Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Juni IV Band Juni I Anhang Juni IV

22. Juni

DIE VIGESIMA SECUNDA IUNII.

SANCTI QUI X KALENDAS IULII COLUNTUR.

Sanctus Julianus Martyr, Arimini in Italia.
S. Gamgalis sive Sandalicus, Martyr Antiochiæ in Syria.
S. Julianus, Martyr Antiochiæ in Syria.
S. Graptus, Martyr Antiochiæ in Syria.
Sancti DCCCCLXXIX aut DCCCCXVI. Martyres Antiochiæ in Syria.
S. Rufinus, sive Rufus, Martyr Alexandriæ.
S. Pompejanus, Martyr Constantinopoli honoratus.
S. Galaction, Martyr Constantinopoli honoratus.
S. Juliana, Martyr Constantinopoli honorata.
S. Saturninus, Martyr Constantinopoli honoratus.
S. Albanus Protomartyr, Verolamii & vicinis locis in Britannia.
S. Amphibalus Diaconus, Verolamii & vicinis locis in Britannia.
Sancti circiter bis mille, Verolamii & vicinis locis in Britannia.
S. Albinus Martyr, Roma Coloniam delatus.
Martyres crucifixi in monte Ararath.
Martyres Samaritani in Palæstina sub Gosroë.
S. Paulinus, Episcopus Nolæ in Campania Italiæ Prov.
S. Eusebius, Episcopus Samosatenus in Syria.
S. Blasius, Episcopus Veronensis in Italia.
S. Exuperantius, Episcopus Comensis, in Italia.
S. Nicetas seu Niceas, Episcopus Romatianæ Ecclesiæ,
S. Nicetas seu Niceas, Episcopus Aquilejæ in Italia.
S. Aaron Monachus, in littore Aremorico.
S. Consortia Virgo Cluniaci in Gallia.
S. Aprincia Virgo, Metis in monasterio S. Clementis.
S. Sicildis Virgo, in Cœnomannensi Galliæ diœcesi.
S. Rotrudis Virgo, in monasteriis Gandavensi & Bertiniano apud Belgas.
S. Eberhardus, Archiepiscopus Salisburgensis in Germania.
B. Christina Stumbelensis, Virgo, in diœcesi Coloniensi.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
Opera & studio R. P. Godefridi Henschenii piæ memoriæ, nisi aliud indicent litteræ, additæ margini.

Sanctus Julianus Levita & Martyr proprium hoc die Officium & Missam, cum insigni Præfatione, habet in antiquis Breviario & Missali ritus Ambrosiani: & in illo clare dicitur maritus S. Basilissæ: utriusque vero Acta examinata habentur in Responsione ad exhibitionem errorum mihi perperam attributorum Art. XV §. 28 qualiacumque legi possunt	IX Januarii.
S. Joannes Episcopus Neapolitanus, quem B. Paulinus ad cælestia regna vocavit, inscribitur hoc die Romano Martyrologio, post primam anni 1584 editionem rursum aucto. Miratur id in Notis Baronius, quia eum cui visio illa oblata est, constat obiisse, quando etiam Neapoli colitur,	1 Aprilis.
S. Jacobus Alphæi, Apostolus in Perside memoratur in antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis & variis Mss. nonnullisque excusis Fastis. De eo late egimus	1 Maji.
S. Aptonius, S. Ausonii Lemovicensis Episcopi frater & successor, dicitur in Supplemento Saussaji hodie cultum suum a majoribus obtinuisse; quod unde confirmem non habeo, & nomen a Lemovicensibus Fastis pridem abest: quidquid autem de eo dici posset, dictum est, ubi de fratre,	XXII Maji.
S. Attonis, Vallis umbrosæ Abbatis & Episcopi Pistoriensis, nomen inscribitur Kalendariis Missalium ac Breviariorum, superiori seculo impressorum ad usum Congregationis Vallumbrosanæ & Hispanico Martyrologio Tamaji; occasione scilicet Translationis hoc die factæ an. 1337: nunc vero festum agitur, quando & Romano Martyrologio inscribitur, tamquam natali die,	XXII Maji.
S. Domitianus, Confessor Crispinii, a multis recentioribus hoc die relatus, communem cum Sancto suo Magistro Adelino tractationem apud nos habet	XV Junii.
S. Deodatus Episcopus, colitur in Monasterio Latiniacensi prope Parisios, ob Reliquias eo olim delatas cum Reliquiis aliorum Sanctorum, commune Translationis festum habentium (uti inter Prætermissos diximus) 11 Junii. Nescimus an is sit, de quo, ut Episcopo Nivernensi ac postea Abbate Vallis Galilææ in Vosago, egimus	XIX Junii.
S. Terentius Martyr Episcopus Iconii, S. Marcus consobrinus Barnabæ, S. Jesus appellatur Justus S. Armatus Episcopus Lystræ, & Socii memorantur in variis Mss. Græcis Menæis, relati a nobis	XXI Junii.
SS. Juliana & Demetria Virgines, Martyres Romæ proferuntur a Galesinio & ex hoc a Ferrario, tamquam ab Arianis excruciatæ. Ille in Notis citat Ms. & nescio quem Arthimarum Monachum. Sed veremur, ne, ut alibi sæpe Wandalos, ita hic Arianos finxerit Galesinius; & alicubi invenerit pro Bibiana, scriptum Juliana; sintque hæ Sanctæ sorores, sub Apostata Juliano passæ, de quarum posteriore Demetria egimus	XXI Junii.
de Bibiana agemus	II Decembris.
S. Marcus, S. Justus, S. Terentius, S. Artemas, ut Episcopi referuntur in variis Menæis Mss. in aliis uti & in excusis pridie	XXI Junii.
S. Albanus Martyr Namurci, in Martyrologio Gallicano Saussaji. Est is Moguntinus, cui Namurci dedicata Cathedralis, & de hoc egimus	XXI Junii.
S. Ansoli Monachi meminit Kalendarium Benedictinum Dorganii: nescimus quis sit. Ferrarius in Generali Catalogo addit esse discipulum S. Maini Abbatis: & hic S. Mavennus, de quo egimus	XXI Junii.
S. Hermolaus Episcopus Toletanus apud Tamayum longa Acta habet, fundata in quadam interpolatione Passionis Sanctorum Decemmillium (de quibus infra hoc die) & in Pseudo-dextrinis Chronicis: nobis gratis confictus videtur, & magis gratis Hispaniæ adscriptus cum illorum plerisque.
Rufina & Jovita, sanctæ Virgines, proferuntur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum, qui æstimant alibi poni. At quo die ignoramus. Plures variis diebus Rufinæ occurrunt, sed nulla cum Jovita Virgine.
S. Annianus Martyr, colitur apud Patres S. Georgii in Paggiali Bononiæ, ob caput anno 1660 Roma ex cœmeterio S. Cyriacæ eo delatum, uti latius exponit Masinus in Bononia perlustrata.
Theodosius, Patriarcha Alexandrinus, XXXIII a Jacobitis numeratus, licet numquam receptus, sed exul defunctus. Hic a Coptis & Habessinis ejusdem sectæ asseclis, ut Sanctus frustra hodie colitur; id meriturus, si quæ hæreseos & schismatis causa pertulit, pro Christi fide in Catholica unione tulisset. Vide plura in nostro de Patriarchis istis tractatu.
Gregorius Episcopus Toletanus, extitisse inter Olympium & Audentium, & quidem Sanctus haberi, mortuus hoc XXII Junii, anno 366, asseritur a Tamayo Salazar in Martyrologio Hispanico, citatis Dextri & Juliani libris nuper inventis. Deest nomen in Chronologia Præsulum Toletanorum apud Garsiam Loiasam ante Concilia Hispanica. Proinde certiora argumenta desideramus de ejus existentia & veneratione.
Heligaudus, Episcopus & Martyr, ordine nonus Ferdensium Antistes, a Danis pro Christo occisus, refertur a Camerario in Menologio Scotico, qui citat Crantzium lib. 1 Metropolis, sed eum non accurrate legit: quia is Martyrem successorem ejus Erlulphum appellat; de quo 2 Februarii egimus.
S. Basilii, Hegumeni Monasterii Patelariæ, memoria invenitur in tribus Mss. Synaxariis; duobus Taurinensibus, Ducis Sabaudiæ; & uno Parisiensi, Julii Cardinalis Mazarini. Optamus de persona & loco plura discere, ac præcipue de ætate qua vixit; veremur enim ne ejus sit temporis, quo talium plurium orthodoxia merito dubia habetur.
S. Ortrudis Virgo, Gisnæ in Picardia, profertur a Saussaio in Supplemento, ut distincta a Rotrude Virgine, deposita in cœnobio S. Bertini, relata in ejus Martyrologio. Verum unam eamdemque esse, infra ad Vitam S. Rotrudis ostendimus.
Lambertus Abbas, in cœnobio Sithiu S. Bertini ut Beatus inscriptus Martyrologio Menardi & a Menardum secutis Sammarthanis in Gallia Christiana ubi de cœnobio illo agunt. Plura ausus Saussaius in supplemento, Sancti titulo eumdem honorat. At contra Arnoldus Rayssius, Auctario Molani ad Natales Sanctorum Belgii, ne quidem nomen inscripsit. Fuit familiaris B. Joanni Episcopo Morinorum, in cujus Actis XVII Januarii sæpius fit ejus mentio, sed absque titulo Beati.
SS. Quadraginta millia Martyrum sub S. Bertholdo referuntur ad hunc diem, in Acie bene ordinata Sanctorum ac Beatorum Ordinis Carmelitici, per R P. Philippum a Visitatione cusa ac recusa aliquoties. Is in Mss. Nobis allegat Kalendaria Ordinis, sed quæ editores Speculi novi Carmelitici, ubi talia studiose colliguntur, vel ignorarunt vel contempserunt, citat etiam Palæonydorum lib. 3 cap. 1 ubi de Bertholdo dicit, quod suo tempore multorum animas pro Christo passorum Fratrum in diversis Terræ sanctæ locis seu monasteriis, corporali intuitu in cælum deferri vidit. Eadem ex Palæonydoro scribit Wernerus Rollevink in Fasciculo temporum, & ex utroque Lezana in Annalibus; & nec Martyres nec Sanctos vocare audet ante Apostolicæ Sedis judicium; verum qui tantum expresserit numerum nec indicatur a Philippo, nec mihi hactenus innotuit. Non posset is tamen videri nimius credere valenti, quod Lovanii sub quadam pictura in templo exposita legitur, Humarus tyrannus, ad assumendas Barratas coëgit Fratres, quos ferrum & flamma reliquos demisirant ex 7 millibus cœnobiorum; sed quam talis numerus est incredibilis pro una Provincia, sec. VII; consideranti multo minorem nunc numerum conventuum Ordinis toto licet orbe diffusi; sic iste numerus Fratrum, pro seculo XII. Societas nostra, non solum in Europa, sed etiam in Asia, Africa atque America laborans, mille dumtaxat, qua Domos & Collegia, qua Residentias & Missiones numerat, in iisque Socios Sacerdotes & Sacerdotii expertes ad octodecim circiter millia; & credam in una Syria, Saracenis & Turcis circumsessa ac fere sessa tota fuisse ad quadraginta millia Carmelitarum? Fateor id mihi difficile videri. Minus exorbitavit (exorbitavit tamen) qui intra sextum & decimum tertium seculum centum quadraginta martyrum millia sui Ordinis numeravit 1. Novembris in libello Flandrico cui titulus Corolla florum Carmeli menstrue distribuendorum.
S. Badulphus Episcopus & Confessor, indicatur Hagiologio Gallo-Franciæ a Philippo Labbe primum edito cum Martyrologio Romano, Gallice anno 1643 excuso, dein tomo 2 Novæ bibliothecæ ejus; in cujus Indice memoratur, & S. Badulphus Episcopus, & Franciæ locus quidam. Nos nihil aliud de eo assequi potuimus, & ad ulteriorem inquisitionem aliis proponimus.
SS. Paulinus, Archirion, & Onuphrius, Confessores Suteræ in Sicilia; cum proprium nullum diem haberent, huc relati sunt a Cajetano in Idæa propter Paulinum Nolanum unde etiam eorumdem Octava ibidem ad XXIX descripta reperitur. Plura de eorum cultu non suggerit ipse, neque nos invenimus alibi.
Adam, Episcopus Cathanesiensis in Scotia, ut beatus Martyr refertur ab Hectore Boëthio, Bucelino & a Chalemoto inter Cistercienses, aliisque. Obiit an. 1230: & tamen nihil de eo legitur in Breviario vetusto Aberdonensi, diligenter omnes Scotiæ Sanctos colligente: unde arbitramur cultum nullum publicum habuisse.
Theodoricus, Abbas secundus Veteris Campi, Ordinis Cisterciensis in diœcesi Coloniensi, familiaris S. Bernardo, hoc die anno 1177 mortuus, inter Pios a Gelenio in Fastis Agrippinensibus relatus est; omissus ab Henriquez, Chalemoto & aliis.
Arnoldus, Conversus Villariensis in Brabantia, ex Molani Kalendario Sanctorum Belgii, Raissii Auctario, aliisque passim cum titulo Beati inscribitur, Fastis Monasticis. Nullum interim apud suos cultum habet, dignus alioqui. Quare de eo lege Cæsarium Heisterbacensem, ex quo pius affectus ejus erga Ordinem innotuit. Ossa tamen venerabiliter habentur, cum ossibus aliorum, similiter cum singulari sanctitatis opinione istic mortuorum.
Andreas Bobii Faventinus, Ordinis Prædicatorum, laudatus ab eximia doctrina ac virtute: qui a Cardinalibus destinatus in Walachiam, plurimos ab hæresi ad veram fidem convertit, ac tandem ab hæreticis militibus in odium fidei in partes est sectus, uti asserit Ioannes de Rechac, in Triumpho Martyrum tract. 5 cap. 6; & ad hunc diem indicatur in Anno sancto ejusdem ordinis.
Philippus, S. Francisci socius, Raphaël Nursinus, an. 1540, Didacus Peregrinus, Franciscus de Talavera anno 1392, Ioannes de Mauriena Capuc. ab Arturo referuntur omnes, Seraphinus Messanæ an. 1616, Altrudis tertiaria Romæ 1284, Iulia Mediolani ad S. Ursulæ clari vel mortui in Ordine Franciscano; ab Arturo referuntur omnes, determinato hoc ad ejus arbitrium die, cum titulo Beati aut Beatæ, in Martyrologio ejus Franciscano, & posteriores duæ etiam in Gynæceo: ubi aliunde additur. Isabella Ludovici Ord. Prædic. Averii an. 1542. De Iulia, sed absque Beatæ titulo, agit Waddingus ad annum 1463 num. 136: multo autem prolixius Iacobus Grassettus noster in Vita B. Catharinæ Bononiensis, 9 Martii a nobis Latine data num. 162 & seqq. ubi & de revelationibus ab hac illi factis per annos 30, quas ipsa propria manu tribus libris descripsit; quorum autographum an adhuc maneat Mediolani, ut ille scribit, & solum ecgraphum acceperit a Bononiensibus matribus Cardinalis Paleottus, B. Catharinæ Canonizationem promoturus uti est apud Waddingum: an vero etiam restituerit; videant quorum interest. Ego negligendam rem non sentio, sciens quam multa ejusmodi præstantissima monumenta tali modo irrecuperabiliter perierint & etiamnum pereant: quare rogatos monasterii istius curatores velim, ut si autographum adhuc inveniatur, curent inde scribendum ecgraphum nobisque mittendum; & una cum pluribus aliis adhuc ineditis monumentis, aliquando dandum in lucem, aut saltem conservandum quiscumque casus autographo accidat.
Philippus de Luxemburgo, Episcopus Morinorum, dein Cenomanensis, & S. R. E. Cardinalis Legatus a Latere in Gallia, mortuus anno 1519, ob sanctitatis opinionem inter Pios adscriptus in Supplemento Saussaii.
Ven. Joannes Fischerus, Episcopus Roffensis & S. R. E. Cardinalis, an. 1535, Henrici VIII Regis jussu, ob negatum ipsi Capitis Ecclesiæ titulum, capite plexus fuit. Vitam ejus & mortem fideliter descriptam habemus: a Molano in editione an. 1573 refertur cum titulo Beatæ memoriæ Martyris. Abstinebimus eo titulo donec restituta veteri Religione, Romano Pontifici integrum sit causam & modum mortis cognoscere, eique condignum titulum sanctitatis martyriique decernere.
Ioannes, cognomine Silvicola seu Sauvage, Ordinis Minimorum, ob gratiam dicendi & varias virtutes celebris, laudatur a Saussaio in Martyrologio Gallicano, sed solum Piis adscribitur.
SS. Aristocleas Presb., Demetrianus Diac., Athanasius Lector, relati in Synaxariis Parisiensi & Taurinensi ac Menæis excusis: alibi	XXIII Iunii
B. Lietbertus, Episcopus Cameracensis & Atrebatensis hoc die mortuus est. Ejus Vita datur	XXIII Iunii.
SS. Zenon & Zenas Martyres hodie referuntur in Menæis excusis, in pluribus Mss. die sequenti	XXIII Iunii.
S. Irenæi Episcopi Lugdunensis Inventio Reliquiarum, Catanzari in Calabria, assignatur a Ferrario & Paulo Regio: de qua ad Vitam ejus agetur	XXVIII Iunii.
S. Kilianus cum sociis suis consignatur in Ms. Trevirensi S. Maximini. Horum Acta danda erunt,	VIII Iulii.
S. Iacobus Apostolus, frater Ioannis, qui Herodis jussu decollatus est, indicatur in Ms. Usuardo Parisiensi S. Victoris: ab aliis	XXV Iulii.
S. Hildegardis Virginis commemoratio, sic indicatur a Dorganio, ut addat quod principalior festivitas celebretur	XVII Septembris.
SS. Abraam, Isaac, & Iacob Patriarchæ, XXVIII Bunæ, qui huic XXII Iunii respondet; & quolibet mense, die eadem solennissimum habent cultum in Fastis Copticis & Habessinis, sequente mox, simili per omnes etiam Commemoratione Nativitatis Dominicæ. Abrahamum Latini colunt	IX Octobris.
S. Martinus solitarius inscriptus est Ms. Florario. Quis sit non satis cognoscimus. Forte est Abbas Vertanensis	XXIV Octobris.
S. Gregorius, Episcopus Agrigentinus, ex hujus ecclesiæ Kalendario ponitur in Idæa Cajetani: proprius dies est, quo Romano Martyrologio inscribitur,	XXIII Novembris.
Waltfridi martyris, Therasiæ uxoris ejus, & Rotfridi filii, translatio in Frisia juxta Groningam adscripta est Additionibus Greveni & Molani ad Usuardum, item martyrologio Canisii & Ms. Florario. At Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii, ex lectionibus propriæ Ecclesiæ, refert aliquod compendium ad diem	III Decembris.
Galgani Confessoris nomen inscribitur Additionibus Greveni & Ms. Rhinoviensi. Ego alium nullum novi, quam qui prope Senas colitur,	III Decembris.

DE S. IULIANO MARTYRE
PATRONO ARIMINI IN ÆMILIA ITALIÆ PROV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Actis S. Juliani Anazarbeni male ipsi aptatis, Translationibus, ecclesia, cultu.

Julianus Martyr, Arimini in Italia (S.)

AUCTOR D. P.

Flaminia via, ad Urbe ad mare Adriaticum ducta, Æmiliæ versus Insubriam procurrenti, [S. Julianus hic a Martyre Anazarbeno] jungitur ad Ariminum vulgo Rimini, civitatem sub Ravennati Archiepiscopo Episcopalem, ab eaque initium sumit Provincia, Æmilia antiquis, hodiernis Romandiola dicta. Hujus urbis Patronus præsenti die solennissime colitur S. Julianus Martyr, cujus corpus in sua arca per mare creditur illuc appulisse, æræ Christianæ seculo X, tempore Otthonis Magni; ut habent Acta, ex veteri Ariminensi. Ms. una cum Hymnis propriis duobus transcripta, nobisque illac Romam euntibus anno MDCLX donata, a nostri istic Collegii tunc Rectore, R. P. Francisco Via. Horum initio narratur Martyrium, plane simile Martyrio S. Juliani Anazarbeni, [distinctus, cognomento istricus.] in Cilicia passi, & Antiochiam Syriæ delati, ubi annuam ejus Panegyrim ornavit S. Joannes Chrysostomus insigni homilia, illustrata ab Henschenio ad diem XVI Martii. Solum interest, quod hic Cilix, iste Istricus fuisse dicatur; ab eodem tamen Præside Martiano, in civitate Flaviade, (quæ ipsa quoque Ciliciæ civitas fuit) in judicium adductus, culeoque æque ac alter insutus, sed usque Prœconesum in Propontide aquis ablatus, ibidem putetur seculis pluribus fuisse honoratus, quoad provoluta in mare rupe quæ arcam prædictam sustinebat, ipsa Ariminum appulit undis supernatans; simili miraculo, quo jam alias vidimus Anconitanos & Altinenses credere, SS. Liberii & Theonesti corpora ad se pervecta.

[2] Tale miraculum cur ipsis credere nequeam, dixi ad XXVII Maji & XXI Junii: [Hujus corpus in saxea arca trans mare venisse dicitur,] Ariminensibus cur credatur, nihil obest ex parte circumstantiarum, fictionem manifeste prodentium: hujusmodi enim circumstantiæ nullæ hic apparent: potuitque res facta fuisse ut narratur; licet, ad firmam fidem adstruendam, plus aliquid videatur requiri quam simplex traditio, post aliquot secula primum scripto signata. Porro ut illud potuit factum fuisse, sic etiam potest factum concipi, ut idem S. Julianus, qui tempore S. Joannis Chrysostomi adeo celebrem cultum obtinebat in Syria, rebus istic pessumeuntibus, [sed quod ex Prœconeso vix est credibile;] terrestri per Asiam minorem via delatus sit in Prœconesum, indeque Ariminum. Sed huic conjecturæ firmandæ obstat silentium Synaxariorum Constantinopolitanorum, quorum nullum meminit alicujus cultus, S. Juliano delati in Prœconeso, adeo vicina Constantinopoli peninsula. Obstant etiam Acta ipsa, inter locum, a quo & ad quem advecta arca dicitur, solius Adriatici sinus latitudinem interponentia, & Istricum Julianum expresse nominantia.

[3] Nolim igitur, tam debili conjectura nixus, unum eumdemque credere, olim Antiochiæ, nunc Arimini cultum: sed potius quod, propter nominis similitudinem placuerit iis, [aut quod inventus in arca sit libellus Passionis qualis narratur.] qui primi corpus venerandum exceperunt, aptare illi passionem Anazarbeni Martyris: nam quod num. 5 dicitur Episcopus Joannes, qui circa an. MC vixit, arcam aperiens invenisse libellum certaminis conscriptum; aliud non probat, quam istam duorum Julianorum confusionem, seculo XI antiquiorem esse. Etenim longe aberat a consuetudine lictorum, quibus tradebantur Martyres culeo insuendi, ad omnem eorum abolendam memoriam; eorumdem nomina actaque plumbo vel saxo incidere, aut a Christianis sic incisa accipere, eidem culeo includenda. Anazarbus aut etiam Flavias, civitates Ciliciæ mediterraneæ quidem, super fluvios tamen sitæ, qui injecta sibi corpora ad mare devolverent; non adeo longe distant ab Ægis, urbe ejusdem Ciliciæ maritima, quin hic statim sciri potuerit a Christianis, quis ibi culeo insutus occubuerit, quo nomine dictus, quæ tormenta & sub quo judice passus: sed de Ariminensi Patrono, seculo primum X ad Italiæ littus appulso, [Est & alius S. Julianus Dalmata in Latio passus.] nihil simile præsumi potest. Tenendum ergo videtur, quod in Istria natus & honoratus fuerit, usque ad tempus translationis in Italiam: ubi si ejus Acta, antiquitus nota, & intra sacri corporis arcam descripta latuissent, alia procul dubio locorum ac personarum nomina indicarentur, aliusque modus passionis, ac forte etiam socii septem, quorum intra eamdem arcam reperta sunt capita. Hic vero in memoriam mihi etiam venit S. Julianus, cujus, apud Soranos vel Atinatis in Latio passi, martyrium ex Italico Latinum Bollandus fecit, ediditque XXVII Januarii; qui ex Dalmatia Anagniam advenisse dicitur, ætate juvenis etiam ipse, & a Flaviano Campaniæ Præside, ea quæ ibi narrantur passus. Est vicina Dalmatiæ Istria; ut mirum non foret, si uni ab altero accesserit aliquid, ut sæpe contingit inter plures synonymos, quorum non satis distinguuntur Acta.

[4] Sub his ergo cautelis, dabo quæ Arimino attuli Acta; sub eademque conditione legi poterit eorumdem Compendium, a Petro de Natalibus insertum Catalogo Sanctorum lib. 5 cap. 141, [Dantur tamen Acta ex Ms.] indeque transcriptum in Hispanico Martyrologio Tamaji, & Hagiologio Lusitano Cardosi; ne scilicet capite, quamvis male assuto, careat narratio reliqua, de translatione & miraculis variaque arcæ sacræ inspectione, quæ præcipuam Actorum partem constituunt, certiorique cum scientia scribi potuerunt. Asserunt illa, quod Christi Athleta volavit in cælum decimo Kalendas Julii, & tali die etiam hodie colitur, ut constat ex Kalendario, quod habemus anno 1643 ad præscriptum Romani Breviarii editum, [non 23 Iunii] jussu Angeli Cæsii Episcopi; ubi præscribitur S. Juliani Mart. Patroni Duplex majus; ut manifestus sit error Petri de Natalibus, quo legit passum 9 Kalendas Julii. Hunc tamen errorem secutus est, Philippus Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Italiæ, licet elogium sumere profiteatur ex monumentis ecclesiæ Ariminensis: secuti sunt etiam Tamayus & Cardosus præcitati, [sed 22, quo colitur.] persuasi eum Flaviobrigæ Hispanicæ adscribere, auctoritate Pseudo-dextri, in Martio nostro satis rejecta. Ferrarius insuper persuasus, ipsum esse Anazarbenum Julianum, secundum Græcos passum XVI Kal. Aprilis diem hunc esse alicujus Translationis censet. Potuerunt etiam Ariminenses, ex simili persuasione quam hodiedum retinent, seculo XIV, quo scripta videntur Acta, elegisse hunc diem X Kal. Julii; quia in antiquis Latinis Martyrologiis, ut mox videbimus, inter Antiochenos Martyres referebatur S. Julianus, olim pro mense Martio Latinis ignotus: illi enim tunc de Græcorum Fastis nihil vel sciebant vel curabant.

[5] Ferdinandus Ughellus, tom. 2 Italiæ sacræ, inter Episcopos Ariminenses decimum quartum statuit Joannem; asserens, quod Ariminensibus jus dixit anno DCCCCLXI; & quod in ipso anno marmoreum sepulcrum, [Arca an. 960 Ariminum appulsa] quo corpus S. Juliani Martyris claudebatur, ad Ariminense littus Angeli deduxerunt per undas; temploque S. Petri, quod postea S. Juliani prisci dixerunt, honorifice intulere. Hæc ille; quoad annum secutus Cæsaris Clementini historicam Collectionem de Ariminensium originibus, Italice excusam an. 1617, pag. 241: ubi tamen, non Angelis, sed Episcopo adscribitur invectio corporis in templum istud, sicut etiam habetur in Actis. Verum ab his dissentit Clementinus, dum Ottonis I (qui anno mox sequenti Romæ coronam Imperialem accepit, & in reditu Arimino transisse dicitur) Joannisque tempora conjungit; [circa an. 1110 delata in ecclesiam S. Petri] inter quos ipsa Acta num. 5 multum temporis spatium collocant. Huic phrasi inhærendo, videor mihi posse Joannem istum collocare inter Obizzum primum, anno MLXI electum; & Obizzum alterum, anno MCXLIII defunctum; nec enim aptior locus occurrit in toto illo Catalogo; nec alterutrius ulla proferuntur monumenta, per quæ constet eos sibi immediate successisse, simulque tenuisse Cathedram annis LXXXII: sic arca quæ juxta ipsum templum sesqui seculo steterat, inducta in ipsum fuerit circa confinia XI & XII seculi; atque ex tunc cœperit certior haberi notitia rerum, S. Juliani cultum apud Ariminenses spectantium.

[6] Est ad Euroboreale civitatis latus pons vetustissimus, Arimino, nunc Mariciæ flumini instratus, Octaviani Augusti & Tiberii Casaris opus, per quem a Flaminia in Æmiliam transitur a civitate in Burgum sive suburbium, S. Petri dictum, a veteri istic S. Petri ecclesia. Hujus ecclesiæ conditorem S. Gaudentium esse volunt, qui eam pro Cathedrali habuerit; nunc S. Juliani dictam; [in burgo, post dicto S. Iuliani.] eamdemque ab Ottone præfato, intuitu Sancti prope depositi varie dotatam Clementinius asserit; quando autem cœperit Benedictinos monachos habere non indicat; solum duos istic Abbates nominat, Lupicinum & Ioannem, quos sibi facit mutuo succedere: mihi vero suspicio incidit, Lupicinum Ottoni fuisse synchronum; Joannem, Joanni Episcopo æqualem, prout æqualem illi Acta faciunt; ita ut unus viderit sacrum corpus trans mare advectum, alter in ecclesiam tunc opportune restauratam intulerit. Corpore autem ibidem sine præcipuo aliquo ornatu diu remanente, ut habes num. 6 ipsum honorabiliori loco poni curavit Petrus Abbas, seculo fortassis XIV, quando pro usu proprii Officii primum conscripta videntur Acta.

ACTA
Ex Ms. Collegii societatis Iesu Arimini.

Julianus Martyr, Arimini in Italia (S.)

BHL Number: 4537

EX MS.

[1] Temporibus Decii Cæsaris, in civitate a Flaviada, sedente Martiano Proconsulari, Iulianus Istricus, nobili genere ortus, dum esset decem & octo annorum, [Martiano Præsidi adductus octodennis,] fide prudentiaque conspicuus, apud eum ut Christianus accusatur: ad cujus tribunal adductus, Præses sic eum alloquitur dicens; Sacrifica, Iuliane, & tuæ juventuti salutem acquire; nam aliter in tormentis finem vitæ accipies. Cui ille respondit: Ego Christianus sum. Ad quem Martianus: Non est licita responsio tua; sed magis diis sacrifica, & Regum b nostrorum præcepta custodi. Et ille: Ego Christum adoro, quem colui, & in quem semper credam: & tum noli dicere deos, [Christumque confessus,] quoniam omnes dii gentium dæmonia, Dominus autem cælos fecit, & quidquid cælorum ambitu continetur; hominemque creavit, cui & legem dedit, ut ipsum creatorem omnium diligeret & timeret. Martianus vero dixit: Unus quidem Deus, qui fecit & deos: quare oportet te Principibus victoriosissimis acquiescere, & eorum parere mandatis. Ad quem S. Iulianus respondit: Agnosce justitiam, Consularis, quia magis oportet obedire Deo quam hominibus: ego enim subditus sum Deo omnipotenti Regi cælorum, cujus doctrinam a pueritia didici, cui & in ipsa juventute servio.

[2] Dixit ei Præses: Et forsan Presbyter c vel Diaconus inter Christianos amentes? Ad quem ille: Talis non sum dignitatis. [fustibus dicitur cæsus:] Et Martianus; Cujus generis es? ille: Christianus sum. Tunc Præses ira commotus tradidit illum ministris puniendum, ut permixtus ei dæmon (inquiens) sic discedat. Et ille: Ego dæmonium non habeo. Et Martianus: Noli amplius insanire, diis sacrifica: sin autem, tu cum malus sis, pessime morieris: & ait illi; Estne tibi mater? Cui ille est, inquit. Et Præses: Ubi est? Et ille: Ubi me d comprehendistis. Tunc Martianus jussit eam adduci ad se, ipsum vero custodiri. Cumque Asclepiodora e genitrix ejus ad Præsidem pervenisset, sic eam alloquitur dicens: [deinde ab adducta ad eum matre,] Instrue filium tuum, ut sacrificet: vides enim quantos patitur cruciatus. Tunc illa ad filium suum conversa, dixit: Fili, tu scis quod doctrinam optimam semper te docui: nunc ergo custodi verba mea, ut salveris. Deinde dixit Consulari: Dimittito illum mihi per tres dies, ut sic commode eum instruere valeam. Et Martianus: In hoc triduo venenum illi propinare debes. Ad quem Iulianus: Melius est a te omnia mala suscipere, [per triduum animatus in carcere,] quam quod mei occisor existam. Tunc Præses: Si petitas dedero inducias, postea sacrificabitis? Respondit B. Iulianus: In hoc tempore sapientior efficiar. Consularis autem annuens votis suis, ambos in carcere includi imperavit; ubi inter se confortantes, dominumque collaudantes, triduo ibi feliciter permansere.

[3] Quarta vero die iterum Præses illos ante se præsentari jubet, & ita secum alloquitur: Jam vestræ pertransierunt induciæ, diis igitur nostris oblationes offerte. [insutus culeo ac mari mersus.] Cui Iulianus: Consilio unanimi, mater mea & ego, decrevimus ut in lege Domini meditemur usque ad mortem, nec abeamus in consilio impiorum, in cathedra pestilentiæ sedentes & mortis. His verbis Præfectus ira permotus, præcepit ut cum serpentibus in sacco consueretur, & in profundo pelago demergeretur. Hujusmodi verbis pæne expeditis, [Corpus vero ad Prœconesum appulisse,] impiissimi satellites illum comprehendentes, crudelissimæ sententiæ finem imposuerunt. Tali igitur coronatus martyrio gloriosus Christi athleta evolavit in cælum decimo Kalendas Julii. Sed corpus in mari projectum a fluctibus in Insulam Prœconesum f mirabiliter jactatur, & a Christianis prope scopulum maris, in arca marmorea valde honorifice sepelitur.

[4] Cum vero jam diu, vel propter Christianorum persecutionem, aut per incolarum ignorantiam, benedicto corpori nullum præstaretur obsequium; factum est, ut, dum silerent omnia, & nox in suo cursu medium iter haberet; tempore Ottonis majoris, æstatis tempore, contra solitam consuetudinem, g Adriaticum mare maximis cœpit fluctibus quati, nulla ventorum rabie impellente. Ictibus maris igitur assiduis fracto scopulo, [indeque Ariminum in arca saxea,] arcam super se placide susceperunt undæ Incolæ vero ex strepitu attoniti, cum vidissent arcam ibi cecidisse, putaverunt eam sub undis remansisse: sed propter illam insolitam maris perturbationem, Ariminenses etiam obstupuerunt omnes, nonnulli enim eorum magno gaudio felicem diei horam expectantes; aliqui vero apud littus pervenientes, ac versus pelagum jugiter admirantes, maximum splendorem in Adriatico sinu mirabiliter concernere. Illis igitur magis magisque coruscam lucem commirantibus, arcam marmoream, velut navigium ibi esse comprehenderunt: & spectantibus cunctis, absque ullo extrinseco adminiculo, ad terram tandem mirabiliter pervenit, tranquillitasque magna illico facta est.

[5] Divina igitur gratia arca in littore ducta, apud Monasterium Beati Petri, juxta civitatem, cum supposito rubri marmoris h saxo, requievit, ibique populi utriusque sexus magna frequentia fuit. Post multum i vero temporis spatium, Joannes civitatis k Præfectus arcam ipsam, cum universo clero & civibus, variisque boum ordinibus ac aliis, [quam Ioannes Episc. frustra conatus in urbem inducere,] ad Episcopatum trahere conabatur: quod non solum non obtinuerunt, sed nec etiam eam aliqualiter movere potuerunt. Quid vero in ea esset videre cupientes, eam aperire attentare cœperunt; & hoc quoque ab eis frustra factum est. Omnibus itaque attonitis remanentibus arca ibi aliquamdiu permansit. Denique Joannes præfati Monasterii Abbas, convocatis Monachis atque amicis, inito jejunio, ac Dei auxilio implorato, ut si possent ad suum monasterium arcam perducerent, [posuerit in suburbana ecclesia S. Petri,] de consensu Præsulis illuc se contulerunt: quod & facili fuerunt consecuti labore. Quo ab Antistite audito, ipse & clerus, omnesque Ariminenses illico devenerunt; sublatoque cooperto, intro aspicientes, dilectissimum castissimumque corpus Beati Juliani, cum l pallii integritate ornatum, libellumque m ejusdem certaminis conscriptum, exposite invenerunt: n necnon septem ignota capita, quæ tamen Martyrum fuisse opinarunt.

[6] Arca autem ibi sine aliquo præcipuo ornatu diu remanente, diversis tamen præclara. miraculis, concives eam in honorabiliori loco templi sanissime poni curarunt. Et Petrus o præfati Monasterii Abbas arcam aperuit, ex qua suavissimus ac fragrans ador exivit: cum autem in nocte mirabilis thesaurus a civibus custodiretur, p ne a furibus tolleretur magna adfuit Sanctorum copia, [& deinde aperuerit Petrus Ab.] in quorum medio B. Julianus coronatus emicuit; talisque ac tantus, in habitaculo refulsit splendor, quod vix attoniti extra fugere custodes. Mane autem facto, custodes quamplurimis narrarunt visionem; indiesque mirabilia magna coruscarunt. Nam inter occurrentium multitudinem, quædam mulier Gerberia q nomine, nobilis vidua, [Huic appropians matrona impudica terretur,] moribus licet impar & obscœna vita, ad videndum beatissimum corpus pervenit: & cum se illi appropinquare vellet, mox cœpit arca fluctuare atque in modum salientis cervi mirabiliter elevari. Præ timore autem omnes fugerunt: unde & illa egressa, mox arca requievit. Deinde laborantibus hominibus ad ipsius Ecclesiæ ædificium r optimum vinum ex robore opime scaturivit. Altero vero die, Monachis Vesperum decantantibus, lampas oleo plena a culmine in lapideum pavimentum furibunde cecidit, [lampas innoxie labitur,] necnon & plumbum, quo ad ima trahebatur, fracto funiculo in ea decidit. Quo audito omnes illico concurrentes, & nec fragile vitrum confractum, nec olei guttam expersam fuisse concernentes, sed integram erectamque eam invenientes, magnopere admirarunt.

[7] Altera quoque mulier, in civitate divitiis abundans, cum jam ex senectute sterilis effecta fuisset, cui antea quamplures liberi jam fuerant defuncti; [sterilis fœcundatur,] persæpe de prolis privatione mœstissime plorabat. Sanctus itaque Julianus, nocte cuidam agricolæ splendidissimus apparuit, dixitque; Vade ad dominam tuam, & dicito ei: Si ad sepulcrum meum adveniens, misericordiam Domini nostri Jesu Christi devote imploraverit; de concepta jam masculi prole jucunditatem accipiet, & puer Julianus nomine meo vocetur: sitque hoc tibi signum. Nam in die præsenti, hora nona, quædam domus igne succensa, magno labore ab incendio liberabitur; eo tandem extincto, invenietis hominem Dominicum nomino, subitanea morte defunctum. His denique undequaque expletis, promissum sibi liberalissime obtinuit; illeque supervivens, necnon & sui descendentes, Beato martyri diu felix deservivit.

[8] Fuit insuper & alia femina, habitans civitatis mœnia, filium habens attractum, omnium membrorum motus possibilitate privatum, [contractus curatur,] qui nisi portatus haud se movere valebat. Quare ad Sancti sepulcrum quadam die eum mater adduxit, & ibi devote, magnoque clamore, ac denique multis profusis lacrymis, Sanctum deprecata est, dicens: Suscipe, Beatissime Juliane, filium, quem desolatum apud te derelinquo; & quem mœsta mater adjuvare non valet, tu, pie Pater, adjuvare dignare. His dictis, & ecclesia egressa, filium se clamantem audivit: Jam nunc te sequor: me igitur expecta, genetrix piissima. Et illa conversa, eum expectans, ambulantemque prospiciens, omnipotenti Deo beatissimoque Juliano gratias reddidit immensas.

[9] Die quoque quo S. Juliani celebrabatur festivitas, contigit, ut quædam rustica mulier, dum se ornaret, [punitur festum violans,] caputque incrispare curaret; manus tanta fuit tenacitate constricta pectim, quod unum ab alio nequaquam divelli poterat. Hoc igitur animadverso, magno clamore [ad auxilium] vicinarum clamavit; initoque consilio, ad sepulcrum B. Juliani, misericordiam petitura pervenit; ibique precans & plorans, Monachis quoque intervenientibus, sanitatem recepit. [sanatur paralyticus] Quidam etiam adolescens per triginta dies tanta fuit oppressus paralysi, quod vix linguam movere valebat; tantoque parentes affligebat mœrore, ut ejus mortem potius optarent, quam tali modo viventem inspicerent. Eum denique ad B. Juliani arcam adducentes, & ibi biduo plorantes atque orantes, eumque in Sancti obsequio offerentes, sui geniti promeruere salutem.

[10] Fuit & alius vir agricola, s in villa Mustiana vocata, qui in eadem festivitate ad metendam segetem sui agri mane fuit egressus: & dum ibi ardenter insisteret, statim fuit visione privatus. [rustici in festo metentis pœna & pœnitentis curatio.] Unde vicini ad clamorem concurrentes, eum ad ecclesiam B Juliani, in eadem villa constructam, perduxere; & ibi ad Deum preces & lacrymas profundentes, pristinam sanitatem eum recipere mirabiliter viderunt. Nonnullasque alias gratias, ad sancti Martyris sepulcrum devote accedentes, indies plerique recipere merentur: mirabilis est enim Deus in Sanctis suis.

ANNOTATA D. P.

a Flavias, alias Flaviopolis, nunc Fliopoli 30 p. m. a mari: nec absurdum est, Anazarbo oriundum, istic consummasse Martyrium, quem S. Chrysostomus ait, anno integro per universam Ciliciam circumductum; sed Istricum Iulianum, ut habet titulus horum Actorum, & mox etiam textus, illuc adducere minus congruum videtur. Quæ de sua Flaviobriga, quasi istic natus sit Sanctus, ad diem sequentem comminiscuntur Hispani, non fuit operæ pretium remandere, jam delibata & obiter rejecta XVI Martii ubi de Anazarbeno Iuliano egimus.

b Nomen Regum, Græcis usitatum, non Latinis (qui Imperatorum scripsissent) suadet, hoc initium, ex Græco Latinum factum esse.

c Non convenit hæc interrogatio ætati annorum 18.

d Puta Anazarbi: sed quam hoc apte dicere potuit Julianus Cilix, tam idem inepte tribuitur Istrico, in Ciliciam traducto; quod id cogitetur de juvene in militiam adscripto, non potest cogitari de muliere, quam castra sequi disciplina Romana non patiebatur.

e Ita etiam appellat Petrus, Asclepiodotam, scribit Ferrarius.

f Iulianus Cilix, Ægas in Cilicia appulsus dicitur; Istricus, Ionio Ægeoque emensis, per Hellespontum adnatasset Prœconesum; sed jam indicavi causas ex ipsis actis sumptas ob quas vix credibile sit ex Prœconeso advectum Sanctum.

g Hic quasi a somno incipit expergisci auctor, & velut de Istrico, in Istria sepulturam habente loqui; dum Adriatici maris fluctibus imputat avulsum a continenti scopulum, supra quem stabat sepulcrum Martyris. Istria enim & Æmilia invicem sibi objacent, interluente Adriatico discretæ: estque Istriæ ora tota scopulosis obsepta insulis, contra quam Æmiliæ littus totum planum ac læve. Adjacet etiam Istriæ insula Cherso, cui a forma potuit Prœconesi nomen aptatum fuisse, vel isti ejus partique instar peninsulæ ei cohæret, diciturque Lezina, & Arimino directius obvertitur.

h Hoc saxum pro basi arcæ fuisse, cum eaque pariter adnatasse volunt: quod tamen ex contextu non sequitur: potuit enim ab Ariminensibus suppositum fuisse, ut altius ab humo arca extaret.

i Sesqui seculum saltem hæc verba indicant.

k Infra Præsul & Antistes.

l Italica Mss. pro Pallio ponunt Saccum, ea scilicet ratione confirmatura, Patronum suum fuisse culeo insutum, sicut de Anazarbeno sacco seu culeo, & arenam & angues simul cum corpore repertos fuisse, simulque ad martyrii genus comprobandum servari dicitur.

m Hunc scilicet scripserant, arcæque imposuerant, priores post eam advectam Monachi, pro exigua quæ ipsis aderat rerum peritia, indeque nata persuasione hunc esse Iulianum adeo celebrem in Oriente: neque sane credibile est, tanto miraculo appulsam arcam, non fuisse usque ad id tempus apertam. Petrus ait, quod Abbas Passionis Epitaphium conscriptum, ibidemque repertum, coram omnibus legit.

n Clementinius 25 Junii id factum ait.

o Petri hujus tempus, Ariminensibus hactenus ignotum, definire utcumque possumus ex particula diu; & ad seculum 14 rejicere, quo Acta & Hymni compositi sint.

p Crediderim, moris fuisse, ut in die festo, & per Octavam, arca aperiretur ad solatium accurrentis vulgi; interimque adhibitis noctu custodibus solitam servari.

q Puto melius scribendum, Gerberga.

r Pulcherrimum illud fuisse, infra ex Clementinis videbimus. Ms. Italicum, plenius hoc miraculum exponens, ait accidisse foris in silva agentibus, lignaque secantibus: quod est credibile.

s Hodie Musen inquit idem Ms. idem fortassis quod in tabulis Misanum, ad 7 p. m. ab urbe versus Euro-austrum.

APPENDIX
Ex Ms. Italico & impressa Historia Clementini.

Julianus Martyr, Arimini in Italia (S.)

[11] Anno MCCCCLIV, mense Februario, cum R. P. Fr. Natalis Utricolanus, Ordinis Prædicatorum, [Tempestas invocato Sancto sedata,] cum sociis octodecim gravissima jactaretur tempestate; facto in honorem S. Juliani voto, cessavit procella, & liberati fuerunt. Hoc autem ipsius Patris manu scriptum fuit, ad calcem historiæ ipsius Sancti.

[12] Similiter anno MCCCCLXXVIII, quidam nomine Menghinus, de Castello-Abbatis (distat illud in littore maris versus Euroboream ad 5 m. p.) loquelam amisit, [triduum muto loquela reddita.] servato tamen auditu. Cui cum persuasum esset, votum facere Deo, Deiparæ Virgini, ac S. Juliano, de Missis tribus musice curandis ad altare Sancti, si sanitatem recuperaret; facto voto cubitum se vesperi contulit, ipsaque nocte conspicuam habuit beatissimam Virginem, jubentem ut iret ad arcam S. Juliani; ubi pauxillum dormitans, liberandus erat ab incommodo quod patiebatur. Experrectus ergo, & visionis utcumque recordatus, ad civitatem se contulit, ac prius aliquot alias ecclesias pro sua devotione visitavit, domumque rediit. Tunc primum in memoriam ei venit mandatum dormitandi ad arcam miraculosam: ibique supra pulvillum una circiter hora dormivit. Deinde experrectus, totus attonitus stetit cum vehementi stomachi dolore; moxque spumam quamdam evomuit & clamavit, S. Juliane adjuva me: atque exinde loquela expedita mansit ei, qui per triduum mutus fuerat. Miraculum hoc scriptum fuit manu propria R. Patris & Abbatis Commendatarii prædicti monasterii, Fr. Antonii Aquilani, die XXIII Aprilis MCCCCLXXVIII.

[13] Hactenus Ms. Italicum, unde conjectare possis, ecclesiam, de qua hic sermo est, a Petro Abbate restauratam fuisse verosimiliter uno seculo prius, [Abbatiæ in Commendam data an. 1430,] quam in Commendam recideret Abbatia: quod anno MCCCCXXX factum scribit Clementinius, adeoque circa finem Martini Papæ V; qui eam, mortuo Simone Ariminensi, post Franciscum Gualdi istic Abbatem, contulit Gabriëli Cardinali S. Clementis. Ante eam calamitatem, quam potens jurisdictione & possessionibus eadem Abbatia fuerit, declarat idem Clementinius, ex Bulla Innocentii VI, pro jurium ac bonorum illic enumeratorum recuperatione, data rogatu Angeli, Abbatis monasterii S. Juliani Ariminensis, Ordinis S. Benedicti, ad Romanam Sedem nullo medio pertinentis: qui Angelus anno MCCCLXIII etiam rexerit Monachas S. Euphemiæ, multosque tum ecclesiasticos tum seculares, utriusque sexus emphiteuseos titulo habuit sibi obnoxios, quorum istic licet legere enumerata loca & clientelæ professiones. Idem meminit Donationis, anno MLXI Uberto Abbati factæ ab Opicio Episcopo, variarumque ecclesiarum, ex concessione plurium Episcoporum atque Pontificum, [an. 1363 immediate subjacebat Sedi Apost.] a dicta Abbatia ut a capite dependentium: de ipsa vero ecclesia, sub Petro prædicti Angeli fortassis decessore aut successore immediato restaurata, scribit, quod intra eam decentiori loco posita fuit arca, erecto super eam in honorem Sancti altari, eo loco ubi nunc est altare S. Mustiolæ: ibi enim terminabatur ecclesia, ubi inchoatur hodierna; & saxum rubri marmoris, quod arcæ pro basi fuerat, conversum est in mensam altaris S. Luciæ; itaque mansere, quoad ecclesia illa funditus destructa est, novaque erecta, qualis hodie cernitur: De veteris porro, seu potius medii ævi ecclesia, sic scribit Clementinius.

[14] Ex delineatione, effigiata supra portam minorem, intelligitur, structuram fuisse pulcherrimam: quod & seniores referunt qui viderunt illius partem adhuc superstitem, [ecclesiæ sub Petro Ab. novæ structura pulcherrima,] ornatam columnis marmoreis, plures fornices sustentantibus, porticusque tam intra quam extra templum, quæ speciem admirabilem operi addebant, præsertim circa Confessionem. Talis ergo illa stetit, etiam sub Abbatibus Commendatariis; qui post Gabriëlem eorum primum fuerunt, Franciscus Condelmerius, Cardinalis Episcopus Portuensis & S. R. E. Vice-cancellarius, concedente Eugenio IV; Bessarion Cardinalis, ex indulgentia Nicolai V; [cedit Canonicis Regularibus an. 1496] Sacramorus Sacromori Ariminensis, Parmæ Episcopus, beneficio Sixti IV. Per illius porro mortem, eadem Abbatia transiit ad manus Marci Coccapani Carpensis, Protonotarii Apostolici, qui ipsam resignavit Alexandro VI, attribuendam Congregationi Canonicorum Regularium S. Georgii in Alga, prout factum esse anno MCCCCXCVI, constat ex ejusdem Papæ Bulla. Ab eo ergo tempore ipse eam administrarunt, magna cum religione; solicitudine atque solertia, optimoque exemplo. Sane cum anno MDLI, illa præscriptæ ecclesiæ pars, [pro qua ruitura an. 1551 ea quæ nunc est fabricatur,] quam vidisse majores nostri meminerunt, ruinam meditaretur etiam ipsa, Regularium istorum studio & cura, jacta sunt fundamenta majoris capellæ & ecclesiæ novæ die XXVI Martii; operique intra biennium absoluto accessit, die XV Julii MDLIII, turris campanaria; & eodem tempore renovatus est fere conventus totus, novissima urbis obsidione miserrime habitus a militibus, æque ac omnes Burgi officinæ tunc pariter restauratæ.

[15] In principio operis retracta est arca ab altari majori: ecclesia enim prior eo loco stabat, ubi nunc cœmeterium est, cum parte conventus, versus viam regiam, ipsiusque porta Occidentem spectabat: [consecrata an. 1578] in effodienda autem humo deprehensi fornices aliquot, cum longis quadrati marmoris saxis, tessellatique operis fragmentis, monstraverunt Gentilium istic templum fuisse; aperuitque se portæ principalis frontispicium, hisce litteris insculptum, Genio ariminensium. Novam ecclesiam cum ara principe solenni ritu consecravit, anno MDLXXVIII, die XIX Januarii tunc Dominica, Ioannes Baptista Castelli Bononiensis, Ariminensium Antistes: alia vero altaria, anno MDLXXXIII, dedicata sunt a Ioanne Francisco Sormano Mediolanensi, Montisfeltrii Episcopo.

[16] Anno MDLXXXIV, tertia Dominica Quadragesimæ in diem XI Martii cadente, Prior monasterii D. Gabriël Venetus, assistente sibi Collegio toto, [Arca aperitur an. 1584.] servatisque in tali occasione servandis, sustulit operculum arcæ marmoreum, quantum opus erat ut ingredi illuc unus ipsorum posset, cum super pelliceo & stola, scilicet D. Marinus Millani Ariminensis; apparueruntque per arcam sparsæ multæ Reliquiæ, interque eas capsa lignea, tribus instructa seris, sed reclusis, & craticula ferrea satis spissa cum fenestella, [ostenditur caput;] cui unica erat sera, sed aperta etiam ipsa, ex eo capite ubi sanctum Martyris caput jacebat. Tum per jam dictam fenestellam, jussu Prioris, Caput sanctum extulit D. Marinus, ipsumque Priori porrexit extra arcam; qui illud, superpelliceo reverenter exceptum, nobis qui aderamus omnibus (inquit Auctor Ms.) reverenter exosculandum obtulit. Accuratius vero ipsum intuentibus, apparuerunt capilli aliquot flavi, instar aureorum filamentorum, occipitio adhærentium; maxillæ autem integræ cum omnibus dentibus. Alia pars sancti corporis nulla aforis videri potuit propter impedimenta prædicta: [tactuque exploratur latus sinistrum corporis.] Dominus tamen Marinus asseruit, vidisse & tetigisse se humerum, brachium ac manum sinistram, nec dubitare quin reliqua etiam membra videri ac tangi possent, si capsa tota aperiretur. Postea repositum est sanctum Caput, priori quo antea jacuerat loco; ne uno quidem capillo imminutum, sed ablato argenteo nummulo, deprehenso hærere inter os & cutem cranii, ea præcise parte ubi erant capilli. De quibus omnibus rogatum scriptumque est publicum instrumentum, a Notario qui aderat, Dominico Vannuccio, anno & die prædictis, Pontificatus Gregorii XIII anno XII.

[17] Anno MDLXXXV Arimino transierunt Legati Iaponici, ab exhibita, Principum suorum nomine, Romano Pontifici obedientia revertentes; Mantius scilicet, Fiungæ Regis nepos; Michaël, Regis Arimæ consanguineus; [Ex eadem arca rasura petitur a Legatis Iaponiis 1585,] eorumque socii Martinus & Iulianus: qui cum singulari devotione arcam sanctam visitarent, instanter petierunt (quod audierant passim viros Principes facere, qui Romam vel Lauretum peregrini hac forte transirent) dari sibi aliquid de ipsius arcæ rasura: quod cum deficiente idoneo instrumento excusaretur, promittereturque ipsis ultro mittendum in hospitium suum; non desierunt iteratis vicibus solicitare promissum, donec obtinerent die XIX Augusti. Utiliter sane ejusmodi rasuram adhiberi, contra colicos dolores & infirmitates quascumque alias, crebra docuit experientia. Anno MDLXXXVI die XVI Februarii, dissolutum est altare majus, & arca retroacta intra murum, [eadem movetur an. 1586 propter novū altare.] sicut hodiedum manet; novum autem altare anno MDLXXXVII consecratum IV Maji, Dominica VI post Pascha, per Vincentium Tophaninum Episcopum nostrum, in honorem SS. Iuliani, Innocentiæ atque Margaretæ, Virginum Martyrum, quarum Reliquiæ istic tunc pariter inclusæ fuerunt; sicut fuerant in ipsius altaris trunco, cum dissolveretur, antea repertæ. Hactenus Clementinius, ex Ms. suppletus: quibus addendum nihil habeo, nisi quod prædicta Georgianorum Canonicorum Regulari Congregatione dissoluta sit de mandato Clementis IX, anno MDCLXVIII, in eorumque locum successerint Monachi Benedictini.

DE SANCTIS MARTYRIBUS GAMGALO SIVE GANDALICO, IULIANO, GRAPTO ET ALIIS DCCCLXXIX AUT DCCCXIII.
ANTIOCHIÆ IN SYRIA.
Notitia nominum & numeri ex Martyrologio Hieronymiano & aliis.

[Commentarius]

Gamgalis sive Sandalicus, Martyr Antiochiæ in Syria (S.)
Julianus, Martyr Antiochiæ in Syria (S.)
Graptus, Martyr Antiochiæ in Syria (S.)
DCCCCLXXIX aut DCCCCXVI. Martyres Antiochiæ in Syria (S.)

G. H.

[1] Hunc diem XXII Iunii antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa a Sanctis prætitulatis auspicantur: & quidem vetustissimum Epternacense his verbis: [In antiquis Fastis] X Kalendas Iulii in Antiochia Syriæ, Gamgali, Iuliani, & aliorum octingentorum septuaginta novem. Apographum Corbeiense eos ita consignat: In Antiochia Gandalici, Iuliani, Graphi, & Sanctorum Martyrum nongentorum tredecim quorum nomina habentur in libro vitæ. In alio Ms. Corbejensi scribitur, Gantalici, qui ibidem solus cum Iuliano indicatur. In apographo Lucensi ita memorantur: In Antiochia Gandalici, Iuliani, Graphi & Sanctorum octingentorum tredecim; quorum nomina Deus habet in libro viventium. Ab hoc Blumianum solum dissentit in nomine Gantalicæ. Notkerus eosdem hoc modo ordinavit: Antiochiæ nativitas Sanctorum Martyrum Agathalicæ, Iuliani, Graphi & aliorum octingentorum quatuordecim; quorum nomina Deus habet in libro viventium. Mss. Richenoviense & Rhinoviense ista habent: In Antiochia, Gantali, Iuliani & aliorum octingentorum septuaginta septem Martyrum. Mss. Florentina Magni Ducis & Strozzii Senatoris: Apud Antiochiam, Sanctorum Martyrum Ganthalicæ, Iuliani & Grapi. Quæ etiam ita leguntur in Ms. Augustano S. Udalrici, nisi quod ibi Iulianæ exprimatur, uti & in Parisiensi Labbei, ubi prioris nomen Cantoliæ est. Mss. Trevirense S. Martini & Ultrajectinum Ecclesiæ S. Mariæ, ita habent: Item Antiochiæ Iuliani & aliorum octingentorum & quindecim. Grevenus in Auctario Usuardi meminit Iuliani, & aliorum multorum.

[2] En quanta sub varietate nomen primi exprimatur, Gamgali, Gantali, Gantalici, Gandalici, Ganthalicæ, Cantoliæ & Agathalicæ. Pro Iuliano etiam Iuliana legitur; [varie expressa nomina & numerus Martyrum.] ita Graphus & Grapus. Ast Anonymi præter octingentos, in Corbeiensi nongentos, sunt tredecim, seu quatuordecim aut quindecim, in Epternacensi septuaginta novem; in aliis septuaginta septem. In titulo potissimum secuti sumus antiquissimum Epternacense, & alia apographa Martyrologii Hieronymiani.

DE S. RUFINO SEU RUFO
MARTYRE ALEXANDRIÆ.
Ex ejusdem Hieronymiani vetustis apographis aliisque.

[Commentarius]

Rufinus, sive Rufus, Martyr Alexandriæ (S.)

G. H.

Hunc Martyrem consignant antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa, ac Lucense & Blumianum hoc modo: In Alexandria civitate S. Rufini Martyris. In Corbeiensi nomen Rufi scribitur, uti etiam in Mss. Barberiniano & Trevirensi S. Maximini. Et, palæstra omissa, in Mss. Augustano S. Udalrici, Parisiensi Labbei, & Florentinis bibliothecæ Medicææ atque Musæi Strozziani. Verum in Ms. Aquisgranensi & Auctario Greveni ad Usuardum, ita legitur: Alexandriæ S. Rufini Martyris. In vetustissimo Ms. Epternacensi, adduntur socii plurimi hoc modo: In Alexandria Rufini & aliorum octingentorum sexaginta novem. Verum quia simili fere numero adduntur hoc die socii S. Albano Martyri; cujus nomen, in hoc Epternacensi omissum, immediate subsequitur in aliis apographis, nos non fuimus ausi illi adjungere dictos socios: quod hic indicasse sufficit.

DE SANCTIS POMPIANO, GALACTIONE IULIANA ET SATURNINO FILIO
MARTYRIBUS CONSTANTINOPOLI HONORATIS.
Ex duobus Mss. Synaxariis nostræ Societatis.

[Commentarius]

Pompeianus, Martyr Constantinopoli honoratus (S.)
Galaction, Martyr Constantinopoli honoratus (S.)
Juliana, Martyr Constantinopoli honorata (S.)
Saturninus, Martyr Constantinopoli honoratus (S.)

G. H.

Pervetustum Synaxarium quod nos Divione in Collegio Societatis Iesu reperimus, suggerit hos Sanctos, sub triplici hoc titulo: Ὁ ἅγιος Πομπιανὸς ἐν τῇ θαλάσσῃ τελειοῦται, S. Pompianus in mari consummatur: Ὁ ἅγιος Γαλακτίων ἐν τῇ θαλάσσῃ τελειοῦται, S. Galaction in mari consummatur: Οἱ ἅγιοι Ἰουλιανὴ καὶ Σατουρνίνος ὁ υἱὸς ἀυτῆς πυρὶ τελειοῦνται, S. Iuliana & Saturninus ejus filius igni consumuntur. Post singulos erant disticha: sed priora duo non poterant legi. At post S. Iulianam istud superest:

Ἰουλιανὴν, καὶ τὸ ταύτης παιδίον
Ἴουλον, ἀνθοῦν ἄρτι, πῦρ καταφλέγει.

Julianam & filium pubescentem,
Ætatis in flore, ignis exussit vorax.

De his, non expresse mortis genere, in pervetusto Ms. Synaxario Ecclesiæ Constantinopolitanæ quod apud Collegium nostrum Parisiis asservatur sic legimus: Ἄθλησις τῶν ἁγίων Μαρτύρων Πομπηιανοῦ, Γαλακτίωνος, Σατουρνίνου καὶ Ἰουλιανῆς, τελεῖται δὲ ἡ αὐτῶν σύναξις ἐν τῷ μαρτυρίῳ αὐτῶν, τῷ ὄντι πλησίον τῆσ ἁγίας Μάρτυρος Εὐφημίας, ἐν τῷ Πετείῳ.. Certamen sanctorum Martyrum Pompiani, Galactionis, Saturnini & Julianæ. Celebratur autem eorum solennitas in propria eorum ecclesia vicina sanctæ Martyris Euphemiæ in Petreio, quod ultimum ἐν τῷ Πετρέιῳ deest Ms. Divionensi. Eadem solennitas ad XXI Decembris, iisdem plane verbis, apud Græcos in Menæis & alibi tribuitur S. Julianæ Virgini & Martyri Nicomediæ passæ: cujus Acta dedimus XVI Februarii; cum tamen ea plane ab hac Juliana matre S. Saturnini diversa sit; sed fortassis propter hanc placuit etiam istam cum sociis illuc inferre, ad vitandas contentiones ex synonymia nascituras, si alibi conderentur sicuti ob eam causam in ædem S. Dionysii prope Parisios illatum fuit corpus S. Dionysii Corinthiorum Episcopi. De S. Euphemia ejusque pluribus Ecclesiis Constantinopoli erectis agendum erit XVI Septembris: interim potest videri Constantinopolis Christiana Caroli Cangii, qui libro 4 cap. 7 num. 12 & tribus sequentibus de hisce Ecclesiis præclare disserit. In dicto Synaxario Constantinopolitanæ Ecclesiæ dicuntur Pompianus & Galaction in mari submersi; at Juliana & Saturninus filius igne consumpti. Unde videtur colligi, eas forsan non simul uno in loco & eodem tempore martyrium passos sed simul conjunctos coli, eo quod Reliquiæ simul sint collocatæ.

DE SANCTIS BRITANNIÆ PROTOMARTYRIBUS ALBANO ET AMPHIBALO CLERICO AC BIS MILLE CIRCITER SOCIIS
VEROLAMII ET VICINIS LOCIS ANGLIÆ.

ANNO CCCIII

Commentarius Prævius.
De variis eorum Actis, Miraculis & Analectis eo spectantibus.

Albanus Protomartyr, Verolamii & vicinis locis in Britannia (S.)
Amphibalus Diaconus, Verolamii & vicinis locis in Britannia (S.)
Circiter bis mille, Verolamii & vicinis locis in Britannia (SS.)

AUCTORE G. H.

[1] Verolamium, urbs olim celeberrima apud Catyeuchlanos Britanniæ populus in hodierno Hertfordiæ Comitatu; Tacito, lib. 4 Annalium cap. 33 Verulamium municipium jure civium Romanorum donatum. [Palæstra S. Albani Verolamium,] Ptolemæus, lib. 2 Geographiæ cap. 3 Οὐρολάνιον scribit. Cambdenus vero, Nulla re, inquit, æque celebre Verolamium erat, quam quod civem sanctitate & fide in Christum singulari protulerit Albanum: qui, cum Diocletianus Christianam religionem exquisitis suppliciis ex hominum memoria delere moliretur, invicta animi constantia mortem pro Christo primus in Britannia oppetiit. Unde & Stephanus noster, & Britanniæ Protomartyr appellatur. Hæc ibi. Verum in bellis Anglo-Saxonicis concidit penitus Verolamium: sed Offa Rex, post inventum Corpus S. Albani, loco vicino monasterium amplissimum in ejusdem memoriam construxit, [S. Amphibali Readburna.] & dein oppidum una surrexit Fanum S. Albani appellatum, elegans & amplum in eoque templum monasterii magnitudine, elegantia & venustate suspiciendum, quod in Monastico Anglicano duplici schemate repræsentatur tomo 1 pag. 176. Ab hoc oppido S. Albani tribus leucis versus Occidentem distat Readburna, ubi S. Amphibalum martyrio vitam finiisse, docet ex Wintoniensium antiquitatibus Jacobus Usserius, de Britannicarum Ecclesiarum primordiis pag. 166; additque vicinum Annable oppidum, ab Amphibalo nomen accepisse.

[2] Acta eorum habemus varia, sed ex iis damus: primo, quæ venerabilis Beda lib. 1 Historiæ Ecclesiasticæ cap. 6 & 7, de S. Albano ejusque statuto carnifice, sed converso & Martyre habet; tum subjungimus quæ per Stephanum Vitum Hibernum, e Societate Jesu virum eruditum, curavit olim ad nos mitti memoratus Usserius Acta antiquiora; [Acta dantur ex Beda.] ex quibus potuit Beda aliqua decerpsisse. Fuit horum Actorum volumen antiquissimum, de quo in Vitis viginti trium S. Albani Abbatum, in Eadmaro Abbate IX ista leguntur: Istius Abbatis tempore, dum fossores muros & abscondita terræ rimarentur, in medio civitatis antiquæ, cujusdam magni palatii fundamenta diruerunt: & quo tantorum vestigia ædificiorum admirarentur, invenerunt in cujusdam muri concavo depositum quasi armariolo, cum quibusdam minoribus libris & reculis, cujusdam codicis ignotum volumen, quod parum fuit ex tam longæva mora demolitum. Cujus nec littera nec idioma alicui tunc invento cognitum præ antiquitate fuerat: venustæ tamen & manifestæ litteræ fuerant: quarum epigrammata & tituli aureis litteris fulserunt redimiti: asseres quercus, ligamina serica, pristinam in magna parte fortitudinem & decorem retinuerunt. De cujus libri notitia cum multum lateque fuerat diligenter inquisitum, tandem unum senem jam decrepitum invenerunt Sacerdotem, litteris bene eruditum, nomine Unwonam: qui imbutus diversorum idiomatum linguis ac litteris, [Alia Acta Britannico sermone inventa seculo 10] legit distincte & aperte scripta libri prænominati … In dicto libro scriptam invenit historiam de S. Albano Anglorum Protomartyre: quam Ecclesia diebus hodiernis recitat legendo. Cui perhibet egregius Doctor Beda testimonium, in nullis discrepando … Solus ille liber, in quo historia S. Albani continebatur in Thesauro carissime reponebatur. Et sicut prædictus Presbyter illum antiquo Anglico vel Britannico idiomate conscriptum, in quo peritus extitit, legerat; Abbas iste Eadmarus, per prudentiores Fratrum, in Conventu fecit fideliter ac diligenter exponi, & plenius in publico prædicando edoceri. Cum autem conscripta historia in Latino pluribus, ut jam dictum est, innotuisset; exemplar primitivum ac originale (quod mirum est dictu) irrestaurabiliter in pulverem subito redactum, cecidit annullatum. [Latine reddita.]

[3] Hæc ibi: mira sane, & quæ haud immerito possint suspicionem movere fictionis. Nolo tamen antiquæ credulitati præjudicium creare operosiori examine ejus causæ per quam codex eo usque integer, tam subito esse desierit. Utut est contigerint illa circa annum DCCCCLXX. Deinde post annos ducentos prodierunt Acta SS. Albani & Amphibali forte eadem, [Acta Anglice scripta circa annum 590, Latine reddita sec. 12] ex Anglico sermone a Guilielmo Albanensi monacho in Latinum conversa, jussu Simonis Abbatis XIX, anno MCLXVI constituti, & anno MCLXXXVIII vita functi. Auctor auctem floruit circa annum DXC, cum Anglo-Saxones adhuc Pagani ibidem dominarentur; asseritque in Prologo, se nomen non præposuisse; ne loquendo, nomen pariter & vitam amitteret; & sic suppresso nomine, quod viderit, quod audierit, non vult tacere. In epilogo prædicit Paganos convertendos, dein dicit se Romam proficisci, ut illic lavacrum regenerationis adipiscatur. Usserius ex duplici Ms. Cottonianæ bibliothecæ illa Acta descripsit, [ex Mss. Cottonianis dantur,] & Præfationem Guilielmi interpretis, & Prologum & Epilogum Auctoris edidit pag. 156 & 157. Nos ut diximus, ejus beneficio accepta illa Acta integra damus. Eadem heroicis versibus expressit Radulphus Stapulensis; cujus Præfationem carmine elegiaco compositam edidit etiam Usserius pag. 158 quam Lector ibi poterit videre.

[4] Post illa duplicia Acta damus Miracula S. Albani, apud Capgravium relata in Legenda Sanctorum Angliæ. Postea subjicimus Analecta ex variis, potissimum ex Historia Bedæ, Vita Offæ secundi Merciorum Regis, & Vitis viginti trium Abbatum S. Albani, quæ tribuuntur Matthæo Parisio, atque editæ sunt cum ejus historia, ex qua etiam uti & ex historia Thomæ Walsinghami nonnulla proferimus. [Adduntur Miracula & Analecta] Varia ex hisce continentur apud dictum Capgravium, sed valde contracta. Antiquissima omnium Albani mentio habetur apud S. Gildam Sapientem, de Excidio & conquestu Angliæ: cujus verba in Annotatis ad Vitam secundam commodius ad rei narratæ confirmationem proferimus. Habemus alia super Acta ex variis Mss. Sed fere ex Beda desumpta; ut & ex vetustissimo codice Claudii Puteani, [mentio apud Gildam. Varia Acta Mss.] Ultrajectino S. Salvatoris, & alio nostro. Tum etiam ex Ms. Trevirensi S. Maximini, sed in hoc varia adjunguntur de S. Albini translatione ad urbem Coloniensem huc nequaquam spectantia. Denique Acta utriusque Sancti, Albani & Amphibali accepimus studio D. Andreæ Maroquin descripta; sed quis hic fuerit ignoramus. Taceo libellum de Actis & translatione Coloniam, excusam anno MDII, quia de eo infra agemus, distinguentes S. Albanum hunc, Anglis relinquendum ab Albino Coloniam Roma advecto.

[5] Inter Martyrologos primum locum obtinet Venerabilis Beda cujus in genuino Martyrologio, [Elogium S. Albani ex Martyrologio Bedæ] a nobis ante tomum 2 Martii ex octo Mss. edito, ista habentur: In Britannia S. Albani Martyris, qui tempore Diocletiani Imperatoris, in Verolamio civitate, post verbera & tormenta acerba capite plexus est: sed illo in terram cadente oculi ejus qui eum percussit pariter ceciderunt. Passus est cum illo etiam unus de militibus, eo quod eum ferire justus noluerit, divino utique perterritus miraculo; quia viderat beatum Martyrem sibi, dum ad coronam martyrii properaret, [& Fastis Romanis.] alveum amnis interpositi orando transmeabilem reddidisse. Hæc Beda: ex quo Rabanus, Usuardus, Ado, Notkerus, & alii sua encomia desumpserunt. In hodierno Martyrologio Romano ista leguntur: Verolamii in Britannia S. Albani Martyris, qui tempore Diocletiani pro Clerico hospite, quem susceperat, seipsum tradens, post verbera & acerba tormenta capite plexus est. Passus est etiam cum illo unus de militibus, qui eum ducebat ad supplicium qui in via conversus ad Christum, sanguine meruit baptizari. Est dictus Clericus hospes, S. Amphibalus, cujus Acta cum Actis Albani cohærent: seorsim vero ipse refertur ad XXV Junii in martyrologiis Anglicanis tam Richardi Witfordi anni MDXXVI, [S. Amphibalus refertur 25 Maji] quam Joannis Wilsoni hoc seculo: illum secuti sunt Ferrarius & Alfordus. Præterea in Mss. Romanis Cardinalis Barberini, & monasterii S. Cyriaci & Atrebatensi Cathedralis Ecclesiæ ad elogium Bedæ ista adduntur. Et cum eo alii numero octingenti novem (in Atrebatensi octo) positi in Cathalacum, [una Martyrizati dicuntur 699 Socii] quorum nomina scripta sunt in libro vitæ. Verum in Actis num. 36 dicuntur fuisse nongenti nonaginta novem. Fuerunt hi occsi prope Lichfeldiam, quæ creditur ideo sic appellata, quod Lichfelt Cadaverum campus interpretetur. Iterum num. 39 dicuntur alii mille Redburnæ, visa constantia S. Amphibali conversi, [atque iterum mille;] eoque intuente morti traditi; ast anno MCLXXVIII. At cum corpore S. Amphibali inventa fuisse corpora novem Sociorum indicatur in Analectis num. 36.

[6] Hos omnes passos esse anno CCCIII, in magna persecutione Diocletiani, cum plerisque scriptoribus arbitramur. Interim Michaël Alfordus refert eos ad annum CCLXXXVII, cujus rationes lector poterit expendere aliquas ejus Reliqutas asservatas fuisse Londini in ecclesia Cathedrali, legitur in Appendice ad Historiam hujus ecclesiæ, a Gulielmo Dugdale edita; [Tempus martyrii.] in qua pag. 214 inter alias Reliquias ibi adservatas, ista leguntur: Item unum vas argenteum, deauratum, ad modum cupæ factum, continens Reliquias Sanctorum Oswaldi, Albani & Dunstani. De S. Oswaldo Episcopo egimus XXVIII Februarii & de S. Dunstano XIX Maji. Colitur etiam S. Albanus Martyr XXI Iunii Gnesnæ, Posnaniæ, Wladislaviæ Cracoviæ, & dicitur in Anglia sub Diocletiano passus.

ACTA MARTYRII
Ex Historia Bedæ lib. I cap. 6 & 7.

Albanus Protomartyr, Verolamii & vicinis locis in Britannia (S.)
Amphibalus Diaconus, Verolamii & vicinis locis in Britannia (S.)
Circiter bis mille, Verolamii & vicinis locis in Britannia (SS.)

BHL Number: 0206

[1] Anno incarnationis Dominicæ ducentesimo octogesimo sexto, Diocletianus, tricesimus tertius ab Augusto Imperator ab exercitu electus, annis viginti a fuit; Maximianumque, cognomento Herculeum, [a Sub persecutione Ecclesiæ immanissima,] socium creavit imperii: & Diocletianus quidem in Oriente, Maximianus autem Herculeus in Occidente vastari ecclesias, affligi interficique Christianos, decimo post Neronem loco, præceperunt. Quæ persecutio omnibus fere ante actis diuturnior atque immanior fuit: nam per decem annos incendiis ecclesiarum, proscriptionibus innocentum, cædibus martyrum incessabiliter acta est: denique etiam Britanniam, cum plurima confessionis Deo devotæ gloria, sublimavit. Siquidem in ea passus est S. Albanus, de quo Presbyter Fortunatus in Laude virginum, cum beatorum Martyrum, qui de toto orbe ad Dominum venirent, mentionem faceret, ait:

Albanum egregium fœcunda Britannia profert.

[2] Qui videlicet Albanus, Paganus adhuc, cum perfidorum Principum mandata adversum Christianos sævirent, Clericum b quemdam, persecutores fugientem; hospitio recepit: quem dum orationibus continuis ac vigiliis diu noctuque studere conspiceret, [Albanus conversus] subito divina gratia respectus, exemplum fidei ac pietatis illius cœpit æmulari; ac salutaribus ejus exhortationibus paulatim edoctus, relictis idololatriæ tenebris, Christianus integro ex corde factus est. Cumque præfatus Clericus aliquot diebus apud eum hospitaretur, pervenit ad aures nefandi Principis, confessorem Christi, cui necdum fuerat locus martyrii deputatus, penes Albanum latere. [ultro se offert ad mortem.] Unde statim jussit milites diligentius eum inquirere: qui cum ad tugurium Martyris pervenissent, mox se sanctus Albanus, pro hospite ac magistro suo, ipsius habitu, id est caracalla c qua vestiebatur, indutus, militibus exhibuit, atque ad judicem vinctus perductus est.

[3] Contigit autem judicem ea hora, qua ad eum Albanus adducebatur, aris assistere, ac dæmonibus hostias offerre. [Constansque in fide Christi.] Cumque vidisset Albanum, mox ira succensus nimia, quod se ille ultro pro hospite, quem susceperat, militibus offerre ac discrimini dare præsumpsisset; ad simulacra dæmonum, quibus assistebat, eum jussit pertrahi: Quia rebellem, inquiens, ac sacrilegum celare, quam militibus reddere maluisti, ut contemptor divum meritam blasphemiæ suæ pœnam lues; quæcumque illi debebantur supplicia, tu solvere habes, si a cultu nostræ religionis discedere tentas. At S. Albanus, qui se ultro persecutoribus fidei Christianæ esse prodiderat, nequaquam minas Principis metuit: sed accinctus armis militiæ spiritualis, palam se jussis illius parere nolle pronuntiabat. Tum Judex: Cujus, inquit, familiæ vel generis es? Albanus respondit: Quid ad te pertinet, qua sim stirpe genitus? Sed si veritatem religionis audire desideras, Christianum jam me esse, Christianisque officiis vacare cognosce. Ait Judex: Nomen tuum quæro, quod sine mora mihi insinua. At ille: Albanus, inquit, a parentibus vocor; & Deum verum ac vivum, qui universa creavit, adoro semper & colo. Tum Judex repletus iracundia, dixit: Si vis perennis vitæ felicitate perfrui, diis magnis sacrificare ne differas. Albanus respondit: Sacrificia hæc, quæ a vobis redduntur dæmonibus, nec auxiliari subjectis possunt, nec supplicantium sibi desideria vel vota complere: quinimo quicumque his sacrificia simulacris obtulerit, æternas inferni pœnas pro mercede recipiet.

[4] His auditis, judex nimio furore commotus, cædi sanctum Dei confessorem a tortoribus præcepit, autumans se verberibus, quam verbis non poterat, [post verbera damnatur capitis,] cordis ejus emollire posse constantiam. Qui cum tormentis afficeretur acerrimis, patienter hæc pro Domino, imo gaudenter ferebat. At ubi Judex illum tormentis superari, vel a cultu Christianæ religionis revocari non posse persensit, capite eum plecti jussit. Cumque ad mortem duceretur, pervenit ad flumen, quod muro & arena, ubi feriendus erat, meatu rapidissimo dividebatur: viditque ibi non parvam hominum multitudinem utriusque sexus, conditionis diversæ & ætatis, quæ sine dubio divinitatis instinctu ad obsequium beatissimi Confessoris ac Martyris vocabatur; & ita fluminis ipsius occupabat pontem, ut intra vesperam transire vix posset: denique, cunctis pæne egressis, Judex sine obsequio in civitate substiterat. [super aquas graditur,] Igitur S. Albanus, cui ardens inerat devotio mentis ad martyrium ocyus pervenire; accessit ad torrentem, & dirigens ad cælum oculos, illico siccato alveo, vidit undam suis cessisse ac viam dedisse vestigiis. Quod cum inter alios etiam ipse carnifex, qui eum percussurus erat, vidisset, festinavit ei, ubi ad locum destinatum morti venerat, occurrere divino nimirum admonitus instinctu; [eoque convertit carnificem;] projectoque ense, quem strictum tenuerat, pedibus ejus advolvitur, multum desiderans, ut cum Martyre, vel pro Martyre, quem percutere jubebatur, ipse potius mereretur percuti.

[5] Dum ergo is ex persecutore factus esset collega veritatis & fidei, ac jacente ferro, esset inter carnifices justa cunctatio, [fontem impetrat precibus,] montem cum turbis reverendissimus Dei confessor ascendit: qui opportune lætus gratia decentissima, quingentis fere passibus ab arena situs est, variis herbarum floribus depictus, imo usquequaque vestitus: in quo nihil repente arduum, nihil præceps, nihil abruptum, quem lateribus longe lateque deductum, in modum æquoris natura complanat; dignum videlicet eum, [capite truncatur punito percussore:] por insita sibi specie venustatis, jam olim reddens, qui beati martyris cruore dicaretur. In hujus ergo vertice S. Albanus dari sibi aquam a Deo rogavit: statimque incluso meatu, ante pedes ejus fons perennis exortus est, ut omnes agnoscerent, etiam torrentem martyri obsequium detulisse: neque enim fieri poterat, ut in arduo montis cacumine Martyr aquam, quam in fluvio non reliquerat peteret, si hoc opportunum esse non videret. Qui videlicet fluvius, ministerio persoluto, devotione completa, officii testimonium relinquens, reversus est ad naturam. Decollatus itaque Martyr fortissimus ibidem, accepit coronam vitæ, quam repromisit Deus diligentibus se: sed ille qui piis cervicibus impias intulit manus, gaudere super mortuum non est permissus: nam oculi ejus in terram una cum beati Martyris capite deciderunt.

[6] Decollatus est ibi etiam tum miles ille, qui antea superno nutu correptus, sanctum Dei confessorem ferire recusavit: de quo nimirum constat, [decollatur etiam conversus prior carnifex.] quia etsi fonte baptismatis non est ablutus, sui tamen est sanguinis lavacro mundatus, ac regni cælestis dignus factus ingressu. Tunc Judex, tanta miraculorum cælestium novitate perculsus, cessari mox a persecutione præcepit; honorem referre incipiens cædi Sanctorum, per quam eos opinabatur prius a Christianæ fidei posse devotione cessare. Passus est autem beatus Albanus die decimo Calendarum Iuliarum, juxta civitatem Verolamium, quæ nunc a gente Anglorum Werlamacestir d sive Warlingacestir appellatur: ubi postea, redeunte temporum Christianorum serenitate, ecclesia e est mirandi operis, atque ejus martyrio condigna, extructa. In quo videlicet loco, [Ecclesia S. Albani.] usque ad hanc diem, curatio infirmorum & frequentium operatio virtutum celebrari non desinit. Passi sunt ea tempestate Aaron & Julius f, Legionum urbis cives, aliique utriusque sexus diversis in locis perplures: qui diversis cruciatibus torti, & inaudita membrorum discerptione lacerati, animas ad supernæ civitatis gaudia perfecto agone miserunt.

ANNOTATA G. H.

a Hi anni viginti sumendi ab anno 284, quo cœpit regnum ad annum 304 quo imperium deposuit.

b S. Amphibalum a posteris appellatum.

c Caracalla vestis quædam cum cuculla. Hinc S. Hieronymus epist. 128 describit palliolum miræ pulchritudinis, perstringens oculos fulgore, in modum caracallarum sed absque cucullis. Eucherius lib. 2 Institutionum: Ephod vestis Sacerdotalis quæ superindumentum vel superhumerale appellatur: est autem velut in caracallæ modum sed sine cuculla.

d Westmonasteriensis ad an. 313. Quod, inquit, civitas nomine censetur bifario, hæc ratio. Ab alveo enim qui Warlame dicitur, & ad Orientalem civitatis plagam defluit Warlancestria. A via autem regia, quæ Watlingestrete nuncupatur, & ad partem civitatis jacet Occidentalem, Warlingecestria nominatur.

e Idem Westmonasteriensis, dicto anno 313, asserit, decem annos post Passionem elapsis ecclesiam fabricatam esse.

f Inscripti hi sunt Martyrologio Romano ad Kalendas Julii. Vide de iis Alfordum ad an. 287 num. 28.

ALIA ACTA SS. Albani, Amphibali & Sociorum anno DXC Anglice scripta.
Interpr. Guilielmo monacho Albanensi.

Albanus Protomartyr, Verolamii & vicinis locis in Britannia (S.)
Amphibalus Diaconus, Verolamii & vicinis locis in Britannia (S.)
Circiter bis mille, Verolamii & vicinis locis in Britannia (SS.)

BHL Number: 0213

INTERP. WILLEL.

PRÆFATIO INTERPRETIS
Reverendo Patri & Domino carissimo Simoni, Willelmus in Domino salutem.

[1] Cum liber Anglico sermone conscriptus, Passionem beati Martyris Albani continens, ad nostram notitiam pervenisset; ut eum verbis Latinis exprimerem, [Excusatio scriptoris, obedientiam secuti.] præcepistis. Ego vero vobis non obedire nefas existimans, dicto parui: non tamen ex aliqua præsumptione, sed ne contemni jubentis auctoritas videretur. Quod opus nomini vestro credidi consecrandum, non inveniens cui magis oris mei primitias offerrem, quam Domini Sacerdoti. Si quid minus Latine forte sonuerit apud doctas aures; interpretem novum obedientiæ, quæ viribus plerumque majora præsumit, excusabit. Sciendum autem quod huic operi beati Clerici nomen adjecerim: quod non in libro, quem transfero, sed in historia, quam Gaufridus Arturus de Britannico in Latinum se vertisse testatur, inveni. Sed ne verborum prolixitas hominis displiceat occupato: restat nunc, qualiter auctor operis sui Præfationem dirigat, audiatur.

PROLOGUS AUCTORIS.

[2] Quisquis beatorum Martyrum gloriosa certamina tentaverit ad memoriam revocare, [Paganorum odia incurrit Scriptor Martyrii.] necesse est si tamen evaserit odia sustineat paganorum. Si quis enim de nece martyrum, de gloria Sanctorum, narrationem cœperit ordinare; mox qui eorum felicitati invident, irasci, fremere, & usque ad mortem persequi consueverunt. Inde est, quod passionem beati Albani martyris qualicumque stylo posteris traditurus, operi titulum non præpono: malens tacendo nomen, quam loquendo nomen pariter & vitam amittere. Quamvis igitur insidiantium laqueis plena sunt omnia, suppresso tamen nomine, quid viderim, quid audierim, [Suppresso suo nomine visa & audita scribit.] non tacebo. Cives quondam Verolamii, ob elationem cordis sui declarandam qualiter passus sit beatissimus Albanus in muris suæ civitatis sculptum reliquerunt: quam scripturam, longo post tempore, in muris eorum, jam ruinosis & ad ruinam inclinatis, inveni: vidique mœnia præ vetustate jam labi, infra quorum ambitum B. Albanus graves in corpore pertulit cruciatus. Vidi locum repleri arborum densitate, in quo Martyr invictus quondam pro Christo sententiam subiit capitalem. Hæc inter cetera multorum relatione cognovi, qualiter vir sanctus fontem in vertice montis orando produxerit; ut inimicis siti laborantibus, & jam de vita desperantibus, aquarum beneficio subveniret. Omnem rei seriem diligenter inquisivi, didici, & (ne lateret posteris) in hunc modum stylo memoriæque mandare curavi.

CAPUT I. S. Amphibali adventus in Britanniam. Conversio S. Albani.

[3] Cum persecutio, quæ sub Diocletiano mota est in Christianos, longe lateque desæviret; a vir quidam meritis & doctrina clarus, nomine Amphibalus, b transiens in Britanniam, Verolamium Domino ducente pervenit. [S. Amphibalum venientem in Britanniam] Qui ingressus urbem in domum divertens Albani, hospitium postulavit. Erat autem Albanus cives Verolamius, vir eminens in civitate, ex illustri Romanorum prosapia originem ducens: in quo divitiarum gloria & dignitas secularis, nobilitati generis respondentes, honorabilem virum omni populo reddiderunt. Hic sanctum virum hospitio benigne suscipiens, vitæ necessaria ministravit. Quem tandem, remoto servorum strepitu, secretius allocutus; Quomodo, inquit, cum sis Christianus homo, [S. Albanus hospitio excipit:] per Gentilium fines transitum habere & ad hanc urbem illæsus pervenire potuisti? Dicit ei Amphibalus: Dominus meus Jesus Christus, filius Dei vivi, iter meum jugiter prosecutus, securum me inter discrimina custodivit. Hic pro multorum salute me misit ad istam Provinciam, ut videlicet fidem quæ in Christo est Gentibus annuntians, ei populum acceptabilem præpararem. Et quis est, inquit, iste Filius Dei? Quid est quod Deus natus esse asseritur? Nova sunt hæc & mihi hactenus inaudita. Nosse vellem, quid super hac re vos Christiani sentiatis.

[4] Tum B. Amphibalus, Euangelicam ingressus disputationem, dixit ei: Assertio nostræ fidei hæc est, ut Deum Patrem, [de fide instruitur] & Deum Filium esse dicamus; qui videlicet Filius, pro salute hominum carnem dignatus assumere, hoc procuravit, ut qui carnem fecerat, caro fieret; & qui creator Virginis extiterat, ipse mirabiliter ex Virgine crearetur. Ut igitur exhibendæ hujus novitatis tempus advenit, cælestis ad Virginem nuntius destinatur: qui ingressus ad eam dixit; Ave gratia plena, Dominus tecum: benedicta tu in mulieribus. Quæ cum audisset; turbata est in sermone ejus. Et ait Angelus ei: Ne timeas Maria; ecce concipies & paries filium, & vocabis nomen ejus Jesum. Dixit autem Maria ad Angelum: Quomodo fiet istud quoniam virum non cognosco? [circa mysterium Incarnationis:] Et respondens Angelus, dixit ei: Spiritus sanctus superveniet in te, & virtus Altissimi obumbrabit tibi; ideoque & quod nascetur ex te Sanctum vocabitur Filius Dei. Dixit autem Maria: Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum. Hoc modo Virgo Deum, ancilla Dominum, Patrem filia meruit generare. [Martyr futurus prædicitur:] Virgo mater facta est; sed virginitatis insignia non amisit. Hoc quoque futurum fuisse non latuit Prophetas; sed multis illud oraculis a seculo prædixerunt. Si hæc hospes ita esse credideris; cuncta quæ ad fidem Christi pertinent circa te digne poterunt adimpleri: factus vero Christianus, debilibus, ægrotis, & cunctis male habentibus, invocato Christi nomine, poteris subvenire: tibi nulla nocebit adversitas, mors non appropinquabit, priusquam ipsius voluntas fuerit Creatoris: tandem hanc vitam finies per Martyrium, felicique beatus excessu, de seculo migrabis ad Christum. Idcirco hanc urbem ingressus sum, ut in ea præco tuæ fierem passionis: benignus enim dominus humanitatis officia, quibus insistis, cælestis vitæ præmio recompensat.

[5] Dicit ei Albanus: Quid reverentiæ Christo, quid honoris impendam; si Christi fidem forte suscepero? Et ille: Crede dominum Iesum, cum Patre & Spiritu sancto, Deum unum esse; & opus magnum in ejus oculis peregisti. Tunc dicit ei Albanus: Quid est quod loqueris: insanis: c nescis quid dicis. Assertionem tuam non capit intellectus, [resistit ejus sermoni,] ratio non admittit. Si nossent viri hujus civitatis te talia locutum fuisse de Christo, sine mora blasphemos sermones secundum publicas legum sanctiones capitis abscissione vindicarent. Ego vero omnino pro te solicitus, ne quid tibi contingat adversi, priusquam ex hoc recesseris habitaculo, vehementer pertimesco. His dictis surrexit, [& renuit plura audire:] & abiit ira commotus. Nullatenus enim adhuc patienter audire quæ dicebantur, nec aurem placidam præbere voluit admonenti. Solus in loco remansit Amphibalus; noctemque totam pervigil in oratione transegit.

[6] Albano vero in solario quiescenti, miranda quædam nocte illa divinitus ostenduntur. Cumque novo visu fuisset exterritus, ac insolito perturbaretur aspectu; surgens continuo ad inferiora descendit; & accedens ad hospitem, dixit: Amice si vera sunt quæ de Christo prædicas; veram mihi solutionem somni mei quæso ne metuas indicare. Aspiciebam, & ecce de cælis homo veniebat; [in visione nocturna aspicit tormenta Christo illata,] quem apprehendens innumera hominum multitudo, diversa expendit in eum genera tormentorum. Manus vinculis constringuntur, flagellis corpus atteritur, & graviter laniatur, corpus saucium ligno suspenditur, per transversum ligni robur manus expanduntur. Homo qui torquebatur nudus erat, & calceamenta non habebat in pedibus: manus ejus & pedes clavis affiguntur, latus lancea perforatur; ex cujus lateris vulnere, ut mihi visum est, sanguis & aqua profluxerunt. A dexteris ejus arundinem statuunt, coronam spineam capiti superponunt. Consummatis omnibus quæ humana potuit inferre crudelitas; cœperunt verbis illudere ei, dicentes, Ave Rex Iudæorum: si filius Dei es, descende nunc de cruce, & credimus tibi. Cumque multa convitia irrogarent; adolescens ille non respondit eis verbum. Denique cum dixissent in eum quæcumque voluerunt: tandem exclamans voce magna dixit, Pater, in manus tuas commendo spiritum meum; [ejusque Resurrectionem & Ascensionem.] & his dictis, expiravit. Corpus exanime de cruce deponitur sanguine de vulneribus adhuc largiter profluente: lapideo illud includitur sarcophago, signatoque lapide custodes deputantur. Mira res! Cadaver extinctum remeavit ad vitam; resumptisque viribus clauso prodiit monumento: qui qualiter a mortuis resurrexit, propriis oculis ipse conspexi. Viri niveis induti vestibus de cælis adveniunt; assumptoque secum homine, illuc unde venerant revertuntur. Subsequitur eum candidatorum infinitus exercitus, qui per omne illud iter laudes canere non desistit; & Patrem, nescio quem, ejusque Filium assidue benedicit: dicens; Benedictus sit Deus Pater, Filiusque ejus unigenitus. Ingens inter eos gaudium; lætitia ineffabilis, ut nulla huic digne valeat comparari. Hæc & multa alia, quæ nec volo, nec licet ulli mortalium indicare; mihi nocte per visionem sunt ostensa. Quid illa significent, obsecro te, ne celaveris mihi. Noli timere.

[7] His auditis, B. Amphibalus, sentiens cor ejus visitatum a Domino; supra quam cuiquam credibile est in Domino est gavisus; [Visa exponit S Amphibalus Crucem proferens,] statimque Crucem Domini, quam secum habebat, proferens, ait: Ecce in hoc signo potes manifeste dignoscere, quid visio tua nocturna velit, quid portendat. Homo namque veniens de supernis, Dominus meus est Iesus Christus: qui crucis supplicium subire non renuit, ut nos a reatu, quo per prævaricationem primi parentis Adæ tenebamur adstricti, suo sanguine liberaret. Qui vero manus homini injecerunt, & diversis pœnarum generibus affecerunt, populum significant Iudæorum: qui cum promissum haberent, quia Deus eis filium suum de cælis mitteret, & tandem venisset quem diu expectaverunt; non receperunt venientem, nec suæ salutis auctorem cognoverunt; sed in omnibus ei contradicentes, semper ei mala pro bonis, odium pro dilectone rependerunt. [de Christo Redemptore:] Denique invidia contra eum ducti, ad tantam nequitiam proruperunt; ut hominem, in quo nullam causam mortis invenerant, comprehenderent, crucifigerent & occiderent. Sic benignus Dominus pretio sanguinis sui nos redemit, sic mortis moriendo victor extitit, & in cruce exaltatus ad se traxit universa: sed ad inferni claustra sponte descendens, suos qui illic tenebantur absolvit, & æternis nexibus diabolum alligans, ad infima tenebrarum loca dejecit.

[8] Tunc Albanus, super sermonibus illius vehementer admirans, in hæc verba prorupit, [cui S. Albanus assentiens,] dicens: Vera sunt, inquit, vera quæ de Christo memoras; nec possunt ullatenus argui falsitatis. Ego enim evidenter hac nocte cognovi, qualiter Christus diabolum vicerit, alligaverit, & ad inferni profundiora detruserit. Propriis oculis ipse conspexi, quia catenarum nexibus teter ille jacet irretidus. In hoc cognoscens quoniam omnia quæ locutus es vera sunt, amodo fidelissimum me tibi polliceor auditorem. Dic ergo obsecro (quia nosti universa) quid. Patri, quid Spiritui sancto facturus sim, accedens ad Filii servitutem. Quibus ille auditis, cum ingenti exultatione dixit. Gratias ago Domino meo Jesu Christo, quod hæc tria nomina per temetipsum proferre jam nosti. Tres igitur personas, quas aperte suis designasti vocabulis. Deum unum crede, firmiter & fideliter d confitere. Respondens autem Albanus; Credo, inquit & ex hoc fides mea est, quod nullus Deus nisi Dominus meus Iesus Christus, qui ob salutem hominum hominem dignatus assumere, crucis sustinuit passionem; ipse cum Patre & Spiritu Sancto Deus unus est; & præter eum non est alius. e

[9] His dictis sæpe prosternitur ante crucem: & quasi pendentem in cruce Dominum Iesum cerneret, veniam sibi beatus pœnitens deprecatur. Sic pedes, sic vulnerum loca assidua exosculatione demulcet; [compunctus & pœnitens baptizatur,] acsi ad ipsius, quem crucifigi viderat, vestigia procumberet Redemptoris. Sanguine mixtæ per ora volvuntur lacrymæ, super illud venerabile lignum ubertim decidentes. Ego, inquit, diabolum abnego, omnesque Christi detestor inimicos; in illum solum credens, illi me committens, qui (sicut asseris) a mortuis die tertia resurrexit. [Quod cum constanter confiteretur Albanus; baptizavit eum Amphibalus in nomine ejusdem sanctæ Trinitatis, ex corde factum integrum Christianum.] Dicit ei Amphibalus: Forti animo esto: Dominus tecum est, & illius gratia tibi non deerit unquam. Fidem, quam ceteri mortalium homine tradente percipere consueverunt, tu non ab homine, neque per hominem didicisti, sed per revelationem Iesu Christi. Quare jam securus omnino de te redditus, longius ire dispono, viam veritatis Gentibus ostensurus. Nequaquam, inquit Albanus, sed una saltem septimana maneas apud me, ut interim dum mihi solicitudinem exhibueris Doctoris, [apud se retinet S. Amphibalum.] cultum Christianæ religionis plenius instructus agnoscam. Amphibalus ergo, sentiens quod discessum suum graviter Albanus acciperet, trahitur ad consensum. Igitur diebus singulis cum jam in vesperam hora declinaret, magister & discipulus hominum frequentiam devitantes, ad domum remotiorem, quæ tugurium vulgo solet appellari, se proripiunt; noctem totam ibidem in Dei laudibus transigentes. Et hæc faciebant, ne secretum suum palam fieret infidelibus; qui cultores Christianæ religionis, non in fide sequi, sed pro fide persequi contendebant.

ANNOTATA D. P.

a Beda Clericus, in Ms. nobis ab Andrea Maroquin; Abbas egregius, cultor & doctor sanctissimæ Trinitatis.

b Hinc transmarinum arbitramur origine fuisse, & in Britanniam ob persecutionem transiisse. Interim ex Urberlegionum seu Cair-leon extitisse oriundum scripserunt Ranulphus Cestrensis seculo 14 lib. 1 Polychronici cap. 48 (quod nos Ms. habemus) & Giraldus Cambrensis Seculis lib. 1 Itinerarii cap. 52. Alii posteriores civitatis Cantabrigiæ Rectorem fecerunt.

c Apud Capgravium, nescio.

d Idem profitere.

e Hæc de baptismo desunt in antiquiore Ms. & apud Capgravium. Sunt in prædicto Ms. ista, Per amplius & perfectius catechizans eum tandem baptizavit in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti.

CAPUT II. S. Albani captivitas, verbera, vincula, constantia in fide & execratione idololatriæ.

[10] Verum aliquanto tempore interjecto, Gentilis quidam ad judicem audacter ingressus, quod factum fuerat indicavit. [Albanus cognoscens proditionem & sententiam judicis,] Nihil omnino reliquit intactum, quo facilius vel obesset innocentibus, vel judicem impelleret ad furorem. Quibus cognitis Iudex mox iracundiæ furore succensus, Albanum & Magistrum ejus ad suam præsentiam jussit evocari, ut cum ea qua dignum erat reverentia diis suis victimas immolarent; nolentes autem, vi & violentia comprehendi, vinculis arctari, & aris deorum loco victimæ jugulandos imponi. Sed hujusmodi decretum Albanum non latuit: qui Principis insidias modis omnibus cupiens prævenire a, hortatur Amphibalum ut urbe secedat; dans ei chlamydem auro textam, quo tutior ab hostibus redderetur: festis enim hujusmodi tunc temporis tantæ apud omnes dignitatis erat, tantæque reverentiæ; [S. Amphibalum dimittit,] ut illa indutus cuneos hostium penetraret illæsus. Ipse vero Magistri sui caracallam sibi retinuit, certissime sciens, quod non æquis oculis eam sævientes aspicerent inimici. Igitur Amphibalus, Albani precibus acquiescens, ante lucis exortum fugam arripuit, per viam tendens quæ de civitate vergit ad Aquilonem: Albanus vero eum deducebat, [manet ipse in habitu illius.] quam diu ambobus visum est expedire. Cumque discederent ab invicem, & ultimum sibi valefacerent; quis eorum lacrymas sine lacrymis ad memoriam possit revocare. Itaque in Walliam Amphibalus ad martyrium festinat; Albanus, habitu magistri vestitus, ut vel hoc modo Gentilium animos in se solum facilius provocaret, remeavit.

[11] Ubi dies exortus est, ex improviso equites cum magna manu peditum, efferatis animis in ædes Albani irruunt; scrutantur abscondita, [Non invento Amphibalo,] strepitu & tumultu universa pervenientes ad tugurium, illic illustrem virum Albanum reperiunt in habitu peregrino, nudis pedibus ante Crucem Domini precibus incumbentem. Mox catervatim irruentes, ubinam esset Clericus quem susceperat, percunctantur. Quibus ipse ait: Ecce cum Deo est; cujus præsidio circumfultus, minas hominum non veretur. Quid eum quæritis? Postquam vero qui poscebatur nusquam inventus est; ministri scelerum, immanitatem nequitiæ vertentes in Albanum, mox ei manus injecerunt. Rapitur, trahitur, [capitur & ad idola trahitur:] dirisque constringitur nexibus catenarum: ab aliis vestibus, ab aliis trahitur & capillis. Quem variis afficientes injuriis, & satis inhumane tractantes, ad idola sua perduxerunt; ubi tunc omnis civitas una cum Judice fuerat congregata: Albanus, ut servum Crucis palam se cunctis ostenderet, signum Dominicum jugiter in manibus præferebat. Gentiles signum novum & incognitum intuentes, turbati sunt & exterriti. Iudex vero, qui præerat civitati, truci vultu, minacibus oculis, beatum virum signumque salutis aspexit. Cujus iracundiam in tantum dicitur Albanus contempsisse, [nomen & fidem profitetur:] ut nec genus suum, nec cujus esset familiæ, dignatus sit ei confiteri: sed de singulis interrogatus, nomen tantum indicavit; Christianumque se esse libera voce respondit.

[12] Quem Iudex hujusmodi verbis aggreditur, dicens: Albane, Clericus ubi est, qui nuper a Christo nescio quo huc directus, [audit Iudicem debachantem in Amphibalum,] ut civibus nostris illuderet, hanc urbem latenter ingressus est? Si reatus eum conscientia non remorderet, si de causæ suæ qualitate non diffideret; sponte se nostris obtutibus ingessisset, ut pro se suoque discipulo magister egregius allegaret. Verum in ejus doctrina quanta latuerit falsitas, quantaque fraudulentia, suo tandem patefecit exemplo: quandoquidem eum, quem in causa tueri debuerat, inerti resolutus timore deseruit & aufugit. Qua in re (nisi fallor) satis evidenter intelligis, quam fatuo homini præbueris in errore consensum: cujus instinctu ad tantam devolutus es insaniam, ut omnia quæ mundi sunt repente desereres, & Deos magnos habere contemptui non timeres. Unde ne injuriam Deorum inultam præterisse videamur, [& promissis ad cultum deorum allicientem:] eorum contemptum in nece contemptoris placuit vindicare. Sed quia nemo est qui falli non possit; eorum poteris indignationem pœnitendo declinare: quorum gratiam hoc modo tandem promereberis, si hæc secta nefandissima fuerit a te penitus segregata. Igitur saluberrimis acquiesce consiliis, & diis magnis sacrificare ne differas; a quibus non modo peccatis veniam, criminibus indulgentiam, verum etiam urbes & gentes, exercitus, pecunias, Provincias, potestates, facile consequeris.

[13] Albanus intrepidus inter minas, integer inter munera, Judici respondit: Verba tua, o Judex, quibus diutius insudasti, quam vana sunt & superflua, [excusat discessum Amphibali,] satis in promptu est. Clericus enim, si bonum, si utile videretur, si denique utrique nostrum cordi esset; ad vestram utique audientiam occurrisset: sed adventus ejus mihi certe placere non potuit, qui sciebam populum hunc semper ad mala fuisse proclivem: nec ei Judices unquam placuerunt, qui verum in judicio non discernunt. Hujus doctrinam me fateor suscepisse: nec facti pœnitet. Quod enim non imperiti, non alicujus de plebe verbis fidem accommodaverim, ex posterioribus forsitan cognoscetis. [fidem profitetur:] Fidem hanc quam suscepi, debiles & ægroti, sanitati pristinæ restituti, veram esse salutis suæ testimonio comprobabunt. Hæc mihi fides carior est cunctis opibus quas promittis, pretiosior cunctis honoribus quos proponis. Licet enim quis ditatus fuerit supra modum, ad extremum tamen moritur vel invitus: nec valet aurum illud, tanta diligentia conservatum, suum custodem ex mortuis revocare. [idola spernit:] Sed quid in longum sermo producitur? Diis vestris falsis & fallacibus non sacrifico; qui omne genus meum spe vana demulcentes, dum eis sedulo deserviret, miserabiliter deceperunt b. His dictis, fit subito dolor in populo, hinc luctus, illinc clamor insultationis exoritur: sed martyr beatissimus nec Judicis comminationem, nec circumstantis populi fremitum pertimescit.

[14] Statim conveniens turba Gentilium, sanctum virum collatis viribus ad sacrificia dæmonum cœpit impellere, jubens ut diis eorum quantocius immolaret. [inter dira flagella Christum invocat:] Sed unius viri mentem tanta nequit infringere hominum multitudo, ut nefandis ritibus in aliquo consentiret. Tunc ex præcepto Judicis apprehensus, extenditur ad flagella. Qui cum graviter cæderetur, ad Dominum conversus, hilari vultu dicebat: Domine Jesu Christe, custodi quæso mentem meam, ne vacillet, ne a statu decibat quem dedisti. Tibi, Domine, animam meam in holocaustum libenter offerre, fusoque sanguine testis tuus fieri concupisco. [detinetur in carcere 6 mensibus:] Hæc verba inter verbera resonabant. Cumque defatigarentur lictorum manus, & res effectum non haberet; sperans adhuc populus mentem Martyris a proposito quandoque revocandam (maxime cum soleat accessu temporis a suo rigore frequenter mens humana lentescere) facit eum sub custodia Iudicis mensibus sex & eo amplius detineri.

[15] His ita gestis, mox injuriam martyris elementa testantur. A tempore namque comprehensionis illius, [populis sterilitate punitis,] usque in diem quo carnis vinculis erat absolvendus, terram ros aut pluvia non infudit, venti non spirarunt; sed in dies singulos omnis regio sub sole ardentissimo torrebatur: nocturnis quoque horis æstus erat nimius & intolerabilis: non agri, non arbores quidquam fructuum protulerunt, orbe terrarum pro justo contra impios dimicante. Cives autem Verolamii plagam hujusmodi non ferentes, convenerunt in unum, & dixerunt: Prævalente maleficio artis magicæ, defecit germen, viror omnis interiit: Christus ille, quem colit Albanus, hoc agit, ut nulla nobis germina, sata nulla proveniant. Directis ergo nuntiis totius illius provinciæ, viri sapientia & honore & facultatibus præditi convocantur, salutis suæ negotia tractaturi. [in publico consilio innoxius acclaratur;] Quibus tandem in unum congregatis, beatissimus Albanus de squallore carceris ejectus, nudis pedibus procedit in medium. Quo viso, mox sapientes ad invicem colloquuntur, consentiunt universi, Albanus ab omnibus innoxius judicatur: injuriæ condolent, vinculis ingemiscunt. Sed & per parentes & genus ejus magnum & valde præclarum, quod erat in civitate, non minima perturbationis rabies & dissensionis exoritur. Injuriam namque tanti ac talis viri æquanimiter ferre non poterant; ut videlicet homo liber, acsi alicujus furti auctor extitisset, [& vinculis solutus,] coram Iudice ferro staret oneratus: cum de moribus ejus nec saltem sinistræ suspicionis aliquando fama exorta sit; & certissimum apud omnes haberetur, hujusmodi eum scelera summo semper studio refugisse. Cumque seditio gravis oriretur in populo, & tumultus incresceret; vir beatus omnium judicio nexibus exuitur catenarum, quatenus liber a vinculis causam facti sui Iudici redditurus adstaret.

[16] Hoc genus misericordiæ graviter Albanus accipiens, vehementer cœpit formidare, [Crucem adorat,] ne differretur a martyrio, ad martyrium præparatus. Et stans in medio multitudinis, cum gemitu suspexit in cælum: & proferens Crucem Domini adoravit & dixit: Domine Iesu Christe, ne permittas in hac parte adeo diaboli prævalere malitiam, ut per machinationes suas callidas, & istius populi concordiam, meam impediat passionem. Conatus ejus a te quæso fiant irriti; reprimatur audacia, virtus decidat in defectum. [vanitatem deorum irridet.] Dein ad populum se convertens ait: Quid sustinetis? Videtis certe quod tempus sub hac dilatione prætereat. Si non nostis ferre sententiam, leges vestras consulite, civitatis vestræ statuta requirite: ipsa vobis insinuent, quid agere debeatis. Quid moras patimini? Sciatis universi me deorum vestrorum gravem existere inimicum. Numquid honore sunt digni qui nihil divinitatis in se dignoscuntur habere; cum sint opera manuum hominum? Vos estis eorum testes; quia nihil vident, nihil audiunt, nihil intelligunt. Optatne aliquis vestrum sic videre, sic audire, sicut dii quos adorat? Nequaquam. Quid ergo dicemus de talibus, quorum similitudinem habere cultores sui contumeliam credunt? O multum detestanda vanitas! Ab his vitam sperare qui numquam vixerunt; his offerre preces qui numquam audiverunt; ab his salutem quærere quibus numquam bene fuit. Unde absolute pronuntio; quia qui tales colit, insanissimus est. Rogo, quid infelicius homine, cui sua figmenta dominantur! Væ ergo idolis, & væ cultoribus idolorum. Quid vobis videtur?

ANNOTATA H. G.

a Gildas Sapiens de excidio ista interserens, Albanus, inquit, postquam caritatis gratia Confessorem, a persecutoribus insectatum, & jam jamque comprehendendum, imitans & in hoc Christum, animam pro ovibus ponentem, domo primum ac mutatis demum mutuo vestibus occuluit: & se discrimini, in fratris supradicti vestimentis, libenter persequendum dedit.

b Apud Capgravium additur: Nec etiam minas vestras, nec tormenta vestra, Dei mei fultus præsidio, pertimesco.

CAPUT III. Martyrium S. Albani & alterius militis. Miracula fluvii exsiccati, fontis eliciti, & mortuorum resuscitatorum.

[17] His auditis, Gentiles mutuo colloquuntur, collatoque utrimque consilio, [Albanus adjudicatur morti:] omnes unanimi consensu in sanctum virum mortis tulere sententiam: illudque mox in loco qui vulgi consuetudine a Holmhorst vocabatur, fieri delegerunt, sed contentio inter eos ingens exorta est, non invenientes quonam mortis genere suum perderent inimicum. Quidam namque eum, tamquam discipulum Crucifixi, crucifigendum; alii, quia deorum hostis extiterat, vivum terræ infodiendum; nonnulli, evulsis oculis post magistrum suum dirigendum esse decreverunt: denique Iudex populusque civitatis universus, capitali eum sententiæ addixerunt. [educitur inter opprobria tacens:] Igitur ex judicio vinculis iterum constrictus Albanus, ad supplicia trahebatur. Tunc populus, in civitate Iudice derelicto, certatim proruit ad spectaculum: qui sanctum virum convitiis jugiter insectantes; Egredere, inquiunt, egredere hostis civitatis, deorum omnium inimice. Vade quo tua te vocant scelera; ut meritis tuis digna rependatur vicissitudo: beatus vero martyr non respondit eis verbum.

[18] Tanta congeries illuc confluxerat populorum; ut loca prius ampla & spatiosa, nunc præ hominum densitate angustissima viderentur: [ob submersos aliquos ex multitudine accurrentium,] vis quoque tanta solis erat, ut nimiis ejus ardoribus terra sub itinerantium pedibus ureretur. Cumque iter ageretur; tandem ad flumen rapidissimum pervenerunt: ad cujus ripam populo subsistente, non minima transeundi facta est difficultas. Dum enim ruunt sine ordine, dum alter alterum præire contendit; nulli facilem transitum pontis angustia concedebat. Tunc quidam hanc dilationem non ferentes, sed vasto flumini se credentes, in ulteriorem ripam natatu celeri transmearunt. Alii vero, opus simile præsumentes, ab aquis vehementibus intercepti, vitam miserabiliter amiserunt. Quo viso, factus est dolor & luctus magnus in populo.

[19] Albanus quoque hæc videns ingemuit, & pereuntis populi damna deflevit: & positis in terram genibus, [oratione fluvium exsiccat:] misericordia motus super populum, oculos ad cælum, mentem direxit ad Christum, Domine, inquit, Jesu, de cujus sanctissimo latere sanguinem simul & aquam manare conspexi; fac quæso ut minorentur aquæ, fluenta recedant: quatenus omnis hic populus, sanus & incolumis meæ valeat interesse passioni. Mira res! Cum genua curvaret Albanus; b alveus ille repente siccatus est. Albani lacrymæ dum funduntur, [& submersos resuscitat:] aquas in flumine non relinquunt: orationis virtus flumen exhaurit, & inter undas viam populo patefecit. Crebrescunt miracula, & virtutibus virtutes dum succedunt, potentia Albani merita in populo clarius elucescunt. Quos paulo ante fluminis impetus secum rapuit, involvit, atque perdidit; hi nunc inventi sunt, nihil habentes læsionis, nec signum aliquid mortis in se præferentes.

[20] Tunc miles ille, qui Albanum trahebat ad supplicia, tandem per Albanum pervenire meruit ad salutem c. Visis namque mirabilibus, quæ gloriose fiebant ab eo, [his miraculis militatem ad fidem convertit,] pœnitentia ductus ensem projicit, pedibus ejus advolvitur, fatetur errorem, veniam deprecatur; obortisque lacrymis ait: Albane serve Dei, vere Deus tuus Deus verus est, & non est alius. In illum me jam noveris credere, illum mihi tecum pro Deo vendicare. Fluvius iste, quem precibus tuis in momento perduxisti ad nihilum, quodammodo loquitur & testatur, quod non sit similis, potens & faciens mirabilia super terram. His auditis, scelerum ministris furor accrescit, invidiæ stimulis agitantur, & homines acerrimi fiunt acriores. Qui efferatis animis ad eum revertentes; Non est, inquiunt, per Albanum (sicut asseris) quod flumen istud repente disparuit: sed nos, quibus deorum benignitas scientiam contulit secretorum, res ista quare contigerit novimus indicare: nos deum Solem colimus, & illi præ ceteris reverentiam deferimus ampliorem. Hic nostræ non immemor devotionis, propter nos aquam fluminis vi caloris absumpsit; ut sani & numero integri necem inimici nostri lætis oculis cerneremus, tu vero, quia deorum benificia ad alios sinistra interpretatione torquere præsumis, dignam blasphemiæ pœnam lues. His dictis hominem arripiunt, dentes excutiunt: & illud os sacrum, [plurima mox tormenta passum.] quod testimonium perhibuerat veritati, graviter ab impiis laceratur. Sed cum tot manibus non sufficeret una pars corporis; ad reliqua membra transeuntes, omnia illius membra confringunt: & cum nihil in corpore remaneret illæsum; fides tamen quæ fervebat in pectore, lædi non potuit. Toto igitur corpore laniato, hominem in arena seminecem reliquerunt; ad scelus de scelere transitum facientes.

[21] Quis vero jam sine lacrymis possit recordari, cum per dura lapidum loca, per vepres & aspera quæque, B. Albanum homines crudelissimi ducerent ac reducerent: [Per vepres & spinas in montem ascendit:] spinæ quoque & radices arborum etiam de pedibus avulsa secum frusta diriperent, & saxa pretiosus sanguis inficeret? Tandem cacumen montis ascendunt; ubi Dei athleta cursum sui certaminis erat impleturus. Jacebat illic hominum turba sine numero; qui sub ardenti sole siti æstuantes, extremum spiritum jam trahebant. Hi cum vidissent Albanum, fremebant in eum, dicentes: Ecce malefico prævalente, tantis urgemur incommodis, ut nulla nobis ulterius remanserit spes vivendi; per artes magicas, quas Albanus iste non desinit exercere, dies nostri defecerunt, & ipsi defecimus. Quorum miseriis Albanus intimo affectu condoluit, caritatisque gratia fervens, pro suis persecutoribus preces fundere non neglexit. Deus, inquit, qui hominem de limo creasti, ne sinas quæso creaturam tuam mei causa qualemcumque sentire jacturam. [oratione fusa] Aëris adsit læta temperies, aquarum copia tribuatur; ventus incipiat spirare clementior; ut æstus, quo populus laborat, tuo munere citius restinguatur. Adhuc sermo in ore loquentis volvebatur; & ecce subito fons ante pedes ejus in medio vulgi circumstantis erupit. Mira virtus Christi! Terra nimiis ardoribus solis torrebatur, & tamen de cacumine montis, de terræ pulvere, fons frigidus repente scaturiens, venis exundantibus largiter profluebat. Cumque rapido impetu rivus ad inferiora descenderet; occurrit populus, ut aquis refocillatus cladem tandem qua vexabatur evaderet. Quibus haustis, mox unius merito omnium sitis extincta est: sed adhuc tamen humanum sanguinem sitiebant. Æstus quidem corporum relevatus est, [fontem elicit:] sed fervor furentium animorum non est imminutus: infirmi salutem adepti sunt, sed salutis auctorem minime recognoscunt; Christum quippe blasphemantes; Laus, inquiunt, Deo magno Soli, qui servis suis in arcto constitutis tale dignatus est providere remedium, ut aquarum rivulus subito de terra prosiliens, nobis occurreret ad salutem.

[22] His dictis ad fundendum sanguinem populi furor accenditur: cincinnique Martyris ad stipitem religantur. [capite truncatur] Ex omni populo carnifex unus eligitur, qui scelus pro omnibus perpetraret. Qui mox expeditus, sublatum alte consurgit in ensem; eumque summis viribus librans in cervicem, uno ictu caput sancti Martyris amputavit. Cadit in foveam cadaver exanime, præparatam cædi: pendet caput in stipite capillis irretitum. Crux vero quam vir sanctus jugiter in manibus ferre consueverat, felici jam cruore respersa, super herbam decidit: eamque occulte quidam Christianus, [& carnifex oculis privatur.] Paganis omnibus ignorantibus rapuit & abscondit. Carnifex autem, cum adhuc staret juxta corpus, luminibus ejus in terram cadentibus totus efficitur tenebrosus: nec potuit miser objectu manuum oculis labentibus obsistere, nec lapsos in locum pristinum revocare. Quo viso plurimi Gentilium mutuo colloquentes vindinctam hanc plenam justitia profitentur.

[23] [Debilitatus miles passus insultationem Iudicis,] Cumque hæc ita geruntur, ecce ex improviso miles ille, quem paulo ante semivivum in inferioribus Pagani reliquerant, annisu quo potuit montem manibus reptando conscendit. Tunc Judex, quem illuc miraculorum, quæ per Beatum fiebant Albanum, rumor attraxerat; insultans viri vulneribus; Eja, inquit, debilis obsecramus Albanum; ut ossa tua dignetur in statum pristinum reformare. Curre, festina, reliquo corpori caput appone; statimque plenam ab eo mereberis consequi sospitatem. Quid moraris? Sepeli mortuum, refer obsequium; nec dubium quin servi sui manibus celerem conferat medicinam. At ille, fidei calore succensus: Ego, inquit, firmissime credo, [attactu capitis S. Albani sanatus,] quod B. Albanus suis meritis integram mihi reddere sanitatem, & ad clementiam possit perducere Salvatoris. Facile enim hoc, quod vos irridendo nunc dicitis, per eum circa me poterit adimpleri. His dictis, beati Martyris caput amplectens, sanctam cæsariem reverenter exsolvit. Tunc pium onus fragilis vector assumens, illudque corpori manibus devotius apponens; mirum in modum mox convalescere, ac desperatum cœpit robur corporis recuperare. [eum sepelit:] Qui sanitati pristinæ dicto citius in integrum restitutus, Christi potentiam, & Albani meritum, omni populo audiente, non destitit prædicare. Et jam fortior ad laborem, propriis manibus debitum Sancto reddidit obsequium. Ipse humo corpus operit; tumulum desuper ipse componit.

[24] Videntes autem Pagani quæ fiebant, repleti sunt zelo: & conferentes ad invicem, dicebant; Quid faciemus? Homo iste ferro non potest interire. Corpus ejus omne contrivimus; [capite truncatur.] & ecce jam versa vice vires pristinas, primamque speciem caro recepit. Et quid amplius faciemus. Inite consilium quid agere debeamus. Tunc unus ex eis in medium prosiliens; Homo, inquit, iste gladio non poterit occidi, nisi membratim prius distrahatur. Magus enim est, & per artes magicas ferro ne sibi noceat novit obviare: omnem ferri aciem hebetat nec audet gladius hominis malefici corpus attingere. Quibus auditis miles jubetur apprehendi, & vinculis arctari: & nimis horrendo supplicii genere, sanctum illud corpusculum discerpentes, ad ultimum gladio caput amputarunt. Sic beatus miles, usque ad mortem in fide Christi perseverans, una cum sanctissimo Albano corona martyrii solus ea die meruit sublimari: & qui factus est consors passionis, gloriæ quoque consortia non amisit. Peracta tandem Martyrum cæde, Judex soluto concilio populo dat licentiam abeundi. Discedentes autem, sævitiam Judicis detestantur, & dicunt: Væ Judici, apud quem locum non habet æquitas, partes suas contra rationem exercet. Væ Judici, in cujus judicio dominatur furor, non justitia; sententiam dictat non ratio, sed voluntas.

[25] Nocte igitur insecuta, Dominus Jesus Christus famuli sui Albani merita signis evidentibus declaravit. [Tumulus cælesti luce illustratur.] Nam cum tempus quietis advenisset; ecce columna Crucis e tumulo beati Martyris in cælum usque extendebatur: per quam descendentes Angeli & ascendentes, noctem totam in hymnis & laudibus deducebant. Inter cetera vero quæ canebant, vox ista frequentius est audita: Albanus vir egregius, martyr extat gloriosus. Cumque ad hoc spectaculum subito fieret concursus hominum, magis ac magis intuentium numerus augebatur. Qui stantes eminus lumine turbantur insolito, novitasque rei vertitur in miraculum.

ANNOTATA G. H.

a Usserius ait Hurst apud Anglo-Saxones Silvam denotans, ac postea Deuswoldinæ silvæ nomen obtinuisse, ibique oppidum S. Albani fuisse extructum, & ex Verolamii ruinis accrevisse: hoc certum Saxonicum nomen Albani ætate posterius, ex interpretis sensu hic positum esse.

b Gildas ea ita describit: Deo placens inter sacram confessionem cruoremque coram impiis, Romana tum stigmata cum horribili phantasia præferentibus, signorum miraculis adornatus est, ut oratione ferventi, instar Israëliticæ arentis viæ minusque tritæ, stante diu Arca testamenti prope glareas in medio Iordanis, iter ignotum, trans Thamesis nobilis fluvii alveum, cum mille viris sicco ingrediens pede, suspensis utrimque more præruptorum montium fluvialibus gurgitibus, aperiret.

c Idem Gildas: Et priorem carnificem, tanta prodigia videntem, in agnum ex lupo mutaret: & una secum triumphalem martyrii palmam sitire vehementius, & excipere fortius faceret. Apud Capgravium appellatur ille Heraclius.

CAPUT IV.
Martyres DCCCCXCIX a Christo ad gloriam invitati. Corpora redintegrata, a lupo & aquila custodita.

[26] Tunc unus ex eis, cum præ timore omnes stare videret attonitos, ait: Hæc miranda quæ videmus, Christum Dei filium liquido constat operari. [Ab aliquo converso excitati ad horrorem idolorum,] Dii quos hucusque coluimus, potius probantur esse portenta quam numina: quippe quibus virtus nulla, nulla divinitas inesse facile deprehenditur. Opera nostra, opera inutilia; diesque nostri inaniter defluxerunt. Ecce noctis tenebræ cæli cedunt splendoribus; superni cives eunt & redeunt, & ab his Albani sanctitas assidue commendatur. Tenebrarum caligine mundus involvitur, sed Albani claritas tenebras non admittit; Albani merita nequeunt obscurari. Nos, quia nihil utilitatis habet religio illa, quam hucusque tenuimus, veterem tandem damnemus errorem; de falsis ad vera, ad fidem de perfidia convertamur. Eamus & inquiramus Dei virum, qui (sicut nostis) Albanum, prædicando convertit ad Christum. Quam sint autem vera quæ de Christo loquitur; [& Christi cultum,] ex his quæ per Albanum fiunt mirabilibus liquido potestis advertere. Opera quæ fiunt per discipulum, magistri procul dubio sermonibus attestantur.

[27] Dum hæc & alia vir ille prosequeretur, laudabilem ejus sententiam omnium favor excepit: mox errorem pristinum detestantur, Christi fides ab omnibus prædicatur, iter in Walliam sub festinatione dirigitur, [mille viri discedunt ad S. Amphibalum,] ubi Dei servus Amphibalus manere putabatur. Nec eos sua fefellit opinio; nam procul adhuc positi, quod ibidem consisteret, famæ celebritate cognoscunt. Ad quem cum pervenissent, repererunt eum verbum vitæ regionis illius hominibus prædicantem. Cui adventus sui causam exponentes, Crucem, quam suo Albano quondam commendaverat, obtulerunt; quæ beati Martyris recenti cruore perfusa, signa sui martyrii satis evidentia præferebat. Vir autem Domini gratias agens in omnibus Creatori, inclinat se & adorat, signumque salutare devotione debita veneratur. Qui dum novis auditoribus faceret de religione sermonem, [instructi baptizantur:] mox omnes ei in fide consenserunt; abjectaque superstitione vanitatis, signaculum quod in Christo est ab ejus sacris manibus alacriter susceperunt. Cumque dies plurimi præterissent, fama facti per omnem diffunditur regionem: quæ processu temporis per loca singula convalescens, tandem Verolamium vario sermone replevit, asserens, quosdam de civitate toto corde hominem sequi transmarinum, ejusque suasu deorum culturas & leges patrias abjecisse. [cum multa Verolamensium perturbatione:] Quo audito concutitur civitas, turbantur universi; requiritur qui abierint, & compertum est mille viros non adesse; eorumque nomina mox jubentur annotari. Adversum quos nimio furore commoti, totis viribus se præparant ad insequendum: instructique armis bellicis, cum ingenti strepitu iter ineunt, acsi essent ad prælia processuri.

[28] Audientes autem celebre nomen Amphibali, ad eum post aliquot dies fama ducente perveniunt; & in circuitu ejus, quos quærebant, intendentes verbis illius, inveniunt. Quibus visis, [a submissis revocantur ad idololatriam,] mox unus ex eis Sanctum Dei cum nimia severitate verbis aggreditur hujusmodi: Seductor pessime (inquit) cur istos imprudentes, & qui cavere tuas nescirent insidias, verborum fallaciis circumvenire voluisti? Quid egisti? Impulsu tuo leges calcare, deos contemnere præsumpserunt. Cur deos magnos irritare non metuis, quod tibi non cedet in prosperum? Si suam in te cœperint injuriam vindicare, nulli dubium quin cito de terra dispereas: sed si vis, [alias occidendi.] una cum his quos in erroris tui vincula conjecisti, coram diis & hominibus inculpabilis apparere; præcipe ut resipiscentes ab errore, simul nobiscum ad propria revertantur. Quod si tanta eis fuerit in errore pertinacia, ut nullatenus redire consenserint; non remanebit ne unus quidem, qui non occidatur. Stat sententia.

[29] Tunc unus ex Christianis, fidei calore succensus, pro Clerico respondit, dicens; Hunc virum quem cernitis, cultorem esse veri Dei, forsitan hodie comprobabitis. Confidimus enim, quod in conspectu vestro, more solito, per eum infirmo alicui salus pristina in Christi nomine sit reddenda. Ad illius profecti sumus sanctitatem, [Defendunt illi S. Amphibalum,] ut cunctis, quæ ad fidem Christianam pertinent, circa nos rite peractis, æternæ vitæ nos faceret esse participes. Absit a nobis hoc scelus; ut hujus sancti viri vestigia relinquamus, & vanis iterum vobiscum superstitionibus involvamur. Vos potius a lite cessantes, nostro saltem provocati exemplo, fidem Christi suscipite: ut una nobiscum ad ejus possitis gaudia pervenire. Mortem minamini: sed quam pro Christo libenter amplectimur. [seque in fide constituros profitentur:] Deus autem & Dominus noster Iesus Christus de servis suis faciat quod voluerit. Quid nos a proposito bono & utili revocare conamini? Quid inaniter & superflue laboratis? Quæ semel pro Christo dimisimus, ad ea nullatenus denuo revertemur. Stat sententia.

[30] His auditis Paganorum furor magis accenditur: ad arma prosiliunt, extractisque gladiis sanguis funditur innocentium. Proh dolor! Ministri scelerum in sua (ut ita dicam) membra desæviunt, dum filius a patre, pater a filio trucidatur; [mox trucidantur:] dum fratres a fratribus, cives a civibus occiduntur. Non reverentia senum, non parentum miseratio dura carnificum corda mollivit. Sancti vero Martyres certatim cervices suas gladiis objiciunt: & dum prior trucidatur, moras arguit secuturus. Ex hoc sacro collegio unus omnino superfuit, qui in via corporis infirmitate detentus adesse non potuit.

[31] S. Amphibalus vallatus undique corporibus occisorum, beatas animas lætus Domino commendabat. In quem carnifices cruenti omnem iracundiam suam refundentes, juraverunt, quia nihil cibi sumerent, donec inimicum deorum suorum seu vivum seu mortuum ad suam perducerent civitatem. [S. Amphibalus nudis pedibus abducitur:] Cujus brachia loris durissimis astringentes, ante equos suos eum ire impulerunt: illi quippe sublimes in equis ferebantur, solus Amphibalus nudis pedibus iter peragebat. Sed quo magis suo Albano appropinquat, eo amplius asperitas viarum & laboris injuria mitigatur. Carnifices vero semper ad locum cædis respicientes, seria jam pœnitentia ducti, super cognatos & amicos suos, quos in furore suo trucidaverant, amarissime flere incipiunt.

[32] Dumque iter agitur, intuentur hominem languidum secus viam jacere: qui cognoscens quod S. Amphibalus præteriret, cœpit clamare & dicere: [ægrum in via sanat] Serve Dei excelsi, adjuva me; ut qui propria jaceo depressus infirmitate, tua merear relevari intercessione: credo enim quod invocato super me Christi nomine, celerem mihi possis reddere sospitatem. Carnifices autem, importunitatem clamoris illius non farentes, hominem incipiunt irridere. Nec mora sub oculis irridentium, qui jacebat exurgit; & per hominem vinctum, vinculis diutini morbi, quibus tenebatur, absolvitur. His ita gestis, cœpto itinere perrexerunt. Res gesta diu celari non potuit: sed mox per universam regionem facti fama diffunditur. Mirantur & ipsi carnifices; in tantum ut quidam ex ipsis Deum glorificarent, dicentes: Quam magnus Christianorum Deus, & quam magna virtus ejus! Denique cum ad natale solum pervenissent, & suæ jam possent mœnia cernere civitatis; [cum admiratione carnificum.] paululum in loco deserto fame & labore confecti requiescentes, defigunt telluri hastas & scuta reclinant. Ceteris autem quiescentibus, solus Amphibalus inter vincula constitutus, requiem non habebat. Et licet gravibus vinculis esset coarctatus: suis tamen persecutoribus verbum vitæ non destitit prædicare; Verbum quippe Dei non potuit alligari.

[33] Interea nuntiatur in civitate, quod cives in patriam remeassent; & magistrum Albani, magnum & diis suis acceptabile sacrificium adduxissent. Quod cum percrebuisset, [Lamentantur Verolamienses ob cædem suorum,] ingenti gaudio civitas replebatur. Æstimabant enim, quod eos, pro quibus ierant, incolumes ad propria revocassent. Sed dum inter eos mira fieret exultatio, quidam ex carnificibus adsunt improvisi, dicentes; omnes, pro quibus tam laboriosum iter assumpserant, in externis finibus pariter in gladio cecidisse. Quo cognito protinus omnis illorum hilaritas & gaudium in luctum & tristitiam convertuntur. Patres a pignoribus, cives a civibus se queruntur destitutos: hic fratrem, ille propinquum se deflet amisisse: matres quoque, cognita filiorum nece, sparsis crinibus, veste conscissa, subito mœstam incendunt clamoribus urbem: ubique luctus, ubique gemitus: nec erat quem ad lamenta doloris non cogeret magnitudo. Et dicebant: Heu; cur venerunt super nos hæc mala? væ nobis! Quid adhuc vitam trahimus infelicem? Ad mortem nos præcesserunt, quos habere decrevimus successores. Heu filii! quid egistis? Propter vos cunctis in circuitu nationibus facti sumus in opprobrium: nec jam præ confusione faciem hominum possumus intueri. Frequenter enim ante oculos nostros revocabitur, quod filii nostri deos suos deseruerunt; & idcirco in externa patria procul ab amicis miserabiliter fuerint interempti. Totis dispersi agris jacetis exanimes, jacetis insepulti, volatilibus in escam, bestiis in devorationem. Proh dolor! Ad hoc reservati sumus? ad hoc superstites vobis existimus? ut quod filii commiserunt, parentibus imputetur. O miseria! Periit spes nostra: requies senectutis nostræ sublata est. Væ homini sacrilego & fraudulento, qui dudum ab Albano receptus hospitio, illud Christi nomen execrabile nostræ civitati primus invexit. Ille perturbavit omnia: ille causa necis omnium esse convincitur. Dii immortales, si vobis unquam servivimus, nefandum hominem disperdite, & talem terris avertite pestem. Cum damnis nostris, & vestras injurias in eo vindicate: & mala, quæ in nos commisit, in caput proprium retorquete.

[34] Cumque carnifices vidissent, quod populus intolerabili dolore conficeretur; prosilientes in medium, Nolite, inquiunt, cives, nolite flere, nolite supra modum contristari. Reprimite lacrymas, consolationem admittite: [sed a carnificibus monentur gaudendum esse] ne videamini filiorum gaudiis invidere. Non necesse est super mortuos magnopere contristari, quorum mortem vita, quorum dolores gaudia prosequuntur. Nihil esse crudelius, quam parentes a filiis morte interveniente separari, nec nos quidem abnuimus: sed illic ubi morientes multam de se materiam gaudendi posteris derelinquunt. Istis nequaquam condolendum est, [quod cum Christo vivant] imo magis congaudendum, quos semper beate victuros constat in cælo regnare cum Christo. Non ergo dolere, sed gratias agere Christo debemus; qui tantam ex hac urbe multitudinem dignatus est assumere, & secum in cælestibus collocare. Non sunt quasi mortui plangendi in terris, qui feliciter cum Christo vivunt in cælis. Damna deflere, humanum quidem est; sed dolori nolle modum ponere, insaniæ proximum est. Audite quæ circa defunctos gesta sunt; & quia incassum plangitis, forsitan cognoscetis.

[35] Tunc jurantes, quia narrationi suæ nihil falsitatis admiscerent, ad omnem multitudinem locuti sunt, [& quod ipsi occisores] dicentes. Egressi (sicut scitis) ut parentes & amicos quæreremus; tandem in Walliam fama ducente pervenimus: ibique Clericum, ad fidem Christi Wallenses, Pictos, civesque invenimus exhortantem. Tunc sine strepitu parentes nostros a ceteris segregare, & sic nobiscum reducere cupientes; nunc monitis, nunc minis eos cœpimus convenire. Sed tanta inerat omnibus pertinacia, ut nulla possent verborum industria vel ad horam ab illius viri consortio separari. Nos ergo in iram versi, ad arma prosilimus; & injuriam nostri contemptus, in cæde civium vindicamus. Ipsi vero certatim cervices suas gladiis objectantes, mortem pro Christo libenter excipiunt. Et erat spectaculum miserabile; cum filii in patres, patres in filios insurgerent, prosternerent, interficerent. Nulla ibi miseratio, nec reverentia senectutis. Proh dolor! quod dicturi sumus, sine gravi gemitu loqui non possumus. Dum patris vulnera filius alligaret, fratris manum, frater superveniens amputavit. Itaque funduntur parentes, [audiverint a Christo eos ad æternam beatitudinem invitari.] carissimi trucidantur: inundant campi sanguine, cadaveribus obteguntur. Dum hæc agerentur, ecce Iesus ipse, pro quo ponebant animas, de cælo prospiciens, dixit clara voce: Transite ad me milites mei: ecce vobis aperta est janua paradisi; præparata est vobis beatitudo, quæ non minuitur, gaudia quæ terminum non noverunt. Quibus auditis, nos, qui cædem exercuimus, incredibile memoratu est quanto gaudio repleremur; intelligentes, quod amici de mundo ad cælum, de morte migrarent ad Christum. Felices nobis esse videbamur, qui tales habuimus parentes; quorum jam concives Angeli, quibus ipse Christus occurrere dignaretur. Verum ex insolito divinæ vocis auditu conturbati sumus & perterriti.

[36] Volentes autem scire, quot in illa cæde corruissent, recensere cœpimus interfectos: & inventi sunt a nongenti nonaginta novem, omnes pro Christi nomine trucidati. [Corpora 999 precibus S. Amphibali redintegrata & cognita,] Iacebant singuli equorum ungulis calcati, nec poterant propter vulnera & sanguinis copiam qui profluxerat recognosci. Sed dum vir sanctus hujus rei gratia Deo suo preces effundederet; subito præter spem redintegrantur omnium vulnera mortuorum. Sanguis in speciem lactis convertitur, cutis ad formam pristinam revocatur; adeo ut nec vestigium vulneris in eis potuerit deprehendi. Factumque est ut agnitionem humanam, quam nostra crudelitas prius abstulerat, oratio Justi denuo repararet. Tunc populus terræ, beneficia Christi sinistra interpretatione pervertens, divinis per omnia virtutibus contradicit; & ne in suis finibus mandentur sepulturæ, qui fidem Christi susceperunt, vehementer obsistit. Supremum naturæ debitum defunctis negatur, [a lupo & aquila custodiuntur] & devorandi bestiis ac volatilibus exponuntur. Sed aderat Dei gratia, quæ servos suos post mortem quoque glorificans, dura furentium corda mollivit, & hostes circa mortuos reddidit mitiores. Ut enim liquido daretur intelligi, divinam Christi cultoribus non deesse custodiam; ecce lupus & aquila, ex improviso venientes, ad Sanctorum cadavera substiterunt. Lupus feras, aquila volucres abigebat: ut eos ad illorum missos esse præsidium facile sensus humanus intelligeret.

[37] Quibus perspectis, mirantur Picti, Wallenses contremiscunt: humana rabies mitigatur, impugnare jam desinens, [& ab incolis honorantur:] quos divina dextera defendebat. Undique visendi studio vicinia tota circumfusa ruit: Reliquias Martyrum piis amplexatur affectibus, & dignis obsequiis veneratur: & quos paulo ante habuerunt in derisum, nec pati poterant ut eos terra susciperet; nunc versa vice miris laudibus extollunt, & habere desiderant; gratias agentes omnium Creatori, qui suam regionem tot taliumque virorum dignatus sit sanguine consecrare. Ad perpetuandam quoque memoriam occisorum, ab ipsis incolis eorum numerus & nomina describuntur. [& lætantur consanguinei.] Hæc omnis multitudo quæ convenerat, priusquam ad propria remearet, vidit, audivit, & in his omnibus nobiscum testis extitit. Cum hæc & alia carnifices prosequuntur; sedantur lacrymæ populi, dolor mitigatur. Multi quoque qui audierunt, potentiam Christi collaudant; de parentum gloria lætantur, & dicunt: Magnus Deus Christianorum, qui servos suos ita reddit gloriosos. Non posset homo peccator mortuorum vulnera in integrum reformare. Vere bonus medicus, qui tam subito servorum vulnera ad pristinam revocat sanitatem. Ex hoc manifeste colligitur, Clericus ille quanti sit apud Deum meriti, quamque amplectenda sit illius prædicatio; qui solis precibus cuncta quæ audivimus potuit obtinere.

ANNOTATA G. H.

a Apud Capgravium dicuntur in ore gladii mille viri pro Christo occisi. Sed non indicatur unus ex hoc collegio superfuisse, qui in via corporea infirmitate detentus adesse non potuit. In Mss. Vaticano & alio S. Cyriaci martyrologio, ad Bedæ Martyrologium additur. Et cum eo alii numero DCCCLXXXIX positi in Cathalacum, quorum nomina scripta sunt in libro vitæ: ubi arbitramur deesse numeros duos & scribendum DCCCCXCIX. At Cathalacum forte est Charlem seu Streetlem in Staffordiensi Comitatu prope Lichfeldiam, quam dictam volunt a cadaverum campo quasi ibi essent occisi: & potuit tempore Scriptoris Staffordia, necdum ab Anglis occupata, mediterraneis Britonibus annumerata fuisse; aut certe S. Amphibalus, iturus versus Walliam, ibi substitisse.

CAPUT V.
Martyrium SS. Amphibali & mille conversorum. Pœna lictorum & Judicis. Epilogus.

[38] Judex autem cu audisset hos sermones; volens placere Paganis, in hæc verba furibundus erupit: Usquequo patiemur hoc scandalum? [Incitati a judice contra Amphibalum cives Pagani,] Non est hic homo a Deo, qui sermone suo perimit innocentes. Clericus ille quibusdam verborum præstigiis novit decipere oculos intuentium; ut ea quæ falsa sunt, vera faciat æstimari. Per illius verba deceptoria urbis nostræ cives optimi perierunt. Præcipimus ergo, ut omnes qui sequuntur hunc hominem, aut carnificum verba magnificant & mirantur, ubicumque fuerint reperti, gladio puniantur. Post hæc mandavit omni populo, dicens: Egrediamur universi, & inimico nostro quantocius occurramus: ut qui omnes cognoscitur offendisse, ab omnibus sibi vindictam sentiat irrogari. Dicant omnes quod voluerint: sed nos nostræ civitatis injuriam negligere vel inultam relinquere non debemus. [cum armis ei occurrunt:] Hoc mandatum postquam in civitate divulgatum est; Gentiles hinc inde concurrunt, & quidquid teli furentibus venit in manus arripitur. Alter alterum ut velocius eat hortatur, & in suum sese invicem excitant inimicum. Tendentes ergo per viam, quæ de civitate vergit in Aquilonem, urbem vacuam reliquerunt. Erat autem populi numerus infinitus, nec poterant plateæ multitudinem capere confluentem: & quia stipatis agminibus incedebant præ densitate sua lento gradu iter agere cogebantur.

[39] Interea quidam ex eis hujuscemodi moras non ferentes, animorum levitate ducti, a reliquo populo diverterunt: & ingressi semitam, cujus compendio stratæ publicæ obliquitatem declinarent; [palo circumactum exenterant,] citius ad virum Dei in vinculis constitutum, & a sociis suis longius remotum pervenerunt. Quem mox arripientes, & tractantes atrocius expoliaverunt, visceraque ejus ferro patefacta, palo in terram defixo circumligantes, & flagellis nimiis Sanctum Dei concidentes, in circuitu ejusdem a pali ambulare fecerunt. Cumque beatus Martyr, Dei munere, inter tot angustias constitutus, nulla daret doloris indicia; [dein cultellis confodiunt:] illi acriores effecti eum quasi ad signum statuunt, & cultellis lanceolisque quod reliquum erat corporis confodiunt. Vir autem Domini, tamquam nihil mali pateretur, vultu hilari stabat constantior; & signa sui martyrii toto jam corpore præferebat: prodigiosum cunctis de se præbens spectaculum, quod post tanta supplicia, post tot mortis genera, adhuc vivere potuisset.

[40] Eadem hora plurimi, quorum corda Deus tetigerat, compuncti sunt corde; renuntiantesque idolis, [visa ejus constantia mille conversi occiduntur.] Christianæ se fidei subdiderunt, orantes Martyrem, ut ipsius intercessione beatitudinis æternæ, quam illi Deus præparaverat, & quam se jam videre perhibebant, participes fieri mererentur; pro quo etiam omnes, animas ponere minime formidabant. Quo cognito, Princeps vocatis mos spiculatoribus, omnes qui deorum suorum culturam abjecerant, & doctrinam Clerici sequebantur, jubet interfici. At illi ferale complentes edictum, mox mille viros morti tradiderunt: beato Amphibalo intuente, eorumque animas Domino commendante.

[41] Tunc unus qui ceteris audacior videbatur, sic eum prior alloquitur: Crudelissime hominum, [S. Amphibalus objurgatus ob necem Martyrum,] cur imprudentes illos persuasionis tuæ fraude decepisti; & perversis ac feralibus tuis monitis irretitos a cultura deorum submovisti? Quid in te civitas nostra peccavit, ut eam suis civibus spoliares? Diligenter attende, vir bone, quid feceris. Tuorum subtilitate verborum parentes & amici nostri in perditionem abierunt. Tu causa necis omnium: tu eos ad mortis laqueum impulisti. Hinc justis odiis te persequimur: maxime cum ipsa quoque justitia justitiæ adversariis jubeat adversari. Ubi te jam miser esse conspicis? [& invitatus ad cultum deorum,] Hostium undique vallaris agminibus, nec est locus evadendi. Sed quamvis deos & homines ad iracundiam supra modum provocaveris, eorum tamen gratiam pœnitendo poteris promereri. Perfectæ vero pœnitentiæ hoc erit indicium, si sectam illam quam hucusque tenuisti, deserueris; & deos invictos, quos ignorans forsitan offendisti, cœperis adorare: nec dolebis de facto; quia mox rerum omnium affluentiam consequeris; insuper omnes quos neci nuper tradidisti, per suæ divinitatis potentiam dii nostri a mortuis revocabunt.

[42] Dicit ei Amphibalus: Dum deos tuos, o Pagane, nimiis laudibus conaris extollere; in verbo tuo te noveris offendisse. Solus enim Dominus Jesus Christus suscitat mortuos & vivificat. [opponit virtutem Christi & pœnas peccatorum.] Illos vero quos quasi deos & potentes æstimatis in cælo, potenter tormenta patiuntur in inferno. Illic deorum vestrorum commoratio & mansio sempiterna: ibi fletus & stridor dentium, ibi vermis qui non moritur & ignis inextinguibilis. Horum participes & locii fient in tormento injusti, adulteri, maledicti, ceterique, qui dum hic viverent, similes se dæmonibus per actus reprobos reddiderunt; ut quorum voluntatem secuti sunt per convenientiam vitiorum, eorum quoque consortio non careant in perpessione tormentorum: talium quippe cultores numinum talis decet retributio meritorum. Tu quoque, o Pagane, tu cum ceteris cultoribus idolorum, nisi citius relicto gentilitatis errore ad fidem Christi convertaris, eisdem doloribus habes subjacere. Sed dum vacat, abjiciatur vanitas, error condemnetur: misericordia Dei nostri magna est, nolite desperare. A viis vestris pravis resipiscite, & ad baptismi gratiam convolate. Quid vero baptismus conferat diligenter advertite. In baptismo peccata donantur, cælum homini reseratur; & vetustate deposita, nova quodammodo efficitur creatura. Qui enim prius erant per culpam filii diaboli, fiunt postmodum per gratiam filii Dei. Ad hanc ergo gratiam confugium facite; ut pœnas possitis evadere sempiternas.

[43] His auditis, hinc inde concurrunt: crudeles dexteræ lapidibus onerantur. Fervent impii in nece innocentis: & ut beatum spiritum ejiciant, totis viribus elaborabant. Sed licet Dei Martyr saxorum grandine graviter undique cæderetur: [lapidibus cæsus;] immobilis tamen in oratione persistens, loco suo motus non est, nec in partem alteram vel ad horam declinavit. Denique cum invictum spiritum esset cælo redditurus; elevatis oculis Jesum stantem ad Patris dexteram intuetur: Angelorum quoq; concentum in cælis audivit: & inter eos Albanum suum recognovit. [S. Albanum invocat:] Quem sibi in auxilium advocans, Sancte, inquit, Albane communem Dominum quæso depreceris, ut mihi Angelum bonum obviam mittat; ne mihi prædo truculentus obsistere, ne iter meum pars iniqua valeat impedire. Vix verba compleverat: & ecce duo Angeli cælesti fulgore radiantes ad eum de supernis veniebant. Vox etiam cælitus hujuscemodi ad eum facta est: Amen dico tibi, quia hodie cum discipulo eris in paradiso. [ab Angelis defertur in cælum.] Pagani autem cælestem sonum audientes, stabant stupefacti. Igitur Angeli beati viri animam, niveo candore fulgentem, secum assumentes in cælum, cum hymnis & laudibus detulerunt b.

[44] Sed viri animo concitati, corpus exanime & in vinculis constitutum lapidibus adhuc obruere non cessabant. Nec poterant opem ferre morienti nec de manibus eruere sævientium, [Rixantibus Paganis] duces ejus & comites, jejuniis & fatigatione confecti. Tunc grave inter Paganos certamen exoritur; & usque ad conflictum gladiorum, contentio nefanda procedit. Agmine denso pars utraque cucurrit; & supra membra beatissima gravis pugna committitur. Sed noluit nec permisit Deus omnipotens ut fierent veridici, veritatis inimici; qui dudum juraverant, quia sanctum virum seu vivum seu mortuum ad suam perducerent civitatem. [corpus a Christiano aufertur.] Dum enim tumultus incresceret, & inter se Pagani turbarentur; quidam fidelis in Christo clam beati Martyris corpus auferens, sub terram occuluit diligenter, quandoque (ut confidimus) divino munere in lucem proferendum.

[45] Interim cælestis in populum vindicta desævit, distorquentur labia, varia deformitas vultus apprehendit, [Lictores omnes in membris suis puniti] obrigescunt digiti; nervi officiis non funguntur: ardent linguæ, quibus beato Martyri fuerant illata convitia. Quid multa! Brachia, manus, & omnium omnino membrorum flexibilitas ita repente diriguerat, ut ne lapidem quidem de terra levare jam possent. Variis ergo pœnis afflati, sic demum a prælio quieverunt. Judex autem, amisso rationis intellectu, amens effectus est. Nec erat qui posset, [& Judex amens effectus;] se Domino Jesu & servo ejus Amphibalo contumelias irrogasse, & tamen periculum evasisse, jactando gloriari: quotquot enim manum erexerant contra Dominum, dignam pro meritis a justo judice senserant ultionem.

[46] Res autem gesta diu celari non potuit. Exciti rumore vicini accurrunt; quod auditu perceperant, [postea tota civitas ad Christum convertitur.] oculis comprobantes. Mox fidem Christi civitas tota suscepit, Deumque justum in suis judiciis collaudavit. Multi divini amoris instinctu sua relinquentes, Romam adeunt: deflent commissa, fatentur errores, undamq; lavacri expetunt salutaris. Igitur a die illa & deinceps, omnis populus civitatis, deos quos coluerat vanos esse cognoscens, Christum Dei filium omni tempore colere studuit & timere.

[47] Hæc & alia multa, quæ divina pietas noluit hominibus occultare, diligenter litteris commendavi. Benedictus Deus. Decessit omnis ille cœtus infidelium, qui in B. Albanum mortis quondam tulere sententiam, nec jam de eis multum tractant homines aut loquuntur: Albani memoria non delebitur, sed ejus laudabile meritum, si quid mea carmina possunt, longe lateque per orbem diffundetur. Tempus erit, ut confidimus, quo viri religiosi, viri Christiani, ad prædicandum Gentibus venient in Britanniam. Isti cum venerint, [Prologi Auctor prædicit Anglos convertendos] Dei magnalia hoc modo libris adserta reperient, legent & ad notitiam deferent plurimorum. Tunc veritate cognita lætabitur insula: tunc Gentiles errorum vinculis absoluti multiplici gaudio replebuntur. Verum tempus prædicatæ visitationis & gratiæ quando venturum sit, quia certum non habeo; istic hujus lætitiæ magnitudinem non expecto. Sed ne posteri super meo nomine reddantur nimium soliciti: sciant quia si voluerint verum mihi ponere nomen, me miserum, me peccatorem ultimum nominabunt. Romam autem proficiscar, ut illic gentilitatis errore deposito, & lavacro regenerationis adepto, [ipse Romam abit ibi baptizandus.] veniam merear assequi delictorum: libellum quoque istum, qui habetur in manibus, afferam examini Romanorum; ut si quid in eo secus quam debuit forte prolatum fuerit, hoc per eos dignetur in melius commutare Dominus Jesus Christus, qui vivit & regnat Deus per omnia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA G. H.

a Hinc forte eum cujus nomen ignorabatur, Amphibali nomine dicere placuit: quo deinde etiam usi scriptores, qui S. Albanum vel Angelos de eo locutos induxere.

b Harpsfeldius in sex seculis cap. 10. Cæsus est, inquit, vir Dei apud villam Rudburniam, tres mille passus a Verolamio distantem, quo loci usque ad sua usque tempora duos grandiores cultros quibus martyrium consecutus est, reservatos tradit Thomas Rudburnus, scilicet lib. 1 historiæ cap. 5, qui floruit circa annum 1480.

ANALECTA G. H.

Albanus Protomartyr, Verolamii & vicinis locis in Britannia (S.)
Amphibalus Diaconus, Verolamii & vicinis locis in Britannia (S.)
Circiter bis mille, Verolamii & vicinis locis in Britannia (SS.)

AUCTORE G. H.

CAPUT I.
Corpus S. Albani a S. Germano honoratum; ab Offa Rege inventum & Translatum. Monasterium cum nova ecclesia constructum.

[1] Sanctus ac venerabilis Beda, cum capite VII narrasset Martyrium S. Albani, ut supra relatum est, adjunxit; [Ecclesiam S. Albani] Redeunte temporum Christianorum serenitate, ecclesiam, mirandi operis atque ejus martyrio condignam, esse extructam: ad quam, ut refert cap. XVIII, SS. Germanus Episcopus Autissiodorensis & Lupus Episcopus Trecensis, compressa perversitate damnabili hæreseos Pelagianæ, ejusque auctoribus confutatis, atque animis omnium fidei puritate compositis; B. Albanum Martyrem, auctori Deo per ipsum gratias acturi, petierunt. Ubi Germanus, omnium Apostolorum diversorumque Martyrum secum Reliquias habens, [honorat S. Germanus,] facta oratione, jussit revelli sepulcrum, pretiosa ibidem munera conditurus: arbitrans opportunum, ut membra Sanctorum ex diversis regionibus collecta, quos pares meritis receperat cælum, sepulcri quoque unius teneret hospitium. Quibus depositis honorifice atque sociatis, de loco ipso, [aufert massam pulveris sanguinolenti.] ubi beati Martyris effusus erat sanguis, massam pulveris secum portaturus abstulit: in qua apparebat, cruore servato rubuisse, Martyrum cædem persecutore pallente. Quibus ita gestis, innumera hominum eodem die ad Dominum turba conversa est. Hæc Beda.

[2] Gesta hæc sunt seculo Christi quinto; quo eodem seculo, aliquot post obitum S. Germani annis, [Fuit ea a Paganis Saxo-Anglis eversa.] Anglo-Saxones in Britanniam venerunt, ejusque partem maximam (præter Walliam) in septem regna distribuerunt, heptarchiamque constituerunt, ipsi tunc Christianæ religionis hostes acerrimi: adeo ut auctor majoris Vitæ S. Albani, sub eisdem degens, nomen suum non fuerit ausus apponere, ne (uti inquit in Prologo) loquendo illud, nomen simul & vitam amitteret: ei autem in Vita Offæ, secundi Merciorum Regis, auctore Matthæo Parisio, Monacho cœnobii S. Albani, legitur, hac tempestate Ecclesia beati Anglorum Protomartyris Albani, inter ceteras regionis ecclesias, funditus est subversa; unde locus sepulcri & loci distincta cognitio penitus delebatur. At quomodo sacrum corpus inventum fuerit, ita ibidem narratur.

[3] Rex Merciorum Offa potentissimus, cum in urbe Bathonia residens post diei laborem, noctis quietem in strato regio caperet; Angelo nuntiante divino est admonitus oraculo, [Revelatione Angelica facta Offæ Regi] ut Sanctum Dei Anglorum sive Britonum Protomartyrem Albanum de terra levaret, & Reliquias ejus in scrinio dignius collocaret. Rex vero, divinis illico studens obtemperare præceptis, accito Humberto Merciorum Archiepiscopo (cujus Sedes apud Lichefeld nuper ab eodem Rege fuerat constituta) divinam ei voluntatem indicat de præmissis. Tunc Archiepiscopus, assumptis continuo secum Ceololfo Lindesiensi, & Untrona Legecestrensi Episcopis, suis suffraganeis, cum innumera utriusque sexus & diversæ ætatis multitudine, Regi, die sibi statuta apud Verolamium occurrerunt. Rex vero, dum illuc iter expediret, lucis radium, in modum ingentis faculæ cælitus emissum, super locum sepulcri quasi fulminare conspexit. Hoc quoque divino miraculo manifeste ab omnibus aspecto, gaudentes tali indicio extiterunt, de visionis veritate effecti certiores. Tunc populo in jejunio & orationibus sanctificato, Antistites sacri Sacerdotalibus infulis adornati, affore sibi beati Martyris auxilium flagitabant … Facta igitur, ut diximus, oratione a Clero & populo cum eleemosyna & jejunio, terram percutiunt, & passim Martyris sepulturam offendunt. Nec fuit necesse locum diu quærere, quem divina clementia dignata est cælesti lumine revelare. Martyris igitur corpus, astante Offa Rege Christianissimo, in theca lignea (in qua prius a Christi fidelibus, propter barbarorum sævitiam fuerat tempore discriminis occultatum) reperiunt, [invenitur corpus,] cum ipsis sacris omnium Apostolorum diversorumque Martyrum Reliquiis, quas ibi dudum sanctus deposuerat Germanus, intercessione beati Martyris de Pelagianis triumphans. Movit hæc inventio tam Clerum quam populum universum ad lacrymas; & ob hoc maxime, quod fidem fecit Dominus de sanctorum Patrum Reliquiis, ibidem cum corpore Martyris, prout legimus, depositis: quas, ut pium est credere, voluit Dominus, quasi ad solatium ejusdem Martyris, corpori diu soli fuisse associatas. Roboravit insuper fidem Regis & ejus fidelium divinum testimonium, cum apud Weneslave lux, cum miri odoris fragrantia, cellam Præsulum orantium illuminavit, & Regis propositum certius solidavit. Plus tamen ceteris omnium corda erexit radius igneus, ab æthere missus super locum, & indies descendens, & solare sicut & lunare lumen adaugens; Regem cum suis sodalibus (quasi stella Magorum dux, donec staret supra domum, ubi erat puer Christus) ad locum perduxit, memoratis Reliquiis insignitum: Ut vere dici possit, Testimonia tua, Christe, credibilia facta sunt nimis; & idcirco domum tuam, Domine, tali loco fundandam, decet sanctitudo in longitudine dierum, hoc est in sempiternum.

[4] Quem utique thesaurum, super aurum & topazion pretiosum, sub cespite diu absconditum, & jam divinitus inventum, [elevatum transfertur ad ecclesiolam,] Archiepiscopus Humbertus, cum suis Coëpiscopis & Clericis, astante Rege reverenter levantes de sepulcro, præcedente solenni processione, in hymnis & laudum præconiis, transtulerunt in quamdam ecclesiolam, ibidem extra urbem Verolamium a neophytis in honorem beati Martyris constructam: ubi Martyr percussus sanguinem suum fudit pro Christo: quam persecutores quia parvulam, ejecto locello corpus suum continente, diruere non dignabantur. Ibidem igitur, in eodem locello Reliquiis ordinate dispositis, & palliis involutis, & cranio aureo circulo a Rege circumdato, in quo scriptum fuit; Hoc est caput S. Albani, Anglorum Protomartyris, Missa solenniter celebratur. Et interim miracula, æterna recordatione digna, ibidem celebrantur in conspectu Regis & Antistitum & omnium illic existentium. Nam mortui ad vitam revocantur, semineces ad sospitatem restaurantur, leprosi mundantur, paralytici solidantur, febricitantes curantur, contracti eriguntur; muti, surdi, cæci, & arreptitii, imo omnes languidi & se male habentes malorum remedia recipiunt. Quæ Dei beneficia usque in hodiernam diem fieri non desistunt, sine ea quæ pluris est animarum salute, quæ eodem loco devotis largiter impertitur. Rex igitur Offa Christianissimus, locellum memoratum, [miraculis clarum:] laminis aureis & argenteis gemmisque pretiosis, de thesauro suo magnifice sumptis, decenter adornari; & ecclesiam ipsius in qua, ut dictum est, collocabatur, picturis, aulæis, & aliis ornamentis, donec amplior, multis ditanda possessionibus & honoribus ædificaretur, jussit decorari. Acta sunt hæc a passione sæpedicti Martyris anno quingentesimo septimo, ab adventu Anglorum in Britanniam trecentesimo quadragesimo quarto, Indictione prima, Kalendis Augusti, scilicet anno DCCXCIII, quo erat prima Indictio. Hæc Matthæus Parisius, ante quem de hac inventione egit Malmesburiensis; & eodem cum ipso tempore Radulphus de Diceto, & juniores Joannes Brompton, Wilhelmus Thorn, ac potissimum Matthæus Westmonasteriensis, qui magna ex parte Parisium describit, & sub initium interponit, certum esse, Albanum, Britonem, non Anglum extitisse; sed quia Angli, Britonum hostes, eas regiones occuparint, videntur conati fuisse memoriam Britonum extinguere, & sic jussu Offæ Regis adscriptum; Hoc est caput S. Albani Anglorum Protomartyris. Quæ deinde facta sunt, ita prosequitur Parisius.

[5] Eodem quoque mense Rex ibidem provinciale statuit concilium, cum Archiepiscopo Humberto suisque Suffraganeis & Primatibus suis universis. Cumque tractarent diligenter & efficaciter, de conventu monachorum in loco illo congregando, atque cœnobio constituendo, & magnifice ac regaliter privilegiando; ubi Protomartyris regni sui, imo totius Britanniæ vel Angliæ Reliquias invenit, [ab Offa Rege Romam profecto] & quem locum suo sanguine consecravit; placet omnibus pium Regis propositum, eique Episcoporum consulit prudentia, ut auctoritate Romani Pontificis (etsi alias hoc factum fuerit, quod non iterari inutiliter dicitur quod non scitur perpetratum) canonizetur simul, & privilegietur monasterium, in honorem ejusdem Martyris noviter construendum. Et hæc omnia ut digniorem & firmiorem sortiantur effectum, consilium virorum sanctorum & discretorum suscipit & exaudit, ut per Legatos solennes a latere Regis destinatos, aut potius in propria persona Rex ipse, super his cum Curia tractet Romana. Offa igitur Rex piissimus, suorum Magnatum sano acquiescens consilio, divino ductus spiritu, transalpinum laboriosum & sumptuosum iter arripit sine moræ dispendio… Romam tandem perveniens… Adriano summo Pontifici sui causam adventus explicans, [approbatur cultus S. Albani,] & de loco simul & B. Albano canonizando & magnificando, cœnobioque constituendo, devote preces porrigens, petitioni suæ Romanam de facili Curiam inclinavit: præsertim cum Martyris inventio cælitus mortalibus sit declarata… & cum benedictione devota summi Pontificis Rex ad propria prospere remeavit. Tunc congregato apud Verolamium Episcoporum & Optimatum suorum concilio, Rex, unanimi omnium consensu & benevola voluntate, B. Albano amplas contulit terras & possessiones innumeras … Monachorum quoque conventum ad tumbam congregavit, & Abbatem eis, nomine Willogodum præfecit… & statim ecclesiam cœpit ædificare, ponens primum lapidem in fundamento, dicens: In honore Dei omnipotentis, Patris & Filii & Spiritus sancti, & Martyris sui Albani, totius terræ meæ Protomartyris.

[6] Hæc aliaque plura Matthæus Parisius, eumque secutus Westmonasteriensis. [construitur monasterium cum nova ecclesia;] Præter possessiones autem, ab Offa Rege dicto monasterio S. Albani collatas ibidemque descriptas, aliæ indicantur lib. 3 Historiæ; eorumque chartæ & diplomata referuntur in Auctario Additamentorum pag. 237 & sequentibus; & in Monastico Anglicano, tomo 1 pag. 177 & sequentibus: priorique chartæ, post Offam Regem, subscribunt decem in regno successores, & Episcopi quindecim: qua in re non multum est difficultatis, postquam Joannes Mabilio, in suo eruditissimo de re Diplomatica tractatu demonstravit, solitos antiquitus Reges & Episcopos, Majorum suorum & Decessorum chartas, jam pridem factas, sui nominis subscriptione firmare. Major difficultas in eo est, [cujus tamen rei charta suspecta merito est.] quod Higberctus Archiepiscopus (quem passim alii scriptores asserunt primum & ultimum Sedis Lichfeldensis Archiepiscopum fuisse nominatum, eique substituunt Humbertum) primo loco subscribat; quem tamen supra Parisius Archiepiscopum nominavit, eumque secutus Westmonasteriensis, ait obiisse anno DCCXCV eique successisse Higbertum. Denique dicitur hæc chartula scripta, anno DCCXCIII, Indictione III; quæ convenit cum anno DCCXCV: & sic pergit adhuc suspecta manere dicta charta quod monuisse sufficit.

CAPUT II.
Corpus S. Albani a Danis ablatum & restitutum. Occasiones figmentorum de eo ad Elyense monasterium delato. Ecclesia nova constructa.

[7] Adduntur, apud præmemoratum Parisium, Vitæ viginti trium Abbatum S. Albani: quorum quartus statuitur Vulnotus, & ista interseruntur: Hujus Abbatis tempore, (Capgravius annum DCCCCXIV indicat) debachantibus Danis in Anglia, qui superficiem terræ cooperuerant, [Corpus a Danis ablatum] inæstimabile facientes exterminium, & ad S. Albanum hostiliter venientes; cum audissent, quod Angliæ Protomartyr extitit famosissimus; ossa ejus fracta capside, rapuerunt, & in suam regionem detulerunt: & ea venerantes in feretro pretioso, ad hoc specialiter fabricato, reposuerunt in quadam domo Religiosorum, scilicet Monachorum nigrorum; ut sicut in Anglia, sic in Dacia conformiter veneraretur. Sed quia non placuit Sancto ibi commorari, sed potius ubi sanguinem suum pro Christo fudit, [& restitutum;] per industriam & cautelam cujusdam Monachi, nomine Egwini, suam procuravit repatriationem. Hæc ibi. Videntur intelligi Monachi Corbejæ Saxonicæ, qui suum zelum exercebant circa limites Daniæ, & liberum exercitium Christianæ religionis habebant Sleswici atque in agro Holsatico, & maxime in Saxonia inferiore; ut videantur Ossa ad dictas ditiones, aut forte ad Corbejam Saxonicam translata, unde potuerunt commodius in Angliam referri. Capgravius Owense monasterium appellat; & corpus facta S. Albani apparitione, relatum, affirmat.

[8] Abbas undecimus Alfricus, visione præmonitus S. Albani, quomodo nunc cantatur, [cultu Sancti promoto] composuit historiam, & eidem Notam melicam adaptavit; & auctoritate fratris sui Archiepiscopi multis locis Angliæ fecit publicari, diemque ejusdem Martyris honorari: statuens, ut die Jovis, nisi præoccupatur legitimis temporibus, Missa de ipso cum pertinentiis solenniter celebretur…

[9] In sceptris agebat Rex Edouardus, piissimus ac Deo acceptissimus. In cujus tempore se præparaverunt Dani cum Rege suo hostiliter Angliam intrare, ipsam feraliter vastaturi, vel suo dominatui subjugaturi … Abbas igitur Alfricus fecit Reliquias S. Albani, [corpus ob timorem Danorum secreto servatur,] muro quodam salvo & secreto, cum feretro recondi, scilicet sub altari S. Nicolai, paucis consciis de Fratribus, electis personis gravibus & honestis. Misit autem ex industria in propatulo ad Abbatem & conventum Elyensem, petens humiliter, ut penes se Reliquias S. Albani, donec pace reddita reposcerentur, reservarent. Erat enim eorum insula intransmeabilibus circumdata paludibus & arundinetis: unde hostium incursus nequaquam timuerunt. Verumtamen Abbas, sicut vir prudens & circumspectus, fraudem hominum pertimescens, [alterius cujusdam Ossibus ad Elyenses missis] ne forte cupiditate obcæcati Elyenses, ipsi Abbati contradicerent requirenti, si ipsas veras Reliquias committeret eis reservandas; transmisit illuc cujusdam Monachi sancti Reliquias, in capside pretiosa, acsi essent Ossa ipsius Martyris Albani; veras ejus Reliquias, in prædicto muro, ut dictum est, reservando, hujus intentionis prudentia, ut si forte pars adversa supervenientium barbarorum prævaluisset, & thesauros S. Albani perscrutarentur, eis opinio relata de prædicta asportatione satisfaceret, & furorem compesceret. Erant enim in Ely, cum dicta capside, multa ecclesiæ S. Albani ornamenta asportata; &, ut verum videretur, quod Reliquiæ beati Martyris illuc certissime transportarentur, [cum caracalla:] quemdam panniculum villosum qui Gallice Villuse dicitur, dictus Abbas Alfricus cum memoratis Ossibus involutis, in ipso fecit transportari: asserens ad cautelam, ipsum fuisse B. Amphibali, B. Albani Magistri, caracallam.

[10] Dum autem supervenientium barbarorum hostilis adventus crederetur, & revera, ut transfretaret, præparabatur; Rex Danorum, dum de scapha in navem ascenderet, [quæ ipsa cum frustra deinde repeterentur,] lapsus in mare submersus est, & illud sanctus Rex Anglorum Edouardus, apud Westmonasterium orans in Missa pro pace regni, vidit in spiritu, & gavisus modeste risit. Cum igitur, per merita S. Edouardi, submerso Rege Danorum, exercitus confusus frustrato proposito in suam rediit regionem, & Anglis pax & securitas est restituta; dictus Abbas Alfricus ea, quæ Elyensibus bona fide commiserat reservanda, sibi exigebat restitui, postquam apud eos fere per annum unum reservarentur. Inierunt autem Abbas & Conventus Elyensis iniquum consilium, quod scilicet sibi credita Abbati & Conventui S. Albani nequaquam resignarent. Et sic ea procaciter respondentes retinuerunt: forte credentes, tali violentiæ minime fraudem inesse aut impietatem, secundum illud Poëticum,

Facto pius & sceleratus eodem.

[11] Hanc autem ex piissimi Regis Edouardi senio & debilitate conceperunt Elyenses audaciam. Verumtamen instantibus S. Albani ad Elyenses missis, [& similiter supposititia alia essent remissa,] prece & admonitione multiplici, Monachis de concepta malitia admirantibus, & de tanta religionis & fidei læsione; comminati sunt eis, asserentes, quod tam Dominum Papam, quam Regem conquirendo super hoc lacrymabiliter, commoverent. Timuerunt igitur sibi Elyenses, & inter eos jam dissidentes, ortum est schisma gravissimum. Cogitantes igitur ipsi dolosi, qui fraudem conceperunt, & quosdam suorum Fratrum, quibus ipsa fraus displicuit & Monachos S. Albani pacare: clam eadem Ossa ad eos missa deponentes, & sibi reservantes; loco eorum, videlicet in locello ad eos misso de S. Albano, per quemdam posticum, qui desubtus fuerat, quædam Ossa adulterina supposuerunt. Et sic dolosi dolo pio decepti sunt Elyenses: pia fuit Albaniensium cautela, & dolus Elyensium detestabilis & facinorosus. Recipiebant igitur Albanienses feretrum illud, ne fraus Monachorum Elyensium scandalum in populo generaret, & sic tota religio sorderet diffamata. Et cum in proprium cœnobium pervenissent, illud quasi quiddam sophisticum in capside, quæ est super altare S. Oswini, picta (ubi inveterata corporalia reservantur) reponebant.

[12] Jacuerat autem Martyr Albanus in illa lignea capside, quæ postea pingebatur, usque ad tempus istius Abbatis Alfrici, qui ipsum, ut dictum est, immutavit. Prudentissimus igitur Abbas memoratus Alfricus, [corpus verum ex ab dito profertur:] compertam malitiam Elyensium, testimonio eorum, qui veritatis [conscii] erant, videlicet duodecim monachorum de senioribus cœnobii S. Albani, evidenter detexit; & rem gestam manifestando, extractum feretrum cum Reliquiis beati Martyris Albani, de muro ubi repositum fuerat, publice & solenniter in medio ecclesiæ collocavit. Elyenses vero Ossa sæpedicta, in villoso panniculo, quem caracallam vocant, sibi reservarunt, & in perpetuum sibi reservent. Et si idem Martyr Albanus proinde ibidem honoretur, & honoratus miracula operetur, desiderare deberent Albanienses, quod in qualibet celebri ecclesia Anglicana, sicut & ibi, jacere crederetur; ut plus honoris, & in locis pluribus eidem impenderetur. Fraus autem Elyensium prænarrata, postquam Regi Edouardo fida relatione innotuerat; iratus valde incanduit, quia B. Albano fuit amicissimus: & nisi præmatura morte in animam pretiosam resolveretur, talia præsumentes condigna morte castigasset; sed ipsos indignatione & maledictione detestans, terribiliter est insecutus, cum funesto lecto decubuisset. Abbas quoque Alfricus, cum parasset hujus perturbationis auctores potenter pessumdare, naturæ debita persolvit.

[13] In cujus rei argumentum, tempore Gulielmi Abbatis, Magister Walterus pictor, memoratum feretrum a dicta capside extraxit: [& apparitione S. Albani confirmatur] in cujus superficie [apparent] vestigia laminarum argentearum, quas Abbas Gulielmus fabricaturus illud nobile, quod adhuc est, intrinsecus deposuit ad opus novum; & extraxit dictus Walterus sacrista a ligno feretri undique clavos argenteos, qui dimidiam marcam ponderabant. Et tunc temporis cum decertarent quidam Fratres, ex quibus unus erat Dominus Gilbertus de Sisseverne, super hac materia; apparuit nocte sequenti eidem Domino Giliberto, exiens manifeste de feretro sancto suo. Et stans ante altare majus, scilicet suum, allocutus eum ait: Ecce ego Albanus hic quiesco. Nonne me videtis de meo feretro exire? At ille: Etiam Domine & Martyr. [Tum Sanctus], Hoc de cetero firmiter palam testificare. Et his dictis, rediit in locum suum. Hæc omnia Parisius. Quorum aliquod compendium habetur apud Capgravium. Dictus Gulielmus fuit Abbas XXII, constitutus anno MCCXIV, mortuus anno MCCXXXV, in cujus Vita pag. 122 narratur, quod quasdam structuras nobilissimas circa majus altare construxit cum quadam trabe, historiam S. Albani repræsentante, quæ totam illam artificiosam machinam supereminet. Quod quidem opus splendissimum Magister Walterus de Celecestria, non sine magno studio laborioso & labore studioso, Abbate sumptus ministrante, perfecit. Sed ad priora tempora revertamur, in quibus memoratus S. Edouardus floruit, & regnavit ab anno MXLII ad annum MLXVI, & diem V Januarii quo ejus Acta sunt illustrata. Fuerunt ejus tempore Reges Daniæ Magnus vulgo Bonus cognominatus, & Sueno Esthritius, ut difficile sit assignare quis Rex supra indicetur in mare lapsus & submersus. Fortassis autem aliquis ex familia regia hanc adornarit classem, itaque perierit.

[14] Sed & alia fabula, de translato corpore S. Albani ad Elyenses sic refertur a Parisio. Fretericus XIII Abbas cum Guilielmi Conquæstoris, suo tempore coronati, [fingitur a Fretherico Abb. ad Elyenses portatum.] favorem non haberet; de licentia Conventus, & consilio, assumptis secum quibusdam libris & pannis & viaticis necessariis, in insulam clanculo fugit Elyensem; ubi per aliquot dies graviter infirmatus, diem clausit extremum, ibique corpus suum dicitur quiescere. De quo Elyenses, in capita sua mentientes, asserunt ipsum secum ossa B. Albani illud attulisse: non verentes crimen sacrilegii viro sancto imponere. Qui de licentia totius domus suæ, ut indignationem tyrannicam declinaret, licite ac licita secum asportando recessit.

[15] Fritherico successit Paulus Abbas XIV, promotus IV Kalendas Julii anno MLXXVII. … Iste Abbas vir religiosus & eleganter litteratus, & in observantia Ordinis regularis rigidus & prudens, [Ecclesia nova constructa:] totius monasticæ religionis normam caute & paulatim reformavit. Qui cum jam Abbas undecim annis extitisset, infra eosdem annos totam Ecclesiam S. Albani, cum multis aliis ædificiis, opere construxit latericio, Lanfranco efficaciter juvante: qui, ut dicitur, mille marcas ad fabricam contulit faciendam … Cum idem Abbas circiter duodecim annis Ecclesiam B. Albani strenue rexisset, obiit ejus optimus amicus Archiepiscopus Cantuariensis Lanfrancus: cui successit Anselmus Abbas Beccensis, qui ut prior, factus est ei amicissimus … Et vixit postea Abbas Paulus circiter quatuor annis, & omnia quæ incepit, laudabiliter consummavit … Obiit autem anno MXCIII Indictione prima, Willielmi Regis secundi videlicet Rufi anno quinto … Richardus Abbas decimus quintus ecclesiam B. Albani, [& anno 1115 dedicata.] quam prædecessor ejus Paulus immediatus fabricaverat, magnifice fecit dedicari anno gratiæ MCXV, ab Archiepiscopo Rotomagensi Gaufredo, Laudonensi Richardo, Dunelmensi Ranulpho, Lincolniensi Roberto, Sarum Rogero, Episcopis; Abbatibus multo pluribus, præsente quoque Rege Henrico primo & bona Regina Mathilde, multisque Comitibus, Baronibus & Magnatibus præclarisque personis, Archidiaconis, Decanis, Presbyteris & ecclesiarum custodibus, quorum numerus est incognitus præ multitudine copiosa quinto Kalendas Januarii feria tertia… Quibus & cunctis in posterum advenientibus ea die ad tantam solennitatem concessa est indulgentia multorum dierum.

CAPUT III.
In thecam novam translata ossa; eadem jussu Papæ inspecta & numerata, arca exterior aliaque ornamenta curata.

[16] Mortuo Richardo Abbate XVII Kalendas Junii anno MCXIX successit Gaufridus Abbas XVI, [Theca Reliquiarum S. Albani fabricatur anno 1123] qui B. Albano Patrono nostro unam thecam gloriosam inchoavit anno prælationis suæ quinto: & cum circa opus suum sexaginta libras expendisset, distulit inchoatum… Anno sequente collecta pecunia propositum suum in opere feretrali diligentius & efficacius exequebatur. Et factum est ut fabricante Domino Anketello, hujus ecclesiæ Monacho, adeo prosperatum sit opus & expeditum, ut intuentibus admirationem generaret. Fecit autem illud opere ductili & elevato & educto imagines impulit elevari, & concava cœmento solidavit, & elegantiam totius corporis feretralis in brevius culmen ascendendo coarctavit, & sic totius rei substantium melius venustavit… Feretro igitur perfecto, Translationi Abbas Gaufridus diligenter insistebat. Porro quia Translationis solennitas non poterat die Translationis ejus competente celebrari, propter S. Petri ad Vincula, ejusdem festivitatem in crastino illius solennitatis, quæ de S. Petro est, solennitatem Translationis B. Albani ex provisione & unanimi Conventus assensu fieri constituit. Præsentibus itaque Alexandro Lincolniensi Episcopo; & Abbatibus Waltero Egneshamensi, quondam Priori S. Albani & Roberto Horvicensi, [ei imponuntur ossa numerata:] & Elia sanctæ Trinitatis Ecclesiæ Rotomagensis, & Andrea Novigensis Ecclesiæ Abbatibus, cum toto Conventu monasterii S. Albani, necnon & aliorum Religiosorum Clericorum, assistente frequentia, patefacta est beati Martyris antiquissima tumba. Verum, quia quoddam collegium in Dacia, & Elyense in Anglia, mendaciter asserebant, se corpus S. Albani ex integro seu partem corporis habere; proinde coram omnibus qui adesse poterant præ turba, dinumerata sunt omnia Ossa Martyris, & sigillatim ostensa. Et caput eminentius in propatulo, manibus venerabilis Fratris Radulphi, tunc illius monasterii Archidiaconi elatum, inventum est habere in occipite schedulam filo serico dependentem, & aureis litteris vetustissimis inscriptam, Sanctus Albanus. Imposuerat quidem venerabilis Rex Offanus circulum aureum circa cranium insculptum litteris his: Hoc est caput S. Albani Anglorum Protomartyris. Amen: postea tamen incaute deletus est circulus ille, gratia materiæ ad fabricam feretri, ut dicitur. Factus autem fuit alius circulus, irato Abbate, ut loco prioris apponeretur…

[17] Cum autem diligenter numerata fuissent omnia ossa Martyris, prout ab eis qui interfuerant accepi, defuit sinistræ scapulæ os, reliqui corporis integritati. Sed qua ratione defuerit, vel ad quem locum deportata foret, [defuit os scapulæ] nullius qui tunc aderat occurrit memoriæ. De hinc autem elapsis paucorum annorum curriculis, destinati a Naumucensi Clero & celebri Ecclesia venerunt ad ecclesiam beati Martyris Albani, tempore ipsius Abbatis Gaufridi, duo viri litterati, moribus & ætate maturi, more suæ regionis, Canonici seculares: rogantes instantius Conventum loci necnon & Abbatem, quatenus mererentur accipere ab eis servitium, quo uti possent competenter & apte & proprie in Passione S. Albani; Ecclesiæque suæ instantiæ annectentes, dixerunt esse penes se unam de scapulis beati Martyris. [in Hispaniam delatum] Porro Fratres, qui translationi nuper factæ interfuerunt, & unam de scapulis defuisse compererunt, diligenter qualiter ad eos pervenisset, inquisiverunt. Hæc ibi, ubi ad marginem ista leguntur: Numerata sunt ossa Martyris, & de osse S. Albani in Hispaniam deportata: quam dum circumlustramus, ut sequentibus adoptetur, arbitramur supra relatos Naumucenses in Gallæcia habitasse prope Finem-terræ, ubi in Mappis Geographicis Namaneos Terra collocatur. Potuit autem Rex Angliæ Cnuto, [tempore Cnutonis Regis,] dum anno MXXXI iter Romanum suscepit, actus tempestate adversa, in hoc Ducatu appulisse, cum dux a Saracenis acrius infestaretur, & simul copiis conjunctis illos devicisset, ac postmodum filium Ducis secum in Angliam duxisse & ad S. Albanum tutelæ Abbatis commisisse. Qui post obitum Ducis patris sui rediturus, os humerale Martyris impetrarit, itidemque in ecclesia fabricata reposuerit ad quam etiam facinorosi confugientes, pacem obtinent securam. Quæ ibidem fuse deducuntur. Hactenus Henschenius cujus conjectura de Naumucensi Ecclesia S. Albani in Galæcia, quæ nec Tamayo quidem Martyrologii Hispanici auctori in mentem venit, [aut potius in Hasbania] non potest mihi placere, nec ipsi credo placuisset, si videre potuisset quæ deinde scripsi in Commentario de S. Albano Martyre Moguntino apud Namurcenses die præcedente num. 25 de alicujus Albani pervetusta ecclesia Namurci; cujus Ecclesiæ diu desolatæ & seculo XI restauratæ Canonici intellecta S. Albani Moguntiæ celebritate suos illuc legatos miserunt, fraternitatem & Reliquias postularunt & particulam cranii obtinuerunt. Quidni autem sicuti isti tunc recurrerunt Moguntiam, conjectantes ecclesiam suam S. Albani Moguntinensis esse; sic illorum antecessores, solum Angliæ Protomartyrem Patronum agnoverint, & in Angliam miserint qui partem peterent Reliquiarum atque os scapulæ obtinuerint: quod tamen una cum aliis multis sacris pignoribus ante prædictam restaurationem perierit. Quidni etiam pro Hasbania in Belgio usque ad Mosam extensa & ipsum Namurcum olim complexa, Anglis obrepserit Hispania nomine vulgo notiori, sicuti in nonnullis Martyrologiis Mss. S. Trudo Comes Hasbaniæ nostræ, toti Belgio notissimus adscriptus invenitur Hispaniæ, eoque solo fundamento Sanctis Hispanis annumeratus a Tamayo.

[18] Gaufrido successit anno MCXLVI Radulphus XVII & huic anno MLI Robertus XVIII Abbas, qui dum in Curia Romana moraretur, inter colloquendum cum Papa, recolens jactantiam Elyensium, [Anno 115 jussu Papæ examinati Elyenses, fatentur se corpus S. Albani non habere.] qui se falso asserunt Reliquias B. Albani penes se obtinere, ait; Pater sancte… scribat venerabilis Sanctitas Vestra tribus Angliæ Episcopis, ut facta diligenti inquisitione commenta detegant falsitatis … Scripsit igitur Dominus Papa Episcopis, districte præcipiendo & efficaciter admonendo, ut secundum Abbatis S. Albani petitionem, hoc negotium sine moræ dispendio prosequerentur … Advenerunt hi corporaliter Ely: & ostenso Conventui in Capitulo Papali authentico, electi sunt duodecim de Conventu seniores & discretiores: qui præstito in districto veritatis examine & virtute obedientiæ sacramento, ut super hoc rei veritatem confiterentur; protestati sunt unanimi consensu se fuisse per dolum deceptos: nihilominus graviter deliquisse & sacrilegium perpetrasse, & sic veri Martyris caruisse Reliquiis. De caracalla etiam simili cautela se fuisse deceptos crediderunt, quæ ipso tempore in rerum natura creditur non fuisse. Non enim invenit eam S. Germanus in sepulcro Martyris, sed in quadam palla involuta ossa pretiosa; sed neque Rex Offa, qui postea ipsum Martyrem inventum levavit in ecclesia S. Albani integram & illæsam, nec adhuc feretro inclusa est: & cum hæc in propatulo manifestabantur quievit spiritus Abbatis certificatus.

[19] Obiit Robertus ille anno MCLXVI, eique successit Abbas XIX Simon, de quo subsequenter Parisius scribit, quod ex tempore consecrationis suæ cœpit provide & sapienter thesaurum non modicum auri & argenti & gemmarum pretiosarum diligentissime adunare; [Simon Ab. 19 exteriorem arcam] & thecam exteriorem, quam nos feretrum appellamus (qua ipso tempore nullam vidimus nobiliorem) præcepit per manum præcellentissimi artificis, magistri Ioannis aurifabri, fabricari: & tam laboriosum, sumptuosum, & artificiosum opus infra paucos annos feliciter consummavit; & loco suo eminentiori, scilicet supra majus altare, contra frontem Celebrantis collocavit, ut in facie & in corde habeat quilibet, celebrans Missam super idem altare Martyris memoriam: & idcirco in objectu visus Celebrantis martyrium ejusdem, scilicet decollatio, [materia & opere pretiosam construit:] figuratur. In circuitu autem feretri, videlicet duobus lateribus, fecit vitæ beati Martyris seriem, quæ fuit arrha & præparatio passionis suæ, eminentibus imaginibus de argento & auro, opere propulsato, quod vulgariter levatura dicitur, evidenter effigiari. In capite vero quod respicit Orientem, imaginem Crucifixi cum Mariæ & Ioannis iconiis, cum diversarum gemmarum ordine decentissimo, veneranter collocavit. In fronte vero, Occidentem respiciente, imaginem beatæ Virginis, Filium suum tenentis in gremio eminenti opere inter gemmas & pretiosa monilia aurea, in throno sedentem, incathedravit. Et sic ordine Martyrum, in lecto ut utrobique disposito, theca in crispam & artificiosam cristam consurgit, in quatuor angulis fenestratis, cum suis mirabilibus tholis crystallinis, quadratur venusta. In ipsa igitur, quæ miræ magnitudinis est, ipsius Martyris theca (quæ quasi ejus conclave est, & in qua ipsius secreta ossa recondi cognoscuntur) ab Abbate Gaufrido fabricata convenienter reconditur.

[20] Anno MCLXXXIII (librario errore impressum est LXXXVIII) naturæ debitum persolvit Simon cui mox successit XX Abbas Guarinus anno MCXCV vita functus, [Guilielmus Ab. 22 altare exornat,] postquam ecclesiam B. Albani annis XI, mensibus VIII, & totidem diebus rexisset; Guarino successit XXI Joannes; Ioanni, XXII Willielmus, exeunte anno MCCXIV. Hic quasdam structuras nobilissimas circa majus altare construxit, cum quadam trabe, historiam S. Albani repræsentante, quæ totam illam artificiosam machinam supereminet: quod quidem opus splendidissimum magister Walterus de Colecestria, non sine magno studio laborioso & labore studioso, Abbate tamen sumptus copiose ministrante, perfecit. Ad quæ etiam servanda & honorem Martyris ampliandum, constituit Abbas sex cereos, in festis quæ in Cappis fiunt & maxime præcipuis, accendendos: ad quos sustinendos unam marcam ex consensu Conventus assignavit… Insuper tempore istius Abbatis collati sunt duo cerei, & provisum est unde sustineantur, per providentiam & acquisitionem D. Walteri de Rameseye, ut quotidie accendantur… Abbas autem memoratus Wilielmus migravit a seculo anno Domini MCCXXXV, die S. Matthiæ, postquam ecclesiam annis viginti & mensibus fere tribus rexisset. Suffectus porro est Abbas XXIII Joannes alter, cujus anno XX Domini MCCLV, hunc tractatum Parisius finit, pergens nihilominus historiam scribere usque ad annum MCCLXXIII.

[21] In hac ille ad annum MCCLVII narrat, quomodo eodem anno contigit, ut propter quasdam hiantes rimas, de quibus timebatur; pars orientalis ecclesiæ B. Albani, [invenit veterem arcam S. Albani an. 1257.] de consilio Abbatis & Conventus, ut forma repararetur, in Adventu Domini dissoluto tecto muri prosternerentur, & dum ligonibus in pavimento cæmentariorum ministri insisterent; per tinnitum instrumentorum & pedum strepitum perpendebant aliquid ibi insolitum & incognitum latitare. Profundius igitur scrutantes, invenerunt sub terra, sed non profunde unam tumbam lapideam, satis eleganter compositam, in loco qui fuit inter altare S. Oswini, ubi scilicet consuevit Missa matutinalis celebrari; & altare S. Ulstani, ubi quoque collocatum fuerat antiquum feretrum pictum & quædam tumba marmorea cum columnis marmoreis: qui locus & tumba dicebatur, Vetus tumba S. Albani. In ipso igitur mauseolo tumulabatur S. Albanus, die qua decollatus est, ab amicis & parentibus suis & neophytis; occulte tamen & honorifice de nocte, propter metum Paganorum: ubi lux cælestis descendit & apparuerunt Angeli descendentes & ascendentes. In quo etiam mauseolo inventa est quædam lamina plumbea, in qua secundum antiquorum consuetudinem, scriptus est hic titulus. In hoc mauseolo inventum est venerabile corpus S. Albani, Protomartyris Anglorum. Hoc evenit in Octavis S. Stephani, in præsentia Domini Episcopi Bangor, & D. Abbatis Joannis, & D. Philippi de Cestria, principalis consiliarii Comitis Richardi, & quorumdam nobilium de familia D. Willelmi de Valentia, fratris Regis uterini, & totius Conventus & fidelium innumerabilium, quibus solenniter hæc sunt nuntiata. Et concessit Episcopus veniam quindecim dierum, omnibus ipsam inventionem præsentialiter venerantibus: & cito post D. Archiepiscopus Eboracensis illuc venit causa orationis.

CAPUT IV.
Iterum Elyenses coram Rege Eduardo II convicti. Apparitiones & miracula S. Albani.

[22] [Suscitatur rursum ab Elyensibus controversia] Elyensium arrogantia, in asserenda sibi corporis S. Albani possessione, seculo XII sic ut vidimus repressa; mortuis, qui omnium testes esse poterant, paulatim repullulavit intra sesqui seculum subsequens; donec renatam super ea re quæstionem dissolvit Eduardus Rex ab ingressu Normannorum ejus nominis secundus, anno MCCCXIII uti scribit Thomas Walsingamus ad dictum annum, & una Regis in S. Albanum pietatem indicat, his verbis: Rex venit in Vigilia Palmarum ad S. Albanum, & obtulit beato Martyri quamdam crucem auream, diversorum Sanctorum Reliquiis insertam & lapidibus pretiosis, commendans se & suos necessarios ejusdem Sancti tutelæ & precibus Monachorum. [Rex Edouardus an. 1313 honorat S. Albanum,] Cumque suggestum fuisset ei, quod pater suus chorum S. Albani renovasse proposuerat; desiderium patris explere gestiens, contulit mox centum marcas argenti, & manerium apud Dynesleiam quærendum ad opus illud, jubens ut pecuniæ nullo modo parcerent, quin opus illud ad honorem Dei & B. Albani Anglorum Protomartyris irreprehensibiliter consummarent. In crastino diei Palmarum Rex iter versus insulam Elyensem, arripuit: ubi solennitatem Paschalem tenuit nobiliter & festive. Quo tempore Elyenses, mentientes se corpus habere S. Albani Anglorum Protomartyris, manifestissime confutavit coram nobilibus & monachis dicti loci. Nam cum ad alleviandum moram suam in monasterio oculis diversa subjiceret, variaque videre vellet ibidem; tandem incidit menti ejus, [dein Elyenses visitans,] ut videret quid esset contentum in feretro, quod B. Albani vocatur in ecclesia memorata: dixitque Episcopo, qui tunc aderat, Elyensi: Scis, inquit, quod Fratres mei apud S. Albanum corpus ejusdem Martyris putant veraciter se habere; & in hoc loco dicunt monachi se dicti Sancti corpus tenere. Per animam, inquit, Dei, volo videre, in quo loco Reliquias sancti corporis debeo potissimum venerari. Cumque Præsul verba Regis Priori & Fratribus retulisset; illi velut exangues effecti, quid responderent, quid facerent nesciebant: ex una parte timentes amittere tantum thesaurum, si verum esset quod apud eos foret; [cupit videre inclusa feretro,] ex altera convinci de mendacio metuentes, quia hoc prædicaverant se habere: nesciebant enim pro tunc, quid in dicto feretro continebatur. Episcopus videns suorum consternationem, animavit eos, monens ut confiderent, quia non ad auferendum tantum thesaurum, sed venerandum, Rex aspectum Reliquiarum requisivit.

D. P.

[23] Ventum est igitur in ecclesiam, & feretrum solutum & apertum est per quemdam monachum, Alanum de Walsingham dictum, qui postea proficientibus meritis Prior factus est illius ecclesiæ: [& solum reperit pannum villosum,] qui & ipse peritus erat in opere auri fabrili, & ideo ad solvendum feretrum tunc vocatus. Rex vero cum vidisset cunctos clavos extractos, ad feretrum patefaciendum, accessit & levavit operculum manu sua. Et ecce vident locellum illum, a summo usque deorsum, quodam panno villoso ita occupatum, ut nihil posset aliud continere. In superiori vero parte vestimenti conspiciunt cruoris coagula dense respersa, ita nova, ita recentia, quasi pridie fuissent effusa. Constat hanc vestem fuisse caracallam, quam S. Albanus in conversione acceperat a S. Amphibalo Magistro suo in signum religionis: in qua idem Martyr sententiam subiit capitalem. Et fas est credere, quod ad honorem Sancti divino miraculo sanguis ejus sit in hac veste servatus, [habitum pro caracalla S. Albani.] sicut in pulvere sui sepulcri per multa secula legitur conservatus. Cujus pulveris massam, in qua rubebat adhuc sanguis Martyris, S. Germanus Altissiodorensis Episcopus secum abstulit & detulit ad natale solum secum, Altissiodori capellam construens in honorem Martyris memorati. Rex igitur & omnes assistentes de tanto miraculo stupefacti, proni corruerunt in terram. Et facta est non parva hæsitatio, quis accederet ad deponendum operculam & feretrum contingendum. Tandem Rex ipse ceteris animosior, operculum detrahit ad locum suum: & tunc primo cognoverunt Elyenses, quid de S. Albano haberent, quid non haberent, cum oculata fide cernerent in dicto feretro præter caracallam nihil omnino contineri. Rex vero hilarior de rei comperta veritate, dedit illic dona varia, residuum temporis, quo mansit ibidem, ducens in summa lætitia, frequenter conferens de merito Martyris Albani & gloria, & judicans non sine divina factum providentia, ut in duobus locis tam celebribus specialis veneratio Martyris haberetur. Et ait Elyensibus: Gaudete de Dei munere, gaudete de tanti Martyris meritis & sanctitate: quia si prout dicitis, hic Deus per illum plura facit miracula ratione Vestis, credatis quod apud S. Albanum ampliora facit miracula ratione Corporis illic sanctissimi quiescentis. Hæc Walsinghamus, cujus sinceritatem in scribendo laudant Pitseus & alii. Ex tali autem relatione consequi videtur, non esse verum quod supra num. 19 scripsit Parisius, quasi Alfricus, simulans se Elyensibus mittere Reliquias S. Albani, miserit eis Reliquias cujusdam Monachi Sancti: sed revera Elyensibus missam fuisse caracallam sacro cruore respersam quod cum memoria excidisset, putaverint posteri apud se esse Corpus S. Albani & credi voluerint contra Albanenses, aliquanto pertinacius quam decebat.

[24] Notandum autem monuerat Parisius in Gaufrido Abbate, quod ipsemet Sanctus, ut super hoc dubitantes certificaret, [Idem probant crebræ apparitiones Sancti;] multis Fratrum pluries apparuit, multa ostendens veriratis argumenta. Ut autem de multis multa præteream, inquit, veritatis indicia, unum duxi huic opusculo inserendum. Dum Dominus Anketellus, qui fabricam feretri manu propria (auxiliante juvene quodam seculari, discipulo suo, Salomone de Ely) & incepit & consummavit, diligenter in suo opere aurifabrili & animo studuit & manu laboravit; improperavit ei sæpe discipulus suus, favens parti Elyensium, sæpius dicens: Utinam hæc sit domus ipsius Protomartyris Albani, quem vos creditis habere, circa quam fatigamur tot laboribus studiosis & sumptuosis. Cui magister Anketellus Amice, amice, desine talia fari: certus sum quod hæc domus (nec adhuc condigna est tam glorioso Martyre) conclave & reclinatorium erit ipsius Martyris Albani Benedictus Deus, qui hanc ad sui honorem concessit operandi peritiam: ego indefessus & libens ipsi operam adhibebo, nec unquam victus aut fessus fluctuabo. Nocte autem una apparuit ei sanctus Martyr Albanus, vultu alacri & sereno, [imprimis una facta arcæ sacræ fabro.] & quasi pro labore suo, & pro verbis quæ pro eo faciebat, gratias agens consolansque ait: Operare, fili mi & artifex specialis, advocate & hospitator meus; quia te manet, de qua non fraudaberis, merces copiosa: ego sum qui retribuam: ego, inquam, Anglorum Photomartyr Albanus; qui hoc ipso loco pro Christi confessione sententiam subii capitalem, egoque, usque ad diem magni judicii generalis, in hac tua fabrica requiescam, [(quæ arca utinam adhuc supersit!)] donec mihi detur a Domino stola repromissa pro mercede duplicata. Et his dictis cum lumine magno, quod eum sequebatur, evanuit. Ita Parisius pro tempore fabricatæ arcæ, quæ utinam pro affectu non amplificata & hactenus verificata sint, sic ut arca illa cum sacro corpore adhuc supersit, sacrilegorum subtracta manibus; eaque vel humi defossa alicubi lateat, donec reflorescente apud Anglos Catholica religione, aliquando in lucem offeratur. Hactenus certe quid ea factum sit necdum comperi.

[25] Insuper ad prædictæ veritatis confirmationem asserit Parisius loco præcitato, quod, si corpus S. Albani furto retentum esset ab Elyensibus, & aliud loco ejus thecæ suppositum… signa quæ Sanctus facit multiplicia, [Item miracula crebra,] & quæ multotiens innovavit, celebrata in loco ubi sanguinem suum pro Christo fudit abscisso capite, testimonium evidens non perhiberent. Sed ejusmodi miracula nec ipse Historiæ suæ inseruit, nec eorum ab aliquo collectorum scriptorumve uspiam expresse meminit; solum in Ioanne Abbate XXI, [puta resuscitatio mortui quatriduani,] agit de quodam Clerico, nomine Amphibalo, quem Dominus quatriduanum, meritis SS. Albani & Amphibali, a mortuis suscitaverat; ut miraculis Sanctorum ipsorum testimonium fide perhiberet oculata: unde suspicari quis posset, ipsum id fecisse non solum verbo (ad quod vitæ remissus dicitur, & quo plurimum pecuniam coacervarat, ad prosequendum opus novi frontispicii ecclesiæ, fabricari ab illo Abbate cœpti) sed etiam scripto posteris relicto. Certe ejusmodi quid habuit is, qui Passionem Legendæ Capgravianæ insertam scripsit; quando relata Elyensi controversia, ad narranda miracula sic processit: Judicia præmissorum discutienda lectoribus peritis relinquens; quæ diversis in locis exarata reperi, sine invidia scribendo communicare decrevi. Sunt autem sequentia.

[26] Quidam Tribunitiæ potestatis, nomine Thurstanus, quemdam viculum ecclesiæ S. Albani sub annuo censu a Monachis accepit; & processu temporis censum solvere renuens, terram illam ut suam propriam vendicavit. [pœna illata vindicanti sibi fundum S. Albani,] Et ecce eques quidam terribilis, in equo albo obviam ei veniens, & armis aureis renitens, eum hasta percussit, & elisum in terra semivivum relinquens abiit. Resumpto tandem spiritu reatus sui pœnitens, omnem satisfactionem promisit. Sed convalescens, ad scelus suum cum rediret; in medio convivantium cœtu duo viri incogniti ad eum festinando prorumpunt, & arripientes eum fortiter in terram præcipitant: [restinctum incendium,] qui, confractis cervicibus, coram omnibus expiravit: & protinus viri illi egressi, nusquam comparuerunt. Cum domum quamdam vorax flamma invaderet, Monachi feretrum ignibus opponunt: & sedatis flammis & extinctis, ædificia ab incendii periculo liberantur.

[27] Multi infirmi, variis languoribus oppressi, S. Albani suffragium postulantes, integram sanitatem se recepisse lætantur. Naves etiam periclitantes in mari, sedata tempestate ejus beneficia consequuntur. [ægri naufragique adjuti,] Juvenis quidam homicidii reus, ad S. Albani præsidium confugit; sed promissis cujusdam deceptus, egressus capitur; Judici præsentatus convincitur; & lata sententia, oculorum pariter & genitalium mutilationi est addictus. Cumque lictores oculos ejus eruere niterentur, omnis eorum conatus cassatur: Sanctus enim Albanus reum adamante duriorem effecit: sicque ad ecclesiam currens grates Deo lætus exsolvit. Dives quidam, in Translatione S. Albani, ad agrum cum messoribus ivit; [liberatus a supplicio reus.] & videns multos ad ecclesiam tendentes, dixit: Quare ad Albanum pergerem ego, qui rusticus quidam fuit, ut ego; per posteriora stercora egerens, ut ego. Dixit; & cibum, quo refectus fuerat, per os blasphemum evomuit, & sub forma stercorum egessit: per septem annos quibus vixit, [Punitus blasphemus rusticus,] numquam, nisi per oris blasphemi officinam, ventrem purgavit: & licet ditissimus fuerat, ad tantam demum pervenit inopiam, ut victus necessaria ante mortem vix haberet: uxor ejus, quamdiu vixit, ostiatim mendicavit: filia ejus, ventris mulctata tumore, prægnante grossior, in utero quod pareret non habens, monstruosum spectantibus præstabat prodigium.

[28] Miles quidam, Herebertus Duket nomine, latrociniis assuetus, terram S. Albani nocturnis incursibus deprædabatur. [& miles injuriosus Sancto.] Factum est autem ut cum Domino suo in ecclesia S. Albani Missam audiret: & vocans Dominus milites suos, ait illis: Videtisne Heribertum, solito minorem effectum? Videmus, inquiunt, & supra modum obstupescentes miramur: & cœperunt inter se eum deridere. Egressis omnibus de ecclesia, ait Dominus; Heriberte, quid est, quod tam parvus effectus es? Vide ne B. Albanum in aliquo læseris; qui, Britonum more, cito in male conscios animadvertit. Heribertus vero confusus, vix manibus strepam tangere potuit, quam prius facillime pede tangebat. Et statim signo Crucis humeris apposito, peccata commissa Abbati cum lacrymis confitetur, veniamque obtinuit, & solitam staturam recuperavit. Huc scilicet manifeste respexit Parisius, cum loco præcitato ad miracula provocans. Perhibeat, inquit, Herbertus Duketh, qui in præsentia usque ad simialem decrevit staturam, evidens testimonium & alii quam plures. Pergit porro Capgravius:

[29] Peregrini dum per mare navigarent, orta tempestate maxima, quinque ex eis B. Albani suffragium flebiliter implorabant. [Salvati 5 naufragi;] Et ecce navis, vim ventorum ferre non valens, tabularum ruptis compagibus, fluctus admittit: perit navis: pereunt & qui in ea fuerunt, his quinque exceptis, quos B. Albanum diximus invocasse: nam undæ maris, eos incolumes subvehente, in portum voluntatis eorum, cum omnibus rebus suis, exposuerunt. Cum quidam nocte quadam ante altare Martyris Albani consideret, [castigata irreverentia sartoris.] Deum non timens nec Martyrem reveritus, cum summa festinatione calceos suos resarcire cœpit. Cumque aliquantulum in opere jam processisset; ecce, tam valida alapa ei inflicta est, ut a summo gradu, non solum ad infimum, verum etiam longius in pavimento devolveretur. Præ timore autem exterritus, relictis quæ præ manibus habuerat, de ecclesia quantocius aufugit.

CAPUT V.
Revelatio & inventio S. Amphibali & sociorum, eorumdemque translatio ex Parisio.

