, ac dein de victoria Rainulfi, ita tum ex præmissis ordinamus, tum ex sequentibus, ut quæ sunt acta in conventu illo legatorum ex parte Innocentii atque ex parte Anacleti, huc retrahenda videantur, atque adeo non ad primum Bernardi cum Rogerio spectare congressum, quo verosimilius hunc sanctus Pater conventum ei suasit, at non persuasit; sed ad alium, post cladem videlicet ei illatam. Etenim Falco verbis ultimo loco a nobis citatis ista subjicit, e quibus colligo, quæ primo asserit, ea pertinere vel ad primum Sancti cum rege colloquium ante pugnam; vel in secundo post pugnam, priora fuisse confirmata. Sic itaque loquitur: Cum præfatus Abbas de Claravalle, vir valde mirabilis & discretus, de fœdere pacis, & Ecclesiæ unitate cum nominato rege confabularetur, assidue rex ipse cum Abbate illo stabilivit, ut tres Cardinales ex parte Innocentii Papæ, qui ejus interfuissent electioni, ad regem ipsum venirent; & tres ex parte Anacleti, & ordinem utriusque electionis regi insinuarent. Deinde rex ipse, ordine audito, utriusque partis sanctiorem & justiorem eligeret electionem. Nota stabilivit, id est, ratum tunc habuit conventum, quo de antea cum eo Bernardus egerat, sed irrito conatu, sicut ego quidem interpretor. Nunc igitur convocatio illa, quam antea spreverat Rogerius, exsecutioni mandata est. Nam continuo ad Innocentium Papam (ita pergit Falco) & Anacletum delegatum est, & cursu rapido regis positio destinatur. Hoc etiam satis clare significat Ernaldus ipse. Etenim, exposita clade Rogerii, scribit ista num. 134: Nec tamen hac plaga sibi inflicta cælitus, correctus est animus regis, nec detumuit procella, quam conglomeraverat pravæ mentis elatio: sed post fugam reversis, qui evaserant, simulans alacritatem, regio se ornatu attollens, stipata militibus curia, utramque partem præcepit accersiri, & prius instructo Petro, & multarum promissionum auctoramentis accenso, de causæ suæ rationibus eloqui jubet. Prior itaque Petrus electionem domini sui canonicam probare contendit &c.
[282] Sed quandoquidem non satis distincte ac plene acta præsentis causæ cum suis adjunctis, [considerando personas,] quæ narrare pergit laudatus Vitæ auctor, pertractat, ipsum ex Falcone supplebimus. Primo itaque in his actis consideremus personas, quæ eisdem interfuere. Quinam eo acciti fuerint, tametsi superius eodem ex Ernaldo viderimus, ex Falcone tamen hic etiam memorare, ac rem confirmare nihil vetat: Placuit itaque eis, inquit, & consilio eorum firmato ex parte Innocentii, Aimericus cancellarius, & Girardus Cardinalis vir valde venerabilis, simul cum prædicto Abbate de Claravalle Salernum super hujusmodi electione ventilanda advenerunt. Ex parte vero Anacleti Matthæus Cancellarius, & Petrus Pisanus Cardinalis, & Cardinalis alius nomine Gregorius similiter acceleravere. Cur autem Petrus Pisanus a Rogerio accitus fuerit, præmisimus antea ex dicto biographo.
[283] [rem gestam,] Consideremus secundo acta hujus causæ. Ernaldus cap. 5, num. 134 memorat sancti Patris cum Petro Pisano concertationem; quam vero apposite & potenter Vir sanctus in ea perorarit, conficitur ex verbis ejus, quæ producit idem biographus, & ex auditorum approbatione. Nam Ad hæc verba, inquit num. 136, non se poterant ultra, qui præsentes aderant, continere; sed abominati sunt & vitam Petri Leonis & causam. Quid, quod adversarius primo conflictu adeo prostratus fuerit, ut rationibus a sancto Antagonista prolatis resistere & contradicere non potuerit, teste eodem biographo, qui mox subdit: Abbas autem tenens manum Petri Pisani, elevavit eum, & simul ipse surrexit, Tutiorem, inquiens, si mihi credas, intrabimus arcam. Et sicut jam pridem mente conceperat, salutaribus illum aggrediens monitis, cooperante gratia Dei, protinus persuasit, ut ad Urbem rediens Innocentio Papæ reconciliaretur. Soluta concione, rex necdum voluit obedire. Vides, una congressione circumscribi ab isto auctore acta causæ præsentis, quæ longe aliter extendit Falco, quando his verbis ea memoriæ prodidit: Quibus ita congregatis, paulo ante illos ex ipso nominavimus, rex ille, ut erat sagacis animi, providique consilii, prius partem Innocentii quatriduo usque ad occasum mirabiliter, & ultra quam credi potest, examinavit, sequenter autem Anacleti partem quatriduo similiter perscrutatus est.
[284] Studiose igitur & diligenter partibus utriusque electionis auditis, [ejusdemque circumstantias] rex ipse clerum omnem & populum civitatis Salernitanæ congregari mandavit, & episcopos, & abbates monasteriorum, qui convenerant, & coram eis taliter exorsus est: Domini & fratres, credimus vestram non latere prudentiam, qua de re Cardinales istos .. fecerim convocari.. Sed quia multis quæstionibus, variisque responsionibus animus noster impeditur, solus ego super hoc tanto negotio finem impendere nequeo. Unde, si dominis istis Cardinalibus videtur, ordinem utriusque scribant electionis, & ab utraque parte unus mecum in Siciliam descendat Cardinalis, ubi, favente Domino, Nativitatis Jesu Christi Salvatoris festivitatem celebraturi sumus, ibique sapientes archiepiscopos, episcopos, aliosque inveniemus prudentis animi viros, quorum consilio Anacleti partem usque modo sectatus sum.. Cardinalis ad hæc Girardus respondit… Cardinalem quidem mittemus Guidonem de Castello .., qui vobiscum, sicut petitis, ad Siciliam veniat.. Et his actis, unusquisque ad propria remeavit. Altera die adveniente prædictus Girardus Cardinalis cum suis reversus est: solus autem Guido præfatus Cardinalis remansit cum rege profecturus, sicut statutum est. Ex parte vero Anacleti similiter Cardinalis alius destinatur. Quibus patratis, navigio parato, rex ipse ad Siciliam transfretavit.
[285] Antequam ad alia progrediamur, observet lector, [notando,] apud Ciaconium in Vitis Romanorum Pontificum & Cardinalium tomo 1 col. 968 dici, Guidonem illum Beneventanis præfectum urbem illam aliquamdiu rexisse, Innocentio II ex ea Romam versus discedente, (Vide Pagium in Critica ad annum 1137) ac proin nihil obstare, quo minus Salerni adfuerit cum aliis Cardinalibus, tametsi inter eos superius non nominatus. Alterum est, quod moneo, silentium Falconis de oratione S. Bernardi ad Petrum Pisanum habita, ejusque per eamdem conversione ad obedientiam legitimi Pontificis, officere neutiquam debere auctoritati Ernaldi biographi. Etenim quamvis ille taceat; hic tamen disertis verbis ista affirmat: cujus potissimum erat scopus, facta Bernardi colligere, ac ad posteros transmittere; Falconis autem non item. Ad hæc, non omnes auctores, qui de eodem tractant argumento, omnia scribunt; nam quoties necesse est, alium ex alio supplere? Idem statue de aliis rebus Sancti nostri, quas Falco indictas reliquit, Ernaldus vero refert, qui facile eas intelligere potuerit vel ex fratre quodam ex his, qui cum Abbate erant, vel aliunde; cum non clam, sed palam contigerint.
[286] Consideremus tertio locum actorum in hac causa, [singillatim.] Salernum videlicet, quo Cardinales convenere cum S. Bernardo, laureatæ, quam de Petro Pisano retulit, victoriæ theatrum, ita tamen, ut alius locus in Sicilia ad ulteriorem causæ discussionem a rege Rogerio fuerit petitus & impetratus. Quod vero Bernardus illuc etiam se contulerit, non memini me legere; immo vero, non videtur illuc esse profectus, uti argumento est, quod dicam ex Ernaldo de regressu ejus Romam, nec scio an & quid ibidem sit transactum. Enimvero Rogerium tunc necdum Innocentio se submisisse, eruitur ex dicendis infra. Urbs porro Salernitana non modo Sancti præsentia, sed illustri etiam miraculo per eum fuit honorata, de quo scribit Ernaldus cap. 5, num. 136; additque, illud per totam urbem divulgatum, ad aures regis & procerum ejus pervenisse. Consideremus quarto tempus hujus causæ. Actitata nimirum illa fuit Salerni anno Christi 1137 ad finem vergente, mense, ut videtur, Decembri: nam Rogerius dicebat superius: Ab utraque parte unus mecum in Siciliam descendat Cardinalis, ubi.. Nativitatis Jesu Christi Salvatoris festivitatem celebraturi sumus. Hic sit finis legationis beatissimi Abbatis; de cujus ad Urbem reditu dicere aggredimur, ea narraturi, quæ anno proximo ab ipso gesta sunt.
[Annotatio]
* in impresso Manrici est barbare compesciturus
§ XXVII. Sanctus Romam redit; Petrus Pisanus Ecclesiæ unitur, uti & Victor, Anacleti successor; schisma item deserit Rogerius; pignus sacrum Bernardo Roma discedenti datum; tunicam suam ibi relinquit; varia puncta chronologica.
[Pater sanctus Romam redit; Petri Pisani cum Ecclesia reconciliatio; obitus pseudo-papæ Anacleti:] Annum Christi 1138 ita exorditur historicus Cisterciensis: Initium anni auspicetur nobis Bernardus reversus Romam, &, reconciliato Ecclesiæ Petro Pisano, Anacletus deficiens, vix prius a suis desertus, quam a se ipso: quippe semel assuetus pontificalibus, animam maluit perdere, quam nomen pseudo-pontificis. Singula qua ratione gesta sunt, nonnulla etiam per menses, diesque penicillo antiquorum describamus. Regressum * Sancti ad Urbem per hoc tempus, atque item reconciliationem Petri Pisani, auctor Vitæ illius his paucis tradidit apud nos lib. 2, cap. 5: Cum omnium igitur populorum favore, solo rege (scilicet Rogerio) in malitia permanente, Abbas Romam revertitur: prædictum quoque Petrum Pisanum, & quosdam alios reconciliat Ecclesiæ, & Innocentio Papæ confœderat. Pergit Manricus: Verum reconciliationem Petri Pisani quarta die Januarii contigisse, argumento est, quod Anacletus triduo supervivens, obiisse legitur ejusdem mensis septima. Triduo ante mortem Anacleti reconciliatum testatur Antoninus .. parte 2, titulo 17, cap. 1, § 4: “Abbas sanctus Bernardus ipsum Petrum Pisanum Papæ Innocentio reconciliavit. Post triduum Petrus Leonis impœnitens moritur”. Obiisse autem septimo Januarii, Falco Beneventanus, quem Baronius ad annum MCXXXIV (immo MCXXXVIII) adducit, diserte tradit. Ad annum itaque 1137, pag. 125, Hoc anno, inquit Falco, Anacletus, qui sub nomine pontificatus advixit, septimo die STANTE mensis Januarii mortuus est: qui sedit annis septem, & mensibus undecim, & diebus viginti duobus.
[288] Sed Pagius in Critica Baroniana ad annum Christi 1138 num. 1, [hic, & illa quo die acciderint.] diem emortualem Anacleti perperam a Baronio, & aliis signari animadvertit, serius eumdem differens his argumentis: Falco, qui annum a Kalendis Martii exorditur, ad annum MCXXXVII ait: Hoc anno Anacletus &c. Baronius num. 1, Mabillonius in Notis fusioribus ad epistolam 126 divi Bernardi, Papebrochius in Conatu Chronico-hist., aliique passim viri docti diem illum a Falcone memoratum, diem septimum mensis Januarii interpretantur. Verum Peregrinius in Notis ad Falconem, recte hunc loquendi modum a Falcone usurpatum explicat de Januario exeunte, docetque mensem STANTEM, seu INSTANTEM, seu ASTANTEM, esse mensem finientem: quod postea Ducangius in Glossario mediæ & infimæ latinitatis, ad vocem MENSIS STANS, variis exemplis probavit.. Anacletus igitur mortuus est die vicesima quinta mensis Januarii, qui septimus est a die ultimo ejusdem mensis, a quo Falco, & qui eo loquendi modo usi sunt, diem primum stantis alicujus mensis inchoant. Hanc Peregrinii explicationem confirmat Ordericus lib. 13 pag. 915, dicens: “Petrus Anacletus, qui Sedem Apostolicam fere septem annis usurpaverat, in cathedra sedens, VIII Kal. Februarii (seu die XXV Januarii) subita morte decessit..” Durationem invasionis ejus, quam Ordericus numero rotundo exprimit, & septem circiter annorum fuisse dicit, Falco definierat; sed librarii numeros corrupere &c. Ex his itaque Pagii rationibus temporis consequens est, ut mors pseudo-pontificis Anacleti a die septima Januarii, quem alii volunt, ad diem XXV ejusdem mensis differenda sit; ac proin Petri Pisani cum Innocentio II reconciliatio ad diem XXII istius mensis, secundum dicta ex S. Antonino. Consuli præterea potest notatio ad alium Falconis locum in editione Mediolanensi, quam superius assignavi, pag. 129.
[289] Funestam Anacleti mortem narrat Ernaldus lib. 2 Vitæ, [Anacleto suffectus Victor a schismaticis; sed exiguo post tempore] cap. 5, num. 137. De ea etiam scribit S. Bernardus ad Petrum Cluniacensem epistola 147. At vero hujus schismaticæ factionis capite amputato aliud succrevit. Factum refert Falco pag. 125 & sequente, e quo hæc delibo: Cum prædictus Anacletus mortuus esset, Cardinales sui .. ad regem miserunt Rogerium, ipsius Anacleti mortem significantes, ut, si ei placeret, Papam constituerent. Rex itaque ut Domini Papæ Innocentii partem impediret, voluntati eorum assensit.. Qui Romam reversi, fautoribus eorum congregatis, medio mense Martio Gregorium Cardinalem Papam sibi, & invasorem constituerunt, Victoremque eum vocaverunt. Sed Dei misericordia auxiliante, hæresis illa & invasio pauco tempore regnavit. Diebus autem non multis evolutis, fratres prædicti Anacleti, tantam cognoscentes turbationem, in se reversi, Domino favente, cum prædicto Domino Innocentio Papa pacis firmamentum composuerunt, & ipsi, & omnes ejus adversarii ad ejus fidelitatem conversi sunt, & sceleratus ille, qui sub Victoris nomine apparuit, vestem & mitram deposuit, & ad voluntatem Pontificis Innocentii pervenit. Sicque gaudio magno, & gloria exultationis tota Romana civitas exultavit, & Pontifex ipse Innocentius ad unitatem Ecclesiæ .. perducitur; sive unicus ipse agnoscitur Ecclesiæ Pontifex. Hæc Falco, rei quidem hujus exoptatissimæ eventum memorans; non vero causam, quæ S. Bernardo adscribenda est.
[290] Hanc quippe sic pandit Ernaldus num. 137: Pars ipsius (videlicet Anacleti) papam sibi pro illo alterum statuerunt, [ad Innocentii obedientiam deducuntur a S. Bernardo:] non tam ex pertinacia schismatis, quam ut opportunius per aliquam temporis moram Papæ Innocentio reconciliarentur. Quod sine mora per manum Servi sui Christus effecit. Nam & ipse ridiculus pontifex, Petri Leonis heres, ad eumdem Virum Dei nocte se contulit, & ille quidem nudatum eum usurpatis insignibus ad Domini Innocentii pedes adduxit. Quo facto, civitas gratulabunda lætatur.. Abbas Clarævallis in mira reverentia habetur, ab omnibus auctor pacis, & pater patriæ prædicatur &c. Elogium de S. Bernardi meritis a Christi in terris Vicario pronuntiatum, quo expertus loquitur, ac diserte testatur, quid Vir magnus Ecclesiæ, quid Sedi Petri, quid Pontificatui suo contulerit, habetur in Vita sancti Patris lib. 3, cap. 2, num. 163.
[291] [ratio temporis, quo hæc evenerunt:] De tempore ac modo, quo ista evenere, nec non de die, quo Roma discessit Abbas sanctus, quid memorare prætermittam? In epistola 317 editionis Mabillonianæ, al. 320, a Sancto ad Priorem suum Godefridum data, habentur singula: In Octavis Pentecostes, ipsa die, complevit Deus desiderium nostrum, Ecclesiæ unitatem, & Urbi dando pacem. Nam illa die filii Petri Leonis omnes simul humiliaverunt se ad pedes Domini Papæ, & facti homines ejus ligii, juraverunt ei ligiam fidelitatem. Clerici quoque, qui in schismate erant simul cum idolo, quod erexerant, (Victore nimirum anti-papa) humiliantes se ad pedes Domini Papæ, obedientiam ei juxta morem promiserunt, & facta est lætitia magna in populo. Hanc pacem nisi cum quadam securitate, occultata tamen diu a nobis, exspectavissemus, jam dudum venissemus. De cætero jam nihil est, quod nos hic detineat.. Ecce .. venio cito: etiam & merces mea mecum est, victoria Christi, & pax Ecclesiæ. Sexta feria post diem illum egressus est noster de civitate. Itaque venientes veniemus cum exsultatione, portantes manipulos pacis. Hactenus Vir sanctus. Quando autem indicat cum usitata animi modestia, hanc pacem cum quadam securitate se exspectasse; an nimium tribuerem ei, si dicerem, hanc antea, Deo rem revelante, ipsi præcognitam fuisse? Ne vero vox ligius quemquam moretur, eam explicat Mabillonius in notationibus ad hanc epistolam col. 296, dicens: Ligius est, qui Domino suo ratione feudi vel subjectionis fidem omnem contra quemvis præstare debet. De vocis ligius origine ac etymo plures scriptorum sententias profert Cangius in Glossario mediæ & infimæ latinitatis.
[292] [Rogerius scismaticus conversus:] Porro laudata S. Bernardi epistola præbet nobis materiem duplicis observationis; quarum altera sit, quo mense ac die Romam reliquerit: altera, an inter manipulos pacis, de quibus superius scribebat sanctus Pater, fuerit Rogerius, qui primum Siciliæ Dux, deinde a legato antipapæ Anacleti rex coronatus, ac demum ab Innocentio II rex declaratus est? Manipulis hisce eum esse annumerandum negat Baronius ad annum 1138, num. 12, his verbis: Porro Rogerius neque extincto Anacleto, & submoto Victore, recognoscere adhuc voluit Innocentium summum Pontificem. Affirmat Falco pag. 126, pseudo-pontificis Victoris, ejusdemque asseclarum obedientiæ erga Christi Vicarium Innocentium II præstitæ adjungens ista: Diebus autem non multis evolutis, prædictus Apostolicus consilio accepto Albanum venit, disponens exercitu congregato ad Ducem Rainulphum venire; sed infirmitate percussus venire non potuit. Interea rex Rogerius congregato exercitu in finibus venit Apuliæ, cogitans civitates sibi ab imperatore ablatas suæ submittere potestati. Dux igitur Rainulphus regis illius sentiens adventum, totius Apuliæ partes submovit, ut contra ejus rabiem unanimiter insistant. Nec mora, cursu rapido ad Ducem festinant nominatum, & sic contra regis illius ferociam mensibus fere duobus resistunt. Hæc inter, sicut nobis est relatum, prædictus rex Dominum Papam Innocentium in patrem, & dominum accepit, & civitati Beneventanæ, & per totius regni sui partes mandavit, eum patrem, & dominum accepisse. Nos autem litteris ejus acceptis dominum illum & patrem vocavimus. Rogerius itaque ex obstinato schismatis errore tandem in viam rectam deductus dicitur apud Falconem laudatum: quod sive Bernardi precibus, sive verbis, sive aliorum, de quibus locuti modo sumus, legitimo Pontifici sese submittentium exemplo acciderit; non gravate patimur nobis persuaderi, hanc mutationem spectare ad manipulos pacis, ab eo in Italia tam feliciter collectos. Hæc de prima observatione.
[293] De altera observatione dicendum mihi etiam proposueram, [quando S. Bernardus Roma discesserit,] quando videlicet Roma discesserit Sanctus noster. In Octavis Pentecostes, ipsa die, ut habemus ex epistola sancti Doctoris, amplexi sunt schismatici Ecclesiæ unitatem. Dies autem octava Pentecostes anno 1138 incidit in XXIX mensis Maii. Sexta feria post diem illum discessui ejus ex Urbe assignatur, quæ fuit dies III Junii. Illa igitur die, si nihil interea acciderit impedimenti, quod in mora fuerit sancto Patri, itineri se dedit ad suos Claravallenses profecturus. Hunc tandem famosum illud schisma finem habuit, quod antea a Viro illo magno repressum in suo exordio, impugnatum in decursu, & tandem expugnatum, nunc, eodem agente, radicitus evulsum est. Sed optata tandem Ecclesiæ pace potitus (utor verbis Manrici num. 10) qui tempestatem septennio sustinuerat, vix quinque dies tranquillum passus est; quippe non sibi natus, sed bono publico, ne quem fructum in vita ipse perciperet, semper aliquem faceret, serere quam colligere paratior, segetem omnem aliis reservabat. Rem sic exprimit Ernaldus abbas Bonæ vallis cap. 5, num. 138: Abbas Claræ-vallis in mira reverentia habetur, ab omnibus auctor pacis, & pater patriæ prædicatur… Sed quamdiu ille gloriam toleravit? Quamdiu pace fruitus est post tam diuturnum laborem? Nec diem pro anno recipere acquievit. Sedatis omnibus & compositis, vix quinque dies teneri potuit, qui septem annis & ultra pro resarcienda eadem scissione sudavit.
[294] Sed priusquam sanctum Patrem ad suos redeuntem comitemur, [& quæ egerit antea.] supersunt nonnulla memoranda, quæ ante ejus discessum Romæ accidisse observat Annalium Cisterciensium auctor cap. 2. Ac primo quidem scribit de paterna ejus solicitudine pro filiis Alpensibus, quando, Garino Alpium abbati ad cathedram Sedunensem promoto, novus ibidem cœnobii moderator erat eligendus. Videatur de hac re S. Bernardi epistola 142, quæ est ad monachos eosdem Alpenses hoc argumento: Monachos Alpenses, qui se sub Ordine Cisterciensi Clarævallensibus aggregaverant, commendat, & consolatur de absentia patris ad altiorem gradum assumpti. Hinc de novo abbate eligendo eos monet. In hoc monasterio, ut legi potest libro 1 de Vita Sancti nostri, cap. 7, num. 73, mulier morbo caduco laborans fuit ab eo sanitati restituta. Dein idem Annalista num. 3 agit de Humberto Igniacensi abbate, ad quem data a Viro sancto exstat epistola ordine 141, in qua graviter eum perstringit ob munus prælationis inconsulto ac temere dimissum. Tertio memorat idem Manricus num. 4 coarctatam sedis Lingonensis electionem, & electorum querelas. Verum quænam ab ipsis Romæ, quænam a S. Bernardo, nec non ab Innocentio PP. in hac re sint acta, intelligitur ex illius ad hunc epistola ordine 164. Quarto post ista subdit num. 6 memoratus auctor litem inter cœnobitas Bertinianos ac Cluniacenses a Viro sancto compositam. Quinto denique eximiam Petri Cluniacensis erga S. Bernardum venerationem exponit num. 8. Hæc in compendio sufficiant.
[295] [Pignora sacra inde secum detulit, & tunicam suam ibi reliquit,] Porro discessurum ab Urbe Bernardum Patrem, sicut referunt prædicti Annales cap. 3, num. 1, Innocentius muneribus prosequitur, qualia dantem, accipientemque decerent: nam non corruptibilibus auro argentove, neque his, quæ auro & argento comparantur; sed pretioso thesauro sacrorum ossium per miraculum etiam comprobatorum, atque approbantium Innocentii donationem. Certe in S. Cæsarii martyris dente insigne fuit id, quod Gaufridus Clarævallensis in Actis Bernardi narrat .. lib. 4 cap. 1. Dens enim ille, qui nulla vi ab aliis prius evelli poterat e Martyris capite, a sancto Abbate, præmissa ab eodem oratione, incredibili facilitate deinde ablatus est, seu auferentis, ut ita loquar, digitis obsecutus. Factum hoc pluribus narratur apud biographum citatum: qui ibidem etiam memoriæ proditum reliquit, per ejusdem S. Bernardi tunicam, quæ apud Templarios Romæ remanserat ante ipsius ex Urbe discessum, sacerdoti cuidam, apud eosdem gravissima febri usque ad desperationem vitæ laboranti, pristinam valetudinem fuisse restitutam.
[296] [nec non magnum sui desiderium.] Jam vero quantum Vir sanctus Roma discedens sui ibidem desiderium reliquerit, ex his verbis apud Ernaldum biographum lib. 2, cap. 5, num. 138 colligere quilibet liquido potest: Exeuntem Roma prosequitur, deducit Clerus, occurrit populus, universa nobilitas comitatur: nec poterat sine communi mœrore dimitti, qui colebatur amore communi. [Lacrymantur post eum, & se ab eo postulant benedici, & orationibus ejus cum omni devotione se commendant.] Dein Accepta .. ab Innocentio licentia, confirmata pace Vir Dei regreditur, & maximum domi reportans gaudium, a fratribus cum gratiarum actione devote suscipitur. Sed nos sanctum Patrem ad Claravallenses suos reducem tunc conveniemus cum Ernaldo, quando antea ipsius suppleverimus silentium de rebus nonnullis, quæ in itinere ad eosdem instituto evenere, illas aliunde collecturi.
[Annotatio]
* in edito male reversum
§ XXVIII. Acta pro ecclesia Lingonensi; cura tironum Claravallensium; continuatio Sermonum super Canticis; obitus B. Gerardi fratris germani; Gaufridus cathedræ Lingonensi admotus; S. Hugo in spiritu & corpore adjutus; iter Dunense; mors S. Malachiæ.
[Operam navat ecclesiæ Lingonensi,] Virum sanctum, pro communi Ecclesiæ bono itinera suscipientem, comitari solebant miracula: nullumne igitur edidit in itinere Italico, quando Claramvallem redibat? Historicus Cisterciensis ad annum 1138, cap. 3, num. 3, nullum quidem certo determinat, sed credit tamen, eum non sine miraculis iter illud instituisse, dicens: Residuum viæ, saltem per Italiam ab antiquis omissum: nec credendum, peractam sine miraculis, quæ tamen a frequentia jam non mira, ut non vilescerent, fere inter leges communes reputabantur. Hinc itaque Galliam ingrediamur, quo dum pervenisset S. Bernardus, nactus est occasionem, qua ecclesiæ Lingonensi fructuosam ac omnino necessariam navaret operam. Etenim transcensis Alpibus, sicut perhibet laudatus historicus num. 4, cum jamjam Claravallis in januis esset, divertere Lugdunum compulsus est, consecrationem Lingonensis electi impediturus. Nam Lingonenses professione tantum monachum, sed vita & moribus hominem degenerem, & opinione fœdum usque ad infamiam, contra fas, contra jus, contra promissa, contra præceptum Innocentii Papæ (Burgundiæ principis filio interveniente) in pontificem sibi nominaverant. Ergo tum primum delatam ad ejus aures horruit Sanctus prævaricationem in tantis viris, maxime in Lugdunensi metropolita, & doluit vicem dilectæ sibi ecclesiæ, si forte vera essent, quæ dicebantur: quam ne lupo permitteret exponi, relictis filiis, patres adorsus est .. Verum quid tunc Lugduni gestum sit, ex eadem, quam ad Innocentium scripsit, epistola supra a nobis adducta referamus. Est ordine 164, cujus & nos § 27 meminimus; & ad quam lectorem mittimus.
[298] Rebus itaque apud Lugdunenses ita dispositis, charissimos sibi filios Claravallenses revisit sanctus Pater, [Claramvallem redux tirones visit: inter quos] & maximum domi reportans gaudium, ut paullo ante retulimus ex Ernaldo, a fratribus cum gratiarum actione devote suscipitur; quanto autem cum affectu, nihil opus est verbis exprimere. Prima vero cura, quæ paternum illud pectus coquebat, erat tota in tironibus sui cœnobii Claravallensis: hoc namque ingressum, ad illorum cellam sine mora se contulisse, auctor est historiographus Cisterciensis cap. 4, egregiam sancti Patris erga filios charitatem commendans ex hoc Exordii magni textu, qui apud Tissierium distinctione 2, cap. 12 hæc memorat: Explicitis itaque causarum nexibus, pro quibus exierat, ad monasterium revertitur, quam citius opportunitas datur, cellam novitiorum ingreditur, quatenus novelli & teneri filioli, quos lacte nutriebat, quanto diutius sacræ exhortationis ipsius dulcedine caruerant, tanto copiosius ab uberibus consolationis ejus reficerentur .. Cum ergo, sicut prædiximus, cellam novitiorum intrasset, & in lingua sua illa placabili & ædificatoria cunctos hilares, & ad observantiam sacri propositi serventiores reddidisset, unum ex eis seorsum revocans dixit ad eum: Fili charissime, unde tibi hæc tristitia, quæ intimos recessus cordis tui tam perniciose depascitur?
[299] [consolatur & confirmat unum magna tristitia affectum:] Novitio autem præ verecundia vix aliquid loqui audente, ait illi vere mitis, & humilis corde, qui se pastorem, & non mercenarium ovibus exhibere noverat: Scio, fili dilectissime, scio ea, quæ circa te aguntur, & propterea paterno pietatis affectu tibi compatior. In hac namque tanta mora absentiæ meæ, cum desideratissima semper mihi fratrum meorum præsentia corporali carere compulsus fuissem, & per Domini gratiam concessum mihi esset, ut quod corporaliter non poteram, spiritualiter supplerem, rediensque in spiritu singulas circuirem officinas, qualiter se fratres haberent, diligentius explorans, etiam ad cellam novitiorum accessi: in qua cum universos intimore Dei exultantes, & ad pœnitentiæ labores accinctos invenissem, te solum nimia tristitia deperire considerans, ingemui. Cumque blandiendo tibi, te mihi adstringere vellem, tu me aversatus, faciem a me avertens, amarissime flebas: ita ut cuculla nostra lacrymis tuis infunderetur. Hæc dicens Pater sanctus, & salutaribus monitis aggressus captivum, mœrorem fugavit, & ad spiritualis lætitiæ libertatem jam pene tristitia absorptum revocavit. Hæc ibi; sed ex iis, quæ ibi præcedunt, Iste fidelis & prudens dispensator annonæ Dominicæ quodam tempore pro causis Ecclesiæ solito diutius foris moratus fuerat: siquidem pro pace facienda, pro schismate resarciendo, pro hæresibus confutandis, frequenter ex mandato summi Pontificis, licet invitissimus, exire cogebatur; ex his, inquam, non satis est perspicuum, an factum, quod narravi, quodque Manricus prædicto S. Bernardi regressui ad Claravallenses innectit, revera tunc acciderit, an alio ex pluribus. Sed quidquid sit de tempore, laudatus Manricus num. 2 rem ita confirmat: Hanc eamdem desolati novitii consolationem antiquior auctore Exordii Godefridus, Bernardo Patri, dum vixit, a secretis, post mortem in abbatia etiam successor, etsi non immediatus, in quodam, quem de ipso habuit, sermone ad fratres in capitulo, reliquit scriptam; ubi non solis verbis peractam docet, sed etiam osculo. Et mox rem gestam his verbis confirmat: Hæc, ait (sanctus videlicet Pater) & propius illum accedere jubens, sua illa piissima dignitate osculatus &c. Et post pauca, uti addit, sed gemina quædam sacrorum gratia labiorum in verbo veritatis, & in osculo charitatis confestim tristitiam depulit.
[300] [resumit Sermones] Verum quibus sacris commentationibus ad suos redux, & jam suus, operam impendit? Ernaldus abbas, exposito ejus reditu, cap. 5, Abbas sanctus ad studia sua reversus, dilectum amplectitur Epithalamium, inquit cap. 6 idem biographus. Hoc etiam affirmat, & magis distincte exponit Annalium Cisterciensium concinnator num. 3: Tunc vero, ait, rursum intermissum opus in Cantica, fratrum suorum precibus resumens, tribus supra viginti, quos jam ediderat, vigesimum quartum Sermonem superaddidit, initium capiens ab ipsa intermissione. Audiatur ipse sanctus Pater Sermone 24 in Cantica, quem sic orditur: Hoc demum tertio, fratres, reditum ab Urbe nostrum clementior oculus e cælo respexit, & vultus tandem serenior desuper arrisit nobis. Quievit Leonina rabies, finem accepit malitia, Ecclesia pacem recepit. Ad nihilum deductus est in conspectu ejus malignus, qui eam per hoc ferme octennium diro schismate conturbarat. Num vero ego gratis de tantis periculis ero redditus vobis? Vestris desideriis donatus sum, vestris me profectibus paro: quorum vivo meritis, volo vivere studiis, & saluti. Quodque dudum cœpta in Canticis me exequi vultis, libenter quidem accipio, & dignum arbitror, interrumptum potius resarcire Sermonem, quam novi ordiri quippiam &c.
[301] Duplex elucidando hujus Sermonis exordio subserviet animadversio. Nam prima est ex Mabillonii in illum notis, [super Cantica; qua occasione] ubi Col. observat, insignem esse in scriptis diversitatem ab initio sermonis usque ad locum, quem indicat ibidem, & addit ista: Ex hac varietate nata est magna confusio in plerisque editis, in quibus refertur utrumque exordium, sed perperam. Hæc enim varietas inde orta est, quod Bernardus bis hunc eumdem Sermonem pronuntiavit: primo quidem cum exordio breviori anno MCXXXVII, antequam Romam tertio proficisceretur: secundo vero, cum inde rediit anno MCXXXVIII, eumdem repetiit cum altero exordio, ut interruptum opus ab ultimo hoc sermone resumeret. Codex unus regius num. 4511 consequenter eumdem dem Sermonem sub duplici exordio repetit: unus item Thuano-Colbertinus semel hoc loco cum uno exordio, & iterum post sermonem 60 cum altero.
[302] Altera est animadversio ex Annalibus Cisterciensibus num. 4, videlicet indicare sanctum Patrem in initio ejusdem Sermonis; [nonnulla observantur.] sese tertio jam ab Urbe rediisse; id vero eorumdem Annalium confector de Curia potius, quam de Roma intelligendum monet, a qua citra Alpes existente semel redierat, bis ultra: alias bis tantum transalpinasse hactenus ipsa series historiæ nos edocuit. Sed Curiam ubique existentem, Romam & Urbem dici, non semel vidimus. Sic Bernardus Innocentium Viterbii adiens anno proximo, Romæ nihilominus ab eo susceptus dicitur. In majorem hujus rei probationem affertur illud Ernaldi, apud nos lib. 2 cap. 5, num. 131: Hæc dicens, & benedicens flentibus universis, discessit, & cum multa reverentia ubique susceptus, demum Romam pervenit, in cujus adventu tam dominus Papa, quam Fratres * lætati sunt. Quod vero asseruerat dictus Manricus, probat a simili exemplo: Sic etiam venerabiles Joannes Ilbodusque, cum Paschalis II Troiæ existeret, Romam iisse, rediisseque dicuntur, atque inde privilegium adportasse: quippe quia Roma Curia vocabatur, nempe a Sede, etiamsi casu alibi consisteret. Vide Exordium parvum Cisterciense apud Tissierium cap. 10, & Annales Cistercienses ad annum Christi 1100, cap. 3.
[303] Eorumdem Annalium scriptor ad annum sæpenumero memoratum 1138, [Mors B. Gerardi qui fuit frater germanus S. Bernardi:] cap. 5 & 6 multa ac varia colligit de beati Gerardi, qui germanus fuit S. Bernardi frater, pretiosa morte in conspectu Domini, rebusque hac occasione peractis. Pathetica enimvero sunt, quæ Vir sanctus in charissimi sibi fratris obitu cogitavit, dixit, ac fecit. Merentur omnino legi, quæ Doctor mellifluus pronuntiat in Sermone 26 in Cantica, ubi nunc doloris, nunc amoris, nunc lacrymarum & luctus suavissima vicissitudine & dulcedine vere Bernardina affectus identidem intermiscet, & cumulatissimis laudibus eum extollit, opemque ipsius implorat tamquam Cælitum contubernio jam donati. Actum de illo apud nos est ad diem XIII Junii, tomo II ejusdem mensis pag. 699. Laudatus porro Manricus causam Lingonensis ecclesiæ a se intermissam, & male servatæ fidei repetitos conatus prosequitur cap. 7 & 8. Quæ de ea a nobis sunt præmissa, lege supra; quæ vero deinde in eadem controversia acciderint difficultates, commemorat citatus auctor: sed eorum quæ singillatim ibidem referuntur, synopsin ex illo exhibebimus.
[304] [fortiter se opponit electo episcopo Lingonensi indigno,] Electus itaque Lingonensis suam consecrationem denuo promovere conatur, patronis ejus Lingonensibus novas ad hunc finem machinas adhibentibus. Stat ab ipsius etiam parte electi, qui erat monachus Cluniacensis, venerabilis Petrus Cluniacensis abbas, tamquam pater defendens filium, ac S. Bernardi auctoritati opponens suam; hunc quippe nimiæ in credendo facilitatis accusat; illum vero a culpa excusat. Quid multa? Ludovicus Galliæ rex aditur ab eo: a Bernardo autem interpellatur Innocentius Papa: varia utrimque in hac causa a litigantibus agitantur, ut videre licet in epistola 164 ab eodem Sancto ad eumdem Pontificem data. Porro S. Bernardus tam constanti, tam invicto animo rem suam prosequitur, tamque fortiter electum illum, & indignum insulis hominem, seu potius gravamina ejus persequitur, ut nullis precibus a proposito suo dimoveri potuerit. Petrus Cluniacensis litteris etiam convenit Innocentium, quæ proferuntur a Manrico cap. 7 num. 7; nec non S. Bernardum, quas ibidem legere num. 8 & sequentibus. Post hæc cap. 8 pergit idem historicus dicere de intentata electi Lingonensis consecratione: cujus exsecutionem nec Bernardi epistola una ad summum Pontificem, quæ est ordine 167, nec altera ad Cardinales 168, quas adducit, impediri potuiße memorat. Sed Vir sanctus concepti semel pro justitia ac communi bono propositi semper tenacissimus, quidnam reliquit intentatum, ut felicem huic controversiæ exitum procuraret?
[305] [qui tandem rejicitur, Gaufrido in ejus locum suffecto.] Bonæ partis fautores ac patronos laudat ac confirmat in epistola 165; Innocentii Papæ iterum pulsat aures epistola 166; eum post tot labores consecutus fructum, ut, quæ in favorem hominis cathedra Lingonensi indignissimi fuerant facta, sint rescissa & abolita. Nam consecratus amovetur a cathedra episcopali: instituitur electio nova: substituitur novus præsul. Et primo quidem, ut scribit Manricus sub finem capitis octavi, Bernardus Pater electus est, quem ipsi etiam victi summe arderent. Sed eo penitus onus recusante, cum plures alii idonei circumferrentur, præter spem, præter omnium intentionem, unus Gaufridus omnibus occurrit Clarævallensis Prior, vir sane magnus, quem omnes vellent, quem omnes postularent, a quo nullus omnino dissentiret. Sic ille, cap. 9 subnectens regem novæ electioni infensum, Bernardi ad eumdem epistolam ordine 170, nec non constantem Petri Cluniacensis amorem erga sanctum Patrem; qui regem eumdem obsequentem in omnibus expertus, Gaufridum tandem mœrens a se avulsit, ait prædictus Annalista num. 6, eumdem mox laudans. Controversia ista Lingonensis intexitur etiam tomo 4 Galliæ Christianæ a col. 575 novissimæ editionis; collectio autem gestorum Godefridi datur ibidem a col. 577, in qua dicitur ejus electio plenum effectum non nisi anno MCXXXIX sortita esse. Apud Guillelmum lib. 1 Vitæ S. Bernardi cap. 5. num. 51 dicitur sancti Viri & propinquus sanguine, & conversione socius, & ex tunc per omnia individuus comes. Ernaldus vero in eadem Vita lib. 2, cap. 3, num. 114, Aderat, inquit, Godefridus Prior .. propinquus ejus in carne & spiritu, vir sapiens & constans .. & sanctitatis formam retinens &c. Hunc itaque sinem habuere gravissomæ in causa Lingonensi difficultates, ac lites, quibus Vir sanctus, constantia summa & impigro labore consuetus alias vincere, insignem pro justitia palmam retulit, triumphalem ao Lingonensi ecclesiæ salutarem coronidem eisdem imponendo. Ad Gaufridum ulterius quod attinet; consule de eo Annotata ad libri secundi Vitæ caput 3 lit. f. At nunc alia colligere prosequamur sanctissimi Abbatis gesta.
[306] Inter ea, quæ referunt Annales Cistercienses cap. 10 de Hugone, [S. Hugonem Ordinis Cisterc. ascetam confirmat, ac morbum ejus curat:] monasticum Ordinis Cisterciensis instutum amplexo, huc pertinet epistola sancti Patris ad illum scripta, ordine 351 alias, nunc apud Mabillonium 322, in qua laudat vitæ religiosæ propositum, præmunitque eum adversus tentationes, & ad constantiam ac perseverantiam excitat. De hoc sancto Hugone jam pridem tractavimus ad diem 1 Aprilis a pag. 46; uti etiam de vita & cultu ejus publico. Chalemotus vero illum annuntiat & laudat in Serie Sanctorum &c. Ordinis Cisterciensis ad diem XVI Martii. Nec a proposito deviavero, si cum Manrico num. 7 capitis proxime citati retulero, qualiter a Bernardo Patre curatus sit medicina & industria mixta miraculo, quamvis constet hunc annum non concernere, quia nullus alius certus designatur &c. Factum refertur apud Vincentium Bellovacensem lib. 29 Speculi historialis cap. 33: Post hæc cœpit nimiis abstinentiis se affligere, ita ut pene sensum & memoriam perdere videretur. Interea S. Barnardus, qui tunc vivebat, venit ad eum per Dei providentiam, & jussit eum mitti in infirmitorium, & ut ei singulis noctibus vigiliæ cantarentur, priusquam cæteris infirmis, quatenus postea haberet generalem licentiam loquendi ubi vellet; & ita per Dei misericordiam in brevi convaluit.
[307] Historiographus Cisterciensis cap. 13 num. 8 inquirit an S. Bernardus adierit Dunas. [inquiritur,] Ac primo quidem Ægidium de Roca (immo de Roya) allegat, in Annalibus Belgicis ad hunc annum 1138 id affirmantem his verbis: Beatus Bernardus in Flandriam venit, Dunis Robertum abbatem stabilivit, & privilegia a Theodorico Comite pro Dunensibus impetrat, tantum terrarum scilicet, quantum propriis aratris excolere valuerint &c. Huic auctori addit idem historiographus Meyerum, qui Annalium Flandriæ lib. 5 ad annum 1138 hæc notata reliquit: Eodem anno D. Bernardus abbas Claræ-vallis in Flandriam venit prædicatum, ubi sanctis concionibus ac salutaribus exemplis permultos ad piam beatamque perduxit vitam. In quibus Arnulphus quidam cognomine a Majorca tanta solicitudine custodivit illius doctrinam, tantaque patientia longos gravesque ante obitum pertulit morbos, ut de ejus conversione ac constantia sæpe Bernardus gratias agens Deo, diceret ipsum fuisse tamquam aurum in fornace probatum. Apud Furnenses autem cum verbo Dei insisteret, Dunensibus cœnobitis Cisterciensium tradidit, institutum, ac Robertum monachum suum, ad quem etiam nunc extant ejus epistolæ, patria genteque Brugensem, abbam inibi fecit; qui tam celebri floruit fama sanctitatis, ut ab ipso Bernardo jam animam agente electus sit abbas Clarævallis.
[308] [an S. Pater] Sed adventus ille sancti Patris non placet Manrico, qui loco mox producto hæc scribit: Ego, ut adventum hoc anno dubium reputo, sic ab auctoribus gravibus notatum præterire non debui, imo nec potui. Sed verius censeo, mansisse in Claravalle, longum exilium pertæsum, nec quidquam non Roberto crediturum quantumvis arduum. Sed duo illa argumenta non videntar esse magni momenti. Non primum, quod a tædio petitur: nam tot aliis Vir fortis non absterrebatur tædiis, indefesso labore communis boni causa susceptis: cur autem hoc? Non secundum: quia tametsi Roberti meritis plurimum deferret; quid obstat, quo minus masculo pectore itineris istius molestias devoraverit, ut majore cum solennitate ac securitate poneret novæ istius plantationis exordia? Quamvis autem nobis non constet, an rationes peculiares habuerit, quæ eo ipsum evocarint, atque adeo id certo affirmare non possimus; ita etiam illas eum habuisse, certo negare non possumus; præsertim quando præter auctores citatos alii adventum ejus in Flandriam memoriæ prodidere, & quidem distinctius, quam duo præcedentes, quorum verba protulimus. Malbrancus enim noster tomo III De Morinis lib. 10, cap. 3, pag. 188 ita loquitur: Porro in Flandriam venit D. Bernardus, & Iserecium pagum, seu Furnense territorium suis salutiferis concionibus excoluit, & excolendo divertit ad Fulconense contubernium, & nardi sui ita illud replevit fragrantia, ut non dubitarit Fulco, omnesque ejus discipuli, se suaque omnia Bernardinæ normæ subjicere, etiam illi, qui ad Ruholtense castrum nemusque agebant. Et ea pariter mens sedebat Theodorico ac Sibyllæ Comitibus, qui nihil adhuc stabilierant seu quoad census, seu quoad fixam structuram.. Igitur Bernardus probavit quidem oblatum munus .. sed ad Clarævallenses præeundum sibi, illicque maturius ea de re agendum. Hæc Malbrancus, adventum ejus ad Morinos in indice chronologico, qui dicto tomo præfigitur, innectens anno Christi 1137, quod improbamus. Et vero pugnatia loqui ibidem videtur, quia dicit illum adventum, schismate superato, accidisse: schisma autem famosum, quod Bernardus exstinxit, finem habuit anno Christi 1138.
[309] [Dunas in Flandriam sit profectus:] Antonius Sanderus in Flandria illustrata lib. 4 rerum Brugensium cap. 1, pag. 248 scribit ista de laudato Roberto ad nostrum propositum conducentia, quæ nos huc transcribimus in ejus fide: Hujus tempore B. Bernardus venit in Flandriam, & Furnis ad Canonicos S. Walburgis sermonem mellifluum habuit Non. April. anno MCXXXVIII. Erat & tunc temporis prope monasterium Dunense sacellum D. Laurentio sacrum, in quo ipse incruentum Missæ sacrificium obtulit, quod propterea usque ad nostra fere tempora in summa veneratione habitum fuit; sed belli nuperi furiis omnino dirutum est. R. D. Carolus de Visch, Prior cœnobii B. Mariæ de Dunis, in Bibliotheca Scriptorum sacri Ordinis Cisterciensis ad nomen Roberti de Brugis, affirmat, eum prædicatione, sanctaque conversatione divi Bernardi Flandriam visitantis excitatum &c. Conferat lector allata jam tot testimonia cum dubitatiuncula Manrici, & videat, hacne sola potius, an illis probabilius in hac controversia sit standum. De rebus spectantibus ad abbatiam B. Mariæ Virginis de Dunis, quæ olim fuit in agro Furnensi, sed postea ad civitatem Brugensem translata est, consuli potest memoratus supra Sanderus a pag. 246. Hactenus de gestis Sancti anno 1138.
[310] Manricus anno proxime sequenti 1139 intexit multa de S. Malachia archiepiscopo in Hibernia, [obitus S. Malachiæ archiepiscopi.] celeberrimo & apostolico ibidem viro, & Claravallense institutum etiam amplexo, cujus Vitam S. Bernardus conscripsit. Martyrologium Romanum annuam ejus memoriam refert ad diem III Novembris; quo ejus Acta illustranda erunt. Interim aliis enarrandis nos accingamus S. Bernardi factis, ad quorum exsecutionem sicut divina providentia eum modo singulari elegit, ita iisdem honorificentissime perfunctum illustravit summo splendare.
[Annotata]
* i. e. Cardinales
§ XXIX. Petrus Abaëlardus; ingenium ejus ac mores; errores recte impugnati a S. Bernardo; hujus mirus cum illo congressus; Arnaldus de Brixia discipulus Abaëlardi.
[Quæ hoc loco referuntur e Gaufrido biographo,] Annus Christi 1140, erroribus a S. Bernardo impugnatis atque expugnatis memorabilis, magnam victori laudem, insignem Ecclesiæ utilitatem, amplam scriptoribus materiem subministravit. Primus in scenam prodeat Petrus Abaelardus seu Abailardus, famosus erro ille a via recta, & in meliorem reductus opera & dexteritate ejusdem Sancti. Quam de hoc negotio meditor collectionem, conducet ad pleniorem declarationem Vitæ sancti Doctoris nostri a Gaufrido continuatæ, lib. 3 cap. 2, num. 164, ubi sic loquitur: Fuit in diebus illis Petrus Abaëlardus, magister insignis, & celeberrimus in opinione scientiæ; sed de fide perfide dogmatizans: cujus cum blasphemiis plena gravissimis volitare undique scripta cœpissent, profanas novitates vocum & sensuum viri eruditi atque fideles ad Dei Hominem retulerunt Expendamus hic primo ipsam Petri personam, studiorum, ingenii ac morum ejus imaginem repræsentantes. Pagius in Critica Baroniana ad annum Christi 1113, num. 13, Florebat, inquit, hoc tempore in Gallia Petrus Abaëlardus Nannetensis, qui calamitatum suarum historiam composuit in sua prima epistola ad amicum scripta. Natus ad literatoriam disciplinam, ut ipsemet asserit, facile eam didicit, præsertimque dialecticam; cujus discendæ percupidus diversas disputando perambulavit provincias. Parisios venit ad Guillelmum Campellensem, in hoc tunc magisterio re & fama præcipuum: cui primo acceptus, sed postmodum gravissimus fuit, quod nonnullas ejus sententias refelleret, & de suo ingenio nimis præsumens adhuc adolescentulus, Meloduni paucis leucis Parisiis dissiti, & Campello vico, ubi Guillelmus in lucem venit, scholas aperuisset. Sed audiamus ipsum Abaëlardum in epistola 1 cap. 2: Et ab hoc, ait, scholarum nostrarum exordio, ita in arte dialectica nomen meum dilatari cœpit, ut non solum condiscipulorum meorum, verum etiam ipsius magistri fama contracta paulatim extingueretur.
[312] [aliunde] Hinc factum, ut de me amplius ipse præsumens, ad castrum Corbolii, quod Parisiacæ urbi vicinius est, quantocius scholas nostras transferrem, ut inde videlicet crebriores disputationis assultus nostra daret importunitas *. Hæc ille. Pergamus cum Pagio: Interim Guillelmus Campellensis currenti anno, ut docet Albericus in Chron., episcopus Cataluanensis creatus, a confueto philosophiæ docendæ studio non destitit, & ad ejus scholam Abaëlardus Corbolio Parisios venit. Sed cum rursus magistro gravissimus esset, dialecticæ docendæ ipsemet operam dedit, & post aliquod tempus Melodunum reversus, scholas ibi rursus aperuit. Tandem Parisiis sacram Scripturam legit, & Petrus Lombardus postea episcopus Parisiensis, ejus theologia usus in compositione Sententiarum, ut prodit Joannes Cornubiensis, ipsius Lombardi discipulus, in suo Eulogia ad Alexandrum III Papam. Habes hic, lector, de ingenio Abaelardi ac studiis; nunc intellige de moribus, seu potius de amoribus ejus, e Pagio, qui num. 14 sic pergit:
[313] [exponuntur] Fulbertus canonicus ecclesiæ cathedralis Parisiensis eum rogavit, ut succisivis horis Heeloïssam, nobilem virginem neptem suam, forma præstantem, doctrina præstantiorem, & tota Gallia ob eruditionem, eximias animi dotes, & peritiam Hebraïcæ, Græcæ, & Latinæ linguæ postea celebrem, tam linguis, quam philosophicis, aliisque liberalibus artibus imbueret. Verum Abaëlardus amoribus ejus illaqueatus, ipsam quoque suis illaqueavit, & ex ea concepit filium nomine Astrolabium: quod scelus honestis nuptiis, consentiente Fulberto, imminuere voluit, & dum interim scholis vacaret, Heloissam cum Argentoliensibus monialibus reclusit, monitam tamen ne velum indueret. At Fulbertus & Heloissæ consanguinei eum sibi illusisse putantes, qua parte peccaverat, crudeliter mutilarunt, & eunuchum effecerunt; indeque ipse pudore suffusus, monachum in monasterio S. Dionysii juxta Parisios induit; ipsa vero ab episcopo velum accepit in monasterio Argenteolensi Lutetiæ vicino, in quo postmodum priorissa & abbatissa fuit.
[314] [collectione historica,] Deinde num. 15 nonnullis interjectis de scholæ Abaelardi celebritate, Adamo abbate S. Dionysii docere eum permittente aliorum rogatu, nec non de spurcitiis tunc temporis apud istius abbatiæ ascetas, ex eodem Abaelardo; quas ego, ait, frequenter atque vehementer modo privatim, modo publice redarguens, omnibus me supra modum onerosum atque odiosum effeci. Qui ad quotidianam discipulorum nostrorum instantiam maxime gavisi, occasionem nacti sunt, qua me a se removerent; his, inquam, interjectis subdit ista laudatus Pagius: Sed dum magnorum & parvorum odiis in eum ardentibus ipse nimis ingenio suo indulget, aliosque despicit, sicut manus ejus contra omnes, sic manus omnium contra eum armantur, & variis erroribus insimulatur, uti anno MCXXI de concilio Suessionensi, annoque MCXL de Senonensi verba facientes videbimus. Quæ paulo fusius nobis tractanda fuere, quia ejus Opera non nisi post mortem Baronii, annoque MDCXVI ab Andrea Duchesnio e tenebris eruta, & notis illustrata. Vide quæ anno MCLXVI de Gosuino abbate Aquicinctensi dicemus. Hactenus Pagius. Nos vero tum superiora huc transcripsimus, tum plura inferius his superaddemus, ut suppleamus & elucidemus brevitatem Gaufridi biographi; ad cujus verba, de Abaëlardi erroribus, seu, ut cum eodem Gaufrido loquar, blasphemiis, colligere sequentia visum est. Non disputo autem, ad vitandos cavillos, de animi ejus sensu, sed de sensu, quem verba scriptoris ipsa præ se ferunt.
[315] Expendamus itaque secundo, in quibus de fide perfide, [ea præsertim,] uti dicebat Gaufridus, dogmatizaverit Abaëlardus. Opera istius auctoris edidit Franciscus Ambœsius, anno 1616 typis Parisiensibus impressa, simul cum Præfatione apologetica pro eodem scriptore, in qua producit septemdecim capitula, quæ magnus ille D. Bernardus Clarævall. abbas misisse dicitur Innocentio II Papæ, reperta, si credere fas est, partim in libro Theologiæ, partim in libro Sententiarum, partim in libro, cui titulus est: Scito te ipsum; quos duos postremos libros Abaëlardus negavit a se scriptos. De his erroribus detestandis quivis potest hoc usurpare: Heu cadit in quemquam tantum scelus! His præmissis, capitula illa subdit; quæ inde apud Manricum transcripta sunt ad annum 1140, cap. 4. Dein classicum insonat apologiæ auctor contra S. Bernardum, & alios in hoc argumento, pro Abaëlardo. At non est hujus loci apologiam istam expendere pluribus vel refellere. Pro S. Bernardo loquar inferius, loquar item contra Abaëlardum, quantum in rem nostram erit satis.
[316] Ad errores autem Abaëlardi quod attinet; famosa de iisdem exstat Sancti epistola centesima nonagesima hoc titulo: [quæ spectant] Ad Innocentium Pontificem de erroribus quibusdam Petri Abaëlardi; sed in editione Mabillonii ea refertur inter sancti Doctoris Tractatus, Opusculo XI a col. 643, cum Admonitione eidem prævia Mabillonii a pagina 635. Ad ejusdem vero Admonitionis finem, Posteaquam, inquit, hæc scripseram noster Johannes Durandus, qui tunc Romæ versabatur, ex mendoso codice Vaticano num. 663 ad me transmisit Capitula hæresum Petri Abaelardi, sequenti epistolæ præmissa, hæc ipsa sine dubio, quæ Bernardus in fine hujusce epistolæ se collegisse, ac Pontifici transmisisse significat. Idcirco ea hoc loco præmittere visum est ad ipsius epistolæ illustrationem. Hæc præmonet Mabillonius; sed nos tam ad ista Capitula, quam ad epistolam ipsam lectorem mittimus. Interim ut defendatur æquitas causæ S. Bernardi, nonnulla alia de erroribus Petri Abaëlardi observanda sunt ex iis, quæ Mabillonius erudite de hoc argumento collegit.
[317] In sua Præfatione generali ad novam editionem Operum S. Bernardi, [ad errores ejus:] num. 53 hæc memorat: In primis observare licet, Abaëlardum longe ante, quam cum Bernardo quidquam commercii habuisset, a Conone, Apostolicæ Sedis Legato, provocatum fuisse ad concilium Suessione anno MCXXI celebratum, atque in eo librum ejus de Theologia, in quo erronea capitula continebantur, flammis traditum fuisse, auctore in monasterium sancti Medardi retruso. Inde vero egressus, per varios hinc inde discursus, prima sua dogmata disseminare pergit. Hinc hæreticus audit apud plerosque. Quod nomen graviter ferens, Bernardum, quem hujusce convicii auctorem existimabat, ad concilium Senonense anno MCXL invitum ac renitentem pertraxit. Hic coram episcopis, & aliis secundi ordinis illustribus viris, iterum auditus Abaëlardus ipse, atque a Bernardo confutatus; examinata, iterumque proscripta ejus doctrina, intacto auctore, qui ad Sedem Apostolicam appellavit. Verum intellecto, synodi sententiam ab Innocentio secundo fuisse approbatam, ab appellatione distirit, atque hortante Petro Venerabili in Cluniacense monasterium se recepit, & tandem apud Cabilonem in cœnobio S. Marcelli laudabili fine quievit. Hæc paulo altius repetita abunde manifestant erronea ejus dogmata in fide. Ad hæc, dum adversus Bernardum deblaterans scribit, ac cornua erigit, perversam suam doctrinam profert in claram lucem; prout videre licet in Admonitione prævia Mabillonii paulo ante laudata; Hæc idcirco commemoramus, inquit col. 637, ut omnes demum intelligant, quam impie ut de Incarnatione, ita de gratia Christi, si non sensit, saltem scripserit Abaëlardus, & quam merito Bernardus dixerit in epistola 192: “Cum de Trinitate loquitur, sapit Arium: cum de gratia, sapit Pelagium: cum de persona Christi, sapit Nestorium”.
[318] [quos S. Bernardus] Et paulo inferius recte ista repetit Mabillonius: Hæc, inquam, ideo commemoramus, ut pudeat eos, qui hos errores detestantur, quod Abaëlardi causam suscipiant adversus Bernardum, quem præcipitis in Abaëlardum judicii, ac nimiæ impetiginis accusare porro non verentur. Eodem fere modo atque Abaëlardus, Trinitatis mysterium explicat Guillelmus de Conchis: cujus itidem errores confutat Guillelmus S. Theoderici abbas in epistola ad Bernardum. Adeo nihil infelicius cadere in religionem potest, quam cum philosophi ex sola ratione, fidei nostræ mysteria explicare conantur. Et mox idem auctor de toto Abaëlardi negotio tractat ex Gaufridi, sancti Bernardi notarii, epistola ad Henricum Cardinalem & episcopum Albanensem: cujus epistolæ verba tum ibi, tum in Chesnii notis in Abaëlardum, ibidem citatis legi possunt; ut mittam, quæ de viso Henrici canonici Tornacensis ad Patres synodi Senonensis atque ad Bernardum relato, narrantur in Spicilegii Acheriani tomo 12, pag. 478 & sequente.
[319] [sapienter] Ut vero luculentius appareat æquitas causæ, ac prudentia sapientissimi Doctoris nostri in persequendis tam ardenti studio Abaëlardi erroribus; quamquam affatim sufficiant, quæ de iis jam præmissa a nobis sunt, quædam præterea hisce superaddimus de hujus contra illum defensoribus. Primus, ait Mabillonius in sua Præfatione generali num. 55, adducitur Abaëlardus ipse, qui in Apologia sua conqueritur, sibi quædam “per malitiam (imposita fuisse; in primis quod) Pater sit plena potentia, Filius quædam potentia, Spiritus-sanctus nulla potentia (quæ verba) non tam hæretica quam diabolica” abhorret, nec in suis scriptis posse reperiri affirmat. Verum de hoc aliisque capitulis agendum in Observationibus ad Bernardi opusculum XI. Interim in eadem Apologia sua fatetur Abaëlardus, se aliqua scripsisse “per errorem, quæ non oportuit, (at) nil per malitiam, aut per superbiam” additque, se, si qua per multiloquium excessit, paratum semper esse “ad satisfactionem de male dictis (suis) corrigendis sive delendis ac demum se Ecclesiæ filium cuncta, quæ recipit, recipere; quæ vero respuit, respuere”. Bene. Nolumus Abaëlardum hæreticum: sufficit pro Bernardi causa, eum fuisse in quibusdam errantem: quod Abaëlardus ipse non diffitetur.
[320] Quid vero contra sanctum Doctorem, aut pro Abaëlardo Otto Frisingensis lib. 1 cap. 47? [ac prudenter] Nimirum Bernardum “ex Christianæ religionis fervore zelotypum, & ex habituali mansuetudine credulum: (adeo) ut magistros, qui humanis rationibus & sæculari sapientiæ confidenter nimium inhærebant, abhorreret, & si quidquam ei Christianæ fidei absonum de talibus diceretur, facile aurem præberet”. Verum hæc ipsa in sancti Doctoris gloriam cedunt: cum nihil magis ad doctorem Catholicum pertineat, quam ejusmodi homines, philosophicis ratiunculis plus justo tribuentes, maxime ubi nova cudunt vocabula, quæ in errorem inducere possunt incautos, quam primum reprimere. “Porro (ut cum Guillelmo loquar Vitæ lib. 1 num. 41) si nimietas in eo reprehenditur sancti fervoris; habet certe apud pias mentes excessus iste reverentiam suam.. Felix, cui solum reputatur ad culpam, quod ceteri sibi solent præsumere ad gloriam”. Verum Otto ipse, quantumvis Abaëlardo favens, fatetur tamen, ipsum tres sanctissimæ Trinitatis personas “nimis attenuasse, non bonis usum exemplis” atque ob hoc apud Suessionem in provinciali synodo Sabellianum hæreticum judicatum. Quid ergo mirum, si eadem iterum recantans, male audit apud sanæ fidei amatores?
[321] De Berengario Pictaviensi, qui Apologiam pro Abaëlardo præceptore suo contra synodum Senonensem & Bernardum scripsit, [impugnasse] non est quod multum curemus, tum quia homo flocci fuit ac nullius auctoritatis: tum quia idem, ad saniorem mentem reversus, noluit amplius esse “patronus capitulorum objectorum Abaëlardo, quia etsi sanum saperent, non (tamen) sane sonabant”: librum suum suppressurus, si potuisset, ut ipse testatur in epistola ad episcopum Mimatensem. Ceterum etsi Abaëlardi Opera, in quibus errata sua resperserat, modo non habeamus omnia, in iis tamen quæ restant, multa sunt SALEBROSA, ut notarunt theologi Parisienses, qui SINGULIS PERICULOSIORIBUS DICTIS AMULETUM in limine ejus Operum adhibuerunt: ex quibus optandum quidem esset, ut Præfatio apologetica expungeretur. Sic loquitur Mabillonius, pro S. Bernardo nervose, contra Abaëlardum vero ejusque defensores modeste, more sibi consueto, ac erudite.
[322] Quid, quod sancti Doctoris causam egregie tueatur in notis ad epistolam ejus, [demonstratur.] ordine centesimam octogesimam septimam; in quibus post compendium vitæ Abaëlardi, ac epistolam Innocentii PP. adversus ipsum, & Arnoldum de Brixia, quos tamquam perversi dogmatis fabricatores, & Catholicæ fidei impugnatores, in religiosis locis .. separatim jubet includi, & libros erroris eorum .. igne comburi; post hæc, inquam, respondet ad objectiones, quæ contra Bernardum, & pro Petro Abaëlardo sunt. En tibi rerum synopsin. Primo itaque respondet ad objectionem ex Ottone Frisingensi petitam contra sanctum Doctorem: deinde ad testimonium Petri Venerabilis pro Abaëlardo: tum ad machinas pro labefactanda synodi Senonensis auctoritate: denique ad ea, quæ adversus Romanum Pontificem in causa Abaëlardi opponuntur; quæ pluribus ibi deducta sunt. Negotium item S. Bernardi contra Abaëlardum, de quo hic hactenus est dictum, intexitur Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1140 cap. 2 & sequentibus. Hæc sunt, quæ de præsenti controversia visum est producere: unde concluditur, Petrum Abaëlardum, e dialectico acuto factum male feriatum theologum, erronea dogmata in fide orthodoxa scripsisse, deque iis convictum fuisse, atque adeo ejus fautores ac defensores esse malæ ac desperatæ litis patronos; Bernardi vero auctoritatem manere integram, optime videlicet de bono communi meriti, ac triumphantis de erroribus ejusdem scribillatoris; qui hodiedum etiam adeo fœtet apud probe Catholicos, ut in Indice librorum a Sancta Sede prohibitorum pag. 390 editionis Romanæ anni 1711 signetur Abailardus inter auctores proscriptos primæ classis. Post duo præcedentia puncta, quorum alterum erat de moribus ac vita ejus, alterum de doctrinæ erroribus, ambo dilatata in subsidium biographi Gaufridi, cujus illustramus narrationem; addamus etiam aliud.
[323] [Abaëlardus apud Patres synodi Senonensis cum Bernardo congressus,] Expendamus itaque tertio circumstantiam aliquam, quæ accidit in Sancti cum Petro congressu apud Patres synodi Senonensis, de re autem ipsa legi potest idem biographus. Circumstantiam igitur hanc de Abaëlardo refert apud nos lib. 3, cap. 2, num. 165: Nam & confessus est postea suis, ut aiunt, quod ea hora, maxima quidem ex parte memoria ejus turbata fuerit, ratio caligaverit, & interior fugerit sensus. Eventum hunc plane mirabilem tam ex persona Abaëlardi, quam ex persona Bernardi, ita accidisse providentia Dei singulari, qui illum quidem, potentem ingenio ac eloquio in oculis suis, deposuit de sede rationis; hunc vero exaltavit humilem, quis inficias ierit? Rem ita exponit Annalista Claravallensis ad annum Christi 1140, cap. 3, num. 1 & 2: Sanctus Pater detrectare pugnam, & certamen omnino disrenuere, nec se in duello æqualem profiteri, rudem magistro, rusticum philosopho inter fagos & quercus enutritum, versatissimo scholarum professori. Quid sibi cum scholasticis quæstionibus? Quid cum disputationibus subtilibus? Quid cum argutiis? In quibus tamen, ut quidquam profecisset, quis pauper monachus, cui causa fidei & Ecclesiæ committeretur? Esse in ipsa magistros insignis nominis; esse & in Parisiensi academia Victorinos Hugonem Richardumque, quibus id posset securius demandari: se orationibus promoturum, qua posset, partem Catholicam, quod monacho familiarius quam disputare. His & similibus humilior, quo sapientior, non se Ecclesiæ negabat, sed sibi gloriam. Verum cum vota omnium in eum conversa, solum Bernardum pugnæ postularent, ne tam ipsi præsumptio, quam causæ Christi propugnatio deesse videretur, tandem consensit, a Deo ipso accepturus, quod illi redderet. Hæc Manricus. Huc pertinet Bernardi epistola ordine 187, quæ dirigitur Ad episcopos Senonas convocandos contra Petrum Abaëlardum.
[324] [cum pudore & ignominia discessit:] In hoc autem illud fuit mirabile, quod in eadem hora, quemadmodum Manricus num. 5 & 6 subdit, verbosum hominem, & facillimi promptique discursus, adeo ingenium memoriaque reliquerint, adeo verba; ut nihil umquam prorsus a se dictum, nihil scriptum, & nec materiam, nec vocabula rerum recordaretur.. Sic divina providentia factum est, ut qui confidens in virtute sua, & in multitudine argutiarum suarum gloriabundus advenerat, confusus abiret, & pro victoria, quam dudum præcecinerat, pudorem & ignominiam reportaret.
[325] [Arnaldus ejus discipulus.] Abaëlardi discipulus, assecla, & patronus fuit Arnaldus, vel Arnoldus, sive Arnolphus de Brixia, de quo supra obiter, ac pluribus postea. Versipellis hujus sycophantæ & hæretici perversa dogmata & damna graphice depingit sanctus Doctor in epistola 195 & 196. Huc autem faciunt Bernardi de eo verba, eidem epistolæ 195 inserta: Videbitis hominem aperte insurgere in clerum, fretum tyrannide militari, insurgere in ipsos episcopos, & in omnem passim ecclesiasticum ordinem desævire. Baronius ad annum 1140, num. 3, Quod contigit, ait, cum post obitum. Innocentii Romam se contulit sub Eugenio Papa: atque adeo hæc inter alia prophetice a Sancto scripta censet. Vivam porro inferius, quando de isto Pontifice ad Sedem Petri admoto tractabimus, impiissimi hujus profanatoris hierarchiæ ecclesiasticæ imaginem repræsentabimus, ut norit lector, quam exacte S. Bernardi prædictio postea impleta, & quam provide antea fuerit in bonum commune ab eo præmonstratum detectumque pestiferum hujus hæretici virus.
[Annotata]
* opportunitas
§ XXX. Sanctus tesseris lucratur clericum; alium data pecunia, qua pro se ludat; facinorosum a morte liberat, & monachum facit; patienter fert injuriam; mors Humbelinæ sororis; oppressos defendit; gesta in lite sacerdotii cum regno.
[Vagum clericum prodigioso tesserarum jactu superat & ad Claramvallem aggregat:] Sequitur annus Christi 1141, quo sanctum Abbatem a negotiis externis ad domestica traductum conveniemus, rebusque Claravallensibus intentum contemplabimur. Evacuato conventu, ut perhibent Annales Cistercienses ad eumdem annum cap. 3 num. 1, per annos singulos ad novas fundationes monasteriorum, plures ac plures Bernardus sufficiebat, partim prædicatione conversos, partim miraculis, resistentes vel per propria vitia pertrahebantur. Exemplo sit celebris ille clericus lusor, seu illusor, qui, dum capit equum, a Sancto capitur ipsemet jucundo ac mirabili modo. Historia ibidem e Cæsario Heisterbacensi, qui citatur in Homilia 5 in Dominicam 3 post Pentecosten, his describitur verbis: Cum die quadam per viam equitaret, sanctus Pater, eique vagi clerici, quos Euerandinos vocant, occurrerent, ad conversionem illos monuit. Ad quem unus: Ego ludam vobiscum tesseribus *. Si sors pro me responderit, detis mihi equum vestrum: si pro vobis, sequar, vos in monasterium. Respondente Sancto, Fiat voluntas Domini: mox ille taxillos falsatos extrahens, decem & octo puncta jactavit. Monachis turbatis, & Dei consilium ignorantibus, Vir beatus, spem habens in Christo, pro hominis salute tesseras levavit, & deposuit. Et, ecce, in duobus apparuerunt oculi duodecim, tertius vero in duas partes divisus, in uno latere sex, in altero quinque puncta declaravit. Quo viso territus clericus sequutus est Hominem Dei ad Claramvallem, factusque est monachus probatus. Hoc factum usque hodie valde celebre est in scholis magistrorum Parisiensium. Hæc e Cæsario, qui seculo decimo tertio floruit.
[327] Simili modo divina lusit, ut ita loquar, providentia per S. Bernardum, quando hic alium quemdam, [monachum in eadem retinet data pecunia, ut pro se ludat:] Ordinis religiosi pertæsum, ac paratum eidem nuntium remittere, ad pristinum vitæ institutum revocavit per lusum. Factum refert ibidem Manricus num. 2 ex Vincentio Bellovacensi, quem in speculo morali parte 4 distinctione 13 hæc memorantem citat: Legitur in Vita S. Bernardi, quod quemdam in monachum acceperat, qui lusor fuerat; qui cum omnino vellet exire Ordinem, quæsivit Sanctus, quid facere sciret, unde victum suum acquireret. At ille ait, se nihil scire facere, nisi cum talis ludere. Ad hæc S. Bernardus: Et si tibi capitale commisero, volo, ut singulis annis venias computare mihi, & lucrum dividere. Esto, inquit; & accipiens triginta solidos, lætus abiit. Post modicum tempus perdidit, & confusus ad portam rediit. Quod audiens beatus Bernardus, lætus illuc perrexit, & gremium suum extendit, ut lucrum simul dividerent. At ille ait, Nihil lucratus sum, sed solidos vestros amisi. Sed si vultis me recipere, potestis me habere pro vestro capitali. Ad quem Sanctus: Melius est, ut te recipiam, quam totum simul perdam. Et recepit eum, gaudens de ejus recuperatione.
[328] [scelerati hominis vitam exorat apud Comitem Theobaldum,] Cæterum quemadmodum Vir sanctus flagitiosum hominem, ac morte plectendum, liberarit ab utroque malo, atque ad optimam frugem reduxerit, intellige ex sequenti historia, quæ exstat in Exordio magno Ordinis Cisterciensis apud Tissierium distinctione 2 cap. 15, quamque Manricus per hoc idem tempus accidisse indicat num. 3. Factum audi: Contigit aliquando eumdem Dei Famulum pro quibusdam negotiis adire Comitem Theobaldum. Cumque appropinquaret oppido, ubi ille tunc erat, obviam habuit turbam hominum copiosam, qui, jubente Comite, latronem quemdam facinorosum atque famosum ad supplicium pertrahebant. Quo viso, clementissimus Pater apprehendens manu sua lorum, quo erat miser astrictus, ait tortoribus ejus: Dimittite mihi sicarium istum: ego enim volo manibus meis suspendere eum. Audiens autem Comes adventum Hominis Dei, festinavit illico occurrere ei. Miro namque devotionis affectu semper eum dilexit, atque eum honoravit. Cumque videret funem in manu ejus, quo latronem post se trahebat, exhorruit vehementer, & dixit: Heu! venerabilis Pater, quid est hoc, quod facere voluisti? Ut quid enim furciferum istum millies condemnatum a porta inferi revocasti? Numquid eum salvum facere poteris, quia jam totus diabolus * factus est? Desperata est penitus correptio * ejus: nec umquam bene facere poterit, nisi moriendo. Sine igitur, domine Pater, sine perditionis hominem perditum iri; quia de pestifera vita ejus multorum [vita] periclitatur.
[329] [& e latrone monachum facit:] Respondens autem Pater sanctus dixit: Scio quidem, virorum optime, scio hunc esse latronem sceleratissimum, omniumque tormentorum acerbitate dignissimum. Non me ergo existimes, hujusmodi peccatorem impunitum velle relinquere: quin potius cogito eum tortoribus tradere, & dignam ex eo capere ultionem: quæ utique tanto dignior erit, quanto diuturnior. Tu illum decreveras brevi supplicio & momentaneo interitu consummari; sed ego eum faciam diuturno cruciatu, & morte longissima mori. Tu furem appensum, per unum aut per plurimos dies mortuum in patibulo manere permitteres; ego cruci affixum per annos plurimos faciam in pœna jugiter vivere & pendere. Quo audito, princeps Christianissimus siluit: nec ausus est ultra contradicere sermonibus Sancti. Protinus ergo benignissimus Pater, exuta tunica sua, induit ex ea captivum suum, & attonsa coma capitis ejus, sociavit illum ovili dominico, de lupo faciens agnum, de latrone conversum. Qui veniens cum eo ad Claramvallem, factus est deinceps obediens usque ad mortem, pulchre nominis sui etymologiam exprimens in constantia propositi sui: Constantius enim vocabatur. Itaque triginta, ni fallor, aut eo amplius annos in Ordine supervivens, migravit ad Dominum, qui eum per merita beatissimi Patris nostri a duplici morte, corporis videlicet & animæ misericorditer eripere dignatus est. Hæc auctor Exordii. De Theobaldo autem, qui supra memoratus est, Campaniæ Comite, agunt variis locis Annales Cistercienses, quorum index consuli potest, uti & biographi Ernaldus lib. 2 Vitæ S. Bernardi cap. 6, & Gaufridus lib. 4, cap. 2.
[330] Eorumdem Annalium parens tribus hisce factis, [alapam sibi a clerico impactam patienter sustinet: moritur soror ejus,] quæ modo retulimus, subjungit num. 6 unum alterius generis, videlicet cujusdam Regularis clerici facinus execrandum, a quo alapa inflicta sancto Abbati, in repulsæ vindictam, repellentis judicium comprobavit, extulit patientiam; quam principes, quam reges venerarentur, dehonestata facie manu sacrilega, nec solum rubore doloreque percussa, verum tumore. Adisis Gaufridum lib. 3 Vitæ cap. 3, in quo res ista pluribus narratur. Monet autem laudatus Manricus sub finem capitis 3, se ea, quæ retulerat, cum certus annus singulis non subesset, in unum congessisse: quod & nobis exemplum ipsius secutis faciendum duximus. Idem auctor cap. 4 scribit de piissimo obitu Humbelinæ, germanæ sororis S. Bernardi, quæ tum ibi tum apud alios cum titulo sanctæ nominatur; sed nobis hactenus dumtaxat inter venerabiles reponenda videtur, quamdiu de publico ejus cultu non constat. Adisis Prætermissos ad diem XXI Augusti. Manricus itaque ipsi ad mortem usque ægrotanti adfuisse sanctum Patrem commemorat, deinde etiam referens mutua utrimque colloquia, ac Bernardi, qui tantisper eam reliquerat, revocationem ministerio angeli tabulam pulsantis. Ad hæc, corpus, inquit, num. 8, Sanctæ sepulturæ traditum fertur, celebrante Bernardo Officium funeris, atque inter [hæc] congaudentem & lacrymantem: sed prævalente gaudio, maxime cum gloriosa illi apparuit, gratulans de mercede, quam ipsius hortatu promeruisset. Hæc ille.
[331] Sed habemus aliquid contra rationem temporis, cui idem historiographus venerabilis Humbelinæ, [quo anno] quæ alibi vocatur Humberga, obitum innectit. Apud nos tomo IV Junii, die XXIII, a pag. 608 edita est Vita S. Petri monachi, Prioris Juliacensis prope Molismum in Campania Galliæ: in cujus Petri Vita cap. 3 dicitur is ab angelo edoctus, Humbergam mox morituram. Vitam hanc antea e tenebris eruerat, ac typis vulgaverat noster Petrus Franciscus Chiffletius in Tractatu de S. Bernardi abbatis Claravallensis genere illustri, a pag. 134. In observatione autem, quam habet de anno & die obitus laudati Juliacencis Prioris, pag. 155 & sequentibus statuit eum e vita migrasse anno Christi 1136. Unde videre est, uti habet a pag. 156, longe a scopo aberrasse Angelum Manrique in Annalibus Cisterciensibus anno Christi MCXLI, cap. 4, num. 1, ubi ait vixisse adhuc Humbelinam S. Bernardi sororem anno MCXL, & haud procul anno MCXLI pie in Domino obdormivisse. Nam qui ei morienti adfuit Petrus Prior, si obiit Junio anni MCXXXVI, quomodo illa quinto post anno adhuc in vivis fuit? Hæc breviter ex eo hic indicasse sit satis, pluribus ibidem deducta. Hæc Chiffletii observatio militat etiam contra Bailletum, qui ad diem XXI Augusti in Vita Humbelinæ, quam edidit, ejus mortem illigat anno 1141; item contra alium Gallum in Vita S. Bernardi Parisiis vulgata anno 1704, lib. 4, pag. 350.
[332] [abbatem Cariloci oppressum defendit, uti & alios:] Nonnulla alia litteris mandavit de S. Bernardo ad dictum annum 1141 cap. 5 Cister ciensis historicus. Per idem tempus, ait num. 1, venerabilis Guido abbas Cariloci Bisuntinensis, cum a vicini Conventus pseudo-Præposito, homine alias perdito & profuso, per omnem injustitiam opprimeretur, summum Ecclesiæ Præsulem appellat, Romam ad illius audientiam perrecturus. Exstat epistola Bernardi ad Innocentium affectuosa pro ipso, in offensorem acris, & quæ ita unius causam commendet, ut describat utriusque qualitates. Deinde illa epistola ibidem recitatur, quæ est ordine centesima nonagesima octava, atque in ipso fonte legi potest. Negotium illud iterum obnixe commendat eidem Christi Vicario, uti perspicuum fit e proxime sequente epistola ad ipsum data hoc titulo: Rogat sententiam pro Religiosis inique oppressis latam confirmari, nec ulterius aures præberi calumniis. De judicibus, qui pro Caroloco sententiam pronuntiarint, & quo modo ejusdem exsecutio retardata fuerit; scribit Manricus ibidem num. 4; ac num. 6 animadvertit, in Bernardo .. mirum esse non debere, si filios, quos tam arcte persequebatur, non pateretur vexari a potentioribus: cui adeo inopum a natura indita, sed per gratiam perfecta protectio fuit, ut ne animalia [quidem] bruta, se præsente, opprimi pateretur, atque id frustra ab aliis tentari diceret, per se, quamdiu posset, impediendum. Legi possunt, quæ habet Gaufridus lib. 3 Vitæ cap. 4.
[333] [Ludovicum juniorem Galliæ regem cum Innocentio PP. ac Theobaldo Comite discordem] Verum alia ac majoris periculi tempestas Viri sancti laborem & dexteritatem exercuit. Factum audi ex Annalibus Cisterciensibus allegatis, cap. 6: Hoc eodem anno Ludovicus Junior, ætate an moribus indisciplinatus, potentia ferox, inobedientiæ in Ecclesiam frena relaxans, Innocentio rebellis; etiam Theobaldum aversatus infestabat antiqua simultate in virum, quantumvis sanctum: an quia Ecclesiæ Innocentioque faventem, adeoque sibi contrarium experiebatur? Ea Bernardi, & totius Cistercii causa duplici titulo: primum, quia Ecclesiæ; mox, quia Theobaldi, per Bernardum & nostros pertracta.. Vix ulla gravior, vix ulla difficilior aut laboriosior, lubrica semper voluntate regum; sed lubriciori, quoties ira aut vindicta præcipitantur: Bernardus æque in regem, & pro rege, post longum licet tempus, iris fuit. Prima dissidiorum occasio Petrus, Bituricensi ecclesiæ dudum viduæ, nempe a morte Alberici, a Pontifice datus in pastorem: quem sine assensu suo consecratum, rex indecorum; si admitteretur, injuriosum reputabat. Nec deerant aulicorum consilia pro more curiæ, non ut dirigerent, sed ut sequerentur, atque ipso obsequio impellentes præcipitarent. Unus Theobaldus Comes constantior cæteris dum contradicit, fidelior inveniebatur; sed quo fidelior, eo magis invisus, regis in se vindictam solicitabat. De his Robertus (immo pseudo-Robertus secundum dicenda § 32) Sigeberti continuator ad hunc annum: cujus textus in laudatis Annalibus mox subditur: Hoc eodem anno (scilicet MCXLI) orta est dissensio inter Papam Romanum, & Francorum regem Ludovicum: unde ecclesia Gallicana turbatur. Defuncto enim Alberico, Bituricensi archiepiscopo, missus est Petrus a Papa Innocentio, ejusdem ecclesiæ pastor consecratus; sed a rege Ludovico repudiatus, eo quod sine ejus assensu fuerit consecratus, in civitate minime recipitur: cujus partes quia propter reverentiam seu voluntatem Papæ Comes Theobaldus fovere crederetur, simultas, quæ sopita videbatur, inter regem & ipsum cœpit repullulare. His a Manrico recitatis, subduntur ista in ejus Annalibus: Addidit Ludovicus juramentum ira præcipiti, non, se vivente, inconsulto ipso sacratum ad pontificiam sedem ascensurum: & erat superstitio ea Francigenis, ut, quodcumque firmassent sacramento, non perficere, infamiam reputarent.
[334] His Bernardus permotus, anxiusque, ac majoribus adhuc malis præcavens, [magno conatu conciliare satagit.] integro anno, conatu primum irrito, mox fructuoso, paci insudavit inter sacerdotium & regnum restituendæ. Id quod anno sequenti ipsemet Sanctus ad Ludovicum scribens fidenter loquitur epistola 221. “Vos scitis, quanto labore, quanta * solicitudine, toto anno præterito, quærendæ paci vestræ attendi *”. Igitur primum regem, ut resipisceret; mox Innocentium, ut parceret, aggrediens; cum neque ille ab inobedientia resiliret, obtendens juramenti religionem; & hic claves Ecclesiæ contemptas dolens, anathema in regem comminaretur: quod erat reliquum, ad quatuor episcopos Cardinales curiæ (inter quos Stephanus dilectus ipsius filius) litteras dedit, consulturos reipublicæ Christianæ, atque Innocentium, si possent, emollituros. Indulgeat Pater filio, senex juveni, ecclesiasticus sæculari, demum sacerdos regi, qui vellet quidem, sed non satis auderet præ verecundia, sacramenti violati probrum incurrere. Atque ecce exemplar litterarum sancti Patris, quæ dictis, obiter etiam, fidem faciant. Epistola illa, quam mox recitat Manricus, est ordine ducentesima undevigesima, atque in editione Mabillonii hoc titulo prænotata: Ad tres episcopos curiæ, Albericum Ostiensem, Stephanum Prænestinum, Igmarum Tusculanum, & Gerardum cancellarium. In notis vero inter alia observantur ista: In scriptis nonnullis, QUATUOR. At lectio vulgata melior. Siquidem episcopus non erat Gerardus cancellarius, qui hic quarto loco memoratur, postea Pontifex creatus, dictusque Lucius II. Accedit eo, quod eadem epistola in dicta editione intexatur anno Christi 1143. Et vero res quidem tunc illa, pro qua Vir sanctus laborabat, bene successit; sed discordia vix fuit sopita, quin nova dissidia perturbarint pacem, uti memorat Manricus a num. 6, & illico apud nos ex eo pluribus dicetur.
[Annotata]
* tesseris, ut paullo post
* al. diaboli
* al. correctio
* Mabillon. quanta que
* Ibid.intendi,
§ XXXI. Lis illa vix sopita, novis dissidiis recrudescit; Bernardi ad eam componendam novi labores.
[Pacem inter dissidentes vix compositam] Quod sub finem paragraphi proxime præcedentis Bernardum intendisse diximus, obtinuisse, ut refert Manricus loco ibidem indicato, compertum est, nec tunc in regem anathema indictum. Quin & eumdem convictum Sancti monitis consensisse Pontifici, ut Petrus in Bituricensi sede collocaretur. Sed & Theobaldo firmata regis gratia certis pactionibus, quibus pro rege selecti duo viri, Joslenus scilicet, Suessionensium pontifex, & Sugerius, abbas S. Dionysii Parisiensis, quem sanctus Doctor ad meliorem frugem dudum converterat, ut suo loco notavimus. Pro Theobaldo item alii duo, episcopus & abbas, Cisterciensis uterque, Hugo nimirum Altissiodorensis, Bernardusque, qui conditiones utrimque diffinirent, utrimque componerent. Sed inter alias præcipue illud sancitum, quod sanctus Pater, turbata postea pace, ad utrumque advocatum regium commemoravit epistola 222 hunc in finem, ut si qua de conventionibus illis controversia aut dissensio nasceretur, nihil mali sibi invicem facerent, aut quærerent, donec coram nobis tribus pariter, & domino Autisiodorensi ventilata res esset, atque discussa, qui & tunc mediatores fuimus, &, si quid emergeret controversiæ, debuimus esse reconciliatores. Sed quales paci vix stabilitæ difficultates iterum se ingesserint, memorare juvat.
[336] [novæ discordiæ evertunt ob repudiatam a Radulfo uxorem,] Annus erat millesimus centesimus quadragesimus secundus, ut referunt Annales Cistercienses ad hunc annum, cum vix adhuc sopitæ dissensiones inter Pontificem, Theobaldumque, & Ludovicum regem, novis dissidiis denuo recruduere. Et forte, quod non potuit in Innocentium, in Theobaldum irrupit violentior ira. Radulfus Viromandorum comes materiam fecit, repudiata uxore, & Petronilla Guilielmi Ducis filia, ac reginæ sorore superinducta. Divortio consanguinitatis quæsitus color: nec defuere testes regiæ cupidini, & tres episcopi inventi inter primores, qui pro Radulfo sententiam pronuntiarent, secreto tamen, ac veluti per tenebras, quasi ipsorum conscientia reclamante, nec ferente inter nota flagitia solis aspectum. Tunc Theobaldus pro sorore zelans, zelans pro matrimonio, Bernardum adiit, consilium simul & auxilium imploraturus. At sanctus Pater, comperta veritate, & læsi sacramenti vicem primum, mox amantissimi principis injuriam dolens, Innocentium appellans utriusque vindicem, tales ad eum pro comite Theobaldo litteras dedit: quæ ibidem recitantur; habetur vero epistola illa inter alias Bernardinas ordine ducentesima decima sexta. Quænam autem post eam secuta sint, ita enarrare pergunt laudati Annales num. 3.
[337] [& aliam ductam:] His litteris acceptis Innocentius Ivonem presbyterum Cardinalem in Gallias mittit plenaria [cum] potestate, per quem divortii causa decideretur. Hic veritate indagata, compertaque, Rodulfum comitem percussum anathemate novam nuptam dimittere compellit, inobedientem extra communionem fidelium factum declarat, terram illius interdicto subjicit, ac tres episcopos, quorum auctoritate res tota gesta, sacris Ordinibus atque ecclesiæ ingressu suspendit, cuncta ex justitia, & mente sacrorum canonum. De his Robertus Sigeberti continuator, hoc anno: cujus verba Manricus sic recitat: Radulfus Viromandorum comes uxorem suam dimittit, & sororem reginæ Petronillam ducit. Propter quod instantia comitis Theobaldi mittitur Romanæ Sedis Ivo legatus, qui & Radulfum comitem excommunicavit, & episcopum Laudunensem Bartholomæum, Noviomensem Simonem, Petrum Silvanectensem, qui divortium illud fecerant, suspendit: Pergunt Annales: Legatus interim, viam universæ carnis ingressus, per propriam mortem sententiam confirmavit. Quippe ipso de medio jam sublato, cum forte zelo effervescente, mitigaretur, solus restabat adeundus Romanus Pontifex, qui non de facili posset exorari. Sic Manricus. Adisis Spicilegium Acherianum tom. 12, pag. 480. At Ludovicus, sicut subdunt dicti Annales num. 4, dum se frustratum videt, atque ignominiam, quam Comiti intulerat ex sororis repulsa, in reginæ sororem recidisse .. ad arma confugiens .. contra fas, contra jus, contra pactiones, inexpectatis & inconsultis arbitris, Theobaldum comitem hostiliter infestat, in omnem ejus ditionem grassatus ferro & igne. Et eo usque atrocitas pervenit, ut pius comes vitandis fidelium cædibus, rapinis, stupris, & aliis belli malis, quæ victores & victos æque involvunt, juramentum præstare compulsus sit absolutionis a Pontifice impetrandæ, seu proprium dedecus postponens saluti civium, seu tempus redimens promissa absolutione, quæ vel negari ab Innocentio posset, vel, si concederetur, revocari. Rem prodit Bernardus in epistola ad Innocentium ordine 217.
[338] Tum summus Pontifex, sicut pergit Manricus num. 6, [quænam Vir sanctus] Theobaldo morem gerens pro suis meritis .. relaxavit anathema, ni resipiscant dividanturque adulteri .. statim illud renovaturus. Sensit potentia se iterum delusam, atque iterum evanuisse vindictam, qua se denuo irretitam experiretur. Atque id totum Bernardo acceptum referens (nam quis alius potuisset apud Pontificem?) querulas nimium ad eum litteras dedit, quibus Bernardus libere pro more, sed veneranter respondit, stans videlicet constanter pro justitia, dum iniquam regis postulationem in causa Radulfi rejicit, eumdemque regem monet, ut non premat innocentes, neque contra se irritet Regem supremum. Exstat inter alias epistola ista ordine 220. Et post illam quidem Patris sanctissimi industria & cura in componendo publico hoc tantique moliminis ac momenti negotio cassæ quidem optato fuere eventu, non tamen eo redactæ, ut ulteriorem eidem operam navare non perrexerint. Videri potest epistola 221.
[339] Verum quidnam interea rex Ludovicus? Audiantur prædicti Annales cap. 2, [pro bono communi, & quid passus.] num. 1: At non exasperatus Ludovicus, quod satis mirum, atque in juvene indicium melioris animi, nec dedignatus responso Virum Dei: quin potius longam ad eum dedit epistolam, excusationes texens & querimonias, queis Theobaldum de multis, de quibusdam etiam Bernardum insectaretur, quod juramentum per fraudem ludificasset, cum terra adhuc maneret sub interdicto: quod matrimoniis sibi devinciret Flandrensem Comitem, Suessionensemque, quorum auxilio in regem rebellaret: quod Radulfus ab eo solicitatus, Bernardo conscio & complice, ut qui eidem pecatorum veniam polliceretur, si Theobaldo vellet adhærere. Hæc & similia rex cum rescripsisset, Bernardus duos ejus consiliarios, pactionum arbitros, Joslenum ac Sugerium interpellavit, per quos, ut conscios totius veritatis, longe efficacius, ut amicos, facilius reduceretur. Habetur ista epistola inter Bernardinas ordine 222. Pergamus ad Manricum num. 7: At cum sanctus Doctor epistolam aut casu apertam mitteret (ex quo sumpta occasio, velut fecisset per irreverentiam) vel ex conscientia mordaciorem Joslenus reputans, & quo reprehensibilior, impatientior, mordacissimum ei responsum reddidit, adeo ut nequaquam vereretur dicere, Sanctum locutum in spiritu blasphemiæ, quod Godefridus affirmat in ejus Vita, atque ipsius Sancti rescriptum testatur. Hoc vide in epistola 223; illam consule lib. 3 cap. 3, num. 175. Observamus tamen obiter, epistolam illam in editione Mabilloniana non innecti anno Christi 1142, in quo sumus cum Annalibus Cisterciensibus, sed anno 1143. Ex his interim abunde intelligitur, a S. Bernardo tentata fuisse omnia, ut luctuosissimæ huic inter duos discordes principes controversiæ remedium afferret; sed irrito hactenus conatu, sicut planum fiet ex eventibus, qui postmodum subsecuti sunt.
§ XXXII. Alia Bernardi tentamina, ut tragicis Galliæ dissensionibus succurreret; Innocentii PP. gratia excidit immerito.
[Significat Stephano ep. Prænestino] Dum hinc gradum facimus ad annum Christi 1143, funestissima rerum Gallicarum nobis objicitur scena: quam ut mutaret in lætiorem, quot quantosque Vir sanctus non insumpsit labores, eo certe duriores, quod optato fructu frustrarentur. Ruebant, inquit Manricus ad hunc annum cap. 1, num. 1, in deterius Galliæ res, & Ludovicus, pietatis vinculis ruptis, quotidie irreligiosius, in Theobaldum atrocius debacchabatur: idque hoc anno MCXLIII .. quo Bernardus ad curiæ Cardinales, maxime autem ad dilectum sibi filium Stephanum Prænestinum episcopum mœrens & dolens hanc scripsit epistolam, miserum Galliæ statum continentem. Epistola hæc in editione. Mabillonii est ordine 224, e qua excerpo sequentia: Vos .. scitis, quomodo ego quoque pro rege steterim in conspectu domini mei, corpore quidem absens, sed præsens spiritu, ut loquerer pro eo bonum. Bona siquidem pollicebatur. Nunc autem ipso reddente pro bono malum, cogor contraria scribere.. Conculcantur apud nos sancta, Ecclesia turpiter ancillatur. Nam & electiones episcoporum prohibentur fieri, & sicubi id præsumptum a clericis fuerit, electus episcopari non sinitur. Denique sedet in tristitia ecclesia Parisiensis, proprio destituta pastore, & nemo est, qui de substituendo alio mutire audeat. Non sufficit spoliari bonis præsentibus domos episcopales: etiam in terras, & in homines manus sacrilega circumquaque desævit, totius insuper anni ex eis sibi reditus vindicando..
[341] [deploratissimum] Commisit rex germano suo Roberto vices episcopi, & ille in cunctis terris, rebusque Ecclesiæ potestative versans.. infert cælis quotidianas hostias, non plane pacificas, clamores pauperum, lacrymas viduarum, planctus orphanorum, gemitus compeditorum, sanguinem interfectorum.. Præterea rex, nobis quidem non parum laborantibus, pacem cum Comite Theobaldo fecerat ..; &, ecce, occasiones quærit, quomodo recedat ab amico. Atque hoc grande crimen, quod impingitur Comiti, quia cum baronibus regis de liberis suis contrahit matrimonia. Suspecta est illi dilatatio caritatis, nec se putat regem, si se amaverint principes.. Propterea ergo pacis conventiones & constitutiones manifeste transgreditur, nec tenet pacta sua, quæ distinxerunt labia sua. Denique revocavit in domum suam, & ad consilium suum virum adulterum, & excommunicatum *, quem ex constituto ejecerat, & pro exercenda majori malitia, aliis multis nequam æque excommunicatis, perjuris, incendiariis, homicidis, rex & advocatus Ecclesiæ, adversus Ecclesiæ (quod non est dubium) amatorem, & defensorem denuo sociatur.. Ad hæc, cogit suo more episcopos ad maledicendum benedicendis, & iterum benedicendum maledicendis… Qua fronte, obsecro, tantopere aliis præscribere de consanguinitate laborat, homo cum sua (quod palam est) tertio ferme consanguinitatis gradu permanens consobrina?
[342] Et quidem inter filium Comitis Theobaldi, & Comitis Flandrensis filiam, [Galliæ statum:] & item inter Comitem Suessionensem; & filiam Comitis Theobaldi, si consanguinitas sit, nescio (scienter enim illicita matrimonia nec laudavi umquam, nec laudo:) sed sciatis vo, & sciat dominus meus, prohiberi horum nuptias. Hæc sunt inter alia plura, quibus Bernardus compellat Stephanum: nec dissimilia, ut perhibet Manricus num. 6, ad cæteros episcopos, quos sciebat Pontifici adhærere, tantis malis, qua possent, obviaturos. Cur autem ad Innocentium tunc non scripserit, hoc ipso anno inferius declarabimus. De dicto rege Ludovico consuli possunt Horstii notæ apud Mabillonium in epistolam 224 col. LXX. Apud quem etiam exponitur tertius fere consanguinitatis gradus ille, de quo supra, nec non in notis brevioribus col. 209. De Radulfo Comite Veromanduorum uxorem repudiante, & aliam ducente, scribit Pagius ad annum Christi 1142. Videmus itaque S. Bernardum intendere omnes nervos, ut perditissimis Galliæ rebus succurat. His breviter ad præcedentem epistolam observatis, argumentum præsens prosequamur cum Annalibus Cisterciensibus allegatis: ubi hæc sunt num. 7 & 8:
[343] Interim ipse Sanctus, Hugoque, qui arbitri pactionum pro Theobaldo, quique quærendæ paci ecclesiæ Gallicæ ab Innocentio dati, [quem Sanctus cum Hugone ante oculos ponit regi Ludovico] id quod Bernardus non leviter insinuat in epistola ad ipsum, ne quid omnino intentatum remaneret, convenire regem, interponere proceres, divina humana jura protestari, belli damna proponere, &, quocumque vincente, perire regnum, quo sine neque rex possit confistere. Nam cujus illa terra, quæ vastabatur? Cujus homines, in quos desæviebat? Nonne ex ejus ærario restituenda? .. Atque hæc quidem de lucris temporalibus: nam de fama & honore adhuc majora, maxima de salute declamabant; sicut pluribus ibidem exponitur. His & similibus regem nunc per litteras, nunc coram aggressi, & reverenter constanterque arguere, obsecrare, increpare in omni patientia & doctrina perseverabant. Et jam conventus Corbolii * destinatus promittebat meliora, si non rex, vix auditis Sanctorum placitis, & nihil sibi deferri, quamdiu non omnia, tenaciter contestans pro more principum, indignatus ac furens recessisset, impatiens æqui, nec solum non obediens, verum non audiens. Tunc sancti Viri confusi fœda repulsa, sed nihilominus constantes pro pace regni, per fratrem Andream, sibi inter charissimos, &, ut apparet, regi familiarem, talem ad eum epistolam scripserunt. Exstat ea apud Mabillonium inter Bernardinas ordine 226. Porro Andreas iste (de Baldemento, uti additur in textu epistolæ) celebris fuit, variisque negotiis adhibitus. Subscribit primariis litteris abbatiæ Caricampi in tomo 11 Spicilegii pag. 329, & cum Bernardo testis habetur concordiæ inter Ludovicum Juniorem & Algrimum Aurelianensem archidiaconum initæ, tomo 4 Chesnii pag. 764. Hæc & plura Mabillonius in notis brevioribus ad eamdem epistolam. Hæc per transennam.
[344] [sed nullo fructu: is in Victoriacenses] Huc etiam, ut alia a sancto & communi Patre gesta pro pace sancienda prosequamur, pertinet epistola ad Joslenum Suessionensem episcopum, quam Bernardus solus, injuriæ acceptæ immemor, vel potius ideo amantior, quia memor .., uti loquitur Manricus num. 10, scripsit. Est ordine 225 apud Mabillonium. Ecquis vero tot conatuum piorum juxta ac strenuorum fructus? Laudatus Annalium concinnator, Nil obtentum, inquit num. 11, apud regem per literas.. Ergo hoc anno, piaculo insigni, ad Vitoriacum, Vitriacum alii dicunt, quod oppidum ditionis Theobaldi erat, rex primum muros, mox ecclesiam ipsam, in quam ferme oppidani omnes confugerant, incendio vastat, sacra, profana, viros, fœminas, puberes, & impuberes comburit. Mille & trecentæ animæ interiere, plures alii numerant, quæ sanctitate loci velut munitæ, salutem ex religione præsto labantur. Tunc demum rex pœnitentia sera correptus plorasse dicitur, sed non adhuc peccatum emendaturus. De his Robertus Sigeberti continuator, ad hunc annum: “Ludovicus rex Vitriacum castrum comitis Theobaldi capit: ubi igne admoto ecclesia incensa, & in ea mille trecentæ animæ diversi sexus & ætatis igne consumptæ sunt. Super quo rex Ludovicus misericordia motus plorasse dicitur, & hac de causa peregrinationem Hierosolymitanam aggressus, a quibusdam existimatur”..
[345] [dira barbarie sævit: cujus ret gestæ] Cujus, ut credo, ait Manricus num. 12, verborum occasione Paulus Æmilius tempora confundens, Bernardum Patrem ascitum a rege tradit, clementiam Dei per ipsum, quasi jam pœniteret, imploraturo. Pauli Æmilii verba in Ludovico Juniore hæc profert: Qui intromissus, & benignissime a rege susceptus, cum ejus fletum conspiceret, causamque doloris didicisset: Hæ (ait) lacrymæ nisi cito exarescant, extinguere possunt Vitoriacensis incendii memoriam: tantum adde illis constantiam roburque, &, ne sit velut muliebris ploratus, viriles ac vere regios animos gere. Antequam læsi numinis ira in te se armet, quas templo arisque intulisti faces, in templorum hostes, barbaramque religionem converte. Cetera, quæ pluribus prosequitur Æmilius, non transcribit ex eo Manricus, sed rem ita ab ipso tractari insinuat, quasi Bernardus Ludovicum hoc ipso anno atque hac occasione ad Hierosolymitanam expeditionem hortatus fuerit. Verum hæc tribus ut minimum annis interjectis longe distantia, atque alterum sub Innocentio, alterum sub Eugenio, mediis duobus aliis Pontificibus, brevis licet ætatis, contingentia, sine causa in historia confunduntur. Potuit prioris sceleris memoria regem impellere: potuit & a Bernardo commemorari, etiamsi ante biennium patratum foret. Et Ludovicus adhuc Theobaldo discors, nec illi pacandus nisi post annum, ut suo etiam loco .. commemorabimus. Hactenus Annalista Cisterciensis; qui dum in Paulo Æmilio corrigit rationem temporis, ansam nobis dat notandi aliquid de anno 1143, cui barbariem Victoriaci patratam a rege Ludovico Juniore adaptat.
[346] Pagius in Critica Baroniana ad annum 1141 num. 3 scribens de dissidio inter Innocentium II, [tempus] & Ludovicum VII Francorum regem, hæc narrat num. 4 e Guillelmi Nangii Chronico ad annum 1142: Rex concitavit omnes fere proceres suos, ut una cum eo guerram * inferrent comiti Theobaldo. Tum ad annum MCXLIII, cepit rex Vitriacum, oppidum Comitis Theobaldi, ubi admoto igne incensa est ecclesia, & in ea MCCC homines diversi sexus & ætatis periere. Sed continuo animadvertit laudatus Pagius, in Chronicis tamen Gemblacensi & Catalaunensi Vitriacum anno MCXLII dici incensum fuisse: quorum notationem temporis amplectitur ad annum 1143 num. 1; ubi, relato statu misero ecclesiæ Gallicanæ, basilica tamen, inquit, castri Vitriaci non hoc anno, ut refert Baronius num. 6 ex pseudo-Roberto de Monte, sed anno MCXLII incensa, ut anno MCXLI ostendimus. Eumdem pseudo-Robertum superius adhibuit Manricus: qui etiamsi Nangium habeat pro se in anno, quem signat, 1143; duo tamen alia dicta Chronica contra se habet.
[347] Alter vero Robertus de Monte, cujus Accessiones atque Appendix germana ad Sigebertum, ab Acherio vulgata sunt post Guiberti abbatis de Novigento Opera, [examinatur.] Lutetiæ Parisiorum anno 1651 excusa, tradit ista ad annum 1141, pag. 762: Rex Francorum Ludovicus afflixit Comitem Tebaldum, & vastavit terram suam, maxime in Campania, ubi combussit castellum optimum, Vitreuium scilicet: ubi multitudo maxima diversi sexus hominum & ætatis concremati sunt. Ita alter Robertus, qui vexationibus a Ludovico adversus Theobaldum motis anno 1141, quo hunc ab illo infestatum § 30 diximus ex Annalibus Cisterciensibus, Victoriacensis castri combustionem adjunxerit per prolepsin, uti suspicamur; (nisi malis pro anno 1141 legere 1142 cum alio codice, qui indicatur in notula marginali apud Acherium pag. 760 & proxime sequente) alter, ut iterum dicamus, Robertus de Monte, isque genuinus: de quo consulesis observationem apud laudatum Acherium pag. 715. Oudinus in Commentario de Scriptoribus ecclesiasticis tomo 2, a Col. varia de isto auctore collegit; inter alia autem est illud in rem nostram: Chronicon suum ab anno MCXII, ubi Sigebertus desierat, ad annum MCLXXXII produxit. Appendix autem ad Sigebertum, quæ inter illustres Germaniæ scriptores edita est, alterius auctoris maxima ex parte est, ab anno nimirum MCX ad annum MCLV. Germanam autem Appendicem ad Sigeberti Chronicon a Roberto de Torinneio, uti etiam vocatur, conscriptam, ex autographo monasterii sancti Michaëlis de Monte, & ejusdem accessiones ad Sigebertum &c. edidit vir doctissimus Lucas Dacherius, supra a nobis indicatus. Verum ne notutiones hujusmodi nos abducant a filo nostro historico, discordes hosce principes Ludovicum regem & Theobaldum Comitem opera S. Bernardi in gratiam esse reductos, dicemus infra ad annum 1144; nunc vero cum Manrico pergimus, qui ita prosequitur suam materiem cap. 2 anni prædicti 1143:
[348] [Refertur qua occasione exciderit gratia Innocentii PP. Vir sanctus,] Mœrebat sanctus Pater hæc mala publica, cum subito privata etiam expertus, unde minus timebat, dolori dolor, & tristitia tristitiæ superadditur. Amissa, ipso ignaro, gratia Innocentii, quam tot laboribus, tot obsequiis promeruisset. Ivonis Cardinalis legati bona in causa, distributa pauperibus, quæ Pontifici forent reservanda, & distributio imputata Bernardo duplici titulo: quod distributor designatus in testamento, & quod pauperum causæ promotor vel ultroneus se ipsum ingessisset. Affuerant extreme laboranti duo abbates, per quos, Bernardo adjuncto, legata bona in pauperum transirent possessionem: & adiere uterque Claramvallem, Bernardum, ut par erat, requisituri; sed Sancto in pacis negotiis occupato, nec invento, ne testamentum diutius morarentur, quæ Ivo jusserat, soli peregerunt. Difficile Innocentio visum est, inconsulto Bernardo patratum quidquam: & erat in ea causa suspectus Sanctus, propria, quia pauperum, aut propriis præferenda. Jam vero gratia utcumque semel amissa, quæ hominum plerumque conditio est, quæ ante placuerant, infensa esse cœperunt. Nihil fere in Ecclesia agi sine Bernardo, atque ejus frequentibus epistolis intercessionibusque vix unicum Pontificem sufficere, qui tamen universæ Ecclesiæ datus non posset uni viro morem gerere: contineret se Abbas intra cœnobium, contineret vel saltem intra Galliam, & esset aliquid, quod non: perageretur ejus arbitrio.. Sic qui olim firmandæ sibi tiaræ in omnes mundi plagas Bernardo usus, postquam firmaverat, damnat quod elegit, &, qui pro se rogaturum solicitabat, non patitur rogantem sibi pro aliis.
[349] [& hujus ad illum] Hæc de Pontificis in ipsum indignatione ubi accepit Bernardus, apologeticam, ut ad annum MCXLIII Baronius ait, ad eum scripsit epistolam, qua suam causam defendens, & potenter excusans, ostendit, se nihil in eo peccasse, ut ejus indignationem commereretur. Novissima hæc est, quam sanctus Pater ad Innocontium PP. scripsit, epistola, ordine 218, quæ, tametsi alibi excusa legi possit, hic tamen etiam recusa relegi meretur, nonnullis brevitatis causa rescissis: Putabam, inquit sanctus Vir, me aliquando aliquid vel modicum esse; sed nunc, ut sentio, prorsus ad nihilum redactus sum, dum nescivi. Nec enim me dixerim omnino nihilum tunc fuisse, cum oculi domini mei super puerum suum essent, & aures ejus ad preces meas.. Modo autem me merito non modicum dico, sed nihilum; quoniam ab heri & nudiustertius avertit faciem suam a me. Cur hoc? Quid peccavi? Multum fateor, si pecunia Cardinalis Ivonis * bonæ memoriæ meo arbitrio distributa fuit, & non ad nutum ipsius.. Non sum tam hebes, ut ignorem Ecclesiæ esse, quidquid ille rerum suarum non dederit.
[350] [hic datum] Sed jam audite simpliciter veritatem… Quando homo exuit hominem, absens eram, immo & valde remotus. Audivi autem ab his, qui affuerunt, quod ipse fecerit suum testamentum; & quod fecit, fecit & scribi: & de rebus suis quæ voluit, quibus voluit, ipse divisit: quod residuum fuit, duobus abbatibus assistentibus tunc sibi, & mihi pariter, qui absens eram, dividendum commisit, eo quod nobis nota essent loca pauperiora sanctorum. Porro abbates illi domum venientes, & non invenientes me, (detinebar enim tunc temporis ex vestro mandato pacis quærendæ negotiis) nihilominus pecuniam, sicut eis visum est, diviserunt, me non solum non connivente, sed & nesciente, quid fecerint. Cedat jam, si placet, manifestæ indignatio veritati ..
[351] Nam quod item comperi displicuisse me in multis scriptitationibus meis, [epistola apologetica.] hoc me jam metuere non oportebit: quoniam facile emendabo. Scio, scio, præsumpsi plusquam oportuit, parum attendens, quis cui scriptitare præsumerem.. Dabo, si potero, zelo meo de cetero temperamentum, scientiam; & ponam digitum meum super os meum. Tolerabilius enim offendam aliquos amicorum, quam multis precibus defatigem Christum Domini. Et nunc quoque non sum ausus scribere vobis de imminentibus Ecclesiæ periculis, & gravi schismate, quod timemus, ac plurimis, quæ sustinemus, incommodis. Scripsi autem sanctis episcopis vestro lateri adhærentibus: ab ipsis audire poteritis, si scire placuerit, quæ scripserim ego. Juvat his coronidis loco attexere verba Baronii ad annum 1143, num. 5, quæ epistolæ superiori a se recitatæ sic subdit: Accidit plane secundum illud Sapientis, Eccles. 7, Calumnia conturbat sapientem, ut S. Bernardus ob calumniatores apud Innocentium Papam æstimatione minueretur, adeoque ut tot tantisque exhibitis per eumdem Sanctum officiis & beneficiis oblivioni traditis, jam nulla eorum habita ratione, exciderit ipse e gratia ejus. An autem acceptis his ab eo litteris Innocentius æquiori erga eum animo fuerit, haud nobis compertum habetur. At si in terra ista aruerunt sata Bernardi, flante vento urente: certe alibi quidem collegit ad vitam æternam, quæ non humano, sed divino intuitu ab eo sunt jactata semina in terram viventium. Sic discant homines non sperare in principibus, neque in filiis hominum, in quibus non est salus. Hæc tam vere quam graviter Baronius occasione hujus epistolæ, quæ, sicut superius indicabam, ultima fuit, quam sanctus Doctor ad Innocentium PP. II scripsit, nunc defensor in tam justa ac propria causa, qui antea fuerat toties in aliena. Et Pontifex quidem ille eodem anno 1143 e vita excessit die XXIV Septembris; cui Cælestinus hujus nominis II postero die suffectus est: hujus breve fuit regimen; de illius vero mortis causa vide Baronium ac Manricum.
[Annotata]
* Radulfum. Vide epist. 216 & seqq.
* Corbeil supra Parisios
* i. e. bellum
* V. ep. 193
§ XXXIII. Ordo Cisterciensis a sancto Abbate in Suecia propagatus; prodigium, & vaticinium; discordiæ in Gallia ab eo compositæ; honoratur a Patriarcha Hierosolymitano.
Chronographus Cisterciensis ad annum antea indicatum cap. 7 inter cœnobiorum propagationem, [Fratres ægre discedentes a Bernardo ad exteras nationes] de qua ibi tractat, occasione Novævallis inchoatæ in regno Sueciæ, ac in diœcesi Lincopensi, tria mira memorat de sancto Patre: quorum alterum est prodigium, in confirmationem fratrum eo mittendorum: alterum vero est vaticinium, quo cuidam fratri prænuntiavit locum mortis: tertium est positum in modo, quo illud vaticinium impletum fuit. En tibi primum ex auctore Exordii magni apud Tissierium distinctione 4, cap. 28: Volens, ait, idem venerabilis Pater in populis aquilonarium partium, sicut & in cæteris gentibus, aliquem fructum habere, petente religiosa femina regina Sueciæ, conventum fratrum ad partes illas direxit. Cumque monachi & conversi, qui ad hoc denominati fuerant, ut hominibus rudibus & indomitis formam religionis & disciplinæ traderent, nimio mœrore consternati, precibus, quibus valebant, agerent, ne, tanti Patris præsentia carituri, ad exteras & barbaras mitterentur regiones; sanctus Abbas respondit: Ut quid irrationabilibus fletibus & precibus affligitis animam meam? Aut numquid voluntatem meam, & non potius voluntatem Dei, cui omnes obtemperare debemus, sequor in hoc negotio?
[353] [miraculo confirmat,] Erant autem coram eo posita vestimenta, & vasa sacra, cæteraque utensilia ad ministerium divini Officii pertinentia, quæ iidem fratres, qui mittendi erant, secum ferre debebant. Volens itaque certos eos reddere, quoniam a Domino egressus esset sermo, elevavit pelvim, quæ ad recipiendam aquam sacerdotis manibus fundendam deputata erat, & digitum fundo ejus imprimens, dixit: Ecce hoc vobis erit signum, quod spiritus Domini miserit vos. Mirum in modum rigor & inflexibilitas æris teneritudini digiti ejus cedere visa est: adeo ut cujus quantitatis sacer articulus fuerit, usque hodie liquido valeat dignosci. Quantum autem intus cessisse, tantum foris æqualitatem excessisse videtur. In testimonium enim tanti miraculi eadem pelvis in secretario domus, quam tunc Pater sanctus ordinavit, summa cum reverentia servatur. Porro prædicti fratres videntes perspicuam divinæ gratiæ præsentiam adesse, stimulos edacis tristitiæ reprimentes, gavisi sunt; & licet remotissimas, & in ultimo climate aquilonaris brumæ abstrusas nationes, non sine quodam horrore spiritus adire possent; tamen eamdem gratiam Dei, meritis & precibus sancti Patris nostri intervenientibus, se comitaturam pia confidentia præsumebant. Sic ibi de miraculo: de insigni autem S. Bernardi vaticinio auctor idem hæc statim subjicit:
[354] [unus ex illis, qui mori cupiebat] Erat vero inter cæteros adolescens quidam honestæ indolis, & columbinæ simplicitatis, Gerardus nomine, oriundus de provincia Germaniæ secundæ, civitate Trajecto: qui impatientius aliis dolens, cum lacrymis dixit ad Virum Dei: Beatissime Pater, ego miserabilis juvenculus, relicta domo paterna, spretisque omnibus, quæ mihi in hoc seculo desiderabilia & amabilia esse poterant, religionis amore paternitatem tuam adii, sperans me tua dulcissima præsentia debere frui, tuis doctrinis & exemplis informari, tuis meritis & precibus adjuvari, subque sanctæ hujus multitudinis umbraculo a turbine tentationum, & ab æstu juvenilium desideriorum tutari: quodque votis omnibus exopto, inter sacra corpora fratrum nostrorum in hoc cœmeterio quiescentium, diem expectare novissimum. Et, ecce, ejicis me hodie a facie tua, sanctique hujus collegii consortium perdo, & insuper desiderata mihi sepultura privabor. Hinc prorsus, hinc vehementer doleo: quia cor meum conturbatum est in me.
[355] Compassus adolescenti Vir beatus, afflictam mœrore animam ejus affatu blando mulcere curavit, & quæ post annos quinquaginta futura erant, [in monasterio Claravallensi,] spiritu prophetico prævidens, & prædicens, ait ad eum: Vade, fili carissime, quo te Spiritus sanctus mittere dignatur, & in agro dominico tamquam strenuus operator labora. Ego tibi in nomine Domini polliceor, & securum te facio, quia, sicut desideras, in Claravalle morieris, & cælestis Sponsi gloriosum adventum una nobiscum præstolaberis. Hanc ergo tam lætam pii Patris sponsionem frater ille velut arrham desiderii sui suscipiens, gavisus est valde, sciens utique nec falli posse, nec fallere velle hominem, quem sapientiæ & veritatis sectarium esse, manifesta signorum & prodigiorum declarabant indicia. Ivit itaque, & in domo, quam cum cæteris fratribus initiare mittebatur, Prioris & cellerarii administratione strenue percurrens, divina largiente gratia, nomen pariter & officium abbatis sortitus est: cujus dignitatis apicem licet invitus conscenderet, malens in humili loco salvari, quam in sublimi periclitari, susceptum tamen religiosissimaæ conversationis nitore decoravit. Hactenus laudatus Exordii magni auctor de vaticinio, quod prædixerat sanctus Pater Gerardo, cujus virtutibus enarratis, quas etiam vide in Annalibus Cisterciensibus tom. 2 ad an. 1150, cap. 10, pergit referre, quo pacto prædictio ista deinde impleta sit. Sic quippe prosequitur de Gerardo abbate:
[356] Cum autem jam senuisset, & usque ad decrepitam ætatem pervenisset, [certior fit a Sancto, id futurum;] quadragesimum in prælatione complens annum, variis quoque infirmitatibus corpus ejus quateretur; cœperunt eum fratres rogare, quatenus, sicut communiter multo tempore cum eis vixerat, ita etiam sepulturæ locum apud ipsos fortiri dignaretur. Quibus vir Domini respondit: Ne, quæso, ita loquamini, filii mei. Oportet modis omnibus, ut in Claravalle moriar: & secundum sponsionem Deo dilecti Patris mei, cum Sanctis, qui ibi pausant, in pace in idipsum dormiam & requiescam. Causantibus illis & dicentibus, Quomodo te, pater, illuc reducere poterimus, cum præter veteranæ senectutis incommoda, tot & tantis infirmitatibus quassatus & debilitatus sis, ut vix ad proximos terminos Danorum spirantem te pervenire posse putemus? cum multa fiducia respondit: Verbum Dei validum & forte, vivum & efficax, quod per os reverendissimi Viri auribus meis infusum, penetralibus cordis mei arrham bonæ spei hujus, qua feror, indidit, prosperos in hoc itinere successus præstabit: vos tantum, quod præcipio, festinanter implere curate.
[357] Itaque gestatorio inter duos equos composito, in eo collocatur: [atque hoc miro modo impletum est.] & non sine grandi miraculo a finibus orbis, per tanta terrarum spatia, per tot maris & fluminum pericula, Claramvallem pervenit: ibique in infirmitorio aliquamdiu recubans, in bona confessione spiritum exhalavit. Accepit vero desideratæ sepulturæ locum juxta beatæ memoriæ domni Benedicti nani tumbulam, qui eum familiariter in vita sua dilexerat. Cujus decessum cum rex Sueciæ comperisset, cum gemitu protestatus est, regnum & terram suam dignam non fuisse, ut in ea tanti viri sacra ossa requiescere debuissent. Porro Gerardi obitum innectit Manricus anno 1190, sicut tomo 3 Annalium Cisterciensium ad dictum annum cap. 4 datur videre. Jongelinus in Notitia abbatiarum Ordinis Cisterciensis lib. 8 pag. 36 scribens de abbatiis in regno Sueciæ, allegat nonnulla, e quibus superius jam narrata aliquantulum elucidari possint. Etenim, ut de fundatione Novæ-vallis, quam etiam illigat anno 1143, uti facit Manricus, dicit primum ejusdem abbatem D. Gerardum, urbe Trajectensi ad Mosam in Belgio oriundum fuisse: & sic tollitur æquivocatio auctoris Exordii magni, apud quem dum dicitur oriundus de provincia Germaniæ secundæ, civitate Trajecto; incertum relinquitur, an Trajecti ad Rhenum, an Trajecti ad Mosam oriundus sit. Ad hæc, ex iis, quæ loco citato præmiserat laudatus Jongelinus de Alvastro sive Alvastra, quam eodem anno 1143, & in eadem diœcesi Lincopensi fundatam, nec non initia sua debere Suerchero inclyto Sueciæ regi affirmat, atque ex iis, quæ notat de sepultis in ista abbatia Sueciæ regibus, accedit lux ad illa, quæ de rege Sueciæ innominato referebat Exordium magnum: nam, teste Jongelino, præter alios hic sepulturam elegit Suercherus Sueciæ rex, qui obiit anno MCL.. Item ejus filius Carolus Sueciæ rex, a Canuto Dano occisus, in hoc cœnobio anno MCLXVIII juxta patrem sepelitur… Suercherus rex, cæsus in bello Danico, obiit MCCVIII, allis MCCX &c. Ad hunc itaque regem videtur referri illud de Gerardo dictum: Cujus decessum cum rex Sueciæ comperisset &c. in sententia Jongelini per superiorem seriem expressa. Regum porro Sueciæ ordinem exhibet noster Ricciolius tomo 3 suæ Chronologiæ reformatæ catalogo 41, in quo signatur Suercherus II, Caroli VII filius MCXCII.
[358] [Ludovicus Galliarum rex, ac Theobaldus. Comes, post gravissimas discordias] Rerum itaque a S. Bernardo gestarum collectione ad annum Christi 1143 a nobis perducta, proxime sequens 1144 serenam nobis aperit auram post sedatam opera Viri sancti tempestatem gravissimam discordiarum inter regem Ludovicum & Comitem Theobaldum, quam tantisper interrupimus, Petri cathedram tenente Lucio hujus nominis II. Manricus ad hunc annum cap. 1 sub isto Pontifice rem hanc e pseudo-Roberto de Monte in Appendice ad Chronicon Sigeberti hoc anno peractam sic narrat: Mediante Abbate Clarævallis, simultas, quæ inter regem Ludovicum, & Comitem Theobaldum incanduerat, sopitur. Cui eventui fortunatissimo apprime convenit illud, quod idem Manricus subjungit, epiphonema: Digna Bernardo mediatore pax, & quam summe exoptarant quicumque boni. Quo autem modo res illæ acciderint, memoriæ prodidere duo Vitæ S. Bernardi scriptores. Ac primo quidem relatu dignissimum est, quam piis ac sanctis monitis Vir Dei Theobaldum erudierit ad constantes magnosque animos in tot & tam duris adversæ fortunæ casibus. Diffuse ac pathetice ea describit Ernaldus lib. 2, cap. 6; quo, ne longior de his excurrat oratio, lectorem mittimus.
[359] [Viri Dei opera feliciter reconciliati sunt.] Ex his intelligitur, tragicam istam & sanguinolentam inter duos hosce principes controversiam a sacro nostro Pacificatore feliciter quidem fuisse compositam; sed addendum eodem est, ita fuisse compositam, ut in spem contra spem omnem erectus, & spiritu actus prophetico, optatissimæ enimvero sed vix exspectatæ rei successum prænuntiaverit. Legatur Gaufridus in libro 4 Vitæ S. Bernardi cap. 2, num. 198. Quamquam autem non adjungat, quibus conditionibus, & quo fructu pax illa sancita fuerit; fructus tamen uberrimus inde consecutus est, hunc referente Annalium cisterciensium scriptore num. 7: Pacta conventa, ait, siluere antiqui auctores, contenti initæ pacis relatione. Quam tamen adeo firmam inconcussamque constat permansisse, ut Ludovicus, post divortium cum Eleonora, Guillelmi Ducis Aquitaniæ filia, ut consanguinitatis sibi fœdere juncta, nec dispensata; & post Constantiam, Alfonsi VIII Castellæ regis filiam, ex partu vita functam, integro nondum matrimonii anno peracto, Adelam Theobaldi filiam duxerit, ex qua Philippus, cognomento Augustus, natus, qui successit in regno, avum & patrem arctius devincturus. Talis ergo fuit gravissimæ hujus dissensionis exitus, Theobaldo quidem utilis & honorificus, Bernardo autem gloriosus.
[360] Sanctus Pater in veneratione etiam fuit Patriarchæ Hierosolymitano, [Patriarchæ Hierosolymitani erga Sanctum veneratio.] prout suadetur e fragmento Crucis Domini, ab hoc ad illum Hierosolymis transmisso; de quo laudatus Annalista ad annum 1144 cap. 4, & ea occasione, quod hoc ipso, ait, anno ejusdem salutiferi ligni interventu semel & iterum salus impetrata religiosiores Fideles effecisset. Adisis Baronium ad eumdem annum 1144. Exstat Bernardi epistola ordine 175, in qua istius Patriarchæ litteris præventus, sacroque illo pignore donatus, memorem pro utroque isto honore ac gratum se exhibet. Sed epistola illa multum abludit ab anno 1144, quæ circa annum 1135 data notatur in editione Mabillonii. Patriarcha vero iste est Willelmus Gallo-Belga, sicut decitur ibidem in notis, ex eremita Turonensi patriarcha Jerosolymitanus ab anno MCXXX ad annum MCXLV. Plura de illo patriarcha in eisdem notis sequuntur.
§ XXXIV. Arnaldus Brixiensis hæreticus; impletum S. Bernardi vaticinium præsertim tempore Eugenii PP. III; ejus electio, & elogia; Bernardi ad ipsum litteræ.
[Eugenii PP. III præsertim tempore Arnaldus vaticinium Bernardi implet: imago ejus] Superius in fine paragraphi 29 de isto furioso nebulone nonnulla breviter sunt præmissa: cujus effrenatam rabiem adversus omnem passim ordinem ecclesiasticum S. Bernardus prænuntiarat, prout ibidem observatum est occasione Petri Abaëlardi; id quod revera maxime patuit, fuisse impletum sub Pontificatu Eugenii PP. III, ex Ordine Cisterciensi ad Petri Cathedram anno 1145 evecti. Imaginem itaque Arnaldi Brixiani citato paragrapho promissam, atque huc transmissam, vivis coloribus depingamus ex Ottone Frisingensi lib. 2 de gestis Friderici I imperatoris cap. 21, col. 719 editionis novissimæ Mediolanensis tomo 6 inter rerum Italicarum scriptores: Arnoldus, ait, quidam Brixiensis, de quo supra dictum est, sub typo religionis, &, ut euangelicis verbis utar, sub ovina pelle lupum gerens, Urbem ingressus, ad factionem istam rudis populi, nimirum Romani pro senatu contra Pontificem stantis, animis præmolli dogmate ad animositatem accensis, innumeram post se duxit imo seduxit multitudinem. Arnaldus iste ex Italia civitate Brixia oriundus, ejusdemque ecclesiæ clericus, ac tantum lector ordinatus, Petrum Abailardum olim præceptorem habuerat: vir quidem naturæ non hebetis, plus tamen verborum profluvio, quam sententiarum pondere copiosus: singularitatis amator, novitatis cupidus: cujusmodi hominum ingenia ad fabricandas hæreses, schismatumque perturbationes sunt prona. Is a studio a Gallis in Italiam revertens, religiosum habitum, quo amplius decipere posset, induit, omnia lacerans, omnia rodens, nemini parcens: clericorum ac episcoporum derogator, monachorum persecutor, laïcis tantum adulans. Dicebat enim nec clericos proprietatem, nec episcopos regalia, nec monachos possessiones habentes, aliqua ratione salvari posse. Cuncta hæc principis esse, ab ejusque beneficentia in usum tantum laïcorum cedere oportere. Præter hæc de Sacramento altaris, baptismo parvulorum non sane dicitur sensisse. His aliisque modis, quos longum est enumerare, dum Brixiensem ecclesiam perturbaret, laïcisque terræ illius, prurientes erga clerum aures habentibus, ecclesiasticas malitiose exponeret paginas *, in magno concilio Romæ (anno 1139) sub Innocentio habito, ab episcopo civitatis illius, virisque religiosis accusatur. Romanus ergo Pontifex, ne perniciosum dogma ad plures serperet, imponendum viro silentium decernit; sicque factum est. Ita homo ille de Italia fugiens, ad transalpina se contulit, ibique in oppido Alemanniæ Turego * officium doctoris assumens, perniciosum dogma aliquot diebus seminavit.
[362] [hic depingitur:] Comperta vero morte Innocentii, circa principia Pontificatus Eugenii Urbem ingressus, cum eam contra Pontificem suum in seditionem excitatam invenisset … amplius eam in seditionem excitavit, proponens antiquorum Romanorum exempla, qui ex senatus maturitatis consulto, & ex juvenum animorum fortitudinis ordine & integritate totum orbem terræ suum fecerint. Quare reædificandum Capitolium, renovandam dignitatem senatoriam, reformandum equestrem ordinem docuit. Nihil in dispositione Urbis ad Romanum spectare Pontificem; sufficere sibi ecclesiasticum judicium debere. In tantum vero hujus venenosæ doctrinæ cœpit invalescere malum, ut non solum nobilium Romanorum, seu Cardinalium diruerentur domus, & splendida palatia; verum etiam de Cardinalibus reverendæ personæ, inhoneste sauciatis quibusdam, a furenti plebe tractarentur. Hæc & his similia, cum multis diebus, id est, a morte Cælestini, usque ad hæc ab eo incessanter & irreverenter agerentur tempora, cumque sententia pastorum juste in eum & canonice prolata, ejus judicio tamquam omnino auctoritatis vacua contemnerentur; tandem in manus quorumdam incidens, in Tusciæ finibus captus, principis examini reservatus est, & ad ultimum a præfecto Urbis ligno adactus, ac rogo in pulverem redacto funere, ne a stolida plebe corpus ejus venerationi haberetur, in Tyberim sparsus. Habes hic, lector, Arnaldi Brixiani imaginem genuinis coloribus depictam: ut vere & apposite prædixerit Bernardus, pessima ac seditiosa ejus molimina quasi e specula prævidens, ac paucis multa complectens, dum in epistola sua ordine 195 illa de eo usurpavit: Videbitis hominem aperte insurgere in clerum, fretum tyrannide militari, insurgere in ipsos episcopos, & in omnem passim ecclesiasticum ordinem desævire.
[363] [obit Lucius PP., & eligitur Eugenius:] Enimvero turbulentæ illius Arnaldistarum factionis occasione obiit Lucius PP. II, qui Innocentio II successerat, rem illam pluribus exponente Baronio ad annum 1145 in principio. Eadem autem occasio, quæ Lucium e medio sustulit, sine mora in defuncti locum extulit novum successorem. Non vacavit sedes, sicut ibidem pergit Baronius, sed REPENTE (ut ait S. Bernardus in epistola 237 editionis Mabillonianæ) ob periculum imminens fuit successor electus. Etenim post obitum Lucii, ob tumultuantes Romanos Arnaldistas, convenerunt unanimes Cardinales metuentes in ecclesiam monasterii sancti Cæsarii, illicque Dei nutu, haud de gremio ex more aliquem eligendum putarunt ex Cardinalibus in Romanum Pontificem; sed convertentes oculos in abbatem monasterii S. Anastasii Trium fontium, Ordinis Cisterciensis, eidem haud pridem sub Innocentio PP. II a S. Bernardo præfectum, Bernardum itidem nominatum, patria Pisanum, virum probitate insignem, & prudentia in negotiis obeundis locupletem, tempore perditissimo, quo hujuscemodi bello civili Urbs flagraret, putarunt fore aptissimum: quem cum sagacissimum fuissent experti, pari consensu summa concordia elegerunt. Annalium Cisterciensium scriptor cap. 1 num. 4, Industriæ viri delatum, an sanctitati, in dubio est. Baronius raro incertos auctores sequens, ad utramque respectum haud dubie tradit: cæteri solam sanctimoniam hominis, alias simplicis, & ad negotia gerenda minus apti, si non unctione magistra edoceretur. Hæc ille. Verba Baronii jam statim protulimus.
[364] Cæterum alii, inquit idem Manricus num. 5, [elogia ejus:] industriam viri enervant, & soli sanctitati cuncta adscribunt. Inter alios vero, qui ibidem allegantur, ita de illo loquitur S. Antoninus parte 2, titulo 17, cap, 1, § 7: Hunc, cum antea simplex esset, Deus mirabili gratia perfudit & elegantia. Sed Manricus utramque, naturæ videlicet & gratiæ, prærogativam ei tribuens, Crediderim, ait eodem num. 5, hominis alias industrii prudentisque columbinum candorem præcelluisse, nec se voluisse extendere ultra monachum, dum intra ejus professionis fines continebatur: Pontificem relaxasse habenas propriæ industriæ, quæ nihilominus divinitus afflata, etiam ultra mortalem prævolaverit: quod multa ejus gesta testificantur. De consecratione laudati Pontificis scribit Baronius modo citatus. Animadversione præterea dignum censet Manricus num. 7, quod Baronius omisit, & auctor Chronici Belgici, cujus locum & verba dat, adnotavit; cum aliqui Cardinales forte quia electum constantiorem, quam optassent, experiebantur, ejus vellent infringere electionem, sanctum virum nec cecidisse animo, nec sese facile illis concessisse: quin anathemate indicto in novatores, restitisse viriliter, ac irritos conatus evacuasse.. Sic, qui electoribus antea vix acquieverat, refragantibus obstitit; & ut nequaquam eligi ambivit, sic neque electus deponi passus est, humilis æque ac constans, neque minus a pusillanimitate recedens, quam a superbia. Hæc plusculum de dignissimo Christi Vicario deducere placuit, quia discipulus, quia amicus, quia filius Bernardi fuit, atque adeo gloria etiam extitit sanctissimi Patris: qui libros de Consideratione cidem inscripsit. Ejusdem tum abbatis epistolam ad Bernardum habes apud Mabillonium ordine 344: item ipsius jam Papæ aliam, epistolæ 273 Bernardinæ præmissam.
[365] At quid dicam de Bernardi ad eum litteris,1 quas plane aureas vocat Baronius ad annum 1145, [Bernardi] num. 4, atque Annalibus suis ibidem num. 5 & seqq. integras inseruit? Nonnulla ex iis in usum meum convertam, postquam præmisero sequentem de eisdem notitiam ex historico Cisterciensi cap. 2: Efferata Arnaldistarum rabies quotidie gliscens, & ingruentia negotia Urbis & orbis detinuerunt Pontificem, quo minus suo olim Patri, sed jam tunc filio, & semper amantissimo Bernardo mutationem in se, & de se factam renuntiaret per litteras, ut secum aut doleret, aut gratias ageret. Ast Pater sanctus, qui filii principatum, dudum vulgante fama, rebellionem in ipsum nondum noverat, cum sustinuisset desideratum nuntium, litterasve, quibus Bernardum mutatum in Eugenium .., & se filium vocari gratanter legeret, & alias Cantuariensis archiepiscopi adversus Eboracensem litigantis (contra quem etiam pro Henrico Murdacensi discipulo Bernardi adhuc stabat) precibus urgeretur; rupit tandem silentium ipse prior, novum Pontificem laudata superius epistola compellans, quæ apud Mabillonium est ordine 238. En tibi quædam ejusdem fragmenta:
[366] [ad ipsum] Tantum itaque sibi filium immo jam patrem gratulatur, de ejusque gubernatione omnia undequaque fortunatissima exspectat: Quia, inquit, semel cœpi, loquar ad dominum meum. Jam enim filium dicere non audeo, quia filius in patrem, pater mutatus est in filium. Qui post me venit, ante me factus est: sed non invideo: quia quod mihi deerat, in eo me habere confido, qui non solum post me, sed etiam per me venit. Nam si dignaris, quodammodo per Euangelium ego te genui. Quæ est ergo spes nostra, & gaudium nostrum, & corona gloriæ? Nonne vos ante Deum? Denique filius sapiens gloria est patris. Amodo tamen non vocaberis filius; sed vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nominavit. Hæc est mutatio dexteræ Excelsi, & multi in mutatione ista gaudebunt. Nam quemadmodum olim Abram in Abraham, Jacob in Israël; &, ut de tuis magis prædecessoribus tibi proponam, sicut Simon in Cepham, Saulus in Paulum: sic filius meus Bernardus in patrem meum Eugenium, læta prorsus & utili, ut speramus, translatione promotus est. Digitus Dei est iste, suscitans de pulvere egenum, & de stercore erigens pauperem, ut sedeat cum principibus, & solium gloriæ teneat.
[367] [litteræ] Nec vero S. Bernardus adeo omnem, quam in filium quondam suum habuerat, auctoritatem exuerat, ut, dum ad ipsum hasce daret litteras, præclara quædam monita non adjungeret libere ac paterne gratulationibus suis: nam ita continuo prosequitur: Superest, ut facta hac mutatione tui, ipsa quoque, quæ tibi commissa est, Domini tui sponsa mutetur in melius, & jam nequaquam Saraï, sed Sara de cætero nominetur. Intellige, quæ dico: dabit enim tibi Dominus intellectum. Si amicus sponsi es, ne dixeris dilectam ejus principem meam, sed principem, nil tuum in ea vindicans, nisi quod pro ea, si oportuerit, etiam animam dare debes. Si Christus te misit, æstimabis te non ministrari, sed ministrare venisse: & ministrare non solum substantiam, sed ipsam quoque animam, sicut præfatus sum. Deinde, nonnullis interjectis, varios Vir sanctissimus induit affectus, gaudii videlicet, timoris ac terroris: Ergo, inquit, fiduciam talem habens in te, qualem in nullo prædecessorum tuorum a multis retro temporibus visa est habuisse, exsultat merito ubique & gloriatur in Domino omnis ecclesia Sanctorum: sed specialiter illa *, cujus uterus te portavit, & cujus ubera tu suxisti. Quid ergo? Nonne & mihi licet gaudere cum gaudentibus? Numquid non ero unus de numero lætantium? Exsultavi, fateor, sed cum tremore: exsultavi, sed in ipso exsultationis meæ articulo timor & tremor venerunt super me. Ego enim etsi nomen patris deposui, sed non timorem, sed non anxietatem, postremo nec affectum, nec viscera patris. Considero gradum, & casum vereor: considero fastigium dignitatis, & intueor faciem abyssi jacentis deorsum..
[368] Et quidem elegeras abjectus esse in domo Dei tui, & recumbere in novissimo loco in convivio ejus; sed placuit dicere ei, qui te invitavit: Amice, ascende superius. Itaque ascendisti in altum, noli altum sapere; sed time, ne forte contingat sero miserabilem illam emittere vocem: A facie iræ & indignationis tuæ, elevans allisisti me. Altiorem quippe locum sortitus es, sed non tutiorem; sublimiorem, non securiorem. Terribilis prorsus, terribilis est locus iste. Locus, inquam, in quo stas, terra sancta est; locus Petri est; locus Principis Apostolorum, ubi steterunt pedes ejus. Locus illius est, quem constituit Dominus dominum domus suæ, & principem omnis possessionis suæ. Si forte declinaveris a via Domini; sepultus est in eodem loco, ut sit tibi contra te in testimonium.. Hæc hactenus Cæterum causa, quare ante tempus scripserim vobis, hæc est. Synopsim ejusdem jam præmisimus huic epistolæ ex Manrico.
[369] Causa itaque exposita, significat S. Bernardus, quidnam optet Ecclesiæ, [aureæ,] ac novo ejus Pontifici: ac postremo hortatur illum ad fortes magnosque animos, nec non ad jugem mortis memoriam, his verbis epistolam suam concludens: Confortare igitur, & esto robustus; manus tuæ in cervicibus inimicorum tuorum. Vindica tibi animi constantia & vigore spiritus partem, quam dedit extra fratres tuos tibi omnipotens Pater, quam & tulit de manu Amorrhæi in gladio & arcu suo. In omnibus tamen operibus tuis memento te esse hominem, & timor ejus, qui aufert spiritum principum, semper sit ante oculos tuos. Quantorum in brevi Romanorum Pontificum mortes tuis oculis aspexisti! Ipsi te prædecessores tui tuæ certissimæ & citissimæ decessionis admoneant; & modicum tempus dominationis eorum paucitatem dierum tuorum nuntiet tibi. Jugi proinde meditatione inter hujus transeuntis gloriæ blandimenta, memorare novissima tua: quia quibus successisti in sedem, ipsos sine dubio sequeris ad mortem. Atque hæc quidem sunt, quæ huc transcribenda putavi ex insigni illa & paternis affectibus plena Bernardi ad Eugenium epistola.
[370] Illud autem Quantorum in brevi Romanorum Pontificum mortes tuis oculis aspexisti! [oblata ex iis opportunitate agendi de brevitate vitæ Pontificum Rom.] illud, inquam, occasionem dedit Horstio quærendi, cur vitæ Pontificum Romanorum sint adeo breves. Meretur audiri ejus notatio in præsentem epistolam, quæ habetur apud Mabillonium in notis prolixioribus ad epistolas S. Bernardi col. LXXII: Mirum non immerito videri possit, quid sit, cur tam brevis ævi sint Romani Pontifices, ut solus Petrus putetur annum vigesimum quintum attigisse; plurimos paucis annis, aut paucis mensibus, immo non multis diebus superstites, mors præmatura rapuerit, cum videamus imperatorum & regum plurimos multo longioris ævi fuisse? Res omnino digna disquisitione. Sed quis novit sensum Domini? Video tamen eamdem quæstionem B. Petro Damiani propositam ab Alexandro Pontifice, quam ille diligenter tractat, & edisserit, ut legi omnino digna sint quæ scribit. Vide inter epist. lib. 1 epist. 17, alias Opusculo 23. “Aliquando, inquit, a me sollicite requisistis, quæ mihi causa videatur, cur Apostolicæ Sedis Antistes numquam diutius vivat, sed intra breve temporis spatium diem claudat extremum; adeo ut post divum Petrum Apostolum, qui per 25 circiter annorum lustra præsedit, nemo postmodum Romanorum Pontificum hoc spatium præsulatus æquaverit. Modernis immo temporibus vix quisquam in prædictæ Sedis culmen evehitur qui metam quatuor, vel, ut multum, quinque transcendat annorum. Quod considerantibus nobis, prodigialis, ut ita loquar, stupor oboritur: quoniam hæc breviter vivendi necessitas in nulla alia totius orbis ecclesia reperitur. Sed in quantum mortalibus divinæ dispensationis revelatur arcanum, videtur nobis, quia idcirco hoc judicii cælestis ordo disponit, ut humano generi metum mortis incutiat, & quam despicienda sit temporalis vitæ gloria, in ipso gloriæ principatu evidenter ostendat” &c. Angustis quidem limitibus Pontificum Vitas inclusit Damianus, fateor, dum ultra quatuor aut quinque annos non extendit: in breviores tamen mihi videntur coarctatæ, si Pontificum historiæ consulantur. Rectissime igitur S. Bernardus hac epistola hortatur Eugenium, ut ex brevissimo suorum prædecessorum dominatu, suum quoque suspectum habere discat. Ita ibi. Porro epistola, quam S. Bernardus scripsit ad Purpuratos Patres, qui Eugenium elegerant, elegans etiam, ac variis affectuum characteribus expressa legi potest in ipso fonte.
[Annotata]
* al. personas
* vulgo Zurich in Helvetia
* nempe Claravallensis vel Cisterciensis.
§ XXXV. Eugenius PP. Viterbium secedit; eo sacris operante coram Armenis miraculum; scripta S. Bernardi contra episcopum Eboracensem intrusum; domestica quædam negotia; famosi Nicolai Arremarensis ambitio &c.
[Eugenio PP. ob turbas Arnaldianas Roma Viterbium secedente,] Annalium Cisterciensium collector cap. 3 tractat de Arnaldi Brixiani in Urbem ingressu, ac plebe ibidem ab ipso concitata. Nos de turbulenti hujus hominis facinoribus jam supra satis diximus. Ast Eugenius (ita pergit idem auctor num.3) insanientium Romanorum civium furorem devitans, secessit Viterbium: ubi usque ad finem anni commoratus, non tam cedere, quam dare locum iræ visus est, cum efferbuerit *, facilius compescendæ. Percussit tamen prius anathemate Jordanem & socios; ac Tiburtinos, Romanorum antiquos hostes, auxiliares adscivit, per quos vexati facilius resipiscerent. Videatur Ottonis Frisingensis Chronicum lib. 7 cap. 31. Sed de his, inquit Manricus, suo tempore dicemus. Interim quo tristibus lætiora miscerentur, atque utraque se mutuo temperarent; mutata scena affertur ab ipso locus ille Annalium ecclesiasticorum apud Baronium ad hunc annum num. 27: Accidit secundum illud divinum oraculum veritatis ore pronuntiatum de prædestinatione Sanctorum: Venient ab Oriente & Occidente, & recumbent cum Abraham. Isaac, & Jacob, & filii regni ejicientur in tenebras exteriores; quod, dum Romani resiliunt, accurrant populi e longinquo; cum negant isti, qui prope; profiteantur, qui longe sunt positi, ut ita saltem erubescant omnes, qui oderunt Sion. Varias porro ad Sedem Apostolicam externarum gentium legationes commemorat idem Annalium ecclesiasticorum parens ad hunc annum, nec non Manricus cap. 3 citato. In rebus autem, quæ accidisse narrantur, hoc miraculum illustre videtur a nobis non prætereundum, quod ex Ottone Frisingensi refert Baronius; sed nos illud in pauciora contrahemus nimiæ prolixitatis vitandæ gratia.
[372] Tunc quoque temporis, ait Baronius num. 29, [& ibidem sacris operante,] cum Viterbii Eugenius consisteret, Orientales ex Armenia atque Syria legationes accepit, prout ab eo, qui præsens aderat, Ottone, qui & ea, quæ vidit, etiam fidelissime scripsit, refertur. E libro itaque ipsius Ottonis septimo, cap. 32 delibamus ista: Ea tempestate legati Armeniorum episcoporum, eorumque metropolitani .. legati ab ultimo pene Oriente summum Pontificem Viterbii .. adeunt, eique ex parte illius ecclesiæ subjectionem omnimodam offerentes, causas viæ nobis cum aliis multis præsentibus, apud veterem aulam aperiunt.. Inter ipsos & Græcos quædam de ritu Sacrificii habitudo est in quibusdam; in aliis vero discrepantia. Ponunt enim fermentatum panem (quod refellitur apud Pagium ad annum Christi 1145 num. 8) sicut illi; aquam autem vino non admiscent, sicut nos & illi.. Pro his & aliis dum inter se dissentirent, Romanam Ecclesiam judicem eligentes, consultum veniunt, formamque Sacrificii juxta consuetudinem ejus sibi tradi deposcunt. Quos Romanus Antistes gratanter suscipiens, Missarum solenniis ac Sacrificii secretis adhibuit, diligenterque ea, quæ fiebant ibidem, eos animadvertere monuit.
[373] Quod dum facerent .. unus ex eis pontificali dignitate præditus, [coram Armenis ad eum legatis miraculum accidit.] sicut postmodum in plena curia retulit, in beati Martini octava, quando dedicatio ecclesiæ beati Petri celebrari solet, Summo Pontifice divina mysteria agente, splendido fulgore radium solis super caput ejus coruscare, & in ipso duas columbas ascendentes & descendentes vidit. Cumque diligentius hac illacque oculos circumferret, nullumque aditum, per quem lux illa transfunderetur, inveniret, deificum hoc esse cognoscens, ac ad obedientiam Romanæ Sedis amplius accensus, cunctis, quæ viderat, aperuit. At venerabilis Pater non suis hoc meritis attribuens, ipsius potius fide cælitus hoc sibi monstratum affirmabat, ut videlicet ecclesia, a qua ipse missus fuerat, Sacramentorum virtutem veritatis luce perfusam cognosceret, ac deinceps quali ea reverentia & forma tractare deberet, addisceret. Hactenus Otto Frisingensis, quæ ab ipso descripta eo lubentius huic Commentario nostro inteximus, quod non modica in Eugenium PP., quo sacris operante insigne illud prodigium accidit, venerationis commendatio, ac proin in ipsum etiam Bernardum derivetur; nec non in sacram ejus familiam Claravallensem.
[374] Annalium Cisterciensium conditor ad præsentem annum cap. 4 num. 1 Eugenii PP. pro fidelibus in Oriente solicitudinem exhibet, [Eugenius pacem init cum Romanis:] quæque tum ab eodem Pontifice, tum a Christianis principibus, tum ab ipso potissimum Bernardo pro expeditione belli sacri, ac Terræ sanctæ defensione sint peracta, enarrare deinceps pergit. Sed quia idem argumentum intexit annis non unis sequentibus, eisdemque intertexit alias res, quæ ad illam materiem non spectant; videmur melius consulturi rerum tam memorabilium intelligentiæ, ordini eventuum, ac narrationis modo, si, quæ ipse ob rationem temporis disjunxit, atque aliis historiis interrupit, nos eodem sermonis fluxu simul conjungamus, ac facta annis diversis sub uno veluti conspectu repræsentemus ad annum Christi 1146 & sequentes: quo lectorem mittimus. De pace cum Romanis inita ab Eugenio PP., deque conditionibus ejusdem, ac gaudio communi, quo idem Pontifex Romæ sit susceptus, consuli potest Manricus cap. 4 citato, num. 10 & 11. Pergamus interea temporis ad caput 5 anni 1145 laudatorum Annalium; quod ita auspicatur Manricus:
[375] [S. Bernardus rogatu Theobaldi archiep. Cantuariensis] Interea Bernardus, qua pietate in suos, quo zelo in publicum bonum agebatur, cum a Theobaldo archiepiscopo Cantuariæ, cum a primoribus Anglicanæ ecclesiæ viris, contra Willelmum Eboraci intrusum, pro filio Henrico sollicitaretur: cum causam diu cœptam & agitatam, trium Pontificum morte necdum discussam, in pendenti adhuc esse, nec sine gravi justitiæ detrimento, atque ipsius ecclesiæ, consideraret; secundam epistolam ad Eugenium Papam scripsit, acrem & vividam, ac aperte propalantem, quod in priori latentius insinuarat; succidendos nimirum ramos inutiles, atque arbores infructuosas evellendas. Et mox ibidem num. 2 epistola recitatur. Est ordine 239 apud Mabillonium. Eugenius vero Pontifex, ut dicitur num. 4 apud Manricum, statu causæ cognito, qui integer a morte Innocentii conservabatur, prædecessoris sui sententiæ deferens, juramento Decani Eboracensis, quod Guillelmus instantissime petierat, suis litteris standum confirmavit; ut, nisi ille capitulum intrusionis, quod Guillelmo inter alia opponebatur, juramento amoveret, electio irrita & nulla declararetur. Decanus primum judicio se subtrahere, simulare ignorantiam, colloquia fugere: demum cum per censuras compelleretur, quamvis Guillelmo ex animo faveret, plus tamen veritati & religioni tribuens, quam amicitiæ, tandem virum intrusum iterum pronuntiavit, iterum dixit, atque electionem cassam irritamque electioni Henrici post habendam.
[376] [contra Guillelmum Eboracensem intrusum scribit:] Tunc Willelmus jugulatus suo mucrone, & arma propria in se conversa videns, ad posteriores Innocentii litteras, veras aut fictas, censuit confugiendum, & facessit negotium Eugenio nova cautela, ut jam exinde ad Bernardum Patrem scriberet, zelare se pro ecclesia Eboracensi, & velle idolum illud de medio tollere; sed nihilominus dubium adhuc hærere, qua via congruentius dejiceretur. Tunc sanctus Pater constans pro veritate, constans pro filio; sed nihilominus zelans pro Innocentio, qui in suis litteris notaretur duplicitatis, denuo contra Willelmum stylum vibrans, & Pontificem roborans, vel ex his bonis, quæ ab ipso facta audierat, talem ad eum epistolam scripsit. Habetur apud citatum modo editorem ordine 240; sed ibidem aptatur anno Christi 1146. Votis Bernardi respondit eventus. Quippe Eugenius causæ meritis, & Bernardi instantia victus, tandem Guillelmum fore destituendum, substituendum Henricum adjudicavit. Quin & ad se vocatum sacratumque, mox etiam pallio ex more cohonestavit; cohonestatum remisit Eboracum, inquit Manricus num. 7; qui etiam deinde refert, quænam sint sacrilege acta a depositi fautoribus; de qua re exstat epistola S. Bernardi in editione Mabillonii ordine 252, cujus ad illam consulat lector notationem, & signatur anno Christi 1147.
[377] Historicus Cisterciensis cap. 6, ad privata quædam & domestica Ordinis sui negotia scribenda calamum admovens, [domesticis quibusdam negotiis vacat,] sermonem instituit de Petri Bernardi, ad Petri cathedram assumpti, successore in præfectura SS. Vincentii & Anastasii Romæ. Fuit is Rualenus: verum ægre Bernardus, sicut ibi narratur num. 2 & 3, charum sibi filium, quem præ aliis tenerius diligebat, .. tulit .. a se avelli, maxime renitentem, orantemque, ut quiescere in paterno sinu permitteretur. Sed vicit tandem obedientia summi Pontificis.. Verum cum Romæ in sententia permaneret Rualenus, segnis aut humilis, neque animum mutaret simul cum loco, neque blandimentis sive exterius aulæ .., seu præfecturæ interius se permitteret; quin instanter per litteras, per nuntios, Bernardum Patrem pro missione obtinenda sollicitaret; ipse Sanctus paterno illi affectu de more condolens, sed nihilominus Eugenio Papæ deferens, cujus præcipue electione illuc advenerat, talem ad eum epistolam scripsit, ordine 258, qua illum ad se remitti rogat. Sed accidit, ut Eugenius non solum petitionem non admiserit; sed severius scripserit Bernardo, quasi nolenti sibi complacere. Tunc Abbas sanctus silentium Rualeno, silentium sibi imponens in hoc negotio; & Rualeno & Eugenio iterum scripsit; huic, ut obedientiam voluntariam fuisse monstraret; illi, ut faceret, sicut dicit Manricus num. 5. Sunt epistolæ 259 & 260.
[378] Laudatus historicus cap. 8 scribit de felici obitu venerabilis Humberti, [ac psalmum quemdam exponit.] monachi Claravallensis, qui in manibus S. Bernardi exspiravit, & de quo Vir Sanctus Sermonem habuit ad fratres, meritis laudibus virtutes ejus extollens. Habetur inter alios ipsius Sermones in editione Mabillonii Col. & sequentibus; sed illigatur anno Christi 1148. Vide notas ibidem. Ejusdem historiæ auctor dicto cap. 8, num. 10, Hoc ipso anno, inquit, quantum ex serie scriptorum, & vitæ ipsius licet colligere, Bernardus Pater, interruptis sermonibus in Cantica, in gratiam monachorum in Quadragesima, explicandum suscepit Psalmum Qui habitat; quem decem & septem Sermonibus absolvit. Exstant aliis Sancti Sermonibus intexti apud laudatum Mabillonium col. 827 & sequentibus; sed habiti signantur sub annum 1140, ut videre datur in notatione ad Sermonem sextum.
[379] Annalium Cisterciensium caput nonum constat e longa admodum narratione, [Famosus Nicolaus Arremarensis cupit admitti in Claramvallem:] quæ hominis cujusdam hypocritæ subdolas artes, ut in S. Bernardi familiaritem & usum intime se insinuaret, atque hac via magnam sibi nominis gloriam, cujus erat avidissimus, compararet, lectori repræsentat. Tametsi autem non adeo multum nostra intersit, si omittatur a nobis ista historia; quia tamen naturalem quamdam cum rebus gestis sancti Abbatis connexionem habet, aliquam ejusdem partem ex Manrico in compendium cogimus. Nicolaus Arremarensis ætate juvenis, aspectu decorus, moribus aut compositus aut fictus; sed ingenio & eloquentia pene usque ad miraculum; quem propter hæc Venerabilis Petrus Mauricius in deliciis, reliqui in admiratione etiam haberent, .. cum Eugenium in summa Ecclesiæ Sede, Bernardum Patrem in summa æstimatione .. conspexisset, Claramvallem adeundam sibi proposuit.. Bernardnm Patrem jam senio & morbis gravem, ac supra vires implicitum negotiis .. indigere notario, qui phrasim gravem, qui sacrorum librorum inversa loca, qui dulcem ejus stylum imitaretur: se, si quem alium, aptum ad hoc munus.. Huic ministerio si semel admittatur, ex quotidiano usu habiliorem, ex majori notitia utiliorem, & pene necessarium, brevi consecuturum, quod exoptabat, innotescere orbi per sanctum Patrem.. Hæc Nicolao fingendæ conversionis occasio unica, hic simulandi perfectioris vitæ ardoris scopus fuit. Sed timuit detectorem Bernardum ficta devotio, & melius se putavit posse latere, si ad filios ejus primo, ut simpliciores; dein per ipsos ad Sanctum referretur.
[380] [quæsito sanctitatis colore conventum illum,] Ergo quæsito colore videndi socios .. seu visitandi sanctam illam domum .. illuc advenit, dum Bernardus abesset.. Ibi quasi qui subito incaluisset, sancta servorum Dei conversatione attractus, mirari vitam, collaudare viros .., & se infelicem, qui tanto bono careat. Si admitteretur Sanctorum societati, vel in vita beatum prædicabat. Auderet utinam sperare, utinam petere! .. Hæc & similia per conventum primo sparsa, dein Priori, senioribusque dicta, adeo gratanter cuncti suscepere, ut, quo minus petentis votis annuerent, sola Bernardi absentia detinerentur.. Illud tandem consilium omnium fuit, ut interim Arremarum reversus, in prima vocatione sua perseveraret, quoadusque per Clarævallenses Bernardo reduci, & per Bernardum Venerabili Petro vocatione insinuata, probataque, convenirent suffragia.. Itaque a Claravalle discessit non sine lacrymis, veris an fictis quis audeat judicare? At cum Bernardum negotia detinerent ultra consuetum, quietis impatiens .. homo vafer & callidus, per speciem religionis vitia dissimulans, primum quidem venerabili Theobaldo Arremarensi Priori persuasit, ut idem peteret. Dein cum ipsum & propositi socium, & precum haberet coadjutorem, hanc ad seniores Clarævallis scripsit epistolam, captandos ex stylo, sive quia ad ipsos efficax & acer, sive quia levando Parenti utilis foret. Ejusdem epistolæ exemplar deinde ibi sequitur; quo recitato, aliisque nonnullis enarratis, quæ ibidem legi possunt, memorantur ea, quæ jam voti factus compos in cœnobio Claravallensi egit, ut præfixum sibi scopum obtinendi magni nominis consequeretur.
[381] [deinde moribus ac scribendi stylo sanctum Abbatem decipit:] Ingressum Claramvallem astutum juvenem .. conciliarunt sancto Abbati probi in speciem mores, modestique, ingenium acre & vividum, stylus dulcis, & se, quacumque vellet, facile flectens, tum .. juge obsequium: quæ omnia ab aliis probata laudataque, maxime a Petro abbate Cluniacensi, cujus judicio multum deserebat, Nicolaum valde Bernardo commendabant. Et latebat fortassis inter hæc ipsa proprii amoris scintillula, dum Vir appetens otii & solitudinis, inveniebat in ipso, cui ardua etiam negotia posset committere. Hinc patuit via ad ejus desiderium, cum sanctus Pater in multis uteretur calamo Nicolai, atque ipsius exemplo etiam alii. Ex quibus brevi innotuit per totum orbem. Sic Nicolaus, quod adeo concupierat, celebre nomen .. acquisivit in brevi. Hæc & plura alia de isto hypocrita collegit Manricus ad annum præsentem 1145, cap. 9: ubi num. 13 (& post eum Pagius in Critica ad annum 1146, num. 13) affirmat, fraudulentam ipsius conversionem innectendam esse anno 1145, corrigens Baronium, qui Nicolaum sequenti anno detectum atque delatum ad Eugenium Papam putat; cum tamen multo posterius se prodiderit, ut tota historiæ series palam faciet, inquit idem historicus Cisterciensis. Neque credibile, ut recte scribit Pagius citatus, Nicolaum tam cito falsarium a S. Bernardo deprehensum, & tamen non statim a suo obsequio dimissum. Atque hæc quidem de illo impostore hactenus, quorum postea juvabit meminisse, uti & aliorum, quæ hisce attexo, ad pleniorem notitiam historiæ Bernardinæ, in qua partes suas nequiter ac fraudulenter egit, alibi postmodum in eadem recursurus.
[382] Ducem sequor eruditissimum Mabillonium, qui in Præfationis suæ parte altera in tomum III Operum S. Bernardi, [de cujus naturæ dotibus,] varia de Nicolao isto famoso curiose notavit a pag. 712. Quæ ex Manrico dicebam de moribus ac naturæ dotibus, ita refert Mabillonius: Erat Nicolaus natione Francus, ab ineunte ætate monachus in monasterio Arremarensi * diœcesis Trecensis, quatuor ab ipsa civitate leucis. Vir fuit ingenii facilis, versatilis, facile in aliorum affectus influens, litteris pro tempore apprime excultus, aliis erudiendis apud suos Arremarenses præfectus; carus viris ea ætate præcipuis, Attoni Trecensi episcopo, Petro Venerabili abbati Cluniacensi, Petro Cellensi, Henrico Ludovici Junioris fratri; aliisque. De admissione ejus in Claramvallem mox agit Mabillonius; sed de ea re satis jam supra dictum est. Circa notarii officium ipsi commissum, idem Mabillonius, Plures, ait, erant Bernardo notarii, ob varia, quæ subinde ad ipsum referebantur, negotia. Præcipuus erat Gaufridus, cui adjunctus fuit Nicolaus. Illa vero, quibus ipsemet ibidem describit suum museum, argumento sunt auctori dictæ Præfationis, Nicolaum etiam sub se notarios habuisse. Non transcribo autem quæ in eadem Præfatione narrantur de librorum commercio, de recusatione tunicæ, ad amicum, quam is ad ipsum transmiserat, remissæ, quasi parum Ordini suo convenientis; de epistolis denique, quibus amicos frequentabat; de his quippe facile patior consuli a lectore Præfationem laudatam Mabillonii; ita tamen, ut nonnulla ex illa delibem, quæ ad nostrum propositum, atque adeo ad Bernardi historiam magis prope conducunt. Sunt autem ista, quæ habentur col. 715 & sequente:
[383] Petro Venerabili abbati Cluniacensi .. ad delicias usque amicus erat Nicolaus, [sigilli Bernardini adulteratione, ac lapsu plura hoc loco memorantur.] quem identidem Bernardus ad eum mittebat, ut mutua cordium arcana & reciproci affectus apud hunc sequestrum deponerentur. Qua de re legenda Petri epistola, quæ est ordine 264 inter Bernardinas. Sed tandem accidit, o mortalium infelix conditio! ut Nicolaus Bernardi indulgentia & facilitate abusus, sigillum ejus in malos usus adulteraverit, demum in horrendam prolapsus defectionem, quam dubium est, an umquam serio emendarit. De sigillo vitiato Bernardus, tacito Nicolai nomine, quæ sancti Viri caritas erat, Eugenio significavit epistola 284. “Periclitati sumus in falsis fratribus, & multæ litteræ falsatæ sub falsato sigillo nostro in manus multorum venerunt; & (quod magis vereor) etiam usque ad vos dicitur falsitas pervolasse”. Ejusdem funestum casum deplorat in epistola 298 ad eumdem Eugenium, non jam dissimulato (quod publicum crimen erat) auctore. “Nicolaus ille exiit a nobis, quia non erat ex nobis: exiit autem fœda post se relinquens vestigia, & ego longe ante hominem noveram: sed exspectabam, ut aut Deus eum converteret, aut instar Judæ ipse se proderet.. Quod & factum est. Præter libros, denarios, & aureos multos, in ipso exitu inventa sunt super eum sigilla tria, unum ejus proprium, alterum Prioris, tertium nostrum.. De turpitudinibus ejus, quibus terra sordet, & factæ sunt omnibus in parabolam, supersedeo polluere labia mea, & vestras aures”. Addit Bernardus, eum, si ad curiam Eugenii, uti is jactaverat, pergere audeat, dignum esse, si quis alius, PERPETUA INCLUSIONE. Accidit vero iste lapsus in annum MCLI, ut patet ex memorata Bernardi epistola 298 ad Eugenium eo anno scripta; & ex epistola 388, quæ est Petri Venerabilis, de electione Gratianopolitana, eodem anno facta, qua in epistola Nicolaus, uti Bernardo & Petro adhuc carus, ac fidelis amborum internuntius laudatur.
[384] [Nicolaus hic ab alio synonymo distinguendus:] Nicolaum porro hunc ab alio synonymo Anglo distinguendum esse, observatur in sæpe dicta Præfatione his verbis: Omnes existimant, ipsum profugisse in Angliam, ac se recepisse in S. Albani monasterium, eumque esse Nicolaum, qui Bernardi jam demortui de conceptione Deiparæ sententiam traduxit, impugnavitque, atque Petrum Cellensem adversarium habuit. Et Nicolaus quidem vocabatur iste; sed Anglum fuisse, constat ex duabus ad illum Petri epistolis, quæ sunt libri sexti epistola 23, & noni epistola 10; quarum verba ibidem producuntur. Atqui ex superioribus constat, Nicolaum Claræ-vallensem ante suam fugam Petro maxime notum ac familiarem, nec Anglum exstitisse, sed Gallum aut Francum: ac proinde ab illo Anglo distinguendum.
[385] [quo se receperit & quæ lapsus ejus causa fuerit.] Sed quo ergo, inquis, Nicolaus Francus se recepit? Post varios hinc inde discursus, constitit tandem in suo Arremarensi monasterio, cum Bernardo e vivis erepto ibi tuto sibi vivere licuit ac securo. Probationes videri possunt in Præfatione eadem; in qua etiam asseritur, quid rei, quamve personam in Arremarensi monasterio ageret, e Nicolai verbis. Ita ergo, inquit Mabillonius, apud Arremarenses agebat Nicolaus, ut esset sui juris. Misera sane conditio hominis, qui Bernardi discipulus ac notarius fuerat! Sed quis miretur, cum angeli ex cælo ipso deciderint? In hoc vero maxime vanitatem suam prodit, quod de multitudine amicorum, uti alias etiam solebat, gloriatur. Epistola autem, quæ ibi affertur ad hoc probandum, etiam indicio est, Nicolaum ex Campania .. ortum fuisse; sed lapsus ejus causam non aliunde, quam ex gloriola & superbia, quæ plerosque dementat, repetendam.. Ex his omnibus apparet, quis fuerit Nicolai genius, nempe vanus, inconstans, inquietus, de qualibus vix umquam quicquam boni sperare liceat. Ceterum qualis ejus exitus fuerit, ignoramus. Sed jam tempus est, ut post hanc excursionem revertamur ad propositum.
[Annotata]
* f. deferbuerit
* vulgo Montier-Ramey
§ XXXVI. Opera publico Ecclesiæ bono ac Sedi Apostolicæ navata; synopsis eorum, quæ Vir Dei gessit ac passus est pro bello sacro.
[Abbatem Cluniacensem Eugenio PP. commendat: pro hoc persecutionem patiente scrivit ad Romanos, & ad Conradum imp.] Venerabilem Petrum Mauricium, abbatem Cluniacensem, anno Christi 1146 Romam sese contulisse ad Eugenium PP., memorant Annales Cistercienses ad hunc annum cap. 1. Exstat S. Bernardi epistola 277 ad eumdem Christi Vicarium, qua summo cum benevolentiæ affectu ipsum commendat. Romam tandem pervenit venerabilis abbas, uti scribit Manricus ibidem num. 6, ubi ab Eugenio non benigne tantum, sed etiam reverenter susceptus est, velut quem de universa Ecclesia bene, de Cistercio ab initio optime meritum, etiam Bernardo tacente, non ignorabat. At de Petro ibidem plura. Laudati Annales cap. 3, num. 1 referunt secundam Eugenii PP. ex urbe Romana fugam, ejusque adjuncta: Dum orbem, inquiunt, Pontifex ex Urbe moderatur, & nunc per se, nunc per strenuos legatos cunctis providet, Urbem rebellem iterum expertus, iterum cedit; & qui modo cum ramis atque hymnis susceptus fuerat, vix tribus ex tunc mensibus exactis, lapidibus blasphemiisque impetitus in fugam agitur. Deinde num. 3 ista dicuntur: Dum hæc secunda Romanæ urbis seditio, vulgante fama & amicorum litteris, Claramvallem ad Bernardi aures venisset, (quamvis Baronius ad priorem refert) accensus, quo solebat, justitiæ zelo, & calamum velut gladium vibrans; primum ad eos, arguens, rogans, increpans: sed mox etiam ad Conradum imperatorem scripsit, per quem, si forte obstinati perseverarent, nihilominus armis compescerentur. Epistola, quam dedit ad Romanos, habetur inter Bernardinas a Mabillonio recusas, ordine 243; quam proxime ibidem sequitur alia Conrado inscripta: utraque ibidem aptatur anno Christi 1146; utraque item præbet incensissimi studii, quo Vir sanctus in publicum Ecclesiæ bonum, ac Sedem Petri flagrabat, luculentum argumentum, prout perspicuum erit easdem legenti. Pagius ad præsentem annum Christi 1146 ambas illas epistolas spectare, etiam observat ibidem num. 1 contra Baronium, qui illas anno præcedente recitat.
[387] Promisimus paragrapho proxime prægresso, acturos nos hoc anno & sequentibus de sacra Christianorum principum adversus infideles expeditione in Oriente, [Antequam singillatim agamus] idque sub uno, quo res magis eluceat, narrationis tractu: nunc autem fidem solvimus, præmittentes ea, quæ compendiose scribit Mabillonius in sua Præfatione generali § 7, quæque adinstar synopseos servire possunt ad longiorem hujus historiæ narrationem, quam § proximo inchoabimus, summatim intelligendam. Inter extremos, inquit, Bernardi labores censenda est prædicatio sacræ expeditionis in terram Sanctam: quæ res quantum sudoris, quantum molestiæ ipsi attulerit, ex ejus Vita & scriptis facile intelligere licet. Hujus expeditionis occasio, ut ex Ottone Frisingensi discimus, nata est per Ludovicum Juniorem Francorum regem; qui ad loca sacra pergendi desiderio pressus, quod germanus suus Philippus, eodem voto adstrictus, morte intercedente exsequi non potuerat, consilium suum regni principibus aperit. Hi Bernardum consulendum decernunt. Accersitus Abbas sanctus, tanti momenti negotium ad Romani Pontificis examen referendum censet. Id magnopere laudavit probavitque Eugenius “auctoritate prædicandi, animosque cunctorum ad hoc commovendi, prænominato Abbati, qui apud omnes Galliæ ac Germaniæ populos ut propheta vel apostolus habebatur, concessa”. Paret tandem apostolicis litteris Bernardus, & excitatis ad transmarinam expeditionem multorum animis, Ludovicum regem apud Vizeliacum cruce signat, cum Theodorico Flandrensi, & Henrico Theobaldi Blesensis filio, comitibus aliisque Baronibus & nobilibus.
[388] [de expeditione orientali] Interim Radulfus quidam monachus crucem itidem dum in Germania prædicat, Christianos in Judæorum necem accendit. Hominem litteris repressit Bernardus, atque ipsemet sacræ expeditionis prædicationem aggressus est in orientali Francorum regno, hoc est in ea Germaniæ regione, quæ ad Rhenum sita est. Hinc Conradus imperator generalem conventum Spiræ indixit: quo Bernardus profectus “principi cum Friderico fratris sui filio, aliisque principibus & viris illustribus crucem sumere persuasit, plurima in publico vel occulto faciendo miracula”. Fridericum Sueviæ Ducem, qui filium suum cruce signatum indigne ferebat, Bernardus emollivit; Radulfum monachum in claustrum suum retrudi jussit; & loco sui Adamum Eboracensem abbatem Conrado, in Bajoariam pergenti, ad urgendum itineris negotium dedit socium. Exstat Bernardi hac de re epistola ad Francos orientales, quæ modo est ordine 363: quam proxime subsequitur alia ad Henricum archiepiscopum Moguntinum ad reprimendum Radulfum: “Igitur non solum ex Romano imperio (ait Otto) sed etiam ex vicinis regnis, id est, occidentali Francia, Anglia, Pannonia, innumeris populis ac nationibus hac expeditionis fama ad sumendam crucem commotis, repente sic totus pæne Occidens siluit, ut non solum bella movere, sed & arma quempiam in publico portare nefas haberetur”.
[389] [adversus insideles,] Tanta porro totius Occidentis commotio Bernardi prædicationi tributa est: verum cum hæc expeditio non bene pro votis successisset, tota etiam mali eventus invidia in eum rejecta, pro communi more mortalium, qui ex eventis res æstimare solent. Neque fere ulla alia res fuit, quæ Bernardi animum majori dolore affecerit, quam ista, non tam sui, quam Dei causa. Unde ipse initio libri secundi de Consideratione: “Si necesse sit unum fieri e duobus, malo in nos murmur hominum, quam in Deum esse. Bonum mihi, si dignetur me uti pro clypeo. Libens in me recipio detrahentium linguas maledicas” &c. Adeo porro omnium fere animi hoc eventu turbati sunt, ut sanctus Doctor beatum pronuntiet eum, qui non fuisset scandalizatus in eo. Quanta denique fuerit Bernardi super hoc tristitia, patet tum ex epistola 288, quam in lecto, forsan ex animi ægritudine, decumbens hac de re scripsit: tum ex epistola Johannis abbatis Casæ-Marii ad Bernardum ipsum, quæ modo est inter Bernardinas 386; in qua Virum sanctum, quem ob sinistrum expeditionis eventum audierat afflictum, consolatur.
[390] [præmittitus] Non defuere tamen, qui Bernardi partes defendendas susceperint: quos inter non ultimo loco numerandus est Otto episcopus Frisingensis, Bernardo non admodum favere solitus. Is in libro de Gestis Friderici cap. 60 excursum facit ad excusandum eventum illius expeditionis, cui & ipse interfuit. In fine excursus philosophici potius quam historici, ita concludit in gratiam Bernardi: “Quamvis si dicamus, sanctum illum Abbatem spiritu Dei ad excitandos nos afflatum fuisse, sed nos ob superbiam lasciviamque nostram salubria mandata non observantes, merito rerum personarumque dispendium reportasse, non sit ab antiquis rationibus vel exemplis dissonum”. Unum tamen addit, nempe “spiritum prophetarum non semper subesse prophetis”: ut nempe innuat incertum esse, an Bernardus ex spiritu divino de hac expeditione, ejusque eventu conjecerit.
[391] Attamen Bernardus ipse initio libri secundi de Consideratione ad Eugenium; [synopsis eorum,] ubi factum a calumnia tuetur, se ad id divinitus impulsum esse non diffitetur. “Diximus, pax, inquit, & non est pax: promisimus bona, & ecce turbatio”. Tum hæc subdit ad sui defensionem: “Quasi vero temeritate in opere isto, aut levitate usi simus. Cucurrimus plane in eo, non quasi in incertum, sed jubente te, immo per te Deo”. Et inferius, objectis sibi hominum improperiis: “Unde scimus quod a Domino sermo egressus sit? Quæ signa tu facis, ut credamus tibi” ita reponit, Eugenium alloquens: “Non est quod ad ista ipse respondeam: parcendum verecundiæ meæ. Responde tu pro me, & pro te ipso secundum ea, quæ audisti & vidisti”. Quibus verbis miracula, ab se in prædicationis confirmationem facta, sine dubio modeste insinuat.
[392] Verum omnium optime Gaufridus sanctum Parentem suum a calumnia vindicat in lib. 3 de ejus Vita cap. 4: [quæ Vir sanctus hac in causa fecit, ac perperam passus est.] primo, quod illius expeditionis primum propositum ab eo non sit profectum. “Cum enim multorum jam animos permovisset audita necessitas, a rege Francorum semel & iterum propter hoc expetitus, Apostolicis etiam litteris monitus, nec sic acquievit super hoc loqui, vel consilium dare, donec per ipsius tandem Pontificis generalem epistolam jussus ab eo est, tamquam Romanæ Ecclesiæ lingua, exponere populis atque principibus”. Deinde quod prædicandi officium, ab eo ex obedientia susceptum, divinitus confirmatum sit tot tantisque miraculis ac signis, QUANTA VEL NUMERARE, NEDUM NARRARE DIFFICILE FORET. Denique quod si ex illa profectione Orientalis ecclesia liberari non meruit, certe cælestis meruit impleri & lætari, nempe ob eorum mortem “qui in fructibus pœnitentiæ purgatas variis tribulationibus Christo animas reddiderunt”. Et quidem hoc ipsum est, quod Johannes, Casæ-Marii abbas sanctus, sibi ex revelatione compertum Bernardo significavit. Sed quid moramur in vindicando Bernardo? Cujus tanta auctoritas id jam dudum obtinuit apud omnes, etiam heterodoxos, ut ejus vita; eximia sanctitas, & doctrina communi omnium suffragio & existimatione sint approbatæ.
§ XXXVII. Eugenii PP., Ludovici regis, ac S. Bernardi acta pro bello sacro; Viri Dei prædicatio; miracula; summa rei bellicæ præfectura huic uni delata, sed ab eo non admissa; Lingonenses pacificati; controversiæ alteri ejus interposita auctoritas.
[Eugenius PP. pro fidelibus in Oriente curam gerit:] Gaufridus, cœnobita quondam Claravallensis, S. Bernardi notarius, ac deinde ibidem abbas, lib. 3 ipsius Vitæ apud nos cap. 2 scribens de belli sacri a Christianis in Orientem invecti, Bernardo prædicationibus longe lateque classicum insonante, infelici successu, atque de obmurmuratione adversus Virum sanctum exinde orta, amplum nobis reliquit campum ulterioris commentationis, qua hoc argumentum, in synopsi e Mabillonio paullo ante generatim propositum, magis singulatim & explicate illustremus. Quædam hujus sacræ expeditionis fundamenta jacta fuisse anno Christi 1145, narrat ibidem historicus Cisterciensis cap. 4: Interea, ait, Eugenius in corde suo conferens, atque alta mente volvens, quæ audierat de damnis in Oriente illatis ab infidelibus populo Christiano, Edessa capta, indeque Antiochia, atque ipsis Hierosolymis in discrimen adductis, .. contra Sarracenos .. communia arma sumenda esse putavit. A Ludovico præventus, an præveniens, in dubio est. Certum, utrumque in ea convenisse, ut alter expeditionem publicaret, alter subiret: neuter sine Bernardo quidquam faceret. Sed nos Othonem, auctorem ejusdem temporis, & cunctis fere assistentem, qua apud omnes pollebat auctoritate, hæc ipsa referentem audiamus. Libro 1 de Gestis Friderici I imperatoris cap. 34 ista memorat, quæ e novissima editione Mediolanensi accipimus, tomo 6 a columna 668: Ludovicus dum occulte Hierusalem eundi desiderium haberet, eo quod frater suus Philippus eodem voto astrictus, morte præventus fuerat, diutius protelare nolens propositum, quibusdam ex principibus suis vocatis, quid in mente volveret, aperuit.
[394] [Ludovicus rex consulit Bernardum de bello sacro; cui ab Eugenio confertur auctoritas prædicandi] Erat illo in tempore in Gallia cœnobii Clarævallensis abbas quidam Bernardus dictus, vita & moribus venerabilis, religionis ordine conspicuus, sapientia literarumque scientia præditus, signis & miraculis clarus. Hunc princeps vocandum, ab eoque, quid de hac re fieri oporteret, tamquam a divino oraculo consulendum decernit. Vocatur præfatus Abbas, consiliumque ipsius super prædicti deposcitur principis voluntate. Ille de tam grandi negotio, ex propriæ auctoritatis arbitrio responsum dare, frivolum judicans, ut ad Romani Pontificis audientiam & examen deferatur, optimum esse respondit. Itaque missa ad Eugenium legatione, totum illi negotium aperitur. Qui antecessorum suorum exempla revolvens, quod videlicet Urbanus hujusmodi occasione transmarinam ecclesiam, duasque patriarchales sedes, id est, Antiochiam & Hierosolymam, ab obedientia Romanæ Sedis scissas, in pacis unitatem receperit, votis prædicti regis pro dilatando Christianæ religionis ritu annuit, auctoritate prædicandi, animosque cunctorum ad hoc commovendi, prænominato Abbati, qui apud omnes Galliæ ac Germaniæ populos ut propheta vel apostolus habebatur, concessa. Unde ejus scriptum tale ad regem, principesque suos directum invenitur. Mox illud idem auctor subjicit cap. 35: sed quia satis longum est, & a Baronio ac Manrico ad annum Christi 1145 typis commissum; ideo illud hic iterum non transcribimus.
[395] Ceterum profectionem orientalem a rege Francorum Ludovico VII, [Ludovicum quidnam moverit ad illud bellum; præparationes;] propterea quod compunctus esset ob incensam Vitriacensem basilicam, cum mille ac trecentis, quæ in eam confugerant, capitibus (videsis dicta superius § 32) ex voto susceptam fuisse, perhibent scriptores apud Pagium ad annum Christi 1145, num. 13. Longum vero esset singulatim enarrare præparationes, quæ in Gallia ante istam expeditionem sub dicto rege adhibitæ sunt; quales sunt conventus Bituricensis, de quo idem Pagius ad annum mox citatum num. 12; item Vezeliacensis, ad annum 1146, num. 3. De priore autem tractans, Odo, ait, de Diogilo monachus S. Dionysii, & in abbatiam ejusdem monasterii Sugerii successor, septem libellos edidit de Ludovici VII Francorum regis profectione in Orientem, a Petro Francisco Chiffletio in Asserto genere illustri S. Bernardi a tenebris erutos, quibus historia ecclesiastica locupletari potest. Deinde ex istius Odonis libello primo nonnulla recitat de utroque illo congressu: sed de Vezeliacensi laudatus Odo varia scribit in eodem libello primo, quæ ad S. Bernardum pertinent. Præter alia vero, quæ apud Chiffletium legi possunt, sequentia inde delibo Odonis verba a pag. 11: Anno, inquit, Verbi incarnati millesimo centesimo quadragesimo sexto gloriosus rex Francorum .. ut dignus esset Christo, Verzeliaco in Pascha bäjulando crucem suam aggressus est eum sequi .. Abbas etiam (Claravallensis) Apostolica auctoritate, & propria sanctitate munitus, & convocatorum maxima multitudo .. pariter affuerunt.. Et quoniam in castro locus non erat, qui tantam multitudinem capere posset, extra in campo fixa est Abbati lignea machina, ut de imminenti circumstantibus loqueretur. Hanc ascendit cum rege cruce ornato.
[396] Cumque cæleste organum more suo divini verbi rorem fudisset, [incredibilis cruce signatorum multitudo, Bernardo prædicante; miracula.] cœperunt undique conclamando, Cruces, cruces, expetere. Et cum earum fascem præparatum seminasset potius, quam dedisset, coactus est vestes suas in cruces scindere & seminare. In hoc laboravit quamdiu fuit in villa. Supersedeo scribere miracula, quæ tunc ibidem acciderunt, quibus visum est id Domino placuisse: ne, si pauca scripsero, non credantur plura fuisse; vel si multa, materiam videar obmisisse. Tandem edicto, quod post annum progrederentur, omnes ad sua cum gaudio repedarunt. Abbas vero sub tenui corpore, & pene præmortuo robustum tegens spiritum, ubicumque circumvolat prædicando, & multiplicati sunt super numerum in parvo tempore, crucem portantes. De conventu Vezeliacensi adiri etiam potest Otto Frisingensis, modo designatus, cap. 36: de Laudunensi ac Carnotensi Pagius ad annum 1146 num. 6; insigniores e Cruce signatis num. 5 nominat. Colloquio Vezeliacensi coram non præsedit Eugenius Papa: nam, referente Odone pag. 12, Optabat quidem ipse tam sancto operi manum primam præsens imponere; sed tyrannide Romanorum præpeditus non potuit: sancto vero Clarevallensi Abbati Bernardo curam istam delegavit. Et vero Eugenium anno dumtaxat 1147 in Galliam venisse, reperies apud Pagium ibi num. 5, contra alios, quos citat pro anno 1146. ac corrigit ad istum annum num. 2. Conveniri de hac re etiam potest Manricus ad annum 1145, cap. 4, num. 9.
[397] [Vir Dei eligitur supremus belli præfectus;] Nuperrime mentio a nobis facta est conventus Carnotensis, quantum in rem nostram ibi satis; ita tamen, ut officium mirabile, quod in concilio ibidem congregato pro expeditione militiæ sacræ Abbati sancto fuit commissum, novam hic mentionem merito requirat. Baronius ad annum Christi 1146 scribit de indictione ac celebratione istius concilii, nec non de insignibus personis in eodem congregatis; deinde vero quærit num. 3, Quid actum ibi? Et respondet: Illud in primis plane mirandum, quod obstupefaciet omnes audientes; dum videlicet ibi totius belli dux ipse sanctus Bernardus omnium consensu deligitur, qui principem militiæ agat, cui milites omnes & principes ipsi subjicerentur. Hoc decretum in concilio consensu omnium. Hæc ne tu putes fabulam; describendæ hic sunt litteræ S. Bernardi ad Eugenium Papam de his agentis, primumque studium Eugenii ex scriptis ab eo litteris commendantis, eumdemque ad ulteriora horantis, atque ad postremum, quid actum in Carnotensi concilio enarrantis.
[398] [sed munus illud recusat,] Postremum hoc ex epistola Sancti ordine 256, in qua legi possunt antecedentia, huc transcribo: De cætero, ait, verbum illud, quod jam, ni fallor, audistis; quomodo videlicet in Carnotensi conventu (quonam judicio satis mirror) me quasi in ducem & principem militiæ elegerunt: certum sit vobis, nec consilii mei, nec voluntatis meæ fuisse vel esse, sed nec possibilitatis meæ (quantum metior vires meas) pervenire usque illuc. Quis sum ego, ut disponam castrorum acies, ut egrediar ante facies armatorum? Aut quid tam remotum a professione mea, etiam si vires suppeterent, etiam si peritia non deesset? Sed neque hoc meum est, vestram docere sapientiam. Nostis hæc omnia. Tantum obsecro per illam caritatem, qua mihi specialiter debitores estis, ne me humanis voluntatibus exponatis; sed, sicut singulariter vobis incumbit, divinum consilium perquiratis, & operam detis, ut sicut fuerit voluntas in cælo, sic fiat. Mabillonius in notatione ad hanc epistolam monet, de hoc conventu legendas Petri Venerabilis, & Sugerii epistolas.
[399] [quod Eugenius PP. etiam improbat:] Ut primum Eugenius suscepit Bernardi litteras, Cisterciensi historico referente ad annum 1146, cap. 5, & bellicos cognovit apparatus, qui in Gallia incipientes, si modo promoveantur, facile sperarentur alias late provincias pervagaturi; prosperis ventis laxanda vela ratus, neque alio utendum nauta, quam eo ipso, qui tam feliciter inchoasset navigationem, ad eumdem Bernardum rescribit alacer, non sibi ipsius materiali gladio, non ductu bellico, quamvis id etiam Galli principes poscant, sed spirituali tantum opus esse, id est, gladio spiritus, qui, Apostolo teste, est verbum Dei: sacerdotali tuba cieat bellum, prædicet, arguat, exprobret Christianis, loca nostræ salutis in arcto posita, periclitari fratres, hos trucidandos misere; illa sacrilege & impie profananda, dum ipsi defides per otium luxuriantur, si non succurrant. Ingerat populis fidelibus furorem, seu verius zelum adversus infideles, & contra crucis contemptores concitet universum Christianum orbem. Hanc legatiam Eugenii quondam filii; nunc amici, nunc patris, quin & totius Ecclesiæ nomine illi injungi, subeundam ardenter Viro Dei, qui nullis pro ipsius causa laboribus, nullis periculis umquam pepercisset. Hæc & similia ab Eugenio ad Bernardum semel & iterum, qui cunctis aderat Godefridus, mandata narrat. Ita Manricus. Adeat lector Gaufridum biographum lib. 3, cap. 2.
[400] Soluta curia, & rege, uti pergit idem Annalista num. 3, [vocem Bernardi excitantis populum ad bellum sacrum multa comitantur miracula:] ac Pontificibus reversis ad propria, ut necessaria ad iter præpararent, Bernardus Pater vicina loca & urbes, prædicans per provincias, non inæquali fructu peragravit. Et addebant voci ejus vocem virtutis miracula frequentia, quibus adeo fideles concitabantur, ut pene vacuas urbes, deserta oppida universi relinquerent, dum Sanctum sequebantur, Christo sub crucis signo militaturi. Præter Odonem, de miraculis paullo ante locutum, habemus testem irrefragabilem Gaufridum loco jamjam designato: nam de signis, quibus Dominus sermonem Viri sancti confirmabat, Sed quantis, ait, & quam multiplicibus signis? Quanta vel numerare, nedum narrare difficile foret. Nam & eodem tempore scribi cœperant; sed ipsa demum scriptorem numerositas scribendorum, & materia superavit auctorem: nimirum cum aliquando una die viginti, seu etiam plures ab incommodis variis sanarentur, nec facile ab ejusmodi dies ulla vacaret. Denique plures eo tempore Christus per Servi sui tactum & orationem, ex ipsis etiam matrum uteris cæcos videre, claudos ambulare, aridos convalescere, surdos fecit audire, & mutos loqui. De ingenti autem cruce signatorum multitudine juvat audire Sanctum ipsum, hæc de illa Eugenio scribentem in epistola, quæ est ordine 247 apud Mabillonium: Mandastis, & obedivi, & fœcundavit obedientiam præcipientis auctoritas: siquidem annuntiavi & locutus sum, multiplicati sunt super numerum. Vacuantur urbes & castella; & pene jam non inveniunt, quem apprehendant septem mulieres, virum unum: adeo ubique viduæ vivis remanent viris.
[401] Atque hæc quidem Bernardus in locis, in quibus erat præsens, [Lingonenses episcopum ac clerum reconciliat: acta in causa Samsonis ep.,] effecit viva voce; a quibus vero aberat, quia ad illa ire, vel tam cito ire non poterat, quantum præstiterit igneis litteris, & ad accendenda fidelium corda accommodatis, quid memorem? Adisis historicum Cisterciensem cap. 5 citato, num. 8: Cæterum, inquit, inter bellicos apparatus hoc ipso anno Lingonenses episcopum & clerum inter se dissidentes paci reddidit. Et intercessit miraculum prævisum, & in miraculo prophetata pax, cum minus consequenda putabatur. Res narratur apud Gaufridum lib. 4 Vitæ, cap. 5, num. 239. In Annalibus Cisterciensibus cap. 6 exstant Eugenii PP. gesta adversus infideles, ac Bernardi ad hunc pro Samsone archiepiscopo Remensi epistola, quæ inter Bernardinas a Mabillonio vulgatas est ordine 247. Ex iis autem, quæ laudatus editor ad illam notat: Solemne quondam erat, ut reges in præcipuis festis coronam acciperent festivo ritu, ut hic apud Biturigas ante Jerosolymitanam expeditionem. Bituricensis archiepiscopus id sibi in sua ecclesia deberi contendebat. Quare cum id Samson præstitisset apud Biturigas, reclamante Petro archiepiscopo, Eugenius usum pallii eidem Samsoni interdixit. Pontificias hac de re litteras habes in Patriarchio Bituricensi, ex aliis notis; ex iis, inquam, perspicuum fit primo, hanc sententiam, cui regis Ludovici Junioris causa erat immixta, latam fuisse non sine periculo, ne vel omnino refrigesceret vel penitus exstingueretur ardor erga dictam expeditionem. Secundo, suam recte auctoritatem interposuisse Virum sanctum huic controversiæ componendæ, si præsertim ejusdem circumstantias expendas.
[402] [ne controversia illa obesset bello sacro.] Audiamus Manricum capite 6, num. 7: Erat Samson .. integræ famæ præsul .. & Ludovico inter charos semper habitus, tunc ab accepta corona charior adhuc.. Turbavit regem, principes, & populum promulgata sententia, quantumvis justa, quantumvis ex Dei zelo profecta fuerit, & universam transmarinam expeditionem, quam adeo omnes ardebant, exasperato rege, a cordibus fidelium pene avulsit. Sed Bernardus .. sive gratia in Samsonem, quem multa charitate prosequebatur, seu reverentia eximiæ religionis, qua præcellebat inter alios Galliæ præsules; seu tandem regi aut deferens aut timens; deferens, inquam, sancto illius zelo, quo per tot sumptus, tot labores proprios, tot pericula terræ marisque, orientalem parabat expeditionem; sed & timens, ne forte irritaretur contemptus a Pontifice .. a proposito posset revocari; .. paterna, qua pollebat, auctoritate, & libertate, qua semper otebatur in causis Christi, has ad Eugenium litteras scripsit non vacuas zelo, sed prudentia plenas.
§ XXXVIII. Sceleratus contra Judæos prædicator repressus, & ad frugem reductus a sancto Doctore; cautela contra falsarios litterarum ejus.
[Barbarum in Anglia Judæorum facinus in puero]Atrocissimam Christianorum adversus Judæos persecutionem in Gallia & Germania excitatam memorat Annalium Cisterciensium scriptor cap. 7.Causam dedit perfidæ istius sectæ barbarum facinus, quod apud Nortwicum in Anglia crucifixisset puerum quemdam nomine Willielmum: de quo tamquam martyre jam pridem actum fuit in Opere nostro ad diem XXV Martii, tomo III istius mensis, pag. 588 & sequentibus, re innexa anno Christi 1144. Persecutionis tuba fuit eremita, cui nomen Radulphus, Christianos contra illos commovens prædicationibus suis. Opportunitas accessit ex orientali contra Saracenos expeditione, quam S. Bernardus tantopere promovebat. Quia itaque res illa affinitatem quamdam habet cum historia belli sacri, de qua tractamus, eam in compendio referemus e laudato Annalium conditore. Judæis itaque ubique invisis Christiano potissimum populo maxime nocuit ferina illa innocui pueri carnificina. Hinc quippe odia Christianorum, ait, in ipsos aucta, atque zelo in vindictam transeunte, & divitiarum, quibus abundabant, sæva cupiditas, multi in eorum perniciem conspiravere, & iræ excandescentis semel in Sarracenos, tamquam in Christi hostes, facilior ad Judæos transitus fuit. Extat epistola Petri Venerabilis ad regem Galliæ scripta; severa in gentem, Sarracenorum gente deteriorem perniciosioremque, & quæ, ut non deputet ultimo supplicio, at opibus mulctandos persuadet, quas a Christianis per scelera extorsissent (dictæ epistolæ fragmentum in eisdem Annalibus recitatur.) Itaque Petrus, qui mitior, bonis omnibus; cæteri capite plectendos fore clamabant.
[404] Ast inter alios eremita quidam, Radulphus nomine, [ansam dedit Radulfo monacho commovendi populos ad occidendos Judæos] seu nimio zelo, seu captandæ plebis avidus, & prædicandi, quasi a Bernardo missus, munus usurpans, crucem contra Sarracenos orientales, verum contra domesticos Judæos internecionem & mortem concionabatur. Loquentem de eo audiamus Ottonem Frisingensem lib. 1 De gestis Friderici I imperatoris cap. 37: Inter hæc Rudolphus monachus, vir quidem religionis habitum habens, religionisque severitatem solerter imitans, sed literarum notitia sobrie imbutus, eas partes Galliæ, quæ Rhenum attingunt, ingreditur, multaque populorum millia ex Agrippina, Moguntia, Vormatia, Spira, Argentina, aliisque vicinis civitatibus, oppidis seu vicis, ad accipiendam crucem accendit; hoc tamen doctrinæ suæ non vigilanter interserens, quod Judæi in civitatibus oppidisque passim manentes, tamquam Christianæ religionis hostes trucidarentur. Quod doctrinæ semen in multis Galliæ, Germaniæque civitatibus vel oppidis tam firmiter radicem figens germinavit, ut plurimis ex Judæis hac tumultuosa seditione necatis, multi sub principis Romanorum alas tuitionis causa confugerent. Unde factum est, ut non pauci ex ipsis hujusmodi immanitatem fugientes, in oppido principis, quod Noricum, seu Norenberg appellatur, aliisque municipiis ejus, ad conservandam vitam se reciperent. Hactenus Otto de pseudo-apostolo illo.
[405] Doluere episcopi, uti subjungit Manricus num. 4, [sub prætextu prædicandi crucem jussu S. Bernardi, qui & contra eum,] sanguinem effusum, jus gentium violatum, desertas urbes, & se contemptui haberi ab uno monacho, qui sub prætextu prædicandæ crucis, ex injuncto Bernardi, ipsis non solum inconsultis, sed renitentibus, totam fere Germaniam perturbaret. Unde & Henricus, Moguntinus præsul, querulas ad Doctorem sanctum litteras dedit, quod talem hominem sibi substituisset (namque ita credebatur) per quem tam gravia, tam scandalosa per speciem zeli & justitiæ prædicarentur. Tunc sanctus Pater purgandæ tali calumniæ, & nihilominus reprimendo serpenti malo, primum ad eumdem Moguntinum, mox ad omnes episcopos Germaniæ scripsit epistolas. Porro exemplar epistolæ ad Henricum archiepiscopum Moguntinum, quæ in editione Mabilloniana est ordine trecentesima sexagesima quinta, alias 323, inter alia sic habet: Homo ille, de quo agitur in litteris vestris, neque ab homine, neque per hominem, sed neque a Deo missus venit. Quod si se monachum aut eremitam jactat, & ex eo sibi assumit libertatem, vel officium prædicationis; potest scire, & debet, quod monachus non habet docentis, sed plangentis officium: quippe cui oppidum carcer esse debet, & solitudo paradisus. Hic vero a contrariis, & solitudinem pro carcere, & oppidum habet pro paradiso. O hominem sine pectore, o hominem sine fronte! Cujus stultitia elevata est super candelabrum, ut appareat omnibus, qui sunt in domo. Tria sane sunt in eo reprehensione dignissima: usurpatio prædicationis, contemptus episcoporum, homicidii approbati libertas. Alia, quæ superaddit, & quibus pseudo-doctorem istum arguit, ac vitam Judæo non auferendam defendit; invenies in dicta epistola.
[406] [& pro sacra militia] Legi etiam meretur ibidem epistola 363, alias 322, qua Vir sanctus, uti habet titulus, Ad arma contra infideles pro defensione orientalis ecclesiæ suscipienda hortatur. Præterea contra turbulentum quemdam prædicatorem docet, Judæos non esse persequendos, nedum occidendos. Inscribitur archiepiscopis, episcopis, & universo clero & populo orientalis Franciæ, & Bajoariæ. Ceterum hæc epistola veluti classicum est ad sacram expeditionem: de qua Guillelmus Tyrius in belli sacri historia lib. 16, cap. 18, ista loquitur, S. Bernardum laudans, aliis elogiis superius eidem sancto militiæ sacræ Præconi apud nos in præsenti materia datis conformia: Vir, ait, immortalis memoriæ, & honestæ conversationis speculum, dominus Bernardus, Clarevallensis abbas, piæ in Domino, & per omnia amplectendæ recordationis, ad prædicti Deo placiti muneris executionem præcipuus eligitur: qui injunctæ sibi dispensationis sedulus executor, ejusdem operis secum Deo amabiles trahens comministros, impiger, indefessus, licet corporis esset invalidi, tum propter jejunia pene continua, & subtilem nimis dietam, regna circuit, regiones obambulat, euangelizans ubique regnum Dei &c.