G. H.

[30] Matthæus Parisius, in sua Historia majore & gestis Henrici secundi Regis, ad annum MCLXXVIII, inventionem corporis S. Amphibali ita describit: Eodem anno vir quidam, [S. Albanus apparens civi dormienti,] B. Albani Martyris Burgum inhabitans, & loci illius indigena, inter suos sine querela vixit. Hic ab ineunte ætate, quantum substantiæ mediocritas permittebat, honeste vivens, devotus ecclesiæ extitit frequentator. Dum igitur una nocte in strato jaceret, circa gallicinium intravit quidam, decorus vultu & eleganti statura procerus, thalamum suum interiorem: qui vestibus indutus candidis, virgam in dextra pulcherrimam bajulabat. In cujus ingressu domus continua resplenduit, & quasi claritas solaris interiora cubiculi perlustravit. Qui lecto appropinquans, jacentem vocavit, &, si dormiret, leniter requisivit. Roberte, inquit, dormis? [excitatum educit foras] Expavit autem Robertus timore vehementi, & supra modum admirans ait: Quis es, Domine? Et ille: Ego sum Martyr Albanus, qui ad hoc venio, ut annuntiem tibi Domini voluntatem, de Magistro meo, inquit, Clerico videlicet illo, per quem fidem Christi suscepi: de quo inter homines sermo frequens habetur, & spes fidelium sit, quod futuris temporibus debeat relevari, licet locus sepulturæ jam ab omnibus ignoretur. Surge ergo velociter, circumda tibi vestimentum tuum, & sequere me, & ostendam tibi sepulcrum, pretiosis ejus Reliquiis insignitum.

[31] Surgens ergo Robertus, velociter vestitus & calceatus, secutus est eum: [de magistri sui passione multa narrans;] & versus Aquilonem in strata publica gradientes, perrexerunt pariter, donec ad planiciem quamdam, ab antiquo incultam, quæ sita est juxta viam regiam, pervenerunt. Obiter colloquebantur, ut solet amicus cum amico coitinerante, tum de mœniis dirutæ civitatis, tum de strata communi adjacente civitati, tum de adventu B. Amphibali Magistri sui in civitatem, tum de recessu ab invicem lamentabili, tum de utriusque passione. Et quæcumque Robertus interrogare volebat, Martyr prompta responsione disserebat. Contigit autem, ut inter loquendum quosdam mercatores de Dunstaple haberent obvios, qui mane interesse foro in pago S. Albani pro negotiis festinabant. Quorum adventum prædicens, ait Martyr: Divertamus paulisper, donec pertransierint adventantes, ne forte iter nostrum impediant percunctando (iter enim ab eo coruscavit) quod & factum est. Cum autem pervenissent ad medium circiter itineris, ubi duæ arbores in medio stratæ fuerant, ait Martyr: Huc usque duxi Magistrum meum B. Amphibalum, [ostendit locum ubi ab invicem separati fuerunt,] cum ultimo in hac vita mundiali lacrymabiliter colloquebamur, tunc ab invicem discessuri. Et nisi splendor, qui a Martyre procedebat, obtutus Roberti reverberasset, & timor eum simpliciter refrænasset; ipsum Robertum de multis tam futuris quam præteritis Sanctus certificasset. Habebat autem locus ille gratam planitiem, tam pascuis quam fossis, in via hominibus ad pausandum aptam, in villa quæ Redburnia nuncupatur, tribus ferme milliaribus a Sancto distans Albano. In hac sane planitie duo colliculi eminebant, qui Colles vexillorum dicebantur, eo quod circa illos populares fiebant concursus, quando populus fidelis ex antiqua traditione solennem annuatim processionem ecclesiæ S. Albani debita cum veneratione persolvere consuevit.

[32] Tunc S. Albanus a via paulatim declinavit, & apprehensa manu viri, duxit eum ad unum de colliculis, [& colliculum in quo Reliquiæ ejus conditæ;] qui sepulcrum beati Martyris continebat. Deinde converso ad eum vultu, Hic, inquit, locus Magistri mei Reliquias tenet: hic ejus ossa contegit & conservat. Et sic fatus, pollice viri terram adinstar crucis aperuit; & eversa cespitis modica portione, quoddam scrinium reseravit: ex quo splendor nimius exiens, orbem occiduum illustravit, & primos lucis suæ radios in mundi latitudinem copiose diffudit. Quo facto capsa recluditur, & loci planities in statum pristinum reformatur. Stupet vir ille, & quid sibi super iis sit agendum a Sancto postulat edoceri. Ad quem B. Albanus: Signa locum diligenter, ut, quæ in eo tibi revelata sunt mysteria, [eumdemque reducit.] firmius adhæreant menti tuæ: veniet enim e proximo tempus, quando hæc instructio tua specialis generali profectui militabit, multisque proderit ad salutem. Robertus vero aëris & planitei visum dimetiens, lapides quosdam, qui ibi jacebant, collegit, & ibidem quodam schemate locavit, dicens: His metis de hoc sancto loco cras plenius edocebor. Et his dictis, Surge [inquit Sanctus] eamus hinc: & ad locum, unde recessimus, revertamur. Illis autem per viam, qua venerant, revertentibus, cum venirent ante portam ecclesiæ (erat [enim] domus Roberti remotior) Sanctus suam intravit ecclesiam, [Res gesta indicatur monacho S. Albani,] & homo domum suam ingressus, proprio sese lecto recepit. Istud non (ut quidam fingunt, detrahentes veritati) ut somnium evenit, sed in veritate: cui testimonium perhibet finalis rei eventus; & cujusdam Fratris, videlicet monachi ecclesiæ S. Albani Gileberti de Sissenerne, testimonialis assertio; qui frequenter a prædicto Roberto rei veritatem sciscitabatur, & diligenter veritatem sub attestatione tremendi judicii, utpote vir prudens & litteratus, medullitus exploravit.

[33] Vir autem mane expergefactus, in ancipiti positus fluctuabat, utrum sub silentio præteriret; an aliis, quæ non visu sed re, [& domesticis.] sine aliqua hæsitatione corporaliter gesta didicerat, revelaret. Si enim sileret, peccare metuebat in Deum; si rem publicaret, sannas hominum verebatur. Ista tandem animo sæpe revolvens homo, timore Dei timorem humanum absorbuit: & licet adhuc verbum hoc communibus esset auribus absconditum, domesticos tamen & privatos suorum fecit conscios secretorum. Illi autem quod dicebatur in tenebris, in lumine proferebant: & quod in aure audierant, super tecta prædicabant. Factum est autem, ut hoc anno verbum istud per totam disseminaretur provinciam, adeo quidem, ut ipsius frequentia monasterii beati Martyris Albani claustrum intraret. Denique fama desiderata, quibusdam perferentibus, ad Abbatem Simonem ascenderat: [A Simone Abbate missi monachi cum Roberto] cujus post Deum auctoritate negotium illud robur erat specialiter habiturum. Qui protinus gratiæ Dei laudes persolvit, & communicato consilio electos de conventu Fratres aliquot ad locum, quem vir ille ostensurus erat, eodem viro prævio destinavit. Conventus domi devotis orationibus incumbebat, & Fratres ductorem suum sequentes, videre Martyrum Reliquias properabant. Quo demum pervenientes, invenerunt ibidem fidelium multitudinem: quos Spiritus sanctus de diversis provinciis in unum prospero prognostico collegerat, ut inventioni Martyris interessent. Illis eventum præstolantibus, sæpe dictus homo præcedebat, [locum Reliquiarum discunt 17 Iunii.] Fratribus planitiem ostendens, Sanctorum corpora continentem. Erat autem feria sexta ante solennitatem B. Albani, quando hæc facta sunt: qua ejusdem Sancti passio celebratur. Ab illo ergo die, usque quo elevati fuerunt Sancti, loco illi custodia non defuit: sed Fratres jugiter cum laicis adfuerunt. Conventus interim abstinentiam vitæ suscepit arctioris, & statuto cum processione orationum suffragio, solenne jejunium populo prædicatur. Jam locus ille futuræ inventionis, nundinarum similitudinem præferebat; & recedentibus aliis, quos fervor devotionis adduxerat, alii quotidie accedebant.

[34] [Sanatur 10 annorum debilitas] Porro signorum initia, quæ adhuc sancti Martyres, in corde terræ latentes, in auspitium spei melioris patrabant, multorum poterunt testimonio confirmari. Mulier namque quædam de Gatesdene, scapularum & renum debilitate per decem annos detenta, jam propter ægritudinis turpitudinem marito despectui habebatur: quæ proprios egressa fines, [hydropisis] & per Redburnam transitum faciens, juxta sanctorum Martyrum decubuit sepulturam: nec de loco surrexit, donec sanitati pristinæ redderetur. Alia de Dunestaplia, nomine Cæcilia, [& impotentia gradiendi.] in hydropisis ægritudine annis sedecim transactis, habentis in utero similitudinem præferebat. Hæc ad loca prædicta, suæ salutis avida perveniens, illico optatam recepit sanitatem. Item puella quinquennalis, quæ numquam a nativitate pedes incesserat, semper parentum ministerio portabatur. Hæc, quod multi fidelium conspexerunt, juxta locum præparatum collocata, cum paululum obdormisset, exiliit & incessit; parentumque suspiria in lætitiam commutavit.

[35] Illuxit interea sancta solennitas, B. Albano Martyri consecrata; [Blasphemus in Sancto a dæmone arripitur,] quam in se claram, istorum publicatio miraculorum reddidit clariorem. Admonentur fideles ad eleemosynas largiores: singulis usus parcior alimentorum indicitur, & iterata in crastinum processio instauratur. Sed interpositi quoque dies nequaquam otiosi transiere discursu, sed usque in horam inventionis Sanctorum miraculis evidentibus coruscabat. Nempe vir quidam de Kyngesberia, fodientes & Sanctos quærentes irridens, nocte cum aliis venit ad locum, pari quidem via sed voluntate diversa. Qui confestim arreptus a dæmonio, furiosum evidenter expressit, & vestes dirumpens abjecit: & qui alios deridens, spectare venerat fodientes, spectaculum omnibus est effectus. Cumque cunctis videntibus diutius torqueretur, corripientis Dei manus cessavit; & demum castigatus, incolumis ad propria repedavit. Alius autem, [alius subita morte punitur,] Sanctos quærentes verbis subsannatoriis illudens, statim divinæ subjacuit ultioni: nam inter loquendum gravi correptus incommodo, in brevi blasphemum spiritum exhalavit. Algarus de Dunestaplia, cum ad locum eumdem dolium cerevisiæ plenum, ad vendendum, rheda portari fecisset; accessit ad eum æger quidam & pauper, rogans simpliciter ob Martyris amorem, cujus interventionem populus expectabat, ut sitim, qua premebatur, potu modico relevaret. Incanduit Algarus ad verba ægroti ira vehementi, asserens se illuc non causa Martyris advenisse sed ut lucrum quoque modo augeret. Adhuc ille pauperem in hunc convitiante; ecce, [alius effusione cerevisiæ suæ.] utroque fundo dolii impetuose evulso, in platea cerevisia fundebatur: sicque factum est, ut cujus portiunculam, Martyris nomine spreto, negaverat, procurante Sancto non solum pauper ille, sed & alii multi cum eo, fixis in terram genibus, sufficienter nullo prohibente potarent. Repressa igitur, Martyre procurante, perversorum nequitia, devotio fidelium recipit quod meretur. Nam tribus continuis quæ sequebantur diebus, decem utriusque sexus homines a diversis infirmitatibus, ad laudem Dei & beati Martyris, receperunt pristinam sanitatem.

[36] Clarescente interim die, quam Sanctorum inventio consecrabat, venerabilis Pater Simon Abbas locum adiit sanctissimum: & celebratis in cappela S. Jacobi, loco illi contiguo, in venerationem beati Martyris Albani, [Celebrante Missam Simone Abbate laborant fossores:] nostræ redemptionis mysteriis; monachis qui aderant ut diligenter quærerent, & pluribus adhibitis fossoribus, ut cœptis insisterent, imperavit. Fuerat autem capella illa antiquitus in honorem Martyris fabricata, propter frequentes cælestis radios lucis, qui pastoribus, vigilias noctis super gregem suum agentibus, ibidem apparuerant: qua in honorem S. Jacobi principaliter & Sanctorum, pro quorum veneratione fulgor cælestis apparuit, ibidem fabricata venerabatur. Unde dictus Abbas in eodem loco divina celebrans Sacramenta, super instanti negotio beati Martyris auxilium imploravit. Reverso itaque domum Abbate, & jam cum Conventu ad prandium sedente, legebatur passio beati Martyris, quem quærebant & sociorum ejus; per quam carnis ergastulo soluti, promeruerunt gloriam sempiternam. Dum igitur sævitia Iudicis, lictorum immanitas, Martyrum patientia & mors prolixius recitata, pias mentes Conventus in fletus & suspiria commovisset; B. Amphibalum cum tribus sociis suis repertum, accurrens aliquis nuntiavit. Quid ergo? Suspiria mutantur in laudes, & tristitiæ successit lætitiæ magnitudo. Exsurgens a mensa Congregatio, ad ecclesiam festinanter procedit; & lætitiam corde conceptam elevatis laudibus protestatur. Inventus est autem beatus Martyr Amphibalus inter duos socios medius, [inveniuntur corpora S. Amphibali & 9 sociorum] & collateralis ambobus, tertio socio quasi ex transverso & ab opposito locum solitarium occupante. Inventi autem sunt prope locum illum sex ex sociis Martyrum prædictorum, ita quod beatus Martyr Amphibalus decimus habebatur. Inter Reliquias athletæ Christi Amphibali, cultelli duo magni inventi fuerunt, unus in testa capitis, & alter circa præcordia: ut verum esse insinuent, quod in libello Passionis ejus scripto antiquis temporibus continetur apud S. Albanum. Ut enim habet passionis illius textus, alii occubuerunt gladiis cæsi, ipse vero visceribus primo patefactis & intestinis ejectis, & post lanceis confossus & cultellis, occubuit tandem lapidibus conquassatus: unde nullum fere ex ossibus ejus integrum apparebat, cum sociorum ipsius ossa illæsa penitus extitissent.

[37] Abbas autem, ut diximus, audito nuntio desiderato, adjuncto sibi Priore, cum aliquot Fratribus de Conventu, [atque ad basilicam S. Albani deportantur:] Sanctorum celeriter adiit sepulturas; & effossas Reliquias erigens, in linteaminibus idoneis collocavit, metuensque supra modum fraudem plebis, & vim turbæ undique confluentis, quam a compressione inventi thesauri arcere non poterat; placuit Abbati, ut Martyres sancti in B. Albani basilicam portarentur, ubi custodia diligentior & securitas amplior poterat adhiberi. Quid multa? Redeunt cum Abbate Fratres separatim, Sanctorum pignora processionaliter deferentes. Procedit Martyribus obviam cum processione Conventus, corpus secum B. Albani Martyris deportantes. Quod cum aliquoties consuevit, prout ejus portatoribus constat, satis existere ponderosum; tantam sui facilitatem illa hora exhibuit, ut volare potius quam humeris ferentium incumbere videretur. Occurrit ergo Martyr Martyribus, Magistro discipulus, & jam palam Magistrum recepit revertentem, quem habebat olim clam fidei Doctorem in tugurio latitantem. Sed miraculum, quod in elementis suis Dominus ostendere dignatus est, cum obviantes sibi penitus Reliquiæ pariter convenerunt, [anno 1177 25 Iunii] non debet sub silentio præteriri. Cum enim siccitas prolixior, exustis herbis & fructibus, diutius perdurasset, & agricolas desperatos reddidisset; eodem momento, cum in aëre nec minima appareret nubecula, tanta pluviarum inundatio prorupit, ut & copiose descendentes imbres terram decorarent, & desperatæ messis spem promitterent lætiorem. Et tamen (ut in Vita Warini alia occasione dicitur) Induviæ festivales, quibus audacter Conventus induebatur, cum nulla aëris serenissimi immutatio, pallor, nubes, vel nubecula apparuisset; &, ut dictum est, terra arida & rimosa repentina inebriatione perfunderetur; Cappæ aurifrigiatæ & opere plumario pretiose redimitæ, nulla penitus labe, deterioratione vel damnificatione lædebantur. Inventus est autem pretiosus Martyr Amphibalus cum sociis suis, & in ecclesiam B. Albani cum canticis & laudum præconiis solenniter delatus est, anno a passione sua trecentesimo octogesimo sexto, ab Incarnatione Domini millesimo centesimo septuagesimo septimo, die Sabbati, Kalendis Julii. In præsentia autem sanctarum Reliquiarum ipsius, ad laudem Dei & gloriam Martyris, [clarent miraculis.] a diversis infirmitatibus sanantur ægroti, membra paralytica solidantur, multorum ora ad loquendum laxantur, cæcis tribuitur visus, surdis auditus, claudis firmatur gressus; &, quod magis magnificum est, arrepti a dæmonio liberantur; epileptici sanantur, leprosi mundantur, & ad vitam mortui revocantur. Si quis autem miraculorum, quæ per Sanctos suos divina operatur clementia notitiam habere desiderat, libellum legat, in quo de signis ejus & virtutibus clarius habetur, & nos ad alia festinantes, a lectore veniam postulamus. Hactenus Matthæus Parisius. Utinam qui sub finem allegatur libellus de miraculis inveniatur & ad nos transmittatur, saltem cum Supplemento operis imprimendus.

CAPUT VI.
Ejusdem rei narratio alia ex Joanne Bromptono: ædificata ecclesia, translatæ aliquoties Reliquiæ.

D. P.

[38] Parisium, vel eumdem quem ipse auctorem, secutus Matthæus Westmonasteriensis, ad annum MCLXXVIII, [Historia a quibusdam contractius edita] rem in pauca contraxit, ex multis tunc factis unum addens miraculum; idem (ut puto) cujus supra meminimus ex Parisio num. 25, quo scilicet Mortuus quidam quatriduanus, ita scilicet quod a die mortis quatuor dies haberet & dimidium, ibidem resuscitatus, omnes videntes ad gloriam Dei & laudem Martyrum juvantium ibi efficaciter procuravit. Similiter rem eamdem contraxit Capgravius pag. 9, insuper definiens, quod Robertus ille, post habitam visionem, proprio lecto se recepit; nec nisi elapsis duobus annis, idem vir divinitus admonitus, Abbati ordinem rei gestæ denudavit, & Fratribus locum ostendit. Quæ omnia ex ipsorummet Albanensium monumentis accepta, longe certiorem videntur mereri assensum, [a Ioanne Bromptono, seculi 12 scriptore,] quam quæ Joannes Brompton, Jorvallensis Abbas in agro Richemondensi, leucis Anglicanis CLX & amplius a S. Albani monasterio, scripsit, ex minus certa narratione rei, tota Anglia celebratissimæ, sed varie a variis relatæ, licet proprior iis temporibus fuerit uno fere seculo quam Parisius, utpote qui sub Eduardo III in anno MCXCVIII finem scribendi fecit. Detur tamen antiquitati hæc reverentia, ut id etiam transcribatur.

[39] Eodem anno (MCLXXVII) in hebdomada Pentecostes (celebratæ XII Junii, Parisius autem sequentem annum ponit, [haud paulo aliter narrata,] quo Pentecoste cecidit in XXVIII Maji) Angelus Domini cuidam in somno apparuit, dicens; Hæc dicit Dominus Deus. Volo ut corpora Sanctorum, scilicet corpus S. Amphibali, qui Magister S. Albani extiterat, & eum a pagano errore ad Christianam veritatem converterat; & aliud sanctum corpus, illius videlicet, qui cum a nequissimo Rege, ad B. Albanum necandum, missus fuisset, in eum manus mittere nolebat; sed de Pagano errore ad fidem Christi conversus, sententiam subiit capitalem; & Martyr Christi effectus, cælos penetravit; transferantur de loco, ubi sepulta sunt, ad ecclesiam S. Albani, & ibi cum digna reverentia recondantur. Et ad hæc Angelus subjunxit, dicens ei: Vade cito ad Abbatem & Conventum ecclesiæ S. Albani, & hanc eis indica visionem; & præcipe eis, [quoad modum revelationis,] ut in quodam loco qui dicitur &c. fodere faciant, ut ibi possint Sanctorum corpora invenire. Vir autem ille, tanta visione Angelica expergefactus, apud se diu meditabatur, utrum Abbatem & conventum S. Albani, sicut Angelus ei præceperat, verbis aggrederetur, an non. Cumque diu in hunc modum animum suum affligeret, tandem ei placuit ut non iret, & sic suo recubuit in grabato. Et ecce Angelus secundo & tertio ei apparuit eumdem sermonem dicens; & nisi iret celerius, minas addens. Talibus ergo minis vir ille perterritus, ocius a cubili suo surgens, ad Abbatem & Conventum perrexit, & eis illud cæleste mandatum & visionem Angelicam indicavit. Cujus dictis Abbas & Conventus fidem dederunt, quia in Annalibus suis, ubi Miracula & Passio B. Albani scribebantur, nomina & passiones dictorum Martyrum legebantur: sed ignotum erat eis, quo in loco eorum corpora humabantur. Convocatis igitur Comprovincialibus, [& inventionis.] præfatus Abbas & homo ille cui Angelus apparuit, ad dictum locum, ubi corpora Martyrum sepulta erant, procedentes, circumquaque fodere præceperunt. Cumque illi circumquaque fodientes, jam per octo dies incassum laborassent; ecce odor suavissimus, de tumulo Martyrum erumpens, eos ad fodiendum ibi mirabiliter provocavit. Assiduis ergo orationibus insistentes, & omnipotentis Dei auxilium invocantes, ad locum unde odor ille prorupit ocius accesserunt: & ibi fodientes, sarcophagos, in quibus Martyrum corpora sepulta fuerant, invenerunt. Corpora vero tollentes, in crastino nativitatis S. Joannis Baptistæ VII Kal. Julii, ad ecclesiam S. Albani cum hymnis & canticis detulerunt: ubi illis honorifice reconditis, cæci visum, & alii plures sanitatem a diversis languoribus receperunt.

G. H.

[40] Ad annum MCLXXIX Westmonasteriensis præfatus describit iter Ludovici VII Regis Franciæ in Angliam, ad sepulcrum S. Thomæ Cantuariensis, & ista subdit: [Rex Franciæ eo mittit munera] Quia Christianissimus Rex Ludovicus magnalia Dei audivit in B. Amphibalo Martyre & Sociis suis nuper inventis celebrari, proposuit illuc ire: sed consilium suorum non permisit eum a terra tantum elongari: super quo dolens, sed contradicere nolens, misit illuc quasi vice vicaria Capellanum, dona eximia pro oblatione deferentem. Porro Sanctorum Translatori Simoni, ut jam diximus, anno MCLXXXIII successit Garinus seu Warinus Abbas XX, in cujus Vita dictus Parisius ista habet pag. 96. Apparuit Waldemgevæ venerabilis persona, videlicet Clericus adinstar radii solaris perlucidus: [monitu S. Amphibali apparentis] qui requisitus asserebat se esse S. Amphibalum, B. Albani Anglorum Protomartyris Magistrum & Conversorem, in quo sibi bene complacuit, & in ipsius gloria congloriabatur. Dixit insuper & asseruit, locum ipsum (in quo contigit ut idem Amphibalus cum suis Sociis inveniretur, & eorum Reliquiæ versus S. Albanum deportarentur, & obviam feretrum B. Albani veheretur) venerabilem fuisse & Deo & Sanctis Martyribus ipsis carissimum. Et addidit, Vade igitur ad Abbatem Warinum, & vice mea dic ei, [ædificatur ecclesia S. Mariæ de Pratis.] ut locum ipsum condigna extollat veneratione. Venit igitur fidelis ille nuntius, & omnia prædicta quibusdam intersignis confirmata Abbati seriatim retexuit. Abbas autem ipsi viro non tantum fidem, sed & favorem adhibuit… Ædificaturus igitur cœpit fundamentum ita initiare, ut infra breve tempus cœptum perficeret, dotaret, dicaret, religiosis inhabitaret & instrueret religione … Ædificata igitur Ecclesia & dedicata, constructisque decenter officinis, pia consideratione constituit quasdam mulieres leprosas ibidem includi, & velatas quibusdam limitatis regulis arctavit, ne vagæ secularibus erroribus involverentur … & B. Mariæ de Pratis nomine intitulavit…

[41] Anno Dominicæ Incarnationis millesimo centesimo octogesimo sexto, ex præcepto Domini Warini Abbatis ecclesiæ S. Albani, per Suppriorem ejusdem ecclesiæ, & Adam Cantorem, & Gilebertum & Baldwinum Sacristas, [Anno 1186 24 Iunii transferuntur Reliquiæ in novum feretrum:] & Rogerum de Hospitali custodem Reliquiarum S. Amphibali sociorumque ejus, octavo Kalendas Julii, translatæ sunt Reliquiæ prædictæ de locello, in quo primum conditæ fuerant sub Domino Simone Abbate, in feretrum novum, ad hoc specialiter adaptatum, & ad honorem eorumdem Martyrum & decorem domus Dei, auro & argento arte excusoria splendide adornatum: quod nimirum feretrum medius quidem paries intersecat interius: & in ea parte cujus frons intrinsecus passionem S. Albani exprimit, repositæ sunt Reliquiæ ipsius Martyris & trium sociorum ejus (qui simul consepulti, inventi sunt) singulæ in singulis ligaturis. In reliqua vero parte Reliquiæ sex reliquorum sociorum ejusdem, quorum sepulturæ seorsum inventæ sunt, singulæ in singulis ligaturis colligatæ. In locello autem illo, qui præfatas Reliquias continebat, aliquantula portio earumdem Reliquiarum remansit, simul cum multa numerositate corporalium venustorum, quæ ob sui reverentiam honeste ibi collocata sunt. Ille quoque locellus cum alio consimili, in dextra parte altaris in presbyterio super murum collocatus est: in primo sunt prædicta, in alio pulvis & ossium particulæ minutissimæ (in quem pulverem carnes sanctorum Martyrum creditur fuisse resolutas, [iterum transferuntur ad altare consecratum:] nam in earum sepulcris cum ossibus inventus est) reponitur. Hæc ibi.

[42] Guarino subrogatus est sicut etiam dictum est supra anno MCXCV Joannes primus sub quo manu Fratris Gulielmi picta est tabula ante altare S. Amphibali, uti & variæ tabulæ aliæ. Anno autem MCCXIV succedens Gulielmus, qui feretrum cum Reliquiis B. Amphibali sociorumque ejus, a loco ubi prius collocatum fuerat (videlicet secus majus altare juxta feretrum S. Albani) a parte Aquilonari, usque ad locum, qui in medio ecclesiæ includitur pariete ferreo & craticulato, solenniter transtulit altari decentissimo ibidem constructo, cum tabula & super altari pretiose pictis: fecitque ipsum altare solenniter dedicari in honorem S. Amphibali sociorumque ejus, quia ibidem eorum corpora requiescunt, ab Episcopo Harefordensi Joanne. Et ab eodem fecit Crucem magnam ipsi altari suprapositam cum suis imaginibus consecrari. Abbas quoque Gulielmus postquam hæc decenter omnia consummaverat, duo feretra deaurata, [aliquæ in Redburniam portantur] in quibus primo ante tempus Warini Abbatis reconditæ fuerunt Reliquiæ beatorum Martyrum Amphibali sociorumque ejus, cum illis quæ in eis continebantur, contulit ecclesiæ eorumdem in Redburnia, ob honorem & reverentiam loci illius, in quo ipsi sancti Martyres sui Martyres sui agonis cursum consummaverunt. Constituitque ibidem custodem perpetuum, Monachum videlicet vigilem & diligentem, nocte dieque ibidem assistentem thesauro illic reposito, tali custodia condignum. Hic autem Monachus ibi assignatus, [miraculis claræ] indultu Abbatis postea sibi socium acquisivit, dum operibus indulgebat peragendis. Istam autem Translationem honorabilem quamplurimum credimus Deo complacere, propter manifesta miracula, quæ Deus ibidem tunc in honorem dictorum Sanctorum in propatulo celebravit… Inter alia quoque pietatis opera ecclesiam B. Amphibali Martyris sociorumque ejus, ob reverentiam loci illius, [& ecclesia dedicatur.] in quo idem cum Sanctus sociis suis martyrium celebravit, solenniter ab Episcopo Joanne, sicut & alias plures Ecclesias vel capellas in nostra diœcesi fecit ipso præsente Abbate Pontificalibus redimito, relaxatione quadraginta dierum concessa, Domino Gileberto de Sisseverne tunc ibidem Priore, dedicari…

[43] Crucem quoque S. Amphibali, quæ diuturno tempore Loudoniis latuit abscondita, & quæ in possessiones multorum, videlicet patrum in filios transmigraverat, nobis prudenter acquisivit Abbas Gulielmus memoratus. Quæ quidem Crux, talis existens schematis, [Crux S. Amphibali reperitur.] tanto carius habet custodiri, quod (sicut historia de SS. Albino & Amphibalo protestatur) sanguine B. Albani in decollatione ejus fuit delibuta, & prima quæ in Britanniam fuit apportata. Hæc ibi Mortuus est dictus Gulielmus Abbas anno MCCXXXV.

DE S. ALBINO MARTYRE,
ROMA COLONIAM DELATO.

COMMENTARIUS HISTORICUS.
De præsenti corporis statu, translatione Roma Coloniam, & an verosimile sit ipsum prius ex Anglia allatum Romam esse corpus S. Albani Protomartyris Angliæ.

Albinus Martyr, Roma Coloniam delatus (S.)

AUCTORE G. H.

Cum anno MDCLX Romam e Belgio per Germaniam iter haberemus, substitimus ad plures dies Coloniæ, [Corpus S. Albini nobis Coloniæ ostensum,] gratissimi hospites Reverendo Patri Hieronymo Warmoldo Rectori ac reliquis collegii Societatis nostræ Patribus, inter quos eminuit humanissima caritas Rev. P. Hermanni Crombachii qui nos deduxit ad omnia sacra, quæ plurima illa in urbe sunt, accurate perlustranda, ac potissimum curavit ut sibi nobisque exhiberentur sacræ Reliquiæ S. Albini: quod insigni humanitate præstiterunt Religiosi loci. Eadem ergo quæ dictus Hermannus Crombach de sancto corpore a se antea viso scribit, lib. XI Historiæ pag. 1105, nobis cupimus applicari.

[2] Nescio, inquit, an jucundius, & ad fidem orthodoxam stabiliendam aptius spectaculum, [prout illud describit Hermannus Crombach.] oculi mei hauserint, vidi magno animi gaudio, non sine sacro ad tale prodigium stupore, venerandum caput, undique carne cuteque circumdatum; glabrum tamen, nam quod trecentis abhinc annis carvitium cum brachiis sacri corporis repertum est, aliis donatum locis cum eisdem existimo; cum apud Machabæiticas Virgines Coloniæ os unum S. Albini, carne satis crassa & cute circumseptum, viderim alias. Facies etiam carne vestitur, palpebræ reconditis introrsum oculorum orbibus apparent clausæ: nasus extremus defluxit paululum. Hiat os sacrum elingue, labris contractis mento carne cooperto. Cervix vero resecti recens capitis figuram exhibet: ita caro sanguinolenta tegit omnia, qua caput collo committitur, ut extrema venarum, arteriarum, ac nervorum fere liceat discriminare. Scapularum altera superest carnea, ut ossium nihil promineat. Pectus vero & venter totus, carne & pelle quaquaversum obtegitur, arida & exsuca; quæ a latere dextro aperta, ac fuscinula argentea levata, pectoris intima pandit: in quo viscera quædam indurata monstrat. Tota posterior corporis pars, utrumque femur, tibiá, pedesque desiderantur: quæ Angliæ cœnobium Albanense pie religioseque adservavit, variis etiam prodigiis decorata. Egregium sane divinæ potentiæ argumentum, & fidei contra heterodoxos, cultusque Sanctorum asserendi evidens testimonium, annuis fere miraculis nostra ætate nobilitatum, quæ cum authenticis documentis erunt confirmata, posteris non invidebo. Hæc ibi. Miracula ista, si nobiscum communicentur, sub finem subjiciemus. Ceterum dictus Crombach singula, ut accurate descripsit, nobis ostendit. De S. Albano, Martyre Verolamiensi in Anglia, ejusque sacris Reliquiis in propria ibidem ecclesia adservatis supra egimus. Quas easdem esse, quæ Coloniæ servantur credebatur ibidem ab anno saltem MCLXXXVI, quando loculo aperto ostensæ fuerunt Reliquiæ, uti ab Auctore oculato tunc scriptum testimonium habemus ex codice ipsius monasterii S. Pantaleonis, sed rem totam accuratius explicat diploma elevationis S Albini factæ, anno MCCCXXX quod Ægidius Gelenius edidit in magnitudine Coloniæ lib. 3 syntagmate 12 53 excuso hoc modo.

[3] In nomine Domini. Amen. Nos Theodericus Dei gratia Abbas, Prior, totusque Conventus monasterii S. Pantaleonis Coloniensis Ordinis S. Benedicti, universis Christi fidelibus, [Reliquiæ anno 1330 in novam capsam translatæ,] & præcipue Ecclesiarum Prælatis, Rectoribus, Plebanis, necnon de Ordine Prædicatorum, Minorum , Carmelitarum & S. Augustini Fratribus, salutem in Domino omnium Salvatore. Cum secundum Prophetam, Dominum laudare decet in Sanctis ejus &c. hinc est quod nos, peccatores licet indigni, tanti Patroni gloriosi Martyris S. Albini, militis, primi in Britannia martyrium passi: cujus Reliquiæ primo a B. Germano Episcopo a Britannia in urbem Romanam, & postea per Imperatricem Theophaniam, Imperatoris Ottonis tertii matrem, a Roma Coloniam ad nos translatæ, trecentis & quinquaginta annis apud nos sunt reconditæ, & nunc, Dei nutu præcipue, & propter causam evidentem, a capsa, in qua erant reconditæ, exceptæ & apertæ, fideli populo ad excitandam devotionem, ut in sancto suo Martyre honorificetur & laudetur Deus, ad videndum ostenduntur: cujusque a passione usque nunc, cum sint mille & viginti anni, suis tamen meritis apud Christum exigentibus, ipsius Reliquiæ adeo pretiosæ videntur ac recentes, [apparent recentes,] acsi non longo tempo ris intervallo mortem subierit temporalem: nam caput cum barba, cervicem passionis adhuc sanguine infectam, brachia & manus ac scapulas, pelle & carne protectas, pectus cum tractibus laterum, & spina dorsi cum renibus; pannus etiam, quo sacrum corpus ejus trecentis & quinquaginta annis apud nos involutum & contectum fuit, adinstar nivis candidus & incorruptus est, acsi impositus esset recenter. [Psal. 150. 1] Præterea de miraculis & signis, nunc noviter per divinæ misericordiæ largitatem apud nostram ecclesiam magnifice factis, veritatem vobis duximus intimandam. A Dominica enim die ante festum Nativitatis S. Joannis Baptistæ anno Domini MCCCXXVII usque nunc, ejus Reliquiæ sanctæ & venerandæ populo publice ostenduntur, tam paralytici quam alii claudi cruribus incurvati, alii contracti, alii super terram reptantes, alii gibbosi dorso & incurvati, alii cæci nati, alii muti, alii dæmoniaci, alii manci, alii febricitantes & diversis languoribus oppressi, & plures mortui & aquis suffocati, [miracula patrata.] ad numerum quingentarum & amplius personarum utriusque sexus, meritis ipsius Albini, per divinam misericordiam & largitatem; apud nostram Ecclesiam sunt curati. Non solum autem a languoribus hominum, sed etiam in pallefridis, equis & jumentis curationis & sospitatis gratia est multipliciter ostensa, testimonio non solum nostro, sed multorum fide dignorum, & totius civitatis Coloniensis & circumiacentis patriæ, pulchro & vero testimonio possunt veraciter comprobari: super quo dignum & justum est, sanctam & individuam Trinitatem, per totum orbem Christianum, de his misericordiæ suæ gratiis ac beneficiis honorari & laudari, quod nostris temporibus talia ac magnifica suæ misericordiæ beneficia percipere nos dignetur. Hoc vobis nostro sigillo scribimus, ad excitandam devotionem plebi fideli vestris in ecclesiis prædicando. Datum in Vigilia Pentecostes anno Domini millesimo trecentesimo trigesimo.

[4] Hactenus illud diploma, secundum cujus supputationem corpus S. Albini fuisset Roma Coloniam deportatum anno DCCCCLXXX. [Tempus ejus Roma accepti.] Florebat tum Theopano Imperatrix, uxor Ottonis II, quo sub annum DCCCCLXXXIII mortuo, Ottonem III filium parvum juvit & in administrando Imperio, & anno DCCCCLXXXIX, inquit Lambertus Schafnaburgensis, Theophania Imperatrix Romam perrexit, omnemque illam regionem Regi subiecit. Quidni tunc a Romano Pontifice Joanne XI pretiosum illum thesaurum dimidii corporis S. Albini acceperit, atque anno DCCCCXI Coloniam detulerit; quo anno sol defecit XII Kalendas Novembris quinta diei hora. Hoc addo: quia ista eclipsi indicata, scribit Ditmarus lib. 4 Chronici: Insequenti anno, consummato in bonis vitæ suimet cursu, in Neumagen Theophano infirmatur Imperatrix, atque ab hac vita XVII Kalendas Julii discedit, sepulta ab Evergero, sanctæ Coloniensis Ecclesiæ Archiepiscopo, in monasterio S. Pantaleonis (quod datis impensis Bruno Archipræsul ibi requiescens construi præcepit) præsente filio, ac multa pro remedio matris his Confratribus largiente. His omnibus ita discussis, arbitramur corpus illud S. Albini a dicta Imperatrice ad monasterium S. Pantaleonis relatum. Sed quod illud sit corpus S. Albani, a S. Germano delatum Romam, necdum possumus credere. Alia audiamus instrumenta.

[5] Est Coloniæ excusa anno MCCCCLXXXIII, & biennio post Lovanii recusa Historia Sanctorum, in qua post Vitam S. Albani Martyris, [Et mentio in historia anno 1483 excusa.] pag. 88 recensetur Vita S. Albani in Britannia passi; & post relata ex Beda Acta martyrii, ista adduntur: Corpus hujus Albani Romam delatum est, donec Otto tertius adhuc puerulus imperavit cum matre sua. Hæc autem a Papa corpus S. Albani obtinuit, & prospere Moguntiam cum eo venit: ubi tunc temporis Episcopus, tam corpus S. Albani, quam ipsam Imperatricem honoravit, & quia Sanctum suum Albanum isto S. Albano fuscari, per æquivocationem nominis (vocabatur enim uterque Albanus) petiit ab Imperatrice istum Sanctum ad differentiam alterius Albinum nominari. Tunc Imperatrix Albinum in Coloniam duxit, & in loco ubi nunc veneratur, deposuit, sibique sepulturam ante altare composuit. Hæc ibi, in quibus mutatio nominis apposita est, cujus in priore relatione nulla facta est mentio. Eadem mutatio asseritur etiam in Ms. Trevirensi S. Maximini, ubi ista adduntur: Postea vero, cum Letaniæ solenniter cum Sanctorum Reliquiis Coloniæ celebrarentur, & Apostolicus Leo simul & Imperator Henricus cum ejusdem Sedis Præsule Herimanno præsentes haberentur, hunc de quo agimus, proprium suum Martyrem a Romanis Albanum appellari audivimus, Romæq; ab Apostolicæ Ecclesiæ ædituo eadem ipsi percepimus. Est hic S. Leo Papa nonus cujus Acta accurate discussimus ad diem ejus natalem XIX Aprilis, diximusque ex Hermanno Contracto, eum anno MXLIX cum Henrico Imperatore Coloniam venisse, in Apostolorum Petri & Pauli natalitio, & additur in Actis lib. 2 num. 12 eum Herimanno Archiepiscopo varia privilegia concessisse, sed absque mentione Litaniarum & Reliquiarum S. Albini.

[6] Excusus est libellus Coloniæ anno MDII de incliti & gloriosi Protomartyris Angliæ Albani, quem in Germania & Gallia Albinum vocant, conversione, passione, [Libellus anno 1502 editus,] & miraculorum coruscatione, & dicatus est Henrico VII Regi, sub hac inscriptione:

Illustrissimo Principi, Domino Henrico, Angliæ, Franciæ, Regi invictissimo,
Ac Hiberniæ Domino, nostro semper Domino gratiosissimo.

Serenissime maximeque Rex, cum jam ex multis retro temporibus in civitate Coloniensi monasterio nostro S. Pantaleonis, ex Britannia, [cum præfatione ad Regem Angliæ:] quam nunc Angliam vocamus, oriundus, in natali solo ad martyrium usque perductus, beatus Angliæ Protomartyr Albanus, celebri veneratione colatur, ac pia populi devotione, tam pro sacri corporis Reliquiarum, quam virtutum ipsius præsentia frequentetur; quemadmodum præter alios multi quoque præclari viri, ex vestræ Celsitudinis regno, Ecclesiastici & seculares, & sæpe antea & nuper, qui hac forte transierunt, intuiti sunt; animum subiit, quotquot ejus vitæ, miraculorum, translationis, veris nobis testimoniis innotuit, breviter colligere atque edere, quo ejus nomen, sicut etiam gratia, latius diffundatur; atque hoc ipsum vestræ Regiæ Celsitudini obsequentissimo animo offerre, ut ex ejusdem gratia, venia & permissu, de quo bonam spem habemus, in vestros regno vulgari possit. Nam sicut ejus martyrium & alia nonnulla ex vestris scriptoribus, præcipue venerabili Beda didicimus; non absurdum videbitur, si, velut gratiam referentes, quæ a nostris accepimus, illorum scriptis adjungeremus: ut quemadmodum una in cælis anima Martyris gloriosa, corporis sui Reliquias disjungi passa est, e diverso una iterum historia in animos hominum totam ejus, quantum per nos ipsus zelatores licet, laudem gloriamque connectat Quod felici faustoque homine contigisse nobis, vestri regni temporibus, Serenissime Rex, non ambigimus: cujus non minor est erga Deum & Sanctos religio, quam in imperio prudentia & æquitas, adversum hostes felicitas & fortitudo. Accipiat ergo, Serenissime Rex, vestra Celsitudo ab humilibus & devotis vestris hujus sancti Martyris Albani connexam historiam: ut ad ea quæ in ipsius patria comperta sunt, qualis quantusq; hic (ubi sui quoque partem esse voluit) habeatur, pia mente Vestra Celsitudo condiscat. Ex Colonia. Anno Domini MDII Idibus Januarii.

Vestræ Regiæ Celsitudini deditissimi; Abbas in Conventus monasterii S. Pantaleonis, in Colonia Agrippinensi.

[7] An hanc epistolam & additum opusculum responsum ullum, & quale datum fuerit, nusquam apparet. Interim animadvertat Lector quod qui hactenus Albinus Martyr appellatus est, [qua indicatur corpus ab Offa Rege inventum,] in jam dicta epistola primum cœpit Albanus appellari; ut sic aliquanto verosimilior ad Martyrem Anglicanum seu Britannicum daretur accessus. Ceterum quæ § primo de conversione & passione in dicto opusculo habentur, omittimus, jam supra ex Beda vulgata. Dein §. secundo quæ de Inventione sui sacratissimi Corporis in Anglia habentur, exposuimus in Analectis a num. 2 usque ad finem capitis primi, ex Vita Offæ Regis, qui anno DCCXCIII illud invenit, post revelationem Angelicam factam, & quidem (ut in hoc opusculo etiam habetur) his verbis: Invenies venerabile corpus B. Albani, Anglorum Protomartyris, & construes ei cœnobium, collocans sacras ejus Reliquias veneranter in capside pretiosa. Rebus autem omnibus peractis ita ibidem concluditur: Ipse Rex super altare B. Albani offerens munera, Deo suæque Matri, devotissime supplicavit, ut ipsa in S. Albani honorem dicata Ecclesia felix semper suscipiat incrementum.

[8] Deinde sequente §. tertio, in quo mysterium continetur, scilicet Quomodo corpus B. Albani ex Anglia Romam pervenerit: [300 annis citius Romam delatum,] dicitur illud corpus, quod anno DCCXLIII in Anglia ab Offa Rege inventum fuit, trecentis annis citius (mirum & paradoxum) a SS. Germano Autissiodorensis & Lupo Trecassinæ civitatum Episcopis ablatum, scilicet susceptis sancti Martyris Albani Reliquiis, cum tendentes Romam attigissent Ravennam a Valentiniano Imperatore suscepti sunt honorifice. Sancto autem Germano ibidem ad Christum migrante, prædicti Martyris Reliquiæ a venerabili Regina Placidia, matre scilicet Valentiniani, debita cum devotione Romam delatæ, in maxima veneratione sunt habitæ: usquequo monarchiam Otto tertius obtinuit, qui defuncto patre cum matre sua Theophano regni gubernacula administravit. Hæc ibi. At venerabilis Beda in Analectis num. 1 ista scribit: Germanus Episcopus de loco ipso, ubi beati Martyris effusus erat sanguis, massam pulveris secum portaturus abstulit, in qua apparebat cruore servato, rabuisse Martyrum cædem: addunt alii detulisse ipsum hujusmodi massam Altissiodorum, [sed ostenditur in Anglia relictum:] in cujus & ecclesia & diœcesi celebratum fuit festum S. Albani & Sociorum Martyrum, sumptis tribus lectionibus ex relatione Venerabilis Bedæ, apud quem Germanus dicitur jusisse evelli sepulcrum S. Albani addiditque varias Reliquias Sanctorum, ut quos pares meritis receperat cælum, sepulcri unius teneret hospitium. Quæ eadem Constantius habet in Vita S. Germani XXXI Julii. Reliquit ergo Germanus Verolamii corpus S. Albani, postea ab Offa Rege elevatum & translatum; cujus ossa omnia anno MCXXIII numerata asserit Parisius supra num. 27, prout ab eis qui interfuerant accepit, & defuit scapulæ sinistræ os reliqui corporis integritati, quod in Hispaniam (imo Hasbaniam) fuisse delatum additur.

[9] Quæritur ergo quanam potissimum occasione crediderint Colonienses monachi S. Pontaleonis, [qua occasione dicatur S. Albani Britanni corpus Coloniæ esse.] illud corpus S. Albini quod Theophano Roma attulerat, fuisse illud idem S. Albani quod Verolamii in Anglia asservabatur. Pro responso videntur plura dici posse; ac primo elevationem seu translationem forte factam fuisse hoc XXII Junii, eoque die annuam solennitatem habitam, ac proinde facilius creditum unum idemque S. Albini & S. Albani corpus extitisse; aut certe communi hujus temporis adhuc errore, quo post acceptas Roma Reliquias arripitur dies, ejusdem nominis Sancto adscriptus in Martyrologio Romano, uti in hoc nostro opere sæpissime monstratur. Deinde excogitari debuit ratio, qua tale corpus ex Anglia fuisset Romam deportatum, ideoque in diplomate anni MCCCXXX superius relato, dicuntur hæ Reliquiæ primo a B. Germano Episcopo a Britannia in urbem Romanam translatæ. Verum quia ex Vita S. Germani constat eum Romam non pervenisse, sed tantum Ravennam, ibique diem extremum obiisse: ideo in libello anno MDII excuso, dicuntur hæ Reliquiæ a Placidia Imperatrice Ravenna Romam delatæ. Porro hæc Romæ e vita decessit annis duobus post obitum S. Germani. Sed qua certitudine illud post mille & plures annos asseri potuerit, necdum comprehendimus. Præterea ubi & quo in loco sive Ecclesia ibidem Romæ depositum, & per quingentos & plures annos adservatum dicetur? Conferantur hæc cum instrumentis Anglicanis, ideo majore cum diligentia a nobis prolatis; ac facile unusquisque judicabit alium omnino fuisse S. Albanum Martyrem Verolamii, & alium S. Albinum Martyrem Romanum, cujus gloriosum Corpus a Romano Pontifice accepit Theophano Imperatrix.

[10] De hujus translatione dum in dicto libello § 4 agitur, dicitur Equus exuviarum sanctarum bajulus, in Alpibus summis repente corruisse, [Corpus cum equo in Alpibus lapso dicitur servatum] & per præceps devolutus in montis radicibus substitisse. Qui cum Imperatricis & omnium qui aderant mœrore maximo quæreretur, & jam minutatim disruptus æstimaretur, sanus & incolumis repertus est in vallibus imis, illæsis etiam, ubi Reliquiæ viri sancti condebantur, scriniis. Ibi Ecclesia in honorem S. Albani constructa, digno honore ejus festivitas nunc colitur, & martyrium celebri memoria celebratur, quæ vulgariter Silymon dicitur. Hæc ibi. Quæ etiam in Ms. Trevirensi S. Maximini habentur. Dein §. quintus est de mutatione nominis ipsius, facta Maguntiæ ad instantiam Archiepiscopi, intuitu alterius S. Albani, qui Maguntiæ quiescit & colitur. Sed de hisce in prima relatione nihil habetur & ubique Albinus appellatur, quod & nos facimus. Quæ §. sexto narrantur, potissimum desumpta ex superiore relatione sunt, ac tandem pro conclusione quæritur quales Reliquiæ in Anglia remanserint; quæ inde supra ab Hermanno Crombach referuntur, & ex jam dictis satis refutantur.

[11] Idem Crumbach, tomo 3 Historiæ trium Regum Magorum lib. 3 cap. 54, refert Translationem horum Corporum seculo XIV factam, & capsas Reliquiarum civitatis Coloniensis tunc in solenni processione circumlatas, quando capsam S. Albini, quæ est ad S. Pantaleonem, portabant Scabini. [Reliquiæ in Processione publica immobiles.] Sed hæc capsa S. Albini dum venit apud Albas Virgines, non poterat ultra portari, nec moveri de loco illo; sed iterum reportari debuit ad Ecclesiam S. Pantaleonis, & loco S. Albini portatur capsa S. Maurini, ejusdem monasterii Abbatis. Reliquiis istis, dum circumferuntur, nunc addi posset Caput S. Sabariæ, quod cum nonnullis ejus Reliquiis, in sacculo pretiosioris materiæ, repertum fuit Coloniæ, anno MDCXC, sub altari majori ecclesiæ S. Pataleonis. Et sacculo quidem inscriptum erat, Reliquiæ gloriosæ Sabariæ Virginis: intus vero alius titulus repertus, ubi, loco Gloriosæ, ponebatur B. id est Beatæ. Interrogatus quid de eis sentirem, respondi, tali loco & modo repertas, indubie posse ut Sanctas coli, nec male ex arbitrio Ordinarii assignandum ejus cultui diem specialem, quandocumque placeret solennem aliquam earumdem elevationem seu translationem instituere. Si adderetur titulus Martyris præsumi posset una ex Sociabus S. Ursulæ esse: is cum desit, temeraria foret conjectura. Interim ejus hic facere mentionem volui, quia aptior locus nullus in hoc opere occurrit, ad eorum quos attinet diligentiam commemoratione hac excitandam.

DE SS. DECEM MILLIBUS CRUCIFIXORUM IN MONTE ARARATH ITEM DE MCCCCLXXX MARTYRIBUS
SUB REGE PERSARUM CHOSROE IN PALÆSTINA.

SUB ADRIANO IMP.

COMMENTARIUS CRITICUS.

Martyres crucifixi in monte Ararath
Martyres Samaritani in Palæstina sub Gosroë

D. P.

Martyrologii præsertim Romani ordinem, operi huic propositum sequenti non licet quemquam præterire eorum qui istic referuntur nedum tam multorum quot continent in titulo positæ classes duæ quin Actorum huc spectantium contextus quam possumus antiquissimos proferamus simulque scrutemur num qua vetustior auctoritas eos valeat erudito Lectori credibiles reddere. [Quid intendat critica] Fecit hoc in suis ad Martyrologium Notis Cardinalis Baronius: feci & ego non tantum secundum, sed etiam primum. Quæris quo successu? [circa Sanctos hic propositos] Respondebunt pro me Acta ipsa, articulatim excussa, & ad oculum demonstrata talia; ut, si ipsorum iis descriptorum Martyrum cultus, alio nullo nitatur fundamento quam credulitate iisdem decursu paucorum seculorum data, omnino videatur dubitari posse utrum tales revera extiterint in rerum natura. Hoc dum invitissimus facio nemo me dicat hominem privatum, censorem aut reformatorem agere operis publica auctoritate Ecclesiæ ad communem fidelium usum tantisper approbati donec eadem ecclesia iteratæ illius recognitioni allaborandum judicet. Consultorem etiam privatum admittit Magistra veritatis, modo is inventa a se documenta & monumenta sic proponat ut nihil ipse definitum velit quacumque demum phrasi utatur, nisi quod ipsa tandem statuerit. Equidem cogitaveram prætitulatos Martyres, communi ordini aliorum magis certorum exemptos referre per modum Appendicis ad hujus diei XXII finem: sed quia id in S. Meletio sociisque a me factum die XXV Maji licet probaverint plerique; [ut minus certos.] audio nihilominus improbari Romæ ab aliquibus quasi ea esset expressa reprobatio cultus in Romano Martyrologio probati: quod ego sane neutiquam intendi. Ne vel hinc præbeatur occasio obloquendi, hos de quibus nunc agitur suo ordine refero; nunc, sicut & tunc humiliter me meaque scripta subjiciens Sedis Apostolicæ judicio, itaque incipio prælo dare quæ post Henschenium commentatus de hoc argumento in chartam contuli.

PARS PRIMA
De Sanctis in Ararath crucifixis.

Martyres crucifixi in monte Ararath
Martyres Samaritani in Palæstina sub Gosroë

AUCTORE D. P.

§. I. Quam minime antiqua Occidentalibus, Orientalibus autem ne nunc quidem extra Armeniam cognita sit ejusmodi passio.

[2] Armenia, regio Asiæ apud Scriptores notissima, ab Hebræis Ararath appellata: cujus vocis etymon illic est Aram, quod altum & excelsum significat. Et est Armenia regio valde alta: in cujus montibus arcam Noë post diluvium sedisse, [Armenia Ararath dicta,] indicatur. Geneseos capite VIII, versu IV: ubi dum dicitur sedisse in montibus Armeniæ, Hebraice est in montibus Ararath & inde passim non pro Armenia, sed pro aliquo particulari monte Armeniæ sumi cœptum nomen: cujus ut sic apud alios antiquos scriptores nulla reperitur mentio nec etiam apud recentiores nisi quod Tavernerius apud Baudrandum dicat nunc Mesesousar id est montem arcæ indigenis dici dicatque partem esse montis Caspii prope Mediam inter Artaxadam & Arsissam paludem. [pro monte hic sumpta:] Atque hinc prima circa hujus Martyrii veritatem controvertendi occasio sumitur. Martyrologii Romani sub Gregorii XIII recognitores eidem ipsum adscripserunt die XXII Iunii his verbis: In monte Ararath, [cui Martyres 10000 crucifixi tribuuntur] passio sanctorum Martyrum decem millium. In Notis citatur Martyrologium Bedæ. Hoc nos genuinum edidimus ante tomum 2 Aprilis, ex plurimis & optimæ notæ codicibus: & ibi solum agitur de S. Albano, in Britannia Martyre [nihil etiam de tali Martyrio in suis Additamentis ad Bedam Florus; nihil Ado, Usuardus, Rabanus, atque Notkerus, nec ullus seculo XI antiquior]; solum in Martyrologio, sub nomine Bedæ in lucem protruso, (quod aliud non est quam Adonis compendium, additis aliunde Sanctis nonnihil auctum seculo XII aut XIII) sub finem leguntur ista verba: Passio Sanctorum decem millium Martyrum. Quæ tamen verba delevit noster Heribertus Rosweidus, eo quod deessent codici Ms. Richebergensis monasterii in Bavaria, cum quo totum contulerat. Martinæus de antiquis Monachorum Ritibus lib. 4 cap. 6 allegat Dionysiani Monasterii Consuetudines in quibus legitur Natale SS. X millium Martyrum trium Lectionum & Codicem Colbertinum atque Consuetudines S. Cornelii Compendiensis ubi XII Lect. præscribuntur: in Kalendario autem Lyrinensi tres Lectiones S. Achacii Sociorumque ejus quæ omnia non sunt vetustatis & auctoritatis magnæ.

[3] Aliquod elogium eorumdem Martyrum edidit Petrus de Natalibus, lib. 5 Catalogi cap. 137, quem Catalogum absolvit Plebanus Ecclesiæ sanctorum Apostolorum Venetiis; ergo ante XVI Maji anni MCCCLXXI, [a Petro de Natalibus] quo Petrus creatus est Episcopus Equilinus. Hunc auctorem secuti sunt plurimi in suis Martyrologiis, tam manuscriptis (quæ non lubet proferre) quam aliis prælo excusis. Inter hæc censeri potest Martyrologium Bellini, secundum morem Romanæ Curiæ Venetiis anno MCCCCXCVIII excusum, ubi ista leguntur ad hunc XXII Iunii: Apud Alexandriam in monte, qui vocatur Ararath, Passio sanctorum decem millium crucifixorum. Secuti mox sunt alii Martyrologi, [& aliis recentioribus.] Grevenius, Maurolycus, Felicius, Galesinius, Canisius, & eisdem cum Bellino verbis Molanus in Auctario Usuardi: qui sub finem Annotationum ista adjungit: Decem millium Passioni Ms. inscribitur quoad versionem Anastasii Bibliothecarii. Doctis tamen displicent quædam. in ea.

[4] Sub hoc generali quorumdam Doctorum titulo, videtur comprehendi Radulphus de Rivo, Tungrensis Decanus; [Historia talis Martyrii] qui scripsit exeunte seculo XIV librum de observatione Canonum: ubi Propositione XI enumerat variorum Sanctorum Acta apocrypha, & in Ecclesia nequaquam legenda; puta Passiones SS. Barbaræ & Catharinæ; Et, inquit, de decem millibus Martyrum, quæ (fabulose dicam, donec aliud videro) finguntur omnia genera passionis Christi perpessi fuisse in monte Ararath prope Alexandriam: nec ipsorum passio in aliquo Martyrologio authentico annotatur, nec ipsorum diem Romæ in aliquo Kalendario potui reperire. Dicitur quidem Anastasius Bibliothecarius Passionem illam e Græco transtulisse; [non reperitur Græce] sed merito dubitamus, utrum vere: hactenus enim ejusmodi Acta Græca nusquam potuimus reperire, nec minimum quidem eorumdem alicubi latentium vel cuiquam visorum indicium aut vestigium deprehendere. Talia autem unquam Græce extitisse, quomodo credemus, qui in tot Menæis aut Synaxariis Græcorum, Arabum etiam Coptorum atque Æthiopum, præteritos omnino Martyres illos videmus, [nec epitome in Synaxariis,] necnon a quibuscumque aliis historicis Græcis quos omnes, præsertim Synaxariorum collectores quis dixerit iis abstinuisse eo quod Acta judicaverint fabulosa? cum passim legendas exhibeant Epitomas Actorum æque fabulosorum ut sunt Acta S. Meletii sociorumque undecies mille ducentorum & octo, quæ Græco-Latina dedimus per modum Appendicis ad XXIV Maji; & Acta vigesies mille civium Anthiochenorum, qui finguntur in nocte natalis Domini in ecclesia congregati, simulque cum ipsa a Diocletiano combusti. Utrosque ex fide Græcorum in Romanum Martyrologium receperunt ejus reformatores, [in quibus tamen aliorum fabulosa Acta non desunt.] prædicti, utrosque omissos fuisse præstitisset; quod in Meletio demonstravi satis, in Anthiochenis facile demonstrabunt posteri, si vel hoc solum attendant, quam parum sit credibile, habuisse Christianos, fervente persecutione, ecclesiam multitudinis tam enormis capacem; aut Diocletianum, plus quam par erat cautum providumque, in eadem urbe, ubi fortuitum sui palatii incendium, Christianis imputatum, tam severis quæstionibus fuerat prosecutus, ultro excitaturum fuisse rogum tam immanem, unde civitas tota vel magna ejus pars potuisset consumi, præsertim hyeme, cum validiores venti regnant.

[5] Hæc & his absurdiora alia, cum sine scrupulo receperint Synaxariorum compilatores; non debemus existimare eos a decem millibus Crucifixorum abstinuisse, propter Actorum fabulositatem; [Sed neque Armenis nota est nisi ex Latinis scriptoribus.] sed ideo tantum, quia nullam ipsorum habuerunt notitiam; proinde credi debet apud Latinos nata, apud quos solos fuit cognita ejusmodi narratio qui Latini hanc seculo XII & XIII Armenis Christianis communicaverint occasione sacorrum in Syria bellorum ad Romanæ Ecclesiæ unionem adjunctis, quibus omni fere litteratura destitutis, eandem nunc decantatissimam esse asseruit nobis quidam eorum Archiepiscopus anno MDCIC Antverpiam excurrens: ita nos existimare facit Clemens Galanius: qui pæne ab adolescentia versatus in Missione Apostolica apud Armenos, linguarumque Orientalium Turcicæ, Ibericæ, Colchicæ, & Armenicæ scientiä imbutus, gentis Armenæ historiam Ecclesiasticam, ex ejus Codicibus undecumque quæsitis, multorum annorum studio conatus est excerpere. Hic enim in eo opere, quod Romæ edidit lingua utraque anno 1650 sub titulo Conciliationis Ecclesiæ Armenæ cum Romana ad cap. 2 num. 3 agens de Martyribus quorum notitiam gens illa habuit ante S. Gregorium, sub Constantino Magno passum; primo quidem loco illa decem millia Martyrum ponit; sed ex sola fide Romani hodierni Martyrologii, quasi omni alio ad eorum Martyrium corroborandum præsidio destitutus. Quod autem ad interpretem Anastasium a Baronio in Notis laudatum, attinet; haud facile eum vere proferri crediderit, quicumque considerabit, nec in hac passione, nec in alia S. Petri Alexandrini, quam eidem Anastasio adscribit Baronius, ullam inveniri similitudinem styli, cum Vitis Pontificum Gregorii IV, Sergii II, Leonis IV, Benedicti III ac Nicolai I, quæ, judice Ioanne Ciampino, in Examine Libri Pontificalis, ipsius haud dubie sunt. Cum ergo ex Auctore Græco de istorum X millium veneratione non possimus quidquam expiscare; cogimur fateri apud solos Latinos eorum reperiri notitiam, nec aliunde acceptam quam ex Actis, undequaque ut mox ostendetur, vacillantibus.

[6] Apud Laurentium Surium mortuum an. 1578, in prima & secunda editione Vitarum Sanctorum, nihil omnino de talibus Martyribus editum est. [Originaria passio invenitur in editione 3 Surii] Sed tandem anno MDCXVIII vulgata aliqua Acta sunt ex Ms. codice Collegii Coloniensis Societatis Jesu, cum longa apologia, qualis etiam extat in Notis Baronii: quæ omnia ibidem videri possunt. Interim placet indicare loca, in quibus dicta Acta reperiuntur. Guilielmus Cambdenus, qui hoc seculo XVII floruit, & anno MDCVI erudito suo calamo Britanniam illustratam vulgavit Londoni; reperisse se asserit Passionem decem millium Martyrum, [& excipit in variis Mss.] crucifixorum in monte Ararath, eamque transmisit Heriberto Rosweido: hic enim anno MDCVII ediderat Fastos Sanctorum, quorum Vitas in Bibliothecis Belgicis repererat, ipsoque suo de illis silentio satis indicarat, necdum sibi visam ejusmodi Passionem. Nos eam, ut missa a Cambdeno erat, postea contulimus cum insigni codice Ms. a Nicolao Belfortio nobis submisso: itemque cum aliunde acquisitis codicibus nostris, a mense Majo usque ad finem Decembris varias Vitas Sanctorum continentibus. Et in his tribus Mss. locis Anastasii dicitur e Græco transtulisse Athanasius summæ & Apostolicæ Sedis Bibliothecarius; [qualem Latine vertisse] sed librarium sphalma id esse videtur: certe Joannes Ciampinus, post examen Libri Pontificalis Romæ editum an. 1688, in Catalogo colligens nomina omnium qui inveniri hactenus potuerunt Bibliothecariorum S. R. E. nullum uspiam Athanasium reperit. Eadem aut similia Acta habuit olim Jacobus Sirmondus, & obtulit nobis. Extant etiam in Ms. codice LXXIX Reginæ Sueciæ, uti & Romæ in Bibliotheca Vallicellana Patrum Congregationis Oratorii in Lectionario A. & Susati in Marchia Westphalica apud Patres Prædicatores.

[7] In codice vero Ms. Prologus venerabilis Anastasii Armaristæ, [Anastasius vel Athanasius Bibl.] id est, Custodis librorum Apostolicæ Sedis, ad venerabilem Patrem Episcopum Sabinensem, S. R. E. Cardinalem super Passione decem millium Militum & Martyrum crucifixorum, de quibus Hieronymus in suo Martyrologio X Kalendas Junii. Sed frustra allegatur Martyrologium S. Hieronymianum, [& dedicasse Petro Ep. Sabinensi vel Gabinensi dicitur:] cum in apographis quatour, nunc palam extantibus, nulla eorum mentio reperiatur; uti neque in aliis primariis Martyrologiis, sive (ut Radulphus appellat) authenticis id est antiquitate aliqua & auctoritate venerandis.

[8] Porro is qui in præfato Ms. Osnaburgensi, cum titulo Patris indicatur Episcopus Sabinensis, alibi dictus Petrus; [sed Petrus Sabinensis nullus fuit ante 1216,] sed absque mentione Cardinalatus, nec apud Ciacconium nec apud Oldoinum habetur. Ferdinandus Ughellus, pro tomo I Italiæ sacræ ejusque Appendicibus, undequaque rimatus nomina Sabinensium Episcoporum; eaque a tempore quo vixit Anastasius Bibliothecarius satis feliciter assecutus, absque notabili ullo hiatu, nullum invenit Petrum ante annum MCCXVI; cui eodem & sequenti seculo mox alii sex eodem nomine successere. Horum alicui posset Versio ista dicata credi, si tunc aliquis Athanasius vel Anastasius inveniretur, qui eam fecisset. Baronius dum eorumdem Actorum meminit, ut a se in monasterio S. Cæciliæ trans Tiberim repertorum, [Gabinensis autem omnino nullus.] ait ibi legi Petrum Gabinensem: & sic etiam reperisse testatur Joannes Mabilio, Musæi Italici pag. 80, ut ne putes typographicum mendum obrepsisse loco præcitato Baronii. Fuerunt Gabii, ante Romam conditam opulenta civitas, & sub Tarquiniis Regibus media inter Urbem & Prænesten, uti eam describit Appianus: sed ita defecerant, jam olim a Tarquinio dissipati, ut Augusti Cæsaris tempore, quo Dionysius Halicarnassæus vixit non tota eorum civitas habitaretur, sed ea tantum pars quæ ad viam frequentatur diversoriis. Postea ipsos resurrexisse eatenus, ut Episcopum habere mererentur, nullo ostenditur argumento: nunc autem adeo evanuit memoria, ut ubinam fuerit ea civitas inter eruditos controvertatur. Invenitur quidem in corpore Conciliorum, sub Hilaro Papa anno CCCCLXV, Asterius Gabinas, itemque anno DI sub Symmacho, Mercurius Gabinas; sed cum Sabinas inter ibi nominatos nusquam appareat, quis non videat fieri potuisse ut in prima littera errarit librarius? Maxime cum Sabinensem Episcopatum antiquissimum esse constet, Gabinensis alibi nusquam nominetur. Præter Compendium, quod a Petro de Natalibus relatum dixi, extat unum, ante ducentos annos editum a Bonino Mombritio; [Aliqua Acta solum habent 1480 martyres.] alia vero tria habemus descripta ex Codice Ultrajectino S. Salvatoris, Trevirensi S. Maximini, & Monasterii Richebergensis. Descripsimus etiam, ex bibliothecæ Vaticanæ codice 6075, Passionem Sanctorum mille quadringentorum octoginta Martyrum quot præcise referuntur fidem Christi arripuisse, atque Imperatoribus accusati, velut rejectis idolis Christiani effecti: & hic numerus notatur in Ms. Vaticano num. 3 & 4; ibidem tamen num. 18 ac deinceps memorantur decem millia Martyrum. Unde dicta varietas fuerit exorta, non constat. Quid si dicantur Acta accepta ex variis Mss, quorum aliqua non habuerint nisi Passionem Sanctorum mille quadringentorum octoginta? Talis certe numerus & non major invenitur in Sacramentario, cuius, velut ante septingentos annos scripti, meminit Mabilio pag. 69, ubi hæc inveniri notavit; Mense Junio die XXII Sanctorum Martyrum Mille CCCCLXXX. Idem numerus similiter habetur in vetustiori Ms. Casinensi, apud eumdem Mabilionem, pag. 80.

§. II. Qualis auctoritas ejusmodi passioni accedat ex hodierno Romano etiam post consideratum antiquorum silentium de illa, ipsorumque Actorum fabulositatem agnitam.

Godefridus Henschenius, priusquam anno MDCLXXX mense Octobris paralysi corriperetur, nonnihil fuerat de hisce Martyribus commentatus, [Hactenus cœperat commentari Henschenius,] ex recentioribus, ubi eorum memoriam invenerat, Martyrologiis; dissimulans quid ipse de re tota sentiret. Verum postea cum, sibi utcumque restitutus per veris clementiam, in ipsomet valetudinario recognosceret Acta reliqua dimidii Maij, suo meoque labore parata ad prælum; ac vehementer probasset meum ad XXIV diem consilium, de S. Meletii ac sociorum Actis ad illius diei finem rejiciendis refutandisque; tale quid hic etiam sibi faciendum censuit, si quando gradiendi facultate aliqua recepta ad Musæum reverteretur. Reipsa autem quod proposuerat cœpit, decem vel duodecim diebus ante mortem, scribens partem aliquam Paragraphi prioris, sed quæ parvo usui mihi fuit multa alia necdum ipsi observata habenti. [volens rem totam ut apocrypham rejicere ad Appendicem:] Supererat autem præcipuus labor, quo demonstraretur Acta ipsa quæ jam ille agnoverat minime esse antiqua, toti autem Orienti semper fuisse ignota, a Latino quopiam scriptore conficta, sub ementito Interpretis Anastasii nomine, quasi ex Græco; idque tam licenter, ut Græcorum de Meletii passione figmenta videatur voluisse multis parasangis antecedere. Hoc cogitans novo paralysis accessu tactus est, finemque pæne simul scribendi & vivendi fecit octogenarius senex, uti in ejus vita explicui ante ultimum tomum Maij num. 34, lampadem porro mihi deferendam tradens.

[10] Ingressus in materiam, ante omnia legenda mihi censui, quæ Card. Baronius in suis ad Martyrologium Romanum Notis congerit, [Ego ab exordio resumo scriptionem] ad speciem aliquam verosimilitudinis inducendam Martyrio tali, jam in prædicti Martyrologii tabulas recepto. Ac primo vehementer obstupui, cum legi, quod Græci etiam de iis decem millibus Crucifixorum, agunt in Menologio hac die. Sciebam enim nihil tale haberi, non modo in ullis quæ Romæ vidi omnia & Mediolani Græcis Menologiis; sed nec in eo, quod Guilielmus Sirletus tumultuaria satis opera Latine concinnaverat, ad usum eorum, qui Romanum erant aucturi Martyrologium Græcæ linguæ ignari; [certus non agi de istis crucifixis in Menologio Græco quod Baronius] quod Menologium deinde Henricus Canisius imprimi fecit, anno 1602 tomo 2 Antiquæ Lectionis, ex Sirleti autographo. Citabatur etiam a Baronio præter Maurolicum, eruditus Petrus Galensinius: haud magnæ alias auctoritatis apud ipsum, sæpe expertum nimiam ejus in asseverando fiduciam: volui tamen videre quid Galesinius in suis Notis hic haberet, & legi; SS. Acatii & X millium Martyrum, ut Græce scriptum extat in Horologio. Edidit suum Martyrologium Galesinius Venetiis anno MDLXXVIII, eo ergo antiquius fuerit, si quod ille vidit, vel manu scriptum vel typo cusum Horologium. Tale nullum nos vidimus: sed, [nec in Horologio quod Galesinius allegant;] si liceat argumentari ex eo quod ibidem excusum est anno MDCVII æque gratis allegatur a Galesinio Horologium, atque a Baronio Menologium, & neutrum illi suis oculis viderunt. Etenim in eo quod habemus, ut dixi Horologio bis recensentur Sancti singulorum mensium, & utrobique S. Eusebius Samosatenus invenitur solus hoc die. Ejusmodi autem libri quoties recuduntur solent augeri potius Sanctis quam minui. Merito igitur suspicabimur, memoria lapsum Galesinium non quod legerat, sed quod legisse sibi falso imaginabatur, ibi scripsisse.

[11] A producendis Auctoribus (quorum exiguum numerum Baronio incipit supposititius Beda) in præcitatis Notis proceditur ad Radulfum & verba ejus supra num. 3 allegata citantur, [nullum etiam fuisse in quo referretur hæc passio, Romanum Martyrologium,] asserentis, (donec aliud viderit) fabulose fingi quæ habentur de decem millibus Martyrum, addentisque quod eorum Passio, nec in aliquo authentico Martyrologio annotatur, nec ipsorum dies Romæ in aliquo Kalendario antiquo reperiatur. Ad quæ Baronius; Miramur, inquit, virum alioqui eruditum & gravem, tam festinam de his Martyribus protulisse sententiam, qui Romani saltem Martyrologii auctoritate contineri debuisset; nec frustra excipere de Kalendario Romano: cum alia sit ratio Martyrologii, alia Kalendarii, ubi tantum illi Sancti scribi consueverunt, quorum recitatur Officium ecclesiasticum. Festinus profecto hic ipse Baronius dici posset, [quando obiit ipsa Acta reprobans Rodulfus de Rivo an. 1403.] salva reverentia ei debita. Anno millesimo quadringentesimo tertio, in die S. Humberti, videlicet tertia die mensis Novembris, obiit Mag. Radulphus de Breda, alias de Rivo, Decanus dum vixit ecclesiæ beatæ Mariæ Tungrensis, patriæ & diœcesis Leodiensis; sicut in Tungrensis ecclesiæ Kalendario reperitur, teste Melchiore Hittorpio, qui ipsius Radulfi librum Parisiis an. 1610 inseruit Collectioni vetustorum scriptorum de divinis Catholicæ Ecclesiæ Officiis & Mysteriis. Scripsit ergo is seculo XIV. Atqui tunc nullum adhuc nominabatur Romanum Martyrologium: sed tota Urbe legebatur Usuardus ex cujusque transcribentium arbitrio auctus, [Usuardo omnes utebantur,] in cujus tamen exemplari nullo Martyres istos a se repertos asserit Radulfus; & in hoc vir eruditus & gravis (quod opera testantur) fidem omnino meretur invenire: nec frustra etiam Kalendaria nominavit. Sicut enim variæ tunc Romæ ecclesiæ colebant aliquos proprios sibi Sanctos, necdum inscriptos Martyrologio Usuardi; sic etiam poterant aliquæ Kalendariis suis X millia Martyrum inscripsisse, si aliquod de iis fecissent Romæ Officium, quale Polonos alicubi assumpsisse videbimus infra.

[12] Primus Bellinus de Padua Augustinianus, ab aliquo Pontificiæ Capellæ Magistro (quod munus tunc penes Augustinianos erat estque etiam nunc) ejus Martyrologii exemplar nactus, [quod sub an. 1498 Bellinus secundum usum Curiæ Romanæ recudi fecit] quo forte tunc utebatur Capella illa; Usuardo circa finem seculi XV recudendo, præfixit titulum Martyro logii secundum usum Curiæ Romanæ; an autem ei nihil addiderit de suo, nobis non liquet: hoc scimus, ex tali principio cœptum nominari Martyrologium Romanum, quod aliud non erat quam Usuardus modice & privata solum auctoritate interpolatus: in quo cum peccari multa, deesse plura, passim dolerent celeberrimæ quæque per Italiam Ecclesiæ, & Tridentini decreto, ad Romani Breviarii atque adeo & Martyrologii usum conformare se cupientes; placuit Gregorio XIII mandare quibusdam eruditis ac piis viriis, quorum fere præcipuus fuit Baronius, non solum recognoscerent Martyrologium eatenus usitatum, [quodque Gregorii XIII auctoritate vehementer auctum,] & ab erroribus si qui invenirentur repurgarent; sed etiam supplerent deficientibus magni nominis Sanctis. Fecerunt hoc illi sane liberaliter, ex Sirleti Ms. Menologio, ex Molani ad Usuardum Additionibus, ex Tabulis peculiarium Ecclesiarum; quin etiam multos assumpserunt, quorum eatenus nullus in aliqua Ecclesia cultus extiterat, nec mortis dies sciebatur; sed virtus & sanctimonia singularis inveniebatur a sacris scripturis vel sanctis Patribus commendata.

[13] Ita compositum opus, & pro temporis angustia, quo ei vacare licuit, accuratum diligenter, vulgandum sanxit Romanus Pontifex; [non caret multis quæ adhuc corrigi possint erratis;] sicut antea jusserat vulgari simili modo recognitum auctumque Breviarium; de diligentia pro tempore adhibita testatus, quod vere testari poterat; de singularum vero istic delibatarum historiarum certitudine, nihil: alias neque locus fuisset tot postea factis in utroque correctionibus, neque foret tot novis, quas adhuc faciendas superesse sacrorum Rituum Præsides Cardinales, eorumque Secretarii, haud gravate agnoscunt. Integram & perfectum correctionem, tum demum sperandam censuit eruditissimus Florentinius, in Admonitionibus ad vetustius Occidentalis Ecclesiæ Martyrologium præviis pag. 51, cum, perfecto quod pergimus moliri opere, post unum scilicet seculum, [nec potest haberi pro regula historiæ de Sanctis tenendæ,] sapientissimus alius Pontifex iterum Romanum Martyrologium emendari & locupletari mandabit. Itaque hujus quo nunc utimur auctoritate, adeo non prohibemur, si qua sint dubia falsaque notare; ut magis etiam stimulemur ad omnes vires contendendas in subsidium tam optatæ correctionis. Atque hæc iis dicta sint, qui nimia vel animi imbecillitate, vel ad propria quædam præjudicia tuendum pertinacia dolent, non omnia quæcumque in Martyrologio Breviarioque nunc leguntur, excipi clausis oculis, & veluti canonizata haberi, contra notam nobisque sæpe indicatam Romanorum Pontificum, conatibus nostris faventium mentem.

[14] Nunc dum sic undique ruit prætensa vetustas testium, [dum exempla ad numerum probandum adducta nihil prosunt,] X millia Crucifixorum asserentium; nihil magnopere, ad verosimilitudinem numeri firmandam, facit illa multitudo Judæorum, quorum indies quingentos Romani crucifigebant, durante obsidione Hierosolymitana; vel bina eorumdem millia, ab ipsorummet Rege Alexandro; aut totidem millia Tyriorum, ab Alexandro Macedone; vel denique sex millia servorum, ab Augusto Cæsare, si Orosio credimus affigi crucibus jussa. Nam Orosio, seculi V scriptori, quis credat de tanta carnificina, Principum mansuetissimo adscripta, in silentio tot propinquorum resque Augusti accuratissime tractantium scriptorum. Judæorum sub Tito tanta copia, successive tamen, crucifigendorum; alia longe apparet causa; ceteri, iique forsan multum supra veritatem exaggerati, solum quinta eorum pars sunt, qui dicuntur in Monte Ararath crucifixi. [præsertim historiæ tam dubiæ ut hæc est:] Ut autem decem & amplius seculis post Adriani Imperatoris tempus, primum edita in lucem talis Martyrii historia, alicui credibilis pro numero, si non præcise isto, magno tamen aliquo videretur; numquid eam saltem oporteret talem esse, quæ in aliis circumstantiis certiori illius temporis historiæ consona, nihil haberet præter numerum de quo dubitare quis posset? Atqui nec ipse audet negare Baronius, in his Actis inesse aliqua quæ indigeant emendatione quadam sed levi, inquit ille, quod in aliis fere omnibus contingit. Hoc ergo videamus an ab eo qui attente singula legerit, quod properanti Baronio forsitan non vacavit, prudenter sic æstimari potuerit, talia illa esse, ut levi solum correctione egeret.

[15] Primas in hac tragœdia partes, agunt Hadrianus & Antoninus Imperatores, nihil inter se commune habentes, [ubi male junguntur Hadrianus & Antoninus] nedum Imperium, nisi quod hunc ille, sex mensibus ante mortem, anno CXXXVIII obitam, adoptaverit Cæsarem cum jure successionis. Istis rebellasse dicuntur Gadareni & Euphratesii, quorum hi ultimam versus Boream Syriæ provinciam, alias Comagenam; isti primam versus meridiem in Cœlesyria tenuerunt; utique totius fere Syriæ intervallo, atque adeo leucarum fere octoginta spatio, seu CC & amplius P. M. ab invicem discreti. [Gadareni & Euphratesii:] Contra hos cum novem millibus progressi Imperatores, & ad inopinatum centenorum millium occursum pavefacti, cum septem tantummodo viris fugam iniverint, novem millibus in campo permanentibus; atque post susceptam Christi fidem, sibi ipso in loco prædicatam ab apparente Angelo, hostem intrepide aggredientibus & fundentibus. Et tale tamque periculosum bellum, a tam paucis tam cito confectum, nullum Romanis in historiis locum meruerit apud Dionem, [de quibus miraculose relata sit hactenus inaudita victoria,] Xiphilinum, Capitolinum, eosdem scilicet qui victoriam divinitus relatam de Marcomannis, sub Marco Aurelio Antonini successore tam magnifice descripserunt; licet dissimulent eam obtentam fuisse precibus Christianorum, quibus constabat tota una Legio, ab eventu dicta Fulminatrix? prout fuse prosequitur ipsemet Baronius ad annum CLXXVI.

[16] Parta sic victoria, deduxit Angelus Domini Sanctos in verticem montis Ararath, qui eminet supra omnes montes Armeniæ, & distat quasi stadiis quingentis, id est horariis leucis circiter XXIV a civitate Alexandrina. Hoc spatio distat Alexandria Syriæ a Tauro, monte minoris Armeniæ, qui inde, continuatis per Majorem Armeniam jugis, connectitur Caucaso sive montibus Caspiis, ubi resedisse creditur Noëtica arca. Moyses Geneseos VIII Montes Ararath scripsit lingua sua, quod vulgata lectio Montes Armeniæ vertit; [a 9 millibus postea in montem Ararath ductis ab Angelo:] ut non montis sed regionis nomen istud esse videatur, & quidem soli Hagiographo XIV seculis prius usurpatum quam Christus nasceretur: postea autem nulli tot veterum Geographorum gentilium notum, ac ne Christianis quidem Auctoribus, nisi quatenus istum Scripturæ locum sibi sumunt explicandum, & locum Arcæ requiescentis exquirunt, a quo prædicta Alexandria non stadiis, sed milliaribus quingentis distat. Plane ut videatur peregrinum nomen affectasse Auctor, in appellandis Tauri montis juxta Syriam radicibus, inepte prorsus atque extra tempus. Sed hoc inter leviora censeatur.

[17] Gravius est, nec ullo quamvis ferreo stomacho digerendum, [contra quos evocati Reges quinque adduxerint 5000000 intra dies 30.] quod Hadrianus & Antoninus Imperatores, contra quæsitos milites suos inventosque Christianos, atque a suscepta religione inflexibiles, scriptis litteris evocaverint Reges alios quinque; Saporem scilicet Maximum, Hadrianum, Tiberianum atque Maximianum. Hi autem intra trigesimum diem, ex quo montem conscenderant Sancti, collegerint adduxerintque exercitum, in quo numerabantur Milites cum rustica manu centena millia quinquaginta; quibus præter ipsos Reges erant Præfecti decem, Patricii quinquaginta, Comites & Magistri militum & Tribuni ducenti. Insulsum enim vero scriptorem, qui tam brevi tempore quod perferendis in diversa regna litteris vix suffecisset, collectam crediderit multitudinem tantam! ineptiorem, quod tantis in propinquo paratis copiis Imperatores eduxerit, cum solis novem millibus, contra rebellium centena millia. Cetera inconcinnæ fictionis menda ne dicam mendacia, per sese Lector facile dijudicabit; neque dubito quin omnibus expensis censeat, nulla correctione emendabilem esse fictionem totam, ut aliquam verosimilis historiæ speciem induat.

[18] Sed quoniam nulla fere est fictio, quæ non habeat aliquod alibi fundamentum; neque hactenus divinare valeo, cur prædictis Crucifixis assignatus sit dies XXII Junii, [Fabula videtur sumpta] nusquam in Actis qualibuscumque expressus, sed solum in titulo; suspicari libet Socios aliquos ejus Sancti Acacii vel Agathii Militis, de quo ut Byzantii passo egimus VIII Maji, traductos in Italiam fuisse; cumque ipsorum ac Ducis eorum nulla extarent Acta (nam quæ nunc Græco-latine dedimus minime antiqua videntur, & judicio quidem majori, sed notitia nihilo certiori composita, ut Græca pleraque) cum, inquam nulla extarent Acta, istius S. Acacii, fuisse qui propria quædam comminisceretur, tam infeliciter ut vidimus; animatum fortassis successu Actorum S. Meletii, [ex Actis S. Acacii 8 Maji.] passim receptorum licet fabulosissima sint. Cum iis certe communem habet uterque Acacius Adrianum Imperatorem & Maximum Ducem sive Regem; visitationes vocesque cælestes, & Angelico ministerio curatam omnium sepulturam. Fieri etiam potest, ut sicut iste Acacius cum sociis passus Byzantii est; sic alius cum plurium comitatu passus sit in Armenia; & Reliquiæ sacri belli tempore in Europam pervectæ Scyllacium in Calabriam; ibique (nam Græcæ linguæ ritusque oppidum erat) scripta Græce sint tam absurda Acta quæ impostor aliquis sub nomine Anastasii vel Athanasii Bibliothecarii Latine verterit seculo XIII.

§. III. Horum tam dubiorum Martyrum cultus quomodo propagatus apud varios sit, quin & Reliquiæ haberi creditæ: & Hispaniam tracti plerique.

[19] Quisquis Actorum hactenus ventilatorum extitit Auctor, aptissimo usus invento est ad popularem devotionem movendam, [Propterea quæ morituri orasse finguntur,] quod Martyres prætensos fecerit (sicut & ceteri Sancti finguntur fecisse, quos passim Auxiliatores nominamus) a Deo, sub tempus passionis suæ petere, ut quicumque memoriam passionis eorum cum jejunio celebraverint & silentio, mereantur… sanitatem corporum & animarum & in domibus eorum bonorum omnium ubertatem, diesque illius jejunii unum annum pœnitentialem concludat se observantibus. Hoc autem cum maximi fieret eo tempore, quo similium Indulgentiarum petendarum invalescebat usus & studium; credulos passim fideles habuit, accedente verosimiliter alicujus Pontificis approbatione. Ita in Sacramentario annorum, si non septingentorum, certe quingentorum, quod Romæ vidisse Mabilio asserit, aliisque Fastis scriptum sit ad hunc diem XXII quod eorum Vigilia, (scilicet mille CCCCLXXX, ubi numerus decem ante mille potuit socordia librariorum excidisse) cum jejunio & silentio est celebranda; concessumque est eis, qui sic celebraverint, vel ipsismet Martyribus id precatis, annum unum dimittere de pœnitentia.

[20] His sic petitis & impetratis (ut præsumebatur) privilegiis, cum alia plura adderent alii, de quibus infra, per omnes fere Occidentis Ecclesias ipsorum æque ac aliorum, [Sanctis Auxiliatoribus annumerantur Martyres 10480] quos Auxiliatores ex simili causa vocari jam indicavi, invaluit celeberrimus cultus, usque in Daniam Sueciamque. Sic intelligimus festum celebrari, & quidem sub ritu duplicis cum Officio IX Lectionum, in Polonia Cracoviæ & Vladislaviæ; sic Parisiis in ecclesia Patrum Cælestinorum, hæc Gallice leguntur: Reverendus Pater in Deo, Dominus Carolus de Bourbon Cardinalis Archiepiscopus Lugdunensis, posuit primum lapidem hujus ecclesiæ, in honorem & reverentiam decem mille Martyrum, quorum festum celebratur ante Vigiliam S. Joannis Baptistæ. Ita Jacobus du Breuil lib. 3 Antiquitatum Parisiensium pag. 918, referens consequenter duo Disticha sic descripta, in ipsorum Sanctorum Capella, cujus Dedicatio recolitur X Octobris:

Pontificis digni Ludovici Parisiensis,
Fabrica quam cernis ore dicata, nitet, MCCCCLXXXII.
Millibus hæc denis Crucifixis diva capella,
De populi donis ultro patrata fuit.

Est is Ludovicus de Bello-monte ordinatus anno MCCCCLXXIII, defunctus XCII ejusdem seculi: Borbonius ab anno MCCCCLXX ad LXXXVIII Lugdunensem Ecclesiam rexit.

[21] [cœperunt variis locis solennius coli;] Habeo etiam antiquitus impressi Missalis fragmentum, ubi inter alias plures sequentias ponitur propria decem millium Martyrum, eaque bene longa hoc principio

Concentus vox jubilei, solennizans regnum Dei,
Penetret cælestia.

&, post descriptam simili rythmo eorumdem Passionem, ad extremum illa sic concluditur:

Tamquam oves victimantur, conspuuntur, flagellantur,
Vincti spinis coronantur, caritatis balsamum:
Crucifixi, lanceati, læti mortis mortem pati,
Sponsi sine patre nati properant in thalamum,
Quidquid volunt impetrare possunt apud Salutare, [cum propria sequentia,]
Supplicibus suis dare quæsita præsidia.
O qui tot triumphis estis compotes aulæ cælestis,
Nos, intentos vestris festis, eximite (nam potestis)
Ab omni pernicie:
Ne repulsam toleremus, dum dies adest extremus,
Ne cum reis exulemus, sed cum dignis impetremus
Optionem gloriæ. Amen.

Ex alio Missali accepit Rosweidus noster Missas duas proprias, unam pro Vigilia, alteram pro festo: & in hac prior Oratio talis est: Adjuvet Ecclesiam tuam, Deus, gloriosa Martyrum obsecratio Sanctorum: [propriaque Missa.] & quorum hodierna die mirabilem excipimus triumphum, eorum interventionem apud tuam clementiam sentiamus. Tum ad Præfationem, post Omnip. æt. Deus, addendum præscribitur: Qui sanctorum Martyrum tuorum pia certamina ad copiosam perducis victoriam, atque perpetuum iis largiris triumphum, ut Ecclesiæ tuæ semper sint in exemplum. Præsta nobis Domine, Rex æterne, ut per intercessionem eorum, quorum festa hodie celebramus, pietatis tuæ munera sentiamus per Christum Dominum nostrum. Et ideo. Denique post Ultrajectinum Compendium hæc Collecta legitur. Deus qui ad imitandum sanctæ Passionis tuæ exemplum, decem millia Martyrum crucis patibulum subire fecisti; concede propitius, ut qui eorum passionem veneramur, passionis tuæ remedia consequamur.

[22] Porro ex supra positis conjecturis ferme apparet, quid responderi possit Ecclesiis variis quæ S. Achacii vel Acacii Sociorumque Reliquias habere se putant, & religiose venerantur; [Quid porro Sentiendum de Reliquiis Pragæ?] scilicet, vel alterius eas Acacii esse, vel aliorum Anonymorum Martyrum, sub ista nomenclatione traditorum acceptorumque, bona, sed simplici nimium fide; talemque cultum, sine cujusquam injuria & cum certa Dei ac Sanctorum laude, continuari etiam pro hoc die. Pragæ, in Metropolitana S. Viti ecclesia, scribit ejus Decanus haberi unum caput & frustula aliquot, in sacculo colligata; & duas insignes partes. Item reliquiarium unum ligneum inauratum, plenum eorumdem ossibus notabilis quantitatis: aliud quoque ligneum cum vitro, plenum eorumdem Sanctorum Reliquiis. Inter Carelsteinenses quoque diversas partes, ac sigillatim de mandibula. Collegium nostrum Embricense habet inter eas Reliquias, de quibus ex solo nomine affixo constat, nec scitur unde vel a quibus allatæ sint, os ex coxendice latum, & aliud fere integrum ex Societate S. Achacii; eaque, inclusa cistæ cupreæ affabre factæ, exponit in altari hoc die. Avenione etiam accepimus, in ecclesia Metropolitana S. Mariæ de Donis, haberi brachium unius ex illis, ideoque Officium duplex fieri. Item Romæ in ecclesia Gallicana S. Ludovici, & Bononiæ in Variis sacris ædibus, teste Masinio: [Embricæ Viennæ & alibi] Abbavillæ quoque in Normannia, atque Coloniæ Agrippinæ ad Rhenum. Imo Viennæ in Austria apud Cathedralem Basilicam quatuor Corpora haberi creduntur, ut nobis innotuit ex Lipsanographia inde missa. Idem opinari licet de Aniciensi Ecclesia in qua festum duplex celebratur XXIII Junii. Et illi quidem ac alio forsan plures necdum mihi noti, Anonymos esse patiuntur illos, quorum Reliquias tenet. Ast Suterenses in Sicilia, teste, Roccho Pirro tom. 2 pag. 150, [item in Sicilia,] gloriantur se habere S. Achirionis, unius ex decem millibus Martyribus, duo ossa, & ex digitis aliquod. Ego vero, agens de S. Pulino illius compatrono, ad Vitam S. Paulini Nolani, censui Achirionem & socios duos, ibi nominatos, nihil habere commune cum Acacio, prædictorum X Millium Primicerio, uti appellant Acta; sicuti nec cum S. Paulino Nolano.

[23] De Hispanis jam dixi, ad Maji num. 10, ante Acta S. Acacii Byzantini: credere ipsos, quod ejus Reliquiæ sint, quas habent in ecclesiis Abulensi & Conchensi: Lusitani autem, ut est apud Cardosum, [& Hispania,] putant se habere ejus Acacii Reliquias, qui colitur hoc die: unde in Annotatis sic scribit. In ecclesia S. Trinitatis Ulissiponensis, habebatur illius olim pars tam notabilis, ut Religiosi festum sub ritu Duplicis celebrarent; quæ pars deinde translata est licet per pium furtum valde imminuta, in capellam Sanctorum omnium. Sed & Barrauci, in Episcopatu Conimbricensi, servatur ejusdem Reliquia, inclusa statuæ pectorali inauratæ; variisque miraculis celebris, magno concursu honoratur, prima Octava Paschatis Florum, propter Jubilæum quod loci Prior Roma impetravit; [ac Lusitania.] & propter nundinas publicas. Ubi Pascha Florum videtur dici, quod Italis Pascha Rosarum, id est Pentecoste: nam Dominica Palmarum, alias etiam solita Pascha floridum dici, quam habere Octavam potest? Pergit Cardosus Sancti quoque Eliodi, proximi post Acacium Ducis, caput habetur in conventu Clarissarum Cetrobricensi, una cum indulgentia pro hoc die concessa a Paulo V, sub data anni MDCVII. Sed unde tunc sciebatur is ad hunc diem pertinere, cum viginti annis antea de illo Conventu scribens Franciscus Gonzaga, tunc Generalis Ordinis dicat pag. 1014, [His non contenti Pseudo-Dexter & sequaces] ibi custodiri caput cujusdam Christi Martyris incogniti, ut plurimi volunt, vel Divi Eliodi, qui sanguinem pro fide Catholica fudit. Socius autem Acacii in Actis non Eliodus, sed Eliades appellatur. Denique Sanctimoniales Cellenses, inquit idem Cardosus, in territorio Conimbricensi devotissimæ sunt istis sanctis Militibus, ab immemorabili tempore celebrantes hoc ipsorum festum; propter multa quæ continuo operantur miracula per suas Reliquias, una cum aliis aliorum Sanctorum servatas in eleganti argentea capsa, quam anno MDXXXII fabricandam curavit Domina Abbatissa ejus loci, Eleonora Vasconcellia.

[24] Exciderat fabulæ totius Auctori, nominare patriam tot taliumque Martyrum; itaque non omittenda ea visa est occasio Dextrinorum figmentorum compilatoribus, [finxerunt plerosque Hispanos fuisse,] & audendum aliquid quo vel omnes vel partem eorum traherent in Hispaniam suam. Cum ergo in Palentino, aliisque nonnullis Hispaniarum Breviariis antiquis, legeretur quædam Actorum, sub Anastasii nomine vulgatorum Epitome; ubi præter, imo contra ipsorum Actorum sensum dicebatur, quod passus est cum eis decem millibus, Sanctus Hermolaus Episcopus (Rebdorffii Codex Archiepiscopum dicit) qui sanctos Martyres baptizaverat; cujus etiam meminerunt proprii Hymni, ex Compostelano Breviario editi per Tamayum; cum, inquam hæc ibi legerentur, [& ab Hermolao Archiep. Toletano instructos] jussus est ipsorum Pseudo-Dexter sic scribere, ad annum CXXXIV; Decem millia Martyrum in Ararath, Magistro & Socio Hermolao Archiepiscopo Toletano: quibus addidit æque Pseudo-Maximus, Erant isti sancti Milites majori ex parte Hispani; & Pseudo-Julianus, quorum ille bonam partem prædicatione sua ad fidem converterat, vel in Hispania baptizaverat: quare, relicto suæ diœceseos Aulo Pelagio Agrippa successore, Romam sequitur, & inde ad Armeniam.

[25] Hæc omnia ut cum Actis conciliaret Tamayus finxit, juvenem illum, qui prælium inituris victoriam spopondit, si Christi fidem amplecterentur, [atque ab Audentio successore sepulta corpora.] quique post victoriam reductos in montem plenius erudivit, Angelum se fassus; fuisse Hermolaum: qui tamquam Angelus Domini stetit inter eos. Deinde, præeunte sibi pseudo-chronico Juliani, addit Tamayus quod, post multum temporis Audentius, Toletanus Episcopus (nescio quis) exules in Armeniam secutus, sciens quod ejus (Hermolai) pignora absque honore tumulata jacerent (cum tamen in Actis fingatur quod omnium pariter Reliquiæ illic manibus Angelicis meruerunt sepulturam) illa fecit honorifice collocari ad annum CCCXCVI. Et hinc forte Episcopus Abulensis Sancius Davila, tam firmiter credidit, in suo Oratorio se habere duo capita & aliquid de vestibus, puta allata ab Hermolao, in Hispaniam regresso: quod idem potuisset æstimare de ceteris, quæ sub eo titulo per Europam haberentur, Reliquiis aliis, Interim nihil de Hermolao, nihil de decem Millibus sciebant veteres Armeni (uti dixi); quod solum fere posset sufficere ad rem totam saltem suspectam habendam. Ne tamen id solum suspiceris, sed etiam scias; eccum tibi ipsamet Acta.

ACTA
Ex Membraneo nostro, olim Valcellensi, collato cum variis.

Martyres crucifixi in monte Ararath
Martyres Samaritani in Palæstina sub Gosroë

BHL Number: 0020

AUCTOR. D. P., EX MSS.

INCIPIT PROLOGUS

Athanasii (seu Anastasii) Apostolicæ Sedis Bibliothecarii. In Passione decem millium (alias mille quadringentorum) Martyrum

Petro, egregio sanctæ Savinensis Ecclesiæ Episcopo, Anastasius, summæ & Apostolicæ Sedis Bibliothecarius, in Domino salutem.

b c

[1] Post translatam a me, ad petitionem tuæ Sanctitatis Passionem præcipui Doctoris ac Martyris d Petri Alexandrinæ Urbis Patriarchæ, placuit Tibi præcipere mihi, ut Passionem sanctorum e multorum, quorum apud Græcos habetur insigne, Latino traderemus eloquio. Sed considerans ego imperitiam scientiolæ meæ, primum quidem hoc aggredi non præsumpsi; dehinc vero, [Interpres post redditam Latine Vitam S. Petri Alexandrini] Paternitati tuæ refugiens apparere inobediens, parui; & quod jussisti celitus adjutus explevi; malens apud doctos de inscientia reprehendi, quam apud Paternitatem tuam pro inobedientia culpabilis exhiberi: præsertim cum tua Sanctitas, in amore horum Martyrum flagrans, non rusticitatem attendat linguæ peregrinæ, transformatam in Atticam locutionem, qua & Apostolos ante vocationem non caruisse manifestum est; sed triumphos eorum, qui ex ipsa minus urbana peritia utcumque scire possunt, [aggreditur hanc quoque passionem vertere.] considerare valent, qualiter horum sanctorum multitudini maximam exhibeant venerationem, qui eorum participes esse in regno cælorum optant. Bene diutius valeat tua Paternitas in Domino, ac pro nobis semper orare dignetur. Amen.

Sume, Pater, placidus, multorum gesta piorum:
Rusticus ex tomo calamus quæ vertit Achivo f.

ANNOTATA D. P.

a Athanasius in nostro, Anastasius in Vaticano Ms. Hic solum 1400, istic 10000 censentur: & idem numerus, utrobique iteratur sub eadem diversitate, ante principium & post finem Actorum.

b Ms. nostrum perperam e regione: alibi etiam pro Petro est Patri Egregio, quid si legendum Patri Gregorio? quod nomen scriptores corruperint. Tales certe inter Sabinenses inveniuntur quatuor seculis consequenter videlicet anno 826, 929, 1078, & 1163.

c In nostro Ms. Savinensis in Vaticano Gavinensis utrobique per u loco b, pro usu medii ævi quo hæc primum scripta seu ficta.

d Acta Græca antiqua S. Petri edidit Franciscus Combefis satis diversa ab iis quæ passim Latina habentur, dubitatque num illa sint quæ Anastasius vertisse se dicit: quod poterit ad 26 Novembris examinari; interim jam moneo vulgata Latina stylo differre ab iis Pontificum Vitis, quas Anastasii Bibliothecarii esse constat.

e In Vatic. hic tantum scribitur Sanctorum quadringentorum octoginta Martyrum, omisso etiam millenario.

f Hi versus habentur in solo Vaticano, tomus autem Græcus nusquam hactenus potuit inveniri; & an ullus unquam fuerit, merito dubitatur.

CAPUT I.
Victoria a Sanctis de fide instructis relata: eorumque oratio, intellecto adventu septem Regum contra se.

[2] Salvatore igitur nostro Jesu Christo Domino, æterni & veri Dei filio apparente in mundo, ut Psalmographus cecinit, Veritas de terra orta est, & magna Justitia de cælo effulsit supra terrigenas, justos excitans ad pietatem: de quorum numero extiterunt beatissimi viri Achatius a Primicerius, & Eliades Dux, & Theodorus Magister Militum & Carterius b Campi-doctor, cum aliis contubernalibus suis denis millibus, qui sub uno die pro Christi nomine interempti sunt. [Ps. 84. 12] Sed qualiter passi fuerunt, quo etiam ordine ad sedes cælicas pervenire meruerunt, sermo subsequens accelerat fideliter depromere. c

[3] Adrianus d & Antoninus cum Imperii Romani gubernarent habenas, Gadareni & e Eufratenses de eorum dominatione se subtrahentes, rebellare cœperunt. Quod dum præfatis Imperatoribus divulgatum fuisset, [Imperatores duo cū 9000 profecti contra rebelles,] nimia iracundia commoti, illico adversus hostes castra metati sunt, habentes in exercitu suo novem f millia virorum, maxima virtute robustorum, quos secularis militia habebat strenuos in rebus bellicis. Venit itaque dies pugnæ: & ecce utræque acies ad dimicandum in campum venerunt. Habebant autem dicti Imperatores secum simulacra Apollinis & Jovis, quibus adipisci se posse victoriam de suis hostibus confidebant. [ad 100000 venientes in campum fugam ineunt.] Sed cum cernerent multitudinem hostium permaximam (centena enim erant millia) languore valido tacti, & intrinsecus nimia perculsi formidine, cum septem g tantummodo viris fugam arripiunt.

[4] [Fugit etiam eorum exercitus,] Versis Imperatoribus in fugam, Primicerius nomine Achatius & Eliades Dux, conversi ad novem millia, dixerunt: O viri fratres, quid videtur vobis, aut fugam arripere aut stare ut fortes milites? Venite ergo & sacrificemus diis nostris, ut per eos de hostibus obtinere valeamus triumphum. Et sacrificantibus eis unum hœdum de capra, abundantiori formidine sunt consternati, ita ut fugæ impetum arriperent. Cum autem in fugam verterentur, adest Angelus Domino ante eorum faciem, currens velut adolescens: qui dixit Achatio: Cur pavor vos invasit, sacrificantes diis vestris, ita ut cogeremini in fugam, de vobis ipsis magnum præstando ridiculum? Sed audite me, viri; & hoc, quod vobis pando, [sed ab Angelo monitus Christum invocare,] festini explete. Probate Deum cælestem invocare, qui cælorum extendit cameram, & fundavit terram super stabilitatem suam; qui etiam per suum Angelum centum & octoginta quinque millia, de exercitu Senacherib Regis Assyriorum, interfecit, & eum in fugam vertit. Igitur credite, Jesum Christum Dei esse filium, Regem immortalem; & ipse pugnabit pro vobis, & vos salvos faciet.

[5] Hæc ubi dicta Angelus in eorum auribus contulit; Achatius dixit Eliadi & ceteris contubernalibus suis: Quid inde, Fratres, videtur vobis? Eliades ait: Probemus experimentum hujus rationis; &, sicut hic juvenis nobis est locutus, faciamus. Tunc omnes ex uno ore exclamaverunt, [reportat victoriam.] dicentes: Credimus in te, Domine, & ea, quæ nobis iste juvenis reservit facturos nos esse promittimus in tuo nomine. Credentibus autem Sanctis in Domino, impetumque in inimicos facientibus, cuncti eorum adversarii, Angelo suo auxilium ferente, deciderunt, & multi perierunt in lacu qui erat proximus, [Translatus ab eodem in M. Ararath,] alii vero præcipitio perierunt. Consumptis vero adversariis diversis mortibus, Angelus Domini accipiens Sanctos, deduxit in verticem montis qui dicitur Ararath, gloriantes in potentia Domini: distat vero mons Ararath a civitate h Alexandriaca quasi stadiis i quingentis.

[6] Sedente autem Angelo in medio Sanctorum, aperti sunt cæli, & descenderunt septem Angeli inter ipsos: [& confirmatus infide.] quos cum vidissent Sancti, magno terrore consternati sunt. Angelus autem, qui primus illis apparuerat, corroborans eos; Ne paveatis, inquit: Angeli namque sunt. Tunc primum & ille Angelus, qui loquebatur Sanctis, agnitus est ab eis; illi vero Angeli ita se manifestare curaverunt, sicuti capescere valet humanæ conditionis fragilitas. Docentesque eos atque dicentes: Beati estis vos, qui credidistis viventi Deo: denuntiamus itaque vobis, quæ futura sunt. Post tertium diem quæremini & in conspectum Regum deducemini: sed ne paveatis, quia Deus vobiscum est: custodit enim ossa eorum, qui in se credunt. Cum hæc Angeli perorassent, ab oculis eorum ablati sunt. Tunc terrore correpti Sancti, magna voce peccata sua confitebantur.

[7] Diebus autem k tribus transactis, perquisierunt eos Imperatores, [Imperatores eo audito,] dicentes: Quid putas milites facti sunt illi? Nos denique fugientes nullo modo prævaluimus. Quid igitur dicturi erimus? aut quid faciemus? Post hæc milites quosdam miserunt ad perquirendum eos. Qui euntes pervenerunt ad montem, in quo Sancti erant: & intuentes eos, agnoverunt quod essent Christiani: audierunt enim eos glorificare & benedicere Dominum: & descendentes de monte, renuntiaverunt Imperatoribus. Quod cum audissent nimio dolore consternati, posuerunt cinerem & pulverem super capita sua, [alios 5 Reges accersunt,] & per quinque dies nec potum sumpserunt, diro luctu tabefacti. Transactis autem diebus quinque, tractabant inter se, ut convocarent alios Reges quinque, & coram Regibus septem fieret examinatio istorum Sanctorum. Et sedentibus illis, scripserunt epistolam, continentem hunc sensum: Regibus invictissimis Sapori, Maximo, Adriano, Tiberiano atque Maximiano, Augusti l clarissimi Romanorum Adrianus & Antoninus, salutem. Intimamus vobis, quoniam habuimus bellum adversus Gadarenos & Euphratesios, in quo novena millia fortissimorum habuimus: at ubi conspeximus multitudinem adversariorum, valde exterriti fugæ præsidium arripuimus cum septem militibus; m manserunt autem in certamine novena millia pugnatores: & pugnam committentes, [missis ad eos litteris de re acta.] quod est mirabile auditu, prostratis centenis millibus adversariorum, victoriam obtinuerunt. Hæc nos audientes, magnas hostias libavimus diis nostris, pro tanta victoria celebrata & magno gaudio gavisi sumus. Sed postea cecidimus in angustiam pessimam, audientes quod Christiani sunt effecti, & supra montem excelsum habitant, qui eminet supra ceteros montes Armeniæ. Venite igitur ad nos usque, & exinde quid agendum nobiscum petractate. Valete.

[8] Susceptis itaque epistolis quinque Reges & perlectis, magna tristitia sunt præoccupati: & congregantes maximum n exercitum virorum fortium, pervenerunt ad præfatam o civitatem, in qua consistebant jam dicti Imperatores. [Adsunt illi cum exercitu maximo.] Primum quidem victimas diis immolaverunt, & postea pransi sunt ac deinde novos milites Christi perquirere satagebant. Qui autem missi fuerunt, verticem montis conscenderunt, in quo Sancti degebant Dominum exorantes. At ubi eos ad se venire perspexerunt, Achatius dixit suis contubernalibus, Surgite, fratres, & orationi operam demus: diabolus enim direxit ad nos proprium exercitum.

[9] Inclinantes autem suas cervices, orabant poplite flexo, dicentes; Deus incomparabilis & incomprehensibilis, qui hominem de limo terræ formasti, & contulisti ei honorificentiam tuæ imaginis; [Quæri se intelligentes Sancti] qui direxisti Spiritum sanctum tuum ad virginem Mariam, ut eam obumbraret, quatenus ex ea nasceretur carissimus Jesus Christus, filius tuus, Dominus noster. Exaudi nos omnipotens Deus, qui ad nos dignatus es mittere Angelum tuum Sanctum, ut nobis viam veritatis demonstraret: per quem etiam de hostibus nostris tuis famulis, concessisti victoriam, & eduxisti nos in hujus cacumen montis, & enutristi nos cibo cælesti triginta dierum circulo. Ne permittas nos sub servili decidere laqueo inimici, [petunt a Deo constantiam] ne ejus audacia valeat vincere constantiam servorum tuorum; ut minime insultans possit dicere contra nos, Prævalui adversus eos. Veni, Domine Jesu, & communica nobiscum in nostris passionibus, & eripe nos a conturbatione & formidine, & extingue ferocitatem Regum iniquorum. Tu, Domine, qui dignatus es dicere & pronuntiare per Angelum tuum, judicandos nos esse coram septem Regibus. Ex hoc nunc, & usque in seculum, laudes & gratias ineffabiles, tibi Deo omnipotenti referimus. Amen. Hæc dicentibus Sanctis, vox delapsa de cælo est, dicens eis: Ego Dominus, [& voce cælesti animantur.] gloriosus in concilio Sanctorum, audivi quæ orantes petistis: & non paveatis eos qui corpus occidunt, animæ autem nullatenus facere prævalent impedimentum: ego enim Dominus vobiscum, confortans vos. Audientes autem Sancti hanc vocem sibi datam de cælo, gaudio magno gaudebant & exultabant in Domino.

ANNOTATA. D.P.

a In Vaticano semper Acatius, vel Acacius.

b De Campi-doctoribus vide Cangium in Glossario: errant qui Campi-ductores scribendos putant: quamvis & hi noti sint in antiquis scriptis.

c Ms. Vaticani exordium paucis sic absolvitur Salvatore nostro Jesu Christo apparente, orta est magna justitia, excitans justos ad pietatem. Dicam autem quomodo passi sunt sancti Martyres; qua etiam occasione hujusmodi gratiam meruerunt. Atque ita sæpius per decursum invenitur contractum Ms. istud; & ideo nostrum, licet recentius, sequi malui.

d Licet uno ante mortem anno, Christi 138 Antoninus adoptaverit Adrianum; non ea tamen erat valetudine, utpote hydrope gravis, ut proficisci ad bellum posset, de quo vide Ælium Spartianum.

e Solos Euphratenses nominat Ms. Vatic. num. 7 præmittuntur illis Gadareni, unde apparet socordia librarii hic omissos.

f Idem: Elegerunt viros mille quadringentos octuaginta, potentes in fortitudine, & tamen dicitur Acatius mox infra alloqui novem millia.

g Ibidem. Cum septem millibus: & hoc etiam infra num. 17 iteratur, essetque congruentius ad novem millia, in campum educta.

h Idem: Distat autem mons Aratha civitate, cujus civitatis nulla uspiam notitia i Alexandria vero quantum ab Armenia distet (proxima scilicet Syriaca, nam aliæ alibi longius absunt) jam præmonui.

i Vaticanum quasi stadiis quinque; & certe situm montis indicare volens auctor, debebat propinquam civitatem nominasse: sed in Armenia nulla est Alexandria.

k Idem quatuor, minus congrue ad numerum prænotatum.

l Ineptius legitur in Ms. Vaticano Augustis clarissimis, & scribentium nomina præter consuetum omittuntur. Non est tamen altenum ab Adriani Imperio Reges nominari: nam Ælius Spartianus in ipsius Vita varios nominat, quibuscum amicitiam ille coluerit, & omnia trans Euphratem ac Tigrim reliquit exemplo Catonis, qui Macedonas liberos pronuntiavit, quia teneri non poterant… Armeniis Regem habere permisit. Albanos & Iberos amicissimos habuit, quod Reges eorum largitionibus prosecutus est. Reges Bactrianorum legatos ad eum amicitiæ petendæ causa miserunt. Sed ridiculum, quod omnibus nomina dantur Latina, præterquam primo eorum Sapore.

m Hic rursum, & deinceps aliquoties, in Vaticano est, cum septem millibus; & qui remanserunt dicuntur fuisse mille quadringenti octuaginta.

n [Col. 184D] Infra num. 12, centena millia quinquaginta: ast Compendium Ultrajectinum dicit quod Regum exercitus fuerit XXX millia.

o Vatic. in civitatem Aratham, ut supra.

CAPUT II.
Constanter fidem professi coram tyrannis Sancti flagellantur & spinis coronantur.

[10] Tunc accesserunt ad eos milites Regum, dicentes: Miserunt nos ad vos Imperatores, & Reges qui cum eis sunt, [Sancti, Regibus exhibentur:] ut venientes descendatis ad eos. Et descendentes de monte, steterunt coram signo Regis, habentes spem integram in Dominum Jesum Christum. Videntes autem Reges lacrymati sunt. Et dixit eis Adrianus: Quid, boni milites, hoc facere voluistis? Patefacite mihi, quis vobis persuasit derelinquere Deos, & credere Crucifixo? An nescitis quia potestatem habemus mortificare vos hodie? [quorum Dux Achatius,] B. Achatius respondit: Bene, Rex, locutus es, quia vobis potestas data est mortificandi: vere enim mortem corporis inferre potestis; animam autem nemo potest mortificare nisi Christus, qui potestatem habet mortificandi & vivificandi. Sed si vultis scire, quomodo Christo credimus, nunc vobis omnem veritatem rei innotescimus.

[11] Euntibus nobis in prælium, Adrianus & Antoninus, metuentes multitudinem adversariorum, arripuerunt fugam una cum septem militibus: nos vero, [exponit quomodo sint conversi ad Christum.] habentes simulacra Jovis & Apollinis, hœdum unum eis sacrificavimus, putantes nobis eorum auxilium affuturum: sed nihil nobis profuit, ita ut majori formidine invasi arriperemus fugam. Angelus autem Domini, in specie viri nobis apparens, corripuit nos, cur formidaremus sacrificantes idolis. Cui respondentes diximus, quia nullum auxilium ab eis reperire potuissemus. Qui dixit nobis, Credite in Deum cæli, qui potens est in prælio. Cumque nobis euangelizasset Christum Dei filium, credidimus in eum: & sub ipsa hora corruerunt hostes nostri: & ceciderunt in profundum lacum, & nonnulli ex eis præcipitio interierunt: & sublatis omnibus hostibus, Angelus Domini sustulit nos in montem Ararath. [& minas eorum spernit.] Stantibus autem nobis in vertice montis, vidimus apertos cælos, & descenderunt in medium nostrum septem Angeli. Et timentibus nobis, Angelus qui nobiscum erat, dixit: Nolite timere: quippe Angeli sunt, fratres mei. Hi namque dixerunt nobis: Beati estis vos, qui credidistis viventi Deo. Prophetizamus itaque vobis ea quæ postmodum passuri estis. Post tres dies perquirent vos Imperatores; & in conspectu septem Regum judicabimini. Sed non eos pertimescatis, quia Deus omnipotens, vester per omnia erit adjutor. Hæc locuti Angeli, recesserunt a nobis, & ascenderunt in cælum. Nos vero sustentabamur cibo cælesti in monte isto. Hæc est certa notitia, per quam agnovimus Deum cælestem: & inde est illud quod de vestris minis atque tormentis minime curamus.

[12] Adrianus Imperator dixit Achatio: O inimice deorum nostrorum, [Iisdem insultant Eliades.] quantum philosophastis, ita ut nostris auribus surditatem inferre non timuisses, qui existimamur esse dominatores cæli & terræ. Achatius respondit: Vos septem Reges, septem vulpibus assimilamini dominantes gallinis, qui semper positi in insidiis, nihil aliud agitis nisi ut quemlibet capiatis fraudum offendiculo. Qui enim cæli & terræ habet potestatem, totius suæ creaturæ Dominus & Rex seculorum & Judex vivorum & mortuorum est. Audientes hæc Reges, turbati sunt adversus Sanctos. Tunc Eliades ait: O Reges, quid frustra turbamini, super veritate prolata? Adrianus vero furia succensus, dixit Sanctis: Testor omnes deos meos, quoniam non effugietis manus meas: [& Pharetrius.] & quia vos cuncta creditis Christo, procul dubio illius sustinebitis pœnas. Unus autem ex collegio Sanctorum Pharetrius nomine, Campidoctor, respondit: Beati erimus, si digni fuerimus expiari talibus tormentis, quia merebimur communicare passionibus Christi. Erat autem multitudo maxima quæ tunc erat conglobata; id est, septem Reges, Præfecti decem, Patricii quinquaginta, Comites & Magistri militum & Tribuni ducenti, milites vero cum rustica manu centena millia quinquaginta; qui omnes una voce exclamabant, dicentes, Tollantur hi de medio cum suis præstigiis.

[13] Facto silentio Adrianus Imperator dixit S. Achatio: Achati, numquid non audistis clamorem multitudinis? [Conclamantibus contra eos 1050 millibus,] Ite & sacrificate diis, ut non ulterius fiat clamor hujus populi contra vos. Achatius dixit: Non conturbat nos clamor populi hujus: sed audite Reges, visionem quam vidi. Videbam in visione quasi novena millia aquilarum, volantium in aëra; vidi autem & avium multitudinem copiosam in terra: sed aves, ubi perspexerunt aquilas, fugam arripere studuerunt; usquequo vero fugiant, oportet eas manifestari & discerpi ab aquilis. Reges vero hæc audientes, dixerunt: O quam malum collegium, quod septem Reges, [& lapides jacientibus frustra.] non tantum vulpes, sed etiam gallinas appellare non metuit! Adrianus Imperator, ad hæc ira succensus, jussit Sanctos obrui lapidibus, dicens: Animadversionem Jesu Christi, illius Nazareni, inferam super vos Sancti vero cum lapidarentur, lapides vertebantur in facies lapidantium. Et dixit Adrianus Sanctis, Quid vobis proderit hæc vanitas? sacrificate diis, & liberamini a tormentis. Stantes autem Minas nobilissimus Signifer & Achatius Primicerius dixerunt: O inimice Dei, & omni veritati contrarie, non sufficit tibi & Antonino judicare nos? Sed quinque Reges cum suis provocans exercitibus, nos terrere æstimasti, & deviare a via Christi? sive in multis, sive in paucis tenebimus eamdem fidem quam accepimus.

[14] Antoninus dixit, O inimici totius religionis, vos putatis, vel qui vobiscum sunt, effugere nostras minas? [Flagellantur Sancti] Et statim jussit congregari Sanctos. Et appropinquantibus eis dixit: Pueri sacrificate diis. Speusippus Comes, maximus inter quatuor qui erant in exercitu Sanctorum, dixit Imperatori: Recede a nobis vir inique, quia desiderium tuum diabolicum est; manducans panem suspendii & bibens calicem insidiæ, non audes proferre sententiam adversius nos. Audiens autem hæc Imperator, fremuit in ira contra Sanctos, & jussit eos flagellari. Et cum cæderentur sancti Martyres, dixit quidam, Drachorius nomine, a qui erat germanus SS. Achatii & Cliadæ: Orate, [ad quorum preces] viri sancti pro nobis, quia gravia tormenta sunt quæ patimur. Cui dixit Achatius, Perseverate, Fratres in hac confessione, qua nunc statis: qui enim (ut ait Salvator) perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Et oravit Dominum, dicens: Domine Deus, magne & æterne, judex vivorum & mortuorum, qui non despicis eos qui sperant in admirabile nomen tuæ cognitionis: qui fortitudinem diaboli in cruce confregisti, [tremente terra,] qui obturasti ora leonum & eripuisti famulum tuum Danielem; exaudi nos peccatores, Dominator Dominus, & erue de manu iniquorum: quia tua factura sumus, opera manuum tuarum. Tu concede nobis perseverantiam perfectam, & accelera nos in tua misericordia, quia tu es Deus noster benedictus, per cuncta secula seculorum. Amen. Hac oratione finita factus est terræ motus, & continuo arefactæ sunt manus flagellantium Sanctos.

[15] Erat ibidem in exercitu b Maximiani Regis, Magister quidam militum, nomine Theodorus, habens sub se milites mille: [convertitur Theodorus cum aliis 1000] qui stupore miraculi hujus perculsus, exclamavit ad Dominum, dicens: Domine Deus, Rex cæli & terræ, qui opem tuæ misericordiæ contulisti novem millibus, Domine, apud quem est misericordia sine invidia; dignare nos peccatores connumerare cum tuis Martyribus. Hæc dicens & vocem sustollens & insignium, cum suis militibus mille, transtulit se ad Sanctos: & sic omnipotens Deus complevit vitem suam palmitum decem millium. Hoc cum vidissent Imperatores turbati sunt. [atque ita jam pleno numero 10000] Maximianus dixit ad Adrianum & Antoninum: O Imperatores, quantam a vobis patior injuriam! Ecce enim meus exercitus recessit a me. Cui Adrianus ait: Patienter fer Domine Rex: qui enim meum exercitum abstulit, ipse & tuum ademit. Verumtamen minime concidat cor tuum per hoc: nam si tuæ celsitudini placet, paratus sum tibi dare millenas libras auri: sin vero, mille viros do tibi. Hæc audiens Maximianus mitigato furore conticuit, & jubet sibi præsentari universum collegium Sanctorum.

[16] Euntibus vero Sanctis adsunt cum illis Angeli Domini comitantes. Et adstantibus illis, Maximianus ait ad Theodorum; [coguntur per tribulos ferreos nudipedes gradi:] Quid lucratus es, Theodore, me deserendo? Theodorus respondit: Multa bona lucratus sum, agnoscendo Deum verum. Maximianus conversus ad reliquos, ait: Audite me, dena millia, ne putetis vos leviter posse finiri: ideo hortor vos, ut sacrificetis & vivatis; & effugiatis meam iram, ne male pereatis. Achatius dixit: Furor culicinus non prævalet adversus cervicem taurinam: Deum enim vivum habentes, nil curamus tui. Furore itaque nimio accensus c Maximianus, jussit fieri multitudinem clavorum trigonorum acutissimorum, & spargi per triginta stadia, ut exercitus Dei incederet super eis nudis plantis. Illis autem ad incedendum paratis super hoc genus tormenti; Angeli missi a Deo, antecedentes incedebant, facientas tumulum ex fixis clavis evellentes eos & coacervantes eos in unum, [sed tribuli ab Angelis dissipantur.] ne infigerentur in pedibus Sanctorum. Sancti autem hoc cernentes, referebant laudes Deo, dicentes; Gratias tibi agimus, omnipotens Deus, qui nobis famulis tuis dignatus es conferre varia & tam inaudita omnibus seculis miraculorum prodigia. Cum autem agnovissent Reges hoc miraculum, dixerunt: Dii nostri hoc agere voluerunt per suam providentiam, ut manifestarent se denis millibus, quod dii omnipotentes sint. Beatus Eliades dixit Imperatoribus: O sine corde & absque intellectu, quos cæcavit sathanas, ut minime valeant cognoscere opera Domini.

[17] Turbatus Cæsar Maximianus a constantia Sanctorum, dixit ministris: Audivi de Christo crucifixo, quem isti vocant Deum, d quia capite gestavit spineam coronam, & quia latus ejus lancea, vel ut alii volunt e asseverare calamo fuerit apertum: simili modo præcipimus, [Coronati spinis Sancti] ut hi scelesti patiantur eamdem pœnam. Tunc ministri composuerunt totidem coronas ex spinis, sicut eis jussum fuerat… f Tenentes itaque in manibus acutissimos calamos, aperiebant latera Sanctorum, & ponebant singulis coronas spineas in capitibus eorum. Postea tulerunt dena millia virorum, & bis per universam civitatem, verberantes illos flagris, g & nimiis injuriis. Sancti vero Martyres, patienter sustinentes illatas sibi injurias, referebant laudes Deo, dicentes; Gloria tibi Christe: quia essemus indigni, dignos nos fecisti suscipere passiones tuas.

[18] Deducti ergo ad Imperatores in palatio, h cœperunt eis insultare, & omne vulgus, dicentes: [insultant tyrannis.] Avete Reges Judæorum: quid vobis profuit Christus? Numquid potest vos eruere a cruciatibus & injuriis vobis illatis? Ad hæc decem milla Sanctorum, quasi uno ore Imperatoribus dicebant: O Dei imagines, filii autem diaboli, exiguæ & importunæ muscæ! O cogitatio sathanæ, quæ vos quotidie separat a Deo! O rete maximum erroris maligni, in quo vos quotidie alligamini! O opus Dei, dissolutum ab idolis! O magnum vulgus, quod decipit diabolus! O populus multus, & a maximis peccatis violatus! O mala messis, ex qua germinantur zizania, & fructus gehennæ pullalat! O Imperatores insanissimi & inanes, populusque multus & gravis, qui minime Deum verum agnoscitis, sed colitis lapides & ligna, opera manuum hominum. Hæc dicentibus Sanctis, defluebat sanguis eorum in terra de lateribus. Quem illi sumentes in manibus cœperunt perungere corpora & capita sua, dicentes ad Dominum: Dominator Domine Deus: fiat nobis hic sanguis mysterium baptismatis, in remissionem peccatorum. Et facta est vox eadem hora dicens: Sicut petistis, mei amici carissimi, ita contingat vobis. Audientes autem Imperatores & turbæ hanc vocem, dixerunt: Terræ motus factus est cum tonitruo.

ANNOTATA D.P.

a Vatic. dixerunt Germanus & Drachorius.

b Ita Ms. Vaticanum in nostro tum supra num. 7 tum hic & deinceps semper scribitur Maximus, & sic ponuntur duo Reges Maximi dicti: nobis magis placet distingui nomina, ut distinguantur personæ.

c Ibidem, Imperator: & hic infra num. 17 vocatur Cæsar, sed in Vaticano iterum Imperator.

d Addit Vatic. Indutum fuisse purpuram.

e Quam ridicula hoc loco in tali persona accuratio, quæ vix caderet in hominem laicum Christianum, quamtumvis Euangelicæ historiæ gnarum.

f Expungo quæ sensum nostri Ms. interturbant verba hæc, Quia decoratus exercitus Sanctorum videbatur in personis.

g In Vatic Pompis illudebant eis.

h Idem Dissolventes autem eos a pompis, venerunt ad Imperatores. Videntes autem eos Imperatores, inclinaverunt capita sua cum turbis, dicentes, Gaudete Imperatores Judæorum & totius orbis.

CAPUT III.
Crucifixi Sancti multa petunt cultoribus suis: mortui sepeliuntur ab Angelis.

[19] [Carterius explodit idolorum vanitatem,] Unius autem horæ spatio transeunte, Sapor dixit ad sanctos Martyres: Pœnitemini de malis actionibus vestris, & convertimini ad Deos veros omnipotentissimos, per quos universa sunt creata a. Ad hæc quidam juvenis, nomine Carterius, Campidoctor, ait: Si mihi jusserint majores nostri, disputabo tecum. Dixit S. Achatius: Loquere adolescens, decet enim te verbum Dei prædicare. Ad hæc Carterius ita exorsus est loqui, dicens: O sapientia Regis quæ est horror perditio! Non audistis Scripturam dicentem, Idola gentium argentum & aurum, opera manuum hominum, similes illis fiant qui faciunt ea? Dic mihi, Rex b, quis anterior efficitur, domus an homo; Sapor Rex dixit: O amens primo quidem homo nascitur, & tunc domus fit. Carterius respondit: Si ergo homo domo judicatur esse anterior, manifestum est quia similiter & delubro. Sicut enim domus fit per hominem, ita & simulacra per artem hominum efficiuntur. Ecce sapientia qualiter absorpta est c iniquorum! Christus enim veniens in hunc mundum, natus est per Virginem, ut quæ veteri Testamento deerant, adimpleret: ipse enim Legis est plenitudo, qui fecit utraque unum, qui etiam in abyssum damnabit impios. Homo itaque a Deo est, & ab ipso accepit ut bonus esset, & ut ejus semper voluntatem faciat.

[20] Audiens hæc Rex Sapor, in sanctum Dei Carterium diro exæstuabat furore, [& omnes ad crucem damnantur:] & truci vultu exterminare eum satagebat, pro his responsionibus. Cui B. Carterius, adolescens quidem ætate, sed moribus grandævus, respondit dicens: Sermo quem protuli, in auribus mortuis sonuit, quoniam in malevolam animam non introibit sapientia. Sapor Rex, super hujuscemodi verba exardescens furore, persuasit Imperatoribus & Regibus & exercitibus, ut Sanctorum decem millium virorum corpora simul in unum crucifigerentur. Data autem sententia, fiducialiter Sancti iter ad passionem, veluti invitati ad thalamum, cum exultatione & cordis hilaritate suscipiunt: & cum eis crucifixores bis dena d millia, præmissis innumerabilibus turbis ad spectacula tantorum Martyrum confluentibus usque ad montem Ararath, [Ducti ergo ad montem Ararath,] ubi jussi fuerant crucifigi. Venientes illuc ligaverunt illos ad stipites affixos saxis, quousque universi crucifigerentur. Est autem mons ipse scabrosus & asperrimus. Milites vero sanctos Martyres crucifigentes, custodiebant eos, sicut jussum fuerat eis.

[21] Erant autem in exercitu eorum Primicerius unus, Dux unus, Magistri-militum quatuor, Comites quinque, Tribuni novem, Principes undecim, Campidoctores duo, Domestici & Cornicularii viginti. Aperiens vero os suum S. Eliades: [& de fide plenius instructi ab Achatio,] postquam crucifixi fuerant, Primicerio Achatio dixit: Quia in Cruce Christi triumphantes exultamus, obsecro te, ut exponas nobis aliquid de fide. S. Achatius ita ad universos suum aggressus est sermonem dicens: Vasa sacra & purificata, audite fidei meæ locutionem. Sicut enim unumquemque fidelem corde oportet credere, ita quoque ipsam interiorem cordis credulitatem ore extrinsecus debet quotidie dicendo proferre. Credo in Deum Patrem omnipotentem, & unigenitum Filium ejus Jesus Christum, redemptorem mundi; & in Spiritum sanctum, a Patre & filio procedentem, quia ex substantia Patris effulsit. Verbum Patris missum est in terram, & qui illud misit Deus Pater est, & qui missus est Dei filius est. Hic ex Maria Virgine natus est; carne indutus, carnalem recreavit hominem: qui & per Prophetas annuntiatus est & per Apostolos demonstratus est & crucifixus, mortuus & sepultus. In sepulcro sic requievit, ut die tertia resurgens dolores solveret mortis & resurrectionnem mortuis demonstraret. Ascendit ad cælos sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis. Idem ipse veniens in secundo adventu judicare vivos & mortuos & omne seculum, & reddere unicuique secundum opus suum. Qui possidet hanc fidem per operationem bonam, ejus erit portio cum Dei Angelis. Hæc eo dicente venit eis vox de cælo dicens: Bene dixisti, Achati: ita enim se habet veritas.

[22] Hora vero sexta diei illius terræ motus factus est magnus: & terra & petræ scissæ sunt. Sancti vero Martyres, fundentes ad Dominum orationem, e dixerunt: Domine Deus, memento nostri in hoc patibulo crucis, & suscipe petitionem nostram, [orant pro celebraturis suam Passionem,] & ea quæ a te poscimus; ut quicumque memoriam passionis nostræ cum jejunio celebraverint & silentio, mereantur a te consequi fructuosam mercedem, tribuendo eis sanitatem corporum & medicamentum animarum; & in domibus eorum bonorum omnium ubertatem concede, diesq; jejunii nostræ Passionis unum annum pœnitentialem concludat se observantibus. Hoc exposcimus a te Dominator Domine Deus. Dissipa Domine omnem occupationem sathanæ & omnem immundum spiritum, & omnem infirmitatem expelle quia gloriosum & laudabile est nomen tuum per cuncta secula seculorum. Et respondentibus omnibus, Amen, facta est vox de cælo dicens: Quæ petistis, dilectissime Dei, scitote vos impetrasse: gaudete quoque & lætamini, scientes quia orationes vestræ, coram Christo immortali Rege, sunt exauditæ.

[23] Circa vero horam nonam Sanctorum animæ ad cælica translata sunt palatia, & aperti sunt cæli & lumen magnum super Sanctorum corpora emicuit. [& pariter mortui]

Mox autem Dominus, præmisso lumine cæli
Affuit, Angelicis stipatus rite catervis,
Sanctorum medio perstans in vertice montis.
Lætantur Sancti tanto solamine septi,
Quorum dat cælis animas, & corpora terris f g…

Et rursus exortus est terræ motus, in monte ipso, ita ut Sanctorum corpora patibulis solverentur, per Domini jussionem; & Reliquiæ meruerunt suscipere sepulturas illic Angelicis manibus, [sepeliuntur ad Angelis.] quarum animæ pariter cum Deo & Angelis gloriantur in cælis. Omnipotenti Deo Patri, cum Filio Spirituque sancto, sit laus, honor, decus, potestas, virtus atque victoria, per omnia secula seculorum, qui suos provehit assidue milites & honorificat. Amen.

ANNOTATA D.P.

a Vatic. Saporem sic loqui facit. Respicientes ad splendorem potentiæ & ad maximos Deos, pro eo quod ipsorum sunt omnia. Cælum enim Jupiter fecit, terram autem Apollo; figmentum hominum Æsculapii est, & sol Artemidis, & luna & stellæ Veneris: jumenta & bestias & volatilia cæli Serapis possidet. Si est sapiens in vobis, respondeat mihi ad hæc. Carterius Campi-ductor dixit &c.

b Idem sic prosequitur: Ecce, Rex, prius est homo & postea simulacra: quomodo tu dicis, Plasma hominum Æsculapii, ita & Manichæi dicunt ex Ascalone esse hominem. Confundimini iniqui, lugete & plorate & convertimini qui eratis, primitus filii gehennæ, deinde Manichæi. Dic mihi Rex, Domus est &c. Sed quem inepte hic inducuntur Manichæi quorum nomen primum audiri cœpit sesquiseculo post Imperium Adriani?

c Ibidem Paganorum, & sequitur Dicam autem & ad Manichæos. Ipsi dicunt ex Ascalone esse hominem. Ascalo dæmonium est inconstans. Audite, Manichæi, quod dicit Propheta: Ego dominus primogenitus: & post hæc: Christus enim &c.

d Ibidem Novies dena millia: in Ms. autem Ultrajectino additur quod dum crucifigerentur, hostes integram silvam exciderunt: & tandem ad ultimum defuit una crux, & Angelus portavit crucem ut similiter crucifigeretur.

e Hæc oratio, & orationis exauditio, in Vaticano ponitur paulo ante clausulam totius Legendæ, hoc modo. Vultis autem scire merita Martyrum? Dicam vobis & orationem qua sancti Martyres oraverunt ad Dominum hora finis eorum: Domine Deus &c.

f Hæc omnia in prosa & paucis habet Ms. Vatic. & additur in fine: Sic autem finierunt sancti Martyres passiones suas, & perrexerunt ad Dominum: ipsi enim decet &c.

In Mss. Anglicano & Ultrajectino continuantur versus.

Rursus mons tremuit concussus funditus omnis:
Stipitibus fixa solvuntur corpora sancta:
Angelicis manibus firmatur terra sepulcris;
Et cuncti propriis conduntur monte locellis.
Jam retinent regnum, te Christo duce, supernum.

PARS II.
De Martyribus MCCCCLXXX in Palæstina sub Chosroë.
ANIMADVERSIO PRÆVIA.

Martyres crucifixi in monte Ararath
Martyres Samaritani in Palæstina sub Gosroë

EX MSS.

[1] In nostra Patriarcharum Hierosolymitanorum Chronologica Historia, ante Tomum III Maji edita, inveniet Lector quomodo anno Domini DCXIV, [Persis loca sancta invadentibus an. 614] Persæ Jordanis loca, Palæstinam, & sanctam civitatem, armorum vi subegerunt; & manibus, ut quidam asserunt Judæorum, ad nonaginta Christianorum millia trucidarunt, teste Theophane. Ibidem invenietur Epistola S. Modesti, pro abducto in captivitatem Persicam Zacharia inter eversæ urbis ruinas considentis, civiumque reliquias foventis; in cujus principio cum ostendisset, quod ibi relicti fere gravius, quam qui captivi abducti fuerant, [trucidantur 90 millia Christianorum,] dolebant; cum scilicet salutares ædes solotenus dirutas oculis aspicerent, ac se Cruce, Pastore, Grege, simul ac uno fere momento destitutos viderent; neque id modo sed & multitudo cadaverum in civitate, & quem illa exhalabant fœtor, non leviter excruciabat, eorum præcipue quæ nosse potuerunt.

[2] His præmissis Horum, inquit quæ diximus testis est præclarus, junior noster Nicodemus, illiusque fere conjux Magdalena, [& acervatim sepeliuntur.] egregium par ac studiosum: qui nimirum facinus, memoria ac litterarum monumentis dignum plane ediderunt. Hos qui velint, interrogent; ac clare discent tunc Hierosolymis gesta. Hi nempe, hi virtutum cultores ac Dei, ubi hostes exiissent inque Persidem abiissent, totam circum urbem ac vicos lustrantes, sicque Fratrum reliquias jacere conspicientes, mercedem sibi parant, æterna memoria consecrandam. Projecta enim sparsim ubique cadavera simul acervantes, in specu deponunt, quæ est ante portam, ad sexaginta quinque millia. Si quis igitur, quæ certo sciunt nosse velit, ex illis requirat: palamque docebant ac dicent quæ nos quoque aspeximus qua nempe forma atque habitu prostarent Beati solo strati, [Horribilis illa strages.] qui sub idem tempus Hierosolymis meruerunt occidi. Alter a capite ad cor usque gladio vulnus acceperat, alter ab humeris adusque ventrem. Alius quinque decemve ictus in intestinis habebat; alius dissectus medius inque duo divisus erat. Alii, ventre ense perfosso, intestina omnia effusa erant; alium, ovis instar in macello, diri carnifices in frusta plura conciderant. Quid vero miserabiliora alia? Alii in plateis spectaculo prostabant, alii in oratoriis necabantur: alii, cum in Sancta sanctorum opis causa confugerent; alius Dominicum Corpus, alius Christi tenens Crucem. Alter in Fontem baptismalem ingressus jugulabatur, alter subtus altare latitans, fiebat victima.

[3] Hæc omnia, non multa anni parte, nec toto mense, sed intra paucos dies contigere, inquit Chronici, vulgo dicti Alexandrini compilator in anno DCXXXII finiens, [intra paucos dies patrata] adeoque rei gestæ proximus: contigisse autem ait Περὶ μῆνα Ἰούνιον circa mensem Junium; fortassis XXII Maji, constat enim Monachos quadraginta quætuor Martyres monasterii S. Sabæ trucidatos fuisse XVI Maji, una septimana antequam sancta civitas fuisset occupata, ut ait Antiochus Monachus tunc vivens & scribens. Istius ergo diei numero hebdomadem dierum apposuerint aliqui & XXII Maji cladem Hierosolymitanam adscripserint. [diei 22 Maji videtur adscripta fuisse.] Alterum deinde mensem, eudemque diem sumpserit fabulæ hujus Auctor, quo Samaritanorum Christianorum per Chosroæ ministros tentata constantia sit, atque illi demum Hierosolymam ducti, quasi ad ibi tunc regnantem tyrannum; licet ex dictis jam constet nullam eum ibi moram fecisse, nisi quanta opus erat ad thesauros & captivos colligendos quos in Persidem transportaret traduceretque. [Hinc finguntur uno mense post, ducti in Ierusalem Samaritani,] Fabulam dico, licet enim verosimile sit Persas, nihilo clementius egisse Samariæ, atque per reliquam Palæstinam, quam egerant Hierosolymis, frustra conato Heraclio per Legatos missos obtinere, ut humano sanguini parcerent; res tamen non potuit magis in speciem fabulæ deduci, ineptioribusque vestiri circumstantiis, quam hoc Samaritanorum Martyrium palliavit, qui prætitulatam Legendam compilavit, qualem ex Ms. Legendario Urbevetano Romæ invento, sumpsimus sub hoc titulo: Mense Junii die vigesima secunda, [ad 1484 similia passi;] Passio Sanctorum Martyrum MCCCCLXXXIV: itemque aliunde eo missum ecgraphum, asservatum in Bibliotheca Vallicellana tomo X, ubi Passio Martyrum multorum, qui in contextu dicuntur promiscui sexus numero mille quadringenti octoginta: iique non Civitatis sanctæ, sed Samariæ habitatores & quidem recens ad Christi fidem conversi, quod est incredibile.

[4] Porro non concepit rem Auctor, veluti paucis diebus furore militari peractam: sed lento progressu missis semel iterumque legatis, qui Samaritanum populum ad defectionem a Christianismo solicitarent: sed cum isti quoque Christo nomina dedissent, [idque sub Maxentio Regis Chosroë filio qualem hic non habuit.] baptismumque suscepissent, Sacerdotum pauculorum istic Catholicam rem curantium miraculis rationibusque victi; tandem ipsum Chosroen, cum filio, non Mardesane quem patri comitem venisse constat, sed Maxentio inducunt post occupatam Hierosolymam adductus eo aliunde Christianos judicantem pro tribunali, cum iisque altercantem eo fere modo, quo passim Romanorum Martyrum agones describuntur, in quibusdam sequioris notæ ac fidei minoris Actis. Tota autem narratio nihil habet commune cum ea tragœdia, quæ dicitur acta in monte Ararath, nisi quod similiter Samaritæ, de quibus hic quæritur, [Ex tali tamen narratione] fingantur ante obitum vota fecisse pro iis qui jejunaverint vigilias ipsorum, & celebraverint diem festum: & similiter vox de cælo audita est, dicens Athletæ Dei, exauditæ sunt orationes vestræ. Interim in Romano Martyrologio, post ista decem millia in monte Ararath crucifixa reperiens in Romano Martyrologio notata hæc verba, Samariæ Sanctorum mille quadringentorum octoginta Martyrum, sub Chosroë Rege Persarum: cogor sub eadem qua priorem Passionem examinavi cautela, istorum quoque Passionem examinandam suscipere, eam scilicet, quam Baronius in notis extare asserit in eodem quem de Crucifixorum decem millibus legi dixerat, [in uno alterove Ms. reperta] pervetusto codice manuscripto monasterii S. Cæciliæ trans Tiberim positi, Breviusque haberi apud se enarrata. Plus aliquid si reperisset Baronius, ad ipsorum veritatem stabiliendam haud dubie allegasset: ego vero insuper codicem Urbevetanum jam notavi: & in comment. prævio ad Acta 10 millium numero 8 indicavi horum quoq; Passionem loco non uno præferre minorem istum numerum mille quadringentorum octoginta: quin etiam ex Mabilione docui hunc eumdem numerum ante annos septingentos in veteri Sacramentario exhiberi, necnon in vetustioro Casinensi. Atque hinc primum noto id fieri sine ulla Chosroæ vel Samariæ mentione adeo ut vetus illam talis numeri notitia pro die 22 Junii sola videatur præluxisse posterioribus utrorumque Actorum compositoribus quorum priora pro sua majori admirabilitate quam præferunt, latius sparsa fidem etiam repererint apud recentiores, ut dixi, Martyrologos; alia ab iis non fuerint recepta ante Gregorianam Martyrologii Romani recognitionem, [relati sunt 480 in hodiernum Romanum.] diligentibus iis quæ Baronius monstrabat Actis. Mirum autem est hoc facientibus tam perfunctorie ipsa esse lecta, ut Samariæ Passionem adscripserint quam illa num. 19 adscribunt Hierosolymis, quo omnes tandem jussi fuerant duci ligati collo ad collum, & in natatoria Siloë recludi: qua autem verosimilitudine, seu potius quam evidenti cum falsitate, id sola eorum lectio poterat doceri. Itaque videtur operæ pretium hanc quoque compositionem legendam exhibere, & sacræ Congregationi æstimandum relinquere utrum digna sit ex cujus fide tot alias ignotis Sanctis auctum Martyrologium fuerit. Qualescumque in hoc genere errores facile excusat brevitas temporis ad recognitionem prædictam concessi & impensi: sed numquid eadem excusare non poterit imo vehementer commendare deberet Ecclesiæ studium eorum, qui toto uno seculo (nam Heribertus Rosweidus huic ante Nos se applicuit annis pluribus) hoc saxum volvunt ut novæ recognitioni Martyrologii materiam suggerant quemadmodum Alexander VII optavit ipsos facere cum omni diligentia & fide? Hac igitur fiducia secundum hoc examen aggredior.

ACTA.
Ex Ms. Paßionario Urbevetano.

Martyres crucifixi in monte Ararath
Martyres Samaritani in Palæstina sub Gosroë

BHL Number: 5673

EX MSS.

[1] Temporibus Chrosroæ impiissimi tyranni, ipse & filius suus a diabolico super sanctam civitatem Hierusalem [incensus furore, [Chosroës deleturus omnes Christianos,] cœpit] persequi eos, qui sacratissimo Domini sepulcro deserviunt, & in templo Domini sunt: & lignum Sanctæ Crucis perdere, & nomen Domini de terra delere prodibant. Nam cum omne regnum suo subjugasset Imperio, circuire cœpit omnes civitates, mandans [per] epistolam cum sigillo annuli sui, inquirere Sanctos, ut adorarent deos suos, Jovem, Apollinem b & Dianam: & quicumque non veniret in suum adjutorium ad delendum Christianos, & nomen Jesu Nazareni de terra, vivum ardere, seu secari serra, aut gladio: necari præcepit. Et venerunt utique in Samariam c civitatem, ubi erant omnes confidentes in Dominum Jesum Christum.

[2] Tunc Præses dixit ad eos: Chosroës, piissimus Imperator noster, direxit me ad vos, ut veniatis in suum adjutorium Christianos delere, & nomen Nazarenum perdere, quem [Judæi] ante tempus d modicum crucifixerunt, [auxilium ad hoc petit a Samaritanis:] & spineam coronam super caput ejus imposuerunt, & lancea latus ejus pupugerunt, & mortuum sepelierunt, & discipuli ejus furati sunt eum, & dixerunt quia surrexit. Respondit ei e Arthios Sacerdos, & dixit: Cur non dixisti? quia ille quem Judæi crucifixerunt, multa mirabilia in illis fecit, cæcos illuminavit, paralyticos curavit, surdos audire fecit, Lazarum quatuor dies in monumento habentem suscitavit: Respondit Saton Præses & dixit: Si ista mirabilia in illis fecit, quare crucifixerunt eum?

[3] Responderunt Sacerdotes Arthios, Messias, Sophyr, Manuël, & Adonas; dixeruntque ad Saton Præsidem: Ista & alia multa signa in illis fecit, [Sacerdotes quinque fideles,] qui olim pro illis decem plagas Ægypto dedit, & eis per Mare rubrum viam fecit, & Pharaonem & exercitum ejus in mare projecit. Quadraginta annos in deserto de cælo manna pluit illis, & innumerabilia miracula pro illis operatus est: post multa vero tempora, sicut Joannes Euangelista testatur, in propria venit, & sui eum non receperunt. Venit Dei filius in uterum virginis, & non crediderunt in eum parentes sui: quia cæci sunt in animo. Nam & dii vestri, quos colitis & adoratis, vani sunt: de quibus scriptum habemus in Psalmo, Similes illis fiant qui faciunt ea, [cum Præside ad id misso disputant] & omnes qui confidunt in eis. Respondit Saton Præses, & dixit ad eum: Bene dixisti, quia similes illis sumus, participando cum eis: Responderunt Sacerdotes: O Saton Præses, quare non agnoscis Deum vivum & verum? Age pœnitentiam, quia venisti sancta delere; & gaudebis in regno cælesti, ubi sunt Angeli & Archangeli, & ubi Sancti & Justi; ubi est odor inæstimabilis, & gloria sine fine.

[4] Ipsa autem nocte Saton vidit cælum apertum in somnis, & civitatem Sanctam Hierusalem, & lignum sanctæ Crucis Domini, [qui viso horribili territus,] quod impius Chosroës volebat perdere: & ex ore suo ignis horribilis exibat, & ignitam catenam ferream in collo ejus tenebat, & circumquaque eum trahebat. Videns Præses contremuit, & excitatus misit ad Sacerdotes, & cum ingenti pavore dixit ad eos: Per Deum vos conjuro, qui crucifixus est & resurrexit; ut qualem legem vos accepistis, talem mihi detis: quia in somnis cælum apertum vidi, & sua judicia Deus mihi revelare dignatus est. Prosternentes se Sacerdotes in terra, adoraverunt; glorificantes Deum & dicentes; Deus qui dispersa congregas, & congregata conservas, qui misisti filium tuum unigenitum in terra, qui patibulum crucis pro nobis sustinuit, [convertitur ad fidem Christi:] & nos liberare dignatus es de manu diaboli; qui fundasti terram, & mari terminum posuisti, & cælum extendisti; qui misisti soporem tuum in Adam, & Evam de costa ejus formati, & de ejus origine separavisti omnes homines: dignare mittere amorem tuum cælestem in nos, ut cognoscamus omnes quia tu es verus Dominus, qui cum unigenito filio tuo & Spiritu sancto, vivis & regnas per immensa secula seculorum. Amen. Et responderunt omnes viri & mulieres cum magno gaudio: Amen.

[5] In illa hora cœperunt Sacerdotes gratias agere Deo, qui dignatus est jungere impios inter choros Sanctorum: [simul & populus Samariæ,] & venerunt Arthios, Messias, Sophyr, Manuël, & Adonas Sacerdotes, & dixerunt ad populum, Audite nos, viri & mulieres, parvuli & seniores. Estote parati, quia omnes unum Deum habemus. Vigilate in oratione, vigilate in jejunio, in castitate, in silentio: quia Deus noster sicut fur in nocte ita veniet. Et jejunaverunt pariter viginti quinque dies in Domino, & cœperunt Sacerdotes inter se quærere, quam legem accepturi essent. Respondentes Sophyr & Manuël, dixerunt: f Dominus dixit ad Nicodemum; [qui pariter baptizantur ad 1484] Nisi quis renatus fuerit ex aqua & Spiritu sancto, non introibit in regnum Dei. Et cœperunt cogitare qualem baptismum, & venerunt ad fluvium Excutium, g qui procedit de una cisterna: & ibi est lacus altus, & benedixerunt aquam, omnes pariter credentes dederunt nomina sua, & baptizati sunt in Domino. Tunc Sacerdotes obtulerunt Corpus & Sanguinem Domini, & communicati sunt omnes, & in Domino confortati: & baptizati sunt promiscui sexus numero mille quadringenti octuaginta quatuor, & cum gloria reversi sunt ad propria.

[6] Tunc Julius & Marcisco, Joannes & Agapitus oraverunt ad Dominum: Domine Jesu Christe, [& in Ierusalem adducti Maxentio,] Pastor bone, qui discipulis tuis dixisti; Nolite cogitare, cum steteritis ante Reges & Præsides, quomodo aut quid loquamini, quia Spiritus Patris vestri loquetur in vobis. Da, Domine, consilium tuum & scientiam tuam super nos, non permittas errare, sicut oves non habentes pastorem. Igitur mandavit impiissimus Chosroës & Maxentius filius ejus, ut Saton Præses veniret cum omni exercitu suo, & super Hierusalem & super Samariam, & deleret Nazarenum de terra. Saton Præses, cum Sacerdotibus & cum omni populo, dixerunt: Deleat eum Deus de libro vitæ, qui delere vult nomen Domini de terra. Nam cogitet iniquus Chosroës, quod Socius est Annæ & Caiphæ, Judæ & Herodis, quia quod de illis factum est, hoc de se fiet: & ecce illi sepulti sunt in inferno. Responderunt populi iniqui & dixerunt ad Principes: Alii capite puniantur, atque alios vivos ardere faciatis: quia si isti vivunt, omne regnum sibi subjugabunt.

[7] Et verba dulcissima locuti sunt ad Saton Principem: [constanter fidem profitentur] Insensate, stultus factus es, quia recessisti a regno decoris, & perdere vis florem tuæ juventutis: accede & adora deos qui te salvare possunt, & recede ab homine mortuo. Responderunt Sacerdotes, Arthios & Messias, & Saton Præses, & dixerunt: Bene dixisti, ut credamus in Deum Salvatorem mundi, & idola vana & surda respuamus, quæ nec sibi nec aliis prosunt. Responderunt Marcius h & Marcellianus, qui missi sunt a Chosroë Imperatore, & dixerunt ad populum: Qualia mirabilia in vobis fecit, quia vos in illum creditis? Populi dixerunt, multa mirabilia Dominus fecit, cæcos illuminavit, mortuos suscitavit, & nobis magna mirabilia ostendit, quando in pectora nostra revelare dignatus est suam sanctam sapientiam. [& puerum bimulum loqui pro se faciunt.] Erat autem quidam, Stephanus, a vidua matre sua nomine Theones, quem loqui fecerunt, & verbum vitæ prædicare, qui erat duorum annorum & trium dierum.

[8] Marcius & Marcellianus ut eum tanta dicere viderunt & talia, subridentes ad eum dixerunt: Loquere nobis tu, Puer. Stephanus respondit: In Euangelio sancto Dominus dicit, [Paret ille & confundit ministros Regis:] Ambulate dum lucem habetis, ut non tenebræ vos comprehendant. Et dixit: Filioli, non vos seducatis, sed credite in nos, & baptizemini, & accipite pœnitentiam, quia blasphemastis Deum verum & vivum. Marcius & Marcellianus patienter auscultabant verba ejus, & ingeniose simulantes, dixerunt: Stephane, si tu puer nobis credis, & disinis sic agere, aurum & argentum, & inæstimabiles vestes dabimus tibi. Stephanus respondit eis, dicens: Si vos creditis in Dominum meum Jesum Christum, aurum & argentum vobis dabo, & perpetuum regnum vobis promitto. Tunc eum circumvenire cœperunt, quomodo eum subripere possent; quantoque plus illi cum eo pugnabant, eo magis scientia & sapientia ex ejus ore audiebantur.

[9] Marcius & Marcellianus talia mirabilia in Stephano videntes, [ipsosque convertit,] cucurrerunt ad pedes Sacerdotum, & cum fletu rogare cœperunt, ut baptizarent eos. Tunc Saton Præses, cum Arthio & Messia Sacerdotibus, gloriam dederunt & dixerunt, Gratias tibi agimus, omnipotens Deus, quod nobis per misericordiam tuam donasti, ut homines qui in dæmoniis crediderunt facias eos reverti ad se. Filii, jejunemus & oremus ad Dominum, ut nos recipiat inter servos suos. Et jejunaverunt sex dies: die autem sancto Dominico baptizati sunt Marcius & Marcellianus, cum aliis promiscui sexus viginti quinque. Elevatis oculis in cȩlum, Marcius & Marcellianus viderunt Dominum sedentem in throno, duas quidem coronas in capite eorum ferentem & odor suavissimus erat in coronis, & viderunt Regem Chosroën cum suo exercitu, sicut horribiles muscas, inter pedes Sanctorum euntes circumquaque.

[10] Cum audisset Chosroës quod Marcius & Marcellianus credidissent, & baptizati essent; nimis iratus & inflammatus adversus Sanctos, misit per omnes exercitus suos, [quo audito Chosroës,] & direxit illos ad civitatem illam, ut omnes gladio punirentur; quia omnes habitantes in ea cognosco quia credunt & adorant Nazarenum, & cum illis intereant Saton Præses, simul Marcius & Marcellianus: majores & minores, omnes gladio feriantur. Quod audientes Arthios, Messias, Sophyr, Emmanuël & Adonas Sacerdotes, Marcius & Marcellianus, Julius & Marcisco, Joannes & Agapitus, coadunaverunt cunctam civitatem illam; & dixerunt ad eos: Filii & Fratres & Sorores, estote parati; quia ecce venit tempus, quo accepturi estis coronam martyrii. Confortate vos, & state in fide; [mortem omnibus decernit,] & nolite timere eos qui corpus occidunt, animam & corpus non possunt perdere in gehennam. Responderunt populi & dixerunt: Ecce gloriam, quam semper desideravimus: nos non habemus fiduciam & spem, nisi in Deum & Dominum Jesum Christum, qui fecit cælum & terram. Nam omnes nos parati sumus ad palmam martyrii introire. Ecce nos quotidie optavimus ad istam gloriam pervenire.

[11] Igitur impiissimus & nequissimus adversarius advenit Chosroës, [& Ierosolymam veniens] cum suo exercitu: & intravit in sanctam civitatem cum filio suo Maxentio: & nimio furore repleti apprehenderunt cunctum populum, & versis manibus ligatos omnes alapis percutiunt: & irati dixerunt ad eos, Ecce excæcati estis, insensati; & stulti, quia adoratis Nazarenum mortuum, & dereliquistis Deum Jovem & Apollinem: & jussa Regis contempsistis. Sancti autem clamabant: Christe, adjuva nos, quia non adoramus nisi Patrem & Filium & Spiritum sanctum; idola vana, muta & surda respuimus manufacta, [puerum Stephanum fustigari mandat:] non se nec alios juvant, sed damnant; Regisque jussa nullatenus faciemus. Beatus Stephanus clara voce dixit, Nolite margaritas vestras ante porcos jactare, Fratres, quia calcant eas pedibus suis. Tunc Maxentius furore plenus dixit: Ergo & nos porci sumus? Et jussit eos statim cum impetu fustibus cædi.

[12] Mater ejus Theones, cum vidisset Stephanum filium suum cum ceteris Sanctis fustibus cædi, [animat eum Theones mater:] erigens manus ad cælum, pectus tundens pugnis, caput percutiens ad terram, una osculando dicebat: gratias tibi ago, Christe salvator & Rector, quia filium meum video servum tuum esse & participem regni cælestis, deprecor te, Domine Jesu Christe, ut non separer ab unico filio meo, neque in hoc seculo neq; in futuro. Statim autem Theones ante præsidem adducta est: cui dixit Præses: Videtes magica arte delutos filium & matrem, deos eum præciteris contemnunt, nec timent præcepta Principum nec custodiunt. Tunc Maxentis simul & præses dixerunt: Statim adducite puerum ad templum Martis foras; quod si noluerit sacrificare, capite puniatur. Theones cum ceteris Sanctis una voce dixerunt: Noli expavescere, fili, quia hodie accipies coronam vitæ. Tunc cum lapidibus os Theones tundentes, dimiserunt eam; & B. Stephanus ductus est extra civitatem ut adoraret.

[13] Jusserunt Imperatores venire ursos & leones in amphiteatrum, ut impetum facerent in Theonem & reliquos Sanctos. Theones ut vidit timuit. B. vero Stephanus dixit i: Noli timere furorem bestiæ, mater, quia Dominus conteret dentes bestiarum, [& cum illo ad bestias ducitur:] & reprobat consilia Principum. Cum autem ad templum B. Stephanus Martyr venisset, ait. Quare, miseri, vos coarctat diabolus, qui dicitis ad hominem Christianum, ut derelinquat Dominum creatorem suum, & adoret statuas lapideas & surdas & mutas. Tunc Sacerdotes sancti, & Saton Præses in abscondito oraverunt: Domine Jesu Christe, qui supra mare ambulasti, & ipsum tacere fecisti & quiescere, permitte istos leones & ursos & furores eorum quiescere & tacere; ut cognoscant isti, qui superbi & tumidi sunt, quia tu es vivus & verus, [ambo illæsi permanent.] qui regnas in secula seculorum. Amen. Dimissi sunt autem ursi duo & leones tres. Stephanus & Theones mater ejus in medio steterunt. Cucurrerunt ursi & leones ad pedes B. Stephani & Theones matris ejus, & lingebant & osculabantur pedes eorum. Inflammati vero Reges adversus eos, leones & ursos jusserunt occidi. Videntes Christiani hoc factum, confortati in fide, clamaverunt: Benedictus Dominus, qui confortavit servos suos. Populi autem astantes & cognoscentes virtutem Domini, crediderunt in Domino, viri duodecim; locum expectantes ut introirent ad Sanctos.

[14] Tunc jussu Imperatorum patris & filii apprehensi sunt Arthios, & Messias, Sophyr, [His & Sacerdotibus alio ductis,] Emmanuël, Saton Præses & Marcus, Julius & Marcisco, Joannes & Agapitus, Stephanus & Theones: & separati sunt isti a ceteris Sanctis. Populus autem videns istos a se segregatos cæperunt plangere, & osculati sunt se pariter, & dicebant: Ecce vos pergitis ad vitam æternam, & nos miseri quid faciemus? Responderunt Arthios & Messias Sacerdotes, & dixerunt ad populum: Filii, nolite flere, quia non separamur a vobis, sed imus præparare vobis cælestes mansiones. Ecce tempus quod semper desideravimus, & optavimus ad istam gloriam pervenire.

[15] Accessit impiissimus Rex ubi erat tota congregatio Christianorum, [populus ad defectionem solicitatur:] & clara voce dixit ad eos: Ecce stulti, quare non receditis ab amentia vestra, & quæ præcipio vobis facitis, sicut Sacerdotes vestri? Ipsi mihi consenserunt, & jussa mea adimplentes vos dereliquerunt, & Deum propitiatorem Jovem adoraverunt; facultates suas receperunt, & incolumes facti sunt & amici nostri, fruuntur bonis nobiscum. Facite etiam vos meam voluntatem, & adorate Deum nostrum, & fruimini pariter bonis vestris: quia si non creditis mihi, per Deum Jovem vos faciam incendi. Cui sanctus Verillus respondit: Impie tyranne quare non erubescis tanta mala dicere, [respondet pro cunctis Verillus,] quia tales sunt frontes tuæ sicut canis qui non erubescit? quia dicis ut deseramus auctorem nostrum Dominum Jesum Christum, & adoremus statuam lapideam manufactam. Iratus Chosroës statim jussit abscindi linguam beati Verilli; quod sanctus Verillus gaudenter patiebatur: & cum diu cæderetur, elevans oculos ad cælum, dixit: Gratias tibi ago, omnipotens Domine, quia dignatus es me conjungere inter servos tuos. Populus autem, ut vidit mirabilia quæ facta sunt, benedixit Dominum, qui salvos facit sperantes in se.

[16] Illi autem duodecim, qui credebant in Dominum, cœperunt quærere a Rege Chosroë, ut eos illis daret in custodiam: [& convertit aliquos ex gentilibus.] quia si noluerint sacrificare, capitalem subirent sententiam. Audiens hoc Rex gaudens effectus est, & jussit statim apprehendere Sacerdotes & mitti in potestate eorum. Cumque ducerent eos in domum suam, lavantes & osculantes pedes Sanctorum, dicebat: Adjuramus vos per omnipotentem Deum, ut detis nobis Legem vestram, quia magna est; & Deum vestrum magnum & gloriosum esse cognovimus. Responderunt Sancti & dixerunt: Magnus & verus Dominus Jesus Christus est, nos autem talem legem habemus, credere in Patrem & Filium & Spiritum sanctum, ut baptizemini & derelinquatis diabolum & pompas ejus. Responderunt Georgius & Sergius, Donatus & Petrus Exorcista, k & Marcellinus frater ejus: Nos omnes credimus in Deum vivum, ut dignetur nos recipere per misericordiam suam.

[17] Responderunt Sancti: Scimus quia misericors est Dominus & non vult mortem peccatorum, [Quibus etiam baptizatis,] sed ut convertantur & vivant; & non venit vocare justos, sed peccatores ad pœnitentiam. Responderunt Georgius & Sergius: Cognovimus quia verus est, ursos & leones superavit, & sine lingua hominem loqui fecit. Sancti Dei dixerunt: De Domino nostro legimus, Super aspidem & basiliscum ambulabis, & conculcabis leonem & draconem, nam si creditis in Patrem & Filium & Spiritum sanctum ex toto corde, potestis vitam æternam adipisci & remissionem peccatorum. Georgius & Sergius dixerunt, Nos semper desideravimus sacrum baptismum percipere in nomine sanctæ Trinitatis, gratuito animo. Arthios & Messias Sacerdotes oraverunt ad Dominum, & dixerunt: Gratias tibi agimus, omnipotens Deus, quia nobis dedisti gratiam tuam superare diabolum, & Chosroën adversarium qui nos perdere desiderat. Respice in nos, Domine, secundum misericordiam tuam. Et statim catechizaverunt eos: & accepta aqua benedixerunt, & dixerunt ad eos: Si creditis in Deum patrem omnipotentem, creatorem cæli & terræ. Responderunt, Credimus. Et in Jesum Christum filium ejus, unicum Dominum nostrum, natum & passum. Responderunt, Credimus. Et in Spiritum sanctum, sanctam Ecclesiam Catholicam, carnis resurrectionem. Responderunt, Credimus. Et acceperunt l nomina, & baptizati sunt, in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti. Amen. Elevatis oculis Georgius & Sergius in cælum, gloriam Dei aspicientes, dixerunt: Gratias tibi agimus, omnipotens æterne Deus, quia dignatus es nos conjungere inter servos tuos, quia demonstrasti nobis misericordiam tuam.

[18] Rex vero Chosroës mandavit Georgio & Sergio dicens, ut ad palatium perducantur ad sacrificandum diis immortalibus. Georgius & Sergius dixerunt ad Arthion m & Messiam, [& fidem Christi libere confitentibus,] Saton Præsidem & Marcium & Marcellianum: Chosroës impiissimus mandavit, ut vos ad palatium perducamus. Responderunt Sancti & dixerunt: Filii, estote parati, quia ecce tempus accipiendi vitam æternam. Responderunt Georgius & Sergius, Quare nos non vociferamur, quia nos Christiani sumus. Sancti Dei dixerunt: Filii, non vos seducant blandimenta hujus seculi, sed estote parati in Domino, & quando clamabimus vos, veniatis ad nos; & soliciti estote quando moriemur, & sepelite nos, & postea clarificate nomen Domini. Tunc Georgius & Sergius acceperunt benedictionem ab Arthio & Messia Sacerdotibus, sumpseruntque cibum cum exultatione, & venerunt ad Regem dicentes: Ecce isti quos nobis dedisti. Chosroës ait: Sacrificaverunt diis immortalibus? Respondit Georgius: Loquere tu cum illis. Ait Rex Marcio & Marcelliano, Sacrificate diis immortalibus, & estote amici nostri, & gaudeat anima vestra, & vivetis in æternum. Responderunt Sancti: Quare coarctat vos diabolus, quia dicitis ut derelinquamus Deum vivum & verum, qui fecit cælum & terram? Audito hoc Rex, iratus dixit. Per Deum invictissimum Jovem & Apollinem seu Dianam, quia nemo vos de manibus meis eruet, sed vivos vos faciam igne cremari. Responderunt Sancti Dei: Quod dicis, impie, facito, quia nullatenus jussa tua explebimus.

[19] [aggressus Hierusalem Chosroës] Statim impius Rex, jussit, ligari Sanctos collo ad collum, ut ad civitatem Hierusalem eos adducerent, & recluderent eos in natatoria Siloë, & ligaverunt eos ibi. Chosoës cœpit civitatem sanctam Hierusalem circuire, & cum dolo pacem falsam fecit, & intraverunt milites sui in sanctam civitatem, & desolaverunt eam, & facta est desolatio magna: apprehenditque aurum & argentum de templo Domini, & lignum sanctæ Crucis, & lapides pretiosos. [in ea dolose occupata vult adorari ut Deus.] Et jussit turrem ædificare ex auro & argento & lapide pretioso quæ de templo Domini tulerat: & in summitate turris vitreum construi n cælum, & aquam ibidem per fistulam ascendere præcepit; equorum simul & porcorum cursus ibidem fecit, & quasi tonitrua vocis audiebantur. Ligari prope se lignum sanctæ Crucis constituit; coronatus sedebat aquas fundere ex ipso vitreo cælo per artem præcepit vocibus & tonitruis.

[20] Hæc videntes Populi dicebant: Quia non est alius Deus præter Chosroën, qui pluviam dat & tonitrua facit. Cui Sancti dixerunt, O stulti, cur excæcati estis, qui derelinquitis Deum verum & vivum qui fecit cælum & terram; [Quam ejus insaniam explodentes Sancti,] & adoratis hominem qui est stercus & vermis, & Deo vos eum similatis. Nam si ille, ut simulatis, Deu est, aut infirmum sanet, aut mortuum suscitet. Hoc audiens Rex, nimis iratus, jussit ut Sancti Dei fustibus cæderentur. Et dum diu cæderentur, vox de cælo audita est: Venite ad me omnes qui laboratis, & onerati estis, & ego reficiam vos. Sancti audientes hoc, dixerunt: Gratias tibi agimus, Domine Jesu Christe, quia dignatus es consolari servos tuos. Tunc Marcius & Marcellianus dixerunt Chosroæ: Stulte & insensate, quare non agnoscis vivificæ & Sanctæ Crucis lignum, quod post te habes, in isto seculo; sed damnatio tibi erit in futuro, & præparatum tibi erit æternum supplicium.

[21] Tunc Rex cum filio suo Maxentio jusserunt sibi sedem præparari ante templum o Martis, & præsentari Sanctos Dei ligatos, quibus dixerunt, [& minas tyranni contemnentes,] Per virtutem Dei Apollinis & Dianæ, si non sacrificaveritis, mox meo gladio peribitis. B. Stephanus dixit: Ventus est ira tua, Rex, & nihil nobis nocebit: quia a Deo nostro præparatum habemus regnum & gloriam sine fine. Iratus impius Rex misit, & jussit venire milites gladiatores, & ut omnes transverberarent Sanctos longe a se. Venerunt autem ad locum destinatum Arthios & Messias, Sophyr & Emmanuël, & Saton, Marcius & Marcellianus, Julius & Marcisco, Joannes & Agapitus, [ad mortem se offerunt,] & cœperunt adorare ad Dominum dicentes; Domine Jesu Christe, mitte super nos misericordiam tuam: & ne confundas nos, sed fac nos ad tuam misericordiam pervenire. Sed deprecamur te, Deus omnipotens; ut quicumque jejunaverint vigilias nostras, & celebraverint diem festum nostrum, scribe eos Domine in libro vitæ, & deleas eorum peccata, & de quacumque tribulatione clamaverint ad nos Domine exaudi eos, qui vivis cum Patre & cum Spiritu sancto in secula seculorum; & responderunt Sancti, Amen. Et vox de cælo audita est, Athletæ Dei, exauditæ sunt orationes vestræ.

[22] Tunc Sancti Dei cervices tendentes crudelibus spiculatoribus, sanguinem suum fundentes, decollati sunt, & turba magna Sanctorum decollata est. [& cum reliquis capite plectuntur.] Præcipientibus impiissimis Regibus Chosroë & filio suo Maxentio tyrannis, gladio passi sunt viri & mulieres, numero mille quadringenti octoginta quatuor: corpora vero Sanctorum, a canibus comedenda, & a bestiis & volatilibus dilaceranda, in ipsis locis relicta sunt; nullusque est ausus ea sepelire; sed per totum diem custodita sunt. Georgius autem & Sergius noctu, cum duodecim viris qui a sanctis Dei baptizati sunt, collegerunt sanctorum corpora Martyrum, & miserunt ea in basternas: & ubi baptismum perceperant, cum summa diligentia sepelierunt, ubi eorum orationes p florent usque hodiernum diem. Beati vero martyris Stephani, filii Theones, facto crine per singulos annos cæsaries capitis q tondetur, usque in hodiernum diem. Decollati sunt sancti Dei martyres gladio, decimo Kalendas Julias, regnante Domino & Salvatore nostro Jesu Christo, cum Patre & Spiritu sancto, per infinita secula seculorum. Amen.

ANNOTATA D. P.

a Chosroë filius infra Maxentius, revera Mardesanus dictus.

b Romanorum hi dii erant, non Persarum: itaque aliud Ms. jubet adorari Solem.

c Ecgraphum nostrum Sanctam; sed aliud Ms. Samariam suggerit quæ Sameron antiquitus dicebatur; & correctionis necessitas patet infra num. 6 ubi Hierusalem & Sancta nominantur velut civitates distinctæ: ac rursum num. 19 ubi jubentur Sancti a sua civitate duci in Hierusalem.

d Imo ante annos ferme sexcentos.

e Cur non potius Zacharias, tunc Patriarcha?

f Quasi vero nondum omnes Christiani essent & baptizati.

g Aliud Ms. Abanna, 4 Reg. 5 Abana & Pharphar fluvii Syriæ dicuntur; sed hi Damascenum agrum irrigantes, duplo longius absunt Samaria, quam ipsa Hierusalem.

h Saltem Persica nomina Legatis hisce imposuisset fabulator.

i Quomodo hic ibi aderat jam ductus extra civitatem?

k Videntur hi mutuo sumpti ex 2 Junii, quo coluntur Marcellinus Presbyter & Petrus Exorcista, Martyres Romæ sub Diocletiano.

l Quasi universum mos fuerit nova nomina in baptismo accipere.

m Scriptum hic erat Arthemium, quod magis placeret si sæpius recurreret.

n Traducta huc ea sunt ex Cedreno qui an. 13 Heraclii narrat, quomodo Heraclius Gazacum Mediæ urbem cœpit, ubi Crœsi thesaurus a Cyro repositus fuerat; ibique invenit Chosroæ simulacrum & effigiem, ejus in tholopalatii formam globi referente, tamquam in cælo residentem. Circum erant Sol & Luna & Astra, a quibus infelix ille coli se tamquam Deum faciebat, circumstantibus sibi Angelis sceptriferis. Machinas porro impius paraverat, quæ ex eo loco guttas pluviæ instar emitterent, sonitumque tonitrui æmulum redderent. Ubi dum Græce legitur οἷς ὡς θεοῖς ἐλάτρευε quod esset quibus ut Deis serviebat; omnino puto mendum esse, legendumque οἷς ὡς θεὸς ἐλατρεύετο, a quibus ut Deus adorabatur.

o Quis, nisi delirus totus, tempore Chosroæ templum Martis concipiat extitisse Hierosolymis?

p Communis hæc plerisque Legendis, diu post scriptis formula, quam non vere huc aptata sit, ex præcedentibus collige.

q Etiā mortuis capillamenta crescere visa aliquando legimus & audivimus: non item sic, ut semel detonsa recrescerent; & quidem identidem; an id de aliquo Sancto verum sit, unde id accipi potuerit, nescio.

DE S. PAULINO EPISCOPO
NOLÆ IN CAMPANIA ITALICA.

AN CCCCXXXI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Paulinus, Episcopus Nolæ in Campania Italiæ Prov. (S.)

AUCTORE D. P.

§. I De cultu Sancti deque Actorum scriptoribus, Uranio coævo, & Sacchino atque Chiffletio S. I. Presbyteris.

[1] Nolanæ civitatis decus, Paulinum ejus Episcopum, Sanctorum Fastis adscriptum reperio in antiquissimis Codicibus; [Elogium primus scripsit Florus Lugdun.] & in Epternacensi, quo ante annos circiter mille exarato usus est, si non ipsemet illud scripsit S. Willibrordus, post Hieronymiani Martyrologii Sanctos, omnibus ecgraphis communes, sic eodem charactere legitur, In civitate Nola, Paulini Episcopi: pro quibus in Corbejensi, sed manu recentiori, est additum In Nola civitate, Natalis S. Paulini Episcopi & Confessoris: quæ eadem fere in Lucensi ac Barberino paulo recentioribus ideoque eadem qua cetera manu, transcribuntur; nisi quod Barberinum Ms. omittat titulum Confessoris; Blumianum vero solum habet, Nola Natale S. Paulini. Corbejense Kalendarium in Gallia Paulini Hortulani, (imo Nolani) Episcopi & Confessoris. Brevius etiam Augustanum S. Udalrici, & Gellonense, Paulini Confessoris. [Nomen in antiquissimis Mss. Mrliis.] Florus Lugdunensis, vacantes in genuino Bedæ Martyrologio dies quadamtenus supplens, circa seculi VIII ac IX confinia (quem deinde Usuardus, Ado, & ceteri veteres ac novi, ipsiusque Romani Martyrologii compilatores certatim secuti sunt, contractiori alii, alii prolixiori phrasi) Florus inquam Lugdunensis addidit nomini prolixius elogium, post verba Bedæ de S. Albano Britanniæ Protomartyre, idque hujusmodi in tribus apographis, Atrebatensi, Lætiensi ac Tornacensi: Eodem die, Nolæ depositio S. Paulini, Episcopi & Confessoris, qui valde dives & locuples, ad verbum Domini vendidit omnia quæ habebat, & dedit pauperibus. Deinde Episcopus factus, tantum virtute multiplicata in gratiarum charismatis resplenduit, [Epistolam de obitu Uranius Presb. scripsit:] ut in obitu suo S. Martinum, & S. Januarium Episcopum Italicum, priusquam spiritum redderet, corporeis oculis contemplaretur: prius enim eo de hoc mundo migraverunt; Martinus quidem ante finem seculi IV, Januarius vero sub ejusdem initium: ipse vero, uti testatur Uranius Presbyter familiaris, qui de obitu ejus ad Pacatum scripsit, obiit X Kalendas Julii, Baccho & Antiocho viris clarissimis Consulibus, id est, anno CCCCXXXI.

[2] Si idem Uranius, eadem qua obitum, etiam vitam scribere diligentia curavisset, non fuisset in ea ordinanda viris eruditis laborandum. Primus id fecit, [Vitam a Rosweido editam diu Anonymus,] sed Anonymus manere optavit eruditus nostræ Societatis Sacerdos, cum Heribertum Rosweydum accepisset intendere illustrandis & excudendis Sancti operibus, prout ea ex prælo Plantiniano prodierunt MDCXXII. Ibi inter Opera Paulini & Amœbæas Notas Frontonis Ducæi ipsiusque Rosweidi, legitur Vita Sancti, ex scriptis ejus & veterum de eo elogiis concinnata, sub hac Rosweydi ad Lectorem Præfatiuncula. Uti Roma hanc Vitam, ab amico Socio concinnatam, accepi; ita tecum communico. Voluit nempe ille latere magis, quam inclarescere: ita cum Paulino colorem suum dat, ab eodem calorem hunc traxit. Nec meum fuit fidem violare, qua me obstrictum voluit. Modo Paulinus in publicum utilis, sat fructuum ad se rediisse existimat, si conscientiam solam testem habeat. Sed ut ille latere voluerit, secretique fidem servaverit Rosweidus; patuit tamen arcanum totum ex primo seculo seu Bibliotheca Scriptorum Societatis Jesu; sive hujus collector Philippus Alegambe Auctorem cognoverit, ex asservato Romæ autographo & notissima istic manu; sive Bollandus noster, Antverpiæ curans impressionem ad Francisci Sacchini nomen, [deinde notus Franc. Sacchinus:] reliquis ejus Philippo enumeratis scriptis, adjecerit S. Paulini Vitam ab Heriberto Rosweido vulgatam, certus ipsum esse auctorem, ex utriusque inter se Epistolis, supra ea re post mortem utriusque repertis inter Rosweidi schedas. Nec difficile est Historiæ Societatis secundam, tertiam, quartam, ac quintam partem, a Sacchino elaboratas pervolventi, stylum istic & hic eumdem deprehendere; imo easdem non raro phrases: equidem, cum num. 6 hic legi, quod Ausonius Paulinum instruendum suscepit, sedulitate industriaque præceptoris, humanitate patris ac pietate, recordatus continuo sum, sæpius a me lectum in Vita B. Stanislai Kostka, sub annum MDCXII Romæ vulgata a Sacchino, quod sanctus ille juvenis, in colendo suo germano Paulo, ut amorem superabat fratrum, sic obsequia vicerit famulorum. Fuit autem Paulini Vita ultimus fere litterarius Sacchino labor, cum enim provecto quousque licebat Historiæ opere a Generali Mutio Vitellesco esset assumptus in Secretarium, subcisivis horis oppellam istam amico veteri dedit, & triennio post obiit, anno MDCXXV, XVI Septembris, initæ Societatis XXXVII.

[3] Alter in eodem argumento versatus, sed historiæ nodos evolvere magis quam Vitæ historiam contexere solicitus, fuit item noster Petrus Franciscus Chiffletius, in opere quadraginta post annos excuso, cui titulum fecit Paulinus illustratus; quod voluit pro Appendice servire operibus, si quando aliquis ea sumeret, ex ipsius præscripto corrigenda, ordinanda, atque supplenda, [alteram Petrus Franc. Chiffletius] id enim ei tunc facere non licebat. Is qua ratione, quove consilio animum scriptione tali adjecerit, sic paucis aperit. Venerunt mihi in manus Paulini opera aliquot, manu exarata. His a me collatis cum editione Plantiniana, omnium accuratissima; vidi primum, huic deesse Paulini Epistolam ad Eucherium & Gallam, tunc in Lero insula degentes; brevem quidem illam, sed gemmarum instar in exigua mole pretio maximum. Intellexi ex hac Epistola, apertum mihi campum amplissimum, ad eos profligandos, qui Eucherium juniorem Lugdunensem Episcopum sibi finxerant, Gallæ maritum; quam tamen Eucherio Seniori, imo ejus nominis inter Lugdunenses Episcopos unico conjugem, Paulini hæc Epistola ostenderet. Ad hæc ex eisdem Mss. codicibus, atque ex Flori Lugdunensis Collectaneis in omnes Apostoli Pauli epistolas, deprehendi imperfectam esse in vulgatis Epistolam, quæ ad Pammachium prænotabatur: atque ad eumdem Pammachium datam fere esse totam Paulini Epistolam, quæ inscripta esset ad Alethium; [cum auctario Epistolarum] unde indolui turbatam Paulæ Romanæ familiam, etiam a doctissimis viris, qui ex hac male percepta, ac præpostere digesta Epistola, Alethium Paulæ generum, Ruffinæ porro ejus minimæ natu filiæ maritum affirmabant: cum tamen Ruffinam ex Hieronymo constaret morte immatura sublatam, in ætate quidem nubili, sed verosimilius ante nuptias; certe Alethio Cadurcensi numquam fuisse uxorem. A compactorum oscitantia eam labem cognovimus duabus Paulini ad Pammachium & Alethium Epistolis jam olim affusam, quæ remotioris antiquitatis certis testimoniis eluenda esset.

[4] Animadverti præterea, ex iisdem Mss. codicibus, vulgatam Paulini ad sanctum Amandum Epistolam in duas diffindendam esse; sicut & Epistolam ad Romanianum, [& correctione earumdem,] quæ alteram carmine ad Licentium ejus filium datam includit. Diversas denique ab editis lectiones, in omnibus pæne Paulini Epistolis, ex iisdem manu descriptis in veteri membrana exemplaribus, observavi; quæ Paulini genium atque ingenium præ vulgatis præseferrent. Quid plura; Paulini Consulatum, Baptismum, Monachismum, Sacerdotium, Episcopalem ordinationem, Natales S. Felici dicatos, Melaniæ Senioris & Nicetæ Dacorum Episcopi per Nolam transitus, alienis temporibus a plerisque adsignari animadverti. Captivitatem quoque ejus… nec suo tempori reddi, nec ejus narrationem (quæ Gregorii Papæ est) Uranio vere adscribi; & quidquid fere vir tantus vel egisset vel scripsisset, in chronologiam præpostere, [atque historiæ inde pendentis eluciadatione,] etiam a recentiorum eruditissimis digeri. Quid commemorem visionem S. Paulini, Ioanni Episcopo Neapolitano triduo ante obitum oblatam; quam ab aliquot Scriptoribus Italis, imo & Neapolitanis, perperam tribui videbam Ioanni, inter Episcopos Neapolitanos ejus nominis quarto qui octingentis fere abhinc annis floruit; cum eam antiquiori Ioanni, hujus nominis primo tribuendam, in aperto sit, qui proximo Paulini obitum anno, æræ Christianæ CCCCXXXIII die Sabbati sancti, mensis Aprilis secunda, ad Superos evolasset? [in ordine ad novam editionem operum,] Hæc & alia de S. Paulini rebus a me observata, parum abfuit quin me permoverent, ad novam ejus Operum moliendam editionem, cui, post Heriberti Rosweydi & Frontonis Ducæi amœbæas Notas, tertio loco meas apponerem; ut ex omnibus aliquid existeret, quo tam diserti ac tam sancti Scriptoris studiosis fieret satis: mentemque illis injicerem, ad Magni Theodosii Panegyricon, ceteraque nondum edita ejus opera, per omnes veterum bibliothecarum latebras disquirenda. Sed inhibuit præsertim mansionis meæ Divionensis, ad accuratiorem typographiam perquam inopportunæ, conditio: seditque animo tandem, quæcumque mihi ad Paulinum illustrandum comparata erant, in hunc libellum conjicere, integram (ut spero) ejus Operum impressionem aggredienti aliquando profutura. Si consilium meum probaris, ac notulis meis, majora tu ipse aggressus uti volueris, adquiescam.

[5] Hactenus illa Præfatio, in qua potuerat etiam Henschenius noster commemorari, propter operam minime contemnendam ab eo navatam, [non sine auxilio G. Henschenii.] ut rogabatur, in Epistola Uranii conferenda cum Sanmaximiniensi & Scheckingiano Ms. explicandaque Neapolitanorum Episcoporum chronologia, & duplicis Joannis ætate, unde multum se adjutum Auctor profitetur, in Epistola desuper eucharistica quam habeo; idemque patet ex autographis Henschenii animadversionibus quas recepi. Sequitur autem Præfationem Elenchus Partium & Capitum, ex quo ad primum oculi jactum discit Lector quod Pars I de operibus S. Paulini sit, præsertim de Epistolis; Pars II, de rerum gestarum & scriptorum Chronologia: quam deinde cap. 35 in synopsim colligit haud inutiliter hic apponendam.

[6] Anno Christi CCCLIV Burdigalæ in Aquitania natus est S. Paulinus.

CCCLXXVII Mortuo Imperatore & consule Valente, [Ex illo vitæ chronotaxis.] V Idus Augusti suffectus est in Consulatu Paulinus ad reliquum annum.

CCCLXXX Interest Paulinus Nolæ ad diem Januarii XIV Sancto Felici sacram, eumque sibi Patronum adoptat.

CCCLXXXIX Hoc minimum anno, ante susceptum Sacerdotium quarto, Paulinus Burdigalæ a Delphino Episcopo baptizatus est.

CCCLXXXXIII S. Paulinus in Hispania, effusis in pauperes facultatibus, monasticam vitam aggreditur.

CCCLXXXXIV Prima die hujus anni, secundum Dionysium a Christi Natali deducti, quæ dies in Dominicam incurrit, consecratus est Presbyter a Lampio Barcinonensi Episcopo Paulinus; qui ejusdem anni Januario primum Natalem cecinit S. Felici Nolano; & exinde alios ad quindecim, annis singulis singulos, eidem patrono ac dominædio suo velut tributum persolvit. Idem hujus anni exordio sextam ad Severum Epistolam, ac paulo post, circa veris initium quintam dedit. Post Pascha Mediolanum venit ad S. Ambrosium Episcopum: inde Romæ aliquamdiu versatus, Nolam denique ex voto ad S. Felicem se recepit.

CCCLXXXXV Theodosio Imperatori ad XVI Kalendas Februarias vita functo, Paulinus panegyrico pereleganti parentavit. Eodem anno ad Severum primam & secundam, item ad Augustinum nondum Episcopum primam & secundam Epistolas dedit. Ipse Augustinus mense Decembri, vivo adhuc Valerio seni Hipponeregio ordinatus est Coëpiscopus.

CCCLXXXXVI Datæ sunt hoc anno Paulini ad Romanianum, & ad Licentium Epistolæ: item ejusdem ad Severum tertia & quarta.

CCCLXXXXCII S. Paulinus videtur consecratus fuisse Episcopus Nolanus mense Januarii, nec multo post Consolatoriam dedisse ad Pammachium super obitu Paulinæ conjugis. Ad hunc ipsum annum referendæ sunt Epistolæ Paulini ad Severum XIII, & ad Iovium XXXVIII.

CCCLXXXXVIII Nicetæ Dacorum Episcopi primus Nolam adventus ad Natalem S. Felicis. Anno eodem Melania senior Romam e Palætina rediens, Paulinum ex itinere Nolæ invisit. Adhæc datæ sunt Paulini ad Severum Epistolæ VII & XIV.

CCCLXXXXIX Hoc anno emisit Paulinus Epistolas, ad Alethium XXXIII, ad Desiderium XXXV, ad Sebastianum XL, ad Delphinum II; item ad Severum VIII, IX & X: quarum nonnullas jam ex anno præcedenti conscripserat.

CCCCI Data est Paulini Epistola ad Delphinum tertia.

CCCCII Nicetæ Dacorum Episcopi secundus Nolam adventus, ad S. Felicis Natalem. Scriptæ sunt anno eodem Epistolæ Paulini ad severum XI de Cruce, & XII de basilicis.

CCCCIX Roma obsidetur ab Alarico & auro redimitur; sequenti capitur & spoliatur, alterutro autem S. Paulinus in Africam captivus abducitur, unde postea cum suis civibus remittitur Nolam.

CCCCXVI Circa hunc annum data est epistola Paulini ad Augustinum IV, qua & Melaniæ senioris filium in Africa defunctum & ipsam parentem superstitem commendat.

CCCCXIX Honorius Imperator Paulinum, magnis ornatum laudibus, ad Synodum invitat.

CCCCXXXI Basso & Antiocho Coss. X Kal. Julii, circa horam quartam noctis obiit S. Paulinus. Hactenus Chiffletius, a cujus Chronologia nihil dissentio, nisi quoad annum Ordinationis, quem infra statuo differendum usque ad annum CCCCIX vel ultra; & quoad servitutem Wandalicam in Africa quam alterius Paulini, etiam Nolani Episcopi sed integro fere seculo junioris esse demonstraturum me puto in Analectis. [Reliquæ partes opusculi Chiffletiani indicantur:]

[7] Caput XXXIV & ultimum hujus Partis II, constituunt Scriptorum, præsertim veterum, de S. Paulino testimonia, quibus fere adstruuntur quæ de ejus rebus gestis in hoc opere disputata sunt. In his primum locum merito obtinet Epistola Uranii, ex Ms. Trecensi emendatior ea quam edidit Surius; quo etiam contulerint variæ Lectiones ex Mss. Belgicis collatæ ab Henschenio ut diximus: præter quæ ipse ex Medicæo Florentiæ Ms. accepit, & nobiscum communicavit, ejusdem Epistolæ, ex Gregorio Magno interpolatæ ecgraphum, ad quod ipsam ex Chiffletii editione dandam etiam conferam eamdemque pæne integram reddam, & quidem primo loco idque privilegio antiquitatis auctoritatisque maximæ, licet de obitu fere solum agat, & pæne verbotenus contineatur in Vita a Sacchino nostro compilata, deinde ipsi Annotationes seu Illustrationes, [& Carmen votivum Iusti Rycquii.] & quatenus opus fuerit etiam correctiones capitatim interponam & finiam cum Votivo Carmine Justi Rycquii Belgæ Romæ per Jubilæum anni MDCXXV editum quod si ab auctore sibi amico citius accepisset Rosweidus, haud dubie additum voluisset Paulini operibus eo quod synopsim vitæ elegantissimam contineat. Ipsum vero carmen eo produco libentius quod eruditum hunc Belgam videam præteritum Auberto Miræo seculi XVI ac XVII scriptores diligenti cura collectos exhibenti, necnon nepoti ejus Auberto vanden Eeden eosdem in lucem danti. Meminit quidem Rycquii Andreas Valerius in Bibliotheca Belgica pag. 604 ubi iterum Romam profectum ait anno MDCXXIV atque Urbani Papæ VIII auspiciis & invitatu Cardinalis Cobellutii, fortunarum sedem elegisse Bononiam, ubi triennio post mortem immaturam obierit: sed edita ab eo opera multa enumerat Valerius, tacet Votivum istud Carmen.

[8] Ambrosius Leo, lingua Græca Latinaque eruditus, [Celebris Nolæ domus Sancti.] medicusque & Philosophus celeberrimus, initio seculi XVI, inter alios plures quos vario in genere scripsit libros, in Bibliotheca universali Gesneri & Neapolitana Toppii recensitos; in libello de Nola patria sua, Venetiis excuso sub nota anni 1614, uno fere seculo post ejus mortem (nisi Toppius erravit in zyfra) lib. 2 cap. 13 apud Chiffletium, narrat aliquid de Nolana S. Paulini domo nequaquam prætermittendum hoc Paragrapho qui est de cultu ipsius. Nolæ Sacellum, inquit Divi Paulini ubinam sit, clarum est. Ædes sola est, & absque cella. Hæret illi magna domus, quæ nobis pueris hospitium mendicorum solummodo adventantium erat, Hospitale eam ob rem appellatum: nunc vero in cœnobium commutata est, in quo Divi Augustini Sacerdotes inhabitant. In eo vero sacello, quotannis ceremoniæ atque nundinæ aguntur, cum pompis, spectaculis, atque Magistro nundinarum … Existimo interim S. Paulini domum dici non quia ipsam habitaverit Episcopus cui habitatio esse debuit eadem quæ decessoribus suis aut æque vicina Cathedrali ecclesiæ; sed quia ipsam ædificari fecerit usui pauperum & peregrinorum, ut in ea per se ministraret vel quia eam adhuc Presbyter locatam habuerit, similis pietatisque operibus ibi exercendis intentus. Celebrantur autem nundinæ illæ a XVI Kal. Julias, usque ad X ante easdem. Hæc Leo.

§. II. De anno Ordinationis.

[9] Dimidium ferme ætatis, inquit Sacchinus num. 2, [Natum circa an. 344] hoc est ad annum circiter duodequadragesimum, humanæ reipublicæ vixit Paulinus; ex eo tempore ad annum septimum supra septuagesimum, hoc est ad extremum usque spiritum, religioni & sanctitati. Justam hanc esse partitionem probatur ex Paulini Epist. 41 ad Augustinum, quam sequitur 42 ad eumdem, utraque ad nondum Episcopum scripta; meminit enim in ea officii sibi cum illo communis, id est Presbyteratus, & Episcopum Aliorum Patrem communem appellat. Respondet vero utrique Augustinus per Epistolam 32 & 34, atque in posteriore indicat, recens se creatum Episcopum. Creatus est autem mense Decembri anni CCCXCV. Mensem indicat ipse Homil 25 inter 50 cap. 3 cum in ea quam habuit in anniversario suæ ordinationis dicat Natali Domini imminente. [& an. æt. 38 conversum a seculo,] Annum designat Prosper in Chronico Olybrio & Probino Coss. Isto autem anno ætatis annum XL explevisse se indicat Paulinus Augustino infra num. 15 & agere conversionis suæ secundum: inde a quo si procedas ad an. CCCCXXXI, habebis annum ætatis LXXVII saltem inchoatum & anno CCCXLIV vel paucis mensibus citius natus fuerit Paulinus, unum vero annum serius, si placet accedere ad sententiam Pagii in Criticis, ordinatum Augustinum tenentis anno CCCXCVI.

[10] Difficilius est assignare certo annum Ordinationis Episcopalis, ideoque Sacchinus num. 65 ingenue fatetur, quo tempore, quave ratione creatus Episcopus Paulinus sit, [Episcopum ordinatum existimat Chiffletius circa an. 396] plane incompertum sibi esse. Chiffletius cap. 12 putat, ex ipsius scriptis deprehendi posse, hanc ejus dignitatem, plus minus biennio ab ejus secessu Nolano initium sumere; secessit autem Nolam Barcinone Sanctus, ubi fuerat populari violentia coactus suscipere Presbyteratum, anno CCCXCIV exeunte. Primum argumentum sumit ille ex Epistola ad Pammachium, scripta (ut ipse ostendit) an. CCCXCVI vel ineunte CCCXCVII: ubi loquens de scriptis, Episcopi Olympii, non utititur titulo Patris (ut inferioris Ordinis Presbyterum decebat) sed Fratris nostri: fatetur tamen codicem Puteanum ad nomen Olympii carere Episcopi titulo. Secundo, quod Natali 4, [quia videtur isto anno meminisse sui Natalis:] quem S. Felici composuit Paulinus, anno 396 aut ineunte 397 meminerit etiam Natalis proprii, in quo innumeris sint gaudia publica turbis; diem utique intelligens non suæ nativitatis, quem secularium more non celebrabant Episcopi conviviis & ludis, sed Ordinationis, ad quem sacris concionibus & solennibus Officiis celebrandum populum totius diœceseos invitari solitum testantur Patres, comparentibus saltem eorum Presbyteris, cum quibus & Synodus celebrabatur; uti notissimum est ex Romanorum Pontificum Actis; qui ceteris solennius tali die, aut potius infra octavam (nam toto octiduo durabat festivitas) Synodum agebant vicinorum quotquot convenerant Episcoporum, Abbatum & Presbyterorum. Paulini versus hi sunt.

Annua vota mihi remeant, simul annua linguæ
Debita, Natalis tuus, o clarissime Christo [qui fuerit 18 Ianuarii;]
Felix, Natali proprio mihi carior; in quo,
Quamlibet innumeris sint gaudia publica turbis,
Est aliquid speciale tuis: quod nos tibi Christus
Esse dedit, viles caro largitus amico.

[11] Sed si recte Paulini sensum capio, non adscribit ipse publica gaudia Natali suo proprio, [sed per conjecturam valde incertam.] sed Natali S. Felicis, quem potuit & debuit præ suo in carne Natali æstimasse Paulinus, necdum Episcopus, & nullum adhuc alium Natalem numerans. Alterum Natalem Ordinationis videlicet, infra octavam ejusdem S. Felicis cecidisse nescio unde suspicari potuisset Chiffletius: quare solum dico eam factam in Sabbato: quod lucescit in prima Sabbati vel ipso dominico die sicut Leo Papa loquitur hoc solum legitimum tempus appellans. Pro anno plus fortassis elicere volet Chiffletius ex verbis, quod sibi præ innumeris turbis gaudendum specialius dicat Paulinus, cum aliis Sancto magis propriis & quasi domesticis expressis particula Tuis; quod nos tibi Christus esse dedit; nec enim quidquam Felici Paulinum obstrinxit arctiori nexu, quam quod illum Christus Episcopum Nolanum in S. Felicis ecclesia esse voluerit. Verum valde infirma ea conjectura est, cum jam inde a sui Nolam accessus initio servitutem Martyri obligatam professus sit Paulinus. Addit Chiffletius, videri sibi Natalem Paulini cecidisse infra Octavam natalis S. Felicis, qui cum anno CCCXCVII actus fuerit Feria IV, si ordinatus Paulinus fuit Dominica infra Octavam, Natalem habuerit XVIII Januarii quo & Cathedra S Petri celebrabatur. [Alii præferunt annum 409]

[12] Alium omnino annum designat ultimus operum S. Paulini editor Joannes Baptista le Brun anno 1684 Parisiis in epitome vitæ quam ab illo sumptam inseruit Casimirus Oudin suo de scriptoribus Ecclesiasticis supplemento. Ibi ait ille quod Sanctus Nolam venit & in morbum incidit 395 … & in illius gratiam scribit Anastasius Papa 399 ad Episcopos Campaniæ, eodemque tempore iterum gravi & diutino morbo laborat Paulinus. Anno 402 a Niceta Dacorum Episcopo & a Melania seniore invisitur, [ante quem non fuerit Sanctus ordinatus] Basilicas anno 403 Nolæ ædificat … Anno 409 exeunte Nolæ creatur Episcopus, ætatis anno 56. Eumdem ordinationis Paulinianæ annum assumit Ludovicus Antonius Muratorius Ambrosianæ Bibliothecæ Mediolani Præfectus Tomo Primo Anecdotorum suorum anni 1697 quatuor S. Paulini Poëmata hactenus in edita complexo, quas ille notis ac disquisitionibus augens præmittit etiam ipse brevem vitæ Chronologiam, dissertatione autem XII hunc ponit titulum De tempore suscepti a Paulino Episcopatus.

[13] Lucubrationem prælaudati le Brun necdum mihi videre contigit neque illis expectandæ necessariam moram indulget festinatio præli; [idque argumentis] maxime cum jam Roma acceperim Muratorii dissertationes huc spectantes; in quibus tanta accuratione refutantur Chiffletii rationes, ut in iis verificari possit Græcum hoc αἱ δευτέραι φροντίδες σοφωτέραι, Secundæ curæ sapientiores. Si quid oblatum melius fuerit sub finem hujus impressionis, locus dabitur in Appendice vel Supplemento.

[14] Probatur autem vel ideo prædictus annus CCCCIX vel alius posterior quod evadat duplicem difficultatem Chiffletio minime explicabilem; quarum prima sumitur ex epistola ad Severum cui intexta epigrammata describunt Paulum Episcopum Nolanum Paulini decessorem in extructa ab hoc noviter S. Felicis basilica concionantem, ac dedicationis ritus peragentem; unde Paulum tunc adhuc vixisse colligas; gratisque sibi fingere videtur Chiffletius, hæc ibi sic a Paulino scribi, quia Paulum, licet mortuum, ibi fingi fecerit gemino isto in actu. Cum enim dicitur quod atria novæ basilicæ.

Paulus in æternos Antistes dedicat usus.

non de alia quam Feliciana basilica intelligi potest: hæc autem operis tempore & voti genere conjuncta dicitur, [ex parte decessoris Pauli an. 401 ecclesiam consecrantis,] & jam dedicata, cum basilica quam Severus illo ipso vel præcedenti anno S. Martino struxerat & dedicarat. Non potuit igitur Paulus iste mortuus fuisse ante annum CCCXCVII, ut Chiffletius præsumit: quia tunc mortuus, non debuit pingi velut ecclesiam dedicans, quæ primum anno CCCCI est consecrata.

[15] Altera difficultas petitur ex epistola 16, qua Sanctus scribit Amantio, quod ipsum Anastasius Papa (fuit autem hic ordinatus V Decembris anni CCCXCVIII interposito tempore (puta post annum CCCC) etiam ad Natalem suum (quod Consacerdotibus suis tantum solet) invitare dignatus est; [& Anastasii Papæ Paulinum Presbyterum inter Episcopos invitantis:] quasi illis sese non adnumerans, adeoque necdum Episcopus. Excipit quidem ab hoc sensu Chiffletius, propter Τὸ suos; quasi eo soli intelligi debeant Romanæ provinciæ Episcopi, ad quam non spectabant Episcopi Campaniæ. Sed illi venire obligati tamquam subditi, non videntur soliti invitari; igitur invitationis honor externos spectabat; quo etiam dignum habitum Paulinum, licet dumtaxat Presbyterum, maius quid erat.

[16] [alia addit Muratorius.] Hæc eadem, a me jam pridem mente concepta, ex Bruno assumit contra Chiffletium Muratorius; ipsaque nervose porro confirmans addit: Alia porro & ego argumenta suppeditabo. Scribens ad Delphinum Episcopum Burdigalensem, eum semper, annoque potissimum 403., venerabilem Patrem appellat, quod non fecisset Episcopus; moris enim erat iis temporibus, ut Episcopi se fratres invicem appellarent. Consule quæso Epistolam XVI ad Delphinum 2., ubi ait: Mediolanensis quoque Episcopus filius vester hucusque, nunc frater Venerius scripserat &c. Vides Venerium, statim ac ad Episcopatum venit, fratrem Delphini cœpisse nuncupari, & eum ab isto quoque se distinguat Paulinus, utique Episcopalibus infulis nondum cingebatur. Sed clariora proferamus. Anno 404 Natalem XI recitavit Paulinus. In eo vero multa de fure habet, qui sacra nuper expilarat. Captus non sine miraculo improbus latro ad S. Felicis ducitur.

Post sacra jam solvente pios Antistitite cætus.

Sunt hæc vatis nostri verba, qui se propterea a Nolano Episcopo tum temporis diversum facit. Natalis quoque decimus tertius rem evidenter prodit. Cum Nolanis aperiendi tumuli, ubi S. Felicis ossa quiescebant, animus obvenisset, ait Paulinus:

— Cunctos transmittit Episcopus ad nos
Presbyteros. His fabra manus spectantibus instat
Iussa Sacerdotis facere. —

Hunc Natalem anno 406 elucubravit Paulinus. Rem vero ibi memoratam nuper accidisse certum pæne est mihi; non enim tantum opus diu silentio pressisset Poëta sanctus. Igitur, cum Antistes alius Nolæ sedens ibi diserte dicatur, ne anno quidem 406 Episcopalem Cathedram Paulinus ascenderat. Deinde cur eximiam hanc dignitatem, si sibi contigisset, præteriturus in Natale XIII fuisset Paulinus? Nullis ibi parcit verbis, ut honores in se collatos, vitæque peractæ gesta recenseat; & maximum hoc munus insalutatum dimisisset? Ne credas. An tamen Episcopus anno solum 409 processerit, latere procul dubio arbitror. Eruditissimi nihilo secius Brunii sententiæ acquiescendum nunc est, a quo non sine validis rationibus, apertisve saltem conjecturis hoc affirmatum mihi persuadeo. Quod autem asseruit Ambrosius Leo lib. 2 cap. 12 de Nola, videlicet Paulinum Fundanæ Ecclesiæ Antistitem ante fuisse; Auctoris alioquin eruditi somnium habeatur. Reliquas Paulini res gestas, ejusque mirandam sanctitatem prosequi statuta mihi brevitas non sinit. Si tamen hanc quis adornandam susciperet spartam, uberem messem e Natali XIII hauriet.

EPISTOLA URANII PRESB.
De obitu S. Paulini ad Pacatum.
Ex Ms. Trecensi edita a Chiffletio, & cum aliis Mss. ecgraphis collata.

Paulinus, Episcopus Nolæ in Campania Italiæ Prov. (S.)

BHL Number: 6558

A. URANIO COÆVO

[1] Domino illustri & in Christo merito venerabili Pacato, a Uranius Presbyter. Litteris Nobilitatis tuæ iterata vice solicitor, [Præfatio.] ut tibi obitum S. Paulini fideliter referam. [Sap. I, II] Faciam quidem quod præcipis, sed timeo, ne non tam efficaciter ut vis, faciam, quod facere cupio. Tamen quia jubere dignaris, fideliter & sine mendacio faciam. Novi etenim melius esse linguam silentio premere, quam ad peccatum animæ falsa narrare, dicente scriptura: Os, quod mentitur, occidit animam. Et ideo venerationem tuam plurimum quæso, ut imperitiæ meæ veniam dare digneris. Alioquin si tibi sermonis mei b vilitas cœperit displicere, non mihi, sed tibi rectius imputabis, qui aquam purissimi fontis a cœnoso rivulo postulasti. Sed hæc breviter dicta sint. Nunc autem veniamus ad ea, quæ tibi, qui vitam ejus versibus illustrare disponis, dicendi materiam subministrent.

[2] Igitur S. Paulinus Episcopus Burdegala oppido Galliarum oriundus fuit, sed in Campania c ad beatissimum Felicem Confessorem glorioso fine defunctus atque sepultus est. [Triduo ante mortem] Ejus vitam ex merito mortis agnoscimus, cujus & mortem de conversatione vitæ probamus. Denique cum * ante triduum quam de hoc mundo ad cæleste habitaculum vocaretur, cum jam de salute ejus omnes desperassent, & duo ad eum Episcopi visitandi studio convenissent, id est, sanctus d Symmachus, & benedictus e ACINDYNUS; ita in eorum adventu recreatus atque refectus est, ut oblita omni carnali infirmitate, totum se eis spiritalem atque angelicum exhiberet. Et quasi profecturus ad Dominum, jubet sibi ante lectulum suum sacra Mysteria f exhiberi: scilicet ut una cum sanctis Episcopis oblato sacrificio, [jubet sibi extrema ministrari:] animam suam Domino commendaret: simul etiam & eos, quos pro disciplina ecclesiastica a communione sacri mysterii extorres esse præceperat, ad pacem pristinam revocaret.

[3] Et cum hæc omnia sanctus Episcopus læto atque perfecto ordine celebrasset; subito clara voce interrogare cœpit, ubi essent Fratres sui. Tunc unus ex circumstantibus, qui putavit quod Fratres suos, id est, Episcopos qui tunc aderant, [visitatur a SS. Ianuario & Martino;] quæreret; ait illi; Ecce, hic sunt Fratres tui. At ille; Sed ego nunc Fratres meos Januarium atque Martinum dico, qui modo mecum locuti sunt, & continuo ad me venturos se esse dixerunt. E quibus Janvarius Episcopus simul & Martyr, Neapolitanæ urbis illustrat Ecclesiam; Martinus autem vir per omnia apostolicus, cujus Vita ab omnibus legitur, Galliarum Episcopus fuit. Et his dictis, extensis ad cælum manibus, hunc Psalmum Domino decantavit, dicens; Levavi oculos meos ad montes, unde veniet auxilium mihi. Auxilium meum a Domino, qui fecit cælum & terram. Deinde collecta oratione, commonitus est a sancto g Postumiano Presbytero, quod pro vestimentis quæ pauperibus fuerant erogata, quadraginta solidi deberentur. [Ps. 120. 1. 2.] Quod cum audisset S. Paulinus, leviter subridens ait; Securus esto, fili; [ad solvenda debita pro pauperibus contracta] crede mihi quia non deerit qui debitum pauperum solvat. Et ecce, non longa mora, ingreditur quidam Presbyter, de Lucaniæ partibus veniens, missus a sancto Episcopo h Exuperantio, sive a viro clarissimo fratre ejus Ursatio, qui ei per ipsum muneris gratia quinquaginta solidos miserant. [insperato accipit solidos 50:] Quos cum accepisset sanctus Paulinus, benedixit Dominum dicens; Gratias ago tibi, Domine, qui non dereliquisti sperantem in te. De his autem quinquaginta solidis ipse Presbytero qui eos exhibuerat, manu sua duos i dedit; reliquos vero negotiatoribus qui vestimenta pauperibus dederant, reddi mandavit.

[4] Inter hæc autem cum jam nox diei successisset, usque ad mediam noctem paululum quieti concessit; [noctem & diem sequentem] donec crudescente dolore qui lateri ejus nimius inerat, excitatus, multis etiam ex superfluo archiatrorum ustionibus fatigatus, usque ad quintam k horam noctis lassum atque anhelum pectus duxit. Deinde adveniente luce consuetudinem suam vir sanctus agnovit. Itaque, ut solebat, excitatis omnibus, Matutinum ex more & ordine celebravit. Facta autem die, Presbyteris & Diaconibus atque omnibus clericis, [orando transigit,] exemplo dominico pacem hereditariam l prædicavit: deinde quasi ex somno excitatus, lucernariæ m devotionis tempus agnoscens, extensis manibus, lenta licet voce, Paravi lucernam Christo meo, Domino decantavit. [Ps. 131. 17.] Tunc deinde facto aliquamdiu silentio, * circa horam quartam noctis omnibus qui aderant solicite vigilantibus, subito tam ingenti cellula ejus terræ motu concussa est, [tertia nocte moritur tremente cubiculo] ut hi qui lectulo ejus assistebant, exterriti atque turbati ad orationem se cuncti jactarent; nihil tamen scientibus his qui pro foribus consistebant: neque enim publicus ille, sed privatus in cellula fuerat terræ motus. Ille angelicis susceptus manibus debitum Deo spiritum exhalavit.

[5] Vidimus (fili carissime), vidimus, & inter lacrymas atque singultus vidisse gaudemus; vidimus quomodo tollitur justus, & nemo intelligit: & viri justi tolluntur, & nemo considerat. Neque ulli Christianorum incredibile debet videri, si in transitu Sancti Paulini, [magno cum suorum dolare,] unus angulus specialiter terræ motu concussus est, in cujus obitu totus pæne orbis ingemuit. Et sane quis locus est in orbe terrarum tam remotus aut abditus, quem transitus Domni Paulini non commoverit? Flevit plane Ecclesia, quod talem sacerdotem amisit; sed exultat paradisus, quod talem Sanctum suscepit: plangunt populi, sed lætantur Angeli: gemunt provinciæ hominum, sed gaudent loca Sanctorum ad quæ quotidie evolare cupiebat, cum diceret; Quam amabilia sunt tabernacula tua, Domine Deus virtutum! concupiscit, & deficit anima mea in atriis tuis. [Ps. 83. 2.]

[6] O virum sanctum, & omnium ore laudabilem, qui sic vixit ut non sibi tantum, [utpote etiam ante Episcopatum sanctus,] sed omnibus viveret! Et ideo quia multis vixit in hoc seculo, nunc sibi vivit in Christo: & tamen non sibi tantum, sed etiam nobis, quia quotidie orat pro nobis. Fuit denique lucerna ardens in domo Dei, non sub modio posita, sed super candelabrum constituta; ita ut etiam multas lucernas suo præclaro lumine redderet luminosas. Suavis enim & mitis fuit, etiam cum in superbia seculi versaretur. Cum autem ad Christum conversus est, [& eximie largus erga pauperes.] aperuit horrea sua pauperibus, apothecas suas advenientibus patefecit. Nam parum ei erat proximos alere, nisi etiam undique evocaret quos pasceret atque vestiret. Quantos captivos redemit! quantos intricatores n debiti, a creditoribus suis reddita pecunia liberavit! una scilicet pietatis negotiatione & planctus debitorum extersit, & creditorum gaudia reparavit.

[7] Cum autem ad summum Sacerdotii gradum provectus esset, [Episcopus autem factus] noluit talem se exhibere Episcopum qui ab aliquo timeretur; sed talem se reddidit Sacerdotem qui ab omnibus amaretur. Numquam sic iratus est, ut non in ira misericordiæ memor esset: neque enim poterat vir ille irasci, qui contumelias despiciebat, & odia vitabat. Numquam in judicio sine misericordia sedit, quia noverat misericordiam meliorem esse quam sacrificium; misericordia vestiendum esse omne Christianorum judicium dicente venerabili Scriptura; [excelluit virtutibus eo gradu dignis,] Misericordiam & judicium cantabo tibi Domine. Justitiam quoque votis benignioribus temperabat; sciens quoniam Spiritus sanctus quantum æquitati & justitiæ favet, tantum suis gratiam pietatis benignus indulget: & ideo tenebat rigorem in examinatione justitiæ, misericordiam autem in definitione sententiæ proferebat.

[8] O admirabilem virum, atque omnium virtutum o laude censendum! Hic etenim omnium Patriarcharum exempla secutus, fuit fidelis ut Abraham, credulus ut Isaac, benignus ut Jacob, munificus ut Melchisedech, providus ut Joseph, rapax ut Benjamin: rapuit enim divitibus, [non minus Sanctorum in se transferens exempla;] & pauperibus erogavit; & tamen plus divitibus quam pauperibus profuisse cognoscitur, quia pauperibus in hoc seculo profuit, divitibus autem in futuro providit. Ergo (quia dicere cœperam) fuit mansuetus ut Moyses, sacerdotalis ut Aaron, innocens ut Samuel, misericors ut David, sapiens ut Salomon, apostolicus ut Petrus, amabilis ut Joannes, cautus ut Thomas, doctor ut Paulus, videns ut Stephanus, fervens ut Apollo: de solicitudine autem & cura Ecclesiarum, in fide & caritate omnes Apostolos & Episcopos imitatus est. Hæc omnia in se habuit, hæc in tempore conversationis suæ fideliter custodivit. Et ideo cum de hoc corpore ad cæleste habitaculum vocaretur, (sicut superius dixi) doluit terra, sed lætatum est cælum; flevit caro, sed spiritus gloriatur.

[9] Denique non solum Christiani, sed etiam Judæi atque Pagani, ingenti fletu, scissis etiam vestibus ad Domni Paulini exequias convenerunt: ereptum sibi patronum, defensorem, tutorem una omnes nobiscum voce planxerunt. Et vere talis erat, ut ab omnibus amaretur: vixit enim cunctis in exemplum acquirendæ salutis, & in refrigerium consolationis. [ideoque etiam a Paganis deploratus;] Neque enim solius hæc mea vox est: testes sunt omnes provinciæ, testis est omnis terra quam Romanus orbis includit; testes etiam sunt barbaræ nationes, ad quas fama Domni Paulini pervenerat. Nec immerito ab omnibus amabatur, qui aderat omnibus. Quem enim jacentem non sua dextera erexit? quem interpellantem se, non pia voce consolatus est? Erat enim pius, misericors, humilis, & benignus: nullum spernens, nullum despiciens; omnibus tribuebat, omnibus indulgebat: animabat trepidos, mitigabat violentos; hos verbis, illos ædificabat exemplo: alios epistolis, alios sumptibus adjuvabat. Nullas opes, nullas divitias, nisi quas Sanctis suis Christus promiserat, mirabatur. Aurum atque argentum, & cetera sic diffiniebat, [ubique celebris] ut ea sibi ad largiendum liberalitas, non ad retinendum cupiditas vendicaret. Et, ut breviter dicam, omnia bona in se habuit, quia Christum amavit: habuit enim fidem, mansuetudinem, curam proximorum; jugem pro miseris solicitudinem, compassionem pro infirmis; nihil aliud respiciens nisi pacem & caritatem: solus namque mendicabat, ut omnibus abundaret. Denique quis locus est in orbe terrarum, quæ solitudo, quæ maria, [& de omnibus benemeritus.] quæ S. Paulini beneficia non senserunt? Omnes eum agnoscere cupiebant, omnes videre desiderabant. Quis ad illum non lætus advenit? aut quis ab illo non desideraturus abscessit? Nam qui corpore eum videre non poterant, saltem ejus epistolas contingere cupiebant. Erat enim suavis & blandus in litteris, dulcis & bene suavis in versibus. Quid plura? Vix quæcumque de illo dicuntur, admitteret credulitas fidei, nisi propellerent sua facta mendacium. Taceamus generis nobilitatem, paternis maternisque natalibus in Senatorum purpuras admirabiliter rutilantem: præterea & opulentias divitiarum, quas propter Deum pauperibus erogavit. Nunc veniamus ad ea p quæ de obitu ejus dicere cœperamus.

[10] Igitur cum Sanctus Paulinus debitum Deo spiritum reddidisset, ita niveo candore vultus ejus & omne corpus affectum est, [Corpus mortui miro nitet candore:] ut omnes inter singultus & lacrymas benedicerent Dominum Deum nostrum, qui educit Sanctos suos in magnificentia, ut ostendat servis suis quia hæc est gloria omnibus Sanctis suis: & ideo laudetur in Deo anima ejus, & revelentur opera ejus in omnibus timentibus Deum, quia concupivit in mandatis Dei sui, & intellexit super egenum & pauperem, ut potens esset in terra semen ejus, & justitia ejus maneret in seculum seculi.

[11] Verumtamen & hoc quod ad meritum sancti Paulini pertinet, Veneratio Tua debet agnoscere, quod etiam sanctus Ioannes q Neapolitanæ urbis Episcopus, [Ioannes Neapolitanus Ep.] a Domno Paulino de hac vita ad Christum accersitus atque evocatus agnoscitur. Nam ante diem tertium quam de hoc mundo Sanctus Ioannes ad Dominum migraret, retulit se vidisse sanctum Paulinum, angelica dignitate vestitum atque ornatum, totum niveum, totum sidereum, atque odore ambrosio renidentem: favum etiam candidissimum mellis in manu tenentem, ac dicentem sibi; Frater Ioannes, quid hic facis? Solve vincula tædiorum tuorum, & jam ad nos veni: hæc enim esca quam in manu teneo, apud nos satis abundat. Et cum hæc dixisset, complexus est eum, & immisit in os ejus partem favi illius: [ab eo sibi apparente visitatus,] cujus dulcedinem atque odorem ita sanctus Ioannes concupisse se dixit, ut si sibi in ipsa revelatione potestas fuisset, ab ejus vestigiis nullo modo recessisset. Et tamen non diu dissimulavit: nam excitatus a somno, eadem die, id est, quinta feria, juxta consuetudinem suam remunerans omnes clericos atque pauperes, [sancte moritur pridie Paschatis;] sanus dominicam Cœnam celebravit: sexta vero feria orationi vacavit, Sabbato autem, secunda hora diei, ad ecclesiam lætus processit, & ascenso tribunali ex more populum salutavit: resalutatusque a populo, orationem dedit: & collecta r oratione spiritum exhalavit. Ea tamen nocte in ecclesia vigilatum est. [ipsoque die honorifice sepelitur.] Postera autem die, id est Paschæ, illuminatis lampadibus, cum ingenti Neophytorum s pompa, prosequente etiam multitudine populorum, usque ad sepulcrum, gloriosam atque laudabilem sepulturam adeptus est.

[12] Hæc ideo t commemoravi Nobilitati Tuæ, ut etiam hic meritum S. Paulini agnosceres: habes enim materiam dicendi, si tamen non desit fides credendi. [Conclusio ad Pacatum hæc versibus redditurum.] Et ideo quæso Nobilitatem Tuam, ut, sicut promittere dignatus es, præclari operis munus accelerare digneris; consecuturus præmia laudis & gloriæ, si vitam sancti Viri, posteris profuturam, versibus illustraveris. Utinam antequam proficiscar, hujus operis lectione dignum me facias: quia si Christo placuerit, continuo navigare dispono. Obiit S. Paulinus Episcopus decimo Kalendas Julii, Basso & Antiocho VV. CC. Consulibus u.

ANNOTATA D. P.

a Vossius de scriptoribus Latinis pag. 224 Parato scribit, nescio unde; cum edita & Mss. passim scribant Pacato. Invenitur autem Latinus Pacatus, ut notat Chiffletius, qui Theodosio Imperatori Romæ panegyricum dixit, post mortem tyranni Maximi, an. 411. Hujus fortasse filius (secularem potius laicum crediderim, quam Clericum) Pacatus, adeo florenti vena fuerit, ut erudito isto seculo præsumeret Paulinum versu laudare; eoque sensu ab Uranio dici num. 5 Filium carissimum: ipsum vero Uranium, qui Sancto morienti adfuit, quia (ut in fine dicit) prima occasione festinabat abnavigare, conjectavit Chiffletius eum esse, quem an. 401 se a Delfino Burdegalensi Episcopo tota æstate præstolatum scribit Sanctus. Tunc enim juvenis Presbyter, postea senior potuit ex aliqua occasione navigasse in Italiam, ad veterem amicum visendum, & hanc Epistolam Nola domum scripsisse, ubi Pacatus degebat. Malim tamen juniorem ac forte nepotem alterius Auctorem Epistolæ.

b Surius Utilitati, minus recte.

c Id est, apud ecclesiam S. Felicis: hic autem colitur 14 Ianuarii. Ms. Medicæum addit & Martyrem: sed licet Bollandus duos Felices Nolæ Presbyteros distinguendos doceat; unum, filium Hermiæ Syri, Nolæ natum; Romanum alterum; utrumque tamen tenet solum Confessorem fuisse; agitur autem hic de primo, secundus autem fuit etiam frater alterius Felicis Martyris, unde nata confusio.

d Michaël Monachus, Sanctuarii Capuani pag. 191, testatur, [S. Symmachus Ep. Capuanus 22 Octobr.] quod in Ms. Kalendario Thesauri Capuani hæc verba legerit: XI Kal. Novembris, S. Salomæ, S. Symmachi, Episcopi Capuani & Confess. & quia anniversario is colebatur ecclesia S. Mariæ Majoris in Diœcesi, spectandum exhibet musivum, in quo scriptum: sancta Maria. symmachus episcopus: quod non nisi eo vivente sic scriptum est; ipsaque ecclesia non videtur posse antiquior credi novä Capua, intra quam consistit. Censet ergo Monachus eum vixisse post annum DCCCC, & fortassis circa DCCCCL. Quasi vero in restaurata seculo X ecclesia non potuerit superfuisse musivum aliquod seculi V. Hoc ille postea considerans, apud Ughellum in Episcopis Capuanis num. 38, Si quis, inquit, certa ratione motus, vel probabili conjectura ductus, putaverit. S. Symmachi nomen inter Episcopos veteris Capuæ numerandum, ego jam nunc libenter adhæreo: & is cogitet rogo, num S. Symmachus videri possit esse ille Symmachus, qui S. Paulino Episcopo Nolæ morienti adfuit. Solo XXI millium seu septem horarum spatio distant Nola & Capua; ut nihil sit pronius, quam adeo vicinum Episcopum evocatum in tali casu; nihil autem absimilius vero, quam Episcopum, qui tali in urbe tam solennem habuit & etiam nunc habet cultum, ut ibi explicatur, vixisse seculo X, & de ejus vita ac miraculis sciri fere nihil: ne quid autem Capuano Symmacho obstet Julianus, apud Gennadium vulgatam dictus pro hoc tempore Capuanus Episcopus; notat Chiffletius, in Gennadio Ms. legi Campanus: & hoc verosimile facit Prosper, cui pro anno 339 nominatur Julianus Atellanensis, jactantissimus Pelagiani erroris assertor.

e Ut Symmachus adjective Sanctus, ita Acindynus hic dici videtur Benedictus, titulis cuivis Episcopo olim cum viverent aptabilibus: interim substantive id accepit Surius, addens veluti adjectivum Hyacinthinus, pro quo Baronius in Annalibus conjectavit legendum Hydruntinus, licet Hydruntum fere CC. P. M. Nola distet. Nec tamen videtur propium Episcopi nomen Hyacinthinus esse, nusquam alibi inveniendum. Placet ergo Chiffletii conjectura, ex eo quod ecgraphum Medicæum habeat benedictus ac indignus, legendum suggerentis benedictus Acindynus. Habebat tunc Nola (præter Neapolim, cui Joannes I; & Atellam, cui prædictus Iulianus præsidebant) vicinas urbes Episcopales in Campania quidem Acerram Cumas & Puteolos; in Principatu autem ulteriori citeriorique Noceram, Cusentiam, Salernum, Avellinum, & Beneventum: nulli earum assignatur Episcopus, quem certo dicere possis vixisse an. 431: unicus Iulianus Puteolanus pro anno 449 accedit propius: quid ni ergo alicujus illarum civitatum Episcopus tunc Acindynus fuerit?

f Ita plures: Trevirensis codex Ministeria; infra, Ministeriis.

g Vides hic titulum Sancti, non solum Episcopis, sed & Presbyteris dari: ac fortassis invenientur exempla, quibus ea appellatio toti Clero fuisse communis doceatur.

h Nullus Exuperantius, alias etiam Exuberantius, occurrit toto tomo 7 Ughelli, Episcopos Lucaniæ & Apuliæ, quotquot inveniri potuerunt, complexo.

i Surius eumque secutus Baronius, notarunt in margine, non duos, sed decem legendum videri; quasi pretium itineris justum tunc temporis videri nequeant duo. Ego nil mutandum censeo cum Chiffletio.

k Theodosius Rubeus, Horarium universale perpetuum condidit, ubi pag. 277 notans pro Polo Boreali elevato grad. 41 & 43 (inter quos est Nola, habens elevatum Polum grad. 42) definit noctis spatium, a solis occasu usque ad ortum, pro die 21 Junii; horis 8 & minutis 56; unde consequens videtur, jam tum Nolanis horas numerari cœptas ab occasu solis, uti hodiedum faciunt omnes Itali, contra communem ceterarum gentium transmontanarum usum, a media nocte horas numerare incipientium: sic enim hora quinta diem habuissent Nolani; nunc autem tali die, hora quinta iis comparabitur cum hora prima post noctem mediam.

l Hereditariam intelligo, perpetuam, vel qualem Christus suis pro hereditate se relinquere dixit, Joan. 14, 27.

m Lucernarium Latini, Græci Λυχνικὸν dicebant, preces fundendas, cum occidente sole accendebantur Lucernæ; quas preces Vesperis præmitti solitas docet Magrius. Nunc cum Vesperæ ante solis occasum persolvuntur, Lucernarii loco successit Completorium, post Vesperas dicendum.

n Omnibus exemplis hic convenientibus, non audeo mutare & legere, intricatos debitis; ergo intricatores debiti eos intellige, qui, quia solvendo se sentiunt non esse, ipsum debitum studiose intricant: & huc spectare etiam videtur gaudium creditorum, molestis illis tricis expeditorum.

o Ms. Medicæum, Omnium Sanctorum, quod æque hic congruit.

p Idem solum hic interserit, quæ de servitute Wandalica habet Gregorius in Dialogis, & quidem ut ab Uranio scripta quod Possivinum in apparatu decepit; cum ipse Gregorius alleget auditos a se rei illius testes quorum, inquit, me necesse est grandævitati tam certo credere, acsi ea quæ dixerunt meis oculis vidissem: aliter vero loquitur Gregorius de terræ motu quo cubiculum tremuit, De cujus, inquit, etiam obitu apud ejus ecclesiam scriptum est, nempe in vel ex hac Uranii epistola. Apparet etiam assuti aliunde panni hiulca connexio dum dicitur: Nunc veniamus ad ea quæ gesta sunt. * Dum sævientium Wandalorum tempore. Ubi si pro Puncto substituas Comma, reliqua periodus, quæ apud Gregorium ad * inchoatur nova, imperfecta pendebit, & quasi suo carebit capite. Finito autem interpolamento resumuntur hic intercisa verba, repetendo priora; sed nunc veniamus ad ea; & subjungendo his immediate sequentia, quæ de obitu ejus dicere inceperamus.

q Chiffletius cap. 30 pluribus disputans, ostendit Joanni non IV, sed I hæc convenire, contra recentiores quosdam, [Ioannes I Ep. Neapolitanus confusus cum IV.] hæc interpolata esse censentes, quia Uranii epistola in aliquot vetustissimis Mss. reperitur absque hac de Joanne narratione; qua etiam abstinet S. Gregorius Turonensis, fere verbatim Uranium describens. Sed ut potuerit epistola hæc interpolari, potuitne etiam Ioannes Diaconus, qui Episcoporum Neapolitanorum Chronicon conclusit in Athanasio Iuniore, Ioannis IV successore, huic (cujus vitam prolixe describit, qualis a nobis data est 1 Aprilis) detrahere tam insignem laudem & adscribere Primo; nec in epistola Uranii recentissimum interpolamentum agnoscere? Vixit autem Ioannes IV usque ad an. 853, & Diaconus sub exitum seculi ejusdem scripsit. Fieri tamen potest, ut Uranius (quem ægre crediderim mortuo Paulino ad integrum annum Nolæ hæsisse, ut hæc post anni proximi Pascha ibi scriberet) fieri inquam potest, ut Uranius pridem scriptæ & ad Pacatum missæ Epistolæ, hoc de Ioanne postea addiderit cum ei reverso Burdegalam ex Italia nuntiata esset res acta Neapoli, non dico sequenti post discessum anno, sed posteriorum aliquo. Atque hinc orta sit illa exemplarium, a Cioccarello allegatorum, diversitas. Quod autem Ioannes Cimeliarcha, in altera dicti Ioannes IV Vita, quasi Diaconi errorem correcturus applicavit ei apparitionem Paulini, non multum nos commovet, quia Cimeliarcha iste scripsit an. 1362, adeoque multo minoris est fidei. Dixerim ergo Ioannem I, qui defunctus in Sabbato sancto, depositus sive sepultus tamquam Sanctus fuit ipso die Paschæ, colitur autem 1 Aprilis; non obiisse an. 432, proximo post obitum Paulini, ut passim scriptores volunt (iste enim annus habuit Pascha 3 Aprilis) sed potius an. 440, 31 Martii quando celebratum fuit Pascha 1 Aprilis, unde etiam Kalendarium unum quod vidit Cioccarellus, ipsum ponit die ultima Martii licet alii maluerint diem solennis depositionis tenere. Joannes vero IV, quo præcise anno & die obierit, ignorari existimo tacente id Diacono; ideoque assumptum diem, quo inveniebatur Fastis adscriptus Primus; idque auctoritate Ioannis Cimeliarchæ, credi volentis tunc sepultum Quartum: unde corrigas quæ minus distincte diximus de utroque 1 Aprilis. Agnosco autem vetustiorem cultum Primi obliteratum fuisse cultu Quarti, cujus notior erat quam primi Vita, ideoque etiam celebrius nomen; sed ætate Cimeliarchæ fuerit instituta veneratio annua Quarti, & quidem cum præjudicio Primi.

r Orationem colligere is puto dicitur qui pluribus precibus recitatis demum subjungit, Per Dominum nostrum &c. unde & Collectæ dicantur, quia post alteram principalem in sacro sic collectim leguntur, sub uno (ut vulgus loquitur) Per Dominum.

s Merito hic quærit Chiffletius, quænam illa esse potuerit pompa Neophytorum, tempore Joannis IV, quando Neapolis tota erat Christianissima, neque ad ætatem adultam differebatur baptismus, sicut tempore Primi.

t Hæc conclusio non minus apte legetur post num. 10, quam post hunc 11, ut vel inde verosimilius fiat, eam ab Uranio, vel Nolano aliquo ipsi coævo, statim post rem gestam ibi positam esse, non ab initio adfuisse.

u Id est, anno Christi 431.

VITA
a Francisco Sacchino Soc. Iesu Romæ, ex Sancti scriptis & Veterum elogiis concinnata; & ab Heriberto Rosweido ejusd. Societatis Antverpiæ una cum operibus edita.

Paulinus, Episcopus Nolæ in Campania Italiæ Prov. (S.)

A. FRAN. SACCHIN. S. I.

VETUS PARTITIO.

Quamquam aptissime degessivit Auctor opusculum hoc suum in Partes quatuor, sic ut Prima doceat, Qualis Paulinus fuerit in vita seculari, usque ad num. 17; secunda, Qualis Monachus, usque ad num. 65, Tertia, Qualis Episcopus, usque ad num. 75; Quarta denique de operibus ejus agat; incommoda tamen est ejusmodi divisio instituto a nobis operi, æqualia fere Capita hactenus sectato; eaque, non tam minuta, ut pluribus titulis hiare paginas singulas sit necesse; neque tam prolixa, ut non alternis saltem foliis respirare lector possit, & quid porro sequatur ictu oculi cognoscere, ex titulo novi Capitis. Sit ergo nostro more.

CAPUT I.
Paulini Patria, nobilitas, poëtica & oratoria facultas, Consulatus.

Pars I.

[1] Quo fine sanctus Athanasius Magni Antonii claudit, eo nobis exordio licet Pauli Magni (hac enim præfatione dignus est) Nolani Episcopi, [Vita hæc exemplo utilis,] inchoare Vitam. Salvator noster Jesus Christus, inquit ille, glorificantes se glorificat, & servientibus sibimet, non tantum regna cælorum, sed etiam hic in ipsis montium secretis latere cupientibus, famæ tribuit nobilitatem: scilicet, ut & ipsi fruantur laude meritorum, & ceteri eorum provocentur exemplis. [Cap. 62] Hæc in Paulinum aptissime tum ex ea parte conveniunt, quod egregie Christo Jesu ille servivit, [quadripartita datur.] & illustrem nomini ejus laudem peperit; tum ex altera, quod clementissimus Dominus ipsum, obscuritatis Euangelicæ peramantem, magnifice gloriosum, non modo inter Superos, sed etiam inter mortales fecit. Hæc utraque pars ex ipsius explicatione Vitæ patebit, quæ tripartita fuit; primum, in statu populari atque communi; tum in monastico; postremo in episcopali: accedit quarta de ejus scriptis.

[2] [Gradus ætatis Paulini,] Dimidium ferme ætatis, hoc est, ad annum circiter duodequadragesimum, humanæ reipublicæ vixit: ex eo tempore ad annum septimum a supra septuagesimum, hoc est, ad extremum usque spiritum, religioni & sanctitati; per gradus ita proficiens, ut ex magno Senatore major Monachus, inde maximus plane Episcopus fuerit; quo moderatior & infra merita videri titulus potest, si Magnum semel dixerimus.

[3] Humanæ vitæ ornamenta, quæcumque cadere in hominem possunt, cumulate possedit. Nobilissimus idem & locupletissimus, oris specie liberali, corpore paulo infirmiore, sed habili ad munia animi; ingenio præstanti, [humana decora.] natura cum primis bona beneficaque, & moribus suavissimis. Adhæc liberali omni doctrina excultus ac facultatibus, quæ gratiam maxime & admirationem popularem conciliant, Poëtica & Oratoria excellens. Deniq; summos honores, celeberrimam famam, amorem omnium & favorem adeptus est. Quæ constat eo tandem solum magni fecisse, ut haberet quod pro Christo despiceret, quodque nomini ejus velut sacrificio consecraret. [Epist. 5] Hanc enim unam talia amandi causam esse docet Nazianzenus, & ipsemet Paulinus eleganter his verbis exponit: Ergo nihil in hunc mundum inferentibus, substantiam rerum temporalium, quasi tonsile vellus apponit; non ut sarcina impediat, quos expeditos nasci jubet, sed ut materiam nobis virtutis ad merita parienda proponat; & sit unde documentum nostræ in Deum (id est, verum Patrem ac Dominum) fidei atque pietatis edamus, si suppetant nobis cara vel dulcia; quæ præferentes Deum, magno præmio negligamus. [Epist. 10 ad Severum] Eodem pertinent, quæ, dum Melaniam laudat, ac studium pariter opusque suum, minime id quidem agens sentiensque, commendat, de nobilitate ita disserit: Perspicuum est id quoque ad operis sui gloriam Dominum contulisse, quo magis confunderetur iste mundus, qui talibus titulis gloriatur; ut, quo vanitas hominum ad contemptum mundi uteretur: simul & major salutaris exempli auctoritas (quo scilicet in illustriore persona clarius emicaret) humiliandis superborum oculis proderetur.

[4] Patriam habuit gentium principem Romam; Patricium & Consulare genus; [Patri & Genus.] necessitudines quoque & affinitates amplissimas: nam & Seniorem Melaniam b, quam Consulibus avis nobilem, terrenæ se nobilitatis despicientia nobiliorem fecisse ait, sanguine sibi propinquam fuisse significat. [Epist. 10 ad Severum.] Sunt qui & ad Aniciam gentem referant, quod inter Aniciorum monumenta aliqui Paulini legantur. Quod ita si est, sacrum quoddam generi stemma accesserit, quod prima illa gens inter Romana fastigia ad Christum evecta, cælesti ejus apice humanam excelsitatem exaggerarit. [Baron. An. 394] Pontius haud dubie prænomen habuit, quo sæpe modo ab Ausonio nuncupatur: item Meropius alicubi, tum in editis prælo, [Prænomen] tum in exaratis manu libris inscribitur, & apud quosdam Eutropius. Itaque tota appellatio, Meropius Pontius Anicius Paulinus erat.

[5] Natus est in Aquitanis, seu Burdegalæ, ubi domum habuisse ex Ausonio constat, & diserte Uranius tradit (qui Presbyter c ipsius Paulini cum fuisset, ejus postea vitæ summam, aut potius mortem in litteras misit) seu d Hebromagi, ut aliis videtur, [Locus nativitatis.] quam & patriam ipse Paulinus appellat. Paternum id oppidum erat haud Burdigala procul, impositum amni Garumnæ. Quippe ea tempestate civium Romanorum haud pauci, quibus in proviciis latifundia possiderent, in iis & domicilia collocabant. Inde factum opinor, ut Paulinus Aquitanus patria censeretur; eoque veluti suo cive non injuria Galli semper gloriati sunt hodieque gloriantur. [Epist. 5 ad Severum.] Quamquam apad S. Ambrosium dum legimus ita scriptum, Paulinum splendore generis in partibus Aquitaniæ nulli secundum, minime putamus comparari cum Aquitana nobilitate, sed solum designari locum, ubi Paulinus degebat, & vendiderat facultates: & fortasse, ut ingens Scriptor virque optimus suspicatur Cæsar Cardinalis Baronius, verborum series a librariis immutata est, cum scribere debuissent, Paulinum splendore generis nulli secundum, in partibus Aquitaniæ venditis facultatibus, & quæ sequuntur. [Epist. 36] Hic enim splendor erat generis Paulini, [ubi supra] non qui nulli Aquitanorum, sed qui vix ulli omnium cederet. Quod & ex Prudentio constat, qui adversus Symmachum scribens, dum Romanam, quæ ad Christum transierat, nobilitatem recenset:

Non Paulinorum, inquit, non Bassorum dubitavit
Prompta fides dare se Christo, stirpemque superbam
Gentis patriciæ venturo attollere seclo. [Libr. 1]

Patrimonium ei peramplum, ingentiaque prædia fuisse, [Divitiæ.] cum alii testantur omnes, tum satis ostendit Ausonius, dum Paulinum ab secessu Hispanico revocans, inter alia ingerit:

Ne raptam sparsamque domum, lacerataque centum
Per dominos veteris Paulini regna fleamus.

Quibus ex regnis quantumvis multum Poëtica demat hyperbole, plurimum tamen semper in patrimonio reliquum fiet. [Epist. 23.] Nec solum in Aquitania Hebromagum, & alias possessiones, itemque Narbonæ alias, sed & in Italia Fundis, & apud Nolam habuit: unde etiam Romana stirps affirmatur.

[6] Seculo aureo cum juxta virtutes litteræque, præsertim sacræ, [Quo tempore natus?] plurimum colerentur, sub annum salutis humanæ trecentesimum quinquagesimum tertium ortus est, ut splendidissimo seculo & hoc lumen accederet; vicissimque ipsi copia foret ex aliena luce multiplicandæ suæ. Ita factum est, ut ad excolenda magnarum laudum semina, acre judicium, solers ac ferax ingenium, bonam atque tractabilem mentem, quæ natura excellens indiderat, egregium magistrum nancisceretur, Decius Magnus Ausonius is fuit, Poëticis idem & Oratoriis virtutibus inclytus inter ejus ævi primos. [Ausonius Gallus ejus Magister.] Is cum sua sponte, tum Paulini docilitate ac moribus, ad hæc veteri parentum inter se utriusque necessitudine & caritate compulsus, ita instituendum regendumque nobilem puerum suscepit, ut sedulitate industriaque præceptoris, e humanitate patris ac pietate docuerit formaritque: nec aliter postea, quam filium consueverit nominare. Paulinus sequi manum fingentis, avide in studia rapi, nulla non Scriptorum monumenta terere; parcius tamen Historicos versabat: in Oratoribus ac Poëtis totus erat. Denique ita profecit, ut in utraque facultate, sive Oratoria sive Poëtica, vel adæquarit docentis gloriam, vel etiam superarit.

[7] De Poëtica excellentia testimonium Ausonii in promptu est:

Et quæ jamdudum tibi palma Poëtica pollet, [Paulinus quam excellens Poëta.]
Lemnisco ornata, est, quo mea palma caret.
Cedimus ingenio, quantum præcedimus ævo:
Assurgit Musæ nostra Camœna tuæ. [Epist. 20]

Quippe est nemo qui nesciat, victoribus sacrorum certaminum præmia fuisse palmas: quibus si tæniæ quædam ac vittæ, quæ primo ex phylira, deinde ex materia pretiosiore fieri cœptæ, additæ essent, decus simul & auctoritas accedebat. Id genus tæniis lemnisci erat nomen. Inde clariores lemniscatæ palmæ, quam puræ. Porro Domitianus Romæ certamen inter Oratores quoque & Poëtas instituit Ergo seu vere proprieque palmam lemniscatam ex tali quopiam certamine inter Poëtas retulerit Paulinus, seu (quod libentius crediderim) per colorem sic nominet Ausonius, intelligere est, quantum adesset Paulino ex Poësi celebritatis, qui Ausonio per id tempus summo vate major haberetur. Neque enim id per assentationem ab magistro, aut per paternam in alumnum indulgentiam, potius quam vere dictum existimabit, qui ipsorum inter se ingenia stylumque componat. Haud dubie Paulini lenior, ac suavior, itemque magnificentior natura ac vena erat; cui, ut idem testis est Ausonius, mellea quædam inerat modulatio; vegeta & sublimis alacritas, sic appetenti summa, ut non decideret. [Epist. 19] Nec vero Poëtæ florentis, facultas existimanda est ex his quæ extant carminibus, ex Euangelica simplicitate conditis post abdicatas Musas: sed cogitandum, hæc ipsa cum tamen talia sint, profecto dum ferveret ambitio, placendi studium, & cupido famæ stimularent, atque exacuerent curam; dum omnia Poëtarum myrothecia scrutaretur; simulque hinc alti vigor ingenii dictionem attolleret, inde nobilitas morum ac lenitas temperaret; extitisse aliquid valde perfectum, quod merito & doctis & multitudini perplaceret.

[8] Quid autem soluta numeris oratione posset, instar omnium sancti Hieronymi elogium est Ingens ille Doctor, [Quantus Orator.] qui toti erat miraculo orbi terrarum, ita Paulinum admirabatur, ut, cum enumerasset Scriptorum Ecclesiæ Latinorum prima lumina, Tertullianum, Lactantium, Victorinum, Hilarium, Cyprianum, neque eos, qui tum vivebant florebantque, excepisset; ostendissetque, singulis ad perfectionem aliquid deesse, unum statuat Paulinum, in quo nihil desideretur: prædicens fore, si interior accederet divinarum scientia litterarum, ut Scriptores cum Latinos omnes, tum etiam Græcos, non ita olim prægrederetur. Interque cetera, O si mihi liceret, inquit, istiusmodi ingenium, non per Aonios montes & Heliconis vertices, ut Poëtæ canunt, sed per Sion, & Itabyrium, & Sina excelsa ducere; si contingeret docere quæ didici, & quasi per manus mysteria tradere Scripturarum; nasceretur nobis aliquid, quod docta Græcia non haberet. [Epist. 13] Et mox: Si quasi extrema manus operi tuo induceretur, nihil pulchrius, nihil doctius, nihil dulcius, nihilque latinius tuis haberemus voluminibus. Addit: Magnum habes ingenium, & infinitam sermonis supellectilem; & facile loqueris, & pure; facilitasque ipsa & puritas mixta prudentiæ est. Capite quippe sano, omnes sensus vigent. Huic prudentiæ & eloquentiæ si accederet vel studium, vel intelligentia Scripturarum, viderem te brevi arcem tenere nostrorum. Hæc scripsit ille, quam acris judicii, tam liberi oris Doctor, de Paulino, haud longo tempore postquam is totum se ad pietatem contulisset, etiamnum tirone sacris in disciplinis: propterea subjicit: Qui talla habes rudimenta, qualis exercitatus miles eris? Sed Paulinus præ animi submissione, ut suo tradetur loco, etiam illum in Christiana sapientia posthabuit principatum.

[9] Interim tamen, antequam se absconditæ mundo ambitioni, humilitatis Crucisque obsequiis penitus manciparet, [Quam gratiosus.] cum talia haberet ingenii, doctrinæ, ac linguæ ornamenta; quæ natalium splendore illo, ac divitiarum copia longe clariora ad vulgus & mirabiliora efficiebantur; haud mirum est si fama clarissima, si gratia maxima, & honoribus quoque summis floreret: & Consulatum, eumque f ordinarium, [Fit Consul.] qui primus ab Imperio gradus honoris censebatur, in flore juventæ, ante Ausonium, longe ætate præeuntem, consequeretur. Non inficiatur Paulinus hanc honorum suorum festinationem: sed undecumque profectus & abiiciendi sese materiam solitus rapere, id quoque ad elevandam sui ab seculo recessus admirationem refert, tamquam. saturatus abierit, & honorata a primis annis persona, ut ad Severum scribit, maturare sibi potuerit gravitatem. [Epist. 1 ad Severum.] Ausonius vero diserte præivisse sibi Paulinum honoribus profitetur, dum, quare contra temporis morem, ejus nomen in epistola præposuerit suo, his verbis excusat:

Paulino Ausonius. Metrum sic suasit, ut esses
Tu prior, & nomen prægredere meum:
Quamquam & Fastorum titulo prior, & tua Romæ
Præcessit nostrum sella curulis g ebur. [Epist 20]

Ceterum Ausonius idem ita præferebat sibi Paulinum, ut pariter ab se profectum videri vellet, seque veterum ejus honorum largitorem appellet. [Quomodo provectus ab Ausonio.] Quæ nequaquam crediderim ea solum causa dici, quod honoribus dignum, præceptis & institutione reddiderit; verum etiam, quod a Valentiniano seniore ad docendos ejus liberos Gratianum & Valentinianum in aulam accitus, eaque re gratiam Principum meritus, Paulinum maxime habuerit, quem & caritatis studio, & ad suarum incrementa rerum proveheret. [Epist 24]

[10] Matrimonium quoque Paulino felix contigit, locuples femina, & sapiens, mireque consentiens, & (quæ gloria est) apprime religiosa. Nomen ei Therasia. Unsa fœcunditas defuit ad cumulum terrenæ felicitatis: sed ideo fortasse defuit, [Therasia Paulini conjux.] ut de sterilitate corporum, fœcunditas augeretur animorum; & inde felicitatis æternæ cumulus nasceretur, unde manca erat humana. Quippe post longa vota, soboles tandem virilis, cum agitantibus in Hispania obtigisset, ea vitalis non fuit. Itaque sub octavum ab ortu diem rapta Compluti, [Amittunt infantem filium.] admonuit scilicet parentes, simulque viam expedivit, ut meliorem recte factorum progeniem, & minime caducam meritorum posteritatem desiderarent, quemadmodum sanctus Ambrosius interpretatur. [Epist. 30]

ANNOTATA D. P.

a Ad marginem, pro eo quod textus totum Vitæ tempus finit per annum septimum supra septuagesimum, notabatur secundus supra octogesimum: & hac ratione videtur Rosweidus, diversam suam a Sacchini calculo opinionem significatam voluisse.

b Hieronymus in Chronico ad annum Valentis & Valentiniani X, Melania nobilissima mulierum Romanarum, Marcellini quondam Consulis filia. Sed Paulinus, cui notior esse debuit, Marcellino Consule avo natam dicit: sanguinis tamen cum Paulino propinquitatem, necdum aliter in ea epistola indicatam reperi, quam quod illius hospitio Nolæ sit usa cum suo comitatu, anno (ut cap. 11 docet Chiffletius) 398.

c Existimem potius Burdegalensem Presbyterum Uranium fuisse.

d Ebromagus, vulgo Embrau in Xantonibus, ad Garumnæ æstuarium prope Blaviam, infra Burdegalam 7 leucis.

e Hic mihi primum se prodidit Auctor Sacchinus ex recordatione similis phrasis in Vita B. Stanislai: & congruit ætas qua ille scripsit jam Secretarius Societatis, & ab historia scribenda amotus, eoque forsan nomen supprimi voluit; vel quia vicinam mortem cogitans, nihili faciebat apud homines nominari.

f Ita ille ex mente Baronii an. 375 num 1, existimantis eum annum, post Consulatum Gratiani Aug. III & Equitii solitum nuncupari in Fastis, Paulini Consulatui posse assignari; cum tamen expresse dicant Hieronymus & Prosper, quod Quia superiore anno Sarmatæ Pannonias vastaverunt, iidem Consules mansere, ne scilicet novorum Magistratuum lætitia nimis cito aboleret mœrorem e clade conceptam, & vacaturis ideo Fastis signandam. Contra eos tamen, qui omnino Consulem negant fuisse Paulinum; & Ausonii verba alio torquent, asserit Chiffletius, Suffectum saltem fuisse in reliquum annum 378, quo idem Imperator & Consul Valens, V Idus Augusti cæsus a Gothis, & combustus est. Constat autem in iis Fastis, qui annorum supputandorum causa passim terebantur manibus, nullam suffectorum habitam rationem; alios autem antiquiores, quo singuli cujusque annui Magistratus scribebantur, frustra nunc requiras.

g Præturam Urbanam, inquit Chiffletius, solebat biennio præcedere Ædilitas curulis; cum ergo ex Codice Theodosiano, l. 4 & 5 de Scenicis, pro anno 380 habeamus Paulinum Prætorem Urbanum, consequens foret ipsum anno 378 istud fuisse, atque ab Ædilitate eodem anno ad Consulatum transisse, ac deinde factum Prætorem; esto ex legibus non ante annum ætatis 37 Ædilis, nec ante 39 Prætor fieret; nam ab illis legibus labente Imperio facilis erat exemptio: anno autem 378 vix plus quam 24 annos numerabat Paulinus, ex calculo præscripto.

CAPUT II.
Paulini Baptismus Burdegalæ susceptus, Monachatus in Hispania assumptus.

[11] Universa Paulini decora consummabat, & jucundissima quadam luce gratiaque respergebat ac publicabat mira viri suavitas, [Paulini ingenium mire suave ac benignum.] lenitas, & beneficentia: quæ tanta erat, ut, si quid nancisceretur quod gratum speraret amicis fore, mallet iis gratificari, quam genio indulgere suo. Inde illa Ausonii ex frequenti experimento grata exclamatio: Quid autem tam amabile, tamque hospitale, quam quod tu, ut me participes, delicias tuas in ipsa primitiarum novitate defraudas? [Epist. 12 ad Paulini.] O melle dulcior, o gratiæ venustate festivior, o ab omnibus patrio stringende complexu! Ergo vir adeo mirabilis, perindeque amabilis, non est tardum conjicere, quantis assectatorum turbis coleretur; quantum apud proceres existimationis, apud multitudinem favoris ac plausus haberet. Decus patriæ, curiæ lumen, idem senatus columen censebatur. Atqui talia fortunæ, ut vulgus nominat, id est, humanæ prosperitatis blandimenta, quo majora ac plura erant, [Ejusdem celebritas.] eo pluribus atque tenacioribus Paulinum sibi devinctum catenis seculi vanitas detinebat. Nimirum ut Christi gloria tanto fieret illustrior, ejusdemque vis gratiæ potentior appareret, cum tantus Senator universa illa pro detrimento duceret, & arbitraretur ut stercora, quo ipsum lucrifaceret Christum.

[12] Iuvat investigare quibus adjumentis & machinis divina gratia usa sit ad arcis ejus expugnationem, utque superbiæ apparatum tantum Crucis humilitati subjiceret. Sed prius indicabo, quibus in locis, quibusque muneribus ætatem egerit, antequam in recessu Nolano conquiesceret. [Summa Vitæ ante Nolanum secessum.] Pueritiam haud dubie, itemque adolescentiam, in studiis liberalibus traduxit Burdegalæ. Ibi enim Grammatices atque Rhetorices scholam Ausonius rexit. Quo translato in aulam Augusti, Paulinus ad agendas causas in fori strepitum & curiæ lucem processit; tum ad honores evectus, aliquamdiu Romæ vixit. Inde per annos fere quindecim peregrinatus est per Italiam, Galliam, Hispaniam, terra marique; partim publicis rebus, partim (nisi me conjectura fallit) domesticis occupatus. Quos inter errores Mediolani fuit per idem tempus, quo sanctus Augustinus ibidem & Alypius versabantur: & cognitus Alypio est, quamvis ipse Alypium ignorarit. Sic enim fieri videmus, ut magnæ personæ prope omnibus notæ sint, nec ita multos norint. Eodem temporis tractu, pietate sensim in animum admissa, Burdegalæ baptizatus, Barcinone Sacerdos creatus est, inde Nolam demum migravit, ut jam per singula enucleatius exponemus.

[13] Prima secundum Deum conversionis Paulini gloria sanctissimo Presbytero Felici deberi videtur. [Conversio ejus debetur præcipue S. Felici.] Hujus invicti Confessoris, aut potius Martyris, ut Paulinus & sancta Ecclesia appellat, (nam quamquam non est mortuus in tormentis, ad mortem tamen pro Christo est tortus) latissime nomen celebrabatur. Ad ejus venerandum corpus magna prodigia & plane evidentia patrabantur. Torquebantur gravissime mali dæmones, & spectacula mira edebant in iis, quorum corpora obsedissent. Quas ob res undique Nolam ad S. Felicis sepulcrum concurrebatur. Adiit & Paulinus, eo opportunius, quod paternos circa fundos possidebat. Animum sibi juvenis beatus Martyr ita devinxit, ut statueret quietam apud eum sanctamque vitam exigere. Sub annum hæc ætatis septimum ac vigesimum apud se decrevit, tribus a lustris antequam re demum ipsa præstaret. Inde primo Natali, quem iter Nolam ex Hispania parans, condidit, sanctum rogat Patronum, ut consulat.

Iam desideriis immenso tempore fessis.

sospitemque ad sese producat. [Natal. I] Et sequenti Natali jam præsens ita cecinit:

O pater, o domine indignis licet optime servis,
Tandem exaratum est inter tua limina nobis,
Natalem celebrare tuum. Tria tempore longo
Lustra cucurrerunt, ex quo solemnibus istis
Coram vota tibi, coram mea corda dicavi.

Ergo jamdudum etiam ante Baptismum consilia perfectæ vitæ coquebat: & protinus addit, ex quo tempore illam sibi vitam ad sancti Felicis agendam proposuerit, perpetuo ipsum, sibi inter varios terræ & maris labores adfuisse. [Natal. 2] Itaque S. Felici imprimis debetur S. Paulinus. Tanti interest Cælitum aliquem Patronum adsciscere, quem præcipuo cultu & constanti pietati venereris, cui te totum dedices, cujus omni tempore opem implores.

[14] [Iuvit conjux Therasia,] Inter mortales, adjumento fuisse Therasiam conjugem, gloriosa Ausonii contumelia docet, dum Paulinum carpens tamquam parum in amicitia constantem, causam in eam velut abducentem confert, Tanaquilem appellans, quæ sapientia & religionum peritia sese præferret, imperitaretque viro; & ob eam rem timeretur a Paulino. Sic enim latrat:

Si prodi, Pauline, times, nostræque vereris
Crimen amicitiæ, Tanaquil tua nesciat istud.

Et sane divina matronæ sapientia, & virilis constantia inde fit manifesta, quod in pauperem ac duram vitam viro certe consensit: & quidquid sive dotalium, sive aliarum habuit facultatum, vendidit, & in egentes consilio Christi pretium erogavit. [Epist. 24 ad Paulinum.] Ad hæc abundabat illa ætas magnis quibusdam & illustribus cum sapientia, tum sanctitate Episcopis. Ambrosius Mediolani, Turone Martinus, Burdegalæ Delphinus, alibique aliæ Euangelicæ lucernæ ardentes lucentesque supra candelabrum positæ, longe lateque fundebant cæleste lumen: & Paulinus, quantum argumentari licet, talium semper virorum consuetudinem adamavit. Enimvero ingens ad sanctitatem est gradus, usu delectari & familiaritate Sanctorum. Ergo trium maxime, quos nominavi sanctissimorum Antistitum, Paulinus exemplis, consuetudine, studioque profecit.

[15] Ambrosius jam senior, videns præclaram juvenis indolem, suavissime diligebat. Itaque ipsemet Paulinus ad Alypium scribit, [& sanctus Ambrosius] Ambrosii dilectione se semper ad fidem nutritum esse. [Epist 45. ad Alip.] De sancto Turonensi Martino, illud est conjecturæ, quod oculum quoque ægrum ei sanavit. Paulinus vero (inquit Severus) vir magni postmodum futurus exempli, [& sanctus Martinus,] cum oculum graviter dolere cœpisset, & jam pupillam ejus crassior nubes superducta texisset, oculum ei Martinus peniculo contigit, pristinamque ei sanitatem sublato omni dolore restituit. [Lib. de vita S. Martini cap. 21.] b Quis vero dubitet, quin præclara S. Martini euangelicæ perfectionis documenta multum valuerint ad illustrandos ei oculos mentis, cui tantum peniculi contactus valuit ad corporis lumen redintegrandum? Sed maxime omnium ad rem eamdem repræsentandam & redigendam in opus, S. Delphinus c valuit, a quo & sacro Baptismate expiatus est. [& sanctus Delphinus.] Profitetur hæc Paulinus in epistola ad eum scripta, dum ait: Meminerimus te non solum patrem, sed & Petrum nobis esse factum: quia tu misisti hamum ad me profundis & amaris hujus seculi fluctibus extrahendum, ut captura salutis efficerer; &, cui vivebam, naturæ morerer; & cui mortuus eram, viverem Domino. [Epist. 16 ad Delphinum 2]

[16] Mos erat iis temporibus, differre in multam ætatem genitale lavacrum. Quare & Paulinus non ante annum circiter duodequadragesimum nova genitus origine est a Delphino Burdegalæ: quam ob causam illum Patrem appellat: simulque Petrum vocat, quod sanctis ejus cohortationibus ad curam salutis perductus sit, [Quoto ætatis anno baptizatus.] tamquam a piscatore hamo vitali captus. De ætate Baptismi constat ex primæ ad sanctum Augustinum epistolæ verbis: Rege ergo parvulum in terra reptantem, & tuis gressibus ingredi doce. Nolo enim in me corporalis ortus magis quam spiritalis exortus ætatem consideres: quippe ætas mihi secundum carnem ea jam est, qua fuit ille ab Apostolis in porta Speciosa verbi potestate sanatus (id est annorum amplius quadraginta) in natalibus autem animæ, illius adhuc mihi tempus infantiæ est, quæ intentatis Christo vulneribus immolata digno sanguine Agni victimam præcucurrit, & Dominicam auspicata est passionem (id est bimatus Innocentium). [Epist. 41] Non enim paschalis agnus significatur anniculus, sed infantia Innocentium: quæ pulchre dicitur intentatis Christo vulneribus immolata, quod in unoquoque eorum Christum mactare ipsum Herodianis carnificibus destinatum erat. Atque idcirco immaculati Christi victimam sic immolata infantia digno sanguine præcucurrit, & Dominicam auspicata atque exorta est passionem; quod jam tum necem in infantibus pati Christus inciperet, ad quam quidem natus erat. Sed cum hauddum tempus adesset interitus, vicarios sibi illos subjecit. Ergo si quadragenarius ætate corporis, bimus ferme erat natalibus animæ, constat sub annum octavum atque trigesimum in meliorem vitam exortum d.

[17] [Statim a Baptismo cogitat Monachatum.] Sub idem quo renatus est tempus (quod divus Augustinus fecerat, nec pauci ea tempestate factitabant) ad monasticam disciplinam festinavit. Solebant quippe nonnulli, exactam Christianæ legis innocentiam considerantes, contenti Catechumenorum ordine, reservare in tempus illud Baptismum, quo se magis idoneos ad eam præstandam arbitrarentur; indignissimum rati, obligare Deo fidem, ac fallere, cum tantum flagitium sit dictum homini violare Sacramentum. Simul ergo per vitales undas renasci animum inducebant, & ad conservandam cælestis originis dignitatem, idque præstandum quod in divina ablutione spoponderant; hoc est, ut satanæ & mundo, & pompis eorum renuntiarent (quod in populari depravatione perægre fieri videbant posse) severiorem disciplinam capessebant.

Non me fugit, viros perdoctos, natales animæ interpretari susceptionem Monachismi, & ponere baptizatum multo ante fuisse. [Baron. An. 394] Ceterum, nisi magnopere fallor, Paulinus idem satis hæc duo ad Alypium distincte memorat. Verba sunt talia: Sed de me, ne quid ignores, scias antiquissimum peccatorem, non ita olim de tenebris & umbra mortis eductum, Spiritum auræ vitalis hausisse. Baptismum manifeste describit. Nec enim adeo affirmate potuisset de Monachismo pronuntiare, per eum se spiritum auræ vitalis hausisse. Nam ut religiosæ professionis assumptio soleat comparari Baptismo, modestia tamen non fert, ut quisquam de se prædicet perinde atque per eam renatum: & inde natales animæ numeret: quod eo minus Paulino conveniebat, quia quo tempore ad Alypium ea scripsit, necdum facultates vendiderat: nec ulla se intra cœnobii septa sub alieno imperio victurus abdiderat. [Epist. 45 ad Alip.] Denique rudimentum tentabat potius ineundæ militiæ, quam militiam erat aggressus. Protinus autem ubi dixit de spiritu auræ vitalis non ita olim hausto, hoc est, de Baptismo suscepto, subdit: Nec ita olim posuisse in aratro manum, & crucem Domini sustulisse; quam ut in finem perferre valeamus, orationibus tuis adjuvemur: quæ plane perfectionis Euangelicæ institutum demonstrant.

[18] Ceterum ad hunc celsissimum consummatæ sapientiæ verticem, ne quid per inconsultum ardorem assumeret, quod insuetum opprimeret, [Sensim ad perfectionem progreditur.] nequaquam repente transiliit: sed paulatim sensimque tentando se, præparandoque, quasi per gradus ascendit. Id ipsemet quo candore solet orationis & animi profitetur: sed ita, ut inde quoque Severum sibi præponat, quem in medio seculi æstu, abruptis potius vinculis quam solutis, ad Christum ait miraculo majore conversum. Denique, inquit, ut a calumniis & peregrinationibus requiem capere visus sum, nec rebus publicis occupatus, & a fori strepitu remotus, ruris otium & ecclesiæ cultum placita in secretis domesticis tranquillitate celebravi: ut paulatim subducto a secularibus turbis animo, præceptisque cælestibus accommodato, proclivius ad contemptum mundi, comitatumque Christi, jam quasi de finitima huic proposito via demigraverim. [Epist. I ad severum.] Ergo sub idem tempus ex aqua renatus & spiritu, & amore succensus perfectæ virtutis, cogitare secessum cœpit. Obtulit se, fortasse invitatus ab eo & allectus, socium consilii ejusdem. Sulpicius Severus; quamquam maluit postea vel sanctum Martinum sequi, vel familiam ipse suam ducere.

Pars. II

[19] Sed ante omnes secuta illum Therasia est conjux, non jam dux ad mollitudinem (juvat Augustini ad Paulinum, & hujus ad Aprum verbis uti) vel avaritiam viro suo, sed ad continentiam & fortitudinem redux in ossa viri sui: [Secedit in Hispaniam cum Therasia.] quam exinde charitas Christi tanto illi firmioribus, quanto castioribus nexibus copularet: ut essent iidem conjuges qui fuerant, sed non ita conjuges uti fuerant: essent ipsi, nec ipsi; nempe qui sicut Christum, ita semetipsos jam secundum carnem non nossent. Cum Therasia e igitur, jam non carnis tam consorte quam spiritus, in Hispaniam secessit; eam videlicet ob causam, ut egressus de domo & cognatio ne paterna, procul ab amicis ac notis, ad Domini servitutem se compararet. [Epist. 32 & 31.] Homini enim necessitudinibus tam multis implicito, inter suos ita culto, cujus gratiam ita certatim omnes ambirent, omnino necessaria fuga erat. Sed hic animadvertendum, bis in Hispania videri fuisse: primum, negotiorum causa, cum varia loca inter pelagi ac viæ labores pervagatus, filium Compluti suscepit & amisit, uti supra memoravimus; deinde, ad ponenda vitæ Monasticæ rudimenta. Nam ut ob negotia profectis, ubi filius mortuus est, monasticæ vitæ consilium steterit, non admodum probabile putarim: sed enim tum evenisse crediderim, quod Gregorius Turonensis narrat, ut, dum sacras latebras captat, conquireretur a suis, quo se abdidisset ignorantibus: &, ut humilem asperamque vitam instituerat, pro homulo e plebe haberetur ab iis apud quos degebat, donec agnosceretur casu, & proderetur a negotiatore. Nam, postquam Nolam secessit, non ita videtur Nolanos, quibus jampridem erat cognitus, latere potuisse.

ANNOTATA D. P.

a Imo duobus plenis dumtaxat, ex nostro superiori calculo, quo conversum ponimus expleto anno ætatis 38, Christi 393 currente, quod & Chiffletius tenet cap. 5. Eoque facit, quod mox ipse dicat in Natali S. Felicis secundo, id est an. 398, æt. 43 expleto, a tempore primi propositi Nolæ concepti tria lustra sibi cucurrisse.

b Quærit Chiffletius cap. 3, quo loco & tempore id acciderit; & ex Epistola ad Victricium 2 eruere se locum putat: sic enim ibi scribit Paulinus, Meminisse credo dignaris, quia Sanctitatem tuam Viennæ apud beatum Patrem nostrum Martinum viderim: quasi non nisi uno illo loco Martinum vidisse potuerit Paulinus. De tempore Chiffletius nihil addit, nisi quod etiam ex Severo putet, tunc adhuc Laicum fuisse: idque omnino est verosimile, ac pæne certum; cum mox a suscepto baptismo in Hispaniam abierit, & inde Nolam profugerit, nec Gallias unquam repetiisse sciatur Paulinus.

c S. Delphinus inscribitur Rom. Martyrologio ad 24 Decembris.

d Hæc, ut dixi, scripsisse creditur Augustino Sanctus eodem anno, quo exeunte ille factus est Episcopus 395. Sed Pagius in Criticis putat se evincere, Ordinationem Augustini uno anno postponendam: quo posito posset, imo deberet Paulini ætati annus unus detrahi. Mihi necdum convincens visa est ratiocinatio Pagii, contra Prosperum opinionemque communem.

e Quærit Chiffletius cap. 34, an fuerit marito superstes Therasia, [Therasia uxor Paulini an Sancta?] & cum illo in Canonem Sanctorum relata. Primum ille videtur negare, ex Uranii de illa silentio; ad secundum dicit, saltem libro vitæ inscriptam post mortem, cujus tanta dum vixerit virtus laudatur. Plus aliquid audent recentiores Hispani, Pseudo-dextri sui figmentis subnixi: & Tamayus SS. Paulinum, Therasiam, Celsum eorum filium, ut Sanctos, simul inscribit Martyrologio suo: quin & Therasiam origine Hispanam fuisse asserit ex Bivario; cum nullibi, præterquam in Hispaniis, Therasiæ nomen in usu fuerit. Sed cum Græcum id nomen sit a, Θηράω venor, sicut a Γελάω rideo fit Gelasius; quis credere possit ipsum nomen in Hispania natum, & non aliunde etiam in Gallias invectum esse? Usus communior nunc Teresiam scribit. Nolam quoque virum secutam Therasiam indicat Ambrosius infra num. 19; unde & verosimile ibi prædefunctam, sed ita ut nulla supersit memoria alicujus cultus.

CAPUT III.
Paulini in suscepto novo vitæ instituto constantia, frustra oppugnata a mundanis, laudata a Sanctis.

[20] In Occidente rari tum erant, præsertim e nobilitate, qui rebus abdicatis omnibus, ad attentiorem Religionis cultum prorsus ab humano usu secederent: [Quis motus in Paulini conversione:] quin adeo id qui facerent, pro socordibus & emotæ mentis hominibus, & Bellerophontæo vitio laborantibus (sic enim Rutilius ejus seculi Poëta describit) despectui atque irrisui erant. Cumque multi Senatorum ac Procerum adhuc superstitiones Ethnicas obtinerent, hi maxime Christianæ perfectionis studiosos insectabantur, cum ipsius vituperatione disciplinæ, quæ talem sectam, velut humanæ societati publicæque rei perniciosam, edidisset. Itaque S. Ambrosius, ubi Paulini consilium (litteris opinor ejusdem) certo cognovit, qui parati clamores essent, postquam res in publicam emanasset notitiam, in hunc modum ad Sabinum describit: Paulinum splendore generis in partibus Aquitaniæ nulli secundum, venditis facultatibus, tam suis quam etiam conjugalibus, in hos se induisse cultus ad fidem comperi, ut ea in pauperes conferat, quæ redegit in pecuniam; & ipse pauper ex divite factus, tamquam deoneratus gravi sarcina, domui, patriæ, cognationi quoque valedicat, quo impensius Deo serviat. [Itiner. I. 1] Elegisse secretum affirmatur Nolanæ urbis, ubi tumultum fugitans, ævum exigat. [Epist. 30] Matrona quoque virtuti & studio ejus proxime accedit, neque a proposito viri discrepat. Denique transcriptis in aliorum jura suis prædiis virum sequitur: & exiguo illic conjugis contenta cespite, solabitur se religionis & charitatis divitiis a. Soboles eis nulla, & ideo meritorum posteritas desiderata. Hæc ubi audiverint proceres viri, quæ loquentur? Ex illa familia, illa indole, tanta præditum eloquentia migrasse a Senatu, interceptam familiæ nobilis successionem, ferri hoc non posse. [Matth. 10. 33] Et, cum ipsi capita & supercilia sua radant, si quando Isidis suscipiunt sacra; si forte Christianus vir attentior sacro sanctæ religioni, vestem mutaverit, indignum facinus appellant. Equidem doleo tantam esse in mendacio observantiam, in veritate negligentiam, ut confundantur plerique attentiores ad sacrosanctam religionem videri, non considerantes vocem dicentis; Qui me confusus fuerit coram hominibus, confundar & ego eum coram Patre meo, qui est in cælis. Hactenus S. Ambrosius.

[21] At Paulinus, hæc reposita sibi ludibria satis gnarus, ita non expavit, ita non erubuit Euangelium, ut hac maxime constantia & libertate mirificus sit; & credere liceat, [ejusdem constantia.] ob id in primis meritum, tantam illi vicissim ab indulgentissimo Domino repensam etiam inter homines famæ celebritatem. Ante alios oblatravit famulo Christi, perque omnia ingenii artificia ejus tentavit constantiam Decius Ausonius. Hispanicum enim secessum cum perægre tulisset, [Acriter oppugnatur ab Ausonio.] ac spoliari se veteri discipulo, jamque tam claro caroque amico, nec minus opulento perdoleret; non aliis super alias interpellari litteris cessat, veterum honorum & patrimonii damna proponens; non proditæ crimen amicitiæ objectare dubitat, non sanctæ conjugi Therasiæ parcit; non mordere acrius, & tamquam leviter immutatum incusare ipsum veretur, occinens inter alia:

Vertisti, Pauline, tuos dulcissime mores.
Ergo meum patriæque decus, columenque Senatus,
Bilbilis, aut hærens scopulis Calagurris habebit? [Epist. 25]
Hic trabeam, Pauline, tuam Latiamque curulem
Constituis? patriosque istic sepelibis honores?

Quæ diversis annis carmina, seu potius incantamenta missa, fecit Deus (scilicet famuli sui interim vel latitantis, vel loca mutantis tranquillitati consulens) ut sero admodum eodem tempore omnia redderentur, quarto anno, ex quo nihil ab eo litterarum acceperat.

[22] Testatur id illud Paulini exordium, dum ad litteras simul omnes responsum meditatur:

Quarta redit duris hæc jam messoribus æstas,
Et toties cano bruma gelu riguit,
Ex quo nulla tuo mihi littera venit ab ore. [Epist. 1 ad Auson.]

Tum fallaces blanditias & dolosas querelas nobilis tiro veterana firmitate confutat. [Sed liberrime Christum confitetur & rebus & verbis.] Non ire inficias se omnia illi debere: coluisse semper, culturumque pietate etiam mansura post mortem. Ceterum si quid in alumno esset quod Christus amaret, lætari & ipsum oportere, ad quem, ut ad magistrum, pars laudis & præmii pertineret. Incolere sola loca usitatum esse Philosophis, & Poëtis & sanctis Anachoretis; quare vitio sibi ne verteret; quamquam ipse vota potius quam rem Monachorum haberet. Atq; utinam, inquit, concederetur vere sub nomine Christi probra perferre! Quippe menti, quam Numen firmarit, nequaquam teneram esse frontem; & laudem hic contemptam redire Christo judice. Non igitur Bellerophontis insaniam sibi, nec Tanaquilem, sed Lucretiam conjugem esse. Non oblitum se patrii cæli; cum, qui Deum unum colit, ille vere sit cæli memor: neque impium posse dici, cum perinde sit, Christianum esse, & pium; contraque, non Christianum, & impium. Cum autem immutatum se audit, non statim prosilire ad morsus debere, sed pervestigare, quæ mutatio sit, cum quædam crimine vacet. Quodsi perversum deprehenderit, tum succensendum, enitendumque ut in rectum statum reponat lapsum amicum: sin autem cognoverit devovisse Deo pium pectus, eidemque credidisse confirmanti, æterna parari præmia præsentibus damnis empta,

Non reor, inquit, id sano sic displicuisse parenti,
Mentis ut errorem credat, sic vivere Christo,
Ut Christus sanxit. [Epist. 4 ad Auson.] Juvat hoc, nec pœnitet hujus
Erroris; stultus diversa sequentibus esse
Nil moror, æterno mea dum sententia Regi
Sit sapiens.

Illum se timere judicem: supremæ illius tubæ cieri terrore: id providere, ne imparatum mors opprimat; sed ut eam securo liceat animo expectare. [ibidem.] Denique præclaram Christi confessionem ita claudit, & quasi trabali clavo figit:

Si placet hoc, gratare tui spe divite amici:
Si contra est, Christo tantum me linque probari.

[23] Sed illud ex divino jambico, de gratia Christi totum immutante hominem, ostendit, quam ipsum sibi Paulinum penitus vendicasset. [Efficacia Christi gratiæ.]

Hic ergo nostris ut suum præcordiis
      Vibraverit cælo jubar,
Absterget ægrum corporis pigri situm,
      Habitumque mentis innovat:
Exhaurit omne quod juvabat antea
      Castæ voluptatis vice;
Totuique nostra jure domini vendicat
      Et corda, & ora, & tempora. [Epist. 2 ad Auson.]
Se cogitari, intelligi, credi, legi
      Se vult, timeri, & diligi.
Æstus inanes, quos movet vitæ labor
       Præsentis ævi tramite,
Abolet futuræ cum Deo vitæ fides:
      Quæ, quas videmur spernere,
Non ut profanas abicit aut viles opes,
      Sed ut magis charas, monet
Cælis reponi creditas Christo Deo,
      Qui plura promisit datis. [Prima virtus Monachi, contemptio humanorum judiciorum.]

Hæc autem omnia, Paulinus quam præstans fuerit Monachus, plane demonstrant. Nam prima virtus Monachi est, ut sanctus Hieronymus docet, hominum judicia contemnere. Ergo qui talia fundamenta posuit, facilem totius molis æstimationem præbet.

[23] Enimvero vituperantium linguas, non ipse modo constantia & æquitate animi summa vicit; sed etiam, ut fortis idem dux ac sapiens magister, ad eamdem alios pugnam egregie confirmavit & erudivit; nec alia nervosius argumenta tractavit. [Epist. 26.] [Paulini de hac re egregia præcepta.] Testimonio sunt quæ in eo genere extant epistolæ duæ sexta ad Severum, prima ad Aprum. Quarum specimen huc afferri, & ad Paulini notitiam, & ad imitationem, ut in re in qua summa ferme religionis vertitur, interesse sum arbitratus. Vetat Severum vel disputare cum iis, qui consilia perfectionis Christianæ reprehendant, ut quæ non ratione humana defendenda sint, cum auctoritate nitantur divina. Aprum admonet, talia odia & convitia vivendo melius quam loquendo revinci. Si stultum, inquit, putant esse quod gerimus, gratulare conscius tibi, quia opus Dei & præceptum Christi geris; & reminiscere, quoniam stulta mundi elegit Deus ut confundat sapientia: & quoniam quod stultum est Dei, sapientius est hominibus. Talibus autem velle purgari, idem est quod posse Christum ipsum negare; qui erubescentes nomen suum coram hoc mundo, erubescet invicem coram Patre confiteri suos. Tu igitur qui laboras (ut scribis) rationem pro meo ac tuo facto reddere, quid facies, si non persuaseris hominibus, non ad ædificationem suam, sed ad destructionem tuam tecum de opere Dei disputantibus? [Epist. 6] Jam erubesces, jamque pallebis, ut causæ pejoris adsertor: & motus gradu titubabis in via Domini, & de cælo in terram relaberis, si quæ ædificasti destruis. Et mox: Utinam, mi frater, digni habeamur qui maledicamur, & notemur, atque etiam interficiamur in nomine Jesu Christi, dum non ipse occidatur Christus in nobis. Tum demum super aspidem & basiliscum ambularemus, & conculcaremus caput draconis antiqui. Sed adhuc amico (quod pejus est) seculo solvimur, & in Christo deliciamur: laudari tantum in nomine ipsius amantes; contristari & tribulari, quod est utilius, recusantes.

[24] Hæc & similia his plura ad Severum; illa ad Aprum: O beata injuria, displicere cum Christo! [Epist. 26] Magis nobis timendus est amor talium, quibus sine Christo placetur. Et infra: Nos igitur taceamus istis, loquentes ad Dominum silentio humilitatis, & tunc ipse qui invictus est, pugnabit pro nobis, & vincet in nobis. In hujusmodi autem quid facere debeamus, Propheta nos docet, dicens; Ego autem cum mihi molesti essent, induebam me cilicium, & humiliabam in jejunio animam meam: videlicet, ut obtrectatores nostros, ea ipsa qua commoventur, humilitatis specie destruamus; tantoque magis confundantur coram Domino, in antiquæ adhuc superbiæ crimine permanentes, quanto magis nos ipsi gloriamur, in quo confunduntur in nobis. [Ps. 34. 13] Proinde stabiles in fide veritatis & operatione justitiæ, talium vel odia vel convitia vivendo melius quam loquendo arguimus; quia rejiciet sermones tuos post se, qui odit disciplinam; & qui insipientem arguit (ut tenes scriptum) sumit sibi contumeliam. Sibi habeant litteras suas Oratores, sibi sapientiam suam Philosophi, sibi divitias suas divites, sibi regna sua Reges: nobis gloria, & possessio, & regnum Christus est: nobis sapientia in stultitia prædicationis, nobis virtus in infirmitate carnis, nobis gloria in Crucis scandalo, quo mihi mundus occiditur & ego mundo, ut vivam Deo; non autem jam ego, sed in me Christus; cui consepulti sumus, in quo nunc abscondimur hujus mundi oculis, ut confusioni ejusdem cum ipso revelemur: quando horum quæ nunc nobis objicit memor, dicet; Hi sunt quorum vitam æstimabamus insaniam, quomodo reputati sunt inter filios Dei? Quibus ex verbis apparet, quam pleno loqueretur ex pectore.

[25] Multo autem magis (quo scilicet rerum testimonium majus est) ex factis, [Fides Paulini insignis.] quibus verba comitabantur, apparet quam vere S. Hieronymus eam præ ceteris Paulino laudem tribuat, ut ferventissimæ fidei Presbyterum appellet. [Epist. 34 ad Iulianum.] Et junior Paulinus, is qui Vitam sancti Martini heroico versu condidit, insignis fidei gloria nobilitatum affirmet, dum in secundo volumine canit:

Quin & Paulino similis medicina salutem
Reddidit, insignis fidei quem gloria late
Extulit. [Lib 2 Vitæ sanctæ Martini.]

Non enim sine fidei fervore summo tanta constantia esse potuit; quod ipse Paulinus quoque declarat, cum ait: Memento granum sinapis (de quo semine sumus) si conteratur, accendi magis, & tum demum in vim suam excitari. [Epist. 6 ad Severum.] Quamobrem debemus quasi naturæ nostræ in hoc respondere, ut adversis sermonibus contriti, inardescamus ad fidem; & eos ipsos, qui nos, ut minimos hominum, scilicet quasi granum sinapis, quod minimum est seminum, frangere conantur, uramus. [Epist. 29] Et ad Aprum: Perspicuum est quam fortiter credideris in Christo, cui jam donatum est pro Christo pati. Quin & videtur cunctarum abdicatio rerum, & sanctioris vitæ susceptio attributa fidei præcipua ratione olim fuisse, & opus fidei, vel fides nuncupata. [de glor. Confess. Cap. 107] Gregorius quidem Turonensis conversionem Paulini ita describit, tamquam auditis Euangelii verbis; ad ea vertenda in opus statim aggressus sit: quod nihil (ut reor) aliud significat, [Sententiæ ejus pulcherrimæ,] quam Euangelicas voces, quibus Christianorum aures assidue personant, sed sterili ignavoque ob eorum vitium significatu, prompta efficacique fide in Paulini mentem penitus descendisse. Hausit igitur a primo Euangelium toto pectore. Et quia (ut dulcissimis ejus formulis dicam) sapor mentis in sermone gustatur: sermo viri mentis est speculum, & thesaurus pectoris publicatur eloquio. [Epist. 32, 37, & 33] Inde est, quod divina Christi placita atque decreta, de perfecta & ad summum perducta virtute, adeo ubique magnifico ore fundit.

[26] Hinc lumina sive oracula illa, de Euangelica morte,

Vita prior pereat, pereat ne vita futura. [Natal. 10] Et:
--- Moriamur ne moriamur.
Letalem vitam vitali morte tegamus.

De cordis humilitate: Humilis corde, cor Christi est. [Epist. 2 ad Severum.] De condonandis injuriis: Vicem injuriæ reddere, humana ultio est; at inimicum etiam diligere, vindicta cælestis est. De Euangelica paupertate, Nihil habemus nisi Christum; & vide si nihil habeamus, qui omnia habentem habemus; & alia passim horum similia; semper in eo fixus, sequendum Christum, eique vivendum, [Christo serviendum ita, ut vult ille sibi serviri.] lege quā docuit & sanxit, & forma quam prætulit. [Epist. 5 ad Severum.] Quæ quidem Christianis omnibus ante alias curas, imo sola cura esse deberet. Nam si mundana sapientia ita suis gloriatur erroribus (inquit S. Leo) ut quem sibi quisque ducem elegerit, ejus opiniones, & mores, atque omnia instituta sectetur; quæ nobis erit communio nominis Christiani, nisi ut ei inseparabiliter uniamur, qui est (ut ipse insinuavit) via, veritas & vita? [Ser. 2 de Resurr.] Quid igitur aliud oportet facere (ut hoc quoque ex Nysseno adjiciam) qui magno Christi cognomine dignus effectus est, nisi ut omnia sua tum cogitata tum dicta tum facta diligenter exploret, &, utrum eorum singula ad Christum tendant, an ab illo sint aliena, dijudicet? [Joan. 14] Hoc itaque faciebat ubique S. Paulinus, ut, quoniam Christi se dedicarat servitio, ad ejus leges ac nutus totum sese componeret. Contra quam plerique perversissime faciunt, non modo exitiali sed & pudendo flagitio; qui ita vitam ac mores temperant suos, tamquam non Christum, sed mundum & satanam, pro duce ac Deo sequantur; & inde nomen accepisse contenti, hinc leges accipiant. [ad Olymp. mon.] Sed ad narrationis ordinem revertamur.

CAPUT IV.
Sacerdos Barcinone ordinatus Paulinus, Mediolano Roma Nolam venit totumque se tradit cultui S. Felicis.

[27] Ex datis invicem Ausonii Paulinique epistolis, præcipueque ex illa, cujus initium est, Quarta redit duris hæc jam messoribus æstas, aperte constat, quatuor ferme in Hispania annos Paulinum fuisse, totum Deo deditum, cælestisque militiæ suæ tyrocinia, maximo ardore & attentissima cura ponentem. [Epist. 1 ad Auson.] Ibi vero dum agit plerumque Barcinone, quamquam solitudinem latebrasque pias amaret, tamen abscondi non potuit civitas supra montem excelsissimæ virtutis posita. Omnium in se oculos Euangelicæ splendore lucis convertit. Itaque dum populus miratur æque eum ac veneratur, ita caritate exarsit, ut ad Sacerdotium pia vi compulerit. Vigebat is mos ea tempestate, [Paulinus ad Sacerdotium a populo adigitur.] nescias religiosior an violentior, ut quorum sanctimoniam longe eminere supra communem modum animadverterent, quosque vehementer amarent, eos populi cogerent in sacram militiam dare nomen. Ita Mediolani S. Ambrosius cooptatus Episcopus: ita Pinianus ut Presbyter crearetur. Hippone contentio tumultuosa extitit. quæ S. Augustino negotii sane multum molestiæque concivit: ita frater S. Hieronymi Paulinianus, comprehensus, & ore compresso ab Epiphanio initiatus: ita Maximum Palatinum Sacerdotio civicus amor (ut Sidonius loquitur) illigavit: ita demum noster Paulinus, per vim inflammatæ subito plebis, ab Episcopo Lampio sacratus est die natali Domini, biennio ferme post Baptismum. [4 Epist. 24]

[28] Porro cogendus fuit, non quod a divinis ministeriis mentem alienam gereret, sed ob causam duplicem. [Quanta pietate Sacerdotium susceperit ac tractarit.] Primum, quod monasticam meditaretur humilitatem, & obscurum secessum; ut qui elegerat adjectus esse in domo Dei. Deinde, quod si tandem ad Sacerdotium animum appelleret, cum indignum se augusta muneris sanctitate duceret, nihilque eximii & extra leges ferre posset, per gradus paulatim evehi, perque longam servitutem se reddere digniorem vellet. Quæ omnia Severo familiariter exponit his verbis: Nos modo in Barcinonensi (ut ante scripseram) civitate consistimus. Post illas litteras, quibus rescripsisti, die Domini a quo nasci carne dignatus est, repentina (ut ipse testis est) vi multitudinis, sed credo ipsius ordinatione correptus, & Presbyteratu initiatus sum; fateor, invitus, non fastidio loci (nam restor ipsum, quia ad æditui nomine & officio optavi sacram incipere servitutem) sed ut alio destinatus, alibi (ut scis) mente compositus & fixus, novum insperatumque placitum divinæ voluntatis expavi. [Epist. 6 ad Severum.] Ceterum, quia Monasticæ vitæ consilium fixum hærebat pectori, tametsi tandem se consecrari permisit, excepit tamen diserte ne diœcesi certæ alligaretur, in Sacerdotium tantum Domini, non etiam in locum Ecclesiæ dedicatus. Quo vero sensu animi, quanta submissione, qua reverentia divinissimo jugo colla subdiderit, idem ipse ita persequitur: Data igitur cervice in jugum Christi, video majora me meritis & sensibus opera tractare: jamque arcanis & penetralibus Dei summi receptum & insertum communicare cælestia, & Deo propius admotum in spiritu ipso Christi, & corpore & splendore versari. [Ibidem.] Vix adhuc intellectum sacræ molis capio mentis angustiis; & onus muneris mei, conscius infirmitatis, horresco. Sed is, qui sapientiam parvulis dedit, ex ore infantium atque lactentium perficit laudem sibi, potens est in me etiam opus suum perficere, & munus ornare, ut se dignum faciat, quem ab indigno vocavit.

[29] Creatus Sacerdos jam totus erat in eo, ut intime cum Deo conjungeretur; eamque ob rem, ut sese facultatibus & ceteris humanis bonis, [Statuit omnia sua vendere & dare pauperibus.] velut peccatorum materia & a summo bono distrahentibus, liberaret. Quod (ut alia) jucundum fuerit, ex gravissimo ejus dulcissimoque sermone didicisse. Sic enim ad Augustinum loquitur: Interea me, de periculis vitæ istius & profundo peccatorum evadere nitentem, orationibus tuis tamquam tabula sustine; ut de hoc mundo, quasi de naufragio nudus evadam. Idcirco enim me levare sarcinis & vestimentis onerantibus exuere curavi, ut undosum hoc, quod inter nos & Deum peccatis interlatrantibus separat, præsentis vitæ salum, omni amictu carnis, & cura diei sequentis, jubente & adjuvante Christo, expeditus enatem. [Epist. 41] Neque id me perfecisse glorior; quod etsi gloriari possem, in Domina gloriarer, cujus est perficere, [In Galliam redit, ac re ipsa distribuit universa.] quod nobis adjacet velle: sed concupiscit ad huc anima mea desiderare judicia Domini. Talia cum meditaretur, ut eadem primo quoque tempore in rem conferret, in Galliam, ut arbitror, remeavit. Hic (ut loquitur Uranius) aperuit horrea sua pauperibus, apothecas suas advenientibus patefecit. Nam parum ei erat proximos alere, [Mediolanum abit.] nisi etiam undique evocaret quos pasceret atque vestiret. Quam multos inique oppressos erexit? quam multos pro ære alieno mancipatos, persoluto ære, e creditorum servitute liberavit? quam aliis præterea multis æs alienum dissolvit; una negotiatione creditores juxta ac debitores exhilarans, sibique obstringens; hos a miseria eximens, illis sua restituens. [Epist. 45 ad Alipium.] Rebus in Gallia compositis, vel potius Domino restitutis, Italiam ingressus, Mediolanum ad sanctum Ambrosium accessit; a quo ita exceptus est amanter & honorifice, ut de suo Clero (quoniam aliter tenere non poterat) etsi diversis locis degeret, censeri voluerit; minime aliena conjectura putantium id factum, quod illum sibi Ambrosius senectute jam gravi destinaret & cuperet successorem. [Baron. An. 394]

[30] Mediolano Romam venit. Hic vero diversis acceptus est animorum studiis, honore ac veneratione ingenti a populo, [Romam venit, & vexatur.] ab nonnullis e Clero, & a Pontifice ipso, haud sine specie quadam livoris, aut certe parum considerati zeli. Siricius erat Pontifex, parum ea re (ut dicatur mitissime) fortunatus, quod apud eum sanctus quoque Hieronymus, ut Baronius Cardinalis observat, offendit. Vehementer incubuerat, ut grassantem per ea tempora pravum morem elideret, quo laici homines, aut etiam Neophyti raptim in Sacerdotes consecrabantur; & certa statuerat intervalla, per quæ sensim ad sacræ militiæ Ordinis ascenderetur. [Baron. An. 394] Ergo, dum Roma universa in Paulinum convertitur, & quem jam suspexerat Consulem, jam Presbyterum, ac prope Monachum admiratur; Siricius (quantum conjici licet) sivit emanare sermonem, ejus se consuetudinem nolle; scilicet, ne repentinam hominis consecrationem probare, & latas ab se ipsemet enervare leges videretur. Nihil ultra gestum satis ostendunt illa Paulini ad Severum verba, Qui nos odisse, & a consortio sanctitatis suæ segregare dicuntur. Idipsum tamen in magnum divinæ gloriæ cedebat impedimentum, & Dominicæ gratiæ detrimentum faciebat, cum ab sequendis Paulini vestigiis non paucos rumor ille de alieno Pontificis animo retardaret: cum quidem eo dignior omni venia Paulinus esset, quod nihil per contumaciam commisisset, sed inflammatæ vim multitudinis declinare non potuisset. [Epist. 1] Ceterum eo maturius filius pacis in sui Felicis optatum sinum abdidit se; ut invidia, quæ conspectu & præsentia elebatur, subducto fomite, quod evenit, extingueretur. Quodsi quid obtrectationum in paucis e Clero resedit, earum vix fama tenuis in Campaniam aspirabat: ut non secus atque aura frigida, vel importunum vacui culicis murmur (sic enim eas Paulinus appellat) ab auribus spinarum sepe munitis excluderetur. [Ibidem.] Nam, quod ad me pertinet, inquit, cum ipsis quoque qui oderunt pacem meam, mente pacificus sum; si quis enim vult contentiosus esse, hoc consuetudo nostra non recipit.

[31] Amœno in agro ad quingentos ab urbe Nola passus ossa beati Felicis Martyris quiescebant, hodieque servantur. [Recedit Nolam ad S. Felicis.] In eum veluti portum ubi Paulinus ab seculi æstu fessam ratem invexit, haud sperem equidem consequi posse dicendo, ut respirarit, quibus gaudiis exundarit, [Quam vitam hic instituerit.] ut amantissimo se Patrono totum dicarit permiseritque, ac totum in omnem sanctitatis præstantiam effuderit. Jam regnare, jam terrenis omnibus eminere; ante omnia persolvere, quod votivo nuper carmine illo receperat:

Pande vias faciles, da currere mollibus undis;
Et famulis famulos a puppi surgere ventos:
Inque tuo placidus nobis sit limine portus. [Natal. 1]
Illic dulce jugum, leve onus, blandumque feremus
Servetium sub te domino: etsi justus iniquis
Non egeas servis; tamen & patiere, & amabis
Qualescumque tibi Christo donante dicatos:
Et foribus servire tuis; tua limina mane
Munditie curare sines, & nocte vicissim
Excubiis servare piis, & munere in isto
Claudere promeritam defesso corpore vitam.

Hoc fideli obsequio cælesti Patrono famulans, totus ab illo pendere, [Quam pius in S. Felicem.] omnia in illo sita habere, accepta omnia illi ferre, maxime in sanctitate profectum. Quæ quasi divino instinctus afflatu venustissima cum sanctitate describens canit:

Tu pater, & patria, & domus, & substantia nobis;
In gremium translata tuum cunabula nostra,
Et tuus est nobis nido sinus; hoc bene foti
Crescimus, inque aliam mutantes corpora formam,
Terrena exuimur stirpe; & subeuntibus alis
Vertimur in volucres divini semine verbi. [Natal. 4]

Nihil dubitabat amari se a Martyre, saltem ut dominus amore dignatur catellum.

Cum, inquit, mihi vita, domus, res, gratia, gloria, panis
Sit Felix donante Deo —

Summum quoque erga sanctum Patronum sancti clientis studium verba ad Severum illa declarant: Habes ergo libellos a me duos, unum versibus Natalitium de mea solemni ad Dominædium meum cantilena: cui corpore ac spiritu quotidie, lingua autem quotannis pensito dulcissimum voluntariæ servitutis tributum, in die festo consecrationis ejus immolans Christo hostiam laudis, & reddens Altissimo vota mea. [Natal 9, Epist. 9]

[32] Tanta Paulini erga beatum Confessorem & Martyrem pietas, inclitum jam late per terras Felicis Nolani nomen, [Illustriorem eum reddidit primum carminibus.] multis modis clarius fecit: primum carminibus, quæ totum spargebantur per orbem terrarum: ex quibus & nos totam Martyris vitam, & sacra certamina, & gesta ad sepulcrum ejus prodigia habemus. Et haud dubie plura scripsit quam extent, cum Natales ad nos pervenerint tantum decem: ac certum videatur, a Paulino, qui novum quotannis quasi votivum solvebat, spatio ferme quinque & triginta annorum, quibus apud sancti Felicis vixit, [Secundo, Basilicarum magnificentia.] conditos multo plures. Deinde ædificatis excultisque Basilicis, & sacra pictura e veteri ac novo Testamento ornatis. Quæ sacra magnificentia mire valuit & ad frequentandas advenarum catervas, & ad sacrum Natalem Martyris religiose colendum. Hac enim salutari industria visum est Paulino capi posse detinerique hominum lumina ac mentes; & comessationes sensim tolli, quæ ex ethnica superstitione passim inter Christianos retinebantur; nec e mortalium, præsertim rusticorum, eradi moribus poterant. Addiderat picturæ titulos, & rationem consilii sic explicat.

---Ut dum picta vicissim
Ostendunt releguntq; sibi, vel tardius escæ
Sint memores, dum grata oculis jejunia pascunt:
Atque ita se melior stupefactis inserat usus,
Dum fallit pictura famem; sanctasque legenti
Historias, castorum operum subrepit honestas,
Exemplis inducta piis; potatur hianti
Sobrietas, nimii subeunt oblivia vini. [Natal. 9]

[33] Multo autem maxime illustravit sanctissimum Sacerdotem domicilio suo, [Tertio, auctoritate & sanctitate sua.] institutoque vitæ mirabili, & sapientia, & ceterarum virtutum ornamentis. Accurrebatur enim e remotissimis oris non tam Felicis, quam Paulini visendi cupidine. Sanctus Episcopus Nicetas, semel atque iterum usque ab Dacis ea causa venit: quem & Natali nono Paulinus miris laudibus secundo venientem excipit, nec minoribus ante triennium erat prosecutus abeuntem Sapphico propemptico. Sanctus Augustinus, cum permolesta incidisset causa inter Bonifacium presbyterum suum, & ejus accusatorem, neque constare veritas posset; illo rogante, hoc urgente crimen; pro more ejus ætatis, quo finiri tales controversiæ jurejurando ad Martyrum sepulcra concepto solebant, utrumque Nolam ad sanctum Felicem misit: asserens causam, cur e Martyribus, ad quorum monumenta in eo genere miracula edebantur, Felicem præcipue delegisset, Multis, inquit, notissima est sanctitas loci, ubi Felicis Nolensis corpus conditum est; quo volui ut pergerent, quia inde nobis facilius fideliusque scribi potest, quidquid in eorum aliquo divinitus fuerit propalatum. [Augustin. Epist. 137] Qua oratione amicitiam, pietatem, fidemque Paulini designat, quem Augustinus quammaxime diligebat, ac mirabatur. Ita clientis existimatio & fama, quod optatissimum Paulino accidebat, amplificandis Patroni honoribus & cultui dilatando proficiebat. Inde factum non modo ut Nola civibus augeretur, sed & ad ipsum sepulcrum, ubi principio pauper congestus erat tumulus, jam species urbis extaret.

[34] Verum non multis post temporibus, quam ad sanctum Felicem Paulinus venerat, tamquam novi ædificii fundamentis patientia solidandis, in gravem morbum implicitus est. [Natal. 6] Voluit mirus rerum arbiter ac temperator Deus, [Per morbum inclarescit.] per vexationem illam, non modo exercitationem quæstuosam athletæ suo, sed & multiplex solatium afferre; & ante omnia, acceptam Romæ contumeliam resarcire; mœroremque Paulini abstergere, verentis ne opus inde divinum impediretur. Solutus est igitur tali solicitudine per eam occasionem: nam cognitus circa morbus, accolarum animos erga virum Dei nudavit. Narrat rem ipse Severo, ut gloria Deo sit, & cognoscatur summæ ejus bonitatis opus. Viderunt, inquit, pueri tui quam assidua nos, quam sedula solicitorum fratrum monachorum, antistitum, clericorum, atque etiam ipsorum sæpe seculiarium officia, toto illo nostro ægritudinis tempore celebraverint. [Paulinus Epist. I ad Sever.] Quod apud unanimitatem tuam, de Dominica tamen gratia (cujus hoc quoque opus & munus est) gloriari licet. Nemo propemodum tota Campania Episcoporum non visitare nos fas existimavit sibi. Et quos infirmitas vel necessitas aliqua devinxerat, missis vice sua clericis & litteris adfuerunt. Afri quoque ad nos Episcopi revisendos prima æstate miserunt.

ANNOTATA D.P.

a Vide Chriffletium Cap. 4, ubi ex Epist. 6 ad Severum, data sub initium anni 394, & cursu litteræ Dominicalis B, eodem anno Dominicam diem cum festo Nativitati Christi componente, concludit, rem actam anno 393 exeunte, primo adhuc anno conversionis.

CAPUT V.
Paulini cum Afris Episcopis præsertim Augustino amicitia, aliorum Sanctorum judicia de ejus exemplo, ad mundi contemptum efficaci.

[35] Porro quod postremum dixit de Afrorum legatione Episcoporum, ita res habuit. Iampridem (uti supra est indicatum) Paulinum Alypius, quamquam ignotus, norat Mediolani. Is jam Episcopus tam insignem viri mutationem ut audivit (nam celerrime fama longissime pervagata est) salutandum sibi per literas officio Christiano putavit: [Africani Episcopi Paulinum salutant.] donoque misit S. Augustini quinque libros contra Manichæos. Horum lectione voluminum ita captus est Paulinus, ut non modo gratias Alypio summas egerit; sed & ultro ad Augustinum, ejus plenas laudibus suaque modestia litteras destinarit, misso puero, per quem alios quoque insignes Africæ viros salutaret. [Augustini & Paulini mutua charitas.] Quæ litteræ ubi perlatæ sunt in Africam, & sapientiæ viri sanctitatisque specimen præbuerunt, mirum quam cupide lectæ vulgatæque sunt, & adversus ipsum Paulinum quam incredibilia concitarunt Africanorum studia Sacerdotum & Monachorum. Ante omnes ipsorum inter se Paulini & Augustini, ut Davidis & Ionathæ, conglutinatæ sunt animæ. Quæ nec fidelius describi, nec dulcius a quopiam possunt, [Augustini de Paulini litteris judicium,] quam ipsa Augustini, id est, illa veritatis lingua & caritatis exequatur: qui sane & præcipuo studio accurasse descriptionem videtur, eique mellis sui quasi medullam largiter inspersisse. Sic exorditur: O bone vir, o bone frater, latebas animam meam: & ei dico ut toleret, quia adhuc lates oculos meos & vix obtemperat, imo non obtemperat.

[36] Deinde interposita disputatiuncula de dolore, quod eum de facie ignoraret, subjicit: Quomodo ergo non doleam, quod nondum faciem tuam novi, hoc est, domum animæ tuæ, quam sicut meam novi? [epistola 32 expressum.] Legi enim litteras tuas fluentes lac & mel, præferentes simplicitatem cordis tui, in qua quæris Dominum, sentiens de illo in bonitate, & afferens ei claritatem & honorem. Legerunt fratres, & gaudent infatigabiliter & ineffabiliter tam uberibus & tam excellentibus donis Dei, bonis tuis. Quotquot eas legerunt, rapiunt; quia rapiuntur, cum legunt. Quam suavis odor Christi, & quam fragrat ex eis? Dici non potest, illæ cum te offerunt ut videaris, quantum nos excitent ut quæraris: nam & perspicabilem faciunt & desiderabilem. Quanto enim præsentiam tuam nobis quodammodo exhibent, tanto absentiam nos ferre non sinunt. Amant te omnes in eis, & amari abs te cupiunt. Laudtur & benedicitur Deus, cujus gratia tu talis es. Ibi excitatur Christus, ut ventos & maria tibi placare tendenti ad stabilitatem suam dignetur. Ibi conjux excitatur, non dux ad mollitiem viro suo, sed ad fortitudinem redux in ossa viri sui: quam in tuam unitatem redactam & redditam, in spiritualibus tibi tanto firmioribus quanto castioribus nexibus copulatam, officiis vestræ sanctitati debitis in te, uno ore salutamus. Ibi cedri Libani ad terram depositæ, & in arcæ fabricam compagine caritatis erectæ, mundi hujus fluctus imputribiliter secant. Ibi gloria, ut acquiratur, contemnitur; & mundus, ut obtineatur, relinquitur. Ibi parvuli, sive etiam grandiusculi filii Babylonis eliduntur ad petram, vitia scilicet confusionis superbiæque secularis. Hæc atque hujusmodi suavissima & sacratissima spectacula litteræ tuæ præbent legentibus, litteræ fidei non fictæ, litteræ spei bonæ, litteræ puræ caritatis. Quomodo nobis anhelant sitim tuam, & desiderium defectumque animæ tuæ in atria Domini? Quid amoris sanctissimi spirant? Quantam opulentiam sinceri cordis exæstuant? Quas agunt gratias Deo? Quas impetrant a Deo? Blandiores sunt, an ardentiores? luminosiores, an fœcundiores? Quid enim est, quod ita nos mulcent, ita accendunt, ita compluunt, & ita serenæ sunt? Quid est, quæso te, aut quid tibi pro eis rependam, nisi quia totus sum tuus in eo, cujus totus es tu? Si parum est, plus certe non habeo.

[37] Ergo litteris hisce Paulini, cum tanta adversus eum excitata essent studia, alteræ supervenerunt ab eodem litteræ, nec pietate prioribus, nec caritate absimiles: & interim Augustinus a Valerio cooptatus adjutor, & creatus est Coëpiscopus. Tum omnes simul, Valerius & Augustinus Hipponenses, [Paulini ad Licentium cohortatio.] Alypius Tagastensis, Profuturus Calamiensis, & Severus Milevitanus Episcopi, litteris suis Paulinum officiosissime reviserunt. Commendarat eidem prioribus Augustinus litteris Romanianum, & ejus filium Licentium, Alypii patruum illum, hunc patruelem; ut utrumque, ac præsertim Licentium, ad perfectionis studia conaretur adducere. Venerant ambo Romam ex Africa, & Nolæ Paulinum salutarant. Is ergo cultor Christiani officii diligentissimus, postridie quam litteras ab Episcopis Afris accepit, scripsit ad utrumque lætitia gestiens, ac præcipue gratulans de Augustini Episcopatu: & Licentium non modo prosa ad Christianas virtutes & seculi fugam, sed & carmine adhortatur, quod delectari juvenem poësi cognorat. Adeo caritas in alliciendis ad pietatem mortalibus solers est: & ad cujusque se gustum accommodat, ut escam vitalem bona illecebra capti hauriant. Quæ omnia Cardinalis Baronius gesta ponit anno salutis CCCXCV, quo maxime anno etiam in Oriente Paulini nomen inclaruit.

[38] Decesserat ejus initio anni senior Theodosius Augustus; [Ejusdem Panegyricus de Theodosio.] quem cum Ethnici Scriptores indigne criminarentur, Paulinus Endelechii sancti admonitu, amicitia sibi conjunctissimi viri, defendendum ex meritis suis ornandumque suscepit; eo maxime consilio, ut in Theodosio non tam Imperatorem quam Christi servum; non dominandi superbia, sed humilitate famulandi potentem; nec regno, sed fide principem, ut ipsemet loquitur, prædicaret; vel, ut plane simpliciterque Gennadius, ut demonstraret, ipsum Christianum Imperatorem de Tyrannis fide magis & oratione quam armis victoriam reportasse. [epist. 9, Catal. Illustr. vir. c. 48.] Et sane Theodosii fidem magnifice sanctus Ambrosius in Oratione de ejus obitu prædicat. Idemque olim in Proœmio libri primi ad Gratianum scripserat. Petis, inquit, a me fidei libellum, sancte imperator, profecturus ad prælium. Nosti enim fide magis Imperatoris, quam virtute militum quæri solere victoriam. Eam laudationem Paulinus per Vigilantium, qui tum Monachus specie laudandus, postea hæreticus teterrimus fuit, ad S. Hieronymum misit in Palæstinam, adjecta epistola, in qua & Vigilantium commendabat, & præcepta vitæ sibi degendæ poscebat; S. Hieronymi felicitatem extollens, quod in Christi vestigiis sibi domicilium delegisset. Ad quam epistolam dum respondet S. Hieronymus, & præcepta Monasticæ vitæ quædam dedit; suadens ut prope urbes magis & in solitudine, quam in frequentia & in ipsa Jerosolyma habitaret; [Hieronymi de eo judicium.] non enim Jerosolymis fuisse, sed Ierosolymis bene vixisse laudandum esse: & de Theodosii defensione ita pronuntiat: [epist. 13] Librum tuum, quem pro Theodosio Principe prudenter ornateque compositum transmisisti, libenter legi: & præcipue mihi in eo subdivisio placuit: cumque in primis partibus vincas alios, in penultimis teipsum superas. Sed & ipsum genus eloquii pressum est & nitidum; &, cum Tulliana luceat puritate, crebrum est in sententiis: jacet enim, (ut ait quidam) oratio, in qua tantum verba laudantur. Præterea magna est rerum consequentia; & alterum pendet ex altero. Quidquid assumpseris, vel finis superiorum, vel initium sequentium est. Felix Theodosius, qui a tali Christi Oratore defenditur. Illustrasti purperas ejus, & utilitatem legum futuris seculis consecrasti. His acrem cohortationem ad colenda studia Scripturarum, quam nos supra posuimus, adjecit. Neque eo abstinuit: Nobilem te Ecclesia habeat, ut prius Senatus habuit.

[39] Ita cum celebraretur Paulini nomen, [Quantum Paulinus illustrarit consilia Euangelica.] difficile quidem est cogitatione assequi, quantum Religioni suo facto splendoris, quantum auctoritatis consiliis Euangelicis compararit. Existimare tamen licet, cum servi homines, si fideles modestique sint, doctrinam Salvatoris nostri Dei, ut sanctus Paulus loquitur, ornent; quantum ejus loci Senator eo vitæ genere exornaret. [Ad Tit. 2] Ex ipsa Urbe summus Pontifex Anastasius, cum Siricio successisset, ex his quæ ad ornandum hominem pertinerent, nihil reliquum fecit. Narratur id epistola ad Delphinum secunda: Sciat veneratio tua, Papam urbis Anastasium amantissimum esse humilitatis nostræ: nam ubi primum potestatem caritatis suæ nobis offerendæ habere cœpit, non solum suscipere eam a nobis, sed ingerere nobis piissima affectione properavit. Nam brevi post ordinationem a suam, epistolas de nomine nostro, plenas & religionis, & pietatis, & pacis, ad Episcopos Campaniæ misit; quibus & suum declararet affectum, & aliis benignitatis suæ præberet exemplum. Deinde nos ipsos Romæ, cum solemni consuetudine ad beatorum Apostolorum Natalem venissemus, tam blande quam honorifice excepit. Postea quoque interposito tempore etiam ad Natalem suum, quod Consacerdotibus suis tantum deferre solet, invitare dignatus est. Eadem benignitate Venerius, qui post Simplicianum, anno salutis CCCC b Mediolanenses induit infulas, simul primum est consecratus, Paulinum sibi salutandum putavit. Nec vero laudatores modo clarissimos viros, sed etiam imitatores habuit, imprimisque ipsum Severum, cujus ad interiorem sapientiam transitum modesta interpretatione Paulinus anteponit suo. Tu frater dilectissime, inquit, ad Dominum miraculo majore conversus es, quia ætate florentior, laudibus abundantior, oneribus patrimonii levior, substantia facultatum non egentior, & in ipso adhuc mundi theatro, id est, fori celebritate diversans, & facundi nominis palmam tenens repentino impetu discussisti servile peccati jugum, & letalia carnis & sanguinis vincula rupisti. [epist. 1.]

[40] Valuisse multum, opinor, Paulini exemplum ad Pammachium quoque post obitum uxoris, [Quanta vis & celebritas in Paulini exemplo] ex nobili Patritio nobiliorem in Monachum commutandum. Itaque cum cælestis philosophia per hominum florem ac senatorium apicem ita jam vulgaretur, merito S. Hieronymus ad eumdem Pammachium gratulans scribit: Nostris temporibus Roma possidet, quod mundus nescivit. Tunc rari sapientes, potentes, nobiles, Christiani: nunc multi Monachi sapientes, potentes, nobiles. [Hieron. epist. 26.] Verum quod infra dicit, Quod Patritii generis primus inter primos Monachos esse cœpisti, nihil officit Paulini gloriæ, tamquam vel non e Patritio ipse genere, vel non prior Pammachio ad Monachismum ascenderit; sed id tantum significat, qui fuerat inter primos Patritios, jam inter primos Monachos numerari. Quam gloriam etiam inter homines esse majorem, quam profanus antea splendor esset, egregie ibidem docet: Antequam, inquit, Christo tota mente serviret, notus erat in Senatu, sed multi alii habebant infulas Proconsulares: totus orbis hujuscemodi honoribus plenus est: primus erat, sed inter primos: nunc omnes Christi Ecclesiæ Pammachium loquuntur. Miratur orbis pauperem, quem hucusque divitem nesciebat. Quare concludit: Plus ergo accipimus, quam dedimus. Parva dimisimus, & grandia possidemus: centuplicato fœnore Christi promissa redduntur. Quæ in Paulinum recte conveniunt, tanto etiam magis, quanto is plura ad Christum attulit mentis & oris ornamenta, temporeque etiam & animi ardore præcessit.

[42] Usque eo valebat exemplum ejus, ut sanctus Augustinus magnopere optaret, ut coram se spectandum Afris præberet. [Celebratur a sancto Augustino,] Non impudenter, inquit, ego rogo vos, & postulo, & flagito, ut in Africam majore talium hominum siti, quam siccitatis nobilitate laborantem venire dignemini. [epist. 34.] Scit Deus, quia non solum propter desiderium meum, neque solum propter eos, qui vel per nos vestrum propositum, vel undecumque fama prædicante didicerunt; sed etiam propter ceteros, qui partim non audiunt, partim audita non credunt, tamen possunt comperta diligere, vos istis terris etiam corporaliter adesse cupimus. Hanc ergo Christi gloriam & oculis nostrorum hominum cupimus admoveri, in uno conjugio proposita utrique sexui calcandæ superbiæ, non desperandæ perfectionis exempla. Et ad Licentium suum scribens, Vade in Campaniam, inquit, disce Paulinum egregium & sanctum Dei servum, quam grandem fastum seculi hujus tanto generosiore, quanto humiliore cervice incunctanter excusserit, ut eam subderet Christi jugo, sicut subdidit: & nunc illo moderatore itineris sui quietus & modestus exultat. [& epist. 39] Vade, disce quibus opibus ingenii sacrificia laudis ei offerat, refundens illi quidquid boni accepit ex illo, ne amittat omnia, si non in eo reponat a quo hæc sunt. Idem Presbyterum suum nomine item Paulinum, cum ad hunc nostrum pervenisset, jubet Deo gratias agere, quod talem magistrum excipiendis rudimentis ejus ac nutriendis dedisset. Et Paulinum nostrum sic affatur: Non enim uberiore fructu legit vel audit me docentem, ac disserentem, ac vel quibuslibet exhortationibus accedentem, quam inspicit te viventem. [epist. 59.]

[43] Sanctus Hieronymus, dum Julianum ad perfectionem hortatur, claros viri natales, & amplam rem, munimenta seculi oppido firma, [a S. Hieronymo,] hac eadem machina quatit. Nec est, quod excuses nobilitatem, & divitiarum pondera; respice sanctum virum Pammachium, & ferventissimæ fidei Paulinum Presbyterum, qui non solum divitias, sed seipsos Domino obtulerunt: qui contra diaboli tergiversationem nequaquam pellem pro pelle, sed carnes, & ossa, & animas suas Domino consecrarunt: qui te & exemplo & eloquio, id est opere & lingua possunt ad majora perducere. [epist. 34.] Nobilis es? & illi: sed in Christo nobiliores. Dives & honoratus? & illi: imo ex divitibus & honoratis pauperes & inglorii, & idcirco ditiores & magis inclyti, quia pro Christo pauperes & inhonorati. Apud eumdem Hieronymum Auctor epistolæ tertiæ volumine nono, æqualis illorum temporum Scriptor non indoctus, virum singularem (sic enim nominat) Paulinum, qui Senatum, honores, divitias relinquendo, instar Abrahæ sepulcrum sibi comparasset, in quo una cum sua matre familias mortuus seculo, ab operibus mundialibus quiescebat, imitandum proponit filiabus Geruntii, quas ad negligendam hereditatem, [a S. Eucherio,] & simile sibi parandum quietis sepulcrum hortatur. Paucis post temporibus sanctus Eucherius, dum honestamenta cælesti philosophiæ conquireret, ut ad eam ab inanibus curis Valerianum traduceret propinquum suum, in prima acie collocat Paulinum, quem peculiare ac beatum suæ Galliæ exemplum vocat. [Isaiæ 49, 2] Adeo quisquis seculo bellum per ea tempora moveret, tamquam sagittam electam, cui nullum impenetrabile pectus obsisteret, Paulinum e pharetra divina promebat.

[44] Sed præstat cognoscere quanta gravitate, quantaque magnificentia ille adeo mirificæ sanctitatis Antistes, [a S. Martino.] cujus pro oraculo nutus erant, Turonensis Martinus, non modo lacessere, qui se adirent, auctoritate atque admiratione Paulini consuesset; verum etiam beatum præsens existimaret seculum, cui tale spectaculum contigisset. Sermo autem illius, inquit Severus, non alius apud nos fuit, quam mundi hujus illecebras & seculi onera relinquenda, ut Dominum Jesum liberi expeditique que sequeremur: præstantissimumque nobis præsentium temporum illustris viri Paulini, cujus supra mentionem fecimus, exemplum ingerebat, qui summis opibus abjectis Christum secutus, solus pæne his temporibus Euangelica præcepta complesset. [cap. 26.] Illum nobis sequendum, illum clamabat imitandum: beatumque esse præsens seculum tantæ fidei virtutisque documento, [Fructus boni exempli,] cum secundum sententiam Domini dives & possidens multa, vendendo omnia & dando pauperibus, quod erat factu impossibile, possibile fecisset exemplo. Ita S. Paulinus virtutis Apostolicæ dignitatem, humanis vitiis obscuram, Senatoriæ claritate lucis aperuit: abjectam vulgo Euangelicam margaritam tamquam e luto extraxit, sordes abstersit, horrorem excussit, cæleste pretium ejus & fulgorem blandissimum publicavit.

[45] Notos atque spectantes feriebat novi operis magnitudo, oculis mentibusque subjecta: fama percellebat ignotos, ad quos latissime per alia atque alia sapientum ora pervulgabatur. Inde fiebat, ut uberrimam a Deo gratiam Consularis Monachus mereretur, non pro iis tantum quæ ipse faciebat; sed & pro iis, quæ facere imitatores ejus & asseclæ conabantur: neque Deum una solum mente linguaque una, sed mille ac longe pluribus collaudaret; idque non in angulo tantum Nolano, sed per cunctam Italiam, & Galliam, & Daciam, & Africam, & Palæstinam, & alias terrarum remotissimas oras. Quin etiam eminens virtus in admirationem sui, & Christi Dei prædicationem, ut auctoris atque magistri, barbaros quoque & Christianæ religionis hostes alliciebat. [Homil. 13 in Gen.] Quæ cum Sanctus Chrysostomus cujusvis illustris exempli bona sapienter enumeret, tanto cumulatiora Paulino redibant, quanto plus gerebat exemplum ejus & majestatis & ponderis: [cui etiam adhortationem addebat Paulinus.] quod ipsa simul Therasiæ sanctitas ad feminarum singulare incitamentum, & in tali conjugio tanta perfectionis consensio fructuosius pariter ac speciosius faciebat. Sed tamen ad hæc omnia, & ad operum vocalissimam tubam adjiciebat Paulinus oris quoque voces ac styli, cum sermonibus ardentissimis præsentes, tum acerrimis epistolis & lucubrationibus aliis ad perfectionem absentes instigans; cominus juxta atque eminus, ore manuque potens, æquans facta sermone, sermonem factis, utrisque divitem contumaciam mundi, atque superbas divitias in obsequium paupertatis & humilitatis Christi captivans. Ceterum, quos amat Pater cælestis, numquam eis res ita secundas facit, quin probandæ virtutis durandæque ad patientiæ incudem relinquat materiam.

ANNOTATA D. P.

a Successit Siricio Anastasius an. 398, 2 Decembris.

b Eumdem calculum confirmatum vide in nostro de Episcopis Mediolanensibus Tractatu, num. 24 ante ultimum Tomum Maji.

CAPUT VI.
Paulini patientia, humilitas, gratitudo, studium paupertatis.

[46] Inter eos plausus Paulinus non Ethnicos modo obtrectatores habuit, non modo ipsum inter amicos primum carissimumque magistrum Ausonium, uti supra est demonstratum, nec solum Romæ invidorum malevolentia pulsatus est; sed etiam derelictus a suis. Nam, ut commercia seculi ferme re ac spe conferuntur & continentur, [Paulinus obtrectatores patitur, ac despicitur.] ubi quis ad Christi paupertatem transit, nimirum velut jam fruge cassum putamen, aut supervacaneum cadaver, amici plerumque & propinqui & clientes abjiciunt. Ita Paulinus evenisse testatur sibi, dum Severum ita compellat: Præterea peto, quia summum animi tui jus habere me confido, ut, si necesse fuerit deficientibus a me & libertis, & servis, & fratribus, tuam curam impedas, & ordinare digneris, qualiter ad nos vinum vetus, quod Narbone adhuc nos habere credimus, pervehatur. [Epist. 1] Ne timeas, frater sancte, damnum, si nos feceris etiam pecuniæ debitores. [Epist. 5] Omnes enim nostri a nobis declinaverunt: simul impii facti sunt, & inimici hominis domestici ejus. Et alibi: Ubi mihi nunc consanguinea germanitas? ubi amicitia vetus? ubi pristina contubernia? Evanui coram illis omnibus. Sed talia humilitatis asseclæ pro lucro numerabantur.

At laudes reformidabat, aversabatur, ferre non poterat, [Reformidat laudes,] quibus & sua aggravari peccata dicebat. Unde querimoniæ illæ ad Severum: Quid igitur miseri faciemus, hinc etiam rationem & pœnam debituri, quod honores accipiamus immeritos: &, qui auditores tantum legis sumus, a factoribus prædicemur? [Epist. 1] Quo magis scilicet exprobretur nobis condemnandæ torpor ignaviæ. Et: Te multa dilectio usque ad mendacii peccatum trahit. Vide ne contra ejus (id est caritatis) regulam videaris operari malum proximis, quibus sarcinam peccatorum pondere indebitæ laudis accumulas. [Epist. 2] Quo loco notare commodum est, Sanctorum inter se quam conveniat sensus. Magnus enim Gregorius eamdem sententiam, & fortassis lectione Paulini admonitus, ita expressit ad Anastasium: Quod vero me os Domini, quod lucernam dicitis, quod multis prodesse perhibetis, hoc quoque ad iniquitatum mearum cumulum accedit; ut, cum vindicari in me iniquitas debuit, laudes pro vindicta recipiam. [lib. 1 Reg. Cap. 7]

[47] Ergo Paulinus, ne commendatione hominum, qua se rebatur indignum, apud Deum condemnaretur, ita laudatores aversabatur, [& laudatores suos castigat.] ut incastigatos nequaquam dimitteret. Exemplo est libertas, qua Severum, hominem sanctum, quod interdum abripi se caritatis æstu longius sineret, non semel reprehendit. Præter usitatum ea tempestate morem (deinde enim urbanius quam verius receptus est) in titulo litterarum Severus servum se adscripserat. Paulinus novam præfationem haudquaquam tacitam prætermisit. [Epist. 1] In Epistolæ titulo, inquit, imitari præstantem in omnibus mihi fraternitatem tuam timui: quia tutius credidi vere scribere. Cave ergo post hæc servus Christi in libertatem vocatus, hominis, & fratris, & conservi inferioris servum te scribere: quia peccatum adulationis est magis, quam humilitatis justificatio. Alio tempore Severus idem postulavit, ut imaginem sui pictam ad se Paulinus mitteret. Is vero non leviter ad eam postulationem excanduit: atque non animum, sed verba imitans eorum, qui dixerunt olim Apostolo: Multæ litteræ te ad insaniam perduxerunt; Severe, mi Severe, inquit, multa te caritas pæne delirum facit: & circa me non ætate, sed sensu parvulum tuum tamquam avus circa serum nepotem, nimia pietate (quod tamen pace prudentiæ tuæ dixerim) stultus efficeris. [Actor. 26] Et subdit: Qualem cupis, ut mittamus imaginem tibi, terreni hominis, an cælestis? [Epist. 8] Scio, quia tu illam incorruptibilem speciem concupiscis, quam in te Rex cælestis adamavit. Et mox: Quomodo tibi audebo me pingere, cum cælestis imaginem inficiari prober corruptione terrena. Utrimque me concludit pudor: erubesco pingere quod sum, non audeo pingere quod non sum. Ita sagax modestiæ cultos inde laudes excludebat, hinc abjiciendi sese atque despiciendi causas venabatur.

[48] Faciebat ubique hoc Paulinus, ut ex laudibus suis non elatior, [Undique captat humilitatis materiam.] sed vilior sibi fieret. Itaque cum accepisset, una se cum S. Martino ad Baptisterium a Severo pictum, factumque doluisset, tandem excusat ea ratione, ut peccator (sese intelligebat) justo compositus magis sordeat, & peccatore collato magis justus (hoc est Martinus) eluceat. [Epist. 12] Denique, quia subscribendos etiam picturæ versus postularat Severus; Hac tantum gratia parui tibi, inquit, ut consilii tui ratio proderetur, qua salubriter novorum hominum informationi studens, diversas longe sibi imagines propusuisses, ut emergentes e sacro fonte, & vitandum & sequendum pariter conspicarentur. Præterea, quod sanctissimi viri docent, ad humilitatis nostræ custodiam aspicienda in aliis quæ eos attollere, in nobis vero quæ nos deprimere possint, id adeo solerter in loco ac scite facit Paulinus ut appareat etiam humilitatem ingeniosam esse; præsertim dum Severum sibi præferens, miraculo dicit majore coversum, & inter cetera etiam illa numerat: Mihi ætas provectior, a primis annis honorata persona, corpus infirmius. [Epist. 1] Quæ omnia cum ex assuetudine & imbecillitate magis arduam virtutis viam redderent, eoque juste ad laudem amplificandam pertinerent; ille tamen ad minuemdam refert. Addit deinde etiam, Severum oneribus patrimonii fuisse leviorem: tamquam Paulino optandum magis fuerit iis relevari. Et quoniam haud omnino possessiones idem Severus abdicarat, extollit ejus constantiam in curis quidem retinendis, fructibus autem in Dei obsequium conferendis. Ita demum amatores veri modestiæ, oculos removent ab alienis vitiis, & conferunt in virtutes: in se autem non, si quid insit boni & laudabilis, sed quidquid vile ac vituperandum est intuentur.

[49] Ex eadem submissione suique existimatione infima, oriebantur encomia, quibus humilis corde, [Magni facit omnium erga se quæcumque officia.] hoc est cor Christi Paulinus, qui aliquo erga se officio fungerentur, deprædicat. Censebat enim cunctis se bonis indignum, potiusque ab omnibus proculcari debere. Inde benevolentiam suspicit, ac virtutem eorum, quod adeo se (ut persuasum habebat) abjectum & despectum non exhorrerent. Immensis laudibus Victorem effert, Monachum quidem pium, at unum e vulgo, qui sibi quædam ex caritate ministeria adhibere voluisset. Quare ingemit: Servivit ergo mihi, servivit, inquam: & væ misero mihi, quod passus sum. Servivit & peccatori, qui non serviebat peccato. Sed hinc mihi levamen aliquod tanti ponderis spero (discamus Religiosi, quo sint animo excipienda fratrum obsequia) quod sancti fratris famulatum non superbia vendicavi, sed contestandæ caritatis more, & fide capiendæ benedictionis admisi. [Epist. 3 ad Severum.] Addit, quia idem & pedes lavare sibi voluit, semel tantum Apostolico exemplo cessisse, quod in Victore Christum veneratus optaret, ut ad infirmitatis remedium melior se conservus attingeret. Ceterum, non hæc solum vocis præconio remunerari obsequia satis habebat, sed mutuum manu sua rependebat famulatum, dolens quod bonus Victor servilium præreptor operum, vix aquam ministrari a Paulino suis manibus sineret. Quod tamen se nominatim usurpasse testatur, ut S. Martinum imitaretur, qui adeunti ad se Severo (ut idem ipse auctor est) manus abluisset. Quippe inter cetera caritatis officia iis temporibus sancti viri de suis quempiam missitabant cum litteris invicem salutatum. [Epist. 24] Hos, ut adveniebant, incredibili caritate excipiebat, & dulcissimis stringebat amplexibus Paulinus: eosdem suæ mensulæ adhibebat, omni obsequio demerebatur. Cardamatem quemdam, hominem servum, ac prope scurram, & male sobrium, quia ultro citroque commeans in Galliam & Italiam, ea caritatis pignora ad Sanctos deferebat, ita commendavit & scilicet dedolavit, ut & libertate donatus, & in Clerum ascitus sit Exorcista; ac demum inde collaudat, quod prope quotidianus conviva sibi esse non fugerit.

[50] Ex eadem suæ vilitatis opinione fiebat, ut monita ac præcepta degendæ vitæ passim exquireret, ab Hieronymo, ab Augustino, a Delphino, ab Amando, ab aliis; [Monita expetit.] itemque omnium precationes pro se sine ulla intermissione flagitaret. Nec discrepabat a dictis factisque externus apparatus. Omnia simplicia, vilia, spirantia humilitatem erant. Supellectilem argenteam a principio, [Vili supellectile utitur,] in ligneam mutavit ac fictilem. Ideo scutellam buxeam ad Severum mittens, ait: Misimus testimonialem divitiarum nostrarum scutellam buxeam; ut apophoretum voti spiritualis accipies, habiturus exemplo, si necdum simili argento uteris. [epistol. 1] Et petit sibi mitti fictilia, quæ amare se dicit, quod secundum Adam cognata nobis sint, & Domini thesaurum in talibus vasis commissum habeamus. [& mensa tum vili, tum perparca.] Mensa porro qualis esset, apparet ex eo, quod modo dicere de Cardamate institueramus, quem inde miratur, quod mensulæ suæ modum non fastidiebat: Cumque raris ac minutis calicibus aspergeretur, quibus labra summa vix tingeret, nihil de vacui ventris aut sicci gutturis injuria querebatur. [epist. 24.] Et alibi: Assiduus mensulæ nostræ particeps ita se ad mensuram nostri gutturis arctavit, ut nec oluscula nec pocula nostra vitaverit. [epist. 17] Itaque continentia & frugalitas viri Consularis jam erat hujusmodi, ut mirabiles esset, [Paupertas Paulini mirabilis.] qui de vulgo Monachorum pati eam possent. Verumtamen, quod mortales maxime mirabantur, & ascetæ etiam nobiles (ut quidem Severus de se profitebatur) imitari se negabant posse, summa erat ex divitiis paramplis inanitas. Itaque merito illum S. Augustinus cum ea Præsatione nominat; Paulinus noster, ex opulentissimo divite, voluntate pauperrimus, & copiosissime sanctus. Hortulum colebat initio: cujus causa per jocum Severus, Hebromagum relictam ab eo cum dixisset, respondit Paulinus: Hebromagum non hortuli causa, ut scribis, reliquimus, sed Paradisi. [l. I de Civ. Dei Cap. 10] Illum hortum prætulimus & patrimonio, & patriæ; quia illic magis domus vera, ubi æterna: ibi verius patria, ubi originalis est terra, & principalis habitatio. [Epist. 5.] Nam si credis propitio Christo, propter quem si nil habeamus, in ipso omnia possidemus; nunc in ista spinarum & laborum humo, ne in hortuli quidem glebula nos terræ limus tenet. Sed utinam ita nullus a peccato nobis pulvis hæreret. En quam perfecta nuditas Paulini, quam limo terræ soluta mens erat.

[51] Existimabat tamen nihil magnum ab se vacuitate illa perfectum. Rudimenta hæc ducebat militiæ suæ, ut sanctus Hieronymus vocat. [Sed rudimentum eam putat, non perfectionem.] In hunc modum disserabat: Facile nobis bona vel onera apposita pallium remittentibus exciderunt: &, quæ nobiscum non intuleramus in hunc mundum, ned poteramus auferre nobiscum, quasi mutuata reddidimus: nec ut cutem a carne distraximus, sed ut vestem posuimus. Nunc opus est, ut quæ vere nostra sunt, dependamus Deo, hoc est, cor, & animam, & opera nostra exhibentes, in hostiam vivam. Temporalium, quæ in seculo habentur, bonorum relictio sive distractio, non decursus stadii, sed ingressus; nec ut meta, sed janua est. Non enim athleta tum vincit, cum exuitur: qui ideo nudatur, ut incipiat dimicare, cum legitime certaverit coronandus. [Epist. 2] Ex natator amnem interpositum superaturus exuitur: nec tamen hoc tanto apparatu quod se dispoliaverit, transnatabit, nisi totius corporis nisu, & omnium scita mobilitate membrorum, & propulsu pedum, & remigio brachiorum, & lateris illapsu, torrentis impetum scindat, & laborem natationis exhauriat. His cogitationibus continenter sese ad certamen extimulabat. Alias vero, cum repositæ apud Deum mercedis amplitudinem intuebatur, exclamabat: O miseri homines! largiri nos aliquid credimus. [Epist. 12 ad Severum.] Negotiamur; & liberales habemur, qui avarissimi esse convincimur: & quidem tanto avariores cupidissimis terræ fœneratoribus, quanto amplius est cælestia de terrenis, & beata de miseris egenisque rebus emere; quam terrena terrenis & labentibus lapsura mercari, [Nec se largiri Deo, sed negotiari.] & Dominum quam hominem fœnerari. Nec minore admiratione illa interdum addebat:

— Et res magna putatur
Mercari propriam de re pereunte salutem?
Perpetuis mutare caduca; & vendere terram,
Cælum emere? [Natal. 9] Ecce Deus, quanto me carius emit
Morte crucis? passus, dejectus imagine servi,
Ut viles emeret pretioso Sanguine servos.

[52] Ceterum, ex obedientia, quam ipse consilio Euangelico exhibuerat, & benignitatis divinæ consideratione, illa fideli servo extitit precandi fiducia, quam S. Augustinus commemorat. Namque sub annum salutis CCCCX Nolam Gothi cum cepissent, vastarentque, & Paulinus ab eis teneretur, sic in corde suo (inquit Augustinus) ut ab eo postea cognovimus, precabatur: Domine, non excrucier propter aurum & argentum: ubi enim sunt omnia mea, tu scis. [l. I de Civit. C. 10] Ibi enim habebat omnia sua, ubi thesaurizare ille monuerat, qui hæc mala mundo ventura prædixerat. Et auditas credere par est pias preces. Nam quamquam fortasse vexatus vir Dei; tamen in urbe relictus est. In tanta vero mendicitate numquam buccellam omittebat suam cum mendicis dividere, [Pro pane subtracto pauperi perit navis annonam ferens.] non raro se minus egentibus. Nec discrepabat fidelis conserva, sub jugo meliore jam conjux. Fuit tamen, cum roganti mendico jussa dare stipem, renuntiavit Paulino, unicum domi panem esse: & eum ipsum dare cum ille jussisset, præter morem suum nimium provida, non dedit; argumentans (ut verosimile est) in pari necessitate digniorem esse qui vesceretur illo Paulinum, ac proinde ei servandum. Sed brevi didicit, fides Paulini quanto esset locupletior, quam timida suæ curæ solicitudo. Adfuerunt subinde viri, qui se missos ab suis ajebant dominis, [Turonens. De glor. Confess. Cap. 107] ut ad Paulinum vini triticique annonam deferrent: ideo que moratos, quod tempestas unam navium onustam tritico demersisset. Quæ audiens Paulinus, ad Therasiam conversus, Intellige, inquit, te illi pauperi unum panem fuisse furatam, & ideo hanc navem esse demersam.

[53] Sed qui, quibus nihil debebat, adeo erat benignus; proclive intellectu est, quam esset gratus & effusus in eos, quibus debere aliquid videretur. Quam prolixe Ausonio; [Paulinus quam esset gratus.] quam honorifice defert omnia? Quam pie ab se crimen impietatis, temere ab illo objectum repellit?

Pietas, inquit, abesse Christiano qui potest?
      Namque argumentum mutuum est
Pietatis, esse Christianum: & impii,
      Non esse Christo subditum. [Epist. 2]
Hanc cum tenere discimus, possum tibi
      Non exhibere, id est Patri?
Cui cuncta sancta jura, cara nomina
       Debere me voluit Deus;
Tibi disciplinam, dignitatem, litteras,
      Linguæ, togæ, famæ decus,
Provectus, altus, institutus debeo,
Patrone, præceptor, pater.

Delphinum vero, a quo & Christianis fuerat undis aspersus, & ad pietatem incensus, ita datis cum ad ipsum tum ad Amandum litteris affatur; commendat, rogat permistis quibusdam cum sancta ingenuitate quasi blanditiis, ut observantius nihil fieri, nihil suavius aut amabilius queat. [Epist. 18,] Commendarat eidem Delphino atque Amando presbyterum senem & inopem, cui per injuriam domus erepta erat. Valuit commendatio; sed operæ pretium est cognoscere, quanta vi beneficium prædicet Paulinus eorum, a quibus est impetratum, ut domum non suam, quamque jure debebant, redderent.

[54] Pro ipsis fratribus nostris, quos ante rogari poposceramus, nunc unanimitatem vestram petimus (Amandum & Delphinum alloquitur) ut eos ultra solitum affectum diligatis: &, si forte ipsi Burdigalam, ut solent, venerint, præsentibus etiam de nostrorum sensuum ac viscerum affectione reddatis. Aut si tarda fuerit eorum copia, cum prima fuerit occasio, dignemini eis gratulationem debitam, [Hom. 2 in epist. ad Ephes.] & meritam benedictionem operis sui mittere; ut sciant & intelligant, quam acceptum Deo sacrificium dederint, &c. Nam etsi debitum fecerint agnoscendo justitiam, ut alienum reddi juberent; tamen gratia largiter habenda digni sunt, pro ipso bono voluntatis affectu, quo potuerunt transgredi, & non sunt transgressi. Hic videlicet Dei mos est, qui, ut ait Chrysostomus, nostram salutem, hoc est, ut salvi esse velimus, [Quam clemens.] emit a nobis. Ita Deum Sancti imitantur, in beneficio numerantes si quis ipsorum monitu culpis abstineat, cum revera beneficium incomparabile is qui monetur a monitore accipiat. Sed Paulinus ut benignus in calamitosos, ita clemens in reos, cum quem affectum injuria defendendum suscipiebat, [Epist. 36] ita succursum innocenti volebat, ut nocenti concederetur. Itaque epistolæ ad Macarium ea est clausula: Hoc moderamine intervenire debemus, &c. ut pari labore defendas & excuses optimo Senatori, id est, Christiano viro reum suum; ita ut prædoni ipsi sufficiat impunitatis lucrum, nobis ab ipso Dei munera recipere contentis.

CAPUT VII.
Ceteræ Paulini virtutes, imprimis veneratio erga Sanctos, vivos & mortuos. Incendium ab eo restinctum.

[55] Sanctorum amicitias non cetera modo observantia, sed missitandis quoque munusculis diligenter colebat, [Quam officiosus Paulinus.] præcipue sacri panis, quæ Eulogiæ dicebantur: cum tamen ab se panem mitti diceret, quem accipientis dignatio Eulogiam faceret. Agnoscere erat Paulini probum ingenium & candissimam animam etiam in eo, quod, qui bonitatis speciem præseferrent, facile bonos existimabat. Itaque & Vigilantium, & Ruffinum, & Pelagium, & Julianum, [Quam bene de omnibus existimans.] antequam in apertum fallaciæ eorum & hæreses proferrentur, in amicis simpliciter numeravit & commendavit, ut S. Hieronymus cum Vigilantio loquens, quod primo non eum detexerit, excuset iis verbis: Quid tibi faciam? Credidi sancti Presbyteri Paulini epistolis, & illius super nomine ne tuo credidi non errare judicium. [Epist. 75] Igitur alienos mores de suis æstimans, qualem se quisque ferret, talem habebat.

[56] Nequaquam tamen si quæ minus probanda in familiarium quopiam videret, per incuriam aut assentationem dissimulabat: sed verum se amicum præstans (amicus enim bonus, [Quam liber in admonendis amicis.] ut idem ait, medicina cordis est) operam dabat, ut libera eos modestaque admonitione sanaret. Docent hoc omnes ad Ausonium versus, docent multæ ad Severum epistolæ, & ille præter alios a nobis ante productos, locus e quinta: quoniam nullum faciebat finem Paulinus Severum ad se vocandi, idemque paupertatis studio adeo sese nudabat, ut nihil ad varietates ac necessitates temporum reservaret. Severus, joco haud dubie, scripserat ad id redigendum inopiæ, ut tandem ad se illum invitare desineret. [Epist. 5] At Paulinus, ne jocis quidem locum esse ratus, ubi de sanctissimis Christi consiliis ageretur; Quomodo convenit, inquit, ut idem tu paupertatem, quam te admirari profiteris, horrere fatearis? Si credas hanc mihi donatam esse virtutem, quam te velle nec posse assequi confiteris, ut habens victum & vestimentum hoc contentus sim, nihil ultra diem cogitem; cur vel me inopiæ necessitate superandum putas, ut te, quem non desiderare non possum, invitare desistam? aut te tam infirmum diffidentemque Christo prodis, ut timeas ad hujusmodi, qualem prædicas, amicum venire, si in veritate sequeris illum, qui dixit: Tolle crucem tuam, & veni, sequere me? [Luc. 9. 23] Quomodo aliter putas Christum sequendum, nisi lege quam docuit, & forma quam prætulit? qui cum in sua venisset, reclinandi tamen capitis locum inter sua non habuit. [Psal. 15. 5] Et post venustissimam & gravissimam reprehensionem subdit tandem: Opto igitur ut tuæ potius comitatis hic jocus, quam infirmitatis fides fuerit. Ad extremum dignam fide sua auream clausulam apponit: Tu, si hoc bonum (id est, pro Christo missa omnia fecisse) ita credis ut prædicas; & in eo me esse credis, ut te credere scribis; & segnius me desideras; jam non in me peccatorem semper, & semper indignum conspectu tuo, sed in Dominum ipsum committis; si putas tum demum defuturam nobis vitæ mortalis alimoniam, cum nobis cœperit Deus esse possessio.

[57] Ex his quæ hactenus memorata sunt, incipit elucere species ac forma Paulini Monachi, in omnes partes absoluta, [Summa virtutum Paulini tā erga se & proximos,] & quodammodo ex omni latere conquadrata. Ante omnia inerat ei ardentissima fides, ut non surdis auribus & torpido corde Christi voces audiret; sed pro norma acciperet (uti sunt) & certa lege vivendi. Ex vivida acrique fide ceteræ virtutes, velut ex radice, vitalem succum vigoremque trahebant; atque nominatim illa Monachi prima virtus, opinionem seculi & rumusculorum generosa despectio; fidensque, libera, demum inconfusibilis cunctis locis professio Euangelicæ sanctitatis. Inerat summa nuditas rerum omnium humanarum, summa abjectio & contemptio sui. Adhæc benignitas in egentes & calamitosos nullis circumscripta terminis: in bene merentes grati animi memoria constans, aperta, munifica: adversus amicos observantia liberalis: prona in meliorem partem existimatio: simplex, ubi res posceret, admonitio; quæ res qualis erga se, qualis erga proximos esset, ostendunt. Superest ut erga sancta atque divina quemadmodum se gereret, adumbremus.

[28] Quibus etiamnum inter vivos præcipua cum Divinitate conjunctio esse videretur, eos submissione incredibili, & omni officii genere venerabatur … Nicetam vero qua pietatis suavitate, qua orationis magnificentia celebrat? [quam erga sanctos vivos.] Immortalitati memoriæ illum transcripsit. At Victricii, postea Rothomagensis Episcopi, quem Martyrem vivum appellat, haud minus eloquenter quam sancte descriptum certamen, una Paulini epistola ab oblivionis interitu vindicavit. [Epist. 28] Quam narrationem ubi ita conclusit, Dibutemus etiamnum an perfectus sis, qui de perfectione cœpisti? &, si legitime coronandus sis agone decurso, cum currere cœperis a corona? dolens quod ejus frui conspectu non liceat, æque dulciter ac religiose illa suspirat: Quis daret nobis pennas sicut columbæ, & volaremus ad te, & requiesceremus in conspectu sanctitatis tuæ, coram in ore tuo Christum Deum admirantes atque venerantes. Tergeremus capillis pedes illius in tuis pedibus, & lacrymis rigaremus; & in illis cicatricibus tuis, quasi Dominicæ passionis impressa vestigia lamberemus. Id autem, quod exhibere coram Victricio cupiebat, tempus incidit ut seni cuidam bono, quem Victorem nominat, cumulate præstaret: cujus mirabilem ex naufragio liberationem epistola ad Macarium describens, cum ei Dominum ipsum apparuisse in navi, & incredibili benignitate sinum ad requiescendum præbuisse, & aurum ad excitandum vellicasse dixisset, Fateor tibi affectionem meam, inquit, dum nimium tam insignia in nostri temporis homine Dei gesta admiror & diligo, pæne in ipsum senem fuisse crudelem. [Epist. 36] Nam tam assidue aurem ipsius retractavi, ut pæne detriverim. Vo̧luissem quoque vel unius partem auris abscindere, nisi in illo vulneris, quæ mihi pignoris res fuisset.

[59] Hac pietate Paulinus in homines Deo caros etiamnum mortalitate circumdatos ferebatur: Christum in eorum pectoribus, velut in thesauris pretiosis, [Celebrant laudes hominum virtute præstantium.] sed adhuc fictilibus agnoscebat: desiderabat absentes, præsentibus fruebatur: captabat occasiones præclara eorum facta virtutesque vulgandi. Ita præter jam dictos Victricium atque senem Victorem, majoris Melaniæ, quam Origenis depravatam erroribus ignorabat (resipuisse ad extremum bona conjectura est) studiose persequitur laudes. Ita ex Alypio rogavit, ut ad se scriberet genus ac vitam suam. [Paulin. Epistol. 10 ad Severum.] Quod cum Augustinus facturum se cumulatius pro eo respondisset, argumentatur acute Baronius, non modo id præstitum ab Augustino, & a Paulino celebratas Alypii res, sed multo magis ab eodem expetitam vitæ historiam ipsius Augustini; ex eoque factum, ut is formam excogitaret, qua modeste eam & utiliter explicaret in Confessionum libris. [Epist. 45, Augustin. Epist. 32, Baron, An. 395] Quodsi ita sit, haud sane mediocriter hoc uno nomine posteritas debet Paulino.

[60] Ille vero Sanctis jam cælo receptis atque Beatis quod genus obsequii piique cultus non adhibebat? [Mortuos honorat scriptis,] Felicem suum ut coluerit, ut ornarit, ut celebrarit, memoratum est satis. Haud ambigam multorum ab eo perscriptas Historias. Certe de Arelatensis Genesii martyrio quæ extat brevis narratio, nomine Paulino Nolani inscribitur, & stylus omnino consentit. Age, adversus Apostolorum principes Petrum & Paulum quanta pietas erat, cum quotannis ad sacra eorum corpora coram veneranda ipsorum natali die Romam adiret, [peregrinationibus,] nec viæ retardatus labore, nec graviore jam ferme per id tempus Romano ob æstum cælo deterritus? Quod officium ita constanter tenebat, ut solemnem morem, & annuum sibi illud votum atque iter vocet. Interdum tamen prævenisse Natalem Apostolorum, ex epistola illa patet, quam ad sanctum Augustinum reversus jam ex peregrinatione Romana Idibus Maji dedit. [Epist. 44] Romæ porro quid gereret, quemadmodum acciperetur, epistola ad Severum tertia decima conjiciendum proponit. Expediebat sese celerrime. Tempus ante meridiem in votis, quorum causa venerat, per Apostolorum & Martyrum sacras memorias consumebat: deinde ut ad hospitium rediisset, innumeris frequentationibus, quas partim amicitia, partim religio contrahebat, sic erat occupatus, vix ut vespera solveret cœtus. [Epist. 13]

Idem in conquirendis, colendis, decorandis cum sumptu tum aurea sua lingua Beatorum sacris Reliquiis, multus erat, [colligendis ornandisque Reliquiis,] quarum ab S. Ambrosio quasdam accepit. Nec solum ad S. Felicis, quem semper Patronum & dominum, & Dominædium suum, tamquam dominum ædium gaudens appellat, magnificas basilicas, sed & Fundis ædem sacram extruxit, haud minus ea re benignus in homines, quam pius in Deum. [Natal. 9] [extruendis Basilicis,] Per occasionem paternæ in eo tractu possessionis, familiariter usus oppido erat. Ergo vel ad pignus, inquit, quasi civicæ caritatis, vel ad memoriam præteriti patrimonii, basilicam dare in ipso oppido, quoniam & indigebat, ruinosam & parvam habens, voti fuit. [Epist. 12]

[61] Ceterum sacro-sanctas Crucis Domini Reliquias, & religione, ut debuit, summa est veneratus, [Cultus ligni Crucis Domini.] & unus omnium maxime earum gloriam posteritati suis litteris patefecit. Miserat per Melaniam illi Joannes Episcopus Jerosolymitanus fragmen e salutari pignore. Paulinus opportunitate usus, & vulgavit historiam repertæ Crucis (quæ nunc legitur in epistola undecima ad Severum) & singulare illud ejusdem nihil immunitæ, quantumvis ex ea demeretur, miraculum prodidit: ut ex quo tempore inventa erat, innumeris pæne quotidie hominum votis lignum suum commodans, detrimenta non sentiret, & quasi intacta permaneret; quotidie dividua sumentibus, & tota venerantibus. Unde intelligere est quo pacto vitalis trunci tanta per omnem Christianum orbem propagari copia spargique potuerit. Misit & nomine Therasiæ (quam conservam in Domino appellare consuevit) ad Severum & Bassulam socrum ejus magnum in modico munus, & in segmento pæne atomo astulæ brevis, munimentum præsentis, & pignus æternæ salutis. [Epist. 1 & 2] Ita describit partem ex donata sibi particula sanctæ Crucis. Misit autem aureolo inclusam tubello, addita interpretatione, expressam tali paratu formam ipsorum. Quippe ipsos aurum ignitum esse, qui intra se haberent regnum Dei, hoc est, fidem Crucis. Ex ejus vero portiunculæ, quam sibi reservaverat, possessione cultuque multiplicem sane fructum percepit cum alias, tum maxime, cum incendium ingens extemplo, ut contra est objecta, restinxit. Describitur res Natali decimo, & miraculum duplex notatur.

[62] Pro foribus extructæ ornatæque ab se sancti Felicis basilicæ, stabant tuguria duo ex rudi materia, quæ loci deformabant faciem, & adeunti populo velut offendiculum occurrebant. Obstinarant animos nequaquam cedere loco, qui tuguria incolebant. Modestissimo viro grave erat lite jus persequi, & vel vincere per contentionem. Hæc ita cum essent, ædicularum in altera sub primam quietem illapsa in fœnum scintilla, [per ejus particulam incendio objectam] repente magnum incendium suscitat; clamores gemitumque viciniæ. Excitatus Paulinus, videt omnia ita servere igni, ut ipsam quoque ardere basilicam opinaretur. Trepidi suarum quique rerum, aquam certatim, & quæcumque apta opprimendæ pesti suggerere: sed nequidquam sudabatur: irritabatur malum remediis: victrix flamma, quidquid ingestum esset, in alimenta vertebat. Paulinus non ad mortalis aquæ, sed ad misericordiæ divinæ fontes accurrit. [ipsum restinguit Paulinus] Festinant precatum ad S. Felicis corpus, & ad alia monumenta Sanctorum. Inde domum rapidus fiduciaque plenus evolat, Reliquias sanctæ Crucis assumit, manuque tenens pro pectore quasi scutum, quo tegeret se, hostem umbone elideret, adversus furentes faces consistit. Ecce autem continuo vis Crucis ignem

Terruit, inque loco, de quo surrexerat, ipso,
Ut circumseptam præscripto limite flammam
Sidere, & extingui fremitu moriente coëgit;
Et cinere exortam, cineri remeare procellam. [Natal. 10]
Quanta Crucis virtus, ut se natura relinquat?
Omnia ligna vorans ligno Crucis uritur ignis.
Multa manus crebris tunc illa incendia vasis
Aspergens, largis cupiebat vincere lymphis:
Sed licet exhaustis pensarent fontibus imbres,
Vi majore tamen, lassis spargentibus, omnem
Vicerat ignis aquam: Nos ligno extinximus ignem.
Quamque aqua non poterat, vicit brevis assula flammam.

[63] Mirabiliter extincto igni cum plurima putarentur cremata tecta, postridie ubi diluxit, unum dumtaxat e duobus tuguriis absumptum viderunt; [& contiguas domos servat.] quod manu & labore fuerat demoliendum, nisi occupasset flamma; & compendium fecisset. Tum vero animadversa re Dominus, & cognita cælesti pœna, reliquum tugurium ipsemet evertit, & mora importuna S. Felicis basilicam liberavit.

Hunc nobis, inquit Paulinus, sine lite videns cessisse triumphum,
Se tantum miser accusat, quem gratia nulla
Manserit obsequii, & maneat confusio pœnæ.

Igitur non minore prodigio factum est, ut obstinati hominis pectus malo perdomaretur, [Caritas ejus in Deum.] quam ut vitalis objectu ligni vorax flamma momento consideret. Utroque Paulini fides, modestia, pietas, tamquam suffragio divino probata est. De cujus erga Deum caritate, & præcipuo quodam erga Christum Dominum studio, supervacaneum est nominatim dicere; cum quæ extant ejus scripta id loquantur unum, quæ sanctus Augustinus vere dicit fragrare odore sincerissimo Christi.

CAPUT VIII.
Qualis Episcopus fuerit Paulinus.

Pars III.

[64] Quo tempore, quaque ratione creatus Episcopus sit, plane est incompertum. a Haud pro dubio posuerim, uti Barcinone per subitam vim & multitudine strangulante Presbyter consecratus est, [De cura animarum quid sentiret,] ita Nolæ simul primum decessit Antistes, communi studio & ardore civium in Episcopalem sedem adactum fuisse. Quæ extant ejus Opera, vestigium talis muneris vix ullum offerunt, sive quod pleraque ante Episcopatum scripta sint, sive quod mallet ubique se peccatorem, se tenuem ingenio, corde crassum, ore jejunum profiteri, aliterque deprimere, quam suarum quidquam laudum attingere. Verumtamen gravissimi molem oneris quam vera amplaque existimatione ponderaret, & bene suarum omni connisu virium conaretur, documento sunt, quæ Sacerdotio minore, quamquam nulli addictus pascendo gregi, suscepto cogitabat, & cum Amando communicata legimus. [Epist. 23] Quod ministerium, inquit, ut bene ministrem, & gradum bonum mihi acquiram, & sciam qualiter oporteat me in domo Dei conversari, & tractare mysterium pietatis, tu Domine venerabilis & frater & Domine in Christo nobis ora Dominum, in omni bono divitem, ut abundemus fide, & sermone, & scientia, & omni solicitudine. Quæ postrema verba totam continent perfecti Præsulis formam. Nam si ad sanctitatem vitæ, quæ in fide significatur, per quam velut idoneus sequester, acceptus Deo, venerandus populo sit, eloquentia accesserit ad exhortandum, & scientia ad recte docendum, & impensa ac solicita cura ad ceterum ministerium; nihil profecto reliquum fiet, quod ad explendas sacri pastoris partes desideretur.

[65] Hæc autem si Paulinus Pastorali liber Sacramento versabat, [etiam ante Episcopatum.] quanto impensius jam obligata fide, vasque pro hereditate Dei & Sanguine Christi factus, illa meditabatur, quæ paulo infra in epistola eadem adjungit? Igitur quia facti sumus de hostibus cives, de longinquis proximi, de ovibus pastores, & positi sumus in fundamento Apostolorum & Prophetarum; erudite & confirmate manus ad ædificandi scientiam, ut ad lapidem, qui factus est in caput anguli, discam parietem utrumque connectere; & in templum sanctum atque in habitaculum Dei, corpora & corda fide mundata construere; per arma Apostoli potentia Deo omnem elationem extollentem se adversus scientiam Dei captivam ducere; omnem intellectum ad obediendum Christo perducere; Euangelicam securim arborum radicibus admovere; & gladio spiritus, id est, verbo Dei, interficere peccatores terræ, & scuto Catholicæ Fidei omnia jacula candentia nequissimi extinguere; & certamine decertato cursuque decurso, fide servata, ministerio impleto, expectare illud quod Dominus in illa die justus judex reddet omnibus, qui diligunt adventum ejus. Hæc habemus tamquam lineamenta Episcopi Paulini, ab ipsomet nobis adumbrata. Sed & accuratæ adeo ad absentes & ad alienos exhortationes, [Quæ præcipue doceret tractarentque.] quam ad præsentes atque ad suos edocendos cohortandosque sedulus & acer esset, haud obscure declarant; ac nominatim ostendunt, quam ille creber misericordiam in egentes, libertatem confitendi Christi, & humanorum despicientiam judiciorum, cælitum cultum, sacro-sanctæ Eucharistiæ venerationem: suavitas enim & amplitudo, qua de adorando hoc mysterio loquitur, præcipuum erga illud animi studium palam facit. Nec sane mirum, qui vias scrutabatur omnes sanctitatis, in vena potissimum & capite inhæsisse; denique magnificentissimas Christi laudes, immensosque thesauros caritatis ejus & gloriæ, quanta gravitate ac majestate tractaret.

[67] Constat assiduum in decantandis Deo laudibus noctes ac dies cum Monachis, quos a principio sibi adjunxit, & Clero suo fuisse: adeo ut ne moribundus quidem consuetudinem intermiserit, [Assiduus in canendis Deo laudibus.] sed matutinam psalmodiam, anhelo licet, tamen læto spiritu, jussis in tempore excitari omnibus, ad seque acciri, peregerit. Et quamvis nihil eo fieri mansuetius, nihil beneficentius posset; tamen accepimus disciplinæ tenacem ita fuisse, ut in quos oporteret, tela etiam sacræ censuræ fortiter expediret. Quo in ordine sub decessum e vita suum, quicumque fuerunt, reconciliari pius pater voluit; [Disciplinæ amans, benignus tamen.] sperans, opinor, pro sua humilitate eo pacatiorem Dominum sibi futurum, quo benigniorem se præbuisset ipse conservis. Demum constat, adeo mirabilem viri sanctitatem fuisse, ut venerationi barbaris quoque populis, & alienis a Christo Iudæis atque Ethnicis esset.

Sed jam qualem Uranius, tametsi plus nimio brevi summa describat, [Uranius qualem Episcopum describat Paulinum.] Auctoris stylo prodamus. Non enim nihil interest oculati testis etiam verba noste. Cum autem ad summum Sacerdotii gradum provectus est, inquit, noluit se talem exhibere Episcopum, qui ab aliquo timeretur; sed talem se reddidit sacerdotem, qui ab omnibus amaretur b… Nec merito ab monibus amabatur, qui aderat omnibus. [Apud Sur. Tom. 3 22 Iunii] Quem enim jacentem non sua dextera erexit? quem interpellantem se non pia voce consolatus est? Erat enim pius, misericors, humilis, benignus, nullum spernens, nullum despiciens. Omnibus tribuebat, omnibus indulgebat. Animabat trepidos, mitigabat violentos: hos verbis, illos ædificabat exemplo: alios epistolis, alios sumptibus adjuvabat: nullas opes, nullas divitias, nisi quæ Sanctis suis Christus promiserat, mirabatur… Quid plura? Vix quæcumque de illo dicuntur, admitteret credulitas fidei, nisi propellerent sua facta mendacium.

[68] Hactenus Uranius ea quæ viderat persecutus. Quæ maxime suspicor Romanam postmodum Ecclesiam in Gregorii Magni sacris Vigiliis, [Paulini vita olim lecta in Gregorii Magni solennibus.] ob similitudinem sapientiæ & sanctitatis, recitare solitam. Docet enim Paulus Diaconus in Proœmio ab se scriptæ Vitæ sancti Doctoris, Romanos diu caruisse Lectionibus, quæ sancti Gregorii res continerent, & de Paulino civitatis Nolanæ Præsule substitui eas consuevisse. Nec est gloria modica Paulini, vitam ejus tamquam pro forma habitam vitæ Magni Gregorii. Haud dubie inclyta fama viri, quæ tam longe lateque ex Monachi secreto ante pervagabatur, aliquanto facta est Pontificalis adjectione claritatis illustrior; eo magis, quod per id tempus florebat inter primas urbium Nola, & cathedram quoque satis opulentam habebat. Ita sapiens Dominus bonum servum, qui fuerat fidelis in modico, supra multa constituit. Nam quidquid pecuniæ, quidquid honorum est profanorum, comparatione cælestium exile ac vile est, cum pretium illis humana fere æstimatio faciat, his Christi Sanguis. Exaltatus est igitur, qui sese demiserat: & fideli erogatori facultas erogandi subministrata nova est, si non amplior, certe sanctior, [Facultatibus sacris quomodo usus Paulinus.] eademque perpetua; addito etiam ex munere Pastoris incitamento, ut quod voluntate faciebat, jam quadam necessitate præstaret. Et ille sacras facultates ita non respuit nec contempsit, ut inde ostendat sanctus Prosper sine perfectionis impedimento ab Episcopis possideri. Sic enim disputat. [l. 2 De vit. contempl. Cap. 9] Sanctus Paulinus (ut ipsi melius nostis) ingentia prædia, quæ fuerunt sua, vendita pauperibus erogavit: sed cum postea factus esset Episcopus, non contempsit Ecclesiæ facultates, sed fidelissime dispensavit. Quo facto satis ostendit, & propria debere propter perfectionem contemni, & sine impedimento perfectionis posse quæ sunt communia Ecclesiæ possideri. Mox cum idem factum a sancto Hilario quoque docuisset, subdit: Quod utique homines tam secularium quam divinarum litterarum sine ambiguitate doctissimi, si scirent res Ecclesiæ debere contemni, numquam eas debuerant, qui sua reliquerant, retinere.

[69] Retinuit igitur & custodivit bona Ecclesiæ Paulinus, sed ad erogandum, non ad fruendum; side ministri, non possessoris arbitrio … c & morientis thesauri fuerint æs alienum in pauperum vestimenta contractum, [Quanta existimatio Paulini apud Imperatorem, & alios primos.] nulla reliqua re unde dissolveretur. Quibus virtutibus quantum auctoritatis veterano Episcopo accessisset, docet epistola Imperatoris Honorii, per quam illum in Urbem ad Concilium vocat. Quod cum in gravi perturbatione Ecclesiæ, schismatisque magni discrimine cogeretur, dilatum propterea dicit, quod absente illo propter invaletudinem, existimatum sit nihil posse definiri. Est autem epistola talis:

Sancto ac venerabili patri Paulino Episcopo.

Tantum fuit apud nos certa sententia, nihil ab his Sacerdotibus, qui ad Synodum convenerant, posse definiri, cum Beatitudo tua de corporis inæqualitate causata, itineris non potuit injuriam sustinere. [Baron. Anno 419] Et propter absentiam tancti viri, non quidem obtentura, interim tamen vitia gratulantur, cum prava & vetus ambitio & cum benedicto viro sanctæque vitæ diu velit habere certamen, ut contra hæc Apostolicæ institutionis bona, de præsumptis per vim parietibus existimet confidendum. O vere digna causa, quam non nisi coronæ tuæ beata vita designat! Dilatum itaque judicium nuntiamus, ut divina præcepta ex venerationis tuæ ore promantur, qui ea secutus implesti: nec potest alius eorum præceptorum lator existere, quam qui dignus Apostolicis disciplinis est approbatus. Specialiter itaque Domine sancte, merito venerabilis Pater, justus Dei famulus, divinum opus, contempto labore, tributum hoc nobis visitationis tuæ (si ita dicendum est) munus indulge, ut postpositis omnibus, quantum temperantia his & tranquillitas suffragantur, Synodo profuturus, sine intermissione etiam desideriis nostris, & benedictioni quam cupimus, te præstare digneris c.

[70] Quoque propius ad ætatem extremam accederet, hoc promptiora cunctis ad fruendum sua præbere bona Paulinus; [Paulinus æs alienum facit pauperum causa.] instar pomiferæ arboris, quæ graves fructibus ramos, quo propius ad maturitatem provenit, eo pronius, velut ad legendum invitans, incurvat & offert. Nec sua modo præbere, sed & quidquid (vel mendicorum causa sese mendicum faciens) undique posset ipse corradere, vel ad eum jam pro nota misericordia tamquam ad benignitatis publicæ præsulem, & inopum annonæ curatorem, ultro submitteretur. Denique nihil dubitare, cum omnia defecissent, nomina facere, de fide securus, ut qui præde fidebat Deo; cujus arca sumptu locupletatur; eique patet & exuberat maxime, qui creberrime & plurimum sumpserit. Itaque ubi decedendi dies appetiit, nihil repositum inventum est; vacua horrea, cellæ exhaustæ, loculi inanes, nuda plane domus. At animam magnam jam penitus fides ac beata spes, jam caritas, jam gaudia cæli, & immortales divitiæ, & Dei singularia dona complerant.

[71] Sanctissimi Antistitis migrationem mirabilem Uranius, cui præsenti datum est interesse, nibiscum hac descriptione communicavit: d … Circa horam quartam noctis, omnibus qui aderant solicite vigilantibus, subito tam ingenti cellula ejus terræmotu concussa est, ut hi qui lectulo ejus assistebant, exterriti atque turbati, [Terræmotus in ejus migratione.] ad orationem se jactarent, nihil tamen scientibus his, qui pro foribus consistebant: neque enim publicus ille, sed privatus in cellula fuerat terræmotus; nam ille Angelicis susceptus manibus debitum Deo spiritum exhalavit. [Psal. 131] Hujus terræmotus meminit etiam lib. 3 Dial. c. 1 Sanctus Gregorius e, ad hanc Uranii, ut reor, narrationem respiciens f… Decessit sanctus Paulinus anno salutis humanæ CCCCXXXI decimo Kalendas Iulias, quo die memoria ejus sacris Romanæ Ecclesiæ Fastis cum præclaro elogio indita est in hæc verba: [Encomium ex Martyrologio.] Apud Nolam Campaniæ urbem natalis beati Paulini Episcopi & Confessoris; qui ex nobilissimo & opulentissimo factus est pro Christo pauper & humilis g … Claruit autem non solum eruditione & copiosa vitæ sanctitate, sed etiam potentia adversus dæmones: cujus præclaras laudes sancti Ambrosius, Hieronymus, Augustinus, & Gregorius scriptis suis celebrarunt. Ejus corpus Romam translatum, in Ecclesia sancti Bartholomæi in Insula una cum corpore ejusdem Apostoli honorifice asservatur. Ad potentiam adversus dæmones hic descriptam pertinere crediderim multa ex iis, quæ Paulinus ipse narrat ad S. Felicis gesta corpus. Namque mos est Sanctorum, in Sanctos alios ab se laudes avertere: ut sanctus Benedictus Mauri super aquas incessum, obsequio tribuebat discipuli; is in merita referebat Magistri.

ANNOTATA D. P.

a Jam supra ostendi id factum videri an. 409.

b Cum Uranii contextum integrum supra dederim, placuit contrahere periodos prolixiores, verbotenus transcriptas a Sacchino.

c Hic incipiebat Auctor commendare Sancti caritatem tantam, ut exhaustis quæ largiretur ceteris, seipsum quoque impensum voluerit vicariam pro filio Viduæ apud Wandalos in Africa captivo, servitutem subeundi & verbotenus subtexit historiam ex initio lib. III Dialogorum Gregorianorum acceptam: sed hanc in appendice ostendam ad Paulinum III & seculum VI pertinere. Quare a ad pag. 725 transeo.

d Hic descripserat Sacchinus ex Uranio, quidquid habes ab his verbis, num. 2. asterisco * signatis. Ante triduum quam de hoc mundo … vocaretur, quæ ibi legi possunt, usque ad alterum asteriscum * num. 4.

e Verba Gregorii hæc sunt: De cujus etiam morte, apud ejus ecclesiam scriptum (utique in præcitata Uranii epistola) quia cum dolore esset lateris tactus, ad extrema perductus est; dumque ejus omnis domus in sua soliditate persisteret, cubiculum in quo jacebat æger facto terræmotu contremuit, omnesque qui illic aderant nimio terrore concussit; sicque sancta illa anima carne soluta est.

f Cetera apud Uranium supra lege, uti etiam illud de Joanne Neapolitano.

g Reliqua Martyrologii verba hic omissa, compendio tradunt id quod prolixe Gregorius narrat de Wandalica servitute, & ad alium Paulinum spectare multo juniorem, jam dixi.

CAPUT IX.
De operibus sancti Paulini, servatis & amissis.

Pars IV

[72] Monumenta Paulini sapientiæ pro viri magnitudine, sane modica extant. Causa duplex videtur. Primum, [Opera Paulini pauca extant,] quod multa interierunt: deinde, quod ad scribendum ex instituto contemplatione posteritatis animum ipse non appulit. Interiere quæ scripsit ante progressum ad vitam severiorem, haud dubie nec numero pauca, & genere nobilia, cum tantam Oratoriæ & Poëticæ facultatis gloriam adeptus esset. Neque enim is erat, qui ea ætate a scribendo abstineret. [quia multa perierunt] Quod significat Ausonius, dum interrupta secum litterarum & carminum dolet commercia; dum privatim litteras quasdam commendat, quas oppido quamlitteratas appellat; & poëma deprædicat, quo tres de Regibus Suetonii libros in compendium redegerat tanta elegantia, solus ut videretur assecutus (quod contra naturam est) brevitas ut obscura non esset. [versu,] Alia vero epistola de Poëmate alio idem Ausonius: Illud de epistolarum tuarum eruditione, de Poëmatis jucunditate, de inventione & continuatione, juro omnia, nulli umquam imitabile futurum, etsi fateantur imitandum. Hæc itaque Poëmata nulli imitabilia perierunt. [epist. 21] Scripsit etiam Paulinus statim, opinor, ut sanctitatem penitus intravit, aliquot Hymnos, quos laudatos ab Alipio significat idem, dum ex eo quærit, quem nam e suis Hymnis viderit. Præterea multo plures quam extent condidisse S. Felicis Natales, [rhytmo,] apud me indubitatum est, ut supra quoque notavi, cum quotannis votivum veluti munus persolveret, & tot annos ibi vixerit. [epist. 45.] Et quidem. Dungalus (quod nuper animadverti) in Auctario Patrum editus, in libro adversus Claudium Taurinensem, quindecim enumerat: & præclara etiam quædam ex iis, quæ non exstant fragmenta profert, quæ nos addenda huic a editioni curavimus.

[73] At e solutæ orationis operibus, ante omnia intercidit Liber pro b Theodosio, [& prosa] cujus desiderium doctis viris intolerabilius reddit magnifica illa S. Hieronymi approbatio. c Alipii res, uti supra diximus, a sancto Augustino missas ad Paulinum (sicut receperat) & traditas ab eo memoriæ, simile vero est: neque enim probabile quidquam succurrit, unde consilium benevolentiæ plenum, & honestatis impeditum immutatumve sit. At eam quoque lucubrationem desideramus. Uti sancti Genesii res, ejus, qui apud Arelatenses martyrium fecit, ne paulatim interciderent, ipse litteris illigavit, ita nihil apud me dubii est, quin eodem studio historias id genus alias scriptitarit. De Gazophylacio, non epistola, sed cohortatio est popularis. De eo genere certum haberi debet multa elaborasse, quæ ævi vetustas, & publicæ calamitates, & hominum incuria aboleverint. Nam qui tam benignus erat in pascendis corporibus, eum injurium sit suspicari fuisse in pascendis animis negligentem, præsertim postquam creatus est Pastor. Scripsisse etiam contra Ethnicorum impietatem, significant illa de S. Augustini epistola, Adversus Paganos te scribere didici ex fratribus. Siquid de tuo pectore meremur, indifferenter mitte, ut legamus: nam pectus tuum tale Domini oraculum est, ut ex eo nobis tam placita & adversus loquacissimas quæstiones explicatissima dari responsa præsumamus. [epist. 34.] Fortasse tum scribebat ad Jovium ea quæ extant oratione tum soluta tum vincta. Jam epistolarum ingentem numerum d excidisse, satis liquet ex epistolis quæ supersunt ejus, & aliorum ejusdem temporis.

[74] In summa, operibus cujusque generis nos carere multis, quæ tererentur sua ætate, docet sanctus Eucherius illustri illo præconio, Paulinus quoque Nolanus Episcopus, [S. Eucherii testimonium.] peculiare & beatum Galliæ nostræ exemplum, ingenti quondam divitiarum censu, uberrimo eloquentiæ fonte, ita in sententiam nostram propositumque migravit, ut etiam cunctas admodum mundi partes eloquio operibusque resperserit. [epist. Parænet. ad Valerian.] Gennadius vero hunc Operum ejus indicem texit: Paulinus Nolæ Campaniæ Episcopus composuit versu brevia, sed multa: & ad Celsum quemdam epitaphii vice consolatorium libellum super morte Christiani & baptizati infantis spe Christiana munitum: & ad Severum plures epistolas: ad Theodosium Imperatorem ante Episcopatum prosa Panegyricum super victoria Tyrannorum, eo maxime, quod fide & oratione plus quam armis vicerit. Fecit & Sacramentarium, & Hymnarium. [Gennadii index] Ad sororem quoque epistolas de contemptu mundi dedit, & de diversis causis disputatione diversa tractatus edidit. Præcipuus tamen omnium Opusculorum ejus, est liber de Pœnitentia, & de Laude generali omnium Martyrum. Claruit temporibus Honorii & Valentiniani, non solum eruditione & sanctitate vitæ, sed & potentia adversus dæmones Hæc Gennadius: qui aptius dixisset, Epitaphium de Celso puero, & Panegyricum pro Theodosio Imperatore scriptum.

[75] Suspicati sunt quidam, inter sancti Augustini epistolas duodequadragesimam, [De epistolis ad Lætum Armentarium,] quæ ad Lætum inscribitur, & quadragesimam quintam ad Armentarium & Paulinam, itemque inter epistolas S. Hieronymi quartamdecimam de Institutione matris familias ad Celantiam, nostri Paulini esse. Nulla nobis satis videtur, quamvis auctorem præferant eloquentem ac pium. Minus tamen de ea, quæ ad Celantiam est, dissentimus. Habet enim multas Pauliniani styli notas, [Celantiū,] & quasdam familiares ei figuras. Quod autem compositio minus interdum adstricta sit, de industria fortasse, cum ex instituto & præcepta ducendæ vitæ, & ad matronam scriberet, suam illam implexam concinnitatem remiserit. * Denique digna nobis visa est usum spectantibus, quæ in hæc Opera insereretur. Marianus Victorius, inter epistolas incerti Auctoris, [& iis quæ ex 9. Tomo S. Hieronymi Paulino attribuuntur:] quas S. Hieronymo falso adscriptas in Operum illius Tomum nonum rejecit, plurimas censet stylum Paulini redolere, & nominatim quartam ad Marcellam, de tolerandis adversis; quintam ad Virginem, in exilium missam; vigesimam tertiam, in qua redarguitur quidam, quod Levitam lapsum consolatus non sit; & vigesimam quartam ad Militem, ut ad Christi militiam transeat. Hæc postrema extra controversiam est, jamque diu inter Paulini epistolas edita legebatur. * Ceterarum quarta maxime accedere ad dictionem Paulini videtur, proptereaque edidimus & illam hic: aliis, quamquam non prorsus indignas Paulino, tamen quod ejus esse non censebamus, operæ non duximus volumen onerare.

[76] [De S. Hier. ep. 103. ad Paulinum de Scripturæ libris.] Quo loco & illud monuerim, epistolam sancti Hieronymi de sacræ Scripturæ libris, plane videri ad nostrum Paulinum datam, quamvis maximus Scriptor ob eam conjecturam neget, quod & aliquantum discrepet ab epistola de professione Monachi ad eumdem ante scripta, & nullam illius faciat mentionem. [Baron. Anno 394] Quam conjecturam inscripto primum refellit, ad hoc tempus a doctis recepta: deinde, quod ad Monachum scribitur, qui patrimonium de Euangelii consilio vendebat erogabatque; cujus morum honestas, contemptus seculi, fides amicitiæ, Christi amor laudatur; præterea quod inscribitur ad hominem eloquentem, cujus prudentiam, & eloquii venustatem ipsa ejus ad Hieronymum epistola prætulisset; qui multum proficere in divinis litteris posset: denique, qui non modo litteras suavissimas, sed & munuscula miserat, qui mos erat perpetuus Paulini Nolani. Atque hæc omnia ita in eum cadunt, ut in neminem aptius. Nec vero inter priores litteras atque posteriores discrepantia major, quam convenientia est. Haud enim obscure invitarat ad se epistola quoque priore Paulinum Hieronymus; quem ubi artificiosa insinuatione nihil pellectum vidit, tum scilicet ad apertam commonitionem processit. Quod vero ad extremam epistolam de patrimonio haud lente dividendo monet; non idcirco, quod in ea re lentior Paulinus fuisset, memorat; sed quod ad condendas Fundis & Nolæ basilicas cum aliquid reservasset, minus sincera fortasse rei fama ad Hieronymum in Bethlemium secessum penetrarat.

[77] Quærat aliquis, quid ita tantæ vir expectationis & facultatis magna Opera molitus non sit, [Cur is magna Opera non scripserit.] vel certe cur linguæ præclaras opes, & rarum illud lumen ingenii non ad illustranda ex instituto divina monumenta contulerit: itemque quid sit, quod tam facile quæ condidisse scimus, effluxerint. Respondeo, utriusque causam rei eamdem esse, mirabilem viri humilitatem, & contemptum sui, ut magna ex parte quadret in eum quod de sancto Pamphilo Martyre scriptum ab Eusebio refert sanctus Hieronymus: Et ipse quidem proprii operis nihil omnino scripsit; exceptis epistolis, quas ad amicos forte mittebat: in tantum se humilitate dejecerat. [epist. 67.] Veterum autem tractatus Scriptorum legebat studiosissime, & in eorum meditatione jugiter versabatur. Certe Paulinus non modo veterum, sed tempore eodem florentium Doctorum scripta cupidissime perlegebat, maxime autem sancti Augustini. [Quanti fieret a S. Augustino.] Ipse vero permagni fiebat non ab aliis modo, sed etiam ab ipso S. Augustino, qui & consulebat eumdem in rebus obscurioribus quibusdam, & consultus ab eo profitebatur se proficere per illius interrogationes, de quibus ajebat: Cum interrogando disputas, & quæris acriter, & doces humiliter: cujus etiam pectus, ut paulo ante demonstratum est, oraculum Domini appellabat. [epist. 59.] At Paulinus latendi cupidus, nec se idoneum ducens qui sacramenta Christiana Doctoris auctoritate tractaret, Opusculis levioris operæ contentus erat. [epist. 35.] Desiderio, qui explicationem postularat verborum, quibus Patriarcha Jacob filiis benedixit, ingenue respondet, [Quam se ipse despiceret.] tantorum nominum & mysteriorum pondera se ne digito quidem ausum tangere. [Sap. 1. 4.] Legi enim, inquit, In malevolam animam non intrabit sapientia: & ideo malitiæ meæ conscius, non potui divinæ revelationis habere fiduciam, cum prudentiæ lucem tenebroso corde non caperem.

[78] Quo loco subit nostrorum calamitas temporum, cum levissimi & nequissimi hominum non attingere modo cælestium arcana litterarum audeant, sed & sibi unis, contra sancta veterum Doctorum oracula, contraque firmamentum & columnam veritatis Ecclesiam credita & patefacta, corde impio & ore polluto jactent. At Paulinus non ab impia solum arrogantia, sed & a reconditarum ferme inquisitione rerum, quarum tenuia vestigia divini prodiderunt codices, quamvis sancti eas Doctores pie scrutarentur, abstinendum sibi putabat, cura prope omni ad actionem ab cognitione traducta. [epist. 44.] Itaque sancto ipsi Augustino ita respondet: Quæ vero post resurrectionem carnis in illo seculo Beatorum futura sit actio nostra, tu me interrogare dignatus es. At ego de præsenti vitæ meæ statu & medicum & magistrum spiritualem consulo, ut doceas me facere voluntatem Dei, tuisque vestigiis ambulare post Christum: & mortem istam Euangelicam prius emori, qua carnalem resolutionem voluntario præveniamus excessu; non obitu sed sententia recedentes ab hujus seculi vita, quæ tota tentationum plena; vel, ut tu aliquando ad me locutus es, tota tentatio est. Nec tamen postea omittit ad propositam quæstionem pie docteque, quod succurrebat afferre.

[79] Et Augustinus ad sensum accommodans se modestissimi viri, epistola sequenti multas ei dubitationes, quæ non tam ad scientiam quam ad conscientiam pertinerent, [Quæstio consideranda curatoribus animarum.] & ad docendum totam vitam tentationem esse, proponit, initio ex ea ducto, Omnis quæstio, quæ agentes quærentesque conturbat homines, qualis ego sum, illa est, Quonam modo vivendum sit, vel inter eos, vel propter eos, qui nondum vivere moriendo noverunt, non resolutione corporis, sed quodam se a corporalibus illecebris evertentes mentis affectu. [ep. 250.] Plerumque enim videtur nobis, quod nisi eis aliquantulum congruamus, ad ea ipsa, unde extrahi illos cupimus, nihil cum eis salubriter agere poterimus. Quod cum facimus, talium delectatio subrepit & nobis; ut sæpe etiam loqui vana delectet, autemque præbere loquentibus; non arridere tantum, sed etiam risu vinci, ac solvi, Ita pulvereis quibusdam, vel etiam luteis affectibus nostras animas aggravantes, laborosius & pigrius levamur ad Deum, ut vivamus Euangelicam vitam, moriendo Euangelicam mortem. Quam vellem ad hanc, & subjectas id genus quæstiones, & ad eam quam epistola sexagesima, quinta de agnoscenda Dei voluntate eidem proposuit, extarent Paulini responsiones! haberent profecto solatii multum ac lucis, qui idem ad celsiorem sapientiam iter per easdem difficultates carpunt. Inde tamen elucet, illæ sanctissimæ & eruditissimæ animæ, quas aureo inter se nodo Christi caritas copularat, quibus officiis, quibus negotiis commercia litterarum necterent; quam accurrate in expoliendis sese ad religionem purissimam, quam submisse & candide communicantes invicem animorum statum, petentesque & conferentes opem, insisterent.

[84] Porro Augustinus ut Paulino morem gereret, qui sciscitatus erat, [Augustini ad Paulinum libri] ecquid prodesset apud Sanctorum humari corpora, librum edidit, qui extat de Cura gerenda pro mortuis. Ad eumdem est, par libro sane ponderoso epistola adversus Pelagianos: cujus idem in libro de Bono perseverantiæ, & Prosper adversus Collatorem meminere. Hanc autem scripsit propterea, quod Nolæ audierat esse Pelagianos adeo pertinaces, ut citius ipsum Pelagium, si Catholicis (quod simulaverat) consentiret, quam haustam jam animo ejus hæresim deserturos ferrent. Ergo quo munitior Paulinus ad expugnandam hominum pertinaciam, & redarguendos errores fieret, Augustinus si quid posset adminiculi suggerendum putavit, ut ipsemet sub finem testatur, cum se quoque Paulini epistolis juvari in eam facultatem diceret: profertque ex octava ad Severum epistola locum illum, in quo Paulinus Severo de postulata ab se picta imagine sui respondens, quam vatiata natura sit, & quantopere divina gratia egeat, profitetur. Unde duo constant: primum, quam epistolæ Paulini spargerentur, cum & familiariter datæ in Galliam, usque in Africam differentur. Quamobrem etiam Uranius scriptum reliquit, cum omnes cuperent virum Dei tantum videre, quibus hoc potiri non dabatur, saltem cupiisse aliquid ejus epistolarum nancisci. Deinde, quam sine causa illa sancti Augustini contra Pelagianos epistola ad Bonifacium inscribatur.

[80] Sed ad Paulini ut Opera redeamus, is illa usque adeo negligebat, [Paulinus quam negligens Scriptorum suorum] ut paucarum quæ supersunt (si tamen illæ ipsæ supersunt) epistolarum, Sancto & Amando, qui collegerint, præcipua gratia debeatur. Quod ita præter opinionem Paulini est factum, ut eos sic alloquatur in epistola, quam nunc primum Plantinianæ editioni inseri curavimus. Legimus, inquit, in tergo epistolæ annotationem epistolarum, quas meas esse indicatis: nam vere prope omnium mearum epistolarum ita immemor eram, ut meas esse non cognoscerem, nisi vestris litteris credidissem. [epist. 26.] Unde majus accepi documentum caritatis vestræ, quia plus me vobis, quam mihi notum esse perspexi. Itaque cum vir totus ad agendum conversus, adeo prope contemptim scriptitaret, & scripta negligeret, haud mirum est, si partus velut a parente deserti præmortui sint, magna sane nostra jactura. * Illud quoque monere visum, extare nomine Paulini ad Ruffinum epistolas duas Operibus ejus præfixas, quas passus sum Paulinianis addi; quamquam stylus, magis affectatus a quopiam ad similitudinem Paulini, quam genuinus ipsiusmet Paulini videatur. [Ep. 32] Porro scriptorum Paulini ea propria laus est, sancti Augustini judicio, ut suavi fragrarent odore Christi. [licet aliis laudatus.] Apollinaris autem Sidonius, dum alias aliis Scriptoribus laudes attribuit, Paulinus, inquit, provocat. Quod de singulari acrimonia interpretor, vique suavissima, qua legentes ad obsequium Christi, & exactam consiliorum ejus custodiam provocat, allicit, atque incendit. [lib. 4 epist. 3.] Ad extremum, meminisse illud oportet, hæc ipsa quæ habemus, multo esse inferiora plausibili illo viri eloquentissimi ingenio & ore: quia per id tempus, qui serio dedicabant animum pietati, religiosum quoddam non ceterarum modo rerum, sed etiam eloquentiæ temperamentum assumebant, quod de sancto Cypriano nominatim sanctus Augustinus scriptum reliquit. [de Doct. Christ. l. 4. cap. 21.] Præterea in tanta profanarum litterarum eruditione omnino mirum est, [Mirus contemptor Ethnicæ eruditionis.] quam parce illa Paulinus, quam considerate utatur; adeo jam nihil se nisi cum Paulo Christum, & hunc crucifixum, scire arbitrabatur. Quin etiam, quatenus in illis versandum sit litteris, & quatenus earum ope utendum, pulchre docet, & observatu dignum est in epistola ad Iovium, quem traducere ad Christum studebat.

ANNOTATA D. P.

a Tali admonitu alios quoque Natales Paulinum procudisse innotuit. Sitim autem movit Muratorio fragmentorum pretium, visisque aliquot undæ guttis, continuo totus illi in votis fons fuit. Itaque dum uberrimam manuscriptorum Codicum seriem lustrat, quæ in Bibliotheca Ambrosiana asservatur, incidit illi in manus antiquissimum volumen, in quo Venantii Fortunati, Prosperi, Iuvenci, Aratoris, aliorumque veterum Christianorum carmina continebantur; tres & decem S. Paulini Natales ibi exaratos invenit; quos cum Dungali fragmentis collatos germanum protinus tanti scriptoris fœtum sibi & orbi litterario est gratulatus. Codex venerandam sapit vetustatem, characteres quadrati ac minutissimi, miraque venustate rectis lineis inter se distincti seculo ut arbitratur Muratorius nono elaborati fuere. Quindecim porro Natales Paulinum cecinisse hucusque creditum; cum expresse carmina Dungalus tum ex XIV tum ex XV citarit. Verum Auctor iste, aut librarii in illo exscribendo decepit fuere: quæ enim carmina ex Natali XIV hausta referuntur omnino rejicienda in XIII, codex inventus & rerum ordo evincunt. Itaque Natalis apud Dungalum XV hinc inscribendus erit decimus quartus, quem in Membranis istis descriptum non fuisse vehementer dolemus. Subsequebatur in prædicto codice aliud Paulini poëma absque titulo; quod, uti summa refertum eruditione, producendum quoque existimavit Muratorius: ex cujus dissertationibus & Chiffletii animadversionibus circa Paulini epistolas nonnulla fortassis observari possent ad hoc Vitæ caput utilia, sed non licet modo talibus immorari.

b Felix Theodosius, inquit Hieronymus ad Paulinum, qui a tali Christi oratore defenditur. Illustrasti purpuras ejus &c. ad quæ verba animum advertens Chiffletius, Vix de mortuo quis sic loquatur, ait, ut quem purpuris suis mors exuerit, & extra hostium tela eo transtulerit, ubi opus non habeat defensore. Igitur, vivumne an mortuum Theodosium Paulinus laudarit, in dubio relinquit. Quia tamen oratio illa, e Nolanis emersit latebris, in quas exeunte anno 394 sese abdiderat & Theodosius obiit an. 395, 17 Ianuarii; veretur idem Chiffletius ut vivo adhuc Theodosio cudere per tempus licuerit opus tam laudatum.

c Hæc verba Rosweydi procul dubio sunt, uti & quæ sequuntur notata astericis: ac fortasse totum hoc Caput.

Earum aliquas eruderavit Chiffletius, quarum prævie mentionem feci ex ejus Præfatione; ceteras multipliciter illustravit.

Hic finieram, cum in manus venit Carmen votivum Paulino Nolano, anno Jubilæo MDCXXV, auctore Justo Riquio Belga: item Ode ejusdem argumenti, ad Illustriss. Petrum Cardinalem Valerium, Patavinum Episcopum, excusa Romæ typis Andreæ Phæi 1626, quæ Heriberto Rosweido, de Paulini operibus ante quadriennium tam bene merito, Auctor observantiæ ergo dono mittit, uti hujus manu adscriptum lego. Præfatur ille, quod jam aliquot ab annis faciebat, anno jubilæo fecisse paulo solennius ut Divi Paulini Antistitis sanctissimi Natalem versibus celebraret. Ode stropharum quatuordecim minoris momenti est operæque levioris, ut & ea qua Cardinalem rogarit Auctor, tueri velit versiculos, projectos, subitaneos, & fortasse inconditos. Sufficit ergo Carmen quod accuratioris plane studii est.

IUSTI RIQUII BELGÆ CARMEN VOTIVUM.

Hospes ab extremis Belgarum finibus, aras
Advenio, Pauline, tuas, quas Dardana rerum
Constituit Regina caput, populisque colendas
Exhibet, & tanto jam se metitur alumno.
Non ego tam fulvo laquearia crassa metallo,
Marmoreosque tholos, Augustalesque paratus,
Saxaque Phlegræos quæ dedecuisse lacertos
Haud poterant, visurus adii; quam pignora divum
Romuleis aptata locis, quam casta sepulcra
Clavigeri senis, & Divinæ interpretis auræ
Tarsiadæ, cineresque tuos Nolane Sacerdos.
Est locus Urbe sacer media, quo Lydius amnis,
Serranis intortus aquis, impellit, & undas
Miratur nil posse suas. Si prisca monentem
Urgemus famam, primæ venerabilis illic
Libertatis honos: nam Regibus illa fugatis
Insula Tarquinias messes, segetemque nefandam
Composuit, tumuloque graves aggessit arenas.
Talis in Ortygio (si vera est fabula) Ponto
Errantes potuit terras Natura profundis
Commendare fretis, saxisque affigere Delon.
Olim marmoreæ laterum compage carinæ
Effingit speciem, nec Divum sedibus usquam
Tota vacat: visa est tum relligionibus apta.
Ergo Lycaonii templum Iovis, atque colubri
Culmina Phœbigenæ ritu indignata vetusto est;
Bartolomææ sed postquam sustinet urnæ
Pondera, Paulinosque sitos, purgatior obstat
Fluctibus, & sanctos jam non mentitur honores.
Fortunate error, tanto qui mœnia ditas
Romula deposito, Tiberinaque flumina stellis
Inseris, Eridano non dedignante priorem!
Vix aliter potuit bisseni rara Senatus
Gloria, non aliter potuit Paulinus haberi.
Illum siderei pandentem mystica Verbi
Gentibus innumeris, quas matutinus Eoo
Sidere Phœbus adit, fusco gens Memnone creta
Suspexit, Parthique truces, extremaque rerum
India: at hunc puris Oenotria dedicat aris,
Paulinum, Nolæ columen, magnæque Quiritem
Stirpis, quo Latii tumuerunt Consule Fasti.
Mox positis regni exuviis per opaca latentem
Hesperiȩ nemora, & tacitarum lustra ferarum,
Conjuge cum casta. Quis tum tibi sensus amico,
Ausonie, amisso? quantis heu! fletibus illum
Urgebas, vane miserans, ut saxa Pyrenes
Horrida Pieria mutaret Phocide, & istas
Quas coluit, silvas cum lauriferi Aonis umbris,
Bellerophontæi causatus semina morbi?
At sacrata Deo felicia pectora stultas
Irrisere preces: Phœbo Musisque negatur
Quæ Christo mens tota patet. Quis conferat horti
Finibus exigui contentum Epicuron, & umbras
Aegeriæ vallis, Pandioniique recessus?
Quis Libycos vates nemorosa sede latentes,
Aestibus in mediis? non hic oracula cæcas
Nexa per ambages, non somnia vana, Sophosque
Ambiguum; at superis demissus ab arcibus ignis;
Perpetuo mentem vero, & constantis honesti
Inflammat radiis, dioque accendit amore.
Non aliter (nec vana fides) Mareotide silva,
Alite ab ætherio pastus, renovavit honores
Thesbiacos Paulus, magnumque instaurat Eliam
Ac veluti, radio jam sub majore videndus,
Quem paulum terris nebulosa inviderat umbra,
Nubibus e mediis ostenditur auricomus Sol,
Et totum roseo collustrat lumine olympum;
Sic populi lucis raptum sapientibus, atque
Multa renitentem, placitæque umbracula vitæ
Nequicquam ardentem, Nolanæ sedibus arcis
Delegere Patrem. Non sic per devia rura
Mænalius tenerum pastor tutatur ovile,
Seu lustris Erimanthe tuis, seu rupibus alti
Stymphali, pavidumque feris immanibus arcet;
Nusquam oculo amittens fido: quam perpete cura
Dilectum servare gregem, Pauline, laboras.
Te stygii tremuere lupi, te lucibus arduo
Instantem, te nocte operi, vigilique tuentem
Omnia præsidio, horrisoni tremuere leones
Tænariæ sedis. Nec tam vigilantia miror
Lumina, solicitasque preces, & Numen amicis
Placatum populis; quam (quæ tua maxima virtus)
Munificas largo ære manus: quam prædia, census,
Attalicas vestes, auri, argentique, talentique, talenta
Dispensata viris, quos vel mala turpiter urget
Esuries: quos fœnus edax, quos durus acerbat
Creditor, & multa numerosi prole penates
Ecquid Erechtæum nobis nunc, Fama, Solonem
Objicis, addictis numerantem civibus æra
Largiter, aut Latios, Asiatica terra, Lucullos?
Major venit honos: donec pia Roma, polusque
Stabit, & æquorea tellus pulsabitur unda;
Semper honos, Pauline, tuus, laudesque manebunt.
Et tamen hæc poterant minus admiranda videri,
Si fuerint collata tibi. Quænam illa voluntas
Pectoris egregii, cum deficiente metallo,
Regifico & censu, pro caro ergastula cive
Formidanda subis? Scivit peregrina tremiscens
Sceptra ferox Libye, quæ te (quis credere posset?)
Compedibus servire gravem, duroque ligone
Jugera findentem Domini conspexit in hortis.
Felices horti, felicia jugera, tali
Delassata manu, queis vos ego laudibus ornem?
Vobis Mopsopii frustra certarit Hymetti
Gloria, sive aura sparsi Zephyritide campi
Vertice in Idalio; aut Phæacum ditia rura
Dulichio calcata seni, Campanave tellus,
Aut Lacedæmonio regio possessa Phalanto.
I nunc, Latonæ sobolem fer, Græcia mendax
Admeti pavisse gregem, cum Cynthia fratre
Erubuit viso: vel qui Tirynthia membra
Incingant nexus pollutis sanguine muris
Anguigenæ populi: Paulinum crimina nulla
Exagitant, nullæ torquent sub pectore diræ;
Sed diæ Pietatis amor, populique regendi
Cura vigil, sanctos stimulant adiisse labores.
Nec tamen indignos longum tolerare labores
Divorum voluit genitor, quin barbaricus Rex
Jam notum venerans (nocturnaque visa monebant)
Magnificis auctum donis, & pube soluta
Fertilis Ausoniæ, patrias dimittit in oras.
Quæ fuit illa dies, cum te pro littore stantes
Ausonii festa reducem adspexere carina?
Cum pavidæ matres natos, natique parentes
Amissos, sociumque thori lætissima conjux
Accepit, pridem quos tristia vincla coërcent?
Id cælo clamorque virum, plausuque frementis
Lætitiæ scopuli & campana remugiit unda.
Tunc dulces passim amplexus, passim oscula, & udis
Lumina pressa genis, hilari manantia fletu.
Nec satis est pressisse semel; juvat usque reverti,
Et notos ruere in vultus, Superumque benignam
Explorare fidem: Paulinum littora tota,
Paulinum maria atque urbes & rura loquuntur.
Quanta tuæ Nolæ tum gaudia, Magne Sacerdos!
Quam timuit vinci, dum mœnia cuncta Parentem
Agnoscunt, certatque tuo locus omnis honori!
Cognovit tamen illa suum, & constantia sancti
Pectoris officia propiori amplexa favore est.
Talis ab Elææ rediens certamine palmæ
(Si minus alta juvant) apio præcinctus amaro
Grande caput, glaucave comam redimitus oliva,
Cognato excipitur plausu, perque oppida, perque
Celsior it populos, curru spectabilis aureo
Albijugus, tantumque capit vix patria civem.
Sed quo Calliope tendis? decurrere totum
An plectris Heroa velis, sicque ire per omnem
Paulinum? quin, Musa, cave: male credula cymbæ
Ibis in æquorei stagnantia dorsa profundi,
Imbellique petes Hyperionis astra volatu.
Et, duce te, quædam cantata prioribus annis
Dum lux sancta redit, majorque sequentibus instat
Paulinus: nonnulla suis dicentur in annis,
Si liceat; revirescit honos, laudandaque virtus,
Et nihil e tanto ludum decrescit acervo.
Te potius fidibus spretis Divine precabor,
Antistes, Stygii mentem quæ vincula stringunt
Servitii, & dura miseram sub compede versant,
Disrumpas placide, Libyca ceu nosceris arce
Concaptivorum patrios solvisse maniplos.
Scilicet hoc veteris Mysteria sacra jobeli,
Christigenum populo Magnum repetenda sub Annum.
Adspirare jubent: jubet hoc tua sancta voluntas
Fidere, & immensum. Pietas testata per orbem.
Christigenas etiam populos, quos tristia rerum
Discidia, & belli vexat furialis Enyo,
Urbani auspiciis, tuta in statione reponas:
Aurea pacato revocentur ut otia Mundo,
Criminaque, & fontes, bellorum semina, causæ,
Et malesuada odia, atque ullum sufferre priorem
Indocilis fastus, felicia regna relinquant.
Tunc tumulis sese vestris Evandria Roma
Lætior adfundet, civemque in vota vocabit
Promptius, & cunctis libamina porriget aris.
Tunc tibi, quas Christo innocuas servire Camœnas
Jussisti, castam violam, & pallentia serta
Frondis Hyantææ, niveis intexta ligustris,
Dona ferent: semperque tuo chelys aurea Templo,
Semper Echionii resonabunt carmina plectri.

Scripsi Romæ X. Kal. Quinctil. Natali Pauliniano, anno Iubilæo MDCXXXV.

APPENDIX
De tribus Paulinis Nolæ Episcopis Sanctis.

Paulinus, Episcopus Nolæ in Campania Italiæ Prov. (S.)

BHL Number: 6560

AUCTORE D. P.

§. I. De Senioris Paulini successore immediato, Paulino Juniore; tertioque Paulino sub initium seculi 6, eorumque scriptis.

[1] [Paulinus Iunior] Reverendus Abbas Andreas Ferrarius Canonicus & Thesaurarius Ecclesiæ Cathedralis Nolanæ, anno MDCXLIV, Neapolitanis typis & Italica lingua Commentarium edidit de Cœmeterio Nolano & nonnullis Sanctorum Martyrum & Episcoporum istic olim sepultorum vitis. Hic ille Cap. XII complurium Episcoporum vetera Epitaphia recitat qualia sepulcralibus urnis marmoreis insculpta suo adhuc tempore legebantur: [ex Epitaphio notus] & sic in hujus S. Paulini arca asserit spectari ejusmodi litteras.

DEP. S. PAULINI IUNIORIS EP. IV Id. Septb. Fl. Dioscoro Vic. Cons.

[2] Si prælaudatus scriptor tam fuisset expertus in legendis ejusmodi antiquis monumentis quam fuit fidelis in describendis, non postposuisset hunc Juniorem Paulinum S. Felici Juniori, mortuo (ut ipse censet) in confinio seculi 5 & 6, neque fecisset ei succedere Leonem I circa annum 535; sed Epitaphium ipsius sic legisset. [obiisse anno 442] Depositio vel Depositum S. Paulini Junioris Episcopi quarto idus Septembris Flavio Dioscoro viro clarissimo Consule: invenisset autem quod sit Dioscorus hic Dioscorus Eudoxius nobilitatis causa prænominatus Flavius; [hic scripserit vitam S. Ambrosii] in Consularibus Fastis apud Bucherium nostrum emendatis signans annum CCCCXLII; qui est annus duodecimus post obitum Paulini Senioris: istum vero qui ab eo refertur ad finem seculi 5 eo quod coævus fuerit S. Perpetuo Turonensi, credidisset ab utroque distinctum fuisse.

[3] Interim reperta a Ferrario duplicis Paulini distinctio, & observata a nobis immediata post invicem successio magnam præbent commoditatem ad salvandam vitam successoris S. Deodati, 27 hujus proferendam. Hujus enim causa iste Mediolanum profectus ad Valentinianum Juniorem dicitur, ut calumniæ eximeret innocentem illum Archipresbyterum suum, eo tempore quo imperator jam filiam genuerat adeoque non ante annum 437. [senioris forte nepos] Vehemens autem mihi suspicio est quod Junior hic Paulinus senioris ex fratre nepos aut aliter consanguineus, ejus exemplo ad ecclesiæ ministerium seculo dimisso transierit; & S. Ambrosio sese conjunxerit eique morienti adfuerit ordinatus ab eo Diaconus ac denique vitam ipsius quæ extat ad Augustinum scripserit; postea vero audita Senioris Paulini apud Nolanos promotione ad Episcopatum ac celebri ubique fama virtutis illuc properaverit, dignus denique qui in cathedram ejus anno 431 mortui sufficeretur. Et quia nullo argumento colligitur Senior Paulinus post suam ordinationem Episcopalem unquam rediisse in Gallias, verosimile mihi fit Juniorem esse qui oculorum usum recepit ad S. Martini sepulcrum jam senex, per occasionem proficiscendi Mediolanum Turonas excurrens tali beneficio tanto dignior quanto major caritas fuit quæ Mediolanense iter & cæco vel cæcutienti tam incommodum, relegere compulit; cujus etiam præmium post annos paucos receperit mortuus uti dictum est anno 442. [qui Mediolani factus Diaconus,] Tertius porro Paulinus necessario est admittendus propter auctoritatem duplicis Gregorii, Romani & Turonensis necnon Venantii Fortunati in iis quæ narrant de S. Paulino Nolano Episcopo, quæque non ad primum (ut hactenus creditum) neque ad secundum sed ad tertium relata nullam ex ullo capite patiuntur difficultatem. Gregorius Turonensis de miraculis S. Martini caput secundum sic orditur. Paulinus quoque beatus Nolanæ urbis Episcopus, [diversus fuerit a scriptore carminum de S. Martino] post scriptos versu de virtutibus ejus, quas Severus complexus est, quinque libros, illa comprehendit miracula, quæ post ejus gesta sunt transitum, id est in sexto operis sui libro. Relatis deinde quibusdam sub finem istius capitis sic loquitur. Hæc Paulinus in sexto operis sui libro versu conscripsit, [a quo ultimus petit illuminari] accepto a S. Perpetuo Episcopo de his indiculo. Baronius ad annum 402 n. 52 hæc. citans non dubitat asseverare Gregorium plane decipi; in eoque consentientem sibi habet Andream Ferrarium ejus sententiis passim solitum inhærere: hic autem eo libentius quod suum assertum Baronius videatur evidenter demonstrare ex ipsomet operis prælaudati auctore qui libro secundo post varia S. Martini miracula sic progreditur:

Quin & Paulino similis medicina salutem
Reddidit, insignis fidei quem gloria late
Extulit, obducta cujus cum nube latebat
Visus, & infusis caligo extenta tenebris
Arcebat cunctam macularum tegmine lucem [sicut illuminatus fuerat Paulinus senior]
Quam levis & tenui tactu suspensa fugavit
Spongia, vicino benedictæ munere dextræ
Vix admota oculo didicit jam reddita lucem
Ferre acies, lumenque novum mirata recepit.

Hæc inquam de Paulino Seniore prosecutus pro seipso sic precatur:

Atque utinam nostri tenebras contingere cordis [vel potius Iunior.]
Tali luce velit sancti medicina Patroni
Reddat ut antiqui rursum mysteria facti:
Nomen idem, medicus idem, par causa medendi.

Non poterat multo clarius distinguere personam decessoris Paulini, jam olim a Martino curati a sua librum scribentis & similiter in spiritu curari optantis. Utinam æque clare distinxisset conditionem tunc suam ab ea quam habebat alter Paulinus; quando medicam S. Martini manum est expertus. Si tamen id primo factum est, [Tertius ille scripserit carmine vitam S Martini] oportuit fuisse cum ille adhuc secularis esset, fortassis nec baptizatus sed solum cathecumenus, Sin vero miraculum accidit alteri quem vocant Juniorem sicuti nostra conjectura habet; distinguendus hic nihilominus erit ab eo qui accepit indiculum miraculorum S. Martini, sicuti superius vidimus a Turonensi asseri. Id quidem nusquam illo in opere indicatur; non potuit tamen erravisse Gregorius in tam vicini sibi decessoris nomine, qui ejus ordinationem circa annum 575 factam seculo non integro præcessit, ordinatus Episcopus circa annum 460, & Episcopatum tenuit usque ad annum 490. Atque ita solvitur difficultas Baronio visa insolubilis uti revera erat respectu Paulini Senioris; quamquam etiam hic videatur Baronio solicitatus fuisse, ut quæ de S. Martino scripserat prosaïce Severus Sulpitius, ipse suis his versibus exornaret. Sic enim (ut notat Baronius) ad calcem Dialogorum de S. Martino loquitur ipse Severus de Paulino: Ille Martini non invidus gloriarum, Sanctarumque in Christo virtutum piissimus æstimator, non abnuet Præsulem nostrum cum suo Felice componere. Plus aliquid Baronio visus est indicare atque adeo falli Venantius Fortunatus quando circa annum 600 ita cecinit:

Stemmate, corde, fide, pollens Paulinus; & arte [opus a Venantio Fortunato laudatum.]
Versibus explicuit Martini dogma Magistri:
Cujus prosaïcus cecinit prius acta Severus;
Versibus intonuit Paulinus deinde beatus.

[5] Verumtamen non video cur hic censeri debeat errasse etiam Venantius circa nomen Paulini, cum nobilitas, [Eum præcesserunt] fidelitas, virtus quibus primus claruit potuerint etiam fuisse in tertio æque ac poëtica facultas; solumque superest ut hunc ostendamus fuisse S. Perpetuo Turonensi coævum, ut ab eo potuerit accepisse prædictum miraculorum indiculum. Hoc ut fiat texenda est series successorum. Texitur autem hoc modo: Successit Paulino Juniori S. Deodatus ejus & forte etiam senioris Archipresbyter, [Deodatus & Felix,] sedemque tenuit annis triginta; atque adeo usque ad annum CCCCLXII. Deodato mediate vel immediate successit Felix II, cujus tale reperitur Epitaphium.

Dep. SANC. FELICIS EPISC. V. ID. FBRS. POS. CONS. FAUS. FL. V. C. id est. [dein sede vacante Ioannes Ep. Alexandrinus] Depositio S. Felicis Episcopi V Idus Februarias post Consulatum Fausti Flavii viri clarissimi, id est: anno CCCCLXXXIV. Interim contigerat ut Joannes Talaia (sicut narrat Liberatus Diaconus in suo Breviario Causæ Nestorianorum & Eutychianorum cap. XVIII) sede sua pulsus a Zenone Imperatore Romanum appellaret Pontificem. Cumque hic causam illius tractans obiisset, sufficeretur Felix Papa II & nihil proficeret. Joannes habens Episcopi dignatem remansit Romæ: cui Papa Nolanam dedit Ecclesiam, quæ est in Campaniæ regione (utique per mortem Felicis præfati vacuam) in qua plurimos residens annos, in pace defunctus est.

[6] Vix dubium mihi est quin Nolana Ecclesia æque ac Neapolitana aliquos tunc haberet ritus Græci Parochtas tam intra quam extra civitatem; [ad tempus rexit saltem Græcos Nolæ] ut utriusque linguæ fidelibus promiscue habitantibus subveniretur in Sacramentorum administratione. Quapropter non cunctabor credere quod Nolani Latinis Episcopis Cathedralem sub Latino ritu tenentibus assueti, cito impetraverint proprium sibi Episcopum institui, sub quo Joannes, assignata sibi congrua pensione ad victum, Græcis deserviret, & post quamplurimos annos, (de quorum numero nihil possumus definire) Nolæ transactos, in earumdem aliqua ita sit tumulatus, ut nullum monumenti indicium adhuc uspiam sit repertum.

[7] Primus qui ipso ibidem agente ordinatus Latino ritu Episcopus post Felicem II fuit, censeri potest Theodosius, [Latinis autem præfuit Ep. Theodosius] cujus sepulcrum Ferrarius asserit pag. 74 conspici ad gradus ambonis seu pulpiti cum hac inscriptione: Dep. Theodosii EPISCOPI die VII Idus Decembris Fausto Juniore Vic. Cons. Quamvis enim hujus Junioris Faustis Consulatus non reperiatur in Fastis, verosimiliter quia suffectus ille fuit alicui per decursum anni alterius consulis nomine signari cœpti; puto tamen haud inepte judicari quod consulatus filii non longe a Patris consulatu successerit atque ita Theodosio isti perquam convenienter locum dari inter Felicem II & Serenum Conciliis Romanis subscriptum sub Symmacho Papa anno CCCCXCIX & DI. Ne autem ipsum quoque Felicis epitaphium suspectum quis habere velit quia annus post consulatum Fausti adscriptus depositioni Felicis proprios habebat consules, videlicet Theodericum, Gothorum Regem & Venantium, noto quod videantur Nolani una, [usque ad Consulatum Fausti Iunioris,] cum Neapolitanis necdum plene subacti a Gothis, Gothicos Consules flocci fecerint: Zeno autem Imperator, qui saltem poterat Consulem Orientis nominare, id facere contempserit, cum Occidenti quoque eum dare non posset. Sic I Concilium Romanum sub Symmacho anno CCCCXCIX intitulatur P. C. Paulini, licet is annus in Occidente habuerit Joannem Gibbum; & quintum Concilium anni DI P. C. Avieni, quo Dexiocrates in Oriente, Volusianus in Occidente nominabantur; imo Pagius in dissert. Hypat. pag. 316 & seqq. variis exemplis docet, liberum fuisse Postconsulatibus signare scripta seu publica seu privata, præsertim V ac VI seculo.

[8] Utut tamen ista se habeant, & quocumque tempore sederit Theodosius; [non diu post Consulatum Fausti senioris] mihi certum videtur & ex infra dicendis apparebit spatium medium inter Felicem II & Severum non satis idoneum esse Paulino III: esto quod hujus tempus sic conveniret cum tempore Perpetui Turonensis qui fuit ab anno CCCCLXI usque ad CCCCLXXXXI, sed potius ipsum collocaverim seculo VI inter Severum & Leonem I. Quamquam enim non constat quo anno hic cœperit iste desierit; facile tamen apparet inter annum DI & DXXXV quibus prima hujus, istius ultima mentio invenitur, facile est concipere annos viginti aut plures, [adeoque ante Severum Ep.] quibus Paulinus III sederit & non solum scripserit carmina de S. Martino; sed etiam in Africa Wandalicam servierit servitutem, de qua ad Paulinum I relata tam anceps hactenus fuit inter eruditos disseptatio, ut Ludovicus Antonius Muratorius, Ambrosianæ bibliothecæ Mediolani Præfectus Anecdotorum suorum initium faciens a quibusdam noviter repertis Senioris Paulini Poëmatis easque illustrans eruditis commentariis; [Synodis Rom. subscriptum 499 & 501] maluerit ut ipse mihi scribit ab hujusmodi quæstione jejunus abscedere, quam rem difficillimam pertractare, e qua cum honore evadendi nulla spes erat: utpote in qua facilius erat alienam refutare sententiam quam propriam recte statuere.

[9] Torsi & ego me, fateor, in omnes partes, quamdiu unum dumtaxat Paulinum præ oculis habui: sed cum suggerente Muratorio cogitare cœpi de distinguendis pluribus, quorum primus ab ultimo distaret integro fere seculo; vidi in Gregoriana de Paulino narratione tam recte congruere omnia cum Wandalorum historia, [cui successerit Paulinus III] ut vel hic standum esset vel nusquam: nam quod ad Perpetui Turonensis indiculum attinet, verba Gregorii itidem Turonensis de eo in principio relata, potuit hinc ab illo accepisse Paulinus adhuc plane juvenis multo prius quam Episcopus eligeretur, cum sibi proposuisset in S. Martini Actis exercere stylum, nec tamen opus absolvisse ac Turonas misisse ante maturam ætatem Episcopali ordinatione suscepta circa annum DV vel X. Porro sicut præfati Severi nullum invenitur Epitaphium, sic mirum non est neque Paulini III ullum indicari. Quid autem si peregre mortuus uterque peregrinam nactus sit sepulturam?