[407] [scribit, ac pseudo-doctorem illum convertit,] Sed ut ad Judæorum causam redeamus; non abs re fuerit audire Ottonem Frisingensem supra allegatum: At præfatus Clarævallensis Abbas hujusmodi doctrinam præcavendam docens, ad Galliæ, Germaniæque populos nuntios, seu litteras destinavit, in quibus ex auctoritate sacræ Paginæ luculenter ostendit, Judæos ob scelerum suorum excessus non occidendos, sed dispergendos fore. Unde & Psalmographi testimonium induxit, in LVII (immo 58) psalmo dicentis: “Deus ostendit mihi super inimicos meos, ne occidas eos”. Et item: “Disperge illos in virtute tua”. Hactenus historicus ille cap. 38. Præsens de falso ac fallente doctore Radulpho argumentum absolvam, dum duo observanda ostendero. Alterum est, ejusdem Radulphi temeritatem non modo coërcitam fuisse a Viro sancto; sed ipsum etiam ab hoc fuisse conversum ad optimam frugem, teste Ottone Frisingensi lib. 1 citato, cap. 39, ubi scribit ista de nostro Abbate: Moguntiam quoque veniens, Rudolfum in maximo favore populi morantem invenit. Quo accersito, permonitoque ne contra monachorum regulam, per orbem vagando, propria auctoritate verbum prædicationis assumeret; tandem ad hoc eum, ut, sibi promissa obedientia, in cœnobium suum transiret, induxit. Tametsi vero hoc sit actum quando S. Bernardus in Germaniam se contulerat, ut militiam crucis orientalem ibidem annuntiaret; hoc tamen loco illud cum præcedente Radulphi historia conjungimus, addentes insuper epiphonema Manrici cap. 8: Sic Bernardus, quem non Ecclesiæ præsules, non principes, robore suæ potentiæ compescuerant, persuasione compescuit, & citius dictu venit, vidit, vicit, peccata submovens, servans peccatorem. Verum est tamen, Moguntinum populum, qui Radulpho adhæserat, discessum ejus impatienter tolerasse: lego enim apud Ottonem cap. 39 supra citato, rem illam accidisse populo graviter indignante, &, nisi ipsius sanctitatis consideratione revocaretur, etiam seditionem movere volente. Tantam sibi apud seductum populum auctoritatis conciliarat pseudo-apostolus iste. Sed, ut subdit Manricus de sancto Patre, continuit reverentia illius omnes; & quod semel Bernardus improbasset, approbare non ausis, simplex ipsius verbum pro lege fuit. Et hoc primum, quod observatum volebam; cui nunc subjicio alterum.
[408] Sanctus Pater in epistola 363, quam citabam, hæc scribit: [addens cautelam contra falsarios suarum litterarum.] Illud quoque admonitos vos esse, est necesse, fratres dilectissimi, ut, si quis forte amans primatum gerere inter vos, expeditione sua regni voluerit exercitum, prævenire, nullatenus audeat: & si a nobis missum se simulet, non est verum: aut si ostendat litteras tamquam a nobis datas; sed omnino falsas, ne dicam furtivas, esse dicatis &c. Annalium Cisterciensium confector in hunc epistolæ locum animadvertit ista cap. 7, num. 9: Cardinalis Baronius dum hæc narrat, in ea sententia est, ut putet, Sanctum, dum contestatur omnes, ne litteras a se missas acciperent, quas scirent esse falsas, a Nicolao sibi præcavisse, illo nimirum, quem præcedenti anno in Clarævallis monachum susceptum; hoc, scribentem Bernardi patris nomine ad Comitem & proceres Britanniæ superius vidimus; quin & ejusdem sigillum, stylumque in grave ipsius & aliorum damnum simulare consuetum, infra dicemus. Sed, uti recte observat idem Manricus, non crediderim, inquit, tam cito comprehensum a sancto Patre, maxime in ejus obsequio permansurum per annos aliquot. Neque est, cur ad incerta recurramus, cum certa habemus. Radulpho prædicante sub ejus nomine, quæ fuit querela Henrici Moguntini, præcavet sibi a simili fallacia. In memoriam revoca, quæ de Nicolao Arremarensi antea præmisi: de Radulpho autem nonnulla per prolepsim modo dixi; nonnulla dicam proxime, oblata opportunitate peregrinationis Germanicæ, quam S. Bernardus suscepit, partim ut eum compesceret, partim ut ejusdem regionis principes ad bellum sacrum excitaret.
§ XXXIX. Germaniam peragrat pro militia sacra; linguæ gratia; perorantis vis ac fructus; miracula; colloquium cum S. Hildegarde; conversio Alexandri Coloniensis.
[Cur S. Bernardus in Germaniam sit profectus,] Duplex causa Virum sanctum in Germaniam evocavit. Utramque exprimit Otto Frisingensis laudatus, lib. 1 cap. 39 hæc memorans: Igitur innumerabilibus in occidentali Gallia ad transmarinam expeditionem excitatis, Bernardus prædicationis nomine movendum orientale Francorum regnum aggredi disponit, tam ob hoc, ut animum principis Romanorum sacræ exhortationis verbo ad accipiendam crucem emolliret, quam ut Rudolfo, occasione Judæorum crebras in civitatibus seditiones populo contra dominos suos moventi silentium imponeret. Duæ igitur hæ rationes Virum moverunt, ut in Germaniam se conferret: quibus duplex respondit fructus ab ipso intentus, præter alios non tam ab eodem sancto Patre quæsitos, quam sponte oblatos. Sed habenda etiam ratio temporis, quo illuc profectus est.
[410] Baronius ad annum Christi 1146, num. 25, [& quando:] Ubi, inquit, ad finem præsens inclinaret annus, se contulit in Germaniam. Sed Manricus ad eumdem annum cap. 8, num. 2, longe probabilius esse censet, iter illud accidisse citius. Expendendas proponamus illius rationes: Cardinalis Baronius sub finem hujus anni profectum putat, motus, ut credo, historia miraculorum ejus in Proœmio, quæ a prima Dominica Adventus exordium sumit. Verum cum in eadem historia scriptum sit cap. 15, sanctum Patrem hujusmodi occasione exulasse a filiis fere per annum; & alias Claramvallem ingressum non multo post festum Purificationis anni sequentis; cogimur contra eumdem Baronium dicere, aut adiisse Tolosam contra Henricum, antequam in Germaniam se conferret, aut Germaniam aute finem anni intrasse: quamvis miracula non a primo ejus ingressu, sed ab accessu ad Constantiam scribi cœperint: atque hoc longe probabilius judico, nec non conformius ipsi narrationi. Utcumque fuerit, Germaniam Sanctus intrans utrumque scopum attentius intuebatur, ut & Christianos cieret in Sarracenos, & a Judæis retraheret. De his jam diximus, per prolepsim etiam relata conversione Radulphi, quæ proprie hujus erat loci. De illis vero nunc singillatim agendum superest.
[411] [quanto item cum fructu:] Constat in primis, asserente Manrico cap. 8, num. 4, sub finem mensis Octobris ad Wormatiam urbem commoratum, multos ad bellum sacrum cruce signasse. De ipso namque, sub initium Januarii anni sequentis eamdem urbem rursus adeunte, Philippus * tunc archidiaconus, post monachus, qui præsens fuit, scribit in hæc verba, quæ habentur infra libro sexto Vitæ, part. 2 apud nos cap. 3: Transierat .. per Wormatiam ante duos menses, & sermone habito innumerabilem ibi signaverat populum signaculo militiæ Christianæ. Quid deinde? Francfordiæ, sicut pergit idem Annalista cap. 8, num. 4, convenit imperatorem, quædam cum eo negotia tractaturus, ac velut obiter suggesturus de bello sacro, & semina jacturus, quæ postmodum Spiræ fœcundarentur. Nec virum, quamvis sui reverentissimum obsequentissimumque, facilem invenit in hoc negotio: quin aversantem iter transmarinum; nec persuasibilem, ut ad illud adduceretur, non obscure testatur Philippus auctor, paucis, sed oculatus testis, cuncta describens, dum gesta Spiræ pandit in hunc tenorem lib. 6 Vitæ, parte 1, cap. 2: Prius enim apud Frankenvoert regem secreto convenerat Vir beatus, admonens, ut ipse saluti propriæ provideret in tempore misericordiæ uberis. Cui cum respondisset, nullum sibi hujus militiæ inesse propositum; tacuit Vir mansuetissimus, dicens non esse parvitatis suæ importunius instare regiæ majestati. Hinc planum fit, magna dicendi ac persuadendi vi opus fuisse sancto Patri, ut Conradum ita tunc animo comparatum, postea Spiræ flecteret in quam volebat partem.
[412] [miracula] At Francofurto discedere in alia Germaniæ loca cum Sancto non possumus, nisi ab ipso ibidem gesta narremus. Helmoldus presbyter in Chronicis Slavorum anno 1556 Francofurti editis cap. 60, pag. 128 & seq. hæc ita memoriæ prodidit: Circa tempora dierum illorum ortæ sunt res novæ, & toti orbi stupendæ. Præsidente enim sanctissimo Papa Eugenio, Conrado quoque tertio gubernacula regni moderante, claruit Bernardus Clarevallensis abbas, cujus fama tanta signorum fuit opinione celebris, ut de toto orbe conflueret ad eum populorum frequentia, cupientium videre, quæ per eum fiebant mirabilia. Hic itaque egressus in Teutonicam terram, venit ad celebrem curiam Franckenvort, quo tunc forte rex Conradus cum omni principum frequentia festivus occurrerat. Cum ergo sanctus Vir in ecclesiis positus curandis ægrotis in nomine Domini propensius instaret, astante rege & summis potestatibus, incertum erat inter tantas populorum catervas, quid quis pateretur, aut cui forte subveniretur. Aderat illic comes noster Adolphus, certius nosse cupiens ex operatione divina virtutem Viri.
[413] Inter hæc offertur ei puer cæcus & claudus, cujus debilitatis nulla potuit esse dubitatio. [ibidem facta.] Cœpit ergo vir sagacissimus intentare solerter si forte posset in hoc puero, sanctitatis ejus experimentum capere. Cujus incredulitati, veluti divinitus edoctus Vir Dei, remedium providens, puerum præter morem jussit sibi applicari: cæteros enim verbo tantum consignavit; hunc vero exhibitum manibus excepit, oculisque morosa contrectatione visum restituit. Deinde genua contracta corripiens, jussit eum currere ad gradus, manifesta dans indicia recuperati tam visus quam gressus. Hæc Francofurti a Bernardo gesta refert Helmoldus:
[414] Inde, ut dicitur in Chronico Hirsaugiensi Trithemii, [colloquium cum S. Hildegarde;] anno 1690 typis monasterii S. Galli recuso, ad annum 1147, pag. 415, navigio descendens pervenit ad Bingios, ubi Hildegardis monialis virgo Christi devotissima .. in monte S. Ruperti construxit cœnobium, cum qua dulces fertur de futura felicitate miscuisse sermones. Erat namque divo Bernardo sancta Christi famula & scriptis nota, & relatione multorum in Domino comprobata. Ad quam cum pervenisset, post orationes consuetas & salutationis obsequia, præcepit sibi volumina exhiberi, quæ illa divinitus inspirata conscripsit: quibus diligenter ex parte revisis, ultra quam dici potest admirans, dixisse fertur ad socios: “Hæc scripta non sunt humanitus adinventa, nec potest ea mortalis homo capere, nisi ad Dei similitudinem intus & in anima fuerit reformatus per amorem”. Plura, quæ Sanctus tunc dixisse fertur, ibidem legi possunt. Et hic quidem fructus videtur ab eo non quæsitus dum in Germaniam tenderet, sed ultro, dum ibi jam degeret, oblatus, ut Hildegardem corroboraret adversus hominum obloquia; si ipsius cum illa collocutio vere subsistat: quod ideo addo, quia nonnulla eidem incommodant.
[415] Etenim Manricus, relata cap. 8 num. 6 & 7 ex Trithemio collocutione ista, [cui tamen colloquio aliqua incommodant.] ibidem num. 7 eum ita concludentem recitat: Sanctus vero Domini famulus Bernardus valedicens virgini Christi Hildegardi, cœptum iter per descensum Rheni, continuat, & in Bopardia paralyticum in medio populi, manu illi imposita curat. Inde per Mosellæ alveum Treverim conscendit, & tres cæcos, claudum unum, & surdam mulierem in eadem civitate, omni inspectanti populo, curavit. At subdit prædictus historicus Cisterciensis: Hæc ex Trithemio; quod attinet ad tempus, dubia fide: quippe omissa a Philippo, qui ex colloquio Conradi cum Bernardo ad Francofordiam, gesta Sancti describit per dies singulos. Sed neque Sancta, ut ipse Trithemius ait in Chronico Spanheimensi, ante annum MCXLVIII Bingionum terram * cum conventu suo occupaverat. De hac Sancta erit agendum ad diem XVII Septembris cum Martyrologio Romano; de qua etiam inferius recurret sermo. Hic non addimus epistolas duas, quarum unam ab illa ad sanctum Patrem; alteram autem ab hoc ad illam datas recitat num. 8 & 9 idem Manricus: major enim nobis se offert & longe illustrior rerum dicendarum copia in Viro sancto Germaniam peragrante, armaque sacra annuntiante, nec non prodigiis frequentissimis ibidem coruscante. Ei itaque illic peregrinanti comites nos adjungamus, ita tamen, ut quæ pertinent ad loca Germanicæ peregrinationis, ejusdemque socios, ac creberrima, testatissima, omnisque generis miracula, tum ibidem, tum in reditu ad suos Claravallenses sunt a magno Thaumaturgo nostra edita, Domino sermonem ejus confirmante tot tantisque sequentibus signis, non simus hic daturi; sed lectorem mittimus ad librum miraculorum istorum, quem infra recudemus, ac notis illustrare conabimus.
[416] [Maxima in Sancto persuadendi vis:] Est tamen pro miraculo habendum, quod sancto Viro prædicante natali lingua, Gallicana nimirum, cujus Theutonici omnino essent expertes, populum nihilominus audientem, sed non intelligentem, usque ad lacrymas provocaret ad compunctionem, ut observat Manricus cap. 9, num. 5, rem confirmans e Cæsarii, supparis auctoris Homilia 16 De infantia Christi; e qua citat ista: Tempore Conradi imperatoris cum S. Bernardus in Alemania lingua Gallica prædicaret, ita populum accendit, ut uberrime fleret: & cum tunc ejus verba non intelligeret, postea cum interpres peritissimus Sancti sermonem exponeret, populus non est motus. Tanta videlicet erat potentissimi Præconis, præsentis, loquentis atque ardentis vis. Hæc fortius confirmantur a Gaufrido lib. 3 Vitæ, cap. 1, num. 158, ubi de mirifica linguæ ejus gratia scribens, ita loquitur ad nostrum propositum: Inde erat, quod Germanicis etiam populis loquens, miro audiebatur affectu, & ex sermone ejus, quem intelligere, utpote alterius linguæ homines, non valebant, magis quam ex peritissimi cujuslibet post eum loquentis interpretis intellecta locutione, ædificari illorum devotio videbatur, & verborum ejus magis sentire virtutem: cujus rei certa probatio tunsio pectorum erat, & effusio lacrymarum. Mirum itaque non est, frequentissimo ac constipatissimo concursu ad sanctum hunc Oratorem fuisse viam ab auditoribus affectam: de qua re vide inter miracula cap. 1, occasione miraculorum, quæ facta sunt Constantiæ, & e quibus etiam nonnulla consignat Trithemius in Chronico Hirsaugiensi ad annum 1147.
[417] [Alexander Coloniensis] Miram vero atque insignem Alexandri Coloniensis conversionem, Basileæ a Viro sancto impetratam, ita exponit auctor Annalium Cisterciensium eodem cap. 9, num. 11 & 12, quam & nos hoc loco desiderari non patimur: Hunc, ait, cum Romam proficisceretur, Bernardo obviam factum superius vidimus; quin & videntem divinæ virtutis opera, sive magis expertum in se ipso, quod statim dicam, tandem dedisse manus Sancti monitis, & se itineris socium adjunxisse, monachum induiturum in Claravalle. Verum quo loco, & quo ordine hæc acciderint, aliunde nobis venit excipiendum. Et locum quidem habemus ex Godefrido sancti Patris notario, qui virum ad Basileam conversum tradit, quippe Sancto egrediente prædictam urbem, meminit Alexandri, & statim subdit: Iste est Alexander, qui in eisdem diebus ad Viri Dei sacra monita, ostensionemque virtutum .. secutus est eum, ex lib. 4 Vitæ S. Bernardi cap. 6, num. 241; de quo etiam lib. 6 Vitæ seu miraculorum parte 1, cap. 1, num. 283. At qualis ille fuerit, & quo modo, ac ordine conversus, edocet Exordium magnum Ordinis Cisterciensis apud Tissierium distinctione 1, cap. 25: Apud Coloniam Agrippinam, quæ est insignis metropolis Germaniæ, fuit magister quidam, Alexander nomine, canonicus (S. Mariæ ad Gradus, uti habet notula marginalis) doctorque famosissimus in eadem urbe.
[418] Accidit autem, ut Dei famulus beatus Bernardus Clarævallensis abbas, [miro modo] jubente sancto Papa Eugenio Germaniam ingrederetur, Jerosolymitanum iter Conrado imperatori & populo terræ prædicaturus. Cumque ibidem signis & virtutibus innumeris coruscaret, videns imperator mirabilia magna, quæ Dominus per eum ostendebat, compunctus corde, crucis signum de manu ejus accepit, Jerosolymam profecturus. Nec distulit hoc idem facere innumera hominum multitudo: ita ut incredibili fidei ardore succensi, scissuras & fimbrias de vestimentis Famuli Dei, quæ propter hoc ipsum nova frequenter accipere cogebatur, undique certatim diriperent, seque infelices arbitrarentur, quicumque de indumentis ejus cruces habere non mererentur. Multi quoque ex eis nobiles ac sapientes viri, per manum illius sese Domino reddiderunt, qui in Claramvallem ab eo deducti & monachi facti, maximum deinceps in Ecclesia Dei fructum attulerunt.
[419] Ex quibus etiam extitit unus supra memoratus vir nobilis Alexander: [ad statum monasticum] qui eo tempore juvenis & sæcularis scientiæ typho * turgens, divitiarum quoque & transitorii honoris infulis adornatus, nihil minus quam conversionem cogitabat: sed Deus, qui comprehendit sapientes in astutia sua, mirabili hoc ordine, sicut sequentia declarabunt, adimplevit. Cum enim beatissimus Pater Bernardus ipsum de conversione monuisset; ille seculari scientia vel opulentia tumens respondit, se ad præsens nil minus cogitare, vel velle, quam habitum sumere monachalem. Eadem igitur nocte cum membra sopori dedisset, apparuit ei in visione idem Homo Dei, erigens eum de grabato, in quo graviter languere videbatur, ac restituens sanitati. Deinde tulit habitum suum, quo erat indutus, & ex eo contexit Alexandrum. Qui cum eumdem habitum semel & secundo rejectum ab humeris indignanti animo repulisset; tertia tandem vice collo ejus injectum, & corpori valenter astrictum compulsus est retinere. Deinde Pater sanctus baculum, quem manu tenebat, ipsius manui tradens, futuræ prælationis gratiam denotavit, & ita abire præcepit.
[420] Evigilans autem Alexander nihil adhuc pro hujusmodi revelatione mollescere poterat, [conversus est.] sed in eadem animi duritia persistebat. Eodem vero die cum ille beatissimus Abbas ad mensam recumberet, oblatus est ei piscis, qui perca nominatur, ut ex eo reficeret. Quo viso, Vir Domini erectis in cælum oculis, super eumdem piscem diutius oravit: & benedicens illum, præfato Alexandro pro pitantia * transmisit. Quem dum ille gustare inciperet, ad primum illico morsum meruit in semetipso feliciter experiri, quantæ virtutis esset oratio Famuli Dei: nam repente mutatus in alterum virum, compunctus est valde, & cœpit ubertim super eumdem piscem lacrymas fundere. Mirabatur vero seipsum, nesciens, quid haberet, vel cur fleret. Tandem recordatus visionis, quam nocte præterita viderat, intellexit a Domino gratuita ejus miseratione se esse præventum. Unde supernæ vocationi ex intimo corde gratias agens, beato Dei Famulo in continenti se reddidit. A quo benigne susceptus, & in Claravalle monachus factus, & deinceps Grandissilvæ pastor effectus, adeo in sanctitate vitæ profecit, ut postmodum fieret Cisterciensis abbas cœnobii (nonus, uti habet notula marginalis) ac totius Ordinis pater universalis. Hæc nos, sicut ab eodem Dei famulo Alexandro audivimus, fideli relatione deprompsimus. Mabillonius Vitæ S. Bernardi libro 7, qui excerptus est e magno Cisterciensi Exordio, ad hunc locum totius Ordinis pater universalis, observat ista Col. Insignis hic locus ad illustrandam dignitatem abbatis Cisterciensis: de quo vide epistolam 4, num. 3, & epistolam 5 num. 1.. Idem abbas Ordinis Pater universalis item ab Herberto appellatur infra num. 17. Cæterum mirabilis illa Alexandri conversio, unus denuo est e fructibus, ante excursionem Germanicam a Bernardo non quæsitus, sed in eadem ultro ipsi oblatus. Dicamus nunc, quam potenter rem gesserit Vir sanctus, ut Conradum induceret ad bellum sacrum.
[Annotata]
* immo Vuolkemarus clericus Constantiensis, post monachus
* al. ad Bingos
* i. e. superbia, vel mentis elatione
* i. e. portione
§ XL. Conradus imperator militiæ sacræ adscriptus; excursiones S. Bernardi per Germaniam; reditus in Galliam; miracula; conventus Stampensis; infelix Orientalis expeditionis eventus perperam Sancto imputatus.
[Etiamsi status Germaniæ obesset Bernardi scopo, Conrado tamen imp. persuasit bellum sacrum:] Nihil minus cogitabat Conradus, ut memorant Annales Cistercienses cap. 10, quam crucem sumere, &, deserto imperio occidentali ad remotas Orientis plagas arma convertere: maxime cum Germania flagraret bellis civilibus, quibusdam principum divisis inter se, &, nisi ejus præsentia continerentur, forsitan ab imperio dividendis. Indixerat tamen generalem curiam Spiræ, cui Bernardus adesset, in die natali Christi congregandam. Factum videatur in libro 6 Vitæ, qui est de miraculis, parte 1, cap. 2; ubi præterea invenies felicem a sancto Præcone intenti finis successum, Conrado, ac nepote ejus Friderico juniore, nec non innumeris principibus cruce signatis; adde miracula ibidem relata. Nec vero frustratus est Bernardus opera sua, dum discordes Germaniæ principes in gratiam reduxit, rem testante Ottone Frisingensi lib. 1 De gestis Friderici cap. 42, cujus verba id non obscure videntur innuere. Sunt autem ista: Igitur non solum ex Romano imperio, sed etiam ex vicinis regnis, id est, occidentali Francia, Anglia, Pannonia, innumeris populis ac nationibus hac expeditionis fama ad sumendam crucem commotis, repente sic totus pene occidens siluit, ut non solum bella movere, sed & arma quempiam in publico portare nefas haberetur.
[422] [Spiræ prædicat summo cum concursu,] Illud vero, quod perhibetur inter miracula Spiræ facta, parte 1, cap. 2, num. 302, Ubi .. egressi fuimus, & rex ipse cum principibus Sanctum Domini deducebat, ne comprimerent eum turbæ &c.; illud, inquam, magis clare ac pathetice exprimit S. Antoninus parte 2 Historiarum, titulo 17, cap. 1, § 6, ita de Bernardo loquens: Apud urbem Spirensium tantus erat concursus, ut Conradus rex seu imperator, ne populus eum comprimeret, deposita chlamyde eum in proprias ulnas suscipiens de basilica asportaret. Annales Cistercienses paullo ante assignati memorant num. 6, iconem Mariæ Virginis ter a sancto Patre salutatam Spiræ, semel eidem salutem reddidisse, cunctis audientibus. Et deinde num. 8 sermo est de lacte ejusdem Virginis, quo irroratus fuerit, nec non de salute ei dicta a beatissima Deipara in celebri monasterio Affligeniensi; quo factum differi in annum sequentem. Verum hæc inferius discutiemus. Nunc alia nos vocant, quæ Vir sanctus Spira discedens, atque alia Germaniæ loca peragrans, patravit.
[423] Annalium Cisterciensium concinnator ad annum 1147, cap. 2, [& lustrat alias Germaniæ urbes miraculis spectatissimus.] num. 1 & 2, Soluta, ait, curia, & salutato Conrado imperatore, ac Constantiensi episcopo, quem socium viæ, seu potius deductorem hactenus habuisset, Pater sanctus Spira discessurus Campensem sui Ordinis abbatem secum adsumit, & reliquas totius, quod accommode intelligendum, Germaniæ urbes velocius peragrans, atque illustrans miraculis, verbum crucis adversus crucis hostes concionabatur.. Verum quas urbes, & quo tempore discurrerit, ex ipsis, quo secum adduxit, viæ sociis, qui cunctis interfuerunt, accipiat lector: quem nos mittimus ad librum 6 Vitæ, seu de miraculis, parte 2 cap. 3; ubi de soluta curia Spirensi, transitu Sancti per civitatem Wormatiensem, ac miraculis. Inde Confluentiam, ac Coloniam Viator sanctus se contulit, signis de more eum comitantibus, prout mox citato capite licet videre. Quid referam alia, quæ Colonia profectus edidit Aquisgrani, Trajecti ad Mosam, Leodii, Gemblaci, Villarii, Cameraci, aliisque in locis, ne ipsa quidem Hispania inde exclusa, quamvis ibidem non esset, immo numquam ibi fuerit, sicut postea pluribus probabitur. At de innumeris Sancti prodigiis exstant luculentissima scriptorum testimonia; de quibus inferius dabitur tractandi locus. Diceres, Deum optimum maximum, qui facit mirabilia magna solus, tantas ex infinito omnipotentiæ suæ thesauro cum incomparabili suo Thaumaturgo communicasse divitias miraculorum, ut nec numero, nec locis, nec temporibus, nec personis circumscribere ea voluisse videatur, tunc præsertim quando occidentis populos ad sacra bella ciebat Vir magnus.
[424] Dum hæc per sanctum Patrem agerentur, ait Manricus cap. 4, [Varii viri illustres crucem admittunt:] Conradus, qui vexillum belli sacri ab ejus manu Spiræ ante susceperat, expediturus quæcumque necessaria, conventum generalem indicit in Bajoaria, intrante mense Februario celebrandum. Huic quia Bernardus assistere non potuit, venerabilem Adamum, Ebracensem abbatem, cujus supra meminimus, substituit, litterisque tum Apostolicis tum propriis munitum voluit, per quas subdelegati officio (nam id etiam concessum) perfungeretur. Porro quæ ibidem acta sint, describit Otto Frisingensis, qui eisdem adfuit, lib. 1 De gestis Friderici cap. 40, rem illigans mensi Februario, & inter alia, Accepere, ait, eadem hora crucem tres episcopi, videlicet Henricus Ratisponensis, Otto Frisingensis, Reginbertus Pataviensis, aliique viri illustres, de quibus ibidem fit mentio. Quidnam interea temporis S. Bernardus? Audiamus Gaufridum lib. 6, Vitæ, seu parte 3 Miraculorum cap. 6.
[425] [Vir Dei ad Claravallenses rediturus claret miraculis; acta] Dominica die festum erat Purificationis beatæ Mariæ: & Francorum rex Ludovicus.. Catalaunum occurrebat Viro Dei. Plurimi quoque ex principibus utriusque regni convenerant .., ut de via Jerosolymitana communi consilio tractaretur. Idem auctor plurima deinde recenset miracula, quæ in itinere Claramvallem versus ab ipso facta sunt, quæ alibi a nobis dabuntur. Porro historiæ belli sacri ratio requirit, ut silentio non prætereamus acta conventus Stampensis, in quo postrema Jerosolymitanæ profectionis capta consilia, Dominica Septuagesimæ, anno, in quo versamur, 1147. De hoc itaque conventu seu colloquio a pag. 13 ita scribit Odo de Diogilo supra laudatus: Omnes igitur ad Circumdederunt me * Stampas vocat (Ludovicus rex,) ut pariter eligerent, quod pariter tolerarent: qui sicut fuerunt in veniendo alacres, sic utinam essent in electione prudentes. Congregata enim loco & termino episcoporum & nobilium multitudine tam gloriosa quam magna, prædictus etiam Abbas (Bernardus) & prædicandus præsentiam suam obtulit, & rumorem attulit, & utroque lætabundam reddidit concionem. Nam de Alemannia veniebat, regemque & regni proceres militiæ crucis Christi adjunxerat. Deinde diversarum nationum leguntur litteræ, nuntii audiuntur, & hæc usque ad vesperum protenduntur. In his duxerunt lætam diem, & quod superfuit, in crastinum distulerunt.
[426] [in colloquio Stampensi;] Venit dies magis læta quam prospera. Interfuere congregatis, qui Græcos dicerent, sicut lectione & experientia noverant, fraudulentos. Rex autem & sui, qui merito nullarum gentium vires timebant, fraudes utinam timuissent! Sed quia non est consilium, nec prudentia contra Deum, elegerunt viam per Græciam morituri. Si secunda dies terminata est, non secunda. Tunc viri nobiles, regis Rogerii nuntii confusi abeunt, dolentium habitu domini sui satis expresse monstrantes affectum: de dolis Græcorum prædicentes nobis, quod postea sumus experti. Nec mirum, si Rogerius rex potens & sapiens regem optabat, si Francos diligit, nostrarum partium oriundus. Postremo revolvit diem tertiam gratia Trinitatis, & congregati, gratia prius sancti Spiritus invocata, (quam pridie utinam similiter invocassent!) deinde a sancto Abbate sermone habito spiritali, de regni custodia prosequuntur.. Inter hæc indicitur dies in Pentecosten profecturis. Plura ibidem.
[427] [ubi etiam prodigia edidit, uti & in plurimis Belgii locis:] Nec vero Pater sanctus reliquit Stampas miraculis vacuas: inde item profectus, prodigiorum splendore ac multitudine iter suum, quo Claramvallem repetebat, egregie illustravit; quam dum ingrederetur, puerum surdum ac mutum sanavit. Referuntur ea accurate in libro 6 Vitæ, seu Miraculorum parte 3: unde etiam nos postea lectori illa legenda exhibebimus. Idem præmonemus de aliis bene multis, quæ Treviris, Metis, Tulli, Rutilæ acciderunt, & quorum ratio habebitur inferius. Addi interim his possunt ea, quæ Arnoldus Raissus in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Joannis Molani ad diem XX Augusti annotavit: In Lutzenburgensi Ducatu adiit etiam aliquando monasterium Clari-fontis, quod a monialibus Ordinis ipsius sancti Bernardi hodierna die incolitur: visiturque in eo fons, qui etiamnum hodie a S. Bernardo, qui eidem bene precatus est, fontis S. Bernardi nomen retinet; & cum fide ac devotione epotus, contra morbos opitulationi esse creditur. In ejusdem Ducatus confinibus situm pagum vocabulo Rutilam pertransiit, ubi ex patrum traditione posteri commemorant, eumdem sanctum Bernardum eodem tempore quasi exultabundum in hæc prophetica verba erupisse: O Rutila, Rutila, tu rutilabis aliquando; quæ Virum Dei de Cartusianis in istum locum post annos fere trecentos introducendis, ac ibidem modo adhuc habitantibus prædixisse, nullus inficias ibit, qui ipsius ardentissimum affectum erga Cartusianos voluerit considerare. Hæc ibi; vellem apud antiquiores. Quibus adjungi potest varicinium de cœnobio Bello-pratensi, quod narrat citatus Raissius: de cœnobii Alnensis reformatione agit Manricus ad annum 1147 cap. 3 in fine: de Gemblacensi ac Villariensi monasterio dicam § 47.
[428] Sed antequam nos reliqua prosequamur, quæ ad expeditionem Orientis pertinent, [mortuum ad vitam revocat, dum prædicat in Germania:] prodigiis prope infinitis, quibus incomparabilis noster Thaumaturgus apostolicos peregrinationis suæ Alemannicæ labores illustravit, accenseamus unum primæ notæ. Chronicon Claravallense ab anno Christi MCXLVII usque ad annum MCXCII perductum, auctore anonymo Claravallensi monacho, ex veteri codice ejusdem monasterii edidit Chiffletius in S. Bernardi genere illustri asserto pag. 81 & sequentibus; Chronicon autem illud sic incipit: Anno Domini MCXLVII beatus Bernardus abbas Clarævallis in Alemannia crucem prædicavit: virtutes multas & magnas fecit: inter quas & mortuum illum resuscitavit, de quo habetur in libro Miraculorum domni Herberti. Jam vero ne plus quam sat est immoremur militiæ sacræ rebus, quæ sunt extra Bernardum, congerendis; de discessu Conradi ac Ludovici in Orientem scribit Otto Frisingensis toties ante citatus, lib. 1, cap. 44; de eorum adventu cap. 58; de reditu Conradi cap. 59; de infelici sacræ expeditionis eventu cap. 60. Quid referam Odonem de Diogilo, quid Baronium, quid Pagium, aliosque?
[429] Porro de lamentabili hac tragœdia, quam submisso silentio mirari ac venerari debemus, [infelix expeditionis orientalis eventus per peram ei imputatur.] scrutari autem non possumus, nedum comprehendere, illud Apostoli effatum ad Romanos cap. 11 repetamus: O altitudo divitiarum sapientiæ & scientiæ Dei! Quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, & investigabiles viæ ejus. Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? Adde illud Vatis regii: Judicia tua, abyssus multa. Illud item: Justus es, Domine, & rectum judicium tuum. Quid post hæc S. Bernardus tot tantisque curis, peregrinationibus, laboribus ac miraculis de sacra illa expeditione immortaliter meritus? Quid inter obloquia, quibus impetebatur Vir integerrimus, non secus ac si ipsemet fuisset in causa hujus funestissimæ ac deploratissimæ catastrophes? Quis illi inter hæc animus, quis sensus? Anne a vero abludere cuiquam videbimur, si dicamus; toto, quantus erat, Bernardo opus fuisse, ut bolum tam durum decoqueret? Sed vir ubique maximus, & tam in rebus adversis, quam in prosperis sua se virtute sustentans, animam possedit in patientia, & post casum undequaque acerbissimum, sive Christiani orbis bonum, sive tot animarum salutem, sive divinæ gloriæ amplificationem, si aliter Domino visum fuisset, sive calumnias sancto Patri impactas consideres, sive omnia denique, quæ extra ipsum erant; in magno tamen ipse mentis heroïcæ culmine apud se stabat erectus, ita ut more consueto nullibi desiderari pateretur operam suam, quando videbat negotiis publicis utilem illam esse posse. Etenim Manricus ad hunc ipsum annum 1149, quo Ludovicus VII Francorum rex, & Conradus imperator redierunt ex infelici expeditione Hierosolymitana, S. Bernardum exhibet bonis operibus intentum; prout ibidem legi potest. Vide quæ postea dicemus § 48 sub finem; item § 49 ac § 50. Ad annum autem 1150 cap. 1 profert justissimam ejus apologiam ex lib. 2 de Consideratione ad Eugenium PP. In memoriam revoca, quæ superius a nobis præmissa sunt § 36; ubi ipsemet Otto Frisingensis episcopus, Bernardo alioquin non admodum favere solitus, Virum Dei excusat, & peccata Christianorum incusat. Quibus ad majorem rei confirmationem, ex Chronico Gaufredi cœnobitæ monasterii S. Martialis Lemovicensis, ac deinde Prioris Vosiensis in eadem diœcesi cœnobii, qui eodem seculo floruit, addi possunt ista apud Labeum tom. 2 Novæ bibliothecæ manuscriptorum librorum, ubi laudatus chronologus cap. 52 hæc scribit de exercitu Christianorum: Exercitus ille nihil omnino proficit, quia indisciplinate habuerunt: quapropter multi defecerunt, innumerabilesque perierunt propter iniquitatem suam: thesauros ecclesiarum, falsa promittentes vadimonia, ante iter auferebant: infimam plebem diris exactionibus affligebant, pompatice sequuti sunt & superbi humilem Christum, & erraverunt frustra a justo humillimo. Hæc ille.
[Annotata]
* ita incipit Missa Dominicæ in Septuagesima
§ XLI. Sancti Doctoris concertatio cum Gilberto Porretano.
[Qualis fuerit iste Gilbertus,] Quemadmodum perversa Abaëlardi dogmata, per S. Bernardum repressa, sic errores Gilberti Porretani, episcopi Pictaviensis, ab eodem Viro sancto debellati, magnam ipsi invidiam conflarunt. Facta hujus negotii gravissimi, in quo tanta cum laude versatus est sanctus Doctor, referuntur a Manrico ad annum Christi 1146, 1147, & 1148: ad illos ergo redeamus, ac explanemus locum, quem de hac re notatum reliquit Gaufridus lib. 3 Vitæ S. Bernardi cap. 2, num. 166: Fuit, inquit, Gillebertus, quem cognominavere Porretanum, Pictavorum episcopus, in sacris litteris plurimum exercitatus, sed sublimiora se etiam ipse scrutatus ad insipientiam sibi. Erat hic ex eadem civitate oriundus, sicut affirmat Otto Frisingensis in Friderico lib. 1 cap. 46 editionis supra citatæ, & ex discipulo magister, ex magistro tandem ibidem episcopus evasit. Ab Adolescentia magnorum virorum disciplinæ se subjiciens, magisque illorum ponderi, quam suo credens ingenio; qualis primo fuit Hilarius Pictaviensis, post Bernardus Carnotensis, ad ultimum Anshelmus & Radulphus Laudunenses, germani fratres, non levem ab eis, sed gravem doctrinam hauserat, manu non subito ferulæ subducta, a scientia haud censura morum, vitæque gravitate discordante, non jocis vel ludicris, sed seriis rebus mentem applicarat. Hinc erat, ut tam gestu, quam voce pondus servans, sicut in factis, sic in dictis se ostenderet difficilem, ut numquam puerilibus, vix autem eruditis & exercitatis, quæ ab eo dicebantur, paterent animis, teste eodem Ottone cap. 50.
[431] [& quos errores] Mabillonius in Præfatione generali ad novam suam Operum S. Bernardi editionem § 5 num. 58, Hilarium hunc, ait, non alium esse existimo ab illo magno Hilario Pictaviensi episcopo, cujus auctoritate Gilbertus abutebatur, teste Gaufrido. Bernardus Carnotensis non aliunde, quam ex Ottonis testimonio mihi notus. Radulphus Laudunensis ex Guiberto & Hermanno Laudunensi monacho, & ex Gaufrido S. Bernardi notario notissimus (Vide hic tomum VI col. 1338, id est, Gaufridi libellum adversus Gilbertum Porretanum sub finem) uti & Anselmus ejus frater, Laudunensis ecclesiæ decanus. Commentarios in Psalmos, & in Pauli epistolas, atque in Boëtium dum condit Gilbertus, nonnulla secus, quam licebat, de divinitate, aliisque religionis capitibus philosophatur. De ejus autem erroribus sic memorat Otto eodem capite 50: Erant inter cætera, quæ illi objiciebantur de divina majestate quatuor capitula: Quod videlicet assereret, divinam essentiam non esse Deum. Quod proprietates Personarum non essent ipsæ personæ. Quod theologicæ Personæ in nulla prædicarentur propositione. Quod divina natura non esset incarnata. Et præter hæc, alia minora capitula jactabat, id est: Quod meritum humanum attenuando nullum mereri diceret præter Christum. Quod Ecclesiæ Sacramenta evacuando, diceret nullum baptizari, nisi salvandum; & cætera in hunc modum. Adisis libellum Gaufridi.
[432] Errores item suos disseminavit, infectum blasphemiis toxicum aliis propinans. [apud alios disseminarit; quinam item] Etenim, referente Gaufrido in libro 3 Vitæ S. Bernardi cap. 2, num. 166, discipulis suis panes proponebat absconditos, furtivas propinabat aquas, nec facile quid saperet, immo quantum desiperet, personis authenticis fatebatur. Orthodoxis vero id cordi fuit, ut veneno ejus opponerent antidotum. Facta describit Mabillonius a num. 59 his verbis: Cum vero in frequenti suorum clericorum conventu sermonem habuisset episcopus, eosdemque errores disseminasset; duo ejus archidiaconi, Arnaldus & Calo, rem ad Eugenium tertium, tunc ad Gallias venientem, apud Senas in Tuscia deferunt. Pontifex causæ examen in Gallias remittit. Archidiaconi interim Bernardum in partes suas pertrahunt. Examen factum Autisiodori & Parisiis, judicium prolatum in concilio Remensi anni MCXLVIII. Quid in singulis conventibus actum sit, paucis Otto commemorat, pluribus Gaufridus Bernardi notarius, qui & opusculum de rebus in concilio Remensi hac de re gestis, & post annos inde quadraginta epistolam scripsit ad Henricum Cardinalem episcopum Albanensem. Utramque scriptionem hic habes in fine tomi sexti.
[433] De conventu Autisiodorensi, qui ab uno memoratur Ottone, [sese eisdem opposuerint] nihil singulare comperimus: sed contra non pauca de Parisiensi. Habitum fuisse in sollemnitate Paschali tradit Gaufridus, ac proinde anno MCXLVII, quandoquidem concilium Remense mediana Quadragesima anni sequentis fuit celebratum, ex Ottone, & quidem XI Kal. Aprilis, ex Appendice ad Sigebertum. Itaque coram Pontifice apud Parisios coram cardinalibus, episcopis, aliisque venerabilibus & eruditis viris sistitur Gilbertus; DE HIS CAPITULIS responsurus. Id actum PER ALIQUOT DIES. Producuntur contra eum duo magistri, Adam de Parvo-ponte, vir subtilis & Parisiensis ecclesiæ canonicus recenter factus, & Hugo de Campo-florido, cancellarius regis, sancte affirmantes, se aliqua eorum ex proprio ejus ore audisse. Interim dum hinc inde multa sibi objicerentur, inter cætera dixisse traditur: “Confiteor Patrem alio esse Patrem, alio Deum; nec tamen esse hoc, & hoc”. Dictum indigne tulit Joslenus Suessionensis episcopus. Hæc prima die contigerunt. Alia die accusatus, quod in prosa de Trinitate tres Personas tria singularia vocasset, Rotomagensis archiepiscopus (Hugo tertius is erat) CAUSAM AGGRAVAVIT dicens, Deum potius debere dici unum singulare. Ita fere Otto episcopus Frisingensis de conventu Parisiensi.
[434] [viri insignes,] Paulo aliter Gaufridus de eo agit, cui synodum Viterbiensem in eadem causa habitam præmittit. Gilberti ad Pontificem delatorem unum memorat archidiaconum Arnaldum, cui cognomen tribuit Qui-non-ridet. In conventu vero Parisiensi unum Gilberto adversarium opponit Bernardum “cui omne negotium Christi, ubicumque eum contigisset adesse, tamquam omnino proprium, protinus incumbebat”. Requisitus episcopus, ut suam ipsius in Boëtium expositionem, in qua suspecta continebantur capitula, proferret; AD MANUS SE NON HABERE respondit. Negabat autem episcopus docuisse vel credidisse aliquando se, vel litteris commendasse, quod divinitas non esset Deus &c. Huc testes producebat e discipulis suis potissimum duos; Rotoldum scilicet, Ebroïcensem episcopum, postea Rotomagensem, & magistrum Ivonem Carnotensem, alium sine dubio ab illustri illo Ivone episcopo Carnotensi. Existimo hunc esse magistrum Ivonem, canonicum Regularem abbatiæ S. Victoris apud Parisios, deinde Cardinalem ab Innocentio II creatum, ad quem Bernardi epistola 193. In his altercationibus Pontifex jubet prædictum librum afferri ad futurum concilium, quod eodem anno in civitate Remorum celebrare proponebat: tametsi dilatum est in medianam Quadragesimam anni insequentis, sed intra unum annum a conventu Parisiensi, quem in festo Paschali præcedente habitum diximus.
[435] [ac doctrinam ipsius discusserint:] Interim missam ab auctore expositionem in Boëtium Godescalcus, tunc in Monte sancti Eligii prope Atrebatos abbas, postmodum ejusdem urbis episcopus, Eugenii mandato examinat, & ex ea capitula suspecta elicit, atque ex libris sanctorum Patrum auctoritates ipsis contrarias notat. Plura in Gilberti vitam & doctrinam attulisset Albericus Ostiensis episcopus & Aquitaniæ legatus, nisi eum paullo ante mors præmatura e medio sustulisset. Demum in concilio Remensi “ventum est ad discussionem capitulorum, quæ prædictus abbas Godescalcus notaverat. Sed quia ipse nimis erat elinguis, liber ille cum Sanctorum testimoniis ei contrariis a domino Papa traditus est sancto Bernardo”. Concilium constabat ex quatuor regnorum episcopis, Galliæ, Germaniæ, Angliæ & Hispaniæ. In his aderant viri magni, nec mediocriter litterati, Gaufredus de Oratorio Burdigalensis archiepiscopus, cujus suffraganeus erat Gilbertus; Milo Morinorum episcopus, Joslenus Suessionensis, & Sugerius abbas S. Dionysii: cui Francorum rex Ludovicus Jerosolymam proficiscens totius regni commiserat administrationem, & quidem addit Otto, JUXTA ILLIUS COENOBII PRÆROGATIVAM. Gaufredus de Oratorio, etsi Gilberti doctrinam non probabat, sed homini favebat.
[436] Prima die consistorium ingressis, Gilbertus MAGNORUM VOLUMINUM CORPORA per clericos suos afferri curavit, causatus, decurtata tantum testimonia ab adversariis proferri. Et “Quid necesse est, ait Bernardus, circa hujusmodi verba diutius immorari? [quos inter S. Bernardus, qui in conventu Remensi Gilbertum egregie ursit,] Non aliunde procedit scandali hujus origo, nisi quod plures credere vos credunt & docere, quod divina essentia vel natura, divinitas ejus, sapientia, bonitas, magnitudo, non est Deus, sed forma, qua est Deus. Hoc si creditis, palam dicite, aut negate”. Ille ausus est dicere, formam hanc Deum non esse. Tum Bernardus “Ecce (ait) tenemus, quod quærebamus: scribatur ista confessio”. Ita præcepit summus Pontifex, & domnus Henricus Pisanus, tunc Romanæ Ecclesiæ subdiaconus, futurus postea Clara-vallensis monachus, & ex abbate sancti Anastasii sanctorum Nerei & Achillei presbyter Cardinalis, ad ejus mandatum perrexit, & attulit chartam, calamum & incaustum *. Cum autem scriberet istam confessionem, Et vos, infit ad Bernardum Gilbertus, scribite quod divinitas est Deus. Ad hoc Bernardus, Scribatur, inquit, STILO FERREO IN UNGUE ADAMANTINO. Cum multis ultro citroque disputatum esset, dixerunt Cardinales, se deinceps rem definituros. Commoti hoc dicto episcopi, quod Cardinales sibi solis causæ definitionem reservarent, Bernardum interpellant, ut Gilberti capitulis alia contraria cum symbolo fidei conderentur, ne (quod Gilberti plurimi ex Cardinalibus fautores volebant) re infecta concilium solveretur.
[437] Itaque Bernardus id præstitit: tumque episcopi confessionem ab se subscriptam per Hugonem Austissiodorensem, [& erroneis capitulis renuntiare coëgit.] Milonem Morinensem episcopos, ac Sugerium abbatem Pontifici obtulerunt confirmandam. Id quod facile obtinuerunt. Vocatus demum in conventum Gilbertus, in insigni palatio, cui nomen est Tau (sic Remensis archiepiscopi ædes appellabantur ob formam Græci elementi) CAPITULIS SINGULIS a se prolatis LIBERE RENUNTIAVIT; eademque Pontifex damnavit cum libro auctoris, districte præcipiens, ne eumdem librum legere, vel transscribere quis auderet, nisi prius eum Romana Ecclesia correxisset. Dicente Gilberto, se ad nutum Pontificis correcturum; Pontifex negavit. Hæc carptim ex Gaufrido.
[438] Quædam singularia habet Otto cap. 56, quædam item a Gaufrido discrepantia. [Singularia quædam] Et primo quidem tradit Gilberti examen FINITA SYNODO, ET PROMULGATIS DECRETIS initum fuisse: tum decursa medianæ Quadragesimæ hebdomada, sacroque Dominicæ passionis tempore inchoante, Gilbertum in medium vocatum ad judicium. Deinde lectis ab eo orthodoxorum Patrum libris in sui defensionem, Eugenium tædio affectum intulisse, quod Gaufridus Bernardo tribuit, simpliciter diceret Gilbertus, anne illam summam essentiam crederet esse Deum? Hunc vero diutina collatione fatigatum, inconsiderate respondisse, Non. Quod dictum mox ab ejus ore raptum notarius exceperit. Sub hæc conventu dimisso, totum, quod superfuit, illius diei spatium, cum nocte sequente, amicis suis Cardinalibus, quos habuit non paucos, prensandis Gilbertum adhibuisse. Die subsequente recitatum ipsius scriptum, ejusque rationem ab episcopo exactam: eum vero ita demum sententiam suam exposuisse, ut, si Dei nomen pro natura ipsa sumatur, Deum quidem esse concederet; secus si pro persona, ne, si id INDETERMINATE profiteretur, eo adduceretur, ut quidquid de qualibet persona dicitur, & de essentia pariter esset asserendum; atque adeo sicut personam Filii, ita divinam essentiam indeterminate incarnatam, passamque confiteri cogeretur.
[439] [refert in hac materia Otto Frisingensis,] Hanc porro distinctionem ab eo assertam testimoniis Patrum, Theodoriti, & Hilarii, atque auctoritate concilii Toletani “quam auctoritatem cum determinare vellet Clara-vallensis Abbas, & aliqua verba protulisset, quæ Cardinalibus displicerent” Gilbertum petiisse, ut id scriberetur: Bernardum vero, quod Gaufridus notat, respondisse, SCRIBATUR STILO FERREO, UNGUE ADAMANTINO. Demum Abbatem sanctum episcopos convenisse, simulque cum eis fidem suam contra Gilberti capitula exposuisse. Quod Gallicanæ ecclesiæ factum tam graviter sacer Cardinalium senatus acceperit, ut hac de re ad Pontificem conquesti sint, tum contra episcopos, tum contra Bernardum ipsum, quod TAMQUAM FINITURÆ SENTENTIÆ ULTIMAM MANUM APPONENDO, ipsis inconsultis, fidem suam scribere ausi fuissent; quæ res ad Romanam Sedem pertineret. Tandem Bernardum jussu Pontificis, ut Cardinales placaret, accersitum, humiliter & cum reverentia respondisse “se, vel dominos episcopos nihil de præfatis capitulis diffinisse: sed quia ab eodem episcopo Pictavino audierat, ut fides sua scriberetur; idcirco quia solus nollet, illorum auctoritate ac testimonio simpliciter se, quod sentiret, exposuisse”.
[440] [qui Gilberto Porretano] Quo humili ac modesto responso accepto, prædicta Cardinalium indignatio conquieverit “ita tamen, ut præfatum scriptum, tamquam inconsulta curia prolatum, velut auctoritatis pondere carens, pro symbolo in Ecclesia non haberetur. (Atque ita) de tribus capitulis propter præmissam tumultuationem nihil diffiniri potuerit”. Quod mirum non esse, ait Otto; qui & addit, Gilbertum in quarto ab aliis discordasse episcopis “cum illi profiterentur naturam incarnatam, sed in Filio (Gilbertus vero) personam Filii incarnatam non sine sua natura. De primo tantum Romanus Pontifex diffinivit, ne aliqua ratio in theologia inter naturam & Personam divideret, neve Deus divina essentia diceretur ex sensu ablativi tantum, sed etiam nominativi”. Quam summi Pontifices sententiam Gilbertus reverenter exceperit, atque archidiaconis suis in gratiam receptis cum Ordinis integritate, & honoris plenitudine ad propriam diœcesim remeaverit.
[441] [admodum favit; sed ante mortem huic rei remedium adhibuit.] In his omnibus apparet, Ottonem Gilberto admodum favisse, nec proinde mirandum, quod in consequentibus addubitet “Utrum prædictus Abbas Claræ-vallensis in hoc negotio ex humanæ infirmitatis fragilitate, tamquam homo, deceptus fuerit: vel episcopus tamquam vir litteratissimus propositum astute celando, Ecclesiæ judicium evaserit”. Verum Otto morti proximus, teste Radevico lib. 2 cap. 11, librum suum, in quo hæc scripserat, sibi afferri præcepit, & religiosis viris tradidit “ut si quid pro sententia magistri Gilleberti dixisse visus esset, quod quempiam posset offendere, ad ipsorum arbitrium corrigeretur”. De tota hac disputatione merito Gaufridus lectores ad Bernardi Sermones in Cantica remittit, nempe ad sermonem 80, in quo Vir sanctus eos, qui Gilberti sententiam propugnare pergebant, hæreticos pronuntiare non dubitat: tametsi auctoris nomini ob resipiscentiam parcit. Atque hæc quidem sunt, quæ de causa Gilberti Porretani, cujus sanctus Doctor antagonista sublectus fuit, erudite collegit Mabillonius, satis in ea ad rem nostram historice versatus, ut necesse nobis non videatur recurrere ad Baronium ac Manricum. Dictis tamen hactenus superaddi potest narratio Gaufridi biographi lib. 3 Vitæ nostri Sancti cap. 2, in cujus loci gratiam superiora huc sunt transcripta. De his denique, quæ ex Ottone identidem proferebat supra Mabillonius, videri potest Otto ipse in Friderico, libro 1 cap. 46, cap. 47, cap. 50, 51, 52, 55 & sequentibus.
[Annotata]
* i. e. atramentum
§ XLII. Henriciani hæretici a Patre Bernardo coërciti; miracula ad destruendos ipsorum errores ab eo facta apud Tolosanos.
[Henrici mores & errores,] Progredienti mihi in capite secundo Gaufridi proxime jam citati offert se num. 168 & seqq. apud nos locus alter elucidandus de hæresi Henriciana in partibus Tolosanis repressa, & patratis ibidem miraculis in confirmationem fidei orthodoxæ, quam magnus Ecclesiæ athleta Bernardus adversus perniciosissimam illam sectam tum verbis tum scriptis egregie ac feliciter defendebat. Quod spectat ad rationem temporis; res in hac causa gestæ affiguntur anno Christi 1147 apud Baronium, Manricum, & Pagium. Fuit autem Henricus ille olim monachus, tunc, ait Gaufridus, apostata vilis, pessimæ vitæ, perniciosæ doctrinæ; hanc vero idem biographus mox recenset ex ipsis Sancti verbis, afferens fragmentum epistolæ, quæ est ordine ducentesima quadragesima prima, ad principem Tolosanum, de qua mox plura dicemus. Errores etiam hominis impiissimi e Petro Cluniacensi ad dictum annum recenset Baronius, atque ex hoc Manricus ad eumdem annum cap. 12 his verbis signat: Quod infantibus baptismus sit negandus. Quod templa, & ecclesiæ superflue fabricantur. Quod crux Dominica honoranda, vel adoranda non sit. Quod corpus Domini in Sacramento altaris non existat. Quod vanum sit pro defunctis orare. Quod canticis & hymnis ecclesiasticis Deus irrideatur. Ita ille de blasphemis Henrici dogmatibus.
[443] Et continuo sic progreditur idem historicus Cisterciensis: [contra quos Eugenius PP. Albericum Cardinalem misit: cui additur S. Bernardus;] Hos contra errores succensus Eugenius Papa, legationem decernit, atque Albericum sacræ Romanæ Ecclesiæ Cardinalem, episcopum Ostiensem, quo non præstantiorem in sacro Collegio noverat, legatum instituit, serpenti malo efficaciter obviaturum. Is Bernardum legatiæ socium efflagitat, quo sine nihil magnum in toto orbe; per quem prospere cuncta peragerentur; defessum hominem & fractum tot itineribus, sed necessarium adhuc, talemque, qui se indigenti Ecclesiæ non negaret: exponendam salutem ejus quantumvis utilem, exponendam & vitam, ne, pereunte gente Tolosana, lues in confines provincias grassaretur. Ergo Bernardus in socium datus viro, post longam quamvis peregrinationem jam tertio hoc anno avulsus a suis filiis. “Hac necessitate (inquit Gaufridus) iter arripuit, ab ecclesia regionis illius (Tolosanæ) sæpius jam ante rogatus, & tum demum a reverendissimo Alberico, Ostiensi episcopo, & legato Sedis Apostolicæ persuasus, & reductus”. Prius autem episcopum Carnotum * Godefridum vocavit in partem solicitudinis, virum utique ingentem opinione, nec minus sapientia pollentem, quam sanctitate. Inde ad Alfonsum, sancti Ægidii comitem, has sui adventus prænuntias litteras dedit, quas historiæ suæ inserit Manricus. Præter fragmentum earum, quod exstare apud Gaufridum modo indicabam, alia nonnulla ex istis litteris visum non est excerpere, quia obviæ sunt lectoribus.
[444] [qui insignem epistolam adversus istum hæreticum præmittit;] Non præterierim tamen proferre earumdem elogium, quod Baronius ad annum Christi 1147, priusquam illas Annalibus suis intexat, in hæc concinnatum verba reliquit num. 20: Quæ quidem epistola Dei beneficio adhuc extat tamquam gladius in sanctuario asservatus, quo Goliath præcisum est caput: quæ & simul ad conficiendos reliquos Dei hostes sit potens. Dum vero illam reddiderat laudatus Annalium auctor, sequentia duxit eidem subscribenda num. 23: Audisti, lector, pseudo-apostolus unde venerit, & ad quid venerit: nempe ex religione apostata, ut solutis quibuslibet, quibus tenebatur adstrictus, ne difflueret in carnis opera, vinculis, & ad perficienda mala cuncta, quæ vellet, liber ut esset, hanc carnis libertatem docebat filios hominum. At dum sanctus Bernardus describit Henricum, plane iisdem coloribus pingere visus est nostri temporis infelices hæresiarchas, ex apostasia pariter prodeuntes, & in luxuriæ gurgitem, ut in lutum porcos, sese præcipites dantes. Hactenus Baronius, & sapienter.
[445] [ac deinde Tolosæ dictis & factis se ei opponit.] Porro Viri sancti in urbem Tolosanam adventum, irruentes in eum præ avidissimo affectu populorum turbas, ingentemque fructum memorat Gaufridus antea allegatus. His deinde subnectit miracula, quibus Deo placuit orthodoxæ fidei Præconis, errorumque eidem adversantium expugnatoris sermonem confirmare. At de prodigiis erit mihi sermo § proximo; ubi prius addidero antecedentibus, quæ jam retuli, peculiares notitias, quæ virus Henricianum, ac sancti Patris adversus illud labores illustrent. In hanc rem diligenter ac erudite jam pridem incubuit Mabillonius in sua Præfatione generali ad Opera S. Bernardi § 6; unde ista huc transferre placet:
[446] [Quæ ad perversos Henrici mores, patriam, hypocrisin,] Bernardi in rem Christianam studium exercuit in primis Henriciana hæresis, quam factis & scriptis strenue exagitavit.. Henricus, quem Vir sanctus monachum apostatam, & post eum Gaufridus appellat, pseudo-eremita vocatur in Actis episcoporum Cenomanensium, tomo tertio Analectorum (a laudato Mabillonio vulgatorum) ubi ejus mores & perversi actus accurate describuntur. Quo ex loco ortus sit, non satis indicant hæc verba: “Per idem fere tempus, nempe sub Hildeberto episcopo, in adjacentium finibus regionum, surrexit quidam hypocrita, quem propria actio, mores perversi, dogma detestabile scorpionibus & parricidalibus dignum protestantur suppliciis”. Is sub ementito sanctitatis & scientiæ nomine, turpia flagitia exercens, omnium mortalium excessus, ceteris incognitos, ex solo aspectu se cognoscere jactitabat. Missi ad Cenomannos duo ejus discipuli die Cineris suburbia civitatis attigerunt. “Gerebant ex sui doctoris consuetudine baculos ac vexillum crucis, colore & exteriori conversatione habitum prætendentes pœnitentium”. Hac specie delusi Cenomanni eos tamquam angelos susceperunt. Eosdem etiam blande excepit Hildebertus episcopus, qui “Romanum iter (aggressurus,) inter cetera suis injunxit archidiaconis, ut illi pseudo eremitæ Henrico pacificum ingressum & licentiam sermocinandi ad populum permitterent”. Cujus rei postmodum ipsum abunde pœnituit.
[447] Ex his forte quis inferat, Henricum fuisse ortum ex proxima Cenomannis regione, [prædicationem,] quibus primum suæ perversæ doctrinæ virus propinavit. Si enim jam aliunde notus fuisset, eum in suam civitatem non tam facile admisisset Hildebertus antistes doctus & oculatus. Verum ex longinqua regione istuc accedere potuit, & fortasse ex Italia, ut postea dicturi sumus. Henrico civitatem ingresso “vulgus solito more applausit novitati. (Quin etiam) plerique clericorum eidem alimenta ministrabant, tribunalque præparabant, unde concionator ille turbas alloqueretur (qui) mirum ad modum facundus erat. (Eo audito) plebs in clericos versa est in furorem, (eos habens) sicut ethnicos & publicanos: (adeo ut) famulis eorum minarentur cruciatus, nec eis aliquid vendere, vel ab eis emere vellent. (Immo) non tantum eorum ædes obruere, & bona dissipare, sed illos lapidare, aut affigere patibulo decreverant, nisi princeps & optimates nefandis ausibus restitissent”.
[448] Hoc serius licet comperto, clerus Cenomannensis Henrico, [fugam, ut alias regiones inficeret, spectant.] ejusque sociis prædicationem edito libello interdixit. Quare Henricus, Hildeberti reditu intellecto, secessit in castrum sancti Carilefi, nequaquam ab incœptis desistens, sed ad pejora prorumpens in dies. Interim cum Hildebertus, ex Romano itinere reversus, populo benedictionem impertiri vellet, indigne habitus est a populo, hæretici sermonibus corrupto. Tum ille seductorem adiit, sciscitatus, cujus Ordinis fungeretur officio. Hic vero se diaconum esse respondit: qui ex illa provincia discedere jussus “clam aufugit, ceteras regiones, nisi ocior esset fama, simili modo perturbaturus” & viperino flatu suo infecturus. Hactenus ex actis Hildeberti.
[449] Inter hæc duo Henrici discipuli, Cyprianus & Petrus, [Duo e discipulis ejus resipiscunt.] ab ejus præstigiis resipuerunt, ut fidem facit encyclica Hildeberti epistola 78: in qua ita eorum magister depingitur: “Henricus is erat, magnus diaboli laqueus, & celebris armiger antichristi. Huic & habitu religionem, & verbis litteraturam simulanti, tam diu præscripti fratres adhæserunt, donec eis & turpitudo in vita, & error innotuit in doctrina. Ubi enim cognoverunt vias ejus vias esse non rectas, prius ad se reversi sunt; dehinc ad nos transierunt, cujus diœcesim sic infecerat, ut renitens ei clerus vix inter parietes ecclesiæ suam tueretur libertatem”. Ita Hildebertus serius agnovit, quantum periculi immineat ex incauta approbatione novorum doctorum, qui sub specie pietatis animos auditorum corrumpunt.
[450] Ex his patet, Henricum illum longe prius Cenomannos infecisse, [Prius infecit Cenomanos, quam Tolosanos:] quam ad partes Tolosanas, unde eum expulit Bernardus, subiret: quippe cum Romanum iter, quod Hildebertus adhuc Cenomannensis episcopus aggressus est, quo tempore infamis ille præstigiator zizania sua seminavit apud Cenomannos, contigerit ante annum MCXXV: quo anno Hildebertus in metropolim Turonicam migravit. At vero Bernardus non nisi anno MCXLVII ad Tolosanas partes profectus est. Et certe in epistola 241, quam in partibus Tolosanis constitutus scripsit ad Hildefonsum Comitem, id satis innuit Vir sanctus his verbis: “Inquire, si placet, quomodo de Lausana civitate exierit, quomodo de Cenomannis, quomodo de Pictavi, quomodo de Burdegali”. Hæc quippe videtur esse series itineris illius apostatæ, qui a Lausana, deinde a Cenomannis prædicandi exordium sumsit.
[451] [sectæ isti nomen & errores conveniunt Manichæorum:] Et fortasse Lausanam venerat ex Italia; ex qua ejusmodi fæces in partes Gallicanas transmigrarunt, reliquiæ Manichæorum, uti & illi Cameracenses hæretici ex Italia advecti, qui anno MCXXV damnati sunt in synodo Atrebatensi, quo etiam tempore similes ejusmodi pestes apud Aurelianos igni perierunt. Et quidem Henricianos appellat Manichæos Exordium Cisterciense in libro 7, de Vita S. Bernardi cap. 17, ubi legatus Papæ, aliique episcopi, pro confutanda hæresi Manichæorum, ad partes Tolosanas cum Viro sancto accessisse memorantur. Jam vero quo pacto ejusmodi hæreticis, eorumque sequacibus, Manichæorum nomen & errores competant, illustrissimus Meldorum episcopus in eximio Opere suo, quod de variationibus hæreticorum scripsit, luculenter ostendit libro XI.
[452] [eamdem fugat S. Bernardus,] Iidem Henriciani hæretici in Petrocorios effusi, Pontio duce & antesignano, uti docet Heriberti epistola in tomo tertio nostrorum Analectorum: ubi peculiaria Pontianorum illorum commenta referuntur. Inde est, quod Bernardus ad Petrocorios seu Petragoricos populos se contulit, ut patet ex tertia parte libri 6, qui est de ejus miraculis, num. 4: ubi Arianos plurimos apud Tolosates invenisse, eosque, uti & Henricum hæreticum, fugasse memoratur. Quin etiam idem Henricus, in Pisano Concilio antea damnatus, & Bernardo ut monachus in Claravalle fieret, commissus dicitur. Verum ille acceptis a Bernardo ad Clarævallenses litteris, in suscepto semel errore obfirmate persistere maluit, quam ad salutis viam hoc compendio redire.
[453] [qui Henricum vivis coloribus depingit.] Henricum vivis coloribus depingit Bernardus in prædicta epistola 241, ubi eum litteratum, speciem habentem pietatis, sed aleis & meretricibus deditum scribit. Impia ejus dogmata hæc fere commemorat: Sacerdotum & clericorum respectus nullus; Sacramentorum atque festorum abolitio; baptismus parvulis negatus. Alterius classis erat apud Hildebertum in epistola 51 hæreticus ille, qui Sanctorum intercessiones rejiciebat, ipsum Hildebertum in suæ sectæ patrocinium traducere perperam conatus.
[Annotata]
* Carnotensem
§ XLIII. Alii hæretici a Sancto impugnati.
[Colonienses hæreticos] Quærit Mabillonius citatus, an iidem cum Henricianis fuerint hæretici illi, quos Bernardus in Sermonibus 65, & 66 super Cantica impugnat. Et quidem non alios fuisse, aliquando mihi fuit persuasum: at reperta Evervini abbatis Steinfeldenfis epistola, quæ prædictis Sermonibus occasionem dedit, mutanda est sententia. Colonienses quippe fuerunt isti hæretici, in nonnullis quidem consentientes cum Henricianis, sed ab his in multis discrepantes. Colonienses in duas classes distinguit Evervinus. Uni dicebant, Ecclesiam apud se tantum esse, quasi ipsi soli vestigiis Christi inhærerent. In cibis vetabant lactis usum, & quidquid inde conficitur. In sacramentis suis velo se tegebant, & quotidie cibum & potum suum in Christi corpus & sanguinem se consecrare asserebant: ceteros in sacramentis procul a veritate abesse. Præter baptismum aquæ, alium admittebant in igne & spiritu per solam manuum impositionem. Baptismum vero nostrum cum nuptiis respuebant. Denique aiebant, quemlibet e suis electum seu baptizatum habere potestatem, alios, qui digni fuissent, baptizandi; & in mensa sua corpus Christi & sanguinem conficiendi.
[455] Alii vero sacerdotibus Ecclesiæ, utpote sæculari more viventibus, [qui ejusdem fuere genii cum Henricianis, Vir sanctus impugnat.] consecrandi potestatem abjudicabant, aliaque sacramenta conferendi, excepto baptismo, quem solis adultis, non parvulis conferebant. Omne conjugium, præter illud, quod inter virgines masculum & feminam contrahitur, fornicationem reputabant. Postremo suffragia Sanctorum, jejunia, ceterasque corporis macerationes respuebant, uti & purgatorium, & suffragia pro mortuis. Itaque Henricianis & Coloniensibus hæreticis communis fuit genius, odium in Ecclesiæ ministros, Sacramenta, baptismum parvulorum & nuptias: pauca peculiaria, quæ non sectæ genus, sed quamdam tantum capitum diversitatem arguunt. Uno verbo, diversi fuerunt rami, sed ex eadem radice prodeuntes. Nec dubitem Colonienses illos hæreticos ex Tanchelmi officina prodiisse.
[456] A superiore hæreticorum colluvie distincti nomine saltem fuere Apostolici, [Adversus hæreticos Apostolicos,] uti se vocabant: de quibus historicus Cisterciensis ad annum 1147 cap. 14 hæc litteris consignat: Henricianis hæreticis compressis, & magna ex parte Ecclesiæ reconciliatis, jam Pater sanctus ad suos revertebatur. Cum, ecce, incidit in aliam sectam hominum, qui se Apostolicos volebant appellari. Rusticum quidem genus agresteque, & sine præceptore aut duce, quem sequerentur; sed eo difficilius dissuadendum; quippe singulis seorsim adeundis, & quibuscum nec Scriptura utendum, nec ratione. De his Sanctus reversus jam ad filios, cum toties pro Ecclesia, hoc est, pro sponsa Canticum interruptum reassumpsisset, Sermone (66:) “Rusticani homines sunt, & idiotæ, & prorsus contemptibiles. Sed non est (dico vobis) cum eis negligenter agendum. Multum enim proficiunt ad impietatem, & sermo eorum ut cancer serpit”. Et paucis interjectis, Quære, inquit sanctus Doctor, ab illis suæ sectæ auctorem; neminem dabunt. Quæ hæresis non ex hominibus habuit proprium hæresiarcham? Man chæi Manem habuere principem & præceptorem; Sabelliani Sabellium; Ariani Arium; Eunomiani Eunomium; Nestoriani Nestorium. Ita omnes ceteræ hujusmodi pestes, singulæ singulos magistros homines habuisse noscuntur, a quibus originem simul duxere & nomen. Quo nomine istos titulove censebis? Nullo. Quoniam non est ab homine illorum hæresis, neque per hominem illam acceperunt &c.
[457] Jam vero quia nec habebant auctorem, nec nomen, Apostolos se nuncupari voluisse, testatur Sanctus in eadem epistola his verbis: [uti se vocabant, calamum etiam strinxit,] Non ignoro, quod se & solos corpus Christi esse gloriantur. Sed sibi hoc persuadeant, qui illud quoque persuasum habent, potestatem se habere quotidie in mensa sua corpus Christi & sanguinem consecrandi ad nutriendum se in corpus Christi & membra. Nempe jactant se esse successores Apostolorum, & Apostolicos nominant, nullum tamen apostolatus sui signum valentes ostendere. Habes verba S. Bernardi de istis hæreticis: cujus si dictum consideres, Quo nomine istos titulove censebis? Nullo; probabilius est, eos nomine & auctore ab Henricianis fuisse diversos. Coloniensibus tamen eos annumerat Mabillonius in notatione ad mox productum locum, hæc observans: Nescio, an id dicturus fuisset Bernardus, si Colonienses isti Henricum, a quo Henriciani hæretici, auctorem habuissent. Quamquam similia utrorumque dogmata erant, ut patet conferenti epistolam 240. Coloniensium duas classes notat Evervinus, quas Bernardus non nisi obscure distinguit in fine Sermonis 65.
[458] [laudatus a Baronio.] Adversus impurissima itaque ac perversissima hujusmodi sectariorum dogmata calamum strinxit sanctus Doctor. Videsis Sermones ejus 65 & 66 jam allegatos, nec non Eminentissimum Baronium ad annum Christi 1147, hoc Viri sancti elogio rem concludens: Quem scientia divinitus illustratum, in virtute miraculorum multiplicium a Deo missum & probatum, atque egregia vitæ sanctitate imbutum, Dei amicum fuisse cum certo sciam; ipsi penitissime inhærendo, qui inhæsit Deo, securus existo, deplorans ex Christiana charitate perditissimos novatores, qui hos nefandissimos sectantes brutos hæreticos, iisdem plane immensa cæcitate percussi, plus deferant, quam Bernardo: ut jure cum Jeremia sit exclamandum: Obstupescite cæli super hoc.
[459] [Præter alia miracula apud Tolosanos in confirmationem fidei facta,] Quæ de sancti Doctoris miraculis apud Tolosanos factis in confirmationem fidei orthodoxæ adversus colluviem Henricianam, refert Gaufridus supra assignatus, tam parca sunt, ut mereantur ex aliis documentis suppleri. Ac primo quidem loco prodeat illud, quod legitur in Exordio magno Ordinis Cisterciensis apud Tissierium distinctione 2 cap. 18: Dum adhuc in eadem regione (Tolosana) reverendissimus Pater moraretur, & tamquam ex Apostolis unus circuiret per castella & civitates, euangelizando & curando omnes languores, hæreticorum quoque turpissima deliramenta redarguendo, convincendo, confutando; accidit, ut cæcus quidam in vicinia eadem, comperta fama virtutum atque signorum, quæ per manus Hominis Dei multiplicabantur per dies, spe recuperandæ sanitatis animatus, eumdem Dei Famulum adire decrevit *, si forte beneficio cælestis gratiæ, quæ per ipsum miseris mortalibus copiose tribuebatur, sibi quoque, cæcitatis caligine detersa, lumen dulce restitueretur. Accelerans itaque, & ubinam Sanctum Dei reperire posset, solicitus inquirens, audivit, eum in quodam celebri conventu in medio magnæ multitudinis consistere, verbumque vitæ disseminare.
[460] [Sanctus etiam absens cæco visum restituit:] Quo, cum pedibus offendens, & anhelus currens, pervenisset, tristi rumore percellitur, quoniam Vir Domini jam inde recesserat, & ad alia loca transmigraverat. Quid tamen ageret, siquidem desiderium recipiendæ sanitatis cum eum ulterius currere compelleret, densissimæ tenebræ, quæ oculos ipsius obsederant, pigrum & minus expeditum reddebant. Cumque in defectione mentis constitutus multa tristitia contabesceret, subito divina gratia inspiratus, & de meritis beatissimi Viri spem toto corde concipiens, circumstantibus ait: Rogo per misericordiam Dei, ducite me ad locum illum, in quo Hominem Dei stetisse, vel sedisse, certissime scitis. Quod cum benevolentia eorum, qui aderant, continuo consecutus fuisset, veniens ad locum, toto corpore in terram prosternitur, miraque devotione pulverem ipsum, in quo sacra Viri Dei vestigia steterant, deosculando, Domini quoque misericordiam per merita Servi sui enixius implorando. Quod dum faceret, & de ipso pulvere, fide plenus, oculos suos confricaret, repente, miserante Domino, qui sanctitatem Famuli sui, licet absentis, etiam in hac gratia declarare dignatus est, lumen oculorum recepit. Quod factum non solum Catholicis orthodoxæ fidei firmamentum contulit; verum etiam maligloriis hæreticis confusionis & opprobrii notam adauxit. Hactenus Exordium.
[Annotata]
* decreverit
§ XLIV. Hæretici obdurati a Deo puniti; sanctitas Bernardi & miracula in summa sunt veneratione apud Tolosanos: inde non est profectus in Hispaniam.
[reluctantes hæretici] Verum non divinis dumtaxat favoribus causam Dei ac veræ fidei promovit sanctus noster Thaumaturgus apud Tolosanos; sed etiam eos, qui audientes vocem Domini per Bernardum, obdurabant corda sua, pœnis coërcuit, ex Chronico mox citando: Ægrotantem ergo terram tantæ infidelitatis disgratia * vir religiosus beatus Bernardus Claravallensis abbas, vita & litteratura conspicuus, zelo fidei accensus, aliquando visitavit, & ad castrum Viridisfolii, quod eo tempore vernabat militari multitudine, & vulgari, duxit ocius accedendum, intendens quod, si posset, ibi extinguere hæreticam pravitatem, quæ locum ipsum multum infecerat, facilius contra eam in aliis prævaleret. Cumque cœpisset sermonem in ecclesia proponere contra eos, qui majores erant ibi, illi ecclesiam exierunt: quos & populus est secutus: quos Vir beatus sequens, in platea cœpit proponere verbum Dei. Illi autem per domos undique latuerunt. Eo tamen plebeculæ circumstanti nihilominus prædicante; sed eis perstrepentibus, & fores percutientibus, ut & nec plebs posset percipere vocem ejus, & allegantibus verbum Dei, excusso pedum pulvere in testimonium illis, ut esse pulverem, & reversuros in pulverem declararet, exivit ab eis, & ipsum castrum respiciens, maledixit dicens: Viridesolium, desiccet te Deus.
[462] Quod quidem manifestis indiciis perseverat. Nam eo tempore, [puniuntur a Deo:] sicut antiqua tenet relatio, erant in eodem castro centum hospitia militum, equos cum intersignibus, & arma habentium, ad avenam alienam non revenientium, sed ad suam; ex tunc vera pauperies, sicut vir armatus, cœpit occurrere eis frequenter; quos aut grando frequens, aut sterilitas, aut seditio, aut guerra * etiam parum quiescere non permisit. Nam & ipse, cum infans essem, vidi nobilem virum dominum Isarnum Nebulatum, qui fuerat major dominus Viridisfolii, qui bene dicebatur ætate centenarius, Tholosæ contentum uno roncino pauperrime commorantem. Qualiter autem & quantum animadversum est, Dei judicio, in plures, qui desecerunt, ejusdem castri dominos, ipsa rerum declarat evidentia: dum quod Vir sanctus maledixerat, nequiverit reparari, donec dante ipsum castrum Comite Montis fortis venerabili patri domino Fulconi, episcopo Tholosano, ex tunc cœpit paulatim, expulsis inde dominis reformari; sicut suo loco sequentia declarabunt. Hæc narrantur in Chronico magistri Guillelmi de Podio-Laurentii, quod Catellus vulgavit ad calcem suæ Historiæ Comitum Tolosanorum, capitulo 1. Terminos duos in textu occurrentes expono. Viride folium, vernacule Ver feuil, castrum est in diœcesi Tolosana, apud quod S. Dominicus postea congressus est cum hæreticis Albigensibus, ut datur videre tomo primo hujus mensis Augusti, die IV, pag. 400. Roncinus autem mihi hic est equus minor, gregarius, Gallis roncin, roucin, vel rossin. Consule Glossarium Cangii. His itaque supplentur, quæ Gaufridus memorat de miraculis S. Bernardi apud Tolosanos.
[463] [fama sanctitatis & miracula mirabilem Sancto conciliant estimationem:] Miracula porro ac prædicatio, nec non fama eximiæ sanctitatis mirabilem ibidem erga illum concitavere venerationem; uti patet ex eo, quod in ipso etiam ad Tolosanos adventu, atque adeo priusquam ullum forte signum apud ipsos patrasset, adeo jam tum in amoribus ibi fuerit, ut nihil supra. Audiatur Gaufridus lib. 3 cap. 2: Veniens autem cum incredibili devotione susceptus est a populo terræ, ac si de cælo angelus advenisset. Nec moram facere potuit apud eos, quod irruentium turbas reprimere nemo posset &c. Quid, quod tanta fuerit multitudo irruentium populorum, benedictionem poscentium, ac sacras manus deosculantium, ut, tenerrima prorsusque attenuata carne ipsius compressionem & impetum crebro deosculantium ferre non valente, manus & brachia sacra in modum pugnorum intumescerent, & unde alii benedictionem sibi per virtutem, quæ de illo exibat, procurabant; inde ipse debilitatus, & penitus conquassatus, graves corporis molestias sustineret; ex magno Exordio distinctione 2, cap. 18 post relatæ signa Viri sancti, quæ in regione Tolosanorum facta sunt.
[464] [quam Henrici hæretici assecla quidam] Adeo autem insignis ibidem veneratio de ipso concepta atque hominum animis penitus insita erat, & palam inclaruerat, ut a quodam malevolo & hæretico sycophanta evelli vel obscurari non tantum non potuerit, sed etiam magis fulserit, dicaculi istius loquacitate, qua Virum Dei impetebat, prudenti hujus responso retusa. Factum narrat Exordium magnum distinctione 2, cap. 17: Quodam tempore, ait, cum legatus Domini Papæ, aliique episcopi, pro confutanda hæresi Manichæorum ad partes Tolosanas sanctum Domini Bernardum secum traherent, paraverunt ei fratres equitaturam solito meliorem, quæ tam longo itineri sufficere posset. Qui cum ad illas partes, comitantibus episcopis, devenisset, Henricus quidam monachus niger, tunc autem apostata vilis, & eorumdem hæreticorum princeps, cognito adventu Famuli Dei, veritus est a facie ejus, sciens, quia non posset resistere sapientiæ & spiritui, qui in eo loquebatur. Proinde maturata fuga delituit, & minime potuit usquam eo tempore reperiri.
[465] [protervo sarcasmate] Ibi quoque glorificavit Dominus Servum suum in conspectu totius populi, & principum terræ, faciens quotidie per manus illius, signa & prodigia magna in plebe. Nec facile credi potest, quanta turbarum infinitas apostolicum Virum tota die prosequebatur: dum alii eruditionem, alii curationem, universi benedictionem ab eo postularent. Quadam igitur die, præsente innumerabili hominum multitudine, cum eos copiosius de fide Catholica conservanda, & de immunda hæreticorum societate vitanda commovisset, contigit adesse quemdam de hæreticis illis, qui potentior cæteris atque prudentior videbatur. Qui cum amaro oculo cerneret venerationem, quam Dei Famulo populus impendebat, moliebatur aliquid agere, unde claritatem opinionis ejus aliquatenus obnubilaret, & daret maculam in gloria illius. Jamque expletis omnibus, quæ ad præsens necessaria videbantur, Vir Dei equum suum ascenderat, ut abiret. Et, ecce, prædictus hæreticus, quasi coluber tortuosus erecto capite venit ante Hominem Dei, & clamans coram omnibus ait: Domine abbas, sciatis, quia caballus magistri nostri, qui tam malus vobis apparet, non ita cervicosus, & pinguis est, sicut iste sonipes vester.
[466] Quo audito Vir mitis & patiens respondit ei mox tranquillo vultu & animo dicens: [auxit potius, quam minuit.] Non diffiteor, amice, quod astruis. Verumtamen scire te convenit, quia jumentum istud, de quo mihi insultas, brutum est animal, unum utique ex illis, quæ natura prona atque obedientia ventri finxit. Quod si pro libitu suo comedit, atque pinguescit, nihil inde justitia læditur, quia jumentum, quod suum est, facit. Proinde non erimus arguendi in judicio Dei, ego & magister tuus, de cervicibus jumentorum: sed unusquisque de collo suo judicabitur. Nunc igitur, si placet, respice collum meum, & vide: & si grossius est collo magistri tui, inde me forsitan juste reprehendes. Hoc itaque dicto caputium exuit, & capite denudato usque ad humeros, apparuit ipsius collum, ut erat, productum & gracile: quod quamvis esset carnibus exesum & tenue, erat tamen ex dono cælesti pulchrum & candidum nimis, sicut collum oloris. Quod cum viderent universi, qui aderant, lætati sunt lætitia magna, benedicentes Dominum, qui dedit in ore Famuli sui tam paratum & conveniens responsum, unde confunderetur, & obstrueretur os loquentium iniqua.
[467] Annalista Cisterciensis cum ad annum 1147, [Sunt, qui volunt Virum sanctum e partibus Tolosanis in Hispaniam profectum;] cap. 13 edocuisset, quam se gesserit egregie S. Bernardus in prædicatione Tolosana, refert ac refellit sententiam illorum, qui volunt Virum Dei in Hispaniam fuisse profectum. Opinio hæc si vera foret, huic anno iter illud innectendum, observat duabus de causis, tum quia in eo monasterium de Spina fundatum est, ut suo, ait, loco dicemus: tum quia ex Tolosa transitus facilior, quippe provincia Hispaniæ convicina. Ita ille, subjiciens argumenta adversus hanc sententiam male fundatam; sed nos illa aliunde promemus. Dum anno Christi 1721 essemus Matriti, manuscripta posthuma Nicolai Antonii V. Cl., & Bibliotheca Hispana a se in lucem data reipublicæ litterariæ notissimi, nobiscum communicavit perhumaniter reverendus admodum & amplissimus dominus Adrianus de Coninok, propinquus laudati auctoris consanguineus. In istis vero Mss. totus est clarissimus hic Hispanus scriptor in impugnandis & convellendis sigmentis fabulosis, ac commentis apocryphis pseudo-chronographorum famosorum, immo vero, loquamur aperte, infamium. Proferamus itaque hic, quæ ex ejus Mss. deprompsimus ad præsens institutum. Confutat autem personati Juliani Petri, archipresbyteri S. Justæ, typis editi, locum, qui est in ejus Adversariis pag. 96 num. 418:
[468] Novum quoque & inauditum hactenus, imo falsissimum est, S. Bernardum, Clarevallensem abbatem sanctissimum in Hispaniis fuisse, & quidquid loco mox citato mendaciorum & ineptiarum continetur. [sed illorum] Hæc igitur ibi lego in Adversariis: Ex quo imperator Adefonsus cepit Toletanam civitatem, & Christianis restituit, jussit, ut vocaretur civitas imperatoria, caput imperii Toletani & Hispani; & imperator, ut dictum est, auctoritate Anastasii PP. IV coronatus est: & ideo Bernardus Claravallensis vocat eum sic. Hic sanctus Vir venit in Hispaniam cum fratre Bernardo, & invisit monasteria Toleti S. Clementis, & S. Dominici Exiliensis, & postea ad moniales S. Clementis scripsit. Fundavit in Hispania monasterium dictum de Spina. Fabulatorem hunc ita castigat laudatus Nicolaus Antonious: In primis duos Alfonsos VI & VII pueriliter confundit: nam sextus Toletum cepit a Mauris; septimus vero, prioris nepos, ex Urraca filia ille fuit, quem coronatum imperatorem Anastasii PP. auctoritate nos jam docuerat in Chronico .., quamvis uterque eorum imperator ab eo audiat, quod revera appellati sunt.
[469] [opinio] Deinde quod dicitur, S. Bernardum scripsisse ad hunc Alfonsum VII, imperatoris nomen ei attribuendo; æque falsum est, aut certe nusquam rei indicium reperias inter epistolas sancti Abbatis. Duæ editæ sunt ad Alfonsum; sed Portugalliæ regem primum; nempe CCCVIII, ac CCCLXVII, quæ nihil ad Julianum. Eumdem autem Bernardum ad Hispanias venisse negat apertis verbis ejus Vitæ cujusdam partis auctor Gaufredus Clarevallensis monachus, sancti Patris alumnus, & qui se ait omnibus, quæ narrat, interfuisse. Is auctor est secundi libri, qui alias tertius, & quartus & quintus dicitur vitæ S. Bernardi; ut constat ex præsatione hujus partis in editionibus studio clarissimi Viri Jacobi Merloni Horstii digestis. (Parisiensem habemus anni MDCLVIII) Apertissime is, ubi de variis & illustribus miraculis Coloniæ, Aquisgrani, Leodii, Cameraci, & in Hispania factis caput sextum libri 4 inscripsisset, de Hispaniensibus miraculis sic præsatur: “Nam & in Hispania, ubi præsens ipse non fuit, sanctitatis ejus indicia claruerunt”. Quo quidem Gaufridi testimonio utitur doctissimus Benedictionorum Ordinis scriptor F. Antonius Yepesius tom. 7, centuria 7, anno MCXLVI, fol. 370, col. 4, ad arguendum nonneminis errorem (Hunc commisit noster Joannes Mariana in Historia de rebus Hispaniæ lib. 10, cap. 12, ad annum 1123) qui deceptus non obscuris sancti Abbatis ad Petrum Venerabilem ex Hispania redeuntem verbis, epistola 227 (quæ est 228 in editione Mabillonii) locutum de se ipsum Bernardum credidit. Nec minus aliquam epistolæ ad S.Clementis Toletanæ urbis sanctimoniales directæ comprobationem, quæ ruinosam asseverantes fidem quoquo modo commendat, invenimus.
[470] [ac præsentire] Claudit mendaciorum agmen tributa eidem Viro sanctissimo fundatio apud nos monasterii de Spina, quod in [amœno loco] utriusque regni Castellæ & Legionis, a Vallisoleto sex, a Tauro urbe quinque leucis distans, nomenclatura ista propter spinam coronæ Dominicæ in ea servatam, Sanciæque infanti, Alfonsi VII imperatoris sorori, domus fundatrici, a Ludovico juniori dicto, Franciæ rege, Parisiis prætereunti donatam gaudet. Rem narrat idem Yepesius eod. tom. 7, anno MCXLIII, cap. 1, fol. 328, adductis & explanatis iis, quæ significare quodammodo videbantur, præsenti Bernardo oblatum, & in manus traditum a Sancia monasterium congruenter dotatum; nempe dotationis ipsa charta, qua dono dare se Bernardo, Clarævallensi abbati, ait pia heroïna, hereditatem S. Petri de Spina, & item privilegio quodam Alfonsi regis, Sanciæ fratris,in ampliationem ejusdem domus similiter concepto: quæ quidem æque ac de præsentibus dici de absentibus, quorum in gratiam donationes & oblationes celebrantur, passim consuevere.
[471] Siquidem S. Bernardum, misso fratre suo Nivardo (Bernardum legimus apud Julianum) in Hispanias, [pseudo-Juliani Petri] cujus inde & a Sancia ad se reversi Vir sanctissimus meminit in quadam epistola, ad eamdem directa, quæ est 301, piæ donationis exceptorem manus & industriam fabricæ admovisse, constans fama ejusdem domus est, confirmata rudibus, sed antiquis his versibus, quos passim veteribus muris inscriptos, & aulæis intextos domestici referunt:
Petit ��� ædificat ��� ditat
Sancia Bernadus per Nivardum Alfonsus
Protegit ��� aperit
spinea corona ��� Petrus.
Petro enim Apostolorum principi dicata primum
fuit ea religiosorum ædes, templumque de S. Maria
postea nuncupata. Monasteria S. Clementis
Toletani monialium; item S. Dominici Exiliensis
virorum, adiisse Bernardum falso dixit Julianus,
adventum clarissimi Abbatis ad nos mentitus.
[472] Porro de fundatione S. Petri de Spina tractat Manricus ad annum 1147, cap. 18; [e Mss. Nicolai Antonii] ubi ex epistola S. Bernardi 301, quæ superius citata est, Nivardi (fratris natu minimi ex fratribus sancti Doctoris secundum carnem, an alterius?) adventum in Hispaniam magis, quam finem constare, fatetur. Si quis autem de pseudo-Juliani Petri, S. Justæ Toletanæ archipresbyteri, uti se nominat, plura nosse desiderat, laudatum Nicolaum Antonium consulat tomo 2 Bibliothecæ Hispanæ veteris cap. 8, ubi auctor ille eruditus Opera ejus examinat, & uti falsa & commentitia castigat; eorumque inventori personato larvam detrahit. Capite autem 9 producit duodeviginti locos, ex quibus Juliani Chronicon & Adversaria refelli, cuivis sit exploratum.
[473] Quid, quod ipsemet Tamayus, tam credulus alioqui, [refutatur.] tamque misere simplex atque immodicus pseudo-Chronicorum hujusmodi æstimator, in suo Martyrologio Hispano tom. 2, ad diem III Aprilis, pag. 469 pronuntiare coactus fuerit ista: Videmus passim in hisce Juliani Adversariis tot glossematum ineptias, quod potius ferrum, quam illas deglutire compelleremur. Verum hæc ex incidenti, ut ita dicam, relata sint de commentitio S. Bernardi itinere in Hispaniam. Veris certe & ita multis ad exstinguenda schismata & exstirpandas hæreses abundat & inclarescit peregrinationibus Vir plane apostolicus, ut falsam ipsi affingere, necesse neutiquam sit. Nunc videtur nobis opportunum, hisce, quæ in isto genere fecisse ipsum antea narravimus in depellendis malis ab Ecclesia Dei, subjungere bona innumera, seu profectum in emendandis moribus Reipublicæ Christianæ.
[Annotata]
* i. e. infortunio, Gall. disgrace.
* i. e. bellum
§ XLV. Sanctus Pater in emendandis ecclesiasticorum, monasticorum, ac secularium moribus fructuose intentus.
[Ostenditur singillatim quantum boni fecerit Sanctus in Ecclesiæ præsidibus ac clericis] Argumenti hujus materiem ac formam debemus, & acceptam referimus eruditissimo Mabillonio, qui in sua Præsatione generali in novam suam Operum S. Bernardi editionem § 3 sic memorat: Corruptos sui sæculi mores passim luget ac deplorat Vir sanctus, maxime in Ecclesiæ ministris, quorum plerosque ad meliorem frugem adduxit: adeo ut tota Ecclesiæ ac cleri, in primis Gallicani facies suis monitis ac sermonibus penitus immutata fuerit, & in antiquum decus restituta. Quippe Eugenium, virum sanctissimum, Romanæ Sedi suppeditavit, atque in eo Romanos Pontifices omnes ad rectam & legitimam suæ dignitatis administrationem erudivit, & accendit libris editis de Consideratione plane divinis. In episcopis Henricum Senonensem, Stephanum Parisiensem, aliosque permultos ab aulico vivendi genere ad mores episcopali ordine dignos revocavit: multos etiam e suis in aliorum exemplum episcopos protulit. Clericis omnibus salutaria monita dedit in Sermone de Conversione ad clericos. Quæ omnia si quis accurate videre cupit, legat librum sextum de Vita sancti Bernardi Gallice edita, cujus Vitæ tres libri posteriores ex ejus scriptis magna cum pietate & cum insigni delectu contexti sunt. De moribus & officio episcoporum legenda in primis epistola 42 ad Henricum Senonensem, quæ in Tractatuum classem modo tomo secundo relata est. Merito itaque in libro de episcopis Virdunensibus dicitur is esse Bernardus, cujus consiliis regna, et ecclesiæ Gallicanæ hodie, inquit auctor in Spicilegio Acheriano tom. 12, pag. 311, INNITUNTUR.
[475] [ad rectam vitæ normam dirigendis:] Erat in eo mirifica dicendi “gratia ut non posset ne ipsius quidem stilus, licet eximius, totam illam dulcedinem, totum retinere fervorem. (Quippe) placabilem, & persuasibilem, & eruditam linguam dederat ei Deus, ut sciret, quem & quando deberet proferre sermonem: quibus videlicet consolatio vel obsecratio; quibus exhortatio congrueret vel increpatio: ut nosse poterunt aliquatenus qui ejus legerint scripta, etsi longe minus ab eis, qui verba ejus sæpius audierunt” ex Vita apud nos num. 158. Quod si ejus scripta legendo ita accendimur: quanto magis illi, qui loquentem audiebant? Non itaque mirum, quod Deus tot & tanta in sui temporis hominum salutem per eum operatus est.
[476] [quam præclare item suscitarit] Quis vero explicet, quæ & quanta ab eodem patrata sint ad monastici instituti primigenium fervorem denuo suscitandum? Testantur hoc eximiæ ejus hac de re epistolæ ac scriptiones, liber De præcepto & dispensatione, Apologia ad Guillelmum abbatem, variique Sermones: in quibus monachos ad retinendum revocandumque veterum Patrum primarium institutum animavit, id est, ad pœnitentiæ labores, austeritates, modestiam & humilitatem, paupertatem, mundi contemtum, amorem solitudinis ac silentii, & ad continuum profectum: in quibus totius rei monasticæ cardinem versari intelligebat. Hinc non immerito Petrus Venerabilis in epistola, quæ est inter Bernardinas 228, vocat eum num. 30 “lacteam fortemque columnam, cui innititur monastici Ordinis ædificium; ac rutilum sidus, quod exemplo, verboque non solum monachis, sed & toti Latinæ Ecclesiæ suo tempore insigniter lucem donavit”.
[477] Laurentius de Leodio in libro de Episcopis Virdunensibus, [monasticum] duos Ordines, Cisterciensem & Præmonstratensem, comparat cum duobus Cherubin propitiatorium obumbrantibus “ quorum unus Cisterciensis, duce Bernardo sanctissimi nominis abbate, monasticum Ordinem, jam pæne lapsum, ad primam apostolicæ vitæ normam reparavit. (Et) Cisterciensis quidem, per istud temporis, inquit, triennium, jam in ducentas circiter abbatias magni nominis, meriti, & numeri accrevit; & usque in barbaros Sarmatas & extremos Scythas jam diffundi cœpit”. Tantum potuit Bernardi fama & opinio sanctitatis, ejusque discipulorum! Inde factum est, ut Ordinis Cisterciensis, qui Bernardum alumnum habuit, quasi fundator habitus sit ipse Bernardus, ab ejusque monasterii Clarævallensi dictus Ordo Clarævallensis suo tempore; immo postea & S. Bernardi: etsi id vetuit Innocentius VIII in litteris unionis monasterii Clarævallensis cum Cisterciensi.
[478] Hinc in litteris Alberonis episcopi Virdunensis apud Laurentium mox laudatum, [fervorem.] abbates Trium-fontium, & de Caladia dicuntur “de Ordine Clarævallensi”. Et a Petro Cellensi “Cisterciensis, sive Clarævallis Ordo” vocatur in lib. 1 epistola 24. Sic in epistola Sanisonis Remensis antistitis, quæ est ordine 435 inter Bernardinas, Ordinis Clarævallensis mentio non semel habetur. Quamquam dici potest, Ordinis Clarævallensis nomine lineam tantum Clarævallensem, non totum Ordinem, sæpius designari.
[479] Qualis ac quanta fuerit sive Cisterciensium, sive Clarævallensium sub Bernardo districtio, [Austeram quoque in Cisterciensibus sive Claravallensibus suis] & rigiditas, non est necesse hoc loco exponere, quando id satis superque patet tum ex Bernardi litteris ac scriptis, tum ex ipsius Vita, maxime ex lib. 1 cap. 5, ubi primi Clarævallis incolæ Deo servisse memorantur “in paupertate spiritus, in fame & siti, in frigore & nuditate, in vigiliis multis. Pulmentaria sæpius ex foliis fagi conficiebant. Panis ex hordeo, & vicia, & milio erat”. Ita Guillelmus testis oculatus. Bernardo in epistola 1 ad Robertum “olus, faba, pultes, panisque cibarius cum aqua” Cisterciensium deliciæ perhibentur. Nec aliæ apud Fastredum in epistola sua inter Bernardinas. “Tanta in cibo parsimonia, inquit Stephanus Tornacensis in epistola 72, ut duobus tantum pulmentis utantur, quæ aut ager ex leguminibus, aut ex oleribus hortus affert. Ipsi pisce tanto rarius utuntur, quanto frequentius apud eos audiri solet, quam videri”. Plura videsis apud eumdem auctorem, & apud Petrum Cellensem.
[480] Perseveravit hic Ordinis vigor * non modo ad finem sæculi XII, [vivendi rationem exercuit,] quod patet ex Petri Blesensis epistola 82; sed etiam ultra medium sæculum XIII, testante Jacobo a Vitriaco in Historiæ occidentalis cap. 13; “Carnes, inquit, nisi ingravi infirmitate non manducant. Piscibus, ovis, lacte, & caseo non vescuntur communiter” &c. Eamdem vitæ severitatem nos Galli etiam nunc reflorescere conspicimus in piissimis monachis beatæ Mariæ de Trapa, aliisque nonnullis eorum imitatoribus: qui vitæ suæ puritate, austeritate, solitudinis amore, silentio, labore, aliisque religiosis virtutibus, id factu possibile adstruunt, quod de Bernardo, ejusque discipulis legebamus, nec fere credebamus.
[481] [muliebri sexu ab eadem etiam non excluso:] Subjungit idem Jacobus a Vitriaco in capite sequenti, feminarum sexum fragiliorem, a principio Ordinis ad tantæ districtionis severitatem adspirare ausum non fuisse; sed id demum in morem postea venisse. Verumtamen vivente ipso Bernardo non fuit omnino expers istius instituti femineus sexus. Id probat Hermannus Laudunensis monachus in lib. III de miraculis sanctæ Mariæ cap. 17; ubi agit de Monsteriolo Cisterciensium virginum ad Laudunum parthenone, a Bartholomæo episcopo constructo: in quo sanctimoniales sub Guiburge abbatissa “depositis omnibus lineis indumentis atque pelliceis, solis tunicis laneis utebantur; & non solum nendo vel texendo, sed etiam in agris fodiendo, & cum securi & ligone silvam succisam extirpando, spinas & vepres evellendo, manibus propriis assidue laborantes, cum silentio victum sibi quærebant, vitamque Clarævallensium monachorum per omnia imitabantur”.
[482] [illustres principes ad vitam monasticam traxit:] Longius progrederetur oratio, si, quotquot Bernardus ad monasticam vitam pertraxit, illustriores utriusque sexus homines, quos scilicet novimus, in medium adduceremus: quales fuere Henricus, Ludovici VI Francorum regis filius, Ermengardis Brittanniæ ducissa, Adelaïs Lotharingiæ, & alii, aliæque innumeræ. Verum illud paullo minus prædicandum & mirandum, quod hominibus in sæculo remanentibus piissimam & rectissimam vivendi rationem persuasit. “Adhæsit ei præ omnibus quidem ex principibus Comes Theobaldus, & se, & sua in subsidia Clarævallis exposuit, & in manibus Abbatis posuit animam suam, deposita altitudine principali, se inter servos Dei conservum exhibens, non dominum, ut obediret ad omnia, quæcumque domus illius infimi postulassent”. Quid tantus princeps monente & hortante Bernardo præstiterit, tum in construendis, dotandis, juvandisque monasteriis, tum in egenis sublevandis, tum denique in exercendo optimi principis officio, testis est Ernaldus abbas, ex quo præmissa retulimus: testes etiam Bernardi epistolæ de eodem. Theobaldi pium studium æmulabatur nobilis & illustris femina Beatrix, ut discimus ex epistola 118.
[483] [multum valuit Bernardi auctoritas in corrigendis hominum moribus.] Denique quantum Bernardi auctoritas in corrigendis hominum moribus valuerit, exemplo est conversio Guillelmi Aquitaniæ ducis, quem ex pertinacissimo schismatico, obsequentissimum & piissimum principem effecit. Ut paucis cum Gaufrido absolvam “quæ scelera non arguit? quæ odia non exstinxit? quæ scandala non compescuit? quæ schismata non resarcivit? * quas hæreses non confutavit”? Hæc sunt, quæ de morum profectu, in Ecclesia Dei a magno Bernardo in omne hominum genus quaquaversum diffuso, collegit Mabillonius. Quæ vero ad hæreses & schismata spectant, Viri dexteritate, ac labore protrita; sat multis alibi a nobis tractata sunt.
[Annotata]
* f. rigor
* In editione Mabill. male legitur compescuit?
§ XLVI. An S. Bernardus ab imagine Deiparæ salutatus Spiræ; an ejusdem virgineo lacte irroratus.
[Salutatio Spirensis,] Superius in nostro Commentario prævio § 40 tria illustria facta, quæ Patri sanctissimo adscribuntur, in hunc reservata sunt locum. Primum erat de imagine Virginis Deiparæ, quæ Spiræ ter a Viro sancto salutata, semel ei salutem reddidisse, cunctis audientibus, memoratur apud Manricum ad annum 1146, cap. 10, num. 6. Alterum erat de lacte virgineo ejusdem Deiparæ, quo irroratus fertur S. Bernardus, ex eodem auctore ibidem num. 8. Tertium denique in eo erat positum, ut beatissimæ Virginis Mariæ voce salutatus fuerit apud cœnobitas Affligenienses. De singulis dicamus. Primum narrat mox citatus historicus Cisterciensis ex Joanne Nauclero, qui de illa re loquens, In hoc, inquit, concordant, quod Bernardus Spitam venerit, ubi tum erat tantus populi concursus ad eum venerandum, ut imperator, ne populus eum conculcaret, manibus suis illum exportare sit dignatus. Extant circuli in pavimento ecclesiæ majoris tres, ubi prostratus in terram Vir Dei, ter fertur salutasse virginem Mariam. Ad quem virgo Maria, Salve, inquit, Bernarde. Hæc scribit Joannes Nauclerus generatione 39, inter alia, quæ memorat ad annum Christi 1142. Prodigiosam hanc Deiparæ salutationem confirmare conatur idem Manricus sic pergens: Circulis verba ea sculpta sunt, quæ a fidelibus solent decantari sub antiphonæ finem; quam a principio apellamus Salve Regina. Hanc autem desinentem in illis verbis, et Jesum benedictum fructum ventris tui nobis post hoc exilium ostende, Bernardus Pater recitasse fidenter fertur, & recitatæ trinam illam invocationem addidisse fidentius: ad quam imago Virginis commota, atque acceptans obsequium, audita est simili modo Sanctum resalutasse: Salve Bernarde. Hæc ibi; super quibus notationes nonnullas lectori, partium studiis vacuo, & veritatis amanti, repræsento.
[485] Notus imprimis abunde est Joannes Nauclerus, quem natione Germanum, [quia auctores antiqui de ea non meminerunt,] patria Suevum, dignitate Præpositum Tubingensem fuisse lego. Edidit hic Chronicon universale, succincte comprehendens res memorabiles seculorum omnium ac gentium ab orbe condito usque ad annum 1500. Floruit autem exeunte seculo sexto decimo, atque adeo quatuor circiter seculis post obitum Sancti. Nec vero τὸ fertur, quo utitur Nauclerus, parum extenuat rei gestæ fidem. Melioris itaque notæ testimonio videtur opus, ut prædicta Deiparæ ad Bernardum salutatio tamquam historice vera admittatur: ideo præsertim, quia in libro 6 Vitæ S. Bernardi seu miraculorum parte 1 cap. 2; ubi oculati testes summa cum fide & accuratione tot tantaque mirabilia de Viro Dei referunt, quæ Spiræ contigerunt, nullum habent de ista salutatione apicem; ubi tamen hanc silentio non præterire, tantopere conducebat ad Sancti gloriam. Nec concipio, quomodo rem gestam ignorare potuerint, cum, cunctis audientibus, uti est apud Manricum supra citatum, evenerit.
[486] Quamquam vero ex antiquorum de hac re silentio definire certo nolimus, [videtur nobis minus probabilis.] salutationem istam esse falsam; priusquam tamen eam admittamus tamquam veram, omnes rerum Bernardinarum apprime gnaros & studiosos rogatos impense volumus, ut accommodata dignentur subministrare documenta reipublicæ litterariæ, quibus factum præsens, quod videtur nobis minus probabile, vere & historice probabile fiat. Neo rem conficit R. A. P. Augustinus Sartorius, sacri Ordinis Cisterciensis asceta, quando in sua Cistercio bis-tertio, Vetero-Pragæ anno 1700 typis excuso, titulo 4, qui est de S. Bernardo Cisterciensium propagatore, pag. 91 de statua, quæ Sanctum salutarit, sic scribit: Hæc ipsa Virginis statua ad hanc usque nostram ætatem eximio Fidelium cultu Deiparæ ac Melliflui clientis memoriam conservat perennem. Hæc enim qualisqualis memoria seu traditio (utinam non mere popularis!) neutiquam videtur enervare argumenta superius proposita. Audi jam absurdam ineptiam, qua hanc historiam deturpal Guilielmus Eysengreinius, quem mox citabimus, ad annum Christi 1147: His verbis a Bernardo prolatis, vox ab imagine erumpens Bernardum Deo cunctisque hominibus gratum adventasse indicat, omnibus, qui aderant, audientibus. Perculsus hac voce Bernardus, admirando, imagini interdicit, mulieres in ecclesia tacere debere. Quod quidem est nugari in re tam seria. Papebrochius noster in suo Itinere Romano Ms., quod anno 1660 suscepit, pag. 39 de statua Spirensi, quæ fertur salvere jussisse S. Bernardum, inter alia sic scribit: Ad eam omnes nostri studiosi quotidie sub quintam conveniunt, ac Salve decantant cum litaniis. Ita ille. Laudanda porro est pia illorum fides, & religiosus erga Virginem Matrem affectus. Jam vero quid dicemus de lacte Deiparæ, quo sanctum Patrem irroratum volunt, si in physico seu reali sensu hoc intelligendum censeant, non autem in mystico?
[487] [Relatis] Factum illud, quod secundo loco superius attingebam, jam paullo pluribus examinandum est. Manricus his verbis illud narrat num. 8: Non desunt item auctores, iique graves, quibus placeat, Virgineum illum favorem, haud satis umquam ab ullo prædicatum, quamvis ab omnibus semper prædicetur, de Bernardo irrorato Mariæ lacte, forte ad hoc idem tempus referendum. Quod a Guilielmo Eysengreinio in Chron. Spirensi primum traditum (utinam indicasset annum Manricus!) a Canisio Costeroquo approbatum (non dicit ubi) noster Bivarius lib. 2 Bernardi vendicati § 10, & alii, nimirum Henriquez in Menologio, Maii XIII, confirmavere. Nobis, ut favor ipse certus sit, quem tamen non defuere qui negaverint (ponitur ad marginem Joannes Bertelius Dialogo 8) levi licet & crasso fundamento, locus & tempus dubia adhuc existunt: & de tempore vix aliquid scribi; de loco, si quid certi haberi potest, ad Castellionem censeo referendum. Sed de his aliisque non dissimilibus agendum latius sub Viri Dei obitum, in quem locum consulto reservamus. Sed non consulentes hujus rei ordini & perspicuitati, hanc, de qua tractare jam cœpimus, continuato sermone prosequemur, ab anno 1153, cap. 12, quo Manricus illam transtulit, uberiorem ejusdem narrationem huc revocantes.
[488] [argumentis] Insignes Christi, inquit, & Virginis favores Bernardo Patri exhibitos, & sub quibus plerumque depingi solet, nunc irroratus lacte Mariæ Virginis, nunc strictus brachiis pendentis Redemptoris; atque item alium, etsi minus vulgarem, non minus certum, quo Mater Filium eidem Sancto obtulit; quia fixum tempus concernere non reperi, in hunc locum consulto reservavi. Et quidem eos traditione [potius] quam scripto acceptos, compertum est; constanti illa, atque a patribus ad filios derivata quasi per manus: cujus aut minor fides, aliquando inconvulsior esse solet, hoc in antiquis, fateor, rariori, & picturis expresso magis, quam litteris, non tamen ideo minoris æstimando &c. Sic præfatur Cisterciensis historicus, moxque incipit a Christo; de quo nos inferius dicemus. Deinde sic pergit num. 6 ad rem nostram: Quod attinet ad lac beatæ Virginis, receptius adhuc & vulgatius sacris iconibus: ut magis varient de tempore auctores, locoque, quam de ipso favore: quem Bernardo concessum, non est, qui ambigat. Unus Joannes Bertelius, quem ego viderim, revocat in dubium Dialogo 8 in Regul. S. Benedicti; sed adeo crasso & supino fundamento, ut nec mereatur a nobis confutari. “Quia nemo dubitat (ait) super multa secula Mariam ante Bernardum præcessisse”. Quasi vero quis umquam cogitaverit, Virginem sacram, mortalem ac passibilem, sugendum pectus Bernardo propinasse, aut quasi post gloriosum ipsius transitum, tum in cælis gloriosa, tum in suis imaginibus in terris, non maneret æternum duratura. Cæterum his omissis, quia levibus, ex aliis nullum video dubitasse.
[489] Verum est tamen, quod de loco auctores variant, [variis] quibusdam referentibus ad Spiram, cum Matrem Virginem, clementem, piam, dulcem, Bernardus Pater devote salutasset. At non Spiræ, sed apud Castellionem Lingonum oppidum, neque in tanta frequentia contigisse, verosimilius est: forte cum sanctus Pater ad unam aliquam ex illis legatiis, ad quas mitti solebat, humilis perrecturus Virginis Matris auxilium imploraret. Porro tunc creditur oblatus a Matre Filius, quem Bernardus susciperet, & cui portando seu manibus exterius, seu interius in corde, se totum daret, & qua auspice nihil timere posset. Hactenus historicus Cisterciensis: qui cum superius, ut vidimus, candide fateatur, mirabilem hunc Virginei lactis favorem, a Guilielmo Eysengreinio in Chronico Spirensi PRIMUM TRADITUM, neque assignentur antiquiora monumenta, unde chronologus iste traditionem hanc acceperit; quisnam vitio nobis det, si dixerimus novitiam esse traditionem illam favoris Bernardo impensi, cum hic obierit anno Christi 1153; ille autem scripserit seculo sexto decimo, utpote qui suum Chronicon perduxerit usque ad annum Christi 1561. Confirmatores autem vel approbatores, quos Manricus nominabat, Eysengreinio posteriores seu suppares, an ponderis aliquid vere historici possunt addere primæ traditioni Eysengreiniana? Adde, quod hic chronologus parum sibi conciliet auctoritatis, dum vel primus procudit, vel ex alio adoptavit ineptiam illam, quam antea num. 486 castigavimus.
[490] Sed ne dissimulemus alia, quæ congerit Manricus a num. 7: [quod S. Bernardus] Extat, inquit, authenticum R. domini Edmundi a Cruce, tunc abbatis Cistercii, ad Fiteriensem Ignatium Firminum transmissum anno MDXCIX (quod ipsum, inter alias ejus schedas, apud me habeo) de hoc favore loquentis in hunc tenorem: “In ecclesia S. Beroli castri Castellionis super Sequanam, Lingonensis Diœcesis, quædam imago in veneratione, & honore beatæ Virginis Mariæ antiquitus exstitit constructa, quæ quidem imago S. Bernardo oranti Filium suum obtulit miraculose in ecclesia dicens: Bernarde, suscipe puerum meum totius mundi Redemptorem. Deinde quoque ultra omnem humanæ naturæ virtutem, ac si Christi frater naturalis fuisset, manu dictæ imaginis suscepta mammilla, illico beato Bernardo sibi devoto tres guttas lactis, ab ejusdem imaginis mammilla profluentes, miraculose distillabat.” Hactenus testimonium venerandi abbatis: quod Antonius Hiepius ad hunc annum c. 5, & Franciscus Bivarius lib. 1. Bernardi vendicati, aliique memorant. Quin & Henriquez in suo Menologio, Maii XIII, iconis meminit (ejusdem ut puto) & subscriptionis Gallicæ, quæ in Latinum conversa priorem partem favoris testificatur, sic enim habet:
“Bernarde multum dilecte, mi Capellane,
Cape, suscipe de mea manu,
Dulcem Jesum, Servatorem mundi”
Quasi ea Bernardo adhuc viventi, orantique, puerum Jesum obtulisse perhibeatur.
[491] [Deiparæ lacte] Idem, qui supra, subdit Manricus num. 8, Chrysostomus Henriquez aliud recentius adhuc testimonium superinducit ex ipso, ut ait, Castellione Lingonensi ad R. abbatem Castellionis Virdunensis nuper transmissum, a quo & se illud testatur accepisse. Porro in eo, ultra facti traditionem, sacram effigiem hodieque manere, &, quod mireris, conservare adhuc, seu repetere magis memoriam facti, productis testibus, idemmet, qui perhibuit, testificatur: “In Castellione (ait) imago est B. Virginis, quæ sanctum Bernardum suo lacte quondam irrorasse fertur. Cum enim in B. Virginem singulari flagraret amore; se quoque in eum, coram prædicta imagine indefesse orantem, matrem esse monstravit. In dicto castro sacellum erat, in cujus parte sinistra beatæ Virginis imago consistebat. Ibidem miles quidam demoratur vocatus Picant, qui suo fungens officio in bellis civilibus circumeundo castrum, in dicto sacello, plus quinquagies, voces canentes Ave maris stella, audiisse testatur. Dictum enim miraculum accidisse memoratur, cum, Monstra te esse Matrem, a Sancto Bernardo proferretur. Bellis sopitis, castroque destructo, in templum tutius conservanda deportata est, ubi magna cum veneratione, & populi concursu, maxime vero, ubi temporis necessitas exigit, in loco celebri, & eminenti asservatur: ex quo deponitur a tribus sacerdotibus trium dierum jejunio præparatis, & solemni in processione, una cum reliquiis sancti Veroli, a plurimis virginibus, eodem jejunio triduano præmisso, devotissime circumfertur. Sunt Castellione, qui dicant, eamdem imaginem lactis guttas cum dimittitur, stillare. Nunc quoque supersunt duo vitæ probatæ presbyteri illic demorantes, unus Edmundus vocatur; alter Clemens, quondam præceptor domini vicetenentis Gaillard, qui clare, & palam affirmant, in manus tertii sacerdotis, qui Jacobus Viandot dicebatur, modo defuncti, lactis copiam defluxisse, ita ut sacristiam petere, illicque manus abluere cogeretur”. Hactenus ibi: quæ si certa sunt, ingentem facto conciliant, & fere supra humanam fidem, auctoritatem.
[492] Philotheus, sicut pergit Manricus num. 9, de favore lactis pressius succinctiusque; verum non semel concessum Bernardo tradit: [per influxum physicum aspersus fuerit;]
“Quid referam quoties summi Regina theatri
Nectareos illi visa movere sonos?
Sæpe suum Virgo Famulum venerata solebat
Visere, & ambrosias sæpe referre dapes”.
In Hiepio lego, traditione item acceptum, apparuisse Bernardo Christum simul cum matre; ac Sancto medio hinc inde velut certatim obtulisse cruorem simul, & lac; illum de Christi vulnere manantem; hoc de Virginis mamma; utrumque cæleste, utrumque irradians, & fœcundans Bernardi ora. Tum vero Sanctum, utrumque veneratum, & neutro se fraudari æque ferentem, tandem in ea verba prorupisse, quæ communiter Augustino tribui solent: “Hinc pascor a vulnere: hinc lactor ab ubere. Positus in medio, quo me vertam nescio”. Sed hæc, ut credo, piarum mentium devotio, quam rei veritas, aut eventus simultaneus magis conjunxit: & neque video in probato alio auctore traditionis notitiam; neque de facili credenda, nedum asseveranda similia puto. Extant & inter Opera Nicolai Saliceti quædam alia Bernardo patri adscripta, minori digna fide, quam ut locum mereantur in his Annalibus. Sic ibi. Porro de Philotheo & Saliceto nonnulla observabo in fine paragraphi proxime sequentis. Ignatius vero Firminus, de Hibero, monachus Nucalensis in Hispania .., ac deinde celeberrimo Fiteriensi monasterio, [in] regno Navarræ datus abbas, laudatur in Bibliotheca Cisterciensi pag. 167.
[493] Virginem hunc, quo de superius est actum, [rationibus item expensis, quod non fuerit;] lactis favorem in sensu physico & reali, non autem in mystico dumtaxat intelligi debere, contendit etiam Sartorius supra citatus: Quod si aliqui asserant, inquit pag. 91 & sequente, Bernardum lactatum quidem a Virgine fuisse, non tamen in carne, seu labiis carnalibus, neque per lac reale ac physicum, verum dumtaxat in spiritu, & per mysticum quemdam influxum; hoc utique est antiquæ veritati, quæ tot calamis, tot penicillis per quinque & amplius secula firmata est, suspicionem affricare: quasi vero veteres illi scriptores non scivissent æque distinguere, ac nos, inter influxum illum mysticum, ac physicum & realem. Utraque lactatio concedenda Bernardo est, & illa in spiritu, & hæc in carne: non neganda hæc altera, quam utique principalius intenderunt historici veteres & sinceri. Hactenus Sartorius satis liberaliter. Sed utinam antiquæ isti veritati, quæ per quinque, uti vult, & amplius secula firmata est, accommodato saltem vel unico documento subsidium attulisset, & suspicionem amovisset, quam rei gestæ affricari dicit. Quinam, amabo, sunt veteres illi scriptores; quinam historici veteres & sinceri, quos dicit, sed non nominat? Regeri enimvero ei potest illud Mabillonii, viri in rebus S. Bernardi longe versatissimi, sinceri item, & de scriptis, virtutibus, ac miraculis ejus optime meriti, quod in fine Fragmentorum ex Herberti libris de miraculis Cisterciensium monachorum, in sua editione sæpius antea laudata notat Col. & 1232: In omnibus, ait, S. Bernardi miraculorum libris nulla uspiam mentio de miraculoso illo lacte, a beatissima Virgine in Bernardum expresso: quod tamen miraculum præ aliis certissimis a pictoribus, & ab incautis sancti Doctoris devotis nunc venditari cernimus.
[494] Venerabilis Guibertus abbas B. Mariæ de Novigento, quem anno 1651 Lutetiæ Parisiorum in lucem dedit ac notis illustravit Acherius, [videtur nobis opinio magis adverum accedere, quæ hoc negat] lib. 3 de pignoribus Sanctorum, cap. 3, § 4, pag. 355 lac Virginis Matris, quod Lauduni .. in columba cristallina huc usque, ait, retineri dicitur, improbat. In quem locum laudatus Guiberti editor varia animadvertit in notis & observationibus pag. 575 & sequentibus: sed unicum, & quod potissimum huc spectat, inde excerpo: Lac & B. Bernardo Clarevallensi eamdem cælorum Reginam infudisse ferunt scriptores nonnulli: sed quo fulciantur vero, judicent, qui gesta illius a tribus synchronis auctoribus exarata (quibuscum perquam familiariter Bernardus est conversatus) excusserint. Quo enim modo fieri potest, ut, relatis ultra centum miraculis, hoc tam insigne oblivioni tradiderint? Ita Joan. Bertelius lib. 8 in Regulam S. Benedicti: quem Chrysostomus Henriquez confutat in Menologio Cisterciensi ad diem XIII Maii, & Angelus Manrique Annal. Cisterciens. tom. 2 anno MCLIII cap. 12. Hic qui respondeat Bertelio, nuperrime jam diximus: quænam autem e Chrysostomo Henriquez ab eodem Manrico afferantur pro tuenda veritate præsentis facti, etiam superius indicavimus. Enimvero qui utriusque hujus scriptoris Cisterciensis argumenta, seposito partium studio, mature expenderit, & contulerit cum argumento Bertelii ac Mabillonii, tametsi negativo, ut vocant; multum fallar, si non his potius, quam illis palmam delaturus sit: hujusmodi enim argumenta, tametsi dumtaxat negativa, majoris non raro sunt momenti, spectatis rerum ac scriptorum circumstantiis, quam affirmativa. Rationes denique quæ superius desumebantur a picturis, & a pietate populari, refutationem non merentur operosiorem. Ex his, quæ hactenus in utramque partem de præsenti controversia sunt disputata, concludimus, videri nobis ad verum magis accedere opinionem illorum, qui non admittunt, S. Bernardum physice seu realiter Deiparæ lacte fuisse aspersum.
§ XLVII. Salutatio imaginis Deiparæ in cœnobio Affligeniensi; Jesus Cruci affixus, solutis ab ea brachiis Bernardum amplectens.
[495] Traditio est, Virum sanctum, dum in cœnobio Affligeniensi Ordinis S. Benedicti, [Narratur historia imaginis Deiparæ, quæ a Sancto salutata, salutem ei reddidisse] quod in Belgio situm est inter Bruxellam & Alostum, ab imagine Deiparæ salutatum fuisse. De altero isto, eoque prorsus singulari Deiparæ Virginis erga S. Bernardum favore, de quo superius ad me receperam agere, traduntur ista: Celebre monasterium Affligemiense, uti scribit Manricus ad annum 1147 cap. 3, agens de locis in Belgio, quæ Vir Dei adivit, in transitu visitatum a sancto Patre, traditio constans est ejus ecclesiæ: ubi & monachos ad Cisterciensium normam reformari, repetita oratione, irrito licet conatu, nixus fuerit: sed nihilominus baculum, quo imbecilles artus sustentare consueverat, amici animi pignus, dereliquerit, quem hodieque observant & venerantur. Quin majus quid ibidem contigisse, productis etiam antiquis monumentis Affligemienses affirmant: quod ab Arnaldo (Raissio) ante paucos annos vulgatum, quia multa veritatis indicia præsefert, ejusdem verbis placuit hic subjungere. Laudatus itaque Arnoldus Raissius in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Joannis Molani, ad diem XX Augusti hæc notata posteritati reliquit: Eodem in cœnobio quondam visebatur sacra beatæ Virginis statua, quæ beatum Bernardum allocuta est, sub Godscalco abbate: cujus rei hi versus, ex Annalibus dicti monasterii excerpti, fidem adstruunt:
Bernardus Mariæ ait, mea ave tu Virgo beata,
Et tibi, Ave, Bernarde, ego imago redico volenter.
[496] Cui adstipulatur Chronicon Gemblacense, ita dicens: [traditur,] “Ante Belgii desolationem, atque in ipso Belgio fidei Catholicæ labefactationem, in monasterio Affligemiensi Dei Genitricis erat imago, cui valedicens Bernardus, Vale, inquit, alma Maria. At Bernarde vale, ait sancta Maria”. Imago hæc beatæ Mariæ in ulnis Christum gestabat, sculpta ex candido & molliori lapide, arena nigra nonnihil inspersa (quam Brabanti labender=steen nuncupant) longitudine quinque aut amplius pedum, opere & habitu prorsus antiqua, velo ex capite dependente in humeros. Quæ imago hac ultima tempestate a quodam protervo nebulone ex basi dejecta & confracta fuit, putans * ligneam esse, ut inde ignem construeret. Ex quibus partibus duæ aliæ sculptæ sunt: quarum una Affligemii adservatur; alia vero Patribus Societatis Jesu Bruxellensibus a Priore donata. Hisce e Raissio de famosa salutatione illa Deiparæ recitatis, audiamus quænam subjiciat Manricus num. 9: Certant igitur, inquit, Affligemium, Spiraque de imagine Deiparæ, quæ Bernardum Parentem salutantem resalutaverit, atque utraque monumentis antiquis nixam firmatamque traditionem præsefert, cui vix erit, qui audeat contra ire; nobis, ut neutra vincatur, vincat utraque, & repetitum favorem, quod solum superest, pia credulitate persuadeat. Sed dum ita loquitur Manricus, hæret in cortice, & rei medullam non penetrat.
[497] Nam de pia credulitate non est hic quæstio: ecquis enim neget, [& inquiritur] traditionem Affligeniensem, (adde etiam, si vis, Spirensem, de qua superius est actum) pie credi posse? Ast ejusdem veritatem probare ex synchronis rei gestæ testibus vel scriptoribus, vel e documentis historice certis, hoc opus, hic labor est. Inspiciamus itaque tantisper testimonia e Raissio allegata. Antonius Sanderus in Historia rerum Affligeniensium, quæ Brabantiæ ab ipso editæ inserta est, similia iis, quæ modo retulimus, narrat pag. 8; uti etiam Continuatio Chronici Affligeniensis, quod ex variis ejusdem abbatiæ monumentis prælo vulgatum legitur in Spicilegio Acheriano tomo 10, pag. 610 & sequentibus. Historiæ autem, qua de hic est sermo, pag. 613 subjicitur, imaginem hanc Deiparæ summa apud laudatos cœnobitas in veneratione habitam fuisse: nam mos obtinuerat apud illos, ut mane numquam a dormitorio in ecclesiam irent, nisi per salutationem Angelicam hanc imaginem salutassent. Hanc Continuationem præcedit Historia prædicti monasterii in eodem Spicilegii tomo: cujus editor scribit ista ad lectorem pag. 23: Adjecimus Continuationem seu epitomen illius historiæ, ex veteribus monumentis & authenticis conscriptam a D. Odone Cambiero, itidem Afflegemensi, dum in vivis esset, in rebus antiquis apprime versato. Porro hujus conscriptoris seu collectoris ætas ex his innotescit verbis, quibus opusculum suum claudit: Novissimus hiis temporibus nostris Benedictus Haeftenus, qui sanctissimum & clarissimum Patrem Benedictum maximis illustravit splendoribus. In lucem namque dedit Disquisitionum monasticarum libros duodecim, quos illustrissimo D. Jacobo Boonen, archiepiscopo Mechliniensi, & abbatiæ Affligeniensis Prælato dedicavit ibidem Præpositus anno 1644.
[498] [quo fundamento] Exstat apud nos aliud Chronicon Affligeniense, quod notatur N Ms. 5, cuique manu propria adscripsit noster Heribertus Rosweydus, ex Ms. Affligeniensi recentissimo exceptum illud fuisse. Id quod indicio est, Chronicon illud vel a recentissimo tunc temporis scriptore fuisse aliunde collectum, vel ab hoc ex alio collectore transcriptum. Signatum reperio in ejusdem fine annum 1514: nam tametsi alia deinde sequantur, quæ ad monasterium Affligeniense pertinent, videlicet liber quintus in tres partes divisus: non tamen is chronologiam continet; sed materiem omnino diversam. In dicto autem Chronico ista leguntur: Anno MCXLVIII (apud Sanderum pag. 10 scribitur MCXLVI) dominus Petrus sponte sua abbatiæ onus deponit: in cujus loco constituitur Dominus Godscalcus, bonæ spei juvenis, quia de nobili & sancta gente originem duxit. Postea vero hæc dicuntur: Anno Domini MCLXIV dominus Godscalcus pastoralis curæ onus deponit &c. Inter illud autem tempus regiminis Godscalci mentio quidem sit de S. Bernardo; sed nihil tunc ibidem invenio de salutatione; qua Deiparæ statua Virum sanctum impertierit, quod tamen accidisse sub Godscalco abbate, affirmabat supra Raissius; Continuatio autem Chronici Affligeniensis apud Acherium, sub initio hujus prælaturæ factum esse memorat. Quæ res cum debuerit esse valde famosa apud cœnobitas Affligenienses, eorumque monasterio admodum honorifica; mirum videtur, nihil a prædicto collectore vel transcriptore de ea tradi. Ex Chronico autem Gemblacensi, quod supra citabatur, conficitur, miraculosam illam Deiparæ imaginem in monasterio Affligeniensi ante ferales in Belgio tragœdias, seculo Christi decimo sexto ab hæreticis excitatas, fuisse cognitam, atque adeo pro tali honoratam.
[499] [traditio illa] Antiquiora vero istius traditionis monumenta in promptu nobis non sunt. Apud Gaufridum, monachum Claravallensem, & Viri sancti in itinere Belgico comitem, qui singillatim & accurate in parte 3 miraculorum seu lib. VI Vitæ cap. 5, ejusdem itineris ephemeridem contexit: quam ne hic cum fastidio lectoris retexamus, cum loco citato inspici ea possit, satis nobis erit nomina locorum, ad quæ divertit Vir sanctus, annotare. Leodio itaque post prædicationem Germanicam pro bello sacro profectus est ad oppidum Huy, seu Huum diœcesis Leodiensis; Huo Gembolium, seu Gemblacum; inde Villare, seu Villariense monasterium petiit; hinc oppidum Fontanæ; Fontana ad castrum Bins, id est, Binchium, oppidum Belgii in Hannoniæ Comitatu se contulit; Binchio eum excepere Mons castrum, seu nunc Montes Hannoniæ; postea Valencenæ, urbs Cameracensis; monasterium Humbleriæ; Laudunum ac Remi &c.; denique suo Claravallensi cœnobio fuit restitutus. Hinc vides, Virum sanctum illuc rediisse per tractum Gallobelgicum; non vero per Flandrobelgicum, in quo situm est monasterium Affligeniense. Hoc autem iter, quod descripsimus, respicit tempus, quo narratur res prodigiosa sæpe memorata Affligenii accidisse. Eo autem tunc divertisse Sanctum nostrum, e superiore peregrinationis ephemeride extundere nos haud possumus; neque meminimus nos id legere apud alium biographum primigenium. Sanderus tamen inter elogia cœnobii Affligeniensis pag. 7 S. Bernardum ita illud laudasse memorat: Anno præter propter MCXLVII, quum Affligeniensium sanctam vitam oculis usurpasset, ita pronuntiasse fertur. “Ubique inveni homines; hic vero angelos. Verum Affligenium, ubi genius affligitur”. Ita habent ejus loci monumenta.
[500] Etiamsi vero Gaufridus nihil dicat de adventu S. Bernardi ad Affligenienses; [vitatur.] inde tamen non sequitur, ipsum ad eos non divertisse; cum contrarium habeatur in Chronico nostro Ms. abbatum Villariensium, quod signatur N. MS. 9-a, & transcriptum notatur ex Ms. Rubeæ-vallis fol. pergam ex 1 parte Novalis SS. Annus Domini 1333 ultimus est, quem ibi signate notatum reperio. Post Proœmium vero sic laudatum Chronicum incipit: Cum aliquando sanctus Bernardus causa prædicationis Brabantiam intrasset, ut fructum aliquem in ea acquireret, sicut & in cæteris gentibus, cœnobium Haffligeniense adiit, duos sermones ibidem faciens: in cujus memoriam baculum, in quo consueverat sustentare imbecilles artus, Haffligenienses conservare feruntur. Sed cum eos Ordini Cisterciensi adunare voluisset, nec valuisset, cœnobium Gemblacense intravit, & caritative in eo susceptus casulam suam, quæ adhuc ibi est, in eo dimisit. In Chronico seu Historia Villariensi typis vulgata apud Martenium Thesauri novi anecdotorum tom. 3, a Col. eadem memorantur. Mnemosynon vero a S. Patre relictum Gemblacensibus, ita describit Raissius idem qui supra: Planetam suam donavit, veteri more undique dependentem, & stolam cum manipulo: in quibus sunt imagines, pulchre per phrysionem acupictæ; uti mihi videre aliquando contigit. Ex iis autem, quæ in laudato Chronico postmodum notantur, Cum autem dominus Gyroldus cessisset, factus est dominus Fastradus tertius abbas Vilariensis, & hii duo fere quinque annis abbatizaverunt. Sed cum anno Domini MCLI sanctus Bernardus hunc locum visitasset, & divina in oratorio celebrasset, facta convocatione multorum abbatum Remis sedavit ibidem controversiam ortam inter nos & ecclesiam sancti Foillani martyris; ex iis, inquam, colligitur, S. Bernardum ad suos alumnos Villarienses plus quam semel divertisse. Vult Raissius, sanctum Patrem prophetico spiritu .. affirmasse, quod plures ex illo loco monachi ad cælum essent migraturi, quam ex quovis alto ejusdem Ordinis monasterio: quemadmodum sequentibus temporibus contigisse, vel ex hoc, inquit, meo Auctario apertissime colligi potest: in quo triginta facile ex eo monasterio Religiosos, omnes vitæ sanctitate celebres, descripsimus. Hæc Raissius. Sed redeamus ad propositum, unde tantisper digressi sumus. Ex iis, quæ proposuimus hactenus de famosa traditione Affligeniensi, tria deducimus corollaria. Alterum est, nentiquam nos velle eam traducere tamquam falsam vel apocrypham. Alterum, dolere nos, propterea quod pro voto nostro non possimus eamdem tamquam historice certam nervosius comprobare. Tertium, per nos non staturum, quo minus religiosissimi ascetæ Affligenienses in suæ traditionis possessione perseverare pergant.
[501] Quandoquidem vero toti hic sumus in colligendis favoribus cælestibus, qui Patri sanctissimo indulii referuntur, eo pede, quo supra, pergemus, & alia in hoc genere charismata ipsius recensebimus. [Quod Jesus cruci affixus, solutis ab ea brachiis] Auctor Annalium Cisterciensium ad annum 1153, cap. 12, num. 2 & sequentibus scribens de prærogativa singulari, qua Christus Dominus dilectissimum sibi Famulum honoravit, sic ait: Ejus imaginem e cruce ipsa pendentem, cum a Bernardo tenerius salutaretur, solvisse brachia, ruisseque in amplexus salutantis, omni exceptione major auctor Exordii magni memoriæ prodit. Factum exstat apud Tissierium distinctione 2 istius Operis cap. 7 his verbis descriptum: Domnus Menardus *, quondam abbas de Moris, quod est monasterium vicinum Claræ-valli, vir religiosus, mirabilem quamdam rem quasi de alio retulit familiaribus suis, quam tamen sibimet evenisse putamus, ita dicens: Notus est mihi monachus quidam, qui beatum Bernardum abbatem aliquando reperit in ecclesia solum orantem: qui cum prostratus esset ante altare, apparebat ibi ei quædam crux cum suo Crucifixo super pavimentum posita coram illo: quam idem Vir beatissimus devotissime adorabat, ac deosculabatur. Porro ipsa majestas separatis brachiis a cornibus crucis, videbatur eumdem Dei Famulum amplecti, atque astringere sibi. Quod dum monachus ille aliquamdiu cerneret, præ nimia admiratione stupidus hærebat, & quasi extra se erat. Tandem vero metuens, ne Patrem sanctum offenderet, si eum veluti secretorum suorum exploratorem ita sibi de proximo imminero conspiceret, silenter abscessit, intelligens nimirum, ac sciens de illo Homine sancto, quod vere supra hominem esset tota ipsius oratio atque conversatio. Nos piissimam hanc historiam multa cum admiratione veneramur, testimonio utique fide digno suffultam Exordii magni sæpenumero antea memorati: quæ etiam habetur in libro 2 Herberti, Turrium Sardiniæ archiepiscopi, cap. 19 apud Chiffletium supra citatum, pag. 283. Apud Tissierium inter notas ad utrumque Exordium Cisterciense, quæ habentur post paginam 262, hæc observantur: Quod de Christo viso amplecti S. Bernardum dicitur, non contigit Moris, ut vulgo creditur: cum hoc cœnobium fuerit fundatum sub mortem sancti Patris.
[502] [Sanctum sit amplexus, testimonio fide digno probatur.] Quis porro fuerit Menardus seu Medardus iste, qui sacras hasce Bernardi delicias testatur, juvat hic addere ex Manrico, qui ad annum prædictum cap. 17, oblata sibi opportunitate agendi de fundatione monasterii Morarum, Accepto, ait, loco, Bernardus conventum misit, cui præfecit abbatem B. Medardum, illum nimirum, cui sacram Christi effigiem Bernardum amplexantem per visum an reapse conspectam diximus. Porro vir Dei Sancto familiaris, sanctus & ipse, plures alias visiones videre meruit, præcipue de dilecto sibi Parente, e quibus unam .. a Godefrido scriptam transcribamus. Sed videsis, lector, hoc factum lib. 4 Vitæ S. Bernardi cap. 1. Medardum istum posuimus inter Prætermissos ad diem VIII Junii; & inde eum remisimus ad Vitam S. Bernardi .., si aliquid certi de cultu ecclesiastico sciatur & indicetur. Quod hactenus mihi non occurrit. Sed de superiore favore Crucifixi plura alia congerit Manricus cap. 12, quorum etiam hoc loco a nobis habenda ratio est.
[503] [Variæ aliæ] Sic itaque pergit: Consona tabula monasterii Clarævallis in claustro refectorii satis antiqua, delineato favore, & subscriptione posita: quæ rem non semel, sed pluries contigisse, neque per visum tantum, sed reipsa, alterum asseverat, alterum probabiliter præsumit. “Alibi legitur (ait) quod, cum beatus Bernardus quamdam devotissimam orationem composuisset, quæ incipit,
Salve mundi salutare,
Salve salve, Jesu chare:
Cruci tuæ me aptare
Vellem vere: tu scis quare.
Da mihi tui copiam,
& eam * coram imagine Crucifixi recitaret *, tunc imago Crucifixi, solutis de cruce brachiis amplexabatur (al additur & osculabatur) eum; & pie credendum est, hoc sibi pluries contigisse”. Hanc subscriptionem transcripsit ex ipsa tabula Bernardus Villalpandus anno MDXCIX, cum illuc ab abbate Fiteriensi ad hæc & alia lustranda transmissus esset. Meminit & illius Antonius Hiepius centuria septima ad hunc annum (1153) cap. 5 eisdem verbis; apud quem sunt variæ, quas modo notavi, lectiones.
[504] Ad idem faciunt Nicolaus Salicetus, & Philotheus, [notitiæ] ante ducentos annos plus minusve; alter prosa oratione, versa alter scribens; & quidem Salicetus adeo constanter, ut producat antiquam orationem ad Bernardum Parentem, in qua idem Christi amplexus commemoratur. Transcribit primum Bernardi ad Christum verba, sub hoc titulo “in Antidotario animæ: Oratio devotissima B. Bernardi abbatis Clarævallensis, quam cum semel diceret ante imaginem Crucifixi, ipsa imago de Cruce se inclinans, eum amplexata est”. Dein subjungit orationem ad Bernardum, in qua per hunc dulcissimum amplexum quasi adjuratus, pro aliis intercedere rogatur ad eum, a quo merilit tantum favorem. Quin, & Henriquez in suo Menologio, Martii XXIII, constanter affirmat, in quodam libro cœnobii Cisterciensis adnotatum amplexum ipsa, qua contigit, die designata, nempe vigesima tertia mensis Martii. “Imago (inquit) Christi in cruce pendentis Bernardum amplexatur vigesima tertia die Martii”. Et in annotationibus. “Ut in Martyrologio Cistercii notatum legitur”. Quod si ita est, non leve pondus addit cæteris omnibus.
[505] At Philotheus ejusdem temporis auctor, (nam scripsit recens cusis Bernardi operibus, [de hoc amplexu congeruntur,] quæ a nascente in Europa typographia vidisse lucem, ipsa, quæ hodie etiam perseverant, perantiqua exemplaria, manifestant:) Philotheus, inquam, ejusdem sæculi auctor, hunc ipsum Christi amplexum non minus prodit, cum Sanctum Patrem ante illius effigiem orantem descripsisset his plane versibus:
“O decus, o nostri lenimen Christe doloris!
O mihi tam duro parta labore salus:
Fœlix, si tantas in me convertere pœnas,
Et liceat misero sic mihi posse mori.
Ipse immaturos ausim decerpere fructus:
Christe tamen dentes obstupuere tui.
Sydera, terra, fretum, Domini miserescite vestri:
Flete meos casus, sydera, terra, fretum.
Talia dum memorat, Christi pendentis imago,
Solvit in amplexus brachia nexa suos”.
Hactenus Philotheus, & nos de hoc favore Christi Domini, quem tamen in Bernardo non stetisse, sed transisse ad filios, quæ inferius reddemus, declarabunt. Hæc Cisterciensis Annalista.
[506] His vero, quæ modo retulit, addo pleniorem notitiam de tribus scriptoribus ab ipso nominatis, Philotheo videlicet, Villalpando ac Saliceto. R. D. Carolus de Visch in Bibliotheca scriptorum sacri Ordinis Cisterciensis pag. 281 non videtur satis perspectum habuisse tempus Philothei: [uti & de auctoribus hic allegatis.] nam dicit quidem, eum fuisse monachum Ordinis Cisterciensis, & scripsisse carmine docto & fluido Tractatum insignem de vita & moribus S. Bernardi, qui impressus legitur ad calcem Operum ejusdem sancti Patris: sed de auctoris tempore tacet: quod utcumque colligitur ex Prologo ejus, in quo inductio ponitur Beatæ Virginis Philotheum ad scribendum excitantis exemplo Baptistæ Mantuani, quem lego obiisse anno 1516. Post hunc ergo scripsit ille. In eadem Bibliotheca Cisterciensi pag. 53 laudatur Villalpandus, cujus etiam ibidem Opera commemorantur. In vivis adhuc erat anno MDCXXVI, ut ibidem dicitur. Salicetus florebat anno MCDLXXX, & deinceps, teste laudato bibliographo pag. 251, ubi etiam de libris ejus agit. Superest modo ut, priusquam ad supremos vitæ sancti Patris Bernardi annos illustrandos perveniamus, nonnulla præmittamus, quæ ad anteriores pertinent.
[Annotata]
* l. putante
* al. Medardus & Gerardus
* al. iam
* al. peroraret
§ XLVIII. Conversio Arnulfi; gloria cælestis ei promissa; victoria, ut fertur, regi Lusitaniæ addicta; iter cum Eugenio PP.; merita de S. Malachia, quem novit esse in cælo; cura pro rege Galliæ: frater ejus asceta Cisterciensis, uti & alius.
[Arnulfus de Majorica, vir magnus in seculo, tradit se Bernardo,] Non infima S. Bernardi gloria fuit conversio illustris viri Arnulfi de Majorica, tum quia illa per se fuit mirabilis, tum quia mirabilis fuit modus, quo Vir sanctus eam promovit. Manricus illam intexit anno Christi 1147, quam & ibidem cap. 6 refert ex auctore Exordii magni, Arnulphi splendorem, conversionis ordinem ac modum describente. Exstant ea apud Tissierium distinctione 3 cap. 17. En tibi verba: Dum reverendissimus Pater Bernardus aliquando provinciam Flandriæ intrasset, & retia verbi Dei in capturam animarum laxaret, & nobiles, & literatos multos de fluctibus seculi ad littus conversionis traheret, inter cæteros illustris vir Arnulfus de Majorica, dives & delicatus, secreto in manibus ejus se reddidit. Fuit autem utriusque consilium, rem silentio tegere, propter quædam impedimenta sæculi, usque ad ultimum diem, quo egressurus esset de terra, & cognatione sua. Erat enim magnus paterfamilias, ornatus filiis & fratribus, tantisque divitiis irretitus, ut absque suorum damno & scandalo gravi abrumpere se non posset, nisi prius domum sapienter & caute disponeret. His de Arnulfi splendore, ac modo, quo in manus sancti Patris se totum tradidit, ab Exordii scriptore præmissis, pergit auctor idem exponere, quam mirabiliter divina clementia cum eo egerit, ut præstitutum sibi vocationis scopum attingeret.
[508] [& cælitus confirmatur in sua vocatione:] Interim vero dum silentium istud tenerent omnia, & arcani hujus negotii causam ipsi duo soli in mundo scirent; factum est verbum Domini ad quemdam rusticum armentarium, cum boves minaret ad aratrum, dicens: Vade, dic Arnulfo de Majorica, ut secum ducat te in Claramvallem, quo proxime iturus est ad conversionem: & cum eo convertere. Audivit vero vocem, sed neminem videbat. Facta autem hac voce, cœpit pauper ille attentius orare, ut, si a Domino sermo fuisset egressus, revelaret iterum auriculam ejus. Et adjecit secundo loqui ad ipsum, repetens eumdem sermonem. Accepto itaque secunda jam vice oraculo, venit ad prætaxatum virum, & ait: Verbum mihi ad te dominum meum. A quo cum fuisset ductus in partem, procidit ad genua illius, dicens: Obsecro te per Christum Dominum nostrum, ut ducas me ad Claramvallem tuam, & salves tecum animam meam. Et, si scire desideras, Dominus pius & misericors secreta tua, causa salutis meæ mihi revelare dignatus est. Audiens autem nobilis ille paterfamilias verba ista, miratus & lætatus est valde. Acceptumque hominem conduxit ad se ipsum: quem etiam postmodum individuum comitem itineris pariter & conversionis habuit, habiturus, ut credimus, consortem æternæ retributionis. Sic itaque visum est divinæ providentiæ vocationem Arnulfi roborare & promovere edito etiam hunc in finem cælesti oraculo. Nec vero ille vocem Domini audiens obduravit cor suum.
[509] Nam, uti pergit auctor Exordii magni, Explicitis .. negotiis, [quem ad Claramvallem ingressum, & serio pœnitentem] pro quibus moram fecerat, venit Claramvallem, tam submissus humilitate, quam sublimis divitiarum affluentia: multaque eidem monasterio de suis facultatibus contulit: sed & aliis nonnullis cœnobiis dona largitus est. Beatus vero Bernardus, de conversione ejus multum exhilaratus, talem de eo in conventu fratrum sententiam protulit: De conversione fratris Arnulphi nec minus admirandus, nec minus glorificandus est Christus, quam de resurrectione Lazari quatriduani; eo videlicet, quod in tantis deliciis clausus atque sepultus, velut in tumulo jacebat, & quasi vivens mortuus erat. At quam suaviter & paterne Vir sanctus Arnulphum, contractas in vita seculari peccatorum sordes sacramenti pœnitentiæ lavacro eluentem, tractarit, operæ pretium est audire ex laudato auctore: Huic, inquit, confitenti cum gemitu & lacrymis multis delicta universa, quæ in mundo contraxerat, beatus Bernardus intuens cordis ejus amarissimam contritionem, & ad omne opus bonum spontaneam voluntatem, injunxit ei, ut Pater noster tribus vicibus diceret, atque in suo proposita deinceps usque ad mortem perduraret.
[510] Quo ille audito contristatus respondit: Ne, [Sanctus tractat benignissime, ac promittit ei gloriam æteruam.] quæso, irrideas famulum tuum, beatissime Pater. In quo, ait, te irrideo? Ad ille ait: Jejunia septem annorum vel decem non sufficerent mihi etiam humiliato in sacco & cinere: & tu mihi præcipis, Pater noster tertio dicere, & in Ordine perseverare? Et Sanctus ad eum: Ergone tu me melius nosti, quid te oporteat facere, ut salveris? An forte tibi parum videtur, Ordinem tenere, & in ipso usque ad mortem perseverare? Ille vero respondit: Absit ab anima mea tam iniqua præsumptio. Sed propter Deum obsecro, ne mihi parcas in præsenti, ut melius parcas in futuro: & talem nunc impone pœnitentiam, quatenus post mortem carnis ad requiem sine pœna perveniam. Cui beatus Pater ait: Fac, ut locutus sum: & securum te facio, quia deposita mole corporis, mox ad Deum sine molestia pervolabis. Hoc itaque responso quasi divinitus accepto, confortatus est nimis, adeo ut deinceps nulla tentationum violentia, nulla infirmitatis molestia, posset a cursu desiderii, quo totus in Deum pergebat, aliquatenus retardari. Erat autem circa observantiam Ordinis, & custodiam cordis solicitus & timoratus nimis: ita ut neminem vidisse me recolam tam studiosum propriæ conscientiæ mundatorem. E quibus ultimis verbis colligitur, ei, qui ista narrat, Arnulphum non modo synchronum, sed etiam apprime cognitum fuisse. Cætera, quibus deinde religiosissimi istius ascetæ elogium contexitur, apud eumdem auctorem inspici possunt. Conveniens autem omnino fuit, hanc mirabilem non præterire conversionem, cujus utpote gloria in S. Bernardum ex Arnulpho, tamquam ex filio in parentem egregie derivatur.
[511] [Fertur Vir sanctus promisisse victoriam Alfonso regi Portugalliæ.] Historicus Cisterciensis ad annum 1147 cap. 9 narrationem exhibet de Alfonso I Portugalliæ rege, qui Scalabim (vulgo Santaren) expugnaturus, votum fecerit Christo in favorem Cisterciensium: additque, Virum sanctum ei promisisse victoriam, prece a se promotam, visamque & annuntiatam in Claravalle. Accedit eo ratio temporis, circa quod difficultatem esse fatetur: datur item epistola regis ad Bernardum, nec non hujus ad illum. Verum huic facto, quod refertur, securius nos suffragaremur, si probatioris & antiquioris notæ scriptores produxisset Manricus, quam Britum & Brandaonium. Inter ea vero, quæ idem Manricus de hac re memorat, occurrunt nonnulla, ad ejusdem persuadendam veritatem non ex omni parte faventia: etenim dum e subscriptione recenti, ut fatetur, nonnulla retulerat; observat, plura esse ibidem, sed tempus prævenientia. Deinde, exposita re gesta, subdit: Hæc Brito ex antiquis exemplaribus; quæ tamen dum Gerardum Bernardi fratrem colloquentem inducunt; quem constat obiisse ante septennium, ut non suspecta, corrupta esse apparent, atque additis quibusdam depravata.
[512] [Eugenium PP. comitatur Treviros, & ad Claramvallem: ubi optime meritus est] Summatim indicamus, quæ in Historia Cisterciensi ad annum 1148, cap. 5 prolixius referuntur, videlicet Eugenium PP. Trevirim profectum, assumpto secum Bernardo, celebrasse concilium super revelationibus & scriptis S. Hildegardis virginis; episcopum Virdunensem ad illam misisse; scripta & revelationes approbasse &c.; sed illa ibidem legi possunt. Vide etiam præmissa a nobis de hac virgine § 39. Eadem Historia Cisterciensis ad annum mox indicatum cap. 6 ita pergit: Tres menses Treviri Eugenius PP. fecit: post quos [in] Galliam reversus, Claramvallem (incunabula suæ Religionis) dein Cluniacum, demum Cistercium visitans, utrique se familiæ præsentavit, utramque fovit. Bernardus ejus viæ perpetuus comes, dum ne tunc quidem continuis parcit miraculis, amantissimum sibi filium, patremque, quin totius Ecclesiæ, pene in dispendium vitæ potuit adducere. Tantus enim concursus populorum, quacumque pergeret, Sanctum sequebatur, ut ne Pontifex quidem liber ab oppressione, obrueretur a turba, ægre tandem periculo abducendus. Factum describit Gaufridus lib. 4 Vitæ cap. 5: ubi etiam de miraculis. Manricus cap. 9 de S. Malachia scribens varia ex præsulis istius dignissimi Vita, a S. Bernardo graviter & pathetice ad posteros transmissa, colligit, quæque ab ipso facta sunt extremo, quo inter mortales degebat, tempore. Capite autem 10 scribit de ejusdem Pontificis sanctissimi a Claravallensibus suscepti morbo, mortisque prædictione, nec non piissima ad eam obeundam præparatione, atque suavissima obdormitione in Domino, miraculo etiam illustrata. Verum hæc & alia mellifluo Bernardi calamo expressa videre licet in præclara illa, quam memorabam, Malachiæ Vita, e qua liquidissime apparet, quanti Sanctum hunc Sanctus noster faceret, & quam tenero eumdem affectu complecteretur.
[513] Illud autem, quod in ejusdem Vitæ præfatione, Congano abbati inscripta, [de S. Malachia, cujus demortui vestem sibi reservat, & quem novit esse in gloria,] narrat sibi a Malachia, extremum jam exhalaturo spiritum, fuisse præstitum, notari meretur ipsis sancti Patris verbis. Sic narrat: Accurri ego, ut benedictio morituri super me veniret. At ille, cum jam membra alia movere non posset, fortis ad dandam benedictionem, elevatis sanctis manibus super caput meum, benedixit mihi, & benedictionem hæreditate possideo. Sed ulterius etiam progressa est magnitudo amoris & æstimationis. Etenim cum corpus sepulturæ præpararetur, ut narrat Manricus cap. 11, dum lavandum exuitur vestibus a lavacro resumendis; devotus Abbas (quod supra notabamus) pio & amico furto, certe fideli, tunicam, in qua Sanctus obdormierat, cum propria permutatam latenter abstulit, qua uteretur in festis solemnioribus ad offerendum Missæ sacrificium, & in qua demum, cum obiret, sepeliretur. Rem, quamdiu vixit, omnibus occultam; sed post obitum ab ipso revelatam, detectamque Godefridus, qui Bernardi Vitam scripsit .., narrat apud nos libro 5 cap. 3. In funebri autem S. Malachiæ Officio offerens pro ejus transitu venerabilis Abbas Hostiam salutarem, gloriam ejus, Domino revelante, cognovit, &, eodem inspirante, Sacrificio jam expleto, formam mutavit orationis, & collectam intulit, quæ ad sanctorum pontificum celebritates, non ad commendationem defunctorum pertinet, ita dicens: Deus, qui beatum Malachiam pontificem Sanctorum tuorum meritis coæquasti &c. Adisis Gaufridum lib. 4, cap. 3, e quo hæc extraxi.
[514] Hoc alias a Viro sancto factum fertur in Annalibus Cisterciensibus cap. 11 citato, [& alios,] num. 3; e quo huc transcribo ista: Eumdem Sanctum ante annos ut minus sexdecim, cum pro Alberone Virdunensi episcopo celebraret, hoc ipsum fecisse, Antonius Demochares præcedenti seculo ex libro Antiquitatum magistri Richardi [de] Wassebourg, archidiaconi Virdunensis; atque hoc nostro, uterque in Catalogo episcoporum Virdunensium, & Joannes Chenu vulgarunt, totidem verbis: “Albero de Chini anno MCXXXI (supple moritur. Sed apud Sammarthanos mox citandos scribitur, tunc ad episcopalem dignitatem promotus fuisse.) Pro isto beatus Bernardus, cum cantaret Missam, mutasse collectam defunctorum in collectam confessorum traditur”. Hæc illi: nos nec negare audemus, nec asserere: certe ejusmodi actiones semel in gloria; si repetantur, magna ponderis sui parte carebunt. Quid, quod id ipsum tertio itidem factum pro Alberico Cardinali episcopo Ostiensi, quem anno præcedenti defunctum diximus, Joannes etiam Pistorius adnotavit in Chronico Belgico, anno MCXXXVIII: “Anno (inquit) Conradi decimo quarto moritur apud Virdunum Ostiensis episcopus Cardinalis dominus Albericus, ad cujus tumulum B. Bernardus Missam pro eo celebrans, cum venisset ad collectam post * concionem pro mortuo, dimisit, & collectam de confessore dixit”.
[515] [ut fertur:] Verum est tamen, hos duos forte eumdem (esse) ex loci idemtitate, nempe Virduni, nec magna nominum Alberici, Alberonisque distantia, irrepente errore, qui non facile postea discernatur. Nobis certa suis locis adnotantur; dubia, vel obiter sufficiat tetigisse. Huc usque auctor Annalium Cisterciensium. Apud Sammarthanos in Gallia Christiana inter episcopos Virdunenses pag. 1167 in Alberone de Chiny hæc etiam lego: Pro quo Missam celebrans B. Bernardus, collectam defunctorum mutasse dicitur in collectam confessorum, cum is, Albero videlicet, obdormiisset in Domino anno MCLVIII. Itane vero, dum S. Bernardus jam ab anno 1153 obdormierat in Domino? Sequitur itaque, ut vel illud factum sit apocryphum, vel annus falsus. Manricus anno præcedenti, id est, 1147 defunctum scribebat supra Albericum; annus autem Conradi decimus quartus incidit in annos Christi 1151 & 1152, atque adeo illa mutatio collectæ, quæ supra narrabatur, secundum Manricum debuisset accidisse annis circiter quinque post mortem Alberici; quod cum Pistorio, quem citat, neutiquam cohæret: atque hinc factum videri posset apocryphum; nisi alia essent, quæ facerent illud magis accedere ad verum. Sunt autem illa. 1o. Quia hoc habetur apud Gaufridum lib. 4 Vitæ S. Bernardi cap. 3, etiamsi non sit scriptum ab ipso Gaufrido, sed Gaufrido insertum ex Ms. in editione Horstii, & in Mabilloniana uncinis [] etiam a Gaufridi textu discretum; in qua Mabilloniana editione ad ejusdem textus marginem notatur pro Alberti, sicut ibi est, nomen Alberici legendum. 2o. Quia ibi dicitur præsens factum contigisse ad tumulum .. noviter ante defuncti, Alberici videlicet. 3o. Quia in Alberici Chronico, Trium fontium monachi, Ordinis Cisterciensis, in episcopatu Catalaunensi, quod vulgavit Leibnitius tomo 2 Accessionum historicarum, & cujus auctor floruit seculo 13, prædicta mutatio diserte narratur pag. 320 his verbis: Anno MCLI .. moritur apud Virdunum Hostiensis episcopus Cardinalis & legatus dominus Albricus, ad cujus tumulum beatus Bernardus Missam celebrans, cum venisset ad postcommunionem, collectam pro mortuo dimisit, & collectam pro uno sancto Confessore dixit. Hinc videtur satis confirmari factum S. Bernardi, ac refutari annus 1147, morti Aberici Cardinalis apud Manricum assignatus, uti & apud Ciaconium in Vitis Pontificum Romanorum & Cardinalium tomo 1, col. 993, ubi etiam exstat mutatio ista collectæ. Hæc occasione S. Malachiæ dicta sunto: de quo etiam consuli potest Manricus cap. 11 superius allegato, num. 4, in quo profert epitaphium S. Malachiæ sepulcro inscriptum, quodque a Bernardo Patre conscriptum, hodieque perseverat, ut ibi dicitur, sub ejus nomine. Alia, quæ soluta oratione de hoc sancto Pontifice litteris mandavit, recensentur in ejusdem capitis decursu: quod ita concludit Manricus: Cæterum, quod ad Malachiæ adventum ad Claravallenses attinet, .. ne vel defunctus frustraretur optatis votis; non solum pallia ab Eugenio Hiberniæ data, verum & auctas archiepiscopales sedes, adnitente Bernardo, & juxta numerum provinciarum illius insulæ quatuor designatas, anno MCLII, quo evenisse constat, referemus. At nunc alia nos vocant, quæ refert Manricus ad an. 1149.
[516] Cap. 1 num. 5 occurrit Vir sanctus bono publico iterum intentus, dum datis ad Sugerium abbatem S. Dionysii, [agit contra monomachiam, & proregno & rege Galliæ,] &, absente rege Ludovico juniore, monarchiæ Galliarum moderatorem, obnixe conatus est impedire monomachiam execrabilem inter Robertum regis fratrem, atque Henricum Theobaldi Comitis filium, quæ tunc utrimque erat indicta ad tempus præstiturum. Consule epistolam 376 inter Bernardinas in Mabillonii editione. Epistola autem 377 ad eumdem data spirat singularem affectum sancti Patris erga salutem regni Galliarum ac regis, qui nondum tunc redierat ad suos post infelicem successum belli sacri. Ad hæc, epistola in S. Bernardi persona a Nicolao scripta ad Emmanuelem imperatorem Constantinopolitanum, qua commendatur ei exercitus Christianorum tempore militiæ transmarinæ istius, nonne indicio est, Virum sanctum egregie invigilasse communi bono reipublicæ Christianæ? Epistola illa profertur in Annalibus Cisterciensibus allegatis, num. 9.
[517] Illustris præterea non minus sancto Patri exstitit Henrici, [cujus fratrem inducit ad institutum Claravallense,] qui erat regis Ludovici germanus frater, conversio ad institutum Claravallense, quam mundo venerabilis, atque ex rerum circumstantiis spectabilis, Audiamus Manricum cap. 3, num. 7: Convenit ille Bernardum in Claravalle, negotia quædam regni tractaturus: sed quæ ipse pro regno temporali, in cæleste Bernardus commutavit, vocato homine, & tracto per efficaciam verbi aut orationis. Robertus de Monte, qui sub isto nomine vulgatus circumfertur, rem innectit anno Christi 1149: Henricus, ait, Ludovici Francorum regis germanus, contempto mundi schemate, pro Christo in Claravalle indutus monachali schemate. Quonam autem modo conversio ista acciderit, narrat Gaufridus in Vita S. Bernardi lib. 4, cap. 2. Sanctum vero hujusce eventus, priusquam contigerit, præscium fuisse, videtur haud obscure significare biographus idem, dum Henrico ista a Viro sancto prænuntiata testatur: Confido, ait, in Domino, nequaquam in eo te moriturum, in quo nunc positus es; sed velociter experimento proprio probaturum, quantum tibi istorum (Fratrum Claravallensium) prosit oratio, quam expetisti. Quod eodem postmodum die non absque multorum admiratione completum est.
[518] Sed mirabilis admodum fuit mutatio dexteræ Excelsi per Bernardum facta, [quem sequitur alius miro modo compunctus.] & præter spem omnem ab eo prænuntiata, in Andrea, qui comitatus fuerat laudatum Henricum, dominum suum, ad Claravallenses. In hunc ille invehebatur tamquam in ebrium & insanum, convitia etiam & blasphemias evomens, sancto Patri nomen falsi prophetæ tacita cogitatione impingens, & die altera monasterium ejus diris devovens. In causa erat domini sui conversio: sed vehementi Spiritus sancti impulsu victus nocte proxima, & ante diluculum surgens, rediit ad monasterium, ac veluti ex altero Saulo in Paulum alterum mutatum se exhibuit, teste biographo mox allegato, qui mirandam hanc mutationem longiore sermone describit
[Annotata]
* f. post communionem
§ XLIX. Imperat feris; dissidentem pacificat; mortuum ad vitam revocat; prodest Aurelianensi episcopo; respondet Præmonstratensi abbati; Henrici, regis Galliæ fratris, morbus, religiosa professio, episcopatus; Sancti vaticinia; aqua in vinum mutata; obitus Theobaldi Comitis.
[Vir sanctus imperat bestiis:] Hocitem anno, nimirum 1149, quantum ex serie historiæ licet conjicere, cum Comites Viennæ, atque Florestæ * invicem impugnarent.., Bernardus Pater componendis rebus, atque animis pacandis vocatus est .. obviatum ab auctore discordiæ consiliis pacis, & duo lupi in itinere objecti, supra insitam sævitiam furentes rabie .. terruere venientes, & pene cunctos a cœpto revocarunt. Consultum de retrocessione est a sociis viæ, ne se, ne Sanctum periculo exponerent in detrimentum reipublicæ Christianæ. At beatus Abbas charitate flagrans, & fide fervidus, nec ab opere pacis dimovendus, angelus pacis, periculum non tam contempsit, quam amovit. Hæc e Cisterciensi historico ad annum modo designatum cap. 5, num. 1. At rei gestæ seriem accipe, lector, ex Joanne eremita in Vita S. Bernardi lib. 2, num. 8, Col. editionis Mabillonianæ: Burgundiam, inquit, adibat, Comitem Forensem, & Comitem Viennæ pacificaturus. Transiens autem per quamdam villam, audivit ab incolis loci illius, duas feras immanissimas, quæ vulgo dicuntur varoli *, in nemore proximo desævire. Quod cum audissent socii ejus, rogaverunt eum regredi, quia malebant duabus dietis vel multo amplius divertere, quam se periculose feris objicere. Quibus nolens consentire, respondit, se numquam divertere tali causa. Nec mora, & ecce feræ progredientes in planum, occurrerunt eis terribili hiatu quasi ad devorandum. Quas ubi vident fratres, præitimore nimio cuncti mox ad sanctum Virum fugerunt, latitantes circa eum, clamaveruntque una voce: Pater sancte, libera nos. At ille, Quid timidi estis modicæ fidei? Ad hanc vocem manu elevata signum crucis feris opposuit: quæ statim factæ sunt tamquam lapides, tamquam nullam penitus habentes nocendi potestatem. Quo signo viso, omnes, qui aderant, gratias exsolverunt Viro Dei immensas. Hoc vero audito, vicini valde lætificati sunt: præ timore enim ferarum egredi non audebant pauciores quam duodecim.
[520] [unum e duobus Comitibus discordibus pacificat, prædicta ei victoria contra alium:] Proficiscens inde sanctus Bernardus venit ad dictos Comites: qui cum pacem ab eis quæfisset, Forensis Comes ei humiliter consensit. Comes autem Viennæ improbe refragatus est, dicens quod numquam esset cum adversario pacem habiturus, donec eum exsulare coëgisset: collectoque exercitu terram illius aggressus est. Tunc Forensis Comes timore perterritus S. Bernardum exoravit, quatinus ab omnipotente Deo victoriam impetraret. Beatus vero Bernardus victoriam ei confidenter promisit. Hac fide confortatus hostes suos invasit, cepitque Comitem, & hostium tantum numerum prostravit, ut vix aliquis vivus evaderet. Hujusque victoriæ gratias reddidit sancto Bernardo. Hactenus biographus Joannes eremita: qui paullo post num. 11, col. 1289 aliud illustre prodigium litteris commendavit in hæc verba:
[521] Dum navigaret aliquando per Ligerim, navicula ejus forte concussit ponticulum, [puerum resuscitat in aquis mortuum;] cui puer supererat: qui statim in fluvium delapsus est, & necatus. Et excitati occurrerunt vicini, defunctum puerum plangentes: quem sanctus Vir jussit sibi afferri; eoque defuncto oblato, oravit Sanctus. Puer itaque, videntibus cunctis, qui ad erant, & Deum una voce collaudantibus, ad orationem Sancti statim suscitatus est. Tunc a die illa & deinceps Hominem Dei, ut patrem filius affectuosissime diligens, postea profectus in Claram-vallem, ibi conversus factus est, dictus Tescelinus Nascardus, quia de aqua fuerat sublatus, & piscatus sicut piscis. Manricus nuperrime assignatus, num 3 de hoc miraculo etiam tractat; sed dubitat an in hoc itinere, an in diverso accideret; certe tamen per hoc tempus censet patratum: cui sequens subdit epiphonema: Sic Bernardus Martino comparatus, quod in pluribus aliis superius vidimus, in hoc etiam ei similis evadit, trium mortuorum suscitator magnificus: blasphemi hominis, quem Deus morte mulctaverat: mulieris extinctæ ad Claramvallem, & hujus in fluvio submersi adolescentis, quos de faucibus mortis liberaverit. Sed Annalista idem ostendit, se nomen auctoris non satis hic habuisse perspectum, e quo hæc desumpta sint: nam postquam narraverat eventum duorum Comitum, quem supra dedimus, citatur ab eo antiquus auctor, quem Sylva transtulit; miraculo autem de suffocato in aquis, & vitæ redonato per Virum sanctum, subjicit ista: Hæc idem auctor Gallus, ex quo Sylva; & nos hactenus dicta: quem Joannem eremitam multi putant; alii alium, sed coævum, & fidei integræ: de cujus dictis non liceat dubitare.
[522] At quæret curiosus lector, unde deducta sit allusio ista etymologica dictus Tescelinus Nascardus, [cui inditum nomen a rei eventu, quod exponitur.] QUIA de aqua fuerat sublatus, & piscatus sicut piscis? Respondeo: Nomen Tescelinus puto ei proprium fuisse ante submersionem, nec post illam mutatum: quod confirmatur ex eo, quod pater S. Bernardi gesserit edim nomen: unde arguere licet, nomen Tescelini fuisse nomen proprium, & hominibus dari solitum aliquando saltem: ita ut videatur hæc quæstio cadere in solum cognomen Nascardus. De quo accipe sequentem conjecturam valde probabilem. Menagius in Dictionario eytymologico vel originibus linguæ Gallicæ, ad vocem nasse colligit ista: Nasse, instrumentum piscatoris; a Latino nassa. Festus: Nassa, est piscatorii vasis genus, quo cum intravit piscis, exire non potest. Isidorus lib. 9 cap. 5: Nassa, ex viminibus tamquam rete contextum ad capiendos pisces. Plautus: Numquam Hercule ex ista nassa hodie ego escam petam. Silius Italicus:
Haud secus & vitreas solers piscator ad undas
Ore levem patulo texens de vimine nassam
Quæ mihi videntur propositæ modo quæstioni solvendæ perquam accommodata: quasi dicas Nascardum appellatum, quia virtute Bernardi, sicut nassa pisces solent, ex aqua extractus fuit. Superest, ut paucula alia, quæ de Bernardo ad prænotatum annum habet conditor Annalium Cisterciensium, non prætermittamus.
[523] Cap. 7 refert, Præsulem Aurelianemsem Bernardi consilio amplexum fuisse institutum Ordinis Cisterciensis: [Heliam ep. Aurelianensem] cujus rei circumstantias, satis diu extractæ, uti vult Manricus, paulo altius repetemus. Idem itaque historicus ad annum Christi 1146 cap. 2, num. 8, Sub idem, inquit, tempus, quantum ex serie epistolarum Bernardi, & earum contextura liquido constat, Eugenii (Papæ) zelus constans pro veritate Aurelianensem episcopum (Manassem tabulæ videntur indicare) infulis abdicatis aut projecti aut traxit ad Claramvallem. Is genere nobilis .. conversatione profanus .., pontificalis dignitatis insignia levitate morum, gravitatem ecclesiæ Gallicanæ perniciosis exemplis dehonestabat .. Ad Eugenium delatus .., quæ per testes defendere non poterat, per intercessores saltem attenuare, atque exponere veniæ deliberabat, & totam fere Galliam commovebat, ut flecterent Eugenium, aut conciliarent .. Scripsit pro eo Ludovicus rex, scripsere & proceres, scripsit & venerabilis Petrus Mauricius. Unus in tota Gallia Bernardus fuit, qui, ut scriberet, adduci numquam potuit. Quin cum Eugenius obduratus adversum preces, virum sisti judicio præcepisset .., propositum firmavit litteris tunc demum datis in hunc tenorem, quarum fragmentum, quod huc pertinet, subditur, quodque legi potest apud Mabillonium in principio epistolæ 245. His litteris, sicut pergit historicus Cisterciensis num 9, Bernardi firmatus Pontifex, accusatoribus solemnem diem indixit, quem accusato non minus intimavit .. At quid cum ipso, & in ipso factum sit, qualiterque .. in purgatione facienda per episcopos, cum adhuc lis penderet, nec desperata, nihilominus ipse episcopum ultro exuens, quem solum non propitium expertus esset, Bernardum sibi elegerit magistrum, parentemque humilis monachus factus in Claravalle, anno MCXLIX, quo evasisse *constat, lite eousque protracta .. more nostro commodius referemus.
[524] Hanc porro rem gestam prolixo sermone describit ad annum 1149, [consilio juvat, & Cisterciensibus aggregat.] cap. 7, quod modo citabam, ubi datur videre, indictam quidem Præsuli Aurelianensi fuisse purgationem; sed post maturam cum S. Bernardo deliberationem, consultiusne esset, abdicare infulas, an super illis litigare, Viri sancti consilio exuisse episcopum, atque monachum Cisterciensem induisse. Quænam vero in ipsius favorem deinde fecerit sanctus Pater apud Eugenium PP., patet ex illius epistola 246 ad hunc data, quæ apud Mabillonium aptatur anno Christi 1146, & sic incipit: Tempus est, ut & ego scribam, non jam pro episcopo; sed pro paupere & humili monacho &c. Mabillonius in notis brevioribus ad epistolam 245, animadvertit duo, quæ non conveniunt cum narratione jam recitata ex Annalista Ordinis Cisterciensis. Etenim ab eo differt in signando nomine episcopi Aurelianensis, & in tempore abdicati ab eo episcopatus, utrumque breviter ad illas epistolæ voces, Pro Aurelianensi episcopo, observatis, Nempe Helia, inquit, qui gravium criminum accusatus, cum neque per se, neque per regem aut amicos, Eugenium flectere potuisset, anno MCXLVI episcopatu sponte cessit, ex aliis Notis, & epistola sequente. Ex hujus quippe anno, quo notatur scripta, & ex verbis, quæ paullo ante ex eadem protuli, Præsul ille tunc non præsul erat amplius, sed monachus. In Notis autem fusioribus ad eamdem epistolam, accusatio ipsius innectitur anno 1144: ibidem alia videri pussunt.
[525] [Querelis abbatis Præmonstratensis respondet:] Historicus Cisterciensis ad annum Christi 1150 cap. 3 memorat difficultates, quæ inter duos præclarissimos Ordines, Præmonstratensem videlicet & Cisterciensem, obortæ sunt. Ad hos scriptæ a Præmonstratensi abbate litteræ causam præbuere S. Bernardo rescribendi prædicto abbati, condita epistola, quæ est inter Bernardinas ordine quinquagesima tertia supra ducentesimam apud Mabillonium; & in qua expendit objectas a Præmonstratensibus querelas, singulisque earum capitibus respondens, liberam & vividam pro se ac suis apologiam contexit, eamdem concludens terminis apprime exprimentibus summam, qua erga Præmonstratensium familiam afficiebatur, benevolentiam, ac studium procurandæ cum ea pacis.
[526] Idem, qui supra, historiographus cap. 6 scribit ista: [Henrici, qui crat frater regis Ludovici, morbus, iter, professio religiosa, episcopatus: mors Gaufridi] Interea Henricus, Ludovici frater, quem anno præcedenti conversum, ac suæ, ut ipse dicebat, desponsationis solemnem diem præstolantem commemoravimus (ante an post professionem non satis constat) ingenti vitæ & mutatione in febrim incidit molestam satis, & periculosam; non sine ingenti dolore Bernardi Patris, qui in regio sanguine generosum contemptum gloriæ .. venerabatur. Medicos medicinasque arte factas in conventum inferre, nequaquam utile; sed ægrotanti Henrico non subvenire, pene inhumanum, visum Bernardo & Fratribus est, ut Parisios curandus deferretur .. Non curru, non lectica vectus discessit, quamvis infirmus, nec equo ornato stramentis decentioribus: rusticanis insedit regius adolescens, qualia decebant monachum, qui se regum & filium & fratrem esse longe minoris faciebat, quam monachatum. Legi potest de discessu ipsius, ac viæ sociis epistola Nicolai, cujus verba ibidem referuntur. Deinde autem cap. 7 idem Henricus, votis solennibus Deo nuncupatis, postquam saluti pristinæ ac Clarævalli suæ redditus esset, ad cathedram Bellovacensem promotus fuit. Bernardus in hac re quomodo se gesserit, quomodo Henricus; quæque adhibita sint media, ut ambo consentirent, legere pluribus ibidem licet. Hæc e diversis duobus capitibus citatis nos hic simul conjunximus. De obitu autem Gaufridi de Amaio apud Claravallenses, prout sanctus Pater prædixerat, adisis Manricum cap. 6: qui cap. 8 agit de famoso illo ac infami Nicolao: sed nos historiam istius sycophantæ collegimus supra per anticipationem temporis.
[527] Sequitur annus Christi 1151, ubi cap. 1 Manricus inter alia tractat de Raynaldi seu Rainardi, [& Rainardi a S. Patre prædicta:] viri magni in Ordine Cisterciensi, ejusdemque monasterii abbatis, morte a S. Bernardo denuntiata; de qua re consulesis Gaufridum biographum lib. 4 Vitæ sancti Patris cap. 2, num, 207. Deinde subjungitur in Historia Cisterciensi num. 8 mors Sugerii, abbatis S. Dionysii, superius a nobis laudati; ad quem, imminente jam ei morte, exstat epistola S. Bernardi ordine 266, qua ipsum hortatur ad eamdem intrepide excipiendam. Præsenti anno 1151 etiam illigatur epistola 270 ad Eugenium PP. in causa Prioris Cartusiani contra trasgressores quosdam, post suborta inter eos dissidia. Vide Manricum hic cap. 2, & notas Mabillonii ad istam epistolam. Hoc ipso anno, uti vult historiographus Cisterciensis in eodem capite num. 9, Bernardus pensum solvens, & solitum de Consideratione librum ad Eugenium Pontificem scribens, multa deplorat in Romana curia, quæ per ipsum corrigenda esse deberent; sed præcipue frequentes legationes in Hispaniam; præsertim quæstuosas legatis, verum Ecclesiæ non inutiles tantum, sed nocivas. Deinde recitat fragmentum libri 3 ex eodem Opere. Sed rectius illa distulisset historicus ad annum 1152 propter rationes, paragrapho proxime sequenti a nobis assignandas. Ex his itaque conficitur, Virum sanctum in postremis quoque vitæ suæ annis, sicut consueverat in prioribus, numquam non fuisse attentum ad captandas occasiones vel studio quæsitas vel sponte oblatas, ut operam conferret in commodum publicum Ecclesiæ, aut particulare alicujus communitatis vel personæ. Accedit eo illud, quod Manricus ad annum 1151, cap. 6 observat his verbis: Hoc ipso anno compilatum Decretum per Gratianum, Benedictinum monachum, ex codice bibliothecæ Vaticanæ, Baronius notat ad hunc annum: “Decretum Gratiani, monachi sancti Felicis Bononiensis, Ordinis sancti Benedicti, compilatum in dicto monasterio anno Domini MCLI, tempore Eugenii Papæ III”. Verum neque id sine Bernardo factum lego in notis ad Historiam Joannis Dubravii lib. 9 lit. G: “Sancti Bernardi (inquiunt) Clarævallensis abbatis hortatu, Gratianus Pontificum decreta compilavit”. Sic observat Manricus.
[528] [sordidum quemdam locum] Et mox num. 7, Claudat, inquit, caput miraculum Bernardi satis illustre, per hoc tempus patratum, sed multos adhuc post annos perseverans. Fons aquæ fœtidæ conversus in fontem vini.. Id a Joanne eremita memoriæ proditum, cum eumdem nancisci non potuerim, ex transcriptore sylva accipiat lector. Sed cum illud in Vita ab isto Joanne condita, & post Chiffletium nostrum a Mabillonio vulgata, in promptu sit, alioque ibidem modo narretur, ex editione Mabillonii Col. & 1290 factum damus: Cum pertransiret die quadam circa horam sextam Vir venerabilis finagium * de villa, cui nomen columbeium in fossa, invenit fontem in itinere suo a pecoribus conculcatum. Cumque ibi consisteret, jussit sibi & discipulis suis panem ministrari in eodem loco. Illi vero, quia locus ille inhonestus videbatur, volebant potius in alium locum transire: dixeruntque ad Hominem Dei: Non est, inquiunt, Pater, hic locus idoneus ad manducandum. Transeamus hinc, donec ad locum veniamus, ubi honestius manducare possimus. Locus enim iste coinquinatus est a pecoribus, & juxta viam quotidie tritam ab itinerantibus. Vir autem Domini noluit acquiescere sermonibus eorum. In proximo autem erant viri quidam magni nobilitate & opibus, qui obviam occurerunt ei de villa prædicta, volentes eum ducere in domos suas.
[529] [prædicit multis fore salutarem: aquam ibi mutat in cinum:] Qui nullatenus voluit eis assentire, præcipiens magis ac magis, in prædicto loco escas sibi præparari. Tunc vero unus ex discipulis suis, Hemericus nomine, dixit ad eum: Quid est hoc, Pater, quod vis facere? quia hic locus fœtet, & a pecoribus est coinquinatus: & tu vis in eo manducare? Hunc igitur sermonem cum audisset Vir Dei, ultra sustinere non potuit, sed aperuit os suum, & prophetare cœpit coram omnibus, dicens: Audite me, fratres, & qui mecum estis omnes. Dico vobis in verbo veritatis, quia veniet tempus, in quo multi hunc locum requirent, ut in eo ab infirmitatibus variis curentur. Sanctus est locus, utpote a Domino sanctificatus. Hoc cum audissent discipuli, acceperunt panes & cibaria, comederuntque cum eo, & alii multi; plures namque venerant obviam, ut supra diximus. Tunc vir Dei elevans manum suam, signo crucis super fontem edito, benedixit eum, & sanctificavit, dixitque ministris: Haurite, propinate comedentibus. Ministri autem hauserunt aquam, & impleverunt scyphos; & versa est in vinum: biberuntque omnes qui aderant, & gratias exoluerunt Deo immensas dicentes cum gaudio magno: Vere homo iste sanctus est, vere Spiritus sanctus habitat in eo.
[530] Igitur Vir beatus post cibum, quemdam virum de prædicta villa, [paupertatem prædicit viro, qui neglexerat purgare dictum locum.] nomine Johannem, vocavit, qui dives & abundans erat valde; præcepitque ei, ut prædictum locum curaret, & a sorde mundaret, & de lapidibus muniret, ne pecora illum coinquinarent. Adjecit etiam dicens: Si hoc, inquit, adimplere nolueris, scias, te ante obitum talem penuriam pati, quod in morte, ubi revolvi possis, paniculum non habebis. Illo autem pigritante, immo nolente jussa beati Viri adimplere, res, prout Sanctus ei prædixerat, subsecuta est. Nam in morte de tota possessione sua sudarium habere non potuit, juxta verbum Hominis Dei. Quis hæc sine spiritu prophetiæ Virum sanctum prædixisse dubitet? Multa quoque, dum adhuc viveret, prophetavit, quæ in effectum succedere vidimus longo tempore post gloriosum transitum ejus. Nam de fonte prædicto, sicut prædixerat, multa evenerunt miracula. Nunc etiam, si cujuspiam corporis membrum, quolibet dolore gravatum, ex aquis fontis illius fidei devotione fuerit perfusum, cognitum est a multis, in melius reformari. In potu quoque sumptæ, diversarum infirmitatum incolumitati prosunt. Nam & si quis febris gravi laborans incommodo, inspirante confessore Christi Bernardo, desiderium habuerit hauriendi, protinus ut hauserit, convalescit, & ita exstinguitur vis febrium, ceu si videas super immensum rogum projectis undis universa incendia repente exstingui. Tertianarum, quartanarum febrium ignibus accensis, ut potatæ fuerint, dolores compescunt.
[531] Mortem Theobaldi, Comitis Campaniæ, cujus supra mentio non parca occurrit, [Mors Theobaldi Comitis.] in hunc annum 1151 incidisse, invenies apud Manricum cap. 6; uti & alia plura, videlicet vitæ integritatem ex variis scriptoribus, qui ibidem assignantur; locum sepulturæ; illustrem viri in suis per regia matrimonia cohonestationem; epistolam S. Bernardi, sinceræ erga eum amicitiæ testem, ordine 271; monachatum denique Theobaldi reprobatum tamquam apocryphum.
[Annotata]
* f. Forestæ, infra dicitur Comes Forensis
* f. ob varios colores sic dictos lego.
* f. evenisse
* Gallice finage, id est confinium
§ L. Archiepiscopi Lundensis peregrinatio ad S. Bernardum; hic illum a se discedentem miraculo prosequitur; ratio temporis librorum de Consideratione; variæ prædictiones; turbæ in Lotharingia compositæ; luctus filiorum in ultimo morbo Patris; hujus pro illis cura.
[Eskilus archiep. Lundensis in Dania Sancti visendi desiderio] Pervenimus ad annum Christi 1152, vitæ magni Patris penultimum, ad quem annum cap. 3 ita loquitur Annalista Cisterciensis: Inter hæc venerabilis Eskyllus *, Lundensis archiepiscopus, Danorum primas, idemque Apostolicæ sedis legatus per totam Daniam .., Claramvallem adire deliberavit, Parentem sanctum per tot pericula terræ marisque, per sumptus, per incommoda viæ visitaturus. De ea peregrinatione Saxo Grammaticus pagina 310 ad medium: “Eodem tempore Eskyllus domesticis supra vires negotiis fatigatus, dum quieti intentius consulit, proficiscendi licentia a rege difficiliter extorta, nobile Galliarum cœnobium, quod Claravallis nuncupatur, petivit, ibique asperum patriæ convictum voluntariæ peregrinationis lenitate mutavit, jocundiorem rerum usum apud exteros, quam inter cives habiturus”. Sed quæ hic narrantur ex isto auctore, plenius exstant apud Gaufridum in Vita S. Bernardi lib. 4 cap. 3, & in Exordio magno distinctione 3 cap. 25.
[533] [Claramvallem petit, & admitti inillam cupit; sed hoc accidit tantum postea.] Addit idem Manricus, in votis fuisse venerabili isti præsuli, privatam in Claravalle vitam ducere, relictis infulis; sed viro multis perutili, immo etiam necessario, id a sancto Patre dissuasum fuisse tunc temporis. Mira quoque sunt, & S. Bernardo perquam honorifica, quæ de pane, sola ejus benedictione dudum servato a corruptione; item quæ de dente & capillis Viri sancti (detulerat illa secum Eskilus e Claravalle profectus) memorat Annalista allegatus. Quæ cum in loco postmodum exhibenda sint ex eodem Gaufrido, quem modo designabam, adeat illum lector. Laudatus porro Eskilus, deposita infula, se adjunxit cœnobitis Claravallensibus post mortem sancti Patris, atque in Ordinis Annalibus frequens & honorifica de ipso recurrit memoria. Virum hunc annuntiat & laudat Henriquezius in suo Menologio Cisterciensi ad diem X Aprilis.
[534] [Libri de Consideratione diversis annis scripti ac missi:] Ad hunc etiam annum pertinet coronis a S. Bernardo imposita aureo suo Operi de Consideratione ad Eugenium Papam. Pagius in Critica Baroniana ad annum Christi 1152, num. 2 de ordine temporis & scriptionis ita disserit: Loquitur hoc anno Baronius de quinque libris de Consideratione ad Eugenium Papam a divo Bernardo elucubratis, quæ inter ejus Opera præstant; sed sanctus Doctor non eos uno tenore absolvit, ut putavit Baronius; verum diversis intervallis scriptos ad Eugenium transmisit, uti observat Mabillonius in Præfatione ad tomum 2 Operum sancti Bernardi. Et primum quidem anno MCXLIX edidit, cum Nicolaus Clarævallensis monachus, ejusdem sancti Bernardi notarius, ante suam discessionem scribens Petro venerabili dicat “Mitto vobis librum domni Abbatis Clarævallis ad Dominum Papam”. Quæ epistola septima est lib. 6. Nicolaus autem paullo post recessit a sancto Doctore, uti suo loco diximus. Præterea Bernardus secundum librum direxit Eugenio anno MCL post infelicem expeditionis Hierosolymitanæ exitum: de quo ab ipso libri exordio apologiam præmittit. Tertium hoc anno post obitum Hugonis Autissiodorensis scripsit: cap. enim 2 num. 11 de eo loquens inquit, DEFUNCTO SANCTO EPISCOPO; quem quidem librum num. 20 declarat a se editum anno quarto a concilio Remensi. Ejus verba Baronius citat. Denique quartum & quintum librum paullo post, si non cum tertio, absolvit.
[335] Tandem historica de rebus S. Bernardi collectio nostra ad annum Christi 1153 deducta. [gravis infirmitas sancti Patris,] Fuit is Viro Dei terminus hujus vitæ mortalis, ac principium beatæ immortalitatis. Observat auctor Annalium Cisterciensium ad hunc annum cap. 1 num. 2, Initio anni, hoc est, in media hyeme, ægrotasse Bernardum usque ad mortem, ex ipsius epistola. Est illa inter alias Bernardinas a Mabillonio vulgatas ordine 307, domino Ostiensi scripta, & ibidem notata anno Christi MCLIII. Sic autem in rem nostram scribit ad eum sanctus Pater: Deinde super statu corporis mei cognovi vos esse sollicitum. Verum est, quod audistis: infirmatus sum usque ad mortem; sed interim revocatus ad mortem, atque hoc (ut me sentio) non diu: longe enim sum debilior, quam credi possit. Quod tamen dixerim absque præjudicio divinæ providentiæ, quæ & mortuos suscitare potest. Ex his itaque patet, Sanctum tunc desperatissima infirmitate affectum fuisse: at quo tempore morbus ingravescens illum tandem ad extrema deduxerit, testatur Gaufridus lib. 5 Vitæ cap. 2, ubi felicissimum, sed fratribus tristissimum Viri obitum describit, & de ipso, illos alloquente, sic memorat: Hæc sunt verba, quæ loquebar ad vos, cum præterita hieme ægrotarem, non vobis esse, quod adhuc timeretis: æstate proxima imminere (me mihi credere) hujus corporis dissolutionem. Porro quemadmodum se Sanctus gesserit, in gravi sua infirmitate, invictum & heroïcum in ardenti fervore & piis occupationibus spiritum exercens, præmiserat idem biographus lib. 5 cap. 1.
[536] Interea fratres (sicut narrat idem Vitæ scriptor cap. 3) instare supplicationibus, [ac filiorum de eo cura: variæ ipsius] & obsecrationibus, quibus poterant apud Deum. Unde etiam Sanctus ipse cognoscens eorum precibus desiderium suum differri, cum aliquanto melius secundum corpus habere cœpisset, congregatis fratribus hæc eadem verba locutus est: Quid tenetis miserum hominem? Fortiores estis, & invaluistis. Parcite, quæso, parcite: sinite me abire. Quibus subdit ista Manricus num. 4: Sed nihilominus prophetiæ spiritu plenus, nec minus interim paterno amore æstuans, consolari lugentes, dilationem promittere, instillare fiduciam, atque in spem cunctos erigere, & se ad æstatem usque differendum, datis dolori induciis, promittebat: “Hæc sunt verba, quæ loquebar ad vos, cum præterita hieme ægrotarem” &c. Ergo (uti pergit Manricus num. 5) dum inter spem & metum fluctuarent ancipites, atque diu imminentem sententiam mortis, vix, aut ne vix [quidem] sperarent posse differri, minus forte fidentes Bernardi verbis confirmavit visio; quæ a Gaufrido exponitur cap. 3 jam indicato. Hæc tertia, sicut observat historiographus Cisterciensis, jam de Bernardi obitu visio, quam tamen quarta alia sequuta est, qua differendum etsi minus clare; haud tamen nimis obscure confirmabatur. Exhibebat ea Odonem, unum e senioribus Claravallensibus, moriturum ante sanctum Patrem. Hanc lege apud designatum modo sæpius biographum; cui adde auctorem Exordii magni distinctione 3, cap. 6; ubi quia sequitur sancti Patris asseveratio vel prædictio de gloria cælesti, statim post mortem Odoni obventura, ex eodem Exordio etiam transcribo ista:
[537] [prædictiones] Post prædictam enim visionem idem famulus Dei Odo molestia corporis tractus ad extrema pervenit. Ad quem visitandum cum beatus Bernardus ingressus fuisset, videns eum pavere & anxiari, quasi si minus perfecte vixisset, & ob hoc ancipitem adhuc sententiam judicis expectaret: sic eum allocutus est: Quid trepidas, quid turbaris, o anima beata? A diebus adolescentiæ tuæ devotum Christo famulatum in multis & magnis laboribus exhibuisti: & exire formidas? Perge, perge securus: ego tibi in veritate dico, quia recto cursu ad Creatorem tuum pervenies, & sanctus coram ipso apparebis. Qua consolatione dilecti Patris sui humilis Odo roboratus .. vitam veraciter apprehendit. Ut autem Pater sanctus sententiam, quam de eo protulerat, piæ humilitatis obsequio veram esse comprobaret, corpore sancto adhuc in area jacente, antequam ad lavandum deferretur, reverenter accedens, funeris Deo digni vestigia sacra devote osculatus est.. Benedicti corporis ejus exuviæ in monumento, quo piæ memoriæ Humbertum locatum diximus, ob reverentiam sanctitatis ipsius reconditæ sunt.
[538] [memorantur:] Sed mirabile prorsus est aliud Viri sancti vaticinium, quod Manricus cap. 2 credit pertinere ad primos hujus anni 1153 menses, ac producit ex scriptore Exordii magni. Sic itaque illud refertur in editione Tissierii distinctione 3 cap. 27: Nobilissimus princeps Gunnarus, judex quondam & dominus Sardiniæ detrachalis *, cum aliquando gratia orationis sanctum Martinum Turonensem expetiisset, in reditu transiens per Claramvallem, & a beato Bernardo devote susceptus, de salute quoque animæ copiose admonitus, conversioni minime consensit: licet Pater sanctus, ipso præsente, & multum garrulante, cæcum quemdam illuminasset. Cui abeunti Vir Domini sic locutus est: Ego quidem instanter pro tua conversione Dominum rogavi: sed ad præsens exaudiri non merui. Et nunc abire te patior, quia retinere non licet invitum: scias tamen, te huc iterum de Sardinia reversurum. Abiit ergo in patriam suam: sed verba, quæ ex ore Viri Dei audierat, incessanter animum ejus stimulabant, Spiritu intus suggerente, prophetiam, quam tantus Propheta sibi de se prædixisset, cassari penitus non posse. Modico post hinc elapso tempore, cum nuntiatum esset ei, beatum Virum transisse de hoc mundo ad Patrem, consternatus est animo vehementer, arguens semetipsum, & pœnitens valde, quod ad illius prædicationem conversus non fuisset. Mox ergo igne illo, quem Dominus mittit in corda electorum suorum, & vult vehementer accendi, totus incanduit: nec omnino moram facere sustinens, primogenitum filium suum pro se in regno suo principari constituit: ipse vero dum adhuc quadragenarius esset, ætate corporis & animi vigore præpollens, relicta Sardinia omnique gloria mundi spreta, pauper & humilis ingressus est in Claramvallem: ibique sub disciplina suscepti Ordinis usque ad decrepitam ætatem, imo usque ad mortem perseveranter militans, regnum terrenum pro cælesti se commutasse gloriabatur.
[539] Varii in Lotharingia tumultus, sicut perhibent Annales Ordinis Cisterciensis cap. 4, [in tumultibus apud Lotharingos] apud Metenses, Bernardum tamquam angelum pacis forte ad hoc reservatum præstolabantur. Quin & Illinus * Trevirorum metropolita, sub quo Metensis sedis, ad Claramvallem veniens, eumdem Sanctum humilis supplexque, ut tantis subveniret malis solicitabat. Rem narrat Gaufridus lib. 5 Vitæ cap. 1, addens, vires ad tanti operis successum in hoc casu, sicut in aliis eventibus præteritis contigerat, Viro Dei cælitus fuisse redditas. Dominus, inquit, sicut semper fidelis Servi sui direxerat vias, & in præcipuis quibusque causis aptissimo usus fuerat instrumento, ex paucis ante diebus ægritudinem corporis ejus aliquatenus relevarat. Et paucis interjectis: Quod quidem sæpius erga eum providentia divina disposuit .., ut quoties eum grandis aliqua necessitas evocaret, vincente omnia animo, vires corporis non deessent.. Cui in opere novissimo tam manifeste divina affuit virtus, ut ex laboribus vires capere videretur. Interim Jam arma utrimque, inquiunt num. 4 Annales citati, & clamores audiebantur: & alteri ex ardore vindictæ, alteri ex victoriæ recentis elatione, fremebant utrique. Cum sanctus Pater admonitus per visum nulli repulsæ cedere, tandem quæcumque vellet impetraturus, Trevirensium antistitem secutus, pervenit ad castra, quæ jam jamque in se invicem irruitura, Mosellæ ripas longius occupabant.
[540] Quot & quanta hic mirabilia in Virum sanctum quasi confertim a divina providentia sunt congesta! [a Viro Dei compositis, mirabilia varia,] Mirabile ad illos tractus iter ejus; qui puncto vix unico distabat ab itinere ad æternitatem: mirabilis in desperatissimæ pacis negotio tam certa & affirmata de bono ejus eventu prædictio; mirabilis denique atrocissimarum istarum discordiarum compositio: etenim partis utriusque primarii .., compositis omnibus, secundum quod fidelis arbiter (Bernardus) definivit, datis sibi invicem dextris, reconciliati sunt in osculo pacis, uti Gaufridus testatur: qui lectorem, totius rei gestæ seriem describens, plenius edocebit. Premebat videlicet homines, uti recte observat Manricus num. 6, auctoritatis Bernardi pondus, premebant miracula, cum nefas ducerent utrique non exaudire, quem Deus exaudiebat, & cui ipsa natura obtemperabat. Præter alios illuminati duo cæci ad tactum Viri Dei: claudi item duo donati libero gressu, Deum in Bernardo præsentem manifestabant. Deinde ex eodem Gaufrido refert celeberrimam mulieris, vehementi tremore ac validis membrorum motibus ab annis octo concussæ sanationem; uti & alterius paralyticæ curationem. Adisis ipsum Gaufridum loco superius citato: qui postquam narraverat ea, quæ in hoc supremo ac prorsus memorabili Abbatis sanctissimi itinere contigerunt, sic eumdem affatur, prædictum caput primum concludens:
[541] Cæterum nimis difficile, aut omnimodis impossibile foret, [ac memorabilia: reversus ad suos] itineris illius magnalia universa complecti. Sed neque propositi nostri est, ejusmodi modo prosequi signa, & narrandis virtutum operibus operam dare. Hic enim viarum tuarum, Pater dulcissime, finis beatus, & hic labor ultimus fuit. In hoc opere non minus utili, quam difficili, nec minus desperatæ quam necessariæ pacis labores tuos gloriose complevit, qui magnifice semper honestavit te in laboribus tuis, te in suo nomine, & nomen suum in te glorificans, rex gloriæ Dominus Deus tuus. Hæc Gaufridus; qui cap. 2 tractat de Sancti ad cœnobium Claravallense regressu, ac animi gaudio, quo erat delibutus. En nonnulla e pluribus, quæ scribit: Ut expleta Metensium reconciliatione, & provinciæ illi pace reddita, Abbas sanctus ad monasterium rediit, gravi admodum jam jamque deficientis incommodo corporis occupatus, in tanta animi suavitate, & dulcedine spiritus quotidie propinquabat ad exitum, ac si in portu navigans paulatim vela deponeret. Evidenter quoque fratribus aiebat: “Hæc sunt verba, quæ loquebar ad vos, cum præterita hieme ægrotarem” &c. quæ supra præmissa sunt.
[542] [& ad extrema vitæ deductus movet filios ad gravissimum luctum;] Claravallensium filiorum de desperata amantissimi Parentis salute dolorem commemorat Manricus cap. 7, his verbis usus: Jam Pater sanctus morti, jam mors victoriæ, jam victoria triumpho appropinquabant. Jam beati angeli, jam spiritus cælestes novum civem cum gaudio, quin ipsi dæmones Bernardum abeuntem, per quem tot millia animarum perdidissent, qua poterant, cum tripudio præstolabantur. Soli fratres & filii, destituendi tanti Patris solatio, tanti magistri ductu, mœrebant tristes, ejus vitam vel propriis redempturi. Quippe sub eo discedere, in felicitate; sine eo vivere, in miseria reponebant. Videres homines pene extra se factos, ipso, quem amittendum deplorabant, ut apparebat, morte propinquiores. Audiatur unus ex illis Gaufridus lib. 5 Vitæ cap. 2: Nostrum sub tam gravi articulo inconsolabilem luctum aliquatenus illi æstimare, ac sibimet exhibere licebit, pallidasque, si pie senserit, turmas imaginabitur filiorum, exterminatas facies, vultus exsangues, genas lacrymis sordentes, suspiria quoque pectorum ac singultus.