[10] Certe Leo I præfatus; sepulcrum sibi ipsi confecit quod Ferrarius allegat sic inscriptum. [ante Leonem] LEO PRIMUS CREDO RESURGERE. Quod principium Christiani epitaphii, mirum esset a nemine fuisse post mortem illius suppletum, [anno 535 notum.] si is Nolæ mortuus & sepultus fuit.

§. II. De Wandalica servitute quam in Africa non Senior nec Junior Paulinus sed tertius seculo VI servierit.

[11] Inter cetera egregiæ pietatis opera quæ S. Gregorius Papa I Ecclesiæ catholicæ legenda dimisit, haud minimam utilitatis laudem habent libri Dialogorum, [Gregorius Papa lib III Dialog] quos etiam Græci, Græce redditos a Zacharia Papa studiosius lectitant, ipsumq; eorum auctorem ex operis titulo cognominant Dialogum sicuti Joannem ἀπὸ τοῦ Κλίμακος id est Scala (qui operis ad perfectionem ducentis titulus est) Climacum indigitant. Libri tertii hoc est principium: Dum vicinis valde partibus intendo, majorum facta reliqueram; ita ut Paulini miraculum Nolanæ urbis Episcopi, qui multos quorum memini virtute & tempore præcessit, [narrat quomodo Paulinus Nolæ Episcopus] memoriæ defuisse videatur. Hoc ergo sumit auctor Capitis I argumentum, accurateque per omnes circumstantias deducit eo tenore, quem prius placet verbotenus transcribere, quam in tempus rei gestæ quæstio instituatur. Est autem historia talis.

[12] Cum sævientium Wandalorum tempore fuisset Italia in Campaniæ partibus depopulata, multique essent de hac terra in Africanam regionem traducti, vir Domini Paulinus cuncta, quæ ad Episcopi usum habere potuit, captivis indigentibusque largitus est. [lib. 3. Dialog. C. 1.] Cumque jam nihil omnino superesset, quod petentibus dare potuisset, quodam die quædam vidua advenit, quæ a Regis Wandalorum genero suum filium in captivitatem fuisse ductum perhibuit, atque a viro Dei ejus pretium postulavit; si forte illius Dominus hoc dignaretur accipere, & hunc concederet ad propria remeare. Sed vir Dei magnopere petenti feminæ quid dare potuisset inquirens, nihil apud se aliud nisi se invenit: petentique feminæ respondit, dicens: Mulier, quod possim dare non habeo; sed memetipsum tolle; servum me juris tui esse profitere; atque ut filium recipias, me vice illius in servitium trade. [servituti se in Africa offerens] Quod illa ex ore tanti viri audiens, irrisionem potius credidit, quam compassionem. At ille, ut erat vir eloquentissimus, atque apprime exterioribus quoque studiis eruditus, dubitanti feminæ citius persuasit, ut audita crederet, & pro receptione filii sui, in servitium Episcopum tradere non dubitaret. Perrexere igitur utrique in Africam. Procedente autem Regis genero, qui ejus filium habebat, vidua rogatura se obtulit; ac prius petiit, ut ejus filium donare debuisset. Quod cum barbarus vir, typho superbiæ turgidus, & gaudio transitoriæ prosperitatis inflatus, non solum facere, sed etiam audire despiceret; vidua subjunxit, dicens: Ecce hunc hominem pro eo vicarium præbeo, solummodo pietatem in me exhibe, mihique unicum filium redde. Cumque ille venusti vultus hominem conspexisset, quam artem nosset inquisivit. Cui vir Dei Paulinus respondit, dicens: Artem quidem aliquam nescio, sed hortum bene excolere scio. Quo vir gentilis valde libenter accepit, cum in nutriendis oleribus quia peritus esset audivit.

[13] Suscepit itaque servum, & roganti viduæ reddidit filium. Quo accepto, vidua ab Africa regione discessit; Paulinus vero excolendi horti suscepit curam. [addictus sit excolendo horto.] Cumque idem Regis gener crebro ingrederetur hortum, suumque hortulanum quædam requireret, & sapientem valde hominem videret; amicos cœpit familiares deserere, & sæpius cum suo hortulano colloqui, atque ejus sermonibus delectari. Cui Paulinus quotidie ad mensam olera virentesque herbas deferre consueverat, & accepto pane ad curam horti remeare. Cumque hoc diutius ageret, quadam die suo domino secum secretius loquenti ait: Vide quid agas, & Wandalorum regnum qualiter disponi debeat provide; quia Rex citius & sub omni celeritate est moriturus. Quod ille audiens, [Prædictaque ibi Regis morte,] quia ab eodem Rege præ ceteris diligebatur, ei minime tacuit; sed quid a suo hortulano, sapiente scilicet viro agnovisset, indicavit. Quod dum Rex audisset, illico respondit: Ego vellem hunc, de quo loqueris, hominem videre. Cui gener ejus, venerabilis Paulini temporalis dominus, respondit, dicens: Virentes herbas mihi ad prandium deferre consuevit: has itaque ad mensam eum deportare facio, ut quis sit qui mihi hæc locutus est, agnoscas. Factumque est: & dum Rex ad prandendum discubuit, Paulinus ex suo opere olera quæque & virentia delaturus advenit. Cumque hunc Rex subito conspexit, intremuit; atque accersito ejus domino sibi per filiam propinquo, ei secretum, quod prius absconderat, indicavit, dicens: Verum est quod audisti: nam nocte hac in somnio, sedentes in tribunalibus contra me judices vidi; inter quos iste etiam simul sedebat; & flagellum quod aliquando acceperam, eorum mihi judicio tollebatur. Sed percunctare quisnam sit, nam ego hunc tanti meriti virum, popularem, ut conspicitur, esse non suspicor.

[14] Tunc Regis gener secreto Paulinum tulit, & quisnam esset inquisivit. Cui vir Domini respondit: Servus tuus sum, quem pro filio viduæ vicarium suscepisti. Cumque instanter ille requireret, ut non quis esset, sed quis in terra sua fuisset, indicaret, atque hoc ab eo iteratione frequentis inquisitionis exigeret; vir Domini constrictus magnis conjurationibus, jam non valens negare quid esset, Episcopum se fuisse testatus est. Quod possessor ejus audiens, [liberatur una cum captivis suæ civitatis.] valde pertimuit, atque humiliter obtulit, dicens: Pete quod vis, quatenus ad terram tuam a me cum magno munere revertaris. Cum vir Domini Paulinus ait: Unum est, quod mihi impendere beneficium potes, ut omnes civitatis meæ captivos relaxes. Qui cuncti protinus in Africana regione requisiti, cum onustis frumento navibus, pro venerandi viri Paulini satisfactione, in ejus comitatu laxati sunt. Post non multos vero dies Wandalorum Rex occubuit, & flagellum, quod ad suam perniciem, dispensante Deo, pro fidelium disciplina tenuerat, amisit. Sicque factum est, ut omnipontentis Dei famulus Paulinus vera prædiceret: &, qui se in servitium solum tradiderat, cum multisa servitio ad libertatem rediret. Illum videlicet imitatus, qui formam servi assumpsit, ne nos essemus servi peccati, cujus sequens vestigia Paulinus, ad tempus voluntarie servus factus est solus, ut esset postmodum liber cum multis. Hæc S. Gregorius præfatus quod sicut bonorum facta innotescere citius similibus solent, senioribus per justorum exempla gradientibus, prædicti venerabilis viri celebre nomen innotuit ejusque opus admirabile se ad eorum instruenda, studia tetendit; quorum, inquit, me necesse fuit gravitati (alias grandævitati) tam certo credere, acsi ea quæ dicerent meis oculis vidissem.

[15] Quis hic non intelligit non potuisse Gregorium tam certa fide tradere prædicta omnia, acsi ea ipse suis vidisset oculis, nisi ab iis immediate acceperit qui viderant hominibus grandævis & fide dignissimis. [Hæc ille ut accepta a testibus oculatis,] Tales haud dubie fuerunt qui nati sub initium seculi VI Gregorio sub annum DXL in lucem edito & anno CCCCXCIII Dialogos scribenti prædicta narraverunt, homines tum ferme centenarii, ita ut sufficiat Acta ista fuisse haud multis annis ante nativitatem Gregorii; & siquidem de Paulino III (qualem supra descripsi) intelligantur omnia ante ordinationem Leonis I factam ante annum DXXXV.

[16] Saccinus noster sicut vulgatam eatenus opinionem etiam Romani Breviarii suffragio confirmatam secutus, nihil dubitavit quin tota res ad Paulinum I esset referenda, ita numquam cogitavit vel certe non expendit quam difficulter fieri potuerit ut S. Augustinus, sub cujus propemodum oculis res acta fuisset, [proinde Paulino I male tributa] aut familiaris Paulini Uranius, ambo effusi in commendanda Sancti erga afflictos misericordia, & erga egenos liberalitate aliique coævi Paulino scriptores simul & laudatores ejus nusquam voluerint (si vere potuerunt) meminisse caritatis, cujus fama propter exempli novitatem per Europam & Africam debebat fuisse celeberrima. Eadem etiam persuasione ductus idem Saccinus Historiæ ex Dialogis verbotenus transcriptæ ejusmodi non ineruditam animadversionem & ex Senioris Paulini ingenio sumptam subtexuit his verbis: [hortorum quidem amanti,] Hoc dumtaxat lucis addiderim, haud temere Paulinum barbaro satrapæ professum horti colendi scientiam sibi esse. Nam delectatum Nolæ tali cultura, tum ex apposito supra num. 50 Sulpitii joco apparet ex frequenti ejus mentione colendorum agrorum, [sed cum Wandalis anno 427 Africam ingrederentur] unde docet qua ratione suus cuique colendus sit animus. Quo de genere admonitio commodissima est illa ad Aprum: Igitur cum in agro es, & rus tuum spectas, te quoque ipsum Christi agrum esse cogita: & in te, sicut in agrum tuum respice. Qualem agri tui speciem fieri a villico tuo postulas, talem Deo Domino cordis tui redde culturam, & intellige quidquid in agro tuo tibi displiceat aut placeat, [septuaginta annis majori.] idem in anima tua placere Christo aut displicere.

[17] Belle omnia: sed ut hoc apte notatum sit de Paulino Seniore, ejus studium ad hortorum culturam potuit etiam tertius imitatus fuisse, sicut imitatus est eum in cultu Poëtices. [Quorum etiam tunc Regi] Dum autem venusti adhuc vultus homo dicitur barbaro visus idoneus ad horti culturam; satis clare indicatur non agi hic de sene grandævo qualis erat Paulinus I, quando in Africa dominabantur Wandali illuc primum ingressi anno CCCCXXVII ætatis Paulinianæ LXXIV. Hæc consideratio Cardinalem Baronium ad annum CCCCXXXI quo Paulinus obiit ancipitem tenuit. Ne tamen fidem omnem derogaret Gregorianæ narrationi de morte Wandalorum Regi per Paulinum prædicta neque impingeret in Regem Geizericum a quo constabat Wandalos in Africam deductos & totis XXXVII annis gubernatos fuisse, [non potuit mortem prædixisse Sanctus,] id est usque ad annum Christi CCCCLXIV, respexit ad ejus fratrem Guntharim simul cum illo & quidem potiori jure (utpote legitimum Godegiscli patris in Hispania mortui filium) & huic mortem a Paulino prædictam credi posse putavit. Verum Guntharim primis Africæ annis fraude fraterna sublatum satis constat; neque per eam mortem quidquam in regimine mutatum quod exigeret ejus curam cui Paulinus serviebat qualem hunc ei commendasse insinuat Gregorius.

[18] Chiffletius noster existimans extremos Paulini annos non convenire Hortentii labori ejus in Africa, [multo minus pluribus annis ante:] servitutem referre maluit ad tempora Gothicæ in Italiam irruptionis sub Alarico Rege ad annum istius seculi XV, sub quo Wandalorum aliquis militans, domicilium autem in Africa habens, eo abduxerit captivum juvenem pro quo Paulinus servum se obtulerit annos natus circiter LXII; [verum post regnum Geinzerici,] in quo quam multa incongrua sint facile intelliget quisquis Gregorium legit. Igitur dimisso inani labore Wandalicam servitutem cum Paulini Senioris ætate componendi, perrexi apud Procopium ut est ab Hugone Grotio editus scrutari successionem Wandalicorum in Africa Regum, & reperi quod Geinzerico succedens crudeli patre crudelior filius Hunericus tyrannidem tenuerit usque ad annum Christi CCCCLXXIV per annos VIII; [Hunerici,] Hinc regnum pervenit ad Gundemundum Genzonis filium Geizerici nepotem; [Gundemundi,] qui afflictis pessime Christianis interiit affecto jam regni anno duodecimo Christi CCCCLXXXVI circiter.

[19] Frater Trasimundus successor ejus fuit, forma, ingenio, animique magnitudine excellens; [invenitur Trasimundus,] transferre cupiens, non vi in corpora incessit ut priores, sed honores magistratusque ostentans, pecuniæ quoque in obsequentes largus, qui essent, nosse dissimulans; quin & si qui aut consilio aut fortuna gravibus delictis se implicuerant, his sectam mutantibus impunitatem criminum dabat. [ab eo quem Turonensis nominat diversus] Blanda persecutio, tantoque nocentior quanto minus timebatur. Aliter longe Trasimundus ille Gunderici filius quem in Hispania dominante describit Gregorius Turonensis lib. II & ait quod totam illam ut ad perfidiam Arianæ sectæ consentiret tormentis ac diversis mortibus impellebat. Sed hujusmodi Wandalorum in Hispania Reges neque Procopius neque S. Isidorus Hispalensis neque alii ejusdem ævi scriptores noverunt, [cui sub annum] soli Godegisclo Geinzerici patri adscribentes totum illud annorum XVI spatium, quo in Hispania Bætica substiterunt Wandali ut fateri cogamur fabulosa quapiam narratione deceptum Turonensem videri.

[20] Non tamen ideo minus mitis ille in speciem Transimundus impune tulit exorabilem illam & Juliano Apostatæ olim usitatam contra animas potius quam corpora crudelitatem; [DXI Paulinus III visus sit mortem minari] ac primo cum sua gente sacrilega gravissimam cladem pertulit a Mauris: deinde regno per annos viginti septem possesso, exui meruit per mortem, ipsi ut credimus præmonstratam a S. Paulino non primo sed tertio, cujus Episcopatum in hæc tempora optime conferri existimo, quibus prædictus Trasimundus obiit anno DXI. Jam enim vidimus, commode Paulinum istum ultimum statui successorem Severi; [ac deinde vixerit annis XX aut pluribus.] neque obesse quidquam ex parte ætatis, quo minus in Africa fuerit paulo ante obitum Trasimundi Regis annos natus XL aut L id est virili prorsus ætate, & quantumvis magnis laboribus pari quod in Paulino Seniore numquam invenietur. Vixerit autem post reditum a servitute sedemque tenuerit ad annos XXV aut plures quandoquidem prioris proxime ordinati nulla extet notitia ante annum DXXXV.

[21] Hujus autem Paulini meritis adscribi etiam potest quod res Christiana, sub præfatis quatuor Regibus tantopere afflicta, per Africanas Provincias Romano quondam subjectas imperio, respirare cœperit quando regnum pervenit ad Hildericum Hunerichi filium, Gizerichi & ipsum nepotem; qui teste Procopio, clemente animo, neque Christianis neque alii cuiquam gravis fuit. Contra hunc tamen ut regno æque ac bello inutilem, insurgens proximus consanguineus Gelimer, parricidio partum regnum totum perdidit, Justinianique Imperatoris Ducibus occupandam reliquit, plus semel in captivitatem ductus cum tota consanguinitate sua ac denique mortuus Constantinopoli. Ita Wandalicum regnum in Africa, centesimo fere ex quo cœperat anno, finem habuit; ulciscente Deo continuam ferme toto uno seculo tyrannidem, a crudeli & barbara gente in Christianos exercitam.

§. III. Quomodo ad reditum Paulini III ex Africa spectare videatur Anniversarius Parochorum Diœcesanorum ad Episcopum Nolanum processus.

[22] Postquam Saccinus noster præmissum Gregorii locum de servitute Paulini in Africa verbotenus transcriptum observatiuncula non inepta illustravit, [Festivissime receptum Sanctum dubitari nequit,] sic prosequitur. Reversum ab servitute in patriam Paulinum cum refertis annona navibus, & liberatorum turba civium, adhæc immortali illa fulgentem corona, & rara gloria triumphantem, quod seipsum popularis sui vicarium præbuisset; promptum est cogitationi subjicere, quo cives accolæque studio, qua gratulatione, quo plausu lacrymis misto susceperint. Ille vero, uti amantissimus pater dulcissimos filios, amplexari omnes, affari suaviter, exosculari, adhortari ad agendas Deo gratias, ad conservandam pietatem, ad omne officii Christiani decus: pristinum simul benigne faciendi morem repetere, & augere.

[23] Verum hæc recte quidem concepta omnia sed generalia valde sunt. Plus aliquid videmur intelligere posse ex illa pompa quam die XXV Aprilis Episcopo suo ducunt Parochi Diœcesani eum in finem Nolæ collecti: quapropter operæ pretium fuerit illam minutim descriptam proponere ex eo quem in Commentario prævio num. 8 laudavimus Ambrosio Leone apud Ughellum in Episcopis Nolanis Tomo 6 Italiæ sacræ col. 284. Antiquus, inquit, mos Nolæ incubuit, ut omnes Sacerdotes Episcopales, quos Presbyteros vocant, tam qui in urbe quam qui in conterminis oppidis commorantur, ad urbem Episcopumque se conferant. Verumtamen non licet Clericis urbem intrare, nisi coronatis atque ordine canentibus, cum plusculis tibicinibus. Cantus sunt Dei ac Sanctorum hymni; corollæ vero contexte rosis floribusque citreis aliisque, quos pulcherrimos ea dies producere solet; manu quoque ferentibus fasciculos rosarum affabre contextos, atque arte distinctos.

[24] Eo itaque modo ornati Sacerdotes, urbem templumque Episcopi ingrediuntur (singulæ vero turmæ eorum, [& hinc fluxisse potuit annuus processus ad Episcopum 25 Aprilis] a singulis oppidis adventantes [in anteriori templo consistunt]. Deinde ubi omnes in choro congregati sunt, singulatim vocantur ad Episcopum. Is vero tum sedet in solio quodam alto, quod situm est sub parva testudine: testudo autem hæc inter majorem cellam (id est capellam) atque minorem lævam erecta est, a duabus columellis atque pariete tribus arculus parvis interjacentibus; sustentatur quoque per solia, atque per imagines quasdam fastigiatur: sed hoc solium, quod in cella majore esse deberet, expositum est eo pacto quo dictum est. Vocatur igitur Sacerdos, de ordine ac turma sua solus, ab æde ad cellam, & a choro ad Episcopum accedit coronatus atque floribus redimitus. Deinde solium ascendit, [clero flores ferente & a stabiis agnum.] ac genu flexo extractaque capiti corolla Episcopum veneratur, corollamque & ac fasciculos florum omnes illi largitur, & exosculata manu accedit ad suos. Episcopus vero ubi plusculæ corollæ fuerint collectæ, eas mittit ad primarias urbis matronas; populus enim omnis, ad hunc veluti triumphum spectandum collectus est. Inter hosce vero Sacerdos unus a stabiis mittitur, qui agnum bajulo portante conducit, (agnus est magnus candidusque, atque cum cornibus auratis) quem ille dono ad Præsulem ducit, ut alii serta rosasque largiuntur. Facto itaque eo pacto censu Sacerdotum, communi omnium eorum cantu sacræ Rogationes finiuntur, domumque cuncti suam hilares revertuntur.

[25] Pergit deinde Ambrosius Leo inquirere in originem pompæ; & Ea res, inquit, atque Clericorum quasi census, usum Basilicæ antiquum auctoritatemque designat; quem ipse derivare videtur, tum ab usu Prætoris Romani, in æde Nolana seu Palatio, collecto quotannis populo, suum etiam in circumjecta oppida imperium sic demonstrantis; tum a fœdere quodam inter Nolanos & Stabianos olim icto, & per immolationem agni solito innovari, cum Gentiles adhuc utrique essent: quæ deinde omnia ad Episcopum sint translata. Ego vero verosimilius conseo ex prisco ad Natales Episcopales conveniendi ritu cœptum morem, & eatenus (ut alii aliique successive ordinabantur) vagum, fixum hæsisse in Natali Paulini: idque cum magno festivitatis incremento, atque insolito alias corollarum apparatu, postquam Sanctus reversus a Wandalica servitute, ubi hortum in eoque flores, coluerat, cum concaptivorum civium multitudine, meruisse videbatur, ut redemptorem suum extraordinaria illa ratione veneraretur plebs offerendis hortorum primitiis, non tantum in ejus persona, quoad viveret; sed etiam in ejus successoribus Episcopis; esto horum Natales, suo cujusque die, non ideo desinerent honorari, Synodis consuetis Presbyterorum agendis, ut dictum est. Quod autem a Stabiis agnus offerebatur, id (nisi mea conjectura me fallit) eo spectarit; quod juvenis, cujus vicariam servitutem servivit Sanctus, Stabiensis fuerit: quem quia justum erat, nec tamen opportunum perpetuo redemptoris sui mancipari servitio, placuerit pro eo agnum, jam cornua ferentem offere; cum respectu ad arietem illum, qui Isaaco immolando successit victima in holocaustum, Geneseos XXII. [Alio spectare videntur nundinæ] Sintne Stabiæ hic memoratæ illæ quæ in littore maris positæ hodie nuncupantur & notantur in tabulis Geographicis Castellum ad mare, civitas aliquando Episcopalis: an vero mediterranea aliqua Parochia Nolanæ diœcesis; sed in mappis præterita cupio discere.

[26] Idem Ambrosius non animadvertens quam apte prædicta pompa ad Paulini ex Africa reditum referri posset, maluit eo quem in Commentario prævio num. 8 descripsimus loco, illuc referre nundinas ibidem descriptas & celebrari solitas ad ædiculam S. Paulini a XVI Kalendas Julias usque ad X ante easdem cum ludis & spectaculis, [circa festum Sancti.] quæ nihil habent quo referantur ad S. Paulinum præter locum & tempus idque ex communissimo more plerarumque civitatum & oppidorum, præcipui sui cujusque Patroni festum adjungentium annuas nundinas, ad quas ut frequentiores accurrant faciunt ludi & spectacula præsertim currentium ad bravium. E contrario prænarratus processus Parochorum ad suum Episcopum die 1 Maji plus habet religionis optimeque fuerit institutus pro illo die quo redux ex Africa Paulinus fuerat a suis exceptus; qui etiam dies potest fuisse Paulini III Natalis sive in Episcopatu sive in cælis. Fortassis etiam hujus fuit domus quæ sacello Pauliniano adhæret non Paulini Senioris.

§. IV. De Corpore & Reliquiis S. Paulini, Romæ & alibi asservatis.

[27] Chronici Casinensis usque ad annum MLXXXVI perducti Auctor Leo Ostiensis lib. II cap. XXIV dicit quod anno tertio Abbatis Joannis, [Otto III anno 1000] qui est millesimus ab Incarnatione Domini, Otto III Imperator Beneventum venit; & causa pœnitentiæ, quam illi B. Romualdus injunxerat, abiit ad Montem Garganum; reversusque consequenter Beneventum, petiit ab eis Corpus S. Bartholomæi Apostoli. Qui nihil tunc illi negare audentes, callide pro corpore Apostoli, [transfert Romam corpus S. Paulini,] corpus B. Paulini Nolani Episcopi, quod satis decenter apud Episcopium ipsius civitatis erat reconditum, ostenderunt; & eo sublato, recessit tali fraude deceptus. Quod postquam rescivit, nimium indignatus; corpus Confessoris, quod detulerat, honorifice satis apud Insulam Romæ recondidit.

[28] Hactenus ille non solum tempore, sed etiam loco tam vicinus scriptor (medius enim inter Romam & Beneventum Casinus est, [primi an tertii] hinc inde bidui itinere distans) ut illi fidem non habere verecundia sit saltem quoad Corpus S. Paulini; maxime cum nec Beneventani quidem de illo dissentiant. Solum ergo dubitabitur, supposita & jam satis probata pluriam ejus nominis apud Nolam Episcoporum distinctione, utrum illud Corpus Paulini Senioris sit, quem Nolæ mortuum & sepultum fuisse constat ejusque ibidem adhuc multas Reliquias haberi & pridie festi processionaliter circumferri aliquas, asserit Andreas Ferrarius; an vero Tertii cujus nulla istic monumenta supersunt; ita ut, quemadmodum supra notavi, judicari hic possit peregre mortuus sepultusque fuisse & propter magnæ sanctitatis famam, insigni caritatis opere comparatam, pro sancto habitus cultusque etiam ipse tunc quoque cum utriusque distinctior notitia defluxisset ex hominum memoria.

[29] Ferdinandus Ughellus Tomo 6 Italiæ sacræ, unum tantum. Paulinum sciens, cum dixisset ejus Corpus translatum esse Beneventum credo, [Beneventi an Nolæ mortui?] inquit, occasione alicujus barbaricæ incursionis vel destructionis illatæ urbi Nolanæ. Verum consideranti mihi Corpus S. Felicis, primarii Urbis Patroni quem S. Paulinus tot præclaris carminibus & nova basilica condita honoravit, etiamnum manere sub altari, sub quo hic illud condidit, teste qui usque in præsentem diem inde scaturit miraculoso liquore; sicut ad XIV Januarii nostri legere est comment. Prævio §. VII: id inquam consideranti simulque memorias tot aliorum Episcoporum ibidem adhuc cum corporibus integras; ægre adducor ut ejusmodi translationem Nola Beneventum recipiam, & non magis propendeam in favorem Tertii hactenus incogniti: esto quod Nolanus ager & ipsa quandoque urbs Nolana passa aliquid sit a Wandalis, Gothis, Longobardis qui ipsam pluresque aliis mœnibus exuerunt, Campania divisa in Capuanum, Salernitanum, & Beneventanum Principatus.

[30] Quod ad Corpus S. Bartholomæi attinet, utrum idem Otto, Beneventanis ob fraudem sibi factam indignatus, contra ipsos reversus sit urbemque obsessam diutius, [An etiam cum corpore S. Bartholomæi?] nulla re peracta fuerit coactus dimittere, sicuti consequenter asserit præfatus Leo, nimium fortassis credulus Beneventanis asserentibus ipsum corpus apud se remansisse, an vero ipsum volentes nolentesve concesserint Romam auferendum sicuti prætendunt Romani Germanique scriptores; non est meum dijudicare. Eminentissimus Ursinus hodiernus Archiepiscopus Beneventanus eo a se nuper ut credit refosso, contendit numquam Benevento motum fuisse: Romani ipsum se habere septem seculorum possessione affirmant. Si Sacra Congregatio rituum causæ cognitione suscepta sacras utriusque loci capsas aperiri jubeat & quid utraque contineatur fideliter referri; fortassis invenientur utrobique pars magna ejusdem esse corporis. Certe si Beneventum ea causa repetiit Otto urbemque obsedit ut scribit Ostiensis; verosimile non est obsidione dimissa omnino vacuum rediisse; nec etiam Beneventanos eo terrore compulsos totum dimisisse; sed potius tam carum pignus cum Imperatore partitos retento apud se veteri scrinio cum præcipuis aliquot ossibus, & epigraphis quales erant servatis; alteram partem Romæ depositam fuisse velut corpus integrum, ut passim in talibus fieri assolet.

[31] Utut est habet Roma alicujus S. Paulini Corpus; & verosimiliter Nolani Episcopi; qua de re Baronius in Notis ad hunc diem ex suo quodam Ms. de Vitis Sanctorum: Corpus nunc videtur esse conjunctum Corpori S. Bartolomæi, in insula Lycaonia, in ecclesia S. Adalberti, quæ nunc vocatur S. Bartholomæi: quorum trium Sanctorum meritis ibi plurima præstantur beneficia. Octavius Pancirolus, inter Thesauros absconditos urbis Romæ, de illis corporibus agens, ipsam ecclesiam restauratam ait a Paschali II, qui anno. MCXIII confirmarit illic revera adeste corpora SS. Bartholomæi & Paulini; consecratam vero ab Alexandro III, sub annum MCLXXIX.

[32] Cum autem anno MDLVII Ecclesia S. Bartholomæi in Insula de Urbe, vi fluminis, quod illo anno fere universam urbem Romanam inundavit, [Istud an. 1557 translatum in Vaticanam] notabilem ruinam, tam ipsius ecclesiæ quam monasterii passa fuisset, adeo ut Fratres d. ecclesæ inde recedere coacti fuerint; & ecclesia, diruptis parietibus undique aperta, claudi non poterat; Paulus Papa IV, ne Reliquiæ Sanctorum, quæ in eadem ecclesia erant & venerabantur, sine solita ecclesiæ clausura & Fratrum custodia inibi tunc remanerent; illas ad basilicam S. Petri de Urbe transferri fecit; & inibi in custodiam Canonicorum & Capituli d. Basilicæ per inventarium consignatæ fuerunt, [fertur ad ecclesiam S. Bartholomæi] uti ex publico instrumento desuper confecto narrat Pius Papa IV in Brevi quo mandat Canonicis S. Petri, ut, quandoquidem Fratres prædicti ex fidelium eleemosynis d. ecclesiam clauserint, easdem Reliquias quotiescumque fuerint requisiti, eisdem Fratribus & Conventui, ad ecclesiam S. Bartholomæi, processionaliter, ut moris est, deferendas restituant & consignent. Breve istud accipiens ex Illustriss. Ciampini opere de ædificiis Constantini, cogor vereri, ne Pancirolius præter hanc inundationem, [& an. 1598 ab aquis servatum miraculo fuit.] male notet aliam anni MCLVII, per unius litteræ perperam variatæ errorem; fide dignior in eo quod ait, anno MDXCVIII exundante ultimum Tiberi (scribebat autem sub initium præsentis seculi) non fuit ejusmodi cautela opus eo quod ipse sanctus Apostolus prohibuerit circumsistentes aquas, ne arcam attingerent ab intervallo palmorum aliquot, qua de re publicum instrumentum habetur.

[33] Ad introitum Sacelli S. Paulini pendet in pariete affixa parva tabella, in qua habetur sequens scriptura in pergameno: [Translata ossa ipsius & aliorum anno MDCI] Anno Domini MDCI die XXVII Aug. sedente Clemente VIII summo Pontifice Corpus S. Paulini Episcopi Nolani, & partes corporum S. Adalberti Episcopi Pragensis & Mart. & SS. Exuperantii & Marcelli Diaconorum MM. quæ primum erant in hac Ecclesia, in hoc Altari, loco magis sublimi & decentius ornato, transferenda, atque altare ipsum ad honorem Dei, & S. Paulini memoriam, cum senio impeditus obsequium hoc Patrono meo Sanctissimo inutilis servus ipse præstare nequiverim; per Reverendissimum D. Leonardum Abel Episcopum Sidoniensen, sacris ritibus consecrandum curavi ego Franciscus Maria, hujus tituli S. R. E. Presbyter Cardinalis Taurusius, Senarum Archiepiscopus. [& nova capella erecta sub Iulio III,] Item in Sacello S. Paulini ad latus dextrum habetur scriptura Italice in marmore albo. Quam sic latine reddo: Capella opificii Molitorum, ab eodem a fundamentis exstructa, per Gabrielem Crispiati tamquam ipsius opificii Camerarium, tempore Julii Papæ III fel mem. anno MDCXXVI atque a Francisco Morretto, & Alphonso Herculani deputatis & anno MDCXXVI Consulibus prædicti Opificii, restaurata nomine & impensis ipsius. Ita mihi sub annum MDCXCVII R. P. Aurelianus de Baenst tunc pro Belgica natione Pœnitentiarius Pontificius Romæ ad S. Petrum, nunc Collegii nostri Alostani Rector.

[34] Ægidius Davila, in Theatro Ecclesiæ Segobiensis, scribit, quod loci Episcopus Joannes Vasquii de Cepeda, [An etiam corpus in Hispania?] permissu Joannis Regis Romam profectus ad annum Jubilæum MCCCC, facta sibi in transitu a Joanne XIII apud Avenionem potestate, transferendi quæ posset Sanctorum corpora; sumpto in Insula hospitio, eo fine ut Apostoli corpus auferret; cum interesset reserationi cujusdam arcæ, multa Sanctorum corpora continentis, acceperit inde corpus S. Paulini Episcopi Nolani, sanctorumque Martyrum Marcellini & Exuperantii, eaque honoranda deposuerit in Cartusia Aniagensi; idque haberi ex ratione itineris reddita Regi. De Martyribus videbimus XXX Decembris, quando eorum festum agi scribit Tamayus, scilicet quia tum inscribuntur Martyrologiis SS. Marcellus & Exuperantius: sed hi, ut jam vidimus, adhuc Romæ erant initio hujus seculi; quomodo autem illuc allati sint Spoleto ubi cum S. Sabino Episcopo suo passi fuerant, cupio discere in diem quo coluntur XXX Decembris. Ibidem etiam tunc fuisse corpus S. Paulini scimus neque hoc vel illa furtive in Hispaniam esse translata facile credemus ex tali relatione; quam esse oportet supposititiam, quæ Joannem XXIII (sic enim scribere oportuit non XIII) dicit repertum Avenione, ubi fuit nunquam; idque anno MCCCC, cum primum factus sit Papa anno MCCCCX, eodemque anno III post mortem Regis Joannis. Facilius credideris, vere Nolani esse duas partes ossium, inter Reliquias monasterii S. Salvatoris Antverpiam allatas ex Lusitaniæ Regum sacrario; sed illæ huc devenerunt per donationem anno MDXVI factam a Francisco I, Emmanuele item I, sicut explicatur in Appendice ad 2 Aprilis de S. Maria Ægyptiaca num. 2 & 3.

§. V. De sacris Nolæ ædificiis a Paulino Seniore extructis & versu ornatis.

[35] Postquam Muratorius suam de S. Paulino non ante annum 409 ordinato sententiam satis sibi visus est stabilivisse dissertatione XII, ad Commentarium prævium nostrum relatam; transit ad dissertationem XIII De sacris Nolæ ædificiis, cum qua ideo libentius hanc Appendicem finio, quod convenientius existimem finiri in Argumento certissime proprio huic, cujus causa de duobus synonymis successoribus præressas quæstiones tractavimus, merito cunctati omnia tribuere uni quæ in plures dividi debent, ut antiquis de illo nomine scriptoribus sua stet auctoritas, neque turpiter dicantur hallucinati circa personam, tam celebrem & suæ ætati tam vicinam. Deinde ex ipsius Sancti epistola XII ad Severum addam epigrammata quibus suas structuras Sanctus ornavit, daturæ specimen reliquorum poematum tanti viri, circa quæ illustranda tot eruditi homines magna cum laude versati sunt; & ad hos remissurus quemcumque lectorem majoris circa ipsa lucis cupidum. Muratorius dissertationem suam sic pertexit.

[36] Tres minimum adventus Paulini Nolam sunt enumerandi. Prior contigit, cum adhuc puerili in ætate versaretur, vixque e Galliis in Italiam advenisset: quod innuit ille his ad S. Felicem carminibus:

Nam puer Occiduis Gallorum advertus ab oris,
Ut primum tetigi trepido tua limina gressu &c.

Hinc est quod ipsum S. Confessorem alloquens, iterum canit:

--- tibi me
Mancipium primis donavit Christus ab annis.

Alterum Nolam instituit iter, [deinde Consularis Campaniæ;] cum a gesto Consulatu Campaniam Consularis factus regendam suscepit; sic enim inquit:

Jam tunc præmisso per honorem pignore sedis
Campanis metanda locis habitacula fixi,
Te fundante tui ventura cubilia servi.

Diu Nolæ versatus est Paulinus, quod exposcebat suscepta dignitas; cumque quotidie patrata per S. Felicem miracula sub ejus oculis starent, [munit viam ad ædem S. Felicis,] tum ad Christianam fidem ex Ethnicismo se convertere meditari cœpit. Inter Cathecumenos itaque constitutus, ut arbitror, quædam pietatis opera continuo sibi peragenda censuit. Quingentos circiter ab urbe Nola passus S. Felicis ossa quiescebant, ubi etiamnum illustris Basilica visitur. Illuc propterea ducentem viam munivit Paulinus, ut affluentium populorum commodo consuleret. Sic ipse S. Felicem alloquitur:

Cum tacita inspirans curam mihi mente juberes
Muniri, sternique viam ad tua tecta ferentem.

Neque his contentus vir pius apud eamdem B. Felicis ædem procudi magnificam domum voluit. [ibique hospitale struit;] Longo tractu protendebatur hujusmodi ædificium, primumque usui pauperum destinatus est locus, ut hinc etiam discas, quanta Paulini pietas foret, licet in Christi gregem nondum per Baptismatis undas esset perductus. Audiamus ita subsequentem:

Adtiguumque tuis longo consurgere tractu
Culminibus tegimen, sub quo prior usus egentum
Incoluit. ---

[37] Tertius demum Paulini ad urbem Nolanam adventus contigit, cum ejurato seculo, opibusque in pauperes effusis, [ac denique conversus a seculo] secessum Nolanum elegit, ut ibi Christo uni dicatus sanctiorem institueret ac prosequeretur vitam. Hoc anno 394 Actum. Tum Paulinus in omnia pietatis officia se vertit, nihilque antiquius habuit, quam ea promovere, quæ S. Felicis cultum augerent. Primus illi labor fuit, quemadmodum reor, conditam in secundo adventu domum amplificare. Alia igitur super priores muros tecta molitus ita veteres excoluit ædes, [illud amplificat] ut sibi decenter in habitaculum cedere potuerint. Pauperibus in cellas sub porticu conjectis, ipse in superiori tecto hospitium sibi constituit. Hinc ita canit:

---Post hæc geminato tegmine crevit
Structa domus, nostris quæ nunc manet hospita cellis:
Subdita pauperibus famulatur porticus ægris,
Quæ nos impositis superaddita tecta colentes
Sustinet hospitiis ---

Hujus porro ædis venustatem infra extollit:

Ecce mihi per tot benedicti Martyris aulas [& in eo sibi suisque habitaculum]
Et spatiis amplas & culminibus sublimes,
Et recavis alte laquearibus ambitiosas,
Irriguas & aquis, & porticibus redimitas &c.

Ita tamen ædificium Paulinus constituerat, ut in ipsa ejus amplitudine sibi suisque hospitibus humiles cellas esse voluerit, nimirum quæ nullam saperent ambitionem, sed quæ potius immania potentum tecta arguerent. Hinc de illustribus hospitibus suis, ad populum inquit:

--- Quos cernitis, & modo in ipsis [sed humile.]
Felicis tectis mecum metata tuentes
Hospitia, oblitos veterum præcelsa domorum
Culmina, & angustis vicino Martyre cellis &c.

His enarratis Paulinus aliud opus addit:

Omnibus extructis operum, quæ stare videntur.
Diversis composta modis, excelsa per aulas,
Et per vestibula extentis circumdata late
Porticibus, solum simul omnia munus aquarum
Tecta videbantur mœstis orare colonis, &c. [Eodem aquam ducit]

[38] Optatum propterea aquæductum temporum vetustate interruptum ab oppido Abella ad S. Felicis Basilicam perducere in animum induxit. Longus interponebatur viæ tractus, nempe quinque passuum millia. Sed operis difficultate non territus vir sanctus, amolos canales, reluctantibus nequidquam, [ad v P. M.] sacræque ædis beneficium respuentibus Nolanis, reseravit. Operas illi suas Abellani ad laborem contribuere; adeoque is incaluit, ut ingentem aquæ vim tandem destinatum ad locum perduxerit. Hæc fusissime in laudato semper Natali XIII habentur. Alia vero Paulini ædificia me prosequi propositum brevitatis institutum non patitur. Tantum meminero plures ab eo conditas fuisse Basilicas, quas omnes ex Ep. XII. ad Severum ab ipso descriptas petere potes. [Fundat etiam plures Basilicas;] Potiorem inter has locum obtinuit illa, quæ ad Dominædium (ut is inquit) communem patronum in nomine Domini Christi dedicata est. Ambrosius Leo lib. 2 cap. II de Nola, Basilicam hanc D. O. M. dedicatam a Paulino autumat, Deus enim, ait, tum Dominædius vocabatur, quod verbum in ore jurantium, ac invocantium Deum usque ad nostra tempora servatum audimus. Sed veram vocis significationem ille non tangit, siquidem pro Dominædio S. Felicem Paulinus intelligit. [in primis S. Felicis] Hujusmodi vox pure Dominum aut Patronum significat, quod itidem per me probabitur in quodam S. Maximi Taurinatis Sermone, quem una cum pluribus aliis ejusdem Episcopi ineditum in reliquis Anecdotorum libris producam. [quem dominædium vocat.] Ibi vero Domnædius pro Domino usurpatur. Paulinus quoque se S. Felicem innuisse ostendit in Ep. 9 ad Sever., ubi Natalem in ejusdem S. Confessoris honorem elaboratum, solennem ad Dominædium cantilenam vocat: & in Ep. 28 ad Victricium, Sancti sui Confessoris dilectissimi Felicis Dominædii meminit. Id autem alibi occurrit. Neque melius loquitur idem Leo lib. 2 cap. 12, cum S. Felicis Basilicam antiquitus intra urbis Nolæ ambitum sitam affirmat, [distat hæc Nola ad M. P,] ab ea namque enormi aberat spatio, nimirum mille circiter passus. Hæc eadem nunc tamquam eximium sanctitatis penetrale visitur in loco, quod Cœmeterium (vulgo Cimitino) nuncupatur. Ejus porro descriptionem petere licebit a Capaccio in Hist. Neap. lib. 2 in fine, a V. Cl. Sarnello in Cleric. Speculo ad Vitam S. Felicis, a Pacichello in Italicis ejus Epistolis, & ab aliis pluribus.

[39] Hactenus Muratorius: ab hoc transeo ad promissam supra partem epistolæ XII ad Severum a Paulino datæ ad quam ille nos remittebat; [ad quam ducens nova] ubi Sanctus suas Nolæ ac Fundis molitiones strictim describit ut amico suo, paria Turonibus molienti, & suis ædificiis ornandis Paulini epigrammata requirenti, & hæc mittit & illis inscripta vel inscribenda communicat prout optaverat, sic fere exordiens, Gratulor, quod unam cordis & corporis nostri, operum quoque & votorum similitudinem ostenderimus, eodem tempore basilicas Dominicis adjicientes ovilibus. Tu vero etiam baptisterium basilicis duabus interpositum condidisti: ut nos in horum quoque operum, quæ visibiliter extruuntur, ædificatione superares. Hinc effusus in mutui amoris testificationem & laudabilis utrimque studii commendationem, cum multa propria tenuitatis testificatione conjunctam, exponit versus ejus jussu compositos & novo illi baptisterio inscribendos, [inscribitur versibus ad Severum missis,] dignos omnino qui hic quoque legerentur, nisi judicio de ipsis ferendo sufficerent ii quos propriis ipse basilicis composuit quosque ideo se eodem jus epistolæ serie quo priores libello sive epistola complexum, ut in hoc quoque ipsorum conjunctio figuraretur, quæ, inquit, ut jungitur animis, & distat locis; sic & ista, quæ in nomine Domini eodem Spiritu elaborata construximus diversis abjuncta regionibus, … sibi tamquam contiguata visentur.

[40] Basilica igitur illa quæ ad dominædium nostrum communem Patronum in nomine Domini Christi dedicata celebratur, [sub apside] quatuor ejus basilicis addita, reliquiis Apostolorum Martyrum intra apsidem, trichora sub altaria sacratis, non solo Beati Felicis honore venerabilis est. Apsidem solo & parietibus marmoratam camera musivo illusa clarificat, cujus picturæ hi versus sunt:

Pleno curuscat Trinitas mysterio,
Stat Christus Agno: Vox Patris cælo tonat:
Et per columbam Spiritus sanctus fluit; [in qua pictus Christus cum Apostolis]
Crucem corona lucido cingit globo;
Cui coronæ sunt corona Apostoli,
Quorum figura est in columbarum choro.
Pia Trinitatis unitas Christo coit,
Habente & ipsa Trinitate insignia:
Deum revelat vox paterna, & Spiritus:
Sanctam fatentur Crux & Agnus victimam:
Regnum & triumphum purpura & palma indicant. [aliaque symbola;]
Petram superstat ipse petra Ecclesiæ,
De qua sonori quatuor fontes meant
Euangelistæ, viva Christi flumina.

[41] Inferiore autem balteo, quo parietis & cameræ confinium interposita gypso crepido conjungit aut dividit, hic titulus indicat deposita sub altari Sancta Sanctorum. [& in lymbo sub quo posita particula Crucis]

Hic pietas, hic alma fides, hic gloria Christi,
      Hic est Martyribus Crux sociata suis.
Nam Crucis e ligno magnum brevis astula pignus
      Totaque in exiguo segmine vis Crucis est.
Hoc Melanæ sanctæ delatum munere Nolam,
      Summum Jerosolymæ venit ab urbe bonum.
Sancta Deo geminum velant altaria honorem, [& SS. App.]
      Cum Cruce Apostolicos quæ sociant cineres.
Quam bene junguntur ligno Crucis ossa piorum,
      Pro Cruce ut occisis in Cruce sit requies!

Totum ver extra concham basilicæ spatium, alto & lacunato culmine geminis utrimque porticibus dilatatur, [Basilicam circumit duplex porticus cum cubiculis.] quibus duplex per singulos arcus columnarum ordo dirigitur. Cubicula intra porticus quaterna longis basilicis lateribus inserta, secretis orantium vel in lege Domini meditantium, præterea memoriis Religiosorum ac familiarium accommodatos ad pacis æternæ requiem, locos præbent. Omne cubiculum binis per liminum frontes versibus prænotatur, quos inserere his litteris nolui: eos tamen quos ipsius basilicæ aditus habent, scripsi quia possent, si usurpare velis, & ad tuarum basilicarum januas convenire, ut istud est:

Pax tibi sit quicumque Dei penetralia Christi
Pectore pacifico candidus ingrederis.

Vel hoc, de signo Domini super ingressum picto hac specie, quam versus indicat: [Alii versus supra vestibulum]

Cerne coronatam Domini super atria Christi
Stare Crucem, duro spondentem celsa labori
Præmia: tolle crucem qui vis auferre coronam. [& sub Cruce.]

[43] Alteri autem basilicæ, qua de hortulo vel pomario quasi privatus aperitur ingressus, hi versiculi hanc secretiorem forem pandunt:

Cælestes intrate vias, per amœna vireta, [Item ex utraque facie ostioli ad hortum,]
Christicolæ; & lætis decet huc ingressus ab hortis,
Unde sacrum meritis datur exitus in Paradisum.

Hoc idem ostiolum aliis versibus ab interiore sui fronte signatur:

Quisquis ab æde Dei, perfectis ordine votis,
Egrederis; remea corpore, corde mane.

Prospectus vero basilicæ, non ut usitatior mos est orientem spectat, sed ad Domini mei beati Felicis basilicam pertinet, memoriam ejus aspiciens: tamen cum duabus dextra lævaque conchulis intra spatiosum sui ambitum apsis sinuata laxetur, una earum immolanti hostias jubilationis Antistiti patet, altera post Sacerdotem capaci sinu receptat orantes. [& ad cruces utrimque pictas,] Lætissimo vero conspectu tota simul hæc basilica in basilica memorati Confessoris aperitur trinis arcubus paribus perlucente transenna, per quam vicissim sibi tecta ac spatia basilicæ utriusque junguntur. Nam quia novam a veteri paries apside cujusdam monumenti interposita obstructus excluderet, totidem januis patefactus a latere Confessoris, quot a fronte ingressus sui foribus nova reserabatur, quasi diatritam, speciem ab utraque in utramque spectantibus præbet, sicut datis inter utrasque januas titulis indicatur. Itaque in ipsis basilicæ novæ ingressibus hi versiculi sunt:

Alma domus triplici patet ingredientibus arcu,
Testaturque piam janua trina fidem. [& super medianum arcum ex adverso basilicæ veteris;]

Item dextra lævaque crucibus minio superpictis hæc epigrammata sunt:

Ardua floriferæ Crux cingitur orbe coronæ,
Et Domini fuso tincta cruore rubet.
Quæque super signum resident cæleste columbæ,
Simplicibus produnt regna patere Dei

Item de eodem:

Hac Cruce nos mundo & nobis interfice mundum
Interitu culpæ vivificans animam.
Nos quoque perficies placitas tibi, Christe, columbas
Si vigeat puris pars tua pectoribus.

[42] Intra ipsam vero transennam (qua breve illud, quod propinquas sibi basilicas potius discludebat, intervallum continuatur) e regione basilicæ novæ super medianum arcum hi versus sunt:

Ut medium valli pax nostra resolvit Iesus, [& super arcus lateris utriusque]
Et Cruce dissidium perimens duo fecit in unum;
Sic nova, destructo veteris discrimine tecti,
Culmina conspicimus portarum fœdere jungi.
Sancta nitens famulis interluit atria lymphis
Cantharus, intrantumque manus lavat amne ministro.
Plebs gemina Christum Felicis adorat in aula,
Paulus Apostolico quam temperat ore Sacerdos.

Hæc vero binis notata versiculis epigrammata super arcus alios dextra lævaque sunt:

��In uno hoc:
Attonitis nova lux oculis aperitur; & uno
Limine consistens geminas simul aspicit aulas.
��In altero hoc:
Ter geminis geminæ patuerunt arcubus aulæ,
Miranturque suos per mutua limina cultus.

[44] Item in iisdem arcubus a fronte, quæ ad basilicam Domini Felicis patet mediana, hi sunt:

Quos devota fides densis celebrare Beatum
Felicem populis diverso suadet ab ore,
Per triplices aditus laxos infundite cœtus:
Atria quamlibet innumeris spatiosa patebunt.
Quæ sociata sibi per apertos comminus arcus
Paulus in æternos Antistes dedicat usus.

In aliis isti bini:

Antiqua digresse sacri Felicis ab aula [deinde ad secretaria duo.]
In nova Felicis culmina transgredere.
��Item.
Una fides, trino sub nomine quæ colit unum,
Unanimes trino suscipit introitu.

In secretariis vero duobus, quæ supra dixi circa apsidem esse, hi versus indicant officia singulorum.

��A dextra apsidis:
Hic locus est, veneranda penus qua conditur, & qua
Promitur alma sacri pompa ministerii.
��A sinistra ejusdem:
Si quem sancta tenet meditanda in lege voluntas
Hic poterit residens sacris intendere libris.

DE FUNDANA BASILICA.

[45] Egrediamur jam Nolana hac basilica, & in Fundanam transeamus. Fundis nomen oppido est quod æque familiare mihi fuit, [Fundanæ quoque basilicæ aptati versus] dum maneret possessio, quam illic usitatiorem habui. Itaque vel ad pignus quasi civicæ caritatis, vel ad memoriam præteriti patrimonii basilicam dare in ipso oppido (quoniam & indigebat; ruinosam & parvam habens) voti fuit. Propterea & hos versiculos adjiciendos putavi, quos illi in hoc oppido dedicandæ basilicæ paravimus; nam adhuc in opere est, sed propitio Deo dedicationi propinqua. Quod tamen ea mihi maxime ratio persuasit, quia & in hujus apside designatam picturam meus Victor adamavit, & portare tibi voluit, si forte & eam de duabus elegeris in hac recentiore tua pingere, in qua æque apsidem factam indicavit. Sed de hac apside an abside magis dicere debuerim, tu videris: ego nescire me fateor, quia hoc verbi genus nec legisse reminiscor.

[46] Verum hanc quoque basiliculam de benedictis Apostolorum & Martyrum Reliquiis sacri cineres, in nomine Christi, [explicant picturam apsidis & indicant Reliquias positas istic.] Sanctorum Sancti, & Martyrum Martyris, & Dominorum Domini consecrabunt. Ipse enim testatus est se vicissim Confessorum suorum Confessorem futurum. Ideo super hac præter picturam gratia geminatus est titulus.

De pictura:
Sanctorum labor & merces sibi rite cohærent,
Ardua Crux, pretiumque Crucis sublime corona.
Ipse Deus nobis, Princeps Crucis atque coronæ,
Inter floriferi cæleste nemus paradisi
Sub cruce sanguinea niveo stat Christus in agno;
Agnus ut innocua injusto datus hostia leto.
Alite quem placida sanctus perfundit hiantem
Spiritus, & rutila genitor de nube coronat.
Et quia præcelsa quasi judex rupe superstat,
Bis geminæ pecudes; discors agnis genus hædi,
Circumstant solium: lævos avertitur hædos
Pastor, & emeritos dextra complectitur agnos.
��De Reliquiis
Ecce sub accensis altaribus ossa piorum
Regia purpureo marmore crusta tegit.
Hic & Apostolicas præsentat gratia vires
Magnis in parvo pulvere pignoribus.
Hic pater Andreas, & magno nomine Lucas,
Martyr & illustris sanguine Nazarius;
Quosque suo Deus Ambrosio post longa revelat
Secula, Protasium cum pare Gervasio;
Hic simul una pium complectitur arcula cœtum,
Et capit exiguo nomina tanta sinu.

[47] Hæc interim mi Frater, & alia hujusmodi opera visibilia de terrenis in terra laborem molieram: sed benedictus Dominus die quotidie, qui facit mirabilia solus: sicut convertit petram in stagnum aquæ, sic & terrena cælestibus mutat, & hanc nobiscum (quamquam de suis hic & ibi rebus) permutationem facere dignatur, ut quæ corporaliter molieram in terris, latenter in cælis per ipsum ædificentur; tunc revelanda nobiscum specie videbimus, quæ nunc per fidem promovemus.

DE SANCTO EUSEBIO
EPISCOPO SAMOSATENO IN SYRIA

AN. CCCLXXIX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS
De cultu Sancti, præsertim apud Græcos.

Eusebius, Episcopus Samosatenus in Syria (S.)

F. B.

Inter illustriores Sanctos, qui contra Arianam perfidiam fortiter decertarunt, merito numerandus Eusebius Episcopus Samosatenus. [In Romano Mrlio relatus ad XXI Iunii,] Fuit autem Samosata urbs Syriæ ad Euphratem fluvium, Comagenes Regionis caput, episcopalis sub Archiepiscopo Hierapolitano, nunc diruta. Hunc Sanctum die præcedenti in Martyrologium Romanum retulit Baronii auctoritas: existimabat enim Eusebium in antiquioribus Martyrologiis ea die repertum, [redditur huic proprio suo diei XXII;] eumdem esse quem hoc die colendum referunt Græcorum Menæa: aliis Eusebium Cæsareensem historiæ Ecclesiasticæ auctorem eum esse opinantibus contra sentiente Florentinio, & tertium Eusebium producente, Cæsareensem in Cappadocia Episcopum S. Basilii Magni decessorem; ut dictum est fusius die præcedenti. At quidquid sit de Eusebio isto Cæsareensi & sententia Baronii, Florentinii aut aliorum; [quo in Arcadianis C. P. colitur,] consultius judicabimus, Eusebium Samosatenum hac die proponere cum Menæis Græcorum: qualecumque enim fundamentum adferat nomen Eusebii vigesima prima Junii, ad cultum Samosateni eidem diei vendicandum; id totum evertit appositum Cæsareæ nomen, sive Palæstinæ, eam esse intelligas, sive Cappadociæ; neutro enim loco Samosatenus aut vixit, aut mortuus est, aut cultum aliquem præcipuum obtinuit: ita ut verba illa de eo accipi non possint.

[2] At vero hoc die XXII Junii memoriam ejus celebrat Græcorum Synaxarium spectans ad Collegium Parisiense Societatis Jesu, addito etiam loco solennioris cultus, his verbis: Τελεῖται δὲ ἡ αὐτοῦ σύναξις ἐν τῷ προφητείῳ τοῦ ἁγίου Ἰωάννου πλησίον Ἀρκαδιανῶν. Celebratur autem Synaxis ejus in Prophetico S. Joannis prope Arcadianas, scilicet Thermas ab Arcadio Imperatore, ut habet Codinus apud Cangium; vel ab Arcadia ejus filia ut apud eumdem alii extructas. Propheteium autem templum vel oratorium significat sancto Prophetæ qualis est etiam S. Joannes Baptista, [Officio integro] dicatum. In Menæis Græcorum apud Venetos excusis, ita mors ejus annuntiatur ex Euphemeride metrica. Εἰκάδι δευτερίη κεφαλὴν θλάσαν Ἐυσεβίοιο Comminuit caput Eusebio bis dena secunda. Præscribitur eadem die Officium de Sancto, quod inchoant ad vesperas στηχηρὰ προσόμοια id est Versus similares; ubi laudatur Sanctus Eusebius ut verus Antistes, Orthodoxorum robur, Ecclesiæ oculus, Luminare immittens lumen intelligentiæ, Martyrum felicitatem possidens; veritatis propugnator; [& pleno ejus laudibus,] magnus impugnator falsitatis, fluvius sapientiæ egrediens de Eden, & irrigans terram fluentis spiritualibus; crater retundans divino latice submergendis Arii asseclis; columna ignis deducens novum populum, divina gratia pietatem fovens, impietatem dissipans; præmiandorum pulchritudo, Sacerdotum gloria, false exscindens zizania, triticum autem cæleste congregans; fons miraculorum jugiter manans, ignis exsiccans morbos.

[3] Ad Matutinum ponitur canon, quem a S. Josepho humnographo concinnatum testatur nomen additum acrostichidi huic:

Τῆς Εὐσεβείας, τὸν φερὼνυμον σέβω.

Nomen ferentem laudo pietatis virum, [tam in Vesperis quam Canone Matutinali.]

ubi alluditur ad significationem nominis Eusebius, quod pius & religiosus Latine redditur. In prima & tertia ode Canonis istius dicitur Sanctus amore Christi incensus a juventute appetitus carnis Spiritui subjugasse. Gratiæ unguento unctus, deduxisse populum in pascua sanctitatis; & tandem stola ex sanguine purpurea decoratus, sursum direxisse cursum suum in Sancta; atque propter impia Arii dogmata, persecutionem passus violentamque mortem, dignus habitus immortali gloria. Talibus etiam encomiis in aliis ejusdem Canonis sacris odis laudatur Sanctus quibus nihil opus est immorari. Distychon, quod elogio præmittitur, mortis genus denotat.

Κέραμος Ευσέβιε μάρτυς κυρίου
Εὐθύς δὲ καὶ στέφανος ἐν τῇ σῇ κάρα.

Eusebie Martyr Christi est tegula tuo
Corona capiti Regia. [Elogium ex Menæis.]

Sequitur hoc Elogium: Οὕτος ὑπῆρχεν ἐπὶ Κωνσταντὶου τοῦ βασιλέως· ζηλωτὴς διάπυρος τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. Τοσοῦτον δὲ ἦν ἀυτῷ ἀνδρεία ψυχῆς, καὶ τῶν παρὸντων ὑπεροψία, καὶ διὰ σπουδῆς ἐποίει, ὅπως τὰ τῆς ἐυσεβείας καὶ ὀρθοδοξίας ἐις ἐπίδοσιν ἔλθοι. Κάιπερ τοῦ βασιλέως ἀντιδοξοῦντος ὡς οὐχ ἑτερός τις, καὶ τότε τοῦ Κωνσταντίου τὴν δεξιὰν ἀυτοῦ χεῖρα τεμεῖν απειλήσαντος εἰ μὴ τὸ ὑπὸ τοῦ μεγάλου Μελετίου ψήφισμα κατέχων ἀυτὸς προυτέινοιτο καὶ προδῶ, ἀμφοτέρας τὰς χέιρας ἐπανατεῖναι, ὡς ἡδέως αὐτῶν δεξαμένος ἐκτομὴν, ἢ τὸ ζητούμενον προδοῦναι αὐτῷ τὴν ἐυσέβειαν. Τοῦτον τὸν ὅσιον πατέρα ἡμῶν μέτὰ Κωνστάντιον καὶ Ἰουλιανὸν, Οὐάληνς τὴν ἀρειανικὴν κακοπιστίαν νοσῶν τοῦ Θρὸνου ἐξήλασε. καὶ διάγειν ὑπερόριον παρὰ τὸν. Ἴστρον ποταμὸν καταδικάζει. Οὗ μετὰ τὴν τελευτὴν πρὸς τὴν Λαχοῦσαν πόλιν ὁ Ἅγιος ἐπανιὼν μετὰ τοὺς πολλοὺς ἀγῶνας καὶ τὰς ἐπ᾽ αὐτοῖς νίκας μαρτυρικῆς ἔτυχε τελευτῆς. Γυναικὸς κακοδόξου, καὶ τὰ ἀρείου φρονούσης, κέραμον ἀπὸ τοῦ στέγους τινὸς ἐπὶ τὴν κεφαλὴν τοῦ Ἁγίου βαλούσης ἢν καὶ συγγνώμης ἠξίωσε τὸν ἰδιον δεσποτὴν, καὶ τὸν προτομάρτυρα μιμησάμενος Στέφανον. Quæ sic Latine reddo.

Floruit sub Constantio Imperatore, zelator ardens orthodoxæ fidei. Tanta autem erat ejus magnitudo animi & præsentium rerum despicientia, tantaque pro religione solicitudo, ut pietas & orthodoxa fides magnum incrementum caperent. [ejus pro fide certamina] Cumque Imperator hæreticus non extraneus quispiam, sed qui tunc imperabat Constantius, jussisset dextram ejus amputari, nisi decretum quod pro Magno Meletio scriptum fuerat, [& mortem explicans;] quodque ipse penes se servabat, porrigens proderet redderetque, utramque manum extendit alacriter, libentius exhibens abscindendam, quam proderet ipsi, quod quærebat pietatis testimonium. Hunc sanctum Patrem nostrum, post Constantium & Julianum, Valens Arianam perfidiam ceu seditionem quamdam promovens, throno potitus in exilium abegit: cujus tempore ad Istrum fluvium, vitam traduxit. [sed male eam Lachusæ adscribens] Mortuo Imperatore reversus Sanctus in civitatem Lachusam, post multa certamina & per certamina victorias, Martyrii præmium consecutus est; muliere hæretica sectæ Arianæ in caput Sancti tegulam de tecto projiciente, cui tamen Sanctus veniam delicti donavit, in eo Dominum suum & Protomartyrem Stephanum imitatus. Eodem fere modo laudes Sancti complectitur Menologium Cryptæ Ferratæ, conscriptum jussu Imperatoris Basilii Porphyrogennetæ, absque errore illo qui in Menæa irrepsit; [pro Dolicha.] scribentia Lachusam civitatem; qualis nulla est quod sciam. Theodoretus, ut infra videbimus Dolicham vocavit ubi Sanctus occisus est, quæ urbs Syriæ episcopalis est in Comagene regione ad Marsyam fluvium.

[4] Hæc sunt quæ ex Menæis de cultu & virtutibus tam præclari Martyris colligere potui. Miror autem nullam apud sacros Historicos præterquam Theodoretum ejus extare memoriam, [Acta ex Theodoreto] qui tamen abunde sufficiet in narrandis gestis ejus. Alia quæ ex S. Basilii Actis repetenda essent, quomodo scilicet pro Basilii electione laboraverit una cum utroque Nazianzeno Gregorio; quomodo legationum in Occidentem mittendarum curam cum Basilio susceperit eique exul commendatam voluerit ecclesiam suam ab eoque consolatorias acceperit; quoniam Basilium proprie spectant, satis esse existimavi si ibi suo loco legerentur. Ea quæ proprie Eusebium spectant, omnia ad tria capita rediguntur sub totidem diversis Imperatoribus: sub Constantio egregium pro Ecclesia certamen, sub Valente gloriosum exilium, sub Theodosio præclarum Martyrium.

ACTA
Ex Theodoreto.

Eusebius, Episcopus Samosatenus in Syria (S.)

AUCTORE F. B.

CAPUT I.
Constantia Eusebii in servando decreto apud se deposito.

[1] Quo tempore Constantius Antiochiæ morabatur, reparatis induciis finitoque que Persico bello, [Eudoxio Antiochia C. Polim translato,] Episcopos iterum ille congregavit, & cunctos tam consubstantialis quam diversus substantiæ vocabula rejicere coëgit. Erat tunc Antiochena Sedes Pastore destituta; cum Eudoxius, qui post Leontium Antiochenam Sedem occupaverat, inde expulsus fuisset, ac post multas Synodos Constantinopolitanam ecclesiam illegitime obtineret. Episcopi igitur, qui tum eo convenerant (erant autem plurimi ex diversis Provinciis congregati) prius quidem Pastorem gregi præficiendum esse dixerunt, deinde una cum illo de doctrina fidei consultandum. Per idem tempus divinus Meletius, [Ariani Meletium substituendum curant;] cujusdam urbis in Armenia Episcopus, cum Gregis sui contumaciam ferre non posset, alio migraverat, ibique in otio degebat. Hunc Ariani consentire sibi & dogmatum suorum participem esse arbitrati, petierunt a Constantio ut Antiochensis ecclesiæ administrationem ei committeret; cunctas enim leges audacter violabant, dum impietatem suam confirmare niterentur: & legum transgressio, fundamentum illis erat blasphemiæ: hujusmodi certe multa multis in locis innovarunt. [decretum que tradunt Samosateno.] Apostolicorum vero dogmatum defensores, quibus Magni Meletii & sanitas doctrinæ, & vitæ sanctitas, & virtutum copia probe cognita erat consensum præbuerunt; summoque studio curarunt, ut Decretum ea de re perscriberetur, & cunctorum subscriptionibus firmaretur: atque id Decretum, tum hi, tum illi tamquam commune factum Eusebio Samosatensi Episcopo servandum tradiderunt, generoso veritatis propugnatori.

[2] Cumque Magnus Meletius acceptis Imperialibus litteris advenisset, universi Episcopi obviam ei processerunt: sed & reliqui Ecclesiæ Ordines & universa populi multitudo obviam occurrerunt: [Episcopis in fidei expositione variantibus,] aderant etiam Judæi ac Gentiles, celeberrimum illum Meletium videre cupientes. Imperator vero, & illum & alios qui dicendi facultate præstabant, hortatus est, ut verba illa, Dominus creavit me initium viarum suarum ad opera sua, populo exponerent. Et singulorum dicta a notariis excipi jussit; ita futurum credens ut accuratior expositio a singulis afferretur. Ac primus quidem Georgius Laodicenus Episcopus, hæreticum virus evomuit. Post hunc Acacius Episcopus Cæsareensis mediam quamdam protulit expositionem, quæ ab illorum quidem blasphemia distabat plurimum, puram tamen ac sinceram Apostolicæ doctrinæ notam haud quaquam retinebat. Tertius demum surrexit Magnus Meletius; & quænam esset recta Theologiæ regula demonstravit. [Meletius orthodoxam profert] Ad veritatem enim tamquam ad amussim cuncta dirigens, ne quid plus, neve minus justo diceret cavit. Cumque ingens plausus & acclamatio multitudinis secuta esset, cunctique illum orarent ut compendiariam ipsis doctrinam traderet, ostentis tribus digitis, [cum magno populi applausu] ac deinde duobus compressis, unoque ut erat relicto, memorabilem illam protulit sententiam: Tria sunt quæ intelliguntur, sed tamquam unum alloquimur.

[3] Verum ii quorum animos Ariana labes infecerat, adversus hanc doctrinam linguas suas exacuerunt & calumniam texuerunt divino Meletio, quasi is Sabellii dogma sequeretur. [& fremitu Arianorum;] Et Euripo illo, qui huc atque illuc temere ferebatur, in sententiam suam pertracto, effecerunt ut ille in patriam suam relegaretur: statimque Euzoium in ejus locum substituerunt, qui opinionibus Arii patrocinabatur: hunc enim adhuc Diaconatus officio fungentem Magnus Alexander una cum Ario damnaverat. [qui ipso expulso Euzoium substituunt:] Mox igitur sanior pars populi ab iis qui Ariana labe contacti erant, sese abrumpens, in Apostolica ecclesia quæ in veteri ut vocant urbe sita est congregari cœpit. Etenim post insidias eximio illi Eustathio structas, triginta deinceps annos impietatem Arianorum pertulerunt, res in meliorem statum mutatum iri sperantes. Sed cum impietatem magis magisque apud se crescere viderent, & eos quidem qui Apostolicam doctrinam servabant, tum aperte oppugnari tum occultis insidiis peti; ac divinum quidem Meletium exturbari, Euzoium vero patronum sectæ Arianorum in ejus locum substitui, recordati tunc sunt eorum quæ dicta sunt olim Beato Loth, Servans serva animam tuam. [unde natum Antiochiæ schisma:] Memoria quoque repetierunt Euangelicas leges, quæ diserte præcipiunt; Si oculus tuus dexter scandalizat te, erue illum & projice abs te. Eamdemque legem de manu ac pede Dominus tulit, hæc addens: Melius enim est tibi ut pereat unum ex membris tuis, quam ut totum corpus mittatur in gehennam. Et Antiochensis quidem Ecclesiæ divisio contigit in hunc modum.

[4] Porro admirandus Eusebius, cui ut supra retuli commendatum fuerat commune Decretum, cum pacta conventa violari cerneret, [Eusebius Samosatam regressus] in urbem sibi commissam reversus est. Ariani vero metuentes ne propriis subscriptionibus convincerentur, suaserunt Constantio ut mitteret quemdam, qui Decretum illud repeteret ab Eusebio: quibus obsecutus Imperator, unum ex iis misit, qui permutatis equis publicis itinera conficere, [& Decretum pro Meletio factum reddere jussus,] & quam celerrime responsa perferre solent. Is cum ad Eusebium venisset & Imperatoris ei mandata exposuisset, tunc admirandus Eusebius; Non possum, inquit, commune Depositum restituere, nisi congregatis prius universis Episcopis, qui mihi illud commendarunt. Et nuntius quidem hæc ad Imperatorem retulit. Hic vero ira succensus, denuo scripsit, Decretum reddi jubens: adjicitque mandasse se, ut dextra illi manus abscinderetur, [nisi velit dexteram amittere,] nisi Decretum reddidisset. Verum hæc terroris tantum incutiendi causa scripserat: perlatori enim epistolæ mandavit, ne id quod ipse minatus fuerat exequeretur. At Divinus ille vir perlectis Imperatoris litteris, cum supplicium quod ipsi intentabatur didicisset; una cum dextra sinistram quoque manum protendit, [manum utramque offert.] ambas abscindi jubens: nam Decretum, inquit, non reddam, quo Arianorum improbitas apertissime convincitur. Hanc ejus fortitudinem cum Constantius cognovisset, & tunc laudavit plurimum, & postea mirari non desiit. Nam & inimici excellentem adversariorum virtutem admirantur, rerum gestarum magnitudine compulsi. Per idem tempus Constantius cum accepisset Julianum, quem in Europa Cæsarem constituerat, res novas moliri, & contra auctorem suum copias cogere; [Moritur Constantius.] is Syria digressus in Cilicia extremum diem obiit. Neque enim eum adjutorem habuit, quem pater ipsi reliquerat; quippe qui paternæ pietatis hereditatem integram atque illibatam non servasset. Quam ob causam moriens acerbe lamentatus est, quod fidem immutavisset. Hæc acta sunt anno CCCLXI ante mensem Novembrem, nam tertia Novembris Constantius obiit.

CAPUT II.
Relegatur Eusebius in exilium.

[5] Eudoxius, qui eo tempore ecclesiæ Constantinopolitanæ adhuc clavum tenebat, [Valens Arianismum tueri juratus,] non regens navem, sed potius submergens; cum Valentem Baptismi Sacramento initiaret, jurejurando miserum ad hoc obstrinxit, ut in impietate dogmatis perseveraret & contraria sentientes omnibus locis expelleret. Ita Valens, relicta Apostolica doctrina, adversariorum partibus se adjunxit. Dehinc interjecto brevi tempore reliqua quæ sub jurisjurandi fide promiserat, [Eusebium jubet deportari in Thraciam.] adimplevit. Nam ex urbe quidem Antiochena Magnum Meletium; Samosatis vero divinum Eusebium dejecit: Laodicensem autem ecclesiam egregio Pastore orbavit Pelagio … & hunc quidem in Arabiam relegavit; Magnum autem Meletium in Armeniam, Eusebium vero in Thraciam deportari jussit, virum apostolicis sudoribus exercitatum. Hic namque cum multas ecclesias Pastoribus viduatas esse comperisset, militarem habitum sumens, & tiara capiti imposita, [Hic silere jusso nuntio ejus vitæ consulit] Syriam, Phœnicen ac Palæstinam peragravit; Presbyteros ordinans ac Diaconos, aliosque Ecclesiæ Ordines supplens: ac si quando Episcopos eamdem cum ipso doctrinam fidei profitentes reperisset, eos Antistites Ecclesiis indigentibus præficiebat.

[6] Quantam porro magnitudinem animi ac prudentiam ostenderit, tunc cum Imperatoris litteras accepit, quibus proficisci in Thraciam jubebatur, necessarium esse existimo ut discant ii qui ignorant. Venerat forte sub vesperam Minister Imperialis præcepti: Eusebius vero eum monuit, ut sileret, causamque adventus sui celaret: [sub noctem in Zeugma trajicit;] Nam si plebs, inquit, Divino zelo prædita, istud resciverit; te quidem submerget, a me vero mortis tuæ exigetur pœna. Hæc cum dixisset, & vespertinum Officium ex more celebrasset, sub ipsa somni primordia, uno famulo confisus, solus egressus est, senex pedibus incedens. Sequebatur eum famulus, cervical dumtaxat & codicem ferens. Cumq; ad ripam fluminis pervenisset (Euphrates enim ipsa urbis alluit mœnia) navigium conscendit, & remigibus præcepit ut Zeugma versus contenderent. Orta luce ipse quidem Zeugma ingressus est; Samosatensium autem civitas lamentis ac luctu interim plena erat. Nam cum famulus ille necessariis Eusebii ea quæ jussa fuerant indicasset, & quos ille secum proficisci, quosnam codices sibi asfferri vellet; omnes Pastoris sui absentiam lamentari cœperunt, & fluminis alveus completus est navigantium turba. Cumque Zeugma pervenissent, & desideratum Pastorem cernerent; ejulantes mœrentesque, [ubi venientibus ad se civibus valedicit.] & in lacrymas effusi persuadere ei conabantur ut remaneret, nec Gregem suum lupis exponeret: sed cum flecti non posset, legemque Apostolicam iis recitaret, quæ diserte præcipit obediendum esse Magistratibus ac Potestatibus; alii aurum & argentum, alii vestem, alii famulos obtulerunt, ut in exteram ac procul dissitam regionem abeunti. At ille, paucis quibusdam rebus ab iis qui magis ipsi familiares erant acceptis: cum universos prædicationibus suis atque orationibus communisset, hortatusque esset, ut pro Apostolica doctrina fortiter pugnarent, ad Istrum perrexit; illi vero ad urbem suam reversi, & se mutuis exhortationibus incitantes, luporum incursus expectabant.

[7] Ego vero illorum quoque fidei ardorem ac sinceritatem hoc loco commemorabo: injuriam me facturum existimans nisi eorum virtutes ad perpetuam posterorum memoriam scriptione mea consecrarem: [Subtitutus ei Eunomius,] nam cum Ariani, post ademptum Gregis eximium Pastorem, ejus loco alium substituissent, nemo ex incolis civitatis, non pauper, non dives; non servus, non opifex; non agricola, non hortulanus; non vir, non femina; non adolescens; non senex, [vir mitis,] conventus Ecclesiasticos ex more frequentavit. Solus ipse degebat, cum nemo eum videre, nemo alloqui vellet. Ajunt tamen illum non mediocri mansuetudine præditum fuisse: cujus rei certissimum argumentum est, id quod dicam. Cum lavare aliquando vellet, servi balnearii fores occluserunt, eos qui ingredi vellent aditu prohibentes; ipse vero plebem pro foribus stantem conspicatus, eas jussit aperiri, & cunctos promiscue secum lavare. [civium odia non ferens discedit:] Idem etiam intus in tholis balneorum præstitit: nam cum lavanti sibi quosdam astantes vidisset, eos ut aquis calidis secum una uterentur, rogavit. Cumque illi taciti consisterent, ille honoris ipsius causa stare eos suspicatus, surgens e balneo ocius abscessit. Tum vero illi aquam, hæreseos piaculo contaminatam esse rati, eam in subterraneos pecus immiserunt; aliam vero sibi affundi jusserunt. Hoc ille comperto e civitate discessit, stultum esse ducens, planeque inconsultum in ea urbe degere, quæ ipsum aversaretur, & publico prosequeretur odio. Digresso Samosatis Eunomio, [successor ejus Lucius nihilo minus exosum se experiens,] sic enim iste vocabatur, Ariani ejus loco Lucium constituerunt; lupum plane & Gregis insidiatorem. Sed Grex, licet Pastore orbatus, Pastoris tamen officium complevit; Apostolicam enim doctrinam integram atque inviolatam perpetuo servavit. Qualiter vero cives universi istum quoque aversati sint, altera hæc docebit narratio. Quodam die adolescentes pilam inter se jactabant in foro, eo se Iudo oblectantes. [plures Orthodoxos expellit frustra] Forte contigit ut prætereunte illac Lucio illapsa pila inter pedes asini illius pertransiret. Tum vero exclamarunt adolescentes, pilam contaminatam esse arbitrati: quod cum ille intellexisset, uni ex famulis qui sequebantur, præcepit ut subsisteret, & quid acturi essent observaret. At pueri accenso rogo, pilaque per flammam trajecta, eam ita expiari crediderunt. Equidem non ignoro, puerile id facinus fuisse, & vetustæ consuetudinis quasdam reliquias: sed tamen ex eo abunde conjici potest, quam gravi odio civitas illa prosecuta sit sectam Arianorum.

[8] Ceterum Lucius mansuetudinem Eunomii haudquaquam imitatus est: sed persuasit Præsidibus, ut complures alios Sacerdotalis Ordinis viros in exilium mitterent; [interque eos Antiochum propinquum Eusebii] eos vero qui divina dogmata acrius quam ceteri defendebant, in ultimas oras Imperii Romani relegavit: Evolcium quidem Diaconum, in Oasim desertum oppidulum. Antiochum vero & Magni Eusebii propinquitate (erat enim fratris ejus filius) & multis facinoribus clarum atque insuper Sacerdotii honore decoratum, in quemdam Armeniæ angulum. Qualiter vero iste pro divino dogmate decertarit, sequentia demonstrabunt. Nam cum divinus Eusebius post multa certamina totidemque numero victorias, Martyrio vitam consummasset, convenit ex more synodus Provinciæ: accessit etiam Iovianus, qui tunc erat Episcopus Pergæ, qui exiguo admodum tempore communionem Arianorum admiserat. [exulantis in Thracia ab anno 373,] Cum igitur universi Antiochum successorem patrui elegissent, & ad altare eum adducerent, & genua flectere cogerent, conversus ille, postquam Jovianum vidit manum capiti suo imponentem, dextram ejus repulit, eumque ex numero Consecrantium removeri jussit; negans se dextram illam ferre posse, quæ Sacramenta per blasphemiam confecta suscepisset. Verum hæc quidem non diu postea contigerunt; tunc vero in ulteriorem Armeniam abductus est. Divinus autem Eusebius ad Istrum degebat, Gothis Thraciam populantibus, urbesque oppugnantibus, quemadmodum ex scriptis ejus cognosci potest.

[9] Videbitur fortassis quibusdam hæ ita narrare Theodoretus quasi statim a suscepto sacrilege Baptismate, Valens Eusebium in exilium ejecerit: verumtamen ita intelligi non debet; [interimque S. Basilii litteris confortati.] sed quod ab initio perjurium impie emissum per facinora magis impia implere satagens, orthodoxos persequi cœperit modo hunc modo illum in exilium proscribendo, & ita continuata persecutione Eusebium quoque eadem pœna mulctaverit circa annum CCCLXXIII quando ipsi in Thracia degenti hoc exilium, tamquam præclaram virtutibus suis & pro Christo afflictionibus coronidem gratulatur Magnus Basilius, in hæc verba ad ipsum scribens: Factus es superior persequentibus te, tum cum de patrio solo non illibenter, sed magno plane animo secederes exul. Natale solum alii quilibet suum incolant, nos supernam civitatem illam obtinemus. Episcopale fortassis solium nostrum occuparunt alii, nos Christo ipsum exhibemus. O quæ & qualis negotiatio! quanta reportabimus pro qualibus despectis! Per ignem & aquam transivimus: speramus quod exibimus & in refrigerium, neque enim derelinquet nos in finem Deus, nec veritatem persecutione prostratam intuebitur & patietur; sed secundum multitudinem dolorum nostrorum consolationes ipsius lætificabunt animam nostram.

CAPUT III.
Reditus Eusebii & Marytrium.

Anno CCCLXXVII Valens, Antiochia exire compulsus, Gothis Thraciam devastantibus; quemadmodum invalescente hoc bello, aliis curis distractus destiterat ab illis in exilium mittendis, [Valens sero pœnitens revocat exules anno 376] qui fidem Consubstantialis complexabantur; ita nunc multo magis, agnoscens forte vindicem Dei manum, sed sera pœnitentia ductus, Orthodoxos ab exiliis revocat: redire ergo cœpit inter eos Eusebius, sed ante Gratiani imperium Samosatam non pervenit. Interim qualiter Dominus Deus, homines furore atque insania contra ipsum elatos, diutissime sustineat, & qualiter puniat eos qui ipsius abutuntur patientia, [& male perit.] Valentis exitus perspicue demonstrat; misericordia enim ac justitia, velut quibusdam libris ac trutinis, utens Clementissimus Dominus, ubi aliquem viderit magnitudine scelerum clementiæ modum excedere, impetum ad ulteriora tendentem justa animadversione comprimit.

[10] Gratianus vero Valentiniani filius cujus Valens patruus fuerat, Imperii Romani summam obtinuit. [Succedit Gratianus,] Jam enim antea Europæ sceptra post obitum patris sui susceperat. Sed & ab illo adhuc superstite in consortium imperii fuerat adscitus: Valente vero absque liberis extincto, [quo Episcopos restitui] Asiam quoque & residuam Africæ partem imperio suo adjunxit. Statim ergo pietatem, quam in animo insitam habebat, manifestiorem reddidit; & imperii sui primitias summo omnium Imperatori consecravit. Lege enim lata præcepit ut Pastores qui in exilium missi fuerant redirent, [& Ecclesias catholicis reddi jubente,] suisque Gregibus restituerentur, utque ædes sacræ iis traderentur qui cum Damaso communicarent. Hic autem Damasus Episcopus erat urbis Romæ, qui post Liberium Ecclesiæ illius curam susceperat; vir sanctitate vitæ conspicuus & qui pro Apostolica doctrina nihil non dicere paratus esset. Porro simul cum lege Saporem quoque Magistrum militum misit, [Eusebius redit,] qui tunc celeberrimus habebatur: & Arianæ quidem blasphemiæ prædicatores, tamquam feras quasdam, a sacris ædibus excludi jussit; optimis autem Pastoribus ac divino Gregi easdem restitui. Atque id quidem in singulis Provinciis sine controversia executioni mandatum est.

[11] Tunc Magnus Eusebius, ab exilio reversus, Berœæ quidem Acacium, cujus celebris fama est, Episcopum ordinavit; [variosque Episcopos ordinat] Hierapoli vero Theodotum, cujus religiosa conversatio omnium sermonibus etiamnum prædicatur. Eusebium præterea Chalcidi & Isidorum Cyro nostræ Antistites dedit; utrumque admiratione dignum, & divino zelo insignem, sed & Eulogium, qui pro Apostolica doctrina fortissime certaverat, & in oppidum Antinoum una cum Protogine fuerat relegatus, Episcopum Edessæ ab illo ordinatum ferunt. Barces enim ille admirandus jam e vivis excesserat. Porro Eulogius Protogenem, qui certaminum ipsius particeps fuerat, Carrhis Episcopum constituit, urbi male habenti salutarem medicum tribuens. [quod Dolichæ facturus,] Postremus omnium Maris a divino Eusebio Doolichæ Episcopus creatus est. Urbs est exigua, quæ tunc temporis Ariana labe erat infecta: hunc igitur laudabilem virum & multis virtutum insignibus refulgentem, cum illic in Sacerdotali solio collocare vellet Magnus Eusebius, Dolicham ingressus est. Ingredienti mulier quædam, Ariana labe maculata, tegulam e superiore ædium parte immisit; [jacta in caput tegula læditur] quæ caput ei contrivit, nec multo post ad meliorem vitam illum transmisit. Sed hic moriens eos qui aderant jurejurando obstrinxit, ne a muliere pœnas hujus facti ullas exigerent: imitari enim studebat Dominum suum, qui pro illis a quibus crucifixus fuerat, dixit: Pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt; & conservum suum Stephanum, qui post lapidum densissimum imbrem, clamabat; [& moriens pro auctore necis suæ orat.] Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Hunc exitum vitæ, post varia tandem certamina, sortitus est Magnus Eusebius: & qui Barbaros on Thracia degentes effugerat, impiorum hæreticorum manus vitare non potuit; sed eorum opera Martyrii coronam adeptus est. Et hæc quidem gesta sunt post reditum Episcoporum. His porro nihil addendum superest, deficiente Antiquiorum auctoritate. [Corpus Transfertur Constantinopolim.] Hoc tamen dicere per conjecturam liceat, occasione quadam hactenus nobis ignota corpus ejus translatum Constantinopolim ad ecclesiam S. Joannis Baptistæ ibidem signis claruisse; quandoquidem in hymno divini Officii dicatur Fons miraculorum jugiter manans & ignis exsiccans morbos.

DE SANCTO BLASIO
EPISCOPO VERONENSI IN ITALIA.
Notitia cultus ex Valerio Episcopo & aliis.

[Commentarius]

Blasius, Episcopus Veronensis in Italia (S.)

G. H.

Augustinus Valerius, virtute & doctrina præstans, ordinatus Episcopus Veronensis anno MDLXV; [Elogium,] ac deinde creatus S. R. E. Cardinalis, & vita functus anno MDCVI, reliquit insignem librum de Sedis suæ Veronensis Sanctis Episcopis: ubi inter alios de S. Blasio illorum uno hoc edidit elogium. Blasius Episcopus Veronæ, Episcopalibus virtutibus præstitit, & in sublevanda egenorum inopia mirifice excelluit: quippe qui nulli, quantum in se esset, ejus opem imploranti unquam defuerit. In eo cum summa integritate, eximia doctrina & sancta quædam lenitas fuit. Obiit egregius Episcopus decimo Kalendas Julii: ejus corpus conditum est in eodem sepulcro, in quo conditus fuerat S. Alexander Veronæ Episcopus, sub altari de amborum nominibus consecrato, in crypta basilicæ S. Stephani. Hæc Valerius. De S. Alexandro egimus quarta hujus mensis Junii, [altare, & corpus;] ad quam diem plura de utroque retulimus ex dicto Valerio, & quidem ex tabula vetusta sacrarii diximus, in Confessione ipsius Ecclesiæ, in altari S. Blasii, corpus S. Blasii Episcopi Veronensis asservari; & ibidem, tam in mensa quam stypite altaris contineri ista verba: Hic sanctorum Episcoporum Veronensium Blasii & Alexandri corpora veneratur antiquitas. Præterea in palla altaris est imago depicta cum his litteris. S. Blasius Epis. Veron. Denique inter Reliquias Ecclesiæ S. Stephani censetur corpus S. Blasii Episc. Veron.

[2] Onuphrius Panvinius, lib. 4 Antiquitatum Veronensium cap. 7, collocat ordine Alphabetico cum S. Alexandro etiam S. Blasium inter Episcopos Veronenses ex Kalendario, incerti temporis & Ordinis; solum addens, [memoria apud alios.] obiisse XXII Junii, & sepultum ad S. Stephanum. Eumdem commemorat Philippus Ferrarius, tum in Nova topographia ad Martyrologium Romanum, tum in Catalogo generali, & in alio Sanctorum Italiæ; ubi addit elogium, sed ex Valerio desumptum: quod etiam habet Ughellus in Episcopis Veronensibus, ubi post S. Alexandrum constituit XXII Episcopum, adeoque secundum ejus calculum videri posset floruisse sub finem seculi quarti.

[3] Brautius, Episcopus Sarsanensis, hoc eum versu honorat:

Exemplum vitæ, studium, castosque Verona
Pontificis mores, quos imitetur, habet.

Die præcedenti XXI Junii Galesinius in suo Martyrologio celebrat memoriam S. Blasii, Episcopi & Confessoris Veronæ: & allegat in Notationibus Tabulas Sanctorum Ecclesiæ Veronensis, & constitutionem Synodalem. Verum facile potuit error unius diei obrepere homini etiam accuratiori quam fuerit Galesinius:

DE SANCTO EXUPERANTIO
EPISCOPO COMENSI IN ITALIA ALPESTRI.
Ex memoriis, a Comensium Chronographo Tatto subministratis.

CIRCA DXII.

[Commentarius]

Exuperantius, Episcopus Comensis, in Italia (S.)

G. H.

Primus Aloysius Tattus, jam sæpius circa Sanctos Comenses a nobis laudatus, hunc quartum Episcopum Sanctum hoc mense Junio indicat, [Elogium ex Martyrol. Comensi.] & citato Breviario Ecclesiæ Novocomensis tale elogium ad hunc XXII Junii profert: Decimo Kalendas Julii Novocomi, in ecclesia S. Abundii, natalis S. Exuperantii, Comensis Episcopi & Confessoris: qui genus ducens ex Græcia, & Novocomum adveniens, ob eximiam vitæ sanctimoniam, S. Consuli vita functo successit. Ecclesiæ suæ regimen in summa temporum iniquitate & barbarorum excursu nactus, eamdem strenuus athleta, fidei & Catholicæ religionis columna, contra Arianæ impietatis assertores propugnavit. Hanc cum aliquot annos admirabili prudentia & eruditione rexisset, ad laborum suorum mercedem evocatus in cælum evolavit. Hæc ibi Tattus: quibus similia habet idem lib. 7 Annalium Comensium. Ferdinandus Ughellus etiam, tomo 7 Italiæ sacræ, in Episcopis Comensibus num. 6; Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ & in Catalogo generali, aliique plures, a Tatto in Notis ad Martyrologium suum indicati, atque alibi a nobis relati. Unum ille disputat de die obitus: & rejectis aliorum sententiis, illam sibi præ ceteris arridere ait, [Tempus obitus,] eamque certiorem ac veritati consentaneam existimat, quæ eum decessisse affirmat anno DXII: a quo tempore requievit in ecclesia S. Abundii usque ad annum MDLXXXVII, quando corpus ejus inventum est. Deinde anno MDXC fuerunt translata solenni pompa sex Sanctorum Episcoporum corpora, de quibus nonnulla deduximus ad diem tertium Junii, quo S. Adelbertus Episcopus Comensis colitur: cujus sacrum corpus, sicuti & S. Exuperantii fuit translatum. [inventio corporis & translatio.] Id huc spectare videtur, quod Felicianus tunc Episcopus, de hac solennitate agens, hisce verbis utatur: Illud præterire minime possumus, quod divinitus Quintellio, homini nobili ex Odescalchorum familia, præstitum est. Is enim cum multos jam dies gravi febri oppressus decubuisset; ac singulari devotionis studio erga Sanctos, quorum corpora transferenda erant, accensus, firma fide speraret, pristinam sanitatem se illorum meritis ac intercessione recepturum; dummodo processioni, ad quam fuerat invitatus, & in numerum Nobilium adscriptus, per quos umbellas deferri oportebat, interesse posset; conjugis etiam cohortatione inflammatus; ut erat infirma atque ægra valetudine, [Febris capsæ tactu sublata.] adiit templum. Cumque animi magnitudo ac mentis fiducia corporis infirmitatem longe superarent; unum ex baculis umbellæ S. Exuperantii, qui ei obtigerat, gestare cœpit: atque ubi paulum processit, tacta devote capsa ipsius Sancti, illico sanitatem viresque recepit. Cumque eodem tempore constituisset, si proles mascula sibi nasceretur, illius Sancti nomen cujus beneficio & ope restitutus fuerat, ei se impositurum memoriæ & honoris causa; non multos post menses ei uxor filium peperit, qui e sacro Fonte Exuperantius est appellatus: cujus successus, ut modo retulimus, veram informationem per Dominum Tobiam Vicarium nostrum generalem sumi curamus. Hæc Felicianus Episcopus Comensis.

DE S. NICETA SEU NICEA
EPISCOPO ROMATIANÆ IN DACIA
ALIOQUE AQUILEIÆ IN ITALIA.
Sylloge de cultu, actis, ætate.

SEC. V.

[Praefatio]

Nicetas seu Niceas, Episcopus Romatianæ Ecclesiæ (S.)
Nicetas seu Niceas, Episcopus Aquilejæ in Italia (S.)

G. H.

AUCTOR. D. P.

In Geographia sacra Caroli a S. Paulo Fuliensis, pag. 210 indicatur Provincia Sardicensis, in Dacia utraq; & Mœsia superiore; & post nominatam Sardicam metropolim, [Sedes Episcopalis in Dacia.] proxime subditur Remessiana Hierocli. Manuscriptum addit in Dacia. Diogenianus Remessianæ Episcopus adfuit Concilio Chalcedonensi, ubi Actione prima, in editione Labbeana columna 118, inter ceterorum Episcoporum nomina habetur, Διογενιανοῦ Ῥεμεσιανῆς τῆς Δακίας. Ab eodem Carolo in notitia antiqua, ad calcem dictæ Geographiæ, in Provincia Daciæ Mediterraneæ, inter alias Episcopales urbes nominatur pag. 25 Ῥεμεσιανά. Sita hæc fuit inter dictam Sardicam & Naissum, quæ in Tabula Peutingeriana Romesiana dicitur. In Martyrologiis vero Romatiana, Rometiana & Romaciana appellatur. Hæc videntur sumi posse de Palæstra Sancto adscripta: nunc de nomine ipsius inquirimus. Habuimus hic Antverpiæ bibliothecam Reginæ Succiæ, [Nomen S. Nicetas seu Niceas,] in qua insignis codex Martyrologii Adonis, seculo Christi duodecimo exaratus, ad hunc XXII Junii offerebat hæc: Ipso die depositio Beati Nicetæ, Romantianæ civitatis Episcopi. Ast loco Nicetæ, in excuso Adone & apud Usuardum & Bedam supposititium exprimitur nomen Niceæ omissa scilicet unica littera per oscitantiam forsan amanuensium: hoc tamen secuti sunt passim recentiores. Verum arbitramur præferendam lectionem Ms. Adonis, de quo actum XV Februarii in Præfatione nostra ad Vitam SS. Faustini & Jovitæ num. 14 & 15. Petrus de Natalibus, ante trecentos & plures annos, lib. 5 cap. 140, de hoc Sancto inseruit tale elogium.

[2] Niceas, Episcopus Romatianæ civitatis, sanctitate & morum honestate compositus, [Elogium ex Petro de Natalibus] ac doctrina sublimis & facundia præclarus apparuit. Qui sex, ad baptismum venientes competentibus instructionibus informans, libellos edidit. Quorum primus continet quid agere debeant, qui ad baptismi gratiam venire cupiunt. Secundus de Gentilitatis erroribus. Tertius de fide unicæ Majestatis. Quartus adversus Genealogiam. Quintus de Symbolo, sextus de Agni Paschalis victima. Ad lapsam etiam Virginem libellum emendationis, omnibus insignem laudibus, [Nicetas apud Gennadium] misit. Quievit autem in Domino X Kalendas Iulii. Hæc Gennadius de illustribus, scilicet Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 22. Petrum de Natalibus sequuntur Maurolycus, Felicius, Galesinius, Canisius, aliique. Lucas Holstenius in Animadversis ad hunc Martyrologii Romani diem, indicat, admirandum illum codicem Gennadii, ad S. Andream de Valle, Nicetam, non Niceam scribere, sicut supra monuimus in pervetusto Ms. Adone Reginæ Sueciæ etiam Nicetam haberi; & per errorem amanuensium littera omissa Niceam scribi. [inscriptus diversimode antiquissimis Martyrologiis cum S. Paulino,] E contrario Baronius in Notis Martyrologii ad hunc XXII Iunii, indicat alicubi Nicetam pro Nicæa legi: Hieronymiani Martyrologii apographa omnia, & cetera cum ipsis superius in S. Paulino allegata vetusta Mss. post ipsum statim subdunt, Et alibi depositio sanctæ memoriæ Niceti Episcopi, uti Epternacense & Corbejense; Lucense vero Nicei, Blumianum & Gellonense Nicæ, Augustanum denique Niceti Confessoris, nullo alio verbo præmisso.

[3] Hæc constantissima antiquissimaque conjunctio utriusque Sancti ab annis plus quam mille ita simul adscripti Hieronymiano Martyrologio, omnium vetustissimo, [& ab hoc insigniter laudatus;] ut Adonem, Usuardum, & recentiores quosdam taceam, facta esse videtur vel quia eodem ambo die, licet non eodem anno, obierint; vel potius quia verus Nicetæ Natalis ignorabatur, & tam unanimes amicos placuit commemoratione adunare. Ado, Usuardus & alii expressius Nicetam in Dacia scribunt, sentientes haud dubie id, quod & sensit Holstenius, esse hunc Nicetam celeberrimum illum hospitem S. Paulini, [Romano autem etiam adscriptus 7 Januarii, velut alius.] quem Baronius VII Ianuarii posuit … quem tamen nullum Martyrologium editum vel manuscriptum eo loco agnoscit: ideoque quæ istic notavit ille huc transferenda esse. Hæc Holstenius. Nos more nostro, ob auctoritatem Martyrologii Romani, de S. Niceta Dacorum Episcopo, eodem VII Ianuarii egimus, ejusque Acta per tria capita deducta, & potissimum ex S. Paulini scriptis excerpta illustravimus; eaque cum hoc voto conclusimus: Utinam res ab eo præclare gestæ litteris mandatæ essent! [Invisit Paulinum an. 398] Illustre procul dubio Apostolici præconis exemplar in iis haberemus expressum. Petrus Franciscus Chiffletius noster, sæpius a nobis memoratus, duplicem S. Nicetæ adventum in urbem Nolanam ad S. Paulinum par. 2 cap. II ita assignat, ut prior adventus contigerit anno CCCXCVIII, quando Vitam S. Martini, a Severo scriptam, ipse epistola X ad Severum, asserit se revelasse venerabili Episcopo atque doctissimo Nicetæ, qui ex Dacia, Romanis merito admirandus advenerat. At secundus ejus adventus notatur a Chiffletio ad annum CCCCII. Nam Paulinus in Natali IX ita præsentem Nicetam compellat. [& 402.]

Venisti tandem, quarto mihi redditus anno. Eum autem, quem Gennadius & Petrus de Natalibus supra referunt, non alium esse a Paulini amico cum Holstenio arbitramur: quia illa opuscula a doctissimo Pontifice, uti a Paulino appellatur, plane videntur esse composita. Uterque autem Nicetæ transitus per urbem Nolam, contigit dictorum annorum exordio, ad festum diem S. Felicis Nolani XIV Januarii. Quamdiu postea vixerit, necdum potuimus reperire.

[4] Cardinalis Baronius in Notis ad hunc XXII Junii littera f, fatetur se diu multumque, quænam fuerit ista civitas Episcopalis Romatiana quærendo, laborasse; [Baronius hic relatum Aquilejæ Episcopum fecit,] ac tandem (ni fallor) inquit, rem mihi videor assecutus. Censeo illam esse Aquilejam; Niceamque vel Nicetam esse ejusdem civitatis Episcopum, ad quem extat S. Leonis Papæ epistola 79. Successit hic S. Chromatio, de quo frequenter meminit S. Hieronymus, cujus tempore Nicæas ipse erat ejusdem Ecclesiæ Subdiaconus, ad quem extat illius epistola 42 cum hac inscriptione Hieronymi ad Nicæam Hypodiaconum Aquilejæ. Verum hi Nicetæ seu Niceæ, a S. Leone & a S. Hieronymo memorati, videntur & inter se distinguendi, & a S. Niceta Episcopo Daciæ, (quod huc spectat) plane diversi censendi, ea latissime deducit Paschasius Quenel, in suis observationibus ad epistolam S. Leonis centesimam vigesimam nonam; & contra Baronium negat Aquilejensem civitatem appellatam ab Historicis Romam, multo minus Romatianam. Reperimus Romæ in Bibliotheca Vallicellana Patrum Congregationis Oratorii, in Codice signato littera N, Kalendarium antiquum Aquilejense, quod descripsimus: ubi nulla uspiam mentio fit S. Nicetæ seu Niceæ; & ad hunc XXII Junii celebratur memoria Pauli, credo Paulini Episcopi, Arcatii & sociorum ejus; & dies XXI & XXIII vacant, ad quos potuisset referri; [ideoque nunc ibi colitur sub ritu duplici] si dictis Sanctis ille XXII fuisset occupatus. Postea quoque nacti fuimus excusum pro anno MDCLXXIV Kalendarium Ecclesiæ Metropolitana Aquilejensis, in quo ad hunc XXII Junii præscribitur Officium Niceæ Patriarchæ Aquilejensis sub ritu duplici, & lectiones secundi & tertii Nocturni sumuntur de Communi. Nos obtinuimus Romæ in dicta Bibliotheca Vallicellana Lectionem quartam & quintam, recitandam in festo S. Niceæ Episcopi Aquilejensis, quam addimus, prout ibidem descripsimus ex Collectione Augustini Manni, a quo editæ sunt selectæ Historiæ Rerum memorabilium. Et hoc modo absque præjudicio Ecclesiæ Metropolitanæ Aquilejensis omnia permittimus ulteriori examini virorum eruditorum. Sunt autem dictæ Lectiones hujusmodi.

[5] Niceas Episcopus Aquilejensis, iis temporibus Ecclesiæ illius gubernacula tenuit, quibus per ejus summam sanctitatem Christianæ fidei fundamenta Aquilejæ divina clementia omnino dirui non permisit. [L. IV] Ita enim creverant illius populi peccata, ut ira Dei, [cum 2 Lectionibus propriis de Vita,] per orationes, jejunia, vigilias, & lacrymas sancti viri Niceæ diutius retardata, amplius averti minime posset. Dum autem beatus Episcopus assidua prædicatione depravatos sui gregis mores emendare studet, atque a Deo patre misericordiarum impetrare conatur populo suo spiritum veræ sapientiæ & intellectus; erumpente in Italiam Attila, qui flagellum Dei dictus est, Hunnorum Rege cum exercitu formidabili, admonitus a Deo de eversione illius civitatis, Sanctorum Reliquias, sacras Virgines, viduas, pupillos, & Christi pauperes, ad Gradensem proximam insulam, natura loci contra barbarorum procellas satis munitam, transtulit: gregemque sic servatum a furore hostium, eximiæ studio caritatis mirabiliter ibidem aluit. Urbem vero Aquilejam eodem anno quo Niceas ad Gradensem insulam profectus fuit, Attila immanissime devastavit.

[6] [Ex Ms.] Ad hanc porro bonus Pastor cum servato grege rediens sexennio elapso, quamvis esset illius civitatis & Ecclesiæ incredibili strage perculsus, iis tamen qui supererant sustentandis, & opere & spiritu numquam defuit, totisque viribus curavit, per assiduas prædicationes & hortationes, ut populi illi tanta calamitate excitati, ad Deum tandem reverterentur. [L. V.] Quocirca plurima sanctissime decrevit, quibus Christianæ disciplinæ mores corruptos magna ex parte restituit: qua in re quantum exarserit Niceæ pastoralis zelus, colligimus ex epistolis sancti Leonis Papæ, qui ad ejusdem consultationes respondit. Sic gloriosus Episcopus, inter assiduas curas spiritualis instaurationis Ecclesiæ suæ ne latum quidem unguem ab ante actæ vitæ severa disciplina, & sui corporis castigatione numquam discedens, miraculis clarissimus, Aquilejæ migravit ad Dominum anno Christi quadrigentesimo quinquagesimo octavo, decimo Kalendas Julii quo etiam die memoria in Martyrologio Romano celebratur.

DISSERTATIO CRITICA
An verosimile sit, Aquilejam in Martyrologiis dici civitatem Romatianam, & illius Episcopum fuisse S. Paulini hospitem?

Nicetas seu Niceas, Episcopus Romatianæ Ecclesiæ (S.)
Nicetas seu Niceas, Episcopus Aquilejæ in Italia (S.)

AUCTOR. D. P.

[7] Cum Romanum Martyrologium in Lectionibus allegari vides, Lector; haud dubie agnoscis, [Cum nullum Romanum Martyrologium] non esse ipsas antiquiores Gregoriana illius reformatione, vel saltem seculo XV, quando curante Bellino de Padua, edita Venetiis ac porro Parisiis Usuardi Martyrologia, cœperunt in titulo præferre, quod essent ordinata secundum morem Romanæ Curiæ: in his autem ultimo loco solum legitur, Item depositio S. Niceæ Romacianensis Episcopi. Galesinius deinde, cum pro libris a se editis & edendis, in quibus dicebatur futurum Martyrologium de Sanctorum Vitis, quorum nomine Mediolani in ejusque diœcesi vel templa vel altaria consecrata sunt (quod opusculum numquam deinde prodiit) accepisset a Gregorio XIII Privilegium anno MDLXXIV, ne cui eos intra decennium recudendi potestas esset; præsumpsit grandius opus aggredi scilicet amplissimum ac universale Martyrologium sanctæ Romanæ ecclesiæ usui accommodatum, [Romatianæ civitati identificet Aquilejam] eidemque Gregorio post quadriennium offerre, præfixo quod dixi Privilegio tamquam eo spectante. Non placuit Romanis modus tale quid edendi inconsulta Curia, & multo minus ipsum opus, prolixitate sua grave futurum Clero, nec unius solius hominis judicio committendum: sed visum est novum Martyrologium cudendum credere pluribus eruditis viris, quos palam est Galesinii labore in multis usos. Verumtamen nec Galesinius, nec ipsi, aliam civitatem quam Romatianam nominarunt, nec aliunde quam a doctrina sanctisque moribus laudem Episcopi petierunt: satis autem ostendit Baronius in Notis, primum sese esse qui putaverit Aquilejensem pro Romatianensi sumi posse.

[8] Hoc ejus judicium secutos Aquilejenses, tamquam Romanæ Sedis permissu in Notis illis vulgatum, nolim equidem arguere, [quærere licet quam id recte Baronius fecerit.] nec obsistere cultui, quem ut suo Episcopo Nicetæ hoc die illi deferunt, quantumlibet solennem. Interim ejus sanctitatem satis persuadent calamitas temporum, sub quibus vixit ille; & zelus in restauranda ecclesiastica disciplina, cognoscendus ex S. Leonis Papæ responsis datis anno CCCCLVIII Christi, post Aquilejæ vastationem VI, ad ejus quæsita de feminis, quæ, occasione captivitatis virorum suorum aliis nupserunt; & de his, qui captivi cum essent, idolothyta fame vel metu compellente comederunt; aut metu vel errore baptizati; aut demum semel baptizati sunt, sed ab hæreticis. Non repugnabo etiam quo minus Niceam Hypodiaconum Aquilejæ ad quem S. Hieronymi Epistola 42 credant esse Nicetam, qui post S. Chromatium factus sit deinde Episcopus, & ultra annum CCCCLVIII vitam protraxerit: quamvis fieri possit ut hic diu post vixerit, nec possit cum Hieronymi Nicea componi. Tantum rogo, ut ne inique ferant Aquilejenses porro a me discuti, id quod jam senio fatiscens Henschenius detrectavit, & cum Quenello examinari fundamentum, quo nixus Baronius Aquilejam & Romatianam seu Rometianam urbem vel Romessianam, ab Hierocle & Peutingeriana veteri tabula tam distincte adscriptam Daciæ (quod tamen Baronius sine nota negligentiæ ignoravit, qui Ms. illud tabulamque numquam viderit) pro una eademque civitate habuit, totis pannoniis interjectis verosimiliter discretas.

[9] Quodnam autem Baronii ad istiusmodi novitatem superstruendam fundamentum? Romanarum Coloniarum nobilissima fuit Aquileja; &, sicut Ausonius in Carmine de nobilibus urbibus Arelatem nominat, Romam Gallicam; [Ponit is ipsam dictam alteram Romam,] ita Leander recens Cosmographus, dum agit de Aquilejensi civitate, eam secundam Romam vocatam dicit. Est is Fr. Leander Albertus Bononiensis, Ordinis Prædicatorum, qui Descriptionem totius Italiæ Italice scripsit, editam Bononiæ an. 1550 quod opus Latine reddidit Guilielmus Kyriander, & Coloniæ imprimendum dedit an. 1566. Originalis textus ad manum non est; Latina versio sic habet: Aquilejæ Cæsarem Augustum controversias Herodis & filiorum audivisse, judiciumque dedisse, Josephus refert; Tiberio hic cum Iulia conjuge commorante, partum illa immaturum edidit; Imperatorem etiam Aquilejæ Vespasianum a Legionibus salutatum legimus: [ sed sine teste idoneo;] quas ob causas tantum urbs incrementi ac decoris, cum opibus tum ædificiis, adepta est, ut altera diceretur Roma. Audio: & dici potuisse oratorie ac poëtice video; sed cedo mihi, non dico Historicum, verum etiam Poëtam vel Rhetorem, antiquum aut novum, qui sic locutus sit, præter istum Leandrum, in re tam antiqua nihil sine teste probaturum. Aquilejam toties Martyrologia nominant: hoc uno loco, eam appellassent nomine non suo? ac ne Romam quidem, sed Romatianam. Quis tam barbarus uspiam, ut sic loqueretur & scriberet?

[10] Instat Baronius, & Huic veritati maximopere suffragatur, inquit, quod S. Chromatius, prædecessor S. Niceæ de quo agimus, [quemdam Chromatium dici Episcopum Romanum,] in egregio commentario quem scripsit de octo Beatitudinibus, in ejus titulo inscriptus reperitur Chromatius Episcopus Romanus. Quamobrem hallucinatur plane Sixtus Senensis, dum ait Chromatium dictum reperiri Romanum Episcopum, eo quod Romanus patria esset. Hallucinatur ille omnino: nam ubi quæso (utor verbis Baronii) ejusmodi nomenclaturam invenit Sixtus, ut civis Romanus, factus alicujus civitatis extra urbem Episcopus, diceretur Romanus Episcopus? Sed non multum hallucinabitur, cui suspectus sit titulus libri, [sed non probat ipsum esse Aquilejensem Episc.] neque Hieronymo, Chromatii Aquilejensis familiari, neque Gennadio Scriptorum Ecclesiasticorum Catalogum annis post illum octoginta supplenti. Quis nescit ejusmodi titulos sæpe ex librariorum arbitrio scriptos? & non videat, facile, sed ignoranter, Chromatio isti, vere Romano, allini potuisse titulum Episcopi; cum quo scilicet nomen istud passim reperiebatur in Epistolis, hujus & Heliodori ad Hieronymum, & Hieronymi ad illos, præfixis antiquiori Martyrologio? Quis item non videat, unius litteræ mutatione ex Comano fieri potuisse Romanum? Est autem Comana civitas Episcopalis duplex, in Armenia una, [quid si ille scribi debeat, non Romanus, sed Comanus Episcopus,] in Ponto altera. Est (ut intra Latini sermonis provincias maneamus) Comania ad Danubium, Comenia Ptolomæo, pars hodiernæ Walachiæ aut Moldaviæ, Regis Hungariæ titulis adnumerari solita; quæ suum haud dubie Episcopum habuit aliquando proprium, a gente potius sua quam ab urbe Episcopali nominatus, sicut Nicetas Paulini amicus Episcopus Daciæ; ac fortassis idem si non persona & tempore, certe regione & dignitate (ut de nomine taceam) cum Comania veteris Daciæ pars sit.

[11] Demus tamen, inquit Quenellius Romanum quoque appellatum esse Episcopum Aquilejensem: istud, si contigit, post multos annos contigisse arbitror: qua autem ratione contingere potuerit, videor mihi satis feliciter ex Paulo Diacono eruere. Nimirum Longobardomum vastitatem (senescente seculo VI) fugiens plebs Aquilejensis, [aut intelligi Romanus, ut Aquilejensi oppositus Longobardo in Grado sedenti?] in proxima Gradus insula sedem elegit. (Idem sub Attila factum gratis dicitur in Lectionibus; sed scitur quod ex illius temporis fuga Venetiarum civitas suum sumpsit exordium) Fugiens, inquam plebs Aquilejensis Gradum, suum ibi deinceps Episcopum creavit; Helia qui pariter fugerat & Severo, qui post eum fuerat ordinatus, mortuis. Horum successores explicantur ab Ugello tom. 5 usque ad & ab anno DLXXXIX usque ad MCCCCXLV, quando Patriarchatus Venetias translatus est. Sic creatum, ad distinctionem ejus qui in veteri Aquileja creabatur, (Gradum enim Aquilejam novam appellare placuerat) Romanum forte vocitaverint, ut pro Romanis, vel a Romanis creatum. Paulus Diaconus, in quo se fundat Quenellius lib. 4 cap. 34 sic scribit. His diebus, defuncto Severo Patriarcha apud Gradum anno DCV, ordinatus est loco ejus Ioannes Abbas Patriarcha in Aquileja vetere, cum consensu Regis Agilulfi & Gisulfi Ducis; in Grado quoque ordinatus est Romanus (alias Romanis) Candidianus Antistes … Candidiano quoque defuncto apud Gradum ordinatus est Patriarcha Epiphanius, qui fuerat Primicerius Notariorum, ab Episcopis qui erant sub Romanis: & ex illo tempore cœperunt esse duo Patriarchæ. [isque junior Chromatio qui sub Attila vixit?] Eligat quod voluerit Lector, non cogetur credere Aquilejam olim Romam aut Romatianam fuisse appellatam. Quod etiam illum qualemcumque Chromatium Baronius faciat & vel Romanum hoc sensu, vel Comanum Episcopum, Auctorem Commentariorum in Matthæum, ut vult noster. Miræus in Auctario scriptorum ex quibus habeatur Dissertatio in Caput 4 & 5, quam aliis placuit de Beatitudinibus nominare, Hieronymo & Gennadio juniorem longe, propter eorum de opere isto silentium; nihil omnino id faciet ad alterutrum, de quo nobis sermo est; neque juvabit Nicetam Aquilejensem ad quem scripsit Leo, ut credatur sub nomine Nicetæ Romatiani Episcopi jam olim habuisse locum in Martyrologiis.

[12] Itaque salvo Aquilejensibus jure, recentius acquisito, colendi Nicetam suum sub Attila fugitivum, veluti Sanctum, etiam hoc die; [Romatianensis fuisse potest] qui alias jure præscriptionis debetur Nicetæ Romatianensi; teneamus hunc, non istum inscriptum fuisse Martyrologiis, etiam Romano reformato; & solum hoc quæramus, sitne verosimile, hunc ipsum esse, qui S. Paulinum Nolanum bis visitavit, vir a sanctitate & doctrina laudatissimus. Distinguere eos mallet Quenellius: ego distinctionis necessitatem nullam video; imo suspicor Paulinum ipsum, Epistola X ad Severum, ubi Nicetam qui ex Dacia advenerat, [Paulini hospes, Daciæ Episcopus.] vocat Romanis merito venerandum, vel scripsisse Romatiis aut Romatianis, sed in hoc corruptum a librariis, mendum suspicatis; vel barbaræ vocis fastidio usurpasse nobiliorem idemque valentem, neque de ullis minus quam de Romanæ urbis civibus cogitasse Paulinum; quamvis & de his cogitare potuerit, si Roma veniebat Nicetas, sicuti gratis, velut ex Paulino, assumit Baronius, Paulinus vero nusquam id invenietur dixisse, si bene verba expendantur. Dixi autem præscriptionis jure diem hunc deberi Nicetæ Romatianensi: existimo enim antiquos Martyrologos, supra num. 2 sub finem ab Henschenio relatos ideo dumtaxat hoc die conjunxisse Paulino Nicetum, melius Nicetam dicendum, quia proprium mortis vel cultus diem nesciebant. [cui noviter assignatus est dies 7 Ianuarii,] Hoc autem titulo excusabiliores sunt Romani Martyrologii reformatores Gregoriani, qui nihil cogitantes de identificando Daciæ & Romatianæ Episcopo; ad hunc XXII Iunii recursuro sub ignotiori sibi titulo, ipsi, sub notiori sibi appellatione, assignaverunt VII diem Ianuarii, quamvis antiquioribus nullis Fastis sic antea inscriptum; ea licentia scilicet, qua sanctos multos Patres, quorum dies ignorabatur & memoria videbatur Martyrologio digna, eidem inseruerunt, beneplacito sibi die, nec alibi usquam reperto.

[13] Novo ergo in Ianuario die contentus ille, haud illubenter (credo) hunc XXII Iunii cedet alteri Sancto sibique cognomini Aquilejensi, [sub isto notiori passim titulo,] licet ab antiquis martyrologis novisque præterito; de cujus doctrina & sanctitate utinam æque clara & illustria extarent testimonia! Quod si mihi Deus concesserit destinatum Ianuarii supplementum absolvere, aut etiam novam illius editionem, deficientibus exemplaribus cito quidem futuram necessariam, sed propter temporum calamitates non tam cito sperandam; [sicuti Theophilus dictus & Episcopus Gothiæ,] jubebo ad Ianuarium transferri, quidquid ex Martyrologiis colligi poterit, de antiquiori Niceta vel Nicea, hoc die occurrente, tamquam verosimillime eodem. Nam quod eum Paulinus, Daciæ potius, quam Romatianæ Episcopum dixerit; eo factum puto, quod gens Dacorum, Scythico ferme modo vivens, nullam certam haberet regiam; & sic eorum Episcopus, licet haberet Cathedram certo loco positam, puta in civitate Romatiana, sæpe tamen nusquam minus quam illic degeret, Apostolico intentus muneri. Ita Nicæno Concilio legitur interfuisse Theophilus Episcopus Gothiæ: [licet non careret propria civitate.] sic enim nominata est Dacta, quamdiu in illa Gothi habitarunt, quæ iis digressis iterum Dacia dicta est, donec sub Romanis fuit. Ut autem veteris Daciæ, Ptolomæi ætate civitas Regia Sarmigethusa nuncupabatur, sic recentioris & ad Romanos regressæ Daciæ Metopolis, Paulini tempore, [Metropolis,] forsitan dicta fuerit Romatia vel Romesia aut Romatiana terminatione quidem barbarica, sed idem valente, acsi Latine diceremus Romana.

DE S. AARONE MONACHO,
IN INSULA LITTORALI BRITANNIÆ ARMORICÆ.

SEC. VI

SYLLOGE HISTORICA.
De cultu, ætate, & anachoreseos loco.

Aaron Monachus, in littore Aremorico (S.)

D. P.

Aletensis Episcopi S. Machutis sive Maclovii Vita, XV Novembris illustranda, in omnibus ubique exemplaribus ingerit nobis prætitulati Sancti notitiam; [Notus ex Vita S. Machutis,] ab ejusque nomine dictam asserit insulam quam incoluit, & ubi sepultum fuisse par est credere, & cultum etiamnum suum habere. Habuit certe illum sub ritu Semiduplicis in proxima Alethensi sive Macloviensi Ecclesia, vulgo Saint Malo dicta, licet non etiam in reliqua diœcesi uti nobis constat ex Breviario, jussu Joannis du Bec Episcopi recognito sub annum MDCIII. Postea tamen auctus est ritus: habemus enim Officia propria Sanctorum Ecclesiæ Macloviensis, absque anno quidem impressionis, [& ad hujus ecclesiam translatis Reliquiis,] sed tali charactere, ut facile appareat præcitato Breviario recentiorem esse impressionem, ubi dicitur, quod die XXII Junii fit Officium S. Aaronis, Abbatis Confessoris: Duplex majus. Dicitur de loco primæ sepulturæ corpus elevasse S. Machutes, ipsumque transtulisse in suam Cathedralem in sepulcro seu monumento alte supra terram eminenti: postea vero caput & brachium argenteis thecis pretiosis fuerunt inclusa, inter ceteras ejusdem Cathedralis Reliquias servanda. Ita Albertus le Grand, in opere de Sanctis Britanniæ Armoricæ ad hunc diem, ex prædictis de eodem Sancto Lectionibus, ubi hoc solum legitur: Cujus in ecclesia Macloviensi Reliquiæ Sacrosanctæ, capite & brachio inter cetera membra auro & argento munitis, honorifice requiescunt.

[2] Putatur S. Machutes Episcopus fuisse institutus, Aletæ ætatis suæ anno XL, Christi DXLI; quod modo non possumus ex hujus Vita definire. [floruit sec. 6] Hanc habemus ex duobus optimæ notæ Mss. Manasteriorum Silvæ-Majoris in Burdegalensi, & Vallis-lucentis in Senonensi diœcesibus: & in ea dumtaxat legitur, quod Sanctus, volens cum sociis pii propositi transfretare, non invenit nisi opificium cujusdam navis, hominibus quidem vacuæ, [ipsumque Sanctum insula excepit,] sed Christi corporali specie præsentialiter plenæ: nam Christus, sub hominis specie, in ipsa navi apparebat: quo invitante & suadente introivit navim illam beatus Machutes suique commanipulares. Inter navigandum vero interrogavit ille homo, re autem vera Christus Dominus qui videbatur, B. Machutem, quonam deliberaverit transnavigare. Respondit se hoc nescire, nisi quo eum Dominus dignaretur dirigere. Hæc dicens ignorabat eum, cum quo loquebatur Christum esse. Cui ait Dominus: Est insula in hoc mari, quam quidam inhabitat Monachus, nomine Aaron: ad hunc te dirigam per Angelum meum, indicans illi te affectuose & honeste excipere.

[3] Extemplo ut hæc audivit … Machutes, intellexit non modo hominem qui loquebatur, [Solitarius ibi vivens,] verum Angelorum & hominum plastem: & sine ulla hæsitatione & dilatione cecidit ad pedes ejus, & adoravit eum. Dominus autem desiit statim apparere conspectibus ejus. Tum prospera navigatione directus ad insulam, ex nomine Aaronis Monachi nuncupatam; exceptus est ab ipso Aarone Monacho officissime homaneque habitus: mansitque cum eo … tamdiu, donec Episcopatus civitatis Britanniæ, quæ vocatur Aleta, eidem divinitus extitit adapertus & destinatus: non enim erat eadem civitas longe ab insula Aaronis. Hactenus Vita illa; nec ullum amplius de Aarone verbum: quem eatenus Solitarium istic vixisse præcitato textui conformius est, quam quod (sicut in prædictis Lectionibus dicitur) S. Maclovius, batissimo Aarone mortuo & ad cælica translato, cœnobium illius regendum suscepit, & Monachis multis ibidem aggregatis auxit: Auctor enim Lectionum præfatur, quod illas accepit ex Legenda S. Maclovii; in qua tamen istud non reperitus. Interim in Proprio quod dixi, datur Aaroni titulus Abbatis & Confessoris.

[4] Satis sit dicere, Aaronem Maclovio ac sociis pariter advectis præstitisse officium Patris spiritualis; [nec temere dicendus Abbas,] & Maclovio post paucos anachoreseos insularis annos ad Episcopatum rapto, reliquos sub Aaronis disciplina permansisse, quoad hic vixit: quem potuit jam Episcopus Maclovius Abbatem ordinasse, sed nolim hoc sine teste asserere, cum id minime necessarium fuerit; esto quod locus Abbates fortassis postea acceperit. Non etiam dixerim temere, mortui magistri corpore, [Corpus quando in urbem allatum?] privatos a Sancto discipulos fuisse: sed translationem illam potius factam crediderim seculo IX, propter piraticas Normannorum incursiones: quæ tamen non ita videntur desolasse insulam, quin postea iterum cœperit a Monachis habitari, a quibus nunc quoque nomen obtineat, abolito veteri nomine S. Aaronis.

[5] Non repræsentat quidem ejusmodi insulam Topographica Britanniæ Aremoricæ tabula, [Ejus insula an Monke, vel Arem?] ubi sola nominatur Insula Sezembre, cum quinque anonymis scopulis sinum Aletensem obvallans: sed hydrographica Jansonii inter urbem atque Jarseyam sive Cæsaream insulam, quinque leucis a littore distantem, notat vadosum scopulum sub nomine Monke, id est Monachi, quem suspicari possumus esse Aaronis. Est tamen etiam inter Garnzeyam & Ornajam insulas, leucis fere decem remotas a littore, alia, Arem dicta; quæ nonnullam ad Aaronis nomen affinitatem cum habeat, nolo firmare priorem conjecturam, sed ulteriorem quæsitæ insulæ illustrationem Armorici littoris peritis relinquo. Interim optare licet, ut freti Britannici peculiarem descriptionem, singularumque in eo insularum, exhibeat aliquis; non minus navigantibus commodam quam historicis futuram; nam ea hactenus desideratur, & tabulæ Jansonianæ pars minima freto relinquitur utpote Britannicas omnes simul insulas complexæ.

DE SANCTA CONSORTIA,
VIRGINE CLUNIACI IN GALLIA.

SUB FIN. SEC. VI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De eius cultu, translatione, actis, parentibus & ætate.

Consortia Virgo Cluniaci in Gallia (S.)

AUCTORIBUS G. H. & D.P.

Occurrunt circa hanc sanctissimam Virginem nonnulla intricata, quæ evidentius clariusque proponentur Lectori, [Cultus S. Consortiæ Virginis,] si ab ejus cultu, quia nihil apparet commodius, rem ipsam auspicemur. Martyrologia Mss. Usuardi, sed aucta, Parisiense monasterii S. Victoris, & aliud Reginæ Sueciæ, item Ms. Florarium Sanctorum, & Martyrologium Bellini de Padua secundum morem Romanæ Curiæ, Venetiis anno 1498 excusum, & Parisiis anno 1521 recusum nudamproferunt memoriam S. Consortiæ Virginis. Idem fecit Molanus in Additionibus ad Usuardum primæ editionis, qui in secunda & tertia editione adjunxit in Cluniaco monasterio. Præiverant auctor Martyrologii Coloniæ & Lubecæ anno 1490 impressi, Grevenus in Auctario Usuardi anno 1515 & 1521 vulgato, item Maurolycus & Felicius, [Cluniaco adscriptus:] his ubique verbis: Monasterio seu cœnobio Cluniaco, Sanctæ Consortiæ Virginis. Eadem habet Galesinius; addens in Notis, Ex tabulis monasterii Cluniacensis. Eadem inscripta sunt Martyrologio hodierno Romano; & a Baronio allegatur Bedæ Martyrologium, sed supposititium, in quo nudum Consortiæ Virginis nomen est excusum. Eamdem refert Arnoldus Wion in Martyrologio monastico Benedictino, addens, Quo claruerit tempore, cujusque cœnobii monialis fuerit, hactenus se latere. Secuti Dorganius & Bucelinus.

[2] Hæc de hujus Virginis veneratione, & quidem ut apud Cluniacenses cultæ, reperimus. Cum autem monasterium illud a suo exordio fuerit virorum Monachorum, uti sæpius de Sanctis illius diximus, [festum Translationis 13 Martii.] solennis S. Consortiæ cultus videtur inductus aliunde, una cum sacris ejus Reliquiis. Monuimus nos ad diem XIII Martii, agentes de prætermissis & in alios dies rejectis, S. Consortiam Virginem Cluniacum translatam, festum ibidem isto die obtinere, & in variis Martyrologiis memorari. Ac primo in citato Martyrologio Bellini ista leguntur: Ipso die monasterio Cluniaco, translatio S. Consortiæ. Quæ eisdem verbis descripserunt Maurolycus, Molannus, Galesinius, Ferrarius, & suo idomate Canisius atque in monasticis Wion, Dorganius, Bucelinus, qui elogium affinxit. Fuimus nos anno MDCLXII in ipso monasterio Cluniacensi, magna cum caritate excepti, & varia descripsimus, ac solum ex Ms. Usuardi ad usum dicti monasterii aucto, annotavimus ad diem XIII Martii eadem jam relata verba; Ipso die monasterio Cluniaco translatio S. Consortiæ: ad hunc vero XXII Junii, nihil de ea. Hinc primum dubium possit oriri, an hæc Consortia, & Consortia Virgo apud Bellinum relata, sit eadem censenda. Favent Ferrarius, Wion, & Bucelinus, dum ad diem XIII Martii Consortiam translatam etiam appellant Virginem; & Canisus ad dictum XIII Martii addit, de eadem agi ad XXII Junii, quod & nos etiam ad dictum XIII Martii fecimus; & res satis apparet probabilis.

[3] Aliud movet dubium Baronius in Notis ad hunc XXII Junii cum ait: [Non videtur filia S. Eucherii Episc. Lugdun.] Fuerunt Consortia & Tullia duæ filiæ S. Eucherii, postea Episcopi Lugdunensis. Meminit de his Ado ad XVI Kalendas Decembris cum agit de S. Eucherio. An tamen Consortia, de qua agimus eadem sit, condita postmodum in Cluniacensi cœnobio, nobis hactenus incompertum habemus. Ferrarius in Topographia in Martyrologium Romanum, verbo Cluniacum, asserit videri Consortiam fuisse filiam S. Eucherii. Verum ubi postea in Catalogo generali agit ad XIII Martii de Translatione S. Consortiæ de Eucherio, quodque ipsa ejus filia fuerit plane silet. Saussaius nihilominus in Martyrologio Gallicano, ad XIII Martii, scribit S. Consortiam S. Eucherii filiam, & hoc XXII Junii ait: quam ferunt filiam fuisse S. Eucherii. Sed quinam ita ferant non explicat. Arripuerunt tamen occasionem id attingendi Acherius & Mabilio tomo primo de Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti, dum Vitam S. Eucherii patris & Consortiæ filiæ referunt, adscribentes eam diei XXII Junii. Hic interim sub finem monet S. Consortiam monialem non fuisse, eamque ex Martyrologio Benedictino a Menardo merito expunctam: ac proinde eam Actis Sanctorum Ordinis S. Benedicti, a se non interponendam.

[4] Arturus du Moustier, dum de S. Consortia in Gynæceo sacro hoc die agit; ista in Notis addit: [licet ejus sit in Diœcesi Lugd. parochia.] Extat in diœcesi Lugdunensi Ecclesia parochialis sub sanctæ hujus Virginis invocatione, ad bimilliare Occiduum civitatis, apud quam ex provinciæ viciniis frequens fit clientum devotorum concursus, pro sanguinis fluxu comprimendo, beatæ hujus Virginis subsidium deposcentium. Similis causa Aniciensibus occasionem dedisse potuit, eamdem sanctam Virginem in sua Cathedrali B. Mariæ ecclesia hoc quoque die recolendi, sub ritu Officii duplicis, sicut habet Catalogus festorum propriorum inde transmissus.

[5] Ea religio facile istuc potuit Cluniaco adducta fuisse, cum Monachi Cluntacenses tota Gallia & ultra illam suos haberent Prioratus, [Non enim primi qui obiit 449:] ab Archimonasterio dependentes, nedum in Lugdunensi & Aniciensi proximis diœcesibus. Sed fieri nequit, ut quæ post obitum Lotharii I Francorum Regis, id est post annum DLXI, sub ejus filio Sigeberto adhuc nubilis erat; filia fuerit S. Eucherii Lugdunensis Episcopi, non solum ejus quem solum noverunt Fasti ecclesiastici, mortuum anno CCCCXLIX, XVI Novembris; sed nec Junioris quidem, quem sibi fingunt inter Lugdunenses Senertus, [non etiam secundi] Raynaudus, & alii recentiores, eo quod Eucherius quidam, licet absque ullius Sedis nomine, inveniatur subscriptus Conciliis quatuor sub S. Cæsario Arelatensi celebratis; videlicet, Aurelianensi IV anni DXXIV, loco duodecimo; Carpentoratensi, DXXVII, loco secundo; Arausionensi II, DXXIX, loco quarto, & Viennensi III anni ejusdem loco III. Fingunt, inquam; quia subscriptiones fieri solebant secundum ordinem ætatis Episcopalis, [qui fingitur usque ad 529 sedisse:] & prius ordinati prius subsignare: nemo ergo mihi persuadebit, unum eumdemque esse qui ordine tam præpostero subscripserit quatuor istis Conciliis. Quemcumque autem ex istis voluerit quis eligere, atque in seriem Lugdunensium ingerere, necdum inveni & aptum, ut diu post ante Episcopatum (quod tamen oporteret) fuerit S. Consortiæ pater.

[6] Restaret ergo nominandus tertius aliquis; & hunc suggerere videtur Vita S. Cæsarii Arelatensis Episcopi, auctore Cypriano ejus discipulo scripta. [non etiam tertii qui fingi posset loco Ætherii.] Sed ex Sirmondi relatu notat Chiffletius, in melioribus ac vetustioribus illius Vitæ exemplaribus deesse titulum Lugdunensis: & si omnino Lugdunensis fuerit Ætherius S. Cæsarium per Alpes comitatus, adeo juvenis is fuit, ut Sanctus illum de inobedientia increpare posset. Putat Chiffletius, fuisse erratum in nomine; scribendumque Ætherium, tunc adhuc laicum & necdum Episcopum, sed primum id factum post Cæsarii mortem; per prolepsim tamen ita hic vocatum: qui propter similitudinem nominis etiam Eucherius scriptus inveniatur. Verum nec is potuerit fuisse pater Consortiæ. Ex Gunthramni namque Burgundiæ Regis Consiliario assumptus is ad regimen ecclesiasticum, post annum DLXXXV, & ante DLXXXIX, vixit (ut constat) usque ad annum VII Theodorici Regis, id est annum Christi DCII, eumdemque XLI a morte Clotharii I; cum tamen dicatur S. Consortia, mortuis parentibus, a Sigeberto Clotharii filio ad nuptias permissa Regio Procuratori.

[7] Chiffletius, in suo Paulino illustrato, producit eruderatam a se epistolam, quam sanctis, ac merito prædicandis, atque venerandis & dilectissimis filiis, Eucherio & Gallæ, scripsit Paulinus Episcopus, postquam illi perpetui conjuges & parentes, cum benedicta a Deo progenie, Salonio & Verano, in Lerum insulam Lerino vicinam sese receperant, [Occasione Epistolæ Paulini ad Eucherium & Gallam] sub magisterio S. Honorati in proximo degentis vitam ducturi eremiticam, unde Eucherius postea assumptus est ad Episcopatum Lugdunensem. Occasione porro istius epistolæ, tam opportune repertæ, ad cognoscenda nomina, tam uxoris quam insulæ ad secessum electæ (filiorum nomina ex Gennadio, patris ad ipsos scripta allegante, innotuerunt) tali, inquam occasione idem Chiffletius cap. 18, ex antiquissimo Iurensi Codice, ab annis fere nongentis scripto, & collato cum tribus Lugdunensibus unoque Gigniacensi, producit tractatulum, cui titulus, Conversio S. Eucherii Episcopi & Gallæ uxoris ejus, & vita duarum filiarum Tulliæ atque Consortiæ Virginum: quem titulum Biographi Benedictini, prælaudato seculo suo 1 ut dixi, sic inverterunt, Vita S. Consortiæ Virginis & conversio B. Eucherii Episcopi Lugdunensis, [edita Acta quasi a coævo scripta,] & Gallæ uxoris ejus. Auctorem utrique coætaneum agnoscunt, hi ex toto, ille ex parte, propter hæc num. 11 relata verba: Quoniam longum est narrare omnia, quæ per servos suos Eucherium & Gallam & filiam eorum Tulliam Dominus mirabiliter operatus est; pauca de gestis B. Consortiæ referam, quæ sanctis Fratribus Uranio Presbytero & Celso Subdiacono audivi, qui ei dum adviveret adhæserunt, necnon & Aureliano Presbytero, qui usque nunc ad sepulcrum ejus Deo servit, referentibus audivi.

[8] Benedictini rem totam sibi salvam esse existimaverunt, Eucherium Iuniorem intelligendo, insuper habita Chiffletii opinione, [quæ Chiffletius temere consarcinata putat.] existimantis interpolatum opus esse, & partem quidem secundam sinceram haberi; sed Reges Clotharium ac Sigebertum, Reges fuisse Alanorum, in Provincia adhuc dominantium, non Francorum: primam vero partem male illi assutam, ex Historia S. Eucherii, ab eremitico secessu ad Episcopatum Lugdunensem rapti. Verum hic dicitur, non filias socias habuisse, sed filios licet id crediderit Ado Viennensis, in Martyrologio ad XVI Novembris, Vitam S. Consortiæ sic interpolatam secutus; neque demonstratur vel in continenti super fluvium Durentiam habuisse anachoresios suæ locum, sed in Lero insula, vel ad Episcopatum ea qua dicitur ratione raptus. Alio igitur me converto, & conjectare libet, ex situ loci, ubi pater S. Consortiæ vixit, prope Manuascam, ipsum Regiensis urbis, quinque solum leucis Manuasca versus Orientem distantis, [Potius creditur Emeterio sive Eucherio Regiensi nata,] fuisse Episcopum; illum qui proximus post Faustum II, anno DXLIX Synodo V Aurelianensi inscriptus, solo nomine hactenus notus est Emeterium; quod nomen vulgo minus notum, antiquus librarius verterit in Eucherium; motus vitæ similitudine, & nomine conjugis Gallæ, licet cetera omnia discreparent, imprimis tempus; atque consequenter pro Regiensi, scripsisse Lugdunensem; quod passim deinde secuti sint alii ab Adone decepti, nisi forte hic primus corrumpendi textus alii exemplum dedit. Quidni autem, sicut ex Emeterio factus præsumitur Eucherius, sic ex Gisla facta sit Galla? Nolim ego tam scrupulosus esse: neque vadem me præstare, quod Fausti Regiensis II successor dictus fuerit Emeterius non Eucherius, quia non hoc, sed istud nomen scribitur apud Claudium Robertum & Sammarthanos; sic enim illi scribunt absque teste vel probatione ulla.

[9] [cui æque ac Lugdunensi conjux Galla fuerit.] Non etiam video difficultatem tantam in eo ut concipiatur par duplex conjugum, iisdem nominibus appellatorum seculo V & VI, eademque fere fortuna usorum. Cur enim id magis mirum videatur, quam nunc duabus in civitatibus, & temporibus diversissimis, simili fere fortuna duplex par conjugum reperiri, quibus nomen sit Petrus & Joanna? Ut enim hæc nunc, sic communia tunc nomina erant Eucherius & Galla. Tria paria fratrum Medicorum Sanctorum, quibus nomen fuerit Cosmas & Damianus, credere suadent diversissima eorum acta, tempora, loca: Deo sic disponente, & primorum Anargyrorum, id est, Gratis-curantium exemplum renovatum sub eisdem nominibus volente. Idem accidisse credamus in duobus conjugum paribus, simili exemplo dimittentibus seculum, & ad solitudinem se recipientibus, unde vir uterque sit evocatus ad Episcopatum; & subsidet omnis difficultas: modo pro Lugdunensi ecclesia, cui impossibile sit secundum aut tertium Eucherium dare; [& similis fere utrorumque fortuna.] supponere liceat Regiensem, cujus, præter utrumque Faustum, & inter illos medium Contumeliosum, nullus nominatur Episcopus, ante Claudianum anno DLXXIII subscribentem Concilio Parisiensi IV, qui Claudianus potuit nostri vel Emeterii vel Eucherii fuisse successor. Igitur sub hujusmodi cautela, non ut docere volens, sed ut paratus discere, dabo Vitam S. Consortiæ, jam bis prælo subjectam, solo nomine Lugdunensis ecclesiæ & urbis commutata: nam qui hoc tenere volet, totam historiam necesse est, ut evertat.

VITA
Ex editionibus Chiffletii & Mabilionis.

Consortia Virgo Cluniaci in Gallia (S.)

BHL Number: 1925

EX IMPR.

[1] Fuit quidam vir ex ordine Senatorio a, Eucherius nomine, [Pater Sanctæ nobili junctus conjugi,] habens uxorem nobilibus ortam natalibus, nomine Gallam; quos quidem ampla possessio, & numerosa familia, thesaurorumque copia claros in seculo fecerat; sed timor Domini, qui est initium sapientiæ, in conspectu Conditoris omnium clarius exornabat. Cumque liberos non haberent, deprecati sunt Dominum, & exaudivit deprecationem eorum, dans eis filiam, quam votivo nomine Consortiam vocaverunt, heredem videlicet illam & propagatricem sui sanguinis habere cupientes. [duabus filiabus genitis,] Cumque eam in timore Domini educarent, & illa in annis puerilibus posita, religiosum animum habere cœpisset; nimirum Domino eam ad consortium regni cælestis, secundum præsagium vocabuli ejus, occulta inspiratione vocante; aucta est spes illorum accepta alia filia, quam Tulliam vocaverunt, dixeruntque: Multiplicabit Dominus per Consortiam & Tulliam semen nostrum, sicut multiplicavit per Liam & Rachel in domo Jacob futuræ repromissionis heredes.

[2] Posthæc quod multo tempore moliebatur animo Eucherius, opere gestiens adimplere, ait uxori suæ: Audisti, credo, dulcissima, & fideli animo retines, Dominum nostrum Jesum Christum, per Euangelium suum salubriter admonentem, ubi ait: Venite ad me omnes qui laboratis, & onerati estis, & ego reficiam vos: tollite jugum meum super vos, & discite a me, quia mitis sum & humilis corde, & invenietis requiem animabus vestris. [Matth. 11. 29.] [a conjuge discessum petit:] Quapropter tam dulcibus promissis ejus religiosum admoventes auditum, cur non observamus præcepta ejus, præsertim cum ille nobis dederit quæ possunt jure nostras facultatulas regere b ac possidere? Si ergo tibi non displicet, comam capitis mei tondere decrevi, & vitam ducere solitariam in specu, quam juxta voluntatem meam Dominus ostendit mihi, sitam in territorio Aquensi in agro nostro, quem Montem-Martium c appellamus, fluvio Duranciæ imminentem.

[3] Galla hæc audiens, & in corde bono & optimo spiritale semen devota suscipiens, [hæc comitem se offert.] projecit se ad pedes ejus, gratias agens rogansque per Dominum, qui tanti consilii auctor esset, ne se desereret desolatam; sed ageret potius ut post conjugale vinculum, quo fuerant duo in carne una, pari studio atque proposito uno in Dominum spiritu necterentur, dicens; Si tu in specu te cupis retrudere, permitte quæso, ut mutato habitu ego tibi ad vicem ancillæ deserviam.

[4] [& post facultates distributas,] Acceleratur igitur votum, paratoque magno convivio, vocantur affines & amici. Manifestat causam B. Eucherius, contradicunt illi; sed Sanctorum animus, in suo proposito perseverans, nequaquam consentit, manu semel in aratrum missa retro respicere. Quid plura? De omnibus quæ possederant tres partes efficiunt, quarum unam pauperibus erogant, alteram famulis suis dividunt, tertiam filiabus relinquunt.

[5] Ingressus itaque præfatam specum S. Eucherius, sic undique locum obstruxit, ut nullus ad eum valeret ingredi, [ipse in specu se recludit, uxore ministrante.] beata ei Galla per fenestellam quotidie cibos ad vesperam ministrante, ut ipsa petierat. Post non multos vero dies conversionis illorum, filia eorum Tullia, in virginitate permanens, migravit ad Dominum, sepultaque est in agro suo, qui dicitur Thele d, in spelunca duplici. Quo audito S. Eucherius ait: Dominus dedit, Dominus abstulit; sit nomen Domini benedictum: sicut Domino placuit ita factum est; exhortabaturque Gallam ne super hac re contristaretur. [Job 1.]

[6] Cumque illa nullo modo consolationem reciperet; [Mortua filia Tullia paret matri, multa præcidens.] una die cum post Matutinos hymnos membra sopori dedisset, vidit in somnis B. Tulliam, stola candida & chlamyde aurea fulgente indutam, adstare sibi ac dicere; Cur me velut amissam luges, quam Dominus in consortium sanctarum Virginum introduxit? Te quoque me ad Dominum secuturam scito; præparavit enim tibi coronam, quoniam implesti mandata ejus. Meus etiam genitor, Pontificali Cathedra sublimatus, post nos veniet, & erit magnus in conspectu Dei: porro soror mea Consortia manebit in virginitate, pro qua multa passura est, donec & ipsa coronam vitæ percipiat. Quæ cum post quietem S. Eucherio retulisset, ille in voce exultationis & confessionis erumpens ait: Gratias tibi ago, Pastor bone, quia non est similis tui consolator, qui dignatus es consolari servos tuos, & reddere gaudium post lamentum; & ultra noluerunt eam flere.

[7] Factum est autem post hæc verba, ut quidam juvenis. [S. Consortia virum recusat.] Aurelius nomine, pergens ad sanctum Eucherium, peteret ab eo filiam ejus Consortiam in uxorem. Quod ille audiens, timensque de revelatione, quam per S. Gallam compererat, & rem tacitus considerans; Puella, inquit, quam sponsam petis, ætatem habet, ipsa pro se loquatur: in ejus quippe dimisi potestate, ut vel nubat, vel in virginitate permaneat. Cumque in conspectu eorum adducta S. Consortia, super hoc interrogaretur: Nec promittendi, ait, mihi facultas est, nec negandi potestas: sed omnia in manu Dei sunt: nam sponsum habeo Christum, qui me non derelinquet, donec introducat in thalamum suum. Quod juvenis ille audiens, ad præsens quidem siluit; postea vero misit ad eam matronas nobiles affines ejus, ut eam blandis sermonibus ad ineundum conjugii copulam promoverent. Quæ cum ei essent molestæ, poposcit septem dierum inducias, ut Dei consuleret voluntatem.

[8] Abeuntibus ergo illis, S. Consortia orationibus, jejuniis & vigiliis vacans, [S. Eugeniæ exemplo:] cum lacrymis Dominum deprecabatur, ut eam voluntate sua dirigeret. Inter hæc venerant in manus ejus gesta B. Eugeniæ e Virginis, in quibus cum legisset, quod illa de Paganis parentibus procreata, fugiens ab eis & ad Christum conversa, tonsis crinibus, multo tempore, in habitu virili, inter Dei servos fuisset in monasterio conversata; dixit in cordesuo; Si illa Paganos parentes abjiciens, ad Deum conversa in virginitate permansit, atque ad Martyrii palmam pervenit: quanto magis ego, de Christianis parentibus orta, & sanguine Christi redempta, debeo in eo quod proposui perdurare? Orabat etiam dicens: Domine, qui illam ab idolorum cultu ad te convertisti; fac me, quam ab incunabulis salutari lavacro consecrasti, ad ejus pervenire consortium. Et confortabatur cor ejus in Domino.

[9] Die autem septimo, veniente ad se Aurelio juvene illustrissimo, [nova industria fugit nuptias:] cum matronis quas pridem ad illiciendum ejus animum destinaverat; & interrogantibus quid intra indultas deliberasset inducias, respondit: Dixi vobis jam, nec promittendi mihi facultas est, nec negandi potestas, sed omnia mea in manu Dei sunt. Sed, si vultis, pergamus pariter ad ecclesiam: agatur Missa, ponatur Euangelium super altare; & communi oratione præmissa codice patefacto, inspiciamus Domini voluntatem f ex illo capitulo quod primum occurrerit. Quod ut factum est, revoluto codice, Dei famula cœpit legere: Dixit Dominus Jesus discipulis suis; Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus. [Matth. 19.] Et magno impleta gaudio gratias Deo agens dixit ad juvenem: Tu tibi quære sponsam secundum voluntatem tuam: nam sponsus meus Christus est, qui non me vult derelinquere. Quo ille audito tristis una cum evocatis matronis abiit in domum suam: sancta vero Consortia sacro velamine suscepto g perrexit ad specum, in qua erant genitores ejus, & una cum eis orationi vacabat.

[10] Accidit eo tempore ut Pontifex Ecclesiæ h Regiensis migraret ad Dominum. Mos autem erat præfatæ Ecclesiæ, ut quoties lege cunctis mortalibus debita, suo viduaretur Episcopo, in eligendo successore revelationem i Domini expectaret. [patre in Episcopum electo,] Tunc ergo triduano a cunctis præmisso jejunio, cuidam puerulo apparens in visu Angelus Domini; Est, inquit, Senator quidam, Eucherius nomine, super fluvium Druentiam retrusus in specu, qui relictis omnibus quæ possidebat, secutus est Dominum: ad hunc adducendum pergite, & vobis Pastorem illum constituite, quoniam a Domino est electus. Quod cum puer senioribus diluculo retulisset, omnipotenti Domino, cunctis Fratribus convocatis, gratias egerunt, missoque cum Clericis ad præfatum locum Archidiacono, qui tunc Ecclesiæ curam gerebat, invenerunt eum sicut eis Dominus revelarat. Cumque illi Archidiaconus rem propter quam venerat indicasset; cœpit cum juramento dicere, se voluntarium de specu non egressurum; nec cum eo, nisi ligatus duceretur, iturum. Cumque talia diu repeteret; Archidiaconus, effracto muro speluncæ, eduxit eum; & juxta quod ipse juraverat, vinctum perduxit … k Quem pari animo unoque consensu Clerus & populus sibi eligens Sacerdotem, in Pontificali Cathedra solenniter collocavit. Galla vero uxor ejus eum locum speluncæ ingressa, in quo vir Dei latuerat, reliquum vitæ suæ tempus ut cœperat religiose peregit, filia ejus Consortia quotidianum victum ei subministrante, sicut ipsa prius fecerat viro suo.

[11] [matri in specum succedenti ministrat:] Et quoniam longum est narrare omnia, quæ per servos suos Eucherium & Gallam, & filiam eorum Tulliam, Dominus mirabiliter operatus est; pauca de gestis B. Consortiæ referam, quæ a sanctis l Fratribus, Uranio Presbytero & Celso Subdiacono, qui ei dum adviveret adhæserunt; necnon & Aureliano Presbytero, qui usque nunc ad sepulcrum ejus Deo servit, referentibus audivi.

[12] Cum igitur defunctis genitoribus suis sancta Consortia in sua potestate esse cœpisset, construxit ecclesiam in agro suo, qui vocatur Matton vicus, in honore m S. Stephani Protomartyris, & xenodochium ibi de rebus suis instituit: quod vero superfuit pauperibus erogans, [Consortia ecclesiam & xenodochium construit:] thesaurum sibi collocavit in cælo; familiam vero suam liberam esse constituit. His ita dispositis, ad Chlotharium n Regem Francorum ire perrexit, petitura ab eo ut per jussionem ejus quieta in regno illius manere posset, & in Virginitate Domino deservire. Cumque illa palatio post multos viæ labores appropinquasset, Dominus per visum præfato Regi, [Chlotharium Regem adit.] cujus filia multo jam tempore ægrotabat, apparere dignatus est, dicens: Quare tristaris super filia tua? Ecce una ex famulabus meis ad te venit, cujus nomen vocatur Consortia, quæ filiæ tuæ reddet pristinam sanitatem; vide tamen ut libenter ei præstes quidquid a te petierit. Cum ergo Rex evigilasset a somno, vocatis fidelibus suis, cuncta quæ per visum audierat, narravit, & ait; Ite & perquirite præostensam mihi famulam Dei, sicubi eam forte reperiatis, & adducite eam ad me. Quæ cum ab eis esset inventa, & interrogantibus nomen suum & patriam indicasset, illi festinato introduxerunt illam ad Regem. Quæ flebat dum duceretur, & orabat, metuens ne concupisceretur a Rege, qui eam tam solicite præcepisset inquiri. Sed cum venisset in palatium, surrexit Rex de solio suo, & pergens ei obviam ait: Ora pro me, famula Dei, & redde filiæ meæ pristinam sanitatem, sicut mihi hac nocte Dominus revelare dignatus est. Cumque illa diceret se nihil tale mereri, cum talia agere Sanctorum sit: nihilominus Rex certus de promissione Domini, cubiculum fecit eam intrare, ubi puella febribus correpta jacebat.

[13] Compulsa igitur positis genibus oravit cum lacrymis: inde consurgens salutavit puellam dicens, Pax tecum. Cui illa, quæ jam sermonis officium visa fuerat amisisse, resumpto spiritu respondit: [ejus filiam sanat:] Scio quia pax mecum est, quoniam videre te merui: statim quippe ut tu in palatium introisti, me febris dimisit qua torquebar, & ecce sana effecta sum. Precor itaque ut benedicas mihi, & recrees me cibis tuis, quibus tu quotidie vesceris. Dedit ergo ei ancilla Christi fragmen panis hordeacei, & nuces amigdalinas: hic enim erat quotidianus cibus ejus.

[14] Rex vero audiens quod convaluisset filia sua, [obtinet liberam de suis disponendi a Rege facultatem.] velociter ad eam intravit, dixitque S. Consortiæ: Quidquid in regno meo a me petieris, fiet tibi. Aurum quoque vel argentum quantum volueris libens tribuo. Illa autem ejus genibus provoluta; Obsecro, ait, Domine mi Rex, ut ea quæ mihi promittis pauperibus eroges, mihique permittas, quod vel maxime peto, absque ullius inquietudine in cœpto Virginitatis proposito permanere: & quidquid in loca Deo sacrata, vel in meos famulos contuli vel contulero, per vestram munificentiam ratum permaneat. Cujus petitioni Rex libenter annuens, præstitit quæ voluerat; epistolas per suos fideles dirigens, ut cuncti cognoscerent quod si quis contra eam mali aliquid moliretur, tanti Principis offensam incurreret; si quid autem de suis vellet agere facultatibus, inconvulsum omni tempore perduraret. Et sic Dei famula ad propria remeavit.

[15] Non post multos dies mortuo Rege Chlothario, missus est unus ex primoribus palatii, Hecca nomine, a Sigeberto qui patri suo in Regnum successerat, [In matrimonium iterum exoptata,] ut Provinciam Massiliæ disponeret. o Qui dum hoc ageret, quemdam ex loci incolis diabolus in organum suæ fraudis assumens, dixit ei: Est in his locis puella quædam, speciosa nimis nomine Consortia, nobilibus orta parentibus, quibus unica superest, habens possessiones multas ac pecunias innumerabiles p & ministeria copiosa, virumque non novit. Quod audiens Hecca, præmisso puero qui eum venturum nuntiaret, concitus ad Dei famulam venit. Cumque eam verbis simplicibus salutasset, post collocutionem sumpserunt cibum. Inter hæc autem intuens eam curiosius, admiratus ejus pulcritudinem q & sermonum prudentiam, tantus in corde ejus concupiscentiæ ignis exarsit, ut vix semetipsum posset reprimere. Nullatenus vero ei suum animum patefaciens festinus ad Regem regressus est. Cui cum omnia, propter quæ missus fuerat, prospere acta renuntiasset, adjecit: Domine mi Rex, est in illis partibus puella absque viro, quæ amissis parentibus unica in eorum prædiis habitat, quam obsecro si inveni gratiam in oculis tuis, permittas mihi accipere in uxorem.

[16] Quod cum sicut petierat impetrasset, misit ad S. Consortiam nuntium cum uno de pueris qui assistebant Regi, [modeste respondet:] ut indicaret illi quod sibi esset a Rege concessa; quatenus præpararet se ad nuptias die tricesimo celebrandas. Illa, his auditis, affatim contristata respondit: Qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Ego Regis ancilla sum, potestati ejus resistere nequeo: sed quidquid jusserit implere studebo. [Rom. 13. 12.] Dicebat autem hæc de vero Rege, Domino scilicet Iesu Christo. Nuntii vero existimantes quod de Sigeberto Rege diceret, revertentes narraverunt quæ audierant illi qui miserat eos; qui gaudio multo repletus præparavit se, ut ad eam citius perveniret.

[17] Interea famula Dei, jejuniis & vigiliis vacans, orabat dicens; Domine Iesu Christe, [ad Deum confugit;] qui me hucusque immunem ab omni pollutione servasti; Domine, cui ab adolescentia mea tota devotione deservio; ne derelinquas me, ut non prævaleat adversus ancillam tuam serpens ille antiquus, qui Evam verborum blanditiis & pulcritudine ac suavitate ligni vetiti decepit: quoniam non derelinquis sperantes in te: sed fac me immaculatam ad Sanctorum tuorum consortium pervenire. Tantaque inerat famulæ Dei tristitia, ut præ angustia spiritus pæne exanimaretur. Cum igitur tali tædio afflicta, quadam die cum una ancillula, ingressa supra memoratum S. Stephani Oratorium, sese in orationem cum fletu prosfrasset, contigit ut obdormiret: & ecce Angelus Domini apparuit ei in somnis, dicens: Consortia, cur affligeris? non te derelinquet Dominus cui servis: [ab Angelo confortata,] nam sponsus, quem tibi Rex mittit, ad te non perveniet. Parato itaque convivio voca pauperes, & jube in isto quo accumbis loco sepulturam parari, in qua eum defodias, qui sponsam Christi sibi vult usurpare. Tres enim dies sunt, & nuntiabitur tibi venire. Tu itaque audito nuntio egredieris ei obviam cum pauperibus psallens: quod cum aspexerit ille, gladio r proprio præ gaudio interibit.

[18] Evigilans Christi famula dicit ancillæ suæ: Non sensisti aliquem loquentem mihi cum sopore deprimerer? Cui illa; Vidi, ait, hominem incognitum, vestibus albis indutum, [obviam proco vadit,] cujus vox tecum loquentis non motis labiis, meis auribus sonuit, sed eum nullatenus intellexi. Intellexit illico S. Consortia Angelum Dei sibi apparuisse, & præ gaudio ait: Gratias tibi ago, Pastor bone, quia non derelinquis ancillam tuam; sed liberas eam a persequentibus se. Fecit itaque cuncta quæ præceperat ei Angelus Domini. Jam advenerat dies tertia, & ecce præcurrens quidam nuntiat, in ulteriore ripa Durentiæ sponsum consistere. Egreditur ei obviam induta festivo habitu, pauperum psallentium agmine constipata. Hecca hæc videns, [eumque proprio telo confossum sepelit.] navim præ gaudio incautus egreditur, sublapsisque pedibus, lancea quam forte manu tenebat confossus, corruens expiravit. Quod cernens famula Dei ita impletum esse ut ab Angelo audierat, cum lacrymis agens gratias Deo, levavit corpus ejus, & involutum linteaminibus in loco quem ei paraverat sepelivit. Pueri namque ejus inhumatum corpus relinquentes, ad Regem festinato regressi, nuntiaverunt quæ viderant.

[19] Erat ille dies natalis Regis, & germana ejus, quam sancta Consortia ab infirmitate curaverat, [Exhinc sibi permissa] circa Regem discumbens, cum videret eum de nuntio contristari, inquirit ab eo causam. Cui cum Rex narrasset quæ audierat, illa respondit: Puto quod puella pro qua, ut audio, tam subita morte Hecca interiit, ipsa sit Consortia Virgo sacra, quæ de Provincia Massiliensi genitore nostro vivente huc veniens, me per orationes suas a febribus liberavit. Vide ergo, ne propter eam fiat in regno tuo ruina, si contra illam temere aliquid permiseris fieri: pater enim tuus valde diligebat eam. Cum ergo rescisset Rex, & invenisset quod ipsa erat, misit epistolas ad Principem præfatæ provinciæ, præcipiens ut nullus molestus esset S. Consortiæ: sed liceret ei uti privilegio, quod illi pater ejus indulserat.

[20] Ab illo ergo die tantam famulæ suæ gratiam coram hominibus Dominus dedit, ut quasi unum ex Angelis eam cuncti haberent. [& miraculis clara,] Erat enim vultu placida, suavis alloquio, & omnium virtutum gemmis ornata, irascentes uno sermone mitigabat, discordantes ad concordiam revocabat. Creverat etiam in illa superni muneris largitas in ostensione signorum; fugabat dæmones ex obsessis corporibus, cæcos illuminabat, reddebat languidis pristinam sanitatem, multaque alia per eam Dominus mirabilia operatus est, quæ longum est narrare.

[21] Verum cum Dominus eam vellet a laboribus transferre ad requiem, [monetur de morte instante;] apparuit ei per visum dicens: Consortia, fidelissima dispensatrix, super pauca fuisti fidelis, veni ut super multa te constituam. Tempus est ut requiescas a labore tuo, & accipias coronam quam ab adolescentia per multas tribulationes adquisisti; die autem octava venies ad me: occurret tibi chorus Virginum cum multitudine Angelorum, obviis manibus te excipiens intrantem in gaudium Domini tui. Cumque evigilasset, gratias Deo agens, per triduum facto convivio, vocavit Sacerdotes & pauperes. [& mortua sepelitur.] Affuerant etiam vicini fideles, & omnem substantiam suam distribuens ait: Scitote, patres & fratres mei, imminere obitum meum; quinta enim die, secundum quod Dominus significavit mihi, egrediar de corpore: orate quæso pro me, ne occurrat mihi potestas tenebrarum, sed ab Angelis lucis suscepta in Sanctorum requiem introducar; corpusculum vero meum in Oratorio S. Stephani sepelite. Post hæc correpta febribus, die qua ei prædixerat Dominus migravit ad cælos, sepultaque est, ut petiit, in Oratorio quod ipsa construxerat.

ANNOTATA D.P.

a Ut nomina sic forte etiam Senatorius ordo, a S. Eucherio Lugdun. Episcopo translatus huc est, non tamen necessarium censeo eum expungere: cum constet ex eo ordine plures ad vitam ecclesiasticam, vel etiam eremiticam transiisse.

b Hæc phrasis significat ætatem filiarum; ad pubertatem provectarum.

c Vulgo Mont-Maur, inquit Mabilio in Margine. Noster Joannes Columbi, lib. 2 de gestis Episcoporum Vivariensium in Bernoino; Is ager, inquit, creditur vicos San-Tullianum & Bellimontensem, Druentiæ impositos, haud procul Manuasca urbe, complecti: & spelunca beatissimi viri, cum plures centenos annos sepulta fuisset, ruderibus saxisque temere congestis, fertur nuper inventa in Bellimontani collis radicibus: & nunc suum inhiatum aperta, pluribus coruscare miraculis. Ita ille libro excuso sub an. 1651. Distat autem ab Aquensi metropoli Manuasca leucis 7 versus Euroboream.

d Alias Tete, verosimiliter ab ipsa nunc nomen habens, San-Thullei, sesquileuca infra Manuascam: restat scire quo die ipsa Tullia ibi colatur.

e Colitur S. Eugenia 25 Decembris, cujus Acta sincera si qua fuerint periere, nam quæ nunc exstant, famulosa esse demonstravi in Responsione ad exhibitionem Errorum mihi imputatorum Art. XVI num. 90.

f Solemne, inquit Mabilio in Notis, his temporibus erat, ex Euangelio sive Scriptura sacra, sic observata, res futuras vel faciendas explorare. In Vita S. Martini Episc. Turon. a Severo scripta cap. 7. Cum fortuito lector, cujus legendi eo die Officium erat, interclusus a populo defuisset; turbatis Ministris quia non aderat, unum e circumstantibus sumpto Psalterio, quem primum invenit versum arripuit. Psalmus autem hic erat: Ex ore infantium … ut destruas inimicum & defensorem. Quo lecto clamor populi tollitur nempe adversus Defensorem, qui S. Martini electioni resistebat. Est & alter locus insignis de Chlodovæo, apud Gregorium Turon. lib. 2 Hist. cap. 37.

g Utique non ut Monacha claustralis; sed ut Virgo, Deo consecrata per manus Episcopi, pro illius temporis usu & more.

h Ubique scriptum & impressum Lugdunensis: causam mutationis, hic saltem necessariæ, dedi.

i Nihil tale de Ecclesiæ Lugdunensi uspiam legeris, cum tamen plurium ejus Episcoporum Sanctorum habeantur Vitæ: & Ado Viennensis in Chronico non pauca attigerit de eorum ortu obituque. Theophilus quoque Raynaudus noster, in suo Sanctorum Lugdunensium indiculo, duos Eucherios distinguens, & de singulis memorabiliora quæque attingens, locum hunc (haud dubie sibi lectum) cavit attingere. Pro ecclesia Regiensi, nihil magnopere obstat, quo minus tale privilegium (quale & Ravennatensem habuisse inconcussa hactenus traditio refert) ipsa habuerit a Deo.

k Expungo Lugdunum; donec ostendatur id accidisse S. Eucherio Seniori, atque adeo totum locum spectare ad hunc, non autem ad Patrem S. Consortiæ.

l Fratribus, id est, Clericis, qualis etiam fuerit ipse scriptor.

m Infra dicitur venisse Virgo de Massiliensi Provincia: Topographica autem Provinciæ tabula ostendit, 5 leucis supra Manuascam versus Septemptrionem, vicum hodie dictum S. Stephani; & una leuca ulterius Hospitaletum: quæ possent hic indicata credi.

n Regnavit hic ab an. 511 trans Somonam in Austrasia, Monarcha autem fuit ab anno 558.

o Notat Carolus le Cointe, divisionem regnorum inter filios Clodovæi sic factam, ut Provincia indivisa manserit; eo quod nondum esset a Gothis tota recuperata; Mabilio autem ex Turonensi lib. 4 cap. 30 & lib. 8 cap. 12 notat, Phocidis seu Massiliensis Provinciæ partem adhuc aliquamdiu pertinuisse ad Sigebertum, Chlodovæi Magni ex Clothario nepotem, licet hujus patruus Guntramnus totam postea adjunxerit Burgundico suo regno.

p Hæc ita exaggerata, non obstant, quo minus Sancta, mortuis parentibus, ut supra dicitur, mobilia omnia in pauperes elargita sit, servatis scilicet fundis, & congruo iis ministerio, ad usus loci a se fundati.

q Etiam tricenariæ, qualem nunc convenit fuisse, potuit superesse eximia forma, maxime in oculis hominis avari, & (quod verosimile sit ex officio commisso) minime juvenis, ac forte aliquot annis vidui.

r Gladio, id est, telo: nam infra dicitur sua confossus lancea; hujusmodi autem casus etiam alibi legisse memini.

DE S. APRINCIA VIRGINE
METIS IN MONASTERIO S. CLEMENTIS.
Notitia Reliquiarum, a Wilthemio nostro suggesta.

[Commentarius]

Aprincia Virgo, Metis in monasterio S. Clementis (S.)

D. P.

Ex celebri S. Clementis apud Mediomatrices monasterio, ad nos pervenit scheda, [Cultus sub ritu Duplicis,] veluti ex Sacrario loci, sive ex Ordine divini Officii per annum istic observando, descripta his verbis: Vigesimo secundo Junii S. Aprinciæ Virginis Duplex tertii Ordinis: cujus Reliquiæ extant in capsa ænea, encausto picta, quæ asservatur in Sacrario, & debet exponi super majus Altare a primis Vesperis. In Missa dicitur Credo.

[2] Capsam ipsam vidisse se, & manu tenuisse, Luxemburgo ad nos scripsit Alexander Wilthemius, eamque lineamentis sic expressi ichno-ac-sciographice ut appareat habere similitudinem ecclesiæ, [capsa ænea 18 sanctorum statunculis argenteis circum ornata:] procurrenti ad latus utrumque ædificio cruciformis. Cingunt eamdem ex omni parte statunculi argentei omnino octodecim eorum Sanctorum, quorum vel ibi continentur Reliquiæ, vel in ecclesia S. Clementis honorantur. Sunt autem illi, in primo latere suis desuper expressi nominibus, S. Petrus Apls, S. Clemens Eps, S. Cælestis Eps. S. Felix Eps: in secundo, S. Victor Eps, S. Symeon Eps. S. Rufus Eps, S. Firminus Eps: in tertio, S. Felix Eps, S. Edulfus Eps, S. Adelfus Eps. S. Aprincia Virgo (& hæc in capite coronam gestat, in manu pedum, ut argentarius videatur Abbatissam sanguinis Regii exprimere voluisse) S. Kadroë Abbas; [in quibus Aprincia ut Abbatissa regiæ stirpis.] in quarto S. Terentius Eps, S. Sperus Eps. S. Æpletius Eps, S. Petrus Eps. De S. Kadroë egi VI Martii; de Metensibus Episcopis hic expressis partim egimus partim acturi sumus, prout cujusque occurrit vel occurret dies.

[3] Qua occasione capsa illa confecta sit, & quid contineat, in antiquissima & autographa membrana sic descriptum Wilthemius reperit: [In eam, occasione Corporis S. Legontii] In hoc scrinio continentur Reliquiæ Sanctorum Confessorum, pariterque Metensium Pontificum, Victoris itemque alterius Victoris, Legontii, Speri, atque Aprinciæ Virginis: quarum e diversis locis collectionis atque in unum repositionis causa hæc fuit. Est in diœcesi Metensis Ecclesiæ locus pertinens ad S. Georgium, juxta Saleburc, qui vocatur Luchisin, ubi erat plurima multitudo fidelium, monachorum, conversorum, ac devotarum mulierum, ad serviendum Deo aggregata, pro religione & sanctitate vitæ non modicum, circumcirca famosissima. Hujus itaque Prior, cum solicitus erga Gregem & locum sibi commissum foret, ac quæque illi necessaria & animabus præcipue utilia procuraret; videns ecclesiam suam patrociniis Sanctorum carere, utpote quæ noviter constructa necdum satis fuerat Reliquiis Sanctorum adornata vel munita; Domnum Stephanum Metensem Præsulem adiit, [ab Episcopo petiti,] & ut in hoc sibi subveniret multis precibus exoravit. Cujus precibus cum satisfacere prædictus Pontifex vellet, & ubi invenire posset quæ petebantur anxius mente dubia volveret; ab adsistentibus sibi, ecclesiam S. Clementis sepulturis Sanctorum, qui in eadem urbe transierunt, insignem esse accepit, quæ petita præbere sibi sufficienter sine sui detrimento valeret; & unde jam nonnulla Sanctorum pignora sumpta, & ad alias ecclesias translata, honorifice venerarentur. Confestim igitur accersitis Abbatibus S. Vincentii atque S. Arnulphi, mandavit Fratribus S. Clementis, ut Corpus S. Legontii, quod apud eos eatenus tumulatum jacebat, effossa humo detegerent; & se, prædicti Confessoris Reliquias levaturum, in proximo præstolarentur, quæ huic operi necessaria forent omnibus præparatis; reticens quod tradere supradicto Priori disposuerat. Quod cum Fratribus cognitum fuisset, [plurium simul collocatæ Reliquiæ an. 1142] petitis induciis, ut de quibus fuerant interpellati inter se conferrent ac responderent; tandem communicato consilio, timentes tanto privari Patrono, hujus prædictorumque undique collectis Reliquiis Sanctorum, distincte atque separatim in hoc scrinio reposuerunt, singulis reliquiis, singulis assignatis brevibus. Sunt autem caput cum ceteris corporis membris S. Speri, nullis involutis linteaminibus, sed sparsim per scrinium dispositis & desuper supradictorum Sanctorum Reliquiæ separatim, cum brevibus suis adaptatæ, & linteis involutæ. Acta igitur sunt hæc anno ab Incarnatione MCXLII, mense junio, indict. V.

[4] De S. Legontii Natali & Translatione, alia quam Episcopus destinaverat, egimus XVIII Februarii; S. Sperus, aliis Hesperius, obiisse fertur XXII Novembris seculo Christi VII, quando de illo agetur. Utinam tantumdem hic facere liceret de S. Aprincia: nam in Meurissii historia Episcoporum Metensium, [An eadem alias Apronia?] hactenus non potui nomen invenire, nusquam expressum in Indice, forte nec uspiam reperiendum in libro, quem non vacat hac de causa totum evolvere. Vicini Tullenses colunt XV Julii S. Aproniam Virginem, sororem sui sancti Episcopi Apri, cujus & caput habebant pridem, & corpus Trecis ubi obierat, acceperunt per S. Gerardum, Episcopum circa an. DCCCLXIII ordinatum, cujus Vitam illustravimus XXIII Aprilis. Sed quis suspicari ausit, istius Reliquias ad S. Clementis delatas, a tam vicinis alio die ac nomine quam istic coli? Ipsam ergo hic relinquimus, sicuti Metis accepimus. [Loca hic signata.] Addo autem prædictum Saleburc male scriptum videri, & legendum Sarebruc, super Sarum fluvium; non illud inferius in Trevirensi diœcesi, sed superius in finibus Metensibus versus Ducatum Bipontinum: supra quod duarum leucarum intervallo notatur Lorquin, hic Lucherin nihilo melius scriptum; ac rursum pari ab ipso ac flumine spatio locus S. Georgii; ubi fuerit prædicta personarum religiosarum Congregatio.

DE S. ROTRUDE VIRGINE
APUD BELGAS IN MONASTERIIS ANDRENSI ET BERTINIANO.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Rotrudis Virgo, in monasteriis Gandavensi & Bertiniano apud Belgas (S.)

AUCTOR. G. H.

§ I. Andrense monasterium constructum. Corpus S. Rotrudis in eo depositum.

Extat Chronicon Andrensis monasterii, Ordinis S. Benedicti in diœcesi Tarvanensi sive Morinensi, nunc Boloniensi auctore, Willelmo Abbate, [Anno 1084] ab anno MLXXXII ad MCCXXXIV deductum; quod nos habemus manuscriptum, & Lucas Acherius tomo IX Spicilegii excudit, ex quo etiam Andreas du Chene plurima deduxit in Probationibus Historiæ Genealogicæ familiarum Ghisnensium, Andrensium, Gandensium & Couciacarum. In ea historia de dicti monasterii fundatione ista narrantur: Anno Dominicæ Incarnationis MLXXXIV, [in ecclesia Andrensi collocatur corpus S. Rotrudis.] piæ recordationis Comes Ghisnensis Balduinus, Flandrensis Comitis Caroli cognatus & fidelis amicus, & Flandrensium carissimus, Andrensis ecclesiæ cœnobium instauravit & Monachos instituit: in quorum Ecclesia corpus Beatæ Rotrudis Virginis, divinitus, evidentissimis miraculorum ostensionibus prodentibus, sibi collatum; non sine maximo nobilium simul & plebejorum honore & reverentia & magnificentia, cum jucunditate collocavit & gloria.

[2] De hac sancta Virgine Petrus, Andrensis Abbas quintus, libellum scripsit, quem ad prandium in ejus solennitate decimo Kalendas Julii legi fecit, & in Andria monasterio constituit: ut ex manuscripto libro Ecclesiæ Morinensis refert Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii ad hunc diem. [Vita scripta,] Tunc, inquit, Willelmus Abbas, crescente paulisper religione, cum bonis spiritualibus, temporalia (sicut mos est) creverunt; cum non solum de Comitatu Ghisnensi, sed etiam de Boloniensi potentes & nobiles viri & mulieres, prædia & facultates, nemora, reditus & censuales, Deo & B. Rotrudi, ad sustentationem in hoc loco Deo servientium, certatim & catervatim dederunt. Vidit hoc & invidit Balduinus Bochard, Andrensis pagi Dominus, & (sicut bonæ memoriæ Dominus Petrus, hujus loci Abbas quintus, prudens, discretus & litteratus, in suo tractatu plenius describit) verens infelix, [per invidiam discerpitur,] ne ejus possessiones paulatim labefactarentur, & ad jus Ecclesiæ redigerentur, libellum de Vita B. Rotrudis conscriptum, felle livoris commotus, excidit, miraculis detraxit, sanctitatem extinguere per libelli demolitionem putavit, & multos simplices B. Rotrudi devotos a servitio ejus precibus & minis avertit: & tandem religiosum Comitem ad hoc induxit, ut per ignis judicium, sanctum Dei famulæ corpus examinaretur: & die statuto ad hoc spectaculum totius populi universitas per edictum publicum convocaretur. [os unum per ignem probatur,] Quod & factum est. Sed quidquid livor hostilis B. Rotrudis præcogitavit ad contumeliam, totum ei cessit ad gloriam. Quia, sicut a venerabili Patre præfato Petro plenius digestum est, ignis sacrum os in se projectum coram omnibus glorificavit, quod infidelis vicinus quantum in se fuit, & quantum ab aliis fieri impetraverat, dehonestavit. Et hoc invidiæ morbo erga B. Rotrudem & ejus ministros, totam ejus posteritatem respersam audivimus, qui in nostra ætate septimum a præfato Balduino Bochard heredem vidimus. De quibus nobis constat, quod, [ipsique adversarii eam honorant in morte:] quamdiu vixerunt, Ecclesiam nostram persecuti sunt; in morte vero, etiam inviti, de suis eam bonis ampliaverunt. Denique per præfatum Balduinum Bochard Vita Rotrudis discerpta & demolita, licet plurimis postmodum claruerit signis aliorum more Sanctorum, pauca penes nos ipsius gestorum habentur insignia, exceptis illis, quæ a memorato & merito memorando Abbate Petro veraci & eleganti stylo sunt composita.

[3] Hactenus Willelmus qui nihil de rebus a S. Rotrude in vita gestis, nihil de ejus prosapia, loco nativitatis, educatione & statu genereque vivendi, nihil denique de felici ejus ad Christum migratione, nihil de miraculis, sive in vita, [ejus cum S. Rictrude perperam confusæ corpus] sive post mortem patratis indicavit: quæ omnia si ab Abbate fuerint scripta, per malevolam dicti Balduini Bochard invidiam sunt sublata: solum autem aliqua de Translatione corporis ad Tervanensem seu Morinensem ditionem interserit suæ historiæ, sed suo dein glossemate dehonestat, dum hanc Virginem Rotrudem, cum S. Rictrude vidua, & matre S. Mauronti, atque trium Sanctarum Virginum, Clotsendis, Eusebiæ & Adelsendis unam eamdemque feminam constituit, & dictæ S. Rictrudis corpus asserit in Andrensi cœnobio asservatum. Acta S. Rictrudis illustravimus ad diem XII Maji, & in nostro commentario prævio hanc controversiam deduximus, ostendimusque, aliam a S. Rictrude vidua esse S. Rotrudem Virginem, illiusque corpus tunc in Marcianensi Ecclesia fuisse & hactenus permansisse, quando corpus S. Rotrudis fuit in Andrensi Ecclesia summa cum veneratione habitum: quæ ibidem relata, non sunt hic repetenda. Potuit interim corpus S. Rotrudis Virginis apud Marcianenses olim depositum fuisse, uti in Chronico Willelmi legitur: quod tamen lectoris judicio relinquimus. Ita is scribit.

[4] Dum adhuc in ipso cœnobio Marcianensi Moniales residerent; &, sicut eidem sexui est inolitum, in rebus gerendis & disponendis minus provide se haberent; quidam ejusdem loci ædituus, [dicitur e Marcianensi cœnobio relatum,] quem nostro more Custodem vocamus; natione Anglicus, corpus gloriosæ Rotrudis furtim auferre disposuit, & ad natale solum transfere: pro eo quod miraculis crebro coruscantibus, de ejus meritis nullatenus valuit dubitare. Affectum igitur ad effectum perducens, & sacrum corpus cum Vita nobilis matronæ sibi commendatum subripiens, fugam parat, terram circuit & perambulat, Ghilnense territorium intrat, & statim occulto Dei judicio infirmatur, Sacrum corpus sub quadam spina, [sub spineto occultatum,] B. Rotrudis hactenus nomine vocata, ab eo occultatur. Moritur bajulus, & multo tempore venerabilis Matronæ tam corpus quam vita vel meritum, ab hujus regionis incolis adhuc raris, ignoratur. Tandem hujus nostri Occidentis tenebras Deus volens Marcianensi lumine misericorditer illustrare; primo quidem, per lumen cereorum crepusculo & nocte, meritum sub spina quiescentis pastoribus revelavit: postmodum per somnia & visiones ægrotos attraxit, & optata sospitate donavit. [quod lumine nocturno illustratum,] Ad ultimum Principem terræ Comitem Balduinum, hujus nominis primum, ad inventionem corporis sacri, in corio cervino consuti, cum tota terræ nobilitate & promiscui sexus universitate coadunavit. Statim omnibus constitit astantibus, de merito thesauri inventi, tam per evidentia scriptorum indicia, quam per miracula multipliciter patrata.

[5] Comes jubet thesaurum sublevari, & ad castrum suum Gisnense transferri, & in capella sua reponi: nec valet ullatenus a loco sublevari. Suburbium sui castri, ubi in ejus honore Abbatia Monialium Comes nominat, vovet & Sanctæ donat: & sic iterum conatus, attentius, sed in vanum laborat. Diversis interim diversa sentientibus, & multiplex consilium dantibus, de cujusdam sapientis & antiqui consilio, Comes de novo bigam jubet præparari, par boum jugo eatenus insuetum bigæ apponi & præponi, sacrum corpus bigæ superponi, sine aurigæ officio subvehendum, ubicumque illud Divina providentia dirigi vellet & transferri. Comiti jubenti clientela frequens obtemperat. Thesaurus diu occultatus ex facili subvehitur, plaustro recenti decenter imponitur, solo Deo auriga ad capellam B. Medardi, sitam super clivum, nunc intra Andrensis monasterii septa conclusum, par boum progreditur; [ac diu immobile,] & ibidem immobilis Dei nutu tenetur. Thesaurus deponitur, & ibi honeste ac devote reponitur: & ita in brevi capella in ecclesiam convertitur. Inchoatam ecclesiam Comes de bonis suis ditat & donat: Baronum & Optimatum nobilitas donis suis Comitis donum nobilitat. Diœcesanus quoque Episcopus Gerardus, in facto recenti Deum glorificans, factum approbat, locum veneratur & honorat: ecclesias eidem confirmat, & tam Comitem quam subditos ejus, ut ecclesiæ promovendæ viriliter insistant, monet, hortatur, & excitat. Hæc Willelmus Abbas, etiam ab Andrea du Chene relata: [miraculo pervectum sit ad Sacellum S. Medardi.] quorum aliqua elucidamus. Ac primo animadverto quod dicantur apud Marcianenses in locum Sanctimonialium introducti Monachi, eisque datus abbas Ledwinus anno MXXIV; ante quem annum fuisset corpus S. Rotrudis Virginis translatum ad territorium Gisnense. ac multo tempore, id est annis circiter sexaginta, sub spina occultatum, ab incolis ignoratum. Balduinus vero primus istius nominis, anno MLXV, successerat Eustachio patri in Comitatu Gisnensi: qui post inventum corpus S. Rotrudis, & translatum ad capellam S. Medardi anno MLXXXIV, Andrense cœnobium instauravit ac Monachos induxit, ut supra indicavimus primo loco, volentes ea ratione inducere Lectorem ad certiorem notitiam S. Rotrudis & cultus ejus viamque commodiorem ad reliqua proponenda sternere. At Gerardus Episcopus Morinensis, qui factum approbavit, præfuit Ecclesiæ suæ ab anno MLXXXIV usque ad annum MCIX, quo ille depositus successorem habuit B. Joannem, ut ad hujus Vitam XXVII Januarii cap. 3 indicatur.

§. II. S. Rotrudis prosapia virtutes, translatio in novam capsam.

[6] Eginardus in Vita S. Caroli Magni Imperatoris, a nobis ad diem XXVIII Ianuarii illustrata inter filias ex Hildegarde conjuge procreatas, primam refert Rotdrudim, [Rotrudis filia Caroli Magni] quæ anno DCCLXXXI fuit desponsata Constantino Imperatori Orientali; sed ea desponsatione soluta, alteri nupsit. Nam ut in Annalibus Francorum Bertinianis legitur, anno Domini DCCCLXVII, Ludovicus Abbas monasterii S. Dionysii, & nepos Caroli Imperatoris, ex filia majore natu Rotruda, V Idus Ianuarii obiit. Iacobus Malebrancus lib. 5 de Morinis cap. 34, cum non posset stabilire S. Rotrudem Virginem, quæ fuerit filia Caroli Magni, aliam adinvenit Rotrudem, quam putat S. Rotrudem Virginem fuisse. Siquidem, inquit, comperitur alia Caroli Magni soror, nomine Eufetia quæ ex probabilibus arguitur, Miloni, Fromondini Bononiæ Comitis fratri, data in matrimonium, genuisseque Rotlandum Britannici nostri litteris Præfectum, Rotrudem hanc, [sed conjugata,] & Lebtrudem … Igitur quod de Karolina Rotrude narratum, congruentius huic nostræ quadret: utpote quæ in paterno prædio silvaque, thalamos fugiens, primo eremiticam sedem in peregrina veste sibi quæsierit, dein monasterium erexerit … Pro Rotrude, primum argumento sit ipsum monasterium, situm fere in Gisnensis territorii meditullio quod aliqua ex parte transcribit Bertinensis Lebtrudis, illius soror credita. Deinde S. Medardi sacrarium, regia stirpe oriundam non incongrue facit; siquidem in argentea capsa, quæ Audomaropoli etiamnum apud Bertinenses visitur, loculamentum alterum Virginem repræsentat, arrectis auribus stantem inter duos venerabiles viros … ubi qui sinistrum stipat latus, dici aliquo modo potest S. Medardus, olim Suessionem Episcopus, de superato nobiliori connubio palmam offerens, [alia ejus ex sorore neptis pro S. Rotrude protruditur:] quandoquidem ei sacram ædem suam fecerit .. alterum capsæ argenteæ loculamentum repræsentat Rotrudem, ab Angelo invitatam ad domicilium in frondoso loco figendum uti fuit monasterii exædificati locus … Plura de hujus monasterii institutione ac progressu temporum injuriæ denegarunt. Namque ita Normannorum flammis absumptum est, ut anno MLXXXIV in breve S. Medardi sacrariolum redactum, susceperit (ut supra dictum est) corpus. S. Rotrudis Virginis. Hæc Malebrancus ex probabilibus, ut arbitratur, ausus est proferre. Adjicitur inter Heroïcarum fabularum rhapsodias, quas Romancias appellant, Berta nupta Miloni, genuisse Nolandum Comitem Cenomanensem, in Pyrænæis occisum. Sed quæ ibi Berta, Malebranco Eufetia est, & Rolandus maris Britannici Præfectus. Proinde certiora ad plenam fidem faciendam optaremus instrumenta.

[7] Forsan magis authentica poterunt censeri sequentia tria quæ, ut ille ait, In Gisnensi Martyrologio præsertim adnotantur, [fertur addicta eleemosynis,] quibus se Deo gratam totique patriæ admirandam præstiterit. Numquam inopum manus sinebat abire vacuas, quas comparabat opes, non sibi suisque, sed eas egenis quodammodo destinari rata. [passioni Christi,] Quamcumque in partem se volveret, Crucis imago se quasi præsentissima offerebat intuenti; & dulcissimum Iesum indignissima Crucis morte mulctatum in memoriam revocans, illico in lacrymas & pium orationis studium resolvebatur. Eam rerum omnium despicientiam erat adepta, [& sui contemptui:] acsi corporis sensu fuisset destituta; tantusque bonorum contemptus, ut non Regis neptem, sed opilionis filiam dixisses. Hæc Malebrancus, citato Martyrologio Gisnensi, cujus utinam nuda verba protulisset.

[8] Idem lib. 8 cap. 70 asserit, S. Rotrudis monasterium fœda Normannorum tempestate in favillas abiisse, [corpus latuit 200 annis,] salvo tamen Divæ corpore, quod jam prope ducentis annis in obscuro cognitumque nulli, Gisnas inter & Promontorium, nunc Montorium, spinetum quoddam visebatur, grandeque jam senium induerat, quod locus ille haud frugifer raro admodum incola habitaretur, crebris tamen aculeis inhorrescens arcebat a se prætereuntes; donec tandem de nocte vel ipso crepusculo, ovibus quandoque istorsum aberrantibus, [aut forte solum 60.] animadverterunt opiliones inter spinas quasi cereorum lumen promicare &c. Quæ supra ex Willelmo dedimus, secundum cujus relationem, si corpus e Marcianensi ecclesia furtim sublatum esset, non ducentis annis, sed solum sexaginta circiter latuisset ut supra ostendimus.

[9] Hæc sunt omnia quæ de vita aut translatione S. Rotrudis, anno MLXXXIV facta, a variis relata: quibus addit Willelmus in Chronico Andrensi, illustria dona sive possessiones traditas a Gerardo Episcopo Morinensi, [Varia dona & posseßiones ei offeruntur anno 1084,] Balduino Comite Gisnensi, & aliis circiter triginta illustribus viris, quæ sub finem istis verbis concluduntur: Hæc dona supradicta attributa sunt sancto Salvatori & S. Rotrudi de Andernes, vivente Balduino Comite Gisnensi & concedente, & concedentibus filiis ejus Manasse, Fulcone, Widone, coram istis testibus, Arnulpho de Arda, Wandelmodo, Ernulfo de Lodebrone. Hoc autem totum factum est in generalibus placitis apud Gesnes, præsentibus Militibus & Laicis regionis Gisnensis: & unusquisque supradictorum testis est doni alterius. Nunc autem Comes Manasses, [iterum anno 1104, 1107 & seqq.] filius Balduini Comitis Gisnensis, Spiritus sancti gratia illustratus & beneficio patris sui compunctus, concessit, ut unusquisque Militum suorum usque ad carrucatam unam, sancto Salvatori & S. Rotrudi, vel usque ad centum solidos reditus libere attribuat. Hoc autem dedit in manu Domini Petri Carrofensis Abbatis coram Militibus suis. Deinde enumerantur quatuor & viginti, qui sua dona sancto Salvatori & S. Rotrudi in præsentia Comitis Manassis sub clausula supra relata obtulerunt: & hactenus relata, dicuntur anno MLXXXIV peracta. Dein ad Gisleberti primi Abbatis Andrenensis cœnobii petitionem, referuntur plurima dona & possessiones collatæ, etiam pro constructione Domus eleemosynariæ, intuitu sancti Salvatoris & S. Rotrudis, anno MCIV sub Manasse Comite: iterum anno MCVII & aliis sequentibus, sæpius repetito nomine sancti Salvatoris & S. Rotrudis. [quæ confirmantur a Paschale II & Calixto II.] Postea Domnus Reinaldus præficitur Abbas, & a B. Ioanne Morinensi Episcopo benedicitur; qui privilegio suo confirmavit illi dona & possessiones, oblatas in honorem sancti Salvatoris Sanctæque Rotrudis. Eorumque rogatu Paschalis II & Calixtus II Pontifices Romani monasterium sancti Salvatoris & S. Rotrudis in Apostolicæ sedis tutelam susceperunt, & possessiones confirmarunt.

[10] Sed aliis omissis transimus ad annum MCLXI quo Petrus aliquis, dicto monasterio præpositus est Abbas, qui ut Pastor providus, [Petrus Abbas dum curat capsam novam fieri,] ne vacaret & a bono opere torpesceret, ad fabricandum feretrum B. Rotrudis operam dedit, artifices conduxit, & sicut prænominatus Domnus Gregorius, in opere hujusmodi exercitatus, tempore suæ electionis durante illud inceperat, ad finem debitum perducens, egregie confirmavit. Dum vero idem feretrum fieret, & corpus præfatæ Dominæ juxta majus altare in quadam arca repositum requiesceret, [audit strepitus circa arcam,] pernoctante sæpius in orationibus Domno Petro cica ipsum altare, & tam se quam sibi subditos Christo & suæ sponsæ devote & intente recommendante; tanti strepitus, tam mirandi & pavendi ictus in arca & circa arcam ab ipso sunt auditi, quod manifeste intelligebat, B. Rotrudem pro sui humiliatione & dejectione indignari. Ipse autem, tamquam vir timoratus, & erga eam devotus, sæpius interrumpens orationem, flexis genibus & expansis manibus voce lacrymabili clamabat: [Sanctam sæpe invocat;] Domina, Domina, expectato tempus adhuc modicum, quia quanto citius valebo, pro viribus accelerabo opus nostrum. Quotiescumque opus novum volebat incipere, quotiescumque pro Ecclesiæ negotiis eum oportebat alicubi pergere, & a Principibus seu Prælatis quidlibet optabat impetrare, se & causam suam B. Rotrudi recommendabat, & pro adepto desiderio ei statim grates debitas referebat …

[11] Tertio autem anno a Prælatione Domni Petri explicito, & opere feretri, ut supra sicut dictum est, expleto, convocatis cum Episcopo Milone totius Episcopatus. Abbatibus, in die festo S. Rotrudis totum corpus ejus in feretro honorifice fuit reconditum, & caput omni populo ab Episcopo ostensum, Domino cooperante & Translationem confirmante sequentibus signis, [curat translationem faciendam.] sicut in ejus Legenda est expressum. Hæc Willelmus, qui se oculatum testem & vidisse asserit. Dolemus autem hanc de miraculis Legendam interiisse. Dictus Episcopus fuit Milo secundus, qui patruo suo Miloni primo successit anno MLIX mortuus anno MLXIX. De eo ex libro Ms. Ecclesiæ Morinensis apud Molanum ista leguntur: Rotrudis hujus reverendum sanctæ Virginis Rotrudis corpusculum populo demonstravit & inferetravit Episcopus Tervanensis Milo secundus. Scripserat ante dictus Willelmus festum S. Rotrudis decimo Kalendas Julii recoli ob ejus adventum & duplicem translationem, quarum prima facta fuit sub Comite Balduino primo, secunda vero ab Abbate Petro tertio. Addendum asserit Malebrancus lib. 8 cap. 70, altero monasterio sed femineo in ejus honorem Gisnas adauctas, de quo postmodum. Verum lib. 9. cap. 42 illud scribit S. Leonardo fuisse dicatum.

§. III. Translatio corporis ad monasterium S. Bertini. Memoria in variis Fastis.

[12] De tempore & causa quibus corpus S. Rotrudis translatum sit ad Ecclesiam S. Bertini, nihil certi reperimus. Malebrancus lib. 10 cap. 20 describit corpus S. Rotrudis a Milone cum ossibus suis, [Corpus ad ecclesiam S Bertini] vino nitide prolutis mundaque linea involutis, in argenteam capsam translatum, & dein solum addit: Hodie am possident Bertinenses. In supra citato codice Ms. Ecclesiæ Morinensis apud Molanum ista sic proferuntur: Modo ab immemorabili tempore sacratissimum corpus in pago Tervanensi in ecclesia S. Bertini requiescit: quod populo & Clero me vidente propalavit dudum Antonius Abbas, mensis Augusti die quinto, celebrata prius Missa. Hæc ibi. Dictus Abbas fuit Antonius de Bergh ad Zomam, [translatum post annum 1234,] ex regimine monasterii S. Trudonis in Hasbania assumptus, ac mortuus anno MDXXXI. Immemorabile tempus dici a Molano videntur centum aut ducenti anni: imo forsan plures possent dici effluxisse, a quibus ea translatio facta sit. Nam certum est corpus fuisse in Monasterio Andrensi ad annum usque MCCXXXIV, quo finitur Chronicon Andrensis monasterii, in quo refertur charta Innocentii Papæ III signata anno MCCVIII, cum mentione monasterii sancti Salvatoris & sanctæ Rotrudis Virginis; & ad annum MCCXI fit mentio festivitatis S. Rotrudis: [forsan circa an. 1343] nec omisisset Auctor occasionem commemorandæ translationis ad Bertinianos, si ante eum annum contigisset. Itaque id in destructione monasterii factum videtur, bellis Anglos inter & Francos ardentibus, potissimum ex quo ab Edouardo III Rege Anglorum, Caletum, post longissimam obsidionem, captum est anno MCCCXLIII, nec procul inde Andrense monasterium vulgo Andre, Andam inter & Gisnam situm.

[13] Quod Molanus ad tempora Sifridi Dani respexerit, contigit per lapsum memoriæ: cum Sifridus ante Inventionem corporis annis centum & quinquaginta vixerit. Idem Molanus in Indiculo Sanctorum Belgii S. Ortrudis Virgo sive Rotrudis in Adria Angliæ (imo Morinorum) Monasterio quievit, [perperam Angliæ adscripta,] sed nunc quiescit ad S. Audomarum in S. Bertini monasterio. Natalis est die XXII Iunii. Ad quem diem sub nomine Ortrudis idem Molanus de illa agit in Additionibus ad Usuardum; & in suis Natalibus asserit sic legi in Martyrologio Bertiniano, litteris primis per errorem transpo sitis. Molani auctoritate abrepius Saussaius, Martyrologii Gallicani conditor parum accuratus; In cœnobio S. Bertini, inquit, agro Audomaritano susceptio purissimi corporis S. Rotrudis Virginis, ex Andrensi in Anglia monasterio; & in Supplemento ad eumdem diem; Gisnæ in Picardia S. Ortrudis Virginis Deo caræ, cujus corpus sacrum ibidem religiose conditum est. En una eademque in duas Virgines distincta & Andrense Morinorum monasterium ab homine Gallo non inerudito, sed juveniliter præcipiti in Anglia collocatum; Gisnæ in Picardia, cum Artesiæ esset attribuenda. Sed & Wilsonus in prima & secunda editione Martyrologii Anglicani, & cum illo Alfordus in Annalibus Anglicanis præfati Molani ductum secuti S. Rotrudem suæ nationi attribuerunt, & iste ad annum 875 num. 7 post relatas irruptiones Danicas, addit: Interim Icenorum pientissimi Ortrudis Virginis corpus, e Suffolciensi provincia subductum, in Belgium detulerunt: quod Milo secundus Tervanensis Episcopus in feretro decenter collocavit, ut habet Miræus in Fastis ad XXII Iunii. Verum est quod Miræus de Milone agat, sed nihil de Anglia habet: procul autem distat citatus annus DCCCLXXV, ab anno MCLXIV, quo Milo illam translationem fecit. Allegat etiam dictus Alfordus utrumque Saussaii locum, ac dein sic concludit: Verum quod de Andrensi monasterio in Anglia dicitur, vereor ut subsistat. Opinor enim Virgineum corpus ex Anglia elatum, [uti etiam Ordini Benedictino.] Gisnæ primum quievisse in Andrensi monasterio, quod Balduinus Comes erexerat; inde vero Audomaropolim migrasse. Poterat etiam & merito vereri ut subsistat ejus habitatio in Anglia. Sic eadem absque scrupulo inscripta est Martyrologiis Benedictinis, & Arnoldus Wion asserit Anglam natione, & sanctimonialem Andriæ in Anglia. Sequitur Bucelinus; eamdemque referunt Dorganius & Menardus. Laudo quod venerentur S. Rotrudem, cujus corpus est in monasterio Ordinis sui, quod Anglam, vel sanctimonialem faciunt, approbare non possum; quia occasio ipsam Anglis adscribendi non fuit alia, quam quod Andrensi monasterio per Anglicanas irruptiones dissipato, corpus ad Bertinianos translatum videatur.

[14] His ergo discussis teneamus Virginem sanctam, non Ortrudem sed Rotrudem; non sanctimonialem monasterii Andrensis in Anglia; [Ostensio Reliquiarum] sed depositam & publicæ venerationi expositam, miraculisque claram, in monasterio Andrensi in diœcesi Morinensi seu Tervanensi, & inde ad Bertinianum monasterium translatam. Porro præter varios Martyrologos, qui eam ad hunc XXII Iunii retulerunt, Canisius ad diem sequentem XXIII Iunii suo Martyrologio Germanico ipsam inscripsit. Aliqua etiam Reliquiarum S. Silvini Episcopi & S. Rotrudis ostensio facta est V Augusti; de qua egimus XVII Februarii ad Vitam S. Silvini, ex Mss. Annalibus recentioribus monasterii Sithiensis, unde verba ista dedimus: [facta an. 1516] Insignis Pater Antonius a Bergis, S. Bertini Abbas, mensis Augusti die quinto, Indictione IV anno MDXVI, coadunato Conventu, qui apud Salbrucam fuerat ad recreandum, corpora Sanctorum Silvini gloriosi Præsulis & S. Rotrudis Virginis ostendit populo & Clero circumstantibus. Arnoldus Rayssius in Hierogazophylacio Belgico pag. 97 asserit, monasterium S. Bertini adhuc possidere corpus S. Rotrudis Virginis Gisnensis, ad hoc cœnobium devectum ex Andrensi Boloniensis diœcesis monasterio, [costa Alciaci.] & pag. 10 addit costam unam gloriosæ Virginis Rotrudis asservari in Alciacensi Ordinis S. Benedicti apud Hesdinium cœnobio: quam Dominus Oliverius Abbas a dicto Antonio Abbate, cum in prædicta ostensione adesset, una cum mandibula inferiore S. Silvini accepisse dicitur in dicta Vita S. Silvini.

DE S. SICILDE VIRGINE,
IN CENOMANNIA GALLIÆ PROVINCIA.
Ex Notitiis a Claudio Castellano Canonico Parisiensi submissis.

SEC. VIII.

[Commentarius]

Sicildis Virgo, in Cœnomannensi Galliæ diœcesi (S.)

D. P.

Anisolense S. Carilefi apud Cenomannos monasterium, quo de multa dicenda nobis erunt ad illius Vitam I Julii, ab omni retro-memoria coluit prætitulatam Sanctam; [Anisolæ cultus antiquus] atque in antiquis Mss. Missalibus, Breviariis, Ordinariis ad hunc XXII Junii notatum habuit Officium Sicildis Virginis trium Lectionum. Ibidem in grandi membraneo Usuardi Martyrologio, similiter adscriptum ad eumdem diem, ante non multos annos legebatur: Item Sanctæ Sicildis Virginis; & in margine addebatur III Lect. Dico legebatur (inquit Canonicus Castellanus omnia scrutatus) quia pulcherrimo illius Ms. pars magna discissa est anno 1684, agglutinanda valvis organi; ægreque prohibui ne altera similiter discerperetur: quod idem Missalibus quoque metuendum erat; quia Religiosi isti uti cœperunt monasticis novi ritus Breviariis Missalibusque; in quibus ex veteri ritu soli illi retenti sunt Sancti quibus antea fiebat Officium novem Lectionum; abolitis iis omnibus quibus solum tres dabantur. [3 lectionum nuper abrogatus,] Sane nequaquam probanda licentia ea fuit. Cur enim unos non fecerunt coli sub ritu Simplicis, sicut alios decreverunt colendos sub ritu Semiduplicis? Nempe videntur hoc solum cordi habuisse, ut excuterent sive minuerent onus recitandi parvi Officii de Beata, a quo Simplicia non absolvunt, uti faciunt Semiduplicia.

[2] Verum, si per hanc tam ineptam rubricam cessat Anisolæ cultus Sanctæ; [perseverat in ecclesia propria] non cessat in proprii nominis ecclesia quæ duabus circiter leucis distans a monasterio, Patronæ suæ festum solenniter agit, cessantibus ab opere omnibus totius burgi incolis; quod quo nomine diceretur antequam in nomen suæ Patronæ transiret, vulgo Sainte Serolde dictum, nullo indicio hactenus potuit deprehendi, ut oporteat vetustissimam esse appellationem. Ecclesia una ex pulcrioribus Franciæ est, haud dubie quin ex eleemosynis, per crebra Sanctæ beneficia provocatis, [absque peculiari notitia:] ad eum provecta splendorem; quamquam haud parum eodem contulisse videntur Domini de Sintrailles, antiquæ nobilitatis familia, locum hereditaria possessione obtinentes: qui etiam undique fecerunt requiri memorias Sanctæ siquæ uspiam reperirentur: sed hactenus nullæ detectæ sunt; majoris tamen altaris tabula ipsam repræsentat in habitu Religiosæ.

[3] Officium totum de Communi fit, in eoque ad nostram usque memoriam non nisi S. Sicildis nominatur: sed qui hunc præcessit Parochus instituit barbare Serautam dicere, eo quod diphtongo AU, secundum vulgarem pronuntiationem, [nomen vulgare S. Serote,] respondeat vocalis o: notum est autem, quod nomina in ILDIS, dum Gallice redduntur, terminentur per AUT. Sic Brunichildis, Mathildis &c vertuntur Brunehaut, Mahaut. Cenomannorum autem idiotismus est, pro littera S, inter vocales posita, usurpare caninam r, puta Maison, Pa Moison &c, Mairon, Pamoiron. Dum ergo ex Sicilde alii facerent Sezaut, ipsi faciunt Seraut, & pronuntiant Serote. Qui modo Parochiam administrat Presbyter, [unde sit?] per magnam quamdam simplicitatem, primum sibi, deinde parochianis suis conatus est pro concione suadere, nomen illud idem esse oum nomine S. Consortiæ, de qua jam egimus. Sed ea novitas necdum fidem invenerat apud incolas, cum ego illic essem, inquit Castellanus, anno MDCLXXXIII: postea autem homini scripsi, erroremque dedocui, ostendens quam sit impossibile, ut Consortia aliter reddatur Gallice, quam Consorce.

[4] Dedit Bollandus ad XVII Februarii Vitam S. Silvini, incertum cujus aut potius nullius sedis, sed ad Euangelii prædicationem Episcopi Apostolici, circa annum DCCXX defuncti in Belgio Alciaci prope Hesdinium. [Potuit ista fuisse Alciacensis Monacha] In ea Vita per familiarem ejus comitem Antenorem similiter Episcopum scripta, num. 21 sic legitur: Post expletum Officium funeris, Adalsquarius quidam, vir prudens satisque devotus, ejusque conjux Aneglia nomine, de nobilissima prosapia exorta Francorum, præparaverunt convivium magnum, ad opus eorum qui ad sepeliendum Sanctum convenerant corpus … Isti etiam construxere basilicam Alciaci cœnobii in honore sanctæ Dei genitricis Mariæ; ubi etiam, ante adventum B. Silvini eorum filia, Siccidis nomine, deposito seculari habitu jam Deo sacrata inerat. [curatrix corporis S. Silvini,] Quæ post transitum ejusdem famuli Dei, ornavit ecclesiam coronis & lampadibus, sepulcrum ejus fabricari fecit ex auri & gemmarum splendoribus; insuper baculum recurvum, quem vir Dei manibus ferebat, auro & argento circumduxit per totum, reponens in ipsa sancta domo. Profecto perquam verosimile est, hujus Alciacensis sanctimonialis nomen, secundum Teutonicorum & Francorum nominum primigeniam formam, scribendum integre fuisse Sicildis sive Sichildis.

[5] Malbrancus ait, ut est in Comm. prævio apud Bollandum num. 29, S. Siccidis, parentumque ejus Adalsquarii & Anegliæ corpora in Bertiniano cœnobio apud Audomaropolim tumulata credi. [quæ ex monasterio Sithiu] Et in Besuensi Chronico legitur, post Normannicas incursiones, Besuam allatum B. Silvini corpus, cum B. Aneglia ejus familiarissima, quæ haud dubio Aneglia Antenoris est, Gallice Ognies dicta. Ut autem S. Silvini corpus ex Sithuensi S. Bertini cœnobio, per varios eorum temporum casus, delatum in Burgundiam est, cum S. Anegliæ corpore, matris S. Sicildis; sic indidem in Campaniam ad Anisolense monasterium potuit translatum fuisse corpus ipsius S. Sicildis, aut ejus tam notabilis pars, ut inchoando cultui, appellandæque istic ubi depositum fuit ecclesiæ, fundamentum dederit. Sic autem non solum Virgo, sed sanctimonialis Virgo Sicildis fuerit qualem pictura altaris repræsentat; aut etiam Abbatissa ipsiusmet monasterii: sed hoc ultimum ex dictis non sequitur irrefragabiliter: est tamen verosimile ex usu istius temporis, [Anisolam sit translata] quo viri principes filiabus suis condebant aut dotabant monasteria, quibus illas deinde Abbatissas præficiendas curabant. Nec obstat quod Alciacense monasterium virorum sit: quia non est novum ut cœnobia primum sanctimonalium, his extinctis, Clericos acceperint, ac deinde Monachos. Interim istis positis satis apparet, quid causæ possit ac debeat concipi, tam exiguæ vel nullius notitiæ Anisolam allatæ, & tamen stabiliti cultus, tamquam certæ atque indubitabilis Sanctæ; Actis, siqua fuerant, non pariter allatis, [& vixerit sec. 8.] ac denique prorsus deperditis.