[543] [quibus testamentum relinquit.] Deinde idem biographus apostrophen tenerrimi affectus, venerationis profundissimæ, ac cumulatissimæ laudis expressionibus plenam dirigit ad sanctum suum Parentem: sed, ne actum agam, huc illam non transcribo. Mitto hic etiam alia, quæ subjungit, de filiorum ad Patrem accessu, hujusque & illorum verbis, ac fletu. Item dilectissimam sibi sobolem consolabatur. Ad hæc, monitis eam instruebat dulcis ac solicitus Pater (vide laudatum Gaufridum loco citato) ad religiosam perfectionem, lacrymis præ affectu sermoni vere paterno intermixtis, charissima sibi pignora adhortans. Nec præteribo tria illa monita, quibus testamenti seu ultimæ voluntatis loco dilectos sibi filios benignissimus Pater affatus fuisse dicitur ab Alano apud Mabillonium volumine 2, Col. & 1272: Videns itaque suorum finem imminere dierum, quosdam fratres, qui in familiari sibi conversatione diutius adhæserant, seorsum advocans, alloquebatur, talia dicens: Quia non arbitror me magna vobis religionis exempla posse relinquere, tria vobis imitanda commendo, quæ in stadio, quo cucurri, me pro possibilitate mea memini observasse: Minus sensui meo, quam alterius credidi; læsus de lædente vindictam non expetivi. Nemini scandalum facere volui: &, si quando incidit, sedavi ut potui. His merentur adjungi, quæ Manricus in additis ad Exordium magnum lib. 7 cap. 10 legisse se significat, hisce verbis expressa: Ut olor dulcissimus, qui canoro & suavi modulo, ad limina mortis ductus, cantare solet; sic & B. P. Bernardus jam in extremo vitæ præsentis ac perituræ constitutus, dulciora multo, magisque melliflua verba sonabat: adeo ut præ gaudio mixto tristitiæ, omnes, qui ibi aderant, ingenti luctu ac gemitibus enarrabilibus, in lacrymas dissolverentur.
[Annotata]
* al. Eskilus, Eschilus
* f. tetratchalis
* al. Hilinus
§ LI. Morbus; revelatus obitus; litteræ, ut fertur, Ducissæ Lotharingicæ; virorum illustrium accessus; mors; corpus; miraculis finis impositus per obedientiam.
[S. Pater ipse suum morbum describit:] Modum autem ægritudinis ejus si quis nosse desiderat, exstat epistola, quam ad amicum quemdam paucissimis diebus ante sacram a nobis profectionem suam ipse dictavit, teste Gaufrido lib. 5 Vitæ cap. 2, qui eam etiam ibidem recitat. En tibi sequens ex ea fragmentum: Somnus recessit a me, ne vel beneficio sopiti sensus dolor umquam recedat. Defectus stomachi fere totum quod patior est.. Pedes & crura intumuerunt, quemadmodum hydropicis contingere solet. Et in his omnibus, ne quid lateat amicum de statu amici sollicitum, secundum interiorem hominem (ut minus sapiens dico) spiritus promptus est in carne insirma. Epistola porro hæc ordine 310 signatur, & inscribitur Ad Arnoldum Carnotensem abbatem Bonæ-vallis, notante Mabillonio, Ernaldum passim appellari in vetustis monumentis, ut in Spicilegii tomo 12 pag. 390, & apud Arnulfum episcopum Lexoviensem, qui ejus epistolas laudat. Omnes excidisse summopere dolemus. Ernaldo librum secundum de Vita Bernardi .. tribuendum esse, docent Notæ fusiores.
[545] Manricus cap. 7 num. 7 & 8 scribit de duabus aliis, [abbati cuidam prope Claramvallem bis revelatur ejus mors:] præter eas, quas diximus revelationibus, quibus Sancti mors prænuntiata fuerit. Proferamus ejus verba: Hoc ipso tempore in abbatia Clarævalli proxima, nec satis certum adhuc, in qua fuerit, quarta de Sancti morte revelatio abbatem simul instruxit & invitavit, affuturum, si vellet, obitui sancto, cui curia omnis cælestis præsens assisteret. Factum narratur ac confirmatur apud Gaufridum lib. 5 cap. 3. At sive rem non tam prope adesse existimaret abbas ille, sive non plenam isti revelationi haberet fidem, sive aliis occuparetur negotiis urgentibus; hanc monitionem cælestem subsecuta est alia, de qua Manricus citato num. 8, prædicti monasterii Præposito facta ab ipso S. Bernardo; quæ cum sit breviter relata a laudato mox biographo, eam huc ex ipso transfero: In monasterio prædicti illius abbatis, qui sic ejus natalem præviderat ea nocte, quam nobiscum Pater sanctus mane profecturus ultimam fecit, venerabili ejus Præposito apparens, valefecit illi, & ait: Noveris, quia jam migro, nec ulterius hic morabor. Quod ut ille indicavit abbati, accelerans abbas, & Claramvallem veniens, ipso die Abbatem sanctum, sicut dixerat, reperit jam migrasse. Atque hæc quidem quinta revelatio mortis, uti observat Manricus num. 8, sanctissimi Patris: &, quantum nos novimus, etiam postrema, quæ utique accidit ultima nocte, post quam proximo matutino diluculo erat migraturus ad Dominum.
[546] [ipsi fertur scripsisse Ducissa Lotharingiæ: accessus virorum illustrium, tempus mortis:] Appetente autem mortis tempore, venisse ad eum fertur nuntius e Lotharingia, ac Ducissæ, a Viro sancto olim conversæ, litteras ad ipsum detulisse. Quid vero in eisdem scripserit, & quid Sanctus responsi dederit, legi potest apud Historicum Cisterciensem cap. 7 num. 9, post cujus rei narrationem addit: Hæc ex anonymo antiquo, ut vocat, Ms., a quo se Brito hausisse testificatur, qui inspici potest lib. 3 cap. 28; ubi allegatur quidem codex Ms. fol. 64, & alii nominantur auctores; sed facti fides sit apud asserentes; cum Gaufridus adeo diligens & accuratus scriptor eorum, quæ sub finem Vitæ S. Bernardi acciderunt, nihil horum memoret. Porro de mirabili hujus ducissæ Adeleidis conversione agit Guillelmus in Vita lib. 1 cap. 7, & Fragmenta Gaufridi Col. Vide quæ supra dixi § 18, num. 198. Postremo Virum sanctum jam morti proximum illustrium personarum consortio cohonestatum fuisse, testis est Gaufridus lib. 5 Vitæ cap. 2: Novissime, inquit, cum exterioris habitaculi undique jam soluta compago, .. magnus ille dies illuxit, quo perpetuus illi ortus est dies: ad cujus exitum vicini episcopi cum abbatum & fratrum copiosa multitudine fuerant congregati. Tempus vero mortis mox subdens, Hora, inquit, diei pæne tertia .. (Manricus cap. 7, num. 11, tribus, ait, ante meridiem horis, plus minusve) a corpore mortis .. migravit. Deinde autem alias temporis notas signat: Annis circiter sexaginta tribus expletis .. decimo tertio Kalendas Septembris inter filiorum manus obdormivit in Christo, anno videlicet reparatæ salutis 1153; quem dictus biographus, nonnullis rebus interjectis, de quibus agetur illico, etiam notat, dicens: Facta sunt hæc eodem anno, quo beatus Papa noster Eugenius tertius .. ab hac luce .. migravit.
[547] [sanctissima ipsius anima a Deipara cælo in fertur:] Quo autem momento beatissimus Pater animam purissimam suo Creatori reddidit visio plane singularis condecoravit felicissimum ejus ex hac vita transitum, quam Manricus num. 13 sic narrat ex additis ad Exordium magnum lib. 7 cap. 10: In ipso vero momento, quo ultimum exhalavit spiritum, visa est in eodem cubiculo, quo sanctus Vir jacebat, piissima Dei Genitrix, specialis B. Bernardi patrona, largissima suorum remuneratrix, innumeram angelorum ac cælestium spirituum multitudinem, prout reginam cæli ac dominam angelorum decebat, secum in comitatu habens, quæ cernentibus omnibus, qui ad funus venerant, sanctissimam Viri Dei animam quasi ab ore ejus rapiens, usque ad penetralia cæli cum eodem comitatu, lætantibus angelis, hymnosque cælestes per aëra cantantibus perduxit, quo pia sui memorum immemor nequamquam existeret. Similiter & visa est eadem cæli regina illam B. Patris nostri Bernardi animam in cælesti beatitudine ad latus suum collocasse. Ea autem sic metro illigavit Philotheus in Carmine encomiastico de vita & moribus S. Bernardi:
Cum niveus, lacrymas inter gemitusque suorum,
Spiritus, abjecto corpore, celsus abit:
Ipsa per aërios Virgo nitidissima tractus,
Visa est cælestes ducere læta choros:
Purpureamque trahens animam super arce locavit
Empyrea, lateri composuitque suo.
Hæc ibi de ista apparitione; sed Gaufridus nihil de ea scriptum reliquit, quod miror. Quid de sacro corpore exposito, concursu hominum, & sepultura?
[548] Corpus defuncti Abbatis etiam rite paratum, & ornatum sacerdotalibus indumentis, [corpus expositum, concursus, sepultura,] oratorio beatæ Dei Genitricis infertur; teste Gaufrido lib. 5 cap. 2, concurrente ad illud plurima hominum multitudine, vallemque totam ploratu atque ululatu implente; sicut ibidem sequitur. Biduo mansit in medio gregis Pastor exstinctus, dum pristina illa dulcissimi gratia vultus nil minorata, sed aucta, magis omnium in se figeret oculos, animos traheret, sepeliret affectus. Quid præterea? Crescebat autem supra modum ruens undique populi multitudo, & intolerabilis jam fiebat impetus concurrentium, ac desiderabiles tenentium pedes, osculantium manus, applicantium panes, baltheos, nummos, & alia quæque servanda sibi pro benedictione. Et vero secunda die tam erat importuna corpus venerabile obsidentium multitudo, ac præstolantium sacratissimi istius pignoris sepulturam, die tertia faciendam, ut anticipata ejusdem fuerit hora, ad vitanda, quæ timebantur, incommoda. Consule laudatum mox biographum, qui ista plenius enarrat. Quid, quod unus e fratribus, gravi ac diuturno morbi caduci malo laborans, &, priusquam corpus tumulo conderetur, plena fide ad illud accedens opemque flagitans, perfectam recuperarit sanitatem, prout videre licet apud eumdem scriptorem: quamquam hæc sanatio aliunde ejus textui inserta est. Adisis etiam Exordium magnum distinctione 2 cap. 20.
[549] Neque filio suo ac domestico Pater sanctus dumtaxat fuit benignus; [miracula tot facta sunt,] sed externis etiam præbuit se propitium. Audiatur Exordium magnum loco jamjam indicato: Pridie etiam quam reconderetur pretiosissimus ille thesaurus, puer quidam de proximo viculo advenit, præ siccitate nervorum aridum habens brachium, & manum contractam. Cujus ætati & debilitati qui præsentes aderant compassi, tanto huc fiducialius ad sacri corporis tactum invitavere post horam orationis nonam, quanto id minus innocens ætas per se præsumere audebat. Ubi vero brachium aridum brachio sancto, & manus contracta manui benedictæ applicata est; repente vigore naturæ redeunte brachium convaluit, & manus libere extendens & reflectens digitos, sub oculis totius multitudinis, quæ sacrum funus quaquaversum circumdederat, perfectæ sanitati restituta est. In cujus curatione tantus illico factus est clamor omnium, qui aderant, vociferantium in laude Dei, ut vix eum potuerit Fratrum disciplina reprimere. Superveniente vero nocte allatus est alius toto corpore debilis, procubuit loculo, & coram psallentibus erectus est, & deductus ad altare. Ita Exordium magnum Ordinis Cisterciensis.
[550] At magna virtus miraculorum exierit oportet de corpore Abbatis nostri jam vita functi, [ut propter populi tumultum jussus sit Sanctus iis finem imponere:] cum injunctum ei dicatur, ne eadem ulterius continuaret, Gosvino abbate Cisterciensi illud prohibente. Factum audi ex auctore Exordii magni distinctione 2, cap. 20: Enimvero domnus * Cisterciensis *, qui cum aliis pluribus abbatibus sui Ordinis ad exequias Viri Dei venerat, considerans tantam importunitatem tumultuantis populi, & ex præsentibus futura conjiciens, vehementer timere cœpit, ne, si crebrescentibus signis tam intolerabilis illuc populorum turba concurreret, earum improbitate disciplina periret Ordinis, & sanctæ religionis fervor in eodem loco tepesceret. Quapropter, habita super hoc deliberatione, reverenter accedens, per virtutem obedientiæ, ne signa ulterius faceret, inhibuit. Sed cum dicat Apostolus de Domino nostro Jesu Christo, quia factus est obediens Patri usque ad mortem, & ipsius exemplo legislator noster sanctus Benedictus obedientiam nobis usque ad mortem in regula proponit; sancta & vere humilis anima Patris nostri mortali homini, etiam post mortem carnis, obediens fuit. Nam signa, quæ tunc jam radiare cœperant, ita cessavere, ut ex illa die & deinceps numquam publica miracula facere visus sit: licet quibusque fidelibus, præcipue sui Ordinis fratribus, pro variis incommoditatibus ad se clamantibus, usque hodie deesse non possit. Namque sola illa signa, quæ disciplinam Ordinis per turbas concurrentium populorum minuerent, domnum Cisterciensem fieri noluisse, manifestum est.
[551] [hanc Viri obedientiam objicit] Cæterum, quid occasione hujus mandati acciderit in tartareo spiritu, qui mulierem possidebat, indeque per merita S. Bernardi exire jussus, hanc ipsius jactabat obedientiam, ne occupatam a se sedem deserere cogeretur, non abs re fuerit hoc loco commemorare ex magno Exordio Cisterciensi, quod paullo ante designatum est. Rem itaque gestam ex illo intellige: Evolutis dehinc post transitum beati Viri pluribus annis, erat in partibus Italiæ matrona quædam, quam correptam spiritus malignus atrociter vexare cœpit. Quo tam lamentabili casu propinqui & amici ejus vehementer consternati, si quid remedii foret, sedula meditatione pensare cœperunt. Erat autem in vicinia cœnobium quoddam Ordinis Cisterciensis; & sicut mentibus in angustia constitutis spes undecumque concepta solet parere fiduciam, ad eamdem domum dæmoniacam illam causa curationis ducere communi consilio decreverunt. Quod & factum est. Sistitur misera ad portam: & aliqui ex simul comitantibus, qui tantum malum abbati & fratribus nuntiarent, opemque flagitarent, mittuntur. Abbas vero quosdam de senioribus, quos magis noverat spirituales, assumens, cum cruce Dominica & Sanctorum reliquiis egreditur ad patientem. Cumque malignus ille spiritus per Domini crucem & per sacra Sanctorum pignora conjuratus nil moveretur, recordatus est abbas, habere se venerandas reliquias de capillis & barba S. Bernardi: quas eodem, ni fallor, anno ad Capitulum vadens in Claravalle pro benedictione acceperat, & ad tutelam sui continue secum ferebat. Et nil dicens, manus sub cuculla silenter misit, quatenus extractis his reliquiis dæmonem per has urgeret.
[552] [spiritus malignus exeat a muliere possessa.] Quod pestifer ille lynceis oculis deprohendens, cœpit continuo scabellum pedibus terere, sputa jacere: totius quoque corporis indecenti motu, quid intus pateretur, prodebat invitus. Et erumpens in vocem, Eja, inquit, abbatule, quid vis facere? Quid modo mali contra me sub illa veste tua machinaris? Frustra niteris, incassum laboras: serva Bernardulum tuum, nec enim proficies quidquam. Dicente vero abbate, per Domini gratiam & hujus sanctissimi Viri merita, modo egredieris, respondit: Quid? An excidit tibi, quod prohibitum est ei signa facere? Hoc ergo sciens, securus in hoc meo domicilio requiesco. Audiens autem abbas & fratres, qui cum ipso erant, hæc verba, valde mirati sunt, quod scilicet spiritus nequam interdictum illud in scutum suæ defensionis tam celeritur invenerit.
[Annotata]
* al. additur Gozeuinus
* al. additur abbas
§ LII. Variæ post beati Patris obitum apparitiones; tumulus; epitaphia; elogia; aqua, qua ejus sacrum corpus fuerat ablutum, prodigiosa; sermo anniversarius; corporis ac morum descriptio.
[S. Bernardi gloria cælestis] Ascendentem in cælum beatam animam ex variis mundi plagis conspexere viri sanctissimi; sed inter alios duo commemorantur, alter in Anglia, in Vasconia alter existens: hic Montis Pessulani Guillelmus Comes, quem dudum in Grandi silva conversum, inde in Hispaniam missum, sed nunc forte reversum commemoravimus: ille anonymus, sed magnæ sanctitatis, nec similibus dissuetus revelationibus: uterque eadem die, qua decessit; sed alter alloquens; alter tantum videns. Et de Anglo hæc auctor Exordii magni lib. 1 cap. 38: “Ferunt in regione Angliæ quemdam Religiosum magnæ virtutis existere, qui in ipsa die, qua B. Bernardus, abbas in Claravalle, de mundo migravit, cum esset in Anglia, vidit in spiritu maximum quemdam angelum de cælo transmissum, maximam nihilominus animam quamdam de terra assumentem, & eam cum ingenti gaudio secum ad astra ferentem”. His exorditur Cisterciensis Annalista suum caput octavum. Apparitionem vero aliam, quæ laudato Guillelmo accidit eadem ipsa nocte, qua Abbas sanctus ex hac vita decessit, idem historiographus subnectit ex Gaufrido lib. 5 cap. 3: ubi lector pluribus illam descriptam inveniet.
[554] Duabus hisce superaddit tertiam Manricus, quatuor a Claravalle, [post obitum ejus] uti refert, dietis factam Regulari Canonico, qui post monachum induit in Claravalle. Rem vero gestam memorare se dicit ex anonymo Gallo, quem Silva transtulit. Sic itaque habet: Is eadem, qua Sanctus, obiit die, imo & eadem hora, videre sibi per somnum visus est monachos plures in cucullis albis splendidos, binos & binos lente procedentes, ac deducentes corpus beati Viri a cella usque in ecclesiam, ubi funebres ejus exequiæ celebrabantur .. Evigilans, de morte & visione solicitus ac dubius distrahebatur, an sanctus Doctor de mundo jam migrasset, & an pro illo orandum, an ipse potius, quasi qui posset pro aliis intercedere. Repente extra se factus stellam vidit claritatis ingentis & pulchritudinis, atque eam esse amici & Patris animam voce e cælo delapsa clare cognovit, ante Dei thronum æternum micaturam. Hac visione exposita, Similem, inquit, aliam in Italia factam ibidem habes. Hactenus Annalium Cisterciensium collector.
[555] Accipe aliam, quæ apud eumdem historicum exstat num. 5, [variis est manifestata personis & locis:] ex additis, quæ citat, ad Exordium magnum lib. 7 cap. 10: Refert ergo (ait) doctor Jacobus de Paradiso, qui fuit de Ordine Carthusiensium, quod illa hora, qua B. Bernardus de hoc seculo feliciter migravit, triginta millia hominum e vita decesserunt. Inter quos etiam fuit vir quidam Decanus ecclesiæ Lincolniensis, qui, dum vixit, vir vitæ laudabilis fuit. Qui mundanos honores fugiens, vitam solitariam elegit in quadam eremo, in qua per viginti quinque annos sanctissime conversatus est. Obiit igitur etiam hic decanus eodem die, quo beatissimus Pater noster Bernardus. Post mortem autem apparuit Lincolniensi episcopo cum magna gloria, pro ipsius episcopi, & omnium audientium admonitione dicens ei: Age pœnitentiam, emenda vitam, corrige conscientiam, dimitte superbiam simul & avaritiam: aliter numquam habebis cælestem gloriam. Non enim tam facile est, salvari hominem, sicut multi credunt. Quoniam, dum ego præsentarer tremendo Dei judicio, affuerunt ibi triginta millia animarum, de quorum numero vir beatus Bernardus, & ego sumus salvati: tres descenderunt in purgatorium: alii omnes ceciderunt in infernum. His dictis disparuit Decanus. Sed benedictus sit Deus in Sanctis suis, & sanctus in omnibus operibus suis, qui sanctum Patrem nostrum Bernardum ita in omni gente, & natione glorificari dignatus est. In Bibliotheca Cartusiana, auctore F. Theodoro Petreio, notatur Jacobus de Clusa, alias de Paradiso (licet alii diversos fuisse existiment) ante Ordinis ingressum S. Theologiæ doctor ac professor publicus; postmodum vero Erphordianæ Cartusiæ alumnus, scripsisse tractatum de Apparitionibus animarum, post exitum a corporibus .., obiisse autem anno .. MCDLXV, aut præter propter.
[556] [multæ aliæ de hac re evenerunt apparitiones:] Plura sunt alia visa, quibus Dominus Deus fidelissimi sui Famuli jam vita functi gloriam manifestavit. Legatur Gaufridus lib. 5 Vitæ cap. 3; e quo hæc in compendium redigo: Proxima nocte, postquam sacrum corpus sepulturæ traditum fuerat, quantam adhuc pro filiis solicitudinem gereret Pater sanctus .., evidenter ostendit. Apparens enim cuidam fratri in multa gloria .., & desiderantem tenere, cito pertransiens, aiebat, Quia pro quodam fratre simplice veni… Circa horam diei tertiam veritas comprobata est visionis. Defunctus est enim quidam frater .., & sicut omnino credibile est, animam ejus .. secum tulit. Paucis quoque expletis diebus alteri cuidam fratri magnifice satis apparens, .. Hoc etiam scito, ait, & dicito fratribus, cujusdam vere Sancti corpus, cujus & ego habeo vestem, in oratorio esse sepultum. Dicebat autem episcopum Malachiam. Ipsius enim tunicam, in qua Sanctus ille feliciter obdormierat, ad Missarum sibi servaverat celebrationem, & moriturus in ea sese jusserat sepeliri, sicut & Sanctum illum in sua sepelierat veste. Quod tamen verbum & ipsi fratri, & quampluribus aliis usque ad hanc visionem prorsus erat ignotum. Aliæ S. Bernardi apparitiones numero bene multæ, ac genere suo singulares dabuntur a nobis post in Gloria Viri posthuma. Liceat nobis interea temporis ad alia pergere.
[557] [sepultura, tumulus, epitaphia] Tertio itaque post mortem die corpus ipsius sepultum est. Superpositas tamen pectori sacratissimo fuisse B. Thaddæi Apostoli reliquias, sicut beatus Abbas præceperat,eodem anno ab Jerosolyma sibi missas, perhibet Gaufridus lib. 5 cap. 2. Occasione sepulturæ de epitaphiis etiam aliqua sunt notanda. Manricus cap. 9 sequens de iis judicium profert: Bernardi tumulum ab ipso sancto sepulto ornaverunt elogia, seu epitaphia, quæ simul cum Operibus ejus circumferuntur, bonitate quam numero inferiora. Enervia ea pro argumenti qualitate, & nunc dura, nunc frigida, aut, si quando incalescant, inæqualia: certe quæ ideo plura esse videantur, quia nullum satis. Nec tamen sine nutu divino factum credam, ut summa alias ingenia velut in luce Bernardi cæcutirent, & quæ laudandis aliis superessent, in ipso deficerent, quasi qui solus sibi sufficiens foret; & laureatus spiritu sapientiæ, non aliis coronandus veniret, quam suis scriptis. Adsensisse videtur Baronius ad hunc annum huic conjecturæ, atque ipsam etiam judicio suo approbasse: nam Sancti laudibus cœptis, sed vix libatis, ad Adamum de sancto Victore propere transit, unum præ aliis Bernardi laudatorem, & tandem concludit: “Ista in laudem laudatoris S. Bernardi redundent”..
[558] Epitaphium Adami Victorini, quia revera præ aliis dulcius sonat, [seu elogio:] omissis reliquis hic duxi transcribendum, quod haberi indicat inter epitaphia D. Bernardi. Sic vero expressum est:
Claræ sunt valles: sed Claris vallibus Abbas
Clarior his clarum nomen in orbe dedit.
Clarus avis, clarus meritis, & clarus honore,
Clarus & eloquio, relligione magis.
Mors est clara, cinis clarus, clarumque sepulchrum:
Clarior exultat spiritus ante Deum.
Sic Victorinus Adam lusit, adlusitque ad sancti Abbatis, & loci claritudinem. Cætera languent, & nec Bernardi operibus digna erant, neque his Annalibus. Non itaque opus est ad hujusmodi elogia recurrere. Alia gravissimorum omnis status ac conditionis virorum de Sancto testimonia paullo inferius proferemus, ne vel ipsis quidem ex laudatorum istorum agmine exclusis heterodoxis, qui suam quoque symbolam in Bernardi præconia contulere. Enimvero si sapientissimorum virorum elogiis addere nostrum de sancto Patre sensum liceat; tam ex dictis per decursum hujus nostri Commentarii, quam ex dicendis infra in Vita ejus, nec non post illam in Gloria posthuma in ipsius honorem a nobis elucubranda, manifestissime conficitur, sequentes titulos, non adumbratos, sed veros ac genuinos ipsi convenire. Fuit itaque Vir sanctissimus, ac vocari debet meritissimo jure Ecclesiæ Catholicæ lumen & columen, Sedis Apostolicæ fulcrum, hæreticorum malleus, apostolus, propheta, thaumaturgus, Angelus pacis, Dei omnipotentis organum, perfectionis religiosæ norma, Ordinis Cisterciensis propagator & gloria, vas denique electionis, ad agendas res magnas, & ad felicem exitum promovendas non difficillimis dumtaxat, sed desperatissimis etiam temporibus.
[559] Edidit .. in anniversaria sacri obitus illius solemnitate perelegantem sermonem Godefridus,[insermone,qui habitus est in die anniversario, agitur de aqua prodigiosa] ejus notarius, cum postmodum abbas esset in Claravalle. Qui licet mendis plurimis respersus, in posterioribus, quæ circumferuntur, editionibus, simul cum operibus sancti lucem accepit, sub hoc initio: Quam dulcis hodie, dilectissimi filii, paterna debet esse memoria; prout observat Manricus cap. 9, num. 5. Sermo iste pluribus a nobis indicatus est § 1 hujus Commentarii num. 18, ubi etiam signatur, quo anno fuerit habitus. De auctore autem consulat lector observationes § 63. Mirabile autem est, quod dicto num. 5 refertur de aqua, qua ablutum fuerat corpus Sancti vita functi, post multos etiam deinde annos salutifera & prodigiosa. Audiantur Sermonis verba: Nonnullis etiam Pater sanctus, cum in carne eum non viderunt, benignum sese in spiritu exhibuit patrem, tulit opem, abstulit tentationem, attulit consolationem. Nam ex lavacro sacri corporis ejus, cum ex more ei post transitum debitas exhiberemus exsequias, fratres quidam in remotissimas orbis partes deportaverunt, &, sicut eroum certa relatione didicimus, cum jam decimus annus transierit, non tantum aqua illa usque modo manet omnimodis illibata; sed eamdem obtinet & gratiam, quæcumque fuerit superfusa. Cum enim pluribus jam ad remedia postulantibus de eodem sacro liquore donaverint (nam & eum multis opem tulisse confirmant) impleto tamen sæpius aqua altera vasculo, talis permanet usque hodie, qualis prima fuerat die.
[560] [accurata S. Bernardi] De singularibus gratiæ dotibus, quibus Vir sanctus erat præditus, asserit ista scriptor Vitæ Gaufridus lib. 3 cap. 1: Serenus erat vultu, modestus habitu, circumspectus in verbis, in opere timoratus, in sacra meditatione assiduus, in oratione devotus, & .. de omni re magis fidens orationi, quam industriæ proriæ vel labori: magnanimus in fide, longanimis in spe, profusus in charitate &c. Apparebat in carne ejus gratia quædam, spiritalis tamen potius quam carnalis. In vultu claritas præfulgebat, non terrena utique, sed cælestis. In oculis angelica quædam puritas, & columbina simplicitas radiabat. Tanta erat interioris ejus hominis pulcritudo, ut evidentibus quibusdam indiciis foras erumperet, & de cumulo internæ puritatis & gratiæ copiose perfusus homo quoque exterior videretur. Jam vero externum corporis statum ita pergit exhibere idem biographus loco allegato: Corpus omne tenuissimum, & sine carnibus erat: ipsa quoque subtilissima cutis in genis modice rubens ..Cæsaries ex flavo colorabatur, & candido. Barba subrufa, circa finem vitæ ejus respersa canis. Statura mediocritatis honestæ, longitudini tamen vicinior apparebat.
[561] [repræsentatur descriptio.] Infirmo autem ac plurimis incommodis subjecto Vir sanctus erat corpore. Audiamus denuo Gaufridum citatum: Alias autem thesaurus iste in vase fictili erat, contrito penitus & undique conquassato. Laborabat siquidem caro ejus multiplicibus infirmitatum incommodis, ut in eis virtus animi perficeretur. Quarum periculosior quidem in meatu arctissimi gutturis, nil penitus siccum, vix solidum aliquid admittentis: molestior erat defectus stomachi, viscerumque corruptio. Hæ continuæ illi, præter alias sæpius incidentes. Porro de virtutibus Viri, ac modo vivendi, quæ laudatus biographus ibidem enarrat, non memoro; sed ea in ipso fonte legenda designo, ne justo longior sim, si omnia singillatim descripsero, quæ ibi scripta sunt. Interea temporis vellem, ut repræsentasset idem auctor, qualis fuerit in ipso vultus conformatio, qualia frontis, oris, oculorum lineamenta. Id vero cum nec ipse fecerit, nec ab alio antiquo biographo factum norim; conabor, quoad potero, hunc defectum aliunde supplere inferius.
§ LIII. Effigies; cubiculum; calix; peregrinationes ad Sancti corpus.
[Ex tribus Sancti imaginibus] Tria apud me sunt ectypa, quæ S. Bernardi effigiem repræsentant. Unum, hac epigraphe subscriptum: Vera effigies S. Bernardi, primi abbatis Clarævallensis, sacri Ordinis Cisterciensis amplificatoris. Sed veritas illa, seu perfecta hujus ectypi cum suo prototypo convenientia asseritur ibi quidem; sed non probatur. Imago alia, & a priore omnino discrepans præfigitur Vitæ Gallicæ S. Bernardi, quæ typis edita est Lutetiæ Parisiorum anno 1704. Inscriptio asserit, veram hanc Viri sancti effigiem esse, æri videlicet incisam e pictura, quæ Roma sit missa, quæque e vultu ipsius anno 1152, dum ageret annum ætatis 62, expressa fuerit. Imago illa repræsentat elegantem simul ac venerabilem, & paterna cum suavitate conjunctam vultus conformationem; sed vereor ne affectatam. Etenim Pater sanctus tam emaciato erat corpore, ut cutis vix tegeret ossa; ossa vero ipsa ægre cohærerent cum reliqua infirmissimi corporis compagine, morti naturali jam tum, ut ita dicam, quasi moraliter præmortua. Consule, quæ modo præmisi ex Gaufrido sub finem § 52. Breve est illud epistolæ 144 inter Bernardinas, ubi Vir sanctus, Pavidæ, inquit, mortis pallidam circumferentes imaginem &c.
[563] A prædictis imaginibus prorsus diversa est Viri sancti forma,[quænam, & quare una hic detur præ aliis:] quæ exstat apud Puricellum inter Ambrosianæ Mediolani basilicæ, ac monasterii hodie Cisterciensis monumenta (Ita inscribitur Opus laudati auctoris) volumine 1, pag. 623. Illa vero mihi magis probatur, quam duæ aliæ præcedentes, quia hæc majorem apud nos habet auctoritatem, quam illæ, prout statim dicam. Ea itaque de causa satius esse duxi, eamdem hic exhibere simul cum sua epigraphe, quæ notatur apud eumdem Puricellum, & in qua affirmatur esse vera Sancti nostri effigies, præ duabus aliis. Hanc porro effigiem chalcographus noster imitari conatus est, hisce scalpri lineamentis & characteribus, prout in hoc ejus ectypo cernis, vultum Viri sancti præcipue exprimendo secundum exemplar sibi propositum.
VERA EFFIGIES S.BERNARDI ABBATIS CLARÆVALLENSIS
Effigiei, quam hic damus, auctoritatem conciliat Puricellus, quando pag. 622, num. 370 hæc de ea scribit: Satis vero fideliter incisa æri hæc est ex altera paris mensuræ, quam superioribus annis ad suos in hoc Ambrosiano monasterio monachos jam Cistercienses Pater Generalis e Gallia transmisit, hoc elogio commendatam, quod ex omnibus æri hactenus incisis non alia umquam magis ad veram & nativam sancti Abbatis effigiem congruerit.
[564] [describitur sancti Patris cubiculum &c.] Nec tacite præterierim nonnulla hoc loco, quæ Manricus ad annum 1153, cap. 9 in fine scribit de S. Bernardi cubiculo, ac quibusdam aliis.Interim adnoto, ait, extare hodieque felix cubiculum, longitudinis ad quadraginta pedes, latitudinis sex supra viginti, quadrato lapide in parte pavimenti, cui stramineus Sancti lectus imponebatur. In medio lapidis cavitas conspicitur, dubium, cui usui apta: & sunt, qui dicant, reponendo igni effossam, quo caloris naturalis defectus (namque eo præcipue Sanctus ægrotabat) repararetur. Visitur & in eodem cubili ligneus lectus, cui incubabat, cum spiritum emisit; conservatus, ob Sancti reverentiam, integer post annos atque illæsus. Demum inter reliquias Clarævallis, de quibus aliquæ nobis dicendæ erunt, ostenditur ex Inventario Clarævallis, quod citatur: “Scrinium parvum ligneum deargentatum, cujus sera est de argento, plenum reliquiis, videlicet de vestimentis sacerdotalibus S. Bernardi abbatis Patris nostri”. Hoc enim titulo prænotatur in Inventario. Itemque “pulcher quidem, sed parvus calix, cum pede & pomello rotundo per totum, tam intra quam extra, bene deauratus, cum sua patena & cochleari etiam deauratis, ponderis unius marchæ, & quinque unciarum; qui propter reverentiam S. Bernardi, qui eo uti solebat in Sacrificio, in Inventario primum locum obtinet”. Verum de Sancti reliquiis plura fortasse a nobis proferentur in Gloria ejus posthuma, si major illarum ad nos notitia pervenerit.
[565] [Eskilus archiep.] Præter illa, quæ sepulturam beatissimi Patris spectant, quæque paullo ante a nobis relata sunt, dicere nunc aggredimur peregrinationes, ad venerabilem ejus tumulum primis post mortem temporibus pie ac religiose a variis susceptas. Historicus Cisterciensis ad annum 1154 cap. 1, num. 1: Bernardo, inquit, Patre ad Superos translato, vota ad sepulchrum ejus, non secus ac ad alia loca sacra, ex toto pene orbe frequentabantur. Primus vel inter primos Eskylus fuit, illustris Daniæ Primas, de quo superius, hoc anno millesimo centesimo quinquagesimo quarto, qui fuit Cistercii quinquagesimus septimus, ex ultimis finibus terræ veniens ad Claramvallem. Et mox rationem reddens, cur innectat huic anno adventum ejus, uti & Sardiniæ reguli (de quo mox) Ergo .., sicut pergit, sub veris initium, qui ante biennium Bernardum visitaverat, cum Viri transitum gloriosum agnovisset, scribente Gaufrido, sepulchrum ejus veneraturus advenit.
[566] [ad sepulcrum ejus peregrinatus;] Porro adventus ille narratur & confirmatur ex verbis Exordii magni, distinctione 3 cap. 25, ubi leguntur ista: Haud multo vero post hæc (nimirum postquam ex Claravallensi cœnobio redierat) elapso tempore, tristissimus rumor aures ejus perculit de dormitione beati Viri, specialis amici sui, scribente sibi libellum de transitu ejus domno Gaufrido, monacho Clarævallensi, qui notarius ejusdem sanctissimi Abbatis non parvo tempore fuerat. Tum vero caluit cor ejus intra ipsum, & in meditatione ipsius exarsit ignis: vana transitoria atque caduca reputans universa, quæ hominis intentionem præpedire possunt a recto cursu, quo ad patriæ cælestis beatitudinem tenditur. Itaque commendans ecclesiam, cui laudabiliter præfuerat, Deo & principibus terræ, relictis parentibus & propinquis, notis & amicis, ipsique patrio cespiti valedicens, exul egregius Claramvallem venit: sepulchrum beati Viri, intimi quondam amici sui visitavit, & ad sacratissimam tumbam ipsius vivere & mori delegit: ubi etiam sacræ Religionis habitum, Deo donante, postmodum suscepit. Hæc ibi; sed memoria repete, quæ de monastica professione apud Claravallenses, vivente S. Bernardo, ab eo desiderata, præmisimus § 50, num. 532. Adde, quæ observat allegatus mox Manricus num. 4.
[567] Eodem anno, & eodem ejus tempore (sic pergit Manricus num. 5) quantum licet conjicere, [cui adde regulum Sardiniæ, ac Simonem] Sardiniæ regulus, cujus superius fecimus mentionem, primogenito in solio substituto, relicto regno, qui hactenus adhærere viventi noluit, adhæsit cineribus, humilis monachus factus in Claravalle. Hunc itaque ad Sanctum fuisse attractum, & Claravallensium instituto adscriptum fuisse, colligimus ex eodem Exordio magno. Rem exposui § 50, num.537, alia ibidem oblata opportunitate agendi de ejus ad Claravallenses profectione, quam inter alias ad Viri sancti sepulcrum peregrinationes connumero, uti etiam illam, quæ narratur in laudato Exordio distinctione 3 cap. 28: Vir venerabilis Simon, quondam abbas Caziaci, quod est non ignobile monasterium nigri Ordinis monachorum, magno cordis affectu beatum Bernardum diligebat, adeo ut de consilio & voluntate ejus totus pendere videretur. Huic autem desiderium magnum inerat, curam pastoralem deserere, & fieri monachum in Claravalle. Verumtamen sanctus Pater Bernardus sciens virtutem viri & gratiam, qua commisso cœnobio idoneus valde atque pernecessarius erat, quamdiu vixit in carne, numquam ei super hujusmodi petitione consensum præbere voluit.
[568] Quadam igitur die dixit ad eum idem abbas: Domine Pater, [abbatem Caziacensem] ego senex, & pene decrepitus, fatiscentibus in corpore membris, & insuper urgentibus morbis, jamjamque resolvi me sentio. Quod si extra Claramvallem defecero, erit mihi dolor inconsolabilis, & irreparabile damnum. Unde necesse est, ut vel nunc abire me jubeas, & satisfacere votis meis, quia mors accelerans, moram amplius facere me non permittit. Cui Vir Dei respondit: Mane in loco tuo, & noli timere. Ego securum te facio, quia morieris in Claravalle. Credidit homo sermonibus Sancti, & mansit interim in prælatione sua securior pluribus annis. Post transitum vero beati Viri, cum jam desiderii sui stimulos nullo reprimente tolerare nequiret, dimisso regimine Claramvallem se contulit: ubi etiam magno Dei dono, magnoque miraculo septennium supervivens, mirabile prorsus in tali ætate vel infirmitate, fervoris ac devotionis exemplum nobis omnibus in fine reliquit. Hæc ibi.
[569] Tametsi vero duæ illæ peregrinationes ab aucore, [qui duo etiam videntur adiisse Claramvallem, ut sepulcri solatio fruerentur.] qui illas memorat, clare ac distincte non asserantur peractæ ad visendum atque honorandum pretiosum corporis sacri apud Claravallenses depositum; cum tamen videatur verosimile, hanc etiam causam vel tamquam primariam, vel saltem tamquam secundariam, ut cum philosophis loquar, influxisse in eorum, qui ad illud monasterium se contulerunt, iter; non alienum a vero putavimus, si, Manrici exemplum secuti, istas duas profectiones diceremus ab ipsis institutas ad honorandum venerabile pignus illud, quod Claravallenses possidebant, quotidiano illius solatio fruituris, quamdiu viverent, eorum instituto adscripti. Sic, inquit Manricus num. 6, venerati omnes Bernardi cineres; Religiosi in Simone Caziacensi; principes in Gumaro (sive Gunnaro;) pontifices in Eskylo, nec sola peregrinatione suscepta; sed constituta apud eos habitatione, atque ad normam vitæ ejusdem Sancti, quod excellentius, &, ipso absente, arduius judicabatur. Mabillonius Annalium Ordinis S. Benedicti tomo 3, ad annum 854, num. 80 notionem dat Caziacensis (Chesy) sancti Petri abbatiæ, quæ ad Matronam fluvium infra Castrum-Theoderici in diœcesi Suessionica posita est &c. Hæc notare placuit, propterea quod de istius abbatiæ præside supra occurrit mentio.
§ LIV. S. Bernardi sanctitas, doctrina, & auctoritas in Ecclesia.
[Fuit Doctor] Quæ hic prænotantur, elogiorum capita illustrat Mabillonius in sua Præfatione generali § 2. Observet autem lector, citationes, quæ apud ipsum habentur ad marginem textus, a nobis ipsi textui esse insertas; quas vero designat e biographis, uti sunt fere omnes, conveniunt ejus editioni; ita temen ut in nostra etiam inveniri possint: cum in hac signentur ad marginem istius capita. His prænotatis, Mabillonium audiamus: Antequam ulterius procedamus, juvat expendere duos, qui Bernardo tribui solent, titulos, nempe quod sit inter Doctores Mellifluus; atque Ultimus inter Patres, sed primis certe non impar. Doctoris nomen Ecclesia his tribuit, quorum doctrina publico ipsius suffragio approbata est, maxime ubi sanctitatis concentus accedit. Patres vocat eos, quos sanctitas, doctrina, & antiquitas commendat; doctrina, inquam, Scripturæ & Traditioni potius, quam rationibus philosophicis inhærens. Itaque Doctores appellari possunt statim a morte viri sancti doctrina illustres: Patres vero nonnisi quos recepta jam dudum auctoritas venerabiles fecit, & modus tractandi res, a philosophica ratione alienus. Utrumque elogium merito sortitus est Bernardus. Et primum quidem in ipsa ejus canonizatione eidem tribuit Alexander tertius in Missa, quam de eo tunc celebravit, dicto Euangelio, quod solis Doctoribus sanctis assignatur, ex Matthæi cap. V, Vos estis sal terræ.
[571] [ac Pater Ecclesiæ, Melliflui, etiam titulo appellatus, & divinitus edoctus.] Diserte vero Innocentius tertius idem elogium confirmavit in collecta a se composita, in qua beatus Bernardus abbas et Doctor egregius, appellatur. Melliflui adjectivum, quod recentius est, sancto Doctori asseruit Theophilus Raynaudus libello singulari, qui Apis Gallicana inscribitur. Primi inter editores hoc epitheton in fronte apposuerunt: Lugdunensis quidem anno MDVIII; tum Jodocus Clichtovæus anno MDXV; atque etiam duo illi monachi Clarævallenses jam superius laudati; idemque ab aliis subinde postea neglectum restituit Horstius. Verum inter elogia illud referre præstat: cum nudum sancti Bernardi nomen satis ipsius Operum titulum commendet, quod auctoris implet elogium Sane si quod aliud epitheton Bernardo convenit, maxime Θεοδιδάκτου * ab aliis editoribus eidem tributum: propterea quod doctrina non tam humanis viribus acquisita, quam cælitus infusa, præditus fuisse videatur.
[572] Quanquam ei non defuit labor & industria in legendis versandisque auctoribus, [Theologus fuit insignis,] non modo sacris, sed etiam profanis, ut ex horum verbis subinde adductis manifestum est. Verum haud dubie in sæculo hæc didicerat juvenis, quæ etiam seni in memoriam aliquando recurrebant. At rebus theologicis accurate operam dederat monachus: quarum rerum cognitio quam profunda & sublimis in eo esset, docent in primis Sermones duo in Cantica, nempe LXXX, & LXXXI; ubi de imagine Dei, quæ in Verbo & in anima est, & de simplicitate Dei tam alte & apte disserit, ut nemo melius ante vel post eum. Idem etiam dicendum de Christi pro nobis patientis satisfactione, quæ miro sane modo in epistola CXC ad Innocentium explicatur. Ad hæc, quid in Canonum scientia eximiis ejus de Consideratione libris comparari potest? Hinc confirmatur istud Leonis Magni effatum: Verus recti amor in semetipso habet & apostolicas auctoritates, & canonicas sanctiones.
[573] Denique Doctor sanctus quantum in Scripturæ sacræ lectione versatus fuerit, [& in Scripturæ sacræ,] ubique clamant ejus scripta, quæ nihil aliud quam centones divinorum voluminum, ut Sixti Senensis verbis utar, dici possunt; quippe undecumque veteris ac novi Testamenti sententiis ita distincta, ceu gemmeis emblematibus, hisque adeo commode & apte insertis, ut ibi nata esse credantur. Qui quidem scribendi modus sicut in quovis argumento promiscue usurpari non decet; ita in rebus sacris non debet improbari. Huc enim adduci potest, quod Apostolus ait: Si quis loquitur, quasi sermones Dei. Quod vero Bernardus quosdam Scripturæ locos in sensum improprium ac minime litteralem quandoque detorquet, adeo ut ludere potius in verbis, quam verba ipsa exponere videatur; id sane ea ratione excusare licet, quod in Scriptura multiplicem sensum, qui ad mores informandos conducat, accommode erui posse crediderit Vir sanctus, præsertim ubi non de fide agitur, sed de pio quodam argumento exornando, ad excitandam scilicet auditorum attentionem ac delectationem.
[574] Jam vero sanctissimum Virum non tantum in Scripturæ sacræ, sed etiam in sanctorum Patrum lectione apprime, [nec non sanctorum Patrum lectione apprime versatus;] quantum ferebant variæ ipsius occupationes, versatum fuisse, nemo inficiabitur, qui ejus scripta diligenter lectitarit. Nam & Patres aliquando, eorumque sententiæ in his laudantur, & doctrina eorum per omnia ejus Opera respersa est. Unde cum quercus & fagos se magistros habuisse dicit Vitæ lib. 1 num. 23, id eo modo interpretandum est, quem Cardinalibus ipse suggerit in lib. IV de Consideratione num. 12: nempe in omni re orationi plus fidendum, quam propriæ industriæ vel labori. Quod Bernardo re quidem vera Gaufridus aptavit Vitæ lib. 3 num. 1. Ceterum quantum ex lectione Patrum, præsertim sancti Augustini, profecerit, probat in primis liber de Gratia & libero arbitrio, quod Augustinianæ doctrinæ eruditum quoddam summarium est. Sed cavendum, ne in laudato cum hic, tum supra § 15, sancti Doctoris Opusculo confundatur libertas a coactione cum libertate a simplici necessitate. Hoc si observarent hodierni libertatis humanæ destructores, e Melliflui Doctoris succo venenum non conficerent, ac propinarent incautis lectoribus ac perversis asseclis suis; non dissimiles Juliano Pelagiano, qui verbis S. Joannis Chrysostomi abutebatur ad negandum originale peccatum parvulorum. Sed S. Augustinus lib. 1 contra eumdem Julianum cap. 6, verba sancti istius Patris explicans, & dans rationem, cur ita fuerit locutus, hæc Juliano respondet: Quia disputans, ait, in Catholica Ecclesia, non se aliter intelligi arbitrabatur, tali quæstione nullus pulsabatur, vobis nondum litigantibus securius loquebatur. Quod itaque in hoc casu Juliano regerit magnus Augustinus de S. Chrysostomo, omnino etiam obtinet in nostro, de S. Bernardo, aliter videlicet locuturo, si ipsius ætas in Lutheri, Calvini, Jansenii, Quesnelli tempora incidisset. Nunc progrediamur cum Mabillonio ad alios Patres, S. Bernardo apprime notos. Ambrosium Augustino adjungit in epistola seu Opusculo XI ad Hugonem Victorinum; additque, ab his duabus Ecclesiæ columnis non facile se avelli. Athanasium item laudat in Opusculo X contra Petrum Abaëlardum, aliquando etiam Gregorium Magnum. Denique in clausula Homiliarum de laudibus Virginis, multa a Patribus accepisse se fatetur.
[575] [quod mirum est in Viro aliunde occupatissimo, & infirmo:] Mirum vero est, Hominem sanctum, tot morbis & infirmitatibus obnoxium, tot curis distractum, negotiisque non modo domesticis, (quæ sane nec levia, nec pauca erant in tam numeroso monachorum cœtu) sed maxime publicis interpellatum, parem fuisse aut tot libris legendis, aut tam disertis eruditisque scriptis elaborandis: adeo ut præter naturale ingenium, quod in eo excellentissimum & sublimissimum erat, divinam quamdam ipsi loquenti, agenti, docenti, ac scribenti sapientiam adfuisse nemo dubitare possit. Unde “confessus est aliquando, ait Gaufridus lib. 3 num. 7, sibi meditanti vel oranti sacram omnem velut sub se positam & expositam, apparuisse Scripturam”. Etsi vero fateri solitus erat, Vitæ lib. 1 num. 24, se melius Scripturarum sensum assequi “in primæ originis suæ fonte, quam in decurrentibus expositionum rivis; sanctos tamen & orthodoxos earum expositores humiliter legens, nequaquam eorum sensibus suos sensus æquabat, sed subjiciebat formandos, & vestigiis eorum fideliter inhærens, sæpe de fonte, unde illi hauserant, & ipse bibebat”.
[576] [quamquam infirmitas corporis multum otii litterarii ei dederit.] Hæc sancti Doctoris erga sanctos Patres reverentia passim elucet in ejus scriptis, ut in epistola XCVIII, num. 1. Sermone V in Cantica, num. 6, & alibi. Ad eos porro legendos otium ipsi concessit diutina illa infirmitas, quæ primis præfecturæ suæ annis ipsum a cœtu fratrum abesse, & quasi privatum seorsim in monasterio degere coëgit, primo quidem ex præcepto Guillelmi episcopi Catalaunensis, & abbatum sui Ordinis, testante altero Guillelmo abbate, ibid. num. 33 & 40: deinde vero ex vi ingravescentis infirmitatis. Vidit illum Guillelmus abbas “feriatum ab omni sollicitudine domus, tam interiori, quam exteriori, vacantem Deo & sibi, & quasi in deliciis paradisi exsultantem”. Tunc Vir sanctus disseruit illi de Cantico canticorum, uti fusius ille prosequitur. Accessit Bernardo convalescenti ad impetrandam in sacra studia feriationem procuratio Gerardi germani sui, qui ejus vices in monasterio ita supplebat, ut Bernardus Sermone XXVI in Cantica ei adscribat spiritualium studiorum suorum profectum. Hæc vero studia erant, orare, legere, scribere, meditari, & similia, ex Sermone II in Cantica num. 3. Sic beatus Pater vixit per annos quindecim, id est, a condito monasterio Clarævallensi ad schisma Petri Leonis: quo tempore magnis arduisque rebus adhibitus, talis demum evasit, qualem postea tota Europa, ne dicam orbis universus, admirata est.
[577] Non immerito itaque magnus ille Nicolaus Faber, [Summam apud omnes reverentiam] Ludovici Justi præceptor, teste Francisco Balbo in ejus Vita, cum Patres omnes summopere venerari solitus erat, tum maxime divum Augustinum, cujus lectioni assidue inhærebat, & ex recentioribus, divum Bernardum, quem Ultimum Patrum nominabat. Et certe hoc elogium nullus veterum melius meruerit secundum Augustinum, quam Bernardus, nullus ita post eum: cum nulli aut sanctitas miraculis & factis illustrior, aut doctrina purior, traditionisve tenacior, aut dicendi, scribendive modus divinior, aut denique major fuerit auctoritas. “Cujus enim, ut Guillelmi verbis utar Vitæ lib. 1, num. 70. voluntati sic detulit, cujus consilio sic se humiliavit omnis tam sæcularis, quam ecclesiasticæ dignitatis altitudo? Reges superbi, principes & tyranni, milites & raptores sic eum timebant, ut videatur in eis impletum, quod in Euangelio legitur Dominus dixisse discipulis suis: Ecce, inquit, dedi vobis potestatem” calcandi super serpentes &c.
[578] “Porro inter spirituales .. longe ei alia auctoritas erat. [& auctoritatem obtinuit] Sicut enim dicitur per Prophetam de sanctis animalibus, quia cum fieret vox supra firmamentum, quod imminebat capiti eorum, Stabant, & submittebant alas suas: sic hodie, inquit, ubique terrarum spirituales quique, loquente eo seu tractante, stant cedendo præcedenti, & sensibus ejus vel intelligentiis submittunt sensus vel intelligentias suas. Testantur hoc scripta ejus” &c. Merito proinde Cæsarius Heisterbacensis monachus lib. 14 de Mirac. c. 17 ait, tantam fuisse ejus auctoritatem, “ut per unius os Bernardi purpurati Patres, reges, principesque terrarum, quasi per Commune mundi oraculum loquerentur”. Hæc sancti Doctoris existimatio ad nostram usque ætatem propagata est, ut fidem faciunt illustrium virorum de eo testimonia: in quibus Bartholomæus a Martyribus, piissimus ille Bracarensis antistes, Bernardi cultor & admirator, non inferiorem locum obtinere debet.
[579] Hanc porro auctoritatem cum multa ei viventi conciliabant, [ob profundissimam præsertim humilitatem,] tum maxime eximia ejus in honoribus ipsis humilitas, quo nihil, ipsius Bernardi judicio in Homil. 4 de Laud. Virg. num. 9, sublimius. Audi Ernaldum Vitæ lib. 2 num. 25: “Plurima autem in eum probabilia, & laude digna concurrunt. Alii namque doctrinam, alii, mores, alii mirantur miracula. Ego quidem (ait ille) his omnibus honorem defero: sed præ omnibus, quantum in me est, hoc sublimius duco, hoc propensius prædico, quod cum esset vas electionis, & nomen Christi coram gentibus & regibus ferret intrepidus; cum obedirent ei principes mundi, & ad nutum ejus in omni natione starent episcopi; cum ipsa Romana ecclesia singulari privilegio ejus veneraretur consilia, & quasi generali legatione concessa, subjecisset ei gentes & regna; cum etiam, quod gloriosius miraculis: numquam excessit, numquam supra se in mirabilibus ambulavit: sed de se semper humiliter sentiens, venerabilium operum non se auctorem credidit, sed ministrum; & cum esset omnium judicio summus, suo sibi judicio constitit infimus. (Quippe, Vitæ lib. 3, num. 22) vincebat sublimitatem nominis humilitas cordis: nec tantum poterat universus eum mundus erigere, quantum se ipse dejicere solus”. Neque vero tanta sui demissio & abjectio profectum ejus apud alios minuebat, immo amplius augebat. Nimirum (ibidem num. 8) quo humilior, eo semper utilior fuit populo Dei in omni doctrina salutari.
[580] [Patris sanctitati suam quoque ejus filii adjunxere.] Patris sanctitati ex æquo respondebat sanctimonia filiorum, quæ in Patris etiam gloriam redundabat. Testis ipsa Romana Curia, quæ Innocentium ad Claramvallem comitata est. “Flebant episcopi, (Vitæ lib. 2 num. 6) flebat ipse summus Pontifex; & omnes mirabantur Congregationis illius gravitatem, quod in tam solemni gaudio oculi omnium humi defixi, nusquam vagabunda curiositate circumferrentur; sed complosis palpebris, ipsi neminem viderent, & ab omnibus viderentur. Nihil in ecclesia illa vidit Romanus quod cuperet. Nulla ibi supellex eorum sollicitavit aspectum; nihil in oratorio, nisi nudos viderunt parietes. Solis moribus poterat inhiare ambitio, nec damnosa poterat esse fratribus hujusmodi præda, cum minui non posset asportata religio”. His columnis ac præsidiis fulta erat Bernardi auctoritas: adeo ut (Vitæ lib. 3, num. 21; lib. 1, num. 28) “austeritatem suavitas morum tolleret, auctoritatem sanctitas conservaret: quasi de cælo afferens inter homines miraculum quoddam conquisitæ apud Deum plusquam humanæ puritatis”.
[581] [Adde ejusdem miracula;] Porro sanctitatem illam ac puritatem attestabantur miracula, quæ adeo clara & illustria fuerunt, ut etiam ejus adversarii ea faterentur: tam crebra & frequentia, ut Bernardus ipse obstupesceret (apud Gaufridum lib. 3, num 20.) Non mirum proinde, si tantum potuit ejus auctoritas, primum quidem “circa resuscitandum (ut Guillelmus loquitur lib. 1, num. 42) in monastico ordine antiquæ religionis fervorem”: deinde, ex Gaufrido lib. 3, num. 12 “in catholicorum moribus corrigendis, in schismaticorum furoribus comprimendis, in hæreticorum erroribus confutandis”. Quod tum ex ejus Vita, tum ex ejusdem scriptis, maxime ex epistolis, manifestum est.
[Annotata]
* i.e. divinitus edocti
§ LV. Varia in laudem S. Bernardi testimonia simul collecta.
[Dantur his de Sancto collecta e Mabillonio elogia] Immortalia sanctissimi Abbatis nostri præconia, a doctissimo Mabillonio illustrata, ac paragrapho proxime antegresso a nobis ex ipso transcripta, confirmare placet ex multis ac variis de eodem Viro sancto testimoniis. Habentur ea quidem in Introductione ad Opera S. Bernardi, Coloniæ Agrippinæ per Merlonem Horstium vulgata; verum quia laudatus Mabillonius illa edidit meliore ordine, visum est, eidem nos conformare. In varios itaque personarum ordines distribuit præsens argumentum in fine voluminis secundi Col. & sequentibus. Rem totam dividere placuit in tres partes, sua cuique classe attributa.
PARS PRIMA.
CLASSIS I.
Summorum Pontificum.
[Innocentii II, Alexandri III,] Innocentius II Epistola ad S. Bernardum; “Quam firma, ait, perseverantique constantia causam B. Petri, & sanctæ matris tuæ Romanæ Ecclesiæ, incandescente Petri Leonis schismate, fervor tuæ religionis & discretionis susceperit defendendam, & te murum inexpugnabilem pro domo Dei opponens, animos regum ac principum, & aliarum tam ecclesiasticarum, quam secularium personarum ad catholicæ Ecclesiæ unitatem, & B. Petri ac nostram obedientiam frequentibus argumentis & ratione munitis inducere laboraveris, magna, quæ Ecclesiæ Dei & nobis provenit, utilitas manifestat”. Florebat anno MCXL. Alexander III in litteris Canonizationis ad Ecclesiam Gallicanam: “B. Bernardus, singularis gratiæ prærogativa suffultus, non solum in seipso sanctitate ac religione præfulsit, sed etiam in universa Ecclesia Dei, fidei & doctrinæ lumine radiavit. Fructum vero, quem in domo Domini & verbo operatus est & exemplo, nullus fere terminus sanctæ Christianitatis ignorat, cum usque ad exteras quoque & barbaras nationes sanctæ religionis instituta transmiserit &c”. Florebat anno MCLXX.
[584] Pius V In Bulla Ex innumeris, &c., inter alia quæ suggerit media reformandi Ordinis Cisterciensis, [Pii V, Gregerii XIV.] lectionem Operum S. Bernardi proponit his verbis: “Ubi sacra lectio juxta Concilii Tridentini dispositionem haberi non poterit, præter eos libros, qui ad divini Officii & chori usum necessarii sunt, saltem Biblia, & Catechismus ad parochos recens editus, item Opera S. Bernardi, & si qui alii ad honestam monachorum occupationem poterunt, habeantur &c”. Florebat anno MDLXX. His, quæ de S. Pio V ex editione Mabilloniana recitavimus, aliud addimus e Vita laudati Pontificis, auctore Joanne Antonio Gabutio, apud nos edita tomo 1 Maii, in qua libro 6, cap. 13 alias, ibi autem cap. 5, pag. 708, num. 366 hæc de eo referuntur: Accumbenti vero sibi cum magnam rerum omnium munditiam, tum in primis sacram perpetuo voluit lectionem adhiberi: ac præcipue S. Bernardi libros de Consideratione ad Eugenium (quibus videlicet, quæ pro honore Dei ac totius Ecclesiæ bono, animarumque salute consideranda sunt, luculenter edocentur) sæpius prælegi curabat: sententiarumque gravitatem attentissime ponderans, quæ suo tempore & loco exequeretur, secum ipse diligenter conferebat. Pergamus nunc iterum cum Mabillonio: Gregorius XIV “Meditabatur mane hora integra, inquit Cicarella in ejus Vita, legens opera Melliflui Bernardi, & si quos ex iis erueret mentis conceptus, eos diligenter annotabat, concinneque scribebat”. Florebat anno MDXC.
CLASSIS II.
Cardinalium & Ecclesiæ Doctorum.
[Jacobi de Vitriaco, S. Bonaventuræ,] Jacobus de Vitriaco Tusculanus episcopus & S. R. E. Card. Sedisque Apost. Legatus, lib. de Historia Occident. cap. 14, sic scribit.“ Suscitavit Dominus eis a principio novellæ plantationis eorum agricolam peritum, prudentem & sanctum virum, quem invenit Dominus secundum cor suum … sanctum videlicet Bernardum Clarævallis Abbatem, religionis probatissimam margaritam, lucernam Ordinis & stellam in firmamento Ecclesiæ Dei radiantem, qui non ab homine neque per hominem, sed sola Dei inspiratione præeminentem sanctarum Scripturarum accepit intelligentiam, & quasi de ipso Dominici pectoris fonte potavit cælestes aquas, quas diffunderet in plateis multis. Et quoniam potens fuit in opere & sermone, exemplo sanctæ & præeminentis conversationis, & doctrina cælestis prædicationis, sed & virtute miraculorum & mirabilium operum multis factus est odor vitæ in vitam”. Florebat anno MCCXXX. S. Bonaventura S. R. E. Card. & episcopus Albanens. Ord. Min. in Meditationibus vitæ Christi, quas ubique Bernardi sententiis veluti gemmis insignivit, ita loquitur cap. 36. “Audisti verba pulcherrima altissimi contemplantis, & orationis dulcedinem degustantis Bernardi. Rumines ea, si vis, ut sapiant tibi. Ideo autem libenter ipsius verba in hoc Opusculo intersero, quia non solum spiritualia sunt & cor penetrantia, sed & decore plena, & ad Dei servitium excitantia. Ipse enim fuit eloquentissimus, & spiritu sapientiæ plenus, & sanctitate præclarus, quem te desidero imitari, & ipsius monita & verba opere exercere: propter quod sæpe tibi propono eumdem”. Florebat anno MCCLX.
[585] [S. Thomæ Aquinatis, Augustini Valerii, Baronii, Bellarmini.] S. Thomas Aquinas Serm. de S. Bernardo sic ait. “Fuit ergo os ejus vas pretiosum, os aureum, os gemmeum… Vino dulcedinis inebriavit totum mundum… Aurum fuit Bernardus per voluntatis sanctitatem, multitudo gemmarum per morum honestatem & virtutum multiplicitatem, vas pretiosum per virginitatis puritatem… Fuerunt autem in hoc novem gemmæ, de quibus dicitur Ezechielis 28. Lapides isti significant novem ordines Angelorum: quibus fuit dotatus Bernardus, quia in se habuit virtutes & officia omnium ordinum Angelorum, sicut dicitur in libro, ubi scribuntur acta ejus”. Florebat anno MCCLX. Augustinus Valerius S. R. E. Cardin. episcopus Veronensis, lib. de Rhet. Eccl. cap. 41. “In S. Bernardi libris, inquit, inest admirabilis quædam suavitas, ita ut cum sancta animi voluptate semper legantur”. Florebat anno MDLXXX. Cæsar Baronius S. R. E. Cardin. tomo XII Annal. anno MCXXX. Bernardum Tubam cælestem appellat: anno vero MCXLIII Alterum Eliam. Sic autem de eo scribit anno MCLIII. “Bernardus, vir vere apostolicus, immo verus Apostolus missus a Deo, potens opere & sermone, illustrans ubique & in omnibus suum apostolatum sequentibus signis, ut plane nihil minus habuerit a magnis Apostolis … dicendus totius Ecclesiæ Catholicæ ornamentum simul ac fulcimentum: Gallicanæ vero in primis Ecclesiæ prædicandus summum decus, summa gloria, summa felicitas. Cujus memoria felicissima in benedictione & sanctificatione ad morum informationem & disciplinam, & in condemnationem hæreticorum in sancta Ecclesia jugiter perseveret”. Florebat anno MDC. Robertus Bellarminus S. R. E. Cardin. lib. de Script. Eccl. ait “S. Bernardus abbas Clarævallensis, vir plane apostolicus, & non minus gloria miraculorum, quam sapientiæ splendore illustris”. Item tomo 2. Controv. lib. 4 cap. 14: “Idem beatus Bernardus pluribus miraculis claruit, quam ullus Sanctorum, quorum vitæ scriptæ exstant. Nam, &c.”. Florebat anno MDCXX.
CLASSIS III.
Episcoporum.
Hildebertus episcop. Cenomanensis, demum Turonensis archiepiscop., [Hildeberti, Othonis Frising.,] epist. 24 ad Bernard. scripta “Maximum duco, inquit, atque habeo, quod mihi sacrarium familiaritatis aperuistis. In eo susceptus, multis & magnis expertus sum periculis, quantum valeat deprecatio justi assidua”. Et paulo post: “Habeo igitur atque ago vestræ gratias religioni, cujus sinum, quasi reus aram, jamdudum complexus essem, si consultus Papa Pontificis munus amoliri permisisset. Ille dum me remisit ad laborem, invidit gloriam: non imputet ei Dominus. Interim in umbra alarum tuarum sperabo, donec educar de lacu miseriæ & de luto fæcis.” V. ejusdem epist. 72, quæ est 122 inter Epistolas Bernardi. Florebat anno MCXXV. Otho Frisingensis episcopus lib. 1 de Gest. Frid. cap. 34 ita habet. “Erat eo tempore in Gallia cœnobii Clarævallensis abbas, Bernardus dictus, vita & moribus venerabilis, religionis ordine conspicuus, sapientia litterarumque scientia præditus, signis & miraculis clarus. Hunc principes vocandum, ab eoque quid de hac re (n. expeditione transmarina) fieri oporteret, tamquam a divino oraculo consulendum decernunt”. Et infra: “Qui apud omnes Galliæ ac Germaniæ populos ut Propheta vel Apostolus habebatur”. Florebat anno MCL.
[587] Petrus Cellensis abbas, postea S. Remigii Remensis, [Petri Cellensis, Anselmi Havelberg.,] demum episcopus Carnotensis, lib. 6 epist. ult. scribens contra Nicolaum quemdam Anglum (non vero Notarium S. Bernardi, ut probatum est ad epist. 284) qui S. Doctoris pectori maculam post ejus mortem affingebat, quod B. Virginis Conceptionem impugnasset, sic in Bernardi laudes excurrit. “Quæ, inquiens, hujus Bernardi sanctitas, quæ religio, quæ meritorum prærogativa? Nullus sum ego ad illius sancta præconia referenda. Vita ejus, fama ejus, opera, scripta, miracula, fides, spes, caritas, castitas, abstinentia, mortificatio demum in membris ejus, sermo, vultus, habitus & gestus ejus, & his similia; ipsa sunt, quæ testimonium perhibent de eo… Alumnus familiarissimus fuit Dominæ nostræ, cui non unam tantum basilicam, sed totius Ordinis Cisterciensis basilicas dedicavit, ad cujus laudem politissimos tractatus & facundos composuit. Si ergo potes tangere pupillam oculi Dominæ nostræ, scribe contra Bernardum suum, cui loquitur ipsa: Qui tangit te, quasi qui tangit pupillam oculi mei”. Florebat anno MCLX. Anselmus Havelbergensis in dialogo contra Græcos lib. 2. “Nostris temporibus apparuit quidam abbas in loco, qui dicitur Claravallis, nomine Bernardus, vir religiosissimus, virtute miraculorum insignis, ab Occidente usque in Orientem pro sui sanctitate famosissimus: quem venerabilis Papa Eugenius, quondam sui monasterii monachus, in conciliis multorum episcoporum condigna reverentia plerumque honoravit.” Floruit tempore Eugenii III.
[588] [Guillelmi Tyrensis, & Parisiensis,] Guillelmus Tyri archiepiscopus lib. 16 Belli sacri cap. 18: “D. Eugenius Papa viros religiosos potentes in opere & sermone ad diversas Occidentis partes dirigit… Inter quos vir immortalis memoriæ & honestæ conversationis D. Bernardus Clarævallensis abbas, piæ in Domino & per omnia amplectendæ recordationis, ad prædicti Deo placiti muneris exsecutionem præcipuus eligitur. Qui injunctæ sibi dispensationis sedulus exsecutor, ejusdem operis secum Deo amabilis trahens comministros, impiger, indefessus, licet corporis esset invalidi, tum propter jejunia pæne continua & subtilem nimis dietam, regna circuit, regiones obambulat, euangelizans ubique regnum Dei”. Florebat anno MCC. Guillelmus Parisiensis episcopus, Serm. de S. Bernardo sic eum prædicat: “Excellentissime vixit, gratiosissime docuit, manifestissimis miraculis fulsit: eum non humana instructio, sed divina inspiratio sapientem fecit, quod in Scripturis specialiter sensit”. Et infra: “Sicut Deus Moisi recitavit sua mysteria, & vultus ejus claritate resplenduit radiorum, ut non possent in eum respicere filii Israël: sic B. Bernardo secreta multa revelavit, ut cælesti luce illuminatus multum Ecclesiam illuminarit”. Florebat anno MCCXXX.
[589] [ac Theobaldi,] Theobaldus episcopus, seu quisquis est auctor Vitæ Guillelmi Aquitaniæ Ducis, cap. 2: “Eo tempore, inquit, fundatum est monasterium Clarævallis, & ibi Spiritus sancti consilio ad regimen abbas est Bernardus ordinatus, qui in tantum vita, virtutibus & doctrina clarus effulsit, ut nullus ei in orbe secundus exsisteret ingenio, moribus, ore, stilo & virtutibus. Hic est, qui in diebus suis hæreses exstirpabat, hæreticos confundebat, schismaticos revocabat, erroneos instruebat, & principes arguebat”. Et paulo post: “O virtutem viri, o animi puritatem, nec affectantis publicum, nec formidantis tyrannum (Guillelmum) pro ejus salute! Qui fugiebat publicum, quomodo affectasset cathedræ fastigium? Deus meus, quot & quantæ Ecclesiæ cathedrales propriis orbatæ pastoribus eum in pontificem elegerunt? Sed non plus delectabat eum mitra & anulus, quam rastrum & sarculus”.
PARS SECUNDA.
CLASSIS IV.
Regum & Magnatum.
[Caroli V imperatoris,] Carolus V Imperator, teste Thuano Histor. lib. 21: “Toto biennio, quod mortem præcessit, in Hieronymianorum fratrum sodalitio, monitore usus Constantino quodam, qui ei a sacris confessionibus erat, præcipue B. Bernardi abbatis lectione se solabatur”. Claruit anno MDXL.
[591] Ludovicus XIII Galliarum & Navarræ rex Christianissimus, [Ludovici XIII Gallorum regis, Pici Mirandulani,] cognomento Justus, in Diplomate Congregationi Fuliensi pro erectione Fontanensis monasterii a se concesso anno MDCXVIII, S. Bernardum appellat “magnum & celeberrimum Confessorem, Ecclesiæ Patrem & Doctorem, populorum reformatorem, schismatum & dissidiorum conciliatorem, Religiosorum Patriarcham, mirabilium patratorem, ac Deiparæ Virginis cultorem eximium”. Regnabat feliciter anno MDCXXX. Videsis apud Henriq. Menolog. Cisterc. ad diem XX Aug. præclara omnium pæne regnorum & Christianorum, diversorumque statuum elogia, initialibus prædicti monasterii Fontanensis lapidibus inscripta in honorem sanctissimi abbatis Bernardi, in primis vero Serenissimæ Reginæ Mariæ Medices, matris ipsius Christianissimi regis, quæ B. Bernardi meritis divinitus concessam sibi fuisse fœcunditatem, sollemni testificatione declarat. Johannes Franciscus Picus Mirandulæ Comes, lib. 2 de morte Christi, cap. 8, “Sed & audiamus, inquit, Bernardum devotissimum atque doctissimum, sed hoc ultimo titulo vulgo fraudatum, nulla certe sua culpa, nullo demerito, quando & ob ejus scripta, quæ doctrina solida atque salubri undique scaturiunt, & ob validissimas disputationes in Gilbertum & Petrum Abaëlardum (quarum ope ab distorto calle erroris atque mendacii ad veritatis semitam rediere) Docti sibi nomen vindicavit”. Florebat anno MD.
CLASSIS V.
Abbatum & Generalium.
Petrus Mauricius, cognomento venerabilis, epist. 29, [Petri Mauricii, Burchardi,] lib. 6 sic scribit: “Forti ac splendidæ monastici Ordinis, immo totius Ecclesiæ Dei columnæ D. Bernardo Clarævallis abbati F. Petrus humilis Cluniacensium abbas, &c. Si liceret, si Dei dispositio non obstaret, si in hominis potestate esset vita ejus, maluissem, carissime, beatitudini tuæ nexu indissolubili adhærere, quam vel principari inter mortales alicubi, vel regnare. Quid enim? Nonne regnis omnibus terrenis præferri a me deberet grata non solum hominibus, sed & Angelis ipsis cohabitatio tua? Concivem te illorum si dixero, licet nondum spes in rem transierit, per misericordis Dei gratiam mendax non ero, &c.”. Florebat anno MCXL. Burchardus abbas Balernensis, in Subscriptione lib. 1 Vitæ S. Bernardi, sic de eo loquitur: “In utero matris sanctificationem visus est accepisse, de qua concepta sunt præsagia futuræ sanctitatis & doctrinæ”. Florebat anno MCXL.
[593] B. Guerricus abbas Igniacensis, S. Bernardi discipulus, [B. Guerrici, Gaufridi, Roberti, Aquavivæ.] Serm. 3 in Natali Apost. Petri & Pauli: “Magister noster, S. Bernardus, ille interpres Spiritus sancti, de toto illo Carmine nuptiali (Cantico cant.) loqui instituit, spemque nobis dedit ex eis, quæ jam edidit, quia si pervenerit ad locum de quo quæritis, Donec adspiret dies & inclinentur umbræ, umbras ipsas ponet in lucem intelligentiæ: quod dictum est vel erit in tenebris, nobis dicet in lumine”. Florebat anno MCXLV. Gaufridus, primum S. Bernardi notarius, deinde Igniacensis, postmodum Clarævallensis abbas, lib. 3 Vitæ S. Bernardi seu primo a se conscripto, cap. 7: “Ceterum, inquit, longe eminentius in suis ille libris apparet & ex litteris propriis innotescit; in quibus ita suam videtur expressisse imaginem, & exhibuisse speculum quoddam sui, ut illud quoque Ambrosianum merito illi posse videatur aptari: Laude ipse se signet, & laureatus spiritu scriptis coronetur suis”. V. Sermonem ejusdem de S. Bernardo in fine tomi 6. Florebat anno MCLX. Robertus abbas S. Michaëlis in Periculo maris, Ord. S. P. Bened. in Append. ad Sigebert. anno MCLII: “Venerabilis Bernardus primus abbas Clarævallis, vir admirandæ religionis & doctrinæ efficacis, humanæ vitæ satisfecit moriendo XIV Calend. Sept. relinquens sapientiæ suæ plurima documenta, maxime in Commentariis in Cantica cant.”. Florebat anno MCLXXX. P. Claudius Aquaviva, V Præpositus generalis Societ. Jesu, scribente Johanne Bourhesio, in lib., cui titul. Societas Jesu Mariæ Deiparæ sacra, cap. 4: “Coluit certe B. Virginem & S. Bernardum præcipuo cultu, eosque in omni re dubia sensit adjutores”. Florebat anno MDCX.
CLASSIS VI.
Doctorum Theologorum.
[Henrici de Hassia] Henricus de Hassia, doctor Parisiens., postea Cartusianus, in Tractatu ad Jacobum abbatem Eberbacensem, contra S. Bernardi maculatores ita scribit parte 1, cap. 3. “Ubi quæso talis devotionis igniculus reperitur, talis compunctionis rivulus infunditur; ubi talis amoris stimulus injicitur, sicut in vita & doctrina beatissimi Patris Bernardi abbatis Clarævallensis, sideris Ecclesiæ, principalis Cisterciensis Ordinis ampliatoris, & monasticæ vitæ inflammatoris ardentissimi? Et quis penetrabilior virtutum hortator occurrit, quis efficacior vitiorum eliminator decurrit, humanum excitans torporem ad cælestia, ardorem elidens ad terrestria, somnum mortis impediens, divinæ lucis radios, fugatis tenebris inclarescere satagens? Cujus insuper fœcundis ac decoris Sermonibus Virgo Christi Mater tam gloriosis extollitur laudum præconiis, pretiosissimis ornatur puritatis encomiis, integerrimis prædicatur virginitatis signaculis. Et nedum hoc, sed & ejus doctrinis universalis Ecclesiæ fabrica ut gemmis vernantibus rutilat, & verborum elegantia singulari gloriosius coruscat. Et fœcunda facundia cælestis irrigui, gratia influente, Scripturarum ænigmata reserat, solvit nodos, dilucidat obscura, declarat dubia, sicuti beati Bernardi Doctoris Ecclesiæ eximii, qui in gloriam patriæ abiens, sic saluberrimis omnis sanctitatis monitis doctrinæ & exemplis vitæ totam subcælestem fœcundans irrigavit ecclesiasticam hierarchiam. Quem ideo alma mater Ecclesia exuberantis testimonii plenitudine, in Sanctorum canonizatione requisiti, in miraculis, doctrinis, virtutum exercitiis, luce clarius reperta ejus cælesti vita testimonium afferente, pro laboribus multis, pro moribus castis, pro actibus strenuissimis titulo eximium Confessorem & Doctorem studiis honorari, sollicitis & sonoris efferri præconiis instituit, & honoribus disponit sollemnibus venerari, & Sanctorum catalogo gloriosius annotari”. Florebat anno MCD.
[595] Johannes Gerson, doctor & cancellarius Parisiensis in quodam Serm. de S. Bernardo, [Gersonis,] sic eum affatur: “Te vero beatissimum Bernardum unum esse ex consortio ignitorum illorum spirituum, quos Seraphim Scriptura nominat, ego fide pia tenens, obsecro jam, & obsecro per amorem tuum, quatenus sumpto calculo ardenti de altari illius, cujus ignis est in Sion, & caminus in Jerusalem … tu labia mea tangens purges, &c.”. Et circa finem: “Consideranti mihi in ea quæ per accidens & velut ab extrinseco juverunt S. Bernardum ad amorem Dei capessendum, reperio illa esse quatuor inter cetera, quæ sunt, matris devotio, apta complexio, debita educatio, & solitudinis affectio”. Et infra: “Denique dici potest, omnia ista quatuor juvisse de per accidens Bernardum, ut propheta & miraculorum esset patrator, inter quæ præcipua ego illa deputo, quæ egit in conversione illorum, qui etiam converti toto nisu fugiebant”. Florebat anno MCD.
[596] Jodocus Clichtovæus Neoportuensis, doctor theol. & Canonicus Carnotensis, [Clichtovæi,] Serm. 1 de S. Bernardo sic eum Johanni Baptistæ comparat: “Tertio, inquit, lucerna nostra, Bernardus, fuit, lucens multiplici sacrorum operum compositione, quæ non solum sui temporis hominibus, sed & posteritati prodessent ad ædificationem fidei & morum… Illuxit certe omnibus non solum tunc præsentibus, sed & futuris usque ad consummationem sæculi, per multorum librorum elaborationem, ad profectum aliquem spiritualem semper tendentium, in quibus tanta est dictionis suavitas, ut melle dulcior illi fluat oratio, unde & Mellifluus Doctor merito nuncupatus est”. Item in Præfat. quadam Operibus S. Bernardi præfixa: “Inter opera, ait, a probatissimis auctoribus elucubrata, beatissimi Bernardi volumina non postremo loco collocanda sunt. Si enim auctorem spectare libet; & vitæ sanctimonia, & præclara eruditione præstantissimus occurret. Si characterem ipsum rationemque scribendi; comperietur suavissima, & sine asperitatis offendiculo cum summa facilitate elegantiaque decurrens, ut melle dulcior videatur ex ejus ore fluxisse oratio. Si denique materia quam pertractat, exquiritur; aliud invenietur nihil, nisi quod involucra sacræ Scripturæ in lucem proferat, aut vitia gravi verborum tonitruo effulminet, aut ad virtutem studiosius invitet”. Florebat anno MDXXX.
[597] Ludovicus Granatensis lib. 2 de Relig. Christi cap. 27: [Ludovici Granat.,] “Non erit, inquit, consentaneum inter tot gravissimos Doctores dulcissimum & sanctissimum Bernardum non inserere, qui quo fuit humilior & a vana gloria alienior, hoc majorem gratiam & virtutem ad facienda miracula consecutus est”. Et cap. XI: “De S. Bernardo etiam legitur, quod initio gloriosi sui novitiatus ita in spiritu raptus & extra se positus ibat, quod sensuum usum amisisset… Vis enim spiritus & divinæ suavitatis gustus, quem secum trahit caritas, ita animæ vires suxerat & secum traxerat, ut ad nihil aliud, nisi ad id, ullam virtutem haberet”. Florebat anno MDLX.
[598] Carolus Sacci, doctor theolog. Parisiensis in Serm. de S. Bernardo, [Sacci.] qui manuscriptus exstat in monasterio nostro de Lyra diœc. Ebroicensis, hæc inter alia commemorat: “Exstinxit profecto, ne longius serperent, universi schismatis faces, & quidem tot tamque diuturnis peregrinationibus & vigiliis, ut mirum sit in mortali adhuc viro tantas perferendarum rerum, peregrinationum, lucubrationumque vires fuisse, immo vero superfuisse. Non unam, sed in multas & longas noctes continentes interdum vigilavit. Ægrotationes graves secutæ, quas ille non patienter modo, sed jocundo quoque animo tulit, easdemque vitæ beatæ & cælestis imitatrices appellare solebat. Interea non temperavit aut intermisit sacrarum Litterarum studium, quas, velut æquissimam planiciem quamdam, oculis suis propositas videre se dicere solebat. Conciones infinitas habuit, libros elegantissimo verborum cultu expeditissime scripsit”: De Contemptu mundi librum unum, Meditationum librum unum, De Passione Christi & resurrectione librum unum, De diligendo Deum, De gradibus humilitatis, De Gratia & lib. Arb., De Præcepto & dispensatione, Ad Innocent. Papam de Petri Abaëlardi hæresibus, ad Eugenium Papam de Considerat. Ad Templarios de laude militiæ novæ, Ad Cluniacenses Apologeticum, Super Psalmum XC homilias duas de viginti. Super Cantica cantic. homilias tres & octoginta. Super Euangelium Lucæ homilias quatuor. Super Canticum Mariæ librum unum, In Vitam Malachiæ episcopi librum unum, Epistolas “quidem innumerabiles, quæ tamen in manibus adhuc versantur, ducentas quinque & quadraginta &c”. Florebat anno MCDLXX.
PARS TERTIA.
CLASSIS VII.
Religiosorum ex diversis Ordinibus.
[Hugonis Metelli, Hugonis monachi, Andreæ Silvii,] Hugo Metellus, canonicus regularis cœnobii S. Leonis apud Tullum Leucorum, in epistola ad ipsum S. Bernardum hic edita tomo 1 col. 378: “Oleum effusum, inquit, nomen tuum, fragrans more contritorum aromatum. Fama nominis tui clarissimi usque ad fines terræ pertransiit” &c. Vixit anno MCXXX. Hugo monachus sancti Mariani Autissiodorensis, in Chronico ad annum MCXIV: “Eodem anno, inquit, Claravallis fundata est, cujus primus abbas exstitit servus Dei Bernardus, vir opinatissima sanctitate præclarus, per quem sui temporis Ecclesia in antiquum religionis decus refloruit”. Scribebat anno MCC. Andreas Silvius Benedictinus Marchianensis in Synopsi Historiæ Franco-Merovingicæ, sic scribit ad anno MCXXVI: “D. Bernardus abbas Clarævallensis quasi stella matutina monachicum Ordinem illustrat, & sanctitate, doctrina, miraculis claret in Gallia (immo Germania, Italia, Anglia) cujus vita in tantum excellit, ut parum sit omne quod in ejus laudem dictum, vel scriptum fuerit &c”. Florebat anno MCC.
[600] [Helinandi, Cæsarii Heisterbac., Henrici Susonis,] Helinandus Frigidi-montis in Gallia Ordinis Cisterc. monachus, lib. de Reparat. lapsi, cap. 8 sic de S. Bernardo loquitur: “Lege pulcherrimum librum de Consideratione ad Eugenium, ex cujus nobilissimo stilo poteris intelligere, auctorem libri sapientiorem fuisse Apolline, eloquentiorem Demosthene, subtiliorem Aristotele, moderatiorem Socrate, discretiorem Platone”. Florebat anno MCC. Cæsarius Heisterbacensis monachus Ordinis Cisterc. lib. 14. Mirac. cap. 17: “Bernardus in illa formidolosi schismatis flamma, qua Christianus orbis flagrare cœperat, lustravit provincias, infectum reddidit quidquid factum non oportuit, & gladio verbi divini succinctus fregit terrorem armorum. Vir tantæ auctoritatis, ut per unius os Bernardi, purpurati Patres, reges, principesque terrarum, quasi per commune mundi oraculum loquerentur”. Claruit anno MCCXXX. Henricus Suso, Ord. Præd. in Dialog. de æterna Sap. cap. 14 ita S. Bernardum affatur: “Et tu quoque inter omnes Ecclesiæ Doctores benedictus sis, Bernarde Melliflue, cujus anima sempiterni Verbi mirifice fuit illustrata splendoribus, qui mellito eloquio tuo, ex cordis manante redundantia, humanitatis Christi Passionem dulcissime deprædicans evehensque ita ais, &c. Merito sane, Pater sanctissime Bernarde, lingua tua dulcissima manat eloquia, quando cor tuum Christi melliflua passio adeo indulcarat”. Florebat anno MCCCXL.
[601] Dionysius Cartusianus Serm. 1 in Festo S. Bernardi sic eum commendat: [Dionysii Cartusiani,] “Beatissimum virum S. P. Bernardum Deus omnipotens & benignissimus tam copiosa atque multiplici gratia decoravit, ut vere de ipso dici posset, quod de Paulo apostolo dixit Salvator, Vas electionis est mihi iste, &c. Et quod in Ecclesiastico legitur: Non est inventus similis illi. Non enim tempore suo habuit æqualem in mundo, sed vere Apostolus fuit temporis sui”. Et Serm. 2: “Electissimus Dei Bernardus, omnium religiosorum excellentissimus Doctor, lumen & gloria monachorum, exemplar ac species devotorum, tot & tantis desuper præventus est gratiis, tot excellentiis decoratus, tot privilegiis sublimatus, ut non sint ingenia quæ valeant penetrare, nec loquelæ, neque sermones, qui possint exprimere, tantumque Virum sufficienter laudare”. Florebat anno MCDLX.
[602] Sixtus Senensis Ord. Præd. Biblioth. S. lib. 4: [Sixti Senensis,] “Bernardus, inquit, vitæ sanctimonia & præclara eruditione præstantissimus, sic ab infantia sacras litteras imbibit, & per omnem ætatem memoria retinuit, ut quoties aut aliquid scribere, aut loqui tentaret, toties in verba & sententias sanctarum Scripturarum prorumpere cogeretur. Unde & diversa Scripta ejus, quæ nihil aliud quam centones divinorum voluminum dici queunt, undecumque veteris ac novi Testamenti sententiis distincta sunt, ceu gemmeis emblematibus, hisque adeo commode & apte insertis, ut ibi nata esse credantur. Modus docendi ejus in sensibus mysticis indagandis & in moribus formandis fere semper versatur. Oratio ubique dulcis & ardens ita delectat & ardenter incendit, ut suavissima lingua ejus mel & lac verborum fluere, & ex ardentissimo ejus pectore ignitorum affectuum incendia erumpere videantur”. Florebat anno MDLXVI.
[603] Hieronymus Platus Societatis Jesu, lib. 3 de bono statu Relig. cap. XI hæc inter alia scribit: [Hieron. Plati, Petri Canisii, S. Aloysii Gonzagæ,] “Quid de Bernardo dicemus? quem vere appellare possumus plane mellitum, qui spiritualibus documentis scatens, iisque optimis ac perfectissimis, id etiam præcipuum habet, ut ita Scripturas sacras in suum stilum immisceat, & contexat, ut vel ipse Scripturæ verbis loqui, vel Scriptura ipsius ore sonare videatur. Quæ res una cum lepore gravitatem quoque ac vim habet mirabilem”. Florebat anno MDXC. Petrus Canisius ejusdem Societatis, Marial. lib. 5, cap. 28: “Florebat sub Lothario II & Conrado III Bernardus Clarævallensis, vir in Gallia, Germania, Italiaque percelebris, quem omnes non solum ob doctrinam divinitus inspiratam, sed etiam propter vitæ sanctimoniam, clarissimis sæpe miraculis demonstratam, merito suspicerent ac revererentur, quo uno melius nec scripsit, nec vixit quisquam in univerlo cœtu monachorum, si Lutheri quidem calculum admittamus”. Florebat anno MDXCVII. Aloysius Gonzaga ejusdem Societatis, ut legitur in Vita ipsius, lib. 2, cap. 32: “Lectionem Bernardi, tam sibi in vita jucundam neque morti vicinus omisit. Nam in morbo qui illi postremus fuit, Bernardum adeo carum habuit, ut quotidie aliquid ex ejus in Cant. Sermonibus sibi prælegi curaret”.
CLASSIS VIII.
Jurisconsultorum, & Oratorum.
[Francisci Petrarchæ, Nicolai Pithœi,] Franciscus Petrarcha, lib. 2 de vita solit. cap. 14: “Solebat, inquit, dicere Bernardus, omnes se, quas sciret, litteras, quarum nescio an alius sua ætate copiosior fuerit, in silvis & in agris didicisse, non hominum disciplinis, sed meditando & orando, nec se ullos umquam magistros habuisse præter quercus & fagos”. Florebat anno MCCCLXX. Nicolaus Pithœus in epistola præmissa Thesauro suo ex Operibus S. Bernardi: “Magna mihi cum D. Karolo Perroto amicitia & familiaritas est. Eum igitur die quodam cum, uti soleo, adiissem, ac variis de rebus multa ultro citroque essemus collocuti; injecta mentio est divi Bernardi Clarævallensis cœnobii abbatis primi: quem tantis ille laudibus extollebat, tantique scripta ejus faciebat, ut ad ea evolvenda animum induxerit meum… Atque ita, quod futurum ille prædixerat, verum esse comperi. Tanta enim ex ejus me lectione voluptas cepit, ut omnes pæne illas, quæ animum meum tam misere cruciabant, molestias absterserit”. Idem inferius “Bernardum quoddam quasi Ecclesiæ ruentis columen atque sustentaculum” appellat. Scribebat anno MDLXXXIX.
[605] [Justi Lipsii, Renati Choppini,] Justus Lipsius, Lovanii regius professor & historicus, rogatus ab Auberto Miræo, quosnam e Patribus legendos formandis concionibus judicaret, hoc responsi dedit Epist. 49 Centur. 3: “Mihi inter omnes Græcos placet Chrysostomus… Inter Latinos Bernardus me capit, & usum habet excitandi, ob acrimoniam ubique & calorem; tum etiam docendi atque imprimendi, ob sententiarum acumen quas crebro & salubriter miscet”. Florebat anno MDCX. Renatus Choppinus, in supremo Paris. senatu advocatus, lib. 2 de sacra Politia: “Eadem tempestate, inquit, D. Bernardus emicuit, cœnobita quercuumque discipulus, & nullo præeunte magistro doctissimus, qui e solitudine in celebritatem, ex umbra in solem, sanctitatem eruditionemque importavit. Is tam πολύγραφος, quam αὐτοδίδακτος; quod paucis admodum id genus scriptoribus cernimus contigisse”. Florebat anno MDCXX.
CLASSIS IX.
Illustrium Feminarum.
[S. Hildegardis, S. Gertrudis, B. Mechtildis,] Sancta Hildegardis, Montis S. Roberti prope Bingen abbatissa, in quadam Epistola ad sanctum Bernardum, sic illum exprimit: “Ego ante duos annos te in hac visione vidi sicut hominem in solem aspicere, & non timere… Tu aquila es aspiciens in solem &c”. Florebat anno MCL. S. Gertrudis, abbatissa monasterii Elpedani, in Comitatu Mansfeld., describit modum quo sibi apparuit S. Bernardus, lib. 4. Insin. cap. 51. Inter cetera vero sic ait: “Pectus quoque ejus sanctissimum, collum & manus videbantur aureis quibusdam laminis, gemmisque rosei coloris valde rutilantibus intextis honorabiliter circumamicta. Unde & per laminas aureas notabatur præcipua elegantia doctrinæ ejus salutaris, quam corde devoto sedulo retractans, per gutturis sacri ministerium ore sacrato edidit, & manibus sanctis fideliter conscripsit omnibus in eis proficere volentibus ad salutem. Per gemmas vero figurabantur illa dicta, quæ specialius redolent divinum amorem”. Florebat anno MCCC. B. Mechtildis, ejusdem B. Gertrudis in eodem cœnobio comes, sic scribit in lib. Gratiæ spir. cap. 91: “In medio Ecclesiæ S. Bernardi, singulariter a Deo in benedictionibus dulcedinis præventi, Dominus aperuit os, quia Spiritus sanctus eum tam affluenter & superabundanter influendo repleverat, ut velut cum ventus rapidissimo impetu januam aperit, ita Spiritus sanctus impulsu, ea quæ sibi divinitus inspirabantur, caritate accensus infudit, & Ecclesiam sua doctrina multum illuminavit, & implevit eum Dominus Spiritu sapientiæ & intellectus, & supra quam dici potest mente illustratus, licet multa effuderit, multo tamen plura intellectu reservavit”. Florebat circa annum MCCC.
CLASSIS X.
Heterodoxorum.
[Lutheri, Neandri, Buceri, Oecolampadii, Calvini, Heinsii.] Martinus Lutherus, in Colloq. convivial. cap. de Patrib. Eccl.: “Bernardus, inquit, omnes Ecclesiæ Doctores vincit: sed cum disputat, in alium virum mutatur, ibi nimium tribuit libero arbitrio”. Michaël Neander, de eodem ita scribit Præfat. ad Gnomolog. Græcorum: “Plus spiritus vitæ, doctrinæ & fidei in paucis aliquot paginis D. Bernardi reperitur, qui philosophiam non attigit, sola Scriptura contentus, quam adeo familiarem sibi fecerat, ut mera Scripturæ verba loqueretur; quam in toto Hieronymo, qui linguarum, artium, philosophiæ, antiquæ sapientiæ cognitione cunctis præstabat”. Martinus Bucerus, lib. de Concord. art. de Justif. “Bernardum virum Dei nominat”. Johannes Oecolampadius, citatus a Guthberto Tonstallo lib. de verit. Corp. Christi in Euch. “Excellebat, ait, Bernardus exactiore judicio omnes suæ ætatis viros”. Johannes Calvinus, lib. 4. Inst. cap. 11 § 10 hæc testatur: “Bernardus abbas in libris de Consideratione ita loquitur, ut Veritas ipsa loqui videatur”. Item cap. 10 § 17: “Bernardum vocat pium & sanctum Scriptorem”. Daniel Heinsius Orat. 3: “Quis, inquit, suavius Bernardo scribit? cujus ego Meditationes rivum paradisi, ambrosiam animarum, pabulum angelicum, medullam pietatis vocare soleo”.
APPENDIX.
[Superioribus adduntur Evervinus, & Laurentius de Leodio,] Superioribus magni Viri præconibus annumerare nobis liceat duos alios epimetri loco. Primus sit Evervinus Steinfeldensis prope Coloniam Præpositus, in epistola ad ipsum data, quam vulgavit Mabillonius Veterum Analectorum tom. 3, pag. 452, ubi sic loquitur: Lætabor ego super eloquia tua, sicut qui invenit spolia multa, qui nobis memoriam abundantis suavitatis Dei eructare in omnibus dictis & scriptis vestris soletis, maxime in Cantico amoris sponsi & sponsæ, hoc est Christi & Ecclesiæ, ita ut eidem sponso dicere veraciter possimus: “Servasti bonum vinum usque adhuc”. Hujus vini tam pretiosi pincernam te nobis ipse constituit: non cesses propinare, non hæsites, hydrias non poteris evacuare .. O bone Pater, satis interim propinasti de quarta hydria omnibus nobis ad correctionem, ad ædificationem, ad consummationem, incipientibus, proficientibus atque perfectis; usque in finem sæculi profuturus contra teporem ac pravitatem, quæ est in falsis fratribus. Hæc Evervinus. Alter, qui sanctum Patrem laudat, est Laurentius de Leodio in Historia episcoporum Virdunensium apud Acherium in Spicilegio tom. 2 novissimæ editionis Parisiensis pag. 251 de Henrico sic loquens: Henricus primo capit consilium a Bernardo sanctæ memoriæ abbate Clarevallensi, cujus consiliis regna & ecclesiæ Galliarum hodieque innituntur.
§ LVI. Superstitionum calumniæ perperam ab hæreticis in Virum sanctum conjectæ; Horstii Parænesis ad sectarios de S. Bernardo cum fructu ab ipsis legendo.
[Iniquæ & erroneæ Centuriatorum Magdeburgengum censuræ] Observatio sequens habetur post elogia, quæ proxime jam dedimus, apud laudatum Mabillonium a Col. qua impudentissimæ heterodoxorum adversus S. Bernardum criminationes confutantur. His itaque verbis expressa est: Horstius hoc in loco refert iniquas & erroneas Centuriatorum Magdeburgensium censuras, ex eorum Centuria XII excerptas, quibus in S. Bernardi gesta & dicta nonnulla superstitionis nomine impie aut inique cavillantur. Has vero censuras, quas in XXII articulos distinxit idem Auctor, brevitatis ergo in decem capita præcipua revocavimus, ne aliquid prætermisisse videamur. Et quidem primo S. Bernardum notant Magdeburgenses, “quod Hostiæ in Missa oblatæ & consecratæ cultum adhibuerit, eaque usus sit ad dæmones expellendos. 2. Quod Sanctorum reliquias veneratus sit. 3. Quod rebus benedictione sacra munitis quamdam crediderit inesse virtutem. 4. Quod Romanum Pontificem adversus impugnatores defenderit, eique jus investiturarum asseruerit contra Lotharium imperatorem. 5. Quod extra Ecclesiam catholicam sperandam esse salutem negaverit. 6. Quod expeditionem sacram, quam Crucem vocant, prædicaverit. 7. Quod veritatem a mortuis expiscatus sit, iisque prodesse crediderit Missæ sacrificium. 8. Quod miracula ad errores, ut ipsi loquuntur, confirmandos perpetraverit. 9. Quod vitam monasticam propagaverit, & ad illam induxerit plurimos; in primisque sorori suæ licet conjugatæ interdixerit omni vestium pompa, ejusque a viro separationem probaverit, ut ipsa claustrum ingrederetur. 10. Quod ipse Bernardus in stagnum rigens se injecerit studio castitatis, ac in summa corpus suum iniquius torserit”.
[610] Et hæc quidem sunt superstitiosa illa, quæ in sancto Doctore hæretici calumniantur, [sancto Doctori imputatæ refelluntur.] opera, quibus singulis acres potius invectiones, quam refutationes Horstius apposuit. Verum cum illa non tam ipsum Bernardum, quam communem Catholicæ religionis causam impugnent, iisque copiose & erudite sit responsum a multis, non visum est illis diutius immorandum. Certe hæc, quæ tamquam superstitiosa criminantur hæretici, longe validius in eos regeri possunt pro Bernardo: quem cum Virum Dei appellet Bucerus, Calvinus PIUM ET SANCTUM; eum superstitiosis ad mortem usque factis addictum fuisse nefas est opinari. Ac proinde ea nequaquam superstitionis nomine in Catholicis notanda sunt, quæ, quo minus Bernardus sanctus, & miraculis a Deo illustratus fuerit, efficere non potuerunt. Ceterum consulat lector, si lubet, Confessionem Bernardinam, ex S. Doctoris operibus expressam a P. Theodoro Petreio Cartusiano Coloniensi, ubi loca doctrinæ Catholicæ in certas classes digesta reperiet.
[611] Hisce in editione Mabilloniana subjicitur Horstii Parænesis ad sectarios, [Sectarios e S. Bernardi auctoritate,] de S. Bernardo cum fructu ab ipsis legendo: quam utinam, si non omnino sint excordes & obdurati, alte in animum demittant! Accipe textum: Diversas Sectariorum de Bernardo censuras audivimus. Alii laudant, alii vituperant: nisi forte in eo conveniunt omnes, quod adversantem suis ipsorum placitis & moribus omnes æque damnant ac rejiciunt. Hæc tamen quæ ipsi tamquam doctrinæ suæ contraria improbant, nos Catholici vel ideo probanda & amplectenda ducimus, quia Bernardum, aliosque illi similes viros sanctissimos, talia docuisse & fecisse, adeoque diversa ab illis via incessisse novimus. Sanctitas nimirum vitæ doctrinæ adstipulatur, & falsa nobis doctrina, aut erronea fides videri nequit, quam Viri tanta sanctitate illustres tenuerunt. Cur sibi plus credi volunt, nullo sanctitatis suffragio nixi, quam sanctissimo Bernardo, aliisque orthodoxis Patribus, quorum doctrina & fides tot sanctitatis argumentis, immo tot signis & miraculis comprobatur? Sane non potest arbor bona malos fructus facere, nec arbor mala bonos. Quis enim sanæ mentis sibi persuadeat, hominem impia, falsa, absurda, erronea docentem; idololatriæ, superstitioni, vanis observantiis deditum, qualia atri isti censores, Centuriatores, Bernardo impingunt; inter hæc nihilo minus continuis gratiæ incrementis apud Deum & homines proficere, & ad tantam divini amoris, omnisque virtutis perfectionem emergere potuisse?
[612] Porro quid de præcipuis orthodoxæ fidei capitibus Bernardus senserit, [fide,] scripta ejus abunde testantur. Sed etsi nihil litteris commendasset, ipso vitæ tenore satis ostendisset, cui Ecclesiæ adhæserit, quam a vobis doctrina & moribus alienus fuerit. Nam vos modo paulisper affari libet, o sectarii, quibus etiam Bernardum subinde legere lubet: si forte detur & aliquando intelligere, & resipiscere. Missa vobis mera & horrenda idolomania est: at quoties Bernardus Missam, verum Deo sacrificium obtulit? Non facile illam intermisisse ad extremum usque spiritum, testatur Vita; & vos ipsi, etsi non sine calumnia. Nonne ipsa Missæ oblatione dæmones sæpe terruit & profligavit? Nonne Guillelmum Ducem Aquitaniæ, pertinacem illum schismatis fautorem, nullis cedentem minis ac monitis, post oblatum Sacrificium ab altari veniens, dextra, non ferro, sed sacra Dominici corporis hostia, armata perculit, & expugnavit? Legite & intelligite, si forte & tandem expugnetur duritia cordis vestri &c.
[613] [exemplo,] Sed longius progredior, quam ferat instituti ratio: paucis dumtaxat vos commovere ferebat animus, ne præ Bernardo vos sapere arbitremini. Cur enim novitatem a veteribus damnatam, veteres damnantem inducitis? cur non tenetis viam, qua Bernardus, sanctique illi Viri & Confessores, totaque antiquitas cælum petiit? Si errare vos non creditis; qua isti pergant via videte: si agnoscitis, cur peritos viæ duces non sequimini? cur non vel tandem eo reditis, unde discedere numquam oportuit?
[614] [sanctitate & miraculis confutat Horstius,] Ego quidem, ut ingenue de me fatear, si vel ab ineunte ætate vestris imbutus essem erroribus; vel si quocumque casu a tramite veritatis & orthodoxæ religionis ad sectas vestras deflectere contigisset, solus mihi Bernardus sufficeret, qui vestra mihi dogmata suspecta redderet: immo qui devium reduceret in viam veritatis. Sic quippe ratiocinarer mecum: Si vera non sunt, quæ vir tam eximiæ & irrefragabilis sanctitatis tenuit & docuit, quomodo tanta sanctitas cum tanta falsitate consistere potuit? Sanctitatem ejus inficiari non possum, quam video a tot viris gravissimis, & scriptoribus omni exceptione majoribus, quin & ab ipsis ejus æmulis contestatam. Miracula quoque innumera in ejus confirmationem edita conspicio, quæ negare velle, non videtur esse hominis prudentis; calumniari autem tamquam præstigias & opera satanæ, id prorsus videtur hominis male sani, nedum maligni, cum talia non nisi divina virtute fieri potuerint. At vero in confirmationem errorum talia patrata credere, id vere foret hominis prorsus impii, & in Deum blasphemi, ac in Sanctos ejus injurii. Liceat hic merito illud sancti cujusdam Doctoris insigne dictum usurpare (citatur ad marginem Richardus a S. Victore lib. 1 de Trinit. cap. 2.) “Domine, si error est, a te decepti sumus. Nam ista in nobis tantis signis & prodigiis confirmata sunt, & talibus, quæ non nisi per te ipsum fieri possunt; certe a summæ sanctitatis viris nobis tradita, & cum summa, & authentica attestatione probata, teipso cooperante, & sermonem confirmante sequentibus signis”.
[615] [ejusque Opera ut legant, ipsos hortatur.] Hæc in gratiam vestri, o sectarii, quia sapientibus & insipientibus me debitorem agnosco: quamvis vobis super docentes vos intelligere & sapere videamini. Sed miror tamen quid vobis sit animi, dum Bernardum legitis, toto a vobis cælo dissidentem: conscientia haud dubie præjudicatis opinionibus reclamante. Legite deinceps; hoc unice precor, & suadeo; legite, inquam, & si ulla vobis cura salutis; intelligite. En lucem sanctitatis & ducem veritatis Bernardum vobis exhibeo: aut si mavultis, ipsum vobis apprecor, qui est lux vera, immo via, veritas, & vita. Quandoquidem vero de S. Bernardi operibus cum fructu legendis institutus est a nobis sermo; non abs re videmur facturi, si nunc agamus de Viri sancti lucubrationibus, quas in bonum publicum ad posteros transmisit.
§ LVII. S. Bernardi Opera an jussu Deiparæ sint collecta; editio Mabilloniana; sancti Doctoris scribendo characteres.
[Datur ratio, cur de genuinis ac spuriis Sancti Operibus non agamus.] Ad prælum paraveram ea, quæ illustrissimus Manricus ad annum Christi 1153, cap. 10 de sancti Doctoris scriptis genuinis, dubiis atque alienis collegit, opera usus tum aliorum auctorum, tum præcipue Cardinalis Bellarmini in libro de Scriptoribus ecclesiasticis; verum, re deinde expensa, mutavi consilium, &, ne falcem, quod dicitur, mitterem in alienam messem, operose tractando de materia, quæ proprie ad bibliographos, non vero ad hagiographos pertinet, visum est hoc labore supersedere, atque lectores mittere super illo argumento ad Mabillonii editionem propter rationes statim assignandas. In memoriam tamen revocare juvat, quasdam S. Bernardi lucubrationes in hoc Commentario laudatas esse, videlicet § 15 & § 54 de gratia & libero arbitrio; § 23& 28 Sermones in Cantica canticorum; § 50 librum de Consideratione. Adde, quod Gaufridus biographus genuina quædam sancti Patris Opera enumeret in libro 3 Vitæ ejus, apud nos cap. 5. Sed occasione præsentis argumenti discutiendum breviter est factum quoddam, de quo Manricus paullo ante allegatus. Rem expono.
[617] Vult itaque historicus ille, S. Bernardi Opera jussu Deiparæ collecta fuisse; [Quod Opera ejusdem Sancti sint collecta jussu Deiparæ] pro qua re affert testimonium Philothei: Sequuntur, inquit, ordine libri, quos sanctus Doctor reliquit, ingens volumen Operum, sed pondere quam mole longe præcellens: nempe gemmea omnia, seu verius aurea, & de quibus inter laudes Bernardi Philotheus .., cum collecta & vulgata recens fuissent, pia quidam licentia, sed poëtica, non aliud majus donum (hujus generis) a Virgine accepisse genus humanum, quam quod scriptis Bernardi frueretur, fidenter ait ista, quæ in editione Mabilloniana habentur volumine 2, cap. 7, Col.
Hoc tamen audenti liceat dixisse camœna,
Atque animi sensus exseruisse mei,
Humano numquam generi, nostroque decori
Parthenice tantum muneris alma dedit;
Quantum grata suo nuper cum munere nobis
Protulit hæc brevibus scripta legenda notis.
[618] Hisce Philothei versibus recitatis superaddit ista de eodem Manricus: [non satis probatur.] Attribuit autem Virgini hoc munus, quia ejus jussu collecta Sancti opuscula, atque in volumen unum conglobata usui publico lucem aspexere. Ita ille; qui mox recitat sequens ex eodem poëta distichon, quo rem confirmat:
Protulit ipsa quidem, proprio nam Diva clienti
Jussit, ut egregii quæreret orsa senis.
Factum illud memoria dignum esset, si de ejusdem veritate sufficienter constaret. At vero nonnulla sunt, quæ huic rei officiunt. Nam contra est primo, quod jussum illud confuse admodum referatur. Quæro enim, quisnam fuerit cliens iste proprius: item quo loco, quo modo, quo tempore id acciderit: quibus tabulis confirmetur. Contra est secundo, quod pictoribus atque poëtis proprius sit ac frequens episodiorum usus. Unde consequens est, ut imperata illa Operum collectio probari debeat testimonio melioris notæ, antequam nos ei suffragemur. Jam vero, quandoquidem paullo ante lectorem misimus ad Operum S. Bernardi editionem Mabillonianam, non abs re fuerit brevem de eadem notitiam dare.
[619] [Editio Mabillonii præ aliis laudatur;] Clarissimus hic editor S. Bernardi Opera omnia cum genuina, tum spuria, tum dubia, tomis sex comprehensa vulgavit in volumine duplici. Et in primo quidem refert quatuor priores tomos, seu genuina Sancti Opera omnia; in secundo autem, quod continet duos posteriores tomos, quintum videlicet & sextum, exhibet alia. Utrumque vero volumen, secundis curis ad limam revocatum, Lutetiæ Parisiorum typis commisit anno 1690, post editionem primam, quæ ibidem loci prodierat anno 1667. Socios, qui operam suam in hac editione anni 1690 strenue posuerunt, nominat Mabillonius in fine Præfationis generalis. Hunc tamen, non illos, tamquam auctorem primarium nos semper allegamus. Dicebam superius, Mabillonium Opera omnia sancti Doctoris vulgasse, etiamsi scriptæ nonnullæ epistolæ ad ipsius manum non pervenerint. Sane, inquit in Præfatione generali § 1, nulla superesse Bernardi Opuscula, saltem alicujus momenti, haud edita existimo, præter nonnullas epistolas, quæ hactenus desiderantur, & quas ibidem assignat. Quænam vero in editione anni 1719 sint addita, disces ex Præfatione generali in fine ejusdem. In Admonitionibus autem, quæ opusculis, in secundum volumen ab erudito isto editore rejectis, præfiguntur, spuria, dubia vel incerta a genuinis secernit, eo successu, ut aliis omnibus, qui in hoc studiorum genere ipsum præcesserant, palmam eripuerit, teste Caveo heterodoxo, atque adeo neutiquam hic adulationis, vel falsæ laudis suspecto, qui hoc ei dat elogium: Opera supposititia a genuinis optime discrevit, quæ nemo umquam certius distinxit, vel de iis doctius judicavit. Hæc ille in sua Scriptorum ecclesiasticorum historia literaria.
[620] [qui elucentes in S. Bernardo ingenii, styli,] Ceterum Doctoris Melliflui singulares, & non facile imitabiles in scribendo characteres, peculiari nimirum Spiritus sancti, qui per eum loquebatur, unctione delibutas, ita exprimit idem Mabillonius in sua generali Præfatione, volumini primo præfixa, paragrapho primo num. 3, diserte juxta ac graviter ista scribens: In ejus enim scriptis elucet ingenium natura nobile, generosum, excelsum: sed humanum, civile & honestum. Eloquentia quasi congenita, sine fuco, non sine ornamento, sed nativo. Stilus pressus, oratio vivax, dictio propria, cogitatus sublimes, affectus pii, lepores sponte nascentes, totus sermo unum Deum ac cælestia spirans. Ardet, non urens, sed inflammans. Pungit & stimulat, non ut irritet, sed ut moveat. Corripit, increpat, non ut detrahat, sed ut attrahat. Arguit, minatur, terret; sed amando, non indignando. Blanditur, sed non adulatur: laudat, sed non extollit. Urget blande, præstringit absque molestia: delectat, recreat, placet. Quippe “oratio ejus, inquit Sixtus Senensis, ubique dulcis & ardens, ita delectat, & ardenter incendit, ut ex suavissima lingua ejus mel & lac verborum fluere; & ex ardentissimo ejus pectore ignitorum affectuum incendia erumpere videantur”.
[621] Jam vero doctrinam habet minime vulgarem, Scripturæ sacræ verbis ac succo refertam; [ac doctrinæ sacræ characteres describit.] sic autem Patrum sententiis inhærentem, ut tamen propria ejus esse sentiatur. Ita quippe scribit de rebus divinis, de gratia & libero arbitrio, de moribus & officio Pontificum, clericorum, monachorum, laïcorum, ut fontem hæc indicent, non rivum aut canalem. Et miramur, si vir tantus amatur? Si ejus scripta comparantur, leguntur, teruntur ab omnibus? Si editiones eorum sine numero fiant? Si viri docti & eruditi illis augendis, illustrandis, & ad nativam integritatem revocandis operam adhibeant suam? Si Roma ipsa, orbis domina & magistra, quæ Bernardum quondam docentem, immo & redarguentem venerata est; si Roma, inquam, ipsa libros de Consideratione, Eugenio III primum oblatos, tum Nicolai V jussu elegantissime descriptos, demum Pontificum typis sub Clemente VIII publicari passa est, totum Bernardum editura in lucem, si Gerardus Vossius (Præpositus Tungrensis) operam itidem suam in totum Bernardum contulisset. Quo minus mirandum est, si in metropoli Galliarum tantum Galliæ lumen regiis typis meruit honorari. Hactenus Mabillonius.
§ LVIII. Variæ Operum sancti Doctoris editiones; sententia perperam ei attributa; cur & quænam Chronologia Bernardina hic detur.
[Designantur alia] In primis nihil magis Bernardi meritum & pretium arguit, quam adeo frequentes, & toties repetitæ ejus Operum editiones, sive ante, seu post inventam artem typographicam. Quippe multiplex illa editio argumento est, quam comparetur Bernardus a multis, quam avide legatur, quam denique ab omnibus ametur, ut Mabillonii utar verbis in Præfatione generali § 1: ubi de tot ac tam variis eorumdem Operum editionibus longum mox ac curiosum sermonem subnectit, incipiendo a Moguntina, quam Petrus Schoyfferus fecit anno 1475, quæ ei videtur fuisse prima. Quantum vero diligentiæ, accurationis, ac laboris insumpserit editor ille Benedictinus, ut sua impressio prodiret in lucem, quam posset emendatissime; perspicuum omnino sit, si quis legat, quæ in allegata Præfatione de hoc argumento subdit. In illa autem, quæ in Operum editione anni 1719 recusa est, hæc de illo lego addita priori: Toto vitæ tempore eruendis expoliendisque Bernardi Operibus, aliis licet iisque gravissimis studiis distractus, omnem curam, diligentiam omnem impendit.
[623] Ad varias, de quibus dicebam, impressiones addi obiter potest, [exemplaria excusa.] R. A. dominum Godefridum Bouvart, Ordinis Cisterciensis, in celeberrimo ac florentissimo cœnobio S. Bernardi, quod in territorio Antverpiensi ad Schaldim jacet, ascetam, observatione non indiligenti usum esse, ut impressorum Operum ejusdem Sancti exemplaria bene multa ac varia cognosceret & annotaret. Inter alia quippe, quæ de eodem Sancto huc scripsit die XV Martii anno 1737, Addo, inquit, hic seriem editionum Operum ejusdem Sancti, quas in bibliothecarum, auctionum, & officinarum catalogis, præfationibus Operum, & alibi reperire licuit. Earum autem catalogus, quem subtexit, incipit ab editione Moguntina anni 1475, ac desinit in Mabilloniana, anno 1719 recusa Lutetiæ Parisiorum, ita ut editiones omnino quadraginta diversas designet.
[624] [Sententia quædam] Verum priusquam hinc discedamus ad alia, conveniendus mihi est scriptor quidam Catholicus, qui sancto Doctori nostro sententiam quamdam imputavit a sana doctrina alienam. De heterodoxis, qui e mellito Bernardi succo venenum conficiunt, jam egimus § 54, num. 574. An vero inter Catholicos auctores inveniantur, qui alia quædam in ejus Operibus vel minus recte intelligunt, vel perperam carpunt, sicut non est mihi promptum dicere, sic operose inquirere supersedeo: cum illud argumentum non sit proprie fori nostri, sed theologorum; quibus incumbit sanctum Patrem recte intellectum explicare, non secus atque alios Ecclesiæ Catholicæ Doctores. Res itaque hic mihi est cum auctore quodam Catholico, qui in Bernardo invenisse se putavit, quod in Bernardo non est. Factum intellige.
[625] [perperam S. Bernardo imputata:] Lucas Castellinus in Tractatu de certitudine gloriæ Sanctorum canonizatorum cap. 1, puncto 23, § 3 convenit eos, qui asserunt, S. Bernardum sequutum fuisse errorem illorum, qui negabant animas justorum ante extremi judicii diem, frui gloria sempiterna, quemadmodum de illo scribit Alphonsus de Castro lib. 3 adversus hæreses tit. Beatitudo, post sextam hæresim, § Beatus Bernardus. Quæ vero deinde affert idem Castellinus pro defensione sancti Doctoris, legi possunt loco mox allegato. Sed pluribus hoc argumentum pertractat Mabillonius volumine primo pag. 709, ubi expendit sententiam S. Bernardi de medio animarum statu. Sanctum Doctorem etiam defendit Natalis Alexander tom. 6 Historiæ ecclesiasticæ, anno 1714 Parisiis editæ, agens de hac re pag. 527 & 528. Si quis porro plura desiderat de Alfonso a Castro, qui natione Hispanus, professione Franciscanus fuit; adeat Waddingi scriptores Ordinis Minorum, & Nicolai Antonii Biblothecam Hispanam.
[626] [nonnullæ de Chronologia Bernardina observationes.] Etiamsi me non lateat, in Introductione ad Opera S. Bernardi, a præstantissimo viro Jacobo Merlono Horstio Coloniæ publicata, exstare chronologiam vitæ & scriptorum ejusdem sancti Patris, cum Præfatione ad lectorem; chronotaxeos tamen Bernardinæ hoc etiam loco rationem esse habendam duxi, ut rebus videlicet ab isto magno Doctore gestis, atque in meo hoc Commentario prævio ad determinatos annorum calculos revocatis e conditore Annalium Cisterciensium, nova vel melior etiam lux accedat, si eæ sub uno veluti aspectu hic ita repræsententur, ut cum temporis ratione Manriciana, quam in dicto Commentario secutus sum, conferri, atque hæc ex illa vel confirmari, vel emendari, sicubi forte aberret, merito possit ac debeat. Et vero quisnam inficias ierit, chronologiam esse lucidam historiæ facem? Produco autem Chronologiam illam, quam Mabillonius ad calcem sui voluminis primi vulgavit, non vero Horstianam. Etenim cum post hanc ordinata sit ista, & in lucem data; mirari non debemus, ultimam istam melioris esse notæ, ab eo videlicet ordinatam, qui post Horstium, aliosque Operum ac scriptorum S. Bernardi editores, in eamdem recudendam & illustrandam gnaviter ac sapienter incubuit. Istius itaque Chronologiæ, in tres a nobis partes divisæ, quibus adjecti hic etiam ad marginem a nobis sunt numeri Arabici, & additiones, ut vocant, en tibi, lector,
§ LIX. Chronologiæ Bernardinæ
PARS PRIMA.
Ab anno Christi MXCI, qui fuit Sancto natalis, usque ad MCXXV.
[S. Bernardi natales, initium Ordinis Cisterciensis,] Anno Christi MXCI, Urbani Papæ II 4, Henrici IV imper. 35, Philippi I Gall. regis 31, natus est Bernardus in castro Fontanis appellato, prope Divionem in Burgundia, patre Tescelino Soro, domino de Fontanis, matre Aletha Bernardi domini Montisbarrensis filia. Paternæ ejus ædes recens, beneficio Ludovici XIII Galliarum regis, RR. Patribus Congregationis Fuliensis concessæ, in monasterium conversæ sunt. Degenere sancti Bernardi lege Admonitionem præmissam initio Vitæ S. Bernardi, & Johannem Eremitam in Vita quarta, ubi viri sancti genus paternum ex veteri Burgundiæ Ducum familia originem duxisse fertur.
[628] MXCVIII B. Robertus abbas Molismensis, assumtis secum ex eodem monasterio 21 monachis, [S. Robertus ejusdem abbas:] in eremum Cistercii secedit, ibique novum monasterium exstruit, in diœcesi scilicet Cabilonensi, quinque circiter leucis a Divione, opitulantibus simul & probantibus Gualtero Cabilonensi & Hugone Lugdunensi præsulibus; prædia vero largiente Odone Burgundiæ Duce, quo ibi cum sociis strictius ad amussim observaret Regulam S. P. Benedicti, cujus die sacro in Domininicam Palmarum hoc anno incidente, opus illud tum primum exordium sumpsit. Ex primis B. Roberti sociis fuere Albericus, Odo, Johannes, Stephanus, Letaldus, & Petrus.
[629] MXCIX Henrici IV imp. 43, Philippi Gall. regis 39 [Ordinis confirmatio;] Urbano II decimo nono anno pontificatus, IV Calend. Aug. defuncto succedit Paschalis II ex monacho Cluniacensi. Beatus Roberus Molismensium interpellationibus in concilio Romano ac Pontificis jussu Molismum redit, eique Albericus ex Priore substituitur apud Cistercium, ecclesia in honorem beatæ Virginis hoc anno dedicatur. MC Hoc anno Johannes, & Ilbodus monachi Romam mittuntur ab Alberico Cistercii abbate, cum litteris commendatitiis Johannis & Benedicti Cardinalium, Hugonis archiepiscopi Lugdunensis, atque Walteri Præsulis Cabilonensis, quorum precibus Paschalis II institutum Cisterciense confirmat peculiari privilegio dato Troiæ XIV Cal. Maii, Indict. 8, pontificatus anno 2. Exstat apud Baron. & Manriq.
[630] MCI Albericus abbas arctissimam Regulæ S. Benedicti observationem instituit in novo monasterio, abjiciens quicquid Regulæ adversaretur. Obiit B. Bruno institutor Ordinis Cartusiensis, (qui anno MLXXXVI exordium sumpsit) patria Coloniensis, [observatio regulæ S. Benedicti; fundator; mutatio habitus: mors matris S. Bernardi &c:] sanctitate ac scientia illustris. MCII Odo Burgundiæ Dux, Cistercii fundator, moritur, & sepelitur in ecclesia Cisterciensi; eodemque anno Henricus ejus filius habitum monasticum ibidem induit. MCIII Cistercienses nigrum habitum in album commutasse creduntur, & B. Virginis Officium quotidie recitandum sibi proposuisse. MCV Obiisse putatur Aletha, S. Bernardi mater, calendis Septembris, ex Necrologio S. Benigni Divionensis, ubi sepulta est: cujus corpus post 145 annos translatum est Claram-vallem. Ejus obitum describit Guillelmus lib. 1 Vitæ S. Bernardi cap. 2. MCVI Paschalis II 7, Philippi I Galliarum regis 46, Henricus IV infeliciter vitam clausit anno imperii 49. Huic successit Henricus V hostili in Ecclesiam animo patri non degener filius: qui Romam pergens, Paschali Pontifici manus injecit, ab eoque per vim ecclesiarum investituras extorsit; sed & coronam imperatoriam anno MCXI.
[631] [regis Francorum; Alberici, ac S. Roberti Molism. mors; S. Bernardi conversio: Firmitas fundata:] MCVIII Paschalis II 9, Henrici V 2, 3 Cal. Aug. Philippus rex Francorum obiit apud Milidunum: cui Ludovicus ejus filius, cognomento Grossus, successit. MCIX B. Albericus, secundus Cistercii abbas, obiit VII Cal. Februarii, anno regiminis nono & dimidio: cui substitutus B. Stephanus Hardingus, nobili apud Anglos stemmate oriundus, Prioris antea vice functus, qui & ipse cum aliis, Molismo vitæ arctioris desiderio egressus fuerat. MCX Hoc anno ad superos migravit III cal. Maii B. Robertus abbas Molismensis, Cistercii primus institutor, non anno MXCVIII, ut vulgo creditur. MCXIII Paschalis II 14, Henrici V 8, Ludovici VI 6, B. Bernardi conversione celeberrimus est. Qui annos natus circiter viginti tres, Cisterciensium familiæ sub Stephano abbate una cum 30 sociis nomen dedit. Ex quo tempore Cisterciensis Ordo mirifice propagari & florere cœpit. Eodem anno Firmitas, la Ferte, prima Cistercii filia, fundatur in diœc. Cabilonensi ad Gronam fluvium, la Grone, a dominis Vergiacensibus, Savarico & Guillelmo ejus filio, Comitibus Cabilonensibus. Primus abbas Bertrandus.
[632] [S. Bernardo divinitus data ars metendi; Pontigniacum, & Claravallis fundata:] MCXIV S. Bernardus metendi artem & facultatem, cum per corporis imbecillitatem alias non valeret, divinitus impetravit, Vitæ lib. 1, cap. 4. Fundatur Pontiniacum, Pontigny, secunda Cistercii filia, quatuor ab Autisiodoro leucis distans, in allodio Heriberti canonici Autisiodorensis, concurrente Herveo Comite Nivernensi, sub Humbaldo episcopo: cujus cœnobii basilica a Theobaldo Campaniæ Comite postmodum ædificata, fundatoris nomen ipsi obtinuit. Primus abbas Hugo Matisconensis, postea episcopus Autisiodorensis, ad quem plures Bernardi epistolæ. MCXV Fundantur hoc anno Claravallis & Morimundus, tertia & quarta Cistercii filiæ. Claravallis quidem, Clairvaux, ad fluvium Albam in Comitatu Campaniæ & diœc. Lingonensi VII Cal. Julii, non a Theobaldo (ut quidam opinantur, cœnobii Clarævallensis translationem, de qua anno MXXXV, cum fundatione confundentes,) sed ab Hugone Trecensi Comite, ut probabitur in Notis ad epist. 31. Clarævallensi monasterio præficitur Bernardus, & a Guillelmo de Campellis Catalaunensi episcopo, absente scilicet Josceranno episcopo Lingonensi, consecratur, quatuor & viginti agens annos, Vitæ lib. 1, cap. 7. Morimundus vero, Morimond, in eadem diœc. ab Odolrico de Agri-monte & Adelina ejus uxore, dominis de Choiseul. Primus abbas Arnoldus, ad quem epist. 4. Et hæ sunt quatuor abbatiæ, quasi totidem Cistercii filiæ primigeniæ, ex quibus inde ceteræ omnes sunt exortæ. Eodem anno obiit Ivo Carnotensis episcopus, vir doctissimus, qui successorem habuit Gaufridum, Legati in Gallia honore perfunctum, S. Bernardo carissimum, de quo Epist. 15, 47 & 55, & lib. 4 de Consid. cap. 5, tum etiam Vitæ S. Bernardi lib. 2, cap. 1 & 6, & lib. 4, cap. 4.
[633] MCXVI Primum Cistercii Capitulum generale a B. Stephano convocatum, [primum Capitulum Cisterc.; S. Bernardi infirmitas; patris ejus conversio &c.] quotannis in posterum frequentandum Idibus Septembris, ut habet Johan. a Vitriaco, Historiæ Occidentalis cap. 14. MCXVII B. Bernardus gravi infirmitate detentus, medico rusticano curandus committitur, procurante Guillelmo episcopo Catalaunensi, Vitæ lib. 1, cap. 7. Quo quidem anno vel circiter accidisse fertur conversio Tescelini S. Bernardi parentis, qui non multo post sanctitatis fama celebris decessit undecima die Aprilis, ut habet Necrologium S. Benigni Divionensis. MCXVIII Henrici V 12, Ludovici VI 10, Paschali II post annos pontificatus octodecim & menses quinque vita functo, successit Gelasius itidem II ex monacho itidem Cluniacensi, cui Henricus imperator Mauricium Burdinum, archiepiscopum Bracarensem, Gregorii nomine opposuit.
[634] Hoc item anno cœpit Ordo Militum Templi, cujus primi auctores Hugo de Paganis & Gaufredus de S. Aldemaro, [Ordinis Militum Templi, Trium fontium, Fontaneti, ac Fusniaci fundatio;] ut testis est Tyrius lib. 12 belli sacri: quo etiam auctore idem Ordo confirmatur in concilio Trecensi, anno MCXXVIII, ut diserte habet Michaëlensis scriba concilii, postea exstinguendus a Clemente V sub Philippo IV, Galliarum rege, anno Christi MCCCXIII in concilio Viennensi. Fundatur monasterium Trium-fontium, Troisfontaines, prima filia Clarævallis, in diœc. Catalaunensi. Primus abbas Rogerius: 2. Guido, ad quem epist. 69 & 70. Item Fontanetum, Fontenay, secunda Clarævallis filia, in diœc. Æduensi, Autun. Primus abbas Godefridus, Bernardi consanguineus, qui fundato loco regulariterque ordinato, refert liber sepulcrorum Clarævallis, ad suam Claramvallem rediit, ubi tertius Prior fuit, demumque episcopus Lingonensis.
[635] MCXIX Henrici V 13, Ludovici VI II, Gelasio II Cluniaci e vivis sublato suffectus est Callistus II Viennensis antea episcopus, [synodus Remensis ac Suessionensis &c.] Guido appellatus, qui hoc anno Remis concilium celebravit XII Cal. Novemb., & Burdini schisma feliciter compressit. Eodem anno conficitur charta Caritatis vulgo appellata, triginta constans articulis seu capitulis, agente B. Stephano abbate Cisterciensi, assentientibusque ceteris coabbatibus, ad providendum paci & tranquillitati Ordinis Cisterciensis, quæ a summo Pontifice Callisto II approbata est. Exstat apud Manrique. MCXX Sanctus Norbertus, quem Bernardus Spiritus sancti fistulam vocat epist. 56, Ordinem Præmonstrantensem instituit in loco territorii Laudunensis, Præmonstrato vulgo nuncupato. V Epist. 255 & Notas ad eamdem. MCXXI Celebratur Synodus Suessionensis adversus Petrum Abaëlardum, præsidente Conano episcopo Prænestino, apostolicæ Sedis legato, in quo ipse Petrus librum suum de Trinitate flammis tradere compulsus est. Guillelmus Campellensis episcopus Catalaunensis eodem anno ineunte obiit: de quo vide Notas ad epist. 3. Fundatur Fusniacum, Foigny, in diœc. Laudunensi, cujus abbati Rainaldo Bernardus scripsit epist. 72, 73 & 74. MCXXII Petrus Mauricius, natione Arvernus, dictus Venerabilis, carissimus Bernardi amicus, fit abbas Cluniacensis in Octavis Assumptionis. Notæ ad epist. 1 S. Bernardi.
[636] [Primus e Cisterc. episcopus; Sugerius abbas, Honorius PP.] MCXXIII Hoc circiter anno eligitur episcopus Tarentasiensis, Petrus Firmitatis abbas, primus e familia Cisterciensi episcopus, substituto in ejus locum Bartholomæo Bernardi fratre. Item Adamo S. Dionysii prope Parisios abbate defuncto, communibus eligentium votis successor renuntiatus est Sugerius. Exstant Bernardi complures ad eum epistolæ. MCXXIV Henrici V imper. 18, Ludovici VI Galliarum regis 16, Callistus Papa obiit pontificatus anno VI, Sedemque apostolicam Honorius II antea dictus Lambertus, episcopus Ostiensis, eodem anno conscendit.
[637] [Bernardi reconciliationes; caritas erga egenos; sanatio miraculosa:] MCXXV Henricus V imperator moritur Trajecti ad Rhenum, cum annos 19 imperasset, ac nullis post se liberis relictis, funestum diuturnumque ortum est discidium, Bernardi opera aliquando componendum, inter Lotharium Saxonum Ducem & Conradum Henrici decessoris sororium, qui a Friderico fratre & aliis rex proclamatus, conscensis Alpibus, a Mediolanensibus suscipitur, ac ab eorum archiepiscopo Anselmo, inquit Otto Frisingensis, qui ista narrat Chronic. lib. 7, cap. 17, Modoyci, sede Italici regni, in regem ungitur. Pro Mediolanensium reconciliatione cum Innocentio atque Lothario hujus nominis II (in cujus gratiam electionis jure Imperii summa cessit) multum fuit Bernardo insudandum, ut postea dicetur. Eodem anno gravis fames, in Gallia maxime & Burgundia sæviens, Bernardi caritatem exercet, lib. 1. Vitæ cap. 10, quo anno ipse etiam gravi morbo conflictatus incidit in vitæ discrimen, ope tandem B. Virginis & SS. Benedicti atque Laurentii sanitati restitutus, ibidem: ac postmodum singularis ejus sanctitatis & doctrinæ cælestis fama per Urbem & orbem volavit.
PARS SECUNDA.
Ab anno Christi MCXXVI usque ad MCXXXIV.
[S. Bernardus epp. Parisiensi ac Senonensi patronus: Igniaci fundatio:] Anno MCXXVI Otto, postea Frisingensis episcopus, celebris historiographus, monachum induit in cœnobio Morimundi. Is, ut scribit familiaris ejus Radevicus, imperatorum Henrici IV nepos, Henrici V sororius, Conradi frater uterinus, & Friderici patruus fuit, ex patre clarissimo & pio Principe Leopoldo Austriæ marchione, & matre Agnete, filia Henrici IV. MCXXVII. Hoc circiter anno Stephanus, ex Cancellario episcopus Parisiensis, a curiæ frequentia ad meliorem frugem Bernardi monitis revocatus, graviter a Ludovico rege exagitatur, tandemque post multas infestationes, Cisterciensium, maxime vero Bernardi opera in gratiam restituitur. Quod etiam Henricus Senonensis archipræsul non multo post, eademque de causa expertus, eumdem habuit causæ patronum ac defensorem. Consule epist. 45 & Notas. Fundantur Igniacum, Igny, quarta Clarævallis filia, diœc. Remensis, a Raynaldo de Pratis Remorum archiep. Primus abbas Humbertus, ex Casæ-Dei monacho Clarævallensis factus, qui non multo post amore quietis, dimissa præfectura, Claramvallem rediit; qua de re a Bernardo in Italia tunc propter schisma detento acriter correptus epist. 141, nihilo minus hoc in sancto otio perstitit ad diem usque mortis, in quo S. Bernardus de eximiis ejus virtutibus sermonem habuit. Abbas secundus Guerricus pietate juxta ac scriptis percelebris, cujus Sermones hic in tomo VI.
[639] MCXXVIII Concilium Trecense celebratur (non vero MCXXVII, [interest concilio Trec., fundantur Regniacum & Ursicampus: concilium Catalaunense;] teste Michaëlensi scriba concilii) in sollemnitate S. Hilarii, præsidente Matthæo Albanensi, Apostolicæ Sedis legato: eique interfuere Stephanus Cisterciensis, Bernardus Clarævallensis, aliique ejusdem Ordinis abbates. In ipso Patres Templariis Regulam vestesque candidas (quibus Eugenius III postea rubeam crucem attexi curavit) præscripsere. Fundatur Regniacum, Regny, in diœc. Autisiodorensi. MCXXIX Matthæus Albanensis (verba sunt Alberici in Chronico) Legatus ex Ordine Cluniacensi, concilium tenuit apud Catalaunum in Purificatione beatæ Mariæ Virginis: ubi de consilio S. Bernardi abbatis, Henricus Virdunensis episcopus episcopatum dimisit, & factus est episcopus per biennium, quidam Ursio abbas S. Dionysii Remensis. Fundatur Ursi-campus, Ours-camps, in diœc. Noviomensi a Simone episcopo.
[640] MCXXX Lotharii II imperator. 5, Ludovici VI Galliar. regis 22, [schisma Anacleti oppugnat;] mortuo Honorio Papa XVI Cal. Februarii, pontificatus sui sexto,gravissimum schisma in Ecclesia Dei oritur, Innocentio II canonice electo XIII Cal. Martii, qui Gregorius antea vocabatur; sed Petro Petri Leonis filio, violentia amicorum suorum, qui potentissimi in Urbe erant, favente sibi Rogerio Siculo, intruso. Innocentii causam Bernardus per octo annos strenue propugnavit. Vide epist. 124 & seqq. Nam & inter alia hoc ipso anno a Patribus concilii, Stampis ea de re habiti, arbiter una voce constitutus, Innocentium Anacleto præferendum declaravit, & Henricum Angliæ regem ad eum suscipiendum induxit, Vitæ lib. 2, cap. 1. Vide Præfationem nostram generalem, articulo IV.
[641] Eodem anno ipse Bernardus summa animi demissione episcopatum Genuensem, [recusat infulas Genuenses:] Sigefridi anno superiori ad Superos translati morte destitutum, recusavit. Balduinus vero in concilio apud Clarum-montem in Gallia habito, primus ex Cisterciensibus sacro Cardinalium collegio adscriptus est. Cui adjunctus putatur Martinus vir ille integerrimus, cujus meminit Bernardus lib. 4, de Consid. cap. 5. De Balduino in epist. 144 & 244.
[642] MCXXXI Innocentio Leodii magnifice recepto, cum prius sub finem anni superioris in Galliam se recepisset, Bernardus repressit Lotharium imperatorem, episcopales investituras repetentem; eumque summus Pontifex ibidem in Germaniæ regem coronavit, Romæ post duos annos imperatorio diademate donandum. [reprimit Lotharium imp.; episcopatum Catalaun. non vult: varia monasteria:] Peracta vero Leodii Quadragesima præsentis anni, Innocentius in Gallias redux, ad Concilium contra Anacletum mense Octobri Remis indictum profectus, Ludovicum juniorem in locum Philippi fratris, ex equi lapsu infeliciter necati, regem consecravit. Quo quidem concilio soluto, inquit Sugerius in Vita Ludovici Grossi, dominus Papa Autisiodori delegit demorari, reliquo nempe tempore labentis anni, cum prius Cluniacum, cujus ecclesiam dedicavit, deinde Claramvallem aliasque ecclesias visitasset, comitante ipsum ubique Bernardo. Leodii conventum post Concilium Remense narrat Ernaldus in lib. 2, de Vita Bernardi cap. 1 contra expressam Sugerii auctoritatem. Hoc etiam anno Bernardus, ut habet magnum Chronicum Belgicum, episcopatum Catalaunensem electus recusavit, & per ipsum Gaufredus abbas sancti Medardi Suession. sit episcopus Catalaunensis. Idem refert Albericus, qui & addit, Innocentium sancti Medardi ecclesiam consecrasse, Idibus nimirum Octobris, ante Concilium Remense, ut habet Chronicum ejusdem monasterii. Hoc itidem anno, Thomas prior S. Victoris Parisiensis, vir integerrimus, pro justitia crudeliter perimitur a nepotibus Theobaldi Neoterii archidiaconi Parisiensis, cui ob exprobratas in ecclesiasticos exactiones invisus erat. Nec multo post Archembaldus subdiaconus Aurelianensis idem mortis genus eademque de causa subiit, Johanne auctore ecclesiæ S. Crucis itidem archidiacono. Pro Priore S. Victoris scripsit Bernardus epist. 158, 159, 160 & 162. Et pro subdiacono epist. 61. Suscepta autem est & agitata utriusque causa in concilio Jotrensi, Joüarre, diœcesis Meldensis. Fundatur Morerola, Moreruela, in Castella & territorio Zamorensi. Monasterium S. Johannis de Tarouca in Lusitania, diœcesis Lamecensis. Longuspons, Long-pont, in diœcesi Suessionensi. Carus-locus, Charlieu,in diœcesi Bisuntinensi. Bonus-mons, Bonnemont, in Sabaudia, diœcesis Gebennensis. Rievallis, Ridal,in Anglia, diœcesis Eboracensis.
[643] [iter Italicum; reconciliat Pisanos & Genuenses; monasteria; iter Germanicum:] MCXXXII discedentem e Galliis Innocentium Bernardus in Italiam prosecutus, Pisanos & Genuenses reconciliavit, oblatumque denuo Genuensem pontificatum, Syro vel deferente, vel in sedem necdum evecto, modeste constanterque rejecit. Exorta item est Cluniacenses inter & Cistercienses magna controversia, occasione videlicet privilegii, quo istos Innocentius a decimarum solutione exemit. V epist. 228 & 283. Fundantur monasterium Valcellense, Vaucelles, in diœc. Camerac. V epist. 186: ac Trium-Fontium, Trois-Fonts, in Anglia, diœces. Eborac. V epist. 92, 94 & seqq. MCXXXIII S. Bernardus, in Italiam anno superiori profectus, cum vires Innocentio non sufficerent ad Romam expugnandam (Lothario quippe armatorum dumtaxat duo millia ministrante) Henrico majoris Britanniæ regi scripsit epistol. 138 ad ferendum suppetias. Sed tandem Innocentius Urbem ingressus, in basilica Lateranensi Lotharium coronavit imperatorem: quo abeunte, Anacleto per Urbem grassanti cedere coactus, Pisas se contulit. Unde Bernardus mittitur in Germaniam, Conradum cum imperatore Lothario reconciliaturus. Qua occasione captata, Rogerius Siciliæ tyrannus, ab Anacleto regis nomine donatus, Pisanos ab Innocentii obedientia retrahere conatur: quibus in fide constanter persistentibus, S. Abbas congratulatoriam hoc anno dedit epistolam 130. Porro in illo ejus itinere contigit Mascelini conversio, de qua lib. 4. Vitæ, cap. 3, necnon & Ducissæ Lotharingiæ, ibid.
[644] MCXXXIV Concilium Pisanum celebratur, ad quod cum Bernardus Innocentii jussu facta pace cum Lothario & Conrado accedens per Lombardiam iter ageret, [redux in Italiam, interest concilio Pisano; pax Mediolanensium facta; recusatæ infulæ;] Mediolanenses sacrorum communione & metropolitana dignitate privati, quod Anselmum archiepiscopum secuti, Conrado & Anacleto adhæsissent, litteris illum interpellant, de restituenda sibi Pontificis & imperatoris Lotharii gratia, quibus peracto Concilio adfuturum se promisit, datis epist. 132 & 133. Nec mora, concilio ejus potissimum prudentia absoluto, cum Matthæo Albanensi & Guidone episcopo Pisano Cardinalibus, necnon & Gaufrido Carnotensi, delegatur ad componendam Mediolanensium pacem: a quibus ingenti plausu & summa veneratione acceptus, archiepiscopalem honorem sibi pertinaciter delatum vix effugere potuit. Multis vero ibidem conversis, de quibus epistola 135, primam eodem loci Ordinis sui coloniam, scilicet Caramvallem, aliis mendose Claramvallem, excitavit. Inde jussu Innocentii, ut habet Sigonius de regno Italiæ lib. 11 ad pacificandas ipsas inter se Lombardiæ civitates profectus, Papiam & Cremonam se contulit. Cum autem apud Cremonenses nihil profecisset, eorum Innocentio pertinaciam significavit epist. 318.
[645] Interim post Concilium ad Superos migrat Norbertus Ordinis Præmonstratensisfundator. [mors S. Norberti, monasteria fundata:] Sed & Stephanus abbas Cisterciensis v Cal. Aprilis: cui post rejectum Widonem, qui Stephano adhuc superstite electus, sex menses pedum gessit pastorale, substitutus est Rainaldus, filius Milonis Comitis Barri super Sequanam, inquit Ordericus lib. 8 monachus Clarævallensis. Is præclara instituta 87 capitibus comprehensa in Capitulo generali ordinavit, quæ videre licet in Annal. Manrique. Fundantur præter Caramvallem Mediolanensem, Hemmerodium, Hemmerode, in diæc. Trevirensi; Vallis-clara, Vau-Clair, in diœc. Laudunensi. Primus abbas Henricus de Murdach, ad quem epist. 321.
[646] MCXXXV Bernardo ex Italia reduce per urbem Mediolanensem, [transfertur Claravallis: convertitur Guilielmus Comes; explanantur Cantica; fundationes; mors Guidonis;] lib. 2. Vitæ, cap. 4, transfertur Claravallis in commodiorem locum, lib. 2. Vitæ cap. 5: ubi cum vix tantisper consedisset, jussus est in Aquitaniam se conferre cum Gaufrido Carnotensi, ad revocandum Guillelmum Comitem Pictavensem, aliosque schismaticos a Gerardo Engolismensi episcopo seductos, ibidem cap. 6. Postea aliquamdiu sibi redditus, insignem illam in Cantica explanationem, hortante altero Bernardo Portarum priore Cartusiano, aggressus est. V epist. 153 & 154. Fundantur Busaium, Buzay, in diœc. Namnetensi, ab Ermengarde Britanniæ Comitissa, quam in prædicto itinere a sæculi vanitate revocavit. V epist. 116 & 117. Primus abbas Johannes, ad quem epist. 232. Altacumba, Hautecombe, in diœc. Gebennensi. Gratia Dei, la Grace-Dieu, Santonensi. Eberbachum, Eberbach, in Moguntina. MCXXXVI Guido, inter Bernardi fratres natu major, extra Claramvallem, juxta fratris varicinium, lib. 2. Vitæ cap. 12, moritur, nimirum Pontiniaci.
[647] [fundata monasteria:] Fundantur Balerna, Balerne, in diœc. Bisuntinensi. Primus abbas Burchardus, ad quem epist. 146. Domus Dei, la Maison-Dieu, ad Carum fluv. in diœc. Bituricensi, cujus abbas fuit Robertus Bernardi consanguineus, ad quem epist. 1 Alba-ripa, Auberive, in diœc. Lingonensi. Denique adoptatur Monasterium Alpense, l' Abbaye des Alpes, diœc. Gebennensis, tradente Guarino abbate, postea episcopo Sedunensi. V epist. 253.
[648] [mors Ludovici VI; tertium iter Italicum; Rainulfus Siculus superatus; monasteria:] MCXXXVII Innocentii II 8, Lotharii II imperat. 12, Ludovicus VI regni sui anno 29 Parisiis mortuus est Cal. Aug., cui successit filius Ludovicus VII Junior appellatus, quod vivente patre regnare cœpisset. Hoc ipso anno Bernardus ab Innocentio accitus, tertio in Italiam progreditur, sub Anacleto laborantem vexatione Rogerii Siculi, qui a Rainulfo duce Bernardi precibus superatus, cum armis prævalere non posset, ad verba se convertit, atque Anacleti causam in ore Petri Pisani viri eloquentissimi reponere se simulans, cum ipsum a Bernardo convictum & reductum vidisset, ne sic quidem ad meliora potuit emolliri. Fundantur monasterium Columbæ, di Columba, in Italia, diœc. Placentinæ; Bochia, Boccon, in Hungaria, diœc. Vespriniensis, Vesprin, quamvis a nonnullis ad annum MCLIII referatur. Item adoptatur monasterium Bellifontis, nunc Vallis-Paradisi, Val-Parayso nuncupatum, in Hispania diœc. Zamorensi, Zamora.
[649] [schismati finem imponit; resumit Cantica: mitram Remensem recusat; monasteria &c.] MCXXXVIII Lotharius II imperii 13 regnare desiit III Nonas Decemb. succedente Conrado Franconiæ duce, quondam ejus æmulo. Quo etiam anno misere interiit Anacletus pseudo-pontifex, cui suffectus ex Rogerii factione Gregorius Cardinalis, Victor vocitatus, qui supremæ dignitatis insignia Bernardo resignans, schismati tandem, post septem annos S. Doctoris studio ac prudentia compresso, finem optatum imposuit. V epist. 317. Abbas vero sanctus Romanam Curiam, nulla mora interposita, deserens, nihil inde in Gallias referre voluit pro xeniis, præter dentem S. Cæsarii, aliasque Sanctorum reliquias, lib. 4. Vitæ cap. 1. Qui de statu electionis Lingonensis a Lugdunensi metropolita contra sponsionem Romæ initam celebratæ certior factus, varias scripsit epistolas 165 & seqq., cui quidem dolori accessit alius longe gravior, nempe de Gerardi fratris obitu, cujus inducias in Italia, ubi comitem eum habuerat in extrema sua peregrinatione, a Deo impetrarat, quem multis lacrymis prosecutus est Sermone 26 in Cantica, a quo resumpsit aureum hoc opus a se interruptum. Ipso anno Rainaldus Remensis archiepiscopus obiit, ut refert Auctarium Gemblacense: post biennium vero, scilicet anno MCXL, Samson Carnotensis ecclesiæ Præpositus Remorum ordinatur archiepiscopus, cum ipse Bernardus hanc dignitatem recusasset. Fundatur monasterium Benedictionis Dei, Benisson-Dieu, in diœc. Lugdun., cui præfectus Albericus, ad quem epist. 173. Adoptatur etiam monasterium Dunense, Dunes, diœc. Brugensis. Primus abbas Robertus, cui scribitur epist. 324, Bernardo apud Claramvallem aliquando successurus.
[650] MCXXXIX Convocatum est Romæ concil. Later. [Petrus Card. Pisa nus Innocentio PP. reconciliatus; iter Romanum S. Malachiæ:] mille circiter episcoporum, in quo iterato damnati Petri Leonis fautores, infirmatæ ab eo factæ ordinationes, torneamenta interdicta, Arnaldus Brixianus, tamquam hæreticus Italia excedere jussus. A qua quidem sententia adversus Anacleti fautores severitate Bernardus vindicare laboravit Petrum Pisanum Cardinalem, Innocentio prius a se reconciliatum, ut patet ex epist. 213. Nec multo post Innocentius ipse a Rogerio Siciliæ duce dolose captus est, quod pacis diu exoptatæ inter utrumque componendæ fuit occasio. Hoc item anno Malachias archiepiscopus, Hiberniæ Primas, Romam iter aggressus est, non vero, ut vult Baronius anno MCXXXVII; cum constet ex Bernardo, Vitæ S. Malachiæ cap. 10, Malachiam ab hac peregrinatione novem dumtaxat annos supervixisse, itemque ex cap. ult., anno MCXLVIII decessisse. Malachias vero in hoc itinere Claramvallem adiens, ibi sex socios reliquit, qui Cisterciense institutum edocti, illud postea in Hiberniam transtulerunt.
PARS TERTIA
Ab anno Christi MCXL usque ad MCLIII Sancti emortualem.
[Concilium Senonense contra Abaëlardum; monasteria:] Anno MCXL habetur concilium Senonense adversus Abaëlardum, qui condemnatis errorum capitulis Sedem Romanam appellavit quidem, sed Petri Venerabilis persuasione cedens appellatione. Cluniaci remansit: ac ejusdem opera Ecclesiæ reconciliatus, cum per biennium ibi laudabiliter vixisset, in monasterio S. Marcelli Cabilonensi, quo morbi curandi causa se contulerat, cessit e vita. Vide epist. 197 & seqq. & ibidem Notas. Fundantur hoc anno Clarus-mariscus, Clairmarets, in diœc. Audomarensi. Blancha-landa, Blanckelant, in Wallia Angliæ provincia, diœc. Menevensi; Ursaria, l'Oursiere, in regno Callæciæ, diœc. Auriensi, Orense. Aripatorium, aliis Ripatorium, Larivoir, in diœc. Trecensi, cui præfectus Alanus, postea episcopus Autisiodorensis, Vitæ S. Bernardi compilator. Item Innocentius monasterium S. Anastasii ad Aquas-Salvias reparatum Clarævallensibus attribuit, præfecto Bernardo Pisano, S. Bernardi discipulo, qui subinde Eugenii III nomine in Sedem Romanam assumptus est. Denique adoptantur monasterium Benchorense, Benchor, a Malachia Hiberniæ Primate Bernardo concessum; necnon & Casæmarium, Casamario, in civitate Verulana, Verulo, in Italia.
[652] MCXLI Innocentius Papa, ait Robert. de Monte, [terra Ludovici regis interdicta; vexatus ab eo Theobaldus Comes; Humbelinæ S. Bernardi sororis mors; monasteria; Eugenius PP.] interdixit terram Dominicam regis Ludovici, quia nolebat recipere archiepiscopum Bituricensem, quem tamen postea recepit, & absolvit eum de sacramento, quod irrationabiliter fecerat. V epist. 218 & seqq. Quo etiam anno idem rex Franc. Ludovicus, ut habet idem auctor, afflixit Comitem Theobaldum, & vastavit terram ejus, maxime in Campania, ubi combussit castellum Vitreuvium, seu Vitriacum, Vitry, ubi multitudo diversi sexus hominum & ætatis, nimirum mille trecentæ animæ, teste Roberto de Monte in Supplem. ad Sigibertum, qui hoc refert ad annum MCXLIII, cremata est. Consule epist. 217, 220, 222, 223. Hoc tempore contigit obitus Humbelinæ sororis sancti Bernardi, de qua lib. 1 Vitæ, cap. 6. Fundatur cœnobium Mellifontis, Mellifont; in Hibernia, diœc. Armachanæ, Armach, Malachia procurante, adscitis ex Claravalle Christiano ac sociis, quos prædictus episcopus instituendos ibi reliquerat. V epist. 356 & 357.
[653] [Alfonsus rex Lusitaniæ in Claramvallem beneficus &c.:] MCXLII Ivo presbyter Card. ex Canonico regulari S. Victoris apud Parisios, mittitur in Gallias ad ferendam sententiam in Radulfum Viromanduorum Comitem, qui repudiata priori uxore Petronilla, Theobaldi Comitis sorore, Guillelmi Aquitaniæ Ducis filiam, reginæ sororem, superinduxerat. Quo etiam anathemate involuti Bartholomæus Laudunensis, Simon Noviomensis, Petrus Silvanectensis episcopi, divortii auctores. V epist 216, 217, 220, 221. Item Alfonsus Lusitaniæ rex se suumque regnum Clarævalli vectigale fecit, assignatis 50 marabitinis sive dipondiis auri probati. Quo etiam anno, teste Roberto de Monte, vel proxime evoluto, ut tradit Ortelius in Anselmo Gemblac. apud Miræum, animam cælo reddidit magnus ille Hugo Victorinus, S. Bernardi amicus & cultor præcipuus, alter sui sæculi Augustinus. V epist. 70. Fundantur monasteria Melonis, Melon, in Callæcia, diœc. Tudensis, Tuy; & Superadi, Sobrado, circa hæc tempora, in diœc. Compostellana. Item Alta-crista, Haute-creste, in Sabaudia, diœc. Lausanensis.
[654] [obit Innocentius PP., monasteria,] MCXLIII Conradi III imper. 5, Ludovici VII Franc. reg. 6, Innocentius Papa moritur VIII Cal. Octob., cum sedisset annos fere 14, cui succedit Guido de Castello, dictus Cælestinus II, ad quem epist. 234, 235. Fundantur Alvastrum, Alvastern, in Suecia, diœc. Lincopensi. Nova-vallis, (aliis post quadriennium) Ni-dal, ibidem. Bella Pertica, Belle-perche, in diœc. Montisalbani; Meyra, de Meyra, in Callæcia, diœces. Lucensis, Lugo. [pax inter Ludovicum regem, & Theobaldum a S. Bernardo composita; fratris ejus mors &c.] MCXLIV Cælestinus Papa, semestri necdum exacto, decessit: cui subrogatur Gerardus Camerarius ex Canonico reg. presbyter Card. tit. S. Crucis in Jerusalem, Lucius II nuncupatus. Quo tempore Bernardus inter Ludovicum regem & Theobaldum Comitem pacem composuit. Legendæ epist. 220 & seqq. Hoc item anno moritur Bartholomæus Firmitatis abbas, frater S. Bernardi. Item Stephanus Catalaunensis Cardin., episcopus Prænestinus ex Ordine Cisterciensi, vir magnæ sanctitatis, cui Bernardus varias inscripsit epistolas. Fundatur Bellilocus, Beaulieu, in diœc. Rutenensi, de Rodez. MCXLV Conradi III imperat. 7, Ludovici VII Francor. reg. 8, Lucio Papæ, v Cal. Martii defuncto, substituitur Eugenius III ex abbate S. Anastasii ad Aquas-Salvias, Bernardus antea vocatus, de quo supra anno MCXL. V epist. 237 & seqq. Quo tempore S. Bernardus a Ludovico rege de sacra expeditione consultus, rem ad summi Pontificis sententiam remittit, ex nostra Præfatione generali art. VII. Fundatur Pratea, la Pree, in diœc. Bituricensi.
[655] MCXLVI. In concilio Carnotensi pro expeditione sacra indicto hoc anno, ad quod Petrus Venerabilis invitatus, epist. 364, venire non potuit, ut colligitur ex ejus responsione epist. 18 lib. 6, S. Bernardus in primarium militiæ ducem electus, ex mandato Eugenii, Germaniæ populos, Francos Orientales, [S. Bernardus in primarium belli sacri ducem electus; prædicationes; miracula; fundatum Villarium:] Bajoarios, Anglos, &c. ad capessendam Crucem tum litteris, tum viva voce cohortatus est, multis suffragantibus miraculis, epist. 363, 365, & lib. de Mirac. Bern. Hoc itidem anno Tornacensis ecclesia, quæ per 500 & amplius annos episcopis Noviomensis ecclesiæ commendata fuerat, proprium episcopum, Anselmum nomine, ex abbate S. Vincentii Laudunensis, ab Eugenio Papa III recepit, Bernardo abbate Clarævallensi inter alios procurante. Fundantur Boxelona, Boxley, in Anglia, diœc. Cantuariens; Villarium, Villers, in Brabantia diœc. Namurcensis. Hujus fundationem Auctarium Gemblacense apud Miræum reponit anno sequenti, his verbis: Monachi duodecim cum Laurentio abbate, & quinque Conversis a B. Bernardo ex Claravalle in Brabantiam missi, Villariense monasterium ædificarunt.
[656] MCXLVII Eugenius anno superiori, Romanis Arnaldi factione, [Eugenius PP. in Gallia; synodi; Sanctus in Aquitaniam contra. Henricum hæret. tendit; Scalabis ejus meritis victa; monasteria:] de qua epist. 242, infestantibus, in Galliam confugiens, hoc anno Parisiis honorifice excipitur a Ludovico rege, qui cum anno præcedenti, ut refert Robertus de Monte in Append. ad Sigibert., apud Vezeliacum, Vezelay, die Dominica in Ramis palmarum crucem assumpsisset, simulque Robertus frater ejus, & Gaufridus Comes Mellenti, & alii multi, hoc anno Parisius recesserunt, nimirum die XIV Junii, ut habet Chronologia Cluniacensis, in Syriam contra Saracenos profecturi. Hoc eodem anno plures variis in locis habitæ Synodi. Prima Stampis, in qua de negotio Jerosolymitano & regni dispositione, Bernardo præsente, actum est, Galliæ administratione Sugerio S. Dionysii abbati commisla. Vide Chronic. S. Dionysii tom. 2. Spicil, & lib. Mirac. S. Bernardi cap. 16. Secunda Autisiodori, præsidente Eugenio. Tertia Parisiis, teste Ottone Frising. in Frid. lib. 1, cap. 50: in quibus causa Gilberti Porretani proposita, ad concilium Remense anno proximo celebrandum remissa est. V Præfationem generalem. Præterea Bernardus cum Alberico Cardinali Ostiensi & legato, Gaufridoque Carnotensi, pergit in Aquitaniam contra Henricum hæreticum, de quo in nostra Præfatione generali & in epist. 241. Quo etiam anno Alfonsus Lusitaniæ rex, urbe Scalabi meritis S. Bernardi expugnata, datis litteris monachos petit ad instituendum Ordinis Cisterciensis in suo regno monasterium. Fundantur Alcobatia, Alcobaza, a prædicto rege in Lusitania, diœc. Ulissiponensi; Vallis richerii, Vauricher, in diœc. Bajocensi; Morganium, Morgan, in Wallia. Monasterium de Spina, in diœc. Palentina in Castella, a Sancia Alfonsi regis sorore. Vide epist. 301. Item adoptatur Grandis-silva, Grandselve, Ord. S. Bened., in diœc. Tolosana, Bernardo ejus abbate se & domum suam tradente. V epist. 242.
[657] MCXLVIII, inito concilio, Remensi XIV Cal. Aprilis, [Gilbertus Porretanus ab eo convictus; mors Malachiæ; monasteria:] Eugenio præsidente, carcere damnatur Eon fatuus hæreticus: Gilbertus vero Porretanus Pictavensis episcopus, a Bernardo convictus, suos retractat errores. Nec multo post Eugenius, agente sancto Abbate, scripta Hildegardis approbavit in concilio Trevirensi, cum prius Tullensis ecclesiæ dedicationem, cui & Bernardus interfuit, peregisset. Quo eodem anno præfatus-Eugenius, cum Capitulo Cisterciensi adfuisset, novumque cœmeterium sacrasset, fratribus non sine lacrymis valedicens, in Italiam remeavit. Post Eugenii e Gallia discessum, S. Malachias Hiberniæ Primas, Romam denuo ad summum Pontificem Pallii causa profecturus, optato die & loco apud Claramvallem diem feliciter clausit ipso die sollemnis commemorationis omnium defunctorum, cujus memoria statim ab ipsius morte celebris haberi cœpit. Vide epistolam 374 consolatoriam ad Hibernienses; item Vitam ejus tomo, 2, & duos Sermones in ejus depositione habitos tomo 3. Porro cum S. Malachias in extremis jam fere ageret, consummato ædificio novæ Clarævallis, ossa venerabilium Patrum, qui in priori cœnobio obdormierant, e veteri cœmeterio in novum translata sunt in festo omnium Sanctorum, ex Serm. 1 de S. Malach. num. 2. Ejus canonizatio in Chronico Clarævall. apud Franc. Chifflet. refertur ad annum MCXCII. Eodem anno obiit beatus Humbertus abbas Igniacensis, non anno MCXLV, ut putat Manricus. Probationes vide in Notatione ad Sermonem de ejus obitu a Bernardo habitum, qui exstat in tomo 3. FundaturCamberona, Cambron, in diœc. Camerac. Primus abbas Fastradus ex Claravalle, cui etiam post Robertum præfuit. Adoptatur etiam Alna, Alne, prius Benedictinorum, deinde Canonic. regul. in diœces. Leodiensi. Item in Capitulo Cisterciensi hoc anno Serlo abbas Saviniacensis se ac 30 monasteria, quæ a Saviniaco Benedictinorum monasterio diœcesis Abrincensis pendebant, Clarævalli subdidit: quatuor vero Stephanus, congregationis Obazinensis in diœc. Lemovicensi nascentis Pater & institutor.
[658] [Henricus, regis Galliæ frater, fit monach. Claraval., ac dein ep.; monasteria; Sancti apologia:] MCXLIX. Hoc anno cum infelicem exitum habuisset transmarina expeditio, Ludovicus in Galliam reversus est. V epist. 386, lib. 2 de Consid. cap. 1, & Vitam S. Bernardi lib. 3 cap. 4. Qui quidem ad novam iterum se accingens, a Cisterciensibus retardatur, ut tradit Robertus abbas in Chronico ad annum MCL. Eodem anno Henricus, Ludovici regis Franciæ frater (verba sunt Chronici Turonensis) prius thesaurarius beati Martini Turonis, post apud Claramvallem monachi veste indurus, provehitur ad episcopatum Belvagicæ civitatis: quod quidem Chronicon sancti Petri Vivi Senonensis anno seq. reponit. Lege epist. 307 & Notas. Fundatur Fons-moriniacus, Font morigny, in diœcesi Bituricensi; Albæ petræ, Aubepierre, in Lemovic.; Longum-vadum, Longuay, in Lingonensi; Laus B. Virginis, Loz, in Tornacensi. Adoptatur Bullencuria, Boullancour, Canonic. reg. in Trecensi. MCL Eugenio Romæ ad S. Petrum post multos conflictus restituto, Bernardus librum 2 de Consideratione transmittens, apologiam de Jerosolymitanæ expeditionis consilio prætexit, recipitque epistolam consolatoriam a Johanne Casæ-marii in civitate Verulana abbate, quæ est modo 386 inter Bernardinas.
[659] [epistola ad Sugerium moribundum ab eo scripta; monasteria:] MCLI Rainaldo abbati sub finem anni superioris defuncto, nimirum XVII Cal. Januarii, suffectus est Gosevinus ex abbate Bonæ-vallis Viennensis. Vide epist. 270. Item moritur Hugo Autisiodorensis episcopus, vir bonæ memoriæ dictus in Chronico S. Petri Vivi. De successoris electione vide epistolas 261, 274 & sequentes. Obiit item Sugerius abbas sancti Dionysii, vir integerrimus, cui in extremis posito Bernardus scripsit epist. 266. Ludovicus & Alienora, inquit Robertus de Monte, in Quadragesima apud Balgenceium, dato sacramento coram archiepiscopis & episcopis quod consanguinei essent, separati sunt auctoritate Christianitatis. Fundatur monasterium Esronense, Esron, in Dania, diœc. Roskildensi, Roschilt. MCLII Eugenii III 8, Ludovici VII Franc. reg. 15, Conradus imperii anno 13 purpuram morte resignat Friderico cognomento Ænobarbæ, Sueviæ duci, Conradi ex fratre nepoti. Sed & Theobaldus Campaniæ Comes, vir insignis pietatis, VI Id. Januar. defunctus, in monasterio Latiniacensi, Lagny, ad Matronam, cujus fuerat advocatus, sepelitur, ad quem non longe ante obitum Bernardus scripsit epist. 271. Adoptatur abbatia de Moroliis, de Morolles, in diœc. Malleacensi, Mallezes: fundatur abbatia Clarimontis, Clermont, in diœc. Cenomannensi. Circa hoc tempus adoptatur Armentaria, Armentera, in Callæcia, diœc. Compostellanæ.
[660] MCLIII Friderici I imper. 2, Ludovici VII Franciæ reg. 16, [composita pace inter Metenses obit Sanctus; ejus promissio de capienda Ascalone, & successor.] Eugenius diem clausit VI Idus Julii, cum sedisset annos 8, menses 4, dies 13: cui successit Conradus, ex Canonico regulari episcopus Sabinensis, dictus Anastasius IV. Nec longe post sanctissimus Doctor Bernardus, multis pro Deo & Ecclesia defunctus laboribus, cum a media hiemis tempestate gravi morbo correptus, ut scribit epist. 288, 307 & 308, pacem nihilo minus inter Metenses composuisset, in pace tandem ipse quievit XIII Cal. Septemb., tribus ante meridiem horis, anno ætatis 63, monasticæ professionis 40, præfecturæ 38. Qua etiam hebdomada Ascalon, munitissima civitas in Palæstina, juxta Sancti promissionem frequentius repetitam, a Christianis capta est, ut testatur Gaufrid. lib. 3 Vitæ S. Bern. cap. 4. Bernardus apud Claram-vallem successorem habuit Robertum ex abbate Dunensi. Fundantur monasteria Petrosæ, la Perouse, diœc. Petragoricens.; De Moris, de Mortes, diœc. Lingonensi., & adoptatur abbatia Montis-rami, de Monte-ramo, diœc. Auriensis in Callæcia.
§ LX. S. Bernardus solenni ritu Sanctorum canoni adscriptus.
[Canonizatio S. Bernardi dilata fuit,] Sicut magni Patris in Sanctorum numerum relati dignitas tum ipsi Viro, tum sacro Ordini Cisterciensi universo fuit honorifica propter modum ac rerum adjuncta, quibus actus ille sacer ac solennis peractus est; sic de anno, quo accidit, inter eruditos non convenit. Non est, inquit Mabillonius volumine 2, Col. inter Bernardi elogia ultimo loco reponendum, quod primus ex Ordine Cisterciensi in Sanctorum album sollemni ritu referri meruerit. Poscebant hoc B. Viri sanctitas singularis, immensi pro Ecclesia suscepti labores, cælestes denique insignium miraculorum attestationes, queis ferius subscribere nefas esse videretur. Vix a sacro ipsius obitu anni decem effluxerant, cum in concilio Turonensi, anno MCLXIII celebrato, sedente & præsidente Alexandro III, ea res primum agitari cœpit. At summus Pontifex, quamvis alioqui pro sua erga Bernardum veneratione libentissime annuisset, tantisper nihilo minus differendam censuit ob eas rationes, quas ipse in litteris canonizationis postea exposuit.
[662] “Cum enim, inquit, eidem negotio (scilicet de canonizando Bernardo) favorabili satis intenderemus affectu, [& qua de causa:] supervenit multitudo & frequentia petitorum, qui in diversis provinciis rem similem postulabant. Unde cum nos videremus, non posse congruenter omnibus satisfieri, statutum fuit pro scandalo devitando etiam in hoc differri, quod oportebat pro tempore ceteris denegari”. Demum vero ipsemet Alexander, rogatu Gerardi abbatis & Conventus Clarævallensis, piorum votis filiorum facturus satis, Bernardum Patrem Sanctorum fastis adscribi voluit. Ita Mabillonius. Quod vero, ut supra indicabam, sancto Abbati nostro, nec non sacro Ordini Cisterciensi universo, ac-præsertim ascetis Claravallensibus, maxime honorifica fuerit res ista, perspicuum fiet e litteris Apostolicis, quas paullo post referemus.
[663] [alii alium annum eidem assignant;] Nunc interea dispiciendum etiam est, cuinam anno innecti debeat canonizatio illa. Idem, qui supra, Operum Bernardinorum editor de hoc facto ita disserit columna 1341 citata: Quo autem anno hoc contigerit, cum in litteris Apostolicis diserte non exprimatur, non una est auctorum sententia, aliis ad annum MCLXIV, ut Horstio & Henriquez; aliis vero ad annum MCLXVI referentibus: sed utrisque, ut videtur, contra temporis rationem; cum Gerardus Clarævallensis abbas, cui Alexandri litteræ inscribuntur, anno dumtaxat MCLXXII præfecturam inierit. Melius omnium Ciaconius in Alexandro III, cui ex Romanarum antiquitatum, litterarumque Pontificiarum notitia tutior fides; reponit ad annum MCLXXIV, eumque secutus doctissimus Sirmondus in Notis ad Petrum Cellensem ad epist. 9, lib. 9, & Manricus in Annalibus: quibus adstipulatur Albericus in Chronico. Accedit omni exceptione majus testimonium Chronici Clarævallensis apud Chiffletium Societatis Jesu, ab auctore anonymo, sed æquali conscripti.
[664] [sed accidit an. 1174.] In dicto itaque Chronico, quod vulgavit idem Chiffletius in libro, quem composuit de S. Bernardi Claravallensis genere illustri asserto, pag. 84 notantur ista ad annum Domini 1174: Eodem anno facta est dedicatio ecclesiæ Clarevallensis, & canonizatio beati Bernardi, & elevatio ejus: ubi adfuit domnus Wichardus Lugdunensis archiepiscopus, abbas quondam Pontiniaci. Et sequenti anno, in capitulo generali receperunt cantum B. Bernardi, & cantum de Trinitate. Hinc conficitur, sacram hanc actionem, qua Bernardus Cælitum contubernio adscriptus est solenni ritu, restituendam esse anno 1174, & incidisse in diem XVIII Januarii, in litteris Apostolicis distincte notatum; atque adeo ab ejus obitu, sicut computat Mabillonius, viginti annis exactis, mensibus quatuor, & diebus viginti novem, uti clarum est retrograndienti a dictis anno ac die mensis, ad diem XX Augusti, & ad annum Christi 1153, Sancti emortualem. De elevatione ipsius, de qua fiebat mentio apud Chiffletium mox memoratum, redibit inferius sermo, postquam protulerimus documenta antiqua, etiamsi alibi una cum S. Bernardi Operibus vulgata exstent, quæ sacram Viri inter Sanctos relati inaugurationem illustrant. In editione autem quæ anno 1719 in lucem prodiit, litteris Apostolicis præmittitur epistola Traimundi seu Tromundi, monachi Claravallensis, ad Gerardum abbatem, a quo Romam missus fuerat, ut beati Doctoris canonizationem urgeret. Verum cum nihil magnopere intersit lectoris legere, quæ in ista epistola memorantur, eamdem huc transcribendam non judico. Primo itaque proferantur
Alexandri PP. III Litteræ apostolicæ ad
Ecclesiam Gallicanam, de B. Bernardo in numerum Sanctorum relato,
ejusque festivitate deinceps sollemniter in Ecclesia celebranda.
Alexander Episcopus servus servorum Dei, venerabilibus fratribus
universis archiepiscopis, episcopis, & dilectis filiis abbatibus,
aliisque ecclesiarum Prælatis in regno Franciæ constitutis, salutem,
& Apostolicam benedictionem.
[Rationem reddit Pontifex, cur dilata fuerit S. Bernardi canonizatio;] Contigit olim, dum essemus Parisius constituti, ut magni quidam ac venerabiles viri de canonizando sanctæ recordationis Bernardo quondam Clarævallensi abbate facerent mentionem, optantes utique & piis nobis precibus suggerentes, ut in concilio, quod de proximo erat Turonis celebrandum, digno huic & laudabili voto celerem daremus effectum. Cumque nos eidem negotio favorabili satis intenderemus affectu, supervenit multitudo & frequentia petitorum, qui in diversis provinciis rem similem postulabant. Unde cum videremus non posse congruenter omnibus satisfieri, statutum fuit pro scandalo devitando etiam in hoc differii, quod oportebat pro tempore ceteris denegari. Nuper autem ex instantia & devotione Clarævallis fratrum, & aliarum sublimium personarum, eisdem apud nos precibus innovatis, reduximus ad memoriam nostram ejusdem beati Viri sanctam ac venerabilem vitam: qualiter ipse singularis gratiæ prærogativa suffultus, non solum in seipso sanctitate ac religione præsulserit, sed etiam in universa Ecclesia Dei fidei & doctrinæ lumine radiarit. Fructum vero, quem in domo Domini & verbo operatus est & exemplo, nullus fere terminus sanctæ Christianitatis ignorat: cum usque ad exteras quoque & barbaras nationes sanctæ religionis instituta transmiserit, atque monsteriorum fundationem extenderit, & infinitam multitudinem peccatorum per viæ sæcularis latitudinem incedentem, ad spiritualis vitæ rectitudinem revocarit.
[666] Specialiter autem sacrosanctam Romanam Ecclesiam, [& cur deinde concessa.] cui auctore Deo præsidemus, ita quondam sub gravis persecutionis turbine laborantem, tam vitæ merito, quam datæ sibi cælitus sapientiæ studio sustentavit, ut digne quidem & nobis, & omnibus ejusdem Ecclesiæ filiis in memoria habendus sit, & devotione perpetua venerandus. In afflictione vero corporis sui usque adeo sibi mundum, seque mundo reddidit crucifixum, ut confidamus Martyrum quoque eum merita obtinere sanctorum, quem confessionis ordine, & parsimonia vitæ, tam longum constat duxisse martyrium. Quibus omnibus pia consideratione pensatis, & in concilio Fratrum nostrorum expositis, confisi de misericordia Dei, cui perseveranter & fideliter militavit, necnon & de beatorum Petri & Pauli Apostolorum, & ejusdem beatissimi Confessoris meritis præsumentes, eum Apostolicæ Sedis auctoritate catalogo Sanctorum adscribi mandavimus, & commemorationis suæ festum decrevimus amodo publice celebrandum. Vos ergo, qui & ejusdem Sedis Apostolicæ instituta suscipere, & Deum in Sanctis suis consuevistis gloriosius honorare, sic memoriam Sancti hujus celebretis in terris, ut precibus ejus & meritis digna præmia recipiatis in cælis. Datum Anagniæ XV Kalend. Febr.
Ejusdem Alexandri Pontificis Apostolicæ Litteræ ad Regem Franciæ.
Alexander Episcopus servus servorum Dei, illustri Francorum Regi Ludovico, salutem & Apostolicam benedictionem.
[Eam significat regi Franciæ,] Novit (ut credimus) regalis tuæ magnificentiæ celsitudo, quod ea, quæ cum honore Dei grata tibi acceptaque cognovimus, ad utilem semper effectum magno & volenti animo promovemus. Maxime autem hoc in illis operibus observamus, in quibus specialiter & honor Dei, & suorum gloria Sanctorum declaratur: scientes quoque tibi fore gratissimum, quidquid ad decorem Ecclesiæ, & superni Regis honorem auctoritate fuerit Apostolica constitutum. Unde, quoniam sanctæ recordationis Bernardus quondam abbas Clarævallis, & Deo semper carus, & tam tibi, quam universo regno tuo gratus exstitit & acceptus, eum ad gloriam Dei & exaltationem Ecclesiæ ac totius regni tui, cononizandum decrevimus, & inter beatissimos Confessores festiva celebritate colendum, tam de misericordia Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus confisi meritis, quam suæ conversationis & sanctimoniæ non ignari.
[668] [cui etiam affectum erga Sanctum ac Claravallenses commendat.] Monemus igitur Christianissimæ Serenitatis tuæ regiam pietatem, ut hoc cælestis gratiæ donum, regno tuo te regnante collatum, lætæ devotionis brachiis amplectaris, eique jam cælesti beatitudine perfruenti solita pietate devotus exsistas, quem pro sua venerabili sanctitate adhuc in tenebris positum diligebas. Clarævallense vero monasterium, quod fundavit, in quo etiam corpus ejus venerabile requiescit, ita te ob reverentiam ejus habere volumus commendatum, ut eum semper merearis habere patronum. Datum Anagniæ XV Kal. Febr.
Ejusdem Alexandri Pontificis Litteræ apostolicæ ad omnes abbates Cisterciensis Ordinis.
Alexander Episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis Cistercii,
de Firmitate, & Pontigniaci, & Clarævallis, & Morimundi,
atque universis abbatibus Cisterciensis Ordinis, salutem &
Apostolicam benedictionem.
[Abbatibus Ordinis Cisterciensis] Quoties honesta nobis opportunitas exhibetur, ut fidei & devotioni, quam circa Ecclesiam Dei nostris temporibus habuistis, possimus in aliquo pro meritis respondere, opportunitatem ipsam libenter amplectimur; & in his maxime, quæ specialem noscuntur redolere virtutem, vestris occurrere profectibus non moramur. Contigit autem hoc tempore, ut verbum, quod ab olim fuerat de beati Bernardi quondam Clarævallis abbatis canonizatione propositum, & pro quorumdam similia postulantium scandalo, a Turonensis concilii celebratione dilatum, ad nostram reduceretur Deo volente memoriam; & faciente nobiscum signum in bonum, qui hoc pietatis opus nostris servavit manibus consummandum. Nos enim vitam & sanctitatem ejusdem beatissimi Confessoris recordatione sollicita memorantes, quomodo scilicet & in seipso religionis & sanctimoniæ prærogativa magnificus, & universæ Ecclesiæ Dei, specialiter autem Ordini vestro fide & doctrina utilis exstiterit, & copiosissime fructuosus: confisi de misericordia Dei, & beatorum Apostolorum Petri & Pauli, necnon de ejusdem sancti Confessoris meritis præsumentes, eum, Fratrum nostrorum communicato consilio, auctoritate Apostolicæ Sedis Sanctorum catalogo duximus adscribendum, & diem depositionis ipsius in Ecclesia publice celebrandum.
[670] Unde, quoniam hoc ita in gloriam & honorem summi Conditoris exuberat, [de ea scribit;] ut in vestram quoque ædificationem consolationemque redundet; vestra potissimum interest, omnipotenti Deo gratias agere, qui modernis temporibus Virum perfectæ & prædicabilis sanctitatis in vestro Ordine voluit suscitare. Vos igitur munificentiæ donum speciali devotione suscipite, & Deum in Sanctorum suorum glorificatione mirabilem, in ejus celebratione specialiter honorate. Datum Anagniæ XV Kal. Febr.
Ejusdem Alexandri Pontificis Litteræ apostolicæ ad Clarævallenses.
Alexander Episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis Gerardo
abbati, & universo conventui Clarævallis, salutem & Apostolicam
benedictionem.
[nec non abbati Claravallensi,] Sicut de religione & pietate, quam circa Deum geritis, nihil nobis restat ambiguum: sic exhibitæ circa robur devotionis & fidei clara semper est certitudine manifestum. Non enim poteratis, sed nec deinceps Deo auctore poteritis a gratia sanctitatis apparere degeneres, quos sancti Patris constat esse heredes: cui & gratia spiritualis abundavit ad meritum, & operum efficacia non defuit ad exemplum. Scitis namque & pia veneratione recolitis, qualiter beatæ memoriæ Bernardus, cœnobii vestri primus abbas, præcipuusque fundator, Deo quidem pro virtute religionis acceptus, & Ecclesiæ Dei pro plenitudine devotionis & fidei exstiterit gratiosus, ita ut merito deberetis haberi culpabiles, si imitationis & venerationis ipsius essetis in aliquo negligentes. Placuit ergo nobis, quod pro eo, tamquam pro pio Patre, sollicitudinem habuistis, & canonizationem ipsius voto laudabili postulastis. Nos quibus cordi semper est pro multis, fili abba, tuæ devotionis obsequiis, & totius domus vestræ studiis religiosis & piis, vestris jugiter obtemperare precibus, & profectibus adspirare: voto huic clementer annuimus, ut nostram circa vos & gratiam & benevolentiam comprobemus.
[672] [commendans ei gratiarum actionem.] Vita igitur ejusdem beatissimi Confessoris ad memoriam revocata, quomodo scilicet fide & religione atque doctrina præfulserit, quantoque in Ecclesia Dei perspicuæ claritatis lumine radiarit: eum, Fratrum nostrorum consilio habito, confisi de misericordia Dei, & beatorum Apostolorum Petri & Pauli, atque de ejusdem Sancti meritis præsumentes, catalogo Sanctorum duximus adscribendum, diemque depositionis ejus festivum de cetero & celebrem observandum. Unde quia vestra potissimum interest, & ejus imitari vitam, & gloriam venerari, satagite in omnibus & studere ipsius sancti Patris & inhærere vestigiis, & festum excolere sanctitatis, ut cujus conversationis meruistis esse participes, digni habeamini ejusdem beatitudinis fore consortes. Datum Anagniæ XV Kal. Febr. Ex his omnibus summæ erga beatum Virum venerationis testificationibus & argumentis, a Sede Apostolica ad publicos eidem decernendos Cælitum honores exhibitis, concludere debemus, vix ullam ad illud usque tempus in Ecclesia Dei majore cum solennitate celebratam fuisse canonizationem, quam S. Bernardi, atque adeo hanc & Viro ipsi, & Ordini Cisterciensi universo, & ascetis præsertim Claravallensibus maxime honorificam extitisse.
§ LXI. Orationes pro Missa ab ipso Innocentio PP. III dictatæ; elevationes corporis; altaria; reliquiæ in varias Europæ regiones transmissæ.
[Innocentius PP. III] Præter alia, de quibus modo egimus, eaque prorsus singularia ornamenta, a Christi Vicario Alexandro III, dum S. Bernardum Cælitum cœtui aggregavit, litteris commendata: illud etiam accidit singulare, quod postea alius Summus Pontifex Officium ejus in sacrificio Missæ recitandum non modo præscripserit, verum etiam ore proprio dictaverit. Factum accipe e Mabillonio antea designato, qui illud sic narrat a columna 1344: Non erant satis ad Bernardi memoriam & ingentia merita tantæ commendationis monumenta, nisi etiam supremus Ecclesiæ Antistes ore proprio ejus Officium dictaret. Hoc præstitit Innocentius III ad supplicationem Johannis, ex metropolita Lugdunensi monachi Clarævallensis, simulque Raineri monachi Heisterbacensis Innocentio a confessionibus, litteris ad Johannem datis anno MCCI; quas dictus auctor mox ibidem recitat in hæc verba:
[674] Johanni quondam Lugdunensi archiepiscopo. Negare noluimus, [ore proprio dictat collectas Missæ:] quod petere voluisti, cum ex eo tam nobis, quam tibi fructus æternæ retributionis accrescat. Petisti namque rogatus a fratribus, ut ad honorem beati Bernardi primi Clarævallensis abbatis, quem Apostolica Sedes Sanctorum adscripserat catalogo venerandum, nos-ipsi Collectam & alias orationes ore proprio dictaremus, tum propter auctoritatem dictantis, tum propter stilum dictaminis cum majore devotione dicendas. Et ecce sicut potuimus, ad instantiam dilecti filii fratris Raineri, petitionem tuam curavimus exaudire. Collecta. Perfice, quæsumus Domine, pium in nobis sanctæ religionis effectum, & ad obtinendam tuæ gratiæ largitatem, B. Bernardus Abbas & Doctor egregius suis apud te semper pro nobis meritis & precibus intercedat. Per Dominum &c. Secreta. Grata tibi sit, Deus, hujus oblatio Sacramenti, quod in memoriam Dominicæ Passionis tuæ offerimus majestati. Postcommunio. Suum in nobis omnipotens Deus, cibus, quem sumpsimus, operetur effectum, ut incorporet nos sibi esus edentes. Qui tecum &c. Datum Laterani VI Idus Julii.
[675] Hisce productis superaddit ista Mabillonius: Ubi vides S. Bernardum Doctoris nomine a summo Ecclesiæ Præsule fuisse insignitum: [& Doctoris nomine Sanctum honorat.] quod quidem ab ipso etiam Alexandro III in Missa canonizationis usurpatum testatur vetus codex Corbeiensis, in quo Sancti vita continetur, ubi præmissis Collectis, Adesto supplicationibus nostris &c., nec non Euangelio de Doctoribus, Vos estis sal terræ, hæc subjiciuntur: Hæc Missa suprascripta de S. Bernardo a D. Papa Alexandro III in primis est celebrata.
[676] Regrediamur nunc ad sancti Doctoris elevationem, quæ paragrapho proxime antegresso obiter a nobis est indicata ex Chronico Claravallensi apud Chiffletium; [Elevatio corporis] ubi vidimus, ecclesiæ Claravallensis dedicationem, canonizationem S. Bernardi, & elevationem ejus alligari anno 1174. Manricus ad istum annum cap. 2, num. 2 elevationem differt, ita loquens: Dedicationem ecclesiæ Clarævallis, & canonizationis sancti Bernardi meminit magnum Chronicum Belgicum ad hunc eumdem annum; quamvis confundat cum elevatione corporis Sancti, quam tamen constat contigisse post quadriennium. Sed quia auctor Chronici Claravallensis synchronus, & omni exceptione major, quidquid sit de Magno Chronico Belgico, istam elevationem affigit dicto anno 1174; non videtur nobis accusandus de errore, si alia via excusari possit. Et quippe ni possit, si duas elevationes tempore diversas accidisse admittamus, præeunte Mabillonio, qui columna 1341 observat sequentia?
[677] Quod spectat ad elevationem, de qua mentio in citata auctoritate (Chronici videlicet Claravallensis apud Chiffletium; [duplex]) in libro sepulchrorum Clarævallis facta esse dicitur ab ipso Guicardo quidem Lugdunensi, & Henrico abbate Clarævallensi post aliquot annos a canonizatione: sed hoc de alia sollemniori translatione intelligendum esse, satis ipsa verba declarant; dum prædictum Henricum abbatem insinuant per G archiepiscopum Lugdunensem curasse elevationem istam. Verba libri sepulcrorum Claravallensium apud Manricum, quem allegatus Mabillonius citat ad annum 1178, sic ibidem cap. 3, num. 1 referuntur, oblata opportunite Godefridi Soritani, qui præsens aderat inter cæteros: Audiens autem (Godefridus) canonizationem beati Bernardi per felicis memoriæ Alexandrum Papam III factam, & translationem corporis ejusdem beati Bernardi sub domino Henrico abbate septimo Clarævallis faciendam, ad capitulum generale veniens, exinde Claramvallem festinavit: ubi cum archiepiscopo Lugdunensi, & coëpiscopis officiosissime studuit interesse.
[678] [admittenda.] Deinde ex eodem libro in epitaphio Henrici, Duo, inquit Manricus num. 2, in Claravalle bona opera & magnifica, exemptis aliis innumeris bonis, gloriose consummavit. Nam beatum Bernardum, quem jam dominus Alexander Papa III canonizaverat, & diem depositionis ejus ab universa Ecclesia cum gaudio celebrari præceperat, commotis hinc inde venerabilibus episcopis, aliisque reverendis personis, per venerabilem patrem nostrum dominum Guicardum, archiepiscopum Lugdunensem, quondam abbatem Pontigniacensem, fecit cum magno gaudio, & exultatione totius ecclesiæ Gallicanæ elevari, & relevari, & in taberanculo marmoreo retro altare beatæ Mariæ Virginis, sicut hodie apparet, religiose & honorifice collocari. Nonne igitur ex hisce testimoniis videtur omnino verisimile, & veritati consentaneum, duas accidisse corporis S. Bernardi elevationes; alteram quidem anno 1174, quæ minus fuerit solennis; alteram vero anno 1178 solenniorem?
[679] [De secunda scribit Henricus abb. Claravall. ad Stephanum Angliæ regem,] Ceterum Henrici Claravallensis abbatis litteræ de hac posteriore elevatione, notis tamen chronologicis non signatæ, ad regem Anglorum Stephanum, exstant apud Mabillonium columna 1345 & 1346, & continent ista: Celebratus est apud nos dies honorabilis & sollemnis, nova festivitate jucundus, & ampla jucunditate festivus; utpote quem nobis relevatio sacratissimi corporis beati Bernardi celeberrimum reddidit, & lumine clariore perfudit. O quam voluimus gaudiis illis, plus utique cælestibus, quam terrenis, vestræ majestatis interesse præsentiam! quatenus & nobis de gloria principali decor tantæ festivitatis excresceret, & vobis de meritis illustrissimi Confessoris, miro quodam irriguo uberioris benedictionis largitas emanaret. Verum quia id nobis ampla distantia remotissimæ regionis invidit, ad spirituale remedium vota transtulimus, fecimusque, Deo propitio, quod vestra ibi, etsi præsentia defuit, memoria non vacavit. Solemniter etenim nomen vestrum cum suæ pietatis insignibus, vestrorum, ut oportuit, & affectionibus fratrum, & cordibus impressimus filiorum: qui ampla illud devotione susceptum, aspectui quodam modo sancti Patris offerrent, & cælestis aulæ secretario præsentarent.
[680] [ac S. Bernardi digitum ad eum mittit:] Præterea ne absentiæ corporalis occasio regias apothecas inventi muneris participatione fraudaret, mittimus vobis de thesauro reliquiarum ejus honorabilem portionem: indignum penitus reputantes, si pietas tanti principis, tantæ sanctitatis participio fraudaretur. Suscipite igitur digitum sacræ illius manus, quam pro eo, quod vir justus ab omni munere terreni quæstus excussit, Deus eam, ut dignum fuit, affluentissima copia cælestis benedictionis implevit: illius, inquam, manus, cujus tactus sanabat ægros, roborabat invalidos, firmabat homines, dæmones effugabat: illius manus, quæ Clarævalli nostræ, cui vos dare tecta disponitis, primum injecit lapidem fundamentis. Fuit autem studii nostri diligenter in vasculo consignare quod mittitur, ne vel thesaurus ibi reconditus per frequentes apertiones injuriæ pateat, vel devotæ surreptionis instinctu dolus aliquis piæ fraudis irrepat.
[681] Jam vero quid dicemus de aliis honorum insignium ornamentis, [dedicata in Sancti honorem altaria:] quæ Viro in Sanctorum canonem relato honorifice impensa sunt? Auctor Annalium Cisterciensium ad annum 1174, cap. 2, num. 2 scribens de illa solennitate, Crediderim, ait, in eodem etiam festo sacratum Sancto altare; qualia plurima in honorem ejus, in aliis etiam ecclesiis erigebantur. Et ibidem num. 3 subdit idem historiographus Cisterciensis: Certe hoc anno Tarentasiensis præsul, senio jam fractus, sed ad bona omnia promptus proclivisque, ad ejusdem Lingonensis episcopi (de Gualtero erat actum) & Fratrum Longivadi petitionem, Longumvadum adveniens, novum, in honorem sancti Patris, dedicavit altare, cœmeteriumque, coëuntibus populis, atque inter se certantibus, quis propior nova sacra lustrare posset. Videsis Vitam S. Petri Tarentasiensis in tomo nostro II Maii impressam, die VIII ejusdem mensis, cap. 4, pag. 331. In Annotatis autem ad illud caput lit. a dicitur Longum-Vadum Ordinis Cisterciensis in diœcesi Lingonensi, filiam Clarævallis, constructum anno MCXLIX.
[682] Honorem Sancti nostri non mediocriter amplificarunt pignora sacra, quæ in varias Europæ regiones migrarunt. [reliquiæ ipsius] Ponam hic illa, quæ pervenere ad meam notitiam, etiamsi mihi plane persuadeam, plurima alia vel apud Cistercienses, vel alibi asservari. In Kalendario Cisterciensi, quod Divione impressum est anno 1617 signatur ad diem XVII Maii Translatio S. P. N. Bernardi ad Avinionem: de qua apud nos in Prætermissis ad istum diem tomo IV ejusdem mensis pag. 3 mentio facta est. Id quod de aliqua sacrarum reliquiarum parte forsan intelligi debet. De pretiosissimo pignore, digito videlicet S. Bernardi, quem Henricus abbas ad Stephanum Anglorum regem misit, modo diximus. In Historia regiæ abbatiæ Deiparæ Virginis Suessionensis, anno 1675 Parisiis excusa, lib. 4, cap. 2, pag. 398 narratur dominus d' Honcourt anno circiter 1400 filiæ suæ Agneti dedisse hierothecam argenteam, in qua reliquiæ S. Bernardi, S. Guilielmi, & aliorum viginti. Sed in catalogo reliquiarum pag. 403 invenio de vestibus agi S. Bernardi, non autem de aliqua parte corporis ejus. Mabillonius volumine primo col. 362 in notis ad epistolam 410 antea 366, sancti Patris, occasione abbatiæ sancti Victoris extra muros Parisienses, Canonicorum regularium Ord. S. Augustini .., refert, ejusdem Sancti cucullam in thesauro ejusdem abbatiæ servari, perenne ejus in illam amoris monumentum, cum charta, ex qua dependet S. Bernardi sigillum, de quo supra, ait, ad epistolam 284.
[683] Ad Hispaniam spectant pars costæ quinque digitis longa, [in varias] & quinque aliæ reliquiæ minores, sicut notatur in nostro Ms., quod ex Inventario reliquiarum, seu lipsanologio, uti apud nos indicari solet alibi, regii monasterii S. Laurentii Scorialensis desumptum est. Quid de Italia? Tomo IV Italiæ sacræ apud Ughellum inter ea, quæ narrantur de episcopis Januensibus, in Othone, columna 850 novissimæ editionis Venetæ, agitur de amore ac veneratione S. Bernardi viventis erga Januenses; nec non de eorum ad eumdem Sanctum vita functum perfugio, dum anno 1625 exorto in Italia bello (Adisis Commentarium hunc nostrum § XVIII) timebant libertati suæ: & vero non modo eum Januenses tutelarem elegere patronum; sed oratorem etiam in Gallias destinarunt Augustinum Centurionem, ut Abbatis nostri sepulcrum publico honore lampadis argenteæ continenter arsuræ condecoraret, prout ibidem invenies apud Ughellum. Quæ vero mox sequuntur columna 851, huc pertinent: Centurionem autem abbas Clarævallensis Claudius Argenterius cum monachis ita honorifice excepit, ut ex consensu eorumdem monachorum, adaperto S. Bernardi sepulchro, legatum cum Januensi populo costa ex Sancti corpore detracta donandum censuerit, tanto gratius Januensi populo donum futurum, quanto constabat, nemini hactenus contigisse, vel sublato lapide a monumento S. Bernardi corpus oculis usurpare, vel ejusdem reliquias a cæteris membris divulsas secum auferre.
[684] [Europæ regiones] Cæterum delatam Januam sancti corporis costam tantus populi concursus excepit, ut illis supplicationibus nil fieri potuerit magnificentius: inclusamque argenteo vase ad Sancti promerendam tutelam perpetuam, in metropolim intulere. Inde collige, lector, alicujus alterius S. Bernardi fuisse oportet illa duo brachia, quorum alterum Cassinenses monachi S. Catharinæ Januæ; alterum Fratres Prædicatores apud S. Mariam Novellam Florentiæ se gloriantur habere. Siquidem spectante legato Centurione, Claudioque abbate, numerosaque Clarævallensis coœnobii monachorum multitudine, constat ita integrum illibatumque S. Bernardi corpus fuisse repertum, ut ne minima quidem pars cætero corpori excidisse videatur. At digitus tunc saltem aberat a reliquo corpore, secundum dicta paullo ante. Ughellus citatus tomo 9 exhibens Cusentinam metropolim, col. 185 inter alia sacra lipsana, quæ refert in basilica metropolitana asservari, ponit brachium Bernardi abbatis; non utique Claravallensis, sicut sequitur ex iis, quæ mox præmisimus ex eodem auctore; nisi post annum 1625 eo esset missum, quod deberet probari. Hinc collige, quid sit dicendum de brachio S. Bernardi, quod Masinius in Bononia perlustrata, ad diem XX Augusti affirmat esse apud moniales S. Leonardi.
[685] [transmissa.] Raissius in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Joannis Molani, signat hasce S. Bernardi in eodem Belgio reliquias; fol. 170 verso Camberone, inquit, vidi aliquando .. hujus melliflui Doctoris planetam unam. Sancti Bernardi ascetæ in Brabantia ad Schaldim fluvium, secundo lapide ab Antverpia, etiam unam planetam Patris ac patroni sui sese habere gaudent, simul cum junctura una integra ejus sacræ manus. Sed dieXIV Februarii anni, quo hæc scribo, 1737, dum essem in hospitio seu refugio, ut vocant, quod dicti ascetæ in hac urbe Antverpiensi habent, relatum mihi fuit, illam juncturam furto esse ablatam. Ibid. fol. 170 agitur de fonte S. Bernardi in Luxemburgensis Ducatus monasterio Clari-fontis; qui cum fide ac devotione epotus, contra morbos opitulationi esse creditur. Supersunt alia sacra lipsana indicanda paragrapho proximo.
§ LXII. Alia sacra lipsana apud Belgas; Officium; lectiones propriæ; an Sanctus antiphonæ Salve Regina, sicut in iis dicitur, auctor; honor publicus illi tributus Parisiis, Leodii, ac Romæ.
[Sancti planeta, calix,] Raissius in Hierogazophylacio Belgico alias bene multas S. Bernardi reliquias commemorat, nimirum pag. 314 duo egregia ossa in cathedrali ecclesia S. Mariæ Tornaci: pag. 82 in elencho De ossibus Sanctorum apud S. Auberti Canonicorum Regularium S. Augustini cœnobium Cameraci, ponitur nomen Bernardi; pag. 218 os in Floreffiensi cœnobio Ordinis Præmonstratensis in territorio Namurcensi; pag. 227 planeta cum stola & manipulo in Gemblacensi cœnobio Ordinis S. Benedicti, inter Bruxellas & Namurcum sita in Brabantia Gallo-Belgica. Ipsa autem illa planeta, a me, ait idem Raissius, haud semel conspecta (cum qua etiam sæpius Missæ sacrificium Deo Patri indignus obtuli) antiquitatem mire redolet. Non enim sicuti modo nostræ planetæ, hinc & inde a lateribus aperta est, & bifida, sed undequaque clausa in rotundum, ad mediam usque tibiam descendit. Hinc celebrans utramque illius oram lateralem inferne collectam super brachia sustinet: nec enim manicas, vel foramina habet, per quæ brachia sacerdotis exerantur.
[687] His accedunt exuviæ aliæ in eodem Hierogazophylacio notatæ. [cuculla, indusium &c.] Pag. 298 de cilicio & sudario S. Bernardi abbatis in Maricolensi Ord. S. Benedicti in Landresiensi territorio Hannoniæ cœnobio; pag. 459 de ossibus & cuculla S. Bernardi Clarævallensis antistitis, in parthenone Salsiniensi Ord. Cisterciensis prope Namurcum; pag. 80 inter reliquias abbatiæ Cisterciensis Aureævallis in Ducatu Luxemburgensi, deauratum ibidem, ait citati Hierogazophylacii auctor, præterea vidimus beati Bernardi Clarævallensis calicem, quo in Missæ sacrificio utebatur, quem Constantini primi Aureæ-vallensis abbatis tempore ibidem reliquit; pag. 515 Vidimus, inquit idem reliquiarum collector, agens de Valcellis sive Vallis-cella Ord. Cisterciensis in agro Cameracensi, ibidem indusium S. Bernardi, prægnantibus mulieribus contra partus pericula remedium singulare: pag. 3 signatur ab eodem baculus .. quo imbecilles artus sustentare consueverat; quem monachis hujus loci, nimirum Affligeniensibus Ord. S. Benedicti in territorio Alostano, mnemosyni loco reliquit.