[6] Ex ista porro conjectura sequeretur, eam quæ S. Silvini corpus curavit, usque ad annum circiter DCCL vixisse. Cum autem Normanni cœperint infestare Gallias uno seculo post, cultus ille S. Sicildis apud Cenomannos, cujus initium quæritur, ipsum habuerit ante annum DCCCC de quo nihil ultra ausim definire. Ceterum hic non omiserim annotare, quod quantum a monasterio Anisolensi distat vicus S. Sicildis tantumdem porro distet alius a S. Osmanna nominatus, quam incolæ colunt IX Septembris & XII Novembris, atque Hiberniæ Regis filiam fuisse credunt; [Alii S. Osmanæ famulam fuisse faciunt] licet nomen Saxonicum potius quam Hibernicum sit. Ejus Reliquiæ in San-Dionysiano prope Parisios monasterio nunc servari dicuntur; quemadmodum & ipsius S. Sicildis reliquiæ siquæ (ut existimo) in sua ecclesia fuerunt, vel alio translatæ sunt, metu Hugonottarum sacra omnia dissipantium, vel in communi clade perierunt, dissipatæ furore sathanico. Interim loci utriusque incolæ non cessant circa nomina movere rixas; dum Osmanenses Serotensibus objectant, eorum Patronam fuisse suæ Patronæ famulam; zelo, utrique Sanctæ perquam ingrato. Malim ego de S. Osmanna certius aliquid discere: quæ si quid habuisse ostendatur commune cum S. Sicilde, ut simul ambæ in Galliam venerint ex Britannia ibique vixerint, tum illam de Alciacensi Sicilde conjecturam abjiciam libens.

[7] His scriptis accepi a Claudio Castellano quidquid de S. Osmanna invenitur in monasterio San-Dionysiano, veteri membrana descriptum; [sed hæc dicitur Aclitenis vocata.] ubi Regia quidem stirpe, sed gentilibus parentibus edita Osmanna dicitur; & cuidam Hiberno juveni desponsanda, patriam dereliquisse, comitante ancilla cui nomen Aclitenis; itaque venisse ad Ligerim flumen: quæ eadem omnia ac multo plura leguntur apud Capgravium, nisi quod ibi dicatur genita in Hibernia; quod probare nequeo; sed pergo opinari, in majori Britannia natam Osmannam, parentibus Anglo saxonicis seculo Christi VI, priusquam gentes illæ Christi fidem sub Pontificatu S. Gregorii cœpisset admittere; nomen autem ancillæ, quam secum duxit, adeo dissimile est nomini Sicildis, ut sive verum ipsum seu fictum sit, nullum fundamentum præbere potuerit prænotatæ controversiæ. Maturius discuti hæc omnia poterunt ad X Septembris; & conferri cum iis quæ XVI hujus Iunii referuntur revelata S. Luitgardi de S. Osanna virgine, in Iotrensi monasterio quiescente lib. 2 num. 34. Interim nunc minus placet quod in notis ad hunc locum consuerim fieri posse ut San-Dionysiana Osmanna eadem sit cum Osanna Iotrensi.

DE SANCTO EBERHARDO
ARCHIEPISCOPO SALISBURGENSI IN GERMANIA.

ANNO MCLXIV.

Commentarius prævius de Vita ejus scripta & cultu.

Eberhardus, Archiepiscopus Salisburgensis in Germania (S.)

G. H.

Archiepiscopus Ecclesiæ Juvavensis seu Salisburgensis Eberhardus, generis nobilitate, pia educatione, institutione monastica, & sanctitate vitæ clarus, effulsit seculo Christi duodecimo, [Tempus vitæ & mortis] natus circa annum Christi MXC, uti mox ex sequentibus vitæ annis constabit. Post annos vitæ quadraginta per varia studia in statu Canonicali & vita monastica, & deinde apud parentes & consanguineos modeste transactos, circa annum MCXXX denuo monasticam resumpsit in Prufeningo prope Ratisponam monasterio: anno autem MCXXXIII in monasterio Biburgensi Abbas constitutus, eique post quinquennium Romæ ab Innocentio II Papa investitus & consecratus; anno deinde MCXLVII in Archiepiscopum Salisburgensem assumptus, tandem MCXLIV hoc XXII Junii naturæ mortali concessit, in cælo æternum victurus.

[3] Res præclare ab eo gestas aliquis ex discipulis ejus antiquis se scripsisse sub finem vitæ num. 23 attestatur, & ante num. 8, Deus inquit, [Vita a discipulo scripta.] & Pater Domini nostri Jesu Christi scit, quod non mentior quæcumque scribo … Dicam quod vidi, quod multorum attestatione, quod proprio experimento didici. Imo quæ adduntur Capite 5 miracula, post mortem patrata, potuerunt ab eodem postea adscripta fuisse: quando secutus sensum omnium passim B. Eberhardum, S. Eberhardum & Sanctum appellat. Edita fuerunt hæc ejus Acta ab Henrico Canisio tomo secundo Antiquæ Lectionis, [Sancti titulus ei ab antiquo tributus] & inde translata in editionem ultimam Laurentii Surii, quam & nos necessariis Annotationibus illustratam damus. Sanctus in utraque editione continuo appellatur: quo etiam Sancti titulo honoratur a Zacharia Lappeloo aut Cornelio. Grassio in Compendio Vitæ, ad hunc XXII Iunii Vitis Sanctorum inserto, & anno MDCXVI Coloniæ excuso. Eodem titulo ipsum honorant Hugo Menardus & Gabriel Bucelinus in suis Fastis Benedictinis, & cum iis Philippus Ferrarius in Catalogo generali, allegans tabulas & Kalendaria Ecclesiæ Salisburgensis: sed quænam illa sint non satis nobis constat jam sæpe expertis Ferrarii levitatem, ad allegandas quas numquam viderit tabulas, sed haberi præsumpserit; maxime cum habeamus Proprium Sanctorum Archidiœcesis Salisburgensis, anno MDCXLVII Salisburgi auctoritate Paridis Archiepiscopi excusum; in quo mentio S. Eberhardi reperitur omnino nulla. Wiguleus Hundius in Metropoli Salisburgensi asserit, pro illius Canonozatione Burckhardum de Weispriack, Cardinalem & Archiepiscopum, adeo multum laborasse, [& de Canonizatione actum.] ut omnia testium sufficientium examina in Consistorio Romæ sint producta; sed morte prævento eodem Burckhardo anno Domini MCCCCLXIV, rem mansisse inexpeditam. Interim Christophorus Gewoldus, in Notis ad Hundium, pergit eum dicto Sancti titulo honorare, quod etiam facit Cardinalis Baronius in Appendice tom. XII ad annum MCLXIV, unde & nos arbitramur posse ipsum hic cum eodem titulo collocare. Utinam interim examina sive Processus, a prælaudato Burckhardo formati, & Romam missi alterutro loco adhuc invenirentur! posset ex iis procul dubio commentarius hoc opere non indignus colligi; sed id optari facilius, quam sperari prudenter potest; cum multa longe recentioris memoriæ documenta, etiam originalia, causa ob quam missa fuerunt non procedente, facillime pereant Romæ; nimiamque eorum arguant securitatem, qui non curaverint eorum exempla penes se asservare. Varia etiam, præstita sunt beneficia a S. Eberhardo Reichersbergensi monasterio Canonicorum Regularium S. Augustini ad Oenum fluvium sito: quorum chartæ septem sunt excusæ tomo 3. Metropolis Salisburgensis pag. 235 & sequentibus.

VITA
Auctore ejus discipulo.

Eberhardus, Archiepiscopus Salisburgensis in Germania (S.)

BHL Number: 2362

A. DISCIPULO.

CAPUT I. Ortus, studia. Vita Canonicalis & monastica, dignitas Abbatialis.

[1] Cum vitas multorum de popularibus seu privatis personis descriptas attendimus, ita ut non tam dignitas gestorum seu copia, [Prologus.] scriptorum benevolentia apicibus appareat, in respectu horum vitam gloriosi Eberhardi, sanctæ Salzburgensis Ecclesiæ Archiepiscopi, stylo satis superque suppetere vidimus; & hanc sub ignorantiæ modio linquere, dedecus nobis, illi injuriam duximus. Unde omnium extremi, quibus aut proprie Episcopus, aut notus tantum convictu, aut meritorum etiam magister olim extitit, paginis Patrem reponere aggredimur; non tam scientiæ quam dilectionis præsumptione inducti, ne minimæ res ab aliis omitterentur, timentes. Caritas omnia non sperat, de incertis veretur.

[2] Igitur Eberhardo patria a Norica, clarissimum b genus, pater bene Christianus, ceterum in seculi honoribus; mater vero in optimis operibus extitit, quæ eleemosynis, [Natus, claris & piis parentibus,] orationibus, jejuniis pæne continuis se transiens, ciboque, præter legumina raro indulserat. Ferrea virtus: cujus bene gesta commendare hoc uno sufficiat, quod ecclesiam in honore S. Mariæ perpetuæ virginis cum viro in curte propria statuens, dimidio ferme milliario nudipes ad eam propriis humeris lapides ferre solebat. Hujusmodi actis jam nobilitatem illam seculi abdicasse totam videbatur, nisi quod summa ingenuitas in servitute Christi comprobatur. Trahebat ibi, cum pedissequis suis, mulierum utriusque conditionis non parvam turbam, saxa portantium. Ad imaginem & similitudinem suam fecerat ceteras. Ita se natura habet, juxta formam majorum, minores se gerunt. Cernere erat longius per circuitum, unius imitatione, femininum genus melioratum. Sancte hoc opus fecit matrona. Hinc meruit filium, c de quo nunc agitur, digna dignum; qui optime in pueritia ornatus, disciplinis scholaribus consecratur, & in d Babenbergensi Ecclesia liberalibus rudimentis traditur imbuendus. [cum litteris virtutem imbibit:] Ubi docilis, attentus & benevolus auditor, quantum magistræ Philosophiæ impenderit, tribus ex ea partibus nactis, Physica, Ethica, Logica, ostenditur. Hic itaque ævo tener, in tantum generis sui nobilitatem morum virtute transcendit, ut jam non puer, sed senex; non levis, ut in tali ætate assolet, sed morum gravitate sapiens diceretur & canus. Et si aliquando carnalibus deliciis est veritatus, Dei mediante gratia, non est abstractus neque illectus: in his enim artibus, vel suis speciebus nulli postmodum facile inveniebatur secundus. Successit deinde felix adolescentia, ubi Pythagoricæ litteræ proportio, a stipite indiscretæ pueritiæ, ceream ætatem, vel dextro ramo ad beatam vitam convertit; vel lævo ramo, qui & declivior, ad terrena & declivia flectit.

[3] Hinc quia dignus conspicitur, e Canonicam præbendam in eadem Episcopali sede sortitur. Ibi vero honestissimus juvenis in dextro ramo Mariæ optimam partem elegit, & clam Præposito, f qui Tironem eatenus foverat, ad monasterium S. Michaëlis convolans, [ex Canonicis transiens ad monachos,] monachalem habitum petiit & accepit. Regnum cælorum etiam juvenes diripiunt. Major pars ad malum proni sunt ab adolescentia sua, sed Eberhardus regno cælorum vim fecit, & vim passus est. Quid enim Præpositus ageret? Ad nutum ejus campanæ omnisonæ dissone consonant, procedit ipse per semetipsum cum universo choro templi ad monasterium, Fratrem reddi imperant magis quam rogant, eripiunt magis quam recipiunt. [ab illis retrahitur;] Quia vero chorum Clericalem monastice tonsus non decuit, sumptibus datis, in Franciam cum magistro suo directus est: ubi in tantum profecit, quod sibi seniores suos sensu crescente subegit. O quam felix exivit! sed multo felicior rediit: imo & futuræ felicitatis suæ, signum jam reversus vi dere meruit, & aliis præmonstravit.

[4] Cum enim quadam die post reversionem parentibus suis in domo consedit, gallina adveniens, sub vestimento ipsius ovum magnum posuit; [sed frustra] quasi quid in ipso sperari posset populo declarans, exeundo ut assolet vociferavit. Crastina quoque die in conspectu omnium indumento ipsius ovum, sed priore grossius reposuit: in quo bis facto, quod primo Abbatis, & postea Episcopi vice fungeretur, ut credi potest significaverit. Verumtamen semper monasticum postea in animo affectans ordinem, juxta illud Poëtæ;

Naturam expellas furca, tamen usque Recurret.

Animus adolescentis cum esset natura optimus, a proposito dissuesci non potuit; donec factus g quadragenarius, Episcopi sui Ottonis & Fratrum conniventia h monasterium subiit, & directus est Spiritus Domini in eum a die illa & deinceps, ut in omni religione fieret novissimus primus. Corpus suum jejuniis macerat, orationibus protractis invigilat, divinis officiis totus inhiat; non murmurare superfluus, sed potius cum paupere Christo pauper esse desudat. Apposita cui imprimeretur forma, erat Abbas suus i Erbo, quem laudare satis, nisi alterum pæne Ioannem, vel Eliam æstimando nescimus.

[5] Per idem tempus k germanos suos seculares, genere, statu, rebus æque spectabiles, cum quibusdam propinquis unus spiritus invasit, [adultior designatur Abbas,] in proprio fundo monasterium monachorum, de suis hereditariis rebus construere. Delegatur in id operis absque mora Biburgensis locus l mundiburto memorati reverendissimi Episcopi: quo validius res effectum, effectus firmitatem haberet. Destinatur eo dignissimus Eberhardus, tam nolens, ut consecrationem quinque annis refutaret. Sola enim cogitatio inhæserat, genus monachorum, & monachorum ordinem creare, ædificia ecclesias; moxque in eremum sive cœnobium semet privatum deponere. Numquam sibi satisfacit humilitas, nec voto satiatur virtus, sicut & vitium. Post quinquennium cum Episcopo suo Babenbergensi Romam trahebatur; erat enim cui nihil deerat, quod idoneum, quod clarum ad Curiam. Affuit in illo ipso Comitatu serenissimus m Eberhardus, [Romæ ab Innocentio II consecratus,] tunc Præpositus, post paulum vero in eadem Babebergensi Ecclesia successor creatus. Hic Eberhardi nostri fidissimus semper & unum par fuerat. Qui diligit justum in nomine justi, non perdet mercedem. Huic pergenti, negotium Biburgenses de consecratione Abbatis injungunt magnopere. Pollicetur operam suam, nec minus exequitur, donec ipse per se Apostolicus n Innocentius investivit Abbatem & consecravit, dicens: Confortare & esto robustus, in omnibus tecum sum.

[6] Alio tempore cum Romam pergeret, Apenninum montem accessit, [moribundam equo impositam pedes transvehit:] cujus altissimo dorso arctissimo tramite vix transitus panditur. Ibi sub ipsius radicibus mulierculam conspicatur, martyrem inopia, plusquam martyrem ægritudine; quæ montem transmittere volens, voluntate & difficultate cruciabatur. Vidit inferius Abbas moribundam. Fratremque comitantem appellat, dicens: Quid facimus pauperi Christo, ne in novissimo veniens suggillet nos? At ille idiota, utpote idiota, minus urebatur & dixit: Nihil mulieribus & nobis in tali articulo. Sed enim Philochristus o rucino suo impositam, innitens ipse manu retrorsum cauda equi, transvexit, Felix qui diligit proximum plus quam seipsum. Cumque transduxisset onus, pietate adhuc urebatur, & dixit fratri: Quid tandem agimus? Miratur rusticitas, & ait: Tempus tacendi Pater. Tum suspirans, quod solum poterat eleemosyna data afflictam sibi dimisit.

ANNOTATA D. P.

a Norica, medio ævo cœpta vocari pars Franconiæ, unde & Norica, sive Mont-Noricorum appellatur celeberrima Germaniæ urbs Norimberga.

b Ex nobili familia Comitum de Hippolstein in Franconia inquit Wiguleius Hundius in Metropoli Salisburgensi. Est Hippolstein seu Arx. Hippolyti confiniis Franconiæ & Palatinatus Bavariæ ad Rotum fluviolum qui quidem alluit Rotum oppidum & postea influit in Reduitzum fluvium; & hic Bambergæ in Mœnum dilabitur, unde ipsum Hippolstein distat leucis 12 Germanicis, uti Norimberga quatuor.

c Natum circa annum 1090, ut ex supra relatis constat.

d Babenberga, contracte Bamberga, urbs Episcopalis in eadem Franconia, circiter leucis octo Norimberga.

e Scilicet sub S. Othone Episcopo Bambergensi assumptus, præfuit annis 15, a 1103 ad 1139, quo obiit die 2 Iulii.

f Impressum, qui Turorum eatenus fuerat: quem locum haud dubie scriptorum socordiä depravatum, & a me ex conjectura correctum indico. Est vero Monasterium S. Michaëlis in urbe Bambergensi a S. Othone ampliori statu reædificatum, uti dicitur in hujus vita, idque hic intelligi arbitramur. Consule Vitam S. Othonis a Gretsero editam lib. 1 cap. 27, & cap. 19 Wolframus Abbas datur huic monasterio.

g Circa annum 1130.

h Monasterium in Prufening prope Ratisponam asserit supra indicatus Hundius, qui illud tomo 3 pag. 124 describit, situm ad confluentes Danubii & Nabi, fundatum anno 1109 a S. Othone hic adjuncto. Ejus Primus Abbas fuit S. Erminoldus, cujus Vitam illustravimus ad diem 8 Ianuarii: eratque dicatum S. Georgio Martyri.

i Erbo mortuo S. Erminoldo anno 1121 subrogatus præfuit annis 42 mortuus anno 1162, die 4 Iulii.

k Conradus & Erbo fratres B. Eberhardo, cum sorore Bertha, fundarunt hoc monasterium B. Mariæ de Biburg; & anno 1133 compleverunt consecratum 28 Octobris; quo tempore Eberhardus, fundatorum frater, sit Abbas: uti ea pluribus apud Hundium tomo 2 pag. 200 leguntur ex libro fundationis descripta. Obiit Bertha anno 1151, cum opinione sanctitatis. Est vero Biburgum ad Apsum fluviolum, decidentem in Danubium inter Ingolstadium & Ratisponam.

l Mundiburtum seu Mundiburdum, patrocinium, tutela, ita Mundiburdus, Patronus Tutor. Qua fere utimur voce in lingua Teutonica Mom-boor.

m Eberhardus creatus Episcopus anno 1145, mortuus 1172.

n Hic est Innocentius II, qui præfuit Ecclesiæ ab anno 1130 ad 1143, atque circa annum 1138 S. Eberhardum investivit & consecravit Abbatem.

o Rucinus, aliis Runcinus Equus minor: quam vocem a Germanico Ross equus, deducunt nonnulli.

CAPUT II. Illustres virtutes. Archiepiscopatus Salisburgensis per visum designatus, & assumptus.

[7] Jam tunc multorum bonorum præconio futurum se audiebat Episcopum, quod in uno probatum iri sat erit. Præfuit in vicino Abbas nomine a Eppo, cujus vita magna, probitas major, [Per visum designatur Episcopus Salisburgensis,] familiaritas maxima cum Patre nostro pollebat. Hunc invenit Deus, cui de schismate futuro post multos annos contra Papam Alexandrum prædiceret, quamque firma anchora solius tunc Eberhardi ex omnibus Allemanniæ Episcopis staret; & horum formam vidit per somnium prædictus Abbas: & ecce vidua quædam videbatur: & viduam Rex quidam impugnabat, & qui viduam adjuvaret non erat, nisi de Iuvavo monachus quidam. Hic Eberhardus videbatur: hic obstare solus pro vidua videbatur, hæc lucta seu luctæ imago utrimque fervebat, donec in chalybem mutatus est monachus. Proportionaliter ferrum duritiam, duritia invincibilem signabat. Furebat autem non minus in illum, quam in viduam Rex, donec & ipse in canem versus apparuit. Qui habet aures audiendi audiat argumentum a simili. Quod intelligens qui viderat, retulit in auribus Abbatis, & dixit: In veritate Iuvavo præsidebis, & erit tempus, quo solus ex Ecclesiasticis b Alpinam sustentes. Sufficit tempori illi malitia sua.

[8] Inter hæc ille parvus erat in oculis suis, & extra carnem in carne apparebat. Cernere erat carnalibus & spiritalibus, novellum locum mirabiliter surgere; de nobilibus ac mediocribus, Fratrum, Sororum, c monachorum quibus nihil deesset in ulla gratia & probitate, [in omni virtute excelsus,] subitum examen fervere. Quid de conversationis altitudine dicam? De Abbatis dignitate hæc omnia veniebant. Hic [non solum] caritate, prudentia, discretione, misericordia, omnibusq; virtutum charismatibus cunctis admirationi, sed & amori, sed timori, sed exemplo extabat. Timebatur sed filiali timore; de servili metu nihil sciebatur. Laboribus deliciabatur, non requie; intelligens jam illud Philosophi, Generosos animos labor nutrit. Per se pauperum frequentius domum visitare nil præpediebatur. Illic inopum, maxime languentium, [erga pauperes benignus,] lavare capita & pectere in sinu suo, pedes etiam abluere ac deosculari, cibum ipse potumque ad os mandare solebat. Deus & Pater Domini nostri Jesu Christi scit, quod non mentior quæcumque scribo. Quin imo plura transiliens in dicendo, & tacendo brevitati contendo; dicam quod vidi, quod multorum attestatione, [in concionibus efficax.] quod proprio experimento cognovi. Prædicationis efficacia ei mira nimis aderat, cunctis auditoribus commotionem semper cordis, quamplurimis etiam fletum excutere, melius fabuloso Orpheo, qui modulationis dulcedine, saxa, silvas & feras attraxit, manes quoque inferni, (mirum dictu!) in lacrymas movit.

[9] Hospitalitatem namque sectabatur, quantum ostendit in milite, qui in cellam divertens, potum domino suo transeunti cum postulasset, monacho custode hospitum magis dominum interius vocante, recessit. [Hospitalis, jubet vinum petentiferre] Comperta culpa, Abbas monachum peditem vini scyphum Ratisponam ferre petitori præcepit. Quid ageret manachus? Grandævus erat, & nudiustertiano die venam minutus. Fratrem ergo comitem petiit pro testimonio, si forte in via deficeret. Quo dato vinum per tres leucas scholastico d Frisingensi, miranti & lugenti quod propter se accidit, jejunus e Imbripolim detulit. Quis non obstupesceret miraculum in tertiana minutione? Plane obedientia signum fecisse visa est, & omnes qui audierunt simile illi plaudebant gentili.

Quære quid est virtus, & posce exemplar honesti.

Et vocaverunt Magistri in urbe potum illum, potum obedientiæ. Nemo autem hæc audiens crudeliorem æstimet, quam misericordiorem: [expertus labores,] nam miserationes ejus super omnia opera ejus, utpote qui jam labores, necessitates, frigora, famen, vigilias, magis experientia noverat. Quæ experientia in omnibus quoque Rectoribus ad omnia maxime conduceret, nam bella, qui numquam pugnaverunt; patientiam, qui pauca tulerunt; infelicitatem, felices; quieti, labores docere cum debent, parva res agitur. * Igitur ad summam magisterii exempla sagittæ, experientia ars est, juxta illud Didonis apud Maronem.

Non ignara mali miseris succurrere disco.

Hinc prædictum exemplum patris in milite, potius de misericordia fuit.

[10] Alias implebat, quod ait Chrysostomus: Vis apparere sanctus, circa tuam vitam esto austerus, circa aliorum autem benignus. Hinc, quod etiam ipse scribens admiror, non loci sui novitatem considerabat, non antiqua & ditiora monasteria, quid possent, [sibi austerus, benignus aliis;] quid non facerent; sed frumenta Fratrum, ad messem usque computari præcipiens, reliquam mensuram, pauperioribus monasteriis in vicino solebat transmittere. Ita in omnibus aliis, ne quid nimis evitans, paupertatem tamen nimis amabat; adeo ut cogente sancto Episcopo Othone, decimas novalium in Tangintile, multas valde, ad necessaria Fratrum nullatenus susciperet. Quare hæc? Ubi onus penuriæ quanti vel quales victuri sunt; bona ergo sufficientia propter plures salvandos: si quo minus, teste Hieronymo, sicut divitiæ, ita paupertas sæpe tentatio est, impatientiam aut solicitudinem faciens. Hæc generaliter dicta sunt.

[11] Post annos, cum placuisset Deo dicere, Amice ascende superius; f Chunrado Salzburgensi Archiepiscopo incomparabili de medio facto, [Fit Archiepiscopus Salisburgensis] unanimitate Prælatorum Clericorumque cum populo, circa Paschalem g solennitatem, Biburgensis Abbas matrici Ecclesiæ ascitur Episcopus. Specialis felicitas Juvavensis Matris, quod talibus numquam viduatur Episcopis. Requiratur longe supra nostram ætatem, & præstantes suo tempore, omnibus Germaniarum Episcopis in Juvavo, ut soles Episcoporum videbis. De motu Biburgensium dicere non possum. Non erat quem h mulceret honor oblatus; quin territus nuntio, fugere & latere velle, ut non esset Dominus, cœpit. Sed hæc frustra tentata, cum venientibus primis Ecclesiæ invenitur, transfertur, ungitur, & exosa cornua i Metropolitani frontem insigniunt.

[12] Quanto tunc magnus, humiliabat se in omnibus. Vigiliis, orationibus, abstinentiæ, operam dabat, [addictus eleemosynis,] Scripturæ sanctæ, præter in mensa & in equo, non diebus neque noctibus ex oculis migrabant & manibus. Fregit esurienti panem suum, & egenos vagosque induxit in domum suam; nudos quos vidit operuit, & carnem suam non despexit: pupillos enim, ut pater aluit, & viduas de tribulatione eripuit; attendens illud Apostoli: Hæc est religio munda, & immaculata apud Deum, visitare pupillos & viduas in tribulationibus eorum. [Iac. 1] Pro istis & his similibus, stabilita sunt bona illius in Domino, & eleemosynas illius enarrabit omnis ecclesia Sanctorum. Contra morem Pharisæorum omnia opera sua facere studebat, [latere cupit,] ne videretur ab hominibus. Perhibebant enim servientes ejus, postea monachi facti, secretas venias in ecclesia, nudis cruribus adeo terere solitum, ut defricata in pavimento cute & carne, genua sanguine invenirent fluentia. Ita eis, cum præ lassitudine interdum obdormisset, sors prodidit. Eleemosynarum largitati, virtutes omnes cesserunt.

[13] Secundum Matthæum, sermo ejus erat quasi potestatem habentis super ægros, vel etiam dæmones, ita ut verbum faciens in ecclesia, cum ejulatus dæmoniacorum omnia repleret, terreret, confunderet, uno tantum indignationis dicto, statim vocem eis insuper motum quoque omnem auferret. [Matth. 7] Hæc fuit nostro Antistiti communis cum beatissimo Papa k Eugenio virtus, in cujus moveri præsentia, vel se insinuare præsentia non audebant dæmonia. [sanat ægros & dæmoniacos,] Non minus obedire ægritudines aliquando auctoritati Præsulis & abire noverunt. Denique apud monasterium S. Petri, quamdam Sororum diutina ægritudo confecerat, ita ut curari a nullo valeret. Hanc in conspectu suo cum multa spe & desiderio oblatam, in nomine Domini benedixit, & jacenti ex templo perfecta incolumitas rediit: quæ post aliquod tempus denuo venienti ovanter se repræsentans, cum gratias agere pro sanitate cœpisset, ad primam vocem refutata & lingua oppressa est.

[14] Profecto, cum asserit beatus Gregorius, Prælatos a subditis, subditos a Prælatis juvari vel lædi; felices manere discipulos, hujus quondam Abbatis manifestatum aliquando est. Adeo enim Patris merita redundarunt in filios, ut morientes interdum sui salvarentur, [procurat salutem suorum.] quoniam sui fuerunt, quod in uno monstrari operæ pretium est. Cum adhuc monasterio præesset, grandævus quidam, quasi annorum centum, cum uxore & substantia non minima, apud eum conversus cappam induit; quæque retro sunt obliviscens, jam nil pæne præter ecclesiam & orationes continuas noverat. Mirareris unde decrepito ea alacritas in studio, ad studium sensus. Taliter sub pio Eberhardo & successore ejus circiter annos duodecim conversatus, mense Ianuario ad matutinum signum, in stratu repertus est mortuus. Odiosum genus mortis, anceps, lubricum; attamen non potest male mori qui bene vixit. Ipsa enim nocte & hora transitus prædicti Fratris, vidit per somnium quidam Confratrum, dæmones grege facto cellam infirmorum suo more petentes, & aliis ad fores operientibus, aliis intro ad suscipiendam animam senis irruentibus, post paululum ad collegas egressi, horrendum elatrantes concrepabant: Ah dolor virum amisimus: Frater Eberhardi Episcopi erat. Tum infelix acies ejulans & blasphemans disparuit. Quidni ergo felices Eberhardi, Benedicti, Antonii discipuli.

ANNOTATA D. P.

a Meminit hujus visionis Andreas Brunner par. 3 Annalium Bojorum, & Epponem etiam vicinum Abbatem appellat non indicato monasterio.

b Sensum non capio, & omnino suspicor vel deesse aliquid, vel legendum esse Apostolicum, id est Pontificem Romanum. Sic etiam infra num. 9 ad * dicitur quod Ad summam magisterii exempla sagittæ, experientia ars est. Quæ verba Oedipo opus habent: necnon alia quædam relinquenda ut inveniuntur.

c Erat ibidem monasterium sanctimonialium, quod anno 1278 combustum fuisse additur apud Hundium.

d Scholasticus inter Canonicos dicitur, qui Scholis Ecclesiæ præsidet, & inter Dignitates numeratur: hinc ille infra gradum suum esse putavit, potus causa introvenire, & stomachabundus recesserat.

e Imbripolis est ipsa Ratispona, Germanis Regensburck, propter Regem fluvium, qui ibidem Danubio immiscetur: & quia Regen etiam Imbrem significat, hinc confictum nomen Imbripolis, ex Latino & Græco.

f Corradus Baro de Arensberg, electus anno 1106 mortuus senex ac plenus dierum, vir sanctus ac pius anno 1147. Ita Hundius.

g Anno 1147 fuit Pascha 20 Aprilis.

h Impressum iterum erat, non: quod expungo: quia non de Biburgensibus, sed eorum Abbate agi censeo.

i Id est Mitra Episcopalis bicornis: impressum erat insignitur: hinc additum margini pretiosa corona quasi hic melior sensus esset.

k Videtur intelligi Eugenius III, qui sedit ab anno 1145 ad annum 1153, ad quem S. Eberardus scripsit de Consideratione, post quem invenimus descripta quædam ejus miracula, sicut ea legi poterunt in tractatu Papebrochii de Pontificibus; nullum tamen in iis dæmoniacos Spectat.

CAPUT III. Constantia in schismate. Acta pro Episcopis Ratisponensi & Possanensi.

A. DISCIPULO.

[15] Procedente tempore juxta dictum Gentilis, Omnia mala ex rebus bonis orta sunt, ortum de Apostolici electione schisma, [In schismate ab Frederico. Imp. conflato,] ineffabile ex bono malum fecit, divina & humana confudit, væ quos involvit illud contagium! Ubi unctus legitimus? Ecce hic, ecce illic. Novit Petrus qui sint ejus. Imperator, Alexandro, a quem conjurasse prius contra suam rempublicam querebatur, alii æmulo totis viribus cum adhæreret, ex majori parte Italiam post se, & Alemanniam traxit, reliqua Ecclesia in obedientiam Papæ Alexandri concessit. Fuerunt quamplurimi aliquot annis neutrum suscipientes, tum odio partium, tum quod neuter sincere per omnia & simpliciter intrasse videretur. Inter hæc erat videre triste justitium, & miseriam late: simulari, intrudi, expelli, nec pacem nec bellum ex jure; & Apostolicus noster interim fuit quasi non esset. Atque Iuvanensem & Brixinensem Episcopos cunctorum mortalium, quos tunc novimus sanctissimos, nemo cum nesciat in tanta partium caligine, questione & conquestione in tanta omnium dubitatione, tantorum vestigia Patrum, tuto sequi nos posse credidimus.

[16] Post longam nempe considerationem metropolites noster, solus ex omnibus Episcopis Alemanniæ, præfatum Brixinensem Episcopum b Hartmannum Reverendissimum, post se trahens, [adhæret Alexandro III] Papam Alexandrum laudavit; unde nobis, postmodum inter multos audientibus, aliam rationem non dedit, nisi quia tota Ecclesia, cum his & his regnis, in Alexandrum consensit, justiorem hunc æstimamus: quod quia præsagus futurorum dixerit, exitus post multos annos probavit. Sic Augusti tunc solus fata impediens, non tamen Augusti in se manus commovit. Quam diverse, quantis adversis prædecessores sui rem tantam in Cæsares Heinricos præsumpserant? Et ecce plus Heinricis hic furebat bile, & nunc in nostrum Eberhardum Augustus, & suam ipsius animam pertransivit gladius; [& manet in veneratione Imperatoris,] sed ubi in præsentiam venisset, reverentia sanctitatis spiritum ejus reprimebat. Dignitas quædam Angelica in vultu, & pondus tale oculos ac mentem obibant, ut nisi timere plus quam mortalem, & contremere & parcere, & venerari non posset. Hæc de semetipso confiteri Princeps solebat. Oderat nimis semper sanctissima anima prosperitatem suam temporalem & gloriam, ardebatque prædicta vel qualibet occasione, quælibet adversa, sive exilii, sive etiam mortis sustinere pro Domino: sed sic eum volebat manere donec veniret.

[17] Interea more suo pacem reficere in Ratispona laborabat, populosissima urbe, neque enim apud Germanos populosiorem urbem tametsi latiorem, testantur qui norunt. Dux autem Bavariæ, perspecta simplicitate Imbripolensis c Episcopi, qui per subreptionem tunc præfuit; insatiabili avaritia, maximum fiscum Episcopii, id est, d castrum quoddam cum omnibus pertinentiis suis usurpavit. [patrocinatur Episcopatui Ratisponensi:] Episcopus primo furere, obstrepere, cælum turbare, nil pensi habere ab utroque totus pæne Episcopatus cœpit incendiis & rapinis vastari. Urbani inter alterutros divisi abierant. Hæc pater patriæ anxius cum animo suo trahens; tum pro pace, tum maxime pro urbe, ne læderetur satagebat, quomodo quidem hæc Mater provinciæ, & aspectus ejus in universam terram, & omnium fructus foret in ea. Dux obedientiam promittebat in omnibus: Episcopi stultitiam piget exponere, quomodo damnum maximum & confusionem quam utilitatem maluerit. Pater tamen a Duce vitam captivis, remissionem urbi, memoriam æternam labori suo obtinuit; postmodum divinæ revelationis gratia, obitum suum longe ante præscivit, subjecta declarant.

[18] In Frisingensi e civitate mulier degebat inclusa, quæ ante annum transitus Episcopi, orationibus solito cum incumberet, [Mors beata ab anno revelata;] rapta in spiritu, ad contemplanda illa æterna & invisibilia viventibus mortalibus est. Vidit itaque supplicia reproborum, varia & horrenda, quæ in cor hominis ascendere non possunt. Vidit deinde mansiones beatorum & gaudia, quæ impossibile est homini loqui. Super hæc omnia contemplabatur apud Superos gloriosam. sedem, cujus opus & species omni famine mirabiliora, sedique hujusmodi S. Petrum & S. Rudbertum altrinsecus superstantes custodes. Cum miraretur super magnitudine horum, responsum a Sanctis illis audivit: Hæc est sedes Eberhardi Archiepiscopi, quam ad ejus usque custodimus adventum: prope est ut veniat tempus ejus, & dies ejus non elongabuntur. Hæc mulier per familiarem nuntium mandat, & usque ad mortem Pontificis, in ore trium res latet.

[19] Appropinquante igitur vocationis suæ tempore, cum jam pridem viribus corporis cœpisset destitui, de pace itidem negotium habuit; bonam hanc virtutum suarum consummationem existimans, si pacem Ecclesiæ redditam reliquisset. f Dissidebant more suo inter se. Dux Orientalis Bavariæ, [cura pacis inter dissidentes fratres.] necnon & frater suus valde excellentissimus tunc Pataviensis Præsul, mox autem Eberhardi nostri successor, Iuvavum translatus Metropolim. Consulto, ni fallimur, hanc translationem arbiter illi temporum Deus indulsit; ut congruo magis & dignum, in quo solo tota procella temporis consumeretur, finis docuerit. Hinc concordare fratrem, in visu beatus Præsul non leviter, utpote in mortis vicinia, laborabat. Quid frater? Quam infraterne, quam procul a constituto colloquio aberat? Sed adhuc longius sequens Dominus, homini suo deferebat pacationem; unde humiliter submonitus a suis, cum magna dulcedine allegabat dicens: Scio carissimi, qui de cælo descendit ad terras. [Prov. 10. 24] Quid nos? Et adhæc quis idoneus? Adiiciensque aiebat suis: Fateor, spem in hoc maximam habeo, si mori in negotio pacis, vel ante capere tanti boni saltem initium quivero. Beati enim pacifici: & quod sequitur? Quoniam filii Dei vocabuntur. Desiderium vero suum justo datum, juxta Salomonem, est & inter pacis actiones ad æternam pacem translatus. Unde omnium puncto notatus est Martino similis, pro eo vel maxime, quod castrum Episcopii vir clarissimus Otocher Marchio eadem tempestate obsederat, ministerialem Ecclesiæ Præfectum oppido persequens. Aliena res (cum diutinum Ecclesiæ, vel etiam perpetuum, capto oppido malum veniret) tragœdia in ore omnium erat. Vix opus compulit advenire Antistitem: sine operæ pretio tristis res agitur. Tum demum confirmatus Pater proloquitur: Iam ecce in castrum meum ascendam: quis obstet, videbo. Occupat Serenissimus Marchio, necessarios consulit, obsidionem sine ulla pactione solvit, dignum honorem cedit Episcopo. Reddidit hæc Pater, ut ministerialem conditionibus satisfacere tandem persuaderet. Erantque hæc opera ejus novissima, cum jam morbo decurrente migraturus, quatuor equis g in traha iter faciebat. Faciebat autem hæc acsi jam moriens palam omnibus diceret; Pacem relinquo vobis.

ANNOTATA D. P.

a Mortuo anno 1159 Hadriano IV electus est Rolandus Senensis, & appellatus Alexander III, contra quem assumptus Antipapa Octavianus de Monticello Romanus, & appellatus Victor IV, qui antea fuerat Legatus. ad Fredericum Ænobarbum, atque jam ab eo propugnabatur in schismate, in quo mortuus dicitur Idibus Aprilis anno 1164.

b B. Hartmannus creatus Episcopus anno 1642, mortuus anno 1165 die 23 Decembris, quando varia ejus Acta, quæ habemus Mss. elucidanda erunt, consule interim Episcopos Brixinenses ab Hundio editos.

c Hic erat Hartwicus II, de quo & de hac controversia, & compositione per B. Eberhardum facta, consule Hundium in Episcopis Ratisponensibus. Mortuus Hartwicus est anno 1164.

d Castrum Stauff appellat Hundius, Thonawstauff Merianus, quem consule.

e Frisinga urbs Episcopalis in meditullio Bavariæ. Legebatur Frisiensis loco Frisingensis quod correximus.

f Andreas Brunner in Annalibus Bojorum hoc ultimum Eberhardi studium pacis pag. 444 ita describit: Ultima operum illius, Henrici Austrii cum Conrado Batavensi germani fratris reconciliatio, & Ottocari Styriæ Marchionis pacificatio fuere. Hic in clientem Eberhardi, & ab eo urbi præfectum exarserat, iram non nisi illius morte & excidio urbis extincturus: ultima obsesso minabatur, & suppetebant vires, quibus destinata exequeretur. Nulla nisi in Eberhardo spes: quem ipsum tamen, quoad internuntiis usus est (tanta vir iracundia fuit) Marchio sprevisse visus est. At ubi per medias armatorum acies affectantem iter in urbem aspexit; illico innocentiæ inermis aspectu exarmata ferocia est, soluta obsidio, & litis arbitrium Episcopo permissum. Ea composita ad Runense monasterium inde recta ad cælum X Kalendas Iulii abiit. Hæc ibi: ubi Dux Orientalis Bavariæ Henricus Austrius fuit vocatus.

g Nullus impressis sensus erat, cum jam morbo decurrens migraretur, quatuor equis intrahere faciebat. Est autem Traha, Virg. 1 Georg. Trahea, vehiculum sine rotis, aptum ægris, succussionem non ferentibus.

CAPUT IV. Pius obitus, laus, & gloria postuma.

[20] Perducitur inter hæc ad a Runense monasterium: ubi b synodocho, ut cœperat, aliquamdiu laborans, post tertium diem, sudore exundato, magis defecit. Hinc paululum sustinens ait: Modo auditum amisi. [Moritur Sanctus 12 Junii an. 1164;] Quo sensu, scilicet auditus, ut ita dicam, supra naturam hominis semper viguerat, sic ut procul susurrantes audiret & proderet. Sequenti die Dominica ad vesperam, vocante Domino X Kal. Iulii, naturæ concessit, anno Episcopatus sui decimo octavo, mense secundo, anno ab incarnatione Domini, MCLXIV ab ordinatione Papæ Alexandri, VI; & Imperatoris Friderici, XII. Mors ejus pro tempore lamentabilior fuit. Languebat mater Ecclesia in omnibus membris, & cum hic caput totius extaret imperii, [sepelitur in Cathedrali,] sanctitate & gloria sanum caput interim infirma juvabat. Quæ spes temporis? Quæ spes futuri? Melius est habere quod cupias, quam desiderare quod nescias. Quid plura? Transferebatur defunctus longo & aspero itinere ad matricem ecclesiam, & exequias mire pauperes celebrabant, genus illud Deo propinquum. Quid de ceteris dicam? Istud novum. Hunc beatum gementes dixerimus coiisse leprosos & planctu, oblationibus, eleemosynis, orationibus suprema justa ei fecisse. Rarum genus: inopes in cælum reboabant: Patrem amisimus: O perniciem nostram! Ipsi potentes, alius dominum, pars amicum vel patrem se amisisse dolebant. Exemplo sit præcellentissimus, & nostris temporibus eruditissimus [Eberhardus Babenbergensis, sic scribens]:

[21] E. Babenbergensis c Ecclesiæ qualiscumque minister; Venerabilibus & in Christo plurimum dilectis Fratribus & amicis, Hugoni Salzburgensi, Udalrico Kumsensi Præpositis. [laudatur ab Episcopo Bambergensi.] Coronam pro cinere, oleum gaudii pro luctu, pallium laudis pro spiritu mœroris. In commemoratione beatissimi Patris nostri ac Domini Archiepiscopi jugiter in mentem venit, imo a memoria nostra non recedit, quod diviso a se Domino suo & curru igneo subvecto, vernaculus & individuus ille comes Prophetæ post eum clamavit, dicens: Pater mi, pater mi; currus Israel, & auriga ejus. [4 Reg. 2] Numquid enim magnus iste Sacerdos noster, qui in diebus suis placuit Deo, & inventus est justus, currus non fuit; dum necessitates & infirmitates alienas, præsertim onera peccatorum & inopiam pauperum, paterna consolatione & compassione sublevavit? Quasi diceret. Quis infirmatur & ego non infirmor? Vel numquid auriga non fuit, qui creditos sibi rexit & direxit in viam veritatis, exemplis pariter & documentis? Oculus fuit cæco, & pes claudo. Manus ejus non est aversa ab ullo paupere, cum quo cordi erat jocari, conrixari, & tandem ab invalida manu exsuperari. Insuper ut omnibus omnia fieret etiam supra legem non contra legem, halitum leprosi & tactum lepræ non abhorruit. Raptus ne malitia mutaret intellectum ejus, aut ne fictio deciperet animam illius, sed consummatus in brevi explevit tempora multa, sicut scriptum est; malitia siquidem remanentium meretur, ut hi qui prodesse poterant, festine subtrahantur. [Sap. 4. 11] Atqui memorabilis ille assecla Prophetæ magnificam duplicis spiritus habuit consolationem: nobis autem in transitu viri sanctissimi, præter luctum nihil aliud & amplius derelictum est. Nisi forte indigni essemus apud Deum tanto sublevari patrocinio, talis decebat ut nobis esset Pontifex, cui vivere & mori Christus erat lucrum. Propositum quidem nobis erat, festinandi eum videre; sed pro dolor! peccatis nostris exigentibus, extremum hoc beneficium percipiendæ ab eo benedictionis, nobis divinitus denegatum esse lamentabiliter conquerimur: & infra; Consolemur invicem, Pater noster piissimus intravit in gaudium Domini sui. Ipse autem Pater misericordiarum, & Deus totius consolationis consoletur vos, & abstergat omnem lacrymam ab oculis vestris. Hæc serenissimus Babenbergensis Episcopus. Sed redeamus ad propria: sepulti enim merita Dominus declarare non distulit.

[22] Mulier hydropica, quam suo more Beatus vivens aluerat, ad sepulcrum defuncti, tanto afflictior, [Hydropica sanatur.] quanto coactior, fusa cælos vexare lamentis non desiit: Ut quid me, Pater, ait, desolatam relinquis? Aut cui amantissimum gregem pauperum commisisti Pater & Pastor? An potius quasi orphanos dereliquisti? Et dixisti: Quod moritur, quod succiditur? Sed nunc peto per illum qui te assumpsit, ut miseriis meis, quomodo hactenus corpore, ita modo per spiritum digneris succurrere. Hæc deprecata & exaudita, sanata egressa est.

[23] Præterea reverendi cujusdam de cœnobio Iuvavensi memoratu digna visio existimata est. Videbatur hic sibi per somnium, dum siti urenti circumageretur, ecclesiam miri decoris errabundus intrare. Illic beatam Dei genitricem Mariam, vultu ut est dignissimo eminus consedisse; [Gloria ejus aliqua visione indicatur.] & velut puerum in gremio caris amplexibus conspicatur tenentem. Agnovit Dominam: de pueri persona & gloria hæsitans erat atque admirans: cui mater misericordiæ paucis dignata est hæc ad verbum proferre: Hic est filius meus Eberhardus, qui nihil mihi unquam negavit. Hujus rei tot testes, quot decuriones Antistitis sunt. Omni petenti tribuere solebat, quod S. Mariæ nomine petitum fuisset. Ecce qualis mater, talis filius, sibi fieri, quæ propter se fieri testantur. Post hæc videbam seniorem, & pincerna calicem mysticum, poculum geniminis cælestis propinans, ingrediebatur. Libavit Regina, deinde puer qui videbatur, Domina præbente. Ut puer vino indulsit, ultimus senior, propere subiens ut acciperet dum ad se ventum fallitur, Deique genetricis audivit sententiam: Non potes adhuc interim de tali poculo accipere. Videtis quam districta vox. Beatiores ergo mortui, qui in Domino moriuntur. Post id locorum excitus somno senior, tam ipse, quam omnes qui audierunt, congratulari visioni cœperunt. Plura memorari hujusmodi copia non deerat, sed commentationi Patris nostri pauca hæc, pauca non erunt. Breviloquium semper amavimus & modum in rebus. Si cui ad notitiam saltem beatissimi Domini nostri hæc suavia erunt: hoc est totum pro quo laboravimus. Si quis exsufflat, fortasse illi, aut omnia scripturarum insuavia erunt; aut scriptoris indignitas acceptione hic caruit. Atqui sicut scriptum est, cognationem inter se maximam habent amor & potestas: utraque enim principaliter præsunt, utraque per auctoritatem semper loquentur. Non potestate igitur, verum amore peculiari, cum venia potentium, istud scribendi ministerium, forsitan merito, utpote ex discipulis ejus antiquis, carissimi & infimi, vendicaverimus. Quid plura? Restat suspirare post tantum Cælitem, & convictores per eum jam minus velle hanc vitam. Hi nempe vel sola ejus forma sciunt, quid sit bonum, & cælum, & virtus, & in terra ambulantes conversari in cælis, ubi Christus est in dextera Dei sedens & regnans, per omnia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA D. P.

a Runa vulgo Rayn, monasterium Ordinis Cisterciensis in Styria, anno 1130 fundatum sub Archiepiscopo Salisburgensi, haud procul versus Occidentem a primaria urbe Græciensi.

b Synodochos uti Synochus pro febri continua sumitur.

c Eberhardus supra ejus comes itineris Romani: cujus nomen, per intitialem E more istius seculi expressum initio epistolæ, latuit editores: sed & excidisse oportet verba aliqua, quorum defectum hic utcumque supplevi.

CAPUT V. Miracula post mortem.

[24] Post obitum igitur Deo dilecti Antistitis Eberhardi, tot miraculorum Christi Ecclesia clarere cœpit insignibus, quot a Sanctus adhuc vivens virtutum abundabat operibus: & qui mundo tunc latere disposuit, signis quæ jam per ipsum fiunt, approbatur quis fuerit. [Isai. 24] Qui enim tunc dixit cum Isaia: Secretum meum mihi, secretum meum mihi, [Prologus ad miracula] & ne elatione tentaretur quæsivit latibulum; ad Angelorum ecce & hominum deductus est commune spectaculum. Quod etiam in occulto mentis secretario factum est, jam supra tectum prædicatum est: nihil opertum quod non reveletur, & occultum quod non sciatur. Qui enim tunc abscondit eleemosynam in sinu pauperis, nunc per ipsam habetur excusatus in conspectu summi judicis. Decebat ideo, ut quem honore ditavit in cælis, signorum vel magis beneficiorum claritate Dominus magnificaret in terris. Quænam vivens fecerit, nonne hæc scripta sunt in notitia singulorum? Nisi tamen præteritorum scriptura commemoraret, non est in futuro, qui Deum in Sanctis suis glorificet. Unde est illud: Cito fecerunt & obliti sunt. [Matt. 23] Quæ enim scripserunt scimus, & quæ prætermiserunt nescimus. Non equidem legimus in tota veteris Testamenti serie, quis fuerit ille Zacharias, qui occisus est inter templum & altare: si sciretur quis esset, Deum in ipso plebs glorificaret. Necessarium ergo est, ut ab initio propositi loquamur, quanta audivimus & cognovimus ea, & fideles narraverunt nobis. Signis quidem fides populi fundatur, unde est illud; Signa nostra non vidimus, jam non est Propheta, & nos non cognoscet amplius. [Ps. 73. 9] Ut ergo sciant omnes, quod B. Eberhardus cum Christo regnat, beneficia Dominus declarat in mortuo, in quo sibi complacuit adhuc vivo. Igitur o lector, quia in ore duorum vel trium stat omne verbum, si humanum negaveris testimonium, miraculis saltem quæ fiunt fidelem præbeas assensum. Probant quidem Sanctum miracula, & populo sanctitatem ejus revelant Domini beneficia. Imprimis autem manifestavit eum Dominus sic.

[25] Homo quidam, diabolo instigante, ecclesiæ majoris seras temerario furore irrupit, [Furatus res sacras.] & detestabile furtum in ea commissurus intravit, & scrinium cujusdam Canonici securi violenter confregit; ex qua duas casulas cum reliquis Sacerdotalibus ceterisque bonis surripuit, saccoque delaturus imposuit; sed exiturus, virum ætate canum, veste candida circumamictum, sibi cominus assistere conspexit. Unde quidem non mediocriter territus, sed nequitiam suam necdum persolvere veritus, cum onere processit in medium; [immobilis redditur.] sed prope sepulcrum B. Eberhardi duobus passibus distans immobilem fixit statum. Sanctus enim, ut creditur, qui ecclesiastica protexit vivus, jam cum Christo melius valens, ecclesiæ damna non passus est mortuus. Tamdiu igitur nutu Dei stetit inconcussus: donec a populo cum sarcina captus, rem gestam publice profiteretur confusus.

[26] Accidit autem, ut quidam puer de Mattzee, nutu divinæ prædestinationis a nativitate cæcus, ad limina a B. Rudberti deferretur; sed S. Eberhardi tumbæ superpositus, prece omnium qui aderant, [Sanantur cæcus natus] oculorum perfusus est luce. Puella quoque quædam de Gruscharn, duodennis, surdum & mutum habens spiritum, beati viri sepulcro advolvitur, sed fidelium interpellatione, auditu simul & voce reparatur. Item Miles quidam Domini Archiepiscopi nomine Rudigerus filiam habuit, [surda & muta,] paralysi uno brachio destitutam imo præmortuam, pro cujus sanitate mater sæpe frustrabatur in medicis: sed ecce ad melius conversa, beati Pontificis gratiam experitur & dona. [paralytica,] Christum compuncta petit & Sanctum, luminare parans metitur brachium, tumbæ Sancti præponit ut ardeat, domumque reversa sospitam filiam invenit, Deumque in Sancto suo glorificat. Mirum in modum mulier in templo, [calculo laborans.] Sanctus in Domo; illa accendit candelam, iste sanat filiam; cera liquendo decrescit, sed virgo meliorans invalescit. Similiter & quædam sanctimonialis femina, ex calculorum longa ægritudine fere consumpta, ante sepulcrum sancti viri prostrata compungitur; & dum pie supplicat, meritis Sancti calculus dilabitur, & ipsa sanitate percepta gratulatur. Dignum quippe erat, ut qui duros hominum actus emollivit ut saxa, sic quoque in prosperum supplex ipse, supplicum commutaret adversa.

[27] In Cœna quoque [Domini] quædam dæmoniaca jam diu obsessa adducitur, supra quam cum exorcismus legeretur, spiritus nequam, qui inerat, variis linguis fabulatur. Dum vero fit illi comminatio a Clero per B. Virgilium b, dæmon Clerum subsannat, & se Virgilium magistrum suum jam tertia die in inferno reliquisse clamat. Quæritur ergo, [dæmoniaca] Quis vel cujas ille Virgilius sit? At ille Mantuanum Poëtam fuisse respondit. Tunc interrogatur, ubi vel per quem sit exiturus? dixit: Quod cum ad Patrem pauperum venerit, jam amplius illi remanendi locus non sit. Tunc summo diluculo cum antiphona; Traditor autem c &c. diceretur, sub specie vespertilionis egredi visus est O miræ virtutis, vel potius piæ paternitatis indicium! die qua seipsum [Dominus] panem salutarem discipulis proposuit, tunc B. Eberhardus mortem effugans, vitam condonat ovibus suis. Sed ex dæmonis fœtore Archiepiscopus noster, simul cum Ratisponensi Episcopo de sede sua propulsi sunt.

[28] Non diu post hæc quidam Miles, de nemore d S. Leonhardi, uxorem suam sepulcro pii Patris applicuit, quam nutu Dei & Sancti meritis, licet diu contractam, cito erectam lætus obtinuit. [contracta] Simili quoque modo mulier quædam de Gtraspraysen humorum ariditate seu nervorum contractione, manuum officio destituta, invocato nomine Sancti, pristinam sanitatem est adepta. Subsequenti tempore, [cæca] puella quædam de Riwenburg e Marchionatu, cæca, patre comitante advenit; sed Sancti sepulchro advoluta, adstantium supplicatione, visum felix obtinuit. [dæmoniaca] Item femina quædam de Engelbressheim, pluribus annis obsessa, a devotis fidelibus monumento Præsulis adjungitur; & ipse mutus Sanctum confitetur corde, quem non potuit ore; sed virtute Sancti instruitur, quid loquatur & voce. [calculosus,] Miles quidam calculosus, diu languens & pallidus, tamen nomine Patris invocato, sic calculum digerit, quod nullam molestiam amplius sensit.

[29] Similiter & mulier de Riemsee f, arreptitia adducitur; sed meritis supradicti Pontificis, [tres Dæmoniacæ] de potestate dæmonis celeriter emancipatur. Posthæc paucis mensibus decursis, in præsentia Archiepiscopi g Chunradi III & Brixinensis Episcopi, Marchio minor Dietboldus de Bocheburg, S. Eberhardi aliquando nutricius, mulierem decem & octo annos energumenam adduxit; & pro ipsa tota nocte vigilans, quam sanandam in Sancti sui glorificatione usque adhuc distulit, a Domino suo curatam obtinuit. Mulier quædam de Mulldorff, a spiritu nequam vexata, adducta est, sed sanitatis gratiam quam quæsivit, fidelium prece, ab ipso Patre citius nacta est.

[30] Audita igitur fama miraculorum B. Eberhardi, ceterorumque Iuvavensium Sanctorum, velut ex vehementi tonitruo, ab incredulitatis somno citius velut excitatur caritate tepentium multitudo. A remotis accedunt provinciis, [cæca] & ab alienis adveniunt regnis; miraculorum surgunt fulgura, hic juvamen quærere, quod fides non obtinuit apud se. Inter illos videlicet quædam mulier venit de Bursburg h, luminis causa, cæca petit merita pii Patris experiri. Dum ergo apud Iuvavum jam diutius moratur salutis cupida, tandem ex improbitate pietatis, ei aperitur janua. Triplicis i fidei percepit alimenta, sic pascitur per fidem, quod corporis & animæ recepit sanitatem; mirum in modum oculis carnis experitur ut videat, & oculis cordis experitur quod credat. Dixit quidem, Vidi eum in carne manentem, sed nunc experiar in cælo regnantis virtutem. Feliciter experta est, quia quod petiit adepta est: accessit enim ducta per alterum, sed ecce regreditur sibi præmonstrans iter suum; & quæ accessit contristans, læta revertitur Deum in Sanctis suis glorificans.

[31] Posthæc non diu, duo venerunt milites, ducentes contractum per singula, [membra] cupientes experiri si vera esset virtus B. Eberhardi, [misere contractus:] ut fama erat. Æger itaque ille jam pridem miles & prædo nequissimus, & ex incestu cum uxore scilicet fratris sui fornicando, per prædictum Antistitem erat excommunicatus. Cum ergo usque post mortem ita perseveraret impœnitens, qui potuit pœnitere voluntarius & non fecit, infirmitate pœnitere coactus est nolens. Corpus quidem suum usquequaque contrahitur, & velut ex lepra sicca quadam scabie sordidatur. Audita igitur pii Patris virtute, accessit confiteri mortuo fide tactus ut placeat, cui noluit vivo. Cum ecce jam tumbæ appositus, devotionis offert pretium: at Sanctus solvit peccati vinculum, & contractum erigens reddidit sanum. Vox ecce populi in laude sustollitur, Christus in Sancto, & Sanctus in Christo benedicitur, qui ægro peccanti tam mirifice propitiatur. [receptæ sanitati ingratus iterum contrahitur:] Socii vero sui sanato applaudunt, sed ab ejus mensa, quia adhuc livida scabie maculoso se subtrahunt, in ipsa tamen memoriam S. Eberhardi celebrando commendare non desinunt. At ille infeliciter inquit: Mallem ut primo contrahi, quam sic a vobis erectus despici; quoniam si plene sanasset, applauderem; sed jam despectus doleo propter hanc erectionem. O quam terribile dictu, in crastino mentum contrahitur usque ad genu: & qui sanari doluit, jam solito infirmior fit. O mira Pastoris sententia! mortuus mortalia solvit vincula, solvit anima nexum corporis, virtutem Pastoris experitur ovis. Pastorem igitur non irritare discat subjecta conditio, discat non irretiri peccati vinculo; ne si mors præmineat, absit omnis propitiatio.

[32] Mulier quædam de Ensee, virum relinquens legitimum, joculatori se jungit ad vitium, [adultera dæmone correpta liberatur,] insatiabilem fovere cupiens appetitum. Iuvavum ergo veniens lasciviter, ut stolida garrit, & joculatur ut ganea, legitimi fœderis adulteratur oblita. Tandem ad sepulcrum B. Eberhardi accedit, ut composita cum chirothecis offert elata, sed ultione divina percutitur, & fit arreptitia. Solita rimatur ludicra justitiæ, blasphemat ut garrula, huc & illuc se revolvit in aëra, quomodo sic a dæmone vexabatur obsessa. Educitur ergo & trahitur in templum, & a Clero circumstante exorcizatur dæmonium; & mulier delicta confitetur ne pereat; & emendare promittens, Deum liberata glorificat.

[33] Laudetur ergo Christus in Sancto, laudetur Sanctus in Christo, [Epilogus.] qui sic dispensat ut laborent infirmi; ut sanitatem eis redditam, Sanctorum suorum adscribant meritis & suæ virtuti: quidquid enim fit per Sanctos, Deus facit in ipsis: unde est illud: Sine me nihil potestis facere: operatur enim omnia in omnibus, dividens singulis prout vult. Omnium etenim potens est Dominus, & hæc facit ut Sanctum glorificet, & notam faciat nobis potentiam suam, dicens per Prophetam: Videte quod ego sim solus, & non est alius Deus præter me. [Deuter 32.] Excutit enim Pharaonem & virtutem ejus in mari rubro. Quis est iste Pharao, nisi diabolus, qui est Ægypti, id est, tenebrarum Rex? Ipse quidem quos potest exterminat, id est, extra terminos patriæ ducit & necat. Quæ est virtus ejus, nisi tentationum suarum fortis tumultus? Quid est mare rubrum, nisi martyrium, vel Christi passionis sacramentum? Quasi enim Pharao cum exercitu suo in mari rubro submergitur, cum diabolus & vitia sua, Christi & Sanctorum suorum passione convincuntur. Ideoque gloriosus Deus in Sanctis suis, mirabilis in Majestate sua; terribilis & laudabilis, & faciens mirabilia solus. Et hæc facit ad laudem & gloriam nominis sui, qui est benedictus in secula, Amen.

ANNOTATA D. P.

a S. Rudbertus aliis S. Rupertus primus Episcopus Salisburgensis, cujus Acta dedimus 27 Martii. Distat autem Mattzee, oppidum ad lacum cognominem, 3 Germanicis milliaribus Salisburgo versus Septemtrionem.

b Virgilius Salisburgensis Episcopus colitur 27 Novembris: sed nugax dæmon Virgilium Poëtam intelligit.

c Hæc Antiphona recitatur ad Benedictus Feria V hebdomadis Sanctæ, unde apparet quam recte supra, ad verbum Cœna, apposuerim Domini, quod exciderat; & rursum num. 27 Dominus.

d Credo esse vicum qui in tabulis sub nomine illius Sancti notatur, 4 ab urbe milliario Germ. versus Occidentem.

e Nunc Ducatus sui nominis caput ad Danubium, 4 Milliariis supra Ingolstadium.

f Lacus hic, cum insula & oppido ejusdem nominis, ultra vicum S. Leonardi situs est. Cetera hic nominata loca vel longius absunt, vel in tabula diœcesis Salisburgensis non inveniuntur, nec vacat operosius quærere.

g Conradus III præfuit Ecclesiæ Salisburgensi circa annum 1180 uti Gewoldus in suis Notis ad Hundium disserit pag. 74.

h Wurtzburg Latini Herbipolis, præcipua urbs Episcopalis Franconiæ.

i Non satis capio quid hic dicatur Triplex fides, nisi forte, Fides sanctissimæ Trinitatis, alii aliter interpungunt, sed quoque sic minus clarus fit sensus, fortassis deest aliquid.

DE B. CHRISTINA STUMBELENSI, VIRGINE DEVOTA ORDINIS PRÆDICATORUM,
IN ARCHIDIOECESI COLONIENSI.

ANNO MCCCXII

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Christina Stumbelensis, Virgo, in diœcesi Coloniensi (B.)

AUCTORE D. P.

§. I. Acta a familiaribus. Vita a suppare scripta.

Lucia Narniensis, de qua ut Beata agendum nobis erit XV Novembris, Fundatrix monasterii S. Catharinæ Senensis Ferrariæ, [Sicut B. Luciæ Narniensi stigmata visibilia Deus impressit] anno MCCCCXCVI, die XXVII Aprilis, Viterbii adducta in judicium, dixit & affirmavit ingenue, quod S. Catharina Senensis, precibus & orationibus obtinuit a D. N. Jesu Christo, ut stigmata ipsius Luciæ, anno præcedenti die ultimo Februarii ipsi impressa, essent visibilia & palpabilia, in fidem & testimonium stigmatum ipsius S. Catharinæ. Acta sunt hæc eo fere tempore, quo coram Apostolica sede agebatur de reformanda seu mittganda (sicuti reformata & mitigata etiam fuit) non diu post, Bulla Sixti IV, prohibente imagines omnes, in quibus Sancta exprimebatur Christi vulneribus insignita. Extant Herculis Ferrariæ Ducis, [ad certificanda stigmata S. Catharinæ Senensis,] Doctorum ab eo adhibitorum quatuor, Petri Episcopi Telesini Ferrariæ Suffraganei, Hippolytique Cardinalis Estensis jurata testimonia, oculari fide attestantium anno MDI, visa sibi, in carne viventis etiam tum Luciæ, stigmata ista. Quemadmodum autem ea sic fieri ordinavit Deus, ut antiquiori in Senensi Catharina miraculo ante ducentos & amplius annos patrato, fidem faceret indubitatam; ita mihi videtur seculo XIII egisse cum B. Christina Stumbelensi eadem providentia; [sic & Christinæ Hasbanicæ mirabilia, voluit per Stumbelensem confirmari.] quæ S. Christinam, vulgo dictam Mirabilem anno MCLXXXVI suscitarat a mortuis, ut in carne mortali, supra conditionem humanæ fragilitatis, pro peccatorum conversione & animarum purgantium refrigerio pateretur ea, quæ passam esse per annos XLII vulgo notissimum erat, & octavo ab ejus morte anno, Christi MCCXXXII scripsit Thomas Cantipratanus, danda XXIII Julii. Etenim anno post hæc scripta decimo, nata est alia Virgo, similiter Christina dicta; in qua Deus etiam ante primam ac naturalem mortem, eadem aut majora eumdem in finem operaturus erat miracula, Stumbelæ duabus leucis infra Coloniam; quæ operatus fuerat in Hasbania Brabantiæ parte circa Trudonopolim, solum XXXIV leucis distante a Stumbela.

[2] Acta Junioris istius Christinæ, cui æque ac priori Mirabilis nomen vulgus fecit, alii autem, ad distinctionem, [Acta scripsit familiaris huic Petrus Ord. Prædicatorum,] Coloniensis addidere cognomentum, ipsamet adhuc vivente, ex parte scripsit oculatus testis Frater Petrus de Dacia, Ordinis Prædicatorum, qui fuit maximæ scientiæ & auctoritatis, & Lector præcipuus inter Lectores Prædicatorum in Gotlandia patria sua, bis etiam Prior; & qui dictæ puellæ Christinæ fuit divinitus datus in amicitiam, tutorem, & curatorem, necnon consolatorem specialem & spiritualem, uti legitur ad titulum libri 2, qui nobis primus erit. Aliam partem Actorum in Dania absens, scripto accepit idem Petrus ab ejusdem Virginis familiaribus, ipsa dictante. Omnia hæc cum multis Epistolis eodem spectantibus, & a me in ordinem naturalem suo cujusque tempore redactis, post librum de virtutibus Sponsæ Christi Christinæ, compilatum ab eodem Fr. Petro, in magno volumine membraneo descripta, simul cum Virginis corpore servat Collegium Canonicorum Juliacensium.

[3] Poterat hic Petrus, de Christina sua scripturus, eadem præfari, quæ Thomas de sua: Ego indignus Frater Ordinis Prædicatorum, ob ædificationem legentium, [eadem qua Cantipratanus de priori certitudine.] & specialiter Christi laudem, hæc, licet imperito sermone descripsi; certus utique de relatione narrantium (adderet tamen Petrus; deque iis quæ vidi ipse & manibus meis contrectavi) Nec immerito certum me dixerim, cum tot plane testes habeam (præter oculos proprios, diceret Petrus) in pluribus quæ descripsi, quot tunc temporis in oppido S. Trudonis (dicat ille, in Suimbele) uti ratione potuerunt. Nec tantum temporis transiit, quod ea absorbuit & sepelivit oblivio; cum non eo amplius quam octo anni sunt, quod hæc scripsi, post mortem ejus (Diceret Petrus, ipsamet Christina adhuc vivente) alia vero, quæ nemo hominum scire potuit nisi ipsa, ab illis proprie audivi, qui ea ab ore illius se percepisse testati sunt (pleraque vero ex ejusdem ore audivit ipsemet Petrus) Et noverit quicumque legit hæc talibus me testibus credidisse, qui nequaquam a centro veritatis, etiam pro amputandis capitibus deviarent; quemadmodum nec deviaturum sponte fuisse ipsummet Petrum, satis apparebit ex scriptis ejus, religiosissimum viri animum testaturis.

[4] Obiit Christina, de qua agere instituimus annis circiter XXV post dictum Petrum, anno scilicet Christi MCCCXII; & humiliter in cœmeterio Stumbelensi sepulta, [Obiit illa, post ista scripta an 25, Christi 1312.] tantis mox cæpit clarere miraculis; ut Comes Clivensis Theodoricus, ditionem illam adeptus anno qui Virginis mortem præcessit, honestius collocanda ejus ossa censuerit. Huic rei dum præsens ipse intendit, salutiferoque liquore, qui inter digitos ipsius fluebat ex ossiculo ejus uno, cum fiducia sese inungit; fuit ab incurabili paralysi sanatus; & in equo rediens, qui fuerat carruca advectus, credi potest (quis enim potius?) Domino Papæ, tunc Innocentio vel Honorio tertiis, supplicavisse ut canonizaretur, prout supplicatum fuisse legitur, in fine Vitæ, quam Rosweidus noster descripsit ex prima parte Novalis Sanctorum, seculo XV collecta a Joanne Gillemanno, [propter crebra miracula mox habita Sancta.] Canonico Regulari Rubeæ-vallis prope Bruxellas. Eam Vitam post Acta dabo, utpote fidei fere nullius futuram, nisi hæc præmitterentur. Ejus enim nec Auctor nominatur, nec auctoritas astructus ullo eorum signorum quibus illa solet conciliari, cum scriptor indicat, unde & qualiter, quomodo & quando, scribenda acceperit. Quia tamen ex ultimis ejus lineis constat, scriptam ipsam esse priusquam ossa elevarentur (hæc autem elevata fuerunt, [scriptā etiam Vitā, quæ datur ex Ms.] ut infra lib. V Actorum num. 58 ostenditur, a Comite Theodorico; adeoque aliquamdiu ante annum MCCCXXV, quo obiit) quia inquam constat scriptam esse Vitam ante elevationem sacrorum ossium; constat etiam scriptam esse paucis annis post mortem Christinæ: esset ergo hujus Vitæ ex tali hypothesi auctoritas etiam maxima: sed neque, hypothesi illa negata, parva esset ipsius Vitæ antiquitas; adeoque nec auctoritas quando quidem in Prologo sic legatur: Hæc Virgo Christina, Mirabilis vulgata locutione non inconvenienter nuncupatur; quoniam adinstar illius Christinæ Mirabilis, quæ nuper floruit in Hasbania… mira & innumera perfessa fuit a spiritibus malignis, propter honorem Dei & propter necessitatem animarum in periculo constitutarum: ubi Τὸ Nuper non videtur ultra seculum unum a morte prioris longe posse extendi.

[5] Utinam tamen hoc opus suscepisset eorum aliquis, qui post quietem a tentationibus concessam Virgini, arcanorum ejus per annos deinde XXIV fuerunt conscii! [Vitæ huic cur desint 24 annorum Acta,] Utinam saltem tales ad memoriam suam propriam curavissent mandare codicillis, quæ visu audituque privatim compererunt, partim de beneficiis per ipsam ad alios derivatis, partim de virtutum internarum externarumque operationibus, ac denique de felici ipsius transitu! Nunc ea omnia prætermissa dolemus in Vita ab homine, qui nusquam indicat visam sibi auditamque Beatam; sed Anonymus manens videtur satis habuisse, quod a se scripta posset, parim ex præmemoratis Actis, [& miracula post mortem,] partim subscribendis in fine nominibus testium certa facere. Etenim verosimile satis est, Vitam illam, in ordine ad Canonizationem fuisse compilatam ab aliquo Coloniensium Prædicatorum; ad quem missa fuerint Acta, cum nonnullis additionibus marginalibus, notabiles aliquas personarum atque locorum circumstantias, ibi non ita expressas, suggerentibus. Hic autem, post narratam breviter mortem, prosecutus fortasse sit eodem in tractatu (nam quæ habemus carent usitata in talibus clausula, cum glorificatione sanctæ Trinitatis) prosecutus sit, inquam, etiam miracula, per viventem mortuamque patrata; uti moris erat fieri in iis, quæ ad Curiam mittebantur Vitis, probandæ sanitatis servituris: [ac nomen auctoris.] in iisdem etiam mos non erat nomen scriptoris exprimere, propterea quod ejusmodi relationes mittebantur tamquam commune omnium, pro canonizatione supplicantium, testimonium. Istam vero partem de miraculis, ut sæpe alias, omiserint illi, qui Gillemanno Sanctorum Vitas colligere professo, Vitam sufficere crediderunt eo facilius, quanto ipsa etiam absque illis erat prolixior.

[6] Ordo & modus, ipsaque fides qua scripta sunt Acta, necnon tempus partium singularum per se patebunt Lectori, [Liber de laudibus ejusdem omittitur,] adjuvantibus quas addimus Notis, tam marginalibus quam post capita quæque subjectis. Translationes ossium sacrorum, ex cœmeterio in ecclesiam, ex Stumbele Nideckam, ex Nidecka Juliacum, cum promoto successive cultu, explicabuntur cap. VII libri V. Sequetur liber VI de virtutibus, in Ms. codice primus; quem neque integrum Bollandus reperit; nec si integrum habuisset, voluisset describere; quia totum sub tectis verbis concinnavit Auctor Petrus, sic, ut neque gens ejus quam laudat significetur; neque numerus, neque casus, neque tempus, neque modus virtutum singularum servetur; dum aliquando factum narratur, aliquando de factis conjecturatur, aliquando consiliis informatur; [utpote nihil minus quam historicus] aliquando dictum per Sanctorum Patrum auctoritates probatur, aliquando materia a simili confirmatur. Unde patet nihil hic fuisse quod historicum juvet; & illa, si nunc transcriberentur, Oedipo fortassis opus haberent, qui singula in Christinam quadraret. Idem facile est intelligere, ex Joanne Magistro scholarum Stumbelensium, quo vice Notarii illa utebatur ad scribendæ litteras: qui concludens earum unam ad Petrum, facturam caput 3 & 4 libri 3, & ipsius libelli prosecutionem sibi mitti postulans; [& scriptus quasi de alia.] Hoc autem scitote, inquit num. 37, quod illam partem, quam habeo in similitudine cujusdam filiæ vestræ, Christinæ exposui totaliter; de quo ipsa fuit mirabiliter consolata, & in tanta simplicitate audivit, ut etiam de vobis, quare de illa filia mentionem non feceritis, miraretur; utique nihil inde capiens, unde suspicaretur, se illam esse quæ describebatur.

§. II. Acta unde & quomodo transcripta? Dies obitus & translationis ac cultus.

[7] [Acta Garnefeldio Carthusiano frustra optata,] Habeo exemplar epistolæ, quam a R. P. Wernero Weier, Coloniensis Carthusiæ professo, ad se scriptam R. P. Jacobus Polius, Ordinis Minorum Recollectorum in Provincia Coloniensi Chronographus, Bollando nostro communicavit in hæc verba: Quandoquidem intellexi Reverentiam vestram aliquod opus præ manibus habere, rogarem humiliter ut non minorem curam adhiberet in scribenda historia B. Christinæ Stummelensis, admirabilis prorsus Virginis: quam quidem Pater noster Garnefelt defunctus, libenter adornare voluisset: sed libros manuscriptos de illa habere non potuit: qui adhuc vivens mihi dixit, quod R. D. Trivius Decanus Juliacensis, prædecessor hujus, in infirmitate sua beatæ Virgini votum voverit de scribenda historia si sanitatem recuperaret: postea sanus quia omnia fragmenta habere requivit (deerant nempe initio codicis ubi de virtutibus liber is quem dixi, [& Confessori Monacharum S. Cæciliæ commendata,] folia implens viginti tria) morte præventus commendavit negotium R. D. Hack, Canonico S. Severini & patri spirituali Virginum S. Cæciliæ, nepoti suo; quæ Virgines de vita & gestis B. Christinæ in suo monasterio habent librum Ms. quem P. Garnefelt sibi commodari precibus nullis obtinere potuit.

[8] [Juliaco Bollandus obtinuit transcripsitque an. 1641.] Felicior illo fuit noster P. Joannes Kritzradt tunc residens Sittardiæ, in extimis finibus Ducatus Juliacensis versus Mosam, spe sibi facta a R. D. Bertramo Schreiber Canonico Juliacensi, sub cujus custodia liber erat, accipiendi illum pro mensibus aliquot commodatum. Persuasit enim Decano & Capitulo ut liber mitteretur Aquisgranum, istic a se describendus ad usum nostrum: cum autem impediretur eo proficisci, impetravit ut idem transferri posset Aquisgrano Antverpiam, prout factum est anno MDCXLI, adnitente R. P. Godefrido Otterstet tunc Aquisgranensis Collegii Rectore: quem mox manu sua propria Bollandus transcripsit, autographumque remisit. De libro Coloniæ apud Cæcilienses Monachas asservato, nescio an cura ulterior Bollando fuerit, præsumenti convenire cum Codice Juliacensi vel Bruxellensi: de quo tamen cupiens ego certi aliquid discere, [frustra quæsitum Ms. Coloniæ ad S. Cæciliam servatum,] dum hæc prælo pararem anno MDCXCI, rogavi nostrum Coloniæ adjutorem sedulum R. P. Joannem Vietorem, ut Codice ipso inspecto cognosceret distinctius quid eo contineatur: sed facta inquisitione cognovit, talis Ms. nec memoriam quidem amplius superesse.

[9] Juvat porro animadvertere, unde Sanctimonialibus Cæciliensibus specialis illa erga Christinam devotio; [Prædicatorum cum Virgine familiaritas] & Prædicatoribus tam intima rerum illius notitia obvenerit. Habebat earum Abbatia, habetque etiamnum, curtim in Stumbele cum ipsius villæ dominio, ubi frequens agebat, salubrioris forsitan aëris causa Abbatissa earum, nomine Geva. Hæc, uti scribit Petrus lib. I num. 48, erat Mater quasi Fratrum, & præcipua benefica, virgo honesta & per omnia optimæ famæ, & ætatis admodum provectæ. Tali autem cum esset erga Prædicatores affectu, identidem ad illam meabant ac remeabant illi ex Coloniensi conventu; ubi ab anno MCCLXII residebat S. Albertus Magnus, Ratisponensi Episcopatu absolutus, & usque ad LXXX istius seculi annum superstes. Hac ergo occasione, propter eam qua Abbatissa prædicta Christinam quoque amplectebatur benevolentiam, [per Abbatissam S. Cæciliæ Gevam.] non potuit hæc Prædicatores, ad ipsam sæpe ventitantes, latere diu dum hujus mirabilia a se visa auditaque domum referrent, ipsum S. Albertum frequenter haud dubie super iis consuluerunt. Quare videmur porro intelligere huic quoque probatum fuisse spiritum Christinæ: nec enim alias permisisset vir sapientissimus, ut commissi suæ curæ Fratres, ejus solatio & directioni tam diligenter sese impenderent; cum non deessent Fratrum Minorum obloquia, ex originaria quadam inter utrumque Ordinem æmulatione, non satis bene sentientium & loquentium de Christina, Prædicatoribus devota. Ob hanc denique causam puto, ipsam adscribi posse Beatis Dominicanæ familiæ Virginibus licet neque Regulam S. Dominici professa sit, neque Tertiariarum Ordinis habitum gestarit, saltem palam; sed in semel assumpto Beghinali ad vitæ finem perseveraverit.

[10] Obiit ea quidem die VI Novembris; & in Martyrologio Germanico quod Adamus Walasser Dilingæ compilavit, passim autem P. Petro Canisio adscribitur, [Dies obitus 6 Novembris] quia Auctoris rogatu ipsum is recognovit & insigni Præfatione ornavit, sic de illa legitur: Item beata memoria Christinæ Stumbelensis, Nidecæ in Juliacensi Ducatu quiescentis. Describens tamen ejus Acta Bollandus, ad XXII Junii ipsa reposuit adscripta ejusdem diei nota; credo quia intellexerat, specialem aliquam Christinæ memoriam tunc potius, quam die obitus fieri. Postea videlicet anno MDCLXIII, P. Theodorus Rhay Neoburgi ad Danubium edidit speciali libro Animas illustres Juliæ, Cliviæ, Montium, annexarumque Provinciarum; atque ad XXII Junii sic scripsit. Anniversarius B. Christinæ Stommelensis, [translationis 22 Iunii cur pro illo hic teneatur.] vita & miraculis illustris, quæ in Stommelen ad annum usque MCCCXII quievit, quo a Wilhelmo, primo Juliæ Marchione, auctoritate fratris Walrami Archiepiscopi Coloniensis, Nidekam; indeque Juliacum a Wilhelmo, Cliviæ, Juliæ, Montium Duce, anno salutis MDLXVIII, una cum venerabili Capitulo translata est. Ubi hodie tumulus ejus ad Chori ostium elevatus visitur. Non potuit ignorasse Theodorus, in ipso quod allegat Necrologio ejus loci, obitum Virginis Novembri assignari. Hic igitur ab eo signatus tam distincte Anniversarius, etiam cum præteritione diei obitualis, non debet censeri alius quam translationis Nideka Juliacum, præ illo Juliacensibus commemorari & honorari solitæ; quem ideo in præsentiarum libentius tenemus quod Bollandi ecgraphum, evanescenti paulatim atramento scriptum atque jam nunc multis locis difficile lectu, ætatem ferre nequeat quantam oporteret, ut post dimidium & amplius seculum usui esse possit Novembrem edituris.

§. III. Dæmonibus in Christinam divinitus permissa potestas, recentioribus duorum insignium Dei servorum exemplis illustrata.

[11] Priusquam ad tam multa mirabilia ac fidem pæne superantia accedam; placet divinæ bonitatis, erga animas quasdam, sibi singulariter dilectas, lusum (ut sic loquar) extraordinarium, [Ex Mathia Tannero nostro] permissa dæmonibus in ipsas potestate, illustrare duobus recentioribus domesticisque exemplis; quæ mihi suggerit noster P. Mathias Tanner, in opere postumo, quod anno MDCXCIV prodiit Pragæ, continens Gesta præclara & virtutes eorum, qui in procuranda animarum salute speciali zelo desudarunt in Europa. Hic ille, [Hispanum Nirembergium Latine secuto,] ex Nirembergii viris illustribus, agit de P. Joanne Sebastiano del Campo, Sassari in Sardinia defuncto, VI Augusti MDCVIII de cujus Vita & Miraculis confecti juridici Processus (sicuti in Parergo ad cap. III de Vita S. Joannis a S. Facundo XII Junii, dicere memini) inter alia multa memoratu digna, probant id quod sequitur, verbis Tanneri relatum Latine.

[12] [refertur qualiter Io. Sebastianus del Campo in Sardinia,] Quanto liberalius sua in P. Sebastianum dona effundebat cælum, tanto infestior technis & armis suis illum orcus prosequebatur; & quidem aperte & visibiliter, multis verberibus afficiendo, & variis formis belluarum spectrorumque infernalium exterrendo. Ita noctibus plerisque audiebantur a vicinis in cubiculo Patris immanes rugitus, ictusque resonantes plagarum, & catenarum tractus vocesque illius, post multos gemitus dæmonibus insultantis: Agite quod Deus vobis permittit: ego enim ad omnia ferenda paratus sum.

[13] Una vice, omnibus jam ad quietem digressis, [a dæmonibus vexari solitus,] is qui contiguum servo Dei cubiculum incolebat, orandi an studendi causa, lumen retinuit: ad quem paulo post, suam accensurus lampadem, quod eam dæmon extinxisset, accessit P. Sebastianus: cumque id secundo ac tertio faceret, miratus hic, qui toties Patri lumen periret, [aliquando repertus sit] explorare per seipsum voluit. Igitur egressus, dum januæ ipsius appropinquat, audit vocem sese inclamantis: reserataque porta, reperit Patrem utraque manu fortiter ad eamdem januam ferro adstrictum, ut nullatenus se liberare posset: quærit proinde, quis ejus crudelitatis auctor esset. [ferro vinctus;] Nihil refert, reponit pater, te scire, quis ferrum mihi injecerit, sed hoc me absolvas. Edicito prius, institit alter, sceleris auctorem, si solvi a me desideras; ursitque eo usque Patrem, dum eum proderet, dicens; Illa bestia hoc fecit. Alias vero tanta crudelitate, fustibus, raptationibus, in senem desæviebant, ut semimortuus remaneret.

[14] Accidit semel ut Collegium accederet homo ex civitate, Confessarium pro ægro postulaturus; [alias dire raptatus & contusus;] ad cujus januam audiens immanem cieri strepitum observare cœpit per ejusdem foramen, craticula obductum, quid intus ageretur. Et ecce videt P. Sebastianum a quatuor ferocibus Mauris raptari, & pilæ instar jactari ab una parte in alteram; & modo allisum solo calcari, modo pugnis & fustibus contundi, tanta furia, ut semianimis Pater exclamaret: Sinite me, neque enim amplius quid in me Deus vobis concessit. Hæsit aliquamdiu, attonitus atroci spectaculo, ad januam explorator; tandemque cupiens Patri succurrere, proprio illum nomine compellavit. Verum eodem momento tantus hominem pavor invasit, ut præcipiti fuga domum se proripuerit, plures dies loquelæ & pæne omnis sensus expers; donec sibi restitutus, quæ viderat aliis enarravit. Nonnumquam Fratris Janitoris mentito vultu, [qui & ejiciendum Societate minabantur] ad diversa agenda, vel ægros invisendos, qui tamen nulli in ædibus designatis erant, Patrem evocabat: modo ipsius superioris personam assumens, ejectionem de Societate illi intentabat; quo nihil gravius primis vicibus servum Dei percellere poterat: sed deprehenso astu dæmonis, tanto validius in religiosæ vitæ proposito fixum solidabat. Alias, equi specie vel asini, calces Patri illidebat: quem tamen unica hac voce abegit: Qua ratione factum est, ut tam speciosus quondam & superbus Angelus, in turpem adeo formam degenerares?

[15] Sed neque in Missæ sacrificio quietum & fraudium suarum immunem patiebantur; partim Missale ab ara auferendo, vel in terram dejiciendo; [& Missam dicenti molesti erant,] partim indices, quibus dicenda in sacro annotaverat, perturbando. Semel iter agentem lapidare aggressus, densum adeo saxorum imbrem depluit, nemine advertente unde vel quo auctore jacerentur; ut Pater toto corpore concussus, fractis veluti ossibus humi procumberet: cum tamen, præter ingentem ab ictibus dolorem, nulla plaga noxave in membris remaneret. Alguerii autem ad vindemiam missus, dum uvas colligentibus monita salutis quasi per otium inculcat, exortus repente serenissimo cælo vehementissimus turbo, cœpit domus vineæ fenestras & portas ingenti strepitu concutere; [ab illo tamen contemnebantur] tantusque inde mugitus audiri, quasi domus tota a fundamentis subrueretur. Jussis inde sibi nihil metuere operariis, sed laborem prosequi, ipse domum ingressus est: unde mox cœperunt audiri plurium dissonæ voces, quasi invicem exprobantium & contendentium, dum magno clamore oggereret Pater; Quid tibi hoc loco vis, bestia infernalis? quid quæris? facesce hinc. Quæsiere dehinc operarii, unde tantus ille domus tumultus, quisve illius concitator: verum aliud non reposuit Pater, quam hortando ut labori suo intenderent.

[16] His aliisque innumeris modis, per totam Religionis vitam, a dæmonibus vexatus, continuum pati videbatur martyrium; a quo tamen numquam a Deo liberari postulavit, sed magna cum hilaritate & gratiarum actione sustinuit, licet alios a simili infestatione unica oratione liberaret. Ita personam quamdam, iisdem spectrorum affectionibus subjectam solaturus; magnopere hortatus est, [ita ut liberari numquam petierit,] ut potius gaudii inde materiam sumeret quam doloris, neque ab iis liberationem, sed patientiam magis ad perferendum exoraret. O si scires, adjiciens, quam atrociter quemdam, mihi optime notum, persequantur infernares hæ bestiæ! quam crudeliter contundant, vinciant, proculcent! & tamen semper recedant victi & confusi. Quia tamen eadem persona, post quadriennii in ejusmodi certamine tolerantiam, ab eo eripi precibus Sebastiani cupiebat; [ipse ad alios liberandos multum valens.] fusa ad Deum oratione, plenam quietem afflictæ conciliavit. Sed & alias mirum in dæmones exercuit imperium; neque solum in vita locis variis & corporibus obsessorum potenter exegit; sed & a morte terrori fuit, ut nullibi auderent consistere, ubi quidpiam de ejus Reliquiis haberetur. Expertus id est vir pius, in quem totis subinde noctibus crudeliter sævire consueverant; ubi tamen frustillum, de solo vestitu Sebastiani, collo appendit; insultavere quidem aliquamdiu eminus, variis modis & rugitibus, propius tamen accedere vel contingere numquam præsumpserunt.

[17] Hactenus de P. Sebastiano Tannerus; mirabilior etiam probatio fuit, qua pientissimus Jesus ejusque amabilissima Mater Maria, [Similiter P. Ioannes del Castillo Hispanus,] eumdem amoris ludum ludentes, exerceri voluerunt P. Joannem del Castillo Vallisoleti annis novem prius quam Sebastianus defunctum, sub exitum prioris seculi die IV Maji. Fuerat hic jam inde a pueritia Deiparæ ex parentum voto devotissimus, ipse ab aula Episcopi Asturicensis ad Societatem nostram transgressus Sacerdos, missusque ad Villa-Garciense tirocinium. Necdum medius annus novitiatus illi effluxerat, inquit pag. 318 Tannerus, cum Dominus altiori orationis spiritu a sensibus elevato donatum, [post primum novitiatus semestre,] miris illustrationibus & solatiis implebat … experiebaturque in hac extaticæ orationis methodo, miros favores a Deipara, cujus tanto amore inflammabatur, ut summopere averet adversa quælibet & gravissima perpeti. In his affectibus dum totus est, suggeri animo validissimis impulsibus sensit, ut, si desideraret amore Deiparæ suique filii, vere & ex toto divinæ voluntati conformari, paratum se offerret tradi in dæmonum potestatem, si ita Deo placitum esset, ut ab eis omni crudelitate & furiis exagitaretur.

[18] Affligebant incredibiliter instinctus hi, & in diversa rapiebant tironis animum, [valido instinctu monitus se Deo permittere] tum importunitate sua, qua agenti quidlibet vehementissime ingerebantur; tum ob summam rei tam horrendæ atrocitatem, quam a se exigebant; neque poterat assensum, in certamen adeo tetrum & infernale, ab sese impetrare. Verum cum nulla quies ab ea suggestione concederetur, & oraturo prima sese mox animo ingereret, amarissime exprobrans, numquam ex toto Christi & Mariæ servum futurum, si id abnueret; institit totum negotium ardenter utrique commendare, & lumen in tantis tenebris cæleste expetere. Quod dum in Sacro ferventius solito die quodam agit, tenens in manibus, ut eam mox sumeret sanctissimam Hostiam; sensit Christum Dominum verbis amantissimis intime se alloquentem; & difficultates postulatæ resolutionis, [etiam a dæmonibus exercendum,] quam tantopere exhorrescebat, emollientem. Quid tandem magni est, ajebat Dominus, si, certus de mea protectione & auxilio, amore mei meæque Matris, contentus sis tradi in manus & potestatem dæmonum? Quibus incredibiliter animatus, plene se voluntati divinæ permisit, paratus etiam infernalibus pœnis & furiis exerceri, si ita Deo alluberet.

[19] Paucis inde diebus in summa animi quiete, [cum tandem paruisset] ex historica sui resignatione agenti, adfuit conspicua cælesti splendore & pulchritudine S. Agnes, animos eidem, nomine Christi Domini & sanctissimæ Virginis addens, ad dura quælibet & aspera perpetienda; multumque collaudata ejus subjectione, ostendit, quantum illius saluti & Dei gloriæ conduceret, tradi cruciandum a malis geniis; siquidem numquam in illo certamine defuturus esset Christi favor & Deiparæ auxilium. Ita novo firmatus ad quævis tormenta ferenda robore, ut primum sancta Virgo disparuit, sensit irrumpere in cubiculum totas dæmonum legiones, qui ingenti tripudio gestientes, magnum ciebant strepitum & tumultum; penitusque ejus corpus insidentes, acerbissime exagitabant. Gravissime inde conturbatus consternatusque, totum tirocinii Magistro aperuit: qui non minore stupore perculsus, hærebat anxius, quid de novo hoc planeque exotico Dei ductu sentiret vel pronuntiaret: [eorumdem potestati permissus fuit,] dixit tamen se totum negotium impense Deo commendaturum, & lumen a cælo, ad spiritum tam insuetum discernendum, petiturum. Crescebant interim atrocius cum orco certamina, quibus non levius quam a dæmone possessus (quod tamen in corpus Patris malo spiritui numquam Deus indulsit) in animo & corpore exercebatur; unaque paribus incrementis augebantur singularissimi a Deo & Deipara favores, quibus eum non tantum in animo cælestium gustu afficiebant, sed spectabili non raro forma invisebant, solabantur & animabant.

[20] Et primo quidem molestissimi erant diurnis nocturnisque suggestionibus, ut Societatem desereret; perpetuo idem auribus insusurrando, [ac primum ad dimittendam Societatem tentatus,] adjunctis modo blanditiis, modo terroribus & minis. Desere, ajebat dæmon, Religionem hanc, vel etiam quamcumque delige; faciamque te prodigium doctrinæ, ut nemo tibi sapientia & eruditione antecellat, & proveham te ad dignitates, quibus majores nec desiderare possis. His vero cum nihil proficeret, minabatur se non destiturum, donec Societate vel invitus a Patribus extruderetur. Verum divino promisso securus, cum hæc omnia floccifaceret, tantoque impensius orationi & rebus divinis impenderetur; saltem his, quoad poterant, impedimenta posituri, si se ad meditandum componeret, musicam repente sonantissimam moliebantur, vel gesticulationibus mimicis & formis insuetissimis a proposito dimovere conabantur. [quasi vel invitus ejiciendus,] Neque raro, dum mane surgendum esset, manibus & pedibus captum lectulo adstringebant, ut levari non posset, neque consuetis Novitiorum exercitiis interesse. Quæ omnia cum directorem sui spiritus admodum perplexum redderent, voluit Dominus ipsum id quadamtenus experiri. Exiverat aliquando, hoc ipso tirone socio in campos: & ecce in montis descensu, sensit se ita repente membris omnibus una cum tirone constrictum, ut nullam in partem commoveri possent, donec post notabilem moram a dæmone dimitterentur, partim attonito, partim lepidum eventum ridente Magistro.

[21] Quoties autem solus versabatur in cubiculo, tantis vociferationibus miserum affligebant, ut obsurdesceret, [deinde creditus dæmoniacus esse,] & a blasphemiarum atrocitate caput dissilire videretur. Demum tot tamque diversa a malis geniis patiebatur, ut Magister omnino possessum ab illis credens, secreto P. Jacobum Garcia, singulari in dæmones pellendos virtute præditum, Salmantica evocaret: a quo adjuratus sacris carminibus dæmon, (permittente ita ad majorem servi sui confusionem & probationem Deo) varie illum jactabat & allidebat, ut Patres talem esse nihil addubitarent; præsertim cum jussus eum deserere, signum etiam sui discessus quod describebatur, edidit; [omnia sustinet patienter:] lampade sacelli, in quo hæc agebantur, subito extincta. Summa hinc nascebatur in tirone erubescentia; quod neque fraudem dæmonis confutandi spes esset, contra tam manifesta dæmonis in oppositum data indicia: quare tota fiducia in Deiparam conjecta, ubi in cubiculum rediit, maximis tripudiis & cachinnis gestire spiritus infernales deprehendit; tum quod infamiam atrocissimam, velut a dæmone possesso, conscivissent; tum quia Magistro ipsius, [cumque innotuisset divinitus ista permitti] ut eum plane a suis furiis liberatum crederet, imposuissent. Verum multo post clare patuit iisdem malis ab orco impeti, neque aliunde quam Dei permissu talia irrogari. Ubi autem prima vice compertum est, nihil sacris carminibus profectum, censuere Patres, Joannem Societatis instituto & muneribus ineptum esse, parumque abfuit, quin ad seculum remitteretur, nisi fidelis in verbis suis Deus illum specialiter ad suum obsequium delegisset.

[22] Hinc progreditur Tannerus explicare, quomodo non obstantibus malignorum spirituum intemperiis ad Apostolica domi forisque circa proximum exercitia fuerit applicatus Joannes, [Apostolicis functionibus adhibetur,] & sic concludit. Porro sicut nullus illi dies vacuus laboris & lucri Apostolici occubuit; ita nulla fere nox successit pugnarum cum erebo expers, quas integre legiones & cohortes dæmonum movebant: ubi tamen primum ad novos pro animabus labores dilucuit, exiliebat perinde (robur suggerente cælo) vegetus & validus, acsi quiete suavissima esset perfruitus. Excurrerat vice quadam in viciniam, dictionem habiturus festo S. Magdalenæ, directam singulari efficacia ad obstinatorum conversionem: [eadem interim quot noctibus patiens,] quem idcirco cum tota nocte dirissime adversarii habuissent, finito sermone cœpit ardentissima febre laborare, & in regressu ad hospitium novis ab hoste plagis vapulans coactus est decumbere. Apparebat malum esse mortiferum; ideoque, nuntio ad Collegium perlato, missus est P. Sebastianus Sarmiento (is qui multorum oculatus testis multa ex ipsiusmet ore descripsit) ut ægro ad Collegium deportando obsequiis adesset.

[23] Evocatus medicus Doctor Oliva, singularem curam adhibuit, quod morbus esset acutus, [aliquando etiam usque ad mortem exinde æger] cresceretque ejus malitia usque ad pervigilium S. Annæ, cui, tamquam sanctissimæ Virginis matri addictissimus, singulari affectu se commendabat. Sensere id spiritus maligni, jussereque noctem dumtaxat operiri, quam illi festivam facturos spondebant. Omnibus ad quietem compositis adest magno cum tumultu & rugitu crudelis illorum cohors, extinctaque lampade, vestes a corpore, & stragula e lecto direpta per cubiculum temere dejicit; infirmum, diu raptatum verberatumque, unguibus lacerat, quorum luculenta signa mane P. Sarmiento deprehendit in pedibus, brachiis ac suris. Pater sibi relictus, collectis ut poterat viribus, dispersas vestes & stragula colligere cœpit, ne vestigia ejus ludi a domesticis deprehenderentur: [depositusque a medico,] cum denuo furibundi adsunt dæmones, vesteque nudatum flagellant & contundunt, donec campana signum domesticis surgendi daret. Accurrens illico P. Sarmiento, reperit illum graviter trahentem spiritum, delassatum, pessimeque vulneribus unguium affectum, a quo & seriem historiæ intellexit. Supervenit medicus, tactaque arteria pavefactus, edixit, pessimum infirmi statum esse, ac interim pharmacum sudori eliciendo præscripsit.

[24] Redux sub vesperam, ubi Patrem caloris omnis expertem, pulsum legitimum, & febrim omnino depulsam deprehendit: [ad hujus stuporem subito convalescit.] stupore plenus unum ex Sacerdotibus domesticis interrogat, quid hominis æger esset. Cumque respondisset, esse Sacerdotem ejus collegii, reliquis similem; non esse possibile, subjecit; sed homo necessario est quidam cælestis & prodigiosus; siquidem citra miraculum, ex medicinæ certissimis principiis, accidere non poterat ut tam subito, ex supremo malo, tanta fieret in bonum mutatio. Rogatus a convalescente P. Sarmiento, ut secum aliquot noctes remaneret, dum aliquantum ad vires rediret, prima nocte miros intra cubiculum strepitus notavit, altera vero, dum sanctiores de Domina nostra miscerent sermones, jussus auscultare quid objicerent dæmones, audiit submurmurantes; Silete, canes, nolite de hac muliere loqui. Cur nos excruciatis. Hactenus Tannerus, a quo subministrata exempla duo ideo transcripsi libentius & hujus B. Christinæ Actis præmisi; quia notum omnibus puto, quam minime faciles Societatis nostræ homines sint ad relationes hujusmodi recipiendas, nisi usquequaque certissimas, pœne ad excessum incredulitatis duri; ut qui talia in viris eisque Sacerdotibus permissa dæmonibus credent, minus laborem in recipiendis iis quæ de utraque Christina legent.

ACTA
a Fr. Petro de Dacia Ord. Prædicat. aliisque familiaribus & coævis collecta.
Ex veteri Ms. Canonicorum Juliacensium.

Christina Stumbelensis, Virgo, in diœcesi Coloniensi (B.)

BHL Number: 1740, 1741, 1742, 1743

A. PETRO COÆVO EX MS.

PROLOGUS.
Cum initio Vitæ usque ad annum ætatis XX, ipsamet dictante, & D. Joanne Pastore Stumbelensi excipiente, descripto.

[1] Magnum Dominum & magnam virtutem ejus merito laudarem, si indignitas non obstaret; [Auctor indignitatis suæ conscius,] ut divinæ gratiæ eo gratior fierem, quo per me ad fontem gratiarum fluvius gratiarum reflueret, unde largiter effluxerat; ut ad gratiarum actiones eo alacrior assurgerem referendas, quod me non antiquorum tantum exempla, sed & in prospectu visorum recordarer mirabilium. Quamvis ergo plurima sint & incomprehensibilia, quæ de Dei bonitate posteris antiquorum mandaverit auctoritas; parvitas tamen mea, ex immensis minima, ex summis infima, [proponit scribere, quæ sibi divinitus ostensa.] ex æternis caduca percipiens, advertit, quod [qui] se in productione creaturarum ostenderit omnipotentem, cujus dicere est cuncta facere; in continentia Scripturarum se probaverit sapientem; in effusione gratiarumque recompensatione, ad mensuras laborum præmium mensurans, se demonstrabit largum & benignum. Ideo quod mihi indignissimo ostendere dignatus est, perpaucis verbis scripto commendatis, propono elucidare; in quibus tamen si advertatur, & potentia, & sapientia, & benevolentia Omnipotentis clare (ut æstimo) intelligi poterunt.

[2] Hactenus Fr. Petrus, descripturus (ut ad calcem hujus primi Tractatus seu Libri num. 83 ait) quæ a fine anni MCCLXVII, [An. 1270 dictat ipsa Christina,] id est a festo B. Thomæ Apostoli (quando Virgo annum ætatis vigesimum quintum agebat) usque ad Dominicam III post Pascha anni MCCLXIX, contigerunt, testis plurium oculatus. Ne autem acephala narratio sit, placet ex Epistola XV libri II, priorem partem excerpere, sicut illa ibidem habetur, cum hoc ad marginem titulo; Incipit de initio vitæ, carissimæ Sponsæ Christi Christinæ, conscripto a D. Ioanne Pastore in Stombele, idque in eo quaterno, quem ipsamet, ex favore speciali ad Fr. Petri votum dictavit anno MCCLXX, cum hic Parisiis per Stumbele rediret in provinciam suam Daciam, ibidem Lectoris munere functurus. Hic enim deinde rogatus, ad solatium Christinæ, eodem reverti; congruum censuit, prius ea quæ viderat scripto mandare; ut coram de iisdem cum ipsa conferens, sicut fecit anno MCCLXXIX, eadem suppleret vel corrigeret ex ore ipsiusmet Christinæ. Anno igitur a prima Visitatione XI, id est ipso anno LXXIX jam dicto, primum librum conscripsit, cui successive secundum ac tertium addidit. Tenor autem quaterni supramemorati talis erat:

[3] Carissime Pater rogo vos, intuitu Dei & suæ passionis, quatenus ea quæ vobis narrare propono de amica vestra, diebus vitæ meæ numquam alicui homini reveletis, ita quod possim ex hoc incurrere perturbationem, quia vos scitis meam intentionem. [quomodo fidem Christo decennis dederit:] Quando fuit decem annorum, una nocte vidit in somnis pulcherrimum juvenem (quo viso territa fuit, quia viri prætendebat faciem) qui ait ad eam: Carissima filia, ecce Iesus Christus sum, promitte mihi fidem tuam, ita quod mihi semper servias. Si quis de cetero te de altera fide requifierit, dicas, quia Iesu Christo eam promisisti in suas manus. Quando sibi promisit, [nondum] a cum Beginis manebat: tota autem die sensit quasi manus sibi impressa fuisset. A die illa numquam poterat mens ejus pacificari, quin supra modum anxiaretur qualiter ad Beginas veniret. (b Anno Domini MCCLXXIX, cum iterum vidissem eam, [(sicut an, 1279 iterum ex ea audivit Petrus)] contuli secum de prædicta visione, & dixit mihi: In tantæ gloriæ splendore, & decore vidi dilectum meum, ut sensus humanus illum non possit sustinere; unde mente excessi, & corporaliter nihil sensi tribus diebus & tribus noctibus.

[4] Cum esset annorum undecim, & deberet suum Psalterium c discere; semper quando legit, [undennis cœperit ex devotione lacrymari,] videbatur ei quasi loqueretur illi cui fidem promiserat. Unde supra modum ex quadam dulcedine flevit, tamen ignorans de regno cælorum & de omnibus aliis. Quando fuit tredecim annorum, suis parentibus ignorantibus, cum magno gaudio ivit Coloniam: mater autem ejus flendo veniens, non poterat animum ejus flectere. Ab illo tempore usque ad anni circulum nihil sibi ministrabat. Et dixit, quod quadam die, dum mater sua non esset in domo, linteamen unum posuit super caput suum; & nihil plus habens solatii de rebus paternis, cum quadam femina venit Coloniam, & quia inexperta erat, & naturaliter verecunda, plurimum in via timuit, ne ductrix sua eam proderet, [tredennis Coloniam fugerit,] & ad aliquem locum infamen deduceret, ubi ei aliqua confusio vel infamia posset evenire. Multis diebus fuit quando non habuit panem, & perpessa est magnam esuriem, donec Beginæ quædam instabant quod rediret ad suos parentes. Quæ renuit, eligens potius esse cum Deo in paupertate, quam cum parentibus in deliciis permanere.

[5] Inter Beginas manens, semper sola sedit, sola oravit, ab omni consortio omnis consolationis se alienavit: [inde Beginis se junxerit magno cum fervore] semper in corde habuit quod libenter esset in regno cælorum, unde non curavit consolari, sed orare. Omni septimana in pane & aqua jejunavit; omnes vigilias Sanctorum per circulum anni jejunavit in pane & aqua: lineis non utebatur, cingulo nodoso utebatur, quod frangebat totum latus ejus. Sola dormivit, super lignum & lapides recubuit, pro eo ut citius ad orandum evigilaret: omni nocte ducenties flexit genua; de die oravit omnes Sanctos, quos nominare poterat, ut obtinerent ei quod caritatem possit adipisci. Consuetudinarie dixit omnes suas Horas in veniis; continue nudis pedibus incessit in calceis absque soleis; jejunavit dimidium annum sine carnibus; aquam bibit, [& in rigida pœnitentia vivens:] & potum tenuem, & rarissime cervisium Omni sexta feria dixit suas Horas in modum crucis, & in eodem se ad lectum deposuit. Quidquid ei mollitiei fuit & quietis, contra suum cor fuit; quia omnes sensus sui sine intermissione fuerunt occupati (cogitando) d quæ & quanta passus est Christus. De isto secum contuli, (& dixit, quod hoc contigit in Fratrum Prædicatorum ecclesia Coloniæ: [interim extasim triduanam passa,] & dixit se tantum fuisse a sensibus raptam, quod de ecclesia in hospitium suum deportata fuit) & excessus ille mentis tribus diebus continuis duravit. Beginæ autem, secum commorantes & non intelligentes, putabant quod insaniret vel morbum caducum pateretur; unde tamquam fatuam eam habebant. Quadam vice cum sederet, & inciperet ardentius cogitare de Passione Domini, insolite supra modum incepit flere; & in flendo videbatur ei, quod appareret quædam imago Passionis, & etiam ipsa nocte; [dulciter meditatur Passionem,] unde postea mirabiliter (quod ante non fuerat) fuit ei dulce cogitare, scilicet, de Passione Domini. Ab illo die usque ad diem qua aperiebantur manus suæ, fuit semper in desiderio quod haberet in quo possit recordari dictæ passionis. Hic tamen dico (per hoc ego Scriptor certitudinaliter habeo) petit ipsa, quia taliter vobis revelat, mirabiliter dolet, nisi propter vestrum desiderium: quia si non multum diligeret, nullo modo hoc ab ea obtineretis.

[6] Duobus annis sic vixit antequam tentationes eam invaderent. Una nocte, cum jaceret in sua oratione, [Sic expleto ætatis an. 15, venit ad eam dæmon in specie S. Bartholomæi;] venit dæmon in specie S. Bartholomæi: & cum staret ante eam, dixit: Filia, tu multum oras, & desiderium magnum habes veniendi ad regnum cælorum: scias pro certo te hoc habituram, si te occidas: quia hoc statim factum est, & sine omni pænalitate transibis ad regnum. Ab illa hora usque ad dimidium annum hæc tentatio in corde ejus volvebatur; omni hora qua fuit sola, nihil libentius quam quod seipsam occidisset, fecisset: & videbatur quod cor ejus non diutius duraret, nisi hoc faceret. Quando fuit juxta puteum, idem voluit: quando fuit in ecclesia, præ maxima pœna ad hoc ipsum faciendum exivit. Et cum jam diutius non posset continere, [eique suadet ut sibi mortem inferat, mox visura Deum:] venit in cor ejus verbum quod audierat, si hoc faceret quod deferretur ad inferos; & hoc ipsam abstinere fecit. Semel cum deberet minuere sanguinem, incepit cogitare quod ex nimio fluxu sanguinis deberet mori. Cum sola erat, volebat iterum venam aperire, & magna nigredo brachium subsecuta est: ita quod horruit, & cogitavit quod male faceret. Multis noctibus venit celeriter vox, dicens: Surge velociter; voluntas Dei est ut te occidas. Quod si non feceris statim suffocaberis, & condemnaberis. In tentationibus istis diversas consuluit vias, qualiter hoc faceret: illa autem semper credidit esse a Deo.

[7] Post hanc tentationem modicum [tempus elapsum est, quando invasit] eam tentatio de Corpore Domini quod hoc nullo modo poterat [Deus] facere; nec credidit Deum aliquid creasse; nec credidit Deum nec Sanctos suos aliquid scire de persona ejus. [postea tentatur de veritate Eucharistiæ,] Propter hoc nihil boni poterat facere, nec orare, nec ecclesias frequentare. Decem & octo septimanis fuit, quod non fuit confessa. Quadam vice, cum staret in ecclesia infra Missam, petivit; Domine, quia semper intellexi quod verum corpus tuum ibi esset, ostende mihi hodie id, quo dubietas a corde meo cedat. Statim in elevatione Hostiæ vidit puerulum in manibus Sacerdotis: qui dixit; Ego sum Iesus. Illa hoc videns & hoc audiens, præ admiratione defecit a corde: & cum ad se reverteretur, aliquantulum luminis sensit. Sequenti die, cum communicaret, omnino recessit tentatio, quasi numquam habuerit eam. Post hanc venit alia tentatio. Quandocumque debebat comedere, videbatur ei quod bufo, [& in omni cibo videtur sibi sumere bufones &c.] serpens, vel aranea supersederet & cibus esset. Tunc statim rejecit, & non poterat comedere, nec audebat; & propter hoc passa est magnam esuriem. Et cum timeret deficere & perire, ex consilio Sacerdotis posuit cibum in os: & cum sentiret frigiditatem illorum corporum animalium, super omne quod dici potest doluit, & vomuit quidquid ante sumpserat. Et cum sorbitium faceret, statim plenum fuit vermibus. Et cum deberet bibere, respondit ex amphora, Si biberis me, diabolum bibes. Et cum introspiceret, vidit supradictas bestias. In elevatione Hostiæ visum fuit ei, quod dispositio talium esset ibi: & cum communicare deberet, ante magnam sustinuit pœnam in corde super eo, [Talia sesquianno passa,] quod timuit bufonem sumere; & cum deberet accedere, adhuc timuit. In hac tentatione diversæ fuerunt hujusmodi formæ, quas non omnes sufficit enarrare. Istæ tentationes tres [fuerunt gravissimæ &] unaquæque duravit dimidio anno.

[8] Post hæc, dum adhuc maneret apud parentes sustinuit plura: quia male se parentes ergo eam habebant, [a parentibus etiam & Beginis afflicta,] quia recesserat ab eis contra eorum voluntatem, nec cupiebant ei panem: & omnes Beginæ deridebant omnia opera ejus. Quidquid orabat, quidquid de veniis quæsivit, omnia vilipendebant. Sic in domo & extra domum neminem invenit, qui consolaretur eam. In omnibus quæ debuit facere, dixerunt, quod prætenderet sanctitatem: inde fuit mirabiliter turbata. Postea desiderium magnum habuit communicandi sæpius: & quia non audebat facere nec petere, aliquando tantum doluit, quod effuderit sanguinem de ore & naribus, & decubuit per quindenam & amplius, quod inflata fuit in ventre præ magno desiderio. In infirmitate quadam fuit semel, in qua omnino fuit occupata Passione Domini bene per sex hebdomadas: & videbatur ei, quod in conspectu ejus suus occideretur amantissimus. [& infirmata, solicitatur a dæmone ut inediam continuet;] Inde jacens in contemplatione maxima, aliquando rigida manserunt ejus membra, nobis videntibus (dicit scriptor) nec quasi omnino gustavit cibum. In qua infirmitate sæpissime apparuit sibi dæmon in specie pulcherrima, consolans eam & dicens, Carissima, bene te habe, Dominus tecum est. Et multum eam commendans, tandem dixit: Vide quia jam in natura defecisti: abstineas adhuc a cibo duobus diebus, & statim videbis Deum tuum in gloria. Illa statim a spiritu sancto edocta, petivit cibum: & ille confusus recessit. In omni Vigilia e B. Bartholomæi, sustinuit magnam pœnam, ita quod ungues ejus aperiebantur, & pectus ejus rumpebatur. [de reliquo secura usque ad an. æt. 19:] (Quando cum ea de hoc contuli, dixit, se B. Bartholomæum præ omnibus Sanctis diligere, & eum pro specialissimo Patrono habere; quia frequenter fuit experta eum in suis tribulationibus sibi assistere) Numquam hæc inutilem cogitationem habuit, sed cogitans de Deo mox non curavit de cujuscumque morte nec vita: sic annis tribus vixit in transquillitate cordis: nec adhuc, nisi quod est recitatum, aliquid patiebatur.

[9] Post hæc venit dæmon, quasi Apostolus Dei Bartholomæus esset, lenissima voce dicens: Carissima filia opera tua bona sunt coram Deo, cui supra modum places: per aliquod tempus in tranquillitate cordis & corporis fuisti, nunc superest unum quod desiderio desideras venire ad tuum Dilectum, [quando apparens iterum in specie Apostoli dæmon,] quod aliquid patiaris in tuo corpore. Per mensem die ac nocte quasi omni hora in conspectu suo fuit, eadem verba dicendo: unde tandem detulit secum spinas, quæ dicuntur f hulst, & obtulit ei dicens: Quia nimis mollis fuisti hactenus, propter hoc tibi offero hæc, ut corpus tuum in honorem Dei castiges: quia hoc summe placet Deo. Hoc fecit tempore Matutinarum, & tempore Completorii. Illa autem edocta a Spiritu sancto cogitavit: Hic dæmon est: quia bene sentis, quia male virgam disciplinæ ferre potes, [hortatur ut spineis flagris utatur:] quanto minus tales? Hæc secum cogitans, respondit illi: Male suades, quia suasio falsa est: quia Deus vult quod omnia cum discretione fiant. Et licet ipso præsente resisteret, tamen corde super eo mirabiliter tentabatur sic: Quare non admisisti tale consilium? forte Dei voluntas fuit. Et hoc erat in corde ejus magna afflictio: quod cum per unum mensem mansisset, evanuit. Postea venit dæmon octo noctibus affligens eam dictis spinis, ita quod non esset in carne sanitas. Nam tempore Completorii Hilla, dicta g de Monte, nesciens deposuit eam quasi semivivam super lectum. [nec persuadens, ipse illam iisdem cædit.] Respondit dæmon: Quia non obedisti præcepto Dei, propter hoc vult Deus ut occidaris: & anima tua ibit ad inferos. Respondit: Non haberes in me ullam potestatem, nisi desuper tibi datum fuisset. Ego autem modo sentio intentionem suam, quia non poteris mihi auferre vitam quia Deus pro me est.

[10] Aliquando post illud tempus in sua oratione venit in specie galli, cantando, sicut gallus, & als suas movendo: [Idem in forma galli turbatorantem,] & accessit ad pedes ejus, ipsam impediens & ad impatientiam incitans. Tandem ipsa dixit: Numquid tu dæmon es? vade sathana. Et facies signum crucis: ille clamavit alta voce quasi gallus. Hæc pœna duravit tribus septimanis. Circa finem istius pœnæ dixit illa: Præcipio tibi in virtute passionis Christi, quod recedas a me, & amplius non inquietes me. Ille quasi pullus suis pedibus dilaceravit sua crura usque ad sanguinis effusionem. Post hæc, venit tentatio pediculorum qui læserunt eam sex noctibus. [deinde eam pediculis opplet:] Et cum surgeret ad Matutinas, ipsa & reliquæ sociæ putabant quod Hilla accederet ad suum lectum, & de ea fierent tales vermes. Tandem, quasi impatiens facta, requisivit [ab una earum]: Quare sic accedis ad lectum, & facis mihi tot vermes? Negavit illa omnino: unde conjecit, quod dæmon fuit. Quando illa ascendit ad orationem, ille ascendit lectum, quasi nigerrimus hominum; habensque panniculos plures in corpore quassavit illos, & ridendo recessit. Illa de mane invisens [lectum], invenit innumerabiles vermes in suis linteaminibus. De die nihil poterat facere boni ex impedimento illorum: nec omnino poterat se movere existens occupata cum talibus. Tandem omnes aliæ viderunt oculis suis. Una autem existens cæca, Aleidis [nomine] non credidit: illa autem postea fiebat plena talibus.

[11] Postea [dæmon] quidquid habuit ad caput reclinatorii subito extraxit: unde caput ejus cecidit ad cistam quæ ibibem fuit. [tum quietem dormientis pertinaciter turbat,] Aliquando intravit cussinum, & ibi tantum fecit tumultum, quod illa non potuit dormire. Aliquando posuit lapidem sub caput ejus, & deposuit tegumenta ejus. Et cum iterum resumeret, iterum amovebat. Unde ipsa tandem quasi impatiens efficiebatur, quia sine intermissione eam vexabat sæpe in die. Aliis sedentibus & colloquentibus, venit dæmon in specie canis, dicens; Quid facis? Illa autem territa supra modum respondit, Cur me vexas? Respondit: De quo intromittis te? Ecce omnes consiliarii tui deceptores sunt quidquid loquuntur. Ante quantuor Dominicas Adventus, prima Dominica h Adventus venit dæmon, cum jaceret in sua oratione, [& ipsam vexat per totum Adventum,] & defœdavit faciem suam, & brachium suum. Illa dicens semel Pater-noster, percussa est cum flagello nodato. Illæ quæ ibi erant personæ, mirabantur de tali sono ictuum, quod non audiretur per totam villam. Cum jam diutius non posset sustinere, defecit a corde & viribus. Tandem dixit: Domine Iesu, rogo vos, per vestram Passionem, quatenus dæmoni præcipiatis quod abstineat a verberibus, quia diutius sustinere non possum; vel detis mihi proventum, ut possim sustinere. Hoc dicto defecit a corde: & cum esset reversa ad se, [varie eam percutiens.] cessarat tunc afflictio. Postea deglutivit ei crura, usque ad genua. Quæ cum non posset sustinere, dixit: Præcipio tibi, dæmon, ut recedas per virtutem Passionis Christi: tunc ille recessit. Sequenti die intrans ipsa stabulum, percussa est virga circa manum unam, in qua stigma non fuit, ita quod fluxit sanguine; unde ipsa flevit supra modum; non quia invite sustineret, sed quia vidit quod pœnam sequentem sine consolatione multorum male sufferre potuisset; & quia oportebat illam cedere ab illa domo, & se transferre in aliam. Sic percussit eam divesimode; aliquando ad caput, aliquando ad dorsum; aliquando ad pectus ita quod defecit a corde suo sæpius, & illi ictus fuerunt adeo horribiles, quod fere in platea audiebantur. Tenuibus unguibus dilaceravit pedes ejus, ita quod una die tota parochia convenit, & viderent oculis suis plagam illam magnam.

[12] In vigilia Nativitatis Domini, cum esset in domo patris sui, [Exinde turbat Virginem in specie tauri,] audivit vocem quasi tauri: & cum inciperet horrere, subito venit, & deglutivit caput ejus: & cum absorbuisset, dimisit salivam in faciem suam, ita quod fere suffocata fuit: & recessit. Venit iterum quædam tentatio, quia quandocumque audiebat Missam vel tantum de Deo, vel loqui de Deo, vel quod personaliter oravit; tunc semper rugitus maximus fiebat ad aures ejus, quod tunc temporis omnino obsurduit. Propter hoc, tædio afficiebatur in oratione, & doluit supra modum, quia sic afflicta erat. Hæc pœna duravit quatuor septimanis; tandem rogavit Deum ut auferret ab ea hanc plagam. Statim audivit vocem optimam de Deo psallentem, & venit in cor ejus gaudium, quale de cantu numquam habuit. [& diversimode impedit ejus devotionem:] Alia vice, quando debuit dicere orationem, omnino obmutuit. Si quis aliquid locutus fuisset de Deo, vel de rebus quæ pertinebant ad eam, statim illa mirabiliter doluit caput, nec potuit aliquid respondere, sed omnino obmutuit. Quando libenter dixisset, Domine Deus, vel, Deus miserere mei, vel, Dilectissime; tunc cor ejus tantum affligebatur, quod quasi per quindenam præ nimio dolore rumpebatur pectus ejus, & vomuit sanguinem. Tunc venit dæmon, & dixit: O stulta, ubi nunc est Deus tuus? Et apparuit ei in pulcherrima specie dicens; Si Deum habes, hunc adora, vel invoca: quia vides, quod ego sum creator rerum omnium. Tunc illa nimis affligebatur, quia non poterat ei de Deo respondere. Multis vicibus sic locutus est ad ejus molestiam.

[13] Quadam vice tentabatur sic: Omni tempore & omni hora in aures ejus susurravit quidquid criminis mundus agebat, [inquietat etiam illam, indicando peccata aliorum,] & hoc sine intermissione ita quod alteri detraxit, illos cum nomine ei revelans & dicens, Ille fur est, & hoc furatus: & minabatur ei, quod vellet clamare in ecclesia, quod ipsa omnia perdita furata esset. Hæc pœna duravit tribus septimanis, in quibus die & nocte nihil dormivit, nec potuit: quia talis strepitus in ejus auribus sine intermissione fuit. Illo tempore decurrente, recessit tentatio omnino. Illa timuit quod talia verba deberent ei in posterum nocere: quæ tamen, Deo juvante, non nocuerunt, quia & memoria illorum a corde ejus recessit. [& objiciendo ubique ejus oculis speciem ignis.] Iterum tentabatur, quandocumque debuit in libro orare quod videbatur liber statim comburi. In quocumque oravit, videbatur ei quod totus combureretur. Quando debebat confiteri, visum fuit ei quod Sacerdos combureretur. Quando debebat communicare, fuit ignis succensus in conspectu suo quasi fornax, & videbatur ei quod deberet ignem illum pertransire; & hoc fuit ei maxima afflictio. Hæc tentatio duravit per quindenam.

[14] Mox autem agitur de clavis in corpus ejus infixis: cui tormento Petrus ipse (ut statim patebit) præsens interfuit, in nocte festum B. Thomæ Apostoli sequente: [Vitæ a Virgine actæ Chronotaxis.] proinde reliqua quaterni Stumbelensis parte, istic ubi a Petro collocatur relicta, ut sequitur lib. 2 num. 46, pauca hic annoto. Ac primo quoniam Auctor Vitæ inferius dandæ scribit, Septuagenariam fuisse, cum obiit anno MCCCXII; confirmatur quod dixi, egisse Virginem ætatis suæ annum XXV circiter, quando primam iniit cum ea notitiam Petrus scriptor, nata scilicet sub annum MCCXLII, fortassis in die S. Christinæ Virginis & Martyris, XXIV Julii, ut inde nomen traxerit; atque adeo Christum sibi ipsam despondisse anno MCCLII, & eamdem anno MCCLXV fugisse Coloniam ad Beginas ibidem. Harum ea deinceps habitum tota vitä gestavit, licet sub annum ætatis XVIII remissa sit ad parentes, post ternas tentationes dimidii anni singulas, secutamque infirmitatem. Nec recepta unquam postea fuit in contubernium Beginarum Stumbelensium, propter extases quas patiebatur, necdum satis probatas, continuasque dæmonum infestationes. Hinc porro coacta Christina fuit manere in domo patris Henrici Bruzonis, uti appellatur lib. 4 num. 93, hominis in sua conditione rusticana divitis, & prædia plura possidentis (ut ibidem num. 90 habetur) atque post eversas deinde fortunas, retinentis domum & familiam, etiam tunc honestam; cum num. 61 lib. 3 legamus Christinæ, ipso mortuo orphanæ, quinque equos occisos a dæmone. Cetera notanda ex more subjicio, ut indicantur, per litteras.

ANNOTATA D. P.

a Festinanti scriptori aut transcriptori videnter subinde excidisse voces aliquæ, quas in gratiam lectoris, uncis [] includendo, supplere decrevi.

b Quia Petrus, Tractatus seu Libri II Collector, quædam de suo interserit, aliunde sibi nota; placet hujusmodi interpolamenta, parenthesi inserta, etiam charactere distinguere. Ipse autem lib. III num. 9 sic loquitur: quasi totum quod prius scribi fecerat in quaterno, ex ore ejus audivi: quibus & plura addidit, ex quibus illa, quæ prædictis uncis interposui, sunt accepta.

c Simul cum Psalterio videtur tantum didicisse linguæ Latinæ, quantum satis erat, non solum illi legendo, sed etiam epistolis ad se Latine scriptis pro parte intelligendis, ac vicissim dictandis: nam scribendi ignaram fuisse habes lib. 2 num. 6.

d Longior hic forte hiatus est, quem difficile sit absque alio vetusto exemplo resarcire.

e Festum S. Bartholomæi agitur 24 Augusti: hujus autem, dirius quam ceterorum Apostolorum quispiam excarnificati, pelle (ut creditur, detracta, aptius quoque fuit patrocinium Virgini, per omnem vitam tam crudelia tormenta toleraturæ.

f Hulst, Teutonibus dicitur, quod Aquifolia Latinis seu Laurus spinosa; infra in Vita num. 17, Ruscus.

g Hujus Hillæ de Monte, unius ex Beginis Stumbelensibus Virgini familiarioribus, frequens infra mentio occurrit, & laus præcipua num. 28, ubi dicitur fuisse Cognata Christinæ. Videtur autem quod hæc tunc fuerit in domo paterna Christinæ, ut vexatam a dæmone custodiret; eo modo, quo ejusmodi professionis Virgines permittuntur, ad consanguineorum proximorumque solatium & auxilium, in similibus casibus, dimisso tantisper communi contubernio, cum iisdem morari.

h Si annum 1267 hæc spectant, uti spectare arbitror, erat tunc littera Dominicalis B, atque adeo I Dominica Adventus fuit 4 Decembris.

LIBER I. Continens res gestas a XX Decembris anni MCCLXVII, usque ad XIV Aprilis anni MCCLXIX.

CAPUT I. Occasio primæ notitiæ Auctoris cum Virgine & mira circa eam visa, anno 1267, 21 Decembris.

[15] Quantum ad memoriam possum reducere, a primævo ætatis meæ diluculo, quando vitam & mores, passiones & mortes Sanctorum, & præcipue Christi Domini & gloriosæ Matris ejus audivi, [A puero devotionis addictus Petrus,] in audiendo medullitus delectabar, & in recolligendo audita ex corde consolabar; ita ut ex tunc inciperet mihi mundus vilescere cum suis delectationibus, & ex tunc cum Fratribus meis secundum carnem sæpius tractarem, ut mundo renuntiaremus. Inter hæc cordi meo cogitationibusque quoddam desiderium innascebatur: cœpique desiderare & optare, ut Dominus me sua gratia in hac parte dignaretur visitare, ut aliquem servorum suorum mihi ostenderet, [optat sibi ostendi verum ejus exemplum:] in quo conversationem Sanctorum suorum, non solum verbis, sed factis & exemplis secure & plane addiscerem; cui caritate ex corde conjungerer & consociarer, cujus moribus informarer, cujus devotione inflammarer, & ab acedia quæ me a pueritia depresserat excitarer: cujus collocutione illuminarer; cujus familiaritate consolarer, cujus exemplis de omnibus certificarer dubiis, maxime quæ ad conversationem pertinent Sanctorum.

[16] [cujus voti post annos 20 compos redditur;] Sub hoc affectu meo fluxerunt tempora multa, & dies plurimi, & anni (ut puto) ultra viginti: in quibus Dominus, ex sua liberalissima benignitate, non meis meritis vel desideriis exigentibus, plures utriusque sexus personas demonstravit mihi, quibus cor meum sæpius lætificavit; non tamen intentionis meæ appetitum satiavit, sed nec cordis motum quietavit: Quas [personas] tanto diligentius consideravi, quanto amplius intueri desideravi: quantoque plures vidi, tanto plures videre concupivi: quia in nulla inveni quod quærebam, & ideo affectum meum semper famelicum inveniebam. Tandem autem Pater misericordiarum, per viscera misericordiæ suæ me visitans, [occasione cujusdam infirmæ prope Coloniam visitandæ,] cui videbat merita non suppetere; ex inopinato mihi personam quamdam hoc modo ostendit, cujus aspectu simul & affatu me multipliciter lætificavit, non solum per præsentiæ exhibitionem, sed & per memoriæ recordationem. Domina Alfradis, genere nobilis mariti præclari conjunctione honestata, infirmata graviter, misit pro Fratre Waltero, confessore suo ab antiquo: qui me assumens in socium, in vigilia B. Thomæ Apostoli, ad eam profectus est. Cum autem tarde venissemus, & ipse sederet, & confessionem dictæ Dominæ audiret; accessit ad me in eadem domo sedentem Beghina quædam, nomine Aleidis, & quærebat unde venissem. Cui cum respondissem de Colonia, adjecit: Utinam fuisses in villa nostra, & mirabilia quæ ibi fiunt in quadam Puella vidisses.

[17] Contigit autem sequentis diei vespere nos, secundum ordinationem prædicti Walteri, ad domum Plebani Parochiæ declinare; [declinans in Stumbele:] ubi & prædicta Puella tunc temporis [erat], propter instantis tribulationis necessitatem; propter cujus etiam visitationem Frater prædictus, qui fuerat Confessor suus quasi a pueritia, ad domum prædictam intravit. In veniendo autem, in corde meo statui, ut si quæ inusitata aut mirabilia ibi contingeret me videre, de iis omnino tacerem, quia cujus essent pretii apud præsentes nescivi. Domum ergo præfatam ingressus, vidi in ea pauperem suppellectilem, familia tristem, Puellam unam, pallio coopertam habentem faciem, [ubi Cristinam videt allidi parieti,] seorsum aliquantulum sedentem. Quæ cum Fratri Waltero assurrexisset, dæmon in continenti inter verba salutationis retrorsum [eam] projecit & caput ad parietem tam graviter allisit, ut paries totus sit commotus. Inter hæc turbabantur præsentes super eo quod acciderat, sed multo plus timebant super futura tribulatione, quam secundum inolitum cursum certitudinaliter expectabant. Cunctisque dolentibus qui aderant super malis illatis, & timentibus super pejoribus expectatis, solus ego gaudio quodam inusitato perfundebar, intimeque consolabar, & in stuporem mentis suspendebar. Quod valde admiratus, [in aliorum metulætus ipse.] quid accidisset verecundabar; quia timui de hoc notari: adverti enim aliquid insolitum mox futurum: nihil enim talium sensibus forinsecus offerebatur, quod cordi tantum intrinsecus gaudium posset causare: quin potius, ut prædictum est, dæmonis adesse sentiebatur præsentia, timebatur sævitia, familiæ audiebatur mœstitia, puellæ præmemoratæ facile adverti poterat tristitia: & inter hæc, quæso, unde oriri poterat lætitia & immutatio tam insolita?

[18] Ad occultandum ergo quod sensi; cum familia, hoc est, cum Domino Plebano, matre ejus & sororibus, & aliis personis præsentibus in eadem domo, me occupavi; in qua Socius meus cum prædicta Puella aliquantulum seorsum sedit, [Idem cum septies factum esset,] & ei de Christi & Sanctorum patientia recitavit exempla diversa. Supra memoratæ autem lætitiæ tam fortis in me venit impressio, ut usque nunc, cum jam undecimus vertatur annus, apud me non solum ejus remaneat memoria, sed certa præsentia perseveret: Dei enim in ipsa hora, ut æstimo, influentiam qualemcumque suscepi. Cumque prædicto modo sederem, verba familiæ audiens, jocisque seria intermiscens; ibi tamen erat oculus, non solum corporis, sed & intentio cordis, ubi Personam esse sciebam, cujus præsentia me credidi immutatum: non enim persona, tam dilecta in futurum, me latebat, cujus gratia Dominus tantum donum in præsenti contulerat. Inter hæc ergo, socium meum & Puellam prædictam cum diligenter considerarem; vidi, quod diabolus eam septies projecit; quater ad parietem, qui erat a tergo eorum; [illa nec gemitum quidem emittit;] & ter ad cistam quamdam, quæ erat ad sinistram Puellæ posita, tam valide, ut sonus cistæ, & strepitus parietis a remotis posset audiri. Ad hæc cœpi admirari, quod inter tot ictus & tam graves, nullos audivi puellam emittere gemitus vel singultus; sed & quod nec alicujus alterius, non dico impatientiæ, sed nec doloris signa in verbis vel factis depromebat; sed immobilis permansit: non murmur nec querimoniam resonat. Dixi ergo Fratri Waltero, amplius dissimulare non valens: Carissime Pater, nescio si advertitis, quod dæmon puellam quæ juxta vos sedet, tam graviter affligit; melius esset quod remotius sederetis a cista & pariete, & poneretis aliquod pulvinar inter eam & dicta obstacula; ut si eam amplius projecerit, a mollibus objectis suscipiatur: factumque est ita.

[19] Et cum sic ad tempus modicum sedissemus, audivi dictam Puellam suspirantem, quasi ex inopinato aliquid doloris ei evenisset. [donec vulnerata in pedibus,] Quod & mulieres circa eam sedentes cum advertissent, inquirebant prædicti suspirii causam. Respondit; In pedibus sum vulnerata. Quæsitum est, & ita inventum: in utroque enim pede vulnus, recenti sanguine fluens, invenerunt. Cumque sic successive quater ingemuisset, compassione quadam commotus, inter assidentium compassionem & lacrymas, qui ad quemlibet gemitum nova viderunt vulnera, surrexi & ego; atque (ut credo) vicibus duabus ultimis respexi; & tam recentia vidi vulnera, quod puto quod visu sanguinis fluxum prævenerim: solet enim inter vulnus inflictum & sanguinis exitum morula quædam intercedere. In hoc autem fine hoc negotium est conclusum, quod in unius pedis parte suprema vidi quatuor vulnera, sanguine fluentia; [plagas recenti sanguine manantes ostendit.] & in pedis alterius eadem parte tria, recenti cruore madentia. Quia autem bis surrexeram, & negotium mihi cordi multum inerat; adverti quod in qualibet vice vulnera numero multiplicabantur. Dum autem hæc fierent, nox in suo cursu processit, quam immediate festum B. Thomæ Apostoli sequebatur: cœpique compassione permoveri, qui prius fueram gaudio commotus: visumque fuit Fratri Waltero, cui socius datus eram, ut Completorium diceremus. Quod cum in præsentia dictæ Puellæ dixissemus, cum omnibus attinentiis secundum ordinem; posuit dictus Frater Walterus utramque manum genibus flexis super caput puellæ, & dixit Euangelium, In principio erat verbum, in tutelam contra iniquissimi inimici Læviathan sævitiam.

[20] Quo facto petivi ab eo licentiam ut cum familia possim per noctem vigilare. Qua obtenta sequebar eum ad lectum, qui infra eamdem domum erat præparatus, propter suæ ætatis & religiositatis reverentiam; erat enim vir valde religiosus, ætate pariter & gratia provectus, capite canus, vultu decorus, & ab omnibus religiosis & secularibus approbatus. Cum ejus ergo licentia ad supramemoratam Personam veniens, ut eam & per eam consolarer in Domini mirabilibus; duo lumina, quæ usque ad diem ardebant, in hospitio inveni; cum septem personis: [His visis Petrus petit apud illam vigilare cum ceteris,] quæ usque ad diem, non vicissim, sed omnes simul, custodiebant vigilias noctis, nullo interposito interstitio, nullaque persona ad dormiendum collocata. Necessitas enim hæc erat vigilandi: quia quilibet præsentium, non solum de rebus, sed de vita timere poterat, propter dæmonis sævitiam simul & malitiam, quæ tam graviter, & viribus humanis tam importabiliter crudeliterque grassabatur. Regressus ergo, & cum magno solatio assidentium susceptus, cum me ad eorum instantiam in loco, de quo Socius meus surrexerat, [initaque notitia pium sermonem instituit;] collocassem, & tacitus ad tempus sedissem; dixit mihi sæpius jam memorata Puella, Quod est nomen vestrum? Respondi, Petrus vocor. Adjecit illa: Bone Frater Petre, dicatis mihi aliquid de Deo: quia libenter audio, quamvis propter instantem necessitatem non multum possum intendere, de quo doleo. Ad ejus ergo instantiam & assidentium, licet idioma perfecte nescirem, retuli tamen duo ædificatoria (ut mihi videbatur) exempla, sumpta de Vitis-Fratrum; unum, quomodo beata Virgo quemdam Carthusiensem docuit sibi servire & se amare; & alterum, quomodo Frater Ordinis Prædicatorum liberatus fuit de purgatorio XV annorum, propter Missam cujusdam Fratris senioris, sibi multum familiaris.

[21] His pernarratis silui modicum; & ecce Puella præmemorata cœpit subito ingemiscere solito gravius. Et cum ab ea quæsivissem quid accidisset sibi, respondit: Juxta genu vulnerata sum. [sub quo circa genu vulnerata Christina,] Modica autem morula interposita, in quanta unum Miserere mei Deus dici posset, iterum ingemuit; & dextram manum per manicam ad interiora retraxit, & clavum ferreum sanguine recenti perfusum protulit, & in manu mea posuit. Morulæ autem interpositæ hæc erat ratio, quia quodcumque illud erat, sive ferreum sive ligneum instrumentum, per quod dæmon eam vulneravit, illud de vulnere nemo poterat nisi ipse dæmon extrahere & evellere, [clavum quo plaga facta ostendit;] quod infra evidenti probabitur argumento. Clavum autem, tali modo mihi datum, sensi tactu fore calidiorem, quam ex carne humana potuisset fieri, sive fuisset in manu retentus sive in sinu gestatus. Cum autem media nox advenisset, secundum meam opinionem; accessi ad Socium meum, pro Matutinis secundum modum Ordinis dicendis. Et cum diceremus Matutinas de beata Virgine, & Laudes earumdem incepissemus; murmur totius familiæ in tantum insonuit, ut præ admiratione interruptis Matutinis, nuntium prævenientes, ad personam sæpe dictam & sibi assidentes accederemus, & causam quæreremus quid accidisset. [ac deinde alium similiter cruentum.] Dictumque [est] nobis, quod Puella, cujus supra sæpius habita est mentio, graviter esset vulnerata. Et cum Socius meus ad eam accessisset, & se juxta eam collocasset consolandi gratia, invenit eam graviter afflictam & pæne deficientem. Post modicum autem resumpto spiritu, altera manu modo superiori ad interiora retracta alium clavum, cruore recenti infectum & præcedentis clavi caliditate accensum, sed multo horribiliori forma vestitum, protulit, & in manu Socii mei posuit, dicens: Ecce quo vulnerata sum. Omnibus autem qui aderant clavum considerantibus, [quem obtentum Petrus reverenter servat:] & ob horrorem ejus stupentibus pariter & timentibus, petivi eum mihi dari, pro magno munere & perpetuo memoriali: quem impetratum usque in hodiernum diem penes me conservavi, imprimens in eo signum infallibile, quantum in femore Virgineo fuisset infixus: caro enim clavo adhærens, & sanguis eum perfundens, certissimum hujus rei testimonium perhibebat. Et sic nox prædicta [est] terminata, quoad ea quæ visui assidentium apparebant; ut de iis ad tempus taceatur, quæ Dominus familiariter est operari dignatus: nam eorum inferius mentio fiet specialis.

[22] Mane autem facto Coloniam redii, ex qua exivi: sed nescio si in tota vita mea, usque ad illam horam, talem sensi cordis mei dispositionem: ita quod tunc nihil libentius fecissem, [& regressus Coloniam,] quam Missam de beata Virgine celebrassem, pro donorum divinorum collationis gratiarum actione, quamvis mihi tunc temporis hujus solatii opportunitas data non fuisset. Videbatur ita mihi quod tunc intelligerem, quod dictum esset, Et nox illuminatio mea in deliciis meis, quia tenebræ non obscurabuntur a te, & nox sicut dies illuminabitur, & tenebræ ejus sicut lumen ejus. [Ps. 138. 11] O felix nox! o beata nox! quæ divinarum illuminationum, quæ noctis & diei differentias nesciunt, mihi principium extitisti. O dulcis & delectabilis nox! in qua mihi primum est degustare datum quam suavis est Dominus. Hæc nox est, in qua Domini mei Sponsam primo videre merui: & quod Chrysostomus [ait] in Sermone de Innocentibus, ut videtur mihi, tunc primum intellexi; [ingentique consolatione perfusus,] Cessant humana cum divina tractantur: & infra, Necesse est enim terrena succumbere, cum cælestia prædicantur; naturalia silere, cum virtutes loquuntur. Et cum omnia noctis prædictæ interstitia vel spatia placuerint, licet satis pœnaliter pertransierint, duo tamen molestiam mihi aliqualem intulerunt; videlicet moræ brevitas, & nominis nocuitas. Nox enim, eo quod oculis noceat, nomen accepit: quæ ergo lumen intellectus ingessit, cordi jucunditatem multiplicavit, quare nox vocata est? dies enim magis debuisset appellari quam fecit Dominus, in qua Propheta dicit Exultandum & lætandum: [benedicit nocti,] cui & ego consentirem, nisi mysteria noctis adverterem, & eorum similitudinem in me qualemcumque recognoscerem. [Ps. 117. 23] Novi Iudam de collegio discipulorum Christi nocte exisse; credo Virginem gloriosam nocte Dei filium peperisse, & Euangelio narrante nocte Dominum de mortuis resurrexisse. Quod utinam, ut æstimo, in me sentirem impletum! Opto enim quod Iudas cum infidelitate sua sic de corde meo exeat, & laqueo suspensus sic intereat, ut omnibus ponatur in exemplum.

[23] Utinam peccatrix anima mea novum puritatis concipiat affectum, & tamquam Virgo filium generet! utinam in novam transformatus naturam, sic resurgam in novum vivendi modum, ut numquam amplius mortem gustem in æternum! Et quamvis horum rem nondum teneam, spem tamen habeo, [qua se novum spiritum concepisse agnoscit,] quod ex tunc a facie [Personæ prædictæ] Deum conceperim, & quasi parturierim spiritum salutis. Unde & per totum festum natalis Domini immediate sequens, quasi parturiens fui; nihilque tunc libentius fecissem, quam quod tunc cum Persona prædicta fuissem, cujus præsentia semen animæ meæ prædictum injecerat. Æstimabam enim, eo citius illud in fructum pullulaturum, si fuisset calore genitricis confotum: & ideo desiderio desideravi mirabilibus Dei intendere & interesse, quæ in persona prædicta lucide & multifarie ostendebantur, cui jam in spiritu veritatis & dilectionis sinceritate anima mea erat conglutinata, [cum ingenti affectu erga Cristinam.] in tantum ut vix potuerim Dei recordari sine illius recordatione. Videbatur enim mihi inter nos quædam summa familiaritas esse, cujus etiam quemdam gustum cor meum sibi ex tunc inbibit, quo plenarie inebriari desideravit; licet opportunitas tunc non daretur, propter aliorum Fratrum similem & forte majorem devotionem, quibus cedendum judicavi quia erant notiores.

CAPUT II. Secunda & tertia Christinæ visitatio per Fr. Petrum.

[24] Deinde in prima immediate sequenti data opportunitate, redii ad locum præmemoratum & desideratum, cum Fratre Gerardo de Grifone, [Petrus cum Confessario regressus an. 1268, 24 Febr.] Confessore prædictæ Puellæ, viro morum honestate decorato, laudabiliter litterato, & devotionis gratia præ multis privilegiato, Magistro studentium in domo Fratrum Prædicatorum Coloniæ. Venimus autem, sabbatho ante a primam Dominicam Quadragesimæ, ad locum prænominatum. In Dominica autem Dominus Plebanus supramemoratus, propter Fratrem Gerardum cui familiarissimus erat, invitavit Filiam suam, Puellam cujus in superioribus sæpius facta est mentio, ut cum eo comederet. Quæ Patris sui petitioni consentiens, secum comedit: de quo plurimum consolabar, quia ex tunc incepi mores ejus & gestus solicite considerare & examinare, & in quantum potui, lance rationis ponderare, sicut prius patientiam & modestiam fui contemplatus. Et quamvis pleraque circa statum ejus invenerim rationi meæ impervia & inscrutabilia, [Christinæ secum prandentis mores considerat,] & meo judicio mirabilia, in tantum ut consideratio mea, improportionati luminis claritate reverberata, in sinum suum reverteretur & diceret; Mirabilis facta est scientia tua ex me, confortata est & non potero ad eam; ex tanto tamen, hoc est ex minimo quod intelligere potui, vidi eam, mirabili, & pluribus qui non viderunt incredibili abstinentia præditam, decenter affabilem & religiose jucundam; inter humiles humillimam, & de abjectione & contemptione sui lætam; per se pauca, sed ædificatoria loquentem, [& vehementer probat.] & modeste ad interrogata respondentem; jocunda interdum, sed otiosa numquam proferentem. Habitu religioso induebatur, in quo nihil superfluitatis vel fictæ humilitatis notari poterat. Mirabili honestate morum pollebat, quibus se intuentes & secum conversantes plurimum in Deo ædificabat: quia quantum secundum Deum potuit mores suos [ceteris] conformabat, & in hoc aliorum paci providebat. Sed de iis & de similibus quæ notavi, in Versibus b quibusdam quos scripsi collegi.

[25] Ex tantillo ergo quod tunc vidi, tacitus ex præcordiis delectabar, & in corde Deum benedicebam; [Videt deinde eam rapi in extasim:] sperans quod jam desiderium meum exaudisset, & implere inchoasset. Facto prandio, dum Plebanus infirmum visitaret, accidit quod persona quædam ex devotione coram nobis cantaret, Iesu dulcis memoria, c & Teutonica verba devotissima interposita simul concineret, quæ & me sæpius ad lacrymas permoverunt. [Tunc] rapta est prædicta Puella in tantum mentis excessum, ut in omnibus sensibus immobilis facta, & toto corpore indurata, nullum vitæ sensibilis præferret indicium: & quod plus addidit stupori, nec perpendi poterat quod attraheret spiritum. Fateor, dum hæc fierent, præ gaudio flebam, & præ miraculo stupebam, & pro tanto divinæ influentiæ dono gratias largitori referebam: nihil enim de iis naturæ vel humanæ industriæ attribuebam, sed divinam præsentiam in hoc facto sum veneratus, & de hoc quod sensi & pro quo habui, inferius dicetur. Cum ergo talem dispositionem in homine mortali numquam vidissem, putabam hoc esse quod in Apostolo legi, Sive mente excedimus: nulli enim alii rei mihi quod vidi videbatur esse similius: cœpique tanto solicitius cuncta considerare facta, auscultare verba, motus & gestus ponderare, & memoriæ altius recommendare, quia privilegio gratiæ singularis omnia esse judicavi attribuenda. [2 Cor. 5]

[26] Cum ergo sic sedisset inclinata aliquantulum super quoddam scamnum, & faciem & manus peplo velatas haberet, ad trium vel quatuor horarum spatium; [quæ sibi post horas 3 vel 4 reddi incipiens,] singultando ingemuit, ita ut in toto corpore modicum moveretur: & post cœpit aliquantulum spirare, multo tamen rarius & minori motu, quam soleant homines communiter spirando spiritum attrahere. Fuit autem spirationis motus adeo modicus, quod non posset adverti, nisi præcipua diligentia observaretur, quia modo communi non fiebat. Erat enim, ut dictum est, minor motus spirationis, quam soleat fieri communiter; & majus spatium inter inspirationem & respirationem: quæ tamen sibi invicem videntur contrariari. Et cum sic ad horam duarum Missarum sedisset sub hoc modo vitæ; cœpit paulatim apertius spirare, & ad modum communem quodammodo in hac parte venire hominum. Post hæc cœpit loqui, adeo tamen submisse, quod ab auscultante diligenter vix poterat percipi: non tamen oratione perfecta, sed uno enuntiato verbo dulci & amatorio, [auditur nonnihil loqui;] ut est, Amantissimus, Dulcissimus, vel Præcordialissimus, Intimus vel Sponsus, tanto & tam inusitato exultavit tripudio, ut toto corpore tremefacto, plus longe quam soleat ridentibus accidere, ad moram unius, Miserere mei Deus, sub uno spiritus attractionis motu in hoc permanserit, & post æquali temporis spatio quasi immobilis perseveravit. Perduravit autem & modus risus vei tripudii, exultationis vel gaudii (nescio enim quo nomine debeat censeri, quia hujus simile nihil prius vidi) ad moram, ut puto, duarum Missarum.

[27] [tum in mirabiles affectus erumpere;] Cessante autem & hoc modo, qui plerosque secus eam sedentes commovit ad fletum, propter excellentis devotionis & ardentis dilectionis multiplex indicium; cœpit plura in loquendo verba continuare, & orationes quasi ex integro formare, in quibus gratiarum actio & vox laudis resonabat. Memoriam enim quamdam faciebat status in quo fuerat, & beneficiorum quæ perceperat in generali, licet ad specialia non descendebat. Dulcissimum hoc fuit audire, quomodo suam recognovit vilitatem, & sui Sponsi magnificentissimam largitatem, & familiarissimam benignitatem. Hinc inde enim oratio procurrebat: [deinde lacrymari ubertim,] nunc enim sonabat propriam humilitatem & indignitatem, nunc Dei magnificabat bonitatis immensitatem. Duravit autem & hic modus ad spatium unius Missæ: qua cessante, exilii sui multiplices miserias cœpit, cum maxima cordis amaritudine & lacrymarum profusione, conqueri, ut talem lacrymandi modum numquam prius viderim. Unde quod pedes Domini rigati fuerint lacrymis mulieris, quamvis prius & crediderim par ante Euangelio; ex tunc tamen fortius cordi impressi tali monitus exemplo: puto enim, quod non tantum pedes, sed & manus & caput lacrymis rigasset, si opportunitas data fuisset. Hac quoque hora per se pertranseunte, cœpit, quasi homo devotus, ex intima devotione recommendatos sibi, Deo affectuosissime recommendare. Quod ideo taliter pono, quia hic primum adverti, [& amicos inimicosq, commendare;] quod humana ratione & instinctu naturali movebatur: hujus autem exemplum, quamvis diminutum, prius videram inter mortales. Et cum amicos & benefactores, in quocumque genere beneficii ei subvenissent, attente recommendasset; pro inimicis summa instantia, si qui essent, devotissime Dominum exoravit, ut eis indulgeret, sive ex industria sive ex ignorantia in eam peccassent: & idcrico hoc addidit, quia quidam factis suis detraxerunt, quia veritatem non intellexerunt.

[28] Iis sic sive per Deum sive per eam completis, [ac denique Petro interroganti respondere:] cœpit hominibus loquentibus sibi respondere, & vitæ humanæ modum tenere, præteritorum nullam omnino faciens mentionem; quin potius ægre videbatur ferre, si de iis aliquem audivit loquentem. Infra tempus autem quo ibi morabar, quærebam ab ea quomodo valuisset, postquam eam vidi ante Natalem Domini: & respondit, Competenter, & addidit: Octo diebus ante Purificationem, cum essem in oratione post Completorium ante lectum meum, audivi sonum bufonis, & præsentiam adesse intellexi dæmonis: ad cujus vocem in primis territa fui: sed ad cor rediens mansi in eodem loco, in oratione quam inceperam: & audivi quod mihi appropinquavit, tandemque sensi [quod] sub vestes meas intravit. Post hoc probavi, [cui & narrat vexationem a dæmone sub specie bufonis illatam.] quod paulatim per membra mea scandebat, & ultimo se in pectore meo collocabat: erat autem adeo magnus, quod fere totum pectus meum cooperiebat: adeo etiam fortiter ungues suos carni meæ impressit, quod gravia vulnera post se reliquit. Sic ibidem, quocumque ibam, per omnes octo dies remansit; sive Ecclesiam frequentarem, sive aliud quid facerem: erat autem hoc mihi pœna non parva. Cum autem in vespere ante vigiliam prædicti festi essem in oratione, & intellexissem quod Deus vellet me liberare a prædicta tribulatione; manum meam traxi ad interiora per manicam, & posui digitos meos inter pectus meum & ventrem bufonis, & violenter eum evulsi, & a me in pavimentum projeci: & sonuit quasi calceus antiquus fuisset projectus: & dixi ei quasi ex indignatione: Infelix, cur tam cito revertebaris? nonne in Adventu me satis afflixisti & satis crudeliter persequebaris? Et respondit mihi dæmon de bufone: Non sum ego ille: alterius crimen mihi imponis. Ego enim numquam plus ad te veni, sed & nunc sic devictus sum & confusus, quod numquam revertar. Et adjeci, Fuge, miser: qui statim fugit: sed & bufo disparuit. Et post hoc ad me loquebatur, Nunc quarta vertitur d septimana postquam hæc acciderunt, & adhuc in pectore meo vulnera, quæ dæmon inflixit, perseverant.

[29] Cum Frater Karolus e reverteretur de Parisius in Daciam, & venisset Coloniam, [III Visit. Ad instantiam Fr. Caroli] ubi ego tunc causa studii commorabar, & ad ædificationem suam quædam narrassem de persona memorata; in tantam accensus est devotionem, ut omnino eam vellet visitare & corporaliter videre. Cum autem, pro signo certitudinis dictorum, clavos ferreos visu horribiles, quos dæmon dictæ Puellæ tibiis infixisset ostendissem; petivit instantissime unum ex eis, quem & ego dedi, & ille accepit pro magno munere. Ut ergo & ipsam personam videret, licentiam petivit & accepit a Priore Coloniensi, cui datus fui in socium: [regressus cum eo Petrus 24 Martii,] & sic tertia vice ad præfatam veni personam in die Annuntiationis Dominicæ post tempus Completorii, quæ tunc in f Sabbatho celebrabatur. Intrantes ergo domum Domini Plebani, qui Fratres solebat infatigabiliter hospitio recipere, mansimus illic per noctem. Cum ergo negotium nostrum Plebano dixissem, & modum quæsivissem quomodo Frater Karolus personam quam videre volebat, possit invenire; respondit honeste satis (erat enim vir multarum gratiarum, magnæ puritatis & morum honestatis, simul & largitatis & præcipue devotionis, quæ aperte in eo fulserunt): Invitate eam cras ut comedat nobiscum. Ad quem dixi: Non est meum aliquem invitare. Respondit: Ipsa libentius veniet, si vos eam invitaveritis.

[30] Quod cum factum esset in crastino, & ad prandium deberemus accedere; invenimus eam paratam, primo ad aquam manibus nostris infundendam; & cum nos invitaret ad aquam accipiendam, subito in verbis beatæ Elisabeth prorupi, dicentis: Et unde hoc mihi ut veniat mater Domini mei ad me? [ipsā manibus suis aquam fundente, pie afficitur;] indignum enim judicavi ut aquam manibus meis administraret: humilitatem tamen suam & devotionem attendens, sedi tacens, quamvis verbum emissum circumastantes notarent. Facto ergo prandio, cum sederemus ad ignem secundum morem Teutonicorum, & in memoriam revocarem, ut attenderem manum ejus sinistram (secundum quod præmonitus fui in præcedente vespere) quam & in comedendo & bibendo adverteram, & propter custodiam ejus nimis solicitam nihil quod videre volui vidi; accidit ut rogaret me ut de Deo ei aliquid dicerem. Cum ergo quatuor vel tres primas proprietates Seraphin posuissem secundum B. Dionysium g (sciebam enim quod de Dei dilectione libenter audiret) in tantam venit affectionem cordis, [& inter loquendum de Seraphinis, abstractā miratur;] ut famulæ matris suæ, ad se missæ, ter loquenti, non adverteret ad interrogata respondere. Quod cum advertissem, tacui: & modico intervallo facto, dixi ei, modi sui adhuc ignarus: Quare non expedivisti famulam matris tuæ? Respondit: Si omnia quæ ad matrem meam pertinent periclitarentur, nunc de suis negotiis me nescirem intromittere.

[31] Dum sic occupata erat spiritu, aperuit manum sinistram: [videtque in ejus sinistra Crucem sanguineam,] & rem vidi ab infantia desideratam, & nescio si usque ad illam horam rem aspexi tam devotam, & tam decoram, & quæ cor meum tantum lætificavit & ædificavit. Vidi enim in manu virginea candida Crucem Dominicam, colore sanguineo rubentem. Quam pulchra fuerit hæc convenientia, vix poterit æstimare, cui non fuerit datum contemplari. Erat enim Crux illa, non colore nec cruore tantum depicta, sed carni ipsi cum vulnere manifesto impressa; non simpliciter formata, [& ornatam floribus:] sed decentibus & pulcherrimis floribus adornata; & adeo mirabiliter ordinata, quod cuilibet aspicienti patuit, quod eam ars humana numquam effigiasset, quamvis in hoc totum studium suum expendisset. Hanc Crucem oculis vidi, sed virtutem ejus cordi meo intrinsecus percepi. Nam ab illa hora qua Dominus me tali miraculo dignatus est consolari, familiarius mihi fuit de Cruce & Crucifixo meditari. Sed de iis altior ratio. Frater autem Karolus, cujus eram Socius, ex aspectu & præsentia præmissorum plurimum ædificatus, in crastino recessit: [eiq; Diurnale suum donat.] & quia audivit quod dæmon violenter abstulerat, & de manibus potenter libellum h eripuerat Puellæ præmemoratæ in die Conversionis Apostoli Pauli, quem solum possidebat; dedit ei, in signum specialis devotionis & dilectionis, Psalterium valde pulcherrimum, sed parvum, quod pro se Parisius procuravit. Cui & ego arridens dixi; Plus vult Deus dare, quam diabolus poterit tollere: & protuli Diurnale parvulum, quod mihi felicis memoriæ, Frater Absalon Provincialis Daciæ dederat in novitiatu, & dixi: Ecce, ex quo diabolus abstulit tibi unum libellum, dedit Deus tibi duos: & Diurnale prædictum sibi contuli: & sic recessimus ædificati.

ANNOTATA D. P.

a Anno 1268 Bissextili Pascha celebratum est 8 Aprilis, atque adeo Sabbatum ante I Dominicam Quadragesimæ, cadebat in festum S. Matthiæ; tunc per intercalationem diei unius ad 25 Febr. dilatum.

b Hi versus sunt argumentum in Codice Clivensi ampli Tractatus, in fronte sub hoc titulo positi, Incipit liber primus de virtutibus Sponsæ Christi Christinæ, compilatus a Fr. Petro de Ordine Prȩdicatorum; & sic consequenter is quem præ manibus habemus Tractatus ipsimet Auctori nuncupatus Primus, in illo Codice nominatur Liber secundus de Vita benedictæ Virginis Christi Christinæ. Nos ipsos versus, cum specimine seu parte Tractatus, singula eorum verba diffusius explicantis ponemus ad calcem totius Commentarii.

c Ita incipit suavissimus & passim notissimus Iubilus S. Bernardi.

d Consonat hoc cum jam notata ratione temporis, secundum Paschales calculos: nam ab initio Februarii usque ad 22, tres effluxerant hebdomadæ, & exinde quarta volvebatur.

e Hujus Fr. Karoli sæpius infra recurret mentio.

f Festo scilicet anticipato, quia ipsa 25 Martii impedienda erat Dominica Passionis. Secundum morem porro hic cœptum, pergam diem mensis notare in margine, licet in textu non specificetur; quando festorum ratio, aut feriarum concursus eumdem nobis indicabunt; ne Notas opporteat ea causa multiplicare.

g Proprietates Seraphim explicantur a Dionysio.

h Quomodo hic libellus postea relatus a dæmone sit, vide infra num. 43.

CAPUT III. Quartæ & quintæ Visitationis acta.

[32] Quarta vice hoc modo contigit me Personam, de qua narro, visitare. Ante festum Paschæ ejusdem anni, dixit mihi Prior Coloniensis, [IV Visit. Iterum circa Pascha eodem rediens Petrus,] ut cum supra memorato Frater Gerardo de Grifone exirem. Cum ergo obedientiam impleremus non inviti; in Vigilia Paschæ de domo Fratrum facto prandio exivimus. Et dum post meridiem ambularemus, & inter nos de Deo & de statu Puellæ, cujus sæpius mentio habita est superius, tractaremus; incaluit intra nos cor nostrum, præ admiratione operum mirabilium quæ videramus circa prædictam Puellam ex parte Dei, & miserabilium & nimis pœnalium ex parte diaboli: Mirabilem autem Deum ambo laudavimus in Sanctis suis. Cum ergo de iis loqueremur, & juxta paludem quamdam, [post indictum ranis a Socio silentium,] in qua ranarum erat magna multitudo coaxantium & nos impedientium, iremus; dictus Frater Gerardus, tædium passus, elevavit in altum brachium dextrum, & fecit signum Crucis, & dixit: Præcipio vobis ranæ, in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti, ut taceatis. Et statim, teste Deo, omnes siluerunt, acsi non fuissent ibidem, nec amplius sonum aliquem emiserunt; cum tamen adhuc, juxta eamdem paludem, viam per longum spatium prosequeremur. Dixi autem ad prædictum Fratrem: Quid factum est de ranis istis, quæ tantum tumultum fecerunt? At ille parum subrisit, sed nihil respondit: quod & ego advertens, ad aliam materiam verba mea converti.

[33] Cum autem ad illam quo ibamus venissemus, ad hospitium Plebani iter direximus, [intelligit signa Passionis apparere in Christinā:] qui nos vocaverat. Et ecce, antequam limen intraremus, occurrit mihi mater Plebani, mulier ætatis admodum provectæ; & dixit mihi, filium me vocans, noverat enim me jam pridem; Carissime fili, doleo quod heri non fuisti hic: vidisses enim Dei mirabilia, si adfuisses. Cui cum respondissem quasi jocando, Forte cras similia potero videre; illa respondit: Numquam in terra ista temporibus nostris visa fuerunt, & credo quod vix amplius videbuntur. Cum ergo rem tantum ponderaret, & ex quodam fervore cordis verba pronuntiaret; cœpi advertere in ea quamdam insolidam dispositionem, quasi de magno aliquo esset locutura, & dixi: Quæ nova acciderunt, de quibus tantam facis mentionem? & cœpit mihi recitare dicens: Heri in quadam Puella, in villa hac, expresse apparuerunt signa Dominicæ Passionis. Et cum aliquid mihi de modo dictæ apparitionis dixisset, quamvis dissimulaverim, corde tamen commovebar. Et tunc temporis Personam, de qua audieram, libenter visitassem, si opportunitas data fuisset; quæ negata fuit, propter Socii mei debilitatem.

[34] In die autem Paschæ, cum Persona, de qua mihi relatum fuit, de summo mane communicasset; [quam ipsa Dominica visitans,] & post factum prandium ad eam cum Domino Plebano venissem; invenimus eam in lecto jacentem, coopertam cum peplo ex diligentia faciem habentem. Quod tam Dominus Plebanus, quam ego advertimus quod aliquid significaret: & collocavimus nos, ipse ad caput lectuli sui, & ego ad pedes. Et cum sic sederemus, adhibui omnem diligentiam, ut faciem suam possem intueri; non curiositate motus, sed dilectione passionis Christi, cujus signa in ea audieram jam de novo apparuisse. Scivi etiam quod nulla precum importunitate hoc possim ab ea obtinere, ut voluntarie faciem suam, ut tunc erat disposita, mihi ostenderet: nam & de illa aliquid audieram. [inter loquendum de Agno Paschali,] Dixerat enim mihi mater Plebani inter cetera, quod facies sua tota esset livida, quasi cum baculis esset graviter concussa. Ut ergo veritatem hujus dicti possem probare, prædictam adhibui solicitudinem; sed & Deus omnipotens, qui donum, quod dederat quodque impresserat, voluit manifestare; hac mihi ostendit illud occasione. Cum dominus Plebanus sic sedens conferret cum ea de Agno Paschali, qualis fuisset quem sumpsisset; & inter verba ex devotione parum risisset, præ abundantia gaudii quod senserat, respondit: Qualitercumque mihi sapiebat; ad minus videtur quod vos eum valde dulcem senseritis, ex eo quod sensistis. Inter hujusmodi ergo verba, quæ non erant multitudine numerosa, sed dulcedine plurimum saporosa, non puto casu, sed natura cogente, & Dei providentia procurante, cum dicta Persona debuit spuere, peplum quo facies tecta erat elevavit: & quia ad pedes sedi, intuitus sum sub peplo vultum ejus, [detectum forte vultum ejus totum lividum vidit,] utique non vultum Angeli, sed tamquam nullum similiorem vultum summi Pontificis [id est Christi], quo quis aspecto poterat mente vulnerari. Erat enim totaiiter lividus, & quasi ad ingredinem declinans, qualem faciem humanam numquam aspexi; quasi cum baculo totus fuisset concussus.

[35] Ad hanc visionem secundo iteratam erat stupor quidam in oculis meis, & admiratio, & mira ad Christum passum in corde meo nascebatur compassio: & nescio, si ad illud tempus, de visis vel auditis, lectis vel scriptis, usque ad illam horam, [cum insolito devotionis magnæ sensu;] aliquid cor meum sic penetravit, & Christi Passionem in eo sic profundavit. Cogitavi enim, & quasi per rationem visum examinavi: Si ex eo quod crucifixores Judæi Dominum Christum arundine percusserunt, & palmis ceciderunt, facies sua sic livida fuit ex percussionum gravitate vel multiplicitate; quale putandum est fuisse dorsum ex flagellorum acerbitate, quæ tanta erat, ut per eam etiam crudelis & impius Pilatus, judex injustus, inimicos suos, id est Christi, intenderit ad misericordiam emollire; in qua judicantis cogitavi sævitiam, flagellantis immisericordiam, sed populi aspicientis horrui detestabilem superbiam. Fervorem ergo, vel ut apertius dicatur, dolorem quemdam cor meum ex eo concepit, accensusque est in corde meo ignis quidam: sed & in promptu fuisset imber copiosus lacrymarum, nisi morem gessissem [respectui] circumsedentium, & timuissem notari, ac pro hoc & ignem extinxissem & fluvium lacrymarum repressissem. Sed iis sopitis, [& Christinam merito dici censet.] ivi cum Domino Plebano ad Officium vespertinum peragendum. Cum autem in via Frater Gerardus nobis occurrisset, cum pluribus personis utriusque sexus; inter ceteros advenit & quædam femina, Christina nomine; & quæsivit a me jocando, an Christinam diligerem, seipsam notans. Cui cum dicerem (verba sua parum ponderans, sed potius flammam cordis celare non valens) Diligo; ridendo subdidit, Non eam notas? Quod & verum erat: Personam enim, de qua recessi, notavi. Unde quamvis illa ex pueritia Christina sit vocata, ego tamen eam ab ea hora Christinam vocare statui, quia in ea Christi stigmata, numero & loco debito, Domino concedente respexi: de cujus dilectionis ratione infra dicetur.

[36] Officio ergo vespertino, secundum morem patriæ, mane completo, [Feria 2 Paschæ jussus apud illam prandere;] ut vix dici possit, Quoniam advesperascit, & Fratre Gerardo & Plebano ad Christinam redeuntibus, & me sequente eos; invenimus alios duos Fratres in via, videlicet Fratrem Ioannem de Mustindorp, & Fratrem Nicolaum. Nos ergo quatuor Fratres prædicti, cum quibusdam aliis personis devotis, ad dictam Christinam intrantes, & eam visitantes & salutantes, supradicto modo in lecto jacentem, ad modicam morulam secum loquebamur. Inter cetera autem Christina dixit Fratri Gerardo: Cur me prius non visitatis, in tanta necessitate constitutam? Illo autem se excusante, sic post cetera determinaverunt; ut Frater Gerardus & Frater Ioannes in crastino comederent cum Advocato antiquiore, [distinctius videt signatas ejus manus;] & Frater Nicolaus & ego cum dicta Christina comederemus. Quæ ordinatio mihi plurimum placuit: ex corde enim desideravi, si mihi Deus dignaretur ostendere, supramemoratæ matris Plebani relationis veritatem comprobare, cujus Dominus jam partem mihi manifestaverat. In crastino ergo, Officio divino in ecclesia peracto, tempore prandii adveniente, venimus, Frater Nicolaus & ego, ad domum Christinæ: & Officiis de spiritu sancto & beata Virgine coram ea lectis, quia Officium sine libro ignoravimus, consedimus ante lectum suum ad comedendum: & tempore quo cum ea comedimus, tertia vice signa salutiferæ Passionis Christi in manibus ejus sum contemplatus: quorum modus hic erat. In medio palmæ utriusque manus vidi vulnus, caro enim nuda apparuit ad latitudinem unius sterlingi, formam habens rotundam; non pictam, sed carni absque notabili profunditate impressam: quod & per octo dies continuos perseveravit, licet successive & paulatim per singulos dies minueretur.

[37] Erat autem & in exteriori manus parte vulnus, interiori in quantitate & loco respondens proportionaliter, [& per totam Octavam ibi manens,] acsi vestigium esset clavi manum penetrantis. Et, ut verum fatear, aspectus hujus vulneris erat mihi gratius ferculum in mensa, ita ut præ dulcedine illius facile cetera viluissent, etiam si plura fuissent & lautiora. Octo autem diebus sequentibus, ut puto, quotidie suus fui commensalis, in quibus satis quantum licuit de prædictis perscrutabar. Sed præter ea quæ vidi, ea quæ a familiaribus audivi etiam hic recitabo: [ex familiaribus Virginis,] quamquam eam nec uno verbo audivi de iis facere mentionem. Sed sic faciebat, acsi ei nihil accidisset; sicque dissimulabat, acsi negotium omnino ignoraret; imo, quod plus est, multum ei displicebat, & quasi offensam se ostendebat, si quis coram ea de hoc mentionem faciebat. Verumtamen ego, qui placere non studebam, & displicere non formidabam, familiariter contuli cum personis quæ præsentes adfuerant, audierant, & viderant universa.

[38] Erant autem hæ præcipuæ: Hilla de Monte, cognata sua, & in omnibus tribulationibus & consolationibus suis comes individua, [Hilla de Monte,] cujus faciem inter adversa & prospera numquam vidi mutatam; Virgo per omnia laudabilis, ad tristia imperterrita, in lætis & prosperis cauta; Virginem actu, habitu, affatu ubique præferens. Iocus erat seriosus, & serium videbatur jocosum, propter verborum & morum æquanimitatem. Post Christinam nescio si vidi puellam tantæ puritatis: [Gertrude Plebani sorore,] videbatur enim mihi quod peccare nesciret: & ipse Deus scit, quod gestum, signum, vel verbum lasciviæ in ea, quamvis multum consideraverim, numquam adverti, quamvis familiarissime secum fuerim sæpius & diutius conversatus, ut infra patebit. Secunda erat Gertrudis, soror Plebani, morum & ipsa honestate præclara, de qua inferius dicetur. [Aleide cæca,] Tertia Aleidis cæca, quæ plorando (ut creditur) oculos amiserat, & eorum amissionem non doluit; & insuper in lecto septem annos decubuerat & mirabilem patientiam in omnium virium destitutione exhibuerat: virtus ejus non est scripto enumeranda, maxime ei qui novit personam, [& parvula quadam;] nam putabit omnem laudem factis ejus inferiorem. Quarta erat puella parvula, bonæ indolis, voto castitatis ex corde voluntario in seculari habitu obligata. Cum iis ergo personis Deo sacratis, quia omnes pro Virginibus habebantur, & vere (ut credo) sic erant, seorsum & divisim contuli; & omnes una voce de præmissis magnalibus sic respondebant.

[39] Post Matutinas dictas de Parasceve prius [quam finiretur vespertinum] crepusculum in die Cœnæ, cum ad hospitium Aleidis Christinam deduxissemus, in quo omnia præmissa hujus tractatus contigerunt, cœpit nobis inusitato modo loqui & dicere; Carissimæ sociæ, [intelligit Christianam nocte ante Parasceven sanguinem sudasse;] nescio quid mihi inconsuetum accidit. Et cum hoc dixisset, cœpit gravissime pavere, & medullitus conturbari: in tantum autem excrevit turbatio, quod parum ante mediam noctem sudavit sanguinem; & hæc turbatio usque in diem crastinum perduravit, donec propter Officium diei ad ecclesiam omnes iremus. Aleidem autem, quæ propter cæcitatem & virium debilitatem sola remanserat, cœpi deinceps singulariter interrogare: Bona Aleidis, audisti aliquid vel intellexisti de iis quæ gesta sunt circa Christinam in Parasceve, tempore Officii quo sola secum fuisti? Et respondit: Sonum magnum audivi, [auditaque ossa ejus extendi.] acsi unus homo in tantum fuisset extensus, ut omnia ossa sua a compagibus suis dissolverentur. Et cum interrogarem, si vocem aliquam audivisset; respondit: Voces & verba audivi, quæ numquam dum vixero revelabo. Et sic terminata est collatio respondentis & interrogantis, non sine utriusque exultatione & ædificatione.

[40] Post festum Paschæ, cum ad domum fuissemus reversi, conservavi omnia prædicta, & multo plura, conferens de eis in corde meo, & hinc inde cogitationes meæ oriebantur: [Coloniæ 28 Aprilis salutatus a Christina Petrus,] nunc enim de visis Dei admirabilibus admirabar, nunc Deo pro suis beneficiis regratiabar, nunc de meis defectibus in conspectu ejus humiliabar. In vigilia autem B. Petri Martyris de Ordine Prædicatorum vocatus sui ad portam, quod mihi perraro contigit: & inter ceteras personas quæ mihi loquebantur, etiam prædictam Christinam vidi & salutavi, quæ ob devotionem festi in Coloniam venerat, ad ecclesiam Fratrum visitandam, ut participationem Indulgentiæ reportaret. Cum ergo dixissem, quod Frater Mauritius me rogasset, ut aliquibus diebus cum eo exirem; rogavit nos ambos, ut ad villam, in qua manebat, declinaremus: quod & factum est. Nam in vigilia sanctæ Crucis ad eam venimus, & tam ab ipsa quam ab aliis villanis recepti fuimus benigne. In crastino autem, hoc est in die sanctæ Crucis, cum facto prandio coram pluribus, gradus contemplationis, secundum Ricardum de S. Victore, exponerem; adverti ego cum aliis, quod Christina in mirabilem devotionem & exultationem per prædictos gradus fuit deducta; [cum eaque 3 Maji deambulans,] in tantum quod gaudium suum non poterat occultare, quin illud verbis & gestibus manifestaret. [V Visit.] Facta autem collatione, cum placuisset pluribus qui aderant ut modicum deambularemus ad quamdam aquam; contigit, duobus simul quasi in processione euntibus, me Christinam associare.

[41] Dum autem sic iremus, & de Dei dulcedine tractaremus; inter cetera quæsivit Christina a me, quare quidam Sacerdotes diutius, [aut] celerius quam alii celebrarent? At ego respondi per similitudinem. Qui manum plenam semine papaveris projiceret in os suum, [docet quomodo alii celerius, alii tardius Missam absolvant;] & singulorum dulcedinem vellet degustare, oporteret eum diutius masticare quam qui grana integra deglutiret: sic qui singulorum verborum mellifluorum in Canone positorum suavitatem vult sentire, necesse est eum in quolibet verbo aliquam morulam contrahere in proferendo. Placuit ei solutio, & secundam movit quæstionem dicens: Bone Frater Petre, non displiceat tibi quod a te quæro: quomodo est tibi cum celebras? Et ego respondi: Bene & optime. Quod cum dixissem, utrumque genu in terram fixit, & quasi se totam in terram inclinando coæquavit. Cum autem surrexisset, & ad hospitium de quo exieramus reversi fuissemus; invenimus ante nos duos Fratres Henricum de Beitbur, & Socium ejus. Cum quibus cum cœnassemus, cum dicta Christina intravimus pomarium cœnaculo adjunctum: & me, ad petitionem eorum qui affuerunt, exponente quod de Virginibus cantatur; Post te canentes cursitant; & magnitudinem cæli probante per illud. [ac cæli magnitudinem demonstrant:] O Israël quam magna est domus Dei; & per opinionem Ptolomæi qui dicit, omnes stellas æquali tempore æquale spatium pertransire, nullamque esse aliam causam quod Luna transit circulum suum viginti septem diebus, & stella quæ dicitur fixa triginta sex millibus annorum, nisi diversam latitudinem circulorum suorum; esseque tantam differentiam inter sphærarum latitudines in quantitate continua, quanta est in quantitate discreta inter XXVII [dies] & XXXVI millia [annorum], hoc addito, quod XXVII duodecies sumptum, non perficit numerum dierum. [Bar. 2. 24]

[42] Postquam hæc dixeram puellæ quæ circa Christianam sederunt, eamdem mente excessisse humana invenerunt; eramus autem in modum coronæ simul consedentes, [inter quæ dum rapitur Christina,] personæ circa numerum duodenarium. Interrupto ergo verbo, propter insolitum eventum qui contigerat, quem quidam ex nobis non viderant prius; cœpimus omnes modum illius eventus & circumstantias considerare. Nescio quo nomine, quod vidi, debeat vocari; nisi quod a Clericis qui affuerunt audivi, quod Raptum illud nominare consueverunt. Modum ergo dicti raptus, si ita debeat dici, [raptus illius modum observat Petrus.] considerans, eumdem inveni quem supra in secunda visitatione exposui, & eumdem revertendi ad se modum; hoc superaddito, quod diffusio miri odoris & suavissimi omnes præsentes & circumsedentes lætificavit, & as stuporem provocavit. Mansit autem in hac devotione a solis occasu fere usque ad ortum diei, & supradicto modo ad seipsam rediit. Mane autem facto eam salutavimus, & sic recessimus: terminataque in hoc est quinta visitatio.

CAPUT IV. Sextæ & septimæ visitationis successus.

[43] Sextæ visitationis hic erat modus. In festo Pentecostes, cum de mandato Prioris Coloniensis venislem in Stumbele, in villam ubi Christina manebat cum Fratre Gerardo de Grifone, cujus supra mentio habita est; [In Pentecoste 27 Maji regressus Petrus,] & ipsa Christina in Missa post omnes communicantes communicasset, cum summa devotionis reverentia, nullis tamen motibus vel gemitibus vel singultibus forinsecus ostensis; & ivisset ad partem Orientalem altaris, & se inter murum ecclesiæ & altare collocasset; mansit ibidem usque longe post Completorium. [VI Visit.] Dispositio autem sua talis erat. Ad truncum unum quasi sedens in oratione jacebat, & quasi jacens sedebat, [dum illa post Communionem manet in raptu.] sicut mos est Beginis in Coloniæ partibus orare: faciem peplo opertam habebat, & pallio manus: insensibilis autem omnino sic erat, quod nullo sensu sentiebat, & toto corpore indurata, eo modo quo supra in secunda visitatione est explanatum: hoc addito, quod longior fuit mora excessus, & odor suavissimus per totum presbyterium est diffusus. Cum ergo tempus vespertinum advenisset, & vesperis [absolutis, in] Completorio addito inciperemus, ecce nunc benedicite Dominum omnes servi Domini: ecce liber Christinæ, quem ei violenter in die Conversionis Apostoli Pauli, ut supradictum est in visitatione tertia, dæmon abstulerat, [videt referri ejus librum, ante 4 menses a dæmone sublatum:] venit volans ab Occidentali parte ecclesiæ, plerisque qui in ecclesia fuerunt videntibus: & ad parietem orientalem sanctuarii, ubi Christina jacebat, adeo valide est percussus, quod propter strepitum omnes psalmodiam dimisimus, respicientes nos mutuo, ignorantes quid accidisset: putabamus autem, quod scholares, qui ex opposito mei sedebant, id est a parte meridionali altaris, aliquid inter se ex levitate projecissent; donec libellum ante pedes meos projectum aspexi; quem tamen tollere dissimulavi, expectans plurium testimonium.

[44] Cum ergo Plebanus ultra Fratrem Gerardum, qui medius inter nos sedit, ad me oculos convertisset; [& cum sociis miratus in madenti ac fœtenti sacculo integrum,] vidit librum in sacculo suo in pavimento jacentem, & alta voce inclamans dixit: Frater Petre, tolle librum: novit enim librum quem scripserat, & sacculum quem sæpissime viderat. Jacuit autem liber ante omnium nostrum prospectum: quem cum extenta manu accepissem (adeo enim prope me cecidit & jacuit, quod non erat opus surgere pro ejus acceptione) & cum Plebano porrexissem, etiam sedendo, propter mei ad eum vicinitatem; videns eum, more patriæ suæ juravit, dicens: Per animam patris mei iste est liber Christinæ. Erat autem sacculus totus madidus, ac vilissimo fœtore, acsi in cloaca jacuisset, perfusus. Librum ergo extraxit ad extremam partem camisiæ suæ invenit madidam, sed librum ipsum totaliter illæsum, & optime conservatum, cui nec fœtor etiam inerat memoratus. Cum ergo vidissemus hæc, & stupore simul ac fervore quodam perfusi fuissemus, [intelligit, omni populo inspectante rem actam.] completo Psalmo quem omiseramus, incepimus alta voce hymnum, Veni creator: quem adeo solenniter fuimus persecuti, ut omnes audientes, qui tamen ignorabant, admirarentur: plures enim affuerunt, quia ecclesia plena populo esse videbatur. Dicto ergo Completorio, & facto a fratre Gerardo sermone ad populum; idem Frater Gerardus, [librum] quem a Plebano ante sermonem sumpsit, cum sacculo posuit, ad olfaciendum sacculum, ante nares quarumdam personarum, quæ prius Christinæ detraxerant, & sacculum recognoscentes fœtorem horruerunt, & plurimæ ex eis de præterita detractione pœnituerunt. Sub iis omnibus Christina omnino jacuit immobilis, & supradicto modo insensibilis in sua devotione.

[45] Cum autem nos solos, qui in presbyterio fuimus dum hæc agerentur, prædictorum crederemus esse conscios; & quilibet alii diceret, ut pro secreto, quod viderat, teneret; egressi ad cœnandum in villam, audivimus quasi publicam, non solum fabulam, sed & famam, & de supradicta libri projectione plerorumque ora loquebantur. Et cum ab aliquibus eorum quæreremus, [Cum Fr. Albrandino revertens Petrus,] unde scirent, dixerunt: Cæci adeo non fuimus, quod non potuimus librum ante oculos nostros volantem videre: & motum quo liber volavit, quem solos nos scire credebamus, ab eis didicimus. Dicebant enim quod viderunt librum venientem, quasi projectus fuisset ab ostio Occidentali, per totam ecclesiam, donec ei occurrisset paries Orientalis; ad cujus concussionem strepitum fecit supramemoratum, quod nos ignoravimus qui sedimus in presbyterio. Quatuor autem diebus post hoc ibidem peractis, ad domum Fratrum fuimus reversi, in quibus & post quos, [22 Iulii,] nihil verius aliud, quamvis investigaverim, potui percipere de præmissis. [VII Visit.] Per prædictum autem festum cordibus nostris inerat gaudium speciale, dico autem Plebani, Fratris Gerardi, & meo, quod ex signis & verbis eorum conjeci: facile enim erat probare quod visu apparuit.

[46] De præmissis & aliis plurimis rumor ortus plurimorum aures perculit, quorum oculi, supradicta non viderant: Erat autem tunc temporis Coloniæ studens, pro provincia Tusciæ, Frater Albrandinus, vir litteratus & bonus Prædicator: qui rumoris fama prædicti commotus, rogavit me ut eum ad Christinam deducerem: [23 ejusdem solatur quærentem de somni defectu per dies 14:] putavit enim ei esse me familiarem, quia scivit me eam sæpius visitasse: & vere sic erat, ut opinor: notitiam enim villanorum acquisieram aliqualem & præcipue apud Dominam villæ, videlicet Abbatissam a S. Cæciliæ. Licentia ergo accepta per Fratrem Albrandinum a Priore, & me sibi dato in Socium, in die B. Mariæ Magdalenæ venimus, non curiositatis causa, sed devotionis, in villam ad quam ire intendebamus: & tempore Officii vespertini ecclesiam intravimus. Quo completo mutuo nos salutavimus, & post hæc ad hospitia destinata singuli revertebamur: sed & post illam horam Domina Abbatissa cum suis puellabus villam intravit. In crastino autem mane facto, cum ad ecclesiam venissemus, & Dominam Abbatissam cum Missa expectaremus; ivi in ecclesiam ad Christinam, & salutavi eam, & inter cetera quæsivi ab ea, quomodo haberet. Et respondit: Debilis sum in capite, quia in quatuordecim diebus & noctibus non dormivi. Et rogavit ut pro ea Dominum orarem: & addidit, causam vigiliarum tantarum exponens, Quando depono me in lectum ad dormiendum, tantus calor me invadit, acsi ponerer in aquam bullientem; unde & corpus meum totum est plenum pustulis, erumpentibus propter calorem: & hæc necessitas vigilandi. Consolabar ergo eam, quantum scivi & tunc potui, & ad patientiam hortabar, & presbyterium intravi ea relicta: & audivi unam Missam pro Defunctis, & aliam dixi de Angelis, secundum consuetudinem meam: erat enim secunda feria, in qua de Angelis solebam celebrare, nisi aliqua legitima causa impediret. Memor autem petitionis Christinæ & meæ promissionis, memoriam sui habui specialem.

[47] Dictis autem Missis & facto prandio cum Domina Abbatissa, institit Frater Albrandinus Plebano, ut secum vellet ire ad Christinam, visitandi eam gratia. Quod cum factum esset, & domum in qua erat intrassemus, invenimus eam in lecto jacentem, & (ut videbatur) dormientem. Quæ cum ad vocationem Plebani surrexisset, [quæ deinde sopita, de instanti vexatione præmonetur.] & nobiscum sedisset; adeo cogitationibus occupabatur, quod vix attendit loquentibus sibi respondere. Quod advertens, dixi ei: Quid tibi est, quo sic occuparis? Respondit; Somnium vidi dum dormivi, & circa illud occupor. Et mihi roganti ut illud mihi diceret; respondit, Non est necesse, quia oculis tuis ejus videbis impletionem. Dixi: Narra mihi quod vidisti, & dico ego etiam tibi somnium quod ante octo dies vidi. Respondit: Partem ejus tibi dicere possem, si esset necesse: sed totum nulli unquam dicam viventi. Et in hoc collatio terminata est, quod nec ego ei dixi meum somnium nec ipsa suum mihi revelavit.

[48] Ante ergo tempus vespertinum ab ea recedentes, cum Vesperas dixissemus, supervenerunt alii duo Fratres, constudentes Fratris Albrandini, de Colonia, videlicet Frater Baldwinus de Flandria, & Frater Mauritius de Revalia provincia Daciæ; & facta cœna cum Domina Geva, dicta Abbatissa de S. Cæcilia, quia mater quasi Fratrum erat, & præcipua benefica, virgo honesta & per omnia bonæ famæ & ætatis admodum provectæ; ibat Domina Abbatissa ad campum pro deductione cum suis puellis & domicellabus: quam & nos Fratres quatuor, ad petitionem suam, sequebamur. [Petrus cum sociis cœnatus apud Abbatissam S. Cæciliæ,] Erant autem Dominæ de Ordine suo sex, virgines nobiles & bene litteratæ, quas Dominas nominaverim pro professione, sed Domicellas pro nobilitate & quorumdam juniorum ætate. Completa autem deambulatione, Domina Abbatissa in colle quodam ante suam curiam super sedem resedit: [dum coram ea tractat propositam de SS. Petro & Ioanne quæstionem,] circa quam & nos Fratres & dictæ Domicellæ resedimus. Inter cetera autem quæ hinc inde dicta fuerunt, dixit Plebanus Dominæ Abbatissæ: Domina, ecce in præsentia vestri sunt quatuor studentes litterati de Ordine Prædicatorum, diversarum provinciarum; dicatis eis ut aliquam [quæstionem] Theologicam coram nobis tractent. Qua me vocante, non propter scientiam, sed quia mei majorem habuit notitiam; & mandante ut de aliqua quæstione conferremus; rogavi eam ut nos supportaret: timui enim, ne inde, ut assolet, fieret tumultus inter disputantes. Et cum petitionem meam non acceptaret, quia curiositas quædam eam movit, quia numquam disputantium audierat collationem; vocatis Sociis proposita est dubitatio a Domina Abbatissa, ad instinctum Domini Plebani, utrum plus fuit quod Dominus commisit Petro Ecclesiam, an Ioanni cui commisit Virginem gloriosam matrem suam.

[49] Et cum Frater Albrandinus, inter nos senior & in patrimonio B. Petri natus, staret pro Petri dignitate, & ego pro Ioannis puritate & familiaritate; & argumenta & solutiones eorum hinc inde personarent, [intelligit Virginem a diabolo injectam cisternæ;] adjuvantibus nos aliis constudentibus nostris duobus prædictis; ecce subito puella currens & gemens venit, & Plebanum voce sedula vocitavit, dicens & rogans ut veniret. Et cum omnes opinaremur, quod ad aliquem infirmum, cui mors immineret, vocaretur; cum ipse ad eam venisset, & negotium intellexisset, alta voce me vocavit: & ut assumpto socio venirem celeriter, rogavit. Tractatu ergo omisso, & Fratre Albrandino socio assumpto, cum ad eum venissem, dixit mihi: Diabolus projecit Christinam in cisternam luto plenam, & timeo quod submerget eam, nisi cito veniamus. Quo audito cucurri quantum potui, ita ut aspicientes in via mirarentur omnes: quia qui me sequebantur præveniens, inveni Christinam, [indeque sublatam domum ipse refert.] immersam in luto immundissimo totam, excepto capite, quod Hilla de Monte, in sola camisia & pelliceo sine manicis nudis pedibus stans, sustentavit. Erat autem lutum usque ad genua: in quod cum calceis insiliens, conabar eam cum Hilla levare de luto; sed non prævalui, donec Dominus Plebanus & Frater Albrandinus supervenerunt. Extracta autem ea de luto, exui me cappa mea, & projeci super stramina, & eam super eam posuimus; & domum intravimus, ut a supervenientibus negotium occultaremus; qui propter celerem cursum nostrum & inusitatum admirati, nos fuerant secuti. Illis autem ad propria reversis, & nihil de casu intelligentibus, Christinam in domum deportavimus; ita ut Frater Albrandinus caput sustentaret, ego humeros portarem & brachia; puellæ autem quæ aderant pectus & membra deferrent.

[50] Cum autem eam in lectum collocassemus, erat omnino insensibilis supradicto modo, ut in secunda visitatione & quinta est declaratum; excepto eo quod corpus suum non fuit tactu durum vel induratum: & per totum tempus quo in luto jacuit, & quo deportata fuit, sic insensibilis manserat. Cum in lecto ad dimidiam horam jacuisset, ad se, quasi ex quodam defectu, sine præmissis gradibus, [Illa sibi reddita, dolet a viris se contactam:] cœpit redire, & statim amarissime flere: & iis verbis, quantum advertere potui, conquerendo valde submisse loquebatur Domino: Carissime & amantissime Domine, dulcissime Sponse, tantam honestatem de te audivi, & tantam bonitatem in te sum experta, quod non credidissem, quod me miseram & abjectam ancillam tuam permitteres ad tantam ignominiam pervenire, ut virorum manibus tractarer & portarer. Super omnia mihi grave est sic confundi; perfacile mihi esset quidquid me præciperes pati, etiam quantumcumque grave sentiretur, quod, te solo teste conscio, me contingeret sufferre: verumtamen, dulcissime, omnem confusionem & verecundiam, quam mihi unquam evenire præcipis, pro tui nominis amore non contemno. Fac de ancilla tua precor, dulcissime Domine, quidquid tibi placet: honorabile debeo judicare quidquid de me facere decreveris. Verba hæc & multo plura cum tanto dixit pondere, & cordis devotione, & lacrymarum effusione; quod puto neminem affuisse, [de quo solatus eam Petrus.] qui ad lacrymas non fuerit provocatus. Post hæc ergo verba, & plurimas effusas lacrymas, quæsivi cur sic turbaretur. Respondit: Mirari non debes de mea turbatione: quomodo enim me decuit manibus virorum tractari & portari? Et cum eam consolarer per hoc, quod in ea nihil indecens sit visum vel gestum; consolationem meam non acceptavit, sed Dei ordinationem in omnibus magnifice commendavit. Providerat autem Divina clementia, quando eam diaboli sævitia & malitia projecit, quod totaliter fuit decenter cooperta, ita quod in ea nihil nudum apparuit, neque etiam facies neque manus; erat enim induta tunica alba, quæ ultra pedes extendebatur, qua ad carnem uti solebat. Caput & collum peplo tegebantur, quo & manus, ante faciem elevatæ, erant involutæ. Sic ergo eam in lecto dimisimus jacentem, & ad hospitium nostrum cum Plebano sumus reversi.

[51] In crastino, id est, in die B. Christinæ & in vigilia B. Jacobi Apostoli, Fratres omnes prædicti cum Plebano reversi, [24 Iulii intelligit id fuisse, quod somnio didicerat etiam ipse;] quos & ego sequebar, cum eam salutassent, benigne eis respondit. Inter cetera autem quæsivi ab ea, quid priori die viderat. Dixit: Hoc ipsum vidi inter alia, quod postea sum experta: non tamen putabam quod adeo cito mihi hoc deberet evenire. Cui ego respondi: Mihi etiam ante octo noctes, in dormitorio Fratrum, dum dormirem, [visum est, quod in cisternam cecideras] & te de aqua extraherem, & totam madidam inter brachia mea deportarem. Iis dictis ivimus ad ecclesiam pro Missis dicendis: & post Missam Fratris Albrandini, celebravi ego Missam de Spiritu sancto. Et cum memoriam facerem Christinæ, afflictæ & projectæ; datus est mihi imber lacrymarum, cum inexperta quadam cordis dulcedine, quantum numquam prius in tota vita mea sensi. Dum autem hæc fierent, Plebanus ibat ad communicandum dictam Christinam. Expeditis autem Missis, institit mihi Frater Albrandinus ut iremus, & Christinam videremus: audierat enim, quod post Communionem solebat mente supradicto modo excedere, & indurato corpore jacere. Factum audierat, sed nondum intellexerat modum, quem hoc modum datum est ei videre. Ad instantiam ergo suam, quo petiit ibamus: & dum ille in via sepem scanderet, nescio quo casu manum meam sinistram aspexi, [& memoriale cruentum, sinistræ suæ impressum invenit:] & ita rubea signa parvula in ea consideravi, quæ prius numquam conspexeram; quorum duo adhuc usque manent, cum jam undecimus annus vertatur. Quorum significationem aliam nescio, nec tunc aliam scivi, nisi pro quodam data mihi fuissent memoriali; scilicet, ut memor essem Personæ, in qua Dominicæ passionis expressissima videram vulnera. Ex visis ergo stupefactus, sed in corde lætificatus, & animo quodammodo certificatus sum, quia a Domino erat quod sic circa Christinam sincera quadam dilectione afficiebar. Omnino tamen omnibus mortalibus illud secretum occultavi, donec post tres annos, sine scitu meo, illud cuidam personæ Deus revelavit, cui numquam tanti secreti dedi cognoscendi occasionem.

[52] Ut ergo negotium prosequar inchoatum; domum intravimus in qua Christina fuit, quam Frater Albrandinus visitare & videre volebat. Intrantes autem invenimus eam in lecto jacentem, [ipsamque Virginem domi suæ raptam] faciem peplo velatam habentem, tam immobilem ut nec spirare eam potuerimus advertere: totum autem corpus reliquum suum coopertorio lecti erat decenti, licet pauperi modo, contectum. Postquam ergo, cum reverentia stantes in pavimento, hoc considerassemus; Frater Albrandinus ad lectulum suum accessit, & humerum suum tetigit, ut an induratus esset, ut sibi fuit dictum, experiretur. Et cum sensisset, quod non erat ultra modum humani corporis induratus, conversus ad me cum indignatione prorupit in hæc verba (erat enim homo multum fervidus). Frater Petre, mendacium est, quod de ista puella mihi est relatum, quod in tantum rapiatur, quod corpus ejus induretur. Cui respondi ut modicum expectaret, quia nondum venit hora illa juxta solitum. Solebat enim aliquando mora admodum longa intercedere, aliquando brevis, inter communionem & corporis indurationem: quod Frater Albrandinus ignorabat, & ideo turbatus recedebat, conquerens falsum sibi fuisse relatum: quod mihi satis displicuit. Facto ergo prandio in nona cum domina Abbatissa; [& mox toto corpore rigidam socio ostendit:] iterum Frater Albrandinus me solicitavit ut Christinam visitaremus. Dixi quod nollem: tandem tamen, ad nimiam instantiam ejus, assumpto Plebano sumus reversi: & eam eodem modo, quoad situm corporis, ut prius invenimus jacentem, faciem conversam ad parietem habentem. Posuit ergo se Frater Albrandinus ad caput lectuli, & ea quæ fiebant examinavit. Cum autem nullum in ea signum vidisset, sed nec spirationis motum vel sonum percepisset; posuit iterum manum suam super humerum ejus, & tantam duritiam vel rigiditatem sensit, acsi mortua fuisset: & cœpit ille ex illa induratione quam tetigerat ad cordis mollitiem pervenire.

[53] Cum ergo sic taciti diutius sedissemus, Christina aliquantulum ad se reversa, hoc est non ad particularium sensibilium cognitionem, sed ad spiritus attractionem & corporis motionem; sinistram manum, palma aliquantulum aperta, extendit: quod Frater Albrandinus plurimum desideravit intueri. Respexit ergo, [cui etiam conceditur crucem in ejus palma descriptam videre,] & in medio palmæ ejus vidit Crucis figuram pulcherrimam, cum floribus adornatam, qualem descripsi supra visitatione tertia: & cœpit ex vehementia commotionis cordis subito alta voce clamare, Heu me infidelem! heu me infidelem! qui unquam ausus fui tantæ sanctitati derogare: numquam talia vidi, nec narrantibus credidissem, si videre datum mihi non fuisset. Heu me! quid in tantam prorupi insaniam, ut tantæ sanctitati derogarem? Vere totus mundus nec scit, nec potest talem facere crucem. Cum ergo hæc & similia sæpius ex corde [diceret] maximo motu, omnes qui affuimus abundantissime flevimus, propter devotionem ejus qui prius non crediderat, & propter mirabilia Dei quæ intuebamur. Ipse autem Frater Albrandinus usque ad tempus vespertinum continue flebat, cum quibusdam verbis nunc seipsum increpans, nunc Dei magnalia commendans, incedens quasi spiritu esset inebriatus. Cum autem ex devotione manum suam posuisset circa manum Puellæ, ut signum Crucis prædictum desiderabile & desideratum perfecte contemplaretur; erat enim pulcherrimum videre signum Sponsi in manu Sponsæ, [itaque is a sua incredulitate resipiscit:] hoc est crucem Dominicam in manu virginea, & facile affectum aspicientium in se convertit, imo rapuit totum. Cum ergo in iis contemplandis Albrandinus afficeretur, iterum Puella rapta est, & extendit celeriter manum suam ad parietem: sicque accidit ut manus Fratris Albrandini inter manum ejus & parietem adeo fortiter concluderetur: quod eam omnino non potuit retrahere; donec Puella iterum ad se reversa manum suam contraxit.

[54] Tempore vero vespertino adveniente, recessimus ab ea, & ivimus ad ecclesiam, & in via invenimus Abbatissam sedentem in ostio domus suæ, [& quæ vidit mirabilia deprædicat.] quæ Christinam quasi mater filiam diligebat & multum ei benefaciebat. Quæsivit an Christinam vidissemus. Respondit Frater Albrandinus: Magnifica & mirifica Dei opera vidimus hodie: non credidi quod talia fierent his temporibus. Et narravit ei omnia memorata. Cum autem venisset ad hoc quomodo manus ejus fuit ad parietem conclusa, addidit, Vere tota illa compressio non fuit naturalis: nam si naturalis fuisset, omnino in manu premente sensissem motum intensionis & remissionis in premendo: nunc autem hoc non sensi, sed sic immobiliter manum meam detinuit cum dolore, quasi cum clavo me confixisset: [Ipsa discessuris narrat quomodo fuerit in cisternam projecta.] unde hoc credo fuisse supernaturale, & multum Deum magnificavit. In crastino facto prandio, & licentia accepta a Domina Abbatissa ut Coloniam rediremus, intravimus ad Christinam, ut eam salutaremus, & debilem eam invenimus, modum tamen vitæ humanæ communem gerentem: a qua cum inter cetera quæsissem, quomodo hoc contigit quod diabolus eam projecit, respondit: In vigilia B. Christinæ, postquam a me recessisti, invasit me tantus horror & tanta cordis anxietas, quod mirabar quid mihi accidisset. Ut ergo illud tædium a me expellerem, exui tunicam meam superiorem, & stravi lectos sociarum mearum. Et cum hæc perfecissem, & dolor cordis nec sic quidem abcessisset; exivi camerulam in qua eram cum sociabus, & flexi genua coram quadam cista quæ stabat in domo majori, prope tamen ostium hospitii de quo exieram. Et cum sic orarem ut Deus tribulationem mitigaret, vel patientiam daret; ecce subito videbatur mihi, quod per ostium orientale majus domus majoris, nubes nigra & horribilis ingrediebatur, & veniebat super caput meum. Quid amplius circa më accidit, nescio, donec adverti me in lecto collocatam. Tali autem percepta ratione, reversi sumus Coloniam.

[Annotatum]

a Est Abbatia S. Cæciliæ, Coloniæ, cui curtis erat in Stumbele ubi tunc ex occasione residebat Abbatissa: atque hinc monasterio illi perseverat devotio erga Christinam.

CAPUT V. Visitatio octava & nona: sub quarum ultima, tam Christina quam præsentes, ab importuno dæmone sæpius fœde sordidantur.

[55] Octava visitatio hunc habuit modum. Ante festum omnium Sanctorum Plebanus invitavit Fratrem Albrandinum & me ad dictum festum: [Regressi ad festum Sanctorum Petrus & Albrandinus,] mira enim devotione Frater Albrandinus circa Christinam movebatur, & libenter eam sæpius visitasset, si opportunitatem habuisset. Hac ergo opportunitate obtenta, venimus in vigilia festi ante Missam ad villam intentam, & benigne & humane fuimus recepti. Cum autem ad prandendum fuissemus vocati, requisivit Frater Albrandinus ubi Christina esset: & dictum fuit ei, quod ideo non venisset, quia in devotione & oratione esset, quia in crastino proponeret communicare. Placuit ei excusatio. In crastino autem, omnibus secundum morem festi usque ad Vesperas completis, cum Christina in Missa post alios, modo quo supra dixi visitatione prima, communicasset; ibat, & posuit se inter altare, [suscepta Communione raptam in ecclesia Virginem] & parietem templi orientalem, & (ut videbatur) se in oratione collocavit; & ibi mansit in sua devotione, cujus superius modus est expositus, usque longe post Completorium. Dicta ergo Nona, dum ad prandium ivimus, ecclesia super eam serata fuit. Facto ergo prandio, ivimus ad ecclesiam pariter cum Plebano, ut aliquid ædificatorium possemus vel videre vel audire. Cum ergo ad ecclesiam venissemus, & clausam eam invenissemus & seratam, & custodem cum clavi habere non possemus; mansimus ad horam ante fores & auscultavimus. Et ecce vocem quamdam dulcissimam, humanam tamen, (ut puto), sed non humano modo formatam, in modo & dulcedine & subtilitate humanum modum excedentem: unica tamen esse audiebatur eratque modulatione ordinata, sed non in verba distincta; adeo subtilis & dulcis, ut quasi sonus melle commixtus esset cum voce humana, [audiunt suavissime canere:] quasi chordæ melleæ in gutture humano sonarent, huic simile videbatur quod audivimus. Intrantes autem ecclesiam, nullum intus invenimus nisi solam Christinam, in loco ubi eam dimiseramus jacentem, insensibilem eo modo quo supra expositum est, & toto corpore rigidam, pallio faciem habentem contectam. Ad eam ergo accedentes, auscultavimus, si vocem prædictam possemus audire: & post modicum advertimus, quod sonus supradictus audiebatur quasi in pectore esset Christinæ, nihilque verius potuimus judicare: & sic disposita mansit usque ad Officium vespertinum.

[56] In crastino suscitavit diabolus turbationem magnam, per matrem & sororem Plebani, contra Christinam: [quam vocem jubilantis cordis fuisse definit Petrus.] cujus remedium Frater Albrandinus & ego efficacius non invenimus, nisi quod Christina ad tempus Coloniam iret, & currenti cederet furori: quod & factum est. Cum autem ego ad domum Fratrum venissem, incepi examinare mecum cujusmodi vox esset quam audieram; & nulli in Scripturis similiorem inveni, quam jubilo; secundum illum modum, quo Glossa super secundo Jubilate, exponit, inter cetera dicens; Iubilatio vera fit corde & voce, quasi si jubilat vox exterius cor intelligat interius; jubilus est sonus lætitiæ sine verbis, quia eis lætitia animi non potest explicari; quando videlicet homo gaudens ex iis quæ non possunt explicari verbis, erumpit in vocem quamdam exultationis sine verbis, ita ut appareat eum ipsa voce gaudere, sed quasi repletum intimo gaudio non posse verbis explicare quod gaudet. Et infra: Iusti gaudent; videntes mundo corde, quis Deus, quanta, & quo ordine, & quam mirifice fecit: unde exultantes cantant, & ista jubilatio est coronanda.

[57] Nonæ visitationis hic erat modus. [IX Visit.] Ante Adventum Domini modicum venit pater Christinæ carnalis ad me Coloniam, [Idem circa Adventum rogatus in Stumbelen venire,] & duxit me in Capitulum Fratrum, & loquebatur mihi. Præmisit autem salutationis verba, hunc modum continentia: Christina, filia tua, te salutat: mœrorem quem animo gerebat non valens dissimulare, quin eum facie & gestu ostenderet. Cui ego respondi: Noli sic dicere: te enim recognoscit patrem. Respondit: Negare non possum; attamen si erga nos aliqua moveris pietate, veni & visita nos: sumus enim in periculo constituti. Sed sicut de te confidimus, non pigriteris nos consolari. Quæsivi cur sic turbaretur? & dixit: Adversarius nimis fortis nobis advenit, propter cujus sævitiam in periculo sumus rerum & personarum. Quæ cum audissem, [ad compescendum infestum toti familiæ dæmonem;] ad compassionem commotus sum, quamvis lætum vultum forinsecus ostendi: scivi enim quod gravibus tribulationibus fuerat assuetus, & quod nisi ob magnam causam ad me non venisset. Finaliter tamen dixi, Vade cum Deo, Dominus vos consoletur: ad quod verbum tristis abscessit. Post octo autem dies rediit, verba similia prioribus referens, longe tamen cum majori cordis, amaritudine & dolore & vultus tristitia. Et cum similem ei responsionem priori dedissem, secundo mœstus recessit. Facto iterum intervallo sex dierum rediit, [cum semel iterumque excusasset,] & me solicite quærens tandem invenit. Post verba autem salutationis, secundum formam præscriptam satis lugubriter emissam, adjecit: Rogat te filia tua ut ad eam venias, sicut eam in Domino diligis; quod & ego & mater sua obnixe rogamus, si non vultis ut omnia nostra a dæmone & incendio devastentur. Audivi verba, sed ipsis me plus modus prolationis & tristitia proferentis ad compassionem commoverunt, & post cetera dixi: Si licentiam habuero, libenter vos visitabo. Quo accepto responso, aliquantulum hilarior recessit.