[688] Nec a proposito nostro fuerit alienum, aliqua etiam observare de Sancti cultu, quo in Ecclesia honoratus fuit, [Officium;] postquam in Sanctorum album erat relatus. Officium ejus deinde stabilitum fuisse ritu semiduplici; sed S. Pium PP. V illum evexisse ad duplicem, mutata tamen in eodem oratione, & homilia, quæ hodiedum legitur, apponi jußa, notat Bailletus sub finem Vitæ S. Bernardi, ex Gavanto: qui de hac re videri potest in Thesauro sacrorum rituum tom. 2, pag. 160. Habemus apud nos apographum lectionum propriarum, quæ hoc titulo prænotantur: Ex Breviario ecclesiæ Fontanensis parochiæ desumptæ sunt hæ novem lectiones, quæ in festo S. Bernardi ad Nocturnos solent legi, nonnulla in ejus Vita omissa continentes. Supra hunc titulum adscribitur Dono Reverendissimi P. Generalis Feullant *: (id est, Fuliensis) & apponitur nomen Joannis Bona, cujus merita satis nota sunt, laudaturque apud Ciaconium inter Vitas Pontificum Romanorum & Cardinalium tomo 4, col. 793. De Religiosis reformatis Ordinis Cisterciensis, qui in Gallia Fuliensium, in Italia autem Reformatorum S. Bernardi nomen habent, agit Hippolytus Helyot in Historia Ordinum monasticorum &c. tomo 5, parte 4, cap. 38, a pag. 401. His animadversis, en tibi nunc lector, prædictas lectiones.
[689] [dantur e Breviario Fontanensi] Lectio I. Beatissimus Bernardus in pago Lingonensi Fontanis oppido patris sui digna propagine oriundus fuit. Carnis quidem prosapia nobilis; sed culmine mentis nobilior. Genitor ejus Tesquilinus nomine, genitrix vero ejus Alet, filia Bernardi Montis Barri domini, viri potentis, & de antiquorum Burgundiæ Ducum generositate originem trahens. Sex namque filios, & unam filiam Dei providentia genuerunt. Sed quia de ejus genere historiam in præsenti explicandam non suscepimus, saltem pauca miracula de vita ipsius, Domino largiente, referamus. Lectio II. Igitur quadam nocte B. Bernardus vigilans, monachis circumquaque dormientibus, audivit angelos in ecclesia voce clara & delectabili Deum collaudantes, & B. Virginem: quos cum audisset, occulte surrexit, & perrexit protinus ad ecclesiam, ut in proximo constitutus videret manifestius, quidnam hoc esset. Lectio III. Vidit namque sanctam Dei Genitricem in medio angelorum, quorum unus manu sua thuribulum aureum; alius incensum tenebat. Horum altero deducente, sanctus Vir quasi a dextris gloriosæ Virginis incedens ad altare usque pervenit. Ubi voce angelica audivit decantari hanc antiphonam: Salve Regina, ex integro usque ad finem, quam corde tenus retinens, postea scripsisse, & Domino Papæ Eugenio transmisisse fertur, ut ex præcepto auctoritatis Apostolicæ per ecclesias solemnis haberetur, in honorem Virginis Matris Dei. Quod & factum est, ut adhuc plerique testantur.
[690] [propriæ] Lectio IV. Cum navigaret beatus Vir aliquando per Ligerim, navicula ejus forte concussit pontilium, cui pontilio puer supererat: qui statim in fluvium dilapsus est, & negatus. Excitata fama occurrerunt vicini defunctum plangentes; quem jussit sibi afferri: eoque defuncto oblato, oravit Sanctus: puer, cunctis videntibus, ad orationem Sancti suscitatus est. Lectio V. Fuit vir quidam religiosus nomine Odo; cujus pars corporis per aliquantum tempus pene mansit emortua, adjacens incommota contractionis. Is post mortem B. Viri pervenit. Cumque ex eo, infirmitatis loco [se] perfudisset ex aqua, a B. Viro sanctificata, sanus & incolumis reversus est. Lectio VI. Alius vero dolore capitis immaniter vexatus, & omnino sensu privatus, fonte a sancto Bernardo sanctificato irrigatus, sanatus est. Alius per septennium languerat, a parentibus ad sacrum fontem ductus, sospes factus est. Alius quidam longo tempore de febre quartana laboraverat, qui potu fontis ejusdem sanitatem recepit.
[691] [lectiones,] Lectio VII. Igitur apud Barni * super Albam erant duæ feminæ, quas dæmones vexaverant. Deinde parentes earum adduxerunt eas ad Hominem Dei, ut ab eo curarentur. Et cum portæ Clarævallis appropinquassent, dixit unus ex diabolis per os mulieris ad alterum diabolum, Oportet exire de hac muliere. Quare, inquit dæmon, oportet hæc fieri? Qui respondit: Bernardum non possum videre, nec vocem ejus audire. Et confestim egressus est de muliere, & sanata est ex illa hora. Lectio VIII. Qui præsentes huic miraculo aderant, laudantes Deum dicebant: Vere Sanctus est homo ille, & Spiritus sanctus habitat in eo. Et cum hæc dicerent, venit Servus Dei, & gratias agens oravit. Lectio IX. Post orationem vero conversus est ad alteram mulierem dicens: O dæmon pessime, inimice Dei, exi de hac femina; ad quam vocem egressus est dæmon de muliere, & sanata est ex illa hora.
[692] Expono voces quasdam superius occurrentes. Negatus, [in quibus nonnulla exponuntur: cultus Parisiis, Romæ] id est, submersus, vel in aquis suffocatus. Vide Glossarium Cangii tom. 4, col. 1165 editionis novissimæ. Incommota contractionis (in nostro Ms. vel mendose, vel modo non satis intelligibili scribitur in commota) ita explico ex sensu, ut significet sine motu contractionis. Utrum S. Bernardus composuerit antiphonam Salve Regina, sicut indicabatur supra in lectione 3, statim discutietur. Si Barrum in lectione septima super Albam, vel Barri, subintelligendo oppidum, sit legendum, est illud in Campania Galliæ provincia. Hæc tot tamque varia publicæ erga sanctum Doctorem venerationis signa, quæ in hoc paragrapho ac proxime præcedente colligere visum fuit, argumento sunt, eum, uti promeritum, ita & nactum fuisse communem omnium æstimationem tam publicis quam privatis dotibus suis parem. Adde, quod Facultas, ut vocant, theologica Parisiensis in memoris animi tesseram pro beneficiis, a Sancto nostro præstitis huic corpori contra Abaëlardum, Gilbertum Porretanum, & alios quosdam e membris ejus morbidis; annis singulis, ut celebret solenni ritu Sacrum, quod comitatur dictio ad concionem, adeat Bernardinos die XX Augusti, sicut Bailletus ad calcem Vitæ sanctissimi Doctoris testatur. Populus Romanus in memoriam beneficiorum a Viro sancto acceptorum, quando in magnis admodum angustiis versabatur Roma, calicem ei offert cum quatuor facibus, teste Piazza in Hemerologio sacro ad diem XX Augusti.
[693] Apud Edmundum Martene in Veterum scriptorum & monumentorum amplissima collectione tomo 8, [ac Leodii peculiaris.] a Col. inter statuta ecclesiæ Leodiensis, facta anno Domini MCCCXXXVI & MCCCXXXVII, notantur ista: Insuper pia consideratione & rationabili debito excitati, statuimus & ordinamus, ut bono confessori & Doctori egregio beato Bernardo abbati, qui sua præsentia, dum viveret, sanctam ecclesiam, urbem & patriam Leodiensem in Missarum solemniis, & crebris prædicationibus, divinis ac admirandis signis & miraculis illustravit, sicut in historiis nostris dignoscimus contineri, specialis devotio, & aliqualis pro tantis donis recompensatio eidem Confessori glorioso singulis annis in ejus festivitate reddantur, videlicet ut festum ipsius cum tribus lectionibus de propria ejus Legenda, & collecta speciali cum Te Deum, & Horis ac Missa de communi unius confessoris non pontificis, in hac ecclesia celebretur.
[694] Controversia quædam paullo ante huc remissa, an videlicet S. Bernardus composuerit antiphonam Salve Regina, [An S. Bernardus] nunc examinabitur. Imprimis non videtur certo constare, quod Vir sanctus istius antiphonæ primus exstiterit auctor: deinde non satis liquet, si alius fuerit, quisnam ille sit. Utrumque patebit ex rationibus, in quibus varii varios ejusdem antiphonæ designant auctores. Inter Opera supposititia & aliena S. Bernardi, quæ in suum volumen secundum conjecit Mabillonius, exstant Sermones quatuor in illam antiphonam; quos cur abjudicet isti Sancto, indicat ibidem columna 721 ante Sermonem primum. Illius auctor loco citato dicens, Canticum istud .. a Sanctis compositum, rem involvit potius, quam decidit, dum nullum ex iis nominat, & plures videtur indicare. Enimvero locus ille prædicto Mabillonio in notis, quæ habentur in fine voluminis primi, col. CXVII & CXVIII, occasionem quidem dedit disserendi de præsenti controversia, ac varia proponendi & discutiendi; sed exitu tamen dubio & incerto, prout patet ex verbis ejus, quæ subdimus:
[695] [composuerit] Hujus antiphonæ auctorem fuisse Hermannum Contractum monachum Benedictinum pluribus probat Wion Ligni vitæ lib. 5, cap. 105, variis recentiorum adductis testimoniis, quibus hic contextus nonnihil adversari videtur. Nam Hermannum Sancti nomine insignitum nullibi lego. Præterea Johannes Eremita lib. 2 Vitæ S. Bernardi num. 7 refert, S. Bernardum “voce angelica audivisse decantari antiphonam Salve Regina, ex integro usque ad finem: quam corde tenus & postea scripsisse, atque D. Papæ Eugenio transmisisse refertur (inquit) ut ex præcepto auctoritatis Apostolicæ per ecclesias sollemnis haberetur.. Quod & factum est &c.”. Quo ex loco angeli istius orationis auctores dicendi essent. Ad quod alludere videntur alia hujus sermonis verba, superius relatis proxima: “A summis labiis canticum istud effusum venit”. Paulo aliter hanc historiam refert Albericus in Chronico ad annum MCXXX, ubi commemorat, S. Bernardum Divione apud S. Benignum aliquando hospitio exceptum “quam (inquit) abbatiam semper dilexit, eo quod mater sua ibi sit sepulta; audivisse ante horologium circa altare ab angelis antiphonam Salve Regina dulci modulamine decantari, primoque credidisse, fuisse conventum, ac dixisse abbati die sequenti: Optime decantastis antiphonam de podio hac nocte circa altare B. Virg.
[696] [antiphonam Salve Regina.] Dicebatur autem ANTIPHONA DE PODIO, eo quod Haimerus episcopus Podiensis eam fecerit… Unde in quodam capitulo generali Cisterc. veniam suam accepit, qualiter hæc antiphona ab omni Ordine reciperetur, quod & factum est”. Haimerus seu Aimarus, Ademarusve, fuit episcopus Aniciensis, beatæ Virginis in primis cultor, tempore Urbani PP. II. Verum a Guillelmo Durando in Rationalis libro 4, cap. 22 Petrus Compostellanus episcopus hanc antiphonam composuisse perhibetur: quod etiam asserit Claudius a Rota in Notis ad pseudo-Luitprandum. His, quæ hactenus ex Mabillonio produxi, nulla alia superaddenda mihi suppetunt, quibus primus famosæ antiphonæ auctor ex incerto & ignoto fiat perspicuus.
[Annotata]
* Feuillant
* f. Barrum
§ LXIII. Tres primi rerum a Sancto gestarum scriptores.
[S. Pater insignes habet biographos.] Superius de Bernardi pro aliis vel ad alios scriptis diximus; nunc autem de Bernardo ipso ab aliis descripto, seu de vitæ ipsius historicis tractabimus. Egregie imprimis eos laudat Mabillonius in Admonitione ad libros de vita & gestis sancti Patris, quæ habetur volumine secundo pag. 1057, his verbis usus: Vix quisquam Sanctorum est, qui tot rerum suarum gestarum præcones, tamque eximios, & probatæ fidei scriptores habuerit, quam beatus Bernardus: cujus vitam & præclara facta tres auctores clarissimi, continuato sermone, quasi ex condicto sunt persecuti; nempe Guillelmus, olim sancti Theoderici prope Remos abbas; sed tunc monachus Signiacensis; Ernaldus Bonæ-vallis in agro Carnotensi abbas, & Gaufridus, ipsius Bernardi notarius; omnes quasi testes rerum oculati. His accesserunt alii post eos, Alanus episcopus Autisiodorensis, &, ut alios posteriores prætermittam, Johannes Eremita, & multi alii recentiores: quos inter Philotheus, verum an fictum nomen, monachus Clarævallensis, Bernardi gesta carmine cecinit.
[698] Mabillonius de biographis ista præfatus, tres primos, [Auctorem libri primi Vitæ] eosque præcipuos gestorum sancti Doctoris scriptores hisce observationibus illustrat: Librum primum de vita S. Bernardi, vivente ipso Bernardo, sed nesciente scriptum fuisse, diserte asserit in Præfatione ejus auctor Guillelmus, pridem sancti Theoderici abbas, sed tunc jam monachus Signiacensis cœnobii, in pago Regitestensi diœcesis Remensis, ad quod desiderio solitudinis & quietis sese contulerat, testante Burchardo abbate Balernensi in Subscriptione ejusdem libri primi. De tempore, quo vitam quietiorem amplexus sit Guillelmus, magis determinate constat, quam quo suum de Vita S. Bernardi librum inchoarit. De utroque hoc puncto ita memorat citatus Mabillonius: Tempus Guillelmi secessus Signiacum intelligitur ex chartaceo S. Theoderici libro, in quo Helinus abbas, ejus apud S. Theodericum successor, anno MCXXXV primum nominatur. Quo anno inchoatus sit a Guillelmo liber iste, non constat. Certe post translationem monasterii Clarævallensis in capaciorem locum, novamque ædium fabricationem, ex num. 34 & 62 (in nostra autem divisione lib. 1 cap. 4, num. 39; & ibidem cap. 7, num. 68) itemque post schismata Ecclesiæ sedata, & confutatas hæreses, ex num. 40 (apud nos autem lib. 1, cap. 5, num. 45) adeoque post annum MCXL, & forte post MCXLV. Porro ante Bernardum obiit Guillelmus; de quo plura in tomo 5, in Admonitione præfixa epistolæ ad Fratres de Monte Dei, & in Notis fusioribus ad epistolam 85.
[699] Hæc de biographo, qui librum primum de gestis S. Bernardi conscripsit, [qui morte præventus opus imperfectum reliquit,] observanda censuit Mabillonius. Quousque vero Vitam ejus perduxerit, & quænam in eadem pertractarit, intellige ex Manrico ad annum Christi 1153, cap. 11, num. 1: Scripsit primordia, genus, patriam, parentes, adolescentiam, conversionem, monachatum, & præfecturam nascentis tunc cœnobii Clarævallis cum reliquis, usque ad schisma Petri Leonis. Ceterum aureo hoc auctore a continuando opere per mortem avulso, non defuit alter aureus, qui illud prosequeretur: de quo audire supra designatum Mabilloniam juvat:
[700] [excepit Ernaldus, qui operi etiam suo immortuus est.] Vitam, inquit, a Guillelmo inchoatam, mortuo Bernardo, persecutus est secundo libro Ernaldus seu Arnaldus abbas Bonæ-vallis, non ejus, quæ in diœcesi Vesontionensi; neque alterius, quæ in Rutinensi Ordinis Cisterciensis; sed illius, quæ est in agro Carnutensi Nigrorum monachorum; ad quem Arnoldum extrema Bernardi epistola 310 scripta est, quidquid alii in contrarium sentiant. Vide Notas fusiores ad epistolam 310. Hunc librum adortus est Ernaldus rogatu Clarævallensium, qui præ modestia hanc provinciam in ipsum rejecerunt, ut in Præfatione libri secundi auctor testatur, qui opus imperfectum moriens reliquit. Quo autem circiter tempore occupatus fuerit scribenda S. Bernardi Vita, disces ex Annotatis ad libri 2 ejusdem Vitæ caput 3, lit. g. Duobus hisce Actorum S. Bernardi scriptoribus successit tertius: quæ autem interest lectoris de eo discere, tradit idem, qui supra, Mabillonius. Proferantur hujus de illo verba:
[701] [Duobus horum duorum libris tres alios adjecit Gaufridus] Superioribus duobus libris tres adjecit Gaufridus, non alius sine dubio, quam ipsius Bernardi notarius; distinguendus utique a Gaufrido de Perona, cujus mentio in libro 4 num. 16 (apud nos lib. 4, cap. 2, num. 204) itemque a Godefrido Bernardi consanguineo, & conversionis socio, postmodum Priore Clarævallensi, ac demum episcopo Lingonensi, qui tandem ad privatam Clarævallensium vitam sese recepit, ibidemque mortuus est VI Id. Novemb. anni MCLXIV. Gaufridus vero in Præfatione trium sequentium librorum lugens scribit, post annos a sua ipsius conversione CIRCITER TREDECIM acerba morte ab se avulsum fuisse Bernardum, atque adeo Gaufridi conversio anno MCXL accidisse dicenda est.
[702] [patria Autisiodoren sis, Sancti notarius, ac dein abbas Claravallensis; cujus] Is patria Autisiodorensis, ante suam conversionem Petri Abaëlardi discipulus fuit, & quidem clericus, ut patet ex libro Declamationum, cujus & ipse auctor est, num. 13: Postremo et nos in clero fuimus. Post conversionem Bernardi, una cum Nicolao Clarævallensi notarius, ac peregrinationum socius, dein, Bernardo mortuo, Igniaci primum, tum Clarævallis post Fastredum abbas anno MCLXII: cui loco QUADRIENNIO CIRCITER PRÆFUIT, ex Chronico Clarævallensi apud Chiffletium; sed postmodum a suis vexatus, ABBATIAM DIMISIT ANNO MCLXV, & ad Fossam-novam in Italia se recepit: ubi & abbas postmodum fuit, ac demum Altacumbæ, ut fusius in eodem Chronico legitur. Ibidem quædam ejus Opera recensentur; nempe opus insigne super Cantica Canticorum, Vita S. Petri archiepiscopi Tarentasiensis, et plures alii libri et sermones.
[703] [alia scripta commemorantur.] Exstat apud Baronium ejus epistola ad Henricum Cardinalem, & episcopum Albanensem, atque Domini Papæ Vicarium seu legatum scripta de quadam nova controversia, quam reversus in Galliam comperit, scilicet “de substantia aquæ, quæ vino mixta in calice offertur, an & ipsa similiter cum eodem vino in sanguinem Domini convertatur”. Item ejusdem est libellus contra Capitula Gilleberti Porretani, Pictaviensis episcopi, quem libellum post libros de Vita Bernardi cum aliis ejus opusculis referemus. Denique scripsit etiam contra Abaëlardum, ut mox dicemus, & Sermonem edidit de S. Bernardo, inferius edendum cum commentariolo in Orationem Dominicam. An autem Bernardi Vitam, cujus fragmenta tertio loco proferemus; secundamque partem libri sexti de miraculis Bernardi, præter libros tres jam memoratos, composuerit, nunc dispiciendum.
[704] Quinque libros de vita Bernardi mox dictis subjicimus libros duos de miraculis ejusdem: [Miraculorum libros duos,] unum a variis auctoribus scriptum: alterum ex Magno Exordio Cisterciensi collectum, atque ex fragmentis Herberti, ex monacho Clarævallensi archiepiscopi Turritani in Sardinia: qui libros tres de miraculis suorum Cisterciensium composuit, editos apud Chiffletium. Prior liber miraculorum dividitur in tres partes; quarum prima scripta est a Philippo monacho Claravallensi ad Samsonem Remorum archiepiscopum: altera ab aliis Clarævallensibus, quibus Philippus ipse hanc curam injunxit. Ex his unus est Gaufridus tertiæ partis item scriptor in epistola ad Hermannum episcopum Constantiensem, de miraculis scilicet, quæ a Spira usque Leodium a Bernardo facta viderat. Huic alia ejusdem argumenti succedit epistola Gaufridi monachi “magistro suo carissimo Archenfredo, & utrique Capitulo fratribus suis uterinis”. Hunc porro Gaufridum eumdem esse, qui tres posteriores vitæ libros scripsit, non dubito.
[705] Neque enim assentior Carolo de Visch, qui hos libros Gaufrido notario tribuit; [quinam scripserint.] illam vero partem libri de miraculis Gaufrido Autisiodorensi: quem a Gaufrido notario minime distinguendum esse probat Helinandus monachus in Chronico his verbis: “Hujus Petri (scilicet Abaëlardi) aliquando fuerat discipulus Gaufredus Autisiodorensis, qui multo tempore fuerat notarius sancti Bernardi: qui inter cetera de eodem Petro dixit: Ego mihi aliquando recolo magistrum fuisse illum, qui pretium redemptionis nostræ evacuans, nihil aliud in sacrificio Dominicæ passionis commendabat, nisi virtutis exemplum, & amoris incentivum &c. Benedictus Deus, qui mihi simul & vobis magistrum dedit meliorem (Bernardum,) per quem prioris redarguit ignorantiam, & insolentiam confutavit: secundum quem tria specialia in passione sua Christus nobis exhibuit, exemplum virtutis, incentivum amoris, & sacrificium redemptionis.” apud Bernardum tomi 2 Opusculo XI, num. 25. “Hæc & alia multa (addit Helinandus) dictus Gaufredus contra Petrum magistrum suum fortiter & Catholice scripsit”. Ad Gaufridum Nicolaus Clarævallensis scripsit epistolam 42 pro episcopo Aletensi. Hæc de Gaufrido, aliisque Vitæ prioris, & miraculorum scriptoribus sufficiant: de aliis scriptoribus post ipsa miracula agendum; sed nos paullo post huic nostro Commentario illos intexemus.
[706] Porro de tribus jam laudatis biographis consuli etiam potest historiographus Cisterciensis ad annum Christi 1153, [Fides, ac scriptionis tempus] cap. XI, num. 4, ubi inter alia, quæ de illis memorat, eorum sic laudat fidem, ac scriptionis tempus definit: Ergo Bernardus hos tres scriptores habuit suorum operum, insignes religione & scientia viros; nec minus omnes testes oculares, ut neque falli possent, nec fallere voluisse credendi sint. Porro Guillelmus, ut dixi, vivente Sancto; Arnoldus abbas, statim ab ejus obitu: Godefridus biennio post scripsit. Ideo enim de pane benedicto, atque ab Eskyllo in Daniam asportato loquens, ait, tertium tunc annum esse, & nihilominus incorruptum conservari: tertium, inquam, ab Eskili adventu in Claramvallem, vivente Sancto, quem anno Christi MCLII, uno, ut minimum, ante Bernardi Patris obitum contigisse, Exordio magno auctore commemoravimus.
[707] [trium biographorum ex Manrico.] Unde obiter corrigendus venit Trithemius in libro de Scriptoribus ecclesiasticis, ubi non solum Arnoldum Cisterciensem (quasi uno homine ex suis, nostris adscripto, innumeros, quos aufert, compensaret) sed circa annum MCLX floruisse tradit, non minus in hoc errans, quam in illo. Quippe Godefridus nequaquam assumpsit opus, ipso vivente; qui sine dubio argumentum implebat pro dignitate. Quare assumptum, ut ex liquido patet, circa annum Domini MCLV, Arnoldum ante obiisse plane convincit, ideoque Godefridum continuasse, quod jam Arnoldus, qui cœpit, nequaquam posset.
§ LXIV. Alii biographi post tres priores; alii recentiores; Vitæ apud Surium, Horstium, & Mabillonium; hujus exemplar cur præ aliis prælo a nobis detur.
[Alanus priores quinque libros Vitæ in meliorem utcumque ordinem reduxit:] Distuli huc paullo ante reliquos Vitæ Bernardinæ scriptores, qui post alios § 63 recensitos sancti Doctoris gesta & prodigia ad posteros transmiserunt. Mabillonius non prætermisit operam suam desiderari in notandis rebus variis, quæ ad notionem hujus argumenti conducunt. En tibi, lector, quæ apud ipsum lego volumine 2, pag. 1233: Primus, ait, est Alanus, ex abbate Aripatorii episcopus Autissiodorensis ab anno MCLIII ad MCLXI, quo anno ad Claramvallem denuo se recepit, ibidem mortuus anno MCLXXXI. Is ex quinque prioribus libris præmissis continuam rerum a Bernardo gestarum seriem contexuit, adhibitis propriis auctorum verbis, quos ad temporum ordinem utcumque reduxit. Nam ubi Gaufridus in libro 3 cap. 4 infelicem expeditionis Jerosolymitanæ exitum præponit synodo Senonensi contra Abaëlardum habitæ, quæ decem annis præcessit; Alanus contra expeditioni synodum præponit. Item idem Gaufridus ex ejusdem libri 1 cap. 6 Gilberti Porretani confutationem in concilio Remensi factam refert ante Bernardi prædicationem contra Henricum hæreticum, & post ea omnia Bernardi reditum ex Urbe lib. 4 cap. 1. Hæc autem omnia recto ordine describuntur ab Alano, qui etiam sancti Doctoris testamentum, ab aliis scriptoribus omissum, primus commemorat.
[709] [quo circiter anno scripserit:] Sane Gaufridus ipse in Præfatione libri 3 fatetur in sua narratione “cohærentiam magis similitudinis rerum gestarum, quam temporis observari”. Quin etiam ex eodem Alano Gaufridi Carnotensis episcopi vulgatum annorum calculum emendare licet. Cum enim is Alberico Cardinali Ostiensi episcopo & legato, in Tolosanas partes adversus Henricum hæreticum, DIEBUS, inquit Alanus, Eugenii exortum, & quidem anno MCXLVII proficiscenti, una cum Bernardo comes Gaufridus adhæsisse dicatur, extrema Vitæ Gaufridi periodus non quidem ad annum MCXXXVIII, ut præfert Gallia Christiana, referenda est, sed post annum MCXLVII differenda, id est, in annum sequentem, tum quia Gaufridus legationis munere, quod Innocentius Papa II post annum MCXXXI ipsi commisit, functus est PER QUINDECIM ANNOS, ex Actis episcoporum Carnutensium editis Analectorum tomo 2; tum quia Goslenus, ejus nepos, & in sede Carnutensi successor, in litteris monasterio Josapharensi anno MCLI concessis, annum sui episcopatus tertium dicit. Quid in reliquis Alanus præstiterit, docet ejus Præfatio ad Pontium Clarævallensem abbatem quintum, qui anno MCLVIII Gaufrido successit; post annos quatuor ad sedem Claromontensem promotus. Ac proinde ad annum circiter MCLXX revocanda hæc Alani scriptio: de quo vide plura in fusioribus notis ad epistolam 280.
[710] Secundus auctor, qui Alanum subsequitur, ab erudito Petro Francisco Chiffletio Parisiis editus anno MDCLXXIX inter quatuor Opuscula, [Excerpta Gaufridi] videtur ipsi esse Gaufridus ille, cujus tres posteriores de S. Bernardi Vita libros cum parte altera miraculorum superius retulimus. Nec levis de auctore conjectura. Is quippe in cap. 6 testatur, se IN CORPORE Bernardi EPISTOLARUM PRIMAM eam constituisse, quæ ad Robertum scripta est, ob miraculum, quod AB IPSIUS ORE, QUI SCRIPSIT EAM IN PLUVIA SINE PLUVIA, acceperat. Quod quidem videtur fuisse notarii officium, quo Gaufridus fungebatur. Idem auctor de se addit cap. 9, conversionem suam contigisse ex sermone, quem in scholis Parisiensibus Vir sanctus habuit. Id si Gaufrido aptari potest, Sermo ille de Conversione ad clericos, qui inter Opuscula tomo 2 habetur, anno MCXL assignandus est. Siquidem Gaufridus ipso anno ad conversionem venit, nempe anno tertio decimo ante Bernardi obitum, ut ipse in Præfatione ad librum tertium de Vita ejus testatur. Certe eodem fere modo loquitur Gaufridus tum in Præfatione ad librum tertium, tum in Sermone de S. Bernardo, ubi de sua ipsius conversione, atque auctor in Vitæ sequentis cap. 6.
[711] Porro ex hoc auctore tantum Excerpta quædam retulit Chiffletius, [a Chiffletio edita:] quod cetera cum aliis auctoribus convenirent, & quidem de verbo cum ea parte libri sexti miraculorum, quæ ipsum Gaufridum habet auctorem. Hæc porro censet vir doctus quædam collectanea fuisse de vita & rebus gestis Bernardi, ac veluti materiem scribendæ ejus historiæ præparatam: cujus historiæ primum & secundum librum cum elaborassent duo viri eruditi & graves, Guillelmus & Ernaldus; noluerit Gaufridus pios illorum labores opere suo obscurare: sed intactis, quæ illi tractaverant, reliquam sancti Bernardi vitam tribus libris prosecutus sit, ad priores duos adnectendis. Hæc sunt veri similia.
[712] Excerptis Gaufridi (sic eum postmodum appellabimus) succedent libri duo Johannis Eremitæ de vita itidem sancti Bernardi, [Joannes Eremita quando Sancti Vitam exararit.] sed imperfecti, quos Chiffletius mox laudatus vulgavit eo in Opusculo, quod Diatribæ de illustri S. Bernardi genere præmisit. Johannes ex nomine Eremita dictus videtur, non ex vitæ professione. Nec fortasse monachus fuit; sed APUD QUOSDAM DISCIPULORUM EJUS, scilicet Bernardi, OLIM ASSIDUUS, ADHUC PUER, ut de se ipse testatur in Præfatione secunda ad Herbertum Turritanum in Sardinia episcopum. Nam prima ad Petrum Tusculanum episcopum scripta est. Ex hac duplici Præfatione tempus, quo Petrus hos libros scribebat, colligi potest. Herbertus quippe libros suos scribebat anno MCLXXVIII, quo anno Petrus ab Alexandro III creatus est Cardinalis episcopus Tusculanus. Adde quæ habet Johannes de Roberto abbate, Bernardi consanguineo, QUI MAGIS, inquit lib. 1 num. 5, QUAM SEXAGINTA SEPTEM ANNIS IN MONASTERIO SUB JUGO DISCIPLINÆ REGULARIS VIXIT. Ergo post annum MCLXXX scribebat Johannes, cum Robertus non ante annum MCXIII Bernardo se adjunxerit, ante oblatus in monasterio Cluniacensi. Hæc sunt, quæ supra memoratus Mabillonius de istes biographis a se editis observavit.
[713] [Datur catalogus] Porro in animum induco meum, lectori
non displicituras alias de biographis recentioribus
notitias, quorum catalogum contexuit, atque huc
misit R. D. Godefridus Bouvartus, quem supra
laudabam § 58, num. 623. Philotheum, Gilbertum
de Hoylandia, Cæsarem Baronium, Laurentium
Surium, Zachariam Lippeloum ibidem
ille memorat; sed suffecerit, si sequentes ex eodem
catalogo huc transcripsero: sunt autem hi,
& hoc ordine referuntur:
Franciscus Cæsar monachus de Dunis. MCDLXXXIII.
Bernardus de Rosergio archiep. Tolosanus. MCDLXXIV.
Guillelmus Flameng Canon. Lingon. MDXX.
Congregatio Regularis observantiæ Romæ. MDLXXXVII.
Joannes Alvarez Arragonius. MDXCV. Hispanice.
Christoph. Gonzales, MDCI. Hispan. & Latie.
Chichere Bailly de Citeaux. MDCI Gallice.
Philipp. Malabayla. MDCXXXIV. Italice.
Antonius Le Maitre, sub nomine Lamy. Gallice. MDCXLIV, LVI, LXIII, LXXIV, LXXXIV, &c.
Theophilus Raynaudus Soc J. MDCLVII, LXV.
Anonymus. Gallice. Divione MDCLIII.
Nicolaus Hacqueville Parisis MDCLXVII.
[714] [recentiorum Vitæ scriptorum; quæ Sinice etiam prodiit.]
Lucas Bartolottus abbas carmine. MDCLXXXII.
Josephus Almonazid Hispanice. MDCLXXXII.
Franciscus Giry. Gallice.
Petrus Ribadeneira. Hispanice.
P. Viel. Gallice. MDCIII.
Petrus Lenain. Gallice. MDCXCVII.
Franc. Jos. Bourgoin. Gallice. MDCCIV.
Gaspar Verstockt. Flandrice MDCL.
Religiosi de Baudeloo Latine & Fland. MDCLIII.
Quid, quod etiam Chinice scripta fuerit Vita S. Bernardi, quam habet Domnus Abbas Sambernardinus ad Scaldim, prout superiori catalogo subjungit laudatus Bouvartus. Biographis autem jam nominatis adjici possunt alii neoterici Galli duo, videlicet Adrianus Baillet in Vitis Sanctorum, quæ Lutetiæ Parisiorum anno 1704 impressæ sunt; & Villefore, qui Sancti Vitam ibidem eodem anno vulgavit.
[715] [Vitæ apud Surium,] Sed quandoquidem Vita apud Surium, de quo mentio facta est supra, omnium passim manibus teritur, censeo lectoris interesse, ut non ignoret, quæ de Vita ista animadvertit Horstius in Admonitione ad lectorem, quam præfixit Vitis a se editis, & ibidem observat, Vitam istam collatam cum ea, quæ hactenus, inquit, una cum Operibus S. Bernardi edi solet, deprehensam a me non parum verbis & reipsa variantem. Mirabar initio sane (jam tum necdum Ms. Vitæ nactus eram) cur, vel quomodo id factum. Suspicabar, an forte Surius aliquid solitæ & familiaris sibi licentiæ, qua in plerisque aliis SS. Vitis usus erat, hic quoque usurpasset. Sed suspicionem vix admisit oratio horum authorum non egens lima, utpote per se, ac pro instituto tersa satis & elegans: ut taceam, quod stylus sanctis illis Viris pariter ac eruditis, illo præsertim ævo, familiaris, habeat peculiare quiddam ac patheticum, & nescio quid latentis energiæ ad commovendos lectoris affectus, quod nostri non ita facile assequantur.
[716] Esto itaque notetur alias ab eruditis velut intempestiva Surii diligentia; [& apud Horstium editæ.] ego hic culpa illum vacare credebam: neque enim verborum dumtaxat, licet rarius; sed & rerum discrimen inter utrasque editiones notabam, & tale quidem, quod Surianam recentis alicujus mutationis nota facile liberaret, utpote quæ vulgata plenior & uberior, fide alicujus Ms. exemplaris haud dubie niti videretur. Attamen dum hic anceps fluctuo, tandem offertur mihi, quod hactenus anxius quæsieram, antiquum Vitæ S. P. exemplar Ms. e bibliotheca celeberrimi monasterii Campensis Ord. Cisterc., id quod inspectum mox omni suspicione Surium absolvit, utpote Surianæ editioni respondens; sed in multis tamen longe correctius & auctius: nam librum quoque miraculorum adjunctum habebat. Ex hoc itaque Vitam S. Bernardi tibi, benigne lector, repræsentamus.. Quæ his notis [] inclusa vides, scito in hactenus editis desiderari; & nunc recens ex Ms. inserta esse. Atque hæc sunt, quæ Horstius inter alia præfatur ad lectorem de sua editione; in qua accuranda etiamsi vir eruditus ac sedulus insignem prorsus atque utilem insumpsit laborem; non hanc tamen, sed Mabillonianam potius a nobis recudendam censuimus.
[717] Movit nos primo, quia Mabillonius Horstiano labori secundas curas adjecit, [Cur a nobis recudatur Vita, quam vulgavit Mabillonius;] dum illum editorem præ oculis habuit. Secundo, quia eumdem auxit, uti patebit e Vitæ, quam vulgavit, decursu, ac indicat ipsemet in Admonitione ante librum primum ejusdem Vitæ, dicens: In fine hic monemus, ea quæ ansulis in consequentibus offendes, ab Horstio ex codice Campensi, vel a nobis addita fuisse. Tertio, quia exemplar Mabillonianum, quod prælo dabimus, est magis emendatum, quam Horstianum, uti perspicere nobis licuit, quando hoc cum illo contulimus. Quarto, quia illud novis ac doctis notis illustratum, ut nihil dicam de variis lectionibus. Utimur autem hic impressione, quæ apud nos est, quæque in lucem prodiit Parisiis anno 1690. Noverit interim lector, non omnes Vitas, quæ apud dictum editorem exstant, typis commissum iri a nobis, ob rationes proxime designandas.
[718] Nova autem a nobis fiet capitum partitio, novos capita ipsa dividentur in numeros. [& quo modo detur.] Antiqua tamen librorum quinque dabimus post Præfationem libri primi: quæ deinde etiam assignabuntur ad marginem nostræ impressionis. Tituli item miraculorum sive libri sexti Vitæ, dabuntur post ejusdem Præfationem. Præter Annotata, quibus hunc librum conabimur elucidare, ratio etiam habebitur observationum, quas mense Septembri anno 1672 huc misit Tornaco R. P. F. Josephus Ignatius a S. Antonio Carmelita Excalceatus. Miraculorum etiam synopsim proferemus in Gloria posthuma S. Bernardi, eorum commodo consulentes, quibus vel non vacat longiores ac numerosas eorumdem miraculorum narrationes perlegere, vel quibus selecta quædam placent, atque ad concionem accommodata, quæ convenienter ad suæ dictionis materiem proponant auditoribus, magisque ad manum hoc modo illa habere possint.
§ LXV. Illustrissimus Manricus quo apparatu, & qua fide scripserit suos Annales, atque adeo res gestas S. Bernardi eisdem intextas; de auctore Exordii magni Cisterciensis.
[Manrici elogium;] R. D. Carolus de Visch in Bibliotheca scriptorum sacri Ordinis Cisterciensis Angelum Manricum laudat a nobilissima familia, acuto ac facili ingenio, atque ad omnia prompto; nec non a singulari adeo in studiis philosophicis ac theologicis progressu, ut professoribus admirationi esset. Addit idem bibliographus, eum magna ad concionem dicendi, suosque auditores ad quemcumque vellet affectum inclinandi, verborum copia & elegantia præditum fuisse, idque munus summo cum concursu & plausu exercuisse, undequaque ad illud invitatus: virum item summi in rebus gravissimis consilii fuisse; cathedræ autem theologicæ in academia Salmanticensi præsectum, summa cum nominis celebritate spartam hanc per annos plurimos egregie exornasse. Varia ejus Opera allegatus bibliographus etiam recenset. Ad cathedram episcopalem Pacis Juliæ vel Augustæ (vulgo Badajos) a Philippo IV Hispaniarum rege provectus est anno Christi 1644 (Nicolaus Antonius mox citandus signat proxime sequentem) prout ibidem invenies. Insignia denique elogia, quibus alii viri docti Manricum prosecuti sunt, habentur ante tomum primum Annalium Ordinis Cisterciensis. De laudato auctore etiam tractat Nicolaus Antonius in Bibliotheca Hispana, ubi scribit, eum in urbe Pacensi obiisse anno 1649. Hunc itaque virum Annales Ordinis Cisterciensis nacti sunt auctorem.
[720] Cæterum egregia documentorum supellectile Manricum fuisse instructum, [apparatus litterarius ad contexendos Annales,] antequam eosdem Annales conderet, abunde liquet e Præfatione ejus, tomo primo istius Operis præfixa, ubi hæc memorat num. 4: Affuerunt .. quatuor bibliothecæ, queis refertissimis Salmantica illustratur, domestica Cisterciensis collegii, nulli inferior, Ludovici Bernardi de Quiros, sacræ olim Bibliæ primarii professoris conquisita industria. Nec minus nobis perviæ, beneficio suorum, tres externæ: altera ex Regali collegio Societatis Jesu; duo ex his, quæ Majora vulgo appellant, Sant-Bartholomæano nimirum, & Ovetensi. Atque hæc ultima (magni quondam viri Didaci Covarruvias gloriosa cura) fere præ cunctis aliis in usu fuit. Cetera supplevere Mss. undecumque quæsita ex Gallia, Italia, Belgio, Germaniaque, & quæ reliquit Ignatius Firminus Iberus, Fiteriensis abbas, ipsa autographa: quin per triennium patens Vaticanum insignis eruditionis viro Leandro Vadillo, ad hoc transmisso Romam, cum primum hos Annales meditaremur.
[721] [ratio scribendi, amo veritatis] Quandoquidem autem prima genuini historici dos est veritas; hanc se unice præ oculis habuisse, gravissimis verbis, quin immo interposito etiam ad firmiorem rei confirmationem sacramento, testatum reliquit loco citato num. 8: Non dubitamus, inquit, a nobis multa omissa: quis cuncta colligat? multa aliter narrata, quam evenerint. Quis in tam varia rerum multitudine non quandoque cæcutiat, aut dormitet? Illud adseveramus cum sacramento, nihil a nobis scienter immutatum; nihil consulto auctum, detractumve, quod facere ad historiam putaremus. Sed neque nostris quidquam attributum, quod alienum censeamus, veræ quam falsæ gloriæ appetentiores. Non sumus hi, qui aliorum dispendio quæramus laudem: non indiget Cistercium furtivis bonis. Hæc illustrissimus Manricus, candide professus, se, si non semper & ubique veritatem fuerit assecutus, semper tamen & ubique eam fuisse secutum in suo Opere, cujus gratia hæc a nobis indicata sunt.
[722] Et vero quemadmodum sese veritatis tenacissimum esse testatur, [& correctionis, sicubi errarit.] sic etiam correctionis, sicubi a veritate aberravit, cupidissimum, non obscure scribit, loco mox citato concludens suam Præfationem in hæc verba: Utinam sint, qui corrigant, qui deleant! Utinam & qui addant, ostendantque, quam parum fecerimus, dum, quæ non fecimus, plura in lucem edant. Bernardus Parens volumen cum cultello Matthæo Cardinali legato misit “quatenus imposturam, quam avulsione dignam judicaret, proprio ipsius auctoris gladio succideret”: nostros Annales cum cultello & calamo vellemus eruditis cunctis transmittere, succidendis, quæ irrepserunt per errorem, sed non minus addendis, quæ desunt per ignorantiam: quod o! utinam Deus multis inspiret.
[723] Jam vero quandoquidem creberrime superius usi sumus libro, [Exordii magni titulus,] qui inscribitur Exordium magnum Ordinis Cisterciensis, quod in distinctiones & capitula dispertitum exstat apud F. Bertrandum Tissier, doctorem theologum Bonifontis in Therassia ejusdem Ordinis Priorem, in Bibliotheca Patrum Cisterciensium pag. 13 & sequentibus; videtur instituti nostri ratio exigere, ut Operis istius notitia lectorem imbuamus, iis usuri, quæ dictus Tissierius ad illud præfatur. Ac de titulo quidem monet ista: In codice manuscripto cœnobii Fusniacensis, quo utor, habetur hic titulus: “Incipit narratio de initio Cisterciensis Ordinis; qualiter Patres nostri de Molismensi cœnobio propter puritatem Ordinis secundum tenorem regulæ sancti Benedicti recuperandam, egressi, fœcundam Cisterciensem ecclesiam fundaverunt, quæ est mater omnium nostrum: quoniam ex ipsa tamquam de fonte purissimo rivuli cunctarum ecclesiarum Ordinis nostri derivati sunt: & de nonnullis reverendis, atque in omni religione conspicuis personis, quæ in Cistercio & Claravalle claruerunt”. Quia tamen hic liber Exordium magnum Ordinis Cisterciensis solet appellari, sicut & præcedens (ibidem a pag. 1) ex opposito Parvum exordium; idcirco titulum prædictum præelegi.
[724] De auctore autem sic pergit: Hujus Magni Exordii authorem ignorari, [auctor,] ait Angelus Manrique in Annalibus: verum Fusniacensis codex hæc habet verba: “Istum librum composuit quidam abbas, Conradus nomine, Everbacensis cœnobii, qui fuit monachus Claræ-vallis”. Et monasticen quidem in Clara-valle se professum, non obscure indicat in fine hujus Operis; ubi temporibus B. Petri & D. Garnerii postea Lingonensis episcopi, quorum ille octavus, hic nonus Claravallensis abbas extitit, se Claravalle disciplinis claustralibus eruditum fuisse asserit, videlicet circa annum MCLXXX. Est autem Eberbac, cui Conradus iste dicitur præfuisse, monasterium de linea Claræ-vallis in Moguntina diœcesi: cujus ipse author summa cum laude meminit in distinctione 5 cap. 17, & alibi: ubi tamen non indicat ejusdem loci se abbatem esse. Sed quisquis sit libri author, hunc lectu dignissimum, & utilissimum in Bibliothecæ Patrum nostrorum capite locandum judicavi.
[725] [exemplaria ac tituli;] Opus porro istud laudat etiam Horstius in Introductione ad Opera S. Bernardi pag. 70, hæc præmittens libro septimo Vitæ S. Bernardi, quem e laudato Exordio typis edidit: Hunc, inquit, librum verbotenus decerpsimus EX LIBRO VIRORUM ILLUSTRIUM Ord. Cisterc., quem quidem Ms. Confluentiæ accepimus e Collegio Soc. Jesu. Aliud ejusdem exemplar e Carthusia Wesaliensi PP. Carthusiani Colonienses nobis curarunt. Sed & tertium Pater N. Societ. Jesu, Embricæ propria manu descriptum exhibuit: qui & variarum lectionum notas adjecerat: cujus industria magno nobis subsidio fuit. Porro de eo Libro lector monendus, ne forte fallatur, dum hosce titulos alicubi legit, Exordium Ord. Cisterciensis, liber de Viris illustribus Ord. Cisterc., item lib. de Initio Ord. Cisterc.; quos Henriquez tamquam diversos libros non raro allegat, cum unus idemque sit, (etsi alibi aliam forte sortitus epigraphen) uti facile deprehendet, dum quæ ille, quasi ex diversis adfert, in uno de Viris illustribus Cisterc. (nam hunc solum titulum tria, quæ ego vidi, Mss. præferunt) reperies. Id te monitum volui confusionis vitandæ causa, cui occasionem præbuit dictus author eo magis, quod Exordium in libros; illum vero de Viris illustribus, in distinctiones dispertiat. Sed ejusdem nihilominus scriptoris de hoc libro censuram audiamus:
[726] [fides & auctoritas] “Omnium nostri Ordinis historiarum (inquit) quasi lapis fundamenti, & scriptum maxime authenticum est liber ille, quem Exordium Ord. Cisterc. NOMINAMUS”. Et paulo post: “Quantum ad me, inquit, quotiescumque hunc librum evolvo, non possum satis pietatem, styli gravitatem, sententiarum pondus, & mirandos eventus, qui ibidem referuntur, non mirari: idque ausim dicere; hunc in suo genere esse ex majoribus & pretiosioribus thesauris, quo gaudet Ecclesia, talemque a fidelibus habendum”. Ita Henriq. Appar. ad Menol. Cist. cap. 4. Cui & ego libens adsentior; dignum scilicet esse librum, qui totus edatur in lucem.
[727] [hujus Operis, quod Tissierius vulgavit.] Quod etiam Aubertum Miræum bene de Historia monastica meritum optasse video. Miror e Cisterciensi familia neminem hoc sibi operis sumere. Ego ipse admoverem manum; nisi vererer in messem alienam mittere falcem. Porro author hujus libri vicinus fuit temporibus S. Bernardi; nam hiscum familiariter egit, qui simul cum Bernardo vixerunt: & ex eorum ore fere refert, quæ hic narrantur: ut videas, qua fide & authoritate nitantur. Hæc ille. Porro doctorum istorum virorum desiderio factum est satis, quando Opus illud edidit Tissierius. Specimina vero, quæ ejusdem Operis meritum commendant, suggerit noster Commentarius prævius. Mabillonius librum septimum Vitæ S. Bernardi ex eodem Exordio excerptum, post Horstium etiam vulgavit volumine 2, Col. & sequentibus; quod indicio est, ei etiam in pretio fuisse illud Opus. Additis autem hoc accrevisse, habemus ex Manrico, qui illa allegat, ut videre licet in Commentario nostro prævio § 50 in fine; § 51, num. 547; § 52, num. 555. Postremo, sive Exordii auctor collegerit vel scripserit ipsemet, quæ se vivente accidere; sive alia postmodum accesserint; nos & Exordium ipsum, & ejusdem auctorem in Commentario prævio identidem citavimus.
§ LXVI. Quænam Vitæ, & cur a nobis non recusæ; alia quædam præterita.
[Fragmenta Herberti a nobis recuduntur; non vero liber septimus Vitæ;] Libros sex de vita ac rebus gestis S. Bernardi, qui jam pridem excusi exstant apud Horstium ac Mabillonium recudemus ac illustrabimus, sicut supra indicatum est. Vitis hisce adjiciemus cum Mabillonio Fragmenta, non tamen omnia, ex Herberti libris de miraculis Cisterciensium monachorum: non vero librum septimum de vita ejusdem Sancti, qui excerptus ex libro, cui titulus Exordium magnum Cisterciense, distinctione secunda, notatur in editione Mabilloniana; de Horstiana autem consule, quæ præmisi § 65, num. 725. Ratio, cur libros istos a nostra editione secludamus, est, quia ex eisdem libavimus, & huic Commentario intexuimus varia facta, quæ in illis ibidem de sancto Patre referuntur. Si quæ tamen notabilia supersint, poterit illorum etiam haberi ratio in Gloria posthuma. Nec vero Vita, ab auctore seu compilatore Alano, quondam episcopo Autisiodorensi conscripta, quæ est apud Mabillonium, iteratis typis exhibebitur.
[729] Etenim biographus ille ex quinque prioribus libris præmissis continuam rerum a Bernardo gestarum seriem contexuit, [nec Vita,] & adhibitis quidem propriis auctorum verbis: quos ad temporum ordinem utcumque reduxit; uti observabat Mabillonius § 64 a me citatus; ad hæc, sancti Doctoris testamentum, ab aliis scriptoribus omissum, primus commemorat, sicut ibidem est dictum: verum cum ordini temporis, præeunte Manrico, prospexerimus in Commentario nostro prævio, & Chronologiam Bernardinam in eodem dederimus; cumque biographos priores, e quibus suam Vitam compilavit ac contraxit Alanus, producturi simus; quid opus est illam denuo typis committere, & tam grandem aliunde rerum S. Bernardi molem sine necessitate augere?
[730] Sed audiatur Alanus ipse in Prologo ad eamdem Vitam: [quam Alanus contraxit; nec Fragmenta Gaufridi;] Nos, inquit, ex eadem plurium, qui jam tum Acta Viri sancti, & miracula conscripserant, auctorum narratione nonnulla omittentes, & apponentes perpauca, breviori perstringimus schedula. Quod modo dicebat Mabillonius de testamento, quod .. primus ipse commemorat; videtur pertinere ad tria illa monita, quæ Pater sanctus filiis suis imitanda reliquit jam morti proximus; de quibus Alanus cap. 30, quæque nos supra ex eo dedimus § 50. Post istam Vitam subjungit Mabillonius Fragmenta ex tertia Vita S. Bernardi, auctore, ut videtur, Gaufrido monacho Clarævallensi, capitibus octo comprehensa. Consule dicta § 64. Fragmenta ista non semel nobis usui fuere in Commentario prævio, & forte erunt postea, si quæ restant digna notatu. His ibidem proxima datur Vita quarta .. duobus libris scripta a Johanne eremita. Quæ ad istum biographum attinent, habes mox indicato § 64: cujus Vita bis jam recusa supersedendum nobis duximus; cum persuasum habeamus, biographos primigenios abunde suffecturos tum lectorum utilitati, tum Sancti gloriæ, tum denique muneri nostro. Quod si nonnulla referat singularia, quæ novisse lectoris intersit, poterit etiam eorum haberi ratio.
[731] [nec quædam alia.] Idem, quem modo nominabam, Vitarum S. Bernardi editor Col. profert Prætermissa apud Chiffletium ex Gaufrido superius, inquit, Col. post articulum 10, & postea reperta: quæ excipit carmen panegyricum Philothei monachi de vita & moribus ejusdem Sancti, quem inter scriptores Ordinis Cisterciensis ponit Carolus de Visch in sua Bibliotheca. Carmen illud etiam exstat in editione Horstiana. Adde duo alia de laudibus sancti Patris; alterum, cui auctor prænotatur Nicolaus Hacqueville, sacri senatus Parisiensis præses æquissimus; alterum Baptistæ Mantuani ex VIII Fastorum. Sed facile patimur abesse ab editione nostra rivulos hosce poëticos, ubi genuinis antiquissimorum biographorum fontibus abundamus. Meminisse interim hoc loco non pigeat illud, quod habetur apud Mabillonium Col. In Ms. cod. Aquicinctensi legitur carmen sic inscriptum: “Venerabili abbati Clarævallensi Bernardo Anselmus in laudem Clarævallis” sub hoc initio:
Vallis devexa, quam mons devexus opacat.
Post brevem hanc observationem datur ibidem Descriptio positionis seu situationis monasterii Clarævallensis; quæ apud Horstium etiam exstat, & quam supra allegavi § 5, num. 56.
[732] Hæc habui, de quibus lectorem meum præmonerem. Si vero in Vitis, ab hac nostra impressione seclusis, præter illa, quæ in antecessum a nobis inserta ex iis sunt huic Commentario prævio, alia se offerant documenta, quæ vel ad Sancti gloriam, vel ad lectoris instructionem conducere admodum comperero, locum illis dabo post Vitas, in Gloria posthuma S. Bernardi, in qua colligentur de Viro res bene multæ atque insignes, quas eo differre visum est. Tandem itaque longum maris, ut ita dicam, iter emensus vela contraho, ac subdo Acta; in quorum impressione quænam a nobis sint servata, superius lectorem monui § 64 in fine.
VITA
Quam Mabillonius occasione Operum S. Bernardi, anno MDCXC
Parisiis a se vulgatorum, volumine 2, a columna 1061 post Opera
supposititia & aliena edidit.
Bernardus, primus abbas Claravallensis, in territorio Lingonensi Campaniæ in Gallia (S.)
BHL Number: 1211, 1212, 1219, 1220, 1221, 1227, 1228, 1231
LIBER PRIMUS,
Auctore Guillelmo, olim S. Theoderici prope Remos abbate, tunc monacho Signiacensi.a
A. Guilelmo.
PRÆFATIO.
Scripturus vitam Servi tui, ad honorem nominis tui, [Auctor dignitatem argumenti,] prout tu dederis Domine Deus ipsius, per quem Ecclesiam temporis nostri in antiquum apostolicæ gratiæ & virtutis decus voluisti reflorere, eum invoco adjutorem, quem jam olim habeo incentorem, amorem tuum. Quis enim de amore tuo quantulumcumque spiraculum vitæ habens, & videns testimonium gloriæ, & honoris tui tam præclarum & tam fidele mundo insolitum effulsisse, non det operam quantamcumque potuerit, ne lumen a te accensum, tuorum quempiam lateat, sed quantum humano fieri stilo potest (quod melius ipse tamen per virtutem operum facis) manifestatum & exaltatum luceat omnibus qui sunt in domo tua? In quo cum ego jam olim vellem qualecumque ministerium agere vicis meæ, seu timore, seu verecundia prohibitus sum usque adhuc, modo quidem supra me judicans esse dignitatem materiæ, & dignioribus opificibus reservandam; modo etiam post obitum ejus quasi supervicturus ei melius hoc & competentius deliberans actitandum, cum jam homo non gravaretur laudibus suis, & tutius id fieret a conturbatione hominum, & contradictione linguarum. At ille vigens & valens quanto infirmior corpore, tanto fortior fit & potens, non cessans agere digna memoriæ, & magna majoribus semper accumulans, quæ ipso tacente scriptorem requirant. Ego vero jam delibor urgentibus infirmitatibus corporis mortis hujus, & membris omnibus incipientibus habere responsum vicinæ mortis, sentio instare tempus resolutionis meæ; plurimumque timeo ne sero me pœniteat tamdiu distulisse, quod,priusquam pereffluam, velim omnimodis peregisse.
[2] Sed & me fratrum quorumdam pia benevolentia plurimum ad hoc impellit & cohortatur, qui cum Viro Dei jugiter assistant, [ac ejusdem fidem commendat.] omnia ejus noverunt, ingerentes quædam diligenti inquisitione vestigata: plura etiam, quibus, cum fierent, ipsi interfuerunt, & viderunt, & audierunt. Qui cum multa suggerant & præclara, quæ per Servum suum Deus ipsis præsentibus operatur, & nota eorum religio & schola magisterii ab omni me liberet suspicione falsi, adhuc etiam ad testimonium sibi adsciscunt probabilium auctoritatem personarum, episcoporum, clericorum & monachorum, quibus fidem non habere nulli fidelium licet. Quamquam id superfluo dixerim, cum totus ea noverit mundus, & virtutes ejus narret omnis Ecclesia Sanctorum. Quapropter attendens divinæ laudis mirificam materiam omnibus se offerentem, neminem vero suscipientem, dissimulantibus eis, qui melius hoc ac dignius poterant, suscepi in ea agere ipse, quæ potero, non vanitate præsumentis, sed fiducia diligentis. [Metiens tamen memet ipsum in memet ipso, & me ipsum comparans mihi, nequaquam totam vitam Viri Dei suscepi digerendam, sed ex parte, experimenta scilicet aliqua viventis & loquentis in eo Christi, opera quædam exterioris cum hominibus conversationis ejus, quæ de ipso viderunt, quibus hoc datum est, & nos quoque ex parte vidimus & audivimus, & manus nostræ contrectaverunt. Cum enim hoc ipsum ex parte magna de seipso sentiendum sit, quod de eo, qui dicit: Vivo autem jam non ego, vivit vero in me Christus: & alibi: An, inquit, experimentum quæritis ejus, qui in me loquitur Christus? non invisibilem illam vitam viventis & loquentis in eo Christi enarrare proposui: sed exteriora quædam vitæ ipsius experimenta, de puritate interioris sanctitatis & invisibilis conscientiæ, per opera exterioris hominis, ad sensus hominis exteriores micantia: quæ sicut omnibus scire, sic etiam quibuslibet utcumque scribere in promptu est.] Præsertim cum nec ipsa quasi accuratius digerenda, sed saltem in unum congerenda & reponenda susceperim: nec edenda vivente ipso, sicut nec scribuntur ipso sciente. Confido autem in Domino, quoniam post nos & post obitum ejus exsurgent, qui melius ac dignius perficient, quod nos conati sumus: qui etiam exteriora interioribus comparare poterunt, & pretiosam in conspectu Domini mortem ejus, vitæ similem, continuare scribendo, & de vita mortem, & de morte vitam commendare. Jam ergo, adjuvante Domino, propositum aggrediamur.
ANNOTATIO.
a De hujus libri primi auctore consule Commentarium nostrum prævium § 63, ac Subscriptionem Burchardi abbatis Balernensis eidem libro inferius subjunctam.
PRIOR CAPITUM PARTITIO.
LIBER PRIMUS. PRÆFATIO.
Caput I. De parentibus B. Bernardi, eorumque insigni pietate in educandis liberis; deque Bernardi jam tum pueri indole, & præclaris moribus. Cap. II. De integritate Bernardi pueri, curam feminæ præstigiatricis detestantis; de visione nati Salvatoris ei facta, & de matris obitu. Cap. III. De studio tuendæ castitatis, deque vitæ religiosæ proposito, & allectis in eamdem sententiam fratribus suis, aliisque sociis. Cap. IV. De ingressu Ordinis, & fervore novitiatus. Quam parcus cibi & somni; cupidus quoque laboris externi; deque ejus miro in sacra Scriptura profectu. Cap V. De initio Clarævallis, & vili victu primorum ibidem monachorum; deque ostenso divinitus ejus incremento. Cap. VI. De magna ejus in angustiis erga Deum fiducia: deque zelo perfectionis, & conversione sororis. Cap. VII. De Ordinatione S. Bernardi in abbatem, deque cura valetudinis ejus; item de laude disciplinæ religiosæ jam tum in Clara-valle vigentis. Cap. VIII. De magna vitæ ejus severitate, & indefesso inter continua fractæ valetudinis incommoda laborandi studio. Cap. IX. De miraculis per eum patratis, & periculo arrogantiæ in eo mire per propinquos represso. Cap. X. De aliis sanitatum beneficiis erga diversos præstitis. Cap. XI. De miraculo epistolæ in imbre scriptæ, nec madefactæ, & aliis quibusdam stupendis. Cap. XII. De altercatione Bernardi cum diabolo; de sanitate per B. Virginem ipsi reddita. Item de abbate Guillelmo ab eo sanato. Cap. XIII. De fama sanctitatis ejus ubique divulgata; & ipsius Claræ-vallis mirabili propagatione. Item de spiritu prophetiæ ipsi concesso. Cap. XIV. De aliis quibusdam beneficiis divinitus per eum præstitis, & honorum seu dignitatum fuga.
LIBER SECUNDUS. PRÆFATIO.
Cap. I. De pontificatu Innocentii II, opera S. Bernardi fortiter & feliciter vindicati. Item de profectione Pontificis in Gallias, & repressione Imperatoris. Cap. II. De Synodo Pisis per Innocentium celebrata. Item de Mediolanensibus opera Bernardi Ecclesiæ reconciliatis, & energumenis ibidem curatis. Cap III. De expulsione dæmonum a variis obsessis, tum virtute Eucharistiæ, tum panis & aquæ benedictæ, tum signi crucis. Item de aliis curationum beneficiis. Cap. IV. De dæmoniacis curatis, & mira humilitate Bernardi, inter tot illustria opera æque semper de se modeste sentientis. Cap. V. De reditu Bernardi ex Italia, & de monasterii Claræ-vallis in locum capaciorem translatione. Cap. VI. De schismate Aquitaniæ opera Bernardi composito; & femina ab incubo dæmone mirabiliter liberata. Cap. VII. De causa schismatis Romæ & apud Rogerium regem Siciliæ feliciter acta. Cap. VIII. De Præsulibus Ecclesiæ e Clara-valle progenitis. De insigni pietate Comitis Theobaldi, ejusque gravi tribulatione. Liber 2 est Ernaldi.
LIBER TERTIUS. PRÆFATIO.
Cap. I. De moribus & virtutibus S. Bernardi summatim. Cap. II. De visitatione Hugonis Gratianopolitani episcopi, & Cartusianorum; deque mira in Bernardo sensuum custodia. Cap. III. De rara in eo sermonis cura, modestia, simul & gratia; deque dignitatum fuga. Cap. IV. De infelici expeditionis in Orientem successu, & nato hinc contra Virum sanctum murmure. Cap. V. De erroribus Petri Abaëlardi, & Gilleberti Porretani opera S. Bernardi confutatis. Cap. VI. De hæresi Henriciana in partibus Tolosanis repressa, & patratis ibidem miraculis. Cap. VII. De suavissimis beati Viri moribus, & præclaris virtutibus, & quid de suis miraculis sentiret. Cap. VIII. De scriptis S. Bernardi, & animi ejus effigie in ipsis expressa.
LIBER QUARTUS.
Cap. I. De reditu ejus ab Urbe, & asportatis inde Sanctorum reliquiis. Item de beneficiis diversis, ejus merito, sed ipso inscio, in alios collatis. Cap. II. De spiritu prophetiæ, & revelatione futurorum, qua claruit. Cap. III. De variis futuris eventibus spiritu prophetico ab eo prædictis. Cap. IV. De mirabilibus & variis beneficiis ab eo, præsertim in regno Galliæ, prætitis. Cap. V. De varii miraculis a beato Bernardo per Germaniam, Constantiæ, Basileæ, Francofurti, Treviris &c. patratis. Cap. VI. De variis & illustribus miraculis Coloniæ, Aquisgrani, Leodii, Cameraci, & in Hispania factis. Cap. VII. De miraculis in patria & vicinia Claræ-vallis per beatum Bernardum factis. Cap. VIII. De variis signis & miraculis promiscue editis, de quorum eventu prius in visu edoctus fuerat.
LIBER QUINTUS.
Cap. I. De pace inter civitatem Metensem & vicinos quosdam principes opera B. Bernardi reformata; editisque ea occasione miraculis. Cap. II. De felicissima, sed fratribus tristissima, beati Viri morte. Cap. III. De revelationibus diversis post S. Patris obitum factis. Hi 3 libri sunt Gaufridi.
CAPUT I.
Parentes, eorum liberi, visio matris de Sancto; studia ejus,
indoles, pudicitia; mysterium Incarnationis ei revelatum; propositum
Religiosæ vitæ.
Caput I.
Bernardus Burgundiæ partibus, Fontanis a oppido patris sui oriundus fuit, [Sanctus parentes habuit nobilitate, virtutibus, ac sobole insignes.] parentibus claris secundum dignitatem seculi; sed dignioribus ac nobilioribus secundum Christianæ religionis pietatem b. Pater ejus Tecelinus *, vir antiquæ & legitimæ militiæ fuit, cultor Dei, justitiæ tenax. Euangelicam namque secundum instituta Præcursoris Domini militiam agens, neminem concutiebat, nemini faciebat calumniam, contentus stipendiis suis, quibus ad omne opus bonum abundabat. Sic consilio & armis serviebat temporalibus dominis suis, ut etiam Domino Deo suo non negligeret reddere quod debebat. Mater Aleth c, ex castro cui nomen Mons-Barrus d; & ipsa in ordine suo apostolicam regulam tenens, subdita viro, sub eo secundum timorem Dei domum suam regebat, operibus misericordiæ insistens, filios enutriens in omni disciplina. Septem quippe liberos e genuit non tam viro suo, quam Deo, sex mares, feminam unam: mares omnes monachos futuros, feminam sanctimonialem: Deo namque (ut dictum est) non seculo generans, singulos mox ut partu ediderat, ipsa manibus propriis Domino offerebat. Propter quod etiam alienis uberibus nutriendos committere illustris femina refugiebat, quasi cum lacte materno materni quodammodo boni infundens eis naturam. Cum autem crevissent, quamdiu sub manu ejus erant, eremo magis quam curiæ nutriebat, non patiens delicatioribus assuescere cibis, sed grossioribus & communibus pascens; & sic eos præparans & instituens, Domino inspirante, quasi continuo ad eremum transmittendos.
[4] Hæc cum in ordine filiorum tertium Bernardum haberet in utero, [Futura ejus magnitudo matri prænuntiatur:] somnium vidit præsagium futurorum, catellum f scilicet totum candidum, in dorso subrufum, & latrantem in utero se habere. Super quo territa vehementer, cum religiosum quemdam virum consuluisset, continuo ille spiritum prophetiæ concipiens, quo David de sanctis prædicatoribus Domino dicit; Lingua canum tuorum ex inimicis: trepidanti & anxiæ respondit: Ne timeas, bene res agitur: optimi catuli mater eris, qui domus Dei custos futurus, magnos pro ea contra inimicos fidei editurus est latratus. Erit enim egregius prædicator, & tamquam bonus canis, gratia linguæ medicinalis in multis multos morbos curaturus est animarum. Quo responso mulier pia & fidelis quasi a Deo suscepto, læta efficitur, & jam tunc in amorem nondum nati tota transfunditur, cogitans sacris eum litteris erudiendum tradere secundum modum visionis & interpretationis, qua ei de illo tam sublimia promittebantur. Quod & factum est. Mox enim ut felici partu edidit, non modo obtulit eum Deo, sicut de aliis agere consueverat, sed sicut legitur de sancta Anna matre Samuelis g, quæ petitum a Domino & acceptum filium in tabernaculo ejus destinavit perpetuo serviturum; sic & ipsa eum in Ecclesia Dei acceptabile obtulit munus.
[5] Unde & quam citius potuit in ecclesia Castellionis h (quæ postmodum ipsius Bernardi opera a sæculari conversatione in Ordinem regularium Canonicorum promota cognoscitur) magistris litterarum tradens erudiendum, [ad studia mittitur, & præclaris naturæ & gratiæ dotibus fulget.] egit quidquid potuit, ut in eis proficeret. Puer autem & gratia plenus, & ingenio naturali pollens, cito in hoc desiderium matris implevit. Nam in litterarum quidem studio supra ætatem, & præ coætaneis suis proficiebat; sed in rebus sæcularibus jam mortificationem futuræ perfectionis velut naturaliter inchoabat. Erat namque simplicissimus in sæcularibus, amans habitare secum, publicum fugitans, mire cogitativus, parentibus obediens & subditus; omnibus benignus & gratus; domi simplex & quietus; foris rarus, & ultra quam credi posset verecundus; nusquam multum loqui amans; Deo devotus, ut puram sibi pueritiam suam conservaret: litterarum etiam studio deditus, per quas in Scripturis Deum disceret & cognosceret: in quo quantum in brevi & profecerit, & quam perspicacem in discernendo induerit sensum, ex eo, quod subjungimus, adverti potest.
II.
[6] Cum adhuc puerulus gravi capitis dolore vexaretur, [Repulsis mulierculæ præstigiis, recreatur visu nativitatis Dominicæ:] decidit in lectum. Adducta autem ad eum est muliercula quasi dolorem mitigatura carminibus. Quam cum ille appropinquantem sentiret cum carminalibus instrumentis, quibus hominibus de vulgo illudere consueverat, cum indignatione magna exclamans a se repulit & abjecit: Nec defuit misericordia divina bono zelo sancti Pueri: sed continuo sensit virtutem, & in ipso impetu spiritus surgens, ab omni dolore liberatum se esse cognovit. Ex quo cum non parum in fide proficeret, adjecit ei Dominus apparere, sicut olim puero Samueli in Silo, & manifestare ei gloriam suam. Aderat namque solennis illa nox Nativitatis Dominicæ, & ad solennes vigilias omnes, ut moris est, parabantur. Cumque celebrandi nocturni Officii hora aliquantisper protelaretur, contigit sedentem expectantemque Bernardum cum ceteris inclinato capite paululum soporari. Affuit illico Puero suo se revelans pueri Jesu sancta nativitas, teneræ fidei suggerens incrementa, & divinæ in eo inchoans mysteria contemplationis. Apparuit enim velut denuo procedens sponsus e thalamo suo. Apparuit ei quasi iterum ante oculos suos nascens ex utero Matris Virginis Verbum infans, speciosus forma præ filiis hominum, & Pueruli sancti in se rapiens minime jam pueriles affectus. Persuasum autem est animo ejus, & nunc usque fatetur, quod eam credat horam fuisse Dominicæ nativitatis. Sed & facile est advertere iis, qui ejus auditorium frequentaverunt, in quanta benedictione ea hora prævenerit eum Dominus; cum usque hodie in iis, quæ ad illud pertinent sacramentum, & sensus ei profundior, & sermo copiosior suppetere videatur. Unde & postmodum in laudem Genitricis & Geniti, & sanctæ ejus Nativitatis, insigne edidit opusculum inter initia Operum suorum seu tractatuum, sumpta materia ex eo Euangelii loco, ubi legitur, Missus est Gabriel Angelus a Deo in civitatem Galilææ, & cætera quæ ibi sequuntur.
[7] [mira ejus misericordia in pauperes: mors matris, & elogium:] Neque illud tacendum, quod ab ipsis jam puerilibus annis si quos poterat nummos habere, clandestinas faciens eleemosynas, & verecundiæ suæ morem gerebat, & pro ætate, immo supra ætatem, pietatis opera sectabatur. Cum autem aliquanto tempore evoluto, proficiens ætate, & gratia apud Deum & homines puer Bernardus de pueritia transiret in adolescentiam, mater ejus liberis fideliter educatis, & vias seculi ingredientibus, quasi peractis omnibus, quæ sua erant, feliciter migravit ad Dominum i. De qua nequaquam prætereundum est, quod, cum multo tempore vixisset cum viro suo honeste & juste secundum justitias & honestates seculi hujus, & legem fidemque conjugii, per aliquot ante obitum suum annos, in eo, ad quod nutrire filios videbatur, prout potuit & licuit mulieri sub potestate viri constitutæ, nec habenti proprii corporis potestatem, omnes ipsa prævenit. Etenim in domo sua & in professione conjugali, & in medio seculi, eremiticam seu monasticam vitam non parvo tempore visa est æmulari, in victus parcitate, in vilitate vestitus, delicias & pompas sæculi a se abdicando: ab actibus & curis sæcularibus, in quantum poterat, se subtrahendo, insistendo jejuniis, vigiliis, & orationibus: & quod minus assumptæ professionis habebat, eleemosynis & diversis operibus misericordiæ redimendo. In quo de die in diem proficiens ad extrema devenit, perficienda in futuro in eo, in quo proficiens de hoc seculo migravit. Obdormivit autem psallentibus clericis qui convenerant, & ipsa pariter psallens, ut in extremis quoque cum jam vox ejus audiri non posset, adhuc moveri labia viderentur, & lingua palpitans Dominum confiteri. Demum inter litaniæ supplicationes, cum diceretur, Per passionem & crucem tuam libera eam, Domine, elevans manum signavit se, & emisit k spiritum, ita ut manum non posset deponere, quam levaverat.
III.
[8] Ex hoc Bernardus suo jam more, suo jure victitare incipiens, [Sanctus inter mundi blanditias,] eleganti corpore, grata facie præeminens, suavissimis ornatus moribus, acri ingenio præditus, acceptabili pollens eloquio, magnæ spei adolescens prædicabatur. Cui tamquam ingrediens * sæculum, plures se viæ sæculi ipsius offerre cœperunt, & in omnibus assurgere prosperitates vitæ hujus, & magnæ spes undique arridere. Obsidebant autem benignum Juvenis animum, sodalium dissimiles mores, & amicitiæ procellosæ, similem sibi efficere gestientes. Quæ si ei dulcescere perstitissent, necesse erat amarescere illi, quod in hac vita dulcius cordi ejus insederat, castitatis amorem. Cui præcipue invidens coluber tortuosus, spargebat laqueos tentationum, ac variis occursibus calcaneo ejus insidiabatur. Cum enim aliquando curiosius aspiciendo defixos in quamdam oculos aliquamdiu tenuisset, continuo ad se reversus, & de semetipso erubescens apud semetipsum, in seipsum ultor severissimus exarsit. Stagno quippe gelidarum aquarum, quod in proximo erat, collo tenus insiliens, tamdiu inibi permansit, donec pene exsanguis effectus, per virtutem gratiæ cooperantis etiam a calore carnalis concupiscentiæ totus refriguit, induens illum castitatis affectum, quem induerat, qui dicebat: Pepigi fœdus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de virgine.
[9] Circa idem tempus instinctu dæmonis in lectum dormientis injecta est puella nuda. [& impudicæ mulieris irritamenta, eximiam exercet castitatem:] Quam ille sentiens, cum omni pace & silentio partem ei lectuli, quam occupaverat, cessit, & in latus alterum se convertit, atque dormivit. Misera vero illa aliquamdiu jacuit sustinens & exspectans, deinde palpans & stimulans. Novissime cum immobilis ille persisteret illa, licet impudentissima esset, erubuit, & horrore ingenti atque admiratione perfusa, relicto eo surgens aufugit. Contigit item, ut cum sociis aliquantis apud matronam aliquam Bernardus hospitaretur. Considerans autem mulier Adolescentem decorum aspectu, capta est laqueo oculorum suorum, & in concupiscentiam ejus exarsit. Cumque tamquam honoratiori omnium, seorsum ei fecisset lectulum præparari, surgens ipsa de nocte impudenter accessit ad eum. Quam Bernardus sentiens, nec consilii inops, clamare cœpit, Latrones, latrones. Ad quam vocem fugit mulier, familia omnis exsurgit, lucerna accenditur, latro quæritur, sed minime invenitur. Ad lectulos singuli redeunt, fit silentium, fiunt tenebræ sicut prius, pausant ceteri, sed non illa misera requiescit. Exsurgit denuo, & Bernardi lectulum petit: sed denuo ille proclamat, Latrones, latrones. Quæritur iterum latro, latet iterum, nec ab eo, qui solus noverat, publicatur. Usque tertio improba mulier sic repulsa, vix tandem seu metu seu desperatione victa cessavit. Cum autem die sequenti iter agerent, arguentes Bernardum socii, quosnam toties ea nocte latrones somniaverit, perquirebant. Quibus ille, Veraciter, inquit, aderat latro, & quod mihi pretiosius est in hac vita, castitatem videlicet hospita nitebatur auferre, incomparabilemque thesaurum.
[10] Inter hæc tamen cogitans & perpendens, quod vulgo dicitur, [animum adjicit ad Ordinem Cisterciensem.] non esse tutum diu cohabitare serpenti; fugam meditari cœpit. Videbat enim mundum & principem ejus exterius sibi multa offerentem, magnas res, spes majores, sed fallaces omnes, & vanitates vanitatum, & vanitatem omnia. Veritatem vero ipsam interius jugiter audiebat clamantem ac dicentem: Venite ad me omnes, qui laboratis & onerati estis, & ego reficiam vos. Tollite jugum meum super vos, & invenietis requiem animabus vestris. Perfectius vero relinquere mundum deliberans, cœpit inquirere & investigare ubi certius ac purius inveniret requiem animæ suæ sub jugo Christi. Inquirenti autem occurrit Cistercii l innovatæ monasticæ religionis nova plantatio: messis multa, sed operariis indigens, cum vix adhuc aliquis conversionis gratia illuc declinaret, ob nimiam vitæ ipsius & paupertatis austeritatem. Quæ tamen cum animum vere Deum quærentem minime terrerent, posthabita omni hæsitatione ac timore, illuc vertit intentionem, posse se æstimans omnino ibi delitescere & abscondi in abscondito faciei Dei ab omni conturbatione hominum, maximeque ad effugium vanitatis, seu de sæculari generositate, seu de acrioris ingenii gratia, seu etiam forte de alicujus nomine sanctitatis.
ANNOTATA.
a Locum Sancti natalem variis notitiis exponit Commentarius noster prævius § 1, num. 3.
b De nobili eorum genere, ac virtutibus plura diximus in eodem § 1, item in § 2.
c Alibi vocatur Alaysa, Alaysia, Elisabeth; est qui Aalydem scribit. Vide eumdem Commentarium ibidem num. 8 & 10; ita ut plane ignorem, unde Manricus in Annalibus Cisterciensibus aliam hujus nominis, qua utitur, efformationem hauserit: nisi forte per errorem Alcidis nomen pro Aleydis, quo alicubi ipsam vocari diximus in eodem Commentario § 2 num. 16, exaratum sit.
d Mons-Barrus, Mont-bar, oppidum Galliæ in Burgundia, & in Alexiensi tractu, ad amnem Brenne, 3 leucis a Semurio in septemtrionem, Castellionem ad Sequanam versus; prout observat Baudrandus.
e De iis nonnulla præmissa sunt in Commentaria § 2.
f Huc referri potest id, quod ait Bernardus in epistola 78 num. 7: “Malis audacter, cum vidimus, oblatravimus”. Conferepistolam 230: “Demonstro lupum, instigo canes”. Et Sermonem Gaufridi de S. Bernardo inferius num. 17. Observatio est Mabillonii hic.
g Acta ejus illustravimus in Commentario nostro historico ad diem 19 hujus mensis, tomo III, pag. 6 & sequentibus.
h Castellionis videlicet ad Sequanam, vulgo Chastillon sur Seine; estque urbs Galliæ satis culta & oblonga, cum abbatia, in Ducatu Burgundiæ .., montani tractus caput, 16 leucis a Divione in septemtrionem, & 13 a Lingonibus in occasum, sicut habet Baudrandus. Dixi ad Sequanam: sic quippe distinguitur ab aliis Castellionibus synonymis, quæ in Gallia etiam exstant, & quarum aliæ ab aliis secernuntur per notas topographicas sibi proprias, uti apud eumdem auctorem licet videre. Ibi studuit Sanctus; non autem inde fuit oriundus. Vide Commentarium huic Vitæ prævium § 1, num. 5.
i Manricus ad annum 1105, cap. 3 num. 10 affirmat mortem ejus incidisse in istum annum: obiit enim cum puer Bernardus de pueritia transiret in adolescentiam, atque adeo anno ætatis quarto decimo expleto, cui succedit initium adolescentiæ. Anno autem 1091 Sanctum in lucem prodiisse constat; a quo si pergas ad annum 1105, numerabis annum ætatis ejus decimum quartum. Hoc argumento idem Mauricus convenit Chrysostomum Henriquez in Menologio suo, in quo ad diem IV Aprilis obitum matris S. Bernardi affigit annum circiter 1110.
k Piissimam hanc feminam pluribus nos laudavimus in Commentario § 2 a num. 15. Adde ex Mabillonio in notis hic: Herbertus in lib. 2 cap. 23 tradit, Bernardum novitium quotidie pro anima matris suæ septem psalmos pœnitentiales recitare solitum, iis semel ex parte omissis, ab Stephano abbate increpitum fuisse. Verba Herberti habentur apud Chiffletium in S. Bernardi Genere illustri asserto pag. 291. Adjungit mox citatus Mabillonius: Matris obitus contigit Kal. Septemb. Corpus in Divionensi S. Benigni ecclesia sepultum, postea in Claram-vallem translatum est.
l Aliquas de hoc celeberrimo loco notitias suggerit Commentarius noster prævius § 5, a numero 53.
* al ingrediente
* al. Thesselinus
CAPUT II.
In Religiosæ vocationis proposito confirmatur; ejusdem socii;
plures alii ad vitam meliorem conversi; unius e sociis, nec non cujusdam
Cisterciensis visio.
Ubi vero de conversione tractantem fratres ejus, [Amici nituntur eum ab illo divertere; sed oratione confirmatur; avunculum, & fratres] & qui carnaliter eum diligebant, persenserunt, omnimodis agere cœperunt, ut animum ejus ad studium possent divertere litterarum, & amore scientiæ sæcularis sæculo arctius implicare. Qua nimirum suggestione, sicut fateri solet, propemodum retardati fuerant gressus ejus: sed matris sanctæ memoria importune animo ejus instabat, ita ut sæpius sibi occurrentem videre videretur, conquerentem & improperantem, quia non ad hujusmodi nugacitatem tam tenere educaverat, non in hac spe erudierat eum. Demum cum aliquando ad fratres pergeret in obsidione castri, quod Granceium a dicitur, cum Duce Burgundiæ constitutos, cœpit in hujusmodi cogitatione vehementius anxiari. Inventaque in itinere medio ecclesia quadam, divertit, & ingressus oravit cum multo imbre lacrymarum expandens manus in cælum, & effundens sicut aquam cor suum ante conspectum Domini Dei sui. Ea igitur die firmatum est propositum cordis ejus. Nec vero surda aure percepit vocem dicentis: Qui audit, dicat, veni. Siquidem ab illa hora sicut ignis, qui comburit silvam, & sicut flamma comburens montes, hinc inde prius viciniora quæque corripiens, postmodum in ulteriora progrediens: sic ignis, quem miserat Dominus in cor Servi sui volens ut arderet, primo fratres ejus aggreditur, solo minimo, ad conversionem adhuc minus habili, seniori patri ad solatium derelicto, deinde cognatos & socios & amicos, de quibuscumque poterat esse spes conversionis, Primus omnium Galdricus avunculus ejus, absque dilatione aut hæsitatione, pedibus (ut aiunt) ivit in sententiam nepotis, & consensum conversionis vir honestus & potens in sæculo, & in sæcularis militiæ gloria nominatus, dominus castri in territorio Æduensi b, quod Tuillium c dicitur. Continuo etiam Bartholomæus occurrens, junior cæteris fratribus, & necdum miles, sine difficultate eadem hora salutaribus monitis dedit assensum. Porro Andreas Bernardo etiam ipse junior, & novus eo tempore miles, verbum Fratris difficilius admittebat, donec subito exclamavit, Video, inquit, matrem meam. Visibiliter siquidem ei apparuit, serena facie subridens, & congratulans proposito filiorum. Itaque & ipse continuo manus dedit, & de tirone sæculi factus est miles Christi.
[12] [lucratur;] Nec solus vidit Andreas tantorum matrem filiorum lætantem, sed confessus est & Bernardus eamdem similiter se vidisse. Guido primogenitus fratrum, conjugio jam alligatus erat, vir magnus, & præ aliis jam in sæculo radicatus. Hic primo paululum hæsitans, sed continno rem perpendens & recogitans, conversioni consensit, si tamen conjux annueret. Verum id quidem de juvencula nobili & parvulas filias nutriente pene impossibile videbatur. At Bernardus de misericordia Domini spem concipiens certiorem, incunctanter ei spopondit aut consensuram feminam, aut celeriter morituram. Demum cum omnimodis illa renueret, vir ejus magnanimus, immo ea jam præventus fidei virtute, in qua postmodum excellenter enituit, virile consilium, Domino inspirante, concepit, ut abjiciens quidquid habere videbatur in sæculo, vitam institueret agere rusticanam, laborare scilicet manibus propriis, unde suam sustentaret & uxoris vitam, quam invitam dimittere non licebat. Interim supervenit Bernardus, qui undique alios atque alios colligens discurrebat. Nec mora, flagellabatur prædicta Guidonis uxor infirmitate gravi. Et cognoscens quia durum sibi esset contra stimulum calcitrare, accersito Bernardo, veniam deprecatur, & prior ipsa conversionis petit assensum. Denique juxta morem ecclesiasticum separata a viro, interveniente parili voto castitatis, in cœtum sanctimonialium transiit feminarum, religiose d usque hodie serviens Deo.
[13] [& Gerardum quidem secundogenitum] Secundus natu post Guidonem Gerardus erat, miles in armis strenuus, magnæ prudentiæ, benignitatis eximiæ, & qui ab omnibus diligeretur. Qui ceteris, ut dictum est, primo auditu & primo die acquiescentibus, ut most est sapientiæ sæcularis, levitatem reputans, obstinato animo salubre consilium, & fratris monita repellebat. Tum Bernardus fide jam igneus, & fraternæ caritatis zelo mirum in modum exasperatus, Scio, inquit, scio, sola vexatio intellectum dabit auditui: digitumque lateri ejus apponens; Veniet, inquit, dies, & cito veniet, cum lancea lateri huic infixa pervium iter ad cortuum faciet consilio salutis tuæ, quod aspernaris, & timebis quidem, sed minime morieris. Sic dictum, sicque factum est. Paucissimis interpositis diebus circumvallatus ab inimicis, captus & vulneratus juxta verbum Fratris, lanceam gestans ipsi lateri, eidemque infixam loco, cui ille digitum applicuerat, trahebatur, & mortem quasi jam præsentem metuens clamabat, Monachus sum monachus sum Cisterciensis. Nihilo minus tamen captus & reclusus in custodia est. Vocatus est Bernardus per celerem nuntium, sed non venit. Sciebam, inquit, & prædixeram, quod durum esset ei contra stimulum calcitrare, nec tamen ad mortem ei vulnus hoc, sed ad vitam. Et factum est ita. Siquidem de vulnere præter spem cito convaluit, propositum vero seu votum, quod voverat, non mutavit. Cumque jam liber ab amore sæculi hostilibus adhuc vinculis teneretur, & hoc solum esset, quod conversionis ejus propositum retardaret, in hoc etiam cito affuit ei misericordia Dei. Venit frater ejus laborans, ut erui posset, sed non profecit. Et cum nec loqui ei permitteretur, accedens ad carcerem clamavit: Scito, frater Gerarde, quia ituri sumus in proximo, & monasterium introïturi. Tu vero quandoquidem exire non licet, hic monachus esto, sciens quod vis, & non potes, pro facto reputari.
[14] Cumque Gerardus magis ac magis anxiaretur, paucis interpositis diebus audivit vocem in somnis dicentem sibi, [non sine miraculo.] Hodie liberaberis. Erat autem sacrum Quadragesimæ tempus. Circa vespertinam itaque diei horam cogitans quod audierat, compedes suas tetigit, &, ecce, ex parte crepuit in manu ejus ferrum, ut minus jam teneretur, & aliquatenus incedere posset. Sed quid ageret? Erat ostium obseratum, & pro foribus pauperum multitudo. Surrexit tamen, & non tam spe evadendi quam tædio jacendi, seu curiositate tentandi, accedens ad ostium subterraneæ domus, in qua vinctus & clausus erat, mox ut pessulum tetigit, sera tota inter manus ejus collapsa est, & ostium domus apertum. Exiensque pedetentim, sicut homo compeditus, ad ecclesiam, ubi adhuc vespertina celebrabantur Officia, pertendebat. Porro mendici, qui pro foribus domus astabant, videntes quod fiebat, & divinitus exterriti, in fugam versi sunt, nihil clamantes. Cumque jam ecclesiæ propinquaret, egrediens quidam de familia domus captivitatis suæ, germanus illius, a quo custodiebatur, vidensque eum ad ecclesiam properantem, Tarde, inquit, Gerarde venisti. Expavescente illo, Festina, ait, adhuc superest quod audias. Oculi quippe ejus tenebantur, nec prorsus, quid ageretur, intelligebat. Demum ad altiores gradus ecclesiæ cum adhuc compeditum data manu Gerardum sublevasset, introëunte illo ecclesiam, tunc primum quid ageretur agnovit, & conatus eum retinere non potuit. Hoc modo Gerardus a captivitate amoris sæculi hujus, & captivitate filiorum sæculi liberatus, votum, quod voverat, fideliter exsolvit. In quo potissimum notum fecit Dominus, a quanta perfectione sanctæ conversationis gratiam iste Dei Famulus cœperit, qui in ejus spiritu, qui fecit, quæ futura sunt, quod erat futurum videre potuit quasi jam factum. Præsentialiter quippe in latere fratris ei lancea apparebat, quando digitum applicuit loco vulneris mox futuri, sicut postmodum ipse confessus est, cum ab his interrogaretur, quibus celare non poterat e.
[15] Cum autem ceteri, ut diximus, prima die in eodem essent cum Bernardo spiritu congregati, [Inter alios quibus persuadet conversionem, fuit Hugo Matisconensis;] mane intrantibus eis ad ecclesiam, Apostolicum illud capitulum legebatur: Fidelis est Deus: quia qui cœpit in vobis opus bonum, ipse perficiet usque in diem Jesu Christi. Quod devotus Juvenis haud secus accepit, quam si de cælo sonuisset. Exultans itaque spiritualis jam Pater regeneratorum in Christo fratrum suorum, & manum Domini intelligens secum operantem, cœpit ex hoc prædicationi insistere, & quoscumque poterat aggregare. Cœpit novum induere hominem, & cum quibus de literis sæculi, seu de sæculo ipso agere solebat, de seriis & conversione tractare; ostendens gaudia mundi fugitiva, vitæ miserias, celerem mortem, vitam post mortem seu in bonis, seu in malis, perpetuam fore. Quid multa? Quotquot ad hoc præordinati erant, operante in eis gratia Dei, & verbo virtutis ejus, & oratione & instantia Servi ejus, primo cunctati, deinde compuncti, alter post alterum credebant & consentiebant. Inter quos adjunctus est ei etiam dominus Hugo Matisconensis, nobilitate & probitate morum, possessionibus & divitiis seculi ampliatus. Qui hodie merito religionis & sanctitatis suæ raptus a Pontiniacensi f cœnobio, quod ipse ædificavit, Autissiodorensi ecclesiæ præest merito & honore pontificis g. Hic audiens de conversione socii & amici carissimi, flebat quasi perditum, quem sæculo mortuum audiebat. Ubi autem primo data est utrique facultas mutui colloquii, post dissimiles lacrymas, & gemitus dissimilium dolorum, verba verbis cœperunt conferri, & res rebus comparari. Cumque inter ipsa verba familiaris amicitiæ Hugoni infunderetur spiritus veritatis, aliam jam faciem habere cœperunt verba mutuæ collocutionis. Datis itaque dextris in sodalitium novæ vitæ, longe dignius veriusque facti sunt cor unum & anima una in Christo, quam in sæculo ante fuissent.
[16] [qui postquam resiliisset a proposito, Sancti colloquio resipiscit.] Post paucos autem dies nuntiatur Bernardo, subversum ab aliis sociis Hugonem a proposito resilire. Qui opportunitate inventa, quod magnus quidam episcoporum conventus illis in partibus haberetur, festinat ut revocet pereuntem, iterumque parturiat. Observantes autem prædicti sodales & subversores Hugonis, viso eo, prædam ambiunt suam, & omnem ei loquendi adimunt facultatem, omnem aditum intercludunt. At ille cum ei loqui non posset, clamabat pro eo ad Dominum. Quo orante cum lacrymis subita & vehemens inundatio pluviæ mox erupit. Consederant autem in campo, quod aër serenus esset, & nil tale sperarent. Dispersi igitur omnes ad repentinum imbrem, vicum proximum petunt. At Bernardus Hugonem tenens, Mecum, ait, sustinebis hujus pluviæ guttas. Cumque soli remansissent, non fuerunt soli; sed Dominus fuit cum eis, reddens eis continuo & aëris & animi serenitatem. Ibi renovatum est fœdus & propositum confirmatum, quod non potuit deinceps violari h.
[17] [Mira ire Bernardo vis trahende animos:] Videbat ista peccator & irascebatur, dentibus suis fremebat & tabescebat; justus autem confidens in Domino gloriose de sæculo triumphabat. Jamque eo publice & privatim prædicante, matres filios abscondebant, uxores detinebant maritos, amici amicos avertebant: quia voci ejus Spiritus sanctus tantæ dabat vocem virtutis, ut vix aliquis aliquem teneret affectus. Crescente siquidem numero eorum, qui in hanc conversionis unanimitatem consenserant, sicut de primitivis Ecclesiæ filiis legitur, Multitudinis eorum erat cor unum & anima una in Domino, & habitabant unanimiter simul, nec quisquam aliorum audebat se conjungere eis. Erat enim eis Castellioni domus una propria, & communis omnium, ubi conveniebant, & cohabitabant, & colloquebantur; quam ingredi vix aliquis audebat, qui non esset de cœtu eorum. Sed & si quis intrabat, videns & audiens, quæ ibi gerebantur & dicebantur, sicut de Christianis Corinthiis Apostolus dicit, omnibus quodammodo prophetantibus convincebatur ab omnibus, dijudicabatur ab omnibus; & adorans Dominum, & confitens quod vere Deus esset in eis, aut ipse unanimitati eorum adhærebat, aut recedens flebat semetipsum,illos autem beatificabat. Hoc enim illis temporibus, & in illis erat partibus inauditum, ut alicujus adhuc in sæculo commorantis conversio præsciretur. Ipsi vero quasi mensibus sex post primum propositum in seculari habitu stabant, ut proinde plures congregarentur, dum quorumdam negotia per id temporis expediebantur.
[18] Cum autem jam suspecta inciperet esse multitudo, [visio unius e sociis S. Bernardi de perseverantia sociorum.] ne quem de numero eorum surriperet is, qui tentat, placuit Deo super hoc revelare, quid futurum esset. Aspiciebat enim quidam eorum in visu noctis, & videbat quasi eos omnes consedisse in domo una, & per ordinem singulos quasi communicare de cibo quodam miri candoris & saporis. Quem ceteris omnibus optime suscipientibus, & cum gaudio magno, duos ex omni numero illo notabat a cibi illius salutaris participatione vacuos remansisse. Alter namque eorum nec sumebat; alter sumere quidem videbatur, sed tamquam minus caute sumeret, spargebatur. Utrumque vero postea provabit eventus. Alter enim, priusquam ventum esset ad rem, conversus retrorsum in seculum rediit; alter cum ceteris cœpit quidem opus bonum, sed non perfecit. Vidi ego eum in sæculo postea vagum & profugum a facie Domini, sicut Caïn, quantum animadvertere potui, hominem humillimum, & miserabilis confusionis; sed nimiæ pusillanimitatis. Qui tamen in ultimis Claram-vallem rediit infirmitate corporis & inopia cogente, cum homo bene natus ab omnibus cognatis & amicis projiceretur: ibique proprietati renuntians, sed non omnino propriæ voluntati, obiit non quidem intus sicut frater & domesticus; sed foris misericordiam postulans, sicut pauper & mendicus.
[19] Jam vero adveniente die reddendi voti, & complendi desiderii, [Fratrum natu minimus S. Bernardi postea eos sequitur.] egressus est de domo paterna Bernardus pater fratrum suorum cum fratribus suis, filiis suis spiritualibus, quos verbo vitæ Christo genuerat. Videns autem Guido primogenitus fratrum suorum Nivardum fratrem suum minimum, puerum cum pueris aliis in platea, Eja, inquit, frater Nivarde, ad te solum respicit omnis terra possessionis nostræ. Ad quod puer non pueriliter motus, Vobis ergo, inquit, cælum, & mihi terra? Non ex æquo divisio hæc facta est. Quo dicto abeuntibus illis, tunc quidem domi cum patre remansit, sed modico post evoluto tempore fratres secutus, nec a patre, nec a propinquis seu amicis potuit retineri. Supererat de Deo dicata domo illa pater senior cum filia, de quibus etiam suo loco dicemus.
[20] Eo tempore novellus & pusillus grex Cisterciensis i sub abbate degens viro venerabili Stephano k, [Paucitas Cisterciensis monasterii augenda prænuntiatur per apparitionem.] cum jam graviter ei tædio esse inciperet paucitas sua, & omnis spes posteritatis decideret, in quam sanctæ illius paupertatis hereditas transfunderetur, venerantibus omnibus in eis vitæ sanctitatem, sed refugientibus austeritatem: repente divina hac visitatione tam læta, tam insperata, tam subita lætificatus est, ut in die illa responsum hoc a Spiritu sancto accepisse sibi domus illa videretur: Lætare sterilis, quæ non pariebas, erumpe & clama, quæ non parturiebas: quia multi filii desertæ magis quam ejus quæ habet virum, de quibus postmodum visura es filios filiorum usque in multas generationes. [Nam anno priore uni ex eisdem Cisterciensibus primis fratribus in extremo jam posito apparuit innumera hominum multitudo prope basilicam, ad fontem lavans vestimenta sua: & in ipsa visione dictum est, ei, quia fons Ennon vocaretur. Quod cum indicasset abbati, intellexit protinus vir magnificus divinam consolationem: & multum quidem jam tunc de promissione, sed plurimum postea de exhibitione lætatus, egit gratias Deo per Jesum Christum: qui cum eo & Spiritu sancto vivit & regnat in sæcula seculorum. Amen.]
ANNOTATA.
a Granceium, quod & Granciacum, Grançay (apud Mabillonium hic Grançey scribitur) castrum Galliæ in Campania provincia, & in ipso limite Burgundiæ Ducatus, 8 leucis distans a Castellione ad Sequanam in ortum hybernum, & totidem a Lingonibus in occasum hibernum etiam. Baudrandus.
b Territorium Æduense antiquum, & hodiernum valde sunt diversa: utrumque e mox dicto Baudrando accipe: Horum ditio continebat alias majorem partem Ducatus Burgundiæ; ubi hodie tractus Augustodunensis, Carolegium, Alexiensis, & Cabillonensis: nunc vero multo minor est, continetque tantum agrum Augustodunensem, l' Autunois. Horum primaria urbs fuit Augustodunum, Autum, quæ & Hedua dicta fuit, ad Arotium fluvium, episcopalis sub archiepiscopo Lugdunensi. Erant autem Ædui divisi a Sequanis Arrari fluvio in ortum; a septemtrione habebant Lingones; ab occasu Vadicasses, & a meridie Segusianos.
c Tuillium, vulgo Toüillon: de quo Hadrianus Valesius in Notitia Galliarum hæc observat: Toullon in plerisque tabulis reperio ad flumen Arotium infra Augustodunum. Alanus Autissiodorensis episcopus in Vita Bernardi Claravallensis abbatis .. castrum Tuillum vocat, quod castrum Chiffletius a Tilio (Til) pagi Alesiensis castro duabus leugis, a Monte Barro 5 distare asserit. In chartulario Augustodunensis ecclesiæ, quod scriptum vidi, nunc castrum Tullonum, & Tollonum; nunc castrum Tullinum; item passim Tullionem vocari reperio. In litteris anni MCCLXXII, & in aliis anni MCCLXXIII castrum de Tullione, & Tullionem; in litteris anni MCCLXX Tolonum, & domum Dei de Tolono invenio; castrum Toilonum alibi.
d Et quidem apud Elariacum seu Lariacum, vulgo Laire, ad muros Divionenses, ex tertia Vita, & ex tabulis Lariacensibus: qui locus nunc prioratus est monasterii S. Benigni: cui cum istæ sanctimoniales subjectæ erant, uti & Julliacenses Molismensibus, Guntramnus rex locum S. Benigno concessit; sicut notatur apud Mabillonium hic.
e Fratres S. Bernardi hactenus memoratos ita refert ac laudat Joannes Eremita in ejus Vita a Mabillonio recusa, Col. In ordine filiorum primogenitus fuit Guido, homo disciplinatus, & a Deo dilectus, sapiens in verbis simul & opere: secundus Girardus, vir vitæ venerabilis, honestus moribus, sapientia clarus, consilio providus: tertius Bernardus, lux & speculum fratrum suorum, & sanctæ Ecclesiæ columna sublimis: quartus Andreas, vir simplex & rectus, ac timens Deum, & recedens a malo: quintus Bartholomæus, qui primævæ indolis florentibus annis senum anticipans vitas, ætatem immaculatam mentis sinceritate decoravit: sextus Nivardus, qui terrena hereditate contempta, cælestia præelegit. Femina vero beatum Bernardum nascendi ordine subsecuta, in sacro baptismate Humbelina nomen accepit.
f Pontiniacensis, vulgo Pontigny: de quo Commentarius noster § 5, num. 54.
g Hugo III ex primo abbate Pontiniacensi creatur antistes anno MCXXXV, aiunt Sammarthani tomo 2 Galliæ Christianæ pag. 273; ac varia de illo viro insigni colligunt deinceps.
h Conversio Hugonis aliter narratur apud nos e Ms. Aureæ vallis in Commentario huic Vitæ prævio § 3, a num. 33.
i Hoc monasterium fundat Odo Burgundiæ Dux, anno Domini MXCVIII, XII Kal. April ipso sancti Benedicti festo, in Dominicam Palmarum tunc occurrente. Hæc Gaspar Jongelinus in Notitiis abbatiarum ejusdem Ordinis lib. 1, pag. 6, apud quem plura, uti & apud Manricum in Annalibus cap. 2 anni jam dicti, ubi inter alia agit num. 3 de nominis etymo. De situ loci vide Commentarium prævium nostram § 5, num. 54.
k Gesta S. Stephani hujus, qui fuit tertius abbas Cisterciensis, illustrata sunt ad diem 17 Aprilis, tom. 11 ejusdem mensis, a pag. 496. Hic vero Cisterciensis Ordinis præfectus cum S. Bernardum admiserit; manifestum est, errare eos, si qui putant eumdem sanctum Patrem Ordinis Cisterciensis fundatorem fuisse.
CAPUT III.
Ingressus in Ordinem Cisterciensem; virtutes; naturæ dotes;
mirus in sacra Scriptura progressus; ars metendi; præfectura
Claravallensis.
IV.
Anno ab Incarnatione Domini MCXIII, a constitutione domus Cisterciensis XV, [Fit monachus Cisterc., cum sociis, quorum uxoribus conditur parthenon:] servus Dei Bernardus annos natus circiter XXIII *, Cistercium ingressus, cum sociis amplius quam XXX, sub abbate Stephano, suavi jugo Christi collum submisit. Ab illa autem die dedit Dominus benedictionem, & vinea illa Domini Sabaoth dedit fructum suum, extendens palmites suos usque ad mare, & ultra mare propagines suas. [Quia vero ex prædictis sociis ejus, uxorati aliqui fuerant, & uxores quoque cum viris idem votum sacræ conversationis inierant: per ipsius sollicitudinem ædificatum eis cœnobium sanctimonialium feminarum, quod Julleium a dicitur, in Lingonensi parochia, Domino cooperante, magnifice satis excrevit, usque hodie religionis opinione celeberrimum, & personis ac possessionibus dilatatum: sed & propagatum jam per loca alia, & non cessans adhuc ampliorem facere fructum.] Hæc quidem fuere Viri Dei conversionis sancta principia. Conversationis autem ejus insignia, quomodo vitam angelicam gerens in terris vixit, neminem enarrare posse puto, qui non vivat de spiritu, de quo ille vixit. Solius quippe donantis & accipientis est, nosse quantum ab ipso mox conversionis exordio prævenerit eum Dominus in benedictionibus dulcedinis suæ; quanta repleverit gratia electionis; quomodo ab ubertate domus suæ inebriaverit eum.
[22] [modestia animi,] Ingressus est autem domum illam pauperem spiritu, & eo adhuc tempore absconditam ac pene nullam, intentione ibi moriendi a cordibus & memoria hominum, & spe delitescendi & latendi tamquam vas perditum, Deo aliter disponente, & eum sibi in vas electionis præparante, non solum ad ordinem monasticum confortandum ac dilatandum, sed etiam ad nomen suum portandum coram regibus & gentibus, & usque ad extremum terræ. Ipse vero nil tale de se æstimans aut cogitans, potius ad custodiam sui cordis, & propositi constantiam, hoc semper in corde, sæpe etiam in ore habebat: Bernarde, Bernarde, ad quid venisti? Et sicut de Domino legitur, quia cœpit Jesus facere & docere: a prima die ingressus sui in cellam novitiorum, ipse cœpit agere in semetipso, quod alios erat docturus.
[23] [studium mortificationis, custodia sensuum,] Postmodum enim cum Claræ-vallis b abbas esset ordinatus, adventantibus novitus & festinantibus ingredi, audire eum soliti sumus prædicantem ac dicentem: Si ad ea, quæ intus sunt festinatis, hic foris dimittite corpora, quæ de sæculo attulistis, Soli spiritus ingrediantur, caro non prodest quidquam. Quod tamen novitiis ad novitatem verbi perterritis, parcens teneritudini eorum, clementius exponendo, carnalem concupiscentiam prædicare solebat foris dimittendam. Ipse cum novitius esset, in nullo sibi parcens, instabat omnimodis mortificare non solum concupiscentias carnis, quæ per sensus corporis fiunt, sed & sensus ipsos, per quos fiunt. Cum enim jam interiore sensu illuminati amoris dulcius ac frequentius sentire inciperet desursum spirantem sibi suavitatem, sensui illi interiori timens a sensibus corporis, vix tantum eis permittebat, quantum sufficeret ad exterioris cum hominibus conversationis societatem. Quod cum continui usus instantia in consuetudinem mitteret, consuetudo ei ipsa quodammodo vertebatur in naturam: totusque absorptus in spiritum, spe tota in Deum directa, intentione seu meditatione spirituali tota occupata memoria, videns non videbat, audiens non audiebat: nihil sapiebat gustanti, vix aliquid sensu aliquo corporis sentiebat. Jam quippe annum integrum exegerat in cella novitiorum, cum exiens inde ignoraret adhuc, an haberet domus ipsa testudinem, quam solemus dicere cælaturam. Multo tempore frequentaverat intrans & exiens domum ecclesiæ, cum in ejus capite, ubi tres erant, unam tantum fenestram esse arbitraretur. Curiositatis enim sensu mortificato, nil hujusmodi sentiebat; vel si forte aliquando eum contingebat videre, memoria, ut dictum est, alibi occupata non advertebat. Sine memoria quippe sensus sentientis nullus est.
[24] [natur e dates,] Natura quoque in eo non dissentiebat a gratia, ut in eo quoque quodammodo impletum videretur esse, quod legitur, Puer eram ingeniosus, & sortitus sum animam bonam: & cum magis essem bonus, veni ad corpus incoinquinatum. Ad contemplanda quippe spiritualia quæque seu divina, cum gratia spirituali, naturali quadam virtute pollebat ingenii, sortitusque etiam in hoc erat animam bonam, sensualitatem non curiose lascivam, nec superbe rebellem, sed congaudentem spiritualibus studiis, & in eis, quæ ad Deum sunt, sponte subditam spiritui & servientem: corpus etiam nullius umquam contaminatum consensu flagitii: etsi neglectum minus *, sicut oportebat, curaretur, ad serviendum spiritui in servitio Dei aptissimum instrumentum. Sed cum caro in eo ex dono prævenientis gratiæ, & adjutorio subsequentis naturæ, & usu bono spiritualis disciplinæ vix jam aliquid concupisceret adversus spiritum, hoc est, quod spiritum læderet, spiritus supra vires, supra virtutem carnis ac sanguinis, tanta adversus carnem concupiscebat, ut infirmum animal cadens sub onere usque in hanc diem non adjiciat ut resurgat. Quid enim dicam de somno, qui in ceteris hominibus solet esse refectio laborum & sensuum, aut mentium recreatio?
[25] Ex tunc usque hodie vigilat ultra possibilitatem humanam. [somni ac cibi parcitas:] Nullam enim tempus magis se perdere conqueri solet, quam quo dormit, idoneam satis reputans comparationem mortis & somni: ut sic dormientes videantur mortui apud homines, quomodo apud Deum mortui dormientes. Unde etiam si quem forte religiosum in dormiendo seu durius * stertentem audierit, seu minus composite jacentem viderit, patienter ferre vix potest, sed carnaliter eum seu sæculariter dormire causatur. In ipso namque tenuem victum tenuis somnus comitatur. In neutro enim ullam indulget corpori suo satietatem, nisi quod in utroque sumpsisse aliquid sat ei est. Quantum enim ad vigilias, vigiliarum ei modus est, non totam noctem ducere insomnem. Porro ad comedendum usque hodie vix aliquando voluptate trahitur appetitus, sed solo timore defectus. Etenim comesturus, priusquam comedat, sola cibi memoria satiatus est. Sic accedit ad sumendum cibum, quasi ad tormentum. A primo siquidem conversionis suæ anno, seu egressionis de cella novitiorum, natura ejus cum teneræ nimis semper & delicatæ complexionis fuisset, jejuniis multis & vigiliis, frigore & labore, durioribus & continuis exercitiis attrita, corrupto stomacho, crudum continuo per os solet rejicere, quod ingeritur. Quod si quid naturali decoctione digestum transfunditur ad inferiora, ibi nihilo minus partibus illis corporis non minoribus infirmitatum incommodis obsessis, non nisi cum gravi tormento egeritur. Si quid autem residuum est, ipsum est alimentum corporis ejus qualecumque, non tam ad vitam sustentandam, quam ad differendam mortem. Semper autem post cibum quasi pensare solitus est, quantum comederit. Si quando vel ad modicum mensuram solitam excessisse se deprehenderit, impune abire non patitur. Sed & usus parsimoniæ sic ei in naturam versus est, ut, etsi aliquando corporalis sibi cujuslibet refectionis plus aliquid solito velit indulgere, vix possit.
[26] Sic autem ab initio fuit inter novitios novitius, monachus inter monachos, [spiritus robur in corpore debili, labores, scientia Scripturæ,] spiritu validus, corpore infirmus, nil indulgentiæ circa corporis quietem seu refectionem, nil remissionis de communi labore vel opere fieri sibi aliquando acquiescens. Ceteros namque sanctos esse arbitrabatur & perfectos; se vero sicut novitium & incipientem, nequaquam emeritorum perfectorumque indulgentiis & remissionibus indigere, sed fervore novitio, & Ordinis districtione, & rigore disciplinæ. Propter quod communis vitæ seu conversationis serventissimus æmulator, cum opus aliquod manuum fratres actitarent, quod seu minor usus ei, seu imperitia denegabat, fodiendo, seu ligna cædendo, propriis humeris deportando, vel quibuslibet laboribus æque laboriosis illud redimebat. Ubi vero vires deficiebant, ad viliora quæque opera confugiens, laborem humilitate compensabat. Et mirum in modum is, qui tantam contemplatione rerum spiritualium ac divinarum acceperat gratiam, circa talia non solum occupari patiebatur, sed & plurimum delectabatur. Sed mortificata, ut dictum est, sensualitate, cujus seu curiositate, seu infirmitate in hujusmodi laborum corporalium distractionibus, perfectorum etiam quorumcumque mentes sæpe necesse est, etsi non intentione, certe memoria & cogitatione ab interiore unitate spiritus aliquam pati dissolutionem; ipse privilegio majoris gratiæ in virtute spiritus simul & totus quodammodo exterius laborabat, & totus interius Deo vacabat: in altero pascens conscientiam, in altero devotionem. Laboris ergo tempore & intus orabat seu meditabatur absque intermissione exterioris laboris, & exterius laborabat absque jactura interioris suavitatis. Nam usque hodie quidquid in Scripturis valet, quidquid in eis spiritualiter sentit, maxime in sylvis & in agris meditando & orando se confitetur accepisse, & in hoc nullos aliquando se magistros habuisse, nisi quercus & fagos, joco illo suo gratioso inter amicos dicere solet.
[27] [peritia metendi cælitus obtenta.] Messis tempore fratribus ad secandum cum fervore & gaudio sancti Spiritus occupatis, cum ipse quasi impotens & nescius laboris ipsius, sedere sibi & requiescere juberetur, admodum contristatus, ad orationem confugit, cum magnis lacrymis postulans a Deo donari sibi gratiam metendi. Nec fefellit simplicitas fidei desiderium Religiosi. Continuo namque quod petiit, impetravit. Et ex illo die in labore illo præ ceteris peritum se esse cum quadam jucunditate gratulatur, tanto in hoc opere devotior, quanto se in hoc ipso facultatem ex solo Dei dono reminiscitur accepisse. Feriatus autem ab hujusmodi labore vel opere, jugiter aut orabat, aut legebat, aut meditabatur. Ad orandum si se solitudo offerret, ea utebatur: sin autem, ubicumque, seu apud se, seu in turba esset, solitudinem cordis ipse sibi efficiens, ubique solus erat. Canonicas autem Scripturas simpliciter & seriatim libentius ac sæpius legebat; nec ullis magis quam ipsarum verbis eas intelligere se dicebat: & quidquid in eis divinæ sibi elucebat veritatis aut virtutis, in primæ sibi originis suæ fonte magis quam in decurrentibus expositionum rivis sapere testabatur. Sanctos tamen & orthodoxos earum expositores humiliter legens, nequaquam eorum sensibus suos sensus æquabat, sed subjiciebat formandos: & vestigiis eorum fideliter inhærens, sæpe de fonte, unde illi hauserant, & ipse bibebat. Inde est quod plenus Spiritu, quo omnis sancta Scriptura divinitus est inspirata, tam confidenter & utiliter ea usque hodie, sicut Apostolus dicit, utitur ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum. Et dum prædicat verbum Dei, quidquid de ea affert in medium, sic patens & placens efficit, & circa id, unde agitur, efficax ad movendum, ut mirentur omnes tam sæculari quam spirituali præditi doctrina, in verbis gratiæ, quæ procedunt de ore ejus c.
V.
[28] Cum autem complacuit ei, qui eum segregavit a sæculo & vocavit, [Mittitur ad Claramvallem; loci situs, ac paupertas:] ut ampliore gratia revelaret in eo gloriam suam, & multos filios Dei, qui erant dispersi, per eum congregaret in unum; misit in cor abbatis Stephani ad ædificandam d domum Claræ-vallis mittere fratres ejus e. Quibus abeuntibus ipsum etiam domnum Bernardum præfecit abbatem, mirantibus sane illis tamquam maturis & strenuis tam in religione quam in seculo viris, & timentibus ei tum pro tenerioris ætate juventutis, tum pro corporis infirmitate, & minori usu exterioris occupationis. Erat autem Claravallis locus in territorio Lingonensi, non longe a fluvio Alba f, antiqua spelunca latronum: quæ antiquitus dicebatur Vallis absinthialis, seu propter abundantis ibi absinthii copiam, seu propter amaritudinem doloris incidentium ibi in manus latronum. Ibi ergo in loco horroris & vastæ solitudinis consederunt viri illi virtutis, facturi de spelunca latronum templum Dei, & domum orationis. Ubi simpliciter aliquanto tempore Deo servierunt in paupertate spiritus, in fame & siti, in frigore & nuditate, in vigiliis multis. Pulmentaria sæpius ex foliis fagi conficiebant. Panis instar prophetici illius ex hordeo, & milio, & vicia erat, ita ut aliquando religiosus vir quidam appositum sibi in hospitio, ubertim plorans clam asportaverit, quasi pro miraculo omnibus ostendendum, quod inde viverent homines, & tales homines.
[29] At Virum Dei minus ista movebant. Summa ei sollicitudo de salute multorum, [virtutes Sancti, ac visio de Clarævallis incremento.] quæ a prima die conversionis suæ usque ad hoc tempus tam singulariter sacrum illud pectus noscitur possidere, ut erga omnes animas maternum gerere videatur affectum. Erat ergo vehemens in præcordiis ejus, sancti desiderii, & sanctæ humilitatis conflictus. Modo enim seipsum dejiciens, fatebatur indignum, per quem fructus aliquis proveniret: modo oblitus sui, æstuabat flagrantissimo ardore, ut nullam nisi ex multorum salute consolationem posse admittere videretur. Sane fiduciam caritas pariebat, sed eamdem castigabat humilitas. Contigit autem inter hæc, ut aliquando temperius solito surgeret ad vigilias. Quibus peractis cum usque ad matutinas laudes aliquanto longius superesset noctis intervallum, egressus foras, & loca vicina circumiens, orabat Deum, ut acceptum haberet obsequium suum, & fratrum suorum: & in eo, quod diximus, spiritualis fructus desiderio constitutus, subito stans in ipsa oratione modice interclusis oculis, vidit undique ex vicinis montibus tantam diversi habitus & diversæ conditionis hominum multitudinem in inferiorem vallem descendere, ut vallis ipsa capere non posset. Quod quid significaverit, jam omnibus manifestum est. Hac igitur Vir Domini visione magnifice consolatus, exhortatus est etiam fratres suos, commonens eos de misericordia Dei numquam desperare.
ANNOTATA.
a Mabillonius, Aliis, inquit, Juliacum, vulgo Juilly, quem locum Milo Barri Comes cœnobio Molismensi concessit “ut religiosis deserviret feminis sub ordinatione Molismensis abbatis: quibus ad regimen sui, tam corporum, quam animarum, quatuor deputati erant monachi per abbatem Molismensem”. Hæc acta sub Guidone abbate sub annum MCXV; ad quem Bernardi epistola 80, ex charta apud Chiffletium.
b Monasterium hoc pluribus elucidatum est in Commentario nostro § 5, num. 55 & seqq.
c De Sancti doctrina adisis ibidem paragraphum 54.
d A quo, & quando hoc monasterium fuerit fundatum, ibidem dicitur § 5, a num. 57.
e Non hos tantum; sed alios etiam Claramvallem missos, dictum est ibidem num. 51.
f Alba (l' Aube) fluvius Galliæ, qui oritur in limite Burgundiæ, deinde per Campaniam provinciam fluens, Barrum rigat; hinc auctus aliquot fluviis, in Sequanam se exonerat supra oppidum Pontem ad Sequanam dictum; diciturque etiam & melius Albula, ut scribit Baudrandus. Ceterum ulteriorem Claravallensis monasterii notionem jam designabam supra lit. b.
* al. XXII
* al. non nimis neglectum
* f. diutius.
CAPUT IV.
Magna in rebus angustis erga Deum fiducia; studium perfectionis;
sororis conversio; ordinatio abbatialis; cura valetudinis; disciplinæ
Religiosæ apud Claravallenses vigor.
VI.
Cum vero ante instantem hiemem Gerardus frater ejus, [Inopiæ Claravallensi succurrit Deus: sanatur ægrotus:] cellarius domus, apud eum durius quereretur, ad necessaria domus & fratrum multa deesse, nec habere se unde ea coëmeret, & urgente necessitate jam nullam verborum reciperet consolationem; res autem in promptu non esset, quæ daretur: Vir Dei, quantum interim ad præsentes angustias sufficere posset, inquisivit: ille vero undecim * libras respondit. Tunc dimittens eum, ad orationem confugit. Post paululum vero rediens Gerardus, mulierem quamdam de Castellione foris esse, & velle ei loqui nuntiavit. Ad quam cum egrederetur, procidens ad pedes ejus eadem mulier duodecim librarum benedictionem ei obtulit, orationum suffragia implorans viro suo periculose ægrotanti. Quam breviter allocutus dimisit a se, Vade, inquiens, sanum invenies virum tuum. Illa vero abiens in domum suam, sicut audierat, sic invenit. Abbas vero consolans pusillanimitatem cellarii sui, ad sustinendum Dominum de cetero reddidit fortiorem. Nec tantum semel hoc ei contigisse certum est, sed sæpe, cum hujusmodi necessitas instaret, repente, unde non sperabatur, auxilium ei a Domino affuisse a. Propter quod viri prudentes, intelligentes manum Domini esse cum eo, teneritudinem mentis ejus a deliciis paradisi nuper egressi, rerum exteriorum sollicitudine gravare cavebant, eas ipsi intra semetipsos, ut poterant, digerentes, & tantummodo de interioribus conscientiis suis, & causa animarum suarum eum consulentes.
[31] [sermo Sancti angelicus summo cum perfectionis studio conjunctus;] In quo tamen pene hoc eis contigit, quod filiis Israël legimus olim de Moyse contigisse, cum diu conversatus cum Domino in monte Sina, & de caligine nubis egrederetur & descenderet ad populum, ex colloquio Domini facies ejus cornuta appareret, & terribilis, adeo ut fugeret populus ab eo. Egressus enim Vir sanctus a facie Domini, qua in solitudine Cistercii, & sublimioris altitudine contemplationis in silentio aliquamdiu fruitus erat, quasi de cælo afferens inter homines miraculum quoddam conquisitæ sibi apud Deum plusquam humanæ puritatis, homines, quos regere, & inter quos conversari veniebat, pene omnes a se absterruit. Si quando namque de spiritualibus, & ædificatione animarum sermonem ad eos habebat, loquebatur hominibus lingua angelorum, & vix intelligebatur. Maxime autem in his, quæ ad mores hominum pertinebant, ex abundantia cordis sui tam sublimia eis proponebat, tam perfecta exigebat ab eis, ut durus videretur sermo, in tantum non capiebant, quæ dicebantur. Rursum cum sigillatim eos audiret confitentes sibi, & semetipsos accusantes super diversis illusionibus cogitationum communium humanarum, quas nullus in carne vivens homo penitus vitare potest, hoc potissimum fuit, in quo luci illi ad tenebras illas conventio esse non potuit; scilicet quod homines inveniebat, quos in hac parte angelos æstimabat. Angelicam enim magna ex parte degustans puritatem, & ex conscientia jam olim acceptæ a Deo gratiæ singularis, simpliciter præjudicans universæ conditioni humanæ fragilitatis, in tentationes seu inquinationes cogitationum harum nullum religiosum posse incidere, vel si incideret, vere religiosum non esse æstimabat.
[32] Sed viri vere religiosi & pie prudentes, & in prædicatione sermonum ejus venerabantur etiam, [quod moderatur ex submissione fratrum:] quæ non capiebant, & in confessionibus suis licet ad novum stuperent auditum, eo quod seminarium quoddam desperationis præferre videretur infirmis: tamen juxta sententiam sancti Job, nefas putabant contradicere sermonibus Sancti, non excusantes, sed accusantes infirmitatem suam in conspectu Hominis Dei, in quo nemo vivens justificari potest in conspectu Dei. Unde factum est, ut fieret magistra magistri pia humilitas discipulorum. Cum enim ad nutum arguentis humiliarentur qui arguebantur, cœpit etiam spirituali magistro adversus fratres humiles & subjectos zelus suus esse suspectus: in tantum, ut ipse jam potius accusaret ignorantiam suam, & defleret necessitatem, quod silere non liceret, cum nesciret loqui: quod non tam alta ad homines, quam indigna hominibus loquendo læderet conscientias auditorum: quod tam scrupulose perfectionem a fratribus simplicibus exigebat, in quo se nondum inveniret ipse perfectum. Cogitabat namque eos multo meliora & viciniora saluti suæ in silentio suo meditari, quam ab ipso audirent: devotius & efficacius salutem suam operari, quam ex ejus exemplo acciperent: ex prædicatione vero ejus scandalizari potius, quam aliquid concipere ædificationis.
[33] Cumque super hoc vehementius turbaretur & contristaretur, [visione divina excitatur ad docendum:] & diversæ cogitationes ascenderent in cor ejus: post multos cogitationum flexus, & cruciatus cordis, decrevit ab exterioribus omnibus ad interiora sua recolligere se, ibique in solitudine cordis & secreto silentii continere, & præstolari Dominum, donec quocumque modo misericordiæ suæ super hoc ei suam revelaret voluntatem. Nec tardavit misericordia Dei auxilium in tempore opportuno. Paucis siquidem evolutis diebus vidit in visu noctis puerum caritate quadam divina astantem sibi, & magna auctoritate præcipientem fiducialiter loqui quidquid ei suggereretur in apertione oris sui: quoniam non ipse esset, qui loqueretur, sed Spiritus, qui loqueretur in eo. Et ex tunc manifestius in eo & per eum loquens Spiritus sanctus, & sermonem ei potentiorem & sensum in Scripturis abundantius suggerens in apertione oris ejus, apud auditores quoque ei gratiam addidit & auctoritatem, & intellectum super egenum & pauperem, peccatorem pœnitentem, & veniam postulantem.
[34] Cumque jam aliquatenus didicisset inter homines conversari, & humana agere & tolerare, jamque inter fratres suos & cum eis inciperet frui fructibus conversionis suæ, [pater ejus in Claravalle suscipitur; non item soror ad visicandos fratres:] pater quoque, qui solus domi remanserat, veniens ad filios suos, appositus est ad eos. Qui cum aliquantum tempus ibi fecisset, obiit in senectute bona b. Soror c quoque eorum in seculo nupta, & seculo dedita, cum in divitiis seculi periclitaretur, tandem aliquando inspiravit ei Deus, ut fratres suos visitaret. Cumque venisset quasi visura venerabilem Fratrem suum, & adesset cum comitatu superbo & apparatu, ille detestans & execrans eam, tamquam rete diaboli ad capiendas animas, nullatenus acquievit exire ad videndum eam. Quod audiens illa, confusa & compuncta vehementer, cum ei nullus fratrum suorum occurrere dignaretur, cum a fratre suo Andrea, quem ad portam invenerat monasterii, ob vestium apparatum stercus involutum argueretur, tota in lacrymas resoluta, Etsi peccatrix sum, inquit, pro talibus Christus mortuus est. Quia enim peccatrix sum, idcirco consilium & colloquium bonorum requiro. Et si despicit Frater meus carnem meam, ne despiciat Servus Dei animam meam. Veniat, præcipiat: quidquid præceperit, facere parata sum.
[35] [vivendi formam a S. Bernardo accipit, & mire convertitur ab eo.] Hanc ergo promissionem tenens exiit ad eam cum fratribus suis Frater ejus. Et qua eam separare a viro non poterat, primo verbo omnem ei mundi gloriam in cultu vestium, & in omnibus seculi pompis & curiositatibus interdixit; formam vitæ matris suæ, in qua multo tempore vixit cum viro, ei indixit, & sic eam a se dimisit. Illa vero obedientissime parens præcepto, rediit ad propria, mutata repente secundum omnipotentiam dexteræ Excelsi. Stupebant omnes, adolescentulam nobilem, delicatam, subita mutatione in habitu & victu, in medio seculi vitam ducere eremiticam: instare vigiliis & jejuniis, & continuis orationibus, & ab omni seculo prorsus se facere alienam. Biennio postea sic vixit cum viro suo: illo sane, secundo maxime anno, dante Deo honorem, nec temerare ulterius præsumente templum Spiritus sancti. Qui etiam tandem virtute ejus perseverantiæ victus, liberamque a se dimittens juxta ritum Ecclesiæ, facultatem ei concessit serviendi Deo, cui se probavit. Illa vero optata libertate potita, monasterium Julleïum adiens, cum sanctimonialibus inibi Deo servientibus reliquum vitæ suæ Deo vovit: ubi tantam ei Dominus gratiam contulit sanctitatis, ut, non minus animo quam carne, illorum probaretur virorum Dei esse germana.
VII.
[36] Cum autem missus noviter Claram-vallem Bernardus ordinandus d esset in ministerium, [Consecratui abbas ab episcopo Catalaunensi;] ad quod assumptus erat, & sedes Lingonensis vacaret, ad quam ordinatio ipsa respiciebat: quærentibus fratribus, quo eum ducerent ordinandum, cito de proximo se obtulit bona fama venerabilis Catalaunensium episcopi opinatissimi illius magistri Guillelmi de Campellis e, illucque eum transmittendum esse diffinitum est. Sicque factum est. Abiit autem Catalaunum, assumpto secum Elboldone monacho quodam Cisterciensi. Intravit ergo prædicti episcopi domum juvenis exesi corporis & moribundi, habitu quoque despicabilis, subsequente monacho seniore, & magnitudine & robore corporis eleganti, aliis ridentibus, aliis irridentibus, aliis rem, sicut erat, interpretando venerantibus. Cum autem quæreretur, quis eorum esset abbas, episcopus primus oculos in eum apertos habens agnovit Servum Dei, & suscepit eum sicut servus Dei. Cum enim primo in privato colloquio omni melius locutione prudentiam juvenis magis magisque proderet verecundia loquendi, intellexit vir sapiens divinam visitationem in adventu hospitis sui. Nec defuit hospitalitatis pia instantia, donec usque ad familiarem fiduciam & libertatem loquendi producto colloquio ad alterutrum, jam melius eum commendaret conscientia sua, quam verba. Quid multa?
[37] Ex illa die, & ex illa hora facti sunt cor unum, [qui intima cum eo conjungitur amicitia.] & anima una in Domino; in tantum, ut sæpe alter alterum hospitem deinceps haberet, & propria esset domus episcopi Clara-vallis: Claræ-vallensium vero efficeretur non sola domus episcopi, sed & per ipsum tota civitas Catalaunensis. Quin etiam & Remensis provincia & Gallia tota per eum in devotionem excitata est ad reverentiam Viri Dei. Ab illo siquidem tanto episcopo ceteri didicerunt suscipere eum, & revereri tamquam angelum Dei, ita ut hujus temporis præsensisse in eo gratiam videatur homo tantæ auctoritatis, sic affectus erga ignotum monachum, & monachum tantæ humilitatis. Modico vero post tempore transacto, cum eousque infirmitas Abbatis ingravesceret, ut jam non nisi mors ejus, aut omni morte gravior vita speraretur, ab episcopo visitatus est. Cumque viso eo episcopus se non solum vitæ ejus, sed & sanitatis spem habere diceret, si consilio ejus acquiescens, secundum infirmitatis suæ modum aliquam corpori suo curam pateretur impendi: ille vero a rigore vel usu consuetudinis suæ minus facile stecti posset, profectus episcopus ad capitulum Cisterciense, ibi coram pauculis abbatibus, qui convenerant, pontificali humilitate, & sacerdotali caritate toto corpore in terram prostratus, petiit & obtinuit, ut tantum anno uno in obedientiam sibi traderetur. Quid enim tantæ humilitati in tanta posset auctoritate negari? Reversus itaque Claram-vallem, extra claustra & terminos monasterii domunculam unam ei fieri præcepit, ordinans & mandans in cibo vel potu, sive in aliquo ejusmodi circa eum nullam ibi teneri Ordinis districtionem, nullam de tota cura domus ad eum referri sollicitudinem; sed sini * eum vivere secundum modum ab eo præstitutum.
[38] Eodem tempore & ego Claram-vallem, ipsumque frequentare cœpi. [A Guillelmo abbate S. Theoderici invisitur dum ægrotaret;] Quem cum ibi cum quodam abbate altero visitarem, inveni eum in suo illo tugurio, quale leprosis in compitis publicis fieri solet. Inveni autem ex præcepto, ut dictum est, episcopi & abbatum feriatum ab omni sollicitudine domus tam interiori quam exteriori, vacantem Deo & sibi, & quasi in deliciis paradisi exsultantem. Ingressusque regium illud cubiculum, cum considerarem habitationem & habitatorem, tantam mihi, Deum testor, domus ipsa incutiebat reverentiam sui, ac si ingrederer ad altare Dei. Tantaque affectus sum suavitate circa hominem illum, tantoque desiderio in paupertate illa & simplicitate cohabitandi ei, ut, si optio illa die mihi data fuisset, nil tam optassem, quam ibi cum eo semper manere ad serviendum ei. Cumque & ipse vicissim nos cum gaudio suscepisset, & quæreremus, quid ageret, quomodo ibi viveret, modo illo suo generoso arridens nobis, Optime, inquit. Ego, cui hactenus homines rationabiles obediebant, justo Dei judicio irrationali cuidam bestiæ datus sum ad obediendum. Dicebat autem de quodam homine rusticano & vano, nihil prorsus sciente, ipsumque ab infirmitate, qua laborat, curaturum se jactitante, cui ad obediendum ab episcopo & abbatibus & fratribus suis traditus erat. Ibique cum eo manducantes, cum arbitraremur hominem tam infirmum, tantæque providentiæ commissum, sicut oportebat, procurandum, & videremus ei, agente medico illo suo, offerri cibos, quos sanus quis vix præ angustia famis attingeret, videbamus & tabescebamus, vix regulari silentio nos cohibente, quin in illum quasi sacrilegum & homicidam ira & contumeliis insurgeremus.
[39] [& egregia patientiæ exempla præbet, ac videt transferendum monasterium.] Ipse autem, in quem hæc fiebant, indifferenter cuncta sumens, æque omnia approbabat, sicut qui sensu ipso corrupto, & pene emortuo sapore, vix aliquid discernebat. Nam & sanguinem crudum per errorem sibi oblatum pro butyro multis diebus noscitur comedisse; oleum bibisse tamquam aquam: & multa talia contingebant ei. Solam quippe aquam sibi sapere dicebat, eo quod, dum sumeret, fauces & guttur ei refrigerabat. Sic ergo tunc eum inveni, & sic habitabat in illa solitudine sua Vir ille Dei. Sed non erat solus, cum quo erat Deus, & custodia & consolatio sanctorum angelorum: quod etiam manifestis indiciis demonstratum est. Nocte enim quadam solito attentius orando effuderat super se animam suam, cum tenuiter soporatus voces audivit tamquam transeuntis multitudinis copiosæ. Evigilans autem, & easdem voces plenius audiens, cellam quoque, in qua jacebat, egreditur, & prosequitur abeuntes. Haud procul aberat locus densis adhuc spinarum vepriumque frutetis abundans, sed nunc longe mutatus ab illo. Super hunc aliquamdiu stabant velut alternantes chori hinc inde dispositi, & Vir sanctus audiebat & delectabatur. Cujus tamen mysterium visionis non prius agnovit, quam translatis post aliquot annos ædificiis monasterii, eodem loco positum oratorium cerneret, ubi voces illas audisset. Mansi autem indignus ego cum eo paucis diebus, quocumque oculos vertebam mirans, quasi cælos me videre novos, & terram novam, & antiquorum Ægyptiorum monachorum patrum nostrorum antiquas semitas, & in eis nostri temporis hominum recentia vestigia.
[40] [Clarævallis aurea secula, religiosa vita, silentium, solitudo,] Erat enim tunc temporis videre Clarævallis aurea sæcula, cum virtutis olim divites in seculo & honorati, tunc in paupertate Christi gloriantes, Ecclesiam Dei plantarent in sanguine suo, in labore & ærumna, in fame & siti, in frigore & nuditate, in persecutionibus, & contumeliis, & angustiis multis, præparantes Claræ-valli eam, quam hodie habet sufficientiam & pacem. Neque enim se tam sibi quam Christo & fratribus inibi Deo servituris vivere æstimantes, pro nihilo habebant quidquid sibi deesset: dum relinquerent post se, quod illis sufficeret & ad subsidium necessitatis, & ad aliquam conscientiam voluntariæ pro Christo paupertatis. Primaque facie ab introëuntibus Claram-vallem per descensum montis Deus in domibus ejus cognoscebatur, cum in simplicitate & humilitate ædificiorum, simplicitatem & humilitatem inhabitantium pauperum Christi vallis muta loqueretur. Denique in valle illa plena hominum, in qua nemini otiosum esse licebat, omnibus laborantibus, & singulis circa injuncta occupatis: media die mediæ noctis silentium a supervenientibus inveniebatur, præter laborum sonitus, vel si fratres in laudibus Dei occuparentur. Porro silentii ipsius ordo & fama tantam etiam apud seculares homines supervenientes sui faciebat reverentiam, ut & ipsi non dicam prava vel otiosa, sed aliquid etiam, quod ad rem non attineret, ibi loqui vererentur. Loci vero ipsius solitudo inter opaca silvarum, & vicinorum hinc inde montium angustias, in quo servi Dei latebant, speluncam illam sancti Benedicti patris nostri quodammodo repræsentabat, in qua aliquando a pasto ribus inventus est: ut cujus imitabantur vitam, habitationem ejus ac solitudinis formam aliquam habere viderentur. Omnes quippe etiam in multitudine solitarii ibi erant. Vallem namque illam plenam hominibus ordinis ratione caritas ordinata singulis solitariam faciebat: quia sicut unus homo inordinatus, etiam cum solus est, ipse sibi turba est: sic ibi unitate spiritus & regularis lege silentii in multitudine hominum ordinata, solitudinem cordis sui singulis ordo ipse defendebat.
[41] Domibus vero & habitaculis simplicibus victus inhabitantium persimilis erat. [victus pertenuis:] Panis non tam furfureus, quam terreus videbatur, duris fratrum laboribus vix de terra deserti illius sterili productus: cetera quoque cibaria quæque vix erant aliquid saporis habentia, præterquam quod fames seu amor Dei faciebat: sed & ipsum novitii fervoris simplicitas sibi tollebat, cum quasi venenum arbitrantes quidquid comedentem utcumque delectaret, recusarent dona Dei propter gratiam, quam in eis sentiebant. Cum enim circa omne genus carnalis tolerantiæ cum adjutorio gratiæ Dei, studium spiritualis Patris hoc in eis effecisset, ut plurima, quæ homini in carne constituto impossibilia prius videbantur, jam non solum constanter peragerent & sine murmuratione, sed etiam cum ingenti delectatione: ipsa delectatio aliam in eis pepererat murmurationem, eo periculosiorem, quo eam æstimabant quasi remotiorem a carne, spiritui propinquiorem. Persuasum quippe habentes, & quasi cum testimonio conscientiæ suæ memoriæ fideliter commendatum, inimicam esse animæ omnem delectationem carnis, quidquid carnem cum qualibet delectatione nutrire videretur, fugiendum arbitrabantur. Quasi enim per aliam viam reduci se putabant in regionem suam, cum præ dulcedine amoris interioris, amara æque ac dulcia delectabiliter edendo, delectabilius vivere sibi viderentur in eremo, quam prius vixissent in sæculo.
[42] Cumque in hoc suspectam aliquatenus haberent spiritualis Patris quotidianam correptionem f, [episc. Catalaun. indiscretum fratrum zelum redarguit.] quasi carni eorum plusquam spiritui deferentem, aliquando ad judicium prædicti Catalaunensis episcopi, qui tunc forte aderat, res delata est. Super quo vir ille potens in verbo, sermonem ad eos aggressus, ad eum finem perduxit, ut omnem hominem, quicumque dona Dei recusaverit propter gratiam Dei, inimicum esse gratiæ Dei, & Spiritui sancto resistere pronuntiaret. Adducta siquidem historia g de Elisæo Propheta & filiis Prophetarum, cum eo in desertis locis vitam eremiticam ducentibus, quomodo cum aliquando ad horam refectionis ventum esset, amaritudo quædam mortis in olla decoctionis eorum inventa, per virtutem Dei, & ministerium Prophetæ, per infusionem farinulæ dulcorata est: Olla, inquit, illa prophetica, olla vestra est, nil in se nisi amaritudinem habens: farina vero amaritudinem in dulcedinem convertens, gratia Dei operans est in vobis. Sumite ergo securi, & cum gratiarum actione, quod cum naturaliter minus aptum fuerit usibus humannis, ad hoc per gratiam Dei vestris est usibus aptatum, ut utamini & comedatis. In quo si inobedientes & increduli permanetis, resistitis Spiritui sancto, & gratiæ ejus ingrati estis.
ANNOTATA.
a Hoc patet ex Commentario prævio, quem vide § 6, a num. 63.
b Laudavimus eum ibidem § 2: de conversione ipsius ac die mortis adisis § 7.
c Humbelina nomine; de qua noster Commentarius supra § 2 sub initium; § 30 ibidem, & § 59 in parte 3 Chronologiæ Bernardinæ ad an. 1141.
d Quo anno ad dignitatem abbatialem Sanctus sit promotus, indicatum est supra § 5, num. 50: cur vero ab episcopo Lingonensi consecratus, § 6 in principio.
e Plura de hoc præsule notantur ibidem § 7.
f Sermone 1 in Epiphania Domini sanctus Pater super illis Apostoli verbis ad Titum cap. 3 ℣. 4, Apparuit benignitas & humanitas Salvatoris nostri Dei, ita loquitur: Gratias Deo, per quem sic abundat consolatio nostra in hac peregrinatione, in hoc exsilio, in hac miseria. Super his namque SÆPIUS VOS ADMONERE curamus, ut numquam mente excidat, peregrinos nos esse &c.
g Vide librum 4 Regum cap. 4.
* al. duodecim
* al. sibi
CAPUT V.
Vitæ severitas; indefessus in afflicta valetudine labor; miracula; arrogantiæ periculum repressum.
VIII.
HÆc ergo fuit in tempore illo sub abbate Bernardo & magisterio ejus in clarissima & carissima valle illa spiritualium schola studiorum: [Magno vitæ rigori, adjungit Sanctus] hic fervor regularis disciplinæ, omnia eo faciente & ordinante, & tabernaculum Deo in terris ædificante secundum exemplar, quod ei in monte ostensum est, cum in solitudine Cisterciensi cum Deo in nube habitaret. Et utinam post rudimenta primæ conversationis, postquam didicit aliquatenus & consuevit homo cum hominibus esse, & intelligere super egenum & pauperem, compatiendo infirmitatibus hominum; utinam se circa semetipsum talem exhibuisset, qualem erga ceteros, tam benignum, tam discretum, tam sollicitum! Sed continuo cum ab annuæ illius obedientiæ vinculo solutus, & sui juris effectus est, velut arcus distentus ad pristinum rigorem, & sicut torrens detentus & dimissus, ad prioris cursus consuetudinem reversus est, quasi repetens a semetipso pœnas diutinæ * illius quietis, & damna laboris intermissi. Videres hominem imbecillem & languidum conari & aggredi quæcumque vellet, minus considerare quid posset, sollicitum pro omnibus; circa seipsum negligentem; omnibus in omnibus aliis obedientissimum; sed de seipso vix aliquando seu caritati, seu potestati obedientem. Semper enim priora sua nulla reputans, majora moliebatur ad non parcendum corpori, ad studiis spiritualibus robur addendum, corpus suum variis infirmitatibus per se attenuatum, jejuniis insuper & vigiliis sine intermissione atterendo.
[44] Orabat stans die noctuque, donec genua ejus infirmata a jejunio, [assiduam orationem, usum cilicii, ac tenuissimos cibos: unde corruptio stomachi:] & pedes ejus a labore inflati, corpus sustinere non possent multo tempore & quamdiu occultum esse potuit, cilicio ad carnem usus est. Ubi vero sciri advertit, continuo illud abjiciens, ad communia se convertit. Cibus ejus cum pane lac, vel aqua decoctionis leguminum, vel pultes, quales infantibus fieri solent. Cetera vel ejus infirmitas non recipiebat, vel parsimoniæ studio ipse recusabat. Vino si quando utebatur, raro & nimis modico, cum magis aquam & infirmitati suæ & appetitui competere testaretur. Sic autem affectus & confectus, a communi fratrum labore, seu diurno, seu nocturno, vix se aliquando patiebatur esse excusatum, seu ab occupationibus & laboribus ministerii sui. Videbant eum & conversationem ejus homines medici & mirabantur, tantamque vim eum in se ipso causabantur inferre naturæ, ac si agnus ad aratrum alligatus arare cogeretur. Nam cum crebra illa ex corruptione stomachi per os ejus indigestæ cruditatis eruptio aliis inciperet esse molestior, maxime autem in choro psallentium, non tamen illico collectas fratrum deseruit; sed juxta locum stationis suæ procurato ac effosso in terra receptaculo, doloris illius sic aliquamdiu, prout potuit, necessitatem illam transegit. At ubi ne hoc quidem permisit intolerantia rei, tunc demum collectas deserere, & seorsum secum habitare compulsus est, nisi quantum sive collocutionis, sive consolationis gratia, sive disciplinæ claustralis necessitate, conventui eum fratrum aliquando oportebat interesse.
[45] Et hæc fuit tristis illa necessitas, qua primo sancta illa fraternitas, [separatur a suis subditis; infirmus quidem, sed ad magna quælibet a Deo electus.] sanctæ illius paternitatis jugi consortio carere posse coacta est. In quo dolemus quidem & plangimus infirmitatis ejus tristem effectum, sed sancti desiderii & spiritualis fervoris affectum veneramur. Quamquam nec infirmitatis ejus effectus usquequaque plangendus sit & dolendus. Quid enim si voluit sapientia Dei per infirma potius hominis illius tot tantaque confundere fortia mundi hujus? Quid vero aliquando pro qualibet infirmitate ejus remansit infectum, quod per eum, secundum datam sibi gratiam, fieri oporteret? Quis enim nostra ætate, quantumvis robusti corporis, & accuratæ valetudinis, tanta aliquando fecit, quanta iste fecit, & facit moribundus & languidus ad honorem Dei, & sanctæ Ecclesiæ utilitatem? Quantum postea numerum hominum verbo & exemplo traxit de sæculo, non solum ad conversionem, sed ad perfectionem? Quantas ex eis per totum Christianum orbem constituit domos seu civitates refugii, ut quicumque peccaverint ad mortem, & æternæ mortis rei judicati fuerint, reminiscantur & convertantur ad Dominum, & confugiant ad eas, & salventur in eis? Quæ schismata Ecclesiæ a non sedavit? Quas non confudit hæreses? Quam pacem inter dissidentes ecclesias & populos non restituit? Et hæc quidem communia sunt. Ceterum quæ bona innumeris hominibus sigillatim præstitit pro causa, pro persona, pro loco, pro tempore, quis enumeret?
[46] Porro si nimietas in eo reprehenditur sancti fervoris, [Etiamsi ejus fervor aliorum exemplo possit excusari, eum tamen ipsemet incusat.] habet certe apud pias mentes excessus iste reverentiam suam: quia quicumque Spiritu Dei aguntur, multum verentur in Servo Dei reprehendere nimium * istam nimietatem. Habet & facilem apud homines excusationem, cum vix audeat quisque eum condemnare, quem Deus justificat, tam multa, tam sublimia cum eo & per eum operando. Felix, cui solum reputatur ad culpam, quod ceteri præsumere sibi solent ad gloriam. Fuerit autem bono Juveni suspecta juventus sua, beatus quippe, qui semper est pavidus; fuerit ei studium tantam virtutum plenitudinem, quam habebat ex gratia, aliqua etiam laboris sui conscientia cumulare. Sed & vita ejus, quæ omnibus proponebatur imitanda, frugalis continentiæ exemplo carere non debuit. In quo Servus Dei etsi nimietate forsitan excessit, piis certe mentibus non de nimietate, sed de fervore exemplum reliquit. Quid autem eum nitimur excusare, in quo ipse, qui veretur omnia opera sua, non confunditur usque hodie se accusare, sacrilegii arguens semetipsum, quod servitio Dei & fratrum abstulerit corpus suum, dum indiscreto fervore imbecille illud reddiderit ac pene inutile? Sed convaluit de infirmitate, & infirmus fortior & potens factus est. Virtus namque Dei vehementius in infirmitate ejus refulgens, ex tunc usque hodie digniorem quamdam apud homines ei efficit reverentiam, & in reverentia auctoritatem, & in auctoritate obedientiam.
[47] [Ad bonum publicum ordinatur a Deo.] Jam tunc enim ad opus prædicationis divinitus aptabatur, ad quod, ut supra dictum est *, ex utero matris suæ cum testimonio divinæ revelationis olim fuerat præsignatus. Nec tunc tantummodo, sed omni tempore conversionis, & subjectionis, & prælationis suæ, ipso ordinante, quo & agente, congruo ordine ad hoc instituebatur, & ignorans quid de se fieret, non solum monastico, sed & omni ecclesiastico ordini in hoc præparabatur. Et primum quidem circa resuscitandum in monastico Ordine antiquæ religionis fervorem, primitias juventutis suæ dedicavit, exemplo & verbo in conventu fratrum intra septa monasterii ad hoc omni studio vacans. Postmodum autem cum ad alium vitæ & conversationis ordinem infirmitate corporis cogeretur, &, sicut dictum est, necessitas infirmitatis, & ordo necessitatis a communi eum conversatione conventus plus solito sequestraret: hæc prima cœpit esse occasio, ut quasi hominibus de sæculo expositus, quorum jam ad eum multitudo magna confluebat, ipse etiam præsentiam suam liberius eis ac liberalius commodans, verbum vitæ prædicaret. Cumque & longius aliquando a monasterio pro causis Ecclesiæ communibus obedientia traheretur, & quocumque veniret, undecumque locuturus, de Deo silere non posset, & agere quæ Dei sunt non cessaret: sic in brevi apud homines innotuit, ut Ecclesia Dei tam utili membro in corpore suo reperto uti ad quodcumque oportebat non dissimularet. Sed & licet a primo flore ineuntis ætatis, fructibus Spiritus semper abundaverit; ab hoc tamen tempore copiosius ei addita est, sicut Apostolus dicit, manifestatio Spiritus ad utilitatem, sermo scilicet fœcundior sapientiæ ac scientiæ cum gratia prophetiæ, operationes virtutum, & diversarum opitulationes sanitatum. Quorum quædam, quæ certa narratione didici, qua fide a fidelibus mihi viris assignata sunt, eadem & ipse legentibus resigno.
IX.
[48] Primum ergo signum hoc fuit, quod in manu Servi sui mundo celebre Christus effecit. [Varia] Cum aliquantos jam in Claravalle explesset annos, contigit virum nobilem, & ipsius quoque secundum carnem propinquum, Josbertum de Firmitate b, quod est oppidum proximum monasterio c, graviter infirmari. Qui subito præoccupatus, amisit penitus intellectum pariter & loquelam. Unde & filius ejus Josbertus junior, & omnes simul amici, eo magis affligebantur dolore, quod sine confessione & viatico vir magnificus, & magnifice honoratus obiret. Cucurrit nuntius ad Abbatem; neque enim tunc in monasterio erat. Venit, & invenit eum jam triduo sic jacentem. Compassus autem homini, sed & motus lacrymis filii simul & lugentium ceterorum, confisus est de misericordia Dei, & sermonem magnificum protulit, dicens eis: Notum vobis est, quod in pluribus homo iste gravavit ecclesias, oppressit pauperes, offendit Deum. Si mihi creditis, ut ecclesiis restituantur ablata, & usurpatæ in gravamen pauperum consuetudines dimittantur, loquetur adhuc, & suorum confessionem faciet delictorum, divina quoque suscipiet Sacramenta devotus.
[49] Mirantur omnes, lætatur filius, familia omnis exsultat: [miracula] quidquid præcipit Homo Dei, firmiter ei promittitur & impletur. Cæterum frater ejus Gerardus, & Galdricus avunculus, non parum territi & turbati, secretius eum super tali promissione conveniunt, durius arguunt, acrius invehuntur. Quibus breviter simpliciterque respondens, Facile, inquit, facere potest Deus, quod difficile credere vos potestis. Itaque post secretam orationem, ad oblationem Sacrificii immortalis accedit. Quo offerente nuntius supervenit, qui indicaret præfatum Josbertum libere jam loquentem rogare obnixius, ut Vir Dei festinaret ad eum. Cui etiam post oblatum Sacrificium venienti, cum lacrymis & gemitu peccata confessus, divina Sacramenta suscepit: & duobus post hæc aut tribus diebus vivens, & loquens, ea maxime, quæ præceperat Abbas sanctus, constituit sine ulla retractatione servari. Sed & disposuit domui suæ, & eleemosynas dedit, & sic demum Christiano more in bona spe misericordiæ Dei animam exhalavit.
[50] Revertebatur aliquando Pater sanctus a pratis, & obviam habuit mulierem, [quæ fecit,] parvulum filium in brachiis deportantem, quem de longe attulerat ad eum, ab utero matris habentem manum aridam & brachium tortum. Motus autem lacrymis matris & precibus jussit puerum deponi, factaque oratione continuo signans puerum, & brachium, & manum ejus, dixit mulieri, ut vocaret filium suum. Vocavit illa infantem, & ille accurrit, & utroque brachio amplexatus matrem suam, sanus factus est ex ea hora.
[51] Erant autem hujus beati Viri fratres & filii spirituales mirantes super his, [elationis periculum ab eo arcentibus amicis,] quæ audiebant & videbant de eo. Nec tamen more carnalium in gloriam elevabantur humanam, sed juvenili ejus ætati, & novæ adhuc conversationi, spirituali sollicitudine metuebant. In quo nimirum zelo Galdricus avunculus ejus, & Guido primogenitus fratrum, ceteros anteibant, ut ipsos tamquam geminos quosdam stimulos carnis suæ, ne gratiarum magnitudo eum extolleret, accepisse divinitus videretur. Neque enim parcebant, verbis durioribus exagitantes teneram verecundiam ejus, calumniantes etiam bene gesta, signa omnia annihilantes, & hominem mansuetissimum nihilque contradicentem, frequenter usque ad lacrymas improperiis & opprobriis affligentes. Narrare solet venerabilis episcopus Lingonensis Godefridus, sancti Viri & propinquus sanguine, & conversione socius, & ex tunc per omnia individuus comes, primo miraculo, quod per manus ejus fieri vidit, prædictum germanum ejus affuisse Guidonem. Erat enim eis transitus per castrum Nantonis d in territorio Senonum, & juvenis quidam, cujus pedem fistula occupaverat, prædicti Patris tactum, & benedictionem cum multa supplicatione petebat. Signatus autem statim convaluit: & post paucissimos dies regressi per idem oppidum, sanum eum atque incolumen invenerunt. Cæterum sæpedictus beati Viri frater ne ipso quidem poterat compesci miraculo, quo minus increparet eum, & præsumptionis argueret, quod acquieverit tangere hominem: tanta siquidem caritate pro eo sollicitus erat.
X.
[52] Circa idem tempus accidit, ut avunculus ejus Galdricus, [commemorantur: quibus adde notitiam] qui & ipse zelo simili ejus mansuetudinem (sicut prædiximus) duris increpationibus obruebat, gravissimis febribus laboraret. Demum, ingravescente morbo, ipsa doloris magnitudine superatus Abbatem humili obsecratione compellat, ut sui misereatur, & opem sibi ferat, quam ceteris consuevit. At ille, cujus spiritus super mel dulcis, primum leniter breviterque commemorans crebras super hujusmodi objurgationes ipsius, & imponens ei, ne forte hæc diceret tentans eum, persistenti tandem * manum imponit, & febrem abscedere jubet. Nec mora, ad imperium ejus reliquit eum febris, expertum in semetipso, quod in ceteris arguebat. Idem quoque Galdricus cum in Clara-valle aliquantos jam perageret annos fervens spiritu & totius boni æmulator, ex hac luce migravit e. Qui ante unam fere horam mortis turbatus ad momentum, & toto corpore terribiliter motus infremuit: sed ad pristinam serenitatem reversus, vultu deinceps placidissimo exspiravit. Noluit autem Dominus sollicitum Abbatis animum hujus rei cognitione fraudari. Siquidem post aliquot dies idem Galdricus apparens ei in visu noctis, cum omnia erga sese prospera esse sciscitanti responderet, & in magna sese gratularetur felicitate locatum, demum interrogatus est, quidnam sibi voluerit tam acerba illa in morte tamque repentina commotio. Dicebat autem, quod ea hora duo spiritus nequam velut in puteum horrendæ profunditatis eum præcipitare parassent: unde territus ita contremuit, sed beato Petro accurrente ereptus nihil sensit deinceps læsionis.
[53] [status mortuorum, & opem eis latam,] Longum esset cuncta narrare, quæ super his, qui ex hac vita discesserant, & eorum felicitate seu etiam necessitate, divina ei gratia revelare ab ipsis initiis consuevit f. Unum tamen dixerim, quod ob fratrum commonitionem aliquoties etiam ipse commemorat. Frater quidam bonæ intentionis, sed durioris erga ceteros fratres conversationis, & minus compatiens, quam deberet, in monasterio defunctus est. Post paucos autem dies Viro Dei apparuit vultu lugubri, & habitu miserabili, significans non ad votum sibi cuncta succedere. Interrogatus autem, quid sibi esset, quatuor lacertis * sese traditum querebatur. Ad quod verbum continuo impulsus est, & quasi præcipitanter expulsus a facie Viri Dei. Qui gravius ingemiscens post tergum ejus clamavit: Præcipio tibi in nomine Domini, ut qualiter tecum agatur, in proximo mihi iterum innotescas. Et conversus ad orationem pro eo, & oblationem Hostiæ salutaris, aliquos etiam fratrum, quorum ampliorem noverat sanctitatem, eidem similiter subvenire monebat. Nec vero destitit, donec post paucos dies, sicut præceperat, per aliam revelationem cognita ejus liberatione meruit consolari.
[54] [& alia] [Vir reverendissimus Humbertus, Igniacensis g postea cœnobii ædificator, & primus pater, in Claravalle tam acriter morbo epilepsiæ laborabat, ut septies corruens una die, demum etiam cerebro turbato, vix multorum manibus fratrum colligatus in lectulo teneretur. Adveniens autem venerabilis Abbas, & sic inveniens virum, quem pro sua sanctitate speciali venerabatur affectu, repletus est zelo & ait: Quid facimus? Eamus: oremus. Ut autem ingressus oratorium genua flexit, prædictus vir inter manus tenentium obdormivit. Qui sequenti die Dominica, de manu ejus Sacramenta suscipiens, perfectam adeptus est sospitatem, ut nihil umquam deinceps rale pateretur.]
[55] Circa hoc tempus h in regno Galliæ, & finitimis regionibus fames invaluit: [erga vivos prodigia.] servorum autem suorum horrea Domini benedictio cumulavit. Siquidem usque ad annum illum numquam eis laboris sui annona suffecerat. Sed & tunc quoque post messem collectam, diligenter omnibus supputatis, vix usque ad Pascha sibi eam posse sufficere æstimabant. Cum autem emere vellent, sumptus non invenerunt, quod longe carius solito venderetur. Itaque ipso tempore quadragesimali, pauperum ad eos maxima multitudo confluxit. Quibus erogantes fideliter quod habebant, Domino benedicente, ex modica illa annona usque ad messem ipsi pariter, & qui superveniebant pauperes, alacriter sustentabantur. Virum pauperem non longe a monasterio habitantem uxor adultera maleficiis cruciabat. Sicut enim ei in ira & furore fuerat comminata, egerat per malignas incantationes, ut miser homo consumptis carnibus nec posset mori, nec vivere sineretur. Sæpius denique & vocis usum, & sensum omnem corporis amittebat, iterumque redibat non ad vitam, sed ad mortem prolixiorem crudeliter revocatus. Adducitur tandem homo ad Virum Dei in monasterio demorantem, & ei tragœdia miserabilis explicatur. Qui vehementer indignans, antiqui hostis malitiam tantum sibi in Christianum hominem usurpasse, vocans duos e fratribus, ante sanctum altare hominem deportari, ibique superposito capiti ejus vasculo Eucharistiam continente, in ipsius Sacramenti virtute, a læsione Christiani jubet dæmonem prohiberi. Factum est, ut præcepit: & miserum hominem post tantos cruciatus fides perfecta perfectæ reddidit sanitati.
ANNOTATA.
a Hinc in Commentario nostro prævio § 63, num. 698 determinatum circiter est tempus, quo Guillelmus, hujus libri auctor, scribere eum cœperit; ibidem etiam videri potest alia temporis notatio.
b Josbertum de Firmitate nominavimus superius ex hoc biographo, quando § 1, num. 10 egimus de nobilitate S. Bernardi ex linea materna.
c Quod est oppidum proximum monasterio Claravallensi, vulgo la Ferte sur Aube, id est, Firmitas ad Albulam, & sic distinguitur ab aliis locis synonymis in Gallia.
d Locum hunc ita describit Baudrandus: Castrum Nantonis, Chasteau Landon, urbecula Galliæ in Insula Franciæ & Vastinio agro, prope Fusinum amnem, in colle 2 leucis a Nemosio in meridiem, versus Montargium 4, & 20 a Parisiis etiam in meridiem: crevit autem ex ruinis Vellauduni in viciniis, & a quibusdam recentioribus Castrum Landonis vocatur.
e In Annalibus Cisterciensibus apud Manricum obitus ejus innectitur anno Christi 1124, ut ibidem cap. 2 licet videre. Locum Viro dedimusinter Prætermissos ad diem 17 Februarii.
f Locum hunc alio supplevimus exemplo in nostro Commentario, quem lector consulat § 12 a num. 123; & diximus, gratiam subveniendi defunctis, a sancto Patre in filios derivatam fuisse.
g Vir ille insignis pluribus illustratur in Commentario nostro § 7.
h In Supplemento seu continuatione Chronici Sigeberti, sub nomine Roberti de Monte edita, ad annum Domini 1125 lego ista: Fames permaxima grassatur in Gallia, in qua Caroli inclyti marchionis Flandriæ liberalis enituit munificentia, qui innumerabilibus diversis in locis pauperibus quotidiana ministrabat victus stipendia. Hæccine sit fames illa, de qua loquitur noster biographus, an alia, etiamsi certo mihi non constat; ratio tamen temporis præbet fundamentum suspicandi, non esse opus, ut aliam inquiram. His tamen addi possunt, quæ narrantur in dicto Supplemento ad annum 1126: Fames valida ubique, magna multitudine utriusque sexus pereunte.
* al. diusculæ.
* al. nimiam
* cap. I.
* al. tamen
* al. dilaceratis
CAPUT VI.
Alia miracula; altercatio cum diabolo; valetudo per Deiparam Sancto reddita; Guillelmus biographus per eum sanatus.
XI.
Frater Robertus, ejusdem sancti Viri monachus, & secundum carnem propinquus a, in adolescentia sua quorumdam persuasione deceptus, [Epistola non madefacta ab imbre:] Cluniacum b sese contulerat. Venerabilis autem Pater posteaquam aliquamdiu dissimulavit, eumdem fratrem statuit per epistolam revocare c. Quo dictante, venerabilis Guilielmus, Rievallis postea monasterii primus abbas d, in membrana scribens, eamdem excipiebat epistolam. Erant autem ambo pariter sub dio sedentes: ad dictandum quippe secretius septa monasterii egressi fuerant e. Subito autem inopinatus imber erupit, & is qui scribebat (sicut ipso referente didicimus) chartam reponere voluit. Ad quem Pater sanctus, Opus, inquit, Dei est: scribe, ne timeas. Scripsit ergo epistolam in medio imbre sine imbre. Cum enim undique plueret, chartam expositam virtus operuit caritatis, & quæ dictabat epistolam, schedulam quoque pariter conservabat. Et hæc quidem epistola ob tam grande miraculum, in codice epistolarum ejus a fratribus f non immerito prima est ordinata.
[57] Agebatur solennitas quædam præcipua, & frater aliquis, [indigne communicans punitus:] quem pro secreta culpa ab altaris sacri communione suspenderat, notari timens & ruborem non sustinens, ad manum ejus cum ceteris nimium præsumptuosus accessit. Intuitus autem eum, quoniam causa latens erat, repellere hominem noluit, sed intimo corde orabat Deum, ut de tanta præsumptione melius aliquid ordinaret. Itaque sumens homo Eucharistiam, non poterat ad interiora trajicere, & diu multumque conatus cum nullo modo prævaleret, anxius & tremebundus clausam ore servabat. Expleta denique hora orationis sexta, Patrem sanctum traxit in partem, cujus pedibus advolutus, cum multis ei lacrymis quod patiebatur aperuit, & aperto ore ipsam quoque Eucharistiam ostendebat. Increpans autem eum confitentem absolvit, & ex eo sine difficultate recepit Dominica Sacramenta g.
[58] In minimis etiam rebus magna per eum novimus contigisse. [muscæ miro modo exstinctæ:] Venerat aliquando Fusniacum h, quæ est abbatia una de primis, quam ipse ædificavit, in Laudunensi territorio. Cumque novi ibidem oratorii dedicatio pararetur, ita illud occupaverat muscarum incredibilis multitudo, ut earum sonitus, improbusque discursus, gravem nimis introëuntibus molestiam generaret. Nullo igitur occurrente remedio, dixit Sanctus, Excommunico eas, & mane omnes pariter mortuas invenerunt. Cumque pavimentum omne operuissent, palis ejicientes eas, ita demum basilicam mundaverunt. Hoc autem tam notum & tam celebre fuit, ut inter vicinos quoque, quotum ad dedicationem maxima multitudo convenit, muscarum Fusniacarum maledictio in parabolam verteretur.
[59] In eo quoque monasterio, cui Charuslocus i nomen est, [puer osculo sanatus:] puerum quemdam, qui incessanter flebat & ejulabat, Vir sanctus osculo sanavit. Cum enim per multos dies sine intermissione plorans, nullam reciperet consolationem, quod genus morbi medici non ignorant, miserabiliter deficiens tabescebat. Quem seorsum alloquens Pater sanctus monebat, ut suorum confessionem faceret delictorum. Facta autem confessione, subito vultum serenans, petiit a beato Patre sibi osculum dari. Acceptoque osculo pacis ex ore Sancti, in omni protinus pace quievit, & lacrymarum fonte siccato lætus & incolumis est regressus ad propria.
[60] Exeunte aliquando Abbate post fratres reliquos ad laborem, [claudus item puer curatus:] filium claudum ei pater obtulit, supplicans, ut ei manum imponere dignaretur. Excusabat autem se Vir Dei dicens, non se esse illius meriti, a quo talia deberent beneficia postulari: claudis reddere gressum, Apostolicæ esse, non suæ virtutis. Victus tamen patris instantia, signavit puerum, ac dimisit. Qui ex ea hora convaluit, & intra paucos dies ab eodem iterum patre cum multa gratiarum actione reductus, incolumis oblatus est Viro Dei.
[61] Divertit aliquando nobilium cohors militum ad Claram-vallem, [milites repente mutati & conversi:] ut viderent locum, ac sanctum ejus Abbatem. Prope autem erat sacrum Quadragesimæ tempus, & illi omnes fere juvenes dediti militiæ seculari, circumibant quærentes execrabiles illas nundinas, quas vulgo tornetas k vocant. Cœpit itaque ab eis petere, paucos illos, qui ante Quadragesimam supererant, dies, ne armis interim uterentur. Quibus obstinato animo ejus acquiescere monitis renuentibus, Confido, ait, in Domino, quod ipse mihi dabit inducias, quas negastis. Et accersito fratre, jubet eis cerevisiam propinari, benedicens eam & dicens, ut potionem biberent animarum. Biberunt ergo pariter, quidam tamen inviti præ amore sæculi, metuentes eum, quem postea sunt experti, divinæ virtutis effectum. Ut enim egressi sunt monasterii fores, mutuis sese cœperunt inflammare sermonibus, quia cor eorum ardens erat in eis. Inspirante igitur Deo, & currente velociter verbo ejus, eadem hora reversi, & conversi a viis suis, spirituali militiæ dextras dederunt. Quorum quidam adhuc militant Deo; quidam autem cum eo jam regnant, carnis vinculis absoluti l.
[62] Quid autem mirum, quod devotis hunc hominem colit obsequiis major ætas, in cujus devotionem divina virtus ipsam quoque infantiam excitat expertem adhuc rationis, [ab infantulo apprehensa manus, & osculum eidem datum.] & devotionis ignaram? Norunt multi illustrem juvenem Waltherum de Monte-mirabili m, cujus patruus frater Waltherus n inter eos, quos prædiximus, milites, sacram in Clara-valle militiam est professus. Hunc ergo Waltherum juniorem, cum adhuc infantulus esset *, & necdum ab ortu suo mensem tertium explevisset, mater sua benedicendum obtulit Viro Dei, gratulabunda & exultans, quod in domo sua hospitem mereretur habere tam sanctum Virum. Cumque Vir Dei, sicut semper & in omni loco facere consueverat, de salute & ædificatione animarum ad circumpositos loqueretur, prædicti mater infantis tenens eum in gremio, sedebat secus pedes ipsius. Accidit autem, ut inter loquendum aliquando manum protenderet: & apprehendere eam conabatur infantulus. Advertitur tandem conatus parvuli, cum sæpius id fecisset: & mirantibus universis datur ei facultas, ut manum possit apprehendere, quam optavit. Tum vero mira admodum reverentia, alteram manum suam supponens, altera tenens eam, tulit ad os suum, & osculatus est eam. Neque id semel tantum, sed toties faciebat, quoties beatam manum tenere permissus est.
XII.
[63] Infirmabatur aliquando Homo Dei, & velut rivulus quidam phlegmatis incessanter ab ejus ore fluebat. [Bernardus ad mortem usque infirmatur; diabolum consundit:] Unde exhausto corpore usquequaque deficiens, paulo minus ad extrema devenit. Convenerunt itaque filii & amici ejus velut ad exsequias tanti Patris: & ego ipse inter ceteros adfui, quod me quoque ejus dignatio in amicorum numero reputaret. Cumque extremum jam trahere spiritum videretur, in excessu mentis suæ ante tribunal Domini sibi visus est præsentari. Adfuit autem & satan ex adverso improbis eum accusationibus pulsans. Ubi vero ille omnia fuerat prosecutus, & Viro Dei esset pro sua parte dicendum, nil territus aut turbatus, ait: Fateor, non sum dignus ego, nec propriis possum meritis regnum obtinere cælorum. Ceterum duplici jure illud obtinens Dominus meus, hereditate scilicet Patris, & merito passionis; altero ipse contentus, alterum mihi donat, ex cujus dono jure illud mihi vindicans, non confundor. In hoc verbo confusus inimicus, conventus ille solutus, & Homo Dei in se reversus est. Cumque ex hoc magis dissolutionem sui corporis imminere speraret, visio altera longe dissimilis est secuta.
[64] [ex visione discit nondum adesse tempus mortis, & a Deipara sanatur;] Siquidem velut in littore quodam positus videbatur sibi navem, quæ se transveheret, exspectare, cumque applicuisset navis ad littus, festinabat ingredi, & illa cedens impingebat in aquam. Usque tertio ita faciens, tandem relicto eo navis ibat, & non revertebatur. Intellexit autem protinus, necdum tempus suæ migrationis adesse. Adhuc tamen crescebat dolor, eo utique magis molestus, quo minus jam eum spes imminentis exitus solabatur. Contigit autem, advesperascente jam die, ut ceteris fratribus juxta consuetudinem accedentibus ad lectionem collationum, solus Abbas cum duobus fratribus sibi assistentibus remaneret in diversorio, in quo jacebat. Cumque vehementius affligeretur, & supra vires dolor excresceret, advocans alterum e duobus, jubet citius oratum ire. Excusantem denique & dicentem, Non sum ego talis orator; obedientiæ auctoritate compellit. Itum est & oratum ad altaria, quæ in eadem basilica erant tria. Primum in honore beatæ Dei Genitricis: duo circumposita in honore beati Laurentii martyris, & beati Benedicti abbatis. Eadem igitur hora adfuit Viro Dei prædicta beata Virgo, duobus illis stipata ministris, beato scilicet Laurentio, & beato Benedicto. Aderant autem in ea serenitate & suavitate, quæ eos decebat, & tam manifeste, ut ex ipso introitu cellulæ, personas quoque discerneret singulorum. Imponentesque ei manus, & loca doloris attactu piissimo lenientes, omnem protinus ægritudinem depulerunt. Siccatus est enim illico phlegmatis rivus, & dolor omnis abscessit.
[65] Cum autem & ego ægrotarem aliquando in domo nostra, [sicut etiam Guillelmus, hujus Vitæ auctor,] & jam me nimium fatigasset, & attrivisset in longum, nimium se protendens ægritudo; audiens hoc, misit ad me fratrem suum, virum bonæ memoriæ Gerardum o, mandans me venire ad Claram-vallem, spondens me ibi cito aut curandum, aut moriturum. Ego vero quasi divinitus accepta, vel oblata facultate, seu apud eum moriendi, seu aliquamdiu cum eo vivendi, (quorum quid maluerim tunc, ignoro) profectus statim sum illuc, quamvis cum nimio labore ac dolore. Ubi factum est mihi quod promissum fuerat, & fateor sicut volui. Reddita quippe mihi sanitas est a magna & periculosa infirmitate; sed paulatim vires corporis redierunt. Deus bone, quid mihi boni contulit illa infirmitas, feriæ illæ, vacatio illa, ex parte ad quod * volebam. Nam & cooperabatur necessitati meæ toto illo tempore infirmitatis meæ apud eum infirmitas ejus, qua & ipse tunc temporis detinebatur. Infirmi ergo ambo, tota die de spirituali physica animæ conferebamus; de medicamentis virtutum contra languores vitiorum. Itaque tunc disseruit mihi de Cantico canticorum p, quantum tempus illud infirmitatis meæ permisit, moraliter tantum, intermissis mysteriis Scripturæ illius, quia sic volebam, & sic petieram ab eo, singulisque diebus quæcumque super hoc audiebam, ne mihi effugerent, scripto alligabam, in quantum mihi Deus donabat, & memoria me juvabat. In quo cum benigne, & sine invidia exponeret mihi, & communicaret sententias intelligentiæ, & sensus experientiæ suæ, & multa docere niteretur inexpertum, quæ non nisi experiendo discuntur, etsi intelligere non poteram adhuc, quæ apponebantur mihi, plus tamen solito intelligere me faciebat, quid ad ea intelligenda deesset mihi. Sed de his hucusque dixisse sufficiat.
[66] Cum autem instante Dominica, quæ Septuagesima denominatur, [a S. Bernardo.] vespere sabbati Dominicam ipsam præcedentis, jam tantum convaluissem, ut valerem de lecto per me surgere, & solus exire, & intrare possem, cœpi disponere de reditu nostro ad fratres nostros q. Quod ipse auditum omnino prohibuit, & usque ad Dominicam Quinquagesimæ omnem mihi spem reditus, & conatum interdixit. Acquievi facile, cum, quod præcipiebatur, & voluntas non abnueret, & infirmitas requirere videretur. Cum autem ultra Dominicam illam Septuagesimæ a carnibus, quibus usque ad diem illam, ipso præcipiente & necessitate cogente, vescebar, vellem abstinere; & hoc ipsum prohibuit. Super quo cum nec monenti acquiescerem, nec rogantem audirem, nec obedirem præcipienti, sic vespera illa sabbati ab invicem discessimus, ille tacitus ad Completorium; ego ad lectum. Et, ecce, infirmitatis meæ rabies rediviva, quasi resumptis omnibus viribus pristinis, cum tanta me vehementia & ferocitate invadens corripuit, tantaque malignitate tota nocte illa devastando cruciavit, supra vires, supra virtutem, ut de vita desperans, vix saltem usque ad diem, ut vel semel adhuc loquerer Viro Dei, crederem me victurum. Cumque in dolore illo totam noctem duxissem, summo mane accersitus ille advenit, non tamen afferens mihi, quem solebat, vultum compatientis, sed quasi arguentis. Subridens tamen, Quid, inquit, hodie comeditis? Ego vero, qui jam ipso tacente, hesternam inobedientiam certissime interpretabar causam esse illius afflictionis meæ, Quidquid, inquam, præcipietis. Quiescite ergo, ait, non moriemini modo. Et abiit. Et quid dicam? Confestim & omnis dolor abiit, nisi quod fatigatus nocturno illo dolore meo, tota ipsa die vix de lecto surgere prævalui. Quis enim aut qualis fuit ille dolor? Non recolo similem me aliquando fuisse perpessum. In crastino autem sanus factus sum, & vires recepi. Et paucis interpositis diebus, cum benedictione & gratia bona boni hospitis mei ad propria reversus sum.
ANNOTATA.
a Sic etiam eum compellat S. Bernardus in epistola prima, quæ ipsi est inscripta, num. 9: Tua tibi conscientia respondeat, cur abieris .., cur me, qui & tibi propinquus carne, & propinquior spiritu sum, deserueris. Fuit autem Alaydis, Bernardi matris, ex sorore nepos. Vide nostrum Commentarium prævium § 2, num. 15.
b Cluniacum, vulgo Clugny, pagus est Galliæ in Burgundiæ Ducatu, & in agro Matisconensi, cum abbatia percelebri, quæ caput est Ordinis Cluniacensis ab ea dicti, sedet ad fluvium parvum Crosne dictum, 4 leucis distans a Matiscone in occasum Carolias versus sex &c., sicut observat Baudrandus.
c Prima ponitur, ut modo dicebam, inter Bernardinas, & innectitur apud Mabillonium anno circiter 1119.
d Manricus ad annum 1131, cap. 7, num. 1, monasterio Rievallensi præfectum fuisse, ac primum invexisse in Angliam, quæ ipsi erat patria, Cisterciense institutum memorat. Et veronatione Anglum exstitisse probat ex epigrammate Nicolai Rievallensis, quod affert. Plura de hoc monasterio apud ipsum legi possunt. Videri etiam potest Chronologia Bernardina mox assignanda, ad dictum annum.
e Epistola itaque ista fuit dictata extra septa monasterii, notante ad eamdem Mabillonio, locum, ubi id contigit, prope Claram-vallem, oratoriolo spectabilem esse, ob facti memoriam.
f Et quidem, sicut notat hic Mabillonius, ab auctore tertiæ Vitæ, seu in Fragmentis, quæ vocavimus, Gaufridi, ubi hæc sunt apud eumdem editorem Col. Exstat adhuc epistola: & ego ipse primam eam constitui in corpore epistolarum, cum audissem tam grande miraculum ab ipsius ore, qui scripsit eam in pluvia sine pluvia.
g Aliud de SS. Eucharistia exemplum dedimus in Commentario prævio § 10, a num. III.
h Vide Chronologiam Bernardinam in Commentario prævio § 59, parte 1, ad an. 1121. Manricus ad dictum annum cap. 5 agit de hoc cœnobio, ac de primo ejusdem abbate. Exordium magnum distinctione 6, cap. 1 meminit Fusniacensis ecclesiæ, quæ est una de dignioribus, & magis religione conspicuis filiabus Clarævallis. Hanc, uti refert Manricus citatus, Bernardus Præmonstrato substituit, Norberto Patri non multo ante concesso: de qua re consuli potest Commentarius noster prævius § 9.
i Consule Chronologiam Bernardinam ad annum 1131.
k Tornetas, Gallice Tournois, quo nomine significantur ludi militares, militaria exercitia, imaginariæ bellorum prolusiones, quæ non ex odio, sed solius exercitii gratia atque viriam ostentatione fiebant, sicut videre licet apud Cangium Dissertatione 6 super Historia S. Ludovici, Galliæ regis, in qua eruditus auctor tractat de origine & usu istarum exercitationum. Quamquam vero cautio adhiberetur, ne ex armis, quibus prolusiones illæ peragebantur, incommoda orirentur, magna tamen sæpe accidisse ostendit e funestis eventibus plurimis, quos refert. Hinc exercitationes istæ sub severissimis pœnis prohibitæ fuerunt a summis Pontificibus; quæ nonnumquam etiam a principibus secularibus interdicebantur,sicut pluribus narrat Cangius: ut mirum non sit, ludos illos hic a nostro biographo nuncupari execrabiles nundinas, & a concilio Lateranensi, quod anno 1179 habitum fuit, detestabiles .. nundinas vel ferias, quas vulgo torneamenta vocant, in quibus milites ex condicto venire solent, & ad ostentationem virium suarum & audaciæ temere congrediuntur: unde mortes hominum & animarum pericula sæpe proveniunt.
l Hujus historiæ meminit Commentarius prævius § XI in principio; ubi de tempore; quo accidit; annum incertum esse, ibidem dicitur.
m Gallice de Montmirail: quem Menologio Cisterciensi inserit Manriquez ad diem 15 Junii: quo videri possunt Prætermissi apud nos. De Monte mirabili scribit Hadrianus Valesius in Notitia Galliarum.
n Laudatur apud nos inter Prætermissos ad diem 6 Junii, e mox dicto Manriquez, Bucelino, & Saussayo.
o De B. Gerardo, qui Sancti nostri germanus fuit frater, locuti sumus supra § 28, num. 303.
p De Canticis canticorum a S. Doctore expositisagitur supra § 23.
q Signiacenses intelligo: nam olim quidem S. Theoderici prope Remos fuerat abbas; sed tunc, quando ista scribebat, erat monachus Signiacensis, ex titulo Vitæ, quam hic damus, præfixo.
* al. esset, adhuc anniculus sola posse cognoscere ubera cognosceretur, matet, &c.
* Apud Horstium id quod
CAPUT VII.
Fama sanctitatis; mira Claravallensium propagatio; spiritus prophetiæ; beneficia divinitus per Sanctum præstita; dignitatum fuga.
XIII.
Cumque dilectus Deo & hominibus Bernardus in illa valle sua & vicinis civitatibus, [Fama sanctitatis, vis trahendi animas, Clara-vallis celebris ubique,] & regionibus, quas aliquoties eum invisere domesticæ curæ ratio cogebat, tantis floreret virtutibus & miraculis, cœpit etiam seu communibus Ecclesiæ necessitatibus, seu caritate fratrum, seu obedientia majorum, ad remotas pertrahi regiones, paces desperatas inter dissidentes ecclesias & principes sæculi reformare; causas humano sensui & consilio interminabiles auxilio Dei pacifice terminare; & virtute potius fidei quam spiritu hujus mundi de multis hujusmodi impossibilibus possibilia faciendo, quasi montes transferendo, magis ac magis in oculis omnium mirabilis & venerabilis apparere. Maxime vero in tantum in eo enitescere cœpit virtus prædicationis, ut dura etiam corda auditorum ad conversionem emolliret, & vix aliquando vacuus domum rediret. Postmodum vero feliciter proficiente & usu sermonis, & exemplo conversationis, rete verbi Dei in manu piscatoris Dei tam copiosas piscium rationalium multitudines cœpit concludere, ut de singulis ejus capturis, navicula domus illius impleri posse videretur. Unde factum est, ut in brevi majori miraculo præ omnibus, quæ in hac vita gessit, miraculis, per unum hominem languidum & seminecem, & tantummodo loqui valentem, obscura usque ad illud tempus illa vallis, & re & nomine Clara-vallis efficeretur, divinæ cujusdam claritatis lumen quasi de summo quodam apice virtutum diffundens in devexa terrarum. Et ex tunc apud vallem illam, quæ prius dicebatur Vallis Absinthialis & amara, cœperunt montes stillare dulcedinem. Quæ vacua fuerat & sterilis ab omni bono, cœpit abundare spirituali frumento, & de rore cæli & benedictione Dei in tantum pinguescere omnia deserta ejus, & multiplicata gente magnificare lætitiam, ut impletum in ea videatur, quod olim per Prophetam dictum est ad civitatem Hierusalem: Adhuc, inquit, dicent in auribus tuis filii sterilitatis tuæ: Augustus est locus, fac locum ut habitemus. Et dices in corde tuo: Quis genuit mihi istos? Ego sterilis & non parturiens, & istos quis enutrivit?
[68] [& in varias regiones propagata.] Jam enim de locis angustioribus Vallis illius, domus claustralis habitationis non sine divinis quibusdam revelationibus translata a in locum planiorem & spatiosum, magnificatæ ibi & amplificatæ sunt, & adhuc multitudini inhabitantium ipse locus angustus est. Jam domus Ordinis illius, filiæ domus ipsius citra & ultra alpes & maria, deserta plurima impleverunt, & adhuc sunt & quotidie confluunt, quibus locus quærendus est. Et petuntur undique fratres & mittuntur, cum beatos se æstiment reges gentium & præsules ecclesiarum, civitates & regiones, quæcumque de domo illa & disciplina Viri Dei meruerint contubernium aliquod adipisci. Quid dico? Ultra homines usque ad barbaras nationes, in quibus naturalis feritas naturam quodammodo exuit humanam, religio hæc profecta est, ubi per eam bestiæ silvæ homines fiunt, & cum hominibus assuetæ conversari, discunt cantare Domino canticum novum. Quapropter piscator Dei, præcipiente Domino, non cessat laxare retia in capturam, & aliis abeuntibus, aliis succedentibus in locum eorum, numquam sanctæ illius congregationis minuitur plenitudo. Hoc usque nunc egerunt, & quotidie agunt mirificæ ejus capturæ Catalaunensis, Remensis, * Maguntinensis, Leodiensis, & aliarum nonnullarum civitatum: Flandriæ quoque & Germaniæ, Italiæ, Aquitaniæ, & aliarum regionum quascumque, quacumque necessitate, contigit aliquando, seu adhuc usque hodie contingit Virum Dei visitare. Cooperante siquidem gratia Spiritus sancti, quocumque vadit, plenus redit, & sua eum plenitudo ubique comitatur b.
[69] Nec dimittit suos, quos a se transmittit, sed ubicumque sunt, [Novit abentia.] & ipse semper paterna sollicitudine cum eis est. Et sicut ad locum unde exeunt flumina revertuntur, sic ad ipsum quotidie seu læta seu tristia filiorum suorum. Sæpe etiam sine omni revelatione carnis ac sanguinis, paternæ ejus sollicitudini divinitus innotescit, quid circa aliquos eorum longe a se distantes agatur, si quid eis providendum, si quid in eis emendandum sit, tentationes & excessus eorum, infirmitates & obitus, & quarumlibet sæcularium tribulationum incursus. Nam & pro absentium fratrum certis necessitatibus, præsentibus circa se fratribus sæpe orationem indicit. Nonnumquam etiam morientes in locis aliis ad ipsum per visionem accessisse noscuntur, benedictionem ejus & licentiam postulantes: nimirum hoc agente & obedientia missorum, & caritate mittentis. Veneram aliquando ad eum, & dum loquerer ei, vidi & audivi, quod silere non debeo. Aderat monachus quidam Fusniacensis, continuo ad suos rediturus. Cumque accepto responso super his, pro quibus venerat, jam ab eo egrederetur, in spiritu & virtute Eliæ revocans eum Propheta Dei, & nomine fratris cujusdam de domo illa præmissa, de occultis quibusdam me audiente mandavit illi, ut ea corrigeret: sin autem, super se judicium Dei in proximo exspectaret. Stupefactus ille, quis hoc ei dixerit, requisivit. Quisquis, inquit, dixerit mihi, tu vade, & dic, quæ ego dico tibi, ne, si dissimulaveris, te quoque involvat par pœna peccati. Mirabar super hoc, sed miranti mihi, in simili penitus causa multo mirabiliora de eo narrata sunt c.
[70] Guido namque frater ejus, major natu inter fratres suos, [Pater sanctus futura prænoscit,] cujus gravitatis & veritatis fuerit vir, omnes sciunt, qui eum scire potuerunt d. Hic cum simul aliquando * essemus, & de hujusmodi loqueremur, & quærerem ego ab eo, sicut jucundæ ad amicos collocutionis esse solebat, Fabulæ, inquit, sunt quæ auditis. Cumque suo more & solito studio fraternas virtutes deprimeret, mihi tamen nollet esse molestus, Quæ, inquit, nescio, non dico vobis, sed unum scio & expertus sum, multa ei in oratione revelari. Deinde narravit mihi, quo modo cum primo melliflua illa spiritualium apum alvearia nova de se examina circumquaque proferre, novasque ex eis domos Ordinis sui ædificare cœpissent, petente & agente Domino Guillelmo e episcopo, in episcopatu Catalaunensi eam, quæ Trium fontium dicitur, construxerunt f. Ad quam cum abbatem cum monachis emisissent dominum Rogerium, virum nobilem secundum seculum, sed nobiliorem sanctitate g, & viros quosdam similis formæ cum eo, spiritualis Pater filios, quos emisit, non dimisit, sed paterna sollicitudine & pia affectione cum eis erat. Unde cum die quadam soli simul essent Abbas & ipse, cujus hoc relatione didici, & de fratribus ipsis ad alterutrum loquerentur, subito altius suspirans, durius aliquid solito de eis corde suo sibi respondente, Vade, ait fratri suo, ora pro eis: & quidquid de eis ostenderit tibi Deus, refer ad me. Ipse enim gravissima valetudine * ea hora laborans, in lectulo tenebatur. At ille vehementer expavescens, Absit, inquit, non sum qui hoc modo noverim orare, qui hoc merear impetrare. Perseverante tamen eo in sententia, itum est & oratum. Orans ergo quantum prævaluit, pro singulis effudit animam suam: tantaque per singulos in orando perfusus est suavitate conscientiæ, tantaque impetrandi fiducia, & omni gratia spiritualis consolationis, ut in omnibus certa fide exauditum se exsultaret spiritus ejus, exceptis duobus, in quibus oratio titubavit, hæsitavit devotio, fiducia defecit. Quod cum retulisset ad eum, a quo missus erat, ille statim pronuntiavit de illis duobus, quod postea probavit eventus.
[71] [quemdam mali spiritus instinctu Ordinem petere testatur:] Abbas autem Rogerius, & aliqui, qui cum eo erant, ipsi fuerunt, quos Vir Dei aliquando de Catalaunensi traxerat civitate, de quibus, vel in quibus etiam tunc simile quid fuerat factum. Cum enim episcopi gratia Catalaunum frequentaret, rediens aliquando traxit secum multitudinem nobilium & litteratorum, clericorum & laïcorum. Quibus adhuc in domo hospitum demorantibus, dum novellas plantationes cælestibus rigaret eloquiis, supervenit portarius monachus, nuntians Stephanum de Vitreio magistrum eorum adesse ad renuntiandum seculo, & cum eis commorandum. Quis alius de talis viri adventu non exsultasset, præsertim cum vallis illa hujusmodi frumento non multum adhuc abundaret? Ipse vero, revelante sibi Spiritu sancto, insidias spiritualis nequitiæ, tacitus aliquantulum ingemiscens, erupit in vocem audientibus universis: Malignus, ait, spiritus huc eum adduxit. Solus venit, solus revertetur h. Obstupuere omnes, qui prius audito ejus adventu non se capere poterant præ lætitia. Verumtamen ne pusillos adhuc scandalizaret filios, suscepit hominem; de perseverantia, aliisque virtutum studiis studiose commonuit; & sciens & prævidens omnia promittentem nihil acturum, cum vere Deum quærentibus & perseveraturis, in cellam novitiorum probandum intromisit. Sed de omnibus, quæ prædixerat, nihil cecidit in terram. Vidit idem Stephanus, sicut confessus est, cum in cella novitiorum adhuc demoraretur, Maurulum quemdam puerum ab oratorio se extrahentem. Ubi novem ferme mensibus degens, novissime tamen defecit, & ut de eo prædictum fuerat, sicut solus venerat, sic solus recessit. Frustrata autem est & versutia inimici, & quem novitiorum paraverat in ruinam, de ipsius potius ruina illi confirmati sunt.
[72] [equum fugitivum orando reducit.] Priusquam a Catalauno recedamus, cum aliquando Pater sanctus inde rediret, frigore & vento tam ipse, quam qui cum eo erant, graviter laborabant. Cumque præcedentibus multis, qui tunc forte in comitatu ejus erant, nec præ angustia frigoris ad eum attendentibus, pene solus ipse sequeretur, contigit equum unius de duobus, qui cum eo erant, incaute dimissum evadere, & excurrere per planitiem late patentem. Quem cum apprehendere non possent, & intemperies aëris ad hoc non permitteret vacare diutius, Oremus, inquit. Flexisque genibus in oratione cum fratre, qui cum eo erat, vix adhuc Dominicam poterant orationem explevisse, cum, ecce, equus ille cum omni mansuetudine rediens substitit ante pedes ipsius, & redditus est sessori suo.
XIV.
[73] Et ut a Catalauno ad Remensem civitatem pertranseamus, [Discordes conciliat: furibundum sanat, & epilepticam:] contigit aliquando dissentientibus, archiepiscopo, & populo Remensi, ad conciliandos eos adesse Virum Dei. Cumque in palatio ejusdem civitatis cum Josleno Suessionensi episcopo consedisset, & magna Cleri plebisque frequentia repleta domo, de pace tractaretur; ecce coram omnibus misera mulier filium suum plenum (ut putabatur) dæmone, ei offerens, misericordiam precabatur. Siquidem jam ea ipsa die insurgens in ipsam matrem suam, pene eam occiderat, & mutus effectus, & cæcus, & surdus, apertis oculis non videbat, & stupentibus in eo sensibus omnibus, etiam sine intellectu permanebat. Compassus vero miseræ matri, quam maxime sensus doloris illius excruciabat, misero adolescenti blandiens, & piis manibus caput ejus & faciem demulcens, alloqui eum cœpit, & quomodo in matrem suam mittere manus præsumpserit, sciscitari. Ille vero ad se reversus, continuo peccatum suum recognovit, & deinceps emendationem promittens, incolumis restitutus est matri suæ i. In monasterio quoque, quod Alpense k dicitur, inter ceteros, qui curam requirebant, infirmos, venit ad eum mulier, quæ caduco morbo laborabat. Hæc in ipsa hora cum staret coram eo, a repentino impetu mali illius corruit. Sed apprehensa Vir Domini manu ejus, continuo erexit eam, nec tantum in illa hora, sed perfecte omnino curata est ab infirmitate sua.
[74] Ducissa Lotharingiæ, femina nobilis, sed non tam nobiliter victitans, [ducissam Lotharingiæ convertit; gratiam compunctionis monacho impetrat.] cum vidisset aliquando in somnis Hominem illum Dei serpentes septem horribiles de utero suo manibus propriis extrahentem: postmodum ad religiose vivendum l ejus admonitione conversa, usque hodie se esse, de qua septem dæmonia ejecerit, gloriatur. Novi ego clericum quemdam, Nicolaum nomine, seculo pene desperabiliter deditum, sed per eum de seculo liberatum. Qui cum in Clara-valle monasticæ conversationis habitum & ordinem suscepisset, videns eos, qui de sæculi naufragio illuc confugerant, naufragii sui damna continuis redimere lacrymis, idem ipse facere volens, nec valens præ duritia cordis sui, rogabat eum cum magno cordis dolore, ut impetraret sibi a Deo gratiam lacrymarum. Oravit, tantamque ei & tam continuam impetravit compunctionem cordis cum gratia lacrymarum, ut vix aliquando ultra invenirentur vultus ejus in diversa mutati vel oculi ejus sine lacrymis, etiam cum comederet, cum iret per viam, vel dum cum quolibet loqueretur.
[75] Tot sunt & tantæ, quas in hunc modum de eo audivimus & vidimus, [Miracula ejus pene fidem superant: dignitates ecclesiasticas recusat:] virtutes, & circa diversas hominum necessitates diversæ opitulationes, ut si quis omnia velit vel verbo pronuntiare vel scripto, fastidiosis incredulitatem, vel incredulis possit generare fastidium. In omnibus autem operibus suis quam purus ei sit oculus intentionis, manifeste denuntiat corpus lucidæ operationis. Summos quippe honores ecclesiasticos, & sæcularium principum favores, quasi dignum eum jugiter persequentes, non jactanter respuendo, sed religiose & rationabiliter declinando, quid in omni operatione sua quæsierit, quid ambierit, manifeste declarat. [Mediolani, Remis, Clero eligente, populo acclamante, in archiepiscopum nominatus est. Catalauni, Lingonis in episcopum: & idipsum in multis jam aliis civitatibus actum fuisset, si consensus ejus aliqua spes esse potuisset m.] Cumque dignus esset, ut cogeretur, nescio quo judicio Dei, & singularis reverentia sanctitatis, jam olim apud omnes obtinuit, ne aliquando ad aliquid contra voluntatem suam cogatur. Sed cum hoc modo mundi hujus fugit honorem, omnium honorum non effugit auctoritatem, dignus in conscientiis omnium, qui in timore & amore Dei timeatur & ametur: quo præsente, ubicumque fuerit, nihil contra justitiam audeatur: cui, ubicumque aliquid loquitur, vel agit pro justitia, obediatur.
[76] [mira apud omnes valet auctoritate] Ejusmodi fultus auctoritate in Ecclesia Dei, cum obedientiæ vel caritatis urget necessitas, nullam refugit incommoditatem laboris sui. Cujus enim voluntati sic detulit, cujus consilio sic se humiliavit omnis tam sæcularis, quam ecclesiasticæ dignitatis altitudo? Reges superbi, principes & tyranni, milites & raptores sic eum timent & reverentur, ut videatur in eis impletum, quod in Euangelio legitur Dominus dixisse discipulis suis: Ecce, inquit, dedi vobis potestatem calcandi super serpentes & scorpiones, & super omnem virtutem inimici, & nihil vobis nocebit. Porro inter spirituales, & ubi spiritualia spiritualiter examinantur, longe ei alia auctoritas est. Sicut enim dicitur per Prophetam de sanctis animalibus, quia cum fieret vox supra firmamentum, quod imminebat capiti eorum, stabant, & submittebant alas suas: sic hodie ubique terrarum spirituales quique, loquente eo seu tractante, stant, cedendo præcedenti, & sensibus ejus vel intelligentiis submittunt sensus, & intelligentias suas. [Testantur hoc scripta ejus, quæ vel ipse scripsit, vel alii scripserunt, sicut ex ore ejus exceperunt.] Tanta ergo Virum illum sanctum usque hodie apud Deum & apud homines, commendant sacrarum insignia virtutum, testimonia circumvallant sanctitatis, charismata sancti Spiritus illustrant; quodque majus his omnibus & difficillimum est in rebus humanis, hæc ei omnia sine invidia adesse videntur. Compescit autem ab eo invidiam, quod omni invidia major est, in quantum nequitia cordis humani hoc sæpe cessat homini invidere, quo non potest adspirare.
[77] [etiam sine invidia.] Sed & ipse omnem invidiam aut mortificat exemplo humilitatis, aut mutat in melius provocatione caritatis, aut si nequior, aut durior est, obruit pondere auctoritatis. Quis enim tam efficacis & affectuosæ prudentiæ hodie invenitur ad fovendam caritatem, ubi est; ad provocandam, ubi non est? tam, ad quoscumque potest, beneficus, ad omnes benevolus, tantam habens gratiam ad amicos, patientiam ad inimicos? Si tamen ullum aliquando potuit habere inimicum, qui nulli aliquando voluit inimicari. Sicut enim amicitia non nisi duorum est, nec nisi inter duos amicos haberi potest: sic nec inimicitia nisi duorum forsitan inimicorum. Qui enim odit, vel non diligit diligentem se, non tam inimicus, quam iniquus est. Sed qui omnem hominem diligens, nullum aliquando inimicum habet virtute sua, nonnumquam tamen est quod patiatur, inimicante sibi gratis iniquitate aliena. Caritas autem, quæ totum eum possidet, patiens est, benigna est, sapientia vincens malitiam, patientia impatientiam, superbiam humilitate.
Finis libri primi.
ANNOTATA.
a Hujus translationis meminit Commentarius prævius § 21, numero 231; & § 59, numero 646: ante illam vero non videtur hic Vitæ liber scribi cœpisse. Vide ibidem § 63, numero 698.
b A sancto Patre Ordo Cisterciensis in Suecia fuit propagatus. Consule Commentarium prævium § 33. Longum esset commemorare numerosissimam Patris Claravallensis sobolem, & non necessarium; cum hoc argumentum singillatim pertractarint Gaspar Jongelinus in Notitia abbatiarum Ord. Cistere, & Manricus in Annal.
c Quæ hic narrata sunt, tractantur in Commentario prævio § 12.
d Notatur in Menologio Cisterciensi apud Henriquez die XI Maii.
e De hoc præsule plura dedimus in Commentario prævio § 7, num. 77.
f Monasterium hoc non vaticinio dumtaxat, quod mox hic sequitur, sed etiam miraculo fuisse honoratum a S. Bernardo, ibidem invenies § 8 in principio. Apud Mabillonium in notula marginali hic annectitur fundatio ejus anno 1118; situs autem ducatui Barrensi; & apud Jongelinum diœcesi Catalaunensi. Exstat Chronicon Alberici monachi Trium fontium: de quo Commentarius noster prævius meminit § 15, num. 158.
g Hic fuit primus abbas hujus monasterii, ex Manrico ad annum 1118, cap. 3. Laudatur apud Henriquezium die 23 Aprilis. Videri etiam possunt apud nos Prætermissi ad eumdem diem.
h Quo tempore exierit e tirocinio vide apud Manricum ad an. 1115 in fine.
i De Pace inter Remenses composita, & miraculo ea occasione facto legi potest Commentarius prævius § 12, num. 128.
k Monasterium Alpense fuisse aggregatum Cisterciensibus anno 1136, ac situm esse in diœcesi Gebennensi, habetur e notula marginali apud Mabillonium hic. Plura de illo Manricus ad eumdem annum cap. 6, num. 3 & seqq.
l Nempe in parthenone Tartensi Ord. Cisterc. (tunc prope, nunc intra Divionem) ut patet tum ex tertiæ Vitæ cap. 7, tum ex litteris Matthæi Lotharingiæ ducis, ejus filii, pro eodem parthenone apud Chiffletium (in Probationibus Diatribæ, supra in Commentario nostro citatæ, pag. 446,) ubi hæc Ducissa Athelaidis (immo Atheleidis) appellatur. Vide epistolam 119. Hæc e Mabillonio hic.
m Recusatio infularum, quæ hic aliunde determinate inseritur, confirmatur ex libro 2 Vitæ apud Ernaldum cap. 3, num. 110; ubi additur Januensis. Vide etiam Commentarium nostrum prævium § 17 & 20.
* Apud Horstium additur Parisiacensis,
* al. alicubi
* i. e. morbo
SUBSCRIPTIO
Operis præcedentis, quam, auctore defuncto, Burchardus abbas Balernensis apposuit.