[58] Cum ergo hæc Fratri Albrandino retulissem, commotus est corde & exarsit spiritu, & ambo communi sensu ivimus ad Fratrem Hermannum de Havelbrecht, qui tunc fuit Prior Coloniensis, & dixit ei Frater Albrandinus: [tandem obtenta facultate,] Reverende Pater, licet nobis ire in Stumbele & videre mirabilia Dei, quæ nobis narrantur quod fiant in quadam puella ibidem commorante? Novit enim quod eorum fama ad eum pervenerat. At ille nobis benignissime respondit: (erat enim vir miræ mansuetudinis & excellentis benignitatis, omnium virtutum decore præfulgens, qui fuerat diu Socius Magistri Ordinis a loannis primi, & decem Provincias cum eo visitaverat, ut dicere interdum solebat, & bis extiterat in Teutonica Prior Provincialis) Carissimi filii, optime vobis cupio, ut ad locum eatis prædictum, ut videre Dei magnalia possitis. Tanta de Puella eadem audivi mirabilia, quod libentissime ad eam videndam vobiscum irem, si mihi vacaret: sed vos dilectissimi, qui juvenes estis, & de remotis partibus venistis, eatis & videatis res mirabiles & ædificatorias, quas in partibus vestris, etiam in senili ætate, possitis aliis ad ædificationem pro tempore narrare. Multum gaudeo, quod in talibus delectamini, & quod circa res divinas & opera Dei estis curiosi examinatores: in solis enim divinis negotiis sancta est curiositas & laudanda, dummodo studuerit humilitati, veritati & utilitati.

[59] Accepta autem licentia, cum Frater Albrandinus fuisset propter occupationes impeditus, assumpto Fratre Wiperto Boëmo, de provincia Poloniæ, [eo tendit cum Fr. Wiperto.] profectus sum. Et cum longe post crepusculum ad locum quem quærebamus venissemus, cum magna quidem cordis lætitia, sed non sine afflictione corporea, propter imminentiam pluviæ & profunditatem viæ; intrantes domum ubi Christina manebat, invenimus in hospitio cum ea Dominum Godefridum Priorem de Brunwilre, b nigrorum Monachorum de regula B. Benedicti, virum famæ per omnia bonæ, & magnæ modestiæ, [Ibi apud Virginem invenit Plebanum, Priorem, & Cellerarium Brunwilrenses:] & honestatis morum præcipuæ, in tantum, ut absque diminutione sanctitatis ceterorum, non recolam me de Ordine suo virum vidisse tantæ perfectionis: cujus Socius erat Dominus Cellerarius ejusdem monasterii, vir provectæ ætatis & magnæ discretionis, simul & commendabilis maturitatis. Istis adjunctus erat Dominus Ioannes Plebanus de Stumbele, cujus superius sæpius habita est mentio, vir devotus, & tantæ castitatis ut virgo credatur obiisse. Ii omnes Sacerdotali officio fungebantur pariter & decorabantur, quod jam exercuerant tempore longiori. Sub horum testimonio gesta sunt quæ narro: Ingressi ergo hospitiolum Christinæ, invenimus eam in lecto sedentem, non enim ei licuit jacere, propter instantes tribulationes sine interpolatione. Et cum eam salutassemus & omnes secum commorantes, exivimus ad ignem qui ante ostium ejus camerulæ ardebat, ut vestes nostras exsiccaremus. Et cum sic ad modicum tempus sederemus, & dominus Cellerarius nobiscum sedens pedem ocrea calciatum ad ignem extenderet; [cum quibus dum igni assidet,] ecce subito, nobis omnibus videntibus, percussus est cum stercore humano super ocream ad latitudinem palmæ humanæ.

[60] Mirantibus autem nobis, qui de novo adveneramus, & quid ageretur ignorantibus; cum hoc dominus Cellerarius advertisset, dixit: [experitur dæmonem, passim jaciendo stercore sævientem;] Fratres oportet nos ad talia assuescere. Et modico facto intervallo, audivimus eos qui erant intra camerulam inter se querulantes. Cujus cum causam quæreremus, intelleximus, quia dæmon, secundum morem quem toto Adventu exercuerat, Christinam defœdasset. Quo audito omnes qui extra fuimus, ex inopinato eventu commoti, intravimus & sic invenimus, ut nobis fuit narratum. Ingressus autem posui me super terram ante lectum Christinæ, Domino Priore Godefrido ad caput lectuli ejus, hoc est ad Orientem ex parte mei, & Domino Cellerario ad pedes lectuli hoc est ad Occidentem ex parte mei positis; Domino autem Plebano a pari situ, hoc est ad Aquilonem posito mecum: paries autem camerulæ erat meridionalis. Iis ergo custodibus signato lecto (qui melius monumentum dici possit, quorum quilibet non solum lectum, sed & personam in lecto manu contingere possit si esset necesse, quia prope omnes sederunt) quantum ego advertere potui, [potissimum in Christinam nocte tota:] dæmon Christinam plus quam viginti vicibus diversis modis defœdavit. Hanc enim pœnam præsentes pro tempore illo solebant nominare defœdationem, eo quod per fœdissimam materiam, scilicet stercus humanum, infligebatur. Et dæmon eam hac materia aliquando totam sub tunica perfudit, aliquando solam faciem perfudit; aliquando in capite suo sub peplis quasi quamdam pastam posuit: & quod mirabilius videbatur, inter oculos & pupillas spissam inmunditiam composuit; aliquando etiam os ejus prædicta immunditia implevit; aliquando inter dentes ejus eam adeo fortiter vel tenaciter impressit, ut vix cum panno posset evelli & emundari. Falsum dico, si hanc immunditiam, sic administratam, manibus meis de locis prædictis non excepi. Mirabilissimum autem videbatur esse & fuit; quod, cum prædicta materia non sentiretur ab aliis nisi tepida, Christinæ tamen adeo erat fervida, ut magnæ pustulæ in ejus corpore ad ejus contactum orirentur.

[61] Cum ergo inter hæc, & multo plura quæ non occurrunt memoriæ, nox fuisset transacta; adveniente die, Domini Prior & Cellerarius ad monasterium suum redierunt: [idem accidit nocte sequenti.] sed & tentatio prædicta cum ortu diei abscessit. Hæc si quis vidisset, dicere potuisset, quantum opus immundi spiritus fuisset: mane vero facto, & Missis a me & Socio meo secundum morem celebratis, dies illa pertransiit sine manifesta dæmonis molestatione & afflictione. Post occasum vero solis, cum dies jam abscederet, & nox cum suis tenebris adveniret; rediit ille qui ab æterna & interna luce ceciderat in tenebras exteriores æteruas, ille immundorum operum administrator, ut ab immunditia operis in confusionem sui immundus spiritus possit dici: & secundum modum afflictionis prioris noctis Christinam multipliciter, [Virgine dæmonem continuo vidente] quoad modum & numerum, defœdavit, licet semper cum materia prænominata, quia non ex facili invenisset fœtidiorem. Circa mediam autem noctem quæsivi a Christina si dæmonem videret, cujus opera tam immunda omnes qui aderant toties & tam manifeste senserunt, non uno tantum sed pluribus sensibus: oculis enim poterant videre, naribus olfacere, & manibus tangere, & aliquando etiam auribus, ut infra patebit, poterant sonum ejus percipere. Respondit illa modeste satis: Ego continue dæmonem video, etiamsi oculos claudam aut velamen eis circumponam. Et ego addidi: Cujus figuræ tibi esse videtur? [in forma horribili] Respondit: Impossibile æstimo alicui esse ut transfigurationes ejus multiplices & varias explanet: sed quantum ad præsens nunc video, faciem unam video turpissimam, nec plus de partibus ejus video. Et quamvis adeo deformis sit, ut non credam aliquem talem posse fieri per naturam, tamen nulli rei videtur esse similior quam humanæ faciei, excepto quod vultus dæmonis habet duo cornua prominentia. Hoc dicto, secundam proposui quæstionem: In quo loco nunc eum vides? illa inquit, Inter illas duas puellas: [juxta lectulum;] & extendit manum ad Aquilonem, ubi Hilla de monte & Gertrudis soror Plebani sedebant, ad distantiam a lecto suo ad duos vel tres cubitos in eadem camerula. Quæ verbum audientes horruerunt, & se ab invicem diviserunt, & ego dixi: Numquid dæmon non fugeret, si camerulam aqua benedicta aspergeremus? Et illa: Fugeret; inquit, sed statim rediret, sub momento in ictu oculi.

[62] Cum ergo sic nox mirabiliter, cum multis tædiis transisset, quia diabolus Christinam in ea nocte plus quam viginti vicibus, ut æstimo, defœdavit (Non enim distincte licuit numerare, præ multitudine & cordis occupatione) adveniente tandem die pax qualiscumque reddita est, [quemadmodum & nocte tertia:] & prædicta tribulatio cessavit, quantum ad apparentiam exteriorem & corporalem afflictionem. Nocte autem tertia adveniente, quæ præcedebat Dominicam tertiam Adventus, affuit ille divinæ Trinitatis desertor & contemptor, & solitis tribulationibus & immunditiis Christinam afflixit, nihil de numero & modo afflictionum præcedentium noctium diminuens. Et cum ego sederem ad caput lectuli, & Frater Wipertus ad pedes; & Dominus Plebanus, a latere lecti aliquantulum a lecto remotus & ego, nos mutuo respiceremus, & ad invicem conferremus; audivimus omnes strepitum quemdam, sub banco concavo, super quem sedit frater Wipertus, quasi aliquis confunderet ova ad sorbitum parandum; & conjecimus hoc dæmonis esse tumultum. Et cum Frater Wipertus sonum sub banco audiret, accepit baculum suum arundineum, quem de partibus Tusciæ detulerat, quia de novo de Curia c redierat; [quando Fr. Wipertus,] & fortissime cum stimulo baculi trusit sub bancum, dicens & sæpius iterans: Vilissime dæmon, ego eruam tibi oculos. Et cum nec sic strepitus præmissus cessaret, dixit Frater Wipertus domino Plebano: Carissime, scisne aliquas adjurationes, quibus iste adversarius noster possit expelli! Et ille dixit, Ad minus illam scio, qua pueri exorcizantur: ergo, maledicte diabole, recognosce sententiam tuam, & cetera. Et ille: Legatis illam, & ego eam post vos cum intentione repetam, ut istum immundum spiritum possimus effugare.

[63] Dum hæc illi inter se tractarent, dixit mihi Christina: De quo conferunt, & quid facere intendunt? Respondi: [contra Virginis consilium] Dæmonem volunt adjurare, ut fugiat. Et illa: Dicite eis, inquit, ut non conentur frustra contra Dei permissiones: quamdiu enim Dominus voluerit oportet me ista tolerare. Audivit hæc Frater Wipertus, & tamen a sua non destitit intentione. Cum ergo Dominus Plebanus, ad petitionem suam, dictam adjurationem legeret, & ille singula verba post eum repeteret, & jam fere usque ad finem pervenissent; ecce subito strepitus magnus & horribilis insonuit in camerula in qua eramus, acsi per subitam compressionem aliquis vesicam rupisset; & extinxit candelam, quæ ad duos cubitos stabat supra caput meum. Hoc strepitu Frater Wipertus timore perculsus surrexit, & voluit exire. Et ecce in medio pavimenti occurrit ei diabolus, & percussit eum, & prædicta immunditia perfudit adeo fortiter, ut clamaret & sæpius repeteret; Væ mihi! [exorcismos adhibens, fœdatur etiam ipse,] ego perdidi unum oculum. Væ mihi! Et hoc [dicto] iterum exivit ad ignem, qui erat ante ostium camerulæ copiosus, immediate ardens, ut si quis a dæmone defœdatus esset, in promptu haberet aquam calidam, qua possit purificari ab immunditia. Cum ergo fuisset egressus, puellæ quæ ibi erant laverunt scapulare suum: turpiter enim fuerat tractatus: perfudit enim diabolus dimidium faciem suam a summo usque ad deorsum, & alterum oculum & dimidium nasum similiter, [tota media facie & latere uno;] & dimidium pectus usque ad baltheum, & alterum humerum & brachium stercore humano aliquantulum liquido, quasi ex solutione [ventris] fuisset emissum. Lotus autem ad nos ingressus est, abundanter ridens, quasi ei aliquid solatiosum occurrisset: & renidentem interrogavi quid sibi accidisset, & cur sic rideret. Respondit: Dæmon me defœdavit, & adeo fortiter percussit, quod putabam, eum unum oculum mihi eruisse. Insuper & in corde gaudio magno & prius incepto, sum perfusus, & ideo a risu me non possum continere.

[64] Dixit autem mihi Christina: Multum gaudeo quod Frater Wipertus tam hilaris est: nisi enim gaudium sensisset, [lætus nihilominus ex præsentia Christinæ,] timeo quod ad displicentiam fuisset provocatus. Sed & ego in hoc plura sum suspicatus, videlicet repressam Fratris Wiperti audaciam, in timoris incussione; ostensam diaboli malitiam, in ejus percussione & defœdatione; probatam Christinæ meritorum efficaciam, in consolationis impetratione; sed Christi manifestatam clementiam, in gaudii communicatione. Quis inter tot fœtores & squalores lætus esse possit nisi Christus daret, & Christina impetraret? Hujus autem argumentum, quod in me ipso etiam sensi, hoc fuit. Quicumque intra camerulam Christinæ erant, securi erant & intrepidi: [sicut & alii, extra eam pavidi:] qui autem cameram exibant, horrore & terrore dæmonis percutiebantur: unde cum semel exissem, timore concussus reingredi festinavi. Sub talibus ergo & multo pluribus tribulationibus nox illa pœnosa peracta est. Appropinquante autem die diximus Matutinas nostras, in camerula coram Christina: non enim, dum dæmonis furebat insania, dicere licebat; de cujus immunditiis non modicus fœtor exhalavit.

[65] Dum ergo Matutinas diceremus, Christina se deposuit ad jacendum in lecto, in quo & cum quo toties fuerat defœdata, [Illa postero mane,] nulla adhibita vel præhabita sui vel vestium lotione, nulla lectisterniorum facta immutatione. Operuit autem faciem suam peplo, totum vero corpus suum reliquum coopertorio lecti erat tectum, & convertit se ad parietem & oravit. Finitis Matutinis cum Prima, dixi Fratri Wiperto: Carissime, appropinqua ad lectum ante quem stamus, & considera quomodo se habeat Christina. Accessit ille, & inclinavit se ad parietem ultra caput Christinæ, sine contactu tamen ejus: post modicam morulam se erexit, & ex magno cordis motu & affectu mihi dixit: Bone frater Petre, stupenda sunt quæ hic sentio, & omni humanæ arti impossibilia. En, in loco isto & lecto, [citra ablutionem invenitur munda, & absque fœtore:] toties per fœtidissima madidato, odorem sentio omnibus aromatibus meliorem, & omnibus compositionibus suaviorem. Audivi & tacui, & rogavi eum ut dissimularet, & Christinam non inquietaret; qui & verbis meis acquievit. Post modicum & ego accessi ad lectum, & iis credidi quæ audivi, & quæ Frater Wipertus mihi dixerat. Et ego dixi Christinæ: Intendis hodie communicare, sicut heri mecum contulisti? Respondit: Intendo. Et ego ad illam: Omni ergo solicitudine cor tuum custodi, ut de nullo alio cogites nisi de Domino Jesu quem es acceptura. [seque parat ad Communionem:] Et illa: Molestum, inquit, mihi esset, si de alio aliquo cogitarem. His dictis, ivimus ad ecclesiam; & hora competenti ambo celebravimus, ego scilicet & Frater Wipertus. Dum autem nos circa divinum Officium occupabamur, Plebanus ivit ad communicandum Christinam: & completis omnibus quæ tunc temporis erant facienda, ibamus cum Plebano ad domum suam ad prandendum.

[66] Et facto prandio, quia voluimus recedere, ivimus visitare Christinam: quia sperabamus nos ibi aliquid divini prodigii visuros, ut essemus participes consolationis, sicut fuimus & compassionis. Et benedictus Deus, quia non sumus a desiderio nostro defraudati: [post quam ad illam rediens Petrus cum socio,] ante enim quam intraremus camerulam Christinæ, in ipso introitu ostii occurrit nobis tantus odor suavitatis, ut obliti omnium fœtorum quos prius senseramus, læti in apothecam odoramentorum cælestium ingrederemur, paradisum utique Domini & thalamum Sponsi; camerulam dico Christinæ, quæ immediate in nocte præcedenti cloaca fuerat, (ut videbatur), si dicere liceat, stercorum humanorum. O mutatio dextræ excelsi! omnia enim transformata sunt in faciem meliorem: nam odor suavissimus, pro horrendo fœtore; dulcissima quies, pro multiplici labore & dolore; laus & jubilus, pro afflictione & timore; decor honestatis & munditiæ, pro vilissimo stercore sunt immutata. O anima mea, recordare eorum quæ illo tempore vidisti & sensisti, [invenit illam consolatione plenam,] ut saltem memoriam suavitatis illius eructues, quia præsentiam retinere non meruisti ut ex iis reliquiæ cogitationis divinæ diem festum agant tibi. Ingressi ergo invenimus testes consolationis, quos habueramus desolationis; videlicet Hillam de Monte, Hillam sororem Christinæ, Hillam de Hingindorp, & Gertrudem sororem Plebani: Christinam autem invenimus in lecto jacentem, decenter satis coopertam, licet modo pauperum, mentis excessu omnino immobilem, & eo modo quo supra positum est insensibilem. Dum autem ad aliquantulam moram sedissemus, Christina ad se rediit, quoad membrorum motum, [& in ejus palma signum Crucis.] non quoad sentiendi actum; & extendit manum sinistram aliquantulum apertam, & omnes vidimus signum Crucis gloriosum in medio palmæ suæ triplicatum, quasi una Crux esset principalis, & duæ minores de brachiis illius procederent. In hunc modum has curiose satis, & (ut puto) devote omnes, qui affuimus, consideravimus: perfusi enim fuimus insolito quodam cordis affectu, & data est nobis abundantia lacrymarum; pro tot mirabilium, quæ vidimus & sensimus contemplatione, & tam insperata rerum mutatione. Iis gestis Frater Wipertus & ego recessimus, Christina in sua devotione remanente, & nihil de recessu nostro percipiente.

ANNOTATA D. P.

a Joannes hic dictus Teutonicus Prior Generalis IV, rexit Ordinem Prædicatorum ab anno 1241 ad 1244: dicitur autem Primus, respectu Ioannis Vercellensis, electi 1264.

b De Brunwilre monasterio, duobus cum dimidio leucis trans Rhenum ad Occidentem dissito, pluribus egimus ad 21 Maji, in Actis Fundatorum Erenfridi & Mathildis.

c Annum 1268 Clemens IV cum Curia sua egit Viterbii, ubi etiam obiit 29 Novembris, apud Prædicatores sepultus.

CAPUT VI.
Visitatio decima, & variæ sub ea vexationes.

[67] Dominica quarta Adventus ejusdem, quæ immediate præcessit Vigiliam Natalis Domini, quæ tunc erat in secunda feria, assumpsit me Frater Gerardus de Grifone in socium, [Petrus rediens cum Virginis Confessario 22 Decembris,] de mandato Prioris Coloniensis Fratris Hermanni, & duxit me in Stumbele. [X Visit.] Ingressi autem domum Christinæ, quia pluvia fuerat, exuimus cappas nostras, & tradidimus illis qui erant ad ignem ad siccandum, & intravimus camerulam Christinæ. Postquam ergo Frater Gerardus, Ioannem de Mussindorp & socium suum, & Dominum Plebanum, & Christinam, & secum commorantes salutasset; addidit jocando: Domine dæmon, non me defœdes, quia ego sum amicus tuus. Et ego respondi: Si tu es dæmonis amicus, & ego tuus & illius sum inimicus. De iis verbis, qui audierunt, subriserunt: & voce concordi optaverunt, ut diabolus amicum suum cum aliquo a clenodio, prout solebat, salutaret. Post hæc deposuit se Frater Gerardus ad pedes lectuli, in quo Christina sedebat, ad sedendum: & ego ad caput prope ostium resedi. Ecce cum sic quasi a pari sederemus, [fœdo lumore perfunditur;] subito ex angulo in quo nullus sedit, venit cum impetu humor colore albus & valde tenuis, sed cujus substantiæ nescio, quasi de scutella effunderetur: & perfudit humeri mei dextri & nasi extremitatem; sed & ostium, quod prope me erat, quasi totum perfudit. Hoc facto ivimus ad cœnandum, & sub cœna nihil de dæmonis operibus sensimus, nisi hoc solum, quod quotiescumque Christina orabat, ille alta voce, quam omnes audivimus, sibilabat. Post cœnam Frater Gerardus surrexit, & voluit ire ad ignem, qui (sicut supradictum est) ante ostium camerulæ continue ardebat, indutus scapulari novo & candido, quod illa die prima vice induerat. [Confessarius autem fœdiori stercore.] Dum ergo ad medium pavimenti venerat, perfudit diabolus faciem suam & caputium scapularis atque totum pectus vilissimo stercore, liquido, humano, fœtente, in tanta copia, ut stans in medio pavimenti, in conspectu omnium nostrum, faceret de facie sua & naso prædictam immunditiam distillare: Quod quibusdam non displicuit, quod eum qui se amicum suum vocaverat sic deturpavit.

[68] Quid amplius? Dæmon cum suis immunditiis in tantum insanuit, quod præ gravitate imminentium tribulationum oblivioni traditæ sunt angustiæ priores: [Deinde dæmon Christinæ apparens] Gravia enim inferebantur, & graviora cum metu expectabantur. Parvipendebamus jam stercora & immunditias, ad eorum squalores & fœtores assueti: sed ignis instrumenta & tormenta nunc expectabamus: dixerunt enim qui illa nocte fuerunt præsentes, quoniam sex præcedentibus noctibus dæmon cum ignitis lapidibus Christinam combussisset; & hanc pœnam cum mœstitia quadam præstolabamur. Circa mediam autem noctem, cum ego juxta Christinam sederem, & eam quantum scivi verbis consolarer; subito cœpit se contrahere, & tota tremere, & multum sudare. Et adverti insolitum modum incessus ejus, [cum lapide ignito,] & dixi ei: Quid accidit? Cur sic angustiaris & tantum sudas? Respondit: Non mireris super hoc, quia hic ante oculos meos & tuos video horribilem dæmonem stantem, & lapidem ignitum in manibus habentem, quo vult me comburere, ut comminatur. Consolabar eam quantum potui, & ad patientiam provocavi. Et postquam sic tremuisset & sudasset ad longam moram; dæmon quod comminatus fuerat malitia sua, opere implevit: Posuit enim ad carnem suam intra vestes, in latere sinistro, lapidem ignitum ad quantitatem humani pugni; & tam fortiter impressit, ut omnino esset immobilis, acsi eodem loco fuisset incorporatus. Heu me! tantam tunc vidi pœnam in Christina, quantam non recolo me in aliquo vidisse. Erat enim horrendum certamen, [eum lateri & humero ejus applicat:] dæmonis scilicet, affligentis per fervorem ignis adurentis; Virginis, patientis per fervorem [amoris] propter interiorem & exteriorem dolorem. Omnibus autem qui aderant lapidem tangentibus, dæmon post longam moram de omnium eorum manibus eum sustulit, & super humerum Christinæ dextrum eum collocavit: qui & illic mansit, donec gallus cantavit. Sub hac pœna gemitus & suspiria audiebantur, & lacrymæ non paucæ effundebantur, tam compatientium quam patientis. Facto gallicinio hæc pœna cessavit; & (quantum perpendere potui) ultra non rediit per modum eumdem: fuitque qualiscumque pax usque mane.

[69] Facto mane, sciens diabolus quia tempus breve haberet, & quia hora eum ad cessandum urgeret; cœpit contra morem præcedentium dierum acrius desævire, [postero mane inclementius sævit jaciendo stercore,] & atrocius insanire; in tantum, ut omnes qui affuimus attoniti & admirantes diceremus: Quidnam vult hoc esse? Cum [autem] omnes qui aderant turpiter modo dicto macularet, in tantumque debaccharetur ut timeremus Christinam dimittere solam; deliberavimus ut Frater Ioannes & socius suus irent ad ecclesiam, & populo de Confessionibus & aliis negotiis satisfacerent; & Frater Gerardus & ego cum Christina remaneremus. Illis autem abeuntibus, in tantum diabolus defœdationes & immunditias suas continuavit & multiplicavit, quod tæduisset nos vivere, nisi divina consolatio affuisset, & liberationem a tali miseria speraremus celeriorem: non enim in iis erat modus, sed & numerus propter continuationem non potuit attendi. Ut enim de Christina taceam quæ totum pondus afflictionis sustinuit; Frater Gerardus quater, & ego tribus vicibus fuimus turpiter defœdati, in tantum ut vix vestem, habuerimus quam induere possemus. Inter hæc dixit nobis Christina; Parcite verecundiæ meæ, & ad modicum exite, & ostium post vos claudite; nimium enim turpiter & viliter fuit tractata. Fecimus ut rogavit, & stetimus extra ante ostium: noluimus autem nos ab ea elongare, [in ipsam & Fratres:] timentes ne diabolus adhuc majora attentaret, si Christinam solam inveniret: minus enim sævire præsumpsit, ubi custodia Sacerdotalis affuit, ut in pluribus probabitur exemplis. Dum ergo ad brevem horam maneremus ante ostium, factus est tantus strepitus intra camerulam, quod vehementer timuimus, quod dæmon aliquid contra Christinam moliretur: diximusque ad invicem, Non tantum verecundiæ pareamus, ut vitam negligamus. Et iis dictis celeriter intravimus, & quid accidisset investigavimus. Et dixit, Nihil ultra solitum, excepto eo quod dæmon super cistam, quæ stat ad pedes meos, chorizavit adeo fortiter, quod magnum strepitum fecit.

[70] Cum ergo dubitaremus, quid in tanto periculo essemus facturi, quia jam tempus meridiei appropinquarat, [etiam inter sacra preces.] & Fratres non erant reversi; elegimus sub hoc eventu magis Missa carere, quam Christinam desolatam deserere; & convenit nobis in hoc, ut Officium de beata Virgine diceremus. Inchoantes autem Officium, Rorate cæli desuper b, cum ad Euangelium venissemus, Missus est; ut eo magis virtus sacrorum verborum Christinæ imprimerentur, utrumque genu in terram coram lecto flexi, & utramque manum supra caput Christinæ posui. Et cum fere Euangelium perfecissem, ecce ille immunditiæ administrator, qui primum fuit malitiæ inventor, non veritus Dei omnipotentiam, nec attendens sacrorum verborum continentiam, multipliciter beatissimæ Virginis commendantem gratiam & munditiam; sub manibus meis, per totum caput Christinæ, tortam, ad latitudinem dimidii digiti spissam, inter pepla & caput, de vilissimo stercore sed spisso posuit: quam pro parte post Officium digitis meis evulsi, & erat ad modum pastæ spissa. Sub talibus & pluribus infestationibus fuimus, donec Dominus Plebanus de ecclesia ad nos venit, annuntians nobis Fratrum nostrorum celerem adventum: unde & nos sub hac spe ivimus ad ecclesiam, Missam celebraturi; gaudentes, quod, ad solatium Christinæ, potuimus post nos relinquere Sacerdotem.

[71] In via autem nobis occurrit Frater Ioannes cum socio suo, totus in facie rubicundus & quasi ignitus: & quæsivit a nobis, quomodo se res haberet circa Christinam. [Interim supervenit Fr. Ioannes cum socio,] Et respondimus, Nimis pœnaliter. Et ille inquit in spiritu quodam vehementi, Eamus illuc, cum dæmone conflicturi: & verbo, dicto recessit cum festinatione, quasi devotione quadam inebriatus, & fiducia confortatus. Nos vero ad ecclesiam ivimus, Missam celebravimus; &, superveniente Plebano, secundum morem patriæ, Vesperas c Missæ continuavimus. Interim dum Plebanus nobiscum fuit, accidit hoc stupendum mirandumque prodigium, sub testibus præsentibus & nobis postea eventum rei exponentibus, videlicet Fratre Ioanne & socio ejus, Hilla de Monte & Gertrude sorore Plebani. Ille enim dæmon, hostis antiquus & superbus & temerarius, qui in cælo Deo assimulari voluit; ille in tantam audaciam, superbiam, & blasphemiam in terris proruit, ut lectum Christinæ subintraret, & totum stratum evidenter & fortiter concuteret, [coram quibus Virgini insultat dæmon,] & verba blasphemiæ, cum cantus melodia, & verborum consonantia, ut fit in rhitmis, alte & arroganter decantaret: Ubi est Deus tuus nunc? ubi est Deus tuus? Et cum hæc multoties & interposita morula interpolate repetivisset; ipse sibimet respondit; aususque est ille spiritus immundissimus & malignissimus nomen divinitatis, infinitæ majestatis & bonitatis, arroganter sibi adscribere, quasi juris nihil haberet, prius quam vilia & immunda opera exercuerat, quæ longe a divina memoria elongantur. Dixit ergo infelix ille, omnium malorum reus: Ego sum Deus tuus: ego sum Deus tuus. [velut a Deo derelictæ:] Et post horum crebram & blasphemam repetitionem adjecit: Saltem nunc recognosce, quia ego sum Deus tuus: quia potestatem habeo de te facere quidquid mihi placet. Cum ergo nomen Dei, quod est super omne nomen, blasphemasset; ad injuriam quoque servorum Dei sermonem convertit, dicens: Ubi sunt rasi Fratres qui tecum fuerunt? nunc ego eos sic tractabo, quod tibi non audebunt appropinquare. Longissima mora pertransivit sub verbis præmissis, cum melodia cantatis, sub qua Christina in lecto jacebat, quem dæmon concutiebat.

[72] Post hæc ergo verba, & multo plura nimis horrenda, Christina, omnibus circum sedentibus audientibus, dixit, ex blasphemia nomini Dei illata (ut arbitror) commota; Adjuro te dæmon, [sed ab ea tandem adjuratus,] per virtutem Passionis Domini nostri Iesu Christi, ut a te dictorum verborum elucides veritatem. At ille infelix ad hanc vocem verba mutavit, cantum dimisit & modum rhitmicum neglexit: & qui ante, quasi pugil de duello cum victoria reversus, cum pompa & cantus resonantia & verborum consonantia alte decantaverat; deinceps, quasi vetulus decrepitus, vix tremula voce cum raucedine cœpit simplicibus verbis veritatem profiteri, & se mentitum fuisse confiteri, dicens: Vere omnia sum mentitus, quæ sum locutus: [mentitum se fatetur.] non enim Deus sum ego, cujus non solum non participo naturam, sed & ejus beatitudinis communionem juste & irrecuperabiliter perdidi: malitiæ tamen meæ exequendæ in vos [& corpus] tuum ab eo auctoritatem accepi, & studiose sum executus, ut ultra vel citra divinam permissionem nihil diminuerim vel superaddiderim: & quia me per virtutem passionis Domini adjurasti, veritatem non possum negare. Quamvis ergo multa tibi pœnosa & ignominiosa intulerim, quia tamen de te nullam potui obtinere victoriam, [Dæmone digresso,] certus sum quod hæc in meipso cum centupli augmentatione in æternum recipiam, cum sociorum meorum perpetua irrisione. Despicient me, tamquam ignavum; quia contra unam puellam non prævalui. Et his & similibus pluribus dictis, strepitum magnum fecit, quasi vesicam rumperet subito comprimendo: & sic recessit: motus autem vel concussio lecti, statim, ad vocem adjurationis, conquievit.

[73] Minimo facto intervallo post dæmonis recessum, Plebanus & Frater Gerardus & ego camerulam intravimus, ita ut præsentes mirarentur quod diximus nos strepitum præmissum non audivisse: [præsentes magno perfunduntur solatio;] & invenimus omnes qui cum Christina in camerula erant, esse in mirabili devotione & lacrymatione; ipsam autem Christinam in uberrima gratiarum actione, quæ nunc referebantur pro malorum evasione, nunc pro bonorum collatione, nunc pro communicata divina consolatione. Et hæc varietas gratiarum actionum tam dulcis erat & delectabilis, ut omnes præsentes ad lacrymas permoveret. Iis sic expletis, ivimus omnes nos quatuor Fratres cum Plebano ad domum suam ad prandendum; & Christinæ ante ostium camerulæ suæ calida aqua in dolio ad lavandum parabatur; qua secundum hominem plurimum indiguit, quia per totum Adventum in immunditiis, quas dæmon administraverat, sine lavacro jacuerat. [& Christinam adustionibus,] Puellæ autem quæ eam juverunt, dixerunt, quod in corpore suo plurima vulneria invenerunt, facta per lapidum combustionem, adeo profunda aliqua, quod prunum possint continere: quæ tamen omnia sine humana cura sunt curata, per Dei mirabilem clementiam; sicut fuerant inflicta, per dæmonis detestabilem malitiam. Dictis autem Matutinis in die Natalis Domini & Missa prima, Plebanus ivit, & Christinæ corpus Domini administravit: in ortu autem diei, longo facto spatio a Communione prædicta, ibat Frater Ioannes, quem & ego sequebar, ad Christinam; [vident die Nativitatis in extasi positam.] & invenimus eam in lecto jacentem, modo supra exposito induratam, & modum vitæ humanæ mente excedentem: quæ & in devotione sua per totum diem Natalis, usque in profundam noctem sequentem, permansit. Cum qua postea in reliquis diebus prædicti festi comedimus, & divinæ consolationis, & internæ dilectionis plura signa vidimus; ut aperte possimus conjicere, quia super multitudinem dolorum, quos passa fuerat, consolationes Dei ejus animam lætificaverint.

ANNOTATA D. P.

a Clenodium Teutonice originis vox, a Kleet vestis, & Nood necessitas: & plerumque sumitur pro monili aliaque re idonea ad ornatum vestium: sunt qui dici putent quasi Kleyn-nood, parva necessitas, ut significetur res, commoda quidem, sed parum necessaria.

b Officium B. Virginis parvum pro Ordine Prædicatorum: alias Commune Ritus Romani Officium ante Nativitatem, incipit Missus est Angelus; post Nativitatem, O admirabile commercium.

c De Vesperis cum Missa continuandis jam supra num. 36 sic legeramus: Officio vespertino, secundum morem patriæ mane completo.

CAPUT VII.
Christi vulnera Christinæ in Paschate anni 1669 communicata: Petri discessus Parisios.

[74] Cum jam tertius annus fini appropinquaret, postquam Coloniam [veni] ob studii exercitationem, [Colonia Parisios mittendus Petrus anno 1269,] & rumor ad me venisset quod Parisius deberem proficisci; cogitavi, ut exirem & amicos meos salutarem. [XI Visit.] Accepta ergo licentia & assumpto Fratre Ioanne Daco, dicto Hespe, ibam in Quadragesima visitare Christinam. Quæ, cum una dierum circa Completorium dixissem ei quædam devota; in magnum cordis accensa est affectum ut ex verbis suis poterat probari: & rogavit me, ut in crastino Missam de beata Virgine cum nota celebrarem. In crastino ergo, dum Missam, a Rorate cæli desuper, dixissem, cum omnibus attinentiis & ad illud Officium spectantibus, [Christinam revisit in Quadragesima;] quia ad illud Officium speciali movebar devotione, propter filii Dei incarnationem & gloriosæ Virginis matris ejus multiplicem commendationem, quæ in illo Officio tam Prophetice quam historice plenissime & dulcissime enarrantur; populus exibat, excepta Christina, quæ immobilis in suo loco manebat. Dixitque mihi Plebanus: Videtur mihi quod Christina sit rapta. Assumpsi Fratrem Ioannem, & ivimus ad considerandum: & Deo teste, [raptamque invenit & perfusam cælesti rore,] ipsam quidem omnino immobilem & induratam [invenimus]; sed pallium suum, quo caput cooperuerat, plenum subtilissimo humore quasi rore; quem omnes vidimus, & pro rore habuimus: erat autem humor ille tantum super illa parte pallii quæ caput tegebat: cum autem Frater Joannes, ad quatuordecim dies & amplius, quamdam excrescentiam in junctura pugni, & brachii sensisset, [cui manum tumentem intingens sanatur:] quæ ad quantitatem dimidii fere ovi excreverat, de qua timuit quod usum manus deberet impedire; accessit & aliam manum in humore illo madefecit, & super excrescentiam posuit: quæ ab illa hora citius incepit decrescere quam prius potuit crescere, ita ut infra paucos dies omnino deficeret: Christina autem in sua mansit devotione usque ad tempus Completorii. Nos autem in mane sequentis diei versus Coloniam sumus profecti, licet Dominum Priorem in Brunwilre visitaremus.

[75] Sed cum nuntii, qui me Parisius deducerent, ante festum Paschæ non venissent; contulimus ad invicem Frater Albrandinus, [eodemque rediens in Cœna Domini 21 Martii,] Frater Mauritius & ego, de mirabilibus, quæ in præcedenti Pascha contigerant circa Christinam: & deliberavimus, quod in festo Paschæ quod jam imminebat, possemus sic ordinare, ut mirabilia Dei possemus contemplari, si Deus aliqua in eadem persona ostendere dignaretur. [XII Visit.] Factum est autem ut Frater Ioannes de Mussendorp, qui a Domino Plebano ad festum fuerat vocatus, me in socium assumeret de mandato Prioris Coloniensis Fratris Hermanni supradicti; & Fratres Albrandinus & Mauritius licentiam ab eodem Priore acciperent, ut nobiscum ire possent. Obtenta ergo licentia omnes quatuor simul, in Cœna Domini, facto prandio, exivimus, & circa Completorium in Stumbele venimus. Et cum ecclesiam ingressi fuissemus, & Reliquias Sanctorum, vel potius Sanctos quorum Reliquiæ ibi continebantur, salutassemus; accessi ego ad Christinam, quæ multum debilis ante altare beatæ Virginis residebat: communicaverat autem eodem die, [deliquium in ecclesia patiente Virgine.] & post Communionem summam lætitiam perceperat, de qua de novo redierat, ita quod postea ecclesiam non exierat: debilitatem autem non ex Communione vel lætitiæ perfruitione incurrerat, sed ex dæmonis afflictione, ut infra dicetur. Postquam ergo eam salutaveram, dixerunt mihi Virgines, quæ circa eam sederunt, & conditiones suas diligenter adverterunt, Solicite advertas, si palmam sinistræ manus ejus possis intueri; est enim mirabiliter quasi depicta. Cum ergo manum prædictam, ex devotione magis quam ex curiositate, diligenter observarem; accidit ut illa præ debilitate deficeret, & manum non observans eam aliquantulum apertam extra pallium suum relinqueret: & vidi rem mirandam, visu pulchram, sed significatione ignotam. Aspexi enim in manu Virginea quindecim signa, [inspicit sinistram ejus palmam pulcherrime notatam.] dimensione modica, aspectu subrubea, forma rotunda, situ ordinatissima. In medio palmæ erat signum rotundum, sterlingo minus, sed omnibus aliis signis majus: circa quod erant quatuor in modum Crucis in hunc * modum disposita, aliquantulum primo minora, sed reliquis decem majora, ita ut quantum a primo excedebantur, tantum reliqua excedebant. Quinque ergo prædicta erant in carne palmæ depicta, residua autem decem per quinque digitos manus erant sic divisa, ut cuiliber digito duo inessent, in medio illorum articulorum qui palmæ erant propinquiores; ita tamen quod uno tantum signo quilibet articulus decoraretur: quod adeo erat pulchrum videre, quod non credo me vidisse manum tanta pulchritudine insignitam. Fateor in aspectu delectabar, sed in affectu immutabar, & quid dicere possem ignorabam: omnem enim corporis sensum & cordis intellectum res visa superabat.

[76] Completorio autem dicto, & Matutinis secundum morem patriæ circa crepusculum inchoatis, [Interim ob tumultum in ecclesia excitatum,] dum cantaremus post Benedictus in tenebris, Kyrie Eleison, quidam in ecclesia ex dissolutione concitaverunt magnum clamorem & dissolutionem strepitus, per quem nos in choro non minime impediverunt, sed non absque confusibili vindicta. Nobis enim cantantibus & Passionis Christi memoriam celebrantibus, illis autem dissolutionem excitantibus; affuit etiam inter eos sathan, & magnam partem plebis in ecclesia defœdavit, cum materia quæ sæpius est nominata, de qua fœtor pessimus exhalavit. Et fuit mirabile: quia cum pleræque personæ, quæ circa Christinam fuerunt ab ante & retro, a dextris & sinistris fuissent defœdatæ; quædam in tunicis, quædam in palliis, quædam in peplis; Christinam in medio eorum constitutam nec una gutta immunditiæ contingebat. Hæc nos, qui fuimus in choro, dum fiebant, latebant; qui dictis Matutinis & candelis reaccensis, [omnes circa Virginem fœdantur, excepta ipsa:] intelleximus fuisse perpetrata: tunc enim quilibet sibi proximo vel proximæ de injuria & contumelia conquerebantur; attamen etsi omnes tacuissent, fœtor tamen pessimus opus immundum prodidisset. Cum ergo Plebanus & Fratres in turbam tumultuantem exissent, visu & obfactu relationeque & querimonia plurium rem factam cognoverunt. Fuerunt autem qui dixerunt, quod hæc defœdatio ideo est a Deo fieri permissa, & a diabolo administrata, quia plurimi fuerunt qui Christinæ detraxerant, quasi falsum esset & fictum quod ipsa fuisset per defœdationes afflicta: & dicebant, quod nunc illæ personæ turpius fuerunt tractatæ, quæ illi plus derogaverant.

[78] Dum ergo hæc fierent, accessi ego ad Christinam, quæ adhuc in loco orationis consueto jacebat, & quæsivi ab ea quid populus tumultuans haberet. [quæ domum reducta,] Et illa respondit, Ignoro: audio tamen quod plures conqueruntur, quod turpiter sint maculati. Finito autem tumultu, ibant singuli ad sua hospitia: sed & pater Christinæ eam ad domum suam duxit, quia per se ire non poterat præ debilitate, quem & ego adjuvi usque ad bivium, ut alia me ad domum Plebani declinarem. Fuit autem Christina tota nocte illa in quadam extasi, propter cordis occupationem circa Christi Passionem, in tantum ut se alloquentibus non attenderet respondere; quia nihil aliud verba sua sonabant, quamvis pauca diceret, nisi Christi Passionem. [manet tota nocte in extasi.] Hæc ab eis audivi Virginibus, quæ circa illam illa nocte vigilabant. Mane autem facto in die Parasceves, dixerunt Fratres Albrandinus & Mauritius, quod vellent redire Coloniam, & rogaverunt Plebanum ut cum eis Christinam visitaret: quod & fecit. Qui, quantum a Plebano & etiam ab ipsis postmodum intellexi, nihil aliud viderunt nisi Christinam in lecto jacentem, toto corpore trementem, faciem peplo & lecti coopertorio velatam habentem; & hoc viso discesserunt.

[79] [Ipsam sic inveniens postero mane Petrus,] Frater autem Ioannes & ego circa tertiam ivimus ad Christinam visitandam, & supradicto modo eam invenimus jacentem, hoc addito, quod omnino facta fuit immobilis & omnibus membris rigida, ut solent esse corpora defunctorum, in qua nullum signum vitæ potuimus perpendere. Quo audito & considerato, ivimus ad ecclesiam; & iis qui ad Officium illius secundum morem pertinebant completis, post meridiem reversi fuimus cum Plebano, ad ea quæ circa Christinam gerebantur consideranda. Et cum camerulam intrassemus, & Christinam supradicto modo reperissemus; facta oratione a nobis tribus, ut Deus nobis aliquid ex iis ostendere dignaretur, quæ circa Christinam facta suspicabamur; dixi ad illos duos: Vobis liberum est tempus, sed ego recessurus sum, & numquam spero me hac die rediturum ad hunc locum vel personam, & ideo multum doleo si consolatione debeo defraudari, quam sperabam me hic habiturum: [curat ejus plantas explorari;] credebam me de iis quæ audivi alio anno nunc debere certificari. Et dixi Plebano, audiente Fratre Ioanne: Optime nosti, quia nec curiositas nec carnalitas nos movet ad Puellam istam visitandam & considerandam; sed Christi caritas, & ut gestorum ejus possit veritas delucidari, & omnis falsitas & dubietas propulsari: extende ergo manum tuam, & tange plantam pedis ejus ad instantiam meam. Fecit hoc valde timoranter, & manum retraxit totam sanguine perfusam. Et ego dixi: Vocemus unam puellam, quæ extremitatem pedum detegat, ut videre possimus quid ista significant. Illis consentientibus, vocavi Hillam de Monte, & rogavi eam ut extremitatem pedum Christinæ revelaret. Quæ licet se excusaret, prece tamen & ratione victa, cum magna reverentia & timore, [quarum uni impressa plaga deprehenditur,] quod petii fecit. Et nos quatuor vidimus quod scribo, in medio pedis dextri, in parte superiori & inferiori, vulnus erat latius sterlingo aliquantulum; de quo quatuor rivi sanguinis, non ad pedicas, sed per transversum pedis fluxerunt, in latitudine non modica. Quo viso, quilibet nostrum locum fletui aptum quærebat, eo quod Christo passo compatiebatur, cujus expressa vulnera in Christina intuebamur.

[80] Finito fletu ad domum Plebani ivimus; & facto prandio illi diei debito, parum ante horam Completorii ad domum Christinæ sumus reversi, & adhuc nullum vitæ sensibilis in Christina invenimus signum; quia nec spirabat, nec movebatur, sed adhuc tota rigida permanebat. Dixi ergo Plebano: Probemus si aliquod signum similitudinis passionis Christi possimus in Christinæ capite reperire. Et ille dixit: Modum non video quo hoc possit fieri: quia facies sua simul cum capite cum magna diligentia est cooperta: posuerat enim per modum crucis brachia super pectus suum, & pugnum manus dextræ ad maxillam sinistram, & sinistrum pugnum ad maxillam dextram collocaverat modo cancellato, [& frons sanguine fluens:] & inter digitos peplum ex parte superiori strinxerat, quibus caput & faciem velaverat satis diligenter & artificiose. Ad instantiam tamen meam tentavit Plebanus circa aurem dextram caput discooperire, & quantum advertere potui, ibi nullum signum valuimus invenire. Cum autem anteriorem partem capitis discooperuisset, invenimus tres rivos quasi de uno fonte sanguinis defluere, quorum quilibet tenebat latitudinem duorum digitorum: ex quibus duo extremi tendebant ad ipsa [tempora]; medius medium iter adversus nasum tenebat. Divinæ ergo præsentiæ, quæ se per signa tam evidentia prodiderat, honorem exhibentes, amplius divinum mysterium formidavimus perscrutari.

[81] Post diem autem Paschæ audivimus a Virginibus secretariis suis, quod vestis sua intima, corpori proxima, erat sanguine perfusa ad latitudinem palmæ humanæ, circa locum quo situm cordis attingebat. [deinde intelligit, etiam vestem ad pectus cruentam esse repertam.] Sed & signa in manibus ejus evidentia intus & extra, sterlingis latiora sed rotunda, omnes qui comedimus & bibimus cum ea, per totos octo dies diligenter contemplabamur: modicum autem ante solis occasum, cum ad se fuisset Christina reversa, quod modus attractionis spiritus indicabat, dixi ei: Quomodo habes? Respondit. Debilis sum plurimum: noli mihi plura loqui, quia non valeo tibi respondere præ oris & palati amaritudine. Et diligenter consideravi, quod hæc ipsa verba cum magno conamine formavit; & quamvis laboraverit, adeo tamen ea submisse protulit, quod vix poterant etiam aure apposita percipi. Rediit autem ad se sine singultatione, & sine quibuslibet verbis quæ a circumsedentibus poterant audiri. [Ipsa ad se paulatim reversa,] Nos autem ea relicta revertebamur ad ecclesiam, nec eam vidimus prius, quam circa Completorium in sabbatho sancto. Et cum ante lectum suum sederem, & Frater Ioannes Confessiones audiret, lætitiam cordis Christinæ magnam adverti, per signa evidentia tam verborum quam factorum vel gestuum. Oratio enim & collatio inter nos de Dei dilectione & contemplatione percurrebat, cujus Christina materiam abundantem ministrabat, & ministratam augumentabat.

[81] [in Paschate communicat.] Summo autem mane, in die sancti Paschæ, a patre suo in equo ad ecclesiam est deducta sub habitu seculari: erat enim linteo exterius cooperta loco pallii, quia propter vulnera pedum non potuit ambulare, & ut quod contigerat omnino occultaret. Nam in priori anno fama percrebuerat quod sibi acciderat: quod ex eo præcipue contigit, quia in domo propria communicavit. Hac ergo arte usa est ne cognosceretur, neque quod factum est circa eam divinitus divulgaretur. Cum autem in prima Missa communicasset, immobilis in omnibus membris & rigida permansit ultra meridiem; [Fr. Salomon, eodem accedens 30 Martii,] nec ad particularium sensatorum discretionem rediit ante Completorium: devotionis autem signa & exultationis plura vidimus in Christina. Una autem dierum in septimana Paschæ, prædicante Fratre Wiperto, rapta est Christina, & illo die mansit supradicto modo insensibilis usque ad Vesperas. In sabbatho autem ante Dominicam in Albis, venit Frater Salomon Hungarus in Stumbele, meus familiarissimus, iturus Parisius ad studendum. Et cum a me audisset quæ contigerant illis diebus circa Christinam; rogavit me, ut dicerem ei, [astu quodam videt etiam ipse vulnera.] qua subtilitate uti deberet, ut eam videre posset. Cui dixi: Noli eam super hoc rogare, quia manus suas statim absconder: sed potius aliquid resuendum in vestibus tuis require, & roga eam ut illud reficiat. Quæsivit ille, & rupturam in cappa sua invenit: quam cum illa resueret, vidit Frater Salomon quod desideravit, videlicet in medio utriusque manus, intus & extra, signa de quibus supra feci mentionem. Hac ergo arte usus pie eam circumvenit, ut ignorans secretum proderet, quod volebat esse occultum.

[82] [Dominica in Albis 13 Fratres simul] Circa Vesperas in Dominica in Albis Frater Hermannus Prior Coloniensis, & Frater Arnoldus de Sanctis Prior Argentinensis, tunc Definitor Capituli generalis, cum sociis suis venerunt in Stumbele in via ad Capitulum b generale, quod in proximo festo c pentecostes Parisius erat celebrandum: quos Domina Abbatissa de S. Cæcilia d prævenerat cum suis domicellabus, ut eos colligeret: quod & factum est: eramusque in domo sua tredecim Fratres collecti & honeste recepti. In crastino autem cum Frater Hermannus Prior Christinam vidisset, quam numquam prius aspexerat, hoc de ea protulit testimonium: Hæc facies non est hominis super terram conversantis. Et vero testimonium hoc verum erat. In facie illa quidam nitor etiam corporaliter relucebat, [Christinam raptam vident.] cujus similitudinem numquam vidi in vultu alicujus mortalis, excepto uno. Cum Missam de beata Virgine celebrarem, & Prior Arnoldus prædicaret de Euangelio, Stabat juxta Crucem Iesu, quod illo tempore solent de beata Virgine legere Seculares; rapta est Christina, & usque ad vesperam immobilis & insensibilis permansit: quam plerique Fratres considerantes in devotionem sunt accensi. Facto autem prandio, Fratres quidam Parisius ibant, quidam Coloniam revertebantur, inter quos fuimus Frater Ioannes & ego: reliquimus autem Christinam in sua devotione permanentem.

[83] Facto intervallo quasi quindecim dierum venit Coloniam Frater Nicolaus Henricus de provincia Daciæ tunc temporis Definitor Capituli generalis; & dixit mihi, [Parisios proficiscens Petrus,] Quod missus essem Parisius ex parte provinciæ pro studii exercitatione. Et quia eum sequi tam subito non poteram, quia festinavit, assumpto Fratre Mauritio eum subsequebar. Et quia non longe erat a via divertimus in Stumbele, ut ibidem amicos nostros salutaremus. Cum ergo sequenti nocte ibi pernoctassemus, in crastino facto prandio profecti sumus, prosequente iter nostrum domino Plebano, & Christina, & pluribus aliis, usque in Ingendorp: & ibi corporaliter a Christina, dilecta mihi in Domino, sum separatus, non absque sui cordis & mei intimo dolore ut litteræ infra positæ attestantur. [Christinæ valedicit 14 Aprilis,] Veni autem Parisius sexta feria ante festum Pentecostes, anno Domini e MCCLXIX. Omnia autem quæ a principio usque huc posita sunt a fine anni MCCLXVII, id est, a festo B. Thomæ Apostoli usque ad Dominicam tertiam post Pascha anni MCCLXIX, contigerant temporibus prænominatis: unde hic terminatur tractatus primus f.

ANNOTATA D. P.

a Missa Rorate in Romano Missali, præscribitur sacrum Votivum de Diva, ab Adventu ad Nativitatem Domini; & postea usque ad Purificationem, incipit Missa, Vultum tuum; exinde vero per reliquum annum, atque adeo etiam in Quadragesima, dicitur, Salve sancta Parens.

b Capitula Generalia celebrantur in Ordine Prædicatorum, una vice ultra Montes altera vice citra alternatim de triennio in triennium, ut habent Constitutiones Ordinis dist. 2 cap. 8. Generalissima vero Capitula de quibus agitur cap. 10 non nisi quando major pars Provinciarum petierit vel Magistro cum media parte Provinciarum visum fuerit expedire.

c Pentecoste annu hujus 1260 celebratum fuit 12 Maji.

d Ea cap. 4 nominabatur Geva uti & in Vita num. 35. Est autem Abbatia S. Cæciliæ Coloniæ eo loci, ubi prima Cathedralis fuerat, fundari cœpta ab Hildebaldo Episcopo, & an. 888 a Wiliberto absoluta. Curtim vero in Stumbele ut supra dictum est, habebat eadem Abbatia, cujus causa frequens ibi erat Abbatissa.

e Supra numeros, hac ratione scriptos, scriptum erat, vel LXXIX & similiter infra LXXVII, LXXIX: & huic calculo conformiter supra num. 18, ubi annus quo hæc scribebantur numeratur undecimus a tempore primæ Visitationis, istic in margine notatur 1290; qui novus est error, quasi calculus ab ultima non a prima visitatione sumendus foret. Prior autem & potior error evidenter redarguitur per calculos Paschales, secundum quos Pascha anni 1278 & 1279 celebratum fuit 17 Aprilis litt. Dom. B, & 2 Aprilis, litt. Dom. A quorum nihil convenit characteribus hic per decursum notatis.

f Sequentis tractatus hic erat titulus in Ms. Incipiunt epistolæ ejusdem Fr. Petri, ad sæpissime prædictam carissimam sponsam Christi Christinam, & e converso; & cetera, prout patebit per processum.

LIBER II. Continens Acta usque ad Pascha anni MCCLXXII cum quodam priorum annorum supplemento.

CAPUT I. Petrus Parisios appulsus, ternas de Virginis statu litteras accipit.

[1] Dicto de iis quæ oculis vidi & auribus audivi, tempore quo Coloniæ studui; nunc illa subjicienda sunt, quæ scripto illorum intellexi, qui interfuerunt, dum ego Parisius morabar. Et ut lucidius illa intelligantur, necessarium visum fuit mihi, ut ea quæ scripsi ego, [Parisios appulsus Petrus 10 Maji,] vel saltem partem eorum huic interponerem narrationi; ut ex iis intentio cordis mei intelligatur, & rei gestæ plenaria cognitio habeatur. Postquam ergo veni Parisius sexta a feria (ut dictum est) ante Pentecosten, cum Fratre Mauritio; cum eodem, post festum Coloniam redeunte, talem rescripsi litteram a.

Carissimæ in Virginis filio Virgini Christi Christinæ, [scribit Christinæ,] in visceribus caritatis in Spiritu sancto in æternum dilectæ, Frater Petrus sinceræ caritatis augmentum in Spiritu sancto. [Epist. I.] Cum certitudinaliter conjiciam in corde meo, quod vobis verbis exprimere non possum, & forte non decet, quod sentio; ingens mihi est certamen, utrum omnino silere debeam, an aliquid dicere vel scribere insufficienter. Sed decrevi, postposita verecundia, & neglecta insufficientia, aliquid vobis de statu meo significare. Cum mihi in memoriam venerunt dies præteriti, in quibus in domo Dei ambulabamus, non solum cum consensu spirituali, sed & cum consolatione multiplici (quia ut puto in conversatione religiosa proficiebamus; quando interdum, licet raro & modice, [significans quantum senserit ab ea divelli;] ab ubertate domus Dei inebriabamur, & torrente voluptatis potabamur) quibusdam nunc tenebris, tædiis & angustiis involvor. Nec mirum: quia mutatio, subito facta contra voluntatem de contrario in contrarium, tristitiæ plurimum ingerit & trubationis. Et licet hoc sit omnibus generale, mihi tamen nunc ut tormentum infligitur speciale: utique cui seu jussio humana, seu permissio divina, peccatis tamen meis exigentibus, tantum bonum cordis mei, dilectionis devotionem & consolationem, ad tempus subtraxit; & exilium tædium & laborem continuum subire injunxit.

[2] O commutatio lacrymosa, tædiosa, laboriosa; ubi pro cordis gaudio, voluntatis desiderio, [quantumq; ejus lacrymis sit compassus,] mentis jubilo, conscientiæ solatio, dolor, labor & mœror immutantur. Nam hujus gravissimæ immutationis, vel potius desolationis, ut nunc datur intelligi, prænuntiæ fuerunt illæ piissimæ lacrymæ vestræ, commixtæ utique cum cordis mei gemitu, quas tam inconsolabiliter in meo recessu effudistis. Quas, utique præcordiis meis infixas medullitus, nulla unquam delebit oblivio: quin potius eas in conspectu Domini obtuli, & offeram; frequenter & ferventer rogans & supplicans, quod vos, mei causa tam graviter turbatam, sua velit dulcedine, omnem tollente amaritudinem, consolari; & in sua consolatione delectatam conservare jugiter dignetur. Quare autem hæc & his similia vobis in meo recessu non revelavi, nec vos familiariter salutavi; puto vos causam, quam sæpissime experta estis, non latere. Nam verecundia ex parte mei, & dolor (ut videtur) ex parte vestri, [licet id tunc dissimulaverit.] nec me loqui, nec vos (etiamsi dixissem) audire permiserunt. Ceterum hæc de prȩteritis ad præsens dicta sufficiant, ne me iterum vos de novo contingat perturbare, quam intendo consolari. In his ergo sit finis; quod vobis sine fine, pro præteritis beneficiis & familiaritatis præcipuis indiciis, Dominus, secundum divitias bonitatis suæ, retribuere dignetur. Sed & ego ex intimis præcordiis animæ meæ, non quales teneor, sed quantulascumque possum gratiarum vobis refero actiones; certissime vos certificans, quod qualis fui præsens, talis ero & absens: & opto quod vobis possum esse fidelior & devotior.

[3] Huic litteræ duas litteras respondentes accepi, in die Assumptionis beatæ Virginis, in hunc modum. [Cui respondens illa,]

Dilecto Fratri Petro Daco, Parisius ex-existenti Christina filia sua in Stumbele, suas in Domino orationes. [Epist. II.] Noveritis, quod de recessu vestro ultra quam credidissem fui perturbata: quia fidelitatem vestram, licet non multum referrem vobis, multum consideravi; & sperabam, sicut adhuc spero, vos me debere sepelire. Quædam requisivistis a me, quæ vobis non revelavi, unde postea dolui: & scio mihi bonum fuisse, illa & alia plura vobis recitasse. Scire etiam debetis, quod a festo Ioannis Baptistæ non possum orare neque confiteri, [significat quod dæmon sibi a 24 Junii ferro ignito infestus fuerit.] quin dæmon ignito ferro comburat & pustulas mihi faciat extra, in apparentia, foris & intus: & hoc credo durare debere usque ad Assumptionem beatæ Mariæ Virginis. Et quoniam mihi fidelis fuistis in omnibus, quos mihi ad amicitiam requirere potuistis; rogo precum mearum instantia, quod vos mihi acquirere plures velitis amicos, pro me intercedentes. Duo Corporalia misissem vobis per latorem præsentium, si voluisset deferre. Et quidquid volueritis mihi demandetis, quæ omnia parata sum facere. Valete carissime. Salutat Dominus Plebanus vos, & intercedite pro patre meo, sicut vobis commisi. Et scire debetis, quod non est homo quem libentius viderem. Unde, si vobis placuerit, me videatis, quando potestis. [Epist. III.] [Altera epistola erat Fr. Gerardi sic scribentis.]

[4] [Scribit etiam Confessarius Virginis,] Dilecto sibi in Christo Fratri, Petro Gothensi, studenti Parisius, Frater Gerardus de Grifone quidquid honoris & felicitatis poterit exoptari. Noverit, Carissime vestra mihi cara fraternitas, quod dilecta vestra Christina, post recessum vestrum, usque circa Octavas sanctæ Trinitatis, competenter valuit; &, secundum cursum status sui, in satis tolerabili tranquillitate carnis & spiritus requievit. [eam a 27 Maji laborasse tertianis,] Post Octavam vero Trinitatis febres habuit tertianas, quæ tenuerunt eam fere tribus septimanis, & valde graviter afflixerunt. Quibus ascendentibus, ille nequissimus & antiquus omnium malorum inventor accessit: qui eam, sicut ei videtur, super omnes pœnas præteritas crudelius nunc molestat. Semper enim quando vult orare, vel quidquam boni meditari, vel suas negligentias confiteri, apparet ei in horrore intolerabili; & lanceis & cultellis eam perforare nititur & minatur, & hæc jam versa est in tædium omnis boni. Accidit quoque nuper, cum sederet ante reclusorium b cum multis personis aliis, [& lanceis a dæmone vulneratam fuisse.] & aliquid orare vel meditari conaretur; venit diabolus, & sensibiliter ei lanceam infixit in ore: ita quod continuo, videntibus cunctis qui aderant, in magna quantitate evomuit sanguinem, quasi de recenti vulnere manantem. Insuper & quod sibi gravius reputat omni malo, videtur ei quasi omnino eam dereliquerit Deus: quia jam aliquoties consuetas dulcedines in Communione non sensit. Unde, quod ex istis graviter tribulatur, rogo vos quatenus oretis pro ea diligenter: quod tamen facietis, sicut credo.

[5] His duabus litteris conjuncta erat littera tertia [similis] quoad materiam, quia omnes agunt de tribulationibus, quas Christina sustinuit a festo Joannis Baptistæ usque ad Assumptionem Virginis gloriosæ: quam accepi in Vigilia c B. Francisci ejusdem anni. Tenor autem ejus erat talis.

Dilectissimo ac præcordialissimo in Christo Iesu Fratri Petro Daco, de Ordine Prædicatorum, Parisius existenti, [Dictat illa etiam alteram epistolam,] Christina filia sua de Stumbele, totum suum affectum & suarum precum effectum, etiam posse proprium. [Epist. IV.] Cum quadam vice ex tenore litterarum vestratum cognoscerem, qualiter specialiter ad me habetis affectum (nec oporteret mirari, si hoc vel saltem ore, vel manu vel penna deberetis producere in effectum, quod coram oculis Domini intus in cordis lateret affectu) scire debetis quod non miror, sed omino idem est ad vos mihi coram Deo affectus in absentia, [significans quod Petri litteras non audiat legi sine lacrymis,] quem unquam in vestri præsentia fui experta: quia raro est cum vestri memor sum in concione, quin oculi mei deducant fontem lacrymarum, recordans vestræ fidelitatis & in Christo dilectionis. Litteras vestras cum audirem d legere, non potui sustinere sine lacrymis; tum propter hoc, quia cognovi commendationis verba ad me non pertinere; tum propter hoc, quia vestram fidelitatem in illis cognoscens, ad plenum mirabiliter fui consolata. Cum etiam Frater Mauritius ad me veniret, tota die fui contristata, pro eo quod ipse fuisset vobiscum in recessu vestro; & quia repente recessistis, [quamque doleat de ejus absentia,] & non potui præ magna tristitia vobis loqui sicut desideravi. Et cum Fratres de terra vestra veniunt, desolor pro eo, quod longe a me in exilio permanetis, quia etiam de verbis vestris specialem sæpius habui consolationem: & quando loquebamini de Dilecto, vidi vos accensum in tantum, quod resolvebar in jucunditatem cordis mei, & in quamdam hilaritatem exteriorem, & prorupi in quædam verba: quam jucunditatem & quȩ verba coram nullo hominum potuissem exhibuisse, nisi coram vobis, [neminem habens cui sic fidat ut illi.] quia vos novi meam intelligere intentionem.

[6] Propter quod contristata sum, quia post recessum vestrum nullus est, coram quo possim vel audeam ita facere: cum omnes timeam, & non sit mihi cum eis sicut vobiscum. Cum aliquando essem tribulata, & vos mihi familiarius [solatium] exhibuistis & ego vobis [molestiam exhibui;] scire debetis quod tunc non propter vos ita incessi, sed propter alia in corde meo existentia. Quare rogo ne hoc velitis in [malum] vertere, quod ego me talem vobis exhibui. Verumtamen licet hoc rogem, tamen semper confido de vobis, [Deinde declarat quomodo a 17 Junii ad 15 Augusti tribulata,] quia nullus est quem in meis tribulationibus libentius haberem, quia semper paratus fuistis cum tribularer ad me venire: propter quod contristata sum, quia post vestrum recessum plura passa sum & in corpore & in corde: quæ omnia libentius vobis ore quam littera referrem. Octo diebus ante festum Joannis Baptistæ usque ad Assumptionem beatæ Mariæ Virginis, continue fui in tribulatione. Statim post Communionem altera die ad Completorium territa fui candenti ferro; & cum confiterer; ita quod oblivioni tradidi quæcumque dicere debui.

Hic Christinæ contextum interrumpens Petrus, dicit quod tentationis e (Hujus expositionem a Confessore suo quæsivit, & talem audivit. Omni tempore quando rapta fuit post Communionem, libera illa die qua communicavit, & sequenti usque ad Completorium fuit, [per quindenam viderit dæmonem, minantem ferrum candens,] quocumque genere tentationis vel tribulationis eam [dæmon] præsumpsit molestare. Hactenus Petrus: Christinæ autem epistola sic porro continuatur. Aliquando cum proponerem communicare, in tanta fui pœna, ex horrore & ex visione dæmonis illa nocte, quod putabam me sanguineas sudare guttas. Illud duravit per quindenam. Postea non delectabar audire Missam, nec verbum Dei; nec loqui de Deo, nec orare ullo modo potui sine terrore ferri igniti. Statim corpore Domini suscepto, cum irem ad locum consuetum, cor meum omnino mansi inconsolatum; unde mihi supra modum tribulatio fuit, & hoc in omni mea Communione usque ad dictum festum.

[7] Tandem combusta sum extra in ore visibiliter ita quod videbantur mihi pustulæ albæ circa mentum: [quo deinde fuerit ustulata per singula membra successive;] & toto illo tempore numquam fui rapta. Illa combustione per aliquod tempus durante, & tandem sanata, alia quadam nocte combustæ sunt mihi aures. Illa cessante, combusti sunt oculi & frons: & hoc adeo miserabiliter, quod in oculis amicorum meorum videbatur miserabile, cum oculi essent ex læsione turgidi, & pustulæ magnæ desuper. Et postea nasus in platea, Fratre Wilhelmo Bonentant & Fratre Godefrido Werde præsentibus. Et cum ista fuisset pœna [magna] in corpore, nihilominus majorem habui in corde per tentationem: consuluit enim mihi dæmon quod negarem Deum meum, & quod essem sicuti reliqui homines. Et cum perpenderem me esse in afflictione cordis & corporis, & omnino carerem divina consolatione, ita fui desolata, quod aliquando videbatur mihi quod quasi a Deo meo essem omnibus modis derelicta, ita etiam quod nusquam potui me continere, sicut aliquando etiam vidistis. [& ad negandum Deum solicitata,] Aliquando, cum orare deberem vel confiteri, videbatur mihi quod totum corpus meum combureretur, & liber quem manu tenui, & ipse Dominus meus Plebanus cui confitebar. Tandem, cum soror mea Gertrudis dormiret mecum in lecto, una nocte combusta est illa in naso, unde sequentibus noctibus a me recessit. Ultima nocte, a primo galli cantu usque mane, parum ante diem, fui in miserabili bello. Venit dæmon, & ferens ferrum ignitum perforavit mihi aures: & cum teneret ferrum in auribus, clamavit, utrum adhuc vellem negare Deum meum; vel ipse vellet me statim occidere, cum haberet potestatem hoc facere. Hic iterum interloquens Petrus, (Ejus inquit, expositionem talem audivi ab iis qui vulnera viderunt. [ac denique totam faciem combusta;] Ferrum longum erat, quod diabolus non auribus tantum infixit, sed per transversum ab aure in aurem caput transfixit.) Hinc porro Christina, Respondi, inquit, quia frustra laboraret, quia parata essem mille mortibus propter Christum subjacere. Hoc dicto venit ignis quasi ex fornace, & combussit totam meam faciem, unde jacui quasi nesciens ubi essem per totam noctem: & caput combussit circumquaque, & in gutture [fecit] pustulas. Et cum sic jacerem, & cum venirem ad meipsam, ita fuit mihi quod voluissem iterato talia sustinuisse, & pœna cordis & corporis a me penitus fuit avulsa.

[8] [donec 4 dæmones victos se fassi, recesserunt.] Ipsa nocte apparuerunt mihi quatuor dæmones, stantes quasi coacti essent ad apparitionem: & unusquisque dæmon nomen suum ibi dixit, (quæ nomina exponebant quatuor pœnas illo tempore mihi illatas) & fatebantur, licet inviti, quod Altissimus dedit eis potestatem hoc facere, & multum Deum magnificabant, & quod ipsi erant propter hoc majorem pœnam consecuturi. Tandem imperterrita dixi: Conjuro vos per virtutem Passionis Christi, quare sic me combussistis? Qui responderunt; Apparenter quod Deus vellet purgare sensus meos ad festum. Et cum inciperent me commendare, reposui me ad orationem: [illi autem] inceperunt quasi flere; & cum rugitu magno, quasi tectum secum deferrent, recesserunt. Sequenti die apparuit facies mea combusta omnino; maxillæ, oculi, nasus, frons & pustulæ erant magnæ; ita quod omnibus visa fui quasi non haberem faciem, sed apparerem quasi leprosa & percussa a Deo, Addit autem Petrus: (Dixit mihi Dominus Joannes Plebanus, quod facies sua adeo turpiter erat læsa, quod eam nullo modo cognovisset, nisi per alias conditiones quasdam sanaretur). Tum Christina, cœptam narrationem prosequens: Et ante habui, inquit,) afflictiones multas in facie, & adhuc apparent stigmata.

[9] Post hæc omnia apparuit mihi dæmon duabus vicibus, in specie f Beggardi. Requisivi quid intenderet, quare me persequeretur. [Item quod bis sibi apparuerit dæmon specie Beggardi,] Respondit dicens: Propter hoc persequor te, ut possim te provocare ad iram vel alia peccata. Tu autem statim elevas manus ad Deum, & petis remissionem peccatorum; ipse autem misericors indulget tibi, & sic in vanum laboro. Quarta feria post exaltationem sanctæ Crucis, cum ego proponerem sequenti die communicare, de sero venit ipse in specie Fratris mei Coloniæ manentis, in suo g Wambasio, candela ardente, super cathedram juxta lectum meum apparens, multum vulneratus & plenus sanguine; & dixit mihi: Ne terrearis, soror mea carissima: ecce cum deberem huc venire, sicut consuevi, [ipsique deinde vulneratæ abstulerit librum.] aliquo tempore venerunt inimici & vulneraverunt me: juva rogo ligare me vulnera mea, & celes ne mater mea intelligat. Respondi, corruens in terram, & intelligens quia ipse est, dicens: O cruenta bestia, quid me persequeris? Qui dixit: Video in te esse aliud consilium: vulnera hæc tu mihi fecisti: & sic disparuit. Nuper contigit mihi, cum jacerem in ecclesia, fracta est pars januæ, & vulnerata fui, & insuper perdidi pepla mea, & liber meus ablatus est & perditus, quem vos mihi satis pulchrum fecistis. (Et, iste est liber inquit Petrus, quem diabolus prius abstulit, & in die Pentecostes retulit, ut supra dictum est visitatione tertia * & sexta; quem postea feci extr cum aureis floribus ornari & cum argenteis tenaculis & pulchris tecturis & registris.) Postea per octo dies, propter dolorem vulneris, ire non potui: & timeo semper habere dolorem propter hoc.

[10] Hæc omnia vobis scripsi, ut multum regratiemini Deo super omnibus suis beneficiis, qui semper mihi in tribulatione succurrit, & bonum finem mihi semper in ipsa facit. [Salutat Petrum ex parte suorum;] Scire debetis quod neminem scio, quem libentius vellem scire de his & de omnibus mihi contingentibus: quia videtur mihi, quod multum prosit mihi cum vos scitis. Valete, mille bene-valete habete. Salutant vos multum Plebanus, mater mea & pater, de quorum debitis aliquantulum sum tribulata; unde rogetis pro eis Dominum. Salutant vos soror mea Hilla, & Hilla de Monte, & Hilla neptis mea, & Alexis cæca, & Engilradis sua neptis. Clenodia vobis mitto per latorem præsentium. Pileum h quem personaliter portetis, & i campanam: [eique munuscula quædam transmittit.] [cui] insunt herbæ species, quas comedetis. Scire debetis, si aliqua haberem clenodia quæ vos desideraretis, vobis libenter transmisissem. Hilla de monte mittit vobis peplum k suum. Rogo vos per amorem Dei, si aliquid a me habere vultis, mihi demandetis. Multum crucior super hoc, quod nescio quamdiu ibi stare debetis, & numquam nisi cum tormento cordis. De statu vestro solicitor quomodo valeatis, & hoc libenter scirem: & hoc mih quantocius demandetis. Rogo etiam vos per amorem Dei mei, ut, si recedatis de hoc seculo, quod si potestis me diu post vos in exilio non permittatis. Iterum dico valete. Sitis mihi fidelis ad omnes amicos. Salutant vos Reclusæ multum: oretis pro eis, quia mihi benefaciunt. Oretis pro Fratre Gerardo de Grifone, quia multum infirmatur, & timemus de morte sua: ipse enim mihi multum est fidelis.

ANNOTATA D. P.

a Quamquam Italico sive Currenti, ut appellant charactere, in hoc & sequenti libro cœperim & porro intenderim exprimere verba Petri, contextus Epistolarum, unde libri integrantur, connectentis inter se vel interpolantis, causä explicationis distinctioris: mutato tamen mox consilio ipsa quoque Romano charactere reddi jussi; eo quod animadverterem hiulcum nimis terrere sensum, quando a persona scribentis epistolam transitur ad verba eam interpollantis absque ullo talis transitionis indicio: solumque ea cursivo charactere expressi quæ ipsemet interponere debui ad ejusmodi transitionem explicandam.

b Reclusorium hoc ecclesiæ ipsi conjunctum infra num. 10 intelligitur, Reclusas habuisse & num. 19 earum una dicitur fuisse Begina: sed lib. 4 num. 42 indicatur, quod anno 1282 ibi stetit Reclusus, qui num. 72 appellatur Ioannes.

c Id est 3 Octobris, diebus post Assumptionem 48.

d Hinc consequi videtur, quod Virgo non ultra fuerit perita legendi, quam sufficeret ad usum Psalterii vel Diurnalis, patrio charactere eligantius exarati: non item ad alios quoscumque usuales characteres, qualibus in familiari scriptione varii variis utuntur, & sæpe valde imperfectis, ut difficilius legi possint, præsertim a modice versatis in grammatica, ut ferme sunt feminæ. S. Si Latinæ linguæ etiam ignara Christina fuit, non solum lectore, sed etiam interprete opus habuisset: quod cum nusquam indicetur, in hoc nostra fundatur conjectura de scientia istius linguæ, ac quisita Christinæ per hominem vel per Deum, qualem 22 Maji vidimus in B. Humilitate Abbatissa. Nec obest quod infra num. 56 ipsa dicat delectari se expositione litterarum Petri audienda; quodque Fr. Laurentius lib. 3 n. 3 jussum se dicat epistolam Petri personaliter Christinae exponere: hoc enim potuit necessarium fuisse, vel saltem utile, propter phrasim sublimiorem, aut argumenti supra vulgi captum elevati specialem rationem.

e Quæ Parenthesi ( ) inclusa post hac videbis, ipsius Petri interpolamenta sunt.

f Beggardi in Belgio dicuntur Religiosi Tertiarii S. Francisci.

g Wambasium, vox Teutonica significat thoracem cingulo tenus absque toga vel pallio.

h Pileolum intelligo, qualis sub cappa vel galero passim gestatur, etiam a Religiosis; secundæ intentionis appellant aliqui, eoque verticem tectum retinent, etiam alii alias condetecto capite adstare convenit, puta in ecclesia vel apud magnates.

i Campanæ nomine hic videtur intelligi vasculum campanæ formam habens; non autem muliebre illud peplum quod a simili forma vulgo Klockam vocant, caput & humeros usque ad singulum obtegens; & in hoc diversum ab Huka quæ usque ad talos defluit.

k Quæres cui usui? Respondeo, ad conficienda sudaria tergendo vultui, vel etiam corporalia sacra: intelligo enim amplum illud lineum velum, quo per æstatem loco pallii utuntur Beginæ, totumque corpus operiunt.

* num. 3, & 43

CAPUT II. Responsum Petri ad priores Christinæ: & hujus aliæ ad eumdem, de gestis circa se, usque ad initium anni MCCLXX.

[11] Ad duo verba, in littera præmissa posita, videlicet quod sibi sic non esset mecum sicut cum aliis hominibus, & de absentatione sui dilecti sic per duas litteras respondi. [Epist. V]

Quantum ad primum sic.

Carissimæ in visceribus caritatis Christi, Sorori Christinæ, præcipuo amori dignissimæ, non in Stumbele & in præsenti tempore, [Respondet Petrus,] sed in loco & in diebus æternitatis, Frater Petrus, utinam sic intentione ut nomine notus; Salutem, & præter divinum amorem alienum non solum non suscipere, sed nec sentire quidem. Carissima, non miremini quod huic forte inusitatæ salutationi inusitatam proposui optationem, qua peto ut sic meam penetretis intentionem, ut nomen. Quod utique sic volo vos intelligere, quod licet vos aliquando viderim, [quod numquam intenderit ejus affectum ad se inclinare;] aliquando vos visitaverim; numquam tamen intendi quod affectionem vestram circa me occuparem, vel saltem ad me inclinarem: quin potius, quantum scivi, laboravi verbis, ostendi signis, ut in Christi tota ferremini affectum, transferremini amplexum; quem toties, non solum non formidando, sed & jubilando Sponsum nominatis; ipsoque intimo gaudio, non solum nomen, sed & ipsam rem vobis vendicatis. Quomodo enim solum nomen tantum causaret gaudium, in tantum resolveret tripudium, tantum faceret aliorum fastidium, tantum obtineret non solum exteriorum sed & interiorum triumphum; ut oculus vigilans nil aliud videat; [sed firmiter defigere in sponsum,] auris nihil aliud audiat, & generaliter nullus sensus aliud sentiat? Probatum est apud Philosophos, & approbatum apud Theologos, quod non potest sensus non sentire præsens suum sensibile, sed nec potest in proprio objecto errando dissentire, nisi forte potentiæ superiores in tantum in suis actibus intendantur, ut inferiores a suis judiciis abstrahantur. Sed hoc solum volo, ut frequenter cogitetis, intime ametis, ferventer desideretis, quidquid illud sit quod est tam victoriosum, ut naturalia triumphet; tam intimum, ut omnes sensus exteriores in interiora introducat; tam jucumdum, ut suiipsius obliviosum vel potius omnino insensibilem faciat; tam gaudiosum, ut se in se continere non valeat, quin verbis & gestibus prodat invitus, [super omnia amabilem;] quod vult omnibus esse occultum: quod utique gaudium non solum vos lætificavit, cui se non solum exhibebat, sed & medullitus infundebat, imo & quam implebat, & inebriabat, & eructare faciebat; sed & me quoque, indignum & in longinqua regione dissimilitudinis positum, non modice, non semel sed multoties, lætificabat. Quomodo enim non lætificarer in bono ejus, quam sicut me diligebam? cujus bonum tantum sicut meum fovebam? cui bonum utique non aliud quam mihi neque minus cupiebam? Vos utique estis in Deo & post Deum principium & finis lætitiæ meæ, & præcipuæ spiritus mei primitiæ.

[12] Sed &, si non sic fuerit usque in finem, obliviscatur mei dextra mea. Dicit quidam quod amicus sponsi gaudio gaudet propter vocem sponsi. [in quo solo ipsam vicissim amare velit,] Et quid quæso faceret si ipsius quoque sponsæ interdum vocem audiret, de qua dicitur, Vox tua dulcis & facies tua decora; sponsus enim & sponsa dicunt, Veni. Qui, inquam, audiret, numquam non gauderet. Audeo dicere, non solum gauderet, sed & jubilaret, sed & verbum bonum eructaret, quia & qui audit dicat Veni: maxime certe si ei daretur interdum prævento dilectione, imbuto devotione, induto cognitione, talibus nuptiis interesse, thalamum cum obsequio & reverentia introire, epithalamium intente & devote audire. O Deus, Deus meus! quid tunc erit, imo quid tunc non erit, cum Deus omnia in omnibus erit? quando mutuo sibi occurrent sponsus & sponsa; & sponsus quidem, de obtentis optatis nuptiis exhilaratus, propter tantum festum præcipuis ornamentis decoratus, pro tam desiderabili conjunctione in distributione donorum magnificatus, multitudine ministrorum honorificatus: cui sponsa occurrit ab omni peccati macula purificata, omni virtute decorata, omni gratia gratificata, [ut eidem intime junctam & caram:] omni virtutum exercitio ditata, præcipua familiaritate privilegiata, sponsi sanguine qualibet purpura pretiosiore & speciosiore ornata, secretorum cognitione illuminata, sponsi convictu & consessu sublimata. Quam mirificus occursus, quam floridus aspectus, quam jucundus affatus, quam devotus & mundus affectus, quam delectabilis convictus, quam familiare colloquium, quam deliciosum convivium, quam intimum osculum! utique non forinsecus oblatum, sed in præcordiis celebratum; non labiis expressum, sed medullis cordis impressum; non os ori tantum conjungens, sed Christo Christinam uniens, sed unum spiritum cum eo efficiens; non Christum ad infima dejiciens, sed Christinam quod in Christo est sentire faciens.

[13] Ipse enim se cordi imprimit per dulcorem, intellectui se infundit per splendorem, in membris insignia sua ostendit per stigmatum decorem: in verbis auditur, in factis percipitur, in moribus præsens esse cernitur: [unde eam felicem prædicat,] efficacia autem præsentiæ suæ ex hoc percipitur, quia ipse vulnera sanat, dolores mitigat, timores propulsat, fugat tentationes, sedat [afflictiones]; inimici rugientis sævitiam superat, superbiam subjugat, malitiam punit & damnat; oblivionem malorum toleratorum generat, audaciam tolerandi donat, inusitata gaudia inspirat, dulcedinem præsentiæ suæ ei communicat, secreta sua ei manifestat; inter brachia sua eam collocat, & in sinu suo recreat, quando in abscondito faciei suæ a conturbatione hominum eam occultat. Ibi legitur & intelligitur, Deus caritas est, & qui manet in caritate in Deo manet, & Deus in eo. Quis poterit æstimari dulcior inhabitator quam ipse Deus, qui ex eo quod est dulcis hospes animæ commendatur? Quæ vero poterit dulcior habitatio inveniri, quam idem ipse Deus quia ei & de eo dicitur sicut lætantium omnium habitatio est in te? Manenti ergo in caritate Deus seipsum hospitium exhibet, [quæ in eo bona omnia poßideat;] & in eo vice versa requirit domicilium. O felix familiaritas! o dulcis vicinitas! ubi Deus recipit & recipitur. Felix hospes recipiens & receptus: & ut summa notetur familiaritas, uterque dicitur recipiens & uterque receptus; Deus scilicet & ejus amicus, quia uterque amat & amatur. Est autem amor divinus extasim faciens, ut dicit D. Dionysius, non a sinens sui esse, sed amatorum. Quid quæso negare poterit Deus habitanti in se, & sibi hospitium præparanti in se? cui utique seipsum donavit, quomodo non omnia secum donabit? numquid aliquid aliud a se pretiosius se æstimabit, ut se det, & illud retineat? Absit. Quin potius venerunt mihi omnia bona pariter cum illa, dicit ille præcipuus amator, qui præmiserat; Hanc amavi & exquisivi a juventute mea, & amator factus sum formæ illius; quæsivi eam mihi sponsam assumere.

[14] Carissima Christina, Christi sponsa, liceat mihi tecum parumper confabulari. Dicatis mihi quæso, [quæq; præ eo despiciat omnia;] ubi manetis quando nec vosmetipsam sentitis? Puto quod nesciatis, an in corpore, an extra corpus: imo quod plus est, scio quod nescitis, an in mundo an extra mundum. O dulcissima, cui mundus angustus est, & immundus ad habitandum, ubi te quæram, & ubi te inveniam? Cui angusta est omnis creaturæ latitudo, despecta quasi sub pedibus jacens; omnis creata altitudo brevis cernitur & transitoria. [& in eo, non in seipsa vivat,] Quantacumque ejus longitudo despectabilis æstimatur, omnis ejus pulcritudo amara sentitur, & fallax ejus dulcedo. Si in his non invenitis ubi requiescat pes affectus vestri, quin ab iis omnibus & super hæc mente excedatis; indicate mihi ubi in meridie cubetis & pascatis. O carissima; cum illo tempore nesciatis an sitis in corpore vel extra corpus; certus tamen sum quod scitis, an sitis in Deo vel extra Deum. Numquid ergo, Carissima, magis est anima vestra conjuncta Deo tempore illo, quam corpori proprio, ut in illo se esse sciat & in corpore esse nesciat? Utique. Unde hoc quidam dicit; Illius anima verius est ubi amat; quam ubi animat. Unde secundum Dionysium, magnus Paulus extasim passus dicit: Vivo ego, jam non ego, vivit vero in me Christus. Carissima, quando Christum scitis & vos ipsam nescitis, audire vellem an vos vivatis vel Christus vivat in vobis. Sed, ut mihi videtur, vivitis quidem, sed non vos, sed Christus in vobis: quia non vivitis humano, sed Christi modo: imo non vestra vita, sed Christi vita: & hæc est vita vitarum, vita vitalis omnium vitarum melior; in tantum dulcis, ut vita naturalis non sentiatur; in tantum efficax, ut omnis sensus ab actu suo ejus prædominantia rapiatur; in tantum secura, ut tunc temporis nihil timeatur; in tantum stabilis, ut longitudo vel brevitas ejus non discernatur: vita enim illic fixa est & permanens in secula seculorum, & est melior vita secundum sapientem.

[15] In Deo ergo, Carissima, tempore illo manetis, quando non solum alias creaturas, sed & vos ipsam negligitis, [sicut Sponsus in ipsa:] relinquitis, & superexceditis: sed & ipse in vobis manet, cum suæ præsentiæ tam evidentia signa, tam mirifica insignia in vobis relinquit. Vide, dictum est a quibusdam, si tunica filii tui sit, an non? Sed & ipse Dominus dicit; Cujus est hæc imago & suprascriptio, & dicentibus, Cæsaris, Dominus judicium protulit; Reddite quæ sunt Cæsaris, Cæsari; & quæ sunt Dei, Deo. Carissima, numisma video, subscriptionem lego & relego; sed præ admiratione stupeo, præ multiplicitate figurarum perlegere non sustineo, præ sublimitate & subtilitate intelligere non valeo, [cujus in ea imaginem agnoscens & vulnera,] præ continentiæ veritate dubitare non præsumo. Tunicam video, imaginem aspicio, & subscriptionem lego; dum non picta stigmata, sed sanguine fluentia vulnera considero, proportionatis locis sita, sed & numero congrua. Sed de iis altior consideratio. Gloriatur autem quidam dicens: Stigmata Domini in corpore meo porto. Et hanc credo esse vestem nuptialem, quam qui corde, fide, & dilectione portare neglexerit, de nuptiis absque dubio in exteriores tenebras ejicietur. Fateor quod de tali habitu non possum gloriari, sequor tamen si quo modo apprehendam: & opto, ut saltem post præsentem miseriam, Dominus me in thalamum suum introducere dignetur, & æternalibus nuptiis interesse concedat, cui jam spiritualium nuptiarum qualemcumque in aliis ostendit prælibationem, & hoc extremam quamdam contulit participationem. Confiteor enim quod, quamvis Sponsi non meruerim verba audire, quibus intrinsecus loquitur pacem in plebem suam, & super Sanctos suos, [optat ejusdem sortis utcumque particeps fieri:] & in eos qui convertuntur ad cor, intra quorum numerum non audeo me computare; ex verbis tamen vel responsis Sponsæ quæ pluries audivi, dicta ejus vel promissa conjeci. Sed inter hæc quis quæso fuit cordis mei affectus? Vere stupebam præ admiratione, gaudebam præ consolatione, ardebam præ dilectione, magnificabam Deum pro tot mirabilium & supernaturalium ostensione, tot familiaritatum exhibitione, tot charismatum infusione: & hoc utique accepi & acceptavi pro clenodiis nuptialibus, xeniis & vestibus.

[16] Hæc igitur fuit mea intentio cum vos visitavi, vel congaudere vobis Sponso præsente & nuptias celebrante, vel saltem in ejus absentia de tam delectabilis præsentiæ carentia vos qualitercumque consolari. [eaque solum intentione ipsam a se diligi profitetur.] Nam licet per experientiam non novi, per Scripturam tamen cognovi, quam amarum sit & acerbum talibus deliciis frustrari, talibus consolationibus defraudari, ei qui semel talia degustavit. Salva igitur in omnibus sit mea intentio, ut vestra totaliter & integraliter circa vobis dilectum specialiter & singulariter occupetur affectio, & in eum congregetur, uniatur, & perficiatur: oratio autem vestra & compassio subveniat indigentibus, veniam impetret delinquentibus, & vehiculum fiat proficientibas. Consulo igitur & sincerissime exhortor, ut summo studio, ingenti desiderio, & continuo exercitio laboretis, ut talis esse mereamini ut vita vestra vobis sit in meritum, amicis vestris in solatium, omnibus in exemplum, Angelis & hominibus in spectaculum, Deo in laudis præconium; mors autem vestra sit in laborum & dolorum terminum, omnium tentationum triumphum, & æternæ gloriæ introitum. Quod si fuerit completum, impletum erit desiderium meum præcipuum cordisque mei gaudium, & ex hoc spero quod inchoabitur mihi æternitatis præmium. Hæc pro eo scripsi quia scripsistis, quod non vobis mecum est sicut cum aliis: ut sciatis, vel potius conjiciatis, quomodo mihi est vobiscum. Valeat & vigeat in vobis Christi caritas, vivat humilitas, excrescat familiaritas; finem hujus pariter audiamus. Orate pro invicem, ut salvemini.

[17] Antequam ponam litteram meam secundam, prius ponam ea quæ mihi significata sunt, de iis quæ. [Epist. VI] Christinæ accederunt in Adventu Domini, immediate post præmissa sequente.

Carissimo suo Fratri Petro Gothensi, Parisius studenti, Frater Mauritius, Coloniæ studens, Salutem cum sinceræ dilectionis affectu. Carissime, [Intelligit ex Fr. Mauritio,] significo vobis quod intellexi de Stumbele, quod mater & soror Plebani cum Plebano sunt reconciliatæ. Retractaverunt enim verba maledica, quæ de ipso & aliis locutæ fuerunt, coram personis illis ubi ipsum infamaverunt, dicentes se a diabolo instigatas ad hæc facienda. Christina novum tortorem & nimis audacem modo habet per Adventum b istum, qui miris & novis tormentis eam affligit nimis vehementer; ita ut omnes qui circa eam sunt, pater & mater, & Fratres nostri, tribulentur & affligantur. Mordet enim carnes corporis ejus more canino, [Virginem toto Adventu vexatam fuisse a dæmone,] & frustratim extrahit; vestes ejus comburit in corpore, quando induta est; & horribilibus aspectibus se ostendit. Non enim sufficit adversario sua deformitas, sed etiam caput hominis mortui, cranium videlicet assumens, non solum apparet ei per oculos & loquitur; sed & aliis hominibus, qui caput illud nudum & decalvatum vident. Deum non timet, & homines non reveretur. Fratres nostros aliquos læsit, & vulneravit: Priorem de Brunwilre multis vulneribus afflixit, [qui & alios plures læserit.] & alios viros & mulieres; præcipue quemdam Judæum & uxorem suam, qui eum volebant fugare, ita lapidando fugavit, quod de cetero ad curiam Plebani non accedent; & alia multa operatur, quæ longum est scribere. Orate pro ipsa. Spero quod Deus tranquillum faciet, sicut solet; post tempestatem.

[18] Huic quantum ad materiam conjuncta erat alia littera, per hunc modum:

Præcordialissimo suo amico & fidelissimo suo Patri in Christo, [Ipsa iterum eidem scribens,] Fratri Petro de Dacia, Parisius existenti, Christina sua filia, magnum suum affectum cum oratione. [Epist. VII] Carissime, non sufficio vobis regratiari pro vestris litteris, quas c sæpius, postquam a me recessistis, mihi misistis. Scire debetis, quod nescio mihi majus solatium extrinsecus esse, [ad acceptas 18 Decembris,] quam audire & percipere de vobis: unde & ipsas sine lacrymis audire nequaquam possum. Omnes litteras vestras habeo, & reservo usque ad adventum vestrum. Habui litteras quarta feria post Dominicam Gaudete, in quibus conquerebamini, qualiter nuper non esset remandatum de clenodiis missis, & de statu meo. Scire debetis, quod nuntius nimis celeriter recessit. [excusat quod citius non scripserit;] Sciatis etiam, quod si nuntium haberem, multo frequentius vobis de statu meo remandarem. Litteras Fraternitatis Ordinis vestri habeo, pro quibus multum vobis regratior. De pœnis meis quæritis, quas libenter sciretis.

[19] Sciatis, quod ante festum omnium Sanctorum, per quindenam habui quamdam tentationem, ita quod videbatur mihi quod quidquid oravi, in nomine dæmonis orarem, & hoc fuit mihi passio maxima; & hoc idem dæmon loquebatur, [& indicat a 19 Octobris] & sicut scitis quam magnæ mihi solent esse tentationis. In elevatione Hostiæ non potui corpus Domini videre: sed apparuit mihi dæmon coram oculis, dicens, Ecce nunc vides quia ego sum Deus tuus. Et illo tempore quando debebam genua flectere, trusit me ad genua, ita quod non poteram de loco recedere. Quarta feria ante festum, cum essem in ecclesia, venit dæmon, & abstulit duo halecia, [varie vexatam se fuisse a dæmone,] & defœdavit scutellam, quam percussit cum stercore in reclusorium ipso clauso & defœdavit illud: & dixit mihi, quod infra clausuram reclusorii abstulit cuidam Beginæ antiquæ, meæ æmulæ, ad decem solidos Colonienses; & quod deportavit in cloacam Prædicatorum. Postea illa invenit ita factum. Ipsa nocte mansi in ecclesia, una cum patre & amicis meis: in qua nocte confregit omnia membra mea, [qui in Vigilia omnium Sanctorum recesserit,] & calceum unum de pede meo abstulit, quem postea manifeste in domo patris mei projecit ad caput famuli. Fenestram projecit in domum ita horribiliter, quod frater meus fere insanus effectus est. Quando orabam, cum ferro læsit me in naso ad sanguinis effusionem. In Vigilia omnium Sanctorum recessit cum magno rugitu & defœdatione reclusorii, præsentibus Hilla de Engindorp & reclusis: & nominabat se, illis audientibus, Berlabam, & recessit. In die omnium Sanctorum desolata omnino a Deo remansi, & postea raro sum consolata.

[20] Ab illo tempore usque ad Nativitatem Domini semper fui in afflictione (quod numquam accidit mihi) quæ talis fuit. [ipsa nihilominus desolata manente usque Natalem Domini;] Sine intermissione ascendebant cogitationes in cor meum de Deo, qualiter ipse esset dispositus sicut alius vir. Hanc pœnam nullus hominum nisi vos scire licebit. Unde & ex iis aliæ cogitationes descendebant, ita quod sine intermissione ipse meus Dilectus vita indignus mihi [visus] fuit, licet mihi id esset nimis molestum, & ultra quam credi possit me affligeret. Volebat enim tentator, quod cor meum ipsum malediceret, & blasphemaret nomen sanctum ejus. Quin postea a pluribus auditum est, & a Fratribus vestris, qualiter dæmon per os meum aperte obloquebatur Deo, & ita fuit mihi meus Sponsus, qui tanta bona fecit, res indigna visa, quasi qui alium odit. In qua resistentia tanta perpessa sum, [& dæmone impellente ad maledicendum Deo:] ita quod fluxi sanguine ex ore & naso. In Communione idem fuit mihi: unde qualis mihi tunc amaritudo fuit, vos scire potestis. Hæc sicut fideli meo conqueror. Et territa sum supra modum ita, quod quidquid mihi accidit consolationis & gaudii, totum mihi amaritudo fuit, recordanti qualiter aliquando cum isto fuit. Alia fuit mihi tentatio de Domino meo Plebano: quidquid egit audiendo meam Confessionem [quando] dedit mihi corpus Domini, non placuit mihi, quod antea placere solebat, & quasi indignus mihi fuit. Super omnia hæc fuit una tentatio mihi, quam nec Domino Plebano, nec alicui hominum revelavi, nec potui revelare: super qua, sicut vobis confido, oretis Dominum.

[21] De pœnis exterioribus hæc vobis scribo. Statim post primam Dominicam Adventus, venit dæmon, projiciens cameræ januam in domum; [quoad pœnas autem corporales, nuntiat,] ita quod videbatur iis, qui ibi fuerunt, quasi domus caderet. Caput defuncti attulit, projiciens huc & illuc: & per oculos illius me horribiliter aspexit, & [ipsum] sorori Plebani Gertrudi ad caput projecit, & servo nostro ad latus, & eidem in collum fixit, & tandem nobis illud reliquit: unde quasi tota parochia in admirationem movebatur. Hic interloquens Petrus subjungit sequentia. Dixit mihi Plebanus, quod caput [illud] aliquando dæmon posuit in terram, aliquando elevavit supra crates domus, prout voluit. Hinc pergit Christina: Postea cum lapidibus horribilibus pluries projecit patrem meum dilectum in caput, & inflixit ei duo vulnera in brachio. Sororem Plebani Gertrudem vulneravit in fronte horribiliter. [oblato cranio se & familiam varie vexatam,] Iudæm quamdam advenientem, & non curantem, & loquentem quasi sibi non auderet facere, projecit in caput cum magno lapide. Unde quod homines sic læsit, etiam mihi adhærentes, turbabar non modicum. Postea inter duos Fratres, Henricum de Bethbure & Nicolaum, projecit magnum lapidem. Priorem de Brunwilre in manu sua momordit undecim vulnera: Fratrem Ioannem de Mussindorp læsit uno magno vulnere, in manu sua, [& læsos a dæmone complures sua causa,] Plebanum momordit, cujus cicatricem vidi, longitudine trium digitorum supra juncturam pugni. Cuidam alii monacho quinque vulnera [intulit]: quamdam Beginam de Brunwilre, Adolphum filium vestrum, scholarem Domini Decani majoris ecclesiæ Coloniensis, [similiter vulneravit].

[22] Tandem mihi institit, projiciens me in caput cum lapide; & mihi vulnus in caput inflixit quatuor vicibus, ad genua sex vicibus, & tandem vulnus ibi fecit: quinque vicibus supra dorsum meum, fricans cum frusto cruselini, d [etiam] mihi recens vulnus in genu [fecit]. Tandem projecit me cum lapide, pondere quatuor e talentorum, inter scapulas, quod vomui sanguinem. [necnon seipsam multimodis;] [Projecit etiam in me] quinque genera lapidum, & ossa pecudum. Quinque vicibus ligavit me, pueris videntibus, in digitis & in cruribus, usque ad sanguinis effusionem. Pedicas meas quasi ferrea manu compressit, ita quod sanguis de unguibus effluxit. Brachium quasi in alium locum compressit. Specialem autem pœnam fecit, quæ duravit per totum tempus, mordens dorsum meum, infigens innumera vulnera, & semper in eodem, ita quod sanguis de lateribus & dorso mirabiliter fluxit in pedes, in tantum, ut duo dentes infra guttur semper sibi occurrebant; & hoc in extento morsu, iterans semper morsum in talum & in crura; ita quod videntes sanguinis effusionem non continebant lacrymas. Ultima septimana tulit cattum decoriatum, trudens mihi in os, & ibi relinquens. Sequenti die posuit mihi caput catti in os meum sanguinolentum; ita quod circumsedentes viderunt illud exire de ore meo; & carnes de cadaveribus posuit in os meum. Trusit me contra cathedram cum pedibus, ita quod me ab ipsa nemo poterat evellere; Fratribus præsentibus combussit pelliceum meum a dorso meo, & partem parvulam circa collum dimisit: tunicam combussit & rupit meliorem; tunicam, cum deberem exuere, aliis videntibus, abstulit. Sulphur invisibile effudit in os meum; ita quod non nisi ille sapor fuit mihi; & quasi flamma tota nocte apparuit, quasi hoc immitteret in os meum. Et cum terribilibus dentibus, quasi cupiens me devorare, diversimode mihi apparuit; quæ magnum mihi incusserunt terrorem. Voces auditæ sunt quasi bovis & ovis. Multoties loquitur sublimia de fide, inducens Scripturam: quæ omnia non habui tempus vobis scribere.

[23] Carissime, quid creditis, quanta pœna mihi fuit? cum vos in iis tribulationibus non habeam, qui semper mihi fidelis estis. Cor meum innumerabiles producit lacrymas; cum recordor quam propitius, quam misericors, quam utilis coadjutor mihi fuistis. Iterum conqueror vobis de absentia mei Dilecti, cum nullum scio qui de tanta acerbitate mihi sit adeo credibilis f sicut vos: [in quibus dolet non habuisse præsentem Petrum,] tamen nunc aliquantulum dies clara affulsit. De tunica valde mihi dilecta regratior, & de clenodiis vestris: ostendistis enim quasi [velle] quidquid mihi bonum quod hoc ad effectum produceretis; non solum pro iis fecistis mihi, sed & pro omnibus amicis meis. Hæc omnia vobis scribo, quasi cui confido. Valete, dilectissime in Domino; [cui non possit omnia scribere ut sunt in corde suo.] oretis pro patre meo & matre. Vobis, sicut mihi est in corde, non possum propter erubescentiam, quam scitis in me esse, intimare. Demandat vobis Plebanus ut hoc notetis. Hoc scire autem debetis, Frater Petre, quod filia vestra Christina honeste in Vigilia Nativitatis liberata est: clamavit enim dæmon multis præsentibus & audientibus Fratre scilicet Gerardo de Grifone, cum suo Fratre, & Priore de Brunwilre, & sociis suis & pluribus aliis, quod Deus bonus esset, & seipsum fuisse mentitum, & quod Scuterich g appellaretur, & ab aliis tentationibus liberata est, & reversa est Dei gratia in ipsam abundanter.

ANNOTATA D. P.

a Dionysius de divinis Nominibus §. 13 in editione Corderii, Ἔστι δὲ καὶ ἐκστατικὸς ὁ θεῖος ἔρος, οὐκ ἐῶν ἑαυτῶν εἶναι τοὺς ἐραστὰς ἀλλὰ τῶν ἐρομένων. Non sinens sui juris esse amantes, sed eorum quæ amant.

b Adventus anni 1269, habentis litteram Dominicalem F, cœpit I Decembris.

c Hoc est quod superius innuit, partem eorum dumtaxat, quæ Christinæ scripsit, interponi narrationi; certe ultima Epistola, cui hæc respondet, nusquam comparet.

d Cruselinum Cæsarius lib. 12 cap. 41, vas parvum & fictile … quali in tabernis potari solebat: est autem diminutivum a Teutonico Krous, Krouselin, schyphus, schyphulus.

e Talentum pro libra seu pondo vide Cangium in glossario.

f Nempe alii vel suspectam habebant ipsam factorum talium veritatem, vel metuebant ne quid commercii intercederet ipsi Christinæ cum dæmone, per quod talia huic licebant in & circa illam, dubitantes de vera ejus sanctitate.

g Scutericht id est Quassator, a Schutten, belgis Schudden, quassare.

CAPUT III. Insignes Petri epistolæ duæ, de amando Deum suique erga Christinam affectus puritate.

[24] Hanc litteram scriptam manu Confessoris sui recepi die tertio ante Purificationem. [Præcedenti epistolæ, redditæ 30 Ianuarii 1270,] Huic litteræ perplures litteras respondi; quia non modicum cor meum commovit ad compassionem, propriæ fragilitatis cognitionem, & ad Christinæ dilectionem & devotionem. Quarum prima erat talis. Carissimæ filiæ & amicæ Christinæ, Frater Petrus salutem, & sinceræ dilectionis affectum orationibus plenum. Regratior vobis, quod me, licet indignum, tantorum judicastis dignum fore conscium secretorum; de quibus quidem compassione, [respondet Petrus pluribus litteris,] & congratulatione pariter & timore moveor non mediocriter: compassione quidem, pro tribulationum multiplicitate, diuturnitate, horribilitate, acerbitate; congratulatione, pro patientiæ longanimitate triumphorum numerositate, & optatæ pacis reddita tranquillitate: timore autem vehementer concutior, quia si sic examinantur, cruciantur, tribulantur, quos Dominus diligit, de quorum vos fuisse & esse semper credidi & credo collegio; [se eidem compati simul & gratulari, sibi autem ipsi timere:] impius & peccator ubi erunt, vel quid sustinebunt, de quorum numero doleo me fuisse & timeo adhuc esse. [Epist. VIII] O dilectissima & dulcissima, quæso compatiamini mihi misero, & saltem de porta inferni eripere me non dissimuletis; ne in exopinato in profundum demergar, ubi nulla est redemptio; & frustra postea pro venia postuletis, quando tempus transierit miserendi. Carissima, hæc non ficte nec figuraliter rogo, sed ex intentione plena & deliberatione seriosa. Alia.

[25] Dilectissimæ sibi in Christo sorori Christinæ, suus Frater Petrus, sinceræ caritatis plenitudinem in spiritu sancto cum orationibus. [Epist. IX] Nosse vos credo, [expendit etiam paucitatem verborum ejus,] & expertam esse non dubito, quod quanto plus intentior fuerit & intimior caritas, tanto paucioribus, sed tamen affectuosioribus contenta erit verbis. Scit enim quod sensit exprimere se non posse, & ideo se de sua paupertate consolatur, quam impossibilitas excusat. Patet hoc in litteris vestris, quas mihi misistis: quas cum legerem, lætanter adverti, quod ubi de Dilecto (Deo dico) oratio insonuit, mox desiit: cum adhuc libentissime auscultarem, quia credebam me magnum aliquid percepturum & auditurum: quod utique de nullius corde libentius audirem, quam de vestro. Sed oratio, mox ut sonuit, siluit; quasi magis appetitum irritaret, affectum sauciaret: acsi non legenti sed intelligenti; [ex magno erga Sponsum affectu;] non dicto vel scripto, sed facto significaretur. Dilectus meus mihi & ego illi. Quid quæso ille vobis, & quid nos illi? O utinam hæc mihi legere liceret! Sed o utinam! & utinam sentire daretur! Sed quoniam mensuram meam scio, & prohibitum esse cognosco ne sanctum quis immundus ingrediatur, & ne secretum cæleste indignis aperiatur; & præceptum esse, ut præsumptuose se ingerens in tenebras exteriores ejiciatur; malo in paupertate mea vivere securus, quam aliena & altiora me appetendo ejici contumeliosus.

[26] Sed ut ad propositum redeam. Quid sibi volunt verba quæ in litteris vestris legi? Vobis, sicut mihi est in corde, non possum scribere: & iterum, Conqueror vobis de absentia dilecti: [& quærit, quomodo intelligat, quod scribere nequeat, sicut est in corde suo:] & post pauca, Tamen nunc aliquantulum clara dies affulsit. Sed, ut ad primum verbum, breve quidem, sed dulce redeam: quid quæso est, Sicut mihi est in corde, non possum scribere? Vellem enim libentissime scire, utrumne & hoc legere possitis, an sit littera ita minuta, ut nec legi possit; aut adeo subtilis, ut non possit intelligi; aut adeo intima, ut non possit educi; aut adeo grandia continens, quod non possint exprimi; aut sit in corde scriptura adeo pulchra, quod in charta similis non possit formari; aut sit adeo singularis & familiaris, ut non debeat communicari. Sed, ut videtur mihi, legi quidem potest, & intelligi, simul & sentiri: alias enim non diceretur, Sicut mihi est in corde. Sed a quo legi & intelligi potest? Utique a spiritu Dei & a spiritu tuo: nam ii soli scrutantur cordis tui interiora. Sed ulterius vellem scire quis eorum scripserit, an forte ambo. Sed certum est Deum posse exprimere, quod ex se potest concipere. Ex iis ergo videtur, quod alius spiritus scripserit, & alius exprimere non potuerit: tamen ex dono spiritus scribentis, legere & intelligere. Et hoc videtur Apostolus dicere ad Corinthios, Epistola estis Christi, scripta non atramento, sed spiritu Dei vivi; non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus. Et ideo Apostolus alibi dicit, conatum suum ostendens in expositione hujus epistolæ, Os nostrum patet ad vos, o Corinthii; cor nostrum dilatatum est. Sed, quæ utilitas hujus scripturæ si exprimi non potest a suscipiente, nec audiri ab indigente, & consolationem & instructionem requirente? Si nec in libris potest scribi, vel verbis exponi, vel ex intimis educi? Vel forte possunt hæc aliqualiter fieri, non tamen sicut ibi sunt; quia non cum tanto intellectus splendore, nec cum tanto gustus dulcore, nec cum tanto affectus fervore, nec cum tanto experientiæ sapore. At sufficiat catellis edere de micis cadentibus, & bibere de situla non de fonte camelis.

[27] Et hæc de primo verbo. Subditur autem: Conqueror vobis de absentia Dilecti. Quæso, an nomen habeat [Dilectus ille] vel nominari debeat? vel notum mihi eum esse confidas, [& quomodo conqueratur de absentia Dilecti;] & ideo nominare non oporteat? O utinam intelligerem quis est iste Dilectus; tam dulcis, ut de eo taceri non possit; tantum amabilis, delectabilis & ineffabilis, ut effari nequeat. Adverto in iis summam Dilecti bonitatis influentiam, quæ non potest enarrari; præcipuam familiaritatem, quæ cuilibet non debet propalari; tantam dulcedinis infusæ experientiam, quod non valeat verbis significari; tam singularem hujus unici & unice dilecti caritatem, ut alter non possit suspicari; tantam in eo amicitiæ præhabitam experientiam, ut sine dubitatione, sine trepidatione vel hæsitatione dilectus debeat & possit nominari. O carissima, magnum verbum, sed multiplici ratione suffultum & evidentibus signis probatum. Sed tamen intelligere vellem an ideo vocetis eum Dilectum quia vos diligit; an ideo quia vos eum diligitis? Sed, ut mihi videtur, utrumque oportet adesse: quia ille Dilectus tuus dicit, Ego diligentes me diligo: & ille, præcipuo amore dignus, dicit; Diligamus Deum, quoniam ipse prior dilexit nos; ne ergo occasio mihi opinandi daretur quasi vos eum præveneritis in dilectione; diligatis diligentem; & Dilectum vocetis amatorem vestrum, in diligendo prævenientem, imo & quod diligere possitis, velitis, & debeatis tribuentem. Vere ut æstimo, ipse vos magis Dilectam potest vocare: quia vos in amando prævenit, & vobis illum tam intime amare concessit. Sed de amore vestro mutuo altior habenda est ratio, & familiarior adhibenda est discusso. Sed hoc solum pro præsenti vellem ut diceretis: quomodo, si diligit & diligitur, se absentat; & si se absentat, quomodo vos eum diligere delectat, an forte, quia solatium subtrahit, & recognitionem proprii defectus relinquit, ut sic suum adjutorium magis necessarium declaret, dum homo illius advertit bonitatem, & suam recognoscit infirmitatem?

[28] Sed quid sibi vult quod additis? Tamen nunc aliquantulum clara dies affulsit. Quæ, quæso, est hæc dies? vel quis sol, eam efficiens? Quod cælum, in quo oritur? & quæ terra ipso luminosa efficitur? [addat tamen, aliquantum claræ diei sibi illuxisse.] Secundum insipientiam dico. Diem hunc intelligo, Dilecti præsentiam; solem, Dilecti essentiam; Cælum, justi animam vel conscientiam; Terram, exteriorum sensuum quinariam officinam; Effectum vel utilitatem hujus diei interpretor, interiorum secretorum intelligentiam, bonorum operum abundantiam, & intimam cordis lætitiam. Quod & si vos hoc modo diem accipitis, gaudeo de vobis collato beneficio, exulto de infuso gaudio, & congratulor de communicato mihi secreto, licet verbo satis obscuro. Sed qualitercumque cetera accipiantur, adverto quod Diem hunc de Dilecti præsentia interpretamini causari: & ideo rogo & consulo, ut diligenter advertatis, quanta sit in hac die claritas cognitionis, cum ipse sit fons sapientiæ in excelsis; quanta vigorositas dilectionis, cum crucifixus sit amor cujuslibet amatoris fidelis; quanta jucunditas conjunctionis, cum deliciæ ejus sint esse cum filiis hominum; quanta familiaritas communicationis, quia, Ego Dilecto meo & ad me conversio ejus; Quanta societas unionis, Ut sint unum, sicut & nos unum sumus, ego in eis, & tu in me, ut sint conversati in unum; quanta largitas influxionis; quomodo non omnia cum illo nobis donavit, Venerunt omnia bona pariter cum illa. Vere dies ista melior super millia: exultemus ergo & lætemur in ea. Et hoc pro verbo tertio, Carissima, Quantum me litteræ vestræ consolentur simul & delectent, & in amorem Dei accendant ex parte, puto vos advertere posse ex hac littera, quæ tantum ex tribus verbis vestris est contexta. Quid quæso faciunt alia quæ mihi scribitis, de vestris pœnis & triumphis nec non de affectu quem circa me indignum vos profitemini habere? Alia.

[29] Dilectissimæ suæ, & inter cariores carissimæ, omni caritatis nomine dignissimæ, sive filiæ, [Significat fructum & solatium ex Sponsi præsentia,] sive sorori, sive amicæ suus quidquid elegerit, dum hoc conveniens secundum Deum fuerit, secretarius, amicus, & intimus; salutem, & Dilecto suo, quem affectuosius desiderat, Christo dico, perfrui perpetuo. [Epist. X] Si vita uniuscujusque est id quo magis delectatur, secundum Philosophum; negare nec volo nec possum, quin mihi de rebus sub aspectum cadentibus in vita præsenti, vestræ præsentiæ, imo Dei in vobis exhibitio, conversatio, & consolatio sit pars vitæ meæ, vel potius vita mea; & pars utique non minima, sed in conspectu meo plurimum pretiosa. Et præsentiæ quidem exhibitio defectuum meorum est recordatio: unde adverto in me ad impletum, Respiciens homines, dicet, Peccavi. Conversatio autem, morum meorum est informatio, ut sic possim operari secundum exemplar quod mihi in monte sancto monstratum est. Sed consolatio interiorum, imo intimorum meorum est lætificatio & exultatio; quia delectasti me Domine in factura tua. [non consistere in delectatione sensuali,] Vere consolationem vestram [adscribere] nescio alicui alii operi vel arti, facultati vel subtilitati, nisi divinæ benignitati: planum enim est quod non sit a carne, quia in delectatione vel consolatione carnali, sensus carnis in sensu carnis intenduntur & acuuntur. Nec videtur esse a mundo: quia in consolatione mundana sensus corporis occupantur & distrahuntur; & quanto ad plura dividuntur, tanto magis ad singula minuuntur. Sed minime videtur esse a diabolo (si tamen aliqua consolatio ab eo esse dici debet) quia in operibus diaboli sensus seducuntur & falluntur. Ubi ergo sensus in actibus naturalibus remittitur, patet quod ibi non damnatur carnis delectatio; ubi sensus a multis in unum colliguntur, non prævalet mundi consolatio; ubi sensus fallacia non premuntur, sed ad divina & supernaturalia subvehuntur, patet quod non est diaboli tentatio, sed magis divina dignatio.

[30] Quomodo ergo de vestra consolatione non gauderem & vobis gaudentibus non congratularer? cum, quamvis contra multorum opinionem, vos tunc mihi credo fore utiliorem, [sed divina:] quando non solum mei, sed & vestri, vos gaudeo præ dulcedine Dilecti vestri esse oblitam. Quis audivit unquam tale, aut quis vidit unquam simile? ut Virgo delicata tantum cum Dilecto suo occuparetur, ut sui penitus oblivisceretur; nil præter Dilectum quæreret, nil cuperet, nil saperet; nullo alio consolaretur, nullo alio delectaretur; præ dulcedine ejus obstupesceret sensus, insensibile jaceret corpus, in ignorantiam caderet mundus universus; non solum non timori, sed nec memoriæ occurreret diabolus. O carissima! o dilectissima! numquam cognatior ille vobis, quam vos nobis. Numquid intimior, numquid utilior, numquid delectabilior? ut nos contemnatis, & illum diligatis; ut nos negligatis, ut illum teneatis; ut a nobis excatis, ut ad illum veniatis; ut tædium nostri patiamini, ut in illo gaudeatis? Vere utique defecit cor meum & caro mea; ait quidam, Deus cordis mei & pars mea Deus in æternum. Prius ergo oportet ut cor deficiat, antequam Domini sui partem inveniat; [in qua cor & caro deficit;] & necesse est prius carnem in melius commutari, prius quam cum parte, qui Deus est, valeat innovari. Sed ne in partem ponamus Deum, qui secundum D. Dionysium & totum est & neque totum est, neque pars Deus cordis efficitur & pars fruentis, cum cor & caro a propria natura non destituitur, sed tamen ab eis omnis indignitas & infirmitas, concupiscentia & immunditia tollitur, & divina participatio & fruitio conceditur. Efficiuntur enim tunc per gratiam unum, quæ secundum naturam dissimilia, & in infinitum distantia esse probantur.

[31] O mira & nimium miranda divina dignatio! Creavit Deus spiritum rationalem ad sui imaginem & similitudinem; & eum tantæ amicitiæ fœdere limo terræ copulavit, ut nec sub quantacumque miseria ab eo velit separari: & nunc, quasi oblitus præteritorum operum, [suique ipsius homo oblitus, rapitur totus in Deū] eumdem spiritum tanta dulcedine allicit ad se, & seipso afficit & illicit, ut non solum limi, sed & sui obliviscatur; omniaque reputat ut stercora, ut Christum lucrifaciat. O dulcissime Jesu! O violentissime amor & amator! Numquid dissolvere vis, quod bona ratione compactum est? Non, ait: sed volo hac arte corpus, cujus sensus in malum ab adolescentia sua proni sunt, per spiritum in affectum ad me convertere & attrahere, ut meo degustato spiritu desipiat omnis caro: quod ex eo manifestissime comprobabo, si etiam in vita præsenti alicui tantam contulero meæ beatitudinis & dulcedinis exuberantiam, ut mente excedat propriam naturam; ut magis velit esse mecum quam secum, cupiatque a se & in se dissolvi, ut me possit perfrui. Tali enim arte ad me traham spiritum, mea imagine insignitum; & per eum lucrabor limum, ex omni elementorum genere compositum; ut sicut a me creata sunt corporalia & spiritualia, sic utraque secundum modum sibi possibilem pro me & in me beatificentur, & a se quodammodo alienentur, ut in me transformentur. Joannes Scotus primo lib. de natura: Sicut aër a sole illuminatus nihil aliud videtur esse nisi lux; [qui est omnia in omnibus.] non quia sui naturam perdat, sed quia lux in eo prævaleat, ut id ipsum lucis esse æstimetur: sic humana natura, Deo adjuncta, Deus per omnia dicitur esse; non quod desinat esse natura, sed quod Deitatis participationem accipiat, ut solus in ea Deus esse videatur. In carne, inquit, mea videbo Deum Salvatorem meum, acsi dixisset: In hac carne mea quæ multis tempestatibus affligitur, tanta gloria futura est; ut, quemadmodum nil in ea nunc apparet nisi mors & corruptio; ita in futura vita nihil in ea apparebit nisi solus Deus, qui vere est vita immortalis & incorruptio.

[32] Hujus futuræ & beatæ vitæ expressiorem [invenio] similitudinem in vobis, quam in aliquo alio mortalium. Quis mihi det, ut desiderium meum audiat Omnipotens, ut tali possim vivere vivendi modo, [Hujusmodi vitam sibi optans Petrus,] vel ut verius dicam divino dono, sicut vivitis, quando abscondimini in divinæ faciei abscondito, & protegimini in tabernaculo ab hominum conturbatione & linguarum contradictione: Si, inquam, hujus vitæ aliqua vel extrema participatio daretur mihi, quam patienter & diligenter auscultarem? quam intime jucundarer? quam affectuose congratularer? de vestro & vestri Dilecti concursu & convictu, conjunctione & conjucundatione duorum mihi tam dilectorum & desideratorum, sibi invicem carissimorum; [gratulatur eam Virgini:] cum ex parte vestra audirem vota devotionis, verba dilectionis, sonos obeditionis, preces expectationis, gaudia susceptionis, exultationis, perfruitionis, desideria remansionis, suspiria separationis, & fletus desolationis; ex illo adverterem continuam & solicitam custodiam, etiam in adversis exhibitam, tutelam & cautelam, interdum quoque oblatam desideratam præsentiam, totius bonitatis exuberantiam, totius gratiæ influentiam, totius lucis resplendentiam, totius gaudii abundantiam, totius beatitudinis substantiam & perseverantiam. Si, [non tamen se ei postpositum queritur,] inquam, mihi daretur talibus interesse conviviis, vel potius tam sacris & secretis nuptiis, tam desideratorum perfrui præsentiis, quales creditis quod in corde meo verterentur cogitationes, orirentur affectiones, multiplicarentur æmulationes? Numquid non isti, quamvis prius dilectæ, indignarer, irascerer, inviderem? eo quod præripuit mihi meum maritum intimum, amicum jucundissimum, cordis gaudium, & præcordiorum meorum desiderium; & illi offensus objiciam & impatienter murmurem, quare ad alium & non ad me [sua gratia] declinavit, sua præsentia lætificavit, sua dignatione honoravit? Numquid audebo dicere? Ad me intrabis, quia mercede conduxi te.

[33] Non utique: quia omnino pauper & inops sum, nec habeo unde hanc mercedem solvam, puritatem dico & caritatem, devotionem simul & honestam conversationem, jugem & ferventem orationem, [quin potius gaudet ad ipsam declinasse Sponsum,] sublimem & affectuosam contemplationem: cui enim præstita sunt hæc, areola est aromatum ad quam Dilectus descendit, & sartum liliorum in quibus pascitur, & quæ colligit. Ideo utique soror mea, quæ iis abundat bonis, junior quidem ætate, formosior caritate, amabilior puritate, locupletior omnium bonorum copiositate, jucundior conscientiæ suavitate, delectabilior voti & voluntatis conformitate, subripuit maritum meum mihi. Et utique, satis digne: quia & illi sponsus est, [ut ad Sponsam se dignam;] pro meritis convenientior, pro beneplacitis conformior, pro secretorum communione familiarior. Sed & soror est ei, in multiplicatione bonorum operum, quasi filiorum procreatione fœcundior. Quid igitur mihi restat, qui annis antiquior, nuptiis jam factus ineptior; quia corde frigidior, facie rugosior, mercede pauperior, fœtu sterilior, superductione junioris sororis despectior, nisi ut qui in me placere non merui, saltem caveam displicere?

[34] Scio quid faciam. Exhibebo me sorori meæ familiarem, & sponso ejus devotum & obsequiosum: ut & hæc mihi saltem de effluentia gaudiorum & scientia secretorum aliqui communicet; & ille eo libentius, frequentius, [de cujus abundantia participare vel modicum satis ipse habeat,] festivius & familiarius veniat, dum in una sororum paratum inveniat thalamum cordis, & in alia promptum reperiat obsequium corporis, in utraque autem desiderium devotæ expectationis. Sic igitur placabo sponsum precibus, placabo muneribus, placabo obsequiosis operibus: & dicam, ut facilius alliciam, efficacius suadeam, & fortius traham; Habeo sororem juniorem & venustiorem; ad illam ingredere, illi conjungere, illam amplectere, ut vel sic memoria mei ab affectu ejus non deleatur. Tu autem, Soror mea carissima, [petitque ut meminerit sui,] saltem tunc memento mei cum bene tibi fuerit. Et, o quam bene! ut suggeras Dilecto, ut de isto carcere tædii & laboris, exilii & doloris me educat, quo in hoc corpore mortis detineor captivus. Et si Factori [meo] non placet, quia nondum merui, ut in locum lucis & refrigerii me inducat; saltem in statum pristinum me reducat, ut aliqua vel interrupta solatia, spiritualisque matrimonii signa & intersignia intelligere & percipere merear, simul & sentire, & delectabili perfrui præsentia meæ sororis & sui amatoris simul & consolatoris; & sibi congaudere in eorum consolationibus, [quasi in exilio & canere constituti.] qui de meis desolationibus non sufficerem, si adverterem, plangere & dolere. Quomodo non invitor ad planctum & luctum, fletum & cilicium, qui jam de novo expulsus de paradiso, cogor carcerem horrendum intrare, & exilium ipsa morte gravius subire? Quid enim sum ego mihi ipsi derelictus, nisi carcer horrendus? Educ, ait quidam incomparabiliter me sanctior, de carcere animam meam: & alius non inferioris sanctitatis: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Sum ergo ego mihi, sine sponso tuo & te, carcer tenebrarum, & corpus mortis, qui est finis infinitarum præcedentium aliarum pœnarum: minimeque mihi, in me & ex me, aliquod invenio laborum remedium vel dolorum solatium. [Ps. 141. 8, Rom. 7. 24.]

[35] Et quamvis vos intelligo meam intelligere intentionem, propter quorumdam tamen carnalium & carnaliter dijudicantium vitandam depravationem, ex superfluo addo: quia & vos, sine vestro Dilecto & meo, estis ut domus scopis mundata: [Addit autem etiam ipsam sine sponso] quia multiplicibus pœnis purgata & ornata, quia multifaria virtutum serie decorata; Domino tamen domus orbata. Quæ poterit autem esse familiæ sine Domino lætitia? quæ obedientia? quæ ordinatio recta? quæ executio legitima? quæ recompensatio laborum justa? Carissima, hæc omnia, absente Domino domus, nutant & vacillant: & ideo nec in vobis sine vestro Dilecto invenit anima mea requiem sibi. Eo autem adveniente, & manum largitatis suæ aperiente, & omne animal benedictione implente; quis paradisum non æstimet, locum lucis & refrigerii, in quo cum sponso tuo tam deliciose conversaris, tam familiariter confabularis, tam intime collætaris, tam utiliter & sinceriter fœcundaris, [solatium sibi ferre non posse,] tam privilegiosis muneribus gloriaris, tam expresse etiam corporaliter illi assimularis? ubi nihil auditur nisi laus Sponsi, nihil videtur nisi sanctitas sponsæ? Nam ibi Sponsus vehementiam sui prodit amoris, in familiari cohabitatione, secretorum revelatione, privilegiatorum gaudiorum communicatione. Sed & Sponsa, quamvis præ verecundia opera sua occultet, tamen præ violentia dilectionis facit apertum, quod omnibus cupit esse incognitum. Inde est quod in absentia Sponsi altissima suspiria audiuntur, [quæ sine eo vacua est:] abundantissimæ lacrymæ effunduntur, abstinentiæ vigiliis, orationes disciplinis conjunguntur; ut vel sic ad misericordiam flexus revertatur: in præsentia autem, verba amatoria, dulcia & dulcisona proferuntur, risus & jubilus, gaudium & tripudium, non solum intus sentiuntur, sed & extrinsecus exprimuntur; odor mirificus, & odor deificus etiam ad circumstantes mirabiliter & supernaturaliter sparguntur.

[36] [jubetque de dilecti absentia, non sibi, sed illi queri:] Inter hæc nescio quid vobis rescribam de hoc quod scripsistis, Conqueror vobis de absentia Dilecti. Verbum enim est nimiæ amaritudinis. Omnia simul in te uno habentes, ait quidam: Te non debuimus demittere ire a nobis: de quo quasi dissimulo rescribere, quia non valeo intelligere. [Tob. 10. 5] Non enim potest de absentiæ acerbitate judicare, qui dulcedinem præsentiæ non meruit degustare. Conquerimini invicem, quod me in vestris tribulationibus non habuistis præsentem: de quo & ego ex intimis præcordiis meis doleo quia Deus me hac gratia permisit frustrari: qui licet in parvo, vel in nullo vobis profuissem, certus tamen sum quod non obfuissem. Scire vos credo, quod corde vobiscum semper præsens sum: vel ut apertius dicam, vos semper præsens estis cordi meo, imo & in corde, sicut utique decet: imo necesse est mutuo amantem in amatum transformari. Hoc ideo dico, quia non solum diligere, sed & diligi me sentio. Superest adhuc, inter verba plurima dulcisona, quæ mihi mandastis, quod scripsistis: Vobis, sicut mihi est in corde, non possum scribere. Conjicio enim de quo exierit caritatis fervore, & quo continebatur verecundiæ virginalis pudore, acsi hoc sit quod dicitur, [& ut de statu suo scribi ad se faciat,] Absque eo quod intrinsecus latet. Litteras vestras memoriter teneo, frequenter perlego, abundanter fleo, & intime gaudeo. Quæ quomodo conveniant, qui legit, intelligat. Rogo vos, intuitu divinæ dilectionis, æternæ remunerationis, & meæ consolationis in perpetuum, ut mihi scribi faciatis de statu vestro, quantum colligere potestis in unum quaternum. [Cant. 4. 3.]

CAPUT IV. De gestis circa Christinam, usque ad Pascha anni MCCLXX.

[36] Litteræ deinceps subjiciantur continentes ea quæ contigerunt circa Christinam a Nativitate Domini usque Pascha. [Ep. XI.]

Carissimo suo Fratri Petro, [Scribunt Petro Fr. Mauritius 16 Febr. 1270] studenti Parisius, Frater Mauritius, suus intimus, salutem cum sincera dilectione. Diabolus omnes vestes Christinæ abstulerat circa Natale Domini, quas omnes retulit confusus in Purificatione; & alias quasdam ei fecit pœnalitates Scripta festinantur in Dominica, Exurge quare obdormis? Hanc recepi, inquit Petrus, in die B. Georgii. Alia epistola.

[37] Dilecto in Christo Fratri Petro de Dacia, Parisius existenti, Ioannes Plebanus in Stumbele, quidquid poterit honoris & dilectionis. [Ep. XII.] [& Ioannes Plebanus,] Dilecte, litteras vobis scripsi, quas omni affectu meo scripsi. Et scire debetis, quod filia vestra Christina in afflictione magna est: tamen Dominica Reminiscere, [quod Christina 9 Martii recepit 5 vulnera:] prædicante Fratre Gerardo de Grifone de Passione Domini, recepit ipsa quinque vulnera, & in capite coronam, & felle potata est. Hæc vobis, ipsa nesciente, notavi. Haguigi est ablatum suum psalterium a dæmone. Hanc litteram inquit Petrus cum sequenti recepi in die B. Petri Martyris. [Ep. XIII.]

[38] Dilectissimo in Christo Iesu Fratri Petro de Dacia, Parisius existenti, [ipsa vero nuntiat, quantum optet iterum videre Petrum.] Christina sua filia vel soror in Stumbele, salutem & quidquid in Domino vel melius vel utilius possit exoptare. Carissime, scire debetis quod pro vobis intime solicitor: & licet vobis sæpius scripserim, tamen adhuc dimittere non possum, quin vobis scribam, quantum meum sit desiderium circa vos, videlicet habendi vestram præsentiam, quæ mihi ita bona fuit; & quomodo vos cupiam in visceribus Iesu Christi, & quomodo desidero vos videre invicem in regno Dei nostri. Unde rogo vos intime, quatenus, si aliquo modo procurare potestis, quod Coloniæ per aliquod tempus stetis. [promittit res suas ei describendas curare,] Insuper vobis numquam sufficio regratiari super consolatione mihi missa per litteras vestras, quæ ita bona mihi fuit, quod Deus vobis reddat in æternum. Præterea, ea quæ mihi scripsistis nuper, qualiter jam dudum desiderastis scire de statu meo, & notari in quaternum; scire debetis, quod hoc propono quantum possum: & in hoc habetis prærogativam, quia nemini sub cælo facere hoc bene possem. [& petit ut multos sibi intercessores conciliet,] Propter hoc sic vobis promitto, quia confido vobis: quia sicut ego meipsum, vos me in omnibus consuevistis custodire. Super hæc omnia, fidelissime, vos rogo, quatenus mihi, quantos habere potestis intercessores procuretis, & vos pro me, sicut de vestris habeo confidentiam orationibus, intercedatis: quia magna mihi incumbit necessitas: quia omni nocte in tanta sum passione, quod videtur mihi quod non possim vivere; quia de me tanto tœdio afficior, quod videtur mihi quod illi qui in seculo sunt meliorem habent vitam; [in gravi sua lucta,] & despero de Deo, licet mihi molestum sit. In iis plus crucior, quam vobis ad præsens scribere velim: & in tantum reluctor, per Dei adjutorium, usque ad effusionem sanguinis, naris & oris: nec etiam delector in aliquo bono: pro quo miseremini mei. Debilis sum in corpore, in pectore, & in capite; exteriorem autem pœnam a dæmone a Nativitate non habui. Quarta feria post Invocabit, [deinde indicat quid sit passa 2 Martii.] venit multitudo dæmonum in meam cameram, & me audiente a principio, unus primo ad alium loquebatur, quantum malum mihi fecerant, & quibus tentationibus vicissent, & quibus victi essent, & quæ eorum pœna fuisset. Tandem in recessu dimiserunt frusta pellicei ibi, quod combusserant. Rogo vos intimo corde, quatenus mihi sæpius de statu vestro scribatis: quia si sciretis, quantum mihi gaudium esset videre litteras vestras, libenter faceretis. Salutant vos pater meus & mater mea. Rogo vos, sicut vos pro me, ita pro eis oretis.

[39] Hanc cum præcedenti recepi in die B. Petri Martyris. [Ep. XIV.] Huic litteræ per duas litteras respondi: quarum prima est de sæpius scribendo, [Rescribit illi Petrus, gaudens se ab ea intelligi,] secunda de statu meo.

Carissimæ & omni caritatis affectu dignissimæ sorori, Christinæ, Frater Petrus, copiosæ caritatis in spiritu sancto sinceritatem cum orationibus. Quoniam novi, quo spiritu familiaris dilectio inter nos concepta est, & quo conservante custodita, & quo concedente (ut spero) conservabitur in æternum; ideo vobis familiarius, frequentius, & ferventius scripsi, prout mihi cor suggessit; credens vos, eodem spiritu præventam & impletam, faciliter intellecturam quod scribebam. Et gaudeo, & in æternum gaudebo: quia, sicut credebam, evenit mihi: quia, licet nunc monendo, nunc quasi arguendo, nunc exhortando, nunc commendando pro libito scripserim, & verbis satis obscuris, & sententiis quasi interruptis; quod tamen te unctio docuit de omnibus intelligendis, & secundum intentionem [meam] interpretandis. Unde expositionem meam gaudeo verificatam super illo, [quoad modum suæ dilectionis] Nonne cor nostrum ardens in nobis erat? Verum licet vos non lateat, quod in cordis mei intimis monitorem & efficacissimum motorem habeam vestri; scilicet in divina dilectione, sancta conversatione, & spiritu Sancti consolatione profectum; sed & mutuæ caritatis, sinceræ familiaritatis, & præcordialis in Deo Societatis affectum, sed & nihilominus futuræ gloriæ, communis lætitiæ, spiritualis amicitiæ concors desiderium.

[40] Addidistis tamen huic triplici tripliciter triplicato funiculo (qui difficiliter rumpitur, [cujus consolationi per litteras libenter subservire velit;] nisi prius nos rumpamus) fortem agitatorem & continuum solicitatorem, scilicet vestram postulationem; assignantes rationem, eam quam ex litteris meis habetis consolationem, ut vobis sæpius scriberem. Nostis autem quod consolationi vestræ non possum deesse, dummodo cognovero eam vobis prodesse, & nulli obesse: hoc est dummodo vobis expediat, & me deceat, & utrique salubris existat. Nam ex vestra consolatione tanto aliquando repletus sum gaudio, ut magis jubilum quam gaudium dixerim. Rogo ergo vos, [modo sibi a Deo impetret gratiam idonei verbi.] dilectissima soror mea, ut intente Deum rogare velitis, ut mihi gratiam velit donare, & facundiam loquendi, & scientiam scribendi, & gustum sentiendi; ut & velim, & possim, & sapiat mihi vobis sæpius scribere, quod & vos in Dei amore accendat simul, & audire delectet. Carissima soror mea, & in visceribus Christi Iesu dulcissima, regratior vobis ex intimis cordis pro litteris vestris, & specialiter pro illis quas mihi misistis in Quadragesima. Super omnia autem me consolatur vestra promissio, quod scilicet facere velitis de quo vos rogavi, videlicet ut aliqua de statu vestro in unum quaternum mihi notari faceretis. Alia.

[41] In visceribus caritatis Christi Christinæ carissimæ sorori, præcipuo dignissimæ amore, Frater Petrus, professione Prædicator sed re & actu humilis & vilis peccator salutem, [De statu quoque suo significat Petrus,] & in spiritu salutari salutem æternam prospere negotiari, dulciter meditari & in ea jugiter & per eam dulciter consolari. [Ep. XV.] Quoniam rogastis me ut vobis de statu meo significarem, sed & petitio vestra cordis mei penetralia pertransiit; Ideo vobis notifico, quod, quamvis ex præsentia vestra aliquando fuerim intime consolatus, & ex Deo cohabitante vobiscum medullitus refocillatus, & præcordialiter (si dicere licet) illuminatus, & divinitus inflammatus; fateor tamen, [scilicet se Parisiis vivere inter optimos Fratres,] & Deo gratias agens confiteor, quod mihi interdum, licet forte rarius, hoc vestri confert memoria, quod præsentiæ conferre solebat: attamen in tantum diminutius, in quantum differentius hæc præ illa delectat, & similitudo ipsa rem ipsam repræsentat. Ceterum, ut petitioni vestræ satisfaciam, noveritis, quoniam in Parisius sunt Novitii devotissimi, studentes litteratissimi, Conventuales religiosissimi, & Prælati benignissimi: inter quos, ut lapides ignitos, viros splendidos, quasi opprobrium hominum & abjectio plebis conversor; in tantum, ut cum illi sint quibus dignus non est mundus, [quibus optat dignus reddi Christinæ precibus;] ego utique talis sim qui mundo non sum dignus. O igitur, carissima Virgo Christi Christina, quæ Christi pietatem nomine prædicas, moribus vendicas, miseremini mei, qui in tanta & tantorum devotione aridus, tam multorum ferventi dilectione frigidus, tam strenua conversatione remissus, tam rigida religione dissolutus conversari non formido. Si quæ igitur in vobis est mentis consolatio, si quæ cordis compassio, si qua viscera pietatis, si quis affectus caritatis, orate Deum, ut me ab hoc insensibilitatis torpore, negligentiæ tepore, inhærentiæ sopore dignetur sua gratia excitare.

[42] Hæc est igitur mea continua diæta, quotidiana pestilentia, [aridus alioqui,] & dolenda nimium miseria. Sed licet cor habeam induratum, sensum obduratum, affectum infrigidatum; cogor tamen secundum Apostolum Gaudere cum gaudentibus, vel saltem gaudium dolens prætendere. [Rom. 12. 15] Unde noveritis, quod licet rara hora & parva mora illucessit; tamen interdum [illucessit] dies serenior, aspirat aura salubrior, resplendet sol jucundior, sentitur devotio cordis dulcior; & præcipue cum sol justitiæ manibus meis toties tangitur & geritur, quam [sol corporeus] oritur. Tunc enim cor modicum incalescit, oculus madescit, intellectus illucescit, mundus vilescit, omnis aliena delectatio evanescit, omnis tentatio obmutescit, omnis inordinatus appetitus quiescit. Tunc nova progenies cælo dimittitur alto, tunc redit & Virgo. Heu mihi, dilectissima! quid dixi? & quid memini? nam transierunt omnia hæc tamquam umbra, [præterquā in Missa.] & vix sui memoriam reliquerunt, præsentiam penitus subtrahentia. O quam jucundum & quam fœcundum esset in iis commorari deliciis, talibus saturari conviviis, talibus deliciari epulis; nisi pigritia impediret, negligentia retardaret, peccatorum multitudo obstaret. Sed hæc & his similia devotionis impedimenta plurima, quæ in me sentio & defleo, spero vestra compassione debere evanescere.

CAPUT V. Decima tertia & quarta Visitatio Petri, Parisiis in patriam Colonia redeuntis, & ad Virginem excurrentis.

[42] Quoniam a Pascha a usque post festum b B. Jacobi Majoris continue in Colonia ab amicis meis expectabar; ideo mihi nihil scriptum de iis quæ a Pascha usque ad illud tempus contigerunt circa Christinam, [Petrus intelligit Christinam II Aprilis recepisse sacra stigmata:] excepto eo quod inferius ponetur de serpente, qui purgavit eam intus, & contigit ante festum Pentecostes. Audivi tamen, quod in die Parasceves insignia Dominicæ Passionis, more annorum præcedentium, in ea apparuerunt. Hoc ergo tempore ignorantiæ peracto, cum ego Dominicä proxima post festum B. Jacobi de Parisius exivissem, & in die præcedente Vigiliam Assumptionis beatæ & gloriosæ Virginis in Stumbele venissem, in ipsa Vigilia Christinam verbis paucis salutavi. Et cum Frater Nicolaus, qui mecum pariter de Parisius venerat, eodem die vellet Coloniam accelerare, [XIV Visit & 27 Iulii digressus Parisiis, venit in Stumbele 13 Aug.] ut in festo Assumptionis cum Fratribus essemus Coloniæ; nihilominus secundum consilium Fratris Hiddonis remansimus ibidem cum Domina Geva, Domina Abbatissa de S. Cæcilia, per festum præmemoratum. Prædictus autem Frater Hiddo vir erat miræ maturitatis, & morum religiosorum culmen attigerat, fama quoque & scientia illustris qui novem annorum fuit Prior provincialis in Theutonia, qui & prædictæ Dominæ Abbatissæ erat Confessor & consiliarius specialis. [ibique celebrata Assumptione B. M.] In die autem assumptionis, facto prandio & licentia obtenta, cum Fratre Hiddone conventum Fratrum Coloniæ commorantium intravi. In vigilia autem prædicta, cum loquerer Christinæ, quæsivit a me an moram deberem Coloniæ facere. Dixi, quod non, nisi per infortunium impedirer. Respondit: Utinam sub quocumque eventu deberes morari! Cum ergo duabus noctibus fuissemus Coloniæ, [juxta prophetiam Virginis, manet Coloniæ 7 hebdomadis:] & Frater Nicolaus omnino in crastino intenderet recedere; ecce ipsa nocte apprehendit eum febris validissima, & septem septimanis usque ad desperationem vitæ afflixit.

[43] Sub illo tempore, ego Fratrem Mauritium & Fratrem Andream Aciensem, * euntes Parisius ad studendum, usque in Stumbele prosequebar. Sed impeditus propter Nicolai infirmitatem, prohibitus sum ibi pernoctare. In illis diebus Christina venit Coloniam: & dum ibi esset, diabolus ei abstulit octo solidos Coloniensium, [quo interim ad illum venit Christina,] quos mihi dare intendebat, ut ex iis tunicam mihi procurarem, qua me intellexerat plurimum indigere: sed diabolus nec suam beneficentiam nec meam indigentiam ex hac parte ponderavit. Cum autem Frater Nicolaus vires resumeret, præveni & præcessi eum in Stumbele, ut ibi amicos meos salutarem. [XIV Visit.] Et dum in die S. Michaëlis conferrem cum Christina de Deo & ejus dilectione; illa inter cetera subintulit: Frater Petre, quia jam a me es recessurus, interrogo te de quodam familiari secreto: si scis, dic mihi causam mutuæ dilectionis nostræ? Respondi, [& ipse ea revisit 29 Septemb.] admirans quid intenderet: Deum actorem & auctorem credo nostræ ad invicem caritatis simul & familiaritatis. Et illa: Non, inquit, dubito de hac responsione: sed requiro, an aliquod super hoc recepisti evidens experimentum & specialem gratiam. Cui cum dissimularem respondere, quia nolui dicere falsum, & timui conscientiæ remorsum, propter ea quæ supra posita sunt in visitatione septima; illa adjecit: Scio quia in proximo instat tempus nostræ separationis, & meæ desolationis: & ideo tibi secretum revelo, quod tibi alias non manifestarem. Habetisne in memoria, quod quando vos primo ad me venistis, cum Fratre Waltero bonæ memoriæ, circa crepusculum, quando vos primo vidi, quod parum me supra quemdam cussinum juxta vos collocavi me inclinando? Cui cum dicerem, Memor sum; illa adjecit: Illo in tempore Dominus mihi apparuit, & Dilectum meum vidi, & audivi dicentem mihi: Christina, virum, prope quem es inclinata, agnoscis, & conditiones ejus dijudicasti? Cui cum dicerem: Domine, virum hunc non novi prius corporaliter, & faciem ejus numquam aspexi corporalibus oculis; [revelat ei Christina, quomodo ipsum in Visit. cognoverit sibi datum divinitus adjutorem;] Dominus adjecit: Considera hunc hominem diligenter, quia amicus tuus est, & erit, & multa pro te faciet: sed & tu pro eo facies ea, quæ pro nullo alio mortalium es factura. Sed & scias, quod tecum commansurus est in vita æterna: & hæc est causa, Frater Petre, quare te diligo, & familiarem me vobis exhibeo. Quod ideo nunc tibi, & non prius revelo; quia nunc in brevi corporaliter ab invicem c separabimur, & nescio si amplius in hac vita nos mutuo poterimus videre, ut ex iis possitis consolari.

[42] Cum Christina hæc diceret, cum lacrymis Deo regratiabar, [& postero die abeuntem aliquo usque deducens] quod me tantæ personæ dignatus est facere familiarem, & quod me voluerit esse conscium tantorum secretorum, & tam divinorum mysteriorum: verumtamen clausa hæc in corde meo conservavi, quæ intime mihi fuerunt causa consolationis. Et quomodo non consolarer in amicitia Christinæ, quam ipse Christus in sponsam elegit, & arrha tam nobili & evidenti insignivit? Quamvis enim adverti præmissa longe excedere mea merita; sperabam tamen, & adhuc spero, per Christinam Christi amicam posse obtinere & veniam peccatorum & gratiam exercitii bonorum operum. In crastino autem, hoc est in die B. Hieronymi, anno Domini millesimo ducentesimo septuagesimo; Cum Frater Nicolaus & ego de Stumbele profiscisceremur, Frater Joannes Hespe & Frater Helinricus, studentes de provincia Daciæ, Dominus Plebanus & Soror sua Gertrudis, & Hilla de Monte, & Christina, & aliæ plures personæ, [tradit ei quaternum de vita sua,] iter nostrum ad tempus sunt consecutæ. Et cum ego cum Christina ambularem dedit illa mihi quaternum, in quo plura de statu suo continebantur, quæ ipsa ad petitionem meam in eo fecerat notari: & hoc interpretor esse-quod supradictum est, quod pro me deberet facere quod pro nullo mortalium esset factura. Quaterni autem prænominati continentiam infra isti tractatui interponam. Cum ergo duo iremus pariter, mœsti & tristes de imminenti separatione, & plura suspiria quam colloquia commisceremus, dixi: Carissima Christina, tempus advenit, [ac mœsta valedicit.] ut ab invicem separemur. Vale in Domino, carissima. Quæ hæc audiens nihil respondit, sed pallio faciem operuit, & super terram resedit, flens amarissime & abundantissime. Quod videns, Fratrem Nicolaum vocavi, qui paululum præcesserat: & dixi ei ut rediret, & Christinam salutaret, & sic iremus. Cui redeunti Christina assurrexit; & invicem nos salutantes, & mutuis orationibus nos recommendantes cœptum iter carpebamus. Dedit autem Nicolaus Christinæ suum Pater-noster, quod personaliter quatuor annis portaverat: erat enim ipse in magna devotione per Christinæ aspectum promotus, ut ipse fatebatur. Quando ergo ab ea recessimus, non absque cordium conturbatione & lacrymarum profusione, illa iterum resedit, & faciem pallio cooperuit, & abundantisssime flevit, ut infra in suis litteris patebit. Nos vero viam continuavimus inchoatam.

[45] Nunc tempus esse videtur opportunum, ut ea quæ mihi Dominus revelare de statu sponsæ suæ dignatus est, hic interseram, [In quaterno illo narrabatur,] rogans & exhortans lectorem simul & auditorem, ut devote dicendis intendant, benigne suscipiant, & in corde suo frequenter revolvant & recolligant, Deo pro innumeris beneficiis gratias agant, Christinæ passæ & patienti orationibus suis subveniant, & compatiantur. Tenor ergo quaterni supramemorati scriptore ipso exordiente talis erat.

Carissime Pater, rogo vos, intuitu Dei, & suæ passionis, quatenus ea quæ vobis narrare propono de d amica vestra, diebus vitæ meæ numquam alicui homini reveletis ita quod possim ex hoc incurrere perturbationem. Quando fuit decem annorum vidit in somnis pulcherrimum juvenem &c. Prout supra ante librum I post Prologum ubi explicatur Vita Christinæ ab anno X ad annum circiter XX ætatis ad quod tempus etiam spectant nonnulla mox sequentia, istic non necessaria, & hic commodius citra novam interruptionem continuanda.

[46] Sequentem tentationem, de clavis in corpus ejus infixis, vos scitis, quia quædam personaliter vidistis & audistis: & propter hoc non est necesse vobis scribere: [quomodo per adventum annis 1267] quia tentatio hæc quando eam primo visitavi contigit. Præterea quæ ego supra posui in visitatione prima, quæ oculis vidi; dignum mihi videtur etiam ea apponere quæ ab iis audivi qui interfuerunt.

In adventu ergo illo Frater Gerardus de Griffone, & Frater Iacobus de Andernaco Christinam prædictam visitaverunt: & tribus noctibus in hospitio ubi fuit hospitabantur, qui hæc quæ scribo narraverunt, consentiente eis tota familia. Cum ergo debuisset, cum Gertrude & Hadewige sororibus Plebani, Christina lectum intrare, rogavit eas ut in medio earum possit jacere. Quibus annuentibus dixit; Nolo pelliceum meum exuere, erat enim frigus intensissimum. [Virginem dæmon noctu raptavit e lecto,] Dum ergo incepissent omnes dormire, ecce subito strepitus magnus venit in domum, qui omnes excitavit & omnes perturbavit. Insuper & tria ostia domus in impetu spiritus patefecit: Christinam autem dæmon rapuit, de medio puellarum quæ in eo lecto secum jacebant, & per omnia tria ostia eam extra domum projecit. Surgentes ergo dicti Fratres cum tota familia, cum candelis & faculis eam inquirentes, tandem eam semivivam invenerunt in loco, in quem dæmon eam projecerat.

[47] Una etiam die advesperascente, cum dicti Fratres circa Christinam sederent, unus ad dextram & alter ad sinistram; dixit illis prædicta Christina: Rogo vos, carissimi Domini, [& alias laceratis vestibus denudarit.] ut verecundiæ vestræ & meæ condescendatis, & a me ad tempus recedatis: quia dæmon comminatur quod velit me denudare. Cui respondit Frater Gerardus in spiritu vehementi (erat enim homo magnifervoris) Vere, si ille denudaverit, ego te induam cappam meam: sed in tali necessitate nullo modo te solam derelinquam. Cumque sic loqueretur, ecce dæmon abrupit utramque manicam tunicæ ejus ab humeris ejus, & secum detulit. Modicoque intervallo facto venit, & dilaniavit tunicam ejus a brachiis ejus usque ad extremitatem ejus, & hoc a latere utroque. Tunc illa subrisit parumper, dicens: Quid ille miser intendit, hæc mihi inferendo? nescit infelix, quod facile est patri meo aliam mihi tunicam conferre? Tertio dæmon rediit, & ambas manicas pellicei sui subito abrupit, & secum detulit: verumtamen tunc temporis ampliora facere non præsumpsit. Sub hoc defectu mirabilia contigerunt, super quibus me obligavit ne alicui mortalium ea vivente revelarem, quæ illa mihi dixit in secreto: pro quibus Deus sit laudabilis æternaliter, qui in Sanctis suis semper est mirabilis pariter & laudabilis.

[48] In quadam e Quadragesima tentabatur de passione Domini, ita quod non credidit Deum omnino fuisse passum. Quando in ecclesiam intravit, [Quodque in Quadragesima tentata de fide Passionis Christi,] & respexit Crucem; cogitavit, Si hæc est pictura, quid prætendit? nihil veri prætendit; unde cor supra modum affligebatur in reluctando, & de hoc etiam multum doluit: quia Passio Domini semper refugium in omni sua tribulatione fuit. Tunc dæmon proposuit ei statim, dicens, Credis Deum tuum passum fuisse? Non est verum; quidquid de illo dicitur, non est verum: quid de illo clerus faceret? Nec in Communione aliquid boni sensit, nec etiam in oratione suum Dilectum omnino sentire potuit. Unde ipsa, martyrizata in hac reluctatione, vomuit aliquando sanguinis magna frusta. Octo diebus ante Cœnam Domini, cum esset in suis Matutinis, rogavit suum Dilectum, dicens: Dilecte mi quia tu semper mihi adjutor fuisti, & scis quia tua Passio magna fuit mea consolatio, libera me nunc ab ista tribulatione, [spineæ ejus coronæ particeps facta] quia diutius istam infidelitatem sufferre non possum. Ipsa hora desideravit quod Deus ostenderet ei aliquod signum Passionis suæ, & statim venit quasi spinea corona per totum caput ejus, & imprimebatur ei, ita quod fluxit sanguis in totam faciem ejus, & in collum ejus: sic statim defecit a corde. Tunc qui secum erant, videntes sanguinem, stupefactæ timebant, quod dæmon eam læserit. Cum autem ad se reversa fuisset, evanuit omnis illa infidelitas. Ab illa hora usque ad Pascha non potuit aliud cogitare nisi de Passione Domini. In Cœna Domini de sero cœpit ex improviso anxiari, [& experta sit reliqua tormenta,] & tremebat totum corpus ejus. Tandem fluxerunt sanguineæ guttæ de ejus corpore. Hæc anxietas non minor erat, quam quod expectaret in continenti occidi; quæ duravit usque in Parasceven usque ad Nonam. Tunc aperiebantur quinque vulnera, in latere, pedibus, & manibus, & in capite spinea corona & felle fuit potata, nec poterat propter acerbitatem palati gustare aliquem cibum; & jacuit quasi semiviva per illos dies. Ab illo tempore usque in hodiernum diem, quandocumque cogitaret vel audiret loqui de Passione Domini, nisi aliæ tentationes occuparent eam, deficiebat a corde.

Hic dicit scriptor quod in die Paschæ in tanto erat tripudio & jubilo, quod mirum erat; [magnoque jubilo repleta in Paschate.] & in tanto postmodum lumine erat, quod scripturam aliquam intellexit; & videbatur ei, quod posset obtinere quidquid petisset a Deo: & cum sibi loquerentur homines, semper in corde intellexit qua intentione hoc facerent. [Similia ego quoque Fr. Petrus anno MCCLXVII] f pro parte vidi: quia in vigilia Paschæ ad villam in qua fuit veni, & in die Paschæ eam visitavi, & cum ea in crastino Paschæ comedi: de quo intelligitur quod in * quarta visitatione supra est notatum. Pergit porro epistolæ scriptor.

[49] Quædam tentatio fuit, quod sine intermissione apparuit ei quasi passio Domini: unde quando hoc vidit, [Detecta fraude dæmonis, fletum nimium cientis,] supra modum flevit & sine intermissione. Tandem ad cor rediens, requisivit a suo Sacerdote, utrum possit esse tentatio: responsumque est ei quod posset. Unde cogitavit illa, quod ille, scilicet dæmon, niteretur ad suam destructionem, & minime attendit. Octo diebus duravit. Quando autem illa non attendit, de cetero non comparuit, & sic tentatio illa recessit. Quædam autem tentatio fuit [talis]. Dixit dæmon ad illam: Ecce tu vides, quia tu pessimam & pœnalissimam habes vitam; tu vides, quia nullam habes quietam diem: illi qui sunt in seculo, delicatissimam habent vitam, in parentibus & amicis, & filiis & maritis: tu vides quia habent divitias multas. Et hoc dicto, ostendit ei infinitos denarios, dicens: Si velles sicut seculares vivere, & abrenuntiares huic vitæ, vellem te facere divitem; [tentatur de tenenda vita communi secularium,] & vellem facere, quod non posses timere mortem, & vellem tibi prolongare vitam tuam quamdiu velles. Respondit illa: Maledicte, tu mentiris. Nullam pœnam formido propter Deum: quæcumque promittis non poteris adimplere. Respondit: Religiosi, & Clerici, & omnes continentes decepti sunt; quia hæresis est sic vivere; quia Deus a principio sic ordinavit ut omnes viverent in matrimonio: quod si faceres, bene & melius posses salvari. Omni nocte venit cum duobus sociis: alter in specie mulieris quæ puerum secum detulit, & habuit in sinu suo. Cum sic simul essent, nimis carnaliter se invicem tractaverunt: [objectis etiam impuris phantasmatis,] postea mulier illa amplectebatur puerum, secundum quod mulieres solent pueris facere: & dixit, Non est delectatio, super ista delectatione, qua vir conjungitur mulieri: & non est delectatio, sicut illa quam habet mulier ad puerum. Ex iis verbis & factis, quæ audivit, mirabiliter fuit tentata: & licet absconderet oculos, nihilominus talia vidit. Hæc tentatio duravit sex septimanis, in qua cogitavit: Tu habes pro parte malam vitam: forte potest esse, quod illi optime possunt salvari. In hac resistentia mirabilem pœnam cordis est perpessa: ex hac tentatione tædio afficiebatur, in sua oratione, & in omnibus quæ facere proponebat.

[50] Ex illa visione invasit eam quidam timor, quod timebat sibi de futuro malo; propterea dedignabatur multum, quando vidit seculares homines & eorum decorem & gaudium, [& incusso confusionis turpis metu,] nec amicissimos suos viros (consanguineos & notos dico) poterat illa vice pati. Dixit illi dæmon: Ex quo me non sequeris, scias pro certo quod te confundam: dicam toti mundo quod fuisti familiaris viris, & confunderis. Unde magnum timorem in omnibus locis sustinuit: timebat enim quod [dæmon] manifeste deberet clamare, Adhuc puerum parvulum ponam in ecclesiam coram te, & confunderis, & dicam quod tuus sit: & proposuit de duobus viris, etiam religiosis sibi familiaribus, quod eam vellent confundere; unde tantum torquebatur [quod vix posset sustinere: &] in ecclesia, si audivit rugitum vel strepitum, semper timebat, nec poterat orare. Tribus vicibus, quando tentatio duravit, quando debebat communicare, videbatur ei, quod audiret strepitum, quasi homines dicerent; [per impingendum ipsi crimen stupri.] Ecce illa vilissima deceptrix, quomodo decipit homines? modo apparent suæ trustæ, quod sic genuerit filium. Inde omne desiderium communicandi & voluntas recessit a corde ejus, & timebat si procederet ad altare, quod deberent inclamare eam quomodo auderet accedere. Tandem restitit, quod cogitavit; Si clamaverint, Deus scit quod innocens es. Una vice contigit ei, quando de mane proposuit communicare, tunc vidit in somnis qualiter diceret: Dilecte mi, compatiamini mihi in hoc timore positæ, & auferte a me tentationem hanc, quia diutius sufferre non possum. Statim respondit vox quædam dicens: Carissima filia, patiens esto: tua pœna hodie habebit finem: tuus Sponsus dabit tibi tantam mercedem, pro timore quem habuisti pro tua confusione, quantam dedisset si totus mundus clamasset ad tuam confusionem. Tunc respondit, Benedicte dulcissime, ego sum misera, sed tua gratia felix. Et cum esset expergefacta, evanuit ab ejus corde omnis illa tentatio, & omnis timor ab ea recessit. Sequenti die in Communione habuit tale gaudium, quod tribus diebus non gustavit cibum, nec potum, nec loqui poterat.

[51] Quadam vice venit dæmon dicens: Quomodo sic agis? quondam multum orabas, multum tacebas, [Alias incusat eam dæmon nimiæ mollitiei,] & jejunabas; semper sola fuisti, non potuisti sustinere viros; modo nimis es eis familiaris, cum fratribus & aliis nimis fabularis in ecclesia & extra ecclesiam, nimis es desidiosa: sic ad regnum cælorum venire non poteris, & cum tali commodo. Si possem ego adeo bene servire Deo sicut tu, omnes pœnas seculi vellem sustinere. Non noscis Deum: si scires tu qualis ipse est non sic faceres. Quidquid ipsa negligentiæ, teporis vel peccati fecit, semper ei ostendit, dicens: Hoc & hoc fecisti hodie, quamvis non faceret. Quadam vice cum vigilaret, sicut semper solebat quando communicare debebat, jacens & expectans suum Dilectum; venit ille antiquus malorum dierum dicens: [& a communione absterret vano metu.] O carissima filia: & cum quadam voce lenissima, sicut esset Angelus de cælo, dicens; Carissima, tu proponis communicare: hoc non facies propter tres causas. Prima est, quia si tu hoc feceris, male facies: quia cum imponet tibi in os Corpus Christi, corruet Hostia ad terram, & erit confusio magna. Alia est causa, tu merito debes te cognoscere peccatricem, & omnino indignam. Tertia cum tali conscientia Plebanus ad hoc inductus est, quod tam malæ est voluntatis. Illa credens hunc este Angelum, & tamen dubitans, tunc ultimo rogavit suum Sponsum, ut ostenderet ei si hæc vox sit ab eo, an ab alio: [& dæmon] in continenti cum maximo strepitu recessit. Illa mane veniens, nec ausa communicare propter has causas; responsum est ei, quod dæmon voluisset eam impedire: & sic communicavit cum tremore.

[52] Quadam vice tentabatur a dæmone, qui dixit ei omnes voluptates seculi. [In specie viri flagitiosi apparens,] Unde tentabatur de quodam viro, mirabili & horribili homine desiderans eum videre, & secum loqui, nisi faceret contra cor. Hunc hominem inquit Petrus, ego novi, qui erat facinorosissimus & latro publicus; sed & cum Christina fui cum Fratre Mauritio, quando hæc tentatio incepit quando de Nussia g revertebamur, deducto Fratre Carolo ut supra habetur in Visitatione III. [l. 1 n. 19] Nunc prosequitur scriptor cœptam narrationem hoc modo. Et quia suo non consensit desiderio, ita doluit, quod videbatur quod cor ejus frangeretur: & quia in nullo malo eum dilexit, mirabatur quomodo hoc esset quod tam secularem hominem, [eam solicitat ad sui amorem,] & quem antea tamen sicut hominem malum horrebat, & cujus vocem sicut dæmonis abominatur, desideraret videre & loqui cum illo. Postea venit dæmon omni nocte in specie illius mali hominis, dicens ad eam: Dilectissima, ecce ego sum: intravi: domus aperta est: nec pater nec mater sciunt me hic esse: Noli timere. Cum sic loqueretur, credebat omnino illum esse, [promittens vitæ emendationem:] & sic cœpit eam amplecti & tangere suas manus. Illa hoc sentiens, retraxit suas manus, defendens se totis viribus suis, dicens: Si me tetigeris, scire debetis quod diabolus vos interficiet. Et clamans voce magna, sicut ei videbatur, cum magna acerbitate cordis, monuit eum per omnes Domini passiones quod dimitteret eam. Respondit ille: O præcordialissima, numquam dilexi hominem sicut te. Si me solum libenter videres, nolo diutius esse malus; sed si volueris, ero bonus; si nolueris, ero malus semper. Te faciam Dominam, emam tibi pulchras vestes, & denarios dabo quot volueris, & nullius rei habebis indigentiam, & ducam te sine scitu parentum ad nobiles & delicatos homines, ubi tibi nimis bene erit.

[53] Interea dum sic ille loqueretur, cœpit ipsa se comprimere, & sine intermissione cogitare de Domini passione. Et cum ille videret quod nil responderet, cœpit ejulare & flere dicens: Dilectissima, vis tu me occidere? jam morior, [deinde vim intentans,] si non compateris mihi, quod ita anxius sum pro te quod nec dormire nec comedere possum causa tui. Hoc dicto, cum hoc videret quod ipsum sperneret, dixit: Nisi tu sis diabolus, ego tecum faciam meam voluntatem: & comprehendit eam violenter, ita quod videbatur illi quod ab ea deberet auferre vitam. Illa autem invocans suum Sponsum, compressis manibus dixit ei: Domine Deus, conforta me in hac hora: & omnibus verbis dulcissimis, quæ poterat invenire, alloquebatur Deum: nec tamen aliquid dulcedinis in corde sensit, nec putabat quod a Deo audiretur. Multas ei intulit pœnas, deposuit ei pepla, dilaniavit ei tunicas, dicens; Ex quo mihi non das responsum, proclamabo ad omnes, quod tu feceris meam voluntatem. Respondit illa: Nec mortem, nec scandalum ullum vereor: dæmonis vocem libentius quam vestram audirem. Tunc ille extraxit cultellum, & posuit super cor ejus, dicens: Cum hoc cultello occidam te statim, nisi dicas quod me omnino sequaris. Respondit: Dominus meus Iesus Christus sponsus meus est, [& mortem parentibus ejus comminans:] cui fidem meam promisi, in cujus nomine mori desiderio. Respondit: Non. Et dixit, Pater tuus & mater, primi erunt. Omnes in hac domo occidam, te autem adhuc reservabo. Et exemit gladium, & videbatur ei quod omnes occideret; quia audivit, sicut visum fuit ei, quod omnes flerent miserabiliter, sicut qui occiduntur. Tunc respondit pater ad illum: Expecta, ego inducam eam quod tibi consentiat, ante quam occidas. Venit ergo pater, dicens: Carissima filia, recordare quia numquam dilexi hominem nec puerum sicut te: ut meam obtineam vitam consentias isti., numquam recuperabis adversus Deum, si tui causa occidar. Respondit: Pater, dicitis quod Deum derelinquam: nescitis quia Deus pro nobis mortuus est? lætanter accedatis & patiamini mortem. Et sic ille invasit patrem, occidens illum. Tunc pater, sonans in gutture ex superfluitate sanguinis, mortuus h est.

[54] Tunc appropiavit illi: illa autem statim arripuit cultellum, trudens eum in propriam carnem. [cui illa resistens seipsam lædit,] Hoc fecit ea intentione, ne cor ejus perverteretur, si violentiæ aliquid facere voluisset, quia pœnam corporis sensit. Tunc in resistentia omnia membra ejus sanguine perfundebantur. Hic vero interponit Petrus: Cultellum istum, cum quo se trusit in femur, sæpius vidi, & cum eo frequenter comedi; nam erat cultellus, cum quo ipsa comedere consuevit, quem Dominus Plebanus ab ea propter devotionem mendicavit & accepit, [& recedit dæmon relicto apud eam gladio:] & longo tempore utebatur. Hæc tentatio, inquit scriptor, duravit per unam Quadragesimam: in qua numquam potuit illa vice credere, quod dæmon esset; licet a suis Confessoribus veraciter diceretur, quod dæmon esset: defectio tamen eadem cordis ei fuit, licet sic resisteret. Et sic ille confusus recessit, relinquens ibi materialem gladium, qui inventus fuit ibi: illa autem jacuit deficiens a corde suo omnino. Postea vulnus quod fecerat fluxit sanguine, tribus diebus & tribus noctibus: illa autem, timens mori flevit, & mirabiliter cruciabatur, [Christus autem eamdem solatur.] super eo quod timuit seipsam occidisse. Et cum sic jaceret & fleret, venit pulcherrimus juvenis, dicens: Noli timere, carissima filia: ecce ego Iesus Christus, cui promisisti fidem tuam, antequam venires ad Beginas, in manus meas pannum plenum hoc sanguine vidi, & fuit mihi pro magno clenodio oblatus. Noli turbari, hoc vulnere non morieris; hoc tempore mihi fidelis fuisti: video quia nullum elegisti sponsum præter me: & sicut Catharina i sustinuit mortem quia contempsit seculum propter me, & pretiosa fuit mors ejus in conspectu meo; ejusdem meriti fuisset, [Et hæc per Quadragesimam anni 1269 contigerunt.] si tali intentione propter me mortua fuisses. Sic faciens signum Crucis super vulnus, statim stetit sanguis, & dolor ejus evanuit. Hoc ipsa non pro aliquo reputavit, sed Deo gratias egit, qui eam sic conservavit. Hæc tentatio vobis scripta est, quam pro parte scivistis, quia desiderat quod vos sciatis meram veritatem. Tempore quo prædicta tentatio scribebatur ab ore ejus, in remotis affui inquit interloquens Petrus, & vidi quod præ verecundia multum laboravit in exponendo singula usque ad sudoris effusionem. Contigit autem anno Domini MCCLXIX. [l. 1 n. 75] Quam pulchre autem terminata fuit, patet ex visitatione XII. His interpositis sic continuatur cœpta narratio.

[55] Tribus noctibus in lecto fuit, quod vidit omnes pœnas inferni; [Ipsa, visis inferni & purgatorii pœnis,] omnem ejulatum & fletum & malleos percutientes, caloris pœnam & frigoris, bufones & serpentes, fœtorem & fumum & quamplures pœnas, quas dictis prodere non potest. Propter hanc visionem tantus eam invasit horror, propter sua peccata, quia vidit quod propter modicum quid & in inferno & in purgatorio intolerabiles pœnæ fuerunt præparatæ: propterea invasit eam quoddam desiderium de serpente quodam, quem viderat, si esset voluntatis divinæ, quod eam serpens purgaret pro suis peccatis; si possibile esset, quod per hoc evaderet pœnam purgatorii. Post has tres noctes vidit in sua oratione serpentem ante pedes suos. [ut has evadat, Serpentem a quo torqueatur impetrat:] Mirabiliter ille incessit, & insufflavit eam: propter hoc in tantum horruit, quod nescivit quid oravit, in ecclesia & in omni loco. Talis horror duravit octo diebus. Post hæc serpsit per omne corpus ejus, & composuit se circa crura ejus, & ibi mansit; [ipsa vero] frigiditatem serpentis sensit. Postea sufflavit ei in aures sine intermissione quasi tuba: intravit etiam oculos & aures. Propter has acerbitates incepit clamare, ita quod nullus fuit in domo qui non inquietaretur. Circa finem intravit in interiora corporis sui, & comedit; & hæc fuit pœna super omnem æstimationem, & credebat omnibus modis mori & fregit eam, ita quod tribus diebus fluxit sanguine. Quod sic eam voravit, octo diebus duravit. Ultima nocte, quando debebat recedere, [ac postea curatur a Deipara.] reliquit ibi tantum de sua immunditia, quod quasi quarta vini recessit de corpore ejus. Post hæc vidit in somnis quod beata Virgo apparuit ei, & detulit secum quasi calicem, & posuit ei ad os, & dixit: Accipe, carissima, & bibe, ex hoc enim recipies sanitatem, & dolor quem habes in corpore fugabitur. Potus ille videbatur dulcior omni melle. Post hunc non habuit alium saporem tribus diebus quam istum. Præcordialissime, sint vobis hæc in omni bono commissa. Hic ergo, inquit Petrus ad calcem præmissi tractatus, fuit tenor prædicti quaterni: & hic finit, quem de manu Christinæ accepi, in die B. Hieronymi anno Domini MCCLXX, scriptum manu Domini Ioannis Plebani de Stumbele Confessoris sui, ex ore ipsius Christinæ.

ANNOTATA D. P.

a Pascha anni 1170 celebratum fuit 13 Aprilis: adeoque, Dominica Exurge id est Septuagesimæ, initio capitiis præcedentis indicata, convenit in 16 Febr. sicut ibi notavi in margine & hic consequenter notabo.

b Colitur S. Jacobus Major, sive Zebedæi, frater Joannis, 25 Julii.

c Scilicet ad longius tempus, non minus quam novem annorum: potest etiam intelligi major separatio localis: nam Colonia Parisiis distat solum itinere dierum 16 aut 20; & ex præfatis apparet continuas fuisse Studentium commutationes hinc inde, propter celebritatem Studii utrobique constituti. Omnino autem videtur non excurrisse Parisiis Petrum causa Christinæ visitandæ; sed absolutis omnino studiis redeuntem in Patriam hac transiisse; sicut lib. 1 num. 29 dicitur, Cum Fr. Karolus reverteretur de Parisius in Daciam, & venisset Coloniam.

d Ita semper de se in tertia persona loquitur Virgo, hæc dictans.

e Verosimile est agi de Quadragesima aliqua, prægressa primam Visitationem; & occasione apparentium in Christina vulnerum Beginam Aleidem lib. 1 num. 16 optasse, ut Petrus vidisset mirabilia quæ fiebant in Stumbele.

f Sensum hiulcum per conjecturam suppleo, donec ex alio Ms. certius integretur; alioqui maneret dubium, utrum hic non indicetur, quod Christi stigmata Virgo acceperit ipsa Quadragesima, primam immediate præressa Visitationem.

g Nussia, vulgo Nuyts alias Novesium, distat Colonia leucis horariis 7, Stumbela autem 6.

h Mortuus est id est visus est mori, revera enim totum phantasma diabolicum erat.

* an Daciensem.

* l. I, n, 30

CAPUT VI. Acta usque ad Pascha anni 1272 perscripta ad Petrum, jam Lectorem in patria.

[56] Postquam ergo ab ea separatus fui corpore, licet non animo, [Christina an. 1272 scribens Petro,] transierunt fere duo anni, priusquam litteras merui recipere desideratas. Ad Capitulum ergo Arusiense in Jutia a venerunt mihi plures litteræ, a Christinæ destinatæ. [Ep. XVI.] Primæ autem tenor talis erat.

Singulariter dilecto sibi, Fratri ac Patri Petro, Lectori Skenigiæ b, Ordinis Prædicatorum; singulariter dilecta ac diligens Christina de Stumbele, sincerum caritatis affectum ex intimo corde, in fervore & dulcore Spiritus sancti, in splendore & decore Iesu Christi. Dilectissime, quando nuperrime separabamur, scire debetis, quod tantum fui perturbata, quod per duos dies oculi mei non cessaverunt a fletu, cum recordarer solatii, mihi in Christo a vobis exhibiti, meque eo debere carere. Postea numquam vidi Fratres, de terra aliena existentes, quin graviter pertubarer de carentia vestræ personæ. Sed heu! post vestrum recessum, exul & sine spe abii, destituta omnino a fidelibus amicis: [indicat sensum de ejus absentia,] quia nullum inveni cordi meo tam aptum, qui sciret compati meis infirmitatibus, expertum per omnia; quia vos solus fuistis de quo confidebam; & confisa fuissem plura cordis mei secreta, plus quam alicui homini sub cælo, si concessum mihi fuisset apud vos manere. Fratres plures sunt mihi familiares: nihilominus non sunt mihi adeo convenientes sicut vos. Causam scitis. Octo paria litterarum c mihi transmisistis, unde vobis diebus vitæ meæ non sufficio regratiari; quia inter multa & innumerabilia bona quæ mihi fecistis, [& quod eum occisum falso nuntiarit dæmon.] hoc quoque unum maximum de multis bonum mihi fecistis. Numquam audivi expositionem dictarum litterarum, quin ego multum flerem, cum propter delectationem auditus verborum vestrorum, tum etiam quia vestræ cognovi fidelitatem caritatis. Nunc vobis significo, quod transactis quatuordecim diebus post vestrum recessum, dixit mihi hostis antiquus: Frater Petrus in itinere a latronibus occisus est. Unde octo diebus, super eo nimis credula & timens, supra modum fui perturbata: & rogavi Deum dicens; Domine Deus, qui solus es veritas, ostende mihi utrum sit verum dictum dæmonis: & hoc feci profusis lacrymis. Postea in somnis apparuit mihi beata Virgo Maria, & dixit: Noli turbari, Petrus vivit adhuc: dæmon decepit te. In hoc excessisti, quia supra modum turbabaris: non debes adhibere fidem verbis dæmonis. Ceterum, carissime, verba aliquando dubitationis mihi scribitis, me vestri fore oblitam. Scire debetis, quod, sicut promisi, sic per Dei gratiam implebitur, quia spero una vobiscum me æternaliter victuram.

[57] Sæpe dolui, quod ita raro innotesco vobis meum statum. Scire debetis, quod vobis libentius quam vos mihi, si daretur mihi facultas nuntii, scriberem & scripsissem. Sciatis etiam, quod si personaliter scirem scribere ea, quæ modo non decet mihi alicui revelare, vobis revelassem: [Excusat raritatem suarum ad ipsum litterarum,] & secundum vestra dicta, pluribus intentus minor est ad singula sensus: sic e converso desidero, sicut affirmatis, me solam esse vestri. Carissime, quam gravis dolor cor meum penetrat propter vestram absentiam, dicere non sufficio. Est etiam unum tormentum maximum, quod non datur mihi facultas vobis scribendi de statu meo pro mea voluntate. Sed, heu! dilectissime, non est sicut heri & nudiustertius, quando cum Fratre Albrandino mecum d in Ossindorp dignabamini ire, exhibentes multam & acceptissimam consolationem. Talia & plura alia mirabilia bona, fuerunt mihi semper via ad majus bonum. Regratior non modicum super pluribus vestris beneficiis, [memor honorum per eum acceptorum;] quia numquam expensas ponderastis, sed plus & ultra quam volebam ultro fecistis. De sanctuario vestro & tunica regratior, quam numquam nisi circa festa induo, hac intentione, quod volo ea uti, si Deus voluerit, diebus vitæ meæ. Eja, carissime, quid nocuit mihi vobis præsente? cum non timebam vos; nec vos verba mea, nec gestus, nec gaudium, neque tristitiam sinistre interpretabamini, sed omnia in bonum convertistis, quasi amicus sciens faciliter meam intentionem. Sed non est modo ita: sed impono ori meo silentium, quia vobis similem e non invenio, nec curo invenire. Super omnem pœnam reputavi mihi nimis magnam, quod vos ita exul & sine spe exteriori recessistis a me.

[58] Cum fuistis in via, semper solicitabar de aura & de molestia viæ, & prolixitate & infortunio, & de hospitio & receptione hospitum; semper rogans Deum, ut semper prosperum faceret iter vestrum. Summum est etiam desiderium meum, sicut scitis, quod vos plures mihi procuretis amicos, [atque pro ipso solicita,] qui pro me apud Deum intercedant: & procurate mihi post vestram mortem, si supervixero, adeo fidelem amicum, sicut vos mihi fuistis. Insuper conjuro vestram dilectionem, quatenus sic apud vestrum Dilectum fideliter & sicut scitis me desiderare, obtineatis, ut post vestrum transitum non me diutius vivere sinat: quin me vestris bonis participem, una vobiscum faciat niti super Dilectum, quousque perveniamus ad regnum cælorum. Licet hæc dicam, tamen rogo & opto, si aliquo modo unquam fieri potest, recordamini caritatis & dilectionis habemus ad invicem, quatenus velitis me indignam ante vestrum obitum visitare; tum propter hoc, quia supra modum vos videre desidero; tum propter hoc, quia necesse habeo vobis multa revelare, quæ nulli nisi vobis revelabo. Si aliquid est quod desideratis, [sui curam ei vicissim commendat.] non parcatis quin omnia mihi significetis: quia parata sum omnia ad vestram voluntatem procurare. Valete in Domino Jesu Christo. Orate rogo, carissime, pro meo Domino Ioanne, scriptore harum litterarum.

[59] Prædictæ litteræ, consolationis & immensæ dilectionis conjucta erat littera intolerabilis desolationis, talis tenoris. [Ep. XVII.]

Dilectissimo & jure diligendo Patri suo & amico speciali, [Alia epistola eidem significat,] Fratri Petro Ordinis Prædicatorum, lectori Skenigiæ, Christina de Stumbele quidquid poterit honoris & dilectionis. Carissime, de pœnis meis, post recessum vestrum mihi contigentibus, scire vos cupio, quod statim ante festum omnium Sanctorum tentata fui malo consilio dæmonis: cui cum nollem consentire per Dei misericordiam, [quod exeunte Octobri anni 1270,] minabatur mihi, quod vellet me trahere in aërem crinibus: [& hoc] tandem complevit opere, quia traxit me per crines super testudinem cameræ meæ, quam vos scitis, ibi trudens corpus meum ad tectum. Ante hoc factum exemit gladium, quo læsit dorsum Hillæ, scindendo tunicam ejus. Cum autem sic jacerem supra cameram, [raptata fuerit supra fornicem cameræ suæ a sævo dænæone;] vibravit gladium omnibus illic præsentibus & videntibus; quousque pater meus cucurrit pro meo Domino Plebano. At ille accurrens statim, audivit in curia nostra sonum gladii. Cum autem intraret, vidit gladium vibrari sine manibus super testudine: & cum apponeret scalare, volens ascendere, prohibitus est, quia dæmon percussit caput ejus multis ictibus. Pater meus cum hasta removit retrorsum gladium, & ipse percussit in hastam. [qui deinde apparens in specie Confessarii,] Tandem cum audacter Dominus meus vellet accedere, dimisit gladium, & accedentes deposuerunt me.

Postea, cum deberem confiteri Fratri Ioanni de Mussindorp, venit dæmon, & percussit me ad oculum. Hic postea apparuit, & dixit ad me in specie ejusdem Fratris statim: Carissima filia, [solicitarit eam ad apostasiam;] hac tentatione qua tu læderis, ego lædor: quia propono omnibus modis tecum exire Ordinem. Respondi: Quid dicitis, Domine: putatis vos, quod propter hoc dixerim vobis meas tentationes, quod velim eis consentire? Scire debetis, quod valde indignum est mihi. Ego putabam, quod consolari me deberetis: nescitis quod prius mori eligerem, quam derelinquere Deum meum? Audivit Frater Ioannes verba mea, & valde contristatus est; timuitque quod deberem clamare, & eum confundere; & nescivit quod dæmon commovit litem.

[60] Postea in Adventu Domini sic fui tentata, quia dæmon cum duabus manibus armatis, positis super humerum meum, [& in Adventu nisus sit ipsam suffocare,] quassavit totum corpus meum; ita quod fere suffocata eram, & quod multi Religiosi non poterant me continere. Insuper linguam meam detraxit de ore meo, omnibus videntibus; & ita rigida mansit, quia nemo poterat eam removere. Quando dixi & oravi, Crucem cum pollice faciens supra linguam meam, & dicens; Domine Iesu Christe, si hæc linguam unquam te digne laudavit, præcipe isti malo hosti ut dimittat linguam; statim dimisit eam: & ego muta facta sum fere per quindenam. Fratri Ioanni inscidit magnum vulnus in manum; [atque alios suos amicos varie læserit.] Fratri Ioanni de Crucinburch inscidit duos digitos; & cum idem sederet & legeret librum suum cum candela, percussit eum cum lapide magno ad caput suum, & rejiciens librum projecit eum, indutum cappa sua, extra cameram. Sororis Plebani inscidit pollicem; secularis viri absciderat fere pollicem. (Hoc porro quod sequitur dicit scriptor.) f Quando laboraverat propter quastationem & innuerat quod daretur ei bibere non potuit obtinere quod biberet, [Addit scriptor] licet quinque Sacerdotes manus apponerent. Tandem quando ipsa in silentio oravit, ita quod vix potuimus percipere; Domine Deus præcipite isti quod me bibere dimittat; deposuimus omnes manus, & libere bibit. Pergit Christina. Eodem tempore innuit mihi, [quomodo dæmon victus recesserit;] quod dæmon in ecclesia devorasset in cista matris meæ omnes pannos ejus. Quod verum fuit, quia inveni ita factum esse. Sequentia rursum scriptoris sunt. In Vigilia nativitatis Domini quassavit corpus ejus sine intermissione. Tandem cum deberet recedere dixit. Lovelois Scheindhof, hoc est, Sine laude confusor curiæ; potestas mihi data fuit, ut tentarem te: cum confusione recedam, & dignam pro meritis accipiam mercedem.

[61] Sequenti die communicavit cum consolatione: postea in Quadragesima invasit eam febris acutissima, quæ duravit usque ad diem g Cœnæ Domini. Et cum ego cogitarem, quid faciet ex quo eam sic febris agitat maxime hoc festo; [& Christina, per Quadragesimam anni 1271 febri laborans,] audivit soror mea Gertrudis quod tota nocte rogavit suum sponsum quia immineret festum quod vellet auferre febres ab ipsa. Audivit Dominus orationem suam, quia de mane Cœnæ Domini recessit ab ea febris, & ipsa hora diei qua eam solebat invadere, invasit suam germanam Hillam, & eodem omnino modo illa supra modum mirabatur, qualiter tantus dolor eam invaderet. Post vestrum recessum statim factum est Interdictum h in terra nostra, & & oportuit eam alibi communicare. [sub finem liberata sit, ut posset communicare;] Minabatur sibi dæmon quod desisteret ab eundo, quia sibi aliter multas molestias vellet inferre, & procurare quod confunderetur in ecclesia i Brunwilre. Quadam vice cum deberet, communicare, & confessa fuisset Domino Priori bonæ memoriæ, in momento deposuit calceos de pedibus ejus, & in frusta conscidit; caput ejus percussit contra parietem, & deposuit a pedicis usque ad plantam omnino pellem de suis pedibus. [quod etiam alias cum magna molestia fecerit:] Cum tali pœna accessit de altari: unde longo tempore doluit pedes.

[62] In Adventu præterito, tentatio invasit eam, quæ talis fuit: quia semper quando oravit, [& quomodo per pedes fuerit suspensa ex arbore, semel] videbatur ei quod aperiretur abyssus, & infiniti dæmones traherent eam ad se. Aliquando traxit eam dæmon, caput ad terram & pedes in altum gyrans. Octo diebus ante Nativitatem, una nocte transfixit pedes ejus duabus virgis de salice; & eam omnino traxit per fenestram suam, & ultra hortum & ultra sepem, & suspendit eam in altam arborem, ligans eam pedibus in arborem, & manus sursum in arborem; ibique per horam pependit, antequam scirent qui præsentes erant, & tamdiu quousque pro me irent. Et cum ego venirem, inveni eam pendentem in arobre, & juxta eam matrem ejus solam, quæ flens & ejulans stabat. Flebant omnes sui & deposuimus eam de Cruce. In die Thomæ Apostoli circa meridiem iterum virgis transfixit pedes ejus, [iterumque;] & traxit per fenestram, & ligavit eam ad terram in aliam arborem, in sua camisia existentem; quousque ego & Dominus Apollonius Cellerarius de Brunwilre venimus & deponeremus eam: & hoc multis de parochia videntibus k Addit Petrus. Frater Ioannes de Mussindorp dixit mihi, quod de extremitatibus virgas fecit, quasi quasdam l flexas, sicut mulieres solent facere de crinibus suis, quas ipse manu propria abscidit, & virgas extraxit. Arborem prædictam vidi: hujus autem talem audivi expositionem quia mater ejus, [& in Natali Domini liberata sit a tentatore.] videns eam nudam suspensam, accepit pallium suum & cooperuit eam: & quia eam deponere non valuit, flevit. Pergit porro scriptor. Sic transfixit virgas per dorsum & collum, eas summa vi trahens & retrahens, ad suum maximum tormentum. In Vigilia Nativitatis oravit, post magnam pœnam, sic dicens: Domine auferte a me tentationem: & statim absolutum est vinclum cordis. Tandem gratias agens pro liberatione cordis, dixit & oravit, ut auferretur exterior tentation, dicens: Domine, hoc fiat cum silentio, ne inanis gloria cor meum subvertat. Et sic dæmon, affligens supra modum, recessit: unde statim Spiritu sancto adveniente reficitur. Adhuc [virgæ] transfixæ stabant in pedibus, nec aliquis hoc aspiciens audebat præ pusillanimitate cordis illas avellere: sed ipsa, confortata a Domino, nobis omnibus videntibus, cum maxima difficultate extraxit: propter hoc nos omnes quasi a corde defecimus, postea in brevi sanata est. Valete.

[63] Ipsis duabus litteris conjuncta erat tertia, in qua conqueritur de infortuniis & morte amicorum suorum & sibi attinentium, talem habens tenorem:

Caro, cariori, carissimo Fratri, Petro Lectori Prædicatorum in Skenigia, [Tertia epistola significat] Christina sua tota de Stumbele, salutem in vero Salutari. [Ep. XVIII.] Post recessum vestrum, cum carerem longo tempore Dilecto, tantum fui afflicta, quod magna frusta sanguinis, multis videntibus, [obitum Prioris Brunwilrensis 1271;] de ore meo emisi. De amicis meis, de quorum perturbatione afflicta sum, conqueror. Meum dolorem scire debetis de dilectissimo meo Domino Priore de Brunwilre, qui post Assumptionem beatæ Virginis obiit: qui se mihi in sua infirmitate commisit tam miserabilibus verbis, quod sine fletu nullatenus possum enarrare. (Iste est inquit Petrus de quo mentio fit in * nona visitatione qui mihi propter Christinam fuit familiaris.) Idem Prior desideravit quod scriberem vobis, quod intercederetis pro eo: & hoc ego peto, quatenus ei, secundum quod confido de vobis mihi faceretis si decederem, hoc animæ ejus faciatis: quia nescitis quanta bona mihi impendit diebus vitæ suæ. [discessum Confessarii;] Postea recessit Frater Gerardus de Griffone, & effectus est Prior in Confluentia m ad cumulum dolorum meorum, & sic quasi omnes amici mei me dereliquerunt. (De isto inquit Petrus sæpius in superioribus facta est mentio).

[64] Præterea alia tribulatio fuit maxima de amicis meis aliis & parentibus, qui ad tantam pervenerunt paupertatem, quod pater meus, causa fidejussionis inter Judæos & Christianos, omnino perdidit quod habuit: [patris sui depauperationem;] unde non audens manere, recessita villa tribus mensibus. Considerate ergo, carissime, cum pater meus, qui mihi tanta bona fecerat, destitutus ab omni bono sic recederet, quanta mihi fuerit tribulatio. Et cum esset Coloniæ, oportuit me solicitari de eo quid ageret, & ire ad eum: & quando vidi eum esse afflictum, effudi multas lacrymas. In die Innocentum, cum mater mea deberet ire Coloniam, causa videndi patrem meum, cecidit de carruca, frangens suum brachium; & infligens suo capiti maximum vulnus, recessit Coloniam: Hoc iterum fuit mihi magna tribulatio, quia oportuit eam diu decumbere & multas expensas habere: & ad hoc acutam [febrem] habuit, [fractum matri ex lapsu brachium;] & Fratres vestri inunxerunt eam: insuper pustulas habuit, ita quod nemo recognovit faciem suam. In talibus afflictionibus mansit sex septimanis ibidem: unde ego statim post Nativitatem Domini, non valens induere calceos propter recetia vulnera mea, in maximo frigore & in magno tormento corporis & animi, ivi Coloniam. Et cum reverterer aliquando, inveni curiam & domum sine habitatore: & quasi exul & misera, nihil inveniens in eis, remansi, & sic oportuit me ire in omni pœna huc atque illuc.

[65] Talibus pœnis hodierna die plena sum, & majores expectans: tamen me oportet solicitari, [desolationem domus suæ,] & tota die separationem inter nos expecto. Unde, carissime, attente rogo vos & moneo, quatenus causa mei velitis intercedere pro me: quia, secundum quod jam intelligitis, necessitas mihi maxima incumbit; ut Deus me in istis tribulationibus sine peccato conservare dignetur; nihilominus suam gratiam propter distractionem non auferendo; ut mea tribulatio tandem in gaudium, quod nemo auferre poterit, commutetur. [& anno 1272 ablatam sibi in Quadragesima consolationem.] In hac Quadragesima, in qua has litteras vobis scribo, scire debetis, quod ablata est mihi omnis gratia, & omnis delectatio orandi: nihilo minus tentationem cordis habeo maximam. Insuper cum oro, venit dæmon in specie araneæ magnæ, sicut ovum, volitans in meam faciem me molestando. In digito meo jam infixit pustulas, quas timeo plures ab ipsa aranea me passuram. Carissime, iterum rogo vos, si fieri potest, quando poteritis dignemini me videre: quia vestro indigeo consilio, & libenter vos viderem. Valete in Domino Jesu Christo.

[65] Quarta, inquit Petrus, a Christina missam litteram accepi, hæc continentem.

Dilectissimo Patri, & carissimo amico, Fratri Petro, Lectori Skeningensi, Christina sua filia de Stumbele, cælestibus semper corde interesse conviviis, [Quarta prioris argumentum prosequitur;] affluere deliciis, elevari miris, & delectari influentiis. [Ep. XIX.] Sæpius me super eo quod vobis non scriberem arguistis: nuper tamen vobis scripsi quatuor litteras, quæ missæ vobis fuerunt a Fratribus (nescio tamen utrum illas acceperitis) in quibus intimavi vobis multa, post recessum vestrum mihi per dæmonem facta, & ex parte amicorum meorum. Et quia desiderium vestrum in hoc agnosco, scire debetis, quod libentissime vobis scriberem, si facultatem nuntiorum haberem. [cui addit Plebanus, renovata ei stigmata in Paschate 1272;] Quæ contigerunt mihi usque ad Adventum, scripsi vobis: postea in Quadragesima, in oratione mea semper venit dæmon in specie araneæ, impediens me quantum potuit. (Hoc quod sequitur dicit Plebanus.) In die Parasceves, n omnia quæ vidistis aliquando contingebant illi in quinque vulneribus, & in die Paschæ ultra modum consolabatur, & ultra non apparebant stigmata, unde gaudebat supra modum: & credo quod hoc obtinuit a Deo, licet nobis non revelavit.

[66] Ante Assumptionem beatæ Virginis diu subtracta fuit sibi gratia, & quasi Deus numquam benefecerit ei: & in die B. Laurentii, cum diu ante eadem & plura alia perpessa fuisset, infestabatur. Et de nocte, cum resisteret tentationi, contra interiora cordis pugnans, usque ad conglutinationem sanguinis interioris; [& quomodo nisus sit dæmon impedire Communionem ejus.] dæmon combussit ei crines, ita quod fœtebant per totam domum. Postea intrusit gutturi ejus ferrum ignitum, extrahens, & iterum ponens in sua viscera. Mira & inenarrabilia sustinuit tormenta. Ipsa autem proposuit communicare sequenti die, & dixit: Dico tibi, dæmon quia cras propono Dilectissimum meum sumere. Respondit dæmon: Si hoc feceris, extendens cultellum trusalem, trudam in linguam tuam, & impediam propositum tuum. Cum auten proposito perseveraret, trusit cum cultello in linguam suam, & ibi eum dereliquit. De mane visibiliter fluens sanguine venit ad ecclesiam, & postea apparebant pustulæ intus & extra. Hactenus Plebanus: progreditur Christina. Rogo, Carissime, ut sitis mihi fidelis quia supra omnem hominem de vobis consido, & desidero vos videre ultra quam creditis mihi. Utinam hoc contingeret ante mortem meam. Prior mortuus est in Brunwilre, meus intimus amicus. Carissime, sitis ei fidelis, & orate pro meis parentibus, qui sunt in turbatione maxima. Modo cum faceret scribere litteram (addit Plebanus) non poterat plus loqui, quia in continuo fuerat jubilo. Omnes præmissas res, inquit Petrus scripserat Dominus Ioannes Plebanus de Stumbele manu sua, quia ille erat Christinæ familiarissimus, & benefactor præcipuus simul & confessor.

ANNOTATA D. P.

a Jutia, Daniæ pars septemtrionalis, peninsulæ forma procurrentis in mare; ubi ultra Fioniam Insulam est Aarhus civitas Episcopalis, una ex quatuor inter quas illa dividitur.

b Skeniga, infra etiam num. 63 Suenigia & Strenigia atque Streningia: sed ubique legendum esse Skeningia persuadet Joannes Magnus hist. Sueonum lib. 19 cap. 15 agens de Concilio Scheningensi sub annum 1247 celebrato: eam tamen hactenus in tabulis non reperio, de ipso concilio agit Labbe Tom. XI p. 1. col. 695.

c Harum litterarum aliquæ invenientur in Collectione ultima Epistolarum, librum nobis facturä.

d Videtur hoc spectare ad tempus Visitationis octavæ relatæ num. 55: distat autem Stumbele Ossindorp trans Rhenum horarum duarum itinere.

e Hoc etiam de quo, Petro in Daciam decedente, consolari Christinam voluit Fr. Albrandinus, per Epistolam dandam libro 5. num. 5.

f Cetera, usque ad finem Epistolæ, Ioannis Scriptoris sunt.

g Anno 1271 Pascha celebratum fuit 5 Aprilis, adeoque 2 mensis fuit Cœna Domini.

h Interdictum an. 1279 in vicinia & urbe Coloniensi positum fuerit ab Engeberto Valkenburgio, quia civitas contra ipsum fœdus injerat cum Duce Juliacensi: ut legitur in Chronicis urbis vulgatis; ubi dicitur post varias utrimque clades, anno mox sequenti per S. Albertum Magnum, Ratisponensem Episcopum, reconciliatio procurata.

i Quæ scilicet ecclesia, immediate tunc subjecta Pontifici, Interdicto non subjacebat: distabat autem Stumbele leucis non integris tribus.

k Hæc omnino videntur a Petro collectore interposita.

l Flexa id est plexus capillorum, vulgo Tuyte.

m Confluentia, civitas supra Coloniam ad Mosellæ Rheno influentis ostium leucis 15 supra Coloniam.

n Pascha anni 1272 celebratum fuit 24 Aprilis, Parasceve 22.

* l. I n. 59

CAPUT VII. Epistola Petri consolatoria ad præmissas.

[67] Quamvis autem ego ad præmissas litteras plurima rescripserim: per negligentiam tamen meam tradita sunt oblivioni excepta una littera cujus tenor talis erat. [Ep. XX.] [Respondet Petrus.] Amicæ præcordiali, sociæ speciali & sorori Spirituali, carissimæ sibi Christinæ in Christo, caritatis inspiratore, amicitiæ præventore & exhibitore, vel (si melius placet) cordi suo & animæ dimidio, Frater Petrus, nomine & affectu non ignotus, cum Spiritus sancti fervore ea quæ sunt Spiritus semper sentire, amplecti & imitari. Cum Spiritus sancti (qui est dilectio) efficacia, [ex speciali erga ipsam caritate] non possit præ vehementia, nec debeat sub pigritia, nec deceat sub dissimulationis ignavia, in solius corde latere vel jacere conscientia; quin potius tanto verior, efficacior & gratiosior esse probatur, quanto plura, majora & difficiliora pro dilecto agit vel patitur; quia caritas operatur magna, si est; si autem operari renuit, caritas non est; & probatio dilectionis, est exhibitio operis. Cum igitur mihi spiritus, & (ut æstimo) divinus specialem circa vestram personam dederit affectum; mirari neminem oportet (quia corporali præsentia, operum efficacia, vel verborum affluentia hunc affectum non valeo manifestare) si saltem manu vel penna ostendam, quod in corde occultum teneo & sentio.

[68] Si verum fatear, nec os nec lingua potest invenire verba, [scribere se ei] nec manus potest exarare in charta, quod sentio. Dicam tamen & scribam, quod possum; & in hoc gaudeo & gaudebo, quod latius est mihi cor ad sentiendum, quam os ad loquendum. Quantum circa statum vestrum solicitus sim in conspectu Domini, puto vos ex præteritis posse conjicere præsentia vel futura: nam qualis fui in præterito, talis in præsenti persevero, & in futuro perseverabo; & qualis fui præsens, talis maneo absens, & manebo. Nec mirum, præsertim cum nec futurum, nec absens, nec præteritum sit, quod amo, & quod aliter non diligo, [Caritatem autem istā totam esse in Deo,] nisi in quantum illud est in Deo & Deus in eo: & illud, in quantum tale est, semper perseverat, propter primum; & ubique se repræsentat, propter secundum. Quod autem semper est, neque præterit neque advenit: quod autem ubique est, nusquam aufugit: nec (ut apertius dicam secundum Sapientem) Amicus meus numquam moritur; [semper præsente,] quia virtutes, quas vel solas vel maxime dilexi, numquam moriuntur. Iterum nec absens esse potest, quia quod amo, in corde porto, affectu teneo, desiderio amplector, gaudio in Domino perfruor.

[69] Sed scire forsitan quis cupit, quid est de cujus amore glorior pariter & consolor: quod est tam spirituale ut interiora cordis penetret, tam immensum ut ubique se repræsentet, tam durabile ut in æternum perseveret? Ad quod respondeo: Est divinitatis imago in te expressa, Christi similitudo tibi tam lucide impressa, virtutum omnium perfectio tibi concessa, & quasi in te compressa. Te enim Deus Pater, Filii sui sponsam futuram, nobilissime in naturalibus donis ditavit & decoravit; Te filius, ut sponsam suam, præcordialiter amavit & signa victoriæ suæ communicavit; [ejusque sponso,] Te spiritus sanctus, ut suum habitaculum, & Filii Dei thalamum, virtutibus & donis honoravit & multipliciter & privilegiate locupletavit. Deum ergo & Dei munera in te diligo: sed & te & tua virtuosa opera in Deo diligo. Cum ergo ex utraque parte Deus sit causa affectionis & ratio dilectionis, non Deum a te separo in diligendo; sicut nec te a Deo, in cogitando & sentiendo: fateor enim te sic conjunctam esse Deo in corde meo, ut quasi numquam vel raro tui mihi occurrat memoria, sine Dei recordatione intima; sed & Dei vix unquam recordor sine tui memoria dulcissima. Tu es ergo quædam excitatio cordis mei, ad Deum inveniendum; quædam æmulatio, ad Deum retinendum; quædam consolatio, ad Deo perfruendum.

[70] Sed & ipse Deus meus tota ratio est ad te diligendum, quia ipse te prior dilexit; ipse ratio ad te inspiciendum, quia te tam mirabilem & in pœnis & gratiis effecit; tota causa ad tecum sinceriter convivendum, quia te sua præsentia replevit; [qui tota ratio sit ipsam diligendi;] tota opportunitas ad te imitandum, quia vias suas rectissimas in tuis moribus & actibus expressit. Te ergo, ut Deitatis expressum signaculum, diligo; ut Christi passionis vexillum, inspicio; ut nuptialem ejus thalamum, revereor; & ut propitiationis tabernaculum, amplector. Hunc ergo modum cognoscatis meæ dilectionis, hoc objectum meæ affectionis, hunc finem meæ intentionis. Si ergo & vos talis estis, gaudeo nec me vos decepisse, nec in vobis me deceptum fuisse. Quod si aliter est, quod absit, non me vos, sed aliquid sub specie vestri noveritis dilexisse. Sed certum sit vobis, nisi aliquid certi haberem de status vestri conditione, numquam tantum vobis scripsissem de cordis mei affectione.

[71] [quemque solum amdri volens,] Proinde si qua sunt in vobis viscera pietatis, quæ carnalitas numquam infecit; si quis affectus caritatis, quem Christus accendit; si qua compassio benignitatis, quam Christus exhibere miseris præcepit; vicem dilectioni meæ rependatis; & maxime in hoc, ut oretis Deum, ut ipse me talem efficere dignetur, ut digne me diligere velitis, & possitis gaudiose, & a me diligi valeatis fructuose. Nam non parva facienda est vis in eo, quod quis diligit: ea enim vis est amoris, [non optaverit ab ipsa redamari,] ut amantem transferat in amatum. Sola ergo illa diligamus, quibus assimulari vel ea fieri non sit damnosum, quin potius gaudiosum & gloriosum: quorum societate vel identitate melioremur, informemur & beneficiemur. Et hæc fuit sola vel potissima causa, quare vos numquam ad mei dilectionem invitabam, cum tamen vos affectuosissime diligerem: quia sperabam vestri, utpote melioris, dilectione in potiora, sublimiora & Deo familiariora posse transformari; sed metuebam, [sed per ipsam ascendere ad Deum.] unde non erat timor, vos mei familiaritate prolabi ad inferiora. Cum ergo dilectione vestra, quasi quadam usus fuerim scala, sperans & desiderans ex meritis vestris me de die in diem in ea profecturum, & ascensiones per eam, quin potius in ea, in Dei dilectione dispositurum, donec nobis occurreremus ad videndum Deum deorum, desiderium desideriorum, finem suspiriorum, gaudium præcordiorum in Syon; qualis credis dies illa erit, qua Regum mamilla lactabimur? quam desiderata, quam beata, quam amata, quam deliciosa, quam speciosa, quam luminosa? O præcordialissima & amantissima sponsa Christi Christina, elevemus aspectum, inflammemus affectum, augmentemus desiderium Deo fruendi.

[72] Si Iacob Patriarcha, a Deo impetratus, & secundum quosdam in utero sanctificatus, & innocenter conversatus, dies exilii remotioris, [Hortatur ut idem ipsa faciat,] tædii prolixioris, laboris gravioris, mercedes incertioris, temporis diuturnioris, paucos æstimavit præ amoris magnitudine, omniaque hæc & multo plura & forsan graviora, in semetipso, præ unius puellæ amore & desiderio, triumphavit; quidnam vobis æstimandum? vel quomodo vobis desideriis & suspiriis est æstuandum, quibus in præmium proponitur & promittitur, ut Deum non solum habeamus, ut patrem amicum & sponsum, sed ut conformes divinæ naturæ fiamus. Quod quæso tædium, quod supplicium, quod exilium, [tota intentione in Deum erecta,] quod carorum dissidium, quod temporis spatium, non poterit nobis tantorum bonorum desiderium, talis hereditatis patrimonium triumphare? Si ergo aliquid grave occurrerit, si quid difficile evenerit; illuc oculum attollamus, desiderium intendamus, continuemus suspirium, unde speramus auxilium, & ubi collatum credimus nostri laboris præmium: & advertamus quantum differunt æterna a transitoriis, immensa a minimis, suprema ab infimis. Secundum altitudinem cæli a terra corroboravit misericordiam suam: &, Quantum distat ortus ab Occidente, longe fecit a nobis iniquitates nostras.

[73] Illuc ergo erigamus mentis intuitum & affectum, ubi dulcissime videbimus, quæ nunc latent; perfecte perfruemur iis, quæ nunc ex parte, sed minima, placent: videmus enim nunc per speculum, & ex parte cognoscimus, & ideo etiam fruimur imperfecte; ibi autem videbimus divinam essentiam, & affluemus propter nimiam ejus influentiam; mirabimus propter excellentiam, [donec illo fruatur in cælis:] & dilatabitur cor nostrum propter tantæ bonitatis præsentiam. O quale videre & affluere! quale mirari, & quale dilatari! videre erit creatorem, & creata cognoscere: qui enim videntem omnia videt, quid erit quod non videat? Affluere, erit in bonis Domini gaudere; quia abundantia perfruetur [bonorum] malorum timore sublato: super [omnia] enim bona sua constituet eum. Mirari autem est vel erit, divinam præsentiam habere & intueri, nec tamen posse comprehendere; semper desiderare, & numquam anxiari; semper satiari, & numquam fastidire. Dilatari autem erit, creatorem cum creatis contemplari, & in nullo angustiari, sed in omnibus delectari, & de omnibus gloriari. Ibi dabunt in sinum nostrum mensuram bonam, propter animæ beatificationem; & confertam, propter corporis glorificationem; & coagitatam, propter totius creaturæ ad gloriam cooperationem; & supereffluentem, propter Deitatis beatificam contemplationem. Ibi amabimus, & laudabimus, & delectabimur, & ab uberate Domus Domini inebriabimur.