[Auctoritas & fides Guillelmi laudantur.] Præscriptum Opus, quod de vita sanctissimi viri Bernardi Claræ-vallis abbatis conscriptum est a venerabili Guillelmo, pridem sancti Theoderici abbate, sed tunc jam monacho Signiacensis cœnobii (ad quod desiderio solitudinis & quietis sese contulerat) usque ad tempus schismatis adversus Innocentium Papam a Petro Leonis conflati, digestum esse cognoscitur. Fuit autem præfato fideli viro specialis causa scribendi, amicitia & familiaritas, quibus Viro Dei multo tempore conjunctus erat. Unde & tantam apud illum invenerat gratiam, ut vix alter magis intimus inveniretur ad secreta mutuæ dilectionis communicanda, ad spiritualium mysteriorum conferenda colloquia. Cujus familiaritatis gratia ex eo præcipue usque modo prodit ad manifestationem: quia plures epistolas idem Sanctus scripsit ad illum, in quibus, quid de eo sentiat, manifeste liquet legentibus illas. Scripsit etiam ad ipsum librum Apologeticum, & alterum de Gratia & Libero arbitrio. Fuit tamen eidem Guillelmo, speciali valentior, generalis causa scribendi; videlicet utilitas totius Ecclesiæ Dei, ne cum absconditur vas plenum thesauro desiderabili, ipse quoque thesaurus pariter abscondatur: unde non immerito conqueritur, qui exponi desiderat, dicens: Thesaurus invisus, & sapientia abscondita, quæ utilitas in utrisque? Exponit iste divitias salutis, thesaurum desiderabilem, ne lateat cum gleba, quod gleba non est, sed pretiosissima margarita. Accidit tamen ei contra desiderium suum, quia sicut ipse in præfatione sua vereri se denuntiarat, præoccupatus morte non explevit quantum animo conceperat stilo mandandum. Itaque qui accedit ad lectionem Operis hujus, facile satis intelliget, a quanta perfectione pius puer & religiosus Bernardus, velut alter Benedictus, primordia conversionis fuerit aggressus, qui & in utero matris significationem * visus est accepisse, de qua concepta sunt præsagia futuræ sanctitatis illius vitæ pariter & doctrinæ. Quid etiam adolescens factus agere cœperit, in præscripto narratur Opere, ac deinceps usque ad virum perfectionis depingitur diligenter, quantum (sicut jam dictum est) licuit optimo pictori, sed præoccupato.
ANNOTATA.
a Data ad ipsum est epistola 146 inter Bernardinas, post quam notantur ista apud Mabillonium de loco, cui Burchardus præfuit: Balerna Ord. Cisterciensis in diœcesi Vesontionensi condita anno MCXXXVI. Abbas primus Burchardus, cujus censuram habes in fine lib. 1 de Vita S. Bernardi.
b Subscriptionem hanc, prout superius editæ est, in omnibus non convenire cum ea, quæ exstat apud Surium, colligitur e Commentario nostro prævio § 2, num. 20.
* al. sanctificationem
LIBER SECUNDUS,
Auctore Ernaldo abbate Bonævallis in agro Carnutensi,
ex editione Mabillonii Col. & seqq. *
A. Ernaldo.
PRÆFATIO AUCTORIS.
[Biographus suam profitur tenuitatem ad res tanti Sancti scribendas,] Virorum illustrium gesta nonnulli scriptorum laudibus attollentes, verbis ea solemnibus celebrarunt, quantum excellentis ingenii, & disertæ linguæ potuere conamina. Cumque tractator & Opus junctis complexibus pari sunt fœdere conjugati, & ad propositum thema ordinandum ingenium & eloquentia convenerunt, prospere actum est, & ad quietum tranquillumque portum directo gressu materia digne ordinateque disposita appulit. Ubi vero sublimitas negotii sub imperito artifice naufraga illiditur scopulis, &, succumbente sensus hebetudine, tractatoris lassatur præsumptio, sero de correctione initur consilium: quia quæ in multos effusa sunt, nec revocari possunt, nec corrigi, & dissonantiam scripti & Operum venustius esset abradi quam emendari. Hæc ergo mecum reputans & revolvens, omnino timeo, ne, sicut ipse multorum imprudentiæ soleo indignari, qui, cum scientia & facundia careant, ad scribendum præcipites, cum se vehementer emunxerint, eliciunt sanguinem: ita & ego, si, quod supra me est aggrediar, meipsum derisioni exponam. Quis enim ego sum, qui ad scribenda gesta sanctissimi viri Bernardi Claræ-vallis abbatis adspirem, qui nostris temporibus singulari religione floruit & doctrina: cujus odor exinanitus universam replevit Ecclesiam: cujus gratia, operante Domino, signis & miraculis declaratur?
[80] Quot in monasterium ejus litteratos viros, quot rhetores, [ubi præsertim sunt Claravalenses, qui eas possent scribere.] quot philosophos sæculi hujus scholæ miserunt ad conversationem theoricam, & mores divinos? Quæ non ibi floruit disciplina, ubi erant examina magistrorum, & egregii viri exercitato intellectu insignes, qui divinis studiis inhærentes, multis gratiarum auctoramentis invicem seipsos edocent & accendunt? [Quorum unanimis universitas cantat canticum graduum, & ascendens cum Jacob in summitate scalæ, in decore suo Deum videt radianti corona perspicuum.] Debuerant utique viri illi, quibus nihil in aliqua gratia deest, hunc laborem assumere, & venerabilis Patris insculpere monimenta, ut esset eorum studio delectabilis pagina, quam quasi viventem traderent legendam discipulis, & perpes fieret consolatio secus positis reliquiis sacri corporis & sermonis. Sed extrema æmulari, & quæ homines lateant, Claræ-vallis consuevit humilitas, & proferre in publicum aliqua sui indicia viri illi nobiles erubescunt, & quietiores facit eos contemptus & abjectio, quam quælibet oblatio dignitatis, in qua sibi professio humilitatis periclitari videtur. Ob hujusmodi causas sese intra silentii cardines retinentes, magis in sacco eremi, quam in socco * palatii delectantur: nec jam in stilo, sed in cruce gloriam quærunt. In hoc ergo, sicut & in cæteris ejusmodi, negotiorum suorum sarcinas aliis libenter imponunt. Et nunc sublato venerabilis memoriæ Domno Guillelmo, qui ejusdem Viri sancti gloriosa primordia fideliter & devote conscripsit, ad meam exiguitatem hujus Operis devenit petitio, & imposuit mihi dilectæ Ecclesiæ caritas, ut coquam pulmentum filiis prophetarum. In quo si colocynthidas miscuero negligens, superjecta (ut confido) farinula * condiet Elisæus, & excessus insipientiæ, obedientiæ excusabit affectus.
[Annotata]
* al. Arnaldo
* al. serico
* Apud Horstium additur amaritudinem
CAPUT I.
Pontificatus Innocentii II contra Anacletum a Viro sancto vindicatus; Lotharius imperator repressus.
Liber II.
Caput I.
Ea tempestate Honorius Papa viam universæ carnis ingressus est a. Nec mora, in electione dissidentibus Cardinalibus, [Honorio PP. substituitur ab aliis Innocentius; ab aliis Anacletus:] & divisa Ecclesia, plures numero, & saniores consilio, vita probabiles, viri virtutum, presbyteri, diaconi, episcopi Innocentium elegerunt, cujus vita & fama & ætas & scientia digna summo sacerdotio habebatur. At vero pars altera, infames ausus violentia, non ratione, corroborans, Petrum Leonis ad hunc apicem adspirantem, fraudulentis machinationibus seorsum & præcipitanter nominavit Anacletum, & ceteris renitentibus ordinavit. Qui vero in parte Catholica erant, electum suum solenniter ordinatum collocarunt in cathedra, & per loca illa, in quibus sessiones habent ex antiqua consuetudine Romani Pontifices, circumduxere, & pro tempore honor debitus Apostolicæ affuit dignitati. Et tunc sane circa Lateranense palatium morabantur, nec erat jam eis tuta in domibus propriis mansio, cum eos acerrime Petri satellites infestarent. Ibi etiam diu resistere non valentes, per confœderatos sibi quosdam ex nobilibus Romanis ad tempus in turribus eorum receptacula habuerunt. Sed nec in eis perseveravit fidelitas. Nam in brevi aut vi, aut formidine temerariæ multitudinis, aut pretio corrupti sunt. Nam Petro tam propria generis virtute, quam adhærentium sibi affinitate multitudo tanta erat, ut fere tota eum civitas sequeretur, vel pecunia, vel commodis obligata.
[82] [hujus potentia, barbaries sacrilega; illius perfugium] Congregaverat sane opes innumeras, tam in exactionibus curiæ, quam in legationum negotiationibus, quas ad exspectandas nundinas reservarat. Insuper & paterni census ampla congeries eatenus sigillata, modo distributa in populum, ad fas & nefas venalem plebem armaverat. Quibus erogatis, donaria regum in ornamentis Ecclesiæ, ab ipsis evulsit altaribus. Et cum calices frangere, & crucifixos aureos membratim dividere ipsi profani Christiani vel timerent vel erubescerent, Judæos aiunt esse quæsitos, qui sacra vasa & imagines Deo dicatas audacter comminuerent. Igitur quisque pro modo suo secundum majus & minus conducti ad scelus, sacramentis generalibus publice Petro vendiderunt assensum, & in omnem sanguinem manus exposuerunt & arma, & quotidianis congressibus partem, quæ cum Innocentio erat, maledictis insectabantur & gladiis b. Habuere igitur servi Dei consilium, & quia vi humana se tueri non poterant, cedere elegerunt. Et procuratis clam navigiis, de ore Leonis, & de manu bestiæ, per Tiberim in Tyrrhenum mare elapsi, prosperis ventis carbasa impellentibus, in portum Pisanum feliciter appulerunt. [Audito tantorum virorum adventu, & cognita causa, propter quam de Urbe exierant, gratulata est Pisa, quod ad se Romani nominis gloria transferretur, &, illis perpetuæ sibi infamiæ insculpentibus notam, sibi nominis æterni & perennis famæ inscriptio pararetur. Occurrunt ergo honorati & consules, & domini Papæ pedibus advoluti, gratias agunt, quod eos tanto dignos judicasset honore, ut eorum eligeret urbem, quam propria dignaretur illustrare præsentia.
[83] [ad Pisanos.] Tua est, inquiunt, civitas: nos populus tuus: nostris stipendiis famulamur tibi: immo in usus tuos respublica, quidquid apud se repositum habet, exponet. Nihil duplicitatis invenies in Pisanis: non modo adhærebunt, modo resilient: modo jurabunt, modo juramenta dissolvent. Non inhiat populus iste rapinis domesticis & cædibus intestinis. Non est gens nostra domi audax; nec extra meticulosa. Nos nec servi sumus, nec domini: sed concives & fratres, honore invicem prævenientes, non seditiosis ausibus alterutrum provocantes. Domi mansuetudine utimur: fortitudinem nostram sæpe extranei experiuntur. Nos, Pœnis subactis, & Balearibus insulis subjugatis, terra marique de piratis & dyscolis triumphantes, reges eorum captivos in vinculis Pisam induximus: de quorum spoliis & varia supellectile in adventu tuo ornantur compita & plateæ; & lætabunda civitas coronatur c. Post hujusmodi verba populo obviam procedente, præ innumerabili multitudine vix patebat advenientibus via: sed pedetentim procedentes, desideratam sui copiam prospicientibus per fenestras matronis & virginibus & parvulis Cardinales præbebant, & porrectis hinc inde benedictionibus, usque ad beatæ Mariæ canonicam, dominus Papa cum comitatu suo gloriose deductus, & honorifice susceptus est.]
[84] Præmissi, antequam de urbe egrederetur, a domino Papa in Gallias fuerant nuntii, [In synodo Stampensi] qui dissensionis & schismatis a Petro facti ordinem Gallicanæ intimarent ecclesiæ, & hortarentur episcopos, ut in ultionem præsumptionis hujus accingerentur, &, damnata parte schismatica, subscriberent unitati. Necdum vero ad plenum tenor operis innotuerat episcopis, nec privatim quisquam commodare præsumpsit consensum, donec collecto Stampis d generali conventu, in commune decernerent, quid reciperent, quid damnarent. Neque enim Francia, ceteris regionibus proclivibus ad schismata, aliquando tali factione * fœdata est, nec malignorum acquievit erroribus: nec fabricata est idolum in Ecclesia, venerata in Petri cathedra monstrum. Nec enim talibus in causis principalia aliquando eos terruerunt edicta, aut generalibus utilitatibus privata commoda prætulerunt: nec declinantes in partem, personis detulere, sed causis. Sed si quid oportuit, fortiter persecutionibus obviarunt, nec damna, nec exilia formidarunt. Convocato igitur apud Stampas concilio, abbas sanctus Clara-vallensis Bernardus, specialiter ab ipso rege Francorum, & præcipuis quibusque pontificibus accersitus, sicut postea fatebatur, non mediocriter pavidus & tremebundus advenit, periculum quippe & pondus negotii non ignorans.
[85] In itinere tamen consolatus est eum Deus, ostendens ei in visu noctis ecclesiam magnam concorditer in Dei laudibus concinentem, [summa cum auctoritate Bernardus causam agit Innocentii;] unde speravit pacem sine dubio proventuram. Ubi vero ad locum ventum est, celebrato prius jejunio, & precibus ad Deum fusis, cum de eodem verbo tractaturi rex & episcopi cum principibus consedissent, unum omnium consilium fuit, una sententia, ut negotium Dei, Dei famulo imponeretur, & ex ore ejus causa tota penderet. Quod ille timens licet & tremens, monitis tamen virorum fidelium acquiescens suscepit, & diligenter prosecutus electionis ordinem, electorum merita, vitam & famam prioris electi, aperuit os suum, & Spiritus sanctus implevit illud. Unus ergo omnium ore locutus, suscipiendum ab omnibus summum Pontificem Innocentium nominavit: & ratum esse omnes pariter acclamarunt e. Et decantatis ex more laudibus Deo, obedientiam deinceps polliciti, electioni Innocentii omnes pariter subscripserunt.
[86] Interea Dominus Papa multis in Pisis, & in Tuscia, [honorifice is suscipitur in Galliis, & a rege Angliæ:] & in aliis provinciis potestative dispositis, valefaciens Pisanis, & gratias agens, in Provinciam navigio delatus est: & Burgundiam transiens Aurelianum pervenit: ubi, occurrentibus episcopis, a rege piissimo Francorum Ludovico f alacriter & honorifice susceptus est. Inde a Gaufrido Carnotensi episcopo, magnarum virtutum viro, Carnotum deducitur, ubi etiam gloriosus Anglorum rex Henricus g ei cum maximo episcoporum & procerum comitatu occurrit. Hunc quoque regem venerabilis Abbas ad eum præmissus adduxit: quem vix persuasit Innocentium recipere, ab episcopis Angliæ penitus dissuasum. Cum enim omnimodis recalcitraret & detractaret, Quid times ait? times peccatum incurrere, si obedias Innocentio? Cogita, inquit, quomodo de aliis peccatis tuis respondeas Deo; istud mihi relinque, in me sit hoc peccatum. Ad quod verbum persuasus rex ille tam potens, extra terram suam Domino Papæ occurrit usque Carnotum. [Multa ibi dicta & facta sunt; multaque ibi sæcularia & ecclesiastica negotia definita.]
[87] [expetitur a Germanis; concilium Remense celebrat: defenditur a Sancto contra Lotharium:] Reversi interim de Germania Legati Domini Papæ tam episcoporum quam regis assensum & litteras detulerunt, & deprecationem publicam, ut ad eos transiens, suam eis desideratam exhiberet præsentiam. Facile enim persuasi sunt recipere eum, quem jam ceteri recepissent. Sed detinuit eum dilectio & devotio ecclesiæ Gallicanæ; & singuli & omnes visitationem Apostolicam expetebant. Perlustrata igitur Francia, Remis convocavit h concilium, in quo multis ad honorem Dei dispositis, regem Ludovicum, vivente Patre, pro Philippo fratre i coronavit in regem. In omnibus his Dominus Papa Abbatem a se separari non patiebatur, sed cum Cardinalibus rebus publicis assidebat. Sed & privatim quotquot habebant negotia, Virum Dei secretius consulebant. Ipse vero audita referebat ad Curiam, & oppressis patrocinia exhibebat. Igitur soluto k concilio, Leodium Dominus Papa Romanorum regi occurrit. Et honorifice quidem susceptus est, sed velociter obnubilata est illa serenitas. Siquidem importune idem rex institit, tempus habere se reputans opportunum, episcoporum sibi restitui investituras, quas ab ejus prædecessore imperatore Henrico per maximos quidem labores, & multa pericula Romana Ecclesia vendicarat. Ad quod verbum expavere & expalluere Romani, gravius sese apud Leodium arbitrati periculum offendisse, quam declinaverint Romæ. Nec consilium suppetebat: donec murum se opposuit Abbas sanctus. Audacter enim resistens regi, verbum malignum mira libertate redarguit, mira auctoritate compescuit l.
[88] [Innocentius Claram-vallem visitat:] Rediens autem Leodio m, Claram-vallem Dominus Papa per seipsum voluit visitare. Ubi a pauperibus Christi, non purpura & bysso ornatis, nec cum deauratis Euangeliis occurrentibus, sed pannosis agminibus scopulosam bajulantibus crucem, non tumultuantium classicorum tonitruo, non clamosa jubilatione; sed suppressa modulatione affectuosissime susceptus est. Flebant episcopi, flebat ipse summus Pontifex: & omnes mirabantur congregationis illius gravitatem, quod in tam solenni gaudio oculi omnium humi defixi, nusquam vagabunda curiositate circumferrentur; sed complosis palpebris ipsi neminem viderent, & ab omnibus viderentur. Nihil in ecclesia illa vidit Romanus, quod cuperet, nulla ibi supellex eorum sollicitavit aspectum; nihil in oratorio nisi nudos viderunt parietes. Solis moribus poterat inhiare ambitio, nec damnosa poterat esse fratribus hujusmodi præda, cum minui non posset asportata religio. Gaudebant omnes in Domino, & solemnitas non cibis, sed virtutibus agebatur. Panis ibi autopyrus n pro simila: pro careno sapa, pro rhombis olera: pro quibuslibet deliciis legumina ponebantur. Si forte piscis inventus est, Domino Papæ appositus est, & aspectu, non usu in commune profecit.
[89] Invidit diabolus, & servorum Dei gloriam, quos tanti hospitis nobilitabat præsentia, [diaboli turbæ apud Claravallenses elusæ.] ferre non valens, dum in choro alacriter psallerent & devote, præsentibus etiam nonnullis ex Cardinalibus, qui in auditu & aspectu eorum delectabantur, aliquantos fratrum horribili pavore turbavit. Nam & unus præ ceteris occupatus blasphema quædam verba locutus est, Dicite, inquiens, ego sum Christus; & alii plures territi & tremebundi, ad beati Patris vestigia confugerunt. At ille conversus ad ceteros, Orate, inquit: ac deinceps sub silentio eos, qui turbati videbantur, eduxit, atque compescuit: ut nequissimus ille, qui conventum pietatis transferre conabatur in theatrum, & scholam innocentiæ in derisum, non, ut putabat, existimationem religiosorum hominum corrumpere posset, sed se proderet, & conatus suos experiretur infirmos. Tanta siquidem celeritate omnia sunt sedata, ut personas illas, quæ prope astabant, omnino latuerit, quod acciderat, & malignus hostis velociter increpatus, non modo scandalum eis, quod parabat, inferre nequiverit, sed nec ad illorum notitiam rem perferre. Factumque est ex eo, ut ampliori sese custodia fratres munirent, & merito & numero, & possessionibus deinceps cresceret Clara-vallis, & multiplicatis Conventibus, fere per omnem latitudinem loci illius dilataretur religio, ipse etiam Abbas sanctus ex tunc amplius solito miraculis clareret & signis.
ANNOTATA.
a Anno videlicet Christi 1130, medio Februario, uti præmissum est in nostro commentario § 16, num. 168.
b Hisce, quæ modo retulit biographus de famoso hoc schismate, elucidandis subserviunt dicta in Commentario prævio § 16.
c Baudrandus de Pisa scribens, Italiæ urbe archiepiscopali, Sardiniam, inquit, insulam e manibus Saracenorum vindicavit, Carthaginem domuit, & Baleares insulas, egregiamque Christianis orientalibus navavit operam. Plura elogia de Pisanis exstant apud Leandrum Albertum in Descriptione Italiæ, quæ Coloniæ Agrippinæ edita est anno 1566, pag. 42.
d Stampæ (Estampes) urbs Galliæ oblonga in Belsia .., 14 leucis distans a Lutetia Parisiorum in meridiem Aurelianum versus 20 circiter .., estque partim in Belsia propria, & partim in Hurepœsio tractu, ex Baudrando.
e De auctoritate S. Bernardi in concilio Stampensi agit Commentarius § 16, num. 173,
f Consuli possunt, quæ de hoc rege ibidem dicuntur § 14.
g Fuit is Henricus, hujus nominis primus, qui suo germano Willelmo II, S. Anselmi persecutori successit anno Christi 1100.
h Hujus acta e variis auctoribus habentur apud Labbeum tomo 10 Conciliorum, non col. 989, sicut male impressum est, sed col. 979 & seqq.
i Videatur noster Commentarius prævius § 14.
k Innocentium PP. ivisse Leodium ante concilium Remense, liquet e Commentario nostro prævio § 16, num. 171. Quod autem sanctus Abbas duos in Remensi concilio Sermones recitarit, qui exstant sub ejus nomine, rejicitur ibidem § 17, num. 184.
l De gestis a Viro sancto contra Henricum regem pro jure ecclesiastico, consuli potest idem Commentarius § 17. Quænam acta fuerint pro investituris ab Henrico V, Germaniæ rege, Henrici III imperatoris filio, narrat Baronius ad annum 1111; contra illas autem quænam sint gesta, ad annum 1112. Henrico prædicto Lotharius successit anno Christi 1125; quo videri possunt Baronius & Pagius.
m Urbs est episcopalis sub archiepiscopo Coloniensi ad Mosæm fluvium, in Belgio fere inserta, sed tamen in Germania, & in Circulo Westphaliæ.
n Panis autopyros, sicut hic observatur apud Mabillonium, dicitur is, ex quo nihil neque pollinis, neque furfuris excretum est, quasi totum in se triticum non imminutum habens. Vide Cels. lib. 2, cap. 17. Differt a pane cibario: nam huic bona pars pollinis adempta est, & magna ex parte furfuraceus est. A simila autem differt: nam hæc est medulla farinæ triticeæ; hoc est, ea pars, quæ media est inter pollinem, & secundarium. Carenum, ex Vincentio Lucensi, est vini dulcis cocti genus. Sapa vero (alias vinum ad tertiam decoctum significans) est succus herbarum: unde fortasse Gallice SOUPPE pro jusculo: hic opinor, positum pro zyto seu cervisia vel ptisanna. Rhombus, Gallice TURBOS, piscis plani genus. Quæ autem primo loco notantur de pane autopyro, habentur etiam in editione Horstiana,
* al. Guiberti vel Burdini susceptione
CAPUT II.
Præclare gesta in concilio Pisano; Mediolanenses Ecclesiæ reconciliati; miracula apud eosdem facta.
II.
Longas in Galliis facere moras Dominus Papa non potuit, [Concilio Pisano, quod Innocentius contra Anacletum indixit, Bernardus interest cum honore:] sed sicut cum Lothario rege condixerat, Romam ei occurrit: & vi exercitus in Lateranense palatium deductus est. Multi etiam ex nobilibus Romanis fideles Ecclesiæ, eum honorifice susceperunt. Verum Petrus Leonis non ponens Deum adjutorem suum, sed confœderatorum stipatus malitia, in editioribus & tutioribus turribus manens, Lotharii ludificavit virtutem, & interdicens suis congressus publicos, nec sibi securitatis suæ fecit periculum, nec causam conflictus hostibus dedit; sed tamen liberum eorum discursum machinis superioribus & obstaculis variis impedivit. Vitavit etiam obstinatissime Imperatoris colloquium, nec minis nec blandimentis flexus est, nec de statu suo consilium cujuslibet personæ admisit. Relicto igitur Romæ Innocentio, alias Imperator digreditur. Petrus vero post ejus discessum crebros movens per Urbem excursus, fidelium cædibus inhiabat. Intelligens ergo Innocentius Romæ sibi infructuosam eo tempore moram, ne præsentia sua illius bestiæ rabiem efferaret, rursus Pisas revertitur, ibique aggregatis totius Occidentis episcopis, aliisque religiosis viris, magnæ gloriæ synodus celebratur a. Adfuit per omnia & consiliis, & judiciis, & definitionibus omnibus sanctus Abbas, impendebaturque ei reverentia ab omnibus, & excubabant ante ejus limina sacerdotes; non quod fastus, sed multitudo communem prohiberet accessum: & aliis egredientibus, alii introibant, ita ut videretur Vir humilis, & nihil sibi de his honoribus arrogans, non esse in parte sollicitudinis, sed in plenitudine potestatis. Actiones concilii longum est prosequi: summa tamen in excommunicatione Petri, & irregressibili fautorum ejus dejectione constitit, & usque hodie hæc sententia perseverat.
[91] Soluto concilio, ad reconciliandos Mediolanenses Dominus Papa Abbatem Claræ-vallis, [quem deinde Mediolanenses studiosissime excipiunt, & ab eo Ecclesiæ reconciliantur:] quem multis supplicationibus expetierant, & Guidonem Pisanum, & Matthæum Albanensem b episcopum a latere suo direxit, qui schisma per Anselmum in eadem urbe factum abluerent, & ad unitatem Ecclesiæ devios revocarent. Abbas igitur cum prædictis viris, quos a Domino Papa collegas acceperat, addidit consortio & communi consilio virum venerabilem Gaufredum Carnotensem episcopum, cujus innocentiam & sinceritatem in multis probaverat. Etenim visum est Cardinalibus bonum, ut tanto adjutore negotium tanti ponderis fulciretur. Transcenso itaque Apennino, ubi audierunt Mediolanenses Abbatem desideratum suis finibus propinquare, longe a civitate milliaribus septem omnis ei populus obviat: nobiles, ignobiles, equites, pedites, mediocres, pauperes, quasi de civitate migrarent, proprios lares deserunt, & distinctis agminibus incredibili reverentia Virum Dei suscipiunt. Omnes pariter delectantur aspectu, felices se judicant qui possunt frui auditu. Deosculantur pedes ejus universi: & licet hoc ille moleste acciperet, nulla potuit pronos & devotos ratione compescere; nulla interdictione repellere. Vellicabant etiam pilos, quos poterant, de indumentis ejus, & ad morborum remedia, de pannorum laciniis aliquid detrahebant, omnia sancta, quæ ille tetigisset, judicantes, & se tactu eorum vel usu sanctificari. Præcedentes itaque & subsequentes lætabundis acclamationibus applaudebant Abbati, & diu intra agminum spissamenta detentum, tandem solenni reddidere hospitio. Et cum tractatum esset in publico de negotio, propter quod tam Vir Dei, quam Cardinales advenerant, oblita fortitudinis suæ civitas, omni ferocitate deposita, se ita Abbati substravit, ut obedientiæ eorum non incongrue ille posset aptari Poëtæ versiculus:
Jussa sequi, tam velle mihi, quam posse necesse est.
[92] Pacatis omnibus, reconciliata ecclesia, firmatis inter plebes concordiæ pactionibus, [ibidem dæmones ab obsessis fugat,] alia cœperunt nasci negotia, & insanienti diabolo, & in quibusdam obsessis corporibus debacchanti, oppositum est Christi vexillum, &, increpante Viro Dei, de possessis atriis, superveniente eminentiori virtute, territa & tremebunda diffugere dæmonia. Ecce nova legatio, non Romanum pragma circumferens, sed divinis legibus fidei pragma allegans, prolatis in medium litteris sanguine Christi conscriptis, & bulla Crucis impressis, quæ figura auctoritate sua terrestria & inferna sibi subdit & curvat. Inaudita est nostris temporibus tanta populi fides, tanta in homine virtus, inter quos religiosa erat contentio, cum signorum gloriam Abbas credulitati eorum, illi vero sanctitati Abbatis adscriberent, & hoc de eo indubitanter sentirent, ut, quidquid a Domino peteret, impetraret. Adducunt igitur ad cum nihil hæsitantes mulierem omnibus notam, quam annis septem immundus vexaverat spiritus: & postulant supplices, ut in nomine Domini dæmoni imperet fugam, & mulieri restituat sospitatem. Quæ populi fides non minimam verecundiam Viro Dei ingerebat, &, humilitate magistra, inconsueta experiri non præsumebat, & instante petitione populi erubescebat, si caritati postulantium obstinatius resisteret: & videbatur ei, quod offenderet Deum, & omnipotentiam ejus diffidentia obnubilare videretur, si a fide populi fides propria dissentiret.
[93] [& energumenam liberat miro cum populi applausu:] Æstuabat igitur secum, & licet signa non fidelibus, sed infidelibus fieri oportere assereret; ausus suos Spiritui sancto committit, & orationi incumbens, cælitus illapsa virtute satanam in spiritu fortitudinis increpat, & fugat, mulieremque reddit incolumem & quietam. Lætantur qui aderant, & levantes manus ad sidera, Deo, qui de excelso eos visitavit, gratias agunt. Auditum est hoc verbum, & percrebuit fama, & repente totam perculit urbem; per ecclesias, per prætoria, & per compita omnia conveniunt undique: de Viro Dei sermo habetur ubique: dicunt publice, nihil ei impossibile esse quod a Domino postulet, & ad preces ejus apertas Dei aures dicunt & credunt, prædicant & affirmant. Nec possunt aspectu ejus, vel auditu ullo modo satiari. Irruunt alii in præsentiam ejus: alii, donec exeat, pro foribus præstolantur. Cessatum est ab officiis & artibus, tota civitas in hoc spectaculum suspensa manet: concurrunt, postulant benedici: & tetigisse eum, singulis salutare videtur.
[94] [celebrans divina mysteria, puellam curat vexatam a diabolo,] Tertia die ad ecclesiam S. Ambrosii divina celebraturus mysteria Servus Dei procedit: ubi, exspectante innumera populi multitudine, inter ipsa Missarum solennia, dum clericis canentibus ipse secus altare sederet, puellam ei parvulam offerentes, quam vehementi impetu vexabat diabolus, orant ut misellæ subveniat, & diabolum in ea debacchantem elidat. Audita supplicatione adstantium, & intuitus personam frendentem dentibus & stridentem, ut etiam intuentibus esset horrori, compassus est ætati, & vehementiæ anxietatis ejus condoluit. Patenam igitur calicis, in quo divina celebraturus erat mysteria, accipit, & digitis latice supersuso, orans intra se, & de Domini virtute confidens, ori puellæ salubrem potum applicat, & corpori ejus stillam medicinalem infundit. Nec mora, quasi ureretur satanas, infusionis illius virtutem ferre non potuit, sed urgente intrinsecus crucis antidoto, festinanter egrediens, vomitu sordidissimo tremebundus erupit. Sic purgata persona, diabolo profugo & confuso, laudes debitas Deo canit ecclesia, & post acclamationes lætabundas alacer populus ibidem, donec divina compleantur mysteria, immobilis perseverat. Sub aspectu itaque omnium incolumis puella a suis domum reducitur, & vix tandem a populo dimissus ad hospitium Vir Dei revertitur.
[95] [cujus licentiam apud Mediolanenses etiam reprimit:] Divino judicio ea tempestate in Mediolano, juxta Esaiæ verbum, pilosi clamabant alter ad alterum, & occurrebant onocentauris dæmonia, & effrenatis decursibus plurimos infestabant: nec erat qui insolentiæ eorum resisteret, cum diu sub Anselmi schismate c, qui Petri fautor Mediolanensem occupaverat cathedram, sacerdotes gementes, virgines squalidæ, sanctificationes maledictæ, altare pollutum, iram Dei in populum provocassent. At vero in adventu Viri Dei, abdicatis Anselmi præstigiis, & in Sedis Apostolicæ obedientiam sub Innocentio revocata ecclesia, impedita est illa dæmonum licentia, & quotidie dabat locum; & ad preces Viri Dei diffugiebat diabolus: & si quando resistere conabatur, in ipso conflictu succumbens gloriosius vincebatur.
III.
[96] Inter eos igitur qui vexabantur, mulier grandæva civis Mediolanensis, [contra malignos spiritus signo crucis,] & honorata quondam matrona, usque ad ecclesiam beati Ambrosii post beatum Virum a multis tracta est: in cujus pectore pluribus annis diabolus sederat, & jam ita suffocaverat eam, ut visu & auditu & verbo privata, frendens dentibus, & linguam in modum promuscidis elephantinæ protendens, monstrum non femina videretur. Sordida ei facies, vultus terribilis, flatus fœtidus, inhabitatoris satanæ colluvia testabantur. Hanc cum aspexisset Vir Dei, novit inhærentem ei & inviscatum * diabolum, nec facile egressurum de domo, quam tanto possederat tempore. Conversus ad populum, cujus innumera aderat multitudo, orare jubet attentius, & clericis & monachis secum juxta altare consistentibus, mulierem ibidem jubet constitui & teneri. Illa vero reluctans, & vi diabolica, non naturali virtute recalcitrans, non sine aliorum injuria, ipsum Abbatem pede percussit. Quem diaboli ausum mansuete ille contempsit, & ad expulsionem non indignatione iræ, sed pacifica & humili supplicatione Deum invocat adjutorem, & ad immolationem hostiæ salutaris accedit. Quoties tamen eamdem sacram hostiam signat, toties ad mulierem quoque conversus, eodem signo crucis edito spiritum nequam Athleta fortis impugnat.
[97] Nam & ille malignus, quoties adversus eum signum crucis intenditur, [corpore Christi, & sacrificio Missæ mira operatur.] percussum se indicans, acrius sævit, & recalcitrans contra stimulum, quidnam toleret, prodit invitus. Expleta autem oratione Dominica, efficacius hostem aggreditur Vir beatus. Patenæ siquidem calicis sacrum Domini Corpus imponens, & mulieris capiti superponens, talia loquebatur: Adest, inique spiritus, judex tuus, adest summa potestas: jam resiste, si potes. Adest ille, qui pro nostra salute passurus, Nunc, inquit, princeps hujus mundi ejicietur foras. Hoc illud Corpus, quod de corpore Virginis sumptum est, quod in stipite crucis extensum est; quod in tumulo jacuit; quod de morte surrexit; quod videntibus discipulis ascendit in cælum. In hujus ergo majestatis terribili potestate, tibi, spiritus maligne, præcipio, ut ab hac ancilla ejus egrediens, contingere eam deinceps non præsumas. Cumque eam invitus deserens, & manere ultra non valens, atrocius afflictaret, tam magnam iram, quam modicum tempus habens, rediens Pater sanctus ad altare, fractionem hostiæ salutaris rite complevit, diffundendamque in populum pacem ministro dedit: & confestim pax & salus integra reddita est mulieri. Sic ille nequam, divina mysteria quantæ sint efficientiæ & virtutis, non confessione, sed fuga coactus ostendit. Fugato diabolo mulier, quam in tantorum sartagine tormentorum carnifex pestilens tanto tempore frixerat, mentis suæ compos effecta, redditis cum ratione sensibus, revoluta intra fauces lingua, Deum confessa gratias egit, & intuita curatorem suum, pedibus ejus advoluta est. Ingens per ecclesiam attollitur clamor, omnis ætas jubilat Deo, personant æramenta, benedicitur ab omnibus Deus, excedit veneratio modum, & Servum Dei supra hominem, si dici fas est, liquefacta caritate civitas veneratur.
[98] Audiebantur hæc, quæ Mediolani fiebant, & per totam Italiam Viri Dei discurrebat opinio, [Nominis ejus celebritas per totam Italiam.] & divulgabatur ubique, quod surrexisset Propheta magnus, potens in opere & sermone, qui, invocato Christi nomine, & infirmos curaret, & obsessos a dæmonibus liberaret. Maxima quidem ei in curationibus ægritudinum gratia, sed in dæmonibus eliminandis frequentior operatio erat: quia copiosior vexatorum numerus ad experta subsidia concurrebat, & majorum operatio virtutum minores obscurabat effectus. Jam vero præ frequentia populi, qui a mane usque ad vesperam foribus assidebat, oppressionem vulgi præ corporis imbecillitate non ferens, ad fenestras domus procedens, se eis conspiciendum præbebat, & elevata manu benedicebat eis. Panes quoque & aquam devehebant secum, quibus benedictioni ejus suppositis, pro beneficiis ea sacramentalibus referebant. Ex vicinis sane castellis & vicis & urbibus multi confluxerant; & communia tam advenarum quam civium in Mediolano studia erant prosequi Sanctum, expetere beneficium, audire verbum, videre signum: & doctrina & miraculis ultra, quam credibile est, delectabantur.
[99] [Præter puerum dæmoniacum,] Aderat inter eos quidam ex suburbanis, qui puerum dæmoniacum illuc advexerat. Qui repente coram omnibus ad signum crucis, quod Vir sanctus edidit, de bajuli sui brachiis ruit, & elisus humi quasi mortuus sine ullo sensu immobilis visus est, neque vox neque halitus erat in eo: tantum circa præcordia exiguus ei supererat vapor. Dant igitur ceteri locum, ut posset procedere, & admitti ad Virum Dei seminecis pueri bajulus; & attonita multitudo tam miserabilis casus præstolabatur eventum. Ingressus igitur ad Virum Dei homo est, & puerum stupidum, nec aliquid sentientem; ante pedes Abbatis exposuit: & ait: Puer iste, Domine Pater, quem ante tuos posui pedes, jam per triennium a dæmonio acerrime vexatus est: & quoties vel ecclesiam ingreditur, & salibus exorcizatis aspergitur, vel signum ei crucis imponitur, vel Euangelium audire compellitur, vel divinis interest sacramentis, offenditur habitator ejus diabolus, & torquetur atrocius. Dumque modo cum ceteris ego pro foribus exspectarem, signum sanctæ crucis figurante te, & extendente in populos manum, sacramentalium signorum virtute exacerbatus diabolus, vehementius solito totus ad pueri vexationem se contulit, &, sicut vides, totum corpus ejus occupans, fere ei etiam vitalem spiritum intercludit. Sed & ipse puer, cum audita esset apud nos gratiæ, quam a Deo accepisti, opinio, ex aliorum curationibus suam sperans salutem, rogavit me, ut eum ad te adducerem. Obsecro igitur per misericordiam Dei, ut & laboribus meis, qui in ejus custodia operam damnosam & periculosam impendo, & illius miseriæ, quæ tanta est, quantam ipse oculis probas, pio & consueto affectu subvenias, & rabiem dæmonis non usquequaque procedere patiaris. Flebat igitur, & lacrymis ora perfusus præsentes quosque commovit, ut omnes pariter supplicarent.
[100] [quem reddit sospitem,] Tunc Vir Dei confidere eos in Dei misericordia jubens, baculo, cui innitebatur, collum pueri leniter tangit. Sed & frater ejus Gerardus, volens experiri quæ ab homine dicta fuerant, latenter dorso ejus signum crucis impressit. Cumque prius sine motu & sensu, nec videns, nec audiens, ante pedes Abbatis diu extensus pavimento hæsisset, ad tactum baculi & ad signum crucis infremuit, & turbatus ingemuit. Jubet igitur Abbas super proprium lectulum eum poni. At ille quasi ex injuria offensus rejecit se in pavimentum, & stridebat dentibus, & mordebat procuratorem suum, & capillis eorum, qui aderant, manus injiciens, quo poterat conatu se ab eorum manibus abstrahebat, & ab eis vix teneri poterat. Eia, inquit Abbas, ad lectum nostrum eum reducite. Orante itaque Abbate, & fratribus in oratione prostratis, quasi ardentibus paleis, quæ in lecto continebantur, diabolus ureretur, tormenti æstuantis, vi divina propinquante, passionem clamoribus testabatur. Jubet igitur Vir sanctus aquam benedictam in os patientis infundi. Quam ille pressis labiis & dentibus non admittens, vix tandem, cuneo infixo dissolvente pressuram, vellet, nollet, intra fauces & guttur recepit. Confestimque ut penetrans sanctificatio ad interiora descendit, quasi infuso antidoto vis maligna erupit, & vomitu sordidissimo quasi torrentis impulsu, festina præcipitatione rotatus cum ingenti contumelia dæmon exivit. Repente, qui videbatur mortuus, vivit, & de lecto Abbatis quietus & incolumis surgens, patronumque * suum amplexatus, Deo gratias; Sanus sum, inquit. Gratias agunt omnes communiter Deo, & qui modo flebant, lætantur. Foras clamor effunditur; res intus gesta super tecta solemniter prædicatur; tota ad spectaculum convenit civitas; benedicitur Deus, gaudet populus, in Abbate tanti operis patratore totius plebis requiescit affectus.
[101] Febricitantibus multis idem Sanctus manus imponens, [varia sanitatum beneficia] & aquam benedictam porrigens ad bibendum, sanitatem obtinuit: aridas manus & membra paralysi dissoluta tangens incolumitati restituit: cæci etiam sub multorum testimonio in eadem civitate ut viderent, imposito signo crucis, a Patre luminum potenter obtinuit. Per idem tempus hospitium Albanensis episcopi *, quem Dominus Papa in eadem legatione sibi collegam dederat, gratia tractandorum negotiorum intraverat: & de his, quæ injuncta fuerant, conferebant: cum repente irruit super eos adolescens, cujus manus arida erat, & retorta ad brachium: & advolutus pedibus ejus suppliciter postulat sanitatem. Ille alias occupatus, benedixit quidem, & abire præcepit, & ne amplius sibi molestiam faceret verbis solito severioribus interdixit. Recedebat ille non consecutus quod quæsierat: cum venerabilis episcopus sub omni celeritate eum regredi jubet, & manu arreptum tradit Abbati. Huic, inquit, qui minime beneficium consecutus, tibi, ut discederet, obedivit, tu ne claudas viscera misericordiæ: quin potius tu obedi, & virtute obedientiæ, me jubente, adstrictus fac quod postulat, largire quod petit; & confidens in ejus virtute, per quem expetit sanitatem, postula & impetrabis, ut & nos de Dei munere, & ille de optata glorietur salute.
[102] Ad præceptum episcopi Abbas apprehensa pueri manu invocavit Dominum, [in alios] & exaudivit eum: & signo crucis edito, nervi, qui obriguerant, extensi sunt, & caro, quam assiduus * congelaverat morbus, redeunte sospitate ingenita, mobilis facta est & flexibilis, & dicto citius languidum diu membrum convaluit. Obstupuit episcopus, tam repentinæ virtutis admirans effectum, & ampliori etiam extunc veneratione Virum Dei coluit, & miraculorum illius ipse testis extitit & relator. Compulit autem eum, ut ibidem ea nocte cœnaret. Cujus rei assensum cum magna difficultate obtinuit, ea dumtaxat ratione suasum, quod intolerabilis undique populus exspectaret; nec sine periculo posse egredi videretur. Inter cœnandum vero, paropsidem, in qua Abbas comederat, episcopus ministro familiari servandam tradidit, & præcepit, ut seorsum reconditam, cum omni diligentia custodiret. Elapsis exinde aliquot diebus, episcopus idem rebrium vehementi ardore corripitur. Et recordatus Hominis Dei, familiarem jubet accersire ministrum. Discum, inquit, Abbatis, quem tibi nuper tradidi conservandum, huc afferre ne cuncteris. Cumque ille obtulisset allatum, Infunde, inquit, aquam in eo, & panis exiguas buccellas conscinde. Quod cum factum esset, confidens in Domino, & Abbatis precibus se commendans, comedit & bibit, & absque ulla dilatione convaluit.
[103] [confert.] Augebatur adventantium numerus, & mirificata opera ad se populos invitabant: nec usquam Viro Dei dabatur requies, dum ex ejus lassitudine alii sibi requiem procurarent. Abeuntibus occurrebant advenientes, & succedebant sibi beneficia mendicantes. Inter quos miles quidam in ulnis suis puellulam ad Virum Dei attulit, quæ ita exosam lucem habebat, ut semper clausis palpebris etiam brachium opponeret oculis, ne aliquo modo aliqua lucis particula se ei ingereret. Avellebantur aliquando opposita brachia violenter, & cum se ei lumen infunderet, clamabat & flebat, & erat ei claritas pro cruciatu, & lux visa quasi aculeos ejus cerebro infigebat. Benedicit infantulæ Vir Dei, & signaculum crucis faciens super eam, tranquilliorem dimittit: & dum domum referretur, ultro aperit oculos, & pedes sine vectore ipsa revertitur. Et ipso in loco mulieri a dæmonio vexatæ multis adstantibus a Patre misericordiarum idem Sanctus obtinuit sanitatem. d
ANNOTATA.
a Qua in hoc capite dicuntur de hac synodo, & de actis in eadem a Viro sancto, uti & apud Mediolanenses, illustrat noster Commentarius prævius § 19. Legi etiam potest epistola S. Bernardi ordine centesima trigesima, in qua Pisanos egregie laudat.
b De viris hisce, ac de Gaufredo Carnotensiepiscopo, qui statim hic nominatur, breviter quædam notavimus ibidem num. 209.
c Consule ibidem dicta §20, num. 223.
d Miraculorum, quæ Sanctus fecit, multitudinem quis enumeret? Eorum compendium dabimus in Gloria ejus posthuma.
* al. invisceratum
* al. patratum
* Matthæi
* al. affidens
CAPUT III.
Dæmoniaci Papiæ & alibi curati; Sanctus in oculis aliorum
rebus gestis maximus; in suis minimus; dignitatum despicientia; reditus
ad monasterium Claravallense; hoc alio translatum.
IV.
Jam Papiam a advenerat, & fama virtutum adventum ejus præcesserat, & cum debito gaudio & apparatu tantæ gloriæ Virum civitas lætabunda suscepit. Et ne diu populi desiderium dilatio suspenderet, [Papiam venit S. Bernardus;] qui, sicut Mediolani miracula facta audierat, signum ab eo optabat videre; advenit repente post eum rusticus quidam, qui de Mediolano secutus eum fuerat, uxorem dæmoniacam secum adducens, quam ante pedes ejus, lacrymabili voce intrinsecas protestans anxietates, deposuit. Nec mora, in contumeliam Abbatis, per os miseræ mulieris diabolus locutus est, & irridens Servum Dei, Non, inquit, me de canicula mea hic porrulos edens & brassicas devorans pellet. Multa in hunc modum in Virum Dei jaculabatur convicia, ut blasphemiis provocatus, impatienter ferret opprobria, & confunderetur in præsentia populi, cum indignis se audiret sermonibus lacessiri. Sed Vir Dei astutias ejus intelligens, irrisorem irrisit, & ultionem non ipse expetens, sed ad Deum remittens, ad ecclesiam sancti Syri dæmoniacam duci præcepit. Voluit quippe curationis illius gloriam dare Martyri, & primitias operationum virtuti ejus adscribi. At vero sanctus Syrus ad hospitem suum remisit negotium, nec in ecclesia sua quidpiam sibi deferens, intactum opus reduci voluit ad Abbatem. Reducitur igitur mulier ad Abbatis hospitium, garriente per os ejus diabolo, & dicente: Non me Syrulus ejiciet, non expellet Bernardulus. Ad hæc Servus Dei respondit: Nec Syrus, nec te Bernardus ejiciet, sed Dominus Jesus Christus. Et conversus ad orationem, pro salute mulieris Domino supplicabat.
[105] Tum vero spiritus nequam, velut priori improbitate mutata, [ubi mirum adversus dæmones] Quam libens, inquit, egrederer ab hac canicula, graviter molestatus in ea, quam libens egrederer! sed non possum. Interrogatus causam; Quia necdum vult magnus Dominus, ait. Cui Sanctus: Et quis est magnus Dominus? Et ille: Jesus Nazarenus. Ad quem rursum Vir Dei: Unde enim Jesum nosti, aut si umquam vidisti eum? Vidi, inquit. Ubinam eum vidisti? In gloria. Et tu in gloria fuisti? Fui quidem. Et quomodo inde existi? Cum Lucifero, inquit, multi cecidimus. Hæc autem omnia voce lugubri per os vetulæ, audientibus omnibus, loquebatur. Respondente autem Abbate sancto, Numquid non in illam redire gloriam velles, & restitui in gaudium pristinum? Rursum voce mutata, & miro modo cachinnans, Hoc, inquit, tardatum * est. Et nihil ultra locutus, orante attentius Viro Dei, nequissimus ille victus abscessit, & mulier sibi reddita, quantas potuit gratias egit. Revertitur igitur vir cum muliere, & per totam viam incolumitati ejus congaudens, exspectantibus amicis domui suæ redditur. Lætabantur omnes qui ordinem rei gestæ audierunt: sed repente gaudium vertitur in mœrorem: quia ubi domus suæ limina mulier attigit, rursus eam intrat diabolus, & infestior solito miseram discerpit atrocius.
[106] Quid faceret miser maritus, quo se verteret, nesciebat. [imperium] Cohabitare cum dæmoniaca molestissimum, relinquere impium videbatur. Surgit igitur, & assumpta secum muliere rursum Papiam revertitur. Ubi cum Virum Dei non invenisset, usque Cremonam b prosequitur abeuntem. Indicat quid factum sit, & ut gratiam inveniat, lacrymabiliter deprecatur. Nec deest piæ petitioni Abbatis clementia; sed præcipit, ut ecclesiam civitatis illius ingrediatur, [& ante Confessorum corpora] orans exspectet, donec ipse sequatur. Itaque memor promissi, circa noctis crepusculum ceteris dormitum euntibus, ipse, uno tantum prosequente, ecclesiam ingreditur, & tota nocte illa orationi vacans, obtinuit a Domino quod petebat; &, impetrata mulieri sanitate, jubet eam securam reverti ad propria. Sed cum illa reditum ad se diaboli, sicut jam experta fuerat, formidaret, collo ejus alligari chartulam, hæc verba continentem, præcepit: In nomine Domini nostri Jesu Christi præcipio tibi, dæmon, ne hanc amodo mulierem præsumas contingere. Quod mandatum sic expavit diabolus, ut mulieri regressæ ad propria, numquam deinceps appropinquare præsumpserit.
[107] [exercet;] Erat etiam in eadem civitate dæmoniacus quidam, cujus passio multos ad risum movebat, cum alii, qui severioris animi erant, clementissimo ei compaterentur affectu. Hic ita latrabat, ut, si audires, nec videres personam, canem crederes. Quem sibi exhibitum Vir Dei cum latrantem audisset, ingemuit: qui eo modo latrabat, quo solent percussi vel obruti canes irasci, & ringere * in percussores. Sed & in præsentia Viri Dei anhelans & latrans, acrius solito turbabatur. Increpato itaque diabolo, & in virtute Christi expulso, homini imperat, ut loquatur. Purgatus homo intrat ecclesiam, interest sacramentis, crucis signo se munit, audit Euangelia, confitetur & orat, & cetera sanæ mentis officia Deo reddit & consecrat.
[108] [sicut etiam Mediolani.] Cum secundo per Mediolanum eodem anno Pater sanctus transiret, oblata est ei dæmoniaca mulier. Nam eo tempore aberat, quo primum Vir Dei civitatem prædictam sua illustravit præsentia. Hanc possidebat dæmonium, quod modo Italica, modo Ibera * lingua loquebatur; nec satis certum, utrum unus esset bilinguis, an duo, sui quisque sermonis idiomate utens; sed tam proprie modo hæc, modo illa sonabat, ut diceres, hic qui loquitur, Ligur * est; hic Hispanus. Hæc etiam genuum passione, & poplitis tremore perturbabatur. Quæ cum ad Virum Dei adducta fuisset, saltu concito scamnum, in quo sedebat, inopinata celeritate transiliit. Reducta & interrogata, quid sibi vellet & saltus, & fuga, & unde ægrotanti & vetulæ tanta virtus & velocitas advenisset; respondit, hanc sibi agilitatem ex præsentia inesse diaboli, ut currentes comprehenderet equos, & eorum dorso sine ullo adminiculo insiliret. Hæc sequenti die dum in ecclesia divinis, quæ ille celebrabat, Officiis interesset, crudelissime & diutissime coram omnibus vexata est. Compassus Abbas mulieri, jam sæpe in talibus expertus Dei clementiam, imperat diabolo ut recedat. Ille ad imperium Servi Dei tremebundus evanuit: mulier vero non solum a vexatione, sed etiam a nervorum contractione in momento convaluit. Hæc & alia multa intra Alpes constitutus operatus est Vir Dei, & diversa loca perlustrans, benefaciebat iis, qui infirmabantur, illuminando cæcos, erigendo debiles, curando febricitantes, maxime oppressos a diabolo diligentiori studio purgans: & quæ malignus fœdaverat spiritus pectora, templa Deo acceptabilia consecrabat.
[109] [In rebus tantis demississime se gerit:] Plurima autem in eum probabilia & laude digna concurrunt. Alii namque doctrinam, alii mores; alii mirantur miracula. Ego quidem congruum his omnibus honorem defero; sed præ omnibus, quantum in me est, hoc sublimius duco, hoc propensius prædico, quod, cum esset vas electionis, & nomen Christi coram gentibus & regibus ferret intrepidus, cum obedirent ei principes mundi, & ad nutum ejus in omni natione starent episcopi; cum ipsa Romana Ecclesia singulari privilegio ejus veneraretur consilia, & quasi generali legatione concessa subjecisset ei gentes & regna; cum etiam, quod gloriosius judicatur, facta ejus & verba confirmarentur miraculis: numquam excessit, numquam supra se in mirabilibus ambulavit; sed de se semper humiliter sentiens, venerabilium operum non se auctorem credidit, sed ministrum: & cum esset omnium judicio summus, suo sibi judicio constitit infimus. Soli Deo quidquid fecit adscripsit: immo se nihil boni aut velle aut posse, nisi inspirante & operante Deo, & sensit & dixit. Sed aderat vis divina in tempore accepto, & in die salutis, segrëgans in Euangelium suum Servum suum, cujus humilitatem respexerat, cujus animam Spiritus sanctus ornaverat: & quia sinceritatem ejus nulla maculabat duplicitas, nec interrumpebat bonum ejus quælibet conspersio falsitatis, in loco suo idem spiritus manebat immobilis.
[110] Qui, ut semper splendidior esset & purior, quotidie in fornace probabatur, [carne infirmus, spiritu promptus est, & dignitates respuit:] &, ne quid ei rubiginis obreperet, crebris malleorum ictibus in incude tundebatur, flagellabatur, & arguebatur, non ad pœnam pro crimine, sed ad gloriam pro virtute. Numquam ei defuit stimulus ægritudinis. Et cum sciret virtutem in infirmitate perfici, sufficientem sibi in hoc experiebatur gratiam, quod videret suos omnes quantulumcumque extraordinarios motus lima illius quotidianæ afflictionis abradi. Erat quidem caro infirma, sed spiritus promptus: & quo minus in corpore poterat delectari, amplius delectabatur in Domino; nec aliqua seculi hujus ambitione pulsabatur, qui solis cælestibus inhiabat. Quot ecclesiæ destitutæ pastoribus, eum sibi in episcopum elegerunt? Elegit eum domestica Lingonensis ecclesia, elegit Catalaunensis. Intra Italiam civitas Januensis, & Mediolanum metropolis Ligurum, hunc optaverunt pastorem & magistrum. Remi, nobilissima Franciæ civitas, secundæ Belgicæ provinciæ caput, ejus dominationem ambivit. Omnibus his vocationibus postpositis, non sollicitavit animam ejus honor oblatus; nec motus est pes ejus, ut inclinaret se ad gloriam, nec magis eum delectabat tiara & annulus, quam rastrum & sarculus.
[111] Petentibus se nec annuens aliquando, nec insolenter aut improbe renuens, dicebat se non esse suum, [Claravallensium studium in Patre suo secum retinendo.] sed aliorum servitio deputatum. Quæ res cum referretur ad fratres, respondebant: Nos omnibus, quæ possidebamus, venditis, inventam pretiosam margaritam comparavimus, ad patrimonia distracta redire non possumus. Quod si & pretium & appretiatum nobis perierit, & substantiis, & margarita privati fuerimus, exspectationi nostræ male provisum est, si oleo nostro effuso, clausis januis sicut fatui mendicemus. Providerant etiam sibi ex consilio sanctissimi fratres, & Domini Papæ auctoritate muniti erant, ne quis gaudium suum tollere posset ab eis, & aliorum consolatio eis fieret tribulatio, & eorum inopia aliorum plenitudinem cumularet. His aliisque rationibus Servi Dei expugnaverant petitores, & jam divulgatum erat ubique, Abbatem sic statutum in Ecclesia a Deo, sicut in Hebræorum populo Moyses fuit, qui cum non esset pontifex, Aaron tamen unxit & sacravit pontificem; & dispositionibus ejus tota Levitica omni tempore successio paruit.
V.
[112] Jam Alpes transcenderat c; & descendebant in occursum ejus de summis rupibus pastores, & armentarii, & agreste hominum genus, & conclamabant a longe, [Ex Italia redux a Claravallensibus suscipitur:] benedictionem petentes, & reptabant per fauces montium, regredientes ad caulas suas, colloquentes ad invicem & gaudentes, quod Sanctum Domini vidissent, & manu ejus super se extensa optatæ benedictionis gratiam accepissent. Tandem Chrysopolin d veniens, usque Lingonas e solenniter deducitur, circa quos fines fratres ei Claravallenses occurrunt: provoluti genibus, surgunt ad oscula, & vicissim ei colloquentes, Claramvallem eum deducunt alacriter. Adsunt fratres congregati in unum, & mira devotione dilectum Patrem suscipiunt. Agitur sine tumultu cum omni gravitate lætitia. Facies quidem purior hilaritatem dissimulare non poterat, sed castigatus actionum & locutionum modus, metas proprias non transgrediebatur, & cohibebant se affectiones ipsæ, ne quid agerent, in quo dissolutionis nota religionis maturitatem offenderet. In tanta Abbatis mora nihil in Claravalle potuit diabolus texere, nihil interim rubiginis sinceris affricuit mentibus; nec in aliqua parte domus Dei, supra petram fundata, mota est. Ita opus suum Servus Dei absens corpore, præsens spiritu, orationum instantia munierat & solidarat, ut nec rima aliqua in tantis constructionibus hiscere videretur.
[113] [apud quos, ipso absente vigebat religiosa disciplina:] Nullæ in adventum ejus lites servatæ sunt: non odia nutrita in præsentia judicis eruperunt. Nihil juniores adversus priores de austeritate vel duritia, nihil priores adversus juniores de dissolutione aliqua vel remissione causati sunt. Integer universorum status, concors societas, vera unitas; omnes unius moris in domo Dei, in pace & sanctimonia inventi sunt, ascendentes scalam Jacob, & festinantes ad intuitum Dei, cujus delectabilis aspectus in superioribus eminebat. Abbas itaque non immemor ejus, qui ait: Videbam satanam sicut fulgur cadentem de cælo; eo humilior erat, & subjectior Deo, quo intelligebat desideriis suis Deum adesse propitium. Nec de hoc in se gloriabatur, quod subjiciebantur ei dæmonia, quin potius in Domino gaudebat, quod nomina fratrum suorum scripta videbat in cælo, quorum unanimitas immaculatam se ab hoc sæculo custodiret.
[114] [consilium de monasterio in locum ampliorem transferendo non probat;] Aderant ei in consiliis venerabiles fratres sui; aderat Godefridus Prior ejusdem loci, propinquus ejus in carne & spiritu, vir sapiens & constans, qui etiam religionis & prudentiæ merito postea f in ecclesia Lingonensi factus episcopus, & sanctitatis formam retinens, & dignitatis, in qua est honorem non minuens, usque hodie g ingrediens & egrediens laudabiliter perseverat. Hic ergo atque alii plures viri providi, & de communi utilitate solliciti, Virum Dei, cujus conversatio in cælis erat, aliquando descendere compellebant, & indicabant ei quæ domus necessitas exigebat. Insinuant itaque ei, locum angustum & incommodum, in quo consederant, nec capacem tantæ multitudinis: & cum quotidie catervatim adventantium numerus augeretur, non posse eos intra constructas recipi officinas, & vix oratorium solis sufficere monachis. Addunt etiam, se considerasse inferius aptam planitiem, & opportunitatem fluminis, quod infra illabitur, ibique locum esse spatiosum ad omnes monasterii necessitates, ad prata, ad colonias, ad virgulta & vineas: &, si sylvæ videatur deesse clausura, facile hoc parietibus lapideis, quorum ingens ibi copia est, posse suppleri. In primis Vir Dei non acquievit consilio. Videtis, inquit, quia multis expensis & sudoribus jam domus lapideæ h consummatæ sunt, aquæductus cum maximis sumptibus per singulas officinas traducti. Si hæc omnia confregerimus, poterunt homines sæculi male de nobis sentire, quod aut leves sumus & mutabiles, aut nimiæ, quas tamen non habemus, divitiæ nos faciunt insanire. Cumque certissimum vobis sit, penes nos non esse pecunias, verbo euangelico vobis dico, quia ædificaturo turrim, futuri operis necesse est supputare expensas: alioquin cum cœperit, & defecerit, dicetur: Hic homo fatuus cœpit ædificare, & non potuit consummare.
[115] Ad hæc fratres respondent: Si consummatis iis, [sed eidem deinde consentit,] quæ ad monasterium pertinent, habitatores cessasset mittere Deus, stare posset sententia, & cessandum ab operibus rationabilis esset censura. Nunc vero cum quotidie gregem suum Deus multiplicet, aut repellendi sunt quos mittit, aut providenda mansio, in qua suscipiantur. Nec dubium est, qui parat mansores, quin præparet mansiones. Absit autem, ut pro diffidentia sumptuum confusionis hujus incurramus discrimina. Audiens hæc Abbas, fide & caritate eorum delectatus est, & aliquando tandem consiliis acquievit; plurimus tamen prius super hoc ad Deum precibus fusis, nonnullis quoque revelationibus præostensis. Gavisi sunt fratres, ubi effusum est verbum in publicum.
[116] Audivit hoc sanctæ memoriæ i nobilissimus princeps Theobaldus, [Theobaldo & aliis sumptus suppeditantibus.] & multa in in sumptus dedit, & ampliora spopondit subsidia. Audierunt episcopi regionum, & viri inclyti, & negotiatores terræ, & hilari animo sine exactore ultro ad opus Dei copiosa contulere suffragia. Abundantibus sumptibus, conductis festinanter operariis, ipsi fratres per omnia incumbebant operibus: alii cædebant ligna [alii lapides conquadrabant, alii muros struebant] k alii diffusis limitibus partiebantur fluvium, & extollebant saltus aquarum ad molas: sed & fullones, & pistores, & coriarii, & fabri, aliique artifices, congruas aptabant suis operibus machinas, ut scaturiret & prodiret, ubicumque opportunum esset, in omni domo subterraneis canalibus deductus rivus ultro ebulliens: & demum congruis ministeriis per omnes officinas expletis, purgata domo, ad cardinalem alveum reverterentur, quæ diffusæ fuerant aquæ, & flumini propriam redderent quantitatem. Inopinata celeritate consummati sunt muri, totum monasterii ambitum spatiosissime complectentes. Surrexit domus, & quasi animam viventem atque motabilem haberet, nuper nata ecclesia, in brevi profecit & crevit.
ANNOTATA.
a Papia, al. Ticinum, urbs est Longobardia præclara in Ducatu Mediolanensi.
b Cremona, notissima Italiæ urbs est in eodem Ducatu Mediolanensi.
c De anno, quo Sanctus ad suos Claravallenses rediit ex Italia, consule Commentarium prævium § 21.
d Chrysopolis, quæ aliter Vesontio dicitur, vulgo Besancon, urbs est Galliæ archiepiscopalis in Ducatu Burgundiæ.
e Urbs est Galliæ, vulgo Langres, in Campania provincia, ad fontes Matronæ fluvii.
f Ad infulas fuit evectus anno 1139; eas dimisit, ac suam Claramvallem repetiit anno 1161, vel 1163: obiit anno 1164, vel, ut alibi notatur, circa annum Domini MCLXV, ex Gallia Christiana tom. 4, col. 581 editionis novissimæ. Consule etiam Commentarium prævium § 28.
g Ex notis characteristicis chronologicis, ad litteram f proxime præcedentem signatis, eruimus, Ernaldum hæc non scripsisse ante annum 1139, nec post annum circiter 1165.
h Al. domus ista parata est, sublimis est ecclesia, domus lapideæ &c. ex Codice Corbeiensi apud Mabillonium hic.
i Adisis Commentarium nostrum prævium § 49 in fine.
k Hæc, uti habet notula marginalis apud Mabillonium, ex Ms. Corb.
* al. tardum
* al. fremere
* i. e. Hispanica
* i.e. Longobardus, vel Insuber
CAPUT IV.
Schisma Aquitaniæ compositum; mulier ab incubo dæmone mirabiliter liberata; Cantica Canticorum explanata.
VI.
Laborabat ea tempestate a sub schismaticorum oppressione tota Burdegalensis b ecclesia: [Guilielmus princeps Aquit. fovet schisma, uti & Engolismensis ep.,] & non erat in Aquitania, qui posset resistere principi, cujus animum induraverat Deus: qui, annuente Gerardo Engolismensi episcopo c, & instillante in cor ejus dissensionis semina, factus est schismatis defensor & auctor. Quicumque susceptioni Petri Leonis non subscribebant, persecutionibus expositi, alii damnis, alii proscriptionibus mulctabantur: alii a sedibus propriis pulsi exsulare compellebantur. Sibilabat in auribus Comitis illius crebris persuasionibus * quasi serpens antiquus veterator ille, qui diu in partibus illis Sedis Apostolicæ fuerat Legatus, & nunc a magistratu tanto dejectus, non poterat se pati suæ solius ecclesiæ episcopum, qui se viderat totius Aquitaniæ principem & magistrum. Erubescebat enim ad primam domum redire, cujus potentatui & Turonica, & Burdegalensis, & Auxiensis provinciæ subjectæ fuerant, & quidquid a collibus Iberorum d usque ad Ligerim e complectitur & claudit Oceanus, paruerat ejus imperio. Consuetus igitur prædari provincias, & sub titulo justitiæ de causis emergentibus facere quæstum, infinitas aggregavit pecunias, quæ sibi erant in idolum, & in apostafiæ simulacrum. Videns itaque periisse sibi exactionum auctoritatem, & solam domum, quæ nuper multis stipata clamoribus, jam carebat ærariis; impatienter serens, quod manus ejus non implerentur muneribus; homo serpentinæ astutiæ, festinato ad Petrum Leonis misit, ut ei legationem concederet, & ipse ei fidelitate jurata obediret; insuper & principem terræ, & quoscumque posset, ad ejus imperium inclinaret. Gavisus homo perditionis, quia locum, in quo dilataret malitiam suam, se invenisse putavit, cito annuit; & libenter ei etiam in adstipulationem erroris Gilonem Tusculanum Cardinalem episcopum f, qui solus de Romanis cum Petro Portuensi episcopo g ei adhæserat, celeriter delegavit.
[118] [qui illum corrumpit, & sibi conciliat.] Porro Gerardus ipse, qui prius se mutilatum dolebat, resumpsit cornua, & deinceps cœpit securior & audacior apparere. Nam & quod ante non fecerat, publice procedebat mitratus, ut ipsa sacri officii insignia ampliorem ei reverentiam in populos vindicarent. Aggreditur ergo Comitem multis pecuniis, invadit animam ejus rationibus venenatis, & hominem promptum seducit facile & corrumpit. In primis ab urbe Pictavensi Guilielmus episcopus h, vir honestus, homo Catholicus, in societate & defensione universalis Ecclesiæ stabilis, violenter expellitur, & a Gerardo & Cardinale adjutore suo i, quia Petrum abdicabat, damnatur. Erant & aliæ familiares causæ, pro quibus ei a multo tempore Comes infensus, data occasione, libentissime eum persequitur & abjurat. Visum est autem tam Gerardo quam Comiti, ut ad confirmationem partis suæ, sine mora Pictavi crearent episcopum. Et invenerunt hominem ambitiosum k, nobilem quidem genere, sed degenerem fide: quem, ut genus suum cum eo in causa ponerent, quibusdam ex clericis consentientibus, elegerunt: & profanas ei imponentes manus, execrabile caput ejus non tam unxerunt, quam contaminaverunt. Simile huic monstrum in Lemovicensi ecclesia instruxerunt Ramnulfum quemdam Doratensem abbatem l, quem non multo post ultio divina secuta est: cadens enim resupinus de equo in via plana, uno tantum lapide ultore, qui ad hoc ibi erat relictus, infixo capiti ejus, & quassato cerebro exspiravit.
[119] Audiens hæc & hujusmodi vir venerabilis Gaufredus Carnotensis episcopus, [Carnotensis ep. Ecclesiæ succurrit, assumpto Bernardo: qui mulierem,] cui a Papa Innocentio Aquitaniæ legatio fuerat commendata, vehementer indoluit, & succurrendum periclitanti Ecclesiæ, postpositis aliis negotiis, sine ulla dilatione decrevit. Abbatem igitur Clarævallensem petit & obsecrat, ut sibi ad tanta mala eliminanda succurrat. Assensit Vir Dei, & se in proximo congregationem monachorum in Britanniam, in locum, quem juxta Nannetum m Comitissa Ermengardis n paraverat, ducturum intimat; & promittit, disposita illa domo secundum genus & species suas, se cum eo in Aquitaniam profecturum. Ibant igitur simul, &, ne multis ambagibus utar, simul Nannetum venerunt. Erat autem in regione illa misera mulier, quæ a quodam petulante diabolo vexabatur. [Apparuit autem ei lascivus ille diabolus in specie militis, valde pulcri aspectu, & in amorem suum intus suggestione latenti, extra locutione blandienti animum ejus fallaciter inclinavit. Cumque mulieris assensum obtinuisset, expansis brachiis, pedes ejus super una manuum suarum posuit; altera vero manu caput ejus operuit, sibique eam fœderis hujus signo dotavit. *] Habebat autem illa virum strenuum militem; sed hujus tam execrabilis commercii prorsus ignarum. Abutebatur ergo ea, etiam in eodem lecto cubante marito, invisibiliter impurissimus ille adulter, & incredibili vexabat libidine.
[120] Sex annis tantum latuit malum, nec detexit mulier perdita tanti criminis probrum. [fœdum habentem cum diabolo commercium,] Septimo vero anno confusa est in seipsa, & expavit, tum propter colluvionem tam continuæ turpitudinis, tum propter timorem Dei, cujus judicio singulis momentis timebat intercipi & damnari. Confugit ad sacerdotes, & piaculum confitetur. Peragrat loca sancta, & Sanctorum implorat suffragia: sed nulla ei confessio, nulla oratio, nulla eleemosynarum largitio suffragatur. Quotidie, ut prius, & importunius a dæmone infestatur. Denique in publicum tantum scelus effusum est. Quo audito & cognito, maritus ejus contubernium execratur. Interea ad locum prædictum Vir Dei cum comitatu suo advenerat: cujus ut audivit adventum infelix mulier, se ad pedes ejus tremebunda projecit. Aperit ei lacrymis perfusa passionem horribilem, & ludificationem inveteratam; & quod nihil ei profecissent, quæcumque fecisset sibi a presbyteris imperata. Addidit, sibi ab oppressore suo adventum ejus prædictum, & minaciter ei interdictum, ne ante ejus veniret præsentiam, quia nihil ei prodesset, & ipse, recedente Abbate, qui fuerat amator, crudelissimus ei fieret persecutor. Audiens hæc Vir Dei, blandis verbis consolatur mulierem; & de cælo promittens auxilium, præcipit, ut die altera, jam enim nox instabat, confidens in Domino revertatur. Reversa mane, cum Viro Dei blasphemias & minas, quas eadem nocte ab incubo suo audierat, retulisset; Ne cures, inquit Vir Dei, minas ejus; sed tolle baculum hunc nostrum; & pone in lectulo tuo; &, si quid potest, agat.
[121] [liberat.] Egit mulier quod jussum fuerat, & recubans in lectulo suo, signo crucis munita, juxta se baculum ponit. Adest ille continuo; sed nec ad consuetum opus, nec ad ipsum cubile præsumit accedere: minatur tamen acerrime, quod, discedente Viro Dei, ipse in ejus supplicia reverteretur. Instabat dies Dominica, & voluit Vir Dei per edictum episcopi populum in ecclesiam accersiri. Cumque ipsa die maximus populus ad ecclesiam convenisset, inter Missarum solemnia comitantibus episcopis, Gaufredo Carnotensi, & Brictio o Nannetensi, ipse ad ambonem conscendit, &, ut omnes, qui in ecclesia erant, accensas candelas in manibus teneant, locuturus edicit. Quod & ipse cum episcopis & clericis faciens, inauditos diaboli ausus publice aperit, & fornicatorem spiritum, qui in tam horrenda inquinamenta, etiam contra naturam suam, exarserat, cum omnium fidelium, qui aderant, subscriptione anathematizat, & auctoritate Christi tam ad illam, quam ad omnes mulieres deinceps interdicit accessum. Extinctis itaque sacramentalibus illis luminibus, extincta est deinceps tota virtus diaboli, & mulieri post confessionem communicanti, numquam postea apparuit inimicus, sed irregressibiliter eliminatus aufugit.
[122] [Intrat Aquitaniam cum Suessionensi episcopo ad componendum schisma:] His itaque patratis, simul Abbas & Legatus ingrediuntur Aquitaniam. Interim Gerardus assensu Comitis, Burdegalensem archiepiscopatum occupaverat, & simul Burdegalensem & Engolismensem detinebat ecclesiam. Sed effluentibus pecuniis, quas in assentatorum manus injecerat, & magis ac magis cognita veritate; jam defluebant ab eo subsidia principum, & perfidiæ ejus timebant existere defensores. Morabatur itaque in locis illis, in quibus securiorem se putabat, nec jam facile publicis sese conventibus præsentabat. Ut enim prius gesta breviter repetamus, ubi primum cœpit audiri, quid adversus Ecclesiam Dei Gerardus ille machinaretur, ab Innocentio Papa adhuc in Galliis demorante missi sunt Abbas noster Claravallensis, & Joflenus venerabilis episcopus Suessionensis, & Pictavim usque venerunt, ut tam ipsum quam prædictum principem convenirent. At ille, jam eodem principe persuaso, impudenter in Ecclesiam Catholicam, a qua se præcidebat, convicia cœpit jaculari, & pollicitam prius Innocentio subtrahere obedientiam. Anacletum suum electum digniorem *; & quicumque ei non obedirent, erroneos & acephalos nominare.
[123] Unde factum est, ut animati & armati in insaniam clerici, publice ex ea die persecutionem Catholicis intentarent. [impietas Decani punitur terribili vindicta:] Prius tamen, quam ab unitate seipsos taliter præcidissent, obtulerat Abbas sanctus in eorum ecclesia Sacrificium Deo. Post cujus discessum, Decanus ejusdem ecclesiæ altare, in quo divina mysteria celebrarat, impie quidem, sed non impune confregit. Siquidem post breve tempus percussus a Deo, cum spiritum exhalaret, domum, in qua moriebatur, plenam vidit dæmonibus, & se a dæmonio jugulari clamitans, cultellum a circumstantibus postulabat, quem immergeret gutturi suo, ut extracto dæmone viveret. Sed diabolus, cui datus erat, eum inter hæc verba exstinxit, & pestilentem animam in infernum demersit. Archipresbyter quoque, qui Petri invasoris Pictavensis ecclesiæ synodum denuntiabat, coram ipsis, quos ad conventum perfidiæ invitabat, a diabolo correptus est. Sed & in alios multos, qui in schismate illo ferventiores extiterant, manus divina manifestam exercuerat ultionem. Propter hæc & alia hujusmodi, ante homines confundi cœperat Gerardus, & timens opponi sibi, quæ negari non poterant, conventus publicos evitabat.
[124] Significatum est interim Comiti per viros illustres, [Comitem Aquitaniæ episcopis acerrime infensum] qui ad eum securius audebant accedere, quod Abbas Claræ-vallensis, & episcopus Carnotensis, aliique episcopi, & religiosi viri colloquium ejus expeterent, quorum etiam studium esset, ut secum de pace Ecclesiæ, & de malo removendo tractarent. Persuasumque est illi, ne tantorum virorum devitaret colloquium: quia poterat fieri, ut, communicato cum eis consilio, facile esset, quod modo putabatur difficile: & quod videbatur impossibile, repentino proventu possibile redderetur. Itaque apud Partiniacum p hinc inde conveniunt, & in primis de divisione Ecclesiæ; & de scissuræ obstinatione, quæ infra Alpes in sola Aquitania, quasi nebulæ corruptela consederat, multis modis & rationibus a servis Dei Comiti intimatum est, quod Ecclesia una est, & quidquid extra eam est, quasi extra arcam, judicio Dei necesse est interire & dilui. Adducta quoque exempla Dathan & Abiron, quos pro reatu schismatis terra vivos absorbuit, nec tanto malo vindictam Dei aliquando defuisse monstratum est. His auditis Comes ex parte sano usus consilio, respondit, se in obedientiam Innocentii Papæ posse dare consensum, sed in restitutionem episcoporum, quos de sedibus suis expulerat, nulla ratione induci, quoniam implacabiliter eum offenderant: & juraverat, se eorum pacem nullo tempore suscepturum. Diu per internuntios protractus est sermo, & dum vicissim verbis se mutuo occupant, Vir Dei efficaciora arma corripiens, ad altare sanctum oblaturus & supplicaturus accedit. Intraverant ecclesiam, quibus licebat divinis interesse mysteriis, Comes sustinebat pro foribus.
[125] Peractis igitur consecrationibus, & pace data & diffusa in populum, [mirabiliter Vir sanctus] Vir Dei jam non se agens ut hominem, Corpus Domini super patenam ponit, & secum tollit, atque ignea facie, & flammeis oculis, non supplicans, sed minax foras egreditur, & verbis terribilibus aggreditur Ducem: Rogavimus te, inquit, & sprevisti nos: supplicavit tibi in altero, quem jam tecum habuimus, conventu, servorum Dei ante te adunata multitudo, & contempsisti. Ecce, ad te processit Filius Virginis, qui est caput & Dominus Ecclesiæ, quam tu persequeris. Adest judex tuus, in cujus nomine omne genu curvatur, cælestium, terrestrium, & infernorum. Adest judex tuus, in cujus manus illa anima tua deveniet. Numquid & ipsum spernes? Numquid & ipsum, sicut servos ejus contemnes? Lacrymabantur universi, qui aderant, & orationibus intenti præstolabantur exitum rei: & omnium suspensa exspectatio, nescio quid divinum fieri cælitus exspectabat. Videns Comes Abbatem in spiritu vehementi procedentem, & sacratissimum Domini Corpus ferentem in manibus, expavit & diriguit, membrisque tremebundis metu, & dissolutis, quasi amens solo provolvitur. Elevatus a militibus rursum in faciem ruit, nec quippiam alicui loquens, aut intendens in aliquem, salivis in barbam defluentibus, cum profundis efflans gemitibus, epilepticus videbatur.
[126] [a schismate convertit:] Tum Vir Dei ad eum propius accedit, & pede pulsans acclivem, surgere jubet, & stare supra pedes, & Dei audire sententiam. Præsens est, inquit, Pictavensis episcopus, quem ab Ecclesia sua expulisti, vade & reconciliare ei, & in osculo sancto pacis cum eo jungito fœdera, & ipse ad Sedem suam eum reducito: & satisfaciens Deo, redde pro contumelia gloriam, & in universo principatu tuo divisos & discordes ad caritatis revoca unitatem. Subdere Innocentio Papæ, & sicut ei omnis obedit Ecclesia, tu quoque electo a Deo tanto pare Pontifici. Audiens hæc Comes, auctoritate Spiritus sancti, & sanctorum Sacramentorum præsentia victus, nec audebat respondere, nec poterat: sed statim occurrit, & in pacis osculo recepit episcopum, & eadem, qua eum abjuraverat, manu, cum totius exsultatione civitatis ad propriam sedem reduxit. Sed deinceps Abbas cum Comite jam familiarius, & suavius loquens, paterne eum monuit, ne ad tam impios, & tam temerarios ausus ultra exsurgeret, ne Dei patientiam tantis irritaret flagitiis, ne pacem factam in aliquo violaret.
[127] [in quo dum perseverat Gerardus ep. Engolismensis, funesta morte punitur.] Pace itaque omni Aquitanicæ ecclesiæ reddita, solus Gerardus perseverat in malis: sed non multo post adveniente die iræ in domo sua miserabiliter exstinctus est. Et cum dicat Scriptura: Est peccatum ad mortem; pro eo non dico, ut roget quis: impœnitens & subito mortuus, sine confessione & Viatico, de corpore egredientem spiritum ei reddidit, cujus minister usque in finem exstiterat. Corpus ejus a nepotibus suis, quos in ecclesia illa honoribus sublimaverat, inventum in lectulo suo exanime, & enormiter tumidum, in basilica quadam humatum est; sed postea a Gaufrido Carnotensi episcopo Sedis Apostolicæ Legato inde extractum, alioque projectum est q. Nepotes quoque ejus ab eadem ecclesia postea eliminati sunt, & omnis progenies & plantatio a radice avulsa, per extera regna, tanti judicii cirumferens querimonias, exsulavit. Tanto igitur malo obruto, & schismate Gerardi redacto in cineres, Vir Dei cum gaudio magno Claram-vallem revertitur. Adsunt fratres circumfusi pedibus ejus, gratias agunt Deo, qui bonis initiis feliciores proventus accumulat, & Servi sui humilitatem ubique glorificat & exaltat.
[128] [Otio suo redditus Canticum Canticorum exponit S. Bernardus.] Nactus vero Vir Dei aliquod quietis tempus, aliis se negotiis occupavit, & secedens in casulam pisatiis r torquibus circumtextam, solus meditationibus divinis vacare disponit. Et repente occurrunt ei in diversorio humili quasi ad præsepe Domini consistenti, amatoria Cantica, & spiritualium fercula nuptiarum. Considerat & expavescit, quod sponsus ille speciosus forma præ filiis hominum, in quem etiam angeli prospicere desiderant, fuscam adamaverit sponsam, & decoloratam a sole, tanto extollat præconio, ut dicat eam totam formosam, nec ullam in ea maculam esse. Ipsam quoque sponsam dilectione languere miratur, & inquirit diligenter, quæ sit illa caritas, cujus oscula * dulciora sunt vino, ad quorum delibationem tanto affectu anima impatienter anhelat. Cumque sponsus multis laudibus sponsam attollat, non tamen in omnibus plenam ei sui copiam præbeat, nec usque ad plenitudinem satietatis, se sponsæ desideranti concedat; quæsitus aliquando non inveniatur, & post longos circuitus repertus teneatur, ne fugiat. Multo tempore * in harum meditatione rerum animam suam effudit; & multipliciter hæc exponens, quantum in se profecerit, qui quotidie in illis epulabatur deliciis, quantum nobis, profuerit, quibus ejusdem benedictionis reliquias in scriptura servavit, manifestum est legentibus eam.
ANNOTATA.
a Consule Commentarium prævium § 22, & Chronologiam Bernardinam ibid. § 59, parte 2, ad dictum annum.
b Burdigala, urbs est metropolis Galliæ Aquitanicæ ad Garumnam fluvium celeberrima, habetque nunc ecclesias sibi suffraganeas Aginnensem, Condomiensem, Engolismensem, Santonensem, Pictaviensem, Malleacensem, nunc Rupellensem, Lucionensem, Petrocoriensem, Sarlatensem. Dicebam nunc istas ecclesias suffraganeas esse Metropoli Burdigalæ: neque enim erant omnes seculo 12. Consuli potest Gallia Christiana tom. 2 impressionis novissimæ. Verum an tota Burdegalensis ecclesia ita tunc laborabat, ut omnes eidem suffraganeæ simul etiam schismate essent infectæ? Sic videtur ex iis, quæ proxime subdit biographus.
c Est hic Gerardus II, dictus de Blaye, de quo agitur in Gallia Christiana mox citata col. 995 & seqq. Præsse cœpit anno 1101; obiit 1136, sicut ibidem licet videre: ubi & laudesejus ac vituperia.
d Id est, a limitibus Hispanorum.
e Fluvius est Galliæ percelebris, & satis notus.
f De ejus obstinatione scribit Baronius ad annum 1138.
g Qui antipapam Petrum Leonis schismatice pronuntiavit, & pro eodem scripsit ad quatuor episcopos Cardinales, totius utique illius factionis antesignanus, ex Baronio ad an. 1130.
h Hujus nominis secundus: de quo plura inventes in Gallia Christiana tom. 2, a Col. editionis novissimæ.
i In editione Mabilloniana legitur, & a Gerardo cardinale & adjutore suo; sed mendose, ut colligo ex antecedentibus de Gerardo episcopo & Gilone Cardinale; atque adeo textum restituo ex impressione Horstiana.
k Petrum videlicet III. Inspice Galliam Christianam mox assignatam Col.
l In Gallia Christiana, quam allegabam modo, col. 548 ita describitur hæc abbatia: Doratum seu Scotorium, S. Petri in Marchia inferiori ad Separim, seu Severum (la Sevre) amnem vetus ecclesia, cujus archimandrita dicebatur abbas Scotoriensium, teste Ademaro Cabanensi, ut aiunt Sammarthani fratres: nunc autem seculare capitulum, cui præest abbas. De Ramnulfo autem agitur col. 549.
m Al. Nannetes, vulgo Nantes, urbs Britanniæ Armoricæ notissima.
n Exstat epistola 116 inter Bernardinas ad illam scripta. Fuit hæc Alani Comitis conjux, in Claræ-vallenses maxime benefica, quibus monasterium, juxta urbem Namnetum construxit. Monasterio vocabulum est Buzeium, sicut dicitur in fusioribus Notis col. XLIII apud Mabillonium. Testatur dux Conanus, Alani ex Armengarde filius, sicut ibidem subditur e litteris cœnobii hujus conditi, se una cum matre sua abbatiam illam ædificare statuisse; sed quorumdam sinistro deceptos consilio ab incœpto destitisse: dum veniens in illas partes Bernardus abbas Claræ-vallis “ad cujus abbatiam Buzense cœnobium spectabat”. vehementer doluit, & Conano severissime increpito “abbati ac fratribus, qui ibidem morabantur, ut locum relinquerent, & ad Claramvallem redirent, imperavit”. Intercessit Alanus, & restitutis, quas abstulerat, monasterii rebus, ædificia perfici curavit. Ad Armengardem ut revertamur, Goffridus abbas Vindocinensis in lib. 5 epist. 23 eam hortatur ad resumendum vitæ religiosæ propositum, a quo deflexisse visa erat.
o Habetur apud Sammarthanos tom. 3, pag. 768.
p Est urbs Galliæ in Pictavensi provincia, vulgo Parthenay.
q In Nova bibliotheca manuscriptorum librorum apud Labbeum tomo 2, ubi exstat Historia Pontificum & Comitum Engolismensium, cap. 3, pag. 261, longe aliter Gerardi mors narratur, his verbis descripta: Die autem proxima mortis suæ accepimus, quod in confessione sua sacerdotibus dixerit: Si partem Petri Leonis contra voluntatem Dei ignorans manu tenuerit, se confiteri & pœnitere… Sabbato autem Missam celebrans maxima devotione & effusione lacrymarum, sequenti die Dominica migravit a seculo MCXXXVI anno ab Incarnat. Domini .., & illud magnificum sidus, quod claritate sui partes occiduas illustraverat, proh dolor! extra ecclesiam, quam ædificavit, sub vili latet lapide. Prædictus Labbeus in Syllabo scriptorum, qui præmittitur huic tomo, observat, Historiam supra memoratam incerto auctore scriptam, quem canonicum Engolismensem fuisse, & vixisse anno MCLIX certum est. Sed auctor ille, quisquis fuerit, videtur tam immodicus in supprimendis vel tacendis vituperiis Gerardi, quam effusus in ipsius laudes: nam postquam retulisset multa ejusdem elogia, unicum hoc dictum jejune, frigide ac brevissime illis subnectit: Tamen circa finem ad Petri Leonis schismatici partes divertit, errori illius favens. Æqui ergo lectoris judicium requiro, an vel ad latum unguem hic ab Ernaldo sit deflectendum.
r Feüillages de pois Gallice redditur in notula marginali apud Mabillonium; id est, foliis pisorum coopertam.
* al. suggestionibus
* al. desponsavit
* al. dignius
* al. ubera
* al. aliquamdiu
CAPUT V.
Acta feliciter Romæ, & apud regem Siciliæ in schismate; quo
tandem per Bernardum exstincto, pax Ecclesiæ restituta; qui ad
Claravallenses suos redit.
[Pontificis litteris evocatur ad Urbem, ut opem labo ranti Ecclesiæ adferat:]Interea litteræ Apostolicæ Virum Dei vocant, & ut adsit laboranti Ecclesiæ, supplicant Cardinales. Intermittuntur studia, & quæ modo continua erant, interpolatis discursibus resumuntur. Nulla vacatio superest; Servus Dei aut orat, aut meditatur, aut legit, aut concionatur. Videns igitur excusationes frustra expendi *, [& necesse esse obedire mandatis,] convocatos a multis partibus fratres, diu profundeque suspirans, affatur: Videtis, fratres, in quantis tribulationibus laboret Ecclesia: pars quidem Petri & in Italia, & in Aquitania, auctore Deo, elisa, jam non parturit, sed abortit. Evasati sunt in his regionibus schismatis defensores: Romæ magna pars nobilium Innocentium sequitur, & favent ei multi fidelium: qui tamen temerariæ multitudinis impetum formidantes, non audent publice confiteri, quem Innocentio firmavere, consensum. Conjuratores habet Petrus homines perditos, quos corrupit pecunia: & munitionibus eorum occupatis, non Simonis Petri fidem, sed Simonis Magi repræsentat præstigias. Contra unam gentem, Occidente edomito, superest lucta. Orantibus vobis & jubilantibus Jericho ruet; & cum extenderitis ad Deum cum Moyse manus, Amalech victus aufugiet. Josue pugnat, & ut ad consummationem victoriæ dies sufficiat protelata, soli, ut stet non tam orat, quam imperat: & meretur fides tam solis obedientiam, quam de hoste prostrato victoriam.
[130] Nobis igitur pugnantibus vos ferte præsidium, & auxilium de cælo supplicibus animis implorate. [exhortatur suos Claravallenses in discessu.] Agite quæ agitis, & state in gradu, quo statis: & licet nihil vobis conscii sitis, judicio tamen vestro non æstimetis vos justos: quia solus Deus, quos justificat, judicat, & perfectissimus quisque judicii divini districtum examen ignorat. Judicari autem ab humano die non multum curetis, neque vestra propria, neque aliena judicia approbantes, sub timore Dei sic state, ut nec vos quempiam judicantes aliquando extollamini; nec aliorum curantes judicia, excidatis in nugas: singula vero prosequentes, vos servos inutiles reputetis. Eundum est autem, quo nos obedientia vocat, & hujus domus fraternitatem *, & vestri custodiam Deo, pro quo hunc assumimus laborem, confidentes de ejus clementia, tradimus & commendamus.
[131] Hæc dicens, & benedicens, flentibus universis discessit: [Romæ intelligit, quænam schismaticos ab Ecclesiæ unitate remorentur:] & cum multa reverentia ubique susceptus, demum Romam pervenit. In cujus adventu tam Dominus Papa, quam Fratres * lætati sunt; & communicatis cum eo consiliis, secundum rerum proventus, & statum causarum, Abbas alia via aggreditur; nec in curribus, nec in equis spem ponens, sed colloquia quorumdam suscipiens, sciscitatur, quæ sit eorum facultas, qui fautorum animi, utrum errore, an malitia seducti, tantum scelus protrahant, & protelent. Intelligit ex secretis Clerum, qui cum Petro erat, de statu suo sollicitum, scire quidem peccatum, sed non audere reverti, ne perpetua notatus infamia, vilis inter ceteros haberetur, & malle sub umbra honestatis interim sic esse, quam expelli a sedibus suis, & publicæ mendicitati exponi. Eorum, qui de Petri prosapia erant, hæc erat responsio, quia jam credi eis a nemine posset, si demembrarent genus suum, & eum relinquerent, qui cognationis suæ caput esset & dominus. Ceteri juramento fidelitatis excusabant perfidiam, nec aliquis ex sana conscientia parti illi conferebat suffragia. Denuntiabat itaque eis Abbas colligationes impietatis esse sacrilegas, & profanas conspirationes, legibus & canonibus condemnatas, juramentis non posse muniri, non posse, nec debere veritatis sacramenta mendacio suffragari: insanire autem eos, qui rem illicitam sacramenti patrocinio constare existimant, cum oporteat extraordinarias pactiones, quocumque religionis obtentu sancitas, revocari * in irritum, & auctoritate divina dissolvi.
[132] [qui Sancti sermonibus mitescunt; non tamen Rogerius rex; sed subdole agit:] Auditis his aliisque Viri Dei sermonibus defluebant a Petro, & quotidie partis illius dissociatis agminibus, vincula rumpebantur: ipsius quoque Petri animus tabescebat, quia se quotidie minui, Innocentium vero crescere, minime dubitabat. Defecerant pecuniæ, contabuerat curiæ amplitudo, aruerant ministeria domus, rarus mensam ejus frequentabat conviva, deliciæ in plebeia cibaria commutatæ, cultus obsequentium vetustate obscurus, [macri & acuti] stipendiarii ære alieno oppressi, & tota domus effigies pallida, dissolutionem proximam indicabat. Interea rex Siciliæ Rogerius, qui solus jam ex principibus obedire Papæ Innocentio detrectabat, ad eum mittit petens, ut Aimericum cancellarium suum, & Abbatem Claræ-vallis ad se mitteret: nihilominus a Petro Leonis idem petens, ut Petrum sibi Pisanum a suo latere delegaret. Aiebat autem, se dissensionis hujus, quæ jamdiu induruerat, velle scire originem, & cognita veritate, aut corrigere errorem, aut sancire sententiam. Mittebat autem in dolo; quia audierat, Petrum Pisanum eloquentissimum esse, & in Legum & Canonum scientia nulli secundum; putabatque, si eloquentiæ ejus in publico consistorio audientia præberetur, declamationibus rhetoricis simplicitatem Abbatis posse obrui, & silentium ei, vi verborum, & pondere rationum imponi.
[133] [cui Bernardus fugam & cladem prædicit; & adversario ejus victoriam.] Ne diu morer, venit pars utraque Salernum. Sed militaverat ultio, & prævenerat tanti sceleris machinamentum. Parato namque ad bellum innumerabili exercitu adversus Rannulfum ducem, idem rex in campum armatas produxerat acies: cum subito, viso Duce audacter obviam procedente, territus fugit, effusumque exercitum prædæ & cædibus exposuit, & innumeris militibus captis & interfectis, invitus Ducem ditavit opibus, gloria sublimavit. Quæ quidem ei juxta verbum Viri Dei omnia contigerunt: cum enim primus eorum, qui vocati fuerant, Abbas sanctus adveniens regem in castris positum invenisset, per multos dies vicinas acies, ne committerent, impedivit, denuntians regi, Quia si conflictum inieris, victus & confusus abibis. Novissime vero cum ejusdem regis plurimum crevisset exercitus, ignorans, quod non in multitudine foret eventus belli: Virum sanctum quærentem ea, quæ pacis erant, ulterius audire contempsit. At ille Ducem Rannulfum, & Catholicorum aciem verbis potentibus adhortatus, sicut regi fugam, sic illis victoriam pollicitus est & triumphum. Cumque ad proximam villulam declinasset, & instaret orationi, repente fugientium & insequentium clamor auditur. Siquidem per eumdem locum fugientem regis exercitum Rannulfus persequebatur. Egressus itaque frater quidam ex his, qui cum Abbate erant, uni ex militibus occurrit, &, quid accidisset, interrogabat. At ille, siquidem litteras noverat, Vidi, inquit, impium superexaltatum & elevatum sicut cedros Libani: & transivi, & ecce non erat. Nec mora, Dux ipse secutus, ut monachum vidit, sicut erat armatus, equo desiliit: & ejus pedibus advolutus, Gratias, inquit, ago Deo, & fideli Servo ejus, quia non nostris viribus, sed ejus fidei collata hæc victoria est. Iterumque insiliens equo, hostes insequebatur.
[134] Nec tamen hac plaga sibi inflicta cælitus, correctus est animus regis, [S. Bernardi oratio in conventu per regem Siciliæ indicto] nec detumuit procella, quam conglomeraverat pravæ mentis elatio: sed post fugam reversis, qui evaserant, simulans alacritatem, regio se ornatu attollens, stipata militibus curia, utramque partem præcipit accersiri: & prius instructo Petro, & multarum promissionum authoramentis accenso, de causæ suæ rationibus eloqui jubet. Prior itaque Petrus electionem domini sui canonicam probare contendit *; & verba sua multis legum & canonum assertionibus munit. At vero Vir Dei non in sermone, sed in virtute regnum Dei esse intelligens, Scio, inquit, Petre, te virum sapientem & litteratum esse, & utinam sanior pars, & honestiora te occupassent negotia! Utinam te patronum causa justior & felicior obtineret! & sine dubio rationabilia allegantem, nulla posset impedire facundia. Et nos quidem agrestes, sæpius ligonibus quam pragmaticis advocationibus * assueti, si causa fidei non urgeret, institutum silentium teneremus. Nunc autem cogit nos caritas eloqui, quia tunicam Domini, quam in tempore passionis nec ethnicus præsumpsit scindere, nec Judæus, fautore hoc domino, Petrus Leonis lacerat & disrumpit. Una est fides, unus Dominus, unum baptisma. Nos neque duos dominos, nec geminam fidem, nec duo baptismata novimus.
[135] Ut ab antiquis ordiar, una arca tempore diluvii fuit. In hac octo animæ, ceteris omnibus pereuntibus, [simplex quidem sed efficax] evaserunt; & quotquot extra arcam inventi sunt, perierunt. Arcam hanc typum tenere Ecclesiæ, nemo est qui ambigat. Arca alia nuper fabricata est, & cum duæ sint, alteram necesse est esse adulteram, & in profundum demergi. Arca, quam regit Petrus, si ex Deo est, necesse est, ut arca, quam regit Innocentius, obruatur. Peribit ergo orientalis Ecclesia, peribit occidens totus: peribit Francia: peribit Germania: Iberi & Angli, & barbara regna in profundum pelagi demergentur. Religio Camaldrensis *, & Cartusiensis, & Cluniacensis, & Grandimontensis a, & Cisterciensis, & Præmonstratensis, aliaque innumerabilia servorum, & ancillarum Dei collegia, necesse est, ut sub uno turbine corruant in abyssum. Episcopos & abbates, & reliquos Ecclesiæ principes collo præcipiti mola asinaria alligata pelagus vorax excipiet. Solus ex principibus mundi arcam Petri intravit iste Rogerius, & ceteris omnibus enecatis, solus ipse salvabitur? Absit, ut totius mundi religio pereat, & ambitio Petri, cujus vita palam est qualis extiterit, regnum cælorum obtineat.
[136] [Petrum Pisanum aliosque convertit, Rogerio manente in obstinatione.] Ad hæc verba non se poterant ultra, qui præsentes aderant, continere, sed abominati sunt & vitam Petri Leonis, & causam. Abbas autem tenens manum Petri Pisani, elevavit eum, & simul ipse surrexit, Tutiorem, inquiens, si mihi credas, intrabimus arcam. Et sicut jam pridem mente conceperat, salutaribus illum aggrediens monitis, cooperante gratia Dei, protinus persuasit, ut ad Urbem rediens, Innocentio Papæ reconciliaretur. Soluta concione, rex necdum voluit obedire b, quia sancti Petri patrimonium, quod in Cassinensi & Beneventana provincia amplissimum est, cupidus occupaverat, putabatque hujusmodi suspensionibus aliqua a Romanis extorquere privilegia, per quæ in jus proprium deinceps sibi stabiliretur hereditas. Sic Herodes visum Salvatorem contempsit, & quem desideravit absentem, contempsit præsentem. Sic omnipotens Deus claritatem, quam accepit a Patre, dedit hominibus, & contemnentes se facit inglorios, & erigit in sublime humiliatos. Igitur circa curationem cujusdam viri nobilis, & in urbe Salernitana notissimi, succumbentibus medicis, quorum ibi præcipue ars viget & studium c, eidem viro de medicorum auxilio desperanti, noctu quidam per somnium apparens intimavit advenisse Salernum Virum sanctum, & in curationibus efficacem. Hunc inquirere jubiter, & de lavacro manuum ejus bibere. Quæsivit, invenit, aquam petiit, bibit, convaluit. Hoc verbum per totam urbem divulgatum, ad aures regis & procerum ejus pervenit. Cum omnium igitur populorum favore, solo rege in malitia permanente, Abbas Romam revertitur, prædictum quoque Petrum Pisanum, & quosdam alios reconciliat Ecclesiæ, & Innocentio Papæ confœderat.
[137] [Petro Leonis misere exstincto, & pace reddita Ecclesiæ] Advenerat tempus, in quo, completa Amorrhæi malitia, angelus percutiens gladium jam vibrabat, & pertransiens domos, quarum superliminaria sanguis Agni imbuerat, ad domum Petri Leonis veniens, salutare in ea non reperit signum. Percussit igitur miserum, nec tamen illico defungitur, sed datur per triduum pœnitentiæ locus. Ille patientia Dei abutitur, & in peccato suo moritnr desperatus. Miserabili pompa corpus ejus effertur, cadaver ejus in latebris sepelitur, & usque hodie fovea illa a Catholicis ignoratur. Attamen pars ipsius Papam sibi pro illo alterum statuerunt *: non tam ex pertinacia schismatis, quam ut opportunius per aliquam temporis moram Papæ Innocentio reconciliarentur. Quod sine mora per manum Servi sui Christus effecit. Nam & ipse ridiculus Pontifex, Petri Leonis heres, ad eumdem Virum Dei nocte se contulit: & ille quidem nudatum eum usurpatis insignibus, ad Domini Innocentii pedes adduxit.
[138] [sanctus Pater summo cum plausu Roma discedit,] Quo facto civitas gratulabunda lætatur, Innocentio Ecclesia redditur, Romanus populus ut pastorem & Dominum Innocentium veneratur: Abbas Claræ-vallis in mira reverentia habetur, ab omnibus auctor pacis, & pater patriæ prædicatur. Procedentem viri nobiles prosequuntur, acclamat populus, matronæ sequuntur, & omnes ei prompto animo obsequuntur. Sed quamdiu ille gloriam toleravit? Quamdiu pace fruitus est post tam diuturnum laborem? nec diem pro anno recipere acquievit. Sedatis omnibus & compositis vix quinque dies teneri potuit, qui septem annis & ultra, pro resarcienda eadem scissione sudavit. Exeuntem Roma prosequitur, deducit Clerus, occurrit populus, universa nobilitas comitatur. Nec poterat sine communi mœrore dimitti, qui colebatur amore communi. [Lacrymantur post eum, & se ab eo postulant benedici, & orationibus ejus cum omni devotione se commendant.] Accepta ergo ab Innocentio licentia, confirmata pace, Vir d Dei regreditur; & maximum domi reportans gaudium, a fratribus cum gratiarum actione devote suscipitur e.
[139] Interea Romæ Innocentius potestative agenda disponit, [revertiturque ad Monasterium suum, alio Romæ ipsi assignato.] undique visitatores occurrunt. Alii cum negotiis, alii tantum gratia congaudendi adveniunt, processiones per ecclesias solenniter celebrantur, depositis armis ad audiendum verbum Domini plebes accurrunt. Post multifarias egestates in brevi civitas opulenta refloret: quæ discordiæ tempore distracta fuerant, pax solidata reducit & revocat. Arantur solitudines, & deserta pinguescunt: requiescunt singuli sub vite & ficulnea sua: nocturnæ silent excubiæ, & apertis januis, omnis timor excluditur. Dato tempore Innocentius Ecclesiæ ruinas restaurat, recolligit exsules, ecclesiis antiqua servitia, depopulatas colonias expulsis restituit, insuper & congrua dona largitur. Monasterium etiam apud Aquas Salvias f in sancti Anastasii martyris honore constituit; quod quidem ibi prius fuerat; sed hoc tempore sola ecclesia: deerat habitator. Constructis itaque cœnobialibus mansionibus, & reformata ecclesia, assignatis etiam ad alimonias domibus, agris, & vineis, a Clara-valle abbatem & conventum fratrum sibi mitti Dominus Papa petiit & obtinuit. Mittitur ergo Bernardus *, Pisanæ olim ecclesiæ vice-dominus, & religiosi cum eo fratres, qui secundum beati Benedicti regulam in eodem loco Domino deservirent. Cito profecit illa plantatio, & associatis sibi viris indigenis, servorum Dei multiplicatus est numerus; & pascua * congrua nutrimentis, incolume & multiplex in brevi produxere peculium.
ANNOTATA.
a De abbatia Grandimontensi, ejusque abbatibus tractatur in Gallia Christiana tomo 2, acol. 645 editionis novissima. Sita est in diœcesi Lemovicensi. Historia brevis Priorum Grandimontensium edita est apud Edmundum Martenium in Veterum scriptorum &c. amplissima collectione, tomo 6, a columna 113. Historia autem eorumdem Priorum prolixior, a col. 123.
b Quod ei rex se submiserit, relatum sibi scribit Falco. Vide Comm. præv. § 27, num. 292.
c Leander Albertus in Descriptione Italiæ, inter ea, quæ memorat de Campania felice, pag. 295 editionis, quæ anno 1566 Coloniæ Agrippinæ vulgata est, hæc narrat, ab ubertate ingeniorum urbem hanc laudans: Præter alios Salerno ortos inclyti fuere memoria patrum nostrorum Jacobus Solimenius excellens medicus cum Antonio filio: item Bartholomæus Salvanius Pandectarum medicinalium congestor, aliique summi viri permulti, quorum nos peculiarem cognitionem non habemus.
d Vir Dei domum revertitur, & duplex exhibens gaudium cum exsultatione universæ terræ suscipitur &c., sicut notatur hic apud Mabill.
e Quæ in hoc capite sunt, elucidantur, & supplentur in Comm. præv., quem vide § 27 & 28.
f Vocatur etiam Tres fontes. Plura Manricus ad annum 1140, cap. 8, & Jongelinus lib. 7 pag. 4 & seqq. Ibi cœnobium monachorum Honorius I instituerat anno DCXXVI, ex notula apud Mabillonium hic.
* al. obtendi
* Horst. paternitatem
* Cardinales.
* al. evacuari
* Horst. canonicam asserit
* al. declamationibus
* al. Camaldulensis.
* nomine Victorem
* cognomento de Paganellis
* Horst. add. pinguia ac
CAPUT VI.
Ecclesiæ præsules e Claravalle creati; Comitis Theobaldi, de S. Bernardo optime meriti elogium, & res adversæ.
VIII.
Abbas sanctus ad studia sua reversus, dilectum amplectitur Epithalamium. [Viri illustres Clara-vallenses;] E diversis etiam regionibus, odore religionis illius ubique diffuso, fratres ad fundanda monasteria invitantur. Fundata quoque & statuta ditioni ejus sese subjiciunt, & arctioris ineunt regulas disciplinæ. Sed & diversarum regionum civitates ex hoc collegio meruere episcopos. In primis Roma summo ornatur Pontifice a. Præneste Stephanum b habuit totius modestiæ * virum. Ostia virum magnum Hugonem c. In ipsa quoque Romana curia Henricus d, & Bernardus e, alter presbyter, alter diaconus ordinati sunt Cardinales. Prope urbem Romam Nepa f quoque sub Huberto g refloruit. In Tuscia Pisis natalis soli gloria, & magnum Ecclesiæ lumen Balduinus h effulsit. Citra Alpes Lausannæ datus est Amedeus i; Seduno Garinus k, Lingonis Godefridus l, Autisiodoro Alanus m, Nannetis Bernardus n, Belvaco Henricus o, Tornaco Giraldus p, Eboraco Henricus q. In Hibernia duo episcopi, re & nomine Christiani r. In Alemannia civitate Curia Algotus s, sapientia, ætate & gratia reverendus. Hæc luminaria de Clara valle assumpta fulgore puro prædictas urbes sua illustravere præsentia, & pastoralis officii elucidantes gloriam, exemplum ceteris episcopis facti sunt doctrinæ & vitæ, & in altitudine sua semper humiles constiterunt.
[141] [inter quos Eugenius] Defuncto siquidem Innocentio Papa, & successoribus ejus, Cælestino, & Lucio t, quam velociter consummatis, Bernardus, quem prius apud sanctum Anastasium abbatem diximus ordinatum, Papa Urbis efficitur u, & Eugenius tertius appellatur. Hic seditione orta in populo x, pulverem pedum in litigantes excussit, &, relictis eis, in Franciam venit. Cumque se comederent ac morderent, & se invicem consumerent, exspectavit in pace, donec fatigati conflictibus & damnis afflicti, ejus præsentiam cuperent & optarent. Qui interim, celebrato Remis concilio y, Claram-vallem humiliter visitat, & gloriam pontificatus Romani, pauperum repræsentat aspectibus. Mirantur omnes in tanta altitudine humilitatem immobilem, & in tam excellenti culmine propositi sancti permanere virtutem: ut altitudini sociata humilitas pro officio exterius splendeat, & pro virtute nequaquam interius inanescat.
[142] [Claramvallem visit.] Adhærebat carni ejus lanea z tunica, & diebus ac noctibus cuculla vestitus sic ibat, & sic cubabat. Intus monachi habitum retinens, extra se Pontificem & moribus, & vestibus exhibebat: rem difficilem agens, diversarum in uno homine proprietatem exprimens personarum. Segmentata aa ei circumferebantur pulvinaria. Lectus ejus palliis opertus, cortina ambiebatur purpurea; sed si revolveres operimenta, invenires superjectis laneis complosa stramina, & paleas conglobatas. Homo in facie, Deus videt in corde: ipse vero bona coram Deo, & hominibus providebat. Alloquitur fratres non sine lacrymis; miscens sermonibus avulsa a corde suspiria, hortatur & consolatur, & se inter eos fratrem & socium, non Dominum exhibet, vel magistrum. Cumque * ibi morari diutius non pateretur magna eum prosequens comitantium multitudo, salutatis fratribus iter in Italiam dirigens abscessit, & ad Urbem pervenit bb.
[143] Scripsit ad eumdem Papam Vir sanctus multæ subtilitatis * Librum *: [Huic inscripsit S. Bernardus libros de Consideratione.] in quo acutissima indagatione tam ea, quæ circa eum, quam quæ infra sunt, prosequens, etiam ad ea, quæ supra ipsum sunt, ascendens, tanta de natura divina disseruit, ut videatur in tertium cælum assumptus audisse quædam verba, quæ non licet homini loqui, & Regem in decore suo vidisse. In his quæ infra, & quæ circa ipsum sunt; morum societas, naturæ æqualitas, officiorum distantia, consideratio meritorum, dijudicatio provectuum subtilissime distinguitur, & singulis in suo genere sui cognitio intimatur. In his quæ supra hominem sunt, speculatur cælestia cc, non eo modo, quo angeli, qui semper adhærent Deo, considerant; sed eo modo, quo potest homo puri animi, & mentis sinceræ divina contingere, & conformari hierarchiæ cælesti sacerdotium temporale. Cum enim in cælesti militia constet alios aliis principari, & ministeriales spiritus, ad nutum superiorum potestatum, ad diversa officia delegari; quidam vicinius assistentes, ab ipso accipiunt, quæ aliis vel agenda, vel intelligenda insinuent. Cumque exigat homo præposituræ suæ reverentiam exhiberi, ad honorem summæ potestatis cuncta referri necesse est: quia cum sit subditus homini homo, vel spiritui spiritus: subdi maxime oportet Deo, de cujus munere datur ista prælatio, &, quo docente, fit, ut pateat homini tam cognitio sui, quam per fidem & spem ad divinam contemplationem pro modo data & indulta accessio. Dictabat Vir Dei, & nonnumquam scribebat in tabulis cereis, [mella restituens, & quidem gratiora prioribus] dd non patiebatur perire inspirata sibi divinitus. Sedabat lites ecclesiarum, & appellationes importunas, quas inter se discordes clerici concitabant, blando spiramine componebat. Interdum etiam durius increpante eo, redibat tranquillitas, & detumescentibus procellis, qui seditiosi ante eum venerant, & bile diffula scaturientes declamationibus, pacifici revertebantur.
[144] Adhæsit ei præ ceteris quidem principibus Comes Theobaldus, [Theobaldi Comitis Campaniæ erga Virum S. ingens studium & liberalitas;] & dilectionem opere prosecutus, & se, & sua in subsidia Claræ-vallis exposuit, & in manibus Abbatis posuit animam suam, deposita altitudine principali, se inter servos Dei conservum exhibens, non Dominum; ut obediret ad omnia, quæcumque domus illius infimi postulassent *. Emebat igitur fundos, construebat domos, abbatiis novis præbebat impensas, & ubicumque servi Dei extendissent propagines, delegabat pecunias, non unam domum sicut Salomon Hierosolymis statuens, sed ubicumque hujus schematis * consedissent personæ, satagebat eis ministrare necessaria, quasi Christo in terris præsenti propriam faceret mansionem. Sed & hoc in arbitrio Viri Dei posuit, ut quibuscumque egentibus, eo mandante, ad opus Dei sumptus præberet. Videns igitur Abbas promptum principis animum, pietatem accendit, & maxime quidem domesticis fidei voluit eum esse obnoxium; & immortalia templa fundare consuluit, & eleemosynas ea sagacitate disponere, ut semper fructificantes redivivis & renascentibus accessionibus novas semper eleemosynas parturirent. Deinde egenis, quos hac atque illac quasi vespæ pungentes stimuli paupertatis exagitant, omnimodis docuit misereri: aliis indumenta, aliis alimenta largiri monuit: & suggessit, ut per seipsum xenodochia visitaret, nec horreret aspectus * languentium: quia in hoc duplicaretur clementiæ bonum, si & videret, & foveret: si consolaretur, & reficeret.
[145] [insigne ejusdem Comitis] Humiliare pauperum oppressores, defendere pupillum & viduam, misereri & commodare, sermones in judicio disponere, providere quieti Ecclesiæ, rationem gladii intelligere, quasi elementarium instruxit, summam principalis officii ei intimans, & hoc a principe requiri ex debito, ut laudi bonorum, & vindictæ malorum intendat. Hæc & alia hujusmodi salubria monita homo rationabilis reverenter accipiens, luxum curiæ, & fastum altitudinis in humilitatem & honestatem convertit: nec erat, qui in præsentia ejus auderet aliquid indecens vel agere, vel loqui: sed in hoc etiam ei placere studentes, sive ficto, sive puro animo, ea, in quibus dominum suum delectari videbant, ipsi quoque sæpius factitabant. Introducebant igitur ad eum, qui familiarius ei assistebant, pauperes patientes calumniam; nuntiabant languentes in plateis jacentes, & quoscumque in amaritudine & miseria constitutos; & ipse oblata sibi occasione clementiæ lætabatur, & altiori gratia amplectebatur, quos de hujusmodi rebus videbat magis esse sollicitos. [Et quia suorum neminem vel in illa curia, vel pro causa illa Vir Dei passus est demorari;] ee duos religiosos Viros, de Præmonstratensi ordine evocatos, eleemosynæ suæ præposuit, ad quorum curam spectaret circumire castella & vicos, in quibus ipse maneret: & de propria mensa languentes & leprosos, qui ibi manebant, quamdiu in illis locis esset, abundanter refici jussit.
[146] [elogium contexit biographus.] Sed & aliis pauperibus largas, & congruas personis eleemosynas, sive in cibis, sive in vestibus, eorum ministerio donari instituit. Et illis quidem tantum in domo sua voluit esse dominium, ut potestative pincernis, & pistoribus, & coquis, & reliquis ministerialibus, quæ vellent, juberent: quæ placeret, tollerent; nec esset, qui aliquid prohibere auderet, vel referret ad Comitem, si in aliquo prodigi viderentur. Sed & viri illi timentes Deum, & tam ei placere, quam Comiti cupientes, nec magnificentiam principis minuebant, qui caritatis plenitudinem de suis impleri præceperat; nec Deo ingrati esse volebant, si invenirentur desides & avari, ubi eos promptos & expeditos dispensatores esse, tam voluntas Dei, quam principis sufficiens bonitas injunxisset. Erat præterea horum officio deputatum, ut monachis & religiosis viris, quos ad curiam diversa mittebant negotia; hospitia providerent, & de penu, & horreo Comitis necessaria ministrarent. Circumferebant etiam rigente bruma, aptatis sarcinis, pauperum indumenta, & pelles, & birros ff, & calceamenta, in quibus nec axungia deerat, quæ per vicos indigis erogabant. Nullum in Comitatu illo clementiæ deerat opus: ad portum illum naufragi omnes tutum habebant refugium. Temporibus famis non sicut Pharao frumenta venundedit populo, nec in servitutem sibi erogatis annonis subjecit Ægyptum: sed Abbate sancto, quasi altero Joseph, diviniore usus consiliario, gratis egenis aperuit horrea, nec exhausit pecunia populum, nec astu circumvenit afflictos, nec re publica ad se translata, privatos in terra cumulavit thesauros, sed in cælo potius thesaurizans, infatigabilis distributor cum magna alacritate & pecunias distribuit, & annonas.
[147] Nec defuit viro inhianti cælestibus, magni ponderis & horrenda tentatio: [S. Bernardus in rebus adversis Comitem consolatur] sed aggressus est eum tam rex, quam principes, & commota est & contremuit terra: & quasi iratus esset ei Deus, rapinis & incendiis fere omnia ad eum pertinentia depopulatoribus exposita erant: & operuit faciem terræ regis exercitus, & passim omnia vastabantur. Nec erat ei tutum resistere, vel obviare persecutoribus: quia & sui deseruerant eum, manifeste infestantes: & qui remanserant, in insidiis, non ad subsidia erant: undique angustiæ graves, quia nec domi sibi cavere, nec extra poterat congrua providere, cum omnino qui sui essent, nesciret; & tam de perfidia refugarum, quam de duplicitate suorum prorsus diffideret. Inter has autem angustias conversus ad Dominum, & de cælo quæsivit auxilium, & accito Viro Dei, cujus consilio maxime utebatur, nec desperans de misericordia Dei, hoc ex ejus responsione accepit, ut intelligeret, quia flagellat Deus omnem filium quem recipit: & hujusmodi correptiones vel purgant, vel probant animam, & gloriosiorem fuisse Job, cum sederet in sterquilinio, quam fuisset, cum circumstante exercitu sedisset illæsus in solio. Ostendit ei Vir sanctus Salomonem peccasse in otio, & abusum bono pacis defluxisse in vitia: cum David pater ejus, Absalon filio persequente, & universo Israël adversus eum armato, permansisset in gratia. Intimavit etiam, quomodo ipsum satanas colaphizarit Apostolum, in qua tribulatione immobiliter perseverans illud meruit audire, quia Virtus in infirmitate perficitur, & quia in præsenti vita segniores nos faciunt prospera, & circumspectiores adversa.
[148] Audiens hæc venerabilis Comes, magnifice animatus, [magno cum fructu.] duo immensi ponderis & miri operis vasa aurea (in quibus pretiosissimæ gemmæ gg habebantur inclusæ, quæ in solennitate coronæ suæ rex Anglorum Henricus avunculus ejus hh ad ostentationem divitiarum suarum & gloriæ suæ, in mensa coram se habere consueverat) sub omni celeritate proferri jussit in medium; & a corde suo delectationem hujusmodi avellens, gemmas a retinaculis suis jussit abstrahi, & aurum confringi præcepit, ut venderetur, & de pretio eorum dilecta Domino super aurum & topazion tabernacula fundarentur. Nec desistebat Amalech ab infestatione Israël, sed Moyses elevatis in cælum manibus potitus est victoria, &, retrahentibus se hostibus, Abbas sanctus sequester sollicitus, clamantibus ad Deum & domi plorantibus fratribus, irrupit in acies; & in tempore iracundiæ factus est reconciliatio, & allegationibus divinis intercurrentibus detumuere procellæ, & reversa est inter regem & principem tranquillitas, & pacis desiderata serenitas ii.
Finis libri secundi.
ANNOTATA.
a Eugenio videlicet tertio, Trium Fontium antea primo abbate. Vide Manricum ad annum 1140, num. 10.
b De Stephani, discipuli S. Bernardi in Claravalle, Cardinalis deinde episcopi Prænestini creatione, patria, egregiis animi dotibus, agit Manricus ad an. 1140, cap. 9, num. 4. Exstat ejusdem sancti Patris epistola 224 ad ipsum scripta: cujus occasione Mabillonius volumine 1, col. 207 & 208 notat sequentia: Stephanus Prænestinus, ad quem etiam epistola 219, ex Ordine Cisterciensi Cardinalis ab anno MCXL, mortuus MCXLIV.. Eumdem laudat præter alios Johannes Saresberiensis in Polycratici lib. 6, cap. 24.
c Sanctus Abbas in epistola 273 ad Eugenium PP. de eo scribit. Mabillonius ad illam notat ista: Hugo scilicet Trium-fontium in Campania Galliæ provincia abbas, Romam ab Eugenio accitus anno MCL, ut crearetur Cardinalis, ut in Notis fusioribus, ad quem epistola sequens.
d De eo Ernaldus in lib. 1 (immo 2) de vita Bernardi, cujus apud Claram-vallem monachus fuerat Henricus, tunc Cardinalis tit. sanctorum Nerei & Achillei. Epistola ejus exstat in tomo 3 Bibliothecæ Cisterciensis pag. 239 de legitima electione Alexandri III, sicut observatur apud Mabillonium post epistolam 295, quæ notatur data circa an. 1150.
e Cum titulo beati refertur in Menologio Cisterciensi apud Henriquez ad diem 1 Maii, ubi plura de illo proferuntur, quæ ibidem legi possunt. Apud nos autem locus ei datur inter Prætermissos ad dictum diem.
f Al. Nepet, Nepete, Nepeta &c., nunc etiam Nepi, urbs parva & episcopalis ditionis Ecclesiæ, in provincia Patrimonii, inter Romam fere & Viterbium.
g Al. vocatur Humbertus. Inscribitur Menologio mox citato cum titulo beati ad diem 22 Aprilis; quo a nobis signatur inter Prætermissos. Ughellus Italiæ sacræ tomo 1 in episcopis Nepesinis Col. novissimæ editionis Venetæ de eo agit.
h Balduini Pisani initia, ac progressus legi possunt apud Manricum ad annum 1130, cap. 6: cui anno dignitas ejus cardinalitia ibidem intexitur. In Menologio Cisterciensi habetur die 6 Octobris.
i Al. Amadeus; laudatur in Menologio Cisterciensi ad diem 7 Januarii, quo in Prætermissis diximus, nos de eo acturos ad diem 27 Septembris. Plura interim de isto digno præsule suggerunt Annales Cistercienses ad annum 1144, cap. 6, ac Sammarthani in episcopis Lausannensibus. Est autem Lausanna urbs apud Helvetos ad lacum Lemanum: e qua sedes episcopalis propter hæresim translata est Friburgum.
k Al. Guarinus: qui Operi nostro insertus est die 6 Januarii.
l De eo Comm. præv. § 28. Adiri etiam potest Galliæ Christianæ tomus 4, col. 575 & seqq. novissimæ editionis. Habetur apud nos inter Prætermissos die 22 Julii.
m Annuntiatur cum titulo beati in Menol. Cist. ad diem 14 Octobris: de quo insuper Sammarthani inter episcopos Autissiodorenses, & Manricus ad an. 1140, cap. 10. Alanus porro hic Vitam S. Bernardi compilavit. Plura de illo præmissa sunt in Commentario prævio § 64.
n Locum habet apud nos inter Prætermissos die 22 Martii, & in Gallia Christiana apud Sammarthanos inter episcopos Nannetenses.
o Fuit is Ludovici VII Francorum regis germanus frater. Consule Commentarium prævium § 48 & 49, & Galliam Christianam. Sed annum suscepti habitus in Ordine Cisterciensi corrige ex observationibus, quæ habentur infra ad lib. 6 Vitæ S. Bernardi, seu De miraculis.
p Al. Geraldus. Videsis Galliam Christianam tom. 3, a col. 212 editionis novissimæ, & Menologium Cisterciense ad 22 Septembris.
q Lege Manricum tomo 1 ad annum 1132 cap. 8, num. 8; & ad an. 1143, cap. 2, cap. 3, cap. 6. Item tomo 2, ad annum 1145, cap. 2 & 5; ad an. 1153, cap. 14.
r De illis Menologium Cisterciense ad diem 3 Novembris.
s Idem Menologium de illo agit ad diem 17 Januarii, & in addendis, quæ habentur ad calcem ejusdem Menologii. Præsul iste Curiensis in Rhetia locum habet apud nos inter Prætermissos jam dicto die. Quæ de viris illustribus, e Claravallead infulas assumptis, superius dicta sunt, suppleri possunt e catalogo, qui habetur ad finem Menologii Cisterciensis apud Henriquezium, & ejusdem Ordinis personas utriusque sexus dignitate conspicuas designat.
t Consule Chronologiam, quam in Commentario præmisimus § 69, parte 3.
u Ibidem § 34 habes Viri electionem & elogia; ubi etiam agitur de sancti Abbatis nostri litteris ad eumdem datis.
x De Eugenii PP. ob turbas Arnaldianas Roma Viterbium discedente egimus in dicto Commentario § 35; uti & de miraculo, quod eo sacris ibidem operante contigit.
y Concilium hoc elucidatur ibidem § 41. Adiri etiam potest Chronologia Bernardina § 69, parte 3: ubi præter concilium Remense indicantur alia in Galliis habita.
z Vide religionem in Summo Pontifice, qui non lanea interula, sed tunica corpori adhærente utebatur, nec cucullam de nocte etiam in lecto abjiciebat; non scapulari, quod tunc non licebat, teste Herberto in libro 2 de Miraculis Cisterciensium cap. 35. Bernardo ob infirmitates permissus lanei indusii usus cum pileo simili, infra lib. 3, num. 5; apud nos vero num. 156. Prædicta in notatione apud Mabillonium hic leguntur.
aa Segmentata, exponitur Gallice apud Mabillonium in notula marginali, carreaux de broderie, id est, pulvinaria acu picta.
bb Anno videlicet Christi 1148, ex Chronologia paullo ante designata.
cc Præter elogium, quod hic datur de isto Opere; alia de eodem habentur apud Mabillonium volumine primo, pag. 406, in Monito ad lectorem, quod ex Joanne Merlone Horstio ibi præfigitur laudato Operi. Adi Annot. ad lib. 3, cap. 4 lit. b.
dd In notula marginali editionis Horstianæ, quam habemus, dicitur, Hæc non leg. Ms.
ee Hæc ex cod. Corbeiensi, uti est in notula marginali apud Mabillonium.
ff Birrus præter alias significationes accipitur pro vili & crassiori veste, sicut videre licet apud Cangium in Glossario; quæ significatio videtur hic convenire isti voci.
gg Fortasse hæ erant gemmæ, quas a duobus abbatibus ordinis Cistellensis emit Sugerius, ex libro de ejus administratione cap. 32. Idem auctor Theobaldum Comitem HYACINTHOS RUBEOS ad ecclesiæ S. Dionysii dedicationem donasse tradit apud Chesnium tom. 4, pag. 356. Mabillonius hic.
hh Fuit enim Theobaldus Adelæ Henrici Angliæ regis sororis filius, teste Willielmo Malmesburiensi De gestis regum Anglorum lib. 5 in Henrico I, pag. 159; nam ibidem agens de simultate inter Ludovicum Crassum, & Henricum pro Theobaldo Comite, inquit, Blesensi (& Campaniæ,) filio Stephani, qui apud Ramulam occubuit, quod Theobaldus, susceptus erat Stephano ex Adala filia Willielmi Magni. Legi etiam possunt quæ habet Pagius ad an. 1116, a num. 14.
ii De illatis Theobaldo a Ludovico VII Galliarum rege vexationibus, ac pace a Sancto inter eos composita, diximus in Commentario, quem inspice § 30 & sequentibus.
* al. gloriæ
* Horst. add. eum
* al. utilitatis
* i. e. libros quinque
* al. imperassent.
* i. e. hujus religiosi vestitus, vel instituti
* al. aspectu
LIBER TERTIUS,
Auctore Gaufrido, Monacho quondam Claravallensi, & S. Bernardi notario; postea Claravallensi abbate.
A. Gaufrido.
PRÆFATIO.
[Gaufridus per annos circiter 13 Sancti discipulus] Clarissimi Patris nostri Bernardi Claræ-vallensis abbatis memoriam, viri insignes, ad laudem Christi, & multorum ædificationem litteris commendarunt. Inventa sane materia uberi, prout cuique licuit, & certior ei gestorum innotuit veritas, non eam totam, sed partes aliquas digessere. Videtur autem nonnullis, quod multo minus eum silere debuerat * puer sanctitatis ipsius, dignationis filius, benignitatis alumnus. Quem ab ejus uberibus post annos circiter tredecim (quod sine singultu nec meminisse debeo, nec proferre queo) sola tandem, quæ sola potuit, mors avulsit. In quo tibi utinam sibi * complaceat etiam nunc, Pater sancte, sicut aliquando videbatur, & aliquamdiu complacere. Et quis alter tibi tam debitor, quis tam obnoxius, quis tam tuus? Momordit, fateor, & dure momordit mors improba; sed non totum pariter deglutivit. Amputavit, non exstirpavit; sine misericordia, portionem, quæ se contingebat, accepit. Tulit aspectum, tulit eloquium, corporale etiam tulit obsequium; sed non rapuit fidem præsentis etiam nunc opitulationis: non absorbuit spem futuræ aliquando visionis: non denique in præteritorum memoria altius radicatum filialis assumpsit devotionis affectum. Cæterum mihi quidem, ut optime novi, præsertim tanto idonea operi, nec scientia, nec eloquentia suppetit. Sed tua sane magnalia, & tuas digne eloqui laudes, non Origenis ingenium, non Ciceronis lingua sufficeret. Nec desperandum tamen, quod tuorum magis operum fructus carpere, prudens lector, quam verborum nostrorum folia indigna debebit: ut illorum magis suavitate gustata, quam istorum ariditate culpata, non tam nequiter ista mordeat, quam illos delectabiliter edat. Nam & securius, & sincerius visa solent, quam audita narrari: & in tertium vas transfusa, facilius coacescunt. Sed & dulcius ea bibitur aqua, quæ ab exiguo licet alveo fontis hauritur, quem confestim repleverit vena scaturiens, quam quæ ex rivo tollitur longius jam progresso, vel ex flumine etiam copioso.
[150] Inde est, quod intactis eorum libris, qui de ejusdem beatissimi Patris nostri mitiis, [fidem suam in scribendo commendat, & Operis partitionem indicat.] seu etiam mediis conscripserunt, ne tamquam super alienum ædificasse videar fundamentum, circa ea potissimum noster sermo versatur, quibus pene omnibus præsens affui: interdum etiam licet pauca interserens, quæ fidelissima fratrum, qui aderant, relatione cognovi. Verumtamen opus istud libellis tribus partitum lector inveniet. Quorum primus quidem ea maxime, quæ ad habitum, mores, atque doctrinam hujus beati Patris videntur pertinere, prosequitur. Secundus autem virtutes multas per eum factas eloquitur. Tertius in ejusdem bono fine completur. Illud etiam admonendum, in rerum narratione gestarum cohærentiam similitudinis magis, quam temporis observari: siquidem nec signa ipsa, nec opera quædam eo ordine scripta, quo facta sunt: sed interdum aliqua, prout occurrere locis opportunioribus videbantur, inserta. Firmior enim videtur, & haberi acceptior solet oratio, quæ suis innititur & illustratur exemplis: velut fabrica quædam idoneis fulta columnis. Nonnulla quoque transposita sunt, ut similibus aliis jungerentur, & quæ erant ejusdem generis, sibi aptius cohærerent. Verum hæc in duobus quidem libellis prioribus: nam in tertio pene per omnia ordini ipsi ipsius temporis, series narrationis obsequitur a.
ANNOTATIO.
a Prioris editionis capita inveniet lector post præfationem libri primi Vitæ.
* al. debeat
* Horst. sic
CAPUT I.
Mores ac virtutes summatim; accessus ad Hugonem episcopum
Gratianopolitanum, & ad Cartusianos; sensuum custodia, uti &
sermonis; modestia simul ac gratia; dignitatum fuga.
Lib. III.
Cap. I.
Innumeris quidem signis atque miraculis, ut orbis comperit universus, fidelem famulum suum Bernardum Claræ-vallensem Deus glorificavit abbatem, [Virtutum enumeratio; corporis dores] sicut gloriosus semper in Sanctis suis, & in sua mirabilis est majestate. Ceterum, sicut Malachiam sanctum idem ipse commendat, primum maximumque miraculum, quod exhibuit, ipse fuit: serenus vultu, modestus habitu, circumspectus in verbis, in opere timoratus, in sacra meditatione assiduus, in oratione devotus: &, (sicut alios ipse monebat, crebra siquidem experientia persuasus) de omni re magis fidens orationi, quam industriæ propriæ vel labori. Magnanimus in fide, longanimis in spe, profusus in caritate, summus * in humilitate, præcipuus in pietate. In consiliis providus, in negotiis efficax; numquam tamen minus, quam in otio otiosus: jucundus ad opprobria, ad obsequia verecundus: suavis moribus, meritis sanctus, miraculis gloriosus; affluens denique sapientia, & virtute, & gratia apud Deum, & homines. Cujus sanctæ animæ adjutorium simile sibi fecerat Deus, & speciali præventum benedictione corpus aptaverat. Apparebat in carne ejus gratia quædam, spiritualis tamen potius quam carnalis: in vultu claritas præfulgebat, non terrena utique, sed cælestis: in oculis angelica quædam puritas, & columbina simplicitas radiabat. Tanta erat interioris ejus hominis pulcritudo, ut evidentibus quibusdam indiciis foras erumperet, & de cumulo internæ puritatis & gratiæ, copiose perfusus homo quoque exterior videretur.
[152] [& habitudo, nec non infirmitatis.] Corpus omne tenuissimum, & sine carnibus erat, ipsa quoque subtilissima cutis in genis modice rubens. In illo nimirum quidquid caloris inerat naturalis, assidua meditatio, & studium compunctionis attraxerat. Cæsaries ex flavo colorabatur & candido. Barba subrufa, circa finem vitæ ejus respersa canis a: statura mediocritatis honestæ, longitudini tamen vicinior apparebat. Alias autem thesaurus iste in vase fictili erat, contrito penitus & undique conquassato. Laborabat siquidem caro ejus multiplicibus infirmitatum incommodis, ut in eis virtus animi perficeretur. Quarum periculosior quidem in meatu arctissimi gutturis, nil penitus siccum, vix solidum aliquid admittentis: molestior erat defectus stomachi, viscerumque corruptio. Hæ continuæ illi, præter alias sæpius incidentes. Summum ejus studium fugere admirationem, & tamquam unum sese agere ceterorum. At prosequebatur gloria fugientem, sicut e regione captantes sese alios fugere consuevit. Proverbium illud in ore ei frequenter, semper in corde: Qui hoc facit quod nemo, mirantur omnes. Quo nimirum intuitu vitam regulamque communem amplius æmulabatur, nil in suis actibus præferens observantiæ singularis. Ob hoc denique & cilicium, quod pluribus annis occulte gestaverat, ponere maluit, quam ut ferre sciretur, minus illum latere velle contestans, qui cum cæteris ejusdem professionis sibi communia non sectatur. In ipsis tamen communibus erat illi singularis puritas, & devotio non communis. Nihil negligens, & minima quæque cum studio & intentione tractabat; ex propria siquidem experientia definire solitus sapientem, cui quæque res sapiunt prout sunt.
[153] [Gulæ odium, parcitas cibi & potus, piæ exercitationes.] A primis fere annis sic evasit illecebras gulæ, ut ipsam quoque saporum discretionem ex magna parte perdiderit. Quoties pia sibi ministrantium fraude deceptus, liquores pro aliis alios sumpsit! Nam & oleum sibi per errorem aliquando propinatum bibit, & penitus ignoravit. Nec prius id cognitum, quam superveniens quidam, labia ejus miraretur inuncta. Cibus ejus buccella panis in aqua calida penitus emolliti cum exiguis sorbitiunculis erat. Modicus ille quidem, sed non modicam ejus partem crudam rejiciebat stomachus, ne qua illi foret in cibo voluptas, quem sumere periculum; sumptum tenere, dolor; rejicere miseria. Sic nimirum fideli Servo juxta desiderium cordis sui dispensatio superna providerat, ut nec fructus ei deesset abstinentiæ singularis, & odiosam semper admirationem declinaret sub umbra necessitatis. De vino quidem sæpius nobis ipse dicebat, decere monachum, quando sumere oporteret, sic gustare illud, ne exinanisse calicem notaretur. Quod sic ipse servabat, quoties sibi vinum patiebatur apponi, ut non modo post unum potum, sed post totum qualecumque prandium, suum vasculum, in quo ei propinabatur, vix aliquando videretur minus plenum a mensula reportari. Minus quidem stare poterat, sed erat sedens pene jugiter, & rarissime movebatur. Quoties subtrahere se negotiis poterat, aut orans, aut legens, aut scribens, aut insistens doctrinæ, & fratrum ædificationi; aut in sacra meditatione persistens. In quo nimirum studio spirituali obtinuerat gratiam singularem, ut non tædium in illo, non difficultatem aliquam sustineret, libere secum habitans, & deambulans in latitudine cordis sui, & ibidem exhibens Christo (ut monere alios ipse solebat) cœnaculum grande stratum. Omnis ei ad meditandum hora brevis, locus omnis congruus erat. Frequenter tamen, licet sic affectus, divino urgente metu, imo regente spiritu, studium hoc lucris uberioribus postponebat, doctus quærere non quod sibi erat utile, sed quod multis. Alioquin in quolibet cœtu hominum vel tumultu, nisi ejus intentionem causa deposceret, tota facilitate animum colligens, interiori quadam, quam ubique ipse sibi circumferebat, solitudine fruebatur, nihil prorsus attendens, quod sonaret vel appareret exterius.
II.
[154] Cum jam Dei famulus annos aliquot in Clara-valle peregisset, [Invisit B. Hugonem Gratianopol. episcopum:] subiit animum ejus ut sanctum Hugonem Gratianopolitanum episcopum b, & Cartusienses fratres devotionis gratia visitaret. Quem prædictus episcopus tam gratanter, & tam reverenter suscepit, divinam intelligens in ejusdem hospitis visitatione præsentiam, ut prostratus solo tenus adoraret. Videns autem Servus Christi episcopum ætate grandævum, celebrem opinione, sanctitate conspicuum, coram se procidentem, vehementer expavit, & ipse quoque pariter corruens ante eum, ita demum susceptus in osculo pacis, humilitatem suam tanti viri veneratione confusam, non sine gravi gemitu causabatur. In cujus pectore singularem obtinuit ex eo tempore locum, ut fierent deinceps duo illi filii splendoris, cor unum, & anima una, & se invicem fruerentur in Christo. Sicut enim regina Saba de Salomone testatur, uterque sese in altero longe amplius, quam fama vulgasset, invenisse gratulabatur.
[155] Cartusiæ c quoque a viro reverendissimo Guigone d Priore, [item Cartusianos: mira in S. Bernardo oculorum custodia:] & a ceteris fratribus eodem affectu & eadem veneratione susceptus est Servus Christi, exsultantibus illis in gaudio, quia qualem eum per epistolam prius noverant, talem invenerunt & præsentem. Ceterum cum in reliquis omnibus ædificarentur, unum fuit, quod prædictum Priorem Cartusiensem aliquatenus movit, stratura videlicet animalis, cui idem Vir venerabilis insidebat, minus neglecta, minus præferens paupertatem. Nec silentio pressit æmulator virtutis, quod mente conceperat; sed locutus uni e fratribus, aliquatenus super hoc moveri sese confessus est, & mirari. Cumque ille ad Patrem sanctum, quod audierat, retulisset; non minus ipse miratus, quale illud esset stramentum quærebat, quod ita scilicet a Clara-valle Cartusiam usque venisset, ut numquam illud vidisset, numquam considerasset, & usque in horam illam, quale esset, omnino nesciret. Neque enim suum erat animal illud, sed a quodam monacho Cluniacensi avunculo suo, & in sua vicinia demorante, fuerat commodatum: & erat, sicut sibi sternere ille solebat. Quod verbum sæpe dictus Prior audiens, in eo potissimum mirabatur; quod sic ille Dei Famulus foris oculos circumcidisset, intus animum occupasset, ut quod ipse primo offenderat visu, hoc ille tanti itineris spatio non vidisset. Juxta lacum etiam Lausannensem e totius diei itinere pergens, penitus eum non vidit, aut se videre non vidit. Cum enim vespere facto, de eodem lacu socii colloquerentur, interrogabat eos, ubi ille lacus esset: & mirati sunt universi.
[156] [amor solitudinis & silentii religiosi, ac modestia:] Desideraverat tamen ab initio omni modo subtrahere se negotiis, & nusquam egredi, sed in monasterio residere. Quod & postmodum, ex defectu corporis occasionem invenisse se reputans opportunam, aliquando statuit, & aliquamdiu tenuit, donec illum exire coëgit necessitas gravis Ecclesiæ Dei, & summi Pontificis, atque omnium abbatum sui Ordinis jussio f, quibus per omnia tamquam patribus deferebat ipse omnium pater. Ex quorum etiam mandato, novissimis quidem annis, præter cucullam & tunicam, laneo panno in modum chlamydis decurtatæ, & pileo simili utebatur, inter tantos languores corporis & labores, nullis umquam uti pellibus acquiescens. In vestibus ei paupertas semper placuit, sordes numquam. Nimirum animi fore * indices, aiebat, aut negligentis, aut inaniter apud se gloriantis, aut gloriolam foris affectantis humanam. Incessus ejus & habitus omnis modestus & disciplinatus, præferens humilitatem, redolens pietatem, exhibens gratiam, exigens reverentiam, solo visu lætificans & ædificans intuentes. De risu dicimus, quod ex ore ejus frequenter audivimus, dum cachinnos religiosorum hominum miraretur, non meminisse, se a primis annis suæ conversionis aliquando sic risisse, ut non potius ad ridendum, quam ad reprimendum sibi vim facere oporteret; & risui suo stimulum magis adhibere, quam frenum.
III.
[157] Vocem illi in invalido corpore validam satis intelligibilemque contulerat, [sermo captui auditorum accommodatus, & a nugis alienus:] qui in opus prædicationis segregaverat illum ex utero matris suæ. Sermo ei, quoties opportuna inveniebatur occasio, ad quascumque personas, de ædificatione animarum, prout tamen singulorum intelligentiam, mores & studia noverat, quibusque congruens auditoribus erat. Sic rusticanis plebibus loquebatur, ac si semper in rure nutritus: sic ceteris quibusque generibus hominum, velut si omnem investigandis eorum operibus operam impendisset. Litteratus apud eruditos; apud simplices simplex; apud spirituales viros, perfectionis & sapientiæ affluens documentis: omnibus se coaptabat, omnes cupiens lucrifacere Christo. Cautus erat artificiosissime observare quod ad Papam Eugenium scribens g, de sui cordis plenitudine eructavit: Nugæ si incidant, interdum, inquit, ferendæ fortassis; referendæ numquam. Interveniendum caute & prudenter nugacitati. Prorumpendum sane in serium quid, quod non modo utiliter, sed & libenter audiant, ut supersedeant otiosis.
[158] [mira ejus facundia & gratia sermonis: intelligentia Scripturarum divinitus concessa.] Quam vero placabilem & persuasibilem, quamque eruditam linguam dederit ei Deus, ut sciret, quem & quando deberet proferre sermonem, quibus videlicet consolatio vel obsecratio, quibus exhortatio congrueret vel increpatio; nosse poterunt aliquatenus qui ipsius legerint scripta, etsi longe minus ab eis, qui verba ejus sæpius audierunt. Siquidem diffusa erat gratia in labiis ejus, & ignitum eloquium ejus vehementer, ut non posset ne ipsius quidem stilus, licet eximius, totam illam dulcedinem, totum retinere fervorem. Mel & lac sub lingua ejus, & nihilo minus in ore ejus ignea lex: juxta illud Cantici canticorum: Sicut vitta coccinea labia tua, & eloquium tuum dulce. Inde erat, quod Germanicis etiam populis loquens, miro audiebatur affectu, & ex sermone ejus, quem intelligere, utpote alterius linguæ homines, non valebant, magis quam ex peritissimi cujuslibet post eum loquentis interpretis intellecta locutione, ædificari illorum devotio videbatur, & verborum ejus magis sentire virtutem. Cujus rei certa probatio tunsio pectorum erat, & effusio lacrymarum h. Utebatur sane Scripturis tam libere commodeque, ut non tam sequi illas, quam præcedere crederetur: & ducere ipse quo vellet, auctorem earum ducem Spiritum sequens. Quem nimirum ut in medio Ecclesiæ aperiret os ejus, sic impleverat Deus spiritu sapientiæ & intellectus, ut secundum quod in libro Job legitur, profunda quoque fluviorum scrutaretur, & abscondita proferret in lucem. Nam & confessus est aliquando, sibi meditanti vel oranti, sacram omnem velut sub se positam & expositam apparuisse Scripturam.
[159] Cæterum quam gratis euangelizarit, quis digne prædicet, [Gratis euangelizat, dignitates respuit.] quis digne miretur? Minus fore * credidit, nullas sibi ab auditoribus transitorias petere facultates, nisi oblatas sæpius refutaret ecclesiasticas dignitates. Parum illi fuit nulla quærere stipendia militantem: ne insignia quidem recipere acquievit. Denique velut alter David processurus ad bellum, bellica arma sibi graviora causatus est, quibus multos suo præsertim tempore cerneret prægravari: & in simplicitate sua gloriosius triumphabat. Tantam enim gratiam virtus ei divina contulerat, ut licet abjectus esse elegisset in domo Dei, uberius tamen fructificaret in ea, quam alii quilibet in sublime porrecti, & lucens amplius illustraret Ecclesiam velut de sub modio humilitatis suæ, quam ceteri super candelabra constituti. Nimirum quo humilior, eo semper utilior fuit populo Dei in omni doctrina salutari, in quo tamen numquam voluit locum tenere doctoris. Beatus plane, qui sicut ipse de quodam Sanctorum ait i, legem dilexit, & cathedram non affectavit. Quam felicius siquidem in virtutum cathedra sedere meruit, dum noluit præsidere in cathedris dignitatum! Denique sicut justus & fortis in prædicatione euangelica laboravit, sicut prudens & temperans cavit sibi semper ab ecclesiastica prælatione. Nec enim contumaciter umquam renuit, sed frequenter, & ad maximos electus honores, prudenter egit, divina sibi cooperante gratia, ne aliquando cogeretur. Moyses quidem sanctus cessit Aaron fratri suo pontificium; sed linguæ erat impeditioris. Bernardum nostrum non ab opere Euangelistæ necessitas aliqua, sed ab honore solo sola humilitas revocavit. Merito proinde apud Deum & homines obtinuit gratiam singularem, qui non modo sine sumptu temporalis facultatis, verum etiam sine gradu ecclesiasticæ dignitatis, non autem sine fructu fraternæ salutis, Euangelium posuit; & populo Dei semper prodesse studuit, numquam præesse sustinuit. Raro tamen nisi forte ad loca proxima, ut prædicaret, exivit. Sed quoties eum necessitas aliqua traheret, seminabat super omnes aquas, publice & privatim annuntians verbum Dei. Quod tamen ipsum ex mandato summi Pontificis actitabat: ad nutum quoque præsulum ceterorum, ubicumque eorum aliquem contigisset adesse. Nimirum quanto magnus erat, humilians se in omnibus, eo magis sacerdotibus deferebat, quo plenius intellexerat, quæ ministris Christi reverentia deberetur.
ANNOTATA.
a His adde Sancti effigiem ex nostro Commentario prævio§ 53.
b Habetur in Opere nostro ad diem 1 Aprilis.
c Cartusiæ. Notissima est ascetarum eremus in Delphinatu Galliæ, & in tractu Gratianopolitano, sic dicta a vico Chartrous ei adjacente, ut observat Baudrandus.
d Guigo ille conscripsit Vitam S. Hugonis episcopi Gratianopolitani, quæ a nobis edita est ad diem 1 Aprilis. De eodem Guigone, ac Cartusianis, quos impense amavit S. Bernardus, consule dictum nostrum Commentarium prævium § 11, a num. 119. His subjungo fragmentum epistolæ,quam Fr. Gaspar van Craesbeeck Cartusianus,Lira (parva civitas est paucis leucis distans Antverpia) ad nostrum Papebrochium dedit die VI Decembris anno 1685: Certissimum est, inquit, & præter omne dubium, quod S. Bernardus Clarevallensis in domo nostra Montis Dei sæpissime hospitatus sit devotionis causa: imo tam frequenter, ut ei fuerit assignata cella singularis, quæ fuit vocata cella S. Bernardi. Hanc non semel trivit R. P. Pecquius, ut habeo ex ore ejus. Hæc jam a paucis annis est diruta ob ampliationem ambitus. Hæc quia nec possum negare, nec confirmare; ideo intra simplicis relationis limites me contineo.
e Consule Annotata ad lib. 2 cap. 6, lit. i.
f Meretur legi epistola 21, item 48 in fine.
g Vide librum 2 de consideratione cap. 13.
h De summa persuadendi gratia, qua Vir sanctus excelluit, agit Commentarius prævius § 39, num. 416.
i Nimirum de S. Malachia in ejus Officio, Antiphona 1 ad Matut., ex Mabillonio hic.
* al. profundus
* i. e. esse
* esse
CAPUT II.
Sanctus calumniis obnoxius ex infelici successu belli sacri;
errores Petri Abaëlardi & Gilleberti Porretani ab ipso confutati;
hæresis Henriciana repressa; miracula.
IV.
Nec tacendum, quod ex prædicatione itineris Hierosolymitani grave contra eum quorumdam hominum vel simplicitas, [Calumniis impetitur ob sinistrum successum expeditionis in Orientem: innumera miracula.] vel malignitas scandalum sumpsit, cum tristior sequeretur effectus. Quod tamen verbum * dicere possumus ab eo quidem initium non sumpsisse. Cum enim multorum jam animos permovisset audita necessitas, a rege Francorum semel & iterum propter hoc expetitus, Apostolicis etiam litteris monitus, nec sic acquievit super hoc loqui, vel consilium dare, donec per ipsius tandem summi Pontificis generalem epistolam jussus ab eo est tamquam Romanæ Ecclesiæ lingua exponere populis atque principibus. Cujus epistolæ a tenor fuit, ut in pœnitentiam & remissionem peccatorum iter arriperent, aut liberaturi fratres, aut suas pro illis animas posituri. Hæc & hujusmodi super hoc poterant veraciter dici: sed dicendum potius id, quod potius fuit. Evidenter enim verbum hoc prædicavit, Domino cooperante, & sermonem confirmante sequentibus signis. Sed quantis, & quam multiplicibus signis? Quanta vel numerare, nedum narrare difficile foret. Nam & eodem tempore scribi cœperant, sed ipsa demum scriptorem numerositas scribendorum, & materia superavit auctorem: nimirum cum aliquando una die viginti seu etiam plures ab incommodis variis sanarentur, nec facile ab hujusmodi dies ulla vacaret. Denique plures eo tempore Christus per Servi sui tactum & orationem, ex ipsis etiam matrum uteris cæcos videre, claudos ambulare, aridos convalescere, surdos fecit audire, & mutos loqui: mirabilius restituente gratia, quod minus præstitum fuerat a natura.
[161] Nec tamen ex illa profectione Orientalis ecclesia liberari, [Utilis expeditio illa, quamvis frustrata fructu.] sed cælestis meruit impleri & lætari. Quod si placuit Deo tali occasione plurimorum eripere, si non Orientalium corpora a paganis, Occidentalium animas a peccatis: quis audeat dicere illi, Quid fecisti sic? Aut quis recte sapiens, illorum magis non doleat, qui ad priora, vel peiora forte prioribus scelera redierunt, quam eorum mortem, qui in fructibus pœnitentiæ purgatas variis tribulationibus Christo animas reddiderunt? Alioquin quamlibet dicant Ægyptii, dicant filii tenebrarum, qui veritatem nec videre valeant, nec proferre: Callide eduxit eos, ut interficeret in deserto: patienter tolerat Christus Salvator opprobrium, quod tantarum animarum salute compensat. Meminit hujus verbi ipse quoque venerabilis Pater, inter cætera dicens: Si necesse sit unum fieri e duobus, malo in nos murmur hominum, quam in Deum esse. Bonum mihi, si dignetur me uti pro clypeo, libens excipio in me detrahentium linguas maledicas, & venenata spicula blasphemorum, ut non ad ipsum perveniant. Non recuso inglorius fieri, ut non irruatur in Dei gloriam. Hæc quidem ille in libro de Consideratione secundo. Accidit autem, ubi primum de ejusdem exercitus dissipatione lamentabilis intra Gallias insonuerat rumor, ut illuminandum Dei Famulo filium cæcum offerens pater, multis precibus vinceret excusantem. Et imponens Sanctus puero manum, orabat ad Dominum quatenus, si ab eo verbum prædicationis illius exierat, si prædicanti Spiritus ejus affuerat, in illius illuminatione ostendere dignaretur. Dum vero post orationem, orationis præstolaretur effectum, Quid facturus sum? ait puer: video enim. Attollitur illico clamor adstantium, plures enim non modo e fratribus, verum etiam e secularibus aderant, qui, ut puerum videre videntem, multipliciter consolati, Deo gratias referebant.
[162] [Illud etiam jucunde satis credimus considerasse nonnullos, [Ascalon capitur divina potius quam humana virtute] quod eadem hebdomada, qua felicissima anima ejus carne soluta est, ecclesia Hierosolymitana magnifice satis fuerit divino munere consolata, sicut sæpius noverant illum promisisse. Siquidem capta b est Ascalon illa munitissima, paucis a sancta civitate milliariis distans, & periculose instans calcaneo ejus. Adversus hanc quinquaginta annis & eo amplius nihil profecerant Christiani laborantes: nam & tunc non humana virtute capta est, sed divina. Nec incongruum nunc ipsius interserere verba, quæ eodem scripserat anno ad virum optimum Militem Templi, tunc ministrum, nunc etiam, Magistrum Militiæ Templi, qui ipsius secundum carnem avunculus erat c. Væ principibus nostris, ait. In terra Domini nihil boni fecerunt: in suis, ad quas velociter redierunt, incredibilem exercent malitiam, & non compatiuntur super contritione Joseph. Confidimus autem, quia non repellet Dominus plebem suam, & hereditatem suam non derelinquet. Porro dextera Domini faciet virtutem, & brachium suum auxiliabitur ei: ut cognoscant omnes, quia bonum est sperare in Domino, quam sperare in principibus.] Sed de his hactenus d.
V.
[163] Jam & illud propter posteros memorandum, quam multipliciter Ecclesiæ sanctæ Viri Dei doctrina profuerit in Catholicorum moribus corrigendis e, [Quæ fecit Sanctus pro Ecclesia Dei, insigni elogio Innocentii PP. prædicantur.] in schismaticorum furoribus comprimendis f, in hæreticorum erroribus confutandis g. Siquidem præter eos, quos docuit sobrie, & juste, & pie vivere in sæculo, quantos etiam perfectius valedicere seculo persuasit, vel ex hoc liquet, quod non cessavit, quamdiu vixit, deserta sæculi, sæculi desertoribus implens. Cujus ministerio videtur propheticum illud etiam corporaliter exhiberi: Posuit desertum in stagna aquarum, & terram sine aqua in exitus aquarum. Et collocavit illic esurientes, & constituerunt civitatem habitationis. Et seminaverunt agros, & plantaverunt vineas, & fecerunt fructum nativitatis: & benedixit eis, & multiplicati sunt, & jumenta eorum non minoravit. Sane in diebus schismatis generalis, quam fideliter Servus Domini stetit in confractione in conspectu ejus, ut averteret iram ejus; quam efficaciter stetit & placavit, & cessavit quassatio; quam denique evidenter in tempore iræ factus est reconciliatio, non modo latius prosequendum. Sufficere interim potest, si ipsius super hoc scribentis ad eum Innocentii Papæ verba h ponamus: “Quam firma, ait, perseverantique constantia causam beati Petri & sanctæ matris tuæ Romanæ Ecclesiæ, incandescente Petri Leonis schismate, fervor tuæ religionis & discretionis susceperit defendendam, & se murum inexpugnabilem pro domo Dei opponens, animos regum ac principum, & aliarum tam ecclesiasticarum quam sæcularium personarum ad Catholicæ Ecclesiæ unitatem, & beati Petri, ac nostram obedientiam, frequentibus argumentis, & ratione munitis reducere laboraverit, magna, quæ Ecclesiæ Dei, & nobis provenit, utilitas manifestat”. In quibus autem pro fide quoque quam magnifice egerit Servus fidelis & prudens, breviter intimandum.
[164] [Petrus Abaëlardus provocat eum ad disputationem in concilio Senonensi;] Fuit in diebus illis Petrus Abaëlardus i magister insignis, & celeberrimus in opinione scientiæ; sed de fide perfide dogmatizans. Cujus cum blasphemiis plena gravissimis volitare undique scripta cœpissent, profanas novitates vocum & sensuum viri eruditi atque fideles ad Dei Hominem retulerunt. Qui nimirum solita bonitate & benignitate desiderans errorem corrigi, non hominem confundi, secreta illum admonitione convenit. Cum quo etiam tam modeste tamque rationabiliter egit, ut ille quoque compunctus ad ipsius arbitrium correcturum se promitteret universa. Ceterum cum recessisset ab eo Petrus idem, consiliis stimulatus iniquis, & ingenii sui viribus, plurimoque exercitio disputandi infeliciter fidens, resiliit a proposito saniori. Expetens denique Senonensem metropolitanum, quod in ejus ecclesia celebrandum foret in proximo grande concilium, Claræ-vallensem causatur Abbatem suis in occulto detrahere libris. Addit quoque, paratum se esse in publico sua defendere scripta, rogans ut prædictus Abbas dicturus, si quid haberet, ad concilium vocaretur. Factum est ut postulavit. Sed vocatus Abbas venire penitus recusavit, suum hoc non esse renuntians k. Postea tamen magnorum virorum monitis flexus, ne videlicet ex ipsius absentia & scandalum populo, & cornua crescerent adversario, demum pergere acquievit, tristis quidem, nec sine lacrymis annuens, sicut in epistola l ad Papam Innocentium ipse testatur, in qua plenius lucidiusque negotium omne prosequitur.
[165] Affuit dies, & ecclesia copiosa convenit: ubi a Dei Famulo Petri illius in medium scripta prolata sunt, [sed a Summo Pontifice damnatur.] & erroris capitula designata m. Demum illi optio data est, aut sua esse negandi; aut errorem humiliter corrigendi; aut respondendi, si posset, objiciendis sibi rationibus pariter & sanctorum testimoniis Patrum. At ille nec volens resipiscere, nec valens resistere sapientiæ & spiritui, qui loquebatur, ut tempus redimeret, Sedem Apostolicam appellavit n. Sed & postea ab egregio illo Catholicæ fidei Advocato monitus, ut vel jam sciens in personam suam nihil agendum, responderet tam libere, quam secure, audiendus tantum & ferendus in omni patientia, non sententia aliqua feriendus: hoc quoque omnimodis recusavit. Nam & confessus est postea suis, ut aiunt, quod ea hora maxima quidem ex parte memoria ejus turbata fuerit, ratio caligaverit; & interior fugerit sensus. Nihilo minus tamen ecclesia, quæ convenerat, dimisit hominem, mulctavit abominationem, a persona abstinens, sed dogmata prava condemnans. Quando vero Petrus ille refugium inveniret in Sede Petri, tam longe dissidens a fide Petri? Et ipsum ergo auctorem eadem sententia cum erroribus suis Apostolicus Præsul involvens, scripta incendio, scriptorem silentio condemnavit.
[166] [Gilleberti Porretani errores condemnantur in concilio Remensi, præsente Eugenio Pontifice;] Fuit item Gillebertus o, quem cognominavere Porretanum, Pictavorum episcopus, in sacris Litteris plurimum exercitatus, sed sublimiora se etiam ipse scrutatus, ad insipientiam sibi. Siquidem de sanctæ Trinitatis unitate & Divinitatis simplicitate non simpliciter sentiens, nec fideliter scribens, discipulis suis panes proponebat absconditos, furtivas propinabat aquas, nec facile quid saperet, imo quantum desiperet, personis authenticis fatebatur. Timebat enim, quod apud Senonas Petrum ei dixisse ferunt:
Tunc tua res agitur, paries cum proximus ardet.
Novissime tamen, cum jam fidelium super hoc invalesceret scandalum, cresceret murmur, vocatus ad medium est, & librum tradere jussus, in quo blasphemias evomuerat graves quidem, sed verborum quodam involucro circumseptas. Igitur in concilio, quod in urbe Remorum Papa venerabilis Eugenius celebravit, egit cominus adversus hunc Gillebertum, Ecclesiæ sanctæ suo tempore singularis athleta Bernardus: primo quidem totum, quod ille verborum cavillationibus occultare nitebatur, eliciens: deinde vero tam suis ratiociniis, quam Sanctorum testimoniis biduana disputatione redarguens, considerans sane nonnullos ex his, qui præsidebant, jam quidem animadvertentes blasphemiam in doctrina, adhuc tamen avertentes injuriam a persona, accensus est zelo, & domesticam sibi ecclesiam seorsum convocat Gallicanam.
[167] [novum symbolum conditur, & Gillebertus resipiscit.] Communi denique consilio, a patribus decem provinciarum, aliis autem episcopis & abbatibus plurimis, dictante Viro Dei, novis dogmatibus opponitur symbolum novum. Cui etiam subscribuntur nomina singulorum, ut eorum videlicet omnium, sicut irreprehensibilis fides, sic irreprehensibilis zelus ceteris innotescat. Ita demum Apostolico judicio & auctoritate universalis Ecclesiæ, error ille damnatur, episcopus Gillebertus, an eidem damnationi consentiat, interrogatur. Consentiens, & publice refutans p quæ prius scripserat & affirmaverat, indulgentiam ipse consequitur, maxime quod ab initio cautus fuisset ea lege eamdem ingredi disceptationem, ut promitteret sine ulla sese obstinatione, pro Ecclesiæ sanctæ arbitrio, correcturum libere suam opinionem.
VI.
[168] In partibus Tolosanis Henricus q quidam, olim monachus, [Henricus monachus apostata hæreses disseminat in partibus Tolosanis.] tunc apostata vilis, pessimæ vitæ, perniciosæ doctrinæ, verbis persuasibilibus gentis illius occupaverat levitatem, &, ut prædixit Apostolus, de quibusdam, in hypocrisi loquens mendacium, fictis verbis de eis negotiabatur. Erat autem hostis Ecclesiæ manifestus, irreverenter ecclesiasticis derogans Sacramentis pariter & ministris. Nec mediocriter in ea jam malignitate profecerat. Sic enim de eo scribens r Pater venerabilis ad principem Tolosanum, inter cetera ait: Passim inveniebantur jam ecclesiæ sine plebibus, plebes sine sacerdotibus, sacerdotes sine debita reverentia, sine Christo denique Christiani. Parvulis Christianorum Christi vita intercludebatur, dum baptismi gratia negabatur. Ridebantur orationes oblationesque pro mortuis, Sanctorum invocationes, sacerdotum excommunicationes, fidelium peregrinationes, basilicarum ædificationes, dierum solemnium vacationes, chrismatis & olei consecrationes, & omnes denique institutiones ecclesiasticæ spernebantur.
[169] [Bern. cum Alberico Ostiensi episc. Tolosam petit, in itinere multa edens miracula;] Hac necessitate Vir sanctus iter arripuit, ab ecclesia regionis illius sæpius jam ante rogatus, & tunc demum a reverendissimo Alberico Ostiensi episcopo & Legato Sedis Apostolicæ persuasus pariter & deductus. Veniens autem, cum incredibili devotione susceptus est a populo terræ, ac si de cælo angelus advenisset. Nec moram facere potuit apud eos, quod irruentium turbas reprimere nemo posset: tanta erat frequentia diebus ac noctibus adventantium, benedictionem expetentium, flagitantium opem. Prædicavit tamen in civitate Tolosa per aliquot dies, & in ceteris locis, quæ miser ille frequentasset amplius, & gravius infecisset, multos in fide simplices instruens, nutantes roborans, errantes revocans, subversos reparans, subversores & obstinatos auctoritate sua premens & opprimens, ut non dico resistere, sed ne assistere quidem & apparere præsumerent. Ceterum, etsi tunc fugit hæreticus ille & latuit s, ita tamen impeditæ sunt viæ ejus & semitæ circumseptæ, ut vix alicubi postea tutus, tandem captus & catenatus episcopo traderetur. In quo itinere plurimis etiam signis in servo suo glorificatus est Deus, aliorum corda ab erroribus impiis revocans; aliorum corpora a languoribus variis sanans.
[170] Est locus in regione eadem, cui Sarlatum t nomen est, [ac prædicationem suam confirmans.] ubi sermone completo plurimos ad benedicendum panes, sicut ubique fiebat, Dei Famulo offerebant. Quos ille elevata manu & signo crucis edito in Dei nomine benedicens, In hoc, inquit, scietis vera esse, quæ a nobis, falsa, quæ ab hæreticis suadentur, si infirmi vestri, gustatis panibus istis, adepti fuerint sospitatem. Timens autem venerabilis episcopus Carnotensium, magnus ille Gaufridus, (siquidem præsens erat & proximus Viro Dei) Si bona, inquit, fide sumpserint, sanabuntur. Cui Pater sanctus de Domini virtute nil hæsitans, Non hoc ego dixerim, ait, sed vere, qui gustaverint, sanabuntur: ut proinde veros nos, & veraces Dei nuntios esse cognoscant. Tam ingens multitudo languentium gustato eodem pane convaluit, ut per totam provinciam verbum hoc divulgaretur, & Vir sanctus per vicina loca regrediens, ob concursus intolerabiles declinaverit, & timuerit illo ire.
[171] Præcipuum * sane miraculum, quod per Famulum suum in urbe Tolosa Christus exhibuit, [Tolosæ paralyticus moribundus repente curatur.] paralytici cujusdam clerici curatio fuit. Hunc in domo Regularium Clericorum sancti Saturnini u; quorum unus ipse erat, ad petitionem abbatis & fratrum, circa noctis crepusculum visitans Homo Dei, moribundum invenit hominem, qui extremum spiritum trahere videretur. Consolatus itaque miserum, & data benedictione egrediens, sicut postea confessus est, loquebatur in corde suo fidelis Servus ad Dominum tam fiducialiter, quam fideliter, dicens: Quid exspectas Domine Deus? Generatio hæc signa quærit. Alioquin minus apud eos nostris proficimus verbis, nisi abs te fuerint confirmata sequentibus signis. Eadem hora exsiliit paralyticus de grabato, & accurrens, secutus & consecutus est eum, sacra vestigia devotione, qua debuit, amplexatus. Cui subito procedenti obvians ex concanonicis unus expavit & exclamavit, siquidem phantasma putabat. Quando enim de lectulo eum crederet surgere potuisse? Egressam magis a corpore ejus animam phantastice sibi apparuisse arbitratus aufugit. Sed ipsa demum tam ei quam ceteris rei veritas fidem fecit. Egreditur exinde sermo inter fratres, curritur ad spectaculum tam jucundum: ipse etiam inter primos accurrit episcopus & Legatus, inde pergitur ad ecclesiam, eo ipso, qui convaluerat, præeunte, conclamatur in laudes Dei, eodem pariter concinente; ruit undique populus, benedicitur Christus, triumphat fides, infidelis quisque confunditur, exsultat pietas, & impietas contabescit. Porro Vir Dei cellam, ubi manebat, ingressus, diligenter omnes observari aditus, obserari januas jubet; ne quis pateat introitus populo concurrenti. [Sane is quidem Bernardus (hoc enim Clerico nomen erat, qui sanus factus est) corporali beneficio non ingratus; magisque sollicitus pro remedio spirituali, secutus est Servum Christi, monasticum in Claravalle Ordinem profitens, & habitum sumens. A quo etiam missus ad partes iterum Tolosanas, & abbas illic constitutus, hodieque monasterio præest, quod Vallis-Aquæ dicitur x.]
ANNOTATA.
a Epistola prima Eugenii PP. III, quæ data est ad Ludovicum Galliarum regem, de expeditione in Terram sanctam, habetur apud Labbeum tomo 10 Conciliorum Col. & seqq.
b Captam esse Ascalonam anno ab Incarnatione Domini millesimo centesimo quinquagesimo quarto .. mense Augusto, die mensis duodecima, auctor est Guillelmus Tyrius in sua rerum in partibus transmarinis gestarum Historia, lib. 17, cap. 30 in fine: sed Pagius in Critica Baroniana ad annum Christi 1153, num. 19 scribit, hoc anno rem accidisse, die XIV Kal. Septembris; & allegatis auctoribus, Quare, ait, Tyrius, qui, cum res ab aliis acceptas, non vero a se visas narrat, sæpe fallitur, hanc Balduini III Hierosolymorum regis victoriam .. perperam in annum sequentem differt. Si quis autem de ista expeditione cupit plura novisse, adeat eumdem Guillelmum in dicto libro.
c Andreas videlicet: ad quem S. Bernardus scripsit epistolam, ordine 288 apud Mabillonium, de infelici exitu sacræ expeditionis.
d Nullo pacto imputari posse Viro sancto infelicem militiæ Orientalis eventum, liquet tum e superiore Gaufridi pro eo apologia, tum e Commentario nostro prævio; quem videsis § 40.
e Quid Sanctus præstiterit in reformandis ecclesiasticorum, monasticorum, ac secularium moribus, § 45 expositum est in Commentario.
f Vide eumdem Commentarium varii locis.
g Concertationes ejus dedimus ibidem § 41, & sequentibus.
h In epistola Innocentii PP. II, quæ inter Bernardinas in editione Mabillonii ponitur ordine trecentesima quinquagesima secundæ, & innectitur anno Christi 1131.
i De Abaëlardi erroribus a Sancto Viro impugnatis, ac de rebus, quæ huc spectant, pluribus agit idem Commentarius § 29.
k Legi potest epistola S. Bernardi 187.
l Ordine 190; quæ ob prolixitatem refertur alibi apud Mabillonium, nimirum volumine primo, a col. 643.
m Adi Commentarium prævium § 29, num. 316.
n Vide epistolam sancti Patris 189 ad Innocentium PP. II de erroribus Abaëlardi; & 188 ad episcopos & Cardinales curiæ.
o S. Bernardi concertationem cum Gilleberto Porretano dedimus in Commentario prævio § 41.
p Hæc fusius refert hujus libri anctor Gaufridus, qui & ipse concilio interfuit, in epistola ad episcopum Albanensem Henricum. Ad hæc, idem Gaufridus disputationem edidit adversus Gilbertum, quam habes in fine hujusce tomi cum prædicta epistola. Ita Mabillonius hic.
q Henricianos hæreticos a sancto Doctore coërcitos, ac miracula ad destruendos illorum errores ab eo facta apud Tolosanos, exhibet Commentarius prævius § 42.
r Vide epistolam 241.
s Consuli potest Gaufridi de hoc Henrico epistola, quæ dabitur infra apud nos, a num. 351.
t Vulgo Sarlat, urbs Galliæ in Aquitania, & in Petrocoriensi provincia.
u Gallice S. Sernin de Tolose vocatur apud Sammarthanos tomo 4 Galliæ Christianæ, pag. 811, ubi plura. Consuli etiam possunt Annales Benedictini a Mabillonio editi tomo 5, ad an. 1083, num. 49.
x Vallis-aquæ (Valdeau:) de quo monasterio non reperi plures notitias.
* i.e. negotium
* al.primum
CAPUT III.
Suavissimi mores, ac præclaræ virtutes.
VII.
Cum autem per totum ab eadem provincia reditum Viri sancti magis magisque signa crebrescerent, [Vir sanctus quid de se sentiat inter tot miracula.] & multiplicarentur indies, non prætereundum, quidnam ipse inter hæc animi gereret, qui a Christo humilitatem cordis & mansuetudinem didicisset. Disputans enim secum in cogitationibus suis, & ex ipsa demum locutus abundantia cordis sui, domesticis sibi religiosis quibusdam fratribus aiebat: Plurimum miror, quidnam sibi hæc miracula velint, aut quid visum sit Deo talia actitare per talem. Nil mihi videor in sacris Paginis super hoc genere legisse signorum. Siquidem facta sunt aliquando signa per sanctos homines & perfectos: facta sunt & per fictos. Ego mihi nec perfectionis conscius sum, nec fictionis. Scio enim Sanctorum mihi non suppetere merita, quæ miraculis illustrentur: confido autem nec ad eorum sortem me pertinere, qui virtutes multas in nomine Domini operantur, & a Domino ignorantur. Hæc & hujusmodi crebsius secretiusque cum viris spiritualibus conferebat. Novissime vero opportunum sibimet visus exitum reperisse, Scio, inquit, hujusmodi signa non ad sanctitatem unius, sed ad multorum spectare salutem, & Deum in homine, per quem talia operetur, non tam perfectionem considerare, quam opinionem, ut in eo commendet hominibus, quæ illi creditur inesse, virtutem. Neque enim pro eis fiunt hæc, per quos fiunt; sed pro eis magis, qui vident illa, vel sciunt. Nec eo fine per eos ista Dominus operatur, ut ipsos probet ceteris sanctiores, sed ut ceteros magis amatores & æmulatores faciat sanctitatis. Nihil ergo mihi & signis istis, quandoquidem meæ illa famæ magis, quam vitæ noverim exhiberi, nec ad meam fieri commendationem, sed ad commonitionem potius aliorum. Satis, ni fallimur, hujus Viri mirabitur animum, quisquis hoc diligenti consideratione pensaverit, nec præstantius reputabit æstimator quisque fidelis, signa atque prodigia mirabiliter operari, quam perpetrata taliter interpretari.
[173] Sibi quoque non minus utile judicabit, imitandos ejus affectus, [Mira in eo integritas, & suavitas morum, ac moderatio affectuum:] quam mirandos actus; & morum insignia, quam operum signa cognoscere. Sed ad hæc quis idoneus? In hujus siquidem pectore Viri Dei, pari fœdere puritas suavitasque consederant: satis quidem utraque mirabilis; sed mirabilior utriusque complexus. Inde nimirum tam singulariter in unum hominem totius orbis vota pariter concurrebant, quod puritatem suavitas amabilem faceret; suavitatem puritas acceptabilem: ut difficile fuerit æstimare, gratiæ an reverentiæ amplius obtineret. Quis enim tam rigidæ conversationis, qui Claræ-vallensem non sublimiter revereretur Abbatem? Quis tam dissolutæ, qui non erga eumdem dulciter afficeretur? Dulcissimis enim affectibus plenum pectus ipse gerebat, sed quam libere eos, quoties causa deposceret, coërcebat: humanissimus in affectione, magis tamen fortis in fide. Et ut breve aliquod hujus rei proferamus exemplum, sicut ipse quoque testatur in Sermone super Cantica canticorum vicesimo sexto; siccis oculis germani sui, & germani tam necessarii, tam dilecti, Gerardi videlicet, celebravit exsequias, siccis oculis corpus ejus tradidit sepulturæ, ne affectus fidem vincere videretur. Nam extraneum quemlibet vix aut numquam sine lacrymis sepelivit. Talem sibi illum, uberius proinde fructificaturum, manus divina formaverat, ut austeritatem suavitas morum tolleret, auctoritatem sanctitas conservaret. Cui enim vel tanta benignitas esset oneri, vel tanta bonitas non esset honori? Legimus de Salomone, quod omnis terra desideravit videre vultum illius. Grande præconium, sed forsitan in hac parte non minus quam Salomon hic. Neque enim satis credibile est, Salomonem illum in omni gloria sua tam universalem orbis obtinuisse favorem, quam hunc in sua humilitate. Imo vero difficile omnino videretur ex historiis aliquibus invenire hominem unum conversantem adhuc cum hominibus in universa terra, tam celebre & amabile obtinuisse nomen a solis ortu & occasu, ab aquilone & mari.
[174] [celeberrima Viri fama cum summa sui despi cientia: verecundia:] Ut enim illas memoremus provincias, ex quibus usque hodie monumenta certiora superesse noscuntur, & in ecclesia orientali & apud soles occiduos Hibernorum, & a meridie in remotis finibus Hispaniarum, & ab aquilone in insulis, quæ procul sunt, Daciæ Sueciæque, celeberrima ejus opinio fuit. Crebras undique recipiebat epistolas, & reddebat. Undique ei xenia mittebantur, undique ejus benedictio petebatur. Postremo quasi vitis abundantissima suos undique palmites propagavit, excepto quod in terram Hierosolymitanam, quamvis locus esset a rege paratus, ob incursus paganorum, & aëris intemperiem, non acquievit mittere fratres suos. Neque vero episcopus ille incongruum aliquid usurpasse videtur, qui post sacrum ejus obitum, dum fratres consolaretur, inter cetera hoc quoque in ipsius prosecutus est laudem, quia in omnem terram exivit sonus ejus, & in fines orbis terræ verba illius. Vincebat tamen sublimitatem nominis, humilitas cordis, nec tantum poterat universus eum mundus erigere, quantum seipse dejicere solus. Summus reputabatur ab omnibus, infimum ipse se reputans: & quem sibi omnes, ipse se nemini præferebat. Denique sicut nobis sæpius fatebatur, inter summos quosque honores & favores populorum, vel sublimium personarum, alterum sibi mutuatus hominem videbatur, seque potius reputabat absentem, velut quoddam somnium suspicatus. Ubi vero simpliciores ei fratres, ut assolet, fiducialius loquerentur, & amica semper liceret humilitate frui, ibi se invenisse gaudebat, & in propriam rediisse personam. Innata ei a puero verecundia usque ad diem perseveravit extremum. Inde erat quod, licet tam magnus esset & excelsus in verbo gloriæ, numquam tamen (sicut sæpe eum audivimus protestantem) in quamlibet humili cœtu sine metu & reverentia verbum fecit, tacere magis desiderans, nisi conscientiæ propriæ stimulis urgeretur, timore Dei, caritate fraterna.
[175] [patientia in morbis eximia, & in aliis eventibus.] Patientiam ejus maxime quidem flagellis dominicis exercitatam novimus & probatam: qui nimirum ab ipso suæ conversionis initio usque ad diem sacræ depositionis tanta sustinuit, ut vita ejus his, qui noverant, non nisi quædam mortis protelatio videretur. Cæterum erga homines quoque, etsi rarior ei occasio minora forsitan patientiæ potuit experimenta præstare, dicendum tamen vel breviter, ne hujus quidem apparuisse eum virtutis immunem. Et quia genus hoc patientiæ solitus erat dicere tripartitum, videlicet ad verborum injurias, ad damna rerum, ad corporis læsionem: de singulis saltem singula proponamus exempla, quæ interim nobis occurrunt. Scripserat aliquando Dei Famulus ad episcopum aliquem a de curia & consilio regis, monens eum super quibusdam verbis regi suadere & consulere meliora. At ille vehementer exacerbatus, amarissimam ei reddidit epistolam, dicens in ipsa salutatione prima, Salutem, & non spiritum blasphemiæ, tamquam videlicet Vir sanctus (quod horror est dicere) ex blasphemiæ spiritu illa scripsisset. Ad quod verbum mansuetissimus Christi Servus, memor Dominicæ responsionis: Ego dæmonium non habeo (sicut hodieque exstans ejus epistola continet;) Minime quidem, ait, spiritum blasphemiæ habere me credo, sed nec maledixisse cuiquam, aut maledicere velle me scio, præsertim principi populi mei.
[176] Nec minus postea carum, nec minus familiarem eumdem episcopum habuit; [quorum exempla] sed elogium illud prædictum, apud eum sic fuit quasi non dictum. Abbas Farfensis b conventum fratrum a Clara-valle vocaverat, monasterium eis ædificaturus: sed Romanus impedivit Antistes, & sibi tollens eos in loco altero ordinavit. Unde plurimum dolens prædictus ille vir magnus, & magnæ devotionis, collectam pecuniam sexcentarum fere marcarum argenti deposuit sub chirographo, quam ad Dei Hominem veniens obtulit ei, rogans ut, quod non meruerat in partibus suis, vel citra Alpes novum exinde cœnobium conderetur. Missum est pro argento, & totum prorsus amissum. Nec respondit aliud Homo Dei cum ei nuntiaretur, quam, Benedictus Deus, qui nobis pepercit ab onere. Nam & illis, inquit, qui abstulere, levius indulgendum. Sunt enim Romani: & pecunia videbatur immanis, ac vehemens fuit ista tentatio. Gratulari etiam consueverat, decem circiter monasteria, vel ædificandis monasteriis loca congrua numerans, fraudulenter & violenter sibi ablata, dum contendere nollet, & magis eum vinci, quam alios vincere delectaret.
[177] Veniens aliquando Claram-vallem clericus quidam ex his, [referuntur.] quos Regulares vocant, importune satis instabat, ut in monachum reciperetur. Suadente Patre sancto, ut ad suam reverteretur ecclesiam, nec acquiescente recipere eum: Ut quid ergo, ait ille, in libris tuis tantopere perfectionem commendasti, si eam desideranti opem renuis exhibere? Et maligno spiritu iracundiæ vehementius instigatus, sicut postmodum evidenter apparuit, Jam, inquit, si illos tenerem, discerperem libros. Cui Vir Domini, Puto, ait, in nullo eorum legisti, non posse te in tuo claustro esse perfectum. Morum correctionem, non locorum mutationem, si bene memini, in libris omnibus commendavi. Tum vero impetum faciens homo velut insanus in eum, percussit maxillam ejus, idque tam graviter, ut succederet statim rubor ictui, tumor rubori. Jam qui aderant in sacrilegum involabant: sed prævenit eos Servus Domini clamans, & adjurans per nomen Christi, nullatenus eum tangere, sed educere caute, & curam ejus habere, ne ab aliquo ei vel in aliquo noceretur. Quod tam districte præcepit, ut miser ille timens & tremens, absque omni injuria eductus sit & deductus.
[178] Et quidem in libertate spiritus, Dei Famulus excellenter enituit cum humilitate & mansuetudine tamen, [Raro increpat delinquentes, potius monens ac obsecrans:] ut quodam modo videretur & vereri neminem, & omnem hominem revereri. Increpatione rarius utebatur, monitis potius & obsecrationibus agens. Quam vero invitus, & non ex cordis amaritudine verbum proferret amarum, ex eo maxime animadvertebatur, quod perfacile hujusmodi impetum cohiberet. Siquidem mirabatur hominum improbitatem, quos aliquando forte turbatos, excusationem quamlibet rationabilem, satisfactionem quamlibet humilem admittere gravat, quod ipsa suæ turbationis passio miseros sic delectet, ut oderint omne remedium, ut contineant aures, claudant oculos, objiciant manus, & omnimodis satagant, ne semel orta commotio sedari valeat & sanari. Ejus tamen objurgationem non minus facile aliquando compescebat gravis & turbulenta responsio, quam humilis & modesta; ut ab aliquibus proinde diceretur cedenti insistere, cedere resistenti.
[179] [utile dat monitum di correptione moderanda.] Dicebat enim, ubi resonat utrimque modestia, dulce esse colloquium: ubi vel ex parte altera, utile: ubi ex neutra, perniciosum. Ubi enim hinc inde duritia sonat, jurgium est, non correctio, nec disciplina; sed rixa, ut deceat magis interim dissimulare Prælatum, &, commotione sanata, utilius castigare subjectos: aut certe, si ita res exigit, observare consilium Sapientis, quia Stultus non corrigitur verbis. Loquitur ipse de increpationibus minus utiliter, minus patienter acceptis, in sermone super Canticum canticorum quadragesimo secundo, inter cetera dicens: Utinam neminem objurgare necesse sit ! Hoc enim melius. Sed quoniam in multis offendimus omnes, mihi tacere non licet, cui ex officio incumbit peccantes arguere, magis autem urget caritas. Quod si arguero, & fecero quod meum est, illa autem procedens increpatio minime, quod suum est, faciat, neque ad quod misi illam, sed revertatur ad me vacua, tamquam jaculum feriens & resiliens, quid me animi tunc habere putatis, fratres? Nonne angor? nonne torqueor? Et ut mihi usurpem aliquid ex verbis magistri, quia de sapientia non possum, prorsus coarctor e duobus, & quid eligam nescio, placerene mihi in eo, quod locutus sum, quoniam quod debui, feci: an pœnitentiam agere super verbo meo, quia, quod volui, non recepi. Et infra: Dicas forsitan mihi quod bonum meum ad me revertatur, & quia liberavi animam meam, & mundus sum a sanguine hominis, cui annuntiavi & locutus sum, ut averteretur a via sua mala, & viveret. Sed etsi innumera talia addas, me tamen minime ista consolabuntur, mortem filii intuentem. Quasi vero meam illa reprehensione liberationem quæsierim, & non magis illius. Quæ enim mater, etiamsi omnem, quam potuit, curam & diligentiam ægrotanti filio adhibuisse se sciat, si demum se frustratam viderit, & omnes labores suos esse penitus inefficaces, illo nihilo minus moriente, propterea umquam a fletibus temperabit? Et hæc hactenus.
[180] [mansuetudo ejus & charitas eximia;] De cetero tantus æmulator erat mansuetudinis & pacis, ut si forte improbus quisque petitor durius extorsisset a negante responsum, haud facile deinceps cum eadem repulsa dimitteretur inanis. Siquidem velut naturaliter (ut fatebatur) oderat omne scandalum; & gravamen cujuslibet hominis sustinere, ei admodum grave; non sentire, impossibile erat. Adeo neminem sprevit, nullius hominis scandalum parvi pendit: etsi veritatem Dei, justitiamque prætulerit. Nam & quoties oporteret noxios aliquorum vel reprehendere actus, vel impedire conatus, tam considerate fiebat, ut abundanter ipsi quoque, qui læsi viderentur, haberent, unde sibi pro eo satisfacerent in cogitationibus suis. Sane vidimus ex ipsis quoque nonnullos, & de quibus minus id videbatur posse sperari, ampliori devotione ejus postmodum vel obsequiis deservisse, vel etiam adhæsisse vestigiis. Dicitur tamen & invidos habuisse, ut haberet meritum & ex eis. Ceterum tam singulariter eminebat gloria nominis ejus, ut pestis illa magis desperatione, quam livore tabesceret, & timeret agnosci. Quin etiam humilitate ejus & mansuetudine vincebatur, beneficiis suffocabatur, obruebatur obsequiis; nimirum doctus erat vincere in bono malum, sicut ad quosdam fratres scribens c, inter cætera ait: Adhærebo vobis, etsi nolitis: adhærebo, etsi nolim ipse. Invitis præstabo, ingratis adjiciam, honorabo & contemnentes me.
[181] Usque adeo siquidem omnes homines germano amplectebatur affectu, [horror scandali, gaudium de fructu animarum, misericordia etiam in feras.] ut eorum scandalo (sicut ipse fateri solebat) gravius ureretur, quibus nullam videretur occasionem scandali præbuisse. Plus enim piissimum pectus, gratuitum affligebat alterius scandalum, quam propriæ immunitas conscientiæ solabatur. Siquidem minus sperabat posse sanari, quod, unde procederet, non videbat; magnum sibi e regione solatium fore perhibens, quoties inveniret unde satisfacere posset vel homini pro se, vel Deo pro homine non sine occasione turbato. Erga omnium quidem hominum spirituale commodum incommodumve amplius afficiebatur: & summum ei desiderium, summum gaudium erat animarum fructus, conversio peccatorum. Et corporeas tamen necessitates piissimo miserebatur affectu. Cujus tanta erat humanitas, ut non modo hominibus, sed irrationabilibus etiam animantibus, avibus compateretur & feris: nec compatienti deerat virtutis effectus. Contigit enim aliquoties, ut iter agens, fugientem, & (ut videbatur) protinus capiendum vel lepusculum a canibus, vel aviculam ab accipitribus, signo crucis edito mirabiliter liberaret, diceretque sequentibus, frustra sese conari, nec ullatenus, se præsente, ejusmodi exercere posse rapinam.
ANNOTATA.
a Joslenum nempe, episcopum Suessionensem. Lege epistolam 223.
b Id accidit tempore Innocentii secundi, qui monachos a Farfensi abbate petitos, Romæ ad Aquas-salvias locavit. Farfæ, quod monasterium est perillustre in Sabinis, tunc præerat Adenulfus loci abbas ab anno MCXXV ad MCXLIV, laudatus in Chronico Mauriniacensi tomo 4 Chesnii, pag. 377; ubi dedicationi Mauriniacensis ecclesiæ ab Innocentio factæ una cum Bernardo anno MCXXX interfuisse perhibetur. Gerardus ex monacho Farfensi Claræ-vallensis laudatur ab Herberto in lib. 2 de miraculis cap. 29, sicut notatur hic apud Mabillonium. Sed in citato textu apud Chesnium lego, a prædicto Pontifice in ecclesia Mauriniacensis cœnobii consecratum esse altare ante Crucifixum; non vero ecclesiam ipsam.
c Ad Præmonstratenses videlicet in epistola 253 sub finem. Quam vero egregie sanctus Pater de illis fuerit meritus, diximus in Commentario prævio, quem vide § 9 & 11.
CAPUT IV.
S. Bernardi effigies in scriptis suis expressa; mira virtutum & gratiarum omnium in eodem congeries.
VIII.
HÆc nos quidem de sacris moribus Patris nostri, [Ex scriptis suis qui possit cognosci.] pro modulo nostro sub brevitate perstrinximus. Ceterum longe eminentius in suis ille libris apparet, & ex litteris propriis innotescit, in quibus ita suam videtur expressisse imaginem, & exhibuisse speculum quoddam sui, ut illud quoque Ambrosianum merito illi posse videatur aptari: Laude sua ipse se sonet, & laureatus spiritu, scriptis coronetur suis. Si quis enim nosse desiderat, quam sollicitus ab initio sui ipsius dijudicator & scrutator exstiterit, primum opus illius de Gradibus humilitatis inspiciat. Inde, si quæritur piæ mentis religiosa devotio, transeundum ad Homilias in laudibus Virginis Matris; & illum, quem de diligendo Deo edidit, librum. Si fervens contra suorum vel aliorum vitia zelus, legatur is, quem Apologeticum vocat. Si vigil eodem in zelo & circumspecta discretio, de Præcepto & Dispensatione disserens audiatur. Quam vero fidelis cujuslibet piæ conversationis commendator extiterit & adjutor, Exhortatorius ad Milites Templi Sermo declarat. Quam non ingratus gratiæ Dei, ex his liquet, quæ de Gratia & libero arbitrio a tam fideliter, quam subtiliter disputavit. Quam liber in voce, quam disertus, & in rerum superiorum pariter inferiorumque scientia locuples, in his, quæ ad Papam Eugenium de Consideratione b scripsit, diligens considerator agnoscet. Quam devotissimus prædicator alienæ sanctitatis, tam diligenter episcopi sancti Malachiæ vitam prosecutus ostendit. Nam & in Sermonibus super Cantica c & investigator mysteriorum, & morum ædificator magnificus innotescit. In Epistolis, quas ad diversas personas ob negotia diversa dictavit, prudens lector advertet, quo fervore spiritus justitiam omnem dilexerit, omnem æque oderit injustitiam.
[183] [Ubique bonis promovendis, & malis exterminandis dat operam.] Fidelis etenim Servus Christi non quærebat aliquid suum: quidquid tamen erat Christi, sic curabat ut suum. Quæ enim scelera non arguit, quæ odia non exstinxit, quæ scandala non compescuit, quæ schismata non resarcivit, quas hæreses non confutavit? Quid vero sanctum, quid honestum, quid pudicum, quid amabile, quid bonæ famæ, quid virtutis aut laudabilis disciplinæ, suis ortum in qualibet regione diebus, non roboravit ejus auctoritas, non fovit caritas, diligentia non promovit? Quid ante promotum dilatari amplius non optavit? Quid forte collapsum non totis pro loco & tempore viribus egit ut repararetur? Quis malitiam quamcumque disponens, ejus zelum & auctoritatem non timuit? Quis proponens quodcumque bonum, ejus, si potuit, non consuluit sanctitatem, non desideravit favorem, opem non flagitavit? Quis ad sacrum in ejus pectore habitantis templum divinitatis, de quacumque tribulatione fideliter clamaturus accessit, & inefficaciter laboravit? Mœstus ab eo solatium, afflictus auxilium, consilium anxius, æger remedium, pauper subsidium reportabat. Ita sese omnium fecerat servum, ac si toti genitus orbi: ita tamen liber ex omnibus conscientiæ suæ curam gerens, tamquam soli deditus curæ & custodiæ cordis sui.
[184] [Et quidem divisiones gratiarum commendat Apostolus: [Diversa Sanctorum hominum charismata.] & si quis diligenter quærat, inveniet diversos ab initio Dei famulos in diversis enituisse muneribus. Legimus enim viros in fide magnificos, multiplicibus claruisse miraculis: alios spiritum habuisse propheticum, & futura quasi præsentia, occulta velut sub oculis posita mirabiliter cognovisse. Alios nihilo minus antiquorum litteræ protestantur graviori abstinentiæ deditos, parsimoniam coluisse: alios in humilitatis proposito, spretis dignitatibus hujus seculi, auctori seculi plurimum placuisse: alios in doctrina verbi ad salutis scientiam plurimos erudisse, ut secundum promissionem Scripturæ sanctæ, luceant quasi stellæ in perpetuas æternitates. Alii quoque in ædificandis cœnobiis laborantes, amplificaverunt nomen sanctitatis: alii in sedandis scandalis & turbinibus hujus seculi, promovendisque Ecclesiæ Dei negotiis efficaciter occupati, utiles in actione: alii in sacris meditationibus spiritualiter feriati, sublimes in contemplatione fuerunt.
[185] Quid horum nostro videbitur defuisse Bernardo? [S. Bernardus vero omnibus videtur dotatus gratiis.] Immo quid horum tam insigne in eo non fuit, ut ad commendationem satis esset, etiamsi ceterorum aliquid non adesset? Nam etsi multiplicibus Ecclesia sui temporis, tam in supra memoratis negotiis, quam in aliis pluribus, actionis ejus utilitatem meruit experiri; magnifice tamen etiam gratia contemplationis in eo tam ex visionibus & revelationibus Domini, quam ex scriptis suis, quæ spiritualibus exuberant sensibus, elucescit. Porro monasteriorum fructus, quæ per eum Dominus ordinavit, tam copiosus & evidens, humanis sese ingerit oculis, ut nullis egeat litteris commendari. Magis autem & ex ipsa quoque eorumdem multitudine cœnobiorum, omnis deinceps generatio certum capere poterit documentum, quantos collegerit ad servitium Christi, qui tam multos undique propagavit. Quod ad reliqua spectat, de humilitate ejus, & dignitatibus refutatis, sed & de tenuissimo victu, superius prosecuti, ex his, quæ ad prophetiam pertinent, ostensionemque virtutum, sub alio quidem principio curabimus annotare perpauca de multis.] d Et nunc igitur jam super his, quæ in signis exterioribus, & multiplici virtutum exhibitione consistunt, secundus e, ut præmissum est in præfatione, libellus aliquanta narrabit.
Finis libri tertii.
ANNOTATA.
a Laudatur in Commentario nostro prævio § 15 & 54.
b Inspice Commentarium eumdem § 50; & § 55, ubi inter S. Bernardi elogia, classe 10, vel ipse hæresiarcha Calvinus libros illos egregie laudat. Consuli etiam possunt, quæ ibidem exstant in classe 1, & 7. Ernaldus lib. 2 Vitæ, cap. 6, num. 143, insigni præconio hanc Sancti lucubrationem condecorat. Vide etiam Annotata ad lib. 2, cap. 6, litt. cc.
c Varia de illis prænotantur ibidem § 23, & 28.
d Gaufridi textum aliunde suppletum esse, indicant ansulæ, quibus satis multa hic includuntur, notante Mabillonio ad marginem: Hæc inserta ex mss. variant in edit. & quibusdam mss.
e Secundus est Gaufridi; sed hic ordine 4.
LIBER QUARTUS,
Auctore Gaufrido monacho Claræ-vallensi.
CAPUT I.
Reditus ex Urbe; Sanctorum reliquiæ inde asportatæ; beneficia in alios collata; spiritus propheticus.
Caput I.
Sicut Sermone super Cantica canticorum vicesimo quarto servus Domini Bernardus Claræ-vallensis gratulatur, [Pax Ecclesiæ redditur, mortuo Petro Leonis antipapa: Sanctus reliquias ex Urbe fert secum:] & gratias agit illi: tertio quidem reditum a ab Urbe suum clementior e cælo respexit oculus, & serenior tandem vultus arrisit, quod quievisset rabies Leonina, accepisset finem malitia, recepisset Ecclesia pacem. Tanta vero exsultatione ecclesia illum Gallicana recepit, ut non minorem videretur de suo reditu exhibere, quam de pace reddita nuntiare lætitiam. Unde etiam mirari ipse sæpiusque causari, quod, dum sibi post tam graves frequentias hominum, & tumultus velut ab exordio valefaciendum sæculo judicaret, & tamquam de novo adoriendum sacræ propositum conversationis, tunc potissimum uberioribus acciperetur gaudiis, obsequiis coleretur. Rediens autem Pater sanctus ab Urbe, ex sanctorum Apostolorum Martyrumque corporibus xenia secum attulit pretiosa, haud modicum hunc sibi reputans fructum esse laboris. Inter quæ beati Cæsarii dentem quonam modo receperit, memorandum. Cum enim integrum ei prædicti Martyris caput exhiberetur, ut tolleret inde, quod vellet, dari petiit dentem unum. Frustra vero aliquamdiu fratres, qui cum eo venerant, laborantes, concessum sibi trahere penitus non valebant. Fractis enim cultellis duobus aut tribus, quos applicuerant, nihilominus adhuc dens immobilis permanebat. Tum ille, Orandum nobis, ait: nec enim habere possumus, nisi Martyr ipse concedat. Facta denique oratione, reverenter accedens, incredibili facilitate duobus tulit digitis, quod ferreis ante moveri non poterat instrumentis.
[287] [tunica ejus Romæ servata moribundum sanat:] Fratres autem Hierosolymitani Templi, fidelis militiæ professores, cum novam habere eo tempore domum in Urbe cœpissent, redeunte prædicto Patre, specialique patrono suo b, tunicam ejus pro eximia benedictione servabant: apud quos eodem anno sacerdos quidam gravissima febre correptus desperabiliter ægrotabat. Ut autem omnino deficiens devenisse visus est ad extrema, portari sese in oratorium, & prædictam beati Viri tunicam supponi sibi fecit, in sola positus exspectatione exitus mortis: cum subito raptus in quemdam mentis excessum, ac veluti jam carne solutus, videre sibi visus est corpus suum eodem, quo jacebat, in loco exanime, jam circumdatum multitudine sacerdotum, apertos tenentium libros, & celebrantium exsequias ex more solemnes. Nec mora, in vultu habituque prædicti Patris sancti, reverenda quædam persona prodiens ex altari, manu illis innuit, ut tacerent, voce pariter prohibens, ne mortuum reputarent, cujus vitam Claræ-vallensi Abbati donaverat Deus. Confestim denique ad se rediens, sanum se reperit, &, quod viderat, fratribus indicavit. Qui quidem, ut a fidelibus viris nuper accepimus, hodieque superstes, & in partibus Aquitaniæ degens, beneficium, quod accepit, sedulo confitetur, ipsius præconio, cujus merito vivens. Si quis hoc minus miratur, animadvertat de beato Nicolao ex innumeris, quibus est decoratus miraculis, in natalis ejus annua commemoratione tamquam eximium commendari, quod imperatorem Constantinum ab interitu quorumdam longe constitutus per visum deflexit.
[188] Nec illud dissimile est, quod annectimus. Abbas Gerardus de Moris c, [absens corpore, spiritu præsens excitat, torpentes in choro.] quod est monasterium proximum Claræ-valli, testatus est nobis, vidisse se eum aliquando psallentium fratrum circuire choros, & sicut frequenter agebat, excitare torpentes, ita ut affectuosius & virilius psalleretur quod reliquum fuit vigiliarum. Cumque die sequenti apud eum familiariter causaretur, tardius illum quam oportuerat, ea nocte visitasse psallentes, Ego, ait, nocturnis horis corporeo occupabar incommodo: sed quo non potuit corpus, spiritus venit d. Expavit ille audiens non adfuisse in corpore, quem tamdiu ipse corporeo spectasset obtuitu, circumeuntem utrumque chorum, & dormitantes quosque, ut consueverat, excitantem, & manum singulis imponentem.
[189] [Tempore, quo Pater sanctus apud Urbem morabatur, [Apud Urbem degens sanat in Claravalle moribundum:] contigit fratrem quemdam, Robertum nomine, in Clara-valle graviter infirmari. Huic apparuit juvenis quidam, similis fratri infirmario, præcipiens, ut sequeretur se. Visum est, quod sequeretur præeuntem; venitque ad montem excelsum, in quo Dominum invenit Jesum cum angelis suis, audivitque eum illi ductori suo dicentem: Custodi mihi istum. Jamque misit etiam Dominus in cor ipsius infirmi quædam verba, quæ suæ Claræ-valli per illum mandavit. Facto ergo mane, resedit, qui moriturus illico putabatur, mirantibusque omnibus, dominum Godefridum, tunc Priorem, nunc Lingonensem Episcopum, vocari fecit. Cui præsenti inter cetera dixit: Mandat vobis Dominus, ut domos amplas faciatis, quæ gentem possint capere, quam ipse multam missurus est vobis: fratribusque grangiarum * mandate, ut honeste se habeant, formamque boni exempli hominibus sæcularibus præbeant: quia væ ei, per quem unus retro abierit. Post dies ferme viginti, cum eadem adhuc valetudine desperabiliter laboraret, admirabilis Pater Bernardus corpore absens, sed spiritu præsens, Clara-vallem advenit, languentem visitavit, matutinos hymnos circa eum cum ingenti fratrum multitudine decantavit, noctemque illam ibidem juxta illum fecit, & mane facto, idem frater sanus apparuit, modum etiam suæ liberationis fratribus indicavit.]