[74] Et si illuc me præveneris, & in gaudium Domini prius intraveris; [quo si præcesserit mandat ut prose intercedens,] per sanguinem Christi vos adjuro, ut annuntietis Dilecto, quia amore langueo, ne me hic post vos derelinquat. Quomodo enim (ex quo nobis est cor unum & anima una in Domino) poterit animæ dimidium beatificari, reliqua parte in miseria remanente? Quam læto autem vultu, quam jucunda facie suscipies me! Quam dulcibus & affectuosis verbis me salutabis! Æstimo quod convocabis amicas & vicinas, dicens: Congaudete mecum & congratulamini, quia amicus meus venit ad me de via; Pater meus liberatus est de miseria; custos & consolator meus & coheres regni susceptus est cum gloria, [citam quoque dissolutionem sibi impetret,] nobiscum manebit in lætitia, divina perfruetur præsentia. Hæc quæso, Virgo Christi, carissima Christina, recognita, & sedulo mente pertracta: quoniam melior est dies illa super millia. Et sciatis, numquam me vobiscum futurum perfecte lætum, donec in Domini gaudium, in sponsi thalamum simul introierimus. Tunc enim securos in amplexus veniemus, & osculabimus in osculo pacis. Quomodo vero non erit securus amplexus, ubi nulla erit carnis concupiscentia, nulla membrorum indecentia; [qua ipsi integre & secure jungatur:] sed altrinsecus utriusque patebit conscientia, & ex hoc communis consurget lætitia & augmentabitur gloria? Item quomodo non pacis erit osculum, quod erit tam individuæ societatis indivisibile vinculum? Qui posuit, inquit, fines tuos pacem; ubi nullus erit mutuæ familiaritatis perversus interpretator, nullius familiaris colloquii malitiosus observator, nullus adulans affectionum callidus perscrutator, nullus morum vel factorum detractor, nullus bonorum diminutor, nullus vitiorum ab intra vel extra incentor, nullus serenitatis intimæ & mutuæ perturbator. Tunc enim etiam id, quod in membris nostris adversarium rationi portamus, extinguetur; cum novissima omnium extinguetur mors, & vita redierit in æternum victura.

[75] Ceterum, carissima, donec dies illa advenerit, pacis securitas, scientiæ claritas, [interim vigilare monet in exercitio virtutum.] & cordis jucunditas; simus interim stantes super custodiam nostram, ut nullus de nostro consensu vel consessu sive affectu deædificetur: quin potius sic luceat lux nostræ cælestis conversationis, ut aliorum corda vita nostra illuminentur in Dei dilectione, & devotione informentur, & errantia reformentur: quia sumus de hoc certissimi, quod, quot & quantos nostris operibus vel exemplis ædificaverimus, de tot & tantorum meritis glorificabimur: & quot nostris moribus scandilizaverimus, tot pœnarum suppliciis puniemur. Caute igitur est ambulandum, cum ante oculos omnia agamus Judicis cuncta cernentis. Valete in Christo carissima Christina.

LIBER III. Continens acta ab anno MCCLXXXII.

CAPUT I. Occasio & historia Visitationis decimæ quintæ anno MCCLXXIX.

[1] Litteram, de morte Domini Plebani Joannis, [Anno 1277 defuncto Ioanne Plebano] Frater Nicolaus de Westrados mihi attulit, qui circa festum Petri & Pauli obiit a anno Domini MCCLXXVII, unde litteram, quæ immediate hic subjicitur, scripsit Frater Laurentis Sweus studens tunc temporis Coloniæ.

Reverendo in Christo Patri, sibique omnium reverendissimo & amantissimo, suarum filiarum minima, cum orationibus, si quid salute melius, & sepsam, per fidelem vobis filium, Fratrem L. [Ep. XXI.] b Vestra recepta littera, & plenius intellecta, post amicorum & rerum amissionem, ac corporis gravissimam afflictionem, revixit nimirum Spiritus cordis mei, & ab animi lassitudine incepi paululum respirare. Quam quidem vestræ dulcissimæ paternitatis litteram quanta devotione susceperim, quanta etiam alacritate, non absque dispendio corporis & gravamine, excurrerim, fide dignus utriusque internuntius testis erit. [scribit iterum Christina,] Quid enim miri, si ejus jucunda fuerit præsentia litteralis, cujus tam dulcis extitit corporalis? ab quam utique mira dulcedine delectabatur spiritus, & tormenta humanæ prorsus fragilitati, puellarique imbecillitati intollerabilia, tepuerunt. Sane statum meum, quem vestræ paternitati intimari petistis, [& significat ad maximam paupertatem delapsam familiam,] nimis turbulentium esse noveritis; vestræque felicitatis prosperitati, quam vigor divinæ virtutis adaugeat, dissimilem & omnino contrarium. Nam temporalium tanta est penuria mihi, ut omnibus pæne consumptis, curia c quoque nostra in possessionem alienorum cesserit, domus quoque major, in qua continue mansimus, quæ, non absque personarum periculo, præ vetustate corruit, reædificari minime per nos potest: amicorum etiam, tam beneficorum quam solatiosorum adjutorio sum penitus destituta.

[2] [seque graves passa a dæmone persecutiones;] Persecutiones etiam gravissimas & vexationes ab adversario patior, in tantum quod de novo per ipsum duo dentes molares cum forcipe mihi crudeliter sunt extracti; præter alias infinitas tribulationes, quas præ verecundia exprimere non valeo, nisi forte ore ad os vobis loquerer, quod ex toto corde super omnia desidero. Hoc autem me præ omnibus molestat, quod in villa nostra, ubi maneo sicut prius, penitus personam non habeo, cui cor meum, quantum ad ea quæ circa me mirabiliter geruntur, audeam d revelare. [non adhuc tamen audere se ad ipsum transire:] Propter quod plura in corde meo sepulta teneo, quæ solus scrutator cordium mecum novit: quem etiam bonæ conscientiæ testem invoco. Nihil mihi in hac vita evenire posse æstimo jucundius, quam quod hæc ipsa valerem vobis, antequam morirer, revelare. Quod qualiter contingat, non video: nam ad vos transire, secundum fidelissimam sanctitatis vestræ e exhibitionem, nullatenus tentarem: quamquam hoc libentissime facerem, si mutuo vobiscum habito colloquio mihi hoc consuleretis, [& commendat Patrem suum ac Plebanum defunctos.] post plenariam notitiam status mei. Pro hac vero vestra exhibitione ipse vos remuneretur, qui est spes desolatis, magnaque consolatio in tormentis. Valete, Pater dulcissime, unice & fidelissime. Animas Patris f mei & Domini Plebani vobis intime recommendo. Iterum valete.

[3] [Addit Fr. Laurentius Sweus epistolam ad Petrum,] Cum prædicta littera inquit Petrus, in eadem littera, scripta erat alia littera, in hunc modum:

Carissimo in Christo Patri, Fratri Petro, Lectori Skenigiensi suorum filiorum minimus. Sex litteras vestras simul conscriptas, quarum una mihi, altera vero Christinæ mittebatur, recepi per fratrem Helinricum, venientem g de Parisius, qui eas recepit a Fratre Olavo h Skarensi. Ceterum noveritis, quod cum Diffinitor venisset ad nos sexta feria post i Margaretæ, sequenti die post memoriale misi in Stumbele, mandans ei me habere litteras sibi missas, a me personaliter exponendas: & quod nisi modo, non daretur occasio respondendi forte isto anno: quæ statim sequenti die venit Coloniam, assumpta Hilla cognata sua, quæ vos salutat: & hoc non sine dispendio, cum esset tempus k messium. [Ep. XXII.] Ipsam autem litteram, a me prout melius valui expositam, [significans quomodo ipsius Epistolam Christinæ exposuerit.] quanta devotione suscepit, large profusæ lacrymæ testabantur. Notate de casu domus: quod, cum tota familia in domo esset, & valde parvi pueri, & ignis copiosus succensus, subito corruit: nec tamen aliquem læsit, nec ignis nocuit: quod miraculo adscribitur a quibusdam. Totaliter etiam corruit, præter camerulam, in qua Christina mansit: cum tamen & ipsa supra se cadentium trabium sustineret graves ictus. Multas etiam & malas tribulationes sustinuit dicta Christina a matre Plebani, dicente ipsam bona Plebani distraxisse. Scripta in festo Mariæ Magdalenæ.

[4] Cum prædictas litteras legissem, & plura alia de Christinæ turbatione & desolatione intellexissem, quam Dominus mihi in tanta dulcedine commiserat, & præcordiis meis tam excellenter & singulariter impresserat, [Ille, tot infortunia Christinæ intelligens,] & cujus secreta tot & tanta mihi revelaverat; efferbuit spiritus meus, & cor meum conturbatum est, cogitatioque cordi meo innascebatur, quomodo eam aliqualiter possim consolari: adiique Fratrem Augustinum Priorem Provincialem, ut licentiam eundi Coloniam obtinerem. Cujus itineris causa fuit triplex: prima, quod desideravi curari a defectu cordis, quem diu sustinueram, & sæpius me etiam ad desperationem vitæ afflixit. Secunda, ut gloriosos Patronos, Martyres & Virgines Coloniæ quiescentes visitarem, & de eis Reliquias procurarem, & ad patriam meam reportarem; ad quos specialem concepi devotionem, quando Coloniæ morabar ob studii exercitationem. Tertia ut Christinam, mihi in Christo carissimam & summe desideratam viderem, [an. 1279 petit & impetrat licentiam eundi Coloniam,] & eam in Domino consolarer secundum suum desiderium & devotionem meam & compassionem, quam ex litteris suis & multis tribulationibus, quæ eam circumdederant, concepi; & ut eam consolarer, & ab ea illuminarer. Cooperante autem Deo, & meritis Christinæ (ut certissime spero) coadjuvantibus, omnia quæ desideravi mihi prospere successerunt: expertusque fui, quod amor improbus omnia vincit. Egressus ergo de Westra-aros l in secunda feria Pentecostes, veni in Gotlandiam: & ibi aliquamdiu commoratus, tandem veni Lubec. Et vere, qui prius bis vel ter defeceram in dimidio milliari, inter Onstrio m & Habitave, ivi una die absque gravi labore in crastino Octavæ B. Laurentii.

[5] Tandem in Octava Nativitatis beatæ Virginis venimus in Stumbele, locum utique desideratum, & multis bonis Deo decoratum, [& venit in Stumbele 15 Septemb.] specialiter autem inhabitantium devotione. Cum ergo villæ prædictæ appropinquaremus, vidimus a remotis populum de Missa redeuntem: erat autem n sexta feria, & in ultimo duas Beginas, & dixi ad fratrem Folquinum socium meum: Ecce ubi Christina vadit: nam & ipse eam videre desideravit. Discerni autem poterat Christina ab aliis; sicut religiosior convictu, & devotior aspectu, [ubi eminus notat Christinæ de templo exeuntis modestiam;] sic erat & in incessu maturior: & (ut breviter dicam) in omni actu, gestu, motu, & incessu ejus decor quidam relucebat gratiæ specialis; in tantum quod quicumque ex devotione mores ejus consideraret, dubitare nullo modo posset quin divina gratia & præsentia ei adesset & inesset. Cum ergo venissemus ad curiam Plebani, ut necessaria pro Missa procuraremus; stetit uxor Campanarii, & me solicite inspexit; tandem dixit mihi: Quod est nomen vestrum? Petrus vocor, respondi. At illa: Unde estis? Et ego: De Dacia. Quæ statim exiliit in plateam, & magna voce cœpit clamare: Christina, Christina, revertere, si vis Missam audire. Cum ergo & nos exivissemus in plateam, occurrimus Christinæ revertenti.

[6] Quam cum salutassem, quasi in stupore quodam cordis posita, vix scivit quid responderet. Tandem dixit: [& lætanter exceptus,] Unde venitis? Et ego respondi: A Domino Deo missus veni. Et sic a socio meo & me Missis dictis, comedimus cum Christina in reclusorio, procurante nos Magistro Ioanne o viro devotissimo. Sed & Dominus Plebanus nos associavit. In crastino autem post Vesperas, cum ad instantiam Christinæ exposuissem illud verbum: Mensuram bonam, & confertam, & coagitatam, & supereffluentem dabunt in sinum vestrum; ipsa in tantum mentis excessum venit, quod cœnare nullo modo potuit, nec loqui. Tandem etiam in tantum crevit sua devotio, quod nec intendit iis quæ sibi dicebantur: sed tota erat occupata circa suum Dilectum, nihil aliud sentiens neque proferens nisi verba devotionis, & ex tantæ dilectionis sponsi nullo utens sensu, neque sensibilium distinctione discreta. Inter hæc autem alta voce dixit bis: Carissimi, diligamus Deum, quoniam nimis est amabilis. Carissimi quid faciemus ei pro tantis quæ nobis ostendit & impendit? [ab eadem extatica rogatur de solo Deo loqui.] Erat hoc audire delectabile, & videre mirabile, quantus erat ardor in corde Sponsæ, & quantus dulcor & influentia Sponsi. Supra modum humanum erat quod audiebatur & videbatur. Tandem cum aliquantulum ad se rediit, Magister Joannes & Aleidis eam ad suum hospitium deduxerunt, & ego cum semel juxta eam irem quæsivit quis essem: dictumque est ei, Frater Petrus. Et illa: Frater Petre, Si vis loqui de Deo, bene veneris: sin autem, ad quod venisti potes te cito expedire & ire: quia alias de te cito habebimus tædium.

[7] Tota autem illa nocte ipsa in tali devotione perduravit: in crastino autem cœperunt, qui audierunt prædicta, quasi conquirendo proponere quasi mihi aliquis fuisset injuriatus. Illa respondit: Vere, quicumque talia dixit, nimis audax fuit: nullam enim habuit memoriam eorum quæ in sero dixerat.

[8] Fuimus ergo ibi tribus diebus, & ita intravimus in Coloniam, [Item Coloniæ a Fr. Gerardo ibi tum Suppriore;] plurimum ex præsentia Christinæ ædificati & consolati: ubi benigne a Fratribus recepti sumus, & specialiter ab iis qui me noverant dum studens inter eos conversabar; specialissime autem a Fratre Gerardo de Grifone, tunc existente Suppriore, & Fratre Joanne Musseldorp. Et dixit mihi Supprior: Numquid Christinam vidistis? Fuit enim, ut ex superioribus patet, devotionis meæ, quam ad eam habui conscius. Qui respondi: Utique Pater. Et ille subridendo adjecit illud Hieronymi ad Paulinum: [eidem de Christina affectuose locutus,] Habuit illa ætas in auditum in omnibus seculis celebrandumque miraculum, ut urbem; tantum ingressi aliud extra urbem quærerent & quos ad contemplationem sui Colonia non traxerat, unius hominis fama perduxit. Adjecit: Quomodo valet Christina? & quomodo vobis placet status suus? Respondi: Per omnia bene, & plurimum fui consolatus, quia post meum recessum plurimum in sanctitate profecerat. Et vere sic erat: nam notabiliter hoc adverti. Et ille: [varias Reliquias impetrat.] Vere, Frater Petre, ego idem sentio: & sciatis affectum meum circa eam, nec ad unum crinem esse diminutum. Quod autem eam rarius visito, ratio est: quia illi qui Fratres colligere consueverunt, plerique mortui sunt. Fui ergo Coloniæ quasi per unum mensem, & per Dei gratiam a defectu cordis fui curatus. Sed & novem capita Virginum, & unum de Legione Thebæorum procuravi; procurantibus mihi in hoc Fratribus Coloniensibus, & Fratre Folquino colaborante.

[9] Medio autem tempore, id est in crastino B. Michaëlis, [ipsa eidem 30 Septemb. cum fr. Folquino ad se reverso] redii cum Fratre Folquino in Stumbele ad Christinam: & invenimus eam super lectum suum recumbentem, valde debilem, quæ de adventu nostro valde exultavit. Et cum ab ea quærerem cur sic debilis esset; respondit: Dæmon in præsenti septimana extraxit de toto dorso meo cutem, insuper & gravissima vulnera mihi inflixit, in tantum quod mirum est quod aliquis potest vivere cum talibus plagis: lætabatur tamen, quasi omnium malorum suorum fuisset oblita. Et cum quæsissem causam debilitatis ejus a Magistro Ioanne; ille respondit: Ipsa communicavit pridie, & in tanta fuit devotione & raptu, [ostendit signum manui suæ divinitus impressum:] quod usque nunc ad communem statum non rediit. In crastino autem cum familiariter conferremus, secreti mei eam consciam feci, & ostendi ei signum illud in sinistra mea, quod mihi Deus in die crastino in Missa impressit, ob ejus memoriam sedulo habendam, ut supra patet in * septima visitatione: quod illa cum mirabili devotione suscepit & aspexit: unde & de hoc quasi animata, incepit mihi plura de statu suo recitare. Unde quasi totum quod prius fecerat inscribi in quaterno ut patet in * decima quarta visitatione ex ore ejus audivi: quibus & plura addidit, ex quibus illa, quæ prædictis interposui, sunt accepta.

[10] Dixit etiam, quod ante signum, quod accepit divino munere in sinistra sua (quod & tunc actu habuit quando hoc protulit) quod quadam vice dum in raptu esset, [& quomodo in raptu fuerit ab ignaris vulnerata;] & in omnibus membris rigida jaceret, personæ quæ circa eam jacebant, non intelligentes, vulneraverunt eam in suo brachio tribus vulneribus, experimentum quærentes an sentiret. Quæ dum immobilis permaneret, & de iis non sentiret, postquam ad se redivit, incepit sentire dolorem vulnerum, & mirabatur vehementer quidnam esset. Et hæc vulnera in omni sua Communione, bene ad duos annos, multum sanguinem effuderunt: quod eam plurimum gravavit. Primo, quia fluxus hic eam multum debilitavit: secundo, quia timuit ne causa de hoc notaretur.

[11] Huc accedit, quod a Fratre Gerardo de Grifone & Domino Plebano Ioanne, [Idem cum Begina quædam fecisset,] & fere omnibus notis Christinæ audivi sæpius relatum. Quadam die cum post Communionem Christina, rigida in omnibus membris, rapta jaceret; quædam Begina cum forficibus suis eam in sura pedis graviter vulneravit: de quo vulnere, dum illa rapta fuit, nec ipsa doluit, nec sanguis exivit. Quæ ad se reversa cœpit vehementer dolere, [nolens Virgo curationis causa denudare chirurgo tibiam] sed & sanguis cœpit effluere. Attamen, quia non apposuit medicinam, cœpit tibia graviter inflari, & vulnus putrescere; quæ tandem compulsa fuit prædicto Fratri Gerardo conqueri, quod vehementer timuit sibi ex hoc grave dispendium imminere: cujus consilio factum est, ut iret in Coloniam, ut ibi curaretur. Quo cum venisset, dixit Fratri Gerardo: Quid factura sum, ut curer? At ille, Oportere ut chirurgus ad eam veniret, & tibiam suam videret & vulnus incideret. At illa quasi indignata dixit; [sanatur divinitus.] Debet vir videre tibiam? Et ille, Æstimo quod aliter eam non possit curare. At illa; Vere mallem quod totaliter putresceret, quam eam unquam vir secularis videret, & sic recessit. De nocte autem, dum esset in oratione, curavit eam Dominus sua virtute: & mane rediens ad prædictum Fratrem, dixit: Non oportet vocare chirurgum: quia Dominus me sua benignitate curavit.

[12] Quarta feria cum omnes Beginæ de Stumbele convenissent, & Fratri Folquino & mihi pulchrum prandium procurassent (cui interfuit Dominus Plebanus, [Petrus 4 Oct. cum eadem colloquens,] & Gerardus filius Advocati, & Magister Ioannes) & post prandium fecissem collationem de lætitia spirituali, de hoc verbo Lætare Ierusalem; cœpi cum Christina specialem habere collocutionem in ecclesia, coram pluribus: cujus occasio fuit quoddam miraculum, quod Frater Folquinus recitaverat; quomodo Sacerdos B. Agnetem p per annulum desponsavit: cujus imago annulum acceptavit, & digitum suum de pariete porrexit, in quo usque hodie annulus perseverat; quia cum hæc dicerentur vidi in Christina lætitiæ evidentia signa, & audivi eam dicentem, Exemplum illud audivi nimis libenter. [intelligit se ipsi divinitus jam olim innotuisse;] Cujus dicti causam cum quæsivissem, adjecit: Quia hujus rei aliquam similitudinem in nobis esse cognosco. Et cum ei multum institissem, post plura ait: Rem tibi secretam prodam, quam numquam homini viventi revelavi. Ab infantia mea vos cognovi in spiritu, & faciem & vocem discrevi, & plus vos omnibus hominibus dilexi; in tantum quod vehementer timui, quod de hoc mihi aliqua tribulatio tentationis deberet pro tempore insurgere. Numquam enim in oratione mea potui vestram personam ab intentione mea separare, quin tantum pro vobis quantum pro me orarem, & in omnibus tribulationibus meis vos semper habui consortem.

[13] Et cum hujus causam apud Deum suppliciter investigarem, an ab eo esset, per plurimum temporis; in die B. Agnetis de hoc fui certificata. Nam in Communione mea datus mihi fuit visibiliter q annulus, & in digito meo insignitus. Et quando vos primo me salutastis, & ego vos primo vidi, vocem tuam discrevi, [eamdemque, accepto post Communionem annulo,] & faciem tuam distincte recognovi, & plurimum stupefacta sum, cum Dominus apparuit mihi (sicut dictum est in * visitatione decima quarta) & lætificata. Plurima sunt hujus rei argumenta, mihi divinitus data, quæ præ verecundia tibi non possum revelare: nam annuli figuram in hujus rei certitudinem sæpius accepi. De hoc autem annulo, quid ab aliis audierim interponam: Dixit Dominus Ioannes Plebanus, felicis recordationis, quod figura annuli non erat in digito picta, sed carni inscripta, cum diversis ornamentis. Nam aliquando habuit in supremo figuram Crucis, [certificatam de mutuo ipsorum amore.] aliquando insignitus fuit gloriosissimo nomine Iesu Christi, & hoc interdum litteris Hebræis, aliquando Græcis, aliquando Latinis. Similia dixit mihi Magister Ioannes. Et cum ego ei dicerem: Æstimo vos in eodem digito habuisse annulum, quia hoc mihi dixit Magister Ioannes, in quo ego habeo mutui amoris indicium; illa me humillime rogavit, ut numquam Magistro Ioanni aliquid de hoc dicerem. In hoc ergo terminata fuit nostra collatio, quod ab invicem separabamur consolati, & de hoc de quo prius dubitavimus certificati. De quo quid dicam vel scribam ignoro, nisi laudem tribuam Domino pro omnibus quæ reddidit nobis bonis. Et subjeci & dixi: Benedictus Deus: recognosco me optime laborem meum collocasse, ex quo datum est mihi tantum intelligere secretum.

[14] Tertio iterum redii in Stumbele in die undecim millium Virginum, in proncinctu redeundi in provinciam meam: [Iterum 21 Oct. rediens ad illam,] unde cum in crastino invitasset nos Dominus Plebanus, & soror sua Domina Benigna, habitu & actu Begina; cum immensa de Reliquiis, quas obtinui Coloniæ, loqueremur; advertens dicta Begina devotionem meam ad Reliquias, ait: Si scivissem hoc, libenter dedissem vobis Caput unius Virginis, quod habeo Coloniæ. Et cum ego assererem quod libenter illud mihi vindicarem; ait: Ego libenter vobis illud darem, si scirem quomodo illud habere possitis. [impetrat caput unius Ursulanæ:] Et Dominus Plebanus addidit: Antequam Capite illo careat, ego prius vadam in Coloniam pedes. Quod & in crastino summo mane fecit, & ante crepusculum rediit, portans dictum Caput in collo suo: quod summa aviditate accipiens, de Stumbele usque in Lubec in collo meo portavi, & magnam cordis dulcedinem ex præsentia illius Capitis sæpissime sensi.

[15] In vespere ergo præcedentis diei, ante quam finaliter de Stumbele recederemus, [seque incolumem reversurum intelligens, ex revelatione facta Christinæ,] dum Christina Vesperas suas diceret, & iter nostrum Domino commendaret; multum consolata fuit, etiam in tantum quod hoc non potuit celare: nam in cœna jucundior fuit solito. Cum ergo post cœnam hujus jucunditatis [causam] investigassem, ait: Iam biduo gravissime fui afflicta de vestro recessu: & cum jam dicerem Vesperas sub quadam arbore, & vos cum magna cordis amaritudine Deo recommendarem, dixit mihi Dominus; Noli turbari: ego cum Fratre Petro fui in veniendo, & dux ejus ero in redeundo: & plura dixit mihi, [discedit 25. Octobris.] de quibus sum consolata, inter cetera addens: Ego amorem vestrum mutuum in me plantavi, & in me eum conservabo. Hac ergo accepta opportunitate, incepi ego loqui de dulcedine divini amoris: & tantum Christina in devotione defecit, ut a me recederet, & tota a sensibus raperetur, & indurata in membris omnibus immobilis jaceret. De mane autem, in die Crispini & Crispiniani, dictis Missis & facto prandio, cum collationem fecissem [super his verbis] Convertere anima mea in requiem tuam quia Dominus benefecit tibi; valedicens Christinæ & commorantibus cum ea, profecti sumus, mutuo nos Domino recommendantes: & in hoc visitatio r decima quinta est terminata anno Domini MCCLXXIX.

ANNOTATA D. P.

a Nescio quam accurate expressus sit hic annus: fortassis enim in originali relictum est spatium vacuum, quod alius postmodum per zyfras suppleverit, & quidem ambigue scriptas. Bollandus ecgrapho suo genimos numeros hoc modo inscripsit 1258 & 1278, qui numerus alio atramento deinde correctus in ultima littera 8, factumque est 7. Sic autem anima ejus fuisset 3 annis in Purgatorio: nam eam liberatam primum intellexit Christina in ejus Anniversario 5 Julii an. 1280 ut infra legetur num. 42. Porro annorum aliquot intervallum, a supra descriptis, ad Visitationem sequentem, occasionem nobis dedit partiendi hic Tractatus secundi (ut eum vocat Petrus) & exordiendi tertium Librum, uti hic visum est appellare.

b Hic intelligere possumus per L, ipsum Fr. Laurentium.

c Curia prout contra distinguitur a domo mox nominata est pars anterior prædii villatici; Cortem Latini veteres, posteriores Curtim dixerunt vel Inferiorem aut Bassam-curtim; indicaturque creditoribus vindicata proprietas fundi, qui remanserat Christinæ parentibus, præter domum quam inhabitabant; vel legendum erit pluraliter Curiæ nostræ: plures enim possessiones eorum in Stumbele fuisse, scimus ex lib. 4 num. 90.

d Hæc causa fuerit, cur Petrum latuerint, & non lateant omnia annorum sex vel septem acta, Joanne Plebano fortassis per extremos vitæ annos ægro, nec cœptum officium continuare valente; post mortem vero ejus serius reperto, qualem optabat.

e Invitatam Christinam pluribus litteris, ut veniret habitatura in Daciam, ad novum ejus Ordinis Sanctimonialium conventum, videbimus infra lib. 5.

f Quo anno obierit Pater Christinæ, non invenio unde definiam; uti etiam nihil de obitu matris. Animarum utriusque liberationem, satisfaciente pro ipsis filia, invenies lib. 4 num. 95, & 82.

g Similiter inveniemus plures litteras tali circuitu circumlatas; fortassis Westphalia tota bellis ardente, cum ceteris per quas rectum iter erat provinciis.

h Skara, Urbecula Episcopalis in Westrogothia, Sueciæ provincia occidentali.

i S. Margareta colitur nobis 20 Iulii, in diœcesi Coloniensi 13 Iulii qui si fuerit proximus a morte Plebani mensis, & annus mortis recte habeatur notatus; fuerit hæc feria VI, dies 16 mensis, cum annus 1277 habuerit litteram Dominicalem C.

k Necdum ergo Christinæ perierat tota sua hereditas, etsi multum accisa & obærata.

l Inter Gothiam & Lubecam, quo iter erat, intercedunt Sleswicensis Episcopatus, nunc Ducatus, integraque Holsatia; toto tamen illo intervallo nusquam nomen Westwaaros potui reperire in tabulis novissimis & accuratissimis: forsitan mari iter fuit. Pentecoste autem anni 1279 fuit 21 Maji, cum Pascha celebratum esset 2 Aprilis.

m Onstrio & Halitave, rectene hic scribantur, non divino: quia nomina necdum reperio.

n Optime convenit concursus feriæ VI, cum Octava Nativitatis istius, anno 1279, & Chronologiam firmat.

o Hic est Magister scholarium sed puerorum (ut infra dicitur num. 54 & l. 4 n. 41) tunc simplex Clericus, postea majoribus Ordinibus initiatus num. 63; & Sacellanus, imo Secretarius Christinæ, in scribendis ejus mirabilibus.

p Miraculum istud S. Agnetis refert Jacobus de Voragine, ex eoque Bollandus ad 21 Januarii.

q Gratiæ huic occasionem dedisse potuit, id quod legerat in ipsius S. Agnetis Officio 21 Januarii, Antiph. 3, Annulo suo subarrhavit me Dominus meus Iesus. Christus: licet id ibi solum metaphorice dicatur; uti de corona & margaritis.

r Per modum scilicet unius accipiendo visitationes tres, modicis intervallis discretas, contra quam alias factum erat.

* I. I, n. 51

* I. 2. n. 44

* I. 2 n. 43

CAPUT II. Gemina Epistola Fr. Petri ex itinere ad Christinam.

[16] De Stumbele ergo profectis omnia nobis prospere successerunt. De Lubec a autem Christinæ de statu meo rescripsi, secundum quod ipsa me instantissime rogavit: [Petrus Lubeca scribit ad Christinam,]

Præcordialiter dilectæ & in æternum diligendæ Christinæ, Christi Sponsæ carissimæ, Frater Petrus salutem, & salubriter inter prospera & adversa incedere, in Spiritualibus proficere, & ad æterna feliciter pervenire. [Ep. XXI.] Magna est mihi materia vobis scribendi, sed & valida & multiformis ratio nos invicem diligendi. Optime autem nostis, quod ratio nos mutuo diligendi, & inter nos scribendi, nulla alia est nisi communis amici nostri amor & decor, [eamque invitat ad mutuum in Deo amorem:] & honor & dulcor; ut nos mutuo excitemus & invitemus, ad illum amandum & contemplandum & honorandum, & ad degustandum quam dulcis est Dominus, & ad nos mutuo in illo consolandum: quod vos expertius experta estis, quæ jam in cellarium vinorum cum eo introire meruistis. Quod ex eo probatur: quia mente exceditis Deo frequenter, & in vobis caritatem ordinat decenter. Unde, [ac se velut de paradiso expulsum dolet,] carissima, miseremini, miseremini miseræ animæ meæ; quæ de novo paradiso expulsa & ejecta, cogitur carcerem horrendum & abominandum subire, & exilium ipsa morte gravius introire. Quis paradisum fore dubitet locum lucis & deliciarum, in quo cum Sponso tuo tam diltiose conversaris, tam familiariter confabularis, tam intime conjucundaris? Fateor, quod, nisi Dominus reliquisset animæ meæ semen hujus recordationis, facta esset quasi Sodoma, & Gomorræ merito assimularetur. Nunc autem vivit, & interim læta efficitur, ob gratiam & memoriam vestri.

[17] Scire enim debetis, quod status vestri consideratio, frequens est cordis mei meditatio: quam in intimis præcordiis meis dilectio perfundit, [solatium tamen ex memoria illius sumit,] & multiplicitas varificat, & magnitudo vel mirabilitas continuat; quia priusquam unam possim terminare, sibi altera continuo succedit; quam avide protinus mens suscipit cum quadam dulcedine, & ea occupari delectatur. Et quamvis secundum diversitatem considerationis, diversitas oriatur affectionis; nullam tamen possum advertere maculam infectionis, vel saltem impedimentum distractionis: quin potius in omnibus invenio spiritualia charismata, divina simul & internorum expressa exemplaria. In iis lego & relego, & perlegere non sufficio, quæ vel quanta sit patientia Sanctorum in tolerandis, quanta prudentia in agendis, quanta providentia in cavendis, quanta examinatio in discernendis, quanta concupiscentia in divinis sapiendis, quanta lætitia in perfruendis. Illic contemplari libet, quomodo diabolo illuditur, mundus despicitur, corpus servituti subjicitur, vitiis bellum indicitur, corona pro victoria repromittitur. Quantum ad primum, [multiplicem inde fructum capiens,] diabolo illuditur, falsa veris commiscenti, blanda promittenti, pœnalia exhibenti, crimina suadenti, seductioni continuo intendenti, tentato nullam requiem concedenti, mille artibus nocere cupienti; dum verum a falso discernitur, blandis resistitur, pœnalia patienter sufferuntur, crimina evaduntur, seductiones præcaventur, & infatigabiliter bella geruntur. Sed & mundus illic despicitur; dum divitiæ ejus contemnuntur, honores non appetuntur, brevitas ejus & fallacitas advertuntur & declinantur. Sed & corpus illic subjicitur; dum concupiscentiis ejus resistitur, jejuniis & vigiliis atteritur, aspero vestitu affligitur. Illic etiam continua pugna contra vitia geritur: nam superbia humilitate comprimitur, gula abstinentia vincitur, luxuria virginitate expellitur; avaritia contemptu terrenorum abbigitur, acedia continuo spirituali exercitio dominari non permittitur, ira per patientiam emollitur. Illic etiam non solum corona promittitur, sed jam præludium quoddam immittitur; dum degustari datur quam dulcis est Dominus, incorruptio habetur in virginitate, cognitio possidetur in contemplationis limpiditate, fruitio sentitur in jucunditate, æternitas prægustatur in tranquillitate, licet diminute. Cum autem venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est.

[18] Quamvis autem prædicta in scriptis legerim, nunquam tamen ea sic datum est corporaliter & spiritualiter intueri sicut in status vestri varia dispositione. Ibi enim pro tempore excellentior sentitur Dei gratia, lucidior & manifestior apparet divina præsentia, virtuosior cernitur ejus efficacia. Item ibidem pro tempore crudelior fuit dæmonis sævitia, astutior insurgit nequitia, pertinacior debachatur malitia. [quodque alias legerat in ipsa intuens.] O, quam dissimilia sunt hæc! Nam dæmon, quando ei licentia datur, concutit terroribus, concidit vulneribus, affligit verberibus, spoliat vestibus, percutit & comburit lapidibus, terret imaginibus, falsis involvit opinionibus, & mille non desistit insurgere machinationibus. Sed Sponsus tuus curat vulnera, sedat verbera, detegit figmenta, tollit tormenta; præsentiam suam manifestat, dulcedinem commutat, secreta revelat, virtutes inspirat, audaciam condonat, perseverantiam conservat; insuper Sponsam suam interdum inter brachia sua collocat, cum super Dilectum suum se inclinat, & jucundissime ei cohabitat. Hæc meditari, dixi Sapientiam, in iis conservari summam prudentiam, & super omnem humanam fore æstimo industriam. Solius enim hæc sunt Sponsi dignationis, solius Sponsæ hæc sunt privilegia dignitatis. Sed, heu me! qui a talium saltem extrema participatione cecidi & recessi: miseremini mei, saltem vos, amica mea; & memor esse mei dignemini, dum bene vobis fuerit cum Sponso vestro; & o! quam bene! imo optime in optimo. Valete in Christo, Carissima Christina.

[19] Huic litteram subjeci inquit Petrus quam misi de Kalmaria. [Ep. XXIII.] b

Carissimȩ sibi in Christo filiæ, & amicæ Virgini Christi Christinæ, Frater Petrus, Lector Gothensis, spiritualis & specialis dilectionis augmentum in Spiritu sancto. [Petrus iterum scribit Kalmaria,] Hanc vobis secundam scribo litteram, postquam a vobis separabar, in qua summatim repeto de status mei dispositione, & tua in Sponso tuo dilectione. Quinta feria post Luciæ redii in meam Provinciam, non sine gravi vitæ periculo, quod in nocte B. Luciæ pertuli, propter tempestatem: sed benedictus Deus, [regressus in Provinciam 14 Decemb.] qui me liberavit pro sua miseratione & vestra consolatione. Noveritis enim, quod in periculo mortis non fui vestri oblitus: sed magis confidebam de vestris meritis & orationibus, erantque in corde meo duæ affectiones, ad se invicem compugnantes. Libenter mortem sustinuissem, in via quam pro vestra agebam consolatione: sed & mortem horrebam, utique & pro vestra consolatione: [optatque Christinam revisere ante mortem,] sciebam enim si me mori contingeret vos graviter debere turbari. Sic ergo advertitis, Carissima, vos esse, pro cujus consolatione libenter viverem, & libenter mortem sustinerem: unde credo, quod propter vestrum solatium, non propter meum desiderium, Deus vitam mihi concessit longiorem. Carissima, rogate Sponsum vestrum, & nos adhuc ante mortem de mutuo aspectu in seipso dignetur lætificare.

[20] In seipso, dico: quia sine ipso, omne dulce amarum, omne pulchrum fœdum, omne quantacumque duratione extentum brevissimum est, aut nihil, aut prope nihil. In eo ergo est nostra pulchritudo & dulcedo, a quo & ipsa existentiæ nostræ mensura dependet. Carissima, si creata pulchritudo & dulcedo adeo delectabilis est, ut eam plurimi ament & amplectantur; quam dulcis & delectabilis est pulchritudo, quæ omnia pulchra formavit? & dulcedo quam dulcis, quæ omnia dulcia creavit? [& in Deo cum ipsa vere ac solide consolari,] Si vita præsens, cunctis malis obsita, peccatis obnoxia, pœnis attrita, miseriis plena, periculis anxia, utilium quasi ignara, futurorum improvida, temporis mortis nescia, sed de sententia tristissima deque æternæ damnationis inflictione timida, adeo est dulcis, ut ea nullus de numero mortalium velit carere; quam dulcis æstimanda est vita æterna, quæ de Deo, cum Deo, & in Deo erit? Deus enim solus est vitæ illius causa, propter primum; solus conviva lætificans, propter secundum; solus habitatio & continuatio, propter tertium. Festinemus ergo in illam vitam ingredi, cujus causa solus Deus, conviva Deus, & omnis boni conservator solus Deus. Et quamvis de iis tribus sit particulariter exemplatum; utiliter tamen est ab Apostolo pronuntiatum, [per mutuum amorem,] Erit Deus omnia in omnibus. Verbum hoc dictu est mirabile: sed si ratio advertatur non est incredibile. Omne enim bonum Deus est, & a Deo est, & in Deo est. Primum respicit præstantiam, secundum causandi efficaciam, & tertium conservationis permanentiam. Et quoniam id quod nos sumus proximum est nobis, non opus est exempla a remotis assumere, sed in intimis inquirere. Sive ergo a vobis ego, sive vos a me quæratis an vos diligam vel a vobis diligar; certitudinaliter responderi potest ab utroque: Quia diligo, [in Christo propter Christum:] & diligor: & ideo tertiam inducam personam, ut facilius elucidem veritatem intentam. Si quis ergo a me quæreret an Christinam diligerem; tota fiducia responderem, Diligo. Et si amplius prosequeretur, dicens & inquirens dilectionis causam, & rationem cur Christinam diligerem: ex optima conscientia dicerem; Quia propter Christum. Amplius si instaret, quomodo Christinam diligerem investigans; intrepide confiterer; Sicut Sponsam Domini mei, & coheredem regni.

[21] Ad quorum elucidationem notandum, quod in primo inquiritur de conditione diligibilis, secundo de fine dilectionis & intentione diligentis, tertio de mensura affectionis: & hæc, licet non eodem ordine, explanabo. Cum ergo anima mea perscrutaretur omnia interiora sua desideria & præcordia, in conscientia pura; [post serium examen satis certus] & ab eis investigaret, quo tenderent, & quid quærerent, aut quid intenderent; responderunt unanimiter, Christum quærimus, Christum seriose volumus, Christo uniri appetimus, & illo frui cupimus. Quod cum audissem, & experimento sensissem; ab eis quæsivi, qua arte vel quo compendio sperabant posse impleri, quod summe desideraverunt consequi. Et circumspexerunt omnia quæ sensus corporis foris circumstabant: & multa longaque facta collatione, examinatione & comparatione, & (ut videbatur) non parva interjecta dubitatione & disputatione; post longa silentia & plurima scrutinia, post multos circuitus errorum & opinionum; tandem, quasi nocturna quadam visione illuminata, & quadam dulcedine interiori affecta, [unum illum se in Christina diligere,] dixerunt, Per Christi Sponsam Christinam. Quod audiens, corde factus sum hilarior, mente securior; advertens in nomine Christinæ ad Christi nomen dulcissimum conformitatem, & in Sponsæ vocabulo ad Sponsum familiaritatem; cœpi dilectionem Christinæ toto pectore admittere: & dixi animæ meæ & conscientiæ; Diligendane ergo est Christina? Et dixerunt: Utique, quia expressa est Christi similitudo. Nam in verbis ejus Christus auditur, in præsentia ejus Christi figura cernitur, [& plus quam ipsam, quia non nisi propter illum.] in convictu ejus Christus sentitur; & (ut cuncta brevi verbo concludamus) ecce Christus in ea omnia factus est, vel potius omnia fecit. Et quoniam secretariam Dei te esse sentio, deinceps ad vos, carissima Christina, sermo est dirigendus: quoniam negotium mihi multum cordi a vobis quæro, an Christi Sponsam Christinam diligere debeam, quam omnia interiora mea protestata sunt ad Christum viam esse directam & certam? An forte sit contemnenda? Sed quis adeo insensatus est, qui dicat, Christi Sponsam non esse casto amore diligendam? Clamet ergo mundus, irrideat, detrahat, irascatur, & dehortetur; Sponsam tamen Domini mei ex intimo corde meo diligam propter Sponsum ipsum: sed pro regula ponitur, Propter quod unumquodque, ipsum magis. Si ergo Christinam propter Christum diligo, ergo plus Christum quam Christinam diligo: & hæc conclusio non solum necessaria est sed & vera. Si ergo Christum plus diligo, numquid Christinam eo minus diligo, quia Christum ei in dilectione præpono? Vere, non: imo eam inordinate diligerem, si Christum ei non præponerem. Quare? Quia tota ratio dilectionis Christinæ Christus est: nulla utique alia præter eum: quia nescio ad quem usum vel fructum valeat, nisi ad inveniendum Christum. Christina ergo, quia ad Christum diligendum, inveniendum & perfruendum mihi via facta est, & in via prævia; ideo mihi nimis amabilis & desiderabilis est effecta. Valete: in æternum valeatis.

ANNOTATA D. P.

a Lubec Imperialis civitas, in finibus Holsatiæ & Mechlenburgii, ad fluvium Travam.

b Kalmarnia, ad confinia Daniæ ac Sueciæ portu opportuna urbecula, in Smalandiæ provincia; adjacenti freto inter hanc & Oilandiam insulam, Kalmar-sund nomen faciens.

CAPUT III. Epistola Virginis de Actis circa ipsam post discessum Fr. Petri ac primo usque ad finem anni MCCLXXIX.

[22] Anno Domini MCCLXXX in vigilia B. Laurentii accepi subditam litteram in a Assonia in Capitulo Provinciali per Fratrem Ioannem Estbi, scriptam manu Magistri Ioannis in Stumbele. [Anno 1280, 24 Maji scribit Petro Christina,]

In Christo Jesu, sempiterno Sponso & Amico dilectissimo, Patri ac specialissimo amico, Fratri Petro Lectori, Christina in Stumbele, devota ejus filia & amica in Christo intima salutem. [Ep. XXIV.] Per illud ineffabile cordis gaudium, quo Sponsa Christi, ob ejus dilectissimi Sponsi absentiam, diu inconsolabiliter languida in ipsius delectabili præsentia jucundatur. Divinorum miraculorum arcana illis panduntur non immerito, qui ea non solum devoto cordi inserunt, verum etiam ad honorem & gloriam Dei & proximorum utilitatem nituntur b litterali memoriæ commendare. Hinc est, quod vestri cordis piissimum affectum circa Deum considerans, vestræ caritati decrevi quædam divinæ operationis mirabilia declarare. [eique declarat, quod post ejus discessum consolata,] Igitur post vestrum recessum, cum Christina, filia vestra, gaudium cordis ab ejus dilectissimo Sponso intime celebratum, & per vestram præsentiam & piam consolationem ampliatum usque ad festum omnium Sanctorum continuasset, necnon & in ipsius festi Vigilia in recordatione Sanctorum omnium mirabiliter exultasset; in eadem nocte, cum se ad Communionem præparare devotis orationibus debuisset, more solito affuit ille callidissimus tentator & sævissimus persecutor prius ipsam adulationibus & blandis sermonibus aggrediens. [31 Octobris graviter fuerit cruciata] Quibus dum mentem, in Christo fundatam, minime flectere potuisset, acrius insistebat, minis quoque & terribilibus aspectibus ipsam perterrebat; tandemque duris verberibus affligens, corpus ejus ferrea cuspide per auriculas transfixum terræ infigebat: ibique tamdiu miserabiliter torquebatur, quousque virtute divina liberata, & a Domino confortata, resumptis viribus mane ad ecclesiam usque properavit. Ubi percepto corpore Domini, non solum sacramentaliter, sed & realiter sibi abrepta est, suo Sponsa benignissimo sociata, & in ejus dilectissimo corde ineffabiliter consolata.

[23] Ex tunc usque in Vigiliam, Natalis Domini fuit gravissime tribulata, & a dæmonibus multipliciter persecuta. Nam ille dulcissimus Sponsus suam subtraxit consolationem & præsentiam, [ac rursum post 1 Novemb. usque ad 24 Decembr.] relinquens adhuc Sponsæ recordationem sui & confidentiam. Nempe in festo B. Catharinæ, cum iterum communicare proposuisset; in nocte præcedenti venerunt dæmones, qui eam solita fraude venenosis persuasionibus impetebant. Quam dum immobilem cognovissent, sævientes in ipsam dicebant, quod propter ejus inordinatam vitam & obstinantiam sibi dominarentur: & ideo, si eorum consiliis non acquiesceret; gravissima tormenta minabantur. Ipsa vero, ut fortis athleta Christi, minas eorum cum blanditiis respuebat. [raptata a dæmonibus & malleis contusa] Quapropter irruentes in eam dæmones variis tormentis affligebant: trahentes quoque ipsam extra suum thalamum, in locum quo fures & malefici suspenduntur, illic quoque more latronum ipsam condemnantes, ac super incudem ponentes, singula membra ejus malleis ferreis confringebant; & rotæ innectentes, circumgyrando diutissime torquebant; donec eam divina virtus eripuit; &, membris redintegratis & confortatis, vires ad ecclesiam eundi tribuit.

[24] Sed adhuc venenosi serpentis astutia non cessavit, qui in speciem equi ferocissimi se transfiguravit; & ipsi ad ecclesiam eunti ad communicandum, sicut proposuit, retro villam cursu rapidissimo obviavit. Cujus fraudem ex improviso, dum ipsa divinis intenta meditationibus minime consideraret, equum effrænem fore existimabat: unde perterrita cessit a via, volens suo cursui dare locum. Ille autem cupiens ejus communicandi propositum impedire, evomens ab ore flammam sulfuream, ipsam magna ferocitate impetiit; [deinde velut ab equo ferociente admorsa, vestibus laceratis.] & insiliens anterioribus pedibus super humeros ejus, caput per dentes suos acerrimos arripuit, circumgyrans ipsam & conculcans. Tandem vero velaminibus detractis, frustum ab ejus capite, ad modum unius palmæ, cum crinibus evulsit; tantum horrorem & strepitum cordi ejus incutiens, ut ipsi villa esse subversa cum domibus videretur: sed postquam dæmonis malitiam agnoscebat, in nomine Jesu Christi eum discedere admonebat. Ad hujus dilectissimi nominis invocationem dæmon confusus, in fœtidissimam nebulam resolutus evanuit. Tunc illa, videns tantam nominis Jesu efficaciam, in virtute ejus confortata, vires resumpsit: & velamina dispersa recolligens, caput velavit: &, licet toto corpore tremebunda, ad ecclesiam properavit: & communicans, diem illum in gemitibus & lacrymis amarissimis continuavit; nullam a suo dilectissimo Sponso consolationem percipiens, nisi quod de suis tribulationibus voluntatem ejus scire meruit, & usque ad tertium diem diabolicas persecutiones non persensit.

[25] Post hæc vero Sponsæ Christi tribulatio crescebat, & dæmonum persecutio gravior imminebat. Quidquid enim consolationis, per recordationem & fiduciam tam dilectissimi Sponsi, in corde Sponsæ hactenus permanserat, circa c Adventum Domini totum in contrarium vertebatur. [Item quod in Adventu omni privata solatio,] Nam inter ceteras graves tribulationes, pugna gravissima cordi ejus, ex divina permissione, a spiritu blasphemiæ parabatur. Ille siquidem omnium dæmonum nequissimus, omnes actus ejus, passiones & consolationes divinas penitus pervertebat; omnem quoque ejus vitam & conversationem inordinatam & inutilem fore affirmabat; & hoc multis argumentis, & per religiosas personas qui sic non viverent, mendaciter confirmavit. In hac gravi cordis afflictione, [post 1 Decembr.] per primam hebdomadam Adventus, absque omni corporis cruciatu continue luctabatur; & derelictam se a Domino, quia corporaliter non affligebatur, miserabiliter querebatur. Transacta itaque prima hebdomada, superadditur dolor dolori. Nam post secundam Dominicam, eadem nocte adversus Sponsam Christi multitudo dæmonum consurgebat, qui eam singulis noctibus, [quot noctibus fuerit raptata per gelu nuda,] licet intolerabile fuit gelu, vestibus expoliantes, nudam a cubili suo, per sepes, spinas & glebas congelatas, nunc per caput, nunc per pedes, ad quamdam paludem vicinam d silvæ pertrahebant: illic quoque mentem ejus disputationibus, comminationibus, blasphemiis & diversis injuriis torquentes, ipsam potestati eorum fore traditam asserebant: tandemque judiciali sententia condemnatam ipsam, per collum rapiebant; & corpus ejus per tres noctes, ad modum bovinæ pellis diutissime cæsum, quasi exanime super glaciem projiciebant: & hoc facto, victi discedebant.

[26] Sed quid tunc actum fuerit solicite audiamus. Adimpletum est illud Euangelium, quod de ipso Sponso legitur: Reliquit eum tentator, & accedentes Angeli ministrabant ei. [Matth. 4. 11.] Quoniam quidem ille dilectissimus Sponsus & fidelissimus Amicus, Sponsam sibi dilectam in hac necessitate, sicut & in omnibus, non deseruit; [ac deinde curata per Angelos:] & licet suam præsentiam & omnem consolationem cordi ejus subtraxit, tamen ipsam per suos fideles nuntios consolari dignatus est; fidem in infidelitare servavit, & suæ Sponsæ in consolationem & ministerium duos Angelos destinavit; qui tollentes corpus ejus, singulis noctibus a læsionibus curabant, & a frigoribus levissimo atque calidissimo pallio obumbrabant; mentemque ejus divinis consolationibus confortabant, & se omnibus passionibus ejus affuisse, & patientiam vidisse affirmabant: necnon & in tam miris consolationibus & piis exhortationibus ipsam domum reducebant, quod præ nimia admiratione, neque viam, neque modum reductionis perpendere valebat: quibus tamen recedentibus se in suo cubiculo inveniebat. Angelos illos & pallium corporalibus oculis non videbat: sed calorem, lenitatem, & obumbrationem pallii realiter sentiebat: & Angelorum curationes & consolationes in corde suo spiritualiter & veraciter cognoscebat. Sed heu! tam mirifica consolatio statim ipsi in contrarium vertitur.

[27] Nam sequenti nocte advenientes dæmones, illam consolationem ab ipsis factam fuisse mendaciter asserebant: [quorum opus sibi mox adscribentes dæmones,] & comprehendentes eam nudam, sicut antea, ad horrenda loca nemoris pertrahebant; ibique, sicut in præcedentibus, mentem ejus diversis injuriis & molestiis affligebant: & insultantes ei, dicebant; Nunc vides, quam potestatem habemus mortificandi & revificandi te. Si enim hic Deus esset, cui tu servis & confidis, utique liberaret te de manibus nostris. Hæc & plurima iis similia exprobrando dicentes, ipsam in altam arborem suspenderunt: & quidam eorum super arborem ascendebant; alii autem seorsum in terra stabant, uncos ferreos in corpus ejus infigentes, & tamdiu corpus invicem lacerando attrectabant, quousque ossa carnibus spoliabant. Tandem superior turba dæmonum inferioribus dicebat: Nos digitos ejus firmiter servare volumus: vos autem trahendo acrius insistite. At illi cum tanta fortitudine traxerunt, quod digiti divisi a corpore manserunt sursum in arbore; reliquum vero corpus in terram corruit moribundum. [ipsam membratim discerpserint,] Sic ergo trahendo, comminando, blasphemando, condemnando, potentiam illam qua singulis noctibus reformabatur sibi asscribendo, ad arborem suspendendo, carnes ungulis lacerando, per singulas noctes usque ad vigiliam nativitatis Domini insistebant; donec singula membra ejus, scilicet digitos, e pedicas, brachia & crura, mamillas, oculos, linguam, nasum, aures, & caput, eo modo quo ante digitos, a corpore dividebant: ita quod in prima nocte digitos, secunda pedicas, & sic deinceps in omnibus iis ad augmentum doloris discernendi sensum habebat, ita quod horrorem locorum, nuditatem membrorum, simul & turbam dæmoniorum cognoscebat. Insuper eam dæmones in corde taliter illudebant, quod ad spectaculum tormentorum suorum multitudinem populi adesse credebat. Hoc enim comminando ipsi sæpius promittebant, quod ad confusionem sui viros totius villæ convocare deberent. In qua tamen promissione, sicut in multis, Dominus mendaces eos ostendit. In omnibus iis tribulationibus vestram præsentiam sæpius optavit: sperabat enim vestris consolationibus sublevari, & orationibus adjuvari.

[28] Circa finem hujus certaminis, hoc est in illa nocte quæ Vigiliam Natalis Domini præcedit, cum jam singula membra, [ac tandem etiam caput abstulerint;] excepto capite, eo modo quo supra dictum est cruciata fuissent; venerunt dæmones solito acriores, corpus ejus trahentes, mentem quoque blasphemiis & injuriis torquentes, & insultando seipsam mortificasse, revivificasse, & adhuc pepercisse testabantur. Et nisi velociter ab erronea vita resipisceret, non ultra parcere, sed penitus ipsam exterminare minabantur. Cumque diu in hujusmodi comminationibus morarentur, nec ipsam ad unam cogitationem a suo proposito avellere potuissent; comprehendentes denique ipsam, in altam arborem suspenderunt, & carnibus (ut supra dictum est) ungulis laceratis, ad truncationem capitis sæviebant. In his omnibus angustiis Sponsa Christi Dilecto suo benignissimo immobiliter, licet insensibiliter, adhærens; cor ejus contritum & humiliatum, in sui Sponsi cor dulcissimum commendavit. [sed coram ea, sibi de more reddita,] Et hoc dicto caput ejus continuo, quomodo prius alia membra, a dæmonibus truncabatur. Ad quem illa beata f anima, per tot genera tormentorum expulsa a corpore, tunc potius confugeret, quam ad illum qui mortificat & vivificat, deducit ad inferos & reducit; pro cujus etiam amore tanta supplicia sustinuerat patienter? In omnibus iis tormentis, singulis noctibus, similiter ut supra dictum est, per Angelos absolvebatur, pallio tegebatur, & magnis consolationibus mirabiliter ad ejus thalamum reducebatur. Numerus quoque dæmonum, qui eam a festo omnium Sanctorum usque ad Vigiliam Nativitatis Domini vexaverant, [victos denique se fassi sint;] duodecim fuerunt: qui omnes, divina virtute compulsi, in ipsa nocte quæ Vigiliam præcedit, confusi ante conspectum Sponsæ Christi convenerunt; exponentes singuli persuasiones, operationes, & intentiones eorum mortiferas, se mendaces per omnia, & omnino ab ipsa superatos fore affirmabant: & Deum, quem variis exprobrationibus blasphemabant, nunc eximiis laudibus commendabant: se quoque, propter eorum nequitiam, affligi pronuntiabant, & se ab ipsa dimitti suppliciter postulabant: [ipsa vero in Natali Domini consolata manserit.] tandem vero, ipsa sub virtute nominis Iesu Christi jubente, non sine magnis ululatibus discedebant. Tunc devota Sponsa Christi adventum sui dilectissimi Sponsi, usque in secundum diem, hoc est in diem Nativitatis Christi, cum magno desiderio expectabat. In quo videlicet die, post perceptionem corporis Dominici Sponso adveniente, tanta aviditate & celeritate cum eo ad nuptias introivit, quod ad locum retro altare, ubi semper post Communionem recumbere solet, procedere nequivit. In quibus nuptiis, tantis mirabilibus gaudiis & deliciis affluebat, quod usque ad diem tertium nullius rei discretionem habebat, neque cibum infra [illud tempus] sumebat.

ANNOTATA D. P.

a Assonia fortasse est Assens, Fioniæ insulæ oppidum Occidentale.

b Hinc apparet; Christina conscia & consentiente, &, quoad primum librum, inscia se scriptum, approbante, hæc omnia, a Fr. Petro collecta haberi: sed in tertia persona loqui eam facit novus hic scriptor suus: & hunc porro stylum continuat.

c Anno 1279, habente litteram Dominicalem A, inchoabatur Adventus 3 Decembris.

d Palus hæc in tabula topographica nusquam exprimitur, crediderim exiguam & Stumbelæ propinquam esse.

e Pedicas intelligi digitos pedum, clarius habetur infra: quam notionem Cangio necdum lectam, ejus Glossario addas licet.

f Manseritne beata istæc anima, in hoc & aliis identidem recursuris casibus, unita partibus quantumvis separatis, vel earum præcipuæ; an vero ad modicum separata (uti videtur ferme scriptor supponere) moxque iterum unita, restauratis saltem iis organis, sine quibus vita naturaliter servari non potest; nihil attinet conjectando definire, scienti quod non sit impossibile apud Deum omne verbum; & credenti, ab eo electam hanc Virginem, in qua triumpharet de octoginta sex millibus dæmonum: quorum turmæ, majores minoresque hic successive numerantur; quosque permisit Deus id totum in eam exercere, quod malitia ipsorum poterat adinvenire, salvis virgineo ejus honore & castitatis illibatæ fama: ut quod in Jobo factum est semel, per tot annos fieret identidem, & pluribus consequenter noctibus; & nec vitæ quidem juberentur parcere, quam vellet possetque identidem aut restaurare, aut præter naturæ ordinem servare naturæ Conditor, vitæ ac mortis Dominus. Quamvis enim pleraque hic relata ex ejus unius ore habeantur: ea tamen quæ sæpe fiebant coram pluribus testibus & pleno die; & vulnera quædam etiam post redintegrationem reliqui corporis relicta, recentique per dies aliquot manantia sanguine; tum materiales clavi, crania, gladii visi & reservati post tormenta; raptatio denique in cisternam lib. 1 num. 49, & suspensio de arbore lib. 2 num 62, unde tolli eam domumque referri oportuit, & alia similia plurima, fidem adstruunt iis quæ patenter gesta non fuerunt. Quamdiu autem ultra annum 1287 (ultra quem nil scriptum invenitur) duraverint illa tam mirabilia, atque tam mirabiliter iterata certamina, non habeo dicere.

CAPUT IV. Prosecutio prioris Epistolæ, pro anno MCCLXXX usque ad Pascha.

[29] Ex tunc, usque post primam a Dominicam Quadragesimæ, exceptis paucis diebus, jugiter in magnis consolationibus perseveravit: [Duravit consolatio usque ad Quadragesimam anni 1280,] inerat enim cordi ejus ad suum Dilectum tam vehemens caritatis conversio. Cum aliquando collationes de Deo invicem haberemus, verborum tam a me quam ab ipsa in continenti dictorum sæpius obliviscebatur, & me eadem continuo repetente, se dixisse vel meminisse penitus diffitebatur. Præterea, sicut incessanter, cum vigilaret, cordi ejus, ex beneficiis sui Dilectissimi, [etiam per visiones nocturnas delectabiles:] influerunt mirabilia infinita; ita nihilominus per singulas [noctes] dum pausaret corpore, visiones delectabiles apparuerunt: inter quas unam de vobis visionem mirabilem vidit quam mihi cum magno gaudio narravit, & ut vobis eam scriberem postulavit. Quadam enim nocte vidit vestram personam sibi assistere, & cuidam digito vestro perspicuo, & ad modum auri splendido annulum pulcherrimum intrinsecus insertum: in cujus summitate erat gemma clarissima, in qua continebatur: Iesus Christus est vestrorum amborum fides æterna. Illud autem quod in interiori parte annuli continebatur, narrare mihi nullatenus voluit, sed vos ipsam forsan debere convincere retulit.

[30] [nisi quod a 26 Ianuarii ad 1 Febr.] De hoc autem quod supradictum est, exceptis paucis diebus, diligenter [debes] advertere, quod post diem Conversionis B. Pauli usque ad Purificationem beatæ Virginis, filia vestra singulis noctibus graviter affligebatur a duobus dæmonibus: qui venientes in illa nocte quæ est ante diem Purificationis, diversis eam blandimentis & adulationibus impetebant, & ab erronea vita hactenus recedere persuadebant. At illa, ut mentionem vitæ fieri audivit, audacter & intrepide respondit: Bene monuistis, quia tempus est ut ad veram vitam, quæ Christus est, me convertam. Blandimenta enim vestra & adulationes despicio, tormenta & comminationes non solum non pavesco, sed cum magno desiderio expecto. Et impatiens moræ dixit: Nolite tardare, sed quidquid vobis a Domino præceptum est festinanter perficite, nil parcendo. Tunc quidam illi, mutatis aspectibus horridiores, apparuerunt, & adversus ipsam atrociter sæviebant: [dæmones illam quot noctibus torserint,] tenentesque in manibus uncos fimarios, post longas comminationes ipsos ejus corpori infigebant. Cum quibus corpus a terra levantes, tamdiu comminando, corpus invicem lacerando insistebant, donec de carne ejus duo frusta, ad modum cubiti longa, abstrahebant. Quæ tali gaudio, quale se numquam in passionibus recepisse meminit, in utrasque manus arripiens, cadensque ad terram, suo dilectissimo Sponso post immensas laudes & gratiarum actiones hæc offerebat, & devotis orationibus insistebat. Quanta autem hujus laudationis & orationis efficacia fuerit, miraculi novitas declaravit, Divina etenim virtus illum orationis locum mirifico lumine illustravit: ad cujus splendorem exterriti dæmones & confusi, retro abierunt; & exclamantes voce magna, dixerunt: Christina, ancilla Dei omnipotentis, dimitte nos: orationes enim tuæ nos exurunt: aperientes quoque eorum nequitias, mendaces se per omnia, victosque ab ipsa, & numquam ultra impetituros pronuntiabant: [semper tamen victi & confusi.] & quidquid antea ad injuriam Dei insultando blasphemabant, cum magna sui confusione modo negando excusabant: insuper & tanta de virtute & bonitate Dei mirabilia prædicabant, quatenus ipsa, licet debilis corpore, ad audiendum iterato hujusmodi sermonem de Deo, ad locum remotum se velle pergere fateretur. Mane autem facto Sponsa Christi, licet sanguine perfusa, vulnera tamen præ nimia jucunditate & admiratione non sentiens, vel potius sentire despiciens; pro Corpore Domini percipiendo ad ecclesiam properavit: quo percepto, dicto citius in amplexus sui Sponsi rapitur, & ibidem ineffabiliter consolatur.

[31] Ab illa autem die, usquem ad noctem quæ est post primam Dominicam Quadragesimæ, in magna consolatione continue perseveravit. In qua quidem nocte, absentante se Sponso, [Post 10 Martii desolata Christina,] mirabilis Sponsæ exultatio subito convertitur in mœrorem, & inæstimabilis consolatio in languorem. O quam gratiosa & cara Sponso; Sponsæ vero fructuosa, licet amara, absentatio! per quam Sponsa ad quærendum avidius Sponsum incitatur, necnon ad fruendum delectabilius, ad tenendum stabilius invitatur; per quam etiam cor Sponsi dilectissimum vulneratur, & nihilominus fides utrorumque & dilectio veraciter probatur. Igitur tunc Sponsa Christi, cum pœnitentibus a thalamo Sponsi exclusa, multisque doloribus & anxietatibus inclusa, in variis tribulationibus & affectionibus mentis & corporis, usque ad Cœnam Domini perduravit. Erat autem per primam hebdomadam Quadragesimæ, [19 ejusdem incipit vexari a dæmonibus, in specie Prædicatorum apparentibus,] absque persecutione dæmonis & afflictione corporis, in tanto tædio posita, & maxime tempore orationis, quod hujus tædii gravitas tormento mortis possit non immerito comparari. In qua omni tribulatione Virgo Christi, nec orationem negligens, neque viribus parcens, nec somnum oculis indulgens, viriliter decertavit. Transacta itaque prima hebdomada, Christus dilectam sibi Sponsam diligentius examinare, & fidem illius plenius probare volens; ipsam exposuit, contra turbas dæmonum pugnaturam. Duo siquidem dæmones in specie duorum Fratrum Prædicatorum, sibi carissimorum atque fidelissimorum, necnon & secretorum ejus magis consciorum, vestri scilicet & Fratris Gerardi de Grifone, singulis noctibus, a secunda Dominica Quadragesimæ usque ad Cœnam Domini, venientes, variis disputationibus & argumentis mentem ejus cruciabant: & exponentes ei plurima secreta cordis sui, [& illusam protestantibus, atque ad vitam communem invitantibus;] ipsam in omnibus deceptam fore affirmabant; & ut ad vitam rationabilem se converteret, fallacibus consiliis informabant: tanto autem ipsam amplius eorum iniqua consilia affligebant; quanto verius ipsos non dæmones, sed amicos Dei, specialissimos esse confidebant. Neque enim hoc ipsi, ad cognoscendum astutias dæmonum, proficiebat, quod die superveniente vos in longinquis partibus positum, reliquum vero Fratrem tunc temporis adesse nequaquam potuisse, sed dæmones ipsos fuisse, veraciter agnoscebat.

[32] Cum autem, ut supradictum est, dæmones, illi, disputationibus, consiliis & exhortationibus diu insisterent: & mentem ejus, licet per verba ejusmodi miserabiliter afflictam, a suo proposito flectere minime potuissent; continuo turba dæmonum horribilis, adversus ipsam consurgens, diversis eam tormentis singulis noctibus affligebant. Erant autem tria genera gravissima tormentorum, quibus eam dæmones, a secunda Dominica Quadragesimæ usque ad sextam feriam quæ est ante Dominicam in passione Domini torquebant. Unum scilicet, quod, cum post longas vexationes duorum dæmonum, in specie Fratrum Prædicatorum se ostendentium, [deinde, cum nil proficerent, eam torquentibus:] Sponsa Christi cum magno tædio & gravitate cordis orationibus insisteret; venientes duo dæmones, & ipsam comminationibus & pœnarum promissionibus ab orationibus retardare volentes, ignem etiam validum ante conspectum ejus exhibebant. Quem ipsa, licet nullam consolationem a suo Dilecto sentiret, cum magno impetu animi ingrediens, genuflexiones etiam intra ipsum faciebat: quamobrem exurens flamma ignis, totum corpus ejus usque ad collum comburebat: & ne ille ignis putetur phantasticus, genua ejus exustis pustulis turgebant. Secundum autem genus tormentorum fuit, quod, post exhorationes duorum dæmonum prædictorum, venerunt quatuor dæmones, corpus ejus alii per caput, alii per brachia, alii per pedes rapientes, [qui primum corpus amburebant,] ad modum porci mactati igni valido involvebant; & infigentes sibi uncos ferreos, huc atque illuc sæpissime revolvebant: & quidam eorum salientes pedibus super ipsam, flammæ penitus immergebant. Tertium vero genus, quod, post longas afflictiones duorum dæmonum sæpe dictorum, dæmones tres ipsa orante venerunt, qui os ejus immisericorditer expandentes, picem ei cum bullienti sulfure infundebant. Quoties autem unumquodque istorum tormentorum evenerit, vobis notificare non valeo.

[33] Hoc tamen notate, quod quotiescumque secundum tormentum evenit, toties corpus Virginis Christi cælesti rore ab Angelis perfundebatur, & mirabiliter sanabatur: [tum liquatam picem oriejus infundebant,] quoties autem tertium genus accidit, toties illa gloriosa Christi sui dilecti filii genitrix Maria, sponsæ reverentiam exhibens, calicem ei miræ dulcedinis propinavit; quo gustato omnis dolor & amaritudo subito evanuit: in primo vero genere tormentorum nullum remedium, sed dolorem continuum sentiebat. Sed heu! tam mirifica consolatio & subita curatio cordi ejus solatium non præstabat, sed potius tristitiam augmentabat: nam illi mendacissimi dæmones, [ac denique curationem ejusdem a Deipara factam arrogabant sibi,] illam curationem & consolationem a se factam fuisse pronuntiabant. Hæc tria genera tormentorum durabant per singulas noctes, a secunda Dominica Quadragesimæ, quæ est ante sextam feriam prædictam: in illa enim nocte Virginis pugna cum tortorum numero crescebat. Siquidem viginti & sex dæmones eadem nocte ad puniendam ipsam consurgebant. Inter illos duo dæmones in specie Fratrum Prædicatorum veniebant, mentem ejus diversis propositionibus & iniquis persuasionibus affligentes, & a vita erronea resipiscere admonebant. Cumque in his sermonibus diu morantes nihil proficerent, [eamque lapidibus tundebant:] duo alii dæmones horribiles confestim apparebant, qui tollentes corpus ejus, quasi nudum projiciebant ad terram, & duobus lapidibus frigidissimis illud diutissime, unus a pectore, alter vero a tergo contundentes, pæne ad expirationem perducebant.

[34] Quo facto, reliqua turba dæmonum conveniebat, numero septuaginta sex quatuor, prioribus simul copulatis: qui omnes consilium inierunt, qualiter ipsam variis suppliciis exterminarent. Et unus quidem ex ipsis, qui ipsam lapidibus tutuderat, insultabat ei dicens: [tandem ad 76 congregati contra illam,] Nonne vides, quod potestatem habemus cruciandi te & sanandi? Parcimus tibi & sanamus, ut gravicra tormenta inferamus. Tenentesque ipse & socius ejus bipennes in manibus consilium dederunt reliquis, dicentes: Placet vobis ut dorsum ejus ad modum porci mactati dissecemus his bipennibus, & taliter ipsam exterminemus? Reliqua vero turba respondit: Non sola ipsa pœna sufficit, sed nos singula membra ejus prius truncare volumus. Et cum hæc & plura hujusmodi comminando invicem inferrent, tenentes singuli cultellos carnificum in manibus, ipsam crudeliter invaserunt: & decem ex ipsis abscindentes ei singuli singulos digitos, alii vero decem pedicas, quatuor autem alii dæmones cetera membra, scilicet manus, brachia, scapulas, pedes & crura abscindebant: reliqui vero cum bipennibus dorsum ejus dissecabant a summo usque deorsum. [bipennibus eam discindebant;] Hoc facto, corpus cum partibus truncatis in ignem maximum præcipitabant. Talibus vero suppliciis iidem dæmones, ab illa nocte, quæ est ante sextam feriam quæ Dominicam Passionis præcedebat, ipsam per singulas noctes cruciabant, hoc excepto, quod post illam primam noctem, membra ejus cruciata amplius in ignem non præcipitabant. In his omnibus tormentis membra ejus truncata singulis noctibus recolligebantur ab Angelis, & mirabiliter sanabantur: quæ tamen sanatio continuo ipsi a dæmonibus pervertebatur. Inter omnes istas gravissimas tribulationes duabus vicibus Sponsa Christi communicavit: in quibus tamen nihil consolationis percepit, neque etiam voluntatem sui dilectissimi Sponsi de suis tribulationibus scire meruit: [(quæ interim solum bis & citra solatium communicavit.)] sed per illos dies in quibus communicavit, in gemitibus & lacrymis amarissimis perdurans, inter cetera doloris verba totum illum Psalmum, Domine Deus salutis meæ, voce lacrymabili recitavit: jam enim nomen Sponsi in ore Sponsæ non sonabat, sed Patrem dilectum ipsum tantummodo appellabat. [Ps. 76.] Et quid plura? Quidquid de passione ipsius Sponsi per omne illud tempus Prophetarum & Euangeliorum sermo declarabat, hoc ipsum in ore Sponsæ sæpissime resonabat. Erat tamen & est semper, in quacumque tribulatione posita fuerit, a persecutione post Communionem usque ad tertium diem libera.

[35] In fine autem hujus certaminis, hoc est in illa nocte quæ est ante Cœnam Domini, advenerunt omnes illi dæmones qui eam per totam Quadragesimam vexaverant, [Denique 18 Aprilis aucti dæmones ad 91.] simul & plures cum ipsis: erat autem numerus eorum in universo nonaginta & unus. Et accedentes duo ex ipsis, illi scilicet qui eam in specie Fratrum Prædicatorum ab initio vexaverant, acrius ejus mentem disputationibus & fallacibus persuasionibus sauciabant: quo facto duo alii dæmones cum saxis durissimis pectus suum, sicut præmissum est, contundebant. Hoc facto, horribilis illa turba dæmonum universaliter adversus eam comminationibus & exprobrationibus consurgebant, & diversis eam sententiis condemnantes, ream mortis esse dicebant; & portantes singuli lanceas in manibus suis, [membra ejus singula transfigebant lanceis.] ipsas singulis membris ejus infigebant; ita tamen, quod decem dæmones decem digitos, alii vero decem pedicas, residui autem cetera membra, scilicet caput, oculos, nares, os, aures, collum, scapulas, brachia, manus, crura, & pedes, simul & pectus, lanceis acutissimis singuli singula transfigebant: similiter & illi duo cum bipennibus dorsum ejus scindebant, & sic membra transfixa disjungebant. Quis teneram puellam in tantis tormentis multoties fuisse mortuam dubitaret, nisi eam ille, qui est vita viventium, salus omnium in se sperantium, [Post quæ, illis se victos fassis,] suo vivifico robore reformaret; & ad recolligendum ejus membra & sanandum, de cælo Angelos destinaret? Eadem vero nocte, post gravissimas afflictiones, omnes illi dæmones, a quibus per totam Quadragesimam afflicta fuerat, ante conspectum ejus confusi convenerunt; & exponentes singuli opiniones & intentiones eorum pessimas, mendaces se per omnia hac ab ipsa superatos pronuntiaverunt, & quod eorum in singulis tormentis fuerunt, simul & nomina ipsorum prodiderunt. (Ista enim prius ipsi cognita non fuerunt, scilicet numerus dæmonum & nomina) Insuper & Deum mirabiliter commendantes, tandem cum magnis ululatibus discedebant.

[36] [ipsa in Parasceve Sponso jungitur.] Tunc expleto tempore pœnitentiali, Sponsa Christi in thalamum sui dilectissimi introducitur Sponsi, ubi non solum promeruit peccatoribus remissionem, verum etiam sui Sponsi desiderabilem visionem, & intimam cordis exultationem: illam, inquam, exultationem quam nemo tollet ab ipsa. Erat enim in Parasceve per totum diem suo thalamo inclusa: neque enim eam quisquam videre potuit. In quo quidem (sicut postea intellexi) eisdem horis, quibus Sponsus patiebatur, sponsa simul ipsi compatiebatur: & hora suæ expirationis, ipsa aperto latere ruptoque corde expiravit. [His Petro relatis.] Cum quo etiam resurgens in vigilia Paschæ, sequentem diem cum magno desiderio expectabat: in qua communicans, in sui dilectissimi Sponsi amplexus est translata, & in ejus benignissimo corde consolata. Hæc secreta vestræ Caritati notifico, quæ mihi non ab homine, sed divinitus sunt manifestata. Nec mirum: cum enim de ministris Dei generaliter dicatur, Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis, multo verius de Sponsa hoc intelligendum est; & maxime illo tempore, cum recenter de thalamo Sponsi proficiscitur, & non solum omnium rerum, verum etiam sui ipsius obliviscitur. [Matth. 20.] Hoc vobis scribo, ut sciatis, quia Christina vestra filia, sui compos, nihil horum quæ scripta sunt, præter pauca, de passionibus suis mihi retulit: b quod tamen omnino non fecisset, si non me quasi conscium pro his requirere audivisset.

[37] Salutat vos Christina, filia & amica, ex intimo corde, pro beneficiis & consolationibus animæ & corporis sibi exhibitis, [petit ipsa Christo per eum commendari,] vobis regratians, atque ad regratiandum suum dilectissimum sponsum solicitat; rogans etiam, ut vestro Amico pro ipsa hostiam salutationis & laudationis offeratis. Præterea rogat, ut desiderium suum, quod de Fratre ejus vobis exposuit c, si aliquo modo poteritis, impleatis, & per litteras vestras hoc ei demandetis. Regratior etiam vestræ caritati ego Ioannes, [& mitti sibi promissum libellum,] vester ad omnia servus, quod me salutationi & litterarum visitationi dignum fore judicastis; rogans intime, ut mihi peccatorum remissionem, & virtutum augmentationem a vestro Amico impetretis. Rogo etiam cum filia vestra Christina insuper & comminor, quia si unquam litteram manu mea scriptam recipere, & apud amicam vestram consistere volueritis, libellum d mihi promissum, cum ceteris quæ nobis ad solatium congrua noveritis, breviter transmittatis. Hoc autem scitote, [nescia quod is de se sit.] quod illam partem quam habeo, in similitudine cujusdam filiæ vestræ, Christinæ exposui totaliter, de quo ipsa fuit mirabiliter consolata: & in tanta simplicitate audivit, ut etiam de vobis, quare sibi de illa filia mentionem non feceritis, e miraretur. Salutat vos Plebanus, Hilla de Monte, cum ceteris vestris amicis, regratiantes vobis de vestris litteris, & petentes ut Deum pro ipsis oretis. Recepimus autem tria paria litterarum vestrarum, scilicet de Sosato f, de Minda g, de Lubec; illas autem de Lubec post Pascha recepimus. Scripta est hæc littera sexta feria ante h Urbani, anno Domini MCCLXXX. Salutate Fratrem Folquinum ex parte omnium nostrum.

ANNOTATA D. P.

a Pascha anni 1280 bissextilis habentis litteras Dominicales G F, celebratum 21 Aprilis, fecit I Dominicam Quadragesimæ ipsum præcedentis, cadere in 10 Martii.

b Infra etiam num. 55 clarius dicit quod talia scribere non potuisset, si non magis Christinæ post Communionem felix alienatio, quam ipsius conscientiæ relatio ea ostendisset.

c Oretenus scilicet cum ab invicem ultimo separabantur; quomodo autem idem deinde per litteras actum sit, ac denique Sigwinus (sic enim vocabatur frater ille) curante Petro receptus ad Ordinem Prædicatorum in Provincia Daciæ fuerit anno 1282, invenietur infra num. 43 & lib. 5 num. 38.

d Hic est liber de virtutibus Sponsæ Christi Christinæ, primo loco positus in Codice Clivensi, & prior compositus, aut saltem componi cœptus, ut patet ex num. 24 lib. 1.

e Nempe (ut in argumento metrico ipsius libri legitur) sub tectis verbis totus præcedit; atque (ut deinde prosaïce additur) neque gens significatur, neque numerus, neque casus, neque tempus, neque modus conservatur; ut mirum non sit, si Christina non animadverterit, pro sua insigni humilitate, se istic describi, licet multa similia sibi quoque accidere & accidisse non ignoraret.

f Sosatum vel Susatum, vulgo Soest oppidum Marchiæ versus Paderbornam procurrentis, Monasterio propinquior inter Lippam & Mœnum Westphalicum.

g Minda circuli Westphalici civitas Episcopalis ad Visurgim, cum adjuncta sibi diœcesi, media inter diœceses Osnabrugensem atque Hildesiensem, Paderbornensi vero ad meridiem attigua.

h Colitur S. Urbanus Papa Martyr 25 Maji, qui dies isto anno fuit in Sabbato. Utinam vero ceteris Epistolis addita foret hujusmodi nota! nihil laboraremus in ordinando libro V: sed hæc rara eo tempore diligentia erat: & plerumque solebat omitti in familiaribus epistolis dies datæ.

CAPUT V. Auxilium animæ. Plebani defuncti, & solicitudo Fratri ad religionem adducendo impensa, cum interposita Epistola Petri de ejus erga Virginem dilectione.

[38] Eodem anno XII Kal. Decembris accepit litteram, immediate sequentem, scripta manu prædicti Magistri Ioannis, Capellani sanctæ Virginis Christi Christinæ.

In abysso caritatis Dei carissimo Patri ac spirituali amico, Fratri Petro Lectori, Christina in Stumbele, salutem & in mirabilibus Dei semper novis gaudiis exultare. [Ep. XXV.] Quamquam vestræ Caritati litteram magnam, [Iterum scribens per Mag. Ioannem,] ex utraque parte scriptam, continentem mirabilia de passionibus & consolationibus, quæ vestræ carissimæ filiæ & amicæ, a festo omnium Sanctorum usque in festum Paschæ acciderant, per quosdam Fratres vestri Ordinis transmiserim, tamen caritas Dei & cordis sincera devotio me inducit, vobis quædam magnalia Dei, quæ infra in vestra filia cognovi, declarare. Siquidem cum post multas & gravissimas tribulationes mentis & corporis, quas propter absentiam sui dilectissimi Sponsi per totam Quadragesimam perpessa fuerat vestra filia, [nuntiat quod in Paschate quiete fruentem ipsam,] circa festum Paschæ in thalamum Sponsi recepta fuisset; & fugatis totius diffidentiæ & ignorantiæ tenebris, veritatis & justitiæ sol Christus, verus Sponsus & Amicus, suæ Sponsæ cordi illuxisset; vel potius, quod jucundius est, per sui luminis immensitatem ipsam a suo corde penitus expulisset; in tertia hebdomada post Pascha, cum filia vestra quadam die communicare proposuisset, venerunt dæmones, qui ipsam ab oratione retardare volentes, [rursus circa 8 Maji dæmones aggressi, subulis dispunxerint:] variis etiam comminationibus insistebant. Quibus dum se nil proficere videbant, acrius in ipsam sævientes, ferrea instrumenta, ad modum subularum acutissima, ejus corpori infigebant: cum quibus faciem simul & omnia membra lacerando diutissime torquebant. Quo facto, Angeli missi a Domino, tamquam pannum lenissimum faciei suæ imprimebant; & exteriorem apparentiam vulnerum detergentes, læsionem tantum infra cutem eam sentire permittebant. Mane autem facto, Christi Virgo læta ad ecclesiam perrexit: & post perceptionem Eucharistiæ, rapiens suus sponsus eam, ad tabernaculum sui dilectissimi cordis transtulit.

[39] Post hæc in Vigilia Ascensionis, cum sequenti die communicare deberet, & post Vesperas, Communione facta cunctis recedentibus, orationis causa sola in ecclesia remaneret; ecce subito, & quasi ex improviso, ille callidus hostis, totius boni inimicus, orationem ejus impedire cupiens, tantum horrorem & strepitum cordi ejus inferebat, ut ipsa ecclesiam totam cecidisse crederet, & propter hoc quasi exanimis fieret. Et post paululum, cum resumptis viribus dæmonis agnovisset astutiam; majorem sumpsit audaciam, [& 29 ejusdem orantem turbare conati,] & Deum, quem prius submissa voce orando laudabat, nunc, ad confusionem ipsius dæmonis, oblita loci in quo fuerat, alta voce cantando commendabat. Ego autem cum in reclusorio fuissem, & cantum hujusmodi audivissem; admirans quidnam hoc esset, aperui fenestram, & prospiciens in ecclesiam, ipsam esse conjeci. Quapropter exiliens, ecclesiam celerius intravi, ipsamque solam in ea inveni: jam enim a cantu cessaverat, [cum ad Dei laudes magis fervere viderent,] & orationibus insistebat. Me autem propius accedente ut auscultarem, continuo liber ille in quo oravit, ab ejus manibus rapiebatur, & cum magno impetu contra terram præcipitabatur; ipsa vero atrociter ad terram collidebatur, & ad murum comprimebatur. Tunc ego accedens ad eam, librum a pavimento sustuli; & replicans eum, coram ipsa in scamno posui; & auscultans ipsam plurima intra se loquentem audivi. Inter cetera autem dixit: [parieti alliserint:] Quid hic agis, maligne spiritus? nequaquam me a laude Dei dilectissimi poteris revocare. Et cum hæc & plurima iis similia diceret, iterato ad genua se erexit. Ego autem nolens eum conturbare, illico discessi, claudens ostia ecclesiæ circumquaque, præter unum per quod exire debuerat: ipsa vero, oratione completa, post modicum tempus domum perrexit.

[40] Eadem vero nocte, ipsa orationibus insistente, venerunt dæmones, orationem ejus impedire volentes: [quæ in festo Ascensionis post Communionem rapta,] qui omnia membra ejus, quasi sub torculari comprimendo, torserunt. Sed fidelis Deus, qui in se sperantes numquam deserit, suam dulcissimam Sponsam ab hac angustia eripuit; & confortans eam, vires eundi ad ecclesiam tribuit: ubi post Communionem sibiipsi avolavit, & in corde sui dilectissimi sponsi feliciter repausavit, & sequens suum Sponsum Ascensionis festum veraciter celebravit. In quo quidem festo, inter plurima verba melliflua, versum illum: Ascendit Deus in jubilatione, non sine vero cordis jubilo, sæpissime recitavit: insuper & in magno gaudio usque ad Dominicam sequentem perduravit. [deinde usque Pentecosten in tædio magno fuerit.] Post illam vero Dominicam cor ejus, usque in Pentecosten, in magno tædio fuit, & orare sine magna difficultate non potuit. Præterea Dominus ardentissimum desiderium cordi ejus inspiraverat pro absolutione animæ cujusdam sui specialis amici, videlicet, Domini Joannis, bonæ memoriæ Sacerdotis. Desideravit enim pro suis negligentiis sibi quæcumque tormentorum genera infligi, ut Dominus per misericordiam suam ipsum a pœnis breviter eripere dignaretur. Sed benignus & misericors [Dominus, ejus] desiderium, utique a suo spiritu inspiratum, frustrari non permissit.

[41] Porro per tres noctes ante festum Pentecostes, ex divina permissione, venit ille malignissimus spiritus in thalamum Virginis, in specie ipsius Sacerdotis defuncti, horribili aspectu & lamentabili voce, & se æternaliter dicebat damnatum; exponens ei singulas & diversas suæ damnationis causas; scilicet, quia ei familiaris fuerat, [Interim offertur ei species defuncti Plebani, velut damnati:] & alias quamplures rationes, quibus per singulas illas tres noctes cor ejus miserabiliter & ultra quam credi possit affligebat. Sed Virgo Christi cor suum omnino afflictum sursum ad Dominum erigebat, & animo turbato hoc intrase dicebat: Numquid, carissime Pater & Domine, hic tuus famulus a facie tua peribit quem mihi ancillæ tuæ tam familiarem & obsequiosum, & ad omnia mirabilia tua fecisti credulum & devotum? de cujus etiam salvatione cordi meo veram spem & plenariam fiduciam tribuisti? Quid ergo faciam? quo me divertam? Hic enim si a vultu tuo separabitur, totalis mea fiducia & spes frustrabitur. Hæc & iis plura similia ea loquente, dæmon ille in specie Sacerdotis; [& ipsa a binis dæmonibus cruciata per triduum,] quem ipsa Sacerdotem fore veraciter æstimabat, continuo discessit: & venientes alii duo dæmones diversis eam molestiis fatigabant; & membra ejus confringentes, variis cruciatibus caput ejus a summo ad pedes recurvabant: hoc autem facto, duo Angeli cælitus missi veniebant, qui membra ejus a dæmonibus confracta cælesti medicamine reficiebant. Hanc pœnam per tres noctes sustinuit: sed diebus supervenientibus læta fuit, quia dæmonis astutiam agnovit. In tertia vero nocte, hoc est in illa quæ est ante diem Pentecostes, post afflictiones supradictas dæmon ille, qui eam in specie Sacerdotis afflixerat, confusus ante conspectum Virginis apparebat: & cunctas suas nequitias detegens, in prædicto Sacerdote nil sui juris habere fatebatur. [certificatur de salute illius;] Mane autem facto Virgo Christi ab Angelis sanata, & a Domino confortata, cum magna jucunditate ad ecclesiam properavit; & confestim post perceptionem Dominici Corporis transvehitur, & ibidem ineffabiliter consolatur. Ubi inter infinita arcana sui Sponsi, specialiter ei de absolutione animæ Sacerdotis prædicti revelatur, simul & tempus & hora quando absolvi debeat demonstratur. Quantas, ex hac revelatione & sui amici vicina absolutione lætificata, Sponso suo gratias egerit, vobis scribere non sufficio.

[42] Transactis itaque post Communionem tribus diebus, Virginis Christi desiderium adimpletur, & multiformis pœna, [atque in ejus anniversario 5 Iulii,] quam pro absolutione prædicti sacerdotis petierat, adhibetur. Igitur ex tunc usque in sextam feriam, quæ est post festum Apostolorum Petri & Pauli, in qua anniversarius Sacerdotis prædicti agebatur, filiæ vestræ tormenta gravissima & multiformia, singulis noctibus, non a dæmonibus neque visibiliter, adinstar purgatorii a infligebantur; scilicet ignis super humanum modum fervens, & gelu intolerabile, necnon & omni genera tormentorum quibus human natura cruciari potest. Quæ omnia simul, per singulas noctes, singula membra ejus singulariter ac generaliter torquebant, [purgatorium pro eo experta,] & rationes per quas singula tormenta sustinuit, scilicet prædicti Sacerdotis negligentiæ patebant. Erant enim gravia & intolerabilia tormenta, ut in eis per Singula momenta Virginem Christi consumi necesse fuisset, nisi eam divina virtus mirabiliter adjuvisset. Sed Virgo Christi, propter desiderium nimium quod pro redemptione dicti Sacerdotis in corde suo habuit, [& in extasim rapta, gaudet eo liberato,] omnia tormenta patienter sustinuit: & diebus supervenientibus quasi nullam læsionem senserit, jucunda apparuit. Hæc vero tormenta durabant usque in sextam feriam supradictam: in qua memorati Sacerdotis dies anniversarius agebatur. In quo quidem die filia vestra communicabat: a festo enim Pentecostes non communicaverat, quia illum felicem diem sibi a Domino præmonstratum expectaverat. Et subito post Communionem beata ejus anima abstracta [a corpore] educitur, & in thalamum dilectissimi sui Sponsi raptim deducitur; ubi in speculo æternæ veritatis, Amicum pro quo tanta sustinuerat, cum sempiterno Sponso & Amico speculatur. [l. 1, n. 59.] (Hic est Ioannes Plebanus, inquit Petrus, cujus mentio toties fit in superioribus, & specialiter in visitatione nona, qui mihi & Christinæ fuit familiarissimus, qui etiam litteras mihi ex parte Christinæ scripsit, & quædam de Christinæ statu ad meam petitionem connotavit). Pergit porro Christina. O quantum tunc erit gaudium & exultatio! quam jucunda & mirabilis salutatio! cum in conspectu Dei fuerit facta amicorum congregatio, cui sit honor & gloria in secula seculorum Amen.

[43] Ceterum rogo vos, carissime Pater & Domine, in fide & caritate Domini nostri Jesu Christi, [Commendat Petro curam sui fratris,] qua vos diligo & rediligi gaudeo, si a corde meo omnem solicitudinem removere cupitis, & si perfectam animæ meæ libertatem desideratis; desiderium meum de fratre meo, de quo vobis cum præsens fuissetis mentionem feceram licet, proh dolor! non seriosam, de quo etiam vos in littera b nuper nobis transmissa intime rogaveram, complere, sicut vobis in caritate Dei confido, quantocyus studeatis. Hoc etiam scitote, quod post vestrum recessum circa salutem prædicti Fratris mei desiderium meum quasi assidue est ampliatum. Timeo enim ne juvenilis suus animus, qui nunc ad obediendum salubribus consiliis est benevolus & paratus, seculo se immisceat; & sic, quod absit, a salute procul fiat. Carissime Pater & Domine, & intime, vos deprecor, in eadem fide & caritate qua invicem confœderamur, [in Dacia ad aliquam Religionem promovendi;] omnino, si fieri potest, qualicumque occasione inventa licentiam postuletis, & ad partes nostras quantocyus poteritis declinetis. Si autem facultas personaliter veniendi vobis omnino negata fuerit, saltem Fratres nobis familiares, vel nuntios quibus confiditis, destinetis; & per eos de fratre meo, quid faciat, aut quomodo ad vos pervenire valeat, demandetis. Et si forte prædictus frater meus, quia laïcus & minus idoneus, in Ordine invite recipitur; saltem eumdem sanctæ Religioni penes vestram civitatem adstringi in quocumque loco procuretis; ubi ipsum, quasi peregrinum & exulem, paterno affectu & piis monitis in servitio Christi aliquoties confortetis. Præterea, Pater carissime, regratior ex intimo corde vestræ benignitati, pro singulis & universis beneficiis mentis & corporis, quæ mihi licet indignæ fideliter impendistis: pro quibus omnibus, quia mercedem dignam vobis solvere non potero, opto tamen & desidero, quantum valeo, ut ille, pro cujus amore omnia fecistis & facitis, sit merces vestra magna nimis.

[44] Salutat etiam vos Ioannes, Rector puerorum, mihi in omnibus factis meis specialiter, familiariter & fideliter obsequiosus. [petit prosecutionem libelli de filia ejus spirituali,] Unde quæso, ut ipsi apud vestrum Amicum peccatorum veniam & virtutum gratiam impetretis. Item, carissime, una cum Magistro Ioanne suppliciter peto, quod si ipsum vobis scribere, aut in loco in quo nunc est residere volueritis; libellum nobis promissum, cum ceteris quæ ad nostram ædificationem seu consolationem congruere sciveritis, transmittere festinetis: hoc scientes, quod partem illius quam penes nos habemus, mihi prædictus Ioannes bis prælegit: & fateor vestræ Dilectioni, quod ex omnibus quæ unquam audivi, [de qua nihil sibi dictum ab eo miratur,] numquam aliquid tantum audire delectabar: & supra modum admiror, cum mihi tam multis temporibus familiaris fueritis, quare mihi de hac filia seu amica numquam mentionem aliquam fecistis. Salutat etiam vos Frater meus Sigwinus, pro quo quæso Deum oretis: insuper & Hilla de Monte, cum omnibus amicis vestris; rogantes, ut pro eis ad Dominum vestris precibus intercedatis. Salutate etiam, si potestis, Fratrem Folquinum; [17 Iulii.] & rogate, ut pro nobis omnibus oret Deum. Scripta est hæc littera in quarta feria post divisionem Apostolorum; sed miramur & soliciti sumus de statu vestro, quia nobis, postquam ad partes vestras venistis, nullam litteram misistis. Valete, mi dulcissime Pater, & orate vestrum Amicum pro me.

[45] [Huic epistolæ, perlatæ 20 Novembris,] Quoniam in prædictis litteris sæpius mihi reducitur ad memoriam dilectio, quam Dominus inter me & Christinam plantavit, augmentavit, ad se ordinavit, & in se conformavit; ideo prædictis litteris sic respondi:

In Jesu Christo æterno amore, interno dulcore, utriusque hominis convenientissimo decore, virginitatis flore, & puræ societatis vigore, Carissimæ Christinæ, filiæ & amicæ, Frater Petrus, suus in Domino totus, & suo solatio a Deo specialiter accommodatus, Salutem & ampliora & dulciora in corde sentire, quam unquam sensu percipere. [Ep. XXVI.] Carissima, [rescribens Petrus,] non miremini, si supra me scribo: quia de materia, quæ supra me est, loquor: quia me in virum perfectum, cum sim imperfectissimus transformo. Secundum hanc ergo transformationem, si licet dicere, similitudinem quamdam in vobis video æternæ societatis, & intimæ Sanctorum caritatis. Nam sive illa, sive ista, non diminuitur distantia locorum, nec impeditur diuturnitate temporum, nec rejicitur diversitate gentium, nec disparilitate generum; cum nihil horum in illis computetur. Nam divina infinitas, [explicat quomodo dilectio in Deo fundata, sit invariabilis,] quæ comprehendit [omnia] divisibilitatem connectit locorum, æternitas excedit & comprehendit varietatem temporum, perennitas vel causalitas adæquat diversitatem gentium & generum: & ideo dilectio, quæ a Deo originatur, & in Deo terminatur, & secundum Deum regulatur, varietatum hujus pericula vel damna non sentit. Hinc est quod cum Angelici spiritus, quocumque mittantur, intra Deum currant (quia ipse capit omnes spiritus intelligibiles) distantia locorum spiritualis inter eos computari non potest, qui in eodem loco indivisibili inveniuntur.

[46] Similiter cum æternitas comprehendat omne tempus, [& interminabilis;] sicut indivisibile nunc, [& immensitas] omnem locum; patet, quod iis qui se in Deo diligunt, eorum dilectio secundum tempus non mensuratur, quia secundum Apostolum, Caritas numquam excidit. Nihil enim in præterito amittitur; nihil in futuro, ratione tantum futuritatis acquiritur; quamvis, ratione intensioris affectionis & actionis, augmentum assumitur: quia absentes ut præsentes, præteritos & futuros, eodem sinu amplexatur, tamquam in indivisibili numero æternitatis; quia nec labilitatem temporis, nec disparitatem generis, nec localem distantiam animadvertit, sic ut secundum ea transmutetur. Horum ergo similitudinem in nobis facile est invenire. [qualis cum inter ipsum & illam vigeat,] Quamvis enim corporalis locus nos dividat; spiritualis tamen, qui est Deus, qui est spiritus incircumscriptus nos conjungit: nam qui manet in caritate in Deo manet & Deus in eo. Corporalem ergo præsentiam appetant, & absentiam horreant, qui carnali student dilectioni. Nos absentia corporalis nulla molestat, cum infinitus sit quem diligimus, & ideo se semper exhibet præsentem, & diligibile nostrum præsens semper invenietur: nam in Deo, & ex Deo, & cum Deo & per Deum vos diligimus & diligimur.

[47] Gaude ergo, dulcissima, & ex intimis præcordiis tuis exulta, jubila & jucundare pro tanta gratia nostri communis Amici tui aut Sponsi specialis, [gratulatur eidem,] qui in medio amicorum suorum se semper promisit affuturum; Ibi, inquit, sum in medio eorum: quod non de corporali situ, sed de intimo & præcordiali influxu atque convictu constat esse intelligendum. Ad eum [inquit] veniemus, & mansiorem apud eum faciemus: utique non corporalibus sensibus se exhibentes vel præsentantes, sed animam interna dulcedine afficientes, [sic Deum in se habenti,] intellectum illuminantes, affectum inflammantes, exteriorem hominem castificantes, interiorem renovantes. Hic est Deus noster, Pater, & Filius, & Spiritus sanctus, & non æstimabitur alius adversus illum. Hic est causa nostræ amicitiæ, fons lætitiæ, spes gloriæ, & finis omnis intentionis. Recte illi primo, & in illo mutuo conjungamur: illi colloquamur, illo perfruamur. Nihil enim aliud digne propter se judicare possumus diligendum, nisi Deum nostrum, amabilem & delectabilem, pro quo merito omnia alia sunt contemnenda. [in quo est ratio omnis diligibilitatis;] Ratio enim diligendi diligibile, est bonum, pulchrum & stabile: verumtamen quid bonum, nisi Deus, invenitur? Fallor, nisi sic scriptum inveni, Nemo bonus, nisi solus Deus: in eo enim omnis boni bonum invenitur; quia est bonum honestum, utile & delectabile. Venerunt mihi omnia bona pariter cum illa, & innumerabilis honestas per manus illius: & alibi, Honestum fecit illum. Et alibi legitur: Ego Dominus, docens te utilia. Et in tertio loco legitur: Delectationes in dextera tua usque in finem.

[48] Si ergo bonum sub hac triplici differentia invenitur, & bonum temporale etiam sub una qualibet appetitur; quomodo bonum æternum, [scilicet bonitas,] quod omnes boni conditiones in unum colligit, non diligitur? Item si bonum diligitur accidentale, cur non substantiale magis? Item si diligitur bonum, etiam corpus vitiose demulcens & inficiens, & in sensibus foris tantum assistens; cur non magis diligitur bonum interiora animæ replens, afficiens, ac reficiens? Secundam rationem diligendi dixi esse pulchrum, vel ipsam pulchritudinem; quia bonum & pulchrum secundum omnem causam cuncta desiderant, ut dicit Dionysius; & quid pulchritudinis totius causa? nihil enim est in effectu, quod prius non præextitit in causa. Ne autem credamus ejusdem rationis pulchritudinem in causa esse & [in effectu]; tantum causam æquivocam Deum esse advertamus. Quid ergo eo pulchrius, [pulchritudo & stabilitas:] quod non solum pulchra omnia efficit causaliter, sed & ipsa æterna pulchritudo existit substantialiter, & a quo omnis pulchritudo defluit originaliter, & in quo continetur idealiter? Hujus autem immensæ pulchritudinis similitudine Deus nos insignivit: Signatum est, inquit, super nos lumen vultus tui, Domine. Et apertius: Faciamus hominem ad imaginem & similitudinem nostram. Non solum autem similitudine pulchritudinis increatæ, sed & omnis creaturæ, nos excellenter decoravit. Unde secundum Danielem, Fecit Deus hominem mundum quemdam secundum; & secundum genus cum omni creatura homo habet aliquid commune. Carissima, de hoc sublimi privilegio quid dicam? quo me mea deducet consideratio? In Deo nostram considero idealem similitudinem, & in nobis adverto Dei imaginem, secundum illud Boëtii:

Mundum mente gerens similique imagine formans.

In nobis etiam quasi in quodam operum Dei brevi epilogo collectam contemplor, omnem omnimodo creatam pulchritudinem. Si ergo pulchritudo est causa movens dilectionis, quomodo aliquis non diligit stimulatus tam efficacibus incitamentis amoris? Verum, Carissima, scio neminem vacuum esse a dilectione; sed non parum differt circa quam rem quilibet afficiatur: ea enim est vis amoris, ut amantem transferat in amatum.

[49] Sed ne in immensum materiam prolongem narrationis, [cujus pulchritudinis similitudinem habet proximus;] de nobis ipsis subjectum accipiamus considerationis. Carissima, Auctoritas dicit, quod Amicus diligendus est in Deo, & inimicus propter Deum: cujus dicti ratio est, quia in amico duplex resplendet Dei similitudo, scilicet essentiæ & amicitiæ: inimicus autem quamvis affectu, actu & intentu a Deo discordat, diligendus tamen est, quia Dei similitudinem in essentia repræsentat. Si ergo similitudo Dei in inimico, etiam culpa deformato, est diligenda; gratia decorata & adoptata, quomodo est amplectenda? [ob quam diligendus etiam inimicus exemplo Christi,] Quantum autem inimicos debeamus diligere, ex hoc lucide apparet; quia Christus etiam pro inimicis mori non dedignabatur. Quid hoc exemplo, Carissima, caritatis poterit esse expressius? Quid efficacius, aut virtuosius? Quid daturus est Christus suis amicis, qui vitam dedit pro inimicis; & mortem turpissimam pro eis, & ab eis toleravit? Nihil vita desiderabilius, nihil morte horribilius. Qui ergo omnium desiderabilissimum pro inimicis tradidit, & omnium horribilissimum pro eisdem sustinuit, quid is amplius faciet pro amicis?

[50] Carissima, quæstionem hanc limpidius intelligis, sapidius sapis, quia in hac materia amplius studuisti: pro modulo tamen meo dico quod sentio: Video in Domino Jesu duplicem vitam, [inimicis temporalem, amicis æternam vitam dantis.] corporalem scilicet & æternalem, multum utique inter se differentes, quamvis in suo genere utramque pretiosissimam. Qui ergo dedit pro inimicis vitam temporalem, ipse amicis suis conferet æternalem. Et: Ego, inquit, vitam æternam do eis. O vita vitarum! vita omnem vitam vivificans, conservans & delectans! Vita, inquit Philosophus, illic fixa est & permanens in secula seculorum, & est melior vita vitarum. Item, credo aliam esse mortem corporalem, & aliam spiritualem, & hanc duplicem; Unam culpæ occidentis, aliam pœnæ ulciscentis. Sed mortem corporalem Dominus etiam pro inimicis toleravit, & ab utraque morte spirituali amicos suos liberavit. Quamvis ergo amicis & inimicis mors Domini ad liberationem suffecit, solis tamen amicis eam effecit: & ideo quantum differunt sufficientia & efficientia, non in dantis largitate, sed in recipientis utilitate; tantum Dominus inter inimicos & amicos suos distinxit sua morte pretiosa. Ut ergo ad propositum redeam. Similitudo Dei vel pulchritudo Dei in proximo relucens, eum nobis reddit amabilem: & quia incomparabiliter excelentior est pulchritudo in mente divina quam in creatura, ideo Deus super omnia convincitur merito esse diligendus. Sed & ipse proximus eo magis debet amari, quanto magis ei datur Deo assimulari: Deus ergo, quem amat omne quod est, sive sciens sive nesciens, & ejus similitudo, præcipua causa est amoris.

[51] Tertiam causam amoris dixi esse stabilem firmitatem: nam transitoria labilitas minuit rationem dilectionis; & quia mundus transit & concupiscentia ejus, facile & aperte [docet] se non esse diligendum. [Stabilitas qualis in amore proximi?] Et quia solum Deum adverto sua virtute esse stabilem, solum propter se prædico amabilem. Non nego tamen & alia, propter illum, & in illo, esse diligenda, in quantum stabilitatem a Deo sortiuntur, & ad Deum perfruendum referuntur. Cum ergo nos mutuo diligere in Domino profiteamur, resplendeat in vestræ conscientiæ examinationibus, cogitationibus, & affectionibus bonitas sanctitatis; reluceat in moribus & motibus exterioribus amœnitas honestatis; in pia autem longanimitate inveniatur perseverantia firmitatis. Ceterum, Carissima, noveritis, quod nullius hominis viventis præsentia mihi tam grata fuit, sed nec tantam gratiam contulit, ut vestra; quia in vobis expressiorem Dei similitudinem sum contemplatus. Unde optarem, si utile esset & decens, omnibus diebus vitæ meæ a patria & parentibus peregrinari, ut Christo convivere possim & Christinæ, quæ & in Christo semper valeat c. Sequitur Epistola Christinæ.

[52] In Iesu Christo, sempiterno Sponso & Amico, dilectissimo Patri & amico Domino, Fratri Petro, Lectori de Gotlandia, Christina de Stumbele, filia ejus paupercula ac desolata; Salutem, [Iterum scribens Christina] & in corde Dilecti consolationem, stabilem & plenam, quam sibi, proh dolor! sentit penitus alienam. Quoniam, Pater carissime & Domine, multifarias tribulationes & desolationes animæ meæ nec litteris vel aliquibus sermonibus, prout mihi cordi est, declarare valeo; oro ut ille, qui est scrutator renum, & omnium cordium, vobis indicare & cordi vestro, ad intelligendum simul & compatiendum, inspirare dignetur. [Ep. XXVII.] Heu carissime, quibus bonis & consolationibus sum privata! heu! quibus doloribus & anxietatibus sum circumdata! Luge ergo, miseranda anima mea, & inconsolabiliter geme, [luget suam orbitatem,] quia salvator & auxiliator tuus, peccatis tuis exigentibus, se a te penitus elongavit, & vivam apud inferos cum dæmonibus collocavit. Assimulata nempe es cum descendentibus in lacum, facta es sicut vulnerata cum dormientibus in sepulcris; quorum mentio amplius in benedictione non erit, quoniam ipsi de beatifica facie Dei repulsi sunt. Quid igitur facies? ad quem confugies? quis te salvabit? quis te ab inferno inferiori liberabit? O utinam ob amorem Dilecti tui, licet incogniti, moriendi aut certe plangendi dolorem tuum facultas tibi libera traderetur!

[53] Sed heu! heu! dolor super dolorem cumulatur. Nam mundi [curis] & solicitudinibus insuper irretita, miserabiliter decerperis, & [non permitteris] vacare dolori tuo, & flere incessanter super amissione Dilecti tui. Insuper, ad augmentum doloris tui, [seque mundanis curis implicitam,] hæc tibi, inter multa & infinita mala, a dæmonibus exprobratur: quia quos tibi esse putabas fidelissimos, hi propter inordinatam & erroneam vitam tuam, te fastidiunt & penitus derelinquunt. Si qua ergo, Pater carissime, in vobis compassio, si quis in corde vestro pietatis affectus, hæc vos moveant, & ad compassionem perducant. Conjuro quippe, Pater carissime, per illam fidem & caritatem, in qua ab æterno estis adoptatus, [præsertim circa fratrem:] quod si dolorem animi mei mitigare cupitis, si perfectam libertatem animæ meæ desideratis, ad allevandum tam importabile onus cordis mei, simul & ad collocandum Fratrem meum, pro quo tam suppliciter & frequenter oravi, in loco religionis & securitatis (quia ipse est quasi totius exterioris solicitudinis meæ summa occasio) ad nostras preces, quacumque occasione reperta, personaliter sine omni dilatione veniatis. Personaliter autem dico: quia frater meus, qui non tantum ex proprio affectu, quantum ex eruditione & pia exhortatione trahitur, forsitan non alienam, sicut vestram personam benevole sequeretur.

[54] Eja ergo, carissime Pater, regratior ex toto corde vestræ caritati, pro singulis & universis beneficiis mihi tam paterne impensis. Supplico & iterum rogo, in ipso dilectissimi Sponsi ac Amici, in quo nos invicem cupimus & diligimus nos, quod caritatem, hactenus in omnibus tam fideliter exhibitam, in hac necessitate, quæ quasi finis vel origo totius solicitudinis meæ erit, nullatenus dissimuletis nec tardetis; [quare Petrus veniat,] ne morando cor meum, quod lætificare potestis, ultra modum conturbetis; & lucrum, quod de prædicto Fratre meo facere potestis, differendo penitus amittatis. In promptu enim est, ut vel prædictus frater meus, per vestrum consilium & auxilium, quamdiu ad persuadendum est humilis, & adventum vestrum desiderans, ad portum salutis adducatur; vel, ad amarissimum cordis mei dolorem & gemitum, a vanitatibus seculi, inter quas periculosissime conversatur, deceptus, spretis salutaribus consiliis, in profundum vitiorum demergatur. [tum ut illum abducat a seculo,] Præterea alia ratio est, propter quam adventum vestrum vehementissime desidero quia Magister Ioannes in Diaconum promotus, & in Sacerdotem in proximis Quatuor-temporibus (prout veraciter credo) est ordinandus: & propter subtractionem & paucitatem scholarium, & victualium necessitatem, in loco in quo nunc est residere non poterit. [tum ut consulat Mag. Ioanni,] Qui si recesserit, noverit vestra dilectio, talem ex hoc in corde meo dolorem, qualem numquam ex morte alicujus, generari. Unde idem Ioannes una mecum affectuosissime desiderat vestrum adventum, tam ut fratrem meum prædictum vobiscum deducatis, quam ut nobis quid faciendum aut quo divertendum sit suadeatis. Idcirco iterum atque iterum rogo & supplico, veniatis. Valete, carissime Pater, [& ab eo de se scripta accipiat.] & pro filia afflicta & desolata vestrum Amicum devotius ac affectuosius orate. Mandat vobis Ioannes, quia multa de mirabilibus d Christi conscripsit: quæ si habere volueritis, expedit ut celerius veniatis. Valete, & in caritate Christi vigete. Litteram hanc recepi inquit Petrus anno Domini MCCLXXXI: cui alia erat conjuncta similis materiæ & tenoris.

ANNOTATA D. P.

a Ita deinceps loquitur infra, de pœnis Purgatorii in Christinam translatis; & ab iis condistinguit eas, quæ inferebantur a dæmonibus; unde confirmatur magis has nequaquam fuisse phantasticas, sed in ipso corpore realiter exercitas; illas vero solum spiritualiter fuisse in animo, ad eum modum quo possunt esse in animabus corpore exutis.

b Hæc epistola non comparet.

c Hujus epistolæ prosecutio habetur per alteram epistolam, initio Capitis sequentis.

d Ea nobis facient sequentem librum IV.

CAPUT VI. Novæ dæmonum vexationes & continuata solicitudo pro fratre ad Ordinem Prædicatorum recepto.

[55] Litteram, quæ sequitur, accepi anno Domini MCCLXXXII, quæ tamen longe ante fuit scripta, & continuatur ad eam quæ tertio loco ante istam præmittitur a In abysso caritatis &c. cujus tenor talis erat:

EP. XXVIII

In Jesu Christo, dulcissimo Sponso & Amico dilectissimo & specialissimo, amico & Patri, Fratri Petro, Lectori, Christina in Stumbele, pervenire quo tendit, [Mag. Ioannes antea nomine Christinæ scripserat,] & invenire quod quærit, & cum Sponsa Christi, æterni Sponsi thalamum feliciter introire. Carissime, hujus salutationis novitas, ex vestrarum litterarum serie occasionem accepit: in quibus vestri cordis mirabilem devotionem & sinceram veramque dilectionem, quam circa Dei amicos geritis, perpendens, lætificor non modicum & consolor. Cujus devotionis ac dilectionis piam aviditatem novis semper & divinis miraculis refocillare cupiens, inquit scriptor hinc porro in propria persona loquens, & refocillando semper magis ac magis ampliare, quædam vobis de passionibus filiæ vestræ simul & consolationibus proposui declarare. Quod tamen omnino facere non possem, si non magis filiæ vestræ post Communionem felix alienatio, quam ipsius conscientiæ relatio, mihi, ea quæ scribere vobis debeo, ostendisset. Supplico ergo caritati vestræ, ut ipsam Plebani, in hac parte super promissione non bene servata corrigatis, [quomodo illa post gaudium ex liberatione Plebani,] & si conveniens videtur corripiatis. Transacto itaque illo felici die, in quo æterni Sponsi benignitas, ob suæ Sponsæ merita, animam Sacerdotis, de quo vobis in secunda littera plenius significaveram, a pœnis Purgatorii in cælesti patria cum Sanctis suis feliciter collocaverat; [sup. n. 42] filia vestra in magna consolatione & cordis exultatione, usque ad festum beatæ Mariæ Magdalenæ continue perduravit. Siquidem beata ejus anima sæpe fuit in extasi posita, & mirabilibus sui Sponsi intenta; ita videlicet, quod cum ego aliquando domum ejus aut thalamum ingrederer, mirum in modum ipsa, licet fusum manu teneret, & fortiter fila traheret, aut fortassis alius opus manuale exerceret, personam tamen meam sibi assistentem non videret, & pluries sibi loquentem me penitus non audiret; quousque a nimietate luminis quasi repercussa & stupefacta, in seipsam rediret. Semel tamen infra [istud tempus] communicavit filia vestra, scilicet, in Sabbato festum beatæ Mariæ Magdalenæ præcedente; & post diem Communionis usque ad tertium diem in magna consolatione permansit.

[56] Quo transacto, pugna Virginis innovatur, & Sponso permittente adversus Sponsam multitudo dæmonum congregatur; [cœperit 23 Iulii iterum vexari a 100 dæmonibus,] qui singulis noctibus, usque ad Assumptionem beatæ Mariæ Virginis, ipsam cum magno tædio orantem, iniquis suasionibus & variis comminationibus fatigantes, ipsam ab oratione retrahere videbantur. Quibus dum Virgo Christi virili animo resisteret, nec propter eorum comminationes ab orationibus desisteret; confestim dæmones acrius sæviebant; comprehendentes quoque ipsam, sursum a terra levabant; & ad modum pilæ inter manus eorum crudelissimas, præcipitabant; & in præcipitando mentem variis subsannationibus & blasphemiis cruciabant. Deinde fulgura magna & tonitrua ante conspectum Virginis suis nequitiis parabant: & quod propter ejus inordinatam vitam mundus ab ipsis subvertendus esset, horribilibus vocibus acclamabant. Hæc tormenta, a die supradicto usque ad diem Assumptionis, per singulas noctes duraverunt: hoc tamen adjuncto, quod ipsi dæmones tribus noctibus, [idque duraverit ad 15 Augusti] post tormenta prædicta, Virginem Christi instrumentis acutissimis usque ad maximam sanguinis effusionem vulneraverunt: una vero nocte faciem suam fulminibus incenderunt. Erat autem numerus illorum dæmonum centum: qui omnes, in illa nocte quæ est ante Assumptionem beatæ Virginis, confusi & tremebundi, ante conspectum Christi Virginis, convenerunt; & confitentes multiformes nequitias eorum, ab ipsa se victos per omnia ostenderunt, & dimitti se ab ea suppliciter postulaverunt.

[57] Sequenti die Virgo Christi a Domino confortata, ad ecclesiam properavit; ibique communicans, sibi erepta & super choros Angelorum transvecta, [quando plene consolata,] suo dilectissimo Sponso innitens, deliciis affluens, in ipsius dulcissimi cordis thalamum transvolavit; ibique conregnans & gaudens Virgo, Virgini gloriosæ festum Assumptionis feliciter celebravit. Ex hoc autem nuptiali thalamo procedens Sponsa Christi, quanta aut qualia de mirabilibus sui Sponsi verba melliflua locuta fuerit, quotiesve præ admirationis magnitudine deficiens a corde feliciter obmutuerit, vobis scribere non sufficio. Inter cetera tamen unam visionem, quam mihi de beata Virgine in pueritia se vidisse retulit, Christi dilectio & vestri cordis pia devotio vobis scribere me compellit. Accidit itaque filiæ vestræ, cum adhuc parvula esset, & antequam fidem de suo Sponso percepisset, circa festum Annuntiationis beatæ Virginis, [narravit juvenculam se fuisse ter præsentatam Deiparæ,] tribus noctibus continue, unam eamdemque visionem vidisse: scilicet, quomodo ante conspectum beatæ Dei genitricis & Virginis præsentata foret, & duas Sequentias unam de Spiritu sancto scilicet, Veni sancte Spiritus, & emitte cælitus lucis tuæ radium, reliquam vero de beata Virgine, scilicet b, Ave rosa generosa, salve candens lilium; singulis noctibus tribus vicibus decantaret. Quibus finitis, prosternens se coram beata Virgine, hanc orationem suppliciter oravit: Deprecor vos, mater misericordiæ, per amorem dilectissimi filii vestri, ut mihi apud ipsum peccatorum meorum veniam impetretis, necnon & amicitiam & favorem ejusdem filii vestri mihi procuretis. [ut futuram Christi Sponsam:] Quoties hæc hanc orationem finierat, toties beata Dei Genitrix & Virgo sibi respondit: Gaude carissima filia & exulta; eris enim Sponsa dilectissima filii mei & Amica. Ex illo autem tempore filia vestra istas duas Sequentias, licet necdum psalterium didicerat, corde scivit, & libenter eas dum cantabantur audivit.

[58] Fuit itaque filia vestra de festo Assumptionis beatæ Virginis, usque ad sextam feriam quæ præcedit festum Nativitatis ejusdem, in magna consolatione, [cœpit autem noctibus aliquot ante Natalem B. M.] exceptis noctibus quæ præcedunt sextam feriam eamdem: in quibus videlicet noctibus, non visibiliter, sed in corde sensibiliter, diversa tormentorum genera sustinuit. Singulis enim noctibus, cum orationibus insistere deberet, maximum tædium hanc invasit, & multiformis nequitia dæmonum ipsam invisibiliter circumdedit: qui nimirum dæmones fulgura maxima & tonitrua invisibiliter ejus pectori intulerunt; insuper & omnia genera tormentorum, quibus homo terreri & torqueri posset, cordi ejus subtiliter ingesserunt. At Virgo Christi, viriliter agens, nec propter gravissimum cordis tædium orationem intermittens, neque supplicia patienda metuens, sed suo Sponso immobiliter adhærens; singula tormentorum genera vehementi cordis impetu pertransivit: nec minor erat cruciatus & dolor, quam si omnia corporaliter pateretur. In tertia vero nocte, post tormenta prædicta, Virgo Christi, confortatione & audacia a Domino percepta, admonuit ipsos dæmones, dicens: Adjuro vos, o maligni spiritus, in nomine Domini Jesu, ut si hæc omnia per vestram malitiam sint, continuo indicetis. Tunc exclamantes ipsi dæmones alta voce dicebant: O ancilla Dei Omnipotentis, ecce nos omnes dæmones sumus, mille numero; qui ex consensu Omnipotentis singula tormenta invisibiliter tibi intulimus, [in spiritu graviter cruciari a 1000 dæmonibus.] cupientes cordi tuo horrorem incutere, vel saltem ab orationibus pœnarum multitudine retardare: sed tu invincibilis per omnia, omnes nos vicisti simul & confudisti. Precamur ergo te, ancilla Dei, miserere & dimitte nos, quia orationes tuæ ultra modum nos cruciant & exurunt. Hæc & his similia eis dicentibus, Virgine Christi jubente, abierunt. Altera vero die, hoc est in sexta feria quæ præcedit festum Nativitatis beatæ Virginis, Virgo Christi læta ad ecclesiam perrexit, & statim Corpore Domini percepto, ille dulcissimus Sponsus, beatam ejus animam rapiens, in arcanum sui dilectissimi cordis thalamum hanc transvexit; ubi, secundum multitudinem dolorum præcedentium, divinæ consolationes ejus animam ineffabiliter lætificarunt.

[59] Permansit itaque filia vestra ab illo die, usque ad Octavam Nativitatis beatæ Virginis in magna consolatione c. Contigit autem ipsum in tertia nocte, [18 Septembris Coloniam tendentem] quæ est post Nativitatem beatæ Virginis, cum Fratre ejus Sigwino & quodam alio viro, pro quibusdam negotiis Coloniam pergere per noctem: frater vero ejus pellebat carrucam cum unco. Cumque jam Coloniæ appropinquare cœpissent, & adhuc quasi media pars noctis superesset, equos a carruca solventes in pascua dimiserunt, seque soporis gratia ad terram reposuerunt. Tunc Virgo Christi carrucam ascendens, desuper saccos pervigil residebat. [dæmones cogunt de carruca descendere,] Et ecce ille antiquus serpens, ad magnam sui confusionem affuit: qui tanta fortitudine rotas carrucæ huc atque illuc movebat, quod Virgo Christi in ea residere non valebat. Quapropter descendens de carruca, flexis genibus Virgo Christi orationibus insistebat. Tunc quidem callidi serpentis inpausabilis malita Virginem Christi diversis suæ astutiæ machinamentis [aggressa est]. Et primo quidem in speciem luporum se transformans, volensque sibi horrorem incutere, micantibus oculis & mordacibus dentibus ipsam, velut devoraturus esset, impetebat: [& velut lupi equos ac fratrem ejus laniaturi terrere;] quam dum intrepidam & immobilem in orationibus perseverare vidit, aversus ab ipsa, illico ad fratrem ejus simili modo se convertit; & velut ipsum continuo suffocaret, lamentabilem sonum, tamquam ex ore fratris, auribus ipsius inferebat: deinde inde celeri cursu ad equos currebat, & similiter de ipsis faciebat. Post hæc vero infiniti lupi venerunt, qui simili modo de fratre & equis facientes, ipsos etiam, tamquam ab ipsis devorati essent, a Virginis intuitu penitus absconderunt, simul campum horribilibus clamoribus repleverunt. Stabat autem Virgo Christi, dæmonum nequitias intuens & agnoscens, constanter & intrepida, in orationis devotione perseverans: & non solum ipsorum opiniones dæmonum non formidare; sed nec advertere, vel saltem cogitare penitus dignabatur. Habens namque plenam fiduciam ad Dominum, hæc in corde meditabatur, quia possibile esset omnipotenti Deo & facile, tam fratrem quam equos, etiamsi a lupis essent devorati, mirabiliter reformare.

[60] Hæc ipsa cogitante, dæmones in specie luporum evanuerunt; [uti & alii sub specie variarum ferarum.] & confestim alter dæmon, in specie pulcherrimi juvenis viri veniens, primo ipsam adulationibus & blandis sermonibus attentabat, deinde ipsam suæ nequitiæ illusionibus fatigabat. Post hæc vero multitudo dæmonum in specie virorum veniebat: qui dum suas nequitias modis variis exercuissent, nec Virginem terrere, nec ab orationibus flectere potuissent, protinus disparuerunt. Post hæc vero diversæ turbæ dæmonum, alii in specie cattorum, alii in specie canum, alii in specie ursorum, reliqui vero in specie diversorum horribilium animalium, tam volatilium quam reptilium & bestiarum cornutarum veniebant; qui simili modo quo supra de lupis dictum est, suas nequitias exercebant: in omnibus Sponsa Christi suo dilectissimo Sponso intendens, immobilis in oratione & fide permansit. Ad ultimum vero, convenientes illi dæmones omnes, & per Virginem admoniti, dæmones se fore confessi sunt, & exclamaverunt voce magna, & dixerunt; Immobilis es, o ancilla Christi Omnipotentis, quia mentem tuam nullis horroribus terre possumus nec te ab orationibus ullis nostris artibus amovere. Dimitte ergo nos, ancilla Dei, quia ab orationibus tuis miserabiliter urimur & torquemur. Cumque hæc & his similia lacrymosis vocibus exclamassent, tandem soluti per jussum Virginis, abierunt.

[61] Cesset jam manus de cetero scribere, jam enim magis libet flere, quam aliquid dicere, [Pro eadem, angustiata rei familiaris damnis,] super diversis angustiis & tribulationibus, quæ filiam vestram circumdederunt. Heu! Pater mi carissime, quid accidit aut quid evenit? Hoc quippe quod filia vestra diu multumque formidaverat, ampliatum est; & quod speraverat, prolongatum, & quasi omnino denegatum est. Semper quidem formidabat, ne secularibus negotiis, quæ mentem distrahunt, & occupant, immisceretur: sed & nunc maxime sperabat, quod vestro auxilio & consilio fratre ejus in religionem adducto, debitisque suis perquitatis, cunctisque mundi curis & solicitudinibus postpositis, sola cum solo [posset] libere residere, orationi vacare, devotioni intendere, & mirabilibus sui Sponsi inseparabiliter adhærere. Sed, proh dolor! divino judicio ordinante, aliter evenit. Dominus enim manum suam extendit; & quinque equos, quos habebant, gravi morbo tetigit; & segetibus vix cum labore magno introductis, in maximo necessitatis articulo, cum jam agros ad seminandum colere deberent, equos prædictos quasi subita morte prostravit; ita videlicet, quod intra spatium trium hebdomadarum duo equi, uno die deinde unus, postremum vero iterum duo uno die excoriati sunt. Quare filia vestra multipliciter tribulatur, quia debitis, quæ omnino solvere speraverat, prægravatur. Sed heu! neque de fratre, culturam agrorum postponere jam volente, de cujus salute nimium est anxia, liberatur. Et cum jam duas litteras, plenas divinis miraculis, vestræ caritati transmiserit, in quibus singulis pro eodem vos attentius & affectuose rogavit; vos tamen, nescio qua causa præpediente, nihil quod eam in hac parte consolaretur, remandastis.

[62] Restat autem, quod super omnia mentem ejus magis cruciat & affligit: siquidem ille dulcissimus Sponsus dilicatam ejus consolationem, tunc temporis maxime necessariam, a corde suæ dilectæ Sponsæ penitus elongavit; ipsam quoque, [& divinæ consolationis subtractione,] ad subsannandum contemptibiliter, & cruciandum horribiliter, diversis dæmonum agminibus assignavit. Si quæ ergo, Pater carissime, in vobis sunt viscera misericordiæ, si quis caritatis affectus, compatiamini obsecro amicæ, in omni parte desolatæ; subvenite filiæ, tantis angustiis circumdatæ. Et quis quæso filiæ, tantis in angustiis positæ, potius subveniet quam Pater? non utique carnalis, sed omnino spiritualis & specialis. Quis vero amicam desolatam dignius consolabitur, quam amicus? & amicus quidem, non inani spe terrenæ mercedis conductus, sed ex divina caritate inductus; quem non illecebrosæ carnis vicinitas amicæ sociavit, sed divinæ caritatis affinitas mirabiliter adoptavit. Recogitate etiam carissime Pater, quid scripsistis; quid optastis mementote. Scripsistis enim & optastis ob hoc velle laborare c, ut ipsa quiesceret; ideo velle occupari, ut ipsa vacaret; ideo velle turbari, ut ipsa in præsentia Dilecti sui posset liberius delectari. Horum ergo verborum & totius fidei & caritatis tam Sponsi quam Sponsæ memores, [auxilium Petri implorat scriptor epistolæ,] ad nostras partes quantocius vos transferte, filiam ab angustiis eripite, amicam in tantis tribulationibus confortate; insuper & fratrem amice, a fluctosis fluctibus hujus seculi, in vita Religionis collocate. Et ut minus laboris ac viæ vos tædeat, hoc caritas vestra sciat, quod si vos ad partes nostras transtuleritis, filiam jam diu desideratam una cum d Joanne reducere poteritis. Hoc autem ideo dico, quia filia vestra ad hoc faciendum magis est inclinata, licet necdum plenam concepit voluntatem. Spero tamen quod in vestro adventu hoc quod modo minus inspiratum est Dominus illi debeat plenius inspirare. Et hoc vobis mandat vestra filia, ut prius ei de mansione solitaria & quieta, simul & de capella, in qua prædictus Joannes Sacerdos ordinandus celebrare valeat, provideatis.

[63] Multa quidem & miranda restant de passionibus filiæ vestræ, [promittens se posthac accurate scripturum quæ Virgini acciderint:] quæ infra Nativitatem beatæ Virginis & festum omnium Sanctorum acciderunt, quæ vobis ad præsens nec scribere potui, nec volui. Quæ tamen omnia, cum ceteris quæ postmodum Deo propitio percepero, solicite connodabo, & vestro adventui fideliter reservabo. Ceterum, Pater (addit Christina) carissime, hoc vobis conqueror, quod Prior Ingeldus, nescio propter quam negligentiam, me non vidit: neque mihi super negotio fratris mei loquebatur, [ipsa vero se illi commendat] propter quod in tantum amplius turbata fui; in quantum in vestris litteris, quas prædictus Prior apportaverat lætificata fuissem, si non post recessum suum, in Dominica e sequente festum Bartholomæi, prædictas litteras recepissem. Vos igitur, carissime Pater singulas & universas tribulationes mentis meæ & corporis diligenter pensate: & apud æternum Sponsum & Amicum vestrum me continuis precibus adjuvate; necnon ad perficiendum ea quæ littera continet, quantocius properate. Salutat vos Dominus Plebanus, Magister Ioannes, Hilla de monte, frater meus & soror, [& scriptorem, sacros Ordines suscepturum.] cum ceteris amicis vestris; rogantes ut pro ipsis fideliter oretis; specialiter tamen pro Magistro Ioanne, quia ad sacros Ordines, videlicet Diaconatus, ac consequenter Presbyteratus, promoveri desiderat. Rogate ergo Deum devotis precibus, ut, si voluntati suæ beneplacitum fuerit, & si prædictus Ioannes ad majorem humilitatem & devotionem proficere debeat, desiderium suum in hac parte exaudiat, mentem quoque ejus & omnes actus ordinet & disponat in suæ beneplacito voluntatis. Libellum promissum Magistro Ioanni ad nostram consolationem hactenus peteremus, si vos personaliter adventurum veraciter non speraremus. Valete, Pater carissime, & vigete in amore æterni Sponsi & Amici vestri intimi. Huic litteræ, non litterarum inopia, sed personæ vestræ diu multumque desideratæ copia respondeat. Iterum dico, Valete & semper in Domino gaudete.

[64] Quia una petitio in utraque harum litterarum continetur, inquit Petrus; scilicet procuratio salutis Fratris Christinæ, [Quod attinet ad Virginis fratrem Sigwinum,] & ejusdem in religione collocatio, ideo eas conjunxi. Quam petitionem Dominus mirabili clementia & modo convenienti adimplevit: nam cum priorem litteram in capitulo Provinciali Skenigiæ recepissem, & valde propter graves querelas corde commotus fuissem; contuli cum specialissimo Patre meo Priore Insulensi f Bertoldo, quomodo Christinam turbatam consolari possemus; & ipse, quia circa statum Christinæ speciali devotione fuit adstrictus, motus ad compassionem, misit ei duodecim solidos g Sterlingorum, ad sublevandam suam paupertatem: [hunc Petrus adduci adse & ad Ordinem facit;] insuper incidit nobis bonum consilium ad turbationem mitigandam, ut fratrem suum vocaremus, & ei de ingressu Ordinis Prædicatorum provideremus. Cum ergo Frater Mauritius, de quo in superioribus sæpius est mentio habita; factus socius fuisset Diffinitoris Capituli generalis Viennæ celebrandi, & ipse notus esset Christinæ; negotium sibi ex integro commisimus, rogantes ut prædictum fratrem Christinæ secum in provinciam Daciæ adducere dignaretur. Qui petitionem nostram adimplens cum effectu, venit cum eodem vigilia B. Laurentii h Wysbey, ubi tunc Capitulum Provinciale celebrabatur, afferens litteram, cujus tenor talis erat.

Ep. XXVIII

[65] In Iesu Christo, dulcissimo Sponso & Amico, carissimo Patri ac Domino Fratri Petro, Lectori de Gotlandia, Christina in Stumbele, filia ejus paupercula, orationes humiles & devotas, & quidquid in thalamo æterni Sponsi poterit jucundius inveniri. [ferentem commendatitias a sorore;] Vestræ benignitati & fidelitati, carissime Pater & Domine, (quam mihi ubique & in omnibus paterno affectu demonstratis, & præcipue in hoc præsenti facto, scilicet quod pro fratre meo tam fideliter laborastis, quod regratiari nullis meritis unquam potero) opto, & rogo ut ille dulcissimus Sponsus & Amicus vobis pro me retribuat, qui est benignus & fidelis & omnium bonorum copiosissimus retributor. De vestra ergo benignitate & fidelitate plenarie confisa, fratrem meum, hominem simplicem, verecundum & mansuetum, quem semper ab infantia inter cunctos fratres & sorores meas carnales specialiter diligebam; &, tamquam firmam spem salvationis suæ æternæ retinens, piis semper exhortationibus & benignis allocutionibus fovere solebam, ad vos destino, & vestræ in Christo caritati recommendo; rogans suppliciter, in omni fide & caritate qua nos invicem diligimus, ut hunc tamquam advenam & peregrinum in partibus vestris benigne suscipiatis, & ei caritatis beneficia amplius quam mihi, [solicita multum pro ejus salute,] si personaliter adessem, propter Deum impendatis. Peto etiam, si unquam fieri potest, ut ipsum in vestro Conventu collocari procuretis: ubi ipsum loco filii habentes, piis exhortationibus & salutaribus doctrinis tamquam teneram plantulam irrigantes, ad sanctam & religiosam vitam informetis. Hoc enim magno desiderio desidero & opto: quia vobis præ cunctis mortalibus melius confido. Quod si tamen contingere non poterit, [& ut tali collocetur loco,] rogo instantissime & devote, ut ipsum Domino Priori & Bertoldo amico vestro speciali, simul & singulis Fratribus illius conventus, fideliter recommendetis; & ipsos, ut benigne eum suscipiant, & piis exhortationibus & familiaribus allocutionibus mores suos instituant, & mentem foveant, exhortetis. Exhortari enim ad bonum, & benigne affari expostulant ejus mores.

[66] Et quoniam, inter cunctos sacræ religionis Ordines, [ubi facile possit perseverare.] Ordinem Prædicatorum semper sincera dilectione & præcipua devotione amplector, in ipso locari fratrem meum gaudeo nimirum & delector. Idcirco ut eumdem fratrem meum, non alibi, sed in ordine Fratrum vestrorum collocetis; & tam benigne a Fratribus tractari procuretis, ne peregrinus locus, exilii gravitas, & disciplinæ austeritas ipsi tædium inducant & in bono torpere faciant; & fortassis (quod absit) ad patriam, in immensum cordis mei dolorem, redire compellant. Et post plura hujusmodi, additum fuit: Rogo iterato & moneo, ut ad magnam lætitiam cordis mei mihi cuncta per ordinem, ubi, quomodo, vel quando idem frater meus in vestrum Ordinem receptus fuerit, aut qualiter ei in via successerit, quantocyus poteritis rescribatis. Sed & hoc vehementer desidero, ut ipsum ad nostras partes in habitu Prædicatorum adducatis: quia si voluntas Dei esset, nihil me tantum, ad commorandum in vestris partibus, traheret & moveret. Scripta in die Apostolorum Petri & Pauli. Valete in æternum. Accepta autem hac littera, [Datur ergo ei habitus 29 Augusti 1282.] inquit Petrus, procuravi, cum Priore Bertoldo fratris Christinæ Sigwini in Ordinem Prædicatorum ingressum; qui & in die B. Bernardi i habitum dicti Ordinis assumpsit. Per omnia sit Dominus benedictus, qui in hoc desiderium pauperum exaudivit.

[67] Casus [porro], qui subditur ad litteram fratris Laurentii, studentis Coloniæ, continuatur; qui sic incipit.

Ep. XXIX

Carissimo in Christo Patri Fratri Petro, Lectori Skenigiensi, suorum filiorum minimus. Sic Scriptus autem erat casus prædictus: k Reverendo & in Christo dilecto Patri, Fratri Petro Priori Insulensi, Frater Laurentius ejusdem Conventus, existens Coloniæ, reverentiam & obedientiam filialem. Et post plura: Christina in festo Nativitatis Domini terribiliter est afflicta. Nam de nocte projecta est in lutum maximum, [Christina nocte Natalis Domini in lutum projecta 1281.] remote a domo sua; & vix semiviva extracta, inventa est ni toto corpore lacerata. Valeat vestra paternitas. Addit Petrus: Locum in quo projecta fuit sæpius pertransivi: ab iis autem qui rem cognoverunt audivi, quod totaliter in lutum fuit dimersa, in tantum quod de corpore vel de vestibus ejus nihil apparuit, excepta peplorum extremitate: quam quidem transeuntes videntes, & effodientes, hoc indicio Christinam invenerunt & effoderunt & extraxerunt. Alia vice diabolus Christinam omnino nudam, in maximo gelu noctis hiemalis in quamdam congeriem lignorum projecit, de qua se non potuit aliquo modo liberare; quæ fuit in curia Advocati senioris, quæ distat a Domo Christinæ, a qua fuit projecta, ad jactum lapidis: quam filia Advocati antiquior gementem audiens de nocte, & admirans & inquirens, tandem inventam vestibus suis induit & ad domum suam remisit.

ANNOTATA D. P.

a Ea epistola habetur supra initio Capitis 5.

b Hanc Sequentiam, sicut & priorem (ut legitur in Vita num. 3) Virgo septennis in spiritu didicit.

c Ab hac Octava exordium sumit liber IV, hic sequens.

d Hinc colligi posset, ipsummet scriptorem Epistolæ, non solum paratum fuisse comitatum præbere Virgini, sed verosimiliter propensum fuisse ad habitum Ordinis suscipiendum.

e Anno 1280 Bissextili, habente litteras Dominicales G F, sicut dixi superius (nam hæc Epistola ad eumdem spectat annum) festum S. Bartholomæi 24 Augusti cecidit in Sabbatum.

f Insulensis Conventus regimen mox post ipsum Bertholdum suscepit Petrus; uti intelligitur ex inscriptione Epistolæ XXX infra num. 67.

g Sterlingus ab impressa stella nomen habens, hodiedum in Anglia, ex quo illa fuit in Danorum potestate, usitatissimus est; respondetque dimidio floreno belgico: itaque 12 Sterlingi constituunt sex florenos seu libram unam flandricam vel majorem: quæ summa ante annos 400 non erat exigua, ut nunc esset.

h Wisbey Gotlandiæ portus primarius, de quo infra ad lib. 5 num. 47.

i 20 Augusti. Infra lib. 4 num. 83 dicitur quod anno 1282, post festum Sanctorum omnium, de receptione ejusdem fratris in Ordinem per litteras nondum intellexerat Virgo: unde colligas ad annum jam dictum receptionem istam spectare.

k Miraris duplicem una in charta inscriptionem? Miror & ego: suspicor autem quod, Epistola sub primo titulo jam scripta, supervenerit nuntius de electione Petri facta in Capitulo Wisbeyensi; ideoque appendiculam istam, sub ampliori titulo collocatam fuisse.

LIBER IV.

[Prologus]

Continens acta circa Christinam ab anno MCCLXXX ad LXXXVII, scripta ad Fr. Petrum, a Magistro Scholarium Stumbelensium Joanne.

In ecgrapho Bollandi, post reliquas epistolas, quas in sequentem librum servamus, sequebatur vacua pagina cum supra scripto verbo Incipit, quod signum esse videtur, non solum deficientis plenioris tituli, sed etiam prologi, saltem ab auctore vel collectore designati. Est autem totus hic liber continuatio Epistolæ XXVIII libri præcedentis num. 59 narrantis acta usque ad Octavam Natæ Virginis, a qua Octava exordium nunc sumitur: sicut facturum se promiserat scriptor ibidem nunc 63.

CAPUT I. Gesta ab Octava natæ Virginis usque post festum Sanctorum omnium.

[1] Igitur Sponsa Christi, ab Octava beatæ Virginis, usque ad festum omnium Sanctorum, [Anno 1280 16 Sept. Christina] in gravissimis tribulationibus mentis & corporis permanebat: & quasi per integram septimanam, absque corporis afflictione & dæmonum persecutione, magnum cordis tædium sustinuit, & non sine magna difficultate orare potuit. Sequenti vero a hebdomada Sponsa Christi a dæmonibus circumdatur, qui mentem ejus singulis noctibus, quasi per unam hebdomadam, variis cominationibus & exprobrationibus vexaverunt; & alternis noctibus, tollentes corpus Virginis, in dolium, ferventi pice & sulfure plenum, projecerunt: & salientes pedibus super ipsam, dolio penitus immiserunt: insultantes quoque horribilibus vocibus, dixerunt: [a dæmonibus immergitur pici ac sulfuri:] Ecce nunc vides, quod alium Deum aut Dominum non habes præter nos. Nos enim propter inordinatam vitam tuam dominamur tibi, & secundum nostrum arbitrium, cum volumus, parcimus tibi; cum autem volumus, graviter te torquemus. Cumque in hoc tormento secunda hebdomada pertransisset; dæmones, mutatis malitiæ suæ artibus, ad Virginem, in specie Fratrum Prædicatorum, fere per unam septimanam, singulis noctibus veniebant. Et prima quidem nocte accedentes ad eam bini, ac consequenter bini dæmones, sub specie Fratrum Prædicatorum; [23 solicitatur ab eisdem ab defectionem,] omnem sibi modum & ordinem vitæ suæ exponebant, & deceptam eam fore per omnia diversis argumentis & auctoritatibus asserebant. Porro, illi qui sibi familiariores extiterant dixerunt: Ecce nos miserentes erroris tui, tam cognitos quam incognitos, in omni scientia peritissimos [adduximus], ut te ab errore converterent; & ad rationabilem vitam suis consiliis revocarent; tu autem pertinaci animo eorum monitis non acquiescis, nec a tua stultissima opinione resipiscis. Deinde cum hæc & plura hujusmodi loquerentur; Virgo Christi ante conspectum Prioris adducitur; in cujus præsentia a cunctis Fratribus, generaliter atque specialiter, variis sermonibus affligebatur.

[2] Tandem vero a Domino conforata, & audacia arrepta, Priorem his verbis alloquitur: Adducantur nunc quæso, Domine Prior, Fratres vestri, qui suis iniquis sermonibus & perversis disputationibus conversationem meam & vitam, [apparentibus illis sub specie Prædicatorum:] quæ utique Christus est, fallaciter reprobaverunt; & ego singulas eorum assertiones penitus reprobabo. Tunc juxta desiderium Virginis Christi, adducti sunt ad eam eidem Fratres, bini & bini, eo ordine quo ante venerant, eosdem sermones & propositiones, quas prius proposuerant, iterantes: quibus Virgo Christi audacter se opponens, singulas ac universas eorum rationes cassabat, & una cum Priore mendaces eos per omnia demonstrabat. [quibus valide resistens,] Tandem multitudo dæmonum confusa, ante conspectum Virginis in nihilum redigitur: ex quorum confusione Virgo hilarior atque constantior efficitur. Sed, heu! talis jucunditas & audacia, durans tantum per unum diem, penitus autertur ab ipsa. Porro eidem dæmones, subsequenti nocte, in specie Fratrum Prædicatorum venientes, [30 die nec respondere quidem potest amplius;] Virginem Christi diversis argumentorum fallaciis, eo modo quo supra dictum est, conveniebant & mentem ujus ultra quam credi possit miserabiliter affligebant. Hæc afflictio quasi per integram hebdomadam singulis noctibus durabat; in quibus Virgo nullam consolationem habuit; nec respondere, sicut prima nocte fecerat, potuit. Siquidem Fratres eos, non dæmones æstimans, tanto amplius ab eorum sermonibus vexabatur, quantum ad ipsos semper majorem familiaritatem & gratiam habuerat, & ab eorum consiliis fuerat multoties consolata.

[3] In ultima vero nocte hujus afflictionis, post gravissimam afflictionem prædictorum dæmonum, [tandem tamen 5 Oct. eos compellit fateri qui sint.] Virgo Domini consolata a Domino admonuit eos dicens: Adjuro vos, per nomen Domini Jesu Christi, ut, si Fratres sitis aut dæmones, continuo indicetis. Tunc exclamantes ipsi, dixerunt: Ecce nos dæmones sumus, per potentiam Omnipotentis ad hoc compulsi, ut te nostris fallaciis tentaremus, & mentem tuam variis disputationibus vexaremus: sed ecce victi a te sumus per omnia & confusi, tu enim Ancilla Dei perseveranti animo nos vicisti, & cunctas propositiones nostras ad nihilum redegisti. Et cum hæc plura & iis similia dixissent, illico evanuerunt. Igitur Virgo Christi, ex hoc facto quam plurimum lætificata, sequenti die in consolatione permansit. Quo transacto, Virgo Christi, singulis noctibus, usque in feriam sextam, quæ est post festum B. Dionysii, a dæmonibus torquebatur & in dolium plenum sulfure & pice præcipitabatur, [Iterum a 7 Octobris,] & ab eisdem dæmonibus, blasphemantibus & super eam saltantibus, immergebatur. Sed Christus, qui suam dilectam Sponsam non deseruit, ad liberandum eam atque sanandum singulis noctibus quinque Angelos destinavit: qui confortantes eam piis alloquiis, [quot noctibus cruciata a dæmonibus, & sanata ab Angelis,] quod a Domino custodes quinque sensuum ejus deputati essent, fideliter affirmabant. Hanc vero afflictionem a dæmonibus & confortationem ab Angelis, singulis noctibus usque in sextam feriam supradictam, sustinuit: in qua quidem sexta feria cum Virgo Christi causa Communionis mane ad ecclesiam properare deberet: contigit quamdam matronam ipsi retro villam ocurrere, quæ dicebat Plebanum Coloniam ivisse, & Missam illa die celebrari non debere. [die 11, præ desiderio Missæ sanguinem ore & naribus vomit:] His auditus Virgo Christi vehementer conturbata, & quasi exanimis effecta; dolorem tamen intra se comprimens, & pallium quod gessit arripiens, ad ecclesiam in impetu spiritus pernevit; ibique continuo ad terram prostrata, ex nimia doloris compassione, calidum cruorem ex ore & naso evomuit; sicque ibidem immobilis atque exanimis diu jacuit, ut nec moventes se sentiret, nec loquentibus sibi responsa daret.

[4] [deinde invenitur rapta in extasim;] Interea, cum jam hora esset quasi tertia, ecce Plebanus, qui in proxima villa quæ Poilheym dicitur pernoctaverat, advenit. Accedens ergo ad Virginem Christi Hilla de Monte, excitare eam, & de adventu Plebani lætificare conabatur. Cumque diu & multum monendo atque loquendo [instaret]; mira res! ipsa, nec cum movebatur, sensit; nec loquenti ullum reponsum dedit. Denique jam ad Missam pulsabatur, & Plebano more solito præparato Missæ Officium inchoatur. [sumptaque Communione,] Et cum jam usque ad locum Euangelii perventum esset, Virgo Christi intus per spiritum admonita surgere, & ad Communionem accedere jubetur: & quod Evangelium legatur, similiter edocetur. Ex qua vera admonitione Virgo Christi confortata, illico se erexit; & quamdam puellam, ut Plebanum de Communione sua præmoneat, simul & aquam qua lavetur afferat, deprecatur. [manet extatica usque ad 12.] Quo facto & aqua allata, faciem ejus propter effusum sanguinem lavit: & Missa finita accedens ad Altare, more solito communicavit; & deinde totum illum diem in gemitibus & amarissimis fletibus continuans, nullam consolationem a suo dilectissimo Sponso percepit; nisi quod tandem de ejus voluntate certificata, gratias egit. Cum autem sero factum esset, Virgo Christi ex ecclesia in reclusorium introducitur, ubi dum usque in sequentem diem inscia permansisset, miraculum quoddam, quod ad glorificationem suæ Sponsæ, necnon ad confusionem dæmonis, [Interim aufertur a dæmone ejus clavis,] nobis cernentibus, divina clementia operata est, vestræ dilectioni intimabo. Eodem siquidem die, quo Virgo Christi ad Communionem accedere deberet, quamdam clavem de cubiculo suo, in eo loco in quo residere solet, in ecclesia reliquerat; quam post hæc inveniens Hilla de Monte, sub natta & straminibus ejusdem loci recondit: hanc vero clavem quærentes postmodum Magister Joannes, Hilla de Monte & altera Hilla, & straminibus cum natta undique eversis, invenire nullatenus potuerunt; nec mirum, quia dæmonis versutia ipsam abstulerat, seu ab oculis eorum absconderat. Altera vero die, hoc est in Sabbatho ante Vesperas, cum Virgo Christi sui compos aliquantulum efficeretur, de perditione clavis ipsi a Magistro Joanne inter cetera revelatum est; & dictis Vesperis, cum idem Joannes & Hilla simul in reclusorio fuissent, [& sub vesperam diei 12 refertur.] & Virgo Christi flexis genibus oraret ante fenestram; per quam ex reclusorio directe ad altare beatæ Virginis prospicitur; ecce eadem fenestra, cum clausa foret, in momento a cardinibus & sera a quodam dæmone ejicitur, & super quamdam cistam una cum clave prædicta projicitur. Qui dæmon supplici voce hoc dicebat: Accipito clavem, Ancilla Christi: æterni enim Patris potentia, ut tibi ipsam ablatam reportarem, me coëgit. Et his dictis confestim evanuit, & Sponsa Christi prostrata suo Sponso gratias egit.

[5] Fuit itaque Virgo Christi usque ad tertium diem communionis suæ, sine dæmonum persecutione, [14 Virgini nova accedit tribulatio,] de manifestatione divinæ voluntatis quodammodo consolata. Quo transacto, passionum acerbitas cum persecutorum numero ampliatur: singulis enim noctibus usque in festum omnium Sanctorum, venientes horribiles turbæ dæmonum in thalamum Virginis, orationibus insistentis, ipsam ab orationibus retrahere iniquis persuasionibus & variis comminationibus laborabant. Quibus dum Virgo Christi virili animo resisteret; [dum ferro candenti ustulatur,] ipsi dæmones amplius exacerbati, & irruentes in eam, femora ejus ferro ignito transfixerunt: cum quo etiam sursum a terra levantes, ipsam dudum intra se invicem colluctando torserunt. Post hæc vero ipsam, vestibus nudatam, cum eodem ferro per spinas, sepes & tribulos, comminando, insultando, & variis modis blasphemando ad proximam villam, quæ Poilheym b dicitur, pertraxerunt: ubi hoc suis nequitiis effecerunt, [& raptatur usque in Poilheimnuda,] quod canes totius villæ, quasi ad devorandum eam, concurrere viderentur: ex quorum latratu simili fraude factum est, ut populus ejusdem villæ utriusque sexus, tam bonus quam reprobus, ad spectaculum & ad ignominiam Virginis adstare videretur; & reprobi quidem insultantantes ei dixerunt: Ecce nunc patent seductiones & errores hujus seductricis, numquam enim salubribus acquiescere, & ab errore suo resipiscere voluit; merito ergo a dæmonibus sic trahitur, & vita ejus morte turpissima terminabitur. Reliqui vero, sub specie amicorum adstiterunt, qui flendo & quasi compatiendo dixerunt: Proh dolor! quid unquam tam ignominiosum de te nobis percipere contigit? heu! quomodo a dæmonibus traheris, & ab eis jam penitus suffocaberis? Verumtamen adhuc ab errore tuo resipisce, & dignis consiliis acquiesce. O utinam Virgo Christi tunc sensuum discretione caruisset, ut vel exprobrantium voces horribiles, vel saltem fallaciter compatientium sermones latuissent! sed, heu! ad majorem verecundiam & amaritudinem cordis sui, erat ei omnium sensuum suorum plena discretio, & circumstantium perfecta cognitio; quos etiam non, prout erant, dæmones, sed homines esse credebat.

[6] Sed inter hæc omnia, quod lacrymabilius est, nullam omnino consolationem a suo dilectissimo Sponso sentiebat. Adhærens autem inseparabiliter Sponso suo, [omnique divino solatio destituta;] contra hæc omnia sola animi virtute contendebat. Denique exclamans voce magna, dicebat: O Domine Jesu Christe, Sponse benignissime, deprecor vos, per gloriosam mortem & passionem vestram, & per aperitionem vestri dulcissimi cordis, quod vobis ex caritate contractum est: ut, si ex vestro consensu ab iis malignis spiritibus occidi debeo, vos cor meum, contritum ac multis doloribus angustiatum, in pace suscipere, & in vestro benignissimo corde dignemini conservare. Cumque hæc & his similia exclamando oraret, & nullam a suo benignissimo Sponso consolationem reciperet; [insultantibus idcirco dæmonibus,] ob hujuscemodi orationes dæmones acrius incitati, comprehendentesque eam, ad primam villam, & consequenter ad secundam villam, & consequenter ad tertiam, quæ infra civitatem Coloniensem sitæ c sunt, ipsam miserabiliter pertraxerunt; & simili modo, quo supra dictum est, in singulis villis tractaverunt. Post hæc vero comminando, insultando, & blasphemando, & trahendo ipsam usque in civitatem Coloniensem perduxerunt; & ibidem trahentes eam per omnes vicos & plateas civitatis similiter, [atque etiā per urbem Coloniensem trahentibus,] ut prædictum est, canes & utriusque sexus homines ad exprobrationem & derisionem Virginis Christi concitaverunt. Deinde, cum magna festinatione & sequentium subsannatione, ipsam ad claustra singulorum Conventuum, tam Religiosorum quam Secularium ejusdem civitatis, pertraxerunt. In quorum singulis, dum a prædictis dæmonibus, sub specie quarumdam personarum secularium & maxime religiosarum hostiliter subsannaretur, & variis illusionibus & blasphemiis miserabiliter & ultra quam credi possit, vexaretur, & a quibusdam tamquam amicis flentibus & quasi compatientibus ab errore resipiscere suaderetur, in conspectu omnium comprehendentes eam dæmones, in cloacas singulorum Conventuum præcipitaverunt, & corpus ejus fœtidissimis sordibus penitus immerserunt.

[7] Ex quibus tandem eripientes eam, ad majorem confusionem, [& de singulis turribus in subjectas cloacas jactantibus,] cum ferro per femora ejus transfixo, ipsam ad singula loca traxerunt, & ad turres & pinnacula singularum ecclesiarum transverso capite suspenderunt. Et quidam ex circumstantibus exprobrantes ei dixerunt: Quia dignum est, quod deceptrix illa, quæ numquam bonis consiliis obtemperare voluisset, morte tam turpissima damnaretur: alii vero flendo & quasi compatiendo, ipsam, ut ad vitam rationabilem se converteret, monuerunt. Tandem, cum hæc & plurima his similia ex circumstantibus blasphemarentur, accedentes prædicti dæmones, uncos acutissimos ejus corpori infixerunt: cum quibus atrociter trahentes ipsam, de singulis turribus dejecerunt, & in easdem cloacas denuo præcipitaverunt: ubi eam singulis vicibus miranda atque prædicanda æterni Sponsi clementia, absque suæ præsentiæ consolatione, per Angelos suos visitare, lætificare, & confortare dignabatur; quæ tamen mirabilis sanatio atque confortatio cordi ejus non præstabant solatium; sed dolorem & supplicium, per ipsorum dæmonum impiissimam exprobationem, [idemque facientibus ante domos fratris ac sororis ejus.] potius ampliabant. Post hæc itaque ad loca publica, in quibus tumultus major erat, similiter & ante domos fratris & sororis ejusdem Virginis, qui in ipsa civitate commorabantur, a dæmonibus trahitur: & ibidem simili modo, quo superius dictum est, a dæmonibus illudebatur, blasphemabatur, in cloacis immergebatur; insuper & ad superliminaria domorum, multis circumstantibus & subsannantibus suspendebatur. Inter quos erant duo dæmones, in specie Fratris & sororis ipsius Virginis adstantes, qui exclamantes lacrymabilibus vocibus dixerunt: Heu! quod te mater tua in mundum genuit! Heu! quod soror nostra unquam appellata es! Ecce jam palam propter te confundimur, & amplius omni honore seculi propter tuam insaniam destituimur.

[8] [Ipsa nihilominus Sponso fidelis,] In his omnibus locis & tormentis Virgo Christi plenam discretionem sensuum habebat, & persequentium turbas, homines esse non dæmones credebat; adhærens quoque vulneribus sui dilectissimi Sponsi, immobiliter orationes superius memoratas, exclamando frequentius, ad suum benignissimum Sponsum dirigebat; quam tamen ipse Sponsus, non quasi clamorem suæ dilectissimæ Sponsæ despiciens, repellebat; sed honori atque utilitati suæ Sponsæ fideliter prospiciens, ipsam exaudire aliquantulum differebat. Demum vero Sponsa Christi a dæmonibus de civitate, cunctis comitantibus, trahitur per flumen Rheni d ad molas ejusdem: in quarum rotas, aliis de littore spectantibus & exprobrantibus, a prædictis dæmonibus, cum eodem ferro quo tracta fuerat, suspendebatur. Ubi dum diutius torqueretur, tandem dæmones ipsam tollentes, in flumen Rheni præcipitaverunt: & jactantes lapides molares super eam, [etiam sub aquis Rheni,] in profundum fluminis penitus immiserunt. O felix submersio, per quam dæmonum horribilium facta est dispersio; & nihilominus Sponsi desideratissimi sentitur reversio. Nam cum Sponsa in Rhenum profundi projicitur, beata ejus anima in cor sui dulcissimi Sponsi trajicitur; corpus vero ejus a duobus Angelis devote suscipitur, & ab omni languore curatum in profundo cum magna reverentia servabatur. [ibidem divinitus recreatur.] Tunc quidem profundum aquarum factus est locus deliciarum; qui etiam ex nutu Dei mirifico lumine illustratur ac diversa ac pulcherrima genera tam piscium quam animalium ante conspectum Sponsæ Christi congregantur; quarum singula, submissis capitibus procedentia, Virgini Christi honorem & reverentiam devotissime exhibebant; & creatorem suum, qui tanta per eam miracula operatus est, modis variis benedicebant. Cumque ab ea interrogatum fuisset, quomodo irrationabilium animalium voces intelligere potuisset, responsum est ab ea quia in illa æterna veritate, ad quam amici Dei admittuntur, omnium irrationabilium animalium & creaturarum voces ac intentiones, tamquam rationabilium, perfecte inteliguntur. Talibus itaque mirabilibus delectata & Angelicis allocutionibus consolata Viro Christi, in tanto gaudio in thalamum educitur, quod præ nimia admiratione viam seu modum reductionis scire non potuit.

[9] [Dum ista usque ad 1 Novembr. aguntur,] His passiones Virgo Christi a proxima Dominica post festum B. Dionysii, usque ad festum omnium Sanctorum, singulis noctibus a dæmonibus sustinuit; & ab Angelis consolata, ei mirabiliter domum reducta fuit, & diebus supervenientibus multum jucunda apparuit. Contigit tamen interea quadam nocte, ut Virgo Christi a tribus dæmonibus mirabiliter atque subtiliter in hunc modum illuderetur. [fingit dæmon Epistolam Petri, qua is eam ad se vocet:] Venit quidam dæmon sub specie Magistri Ioannis in thalamum suum, portans quamdam litteram in manu sua, & dixi: Ecce, Christina, hanc litteram misit vobis Frater Petrus, demandans & rogans quam intime, ut ad partes suas e veniatis: deliberate ergo super hujusmodi & festinate; paratus sum enim vobiscum, si placet ad easdem partes declinare. His auditis, Virgo Christi stupefacta expavit. Æstimans autem quia Magister Joannes esset, sic respondit: Magister, hæc res non debet incaute attentari, sed potius exorandus, & super ea modis omnibus consulendus est Deus. Ite ergo, & Deum fideliter exorate, ut quidquid in hac parte suæ voluntatis fuerit, nobis dignetur propitius inspirare. Et his dictis vix ille egressus fuerat, [deinde assumit speciem, velut ad illam deducendam venientis:] & continuo alii duo dæmones venerunt; unus scilicet in specie vestri, & alter in specie cujusdam Prioris vestræ provinciæ; & ille quidem qui sub persona vestra venerat sic dicebat: Scitis, o Christina, carissima filia & amica, ob quam causam ad partes istas venerimus, & quare tam graves labores sustinuerimus? Postquam, Carissima, litteras de statu vestro diu desideratas recepi, compatiens multum vestris tribulationibus, litteras vobis consolatorias quanto citius potui destinavi; sed in hoc minime adhuc quiescere potui, donec per auxilium istius Prioris, mihi multum dilecti & vestri specialis amici, licentiam huc veniendi obtinui. Nunc ergo, Carissima, consilium nostrum quod utique Deo beneplacitum fore credimus, in sequendo nos perficere quantocyus festinate.

[10] Ad hæc verba expavescens & admirans, respondit: Carissime Pater & Domine, [sed fraus detegitur:] vestræ peregrinationi & labori compatior; & caritati atque fidelitati vestræ ex intimo corde regratior: sed & ipse Deus, omnium bonorum retributor, pro singulis ac universis beneficiis mihi impensis æternaliter vobis respondeat. Hæc autem, quæ dicitis, attentare non audeo, nec valeo, nisi mihi fuerit divinitus inspiratum. Quapropter, ite, & Deum devotissimis precibus exorate, ut si suæ voluntati beneplacitum fuerit, mihi inspirare dignetur. Cumque hæc & his similia diu invicem loquerentur, Virgo Christi, ut Deum super hujusmodi consulat, ad orationem quanto citius se convertit: cujus orationis tanta erat efficacia, quod dæmones illi sub specie Fratrum, in fœtidissimam nebulam resoluti, subito evanuerunt. Igitur in illa nocte, quæ præcedit diem omnium Sanctorum, post diversas afflictiones simul & consolationes, de quibus supradictum est, cum Virgo Christi mirabiliter in proprium thalamum reducta fuisset; ab Angelis continuo ante conspectum Virginis omnes illi dæmones, [ipse vero in festo Sanctorum,] qui ipsam ab Octava Nativitati beatæ Virginis usque ad hanc horam perfecti fuerant, congregantur, & erat numerus illorum in universo trecenti & tria millia. Trecenti autem erant ex iis, [de 303000 dæmonibus triumphat.] qui eam ab Octava Nativitatis beatæ Virginis, usque in sextam feriam post festum B. Dionysii cruciaverant; tria vero millia, qui ipsam deterius, usque ad festum omnium Sanctorum tribulaverant. Qui omnes, exponentes singulas ac universas nequitias atque malitias eorum victos se ab ipsa atque confusos per omnia ostenderunt; exclamantes quoque miserabilibus vocibus, dimitti se ab ipsa, quia vehementer arderent, suppliciter postulaverunt: tandem vero, ipsa sub nomine Jesu Christi jubente, cum magnis ululatibus recesserunt. Altera die, hoc est in die omnium Sanctorum, Virgo Christi serio animo ad ecclesiam properavit; & Corpore Domini percepto in æterni Sponsi continuo thalamum introivit, ubi ineffabilibus deliciis & gaudiis affluens, cum omnibus Sanctis feliciter exultavit. Inde autem revertens, suum Sponsum diversis laudum præconiis magnificavit. f

ANNOTATA D. P.

a Cum dies Octavæ istius id est 13 Sept. anno 1280 habens (ut bis jam dictum) litteras Dominicales GF, inciderit in Dominicam, patet hanc hebdomadem inchoandam a die immediate sequente.

b Poilheim, infra num, 183 silva dicitur esse. In descriptione agri Coloniensis invenitur viculus, Pol dictus ad Rhenum cum quibusdam arbusculis acsi ibi sit silvula, huc forsitan spectans.

c In prædicta descriptione trans Rhenum usque Coloniam viculi duo notantur, sed incipiunt lapides terminales pomœrii urbani, qui vulgo Markstein dicuntur, ab Ortu in Occasum certis intervallis dispositi: credo igitur Villarum nomine hic proprie sumpto, venire prædia rusticana.

d Molæ, medio in alveo Rheni mediantibus navigiis inter se connexæ, quamdam quasi speciem dimidiorum pontium faciunt ante urbem Coloniensem loco plus quam uno, jugiterque versantur ad usum populosissimæ civitatis.

e Apte hæc techna instruitur ad id quod optabat Petrus; & agebatur per litteras; sicut intelligitur ex libri præcedentis num. 62.

f Continuabatur porro sensus hoc modo: ab illo siquidem festo pæne usque ad Adventum: ubi ad commodius exordiendum sequens Caput, mutavi verbulum: quod facere post in simili casu, ut liceat, peto.

CAPUT II. Reliqua anni MCCLXXX.

[11] Ab festo Sanctorum, omnium pæne usque ad Adventum Domini, [Communicaturæ 15 Novembr.] filia vestra in consolatione & magna exultatione permansit. Semel interea communicavit filia vestra; hoc est in illa sexta feria quæ est post festum B. Martini: in quo quidem die, cum Virgo Christi in ferventi cordis desiderio mane pergere deberet ad ecclesiam; ecce ille artifex totius doli, desiderium Virginis impedire cupiens, in speciem cujusdam ancillæ fratris ejus, Coloniæ commorantis, se nequiter transformavit; & veniens retro villam, festino cursu Virginem Christi antecedebat, & tangens vestimentum ejus, hoc dicebat: [occurrens in specie ancillæ dæmon,] O carissima puella, cur me sic cursitantem post vos, & multoties clamantem, audire dissimulatis? Redite quæso celeriter: habeo enim vobis arduum negotium ex parte fratris vestri nuntiare. Qui Virgo Christi, existimans quia ancilla fratris esset, simul & ejus æquivoca, respondens ait: O cara æquivoca, si in aliquo molesta fui vobis, indulgete obsecro mihi: novit enim Deus, quod vocem vestram non audivi: hoc autem scitote quod nequaquam vobiscum redibo. Illa autem, ut vidit quod ipsam ad redeundum his sermonibus minime flectere posset, graviter ingemuit, & flebili voce dixit: O carissima puella, dolorem cordis mei jam ultra vobis celare non valeo, sed causam adventus mei lacrymabiliter reserabo. Ecce frater vester Henricus usque ad mortem vulneratus est: a quo missa cucurri per totam noctem, ut vobis eo maturius nuntiarem. Nostis enim quod idem frater vester, [fingit fratrem lætaliter saucium, ejus ope egere:] absque timore & cognitione Dei, in grave animæ suæ periculum, semper in seculo conversatus est: venite ergo, carissima & fratri vestro jam morituro subvenite: vos enim potestis, per pias & salubres exhortationes vestras, in corde ejus ignem compunctionis excitare, lumen divinæ cognitionis inspirare, & sic deinceps animam ejus a portis inferi ereptam in cælesti patria collocare. Ad hæc verba Virgo Christi quasi minus compatiens, sed fortiter in suo proposito perseverans, respondit: Deus, qui est creator omnium simul & conservator, ipse pro sua clementia fratrem meum corroborare & conservare dignetur: ego enim nulla ratione modo redire potero, quia propositum communicandi habeo.

[12] His dictis avertens se Virgo Christi ad ecclesiam properavit; & cum paululum processisset, [sed nihil proficiens, cogitur fraudem fateri,] transformans se idem dæmon in speciem nigerrimi catuli, præcurrebat ei iter, quo ire debuerat, & trahens vestimenta ejus mordacibus dentibus, procedere eam non sinebat. Tunc Virgo dæmonis agnoscens versutiam, ipsum per nomen Domini Iesu Christi admonuit, dicens: Adjuro te, o maligne spiritus, per Virtutem & Passionem Domini nostri Iesu Christi, ut exutis alienis formis, quibus fraudulenter indueris, quis aut qualis sis in propria essentia te demonstres; neque iter meum ultra in aliquo impedias vel offendas. Hic dæmon ille, ad invocationem hujus dulcissimi nominis, Virginis cessit imperio, & resumpta suæ deformitatis horribili specie, voce magna dicens exclamavit: O Ancilla omnipotentis Dei, miserere mei: ego enim idem ipse sum, qui in specie ancillæ fratris tui pridem tibi occurri, [& ipsa communicans, Sponso jungitur.] nuntians tibi mendaciter de læsione fratris tui, cupiens mentem tuam turbare & a Communionis proposito revocare: tu vero, Ancilla Christi infallibilis ac immobilis, insuperabili mentis constantia fraudes nostras superas, & vires conteris universas. Cumque hæc [& alia] plurima dixisset, dimissus a Virgine est, cum magna confusione. Ipsa autem in virtute sui dilectissimi Sponsi amplius confortata, ad ecclesiam usque pervenit: ubi post perceptionem Corporis Domini, in admiratione ineffabili sui dilectissimi Sponsi feliciter [diem] transegit; deinde usque B. Catharinæ consolata permansit.

[13] [23, consolatio subtrahitur.] Tunc vero, Sponso ejus consolationem delectabilem subtrahente, in corde Sponsæ ingens tædium oriebatur, & orationis ejus sacrificium cum difficultate gravissima agebatur. In hoc vero tædio Virgo Christi, absque omni dæmonum persecutione, usque ad primam Adventus Domini Dominicam perduravit: qua transacta, multitudo dæmonum Christi Virginem circumdabat, [2 Decemb. redeunt dæmones:] qui eam singulis noctibus usque ad festum B. Nicolai, perversis suasionibus & variis comminationibus, retrahere ab orationibus laborabant. Quibus Virgo Christi dum viriliter reniteretur, dæmones contra parietes corpus ejus collidentes, duris verberibus cruciabant. In illa vero nocte, quæ est ante diem B. Nicolai, post comminationes & afflictiones plurimas, dæmones restem collo Virginis annectentes, [6, nudam suspendunt e quercu,] & manibus post tergum crudeliter ligatis, nudam eam de cubili traxerunt. Unus autem ex ipsis manum horribilem capiti ejus acriter impressit, & dolorem ei vehementem & diu durantem intulit; trahentes quippe eam sic in magnam quercum, quæ retro in curia ipsius Virginis sita est, tamquam maleficam suspenderunt. Ubi dum mentem ejus multis comminationibus & blasphemiis diutius afflixissent; denique infligentes ungulas ferreas corpori ejus, [& ungulis laniant:] carnem lacerando particulariter abstraxerunt, & sic saltem ipsum corpus præcipitaverunt. Quo facto, dæmones disparuerunt; & continuo venerunt duo Angeli divinitus missi, qui levantes ipsum corpus, & sanatum per omnia, cum magna reverentia & consolatione, in proprium cubiculum reduxerunt. Mane facto, ad ecclesiam perrexit Virgo: & communicans, sine consolatione permansit; nisi quod tandem, post amaras lacrymas & gemitus, de suis tribulationibus voluntatem sui dilectissimi Sponsi scire meruit. Et quoniam sinistra manus ejus, sicut, proh dolor! semper in Communione solet, tunc chyrothecis munita non fuit, pulcherrima Crux, in signum pugnæ subsequentis & victoriæ, in digito ejus apparuit.

[14] [a 9 usque 24 Decembris quot noctibus dire eam raptant,] Erat autem absque dæmonum persecutione, de voluntate sui dilectissimi aliquantulum consolata, usque ad tertium diem: quo elapso, tormentorum acerbitas & tortorum numerus ampliatur. Ex tunc quippe, usque ad illam noctem quæ præcedit Vigiliam Natalis Domini, Virgo Christi singulis noctibus, cum orationibus insisteret, post longissimas comminationes a dæmonibus rapitur; & vestibus expoliata, cum diversis blasphemiis & exprobrationibus, ad quasdam curias ejusdem villæ, in quibus erat major familia, contumeliose trahitur; ibique supra domos & horrea singularum curiarum, per manum dæmonum, ad modum pilæ, diutissime præcipitatur. Qui etiam dæmones, insultantes ac comminantes ei, frequenter dixerunt, quod nudam super strata clientium, in horreis dormientium, ipsam præcipitare vellent; in qua comminatione mendaces inventi sunt. Ipse enim Sponsus suus, [sed prohibentur ejus pudicitiæ calumniam facere:] pudicitiæ dilectissimæ suæ Sponsæ auctor & custos, dæmones in hac parte prohibuit; evidentissime ostendens, ipsos dæmones ad nocendum suam Sponsam omnino impotentes fore, nisi quantum ipsis pro gloria ipsius divinitus concederetur. Igitur dum Virgo Christi sic a dæmonibus, comminantibus & exprobrantibus, diu jactaretur; ecce alii dæmones, in speciebus canum transformati, singulas curias, ubi Virgo Christi torquebatur, diris latratibus repleverunt. Deinde transformantes se in homines utriusque sexus, scilicet in familias singularum curiarum, quasi ex latratibus canum excitati essent, ad illudendum Virgini adstiterunt; exprobrantes quoque ei, hostilibus vocibus dixerunt: [multumque insultantes,] Ecce nunc manifestæ factæ sunt seductiones & errores hujus maleficæ: nunc enim palam in dæmonum potestatem traditur, & deceptioni suæ merces sibi digna rependitur; justum quippe est vitam ejus turpi morte finiri, quæ semper irrationabiliter vixerat, & numquam voluit bonis consiliis obedire.

[15] Inter has cruciantium acies Virgo Christi absque omni consolatione permanebat: sed vulneribus sui dulcissimi Sponsi intenta, [semper sibi constantem,] jugiter contra hæc omnia sola animi constantia contendebat; & heu! plenam sensuum suorum discretionem retinens, homines eos, non dæmones fore credebat. Tandem cum Virgo Christi diu multumque præcipitata fuisset, per collum ipsam dæmones rapuerunt, & in singulis curiis; aliis spectantibus atque blasphemantibus, contra terram crudeliter alliserunt. Postmodo horribilis illa cohors dæmonum dispergebatur, & Virgo Christi singulis noctibus, a duobus Angelis cælitus missis devotissime tollitur, & mirabiliter domum reducitur. Quæ tam mirifica sanatio cordi ejus solatium non præstabat, sed per iniquas blasphemationes ipsorum dæmonum dolorem potius & amaritudinem ampliabat. Interea etiam quadam nocte Virgo Christi a dæmonibus usque ad cœmiterium trahitur, & super tectum ecclesiæ, [velut in totius populi conspectu cruciant:] eo modo quo prædictum est, præcipitatur. Similiter & ex fraude dæmonum, universus populus ejusdem villæ sibi adesse videbatur: qui omnes unanimiter atque hostiliter exprobrantes sibi variis sermonibus insultabant. Inter hos quidam dæmon sub specie Magistri Ioannis adstitit, qui non compatienti sed indignanti animo improperavit ei, dicens; Heu! Christina, quod personam vestram unquam cognovi; heu quod unquam vobis familiaris extiti! Quomodo autem sic in manus dæmonum tradimini, & ab ipsis jam tamquam malefica suffocabimini? Cumque sibi exprobratum fuisset, apprehendentes eam dæmones, cunctis cernentibus atque colludentibus, ad terram immisericorditer allidebant. Hoc autem facto, Virgo Christi, dæmonibus abscedentibus, a duobus Angelis prædictis devote tollitur, & confortata domum reducitur.

[16] In penultima nocte ante Vigiliam Natalis Domini, venerunt eidem dæmones in thalamum Virginis; & post longas comminationes & graves vexationes, femora ejus catena durissima transfixerunt, & vestibus nudatam ad curiam Advocati ipsius villæ pertraxerunt. Ubi dum Virgo Christi, [ac denique catena trajectam suspendunt e tecto domus;] sicut prædictum, a dæmonibus præcipitaretur, blasphemaretur & ad terram allideretur; tollentes eam dæmones, cum eadem catena qua tracta fuerat, supra domum ipsius Advocati statuerunt, & pyropo ejusdem domus, in signum derisionis & ignominiæ adstrinxerunt, & blasphemantes eam multiformiter, tandem evanuerunt. Porro Virgo Christi ab Angelis solvitur, sanatur, & domum mirabiliter reducitur. In his autem omnibus Sponsa Christi nullam in corde suo consolationem sentiebat; sed dimicans contra hæc omnia, sola animi contentione vulneribus sui Dulcissimi incessabiliter, licet inconsolabiliter, intendebat. Circa finem vero harum tribulationum, [& crudelius sævientes,] hoc est in illa nocte quæ præcedit Vigiliam Natalis Domini, venerunt dæmones prædicti, amplius in Virginem Christi sævientes: & cum eam variis comminationibus diu vexassent, nudam a proprio thalamo extraxerunt; levantesque eam sursum a terra, & adinstar pilæ inter manus eorum crudelissimas blasphemando præcipitantes, ad vicinam silvam perduxerunt; ubi eam variis injuriis fatigatam, & ab alto præcipitatam, cuidam stagno profundissimo multis vicibus immerserunt. [denuo frustra solicitant:] Ex quo tandem eripientes eam, blandis sermonibus atque nefandis adulationibus aggredientes, dixerunt: O miseranda atque stultissima omnium, quis error, aut quæ perversitas detinet mentem tuam, ut vitam inordinatam, a Deo reprobatam, necnon & hactenus ab omnibus hominibus inusitatam, pertinaciter imiteris; & non, sicut ceteri homines religiosi & boni, rationabiliter converseris? Nonne vides quod nos, propter inordinatam & perversam vitam tuam, dominamur tui, & non est alius Deus te adjuvans præter nos? Nos enim cum nobis placuerit percutimus & sanamus te: cum vero placitum fuerit te tormentis gravissimis cruciamus. Consule ergo saluti tuæ, & acquiesce nostris consiliis; nos enim sanam, & hilarem & jucundam [te faciemus] & ditabimus, & præ cunctis hominibus honorabimus & dignitatibus sublimabimus.

[17] Hæc & plura ipsis loquentibus, Virgo Christi non respondit eis verbum; [spreti autem a Virgine,] quapropter dæmones illi, magis furore succensi, dixerunt: An non loqueris nobis? nescis enim quod potestatem habemus perdendi te simul & salvandi? ideoque vel juxta votum nostrum nobis respondebis, vel morte gravissima interibis. Porro Virgo Christi adhuc, licet vehementer conturbata, omnino subticuit. Irruentes ergo in eam dæmones, membra ejus lanceis acutissimis transfixerunt, & sic ipsam ad horrenda loca nemoris, in magno clamore & strepitu perduxerunt. Erat autem illic ingens quercus succisa, in qua membra Virginis transfixa lanceis infixerunt, membra quippe transfixa erant in hunc modum. [eam lanceis transfigunt,] Duo scilicet dæmones duabus lanceis aures Virginis transfixerant, duo vero oculos, duo nares, duo manus, duo scapulas, duo mamillas, duo pedes, duo femora; duo autem dæmones servabant duas lanceas acutissimas super os & guttur Virginis; alii vero accedentes, corpus saucium & transfixum, malleis durissimis diutissime cæciderunt: exclamantes quoque unanimiter dixerunt. Modo, infelix, loquere, & palam confitere, ut erroneam vitam tuam deferas, [& mortem minantur,] & ad rationabilem vitam te convertas; alioquin confestim te interficiemus, & per guttur tuum has lanceas transfigemus. Tunc exclamans voce magna Virgo Christi, dicebat: Domine Jesu Christe, vita viventium, salus omnium in vobis confidentium; precor vos per gloriosam mortem & passionem vestram, & per dulcissimum cor vestrum, quod ex caritate confractum fuit, ut si ex nutu vestro procedat, ut ab his malignis spiritibus interficiar, vos cor meum turbatum & afflictum in pace suscipite, & in vestro corde dulcissimo misericorditer conservate. Hæc ea loquente, [ac denique inferunt.] dæmones illi crudelissime adversus eam sævientes, exclamaverunt dicentes: Quousque huic maleficæ parcere debemus? Quamdiu ream occidere differemus? Ecce quomodo jam palam insultans nobis blasphemat, & alium Deum præter nos invocare sibi in auxilium non formidat. Tundatur itaque os hujus blasphemæ, & guttur ejus lanceis acutissimis transfigatur, ut amplius contra Dominos suos blasphemiam non loquatur. Hæc exclamantes dixerunt: & continuo accedentes duo dæmones, os ejus simul cum gutture duabus lanceis transfixerunt.

[18] [Eadē rursum a Sponso vivificata,] Hoc facto horribilis illa multitudo dæmonum dispergitur, & Sponsa Christi in thalamum sui dulcissimi Sponsi læta suscipitur, ubi beata ejus anima ineffabilibus gaudiis & deliciis jucundatur: quinimo corpus saucium & jam mortuum, non ab Angelis, sed ab ipso Angelorum Rege & Domino, nec non & Sponso dulcissimo vivificatur, sanatur, & modo mirabili atque ineffabili in proprium cubiculum reducitur. Tunc ad majorem consolationem & gloriam, convenerunt ante conspectum Sponsæ Christi omnes illi dæmones, qui ipsam a prima Dominica Adventus usque in hanc noctem tribulaverant. Erat autem numerus eorum in universo quinquaginta: [fatentur se fuisse 50, & petunt dimitti:] sed decem ex eis, a Dominica supradicta usque ad festum B. Nicolai, ipsam cruciaverant; & in posterum reliqui omnes cum prioribus persecuti eam fuerant. Qui confusi & tremebundi singulas ac universas astutias atque malitias eorum exponentes, se devictos per omnia, & proinde miserabiliter a suis Magistratibus [puniendos] fore pronuntiabant; se quoque dimitti ab ipsa, quia orationis suæ incendium tolerare non possent, suppliciter postulabant. Tandem vero, Virgine Christi jubente, cum magnis ululatibus abierunt. Ex tunc autem, usque in diem Natalis Domini, Sponsa cum devotione magna & ferventi cordis desiderio ad Communionem præparatur: in qua videlicet die Sponsa Christi, in amplexus sui dulcissimi Sponsi, post Communionem, dicto citius rapiebatur, & gaudium super gaudium ipsi ineffabiliter cumulabatur.

CAPUT III. Annus MCCLXXXI usque ad XVI Martii.

[19] [Christina consolata communicat 10 & 31 Januarii 1281:] Ab illo die, usque in festum Purificationis beatæ Virginis, Sponsa Christi in magna consolatione permansit; & infra [istud tempus] tantum bis communicavit; primo, scilicet in sexta feria post Epiphaniam Domini, secundo autem in illa sexta feria quæ est ante Purificationem beatæ Virginis; & rapta in magna consolatione & exultatione fuit. Accidit autem infra duas sextas ferias supradictas, [interim apparet ei exultans dæmon;] ut tribus diebus Virgini Christi, mane ad ecclesiam retro villam eunti, occurrerit quidam dæmon, sub specie viri juvenis, cachinnans & quasi de solitæ fraudis prosperatione exultans. Quem Virgo Christi intuita, cum adhuc procul ab ea esset, dæmonem ipsum fore cognovit. Ille autem ut Virginem Christi occurrere sibi videbat, expavens & festinanter progrediens, ipsam quasi dissimulans præcedere conabatur. At illa, quoniam non latuit ejus calliditas, cum appropiare sibi videret, ipsum alloquitur his verbis, dicens: Unde huc advenis, o maligne spiritus, sub humana specie callide tectus? Qui ait: Nihil mihi & tibi, o Ancilla Dei Omnipotentis: iter meum ne impedias, sed abire me velociter sinas. Cui Virgo: Adjuro te, [& adjuratus causam edere,] inquit, per virtutem Domini nostri Jesu Christi ut ab isto loco non discedas, nisi prius mihi unde venias, & cur cachinnando exultes, indices. Ille vero gemebundus & tristis, ait: Quid nos affligis, o Christina Ancilla Omnipotentis? Quid nos persequeris? Nusquam manus tuas effugere possumus, & nusquam præ virtutum tuarum magnitudine occultari: semper enim fraudes nostras occultissimas superando manifestas, & omnes vires nostras ad nihilum redigis & expugnas. Idcirco, licet invitus faciam, cogor tuis tamen parere præceptis: [fatetur scandalum a se curatum.] ecce, ego de ecclesia gavisus venio, quia injunctum mihi officium strenue perpetravi, & quasdam ibi personas religiosas, ad confabulandum inutilia & tractandum saluti suæ contraria, copulavi: & nominans eas, dixit: Vade igitur, & sicut prædixi, ita ibi verum invenies. Cumque hæc & plura alia, quæ Virgo Christi interrogaverat, retulisset; dimissus a Virgine dæmon ille recessit, & Virgo ultra procedens ad ecclesiam, easdem personas conjunctas, &, sicut prædixerat ei dæmon, confabulantes invenit.

[20] Igitur in illa sexta feria supradicta, quæ præcedit festum Purificationis beatæ Virginis, [31 Januarii apparent in manu Virginis Cruces 3;] cum Sponsa Christi communicasset, tres Cruces formosissimæ in sinistra manu ejus apparuerunt; una scilicet in superiori parte manus, & in interiori duæ. Circa superiorem vero Crucem erat scriptum pulcherrimis litteris, Jesus Christus: erat autem præsagium futuræ pugnæ & subsequentis victoriæ. Tres etenim Cruces, dæmones tres, & tres hebdomadas, in quibus Virgo Christi passura fuerat, præmonstrabant. Hoc autem non ita intelligatis quod has Cruces quispiam viderit, cum manus ejus duabus Chirothecis munita fuerit: sed potius quia ipsa Virgo postea interroganti inscia retulerit. Eæ vero cruces in manu Virginis absconditæ latuerunt, & post tres dies, id est, in illa nocte quæ est post Purificationem beatæ Virginis, [& nocte 3 Febr. præcedente aggressi eam 3 dæmones,] secundum quod ei præmonstratum fuerat, venerunt tres dæmones in thalamum Virginis: & primo ipsam, blandis sermonibus & iniquis persuasionibus, ab errore resipiscere & converti ad vitam rationabilem persuadebant; insuper & tormenta gravissima, si suis consiliis non acquiesceret, promittebant. Quorum sermones & consilia dum Virgo Christi constanter argueret, comminationes quoque & tormenta nihilominus vilipenderet; sævientes in eam dæmones, [cruciant usque ad 17;] verberibus & tunsionibus afflixerunt. Hæc pœna duravit singulis noctibus, a Purificatione beatæ Virginis usque in secundam feriam quæ præcedit Cathedram S. Petri. In qua quidem secunda feria, contigit Virginem Christi, cum Magistro Joanne & aliis religiosis puellis, quemdam Eremitam, qui in vicina silva residet, visitare. Ubi dum causa piæ collocutionis aliquantulum morati fuissent, quia sol jam tendebat ad Occasum, intendebant domum redire, & hoc communiter statuerunt. Erat autem Virgo Christi adhuc jejuna, caput dolens, [quando iidem gravius ipsam terrent;] & ex nimia debilitate quasi a corde deficiens: ne tamen per ipsam ceteræ gravarentur, in impetu animi surrexit; & tamquam nullam debilitatem sentiret, in redeundo alias præcessit: & dum sic iret, Vesperas suas dicere incepit. Quibus finitis, dum Virgo Christi, ad commendandum orationes suas Domino, ad cælum oculos attolleret; ecce tres dæmones, in specie ignis horribilis, sursum in aëre apparuerunt, qui tenentes ungulas ignitas in manibus, variis comminationibus, ceu ipsam in conspectu commeantium discerpere vellent & occidere, terruerunt. Quod tamen ipsis facere omnino non licuit, divina namque virtus ipsos prohibuit; comitantes quippe eam dæmones per longum viæ spatium contra finem silvæ, mendaces & confusi abierunt. Illi autem qui cum ea comitabantur, nihil horum quæ fiebant viderunt neque audierunt.

[21] Sequenti ergo nocte venerunt eidem dæmones in specie ignis, sicut, [& proxima nocte, post iteratas frustra solicitationes,] in præcedenti [vespera] se ostenderant, in thalamum Virginis orantis; & portantes ungulas candentes in manibus, diversis eam sermonibus, ut ab erronea vita discederet, & ad rationabilem vitam se converteret, hortabantur; alioquin ungulis cunctas venas ejus extrahere, & morte crudelissima ipsam interficere minabantur. Quibus Virgo Christi audacter & intrepide respondit: O maligni spiritus, non me movent exhortationes vestræ & iniqua consilia, nec me terrent comminationes vestræ & tormenta gravissima: sed potius opto, ut propter amorem Domini mei Jesu Christi, qui pro me mortuus est, venarum mearum congeries dissolvatur; ut anima mea, quocumque tormentorum genere ab hoc mortali corpore absoluta, in eum, qui est vita mea perpetua, transire mereatur. Quid ergo tardatis? Quid morando tempus perditis? Agite quæso festinanter quidquid vobis a Domino meo injunctum fuerit: nil parcatis. Ad hæc verba dæmones illi furore succensi, ipsam crudeliter invaserunt: & duo quidam ex ipsis ungulas ignitas femoribus ejus infixerunt; tertius vero infigens ungulam corpori ejus, [ignitis ungulis lacerant,] ipsam miserabiliter laceravit. At Virgo Christi, vulneribus sui dilectissimi Sponsi firmiter ac delectabiliter adhærens, non solum patienter, sed etiam gaudenter omnia sufferebat; & sentire exteriorum passionum acerbitates, præ internæ consolationis magnitudine, contemnebat.

[22] [usque ad 21:] Altera vero die, Virgo Christi interna consolatione privatur, & tribus subsequentibus noctibus usque sextam feriam, quæ præcedit Cathedram B. Petri, ab eisdem dæmonibus miserabiliter torquebatur. Duabus siquidem primis noctibus venerunt præfati tres dæmones, in specie ignis, multum horribiles; tenentesque candentes ungulas, mentem Virginis iniquis persuasionibus & variis comminationibus fatigabant. Quibus dum Virgo Christi, ab omni interna consolatione privata, nihil omnino responderet, verumtamen vulneribus sui dulcissimi Sponsi immobiliter adhæreret; accedentes ad eam dæmones, & ungulas corpori ejus infigentes, [sed Sponsum velut moritura invocans,] a proprio thalamo contemptibiliter extraxerunt; & sic deinceps cum ungulis infixis & simul compressis, corpus Virginis ad parietes domus, deinde ad singulas arbores curiæ ipsius ad modum pellis diutissime collidentes, mentem quoque ejus variis blasphemiis multo amplius vexaverunt. Tunc in impetu cordis exclamans Virgo Christi, hæc dicebat: Domine Iesu, vos mihi estis spes unica a juventute mea: vos mihi in tribulationibus semper indefessus adjutor & piissimus consolator fuistis; nulla persecutorum feritas, nulla tormentorum acerbitas me unquam a vobis vivam separabit. Morituram itaque pro amore vestro in pace suscipite, & in vestro corde dulcissimo æternaliter conservate. Cum hæc verba Virgo Christi orando dixisset, [identidem sanatur ab Angelis.] dæmones illi, cum magna feritate ungulas ab ejus corpore extrahentes, continuo evanuerunt. Hoc facto corpus Virginis ab Angelis devotissime tollitur, sanatur, & cum magna consolatione in thalamum suum reducitur.

[23] In tertia vero nocte, hoc est in illa quæ præcedit sextam feriam supradictam, cum prædicti tres dæmones, post multas comminationes & vexationes, similiter & duabus præcedentibus noctibus, Virginem Christi nudam & ungulis transfixam a proprio thalamo extraxissent, & ad parietes domus & arbores crudeliter allisissent, & in iis omnibus adhuc ipsam minime deficere conspexissent; exasperati vehementer & consilio inito, dixerunt: Ex quo istam maleficam sic exterminare non possumus, [Denique diffisso toto corpore,] graviora tormenta sibi adhibebimus. Duo ergo ex nobis corpus infixis ungulis extendant, & tertius dorsum ejus a summo usque deorsum dividat, & omnia intestina ejus simul cum corde ejiciat; ut sic saltem exterminata, numquam resurrectura deficiat, itaque factum est. Duo siquidem ex ipsis dæmonibus corpus Virginis infixis ungulis extendebant; tertius vero dæmon, ejus dorsum ungula lacerans, a summo usque deorsum dicto citius dividebat; intestina tamen non ejiciebant. Jacens autem Virgo in tanta corporis simul & cordis desolatione, [dæmonibus insultat:] orationem prædictam direxit ad Dominum: in qua nimirum oratione a Domino confortata, alloquitur dæmones, sic dicens: O vos maligni spiritus, minas vestras derideo, & tormenta vestra non pavesco: vita mea est Dominus Iesus Christus. Si ergo vos ex vestra malitia vulnera mihi infigitis, ipse pro sua clementia me sanabit; si occideritis, me vivificabit; si cor cum intestinis ejeceritis, ipse me in suo dulcissimo corde perenniter conservabit. Nolite ergo tardare, nolite morando tempus perdere: sed quidquid vobis a Domino præceptum fuerit, velociter adimplete.

[24] [qui confust tandem recedunt;] Cum sic Virgo Christi, pati desiderans, moram dæmonum argueret; ecce ipsi dæmones, perterriti & confusi, humiliter ac flebiliter responderunt; O Christina, Ancilla Dei omnipotentis, miserere nostri: multo enim amplius nos affligit tuæ mentis insuperabilis constantia, quam te illata a nobis supplicia. Tunc admonuit eos Virgo Christi, dicens: Adjuro vos, per virtutem Domini nostri Iesu Christi, ut si me unquam amplius afflixeritis, mihi continuo indicetis. Qui exclamantes dixerunt, Numquam: sed ecce nos modo, ex nutu Omnipotentis, ex pluribus dæmonibus exquisiti fuimus & coacti ut te Ancillam Omnipotentis variis nostris nequitiis tentaremus, insuper & nobis injuncta supplicia inferremus: sed, heu! victi sumus per omnia, & supra modum afflicti. Dimitte ergo nos, o Ancilla Dei, quia numquam usque in hanc horam tibi tormenta intulimus neque amodo inferemus. Cumque hæc & plurima, confitentes singulas nequitias suas, dæmones loquerentur; Virgine Christi jubente, tandem cum magnis ululatibus recesserunt. Quibus recedentibus, Sponsa Christi non ab Angelis sed a Sponso suo dulcissimo, non corporalibus oculis visibiliter, sed in corde sensibiliter visitatur: ex cujus delectabili præsentia non solum cor Sponsæ ineffabiliter jucundatur, sed plerumque corpus ejus saucium & disruptum sanatur, confortatur, & mirabiliter in proprium thalamum revocatur.

[25] Sequenti vero die mane, Sponsa Christi ad ecclesiam proficiscitur, [ipsa vero consolata manet usque 3 Martii:] & communicans in thalamum sui dulcissimi Sponsi continuo transvehitur, & ibidem ineffabiliter consolatur. Ab illo siquidem die, usque in Dominicam primam Quadragesimæ, Virgo Christi in maxima consolatione permansit. Qua transacta, cum sequenti nocte Virgo Christi more solito orationibus insistere deberet, omnis devoti cordis desiderium ipsi subito subtrahitur, & ingens in corde ipsius tædium generatur: in quo quidem tædio Virgo Christi, sine dæmonum persecutione, usque ad festum B. Gregorii perduravit. Tribus autem noctibus ante festum B. Gregorii, cum Virgo Christi thalamum suum intraret, [9 ejusdem, dæmones quasi fures domum perturbant:] & orationibus non sine magna difficultate insistere deberet, a dæmonibus taliter illudebatur. Visum quippe ei fuerat, qualiter raptores & fures nocturni tectum & parietes thalami sui confringerent, cistas aperirent, & res inde auferrent, insuper & magnum tumultum facerent. Unde vehementer perterrita, præ nimio terrore vix se in orationibus continere poterat: dæmonum enim hæc erat astutia, volens Virginem Christi ab orationibus retardare. Quam tamen astutiam Virgo Christi tunc minime cognovit; licet diebus advenientibus tectum cum parietibus illæsum, cistas cum rebus integras reperisset, & similiter illusam se a dæmonibus perfectius cognovisset.

[26] Post hæc vero tribus aliis noctibus, cum Virgo in thalami sui secreta orare debuisset, [12 Martii,] busones horribiles penes se vociferare audiebat; est autem hoc monstrum, quod Virgo Christi præ cunctis monstris semper horrere consuevit. Horruit itaque vehementer has voces audiens, & ipsos bufones vicinos sibi considerans, continens, tamen se virili animo [sustinens], ab orationibus non cessavit, sed & genua sua frequenter incurvavit. Porro ipsi bufones venientes, subtus pedes & genua Virginis orantis, vociferando horribiliter se straverunt: deinde, cum Virgo Christi ab orationibus non desisteret, sed fortius genua flectendo insisteret, bufones prædicti per totum corpus Virginis suis frigidis ac venenosis corporibus serpserunt; [sub specie bufonum Virginem torquent,] ascendentes tandem usque ad caput, os, nasum, oculos & aures Virginis supra sedendo circumdederunt: & fugentes atque corrodentes, talem & tam vehementem dolorem, qualem se Virgo Christi numquam sensisse cognoverat in passionibus, intulerunt. Cumque Virgo Christi ab iis dudum & miserabiliter torqueretur; tandem ex nutu divino, illo bufone qui os Virginis clauserat parumper amoto, possibilitas loquendi ipsi conceditur. Exclamans igitur quantum valebat, quia illico suffocandam se fore credebat, animam suam suo dulcissimo Sponso humiliter commendabat; [& tantum non suffocant,] & oratione completa idem bufo super os Virginis residebat; & applicans os suum ad os Virginis, fœtorem spurcissimum & abominabile venenum ejus corpori infundebat: quo facto, omnes illi bufones decidentes evanuerunt. At Virgo Christi, propter venenum sibi infusum, miserabiliter torquebatur; & volvens se huc atque illuc, pæne propter fœtoris immunditiam suffocabatur. Tunc ille dulcissimus Sponsus & Amicus in hac necessitate dilectissimam Sponsam non deseruit, [idque per tres continuas noctes:] sed Angelum de cælo ad ipsam visitandum atque sanandum destinavit. Qui veniens duabus primis noctibus, supra pectus Virginis signum Crucis faciebat: quo facto omnis ille abominabilis fœtor sine dolore effluxit ab ore Virginis; & similiter signans reliqua organa eodem Crucis signaculo, continuo reformavit, & confortans eam piis alloquiis recessit.

[27] In tertia vero nocte, [quarum ultima, ipse Christus Communionem ei impertitur,] cum Virgo Christi post afflictiones prædictas, propter infusum sibi fœtorem plus ceteris noctibus mirabiliter torqueretur; venit ipse summus Sacerdos & verus Pontifex Jesus Christus, non visibiliter, sed sensibiliter in corde Virginis; portansque calicem ex auro purissimo in manu sua & Hostiam suprapositam, factoque signo Crucis supra pectus & organa suæ dulcissimæ Sponsæ, omnem fœtorem & languorem simul fugavit; & porrigens Hostiam, dixit: Accipe, Carissima Sponsa mea & Amica, Hoc est corpus meum: similiter & calicem, dicens, Hic est sanguis meus, qui pro te effusus est: in hoc secura a cunctis hostibus triumphabis. Noli ergo timere, sed constanter pugna: ego enim ero tibi certa victoria, & merces æterna. His & piis aliis alloquiis ille dulcissimus Sponsus suam Dilelectam consolans, repente disparuit; & ipsam quidem ad parvam moram, hoc est per spatium diei unius [consolatam reliquit]: veraciter vero dolor gravior & desolatio continuo apprehendit. [contra diei proximæ vexationes 12 dæmonum.] Sequenti namque nocte dæmones duodecim horribiles Virginem Christi orantem circumdederunt: singulique tenentes fustes plumbatos in manibus, primo quidem blandis atque nefandis suasionibus, ut erroneam vitam desereret, & ad rationabilem vitam se converteret persuadebant; divitias quoque plurimas, & honores cum seculi dignitatibus, si eorum consiliis acquiesceret, promittebant; sin autem, tormenta gravissima sibi inferre dicebant debere. At Virgo Christi, in Domino confisa, constanti animo respondit: Quid vos, o maligni spiritus, fallacibus mihi sermonibus adulamini? Quid mentem meam comminationibus & tormentis [terrere] frustra conamini? Vita enim mea Christus est: & idcirco blandimenta vestra cum tormentis simul derideo, quia mori pro ejus amore, qui pro me mortuus est, non formido. Hæc ipsa loquente, turba dæmonum confusa evanuit. & Virgo in orationibus & gratiarum, actionibus usque mane permansit.

CAPUT IV. A XVI Martii MCCLXXXI ad Vigiliam Ascensionis.

[28] Tunc gaudium Sponsæ (proh dolor) in mœrorem convertitur, [Hi 16 Martii redeuntes, tota hebdomada eam cædunt plumbatis,] quia delicata Sponsi præsentia cordi ejus subtrahitur, fiducia hactenus habita denegatur, & ad illudendum atque torquendum a dæmonibus Sponsa Christi exponitur. Sequenti igitur nocte venerunt duodecim prædicti dæmones in thalamum Virginis orantis, plumbatos fustes (ut supra dictum est) in manibus tenentes, & singulis noctibus, quasi per integram hebdomadam, mentem Virginis adulationibus, suasionibus & variis comminationibus miserabiliter affligebant, totalemque vitam ac conversationem ejus perversam & Deo exosam fore asserebant; insuper & omnem consolationem, sibi a Domino exhibitam, mendaciter pervertebant. Sed Virgo Christi, licet ultra modum afflicta, quia interna consolatione caruit, respondere penitus nil præsumpsit; sed contra hæc omnia sola virtute animi dimicans, vulneribus sui dilectissimi Sponsi immobiliter intendit. [postea uncis ferreis raptatæ insultant,] Post hanc hebdomadam venerunt in thalamum Virginis orantis; & cum ipsam, ut supra dictum est, variis modis in corde afflixissent; accedentes quatuor ex ipsis, uncos ferreos acutissimos manibus & pedibus ejus infixerunt, & vestibus expoliatam adstratam publicam ipsam contemptibiliter trahendo perduxerunt; ubi arte sua quasi populum totius villæ adstare finxerunt, qui insultantes ei atque blasphemantes dixerunt: Nonne hæc est illa sancta Begina, de qua tanta miracula dicta sunt? numquid non modo omnia vera apparent, quæ olim de ea Fratres Minores prædixerunt? Ecce quomodo nunc a dæmonibus palam trahitur, & vita ejus morte turpissima finietur. Diabolus enim jam dudum nos cum ipsa occupavit, & villam nostram propter eam longo tempore inhabitavit: nunc vero deceptrix ista exterminabitur, & villa nostra a dæmonio liberabitur. E contra alii dæmones astantes, & adversus eam clamantes, dixerunt: Ecce nunc manifeste vides quod omnino sub potestate nostra es, & non est qui te eripuit de manibus nostris, vides etiam quod erronea vita tua exosa est tam Deo quam hominibus: quamobrem adhuc ab errore tuo resipice, & nostris consiliis acquiesce. Ad hæc omnia Virgo Christi, tamquam omnino foris & intus desolata nullum dabat responsum.

[29] Tunc irruentes in eam dæmones, & corpus ejus pedibus horribiliter conculcantes ultra modum cruciaverunt; [succedente Angelica consolatione,] & hoc facto relinquentes ipsam tamquam mortuam, abierunt. Quibus abeuntibus, continuo Angelus a Deo missus veniens, corpus ejus sustulit, & sanatum per omnia mirabiliter in thalamum suum restituit, & confortans eam piis allocutionibus, dixit; Confortare Sponsa Christi, & constanter age; tecum enim est Jesus Christus, Sponsus tuus dilectissimus, pro cujus amore certamen inisti: ipse enim in tribulationibus numquam te deseret, sed in omnibus te confortabit & adjuvabit; in morte quippe eris secura, ab omnibus hostibus triumphabis, & cum ipso æternaliter exultabis. Et his dictis, illico discessit Angelus ab ea: hæc vero confortatio & curatio Angelica Virgini solamen non præstitit, sed dolorem potius auxit; nam illi mendacissimi dæmones hanc subitam curationem & confortationem suis viribus nequiter adscribebant, & mortificare eam posse ac denuo vivificare mendaciter asserebant. Transactis itaque in hujusmodi passionibus tribus noctibus, [ac rursum fustigatione diabolica.] rursum per tres noctes sequentes venerunt prædicti dæmones, fustes plumbatos in manibus portantes, in thalamum Virginis orantis: & post longas comminationes supradictas, uncos ferreos manibus & pedibus Virginis infixerunt; ipsam quoque nudam ad stratam puplicam, ut supra dictum est, pertraxerunt. Ubi cum a dæmonibus, sub specie hominum, variis subsannationibus & blasphemiis dudum vexata fuisset; accesserunt ad eam illi crudelissimi dæmones, ipsamque transfixis uncis ad terram fortissime deprimebant: reliqui vero cædentes corpus ejus plumbatis fustibus, membratim ab invicem diviserunt: hoc facto singuli abierunt. Corpus vero Virginis frustatim ab eodem Angelo colligitur, sanatur, atque in proprium thalamum mirabiliter revocatur.

[30] Post hæc venerunt dæmones multum horribiles, qui Virginem Christi per integram hebdomadam singulis noctibus, [Attracta deinde ad puteum,] multis & iniquis sermonibus diu fatigatam & vestibus expoliatam, juxta quemdam puteum, qui est in medio villæ, multipliciter exprobrando & subsannando, traxerunt; suspendentes quoque eam in superficie putei ea fraude, qua ante quasi totius villæ viros & feminas ad spectaculum Virginis adstare fecerunt; qui insultantes & exprobrantes unanimiter, dixerunt: Ecce nunc manifeste cognoscimus diabolum in ipsa dominari: jam enim nobis cernentibus a dæmonibus mortificatur, & ab eisdem continuo revivificatur; quod nequaquam fieri posset, si in ipsa diabolus non regnaret. Quæ est ergo ista tam potens diabolica operatio? quæve nostræ villæ per hanc pessimam seductricem tam diuturna occupatio? Numquid non potuit hæc deceptrix alias a dæmonibus exterminari, quin in puteum nostrum debeat præcipitari, & proinde aqua putei penitus defœdari? Hæc & plura illis exprobrantibus; corpus Virginis a dæmonibus per infixas ungulas dilaceratur, & sic deinde in profundum putei præcipitatur: ubi continuo, per dæmonum nequitiam, aqua putei in flammam ardentem converti videbatur. Dæmones itaque blasphemantes dixerunt: Miserrima seductrix, aperte vides quod dii sumus omnipotentes, & tui dominatores: ecce quomodo pro libitu nostro te cruciamus, [flamma sulfurea æstuantem, eidem injicitur,] & cunctis elementis imperando etiam aquam putei in flammam sulfuream convertimus. In specie [etiam] hominum astantes, adversus Virginem unanimiter sævierunt, & lapidibus collectis cum sordibus, ac in puteum projectis, ipsam suffocando penitus obruerunt; & modis variis blasphemantes, ipsam condignam mortis subiisse sententiam indicaverunt.