[190] Ad multorum aures famam credimus pervenisse viri venerabilis Guilielmi, [vir nobilis miro modo redit ad sanitatem:] qui olim Montis-Pessulani dominus, nunc verus Christi pauper & humilis monachus, degit in cœnobio, quod Grandissilva vocatur. Ipsius relatione didicimus, quod dicturi sumus, sicut ab ejus ore, cui contigerat, se accepisse dicebat. In civitate Auxitanorum, quæ metropolis est Vasconiæ, miles quidam infirmabatur. Cujus cum inferiores corporis partes a renibus & deorsum morbus sæviens occupasset, erat diebus multis lecto decubans, non modica parte præmortuus. Compunctus denique & confisus de misericordia Dei, ad Servum ejus, cujus circumquaque tam celebris sese virtutum fama diffuderat, quocumque labore se præcipit deportari. Jam per dies aliquot processerat, profeceratque non minus in fide & devotione, quam in itinere ipso: cum miseratus hominem Deus, mirabiliter satis & infirmitati ejus subvenire dignatus est, & parcere fatigationi. Occurrens enim quidam in via, quisnam esset, aut quo tenderet, inquisivit: acceptaque itineris ejus necessitate, Ego, ait, ex parte illius Sancti præcipio tibi, ut revertaris, sciens quod, ubi domum veneris, sanus eris. Persuasit illi Deus, ut crederet, cujus nimirum dispositione omnia gerebantur. Rediit, rediensque, paulatim recepit eam, quæ sibi promissa fuerat, misericordiam, ut non prius domum pertingeret, quam plenariæ donum perciperet sospitatis.
[191] [Regina Angliæ in summo periculo absentem virum Dei invocans, mox liberatur:] [Anglorum quoque regina Mathildis e, tantum huic Famulo Dei exhibuit aliquando devotionis affectum, ut venienti Boloniam f, extra urbem cum populo pedes occurreret, gravida tamen ipsa, multumque jam gravis. Quæ post dies aliquot, ut pariendi tempus advenit, tam graviter est afflicta, ut tam ipsa, quam domus omnis, de vita ejus penitus desperarent: jamque omni reliqua supellectili pauperibus & ecclesiis delegata, vestis etiam regia pararetur, in qua sepeliretur, tamquam protinus moritura. Tum subito recordata Hominis Dei, & nomen illius invocans plena fide, in ipsa protinus invocatione sine periculo partum edidit desperatum. Nec distulit legatum destinare fidelem, per quem gratias ageret celebri Subventori, ipsum sic natum, non immerito natum g ejus appellans.] Verum ille, quoties tale aliquid contigisset audire, non minus humiliter, quam jucunde refutans, dicere consueverat: Hoc certe mihi sic est imputandum, sicut ei, qui conscius omnino non fuit.
[192] [stola ejus, qua in sacrificio usus, pellitur dæmon ab obsesso:] In monasterio, cui nomen est Bella-vallis h, prope urbem Chrysopolim *, homo quidam a dæmone vexabatur, mira eo instigante faciens, mira loquens. Post multas igitur orationes fratrum, cum improbe persisteret illa nequitia spiritualis, recordatus est venerabilis Abbas loci illius Pontius i hodieque superstes, habere se stolam, qua beatus Pater aliquamdiu usus fuerat in oblatione Hostiæ salutaris. Nec cunctatus, tulit protinus arma potentia Deo, & fiducialiter aggressus est inimicum. Vix limen attigerat cellulæ, in qua miser homo jacebat, cum subito ille malignus horrendis vocibus victum se profitens; En, inquit, egredior, recedo protinus: manere ultra non possum. Respondente autem abbate: Per nomen Domini, & ipsius beati Viri meritum, cujus hæc stola fuit, tibi præcipio, exi citius, ne moreris: continuo dæmon fugatur ab homine, homo liberatur a dæmone. Quis alter non periculose forsitan exsultasset, usque adeo sibi spiritus esse subjectos, ut cederent & absenti? Verum ille, abbate ipso nuntiante, nil motus, magisque subsannans eos, quos videbat magna super hoc admiratione moveri, hæc eadem verba respondit: Quidni facile nos duo prævaluissemus in unum? Leviter illum ejicere potuit Deus, præsertim cum ego, ut dicitis, ei k socius datus sim & adjutor. Hujusmodi nempe responsis, in hujusmodi rebus sæpius utebatur. Noverat siquidem verus & verax non ostentator, sed æmulator humilitatis, efficacius dissuaderi posse hominibus, quod stupebant, obliqua quadam & artificiosa objectione, quam aperta excusatione, quæ humilitatem magis prædicabilem præferendo, existimationem non minueret hominum, sed augeret. Unde quodam loco * ex propria loquens experientia: Verus, inquit, humilis, vilis vult reputari, non humilis prædicari.
II.
[193] Illud quoque notissimum fuit, quod adhuc in carne degens, [novitius mortis suæ diem] apparens autem in spiritu, fratri cuidam obitus sui prænuntiaverit diem. Infirmabatur novitius quidam frater in Clara valle, bonæ conversationis, & bonæ indolis adolescens. Nec longe aberat dies, qua, post annuam ex more probationem, novum indueret hominem, si non prius hominem exuisset. Siquidem consummatus in brevi, explevit tempora multa: placita enim erat Deo anima illius. Quinto igitur die ante ultimum diem suum, visitante se fratre quodam [Gerardo l, qui hodie abbas est monasterii Longipontis, m] idem novitius exhilaratus plurimum, inter alia spiritualis gratiæ verba, Ecce, inquit, quinta moriar die. Hodie enim mihi Pater noster dominus Abbas apparuit cum multitudine monachorum, & blanda consolatione refovens, quinto die moriturum me esse dicebat. Exiit sermo inter fratres, &, antequam impleretur, divulgatum est verbum. Expectabatur ab omnibus dies illa, sed præ omnibus ille beatus in exspectatione sua fuit. Jam dies quinta inclinabatur ad vesperam, illius autem spiritus magis ac magis elevabatur ad Dominum.
[194] Demum circa undecimam horam in ipso mortis agone positus, [ex apparitione Sancti discit:] obducto prorsus, ut assolet, lumine oculorum, & nemini jam intendens, ad exitum festinabat. Interim visitans eum Pater sanctus velut ab alto somno revocat, & quasi retrahit commeantem, nec insalutatum abire permittit. Ad cujus vocem aperiens oculos, & mirum in modum facie serenata, aliquamdiu intendebat in eum. Mirabamur omnes mortalem hominem, imo jam morientem eatenus triumphare de morte, ut in ipso mortis articulo exsultaret in gaudio, pulcherrime nobis exhibens illud Poëtæ:
Incipe parve puer risu cognoscere matrem.
Tum vero consolans eum Pater sanctus nihil timere jubet, sed recto protinus cursu pertingere ad Dominum Jesum Christum, & offerre ei humilem pauperis suæ familiæ salutationem. Ad hanc vocem qua potuit capitis inclinatione & motu annuens labiorum, iterum clausit oculos, & eadem hora in pace quievit.
[195] Multa quidem huic Famulo Dei revelata per spiritum, [Herveium nobilem puerum prædicit fore monachum:] multa sine præcedenti revelatione mirabiliter ab eo prædicta cognovimus: ex quibus exempli gratia pauca subnectimus. Cum esset aliquando Pater sanctus in Urbe Noviomensium n in domo episcopi Simonis o, adductus est ad eum Herveius de Baugenceio p, puer admodum gratiosus, ortus ex regio sanguine, & ipsius episcopi nepos. De quo sequenti nocte Famulo suo Christus ostendit, quod erat post tempora longa futurum: siquidem videbatur sibi tamquam in Missarum celebratione angelo cuidam pacis osculum dare, quod ad puerum deferretur. Nec dubius de revelatione, eumdem Herveium renuntiaturum sæculo, & futurum aliquando devotum Christi famulum promittebat. Quæ promissio tam celebris exstitit & vulgata, ut ipse quoque Herveius nobis postea fateretur, adolescenti sibi ad omnes arguentis conscientiæ stimulos semper occurrere, impossibile esse, ut post Viri sancti tale promissum, in sæculari habitu moreretur; nec fraudatus est spe sua. Siquidem venerabilis Walerannus q, Ursi-campi r cœnobii primus abbas, monachum illum fecit, & angelico functus officio, pacem, quam ex ore Patris sancti ipse susceperat, communicavit Herveio. Cujus talis postmodum apparuit conversatio, ut tali dignus oraculo videretur. Nam & prædicto Waleranno in regimine monasterii Ursi-campi ille successit; & novissime obitum suum imminentem sanus adhuc & incolumis, eodem Waleranno per revelationem sibi annuntiante, præscivit atque prædixit.
[196] [Parisiis tres Clerici ejus prædicatione compuncti eumque sequuti sunt:] Et quod addimus, huic simile fuit: Patrem sanctum fines Parisiorum aliquando peragrantem, ut ad ipsam diverteret civitatem, episcopus Stephanus, & ceteri omnes, qui pariter aderant, obnixe rogantes non poterant obtinere. Magno siquidem zelo, nisi causa gravis urgeret, conventus publicos declinabat. Cumque vespere iter suum alias ordinasset, mane, ubi primum locutus est fratribus, dicere jubet episcopo, quia Parisius ibimus, ut rogasti. Conveniente igitur clero admodum copioso, sicut semper ab eo solebant expetere verbum Dei, continuo tres ex illis compuncti sunt, & conversi ab inanibus studiis ad veræ sapientiæ cultum, abrenuntiantes sæculo, & Dei Famulo adhærentes. Quorum ille primum intuens, cum subito inter loquendum surgeret, peteretque vestigia ejus, inclinavit se modice, & fratri cuidam propius assidenti in aure locutus est, dicens: Istum ego sicut nunc video venientem nocturna visione prævidi, propter quem etiam Dominus nos adduxit. Qui nimirum novitius in multa postmodum puritate & devotione conversatus, plurimumque acceptus Deo & hominibus, in Clara-valle post annos aliquot beato fine quievit. Apparuerunt aliquando Viro Dei in Trecensium urbe posito venerabiles ejus filii jam quidem carne soluti, Galdricus & Gerardus: quorum etiam secundum carnem alter germanus, alter avunculus ejus exstiterat. Cumque velut accelerantes ocius pertransirent, revocanti & retinere volenti respondebant, eundum sibi pro fratre Gaufrido monacho, qui eorumdem a prima conversione socius strenue satis in multis cœnobiis exstruendis militaverat Deo. Continuo Pater sanctus excitatis Fratribus accelerari jubet, & ad monasterium veniens, ipso die, sicut eis prædixerat, eumdem Gaufridum jam positum reperit in extremis.
[197] [divinitus punitur rex ob contemptos sacerdotes.] [Infensus aliquando rex Francorum senior Ludovicus quibusdam sui regni episcopis, suis eos sedibus & civitatibus exturbavit. Unde etiam hic Vir reverendus plures scripsit epistolas, pro eorum pace laborans, quarum hodieque exemplaria perseverant. Accidit autem, ut, præsente eodem Patre sancto, episcopi multi, indignationem regis flectere cupientes, tota humilitate prostrati solo tenus, ejus tenerent vestigia, & nec sic gratiam obtinerent. Qua ex re Vir Dei religiosa animositate permotus, die altera regem durius increpans, quod Domini sacerdotes sprevisset, libere quoque denuntiavit, quod eadem sibi nocte fuerat revelatum. Hæc, inquit, obstinatio primogeniti tui Philippi regis morte mulctabitur. Vidi enim te cum minore filio tuo Ludovico ad pedes episcoporum, quos heri contempseras, inclinatum, & protinus intellexi, Philippo celeriter facto de medio, pro Ludovici substitutione ecclesiam, quam nunc opprimis, te rogaturum. Quod quidem non longe post miserabilis casus implevit, &, decedente Philippo, egit pater, ut is, qui feliciter hodie regnat, Ludovicus junior ungeretur.] s
ANNOTATA.
a De reditu ex Urbe ad Claravallenses, & quæ eadem occasione acciderunt, tractat Commentarius prævius § 27.
b De illis bene meritus est sanctus Pater, ex eodem Commentario § 15: non tamen regulam eorum, quæ ipsis data est in concilio Trecensi, condidit, ut ibidem licet videre.
c Ord. Cisterc. in D. Ling. fund. anno MCLIII a Samsone Rem. arch., ex notula marginali apud Mabillonium hic, vulgo de Mores. Ibidem non accidit prodigium Crucifixi, qui S. Bernardum amplexus est; sicut observatur in Commentarioprævio § 47; ubi etiam laudatur Gerardus seu Medardus ejusdem abbas.
d His adde quæ ibidem sunt præmissa § 21.
e Scripta est ad eam epistola nunc 315, quam hac nota elucidat Mabillonius: Mathildis filia Malcolmi III Scotiæ regis, Henrici V imperatoris, dein Henrici I Anglorum regis uxor: ex eo genuit Henricum II, de quo Bernardus in fine epistolæ, quæ ante annum MCXXXV Henrici I mortalem, scripta est. Alia fuit Mathildis, Fulconis V Comitis Andegavensis filia, Guillelmo ejusdem Henrici I filio desponsa: sed eo Oceani aquis absorpto Fontis-Ebraldi religiosa & abbatissa: ad quam Petrus Cellensis lib. 1, ep. 10.
f Urbs est Galliæ in Picardia provincia.
g Sanctus Pater in epistola ad Mathildem lit. e citata, De cetero, inquit, bene servate mihi filium, quem nunc peperistis: quia & ego quoque (si regi non displicet) in eo mihi vindico portionem.
h Ordinis Cisterciensis, fundat. anno MCXIX, ex notula marginali Mabillonii; filia Morimundi vocatur apud Sammarthanos tomo 4 Galliæ Christianæ pag. 144.
i Primum hujus monasterii abbatem Manricus ad annum 1119, cap. 8 fatetur sibi esse ignotum; inter primos tamen hunc Pontium ponit.
k Manricus modo citatus, num. 5, legendum vult HUIC, id est Pontio, superbum esse putans, si diceret Bernardus, se socio & adjutore Deum facilius ejicere dæmonem potuisse. Sed hic ironia est, sicut notatur hic apud Mabillonium, anno 1719 editum.
l Hunc primum istius cœnobii abbatem fuisse scribit Manricus ad an. 1131, cap. 6, num. 5. Henriquezius eum annuntiat cum titulo beati ad diem 26 Aprilis. Hunc etiam dicta & facta S. Bernardi studiose observare solitum, habes in Commentario prævio § 21, num. 229.
m Vide Chronologiam Bernardinam ad annum 1131: cui addi potest Manricus mox allegatus.
n Noviomum, vulgo Noyon, urbs Galliæ in Insula Franciæ.
o Simon de Vermandois … regiæ prosapiæ princeps, e ramo Comitum Viromandensium prognatus laudatur pluribus apud Sammarthanos in Gallia Christiana tomo 3, pag. 817.
p Al. Balgentiacum, seu Baugentiacum, vulgo Baugency, urbs est Galliæ ad Ligerim fluviuminter Aurelianum & Blesas.
q De eo agit Manricus ad annum 1129, cap. 7, & ad annum 1142, cap. 10. Henriquezius eum refert cum titulo beati die 12 Septembris.
r Adisis Chronologiam Bernardinam ad annum 1129, & Manricum ad eumdem annum, cap. 7.
s Consuli potest Commentarius prævius § 14, num. 142.
* i. e. prædiorum, vel villarum rusticarum
* Vesontionem, Besancon
* Serm. 16 in Cant.
CAPUT II.
Alia quædam vaticiniorum specimina.
III.
Fidelissimum principem Theobaldum Comitem in magna tribulatione probatum non minus mirabiliter quam misericorditer Dominus liberavit. [Theobaldus Comes mire vexatur a rege Galliæ; sed eum liberandum prædicit S. Pater;] Is nimirum potentissimus in regno, & secundus a rege, totus tamen eleemosynis deditus, & studio pietatis intentus, omniumque servorum Dei, sed specialiter Bernardi Claræ-vallensis amator devotissimus erat. Quem eatenus impugnari & affligi passus est Deus, ut, rege pariter & vicinis potentibus fere cunctis adversus eum conjurantibus, usque adeo de ejus evasione desperaretur, ut publice quoque jam insultaretur religioni, pietati detraheretur, eleemosynis derogaretur. Monachi & conversi, inutiles ejus milites & ballistarii dicebantur. Nec modo apud extraneos, sed in ipsis quoque ejus civitatibus & castellis ejusmodi jam blasphemiæ personabant. Denique congregatis aliquando episcopis pluribus, aliisque personis, præsente etiam Viro Dei, dum super his agerent & colloquerentur, episcopus quidam eo tempore, auctoritate & opinione prudentiæ celeberrimus aiebat: In manu regis est Comes Theobaldus, non est qui possit eum eruere. Respondente alio quodam antistite: Est qui possit liberare eum: multum ille miratus, quisnam crederetur posse, quærebat. Demum audiens, quia potest eum eripere, qui omnia potest, Deus: non parum substomachans, Potest, inquit, si manifestus appareat, si clavam teneat, hinc inde percutiat; sed hactenus ista non fecit. In tanta igitur desperatione, cum prædictum principem vehementer urgerent extranei, gravius tamen impugnarent, qui ab eo defecerant, universi pene potentes homines sui; nec minus illum affligerent pauci, qui residui videbantur, ex aliorum defectu ipsi quoque suspecti, Lingonensis episcopus Godefridus frequenter & familiariter Dei Hominem consulebat, quidnam sibi Dominus super his revelaret. Cui ille, cum jam sæpius respondisset, nihil sibi apparere nisi tribulationem super tribulationem, demum aliquando sciscitanti, ait, Quia quinto mense pax erit. Sane ultima die quinti mensis reformata est pax, ipso quidem & orante, & operante: ut non esset ambiguum, ejus potissimum studio & merito piissimum illum principem a tam gravibus imminentibusque periculis liberatum.
[199] [uti & cuidam nobili consolationem;] [Post annos aliquot, inter eumdem regem Francorum & Gaufridum a Comitem Andegavensium, exercebantur inimicitiæ graves. Causa erat, quod virum nobilem Gerardum de Monasteriolo, rege prohibente, in munitissimo oppido suo Comes obsidens, comprehenderat cum uxore ac liberis & propinquis, ipsamque diruerat munitionem. Tractabat ergo Vir sanctus de reformanda pace, multis ad hoc ipsum episcopis & principibus congregatis: cum subito Comes ille, amaritudinis felle commotus, insalutatos omnes relinquens, equo insiliit, & recessit. Confusis denique omnibus, jam conventus in desperatione pacis solvebatur: & prædictus Gerardus accedens ad Hominem Dei, licentiam postulabat, velut in mortem & carcerem rediturus. Sub obsidibus enim ad colloquium illud erat adductus. Cumque Vir Domini consolaretur eum, gravius ille flens & ejulans, Meam, inquit, minus doleo sortem: meos omnes lugeo pariter morituros. Compassus itaque Vir beatus, Ne timeas, ait: certus esto, quia Deus tibi tuisque subveniet, idque celerius, quam valeas vel sperare. Siquidem recordatus visionis, quam veniens ad id colloquium viderat, tamquam lecturum se Euangelium, a sancto episcopo Malachia petere benedictionem, confisus est pacem sine dubio proventuram. Necdum Gerardus ille limen domus attigerat, a facie ejus egrediens, cum subito quidam occurrens, redire Comitem nuntiavit. Mirati sunt omnes, tam celerem audientes promissionis effectum. Eadem etenim hora Comes rediit, & pariter pax desiderata provenit.
[200] Erat autem idem Comes pro eodem negotio ex mandato summi Pontificis anathematis vinculis innodatus, [ac Comiti Andegavensi, qui contemnebat anathema, divinam ultionem.] sed absolvendus: humiliari, ut debuit, vel culpam super hoc fateri suam, penitus recusavit: magis autem, ut erat plurimum animosus, Deum sibi culpam hujusmodi numquam remittere imprecabatur, innocentem se reputans & injuste ligatum. Quamobrem discessit Pater sanctus non parum tristis ab illo, dicens ei, siquidem literas noverat: In qua mensura mensus fueris, remetietur tibi. Eadem autem die, causantibus super hac improbitate personis quibusdam, & principem illum graviter errasse dicentibus, accensus zelo Dei Famulus, aiebat: Graviter satis hæc temeritas punietur. Fieri omnino non potest, quin hoc eodem anno Comes ipse aut moriatur, aut evidentem aliam divinæ indignationis sentiat ultionem. Hoc verbum & ex ipsis & ex aliis audiere non pauci. Quod tam celeriter est impletum, ut Comes idem infra diem quintum decimum moreretur.]
[201] Ingressus aliquando Servus Christi Germaniæ regnum, [Clerico nihil minus cogitanti prædicit, ipsum monachum futurum:] festinabat ad partes Moguntinorum, pacem reformaturus inter regem Lotharium, & prædecessoris ejus imperatoris Henrici nepotes, Conradum scilicet, qui Lothario postea successit in regnum, & Fridericum patrem hujus Friderici, qui post Conradum electus obtinet hodie principatum. Venerabilis autem Metropolitanus Moguntinorum Albertus honorabilem quemdam clericum nomine Mascelinum Viro Dei obviam misit. Hic igitur Mascelinus cum a Domino suo missum se esse diceret ad serviendum ei, paulisper intuitus illum Vir Dei, Alius, inquit, Dominus ad sibi serviendum te misit. Expavit Teutonicus, & miratus quid dicere vellet, firmius asserebat, a domino suo Moguntino sese archiepiscopo destinatum. Econtra Servus Christi, Falleris, ait, major Dominus est, qui misit te, Christus. Tunc demum intelligens homo, quorsum vellet vibrare sermonem, Putas, inquit, quod monachus fieri velim? Absit a me, non cogitavi, nec ascendit super cor meum. Nihilo minus tamen, renuente illo, Dei Famulus affirmabat, omnimodis fieri oportere non quod ipse de se cogitaverat, sed quod de eo disposuerat Deus. In eodem denique itinere conversus ad Dominum sæculo valefecit, & cum aliis pluribus litteratis, honoratisque personis, quas collegit eo tempore Servus Christi, ipse quoque, sicut sibi prædictum fuerat, secutus est eum.
[202] [Henricus regis Francorum frater inopinato fit monachus in Claravalle: Andreas quidam,] Henricum quoque germanum regis Francorum, qui Belvacensem hodie cathedram ornat, non dissimili Dominus conversione mutavit. Accidit enim, ut veniens idem Henricus ad Hominem Dei super quodam sæculari negotio locuturus, conventum etiam fratrum visitans, eorum sese orationibus commendaret. Cui Pater sanctus inter verba sanctæ exhortationis, Confido, ait, in Domino, nequaquam in eo te moriturum, in quo nunc positus es, sed velociter experimento proprio probaturum, quantum tibi istorum prosit oratio, quam expetisti. Quod eodem postmodum die non absque multorum admiratione completum est, & de tanti juvenis conversione cœnobium omni exsultatione repletum. Lugentibus autem sociis, & familia tota, ac si mortuum illum cernerent, ejulante, præ ceteris Andreas quidam Parisiensis Henricum ebrium, Henricum vociferabatur insanum, nec conviciis, nec blasphemiis parcens. Econtra sane idem Henricus pro illius potissimum conversione Dei Hominem dare operam precabatur. Cui Vir sanctus, audientibus multis, Dimitte, ait, hominem: modo anima ejus in amaritudine est, nec pro eo multum sollicitus sis, quia tuus est ille. Cumque amplius spe concepta Henricus instaret, ut loqueretur Andreæ, severius intuitus eum Vir Dei, Quid hoc est? ait: Numquid non jam dixi tibi, Tuus est ille?
[203] [id indignifsime ferens, deinde idem institutum amplectitur.] Audiens hæc Andreas, astabat enim & ipse, sicut plurimum improbus erat, & a sacra conversatione vehementer abhorrens, talia secum, ut hodieque fatetur, tacita cogitatione volvebat: In hoc nunc scio falsum te esse prophetam: hoc enim certus sum, quia locutus es verbum, & non fiet. Hoc tibi ego coram rege & principibus, in celebri quocumque conventu improperare non parcam, ut tua omnibus falsitas innotescat. Ceterum quam mirabilis Deus in consiliis super filios hominum, ridens eorum vana conamina, ut propositum suum, quando & quomodo ipse voluerit, impleatur! Siquidem die altera ibat Andreas mala omnia imprecans monasterio, ubi dominum dimittebat, ipsam quoque desiderans Vallem funditus subrui cum habitatoribus suis. Nec parum moti sunt & mirati, qui prædictum Viri sancti de ipso audierunt verbum, cum taliter videretur abire. Sed non diu pusillanimitatem eorum & fidem modicam tentari passus est Deus. Illa tantum die procedens & repellens quodammodo gratiam Dei, nocte proxima victus & quasi vinctus, trahente se & vim faciente Spiritu Dei, diem exspectare non potuit, sed exsurgens ante diluculum, velociterque rediens ad monasterium, alterum nobis Saulum, vel magis de Saulo altero Paulum alterum exhibebat.
[204] [Multi ex Flandria sequuntur Bernardum; inter quos Gaufridus de Perona:] Inter ceteros, quos de vana conversatione hujus sæculi per ministerium Servi sui Christus eripuit, de partibus Flandriæ multi aliquando nobiles, multi sapientes & litterati Viri sub ipsius magisterio sacram professi sunt servitutem: quorum primus videbatur Gaufridus ille de Perona, qui postmodum in Clara-valle Prioris officio functus est, & defunctus in eo. In quibus evidenter satis euangelicum illud impletum est: Multi dicent vobis, Ecce hic est Christus, ecce illic. Plurimis enim persuasionibus actum est cum eis, ut aliam magis eligere professionem, & loca alia debuissent, donec occurrit Dei Famulus jam prope dispersis, & in verbis gratiæ, quæ procedebant de ore ejus, pristina omnis hæsitatio facta de medio, & omnium pariter in ipsius consilio irrefragabiliter est firmata voluntas. Quod quidem non sine subita & penitus insperata quorumdam ex ipsis mutatione factum est animorum. Denique cum jam Dei Hominem ad monasterium sequeretur prædictus ille Gaufridus, gravissima cœpit tentatione pulsari. Intuitus autem illum unus e fratribus, Quid est, inquit, quod facies tua exterminata, & tristitiæ quodam nubilo graviter obvoluta videtur? Cui Gaufridus: Scio, inquit, quod numquam amplius lætus ero. Quod verbum cum ad Dei Famulum idem frater satis anxius retulisset, videns ille sacram basilicam prope viam, per quam gradiebantur, in eam divertit, & ingressus orabat. Ceteris autem deforis præstolantibus, Gaufridus ille gravatus tædio super lapidem obdormivit. Demum cum ambo pariter surrexissent, ille de oratione, iste de somno, apparuit idem Gaufridus tantum jucundior & hilarior ceteris, quantum tristior prius. Cumque ei prædictus frater verbum mœstitiæ, quod locutus fuerat, amicabiliter improperaret: Etsi tunc, inquit, dixi, Numquam amplius lætus ero; sed nunc dico, Numquam amplius tristis ero.
[205] Idem quoque Gaufridus primo tempore tirocinii sui pro patre suo viro nobili & potenti, [de patris ejus conversione edit Sanctus vaticinium:] quem in sæculo reliquerat, filiali pietate sollicitus, Patrem sanctum pro ejus conversione rogare Dominum, affectuosius exorabat. Cui Vir Dei: Ne timeas, inquit, ego illum probatum monachum manibus meis in hac Clara-valle sepeliam. Utrumque secutum est: & perfectus monachus factus est, & a Patre sancto, sicut ipse prædixerat, in Clara-valle sepultus. Tamquam enim mori illo absente non posset, quinque mensibus infirmatus, & creberrimum imo continuum responsum mortis in seipso habens, sustinuit, donec Pater sanctus rediret, qui, ut olim promiserat, eum traderet sepulturæ.
[206] [Regina Franciæ, supradicti Ludovici junioris uxor b, [aliud de partu reginæ Francorum;] plures cum eo fecerat annos, & sobolem non habebat. Erat autem Vir sanctus apud regem pro quadam pace laborans, & regina in contrarium nitebatur. Cumque eam moneret desistere cœptis, & regi suggerere meliora; inter loquendum illa cœpit conqueri super sterilitate sua, humiliter rogans, ut sibi partum obtineret a Deo. At ille: Si feceris, inquit, quod moneo, ego quoque pro verbo, quod postulas, Dominum exorabo. Annuit illa, & pacis non tardavit effectus. Qua reformata, prædictus rex, nam verbum ei regina suggesserat, a Viro Dei promissum humiliter exigebat. Hoc autem tam celeriter est impletum, ut circa idem tempus anno altero eadem regina pepererit.]
[207] Dominus abbas Rainardus Cisterciensis, quem ex Clara-valle assumptum Pater sanctus & ut filium amplectebatur, [de morte abbatis Cisterciensis denuntiata:] & reverebatur ut patrem, ob quorumdam monasteriorum ordinationem, Provinciæ partes intravit. De quo Vir Dei in Clara-valle consistens, dum fratri cuidam loqueretur, subita inspiratione permotus, Dominus, ait, Cisterciensis aut mortuus est, aut in proximo moriturus. Nec parum ille frater miratus est, audiens verbum: magis tamen obstupuit, cum ejusdem abbatis post dies paucos audiret obitum nuntiari.
[208] [item de aliis.] [Eodem anno, quo de hac vita Pater sanctus fuerat exiturus, tres adolescentes de proximo oppido, quod Barrum dicitur super Albam, monasterium Claræ-vallis gratia conversionis intraverant, quorum tertius, suadente maligno, ad vomitum est reversus. Qua ex re pro duobus aliis magis solliciti fratres, ipsis quoque præsentibus, Patri sancto super hoc loquebantur. At ille intuens in eos, Hic, inquit, nulla umquam tentatione laborabit: iste vero multa, sed tamen prævalebit. Utrumque, sicut audivimus, sic vidimus, adeo ut frequentius alteri objiceremus, cum aliquoties in tentatione pene deficeret, & inciperet jam abire, impossibile esse, ut vinceretur, quem Vir sanctus dixerat nulla tentatione vincendum.] Pernoctabat aliquando Dei Famulus in oratione, in suo Claræ-vallensi cœnobio constitutus, & solita intentione Dominum deprecabatur. Contigit autem eadem hora pauperem quemdam, & vere pauperem spiritu, in cella hospitum mori; cujus animam cum vocibus canoris in cælum deferri Pater sanctus audivit: & interrogatis mane fratribus, qui adfuerant, illam fuisse horam obitus ejus comperit, qua prædictas audierat in sublime tendentium voces c.
ANNOTATA.
a In Chronico Normanniæ, quod inter historiæ Normannorum scriptores antiquos edidit Andreas Chesnius, hæc lego ad annum 1148: Dux Gaufridus castellum Monasteriolum in pago Pictavensi obsedit .., & duravit illa obsidio per tres annos, usque quo Berlai dominus castelli reddidit se Comiti. Tunc etiam Comes turrem & castellum funditus evertit. Et inferius ad annum 1150: Rex Ludovicus in civitate Parisius acuta febre interceptus lecto prosternitur. Hac de causa sapientibus viris religiosis intercurrentibus, ex utraque parte dantur & accipiuntur induciæ, donec rex convalesceret. Quo convalescente, Dei misericordia serenitas pacis refulsit, reddito Girardo Berlai, pro quo in maxima parte discordia erat.
b Tres Ludovico VII seu juniori fuerunt conjuges, quarum primam, cui nomen Alienordis vel Elionora, repudiavit, postquam duas ex ea habuisset filias: de qua re legi potest Chronicon Normanniæ, quod modo citabam, ad annum 1151. Ad annum vero 1153, ibidem hæc sunt: Ludovicus rex Francorum duxit uxorem filiam Alfonsi regis Hispaniarum. Hæc fuit Constantia. Altera fuit Adela. Vide Baronium ad annum 1151, Pagium ad annum 1160, num. 9, & dicta in nostro Commentario prævio § 33, num. 359. Hanc vero prædictionem Bernardi ad Alienordem pertinere, Fragmenta Gaufridi, de quibus in dicto Commentario § 1, num. 5, docent apud Mabillonium Col. ubi hæc sunt, e quibus hoc vaticinium, quod aliunde textui biographi est insertum, confirmatur: Et præcipuus hujus incentor odii [inter regem Ludovicum Juniorem, & Campaniæ Comitem Theobaldum] Comes Viromandensium fuit, Radulfus de Perona, sororem reginæ tenens, dimissa quadam affini Comitis Theobaldi. Factum est in festivitate beati Dionysii, regina Alienordis in ecclesia ipsius martyris cum Patre nostro loquebatur, conquerens, quod conclusisset Dominus vulvam ejus, ne pareret. Jam enim annis fere novem vixerat cum rege: & a primis quidem annis conceperat; sed fecerat abortivum: & exinde sterilis permanebat, jam de fœcunditate desperans. Cui miserabiliter conquerenti Pater venerabilis ait: Sollicite quære, quæ ad pacem sunt, & ego tibi, confisus de divina miseratione, partum promitto. Hoc & ipse rex, reginæ verbum cognoscens, ubi perfecta est reconciliatio, secretius alloquens beatum Virum, quod reginæ promiserat, exigebat &c. Ipso denique anno regina concepit, & peperit.
c Occurrunt superius nonnulla alia, de quibus videri potest Commentarius prævius.
CAPUT III.
Mirabilia, & varia beneficia a Sancto, præsertim in regno Galliæ præstita.
IV.
Cum beatus episcopus Malachias, cujus vitam virtutibus plenam Vir sanctus studiose descripsit, [Malachiæ recens defuncti felix status ei revelatur: item Alberici ep. Ostiensis.] juxta desiderium cordis sui in Claravalle beatam cælo animam reddidisset; offerens pro ejus transitu venerabilis abbas Hostiam salutarem, gloriam ejus Domino revelante cognovit, &, eodem inspirante, Sacrificio jam expleto, formam mutavit orationis, & collectam intulit, quæ ad sanctorum Pontificum celebritates, non ad commendationes defunctorum pertinet, ita dicens: Deus qui beatum Malachiam pontificem Sanctorum tuorum meritis coæquasti, tribue quæsumus, ut qui pretiosæ mortis ejus festa agimus, vitæ quoque imitemur exempla. Deinde reverenter accedens, sacra ejus vestigia devotissime osculabatur. Modum tamen & seriem visionis nec cuiquam aperire, nec in ejusdem episcopi vita scribere acquievit: hoc tantum respondens, cum plurimum rogaretur, nimis ad propriam sui ipsius pertinuisse personam. [Nec sane dubium, plura eum similia occultasse similiter, quæcumque videlicet passus est Dominus occultari. Nam & Virduni aliquando, quæ est civitas Lotharingiorum, cum ad tumulum reverendissimi viri Alberti * episcopi Ostiensis, noviter ante defuncti, pro commendatione ejus Sacrificium laudis offerret, collectam similiter in fine mutavit: de quo tamen quid vidisset, nec interrogatus est, nec confessus, cum sine certa revelatione id fecisse minime videatur a.]
[210] Super his, quæ ad gratiam pertinent sanitatum, tam multa insignia per hunc Famulum suum operatus est Christus, [Mulieri ultra tempus prægnanti facilem impetrat partum:] ut in eo quoque videretur exhiberi, quod de ipso Joannes Euangelista testatur: Si omnia scriberentur, ne ipsum quidem mundum capere eos, qui scribendi fuerant, libros. Ceterum nos saltem pauca de pluribus exempli gratia proferamus. Castrum Villanum b accolæ vocant, quod a Clara-valle, ut aiunt, sex milliariis distat: ubi mulier prægnans tempus omne transierat pariendi, & aliquantis mensibus jam decursis, cum necdum pareret, amplius mirabatur. Cujus eo usque dilatus est partus, ut morbus potius videretur, nec jam crederetur esse prægnans, sed tumens. Quis enim credere posset, infantulum anno integro intra viscera posse materna teneri? Desperata igitur mulier ad monasterium Viri Dei ducitur, sic se habens. Sistitur ad portam misera, & portario fratri causa tam miserabilis intimatur. Rogatus ille, & inaudito compassus incommodo, supplex adiit Patrem sanctum, fideliter ei necessitatem indicans mulieris, fidelitur explens negotium susceptæ legationis. Et, o mira divinæ virtutis operatio, mirabilius accelerantis, quod mirabiliter tardabatur. Tamquam enim hoc solum tanto tempore nasciturus infans exspectaverit, hora eadem femina peperit, &, præcurrente remedio, ad portam rediens frater ille, incommodum, quod nuntiaverat, non invenit.
[211] [pane benedicto] Alio tempore in territorio Autissiodorensi apud oppidum, quod Cona c vocatur, mulier quædam periclitabatur multis diebus, quod venisset filius usque ad partum, & vires non haberet parturiens. Cumque supervenisset interim Servus Christi, postulanti benedictionem, aquam benedictam misit. Gustavit mulier, & confestim natus est puer: quem venerabilis episcopus Carnotensis Gaufridus baptizavit, Bernardi ei nomen imponens. In eodem itinere & in territorio eodem, dum febricitantium multitudo, sicut ubique solebant, a Dei Homine panem peterent benedictum, Girardus quidam clericus ex castro, cui nomen est Clamiceium d, male sciolus & subsannans fidem populi blasphemabat. In ipsis autem verbis blasphemiæ gravissima febre correptus, usque Autissiodorum abeuntem sequi coactus est Virum Dei, & pœnitentiam agens apud eum, ipsam, cui detraxerat, multis obtinuit precibus benedictionem. Tam multis vero gustata ejusmodi benedictio reddidit sanitatem, ut solius Dei, cujus hæc virtute fiebant, posset notitia comprehendi.
[212] [mira patrat; qui diu servatur incorruptus.] Vidimus in Meldensi territorio militem devotissimas referentem gratias Viro Dei, quod ad primum gustum panis ab eo benedicti, plenam receperit sospitatem a febre quartana, qua sic graviter laboraverat mensibus ferme decem & octo, ut in hora accessionis, quasi phreneticus, nec matrem agnosceret suam. Virum quoque venerabilem Gerardum e Lemovicensem episcopum testantem audivimus, juvenem quemdam de familia sua letaliter in capite saucium, cum jaceret spumans & impos mentis, immissa sibi in os buccellula panis, quem benedixerat Homo Dei, tam celerem sensisse virtutem, ut incolumis surgeret ipsa hora. Neque illud tacendum, quod ipsam quoque substantiam panis ab omni corruptionis injuria eadem benedictio vindicabat, adeo ut plures viderimus, qui per septennium & ultra, eosdem servaverint panes, nec colore, nec sapore mutato. Ante hos paucos dies, venerabiles abbates Girardus & Henricus de Sueciæ partibus venientes, dum super his conferremus, testati sunt nobis, panem ante annos undecim ejus benedictione signatum, manere adhuc apud se penitus incorruptum. Nec dissimilem apud aliquos nostrum usque hodie novimus, & apud alios multos credimus esse repositum. Et nunc idoneum satis & evidens hujus rei testimonium proferamus.
[213] [Eskilus archiepis. visitat S. Bernardum, qui miræ virtutis panem ei dat:] Vir magnus & magnifice honorandus Danorum archiepiscopus Eskilus Patrem sanctum unico venerabatur affectu, unica devotione colebat. Nec contentus est in filiis eum videre, cum novum cœnobium exstruxisset, & impetrasset ab eo desideratum sacræ congregationis examen. Prævaluit apud eum desiderium vehemens, ut homo tantæ auctoritatis, & in insulis illis tam ecclesiastica quam sæculari auctoritate singulariter potens, expositis suis omnibus, etiam semetipsum periculis multis traderet & labori. Nam de expensis dicere non est magnum, quamvis eumdem audierimus protestantem, quod expenderit in itinere ipso argenti marcas amplius quam sexcentas. Venit ergo ad Claram-vallem tam humilis & sublimis, quem a finibus terræ non curiositas audiendæ sapientiæ, sed fidei zelus, & plenitudo devotionis attraxerat. Ubi quantum fleverit; qualem sese non modo erga eum, quem tam unice suspiciebat, sed etiam erga minimos quoslibet fratrum exhibuerit, non est facile dictu: demum rediturus ad propria, ut benedictum a Dei Famulo panem referre possit, & diutius conservare, humano sensu præcipit, ut in clibano recoquatur, sicut solent, qui maria transeunt, panem ferre biscoctum. Audiens autem Sanctus, non est passus errare hominem tam devotum; sed amicabiliter arguens in hac parte, fidem ejus modicam inveniri, Itane, inquit, non poterit panem ipsum benedictio magis, quam recoctio conservare? Et non acquievit benedicere illum, sed communem sibi panem præcipiens exhiberi, benedixit, & dixit: Ecce hunc tolle tecum, nihil deinceps de corruptione sollicitus. Tulit, & ad suos rediens usque hodie gloriatur, fidei suæ defectum evidentissima rei veritate convinci. Nec enim passus est Patris sancti non visitare sepulcrum f, nec minus erga eum nunc afficitur, nec minus quam olim in vivente confidit, nimirum quem verius vivere omnino non ambigit. Confessus est etiam nobis de pane, quem retulit, quod nunc usque, cum jam tertius annus transierit, illæsum eum beati Viri fides & benedictio custodivit.
[214] Narraverunt etiam nobis viri religiosi, qui cum eodem archiepiscopo venerant, [spiritus malignus ob conversionem cujusdam adolescentis] miraculum dignum memoria nuper factum in cœnobio g, quod, ut supra meminimus, in terra sua ipse fundavit. Erat enim, inquit, in regione eadem adolescens nobilis, ipsius quoque archiepiscopi secundum carnem propinquus; sed ob multa sua flagitia carnem propinquus; sed ob multa sua flagitia minus carus. Correptus autem gravissima valetudine, visitationem ejus vix impetravit, & per manum ejus ad monasterium, quod fundaverat, ille se contulit. Ubi & cum maxima cordis compunctione renuntians sæculo, per dies aliquot in humili & fidelissima confessione persistens, magis ac magis eadem ægritudine laborabat. Qua demum invalescente exitum sibi imminere cognoscens, abbatis & fratrum præsentiam miro amplectebatur affectu, mira eos devotione monebat, ut spiritualia arma corriperent, egressuram protinus animam sibi commendatam efficaciter protecturi, & exhibituri fideliter necessarium prorsus, inter imminentium hostium crudelissima tela, conductum. Cumque in hujusmodi supplicatione divinis jam Sacramentis munitus, & de eorumdem servorum Dei patrocinio, & Domini miseratione piissima devotione præsumens, ac proinde circumstantibus omnibus multam suæ salutis relinquens fiduciam, exspirasset; offerebant fratres pro commendatione animæ ejus, quam devotissime poterant, Dominici Corporis Hostiam salutarem.
[215] Tum subito inimicus humanæ salutis, ex ejusdem, [in monachum furens,] sicut indubitabile esse videtur, liberatione animæ, quam ex multis diebus irreparabiliter sese occupasse credebat, iram magnam concipiens, & eamdem, permittente Deo, crudeliter satis exercens, unum e fratribus repentino furore pervasit. Clamabat igitur horrendis vocibus miserabilis homo, & vix multorum manibus tenebatur. Demum cum maximo quidem labore asportatus, & in lectulo religatus, tam sua quam adstantium membra dentibus appetens, dirissime vexabatur. Nec illa, quam prius nosset, lingua, sed nova quadam, quam nec astantium quisquam noverat, loquebatur. Et cum nihil, quod diceret, intelligerent, tam libere tamen & sine offendiculo non inconcinnas eum audiebant edere voces, ut indubitanter crederent, quod lingua aliqua loqueretur. Post aliquantas igitur horas, cum vehementer confusi fratres, quid agere possent, anxie cogitarent, & studiose conquirerent, unus ex eis salubre consilium, Domino inspirante, concipiens, sacra pignora ab ipso archiepiscopo eodem anno istic deposita, videlicet de capillis & barba, & dentem unum beati Patris nostri Bernardi afferri monet, & ejus pectori superponi.
[216] [torquetur & fugatur reliquiis S. Bernardi:] Quod ut factum est, Germanica lingua per os ejus cœpit horrendis vocibus nequam spiritus exclamare, Tollite, tollite, amovete Bernardum: & dicebat: Heu, quam ponderosus factus es, Bernarde, quam gravis, quam intolerabilis factus es mihi! Cumque hæc & similia aliquamdiu clamitans loqueretur, factum est breve silentium, & subito frater idem, Domino miserante, purgatus, aperuit oculos, ac velut de gravi somno evigilans, circumstantes fratres, & sua plurimum vincula mirabatur, verecunde satis, quidnam sibi vellent hæc, vel quid accidisset, interrogans. Ex ea igitur hora pristinam sanitatem mentis & corporis per beati Patris merita sancta recepit, nil penitus, quod in illo tam gravi casu fecerit aut locutus fuerit, recordatus. Hæc quidem a nobis de testimonio viri reverendissimi Eskili Danorum archiepiscopi, ex occasione panis a Dei Homine benedicti, non sine quadam anticipatione sunt dicta. [De cetero jam ex ordine reliqua prosequamur.]
[217] [qui pecora, juvenem claudum, mulierem phreneticam,] Non modo autem hominibus, sed pecoribus etiam & armentis tam frequenter ejus benedictio profuit, ut monasterii sui cellarium dure aliquando increparit, quod sibi non indicans, mori animalia permisisset, unde fuerant pauperes sustentandi. Dehinc, ut solitus erat, benedixit sal, & animalibus jussit apponi, & protinus lues orta cessavit. Quod in aliis quoque monasteriis vidimus & cognovimus, ut audiens fratrum animalia mori, interdum etiam non rogatus, sed ipse prior admonens eos, eodem remedio subveniret. Gaudum dicitur locus quidam Caziacensium h monachorum, ubi Vir sanctus cum aliquando pernoctaret, exhibitum sibi juvenem claudum oratione & benedictione sanavit, ita ut post dies paucissimos per eumdem locum redeunti, incolumis & devotus adstaret. In eisdem partibus vico, cui nomen Algorrium, mulierem phreneticam populus obtulit transeunti; cui manus imponens & orans, sanam dimisit & abiit. Hanc in eodem vico postea vidimus Viro Dei cum gratiarum actionibus occurrentem.
[218] [manum invalidam pueri; & alterius oculum, ac tertii contractionem signo crucis sanat.] In remotis etiam regionibus, quocumque eum ecclesiæ sanctæ necessitas traxit, virtus est prosecuta signorum. Apud Viride-solium (sic enim dicitur castrum territorii Tolosani, quod, ut superiore libro meminimus, aliquando Pater sanctus introïens, multis ibidem virtutibus claruit) puer mancus & claudus ex utero matris suæ, ad cujusdam memoriam Martyris, utriusque pedis & alterius manus receperat sospitatem. Hujus alteram manum adhuc invalidam tamquam divinitus servatam sibi Pater sanctus benedicendo sanavit, ut Sanctorum innotesceret particeps esse virtutis. Caturcium i dicitur civitas Aquitaniæ, per quam Viro Dei ipso tempore transitus fuit. Ibi præter alia beneficia, quæ præstitit infirmantibus multis, unus de pueris episcopi civitatis ipsius, qui ex vulnere gravi alterius oculi lumen amiserat, sub manu ejus visum recepit. In pago quoque Engolismensi, loco cui nomen est Castellare, post oblationem Hostiæ salutaris, adstantibus venerabilibus episcopis, Lamberto k Engolismensi, & Gerardo Lemovicensi, puerum ex matris utero claudum & mancum, cujus, in modum pilæ, cubiti cum genibus umbilico; pedes autem natibus adhæsissent, Dei Famulo offerebant. At ille singula membra edito prius signo crucis attrectans, mira facilitate extendit protinus & sanavit. Apprehendens denique manum ejus erexit illum, & dimisit libere gradientem. Populus autem pro tantis nimirum virtutibus, magnis vocibus Dominum collaudabat. Nam & die sequenti in pago Lemovicensi, in vico, quem sancti Geniani * nomine vocant, signa per eum plurima claruerunt. Undique enim confluebant, qui incommodis variis laborabant, & virtus erat Domini ad sanandum eos. Ubi inter ceteros puer ferme decennis, cæcus ex utero matris suæ, coram omni populo oblatus est Viro Dei. Qui in digitos suos exspuens, & liniens oculos ejus, brevem fecit orationem, & in nomine Christi aperuit oculos cæci nati.
ANNOTATA.
a Adisis Commentarium prævium § 48.
b Chasteau Vilain nuncupatur, locus Comitatus titulo insignis in finibus Lingonum, ex Hadriano Valesio in Notitia Galliarum.
c Cona hic; al. Condate Senonum apud eumdem Valesium, ad ripam Ligeris in finibus Senonum positum, vulgo Cosne sur Loire .. ad confluentes Ligeris, & Noiani, amnis ignobilis.. Condate autem vetus est nomen Gallicum, confluentes designans: quod nos patria lingua nunc Conde, & Coude, nunc Cande; modo Cosne, & Conesque; modo Condat & Condac; interdum & Cuniac, ac Cognat dicimus. Oppidum autem, quod hic a Gaufrido vocatur Cona, alibi, mutato ordine litterarum, aliter scribitur, sicut ibidem datur videre.
d Opidum est in agro Nivernensi ad flumen Icaunam Climiciacum, vulgo Clamecy, ex Valesio mox citato: ubi plura.
e Geraldus de Cher nuncupatur in Gallia Christiana apud Sammarthanos.
f Eskilus demum in Clara-valle monachus anno MCLXXVIII, ibidem decessit anno MCLXXXI, sicut ex Chronico Claræ-vallensi notatur hic apud Mabillonium. Consule etiam Commentarium nostrum § 53.
g Is duo monasteria Ordinis Cisterciensis fundavit in Dania, unum vocabulo Granadium in diœcesi Lundensi; alterum Esconense in Roskildensi, de quo hic sermo, ex Mabillonio.
h Vide Comm. præv. § 53 in fine, & Hadrianum Valesium.
i Al. Cadurcum, vulgo Cahors, de qua urbe idem Valesius plurima collegit.
k De eo in epistola 168.
* l. Alberici
* Al. Germani, S. Germain Laval.
CAPUT IV.
Varia Germaniæ loca a S. Bernardo miraculis illustrata; alia in Belgio, & in Hispania.
V.
Regnum quoque Germaniæ cum introisset aliquando Vir beatus, [Uno die sanat homines 39, ac deinde alios multos:] tam excellenter enituit in gratia sanitatum, ut nec verbis exprimi, nec credi valeat si dicatur. Nam & testati sunt qui affuere in territorio Constantiensi, circa vicum, quem Doniguem * nominant, ex iis qui diligentius vestigarunt & viderunt oculis suis, una die illuminatos ad ejus impositionem manus, cœcos undecim; sanatos etiam mancos decem, & claudos erectos decem & octo. Cæterum ne fecisse nos inopes copia videatur, ex innumera multitudine saltem pauca memoriæ commendamus, quæ in locis celebrioribus facta noscuntur. Cum venisset Constantiam a Homo Dei, & undique se virtutum ejus fama diffunderet, abbas Augiensis b (quod intra lacum Lemanum antiquum extat & nobile monasterium) hominem, quem suis eleemosynis sustentabat, cæcum misit ad eum, & confestim videntem illum recepit. Heytereseim dicitur locus ad ejusdem diœcesim pertinens civitatis, sed plurimum a civitate remotus. Ibi quoque, sicut & in ceteris illius provinciæ, per quæ transiit, locis, multis in Servo suo miraculis glorificatus est Deus. Ubi etiam cæcus natus sub manu ejus visum recepit. Item alteri a nativitate surdo & muto auditus redditus est & loquela. In civitate etiam Basilea cum ex more sermonem habuisset ad populum, ut impleretur in eo, quod de sanctis Apostolis legitur; qui videlicet profecti prædicaverunt ubique, Domino cooperante, & sermonem confirmante sequentibus signis, oblata est ei femina muta, & confestim orante eo locuta est. Oblatus est claudus & ambulavit, oblatus est cæcus & vidit.
[220] [Spiræ complura edit miracula: item Francofurti,] Apud Spirensium civitatem, præsente Romanorum rege Conrado, qui Dei Hominem ab ecclesia ad hospitium devotissime deducebat, offerebant puerum claudum, rogantes, ut ei manum imponere dignaretur. Quem signatum protinus erigens, super pedes statuit, & libere gradiebatur, in Dei laudem acclamantibus universis. In capella episcopi civitatis ipsius, rege ipso vidente, visum reddidit cæcæ cuidam mulieri, & claudo nato gressum donavit. Multa quidem & alia in manu ejus ibidem Christus effecit, sed ad exemplum pauca sufficiant. Nonnullos etiam pauperculos pueros rex ipse devotus suis illi manibus offerens, de multorum curatione meruit gratulari. Nec modo apud prædictam Spirensium urbem, sed apud Francovadum c, Moguntinæ diœcesis locum, innumeris virtutibus idem Dei Servus effulsit. De tota siquidem regione quotquot patiebantur, afferebant ad eum, & tantus erat concursus, ut prædictus rex, cum aliquando populum comprimentem coërcere non posset, deposita chlamyde Virum sanctum in proprias ulnas suscipiens, de basilica exportarit. Inter plurimos sane, qui ibidem adepti sunt sanitatem, senex quidam paralyticus de vicinia illa, homo notus & honoratus, multis suorum precibus, non sine multo labore introductus est ad Hominem Dei: a quo post brevissimam, ut solebat, orationem erectus protinus & sanatus, non modo incolumis, sed & fortis apparuit, ut posses credere, si videres, non tam alteratum hominem esse, quam alterum.
[221] Jamque eo viriliter procedente, parabant alii tollere lectum ejus, [& in diœcesi Moguntina:] in quo advectus erat, cum revocans eum unus ex circumstantibus Hugo Tullensis ecclesiæ archidiaconus, Euangelici illius paralytici memor, Non sic, ait, non sic vacuus reverteris, tolle grabatum tuum, & ambula. Et imponens in humeros ejus dimisit eum libere procedentem: & omnis plebs, ut vidit, dedit laudem Deo. Ibidem etiam puer surdus & mutus ex utero matris suæ, sublevatus per scalam, & in fenestra accedens ad Virum Dei, sub manu ejus auditum recepit pariter & loquelam. Sed & paralytica quædam mulier de eadem regione dives & honorata, ibidem recepit amissam ex multo tempore sospitatem. Dumque exsiliens ambularet, omnes quidem lætati sunt qui videbant, sed præ ceteris exsultavere milites, qui attulerant & obtulerant eam. Nam & ipsius sibi particeps esse virtutis religiosa devotio videbatur. Per idem tempus transeunte Sancto prope vicum in littore Rheni positum, quem Bobardum d vocant, & varios per universam provinciam curante languores, oblatus est paralyticus in grabato. Audita siquidem fama virtutum, a prædicto vico in occursum ejus se fecerat apportari. Cui in medio populi manus imponens erexit hominem, incolumemque remisit ad propria.
[222] Eodem anno e ingredienti urbem Treverensium Servo Christi, [Treviris plurimos sanat:] ex more obviam ruit populus universus. Offerunt autem ei sorores duas, quæ ab annis quatuor, amborum lumen amiserant oculorum. Quarum ille utrique imprimens signum crucis, visum reddidit lucis: & videntes Virum Dei cum ceteris sequebantur. In ejusdem basilica civitatis cum ad altare beati Petri Apostoli, Vir Apostolicæ gratiæ immortalem Hostiam immolasset, oblatus est ei claudus, & ambulavit: oblatus est cæcus, & vidit: oblata est surda mulier, & audivit. Hæc in somnis admonitam se esse dicebat, ut Dei Hominem peteret, cujus beneficio receptura esset auditum. Apud Confluentiam Trevirensis diœcesis nobile castrum ad Mosellam fluvium, qui ibidem in Rhenum labitur, Dei Famulus pertransibat: cumque paululum processisset, oblatum sibi & signatum hominem claudum deponi jussit & ambulare; sed non fuit qui obediret. Nec mora, claudus idem retractum femoris nervum clamat sponte laxari, & dum nescit, extendi velut ab altero genu suum, quod quamlibet ante conatus, nullo modo potuisset. Mirantur omnes, probatur sub omni velocitate quod dicitur: deponitur illico, illico graditur, illico sanus & incolumis innotescit.
VI.
[223] Non est nobis Colonia transeunda. Magna est civitas: [Coloniæ claudum, phreneticam, & surdam puellam;] magna illic Dei Famulo virtus affuit; magna illum devotio coluit populorum. Ostenditur usque hodie in claustro beati Petri, sicut a personis veridicis nuper accepimus, adolescens olim claudus, nunc libere gradiens, qui oblatus Viro Dei, ad impositionem manus ejus gressum recepit, unde etiam filius ejus publice cognominatur. Abbas Henricus de Suecia, cujus nos supra * fecimus mentionem, nuper retulit nobis, feminam nobilem germani sui olim uxorem, cum post obitum viri sui præ dolore phrenesim incurrisset, & multo tempore sic se habens in vinculis teneretur, eidem Patri sancto in præfata urbe oblatam, & vix tenuiter in turba circumstrepente signatam; dum ex more ligata revehitur, mentem pristinam atque integram recepisse salutem. In eadem etiam civitate filiam surdam eidem Patri sancto parentes nobiles obtulerunt. Hanc aiebant a pueritia traditam sanctimonialium monasterio feminarum, ibidem amisisse prorsus auditum, & annos plures in eodem incommodo peregisse. Cujus aures signo crucis edito Pater sanctus attrectans, protinus & auditum ei, & parentibus eam reddidit audientem.
[224] [item cæcam in uno oculo, contractam, atque alios plures curat:] Accedens inter hæc mulier honorata Coloniensis itidem civis, quæ alterius oculi lumen amiserat, plurima jam per quinquennium inutiliter sese in medicos expendisse dicebat. Et ipsam quoque continuo per signum crucis illuminans Vir beatus, quod gratis acceperat, gratis dedit. Sed & matronam alteram in beati Petri basilica oblatam in lectulo, idem Christi Servus erexit protinus, & incolumem suis pedibus abire præcepit. Hujus ex multo tempore nervi femorum fuerant sic retracti, ut nec erigi ullatenus posset, nec consistere pedibus suis. Nam ex personis aliis perhibebant, qui studiosius observarunt, ad ejusdem Viri sancti orationem & manus impositionem, in civitate prædicta intra triduum, quod ibi fecit, duodecim claudos erectos, mancos duos sanatos, quinque cæcos illuminatos, loquelam redditam mutis tribus, & decem surdis auditum.
[225] [Aquisgrani, & Leodii, & Cameraci multis sospitatem restituit.] Aquisgrani sede regia, dum in illa famosissima toto Romanorum orbe capella Vir beatus Missarum solemnia celebraret, claudo homini gressum, & cæcis quatuor visum sub manu ejusdem Servi sui, Rex regum & Dominus dominantium reparavit, & potenti virtute restituit. Eodem etiam tempore intra Leodiensium fines, præter innumera alia, quæ brevitatis studio præterimus, juxta oppidum, quod Fontanas vocant, orante eo aperuit Dominus oculos cæci nati. Hujus non modo oculi cæci, sed etiam ipsæ quoque palpebræ clausæ & emortuæ erant, quas sacratissimis digitis suis aperiens Vir beatus, divino munere & vigorem palpebris, & pupillis præstitit claritatem. Confestim denique idem puer lucem miratus ignotam, maxima cum exsultatione clamabat: Video diem, video omnes homines, video capillatos. Plaudens quoque manibus & tripudians, Deus, inquit, ex hoc jam non offendam ad lapides pedes meos. In urbe etiam Cameraco, celebranti Missarum solemnia Viro Dei surdum & mutum a nativitate puerum offerebant. Quem audientem protinus & loquentem, qui propius aderant, super gradum ligneum statuere, ut de eo loco eminentiori novo sermone populum salutaret. Nec mirum, quod mira plebis devotio, mira protinus vociferatio sit secuta. Et hæc quidem super iis, quæ in regno Germaniæ in manu Servi sui mirabiliter operatus est Deus, e pluribus pauca sufficiant.
[226] [Sanctitatis ejus fama claret in Hispaniis; ubi absens sanat paralyticum:] Nam & in Hispaniis, ubi præsens ipse non fuit f, sanctitatis ejus indicia claruerunt. Cum enim fidelis Servus & prudens & pretiosum Dominicæ crucis fructum undique colligeret, atque iterum propagaret ubique, contigit, ut de filiis suis in Hispanias mitteret, in illis quoque, sicut in ceteris gentibus, fructum aliquem habere desiderans. De quorum numero Albertus quidam faber in loco, cui nomen est Superadum g, gravissima valetudine occupatus per multum jam tempus jacebat paralyticus in grabato. Interim per abbatem suum incommodum suum nuntiat Patri sancto, & ut sui misereatur exorat. Eadem autem die, qua Vir beatus in Clara-valle pro eodem paralytico ad petitionem sui illius abbatis oravit, currente velociter verbo virtutis, & virtute orationis, ille in Hispaniis repente convaluit, tamquam vas plenum aqua suo sentiens capiti superfundi. Regressus quidem abbas cum prædictum fratrem incolumem reperisset, diligenter sciscitatus ab eo modum & tempus suæ liberationis, certissime comperit, orante in Galliis Dei Famulo, illum in Hispaniis esse curatum.
[227] Et quia semel ad Hispanias vertimus stilum; illud quoque, [misso illuc pileo suo sanat acerrimos capitis dolores.] quod contigit de Viro Dei reverendissimo Petro h Asturiensi * episcopo, prosequamur. Is quidem Petrus nobilis genere, monachus professione, pietate devotus, in cœnobio quodam, quod eo tempore ipse regebat, tam vehementi dolore capitis laborabat, ut nec regulam observare jejunii, nec sine pelliceis i posset pileis stare. Audiens autem celeberrimam virtutum famam, quæ per Dei Hominem efficiebantur, per quemdam fratrem legationem mittit suæ supplicationis, & opem flagitat suæ intercessionis. Cui Vir sanctus laneum, quo ipse utebatur, pileum misit, & promisit ægro capiti de Domini virtute remedium. Suscepit ille missam sibi benedictionem maxima cum reverentia & devotione. Confitens enim, quam sollicite potuit, delicta sua, & stola sese induens sacerdotali, ita demum velut Christi fimbriam tangens, servi Christi pileum sumpsit, & imposuit capiti suo. Nec tardavit fidei fructus, & benedictionis effectus: sed miratus & ipse est, celerem protinus sentiens medicinam, & ex tunc usque hodie ab hujusmodi languore sanus & incolumis annuntiat omnibus, quam experiri meruerit ipse virtutem. Nam & episcopus factus xenia * illa divisit, partem mediam suis secum in scriniis honorificentissime ferens; mediam in monasterio sub eadem veneratione deponens; nec locum scilicet, unde vocatus, nec sedem, cui prælatus est, volens tanta benedictione fraudari.
ANNOTATA.
a Constantia, urbs est Germaniæ in CirculoSueviæ, & in ipso Helvetiæ confinio, ob concilium Constantiense œcumenicum ibidem celebratum memorabilis.
b Mabillonius in Annalibus Benedictinis tomo 2 ad annum Christi 724, num. 65 Augiam describens, Duplicem, inquit, illius nominis insulam efficit Rhenus, superiorem & inferiorem: unam supra Constantiam ad lacum Potamicum, quæ Major dicta: alteram duabus infra eamdem urbem leucis, quæ Cellensis dicta est ab opido Cella, sive Augia simpliciter, aliis Ouva, seu Auva, quæ vox Germanice pratum seu agrum significat; a fundi domino Sintlacis-Ouva; denique ab opibus Augia-dives, seu Richenaw appellata.
c Id est, Francofurtum, civitas ad Mœnum, binis in anno nundinis celeberrima.
d Boppardia, urbs parva Germaniæ est ad Rhenum fluvium, in ditione Electoris Trevirensis, infra fanum S. Goaris; quam hic censeo designari a biographo, etiamsi paulo aliter ab ipso scribatur.
e Videlicet 1146, secundum ea, quæ postea de aliis Viri prodigiis, per Germaniam factis, referentur. Adisis etiam Comm. præv. § 39 & 40.
f Sanctum Patrem ibidem numquam fuisse, pluribus dictum in Commentario prævio § 44.
g Vide Chronologiam Bernardinam parte 3, ad an. 1142. Manricus ad annum 1142, cap. 12 plura de eo scribit, situm distinctius determinans, antiquitatem laudans &c. Videri etiam potest cap. 13.
h Manricus ad annum 1151, cui mortem ejus affigit, cap. 9 hæc de viro memorat: E Claravalle missus in Hispaniam, Superadi cœnobium, a centum fere annis sub seculari potestate positum, & ab eisdem recepit, & sancto Patri Benedicto restitutum, Cisterciensibus imbuit disciplinis. Alias ejus laudes ibidem videre licet. Ægidius Gonsalvus Davila in suo Theatro ecclesiastico de illo agit in episcopis Asturicensibus, vulgo de Astorga.
i Vide libri 3, cap. 1, num. 156. Mabillonius Agnina caputia vel capellos vocari observat a Petro Venerabili, allegans scriptum ineditum de vestimentis fratrum, in quo præscribi affirmat Priori Cluniacensi, ut det singulis tunicas, hoc est vulgari nomine frocos, cucullas pellicias, agnina caputia vel capellos, stamineas; femoralia, flumas, hoc est opertoria pulvinarium. Deinde indicat lectori, ut conferat notas ad Bernardi epistolam 1. Hæc e nota Mabillonii in hunc Gaufridi locum.
* Doningen.
* Vid. supra n. 212
* Asturicensi
* i. e. dona, munera.
CAPUT V.
Sanctus thaumaturgus in patria sua, & in vicinis Claræ-valli locis prodigiis clarus.
VII.
Ex hoc nobis ad ea quoque, quæ mirabiliter egit in regione propria, [Medetur cujusdam viri gravissimo incommodo:] redeundum. Nam in eo forte etiam plusquam propheta dici posse videtur, quod propheticus ei non defuerit honor, ne in patria sua quidem. [Henricus quidam, vir magnus & potens in domo & familia Ducis Bavarorum, ex multo jam tempore, misero penitus & miserabili quodam incommodo desperabiliter laborabat. Siquidem tamquam vivum aliquid & motabile intra præcordia sentiens, & ex magna parte phreneticus, nec consolari poterat, aut securus esse: nec, quid timeret aut pateretur, agnoscere, nisi quod dæmonium esse suspicabatur. Talis ad Dei Hominem de Bavaria Clara-vallem usque perductus, ejus oratione perfectam meruit sospitatem. Cui etiam formam vitæ, & mandata, quæ deinceps observaret, idem Sanctus imponens, incolumem remisit ad propria. Nam & usque in præsentem diem, sicut certa relatione didicimus, tam obediens perseverat, ut non modo suis contentus sit stipendiis, sed operibus etiam pietatis intentus: ita ut mirabilior ejus morum conversio, quam curatio videatur.]
[229] [hydropicum item, paralyticum, surdum quoque & mutum,] Musseium * dicitur villa super Sequanam fluvium paucis a Clara-valle milliaribus distans. Ex hac virum hydropicum ad Dei Hominem adduxerunt: cui manus imponens & orans, proprio quoque cingulo tumentem enormiter uterum ejus accinxit, præcipiens ut, incolumitate recepta, præstitutum sibi cingulum reportaret. Nec tardavit sanitas, sed paulatim tumor abscessit. Denique circa vicesimum diem gracilis incolumisque reversus, cingulum simul & gratias multas suo retulit Curatori. Exeunti alio tempore monasterii claustra, senem paralyticum ex proximo viculo, qui Mundivilla * dicitur, obtulerunt. Subsistens autem, modice & breviter orans, tetigit hominem, & incolumem suis precibus abire præcepit. Quo abeunte, populus multus, qui in occursum Viri Dei confluxerat, non sine lacrymis Dominum collaudabat. Item redeunti aliquando de via, præ foribus monasterii oblatus est puer surdus & mutus. Exspuens igitur tetigit linguam ejus, & digitos immisit in aures. Protinus autem aurium ejus obstacula facta de medio, & solutum est vinculum oris ejus.
[230] Malenvilla * dicitur vicus, tribus circiter milliariis a monasterio distans. [& mancam puellam: iterum surdum & mutum, & multos alios incolumitati restituit.] Hunc quandoque pertransiens Vir beatus, mancam puellam tetigit & curavit, quam nunc usque superstitem & incolumem esse nuper accepimus. Per idem tempus in finibus illis apud castrum, quod nominant Burdemontem a, duo milites de beati Patris virtutibus conferebant: sed minus credulus alter, Si hunc, inquit, sanaverit puerum, ex tunc firmius credam. Dicebat autem surdum quemdam & mutum, qui apud eos nutritus, nec locutus fuisset aliquando, nec audisset. Post dies paucos transeunte propius Patre sancto, ambo pariter puerum tollunt & offerunt ei. Imposita igitur manu puero, & signans os illius & aures, allocutus est eum, & loquentem protinus & audientem dimisit. Apud Risnelmum, oppidum regionis ejusdem, usque modo cernere est adolescentem Simonem nomine satis notum, qui præfato Dei Famulo claudus oblatus est, & sub ejus manu gressum recepit. Barrum super Albam dicitur oppidum, tribus (ut aiunt) leucis distans a monasterio Claræ-vallis. Ibi quoque sæpius per hunc Hominem Dei divinæ virtutis opera claruerunt. Siquidem præter ea, quæ minus diligenter curavimus vestigare, quod omnis nostra curiositas signorum multitudine vinceretur, quatuor illic claudos ad ipsius orationem & manus impositionem diversis temporibus Christus erexit, cæcos duos illuminavit, duobus æque surdis & mutis auditum præstitit & loquelam. Sed & juxta alterum Barrum super Sequanam b, ad ejus tactum illuminatus est cæcus, convaluit etiam paralyticus: gressum recepit puer claudus ex utero matris suæ
[231] Cum reverendissimus Papa noster Eugenius tertius ex monacho Clara-vallensi, [Mirabilis morbidorum ad Virum Dei concursus: puer paralyticus curatur:] & abbate sancti Anastasii in urbe Roma, ad Apostolicam assumptus Cathedram, Gallias introisset, ibat cum eo Vir sanctus, nec minus Apostolica virtus in illo, quam in illo dignitas præeminebat. Tantus enim ad beatum Virum concursus erat incommodis variis laborantium, ut cum aliquando Summus Pontifex basilicam, ubi ille Missarum solemnia celebrabat, devotus intrasset, expleto Sacrificio ex more accedentibus eis, qui curam desiderabant, paulo minus idem Papa comprimeretur a turbis, & vix potuerit per ministrorum manus educi. E plurimis sane, quæ in ejusdem Apostolici Viri facta sunt comitatu, duo scribimus, quæ nos oblivisci ipsa, quam vidimus, magnitudo lætitiæ non permittit. Chaleta * dicitur vicus inter Provignum * c castrum, & Sequanam fluvium constitutus, ubi puer ferme decenis ab anno priore paralyticus sic jacebat, ut nec ipsum caput flecteret, nisi ab altero moveretur. Quem afferentes in culcitra mater ejus, ceterique propinqui offerebant Viro sancto prope eumdem locum per stratam * publicam transeunti. At ille signatum erigens statuit supra pedes suos, & ire præcepit. Nec mora, exsiliit puer, & ambulabat magnificans Deum: qui tamdiu Sanctum prosecutus est abeuntem, donec ille invitum licet & renitentem redire præcepit. Ubi non immerito quidem magna admodum facta est admiratio, magna exsultatio omnium, qui videbant: sed præ ceteris frater junior in ipsius tamquam redivivi oscula ruens, multos eorum ad lacrymas usque permovit. Hunc quidem puerum & post annos quatuor in eodem vico beato Viro mater ejus offerens, sacros monebat osculari pedes, Hic est, inquiens, qui tibi vitam reddidit, & te mihi.
[232] [quibus adde surdum puerum,] Eodem anno * apud Cistercium juxta morem abbatibus congregatis, prædictus Papa venerabilis adfuit, non tam auctoritate Apostolica præsidens, quam fraterna caritate residens inter eos quasi unus ex eis. Ubi cum ad cellulam, in qua jacebat, facto vespere & conventu soluto, Dei Famulus divertisset, surdum ei puerum obtulerunt. Erat autem puer ille de vicinia eadem, & sicut postea didicimus, ex longo ante tempore vigilans in custodia gregis sui subito terrore percussus, amiserat prorsus auditum. Orans itaque Pater sanctus, & puero manus imponens, utrum audiat, sciscitatur. At ille mira devotione proclamans, Audio, Domine, audio: tam firmiter amplexatus est eum, ut vix ab eo posset avelli. Auditum est verbum,oblatus est puer Summo Pontifici, aliisque personis, celeberrimumque hoc miraculum fuit. Venerat Pater sanctus ad monasterium in diœcesi Bisuntina, cui nomen est Carus-locus d, & erant cum eo ex abbatibus sui Ordinis multi, ubi matrona quædam de finibus illis ex multo jam tempore clauda, in carro allata, & oblata est ei. Orans vero breviter, & signans eam in nomine Domini erexit & sanavit, ut eadem hora incolumis remearet ad propria.
[233] [mulierem claudam, monachum paralyticum, adolescentem sine voce, febri laborantem,] Eodem tempore in monasterio Morimundo, quæ est Cisterciensis Ordinis abbatia una de primis e, monachus quidam jacebat usque adeo paralysi dissolutus, ut, omnibus pene membris officio proprio destitutis, non manum posset movere, non pedem. Interea superveniens Vir beatus paralyticum visitat, manum postulatus imponit, & continuo opem sensit ærotus. Ut tamen gratius esset miraculum, velut gradatim prius alteram manum, secundo alteram recuperavit. Exinde profecturus palliolo suo operuit postulantem, & subito in brevi obinuit etiam reliqui corporis sospitatem. In monasterio Albæripæ f monachus quidam adolescens usum vocis amiserat, ut nec psallere inter fratres, nec a quoquam, nisi multum proximo sibi, intelligi posset, quid loqueretur. Cui Vir sanctus dum idem monasterium visitaret, aquam cum vino benedicens potum dedit, & post paululum frigidus ex ejus pectore mira cum suavitate sudor erupit. Deinde ipsa die ab eodem incommodo liberatus, psallere cœpit quasi unus de ceteris fratribus, & hoc illi beneficium usque hodie perseverat. [Norunt multi devotum juvenem, qui Lugdunensis olim ecclesiæ filius, modo monachus Cisterciensis, patrui sui sancti Hugonis episcopi Gratianopolitani, cujus & nomen meruit, mores imitatur. Hujus conversione Vir sanctus audita, gavisus est, quia patruo ejus singulari fuerat caritate devinctus, & consolatorias illi litteras misit g. Contigit autem, ut eodem tempore idem juvenis febre correptus, graviter laboraret. Susceptam igitur debita veneratione epistolam, fideli devotione collo suo ob remedium salutis appendit, & usque modo gratulatur, perfectam se protinus obtinuisse sospitatem.]
[234] Cum venisset aliquando Pater sanctus ad monasterium Trium Fontium h, [cæcum, puellam curvam, multosque alios] oblatus est ei clericus quidam ex his, qui Regulares nominantur, homo grandævus & cæcus. Imposuit ei manum, & brevem ex more fecit orationem, & eadem hora videntem illum remisit ad ecclesiam suam. In Trecensium urbe multa per hunc Dei Famulum miracula claruerunt. E quibus duo, quæ præsentibus episcopis Godefrido Lingonensi, & Henrico Trecensi facta sunt, memoramus. Puellam curvam in prædicti Trecensis episcopi domo, propinqui & noti cum multis ei precibus offerebant. Tantus vero concursus erat, ut cum eam signatam Dei Famulus, ac si molle lutum intra sacras manus mirabiliter formans erexisset, & erectam incedere præcepisset, locus non potuerit inveniri. Demum super mensam magnam, quæ prope posita erat, statuerunt illam, & erecta libere gradiebatur, magnifice Dominum collaudantibus universis. Hanc quoque adhuc superstitem ab his, qui eam novere, nuper audivimus. In eadem urbe filiam mutam Patri sancto obtulit mater, cui morbus epilepsiæ loquendi ademerat facultatem. Nec mora, Servo Christi imponente ei manum, solutum est vinculum oris ejus, & loquebatur recte. In ejusdem urbis diœcesi, loco cui nomen Domnamant, cum Vir sanctus Missarum sollemnia celebrasset, cæcum illi filium obtulit pater. Exspuens autem in digitos suos, & palpebras ejus liniens, eadem hora videntem illum reddidit patri suo. Nec longe ab eodem vico apud oppidum Argillerias i, post Missarum similiter celebrationem, feminam claudam, quæ ibidem multo tempore mendica vivebat, cum basilicam egrederetur, signans & sanans, populum multum, qui undique fuerat congregatus, admiratione & exsultatione replevit. In exitu quoque oppidi, quod Rosnaium k vocant, paralyticum hominem sic extenuatum corpore, ut solam circumferre videretur pallidæ mortis imaginem, impositum plaustro transeunti Viro Dei offerunt. Is quoque ubi signatus est, deponi & incedere jussus, plaustrum suum suis pedibus incolumis sequebatur, vehementer stupentibus, & in Dei laudem acclamantibus universis.
[235] Alio tempore proximum castrum Brenam l transiens, [utriusque sexus,] obvium habuit populum multum, sicut ubique semper & undique in ipsius occursum confluebat innumera multitudo. Ubi, cernentibus cunctis, feminam claudam ex eodem oppido tetigit & erexit, quam & ibidem postea vidimus occurrentem ei cum ceteris, & præ ceteris, gratias referentem. In pago Senonico apud castrum quod Triangulum m vocant, inter Missarum sacra sollemnia, femina, cujus ibidem per annos decem cæcitas omnibus innotuerat, sub manu Viri Dei mirantibus omnibus visum recepit. Apud Monasteriolum n quoque, ubi Yona & Sequana confluunt o, præsente piissimo principe Comite Theobaldo, aliisque adstantibus non paucis potentibus viris, offerenti divina Sacrificia Viro Dei paralyticam feminam obtulerunt, quam, expletis sollemnibus, tangens & erigens, ipsa hora sanam remisit ad propria, ita ut suis illa pedibus abeunte, grabatum, in quo fuerat apportata, in eadem basilica vacuum viderimus. Ejusdem quoque diœcesis castrum Joviniacum p transeunti eidem Famulo Christi, in strata publica cæcam feminam offerebant: substitit, & breviter orans eidem feminæ manus imposuit, & Dominus aperuit oculos ejus. Ut autem videre visa est, & exsultatio magna secuta est omnium, qui aderant, & clamantes alter ad alterum, Anna videt, Anna videt (hoc enim eidem feminæ nomen erat) copiosius undique confluebant.
[236] [a variis incommodis liberat.] Interea Vir sanctus accelerans declinabat turbas, & egrediebatur, cum juvenis quidam altero oculo cæcus ab utero matris suæ, secutus est, & consecutus est eum. Qui quidem & ipse continuo ad ejus benedictionem visum recepit, & geminata est lætitia populi prosequentis. [Autisiodorum aliquando veniens Vir beatus, orationis causa monachorum basilicam introivit, ubi confessor Domini gloriosus Germanus q episcopus requiescit. Cui post orationem regredienti mulier clauda, genibus repens & manibus, ut sui misereretur, supplicabat. At ille, signo crucis edito, apprehendit manum ejus, & erexit eam: exiensque dimisit incolumem, & Deo gratias reddituram, ad prædicti confessoris memoriam misit, suis pedibus gradientem.] Chableia r nomen est vico, qui insignem beati Martini basilicam habet. Nam & fundus ipse ad possessionem spectat ecclesiæ Turonensis, ubi corpus jacet ejusdem gloriosissimi confessoris. Hunc vero vicum Dei Famulo transeunti, claudum adolescentem populus offerebat. Quem ad ejus orationem erectum protinus & libere gradientem, ad prædictam beati Martini basilicam deduxerunt, magnifice Dominum collaudantes, qui Martini sui spiritum suscitaverat in Bernardo.
ANNOTATA.
a Vulgo dicitur Buorlemont, d in l mutato, ut cicada nostris est cigale; cauda Hispanis cola. Hoc castrum nobili familiæ Burdemontiorum originem ac nomen suum dedit, ut dicit Hadrianus Valesius in Notitia Galliarum.
b Barrum ad Sequanam in Lingonibus non ignobile est oppidum, Bar sur Seine; ita cognominatum, ut distinguatur a Barro ad Albam, Bar sur Aube, & a Barro Ducis, Bar le Duc. Hæc & plura apud eumdem Valesium.
c Galliæ urbs est in Bria provincia, 4 leucis distans a Sequana in septemtrionem.. Hinc rosæ laudatissimæ, uti scribit Baudrandus.
d Consule Chronologiam Bernardinam ad an. 1131.
e Vide eamdem Chronologiam ad an. 1115.
f De eo ibidem, ad annum 1136.
g Est illa epistola in editione Mabilloniana ordine 322.
h Consule Commentarium prævium § 8, & Chronologiam Bernardinam ad an. 1132.
i Vulgo Argilly, ex notula Mabillonii hic.
k Vulgo Rosnay, in Campania, ex citato Mabillonio.
l Vulgo Brienno, in Campania, ex eodem Mabillonio.
m Hic locus in Tricassibus, inquit Hadrianus Valesius, a re nomen habet, ita dictus a triangula specie, delta referente.. Vulgo dicitur Trainel aut Treynel.
n Vulgo Montereau vocatur in notula Marginali apud Mabillonium. Baudrandus, Oppidum, ait, Galliæ in Campania provincia cum castro antiquo, in ipso limite Vastinii.
o Cum ponte, sicut observat Baudrandus, lapideo, in quo interfectus fuit Joannes Dux Burgundiæ, die X Septembris anno MCDXIX.
p Joviniacum, Joigny, urbs Galliæ cum ponte lapideo ad Icaunam fluvium, in Campania provincia, & in Senonensi agro.. Ab aliis Juiniacum dicitur & Jogniacum. Baudrandus.
q Actum de eo est apud nos die 31 Julii, tomo VII ejusdem mensis, pag. 184 & seqq.
r Hadrianus Valesius hæc scribit: Capleiam olim vocatum esse aiunt locum aut vicum pagi Ternodorensis, vino inclytum, qui nunc Chablie aut Chablis (apud Mabillonium in notula marginali Chably) nuncupatur. De Ternodoro autem (Tonnerre) in Lingonibus ad Hormentionem fluvium, uti & de pago Ternodorensi agit idem auctor.
* Mussy l' Evesque
* Meurville
* Marenville
* Charletre
* Provins
* i.e. per viam, vel per viam lapide aut silice stratam.
* MCXLVIII.
CAPUT VI.
Signa & miracula promiscue edita, & a Viro sancto antea prævisa.
VIII.
Nonnullas etiam sanitates, quas in manu fidelis Servi sui mirabiliter Christus effecit, [Magnam signorum gratiam Deus ei contulit,] per visum ei mirabilius præostendit, multas ipse cum fierent, animi virtute persensit: ad aliquas etiam spiritu suggerente non rogatus accessit. E quibus, ne videatur in immensum processisse narratio, exempla pauca subjicimus, illud etiam e regione monentes, ne quis forte tam breviter scribi opera tanta miretur. Siquidem multa ex his in tam brevi fieri vidimus, ut tam celeriter ea proloqui nequeamus. Et cum dici soleat, nihil esse facilius dicto: huic tamen Dei Famulo per gratiam, quam acceperat, signa facere magis facile videbatur, quam nobis facta narrare. Egredienti aliquando monasterium Patri sancto, homo quidam de finibus illis occurrens, sanandum filium offerebat. Nam intra monasterium quidem infirmis imponere manum difficilius acquiescebat, ne videlicet, si concursus illuc hominum fieret, quies cœnobii turbaretur, & disciplina periret. Erat autem prædictus puer ille fatuus, & mentis inops; claudus quoque & surdus & mutus. Qui eadem hora per ipsius orationem & manus impositionem, ab omni simul incommodo liberatus audiebat, loquebatur, & ambulabat, & sanæ mentis effectus a priori penitus inquietudine & furore cessabat. Cumque eumdem jam incolumem filium Pater devotus ad oratorium beatæ Dei Genitricis cum gratiarum actione deduceret, loquebantur mutuo fratres, de tam multiplici unius incommodo pueri conquirentes.
[238] Ad quos Pater sanctus, Flagellum, inquit, Dei erat, [prævidetque in spiritu futura miracula,] & maligni spiritus dira vexatio. Vidi enim nocte præterita hoc eodem in loco (erat autem juxta fluvium Albam, ubi sanatus est puer) hic, inquit, vidi oblatum mihi puerum talem, exeunte ab eo spiritus nequam, omnem protinus recipere sospitatem, usumque membrorum. Addit etiam Vir beatus, de eadem scilicet visione, Cumque paululum processissem in eodem itinere, quo nunc pergimus, juxta proximum vicum (dicebat autem de eo, quem nominant Longum-campum) offerebatur mihi puella clauda, & Dominus ei gressum reddebat. Audierunt & mirati sunt fratres, futuri magis attoniti exspectatione miraculi, quam recordatione præteriti. Quid enim umquam simile mundus audivit? Ventum est ad locum, inventa est ibi protinus puella clauda, exspectans Dei Hominem transiturum, & a simul transeuntibus, juxta verbum, quod ipse dixerat, exspectata. Oblata igitur ab eis, qui attulerunt eam, signata ab Homine Dei, ex Dei munere gressum recepit, & ibat gratias agens.
[239] [quæ hic] Anno altero causa extitit ut Vir sanctus Lingonas peteret, inter episcopum & clerum civitatis illius orta gravi admodum simultate. Ubi cum prima die inefficaciter laborasset, & mane facto pararet abire, dicebat fratribus, Quia vidi per visum noctis introëunti mihi ecclesiam, offerri claudam feminam, & sanari. Post unam fere horam cum iterum clerici convenissent, præter spem omnium reformata pace, multis precibus coëgerunt illum beati Mammerti martyris intrare basilicam, &, quia fames invaluerat, populum ad eleemosynam exhortari. Ubi inter loquendum (sicut prædixerat) oblata est ei clauda mulier, & erecta, mirantibus quidem omnibus, sed eis amplius, qui, sicut videbant factum, ita sese recordabantur audisse futurum.
[240] [a biographo] In pago Treverensi antiquum exstat cœnobium, quod Rutinense a vocatur: ubi, celebrante aliquando Missarum sollemnia Viro Dei, innumerabilis aderat multitudo. Interea Guntranus de Sura, quod est oppidum eidem proximum monasterio, claudam feminam fecit afferri. Hæc ex multo jam tempore repens humi erigi penitus non valebat, sed scabellula tenens manibus, renes emortuos post se trahere consueverat. Cum autem præ multitudine populi ad Dei Hominem introduci femina non valeret, in basilica media repente convaluit, & exsiliens ambulabat, non sine lacrymis agens gratias Deo. Cujus scabellula populus jubilans tulit protinus ad altare, ut sisterent ea Domino, & Bernardo servo ejus. De cujus nobis curatione confessus est Pater sanctus, quod præcedenti nocte sibi præostensa fuisset. Videbatur enim sibi in eadem basilica in medio populi circumstantis clandestinus & ignotus ejusmodi feminam tangere & transire, ac protinus eamdem videre sanatam, plurimum sibi ipse congratulans & exsultans, quod agnitus non fuisset. Eadem etiam die rutilavit Rutinæ in beati Viri præsentia lux cælestis, cujus benedictio aliis quoque claudis duabus feminis gressum, visum reddidit cæcis æque duabus. Sæpissime vero contigit, ut inter orandum indubitanter Dei Servus agnosceret virtutem adesse divinam. Cujus tamen modum cognitionis, nullis se posse verbis exprimere fatebatur.
[241] [pluribus] Nonnumquam vero cum signasset aliquos & transisset, sanatos esse dixit, & regressus aliquis ex his, qui audierant, sicut dictum erat, invenit. Egressus aliquando Basileam urbem, surdum quemdam signaverat & transierat. Cumque paululum processisset, vocans Alexandrum Coloniensem, Revertere, ait, quære utrum audiat homo: rediit ille, & illum reperit audientem. Similiter ipso die cum signasset alium cæcum altero oculo, & abiret, Deus, inquit, aperuit oculum ejus. Hoc etiam prædictus Alexander, cum ad inquirendum reflexisset iter, ita esse cognovit. Iste est Alexander, qui in eisdem diebus ad Viri Dei sacra monita, ostensionemque virtutum cum aliis ferme triginta seculo valefecit, & secutus est eum. A quo etiam post modicum tempus abbas est ordinatus in monasterio Tolosanæ diœcesis, quod Grandissilva b vocatur. In Constantiensi quoque diœcesi, prope castrum Frieborg, cum homini cæco in via manum imposuisset, remisit, qui videret eum, & inventus est videns. Quod de duobus aliis cæcis in pago Coloniensi prope monasterium, quod Brumvillare c dicitur, similiter fecit; & cum videre renuntiarentur, confessus est, se quoque sensisse virtutem.
[242] In territorio etiam Senonensi, in oppindo, quod sancti Florentini d nomine vocant, [& singillatim] oblata est Viro Dei mulier surda, cui manus imponens, per spiritum sensit virtutis effectum, cum illa adhuc stupida & tumultuosa (ut est genus istud) & ut ipsa ante solebat, nihil se audire clamaret. Mane autem facto, cum nec illa rediret, nec alter aliquid indicaret de ea, sciens Sanctus divinam illi misericordiam adfuisse, accersiri feminam jubet. Inventa igitur auditum recepisse, venit glorificans Deum, & Dei Famulo gratias agens. Egrediebatur idem pater Metensium civitatem, & ex more devotus eum populus deducebat, cum episcopo eorum Stephano e, & fratre ejus Rainaldo Barrensi comite f, aliisque personis tam ex clericali, quam ex militari ordine multis. Interim causa exstitit, ut rogaret nobilem virum Henricum de Salmis super verbo quodam, quod ipse ei episcopus & alii, qui convenerant, suggerebant, ut videlicet Metensi civitati & populo pacem daret, cui graviter inimicabatur. Ille vero renuere penitus & abjurare, nec ullis precibus flecti. Inter hæc supervenientes alii offerebant beato Viro hominem surdum, obsecrantes, ut ei manum imponere dignaretur. At ille fidei zelo succensus, sicut interdum ob causas necessarias terror quidam & auctoritas supra hominem in ejus facie rutilabat, conversus ad militem, Tu nos, inquit, audire contemnis, quos continuo coram te audiet surdus? Et imponens manus homini, signavit eum, & in aures ejus digitos misit. Quo protinus audiente, pavens Henricus & tremens ruit ad pedes Hominis Dei, humiliter satisfaciens, & libere annuens quidquid fuerat postulatus.
[243] Transiens aliquando Servus Christi Brenam oppidum, [enarrata] mendicantem in platea vidit feminam cæcam, quam aliquantisper intuitus, cum ex more a transeuntibus eleemosynam flagitaret, Tu, inquit, petis argentum, & Deus tibi visum donabit. Accedens ergo tetigit eam, & oculos ejus aperuit. Quæ beneficium sentiens insperatum, non minus misericordiæ magnitudinem, quam lucem insolitam mirabatur. Inter primas propagines, quas hæc abundantissima vitis emisit, in Remorum parœcia monasterium Igniacense g plantatum feliciter radicavit. Quod aliquando visitans idem Sanctus, vicum Maternæ * fluvio proximum, quem Rivolium nominant, pertransibat. Vir quoque magnificus & devotissimus ejus amator Samson Remorum archiepiscopus h comitabatur illum, solita veneratione deducens. Senex autem claudus ad mendicandum positus erat in via, cui unus e fratribus eleemosynam dedit. Secutus Abbas sanctus, cum jam hominem pertransisset, convertit se; & paulisper intendens in eum, quid patiatur, interrogat circumstantes, & sibi illum præcipit exhiberi. Suspicati homines, quod esset ei amplius aliquid ipse daturus, Domine, inquiunt, claudus est, nec moveri potest, nos ad eum feremus, quod volueris dare. Quo respondente verbum & dicente, Tollite eum & afferte ad me: primo quidem præ admiratione mutuo sese intuebantur, ignorantes, quid esset facturus. Demum agnoscentes eum, clamabant ad invicem, Abbas est Claræ-vallis, & protinus illum sanabit.
[244] [proferuntur.] Nimirum solitus erat, quoties poterat, operam dare, ne in vicis agnosceretur, & interdicere sociis, ne cui ex occurrentibus manifestarent eum, aut de eo aliquid loquerentur, sed quærentibus, quis transiret, dicerent, monachos esse, aut aliquem de personis simul euntibus nominarent. Igitur agnito Dei Famulo ruunt undique, & levantes hominem ferunt & offerunt ei. Qui imponens utramque manum capiti ejus, & in cælum suspiciens, ac breviter orans, deponi illum jubet, & ambulare. Excusante eo & dicente, Non possum; Ego tibi, ait, in nomine Domini & ejus virtute præcipio, vade, & sanus esto jam ab hac hora. Quid plura? Statim depositus, statim sanatus est, statim libere gradiebatur repletus stupore & extasi in eo, quod contigerat sibi. Sed & vicini ejus & noti pariter congratulantes Dominum collaudabant, qui miserabilis hominis & meritum simul & votum abundantia suæ pietatis excessit. Unde etiam usque hodie locus ab incolis demonstratur, ubi signum tam evidens divinæ virtutis effulsit, ubi senex claudus ex multis annis, tota inferiori corporis sui parte præmortuus, & a renibus deorsum omni prorsus membrorum destitutus officio, dum stipem postulat, sanitatem recepit. Hic fuit Viri sancti novissimus in Remorum partes ingressus: siquidem factum est hoc ante sacram ejus depositionem corporis anno uno. De qua felicium ejus actuum felicissima consummatione erit nobis jam, sed sub alia narratione dicendum. Nimis enim fallitur, si quis arbitratur, hujus sanctissimi Viri facta mirifica posse cuncta narrari: & tam necesse est multa sileri, quam impossibile omnia comprehendi.
Finis libri quarti.
ANNOTATA.
a Apud nostra Mss. de miraculis S. Bernardi invenio sequentem de hoc loco observationem ex litteris, uti adscribit noster Bollandus, P. Alexandri Wiltheim, Luxemburgo datis XXIX Novembris MDCXLII, quæ his constat verbis: Monebam alias quædam de monasterio Rutilensi, de quo mentio in Vita D. Bernardi; nempe mendose ibi legi Rutina pro Rutila. Adverterit Ra. Va, idem nomen Rutilæ mendose scriptum in Reginone ad annum DCCCXCII; “Mense Septembri Megingandus Comes nepos supradicti Ottonis regis, dolo interfectus est ab Alberico & sociis ejus, in monasterio S. Xysti, quod vocatur Sotila: cujus corpus Treverim deportatum, apud S. Maximinum est sepultum”. Nam pro Sotila legendum Rotila vel Rutila, quæ vere est, & fuit semper S. Xysti, & tribus aut quatuor circiter milliaribus distat Treviris, hodie Kettel. Censeo, scribendum Rettel, & ab eo, qui hoc fragmentum transcripsit, errorem hic esse commissum. Apud Raissium in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Joannis Molani, vocatur Rutelle.
b Consule Chronologiam Bernardinam ad an. 1147.
c Monasterium est Ordinis S. Benedicti, unius horæ itinere distans a Colonia-Agrippina, sicut scribit Mabillonius in Annalibus ejusdem Ordinis tomo 4 ad annum 1024, num. 48.
d Ad flumen Ormentionem, quo Icauna augetur, positum esse, & a patrono suo dictum opidum S. Florentini, vulgo S. Florentin, cujus vetus nomen ignoratur, affirmat Hadrianus Valesius, & hunc biographi locum citat.
e Cognomento de Bar vocatur apud Sammarthanos in episcopis Metensibus, Theodorici I Barri Comitis, Montisbelicardi, & Moncionis, ex Hermintrude Burgunda, sorore Callisti II summi Pontificis natus. Eidem, tamquam Metensis ecclesiæ strenuo ministro, inscribitur epistola, quæ est inter Bernardinas ordine vigesima nona. De exordio episcopatus ejus, ac morte consuli potest notatio Mabillonii ad eamdem epistolam; ubi & de gravibus contra eum S. Bernardi querelis mentio fit.
f Fratres habuit Stephanus Ludovicum Moncionis, Theodoricum Montisbelicardi, Rainaldum Barri, Fredericum Ferreti Comites, ut aiunt Sammarthani, quos proxime citabam.
g De quo Chronologia Bernardina ad annum 1127.
h Ad eum est Præfatio Philippi de Claravalle in librum miraculorum S. Bernardi, quæ posteadabuntur. Adisis, quæ ad dictam Præfationem notabimus.
* la Marne
LIBER QUINTUS,
Auctore Gaufrido monacho Claravallensi.
CAPUT I.
Pax inter Metenses, ac vicinos quosdam principes reformata, non sine miraculis ea occasione factis.
Cap. I.
Cum post tantos & tam multos jam labores ac sudores Dominus dilecto suo Bernardo Claræ-vallensi abbati diu desideratum pretiosæ mortis somnum dare disponeret, [Corpore languente, spiritus æque ad sua munia robustus:] & fidelem servum in requiem introducere suam, cœpit magis ac magis promptus in ipso proficere spiritus, & caro infirma deficere. Cognoscens enim Vir sanctus prope esse jam bravium, solito currebat alacrius, & terrestris suæ habitationis dissolutionem sentiens imminere, votis uberioribus adspirabat ad habitationem ex Deo, domum non manu factam æternam in cælis. In cujus purissimo pectore sacri sese desiderii flamma non capiens, crebris erumpebat indiciis, & ignitum eloquium vehementer fervoris interni vehementiam declarabat: sicut in sanctis animalibus per Prophetam inter cetera describuntur scintillæ quasi aspectus æris candentis. Corpus lectulo decubans variis exercebatur incommodis: animus tamen nihilo minus liber & potens, quæ Dei erant exercebat invictus, non cessans in mediis quoque doloribus meditari sacrum aliquid aut dictare, orare affectuosius, fratres studiosius exhortari. In oblatione Hostiæ salutaris, quam usque ad defectum ultimum vix aliquando intermisit, artus sibi vix cohærentes vigore spiritus sustentabat, semetipsum pariter offerens acceptabilem hostiam Deo in odorem suavitatis. Quo tempore ad avunculum suum Andream Militem Templi, qui & regionis Hierosolymitanæ maxima columna habebatur, epistolam scribens a inter cætera ait: Ego enim delibor, nec puto me longum facere super terram,
[246] [monachus mirabili modo a mortis periculo liberatur:] [In illis diebus causa exstitit, ut fratrum aliquis in remotas Germaniæ partes pro quibusdam mitteretur agendis. Et missus est frater Henricus monachus, quem ante sex annos de Constantiensis diœcesis partibus cum pluribus aliis idem Pater sanctus adduxerat. Hic ergo dum mitteretur, longioris itineris pericula timens, (nimirum hiems erat) illud tamen maxime verebatur, ne contingeret, ut idem Pater sanctus, priusquam ipse rediret, ab hac vita migraret, & absens ipse benedictionis extremæ participio fraudaretur. At ille benedicens ei, & dicens, Ne timeas, & incolumis reverteris, & me quoque, sicut desideras, invenies, consolatum illum emisit. Profectus idem frater, in territorio Argentinensium adstrictum glacie fluvium pertransibat. Tum subito fracta glacie sub pedibus muli, quo vehebatur, corruit, & sub glaciem vehemens illum unda trahebat. Quid faceret mersus flumine, glacie clausus? Recordatus est Patris sui, recordatus est promissionis ejus, quæ inanis esse non potuit. Continuo siquidem, ut hodie quoque fatetur, Patrem sanctum sibi visus est habere præsentem: tantaque suavitate perfusus est, ut nec impetum amnis, nec molestiam frigoris, nec spirandi difficultatem, nec ullum denique incommodum sentiret aut metum. Nec mora: contra fluminis impetum sine suo conatu divina virtute reductus, ad ipsum, per quod ante ceciderat, foramen se reperit, marginem arripit, exit intrepidus, illæsus evadit, expleto negotio redit incolumis, & fideli promissione, sicut ipse promisit, inventa, multiplices gratias agit, ad sacrum cujus tumulum tam devotus hodieque persistit, quam certus est, ejus sese meritis, velut de tumulo, & quidem satis horribili, revocatum. Sed non est nobis super hoc declamandum. Alii antiqua miracula conferant: nec minus hunc mirabiliter, quam beati Benedicti puerum Placidum b, nec minori asserent a periculo liberatum: qui etiam, si viderent, quem adstrictus glacie reddidit fluvius, ei compararent, quem evomuit cetus: nobis sufficit brevis & pura narratio.]
[247] [exortam inter Metenses ac quosdam principes discordiam,] Cum adhuc Pater sanctus in suo Clarævallensi cœnobio, licet lectulo decubans, cursum vitæ viriliter consummaret, gravis admodum plaga Metensi c populo supervenit. Egressi enim in multitudine gravi adversus vicinos principes, a quibus præter morem lacessitam se esse tanta civitas indignabatur, traditi sunt multi in manus paucissimorum. Conclusi denique inter Frigidi-montis * (sic enim eum appellant) & Mosellæ amnis angustias, ac mutuo sese impetu collidentes, una hora (sicut dicebatur) plusquam duo millia corruerunt, quidam gladiis trucidati, plures amne submersi. Vehementi igitur indignatione concepta, nobilis illa civitas totis ad ultionem viribus parabatur, cum e regione adversarios quoque & fortiores præda copiosa, & audaciores fecisset eventus. Imminebat totius provinciæ certa vastatio, cum venerabilis eorum metropolitanus Illinus * archiepiscopus Treverensis d, dolens anxie de præteritis, sed adhuc graviora formidans, & dignam gerens suorum sollicitudinem filiorum, unicum in tanta necessitate petiit refugium, & expetiit Virum Dei. Veniens ergo Claram-vallem, ipsius atque omnium fratrum vestigiis tota humilitate prostratus, rogabat & obsecrabat, ut se tantis dignaretur opponere malis, quibus alter nemo posse modum ponere videretur. Dominus autem, sicut semper fidelis Servi sui direxerat vias, & in præcipius quibusque causis aptissimo usus fuerat instrumento, ex paucis ante diebus ægritudinem corporis ejus aliquatenus relevarat. Quibus diebus cum ad litteras venerabilis Hugonis Ostiensis episcopi rescriberet, ait *: Verum est quod audistis. Infirmatus sum usque ad mortem; sed interim, ut sentio, revocatus ad mortem, atque hoc, ut me sentio, non diu. Vitam quippe mortalem, mortem magis, quam vitam reputans, non a morte, sed ad mortem revocatum se sentiebat, cum ab exitu revocaretur, licet sentiens haud diutius differendum.
[248] Quod quidem sæpius erga eum providentia divina disposuit, [Deo mirifice imbecillitatem corporis ejus roborante,] in cujus manu placita erat anima illius, ut quoties eum grandis aliqua necessitas evocaret, vincente omnia animo, vires corporis non deessent, mirantibus, qui videbant eum, & robustos homines in tolerantia superare. Expletis namque negotiis, velut in se rediens, multiplicibus infirmitatibus laborabat, ut vix viveret feriatus, qui occupatus deficere nesciebat. Cui in opere novissimo tam manifeste, tamque magnifice divina adfuit virtus, ut ex laboribus vires capere videretur. Accidit autem cum in prædicti Mosellæ fluvii littore residentibus hinc inde partibus mediator fidelis rogaret, quæ ad pacem erant, ut pars altera, ex tanta siquidem hostium strage ferocior, quod exigebatur, obstinata animositate renueret. Subito denique tamquam agitati furiis discesserunt, Virum Dei insalutatum, solam vero ceteris omnibus relinquentes desperationem pacis. Nec sane ex contemptu aliquo, sed ex metu reverentiæ ejus iniere fugam: siquidem verebantur, ne præsentium mentes quamlibet improbas facile flecteret: minus considerantes quid ille per spiritum nusquam absentem posset etiam in absentes.
[249] Jam conventus in magno turbine solvebatur, sola utrimque meditabantur arma, [componit, uti prædixerat, præter exspectationem] sola inibant consilia malignandi: cum Vir sanctus eos, qui secum venerant, consolatus fratres, Ne turbemini, inquit, licet enim per multas difficultates, omnino tamen pax desiderata proveniet. Quibus etiam unde id nosset innotuit, dicens: Videbar mihi per nocturnum soporem Missam celebrare solemnem: cumque expleta paulominus oratione prima, recordarer Angelicum ex more canticum, id est, Gloria in excelsis Deo, præcedere debuisse; erubui, & quod oblitus omiseram canticum inchoans, vobiscum pariter ad finem usque complevi. Jam medium noctis transierat, cum Vir sanctus de prædictorum pœnitudine principum legatione suscepta, jucunde satis conversus ad suos, Agnoscite, ait, promissæ nobis canendæ gloriæ & cantici pacis præparationem. Interim ergo partibus convocatis, per dies aliquot de pace tractatum est, & ob maximas difficultates occurrentes utrimque sæpius desperatum, nisi quod omnes jam consolabatur, quæ omnibus innotuerat, Abbatis sancti tam certa de reformanda pace promissio. Nec parum ipsa dilatio profuit, his præsertim, qui variis incommodis laborantes, remedia consequebantur in carne, seu etiam qui videntes ædificabantur in fide. Tantus enim concursus erat, ut multitudine pariter atque importunitate sua ipsum quoque negotium componendæ pacis pene desperabiliter impedirent, donec quæsita tandem in medio flumine insula, partis utriusque primarii in naviculis accesserunt. Ubi compositis omnibus, secundum quod fidelis arbiter diffinivit, datis sibi invicem dextris reconciliati sunt in osculo pacis.
[250] [illustri miraculo dissidentium corda compungens] Inter omnes sane, quas per manum Servi sui ibidem præstitit Dominus, sanitates, celeberrima fuit cujusdam curatio mulieris. Hæc ab annis octo pessima ægritudine laborabat, vehementi tremore & validis motibus universa pariter membra concutiens. Cum autem videretur gravioribus ortis difficultatibus propemodum excidisse spes pacis, Domino disponente venit mulier ita tremens, nec minus horribilis, quam miserabilis, & omnes pariter ad spectaculum convenerunt. Orante denique Dei Famulo, sub oculis omnium paulatim concussione sedata, perfectam adepta est protinus sospitatem. Quæ res in tantam admirationem etiam durissimos quosque permovit, ut percutientes pectora sua, per horam fere dimidiam cum lacrymis acclamarent. Tantus denique factus est impetus & concursus procidentium & deosculantium Viri Dei sacra vestigia, ut propemodum comprimeretur, donec tollentes eum fratres, & imponentes in naviculam a terra modice subduxerunt. Cumque accedentes ad se principes, ut cœperat, pro pace rogaret, suspirantes dicebant: Oportet nos libenter eum audire, quem, ut ipsi cernimus, Deus diligit & exaudit: & audito eo multa facere, pro quo tanta faciat Deus in oculis nostris. Quibus ille (ut semper cautus erat competenter hujusmodi gloriam declinare,) Non propter me, inquit, sed propter vos facit.
[251] [Metis paralyticam sanat; cæco visum dat:] Simili quoque miraculo & in simili opportunitate, ipsa etiam die Metensium animos Dominus inclinavit ad pacem. Ingressus enim Sanctus Metensium civitatem, episcopum simul & populum ad ea, quæ pacis erant, vehementer urgebat. Graviter autem urebat illos vulnus acceptum: quibus enim valide satis reponere cogitaverant, secus, quam vellent, remittere cogebantur. In ipsa hora oblata est ei mulier paralytica, de civitate eadem: cui manus imponens, & orans, dignatus est palliolum quoque proprium, quo utebatur ipse, superextendere ei, tenendumque episcopo tradere prope adstanti, & sub eodem velamine debilia tangere membra. Expleta autem oratione, & benedictione data erexit illam: omnibusque mirantibus per medium illorum incolumis ibat, quam attulerant in grabato. In flumine quoque Mosella dum ob intolerabilem concurrentium multitudinem Vir beatus navicula veheretur, unus ex his, qui curari desiderabant, cæcus clamabat in littore, obsecrans, ut duceretur ad eum. Cumque ille jam pertransiret, audiens homo navigantem post eum in navicula altera piscatorem, diffibulatam protinus chlamydem, qua erat opertus, porrigens dabat illi, ut in navicula reciperetur. Factum est, & ut pervenit ad Sanctum, juxta suæ fidei magnitudinem magna velocitate sub manu ejus visu recepto miratus clamabat videre se colles, videre homines, videre arbores, & cetera universa.
[252] Paucis ab eodem loco milliariis distat cœnobium, quod sancti Benedicti nomine vocant:[claudo gressum.] ubi puer claudus, & a renibus infra omni prorsus membrorum destitutus officio, solis ad movendum manibus utebatur, & renibus, pedes emortuos post se trahens. Quem ex Burgundiæ partibus pater advectum ante annos quatuor ibi reliquerat, & ex tunc fratrum eleemosynis alebatur. Itaque cum beati Patris adventum, & virtutes, quas Dominus operabatur in ipso, per omnem circa provinciam celebris fama vulgaret, impositum plaustro eumdem puerum fratres prædicti cœnobii adduxerunt ad eum, rogantes ut solita pietate misero subveniret. Acquievit, imposuit manus, oravit, & eadem hora sanum reddidit, firmiter stantem, firmiter ambulantem. Denique sicut ab ejusdem loci abbate nuper accepimus, usque hodie fratrum pecora idem puer incolumis sequitur & custodit; &, si quis desiderat scire, Joannes est nomen ejus. Alter etiam claudus, in ejusdem monasterii vicinia degens, eodem tempore ad prædicti Patris sancti benedictionem sanatus est, & gressum recepit. Sed & prope Leucorum urbem e, loco cui nomen est Gundervilla, idem Vir Dei feminam cæcam illuminavit sub oculis plurimorum, qui de tota confluxerant regione. Ceterum nimis difficile, aut omnimodis impossibile foret, itineris illius magnalia universa complecti. Sed neque propositi nostri est, ejusmodi modo prosequi signa, & narrandis virtutum operibus operam dare. Hic enim viarum tuarum, Pater dulcissime, finis beatus, & hic labor ultimus fuit. In hoc opere non minus utili, quam difficili, nec minus desperatæ, quam necessariæ pacis, labores tuos gloriose complevit, qui magnifice semper honestavit te in laboribus tuis, te in suo nomine, & nomen suum in te glorificans, rex gloriæ Dominus Deus tuus.
ANNOTATA.
a In epistola 288.
b De eo agetur cum Martyrologio Romano ad diem 5 Octobris.
c Metensium discordia a Viro sancto composita habetur in Commentario prævio § 50.
d Sedit ab anno 1152, usque ad 1170, quo obiit, sicut habent Sammarthani.
e Al. Tullum, vulgo Toul, urbs est ad Mosellam fluvium satis nota: de qua Hadrianus Valesius varia collegit.
* Froidmont
* Hilinus.
* epist. 307
CAPUT II.
Extremus sancti Patris morbus, & felicissima mors.
II.
Ut expleta Metensium reconciliatione, & provinciæ illi pace reddita, [Vir sanctus gravius morbo corripitur, & ad extrema tendit;] Abbas sanctus ad monasterium rediit, gravi admodum jamjamque deficientis incommodo corporis occupatus, in tanta animi suavitate, & dulcedine spiritus quotidie propinquabat ad exitum, ac si in portu navigans paulatim vela deponeret. Evidenter quoque fratribus aiebat: Hæc sunt verba, quæ loquebar ad vos, cum præterita hieme ægrotarem, non vobis esse, quod adhuc timeretis: æstate proxima imminere (me mihi credere) hujus corporis dissolutionem. At quam evidenter, proprio didicimus experimento, quod de sanctis Apostolis Euangelia sacra testantur, quod, dum suam illis prædiceret Dominus passionem, erat verbum absconditum ab eis, & capere non valebant. Nimirum quod tam vehementer horrebat animus, minus facile persuadebatur, ut crederet, præsertim cum & ipse compatiens filiis ejusmodi verba supprimeret. Ceterum factis quodammodo clamans, Opera consummavi, quæ dedit mihi Pater ut facerem, magis ac magis actus omittere, affectus retrahere, &, sacrorum funibus desideriorum sedula intentione præjactis, vicino jam littori hærere firmius, & commodius applicare. Denique cum venerabilis antistes sedis Lingonicæ Godefridus de quibusdam eum sollicitaret agendis, & minus apponere animum miraretur, Ne mireris, inquit, ego enim jam non sum de hoc mundo.
[254] [consolatur suos, & adhortatur ad perfectionem.] Videns autem Pater sanctus, compassionis & misericordiæ visceribus affluens, carissimos sibi fratres, & filios miserabiliter admodum tabescentes, & arescentes præ timore & exspectatione supervenientis desolationis gravissimæ, & lamentabilis orbitatis, dulcissimis eos consolationibus refovebat. Et monens eos in tuto divinæ clementiæ sinu spei fideique suæ anchoram per inconvulsibilem caritatem firmius radicare, se quoque promittebat nec post mortem aliquando defuturum. Propensius autem, quam noster queat exprimere sermo, rogans obsecransque per multas lacrymas, timorem Dei & sacræ puritatis, ac totius perfectionis amorem nostris imprimere animis conabatur. Sed & monebat, & cum lacrymis obtestabatur, ut, si quid forte virtutis, aut exemplo nobis aliquando commendasset aut verbo, id æmularemur, id firmiter teneremus, & proficeremus in eo: aliis quidem verbis, sed eodem spiritu illud Apostolicum loquens: Rogamus vos & obsecramus in Domino Jesu, ut, quemadmodum accepistis a nobis, quomodo vos oporteat ambulare & placere Deo per omnia, sic & ambuletis, ut abundetis magis. Atque utinam tam efficaciter persuaserit, quam affectuose suasit! Modum autem ægritudinis ejus si quis nosse desiderat, extat epistola a, quam ad amicum quemdam paucissimis diebus ante sacram a nobis profectionem suam ipse dictavit: quam nimirum huic nostræ narrationi duximus inserendam, quod videlicet etsi aliena quoque de ipso, amplius tamen nos ipsius de se verba delectent:
[255] [Ad Arnoldum Bonævallis abbatem scribit de suo statu.] “Suscepimus caritatem vestram in caritate, & non in voluptate. Quæ enim voluptas, ubi sibi totum vindicat amaritudo? Nisi quod solum nihil comedere, utcumque delectabile est. Somnus recessit a me, ne vel beneficio sopiti sensus dolor umquam recedat. Defectus stomachi, fere totum quod patior est. Frequenter in die & nocte exigit confortari modico admodum qualicumque liquore. Nam ad solidum omne inexorabiliter indignatur. Hoc parum quod dignatur admittere, non sine gravi molestia sumit, sed timet graviorem, si sese vacuum omnino dimiserit. Quod si plusculum quid interdum admittere acquiescat, id gravissimum. Pedes & crura intumuerunt, quemadmodum hydropicis contingere solet. Et in his omnibus, ne quid lateat amicum de statu amici solicitum, secundum interiorem hominem (ut minus sapiens dico) spiritus promptus est in carne infirma. Orate Salvatorem, qui non vult mortem peccatoris, ut tempestivum jam exitum non differat, sed custodiat. Curate munire votis calcaneum nudum meritis, ut is qui insidiatur, invenire non possit unde figat dentem, & vulnus infligat. Hæc ipse dictavi *, sic me habens, ut per notam vobis manum agnoscatis affectum”.
[256] Hoc exemplar epistolæ, quam, ut nos diximus, & ipsa quoque ejus verba declarant, Pater sanctus exitu jam imminente dictavit. [Sancti in extrema infirmitate serenitas, fratrum dolor & lamenta de ejus decessu: illustre] Ex cujus tenore posset nimirum diligens lector sacrum illius vel ex parte aliqua pectus agnoscere, quanta illi in ipsa sui ruina corporis tranquillitas mentis, serenitas animi, suavitas spiritus; quanta sub fiduciæ culmine radix humilitatis. Sed nostrum sub tam gravi articulo inconsolabilem luctum aliquatenus illi æstimare ac sibimet exhibere licebit, pallidasque, si pie senserit, turmas imaginabitur filiorum, exterminatas facies, vultus exsangues, genas lacrymis sordentes, suspiria quoque pectorum ac singultus. [Quis enim apud nos erat tumultus cogitationum, quod naufragium animorum, cum thesaurus tam amabilis raperetur a nobis, & præsentibus & cernentibus, quia nec spes esset retinendi, nec facultas aliqua commeandi? Pater erat, sed qualis Pater, qui videbatur abire? Nobis quodammodo proprius, verius tamen toti mundo communis. Erat enim omnium & bonorum gloriatio, & malignantium metus: ut de eo non incongrue videretur esse psallendum: Videbunt recti & lætabuntur, & omnis iniquitas oppilabit os suum. Quo præsente, sanctitas omnis jucundabatur, præsumptio frenabatur, duritia compungebatur. Quo præsente, celebris quisque conventus velut quodam sole resplenduit: absente, caliginosus & quodammodo mutus apparuit. Quam devote, quam pie singulis nostrum & tunc hodieque clamandum, Pater mi, pater mi: currus Israël, & auriga ejus! Tu fluctuantium portus, clypeus oppressorum, &, ut de seipso beatus Job loquitur, cæco fuisti oculus, & pes claudo. Tu perfectionis exemplar, virtutis forma, speculum sanctitatis. Tu gloria Israël, tu lætitia Jerusalem, tu deliciæ tui seculi, & unicum tui temporis decus, oliva fructifera, vitis abundans, palma florida, cedrus multiplicata, platanus exaltata. Vas electionis, & vas honoris in domo Dei: vas auri solidum, ornatum omni lapide pretioso, fide & sanctitate solidum, & variis charismatibus tamquam gemmis ornatum.
[257] Tu Ecclesiæ sanctæ fortissima splendidissimaque columna, [ejusdem elogium:] tu vehemens tuba Dei, tu dulcissimum sancti Spiritus organum, pios oblectans, desides excitans, debiles portans. Cujus medicinalis manus & lingua, morbos utraque curabat, illa corporum, ista animorum. Cujus erat simplex habitus, simplex vultus, dulcis facies, gratiosus adspectus. Cujus denique vita fructuosa, cujus mors pretiosa: quia tibi quoque Christus vivere fuit & mori lucrum. Quod si nobis alterum fortassis utilius, sed alterum multo melius tibi. Et quod tibi tam commodum, nobis, si pie sapimus, non potest non esse jucundum. Ceterum etsi pium est congaudere tibi, Pater bone, qui in gaudium Domini tui feliciter introisti: non tamen impium super nos ipsos flere, quos nimirum, abeunte te, solito gravius horror geminus circumsepsit, dum nobis est vita tædio, mors timori. Et si pium congaudere tibi, qui beato transitu mortis, ad torrentem voluptatis, quem ardenter sitiebas, accessisti: nostram tamen vicem dolere non impium, quibus & vivendi omnis pariter est sublata suavitas, & moriendi necdum collata securitas. Et si pia tibi impenditur gratulatio, felix anima, quæ in plenitudine lucis exsultas: non tamen impia super nos assumitur lamentatio, qui relicti sumus, post mirificam, in qua hactenus exsultavimus, claritatem, horrere magis tenebras subintrantes; post aurea, quæ paulo ante vidimus, secula, gravius ferre hoc plane ferreum, quod successit. Sed reflectamus stilum ad ordinem narrationis, & patroni, quibus possumus, votis exitum prosequamur, exitum nobis lugubrem: nam illi potius triumphalem.]
[258] [pathetica verba filiorum ad Patrem, & Patris ad filios:] Igitur ante Patris hujus excessum accedentes ad eum filii, quos per Euangelium ipse genuerat, piissimum ejus animum lacrymabili supplicatione pulsabant, & hæc atque hujusmodi loquebantur: Numquid non misereris huic monasterio Pater? Numquid non compateris nobis, quos tanto pietatis affectu maternis lactasti uberibus, paterna consolatione fovisti? Quomodo sic exponis labores tuos, quos in loco hoc laborasti? Quomodo tam dilectos hactenus filios sic relinquis? Tunc vero flens ipse cum flentibus, & columbinos oculos in cælum porrigens, ac mente tota Apostolicum illum concipiens spiritum, testabatur coarctatum se e duobus, & quid eligeret ignorantem, & divinæ totum tribuere arbitrio pietatis. Nam & hinc paterna illum urgebat caritas, filiorum votis annuere, ut maneret: & inde trahebat Christi desiderium, ut migraret. Cui tamen ab olim jam atque altius radicata in pectore ejus humilitas persuaserat, ut ex intimo cordis affectu servum inutilem se esse diceret, & arborem sterilem reputaret: ex cujus vita nullus sibi fructus, nullus alteri cuiquam proveniret. Nam & solitus erat in familiari collocutione fateri, vix credere se hominibus, quod sic eum sibi utilem crederent, ut dicebant. Sed nec parvum sese in suis super hoc cogitationibus perhibebat aliquando sustinuisse conflictum, quod nec tam veraces homines fallere velle, nec tam prudentes falli posse, verisimile videretur, cum alterutrum excusare non posset. Quem enim totus mirabatur orbis, solus ipse (quod erat mirabilius) non videbat, suæ videlicet operationis opinionisve splendorem, sicut ille quondam vir simplex & rectus, nec solem cum fulgeret, nec lunam incedentem clare vidisse se memorabat.
[259] [beatissimi Viri obitus, crebræ apparitiones:] Novissime cum exterioris habitaculi undique jam soluta compago, desideranti animæ liberum præstaret egressum, magnus ille dies illuxit, quo perpetuus illi ortus est dies, ad cujus exitum vicini episcopi cum abbatum & fratrum copiosa multitudine fuerant congregati. Hora autem diei pene tertia singularis lucerna suæ generationis sanctus ac vere beatus abbas Bernardus a corpore mortis in terram viventium feliciter Christo duce migravit, ex filiorum circumstantium, & inter graves singultus ac lacrymas uberes utcumque psallentium choro, ad multorum, quos ipse præmiserat, cœtus transiens lætabundos, ad Sanctorum cuneos gratulantes, ad obvia agmina angelorum. Felix anima, quam sic levabant excelsa suorum privilegia meritorum; quam sic pia filiorum prosequebantur inferiorum vota; sic quoque superiorum desideria sacra trahebant! Felix illi & vere serenus dies, quo plenus ei meridies Christus illuxit! Dies cunctis vitæ suæ diebus, tantis ab eo exspectatus desideriis, expetitus suspiriis, frequentatus meditationibus, orationibus præmunitus! Felix transitus de labore ad refrigerium, de exspectatione ad præmium, de agone ad bravium, de morte ad vitam, de fide ad notitiam, de peregrinatione ad patriam, de mundo ad patrem! De quo etiam transitu ejus multa novimus apparuisse quam multis, & quidem non indigna relatu, sed difficile nimis singula vestigare, & scribere omnia nimis longum. Nam & usque modo multifarie multisque modis paternus erga filios amor, vere etiam nunc, immo nunc verius vivens & vigens crebris revelationibus eorum dignatur solari lacrymas, relevare mœstitiam, ut quo dulcius ei congaudent, minus anxie doleant sibi. Si qua tamen ex his minus prolixam desiderantia narrationem lector scire desiderat, proprio magis & novissimo credimus reservanda capitulo.
[260] Interim cetera prosequentes, quanta possumus violentia animos avertamus ab illo tam gravi gemitu & rugitu, [corpus expositum, & magnus ad illud videndum & honorandum] quo nimirum grex miserabilis, pastore migrante, personuit. Parcamus paginæ, &, quantum possumus, stringamus oculos, palpebras complodamus adversus lacrymas, quibus in illo suæ claritatis abscessu Vallis nostra fluebat, Ecclesiæ protinus universæ calicem sui propinatura mœroris, cui hactenus consueverat stillare dulcedinem, gaudia fundere, fluere consolationes. Dum fidelis Minister & sacerdos Altissimi feliciter ingreditur in locum tabernaculi admirabilis, ad altare Dei, sacram ei & acceptabilem hostiam sui spiritus oblaturus; corpus etiam rite paratum & ornatum sacerdotalibus indumentis, oratorio beatæ Dei Genitricis infertur. Plurima quoque nobilium & ignobilium de vicinis quibusque locis gemebunda protinus turba convenit, & Vallem totam ploratus & ululatus multus implebat. Amarius tamen pro foribus monasterii lamentabatur sexus miserabilior mulierum, quod accedentibus ad beata vestigia viris, monastici Ordinis disciplina inexorabiliter eis etiam tunc negaret ingressum. Biduo mansit in medio gregis pastor exstinctus, dum pristina illa dulcissimi gratia vultus nil minorata, sed aucta magis, omnium in se figeret oculos, animos traheret, sepeliret affectus.
[261] Crescebat autem supra modum ruens undique populi multitudo, [populi confluxus:] & intolerabilis jam fiebat impetus concurrentium, ac desiderabiles tenentium pedes, osculantium manus, applicantium panes, baltheos, nummos, & alia quæque servanda sibi pro benedictione, & variis necessitatibus profutura. Maxime tamen parati in diem tertium solemnem per loca proxima præstolabantur reponendi sacri corporis ejus horam, copiosius undique conventuri. Nam & secunda die tantus circa meridiem populus fuerat congregatus, & tanto pietatis zelo stipati undique sacrum corpus obsederant, ut nulla pene episcopis reverentia, nulla fratribus haberetur. Unde veriti, ne quid simile aut forte gravius accideret die tertia, præoccupantes horam, & mane divina ex more Sacrificia consummantes, sicut & biduum jam in celebratione Missarum & jugi fecerant psalmodia, purissimum illud balsamum suo vasculo commisere, in lapide reponentes lapidem pretiosum, optimam margaritam.
[262] Consummatis ergo feliciter vitæ suæ diebus, & annis circiter sexaginta tribus expletis, [Sancti ætas, cœnobia ab eo condita, sepultura, miraculum.] dilectus Domini Bernardus, Claræ-vallensis cœnobii primus abbas, aliorum quoque amplius quam centum sexaginta b monasteriorum pater, decimo tertio Kalendas Septembris inter filiorum manus obdormivit in Christo. Sepultus est autem undecimo Kalendas ejusdem mensis ante sanctum altare beatæ Virginis Matris, cujus fuerat devotissimus ipse sacerdos. Sed & pectori ejus ipso tumulo capsula superposita est, in qua beati Thaddæi Apostoli reliquiæ continentur, quas eodem anno ab Jerosolyma sibi missas, suo jusserat corpori superponi, eo utique fidei & devotionis intuitu, ut eidem Apostolo in die communis resurrectionis adhæreat. [Prius tamen, quam sacratissimum illud corpus tumulo redderetur, unus e fratribus, qui ex multis annis caduco morbo graviter laboravit, plena fide opem flagitaturus accessit. Quem nunc usque superstitem novimus, & nihil umquam ex ea hora prædictæ infelicitatis expertum.] Facta sunt hæc eodem anno, quo beatus Papa noster Eugenius tertius, ejusdem Patris sancti in conversatione sancta filius, ab hac luce, vel ab hac magis caligine migravit ad lucem, cujus merita in ipsa, cui insigniter præfuit, Urbe, miraculis pluribus illustrata c coruscant: successore ejus Anastasio Romanæ Ecclesiæ præsidente, regnantibus autem in Romanorum imperio Friderico illustri; in Francorum regno, piissimo rege Ludovico filio Ludovici d: principatum Ecclesiæ universæ ac totius creaturæ visibilis & invisibilis monarchiam tenente Dei Filio Jesu Christo, anno ab Incarnatione sua millesimo centesimo quinquagesimo tertio. Qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Epistola hæc ordine 310, ut Mabillonius notat hic, in quibusdam Mss. ita inscribitur: “Epistola ad Arnoldum Bonæ-vallis abbatem, qui ei quædam xenia mittens, de ejus valetudine sollicite fuerat sciscitatus”.
b Hoc quomodo sit intelligendum, dicetur in Gloria Sancti posthuma.
c Præter hoc gravissimi auctoris de Eugenii miraculis in genere testimonium, consuli possunt quæ scribit Manricus ad an. Christi 1153, cap. 5, num. 9; qui cap. 6 agit de miraculis in specie. Ceterum de venerando hoc Pontifice agitur in nostro Comm. prævio, in Menologio Cisterciensi ad diem 8 Julii, & apud nos in Prætermissis ad eumdem diem.
d Consule Chronologiam Bernardinam in fine.
* i. e. scripsi
CAPUT III.
Diversæ post obitum revelationes; Amalrico regi prænuntiata in somno victoria.
III.
Jam de supra memoratis revelationibus pauca dicturi, ab eo sumamus initium, [Mors ejus 7 annis ante prædicta: successor ipsius:] quod prædictum est anno septimo antequam fieret. Erant duo fratres in monasterio, de sacra beati Patris vita & felicibus ejus actibus colloquentes: quorum alter ab ineunte adolescentia educatus ibidem, ad alterum ait: Nosti quot annos sit victurus hic beatissimus Pater noster? Cui ille: Nescio, inquit. Et alter: Ego, ait, novi eum sex aut septem annos adhuc in carne victurum. Hoc autem unde sciret, minime jam scire possumus, quia nec tum indicavit, & ante Patrem sanctum ipse decessit. Porro alterius hodieque superstitis relatione hoc verbum nobis innotuit, qui tunc magis miratus est, se audisse, quando, ut ab olim audierat, ita vidit. Talis vero ille est, de cujus testimonio nec nos ambigimus, nec cuilibet alteri, qui eum noverit, credimus dubitandum. Neque id solum, sed, quod non minori dignum admiratione videtur, nomen quoque & personam successoris ipsius, indicante sibi eodem fratre, ex tunc innotuisse testatur. Manifeste enim eadem hora frater ille prædixit: Quia dominus Robertus a, qui hodie abbas est de Dunis b, post hunc beatum Patrem abbas futurus est Claræ-vallis. Nam quod disjunctive sex vel septem annos victurum dicebat, ad hoc pertinuisse videtur, quod inventus sit terminus idem ultra sextum annum, intra septimum tamen.
[264] Prope erat jam tempus, & festinabat Pater sanctus ad metam. [invitus retinetur in vita precibus fratrum: cujusdam de ejus morte visio:] Infirmabatur enim, sicut in hujus libelli principio memoravimus, adeo ut illa jam infirmitate ipsius perfici virtus, jam imminere exitus videretur. Interea fratres instare supplicationibus & obsecrationibus, quibus poterant, apud Deum. Unde etiam Sanctus ipse cognoscens eorum precibus desiderium suum differri, cum aliquanto melius secundum corpus habere cœpisset, congregatis fratribus hæc eadem verba locutus est: Quid tenetis miserum hominem? Fortiores estis, & invaluistis. Parcite, quæso, parcite, sinite me abire. Prius tamen cum in summo periculo & timore fratres omnes in orationibus humiliarent animas suas, uni eorum visio talis apparuit. Occurrebat cum multa exsultatione Viro Dei extra monasterii claustra innumerabilis multitudo: in qua tamen processione, solos quatuor præeuntes idem frater, qui videbat, agnovit, magnum illum dilectorem ejus atque dilectum, cujus & ipse in libro quarto De consideratione cum laude meminit, Gaufridum episcopum Carnotensem, Humbertum quoque, qui Igniacensis cœnobii fuerat primus abbas, & duos ejus fratres germanos, Guidonem scilicet & Gerardum. Exceptus itaque reverenter, & post osculum pacis amica diu colloquia miscens Pater sanctus ac beatus, cum his quatuor stabat, exspectante seorsum multitudine ceterorum. Novissime salutantes eum prædicti viri, ex hoc sibi jam redeundum esse dicebant. Tum vero expalluit ille, & circumfusa sibi mœstitia internum declarans animi dolorem, Quid ergo ait, sine me vultis abire? Et illi: Non potest adhuc tuo & nostro satisfieri desiderio, donec veniat tempus novorum. Dicebant autem tempus novorum, quo fruges novæ colligerentur, sicut evidenter postmodum probavit eventus, dum in Augusto mense decessit. Mane ergo frater ille, cui hoc ostensum fuerat, consolatus est ceteros velut jam imminentem Patris obitum formidantes, & quod viderat & audierat indicavit. Adhuc autem hiems erat.
[265] Eodem tempore altera quoque visio prioris confirmatio fuit: [item alterius fratris visio, & cujusdam abbatis:] nisi quod evidentius jam utriusque completa veritas probat, quam evidenter in utraque quod futurum erat, Dominus revelavit. Videbat enim frater quidam, &, ecce, parabat Vir beatissimus ascendere Jerosolymam, jamque ipso in procinctu itineris erat. Ad quem venerabilis Odo, qui a primis fere annis strenue satis & laudabiliter conversatus in monasterio, absentium consueverat præpositorum supplere vices, reverenter accedens, dicebat se præcessurum. Cujus visionis sic ostensa est veritas, ut prædictus Vir Deo dignus ad cælestem Jerusalem, ubi vere visio pacis, parantem jam egredi, & paulo post secuturum Patrem sanctum, felici functus legatione præiret. Sed & abbas quidam satis ei habitatione vicinus, nec minus affectione devotus, paucis diebus ante felicissimum Patris hujus excessum, videbat eum pretiosissimis ornatum sacerdotalibus indumentis, & excellenti perfusum gloria, cum ingenti solemnitate ad altare deduci. Ad cujus introitum ecclesia magna resultans vocibus clamabat: Puer natus est nobis. Vere etenim puer ipse erat, mitis & humilis corde, & sicut parvulus accipiens regnum Dei: in cujus merito gratulabunda natali angelica multitudo, & omnis pariter Sanctorum ecclesia, dum nobis videretur mori, sibi illum nasci, dum hic consummaretur, ibi incipere, non tam sonoris, vocibus, quam votis paribus concinens exsultabat.
[266] [frequentia monachorum in Claravalle sub obitum S. Patris.] Si enim ad unius pœnitentiam peccatoris tota illa cælestis regio in lætitiam suscitatur; quænam illi gaudia exhibuisse credendus est, per quem gaudia tanta receperat de tam multorum conversione & pœnitentia peccatorum? Quis enim valeat æstimare, quantis in sæculari habitu & conversatione manentibus; quantis etiam ad alias virorum seu feminarum congregationes transeuntibus, per hujus fidelis Famuli ministerium dedit Dominus pœnitentiam ad salutem? Aut quis numeret eos, qui sub ejus cura in centum sexaginta monasteriis per Dei benignitatem ad pœnitentiam sunt adducti? Nam ex his solis, qui speciales ejus filii videbantur, præter eos, qui jam cursum vitæ feliciter consummaverant; præter eos, qui per alia loca fuerant propagati, ea die, qua felicissimus Pater ex Clara-valle montem ascendere meruit clariorem, reliquit habitantes in ea septingentas c ferme animas, Domino servientes. Quid igitur mirum, si gratus curiæ, si acceptus Regi, si exceptus cum lætitia & exultatione credatur: in quo gratia Dei usque adeo vacua non fuit, qui tam feliciter, tam efficaciter, plus omnibus sui temporis & multarum retro generationum laboravit: qui talentum sibi traditum tam copiose multiplicavit; tanta denique lucra retulit de negotio?
[267] [Apparet cuidam præposito, ac Guillelmo de Monte Pessulano,] Sed de his hactenus, ne quis nos arguat ejus, quam polliciti sumus, metas excedere brevitatis. Sane in monasterio prædicti illius abbatis, qui sic ejus natalem præviderat, ea nocte, quam nobiscum Pater sanctus mane profecturus ultimam fecit, venerabili ejus Præposito apparens, valefecit illi, & ait: Noveris quia jam migro, nec ulterius hic morabor. Quod ut ille indicavit abbati, accelerens abbas, & Claram-vallem veniens, ipso die Abbatem sanctum, sicut dixerat, reperit jam migrasse. Frater Guillelmus de Monte Pessulano, cujus & supra fecimus mentionem, vir magnificus olim in sæculo fuit, sed magnificentior in sæculi fuga. Hic in monasterio Grandis-silvæ monachus factus, Patrem sanctum devotissime visitavit. Rediturus autem lacrymabiliter querebatur, quod non esset eum ultra visurus. Cui vir Dei, Ne timeas, ait, adhuc sine dubio me videbis. Hujus effectum promissionis devotissimus ille Guillelmus exspectans, ipsa nocte, cum beatus Pater ex hac vita decessit, in monasterio Grandis-silvæ apparentem sibi videre meruit & dicentem: Frater Guillelme. Et ille, Ecce ego Domine. Veni, inquit, mecum. Ibant igitur pariter, & ad montem quemdam altissimum pervenerunt. Interrogabat autem Sanctus, an sciret quo venissent. Ille vero se nescire professus est. Cui ipse: Ad radices, inquit, montis Libani venimus. Et nunc manebis hic, ego autem ascendam in montem. Interrogatus qua de causa vellet ascendere; Discere volo, inquit. Miratus ille, Quid, inquit, vis discere Pater, quem nulli hodie in scientia credimus esse secundum? Ad quem Sanctus: Nulla, ait, hic scientia, nulla veri cognitio: sursum scientiæ plenitudo, sursum vera notitia veritatis: & in hoc verbo dimittens eum, in montem altissimum subiit coram illo.
[268] Cumque intueretur euntem illum, expergefactus est, [cui S. Bernardus hoc promiserat.] & occurrit protinus ei verbum illud, quod ad Joannem olim de cælo sonuit: Beati mortui, qui in Domino moriuntur. Ut ergo mane locutus est abbati suo & fratribus, Patrem sanctum ex hac vita migrasse dicebat. Et notantes diem ac diligentius inquirentes, ut audierant invenerunt. Euge Pater sancte, qui ascensiones in corde disposuisti in valle lacrymarum, feliciter jam ascendisti de Clara-valle in montem Libani, montem candidationis, plenitudinem lucis, celsitudinem claritatis. Innocens manibus & mundo corde ascendisti in montem Domini, ad divitias salutis: ad thesauros sapientiæ & scientiæ pervenisti, ubi pure puram videas veritatem, ubi unus tibi cum omnibus sanctis magister est Christus: ubi omnes jam docibiles Dei. Trahe nos post te, quæsumus, & de monte excelso misericorditer respice Vallem tuam. Adesto laborantibus, subveni periclitantibus, ascendentibus manum porrige. Dat fiduciam tua nobis ab olim experta, nec exinanita modo sed amplius cumulata benignitas. Quin etiam visio, quam subnectimus, ab eadem nostra præsumptione non discrepat.
[269] Proxima nocte postquam sacrum corpus sepulturæ traditum fuerat, [Apparet iterum in magna gloria cuidam fratri; item alteri, cui indicat ubi sit vestis S. Malachiæ.] quantam adhuc pro filiis sollicitudinem gereret Pater sanctus, & quomodo suos, quos in mundo dilexerat, in finem quoque diligeret, evidenter ostendit. Apparens enim cuidam fratri in multa gloria, & fulgore magno vestis ac vultus, & desiderantem tenere, cito pertransiens, aiebat, Quia pro quodam fratre simplice veni. Audierunt hoc fratres & mirabantur: sed circa horam diei tertiam veritas comprobata est visionis. Defunctus est enim quidam frater laudabilis admodum simplicitatis, &, sicut omnino credibile est, animam ejus tanto duce felicem, qui pro eo se venire dixerat, secum tulit. Paucis quoque expletis diebus, alteri cuidam fratri magnifice satis apparens, & arguens de suo nos doluisse discessu, post verba multæ consolationis, & promissionem felicitatis æternæ in sua perseverantibus obedientia & doctrina, Hoc etiam scito, ait, & dicito fratribus, cujusdam vere Sancti corpus, cujus & ego habeo vestem, in oratorio esse sepultum. Dicebat autem episcopum Malachiam, ipsius enim tunicam, in qua Sanctus ille feliciter obdormierat, ad Missarum sibi servaverat celebrationem, & moriturus in ea sese jusserat sepeliri, sicut & Sanctum illum in sua sepelierat veste. Quod tamen verbum & ipsi fratri, & quam pluribus aliis usque ad hanc visionem prorsus erat ignotum. Felix pontifex, cujus merita Pater sanctus & vivens prædicaverat & defunctus! Felix caritas, quæ in morte non excidit! Felix societas, quam nec illud divortium tam crudele diremit! Gloriosi siquidem Patres quemadmodum in vita sua dilexerunt se, ita & in morte non sunt separati.
[270] [Abbasex Anglia venit Claram-vallem, & sanatur ad sepulchra SS. Bern. & Malachiæ.] Nam & post dies circiter quadraginta abbas quidam ex majoris Britanniæ insula, sacræ illius societatis virtutem feliciter experiri meruit in seipso. Qui eodem tempore cum ceteris coabbatibus suis ex more Cistercium petens, in Clara-valle remanserat gemino quodam desperabiliter occupatus incommodo, pleuresis scilicet, & febris quotidianæ. Jamque eatenus longa vexatione defecerat, ut solum animæ ejus exitum fratres, qui ei numquam deerant, observarent. Cumque animum ejus angeret non tam desiderium vitæ præsentis, quam absentium desolatio filiorum, quod peregre moreretur, obnixe petiit, ut ad tumulum sancti deportaretur Abbatis. Ubi cum orasset tota devotione, qua potuit, beati quoque episcopi Malachiæ in aquilonari isius oratorii latere positum cogitavit visitare sepulcrum, auxilium flagitare: sed fatigationem veritus, & quasi jam securus de incolumitate, quod cogitaverat non implevit. Die altera iterum fratres advocans, ut ad oratorium veniat, opem sibi postulat exhiberi. Causantibus illis (periculum siquidem verebantur) Omnimodis, inquit, oportet, ut sancti Malachiæ tumulum petam. Cum enim nocte præterita vix tenuiter obdormissem, expergefactus subito audiebam vocem dicentem mihi: Sanatus jam ab altera ægritudine tua, si ab altera vis sanari, episcopum pete. Fecerunt illi, ut ille voluit, & continuo factum est, sicut dictum erat ad illum. Eadem die sanus factus, post paucissimos dies iter arripuit, & incolumis reversus est ad suos. Tuum in hoc opere spiritum, tuum agnoscimus, Pater dulcissime, zelum, tuam considerationem: tuum hoc opus, sic deferre collegæ tuo, ut hunc quoque ei communicares honorem & amorem, cum quo verius & felicius honorificaris in cælis. Immo vero tui sunt hæc omnia operis, tui muneris, Deus noster. Tu enim omnem replesti ab initio temporis terram præsentia tuæ divinitatis, omnem aliquando repleturus gloria majestatis: cujus tamen partes interim quasdam, & æterno præelecta loca consilio excellentius visitans, reples speciali gratia sanctitatis. Fac Domine spirituali semper abundare frumento Vallem, quam ut faceres re quam nomine clariorem, dignatus es tam eximiæ claritatis sideribus illustrare duobus. Custodi domum, in qua tibi geminum hoc tam pretiosum depositum custoditur. Fiat nobis denique juxta verbum tuum, ut, ubi est thesaurus tuus, ibi sit & cor tuum; ibi gratia & misericordia, & respectus assiduæ pietatis omnibus adsit in tuo ibidem nomine congregatis, quod est super omne nomen, sicut & tu super omnia Deus benedictus in sæcula. Amen.
[271] [Duci Turcarum invadere Ægyptum meditanti] Huc usque Liber quintus Vitæ; post quem Mabillonius, In codice, ait, Vaticano n. 676 hic Liber constat capitulis XXIII; quorum ultimum deest in vulgatis. His vero verbis illud mox de Sancto recitat: In memoria æterna justus Domino constitutus, & suorum non negligit memoriam filiorum; agens post mortem peragensque miraculis, quod suis adhuc vivens oraculis prædicebat. Cernitur in operibus virtutis ejus sermo ille vivus & efficax, & testamentum fidele, quod disposuit dilectis suis: Agam, inquit, assidue Claræ-vallensis familiæ curam, & plantationem meam continue fovens benedictionis irriguo, sic me præsentem beneficiis exhibebo, ut inde non videar aliquando recessisse. Undique nobis materiam consolationis exquirit: ita ut nuper in ipsis partibus transmarinis, nostris inventus sit inhiare subsidiis. Factum enim post annos plurimos ab obitu Sancti hujus, ut sanctitatis suæ signa de crucis signaculo radiarent, & quam pia cupiditate virtutem vivificæ crucis ambiret, ipse crucis consecrator ostenderet. Cum enim Sarracon d dux Turcorum urbem Alexandriam, & adjacentem Ægypti provinciam disposuisset invadere, suæque subjicere ditioni; & rex Jerusalem Christianissimus Amalricus e requisitus a Saracenis Ægypti, repentino impetu in præsidia subvectionis accingitur, timens videlicet & præcavens in futurum, ne si forte Turcos in Ægypto dominari contingeret, & majorem in Christianos agerent pro locorum vicinitate perniciem, & ipse interim ex Ægypto tributariam perderet functionem.y
[272] Electis igitur militibus, & instructo progressus exercitu, [Amalricus sese opponit;] in occursum properat Sarraconis, vadens & progrediens usque ad alveum Nili fluminis, quod de paradisi fonte dissiliens, aridas Ægyptiorum irrigat regiones. Cumque venisset ad flumen, fecit illud navium potestate meabile, & relinquens in custodia pontis ex utraque parte fluminis milites peditesque non paucos, & ipse cum trecentis equitibus fugientem Sarraconem insequitur, persequens eum & exercitum ejus grandem, quatuordecim millia Turcorum, & tria millia pugnatorum Arabum contrahentem. Illis autem itinere diei unius ante regis impetum fugientibus, non deerant hinc inde nuntii de medio concurrentes, quorum alii suggerebant regi, ut multitudinem illam contritam, & fame & lassitudine dissolutam jamjam consumpturus invaderet: & alii e contrario Turcos hortabantur, ut starent; facile admodum fore, concludi paucos in manu tantæ multitudinis affirmantes.
[273] Convertitur ergo Sarraconis exercitus, & exspectato rege instruuntur ad pugnam, [cui apparet S. Bernardus, & victoriam] qui prius præcipites ferebantur in fugam. Adveniente autem nocte castrametati sunt juxta aquas, quæ utrumque exercitum stricto satis alveo dirimebant. Cumque obdormisset rex, in ipso clypei sui concavo requiescens, confestim sibi in somnis beatus Bernardus apparuit, exprobrans & improperans ei peccata sua, & quod non esset dignus vivificæ crucis lignum (quod de consuetudine appensum collo gestabat) in illo certamine circumferre. Statimque rex territus & turbatus veniam petit, & Sancto, qui loquebatur ad eum, peccata sua flebiliter confitetur. Tunc beatus Bernardus admota propius manu crucem sanctam, quæ collo regis pendebat, accepit; & benedicens ei trino signaculo sanctæ crucis, consolabatur eum dicens: Confide rex, in hoc signo vinces, & in periculo timoris magni, quale numquam hactenus expertus es, sine læsione tui hostes evades. Cumque hoc dixisset, visus est velle discedere, crucem, quam a collo regis acceperat, portans secum.
[274] Rex autem apprehendens eum ait: Non dimittam te, [ei prædicit,] nisi crucem dimiseris mihi. Ad quem Sanctus, Noli, inquit, noli rex, alios filios habeo, quos oportet crucis hujus signaculo benedici. Et his dictis somnus abiit, & fulgor matutinus illuxit, factaque copia splendoris & lucis, uterque exercitus sibi invicem ad ineunda certamina propinquavit. Aggreditur regis cuneus multitudinem copiosam, & in medio ejus, qui in pelago maris absorptus inimicos crucis Christi sub crucis vexillo prostravit. Cadunt a latere suo mille, & multa millia a dextris ejus, & discurrunt undique triumphantes in Christi nomine Christiani: ita ut, dum illi diversis pugnæ partibus dividuntur, rex ipse solus in quodam congesti sabuli tumulo remaneret tam morti & internecioni proximus, quam longe erat suorum omnium solatio destitutus. Cernebat ex eminenti stationis suæ loco Turcos undique concursantes. Nam jamque imminentem sibi exspectabat interitum, nisi quia in eo quodammodo confidebat, quod se illis non ignorabat ignotum.
[275] [quæ deinde secuta est.] Recordatus ilico præteritæ visionis, & pia intra se vota conficiens, pollicitus est Deo & beato Bernardo, quod, si de manu inimicorum vivus evaderet, crucem, quam Sanctus petierat, filiis ejus Clara-vallensibus f destinaret. Continuo igitur triginta de militibus suis regem ipsum a longe cognoscentes, acri in se certamine Turcos provocant ad pugnandum, ut, vergente in illos fortitudine tota conflictus, rex iterum ab hostibus & ignotus persisteret & securus. Quod cum quindecim milites de sacra Christi militia conspexissent, per confertissimos hostes violenter irrumpunt, persequentes, juxta quod scriptum est, unus mille, & duo fugantes decem millia in millibus suis. Associati ergo aliis triginta militibus, divisis & cæsis occurrentibus inimicis, ad regem suum cum lætitia & victoria pervenerunt. Sicque factum est, quod & rex juxta verbum sancti Patris nostri de beneficio sanctæ crucis donum ejusdem sancti Patris meritis apprehendit. Porro supradictæ ordinem visionis idem ipse rex Richero abbati Salvationis g ore proprio diligenter exposuit, qui eam postmodum in Gallicanis partibus fideliter nuntiavit, vir utique testimonii boni & conversationis honestæ, tam a mendacii suspicione remotus, quam a vitæ corruptionibus alienus. Deo gratias. Amen.
ANNOTATA.
a Alias de illo notitias dat Commentarius prævius § 38; de quo consuli possunt Prætermissi apud nos die 29 Aprilis, & Annales Cistercienses tomo 1 & 2, quorum indices vide.
b Tunc apud Furnenses in Flandria erat monasterium illud; sed postea ad urbem Brugensem fuit translatum, ex eodem Commentario § 38. Quod vero S. Bernardus Dunas Furnenses adierit, varia ibidem proferuntur testimonia.
c De numero autem novitiorum hæc dicuntur in Exordio magno Ordinis Cisterciensis distinctione 6 in Recapitulatione finali: Sanctæ recordationis dominus Henricus, Vitæ-scholæ, quod est cœnobium in Dacia de linea Claræ-vallis, primus abbas, referre solebat, quia cum esset novitius in Clara-valle, & nonaginta tirones in cella probatoria sub disciplina beati Bernardi instituerentur, quadam vice discumbentibus eis intravit ad visitandos filios suos idem piissimus pater &c.
d Apud Guillelmum Tyrium lib. 19, cap. 24 vocatur Siraconus : de quo ibidem plura legi possunt.
e Amalricum Balduino III in regnum Hierosolymorum successisse anno Christi 1162, tradit Pagius ad annum 1163, num. 8, contra Baronium, qui huic anno rem gestam innectit. Sententiam suam confirmat Pagius ad annum 1173, num. 6, cui anno Amalrici mortem affigit.
f Manricus ad annum 1173, cap. 6, num. 8, ex Inventario reliquiarum Clarævallis hæc in rem nostram recitat: Secundo loco est tabula argentea, continens novem marchas argenti, & unam auri, quam fieri fecit Dominus Hugo prædictus: in cujus tabulæ medio, tamen eminentiori parte, posita est crux, quam miraculose misit Amalricus rex Hierosolymitanus in Claram-vallem, post plurimos annos a transitu D. Bernardi; ab eoque in somnis admonitus, sicut in tractatu de eadem plenius continetur. Eidem cruci adjunctæ sunt circumquaque portiones ligni Domini, quas attulit Nonus Artandus, frater Militiæ templi, postea monachus, & cellerarius Clarævallis.
g Credo in Syria, inqui Manricus ad annum 1161, cap. 6, num. 1.
HORSTII AD LECTOREM
PRÆFATIO
in Librum sequentem de miraculis per S. Bernardum editis, & nostræ in eumdem Librum observationes.
Ex editis et mss.
[Hæretici Miraculorum calumniatores.] Inter Sanctos miraculorum gloria celebres, eminere mihi Bernardus videtur; aut paucos sibi habere pares a. Ut vel hinc facile sit obstruere loquentium iniqua, & miracula posterioris ævi cavillantium ora. Nimirum non desunt etiam nunc Pharaones, qui obdurant corda sua ad visa vel audita tot prodigia; ne cogantur agnoscere Deum mirabilem in Sanctis suis: sunt quoque nunc serpentes & aspides surdæ obturantes aures suas, ne audiant vocem incantantis sapienter. Quin etiam hodie reperire est cæcos & contumaces Pharisæos, aut pejores, qui potestati satanæ isthæc ausint adscribere. Nempe otiosa censent miracula post claram Euangelii lucem toto orbe diffusam, & quæ postmodum facta etiam a viris fide dignissimis accepimus, etsi toto orbe spectante & attestante; hæc ipsi inter fabulas & figmenta, immo inter præstigias deputant. O cæcum & miserum hominum genus, qui videntes non vident, & audientes non intelligunt. Sed non est abbreviata manus Domini etiam hodie facere per fideles servos suos, quæ sensum, & naturam superent; cum ita necessum fuerit. Hoc vero definire, nostrum non est, sed ejus, qui omnia in pondere & mensura facit, cujus sapientia attingit a fine usque ad finem fortiter, & disponit omnia suaviter. Temerarium & impium foret, hic leges ac limites divinæ potentiæ seu providentiæ præfigere. Hanc ipsam tantummodo S. Bernardi Vitam inspicite, vos, inquam, Sanctorum gloriæ mastiges; cujus sanctitatem prorsus eximiam, præterquam quod scripta ejus, nedum gesta, ad vivum exprimunt; tot ac tanta irrefragabilis fidei testimonia comprobant, ut vel ipsa calumnia eam inficiari non audeat; sed & invitis, ac quantumvis invitis venerationem extorqueat. Miracula vero, etsi alias indubia, ac infallibilia sanctitatis argumenta non sint; in Bernardo tamen vitæ sanctimonia, & miraculorum gratia, tam arcto sibi fœdere connexa fuere, ut aut stolidos, aut impios esse necesse sit, qui vel alterutram, vel utramque Viro sancto detrahere ausint.
[277] Quocirca alii aliis eum ornent elogiis; ego libens omnibus applaudo, [S. Bern. miraculorum gratia excellit: miraculorum quis finis:] quia nullum par ejus meritis invenio. Attamen Thaumaturgum per excellentiam non possum non appellare; visis scilicet tot ejus miraculis, & operantis tam familiariter, nec minus mirabiliter, in eo virtutis divinæ testimoniis. Esto, sit nonnemo Sanctorum, qui hunc sibi titulum longi temporis præscriptione vindicet: non ægre tamen is Bernardum in hujus tituli & honoris consortium recipiet. Quamvis vindicandæ sibi ipsis hac in parte laudis & gloriæ nulla viris Sanctis æmulatio esse soleat. Bernardus certe studiose eam semper a se amoliri solitus est, sciens illi omnem deberi gloriam, qui operatur omnia in omnibus, & facit mirabilia magna solus. Nostrum nihilo minus est, Deum laudare in Sanctis suis: eoque diligentius recolere miracula, quæ divina virtute, cum Dei gloria, aut fidei ac religionis confirmandæ causa, aut Christiani populi salus id exigeret, sancti homines fecerunt, ne fine suo frustrentur, si a nobis neglecta, aut inofficioso, seu potius irreligioso silentio præterita fuerint. Præcipuus autem finis est, divinam asserere gloriam, ostendere potentiam, & orthodoxam potissimum fidei veritatem, seu ad confutandos incredulos, seu ad confirmandos fideles adstruere. Ut vero jam alia infinita præteream; per unum certe Bernardum tam frequentia & illustria adstruendæ fidei argumenta edita video; ut illis Richardi de S. Victore verbis Christiano cuivis, si quando infidelitatis tentatione quatitur, cum Deo agere liceat: “Domine, si error est, a te ipso decepti sumus. Nam ista in nobis tantis signis & prodigiis confirmata sunt, & talibus, quæ non nisi per teipsum fieri possunt. Certe a summæ sanctitatis viris sunt nobis tradita, & cum summa & authentica attestatione probata, teipso cooperante, & sermonem confirmante sequentibus signis”. Ita ille.
[278] [miracula fidei propugnacula.] Vereor ne excursus sit longior: non possum tamen quin S. Gregorii M. verba valde hic opportuna recenseam. Ille, postquam miracula Sanctorum comparasset propugnaculis, virtutes eorumdem clypeis, quibus utrisque etiam nunc Christiani sese muniant, ac defendant, sic ait: “Hi itaque (Viri sancti) quam vera de Deo dixerint, testantur miracula, quia talia per illum non facerent, nisi de illo vera narrarent: & quam pii, quam humiles, quam benigni extiterint, eorum testantur operationes. Si igitur de fide tentamur, quam ex illorum prædicatione concepimus, loquentium miracula conspiciamus, & in fide, quam ab eis accepimus, confirmamur. Quid ergo illorum miracula, nisi nostra sunt propugnacula? quia & muniri per illa possumus, & tamen hæc in manu arbitrii nostri non tenemus. Nam talia facere non valemus &c.” Hæc paulo prolixius adferre visum in gratiam eorum, qui parum tribuunt aut fidunt miraculis; & Sanctorum gloriam calumniis lacerant: nec honorant, quos Deus sic voluit honorare. Spero hæc non ingrata, aut inutilia lectori fore: certe ingenuus Bernardi cultor non improbabit. Quibus hæc subnectit Mabillonius:
[279] [Ea, quæ fecit Sanctus, vel ipse laudat Berengarius.] His ab Horstio dictis addere licet, alia Bernardi miracula illustria, & omnibus, ipso vivente, immo ante prædicationem crucis seu sacræ expeditionis, de qua in Libro sequenti, comperta fuisse, ut Berengarius, ille Abaëlardi discipulus & defensor, in Apologia pro magistro suo, quantumvis Bernardo infensus, ea ut indubitata agnoscat. “Jam dudum, inquit Bernardum alloquens, sanctitudinis tuæ odorem ales per orbem fama dispersit, præconizavit merita, MIRACULA DECLAMAVIT. Felicia jactabamus moderna secula, tam corusci sideris venustata nitore; mundumque, jam debitum perditioni, tuis meritis subsistere putabamus. Sperabamus in linguæ tuæ arbitrio cæli sitam clementiam, aëris temperiem, ubertatem terræ, fructuum benedictionem. Caput tuum nubes tangebat: Et, juxta vulgare proverbium, rami tui umbras montium transscendebant. Sic diu vixisti, sic Ecclesiam castis institutionibus informasti, ut ad semicinctia tua rugire dæmones autumaremus, & beatulos nos tanto gloriaremur patrono”. Hæc ille, testimonium vel invitus veritati perhibens: etsi in consequentibus Bernardum traducat, quod Abaëlardum impugnaverit. Quibus ego hasce superaddo observationes.
[280] In manibus habeo epistolam F. Josephi Ignatii a S. Antonio, [Animadversiones variæ] Carmelitæ Excalceati, de quo mentio facta est a me superius in Commentario prævio § 64, num. 718, anno 1672, die X Septembris, Tornaci signatam, & Papebrochio nostro inscriptam, in qua rationem ei reddit de exemplari Ms., Sancti miracula continente, quæ ab illo facta sunt in Alemannia. Præter epistolam istam invenio etiam folium laudati Josephi manu scriptum, cui prænotatur sequens titulus: Miracula a S. Bernardo edita in Germania, duobus libris comprehensa, ex Ms. C. S. Martini Tornac. Deinde subdit ea, quæ ex illo extraxit, & notas, quas adjecit. Inscriptio in codice isto est: Ad Henricum novitium Clarevallensem. Domino desiderantissimo & totis visceribus caritatis amplectendo Fratri Henrico, vere regio pauperi, salutem optant qui cum Abbate sunt fratres.
[281] Post hæc sequitur epistola his verbis: Tibi specialiter destinandum credimus descriptionis hujus breviculum, [e codice Ms.] ut & tibi sit consolatio, & per te cæteris innotescat, quibus judicaveris expedire. Molesta tibi, molesta eis est Patris mora, & ipsius animam gladius iste pertransiit, sicut nos scimus. Quid ni desideret ipse filios tales? Quid ni desideretur talis Pater a filiis? Verumtamen ubicumque ille sit; apud vos est spiritus ejus, & corpus ipsum, si vobiscum non est, pro vobis est. Pater enim filiis thesaurizat. Accipite igitur gratum munus, & nobis, qui versamur in seculi fluctibus, beneficium rependite orationis. Agnoscite quid a Deo datum sit vobis, cum animabus vestris tantum Patrem pastoremque providit. Hæc e laudato codice Ms. Josephus.
[282] Quibus mox subditur: Explicit epistola, incipit Proœmium, [Tornacensi,] in hæc verba: Cum in regno Theutonicorum verus crucis Servus verbum crucis annuntiaret, necesse fuit, ut regi Cunrado pro quodam pacis negotio loqueretur: occurrit autem ei Franckene vurt; qui in territorio Moguntinæ urbis viculus est, situs super Mogum, & a Francorum vado nomen accepit. Ibidem quoque Constantiensis episcopus Herimannus * nomine, vir religiosus, affuit, obnixius supplicans, ut ad partes suas ascendere dignaretur &c. Ex hoc specimine, atque ex aliis, quæ dabuntur postea in nostris Annotatis, non obscure colligitur, Ms. Tornacense convenire cum miraculis antea excusis: quænam autem in eo non sint, postea notabimus: epistola vero seu Præfatio, quam Philippus monachus Claravallensis in editione Horstii ac Mabillonii dirigit ad Samsonem archiepiscopum Remensem, a superiore codicis Tornacensis, quæ Henrico laudato inscribitur, omnino diversa est. In notis, quas folio suo huc misso intexuit P. Josephus, quasque nos deinceps Tornacenses vocitabimus, observat ad inscriptionem e codice Tornacensi, Henrici, cui illa dirigitur, tirocinium in Claravalle, esse retrahendum ad annum Christi 1146, contra auctores alios, qui illud differunt in annum 1149.
[283] [S. Bernardi] Henricus, ait, hic, qui REGIUS PAUPER vocatur, est indubie Henricus filius Ludovici VI Francorum regis, ac Aleydis a Sabaudia, frater autem Ludovici VII, qui monachum in Claravalle induit anno MCXLIX, ut habet Sigebertus (immo vero Sigeberti continuator,) & ex eo Baronius ad eumdem annum in Annal. eccl. Sed ex hac epistola nuncupatoria corrigendi. Nam epistola hæc scripta fuit Spiræ (ubi imperialis conventus in natali Domini an. MCXLVI habitus fuerat) mense Januario, ut colligitur ex fine libri primi miraculorum S. Bernardi, ubi hæc verba leguntur. “Sed eundum est nobis, & qui deportaturus est ista (scilicet miracula ad Henricum novitium Claravall., prout interserit notarum Tornacensium auctor) nuntius jam festinat”. Quod confirmatur ex verbis Proœmii libri 2 horum miraculorum, quæ sic se habent: “Multi ex vobis curiose legerunt exemplar libelli, quod ad illustrem Henricum, regium spiritu magis quam sanguine, misimus de signis, quæ vidimus a prima Dominica Adventus (nempe an. MCXLVI, in quo Dominica prima Adventus fuit prima Decembris) usque ad discessum nostrum a curia, quæ nuper Spiræ habita est”. Ex quibus, inquit, evidenter colligitur, Henricum sumpsisse habitum Religionis anno MCXLVI, antequam S. Bernardus e Claravalle discederet ad conventum Spirensem. Ad hunc itaque annum revoca, quæ superius in Commentario prævio § 48, num. 517, ex Manrico, post Robertum de Monte, qui sub isto nomine vulgatus circumfertur, & Sigeberti Chronicon supplevit seu continuavit, præmissa sunt de habitu Cisterciensi assumpto ab Henrico; atque adeo videsis etiam, quæ § 49, num. 526 de eodem Henrico referuntur e dicto Manrico. Quandoquidem autem innumera pene in decursu sequentium miraculorum signantur loca, in quibus ea contigerunt; non est, quod lector exspectet nostras ad singula notationes. Nam præterquam quod nimis hoc longum esset, accedit etiam illud, quo eorum notitia suppleri utcumque possit e tractu terrarum, provinciis satis obviis, uti etiam ex fluminibus & urbibus, ne dicam de nostris Annotatis ad libros quinque de S. Bernardi Vita, quæ de variorum locorum situ tractant.
[284] [miracula referente,] Porro miraculorum historiæ, quam proxime daturi sumus, fides ac meritum non indiget nostra commendatione, cum tot tantique in eadem clare reluceant auctoritatis genuinæ ac sinceræ characteres, quibus se ipsam cumulatissime commendat, ut plenissimam fidem legentibus facere debeat. Notæ autem, quæ ad marginem ponentur, ex editione Mabilloniana, Horstiana; ex codice item Ms. Tornacensi; adde varia, quæ Henschenius noster observata reliquit, huc sunt transcriptæ, ac partim variantes continent lectiones, partim loca explanant. Præfatio & pars prima miraculorum, in dicta editione præferunt auctorem Philippum monachum Claræ-vallensem: parti secundæ Philippi nomen eodem modo, quo ponitur in prima, non additur; sed in exordio epistolæ, quæ eidem parti secundæ præfixa est, ac deinde per narrationis decursum nominantur Everhardus, Gerardus, & Gaufridus monachi Claravallenses; quibus adduntur Philippus Leodicensis, Volmarus (al. Vuolvemarus) Constantiensis.., quos Vir sanctus eripuit de medio Babylonis. Pars autem tertia est Gaufridi monachi Claræ-vallensis. In epistola vero P. Josephi, de qua agebam supra, circa codicem Tornacensem, miracula Sancti referentem, ea dicuntur descripta, non a Philippo de Claravalle; sed contenta libro 1, ab Herimanno episcopo Constantiensi: contenta libro 2, a Wolkemaro, ante dicti Herimanni clerico, & postea monacho Clarevallensi. Liber primus mei Ms., uti pergit P. Josephus, continet miracula facta singulis diebus a Dominica prima Adventus anni MCXLVI .. usque ad III Januarii anni sequentis MCXLVII, & quibus in locis. Liber vero secundus continet ea, quæ facta sunt ab illa die III Januarii, usque ad diem V Februarii, quo S. Bernardus Claramvallem ingressus est, & etiam quibus in locis. Verum illa diversitas nominum, quæ est in codice Tornacensi, non evincit, esse nobis recedendum a nominibus auctorum, qui in editione Mabillonii sunt. Nam quid vetat, ab his miracula primo fuisse scripta, vel collecta, ac deinde ab aliis descripta? Favet jam dictis Horstiana impressio, in qua miraculorum, per Germaniam, Galliam, ac Belgium a S. Bernardo editorum, auctores præcipui nominatur Philippus monachus Clara-vall., quondam archidiac. Leodiens., & Gaufridus monachus itidem Clara-vall. Et tamen Philippus, se ea non scripsisse, sed collegisse, indicat in sua Præfat.
[Annotata]
* al. Hermannus
LIBER SEXTUS,
Seu miracula, a Sancto per Germaniam, Belgium, Galliamque patrata
anno MCXLVI & MCXLVII, in tres partes distributa, quarum singulæ
suos præserunt auctores.
Narratio Herbertiabbatis cœnobii Morensis, de libro Miraculorum S. Bernardi, per insigne miraculum servato.
a[Narrat Herbertus, qua occasione] Vilsitante nuper venerabili abbate Clarævallensi Petro b monasteria sua c, quæ in Remensi provincia, flante Spiritu Dei, venustissime florent, nos quoque cum illo profecti venimus die quadam una cum ipso ad monasterium Vallis-Regis d. Invenimus autem ibidem miraculorum S. Bernardi multitudinem copiosam, quæ propter legentium tædium in codice vitæ ejus inseri non potuerunt. Nam si prolixius scriberentur, plurima inde volumina conficerentur. Hunc ergo Miraculorum Librum, quem in Clara-valle non haberi comperimus, acceptum mutuo nobiscum ferre curavimus, ut eum transcribi faceremus. Portabatur autem in mantica cum aliis septem libris tam majoris quam minoris voluminis. Venientibus itaque nobis ad monasterium Longi-pontis, contigit, ut eorumdem Librorum portitor equus cum ceteris ad aquam duceretur. Qui dum incaute dimissis habenis vadum excederet, lapsus in prosundum stagni fluctuando & natando ferme unius horæ spatio, huc & illuc anxie pervagabatur. Exclamantibus autem, qui aderant, quod equus ille librorum atque vestimentorum sarcinam habens cum puero superposito mergeretur; accurritur undique, ut ei succurratur. Interim autem quadrupes, & ipse puer sub aqua latebant, nisi quod ora protensa modice superius apparebant. Quidam vero juvenis indumentis exutus, & natando diutius insecutus pereuntes, eripere voluit, sed fugiente caballo minime potuit.
[286] [& modo liber ille fuerit non tactus ab aqua.] Tandem vero quæsita & de longe adducta navicula, miserante Domino, reducti & liberati sunt simul adolescentulus, & caballus, non modo viventes, verum etiam salvi & alacres. Mantica vero continens ipsos libros, inventa est aquis in modum utris plena atque distenta. Quæ dum postmodum incuria ministorum clausa diutissime permaneret, tandem ea reserata inventi sunt libri a minimo usque ad maximum, ita madefacti atque deleti, ac si in profundo stagni diutius jacuissent. Verumtamen solus ille Miraculorum Liber, cum tamen ceteris aqua imbutis atque submersis esset immixtus, ita repertus est incorruptus & siccus, ita pulcher ac floridus, ut minime tunc extractum de vivario crederes, sed potius assumptum de armario diceres. Nam quemadmodum usque hodie cernitur, ne unam quidem in eo literulam magnam vel modicam aquæ stilla delevit, aut tetigit; cum ceteri, sicut dictum est, libri ita fluctibus obliterati, & pellium more confecti viderentur, ut nullis deinceps usibus judicarentur apti. Unde mirati, & magna jucunditate repleti, gratias egere multimodis divinæ clementiæ, qui dilecti sui Bernardi merita veneranda voluit etiam nunc hujusmodi signo glorificare. Nos quoque magnifice consolati, proprium damnum de submersione librorum non modo levissime, verum etiam lætissime tulimus: quippe qui in ejus restitutione, jucunda vere piscatione, tantum & tale miraculum de immensitate aquarum cum libris extulimus. Et quidem duplex nobis incubuit exsultandi materia, tum pro ipsa miraculorum gloria commendata, de quorum certitudine præsenti miraculo certiores existimus: tum pro ipsa pueri vita donata, cujus liberationem sanctissimi Confessoris hujus precibus & meritis attribuendam esse non dubitamus.
ANNOTATA.
a Fuit Herbertus monachus Claravallensis, dein abbas de Moris, ac demum archiepiscopus Turritanus in Sardinia. De singulis vide tomum 2 Augusti, die 6 ejusdem mensis, in Commentario prævio ad Vitam B. Schetzelonis confessoris; & Annotata ad eamdem Vitam. Consuli etiam potest Henriquezius in Apparatu ad Menologium Cisterciense cap. 3.
b Fuisse hunc octavum abbatem Claravallensem, ac obiisse anno 1186, scribitur in serie istorum abbatum apud Jongelinum lib. 1, pag. 25. Dictus etiam fuit Monoculus, de quo Manricus ad an. 1183, cap. 4; cui præsens miraculum innectit. In Prætermissis apud nos ad diem 18 Maii refertur idem Petrus.
c Fusniacum videlicet, Bonum-fontem, & Signiacum, teste Mabillonio hic in notula marginali.
d Vallis-regia (la Val-Roy) in diœcesi Remensi, filia Igniaci, de linea Claræ-vallis, fundatur anno Domini MCXLVIII, ex Jongelino.
Philippi de Clara-valle Præfatio in Librum miraculorum S. Bernardi, ad Samsonem archiepiscopum Remensem.
Carissimo patri & Domino S., Dei gratia Remorum archiepiscopo,
frater Philippus de Clara-valle, ambulare a claritate in claritatem
tamquam a Domini Spiritu.
[Philippus dat rationem cur agat de miraculis Sancti:] Multa esset præsumptio, si non multa esset dilectio, quod vestræ præsumo scribere sublimitati. Quid enim servus ad dominum, discipulus ad magistrum, ad episcopum monachus? Nihil mihi & illi, cum illum summa dignitas, me vilitas alta componat. Sepultus inter homines, non est revocandus ad homines, nec revocari debet ad phaleras gloriamque verborum, qui silentium imposuit ori suo. Scitis & vos, domine pater, quia scribere nec monacho in usu, nec indocto in promptu, nec pœnitenti esse debeat in affectu. Durum quoque est, ut cum alii vacent & videant, quoniam ipse est Dominus, ego stilum tabulasque involvam, quem non ignoratis durioris pœnitentiæ martyrio confringendum. In veritate didici, nihil esse efficacius ad promerendum divitias gratiæ Domini, quam sedere & tacere, & semper humilibus consentire. Humilitas virtutum regina, primogenitum filium suum silentium parit, in quo, & de quo cultus justitiæ pendet, justo attestante, qui ait: Cultus justitiæ silentium. Sed nimis progredior, & interrumpendus est cursus sermonis, quia fortassis incommoda prælibatio est, si, quos pluribus debetis oculos, detineam pagina longiori. Idipsum autem quando præsumpsisset pusillitas, vel pusillanimitas mei, servi vestri: nisi prævenisset vel intervenisset vestra humilis sublimitas, immo sublimis humilitas, amantissime pater? Rogatis igitur, ut scribam vobis, quæ comperta habeo de miraculis Patris nostri, amici vestri, qui vos diligit non verbo, neque lingua, sed opere & veritate. Et illa quidem egebant diligentiori disputatione, & doctiori disputatore, cum illa tamen ego non scripserim, sed collegerim: certus autem quod auribus meis audierim, & perspexerim oculis universa: ipsa tamen, quæ in itu & reditu Stampensis collocutionis effecit, ego nec vidi, nec audivi: sed viderunt & audierunt, qui ministri fuerunt sermonis, & quibus credo sicut oculis meis. Ego enim tunc intravi scholam Jesu, & valedixi seculo in seculum, & in seculum seculi. Decrevimus autem & hæc & alia, quæ fideli stilo a principio itinerarii ipsius excerpta sunt, alicui de linguis insignibus & religiosis commendare, qui potenti virtute verborum facta lucida perducat in lucem. Vos quoque, cum hanc epistolam susceperitis, orate pro Philippo vestro, qui vester ero, quamdiu fuero, in visceribus Jesu Christi.
ANNOTATA.
a Apud Sammarthanos Rainaldo a Pratis, anno 1137 vita functo, successisse ponitur; ac diem ultimum clausisse anno 1161, apud Alberici Chronicon; ex cœnotaphio autem anno 1160. Laudatur a S. Bernardo in epistola 210, & 247.
b Adisis supra observationes nostras num. 284.
PRIOR CAPITUM LIBRI VI, SEU MIRACULORUM DIVISIO.
Caput I. De profectione Bernardi Constantiam versus; item de personis & nominibus eorum, qui miraculorum oculati testes fuerunt. Cap. II. De miraculis per beatum Bernardum factis Friburgi, Basileæ locisque vicinis. Cap. III. De miraculis Constantiæ, & per viciniam a beato Bernardo editis. Cap. IV. Beatus Bernardus venit Spiram in vigilia Natalis Domini ad conventum imperatoris & principum, & de miraculis ibidem patratis. Cap. V. De aliis miraculis Spiræ factis. Cap. VI. Epistola monachorum Claræ-vallensium, & comitum S. Bernardi ad Clericos ecclesiæ Coloniensis. Cap. VII. De miraculis a Spira Coloniam usque per beatum Bernardum editis. Cap. VIII. De variis miraculis Coloniæ Agrippinæ factis. Cap. IX. De miraculis in itinere, Colonia Leodium usque, id est, Juliaci, Aquisgrani, Trajecti, factis. Cap. X. Epistola Gaufridi monachi Clara-vallensis ad Hermannum episcopum Constantiensem. Cap. XI. De miraculis Leodii, Gemblaci, Villarii, Montibus, Valencenis, &c. factis. Cap. XII. De miraculis Cameraci, &c. patratis. Cap. XIII. De miraculis in itinere versus Claram-vallem editis. Cap. XIV. De miraculis Claræ-valli, Trecis, Stampis, Senonis & vicinis locis per Bernardum patratis. Cap. XV. De miraculis Autisiodori, Molismi, &c. factis. Cap. XVI. De miraculis quibusdam Treviri, Rutilæ, & Francofurti per Bernardum editis. Cap. XVII. De miraculis, quæ Tulli per B. Bernardum contigerunt.
PARS PRIMA,
Auctore Philippo monacho Claræ-vallensi.
CAPUT I.
Iter Constantiense; miracula, & oculati eorumdem testes.
A. Philippo
Cap. I.
Cum in regno Teutonicorum verus crucis servus Bernardus verbum crucis annuntiaret a; [qui episc. Constantiensem adit.] necesse fuit ut regi Conrado pro quodam pacis negotio loqueretur. Occurrit autem Franckevoert *, quod in territorio Moguntino super Mogum * situm est castrum, & a Francorum vado nomen accepit. Ibidem quoque Constantiensis episcopus Hermannus b nomine, vir religiosus adfuit, obnixius supplicans, ut ad partes suas ascendere dignaretur. Cujus petitioni multa quidem negotia resistebant; maxime tamen Claræ-vallensium suorum intima sollicitudo, & præcordialis affectus, ad quos redire omnimodo festinabat: neque enim filiorum uteri sui mater poterat oblivisci, sed toto fere anno avelli a se viscera sua gravissime querebatur. Vicit tamen constantia domini Constantiensis, cum opportune, importune, modo per se, modo per regem & episcopos supplicaret. Sic nimirum intolerabile sibi indicat Vir benignissimus pro se anxios contristari. Magis autem prævaluit timor Domini, & spiritus ejus, suggerens apertum sibi esse ostium magnum. Hoc enim studium ejus, hæc consuetudo est, ut licet animum habeat affectione plenissimum, nullum tamen apud eum propria obtineat affectio locum in deliberatione faciendorum, sed totum sibi vindicet divinæ inquisitio voluntatis. Acquievit ergo venire cum episcopo. Et dominica prima Adventus Domini ingressi sumus fines episcopatus Constantiensis, & in villa cui nomen est Kentingen *, maxima populi devotione suscepti. Multa ex hoc divinæ miracula virtutis claruerunt: quæ etsi nos tacuerimus, lapides clamabunt. Propterea qui præsentes fuimus, dignum duximus annotare ea vitandæ gratia confusionis, & dubitationis abigendæ. Singulorum enim præscripsimus nomina; & singuli quod vidimus & audivimus, certa veritate testamur. Eramus autem cum eo ego Hermannus Constantiensis episcopus; & Eberhardus * capellanus ejus *: abbates duo Baldowinus & Frowinus c: monachi quoque duo, Gerardus & Gaufridus: clerici tres, Philippus Leodiensis archidiaconus, Otto & Franco: quibus additus est in ipso itinere Alexander Coloniensis d: Romam enim proficiscebatur, sed videns opera divinæ virtutis, & audiens crebram Patris exhortationem, compunctus est & conversus. Singulorum nomina ex præscriptione primarum invenies litterarum e.
II.
[289] Hermannus episcopus. Mihi sacerdos villæ Herenheim, ob hoc ipsum vocatus, indicavit, hominem cæcum jam annis decem, qui de domo sua erat, Dominica prima f Adventus signatum in transitu, ubi domum rediit, statim illuminatum esse. Hoc ab alio prius audieram, & in tota regione certissimum est. Eberhardus. Ego a duobus honestis viris, quorum alter sacerdos, alter monachus erat, audivi duos in villa Lapenheim * ipsa die signatos similiter illuminatos. Philippus. Secunda feria, me præsente, cæcus senex adductus est in ecclesiam, & post manus impositionem, sicut omnes audistis, illuminatum eum populus acclamavit. Frowinus abbas. Ego hominem illum videntem vidi, & frater Gaufridus mecum. Franco. Tertia feria in Frienburg * puerum cæcum mater obtulit mane in hospitio: dumque reportaret eum post manus impositionem, jussit pater inquiri a puero an videret: & ego ipse secutus sum, & cum interrogassem puerum, clare se videre respondit: quod & in multis probatum est argumentis. Gaufridus. Statim ut ingressi sumus ecclesiam, adolescens claudus per signum vitæ gressum accepit. Episcopus. Omnes vidimus eum ante altare, cum populus in Dei laudibus acclamaret. Eberhardus. Ego illa ipsa die tres alios claudos erectos vidi. Franco. Mulierem cæcam, quæ in ingressu ecclesiæ illuminata est, & populo præsentata, omnes vidistis. Gaufridus. Et puellam, cujus arida manus restituta est sanitati, de qua inter oblationes cantatum est. Gerardus. Ego ipsa die puerum illuminatum vidi. Otto. Quarta feria, cum post Missarum celebrationem Pater egrederetur ecclesiam, mulieris manus aridas tetigit, quæ post paululum incolumitatem recepit: cantum omnes audistis: ego & Franco vidimus ipsas manus. Gaufridus. Sic & puero, cum egrederetur vicum, manus reddita est coram omnibus nobis. Sed & mulier clauda, quam Patris jussu, dum consequi nos non valeret, reversus Henricus noster super equum suum attulerat, nobis videntibus, gressum recepit in ipso loco, ubi puella clauda ex utero cœperat ambulare, & simul duæ currebant. Franco. In ipso itinere puellæ cuidam manus arida restituta est. Et ego ei baculum Abbatis tradidi, & fortiter eum tenebat.
[290] [frequentissima,] Episcopus. Quid illud omisistis, quod prima die in Frienburg pro divitibus jussit fieri orationem, ut auferret Deus velamen de cordibus ipsorum, quia pauperibus accedentibus, ipsi crucem suscipere cunctarentur. Neque enim otiosa fuit oratio: sed, ut scitis, ditissimi quique, etiam pessimi, vici illius signati sunt. Philippus. Meministis etiam cæci illius senis, qui in via signatus est, & quemadmodum sensit Pater sanctus exisse virtutem non a se quidem, sed a verbo virtutis & signaculo vitæ; remisit enim cum paululum processissemus, qui inquirerent, an videret, & inventus est videns. Gaufridus. Ipse nobis secreto confessus est, quod sæpius futura erga eos, quos signabat, beneficia præsentiret, & de surdis illis mulieribus, quæ eadem illa die, in villa Crocingen, per quam transivimus, videntibus nobis auditum receperunt, ad tactum prioris, sicut ex ipsius ore audivi, locutus est Deo, quod nullum adhuc surdum hac vice beneficium sensisse cognovisset, & sine hæsitatione tetigit eas. Eberhardus. Ego cum duabus illis etiam adolescentem vidi, qui in ipsa hora fuerat illuminatus. Episcopus. Herzeretheim * quarta feria g mane, post Missarum solemnia, puellam, cui restituta manus est, ego obtuli. Philippus. Et ego puerum surdum, & mutum ab utero, quem protinus audistis recte loquentem & audientem clare.
[291] [& varia,] Episcopus. Ego ipse allocutus sum puerum, ubi signatus est, & libere statim respondit, & omnes audistis populi vociferationem. Gaufridus. Unde ei verba, quæ numquam audierat? Episcopus. Ab eo, qui linguas infantium facit disertas. Gerardus. Hoc erat quod præcedente vespera secreto colloquentibus Pater dixerat, neminem adhuc mutum in hac vita se vidisse loquentem: & post paululum, Cum soleant, inquit, qui muti sunt a nativitate, etiam surdi esse, mirum valde est an aliquando sic curentur, ut linguam, quam penitus ante non noverant, subito intelligant, & loquantur. Philippus. Puellam claudam, quæ ibidem erecta est, & gressum recepit, & puerum illuminatum omnes vidimus. Frowinus abbas. Infantulum cæcum mater attulerat, & signatus receperat visum: sed illa adhuc nesciebat, donec ego puero pomum obtuli, & extensa manu apprehendit illud. Et ex hoc probatus est videre. Eberhardus. Cum educeretur Vir sanctus de ecclesia, immo deportaretur magis ante ostium, me præsente & vidente claudum signavit, & tulit baculos ejus, & ille exsiliens ambulabat. Philippus. Cæcum a nativitate puerum, cujus dum egrederemur, Pater beatus aperuit oculos, & ego vidi, & populus multus qui aderat; & nos fere omnes. Similiter ex media parte corporis paralyticum, cui etiam osculum dedit post signaculum, & statim sanus factus est coram nobis; nam & manum ejus aridam ante curaverat. In villa Stieng * cæca ab annis quatuor mulier in aquæ transitu illuminata est coram populo, & omnes fere vidimus eam. Gerardus. Ego in eadem via puellam vidi, cujus manus arida sanata est, videntibus & acclamantibus multis. Episcopus. Sexta feria, Basileæ post sermonem habitum & datas cruces, mulier muta oblata est Viro Domini, cujus cum tetigisset linguam, statim solutum est vinculum oris ejus, & loquebatur recte. Hanc ego vidi, & ei locutus sum: sed claudum, qui antea gressum receperat, de quo sic acclamavit populus, quis vestrum vidit? Otto. Omnes vidimus eum. Eberhardus. Ego & milites Domini mei ipsa die, id est, sexta feria puerum vidimus, quem ad hospitium sancti Viri cæcum mater adduxerat, & reducebat videntem. Gerardus. Multa eo maxime die facta sunt, quæ præ tumultu scire nequivimus. Audivi enim ipsum dicentem, quod cæcos eo die tetigisset, quos credebat omnino illuminatos esse aut cito illuminandos. Episcopus. Sabbato juxta castrum Rinvel * puer claudus erectus est, & ego cum audivissem vociferationem, præcedebam enim, redii & inveni ambulantem claudum in medio populi exsultantis. Eberhardus. Secking *, vespere Sabbati, dum egrederetur ecclesiam Homo Dei, puer, cujus erant nervi cervicis indurati, & caput erigere, aut circumducere non valebat, oblatus est, &, ubi signatus est, rediit, solutis nervis, erexit caput & libere circumspexit. Serviens meus, qui in ipso hospitio pernoctavit, & puerum vidit, mihi hoc indicavit, cum aliis sociis meis.
[292] Gaufridus. Ipsa est villa, ubi mane die Dominica h, [in istis terrarum tractibus] puero manus restituta est, & alter claudus a nativitate gressum recepit; & duo claudi, alter vir, & altera mulier in egressu villæ erecti sunt, & baculis, quibus sustentabantur abjectis, libere incedebant magnificantes Dominum. Nec longe processeramus, &, ecce, mulieris manus invalida signata est & sanata. Omnes hoc vidimus, & ad singula clamor factus est, & exsultatio magna. Hominem etiam mente captum, quem in eadem villa Pater signaverat, & statim quietum ac sane loquentem & agentem gratias vidimus, & ex hoc sanum permansisse audivimus. Redeuntes juxta eamdem villam, sacerdoti locuti sumus; & dixit ex his, de quibus certi erant, ipsa die ibi aut erectos aut illuminatos. Vesperi quoque, ut Dux Conradus occurrit, claudus puer coram eo, & militibus gressum recepit, videntibus etiam nobis. Episcopus. Ibidem contigit, quod modo sileo, sed suo loco a vobis velim commemorari. Eberhardus. Ipso die in ingressu ecclesiæ Doningen *, alterum claudum erectum vidimus & ambulantem. Mane secunda feria, ex utero claudus in ingressu ejusdem ecclesiæ, me præsente & vidente, gressum recepit. Puer quoque, quem in hospitio nostro mane mutum videramus, coram nobis locutus est. Sed & hospita nostra nobis testabatur, neptem suam, quæ quadraginta annis cæca fuerat, a quarto anno ætatis suæ, ipsa die illuminatam. Gerardus. Ego in hospitio die ipsa puerum cæcum illuminatum vidi. Philippus. Et ego adolescentulam cæcam, quæ prope villam illuminata est, quam & ex nostris, & ex populo multi viderunt.
[293] [ab eo edita.] Gaufridus. Multa eo die vidimus, quorum jam non possumus recordari. Unum tamen occurrit, ipsa, quam, vidi lætitiæ magnitudine ad memoriam revocante. Dico autem de muliere, quam diu claudam in villa quadam, per quam transivimus, erectam vidimus omnes. Eberhardus. Ego cum militibus Domini mei contuli, & ex his, quæ tam illi viderunt, quam ego ipse, numeravimus triginta sex miracula, quæ facta sunt ipsa die. Cæci undecim illuminati sunt; claudis decem & octo gressus redditus est. Mancis undecim manus restitutæ, surdus unus audivit. Si plus in summa veniunt quam triginta sex, inde est, quod prius personas numeraveram, modo signa. Nam erga puellam unam multa sunt facta, quæ cæca, clauda utroque pede, & muta erat, & alteram manum aridam habens: ad multa etiam alia cantantem audivimus populum qui sequebatur nos, sed quia reverti nequivimus, non vidimus ea. Philippus. Tertia feria Scaffhausen * multa amisimus, quia tumultus intolerabilis erat, & omnino abstinere oportuit Patrem a benedictione infirmorum, & fugere, adeo se populus invicem comprimebat. Eberhardus. Ego ipse ante altare rogabam obnixius, ne cui manus imponeret, prorsus ignorans, qua ratione posset educi. Philippus. In ingressu tamen ecclesiæ clauda gressum receperat, me præsente: & populi cantum omnes andistis. Vidimus & alteram claudam, quæ egredientibus nobis de villa supra montem signata est, & confestim solutis nervis libere ambulavit. Eberhardus. Me vidente, in eadem villa surdus recepit auditum, & mulier gressum, quæ clauda fuerat utroque pede. Audivi etiam a milite quodam domini mei, qui in ipsa turba Sanctum Domini defendebat, & præsens erat omni hora, quod aridum brachium cujusdam sanatum sit, & claudus ambulaverit. Episcopus. Feria quarta mane in ingressu ecclesiæ, me præsente, & vidente cum populo, & fratribus nostris, claudus utroque pede, & manum habens unam aridam ab utroque incommodo liberatus est, & libere ambulabat & movebat manum. Philippus. Cæcum puerum, qui ibidem illuminatus est, ego vidi.
ANNOTATA.
a Cur, quando, & quanto cum fructu Pater sanctus Germaniam peragraverit, præmittitur in Commentario prævio § 39; ubi & de miraculis.
b De eo breviter agunt Sammarthani inter episcopos Constantienses ad Rhenum. Gaufridus ei dedicat miracula S. Bernardi, ut postea videbimus.
c Frowinus ex monacho Einsidlensi factus est abbas in Monte-Angelorum apud Helvetiæ Subsilvanos, idemque nonnulla Opuscula erudite scripsit, quæ vidimus, inquit Mabillonius in nota hic, in bibliotheca Einsidlensi.
d Miro modo Alexander ad Cisterciense institutum fuit conversus, sicut narratur in Commentario prævio § 39. Habetur in Menologio Cisterciensi apud Henriquezium die 29 Julii, cum titulo beati, & insigni elogio: apud nos autem locus ei datur inter Prætermissos ad eumdem diem.
e In Ms. Tornacensi subditur hic: Explicit Proœmium. Incipiunt signa, quæ in Alemannia per servum suum B. Abbatem Clarævallensem operatus est Deus.
f Dominica illa anno Christi 1146, quo hæc miracula evenerunt, incidit in diem primam Decembris, concurrentibus littera Dominicali, ac prima mensis Decembris die F. Hinc feriæ, quæ deinceps occurrunt, uti & Dominici dies, ac festi, facile suis quæque mensium diebus aptantur.
g In notis Tornacensibus signatur feria V, id est, V Decembris. Et vero in lectionem feria quinta, satis propendeo, quia ephemerides illæ distribuuntur in ferias hebdomadæ singulas, uti licet videre in sequentibus; in Mabilloniano autem exemplari ac Horstiano feria quinta vacat, & bis ponitur feria quarta.
h Dominica videlicet secunda Adventus, 8 Decembris.
* Francfort
* Mœnum
* al. Kentzigen prope Friburgum Brisgoiæ.
* al. Everardus.
* al. meus
* al. Kipenheim.
* Friburg.
* al. Heyreresheim.
* Not. Torn. Elieng
* Reinfeld
* Seckingen
* Doningen vel Dangen.
* Schaffhausen
CAPUT II.
Miracula Constantiæ, ac in vicinis locis, nec non Spiræ facta.
III.
Baldowinus abbas. Ubi Rhenum transivimus, cantus ille, [Miracula alia:] quem audistis, omnes enim in altera parte remanseratis, populo præoccupante naves, fuit pro erectione claudi cujusdam pueri, quem ego vidi. Gaufridus. Cæcum senem, qui in eodem itinere, dum transiremus villam, lumen recepit, ego vidi, & mulierem claudam longo jam tempore, quæ sub manu benedicentis exsiliit: cui sic congratulabantur omnes, qui noverant eam prius: curru enim venerat, & pedibus revertebatur. Philippus. Puerum utroque brachio impotentem Pater signaverat, cujus dum alterum brachium extendisset, unus ex militibus, alterum dum ei offerre vellet, coram omnibus nobis extendit. Gaufridus. Omnes vidistis, quantum exsultavit mulier insolitam lucem mirata, quæ juxta lacum illuminata est. Episcopus. Puerum paralyticum parte media signatum atque sanatum milites nostri se vidisse testantur. Filium quoque militis cujusdam, cujus erat manus arida, ut videbatur, fere duodennem, cum adduceretur, ego vidi, statim vero cantantes audivi & inquisivi, quid accidisset. Miles autem quidam respondit, sanatam manum filii domini sui. Alexander. Ego hunc sanatum vidi. Gaufridus. Ego alterum vidi pauperem adolescentulum, cui manus arida restituta est in villa proxima Constantiæ.
[295] Frowinus abbas. Quæ Constantiæ facta sunt, [Constantiæ facta, fere incognita.] præ tumultu pauci viderunt: ego tamen cæcum illum, qui feria quinta ante altare illuminatus est, vidi. Abbas Augiensis adduci præceperat eum, cujus mendicus erat. Puer quoque de hospitio nostro, quem ego ipse adduci feceram, ipsa die signatus, claudus enim erat, gressum recepit. Sed & pro tribus aliis signis in ecclesia cantatum est, & campanæ pulsatæ sunt, licet nemo nostrum viderit, quid ageretur. Gaufridus. Nulla sic ignoravimus, sicut ea, quæ Constantiæ facta sunt, quia nemo nostrum se turbis immiscere audebat: & nos hæc, quæ vidimus, loqui proposuimus. Ex eis, quæ feria sexta facta sunt, nihil vos vidisse arbitror ipsa die. Nam Sabbato mane inter oblationes puerum vidimus cum multa devotione gratias agentem Patri, cujus oratione ipsa feria sexta amissum recepit gressum. Cujus devotionem Vir sanctus intuens, ad meipsum conversus, ait: Non est inventus, qui rediret & daret gloriam Deo, nisi puer iste. Prius autem in ipsa oblatione, adolescens surdus jam duodecim annis, sicut ipse confessus est, sub manu signantis beneficium sentiens exclamaverat in gaudio & exsultatione, quod recepisset auditum. Omnes eum vidimus, aliqui etiam ex nostris locuti sunt ei. Sic & mulierem claudam, quæ ibidem gressum recepit, vidimus, & puellam claudam, quæ similiter est erecta. Altera quoque puella, quæ surda erat, ibidem recepit auditum. Hæc, ut scitis, Constantiæ, in capella domini episcopi facta sunt sabbato.
[296] [Alia alibi patrata,] Philippus. In solio, cum jam pararet exire, mulieris manus invalida sanata est, & hanc ego vidi. Baldowinus abbas. Ego adolescenti illi, qui in exitu civitatis auditum receperat, locutus sum, cum populus exsultans vociferaretur. Philippus. Vespere sabbati in hospitio apud Winterthur, puellam mutam vidistis, cum eam mater adduceret, & quomodo postea redierit loquens; ipsi scitis: de multis enim interrogata libere respondit. Nam mane Dominica a die præ tumultu omnes existis ecclesiam, nec vidistis, quæ fiebant, licet clamorem populi vociferantis audiretis. Ego autem vidi puerum media parte corporis paralyticum, cui & brachium, & manum, & tibiam simul, & pedem, quæ omnia invalida erant, virtus divina restituit ad Patris benedictionem. Duabus quoque, claudæ alteri quidem pede uno; alteri vero utroque, gressus redditus est, & has præsens vidi. Alexander. Ipsa die in via, nobis videntibus, puer claudus gressum, & mulier surda auditum recepit: sed prope Turegum b coram multis, qui occurrerant, claudus erectus est. Gaufridus. Turegi secunda feria mane in ecclesia cæca mulier illuminata est. Hanc ego vidi cæcam cum adduceretur, & cum manus ei imponeretur, præsens adfui, & protinus illuminatam vidimus universi. Franco. In eadem ecclesia, puella clauda gressum recepit, & mutus loquelam, præsentibus & videntibus nobis. Philippus. Similiter & puella cæca, visum. Multa quoque ibidem facta sunt, quæ nemo ex nobis videre potuit præ tumultu.
[297] [& distincte cognita] Gerardus. Ubi fluvium Lindemach c transivimus, cui superpositus est vicus ille, infra dimidium milliare duo pueri manci manus, mutus unus loquelam, surdus unus auditum, senex cæcus visum, coram omnibus receperunt. Hæc nos omnia vidimus, & certissime ac diligentissime probavimus, acclamante ad singula multitudine, quæ Sanctum Domini deducebat in lætitia & exsultatione. Philippus. In ipso itinere clauda erecta est, quam in humeris deportatam ubi signavit Pater, deponi jussit & ambulare; hæc erat, cui sic congratulabantur vicinæ mulieres, & omnes qui noverant eam: sed & surdus quidam, ipsa die juxta viculum, per quem transivimus, coram nobis recepit auditum. Gerardus. Feria tertia profecti mane a viculo, cui nomen Birbovermesdorff *, priusquam fluvium Rufam transivimus, duas mulieres claudas vidimus in itinere erectas, utriusque directionem Pater, dum eas agitaret, sine ulla hæsitatione cognovit. Substitit enim, & utramque deponi fecit, & libere ambulabant magnificantes Deum. Alexander. Ipso die juxta viculum puer intorto & rigido collo sanatus est coram nobis, & libere caput movebat. Eberhardus. Unum omisistis, quod ego vidi, & populus multus villæ, quæ dicitur Frichen *; omnes enim præcedebatis. Ibi clericus quidam de villa, quæ dicitur Seckingen, obnixius rogavit Sanctum Domini, dum ingrederetur villam, ut aliquod faceret signum, quia populus durissimus erat: &, ecce, mulierem claudam ab annis viginti offerebant, quam ubi signavit Pater, jussit deponi, & libere ambulavit.
[298] Alexander. Mane quarta feria apud castrum Rinvelt *, [referuntur.] ubi pernoctaveramus, priusquam intravit Vir sanctus ecclesiam, in atrio exteriori intortum collum pueri sanavit, & puellæ manum invalidam reddidit sospitati. Gaufridus. In ecclesia post Missæ celebrationem, puellam ei obtulimus, quæ ex utero matris suæ cæca, vix lucem solis videre poterat, nec aliud discernere. Cujus oculos sputo linivit Pater beatus, & continuo clare vidit, & omnia discernebat. Ibidem quoque surdus auditum, & cæcus quidam visum recepit. Alexander. Puer etiam alter, cujus nervi cervicis obdurati & retracti caput circumducere non sinebant, in ecclesia sanatus est ipsa hora. In via quoque, contracta mulier & omnino impotens, quam in ventilabro deportaverant in occursum sancti Viri, ut signata est, exsiliit clamitans; & facta est lætitia magna in populo. Sed & prope Basileam vir quidam, qui graviter audiebat, clarum recepit auditum. Quinta feria ante lucem egressi festinavimus Ronascle. In ipso autem itinere surdus quidam recepit auditum, & puer altero oculo cæcus, vidit utroque: nec latuit Patrem, sed cum paululum pertransisset eos, misit qui scrutarentur, & inventum est ita. Eberhardus. Cum misisset te, inquit ad Alexandrum, ut videres, an puer illuminatus esset, conversus ad me, qui propius incedebam, ait: Deus aperuit oculum pueri illius. Sexta feria in ecclesia Ronascle, ubi intravit, puer allatus est, altero oculo parum, altero nihil videns, & continuo clare vidit utroque: omnes vidimus eum. Nam continuo etiam alio signo conclamatum est, & dicebant, cæcum illuminatum esse: sed videre eum nequivimus præ tumultu. Franco. Puerum quemdam claudum, qui post sermonem habitum ad plebem, erectus est in ipsa ecclesia, de quo etiam vociferati sunt, ego ambulantem vidi in medio populi acclamantis. Episcopus. Sabbato in ecclesia Berche post Missarum celebrationem, clericus altero oculo cæcus jam per quinquennium, visum recepit. Et ego eum vidi agentem gratias & exsultantem. Otto. Prius ibidem convaluerat puer intortum habens collum, cujus, sub manu Patris, nervi crepuerunt & relaxati sunt; & pueri pater, & puer ipse incredibiliter lætabantur. Omnes audistis cantantem populum: ego puerum vidi. Gerardus. Adolescentem, cujus arida erat manus cum brachio toto, & ibidem curatus est, omnes vidimus. Et puellam, quæ Dominica quarta Adventus d Argentinæ in ecclesia post Missarum celebrationem erecta est: de qua sic exsultabat pater, sic populus acclamabat. Philippus. Ipsa die priusquam navem ingrederemur, puer claudus erectus est, & coram populo libere ambulabat, &, qui aderant, vociferabantur cum gaudio, sicut omnes audistis. Secunda feria in navi proficiscebamur, & non poterant accedere qui infirmabantur, vespere tamen Bagenbach in hospitio mulier clauda gressum recepit. Gerardus. Ipsa hora, qua mulier supervenit, querebamur invicem, nihil nos ea die vidisse, & illa statim sine baculo ambulare cœpit gratulabunda & laudans.
IV.
[299] Tertia feria, vigilia fuit Dominicæ Nativitatis, & navi venimus Spiram: [Conradus rex, primo a sacra militia abhorrens;] ibi enim diem festum celebravit rex Conradus, ibi coronatus est: ibi adfuit episcoporum principumque conventus. Illuc Pater sanctus advenit, inter principes quosdam pacem cupiens reformare; quorum inimicitiis ab exercitu crucis Christi multi detinebantur: verumtamen non crebra solent in illis conventibus apparere miracula, nec dignatur Deus, ubi tantus est concursus multitudinis curiosæ, revelare gloriam suam: sed non fuit otiosus Patris adventus, ibi enim factum est, ut ipsius verbis utar, miraculum miraculorum. Siquidem rex signatus est præter spem omnium, qui convenerant: cucurrit velociter sermo vivus & efficax: vere ibi probatum est, quod cor regis in manu Dei est. Prius enim apud Frankenvoert regem secreto convenerat Vir beatus, admonens, ut ipse saluti propriæ provideret in tempore misericordiæ uberis. Cui cum respondisset, nullum sibi hujus militiæ inesse propositum: tacuit Vir mansuetissimus dicens, non esse parvitatis suæ importunius instare regiæ majestati. Sic & Spiræ, cum in sermone publice jam secundo regem, sicut prius, peregrinationis admonuisset ex nomine, die tertia cum beati Joannis festivitas ageretur, secreto aggressus cum * solita mansuetudine, suggerens providendum omnino, ne sic præteriret eum pœnitentia levis, brevis, honorabilis, salutaris, quam ad salvandos peccatores divina pietas excogitaverat. A quo hoc tandem responsum obtinuit, quod deliberaret secum & consuleret suos, sequenti die super hoc responsurus.
[300] [sed deinde a S. Bernardo compunctus cruce signatur cum aliis innumeris.] Exinde intra Missarum solemnia, beati Patris animum cœpit spiritus stimulare divinus, ut præter morem, nullo rogante, diceret, non oportere sine sermone præterire diem. Quid multa? locutus est, & in fine sermonis regem, non ut regem, sed ut hominem tota libertate convenit. Proponebat enim futurum judicium, hominem ante tribunal Christi adstantem, imperantem Christum & dicentem: O homo, quid debui tibi facere, & non feci? Ex hoc autem numerans regni culmen, divitias, consilia, virilem animum & corporis robur. His & hujusmodi verbis commovit hominem, ut in medio sermone non sine lacrymis exclamaret: Agnosco prorsus divina munera gratiæ, nec deinceps, ipso præstante, ingratus inveniar: paratus sum servire ei, quandoquidem ex parte ejus submoneor. Dixit: & ecce populus rapiens verbum de ore loquentis exclamat in laudem Dei, & resonabat terra in voces eorum. Continuo signatus est rex e, & vexillum ab altari per manum Patris suscepit, quod ipse in exercitu Domini manu propria deportaret. Signatus cum eo nepos ejus Dux Fridericus junior, signati alii principes, quorum non est numerus. Ipsa autem die juxta capellam, ubi Pater sanctus Missam celebravit, puer claudus, me præsente, gressum recepit.
[301] [Alia miracula] Eberhardus. Sabbato inane cum Innocentum festus ageretur dies, exeunti de hospitio Patri sancto occurrebam, adducens mecum militem, qui signari volebat, &, ecce, in media turba puerum cæcum intuens; Quid vult, inquit, puer iste? cujus verba cum minus intellexissem, quod Romana lingua loqueretur; Adduc, inquit, puerum ad me: factum est, ut imperavit, & confestim signatus puer visum recepit. Ego ipse in multis probavi quod clare videret. Gerardus. Post Missæ celebrationem in capellam, quæ dormitorio f Canonicorum adjacet, inductus Vir Dei virum signavit uno cæcum oculo, & visum statim recepit, cujus & cæcitas prima, & illuminatio secunda diligentissime probata est. Sic & surdum, dum ab ecclesia rediret, impresso crucis signaculo fecit audire, immittens digitos in aures ejus: & hoc vidimus & probavimus. Episcopus. Sic & cæcum illum, qui Dominica g ante altare illuminatus est, dum graduale cantaretur, quem ego ipse obtuleram. Eberhardus. Multa ibidem facta arbitror, quæ non vidimus; sæpe enim cantantem audivimus populum, & nemo ex nobis irrumpere potuit, ut videret, quid ageretur: unum tamen surdum, qui ibidem recepit auditum, ego vidi, & ego obtuli eum.
V.
[302] Philippus. Ipso die conventus factus est; ubi manifeste Spiritus adfuit: [Spiræ] neque hinc cuiquam dubitare licebit. Convocavit enim rex omnes principes, & milites, qui signati erant, simulque residentibus universis exhortatus est eos Pater sanctus non humanis sermonibus, sed divinis. Ubi vero egressi fuimus, & rex ipse cum principibus Sanctum Domini deducebat, ne comprimerent eum turbæ, puer claudus oblatus est ei coram rege. At ille signo crucis edito puerum erigit, & jubet coram omnibus ambulare. Quanta lætitia, quanta exsultatione puer deductus sit, quis loquatur? Conversus autem Pater sanctus ad regem, Propter vos, inquit, factum est hoc, ut noveritis quia Deus vere vobiscum est, & acceptum est ei, quod cœpistis. Ipsa hora, priusquam egrederemur hospitium, puella erecta est, & cæca mulier illuminata. Eberhardus. Mane secunda feria cum ad ecclesiam Vir sanctus proficisceretur, multitudo languentium impediebat nos, & omnes præcedere jussimus. Nec mora: claudus quidam ante altare erectus est: utrum esset signatus, ignoro. Ambulantem tamen vidi & ligni pedem in ecclesia pendentem. Otto. In capella regis, ipso præsente, puer claudus ex utero gressum recepit. Eberhardus. Eadem die alii duo, claudus alter, & alter curvus erecti, &, me præsente, ad majorem ecclesiam ab universo populo sunt deducti. Nam vociferationem & sonantes campanas omnes audistis. Vix redieram domum: &, ecce, iterum clamor, iterum compulsatio. Festinavi ad ecclesiam, & duos iterum claudos adduxerant, qui ipsa hora receperant gressum.
[303] Gerardus. Vespere dum rediret Pater a curia regis, [facta:] multitudo languentium hospitii januas obsidebat, quos in ordinem fecimus residere, & singulos tetigit ac sanavit. Ibi puer claudus ex utero gressum recepit. Alter cæcus uno oculo illuminatus, & vir claudus ab annis decem erectus. Hos ego vidi statim sanatos sub manu benedicentis. Unus e fratribus nostris, unum adhuc surdum, qui auditum recepit, se vidisse testatur, & mulierem gratias referentem, quod a dolore capitis convaluisset. Eberhardus: Feria tertia puer cæcus illuminatus est, quem ego vidi. Philippus. Item vir quidam in præsentia regis & principum, unius oculi visum recepit. In ipso loco factum est, unde plurimum congratulabamur, eo quod præsens esset Dux quidam Græcus, missus a rege Constantinopolitano. Hic in capella regis loquebatur Patri nostro, cum mulier cæca oblata est: ubi vero signata est coram eo, statim illuminata est; &. homo ille compunctus est plurimum in hoc verbo. Sic & circa vesperam adstante rege, & ipso Duce, & principibus multis, puer claudus offerebatur. Protinus autem fiducialiter loquens Vir fidelis, audientibus omnibus, ait: In nomine Jesu Christi tibi præcipio, surge & ambula. Sonuit vox virtutis, & secuta est virtus: surgensque puer, libere ambulabat, & prius quidem trementibus membris vel tibiis ibat, sed paulatim sub oculis omnium roborabatur.
[304] [sanatus etiam est Anselmus ep. Havenbergensis, & beneficia plurimis aliis concessa.] Gerardus. Anselmus h episcopus Havenbergensis in fronte & faucibus gravissime patiebatur, ut vix aliquid gustare posset, aut loqui. Hic ergo rogabat beatum Virum dicens, Quia deberes etiam me curare. Cui jucunde respondens, Si eamdem, inquit, haberes fidem, quam habent mulierculæ, posset tibi forte prodesse. At ille: Et si ego, ait, fidem non habeo, salvum me faciat fides tua. Tandem signavit eum Pater & tetigit: & continuo dolor, omnisque tumor abscessit. Philippus. Victa est curiositas nostra, quia crebra miracula quotidie coruscant. In octavis Nativitatis Mariæ i, dum ad ecclesiam proficisceremur, in claustro Canonicorum puer claudus gressum recepit, & coram ipso Patre nostro ambulabat exsultans. Gerardus. Inter Missarum solemnia curvus puer erectus est: & hunc vidi, cum ad altare deduceret mater, incolumem, ut offerret pro adepta salute candelam. Otto. Post Missarum celebrationem mulier clauda gressum recepit, quam nos vidimus omnes ambulantem. Gerardus. Multa quidem & hac die & sequente collata beneficia languentibus vidit rex ipse, vidit curia, vidit universa civitas Spirensis, a cujus memoria deleri non poterunt in æternum. Nostra quidem schedula, ubi hæc annotaveramus, negligentia cujusdam fratris amissa est: parcat ei Deus. Tria tamen occurrunt memoriæ, nam cetera investigare non vacat. Feria quinta pueri duo, quorum uterque oculi unius lumen amiserat, in hospitio illuminati sunt, & paralyticus curatus est, quem deportaverant in grabato. Philippus. In capella regis dum perficeretur reconciliatio, pro qua nominatim venerat Pater beatus; signavit hominem, cujus caput sine intermissione tremebat, & sanatus est ipsa hora. Puer etiam claudus ibidem erectus est. Gerardus. Vespere in hospitiis duo cæci illuminati sunt coram nobis. Mane sexta feria coram nobis cæcus visum recepit.
[305] [Miraculorum detractor punitur, & sanatur.] Sed eundum est nobis, & qui hæc deportaturus est k, nuntius jam festinat. Quærimus proinde, quid Dominus episcopus reservavit. Episcopus. Optime factum est, ut me commoneres: nam mihi, fateor, prorsus memoria exciderant. Sagittarius quidam serviens Ducis Conradi, cum nobis Dux occurrisset, detrahebat verbo crucis, & sanctum Dominum * blasphemabat, dicens, Quia non plus ille signa facit, quam ego. Ubi ergo ad imponendam manum infirmis Pater substitit, accessit homo, & vidit cui derogaverat: statim cecidit exanimis, & diu jacuit sine sensu. Alexander. Ego illi proximus eram, quando cecidit, & equus quidem immobilis stabat. Iniquus autem ille impulsus, subito virtute divina cecidit retro. Obstupuimus omnes, & advocavimus Patrem, nec prius ille miser surrexit, quam descendens & orans erigeret eum. Sic in se ipso cognita virtute; cui prius detrahebat incredulus, sequenti die signatus est ad præceptum Patris nostri, in exercitum Domini profecturus. Episcopus. Per omnia benedicta miseratio Domini, qui novissimæ huic generationi unum saltem ex antiquis Sanctis reservavit, ut tamquam lucerna ardentissima temporis hujus tenebras vita, doctrina, miraculis consecraret *. Felices vos, qui sub pennis ejus speratis, & satiamini ab uberibus consolationis ejus: felix congregatio, quæ tanto Patre lætatur; cujus nos miseri seculares tenui saltem notitia gloriamur.
ANNOTATA.
a Dominica, tertia nempe Adventus, die 15 dicti mensis.
b Zuric, al. Tigurum. Prius nomen mediæ ætatis scriptoribus usitatum fuisse, testatur Bertius in Germania sua; ita in notula marginali apud Mabill. hic.
c Lindemacus, aliis Limagus, amnis est, qui Tigurum secat: cujus utraque pars tribus pontibus jungitur. Ex Horstio & Mabillonio.
d Decembris 22. In notis Tornacensibus observantur sequentia: Dominica IV Adventus, & in omnibus feriis illius hebdomadæ, usque ad sabbatum, id est a XXI [Note: ] [lege XXII] die Decembris usque ad XXVIII Decembris, quo celebratur festum, [SS. Innocentium,] nihil est in Ms. codice: unde [collige,] illa, quæ illis diebus facta fuere miracula, esse omissa, ut & adventus S. Bernardi Spiram: ubi omnibus illis diebus moratus est, ut assisteret dietæ imperiali.
e Consuli de hac re potest Otto Frisingensis De gestis Friderici I imperatoris lib. 1, cap. 39: qui, tametsi Bernardo alias nequaquam soleat favere, eum tamen tunc plurima in publico, vel occulto fecisse miracula testatur. Adisis etiam caput 40 & 41, ubi invenies Sancti epistolam, in conventu Ratisponensi lectam, innumerabilibus hominibus persuasisse, ut cruce-signatis annumerarentur. Vide denique Commentarium nostrum prævium § 40.
f Hinc colligo, canonicos istos vixisse in communi. Fuit hoc olim usitatum, & a sacris canonibus præscriptum: nam in concilio Moguntino, quod anno Christi 813 celebratum est, tomo 7 Conciliorum apud Labbeum col. 1244, canone 9 hæc sunt: In omnibus igitur, quantum humana permittit fragilitas, decrevimus, ut canonici clerici canonice vivant .., & ut simul manducent, & dormiant, ubi his facultas id faciendi suppetit, vel qui de rebus ecclesiasticis stipendia accipiunt, & in suo claustro maneant. In concilio item Turonensi, quod eodem anno est habitum, apud eumdem conciliographum Col. canone 23 hæc leguntur: Canonici & clerici civitatum, qui in episcopiis conversantur, consideravimus, ut in claustris habitantes simul omnes in uno dormitorio dormiant, simulque in uno reficiantur refectorio, quo facilius possint ad horas canonicas celebrandas occurrere &c. His adde synodum Romanam eodem seculo celebratam, quæ apud eumdem auctorem tomo 8, col. 107, canone 7, Necessaria, inquit, res existit, ut juxta ecclesiam claustra constituantur, in quibus clerici disciplinis ecclesiasticis vacent. Itaque omnibus unum sit refectorium, ac dormitorium. Anno 1698 Leodii prodiit Compendium instituti clericatus secularis in communi viventis &c., ex Italico Jacobi Antonii Velauri Gallice redditum.
g Dominica post natalem Christi, quæ erat dies 29 Decembris, & in qua habitus est conventus imperialis, ut proxime hic indicatur.
h Hic est Anselmus episcopus Havenbergensis, seu Havelbergensis, sicut notat hic Mabillonius, cujus Dialogi tres adversus Græcos editi sunt in Spicilegii (Acheriani) tomo 13, a pag. 88 prioris editionis; ubi incipit Prologus ad Eugenium PP. III: qui de eo meminit apud Ottonem in Friderico lib. 1, cap. 61, col. 694 novissimæ editionis Mediolanensis.
i Id est, partus Mariæ, seu Nativitatis Domini, sicut patet ex sensu; die videlicet prima Januarii, anni 1147, quæ fuit feria quarta.
k Miracula videlicet, ad Henricum novitium in Claravalle, ex observationibus, quas supra dedimus ante hanc partem primam miraculorum, num. 283.
* al.Bibomesdorf
* al. Fricken, & Frichem
* al.Rheinfeld
* Horst.eum
* Horst.Domini
* cod. Tornacen. illustraret.
PARS SECUNDA
Miraculorum S. Bernardi.
CAPUT III.
Epistola cœnobitarum Claravallensium ac Sancti comitum, ad
Clericos Coloniensis ecclesiæ, qua eos, ad reformandam vitam dissolutam
hortantur. Miracula in itinere Coloniensi.
Ex editis.
Dominis & amicis suis Clericis ecclesiæ Coloniensis salutem dicunt fratres & amici eorum, Everardus, Gerardus, & Gaufridus monachi qualescumque; Philippus Leodicensis; Volmarus * Constantiensis, & ceteri tirones spiritualis militiæ, quos Vir sanctus eripuit de medio Babylonis.
VI.
Ante omnia decet nos ex ipsis medullis cordium tibi gratias agere, [Actis Deo gratiis, qui tot charismatibus cumulavit S. Bernardum,] Domine Deus noster. Multiplicasti enim super nos misericordiam tuam, & magnificasti facere nobiscum, immemor omnium iniquitatum nostrarum, quibus digne puniendis nec ipsa quidem gehenna sufficeret. Et unde hoc nobis peccatoribus utique pessimis omnium, quos, tua ordinante patientia, tellus in vita cogitur sustinere? Unde hoc nobis ut sub tantæ sanctitatis patrocinio respiremus? O vere inæstimabilis cumulus miserationis! o incomprehensibilis divinæ pietatis abyssus! Accumulavit gratiæ suæ munera super Virum, quem elegit, ut ad eum colligat undique desperatissimos peccatores, in quo securius habeant sibi repositam sanctitatem. Vos autem, carissimi, usquequo gravi corde? Nonne si in Tyro & Sydone factæ essent virtutes, quæ in vobis factæ sunt his diebus, egissent pœnitentiam in cinere & cilicio? Ad signum unum aliquando conversa legimus de populo, utique duræ cervicis, hominum tria millia, cum in porta templi mendicantem claudum de ore Petri prolata vox virtutis ambulare fecisset. Quantos in brevi civitas Coloniensis vidit erectos? Et multi quidem de populo, ad quod vocabantur, conversi sunt, & oblatam sibi a summo Pontifice indulgentiam, & indictam pœnitentiam devotissime susceperunt.
[307] Sed certe nisi abundaverit justitia vestra plusquam eorum, [corripiuntur mores cleri Coloniensis, ac divitiæ,] non intrabitis in regnum cælorum. Laïci de mundo sunt, licite cogitant, quæ mundi sunt. Apostolis dictum est: Vos de mundo non estis, sed ego vos elegi de mundo: quorum vos hodie occupatis loca, quorum stipendiis vivitis, quorum potestatem tenetis, quorum auctoritate polletis, quorum vobis vindicatis honorem, cum quibus, ut pace vestra dixerimus, communia vobis sunt omnia, præter conversionem & conversationem, præter opera & voluntatem, præter vitam denique & opinionem. Si in terra pasci gregem viderit, quis miratur? Pastorem autem similiter incurvari deorsum, similiter inhiare terrenis, & quæ inferius sunt quærere, numquid non ridiculum est, & abusio magna? At nunc erubesce Sydon, ait mare, Publicani & peccatores præcedunt vos in regnum Dei. Desperata est plaga cleri hujus, a planta pedis usque ad verticem non est in eo sanitas. Ditata est ecclesia terrenis possessionibus, sed virtutibus spoliata. Neque enim longa eis esse potuit cohabitatio, ex quo pauper factus propter nos Rex gloriæ, ita paupertatem elegit, ut diceret, Nisi quis renuntiaverit omnibus, quæ possidet, non potest meus esse discipulus. Heu! heu! videmus venenum additum Ecclesiæ, sicut dictum est Ludovico, quem nominatis Pium, qui præcipue ditavit ecclesias. Legimus enim in historia ejus, quod audierit vocem dicentem sibi: Venenum Ecclesiæ addidisti a.
[308] An forte vobis videtur absonum, venenum interpretari divitias? [quæ sunt venenum Ecclesiæ.] Christus etiam in Euangelio spinas vocat: & Apostolus eas laqueum definit esse diaboli. Quicumque, inquit, divites volunt fieri in hoc sæculo, incidunt in tentationem & laqueum diaboli. Evadant ergo, qui volunt fieri pauperes & secure decantet, quia Laqueus contritus est, & nos liberati sumus. Agnoscite vocem jucundam, qui laqueum hunc transilistis (fratres vestros loquimur, qui adhuc inter vos solo tantum corpore detinentur.) Neque enim otiosus fuit, videlicet ad clerum, sermo Domini, ut magis inexcusabiles sint, qui adhuc in perditione persistunt: immo facilius trahat ceteros funiculus triplex, qui difficile rumpitur: cum verbo & signis, etiam proximorum accedat exemplum. Protrahunt epistolam, ut videtis, ubertas materiæ & desiderium fervens, quo vos omnes habere cupimus socios in visceribus Jesu Christi. Verumtamen supersedendum est nobis, præsertim quod copiosius hæc & efficacius ab ipso Patre nostro annuntiata sunt vobis, Domino cooperante, & sermonem confirmante sequentibus signis.
[309] Multi ex vobis curiose legerunt exemplar libelli, [Miracula sequentia scribuntur in gratiam ecclesiæ Coloniensis: eorum fides.] quod ad illustrem Henricum, regium b spiritu magis quam sanguine, misimus de signis quæ vidimus a prima Dominica Adventus usque ad discessum nostrum a curia, quæ nuper Spiræ habita est. Multi adhuc petunt, ut, quæ facta sunt apud vos, non negligamus adjungere: quod hæc vobis dulcius sapiant, quæ præsentes ipsi vidistis. Quod triplex nobis consideratio persuasit, ut & novi fratres, dum sæcularibus adhuc terminandis negotiis detinentur, in lectione hac recalescant; & ceteri cogitent, quale sit, quod admittunt, qui tanto Patri, quem profecto ubi Deus sustulerit, multi lacrymabiliter plangent, quod eum dissimulaverint, dum vocaret, animas suas committere, aut illecti voluptatibus nolunt; aut trepidant cordis pusillanimitate retracti. Sed & habeat, ut dignum est, nobilis ecclesia Coloniensis memoriale sempiternum earum rerum, quarum præsentia meruit exaltari. Non quidem ut nostrum hoc scriptum reservandum sit: sed ut luculentius hæc & dignius scribant, qui scientiam habent, & possunt diligentiam adhibere. Nec dubitamus multo plura & apud vos, & in itinere miracula claruisse, quam tunc potuerimus nosse, aut possimus nunc recordari. Sed certissima tantum & probatissima scripsimus: ea quoque addere proposuimus, quæ singulis adhuc diebus per fidelem Servum & devotum Famulum virtus Omnipotentis mirabiliter operatur. Sed & pauca ex his, quæ vidimus a Spira usque ad Coloniam, huic annotationi præmittenda credidimus, ut priori narrationi ista cohæreant. Nonnulla quoque ex his, quæ præsentes viderunt venerabiles abbates Theodoricus Campensis c, & Herwinus d Steinveldensis, sicut ab eis accepimus, sub eorum nominibus sunt descripta.
VII.
[310] Jam quia reverendus episcopus Constantiensis abest, [Referuntur illa, quæ Spira discedens] locum ejus, clericus ipsius, noster jam frater Vuolkemarus suppleat in hac relatione, & primus ipse loquatur e. Vuolkemarus. Utinam inter nomina electorum nomen meum jubeat Deus adscribi! Utinam in libro vitæ vel ultimum inveniatur ipsius oratione & meritis, in cujus laude præsenti, primum id fieri vestræ placuit sanctitati! Sexta igitur feria, sicut prioris libri finis declarat, soluta est curia Spiræ: & nos Vuormaciam festinavimus; ubi Pater sanctus, licet obnixius rogaretur, moram facere noluit, dicens, Quia oportet me & aliis civitatibus euangelizare. Transierat enim per Vuormaciam ante duos menses, & sermone habito innumerabilem ibi signaverat populum signaculo militiæ Christianæ. Prius tamen quam egrederemur die Sabbati, infirmos tetigit, qui convenerunt; ubi inter manus meas surdi duo, quos offerebam, adstante populo & acclamante, auditum sibi redditum fatebantur cum multa exsultatione. Philippus. In itinere f puer claudus erectus est, quem omnes vere vidistis. Gaufridus. Secunda feria, die festo Epiphaniæ, apud castrum Gruzenach * regrediens ab ecclesia Pater beatus, puerum tetigit & erexit, quem sex annis penitus claudum fuisse parentes sui, & alii plures de populo circumstante, qui eum noverant, testabantur. Hunc nos ipsi statim vidimus ambulantem, dum ad ecclesiam deduceretur, in laudem Dei acclamantibus universis. Vuolkemarus. Tertia feria Pichenbach * (sic enim nominant viculum, ubi pernoctavimus) die Apparitionis mane tria apparuerunt miracula, quæ præsens vidi oculis meis. Siquidem in ingressu ecclesiæ surdus oblatus est, a quo statim Vir Domini sacratis digitis suis surditatem repulit, & immisit auditum. In ingressu g quoque gressum puella altero pede clauda recepit. Necdum exierat villam Pater beatus: & ecce offerunt ei paralyticum in grabato, qui, audita fama virtutum ejus, a vico magno, qui supra Rhenum situs est, & nominatur Bobardus *, plaustro sese fecerat deportari: & hunc quoque signavit, tetigit & erexit, & ad propria misit incolumem.
[311] [Coloniam versus patravit:] Gaufridus. In parochia Treverensi situs est famosissimus vicus, ubi Rhenus & Mosella confluunt, unde & Confluentia nominatur. Ibi multa coram omni populo ostensa sunt signa, quæ nostram notitiam aut memoriam effugerunt. Claudum tamen puerum, qui in ecclesia sancti Florini post Missarum celebrationem erectus est, memini me vidisse. Sed & cæcum ibidem illuminatum asserit Fredericus noster, qui ab eodem vico secutus est Sanctum Domini una cum Adulpho optimo adolescente. Hic ignorantibus propinquis & amicis nobiscum transiit Mosellam, indutus tantum superpelliceo, sicut venerat ab ecclesia sancti Castoris, in qua canonicus erat. Reliquit alter Joseph pallium cum adultera, fugitque Ægyptios, & effugit. In eodem itinere cum paululum processissemus, claudus quidam, notissimus in terra illa, equo advehebatur. Hujus ita nervus femoris aruerat, ut replicato genu, quantum mensura est palmi unius, tibia illa brevior altera videretur. Signavit autem eum Vir sanctus, & nihil hæsitans de virtutis effectu deponi jussit & ambulare: sed non fuit, qui obediret, forte quia minus speraverunt id, qui adstabant, aut quia minus intellexerunt verbum. Siluit ergo Pater, sed non siluit vox virtutis: subito siquidem exclamavit homo laxari sentiens nervum, & extendi genu super equum, quo vehebatur. Statim vero depositus libere ambulabat, magnificans Deum, & tota illa die suum secutus est curatorem. Alter quoque, cujus similiter femoris nervus aruerat, ut vix summis digitis pedis unius terram tangeret, sanatus est in via eadem, ita ut libere talum deponeret & sine baculo graderetur h. Volkem. Feria quinta apud viculum Riegemach *, mane priusquam egrederemur, me præsente puer quidam gressum recepit, qui sex annis claudus exstiterat, sicut ab ipsis parentibus ejus accepi. Ibidem etiam mulier surda audivit, & vir cæcus illuminatus est, cui unus tantum oculus erat, & hic quoque ad nihilum valens.
[312] Gaufridus. Memor sit in æternum diei hujus civitas Coloniensis, [Coloniam ubi venit, Missam celebrat, ac clericos objurgat.] qua suscipere meruit Hominem sanctum, quem semper optaverat. Quia tamen insperatus advenit, minor eo die fuit frequentia populorum. Sic nimirum gloriæ calcator humanæ solemnes semper exceptiones, quoad in se est, fugere consuevit, & elegit magis occulte ingredi civitates. Raro tamen id potest, quia sequitur major gloria repellentem. Mane sexta feria, priusquam ingrederemur ecclesiam, in hospitio nostro mulier cæca oculo uno ab annis decem, ad tactum beatæ manus coram nobis visum recepit. Hæc in ecclesia statim præsentata est clero, & diu jacuit ante altare gratias agens Deo. Interea puer quoque cæcus in ipso hospitio est illuminatus. Ex quo ingressus ecclesiam Pater sanctus ad altare beatæ Mariæ, quod in orientali parte locatum est, Missam celebravit: ubi vero complevit, coram omni populo puella cæca illuminata est, & matrona dives & nota in civitate, cujus crura arida ab annis tribus extendi penitus non valebant, resolutis nervis ad signum vitæ sine dilatione stetit erecta. In pulpito quoque dum sermonem habiturus ad populum ascendisset, cæcus senex visum recepit. Multa quidem & alia signa facta sunt in ipsa die, & sæpius acclamabant. Sed nemo nostrum inquirendi exstitit curiosus. Sabbato quoque multa in hospitio vidimus & cognovimus ea, sed quia annotare negleximus; superveniente multitudine ceterorum, nobis jam penitus exciderunt: verba tamen quæ ad clerum habuit (neque enim exire voluit ad populum ea die) & quomodo formam hanc clericorum, immo vitam prorsus informem omnibus divinarum testimoniis Scripturarum probaverit esse contrariam, non omnibus eis arbitror excidisse: Vos, inquit, Propheta notabat, cum diceret: In laboribus hominum non sunt, & cum hominibus non flagellabuntur, ideo tenuit eos superbia. Et Isaïas eodem spiritu, immo Deus per Isaïam: Misereamur, inquit, impio, & non discet facere justitiam, in terra Sanctorum iniqua gessit, & non videbit gloriam Domini. Et expressius ac nominatim in alio Propheta: Principes populi mei, inquit, ejicientur de domibus deliciarum propter pessimas voluntates suas, & cleri eorum non proderunt eis. Sed hæc alias. Jam ad narrationis ordinem revertamur.
ANNOTATA.
a Alii id Constantino M. tribuunt, post factam donationem Ecclesiæ. Vide Bessæum fer. 4 Domin. 1 Quadr., sicut observat Horstius.
b Fuit hic frater Ludovici VII Francorumregis. Vide quæ supra diximus num. 283.
c Theodoricus electus est abbas Campensis anno MCXXXVI, ex Mabillonio post Horstium.
d Herwinus ipse est præpositus, post abbas Steinveldensis, qui redit infra in principio capitis 4. De eo agit Commentarius prævius in Appendice ad S. Bernardi elogia, quæ habetur in sine paragraphi 55, ubi vocatur Evervinus Steinfeldensis.
e Inter excerpta, quæ habemus e cod. Ms. Tornacensi, hoc loco ponuntur ista: Incipit liber 11 de signis, quæ a Spira usque ad Leodium claruerunt. Et tunc pergit Wolkemarus: Utinam inter nomina &c.
f Hic legendum videtur die Dominica, quam signatam lego in proxime dictis excerptis, post sabbatum, & ponendum ante τὸ in itinere, ne alioqui Dominica dies omittatur hic præter morem, quæ incidit in diem 5 Januarii.
g In diversis lectionibus, quas ante me habeo manu Henschenii scriptas, lego egressu: alias ex eisdem deinceps textui apponendas, ejusdem Henschenii nomine vocabimus.
h In notis Tornacensibus ista ponuntur: Feria quarta, & additur VIII Januarii Confluentiæ: unde colligo, Sanctum ista feria, quam tamen non lego apud Horstium, ac Mabillonium, Confluentiæ fuisse.
* al. Wolvemarus
* Cruzenach
* Pickenbach.
* Bobbart.
* f. Remagem.
CAPUT IV.
Prodigia varia memorantur, quæ sanctus Thaumaturgus Coloniæ,
& inde digressus, Juliaci, Aquisgrani, Trajecti ad Mosam operatus
est.
VIII.
Dominica a, priusquam Missa celebraretur, cæcus quidam per signaculum lucis & vitæ illuminatus & adductus est ad altare: [Urbem hanc] ea siquidem die ad promissum sermonem convenerat populus inæstimabilis, quantum nemo clericorum sese aliquando in ecclesia illa vidisse dicebat. Celebravit autem Missam Pater sanctus ad altare beati Petri, quod in occidentali parte situm, obtinet in ecclesia principatum. Ibi post Missæ celebrationem innumera coram omnibus miracula contigerunt. Honorata mulier & notissima in civitate, quæ per quinquennium uno oculo cæca, multa sese in medicos fatebatur inutiliter expendisse, sub manu signantis visum recepit. Altera quoque similiter illuminata est. Abbas Campensis. De multis, quæ ibidem vidi, duo tantum occurrunt memoriæ. Dico autem de puella surda & muta, quæ confestim audivit & locuta est: & de juvene claudo, quem ad Servi sui orationem divina virtus erexit. Hervinus abbas Steinveldensis. In platea, ubi sermonem habuit Vir beatus, eo quod ecclesia populum capere non sustineret, nobis adstantibus cæcus quidam visum; & mancus aridæ manus simul & brachii adeptus est sanitatem. Abbas Campensis. Ubi finito sermone domum regressi sumus, ex quo januam intravit exteriorem priusquam hospitii limen attingeret, me præsente, curvum erexit puerum: mulieri insanæ reddidit mentem: claudam ambulare fecit, & cæcam uno oculo matronam Pater beatus illuminavit. Gerardus. Hæc fuit, de qua sic mirabatur unus e fratribus nostris, quod & diviti beneficium tam facile præstaretur; & vere digna fuit omni admiratione celeritas. Prius enim quam signata videretur, illuminatam se esse clamavit.
[314] Eberhardus. Ex quo pransi sumus, numquam nobis illa die miracula defuerunt. [multis] Et hæc quidem certius novimus, & diligenter probavimus ea. Stabat enim Vir sanctus in fenestra, & per scalam offerebantur infirmi: siquidem ostium domus aperire nullus audebat, tantus erat impetus & tumultus: ibi quoque filia divitis cujusdam viri notissimi in civitate auditum recepit, quem ex multis annis prorsus amiserat: hanc in claustro quodam parentes ante locaverant: sed remiserant eam sanctimoniales, eo quod penitus amisisset auditum. Diu quoque sic manserat nihil audiens, donec ad tactum sacratæ manus Deus aperuit aures ejus. Post paululum quoque contracta mulier erecta est, & ambulabat. Gerardus. Puerum curvum qui erectus est ipsa die, & cæcos multos, qui illuminati sunt, omnes vidistis. Vuolkemarus. Ego ex iis, quos vidi & quorum memini, numeravi quinque, quosdam uno oculo cæcos, quosdam utroque. Abbas Campensis. Circa vesperam illuminata est mulier, quæ post manus impositionem duabus aut tribus horis residebat cæca. Tandem abire volens, nec habens a quo deduceretur, palpabat miserabiliter ad parietem cum fletu & ejulatu. Omnes miserabamur eam, sed statim congratulati sumus: acclamavit enim subito, quia videret, & festinantes ad eam multis hoc probavimus argumentis.
[315] Gerardus. Dum hæc intus agerentur, ego foris adstabam, [prodigiis] nec ullatenus poteram introire: ab hora nona, usque ad vesperam sic permansi cum quibusdam fratribus nostris, nec accedere quidem valens ad ostium, vel ad scalam: tanta erat undique multitudo. Vix tandem nocte secedentibus turbis ingressus vidi confestim hominem surdum qui recepit auditum. Ubi cœnavimus, quia languentium convenerat multitudo, rogavimus Patrem, ut ad signandos * eos egrederetur. Protinus autem puellis duabus surdis & mutis ad tactum sacratæ manus coram nobis Deus auditum reddidit & loquelam. Eberhardus. Ibidem puer quidam & matrona de civitate ipsa ambo claudi, ambo erecti sunt. Philippus. Secunda feria summo mane, vir surdus auditum, & cæca puella visum recepit. Post paululum quoque mulier cæca illuminata est, & tantus ibi tumultus factus est & concursus, ut vix potuerit in hospitium retrahi Vir beatus: & nescio, an fuerit ibi majus miraculum, quam quod evaserit incolumis. Gerardus. Circa horam tertiam exiturum Virum Dei exoptabat languentium multitudo, eo importunius instantes, quo modicum jam tempus viderentur habere. Egressus igitur in plateam signavit ex ordine residentes, & sub oculis omnium ipsa hora quatuordecim sunt sanati, claudi septem, surdi quinque, puer mancus, & mulier cæca, optatum quique beneficium perceperunt. Ad singula populus acclamabat, & in laudes Dei voces tonant per nubila: Christ uns genade, Kyrie-eleison. Die Heiligen alle helffen uns *.
[316] [illustrat:] Porro archiepiscopus civitatis in ipso residebat hospitio, & coram eo quoque Pater sanctus ubi egressus est, puerum cæcum illuminavit. Abbas Campensis. Ex hoc jam turba erat intolerabilis, ut nemini prorsus egredi domum ingredive liceret. Consilium ergo fuit, ut in domum archiepiscopi deduceretur, liberius exinde profecturus. Ibi vero nobilis puer, filius sororis advocati Coloniensis, ex longo jam surdus & mutus, coram omnibus nobis per manus impositionem recepit auditum pariter & loquelam. Ibidem quoque cæcus quidam visum, & alter, cujus erat crus aridum & inutile, adeptus est sanitatem. Sed & puella quædam, cujus adhæserat lingua faucibus, & vix poterat loqui, curata est ipsa hora soluto vinculo oris: horum omnium testes sumus: testis est civitas Coloniensis. Neque in angulo facta sunt, sed in publico, ut ab omnibus Deus glorificetur, qui in Sanctis suis gloriosus est. Si quis forte aut incredulus aut curiosus exstiterit, multa ex his facile ei probare licebit, præsertim quæ in personis facta sunt non infimis, nec ignotis.
IX.
[317] Vix tandem egressi Coloniam, venimus Brunvilare b, [quibus adde, quæ in territorio Coloniensi,] quod est monasterium duobus a civitate millibus distans. In via quoque, præsente populo Coloniensi, qui devotione debita Sanctum prosequebatur, surdi duo oblati sunt, quorum Deus aperuit aures, cum injecisset Pater beatus digitos, & ore sacrato inspirasset auditum. Eberhardus. Tertia feria, mane in ecclesia beati Nicolai, in ipsius siquidem honore dedicatum est monasterium Brunvuiler, quod Nigrum-Villare interpretatur, coram altari puer cæcus illuminatus est, quem offerebat dominus abbas Campensis. Vix adhuc exsultantis populi siluerat vociferatio, &, ecce, surdus & mutus auditu donatus est, & loquela. Vuolkem. Alter etiam surdus adstantibus nobis recepit auditum. Abbas Campensis. Primum, quod in via ipso die vidimus miraculum, aridi cujusdam brachii & manus restitutio fuit. Gerardus. Crebra vidimus in ipso die miracula: plena siquidem erat populis, & campus omnis nobis civitas erat. Secundum, nisi fallor, miraculum fuit cæcus uno oculo, qui confestim illuminatus est: in ipso autem loco contigit, unde magis constupuimus universi: obtulit enim mulier filiam jam adultam, quam ex utero surdam & mutam esse dicebat, & id ipsum multi ex circumstantibus, qui eam noverant, testabantur. Hæc autem per manus impositionem curata est ipsa hora, & audivit, & locuta est libere coram nobis. Nec longius adhuc processeramus, quando vir surdus recepit auditum. Gaufridus. Usque ad hæc miracula ego turbas præcedebam: audiens autem tam crebros populi cantus, substiti, & quæ deinceps facta sunt in itinere diligentissime probavi. Surda & cæca mulier audivit & vidit: surdi tres audierunt, clauda una ambulavit: illuminati sunt quinque cæci: alii quidem uno oculo; alii vero utroque: & unius quidem pueri, qui omnino cæcus erat, illuminationem certi sumus Patrem sanctum in spiritu cognovisse. Substitit enim, & ad eum conversus, inquiri fecit utrum videret.
[318] Abbas Campensis. Sic & de cæco alio fecerat prius, [Juliaci, Aquisgrani,] & meipsum, cum pertransissem, remiserat ad inquirendum: cumque redirem & illuminatum eum nuntiassem: Et ego senseram, inquit. Vespera venimus Juliacum, quod a Julio Cæsare castrum ædificatum, & ejus nomine est insignitum. Ingressus autem ecclesiam Pater beatus, & intuitus mulierem claudam jacentem coram altari, novo quodam fervore spiritus, ita ut omnes miraremur, apprehendit manum ejus & elevavit eam quanta fide, tanta etiam facilitate. Sic & in atrio ecclesiæ, cum ingrederetur, coram nobis & omni populo cæcum illuminavit. Gerard. Mane c in ecclesia post Missæ celebrationem cæcus puer visum recepit, & vir surdus auditum. Honorata quædam mulier, neptis Comitis Juliaci, ab annis quinque altero oculo nihil, altero tam parum videns, ut vix posset sine duce tenere viam, ubi signata est, clare vidit utroque. Advocatus etiam castri illius viginti annis vixerat cæcus, & illuminatus est ipsa die. Multa quidem & alia facta sunt, sæpiusque clamabat populus suum illud, Christ uns genade, & in castro & in itinere, sed nobis e plurimis pauca sufficiant. Eberhardus. In via, quorum ego memini, surdus puer auditum recepit, mulier cæca visum, altera quoque clauda gressum coram omnibus nobis. Est autem Aquisgranum sedes, celeberrimus & amœnissimus locus, voluptati corporum accommodatior, quam animarum saluti. Siquidem prosperitas stultorum occidit illos, & væ domui indisciplinatæ. Non ad destructionem loquor, sed utinam legat qui corrigat: utinam & aliquis ipsorum recogitet & convertatur & vivat! Illic ergo in capella regia ad altare beatæ Mariæ, feria quinta, puella cæca visum recepit: ego ipse Patri adstabam, sed tantus illico tumultus, ut cedere oporteret. Philippus. Claudus quidam senex ibidem erectus est, cujus baculos in ipsa statim ecclesia ad testimonium suspenderunt: hunc ego ipse diu repuleram, ad quid vellet accedere, aut quid expeteret ignorans. Eberhardus. Mulieres duæ, quarum manus omnino aruerant, ibidem sanatæ sunt ipsa hora.
[319] Abbas Campensis. Alterius quidem manum Pater sanctus sua extendit manu, [Trajecti ad Mosam,] sed altera sanata est velut in fimbria vestimenti. Stabat enim post tergum ejus, & conquerebatur, quod ad manum accedere non valeret. Cui ego, Applica, inquam, vestimento ejus manum, si forte palpare possis. Fecit, ut ei consului, subitoque cœpit tenere cucullam, & dum traheret eam, digiti extandebantur, & sanata est statim. Gerardus. Nusquam in itinere illo sic compressus * est Pater, ut in capella illa, quia locus angustus erat, & turba impellebat turbam, sicut unda solet undam præcipitare. Propter hoc multa ex his, quæ facta sunt, ignoramus. Gerardus noster, tunc canonicus ipsius ecclesiæ, qui eadem die præbendam seculumque pariter reliquit, illuminatos ibidem asserit cæcos quinque. Vuolkem. Trajectum vocatur locus, ubi quondam sedes Leodiensis erat, a beatissimo confessore Servatio a Tungrensi civitate translata. Illic feria quarta * pernoctavimus in ecclesia beatæ Mariæ. Mane vero feria quinta * post Missæ celebrationem, in eminentem locum Patrem deduximus, ut sine oppressione sanaret infirmos. Ego illi proximus eram, &, quæ fiebant, novi plenius, & diligentius universa probavi. Ibi cæci illuminati sunt quinque, vir surdus audivit, mutus locutus est. Item surdus alter auditum & * manci manuum incolumitatem receperunt. Gerardus *. Ipso die in hospitio surdus & mutus puer oblatus est: cumque signaret eum Pater sanctus; honestus quidam juvenis Conradus, Coloniensis canonicus, abrenuntians seculo sese reddebat in manus ejus. Elevavit se, ut susciperet eum, & continuo puer locutus est & audivit. Populus autem præstolabatur foris; &, ecce, puer audiens & loquens parentibus redditur, & sequitur exsultatio copiosa. Notus enim erat in civitate puer: & hoc famosissimum fuit in populo. Nec mora, etiam clauda mulier gressum recepit, tres quoque cæci illuminati sunt, & singuli quique deducti in populum cum lætitia & exsultatione.
[320] [ac Leodii acciderunt.] Philippus. Cum egrederetur Vir sanctus Trajectum, causa exstitit, ut ad ecclesiam beati Servatii declinaret pro negotio fratris Norberti, qui Canonicus erat ejusdem ecclesiæ: sed is continuo & præbendæ abrenuntiavit & sæculo. In ipso autem itinere puer claudus erectus est coram nobis. In ecclesia quoque beati Servatii offerentes claudum hominem Patri nostro, rogabant, ut ei manum imponeret. At ille: Nescio, inquit, si displicebit beato Servatio, si id in domo ejus præsumimus. Acclamantibus omnibus & dicentibus, Domine non displicebit: In nomine, inquit, Domini nostri Jesu Christi & beati Servatii, surge & sta super pedes tuos. Surrexit igitur sine mora & cunctatione, & facta est lætitia magna in populo. Heri facta sunt hæc apud Trajectum. Hodie Leodii clerus convenerat universus, qui in civitate illa copiosissimus est, & in camera episcopi Patrem præstolabantur, ut sermonem haberet ad eos, &, ecce, prævenit eos Dominus sermone virtutis, & claudus quidam Clericus ab renibus deorsum sic dissolutus, ut omnino non posset stare super pedes suos, oblatus est Viro Dei. At ille debilia membra signans & attrectans, Ambula, inquit, in nomine Jesu Christi. Protinus autem confortatus ambulare cœpit. Et egressus est sermo in clerum, & exclamaverunt, Tua sunt hæc Christi opera, qui Sanctos tuos ita glorificas. Ipsi gloria & imperium nunc, & in omnia sæcula seculorum. Amen d.
ANNOTATA.
a Die 12 Januarii, quo Colonia egressus est.
b Al. lego Brouwyler, Brawiler. Monasterium est Ordinis S. Benedicti: de cujus etymo ac situ Gelenius in sua Colonia Agrippina lib. 3, syntagmate 15, § 1, pag. 385: Brunovillare, inquit, pagus cum insigni abbatia, leucæ itinere abest a Colonia Agrippinensi ad occasum, in clivo silvæ ac montium, qui vulgo VILLA appellantur. Nomen accepit a quodam Brunone, qui, ut fama est, per dumeta secutus suculam, in densissima silva reperit vetus sacellum, in quo illa fœcundo partu multum fœtum enixa erat. Ego ab hoc, vel alio nobili, quia novalia hoc loci orsus sit, nihil dubito nomen accepisse.
c Feria videlicet quarta, die 15 Januarii, quo Juliaci, & Aquisgrani fuit; vespere autem Trajectum ad Mosam venit, ut patet e sequenti textu Mabilloniano, consentiente etiam Hostiano.
d Notæ Tornacenses indicant, in Mss. nihil aliud haberi de eis, quæ egit Leodii; nec quot diebus ibi manserit; nec quo discesserit die: sed sine ullo titulo sequi miracula, quæ fecit a Leodio usque ad Claramvallem. Verum, quæ a Viro sancto Leodii acta sint, statim referetur ex Gaufrido.
* Hensch. sanandos.
* i.e. Christe miserere nobis, Kyrie eleison. Sancti omnes adjuvent nos.
* al. comprehensus.
* Hensch. quinta
* Hensch. sexta
* Hensch. ad. duo
* Hensch. Gauf.
PARS TERTIA
Auctore Gaufrido monacho Claravallensi.
Epistola ejusdem ad Hermannum episcopum Constantiensem.
A. Gaufrido.
Domino dilectissimo, & reverendissimo patri Hermanno, Dei gratia Constantiensi episcopo, puer sanctitatis ejus Gaufridus Clarævallis monachus qualiscumque, in orationibus suis filiorum meminisse suorum.
X.
Ea quidem miracula, quæ a Spira usque Leodium facta vidimus & cognovimus, [Præfatur Gaufridus, quænam miracula, & qua fide scribat.] ad Clerum Coloniensem eo descripsimus modo, quo priora fuerant ante descripta, ut ad instar collationis, vicissim ea, quibus adfuimus, singuli loqueremur. Quia ergo libelli illius exemplar, vestram, pater beatissime, diligentiam effugere non poterit, ut confido: reliqua describere & sanctitati vestræ dirigere non neglexi. Multa quidem nos & ex prioribus ignorasse, certissimum est. Nemo quippe in transcursu prosequi poterit universa. Maxime tamen nocuit, ubi Teutonicorum exivimus regionem, quod cessaverat vestrum illud, Christ uns genade: & non erat qui vociferaretur. Neque enim secundum vestrates propria habet Cantica populus Romanæ linguæ, quibus ad singula quæque miracula referrent gratias Deo. Multa proinde tecta silentio ad nostram non pervenere notitiam: licet ex his quoque, quæ certissime novi, omiserim non pauca scienter, veritus equidem, ne forte quamlibet curioso pareret copia tanta fastidium. Illud sane non tam vobis loquor, de cujus credulitate non dubito, quam ceteris, in quorum manus hæc poterunt devenire, nil me scripsisse, nisi quod aut vidi oculis meis, aut fratrum nostrorum, qui præsentes fuerunt, certissima relatione cognovi.
CAPUT V.
Prodigia, quæ Leodii, ac deinceps in itinere per Gallo-Belgicam, & in Campania edita sunt.
XI.
Igitur Dominica post octavas Epiphaniæ a, & secunda feria, [Prodigia facta Leodii] Leodii mansimus, dum Philippus noster ea, quibus tenebatur implicitus, sæcularia negotia consummaret. Factum est autem Dominica die, cum ad altare beatæ Mariæ in majori ecclesia Pater sanctus Missarum solemnia celebrasset coram universo populo, puer oblatus est, quem ex utero claudum esse dicebant: ubi vero signavit tibias ejus & renes tetigit, apprehendens manum ipsius erexit eum protinus, & deduxit. Conclamatum est statim a clero: Te Deum laudamus: sed mugitus fletuum & singultus vociferationem laudis evicit. Dabat pro cantu lacrymas plebs ignara canendi. Duas quoque aridas manus ibidem tetigit & curavit, ut sensum pariter motumque reciperent. Necdum ab altari dimotus, senem cæcum per signum crucis illuminavit: & alterum claudum ambulare fecit in facie totius ecclesiæ, quæ convenerat. Feria secunda in domo episcopi b mane, post Missarum celebrationem cæcus uno oculo juvenis ad tactum sacræ manus illuminatus est, & sub manu signantis exsiliit clamitans, quia visum recepit. Nec mora afferebatur alter utroque oculo cæcus, & hic quoque ibidem illuminatus est ipsa hora. Aderat autem episcopus civitatis explorator diligens omnium quæ fecerat. Audiens igitur adolescentem illuminatum se esse gratulabundis vocibus acclamantem, ut probaret, an verum esset, de multis interrogabat eum, & incunctanter ille ad singula respondebat.
[319] [memorantur:] Ipsa die circa horam sextam exiit Pater sanctus ut signaret ægrotos, & ibi statim claudus quidam gressum recepit. Audientes autem quia semel exiisset ad infirmos in spatiosiorem domum, multo plures prioribus pervenerunt. Post horam igitur nonam egressus ad eos signavit ex ordine residentes. Et continuo ex his, de quibus certi sumus, illuminati sunt cæci quinque, & claudi tres receperunt gressum, digne admirantibus universis; vespere quoque in capella episcopi surdus quidam recepit auditum. Tertia feria priusquam egrederemur, tres in ipsa episcopi domo claudi erecti sunt, mulieres duæ & puer unus. Multa quidem & alia signa Leodii, & in itinere facta sunt: sed e multis pauca sufficiant.
[320] [item Gemblaci, ac Villarii,] Feria quarta profecti ab oppido, cui nomen Huy, festinavimus ad monasterium quod Gembolium c * vocant. In ipso autem itinere senex cæcus uno oculo, & adolescens eodem laborans incommodo, ambo simul illuminati sunt. Feria quinta d mane in monasterio prædicto Gembolio, puer claudus oblatus est Viro Dei, & confestim signatus ab eo gressum recepit, & coram omnibus ambulabat. Post paululum quoque in ingressu * ejusdem vici, puer alter pedibus manibusque contractus sub oculis omnium, utrorumque membrorum adeptus est sanitatem. Nec longe processerat, &, ecce, puer mutus ex utero offerebatur in via, & hunc quoque signavit & sanavit, statimque solutum est vinculum oris ejus, & loquebatur recte. In ipso itinere oblati sunt surdi duo, & qui mutum fecerat loqui, surdos fecit etiam audire. Novum in partibus illis ædificatur monasterium, cui Villare e nomen est, & ante paucos menses illuc Pater sanctus congregationem miserat monachorum. Voluit ergo plantationem novellam, vel in transitu visitare, & peregrinantes filios consolari. Factum est autem cum monasterio appropinquare cœperat, claudam mulierem tetigit, signavit, erexit, & præcepit libere ambulare. Duabus quoque claudis in ipso loco gressum, & juveni cuidam amissum unius oculi visum reddidit coram fratribus ipsis, & aliis plurimis, qui convenerant.
[321] Exinde festinabat ad oppidum, cui Fontanæ nomen est, [apud opp. Fontanæ,] ubi Philippus noster apud propinquos suos eum rogaverat hospitari. In eodem vero itinere offerebant ei cæcum a nativitate puerum, qui nec ipsas quidem poterat aperire palpebras oculorum. Desperarant omnes, etiam qui plurima viderant maximaque miracula. At ille nihil cunctatus manum imposuit puero, factaque oratione brevissima (ut solebat) digitis suis palpebras ejus aperuit & sciscitatus est an videret. Cui puer: Video, inquit, Domine, video vos: & omnes homines video capillatos. Plaudensque & vehementer exsultans aiebat: Deus, Deus, ultra non offendam ad lapidem pedes meos. Feria sexta Fontanis priusquam egrederemur; puellæ contracta & arida manus sanata est & extensa. In via quoque juxta vicum quemdam, puer claudus gressum recepit.
[322] Ex hoc accessimus ad castrum, quod nominant Bins, [Binchii, Montibus Hannoniæ,] unde tanta occurrit hominum multitudo, ut totam camporum planitiem populus operiret. Illic puerum claudum humeris offerebant; quem Vir Domini signans deponi jussit, ut ambularet: vix potuit novis gressibus via parari, tantus erat concursus, tantusque tumultus: depositus tamen ambulare cœpit in medio populi, & deducentes eum in liberum campum plurimi successerunt: aderat enim mater, aderant propinqui ejus, & multi, qui noverant eum, ipsa sua exsultatione fidem miraculo facientes. Interim sane dum secessisset cum puero pars non modica populi, geminata lætitia est, & alter quoque puer similiter claudus, similiter gressum recepit. Tertius in eadem planitie claudus vir erectus est, & coram omnibus ambulabat & currebat gratulabundus & laudans. Prope idem castrum cæcus unus illuminatus est, & surdi duo receperunt auditum ipso loco, ubi substiterat, ut populo benediceret & dimitteret eos. Mons vocatur castrum primum in provincia Haynonensium, ubi sexta feria pernoctavimus. Illic mane sabbato priusquam proficisceremur, senex quidam de proxima villa multis eorum, qui aderant, & Philippo nostro non incognitus, quod a multis jam annis amiserat oculorum lumen, recepit. Sed & puer quidam scholaris cæcus altero oculo illuminatur tanta celeritate, ut non prius amoveret Pater beatus manum, quam puer clamaret: Video Domine, stupentibus universis.
[323] Hæc in hospitio facta sunt coram venerabili episcopo Cameracensi Nicolao f, [ac in territorio eorum, & Valencenis] & clericis ejus etiam, & multis religiosis viris, qui de tota provincia occurrerant Viro Dei. Iisdem quoque adstantibus, cum egrederetur castrum, mulieris aridam manum sanavit, & gressum reddidit claudo. Plurima ipso die miracula coruscaverunt, adeo ut multa ex ipsis a memoria elaberentur: horum tamen certissime recordamur. Surdæ duæ auditum receperunt in via, & puer quidam unius oculi visum. Nec longe processeramus, &, ecce, in campo mulier amissum ex longo unius oculi lumen recepit. In eadem strata, capellula quædam est, duobus a prædicto castro millibus distans, illuc in occursum Viri Dei venerabilis * convenerat multitudo, ut faciem ejus videret, & susciperet benedictionem. Nec fraudavit Dominus populi sui devotionem, quin desiderata eis virtutis suæ magnalia demonstraret. Ibidem enim coram omnibus senex quidam, qui viginti, ut dicebatur, annis cæcus manserat, factus est videns, & mulier surda audivit non sine multa ipsorum & populi exsultatione. Alio quoque in loco cum substitisset, oblati sunt pueri duo, quorum uterque uno tantum videbat oculo, & mulier surda. Nec ante dimotus est quam & pueris visum, & mulieri reddidisset auditum. Adhuc autem in eodem itinere prope torrentem Huns, ante transitum, puer cæcus illuminatus est: post transitum duæ surdæ receperunt auditum. Jam appropinquabamus hospitio, &, ecce, clauda mulier per manus impositionem gressum recepit coram multitudine copiosa plebis: quæ in occursum beati Viri de tota venerat regione. Alii quoque debiles & ægroti desiderata adepti sunt beneficia. Sed longum est singula quæque referre. Valencenas nominant oppidum, ubi ea nocte mansimus, oppidum grande & populosum. Illic sane priusquam ingrederemur hospitium, mulierem claudam notissimam populo signans & erigens Pater sanctus fecit coram omnibus ambulare. Inde profecti, Dominica die g venimus Cameracum.
XII.
[324] Plurima autem & in castro ipso, & in itinere miracula contigerunt: [uti etiam] sed e pluribus pauca collegimus. In ecclesia beati Joannis post Missæ celebrationem puer surdus & mutus ex utero matris suæ audivit & locutus est, & admiratæ sunt turbæ. Hic juxta me resederat mutus & surdus, & coram me præsentatus audivit & locutus est ipsa hora. Vix cessaverat cleri jubilatio, &, ecce, senex claudus erectus est, & ambulabat. Ibidem contigit *, unde præ ceteris miraculis obstupuimus. Puer enim cæcus a nativitate opertis albugine oculis (si tamen oculi dicendi erant, quibus nec color, nec officium, nec ipsa saltem cavitas inerat oculorum) ad impositionem beatæ manus visum recepit. Multis hoc indiciis probavimus, vix credentes oculis nostris, quod talibus oculis visus posset inesse. In ipso loco etiam arida mulieris manus adepta est sanitatem. Ex hoc cum beatum Virum turbæ comprimerent, vix deductus est in domum Regularium Canonicorum. Ibi quoque plurima languentium beneficia contulit: sed hæc sunt, quorum certissime recordamur. Claudi duo ibi erecti sunt, puer cæcus & mulier cæca visum receperunt.
[325] [Cameraci,] Secunda feria in urbe Cameracensi in ecclesia beatæ Mariæ ad altare sublimius Pater sanctus Missarum solemnia celebravit, ut in eminentiori loco positum videre posset populus & non comprimeret. Accedentibus ergo ceteris ad oblationem, puer adductus est surdus & mutus ex utero matris suæ: hic in proximo vico natus, multis eorum, qui adstabant, non incognitus erat: cœperat autem, qui adduxerat, obsecrare Hominem Dei, ut puero manum imponere dignaretur: sed nos concursum populi metuentes, prohibuimus dicentes, ut finita Missa adduceret eum. Prævenit tamen exspectationem, virtutis effectus. Offerens enim puer, sacratam manum ex more osculatus est, & pertransiit. Nec mora, accedens unus ex militibus prædicti fratris * episcopi, interrogavit puerum dicens: Oz tu *? quod latine interpretatur, Audis tu? Protinus autem ad * ipsum puer quoque respondit dicens: Oz tu. Surdus nimirum ex utero ea tantum loquebatur, quæ ex ore interrogantis audivisset. Addidit ergo miles loqui ad eum, & docebat invocare Deum & beatam Virginem nominare &c. Singula vero incunctanter puero respondente, qui propius adstabant clerici convenerunt: cognitaque miraculi veritate, levaverunt vocem magnificantes & laudantes Deum, qui dedit potestatem talem hominibus. Elevatus puer salutat populum, & exsultat in gaudio civitas Cameracensis, loquentem audiens puerum, qui ex utero matris suæ nec locutus est aliquando, nec audivit. Ipsa die in domo * episcopi, ubi Virum sanctum magna cum devotione susceperat, puellæ manus invalida ad tactum ejus sanata est & extensa. Vespere quoque claudam longo tempore filiam pater obtulit, & recepto gressu lætus reduxit ad propria. Tertia feria aridas manus duas sanavit, & mulier clauda experta est, quia efficax in Bernardi manu gratia curationum. Puerum quoque cæcum, cum jam egrederetur, illuminavit in porta, & in campo adolescentem surdum fecit audire, & mutum loqui coram universo clero & populo civitatis.
[326] Valcellam h vocant monasterium tribus ab ipsa civitate millibus distans, [Valcellæ, Lauduni, Remis.] quod idem Pater noster missis olim a Clara valle fratribus ædificaverat. Illic feria tertia pernoctavit, nolens fraudare filios visitatione & consolatione paterna. In ipso sane monasterio mane feria quarta priusquam egrederetur, militem quemdam de regione eadem, qui a diebus multis debilis pedibus simul & cruribus ambulare non poterat, benedictionis virtute sanavit, referentem gratias, ad sua remisit incolumem. In via quoque surdus vir aure altera, recepit auditum. In oppido cui nomen Gom *, juxta monasterium Canonicorum Regularium, quod Montem sancti Martini vocant, novo temporis nostri Martino claudam puellam offerebant. At ille signo crucis edito, Vade, inquit, in nomine Jesu Christi. Statim vero deposita exsiliit & ambulabat, currens & laudans Deum. Feria quinta in monasterio, quod Humblerias i vocant, paralyticam media parte corporis filiam pater obtulit Viro Dei. Hæc & manus & brachii, & tibiæ simul, & pedis etiam & linguæ officium, morbo invalescente, perdiderat: ubi vero signavit eam Pater beatus, sanata est, evidentissime loquens & ambulans, & libere movens manus. Ipsa die Laudunum venimus, ubi sexta feria in monasterio beati Joannis (illic enim hospitabatur) coram omnibus vir surdus auditum recepit *. Sabbato quoque Remis, cum jam pararetur iter, cæcum uno oculo puerum per signum crucis Pater sanctus illuminavit, adstante clericorum & civium multitudine.
ANNOTATA.
a Incidit ista Dominica anno 1147 in diem 19 Januarii.
b Fuit is Henricus II; de quo plura in Historia Leodiensi a nostro P. Foullon deducta, atque anno 1735 Leodii edita, tomo 1, parte 2,ad an. 1145 & seqq.
c Id est, Gemblacense, Ordinis S. Benedicti; quod vulgo Gemblours incolis, Giblou Gallis, ut notat Baudrandus.
d Die 23 Januarii. Hic iterum incipit narratio miræculorum in codice Tornacensi, ut in notis ad eumdem lego.
e Videri potest Chronologia Bernardina parte 3, ad an. 1146. Cœnobium hoc incoluit B. Gobertus, ex Comite Asperimontensi ibidem monachus: cujus Vita illustrabitur apud nos hac die.
f Hujus nominis primo: de quo in Gallia Christiana tomo 3, a col. 28 novissimæ editionis.
g Die 26 Januarii.
h Vide Chronologiam Bernardinam ad an. 1132.
i Humblieres, Ordinis S. Benedicti.
* f. Gembloïum
* Hensch. egressu,
* f. innumerabilis
* Hensch. add. unum
* Hensch. frater
* al. Hoerst du
* Hensch. id
* Hensch. in hospitio
* al. Gouy
* Hensch. add. per manus impositionem
CAPUT VI.
Mirabilia alia in Campania usque ad ingressum in monasterium Claravallense; item alia deinde post brevem in eodem moram.
XIII.
Dominica die a festum erat Purificationis beatæ Mariæ: [Catalauni cur nulla miracula tunc edita: ea continuavit] & Francorum rex Ludovicus, devotissimus & Christianissimus princeps, Catalaunum occurrebat Viro Dei. Plurimi quoque ex principibus utriusque regni convenerant, & legati regis Romanorum, & Vuolfonis b inclyti Ducis, ut de via Jerosolymitana communi consilio tractaretur. Quo Vir Domini colloquio sic detentus est per biduum illud, ut ad populum exire nequiverit: licet vehementissime desideraretur. Oportebat enim generale bonum votis anteferre privatis. Egredienti vero feria tertia, mulier quædam occurrit, aridæ manus postulans curationem: & juxta fidem ejus factum est ei, ut fieret ipsa hora sana. Et hoc quidem miraculum jam inter vicinos & notos factum est, ne quis objiceret illud de Euangelio: Quanta audivimus facta in Capharnaum, fac & hic in patria tua. Aderat enim venerabilis episcopus Lingonensis Godefridus, beati Viri quondam filius professione, nunc pater officii dignitate. Aderant & principes quidam, & milites terræ nostræ non pauci. Quarta feria, cum jam desideratæ Valli magis appropinquaret desideratus & ipse; multiplicata sunt miracula manifesta, ut plusquam Propheta probaretur, * propheticus honor non de erat, ne ipsa quidem in patria sua. Ipsa siquidem die in vico Campaniæ, cui nomen Davamant, in honore beatæ Agathæ, cujus festivitas agebatur, Missarum solemnia celebravit. Necdum secesserat ab altari, &, ecce, vir quidam cæcum filium offerebat, cujus oculos sputo liniens tetigit, & illuminatus est ipsa hora.
[328] [Vir sanctus] In oppido, cui nomen Rosnay, languidum & penitus debilem virum plaustro deportabant, cui solum videbatur superesse sepulcrum: & huic quoque coram omni populo & militibus multis manum imponens, ambulare eum fecit sine dilatione: & stupentibus universis, quo prius fuerat deportatus, plaustrum sequebatur incolumis. Similiter & puerum, qui & ipse a diebus multis ne unum quidem passum poterat ambulare, signavit, ubi castrum, est egressus: & statim libere ambulavit. In eadem strata, aliud situm est castrum, quod Brena ab indigenis nominatur. Illic transeunte Viro Dei, per orationem & benedictionem ejus, puella clauda gressum recepit. Ubi vero egressus est, stipem quærebat ab eo cæca mulier & mendica. Intuens autem Vir in eam misericorditer, Tu, inquit, argentum quæris, sed Deus tibi visum restituet: accedensque signavit eam, & coram omnibus illuminata est ipsa hora. Interrogata vero quamdiu cæca fuisset, ab his undecim annis nihil penitus se vidisse respondit.
[329] Sic Apostolicus Vir Apostolicum imitatus exemplum, [in aliis] & petitionem mendicantis, & spem liberalitate sanctissima superavit. Nec longe processerat, &, ecce, puer uno oculo cæcus benedictionem flagitat, tactum requirit. Quid ei negaret, qui dederat non petenti? Nihil cunctatus signavit oculum cæcum, & eum, quo videre solebat, manu claudens movit digitum coram eo, & quid ageret inquisivit *. Audientes peregrini quidam, quod Homo Dei transiret, socium suum surdum ei cum precibus obtulerunt, cujus aures sputo liniens, & immittens digitos suos, auditum reddidit ei ipsa hora. Exinde cum paululum processisset, secutus homo eum, gratias egit, & signum crucis ab eo accepit, ut in exercitum Domini proficisceretur.
[330] Ipsa die venimus Barrum super Albam, quod nominatissimum oppidum est, [Campaniæ locis donec rediit, ad Claramvallem.] tribus a Clara-valle millibus distans. Quinta igitur feria Vir sanctus Missarum solemnia celebravit in ecclesia sancti Nicolai. Illic ad nova divinæ virtutis magnalia obstupuere Barrenses c. Addidit adhuc magnificare Famulum suum Dominus, & oculos pueri cæci nati sub manu ejus aperuit. In eadem basilica post Missarum celebrationem, puella contracta, cujus tali adhæserant renibus, erecta est & libere ambulabat. Altera quoque puella, quæ stare omnino non poterat, ibidem adepta est sanitatem. Item mulier clauda gressum recepit, & quam cito signata est, virtutem sentiens, jussit pulsari campanas, sicut ad singula quæque miracula faciebant. In eodem loco, duo surdi & muti a nativitate * receperunt auditum, pariter & loquelam. Alter quidam puer, alter adolescens erat * notissimus in oppido illo; adhuc autem surdus unus auditum recepit, & puella ex utero matris suæ impos manibus, sanata est ipsa hora. Alteri quoque manum aridam ante domum eleemosynariam, cum jam proficisceretur, restituit sanitati. Ipsa die Dispensator bonus multiformis gratiæ Dei fuit redditus Claræ-valli, reportans manipulos pretiosos, instar patriarchæ Jacob cum duabus turmis regrediens. Nam & triginta secum adduxit, & totidem fere facto jam voto & constituta die venturos præstolabatur. Quid ergo dicemus ad hæc? Felix nimirum, cujus oratio tam accepta, tam salubris tactus, sermo tam vivus & efficax invenitur! Felix anima, quam implevit Dominus oleo gratiæ præ participibus suis: felix lingua tot animarum medens vulneribus desperatis: felix manus gratia sanitatum, & tot virtutum affluens signis!
XIV.
[331] Paucos dies Claræ-valli faciens Pater sanctus, ne intromitterentur infirmi, [His attexuntur prodigia] fratrum quieti providens interdixit. Ipsa tamen die, qua exiturus erat, juvenem Lingonensem, cujus auris altera ab annis multis penitus obsurduerat, venerabilis episcopus noster obtulit, & confestim audivit homo, & gratias egit celeri medicinæ. Egrediens autem Pater monasterii januam, invenit languentium multitudinem, cæcorum, claudorum, aridorum: plurimique in tumultu illo sub manu signantis desideratam adepti sunt sanitatem. Ubi vero montem ascendit, obvium habuit puerum surdum & mutum, qui diebus multis inter fratres nostros Fontarciæ manserat, tantum innuens eis. Hujus linguam sputo liniens, & auribus ejus immittens digitos suos, Deum nominare jussit, cœpitque puer paulatim loqui: sed adhuc vox in gutture laborabat. Quod advertens unus ex fratribus nostris rursum obtulit eum rogans, ut gutturi ejus manum imponeret. Statimque locutus est libere, cum multis lacrymis gratias agens Deo. Tamdiu siquidem surdus & mutus exstiterat, ut ei nomen proprium penitus excidisset, & nesciret, quis vocaretur. Vix recordatus civitatis nomen, unde fuerat oriundus, Parisiensem se esse dicebat.
[332] [plurima,] In eodem itinere surdus alter audivit: pueri duo claudi gressum receperunt; & prope Mundivillam (sic enim vocatur viculus duobus ferme a monasterio millibus distans) curatus est paralyticus senex nobis adstantibus, turbis acclamantibus vehementer. Villa super Arnam nominatur, ubi pernoctavimus ipsa die. Mane vero in basilica post Missæ celebrationem adolescens altero crure contractus, ubi a Viro Dei signatus est, extendit nervum, & coram omni populo gradiebatur exsultans. In eodem vico, ingressus hospitium & irruentibus multis, cæcum uno oculo puerum, & puellam mutam a nativitate, consueta benedictione sanavit. Siquidem & puer illuminatus, & puella locuta est, audientibus & admirantibus universis. In platea quoque cum detineret eum populus egredientem, sanati sunt manci duo: quorum alter etiam unius oculi lumen recepit amissum, duplicique liberatus incommodo, duplex gaudium reportavit.
[333] [quæ e Claravallensi] Eadem die juxta castrum Barrum, quod alluit Sequana fluvius, coram multitudine copiosa plebis, quæ de tota regione convenerat, curati sunt puer cæcus, & vir cæcus, puella manca & paralyticus senex: hunc in plaustro detulerant, & ab annis sex sic elanguisse dicebant, ut nec sedere quidem, nec sine alio posset mutare latus. In ingressu villæ, quam Bargonium vocant, erectus est puer claudus ex utero matris suæ: in ingressu quoque mulier quædam amissum ab annis quatuor gressum recepit. Nec longe progressi eramus, &, ecce, currebat post nos mulier cæca uno oculo: & hæc quoque ubi pervenit ad Virum Dei, ab eo signata est continuo, & visum recepit. Et revertebatur gratulabunda & laudans. In ingressu diœcesis Tricassinæ, in vico, cui Fulceriæ nomen est, oblatus a popülo puer a nativitate surdus & mutus, ab utroque morbo sanatus est ipsa hora. In via quoque, cum egrederemur, puellæ manum a nativitate aridam & contractam benedicta Bernardi manus extendit, quasi esset cerea; & sanata est statim, ita ut teneret fortiter baculum, quem tradidimus ei. Mirabantur omnes, qui deducebant Sanctum Dei, viri de eadem regione nobiles & potentes. Magis autem mirati sunt juxta vicum, qui Wanda vocatur, puellam claudam mutam ex utero matris suæ, benedictione percepta, ambulantem videntes, audientesque loquentem.
[334] [cœnobio] Altera autem die in majori ecclesia Trecensi congregatus est populus innumerabilis, ut audiret a Dei Homine verbum ejus. Factus est ergo tumultus intolerabilis comprimentium sese turbarum; & periculum metuens, egressus est Vir beatus, cumque in hospitium episcopi se recepisset, sequebatur eum languentium multitudo & pro foribus exspectabat. Ingressa est autem puella clauda, & sub oculis omnium, signante Viro Dei, adepta est sanitatem, & libere ambulavit. Erat autem nota in civitate puella, & ex propinquis ejus aderant eadem hora nonnulli. Post paululum quoque cæcus uno oculo puer illuminatus est, & alii duo, quorum erant aridæ manus, sanati sunt, admirantibus & exsultantibus universis. Vespere quoque exspectantes infirmos, juxta cancellum ecclesiæ seorsum poni præcipiens, exivit ad eos, & signavit ex ordine residentes. Aderant autem venerabiles episcopi Godefridus Lingonensis, qui fere omnia, quæ scribimus, præsens vidit; & Henricus Trecensis: aderant clerici & laici de civitate non pauci: coram his omnibus puella clauda & muta oblata est Viro Dei. Cumque signatam apprehensa manu deduceret, loqui cœpit & ait: Non possum, Domine, ambulare, non possum. Obstupuimus omnes: iterum signari rogavimus eam, & gressum quoque recepit. Ibidem quoque cæcum oculum pueri sputo liniens illuminavit. Mulierem claudam ab annis quindecim, quæ in ecclesia beatæ Mariæ a sanctimonialibus alebatur, signans & attrectans curavit protinus: ita ut, quod ante non poterat, & sederet & libere graderetur. Exsultans igitur vehementer tulit baculos, quibus antea utebatur, in beati Petri ecclesia suspendendos. Item juvenis quidam ejusdem ecclesiæ servus, amissum ab annis quinque ibidem recepit auditum. In eadem civitate facta sunt, quæ sequuntur. Faber quidam longa ægritudine claudicans, ut sine baculo incedere omnino non posset, ubi a beato Patre signatus est, lætus rediit, gradiens pedibus suis. Deinde mulier epilepticam ei obtulit filiam, cui morbus ille loquendi prorsus ademerat facultatem; cui Vir beatus manus imponens signavit eam, statimque locuta est coram nobis.
[335] Mane egressus Trecas, dum transiret Vir sanctus villam, [profectus] quam Prunetum vocant, oblatus est ei puer, cujus pedem retracti nervi torserant in perversum, ita ut ambulare omnino non posset: acclamabant autem, qui convenerant, levantes manus in cælum, dum Vir Domini puerum attrectaret. Nec mora: signatum pedem omni facilitate detorquens, deponi jubet, & coram omnibus ambulare cœpit incolumis. In oppido quoque quod Romana lingua Triangulum vocant, post Missarum celebrationem feria sexta coram omnibus ad altare adducta est mulier cæca ejusdem indigena castri; cumque ei Vir beatus imposuisset manum, interrogata a circumstantibus, Jam cito videbo, inquit: & post paululum, Video, ait, clare, omnes vos video: benedictus Deus, qui fecit mecum misericordiam. Altera quoque illuminata est, quam ab annis decem cæcam fuisse testabantur. Ibidem clauda mulier gressum recepit, & mutus loquelam, acclamantibus omnibus, maximeque illius castri, qui nulla prius similia viderant. Ipsa die transeunti prope castrum Braium (quod lutum interpretatur) occurrit vir quidam filiam portans in humeris, quæ nec loqui umquam potuerat, nec stare supra pedes suos: statimque sub omnium oculis ab utroque est incommodo liberata.
[336] Apud Monasteriolum, ubi Jona fluvius in Sequanam influit, [patravit.] præsente Comite Theobaldo, & multis aliis nobilibus pariter & ignobilibus, mulieres tres, prima auditum recepit; secunda amissum ab annis septem unius oculi visum; tertia paralytica sanitatem: hæc in grabato in ecclesiam fuerat deportata, & ubi signata est, & jussa stare supra pedes suos, in medio populi stetit incolumis, &, relicto grabato suo, gratulabunda repetiit domum suam. Ipso die apud Moretum * d oppidum, juxta leprosorum domos, surdum & mutum a nativitate puerum offerebant, cujus statim aures apertæ sunt, & solutum vinculum oris ejus. Ubi vero castrum egressi, flumen transivimus, quod Luten e vocant, occurrit Viro Dei populus innumerabilis, & ibi quoque puer, quem bene noverant circumstantes, amissam loquelam ejus benedictione recepit.
[337] [Stampis, & alibi facta,] Stampis negotio Jerosolymitanæ expeditionis, & regni Franciæ tam ipse, quam ceteri, qui convenerant, intendebant. Reddidit tamen illic auditum surdo; phrenetico, quem ligatum attulerant, mentem; mulieribus duabus visum; alteri quidem unius oculi, alteri utriusque. Exiens quoque finito concilio, cæcam puellam per signum crucis illuminavit. Apud viculum Messam, qui tribus a Stampis milliaribus distat, coram universo populo, qui convenerat, surdis duobus, viro & vetulæ mulieri restituit auditum. Milliacum * oppidum transiens ipsa die mulierem languidam, & viribus corporis adeo destitutam, ut nec ambulare, nec stare posset, signavit atque sanavit, propriisque pedibus est reversa, quæ fuerat apportata pedibus alienis. Illic etiam clericus quidam amissum unius oculi lumen adeptus est, & puer claudus incessum: sic & Moreti vir cæcus uno oculo, qui Viro Dei occurrebat ingredienti, confestim illuminatus est ad ejus benedictionem. Senonis, quæ Galliæ olim maxima civitas erat, in conspectu cleri, qui ad eum fuerat congregatus, mulierem surdam & cæcam per manus impositionem auditu donavit: & præter alia, quæ scribere supersedimus, vitantes prolixitatem; ingredienti oppidum, cui, Joviniacum * f nomen est, oblata est mulier cæca, confestim in habitum versa privatione; de cæca facta est videns, exiitque sermo in populum, & undique acclamabant, Anna videt *: quia omnes noverant eam: ubi vero egressi sumus, geminata est populi lætitia, & sub oculis omnium puer a nativitate cæcus uno oculo, negatum a natura munus adeptus est gratiæ beneficio.
ANNOTATA.
a 2 Februarii, & 3, quia per biduum ibi fuit, ut colligitur ex iis, quæ statim sequuntur.
b Apud Baronium ad annum Christi 1152 Vulpho Dux interest tractatui concordiæ inter Eugenium III PP., & Fridericum novum regem Romanorum.
c Siquidem inter oblationes claudi quatuor erecti sunt, & puer cæcus illuminatus est coram eis; quantum ex varia lectione ab Henschenio notata conficio, quæ ex incauta abscissione aliquid passa est.
d Quod veteres Murittum, & Muritum; recentiores Moretum dixere. Legi concilium Muritense Ms., anno Christi DCCCL habitum, inquit Hadrianus Valesius ad nomen Murittum. Vide notam proxime sequentem.
e Mabillonius legendum, ait, Luen, Latine Lupa, vulgo Loin, amnis agri Wastinensis, in Sequanam influens infra Moretum.
f De hoc loco, ac de alio synonymo consuli potest Hadrianus Valesius.
* Hensch. add. cui
* Hensch. add. statimque ille respondit, quod digitum suum moveret.
* Hensch. duo surdi & muti receperunt
* Hensch. add. uterque
* Moret
* Milly
* Joigny
* Horst. bis Anna videt
CAPUT VII.
Prodigia reliqua in Gallia & Germania.
XV.
Adveniens igitur Autisiodorum Vir beatissimus, orationis causa monachorum basilicam introivit, [item Autissiodori, Cableïæ, Tornodori,] ubi pretiosus ille thesaurus jacet; ubi Germani gloriosi corpus sacratissimum requiescit. Regredienti vero mulier clauda, quæ genibus tantum & manibus gradiebatur, occurrit in porta, tenensque vestigia ejus, misericordiæ viscera miserabili supplicatione pulsabat: cujus renes & genua signo crucis edito Vir beatus attrectans elevavit eam in nomine Domini: & ad sanctissimi confessoris altare misit suis pedibus gradientem: ipsius etenim nomen, dum mulier elevaretur, universus, qui convenerat populus, invocabat. Hoc in civitate illa notissimum celeberrimumque miraculum fuit. Omnibus siquidem nota erat mulier illa, & tribus ferme annis in grabato viderant eam deportari. Hospitatus est autem Vir sanctus in domo episcopi, & illic quoque, videntibus multis, aridam manum mulieris extendit libere & sanavit. Sic & mane, cum egrederetur, simili incommodo laboranti beneficium simile contulit manus benedicta. Ipsa die Cableïam pertranseunti claudum puerum offerebant, quem sanatum protinus, & erectum in beati Martini ecclesiam deduxerunt. Ad eum siquidem & illa ecclesia pertinet, & vicus ipse, quem in Bernardo revixisse mirabantur. Adhuc enim prosequentibus eum turbis, puella clauda & alteram manum invalidam habens, ab utroque incommodo liberata est coram eis. In castro Tornodorensi eadem die, videntibus nobis, in hospitio mulier cæca uno oculo, per signum crucis illuminata est: & exiit magnificans Deum. In ecclesia etiam beati Aniani feria quarta, dum ad oblationem inter Missarum solemnia resedisset, obtulerunt puerum cæcum: cujus statim oculos sub manu fidelis Servi, divina virtus aperuit. Similiter & puella cæca, cum jam egrederemur castrum, coram omnibus, qui prosequebantur beatum Virum, amissum ab annis multis, signante eo, visum recepit, & altera cæca uno oculo illuminata est prope fluvium, qui Armancia * nominatur.
[339] Ipsa die Molismum venimus, quod est monasterium, [in monasterio Molismensi,] unde egressi sunt olim Patres nostri, a quibus Cisterciensis ecclesia sumpsit exordium. Extat liber usuum Cisterciensium, ubi plenius id scriptum diligens lector inveniet a. Illic ergo (ut dictum est) quarta feria Virum Domini magna cum devotione susceperunt; cumque in hospitio resedisset, vir quidam cæcus uno oculo ingressus est, & genu flexo misericordiam precabatur: ubi vero signavit eum sacris digitis, cæcum tetigit oculum, & confestim illuminatus est, & gratias egit Deo. Factum est autem post unam horam, cum advesperasceret, essetque inclinata jam dies, egressus est Vir beatus, ut signaret infirmos, qui pro foribus exspectabant. Primus illic convaluit puer cæcus oculo dextro, qui signatus sinistrum claudebat oculum, quo prius videre solebat, & clare discernens omnia, sciscitantibus nobis, quidquid ostenderetur continuo respondebat. Id ipsum tribus aliis eodem laborantibus incommodo, per manum Bernardi sui beneficium præstitit Deus; puellæ videlicet, & seniori viro & mulieri, similique & in eis probatum est diligentia. Adhuc autem in ipso loco puellula debilis pedibus & clauda ex utero matris, sanata est per manus impositionem, & exsultabat in gaudio mater, quod tunc primo stantem eam & ambulantem cernere mereretur.
[340] [& dum inde] Feria quinta egredientem Molismense cœnobium Hominem Dei, devotione debita prosequens innumerabilis multitudo, quæ de tota convenerat regione, mulierem claudam, quæ plaustro subvecta fuerat, ubi signata est, ab eo suis gradientem pedibus gratulabunda reduxit. In eodem itinere dum silvam ingrederemur, adolescens surdus auditum, & mulier quædam amissum ab annis duodecim alterius oculi visum, per manus. Hominis Dei impositionem receperunt, præsentibus & videntibus multis. Occurrentes deinde viri duo, & ipsi quoque, quod amiserant, singulorum lumen adepti sunt oculorum. Nec longe processeramus, &, ecce, concurrentibus turbis undique, puer claudus, quem attulerant, ad tactum beati Viri sanatus est, & libere gradiebatur exsultans. Confinium dicitur villa nostris proxima finibus, per quam transivimus ipsa die. Ibi quoque sub oculis omnium, qui convenerant, puerum claudum & mulierem claudam ex utero matris suæ signans Vir Domini & attrectans, amissum reddidit alteri visum, alteri novum contulit gressum.
[341] [rediret Claramvallem.] Ingredienti denique Claram-vallem unus de nostris occurrit, adducens surdum & mutum puerum, qui in monasterio diebus jam quindecim Sancti præstolabatur adventum. Nec fraudatus est a desiderio suo puer fidelis; sed continuo, ut signatus est, recepit auditum pariter & loquelam. Et primo quidem vix potuit nominare Deum, ac deinde præcipientibus nobis, invocare cœpit beatæ Virginis nomen: tandemque, soluto penitus oris vinculo, omnia loquebatur, ubertim gaudii lacrymas fundens. Multi etiam fratrum, qui eum noverant prius, nec audientem penitus nec loquentem, locuti sunt in auribus ejus, & audierunt eum ad plenum verba omnia formantem. Interrogatus autem quamdiu mutus & surdus permansisset: Tertius, inquit, annus transivit, ex quo obsurdui & obmutui, & eram innuens tantum. Et hæc dicens cum lacrymis benedicebat Dominum, qui fecerat cum eo misericordiam. Ipsi & nos pro tanto Patre & patrono quantas possumus gratias referimus, glorificantes semper & laudantes Deum, qui est super omnia benedictus in sæcula.
XVI.
[342] Sexto Calendas Aprilis, ingrediente Viro Dei Treverim, [Plurima etiam] obviam ruit ex more populus universus: &, ecce, offerebant ei puellulas sorores duas ex eadem civitate, alteram quinque, alteram quatuor annis miserabili cæcitatis incommodo laborantes: ubi vero signavit eas Vir sanctus, ambæ illuminatæ sunt, & in ecclesiam beati Petri deductæ, ubi eadem hora Missarum solennia celebravit. Illic eas vidit clerus & populus: illic probavimus diligenter miraculi veritatem. Consummato demum Sacrificio, Vir Domini juxta altare resedit, ut super ægros manus imponeret & bene haberent. Protinus autem claudus oblatus est, & ambulavit; oblatus est cæcus & vidit; oblata est mulier surda & audivit. Et hæc quidem in somnis admonitam se esse dicebat, ut festinaret ad eum: cujus benedictione receptura esset auditum. Non dubito quin & alia multa diligens inveniat investigator: sed hæc ad memoriam arbitror posse sufficere. Adhuc tamen in domo archiepiscopi puerum cæcum uno oculo coram nobis illuminatum certissime recordamur. Veritus autem molestam vobis esse brevitatem, ex his quoque quæ Rutilæ facta sunt, nonnulla subjunxi. Viderat Pater sanctus in somnis, quod nobis secretius intimavit, mulierem claudam in ecclesia quærentem se, cum nec ab ea, nec a populo cognosceretur. Gloriabatur autem quod ignotus esset, & accedens clanculo signabat eam, & pertransibat: subitoque admirans illa erigebatur. Hujus autem visionis effectus apparuit manifestus. Siquidem dum in ecclesia illa Missarum solemnia celebraret Vir beatus, allata est contracta mulier, quæ a diebus multis per terram repens erigi penitus non valebat, sed genibus & scabellulis, quæ gestabat manibus, utcumque gradiebatur.
[348] Guntrannus de Sirco, quod super Mosellam situm est castrum, [apud Trevirenses,] a prædicto monasterio paululum distans, mulierem illam in ecclesia fecerat deportari. Necdum ad beati Patris manum accesserat, &, ecce, accessit ad eam spiritus ejus occulte sicut præviderat: subitoque curata exsiliit, & ambulabat laudans & magnificans Deum. Videns autem populus, qui claudam prius noverat eam, exclamavit in laude Dei, tollentesque scabellula, ad altare protinus detulerunt, ut sisterent eam Domino & Bernardo servo ejus. Ibidem sane ad tactum ejus mulier de eodem vico, clauda ab annis septem, & puellula contracta, cujus obstupuerant nervi femoris utriusque, ut extendere genua, aut erecta stare non posset, desideratum gressum coram omnibus receperunt. Oblati sunt ei vir quoque cæcus & mulier cæca, & confestim, edito signaculo crucis, ab utroque repulit tenebras, & utrisque lucem restituit. Sed forte hæc nostra descriptio, licet studiosis brevior, obliviosis prolixior videatur. Et ipsis itaque providentes, instar proverbii, quæ dicta sunt, perstringamus. Resultabat canoris vocibus ecclesia Treverensis ad Bernardi tactum ambulante claudo, audiente surda, cæco vidente. Duas quoque sorores cæcas idem Vir Domini in ingressu civitatis illuminavit, & in domo puerum cæcum uno oculo. Rutilavit Rutilæ b in Bernardi præsentia lux cælestis, cujus benedictio claudis duabus gressum, visum reddidit cæcis æque duobus: in eadem ecclesia, mulier clauda, quæ genibus & scabellulis ferebatur, erecta est, priusquam perveniret ad Hominem Dei.
[344] Residebat aliquando Frankenvoert in solio Pater sanctus, [Francofurrenses,] & per fenestram ad manum ejus admittebantur infirmi, quorum innumerabilis multitudo undique fuerat congregata. Et, ecce, oblatus est inter ceteros adolescens quidam surdus & mutus ex utero matris suæ: cui Vir beatus manum imponens confestim curavit eum, & libere audiebat & loquebatur. Nullam tamen noverat linguam, sed ea tantum proferebat verba, quæ ex colloquentis ore audivisset. Hoc, fuit, quod maxime nostrum movit Hugonem, ut describi hoc miraculum postularet: sed nos multa similia videramus. In ipso quoque solio matrona quædam dives & honorata de regione eadem deportata est, quæ ex longo tempore jacuerat paralytica. Et hanc quoque signans Homo Dei tenuit manum ejus & erexit eam, præcipiens ut libere ambularet in nomine Domini nostri Jesu Christi, & in virtute Spiritus sancti. Dixit, & factum est: exsiliensque ambulabat. Tunc vero acclamabant omnes; sed specialiter exsultabant milites, qui propriis humeris deportaverant, quam videbant regredientem pedibus suis. Nimirum videbatur sibi quodammodo miraculi particeps pia devotio. Et hæc quoque excitavit amicum nostrum, ut sileri miraculum hoc, nefarium judicaret.
[345] [edidit;] Tertium autem simile est huic. Erat siquidem in proximo vico vir paralyticus ab annis octo, notus omnibus & omnium dignus miseratione. Neque enim movere poterat membra, nec, si domus, in qua jacebat, undique flagrare cœpisset incendio. Hic ergo coram nobis & aliis quampluribus, qui beato Patri tunc assistebant, subvectus in culcitra depositus est coram eo: cujus debilia membra edito signaculo salutis attrectans, confestim erexit eum, & tam perfecte curatus est, ut ad exercitum Domini profecturus ilico susciperet signum crucis; nimirum, cujus virtutem tantam, & tam celerem esset expertus. Cumque tollerent alii lectum ejus, Non sic, ait venerabilis Hugo, sed magis ipse portabit, & imponens in humeros ejus dimisit eum, & tam viriliter ambulabat, ac si nihil prius sustinuisset incommodi. Quartum, quod describi Hugo miraculum postulabat, puellæ cujusdam erectio fuit: hanc in hospitium vespere obtulerunt humeris deportantes. Cujus cum signaret genua Vir beatus, contractos & obduratos quasi in modum virgæ lignæ nervos sentiens; Heu, inquit, hujus ex toto retracti sunt nervi, & flectere genua, immo flexa extendere omnino non potuit. Et certe sic erat, nec poterat a diebus multis gradi pedibus, sed manibus & pedibus reptabat utcumque. Igitur ad Patris benedictionem laxatus est statim nervus uterque, & elevavit eam unus e fratribus: ipse vero tenebat tibias, & paulatim extendebantur: cumque ambulare cœpisset incolumis, obstupuimus vehementer omnes, sed & Sanctus ipse præ admiratione se signans, Domino virtutum gratias referebat.
XVII.
[346] Jam ad ea, quæ Tulli facta sunt, veniamus. Quater siquidem hoc in anno Vir sanctus illam ingressus est civitatem; nec umquam transiit absque miraculis. Primum siquidem Dominica ante Pentecosten in ecclesia beati Stephani ad altare majus Missas celebranti oblatus est puer cæcus, notus in civitate eadem, qui per manus impositionem visum recepit; & hunc usque hodie Tullensis habet ecclesia virtutum beati Bernardi speculum, testimoniumque fidele. Secundo quoque accedens civitati proximam villulam, quam Calmas nominant, pertransibat. Et, ecce, ruit obvia plebs devota, aquam afferens signandam atque benedicendam, quam protinus, Euangelici instar miraculi, sapore pariter & odore vini benedictione ipsa donavit: & qui gustaverunt, omnibus perhibent testimonium. Unde & nunc in tota regione illa certissimum est celeberrimumque miraculum, apud villam Calmas sub Bernardi manu aquam in vinum esse mutatam. Nam super vestem cujusdam sparsum est vinum novum, dum undique concurrentes certatim traherent vasculum, & multis diebus vini pretiosissimi servavit odorem.
[347] [apud Tullenses.] Tertio deinde prædictam Tullensium civitatem ingressus timuit turbas, & quia grandis ei restabat via, nocte egredi festinavit. Id ipsum autem suspicati nonnulli de populo, observabant eum, nec exire vel nocte potuit sine turba: inter quos oblata est paralytica mulier in grabato, quam protinus elevans Vir beatus in nomine Domini signavit atque sanavit. Hujus quoque curatio universæ innotuit civitati, quam nimirum adhuc hodie incolumis mulier inhabitat, quæ in ea diu jacuerat paralytica. Similiter autem & altera mulier cæca uno oculo, quæ ad eum deducta est extra civitatem, signante eo, visum recepit, quod in hoc adventu verissime certissimeque probavimus. Nuper sane apud beatum Aprum Vir Domini susceptus hospitio, monasterium illud plurimis miraculis illustravit, claudum erigens puerum, auditum surdo reddens adolescenti. Tres quoque cæcos, uno visionis munere donans in ipsius nomine qui, Trinus adoratur & Unus: ubi plurima quoque miracula claruisse non dubito: sed hæc coram me facta novi certius, fiducialiusque descripsi.
ANNOTATA.
a Videri potest Exordium parvum Cisterciens.
b Ex his confirmantur, quæ de vero hujus loci nomine præmissa sunt ad libri 4 Vitæ caput 6, lit. a.
* l' Armencon
Epistola Gaufridi monachi Claravallensis, quædam S. Bernardi miracula recensens.
Magistro suo carissimo Archenfredo, & utrique Capitulo, fratribus suis uterinis a, frater Gaufridus memores ejus esse, qui diligit vos in veritate.
[Scribit auctor, quæ comperta habuit,] Nullis mihi ad te, magister, verborum blanditiis utendum esse, certis experimentis cognovi: latere enim non potuit familiarem filium, quem præ ceteris fovere solebas tenerius, & amplecti carius, non quod dignum, sed quia indignum esse sentires; adhærentem, inquam, lateri tuo latere non potuit, quam parum acceptes eos, qui verba venantur, sentiens plane cum Apostolo, regnum Dei non esse in sermone, sed in virtute. Ut quid ergo verba multiplicantur? Tu scis, Domine, quia amo te; tu scis, quia tuis & tuorum orationibus egeo, & quantum diligam, & quantum egeam, non ignoras. Sileo proinde de meipso, sciens quod scienti me scribam. Ceterum, cum * memor sum, in quanta sollicitudine reliquerim vos, & totam pariter Claram-vallem, eo quod dubia videretur Domini abbatis de itinere isto voluntas; scribo vobis de quo magis præsumo, quæ in eo vidimus & audivimus, ut habeatis consolationem, & vestris eam nihilominus præbeatis. Hoc autem scitote, nihil me scribere, nisi veritate compertum.
[349] Dum appropinquaremus Pictavim, cœpit dominus Abbas infirmari, [narrans res miras, quæ Sancto contigerunt apud Pictavenses;] it aut paulo minus eum pœnitere inciperet oneris, nos itineris hujus. Ibi ad nostram & ipsius consolationem facta vox ad eum in visione cantans, Et domus impleta est ex odore unguenti. Erat autem cantus ut versiculi, & tantummodo punctum ultimum deerat in hunc modum b. Et domus impleta est ex odore unguenti. Quo defectu quid significatum credamus, sequentia manifestant *. Altera die cum iterum decubaret, sic in os ejus missum * est canticum novum, Lætabitur justus in Domino, ut evigilans sæpius nil aliud posset cogitare. Pictavi, dum nocte sederemus, & ipse cum candela solus deambularet, exstincta est candela, & abbas Cari-loci idit eum sine lumine ambulantem. Proinde autem cum sonitu quodam, ut ipse confessus est, candela reaccensa est, & ardentem eam usque ad nos deportavit.
[350] [Burdegalæ clericos cum archiepiscopo conciliat: alibi sanat infirmos:] In urbe Burdegali res facta est digna miraculo, quod obstinatissimos animos clericorum convertit, ut concederent in sede episcopali Regulares ordinari Canonicos, pro qua re per septem annos excommunicati, parvi pendebant omnino; ita ut quinquennium exsularet archiepiscopus, vacaret ecclesia; redditus illi violenter diriperent, & tam exosus esset omni populo archiepiscopus, ut in ingressu etiam omnibus nostris exprobrarent, dicentes: Quoniam isti sunt de patronis archiepiscopi; sed mutavit animos eorum sermo Dei vivus & efficax, præter spem universorum, qui noverant negotii difficultatem & obligationes pessimas nimis c. In castro, quod dicitur Bragerach * allatus est ad eum vir nobilis gravissima infirmitate laborans, & ex illa hora convaluit, ut postea didicimus d. Homo civitatis illius pauper & inops laudat hodie nomen Domini, qui longa infirmitate fractus * viribus, laborare non poterat, aut operari quidquam; sed benedicto pane vescens, cum per aliquot dies sequeretur nos, fortis & incolumis est reversus. In Caturcensi urbe quidam serviens episcopi percussus in capite, oculi unius lumen amiserat. Sed signante eo visum recepit. Ibidem burgensis quidam bibit aquam ab eo benedictam, & visum est ei, ac si projiceretur super caput plenum vas aquæ, & ex hora convaluit a febre, qua per septem annos laboraverat. Jam vero Petragorici populi devotionem quis explicet? Paulo minus suffocabant eum; adeo ut necesse habuerit clam discedere ab eis.
[351] [Tolosæ magnos fructus facit] In Tolosana urbe satis devote susceptus est, sed per paucos dies plusquam satis, & etiam plusquam nimis fuere devoti. Paucos quidem habebat civitas illa, qui hæretico faverent; de textoribus, quos Arrianos ipsi nominant, nonnullos. Ex his vero, qui favebant hæresi illi, plurimi erant, & maximi civitatis illius. Denique non longe ante adventum nostrum, unum e ditioribus civitatis illius cum uxore ejus seduxerant, ut, relicta substantia sua, & parvulo filio in villam secederent, quæ hæreticis plena est, & nullis deinceps propinquorum persuasionibus reduci potuerant. Vocatus est ergo Henricus, vocati sunt Arriani, & pollicitus est populus, quod nemo eos deinceps susciperet de cetero, nisi venirent & palam loquerentur. Fugas Henrici, & Arrianorum latibula, longum est enarrare. Fugerunt siquidem, qui in civitate erant Arriani, audientes signa & mirabilia, quæ fiebant. Fautores eorum abnegaverunt eos, & credimus omnino perfecte liberatam civitatem ab omni hæreticæ contagio pravitatis. De militibus promisere nonnulli, quod deinceps expellerent, & non manu-tenerent eos. Si qui vero cupidi fuerint, & aliter voluerint agere, hæreticorum munera diligentes, data est sententia in hæreticos & in fautores eorum, atque in omnes, qui manu-tenuerunt eos, ut neque in testimonio, neque in judicio suscipiantur, nemo communicet in convivio, neque in commercio. Henricum fugientem secuti & persecuti sumus; sed ille eo amplius fugiebat e.
[352] [contra Henricum hæreticum] In ipsis sane castellis, quæ seduxerat, locutus est dominus Abbas, & libenter audiente populo crediderunt, qui erant præordinati ad vitam. Milites quidem nonnullos invenimus obstinatos. Sed non tam errore, ut nobis videtur, quam cupiditate & voluntate mala; oderunt enim clericos; & gaudent facetiis Henrici, & quia id loquitur eis, unde occasionem habeant & excusationem malitiæ suæ. Omnes tamen affirmabant, quod deinceps non manu-tenerent eum, siquidem domini Abbatis colloquium refugisset. Data proinde sententia est in hæreticum, & in fautores ejus, & patefacta est omni populo pessima ejus vita, & quomodo in Pisano concilio, omnes, quas nunc prædicat, hæreses abjuraverit, & redditus domino Abbati litteras acceperit ab eo in Clara-valle, ut ibi monachus fieret. Credimus, annuente Domino, malitiam ejus finiendam brevi. Terra tam multiplicibus errorum doctrinis seducta, opus haberet longa prædicatione; sed dominus Abbas nec tanto labori susfficere * videtur, & multo magis timet molestus esse fratribus suis; & hic est, ni fallimur, ejus, quem prædiximus, puncti defectus in cantu versiculi, quem audivit.
[353] Acceptis ergo a Clara-valle multis hinc inde litteris, [Vir sanctus, & summa æstimatione dignus.] cum omni festinatione revertitur: & credimus, annuente Deo, quod non longe post octavam Assumptionis beatæ Mariæ visuri sitis desiderium *, merito desiderabilem Virum. Utinam enim nossemus, quantum & quam inæstimabile donum dederit nobis Deus Patrem sanctum, advocatum fidelem, patronum potentem, pastorem bonum, plenum gratia & virtutibus coram Deo & omni sæculo. Denique quod in certis locis virtutes occultet humilitate, certis didicimus experimentis; quando per ejus discessum continuo sanabantur infirmi; uti sic, esset illis bene, ut ipsum nemo magnificaret. Ubi vero necesse fuit, maluit, ut ipse confessus est, sustinere proprium periculum, quam saluti eorum non providere.
[354] Erat in ecclesia sancti Saturnini, in qua hospitabamur, Canonicus quidam Regularis Joannes nomine, [Infirmos multos] peritissimus medicæ artis. Is ergo septem, ut dicebatur, mensibus decubans, a sancto Pascha ita languebat, ut quotidie solum ejus obitum exspectarent. Defecerant tibiæ ejus ita, ut nequaquam viderentur puerilibus brachiis grossiores. Specialiter sane dextri femoris nervus aruerat, ut a sancto Pascha ad * modicum quidem posset extendere genu. Languebat miser semivivus, & quotidie resposum mortis habens in seipso, & ne ad urinam quidem, aut egestionem surgere omnino valebat. Ob fœtorem denique & languorem extra monasterium factus, erat in burgo collocatus, non sustinentibus canonicis præsentiam ejus. Rogat ergo obnixius, ut prope dominum Abbatem deferatur; & portant sex viri in grabato in cameram, quæ proxima erat hospitio nostro. Ibi visitatus a domino Abbate, confessus est ei peccata sua, & pro sua liberatione & sanitate obnixius obsecrabat. Ubi ergo benedixit ei dominus Abbas, exivit de camera, & ivimus nos quoque cum eo. Ibat autem secum cogitans & dicens tamquam servus fidelis, En, Domine, signa quærunt: & nihil proficimus aliter, quousque dissimulaveris *. Et continuo exsiliens ille cucurrit post nos, ita ut vix ingressi essemus hospitium, quando sequentem nos vidimus, & ambulantem, ut ipse dicebat, non viribus, sed virtute divina. Exinde pergit ad ecclesiam, gratias agens Deo, & fratres cantantes cum eo, Te Deum laudamus. Quanta devotione domini Abbatis oscularetur pedes, scire potest nemo, nisi qui vidit.
[355] [Pater sanctus] Puer quidam septennis, ut dicebatur, languens inter brachia matris ignorantis, quænam esset passio, cum benedictus a domino Abbate reverteretur, continuo vomuit lapidem, quem multi quoque viderunt, & sanus factus est ex illa hora. In ipsa civitate hominem jam senem, qui unius oculi lumen amiserat, per signum crucis illuminavit. Sic & puerum, qui utroque oculo cæcus erat; alterum vero jam majoris ætatis cæcum similiter illuminavit. Fuit in ipsa urbe mulier quædam, quæ subitum in capite dolorem sentiens dixit, Quia non comedam, donec veniam ad Virum Dei; dehinc cum cogeret eam vir ejus, ut comederet, ubi primum gustavit panem, paulo minus suffocata, & arctata gutture, pervasa est a dæmonio. Exinde per triduum non poterat comedere aut bibere quidquam, donec præsentata domino Abbati, benedictum panem & aquam sumpsit de manu ejus. Præcepit deinde dominus abbas, ut juxta nos in capella pernoctaret, volens ad eam sine turba venire secretius. In nocte vero conqueri * cœpit vehementius, ita ut nunc quidem dæmon, nunc femina loqueretur: & modo in sinistram, modo in dextram partem vertebatur lingua, secundum quod mutabatur loquentis persona. Dicebat dæmon, audientibus universis, qui adstabant: Quia non egrediar, donec veniat Abbas, donec veniat Abbaticulus. Admonitus interim dominus Abbas in somnis venit ad eam; & quam in tanto cruciatu invenerat, quietam omnino dimisit. Et protinus, mane facto, celebrans Missarum solemnia, dedit ei communionem sanctam, & incolumen remisit in domum suam.
[356] [reddit] Ex his, qui manus habebant intortas in partem alteram, & digitos in partem replicatos, tres sanavit Tolosæ, tres in confiniis ejus. Allata est enim ad eum puella quædam, dum oblationem susciperet, & signans manum atque apprehendens digitos cum omni facilitate aperuit. Idipsum quoque de duobus aliis fecit, nisi quod alterius, cujus erat manus contracta utraque, erubescens propter episcopos, qui præsentes erant, parumper aperuit, & sic tradidit Militi cuidam de Templo, qui præsens erat, ut ipse perficeret. Quartum, ab hoc incommodo liberavit infantem quemdam apud Dameyseriam, vidente domino Engolismensi episcopo, & stupente, quod, ubi signavit manum & dimisit, ipsa quasi esset chorda quædam, in bonum statum conversa est, & digiti aperiri cœperunt. Ibidem sane in hora eadem & surdum fecit audire & mutum loqui. Quintum, mancum sanavit in castro quod dicitur Viride-folium, ubi sedes est satanæ f, & ipse pessimi (ni fallor) hæretici puer erat. Sextum, sanavit in castro, quod dicitur Sanctus-Paulus, quos ex servientibus Domini legati remanere in terra aliena febris gravissima coëgisset, nisi subvenisset eis cælestis medicina panis benedicti.
[357] [sospites.] In Albigensi civitate factum est, quod ceteris non immerito miraculis credimus præferendum. Erat enim populus civitatis illius super omnes, qui in circuitu ejus sunt, hæretica pravitate contaminatus, ut audivimus; ita ut domino legato, qui per biduum ante nos venerat, cum asinis & tympanis exierint obviam; & cum signa pulsarent ad populum convocandum, ad Missarum solemnia celebranda vix convenere XXX. Tertia die dominus Abbas cum multa populi lætitia susceptus est. Sed tanta mala de illis audierat, ut penitus non acceptaret devotionem eorum. Sequenti vero die, cum beati Petri solemnitas esset, tanta ad audiendum verbum Dei multitudo convenit, ut non caperet eos grandis ecclesia. Quos allocutus dominus Abbas, Seminare, inquit, veneram, sed præoccupatum a semine pessimo agrum inveni. Verumtamen, quia rationalis est ager, Dei enim agricultura vos estis, ecce ostendo vobis semen utrumque, ut sciatis, quid eligere debeatis. Et incipiens a Sacramento altaris, per singula capitula, quid hæreticus prædicaret, quæve esset fidei veritas diligentius exponebat. Demum interrogavit eos, quid eligerent, & respondens omnis populus cœpit abominari & detestari hæreticam pravitatem, & cum gaudio suscipere verbum Dei, & Catholicam veritatem. Pœnitemini, inquit, igitur quicumque contaminati estis; redite ad Ecclesiæ unitatem. Et, ut sciamus, quis pœnitentiam agat & suscipiat verbum vitæ, levate in cælum dextras in signum Catholicæ unitatis. Factum est ergo, ut, levantibus omnibus dextras in cælum cum exsultatione, ipse sermoni finem imponeret. Et nos quoque epistolam terminemus g. Valete.
Finis libri sexti.
ANNOTATA.
a Scribit igitur Gaufridus ad unius ejusdemque matris, id est, monasterii Claravallensis filios, atque adeo fratres suos in Christo: idque confirmatur, quando proxime subdit: Ceterum, cum memor sum, in quanta sollicitudine reliquerim vos, & totam pariter Claram-vallem &c. Quid autem sibi velit τὸ utrique Capitulo, non satis equidem intelligo: nisi fortassis hæc epistola etiam directa fuerit ad cœnobitas abbatiæ Trium-fontium, primam matris Claravallensis filiam, vel ad aliam ex primis; de quibus in Chronologia Bernardina.
b In apographo nostro statim nominando sequitur series punctorum: unde suspicor, aliqua esse omissa.
c Facta sunt hæc sub Gaufrido seu Goffredo de Loratorio, archiepiscopo Burdegalensi; de quo plura legi possunt in Gallia Christiana tomo2, a col. 811 novissimæ editionis. Ad hunc nondum tunc præsulem data est epistola S. Bernardi 125. Pro ipso etiam scripsit epistolam ordine 342 apud Mabillonium. De discordia autem, quæ hic refertur, ac de pace composita exstat instrumentum in citata Gallia Christiana a col. 814, e quo ista delibo: Actum hoc atque firmatum in præsentia & in manu D. Legati, & D. Claræ-vallis. Et paullo inferius: Fuit vero facta hæc concordia Burdigalæ in domo D. archiepiscopi, anno ab Inc. Dom. MCXLV, VI Non. Julii &c.
d In apographo nostro, quod signatur ex Ms. Marchianensi vetusto. Post miracula B. Mariæ, quo usus sum ad notandas varias lectiones in miracula, quæ Gaufridus in hac sua epistola narrat, sequitur hic proxime: Jam vero Petragorici populi devotionem &c. Et mox: Homo civitatis illius pauper & inops &c.
e Conferri hæc possunt cum dictis in libro 3 Vitæ apud nos cap. 2.
f De hoc loco, & ejusdem incolis, quia erant hæretici obdurati, punitis, consule Commentarium prævium § 44.
g In nostro apographo, quod modo allegabam.additur: Apud sanctum Anthonium sanavit puellam, cujus brachium totum aridum erat.
* al. quoniam
* Vide infra num. 352
* al. immissum
* al. Brageradi
* al. fractis
* al. tanto labori non sufficere posse
* al. add. desideratum &
* al. ne ad modicum
* al. dissimulas
* al. torqueri
FRAGMENTA
Ex Herberti libris de miraculis Cisterciensium monachorum, apud Mabillonium typis vulgata. Herberti auctoritas.
Ex Herberto
[Fragmenta hæc pleraque] In Commentario prævio § 66 diximus, nos hæc Fragmenta, non tamen omnia, daturos cum Mabillonio, qui ea profert a columna 1223 Voluminis sui secundi. In istis itaque Fragmentis primo loco ponitur vaticinium S. Bernardi de tirone furtim exituro e monasterio, & observari jusso, ne quidquam ex illo auferret secum. Sed illud vaticinium antea a nobis e magno Exordio Cisterciensi narratum est in Commentario prævio § 12, atque adeo hic pro inserto haberi debet. Secundo loco memoratur apud eumdem Mabillonium historia longa de Schocelino, agri Trevirensis eremita, qui egregia vitæ sanctitate, & mira rerum humanarum despicientia excelluit; quemque etiam Pater sanctus invisit per suos, ac muneribus est prosecutus. Sed nos de illo, tamquam beato, non ita pridem tractavimus ad diem VI Augusti, tomo 11 ejusdem mensis, pag. 175 & sequentibus, ubi etiam dedimus ejus Vitam ex Herberto prædicto, in qua legi possunt, quæ apud Mabillonium de eo exstant.
[359] [sunt præmissa] Sequitur narratio de fratre quodam laico & Converso Clarævallis, pro inimicis orare consueto, divina visione testimonium perhibente de pretiosa ejus morte. Verum, quæ isti visioni subnectuntur, ad sancti nostri Abbatis personam unice spectant, his verbis expressa: Beatus vero Bernardus, cum quidam de fratribus suis hanc visionem coram eo grandi admiratione referrent, ita respondit: Et vos, fratres, ista miramini? Ego vero magis admiror in vobis incredulitatem & duritiam cordis, qui adhuc minime creditis, aut minime forte advertitis ad vocem illam, quæ de cælo clamatur: “Beati mortui, qui in Domino moriuntur: amodo jam dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus suis, opera enim eorum sequuntur illos”. Mihi siquidem luce clarius, & vita, qua vivo, certius constat, omnes qui in cordis hujus puritate obedientes & humiles perseveraverint, mox ut carnem exuerint, ab omni miseria protinus exuendos, & immortalitatis gloria vestiendos.
[360] [in nostro Commentario prævio;] Quarto loco in editione Mabillonii refertur prædictio S. Bernardi de Simone abbate Caziacensi: cui ille, quamdiu vixit, transitum quidem e nigro Ordine Benedictinorum recusavit ad Claramvallem; sed tamen addidit, Simonem ibidem moriturum, sicut postea accidit. Rem pluribus memoravimus in commentario prævio § 53, a num. 567, ex magno Exordio Cisterciensi. Quintum locum obtinet Gunnarius Sardiniæ tetrarcha, quem Sanctus prænuntiavit futurum monachum Claravallensem; vaticinio respondit eventus post ejusdem Sancti mortem: de quo lege Commentarium prævium § 50, num. 538, ubi usi sumus verbis Exordii magni. Sexto loco occurrit S. Bernardus, qui, dum abesset a suis Claravallensibus, ac Romæ versaretur, eos subinde invisit tamquam præsens; & spectatus ibidem est in aëre suspensus & a terra elevatus. De his idem Commentarius § 21, ex dicto Exordio. Verum ea, quæ statim septimo loco sequuntur apud Mabillonium ex lib. 2, cap. 14 Herberti, alia quædam de Sancto mira continent, hoc loco neutiquam prætereunda: Hic ergo venerabilis Pater, cum esset aliquando in itinere, haud longe a castro Pruvinensi, revelatum est ei divinitus, quemdam de filiis suis Clarevallensibus tunc migrasse; statimque de vehiculo descendens, fecit obsequium pro defuncto, commendans animam ejus Deo. De hoc castro consule Annotata superius ad libri 4 Vitæ caput 5, lit. c. Pergamus cum Herberto:
[361] Cumque vespere divertisset ad oppidum, quod Cantamerula * nominatur, [quibus additur sanatio a S. Bernardo prædicta, & surda ac muta curata:] domina ipsius loci, quæ illum in hospitio suo devote susceperat, obtulit ei filiam suam, quartano incommodo jamdiu laborantem, ut ei benedicendo manum imponeret, & bene haberet. Ipse vero benedicens eam, atque consignans, ait: Adhuc unam accessionem passura es, filia, & liberaberis. Atque ita contigit ei. Alia autem vice cum isdem vir beatissimus de Laviniaco *, nobili villa in episcopatu Meldis posita, egrederetur, oblata est ei grandiuscula puella quædam surda & muta. Quam cum imposuissent super collum jumenti sui, respiciens in cælum breviter oravit. Cumque saliva sua linisset labia ejus atque auriculas, benedixit illam; præcipiens, ut vocaret sanctam Mariam. Mox ergo puella, quæ numquam fuerat locuta, aperiens os suum clamavit, & dixit: Sancta Maria. Rogerius ergo quidam, vir religiosus & monachus Claræ-vallensis, cum adhuc esset in sæculo, videns miraculum istud factum in oculis suis, compunctus est valde; & hæc erat, ut nobis asseruit, maxima causa, pro qua seipsum reddidit in Claramvallem.
[362] Octavo denique ac postremo loco texitur apud Mabillonium ex Herberti libro 2, [omittitur hic elogium Fastradi abbatis:] cap. 25, laudatio Fastradi, qui primo abbas Camberonensis, deinde Claravallensis, postremo Cisterciensis fuit: vir sane egregius ac præclarus. Sed elogia, quæ ibidem legere licet, nihil attinent ad personam S. Bernardi; si visionem excipias cujusdam Religiosi in Anglia, quæ refertur accidisse ipsa die, qua Vir sanctus e Vita migravit. Verum illa præmissa est in Commentario prævio sub initium paragraphi 52, e Manrico; ubi citat Exordium magnum lib. 1, cap. 38; sed in editione Tissieriana habetur Distinctione, seu libro, 1, cap. 24. Quæ itaque ex dictis Fragmentis dedimus in antecessum locis superius designatis, accipiat lector, tamquam hic ex eisdem Fragmentis producta; ita tamen ut ex editione libri Chiffletiani, qui est de S. Bernardi genere illustri asserto, & cui sunt inserti libri Herberti de Miraculis, varia suppleturi simus, quæ a Mabillonio sunt omissa. His igitur locus infra erit in Gloria Sancti posthuma ac Supplemento. Verum priusquam eo progrediamur, conducit in rem nostram, ut, præter ea, quæ breviter de Herberto præmisimus antea in principio libri sexti lit. a, commendemus ejus antiquitatem ac fidem.
[363] [Herberti auctoritas] Laudatus Chifflëetius in Præfatione ad tres istos libros, primo a se typis vulgatos, pag. 159, Scripsit, inquit, de Miraculis libros tres anno Christi MCLXXVIII, annis quinque & viginti post S. Bernardi obitum, ut colligitur ex libro 1, cap. 31, & lib. 2, cap. 13. Quare, ut monet auctor Chronici Clarevallensis, ex hoc anno reliqui investigandi sunt, si quando ante tres annos, vel ante septem aut plures hoc vel illud contigisse memorat. Promotus est haud multo post in archiepiscopum Turrium Sardiniæ: moxque Johannes Eremita quædam illi obtulit de Vita & rebus gestis S. Bernardi, prætermissa a senioribus, quæ ex nonnullorum ejus discipulorum ore accepta, illius hortatu ediderat. Apud Chrysostomum Henriquez in Menologio, & in Fasciculo Sanctorum Cistercii; itemque apud Angelum Manrique in Annalibus Cisterciensibus, permulta occurrunt citata ex libro Exordii Ordinis Cisterciensis, ejusque Appendice, vel ex libro de Viris illustribus Ordinis Cisterciensis, vel ex Johanne Eremita in Vita S. Bernardi, quæ ex his Herberti libris descripta sunt.
[364] [commendatur.] Unde est, quod Vitæ S. Bernardi per Johannem Eremitam longe plura capita ab his auctoribus laudata reperies, quam quæ nos ex autographo veteri hic protulimus: quia scilicet Herberti opus ἀνεπίγραφον, quod Johannis Eremitæ lucubrationi proxime subjectum erat, ipsi Johanni ab incautis attributum est, ac pro Vitæ S. Bernardi quadam continuatione habitum. Fontem ipsum damus; quem mirabitur lector tamdiu latuisse in membranis Clarævallis, cum & ad fidem auctoris, & ad ejus narrationum gravitatem utilitatemque animum adjecerit. Ex his confirmantur ea, quæ paullo ante dicebamus inserta Commentario nostro prævio. Reliquum nunc est, ut sequentem rebus gestis ac miraculis S. Bernardi coronidem imponamus.
[Annotata]
* Chantemerle
* f. Latiniaco
GLORIA POSTHUMA,
Ac supplementum ad S. Bernardi Vitam, & miracula, nec non ad nostrum Commentarium prævium.
Bernardus, primus abbas Claravallensis, in territorio Lingonensi Campaniæ in Gallia (S.)
Ex variis.
CAPUT I.
Veneratio publica; monasteriorum propagatio; recentissimæ notitiæ de
Sancti sepulcro, ac reliquiis. Umbra ejus, & alia sacra lipsana.
[Officium apud Cluniacenses: invocatur contra pestem:] Quæ in Commentario prævio § 62 dicta sunt de Officio S. Bernardi, ac de veneratione publica ipsi tributa, hisce suppleri possunt. Inter Statuta selecta capitulorum generalium Ordinis Cisterciensis, quæ ex variis codicibus manuscriptis habentur apud Martenium in Thesauro novo Anecdotorum tom. 4, lego ista ad annum 1321, Col. num. 3: Item, cum ad mutuam caritatis gratitudinem ex debito professionis monasticæ teneamur, servitium pro sancto Hugone primo abbate Cluniacensi, eo quod in dicta domo & suo Ordine universo sancti Bernardi patris nostri solemne servitium celebratur; in hunc modum salubriter statuit generale capitulum &c. Unde liquet, Officium de S. Bernardo tunc celebratum fuisse apud Cluniacenses omnes ritu solemni. Ad venerationem publicam etiam spectat, quod Viri sancti patrocinium imploratum fuerit contra morbum contagiosum. Etenim post Vitam & miracula S. Adriani, luis pestiferæ patroni peculiaris, quæ, auctore P. Guilielmo Hardigny e Societate Jesu, anno 1636 Luxemburgi Gallice sunt impressa, una cum parvis aliquot tractatibus aliis, pag. 260 S. Bernardum annumerat cælitibus aliis, qui morbo isti sunt propitii, & addit, anno 1625 opem Viri contra eum imploratam fuisse Liræ, prope Antverpiam, in sacello ejus. Immo forte in æde sacra monialium Cisterciensium B. Mariæ de Nazareth extra muros Liranos: ubi frequens & utilis, ut audio, ad Sanctum quotannis est concursus die XX Augusti, & per octavam.
[2] Superius parte tertia miraculorum, cap. 7, [singularis item erga Sanctum memoria apud Rutilenses,] num. 343 referuntur ea, quæ Rutilæ patrata sunt. Locus autem iste scriptoris ex grata Rutilensium memoria commendatur, qui magnum Sospitatorem singulari cultu prosecuti sunt, teste Raissio in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Joannis Molani, ad diem XX Augusti, fol. 170, ubi hæc scribit: Hunc etiam locum, Rutilensem scilicet vicum miraculis illustravit, quando tres mulieres claudas, & duos cæcos restituit sanitati. In cujus rei perpetuam memoriam, imago sancto Bernardo erecta est in ipsa ecclesia, quam vidi: fiuntque ad eam annuæ processiones feria sexta post Pentecosten, quando illa miracula facta ibidem fuisse, ex veteri traditione, devotus populus arbitratur. Hæc autem mihi ibidem exsistenti, monasterii dicti Prior, Petrus Haymam communicavit.
[3] Joannes Cognatus, vulgo Cousin, libro 3 Historiæ Tornacensis cap. 50, affirmat, S. Bernardo obstrictos admodum esse Tornacenses, [Tornacenses, & Aquicinctinos.] ac jure merito eum tamquam patronum & protectorem episcopatus Tornacensis haberi ab ipsis posse, propterea quod ejus apud Eugenium Papam auctoritate interposita obtinuerint antistitem particularem, cum antea subessent episcopo Noviomensi; atque hac de causa Viri effigiem in vitro fenestræ ad latus septemtrionale, in circuitu chori ecclesiæ cathedralis, depictam esse supra historiam itidem in pictura repræsentatam restaurati episcopatus. Favor autem ille novi ac proprii episcopi Tornacensibus concessi, suffragante Bernardo contigit, sicut testatur Albericus in Chronico ad annum 1148: Apud civitatem, inquit, Tornacum, cum per quadringentos annos circiter fuit ista civitas sub episcopis Noviomensibus, tandem sancto mediante Bernardo positus est per Eugenium Papam novus episcopus, & recepit ecclesia privilegium antiquum. Primus episcopus dictus est Anselmus, secundus Geraldus, tertius Galterus. Nec vero religiosum S. Bernardi cultum apud cœnobitas Aquicinctinos, in Gallobelgica prope Duacum, indictum relinquam, quando ipsius reliquiæ eo delatæ sunt ab istius monasterii abbate. Quippe Ferreoius Locrius in Chronico Belgico ad annum 1179 e Chronico Aquicinctino hæc narrat: Anno MCLXXIX Simon, nonus Aquicinctini monasterii antistes, in reditu ex concilio Romano, Clarevallem divertit, & reliquias beati Bernardi ab ejusdem cœnobii abbate, precibus impetrat: quas Aquicinctum delatas, magnis honoribus affecit. In Gallia Christiana tomo 3 editionis novissimæ, col. 412, res etiam narratur sub Simone I, abbate nono Aquicinctino. Adde ex Manrico, quod Paulus abbas Palaciolensis in Castella veteri Hispaniæ, singulare aliquid in honorem Sancti excogitarit, quando præscripsit, ut in confessione, quæ in Missarum initio proferri solet, sanctus Bernardus Parens post B. Virginem immediate invocaretur: “Confiteor Deo, beatæ Mariæ, & beato Bernardo”. Hæc e dicti historici Cisterciensis libavimus Appendice ad tomum 4 Annalium Cisterciensium pag. 629, & habentur inter alia, quæ intexuntur anno 1550.
[4] [Laudatur ob singularem] Sancti nostri gloria maxime inclaruit apud posteros ex mirifica sobolis suæ Claravallensis pro pagatione: de qua re scribit Guillelmus libro 1 Vitæ apud nos supra cap. 7: & quamvis in meis ad illud Annotatis hoc argumentum singillatim non tractare statueram; sequentia tamen ad illum biographi locum illustrandum subjungere hoc loco visum est. Apud Gaufridum libro 5 Vitæ cap. 2, num. 262, dicitur Claræ-vallensis cœnobii primus abbas, aliorum quoque amplius quam centum sexaginta monasteriorum pater. Quod sic est intelligendum, ut magnam tot fundatorum monasteriorum partem sanctus Pater non immediate per se, sed per suam sobolem excitarit; ita tamen, ut, quod filii ejus fecerunt per se, Bernardus Pater in filiis fecisse merito dici possit, atque adeo felix ac fœcunda illa propagatio ad gloriam ipsius Sancti posthumam pertineat; observante Mabillonio ad locum Gaufridi, quem proxime indicabam, nempe tam per se, quam per abbatias Claræ-valli subjectas Abbatem sanctum fundasse ista monasteria. Nam Bernardus, ait, per se tantum septuaginta duo circiter monasteria excitavit vel adoptavit; nempe in Gallia 35, in Hispania XI, in Belgio 6, in Anglia 5, totidem in Sabaudia, & in Hibernia: in Italia 4, in Germania duo; duo item in Suecia, ac demum unum & alterum in Hungaria & Dania, ex Chronologia nostra: quam lector etiam inveniet in nostro Commentario prævio § 59. Innocentius itaque PP. III in litteris Apostolicis ad ecclesiam Gallicanam, quas Commentario nostro prævio intexuimus § 60, hanc singularem Viri prærogativam inter alias merito suspicit, quando illum laudat, quod usque ad exteras quoque & barbaras nationes sanctæ religionis instituta transmiserit, atque monasteriorum fundationem extenderit.
[5] Alter vero Christi in terris Vicarius Gregorius IX, [vitæ monasticæ propagationem,] insigne ad perpetuam Viri sancti memoriam in simili materia adjunxit decus, dum in bulla, qua S. Dominicum, Ordinis FF. Prædicatorum fundatorem, Sanctorum Fastis adscripsit, hæc de S. Bernardo enuntiat apud nos tomo primo mensis Augusti, pag. 624: Post quos, primos videlicet novæ legis prædicatores, ac S. Benedicti filios, de quibus egerat, Christus Dominus quasi lassum renovaturus exercitum, & redditurus jubilum post lamentum, applicitis ad quadrigam tertiam equis albis, fratribus Cisterciensis Ordinis, & Florensis, velut tonsarum greges, geminæ caritatis fœtibus uberes, de pœnitentiæ lavacro fecit ascendere, sancto Bernardo, ariete ovium in virtute spiritus, qua ex alto indutus exstitit, & in abundantia frumenti vallium præeunte, ut transeuntes liberati per eum, in fortitudine clament ad Dominum, dicant hymnum, & ponant castra Dei exercituum super mare. Supersunt quædam notanda de statu hodierno corporis S. Bernardi, ac sepulcro.
[6] De hac re subjungo ista, uti etiam alia nonnulla, quæ ad idem fere argumentum pertinent; [Unde nobiscum sint communicatæ] quæque omnia supplementum erunt ad dicta in Commentario nostro prævio § 50, de Sancti corpore, ac testamento ejus seu ultima voluntate; § 51 de tumulo; § 53 de cubiculo &c. Hisce autem ibidem præmissis novæ postea ad nos submissæ sunt notitiæ, quas cum grati animi memoria debemus R.A. & Eximio D. Candido Briger, Ord. Cisterc., in Valle B.V.M. de Campo liliorum, vulgo Lilienfeldt, in Austria inferiore, ac in diœcesi Pataviensi, Priori meritissimo, ac sacræ theologiæ Doctori. Etenim postquam Viro, ad capitulum generale, quod sub initia mensis Maii anno hoc 1738 Cistercii inchoatum fuit, proficiscenti, ac sua nostrum museum præsentia in transitu honoranti, exposuissem meum desiderium discendi plura de statu præsente corporis S. Bernardi; id sibi futurum curæ addixit. Nec minus fecit, quam addixit; prout patet ex humanissimis ejus litteris, quas huc direxit e Cistercio in Burgundia, octavo Idus Maii, anno MDCCXXXVIII, actu sedente Capitulo generali. Ex iis autem delibo sequentia, quæ potuit Brigerus in rem nostram comperire in monasterio Claravallensi:
[7] [novissimæ de sepulcro, ac reliquiis Viri sancti notitiæ:] Corpus .. sub terra conditum quiescit. Caput
vero pelle & carne nudum (quod calvariam
vulgo dicimus) argenteæ inclusum thecæ, eo
loco asservatur, quo loco ecclesiæ thesaurus reponitur:
ubi etiam prostat argentea tumba; at
præter-Viri sancti cucullam, nihil omnino condens.
Tumulus ejus retro aram majorem in Clarævallensi
templo, octo circiter pedes supra terram
attollitur, & marmoreis columnulis vestitur:
cui statua sancti Viri desuper insistit. Ad
pedes tumuli erectum cernitur altare: super quo
Missarum sacrificia Deo offeruntur. Facies & latera
sepulchri ea figura sunt, quam acclusa schedula
exhibet, rudi licet penicillo depictam. Dominus
nihilominus Abbas Clarævallensis, quem
ea super re hodie hic loci conveni, accuratiorem
se missurum spopondit. Promisso respondit eventus:
nam nomine Reverendissimi Domini sui Abbatis
Claravallensis meliorem mausolei S. Bernardi
delineationem huc misit e Claravalle, die
XXIX Julii anni 1738, R.A.D. Joannes Antonius
Macuson, Sedis Apostolicæ protonotarius,
& magister novitiorum ejusdem abbatiæ. Delineatio
autem, quam accepi, e majore forma ad
minorem hic contracta est a nostro chalcographo,
qui faciem sepulcri, secundum exemplar sibi propositum,
accurate imitari conatus est, prout in
hoc ejus ectypo cernis.
Quæ vero sint latera mausolei, discet lector e schemate
secundo. Utrique, prout huc est missum,
supereminet Sanctus; sed manu adscribitur, in
1o, non in 2o, esse verum ejus vestitum. En illud:
[8] Alia, quæ huc spectant, his verbis describere pergit laudatus Brigerus: [quibus] Tumulo antrorsum gemina tabula ferreis catenis affixa visitur, quarum prior sic habet:
Hic requiescit sanctus Bernardus primus abbas sacri monasterii Clarævallis.
In altera tabula leguntur sequentia: Testamentum beatissimi Bernardi, Abbatis: Tria vobis observanda relinquo &c., videsis nostrum Commentarium prævium § 50, num. 543; ubi non adduntur ista verba: Ecce, charitatem, humilitatem, patientiam vobis relinquo. Post quæ sequitur in epistola laudati Brigeri, testamentum sancti Patris metro alligatum: ac de tabulis istis locutus, Præterea, inquit, domus, seu cella potius, tota pene lignea, & grabatus, in quo spiritum emisit, hodiedum supersunt in Claravalle.
[9] Porro si quis plura desiderat de ipso Claravallensi monasterio; [aliæ adduntur.] Gallicum adeat Hodœporicon, seu Itinerarium litterarium duorum Religiosorum Ordinis S. Benedicti, e congregatione S. Mauri, auctore Edmundo Martene, parte 1; ubi pag. 99 leget, in cœmeterio, de quo ibi agitur, sepulcra fratrum S. Bernardi spectari, uti etiam ejusdem Sancti cellulam, quam Guillelmus de Campellis, episcopus Catalaunensis, exstrui pro eo jussit, ut infirmitatibus corporis laboranti solatium afferret. Vide Commentarium nostrum prævium § 7, num. 78, & librum primum Vitæ, cap. 4, num. 37. In dicto Itinerario etiam hæc narrantur pag. 100, videlicet, caminum non esse in ista cellula; adeo quippe S. Bernardum fuisse mortificatum, ut ignem pro se strui noluerit; verum sub Viri lecto magnum lapidem exstitisse, in pluribus locis persoratum, sub quo accendebatur foculus, ut cubiculum calefieret, ipso id non observante: ad hæc, cubiculo isto, ac S. Bernardi lecto, qui ibidem hodieque conservatur, nihil magis simplex videri posse; cellæ item huic contiguum esse parvum sacellum, quod verosimiliter fuerit constructum, ut ad aram faceret; vita ibi functum esse, affirmari; legique ibidem inscriptionem, quæ satis perspicue hoc enuntiet. Ex his, quæ isto Itinerario libavi, magis lucescunt paullo ante præmissa, & ea, quæ habentur in Commentario prævio § 53, num. 564.
[10] [Sancti umbra spectatur in quodam lapide:] Præter ea, quæ jam memorata sunt e Martenio, mentio etiam fit apud eum de calice S. Bernardi, pag. 99; de casula autem pag. 104; ubi etiam tractat de magna capsa argentea, quam episcopus aliquis Santonensis fieri curavit ad imponendas in eadem reliquias S. Bernardi; sed addit, Religiosos, timentes ne, si ossa ejus extraherentur e sepulcro, principes plurimi, quibus id negari haud posset, aliquid ex illis peterent, maluisse, ut ea ibi relinquerentur. Fertur etiam apud Claravallenses spectari umbra Sancti supra lapidem, in quo corpus ejus lotum fuit post mortem; at nescire se asserit Martenius, an hoc tam sit prodigiosum, quam creditur: nam umbra, ait, illa non spectatur ab omni parte; sed oportet esse in certo quodam situ, ut illa deprehendatur; idque fieri posse judicat naturaliter per reflexionem luminis. Hæc ille. At quidquid sit; mirabilis quidem ista luminis reflexio est: an vero fiat per stricti nominis miraculum, in medio relinquo. Audiamus interim de hac re Chrysostomum Henriquez in Fasciculo Ordinis Cisterciensis lib. 1, distictione 4, cap. 51: In sacro, inquit, cœnobio Claravallensi, stupendum, idque continuum extat miraculum, quod non parum sancti Abbatis commendavit virtutem. In lapide enim, ubi corpus ipsius, secundum consuetudinem Ordinis, fuit ablutum, ejusdem corporis umbra in hodiernum usque diem perseverat, ab omnibusque clare & manifeste videtur. Cumque hæretici tanti miraculi memoriam abolere niterentur, & variis instrumentis lapidem ipsum cavarent, umbra descendit, nec aliquo modo deleri potuit, ut a R. D. Adriano Cancellier, abbate Dunensi accepi.
[11] [sacra quædam] Laudatus supra Martenius in Itinerario alio, quod in lucem prodiit Lutetiæ Parisiorum anno 1724, agens de celebri abbatia Camberonensi, Ordinis Cisterciensis, in territorio Montensi Hannoniæ, pag. 108 scribit, casulam S. Bernardi, quæ ibi ostenditur, inspirare pietatem: nec esse illam e panno aureo, nec argenteo, nec serico; sed ex simplici gossipio contextam: usui eam esse in die festo Sancti, & in primitiis Religiosorum. Idem auctor pag. 40, inter alia, quæ refert de Valle-clara, quæque signatur superius in Chronologia Bernardina apud nos parte prima, ad annum 1134, mentionem facit de S. Bernardi pallio, quod Gallice vocat la coule, dicitque illud ibidem conservari. Nec piget, hic observare, quod duplex sit apud Bernardinos palliorum genus; unum nempe candidum, quod est vestimentum valde amplum, & quo ascetæ Bernardini utuntur in cæremoniis, & quando assistunt Officio: alterum vero nigrum, estque etiam vestimentum admodum amplum, & quo Bernardini utuntur dumtaxat in urbibus, & quando incedunt per plateas; ex Dictionario Gallico-Latino, quod anno 1704 Trevoltii editum est, in voce coule.
[12] [ejusdem lipsana referuntur.] Apud eumdem Martenium in Veterum scriptorum & monumentorum &c. amplissima collectione, tomo 6 producitur fundatio monasterii B. Mariæ de Alta-ripa, Ordinis Cisterciensis, filiæ Chari-loci, lineæ Claræ-vallis, & col. 317 ponitur inter reliquias sacras præcipuas ejusdem cœnobii, stola sanctissimi P. N. Bernardi ex grossiori panno coloris grisei obscuri, qua sanctus hic Pater sacrarium nostrum decoravit, dum eundo & redeundo ex Germania, per hoc monasterium transiret. In libello reliquiarum, quæ Aquisgrani asservantur, anno 1734 ibidem typis edito, inter ornamenta ecclesiæ Virginis Matris, pag. 46 ponitur casula, quæ more Græcorum facta, & ex serico cæruleo terso ac denso contexta est, acu eidem appicta cruce ex margaritis. Hanc casulam Mellifluus Doctor Bernardus in ista ecclesia ad Sacrificium Missæ adhibuisse anno 1146, ac post illud dedisse visum cæcis quatuor, & paralytico uni gressum, in eodem libello dicitur.
CAPUT II.
Variæ S. Bernardi apparitiones, ac prædictiones.
§ I. Apparet monacho Cisterciensi; & Converso, quem consolatus, prosperum negotiorum successum ei prænuntiat.
[S. Bernardus cum S. Malachia] In Commentario prævio § 52 retuli varias post Viri sancti obitum apparitiones; de aliis me acturum dixi in Gloria ejus posthuma. Harum igitur primum hic obtineat locum illa, quæ exstat apud Tissierium in Exordio magno Ordinis Cisterciensis, distinctione 3, cap. 14: Factum est autem in una dierum, cum prima cantaretur in choro, & ipse (videlicet Guillelmus, quem mox pluribus describam) conjunctus psallentibus stabat in ordine suo, vitulos labiorum suorum in voce exultationis Domino reddens. Et, ecce, apparuit ei vigilanti atque psallenti S. Malachias, Hiberniensis quondam episcopus, qui in eadem basilica jacet honorifice tumulatus. Residebat vero in cathedra juxta altare, annulo, baculo, mitra, cæterisque Pontificalibus ornamentis mirifice decoratus: tamquam Missarum solemnia post finem illius horæ celebraturus. Erat autem tunc anniversaria dies depositionis ejusdem beatissimi præsulis: quæ etiam omnium fidelium defunctorum memoria est solemnis. Apparuit quoque cum eo B. Bernardus, ejusdem ecclesiæ felicissimus pastor atque patronus: qui & ipse erat vestibus pretiosis & candidis micans, atque mitratus, minime tamen infulatus a. Et merito quidem.
[14] Erat enim paterfamilias in propria domo, deferens atque congratulans venerando ac speciali hospiti suo: [apparet Guillelmo monacho Cisterciensi;] dignoque honore præveniens amantissimum, cedebat ei libentissime solemnia Missarum, ea potissimum die, qua sanctus ille pontifex curiam supernam ingressus, & cælestibus hymnis primo fuerat honoratus. Unde etiam ipse beatus Pater officiosum ac sedulum sese circa eumdem sanctum episcopum, & circa ipsius altaris ministerium, exhibuit. Porro beatus antistes baculo pastorali innixus, defixa lumina versus chorum assidue tenebat. Sanctus vero Bernardus modo episcopum, modo Conventum, modo ipsum altare, tamquam solicitus omnium, respiciebat. Hæc visio tam manifesta eidem famulo Dei vigilanti, & corporeis oculis intuenti, visibiliter apparuit, quamdiu psalmus unus in eadem hora a Conventu percantaretur. Finito itaque psalmo, sinita est visio, sed in corde videntis deinceps finiri non potuit visionis illius pia devotio. Hactenus Exordium magnum de una sancti Patris apparitione. Alia, quæ ibidem mox sequitur, his verbis conscripta est, & eidem Guillelmo exhibita:
[15] Altero quoque die apparuit ei nihilominus idem beatus Bernardus, [qui deinde etiam videt sanctum Patrem, & loquitur cum eo.] vultu & habitu gloriosus. Quem cum ille vidisset, procidit ad pedes ejus, orans & petens aliquid ab eo. Cui Sanctus ait: Quid tibi vis faciam? Et ille: Domine mi pater, si inveni gratiam in oculis tuis, indica mihi, utrum salvus fieri debeam. Et Sanctus ad eum: Numquid parva res est ista, quam postulas? Hodie cum egrederer de paradiso, quam multa millia hominum foris ad januam reliqui, qui utique istiusmodi timore torquentur: ignorantes utique, utrum amore, an odio digni habeantur. His itaque præmissis, dedit ei responsum super verbo, quod imploraverat. Sed quid ei definite responderit, incertum est nobis: quia vanæ gloriæ pestem vitans, hoc nobis indicare noluit. Erat enim vir ille circumspectus, & gravis in locutione: multumque cavebat, ne quid diceret, quod suam ipsius gloriam redoleret. Verumtamen ex fiducia sermonis, & vultus illius hilaritate, satis dabatur intelligi, quia jucundum a sancto Patre super tali verbo responsum acceperit.
[16] [Quis fuerit iste Guillelmus.] Iste est Guillelmus, quem supra (distinctione 2, cap. 22) memoravimus, spiritum fornicationis in specie phantasticæ meretricis vidisse infirmitorium curiose circumeuntem, & ex iis, quæ ab ea audierat, & viderat, D. Roberto abbati Clarævallis apostasiam duorum adolescentium prædixisse: quod etiam verum fuisse, fœda eorum fuga incontinenti subsecuta demonstravit. Porro Guillelmus iste, priusquam Cisterciensium Ordini se contulisset, multo tempore vixit in monasterio sancti Albini Andegavensis, ut dicitur in principio citati capitis 14; in quo plura alia de eodem legi possunt. In Menologio Cisterciensi apud Manriquez refertur cum titulo beati ad diem XIX Novembris, & vocatur S. Bernardi discipulus. De duabus autem, quæ modo sunt datæ, apparitionibus legi potest Herbertus lib. 1 de Miraculis cap. 4.
[17] [Conversus quidam in Claravalle, Laurentius nomine, mittitur ad regem Siciliæ,] Laudatum Exordium distictione 4, cap. 33 aliam commemorat apparitionem: Erat, inquit, in Claravalle conversus quidam religiosus, nomine Laurentius, .. vir .. spiritualis & devotus in omni conversatione sua, orationi atque compunctioni mirabili pertinacia jugiter insistens: ita ut per plurimos annos, cum sanctorum confessorum Bernardi & Malachiæ corpora in secretario diu noctuque servaret, vix umquam aliqua hora posset ibidem aliter inveniri, nisi semper orationi incumbens, & diuturnis fletibus pavimentum rigans. Post transitum autem B. Bernardi contigit, ut idem frater a domno Philippo, venerabili Clarævallis priore, ad regem Siciliæ Rogerum mitteretur, pro negotio ejusdem ecclesiæ. Qui cum Romam fuisset ingressus, comperto, quod idem rex nuperrime mortuus fuisset, consternatus est animo: &, quid in tali articulo facere deberet, prorsus ignorabat. Et recordatus sancti patris sui Bernardi, sub quo pro diversis negotiis frequenter missus prospere ibat & redibat, cum gemitu & lacrymis multis conversus ad orationem, eumdem Sanctum Dei invocabat, dicens: Pater mi, pater mi, currus Israël & auriga ejus, ut quid dereliquisti nos? Heu me, Pater sancte, quid dicam, vel quid faciam ego pauperculus & misellus: ego omni consilio & auxilio destitutus?
[18] Te vivente, & te jubente securus procedebam ad terras & ad nationes diversas, [& Sanctum invocans in via super eventu dubio negotii sui;] & ubique recipiebar ob gratiam tui, nimirum deferens salutationes & litteras tuas: quas reges & præsules cum cæteris omnibus tamquam cælitus missam benedictionem suscipiebant: & eulogiis tuis nobiliores quique se nobilitari gaudebant. Nunc autem, te defuncto, defuncta est tecum pariter & gratia mea: nec erit jam, qui peregrino & inopi manum porrigat adjutorii. Et, ecce, mortuus est rex, qui te sincero diligebat affectu: surrexitque filius pro eo, puer qui te forsitan ignorat. Quem adhuc tam longe remotum si adire voluero, & repulsam ab eo pati contigerit, inconsolabilis mihi erit dolor, post tanti laboris & longissimi itineris defatigationem, infecto redire negotio: qui, te vivente, bonis omnibus cumulatus in Claramvallem tuam redire solebam.
[19] Si vero incontinenti reversus negotium intentatum reliquero, [audit ex eo, omnia sibi] torporis & insipientiæ argui pertimesco. Porrige, precor, auxilium, præbe consilium indigenti: & ne despicias gemitum servuli miserandi. Eadem itaque nocte apparuit ei idem beatissimus Pater, & magnifice consolatus est eum, dicens: Quid tibi visum est frater, ita de Dei misericordia & mea interventione diffidere? Quando enim, vel ubi sensisti, defuisse tibi adminiculum meum in necessitatibus tuis? An forte impotentiorem me modo autumas, quando jam introductus sum in potentias Domini, quam olim fuerim, dum in carne vixi? Vade ergo securus, quia prospera cuncta evenient: & in hoc ipso scies, quia ego te miserim. Hæc & alia plurima Sancto loquente, frater ille præ nimio pietatis ardore totus in anima liquescebat: & corde ejus immensam parturiente lætitiam, foris quoque devotionis lacrymæ erumpebant.
[20] Cumque evigilasset, madentibus oculis atque maxillis, [prospere successura: qui Roma revertens] etiam pulvillum, in quo caput reclinarat, eodem lacrymarum profluvio undique perfusum esse cognovit. Summo igitur mane iter arripiens, cum de Urbe fuisset egressus, reperit cuneum institorum, mercimonii gratia Siciliam adeuntium. Qui cognoscentes eum esse de Claravalle, mox eum in suo conductu atque convictu gratanti animo receperunt, & quæque necessaria gratis quotidie ministrabant. Tandem ingressus ad regem Siciliæ, invenit gratiam magnam in oculis ejus. Et non solum de negotio, pro quo fuerat ad patrem destinatus, prosperum eventum obtinuit: verum etiam rex apertis thesauris suis ad ædificationem novæ basilicæ Clarævallis, pro ejusdem patris sui anima non modicam auri summam per eumdem fratrem magna devotione transmisit.
[21] Reversus itaque Romam prædictus frater, talem nihilominus ibidem gratiam reperit, [redit in Claramvallem a latronibus liberatus.] ut de donariis Cardinalium, aliorumque Romanorum, plurimam acciperet benedictionem, ita ut etiam, largientibus eis, ex Urbe usque ad decem bubalos educeret: quos non sine ingenti omnium stupore, Deo se protegente, sanctique Patris sui meritis patrocinantibus, Claramvallem usque perduxit.. Factum est autem, ut transire cogeretur per quoddam municipium, cujus principatum latronum principes obtinebant: quorum manus nullus immunis evadere poterat, nisi forte, qui viribus prævalebat. Mane vero jam rutilante aurora, cum de aliquo prato, in quo cum animalibus pernoctarat, egrederetur, rogavit attentius Dominum, sanctumque Bernardum, ut ab imminenti periculo erueretur. Et, ecce, apparuerunt ei procul quasi duo viri obviam venientes, & singulos cereos accensos in manibus ferentes. Qui paulatim appropinquantes, cum jam pene ad ipsum pervenissent, subito ab oculis ejus evanuerunt, multamque fiduciam evadendi Dei famulo contulerunt. Ingressus itaque illum diaboli nidum, illico sistitur, atque ad prædam diripiendam undique accurritur. Nutu vero Dei supervenientes eadem hora quidam honesti viri, cum eum Clarævallensem esse cognovissent, de manibus irruentium liberarunt, & cum suis omnibus abire fecerunt &c.
[22] [Quædam de ista historia observationes.] Quænam sint gesta Bernardum inter ac Rogerium supra memoratum, narrat noster Commentarius prævius § 27. Verum, quæ modo relata sunt de itinere, quo Laurentius suscepit, ut cum eodem Rogerio ageret, non cohærent cum chronologia. Nam in sententia Baronii, qui mortem Rogerii affigit anno Christi 1152, quomodo fieri potuit, ut S. Bernardus isti fratri religioso appareret tamquam vita functus, qui anno proximo dumtaxat fuit mortuus? Quomodo item conversus ille per plurimos annos, cum sanctorum confessorum Bernardi & Malachiæ corpora ni secretario diu noctuque servaret &c.? Si autem cum Pagio Rogerii mortem differas ad annum 1154, ubi num. 4 de eadem ex professo tractat; sic quidem tollitur difficultas prima; sed manet secunda. Hinc tamen non sequitur, ut superioris apparitionis historia sit falsa: cui medela affertur, si τὸ per plures annos expungas, quæ circumstantia intrudi huc facile potuit ab incauto aliquo, vel imperito descriptore aut interpolatore. Quod attinet ad ædificationem novæ basilicæ Clarævallis, de qua supra; tomo 4 Galliæ Christianæ, col. 129, in Guichardo archiepiscopo Lugdunensi, hæc de eo exstant: Præsens fuit ecclesiæ Clarævallensis dedicationi anno MCLXXIV. Sed de illius dedicationis anno videri etiam potest noster Commentarius prævius § 61, num. 676.
ANNOTATIO.
a Mitratus & infulatus nonne passim sunt synonyma? Quomodo igitur hic distinguuntur? Suspicor, scriptorem indicare voluisse, S. Malachiam apparuisse tectum mitra, e qua deorsum vittæ utrimque pependerint; Bernardum vero mitra, sine istis vittis. Sunt enim, qui ab inferus vel infra, vocem infulæ derivari putarunt, propter vittas, quæ inferius ex ea pendent; sicut indicatur in Etymologico linguæ Latinæ apud Vossium.
§ II. Duobus monachis Claravallensibus apparet, & eorum apostasiam impedit; adolescentulum quemdam in proposito monastico confirmat; incendium comprimit; morti proximo se videndum præbet; & alteri ægroto.
[Monachus Claravallensis a diabolo corruptus apostasiam decernit;] Herbertus lib. 1, cap. 28 narrat, monachum Claravallensem, qui a proposito resilire cogitabat, visis per quietem S. Malachia, & S. Bernardo, cujus baculo contundebatur, ad sanam mentem rediisse. Proferamus Herberti verba: Quidam de fratribus Claravallensibus, cum instinctu diabolico in mente corruptus esset, ut jam ad sæculum apostatare disponeret; vidit in visu noctis B. Bernardum, sanctumque Malachiam in dormitorio deambulantes, & eos, qui ibi pausabant, visitando benedicentes. Qui cum in ordine visitationis, ad ejus lectulum devenissent, ait sanctus Malachias, Homo iste perversus nihil omnino boni in corde versat; sed diabolo suadenti jam dedit assensum, ut ad vomitum seculi proxime revertatur. Quo audito, B. Bernardus dixit ei: Tu ergo fugere quæris? Et quo fugies, miser, a facie Domini? Crede mihi, quia malo tuo talia cogitasti. Neque enim delectabit te amplius fuga, quando jam evaseris de manu mea.
[24] Et his dictis, cœpit eum crebris ictibus tundere baculo, [sed a Sancto vapulans resipiscit:] quem tenebat, & ait: Ecce stipendia, quæ mereris. Surge nunc, & fuge, si poteris. Evigilans itaque frater, invenit se tunsionibus illis ita dolentem atque confractum, ut in infirmitorium ductus, lecto detineretur. Qui, accersito Priore, confessus est malitiam, quam intenderat, & pœnam, quam inde pertulerat: acceptaque pœnitentia perfecte resipuit, & non apprehendit eum ultra desiderium fugiendi. Ibidem cap. 31 consimilis argumenti apparitio refertur in hæc verba:
[25] Alius quidam ejusdem cœnobii frater, vir honestus & religiosus, [alius reverti ad seculum statuens, ab eo confirmatur] mihi de seipso narravit, cum verecundia tamen, quod scilicet in primordio conversionis, cum anxie stimularetur a spiritu fornicationis, deliberavit animo, cedere tentatori, &, projecto religionis habitu, ad sæculum reverti. Qui dum jam opportunitatem recedendi sollicite aucuparetur, astitit ei per visionem B. Bernardus, paulo ante defunctus; increpans illius socordiam, & arguens super iniquitate, quam mente conceperat, & actu perficere satagebat. Cui cum ille respondisset, sese diutius reluctasse *, & jam tentationis violentiam ferre non posse, ait Sanctus ad illum: Scito prænoscens, quoniam adhuc multa certamina te manent. Sed age viriliter, & noli deficere: quia Dominus aderit tibi, tamquam adjutor in opportunitatibus, ut eruat te.
[26] Unde polliceor tibi, quod, si in Ordine usque in finem perseveraveris, [in vita religiosa:] salvus eris. Quod si forsitan aliquis tibi nocere tentaverit, in die novissimo ego respondebo pro te, & animam meam pro anima tua ponam. Hac ergo pollicitatione frater ille corroboratus, deinceps a stabilitate sua moveri non potuit: qui etiam nunc in Ordine complens annum quinquies quinum, viriliter usque hodie decertat, multaque victoria jam potitus, salutem repromissam certius opperitur.
[27] [alia sancti Patris viventis] Idem auctor lib. 2, cap. 9 agens de quodam adolescentulo Alemanno, qui in Claravalle ad vitam monasticam mirabiliter conversus, egregia sanctitate, & divinis manifestationibus claruit, factum refert in rem nostram, quod vivente sancto Patre accidit. Excerpo sequentia: Egregius quidam adolescentulus de partibus Alemanniæ oriundus, studiorum gratia, comitante didascalo * suo Parisius adibat. Qui cum transitum haberet per domum Claravallensem, magister ille videns loci conventum & ordinem, nescio quo Dei judicio compunctus ad horam, petiit & obtinuit, ut susciperetur ad conversionem. Cumque rogaret adolescentulum, ut secum remaneret, penitus non acquievit: multum siquidem abhorrebat a consortio, etiam & colloquio Cisterciensium monachorum; sæpiusque rogaverat Dominum, numquam sibi dari ad Ordinem illum velle converti. Proinde roganti magistro & fratribus monasterii adhortantibus eum, dura cervice resistens, nullis prædicationum machinis poterat expugnari. Eadem igitur nocte, dum eorum monita mente revolveret, facta est vox divinitus ad eum, dicens: Si hinc recesseris, & Parisius veneris, usque ad Pentecosten morieris, & sine dubio morieris. Ad hanc itaque vocem juvenculus ille multum obstupuit: necdum tamen potuit duritia cordis illius emolliri.
[28] [apparitio,] Porro sequenti nocte, cum sopori membra dedisset, videbatur sibi esse demersus in limo putei profundi. Cumque desperatus ibidem jaceret, subito apparuit desuper ad horam * putei beatus Johannes Euangelista, in vultu & habitu beati Bernardi, cum alio quodam Sancto, cujus nomen excidit mihi: qui & ipse simillimus erat cuidam religiosissimo viro, nomine Gerardo, portario Clarevallensi. Quos cum ille vidisset, rogabat obnixius, ut sui misererentur. Cui B. Johannes respondit: Tu sano consilio acquiescere contemnens, opem flagitas a nobis? Cumque ille promitteret, se esse facturum, quidquid ei placeret; Vis ergo, inquit, fieri monachus in monasterio Clarevallensi? Etiam, domine mi; libentissime volo. Quod cum firmiter pollicitus esset, sese citius impleturum; protinus eductum de profundo liberum abire permiserunt.
[29] [qua adolescentulus instituto Claravallensi se dicat:] Mane igitur facto, postulavit præsentari quantocius B. Bernardo: quem cum antea non vidisset, continuo illum in vultu & habitu deprehendit, ipsum esse pro certo recognoscens, quem in nocte transacta, sub conditione convertendi, liberatorem habere meruerat. Proinde miratus vehementer atque compunctus, protinus eidem sancto Viro se reddidit, a quo benigne receptus, mox in ætate teneriori, gravitatis & sapientiæ canos, cunctis mirantibus induit. Alia, quæ ibidem de illo exstant, manifestationum charismata, non sunt hujus loci. Ad majorem tamen historiæ, quam modo referebamus, fidem conducit allegati capitis clausula, qua Herbertus rem confirmat: Hæc, inquit, omnia, quæ superius retuli, aliaque quamplurima, quæ licet magna existimem, tamen brevitatis amore reticui, ab eodem Dei famulo arcana relatione cognovi: ea videlicet conditione, ut usque ad obitum ejus, apud me secreta tenerentur. Sed quia jam, vocante se Domino, expletis in Ordine annis XXVI quam sinceriter vixit, tam feliciter obiit, ego solutus a nodo polliciti hujus, præfatas revelationes, in quibus non modice consolatum fuisse me memini, ad aliorum æque solamen præsenti paginæ intuli.
[30] Apud Manricum tomo 4 Annalium Cisterciensium in Appendice, [alia, qua incendii grassationem compressisse dicitur:] inter ea, quæ pag. 659, num. 13, exstant ad annum 1592, habetur sequens apparitio: Mense Augusto, in die Parentis Bernardi, Saltus novalis miserabiliter conflagravit, præsentibus abbate, & majori parte conventus sancti Petri de Eslonza Benedictinis, qui venerant cum nostris, sancti Patris solemnia celebraturi. Vulgavit fama, apparuisse cuidam ex ipsis utrumque Parentem, nimirum Benedictum, Bernardumque, atque flammas grassantes compressisse, ne ultra procederent: cum, aëre in contrarium impellente, nihil non absumpturæ timeri possent. Nota, quod Saltus novalis in ista Appendice pag. 602, num. 18, in regno Legionensi, diœcesique signetur.
[31] Herbertus lib. 2, cap. 29, mira quædam narrat de Gerardo de Farsa, [apparet Gerardo Farfensi morti proximo, & alteri ex gutture laboranti.] admirandæ pietatis, & sanctitatis eximiæ sene; quibus subdit ista: Huic autem viro jam posito in extremis beatus Bernardus angelico vultu & vestibus albis decoratus apparuit, in ea tamen consistentia & habitudine corporis, qua ante obitum fuit. Quem cum ille inspiceret ad se ingredientem, & veteranos ac venerandos artus baculo sustentantem, manu ac voce, qua poterat, suis servientibus innuit, ut Sancto venienti assurgerent, & locum sedendi citius præpararent. Illis vero mirantibus ac quærentibus de quonam Sancto ille loqueretur, premente se ægritudine non poterat respondere. Postmodum vero recepta virtute loquendi, cum idipsum denuo sciscitarentur, confessus est se vidisse beatum Bernardum blando ipsum alloquio consolantem. Qui cum benedixisset eum, benedixit etiam totam domum, subjungens hæc eadem verba, & dicens; Hæc est domus mea, quam ædificavi. Dominus custodiat eam in æternum, & in sæculum sæculi. De Gaufrido Sorensi episcopo, qui, dum gravi ac pene a medicis desperata gutturis molestia laborabat, a Viro sancto sibi apparente sanatus est, legi potest Herbertus lib. 3, cap. 10.
[Annotata]
* immo reluctatum esse
* i. e.magistro
* l. oram
§ III. Tribus vicibus se manifestat cuidam fratri; apparet item B. Mariæ Ogniacensi; alteri prædicit cælestem gloriam; Ascelinæ mortem; mira libri miraculorum inventio, ac monachi litteratura.
[Post Sancti apparitionem transit frater quidam ad Claravallenses:] Prædictis apparitionibus addi possunt aliæ tres, quæ narrantur in Exordio magno Cisterciensi, distinctione 4, cap. 7, his verbis: Frater quidam de Ordine Regularium canonicorum, cum esset proficiendi avidus atque charismatum meliorum æmulator, desiderabat desiderio magno beati Bernardi magisterio subjici, & Clarævallensium collegio sociari; licet hoc, ipso sancto Patre vivente, consequi minime potuerit. Quo decedente, audita fama pretiosæ mortis ejus, consternatus est animo vehementer; miserum se, atque indignum clamitans, quod voti sui compos fieri non meruisset. Post autem paucos dies apparuit ei in visu idem venerabilis Pater, quasi strenuus operator, præcinctus ad laborandum in agro latissimo, in quo manipuli triticeæ messis innumerabiles esse videbantur: ex quibus multitudinem magnam in acervum grandem congesserat: reliquis vero, qui supererant, qui etiam multo plures erant, comportandis & coacervandis pertinaciter insistebat. Quod cum vidisset, intellexit illico, congeriem illam manipulorum figuram tenere multitudinis fratrum, quam idem egregius prædicator, quamdiu vixit in carne, Christo Domino aggregarat: adhuc autem restare innumeros, qui ejus meritis & exemplis ad salvationis gratiam essent perducendi. Unde multum exultans, seque unum ex illis fore non desperans, Claramvallem, quam citius potuit, adiit, postulans & impetrans, se ad probationem admitti.
[33] [cui, dum esset in tirocinio, iterum,] Hac itaque sancti Viri apparitione frater ille ad tirocinium Claravallense vocatus est: quem vero favorem in eodem acceperit ab eodem Sancto, pandit altera illius apparitio, fratri isti facta: Qui dum adhuc ibidem novitius esset, & beati Viri memoriam pene incessanter atque insatiabiliter animo volveret; quadam die Dominica circa finem vigiliarum fatigato illi, & modis pluribus afflicto, cœpit obrepere sopor. Et, ecce, apparuit ei reverendissimus Pater, cujus amore flagrabat, dignanter alloquens eum, & monens de dirigenda ad Deum jugiter intentione, cum quotidiana lacrymarum effusione. Quod si faceret, divinam miserationem, & suam ipsius visitationem securus expectaret. Et cum ista dixisset, recepit se in tumbam suam, quæ ibidem coram altari beatæ Virginis Matris posita erat. Quæ videlicet receptio tam evidens fuit, ut frater ille nesciret, utrum dormitans, an vigilans hoc vidisset.
[34] [ac tertio se videndum præbuit.] Cumque aperuisset oculos, & piissimi Patris admonitionem dulci recordatione pensaret, subito iterum apparuit illi jam plene vigilanti, & corporeis oculis intuendum se obtulit. Stabat igitur cominus coram ipso, ita ut manu tangi facile posset: diligenter eum considerans, & quasi explorans, utrum dormiret, an vigilaret; more eorum, qui excitant ad vigilias dormientes. Quem cum novitius stupidus & attonitus intueretur, protinus ille, qui videbatur, evanuit: & quod mirum dictu est, visum est illi, quod quasi sensibiliter præcordiis ejus illapsus fuisset. Unde vehementer accensus in amorem Dei & ejusdem beatissimi Viri, ad susceptionem novæ vitæ in gaudio & exultatione spirituali de die in diem instituebatur. Denique sequenti nocte cum vigiliis fratrum similiter interesset, talem ac tantam divinæ visitationis gratiam ibidem expertus est, qualem ac quantam in vita sua numquam antea senserat: quod totum utique meritis ejus, quem diligebat, se obtinuisse, gratulatus est. Cumque per dies plurimos memoriam abundantiæ suavitatis hujus recolendo frequentius eructaret, fundebat ubertim dulces & pias lacrymas, quibus die noctuque satiari non poterat. Hactenus Exordium magnum Cisterciense; quod de laudati fratris, vestigiis S. Bernardi jugiter insistentis, vita ac morte etiam agit.
[35] [Spectatur a B. Maria Ogniacensi,] Apud nos tomo IV Junii, die XXIII ejusdem mensis, pag. 660 narrat Jacobus de Vitriaco, scriptor Vitæ B. Mariæ Ogniacensis, ei accidisse S. Bernardi apparitionem, quam his verbis refert: Apparuit ei aliquando B. Bernardus, Cisterciensis Ordinis Pater, & lucerna, quasi alatus, & alas suas circa eam expandebat. Cumque diu cum eo in cantello ecclesiæ sedisset, & illa, cujusmodi essent hæ alæ, quæreret; respondit, quod ipse velut aquila sublimi volatu sublimia & subtilia divinæ Scripturæ attigerat, & multa de arcanis cælestibus ei Dominus reseraverat.
[36] Herbertus in libris de Miraculis, lib. 2, cap. 28 refert sequentem Viri sancti apparitionem: [& a monacho, eadem die eum moriturum, & in cælo futurum prædicens: Ascelinæ obitum prænuntiat.] Defunctus est ibi (actum erat antea de abbatia Domus Dei, filia Claravallensi) monachus, ætate quidem juvenis, sed religionis maturitate provectus: de quo etiam asserunt, quod florem virginitatis usque ad mortem, Domino largiente, servaverit. Hic vero spe mirabili confortatus, ita cupiebat dissolvi, & cum Christo esse, ut nihil timere videretur, nisi adhuc a morte differri, & in corpore remanere, multumque doleret, si aliquis ei commeatum vel promitteret, vel optaret. In ipsa vero die migrationis suæ apparuit ei beatus Bernardus cum supradicto abbate F. *, qui dixit ad eum: Frater Bernarde, (sic enim juvenis vocabatur,) ecce, adduco tibi sanctum Patrem nostrum Bernardum, ut te in manibus illius reddam. Beatus vero Pater clementi dextera suscipiens eum, ait illi: Hodie mecum eris in paradiso. Et his dictis evanuerunt. Tunc monachus ille, quæ viderat, & audierat, fratribus indicavit, atque subjunxit: Si usque in crastinum vixero, non sum vera loquutus: quod si hodie migravero, fidem faciat dictis ipsa migratio. Defunctus est itaque frater in ipsa die, ut perficerentur in eo omnia, quæ dicta fuerant illi a sancto Patre. Historiographus Cisterciensis ad annum 1195, cap. 3, num. 7, Virum sanctum transitus sui nocte apparuisse Ascelinæ, ac mortem ei suam denuntiasse commemorat. Porro Ascelina virgo in Gallia, S. P. Bernardi secundum sanguinem neptis, secundum spiritum discipula, cum titulo beatæ memorari ab Henriquez in Appendice Menologii Cisterciensis, diximus inter Prætermissos ad diem XVIII Maii: cujus cultus examinari poterit ad diem XXIII hujus mensis Augusti.
[37] Joannes Eremita, qui S. Bernardi Vitam conscripsit, [Liber miraculorum S. Bernardi perditus] in epistola, quæ primo loco Vitæ eidem præfixa est, & apud Mabillonium recusa volumine 2, mirabilem hanc refert apparitionem Col. Monachus quidam, venerandi Abbatis verax dilector & sincerus, forte cum quodam laïco fratre, Humberto nomine, per virgultum adjacens monasterio Claræ-vallensi deambulabat, librum miraculorum sancti Patris tenens in manibus; exponens ea secundum idioma Romanæ linguæ, tam suæ quam illius ædificationis causa. Contigit ergo eos, modicæ pausationes gratia, consedere sub arbore piro, secus viam, per quam quotidie vadunt & veniunt laborantes in horto. Cumque non post modicum tempus consurgerent, supradictus monachus, oblivione subripiente, sicut multotiens fieri solet, librum, quem paulo ante in manu tenuerat, humi per improvidentiam depositum reliquit.
[38] Abiit itaque, & regularis disciplinæ studiis occupatus, [miro modo] cum tandem reduceret ad memoriam, quomodo, ubi, & quando perdidisset illum; nullam omnino spem recuperandi concipiens, (tum quia prope viam dimiserat, tum quia interim tanta fuerat facta inundatio pluviarum, ut etiamsi reperiretur, nihil amplius quam perditum valere crederetur) post aliquantum tempus ab illius inquisitione cessavit: immo etiam penitus desistere visus est; maxime tamen constrictus, quod per negligentiam suam miraculorum sancti Viri volumen amisisset.
[39] [invenitur conservatus:] In hunc modum transigens unum circiter mensem, cum post modicam per hortum deambulationem, sub arbore prædicta resedisset, non tamen proposito quærendi, vel spe recuperandi, quod perdiderat; miro & inaudito modo librum, tamquam ab aliquo conservatum, & tunc de recenti, & ex industria juxta se positum, subito in medium proferri miratus est. Et ut mirabilius esse credatur, quod contigit, tam charta, quam scriptura adeo sana & incorrupta permanserat (nisi quod pauculis guttis exterius operimentum respergi videbatur) ac si cum ceteris libris in bibliotheca liber idem fuisset repositus. Quid super hoc audientibus visum fuerit, nescio: ego autem pro parte mea asseverare non dubito, rem talem, tamque insolitam, nequaquam sine miraculo contigisse: quod siquidem beati Viri meritis adscribere & ratio persuadet, & veritas compellit.
[40] [qua occasione fratrem idiotam] Nocturni temporis silentio, cum post fatigationem diurni laboris, modicæ repausationis gratia recubuisset in lectulo, apparuit ei vigilanti vir venerabilis, amictus stola nivea, & staturæ mediocris, ætate grandævus, crine candidus, angelica facie reverendus. Is in manibus suis duos libros tenere videbatur. Accedens itaque ad fratrem supra memoratum, porrexit ei utrumque, dicens: Accipe, vide, & lege. Qui repentinæ visionis horrore (sicut fieri solet) attonitus, securitatem tamen ex affatu benigno, aspectu tranquillo, vultu quoque angelico sumens, respondit: Domine Pater, nescio litteras. Simplex & illiteratus quomodo legam? At ille: Fili, noli timere. Ecce Dominus tecum est, & docebit te, &, me intercedente, bene erit tibi. Hujusmodi pia admonitione confortatus frater, utrumque volumen accepit, evolvit, & legit; mirans & obstupescens in semetipso, quonam modo id fieret. Persona deinceps assistens, quasi alterum volumen secum deferens, alterum fratri relinquens, vale faciens ei data benedictione disparuit.
[41] [docet litteraturam.] Quid igitur? Mirabile quidem dictu est, quod dicemus. Quid enim mirabili hoc mirabilius? Fratrem novimus omnes quotquot sumus. Laïcus quidem erat paulo ante, nec etiam alphabetum noverat. Deo tamen illuminante ejus intelligentiam, & quibusdam fratrum suffragantibus, in brevi ad hoc profecit, ut non solum legere, verum etiam cantare satis decenter & convenienter sciret. Exinde tam usu, quam gratia cooperante, dictionum significationes aliquantum intelligere cœpit, & in hujusmodi scientia paulatim proficere. Visionem itaque supradictam scripsit in spe adjutorii divini, & subventionis beati Viri, quem credimus ei apparuisse. Nonnulla miraculorum ipsius, quæ vel scriptoribus ignota, vel per negligentiam fuerant prætermissa, tam decenter, tam bene, tamque eleganter litteris commendavit, ut subinde rapti in admirationem, dicamus cum Propheta David: A Domino factum est istud? & est mirabile in oculis nostris. Quis ergo neget, hoc miraculose factum esse? Quod apertius, quod evidentius miraculum? Adscribimus igitur in primis gratiæ Dei; illud attribuimus deinde meritis Sancti, assignamus denique fidei & obedientiæ fratris.
[Annotata]
* i. e. Francone
§ IV. Aliquot Viri sancti vaticinia.
[42] [Multos in monasterio Villariensi fore salvos prædicit:] Tametsi in nostro Commentario prævio ad S. Bernardi Vitam, ac in Vita ipsa contineantur tot & tanta vaticinia, quibus liquidissime probatur, Virum sanctum, præter alias eximias prærogativas, in hoc genere summum mereri nomen: non ita tamen hæc materia ibidem exhausta est, ut non supersint exempla nonnulla, quorum notitia lectorem meum privari nolim. In Itinere litterario, de quo superius cap. 1 num. 9 actum fuit, parte 2, pag. 201 narratur sancti Abbatis nostri prophetia, qua, dum Villarium venisset, ut ibidem monasterium fundaret, & in monte esset (monasterium quippe duos inter montes situm est) baculum suum plantasse dicitur in terra, & prænuntiasse: In hoc loco salvabuntur multorum animæ: baculum vero illum, jacta radice, excrevisse in arborem, quæ superstes fuerit in annum usque 1697; eodemque tempore, quo Thomas abbas, emortuam esse. Quæ res materiem dedit quatuor hisce pangendis versibus:
Villaria quondam tellure recondita phœnix
Emorior pariter, commoriente Thoma.
Quinque & dimidium lustravi sæcula, & annum
Quo Bernardi me dextera sacra sevit *.
[43] Vir sanctus tironi cuidam prænuntiasse diem mortis perhibetur in Exordio magno Ordinis Cisterciensis distinctione 2, [novitio Claravallensi mortem;] cap. 12: Invenitur etiam in gestis hujus beati Viri, quod adhuc in carne degens novitio cuidam in Claravalle graviter ægrotanti, cum multitudine monachorum in spiritu apparuit: prædicens ei, quod quinta die foret moriturus: & quod in ipsa quinta die, sole jam ad occasum vergente, visitans eum, jussit considere & nihil timere: sed recto protinus cursu pertingere ad Dominum Jesum Christum, & offerre ei humilem suæ Claræ-vallensis familiæ salutationem. Ad quam vocem novitius, qua potuit capitis inclinatione, & motu annuens labiorum, clausis oculis eadem hora obdormivit in Domino. Et sane observatu digna sunt, quæ memorantur ibidem in eodem Exordio cap. 14 de tironibus quibusdam, ad abbatialem dignitatem, ne vel uno quidem eorum excepto, sicut prædixerat Sanctus Pater, evectis. Factum audi.
[44] [aliis autem novitiis suis] Ad benedictionem hujus sancti Patris quidam aliquando novitii ejus, veterem hominem cum actibus suis exuentes, novum, qui secundum Deum creatus est in justitia & sanctitate veritatis induerunt: de quibus Vir beatus in spiritu Dei loquens prædixit, omnes eos gratiam spiritualis dignitatis adepturos, & nomen & officium abbatis sortituros. Cumque, succedentibus annis, temporibus opportunis, in singulis eorum verbum prophetiæ hujus effectui manciparetur; unus ex eis, nomine Petrus, quem in Suecia ad domum Novævallis Abbas sanctus direxerat, post obitum ipsius per annos quamplures usque ad senectam, imo pene decrepitam ætatem, absque hoc munere gratiæ vixit, eo quod simplicioris esset naturæ, & ad tantum officium administrandum minus idoneus existimaretur. Sed quid? Numquid vel in extremis finibus mundi latens, vel gravioris ætatis incommoda sustinens, omnipotentiam sancti Spiritus effugere potuit, quo minus impleretur de eo, quod per os prophetæ sui Bernardi idem Spiritus tanto ante prædixerat?
[45] [abbatialem dignitatem vaticinatur.] Denique post tanti temporis spatium, cum jam fere in oblivionem venisset, quod de hoc columbinæ simplicitatis homine Pater reverendissimus prædixerat; accidit, ut fratres de quadam domo Novævallis * in insula, quæ Godandia * dicitur, sita, destituti pastore, secundum generalem consuetudinem Ordinis, ad matrem suam recurrerent, quatenus per providentiam & solicitudinem patris abbatis, domui ipsorum dignus dispensator constitueretur. Et, volente Domino, sine cujus nutu nec folium arboris, nec unus passer in terram cadit, tam patri abbati, quam cæteris, qui electioni intererant, placuit, prædictum senem in hanc partem solicitudinis assumere, ut tanto fiducialius de pietate Dei, sanctissimique Patris sui meritis confideret, quanto humilius de sua insufficientia diffideret. Quod ubi factum est, & verbum, quod olim Sanctus prædixerat, ad memoriam revocatum, ubique divulgatum est; mirati sunt universi, qui audierunt, dicentes, promotionem tam senis & simplicis hominis, ad hoc tantum divina dispensatione fuisse provisam, ne ex omnibus, quæ per spiritum prophetiæ locutus est Homo Dei, unum saltem ïota, vel unus apex incassum prolata viderentur. De laudato Petro agitur apud nos in Prætermissis ad diem X Junii. Gotlandia autem insula in mari Baltico satis nota est; ita ut non indigeat ulteriore explicatione.
[Annotata]
* f. serit
* i. e. de domo Novævalli subjecta,
* Gotlandia,
CAPUT III.
Supplementum miraculorum.
§ I. Variæ corporis infirmitates sanatæ; præfixus moribundo terminus mortis; miraculum perperam S. Bernardo Claravallensi attributum; epilepticus cur non omnino curatus; mortuus ad vitam revocatus.
[Podagra laborans, ac spina piscis suffocandus sanantur;] Chrysostomus Henriquez in Fasciculo Sanctorum Ordinis Cisterc. lib. 1, dist. 4, cap. 51, Non multis, ait, elapsis annis post obitum pii Patris, Gundisalvus abbas Morerolæ, quod est cœnobium Ordinis Cisterciensis in Legionensi regno, podagra oppressus, vix doloris acerbitatem sustinere valebat. Summa tamen reverentia & devotione partem aliquam habitus sancti Bernardi, quæ in eodem monasterio inter cæteras reliquias servabatur, membris languentibus applicavit, & subito dolor omnis discessit, & integram obtinuit sanitatem. Suerus abbas Nucalensis in Hispania, spina piscis, quam incaute deglutierat, fere strangulatus, & tandem, ingravescente morbo, jam in extremis constitutus, & a medicis derelictus, lecto jacebat. Tunc Prior Morerolæ corrigia, qua præcingebatur, quamque devotionis causa sepulchro sancti Abbatis Bernardi, cum Claramvallem visitasset, imposuerat, guttur inflatum infirmi abbatis tetigit, & statim spina descendit, & ab omni prorsus infirmitatis incommodo liberatus fuit, ac proinde a periculo mortis. Narrat hæc duo miracula Bernardus Britto, lib. 3, cap. 29.
[47] Mirabilia prorsus sunt, quæ in Commentario prævio § 49 narravimus de prodigioso fonte. [uti & pars corporis pene emortua, dolor capitis, febris, infirmitas, mutus per fontem prodigiosum.] His vero, quæ ibidem de illo legenda præmisimus, adjunge sequentia ex Joanne Eremita apud Mabillonium Col. Fuit vir quidam religiosus, Odo nomine, cujus pars corporis per aliquantum tempus pæne mansit emortua, adjacentis incommodi contractione. Is post mortem beati Viri ad eumdem fontem perrexit. Cumque eo infirmitatis locum perfudisset, sanus & incolumis rediit. Alius dolore capitis immaniter vexatus, & omnino sensu privatus, fonte irrigatus, sanatus est. Alius per septennium languerat, qui a parentibus ad sanctum fontem ductus, sospes factus est. Alius quidam, Suynus nomine, longo tempore febre quartana laboraverat, qui potu fontis ejusdem sanitatem recepit. Quidam vero maxima infirmitate gravatus, cum gustasset de eadem aqua, vermiculus quidam similis locustæ, per os illius, omnibus videntibus, egressus est, & statim convaluit. Mutus etiam, ut aiunt, qui viderunt, ad fontem venit, & loquelam recepit. Hæc & multa alia tam a nobis, quam ab aliis visa, quibus non credere impium est, ne forte narrationis prolixitate audientibus fastidium generetur, perstrinxisse sufficiat.
[48] Viri sancti miraculis etiam accenseri potest mandatum ejus singulare, [Fratri cuidam Claravallensi moribundo] quo obitus cujusdam monachi Claravallensis differtur. Res gesta exstat apud Mabillonium inter Excerpta e magno Exordio Cisterciensis Ordinis Col. & apud Herbertum lib. 1 De miraculis cap. 13, e quo eam transcribo: Quidam de fratribus ejusdem loci, cœnobii videlicet Claravallensis, cum esset positus in extremis, ingressus ad eum visitandum beatus Bernardus post Completorium, & videns hominem morti proximum, jamjamque migraturum, ait: Nosti (carissime frater) quia conventus noster modo fatigatus est de labore, & jam postmodum habet ad vigilias surgere. Quod si te iterum * obdormiente, oporteat illum suam interrumpere dormitionem, nimium vexabitur, & prægrandes vigilias minus celebriter exequetur. Ut ergo bene sit tibi, & longo vivas tempore super terram, ad quam ingrederis possidendam, in nomine Christi præcipio, quod usque ad horam divini Officii exspectes nos. Cui ille respondit: Faciam, Domine, ut imperasti, si tamen voto meo tuis precibus suffrageris. Quid multa?
[49] Abiit Pater in dormitorium, & frater non obiit ante terminum constitutum. [terminum mortis præscribit:] Moxque, ut signum ad vigilias pulsari cœpit, pulsata est tabula, & ille decessit. Quod non modo de illo fratre, verum etiam de pluribus aliis pluries accidit, ut uno, pluribusve diebus protelaretur finis eorum ad ipsius Patris imperium & votum. Porro ut lector norit, quid sibi velit pulsata est tabula; Manricus ad annum Christi 1141, cap. 4, num. 6, usitatissimum, ait, in omni Ecclesia olim, in Cisterciensi etiam hodie perseverat, significato decedentium exitu per crebros raucosque tabulæ ictus. Alia deinde subdit. Sed nos cetera magni nostri Thaumaturgi prodigia prosequamur.
[50] [miraculum aliud huic nostro Sancto perperam adscriptum:] Inter hæc perperam recensetur apud Mabillonium Col. mira sacerdotis concubinarii, & monachi quondam Claræ-vallensis, conversio, quæ datur ex cod. Barbelliano Ord. Cist. in diœc. Senonensi. Neque enim ullam in ista conversione partem habuit S. Bernardus noster; secundum ea, quæ dicentur ad diem XXI hujus mensis Augusti, in Commentario historico S. Bernardi de Alzira § 3. Ceterum miram illam conversionem S. Abbati Claravallensi etiam tributam invenio apud Horstium lib. 7 Vitæ, pag. 77, ex editione Parisiensi, quam allegat.
[51] [epileptico impetrat, ut morbum suum præsentiens, caveat improvisum lapsum,] Herbertus lib. 2, cap. 20 rem miram memoriæ proditam reliquit de monacho, qui, dum laboraret morbo epileptico, per merita S. Bernardi obtinuit, ut morbum præsentiens, lecto decumbere, & repentini casus elisionem vitare posset. Recito ejusdem Herberti textum: Exiit aliquando Pater sanctus ad visitandum fratres suos metentes in agro. Qui quoniam infirmus erat, & pedes ire non poterat, perrexit in asello. Porro monachus quidam cum eo tunc ambulans atque asinum minans, cum ab olim pateretur caducum morbum, subito coram eo in ipso itinere corruit, & cœpit ab eadem epilepsia graviter torqueri. Quo viso, Vir sanctus condoluit ei; unde & deprecatus est pro eo Dominum, ut passio illa non apprehenderet amplius improvisum. Igitur æger ex eo tempore usque ad diem mortis, per viginti & eo amplius annos, quibus postea supervixit, datum est ei, quod antea non habebat, quodque cæteris epilepticis vix aliquando contingit, quotiens ex eodem morbo cadere debebat, per aliquantum temporis spatium præsentire, ita ut opportune posset lecto decumbere, & repentini casus elisionem jugiter præcavere.
[52] [& cur ipsum integre non sanaverit.] Et quidem Vir sanctus, qui hoc ei a Domino minus impetravit, credimus, quia perfectam illi sanitatem obtinere potuisset, si saluti animæ ejus expedire cognosceret. Sed quoniam ille homo gravis moribus ad portandum, & duri admodum cordis erat, cui salvando & virga correctionis, & baculus consolationis semper necessaria videbantur; concessum est ei misericorditer, ut subitanei casus periculum præsciendo jugiter declinaret, & salutiferi morbi stimulo non careret.
[Annotata]
* l. interim
§ II. Mortuus ad vitam revocatus.
[Dum S. Bernardus esset in Germania.] Tissierius in Exordio magno Ordinis Cisterciensis distinctione 2, cap. 19 narrat miraculum, quod inter alia primæ notæ merito annumerari debet. Factum audi, his verbis descriptum ibidem: Terram Jerosolymorum tempore quodam occupantibus Saracenis, beatus Bernardus, cujus animam Christianæ desolationis gladius acerbitate singulari perfoderat, circumquaque discurrens, ad ulciscendam Salvatoris injuriam, & ad expugnationem gentis incredulæ, turbas fidelium non verbis tantum, sed signis & virtutibus hortabatur. Accidit autem, eum in Alemanniam devenire, & egredientem die quadam de Fribure, oppido memorabili in partibus Brisgaudiæ constituto, a quodam Henrico viro nobili, & adhuc juvenculo, ad quamdam mansionem ipsius, ubi erat, in vespera pernoctandum deduci, copiosa multitudine eum sequente.
[53] Cum autem idem Henricus, accepto jam crucis signaculo, [famulus quidam] non equitare, sed pedes proposuisset incedere, donec, expensarum apparatu collecto, propositæ peregrinationis iter arriperet a. Ascenso igitur equo, secutus est eum protinus abeuntem. Videns hoc & invidens quidam vir belial, serviens ejusdem Henrici, homo totius pravitatis amator, & boni totius incredulus, in Servum Dei ait: Ite modo, & diabolum illum sequimini, & ipse vos diabolus apprehendat. A latere vero duæ mulierculæ venientes, inter se deportabant tertiam, pedum & quorumdam membrorum destitutam officio, & contractam: Virumque Dei rogare volebant, ut calamitatem infirmæ, & bajularum angustias, curationis optatæ remedio relevaret. Porro Henricus hanc intuens, & misertus, Ægram, inquit, super collum equi mei mihi porrigite: & vos ad Servum Domini properantes subsidium implorate.
[54] Præfatus ergo serviens ad hoc pietatis opus domini sui indignans & impatiens usquequaque, [nefandas evomens] ipsum invectione arguit acriore: quasi ad incantatorem & malesicum, & mentium eversorem, esset miseram delaturus. Cui Henricus, Non, inquit, sed defero, ut ad benedictionem Viri Dei recuperet sospitatem: & ex certissima salutis ejus fiducia tibi polliceor, quod si eam non sanaverit, equum, cui insideo, tibi dabo. Verbum igitur hoc ille gratulanter & gratanter accipiens, tota diffidentia faciendæ virtutis risit pariter & irrisit, tam de curatione diffidens, quam de adeptione equi prægaudens. Illa vero dum ad Sanctum Domini delata fuisset, & desideratam sibi benedictionem illius adepta, illico surrexit incolumis, alieno jam, sicut hactenus, ministerio non gestanda.
[55] Viso hoc serviens sæpefatus in impetu spiritus maligni, [adversus ejus miracula blasphemias, morte punitur subita;] quem gerebat in pectore, festinavit, & conversus in faciem Viri Dei, quidquid nequius vel turpius, aspirante satana, concepisset interius, in ipsum, toto conamine maledicens & convitians, jactitabat. Verum, ultione Domini protinus occurrente, ipse retro corruit resupinus, & cervice collisa spiritum exhalavit. Unde subito lamentandæ mortis ejus dolore percussus Henricus, casum hunc lugubrem, & occasum nuntiavit Abbati, supplicans, cum paululum processisset, ut ad tam triste spectaculum remearet. Dicente quoque eodem Henrico, Hoc ei propter vos accidit, quoniam in vos blasphemus esse, & contumeliosus, non timuit; Heu, inquit, Dominus, ut propter me quispiam moriatur.
[56] Retrogressus igitur ad orationem, in qua sola in omni difficultate fidebat, [sed Viri sancti precibus] se contulit: & ad longitudinem unius Pater noster, super eum silenter oravit: & mox præcepit astantibus, illum erigere; qui erectus, utpote jam defunctus, caput carens cervicis suffragio quaquaversum agebat miserabili circumflexu. Rursusque ait: Tenete, tenete firmiter ei caput. Demum appropians, & saliva sua, cujus medicinali unctione persæpius utebatur, loca læsuræ deliniens, & consignans, In nomine Domini, ait, surge. Et iterum: In nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, Deus tibi spiritum tuum reddat.
[57] [ad vitam revocatur, addicens ei meliores posthac mores.] Ille vero, recepto mox spiritu, factus est in animam viventem, vel potius redivivam: mirantibus præ gaudio, & in cælum voces ac laudes attollentibus universis, qui aderant, & viderant, tam manifeste quam miraculose mortuum revixisse. Interrogatus denique ab eodem Sancto Dei, quomodo victurus, quid acturus esset in reliquum: Domine, ait, modo, quo jusseris, vivam, faciamque quidquid præcipies, quidquid voles. Ab astantibus etiam requisitus, utrum esset jam mortuus, Mortuus, inquit, eram, & sententiam damnationis acceperam: ac nisi Abbas sanctus festinasset accurrere, irrevocabiliter eram ad inferna ducendus. Ad exhortationem quoque quorumdam astantium, crucis accepit signaculum, & cum cæteris Jerosolymam est profectus. Henricus iste in eodem itinere Deo & beato Bernardo se reddidit, & in Claravalle postmodum monachus ejus fuit. Hoc ipse miraculum cum fidelibus oculis esset intuitus, crederetque scriptoribus Vitæ sancti Patris esse notissimum; deprehenso, tandem fuisse silenter omissum, indoluit: & ad gloriam Dei & Sancti sui, juxta quod præsentanee fuerat contemplatus, narravit: ut in quanta gloria sit habendus, quem ita glorificavit Altissimus, audiat & intelligat omnis generatio in sæculum sæculi sequutura. Hæc ibi. Historia ista etiam exstat apud Horstium ac Mabillonium lib. 7 Vitæ, cap. 19.
[58] [Aliud hujus miraculi apographum.] Habemus apographum, quod ex Ms. S. Matthiæ prope Treviros, post libros de Vita S. Bernardi desumptum notatur, cui etiam sequens præfigitur titulus: Gloriosum miraculum a quodam monacho Claravallensi cum sequentibus conscriptum, quomodo S. Bernardus mortuum resuscitavit, quæ in Vita omissa sunt. Quæ in isto ecgrapho sequuntur post hoc miraculum, prætermittimus; sed notamus, superiorem historiam ibi etiam notatam esse. Miramur interim, adeo illustre ac primæ classis miraculum non inveniri inter alia innumera, quæ summa cum fide ac diligentia scriptores omni exceptione majores annotarunt, ut supra vidimus, quando sanctum Thaumaturgum, populus Germaniæ classico sacro cientem ad expeditionem orientalem, comitabantur, &, quæ patrabat miracula, accuratissime observabant. Consuli interim possunt, quæ habentur in Commentario prævio § 40, num. 428 de mortuo ad vitam revocato per Sanctum, in Germania prædicantem, ex libro Miraculorum domni Herberti: apud quem tamen in editione Chiffletii hoc miraculum non invenio; ac proinde non est mihi exploratum, idemne cum superiore, an aliud sit.
ANNOTATIO.
a In notula marginali apud Tissierium dicitur sensus hoc loco esse imperfectus. Forte desiderantur illa, quæ proxime sequuntur in nostro apographo e Ms. S. Matthiæ: Sanctus Abbas nihilominus in equo secum comitari præcepit.
§ III. Modus mirabilis, quo pater S. Bernardi conversus dicitur, secundis curis expensus; plaustrum, fracto axe, longius promotum; caducus Humberti morbus sanatus; alter in spiritu & in corpore adjutus &c.
[Mira illa conversio] Patrem S. Bernardi ad monasticum institutum, relicto seculo, transiisse, retulimns in Commentario prævio § 8. Modus autem mirus, quo illa res accidisse, ibidem narrabatur e Vincentio Bellovacensi, & cujus locum unum non convenire cum altero, observabatur; modus, inquam, mirus ille habebat aliquid, unde Manrico & mihi displiceret. Notabam etiam, quod nihil de eo scriptum reliquisset Guillelmus biographus. At modum hunc magis probabilem faciunt ea, quæ leguntur apud P. Jacobum Echard in Scriptoribus Ordinis Prædicatorum tomo 1, pagg. 188 & 189, inter scripta F. Stephani de Borbone, vel de Bellavilla, qui floruit proximo post Bernardum seculo, Christi decimo tertio. Quamquam autem in dicto Commentario prolati sunt loci duo ejusdem, qui supra, Vincentii de hac conversione, quorum uterque est fere consimilis ei, quem Stephanus memoratus de illa refert; ejusdem tamen Stephani narrationem, ut cum Vincentiana conferri possit, præsertim quia brevis est, huc etiam transcribendam duxi. Stephanus itaque rem gestam, ejusque adjuncta sic memorat:
[60] Audivi, inquit, quod, cum B. Bernardus Clarevallensis convertisset omnes fratres suos, [videtur esse probabilis:] & fecisset eos monachos, solo patre magis indurato in seculo manente, venit ad villam suam, & prædicans ibi juxta truncum antiquissimum in præsentia patris sui, cum videret ejus duritiam, præcepit hominibus, qui in circuitu trunci sicca ligna apportaverant, ut ipse eis mandaverat, ignem succenderent: quo facto, ligna sicca cito succensa sunt, & truncus tarde circa medium, ab extremis emittens humorem fœdum & fumum teterrimum, diu ignem servavit. Tunc incepit Sanctus loqui de pœnis inferni. Patri dixit, quod ipse esset similis illi trunco, qui non poterat igne divino succendi, nec flere peccata sua, nec suspirare ad Deum, sed ipse in inferno, nisi pœnitentiam ageret, in æternum arderet, fleret, & fœtentem fumum emitteret. Ad quæ verba pater dictus compunctus, eum secutus est, & monachus factus est. Et ad majorem facti confirmationem, subdit Stephanus: Hæc audivi in loco ipso, ubi prædicatio facta est, a D. Calone, domino de Fontanis, pronepote B. Bernardi, in loco nativitatis suæ, Fontanis dicto.
[61] In nostro apographo e Ms. Aureæ vallis, de quo meminit Commentarius prævius § 2, [vectura, fracto axe, ad imperium Sancti tendit ulterius:] num. 21, & cujus exemplar, sicut colligo ex ejusdem principio ac decursu, idem illud est, vel simile cum eo, e quo desumpta sunt Excerpta, quæ sub nomine Gaufridi exstant apud Mabillonium; in nostro, inquam, apographo, auctore, prout eidem prænotatur, discipulo, Parisiis a S. Bernardo ad Ordinem converso, res mira narratur in hunc modum: Factum est in primis annis, messis tempore, venerabilis Bernardus loquens cum fratre quodam, sedebat in descensu nemoris, quod monasterio illi (actum erat proxime de Claravallensi,) quod nunc est, in excelso supereminet monte: ecce vero coram ipso fractum est plaustrum, quod oneratum manipulis fratres laïci, bobus trahentibus, deducebant. Fractus est autem axis; ita ut vix transversi digiti spatio cohæreret. Turbati itaque fratres conqueruntur Abbati super gravi damno, quoniam manipulos jamjamque cadentes quomodo in grangiam possent deducere, non habebant. At ille, facto eminus signo crucis, In nomine, inquit, Domini ite usque in aream. Erat autem grangia longius posita a loco isto, ut vix posset abinde vox clamantis audiri. Cumque in aream pervenisset carrus, tamquam completo jam obedientiæ ministerio, qui prius cadere prohibebatur, confracto axe, cecidit in ipsa hora. Quo facto valde consolati sunt fratres.
[62] [sanatio Humberti abb. Igniacensis confirmatur.] In laudato mox Ms. referuntur ista: Illud quoque, quod de viro reverendissimo Humberto, postmodum abbate Igniacum *, factum est, non silebo: erat enim, cum ad Claramvallem venit, jam provectioris ætatis, & caduco morbo laborare solebat. Arreptus ergo solita infirmitate, sed multo acrius solito, una in die septies cecidit: ita ut in insaniam versus, dentibus appeteret eos, a quibus tenebatur in lecto. Videns autem Vir Domini, fidei zelo accensus; Quid agimus, inquit: eamus ad orationem. Cumque ingressus oratorium inclinasset se, sine mora penetrans cælos oratio justi, desideratum reportavit effectum. Protinus enim inter manus fratrum dormivit Humbertus, sequentique die accipiens Sacramenta divina de manu sancti & beati Viri, sanus factus est: & plurimis postea vivens annis, numquam deinceps hujusmodi infirmitate laboravit. Factum hoc aliis verbis refertur superius apud nos. lib. 1 Vitæ, cap. 5, num. 54; quod tamen cum non sit in ipso textu Guillelmi, sed aliunde eidem interjectum; rei gestæ veritas ex citato optimæ notæ apographo confirmatur.
[63] [discipulus S. Bernardi mirifice curatus] Ignoscat mihi lector, quod hic subdam ex eodem Ms. Aureæ Vallis sanitatem animæ, quam auctor inter miracula a se relata, a S. Bernardo se accepisse ingenue & gratanter agnoscit, quando Vir sanctus oculos ejus, in tenebris hujus seculi, & quasi in umbra mortis sedentis illuminavit, & pedes ejus direxit in viam pacis. Non debeo, inquit, qui de ceteris loquor, mei ipsius oblivisci, ne forte ingratus inveniar. Deinde, exposito insigni fructu, quem Sanctus retulit in scholaribus Parisiensibus, ita de se ipso loquitur idem auctor: Sit benedicta dies illa a Domino, qua sedenti in tenebris, & umbra mortis, lux orta est mihi! Sit benedicta dies, qua sol justitiæ, imo misericordiæ Oriens visitavit ex alto miseram animam meam! Adversum & perversum nimis hominem, in verbo uno, in momento, in ictu oculi, inæstimabili mutatione dexteræ Excelsi prorsus in alium hominem recreans, ut sim initium aliquod creaturæ ejus. In æternum non obliviscar miserationis hujus, qua tam copiose præventus, tam subito mutatus, multorum super me animos obstupescere feci. Multi vero in illa captura Dominicis retibus irretiti sunt pisces, multi & in itinere adjuncti nobis, ita ut, transacto probationis anno, ex hoc collegio monachi facti simus viginti & unus. Ex his supplentur & confirmantur ea, quæ in Commentario prævio § 10 præmissa sunt de captura apud Parisienses: deinde commendatur antiquitas & auctoritas scriptoris istius, e quo tam hæc, quam superiora, quæ modo ex eo recitabamus, sunt extracta.
[64] Proxime subjungit idem scriptor, se ab eodem Viro sancto curatum fuisse, [in corporis ac mentis infirmitate:] dum infirmo erat corpore, & afflicta mente. Eodem sane, ait, tirocinii nostri tempore, absente aliquando Patre nostro, cœpi corpore infirmari, & affligi mente. (Scio quia sathanas expetivit me, ut cribraret sicut triticum;) sed non latuere Patrem, quæ circa me agebantur, & perfecte omnia cognoscens per spiritum, quæ versabantur in corde meo, sicut post reditum ejus comperi; oravit pro me, ne deficeret fides mea. Ibi, ibi, supra quam essem, impressisti me mirabiliter cordi ejus, Domine Deus meus! Gratias tibi! gratias tibi! Unde enim tali animæ, in tali pectore talis locus? Simile quiddam sibi venerabilis Albericus, qui hodie abbas est in loco, cui nomen est Benedictio Dei, de se, cum novitius esset, accidisse testatur: subita siquidem & vehementissima tentatione impulsus; paulominus cessit, cum venerabilis Bernardus, qui itinere diei unius aberat, hoc ipsum, Domino revelante, cognoscens, surgensque de nocte eadem hora festinavit ad consolandum eum.
[65] Alia nonnulla, quæ apud laudatum scriptorem lego, [favores aliis a Sancto præstiti.] in compendium redigo. In villa proxima Castellioni, sanguinis fluxum patiebatur homo per multos dies: quem Sanctus, dum illac forte transibat, signavit, ac sanguinem stitit, videntibus atque stupentibus universis. Sequenti vero nocte malum rediit; at Vir sanctus librum suum mitti ad eum, & ad caput ipsius deponi jussit: & convaluit. Hominem pauperem de Campania mulier adultera maleficiis appetens, ut dicebatur comminata fuisse ei, ita tractaverat, ut miser homo, consumptis carnibus, nec mori posset, nec vivere permitteretur… Hic cum ad Dei Hominem esset adductus, .. per duos fratres languentem hominem ante altare deportari jubet; & supposito capiti ejus vasculo, in quo Corpus Christi continebatur .., in brevi convaluit homo. Potuisset intexi huic paragrapho conversio monachi, qui tertio defecerat ab Ordine, monitis ac precibus S. P. Bernardi obtenta, nec non pœnitentia ejus, ac patientia in paterna Dei castigatione; de cujus felici consummatione, prout narratur locis statim allegandis, beatus Bernardus * hilaratus, sermonem devotissimum ad fratres in capitulo fecit, commendans in eo dignum pœnitentiæ fructum, & admirabilem patientiam ejus, omnibus proponens exemplum; sed quia hujus rei gestæ narratio satis longa est; legi ea potest apud Horstium, ac Mabillonium, lib. 7 Vitæ S. Bernardi cap. 25; apud Tissierium vero in Exordio magno Ordinis Cisterciensis distinctione 4, cap. 16.
[Annotata]
* f. ad Igniacum vel Igniacensi
* Tissierius add. multum
§ IV. Synopsis miraculorum S. Bernardi, quæ sunt innumerabilia.
OBSERVATIO PRÆVIA.
[Collector hujus synopseos, ac nostra ejusdem partitio.] Quam in Commentario prævio § 64, num. 718 promisi miraculorum synopsim, huc distuli. Rationes, quæ me moverunt, ut illam darem, ibidem exposui. Ejusdem exemplar Ms. perhumaniter mecum communicavit Reverendus admodum ac Amplissimus Dominus Alexander Adriaenssens, celeberrimi cœnobii S. Bernardi in territorio Antverpiensi ad Schaldim abbas meritissimus. Synopsim porro hanc collegit R. A. D. Bernardus Timmermans, pastor in Capella S. Jacobi, quondam supprior, & novitiorum magister in ista abbatia. Citationes, quas designat, procedunt secundum ordinem anterioris editionis, libros quinque Vitæ, ac sextum, qui est de miraculis, complectentis, prout etiam fit in editione nostra; ita tamen ut in hac capitum ac numerorum nova facta sit divisio. Verum quia signantur in editione nostra ad marginem antiquiora etiam capita, poterit inde juvari lector, ut inveniat, quæ designantur in dicta synopsi ex impressione priore. De locis, qui occurrent ex libro septimo, consulat lector Commentarium nostrum libris Vitæ prævium § 66. & quæ post librum sextum a pag. 351 dicuntur de Fragmentis ex Herberto apud Mabillonium vulgatis. His adde ea, quæ relata sunt superius in Gloria posthuma. Cæterum hanc nos synopsim in sectiones duas, appositis etiam utrique ad marginem numeris ac notationibus, partimur. Hæc habui, de quibus monerem meum lectorem; ut nihil jam supersit, quam producere ipsam synopsim, verbis laudati Domini collectoris huc transcriptam.
SECTIO I.
Infirmi, cæci, surdi, muti, claudi, contracti, fatui, phrenetici, & alii a S. Bernardo sospitati.
[67] [Tres supra viginti] Primum miraculum a S. Bernardo factum narrat Guillelmus lib. 1, cap. 9, num. 43. Josbertum scilicet in extremis positum, & extra sensus, fecit libere loquentem. Confitetur homo sua peccata, cæterisque bene dispositis juxta sancti Patris consilium, duobus aut tribus diebus post moritur. Absens periculose quemdam ægrotantem sanat, dicens ejusdem uxori: Vade, sanum invenies virum tuum. Illa vero sic invenit. Cap. 6, num. 27. Avunculum Galdricum a febri subito sanat. Cap. 10, num. 46. Ipsum Guillelmum libri auctorem, eo quod sancto Patri in comedenda carne non obediret, reincidentem, & usque ad mortem afflictum, jam acquiescentem comedere, subito sanat. Cap. 12, num. 60. Mulierem a caduco morbo sanat. Cap. 14, num. 67. Episcopus Mediolanensis discum, ex quo sanctus Pater comederat, adferri jubet: jubetque infundi aquam, & panis exiguas buccellas apponi. Comedit & bibit, & absque ulla dilatione a febrium vehementi ardore convaluit. Lib. 2, cap. 3, num. 19. Nobilis quidam de medicorum auxilio desperans, bibit de lavacro mannuum ejus, & convaluit. Cap. 7, num. 46. Sacerdos desperabiliter ægrotans, & ad extrema devenisse visus, per tunicam S. Bernardi subito sanatur. Lib. 4, cap. 1, num. 2. Fratrem Robertum Claravallensem positum in extremis absens sanat, num. 4. Militem quoque in via, ut quocumque modo deportaretur ad Virum sanctum, num. 5.
[68] Miles ad primum gustum panis ab eo benedicti, plenam recipit sospitatem a febre quartana, [a variis morbis sanat:] qua graviter laboraverat mensibus fere octodecim, usque ad phrenesim. Cap. 4, num. 24. Ibidem num. 23 indicat auctor multitudinem febricitantium curatam, & inter alios clericum quemdam gravissima febri correptum, in pœnam, quod subsannans fidem populi blasphemasset: sed compunctum sanavit sanctus Bernardus. Juvenis quidam correptus febri, epistolam susceptam a S. Patre collo suo appendens sanatur protinus. Cap. 7, num. 40. Mulierem ab annis octo pessima ægritudine laborantem, vehementi tremore & validis motibus universa pariter membra concutientem sanat. Lib. 5, cap. 1, num. 5. Morti proximum manus impositione facit subito ambulare. Lib. 6, cap. 13, num. 44. Item puerum a multis diebus ne unum quidem passum potentem ambulare, ibidem. Item mulierem viribus corporis adeo destitutam, ut nec ambulare, nec stare posset. Cap. 14, num. 50. In eodem lib. 6 alius a febri sanatus narratur, num. 3 Epist. Gaufridi, post lib. 6. Virum nobilem gravissima infirmitate laborantem curat. Ibid. Item ibidem virum pauperem longa infirmitate viribus fractum. Item Canonicum Regularem semivivum curat. ibid. num. 7. Item ibidem puerum morbo incognito laborantem, & post benedictionem lapidem evomentem ibid. Fratrem suum Girardum, ipso teste, sanat a morbo. S. 26, n. ult. in Cant.
[69] Multos alios a variis morbis ab ipso sanatos, præter dictos viginti tres, manifestum est ex cap. 3, [item varios alios:] num. 15, lib. 2, ubi dicitur “maxima ei in curationibus ægritudinum gratia” fuisse. “Febricitantibus, inquit idem auctor n. 18, multis manus imponens, & aquam benedictam porrigens ad bibendum, sanitatem obtinuit” & diversa loca perlustrans benefaciebat iis, qui infirmabantur … curando febricitantes, Lib. 3, cap. 6, num. 18, narrat, ingentem multitudinem languentium, gustato pane ab eo benedicto convaluisse, omnes, qui gustaverunt juxta promissionem a S. Patre factam. Manifestum est ergo, paucos, respectu eorum, quos a variis morbis curavit, ab auctoribus in particulari annotatos, quod & confirmabitur ex art. 3 sequenti.
[70] Reverendissimum Humbertum, Igniacensis postea cœnobii ædificatorem, & primum patrem, in Claravalle ab acri morbo epilepsiæ sanat. [tres sanat ab epilepsia, a paralysi quatuordecim;] Lib. 1, cap. 10, num. 48. Item mulierem præ hoc morbo impotentem ad loquendum, manus impositione. Lib. 6, cap. 14, num. 47. Item monachum quemdam, sed pro parte; ita ut casum præsentiret ad elisionem præcavendam, eo quod sic magis saluti animæ ejus expedire cognovisset. Lib. 7, cap. 8. Absens sanat paralyticum, Albertum nomine, in Hispania. Lib. 4, cap. 6, num. 35. Item mulierem paralyticam, tangens eam sub suo palliolo. Lib. 5, num. 6. Lib. 6 memorat duodecim alios a paralysi sanatos: ex quibus, ni fallor, sunt decem, quos lib. 4, cap. 5, & 7 memorat.
[71] [hydropicum, laborantem ex faucibus, fere exanimem, puerum flentem, quatuor, quibus male affectum caput.] Virum hydropicum cingulo suo accingens sanat. Lib. 4, cap. 7, num. 37. Anselmum episc. Havenbergensium, in fronte & faucibus gravissime patientem, ita ut vix aliquid gustare posset, aut loqui, sanat. Lib. 5, cap. 5, num. 19. Exanimem, & diu sine sensu jacentem, ac quod detraxisset miraculis S. Patris, sanat. Ibidem num. 20. Puerum incessanter flentem osculo sanat. Lib. 1, cap. 11, num. 23. Petrum, Asturicensem episc. in Hispania, pileo suo, ipsi transmisso, & imposito, sanat a dolore capitis. Lib. 4, cap. 6, num. 36. Alterum a dolore capitis sanatum memorat Lib. 6. In capite saucium curat. Lib. 4, cap. 4, num. 24. Unum a tremore capitis sanat. Lib. 6.
[72] [His adde cæcos 191.] Veniamus ad cæcos, surdos, claudos, mancos &c. Transeo modum curationis, nisi circumstantia occurrat notabilis, contentus etiam solum Lib. 6 sine cap. & n. citare, quia neglexi ea notare, eo quod non judicarem esse opus. Puellam lucis impatientem sanat. Lib. 2, cap. 3, num. ult. Illuminat puerum cæcum in testimonium, quod expeditionem in Orientem, Deo inspirante, prædicaverat. Lib. 3, cap. 4, num. 29. Puerum in uno oculo cæcum sanat. Lib. 4, cap. 1, num. 6. Alterum ibidem utroque oculo orbatum ex utero matris, num. 7. Omitto multos alios, quos idem Lib. 4 illuminatos memorat; cum Lib. 6 eosdem videatur memorare. Lib. 5 cæcum & cæcam illuminatos merorat. Lib. 6 memorat illuminatos centum octoginta quatuor, ex quibus pro majori parte utroque oculo cæcos, quosdam uno, multos ex utero matris invenies. Lib. 7, cap. 18, memorat unum illuminatum osculando terram, & eadem oculos confricando, quam audierat S. Patrem tetigisse transeundo. Itaque habes centum nonaginta unum in particulari cæcos illuminatos.
[73] [surdos 86; mutos 32, mancos seu manus aridas habentes 61, brachia arida 3.] Surdos auditum percepisse octoginta sex memorat Lib. 6. Mutos triginta & unum loquelam recepisse memorat idem Lib. 6. De uno vero mentionem facit Lib. 7, cap. 21. Lib. 1, cap. 9, num. 44, puerum ab utero matris habentem manum aridam, & brachium tortum, sanatum memorat. Lib. 2, cap. 3, num. 18, memorat aridas manus, & membra paralysi dissoluta incolumitati restituta, & inter alia manum adolescentis aridam & retortam ad brachium. Lib. 4, cap. 4, num. 29 memorat pueros mancos duos curatos: quos vero in sequentibus memorat mancos curatos, memorat etiam Lib. 6: memorat autem hic mancos & habentes manus aridas curatos quinquaginta septem. Plures alios a simili infirmitate sanatos indicat cap. 9, num. 32. Habentes brachia arida, seu impotentia ad motum, curat tres. Lib. 6.
[74] A fistula pedis sanat juvenem. Lib. 1, cap. 9, num. ult. Huc spectant claudi, qui gressum per Virum sanctum acceperunt. [Fistulam pedis; claudos 164, contractos 12, caput erigere non valentes,] Lib. 1, cap. 11, num. 54 memorat unum. Lib. 4, cap. 4, num. 28 & 29 memorat duos, quos in sequentibus memorat, citat etiam Lib. 6. Lib. 5, num. 7 memorat etiam duos. Lib. 6 memorat centum quinquaginta septem claudos erectos, ex quibus pauci curvi fuerunt. Ibidem cap. 15, num. 51, gradiens genibus & manibus curatur. Lib. 6 memorat undecim contractos, & omnino impotentes curatos. Lib. 7, cap. 19, unam. Caput erigere non valentes memorat Lib. 6: curatos 5.
[75] Puerum fatuum & mentis inopem, claudum quoque surdum & mutum sanat. [fatuos tres, phreneticos 4 Sanctus sospites reddit, uti & submergendum.] Lib. 4, cap. 8, num. 44. Lib. 6 fatuos duos menti restitutos memorat. Henricum virum magnum & potentem in domo & familia Ducis Bavarorum, magna ex parte phreneticum, & aliis incommodis laborantem desperabiliter, sanat. Lib. 4, cap. 7, num. 37. Item phreneticam idem Lib. 4, cap. 4 sanatam commemorat. Item alteram ibidem. Cap. 6. Lib. 6 etiam phreneticum sanatum memorat. Absens corpore, sed præsens spiritu, submergendum salvat.
SECTIO II.
Mortui ad vitam revocati; mors dilata; impetrata proles;
parturientes adjutæ; imperium in dæmones, bestias, & elementa; alia
stupenda miracula; conversiones; pœnæ obstinatis inflictæ;
reconciliationes; prodigia S. Thaumaturgi innumerabilia.
[76] [Mortuos resuscitat 3; mortem jubet differre duos; sterili prolem impetrat; tres in partu periclitantes juvat.] Mortuos resuscitavit tres: unum memorat Lib. 7, cap. 19: idque mortuum subito in pœnam blasphemiæ adversus S. Patrem. Alterum resuscitatum memorat Lib. 2 Vitæ ejus a Joanne Eremita editus: tertium, mulierem scilicet resuscitatam memorat Barnabas de Montalbo Hist. Cisterc. Lib. 3, cap. 63. Vide cap. 30 Medullæ Vitæ S. Bernardi. In agone positum revocat, & quasi retrahit commeantem, nec insalutatum abire permittit. Lib. 4, cap. 2, num. 8. Quidam moribundus ex mandato S. Patris mortem differt ad magis opportunum tempus. Lib. 7, cap. 9. Reginæ Galliæ sterili partum prædicit & impetrat. Lib. 4, cap. 3, num. 18. Mathildis Anglorum regina invocat absentem, & partum edit desperatum ipsa pariter desperata. Lib. 4, cap. 1, num. 6. Mulierem anno integro gravidam mirabiliter facit parere. Cap. 4, num. 22. Alteram ibidem periclitantem in partu, aqua benedicta potata liberat.
[77] Nunc dicendum de virtute miraculosa, quam habuit in dæmones. [Curat dæmoniacos, feminam ab incubo; alium a maleficiis &c.]Lib. 2, cap., 3. “In dæmonibus eliminandis, ait Arnaldus lib. 2, cap. 3, num. 15, frequentior operatio erat”. Item: “Maxime oppressos a diabolo diligentiori studio purgabat”. Cap. 4, num. 24. Inter alios, de quibus particulariter fit mentio, Lib. 1 memorat dæmoniacum, surdum, cæcum, & mutum curatum, cap. 14, num. 67. Lib. 2, cap. 2, num. 10 mulierem; num. 11, puellam: cap. 3, num. 13 mulierem; num. 17 puerum; & mulierem, in fine num. 20. Cap. 4 rursus mulierem, num. scilicet 21 & 22; num. 23 virum; num. 24 mulierem; ac dæmoniacos liberatos memorat. Lib. 4, cap. 1, num. 7 memorat dæmoniacum curatum per stolam, qua S. Pater in Missa usus fuerat. Alterum. Lib. 6. Monachum a diabolo agitatum adinstar dæmoniaci, liberat. Lib. 2, num. 7. Feminam ab incubo dæmone mirabiliter liberatam memorat Lib. 2, cap. 6, num. 34 & 35. A maleficiis virum liberat. Lib. 1, cap. 10 in fine. His adde, quod narrat Lib. 2 Exordii Ordinis Cisterciensis cap. 7: item traditio. Vocatus S. Pater ab Innocentio II Romam, in fine schismatis dæmonem, cujus insidiis rotam curru vectus fregerat, ejusdem rotæ fractioni miraculo substituit.
[78] [Bestiis, & elementis imperat; ac mira patrat generis diversi:] Sequuntur quædam miracula, ad gratiam sanitatum non pertinentia, ex quibus constabit, Bernardum & elementis, sed bestiis &c. per miraculum imperasse. Pluviam procurat miraculose nondum Religiosus. Lib. 1, cap. 3, num. 14. Miraculose vires obtinet ad laborandum, cap. 4, num. 14. Subvenit penuriæ suorum per miraculum, cap. 6, num. 27. Annonam multiplicat. Cap. 10, num. 49. Epistolam scribit in imbre sine imbre. Cap. 11, num. 50. Indignus non potest deglutire Eucharistiam, orante S. Patre, qui eum indignum noverat: sed confessus ipsi, sine difficultate deglutivit. num. 51. A multitudine muscarum oratorium purgat, eas excommunicando (improprie scilicet, juxta alibi dicta,) num. 52. Equum indomitum ante suos pedes facit stare. Cap. 13 in fine. Donum lacrymarum subito impetrat cuidam Nicolao. Cap. 14, num. 68. Gaufrido de Perona nimia tristitia afflicto impetrat subito spirituales consolationes. Lib. 4, cap. 3, num. 16. Victoriam impetrat Duci Rannulpho. Lib. 2, cap. 7, num. 44. Item Duci Theobaldo, ibidem in fine Lib. 2. Item Portugallensibus contra Saracenos. Ita habet Medulla Vitæ ejus. Dentem ex capite B. Cæsarii miraculose extrahit. Lib. 4, cap. 1, num. 1.
[79] [bruta sanat per salem benedictum: alia edit stupenda miracula:] Cum lues grassaretur in animalia bruta, benedixit sal, & apponi ipsis jussit, & protinus lues cessavit. Quod in aliis, ait, quoque monasteriis vidimus & cognovimus &c. Cap. 4, num. 28. Aliquoties fugientem, &, ut videbatur, protinus capiendum vel lepusculum a canibus, vel aviculam ab accipitribus, signo crucis edito, mirabiliter liberavit; dicebatque sequentibus, frustra sese conari, nec ullatenus, se præsente, ejusmodi exercere posse rapinam: nempe abhorrebat ab ea Vir mansuetus. Lib. 3, cap. 7, num. 27. Aquam mutat in vinum. Lib. 6, cap. 17. Candelam sine igne miraculose accendit; num. 2 Epistolæ, in fine lib. 6. Rigor & inflexibilitas æris, teneritudini digiti ejus cedit. Lib. 7, cap. 27. Benedictio ejus panem ab omni corruptione multis annis vendicat, quod & ipse Eskilo Danorum archiepisc. minus confidenti promittit. Lib. 4, cap. 4, num. 24 & 25.
[80] Sequuntur quædam conversiones non sine miraculo factæ. [conversiones innumerabiles] Cæteræ, teste etiam Alexandro III in bulla canonizationis S. Patris, sunt innumerabiles. Non dubito quin miraculosa fuerit conversio illorum amplius quam triginta sociorum, cum quibus Cistercium est ingressus, certe aliquorum. Lib. 1, cap. 3. Huic adde conversionem suæ sororis. Cap. 6, num. 30. Nobilium cohortem militum per potum benedictum convertit, facitque omnes monachos. Cap. 11, num. 55. Ducissam Lotharingiæ convertit. Viderat illa in somnis Bernardum serpentes septem horribiles de utero suo manibus propriis extrahentem &c. Cap. 14, num. 68. Convertit miro modo Guillelmum Aquitaniæ Ducem, postea sancte mortuum. Lib. 2, cap. 6, num. 38. Item Petrum Pisanum, cap. 7, num. 45 & 46. Victorem Antipapam, num. 47. Item venerabilem quemdam Clericum Mascelinum. Lib. 4, cap. 3, num. 14. Item Henricum Germanum regis Galliæ. Lib. 4, cap. 3, num. 15.
[81] Item Andream quemdam miro modo præ cæteris jam dictis contra nitentem. [mirabili cum successu] Ibid. Item Gaufridum de Perona cum variis aliis, num. 16. Item illius patrem, virum nobilem & potentem, num. 17. Item nobilem virum Henricum de Salinis. Cap. 8, num. 49. Clericos obstinatissimos convertit; num. 3 Epist. post Lib. 6. Item populum Albigensem obstinatissimum in hæresi Henriciana. Ibid. num. 10. Item monachum dubium circa veritatem Eucharistiæ, in sua fide jubet communicare, & convertit. Lib. 7, cap. 6. Vide Comm. præv. num. III. Varios Clericos Parisienses ad Religionem convertit. Cap. 13. Latronem a crucis supplicio liberat, & sanctum facit. Cap. 15. Blasphemum suum a morte suscitatum convertit. Cap. 19.
[82] Alexandrum canonicum & doctorem Coloniensem per piscem ipsi oblatum, [a Viro sancto factæ.] & prius benedictum, Religiosum facit. Cap. 20. Sacerdotem concubinarium & monachum apostatam convertit. Cap. 21. At vide supra numero 50. Item monachum tertio apostatantem. Cap. 25. Hæc breviter de conversis a S. Patre, quorum conversio non tam exemplum, quam miraculum venit reputandum, ut videre est suis locis: unde merito Gerson, doctor & cancell. Parisiensis “Inter miracula, ait Serm. de S. Bern., præcipua ego illa deputo, quæ egit in conversione illorum, qui etiam converti toto nisu fugiebant”. Sed tales pro maxima parte jam allati erant.
[83] [Obstinati divinitus puniti: mirabiles reconciliationes.] Constat, & nonnullos Viro Sancto obstinate resistentes divinitus fuisse punitos. Inter alios Ramnulphum quemdam Doratensem abbatem. Lib. 2, cap. 6, num. 33. Varios a dæmone possessos, num. 36; Petrum Leonis antipapam cap. 7, num. 47; Hujus fautorem, Gerardum Engolismensem cap. 6, num. 39; Gaufridum Comitem Andegavensium. Lib. 4, cap. 3, num. 13; Girardum quemdam Clericum. Lib. 4, cap. 4, num. 23. Item Thomam de Beverla, quem ipse S. Pater testatur, subita & horrenda morte præreptum. Epist. 108, num. 3. Transeo reconciliationes varias, ab eo non sine miraculo factas inter privatos & publicos, inter reges & principes, inter civitates & civitates: inter hos, & Ecclesiam, inter episcopos & clerum: ita ut merito vocetur Angelus pacis.
[84] [Miracula sancti hujus Thaumaturgi] Numera nunc miracula in particulari recensita, & invenies sexcenta septuaginta sex. Verum hæc esse pauca respectu eorum, quæ in particulari non sunt recensita, modo ex dictis constat & confirmabitur articulo sequenti; in quo R. D. Pastor antea laudatus ostendit, miracula S. Bernardi esse innumerabilia. Manricus autem ad annum Christi 1183, cap. 4, hæc scribit in rem nostram, oblata sibi opportunitate agendi de libro Miraculorum invento a Petro Monoculo abbate, de qua re exstat Narratio Herberti superius in principio libri sexti, & quam allegatus Manricus ex eodem auctore etiam recitat:
[85] [sunt innumerabilia.] Invenio, inquit num. 5, notatione dignum circa hunc librum, id quod Ignatius Firminus Fiteriensis observatum reliquit, postquam cum aliis quinque contulisset, & cum Joanne Eremita, simulque cum Exordio atque Cæsario, quibus ex parte argumentum haud dissimile, ultra patrata quasi catervatim, & in confuso, velut cum cunctis gustaturis panem, cui benedixit (& erat panum ingens multitudo) repromisit salutem, ex singularibus atque specialioribus, centum & septuaginta supra mille miracula referri, quæ Sanctus fecerit. Verba ejus, quæ sunt apud Manricum, ita sonant: Nam cæcos a nativitate inveni illuminatos CCXXI; mutos locutos, & surdos auditui redditos CLXXX; claudos gressui donatos CXXVI; mancos, & debiles viribus & manibus CLXXXIV; contractos libero suorum membrorum usui CXXV; amentes XI; demum tres mortuos luci, & vitæ redditos, & sexaginta sanatos ab aliis morbis.
DE S. BERNARDO MON. CISTERC.
CANDELEDÆ IN HISPANIA,
Seculo XII VEL XIII.
SYLLOGE.
Locus, veneratio publica, tempus mortis.
Bernardus Ordinis Cisterciensis, Candeledæ in Hispania (S.)
J. P.
Illustrissimus Angelus Manrique tomo 3 Annalium Cisterciensium ad annum Christi 1177 cap. 9 hæc memorat: [Notitia loci, ubi vixit Sanctus, & colitur:] Illustre & perantiquum monasterium in regno Toletano ad ripas Alberchæ, a situ loci & ecclesiis, quas continebat Vallis Ecclesiarum, cognominatum, hoc anno fundationum initia consecrat, quo creditur suscepisse Cistercii jugum. Plura deinde de illo monasterio prosecutus, subdit ista in rem nostram num. 8: Fertur cœnobium Vallis Ecclesiarum genuisse filiam, Grandi-sylvam nomine, in extremis utriusque Castellæ finibus, qua parte aspiciunt Bæticam; unde & Estremadura (olim pars Lusitaniæ) nuncupatur: porro abbatia generali peste destructa, solum conventum atque monachos matri restitutos cum instrumentis donationis filiæ, quorum hodie notitia perseverat. Hujus domus abbatem sive monachum exstitisse conjector S. Bernardum, dictum de Candeleda ex loco, ubi requiescit ipsius corpus, quem Cisterciensem & Sanctum fuisse constat; cum tamen reliqua lateant notitiam hominum. His de loci situ ita recensitis, cultum Viri publicum ita exponit & confirmat laudatus Annalium conditor:
[2] Candeledenses ut patronum colunt; sed ignorato etiam obitus die, [stabilitur] dum Bernardum audierunt, sacro magni Bernardi Claraval. festo venerantur sepulcrum, frequentantque celebri anniversaria solennitate. Erat olim in altari ecclesiæ tabula ante centum triginta annos depicta, in qua Sancti effigies, sine cuculla, cum alba tunica, & nigro scapulari, quasi qui operi manuum accingeretur. Subtus aram in fronte iterum pictus jam cucullatus, lectoque decumbens, unde anima cælos penetraret, corpus terræ, ex qua factum, restitueretur. Ferunt miraculis in vita, post mortemque usque ad hæc nostra tempora claruisse: inter quæ illud in eadem tabula pictum, quod fluvium monasterio suo proximum, manto ut navigio utens, dum viveret, transibat sicco vestigio. Chrysostomus Henriquez in Menologio auctor est, extitisse in ecclesia Candeledensi libellum manuscriptum deputatum miraculis, quæ frequentia a Deo ad sacram Sancti tumbam perpetrabantur.
[3] Pretiosa gleba cum ante sexaginta quinque annos, [publica ejusdem veneratio:] Christi nimirum MDLXXII, digno concursu & cultu detegeretur, cælesti odore fragrans inventa est, qui in hunc diem continuus perseverat. Tum ad capellam dicatam ejus nomini religiose translata, & sub altari posita in arca, atque arca ipsa inclusa cratibus ferreis, custodiæ simul & religiosæ venerationi: clavibus tribus crates obserantur, quarum una plebani; altera œconomi fidei velut commissis; tertiam consistoriales ministri servant, gratulantibus cunctis tanto se ministerio deputari. Calvariæ frustum minori custodiæ subest, tangendis infirmis, qui plurimi experiuntur virtutem Sancti. Super altare tabula recentior effigiem ejus reddens, & distincta miraculis, ex quibus quædam ipsius, quædam magni Bernardi esse probantur, nempe ut alterutrum gloriam sibi præstent: hic dum diem partitur; ille dum aram. Ex his omnibus videmus, satis tuto deduci posse, nostrum Bernardum ita esse in possessione publici ac religiosi cultus, ut, salvo famoso Urbani PP. VIII decreto, ex ea nec possit, nedum debeat amoveri.
[4] [annuntiationes, & elogia:] Venerationi itaque S. Bernardi nostri legitimæ ac publicæ in fide Manrici hactenus stabilitæ, non abs re adjunxerimus sequentes annuntiationes & elogia. Chrysostomus Henriquez in Menologio Cisterciensi hodie sic eum refert: S. Bernardus monachus Cisterciensis in monasterio Vallis-Ecclesiarum, in vita & post mortem admirandis signis illustris; cujus corpus in templo sibi consecrato Candeledæ quiescit, & magno populi concursu honorifice colitur. Addit in notis, quod Candeledæ (oppidum est in ea parte Hispaniæ, quæ Estremadura vocatur, situm) Vir sanctus obierit. Et mox hæc addit e Seguino: Candeledæ in Estremadura sanctus Bernardus monachus Vallis-Ecclesiarum, qui, dum viveret, magnis miraculis coruscavit, ita ut super undas magni fluminis illæsus, & sicco pede transierit. Obiit autem virtutibus plenus, & quiescit in loco, qui Candeleda dicitur, ad quem magnus est populi concursus, ibidemque in sui nominis basilica Officio colitur ecclesiastico. Annuntiatur etiam a Chalemoto cum elogio, qui citat Calendaria Ordinis, & Seguinum. De Philippo Seguino, monacho & Priore Chalisii seu Caroliloci in diœcesi Silvanectensi, agit Carolus de Visch in Bibliotheca scriptorum Ordinis Cisterciensis, ac refert scripta ejus, nondum tunc impressa, inter quæ ponit Catalogum .. Sanctorum ac Beatorum universi Ordinis Cisterciensis. Videri etiam de nostro Sancto potest Miræus in Auctario, sive lib. 5 Originum monasticarum cap. 14.
[5] [annus mortis incertus.] Jam vero etiamsi hujus Viri præclari vita, virtutes ac miracula, uti & dies obitus & annus nos latent, prout conficitur ex historiographo Cisterciensi supra laudato; mortem tamen ipsius affiximus seculo XII vel XIII, idque per conjecturam non improbabilem ex iis, quæ ex eodem historiographo antea narravimus, volentes potius aliquod assignare tempus, quam nullum. Hæc pauca habuimus dicenda de S. Bernardo Candeledensi: utinam plura monumenta antiqua, eodem Viro, uti & memoria posterorum digna, nancisci nobis licuisset!
DE B. GOBERTO CONFESSORE, ORDINIS CISTERCIENSIS,
IN ABBATIA VILLARIENSI IN BRABANTIA,
Anno MCCLXIII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Gobertus, Ordinis Cisterc., in abbatia Villariensi in Brabantia (B.)
AUCTORE P. D.
§ I. Beati cultus, Acta, biographi unius ætas & fides.
Beatum Gobertum, quem abbatia Villariensis, tom. V Junii pag. 606 descripta, [B. Gobertus] cælo peperit; venerationem, publicam a tempore longissimo nactum, varia suadent indicia, si non singula & separatim accepta, saltem conjuncta, & in unum conglomerata. Henriquez in Menologio Cisterciensi, anno 1639 typis vulgato, ad diem XX Augusti in notis ita scribit: In antiquo libro manuscripto, qui ante trecentos annos renovatus fuit, sequens antiphona cum oratione legitur. Antiphona. O Sanctorum consors, pie monachorum Goberte, nos tua prece Christi junge gratiæ, ut peracto vitæ cursu sociemur gloriæ. ℣. Ora pro nobis miles inclyte: ℞. Ut digni efficiamur Christi promissione. Oremus. Deus retributor omnium bonorum, adesto invocationibus nostris & præsta, ut, sicut de venerabilis confessoris tui pii Goberti gloriosis virtutibus jucundamur in terris, ita meritis ejus & precibus æternæ vitæ gloriam assequi mereamur in cælis, per Christum Dominum nostrum. Amen. Antiphonam allegatam in Alnensi cœnobio initium sumpsisse suspicor ex iis, quæ Claudius Chalemot in Serie Sanctorum ac Beatorum Ordinis Cisterciensis ad diem XXI Augusti, pag. 275 scribit: B. Gobertus … habet .. propriam antiphonam ex Alnensi cœnobio mutuatam. Cum autem dicat mutuatam, innuit, eamdem & in cœnobiis aliis usitatam fuisse, & Beati cultum propagatum.
[2] Occurrit & invocationis plusquam privatæ vestigium in B. Goberti epitaphio, [a multo jam tempore] quod si non citius, saltem seculo decimo quarto exaratum est, & usque in hodiernum diem, inquit Henriquez ad diem XX Augusti, ad ipsius sancti Viri tumulum pendet, verisiculos complexum sequentes:
Inclyte Confessor Domini, speculum monachorum,
Nunc intercessor sis pro culpa populorum.
Et paulo infra ponuntur versiculi isti:
Per te salvemur, Confessor, mortis in hora:
Ne condemnemur, pro nobis omnibus ora. Amen.
[3] Posterioribus quoque seculis ita viguit B. Goberti veneratio, [publicum cultum] ut, cum recentius inchoata non reperiatur, merito ab antiquioribus ad posteros censeatur transmissa. Rayssius in Gazophylacio Belgico pag. 531, inter religiosos in Villariensi cœnobio sanctitate conspicuos numerato Coberto (ita Beatus nosteribi appellatur) comite Asperi-montis, subdit:: Cujus nomen in publicis invocatur litaniis. Gazetus in Tabulis sacris Gallo belgicæ pag. 71 accenset illum Sanctis, qui in diœcesi Namurcensi coluntur. Religiosi, sepulchrum, sepulchroque impositam Beati effigiem transituri, eam corpore inclinato reverentiam exhibent, quam imaginibus sacris Catholica religio impertit, ut Joannes d'Assignies in libro Gallico de Viris illustribus Ordinis Cisterciensis fol. 140 verso testatur.
[4] Denique poëta Gallicus, des Hayons nuncupatus, in libello anno 1657 Leodii impresso sub hoc titulo Les visions de Melinte, [obtinuit,] post pag. 78 testatur, marmoreo B. Goberti monumento affixam hanc epigraphen, laminæ argenteæ incisam: Anno reparatæ salutis MDCXLVIII, tempore paschali, DD. Ferdinandus comes ex Aspremont, Lynden & Recheim, una cum illustrissima domina Elizabetha, comitissa in Furstenberg, Wertenberg, Heyligenberg, Lantgravia in Bar, B. Goberti comitis ex Aspremont oriundi reliquias in abbatia Villariensi pie visitantes, ejus intercessione eodem anno desideratum post quinque filias filium a D. O. M. impetrarunt, cui & Goberti nomen imposuerunt.
Chronicon anni beneficii accepti.
gobertI preCIbUs frater post qUInqUe
SORORES
gIgnItUR * Is MeDIUs, postqUe
neqUe ante fUIt.
Anno igitur MDCLI, mensis Junii ultimo, illustrissimi præfati conjuges una cum filio eo profecti in gratiarum actionem, perpetuamque rei memoriam, hoc beato Goberto monumentum posuerunt. Tum paucis interjectis, huc non spectantibus, subditur hoc
Chronicon
hoMo orat et Dant CæLItes.
Hæc omnium oculis inspicienda leguntur, quæ ab ipso anno 1651, quo exarata sunt, potius eradenda fuissent, si ascetis Villariensibus non constitisset de cultu immemorabili, quem Urbanus VIII anno 1625 exegerat, ut quis publice vel Beati titulo insigniretur, vel alia quadam sacra afficeretur veneratione.
[5] [& merito titulo Beati condecoratur.] His adde, si placet, qui ipsius, tamquam Viri beati, memoriam suis in libris celebrarunt. Ut omittam Manrique in Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1229, cap. 1, aliosque ejusdem Ordinis scriptores plurimos; suis illum Fastis cum titulo Beati inseruerunt Canisius, Fisen, & Rosweydus: ad quos accedunt Rayssius & Gazetus citati num. 3: accedit & Molanus in Additionibus ad Usuardum; quamquam suam ille sententiam postea mutasse videatur: nam in Natalibus Sanctorum Belgii, ex informatione, quam Villaria acceperat, ita scribit: Villariæ obitus Goberti (omittitur titulus Beati) comitis Asperi-montis: dein subjicit typis minoribus: qui, contempta nobilitate, in Villaria professus est monasticam religionem, ubi & honorificam habet sepulturam, & vitæ historiam libris tribus conscriptam: sed non est ab ecclesia Sanctis ascriptus; ut nec aliquot alii, qui in eodem monasterio sanctitate claruerunt, quorum veneranda ossa simul sunt collocata: Gobertus tamen cubat seorsim in tumba. At licet informatio Villaria accepta docuerit Molanum, non esse Sanctis adscriptum Gobertum ritu illo solenni, qui hodie in usu est; non perinde docuit, cultum illum legitimum non esse nactum, neque Beati titulo condecorandum.
[6] Vitam B. Goberti nacti sumus duplicem, alteram prolixam, [B. Goberti vita duplex est:] contractiorem alteram. Priorem, litteris satis antiquis in membrana exaratam, tribusque distinctam libris, summa cum humanitate nobis anno 1736 commodarunt exscribendam reverendi abbatiæ Villariensis ascetæ. Integra, quod sciam, typis vulgata nondum fuit. Citant tamen ipsam scriptores multi, Miræus, Fisen, Molanus, Henriquez, Manrique, & alii. Sanderus in Bibliotheca Belgica manuscripta, monumenta Villarii asservata enumerans, pag. 272 ait: In membrana adservatur Vita B. Goberti quondam Comitis Asperi-montis in Lotharingia, postea humilis monachi Villariensis, Ordinis Cisterciensis in Brabantia, tribus distincta libris. In Gallicum idioma translata prodiit, sed non integra, opera rev. Domini Joannis d'Assignies, in libro de Viris illustribus Ordinis Cisterciensis.
[7] Quo sit tempore conscripta, exacte determinari nequit. [prolixior ex testibus idoneis] Scriptam ante annum 1355, manifeste colligimus ex num. 7, ubi auctor ait: Anno .. MCCXXXVII, primo tempore principis potentissimi Henrici secundi, Lotharingiæ & Brabantiæ ducis robustissimi, illius scilicet, qui, primo jubente, dum suum naturæ irrevocabile solveret debitum, in obitu suo, [in] Villariensi cœnobio Ordinis Cistertiensis præelegit intumulari: & licet antea fuerat inauditum, ducem Brabantiæ extra Lovanium sepeliri, neque etiam postea CASUM SIMILEM venturum de facili speramus, tamen hic Henricus in dicto cœnobio … concupivit incinerari, & revera sepultus est anno 1247. Hæc ut scriberet auctor post annum 1355, locus non erat: cum tum casus similis evenerit, Joanne, Lotharingiæ & Brabantiæ Duce, in Villariensi quoque ecclesia sepulto.
[8] Immo anno 1312 antiquiora se esse, Acta insinuant, [& synchronis] dum, ut videtur, supponunt, vix accidere, ut Brabantiæ Dux extra Lovanium terræ mandetur: nam anno 1312 casus is non erat infrequens, quando Joannes I & II, uterque Brabantiæ Dux, Bruxellis tumulum fuerunt nacti, alter apud RR. PP. Franciscanos sepultus; alter in choro D. Gudulæ. Accedit, quod eo tempore biographus scripserit, quo erant in vivis, saltem multi, quibus B. Gobertus, anno 1263 ad Superos translatus, convixerat: ait enim num. 7, religiosos, quibus scribebat, a B. Asceta ad mortem usque dilectos, supponens utique, eosdem tempore morti prævio & cognitos fuisse a B. Goberto, & in amore habitos.
[9] Quod spectat ad fidem auctoris, eam commendat 1o. [bona fide est hausta,] facilis rerum notitia: nam & B. Goberto vicinus fuit tempore; & cum iis versabatur, qui B. virum in terris viventem noverant. Commendat 2o. ascetarum Villariensium, quibus scribebat, abhorrens maxime a fabulis mendaciisque sanctitas: cujus testis est Villariensis, (de quo mox plura) chronologus in præfatione libri 2 dicens: Cum hi religiosi patres ad commune colloquium accederent, & referrent gesta sanctorum patrum, valde erant scrupulosi, ne excederent plus vel minus dicendo: unde, soluto colloquio, trahentes priorem in auditorium, confitebantur de delicto præterito, cautiores facti de reliquo. Talibus autem coram viris quomodo mendacia cudisset biographus, præsertim falsitatis mox convincendus ab iis, qui B. Goberto convixerant? 3o. Fidem commendat idem Villariensis chronologus, qui licet rerum a B. Goberto gestarum peritus aliunde; maluit tamen epitomen texere vitæ prolixioris, ratus utique fontem magis illimem non reperiendum. Fidem denique commendat affixum tumulo epitaphium, quod rerum earum succincta est epitome, quas multis biographus prosequitur.
[10] [non tamen jam exstat integra, nonnullis item a quodam neoterico male omissis.] Cæterum vitam cœnobiticam inter ascetas Villarienses videtur professus: nam eosdem fratres frequenter appellat. An inter illos adscitus sit, vivo B. Goberto, an defuncto, incertum: non enim ullum occurrit utramvis in partem argumentum. In ætate minus provecta operi se manum admovisse, innuit num. 1, cum ait, ætatem suam necdum tempus implevisse. Amplificationibus res suas frequentibus ornat, usus facto, quod junioribus est commune. Non omnia, quæ litteris mandare decreverat, ad posteros transmissa sunt: non enim scripta reperiuntur miracula, quæ post mortem ejus Dominus meritis ipsius .. operatus est; sed ea a se annuntiata in tertio libello, ipse testatur in Actis num. 4. Præterea clausula illa, explicit liber, sub finem tertiæ partis desideratur: cum tamen non tantum reliquos libros claudat, sed & ipsos prologos ac proœmium. Igitur liber tertius vel ad finem perductus non est, vel certe jam non exstat integer. Ex dictis obiter colliges, laudatum supra Joannem d' Assignies, cum B. Goberti Vitam ex nostro hoc biographo Gallice ederet, non satis prudenter eos omisisse, qui libris præfiguntur prologi: ex iis enim discimus, cujus fuerit ætatis biographus, cujus fidei & professionis. Discimus item Beatum nostrum claruisse miraculis, quamvis distinctam eorum notitiam casus inviderit adversus.
[Annotata]
* Credimus sic legi in dicto libello, qui, dum hæc typis dantur, in promptu non est.
§ II. Alterius biographi ætas investigatur.
[Vita brevior B. Goberti continetur in Villariensi Chronico,] Vitam B. Goberti contractiorem complectitur nostrum Ms. Chronicon monasterii Villariensis, ex manuscripto Rubeæ-vallis folio pergameno ex prima parte Novalis Sanctorum. Distinguitur Chronicon illud in libros tres. Primus complectitur seriem & vitam abbatum triginta; secundus monachos virtute illustres, tertius fratres (ut vocant,) conversos, quos singularis pietas commendavit. Monumentum hoc idem typis vulgavit Martene tom. 3 Anecdotorum a col. 1270; sed in prima sui parte, qua complectitur abbates quadraginta & unum, auctius, in reliquis etiam a nostro aliquando diversum. Dubium non est, quin Chronicon illud, prout a Martenio est editum, plures habuerit auctores. Vitam Franconis, qui anno 1459 in præsulem XLI electus fuit, obiitque anno 1485, conscripsit auctor anonymus. Franco ipse decessorum suorum seriem texuerat, initio ducto ab anno 1334 usque ad annum 1459, quo abbas quadragesimus e vita excessit. Hæc omnia incurrunt in oculos legenti procuratam a Martenio editionem tom. cit. Col. & 1308. Verum ea ad rem nostram faciunt parum, cum a Francone compositam B. Goberti vitam, nullatenus sit probabile: ipse enim tantum id sibi proposuit, ut aliqua rerum earum haberetur memoria, quæ secutæ sunt mortem Joannis, anno 1333 in abbatem electi: ac proin complexus non est vitam B. Goberti, qui anno 1263 ad Superos migravit. Videri potest editio Martenii proxime citata.
[12] Laborandum ergo unice de accuratiori notitia illius, [cujus auctorem] qui Chronicon usque ad annum 1333 perduxit; & in primis quærendum, hiccine Villariensem historiam a principio inchoarit, an continuaverit ab altero inceptam: hoc enim scire lectoris interest, inde collecturi, an B. Gobertus habuerit biographum hunc ætate parem, an supparem tantum. Martenius tom. cit. col. 1267 præter eum chronologum, qui vixit anno 1333, statuit alium, eumque arbitratur vixisse tempore Willelmi abbatis, qui anno MCCXXI pedum pastorale suscepit, gestavitque Villarii ad annum MCCXXXVI, quo in abbatem Claravallensem electus est. Ita colligit ex his ejus verbis de Conrado abbate: De hoc viro excellentissimo illud dictu mirabile ab abbate Villariensi Willelmo COGNOVI, quod digiti manuum ejus, quos in consecratione corporis Christi extendebat, ad studium & inspectionem librorum, nocte instar candelarum in tenebris relucebant. At hæc ratio nulla est: nam non narrat chronologus, quæ ipse cognoverat, sed quæ cognoverat Cantipratanus, quem loquentem inducit, ipsius verbis ex lib. 1 De aptibus cap. 9, num. 3 allegatis.
[13] Haud aliter hallucinatur Martenius, dum Roberto abbati, [circa annum 1236] qui Vallis cellense monasterium regebat anno MCCXXXVI, historicum nostrum synchronum concludit; quia in Walteri, abbatis Villariensis X, vita leguntur sequentia: De eo venerabilis Robertus abbas Valcellensis, ME CORAM POSITO, referebat, quod ab illius ore audisset, frequenter eum per dimidiam vel totam fere diem, dum meditaretur aut oraret, in tanta mentis sinceritate & tranquillitate fuisse, ut nec una saltem tenuissima cogitatione ejus animus .. pulsaretur. Voces illas me coram posito male ita accipit Martenius, ac si prolatæ fuissent coram posito Villariensi chronologo, cum prolatæ sint coram posito Cantipratano, cujus verba, ex lib. 2. De apibus, cap. 26, num. 6 excerpta, referuntur. Quid plura? Cum in Willelmi abbatis supra memorati actis scribitur, hunc specialissime deditum lacrymis VIDIMUS, non id chronologus vidisse traditur, ut opinatur Martenius, sed idem Cantipratanus, cujus textus hic, sicut supra, ex lib. 2. De apibus cap. 25, num. 6, exscriptus adoptatur.
[14] Argumenti alterius magisque speciosi materiam arripit Martenius ex his, [floruisse, non recte] quæ historicus de Willelmo abbate jam sæpius laudato ita enuntiat: Hic postea factus abbas Claræ-vallis PERMISSIONE NOSTRA visitavit abbatiam de Camera. Ubi, inquit Martenius, hæc verba PERMISSIONE NOSTRA indicare videntur, auctorem non simplicem fuisse monachum, sed abbatem, cujus est hujusmodi permissionem concedere. Forte Arnulphus is est, qui ex subpriore anno MCCXL abbas Villariensis factus legitur. Verum attentius temporum rationem ineunti novus hic error apparet, quem sic ostendo. Willelmus anno 1236 ex præfectura Villariensi ad Claravallensem translatus, obiit anno 1243 aut proxime sequenti, ut tom. 4 novæ Galliæ Christianæ pag. 805 traditur. Willelmo abeunti, in abbatiæ Villariensis regimine successit Nicolaus anno 1240 defunctus; Nicolao Arnulphus, anno 1250 e vivis sublatus. Chronographus autem, qui de Willelmo scripsit, permissione nostra abbatiam de Camera visitavit, in vivis erat, si non serius, saltem anno 1260: nam citat librum Cantipratani De apibus, quem post annum 1260 in lucem emissum ostendunt Echardus in Bibliotheca Dominicanorum, & Colvenerius in Cantipratani Vita. Ex quibus hoc fluit argumentum: Willelmus facultatem inspiciendi Camerensis cœnobii vel a Nicolao impetravit vel ab Arnulpho: atqui Chronologus ab utroque distinguitur: ergo ex illis verbis permissione nostra nec Willelmo synchronus ostenditur, nec abbas.
[15] [concludit Martene.] Quis ergo vocum illarum permissione nostra sensus erit? Respondeo, non aliud sonare, quam permissione cœtus Villariensis. Sane inusitatum non est in hac Villariensi historia, ut sibi suisque ea obtigisse, dicat scriptor, quæ cœnobio suo obtigere etiam tum, quando illius pars nondum erat. Exemplum se offert in Vita Joannis abbatis XXV, in qua hæc leguntur: Joannes .. abbatizavit anno Domini MCCCXV… Eo tempore dignum duximus scripto commendare fundatores capellarum nostrarum… Noscat ergo generatio ventura, quod.. Domnus Henricus Leodiensis episcopus, compatiens inopiæ NOSTRÆ dedit NOBIS decimam de Diepenbeke. Hic voces nostræ, nobis, Villariensem cœtum designant, personam vero scribentis non comprehendunt: nam quando Henricus decimas illas concessit, primam nondum lucem iste aspexerat historicus: obiit enim Leodiensis ille antistes anno 1164 juxta Chronicon Lamberti parvi, aut 1165, ut habet Albericus ad annum eumdem: historiographus autem seculo decimo quarto vivebat superstes, ut patet ex citatis proxime verbis, ubi abbatis creati anno 1315 meminit. Tam fallax vocis nobis significatio efficit, ut de Villariensis chronographi ætate nihil audeam definire ex iis, quæ apud Martenium Col. ita scribit: Domnus Almericus monachus Fusniacensis XVIII abbas Villariensis a domno Claræ-vallis NOBIS datus, abbatizavit anno MCCLXVIII. Mitto alia his similia, quæ apud Martenium Col. & alibi occurrunt.
[16] [Omisso indicio ætatis] Crediderim tamen, cum lib. 2 Chronici cap. 3, Vitam Franconis metrice descripsit, illum innuere eidem se Franconi contemporaneum vixisse. Agens quippe de supremo ipsius morbo, ita loquitur:
Nam NOBIS PRÆSENTIBUS dicere solebat
Quod statuta Ordinis valde diligebat
Et cunctis deliciis mundi præferebat.
Et paulo infra:
Dum in suo lectulo Franco recubaret,
Et oblatum sumere cibum recusaret,
DIXIMUS aliquando, ut se elevaret,
Et ad Missæ sonitum ire festinaret.
Hæc autem fallaciter illi DICEBAMUS:
Nam quod ipse sumeret cibum VOLEBAMUS,
Quia nimis debilem ipsum VIDEBAMUS,
Cujus ægritudini nos CONDOLEBAMUS.
[17] [non satis certo,] Hic voces plurimæ, nisi aperta ipsis vis inferatur, biographum hunc Franconi synchronum demonstrant. Franco autem post annum 1270 non erat superstes, si fides sit Bartholomæo Fisen, qui in Floribus Leodiensibus pag. 381 tradit, eumdem anno circiter MCXC rem Christianam multis in Palæstina præliis propugnasse, duobus suis adjutum filiis. Qui enim anno circiter 1190 duos habebat filios, bellis gerendis idoneos, verosimiliter jam tum attigerat annum ætatis circiter quadragesimum, neque adeo usque ad annum 1270 erat supervicturus. Vellem tamen testimonium habere antiquius, ex quo constaret, expeditionem, quam Franco contra Saracenos suscepit, anno circiter MCXC factam: quod cum hactenus reperire non licuerit, indicium aliud temporis, quo floruit hic B. Goberti biographus, superest quærendum.
[18] Chron. Villar., ubi lib. 2, cap. 2 narravit vitam B. Goberti, [ex certiori colligitur hic scriptor] mox res gestas Franconis, Godefridi, Cæsarii, & Gillæ exponit, hicqueseculo se vixisse 13 prodit cap. 5, dicens: Sanctimonialis quædam Bruxellensis, Gilla nomine, sub regula S. Benedicti habitus nigri .. arctioris vitæ desiderio ad ordinem Cisterciensem ascendere modis omnibus aspirabat, nullum habens desiderii sui adjutorem præter domnum Carolum TUNC TEMPORIS Villariensem abbatem .. AUDIVI AB EADEM, quod ad tactum illius vestis, quæ fuerat Godefridi, multis infirmis & languentibus desiderata restituta sit sanitas. Carolus, qui Gillam tunc temporis adjuvit, quo Villariensis erat abbas, anno 1209 ut præfectura exueretur, petiit obtinuitque; proin Gilla ante annum eumdem maturæ fuit ætatis, utpote statum religiosum professa; neque adeo supervixit seculo decimo tertio elapso. Igitur & Villariensis chronographus, qui cum Gilla sermonem habuit, sin minus seculo illo vitæ finem imposuit, illo certe vixisse dicendus est.
[19] Efficacius hanc ad rem faciunt, quæ verbis mox relatis subjiciuntur: [vixisse sæculo decimo tertio,] Profecit itaque Gilla in desiderio suo & adjutorio egregiæ memoriæ domni Caroli domum de Bernebeke juxta Bruxellam, quæ nunc Camera appellatur, fundavit & ædificavit, fundamentis locatis jam ab anno 1201, ut liquet in diplomate anno eodem in Gillæ favorem edito; in quo apud Miræum in Notitia ecclesiarum Belgii pag. 512, Henricus Lotharingiæ dux ita loquitur: Contuli religiosæ sorori Gislæ locum juxta Bruxellam, qui vocatur Pennebeke ad construendum .. cœnobium sanctimonialium. Proin Gilla, de qua scriptor ait, audivi ab eadem, anno Christi 1201 ætatis fuit tam provectæ, ut condendo cœnobio foret idonea, neque adeo seculi decimi tertii finem attigit. Cæterum locus, qui hic Pennebeke, supra Bernebeke, alibi Bunnebeke appellatur, in recentiori Henrici mox memorati diplomate apud Miræum citatum pag. 570, mutato nomine, Camera vocatur.
[20] Vixit ergo hic B. Goberti biographus seculo decimo tertio: [quod an superarit, & quantum, in certum est: qui etsi rerum gestarum fuerit gnarus,] at qua ævi illius parte, determinare non licet, cum assequi nullatenus potuerim, quo anno Gilla e vita migraverit. Incertum manet & illud, an unus idemque auctor Villariensem historiam ab initio inchoatam, usque ad annum 1333 perduxerit; an, quam alter inchoarat, alter continuarit. Quidquid sit, habuit B. Gobertus hunc biographum, sin minus ætate parem, saltem supparem. Habuit & rerum gestarum apprime peritum: nam lib. 2 cap. 2 Vitam B. Goberti scripturus, in libri limine hoc præfatur: In primis lectorem nosse volumus, quod interrogavimus aliquoties patres nostros, quanta fuerit olim religio in Villari; & annuntiaverunt nobis; inquisivimus a majoribus nostris; & dixerunt nobis. Et infra: Cum hi religiosi patres ad commune colloquium accederent, .. valde erant scrupulosi, ne excederent, plus vel minus dicendo. Unde, soluto colloquio, trahentes priorem in auditorium, confitebantur de delicto præterito, cautiores facti de reliquo.
[21] [vitam tamen B. Goberti ex Actis prolixioribus est mutuatus.] Porro quamvis chronologus in verbis mox allatis aperte profiteatur, ea se scribere, quæ ex aliorum sermone hauserat; id tamen ita accipiendum, ut pleraque, ex aliorum colloquio intellecta, litteris mandaverit, non omnia: nam Beati nostri vitam ex Actis prolixioribus, procul dubio mutuatus est; cujus manifestum indicium præbet perpetua fere ordinis, verborum & crebrarum sententiarum consensus. Atque hinc plurimum prolixioris Vitæ crescit auctoritas: ut quid enim eam contrahendam suscepisset chronologus, aliunde de rebus gestis abunde instructus, si fabulis mendaciisve conspersam credidisset?
[22] [Epitaphium B. Goberti paucis multa complectitur.] Superest, ut pauca dicamus de epitaphio B. Goberti. Rerum gestarum brevis est epitome, miraculorum testis, & cultus indicium eo verisimiliter tempore tumulo affixum, quo B. Goberto marmorea tumba primum erecta stetit. Compositum certe est, antequam biographus, qui suo id Chronico inseruit, operi finem imponeret, ac proin saltem ante annum 1333.
§ III. B. Goberti genealogia, & expeditiones bellicæ.
[Ex nobilissima familia] Ex nobilissima oriundus familia Gaufridus seu Godefridus, comes Asperi-montis, B. Goberti parens fuit. Ita testantur Acta, aliique scriptores passim. Imhoffius in Notitia Imperii Romani, illustrissimam genealogiam latius explicat. Lib. 9, cap. 8 ita fere scribit: Gobertus, primus hujus nominis Asperi-montis dominus, ex Hedwige Luxemburgica, pater fuit Goberti II; ex quo & ex Ida, Alberti comitis de Chiny filia, natus est præter alios Godefridus primus: qui ex Isabella, comite de Dampierre & Flandre, genuit Joannem & Gobertum III: quorum ille episcopus Virdunensis & Metensis fuit: hic autem, a bellica sub regibus Galliæ expeditione redux, regimen patruo cessit; & monasterium Villers ingressus est: ubi, cum sanctimoniæ fama, vita functus est anno MCCLXIII. Quamquam error manifestus in hac genealogica serie non occurrat, ut tamen tamquam genuina approbetur, operosius requiritur examen, quam patiatur finis a nobis intentus; quibus satis est, tanta domum Asperimontanam nobilitate illustrari, ut (teste Calmeto tom. 1 Historiæ Lotharingicæ col. CCXVII) cum pluribus præclarissimisque Europæ familiis de ea merito contendat. Obiter noto, male ab Imhofio supponi B. Gobertum expeditionem in Palæstinam sub regibus Galliæ suscepisse; cum soli Friderico II imperatori comitem se junxerit.
[24] [natus est B. Gobertus anno 1187 elapso:] Quo præcise anno Beatus noster in lucem sit. editus, nullibi diserte expressum reperio. Natum anno 1187 elapso, consequens est ex Chronico episcoporum Metensium, juxta quod ipsius frater Joannes, anno 1217 in episcopum Virdunensem eligendus, erat in flore juventutis constitutus citra annos triginta, qui in electionibus episcoporum requiruntur. Proin & B. Gobertus, episcopo Virdunensi ætate junior, anno 1217, annis triginta erat minor, neque adeo natus ante annum 1187 elapsum. Apud Calmetum citatum col. CCXX, Beati nostri ætas terminatur seculo duodecimo. At minus recte: cum constet, ipsius mortem incidisse in annum 1263. Gravius errat Mussey a Calmeto allegatus col. CCXVIII, dum Gobertum, Joannis Virdunensis & Metensis episcopi fratrem, nuptias cum Juliana de Rosey celebrasse tradit: nam exploratum est quam maxime, hunc episcopi Metensis fratrem, vitam duxisse cælibem, conjugio numquam inito.
[25] B. Gobertus, in primæva ætate religionem, patriam, [anno 1228 ad bellum sacrum profectus est,] & amicos armis propugnans, varia edidit bellicæ fortitudinis indicia. Specimina aliquot Vitæ auctores narrant, quorum adjuncta uberius explicanda sunt. Initium duco ab expeditione in Palæstinam contra Saracenos suscepta. Contigit hæc anno 1228. Verno tempore iter aggressus, in Terram sanctam pervenit anno eodem, mense Augusto, aut paulo post. Ita colligitur ex Chronicis Mutii, abbatis Urspergensis, & Matthæi Parisiensis, qui has signant circumstantias itineris ab imperatore Friderico II instituti, cui Beatus noster ibat comes. Eadem susceptæ a Friderico expeditionis epocha ex variis epistolis, apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum 1228 & 1229 impressis, tam liquido confirmari potest, ut tum Nangius in Chronico, tum historiographi mox citandi aberraverint, cum ipsius iter ad annos posteriores distulerunt.
[26] At numquid minus reverens in Pontificem Maximum fuit Goberti animus, [Pontificis præcepto nequaquam contrarius.] Fridericum ducem sequentis; cui (ut Marinus Sanutus lib. 3 De secretis fidelium crucis parte 11, cap. 11 scribit) Papa Gregorius .. per solennes nuntios mandat, ut mare non transeat tamquam cruce signatus; donec a sententia esset, quam inciderat, absolutus; essetque per eum de perjurio, quod incurreat, bello contra Saracenos ultra terminum promissum differendo, integre satisfactum .. imperator vero denuntiata parum attendens, iter assumit. Respondeo, hoc Vicarii Christi præceptum, vel non omnibus innotuisse, vel colorata interpretatione in sensum alienum fuisse detortum: nam varii historiographi imperatorem ex Pontificis voluntate profectum scribunt. Monachus Patavinus Friderico coævus tom. 8 Scriptorum rerum Italicarum col. 672, Ne præceptum Apostolicum, inquit, omnino spernere videretur … in Syriam navigavit. Abbas Urspergensis eum viæ se dedisse tradit, quia volebat pacatum sibi reddere Papam; Platina, quia Pontificis minis fessus erat. Quæ indicia sunt Pontificii beneplaciti de expeditione Syriaca omittenda non satis divulgati, aut falsa expositione adulterati.
[27] Ubi ad Terram sanctam Beatus venit, quia, teste Vita a num. 18, [Heroïcum B. Goberti facinus] Fridericus properabat Templicolas debellare, ac Goberti adventus iis innotuerat: magister Hospitalis Jerusalem, & præceptor Templicolarum.. Gobertum cum Latinis cœperunt rogare .. ut .. eos contra prophanum imperatorem dignaretur defendere… Vir Dei … zelo Dei perfusus, cum suis militibus & quibuscumque potuit sibi confœderare, ab exercitu Frederici segregatur, & in adjutorium Templicolarum properavit … vexilla & signa sua in altum super cancellos levari atque figi præcepit.. Fridericus vero navigans in profundo maris, videns vexilla & signa tremenda super altitudinem muri erecta, quid hoc esset, admirans inquisivit. Cui quidam respondens ait.. Hæc sunt vexilla .. potentissimi militis Goberti.. Asperi-montis. Hoc audito Fridericus .. cœpit dicere: Vertamus ergo vela .. ut .. possimus fugam capere.
[28] [in propugnandis Templariis] Circa quæ Manrique in Annalibus Cisterciensibus ad annum Christi 1229, cap. 1, num. 10, ita scribit: Hoc ingens facinus comitis Goberti, quia singulare, quia a nullo hactenus editum, quia Annales ecclesiasticos atque hujus temporis historiam illustraturum, præterire non licuit: nec adeo mirum, hoc facinus B. Goberti a nullo hactenus editum: quia historiographi in hac Friderici expeditione narranda, plerumque perbreves sunt, & multa silentio passim prætereunt. Illud fortasse mirabitur quispiam, nullum illatæ hujus a Friderico Templariis injuriæ vestigium exstare in litteris Geroldi Patriarchæ Hierosolymitani, quibus, tum apud Gregorium Papam IX, tum apud universos fideles, frequentissimas de eodem imperatore querelas deposuit; ut apud Raynaldum in Annalibus ecclesiasticis ad annum Christi 1229, & apud Matthæum Parisiensem in Historia majore ad annum eumdem videre licet. Sed advertat lector, ex ipsius Geroldi testimonio constare, omissa ab ipso multa, quæ Fridericus male gessit. Hæc & multa alia, inquit in litteris, apud Matthæum citatum impressis, quæ relinquimus aliis enarranda, quæ mundus novit, commisit imperator in Terræ sanctæ & animæ suæ detrimentum.
[29] [contra Fridericum Imp.] Inter ea, quæ Geroldus aliis enarranda reliquit, merito censetur relata a biographo nostro Templariorum aggressio, aliorum præsertim scriptorum testimonio etiam confirmata: nam S. Antoninus 3 parte Summæ historialis, tit. 19, cap. 4, § 1, ita scribit: Post hæc anno MCCXXXIV Fredericus præfatus, præparatis magnis copiis, iter arripuit per se ad Terram sanctam sine requisitione Papæ vel licentia ejus, & magis, ut creditur, ad capiendum regnum Hierosolymitanum sibi promissum a Soldano, quam ob zelum fidei vel utilitatem Christianorum: cujus rei signum fuit, quod, postquam applicuit Acram, præmisit seneschallum suum cum parte exercitus sui, qui non attendit ad pugnandum contra Saracenos, sed contra Christianos … & in civitate Acra voluit destruere templum Templariis, & plura castra fecit eis auferri.
[30] [pluribus confirmatur.] Ne vero cui scrupulum forsitan moveat minor hac in parte S. Antonini auctoritas, scribentis res gestas a sua ætate remotiores, observandum est, Sanctum hunc historiologum totam hanc narrationem mutuatum esse vel ex Malaspina, Friderici coævo, vel ex Villano, qui totum Malaspinæ textum exscripsit. Ita deprehendet, qui vel cum S. Antonino, vel inter se contulerit citatos mox scriptores, quorum libri Italice tom. 8 & 15 inter scriptores rerum Italicarum typis vulgati sunt. At, inquies, cur facinus tam illustre chronologus Villariensis in Vita breviori præteriit, illud solum commemorans, quod B. Gobertus cognita Friderici perfidia, ipsum declinavit? Respondeo, non quia fictum credidit, sed quia brevitati studebat: nam quod in Vita omisit, tacite confirmavit, cum Vitæ subjunxit epitaphium, in quo dicitur; ipsum Cæsar metuebat: occasio enim, qua Cæsar B. Gobertum metuit, assignari nequit alia præter eam, quam Vita prolixior indicavit. Cæterum locus, in quo Templarios aggressus est Fridericus, fuit urbs Acconensis; ad quam (ut habet Matthæus Parisiensis) anno 1228 mense Septembri pervenit. Vocatur quidem ea civitas Acra a S. Antonino & aliis; at inde ortum id habet, quod, teste Baudrando, Italice appelletur Acri, Gallice Acre. Acconis situs tom. 3 Anecdotorum col. 283 apud Martenium ita describitur: Civitas Accon in littore maris, quæ antiquitus Ptolemaïda vocabatur, & est ipso mari & meridie & occidente præclusa, ab oriente & Septentrione tota patet.
§ IV. Alia bellicæ fortitudinis specimina; vitæ cœnobiticæ initium; exercitia; mors; Acta.
[Subditos quoque suos] Compresso Friderici furore, B. Gobertus (ut Acta num. 24 & seqq. tradunt) sacra loca invisit, moxque reversus in Europam, Compostellam abiit, S. Jacobi veneraturus reliquias. Redux in patriam subditos suos vindicavit a ducis Barrensis injuria, eumque ad pacis compositionem adegit anno verisimiliter 1230, quando (ut Albericus ad annum eumdem habet) comes Barri super nepotem suum Matthæum Lotharingiæ ducem combussit villas septuaginta … dux vero cum comite Campaniæ & Simone de Joveville ET MULTIS ALIIS vel tantum mali vel amplius operati sunt super comitem Barri.
[32] Qua animi fortitudine subditos tutatus est beatus Miles, [& fratrem defendit] eadem liberavit & fratrem suum episcopum Metensem; qui (ut habet Vita num. 29) a comite de Barro, multisque aliis principibus sic infestabatur, ut ab eis civitas Metensis ex uno latere fuisset obsessa. Accidit hoc anno 1231, ut opinari licet ex Chronico Metensi apud Labbeum tom. 1 Bibliothecæ Mss. impresso, in quo ad annum citatum de comite Barrensi, aliisque principibus hæc leguntur: Suburbium Metense a comite Campaniæ, & comite Barrensi, & comite Lucemburgensi cum omni potestate eorum obsessum est, & confusi recesserunt.
[33] Nec tantum ex biographo, sed ex aliis quoque licet discere, [B. Vir militiæ peritissimus.] quantum in armis valuerit B. Gobertus. Nam in Chronico episcoporum Metensium apud Dacherium tom. 6 Spicilegii impresso, inter casus adversos, qui Joanni episcopo Metensi, anno 1234 a civibus suis undique oppresso, obtigerunt, in primis narratur ille, quod secum non haberet fratrem suum, beatum nempe Gobertum, præter quem non habuit alterum; quique proinde vir fuit, a quo ob bellicam indolem & militiæ peritiam subsidium non modicum erat exspectandum. Causa vero, cur abfuerit tum Beatus noster, ibidem hæc redditur: In Franciam se transtulerat, ut cum armatorum potentia rediturus fratri suo subveniret: ex quo obiter & colligas, B. Gobertum non minus amicitiæ vinculo quam sanguinis conjunctum fuisse cum episcopo Metensi, cujus probitatis, ut cætera omittam, testimonium amplum complectitur breve ipsius epitaphium:
Hujus enim fuerat, quod habent hæc tempora raro,
Mitis vita, manus munda, pudica caro.
[34] Richardus de Wassebourg lib. 5 antiquitatum Galliæ Belgicæ fol. 360 verso alium Beati nostri canit triumphum: [Error Wasseburgii] nam redditurus causam, cur fratri suo, ab inimicis jam pene obruto, non tulerit opem, ita fere idiomate Gallico loquitur: Episcopi Metensis frater, Dominus Asperi-montis, ex præcepto S. Ludovici regis tum temporis abierat in Galliam, ut cum Joanne, domino de Bello-monte exercitum duceret contra hæreticos Albigenses & Tholosanos, qui in catholicos patriæ incolas recentius insurrexerant. Porro opera horum ducum & industria rebelles profligati sunt, coactique sunt clementiam implorare regis, ejusque imperio subjicere Arcem Regalem.
[35] [ostenditur.] At narrationis hujus falsitatem detegit eversa temporum ratio: nam memorata comitis de Bellomonte expeditio incidit in annum 1239, ut habet Nangius in Chronico, vel in annum 1240, ut apud Dacherium tom. 2 Spicilegii innuit Chronicon Suessionense collatum cum historiis apud Chesnium tom. 5, pag. 696 & 779 impressis: bellum autem, in quo B. Gobertus non potuit succurrere fratri suo, jam anno 1234 fuit absolutum. Metenses cum comite Barri, inquit Albericus, res anno 1234 gestas enumerans, cum episcopo .. reconciliati sunt, mediante episcopo Tullensi Rogero: bellum autem, quod episcopi Tullensis terminavit industria, aliud ab eo non est, in quo B. Goberti præsentia fuit desiderata, vel ipso Wasseburgio teste. Præterea Joannes, Metensium antistes, antequam hoc bellum contra Albigenses moveretur, jam e vivis excesserat, anno 1238 defunctus; prout ad annum eumdem notant Albericus, Chronicon Metense apud Labbeum tom. 1 Bibliothecæ Mss., & Meurissius in libro De episcopis Metensibus pag. 456.
[36] [Monasterium videtur ingressus B. Gobertus] Quo anno B. Gobertus pio Villariensium cœtui associatus sit, biographi diserte non exprimunt. Accidit procul dubio mensibus tribus nondum elapsis ab initio anni 1239, si tempus recte signet manuscriptum, quod a Joanne d' Assignies, in libro de viris illustribus ordinis Cistertiensis pag. 106, idiomate Gallico vulgatum est, traditque Abundum, piissimum cœnobii Villariensis ascetam, mortali vita exutum anno MCCXXXIX, quæ tum erat postridie Dominicæ Palmarum: cum enim religiosissimum hunc virum B. Gobertus consuluerit, moxque, ipso auctore, vitam sit cœnobiticam amplexus, consequens est, ut anni mox dicti initio ingressus in monasterium debeat illigari.
[37] [circa annum 1239.] At scrupulum movet error, quo traditur anno MCCXXXIX dies XIX martii fuisse postridie Dominicæ Palmarum: nam ea Dominica tum incidit in XX Martii, adeoque dies XIX tum fuit pridie illius, non postridie: quia tamen in talibus ob rerum cognationem obvius est amanuensium error, nihilque aliunde suppetit certius, vitæ religiosæ initium ultra tempus assignatum non differemus: immo anno 1237 B. Gobertum in Villariense se cœnobium recepisse, suspicari quis posset ex illis biographi verbis num. 7: Anno igitur Domini MCCXXXVII, primo tempore principis potentissimi Henrici Lotharingiæ &c.; hæc enim temporis nota ut ad religiosæ ipsius vitæ tirocinium recte potest referri, ita perperam ad quidvis aliud, ut contextum totum legenti fiet manifestum. Atque hinc jam rursus patet, vacillare illa, quæ supra Wasseburgius narrat de bello contra Albigenses anno 1239 vel proxime sequenti gesto: cum militiam B. Gobertum jam tum abdicasse ex citato Ms. Joannis d' Assignies sit consequens. Non negaverim tamen, aliis eum temporibus contra eosdem hæreticos militasse: id enim non tantum suadent conjunctæ excelso animo pietas, religio, mosque nobilium virorum tum usitasissimus, sed vel maxime epitaphium, in quo appellatur alter Machabæus, utique a pluribus bellis pro fidei incolumitate præclare gestis.
[38] Cæterum expositione nonulla indigent, quæ Christophorus Butkens in Annalibus familiæ de Lynden libro 1, [verba obscuriora] Gallice editis, testatur a Chesnio referri: nimirum Gobertum Asperi-montis Dominum, quem ait vixisse anno 1223, & sancto Ludovico in Terram Sanctam comitem ivisse 1249, quemque a Joanne de Joinville cognatum vocari asserit, Julianæ de Rosoy matrimonio junctum fuisse. Hæc enim de Beato nostro intelligi nequeunt, licet ipse anno 1223 fuerit Asperi-montis dominus: nam 1o. B. Gobertus vitam duxit cælibem, ut insinuant Acta num. 33 & 46. 2o. S. Ludovicum non videtur comitatus, tum quia biographi hoc iter tacent, tum quia vitam religiosam anno 1239 verosimiliter erat professus. Quo autem sensu Chesnii verba recte intelligantur, explicat laudatus Butkenius: Credo, inquit, Gobertum, qui anno 1229 vixisse dicitur, & Julianam de Rosoy uxorem duxisse, Asperi-montis appellari Dominum, quia postea patrueli suo successit, & comitatum Asperimontanum obtinuit anno 1247; hocque insignitus titulo S. Ludovico comes ire potuit.
[39] Quæ explicatio confirmatur ex antiquo Ms., [Chesnii] quod apud eumdem Butkenium complectitur fere sequentia: Gobertus, Asperi-montis Dominus, duos post se reliquit filios Godefridum & Gobertum: horum natu major Godefridus dominium, terras & comitatum Asperi-montis obtinuit, duosque etiam genuit filios, nimirum Joannem, qui fuit episcopus Virdunensis & dein Metensis, & Gobertum, qui postea fuit monachus Villariensis. Gobertus natu minor frater Godefridi comitis Asperi-montis, & patruus B. Goberti, obtinuit toparchiam Dunensem, habuitque filium etiam nomine Gobertum, qui postea in dominium Asperi-montanum successit.
[40] Varias in religioso vitæ stadio exercitas virtutes enumerat biographus: [& vitæ religiosæ conditio explicantur:] quem vero in eo dignitatis ordinem tenuerit, restat quærendum. Sacerdotali charactere non fuisse insignitum, colligitur ex Actis num. 61, ubi dicitur intellectum clericalem non habuisse, & idiomatis Latini fuisse ignarus. Neque tamen illis fuit annumeratus, qui destinantur ad opera obeunda domestica & servilia: nam 1o. Chronicon Villariense ipsius vitam inseruit libro secundo, qui, ut præfert titulus, agit de viris illustribus, non tertio, qui agit de conversis domestica curantibus, & cæterorum quasi famulis. 2o. Chronicon idem B. Gobertum frequenter appellat nonnum: quod nomen laïcis, opere servili occupandis tribuitur numquam: iis vero debebatur, qui reverentia majore censebantur digni, ut apud Cangium in glossario videre est. 3o. B. Gobertus vocatur monachus: monachum autem a conversis, ut vocant, Chronicon Villariense lib. 3, cap. 5 distinguit; nam de fratre quodam Joanne agens ait; quod indignum se judicans habitu monachorum .. in conversum redactus sit.
[41] Annum & diem emortualem Beati nostri biographus ita signat: [anno 1263 desunctus est:] Anno Domini MCCLXIII in die S. Bernardi, quæ tunc fuit in feria quarta mensis Augusti, hora matutina, scilicet in secundo nocturno vigiliarum ejusdem festivitatis pius Gobertus .. suo Creatori spiritum … reddidit. Tempus idem paucioribus Chronicon Villariense his verbis notat: Anno Domini MCCLXIII in festo S. Bernardi, quod tunc fuit feria quarta mensis Augusti, hora matutina pius Gobertus… Creatori spiritum … reddidit. Anno 1263, quo littera dominicalis erat G, dies XX Augusti incidit in feriam secundam. Proinde vel festum S. Bernardi tunc non, ut jam, celebrabatur Villarii XX Augusti, vel erronee scribitur B. Gobertus obiisse festo S. Bernardi, quod tunc fuit feria quarta, scribendumque est, quod tunc fuit feria secunda.
[42] [a biographis omissa] Cætera, quæ in Actis B. Goberti narrantur, aut clariora sunt, quam ut illustrari debeant, aut si obscura, commodius explicabuntur in annotationibus. Interim hic pauca subjicio, quæ in Actis ipsis non reperiuntur conscripta. Lib. 1 Chronici Villariensis cap. 14 in Joanne abbate XXV hæc leguntur: Vinum, quod habemus in minutionibus, id est, statis illis temporibus, quibus fas erat sanguinem minuere, seu pati sectionem venæ, acquisierunt nonnus Gobertus de Aspero-monte, & frater Theobaldus quondam miles & Castellanus de Courtray. Libro autem tertio cap. 6 editionis Martenii, hoc zeli ipsius narratur specimen:
[43] [supplentur;] Fuit in monasterio Villariensi conversus quidam Henricus nomine ex Bruxella originem ducens. Hic … cum … teneritudinem pristinæ conversationis ægre dedisceret, & asperitatem vigiliarum, jejuniorum, & subjectionis, & aliarum institutionum gravem valde sentiret, Ægyptum repetere volens, mortem in olla religionis esse clamabat: quippe farinam veri Helisei nondum gustaverat: quod audiens nonnus Gobertus de Aspero-monte, eum per mensem unum in Ordine permanere rogavit & ordinavit: mense vero ille peracto, cum doleret tristitia, moræ impatiens, pondus Ordinis diutius ferre non prævalens, abire disponit: sed homo Dei nonnus Gobertus adhuc inducias unius quindenæ ab eo extorsit. Interim oratio fiebat a Conventu ad Deum pro eo: & exaudivit Dominus preces clamantium ad se: & in se reversus novitius instinctu Spiritus S. mox elegit potius in domo Dei subjici, quam cum hoc sæculo inaniter gloriari; & deinceps tanta charismatum eminentia enituit, ut vitæ ejus elegantia vehementer fratres ejus affecti gratularentur. Dein pluribus exponitur vita morsque pia ejusdem Joannis, cujus saluti tanto studio consuluerat Beatus noster.
[44] [& nominatim honorifica sepultura describitur.] Denique Joannes d' Assignies jam sæpe allegatus locum sepulturæ Beati nostri idiomate Gallico ita exponit: Corpus ejus terræ mandatum est ante gradus, quibus e monasterio itur ad templum, ad latus dexterum: ubi erectum stat monumentum ex marmore, cui effigies incumbit, repræsentans Gobertum veste monachali indutum. Transituri hac cœnobitæ, corpus inclinant, eam exhibentes venerationem, quæ imagini sacræ defertur. Marmorei illius monumenti imaginem æri incisam affert Christophorus Butkens in Annalibus familiæ de Lynden pag. 23: cujus typum, sicut ibidem repræsentatur, contractum tamen hic ad formam minorem, in subjecto, quod vides, ectypo imitari conatus est chalcographus. Hanc etiam indicati mausolei imaginem exhibet poëta Gallicus, qui supra citatus est num. 4: quam tamen huc iterum transferre visum est ad beati Goberti gloriam.
[45] Restat, ut Acta subjiciam. Præ cæteris autem ea placet imprimere, [Acta.] quæ typis nondum esse vulgata dixi num. 6, omissurus alia, quæ jam esse excusa notavi num. 11. Cæterum antiquam Actorum divisionem in prologos tres, libros tres & proœmium unum, relinquo intactam, & solum libros in capita subdivido, rerum narrandarum titulis prænotatis. Ne autem hæreat lector ad participia, quæ occurrent per decursum Vitæ, a biographo adhibita loco verborum, subservient ea, quæ ansulis inclusa sunt, ut sensus, qui alioqui obscurus esset, clarius intelligi possit per voces eisdem interjectas: quibus alia etiam inclusa sunt, ut exemplar Ms. juvetur. His præmissis, en tibi nunc, lector, qualiscumque ista B. Goberti confessoris repræsentatur
VITA
Auctore anonymo cœnobii Villariensis asceta,
Ex codice Ms. ejusdem cœnobii.
Gobertus, Ordinis Cisterc., in abbatia Villariensi in Brabantia (B.)
BHL Number: 3570
A. monacho Villariensi anonymo.
PROLOGUS PRIMUS.
[Biographus suam ineptitudinem] Si propheta Jeremias, qui, antequam formaretur in utero, a Domino electus est; & priusquam exiret de ventre, sanctificatus est, dum eum Dominus, spiritu suo illustrans, verbi officio manciparet, de ætatis infirmitate & ignorantia conquestus est, dicens, Ah, ah, ah Domine Deus: ecce nescio loqui, quia puer ego sum: quid ego peccator acturus sum, qui in iniquitate conceptus sum & in delicto profusus, propter sordes vitæ incircumcisus sum corde & auribus; quia videlicet nec scienda digne percipio, nec audita devote conservo: quomodo justitias Domini enarrabo & assumam testamentum ejus per os meum? cujus ætatem nec tempus adhuc implevit, nec scientia commendavit: cujus dicta nec doctrina corroborat, nec vita confirmat. Præsertim cum ea scribere jubeatis, fratres a carissimi & ordinare, quorum dignitatem vix animo torpente conjicio.
[2] [& divini auxilii] Hac tamen de causa audendi talia viam invenio. Scilicet, quod credo me a Domino sublevandum, & quod me confido pii Fratris Goberti intercessione vestrisque precibus adjuvari: pro quorum veneratione & amore grande onus humeris aptavi debilibus. Nunc ergo constituendis tam præclaræ materiei verborum ornatibus, quis saltem peritorum, sufficiet conatus? Vestris tamen, ut dictum est, o domini & fratres mei, orationibus adjutus, ipsiusque venerandi ac pii fratris Goberti confessoris patrocinio suffultus, quod minus est virium, ea spe & fide constanter proveho, & provectum dilectioni vestræ decernendum salubriter impendo. Annuit etiam ipsa divinitas; quæcumque in laude ipsius mortalium præsumit voluntas: nam nihil dignum Deo dicitur sine eo: neque etiam ipse sine se invocatur, cujus nimirum dona sunt, si quis mereatur omnipotentis opera denuntiare. Et cum magnum & valde bonum sit, Sanctorum merita prædicare & extollere virtutes; ipsas utique virtutes ambire, atque imitando acquirere, revera optimum est & excellens. Utrumque tamen & cælitus datur & inspiratur.
[3] [necessitatem prædicat.] Virtutum omnium cooperatorem Spiritum sanctum tota mentis intentione collaudemus, atque ad summam Dei gloriam de venerabilis ac pii Goberti vita laudabili, & sancta conversione, & conversatione tractaturi, ejusdem Spiritus sancti gratiam, quæ etiam in rebus minimis imploranda est, invocemus: ut qui eum per gratiam suam in contemptu seculi, & in sui ipsius abnegatione prævenit atque secutus est, ipse nos quoque in hac retractatione prævenire dignetur ac subsequi, & efficiat idoneos tantæ historiæ relatores: quosdam enim Deus beatificat passione martyrii, quosdam gloria castitatis & integritate meritorum, quosdam vero fide & misericordiæ operibus remunerat. Nunc igitur quæ ad communem ædificationem pertinent, quæque devotis auditorum animis prodesse ad imitationem possunt, de vita & miraculis tanti militis Christi, tamque gloriosi tyronis, aggrediamur:
[4] [Opusculi divisionem instituit.] Nec non & ea, quæ mundi fuerant, gesta videlicet fortia, ad terrenam dignitatem atque sæcularem militiam pertinentia; quæ inclyta ac relatu digna sunt in memoria æterna, nos non præterire silentio decrevimus, sed primo libello inseruimus. Gesta vero spiritualia, scilicet ea, quæ sibi contigerant, postquam instinctu Spiritus sancti ad Ordinem Cistertiensem se transferre decreverat; & quomodo receptus in Ordinem fuerat; & quæ sibi contigerant, postquam monachalem habitum assumpserat, usque ad infirmitatem, qua mortuus est, in secundo libello ex parte explicuimus. In tertio vero libello, infirmitatem, qua obiit, & obitum simul etiam, & miracula b, quæ post mortem ejus Dominus meritis ipsius, ut credimus, operatus est, annuntiavimus. Deprecantes autem [sumus] eos, qui hoc ad legendum sumpserint, ne rustico incultoque conscripta stylo fastidiant, sed potius nobis veniam tribuant. Jam ergo cælestis auxilii invocata clementia, accelerabimus pii Goberti acta præcellentia, ut quantis in Christo gratiarum donis sit præditus, perspicua luce palam extet fidelibus.
ANNOTATA.
a Hæ similesque voces infra occursuræ, cum ad Villarienses ascetas dirigantur, innuunt, biographum religiosam illos inter vitam fuisse professum.
b Hinc patet 1o. miracula mortem Beati nostri esse subsecuta. 2o. Librum tertium non esse integrum: cum nulla in eo miracula reperiantur.
PROLOGUS SECUNDUS.
[Allatis similitudinibus] Credo nonnullos esse meum miraturos opusculum, quod coram tanta doctissimorum virorum copia, qui varie diligenterque in diversarum scientiarum facultate sunt edocti, ausus sum temerario ac pene sacrilego conatu de gestis arduissimis inclyti viri pii Goberti tractare libellum: sed cum illic sciam viros doctissimos, me autem ad tam grande opus suscipiendum esse sciam inutilem & ineptum, in hoc tamen me puto excusandum: quod non est considerandum, quis loquitur, sed quid: non enim in spineto consideranda est spinæ asperitas, sed rosæ amœnitas; & in fragili calamo mel recipitur, & viles ungulæ a pretiosa desudant balsama; & ex lapide flamma excutitur. Non igitur idcirco hoc arripui opusculum, quod mei cordis sapientia & honestæ vitæ conversatio tali respondeat materiæ, de qua tractare propono; sed quia, si aliquando majores silent, non est mirum, si minores balbutiunt; &, si littera silet, lapides clamant.
[6] Igitur si divina clementia aliquam guttam mellis sapientiæ in ariditatem mei pectoris dignaretur distillare, [ostendit capacitatis] illam ego juxta consuetudinem mellificæ apiculæ in scripturam trifariam de vita pii Goberti sollicite studerem exercere. Et bene dico in scripturam trifariam: quia pii Goberti vita in tres libellos dividitur. Primus narrat libellus de ejus sæculari militia: secundus de ejus vita spirituali usque ad infirmitatem, qua obiit. Tertius liber loquitur de ejus infirmitate, qua mortuus est, & morte, & de miraculis, quæ fecit Deus per ipsum. Vos igitur, viri religiosi fratres Villarienses, non humilis personæ meæ ineptitudinem respicientes moneo humiliter ac devote in Christo Jesu Domino nostro, ut vestri fratris pii Goberti titulos recipiatis unanimiter & benigne: sicut unanimiter & benigne vos usque ad mortem b in firma caritate dilexit.
[7] Non despiciatis, inquam, personam mei scribentis; [tenuitatem excusandam.] nec miremini si in fragili calamo mel reperiatur, & vilis ungula pretiosa desudet balsama; sed recolatis quæ & quanta Nabuchodonosor, licet indignus, de Christo prophetavit c; & sic re licet sim indignus, qui de pio Goberto scribere proposui, benigne recipere dignemini: ut dignis meritis pii Goberti intercedentibus, angelus ille, qui stetit juxta aram templi, Michaël cognomine, pro vobis de manu sua offerat incensa multa in conspectu Altissimi. Anno igitur Domini MCCXXXVII, primo tempore principis potentissimi Henrici Lotharingiæ d & Brabantiæ ducis robustissimi, illius scilicet, qui, primo jubente, dum suum naturæ irrevocabile solveret debitum in obitu suo [in] Villariensi cœnobio ordinis Cistertiensis præelegit intumulari: & licet antea fuerat inauditum, Ducem Brabantiæ extra Lovanium sepeliri; neque etiam postea casum similem venturum de facili speramus: tamen hic Henricus in dicto cœnobio præ cunctis locis orbis terræ in naturali corruptionis dissolutione concupivit incinerari.
ANNOTATA.
a Videtur auctor respexisse ad cap. 24 Eccli. ℣. 21, ubi ungula inter odorifera ponitur. Ad quem locum notat a lapide: Ungula … est aroma colore unguis humani.
b Hæc innuunt, tempore biographi monachos non paucos, qui cum B. Goberto vixerant, fuisse superstites.
c Dan. 1 ℣. 34 Videbat Nabuchodonosor statuam, quam abscissus .. lapis de monte sine manibus .. percussit .. in pedibus ejus ferreis & fictilibus, & comminuit eos. Lapis .. autem, qui percusserat statuam, factus est mons magnus, & implevit universam terram. Cum autem lapis iste Christum figuraverit (ut apud interpretes passim videre est) hinc ait biographus, sensu tamen improprio, Nabuchodonosorem de Christo prophetasse.
d Agit de Henrico II, qui principatum tenuit ab anno 1237 usque ad 1247. Vide de hac periodo imperfecta commentarium prævium numero 7.
PROOEMIUM AD LIBRUM SEQUENTEM.
[Vita Sanctorum a Deo ordinata] Piissimus ac summe bonus Dominus Deus noster, qui omnes homines vult salvos fieri, & neminem perire, sed ad agnitionem veritatis venire, ipse sibi ab æterno prævidit vasa electa, homines scilicet secundum cor suum, atque quondam reges futuros, qui scirent semet ipsos regere corde, ore & opere. Corde, recte credendo; ore, pure confitendo; opere, satisfaciendo, atque quæ justa sunt operando: qui scirent etiam per Dei notitiam vivere, & per sanctum servitium, quod Deo exhibituri erant, secundum quod dicitur, regnare: quem nosse vivere, cui servire regnare est. Unde & B. Johannes Apostolus dicit: Hæc est vita æterna, ut cognoscant te solum verum Deum, &, quem misisti, Jesum Christum: qui scirent nihilominus quam perfectissima atque plenissima, ut ait B. Augustinus, sic justitia Deum toto corde amare, illique tota voluntate adhærere, horum ipse Deus prævidit originem, unde erant processuri; vitam, qua erant victuri; viam, per quam erant ambulaturi; finem & mortem, qua erant ab hoc sæculo migraturi. Præterea quia consilio sanctæ Trinitatis creati & opere divinæ majestatis sunt renati, ideo non immerito ex instinctu Spiritus sancti, quantum debent conditori suo gratiarum actionis & amoris, intellexerunt, & sancti effecti sunt: Dei enim beatitudine digni sunt, qui se ipsos probabiles servaverunt. Hi itaque justi spernentes mundum cum actibus ejus, qui bona voluntate & pietate & spe meliore acquiescentes mandatis Dei, fruuntur deliciis paradisi, Christum solum diligentes, super omnia corruptibilia [eum] prætulerunt, idcirco singuli in Deo lætantur, in Christo illuminantur, & in Spiritu sancto renovantur.
[9] [Cælitibus est gaudio.] Indesinenter etiam super eos Trinitas sancta exultat: lætantur super eos angeli & archangeli: lætatur super eos paradisus cum deliciis. Vere isti laudabiles & gloriosi, & per omnia sunt beati: hos namque Dominus tales præviderat, quales per gratiam suam futuros esse noverat. Angeli enim & homines beatificant eos; eo quod universo mundo caritatem Domini prætulerunt, & Dominus sanctus, justus & verus donavit eis regnum suum, & gloriam & majorem gratiam, ut videant eum cum angelis sanctis semper in gaudio. Horum utique Sanctorum glorioso collegio hunc venerabilem Deo, & hominibus dilectum, pium scilicet Gobertum, non immerito speramus conjunctum speciali privilegio: cujus origo quamvis nobilis secundum sæculi dignitatem, tamen nobilior in Christo effecta est secundum fidei meritum & virtutem. Clarus extitit quidem parentibus, sed pretiosior virtutibus. Qualis ergo ejus fuit origo, pandamus sermone compendioso.
LIBER I.
B. Goberti vita secularis.
CAPUT I.
Nativitas, ætas juvenilis, vita militaris, expeditio in Palæstinam.
LiberI.
Reverendus igitur ac inclytus piusque Gobertus, vir virilis corde & opere, [B. Gobertus, nobilissimi parentis heres,] in finibus erat Lotharingiæ a, parentibus & cognatis, avisque & proavis, ex vetustissimo b tempore nobilissimis, trabeatus c: secundum etiam mundi probitatem & morum nobilitatem ex reverenda prosapia procreatus, ex firmissimo erat oppido Aspero-monte d oriundus. Erant enim parentes ejus locupletes valde. Pater autem ejus, Gaufridus nomine, duos habuit filios. Primogenitus vocabatur Joannes & alter Gobertus. Erant enim * ambo pueri elegantes, pulchri & robusti inter omnes suæ pubertatis coætaneos. Quadam ergo die respiciens pater filios suos, & diligenter considerans, perpendit juniorem filium scilicet Gobertum secundum morem sæculi probiorem & magis aptum esse militiæ: dedit ei, quod tamen contra morem est sæculi, omnia bona sua possidenda hæreditario jure. De fratre vero ejus Joanne primogenito, qui minus videbatur aptus militiæ sæculari, fecit clericum: qui primum Virdunensis e ac postea Metensis factus est episcopus.
[11] Hinc cœpit Gobertus, sicut rivus originalis fontibus æmulus, [cum in ætate juvenili] moribus & opere suæ progeniei ab annis teneris mundanam probitatem imitari: nam cujus prudentiæ, cujus fuerit intelligentiæ rei exitus probavit. Erat autem talis ac tantus vigor in eo, quod ætas tenera hunc stuperet corpore prævalidum ac robustum, moribus edoctum, audacia cordis elatum, nobilissimo affatu instructum, in omni magnanimo opere comprobatum, contra hostes superbos atrocissimum, parvis & humilibus mansuetum, in verbo sapientem & modestum, in testimonio ac consilio firmum, in judicio peritum, & in omni facetia præparatum. Et quamvis tunc temporis de terrenis fastigiis in ætate juvenili aliquantulum ambiret, tamen mentis ejus aciem in Creatoris omnium timore simul & amore fixam tenebat
[12] Cum processu temporis Gobertus noster miles, quamvis juvenis, fuisset effectus, tempore suæ juventutis in quibusdam actibus sæculi exercebat voluntates: [& vita militari ad seculum nonnihil defiexisset,] nam constans erat in bellis exercendis, ac incensus obscœnis laterum flexionibus: sed, Christo auxiliante, hoc vitium cito versum est in bonitatem: nam excepit Spiritus sancti doctrinam, & invenit sapientiam: non enim ei expedivit ad animæ salutem, sæcularem exercere militiam: & quia scriptum est; Nemo potest quidquam accipere, nisi ei datum fuerit desuper (nam omnes peccaverunt & egent gloria Dei; & non est volentis neque currentis, sed Dei est miserentis) accepit a Domino felicitatem, quia Deus erat spes ejus; & desideria dignanter inflammavit, & ad perfectionem postmodum roboravit: quia sicut non potest dissolvi, quando a Deo est: sic quando a Deo non est, diu stare non potest: ut ipse Dominus ait: Vos amici estis, si feceritis, quæ ego præcipio vobis.
[13] [ad sanctiora convertitur,] Sic dum præfatus miles, pius scilicet Gobertus, mundanæ militiæ adhuc vacaret, & præ cunctis coætaneis nomen famosum usurparet; cœpit in corde præponderare, quod fama mundanæ gloriæ non poterat in cælo perennare. Cœpit ergo timere Deum & personas ecclesiasticas venerari, beatamque Dei Genitricem Mariam magno amplecti desiderio; & intra mundanæ militiæ rubiginem, sic jam esse devotus, ut posset quodammodo dici perfectus; omniumque virtutum opere, si fas est, alicui Sanctorum penitus æquiparari. Ab illo ergo tempore legis judicia non contempsit: sed & omnium materiam scelerum evitare cœpit. Affinibus suis non nocuit, sed etiam pauperibus latius erogavit. Erat autem in eo tanta largitatis industria, ut plurima postmodum pauperibus & egenis erogaret, quæ antea f ab eis rapuerat. Amicitiæ fidem non minus retinuit quam appetivit: nec tam fortunam excoluit, quam virtutes imitatus est. Misericordia sublevavit etiam oppressos, indesinenter recolens in omni cultu pietatis maxime Deum in hoc sibi fore propitium peccatorum suorum, si omnes injuste oppressos sublevandos esse satageret ab eo cui dicit propheta: Cum ceciderit justus, non collidetur: quia Dominus supponit manum.
[14] [variasque virtutes exercet.] Cæterum miles Dei pius Gobertus, in turbine mundanæ militiæ sublimatus, cœpit omne negotium Dei & Ecclesiæ sibi appropiare, ut, si posset, vellet illud solus perficere, & sicut membrum caput voluntarium sublevare. Cœpit etiam proximos sic propter Deum diligere, ut omnibus vellet, si posset, subenire, nec etiam inimicum quoquo vellet modo defraudare; imbecilles contra potentes, ab eis injuste pressos, defendere; viduas & orphanos sustentare, homines sibi subjectos illæsos custodire, ab omni injuria propria manu defendere, suisque stipendiis contentus esse; inimicis propter Deum parcere, proximis, ut dictum est, subvenire; Deum super omnia & præ omnibus diligere & timere: sic ut jam videatur obedire Domino dicenti in Euangelio: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, & ex tota anima tua, & ex omnibus viribus tuis, & in tota mente tua: &, Diliges proximum tuum sicut teipsum.
[15] Quadam autem die vir Dei pius Gobertus, divina sibi gratia cooperante, sic fuit inspiratus, ut verecundiam g, quæ in sancta terra Jerusalem ab infidis contra Dominum opponitur, vellet vindicare, idolorum ab infidis cultus opprimere, idola h manu facta, lignea & lapidea, & quolibet fusa genere metallorum, surda, vana, cæca & muta, [Ad bellum sacrum contra Saracenos proficiscens,] si poterit destruere, & ibidem divinum officium exaltare. Talia viro Dei in corde cogitante, hocque propositum cum discreta deliberatione in animo confirmante, quidam nefandissimus Romanorum imperator, nomine Fridericus, qui latenter erat infidelis i, ut multis postmodum manifestus apparuit experimentis, terram sanctam Jerusalem adire proponebat, ut falsa boni simulatione iniquitas ejus velaretur. Hic itaque perversus imperator, habitans cum multa fortitudine in littore maris k, Dei militem præfatum, scilicet pium Gobertum, nunc verbis fallacibus, nunc promissis, nunc precibus, nunc muneribus subtiliter sibi fœderavit, ac sibi suum commilitem in dicta peregrinatione acquisivit. Et quia miles fidelis dictum imperatorem credebat fida peregrinatione Terram sanctam visitaturum, in dicta peregrinatione suo subditus est imperio. Assumpto quippe Christi signaculo l, in Dei nomine cum gratia & prosperitate usque ad sanctam Terram pacifice transfretavit.
[16] Ac miles Dei omni famosissimo mundi favore stipatus, [salutis propriæ] quod tamen parvipendit ut nihilum, necnon etiam Dei gratia circumfultus, curam mundanæ gloriæ projiciens, semper est servitio Dei deditus; sciens non esse utile, simul & semel duobus dominis servire: ideoque se suo Creatori & B. Mariæ Dei Genitrici in omnibus servire præoptavit, omnemque mundanam servitutem postponens *, ac si illud consideraret, quod Dominus ait in Euangelio: Omnis homo ponens manum ad aratrum & respiciens retro, non est aptus regno Dei. Quapropter Deo altissimo volens appropinquare, & B. Virgini Mariæ devote servire, cursum Horarum ejusdem gloriosæ Dei Genitricis & Virginis Mariæ in via didicit, non aleas aut calculos arripiens; ne per vanas delectationes ejus servitium vituperaret. Quaqua siquidem die dicebat Horas B. Virginis Mariæ, Horasque canonicas in suo aspectu ad laudem & honorem Dei cum summa voluptate ex causa devotionis quotidie faciebat celebrari. Ita erat devotus, ut jam monachalem religionem videretur imitari.
[17] Insuper vir Domini pius Gobertus non suam tantum, [& militum curam gerit.] sed etiam proximorum salutem cœpit desiderare, secundum illud euangelicum: Diliges proximum tuum sicut teipsum. Suis ergo commilitibus & clientibus verba salutis prædicabat, ut per cibos spirituales & per panem quotidianum eorum animæ sustentarentur. Loquens etiam [erat] eis de vano mundi defectu, de carnis festina marcescibilitate, de diaboli astutissima tentatione, de Dei gratissima bonitate & de perennis gloriæ æternalitate. Singulis igitur diebus hortabatur eos, ut omnia sibi adversantia pro occasione voti crucis propter Deum libenter sustinerent: & hortatur eos, ut recolant, qualiter, quæ & quanta Deus est remuneraturus illis, quos fide & opere suos esse prænoscit. Quando rependet pro vanis vera, pro sophisticis manifesta, pro inutilibus utilia, pro amaris dulcia, pro odiosis amabilia, pro fastidiosis placentia, pro vilibus pretiosa, pro fœtidis redolentia, pro transitoriis in æternum duratura, pro terrenis cælestia, pro momentaneis in sæcula sæculorum mansura. Hæc & his similia hortabatur: nec pœnam terrenam æternæ remunerationi comparabat, recolens illud, quod Scriptura alibi ait: Non sunt condignæ passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis. Monstravitque talibus & multis aliis rationibus pœnas hujus vitæ non timere, commemorans eis, quanto majora Deus pro suis electis sustinuit: quæ non aliquis mortalium sustinere queat per unius horæ spatium. Quod patet per verbum prophetæ in persona Christi dicentis: O vos omnes, qui transitis per viam, attendite & videte; si est dolor, sicut dolor meus. Tali siquidem militi & quodammodo principi bonum est servire, qui suis commilitibus corporalem cibum & spiritualem inolita bonitate satagit rependere.
ANNOTATA.
a Ducatus Lotharingiæ notior est, quam ut hic describi debeat.
b De genealogia Beati nostri actum est in Comment. num. 23 & 41.
c Trabeatus idem quod natus: sic trabeatio olim idem quod nativitas, ut in recuso Cangii Glossariovidere est.
d Asper-mons olim (nam jam belli cladibus corruit) arx erat constructa in monte, sito inter oppidum S. Michaëlis & Nanceium, quod olim ducum Lotharingiæ sedes.
e Episcopus Virdunensis creatus est anno 1217; Metensis, teste Alberico, 1224.
f Joannes d' Assignies in Commentario sæpe allegatus, verba hæc ita interpretatur: Perquam studiose veris Dominis heredibusque ea reddebat, quæ, ne forte injuste acquisivisset vel usurpasset, timebat.
g Verecundia idem quod contumelia vel injuria. Vide Cangium ad vocem verecundus.
h Destruenda non erant idola, sed Terra sancta a Turcarum imperio vindicanda. At auctor minus doctus Turcas cum paganis confundit.
i De hæretica infidelitate Imp. Friderici II, de quo hic sermo, testimonia exstant apud Raynaldum ad annos 1230, 1237, 1242, & alibi: hic tamen vox infidelis, ut opinor, eam significat in promissis fallaciam, qua opem Terræ sanctæ ex juramento debitam nolebat ferre.
k Id est, in loco mari vicino, Brundusii forsitan,unde in Terram sanctam vela fecit.
l Id est, cruce signatus.
* autem
* l. postponere
CAPUT II.
B. Gobertus Christianos contra Friderici Imp. injuriam tuetur, & loca sacra invisit.
[Fredericum in Christianos arma vertentem] Igitur Friderico memorato & pio Goberto per maris devia nocte dieque navigantibus, & nautis per astrorum notitiam viam conservantibus, in terram sanctam Jerusalem pervenerunt. Omnibus siquidem a maris littore ad aridam ascendentibus, tentoria quamplurima & signa statuerunt: quia Fridericus properabat Templicolas debellare. Quo peracto, fama hujus rei usque ad Templarios evolavit. Igitur iste Fridericus imperator, apostata nefandissimus, eos urgebat a ponti latere, multas habens carinas armis & militibus a munitas in maris littore, ut Hospitalarii, Templarii b, aliique diversarum mansionum Christiani non poterant nec audebant Friderico apparere. Revera igitur nuntiatum est summo magistro Hospitalis Jerusalem, & Templicolarum summo præceptori, quod illic ex transmarinis partibus venerat miles quidam illustrissimus, qui miles probissimus esset & potens, Asperi-montis [comes] Gobertus nomine: qui fama in finibus Francorum præfulgebat, ejusque nomen, quod tremendum esset in universis eisdem regionibus, numquam ad arma sibi reperit parem in omnibus partibus transmarinis. Ex cujus etiam adjutorio eorum penuria, Deo propitio, poterit relevari. Quo audito, cœperunt gaudere & dicere: Benedictus Dominus, qui habitat in Sion, qui misertus est nobis. Vere misertus Dominus, quia respexit plebem suam, non derelinquens sperantes in se. Quis enim speravit in eo, & derelictus est ab eo?
[19] Tunc magister Hospitalis Jerusalem, & præceptor Templicolarum, [B. Gobertus deserit, & Christianis se adjungit,] atque Templarii militem Christi Gobertum cum Latinis cœperunt rogare, ac multis precibus exhortari; ut eis contra hostes Ecclesiæ subvenire, ac eos contra prophanum imperatorem dignaretur defendere. Ejus etiam fraudem viro Dei detexerunt. Hoc audiens inclytus miles Christi Gobertus, admirans cœpit inquirere, si hoc ita posset evenisse. At vero, multis testibus idoneis & viris religiosis, Templarii pio Goberto ea esse vera asserebant. Vir vero Dei mundi spernens inanem gloriam & omnis jactantiæ favorabilem gratiam, non se verbis attollens, dicit se pauca posse, imo nihil posse sine Domino: tamen prout Deus bonum sibi dederit eventum, inimicos Terræ sanctæ desiderat calcare, & fidem tueri Catholicam: quia paratus est propter Deum in laborem & in mortem ire. Ut autem vidit vir Dei Fridericum contra Templarios talia præparare, & ut vidit in ejus mente, verbo & opere talia signa apparere, quæ testimonium perhibent de ejus infidelitate; quia non est tutum viros Catholicos cum infidelibus habitare (ne tangens picem coinquinetur ab ea) zelo Dei perfusus, cum suis militibus & quibuscumque potuit sibi confœderare, ab exercitu Friderici segregatur, & in adjutorium Templicolarum properavit.
[20] Veniens ergo Christi tyro in Terram benedictam, cum magno cordis affectu cœpit orare, [eorumque, maxime afflictorum, ] gratias referens Deo altissimo, quod de fluctibus & periculis maris eum eruerat, & in sanctam Terram famulum suum incolumem perduxerat. Est tamen vir Dei angustia & rubore perfusus; eo quod Terram sanctam Jerusalem ab omni officio divinæ majestatis repperit desolatam, ministrorumque Dei habentem paupertatem, & in ea cultores idolorum repperit habitantes, paucosque ibi repperit Christianos: quotquot autem erant, arcto metu mortis opprimebantur, sic ut non auderent propter metum paganorum a vallo castrorum & civitatum elongari: nam ex latere muri a paganis arctabantur, ex Oceani latere ab apostata Friderico gravissime infestabantur. Ibi aspexit quosdam metu mortis quasi semivivos, quosdam quasi exanimatos: Qui metu mortis non videbantur apti bella gerere; qui potuerunt quasi queruloso gemitu vocis & cordis dicere: Parce, Domine, parce populo tuo: quem redemisti, Christe, pretioso sanguine tuo.
[21] Magister Hospitalis, & Templicolarum summus præceptor, [animos erigens,] atque cæteri Christiani virum Dei pium Gobertum in suum adjutorium suscipientes, gavisi sunt gaudio magno nimis. Similiter & illi, qui metu mortis primo fuerant imbecilles, arma magnanimo corde arripuere. Fit tumultus magnus per totam Christianorum provinciam: cum armis animo ferventi curritur ad naves. Sed Gobertus cum suis commilitonibus & populo sibi adhærenti in auxilium Hospitalariorum & Templicolarum cucurrit. Reliqui vero Christiani sua castra custodiebant, ut, in firma fide Ecclesiæ & Christiana religione, servi Dei, licet pauci, Fridericum perfidum & apostatam imperatorem possint debellare: scientes, quod in paucis & in multis non pendeat victoria; sed sicut fuerit voluntas in cælo: recolentes illud propheticum Psalmistæ dicentis: Non in fortitudine equi voluntatem habebit, nec in tibiis viri beneplacitum erit ei. Beneplacitum enim Domino super timentes eum, & in eis, qui sperant super misericordia ejus. Et alibi: Hi in curribus, & hi in equis: nos autem in nomine Domini Dei nostri invocabimus.
[22] [Fridericum ab incepto desistere cogit.] Igitur vir Dei pius Gobertus in nomine sanctæ Trinitatis cum suis militibus & clientibus (armatis in adjutorium, ut superius dictum, Hospitalariorum, & Templicolarum fratribus) ascenso *, vexilla, & signa sua in altum super cancellos levari c, atque figi præcepit; ut visa * vel sic Fridericus, & inimici Christianorum confutarentur; atque in fugam verterentur. Fridericus vero navigans in profundo maris, videns vexilla, & signa tremenda super altitudinem muri erecta, quid hoc esset, admirans inquisivit. Cui quidam respondens ait: Domine mi; hæc sunt vexilla & signa illius probissimi, & potentissimi militis Goberti Domini Asperi montis. Hoc audito, Fridericus cœpit valde contristari; quod sic eum dereliquisset. Et, mente confusa, gemens cœpit dicere: Non est mihi tutum me tali opponere, ne forte manus ejus non possim evadere. Vertamus ergo vela obliquo quam citius latere, ut, tramite transverso, possimus fugam capere. Sic suos servos misericos Deus per manus sui militis liberavit. Hæc, & alia multa opera exercuit Deus per manum servi sui Goberti; cujus vitam, si velimus in omnibus perscrutari, ante scribenti penna deficiet, quam sulcorum d finis hæreat, ante studenti deficerent tempora, quam sulcis tota percurratur historia. Sed quia ponderosum est & longum, singula perquirere, & ne fastidium in animo auditoris generetur, stylo brevitatis me decet in omnibus percurrere.
[23] [Votum, quod conceperat, expleturus] Cæterum in tam districto periculo præfatæ audaciæ miles Dei voverat Domino, si Dei misericordia sibi & suis coadjutoribus propitia concederet hoc levamen, ut sani & incolumes Fridericum possent debellare, sepulchrum Domini & crucem in sancta civitate Jerusalem vellet visitare. Unde Friderico fugato, cœperunt Templarii cordetenus fremere, dicentes: Proh dolor, cur sic evasit iste seductor? Cur sic evanuit justitiæ persecutor? Cur sic a nobis latenter evolavit impunitus fraudis & iniquitatis amator? Quibus Christi miles pius Gobertus ait: In hoc tanto miraculo debetis Domino laudes mirandas reddere, redditas iterare, iteratas replicare, quia tam potentissimum principem, in omni bellica militia nimis astutum, & armatis militibus, turmis innumerabilibus præmunitum, sic a facie servorum Domini imbecillem defugisse, multo magis est, quam armis calcandum vicisse & victum fugasse.
[24] [invisit loca sacra, ubi cruribus laborat,] Fugato ergo Friderico, vir Dei pius Gobertus pro voto solvendo ascendit in Jerusalem: quia melius est non vovere, quam post votum, illud non solvere: recolens hoc quod Scriptura ait: Vovete & reddite Domino Deo vestro. Ascendit ergo venerabilis & fidelis servus Dei, sicut voverat, in Jerusalem, non in lineis, sed in laneis vestibus; nudus pedibus; non eques, sed pedes, ut mereretur Domino peregrinari. Ille enim acendit in sanctam Jerusalem, sedens super pullum asinæ; iste propriis pedibus carnis suæ. Ille domandi carnem exemplum dedit in ænigmate; iste Dei exemplo propriam carnem Dei calcavit in virtute. Cum ascendisset ergo vir Deo plenus in sanctam civitatem, cœpit Deo gratias agere & dicere: Gratias tibi ago, tibi, Domine Deus rex cæli & terræ: quod non pepercisti Filio tuo unigenito, Domino meo Jesu Christo propter me; sed misisti hunc in terram hanc redimere me; & me peregrinantem in hanc sanctam Terram perducere dignatus es. Viro siquidem Dei in hac ascensione in Jerusalem morbus est validus annexus, ei adhærens cruribus, ut numquam in vita mortali potuit ab eo liberari. Quem morbum scimus signum amoris præcipuum fuisse. Dicit enim scriptura: Quem amo, arguo & castigo. Et alibi Scriptura ait: Qui accipiuntur * a numero flagellorum, accipiuntur * a numero filiorum. Et alibi: Flagellat Deus omnem filium, quem recipit.
[25] Gobertus vero hilari animo suscepit virgam Dei, [& redit in patriam.] quasi gaudens prospiceret illud: Sicut aurum purgatur in fornace, sic anxietas tribulationum fortes examinat. Gaude, Goberte, quia morbi tale recepisti signum in tam sancta peregrinatione, quod in æterna remuneratione coram summo judice tuæ peregrinationis tibi erit testimonium grande. Siquidem vir Dei, in Terra sancta voto crucis cum devotione maxima peracto, per maris semitas & terræ devia sanus & incolumis (excepta crurium infirmitate, ut dictum est) cum magna prosperitate reversus est ad propria.
ANNOTATA.
a Si velit biographus, multas a Friderico copias ductas in Asiam, aberrat, prout constat ex certis monumentis apud Raynaldum in Annalibus ad annum 1228 & 1229, & apud Maimbourgin libro de bellis sacris, ad annum 1228. Verum non erit hic error solius biographi: nam, ut alios omittam, Mutius in Chronico Germanico scribit Fridericum in Palæstinam cum MULTIS armatorum millibus navigasse. At forsan biographus non loquitur absolute, sed respective ad copias, quas Templarii & Hospitalarii habebant, quasque Friderici exercitus numero longe superabat.
b Militares hi ordines satis noti sunt. Videri de iis possunt Guilielmus Tyrius, Jacobus de Vitriaco, Barbosa, Tamburinus de jure abbatum, & Hippolytus Helyot in Hist. Ord. monast. &c.
c De heroïco hoc facinore vide Commentarium prævium num. 28.
d Id est, linearum, quæ sulcorum instar ducuntur.
* f. accensus
* iis visis
* excipiuntur
CAPUT III.
B. Gobertus e Palæstina redux, peregrinationem suscipit ad S.
Jacobum; deinde suis subditis & fratri ab hostibus oppressis fert
opem.
[Divinis officiis interest etiam summo cum periculo.] Goberto pio famulo Dei ad propria reverso, ut exercuerat in via peregrinationis Terræ sanctæ, Horas B. Virginis & Dei Genitricis Mariæ, & Horas canonicas audire; sic non recedens a bono, sed sanctæ vitæ firmiter adhærens, Deo & B. Virgini Mariæ servire cum maxima devotione satagebat, ut non computaretur inter illos, de quibus Scriptura ait: Ad tempus credunt, & in tempore tentationis recedunt. Dum etiam audiret divinum Officium, & dum Horas B. Virginis Mariæ diceret, semper corde erat intentus ad Deum, ut non de eo dicatur illud, quod de negligentibus Dominus ait: Populus hic labiis me honorat; cor autem eorum longe est a me. Multotiens accidit viro Dei, ut dum ante diem iret ad matutinas Horas, propter metum hostium inermis a ire non audebat: & tamen plus diligebat cum magno timore ad Dei cultum ire, quam sine metu illa hora in cubili suo lascive requiescere, quasi cernens illud euangelicum: Qui amat animam suam, scilicet in hoc mundo, perdet eam: & qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam æternam custodit eam. Sæpe ante diem ivit cum armis ad divinum Officium. Ante diem dico, propter illud, quod in sancta Ecclesia canitur: Non sit vobis vanum mane surgere ante lucem. Contra duplicem quippe hostem, visibilem scilicet & invisibilem, arma arripuit, quasi considerans illud, quod dicit Dominus in Euangelio: Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt omnia, quæ possidet.
[27] [Piam ad S. Jacobum peregrinationem instituit,] Præterea miles Christi pius Gobertus omnem fructum militiæ volens in bonum convertere, ad S. Jacobum Apostolum peregre proficiscens, servitium B. Mariæ Virginis non postponebat: sed ei semper servire paratus, quotidie in prima diei hora quærebat ecclesiam, ubi videret & audiret sanctæ Eucharistiæ divinum Officium celebrari, ut ejus anima corpore divino quotidie posset sustentari. In talibus operibus omni die miles Dei vires suæ militiæ primitus explicabat, secundum illud Euangelicum: Quærite primum regnum Dei, & justitiam ejus, & omnia adjicientur vobis. Sic perfectus [erat] eundo & redeundo, semperque de bono in melius operabatur, ut in eo hoc, quod Scriptura dicit, impleri videatur: Ibunt de virtute in virtutem, donec videant Deum deorum in Sion.
[28] [unde reversus subditos suos armis tutatur.] Præterea dum Dei miles pius Gobertus ad terram, quæ sibi hæreditario jure spectabat, remeasset, comes de Barro terram suam & gentem atrociter cœpit infestare b; sic ut terræ habitatores metu mortis in consuetis locis vel domibus non audebant habitare. Tunc accedebant ad Gobertum ejus patriæ milites, ruricolcæ & clientes, magno gemitu conquerendo dicentes: Domine, quid agis? Quis umquam terram tuam & gentes molestavit juste & injuste, te præsente? Quid nos pateris a tanto comite molestari? Resume arma bellica; nec ulterius sinas nos tam atrociter infestari, nec hæredes tuos exhæreditari. Si quidem vir Dei jam in corde suo proposuerat sterilem mundi militiam non amplius velle imitari: sed visum est ei in corde non esse acceptabile Deo & hominibus, si suam plebeculam pro defectu principis pateretur deperire. Accensus ira ferventissima arripuit arma, suosque milites & clientes & agricolas adunavit. Contra dictum comitem ad bellum properavit, & in terram sui adversarii cum armis, & ignie singula comburens, introivit, cui ejus adversarii non poterant, nec resistere audebant: Deus enim pugnabat pro eo, & nomen ejus posuerat super omne nomen militiæ. Videns hoc comes de Barro non audebat ei obviam venire: sed promittebat eum sansurum * ad omnimodam voluntatem dicti Goberti [&] pro bono pacis cum eo composuit. Sic vir Dei a tam gravi infestatione suam patriam & gentem liberavit.
[29] Huic viro nobilissimo, pio scilicet Goberto, corde, [mutato habitu Metas ingressus,] mente, verbo & opere carnalis frater erat Joannes Metensis episcopus: qui quodam tempore a comite de Barro, multisque aliis principibus c sic infestabatur, ut ab eis Metensis civitas ex uno latere fuisset obsessa; sic quod Metenses quærerent vix viribus enses. Hanc adversitatem Metensium episcopus nuntiavit fratri suo pio Goberto, multis precibus exorans, ut ei in tam districto periculo non differat subvenire: quo audito pius Gobertus non audebat gentem suam Metas ducere, ne terra sua plebibus viduata, sua castra subvertantur. Siquidem vir Dei cœpit mirabilia proponere, quæ postea complevit opere: sed tamen non esset facile cuiquam talia excogitare. Se ipsum dissimulando proponit Metas ire, sciens famam sui nominis adversarios sui fratris posse deterrere. Assumens ergo sibi ornamenta aurigæ, nobilitati militiæ dissona, videlicet tabarum * dilaniatum, ex limo & terra varias maculas habentem, [&] tunicam horribilem, quæ ex grossis pilis asini & cameli potius, quam ex lana Angliæ subtili contexta esse videbatur; ocreas duras habens, tam longo tempore dissiccatas, ut pro defectu uncturæ in latere rimulæ lato hiatu in eis apparerent extensæ: quibus ocreis more aurigarum erant calcaria consuta. Ascendit & in equum, qui adeo erat maceratus, ut potius videretur assereus, quam carneus. Ex ejus utroque latere pili ceciderant pro assidua temonis delimatione. Ideo pius Gobertus sic se adaptavit, ut Asperi-montis Dominum se esse dissimularet. Assumptis secum duobus rusticis in habitu consimili, multis est obvius in via, sed a nemine cognitus, cum suis rusticis in habitu consimili usque Metas pacifice pervenit, & in eadem civitate cum magno gaudio est receptus.
[30] Igitur fama velocissima volante per totam patriam & civitatem Metensem, [urbem obisidione liberat.] advenas armiferos perterruit: quia ipsa per castra & tentoria exercitus velociter evolavit, ex ejus adventu cœperunt episcopus & cives Metenses attolli, & gaudere; eorum adversarii deflecti & timere: quasi recolentes quomodo Philistiim de filiis Israël quasi perterriti dicebant: Venit Deus in castra: væ nobis. Sic illi Metenses metuerunt in adventu pii Goberti, ac si dicerent: Nemo contra eos: Deus enim pugnat pro eis. Quia venusta consolatio & maxima fortitudo venit in castra eorum, fugiamus a facie eorum, vel pacem cum eis componamus. Sic itaque Metensium adversarii per adventum viri Dei robustissimi Goberti tanto sunt stupore perterriti, quod cum Metensi episcopo pace sibi gratuita composuerunt. Qua pace composita, pius Gobertus a fratre suo, scilicet Metensi episcopo, licentia accepta, reversus est ad propria, laudans & glorificans pro obtenta victoria Dominum nostrum Jesum Christum, qui vivit & regnat per immortalia sæcula sæculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Potius hoc locum habuit in Palæstina: unde ordo temporis hic non videtur servatus.
b Anno verisimiliter 1230; ut dictum est in Commentario prævio num. 31.
c Anno, ut apparet, 1231, ut dictum est loco proxime citato.
* sanciturum
* i. e. supparum vel quid simile
PROLOGUS AD LIBRUM SEQUENTEM.
[Non sectatur scriptor fabulas, aut voces phaleratas & ineptas;] Igitur viri Dei pii Goberti sæcularis militiæ, lineis brevitatis, historia peragrata, & de his, quæ contigerant ei in Terra sancta Jerusalem, compagine memorata; sanctissimæ ejus conversionis atque conversationis multa * sub compendio proponemus. Nos siquidem ejusdem pii Goberti vitam celeberrimam, firmamque conversationem, Deo & hominibus acceptabilem, brevibus nudisque verbis evidenter proponimus enucleare; non vulgi favorabilem gratiam præoptantes (propter illud, quod Scriptura ait: Qui vult amicus hujus sæculi esse, inimicus Dei constituitur) non Pieridum favillis * inhærentes, non metaphoras aut verborum picturas sequentes, non elegi, tragœdiæ, comæ * vel satyræ sophisticis pedibus gradientes, verba scurrilia & risum moventia, atque puerilia, rhythmorum melodias & metrorum consonantias excludimus.
[32] [sed legentium utilitatem intendit.] Verba scurrilia & risum moventia dicimus, propter illud, quod B. Petrus Apostolus ait: Si quis loquitur, quasi sermones Dei loquatur. Puerilia verba dicimus propter illud Salomonis: Væ terræ, cujus rex puer est. Rhythmorum melodias & metrorum consonantias excludimus; quia scimus ea non animabus cibum spiritualem, sed auribus adulationis funesta pascua largiri. Et quia prolixa congeries verborum, quasi noverca favoris, non tantum aures, sed etiam corda audientium avertit, præsentem historiam succincta compagine coagulavimus. Non ludibria poëtarum, quasi fistula delectando, prosequimur; sed quia si parvuli forte panem petierint, ne querantur, qui frangerent eis panem scripturæ, non reperisse, nos placet in actibus pii Goberti desudare, ut ejus exempla sint parvulis panis animæ. Insuper pium est, pii Goberti piis exemplis pie vacare: cum præceptum sit a Domino, fragmenta, ne pereant, recolligere: id est, exempla Sanctorum ad cordis memoriam reducere, &, ne pereant, id est, oblivioni tradantur, ea per scripturæ memoriam perennare. Quibus fragmentis si cophini, id est, corda parvulorum impleantur, de nobis non poterunt conqueri, cum panem petierint, quod non fuerit, qui frangeret eis. Præsertim qui coëgit Nabuchodonosor a, & Caypham b de Filio Dei prophetare, nos coëgit pii Goberti exempla ad parvulorum memoriam per scripturæ chirographum reducere. Et si quid utilitatis in eo fuit inventum, plasma præbet ministerium; sed divina pietas propinat incrementum.
ANNOTATA.
a Qua ratione Nabuchodonosor de Christo prophetaverit, dictum est in annotatis ad prologum secundum cap. 1, lit. c.
b Caiphas de Christo prophetavit Joan. 11 ℣. 50: Expedit vobis, ut unus homo moriatur pro populo.
* subintellige specimina vel quid simile
* f. fabellis
* comœdiæ
LIBER II.
CAPUT I.
B. Goberti vita cœlebs; rerum mundanarum contemptus; ingressus in cœnobium Villariense.
Lib. II.
Pius Gobertus, licet [emineret] .. præpotens in omnibus bonis temporalibus, [B. Gobertus castitatis cultor,] cuncta tamen relinquens [fuit] .. propter Deum, secundum quod Dominus ait: Qui non reliquerit patrem & matrem & uxorem & filios & agros, & omnia, quæ possidet, non potest meus esse discipulus. Cum autem vir Dei propter Deum cuncta reliquit, non iterum post hæc oculo mentis vel carnis respexit, propter illud, quod dominus ait: Omnis homo ponens manum ad aratrum, & respiciens retro, non est aptus regno Dei. Famulo suo promisit Deus, quod, [quia] eum a carnali commercio subtraxerat in terris, perenni matrimonio eum cum angelis jungeret in cælis. Erubescant ergo soluti matrimoniali conjugio, sese commixtionibus infelicibus, non matrimonio protecti, polluentes: cum vir Dei potens in omni virtute, non tantum miles simplex, sed & vir nobilissimus antiqua propagine, robustus corpore, aspectu tremebundus, verbo terribilis, præpotens corpore, quasi comes potens famosissima virtute, illicitis amplexibus se subtrahens *.
[34] Divitias multas, quibus utebatur, [fuit] postponens, [divitiarum,] non eas tantum quasi nihilum & inane vilipendens, sed quasi vilia stercora propter Deum contemnens: quasi cordi suo insculptum esset illud Euangelicum Domini dicentis: Facilius est camelum per foramen acus transire, quam divitem intrare in regnum cælorum. Recolens & illud Hieronymi: Omnis dives aut est iniquus, aut hæres iniqui. Et ne in carnali lascivia perseveret *, recolebat illud Johelis prophetæ dicentis: Putruerunt jumenta in stercore suo; hoc est, homines carnales in fœtore luxuriæ vitam finire. Itaque vir Dei oleo pœnitentiæ, oleo eleemosynæ, oleo misericordiæ, & trifario oleo caritatis, ignem sæcularium desideriorum extinxit: & sic, misericordia Dei præeunte, coronam æternæ remunerationis meruit triumphalem.
[35] A principio itaque conversionis venerabilis & Deo dilecti pii Goberti, [nobilitatis, & mundi contemptor,] illuminator omnium gentium ita ejus cor sua benignissima misericordia illuminavit, & gratia sancti Spiritus replevit, quod lineam suæ præclarissimæ nobilitatis, quam * omnibus retro avis & proavis sanguis in eo transfuderat, in tanta haberet vilitate, ut, spreta omni celsitudine, quasi pauper ipse ad pauperum Christi Villariensium castra hoc modo evolaret. Erat aliquando vir Dei electus in corde cogitans & per rationem præponderans, mundanam militiam & omnem mundi gloriam esse ut pulverem ante faciem venti: [atque hinc] quæ mundi sunt & carnis despiciens [evasit:] quasi sibi scriptum esset in corde hoc, quod ait Augustinus: Mundus ait, deficiam: caro clamat, tradam: diabolus clamat, destruam: Dominus clamat, reficiam. Quem sequeris homo, quem sequeris?
[36] [vitæ sanctioris propositum concipit.] Gobertus vero Deum volens imitari, sicut exercuerat militiam sæcularem, sic etiam militiam clericalem & spiritualem firmiter amplecti: ut sicut cum delectatione militaverat mundo, sic cum delectatione militaret etiam Deo, secundum dictum Apostoli: Sicut exhibuistis membra vestra servire iniquitati ad inquitatem; ita exhibete servire Deo in sanctificationem. Si ergo victoria militis laus est imperatoris; laudi Creatoris quædam quasi damna facit, qui, unde in electis suis laudetur, reticescit. Neque tamen aut Creator laudari, aut electi humano ore egent clebrari: sed nos ut laudemus, magnopere indigemus: qui enim solus nullius eget (ut scriptum est: Quoniam bonorum meorum non eges) necesse est, ut omnes ejus indigeant. Hanc tantam in laudando Deo nostram indigentiam Propheta intuens, Laudate, ait, Dominum in Sanctis ejus.
[37] [Ordini Cistertiensi cupiens aggregari,] Omnipotens Deus in fortissimo athleta suo triplicem militiam exercuit, ut militando tres hostes devinceret, mundum scilicet, carnem & diabolum, .. & ut hæc triplex militia ejus in uno milite sanctæ deserviret Trinitati, in una substantia existenti. Unde & miles Christi [ut] militiæ clericali & spirituali firmius & magis devote vacare posset, in consortio monachorum Ordinis Cistertiensium concupivit collocari, quærendo sibi utile cœnobium. Peragrata itaque multa provincia, multisque cœnobiis, usque Nivellam a perrexit, pro eo quod bonos rumores audierat de religiosis mulieribus, scilicet Beghinis b ibidem commorantibus. Inter ceteras ibidem reperit quamdam virginem, quæ propter honestæ vitæ conversationem Deo erat acceptabilis: cui virgini nomen erat Emmeloth: quod nomen etymologice potest dici ab e (quod est extra) & melos (quod est carmen) quasi extra mundi carmen.
[38] [virginis Nivellensis consilio adit] Huic virgini pius ac devotissimus Gobertus sui secreta cordis de conversione revelavit. Confitebatur etiam ei, quomodo, multis locis peragratis, quærebat locum, ubi cum sanctis viris posset ut monachus collocari. Rogans ergo eam [erat] desiderantissimus tyrunculus, ut pro suo negotio Deum oraret: quia non invento sibi apto cœnobio, in suam patriam remeare proponebat. Cui divino perfusa flamine venerabilis virgo Emmeloth respondit: Rogo te, mi Domine, & tremendis precibus exoro, ut vadas usque Villarium, antequam recedas retrorsum: ibi procul dubio invenies virum, perfectissimum monachum, nomine Abundum. Ille tibi dicet per omnia, quæ te oporteat facere.
[39] [Abundum Villariensem ascetam,] Hoc audito, vir benignissimus pius Gobertus gavisus est gaudio magno nimis. Perrexit ergo Vir Deo plenus, & pertransiit usque Villarium, ibique humilem invenit Abundum. Cui invento omnia sua secreta detexit, & omne negotium suum sibi agendum tradidit. Abundus igitur religiosus & pius monachus, negotio venerabilis ac devoti militis pii Goberti cum multa devotione suscepto, adorans beatam & gloriosam Virginem ac Dei Genitricem Mariam, quam privilegio singulari [&] amoris prærogativa post Deum dilexit, super dicto negotio consuluit.
[40] Quo negotio a famulo Dei Abundo consulto, & a B. Virgine Maria, [cujus impulsu cœnobium Villariense eligit,] unica sua amica c, divina permissione responso accepto, dixit: Hic te Deus & B. Virgo Maria volunt manere: quia hæc est terra quasi repromissionis tuæ: per quam ad patriam remunerationis poteris pervenire. Gobertus ergo interius mox divino igne accensus, venerabilis Abundi consilio penitus est fretus. Gaudeamus ergo; quia quod Ananias fuit Apostolo Paulo, hoc fuit venerabilis Abundus pio Goberto. Ille Paulum in Christianos atrociter furentem in fide Catholica præstruxit: iste Gobertum contra hostes, iniquum militem, superbum mundi amatorem, mundum despicere, superbiam humilitate frangere, inimicum propter Deum diligere, & omnem monachalem religionem edocuit custodire. Gaudeat propterea caula, cujus agnus lupi sævientis factus est doctor. Gaudet nihilominus Villariensis caula, quæ suos vocat electos, & ex longinquis regionibus congregat in unum, quasi gallina, quæ congregat pullos sub alas: unde canit Ecclesia; Congregavit nos Christus ad glorificandum se ipsum: item, Congregavit nos in unum Christi amor. Timeamus & amemus Christum Deum. Ubi caritas & amor, ibi Deus.
[41] Gobertus itaque venerabilis Abundi usus consilio, [cui proin merito gaudendum.] ex providentia Dei Villarium in Brabantia Cysterciensis Ordinis præelegit: quasi scriptum esset in corde suo illud propheticum Psalmistæ dicentis: Hæc requies mea in sæculum sæculi. Hic habitabo, quoniam elegi eam. Ibique non ex abrupto, non impetuose, sed cum sanctissima deliberatione monachus fieri præoptavit; quasi illud recolat in corde suo, quod Dominus ait per Psalmistam dicentem; Cum sancto sanctus eris, & cum viro innocente innocens eris. Quia vero visum est ei, multam ibi innocentiam atque religionem d reperisse, præelegit ibi monachari: quod & factum est. Gaudeat ergo chorus Villariensium monachorum, in cujus consortio miles potens & rigidus, pauper & humilis factus est monachus. Rigidus factus est flectens, & potens frater humilis usque ad minimum, quasi viola fragrans odorem optimum. Nam ibi vita illius circumquaque exempla eximiæ conversationis dedit. Et sicut flos placens est in flore, sic pius Gobertus factus est placens in sua pia conversatione; præsertim cum in eo floreret fervor & religio, dum tali conjunctus fuisset collegio.
ANNOTATA.
a Nivella, olim Nivigella & Nivalis dicta, oppidum Belgii in Brabantia prope fines Hannoniæ, distat Bruxellis leucas 5, Namurco 8. Ita fere Ferrarius in Lexico geographico.
b Beghinæ, in solo fere Belgio commorantes, medium vitæ genus agunt inter monasticum & sæculare. Certis legibus omnes vivunt, de suo victitant; a votis perpetuis liberæ sunt; si nubere visum est, migrant & nubunt, solutæ voto obedientiæ & castitatis, quo obstringuntur, quamdiu Beghinarum statum profitentur. Ita Lindanus apud Cangium in Glossario, ubi & plurapossunt legi ad ipsas spectantia, ac præsertim quomodo Joannes XXII suo eas diplomate declaret distinctas a Beguinis in concilio Viennensi damnatis. Porro jam ab anno 1226 plures Nivellæ floruisse Beghinas pietate conspicuas, testatur Cantipratanus lib. 2. De apibus cap. 51.
c Piam Abundi Vitam, ejusque amorem erga sanctissimam Deiparam, memorat Chronicon Villariense apud Martenium tom. 3 Anecdotorum Col. Item Joannes d' Assignies in libro de viris illustribus Ordinis Cisterciensis fol. 87 verso. De ejus obitu dixi in Commentario prævio num. 36 & 37.
d Cantipratanus, qui eodem, quo B. Gobertus, anno e vivis excessit, lib. 2 De apibus cap. 26, num. 6 agens de sanctis fratribus monasterii Villariensis, ait: In hoc monasterio multos vidimus Sanctos, & plerosque qui prophetiæ spiritu & miraculis claruerunt.
* subtraxerit.
* perseveraret
* ex
CAPUT II.
Variæ B. Goberti virtutes.
[In Religiosa B. Goberti vita conspicuæ sunt virtutes variæ,] Hinc accedenti tempore cum in annis floreret pii Goberti religio suæ sanctæ ac novæ militiæ, tamquam plus aliquid adeptus libertatis, toto spiritus impetu viam currebat sanctitatis: unde cum monachus fuisset factus, cœpit omnes fratres in Deo & propter Deum simpliciter firmiterque diligere, & humiliter venerari, ac eis obedire, juvenibus, senibus & mediocribus pro suo posse gratum honorem impendere. Mandata Dei & Ordinis sciens non transgrediebatur: minores se non contemnebat, se sibi paribus non præponebat, majoribusque non conabatur adæquari. Quatuor hæc non faciebat, quasi sciret, ea esse radices superbiæ: quam ut posset effugere, factus est mitis & humilis corde, ut in eo inveniatur, quod Dominus ait ad discipulos suos: Discite a me, quia mitis sum & humilis corde. Multiplicabatur ergo & crescebat pius Gobertus in proficiendo de virtute in virtutem in domo Domini (ut palma & cedrus Libani; in cujus ramis pupillus suffugium, & vidua cum affligeretur, protectionis invenit umbraculum) in qua domo sæpius ingrediebatur & toto corpusculo prostratus in conspectu Domini exercituum, quod potissimum habebat, imposuit sacrificium, cor scilicet contritum & humiliatum.
[43] [erga Deum,] Præterea sapiens dissimulator, quidquid in se virtutis nasceretur quotidie, summe studuit occultare, timens quasi deprædari, si thesaurum piæ actionis non absconderet. Hic ab anno suæ probationis egregia futuræ sanctitatis dedit indicia: præsentia scilicet fastidire, nihil in mundo appetere, Conditoris amori nihil præponere, sola, quæ fructum veræ virtutis pariant, ambire. Et, quod omnibus utile est, a primo scilicet instinctu Spiritus sancti, quamvis in juvenili ætatis suæ tyrocinio, tamen ita in Conditoris sui amorem exarsit, ut cuncta, quibus mortalium vita fovetur, despiceret, atque in immortalis vitæ appetitu desudaret. Cunctis enim virtutibus, quibus cæleste regnum adipiscitur, pii viri nutriebatur spiritualis militia: despexit enim mundum, quia certus erat deficere mundum: factusque est pauper pro Christo, ut dives fieret in Christo. Hunc rigidum flexit pietas; superbum inclinavit humilitas; de leone factus est agnus, quia pacis tulit actus per virtutem fidei, spei, & caritatis. Ergo iste qui videbatur leo, hoc quodammodo triplici fune virtutum nunc jungitur Deo.
[44] Hinc etiam inter tristes contristabatur, desolatos consolabatur, [& proximum,] bona bonis exhortabatur: & quia corde erat lenis, gestabat pia viscera, ac dedit egenis pietatis ubera. Non lasciviebat in prosperitate, sed ridebat in adversitate: & licet peste plena, tamen huic sapiebat, ut dulcia, pœna: sciens quod a servis Christi non est cassa tribulatio pro Domino passa; quia virtus in infirmitate perficitur. Apostolum hac imitabatur, &, ut dictum est, desolatos solabatur: ad omnes quoque bonum operabatur: sed magis domesticis fidei & peregrinis inclinabatur, tribuens eis solamen majusque juvamen. Hic Gobertus pro pœnitentia suam carnem maceravit; qui etiam in luce, quæ Christus est, ambulavit: ac omni tempore tam opere & veritate, quam verborum oratione Deum invocavit: quia pœnitentiam non devovit, propterea bonus pastor suus ovem suam recognovit. Hunc ergo Deus exaudivit, quem veste munda scilicet caritatis vestivit. Hic etiam Jerusalem a introïvit, spernens, ut dictum est, mundum, Deum forti corde concupivit. Et quia corde sequendo Christum, annexus est Christo, propterea non fidebat in isto mundo.
[45] Hic etiam vir justus justis consiliis Dei acquievit, & in bonis operibus crevit: [præsertim afflictos:] quia quamdiu vixit, mortalem reatum hic purgans, se Deo gratum dedit. Nemini quippe [erat] dans offensionem pius Gobertus, arridens tribulationibus, assistens proximi necessitatibus, gaudens angustiis & laboribus, sollicitus in orationibus, exultans in vigiliis, hilaris in jejuniis, fervens in divinis officiis, gratus castitate, mitis suavitate, plenus fuit Dei & proximi caritate: & propterea terrenum fœnus non captavit. Hic etiam sæpius infirmos visitabat, miseros confortabat, egenos pro posse sustentabat, schismata terminabat, discordantes omni, quo potuit, studio pacificabat, probra proximorum arguebat, in membris suis Deum diligebat, nudos vestiebat, laudibus Dei lætus astabat, & dogmata juris alebat, ideoque cum Christo sedem sibi præparabat: non autem cum fatuis virginibus gressus retardavit, sed cum doctis virginibus prudentibus ad nuptias properavit. Oleum misericordiæ in lampade exempli portavit: chlamyde exempli totum corpus adaptavit, tenebras exteriores sapienter evitavit, & ad portam nuptiarum sponsum exspectavit: quem sponsus etiam ad nuptias collocavit. Atque sic ad æterna gaudia pertransivit, ideoque nunc in sempiternis tabernaculis cum Sanctis omnibus gloriose vivit.
[46] His & hujusmodi indiciis ac præclaris virtutibus monachi in novum militem Christi advertentes superna visitatione illustratum, [alios ad sui admirationem & imitationem rapit:] plane nec sine divino consilio & auxilio hoc existimant factum: in quo facto tantæ humilitatis exemplo se exhibuit cunctis, ut illum omnes caritatis affectu venerarentur. Vere namque erat castitatis amator, hospitalitatis indulgentissimus cultor, erga Deum & proximum nectareo flagrans incendio. Oleo pœnitentiæ sæcularia desideria calcavit. Dum factus monachus, cœpit mente, verbo & opere doctores juris, religionis & honestatis, videlicet monachos Villarienses, suos confratres, in omni bonitate non tantum imitari, sed etiam in bonis virtutibus superare, sicut carbunculus inter calles, & sol inter stellas. Interea vir Dei in brevi tempore, moribus mutatis in melius, in omni opere bono transcendit suos doctores: ita ut extendens radios suos, videretur stellas confines obnubilare: sic ut posset dici lux lucens in tenebris; quia in ejus respectu confratres, licet boni, tenebræ tamen quodammodo possent appellari: cum non possent claritatem bonitatis ejus comprehendere. His igitur sanctis virtutibus atque actibus pollens vir cælebs, dum in præfata cœnobii ecclesia supra coævos & senes, ceu sydus egregium radiaret, multi fratrum ejus exemplo animati, vivere beatius elegerunt.
[47] [mortificationi] Nil etiam erat Viro Dei magis ingratum, quam per pœnitentiam non punire peccatum; quasi recolens illud Apostoli: Castigo corpus meum & in servitutem redigo. Modicus somnus, vestis aspera, modicus cibus, lectus durus de conversatione viri Dei testimonium perhibebant. Mira res! qui in omni lascivia mundanæ delectationis [fuit,] sic consuevit corpus lascivum aspera pœnitentia perdomare. Insuper vir Dei pius Gobertus carnem lascivam cœpit divinæ servituti subjugare: & in his pœnitentiæ tormentis si lingua fessa aliquando tacebat, tamen mens cordis solita devotione Christo psallebat, quasi recolens illud Apostolicum: Orate sine intermissione; & illud B. Andreæ pendentis in cruce: Orate sine cessatione, ut diabolus, qui circuit quærens aliquem devorare, elisus & prostratus a servis Domini superetur.
[48] [& humilitati studet:] Tot ergo tantisque virtutum formulis cum vir Dei fuisset adornatus, ab omnibus honorabatur, & contemnebat; ab omnibus amabatur, & solus se oderat. Hæc tua est, Christe, in servis tuis glorificatio. Hæc illorum pro tui nominis amore suimet abjectio: nam mens, quæ divino spiritu impletur, habet evidentissime signa sua, virtutes scilicet & humilitatem: quæ si utraque in una mente perfecte conveniunt, liquet, quod de præsentia sancti Spiritus testimonium ferunt: nam in magna Dei custodia sunt, qui se ipsos in hac vita despicere noverunt. Et sicut lege non astringitur Spiritus sancti donum, sic vera existimatio vitæ est in virtute operum, non in ostentatione signorum: nam opus ex dono est, non donum ex opere. Accepit ergo pius Gobertus Spiritus S. donum, & operatus est bonum. Ditaverat namque eum Deus gratia Spiritus sancti in homine interiori & exteriori, scilicet spiritu sapientiæ & intellectus, spiritu consilii & fortitudinis, spiritu scientiæ & pietatis: nec etiam deerat ei spiritus timoris Domini.
[49] [donis cælestibusrepletur:] Amantissimo Domini pio Goberto congruere videtur hoc, quod per Salomonem dicitur in persona Ecclesiæ: Læva ejus, id est, Christi, sub capite meo, & dextera ipsius amplexabitur me. Ad lævam sponsæ pertinent bona temporalia & terrena: ad dexteram vero bona spiritualia atque cælestia. Bona corporalia sunt generis & morum nobilitas, valetudo corporis & pulchritudo. Bona dexteræ sunt sanctæ virtutes, quibus in præsenti anima illuminatur, & vita æterna, quæ virtutibus promeretur. Utraque bona dexteræ scilicet & sinistræ Salomon alibi exponit, cum dicit: Longitudo dierum in dextrea ejus; divitiæ autem & gloria in sinistra illius. Pius Gobertus quam diu vixit in seculari habitu, gloria & divitiæ in domo illius fuerunt, cujus justitia, quam per sanctam conversationem postea promeruit, permanet in sæculum sæculi.
[50] Quæ justitia talis in eo fuit, quia unicuique, quod suum erat, tribuit: nam religiosos, imo in religiosis Christum honorare studuit. [sacerdotes reveretur, & B. Virginem Deiparam plurimum diligit:] Sacerdotes etiam tam Ordinis quam sæculares, quamvis fuissent pauperes, & viderentur esse despicabiles, in tantum honoravit, quod numquam prius, quam illi manus abluissent, suas, dum simul ad mensam accedere deberent, abluere voluit, & personis illustribus, secularibus tamen, illos præferre studuit. Et quia timor Domini sine dilectione minus placet, Deum præ omnibus & super omnia dilexit atque reverenter timuit. Beatam etiam & benedictam atque gloriosam Virginem Mariam, quæ mater est pulchræ dilectionis, id est, Christi, qui fons est & origo atque auctor totius sancti amoris, super omnia post Deum dilexit.
[51] Unde beatissimus Apostolus Paulus, qui vas est electionis, [prædestinationis divinæ effectus habuit.] gloriam electorum, & circa illos divinam intelligens dispensationem, sic ait: Quos autem prædestinavit, hos & vocavit: & quos vocavit, hos & justificavit: quos autem justificavit, illos & magnificavit. Quatuor hic enumerat gloriosus Apostolus, prædestinationem, vocationem, justificationem, magnificationem, Primum æternum est, & est causa trium subsequentium. Quos autem Deus ab æterno prædestinat, hos in tempore vocat, justificat & magnificat. Pium Gobertum, ab æterno prædestinatum, prædestinantis gratia ad sanctæ conversationis locum tempore & occasione, quibus voluit, ut prædictum est, vocavit: vocatum contritione, confessione, satisfactione & proprietatis renuntiatione justificavit: justificatum autem signis & virtutibus post mortem magnificavit. De magnificatione autem ejus cæleti dicere non sufficimus, quia qualis vel quanta sit, nescimus.
ANNOTATIO.
a Id est, ut arbitror, animi pacem invenit: nam Jerusalem Hebraïce visionem pacis significat: ut late videri potest apud Serrarium in cap. 10 Josue, Q. 2.
CAPUT III.
Beatus Gobertus levem defectum graviter castigat; ejus animi demissio, & in precibus attentio.
[B. Gobertus sibi visus cum socio] Nil fuit magis gratum viro Dei pio Goberto, quam membra sua non cibo delicioso, sed aspero & modico foveri. Unde quadam die pro quodam negotio in regionem peregrinam proficiscens * cum quodam suo confratre & monacho Petro, non ficto sed vero nomine dicto; siquidem per iter pervenissent quorumdam dierum itinere, quodam in oppido ceperunt hospitium sub quodam vespere, ubi necesse habebant pernoctare. Ipsis longo & gravi itinere vexatis, & diei & æstus fervore & labore fatigatis, requiem gratanter acceptabant (quamvis semper promptus ad laborem esset) ne caro infirma deperiret. Erat quidem idem monachus, Petrus nomine, loculos habens, quibus viatica gestaret, fecitque in mensa multa dapinari, & pocula ministrari: his etenim quam plurimum indigebant; quippe post laborem requies fit gratissima, post absinthium degustatum bonus cibus & pocula videntur esse melliflua. In tantum [erant] edentes & bibentes, ut carnis infirmæ acciperent necessaria. Sed visum est pio Goberto, hæc ad sobrietatem non accepisse; sed ultra modestiam visum est & cibos & pocula absorbuisse. Se ipsum super his tacite in cordis thalamo accusabat conscientia. Ipsis siquidem cibis & potu refectis, non audebat fratri suo, quæ in mente sua sunt abscondita, detegere; donec in crastino videret cordis jejunia remeasse. Sciebat enim, quod Bacchus veniens in pectore, nescit verba correctionis patienter sustinere.
[53] [temperantiæ limites excessisse;] Mane autem facto in die crastina, dum vir Dei pius Gobertus cum dicto Petro confratre suo per quamdam viam perrexisset, cœpit in secreto dicto fratri suo humiliter & benigne, quæ in corde conceperat, super dictis expensis detegere; & quomodo conscientia sua super his eum accusabat, cœpit ei declarare, prorumpens in hæc verba: O frater mi, domine Petre, super expensis, quæ sero fecimus, multum me mea perturbat conscientia: non enim expendimus ad sobrietatem, sed ultra vitæ necessaria, bona temporalia absorbuimus ad superfluitatem, parvipendentes illud Sapientis, dicentis; Victui meo tantum tribue necessaria; & illud Apostoli; Nihil intulimus in hunc mundum, sed & nihil efferemus: habentes autem victum & amictum, his contenti simus. Non etiam licet nobis patrimonium Crucifixi expendere ad superfluitatem, sed inde possumus nobis & archifamiliæ nostræ sumere necessaria: residuum vero pauperibus reddere [debemus.] Propterea dico, reddere, quoniam patrimonia Christi proprie sunt pauperum.
[54] [se & ipsum accusat.] Hæc & his similia, opera pii Goberti plus quam verba asserebant, ac si scriptum esset in corde suo illud, Clerici beneficiati in ecclesia dispensatores sunt, non veri domini, quia dispensatio est tantum illis credita. Et [erat] quasi considerans illud Ambrosii: Cum pauperibus subvenimus, non nostra, sed sua eis largimur, & quasi considerans super Ezechiam Hieronymum in fine dicentem; Quæ sanctificata sunt Domino, non sunt eorum proprie, quibus data sunt, sed ejus, cujus nomine possidentur. Ergo bona ecclesiastica non proprie sunt clericorum, sed Christi & pauperum. Itaque vir Dei velut cernens prælibata, sciens * ecclesiastica non histrionibus esse danda, ne dæmonibus immoletur; nec in usus superfluos expendenda, ne Christi pauperibus, quæ sua sunt, furentur. Videtur etiam vir Dei considerare *, quod alibi dicit autoritas, Aliena rapere convincitur, qui ultra necessaria sibi retinere comprobatur. Nihil siquidem ultra necessaria, sed neque necessaria retinens, quidquid poterat, pauperibus erogabat. Nihil ad crastinos usus retinebat, sed penitus B. Martino æmulus fiebat, qui de crastino non cogitabat. His & multis aliis sese & suum fratrem reprehendens pius Gobertus, intra cordis hospitium deplangebat, quod de Christi patrimonio lascivierat, ut posses putare ipsum illud Augustini considerare dicentis; Sub spinato capite non decet membrum esse delicatum.
[55] Siquidem frater Petrus hanc increpationem pii Goberti non suscipiebat animo reverenti; [Socium reprehensione offensum lenire conatur,] neque pacifice viri Dei dictis acquiescebat; sed contra in virum Dei acriter visu defixo, ira perfusus cœpit stomachari, sic ut præ nimia iracundiæ intemperantia æstuans per omnia viscera, non poterat ei verbum respondere: sed, ut fera sylvestris jugum dissuetum ferre dedignatur, similiter hic contra verbum piæ correctionis calcitrabat. Sic incedebant fere quasi diei illius trium horarum itinere; sed nec Petrus pio Goberto dabat responsa: quem videns pius Gobertus suis justis increpationibus sine causa ad iracundiam promovisse, super hoc cœpit contristari & dolere; & ut fratrem prælibatum posset sibi placare, sæpe eum dulcibus verbis affabatur & leniebat, quasi considerans illud Salomonis: Verbum dulce multiplicat amicos & mitigat inimicos.
[56] Videns autem pius Gobertus præfatum monachum quoquo modo non posse deflecti, [ac in terram prostratus] nec ejus animum pacificari, dixit ei: Frater mi, solvamus Horarum servitutem nostro Creatori. Quibus monitis ille favit, sed tacendo. Et quia mos est in Ordine Cisterciensi a in introïtu Horarum privatis diebus genua flectere; ut Ordini pareant, ab equis descenderunt, in terra genua reflectentes. Cum igitur pius Gobertus vidisset fratrem Petrum in terra prostratum, conjunctis manibus, positis in terra cubitibus & genibus, & velut parumper prorumpens in lacrymas, humiliter & benigne veniam postulabat; super eo, quod visum est ei pro sua correctione dictum fratrem ad iracundiam provocasse. Sed viri Dei preces illum penitus non tangebant: obduratum quippe fuit cor Pharaonis. Siquidem vir Dei verbis humilibus, & assiduis precibus magis ac magis instabat, & se numquam erexisse * constanter affirmabat, donec super prælibatis veniam impetrasset. Hoc viso, frater Petrus eum cum indulgentia erexit, iram submittendo.
[57] Mira res! Quis umquam audivit vel vidit talia? [demisso animo] O nimia & miranda humilitas! ut vir dilectus Deo & hominibus, vita & moribus præordinatus, venustate præcellentissimus, moribus & natu ab origine vetustissima venustissimus (ubi venia non indigebat, quia culpa carebat) sic veniam postularet, & ante pedes crudelis belluæ sic genua procurvaret. Hæc sinceræ caritatis & mirandæ humilitatis operatio lapideo deberet epigrapho perennari, ne fumoso livoris ardore comburatur, [&] ut cophini impleantur, hoc est, ut corda legentium & audientium hoc exemplo roborentur & ædificentur, ne fragmenta depereant, hoc est, ne patrum memoria tradatur oblivioni: siquidem istud opus misericordiæ fuisse patet manifeste: si enim vir Dei Dominum Deum suum non dilexisset, nequaquam ante pedes fratris sui sic procubuisset.
[58] Siquidem & hæc operatio potest virtus maxima, [veniam petit.] admirandæ necnon & inauditæ humilitatis appellari; ut ante pedes pauperis monachi vir talis ac tantus, insignia suæ nobilitatis prætermittens, conjunctis manibus genua deflecteret, veniam postulando super eo, ubi culpa pœnam non promeruerat. Siquidem quanto gloria mundanæ delectationis inter ipsa mundi exercitia pio Goberto plus arriserat, tanto plus in habitu monachali, parvipendens mundi proludia, ad omnes, & intus omnia se humi inclinans humiliabat. Ideo hæc humilitatis virtus in eo perfecta fuit: cum humilis dicatur, quasi humi acclivus. Itaque vir Dei videbatur illud respicere, de quo Scriptura ait: Non prodest virtutes cumulare, nisi quis studeat humilitatem custodire: quia, sicut ait B. Gregorius, qui sine humilitate virtutes congregat, quasi pulverem in vento portat.
[59] Quoniam Scriptura dicit; Ubi Spiritus Domini, ibi libertas; plane dignoscitur in hoc venerabili viro pio Goberto Spiritum Domini fuisse: [Litterarum ignarus,] nam tanta fuit præditus libertate animi & spiritus, quod non solum ex bona voluntate, & ex voluntaria bonitate Domino Deo deserviebat, & mala facere contemnebat; verum etiam quidquid sibi diceretur, vel fieret, totum ex animi libertate pro Deo parvipendebat. Et sic veraciter utebatur libertate animi: in qua voluntas ejus bene vivendi permansit, atque secum usque in finem vitæ suæ perseveravit: ita ut bene vivendi, & numquam peccandi voluntatem gratia Dei augeret. Unde quadam die contigit, quod vir sanctus, pius scilicet Gobertus, pro quodam arduo negotio, & cum eo quidam monachus nomine Radulphus cantor Villariensis proficisci deberet. Factum est autem cum in via essent, & tempus Horarum persolvendarum advenisset, dixit monacho, socio scilicet suo, vir devotus; Frater carissime, tempus est & appropinquavit jam hora, ut persolvamus Domino Deo Creatori nostro Horarum nostrarum debita. Radulphus vero solus, quamdiu cum eo erat, Horas canere coram ipso consueverat.
[60] [Horarum canonicarum lectionem] Cumque Horam canonicam perdixissent, & Horam de B. Maria post Horam canonicam in cepissent, contigit, ut in quamdam villam intrare debuissent. Et ecce ejusdem villæ canes veniebant, & magnos latratus contra ipsos dabant: quos cum vir Dei per manicam cucullæ suæ a se & a socio suo abigere vellet, & * quanto magis eos equitando abigebat, tanto minus proficiebat; quia eos magis sequebantur & magis latrabant. Cum ergo hoc vir devotus perspiceret, quod latratus canum ad ascultandum Horas divinas eum impediret, dixit monacho socio suo; Dimittite nunc hanc dicere Horam, donec pertranseamus villam; quia tumultus istorum latrantium canum non permittit me recipere sonum sanctorum verborum.
[61] [attente ut audiat, sedulo conatur:] In his verbis percutiuntur & redarguuntur clerici; qui, dum ad ea, quæ cantant & legunt, cor habere deberent ut intelligerent, a semetipsis per suam negligentiam deviant. & cor suum perdunt, & propterea, quæ cantant, non intelligunt, vel quæ legunt; hic autem Vir sanctus, quia laïcus erat, & quæ cantando vel legendo dicebantur, non intelligebat, ideo dixit; Tumultus istorum latrantium canum non permittit me recipere sonum sanctorum verborum. Væ nobis erit, qui scientiam intelligendi, quæ cantamus vel legimus, habemus, si non intendimus, vel cor apponimus: cum vir iste, qui intellectum clericalem non habebat, tantam dulcedinem cordis de sonitu sanctorum verborum sentiebat. Et propterea voluit in hoc Deum honorare, quia sciebat tanto Deum ab hominibus merito dignius honorandum, quanto & pro hominibus meminerat indigna suscepisse. Sed nunc ad ordinem revertamur.
[62] [detractiones non esse curandas, docet:] Cum ergo pertransissent villam, dixit monacho pius Gobertus: Solvamus modo beatæ Virginis Horam, quam propter latratus canum solvere dimisimus. Qua persoluta, iterum dixit monacho vir sanctus: Frater Radulphe, dic mihi aliquod verbum consolatorium, carissime. Qui respondit; Quod verbum vobis dicere potero, qui ad præsens in memoria, quod dicam, non habeo? Cui Vir pius dixit; Dic mihi, quid significet latratus canum, & quid nobis innuat. Respondit Radulphus: Quid aliud portenderet latratus iste canum, nisi quia hoc faciunt, quod a natura acceperunt. Cui dixit vir Sanctus: Audi ergo me, docebo te. Et dixit: Sicut non curamus de latratu canum istorum, sic nec curare debemus de detractionibus hominum garrulorum. Hic possumus notare in Viro Dei nobilitatem cordis atque stabilitatem animi: nam quodammodo stetit inflexibilis status ipsius mitis: & quia detractio eum ad iram non provocavit, ideo consequenter dici potest, quod eum ad remissionem inutilis guerræ * nullus favor inclinavit.
ANNOTATIO.
a Martene tom. 3 Anecdotorum Col. ita scribit: Hic mos (sub initium Horarum flectendi genua) non Cisterciensium solum fuit, sed aliorum insuper monachorum, qui in itinere constituti, canonicas statuto tempore Horas recitaturi, ex equo descendebant, flectebant genua, tum incepta hora, iter prosequebantur. Ita videre est in regula Magistri cap. 56, in statutis Lanfranci cap. 25 apud Udalricum lib. 3, cap. 3, & in Mss. S. Pauli Romani monasterii consuetudinibus.
* cum proficisceretur
* sciebat
* considerasse
* erecturum
* redundat &
* i. e. inutilium gerrarum seu nugarum.
CAPUT IV.
B. Goberti abstinentia & misericordiæ opera.
[Carnes, quas æger desideravit,] Quadam die vir Dei pius Gobertus corporali quadam infirmitate vexabatur atrociter, sic ut ipsum in accubitu lectuli sui, velit nolitque, ex angusta necessitate oportebat procubuisse. Cæterum cum sic aculeo districtæ infirmitatis infestaretur, velut infirmitas naturalis & accidentalis suppetebat, cœpit carnes pullinas ardenter sitire: sed talium carnium tempora non prætendebant abundantiam: cum vero carnes prædictas vir Dei [non haberet;] cujus ne humana fragilitas præ nimia infirmitate magis ac magis debilitaretur, [volebat Deus] quia Dominus in tempore necessitatis & angustiæ non dereliquit sperantes in se, ut servi sui desiderium adimpleret, duo pulli quasi ex divina provisione viro Dei transmittuntur.
[64] Quibus allatis, & ad usus esus præparatis, pioque Goberto præsentatis, [respuit,] ut, quæ sua infirmitas appetebat, comederet, ne caro infirma in via deficeret a; quasi contra infirmitatis suæ ingluviem loquendo, cœpit murmurare & dicere: O pestifera & intolerabilis ingluvies, quæ, velut corvus cadavera semper inhias, ut voles * singula, quæ me tua sterili voracitate conaris fraudulenter debellare, quæ me tanto tempore telo gulæ reverberasti: sed in me non prævalebunt tuæ lascivæ cupiditatis inquinamenta. Recede a me: non tibi pareo: non, inquam, ex cibo, tam æstuanti desiderio mihi præoptato, meæ carnis cupidinem placabo: non ex his pullis gula vorax comedes; sed te copia faciet inopem; ut non mihi dominetur gulæ iniquitas, & ut mihi faveat Dominus, quod petiit David dicens: Pone, Domine, custodiam ori meo. Tunc cœpit sciscitari, qui inter fratres essent infirmiores, volens eis pullos comedendos præsentari, ut eis quantulumcumque infirmitatis suæ facerent levamen, dicens & asserens, se ex iis numquam esse refecturum. O res admiranda! quis umquam vidit militem laïcum, qui nil nisi mundana consueverat, sic eruditum? qui sic sciret omnibus modis virtutum rebellem carnis asellam perdomare, quasi considerans genus humanum per ingluviei cupidinem corruisse, & per gulæ appetitum ventre saginato, corpus humanum (vas fictile de vili schemate plasmatum) ad omnes carnales, & illecebres delicias, pronum se inclinasse.
[65] [Eleemosynis modum præscribunt superiores, quibus obedit.] Quia, sicut prædictum est, pio Goberto tanta erat cura de pauperibus, ut bona temporalia vix possent ad hoc sibi sufficere, propterea fuit ei mensura dandi & portio præordinata, ut non posset amplius dare pauperibus, quam sibi fuerat constitutum. Non equidem volebat mensuram dandi a suis superioribus sibi constitutam excedere. Licet namque voluntas fervens & ordinata pauperibus propter Deum dandi eleemosynam sit maxima, plus tamen acquiescebat suorum prælatorum & Ordinis mandatis obedire; quasi recolens illud quod Scriptura ait; Melior est obedientia quam victima: & velut æmulus Christo Domino, de quo dicitur: Factus est obediens usque ad mortem. Sicut pio Goberto dum-mundanis uteretur, cura fuit superbiæ & vanæ gloriæ vacare; sic dum monachali uteretur officio, sanctis animæ virtutibus cura fuit intendere secundum illud Apostoli: Sicut exhibuistis membra vestra servire iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete servire justitiæ in sanctificationem. Vir Dei pius Gobertus mundi & carnis desideria postponens, cœpit bona diligere secundum illud Prophetæ: Diverte a malo & fac bonum, inquire pacem & persequere eam. A malo divertebat se, quasi sciens [quod] peccatum, quod non aboletur per pœnitentiam, pondere trahit ad alia. Quodcumque poterat bonum, faciebat; ut de ipso dici [possit] illud Scripturæ, Ibunt Sancti de virtute in virtutem.
[66] [Opera misericordiæ corporalis,] Inter cæteras ergo virtutes, quibus Dominus Jesus Christus suum militem, pium scilicet Gobertum, armaverat, præcipue duplici misericordia, corporali scilicet & spirituali ipsum adornaverat. Corporalem quippe patet ipsum misericordiam habuisse, sicut per opera manifeste patet: opera enim firmum perhibent testimonium de homine: porro esurienti cibum tribuebat, sitientes potabat, nudos vestiebat, hospites suscipiebat, infirmos visitabat, & cætera his similia pietatis opera, prout poterat, Christi pauperibus impendebat. Cum eleemosynam manualem dare non poterat, se ipsum pauperibus compatientem exhibebat, secundum illud, quod Dominus ait in Euangelio; Omni petenti te tribue: te, dicit, ut nullus excusetur: quia quilibet potest se ipsum pauperi compatientem exhibere propter Deum: unde B. Augustinus ait: Numquam deest justo quod det. Quodlibet genus eleemosynæ videlicet mentalis, vocalis & manualis lucet in ipso. Sic patet, ipsum misericordiam corporalem habuisse, cum ad eam opera prædicta pertinere dignoscantur.
[67] [& spiritualis exercet.] Siquidem & spiritualem misericordiam, prout poterat, impendebat: dolentes enim consolabatur, bene agentes exhortabatur, negligentes corripiebat, quocumque in crimine superbientes ad emendationem & satisfactionem provocabat, & in omni opere bono fideles Christi perseverare admonebat; peccatores ab errore viæ suæ revocabat, & eos verbo & operis exemplo ad bene agendum incitabat. Sed cum hæc ad misericordiam spiritualem pertineant, hanc ipsum habuisse per prædicta manifestum est. Et quia humiliter & benigne in perfecta Dei suique ipsius & proximi caritate utramque misericordiam, prout poterat, fideliter proximis impendebat, sicut evidenter patet per præmissa, mihi procul dubio Domini nostri Jesu Christi discipulus esse videtur. Quotiescumque sibi licitum erat & poterat pauperibus subvenire, sic ferventi desiderio propter Deum, quibuscumque modis poterat, ipsis subveniebat: nec eis subvenire vel ministrare erubescebat: sed adeo sollicite Creatori suo in suis membris ministrare satagebat, ut per frequens ministerium Marthæ comparari posset. Similiter cum theologiæ verba salutifera ab aliquo sapiente audiebat proclamari, ardenter in tantum audiebat, ut Maria sedens secus pedes Domini, quæ audiebat verbum illius, poterat appellari, cum qua optimam partem elegit, quæ non auferetur ab ea.
[68] Quadam die pius Gobertus invenit ante Villariensem portam quamdam Beghinam b in divitiis mundanis penitus imminutam: [Beghinæ pauperi] sed ob caritatem sui Creatoris onus paupertatis patienter sustentabat, seque in pio Goberto fiduciam habere fatebatur. Inter cæteras nimirum paupertates, quas dicta muliercula habebat, viro Dei intulit querimoniam super eo, quod non habebat sotulares * a tanto tempore, ut ab illæsione lapidum & durarum viarum repercutione *, tribulorumque & spinarum instimulatione pedes haberet prægravatos. Quo audito pius Gobertus cœpit dolere & contristari, ad multas officinas c cœpit percurrere, perquirendo si posset ab aliquo sotulares impetrare, unde posset dictæ mulierculæ inediam alleviare: sed quia non potuit novos sotulares sibi acquirere, tamen veteres sotulares acquisivit, quos dictæ Beghinæ in eleemosynam contulit. Et quia veteres & duri erant quam plurimum, de quorum * duritia Beghina conqueritur, eo quod non poterit in eis durare, quia eorum duritia pedes suos excoriabit. Quo audito, vir Dei cœpit ab ea sciscitari, unde eorum duritia possit emolliri, quod penitus tunc ignorabat; quia super talibus numquam, antequam intraret Ordinem, didicerat: cum tamen sæpius sibi ipsi suos sotulares, postquam monachalem habitum assumpferat, unxisset. Cui illa respondit: Domine mi, uncto sagino vel oleo posset eorum duritia temperari.
[69] Mox igitur vir Dei cucurrit ad locum, ubi in talibus utebatur, [calceamenta sollicite procurat.] ut ibi ab aliquo ministrorum posset hujusmodi uncturam impetrare, portans secum pottulum d de luto fictilem, quem attulerat secum sæpe dicta Beghina: quo in pottulo datur ei oleum liquidum. Reversus ad portam, ubi pauperem mulierculam sedentem dimiserat, cui oleum, quod in manu sua gestabat, in eleemosynam conferre cupiebat. Cum igitur locum portæ appropinquasset, ubi mulieribus sedere licitum erat, vidit quemdam virum obviam sibi venientem, quem vana adulatio humani favoris nobilem asserebat. Sed talis nobilitas pro nulla reputatur; cum hæc secundum philosophum nihil aliud sit nisi divitiæ inveteratæ; & cum non sit personarum acceptor Dominus, cui servire regnare est. Cum vidisset hunc, quem mundi fallax adulatio nobilem esse opinabatur, pottulum, in quo liquidus liquor olei latitabat, abscondit in sinu suo: non ut servitus sibi Dei, vel pauperum sibi sit oneri, vel vertatur in verecundiam vel ridiculum; sed ne cor Pharaonis pro humana indignatione sit induratum.
[70] Cum ergo se ad invicem amplecterentur, pius scilicet Gobertus & ille nobilis, [Irrisionem patienter sustinet.] oleum diffusum in sinu suo, per vestes totumque corpus pii Goberti discurrens, usque ad terram emanabat: sic ut quidam dicerent, ipsum ita præ quadam infirmitate prægravatum, ut non posset urinam retinere: alii dicebant eum sanguinare. Hoc servi mundi cernentes in ejus opprobrium cachinnabant; virque Dei sic illusus ab hominibus poterat cum Christo dicere; Factus sum opprobrium hominum & abjectio plebis. Sed quia de marcescibilibus mundi floribus non curabat, cum Paulo Apostolo dicere poterat: Mihi mundus crucifixus est & ego mundo. Non hic vacabat in veste pretiosa, non in capillis tortis auro & margaritis, sed in veste sordida, in exemplum B. Joannis Baptistæ, quem Euangelista laudavit de sordida vestis asperitate; & ut in aliquo protoplasto assimiletur, cui Dominus fecit tunicam pelliceam.
[71] Vir Dei pius Gobertus peregrinabatur quodam tempore de loco ad locum, [Vestes exuit, frigus passurus cum paupere, cui non poterat subvernire.] ubi negotium habebat agendum: & quia * nulla gaza sibi sufficiebat ad pauperibus distribuendum: a suis quippe prælatis fuerat ei, ut dictum est superius, portio quædam ordinata, ultra quam nil erat sibi licitum vel concessum pauperibus impertire. In universam [autem] regionem illam percurrebat tempestas valida; eo quod nive, grandine, & glacie horrida hiems tanta sæviebat, ut fere vis algoris & gelu asperitas viatorum viscera transmearet. Igitur eleemosynarum portione sibi licita in usus pauperum pene tota distributa, obvium habuit pauperem quemdam paucis & vilibus vestibus involutum, cujus frigoris asperitas viscera transecarat; qui pio Goberto, ut sibi daret eleemosynam, exorabat. Qua data, rogavit etiam aliquod vestimentum ad cooperiendam corporis sui nuditatem, & fugandam frigoris asperitatem. Et quia Gobertus non habebat, unde posset illi pauperi subvenire, & nuditatem suam tegere (nam vestes, quibus indutus erat, licitum non erat ei dare) exuit sibi, cum paululum a paupere processisset, omnes sere vestes suas, ut ex compassione, frigore & inedia participaret cum dicto paupere: cui servi & confratres dicebant: Quid agis, mi Domine? tanto posses frigore leviter deperire. Qui dixit: Non possum sufferre, ut videam membra patris mei Crucifixi tantos defectus sustinere: sed quia non est licitum mihi de vestibus meis illi aliquod vestimentum tribuere, me decet cum eo similiter compati, ut in membris suis possim meo Creatori deservire. Sic pius Gobertus, licet illitteratus, tamen divina gratia inspiratus secundum S. Scripturas operabatur, ut posset cum Paulo dicere: Quis infirmatur, & ego non infirmor? Quis scandalizatur, & ego non uror?
ANNOTATA.
a Cisterciensibus ægris carnes, saltem plerumque, fuisse permissas colligitur ex statuto tertio capituli generalis, anno 1185 celebrati, ubi tantum cavetur, ne diebus sabbati absque dispensatione iisdem utantur.
b Beghinarum status explicatus est in Annotatis ad cap. 1, lib. 2, lit. b.
c Officinæ in monasteriis erant ædiculæ, in quibus asservabantur necessaria ad usus monachorum. Ex Cangio in Glossario.
d Bottulus pro vasculo, diminutivum est a pottus, potti. De quo plura Glossarium citatum.
* vores
* i. e. calceos
* i. e. repercussione
* i. e. eorum
* quia redundat
CAPUT V.
Monachum e cœnobio profugum reducit.
[Monachum profugum e cœnobio,] Præter hæc omnia, quidam monachus, Jacobus nomine, fuit in quadam abbatia, quæ Vallis a B. Lamberti nuncupatur: qui secundum carnem frater fuit venerabilis Abundi b Villariensis monachi: qui etiam frater Jacobus a suis superioribus Villari fuit missus, culpis suis exigentibus, ut ibi pœnitentiam pro quodam excessu, tempore statuto, perageret. Qui cum quodam tempore mansionem prædicta fecisset in Villariensi abbatia, cœpit tædere, sic ut fere lapsus esset in acedia: & diabolo tentante, cogitabat, quod a monachali vellet elongari religione. Cum vero hæc firmans in corde suo sæpissime cogitaret, & ejus infirma caro diabolicæ tentationi subsedisset, velut obstinatus & totus fere desperatus a Villariensium monachorum sancto grege separatus, ad sæculares usus repedavit. Quo audito, pius Gobertus super his rumoribus contristatus est, [&] pergens post monachum præfatum, currens per devia sollicite perquirebat quonam remeasset.
[73] Qui cum multis in locis per camporum sylvarumque devia prædictum monachum pius Gobertus inquisisset, [hortatur, ut redeat:] & tandem ipsum fugientem juxta quamdam villam, quæ Meleni c rivus appellatur, reperisset, eum precibus assiduis exorando monebat, dicens: Ne facias hoc, frater carissime, tam perversam rem ne facias, ne præponas securis timida, pretiosis vilia, cælestibus mundana, æternis temporalia, spiritualibus carnalia; ne repellas a te gratiam tibi oblatam, non acquiescas tentationi: sed illud sapientis recole; In omnibus operibus recordare novissima tua, & in æternum non peccabis: memorare, frater carissime, & illud Propheticum; Derelinquat impius viam suam, & vir iniquus cogitationes suas, & revertatur ad Dominum, & miserebitur ejus; & ad Deum nostrum; quia multus est ad ignoscendum.
[74] Cui frater Jacobus respondit: Sustine, pater carissime: [reluctantem imponit humeris & reducit.] desine jam talia monere; quia verba tuæ monitionis in me fructum non patiuntur salutis: quia ulterius non in habitu monachali conversabor. Cui pius Gobertus ait: Tu tamen usque ad abbatiam mecum revertere, quatenus resciam meis precibus acquievisse. Respondens frater Jacobus ait: In vanum laboras, pater mitissime: nam si tecum reverterer hodie, cras ad usus sæculares reverterer celeri itinere. Cum pius hoc audisset Gobertus, videns, induratum cor monachi non posse flecti precibus vel monitis, ferventissima caritate succensus, sic ut ne lacrymas quidem contineret, amore sincero Dei & proximi perfusus, præfatum monachum per utrumque latus arripuit, & eum in humeris suis sublevavit, quemque, voluisset aut non, usque ad abbatiam Villariensem reportavit.
[75] Sed neque viro Dei tantus labor fuit oneri, & bonum ejus desiderium asperitas tanti laboris immutavit. [Caritatis elogium] Siquidem vir Dei, quæ non potuit impetrare monitis vel precibus, tandem ardentissimis perpetravit viribus. Sic miles Christi proximum suum ab errore viæ suæ revocavit, quasi recolens illud Scripturæ; Qui converti fecerit proximum ab errore viæ suæ, salvabit animam ejus a morte, & operit multitudinem peccatorum. Mira res! quis umquam audivit talia? quis umquam vidit militem tanta caritatis fortitudine circumfultum? tanta misericordiæ compassione commotum? tanta humilitatis dulcedine stipatum? Quippe talis miles sic desudans & pro salute proximi sui vitam suam consumens, sic in humeris suis ad gregem reportans ovem perditam, bono pastori fuit æmulus, qui animam suam dedit pro ovibus suis. Cum hic miles corporalem & spiritualem misericordiam fortiter amplecteretur, perfectus potuit dici discipulus. Insuper hic frater Jacobus a Villariensium monachorum consortio segregatus, illi viro potuit comparari, qui peregrinabatur a Jerusalem in Jericho. A visione pacis quippe elongabatur, a tam dulci consortio dum separabatur: in Jericho properavit, dum profugus ad mundana vitia repedavit: in latrones incidit, dum mundanis delectationibus affectum cordis applicavit: & quia non fuit, qui adjuvaret, cum nec sacerdos nec levita subveniret, necesse fuit, ut verus Samaritanus adveniret, qui eum semivivum jugo corporis sui imponeret, & ad stabulum pœnitentiæ subintroduceret. Quid plura? cui nisi vero Samaritano pius Gobertus potest comparari? qui sic sui proximi misericorditer misertus est, ut in humeris suis ad consortia servorum Christi reportaret. Etiam cum Samaritanus, custos interpretetur; hic Samaritanus bene potest appellari, qui sic custodivit proximum suum. Hic pius Gobertus ut fidens athletha Christi, non ut Cain, locutus est: Cain quippe Dominum interrogavit, non proprie velut interrogando, sed quasi ironice per contrarium negando, dicens; Domine, numquid custos fratris mei sum ego? Sed hujus militis opera testimonium perhibent de se ipso, qui quasi per sua potest opera dicere: Domine custos ego fratris mei Jacobi.
[76] [texitur a biographo.] Hic videtur prudentissime considerasse hoc, quod Apostolus ait: Alter alterius onera portate, & sic adimplebitis legem Christi. Hic non tantum portavit onus alterius in corde, sed etiam proximi sui totum portavit corpus in corpore. Amen, amen dico vobis, fratres carissimi, non inveni in temporibus meis filium in Israël, qui diligeret proximum suum sicut seipsum ultra, quam pius Gobertus dilexit, qui super asinam corporis sui proximum suum, non semivivum, sed fere pravis cogitationibus totum exstinctum, etiam nolentem, ad locum pœnitentiæ reportavit. Hic est, de quo Scriptura ait: Non est inventus similis illi, qui conservaret legem Excelsi. Non ei Abrahæ patriarchæ, non Chatini, non carmentis grammatica d doctrinæ viatica contulerunt: sed Spiritus sanctus docuit eum sapientiam vitæ & intellectus: illam, inquam, sapientiam, quæ dicitur sapore virtutum condita scientia. Quid amplius referre potero? Ex quo pius Gobertus factus est domesticus servorum Domini, mundanas delicias, quasi quamdam pestem mortiferam, cœpit despicere, suumque Creatorem super omnia diligere, & ei in suis creaturis deservire, sciens, quod Domino servire, regnare est.
ANNOTATA.
a Vallis S. Lamberti, incolis vulgo Vau sainct Lambert, cœnobium celebre Ordinis Cisterciensis, situm secundo ab urbe Leodiensi lapide, initium sumpsit MCCII.
b De Abundo dictum est in Annotatis ad caput 2, lib. 2,litt. c.
c Villam seu pagum designari arbitror, qui in tabulis Blavianis scribitur Meling, in aliis Mela, a cœnobio Villariensi hora circiter media dissitus.
d Hæc adeo sunt obscura, ut, quid velit dicere biographus, non sit facile divinare.
CAPUT VI.
Devota B. Goberti oratio; cæcitas; misericordia.
[Somnum obrepentem, pipere masticato depellit Beatus:] Postquam pius Gobertus monachali consortio fuit consutus *, inamen mundi militiam, quæ nil parit conducibile ad vitam æternam, cœpit non tantum vilipendere, sed etiam detestari: monachalem vero militiam sic amplectebatur, ut, in quibuscumque poterat, fratrum suorum religionem imitabatur: jejuniis insistebat; nocturnis vigiliis & matutinalibus orationibus invigilabat, secundum illud Euangelistæ dicentis; Vigilate, quia qua non putatis hora, filius hominis veniet; & illud, Si sciret pater familias, qua hora fur veniret, vigilaret utique & non sineret perfodi domum suam. Item canit Ecclesia; Non sit vobis vanum, mane surgere ante lucem. Non igitur vanum reputabat suo Creatori matutinale servitium ante lucem ministrare: sed caro ejus infirma, quam longo tempore lascivia nutriverat, in somnum sæpe decidebat: nec mirum, si caro repetebat, quod per sceleratam naturam consuetudinis amplecti solebat. Ergo vir Dei piper assidue secum deportabat, unde carnem somnis vacantem concitabat: qui, quotiens ad officium matutinale somnum caro repetebat, piper inter dentes masticabat, per cujus ardorem totum corpus evigilabat. Sic vir Dei carnem suam domabat, & modis talibus suæ carni cultum sui Creatoris imprimebat.
[78] In quadragesimali tempore, in die scilicet Parascevæ, [amissum oculorum usum] id est passionis Domini, qua Christus redemit electos a, quos suos fide & opere futuros esse præscivit; qua die conventus Villariensis in oratione devotissima existebat, omnisque populus Christianus plus solito debet religioni vacare, accidit, ut in illa die sanctissima ad quamdam curiam Villariensi cœnobio pertinentem miles quidam nefandissimus adveniret: nomen siquidem militis Godefridus de Winze b male dicitur: nomen vero curiæ, cum ad Villariensem abbatiam duo gerat, scilicet panes & pisces, ideo etymologice Villarii Gerundium c appellatur. Hanc itaque curiam dictus miles sathanæ cum suis complicibus deprædavit atrociter in ipsa eademque die: eos vero, quos ibi reppererat, cum cæteris brutis animalibus deduxit, multaque mobilia, necnon & altaris ornamenta violenter cum suis complicibus rapuit & asportavit. Fratres quoque, quos ibi repperit, crudelibus verberibus affecit. Sic ille tyrannus dictam curiam violavit. Quo audito in abbatia Villariensi, magnus fit tumultus inter fratres, qui multis cum abbate precibus rogaverunt pium Gobertum, quod ad locum iret præfatum, ut videret, quid hoc esset. Cumque pius Gobertus devotis precibus abbatis & conventus fratrum suorum paruisset, & cum ad curiam sæpe dictam properare debuisset super eo quod miles sathanæ in hac die sanctissima tantam violentiam fecisset, adeo mirabiliter cœpit contristari, ut cum de abbatia debuit exire, præ nimia cordis anxietate atque admiratione carnali sive corporali privaretur lumine.
[79] [die tertia recipit:] Nempe quia pius Gobertus sanctissimo tempore Dominicæ passionis enormem ignominiam tyrannicæ deprædationis non potuit aspicere, divina provisione corporeo lumine privatur triduo, sicut corpus Dominicum triduo latuit in sepulchro. Igitur hoc, quod pius Gobertus in aspectu tantæ enormitatis lumen amisit oculorum carnalium, atque in eo fuit exstinctum lumen mundale, significat tria tempora persecutorum Ecclesiæ, scilicet præsens, præteritum & futurum, in quibus vero lumine privatur, quia omnia sua tempora expendunt in usus malitiæ. Non etiam voluerunt in illa sanctissima die redemptionis electorum malevoli una hora suam malitiam reprimere. Et sicut Deitas beata Dominicum corpus ad vitam die tertia resuscitavit, ita & in pio Goberto die tertia lumen corporale reparavit.
[80] [misericordiæ in pauperes] Tempore quodam accidit, ut vir Domini pius Gobertus pro quodam negotio, & cum eo monachus quidam Villariensis, Radulphus nomine, cantor videlicet ejusdem domus, in partibus Namurcensium d proficiscerentur. Qui venientes ad locum quemdam ejusdem provinciæ Gemblacum e nomine, loquebantur ad invicem de multis ædificatoriis *: cumque sic simul pergerent, & incedentes per viam sermocinarentur ad invicem, inter cætera, quæ loquebantur, hoc quoque vir Domini, motus pietate ad pauperes, [a] monacho interrogare cœpit, dicens; Frater Radulphe, habesne aliquas eleemosynas pauperibus erogandas? Cui monachus Radulphus respondit: Habeo quidem, sed eas omnibus dare nolo, quia amplius indigentibus impertiri studebo. Sic confabulantibus & procedentibus, venerunt ad quemdam locum, ubi obviam habuerunt quamdam mulierculam, caseos super caput suum in sporta portantem: quam videns vir misericors, misericordia motus, percussoque equo calcaribus, antecessit monachum, ut monachus non audiret, quæ cum muliere loqui vellet.
[81] [edit specimen,] Cumque elongatus fuisset a monacho, & ad mulierem pervenisset, salutavit eam humiliter, & dixit ei: O bona mulier, indigesne eleemosyna? Admirans autem [erat] mulier, quare proposuisset talia: erat enim talis, quod non eleemosynam ab aliquo petisset, nisi prius vir Domini pius Gobertus ad hoc eam incitasset. Deposita ergo mulier de capite suo sporta cum caseis, humiliter petere cœpit eleemosynam, dicens eis: Vere, Domini mei, valde bona eleemosyna, vel aliquid indigeo boni. Dixit propterea ei pius Gobertus: Pete ergo citius; quia tibi daturus eleemosynam hic sequens monachus. Hæc omnia erant dicta, antequam propius appropinquabat idem monachus. Pius Gobertus cernens monachum venientem, dixit mulieri: Modo pete eleemosynam in præsentia istius monachi: qua petita, dixit monacho pius Gobertus: Frater Radulphe, numquid audis, quod ista paupercula mulier nimium indiget eleemosyna? Da ergo ei. Cui monachus respondit: Numquid non consideras in hac muliere, quod dives sit, & non indiget eleemosyna? Videte, quod caseos & ova portat super caput suum in sporta: quæ si pauper esset, antequam eam ad petendum incitassetis, a nobis forsitan eleemosynam petisset. Cui vir inclytus respondit: Non, non, carissime, sed date ei eleemosynam, & permittite abire. Cui Radulphus monachus dixit: Domine, ego volo eleemosynam meam melius quam in hac muliere stabilire. Cui dixit pius Gobertus: Ey, carissime, numquid jam audisti quod dixit; Vere paupercula sum, & bene indigeo eleemosyna: da ergo ei, ne ulterius tardes. Quid plura? vellet, nollet monachus, oportebat, quod ei daret: qua data, recessit mulier, & ipsi processerunt ad negotia sua.
[82] Vere, pie Goberte, pater pauperum & sublevator orphanorum potes appellari atque viduarum. [vere pater egentium.] Tu cum muliere paupercula loquebaris in itinere, compassus inediæ atque miseriæ. Tu imitaris Christum, qui cum muliere loquebatur super puteum. Ille petivit ab ea potum: tu imperasti mulieri, ut a te & a sociis tuis aliquod peteret subsidium. Pete ergo & tu pro nobis ad Dominum, ut meritis tuis donet nobis indulgentiam omnium peccatorum, & pervenire mereamur ad regna cælorum, ipso præmiante, qui vivit & regnat Deus in sæcula sæculorum Explicit liber secundus Vitæ pii Goberti militis.
ANNOTATA.
a Biographus in Actis num. 8 affirmat, quod Deus .. omnes homines vult salvos fieri, & neminem perire. Censuit proinde Christum esse mortuum pro omnibus: quandoquidem salvetur nemo independenter a meritis ipsius. Cum ergo hic ait, quod Christus redemerit electos, non negat mortuum quoque ipsum pro reprobis: vel si neget, non ita negat, quasi media ad salutem sufficientia Christus eisdem non promeruerit; sed illo sensu; quod, qui media ad salutem ordinata negligunt, illis salutem non promeruerit efficaciter.
b Alludit forsitan scriptor ad vocem Belgicam winnen, quæ lucrari significat, sensusque est, militem illum male dictum Winze, quia ruinæ autor erat, non lucri.
c Gerundium compositum ex vocibus gerit duo; ut innuit contextus.
d Comitatus Namurcensis, cujus caput est urbs synonyma, provincia est Belgii, ditioni Leodiensi confinis.
e Gemblacum, incolis Gemblours, Gallis Giblou, oppidum in Gallo-brabantia Namurcum inter & Lovanium, diœcesis est Leodiensis: ubi insignis est abbatia Ordinis S. Benedicti, anno 922 exstructa. Videri potest Sanderus tom. 1 Chorographiæ sacræ pag. 1.
* consitus seu sociatus.
* i. e. spectantibus ad virtutem
LIBER III.
Beati Goberti obitus.
Lib. III.
Appropinquante tempore victoriæ viri Dei pii Goberti, [In defensionem cœnobii Gemblacensis iter suscipit;] quo ipse contra omnia mundana vitia palmam triumphalem detineret: quo Dominus Jesus ipse servum suum ad vitam remunerationis æternæ convocaret, & in ejus capite lauream perpetuæ beatitudinis imprimeret, subtili necnon & admiranda nimis occasione Dominus Deus, sicut pater piissimus, filium dilectissimum pium Gobertum ab omni charybdi & tentatione maris hujus mundi liberavit, & de carcere carnalis ergastuli cum triumphalibus canticis & hymnis angelicis hoc ordine eduxit. Imminente quippe tempore, quo pius Gobertus ad nuptias superni regis convocatus, omni occasione spreta, nec juga boum a, nec villas emens, sine plica b & scrupulo, simplex & rectus ad cœnam paschalis agni pervolaret, eodem tempore contigit, ut ducissa Brabantiæ Aleydis c nomine, maritali patrocinio viduata d ecclesiam B. Petri e Gemblacensis f deprimeret, & ejus jura quorumdam malevolorum consilio defalcaret, jura monachorum loci prælibati sibi appropiaret g, & dictam ecclesiam adeo molestaret, ut infamia tantæ persecutionis aures pii Goberti percuteret. Hoc viso abbas h & conventus Gemblacensis cœperunt contristari super eo, quod ducissa jura sua crudeliter defalcabat: & quia tantam pestem non poterant evadere, precibus quam plurimis unanimiter pium Gobertum flagitabant, ut ipse precibus ducissam interpellans *; adeo quod ipsa precibus pii Goberti mollita dictum abbatem Gemblacensem & conventum suo jure pateretur gratulari *. Igitur pius Gobertus, videns eorum justas esse querimonias, angustiis eorum & querimoniis turbatus est, sic ut se vix a lacrymis contineret: [&] ipsorum negotium, prout melius posset, suscepit agendum.
[84] [in quo graviter vulneratus,] Perrexerunt itaque virum Dei pium Gobertum secum ducentes ad ducissam, quod * a corde suo sentes & tribulos possent monitis salutaribus evellere. Cumque perrexissent, equus pii Goberti, [qui] nimia esus & otii lascivia fuerat indocilis & effrænus, contra calcaria calcitrabat, veniensque ad locum, ubi transitus non erat expeditus, cum impetu procurrens, se ipsum suumque sessorem obruit in terram: sic ut pius Gobertus sub equo ruit in faciem suam, ut fere fuisse videretur extinctus. Videntibus & stupentibus pii Goberti consortibus, eruerunt eum cum Christi signaculo & dixerunt ei: Revertere ad locum Villariensem, pater piissime, quia sanguis a facie tua non cessat emanare: non posses ad locum propositum nobiscum venire: sed pius Gobertus, desiderans dictum negotium cum pietate promovere, respondens ait: Non revertar imperfecto negotio, quod ferventi suscepi peragendum desiderio, a quo nullus labor me poterit avertere; quia pro Ecclesiæ negotio sum paratus in laborem & in mortem ire: nec mihi poterit asperitas cujuslibet rei desiderium fervens immutare.
[85] [Aleydem Brabantiæ ducem permovet] Sic Gobertus vir piissimus, per singula membra totius corporis sanguinolentus, usque ad ducissam perrexit: quo viso ducissa cœpit contristare & tædere, admiransque inquisivit, quid hoc esset, & quis viro Dei tantam molestiam intulisset: qui respondens ait: Domina i mea ducissa hæc mihi fecisti vulnera, nec alius nisi tu sanguinem meum diffudit a corpore meo. Cui ducissa; Quid dicis, pater piissime: pro totius mundi pecunia nollem tibi talia fecisse. Ad quam pius Gorbertus ait: Si non opprimisses * jura B. Petri Gemblacensis, hoc mihi non accidisset. Cui ducissa dixit: Quomodo tibi hæc evenerunt, audire desidero. Ad quam pius Gobertus ait: Audito in rumore nubilo, quo, quantis & quibus suppliciis jura jam sæpe dictæ ecclesiæ molestares; ut pro dicto negotio preces humiles tibi diffunderem, ad te veniens * nimia festinatione, sicut dicit philosophus: Omnis impetus habet sæpe difficiles aditus: hinc est quod ex abrupto, non prævisus ego sub equo, & equus meus sub me, necnon & supra me penitus & impetuose cecidit. Ego si quidem ruens * in faciem meam, sic ut nimia læsione tantum sanguinis emanaret, ut roseo cruore meæ vestes & membra singula tingantur.
[86] Cum hæc & multa alia ducissa percepisset viro Dei evenisse, [ut jura Gemblacensium relinquat intacta.] doluit acriter super eo, quod viro Dei talia contigerunt ipsius occasione, cœpitque a pio Goberto suscitari, si posset aliqua medicina convalescere. Cui pius Gobertus respondit: Si vis, Domina mea, me potes ab hac corporis læsione mundare. Ad hæc ducissa festinanti voce respondens exclamavit: Si te potero quocumque modo curare, pœna, labor, & expensæ me non poterunt a tua sospitate retrahere. Cui pius Gobertus respondens, ait: Si bono Petro Gemblacensi sua jura pacifica reliqueris & quieta, sic ut ea non amplius defalcaveris, mihi videberis totum corpus meum curasse, & animum meum jucunditati reliquisse. Dico tibi siquidem; Non est tutum jura cælestis janitoris dissipare. Quoniam, velut Apostolus dicit, opera singulorum sive bona sive mala sint, sequuntur illos. Ad hæc verba ducissa, juris & rationis aculeo stimulata, respondens coram multis viris fide dignis, prorupit in hæc verba: Ex hoc nunc in sempiternum jura B. Petri Gemblacensis in firma libertate relinquo, & ab omni infestatione remitto.
[87] Sic pius Gobertus dictam ecclesiam in ecclesiasticam libertatem reduxit, [Redux domum ex vulnere ægrotat.] & pro sponsa Christi sanguinem suum fudit, atque mortis ergastulum subiit, sicque imitator Christi effectus est, sicut patet in præmissis. Hoc ergo negotio peracto pius Gobertus arduissimis & gravibus læsionibus afflictus, in locum suæ conversationis reversus est. Cumque fratres Villarienses eum vidissent tantis læsionibus afflictum, per totius abbatiæ officinas fit tumultus fratrum plangentium, videntesque eum doloribus oppressum dixerunt: Decet te, frater piissime, te decet in infirmatorio requiescere, donec possis sanitatem recuperare. Qui respondens ait: Sic me placet cum fratribus meis habitare, quia mihi tam jucundum videtur esse, quod in vita mea semper eis cupio conjungi, & in morte non vellem ab eis separari. Dixerunt ergo ei: Non posses, frater piissime, læsus & imbecillis claustri laborem sustinere. Vir pius Gobertus tandem monitis salutaribus fratrum confractus, eorum precibus præbuit assensum. Ergo pia pompa monachorum pium Gobertum duxit ad infirmatorium
[88] Ibidem vir pius jacens in grabato, suoque corpore præ nimia vexatione læsionis inflato, [S. Eucharistia solatio est menti] de die in diem magis ac magis ægrotabat: & quia virtus in infirmitate perficitur, velut aurum in fornace comprobatur, & sicut ferrum scrupulosum lima mordaci planatur & decoratur; sic vir Dei quanto magis exterius infirmitate corporis flagellatur, tanto magis fide fultus & confessione, cæterisque virtutibus suo Creatori firmius junctus copulatur. Miro modo totus in Dei servitium consutus, circa pauperum negotia sollicitabatur; semperque suo meditans Creatori circa fidem Catholicæ religionis & altaris mysteria in corporalis infirmitatis agonia vacabat. Hoc videntes fratres ejus in aspectu suo statuerunt altare Domino, volentes in eo pii Goberti desideria complere, ut ibi quotidie posset Eucharistiæ confectionem divinam videre. Illuc quotidie plures monachi venientes, gratam & immaculatam & acceptabilem hostiam Dominici Corporis cum sacerdote offerente per fidem consecrantes, spiritum pii Gobertii consolabantur: quam Eucharistiam vir Dei animo fideli amplectebatur, sic ut corporis infirmitatem traderet oblivioni, nec ab ea vellet erui, sciens, quos Deus amat, arguit & castigat; & illud; qui eripiuntur a numero flagellorum, eripiuntur a numero filiorum.
[89] [vera & humili fide illustratæ. ] Siquidem vir Dei hæretica temeritate non vacillabat, sed fidem, Apostolica veritate fundatam, in corde firmabat. Si vero fides Catholica quædam continebat, quæ ratio humana nequit comprehendere, tamen hoc pius Gobertus fideliter credebat & devote, secundum illud Scripturæ k: Divina operatio si ratione comprehendatur, non est admirabilis; nec fides habet meritum, cui humana ratio præbet fundamentum: & quia de facili a gloria mundanæ militiæ feliciter absolutus erat, omnis vana superstitio mundanæ militiæ suis felicibus actibus invidebat. Suis fratribus, in quibuscumque poterat, ministrabat: majoribus & paribus sincera mente, simplici pietate, robusta caritate verbi, mentis & operis ministrabat: minoribus propter Deum sic obediebat, ut non sibi pares eos adaptaret: sed, si liceret, eis calceamenta detraheret & tergeret: quia miro affectu domesticos fidei venerabatur; quos & in extremis erudiebat, ne deciperet eos ille callidus insidiator, qui non cessat insipientes insidiari, ut incautos decipiat, devoret deceptos, tamen devorans nequit [esse] satur.
[90] [Acquiescens voluntati divinæ] Propter dilectionem proximorum vir Domini pius Gobertus præsentem vitam diligebat: spes & consolatio vitæ æternæ præsentem vitam se spernere cogebat. Sic mens ejus erat diversis concussa desideriis, quia inter fratres conversari desiderabat, & ad Christum sublimari præoptabat: nihil tamen in corde nisi Christi voluntatem confirmabat, ejusque desiderium mandato sui Creatoris ardebat * cum jam premeret ipsum infirmitas & læsio morti vicina, numquam tamen recedebat a cultu sui Creatoris cujus * spiritus multis articidiis pœnitentiæ *
[91] [pie moritur,] Igitur vir Dei pius Gobertus corporis sui læsione, carnalisque languoris decoctione defæcatus, in vera fide & sincera religione proximis suis salutare reliquit exemplum, anno Domini MCCLXIII in die S. Bernardi, quæ tunc fuit in feria quarta l mensis Augusti, hora matutina, scilicet in secundo nocturno vigiliarum ejusdem festivitatis, pius Gobertus toto corpore contremuit, & suo Creatori spiritum in conspectu conventus monachorum ac cæterorum fratrum plangentium atque canentium, in summa pace reddidit: cujus beatam animam non tantum unus deportat chorus angelorum; sed innumerabilium multitudo legionum, tribusque & hierachiæ spirituum beatorum gratulantes, eam deportant perenniter laureandam. Ipsam & deportat chorus angelorum cantantium & laudem Deo dicentium. Corpus exanime prosequitur pompa monachorum, ac cæterorum fratrum deplangentium.
ANNOTATA.
a Alludit ad parabolam propositam Lucæ 14, ℣. 16, ubi invitati ad cœnam excusationem petunt a bobus agrisve coëmptis.
b Id est, nulli se implicans excusationi, nullam ostendens difficultatem. Sensu hoc vocem scrupulus usitatam ostendit Glossarium Cangii.
c Nata est Aleydis ex Hugone seu Odone IV Burgundiæ duce, nupta Henrico III Lotharingiæ & Brabantiæ duci, cui cognomen magnanimus. Obiit anno 1273.
d Obiit Aleydis maritus biennio vel triennio ante S. Gobertum.
e Cœnobium Gemblacense primariam circa annum 950 patronam habuit sanctissimam Dei Matrem. Dein a S. Petro, suo quoque patrono, communiter Gemblacum S. Petri cœpit appellari. Latius hæc Sanderus tom. 1 Chorographïæ sacræ, pag. 7.
f De Gemblacensis abbatiæ initio diximus in annotatis ad caput proxime præcedens lit. e.
g Aliorum consilio, non suopte ingenio Aleydis hæc patravit; ut testatur chronologus Villariensis apud Martenium Col. Et vero Aleydem cum suo conjuge affectu benigno & liberali religiosos viros complexam, testatur ipsiusepitaphium, tumbæ marmoreæ Lovanii in templo RR. PP. Dominicanorum incisum, & relatum tom. 1 Diplomatum Belgicorum pag. 207.
h Abbatem Gemblaci agebat Radulphus ex Hasbanica nobilitate oriundus. Obiit anno 1268. Ita colligitur ex Sandero tom. cit. pag. 14.
i In eodem Sanderi tomo, pag. 24 schedæ Gemblacenses tradunt, has a B. Goberto querelas contra Aleydem depositas apud Henricum, maritum Aleydis: verum hoc cum biographis nostris non cohæret; qui non modo rem apud Aleydem ipsam tradunt peractam, verum etiam Henricum tum temporis fuisse defunctum, & Aleydem maritali fuisse patrocinio viduatam.
k Scriptura sumitur latius, prout complectitur libros quosvis pios: non enim verba a biographo allegata leguntur in Litteris sacris, sed in homilia S. Gregorii super cap. 20 Joannis.
l De die obitus dictum est in Commentario num. 43.
* i. e. interpellaret
* i. e. gaudere
* i. e. ut
* i. e. oppressisses
* i. e. veni
* i. e. rui
* hæc legi non poterant
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 20. August
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 20. August
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.