[31] Interea cum sic invicem læti de Virginis interitu loquerentur; quidam dæmon, [coram dæmone, fratris lugentis speciem ferente:] divina virtute compulsus, sub voce fratris prædictæ Virginis Sigwini nomine, voce lamentabili exclamans, circumstantibus dicebat. Quid vos, insani & miseri homines, puellam pauperem & afflictam frustra persequimini? cur innocentem perdere sine causa nitimini? Nescitis enim quod possibile est omnipotenti Deo, qui ipsam de multis tribulationibus eripuit, & multa mirabilia per eam ostendit, ipsam ex hac tribulatione eripere, & ad confusionem omnium vestrorum mortuam mirabiliter resuscitare? Audiens hos lamentabiles sermones fratris sui, sicut tunc veraciter credebat, Virgo, in fundo putei lapidibus obruta, commota sunt omnia interiora ejus, & de fide sui dilectissimi Sponsi commota, exclamans quoque voce magna, dicebat: Revera etiam ipse Dominus meus Jesus Christus ipse me juvabit, ipse me a cunctis tribulationibus & hostibus liberabit, & pro ejus amore mortuam misericorditer vivificabit. Virgo Christi vix jam hæc verba finierat, [sed educitur ab Angelo, idque singulis noctibus,] & ecce subito Angelum de cælo missum sibi præsentem sentiebat, qui ipsam a pœnis liberatam atque sanatam, mirabiliter in proprium thalamum reducebat; & confortans piissimis alloquiis, constantem eam fore & intrepidam, quia in omnibus tribulationibus secum esset Dominus Jesus Christus, dulcissimus Sponsus & adjutor fidelissimus, qui pro se mortuus est, fideliter admonebat.

[32] Hæc tribulatio simul & Angelica consolatio, per integram hebdomadam, singulis noctibus duravit scilicet usque in illam noctem, [usque ad 10 Aprilis quando virgis cæsa.] quæ est ante Cœnam Domini. In qua quidem nocte venerunt octo dæmones in thalamum Virginis orantis: qui dum mentem ejus sermonibus dolosis & comminationibus diversis dudum afflixissent, irruentes in eam, corpus ejus durissimis virgis mirabiliter ceciderunt, ita quod a vertice usque ad plantas nihil in ea sanitatis reliquerunt. [lanceisque confixa,] Deinde vero sic cæsum corpus Virginis, tamquam sub torculari posuerunt, ac ibidem ipsum tundentes & comprimentes, diutissime ceciderunt & torserunt. Hoc facto quinque ex ipsis dæmonibus, lanceis acutissimis caput, manus, & pedes Virginis perforantes, terræ profundius infixerunt; & consilio iniquo inito, exclamantes horribilibus vocibus; dixerunt: Quousque maleficæ huic miserendo præcedemus? quamdiu interficere ipsam differemus, quæ nec torquendo superatur, nec parcendo ab erronea vita sua ullatenus revocatur? idcirco festinanter & absque misericordia a nobis impetatur, & rupto pectore cor ejus obstinatissimum continuo evellatur. His dictis accesserunt confestim tres dæmones, reliquis quinque corpus ejus transfixum lanceis servantibus, [tandem a Sponso consolatur;] & ad terram coarctantibus, tribus ungulis ferreis pectus Virginis trajicientes, & horribiliter trahentes, frustum quoddam, quod quantitatem duarum palmarum excedebat, a pectore Virginis lacerando abstraxerunt, cor tamen ipsius omnino non tetigerunt. Inter hæc omnia Virgo Christi nullam in corde suo consolationem habebat, sed virtute animi dimicans, vulneribus sui dilectissimi Sponsi totis viribus intendebat; exclamans quoque voce magna (quia jam a dæmonibus interfici se putabat) cor ejus & animam suo dilectissimo Sponso devotissime commendabat. Porro ille dulcissimus Sponsus, clamorem & languorem suæ Dilectæ ultra sustinere nequiens, quique sibi in tribulatione numquam defuerat, nunc desideratus affuit: cujus desiderabilis præsentia, cunctis hostibus fugatis, cor Sponsæ diu languidum jucunditate ineffabili adimplevit.

[33] Res miranda & totis præcordiis merito veneranda! Nam hoc quod intus in corde Sponsæ ex dono Sponsi ineffabiliter agebatur, [pectore ejus, quod dæmones confixerant,] id ipsum foris in corpore, cum sibi foret reddita, certis indiciis monstrabatur. Illud siquidem frustum, quod per crudelissimam discerptionem dæmonum prius a pectore Virginis rumpebatur, per ipsius Sponsi mirabilem curationem reformatur. Insuper & tria illa loca, quæ prius a dæmonibus ungulis transfigebantur, tribus Crucibus mirifici coloris, cum dispositione & circumscriptura mirabibili, signabantur: duæ vero ex his versus pectus extendebantur, & tertia in sinistro latere sita erat, in eo videlicet loco ubi latus Virginis, quando in raptu est, solet ex nimia caritatis vehementia aperiri. [tribus Crucibus mirabiliter signato;] Sunt autem Cruces signis & litteris mirabilibus undique circumscriptæ, & in huc modum dispositæ; ut quoties felix Sponsæ anima in suum Dilectum transeat, toties aperientes se illæ Cruces, & una secum totale illud frustum pectoris se erigens, liberum egressum animæ præbeant, & sic post hanc Communionem usque ad diem tertium perseveravit. Reliquis vero temporibus frustum illud per Cruces observatur, & zona quasi purpurea circumdatur. Duæ autem Cruces, quæ versus pectus se extendunt, minores sunt: sed tertia, quæ in latere est, major [apparet] & circumscriptione mirabilior. Circa has duas minores Cruces, pulcherrimis litteris scriptum habetur Jesus Christus; in una, scilicet Jesus, & in alia Christus: illa tertia vero, quæ major est atque mirabilior habetur, est, quia cor tuum ex ejus amore moriens, in ipso vivet in æternum. Et in circuitu illius Crucis, per totum istud scriptum, multa mirabilia, de fide, spe, & caritate æterni Sponsi, litteris & figuris scripta & carni indelebiliter insita continentur, quæ Sponsa Christi interroganti indicare nec potuit nec valuit; sed nec ante mortem suam ulli unquam revelanda fore dixit.

[34] Præterea aliud adhuc miraculum, relatu dignissimum, Virginis Christi, in eadem nocte contigit. Illa videlicet duo frusta, [& restitutis, quæ ante 66 dies abstracta erant, frustis carnis,] quæ de carne Virgninis longe ante, hoc est, in illa nocte quæ festum Purificatum, præcedebat, per duos dæmones (sicut supra plenius habetur) horribiliter abstracta fuerant; quæ etiam Virgo cum maxima exultatione suscipiens, usque in hanc noctem ex divina gratia imputribilia reservaverat, in hæc ipsa hora noctis, mirabili signo, splendore & colore illustrata mirifico, & ad modum formosissimæ Crucis mirabiliter coaptata, Sponsæ Christi pausanti sub umbra Dilecti, pro speciali clenodio & in signum inæstimabilis dilectionis sunt collata. Hanc vero Crucem Sponsa Christi, evigilans de illo suavissimo atque extatico sopore, in manibus suis reperit, [informam Crucis;] & cum magna devotione suo dilectissimo Sponso laudes persolvit. Hoc vero clenodium Virgo cum tanta diligentia custodit, ut nemo mortalium, nisi ipsa volente, invenire aut videre possit. Igitur Sponsa Christi mirabiliter consolata, diem Cœnæ cum magno gaudio transegit. Quo transacto, Sponsa Christi usque in Vigiliam Paschæ suo thalamo inclusa, sola permansit; & compatiendo suo dilectissimo Sponso per omnia, [accedunt Christi patientis stigmata, & Pascha lætanter agitur.] inæstimabilis dilectionis stigmata in singulis membris recepit: quæ statim, juxta desiderium Virginis, in illis locis in quibus notari potuissent, prius deleta fuerant, id est abscondita, in manibus per chirothecas, in pedibus per soccos, in facie de spinea corona per [peplum] quam se nostris aspectibus præsentaret. Deinde Vigilia Paschæ cum magna jucunditate transacta, altera die, hoc est, in die sancto Paschæ, Sponsa Christi ad ecclesiam læta proficiscitur, & communicans in amplexus sui dulcissimi Sponsi confestim rapitur; ubi semper novis & ineffabilibus gaudiis deliciatur.

[35] Quadam autem die post festum Paschæ, cum Virgo transeundo villam ad ecclesiam hora Missæ pergere deberet; [Post quod sub persona claustralis famuli ei se jungit dæmon,] occurrit ei quidam in forma cujusdam servi, quem Virgo Christi in claustro Monachorum, quod Brunwilre dicitur, quondam se vidisse meminit: qui salutans eam dixit: In hac villa moratur quædam puella religiosa, nomine Christina, indicate ubi moretur: habeo enim sibi arduum referre negotium. Illa vero, æstimans quia servus esset, quem quondam in prædicto claustro viderat, & quoddam forte negotium de quibusdam Beginis, sibi familiaribus & ibidem commorantibus, referre vellet; verecundans tamen dicere, Quia ego sum; ad domum suam ipsum præmittere, & clam sequi cogitavit. Unde & dicebat: Si ad domum de qua quæritis venire velletis, per hanc viam incedere deberetis: & his dictis avertens se ab ipso ultra pergere cœpit. Ille autem, ut vidit Virginem nihil amplius sibi respondere, reversus ad ipsum dixit: [& vanis laudibus ipsam titillat:] Hoc mihi dictat cor meum, quod vos sitis eadem puella pro qua interrogo, & cui negotium referre habeo: cur quæso dissimulastis, & quare non statim mihi indicastis? Illa vero hos sermones audiens, & ultra dissimulare nequiens, prævenit verba sua his verbis dicens: Puto vos de claustro illo vicino venire, & aliquid mihi de bonis illis Beginis & religiosis velle dicere. Qui respondit: Etiam: & commendans eas, quod multum devotæ & religiose essent, dixit: Ecce missus sum a prædictis Beginis, simul & a quodam Monacho vestro speciali amico, qui mandat vobis ut sine dilatione ad eos veniatis. Tunc Virgo Christi, fortasse aliquo præpedita negotio, se tunc temporis illuc venire non posse respondit. Porro ille, prout astutus erat, adulari, & variis modis eam commendare cœpit; & quanta mirabilia de ipsa audierit, & quod jam dudum amicus ejus fuerit, mendaciter enumeravit.

[36] Sed Virgo Christi hos sermones fastidiens, secum amplius stare non posse, [sed adjuratus,] sed ad ecclesiam festinare se dixit. Cui ille: Si ad ecclesiam ire, inquit, volueritis, hoc me non impedit, quia per eamdem viam redire debeo. Sic ergo commeando, confabulando, & variis sermonibus ipsam fatigando, secum perrexit. Cumque venissent ad quamdam sepem, ubi semita quæ tendit ad claustrum prædictum, ab ea quaitur ad ecclesiam, se discernit; apprehendens nequam ille pallium Virginis, ut specialiter pro se orare vellet, instanter petebat. Cui Virgo respondit: Benefaciat vobis Deus, ego enim peccatrix sum, & orationes meæ penitus inutiles sunt & inefficaces. Sed cum ille tenendo pallium Virginis fortius instaret, [manifestat quis sit,] nec abire eam sineret; erubescens illa, cum quadam animi vehementia dixit; In nomine Domini nostri Iesu Christi sitis commonitus, ut retrahendo manus vestras ire ad ecclesiam me sinatis. Mira res! ad hujus dilectissimi nominis invocationem, dæmon ille confestim in suæ deformitatis turpissima specie apparuit; licet tamen Virgo Christi minime intenderet. Exclamans itaque voce magna Virginem Christi infallibilem ac invincibilem asseruit: insuper & pileum quemdam, de pellibus factum, diu perditum, sibi restituit; & demonstrans ei locum ubi ipsum sustulerat, [eique restituit ablatum pridem pileum.] dixit: Revera si hunc pileum divinitus compulsus non sustulissem, ipsum procul dubio perdidisses. Et cum hæc dixisset, confusus evanuit. Hunc vero pileum Virgo Christi, in sexta feria quæ Cathedram B. Petri præcesserat, cum communicare deberet, quia frigus erat, capiti suo superpositum habebat: quem post Communionem dilapsum a capite Virginis Magister Joannes sustulit, & ad reservandum sub brachiis suis complicuit. Hunc vero pileum idem Joannes eodem die ignoranter perdidit, & postea diligenter quæsitum nusquam invenire potuit. Nec mirum, nam prædictus dæmon ipsum, in via ante porticum cœmeterii dilapsum, sicut postea fatebatur, sustulerat; & ob hanc causam, ut fortasse cor illius qui ipsum perdiderat inquietare potuisset, ipsum retinuerat.

CAPUT V. A Vigilia Ascensionis Dominicæ, ad festum Assumptæ Virginis. MCCLXXXI.

[37] Deinde in quinta hebdomada post festum Paschæ, [Communicatura in Vigilia Ascensionsis 21 Maji] cum Virgo Christi communicare in quarta videlicet hebdomadæ feria debuisset; & præcedenti die Sacrificium vespertinum in thalamo suo Domino offerre deberet; ecce subito cum magno impetu venit quædam crudelis bestia, quasi sub specie ursi; & accedens, mordacibus dentibus utrumque femur Virginis vulneravit, usque ad maximam sanguinis effusionem, & hoc facto statim evanuit: sed Virgo Christi sanguinem, ut potuit, restringens, ultra in orationibus devota permansit. [a dæmone in ursum verso mordetur.] Sequenti vero nocte, cum Virgo in orationibus more solito insisteret, voces in aëre sursum audivit, ipsos tamen minime vidit: qui comminantes ei dixerunt, quod dorsum ejus statim confringere vellent, si non celeriter ab orationibus desisteret. Et verbis vix finitis, cum Virginem in orationibus perseverare viderent, irruentes in eam, continuo ferrum acutissimum dorso ejus applicuerunt: in cujus acie dorsum Virginis retrorsum incurvantes penitus confregerunt, [& rursum eadem nocte graviter læditur:] & hoc facto continuo abierunt. Virgo autem Christi, a suo dilectissimo Sponso visitatur, & locus læsionis ante & retro duabus Crucibus signatur, & mirabiliter sanatur: quæ videlicet Cruces in corpore Virginis in diem tertium permanebant. Mane autem facto, Virgo Christi læta ad ecclesiam proficiscitur: & post Communionem in amplexus sui dulcissimi Sponsi mox rapitur, ubi ineffabiliter consolatur. [sed ipso festo consolatur.] Ab illo ergo [die] usque in diem Ascensionis, Virgo Christi in magna consolatione permansit. In quo quidem Ascensionis die Virgo Christi denuo communicans, in suum Dilectum rapiebatur, & gaudium sibi super gaudium feliciter accumulatur: deinde usque in diem Dominicam post Ascensionem in consolatione permansit.

[38] Transacta sequenti nocte, subracta consolatione, maximum tædium ipsi subito invasit, [Succedit 26 Maji nova vexatio:] in quo absque ullo corporis cruciatu, usque in quartam noctem permansit. In qua quidem nocte horribilis cœtus dæmonum venit in thalamum Virginis orantis; qui juxta nequitiæ suæ consuetudinem, primo mentem ejus variis & inquis sermonibus vexaverunt, deinde diversis comminationibus & pœnarum promissionibus terruerunt, & tenentes singuli cultellos bellicos in manibus, dixerunt: Nisi properanter a vita tua erronea conversa nostris jussis obtemperaveris, confestim a nobis his cultellis perfossa exterminaberis: consule ergo adhuc saluti tuæ, & obediendo sanis consiliis ad verum Deum te converte. Virgo autem Christi, ut verum Deum nominari audivit, tamquam sagitta velocissima, omnia interiora penetrans, grandis fiducia & exultatio mentem ejus subivit: ex hoc enim ultra modum lætabatur, quod ad Deum verum converti etiam a dæmonibus hortabatur. Unde constanti animo dæmonibus respondit: Vere, o maligni spiritus, bene & digne me monuistis, [in qua ad Deum se convertens,] ut ad Deum verum me converterem: ad ipsum quippe erit plena animæ meæ conversio, qui est mihi unica spes, vita perennis, & exultatio: pro cujus etiam amore pati quæque aspera non formido: idcirco nolite parcere, nolite moram facere, sed quidquid vobis a Deo vero imperatum fuerit, in ejus ancilla mox perficite. Ad hæc verba Virginis dæmones illi, nimio furore repleti, ipsam unanimiter invaserunt: & transfodientes corpus ejus cultellis acutissimis, quasi membratim ab invicem diviserunt. [cultellis conscinditur:] In quibus tormentis Virgo Christi, non solum constanter, sed etiam lætanter perseveravit; & vulneribus sui dilectissimi Sponsi cum tanta devotione intendit, quod illata corpori suo tormenta non sensit, vel sentire potius præ magnitudine consolationis non curavit. Tandem inter ceteros cruciatus, unus ex ipsis dæmonibus accedens, lacerando cum cultello vulnus maximum in femore Virginis faciebat: quod sine cessatione recenti manans sanguine, & jam post integram curationem aliorum vulnerum in corpore Virginis ob fidei devotionem per dies aliquot remanebat.

[39] [sed sanatur a Sponso,] Tunc dæmonibus confuse abscedentibus, ille dulcissimus Sponsus dilectam sibi Sponsam sua desiderabili præsentia visitavit: qui consolans atque confortans ipsam, ineffabiliter hæc verba non sono sed dono loquebatur: Jesus Christus, qui victoriosissimo Crucis suæ signaculo latus tuum claudit a & aperit, ipse omnia vulnera corporis perfecte curabit: ipse enim est vera fides tua, & palma secura; ipse tibi merces & gloria sempiterna. Hæc afflictio simul & consolatio per tres noctes continue duravit, hoc adjuncto, quod in tertia nocte, hoc est in illa quæ Vigiliam Pentecostes antecedit, [& dæmones ad 10000 confunduntur.] post afflictiones supradictas dæmones confusi & tremebundi coram Virgine Christi steterunt; & confitentes singulas ac universas eorum nequitias, similiter quæ eorum essent dixerunt: Ecce sumus dæmones, numero decem millia, ex cunctis collegiis nostris quasi nequiores exquisiti, & nutu Omnipotentis compulsi, ut te cunctis nostris nequitiis tentaremus, & tormenta gravissima inferremus; sed ecce infallibilis es, o Christina Ancilla Dei omnipotentis, vinci nescia: insuperabilis enim virtus Altissimi, quæ te inhabitar, neque falli neque vinci aliquatenus te permittit. Miserere ergo nostri, & dimitte nos: quia orationes tuæ miserabiliter nos cruciant & exurunt: numquam enim hactenus tibi molesti fuimus, nec de cetero quidquam molestiæ inferemus; quin etiam propter te a nostris consociis subsannabimur miserabiliter & affligemur. Cumque hæc & plurima supplicando locuti fuissent, dimissi tandem a Virgine, cum planctu & ejulatu maximo abierunt. Quibus abeuntibus, Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso visitatur & consolatur; corpus vero ejus, juxta verbum Domini, ab omni læsione penitus curatur.

[40] Igitur tunc Virgo Christi sequentem diem, hoc est Vigiliam Pentecostes, læta peragens, ipsum diem sanctum Pentecostes cum maxima devotione exspectabat. In quo quidem communicans, [Pentecoste lætanter celebrata 1 Junii,] in amplexus sui dilectissimi Sponsi continuo transvolavit; ubi ipsam ineffabilis dulcedo septiformis Spiritus feliciter inebriavit. Deinde quadam nocte, post festum Pentecostes, cum Virgo Christi, propter nimium æstum de thalamo suo exiret, & orando in curia sua deambularet; affuit ille nequissimus Sathan, [in Angelum in Angelum lucis transformatur dæmon,] lucis transformatus, spargens fallaces lucis radios super domum & totam curiam Virginis; putans ipsam æstimare debere, hanc lucem ex orationum suarum meritis provenisse, vel saltem ipsam in hac luce delectari aliquantulum debuisse. Ipse quoque dæmon, in splendore hujus fallacis lucis, sursum in aëre, in specie pulcherrimi juvenis se ostendit. At Virgo Christi, lumine veritatis plenius illustrata sapienterque instructa, omnem imaginariam visionem tamquam fallacem abhorrens, & alienam consolationem non admittens, se peccatricem, [frustra conatur Virginem fallere.] & alicujus miraculi seu visionis omnino indignam reputabat: malignum etiam spiritum hujus lucis auctorem posse existere, sicut aliquando experta fuerat, cogitabat. Adjurans itaque ipsum dæmonem, dicebat: Adjuro te, o maligne spiritus, per virtutem Domini Iesu Christi, quicumque sis; ut si hujus claritatis splendor ex tua versutia processerit, continuo in nihilum redigatur, vel saltem ad ostentationem turpitudinis in tenebras convertatur: quia plus delector tuæ deformitatis horrorem sustinere, quam in fallaciis lucis tuæ splendore gaudere. Vix Virgo Christi verba finierat; & ecce fallax ille splendor lucis confestim in tenebras densissimas convertitur, & sic astutia dæmonis amplius detegitur.

[41] Post hæc vero in Sabbatho ante Nativitatem Joannis Baptistæ, [Communicaturæ 21 Junii,] cum communicare deberet, & ad ecclesiam mane sola pergeret, occurrit ei quidam horribilis dæmon, habens caput adinstar caldarii magnum, multis cornibus undique circumpositum, & inter cornua oculis plenum. Quem Virgo Christi primo & ex improviso intuita, expavit: sed in Domino confisa & accepta audacia, alloquitur eum dicens: Unde huc o maligne spiritus in tanta deformitate advenis? Quo tendis? Qui respondens ait: [jungit se capite enormi dæmon,] Propter te solam advenio, qui nullis adulationibus seu adventionibus decipere te valeo: saltem tibi ducatum sub hac deformi specie exhibebo; & licet in hac deformitate modo appaream, hesterna die pulcher & delicatus juvenis eram, quando mentem cujusdam Religiosæ, ad sequendum quemdam juvenem b Rectorem Scholarium; sicut etiam unus in hac villa residet, inclinavi. Audiens hæc verba Virgo Christi, & indigne ferens; arguit eum, dicens: [& Rectorē scholæ falso accusat:] vade, mendacissime spiritus, in infernum, cum sociis tuis perpetuo igne cremande: semper enim mendax fuisti, & in veritate ab initio non stetisti: sermones tuos mendaces amplius audire nolo; ille enim Doctor puerorum, qui in hac villa residens est, bonus homo est timens ac diligens Deum. Cui ille: Bene dicitis, inquit, quia bonus est: sed si ipsum sub tua custodia non haberes, profecto ad nostra imperia faciliter inclinari videres.

[42] Præterea si quod ego scio, tu scires; forsitan propositum, [nuntiandoque adventum hospitum, conatur propositum ejus impedire:] quod ad præsens habes, usque in alium diem differres. Scio enim quod venturi sunt hodie in hanc villam & in ecclesiam sex Fratres, tam Prædicatores quam Minores, & alius quidam Rector puerorum de Colonia venturus est ad istum c qui est in reclusorio, & propositum tuum modo non poteris pacifice adimplere. Tunc Virgo Christi, impatiens verborum suorum, respondit: Quid tu, maligne spiritus, inutiliter confabulando mendacium loqueris? quid nequiter suadendo propositum meum frustra præpedire conaris? Frustra quidem; nam etsi omnes tui complices, qui in inferno sunt, viam hanc per quam itura sum occupassent, transirem audacter per ipsos, & propositum meum ad præsens impedire non possent. Cumque sic invicem colloquentes, retro curiam Abbatissæ ad quamdam sepem prevenissent; adjuratus dæmon a Virgine, per nomen Domini Iesu Christi, sub quo mentiri ipsi fas non est, utrum vera essent quæ prædixerat, respondit: Utique, [illa nihilominus ipsum exequitur.] quia vera: & his dictis, commendans Virginem eo quod stabilis esset, confusus & in flammam ignis conversus est, Virgine Christi cernente, & in ignea nube sursum ascendit. Virgo autem, laudans & glorificans Deum, læta ad ecclesiam pervenit: & quasi summo mane communicans, per totum illum diem in thalamo sui Dulcissimi feliciter requievit. Similiter & illa, quæ dæmon de Fratribus & Magistro venturo prædixerat, [Sequente, post solatium,] vera fiebant: nam in ipso die quatuor Fratres Prædicatores, & duo Minores, quod raro contingere solet, in ecclesiam veniebant: insuper & ille prædictus Magister contra sero veniebat.

[43] [tædio usque ad 15 Augusti] Post hoc vero maximum tædium Virginem Christi invasit; quod durans pæne usque ad Assumptionen beatæ Virginis, de die in diem magis magisque crescebat: nam per duas hebdomadas primas absque omni corporali læsione & dæmonum persecutione permansit, & orare sine maxima gravitate non potuit. [interim adest sub specie Angeli dæmon] Interea quadam nocte quidam dæmon, in specie pulcherrimi juvenis, in thalamum Virginis veniebat; portansque duas candelas in manibus, facem quasi Angeli prætendebat; & stans coram Virgine orante, obsequium tamquam a Deo missus ipsi exhibebat. At Virgo Christi, nec in luce visibili glorians nec in consolationibus sophisticis exultans, sed potius indignam & peccatricem se reputans, mentem simul & oculos a visione hujuscemodi avertebat; & perseverans in orationibus, suo Dulcissimo fortius adhærebat. [sed agnitus discedit cum fœtore.] Ille autem, ut vidit Virginem per hunc modum non posse decipi, resumpta suæ perversitatis pristina deformitate, sic eam alloquitur: Hæc, inquit, præsumptio & securitas, in qua nunc gloriaris, cito auferetur a te; & hæc vana jucunditas in magnam tristitiam convertetur: in proximo enim est ut in manus nostras tradaris, & tormentis gravissimis affligaris. Et his dictis, spargens ibidem fœtorem immundissimum, confestim evanuit, & Virgo Christi, ad voluntatem sui Dilectissimi humiliter se inclinans, gratias egit. Deinde vero Virgo Christi in sexta feria, quæ est post festum Apostolorum Petri & Pauli, communicavit, & nullam aliam consolationem percepit, [nisi] quod de voluntate sui dilectissimi Sponsi certificata, usque ad tertium diem aliquantulum respiravit. Deinde omni consolatione subtracta, Sponsam Christi tribulationes multifariæ circumdederunt: in quibus Virgo Christi, absque afflictione corporali & dæmonum manifesta persecutione, per integram hebdomadam, hoc est usque in Dominicam post divisionem Apostolorum, corde desolata permansit.

[44] [21 Iulii adsunt & alii plures.] Qua transacta, venerunt dæmones, aspectu multum horribiles, in thalamum Virginis sequenti nocte; & primo adulationibus variis & iniquis persuasionibus, deinde comminationibus & blasphemiis, mentem Virginis graviter affligebant; & omnem ejus vitam & conversationem, diversis argumentis, perversam & erroneam fore mendaciter asserebant. Videntes autem Virginem Christi omnino immobilem, acrius in ipsam sæviebant. [Virginemque conculcant:] Tollentes vero corpus ejus a terra, & ad parietes collidentes sub pedibus suis miserabiliter contriverunt; & hoc facto, continuo evanuerunt; Virgo autem Christi die superveniente jucundior apparuit. Deinde per duas noctes sequentes venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis, [22, feroci equo alligatam raptant:] & post longas comminationes & vexationes, expoliantes eam vestibus, nudam de suo thalamo ejecerunt: & duo quidem ex ipsis crura Virginis vecte ferreo transfixerunt. Hoc facto, quidam dæmon, in specie equi furibundi & indomiti, confestim adducitur: cui Virgo Christi, more latronis, contumeliose annectitur; & reliquis dæmonibus comitantibus ac blasphemantibus, per sepes, spinas & tribulos, usque ad montem quemdam arenosum, in inferiore parte villæ situm, trahitur. Ubi dum Virgo Christi per singulas noctes, nunc sursum nunc vero deorsum trahendo, miserabiliter torqueretur: tandem ab equo, cui alligata fuit, absolvitur: & cum eodem vecte, quo crura ejus transfixa fuerant, levatur, & ad parietes & ostia singularum domorum ipsius villæ, cum magno clamore & strepitu, jactatur; & ad ultimum ad parietes suæ ipsius domus horribiliter præcipitatur: ubi dæmones, extracto de corpore ejus vecte ferreo, protinus evanuerunt.

[45] Sed Virgo Christi, in omnibus his sui conscia, postquam in sua curia se fore cognovit, [sed consolatur eam Christus.] in cubiculum suum semimortua serpere cœpit. Ubi dum corpore crudo & dilacerato jaceret, & nullam prorsus consolationem intrinsecus haberet; ecce subito dulcissimus Sponsus adveniens, cor Sponsæ non solum consolatione ineffabili penetravit; [ac plagas sanat præter unam.] sed & ipsum corpus, pro ejus amore saucium & disruptum, quasi suavissimo rore perfusum mirabiliter, sanavit: plagam tamen magnam, quam de vecte ferreo receperat, in signum fidei & dilectionis, ipsi reliquit: quam videlicet plagam Virgo Christi, præ nimia mentis jucunditate, non sensit. Sequenti vero nocte, hoc est in illa quæ Vigiliam B. Jacobi præcedit, quia Virgo Christi communicare proposuit, a dæmonibus nullam vexationem habuit; sed omni consolatione subtracta, [Communicat illa tota arida 25 Iulii:] noctem illam cum gravissimo cordis tædio transegit. In quo quidem tædio & desolatione Virgo Christi sequenti die, hoc est in die B. Jacobi communicavit; & nullam consolationem a suo dilectissimo Sponso percipiens, diem illum in maximis fletibus & gemitibus continuavit; donec tandem contra sero, post multa suspiria & lamenta, de voluntate sui dilectissimi Sponsi aliquantulum consolata fuit, & sic per triduum absque molestatione dæmonum secura permansit.

[46] Deinde post diem tertium sequenti nocte, prædicti dæmones in thalamum Virginis venerunt; [29, divinitus confortata;] & variis eam sermonibus & comminationibus vexantes, nullam ei corporalem læsionem intulerunt; sed blasphemantes dixerunt, quod secundum placitum eorum nunc quidem sibi parcerent, nunc autem affligerent. Tunc Virgo vehementer conturbata, cum sequenti die Missæ Officio interesset, infra Missam sopore lenissimo obdormivit: ubi vox dilecti auribus cordis ejus insonuit, confortans ipsam & de impletione voluntatis suæ veraciter certificans. Virgo autem Christi de sopore suavissimo evigilans, tormenta sibi a Domino præmonstrata cum ferventi cordis desiderio expectavit: [11 Augusti, gladio transfigitur,] permansit tamen absque cruciatu corporis usque in Dominicam, quæ est ante Assumptionem beatæ Virginis; sed singulis noctibus a dæmonibus variis comminationibus & exprobrationibus vexabatur. Transacta itaque prædicta Dominica, per quatuor noctes sequentes, venerunt memorati dæmones in thalamum Virginis orantis: & sævientes atrocissime adversus eam, dicebant, quod jam ultra parcere sibi nollent: sed si continuo jussis eorum non obtemperaret, ipsam turpissima morte exterminare deberent. Sed cum Virginem hujuscemodi comminationibus minime flecti cernerent, accedens unus ex ipsis, corpus Virginis gladio acutissimo transfixit, ita videlicet quod gladius ille transfixus, a tergo apparuit. Quem gladium accipientes duo dæmones, & corpus Virginis cum ipso sursum tollentes, tam diu volvendo atque circumferendo torquebant, [mediaque diffinditur:] donec acies gladii latera Virginis scindendo penetrans, corpus per medium dividebat. Hoc autem facto recedentibus dæmonibus, continuo Angelus a Deo missus veniebat, qui corpus Virginis scissum per medium cum magna reverentia colligens, partem parti mirabiliter atque subtiliter coaptavit, & plenarie sanavit. Et confortans ipsam piissimis alloquiis, atque ad passiones exhortans, dixit: Confortante & viriliter age, Sponsa Christi: tecum est enim Jesus Sponsus tuus Dilectissimus: ipse enim erit adjutor tuus in cunctis tribulationibus, & merces tua magna nimis.

[47] In quinta vero nocte, hoc est in illa quæ præcedit Assumptionem beatæ Virginis, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis, portantes faculas ardentes in manibus; & post longas comminationes, perseverante Virgine Christi in orationibus, faciem ejus ardentibus faculis succenderunt. Deinde ignitum gladium per corpus Virginis transfodiendo miserunt, qui stridenti ardoris sui voramine carnem cum ossibus consumens & devorans, corpus Virginis per medium dividebat. Sed inter hæc omnia Virgo Christi suo Dilectissimo immobiliter adhærens, ipsi suam animam humiliter commendavit; [14, toto corpore ustulatur a dæmonibus 9.] & confortatione ab ipso percepta, audacter in hæc verba prærumpens, clamabat: O maligni spiritus, ubi modo sunt tormenta vestra? numquid plura excogitare aut graviora mihi inferre potestis? quid parcitis? quid morando tardatis? Cur non ea quæ vobis a Domino meo imperata sunt, festinantes perficitis? Ad hæc verba dæmones illi, confusi & trepidi, responderunt: O Ancilla Christi Christina, [tandem victos se fassis:] miserere nostri: nos enim sumus novem dæmones, qui ex nutu Omnipotentis diversis calliditatis nostræ artibus te tentavimus, & tormenta gravissima tibi intulimus: tu autem, Ancilla Dei, infallibilis ac invincibilis perseveras: virtus enim Altissimi, quæ in te est, nec vinci nec decipi te permittit: quæ etiam ultra modum nos cruciat & affligit. Jube ergo, Ancilla Christi, velocius nos abire, [cor autem ejus cordi Sponsi jungitur.] quia numquam ultra tibi molesti erimus. Hæc & plura his loquentes, dimissi tandem a Virgine, cum maximo planctu abierunt. Et ecce ille dulcissimus Sponsus repente adveniens, & cor suæ Sponsæ cordi suo dulcissimo imprimens, ineffabiliter lætificavit: insuper & per impressionem suæ benignissimæ faciei, faciem dilectæ suæ exustam reficiens, necnon totum corpus mirabiliter reformans, ab omni prorsus languore curavit. Postera autem die, hoc est in die Assumptionis beatæ Virginis, Virgo Christi læta ad ecclesiam properavit: & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi feliciter transvolavit.

ANNOTATA D. P.

a Vide modum & occasionem supra num. 33.

b Credo quod ipsummet Ioannem horum scriptorem intelligat.

c Hic Reclusus, qui infra num. 72 appellatur Ioannes, successerit in locum Reclusarum, ibidem antea commorantium, ut supra dictum ad lib. 2 cap. 1.

CAPUT VI. Reliqua anni MCCLXXXI.

[50] Festo Assumptionis beatæ Virginis usque ad Dominicam quæ est post decollationem B. Joannis Baptistæ, [Nocte 1 Sept. offertur ei horribile cadaver:] Virgo Christi in magna consolatione permansit, & singulis noctibus vel pulcherrimas visiones habuit, vel omnino rapta fuit. Tribus vero noctibus ante Dominicam prædictam, quamdam horribilem visionem de cadavere hominis defuncti habebat: quod tamen futuræ passionis præsagium erat. Sequenti enim nocte post Dominicam supradictam, venerunt dæmones multum horribiles in thalamum Virginis, fœtidissimum cadaver defuncti hominis ante conspectum Virginis offerentes, ex cujus ore, naribus, oculis, & auribus horribilia monstra bufonum atque serpentium procedebant; qui diris morsibus mordentes atque corrodentes cadaver prædictum, & post hæc ad interiora penetrantes, per fœtorem abominabilem quem de intimis ipsius cadaveris eduxerant, pæne Virginem suffocaverunt: & comminantes ei dæmones dixerunt, Nisi tu, miserrima deceptrix, ab erronea vita tua confestim cessaveris, simili cruciati sine mora a nobis cruciaberis. At Virgo Christi totam se divinæ voluntati humiliter subjiciens, constanter in oratione perseveravit. Post hæc dæmonibus absque læsione Virginis recedentibus, Virgo Christi mirifici dulcoris fragrantia tota perfunditur, & prioris fœtoris spurcitia penitus effugatur, & cum magna lætitia robur corpori augmentatur. Hæc horribilis visio duravit per tres continue noctes.

[51] [4, in Virginem irruunt 18 dæmones,] Quarta vero nocte Virgo Christi in magno tædio fuit; & deinde tribus noctibus sequentibus, usque ad Nativitatem beatæ Virginis, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis orantis. Qui dum multis comminationibus ipsam a suo proposito revocare non potuissent; irruentes crudeliter in ipsam, ligatis manibus & pedibus ad terram illico projecerunt. Et unus quidem ex eis corruens super eam, corpus ejus ad terram gravi pondere deprimebat, ita videlicet quod Virgo Christi se movere aliquatenus non valebat. Post hæc vero accesserunt duo alii dæmones transfigurati, unus videlicet in speciem bufonis, & alius in speciem serpentis: & ille quidem in specie bufonis antecedens, aures, oculos, nares & os Virginis diris morsibus corrodebat: deinde alter in specie serpentis subsequitur, in eadem loca organica sibilando, & ultra modum cruciando serpebat: [eamque in specie bufonum & serpentis perrodent;] reliqui autem dæmones, in specie bufonum totum corpus Virginis corrodendo, & usque ad interiora penetrando, miserabiliter pungebant. Hæc pœna durabat per tres noctes; hoc adjuncto, quod in tertia nocte, ea scilicet quæ Nativitatem beatæ Virginis antecedit, post afflictiones supradictas, cum dæmon ille sub specie serpentis aures, oculos, nares, & os Virginis eo modo quo prædictum est cruciasset; illico per viam gutturis in uterum Virginis descendens, omnia viscera & interiora ejus penetrando & atrociter corrodendo discerpsit; & inde denuo sursum ascendens, fœtoris spurcitias exsufflando, in guttur & in os Virginis refundebat. Quo facto, accedens unus ex ipsis, caput Virginis tanta fortitudine ad terram comprimebat quod ab ipso capite, tamquam per medium scisso, unda sanguinis copiosissime profluebat. [sed confusi recedunt.] Post hæc dæmones illi, confessa multitudine nequitiarium [suarum], jubente Virgine, cum maxima confusione & planctu recesserunt; similiter quot ex ipsis essent, scilicet octodecim edocuerunt. Illis vero recedentibus, Sponsa Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso intime consolatur, & ineffabili odoris suavitate perfusa, ab omni plaga & doloris acerbitate curatur. Mane autem facto Virgo Christi ad ecclesiam læta proficiscitur, & communicans in amplexus sui dulcissimi Sponsi mox rapitur.

[52] Ab illo siquidem die usque ad festum B. Martini, Virgo Christi absque dæmonum persecutione secura permansit. Infra tamen, ad magnam suiipsius confusionem, dæmon sub humana specie Virgini aliquoties apparuit. [Exeunte Octobri infirmata Christina,] Contigit autem interea Virginem maxima corporis prægravari infirmitate, videlicet ante festum omnium Sanctorum; quam quidem infirmitatem tanto molestius atque impatientius sustinuit, quanto sibi omnem internam consolationem simul subtractam persensit. In hac vero infirmitate semel, hoc est in die beatarum Virginum, communicavit, & in ipsa communicatione absque omni consolatione permansit. Transacto itaque festo B. Martini, cum Virgo Christi vix adhuc de infirmitate convaluisset, & statim communicandi propositum concepisset; per tres noctes continuo sequentes, venit quidam dæmon, in specie horribilis bestiæ transformatus, in thalamum Virginis orantis, [post 11 Novembr. invaditur a furioso dæmone;] oculis quidem flammantibus & furorem animi indicantibus, qui etiam flammam sulfuream ab ore simul & naribus exhalabat; qui subito irruens in Virginem, caput ejus usque ad collum hiante gutture deglutivit, eamque tunsionibus & duris verberibus, nunc ad terram, nunc ad parietes collisit. Et hoc facto ejiciens ipsam a diris faucibus, membra ejus, scilicet manus & brachia, pedes & crura simili modo glutiendo & masticando præcidit; & deinde maximo vulnere sibi inflicto, recessit. At Virgo Christi hæc omnia, non solum patienter, sed etiam gaudenter sustinens, a suo Dilectissimo intime consolatur; [quo confuso.] corpus vero ejus mirabiliter reformatur atque sanatur. Sed vulnus, ultimo sibi inflictum a dæmone, longe postea in corpore Virginis incuratum relinquitur. In tertia vero nocte, post tormenta prædicta, dæmon ille confusus coram Virgine adstitit, & totius nequitiæ suæ modum & ordinem ostendit: qui tandem dimissus a Virgine, cum magna confusione recessit.

[53] [læta communicat 14 Nov.] Sequenti vero nocte, hoc est, in sexta feria post festum B. Martini, Virgo Christi læto animo ad ecclesiam pervenit, & communicans in amplexus sui dilectissimi Sponsi confestim transiit. Ex tunc autem usque in primam Dominicam Adventus Domino, Virgo Christi consolata permansit. Qua transacta, cum Virgo Christi more solito sequenti nocte orare deberet, illius dulcissimi Sponsi præsentia confestim subtrahitur, & totius consolationis ac devotionis gratia in mœrorem & tædium gravissimum convertitur. [5 Decemb. ad ecclesiā vadens,] In hoc vero tædio Virgo Christi, absque corporali & dæmonum afflictione, usque in sextam feriam sequentem permansit In qua quidem sexta feria cum Virgo Christi communicare proponeret, & summo mane circumeundo villam ad ecclesiam pergere deberet; cumque jam villam adhuc vix egressa foret; occurrit ei quidam dæmon, in specie ferocissimi tauri. Quem dum Virgo Christi de remotis ad se venientem cerneret, & taurum veraciter esse crederet, pavens cœpit declinare a via: at ille, horribilis mugitu & cornibus erectis, ipsam velocius insequebatur: illa vero multo magis formidans, & huc atque illuc cursitans, ipsum effugere nitebatur. [agitatur a dæmone in specie tauri,] Contigit autem eadem hora quemdam virum pellentem bigam per eamdem viam transire. Qui dum Virginem, tamquam delirantem & more insanientis huc atque illuc cursitantem cerneret, nec aliud quidquam videret, existimans quod fortasse amens aut phrenetica esset, alloquitur eam his verbis dicens: Quid est, o bona puella, quod sic sola vagando discurritis? [& prostrata conculcatur;] Quare more insanientis inceditis? Interea ferocissimus ille taurus in Virginem irruens fortissimis eam cornibus ad terram dejecit; & stans super illam pedibus conculcavit. Accurrens autem vir ille, & quid hoc esset ignorans, atque interrogans, ipsam a terra levare voluit. Tunc Virgo Christi, ex interrogatione viri perpendens malitiam dæmonis, virum in pace abire, ne se tangeret, in nomine Domini hortabatur. Quo abeunte, Virgo Christi adjurans dæmonem, dixit: Adjuro te, o maligne spiritus, per nomen Domini Jesu Christi, ut continuo discedas, & iter meum non ultra impedias. Nec mora, dæmon ille, in specie ignis assumptus, evanuit: & Virgo Christi ex hoc facto confortata surgens, ultra pergere cœpit.

[54] Cumque paululum processisset; idem dæmon in speciem apri mordacissimi se transformavit: qui spumans & acuens dentes, Virgini Christi iterato occurrit. Est autem hoc animal quod Virgo Christi expavescere multum solet: [ac deinde in specie apri,] unde secedens a via, ipsum quem veraciter aprum esse credidit, effugere nitebatur. Ille autem festino cursu ipsam impetiit, & figens mordacissimos dentes in crura Virginis, duo magna vulnera inflixit; & hoc facto, [direque ab eodem vulneratur,] confestim disparuit. Virgo autem Christi, propter nimiam sanguinis effusionem debilitata, ad terram sedit; & vehementer conturbata, tum quia ad communicandum sicut proposuerat procedere non potuit, tum quia apud homines de hoc facto divulgari timuit; & idcirco plorans amarissime, ingemuit. Porro ille dulcissimus Sponsus, fletus & gemitus suæ Dilectæ non ferens, ipsam ad horam in corde ineffabiliter consolando lætificavit; [sed sanatur a Sponso:] vulnera quoque a dæmone sibi inflicta per Crucis impressionem mirabiliter curavit. Surgens itaque Sponsa Christi, confestim hac consolatione destituitur, & languori pristino involvitur. Cum autem Virgo ultra progrediens, juxta cœmeterium ad quamdam sepem pervenisset, occurrit ei quidam dæmon, in speciem Magistri Joannis transformatus: cui salutans eam amicabiliter, quasi animo compatienti ipsam his alloquitur: [Terretur deinde, quasi deesset qui Missam dicat.] Heu! carissima Christina, quod cum tanto labore & vexatione huc venistis, & propositum hodie perficere non potuistis: Plebanus enim non est domi, & Missa hac die non debet cantari. His auditis Virgo Christi præ nimia cordis amaritudine penitus defecisset, nisi ipsam divinus Spiritus intus in corde consolans [dixisset], quod a dæmone illusa esset; insuper & quod eodem die communicare deberet veraciter instruxisset. Sic igitur Virgo Christi ad ecclesiam pervenit; & communicans, totum illum diem in gemitibus & lacrymis amarissimis, continuavit; donec tandem circa sero voluntatem sui Dilectissimi de suis passionibus scire meruit; & sic usque ad diem tertium aliquantulum consolata permansit.

[56] Deinde post secundam Dominicam Adventus, per tres noctes sequentes, [8 Decemb. adsunt iterum tentatores;] venerunt dæmones in specie ignis, multum horribiles, in thalamum Virginis orantis: & primo quidem ipsam blandis sermonibus & adulationibus attentabant, deinde mentem ejus variis comminationibus & pœnarum promissionibus fatigabant, totamque vitam & conversationem ejus tamquam perversam & erroneam reprobabant, & hoc per testimonium ceterorum Religiosorum, præcipue Minorum Fratrum, qui sic non viverent, nequius affirmabant: corporaliter tamen in iis tribus noctibus non cruciabant. Quibus transactis, per quatuor noctes sequentes, usque ad tertiam Dominicam Adventus, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis: [ea mane a 12 ejusdem,] & post longas comminationes & vexationes, Virginem Christi, vestibus expoliatam, [per nocturnum gelu quater raptant in montem;] de proprio cubiculo ejecerunt. Et cum esset gelu fortissimum, per collum ipsam rapientes, ad quemdam montem proximæ villæ quæ Hingindorp dicitur adjacentem, trahendo per sepes, spinas & glebas congelatas perduxerunt. Illic quoque insultantes ei, & variis modis blasphemantes, dixerunt: Nonne modo manifeste vides nos esse Deos omnipotentes & Dominos tuos? dominamur enim tui propter erroneam & perversam vitam tuam, & juxta placitum nostrum nunc affligimus, nunc vero tibi parcimus: neque enim est alius Deus, qui te eripiat de manibus nostris. Hæc & plura his similia blasphemantes, evanuerunt: Virgo autem Christi a suo dilectissimo Sponso intime visitatur, sanatur, & in suum thalamum singulis noctibus mirabiliter revocatur.

[57] Post hæc vero a Dominica tertia Adventus usque in Vigiliam Nativitatis Domini, [& a 15 usque Coloniam;] Virgo Christi singulis noctibus, post gravissimas comminationes, a prædictis dæmonibus transverso capite nuda per sepes, spinas, & villas interjacentes juxta civitatem Coloniensem, ad locum ubi fures & malefici damnantur, trahebatur. Erat autem in illo loco ignis maximus, diabolica arte compositus; & in medio ignis lapis ignitus, ad modum incudis positus. Tenentes itaque ibidem Virginem Christi, & mentem diversis inquisitionibus & exprobrationibus ultra modum affligentes, dixerunt: [ubi igni luculento injectam,] O miserrima, saltem adhuc tuiipsius miserta, nostris jussis obtempera, ut possis vivere; alioquin attrita tormentis gravissimis, sub hujus ignis voragine interibis. At Virgo Christi contra hæc omnia sola animi constantia contendebat, & omni privata solatio hanc ex intimo corde orationem ad Deum dirigebat: Domine Iesu Christe, Sponse dulcissime, vos animam meam desolatam, & multis doloribus afflictam, in pace suscipite, & in vestro dulcissimo corde perenniter conservate; corpus vero meum juxta vestram voluntatem qualibuscumque pœnis exterminare permittite. His auditis dæmones illi atrocissime sævientes, cum vehementi impetu in Virginem irruerunt: & corpus ejus igni involventes, super lapidem ignitum posuerunt; habentesque singuli malleos ferreos in manibus, [super ignitam incude malleis contundunt.] super corpus Virginis horribiliter fabricaverunt; & alternatis vicibus suspendentes ictus & moram facientes, ipsam, utrum ab erronea vita resipisceret, & eorum consiliis acquiescere vellet, blasphemando interrogaverunt; & per hoc mentem Virginis mirabiliter cruciaverunt. Sic ergo malleis cædendo, & suspensis ictibus moram faciendo, atque de conversione inquirendo, tamdiu ipsam torserunt; donec corpus Virginis, asperitate verberum, & multiplicitate tormentorum, quasi in nihilum redegerunt; ita videlicet, quod de tota substantia corporis ipsius, carne & ossibus attritis, nihil remansit, nisi sanguis spissus & coagulatus, sicut ei postea a Domino revelatum fuit.

[58] [Unde sibi restituta Virgo] Quis autem dubitet, felicem Virginis animam & immortalem Sponsæ spiritum ab immortali & æterno Sponso susceptum, in ejus dulcissimo corde præ multitudine dolorum inæstimabiliter fuisse consolatum: qui etiam sua mirabili potentia corpus suæ Dilectæ sic attritum, & in nihilum redactum, reformavit, vivificavit, & in suum cubiculum mirabiliter collocavit? Hoc autem facto continuo ille dulcissimus Sponsus subtrahitur, & mirifica consolatio, per dæmonum blasphemationes, Sponsæ in amaritudinem vertitur. In ultima vero nocte hujus pugnæ, hoc est in illa quæ Vigiliam Natalis antecedit, Virgo Christi ab eisdem dæmonibus ad locum memoratum trahitur. [demum 24 Decembr.] Ubi post longas vexationes dæmones adversus ipsam consilium ineuntes, oculos ejus erui præceperunt; deinde nasum, aures, simul & totam faciem Virginis lacerando crudeliter abstraxerunt. Hoc facto, apprehendentes Virginem cum maximo furore, ad quamdam silvam, quæ distat ab illo loco milliare & amplius, trahendo horribiliter perduxerunt. Illuc autem rursus ipsam examinantes & variis exprobrationibus fatigantes, sursum a terra cum magno clamore levaverunt; & jactantes eam super cacumina arborum, [in silva raptatur per cacumina arborum:] nunc per pedes, nunc per manus, nunc vero per caput apprehensam immisericorditer præcipitaverunt: ita videlicet, quod corpus Virginis dilaceratum, nunc frondibus infixum & suspensum inhæsit; nunc autem confractis ramis ad terram moribundum decidit. His ita gestis, dæmones illi iterato consilium ineuntes, dixerunt: Quoniam quidem maleficam istam sic exterminare nequimus; agite nunc festinanter, ut omnes hujus silvæ arbores radicitus extirpentur, & super hanc maleficam ad suffocandum atque exterminandum ipsam celerius præcipitentur. Hoc autem dicto, continuo dæmones illi, vehementi turbine universam silvam commoventes, arbores funditus extirpaverunt; quas super corpus Virginis præcipitantes mole gravissima depresserunt.

[59] Hoc facto accedentes ipsi dæmones, & corpus Virginis durissime trahendo ad locum præmemoratum, [rursumque in igne tosta & contusa,] ubi videlicet fures & malefici damnantur, reduxerunt; ibique maximum ignem, velut in præcedentibus noctibus, componentes, & lapide ignito in medio ignis posito, diversis eam inquisitionibus & subsannationibus vexaverunt. Et postquam in ignem ipsam præcipitaverant, ferreis hastilibus adinstar subularum acutissimis, totum corpus Virginis undique trajicientes, miserabiliter pupugerunt. Deinde Virgine Christi corpus & animam suam Sponso suo dilectissimo commendante, dæmones vehementius exasperati, tollentes corpus Virginis, ut supra dictum est, in ignem præcipitaverunt; ponentesque ipsam super lapidem ignitum ferreis malleis diutissime ceciderunt: necnon ad singulos ictus ipsam interrogando & blasphemando, totum in nihilum, quemadmodum in præcedentibus, redegerunt. [ac denuo vivificata,] Tunc felix Sponsæ anima in cor sui dulcissimi Sponsi trajicitur, ibique ineffabiliter consolator: corpus vero ejus reformatur, vivificatur, & in eodem Passionis loco constituitur: ubi confestim, ad immensam gloriam Sponsi ac Sponsæ, omnis illa horribilis turba dæmonum, numero videlicet octoginta, qui ipsam per totum Adventum afflixerant, ante conspectum congregantur; & confitentes singulas ac universas operationes & suggestiones eorum nefandissimas, se quoque victos atque confusos per omnia ostendentes, dixerunt: Nos mendaces, licet inviti, modo fateri compellimur, quod non sit alius Deus omnipotens in cælo & in terra, nisi is quem tu colis, & cui tota virtute ab initio deservis. Ipse enim semper ubique tecum est, & in omnibus passionibus tuis adjutor tibi indefessus adstitit: [dæmones victos suplicesque dimittit,] cujus nimirum adjutorio cuncta tibi adversantia constanter superas, & in ejus nomine semper victrix gloriosa perseveras. Precamur ergo te, o Ancilla Omnipotentis Christina, ut nos dimittas; numquam enim tibi molesti erimus, numquam de cetero supplicia inferemus: propter te enim ultra modum affligimur; sed & in inferno a nostris consociis gravissime affligemur. Hæc & plura illis dicentibus, tandem dimissi a Virgine, cum maximis ululatibus recesserunt. Ex hac siquidem manifesta confusione dæmonum Sponsa Christi, non in seipsa glorians, sed gloriando in suum Dilectum transvolans, ineffabiliter consolatur: & in tam mirabilis consolationis continuatione in suum thalamum mirabiliter revocatur. [& læta agit Natalem Domini.] Transacta itaque cum magno gaudio Vigilia Natalis, Virgo Christi sequenti die, hoc est, in die sancto [Nativitatis], ad ecclesiam læta pervenit: & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi raptim transiit.

CAPUT VII. Mirabilia anni MCCLXXXII usque ad Pascha.

[60] [Initio anni dæmon oranti objicit gravem fœtorem;] Contigit autem infra Natale Domini & sextam feriam, quæ est post Octavam Epiphaniæ, ut Virgo Christi tribus vicibus a quodam dæmone illuderetur per hunc modum. Cum Virgo Christi aliquibus diebus sola domum custodiret, & soror ejus Officio Missæ interesset; intra spatium Missæ Virgine orante, ille invidissimus totius boni hostis, orationem Virginis impedire cupiens, per modum nebulæ abominabilem fœtorem in nares & in faciem Virginis spargebat: ex cujus infectione Virgo Christi subito & quasi ex improviso exterrita & debilitata, ad terram corruit: sed mox, dæmonis astutia agnita, surrexit; & viribus revocatis, constanti animo ad orandum in genua se erexit. Ille autem confusus confestim evanuit. Similiter alia vice, cum Virgo Christi iterum sola in domo fuisset; [in specie pauperis vestem emendicat,] venit quidam dæmon, in specie pauperrimi ac debilissimi hominis, conscissis vestibus, nudis brachiis & pedibus, ante domum Virginis gemens & eleemosynam petens. Quem intuens Virgo Christi, & pauperem hominem veraciter ipsum esse credens, compatiens ipsi eleemosynam tribuit: quam ille tremens, & quasi præ nimia frigiditate in manibus servare nequiens, elabi manibus permisit, & voce lacrymabili ad eam dixit: Nisi vos carissima puella, mei miserta, vestem mihi aliquam antiquam qua operiar tribuatis, præ nimia algoris asperitate moriturum continuo me sciatis. Tunc illa tam de verbis, quam de nuditate illius nimium mota, vestem antiquam attulit, & propriis manibus ipsam induit, necnon ad ignem ut se calefaceret sedere jussit. Quo sedente, & Virgine Christi refectionem sibi procurante; ecce nequam ille, consuetæ malitiæ suæ astutias ultra dissimulare nequiens, deposito paupertatis ac debilitatis habitu, juvenem formosum se ostendit, [deinde in formosum juvenem vertitur.] & subridens atque cachinnans Virginem diligenter inspexit. Quod illa considerans, exterrita & stupefacta, vehementer timuit, tum quia sola in domo fuit, tum quia mutari eum subito vidit; adhuc enim, quia dæmon esset, minime agnovit; hominem autem ipsum esse, & se pauperem ac debilem simulasse credidit. Surgens ergo dæmon exiit; & stans ante ostium domus, ne forte quidquam in ea domo furtive raperet, diligenter cavit. Quid plura? Nequam ille, dum se fraudibus suis nil adversus Virginem prævalere cerneret, subsannans dixit: Si amplius lucrari non potui, te tamen ad compatiendum mihi ac benigne tractandum induxi. Et his dictis cum sono turpissimo evanuit; & post pusillum, vestis, quam a Virgine receperat, scissa in parvos panniculos, ante pedes Virginis projecta venit.

[61] Nullam aliam vexationem Virgo Christi a dæmonibus, a Natali Domini usque in sextam feriam post [Octavam] Epiphaniæ, habuit, in qua communicans, in amplexus sui dulcissimi Sponsi continuo rapta fuit: [16 Virgo communicans, in extasim rapitur:] ab illo vero die, usque ad conversionem B. Pauli, Virgo Christi in magna consolatione permansit. Post conversionem B. Pauli usque ad sextam feriam sequentem, Virgo Christi per quinque noctes continue a duobus dæmonibus afflicta fuit. Venerunt siquidem duo dæmones singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, sub specie duorum juvenum pulcherrimorum, prætendentes facies tamquam Angelicas, & totum thalamum, magna quidem, sed sophistica luce replentes, necnon & duas candelas in manibus tenentes; qui lenissimis ac suavissimis sermonibus ipsam alloquentes, & virtutes ejus atque merita extollentes, dixerunt: Ecce, Carissima, nos sumus duo Angeli, tibi de cælis transmissi, [30 accedunt 2 dæmones, in specie Angelorum;] a Sponso videlicet tuo, cui te semper ancillam fidelem & humilem exhibuisti, & cui ab initio conversationis in dignis moribus placuisti; ut in hoc loco, in quo multoties sanguinem tuum fudisti, & multa pœnarum genera sustinuisti, hac nocte vicem tibi rependamus, & pro multifariis passionibus consolationes cum tanta luminis claritate exhibeamus. Hæc & plura verbis dulcisonis ad commendationem Virginis proferentes, mentem ejus per elationem seducere tentabant. Sed frustra spiritus falsitatis suæ callidatis spicula [jacit] in illos, quos Spiritus veritatis, non solum protegendo custodit, verum etiam in quorum cordibus velut hospes dulcissimus stabilem atque perpetuam mansionem sibi fecit.

[62] Igitur Virgo Christi, consolationem foris per imagines exhibitam recipere numquam solita, [sed spreti a Christina,] intus autem per Spiritum sanctum plenissime edocta, dæmonum astutiam & lucem sophisticam primo intuitu agnovit: humilians autem se, & propriam infirmitatem considerans, tandem ipsos dæmones his verbis alloquitur: Quid vos miserrimi rectores tenebrarum, tanti splendoris lucem fallacem ostenditis? Cur deterrimi inhabitatores infernalium pœnarum, ad vestram confusionem facies decoras prætenditis? Pudeat vos jam nunc ex hujus fallacis luminis ostensione, veri atque æterni luminis splendorem amisisse, & ab illa cælesti patria propter elationem in chaos perpetuum corruisse. Nunc itaque vos conjuro, per Dominum Iesum Christum, qui est candor lucis æternæ & splendor paternæ gloriæ, [dirissima quæque illi minantur:] quatenus hujus fallacis luminis claritatem, vobis omnino contrariam, deponatis; & perpetui horroris deformitatem, vobis per omnia congruam, resumatis. Vix Virgo verba finierat; & ecce splendor ille sophisticus confestim disparuit; & dæmones, resumptis propriæ deformitatis horrendis aspectibus, quasi tartareo igne succensi, astiterunt: & quidem pro candelis ardentibus, quas prius habere in manibus videbantur, nunc instrumentis ferreis utebantur. Et clamantes autem horribilibus vocibus, dixerunt: Quoniam quidem tu, seductrix & malefica, sectando propriæ voluntatis duritiam, inique contra Dei voluntatem, conversaris, & sola inter omnes mortales vitam erroneam ducere convinceris; insuper & salutaribus consiliis non acquiescens, consolationem tibi a nobis exhibitam vilipendis; restat ut gravissimis tormentis excruciata, morte turpissima extermineris. Ad hæc verba Virgo Christi nil pavida, respondit: Minas vestras, o maligni spiritus, non timeo, quia pati pro amore Domini mei gaudeo: in me ergo quantocius explete [quæ promittitis]. Hæc dicens, devoto corde ad orationem illico se convertit.

[63] Accedentes autem illi crudelissimi dæmones, & corpus Virginis instrumentis ferreis atque igneis undique transfigentes, [ac demum crudeliter tortæ crus unum auferunt;] horribiliter pupugerunt; ita videlicet, quod instrumenta illa candentia, corpori Virginis infixa, tamquam fluminibus intincta, cum vehementi stridore sonitum dederunt; & ex omni parte corporis undam sanguinis largissime produxerunt. Deinde vero cum mentem Virginis talibus tormentis flecti adhuc minime viderent, acriore furore succensi, arreptoque uno crure Virginis, crudeliter quatiendo & circumferendo, necnon ad parietes cædendo, horribiliter cruciaverunt: donec tandem, ex diuturnitate collisionum & afflictionum, prædictum crus a corpore Virginis penitus abstraxerunt: hoc facto dæmones, replentes thalamum Virginis fœtore immundissimo, [quo divinitus reddito,] subito evanuerunt. Quibus recedentibus, Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso ineffabiliter consolatur; & crus prædictum, quod per dæmones abstractum fuerat, mirabiliter reformatur: vulnera tamen latentia & occulta, usque in ultimam noctem incurata relinquuntur; quæ tamen, licet gravia, Virgo Christi, præ interna consolationis magnitudine, non sensit, vel potius sentire contempsit. Illæ dæmonum illusiones & passiones, simul & a Domino consolationes, durabant per quinque noctes; hoc tamen adjuncto, quod in quinta nocte, [post iterata incassum tormenta,] post illusiones, & afflictiones supradictas, dæmones illi cum magno furore irruerunt in Virginem; &, tamquam sanis consiliis parere nolentem, variis tormentis exterminare promiserunt; corpus vero ejus ferreis atque igneis hastilibus, ab imo usque ad summum capitis trajicientes, sicque ipsam sursum a terra levantes, ad montem quemdam arenosum juxta villam sitam, vociferando & blasphemando sursum in aëre deportaverunt.

[64] Illic quoque tollentes ipsam sublimius in aëre, [exhibent ei quamdam speciem paradisi.] maximam lucis claritatem fallaciter ostenderunt: in qua quidem luce imagines & facies pulcherrimas prætenderunt, quæ videlicet imagines Virgini applaudentes, & quasi de adventu suo gaudentes, ipsam ad se properare hortabantur. Porro dæmones insultantes ei dixerunt: Vide; vel saltem adhuc, ab errore diuturno resipiscens, nostris consiliis acquiesce & claritatem jucunditatis, tibi jam præparatam, capesce. At Virgo Christi, quam dæmonum calliditas non latebat, horrens fallacis luminis claritatem, & expuens in facies sibi sursum ostensas, pati potius pro amore Domini nostri Jesu, quam eorum nugatorias consolationes recipere sevelle dicebat. Hoc audito dæmones illi, immenso furore repleti, cum magno gaudio corpus Virginis ad terram præcipitabant; & per circuitum montis trahentes, necnon cruda vulnera arenæ involventes, ipsam mirabiliter cruciabant. [Victos denique se fassi, orant dimitti.] Hoc autem facto prædicti dæmones, nihil amplius adversus Virginem valentes, tamquam captivi & catenis constricti, in eodem loco perstiterunt: Virgo autem Christi iterum a suo dilectissimo Sponso visitatur, consolatur, simul & corpus ab omni læsione curatur. Tunc dæmones coram Virgine comparentes, & cum magna confusione & tremore cunctas suas nequitias confitentes, dimitti se a Virgine, quia victi essent & graviter afflicti, suppliciter postulabant: qui tandem dimissi a Virgine, cum magno ejulatu & planctu recesserunt.

[65] Sequenti autem die, hoc est in sexta feria quæ est ante Purificationem beatæ Virginis, Sponsa Christi ad ecclesiam pergens, [31 læta Virgo communicat,] communicavit; & continuo rapta, in amplexus sui dilectissimi Sponsi feliciter transvolavit. Ab illo itaque die usque in primam Dominicam Quadragesimæ, Virgo Christi in consolatione permansit: quo quidem die contra horam vesperarum, invasit eam gravissimum tædium. Tunc enim subtracta omni consolatione, tribulatio Virginis inchoatur, quæ durans usque in Cœnam Domini per incrementa temporum continuis doloribus augebatur. Ab ipsa enim prima Dominica usque in sequens Sabbathum, [15 Febr. incipit gravi tædio affligi,] Virgo Christi absque dæmonum vexatione gravissimum cordis tædium sustinuit; confidentiam tamen aliqualem ad suum Dilectum habuit. In hoc vero Sabbatho Virgo Christi communicans, totum illum diem in fletibus amarissimis continuavit; & tandem de voluntate sui dilectissimi Sponsi certificata, usque in diem tertium aliquantulum consolata permansit. Deinde vero usque in Sabbathum, quod est ante Dominicam Lætare, singulis noctibus venerunt dæmones, [24 vexari a blasphemis dæmonibus 37,] aspectu horribiles, in thalamum Virginis orantis; qui variis & iniquis persuasionibus Virginem Christi primo aggredientes, & totalem vitam & conversationem suam nequiter pervertentes, & quidquid hactenus cum ea, sive in passionibus, sive in consolationibus actum fuisset, operationi suæ adscribentes, ipsam deceptam fuisse in omnibus affirmabant; & hoc per testimonium aliorum Religiosorum, qui sic non viverent, mendaciter confirmabant. Inter cetera quoque infinita quæ blasphemantes ipsi præponebant, unum malum gravissimum, videlicet de æterna damnatione matris & patris ejus, [inter alia objicientibus, parentes causa ejus damnatos,] Virgini objiciunt; de quorum salvatione Virgo Christi longe ante a Domino certificata fuerat, & idcirco dæmones mentem Virginis multo amplius affligebant, qui ipsos in sua potestate se habere, propter multiplices eorum excessus, & maxime ob hanc causam quia ipsam, tamquam commune damnum & manifestum opprobrium, toti mundo procreassent, mendacissime asserebant. Hæc gravissima tribulatio durabat per singulas noctes usque in Sabbathum prædictum, quod est ante Dominicam Lætare: sed adhuc corporalem læsionem per illas noctes a dæmonibus non receperat.

[65] [idemque facientibus ab 11 Martii usque ad 15.] In hoc autem Sabbatho Virgo Christi communicans, cum totum diem in gemitibus & amarissimis lacrymis transegisset, nullam consolationem habuit; nisi quod tandem contra sero de voluntate sui dilectissimi Sponsi certificata, aliquantulum respiravit, & usque ad tertium diem a dæmonibus vexata non fuit. Quo transacto, singulis noctibus sequentibus usque ad Dominicam Judica, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis; & quemadmodum de damnatione patris & matris prædixerant, secum duos dæmones, unum scilicet sub specie patris, alium, sub matris ipsius Virginis, coram facie ejus statuentes adduxerunt, & diversis eam sermonibus & blasphemiis, sicut supra dictum est, vexaverunt. Deinde dæmones illi, sub specie matris & patris adstantes, voce lamentabili & planctu amarissimo se damnatos ac damnandos fore æternaliter fatebantur: ipsam vero ut ab errore diuturno & a statu periculosissimo citius resipisceret, ne ad æterna supplicia descenderet, instantissime hortabantur: reliqui vero dæmones circumstantes diversa sibi tormentorum genera ostendebant, quibus ipsam affligendam, & postremum ad inferos secum trahendam, nisi cito a perversa vita sua resipisceret, promittebant. Hæc vexatio dæmonum durabat per singulas noctes usque ad Dominicam Judica supradictam, absque ullo corporis cruciatu: qua transacta, per singulas noctes usque ad Cœnam Domini, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis, diversis eam comminationibus, necnon per repræsentationem patris & matris, ac per allocutionem eorumdem, sicut prædictum est, diu multumque fatigantes; tormenta præcedentibus noctibus ad terrendam eam oblata, afferri quantocius præceperunt.

[67] Venerunt ergo duo dæmones, ferreum circulum, [iidem 16 Martii circulum ferreum candentem afferunt,] tamquam ex fornace candentem, & adinstar circuli medii latum, clavis acutissimis intrinsecus undique insertum & circumpositum, apportantes, malleos igneos simul tulerunt: cum quibus prædictum circulum tangentes, & scintillas ex ipso elicientes, coram aspectu Virginis steterunt; comminantes quoque ei dixerunt: Nisi tu, miserrima seductrix, ab erronea vita tua celerius resipiscas, horribilem circulum capiti tuo continuo hunc figentes, duris malleorum ictibus ipsum per scapulas consumptis carnibus, usque ad medium corporis, malleando violenter impellemus. [& mortarium cum pilis ferreis,] Post hæc vero alii duo dæmones, portantes instrumentum putei quoddam, ferreum & curvum ad modum hauritorii, in quo rotæ putei ad hauriendum volvuntur, catenam igneam circumvolutam [ostenderunt]; quam corpori infigendam, & sic gyrando dilacerandam fore dixerunt. Deinde lapidem ignitum & concavum, cum pilis ferreis, clavis undique insertis atque ad terrendum aptissimis, afferri præceperunt: in quo & cum quibus ipsam conterendam & ad nihilum redigendam fore, [ac lanceas duas:] nisi citius resipisceret, affirmaverunt. Ad ultimum vero duo dæmones vocati venerunt, portantes in manibus duas lanceas acutissimas, quas pedibus Virginis se infigere debere dicebant. Hæc omnia simul coram Virgine tenentes, ipsam a suo sancto proposito avertere cupiebant: sed Virgo Christi contra hæc omnia sola animi constantia dimicabat, & omni consolatione privata vulneribus sui dilectissimi Sponsi incessabiliter inhiabat.

[68] Videntes igitur dæmones invincibilem Virginis constantiam, [quorum aspectu nihil motam,] & culpantes moram, ipsam horribiliter invaserunt; & singula tormentorum genera, eo ordine quo prius ostenderant, ipsi intulerunt. Quidam enim ex ipsis circulum igneum, clavis imbutum, capiti ejus impresserunt; & cædentes ferreis malleis ipsum per scapulas Virginis, [circulo illo cingunt,] caute simul & carne obstridentis ardoris voraginem consumptis, usque ad medium corporis impulerunt. Hoc facto accedentes alii dæmones cum ferro hauritorio, catenam circumvolutam igneo circulo, corpori Virginis circumdato, infixerunt; tollentesque corpus Virginis sursum in aërem, volvendo ac circumferendo miserabiliter cruciaverunt. [tum contundunt in mortario,] Deinde corpus Virginis cum maximo furore & impetu in lapidem ignitum & concavum projicientes, & pilis ferreis fundentes, consumptis ossibus & carne, tamquam in nihilum redegerunt. Virgo autem Christi virtute divina confestim reformatur, atque ad tolerandum cetera tormenta, [dein dirius torquent,] mirabiliter roboratur. Post hæc vero prædicti dæmones, hauritorium illud per os & fauces Virginis transfixerunt; & duo quidem ex ipsis lanceis acutissimis pedes Virginis trajicientes, terræ profundius infixerunt: reliqui vero volvendo & circumferendo, necnon & horribiliter torquendo Virginem, supremam partem ab infima diviserunt. Hæc autem omnia tormenta quibusdam noctibus intra thalamum Virginis contingebant: reliquis vero noctibus Virgo Christi, nudata vestibus, [ac patibulo suspendunt.] a dæmonibus ad quemdam montem, aliquantulum a villa distantem, ubi fures & malefici damnari solent, trahitur. Ubi post illata tormenta omnia supradicta, interrogantes eam dæmones & blasphemantes, dixerunt: Nunc, miserrima seductrix, unum tibi e duobus elige, aut adhuc a damnabili pertinacia animi tui resipiscas, & nostris monitis salubribus acquiescas: quod si spreveris, guttur tuum nefandissimum ignea catena transfixum, ad spectaculum omnium prætereuntium, huic patibulo contemptibiliter affigemus: ibi quoque post vitam tuam turpissima morte consumptam, corpus & animam nobiscum ad tormenta infernalia deferemus.

[69] Cumque hæc & his similia dæmones diu blasphemaverant, Virgo Christi, licet omnino desolata, corde tamen sursum erecto hanc orationem ad Dominum voce supplici dirigebat: Domine Jesu Christe, [Unde solutam ab Angelis,] amator dulcissime, in manus vestras animam meam recommendo: vos eam in pace suscipite, & in vestro dulcissimo corde perenniter conservate: corpus vero meum, juxta vestram benignissimam voluntatem, a dæmonibus discerpi, & quacumque morte terminari permittite. Hæc audientes dæmones, irruentes in eam, cum maximo furore guttur Virginis catena ignea trajicientes, ad patibulum suspenderunt, & hoc facto, derelinquentes ipsam dæmones, [sic pergunt omni nocte cruciare, usque ad Cœnam Domini:] disparuerunt. Et ecce continuo duo Angeli a Deo missi veniebant, qui corpus Virginis a patibulo solventes, & cum magna reverentia suscipientes, cunctis læsionibus sanatis, præter illam quam de circulo candente in medio corporis receperat, ad proprium thalamum mirabiliter reducebant. Hæ vero passiones simul & Angelicæ consolationes durabant per singulas noctes a Dominica Judica supradicta, usque in Cœnam Domini; hoc tamen excepto, quod Virgo Christi in Vigilia Palmarum communicavit & de voluntate sui dilectissimi Sponsi aliquantulum consolata, usque ad diem tertiam a dæmonum persecutione libera fuit. [quando iterum circulo candenti corpus distrinxerunt,] In ultima vero nocte hujus certaminis, hoc est in illa quæ Cœnam Domini antecedit, post multiplices vexationes, prædicti dæmones Virginem Christi de suo thalamo extrahentes, agitando, & in similitudine improperii ipsam inter se volutando, usque ad locum patibuli perduxerunt; & colaphis ipsam cædentes, picem bullientem expuendo in faciem ejus miserunt; adhibentesque ei omnia tormenta supradicta, circulum candentem cædendo cum tanta ferocitate impellebant, quod non solum cutem cum carne, velut in præcedentibus noctibus, verum etiam ipsa brachia præ nimia coarctatione a corpore dividebant, & eam ad patibulum suspendebant. Præterea loco lapidis concavi, in quo Virginem præcedentibus noctibus conterendam projecerunt; nunc ipsam in maximum ignem, in eodem loco compositum, projecerunt: & salientes pedibus super ipsam, flammæ penitus immerserunt; & tandem inde ereptam, per pedes ejus hastilibus transfixis, terræ profundius infixerunt: & reliquo instrumento per collum transfixo, tamdiu corpus Virginis torquendo circumgyrabant, quousque pedes & crura a corpore Virginis amputabant. Postremum vero corpus, cum amputatis partibus, cum catena ignea patibulo alligabant.

[70] [ac tandem victos se fassi dimitti petierunt,] Iis omnibus peractis, dæmones illi, non sicut præcedentibus noctibus evanuerunt; sed expectantes eorum magnam confusionem & gravissimam, in eodem loco, quasi duris compedibus vincti, permanserunt. Igitur tunc ille dulcissimus Sponsus suam Dilectam ineffabili consolatione visitavit; corpus vero ejus ab omni læsione curavit & mirabiliter reformavit. Quid plura? Stant dæmones illi confusi coram Virgine, singulas ac universas versutias suas exponentes; & dimitti se ab ipsa, quia vehementissime affligerentur, suppliciter postulaverunt; & quot eorum essent numero, qui ipsam per totam Quadragesimam afflixerant, videlicet triginta septem edixerunt; & quid nihil sui juris in patre & matre prædictæ Virginis haberent, [illa lætum Pascha agente 29 Martii,] clamaverunt; præterea numquam de cetero se ipsam impugnaturos, sed graviori supplicio æternaliter se cruciandos fore, pronuntiaverunt. Tandem vero, cum multa commendabilia ad gloriam Dei protulissent, dimissa a Virgine, flendo & miserabiliter ejulando recesserunt: quibus recedentibus Virgo Christi, cum ingenti consolatione, in suum thalamum mirabiliter revocatur. Igitur sequenti die, hoc est in Cœna Domini feliciter transacta, Sponsa Christi sola suo thalamo se inclusit, & suo dilectissimo Sponso singulis horis compatiens, necnon & stigmata passionis ejus veraciter recipiens, usque in Vigiliam Paschæ ab oculis cunctorum mortalium abscondita latuit; & sequenti die, hoc est, in die sancto Paschæ, Virgo Christi ad ecclesiam pergens, communicavit; & continuo in amplexus sui dilectissimi Sponsi raptim transvolavit.

CAPUT VIII. A Paschate anni MCCLXXXII, usque ad medium Octobrem.

[71] [18 Aprilis, adest dæmon totus hirsutus subulis ferreis;] Igitur transactis post festum Paschæ duabus hebdomadis, Virgo Christi denuo communicavit, & confestim in amplexus sui Sponsi rapta fuit; & sic in magna consolatione usque in sextam feriam permansit. Qua transacta, sequentibus noctibus, usque in quartam feriam, quæ festum Apostolorum Philippi & Jacobi præcedebat, venit quidam dæmon horribilis aspectu in thalamum Virginis orantis, cujus corpus deterrimum quod induerat, quasi subulis acutissimis undique inscitum & circumpositum fuerat. Quem Virgo primitus intuita, & ex improviso perterrita expavit: [& nisi ad vitam communem se referat, dira minatur;] statimque timore postposito, spem suam & fiduciam in Domino collocavit. Porro ille deformissimus accedens ad Virginem, & orationes ejus impedire cupiens, dicebat: Quousque tu, miserrima omnium hominum, vitam perversam & irrationabilem, Deo autem exosam & abominabilem, actitare conaris? Quamdiu in pertinacia animi tui infelix persistis? Quis enim inter cunctos Religiosos, Deo famulantes, sic perverse vivit? Quis contra humanam legem noctes absque soporis requie deducit? Quisve inter cunctos mortales sic perverse & irrationabiliter agit? Et idcirco quia tu sola inhumanam & erroneam vitam ducere probaris, propterea ab Altissimo nostræ potestati tradita, tantis a nobis suppliciis cruciaris & nisi vel saltem adhuc, licet sero, stultitiam & erroneam vitam tuam deseras, & ad rationabilem vitam te convertas; [nec persuasam dirius confodit;] corpus tuum iis subulis acutissimis undique perforabo; multisque suppliciis exterminatam, mecum apud inferos cruciandam æternaliter, collocabo. Ad hæc verba Virgo Christi constanti animo respondit: Comminationes tuas, o maligne spiritus, derideo; quia pati pro amore Domini mei Jesu Christi non formido. His auditis dæmon ille sæviens, ipsam horribiliter invasit: & corpus Virginis orantis, nec a genuflectione cessantis, transfodiendo miserabiliter cruciabat: ita quod unda sanguinis ubertim perfluens, [sed illa divinitus sanatur & consolatur 29 Apr.] terram undique rigabat. Quo facto, recedente dæmone, Sponsa Christi a suo dilectissimo Sponso ineffabiliter consolatur, & omnis exterior læsionis apparentia, per quam Virgo Christi notari aut diffamari potuisset, penitus annihilatur, dolor tamen læsionis usque ad ultimam noctem sentitur. In ultima vero nocte hoc est in illa quæ feriam quartam prædictam antecedit post tormenta prædicta confusus ille dæmon, recitatis totius malitiæ suæ artibus, Virgine Christi jubente, cum tanto strepitu & turbine recessit, quod Virgo Christi partem thalami sui ipsum secum detulisse credidit. Quo recedente, Sponsa Christi a suo dilectissimo Sponso ineffabili gaudio consolatur; corpus vero ejus ab omni læsione & dolore plenarie curatur.

[72] Sequenti autem die, hoc est in quarta feria prædicta, [dæmon autem, in forma Clerici noti occurens,] quæ videlicet festum Apostolorum Philippi & Iacobi antecedit; cum Virgo Christi gratia communicandi mane ad ecclesiam pergere deberet, occurrit ei quidam retro villam dæmon, sub specie cujusdam Clerici nomine Henrici de Sincere, qui quondam in eadem villa scholas rexerat, & sibi multum familiaris extiterat. Hunc dum Virgo Christi procul ad se venientem aspiceret, & vultum ejus seriosum atque turbatum cerneret, admirans hoc nequaquam sine causa esse credidit; & dum appropinquare sibi cœpisset, salutans eum, dixit: Quid est, carissime Magister, quod cum tanta festinatione & animi turbatione mihi occurritis? in facie enim vestra perpendo, quod graviter turbatus sitis. Cui ille, gemens & quasi flens, dixit: O carissima Christina, magna & gravis est occasio quæ me turbatum reddidit. Ecce Dominus noster Plebanus, meus jam dudum familiaris amicus, quamdam Religiosam sibi multum familiarem habuit, [mentitur ei, Plebanum deprehensum læsumque ad mortem] quam ex instinctu diaboli hac nocte abducere clam præsumpsit. Parentes vero ejus intelligentes hoc factum, ipsosque cum magna festinatione insequentes, in silva quæ Poilheym dicitur invenerunt. Ubi cum maximo furore irruentes in eum, gravia sibi vulnera inflixerunt, & truncatis manibus & pedibus ipsam tamquam mortuam reliquerunt. Sed credo quod adhuc plene mortuus non sit: [sed illa, eodem mox conspecto, fraudem agnoscit;] rogate igitur, Carissima, Deum, ut ipsi, jam in extremis laboranti, veram compunctionem & peccatorum veniam misericorditer præstare dignetur. His auditis Virgo Christi exterrita, & vehementer conturbata, respondit: Deus, qui corda novit omnium, scit quia super hoc facto vehementer doleo: sed quid ad hæc facere possum ignoro: habeo enim propositum communicandi, unde vobiscum diutius stare non valeo: sed ite in pace, & devotis orationibus pro eo orate: ego autem ibo ad Dominum Ioannem, in reclusorio manentem, & ipsum ut Missam celebret, & me communicet, rogabo. Et hoc dicens, aversa ab ipso ulterius procedebat; verbis tamen suis fidem adhibuit quia ipsum non dæmonem, sed hominem sibi familiarem & amicum Dei fore credidit. Cumque Virgo, non sine gravi perturbatione, ad cœmeterium pervenisset, respiciens vidit eumdem Plebanum sibi occurrere, & intus admonita per spiritum, se illusam fuisse a dæmone didicit: quapropter suo dilectissimo Sponso devotas gratiarum actiones retulit.

[73] [& post Communionem rapta,] Intrans ergo ecclesiam Sponsa Christi, post Confessionem simul & Missæ celebrationem, cum magno desiderio communicavit: & continuo in amplexus sui dilectissimi Sponsi transvolavit, & sic usque ad diem tertium multum consolata, a dædonum persecutione quieta permansit. Quo transacto, per tres noctes sequentes venit quidam dæmon, in specie ferocissimi equi, in thalamum Virginis orantis: qui hiante gutture horribiliter hinniens, terram pedibus fortissime concutiebat; & horribilem strepitum faciens, orationem Virginis impedire cupiebat. Quem Virgo Christi primo & ex improviso intuita, [novum hostium terriculamentum spernit.] vehementer expavit: statimque ab hac trepidatione mentem revocans, & suo Dilecto intendens, de strepitu suo nihil penitus curavit, sed in orationibus intrepida perseveravit. Quod videns ille callidissimus, statim confusus evanuit; & nihil mali ei intulit. Post hæc vero tribus aliis noctibus sequentibus, videlicet usque in Dominicam quæ est post Ascensionem Domini, venit idem dæmon in specie horribili in thalamum Virginis orantis; [A 7 Maji usque ad 19 conatur dæmon ab oratione avertere,] & verbis horribilibus alloquens eam dixit: Usquequo, miserrima omnium hominum, in pertinacia animi tui perseveras? Quamdiu in perpetuam damnationem tuam in perversitate tua perniciose aberras? Tu enim pervertis & destruis ordinationes & leges, a cunctis sapientibus sancitas: tu sola præcedentium Patrum & omnium Religiosorum statuta salubria contemnis & violas: tempore enim quietis inaniter vigilas & oras; tempore refectionis abstines & jejunas; sicque in omnibus perverse agis, & non Dei, sed tuiipsius voluntatem execrabilem perficis, ideoque nostræ potestati ab Altissimo traderis. [acuto tritridente minax;] Ostendens autem ei instrumentum quoddam ad modum tridentis acutissimi, dixit: Nisi properanter meis monitis acquiescas, & cessans ab inutili confabulatione tua in strato requiem capias; hunc tridentem, per mentum, linguam simul & guttur tuum trajiciam, & perpetuum tibi silentium imponam; & tunc videbo quid prosit tibi inutilis confabulatio tua, & hujus quem invocas laudatio.

[74] Hæc & plura his similia dæmone loquente, Virgo Christi audacter in hæc [verba] prorupit: Quid tu, o maligne spiritus, [ultroque provocantem,] verba tua fallacia inaniter consumis? Quid minis & suppliciis frustra me terrere conaris? Nam iis quibus me terrere cupis, confortas; & quibus me a laude Domini mei Iesu Christi avertere conaris, plus provocas. An nescis quod minas & tormenta tua derideo; quia pro amore Domini mei Iesu Christi, qui pro me passus est, pati toto corde desidero? Ipse enim mihi est requies, [confusus dimittit:] unica spes, vera salus, vita perennis. Nam ut lingua mea prohibita, fortasse a laude ejus cessaret; cor meum & anima laudes ejus perenniter resonarent. Quid ergo, mendacissime, tardando moraris? Festina juxta præceptum Domini mei in me perficere quod minaris. His dictis, dæmon ille confusus evanuit, & nihil ei molestiæ per illas tres noctes intulit: Virgo autem Christi in magna consolatione & gratiarum actione permanens, diebus supervenientibus jucundissima apparuit. Igitur transacta Dominica prædicta, scilicet quæ est post Ascensionem Domini, per singulas noctes sequentes usque in diem sanctum Pentecostes, venit prædictus dæmon in thalamum Virginis orantis, portans tridentem ferreum in manu sua, & inter plurima verba superius dicta hoc quoque adjecit: Nunc, miserrima seductrix, [sed mox revertens usque ad 17, post iteratas minas,] linguam tuam blasphemam obmutescere faciam. Nunc videbo quis ille sit, quem toties invocas, & de cujus auxilio inaniter gloriasis. Nunc videbis & tu, quam fideliter tibi assistat, & eripiens te de manibus meis potentiæ meæ resistat. Cui Virgo Christi intrepida respondit; Minas tuas, nefandissime spiritus, non timeo; & tormenta, mihi pro amore Domini mei Iesu Christi infligenda, summo cordis desiderio expecto: matura igitur facere quod promittis, quia plus morando quam minando me affligis. Hoc dixit, & capite inclinato cum corde, in voluntatem sui Dilectissimi paratam se ad quæcumque tormenta [toleranda] exhibuit.

[75] His audistis, dæmon ille atrocissime sæviens, in ipsam irruit; [guttur ejus tridente configit] & tridente ferreo trajiciens mentum, linguam simul cum gutture constrinxit; & insultans ei atque improperans dixit: Ubi nunc, o miserrima, est gloriatio tua? Ubi nunc Amici tui invocatio atque laudatio. Si Amicus tibi est, modo veniat; si adjutor, nunc tibi subveniat, Clare ergo nunc cognoscere potes, quam vana & inutilis sit spes tua, quam perversa & erronea vita tua. Unde si adhuc a perversitate tua cessare velles, & meis consiliis acquiescere; continuo solutam, sanam & incolumen te redderem, & in magna tranquillitate & felicitate de cetero te gaudere facerem; alioquin, [atque etiam ab elingui spretus,] si in pertinacia animi tui perseveraveris; vestibus nudatam, per spinas & vepres ad proximam villam, quæ Poilheym dicitur, te traham; ibique ad spectaculum omnium præsentium, contemptibiliter ad turrim ecclesiæ te suspendam; & post innumerabilia tormenta tibi illata, morte turpissima interficiam. Ad hæc verba Virgo Christi nil pavida, sed in amore sui dilectissimi Sponsi amplius solidata, quia loqui non poterat, [illam raptat usque in Poilheim:] voluntatem & dedignationem animi sui certis indiciis demonstrabat. Quid plura? sævit ille crudelissime, & omnia quæ comminando præfatus fuerat explevit in Virgine. Vestibus siquidem ipsam expoliatam, nudam de thalamo suo ejiciebat; & trahens ipsam cum tridente, per guttur Virginis transfixo, per sepes, spinas & tribulos, cum ipsa cunctas fruges se velle prosternere dicebat; & levando ipsam sursum in aëra atque gyrando, ad terram sæpissime projiciebat; & sic tandem ad proximam villam, quæ Poilheim dicitur, perducebat; ibique rursum ipsam interrogans & subsannans, tandem caput Virginis tridente transfixum turri fortissime incutiebat; & iterum atque iterum interrogans ipsam atque improperans, clavum magnum ferreum atque ignitum sibi ostendit, quem nisi adhuc resipiscere vellet per corpus transfigere, & sic deinceps muro incutere minabatur. At Virgo Christi, licet non posset verbis, tamen certis indiciis minas suas se penitus contemnere fatebatur.

[76] Accessit itaque dæmon ille nequissimus, clavum igneum allatum per umbilicum & dorsum Virginis transverberans, [& clavo ignito transactam, affigit turri;] muro profundius incutiebat; & sic denique subsannans atque blasphemans, dicebat, Nunc, miserrima & infelicissima omnium hominum, manifeste vides, quod Sponsum tuum nec nominare nec invocare vales: sed neque ipse, quicumque est, suffragari tibi, nec de manibus meis liberare te poterit. Unde vel saltem adhuc, in extremo vitæ tuæ, resipisce, & meis consiliis acquiesce. Quod si feceris, ego te incontinenti ab omni læsione curabo, multis honoribus & dignitatibus sublimabo, totam parentelam tuam ditabo, & adorari te tamquam Deum ab omnibus procurabo. Et ecce, ut mihi ad ea quæ tibi proposui respondeas, loquendi possibilitatem tribuam. Hæc dicens, subito tridentem a capite Virginis extraxit, & caput solutum reflectens, super pectus ipsius Virginis reclinavit. Virgo itaque, loquendi possibilitate recepta, dæmonis comminationes & tormenta deridens, [retractoque tridente loquelæ restituit, ut Sponsum neget;] paratam se ad sustinendum omnia, pro amore sui dilectissimi Sponsi, constantissime fatebatur. Audiens hoc dæmon ille sævissimus, acriore furore stimulatus, ipsam crudeliter invasit: apprehensoque capite, ad murum faciem ejus collisit. Itaque partibus organicis concussis & avulsis, jam non facies, sed horror in ea apparuit. Et hoc facto iterum blasphemando, Virginem, si vellet adhuc acquiescere, ut faciem deformatam, cum perfecta sanitate, insuper & rerum omnium ubertate atque felicitate, per eum posset recipere, interrogavit. Tunc Virgo Christi præ nimia indignatione, si os habuisset, utique in faciem dæmonis expuisset; sed quoniam os ad loquendum seu ad expuendum non habuit, indignationem cordis suis certis indiciis ostendit.

[77] Post hoc vero dæmon ille furibundus ad Virginem accessit, & durissimis lapidibus pectus Virginis contundens, atque ultra modum affligens, recessit. Quo recedente, [recusanti, os pectusque contundit;] ecce continuo duo Angeli cælitus missi veniebant; qui solventes corpus Virginis, cum magna reverentia sanum per omnia reddebant; præter plagam quam de clavo igneo per medium corporis habuit, quæ in corpore Virginis, ob signum dilectionis, usque in ultimam noctem incurata permansit. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ diem sanctum Pentecostes antecedit, post tormenta omnia superius enumerata, Virgo Christi, non ab Angelis, sed a suo dilectissimo Sponso intime consolatur; corpus vero ab omni plaga plenarie curatur. Insuper & locus vulneris in umbilico, per impressionem pulcherrimæ Crucis, [quæ denique ab Angelis curata,] ab ipso Sponso signatur; & sic nihilominus in thalamum suum mirabiliter revocatur. Ubi dum Virgo Christi flexis genibus suo dilectissimo Sponso, pro ineffabilibus beneficiis, laudes devotas persolveret; ecce continuo dæmon ille, qui ipsam jam dudum cruciaverat, confusus & tremebundus coram Virgine adstitit; & lamentabili voce enumerans malitias suas, dixit: O Christina, Ancilla Omnipotentis fidelissima, miserere mei: ego enim callidissimus, inter multa millia dæmonum exquisitus, juxta imperium Altissimi fueram destinatus, [illo se victum fatente,] ut te Ancillam Dei variis & nefandis nequitiæ studiis tentarem, & a vero ac salubri proposito diversis cruciatibus, si possibile esset, revocarem: nunc autem expletis in te, secundum mensuram mihi ab Altissimo traditam, universis nequitiarum mearum studiis, insuperabilis mentis tuæ constantia me per omnia superavit, & pœnam atque confusionem perpetuam mihi ampliavit. Nunc autem confusus & victus, ab orationibus tuis tamquam igneis catenis ligor, & ardens vehementissime affligor. Dimitte ergo me, o Ancilla Christi, [victoriam in Sponsum refert:] quia de cetero numquam tibi molestus ero. At Virgo Christi humiliter se prosternens, & suo Dilectissimo humiliter gratias referens, dæmoni respondit: Non ego, o maligne spiritus, sed Dominus meus Iesus Christus te superavit: in cujus nomine tibi præcipio ut confestim discedas, & nulli de cetero molestus fias. Itaque dæmon ille, plorans & ejulans, recessit; & Virgo Christi in gratiarum actione permansit. Mane autem facto, hoc est, in die sancto Pentecostes, Virgo Christi ad ecclesiam læta proficiscitur; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi confestim rapitur, ubi ineffabili dulcedine spiritus sancti feliciter inebriatur.

[78] De passionibus autem quæ contra Virginem Christi de festo Pentecostes usque ad festum B. Remigii contigerunt, [a 6 Aug. ad 15, quot noctibus ustulatur & cæditur,] quantum nobis constat, hoc notate: quod Virgo Christi ante Assumptionem beatæ Mariæ, quasi per integram hebdomadam, singulis noctibus a quodam dæmone horribiliter vexabatur. Venit siquidem dæmon ille, aspectu multum horribilis, in thalamum Virginis orantis; & singulis noctibus corpus Virginis, aut crudeli incendio concremabat, aut duris verberibus cædendo & pedibus conterendo miserabiliter cruciabat; ita quod, præ nimia læsionis acerbitate, sanguis sub cute conglomeratus & inspissatus, totam corporis superficiem ad modum pellis æthiopis denigravit. [& a Sponso liberatur.] Sed benedictus Deus, qui suam Dilectam singulis noctibus visitavit, sanavit, & in sui dilectissimi thalamo cordis feliciter collocavit. Post hæc vero, cum alia vice, videlicet ante festum, Virgo Christi communicare proponeret; tribus noctibus diem Communionis præcedentibus, a quodam dæmone graviter afflicta fuit. Nam idem dæmon per singulas noctes, Virginem Christi orantem horribiliter invasit, & quasi serreis manibus atque durissimis, rupto utero Virginis, quasi in ictu oculi, omnia viscera & intestina ejecit. Quod tamen tormentum, licet amarissimum, Virgo Christi gratanter & lætanter sustinuit, quia voluntatem sui dilectissimi Sponsi in hac parte veraciter agnovit: & ille dulcissimus Sponsus, suam Dilectam singulis noctibus visitans, perfectæ sanitati restituit, & in suo dulcissimo corde ineffabili gaudio lætificavit; plures tamen Virgo Christi passiones sustinere potuit, quas nobis indicare noluit.

[79] Igitur transactis post festum B. Remigii quinque diebus, pugna Virginis fortissima inchoatur: [A 7 Oct. per tres noctes frustra solicitatur.] nam adversus eam horribilis turba dæmonum congregatur: qui videlicet dæmones, per tres noctes diem B. Gereonis præcedentes, horribilissimis aspectibus in thalamum Virginis veniebat, & nefandis exhortationibus variisque comminationibus Virginem Christi, ut ab erronea vita resipisceret, & salutaribus consiliis acquiesceret, admonebant. At Virgo Christi, in Domino confisa & de minis eorum haud pavida, constanti animo respondit: O vos, maligni spiritus, comminationes vestræ non terrent, sed potius robur & audaciam mihi præbent: gaudeo enim & parata sum, pro amore Domini mei Jesu Christi, quæcumque tormentorum genera tolerare. Unde nolite tardare, nolite parcere; sed quidquid vobis a Domino imperatum fuerit, [10 invaditur a turba armatorum,] festinate perficere. Ad has Virginis constantissimas responsiones, dæmones illi confusi abierunt, & Virginem per illas tres noctes in nullo læserunt. Sequenti autem die, hoc est, in die B. Gereonis, Virgo Christi communicandi gratia mane ad ecclesiam transeundo villam, sola perrexit. Cumque jam ad vicum declivum, proximum cœmeterio, venisset; respiciens vidit ultra se maximam turbam, tamquam armatorum, venientem. Expavens itaque Virgo Christi & horrens, sicut hoc genus hominum semper timere solet; ascendendo monticulum cœpit a via paulisper declinare: homines enim ipsos armatos, & non dæmones, fore credidit. Illi autem, ut viderunt eam declinare, amplius post eam acceleraverunt; & verbis horrisonis, frustra eam declinare, [quos agnoscens dæmones esse, Sponsum invocat:] nec eorum manus posse effugere clamaverunt: extentis autem lanceis, quas manu gestabant, omnes immaniter in Virginem irruerunt. Perforato itaque pallio, ipsam ad terram dejecerunt: & post hæc lacerantes idem pallium, secumque in aëra deterentes, tantum particulam parvam, super quam sederat, Virgini reliquerunt. Tunc Virgo Christi, tam ex dictis quam ex factis dæmonum, evidenter agnovit malitiam; & turbata non tantum ex perditione pallii & operatione dæmonum, sed magis ex timore proclamationis & diffamationis hominum; erectis in cælum oculis suum dilectissimum Sponsum, ut eam in hac necessitate exaudire, [& suscepta Communione consolatur.] & ab omni populari diffamatione custodire dignaretur, humiliter exorabat. Vix orationem Virgo finierat, & ecce ille dulcissimus Sponsus suam Dilectam intime visitavit: & pallio restituto & reformato, ipsam mirabiliter confortabat. Surgens itaque Virgo Christi, ultra ad ecclesiam proficiscitur: & communicans, in amplexus sui Dilectissimi continuo rapitur; & sic usque ad diem tertium, absque dæmonum persecutione, quieta permansit. Deinde sequenti die post prædictas Vesperas, duæ formosissimæ Cruces in manu Virginis apparebant, una videlicet infra manum, reliqua vero supra, tamquam futuræ passionis indicia.

CAPUT IX. A medio Octobris usque in Adventum anni MCCLXXXII, cum absolutione animæ matris.

[80] Ex tunc autem usque in diem omnium Sanctorum, venerunt prædicti dæmones, tartareo igne succensi & fœtore abominabili repleti, [A 14 Oct. ad 1 Novemb. a dæmonibus quot noctibus solicitatur.] singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, & variis comminationibus ac pœnarum promissionibus atque blasphemiis mentem Virginis ultra modum affligebant; & nisi cito a pervesa vita sua secederet, ipsam eodem igne quo succensi fuerant succendere, & spurcitias quibus repleti erant in corpus ejus transfundere, & sic saltem ad inferos æternaliter cruciandam secum trahere, minabantur. Ad hæc omnia Virgo Christi vehementer conturbata, & interna consolatione privata, nihil respondit: sed vulneribus sui dilectissimi Sponsi immobiliter intendit. Talibus comminationibus & pœnarum promissionibus prædicti dæmones mentem Virginis, usque ad tertiam Dominicam, singulis noctibus affligebant; & nullam adhuc ipsi corporalem læsionem inferebant. Sed Virgo Christi, [& circa 25 deducto ab iis ore, impletur fœtida spurcitia;] per singulas has noctes usque in diem omnium Sanctorum, sensibiliter quidem & indicibiliter gravissimos cruciatus ardoris & frigoris, insuper & alias pœnas innumerabiles & humanis viribus prorsus intolerabiles, ad modum Purgatorii sustinebat: in tertia vero hebdomada, hoc est in illa quæ festum omnium Sanctorum proxime antecedit, venerunt prædicti dæmones, aspectibus horridiores, in thalamum Virginis: & cum singulis noctibus, variis & iniquis sermonibus primitus ipsam afflixissent, & in suo proposito immobiliter perseverare vidissent, cœperunt præ nimio furore horribilibus vocibus mugire, & ad invicem sævire dicentes: Quousque huic nefandissimæ seductrici parcere debemus? Quamdiu induratam atque obstinatam mentis ejus malitiam sustinebimus, quæ nec minis flectitur, nec ullis rationibus a sua perversitate corrigitur? Hæc & plura iis similia blasphemantes, duos dæmones nominatim vocaverunt: quibus ut ferreis ungulis, quas manu tenebant, os Virginis late extenderent, præceperunt. Illis autem continuo parentibus, & os Virginis crudeliter extendentibus, reliqui dæmones abominabilis fœtoris spurcitiam ori Virginis infuderunt. Hoc facto, extendentes simili modo aures & oculos Virginis, idipsum fecerunt.

[81] Post hoc vero accedentes quidam ex ipsis, manus & pedes Virginis instrumentis acutissimis transfigentes, [torquetur frigore nimio 7 noctibus,] corpus ejus ab imo usque ad pectus, niveis atque intolerabilibus frigoribus immergentes, diutissime ibidem retinuerunt. Hæc vero tormenta durabant per integram septimanam singulis noctibus; hoc adjuncto, quod in ultima nocte, scilicet quæ est ante diem omnium Sanctorum, post tormenta omnia supradicta, dæmones illi, consilio iniquo inito, dixerunt: Videtisne quod his omnibus tormentis hanc maleficam exterminare non possumus? Graviora ergo tormenta sibi adhuc inferamus, quibus ipsa funditus exterminata, memoriam ejus a seculo tollamus. His dictis venerunt duo dæmones, [ac denique serra ignea caput ejus finditur,] & serram igneam mordacissimam apportantes, supra caput Virginis retinuerunt. Virgo autem Christi, viso hoc horribili instrumento, vehementer expavit: & quia mortem sibi imminere videbat, exclamans voce magna, animam suam suo dilectissimo Sponso humiliter commendavit. Hoc audientes dæmones blasphemando clamabant: Scindite nunc caput hujus pessimæ seductricis; & videamus si Sponsus ejus, quem toties invocat, & de cujus adjutorio inaniter gloriatur, [sed restauratur a Sponso:] sibi in hac necessitate subveniat, & eam de manibus nostris eripiat. Hæc dicentes, & caput Virginis cum magno furore scindentes, in quatuor partes diviserunt, ita quod partes avulsæ hinc inde milerabiliter corruerunt. Hoc autem facto, dæmones illi confusi, & tamquam igneis catenis constricti, In eodem loco immobiles permanserunt. Interea Sponsa Christi, tot suppliciorum generibus ab ergastulo corporis expulsa, in thalamum sui dilectissimi Sponsi læta suscipitur, & ibidem ineffabiliter consolatur: sed & ipsum corpus, in capite fruitatim scisso, per impressionem Crucis, ab ipso Sponso mirabiliter reformatur.

[82] Stabat igitur Sponsa Christi cum magna jucunditate & exultatione, suum Sponsum in omnibus glorificans: [& victrix de hostibus superatos se fassis,] stabant autem ex adverso ipsi dæmones, & cum tremore & maxima confusione, totius malitiæ modum & ordinem exponentes, & veniam poscentes, dixerunt: O Christina, fidelissima Omnipotentis Ancilla, miserere nostri: nos enim sumus dæmones, numero sex millia; quibus ab Altissimo imperatum est, ut tibi, pro excessibus tuæ matris, hæc tormenta singula & universa inferremus: quibus omnibus expletis, juxta mensuram nobis ab Altissimo traditam, nos plane victos atque confusos per omnia confitemur. Dimitte ergo nos, o Ancilla Omnipotentis, quoniam vehementer affligimur: numquam enim tibi de cetero molesti erimus, [in die Sanctorū OO. intelligit iis pœnis] sed pro injuria tibi illata gravissimas derisiones & afflictiones apud collegas perpetuo sustinebimus. Hæc & plura illis dicentibus, tandem Virgine jubente, plorando & miserabiliter ejulando, recesserunt. Sequenti vero die, hoc est in die omnium Sanctorum, Virgo Christi læta ad ecclesiam properavit; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi continuo transvolavit; [absolutam esse animam matris.] ubi inter infinita gaudiorum maria, hoc pro novo atque recenti gaudio percepit, quod suam dilectam matrem, pro qua tanta ac talia sustinuerat, coram benefica facie sui dilectissimi Sponsi, inter cetera Sanctorum agmina ineffabiliter glorificatam invenit. Inter cetera autem quæ ei de matre a Domino revelata sunt, hoc ipsi similiter revelatur; quod prædicta mater ejus, sexcentis adhuc annis in Purgatorio puniri debuisset; nisi ipsam æterni Sponsi benignitas, ob passiones & merita suæ dilectissimæ Sponsæ misericorditer absolvisset.

[83] Ab illo siquidem festo pæne ad festum S. Cæciliæ, Virgo Christi consolata permansit, [Apparentem tertio in specie Fratris dæmonem] aliquoties tamen occurrens ei dæmon sub diversis speciebus ipsam illusit. Tribus namque vicibus occurrit Virgini Christi, eunti ad ecclesiam, retro villam quidam dæmon, sub specie fratris sui Sigwini in habitu seculari: adhuc enim de receptione ejusdem in Ordinem Prædicatorum per litteras non intellexerat, & multum pro eo solicita fuerat. Et quidem duabus primis vicibus, cum prædictus dæmon in specie memorati fratris sui ipsi occurreret; Virgo Christi territa, tamquam de reditu suo vehementissime perturbatur; tamen speciali dilectione mota, ipsum venientem ad se, ignorans quia dæmon esset, amicabiliter amplexatur. At ille, calliditatis suæ figmenta ultra dissimulare nequiens, cachinnans ac furiali risu exultans, confestim evanuit. Tertia autem vice, cum idem dæmon sub eadem specie Virgini appareret; illa edocta a Domino, dæmonis asturiam agnovit, & adjurans eum dixit: Quid tu, o maligne spiritus, in species peregrinas mendaciter te transformas? Quare sub specie fratris mei me perturbas? [agnoscit & fugat.] Qui respondens ait: Etiam si ad plenum te decipere non potui, orationes tuas saltem interrumpendo impedivi, quia cor tuum aliquantulum ad fratrem inclinatum agnovi. His auditis Virgo Christi, flexis genibus, culpabilem coram Domino se reddidit; pro eo videlicet, quod sic tepide orationibus intenta fuisset; quod eam dæmon, sub specie fratris seu alicujus rei, a sua intentione revocare potuisset. Et his dictis, continuo dæmon confusus abscessit. Item alia vice, cum Virgo stans in curia sub quadam arbore Vesperas suas dicere debuisset; quidam dæmon, habens caput adinstar caldarii magnum, cornibus flammivomis undique circumpositum, [Item alium cum grandi capite oberrantem,] veniebat. Quem Virgo intuens, & dæmonem fore agnoscens, his verbis alloquitur: Quorsum, o maligne spiritus, cum tanta festinatione properas? Quid sibi volunt hæc ignea cornua, quæ in tam deformi capite gestas? Qui respondens ait: Sic festinans & currens totum [mundum] circumeo, & corda hominum hoc pestifero igne succendo; & juxta meam voluntatem ad quodlibet facinus inclino. Tunc Virgo Christi adjurans ipsum, monuit ut loca deserta peteret, & de cetero nulli hominum in nocumentum fieret. Ille autem continuo ad Virginis jussionem subsannans, & furialiter cachinnans, recessit.

[84] Item quadam die, circa horam Missæ, cum Virgo Christi sola in domo fuisset, & flexis genibus in orationibus stetisset; [ac tertium genibus suis substratum,] ecce subito & quasi ex improviso, quidam dæmon genibus Virginis substratus, voce lamentabili, tamquam hominis jugulati seu per cor transfixi, garrire cœpit. Quod audiens Virgo Christi, subito expavit: sed erecto corde ad Dominum, confestim dæmonis astutiam agnovit, adjuransque eum dixit: Cur me, o maligne spiritus tot figmentorum tuorum fallaciis molestas? quare sic garriendo vociferas? Cui ille; Tu, inquit, per orationem tuas gravius me crucias & molestas: tu mihi damnum irrecuperabile importas; nam his, quos sub potestate mea jam dudum tenui, per orationes tuas violenter me spolias. Si ergo a tali perversitate, per quam non modicum me impedis, velles desistere, & more ceterorum hominum in pace vivere, posses commodius illuc quo desideras pervenire. Insuper & hanc artem & subtilitatem te docere vellem, [atque arcana docere pollicitum;] quatenus in ictu oculi posses ad quemcumque locum desiderares ac velles, velociter pervenire. Ad hæc verba Virgo Christi indignans respondit: Artes tuæ & subtilitates tecum sint, maledicte, in æternam perditionem: ego enim nihil aliud scire volo aut desidero, nisi voluntatem Domini mei Jesu Christi: præterea malitias & astutias tuas, ubicumque potero, impedire de cetero non dimittam. Tandem cum hæc & plura invicem contulissent, Virgine jubentes ut discederet; malignus ille spiritus, licet invitus, compulsus tamen a Domino, dixit: Quia tu, Ancilla Omnipotentis, orando genua tua sæpissime flectis, idcirco mihi ab Altissimo imperatum est, ut me genibus tuis pronum substernerem, ac per hoc me a te victum apertissime ostenderem. Hæc dicens, cum nebula fœtidissima continuo discessit: Virgo autem Christi gratias agens, suum dilectissimum Sponsum benedixit.

[85] Post hæc vero quadam nocte, cum Virgo Christi in orationibus staret, & præ magnitudine devotionis & exultationis, [quartum item, tota nocte latrantem.] prout sæpius solet, mente excessisset; quidam dæmon, stans per totam noctem, & quasi canina voce horribiliter latrans, Virginem Christi a sopore suavissimo excitare frustra conabatur: tandem contra diem, cum Sponsa Christi, de tam dulci sopore evigilans, sibiipsi redderetur; illo nequam adhuc clamante, saltem clamor ille terribilis ad aures Virginis pervenit. Illa vero admirans, utrumnam in curia aut in platea, ubi canes latrare solent, esset, ignoravit. Demum vero astutia dæmonis agnita, adjurans eum, cur hoc faceret, quidve intenderet, interrogavit. Qui respondens ait: Ecce, tu Ancilla Omnipotentis, orando sine cessatione clamas, & clamando multa damna mihi paras; idcirco & ego adversum te clamans clamavi, & clamando per totam noctem laboravi: clamor autem tuus in tantum prævaluit, quod meus excitare te minime valuit. Cumque hæc & plura dixisset; [Post 18 Novemb. noctibus 3, tridente igneo configitur.] tandem Virgine jubente evanuit. Item ante festum B. Cæciliæ, per tres noctes, Virgo Christi a duobus dæmonibus gravissime torquebatur. Venerunt siquidem dæmones singulis vicibus in thalamum Virginis orantis, & dum ipsam variis sermonibus diu fatigassent, unus ex ipsis habens igneum instrumentum ad modum tridentis in manibus, corpus Virginis trajiciens, crudeliter cruciavit: alter vero ipsum corpus in eodem tridente quatiendo, & ad terram collidendo, mirabiliter cruciavit. Sed ille dulcissimus suam Dilectam singulis noctibus visitans, ineffabiliter lætificavit, necnon ab omni læsione curavit. Itaque Sponsa Christi, in die B. Cæciliæ ad ecclesiam veniens, communicavit, & in amplexus sui Dilectissimi continuo transvolavit.

CAPUT X. Animæ patris & juvenis cujusdam a Purgatorio absolutæ, cum reliquis actis anni MCCLXXXII.

[86] Ab illo ergo die usque in primam Dominicam Adventus Domini, Virgo Christi absque dæmonum infestatione in magna consolatione permansit: qua transacta bellum novum, pro absolutione patris ipsius Virginis, sicut ab æterno præordinatum fuerat, [Pro absolutione patris sui de functi, a 30 Nov. minas hostium octiduo passa,] inchoatur, & Virgo Christi multis agminibus dæmonum circumdatur. Siquidem dæmones, multum horribiles & tartareo igne ardentes, per primam hebdomadam, singulis noctibus in thalamum Virginis venerunt, & variis instrumentorum fallaciis totalem conversationem Virginis reprobantes, dixerunt: Quia tu, infelicissima inter cunctos mortales, vitam perversam & irrationabilem ducere probaris, & salutaribus consiliis non uteris; idcirco ab Altissimo potestatem super te habemus: affligimus enim te, & parcimus cum volumus; mortificamus, & cum placuerit denuo vivificamus: unde, nisi adhuc ab erronea vita resipiscens, nostris consiliis acquiescas, & vitam rationabilem ducas, diversis te tormentorum generibus cruciabimus, & saltem morte turpissima exterminatam nobiscum ad æterna supplicia deportabimus. His & pluribus hujuscemodi comminationibus prædicti dæmones Virginem Christi, per primam hebdomadam, singulis noctibus vexaverunt, nullam tamen ei adhuc corporalem passionem intulerunt: sed Virgo Christi per tres primas noctes, habens consolationem & fiduciam in Domino, dæmonum comminationes despiciens non curabat; quia voluntatem sui dilectissimi Sponsi de futuris super se passionibus ardenti cordis desiderio expectabat; reliquis vero noctibus, omni consolatione subtracta, omnimo desolata permansit.

[87] Post secundam vero Dominicam, sequenti nocte, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis orantis, & verbis horrisonis alloquentes eam, dixerunt: Nunc, [& post 6 Dec. eosdem generose provocans,] miserrima seductrix, sub nostra potestate conclusa es, & manus nostras effugere nusquam potes. Nunc oportet, ut vel certe adhuc ab erronea vita hactenus habita resipiscas, aut obstinata exquisitis tormentis [intereas]. Ad hæc verba Virgo Christi illa quidem nocte consolata, constanter respondit: O vos maligni spiritus, minas vestras & tormenta non timeo; moram culpo, quia vos tardare in his conspicio, quæ ex voluntate Domini mei Iesu Christi ventura super me cum magno desiderio exspecto: nolite ergo tardare, moras rumpite, & si quid vobis a Domino imperatum fuerit, in me quantocius explete: tunc dæmones furibundi, ac nimio furore succensi, ad invicem clamantes, [catana ignea cingitur,] dixerunt: Quid nos, stulti & insipientes, parcendo huic maleficæ tempus perdimus, cujus obstinata malitia nec consiliis corigitur, nec minis ullatenus terretur? Auditis enim qualiter, non solum minas non metuit, sed (quod altius erit) insultare nobis, tamquam impotentibus, præsumit. Agite ergo, o socii, & hanc miserrimam seductricem diris suppliciis excrucitate; & videamus, si Deus, in quo inaniter gloriatur, sibi in auxilium veniat, & eam de manibus nostris eripiat. His dictis, unus ex ipsis prosiliens, catenam igneam collo Virginis circumdedit, quæ vehementissimi ardoris voragine collum Virginis exurens, horribiliter cruciavit. Hoc facto, accedentes duo alii dæmones, & corpus Virginis erectis sursum pedibus tollentes, ad terram transverso capite crudeliter retrudebant; & blasphemantes dicebant: Nunc, seductrix, manifeste vides, quod alium præter nos Deum seu adjutorem non habes. Si enim alius tibi Deus seu adjutor esset, utique in tantæ necessitatis articulo non deesset. Dic ergo, si adhuc ab errore tuo desistere, & nostris consiliis acquiescere velis; ut recepta a nobis perfecta sanitate, in magna tranquillitate & pace de cetero vivere possis; alioquin vestibus exspoliatam, nudam te cum hac ingea catena, ad spectaculum & opprobrium omnium hominum, per totam villam trahemus, & clamando totum populum convenire faciemus.

[89] Cumque hæc & hujusmodi dicerent, & Virginem immobiliter in suo proposito stare cernerent, acrius ad iram concitati, ipsam horribiliter invaserunt; [& nuda cum eadem per villam raptatur:] & vestibus ipsam exspoliatam, cum catena ignea collo ejus adstricta, nudam prius per vicos & plateas totius villæ, deinde extra villam ad agros circumjacentes, cum esset gelu fortissimum, cum blasphemationibus & tumultu maximo, traxerunt: & cute cum carne detracta, totum corpus Virginis excoriando, plaga miserabili sauciaverunt; & hoc facto relinquentes ipsam tamquam mortuam, abierunt. Illis autem abeuntibus, ecce Angelus de cælo missus continuo veniebat, qui tollens corpus Virginis cum magna reverentia sanatum, & tamquam lenissimo atque callidissimo pallio obumbratum, in proprium thalamum mirabiliter reducebat. Inter hæc tormenta Virgo Christi singulis noctibus, a secunda Dominica Adventus usque in sextam feriam sequentem, permansit omni consolatione subtracta, quam in prima nocte, de voluntate sui Dilectissimi Sponsi, in corde habuit: & singulis noctibus ab Angelo sanata, [sed ab Angelo sanatur, & pallio tegitur.] pallio obumbrata & domum mirabiliter reducta fuit: hoc tamen adjuncto, quod ultima nocte, hoc est ante illam quæ est ante sextam feriam supradictam, post tormenta superius enumerata, illi nefandissimi dæmones Virginem Christi ad quemdam horribilem locum trahendo perduxerunt; ubi tamquam operculo deposito speluncam profundissimam, sulfure & pice bullienti plenam, aperuerunt: in quam, post multas inquisitiones & blasphemias, Virginem eorum consiliis cedere nolentem, transverso capite præcipitantes, innumeris vicibus immerserunt; [Patris animam velut damnatam intuita,] & tandem ipsam, tamquam suffocatam & penitus extinctam relinquentes, abierunt. Virgo autem Christi ab Angelo prædicto, a loco sordidissimo eripitur, & cum magna consolatione sanata per omnia, domum reducitur. Mane autem facto, hoc est in sexta feria prædicta, Virgo Christi ad ecclesiam pervenit: & communicans, totum illum diem in gemitibus & amarissimis lacrymis continuavit; donec tandem contra sero, voluntatem sui dilectissimi Sponsi de suis tribulationibus scire meruit, & in hoc aliquantulum respirans, usque ad diem tertium a dæmonum persecutione quieta permansit.

[90] Quo transacto, venerunt prædicti dæmones singulis noctibus, [pro eadem a 14 Dec. per agros ejus raptatur] usque ad quartam Dominicam sequentibus, in thalamum Virginis orantis; & post verborum & comminationum vexationes, annectentes catenam igneam collo Virginis, nudam cum magno clamore extra villam ad singulos agro, quos pater ejus quondam dives possidere videbatur, trahentes, facie tenus perduxerunt, & in singulis partibus agrorum exprobrantes Virgini, dixerunt: Hi sunt agri, propter quos pater tuus, in peccatis vivens & moriens, apud inferos perpetuis cruciatibus est deputatus; & jam particeps nostri effectus, nostro collegio perpetuo est associatus: & te quidem, ejusdem patris filiam, nisi confestim erroneam vitam tuam te velle postponere fatearis, diversis tormentis exterminabimus: & nobiscum ad inferos delatam, apud patrem tuum æternis incendiis cremandam locabimus. Hæc dicentes, & Virginem immobilem cernentes, ipsam ad singulas partes agrorum cum magno tumultu sursum in aërem levaverunt; & inter manus suas durissimas crudeliter jactantes, [& in singulis torquetur:] ad terram multoties præcipitaverunt; & innumeris ictibus cædentes, mirabiliter cruciaverunt. Post hæc vero, cum ingenti clamore & strepitu, ad villam unde exierant cum Virgine revertentes, ipsam per vicos & plateas totius villæ traxerunt: & per singularum curiarum paludes fimarias, nive & glacie constricta, corpore Virginis [pertracto, ipsum] cædendo & confringendo dissolverunt. Hoc autem [faciebant] trahentes & tenentes Virginem singuli in unaquaque curiarum, in qua major familia esse videbatur; & interrogantes ipsam, utrumnam adhuc ab erronea vita cessare vellet, omnes unanimiter vociferantes, clamaverunt.

[91] Insuper & hoc, ad cumulum dolorum Virginis, nequitiæ suæ artibus effecerunt; quod quidam, [coram magna in speciem multitudine,] in species virorum ac mulierum transformati, & tamquam horribili strepitu excitati, ad spectaculum ignominiæ Virginis adstiterunt: qui omnes una voce insultantes Virgini atque blasphemantes dixerunt: Nunc manifeste patent multifariæ seductiones, quas seductrix ista jam dudum exercuit. Nunc verum factum est, quod de hac seductrice Ordo a Minorum ac ceterorum Religiosorum nobis multoties prædixit: ecce nunc palam oculis nostris cernimus, quomodo in potestate dæmonum detinetur, & ab ipsis horribiliter torquetur. Stabant autem & alii dæmones, Virginem Christi tenentes, atque dicentes: Hæc est illa miserrima seductrix, [ipsam ut deceptam & deceptricem blasphemante,] quæ numquam sanis consiliis ab erronea vita sua corrigi potuit, sed in duritia & perversitate animi sui perniciosissime perseverans, numquam resipiscere voluit; ideoque potestatem habemus super ipsam, nobis ab Altissimo traditam; scilicet ut, nullo prohibente, & cruciare eam & sanare pro placito nostro valeamus. Unde nisi saltem resipiscere adhuc voluerit, ipsam, vobis cernentibus, diris cruciatibus exterminatam nobiscum ad æterna supplicia deferemus. Hæc & plura illis dicentibus, & Virgine Christi suo proposito perseverante, dæmones ipsam, cum magna exprobratione & subsannatione, sursum in aëra levaverunt; & innumeris vicibus ad terram præcipitantes, aquis congelatis & niveis immerserunt; & reliquis cernentibus, variis eam tunsionibus atque verberibus cruciaverunt: reliqui vero dæmones sub specie hominum dixerunt: Nunc, infelix & miseranda, miserere tui ipsius: clama & dic, quod libenter velis resipiscere, [atque apostasiam suadente:] ut possis tam horribilia tormenta evadere: consultius enim tibi est, omni specie sanctitatis & religionis postposita, ad seculum te convertere, & communem vitam ducere, quam potestati dæmonum subjacere, & ab eis tam gravia supplicia sustinere: nos enim omnes, proscripta omni felicitate regni cælestis, potius eligeremus etiam post hanc vitam ad inferna descendere, quam semper in tali miseria vivere. Idcirco, pro vitandis tantis ac talibus suppliciis, quamcumque vitam aggressa fueris, ad quemcumque statum declinaveris, etiamsi quodlibet maximum facinus committeres, merito a nobis inculpabilis permaneres. Quam graviter, quamque super omnes corporales afflictiones inconsolabiliter cor Virginis ex hujuscemodi sermonibus affligeretur, solus ille novit, qui corda omnium intuetur.

[92] His itaque omnibus peractis, novissime venit quidam dæmon, [tum lancea transfigitur.] furibundus & horridus, portans lanceam acutissimam in manibus; quam per medium corporis Virginis trajiciens, terrae profundissime infixit. Hoc autem facto, relicta Virgine tamquam mortua, dæmon ille cum suis sodalibus recessit. Illis vero recedentibus, Sponsa Christi a suo dilectissimo Sponso intime consolatur, sanatur, & in suum thalamum mirabiliter revocatur. Vulnus tamen, quod de lancea transfixa receperat, usque in ultimam, scilicet in illam noctem, quæ Vigiliam Nativitatis præcedit, incuratum in corpore Virginis relinquitur. Hæc vero tormenta durabant per unam hebdomadam singulis noctibus, videlicet usque ad quartam Dominicam Adventus: & duabus quidem primis noctibus, Virgo Christi, de voluntate sui dilectissimi Sponsi & de vicina absolutione patris sui aliqualiter consolata, dæmonum afflictiones gaudens & libens pertulit: reliquis vero noctibus interius & exterius omnino desolata fuit; & hoc ipsum magnum solatium, quod in fine afflictionum singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso mirabiliter impendebatur, protinus per dæmonum afflictiones cordi ejus in ampliorem amaritudinem vertebatur. Igitur transacta Dominica quarta, sequenti nocte venerunt praedicti dæmones in thalamum Virginis orantis; & post multas comminationes, catenam igneam, quam præcedentibus noctibus collo Virginis circumdederant, nunc contra medium corporis, [Exinde pertrahitur usque in Nezzenbeym,] id est super plagam lanceæ recentem atque cruentam, adstringebant: & sic eam nudam, per spinas, sepes, & nives ad quamdam villam, quæ Nezzenheym b dicitur, quasi dimidium milliare distantem, clamando & subsannando trahebant.

[93] Ibi tamquam sonitu tubarum, universum populum excitantium, quidam ex ipsis in species hominum utriusque sexus transformati, ad spectaculum & ignominiam Virginis conveniebant: & insultantes ei atque blasphemantes, dicebant: Nonne ista est filia Henrici Brusonis de Stumbele? Imo ipsa est illa infelix & maledicta deceptrix, de cujus perversitate sæpe a Minoribus Fratribus & ceteris Religiosis tot enormia audivimus: videmus enim nunc oculis nostris, quod vera sunt omnia quæ de ipsa nobis relata sunt: ecce quam contumeliose a dæmonibus nunc trahitur & affligitur. [ibique blasphematur a turba, tam spectantium] Quis enim diabolorum hanc maleficam huc adduci persuasit? Quisve villam nostram & populum, ejus maleficiis occupavit? Numquid non poterat hæc pessima seductrix in villa sua a dæmonibus sufficienter affligi; quin ad confusionem nostram huc deberet adduci? Cumque hæc & plura blasphemantes dicerent, reliqui dæmones tenentes eam, dixerunt: Hæc est illa miserrima seductrix, quam propter execrabilem vitæ suæ enormitatem, traditam nobis ab Altissimo, sicut cernitis, in nostra potestate habemus. Hanc vero, nisi adhuc ab errore suo resipiscere voluerit, gravissimis tormentis, vobis cernentibus, exterminabimus; & simul cum corpore & anima nobiscum ad æterna supplicia deportabimus. Hoc dicentes, & Virginem immobilem cernentes, tandem eam, subductam ab oculis adstantium, secum ad aëra deferebant. Illi autem, qui sub specie hominum adstabant, blasphemantes, & in signum abominationis expuentes, dixerunt: Nunc miserrima illa seductrix, viva a dæmonibus, [quam torquentium dæmonum:] simul cum corpore & ejus perversitate & malitia absolvetur. Hæc & his similia illis blasphemantibus, Virgo Christi a dæmonibus, a quibus sursum devecta fuerat, in piscinam quamdam, glacie & nive constrictam, præcipitatur; & nunc sursum evecta, nunc vero in fundum piscinæ dejecta, sæpissime immergebatur. Post hæc vero a quodam dæmone, in profundo piscinæ, lancea acutissima (sicut in præcedentibus) transfigitur, & terræ profundius infigitur.

[93] Hoc autem facto recedentibus dæmonibus, a suo dilectissimo Sponso Virgo Christi intime consolatur, [a quibus raptata ad vicinum monasterium,] sanatur & in suum thalamum mirabiliter revocatur. Deinde per tres noctes sequentes, usque in Vigiliam Natalis Domini, Virgo Christi ab eisdem dæmonibus post longas comminationes, eadem catena ignea per medium corporis constringitur; & per vepres, spinas & frutices ad quoddam claustrum Monachorum, in vicina silva situm, quod Kneichstedin c appellatur, trahendo perducitur; ubi vociferantibus dæmonibus, & horribiliter tumultuantibus, quidam ex ipsis, juxta consuetæ suæ [nequitiæ] sigmenta, specie Abbatis & Monachorum prædicti claustri, tamquam hujuscemodi tumultibus excitati, [ab aliis sub specie Abbatis & Monachorum reprehenditur,] ad videndum, quidnam hoc esset, advenerunt; & videntes Virginem sic miserabiliter a dæmonibus tentari, blasphemando dixerunt: Hæc est illa miserrima seductrix de Stumbele, quæ sub specie religionis & sanctitatis jam dudum homines decepit; quæ etiam a sua perversitate a viris religiosis & discretis numquam corrigi potuit: nunc enim omnia de ipsa vera conspicimus, quæe quondam audientes a personis veridicis vix credere potuimus. Ad hæc dæmones, Virginem Christi tenentes, blasphemantes, & tamquam dicta aliorum confirmantes, dixerunt; Hanc vilissimam seductricem, omni religioni contrariam, nec non propriæ voluntatis sectatricem, sub nostra potestate habemus: quæ nisi saltem adhuc, in extremo vitæ suæ, ab errore diuturno resipiscens, nostris consiliis acquiescat; [& ad defectionem impellitur:] ipsam gravissimis tormentis exterminabimus, & exterminatam nobiscum ad inferos æternaliter cruciandam deportabimus. Tunc reliqui dæmones, in specie Monachorum adstantes, Virgini Christi, ut omnem perversæ sanctitatis & religionis speciem postponeret, & ad seculum potius se converteret, quam sic misere a dæmonibus affligi deberet, fallaciter persuaserunt. Quorum iniquæ persuasiones tanto amplius mentem Virginis affligebant, quanto magis ipsos viros religiosos & devotos, quibus merito credendum ac obediendum foret, esse credebat.

[94] Hoc facto, Virgo Christi, coram adstantibus a dæmonibus horribiliter cæsa, sursum evehitur; [deinde in fossam congelatam & spinosam præcipitatur,] & [dejicitur] in quoddam fossatum, quod præd. claustrum circuit, niveis aquis constrictum, spinis quoque & vepribus denso ordine undique consitum: ubi nunc sursum evecta, nunc deorsum in aquas niveas projecta, & per spinas & per vepres tracta & dilacerata, miserabiliter torquetur. Novissime vero venit dæmon ille prædictus cum lancea acutissima, sicut in præcedentibus noctibus, & corpus Virginis immersum aquæ, per medium transfixit: & luto profundissimo illud infigens, duabus quidem primis noctibus ipse cum suis sodalibus recessit; & Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso consolata, [ac luto infigitur;] sanata, nec non de vicina redemptione sui patris certificata & lætificata; singulis noctibus in suum thalamum mirabiliter rediit: in tertia vero nocte, hoc est, in illa quæ Vigiliam Natalis præcedit; cum post universa prædicta tormenta, Virgo Christi a dæmone illo transfixa, in fundo fluminis mersa jaceret; ecce subito a Domino confortata, extractaque lancea, super flumen se erexit; & dæmonem illum, qui se toties transfixerat, fortissime apprehendit; viribusque multiplicatis tamdiu cum eodem luctabatur, donec ex diuturna colluctatione & forti compressione, cutis cum carnibus, a brachiis simul & a toto corpore Virginis solvebatur. Tandem Virgo Christi dæmonem illum, devictum atque dejectum, pedibus suis violenter substravit; & conculcatum tamdiu subtus pedes suos in fundo illius aquæ tenuit, donec universi dæmones circumstantes, qui ipsam per totum Adventum afflixerant, cum maxima confusione & tremore, [sed uno denique apprehenso, de omnibus ad 12000 triumphat.] totius malitiæ suæ modum & ordinem, simul & universas pœnas enumerantes exposuerunt, quibus ipsam, secundum mensuram sibi a Deo traditam [cruciaverant]; & quas pœnas, ex jussu Omnipotentis, non pro suis, sed pro excessibus sui patris intulerunt, lamentabili voce clamaverunt. Similiter numerum, quis esset, scilicet duodecim millia, prodiderunt: & veniam deprecantes, dixerunt: Dimitte nos, o carissima Ancilla Dei omnipotentis, quia pro injuria tibi facta, non solum in præsenti vehementer affligimur, sed etiam in inferno a nostris consociis perpetuo affligemur. Hæc & plura illis dicentibus, & laudes Omnipotentis diversis præconiis extollentibus, tandem Virgine jubente, lacrymando & miserabiliter ejulando, recesserunt.

[95] Illis vero recedentibus, Sponsa Christi a suo Dilectissimo ineffabili gaudio consolatur, & sanata per omnia in suum thalamum mirabiliter revocatur. [& Natali Domini festive celebrato,] Deinde Vigilia Natalis feliciter transacta, Sponsa Christi in die sancto ad ecclesiam læta proficiscitur; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur: ubi inter ceteras ineffabiles consolationes, hoc tamquam pro novo clenodio a suo Dilecto recepit; quod animam sui dilecti patris, pro qua tanta passa fuerat, similiter & animam cujusdam juvenis (fratris videlicet illius, qui ab ore Virginis audita conscripsit) uno eodemque momento a pœnis Purgatorii absolutas, coram benefica facie sui dilectissimi Sponsi feliciter glorificatas invenit; & hoc ei veraciter innotuit, [lætatur patre & altero juvene liberatis.] quod videlicet anima patris sui prædicti, pro gravibus suis excessibus, adhuc duodecim millibus annorum; & anima alterius juvenis, multis annis in Purgatorio puniri debuissent; si non ipsis merita passionis Sponsæ Christi celerius subvenissent. Ab illo itaque die usque ad Epiphaniam, Virgo Christi in magna consolatione permansit, & quasi singulis [diebus] continue in raptu fuit.

ANNOTATA D. P.

a Ita dæmones, humanam speciem induti, (ut calumniis suis, quas in Christinam jactant, fidem aliquam ab auctoritate Religiosorum virorum concilient) mentiuntur, Ordinem Minorum, nescio quæ, de ipsa jam prædixisse: quorum tamen dum nihil sigillatim proferunt, mendacia sua manifeste produnt. Neque vero credibiliora forent eorum facta, quæ mox sequuntur, quam sint dicta quæ præcedunt; nisi gravissimorum Patrum, ipsarumque sacrarum Litterarum auctoritate constaret, talia a dæmoniis in corpora humana, permittente Deo, alias exercita fuisse. Nota est historia Jobi. Notus puer Euangelicus, Marci 91, quem dæmon allidebat, & spumabat, & stridebat dentibus, & arescebat; & frequenter in ignem & in aquam mittebat, ut eum perderet. Quid passus non est a dæmonis S. Antonius Abbas? Stupenda sane, & vix credibilia, nisi a prudentissimo & sanctissimo Athanasio conscripta forent in Vita ejus, quam vide sis.

b Nezzenheim, cum non exprimatur, credi potest privatum prædium esse.

c Kneichstedin, in Vita num. 19 Knechtide, minus recte; in tabulis Knechstede 5 leucis infra Coloniam.

CAPUT XI. Annus MCCLXXXIII usque ad Pascha.

[96] In die vero Epiphaniæ, cum Virgo Christi mane ante Missam circumeundo villam ad ecclesiam pergeret, & jam ad medietatem viæ venisset; [6 Ian. accedens tentator,] ecce subito & quasi ex improviso, quidam dæmon, in specie ignis, desursum veniens, ad terram coram Virgine se dimisit; cujus statura maxima in altum se extendit. Hic vero aggrediens Virginem his sermonibus, dixit: Usquequo, miserrima & infelicissima omnium mortalium, vitam irrationabilem & erroneam vis ducere? Quamdiu in perversitate animi tui putas permanere? Vana enim & superstitiosa sunt quæ sectaris, & saluti tuä in omnibus adversaris: frustra quippe alium Deum præter me invocas & adoras: ego enim sum qui potestatem in te habeo, [mira promittit,] & tecum quæcumque mihi placuerint facio. Unde si adhuc a perversitate tua velles desistere, & vanas ac superfluas fabulationes, quibus me graviter offendis, dimittere, atque juxta meum consilium rationabilem vitam ducere; multis te divitiis & honoribus sublimarem, & inter cetera hanc tibi potestatem conferrem, ut ubicumque velles esse aut desiderares, sine mora & in ictu oculi venire posses. Sic enim omnes religiosas congregationes, tam virorum quam mulierum, & præcipue illum Conventum in quo frater tuus manet, quem diligis, posses invisere, & de statu ejusdem fratris tui percipere, atque de his omnibus magnam devotionem & consolationem habere. Cumque hæc & plura dæmon ille locutus fuisset, [sed contemnitur:] Virgo Christi indignans, & sermones ejus deridens, dixit; Consolationes & deductiones tuæ nefandissimæ tecum sint in æternam perditionem: honores & dignitates, quas promittis, maneant in perpetuam confusionem: ego enim scientiam & consolationem aliam non recipio, gloriam & dignitatem aliam non appeto, nisi Dominum meum Jesum Christum. Hæc est scientia mea vera, & certa consolatio: hæc gloria mea, & æterna beatitudo: in cujus dulcissimo nomine cuncta mihi adversantia superare valeo. Ad hæc verba Virginis dæmon ille, post longas comminationes, sursum unde venerat ascendebat; & Virgo Christi suum dilectissimum Sponsum benedicens, ultra ad ecclesiam lætanter iter peregit.

[97] Sequenti autem nocte post Epiphaniam, cum Virgo Christi flexis genibus in oratione staret, [7 idem cum sociis, multum tumultuatus,] audivit voces, primo quidem cachinnantium, jocantium atque furialiter exultantium; deinde voces gementium, plangentium & miserabiliter ejulantium: novissime vero audivit verba & ictus, tamquam mutuo se cædentium, seu malleis percutientium: ex quorum tumultuoso strepitu tantus horror Virginem invasit, quod vix & maxime contra cor suum in orationibus se continere potuit. Secunda, vero nocte Virgo Christi easdem voces & strepitum penes se in thalamo suo audivit, & perterrita vehementer horruit. Tertia autem nocte, dæmones illi, qui præcedentibus noctibus invisibiliter clamorem & strepitum moverunt, horribilius apparentes in thalamum Virginis venerunt. [minatur dira quæque:] Et primo quidem jocis & cachinnationibus furialiter riserunt, deinde plangentes & ejulantes voces lamentabiles emiserunt, ad ultimum vero, ferreis malleis mutuo seipsos tamquam in nihilum redegerunt. Et hoc facto conversi ad Virginem, dixerunt, Scisne, o infelix & miserrima, cur hoc fecimus, quidve per hoc intendimus? Ecce propterea cum tanta cachinnatione & jucunditate jocantes risimus & exultantes gloriamur, quia te in potestate nostra habemus, & tibi omnimodis dominamur; gemitus vero & planctus atque lamentabiles voces audire te fecimus, simul & innumerabiles passiones & verbera auditui tuo obtulimus, ostendentes tibi, quod nisi velociter relicta erronea vita tua, [quæ Virgo spernens,] nostris consiliis acquiescere volueris, diversis tormentorum generibus vitam tuam exterminabimus; delatamque ad inferos, inter perpetuos planctus & gemitus, talibus te verberibus æternaliter cruciabimus. Ad hæc verba Virgo Christi constanter respondit: O maledicti dæmones, comminationes vestræ nullum mihi prorsus timorem ineutiunt; sed potius admonentes me de voluntate Domini, lætiorem atque constantiorem me faciunt: unde nolite comminando inaniter tempus perdere, moras rumpite, & quidquid vobis a Domino meo imperatum fuerit quantocius adimplete. Hæc cum Virgo Christi constanti animo diceret, dæmones illi conversi nocte illa, similiter & sequentibus noctibus, usque Dominicam sequentem, evanescentes abierunt.

[98] Transacta vero illa Dominica, singulis noctibus usque in sextam feriam sequentem, [ab II Ian. ad 15, ungulis igneis laniatur:] venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis orantis; & post longas comminationes irruentes in eam, & uterum ejus ungulis igneis disrumpentes, omnia viscera ejus miserabiliter extraxerunt: & trahentes ipsam cum eisdem visceribus per totam suiipsius curiam; & ad singulas arbores cædentes, miserabiliter afflixerunt; suspendentes ad ramos arborum corpus Virginis; movendoque & quantiendo illud inter manus suas crudelissimas jactaverunt; & insultantes ei atque blasphemantes, dixerunt: Nunc, miserrima seductrix, Deum tuum invoca; nunc auxilium ejus implora. Nunc vides, quod vana & inutilis, sit spes tua, erronea & perversa vita tua, propter quam a consortio Dei non immerito sequestraris, [denique horrei sui tecto affigitur,] & nostræ potestati relinqueris. Hæc & plura blasphemantes, & Virginem ultra modum cruciantes, abierunt. Quibus abeuntibus Virgo Christi singulis noctibus confortatur & sanatur: vulnus tamen maximum in corpore ejus, usque in ultimam noctem, videlicet quæ est ante sextam feriam prædictam, incuratum relinquitur: sed modo mirabili viscera rupta & extracta, panno circumligato, reservantur; sicque a Virgine per omnes illos dies portantur. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ est ante sextam feriam supradictam, comminationes & tormenta superius memorata, dæmones illi lancea acutissima & ignea corpus Virginis transfixerunt; sicque sursum tollentes, & desuper horrei tecto infigentes, horribiliter vociferando clamaverunt. Et quidam ex ipsis, transformantes se in species hominum utriusque sexus, tamquam hujusmodi clamoribus excitati, ad spectaculum ignominiæ adstiterunt: & omnes quasi ex uno ore blasphemantes [dicebant]; Ecce qualiter a dæmonibus hæc miserrima tractatur; [& illuditur] quam contumeliose in conspectu omnium nostrum cruciatur. Nunc manifeste videmus, quod omnia vera sunt quæ de ejus perversitate Fratres Minores & alii Religiosi sæpius nobis dixerunt. Et contra reliqui dæmones eam tenentes, confirmantes aliorum dicta, gravissimis eam cruciatibus exterminare, nisi citius resipisceret, promiserunt. Tandem vero, videntes eam omnino immobilem, solventes a tecto ad terram fortissime præcipitaverunt; & cum lancea corpus ejus miserabiliter pupugerunt.

[99] Hoc autem facto, confusi & ficti coram Virgine se stiterunt; & exponentes totius malitiæ suæ modum & ordinem, & veniam poscentes, dixerunt: Miserere nostri, o Christina Ancilla Omnipotentis fidelissima, [a dæmonibus ad 1000 victos se fatentibus,] quia pro pœnis tibi injuste illatis jam in præsenti graviter affligimur, sed & a nostris sodalibus gravius perpetuo affligemur. Similiter & numerus eorum quis esset, scilicet mille dæmones, qui eam juxta imperium Altissimi afflixissent, ostenderunt. Tandem vero dimissi a Virgine, cum planctu & ejulatu maximo recesserunt. Quibus recedentibus, Sponsa Christi a suo Sponso visitatur; & sub Crucis signaculo ab omni prorsus plaga curatur. Altera vero die, hoc est in sexta feria prædicta, Virgo Christi læta ad ecclesiam proficiscitur; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi raptim transfertur. Deinde vero usque in Dominicam post Purificationem beatæ Mariæ, absque dæmonum persecutione permansit, similiter tamen ut supra communicavit.

[100] Transacta vero illa Dominica, sequenti nocte venit quidam dæmon, aspectu multum horribilis, hiante atque flammante gutture, in thalamum Virginis: qui nihil loquens, sed in impetu in Virginem irruens, [Ab 8 Febr. cruciatur ignito tridente per 5 noctes,] corpus ejus igne tartareo, quo repletus fuerat, succendit: deinde instrumento igneo ad modum tridentis corpus Virginis trajiciens, miserabiliter affligebat: & hoc facto subito evanescens, recedebat. Hæc passio durabat per integram hebdomadam singulis noctibus; & Virgo Christi interna consolatione caruit; & in corpore curata non fuit. Transacta vero illa hebdomada, Virgo Christi ab eodem dæmone singulis noctibus, usque in sextam feriam quæ est ante Cathedram B. Petri, vestibus nudata, e thalamo suo ejicitur; & maximis nivibus, quæ tunc terram profunde operuerant, involuta, horribiliter cæditur. Deinde vero recedente dæmone, Virgo Christi, a suo dilectissimo Sponso visitata, intime consolatur; dolor incendii, quem in prima hebdomada graviter senserat, penitus in ea extinguitur & fugatur: læsio tamen, quam de igneo tridente transfixa receperat, usque in extremam noctem incurata relinquitur. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ sextam feriam supradictam præcedit, [usque ad 19: quando torta in uberibus & lingua,] cum Virgo Christi, sicut prædictum est, ab eodem dæmone nudata vestibus, tracta, & nivibus involuta jaceret; accessit dæmon cum magna ferocitate, & ubera Virginis, simul cum toto corpore, subulis acutissimis laceravit. Hoc facto dæmon, apprehensa lingua Virginis, sursum ad aëra devexit; & ad terram horribiliter præcipitans, confusus evanuit. Sponsa autem Christi a suo dilectissimo Sponso visitatur, intime consolatur, [a Sponso visitatur.] simulque ab omni læsione curatur. Mane autem facto, hoc est in sexta feria quæ Cathedram Petri antecedit, Virgo Christi læta ad ecclesiam pervenit; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox transiit. Deinde in magna consolatione perseverans, in Sabbato quod est ante primam Dominicam Quadragesimæ denuo communicavit, & rapta ineffabiliter consolata fuit.

[101] Accidit autem contra sero prædicti Sabbati, [6 Martii distortis lapsu pedibus,] cum Virgo Christi de ecclesia in reclusorium duci more solito debuisset, jamque ad ostium reclusorii ventum fuisset; Virgo Christi, ob magnitudinem exultationis & lætitiæ nimium ponderosa, de manibus ducentium lapsa, ad terram corruit: & pedibus reflexis & distorto modo curvatis, venisque contractis & distemperatis, tam vehementer se læsit, quod vix cum maxima difficultate & labore in reclusorium portari potuit. Crevit autem subito tam gravis & vehemens dolor, ut Virgo Christi non pedes nec crura per se movere ullo modo potuisset, sed neque se tangi a quoquam sine magno clamore & dolore sustinuisset. Cumque Virgo Christi noctem illam cum sequenti die in tanta læsione & dolore transegisset, secunda nocte somnum Virgo arripuit, & Angelum Dei assistere sibi vidit: [curatur ab Angelo.] qui tangens pedes & crura Virginis, tactu lenissimo ipsam surgere, & suum Dilectum benedicere monuit; & iis dictis continuo disparuit. Evigilans autem Virgo Christi, sanam se reperit; & surgens in genua se erexit, suumque dilectissimum Sponsum ex toto corde benedixit: & sic usque ad tertium diem in magna consolatione permansit.

[102] Igitur post tres noctes Virgo Christi ad prælium denuo vocatur, [10 a turba dæmonū ignitorum] & immensa multitudo dæmonum adversus eam congregatur: qui videlicet dæmones, ignibus tartareis succensi, & fœtoribus abominabilibus repleti, thalamum Virginis orantis subierunt, & variis argumentorum fallaciis totam Virginis conversationem pervertere cœperunt: & nisi adhuc a perversitate sua desistere vellet, ipsam iisdem ignibus quibus succensi erant succendere, & spurcitias quibus repleti erant in ipsam transfundere, comminando promiserunt. [& fœtidorum invaditur.] Virgine autem Christi constanter in suo proposito persistente; & quod minas eorum non timeret, sed potius de passionibus sibi ex voluntate sui dilectissimi Sponsi supervenientibus gauderet, respondente; dæmones illi furibundi horribiliter Virginem invaserunt, & singulis noctibus usque in secundam Dominicam, [15 igne eorum ustulatur & spurcitia impletur,] primo quidem ipsam ignibus tartareis succenderunt, deinde ore ejus ferreis ungulis extento, abominabiles spurcitias corpori ejus infuderunt: & hoc facto abeuntes, ipsam tamquam omnino suffocatam reliquerunt. At Virgo Christi singulis noctibus divinitus reformatur, sanatur, & mirabiliter consolatur. Deinde vero, post secundam Dominicam usque in sextam feriam sequentem, venerunt prædicti dæmones singulis noctibus in thalamum Virginis orantis: insultantesque ei dixerunt, O infelix & miserrima omnium hominum, quare a perversitate & duritia animi tui non desistis? An adhuc hanc miserabilem vitam, cunctis doloribus & cruciatibus plenam, non fastidis? Quibus Virgo Christi constanter respondit: O nefandissimi dæmones, veram & æternam vitam meam, quæ Christus est, non fastidio, sed toto cordis desiderio concupisco, & pro ejus amore pati quæcumque tormentorum genera non formido.

[103] Tunc dæmones illi, amplius sævientes, catenamque igneam ipsi ostendentes, [candentique catena constringitur,] dixerunt: Nisi tu, miserrima seductrix, postposito diuturno errore continuo resipiscas, & nostris consiliis acquiescas, corpus tuum hac catena ignea constringemus; & vestibus expoliatam contumeliose trahentes, spectaculum & opprobrium, non solum huic villæ, sed toti mundo proclamando faciemus. Hæc dicentes, & Virginem Christi non solum minas eorum non paventem, verum etiam moram & tarditatem eorum redarguentem cernentes, ipsam crudeliter invaserunt; vincientesque catenam ferream corpori Virginis circumderunt, & nudam trahentes, ac blasphemando vociferantes, ad montem quemdam juxta villam situm perduxerunt: ibique accedentes singillatim universi, variis eam comminationibus & blasphemiis vexaverunt. Hoc vero singulis noctibus fecerunt, usque in sextam feriam supradictam; hoc adjuncto, quod in illa nocte quæ præcedit eamdem sextam feriam, dæmones illi, post tormenta supradicta, corpus Virginis quasi super incudem posuerunt; cædentesque ferreis malleis super ipsum, [ac malleis tunditur.] penitus contriverunt, & tamquam in nihilum redegerunt: hoc autem facto, subito evanuerunt. At Virgo Christi singulis noctibus a Domino sanatur, & mirabiliter in suum thalamum revocatur. Sequenti vero die, hoc est in sexta feria supradicta, Virgo Christi communicandi gratia ad ecclesiam pervenit; & communicans, totum illum diem in gemitibus & amarissimis lacrymis transegit; donec tandem contra sero, de voluntate sui dilectissimi Sponsi aliquantulum consolari meruit, & sic usque ad tertium diem a dæmonum persecutionibus secura permansit.

[104] Quo transacto, singulis noctibus usque in sextam feriam, [30 Martii eadem catena per aures trajecta,] quæ Dominicam in Passione Domini antecedit, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis orantis; & post longas comminationes & vexationes, catenam illam igneam per utrasque aures Virginis perforando transfixerunt; sicque retorquentes, collo ipsius eamdem circumdederunt; & horribiliter trahentes, ad vicinam silvam quæ a Gurbruch dicitur perduxerunt; & vicissim subsistentes moramque facientes, ipsam, si ab erronea vita desistere vellet, interrogaverunt. Deinde cum trahendo, interrogando, blasphemando ad prædictam silvam perduxissent, blasphemantes dixerunt: Nunc, miserrima omnium hominum, manifeste vides, quod sub nostra potestate penitus conclusa es, & non est qui te de manibus nostris possit eripere: nos enim sumus dii omnipotentes, quorum potestati omnia subduntur. [raptatur in silvam,] Quamobrem potentiam nostram palam tibi monstrabimus, quia has magnas arbores, firmiter radicatas, in ictu oculi eradicabimus; cum quibus te miserrimam seductricem, nisi nostris monitis celeriter acquiescas, cædendo penitus exterminabimus. Hoc cum dixissent, & Virginem Christi immobilem cernerent; concurrentes, ingenti turbine omnes illas arbores radicitus extraxerunt; levantesque ipsas super humeros, & coram Virgine stantes, dixerunt: Nunc manifeste virtutem omnipotentiæ nostræ considerare potes, ideoque cessando ab erronea vita tua nostris monitis parere merito debes: quia si dii omnipotentes non essemus, talia nequaquam facere potuissemus. [& ad singulas arbores cæditur:] His dictis irruentes in eam cum horribili strepitu, & singulis arboribus corpus Virginis cædentes, quasi in nihilum redegerunt, & inter ipsa verbera blasphemantes dixerunt: Nunc, maledicta, Deum tuum, in quo confidis, invoca: nunc Sponsum, de quo frustra gloriaris, in auxilium provoca. [sibique restituta 2 Aprilis] Vides sane quam stulta & inutilis sit invocatio tua: nam si hic, de quo insanissime præsumis, Deus esset, tibi in tantæ necessitatis articulo non deesset. Hæc & plura hujuscemodi blasphemantes, & cædendo corpus Virginis annihilantes, tandem abierunt. Quibus abeuntibus Virgo Christi communicans, totum illum diem in amarissimis lacrymis continuavit: tandem circa sero, de voluntate sui dilectissimi Sponsi aliquantulum consolata, per triduum dæmonum persecutionem non sensit.

[105] [usque ad 15 ejusdem simili modo vexatur,] Deinde vero singulis noctibus, usque in illam noctem quæ præcedit Cœnam Domini, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis orantis: & post longas verborum & comminationum vexationes, Virginem Christi cum catena per aures transfixam ad prædictam silvam traxerunt; ibique (ut supra dictum est) extractis arboribus interrogantes eam, variis comminationibus & blasphemiis diu multumque vexaverunt. Demum vero, omnibus arboribus tamquam in ordine locatis, corpus Virginis desuper posuerunt; & tractu horribili, per durissimos ramos & cortices, hinc inde trahentes miserabiliter cruciaverunt; donec tandem, rupto corpore Virginis, omnia viscera & intestina ejus effuderunt: quo facto, tollentes corpus vacuum & exangue sursum in aëra, ad terram fortissime præcipitaverunt. Quadam etiam nocte corpus Virginis, [& piceo puteo injecta laceratur:] sic ruptum & evisceratum, in longinquas partes devexerunt: ubi ipsam in quamdam speluncam profundissimam, sulfure & pice bullienti plenam, præcipitaverunt: descendentesque simul in ipsam speluncam, corpus Virginis ungulis acutissimis laceraverunt; & totali sanguine effuso, ipsam, tamquam omnino exanguem & mortuam, relinquentes, abierunt. Virgo autem Christi a duobus Angelis prædictis singulis noctibus devotissime tollitur, sanatur, & in suum thalamum mirabiliter reducitur. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ præcedit cœnam Domini, cum Virgo Christi per igneam catenam ad prædictam silvam tracta fuisset; dæmones, extractis arboribus accedentes, ad Virginem dixerunt: Nisi tu, miserrima seductrix, adhuc ab erronea vita tua te convertas, & nostris consiliis acquiescas, ad has arbores contumeliose te ligabimus, & ad longinquas regiones quas ferocissima gens inhabitat perducemus, ibique illius terræ incolas ad spectandum confusionem & ignominiam tuam convenire faciemus; dein, post tormenta gravissima, vitam tuam morte turpissima finiemus.

[106] Cumque hæc & his similia loquerentur, Virgine Christi in suo proposito immobiliter perseverante; [translataque in Frisiam,] dæmones apprehensam eam ad arbores suspenderunt, tollentesque fortiter in aëra, subsannando & blasphemando, ad regionem illam longinquam, quæ Frisia dicitur, perduxerunt. Illic quoque statuentes eam in loco spatioso, marinis fluctibus undique circumdato, blasphemantes dixerunt: Scisne, miserrima seductrix, quod ad partes longinquas & peregrinas te modo perduximus? Vides autem quod omnia quæcumque volumus nullo resistente tecum facimus: es enim in terra valde remota, quæ Frisia b appellatur, quæ a gente crudelissima inhabitatur. Nunc vero magnitudinem potentiæ nostræ palam cernere potes: non enim immerito dii omnipotentes appellamur, qui nullo obstante cunctis mundi partibus dominamur. Sed si alius Deus præter nos est, quem toties invocas; aut si Sponsum habes, de quo inaniter te jactas; necesse est ut modo veniat, & tibi in tanta necessitate subveniat. [post varias ibi illusiones,] Quare ergo audire dissimulat quem invocas? curve venire tardat, quem amas? Cumque hæc & plura his similia dæmones blasphemando clamarent, quidam ex ipsis, in species hominum regionis illius se callide transformantes, tamquam hujuscemodi clamoribus concitati ad explorandum quidnam hoc esset, quidve terribilis ille clamor prætenderet, convenerunt: qui omnes unanimiter, ex instinctu reliquorum dæmonum adstantium, & scelera Virginis mendaciter commemorantium, insultantes Virgini variis modis blasphemaverunt. Post hoc vero irruentes illi mendacissimi dæmones in Virginem, post tormenta gravissima, in aquas profundissimas eam præcipitaverunt: jactantesque illas maximas arbores super ipsam, in profundum pelagi demerserunt. [lecto suo redditur,] Tunc confusis & devictis per omnia dæmonibus, Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso intime visitatur, & ab omni læsione curata in suum thalamum mirabiliter revocatur. Tunc dæmones illi, confusi & tremuli, coram Virgine steterunt; & enarrantes cunctas nequitias suas, confusos se atque victos per omnia fatentes, dixerunt: Ecce nos sumus dæmones, numero ducenta millia, inter cunctos consocios nostros tamquam nequiores exquisiti; quibus ab Altissimo imperatum est, [& dæmones se victos fatentur.] ut te, ancilla Omnipotentis, tantis & tam gravibus suppliciis affligeremus, & in te cunctas nequitiæ nostræ artes exerceremus. Nunc vero omnibus, juxta mensuram nobis ab Altissimo traditam, in te completis, nil nobis restat, nisi confusio & pœna perpetua: tibi autem a Sponso tuo, quem solum verum Deum, & omnipotentem Deum fateremur, laus & corona debetur æterna. Miserere ergo nostri, & dimitte nos: quia propter injuriam tibi factam in præsenti vehementer affligimur, & in inferno æternaliter affligemur. Hæc & plurima his similia cum magno tremore dicentes, dimissi tandem a Virgine, non sine magnis ululatibus & clamoribus, abierunt. Quibus abeuntibus Virgo Christi in gratiarum actione permansit; & sequenti die, hoc est in Cœna Domini, multum jucunda apparuit.

ANNOTATA D. P.

a Gurbruch, infra num. 110 Goiebruch n. 121 Gorbruch, n. 155 Gribruch sed prima scriptio recurrit num. 120, & in Vita semper scribitur Goyrbruch. Nomen nusquam exprimunt tabulæ.

b Frisiæ Orientalis extrema, ut quam amplissime spatium sumam, distant ab urbe Coloniensi ad 80 leucas: spectat autem illa ad Archidiœcesim Ultrajectinam.

CAPUT XII. A Paschate anni MCCLXXXIII, usque ad festum omnium Sanctorum.

[107] Avespere diei Cœnæ usque in Vigiliam Paschæ, [Celebrato Paschate 18 Aprilis] Virgo Christi multum jucunda apparuit; & suo thalamo inclusa, sola latuit; & mirabili compassionis affectu rapta in suum dilectissimum Sponsum, tunc Dominicæ passionis stigmata percipere meruit: quæ tamen in illis locis, in quibus ab hominibus notari potuissent, ipse Sponsus delendo occuluit. Igitur Vigilia Paschæ cum magno gaudio transacta, sequenti die, hoc est in die sancto Paschæ, Sponsa Christi communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur: ubi secundum multitudinem dolorum & passionum ineffabili gaudiorum multitudine consolatur. Deinde transactis post festum Paschæ quasi tribus hebdomadis, cum Virgo Christi iterum communicare proponeret, [8 Maji communicatura, triduo ante torquetur tridente igneo:] ante diem Communionis, per tres noctes, a quodam dæmone gravissime affligebatur. Venit siquidem dæmon ille horribilis singulis noctibus in thalamum Virginis, & corpus ejus ferreo & igneo tridente trajiciendo perforavit, & horribiliter quatiendo ac circumferendo; Virginem Christi miserabiliter cruciavit; ita videlicet, quod diebus supervenientibus sanguis de corpore Virginis copiosissime profluens, terram perfundendo irroravit. In his omnibus Virgo Christi jucunda apparuit; & in tertia nocte a suo dilectissimo Sponso intime consolata, perfectissime sanari meruit. Sequenti autem die communicans, [ & consolata usque ad 31,] in suum Dilectissimum continuo rapitur, ubi semper ineffabiliter consolatur. Deinde vero usque in secundam feriam, quæ festum Pentecsostes præcedit consolata permansit. Tunc demum dolor & passio Virginis innovatur; [cruciatur usque ad 5 Junii,] & omni interna consolatione subtracta, singulis noctibus usque in Vigiliam Pentecostes Virgo Christi a duobus dæmonibus horribiliter cruciatur

[107] Venerunt enim prædicti dæmones singulis noctibus in thalamum Virginis, cum maximo tædio orantis. Et primo quidem mentem ejus diversis sermonibus & comminationibus diu multumque vexabant; deinde corpus nudatum & forcipe compressum gravissime cruciabant. Hoc autem facto, cum maximo furore & impetu, [extractis forcipe viscerbus.] omnia viscera cum intestinis ferreis ungulis sursum per os Virginis extraxerunt, & relinquentes ipsam tamquam mortuam abierunt: quibus abeuntibus Virgo Christi singulis noctibus a Domino consolatur & mirabiliter curatur. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ Vigiliam Pentecostes antecedit, post tormenta prædicta, dæmones confusi coram Virgine Christi steterunt; & cunctis nequitiis suis confessis, statim dimissi a Virgine cum maxima confusione abierunt: Virgo autem Christi a suo Dilecto intime consolatur & ab omni læsione curatur. Sequenti autem die cum magna jucunditate transacta, Virgo Christi in die sancto Pentecostes ad ecclesiam læta proficiscitur; & communicans, [Pentecosten celebrat 6 Junii,] in amplexus sui dilectissimi Sponsi confestim rapitur, ibique ineffabiliter consolatur. Post hæc vero ante Nativitatem B. Joannis Baptistæ, Virgo Christi tribus noctibus a quodam dæmone gravissime torquebatur; [iterum torquenda a 21] qui veniens singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, corpus ejus ferro candente ad modum tridentis perforavit; & horribili commotione circumferens & quatiens, gravissime cruciavit; & hoc facto subito evanuit. Virgo autem Christi læsionis plagam in suo corpore, usque ad tertiam noctem, incuratam retinuit; & tota licet sanguine perfusa, læta tamen de voluntate sui dilectissimi Sponsi permansit. [usque ad 24.] In tertia vero nocte intime consolata perfectam sanitatem percepit; & sequenti die communicans, in amplexus sui Dilectissimi mox rapta fuit.

[108] [A 10 Aug. usque ad 14 vecte candenti transfixa,] Item ante festum Assumptionis beatæ Mariæ Virginis Virgo Christi quasi quinque noctibus a quibusdam dæmonibus horribiliter cruciabatur; qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis, variis eam sermonibus & comminationibus affligebant, & ab erronea vita sua recedere admonebant. Quam dum in suo proposito firmiter perseverare viderent, nimio furore repleti, ipsam crudeliter invaserunt; & duo quidem ex ipsis, portantes vectem ferreum & ignitum, corpori Virginis infixerunt, & transfigentes ab imo usque sursum per os volventes, atque forti impetu circumgyrantes, omnia viscera & interiora ejus, ardore ignis consumpta, cruciatu miserabili afflixerunt. [lanceisque trajecta,] Hoc autem facto reliqui dæmones, aures, oculos, nares & ubera Virginis lanceis acutissimis atque igneis trajicientes, paribus cruciatibus torserunt. Hæc tormenta durabant singulis noctibus usque in Vigiliam Assumptionis beatæ Mariæ Virginis; hoc adjuncto, quod in ultima nocte, scilicet quæ Vigiliam Assumptionis præcedit, post tormenta supradicta, [in Vigilia Assumptionis sanatur & consolatur.] Virgo Christi ab ipsis nefandissimis dæmonibus ad terram præcipitabatur, & tamdiu ab ipsis horribiliter compressa torquebatur, donec ruptis cunctis venis & ossibus, medulla cum sanguine de corpore Virginis penitus effundebatur. Hoc autem facto, Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso intime consolatur: corpus vero ejus ab omni læsione perfecte curatur. Porro dæmones illi confusi & tremebundi, stantes coram Virgine, cunctarum nequitiarum suarum modum & ordinem enumerando pandebant; seque victos ab ipsa, & pro tormentis sibi injuste illatis misere in inferno affligendos asserebant: similiter & numerus eorum quis esset, videlicet undecim, dicebant; & veniam postulantes dimitti se ab ipsa suppliciter petebant. Tandem vero, Virgine jubente, cum maximis ululatibus & clamoribus recedebant. Mane autem facto Virgo Christi ad ecclesiam læta proficiscitur, & communicans in amplexus sui Sponsi confestim rapitur.

[109] Deinde transacta post festum Assumptionis quasi una hebomada, [23 cruciatur a dæmonio muto,] Virgo Christi per tres noctes a quodam dæmone gravissime torquebatur: qui veniens singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, corpus Virginis ferreis manibus horribiliter laceravit; & visceribus atque intestinis ejus eversis ac dilaceratis, Virginem ulta modum cruciavit: & hoc facto singulis noctibus, tacens & tamquam mutus evanuit. Virgo autem Christi singulis noctibus a Domino confortatur; vulnus tamen maximum, a dæmone receptum, usque ad tertiam noctem incuratum relinquitur, quod tunc etiam integraliter curatur. Deinde circa Nativitatem beatæ Mariæ Virginis, quasi per integram hebdomadam Virgo Christi a duobus dæmonibus graviter afflicta fuit: qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, [& initio Septembris a duobus;] primo ipsam variis sermonibus ab erronea vita recedere admonebant; post hæc diversis comminationibus, & pœnarum promissionibus terrebant: novissime vero irruentes in eam, duobus vectibus ferreis & ignitis corpus Virginis, scilicet unus ab imo usque sursum, alter vero a summo usque deorsum, crudeliter transfigebant; sicque volventes atque in alterutrum collidentes, omnibus intestinis atque visceribus disruptis, Virginem indicibiliter affligebant: & hoc facto continuo recedebant. At Virgo Christi singulis noctibus a Domino confortata, sanabatur, nisi quod plaga magna usque in ultimam noctem in corpore Virginis incurata relinquitur; quæ tunc plenarie, una cum reliquis læsionibus curatur. In qua quidem nocte, post tormenta prædicta, dæmones confusi coram Virgine steterunt: & expositis cunctis nequitiæ suæ modis & artibus, victos se per omnia atque confusos ostenderunt, seque dimitti a Virgine suppliciter petierunt: a qua tandem dimissi, cum maximo ejulatu & planctu recesserunt.

[110] Post hæc, ante festum B. Michaëlis, Virgo Christi per tres noctes a dæmonibus graviter afflicta fuit. [iterumque a die 23 ejusdem] Venerunt siquidem singulis noctibus duo dæmones in thalamum Virginis orantis, & post longam verborum & comminationum fatigationem, uncis ferreis candentibus, quos manu gestabant, collum Virginis transfixerunt: cum quibus ipsam ex thalamo trahentes, blasphemando & horribiliter vociferando, ad proximam silvam quæ Goiebruch dicitur, perduxerunt, ubi ad cruciandam Virginem maxima turba dæmonum covenit: & quidam ex ipsis sursum in aëre existentes, his qui deorsum stabant clamantes, dixerunt: Advehite sursum ad nos hanc pessimam seductricem, ut probemus utrumnam ab erronea vita sua resipiscere, & nostris consiliis acquiescere velit. Quam advectam taliter alloquuntur: Quænam est hæc tam incorrigibilis vesania & pertinacia mentis tuæ, ut perverse vivendo mori potius [velis], quam salubribus consiliis utendo in pace vivas? Unum tibi e duobus elige, vel converti ab errore tuo, ut vivere quiete valeas; aut certe recusare, ut turpissima morte intereas. Hæc & plura blasphemando dicentes, & Virginem immobilem cernentes, cum magno furore & impetu corpus Virginis ad terram præcipitabant: & spinis ac vepribus ipsam involventes, terendo & ad singulas arbores cædendo miserabiliter cruciabant. [per tres noctes raptatur a dæmonibus,] Tandem vero cum corpus Virginis innumeris vicibus sursum vehendo, præcipitando, terendo, & ad arbores cædendo afflixissent; alloquentes ipsam fallacibus sermonibus, dixerunt: Nunc, infelicissima omnium hominum, vides manifeste, quod in omnibus viis & factis tuis omnino decepta sis, & spes tua prorsus frivola sit & inanis. Non enim est tibi alius Deus & Dominus præter nos: quamobrem vel saltem adhuc resipisce, & nostris consiliis acquiesce, alioquin perversitatem & ignominiam tuam toti mundo revelabimus, & vitam tuam morte turpissima exterminabimus. In his omnibus Virgo Christi heu! interna consolatione carens, omnino tacebat; & sola animi contentione dimicans, vulneribus sui dilectissimi Sponsi immobiliter intendebat. Tunc accedentes illi nefandissimi dæmones, rupto corpore Virginis omnia membra, viscera, & intestina tractu horribili blasphemantes extraxerunt: & hoc facto, reliquentes ipsam tamquam mortuam, [tandem ad 4000 se victos fassis.] abierunt. Illis vero abeuntibus, Sponsa Christi a suo dilectissimo Sponso intime consolatur; corpus quoque ejus, ab omni læsione curatum, mirabiliter in proprium thalamum revocatur. In quarta autem nocte, post tormenta prædicta, cum Sponsa Christi a suo dilectissimo Sponso consolata & sanata fuisset; venerunt dæmones illi, confusi & tremuli, ante conspectum Virginis; & enumeratis cunctis nequitiæ suæ artibus se victos per omnia confessi sunt; & numerum eorum quis esset videlicet quatuor millia edocentes, dimitti se a Virgine, quia vehementer affligerentur, & graviores cruciatus in inferno expectarent, suppliciter petierunt: qui tandem dimissi a Virgine, cum magno fletu & ejulatu recesserunt.

[111] Sequenti vero die, hoc est in Dominica quæ festum B. Michaëlis præcedit, Virgo Christi læta ad ecclesiam veniens communicavit, & dicto citius in amplexus sui dilectissimi Sponsi transvolavit. Ex tunc autem usque ad festum B. Lucæ, [Postea advenit dæmon, velut litteras de fratre a Petro ferens:] Virgo Christi corporales læsiones a dæmonibus non sustinuit, sed sub humanis speciebus aliquoties ab ipsis illusa fuit. Quadam namque die, cum Virgo sola domi fuisset, & orationibus insistere deberet; venit quidam dæmon in specie cujusdam famuli, in domum Virginis, salutans eam atque dicens: Ecce ego de Gothlandia venio, de Domino vestro Lectore Fratre Petro; & litteras vobis cum lætis rumoribus ex parte fratris vestri Sigwini apporto. His auditis Virgo Christi, tamquam de rumoribus diu desideratis multum lætificata fuit; dæmonem tamen ipsum fore penitus ignoravit. Ille autem aperta pyxide litteram sibi tradidit: qua recepta, horror maximus continuo ipsam invasit: intuensque ipsum, confestim in suæ deformitatis speciem mutatum vidit; & fallax illa littera, ad modum plumbi onusta, de manu Virginis in terram decidit. [quem agnitum fugat,] Virgo autem Christi exterrita, flexis genibus ad orationem se convertit: & confestim a Domino confortata, ad dæmonem dixit: Unde huc, o maligne spiritus, sub peregrina specie advenisti? Cur me frustra fallacibus rumoribus, & litteris decipere voluisti? Moneo enim te, per Patrem & Filium & Spiritum sanctum, ut continuo discedens nihil amplius me molestes. At ille cachinnans ac ridens, dixit: Ego, si ad plenum te decipere non potui, ad hoc tamen ut munus a me traditum acciperes te induxi. His dictis, in fœtidissimam nebulam resolutus, protinus evanuit.

[112] Post hæc quadam die, cum Virgo Christi ad ecclesiam ire deberet, [rursumque ferentem nuntia de obitu frabris.] occurrit ei quidam dæmon retro villam, sub specie viatoris, aut certe cujusdam litterarum latoris: qui dum prope Virginem venisset, salutans eam ait: Dicite, quæso, mihi, si vos sitis illa puella, quæ Christina de Stumbele vocatur. Illa vero cum se nominari audiret, verecundans respondit: Quid de nomine meo tam studiose requiritis. Cui ille, Missus sum, inquit, ad vos a Fratre Petro Lectore Gothlandiæ, ut vobis litteras apportarem, & de statu fratris vestri Sigwini aliqua nuntiarem. Illa vero audiens quod Fratrem Petrum nominaret, & rumores de fratre suo nuntiare vellet, multum gavisa, ipsum ut continuo diceret hortabatur. Tunc ille, Ne turbemini, inquit, super his quæ vobis dicturus sum: frater enim vester Sigwinus migravit a seculo, in cujus rei testimonium litteras vobis missas a Fratre Petro apporto. His auditis Virgo suspiciens in cælum, dixit: Si dilectus puer meus & frater mortuus est seculo, oro & opto ut æternaliter vivat in Domino Jesu Christo. Et iis dictis, mota speciali dilectione, qua ipsum ab initio germanius dilexerat, amarissime flere cœpit; & dum fleret, vidit continuo dæmonem in suæ deformitatis squalore sibi assistere; resumptisque viribus sic eum alloquitur: Cur me, inquit, o maligne spiritus, tantis fallaciæ tuæ artibus persequeris? Quare narrando mendacia de fratre meo, mentem meam frustra turbare conaris? discede ergo adjuratus, per virtutem Domini Iesu Christi; neque me talibus de cetero molestes fallaciis. Tunc dæmon cachinnans atque subsannans, quod ipsam suis artibus saltem ad lacrymandum induxerit, clamavit: & discedens, cum horribili strepitu evanuit. Virgo autem ultra ad ecclesiam pergens, horrorem strepitus per totam Missam imo & per totum illum diem, sive oraret sive quippiam operis faceret, sine intermissione auribus suis insonare audivit. Præterea Virgo Christi tres dæmones, plus quam duodecim vicibus, sursum in aëre vidit: qui apertis faucibus flammam sulphuream exhalare, & quasi totum mundum succendere vedebantur.

[113] Igitur cum Virgo Christi a festo B. Michaëlis usque ad festum B. Lucæ Euangelistæ, corporales læsiones a dæmonibus non habuisset, sed tamen hujusmodi fallaciis illusa fuisset; sequenti nocte, post festum B. Lucæ, cum Virgo Christi more solito orare deberet, [20 Octobr, iterum igneo tridente trajicitur.] gravissimum tædium ipsam continuo invasit, ita quod orationes solitas cum maxima difficultate persolvere vix potuit. Post hanc vero noctem, per quatuor noctes sequentes, venit quidam dæmon in thalamum Virginis orantis, portans in manibus suis ferreum quoddam instrumentum & igneum, ad modum tridentis dispositum; quod per corpus Virginis horribiliter trajiciens, innumeris vicibus illud perforavit; & concutiens atque allidens ad terram, ipsum corpus miserabiliter cruciavit: & hoc facto dæmon ille tacens & mutus singulis noctibus evanuit. Virgo autem Christi a suo dilectissimo Sponso singulis noctibus consolatur, & mirabiliter curatur: vulnus tamen maximum in corpore Virginis usque ad quartam noctem incuratum relinquitur, quod tunc cum ceteris integre sanabatur. Deinde per unam noctem sequentem Virgo Christi in gravissimo tædio fuit: qua transacta, singulis noctibus sequentibus usque in sextam feriam, [25 Coloniā usque pertrahitur,] quæ est ante festum omnium Sanctorum, venit maxima multitudo dæmonum in thalamum Virginis: qui cum ipsam nefandis sermonibus diu multumque vexassent, exspoliantes eam vestibus, & per pedes capientes, nudam de proprio thalamo ejecerunt; trahentesque per spinas, sepes & frutices, horribiliter vociferando ac blasphemando, ad patibulum, quod juxta civitatem Coloniensem furibus & maleficis est erectum, perduxerunt. Ubi continuo, consuetæ malitiæ suæ artibus, montem igneum magnum & excelsum coram Virgine apparere fecerunt; [ad. montem (ut videbatur) igneum:] & interrogantes eam diversis sermonibus, atque blasphemantes, dixerunt: Nunc, miserrima seductrix, manifeste vides, quod omnino sub nostra potestate es, & manus nostras evadere nequaquam potes: recede ergo vel saltem adhuc ab erronea vita tua, & nostris utere consiliis, ut possis de cetero in pace vivere; alioquin sursum te ad montem hunc excelsum trahendo perducemus, & gravissima tormenta quæ tibi præparata sunt te experiri faciemus; postremo vero diris cruciatibus exterminatam, nobiscum ad æterna supplicia deferemus.

[114] Ad hæc verba Virgo, fiduciam habens in Domino constanter respondit: [ubi dæmonum minas ridens,] Minas vestras, o maligni spiritus, derideo: quia tormenta vestra non timeo: pati enim quæcumque tormentorum genera, in nomine Domini mei Jesu Christi desiderio: & utinam pro amore ejus, qui pro me mortuus est, mori mihi contingat! His auditis dæmones illi nimio furore repleti, cum maximo impetu irruerunt in Virginem: trahentesque tractu horribili, ipsam super montem excelsum & igneum perduxerunt: ibique aperientes [speluncam] profundissimam, sulfure bullienti plenam, necnon & densissimis tenebris caliginosam, in eamdem, post multas blasphemias, Virginem Christi projecerunt. Et quidam ex ipsis, cum Virgine in speluncam ipsam [descendentes], denuo superioribus dæmonibus revexerunt. [in speluncā sulfuream præcipitatur toto uno mense.] Qui continuo acriori furore Virginem in eamdem speluncam præcipitaverunt, sicque præcipitando & revehendo, tamdiu corpus Virginis pupugerunt, donec consumptis carnibus & ossibus simul ipsum corpus quasi in nihilum redegerunt. Hoc autem facto, recedentibus dæmonibus, Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso intime consolata, mirabiliter reformatur; & sanata, in proprium thalamum mirabiliter revocatur. Hæc tormenta simul & consolatio durabant per singulas noctes, usque in sextam feriam prædictam, scilicet quæ est ante festum omnium Sanctorum.

CAPUT XIII. Reliqua anni MCCLXXXIII cum liberatione trium notarum animarum, aliarumque mille.

[115] Post sextam feriam prædictam id est eam quæ est ante festum omnium Sanctorum, sequenti nocte venerunt dæmones prædicti in thalamum Virginis orantis, dicentes: Videsne, miserrima omnium hominum, quod omnino dominamur tui? [Die 29 Octobris.] Ecce quoties affligimus te & sanamus, occidimus & revivificamus: pæniteat ergo te, vel saltem adhuc, diuturni erroris tui & resipisce, nostrisque consiliis acquiesce, alioquin ad loca remota & peregrina contumeliose te trahemus, & pœnis amarissimis consumptam nobiscum ad inferos deferemus. At Virgo Christi, [iterum solicitatæ] auditis iis sermonibus, obmutuit, & respondere ipsis præ nimia dedignatione noluit. Tunc dæmones illi atrocissime sævientes, irruerunt in Virginem: apprehendentesque ipsam per collum, blasphemando & vocibus horribilibus intonando, ad loca remota & peregrina trahendo perduxerunt. Illic quoque illudentes, in species armatorum hominum se nequiter transformaverunt. Erat autem tunc temporis discordia maxima & opinio belli, inter Ducem Brabantiæ a ex una parte & Episcopum Coloniensem, [objiciuntur duo exercitus;] necnon & ceteros Comites & Nobiles, ex altera & ex utraque parte ingens exercitus congregatus, atque ad præliandum instrumentis bellicis præparatus. In horum ergo duorum exercituum similitudine dæmones illi transformati, Virgini illudebant; & primo quidem trahentes eam ad priorem exercitum, sursum super ipsum aërem devexerunt, & subsannantes dixerunt: Ecce hos homines, viros fortissimos & bellicos, sub nostra potestate habemus: iis imperare possumus, & pro libitu nostro ad quæque scelera & flagitia impellimus; illos quoque, post hujus vitæ terminum, ad æterna supplicia deferemus; similiter & te maledictam, nisi ab errore tuo confestim resipiscas, inter hos crudelissimos homines, ad detegendum universas perversitatis tuæ vias, præcipitabimus; & saltem post innumera tormenta, te una cum iis omnibus apud inferos collocabimus.

[116] Hæc dicentes, Virginem in suo proposito immobiliter perseverare videntes, horribilibus vocibus clamare cœperunt; & clamando totum illum exercitum, videlicet dæmones in species hominum transformatos, excitaverunt. Excitatus itaque exercitus ille dæmonum, quidnam hoc esset, quidve horribilis clamor ille prætenderet, tamquam ignorando & admirando interrogaverunt. [coram quibus in aërē rapta,] Audientes autem sursum in aëre vocem Virginis, tamquam gementis & plangentis, ad invicem dixerunt: Nonne est hæc vox gemebundi hominis? quis enim est ille infelix homo, qui sic in aëre, & (ut credimus) a dæmonibus affligitur? Contra dæmones, sursum eam tenentes & affligentes, blasphemando dixerunt: Audisne, miserrima omnium hominum, qualiter homines isti ferocissimi de tuis afflictionibus atque [pœnis] moventur? Quomodo ergo sic indurata es, ut te movere non valeant tot gravissima genera tormentorum? [atque inter eos identidem jactata,] Recede vel saltem adhuc a perversitate tua, ut tormenta possis evadere, & de cetero in pace vivere. Hæc & his similia blasphemando dicentes, & Virginem nec pavere nec cedere velle videntes, cum magno furore & indignatione, ipsam deorsum inter collegas suos, sub specie armatorum adstantes & tumultuantes, præcipitaverunt: rursumque tanta celeritate & festinatione ipsam tollentes ad aëra deduxerunt, quatenus inferiores dæmones, sub specie armatorum hominum adstantes, ipsam comprehendere non potuerunt, vel potius non posse simulaverunt. Sic ergo innumeris vicibus sursum vehendo & ad terram præcipitando, ipsam ultra modum cruciaverunt. Deinde deferentes ipsam quasi ad secundum exercitum, illudentesque ipsam, paribus cruciatibus afflixerunt: quo facto, depositis humanis speciebus, in suæ turpitudinis deformitatem redierunt; & stantes coram Virgine, qualiter ipsam sub horum duorum exercituum similitudine illuserunt, subsannando dixerunt.

[117] [lanceis excipitur confoditurque;] Tandem vero, cum multis sermonibus, utrum a perversa vita sua cessare vellet, interrogassent: tenentes singuli acutissimas lanceas in manibus, ipsam crudeliter invaserunt. Et quidam ex ipsis deferentes ipsam sursum in aëra, ad terram cum magno impetu dejecerunt: reliqui vero dæmones deorsum in terra stantes, lanceis erectis corpus Virginis præcipitatum susceperunt; & eisdem lanceis undique transfixum, ipsum denuo superioribus porrexerunt: & blasphemando ipsam, Sponsum suum, in quo confideret, in auxilium sibi provocare jusserunt. Virgo autem Christi, videns quod jam ultra præ tantorum suppliciorum magnitudine subsistere non posset, cor ejus & animam suo dilectissimo Sponso exclamans humiliter commendabat. Porro illi nefandissimi dæmones, corpus Virginis præcipitando & lanceis transfixis sursum porrigendo, tamdiu horribiliter pupugerunt; donec ipsum corpus membratim discerptum, tamquam in nihilum redegerunt. His itaque peractis, [donec a Sponso visitata,] Sponsa Christi a suo dilectissimo Sponso visitata, intime consolatur; & corpore mirabiliter reformato, ab omni læsione penitus curatur. Interea dæmones illi nefandissimi, in eo loco in quo Virginem cruciaverant, confusi ac tremebundi, & tamquam igneis catenis constricti, stabant, & nequitiarum suarum gravissimum judicium exspectabant: stabat & Virgo, in Domino exultans. Tunc demum dæmones, conversi ad Virginem, flebilibus vocibus veniam poscebant; [de hostibus, ad 11000 collectis triumphat.] & cunctas nequitias suas per ordinem exponentes, victos se per omnia atque confusos dicebant; & quod pro tormentis sibi injuste illatis gravissime deridendi & puniendi essent asserebant; similiter & numerum eorum quis esset videlicet undecim millia ostendebant; tandem vero dimissi a Virgine, cum magnis ululatibus recedebant. Virgo autem cum magna jucunditate & exultatione in suum thalamum revocata fuit, & magnificans suum dilectissimum Sponsum, in gratiarum actione devota permansit.

[118] Igitur in die omnium Sanctorum, Virgo Christi ad ecclesiam læta proficiscitur; [Post 16 Nov. ardore & fœtore torquetur.] & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi confestim rapitur. Deinde transactis quasi duabus hebdomadis, Virgo Christi per tres noctes a tribus dæmonibus horribiliter cruciabatur: qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, ipsam, nisi ab erronea vita sua desistere vellet, tartareo igne succendere, & fœtoribus abominabilibus suffocare minabantur. Quam dum immobilem in suo proposito cernerent, cum magno furore irruentes in ipsam, corpus ejus flammis sulfureis succenderunt; deinde abominabiles fœtorum spurcitias per aures, oculos, nares, & os Virginis immittentes, ipsam quasi omnino suffocaverunt. Et hoc facto, duabus quidem primis noctibus recesserunt: Virgo autem Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso visitata intime consolatur: corpus vero ejus, tam ab ardoribus ignium quam a fœtoribus spurcitiarum curatum ac mitigatum, divina virtute mirabiliter reformatur. In tertia vero nocte, post passiones & consolationes supradictas, dæmones, cum maxima confusione & tremore, coram Virgine steterunt, & enumeratis cunctis nequitiis suis, veniam petierunt. Qui tantem dimissi a Virgine, cum maximo planctu & ejulatu recesserunt. Ex tunc autem, usque in festum B. Andreæ, Virgo Christi in consolatione permanens, dæmonum persecutiones minime sentiebat: [1 Dec. communicatura luctatur cum desidia;] quo transacto, cum Virgo sequenti die communicare proponeret, & nocte præcedenti orationibus more solito insistere deberet, gravissimum tædium mentem ejus subito occupavit, & torpor ingens, cuncta membra ejus perstringens, in desidiam convertit. Cui Virgo Christi totis viribus reluctans, viriliter restitit; donec tandem ex diuturna reluctatione & coarctatione, cruor fervidus ex ore & naribus Virginis carissime emanavit: neque enim sequenti die Virgo Christi ad Communionem, sicut proposuerat, accedere præsumpsisset; si non ipsi in resistendo proprii cruoris carissima effusio accedendi fiduciam tribuisset. Itaque sequenti die post festum B. Andreæ, Virgo Christi communicans, totum illum diem in gemitibus & lacrymis amarissimis continuavit; donec tandem contra sero, voluntatem sui Dilectissimi de passionibus supervenientibus scire promeruit: & in hoc aliquantulum respirans, usque ad diem tertium absque dæmonum persecutione permansit. [a 14 ejusdē opprobria dæmonum patitur] Quo transacto, per tres noctes sequentes venit maxima multitudo dæmonum in thalamum Virginis orantis, qui totalem vitam & conversationem Virginis reprobantes, ipsam deceptam fore in omnibus dicentes, argumentorum suorum fallaciis ostendebant; & nisi celeriter resipisceret, & eorum consiliis acquiesceret, variis & exquisitis cruciatibus ipsam interficere minabantur. Sed Virgo Christi, quia interna consolatione tunc privata erat, respondere iis quidquam non potuit. Per has vero tres noctes, corporales afflictiones a dæmonibus non sustinuit; licet mente quam plurimum turbata fuerit.

[119] Deinde per singulas noctes sequentes, usque in tertiam Dominicam Adventus, [usque ad 12: tum frustra ad defectionem solicitata,] venerunt prædicti. dæmones in thalamum Virginis orantis: & reprobantes totius conversationis suæ modum & ordinem, dixerunt: Ecce tot annis propter inordinatam vitam tuam dominamur tui, & diversis cruciatibus tam manifestis quam occultis te affliximus; nec adhuc animi tui duritiam flectere, nec ad viam rationis inclinare potuimus. Scis etenim quoties te diris cruciatibus affliximus, & cruciatam denuo sanavimus; aut quoties vitam tuam morte turpissima exterminavimus, & iterato revivificavimus. Sed in omnibus obstinata mens tua nec flecti nec corrigi potuit: unde de cetero nil parcendum, nil miserendum tibi est: nisi enim confestim a perversa vita tua desistere, & nostris consiliis acquiescere volueris, nudam & omni ignominia plenam ad conspectum omnium hominum pertrahemus, & seductoriæ vitæ tuæ infamiam, non solum huic villæ, verum etiam toti mundo manifestam faciemus. Virgo autem hæc audiens, corde sursum ad Dominum erecto, confortari se ab ipso humiliter postulabat: & mox confortatione percepta, dæmonibus constanti animo respondit: Nescitis, o maligni spiritus, quod comminationes vestras derideo: verbera & afflictiones quascumque, pro amore Domini mei, pati non timeo: [ultro dæmones provocat;] scio nempe quod præter ejus voluntatem nullam penitus potestatem in me habere potestis, & nihil mihi molestiæ inferre, sed nec manus quidem extendere absque ejus permissione valetis. Quod quia ita est, idcirco minas vestras & tormenta non solum non timeo, sed potius voluntatem Domini mei venturam super me toto cordis desiderio expecto. Nolite ergo tardare, moras rumpite, & imperium Domini mei Iesu Christi in me quantocius explete. Hæc ipsa dicente, dæmones adversus eam horribiliter sævientes, ipsam unanimiter invaserunt, & vestibus exspoliatam ac nudam ex proprio thalamo, cum esset gelu fortissimum, ejecerunt; & vociferando ac blasphemando per plateas totius villæ contumeliose traxerunt; [a quibus per totam villam raptata,] cædentesque corpus Virginis ad parietes & ostia singularum domorum insultando dixerunt: Nunc cædendo corpus tuum & clamando tantum strepitum faciemus, quatenus ad spectaculum ignominiæ tuæ universum populum convocemus. Quibus Virgo Christi intrepida respondit: Minas vestras & tormenta, o mendacissimi dæmones, non timeo; & absque consensu Domini mei Jesu Christi omnino invalidos vos agnosco: si enim ex licentia Domini mei Jesu clamando, & corpus meum cædendo, homines excitare conamini; ipse, pro ingenti bonitatis suæ clementia, aures eorum ne audiant, neve quidquam de me percipiant, poterit obturare: non igitur timenda mihi est vestra qualiscumque malitia, per quam voluntatem Domini mei adimpleri in me veraciter agnosco.

[120] [inter spinas & vepres volutatur,] Ad hæc verba dæmones, tamquam leones ferocissimi rugientes, apprehensam Virginem extra villam, ad quamdam silvam vicinam quæ dicitur Gurbruch, traxerunt; ubi corpus Virginis spinis ac vepribus involventes, & punctionibus aculeorum undique dilacerantes, cutem cum carnibus abstraxerunt; tandemque post longas tunsiones & verbera, projicientes ipsam super glacies, & tamquam mortuam relinquentes, abierunt. Quibus abeuntibus, continuo duo Angeli venerunt, qui corpus Virginis cum magna reverentia tollentes, & tamquam lenissimo pallio operientes, reficiebant; & confortantes piissimis alloquiis, dicebant: Gaude & forti animo esto Sponsa Christi, quia tecum est Dominus tuus Jesus Christus, pro cujus amore hæc omnia pateris. Ipse enim numquam te deseret, sed in omnibus passionibus tuis confortabit, necnon de cunctis adversariis in te gloriosissime triumphabit. His & similibus exhortationibus consolantes Virginem Christi domum mirabiliter reducebant. Hæ passiones simul & Angelicæ consolationes durabant singulis noctibus usque ad tertiam Dominicam Adventus. Deinde singulis noctibus, usque ad quartam Dominicam Adventus, [idque per singulas noctes usque ad 19 Dec.] venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis orantis: & videntes eam genibus flexis orare, dicebant: Nisi tu, miserrima seductrix, a genuflexione & vana salutatione desistas, & nostris consiliis acquiescas, tamdiu per spinas, sepes & glacies contemptibiliter super illis genibus te trahemus, donec teipsam adnihilemus. Ad hæc verba Virgo Christi audacter respondit: Ego merito genua mea flecto, & illi inclino, quem non solum omnia cælestia & terrestria venerantur & adorant; sed & vos ipsos nefandissimos dæmones, cum universis complicibus vestris, qui in inferno sunt, coram tremenda Majestate genua flectere & incurvare oportet.

[121] Hæc audientes dæmones, cum magno furore ipsam invaserunt; & vestibus expoliatam, [quando in piscinam congelatam projecta,] nudam de thalamo suo ejicientes, cum magno furore & strepitu ad quamdam piscinam retro villam sitam perduxerunt: ubi trahendo Virginem, & genua ejus ad glacies fortissime collidendo, dictam piscinam hinc inde sæpissime transierunt. Exclamantes autem horribilibus vocibus, atque insultantes Virgini, dicebant: Ubi est modo Sponsus & Deus tuus, quem genuflectendo adoras? de cujus auxilio insanissime gloriaris & exultas? Nunc videbimus utrum ille, quicumque est, in auxilium tibi veniat, & de manibus nostris te eripiat: jam enim nec linguam ad invocandum, nec genua ad orandum movere poteris. Agnosce ergo, vel saltem adhuc, errorem tuum, & resipisce, & nostris consiliis acquiesce. Quibus Virgo Christi constanter respondit: O impiissimi dæmones, furor & clamor vester non me terrent; sed potius de voluntate Domini mei me admonent: certa enim sum & multoties experta, ipsum plus posse reficere & sanare, quam vos cruciare possitis: quippe quorum potestas ex solo nutu Domini mei Jesu Christi dependet. [insultat dæmonibus:] Nihil est ergo quod me cruciet, quodve molestet, nisi hoc solum, quod vos in exequenda voluntate Domini mei pigritari aspicio, quam compleri me vehementissime desidero. Tunc dæmones audientes has Virginis constantissimas allegationes, corpus ejus cum nimio furore apprehenderunt; trahentesque per sepes & spinas ad silvam memoratam, quæ Gorbruch dicitur, perduxerunt. Ubi dum corpus verberibus & tunsionibus diu multumque afflixissent, tandem post innumeros cruciatus, projicientes ipsum super glacies, & tamquam mortuum relinquentes, abierunt. Illis vero abeuntibus, corpus Virginis a duobus Angelis prædictis reverenter tollitur, sanatur, & in suum thalamum mirabiliter revocatur. Hæc tormenta simul & consolationes Angelorum durabant singulis noctibus, a tertia Dominica usque ad quartam.

[122] Deinde vero usque in sextam feriam sequentem, [ac denique 24 ab exhortantibus se mutuo,] hoc est in Vigiliam Natalis, venerunt alii dæmones, plures & crudeliores prioribus, in thalamum Virginis: qui blasphemantes ac diversis sermonibus Virginem fatigantes, dixerunt: Ecce jam pluribus annis circa emendationem & correctionem erroneæ vitæ tuæ laboravimus, & nunc cruciando, nunc sanando; nunc mortificando, nunc iterum vivificando multas tibi & magnas potentiæ nostræ virtutes monstravimus; adhuc tamen penitus exterminare noluimus, expectantes, si forte aliquando ab errore tuo resipisceres. Nunc vero ultra nec parcere nec differre volumus: nisi enim cito ab erronea vita tua compuncta recedas, post tormenta multifaria vitam tuam morte turpissima finiemus, & nobiscum ad inferos deferemus. Ad hæc verba Virgo Christi intrepida mente respondit: Non vos, o mendacissimi dæmones, me unquam sanastis aut vivificastis; sed Dominus meus Christus, qui solo nutu omnia vivificat & restaurat: ipse enim est omnium vulnerum efficacissimus curator, & totius essentiæ meæ mirabilis reformator. Et vos quidem potestatem malitiæ, quam in terrendo & affligendo habere videmini, absque ejus licentia & consensu exercere nequaquam potestis: taceant ergo ora vestra mendacissima, quæ vel sanare vel vivificare quemquam se posse nequiter mentiuntur: sed si qua vobis licentia ad affligendum a Domino concessa fuerit, hanc celerius perficite, & simul cordis mei gaudium adimplete. Tunc dæmones, in furorem maximum conversi, ad Virginem dixerunt: Ex quo nullis monitis emendari, sed potius in malitia tua indurari te cernimus, gravioribus te suppliciis compescemus. Hoc dicentes, [allata catena ignea,] catenam igneam afferri continuo præceperunt: quam allatam ante faciem Virginis exhibentes, dixerunt: Vides hanc horribilem catenam? Per ipsam enim frontem tuam elatam & cervicem durissimam constringemus, & constrictam ad loca remota perducemus, & trahendo atque horribiliter torquendo rupta cervice oculos a capite tuo exsilire faciemus. Quibus Virgo Christi respondens ait: Si hoc vobis, o maligni spiritus, a Domino imperatum est, ut mihi hos exteriores & corruptibiles oculos eruatis; non timeo, sed de voluntate Domini mei intime gaudeo: habeo enim clarissimos intus in anima mea oculos, quibus dum Dominum Iesum Christum, qui pro me mortuus est, incessanter aspicio, nihil est quod pro ejus amore pati formidem.

[123] [frontem collumque stringitur;] Porro dæmones hæc audientes, unanimiter in Virginem irruerunt, stringentesque catenam igneam circa frontem Virginis, eamque collo ipsius circumdantes, nudam e thalamo ejecerunt: trahentesque per spinas & vepres, juxta civitatem Nussiensem, quæ duo milliaria & amplius ab illo loco distat, blasphemando & horribiliter vociferando perduxerunt: & consilio habito, duo instrumenta ferrea, ad modum cuspidum acutissima, terræ profundius infixa Virgini ostenderunt, & blasphemantes dixerunt: Nunc, infelicissima omnium hominum, manifeste vides quod adjutorem & liberatorem nullum habes: si enim adjutor & liberator talis ac tantus, quemadmodum insanissime gloriaris, tibi esset; procul dubio nunc tibi adesset, & de manibus nostris te violenter eriperet. Si ergo adhuc ab erronea vita cessare & nostris monitis acquiescere velles, adhuc tibi parcere & pristinæ sanitati, cum divitiis & honoribus cumulatis, restituere te vellemus: sin autem, [pedes trasfigitur,] sursum te erectam per pedes tuos transfixos super hæc ignea instrumenta collocabimus: illicque immobiliter retentam, corpus tuum telis acutissime undique perforabimus. Virgo autem Christi respondens, dixit: Nunc primum gaudeo & exulto, recordans clavorum acutissimorum, innocentes pedes & manus Domini mei Jesu Christi penetrantium; cujus dum ineffabilem dilectionem perpendo, ut ejus passionis particeps fieri merear, non solum pedes, sed & totum corpus ad perforandum lætanter exhibeo. Porro dæmones hæc audientes, corpus Virginis in aëra levaverunt; & cum maximo impetu remittentes, pedes instrumentis igneis infixerunt; ibique ipsam tamdiu immobiliter retinuerunt, donec corpus acutissimis telis undique perforatum, particulariter ab invicem diviserunt: hoc facto relinquentes tamquam omnino mortuam, recesserunt. Quibus recedentibus, Virgo Christi a duobus Angelis prædictis consolatur. Venerunt siquidem prædicti singulis noctibus, & tollentes corpus Virginis, facto Crucis signaculo super utrosque pedes Virginis, ipsos simul cum toto corpore ab omni læsione curabant; & confortantes eam piis alloquiis, in thalamum suum mirabiliter revocabant.

[124] Hæc tormenta durabant usque in Vigiliam Natalis Domini: hoc adjuncto, [cor transverberatur:] quod in ultima nocte, hoc est in illa quæ Vigiliam antecedit, post tormenta supra memorata, dæmones videntes Virginem in omnibus immobilem exclamantes horribilibus vocibus dixerunt: Hanc miserrimam seductricem multis tormentorum generibus affliximus, & corpus ejus telis acutissimis undique transfiximus, sed cor ejus adhuc non tetigimus, expectantes si forte adhuc in extremis vitæ resipiscere vellet; sed quoniam in perversitate sua semper magis ac magis obstinata perseverat, nil aliud faciendum restat, quam quod cor ejus induratum telo acutissimo citius perforetur, & sic saltem turpissima morte consumpta nobiscum ad æterna supplicia deportetur. Ad hæc verba Virgo animo constantissimo respondit: O maligni spiritus, nunc anima mea exultat in Domino; quia quod semper desideravi nunc audio: desideravi a primæva juventute mea, ut vita mea non alia morte finiatur, quam illa qua cor meum ex ejus amore præcordialissimo frangatur: quod si Dominus meus Jesus Christus hoc tempore per vos fieri præordinavit, nequaquam doleo, sed donum diu desideratum gratanter suscipio. His dictis, erectis oculis sursum in cælum, dixit: Domine Iesu Christe, Sponse amantissime, vos scitis quod semper ex intimo corde desideravi, ut cor meum ex amore vestro frangatur: quod si modo adimplere dignamini, ex toto corde gratias ago, & animam meam vestro dulcissimo cordi recommendo. Vix Virgo Christi verba finierat, & ecce continuo latus ejus telo acutissimo perforatur, & beata ejus anima a corpore expulsa in amplexus sui dilectissimi Sponsi continuo transportatur.

[125] Interea dæmones confusi ac victi, & tamquam igneis catenis constricti, in eodem loco permanserunt, [sibique a Christo reddita, victos supplicantesque dimittit ad 40050] expectantes donec malitiæ suæ judicium & vindictam sumerent. Virgo autem Christi intime consolata, & ab omni læsione curata stabat, Sponsum suum in omnibus magnificans. Stabant præterea & ipsi dæmones coram Virgine, cunctarum nequitiarum suarum modum & ordinem pandentes; & victos se per omnia fatentes, dixerunt: Miserere nostri & dimitte nos, o Christina Ancilla Omnipotentis; quoniam te injuste & sine tuis meritis affliximus: tu enim continuis precibus & ardentissimis desideriis Altissimum ad hoc provocas & inducis, quatenus ad cruciandum te pro excessibus aliorum nos destinet: nunc vero expletis in te cunctis malitiæ nostræ artibus te victricem gloriosam, nosque victos atque consulos per omnia confitemur. Insuper ei ostendentes numerum eorum quis esset, videlicet quadraginta millia & quinquaginta, b dixerunt: Numquam tibi Ancilla Omnipotentis de cetero molesti erimus, numquam imposterum supplicia inferemus: sed pro tormentis tibi injuste illatis, gravissimas derisiones & afflictiones in inferno apud collegas nostros sustinebimus. Cumque hæc & plura his similia loquerentur, dimissi cum maxima suiipsorum confusione, recesserunt: & Virgo Christi cum magna consolatione in suum thalamum mirabiliter reducitur. Deinde Vigilia Natalis feliciter transacta, Virgo in die sancto Natalis Domini ad ecclesiam læta pervenit; & communicans, [& videt tres animas suis cruciatibus liberatas sibi notas præter alias 1000.] in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox transiit: ubi inter ineffabiles consolationes, sibi a dilectissimo Sponso suo exhibitas, hoc sibi pro recenti ac speciali clenodio dabatur, quod videlicet tres animas, pro quibus tam immania tormentorum genera sustinuerat, a pœnis purgatorii ereptas, coram beatifica facie æterni Sponsi, felici intuitu speculatur. Inter quas videlicet animas, una erat anima avunculi Magistri Joannis; altera vero erat anima aviæ prædictæ Virginis, tertia autem erat cujusdam prædivitis matronæ de Colonia, quæ in vita sua Virginem Christi specialiter dilexerat: cum his autem tribus animabus, mille aliæ animæ eodem momento a pœnis Purgatorii sunt ereptæ: quæ videlicet animæ multis adhuc annis in Purgatorio pro suis excessibus puniri debuissent, si non ipsis passiones & merita Virginis celerius subvenissent.

ANNOTATA D. P.

a Erant tunc Dux Brabantiæ, Joannes; Episcopus Coloniensis, Siffridus; ambo nominati in Vita num. 108.

b Hic est summus, qui hactenus occurrit vel occurret in hoc libro, numerus dæmonum, ad exercendam Christinæ patientiam concurrentium: [Ingens numerus dæmonum] magnus quidem, sed nequaquam incredibilis, quando legimus in Euangelio, Lucæ 8 ℣ 30, unum hominem insessum fuisse ab integra legione dæmonum id est 6666. Dum autem omnes isti promittunt quod Virgini non essent amplius molesti futuri, opinari me faciunt, ipsos mox ab hac confessione ad infernum retrusos fuisse, numquam exituros. Sane ex frequentibus energumenorum exorcismis constat, nihil æque horrere dæmones, quam, quod occupatis semel corporibus expulsi, ablegandi ad inferos sint: unde mihi suspicio nascitur, quod omnes ii, qui nunc præficiuntur tentandis & pertrahendis in damnationem hominibus, aut magno cuidam malo perficiendo, ex eorum sint numero, quos aërias potestates vocat Apostolus: ab ipso primo lapsu in aëria regione oberrantes, [& longe major Angelorum,] donec denique propter exercita inter homines mala quasi suo perfuncti officio, detrudantur in gehennam. Neque hoc mirum videatur, siquidem partem tertiam stellarum, id est Angelorum, traxisse in ruinam creditur Draco. Angelorum autem numerus, etsi nuspiam in Scriptura expressus inveniatur; tamen noster Christophorus Estancellius, Mathematicarum in Bahia Brasiliæ Professor, in eo quem hic Antverpiæ imprimendum curavi Uranophilo extasi 9 num. 58 curiosum calculum Angelorum eo subducit, ut juxta quod Danielis VII positum est, Millia millium ministrabant ei, & decies millies centena millia assistebant ei, (sic ut singuli Ordines in decuplum invicem sese excedant) totius curiæ cælestis beatorum spirituum mille millium milliorum de millionibus numerus expleatur; damnatorum sit centesima pars velut supernumeralis excedens illum numerum perfectissimum, scilicet decem millia milliones millionum, ex quibus quinque millia milliones ruerint ex infimo ordine Angelorum, velut tertia pars ejus naturæ quam Draco secum traxit: ceterorum vero, qui ex aliis Ordinibus ruerint, quis quotusque numerus sit, non est ita facile nobis intellectu. Probabiliter tamen, inquit, arbitror ex senis simul ordinibus Ministrantium, non plus quam decimam partem ruisse; sicut solum centesimam ex omnibus simul collectis; ita ut his parabola centum ovium, illis autem similitudo decem drachmarum adstipuletur.

CAPUT XIV. Initium anni MCCLXXXIV.

A Nativitate Domini, usque in illam noctem quæ Octavam Epiphaniæ præcedit, Virgo Christi absque dæmonum persecutione in magna consolatione permansit. In qua quidem nocte, [13 Januar. redit mutus dæmon,] dum Virgo Christi more solito orationibus intendere deberet; ecce quidam dæmon, mutus & tacens, qui etiam Virginem Christi pluribus vicibus ante affixerat, venit in thalamum Virginis; & cum maximo furore in ipsam irruens, singula ac universa tormentorum genera quibus Virginem per biennium & amplius vicissim ac singillatim afflixerat, nunc generaliter ipsi inferebat. Novissime vero instrumentum quoddam bidentinum ad modum unci fimarii afferebat; quod mittens in corpus Virginis, [& Virginem fuscina adunca laniat;] cum ingenti furore trahendo ac lacerando, cutem cum carnibus a corpore Virginis penitus abstrahebat, necnon & sanguinem Virginis largissime effundebat. At Virgo Christi, a Domino confortata, & audacia, quam hactenus ad alloquendum prædictum dæmonem non habuerat, recepta, alloquitur eum his verbis, dicens: Dic mihi, o maligne spiritus, cur me tanto tempore & tam graviter afflixeris? quare sanguinem meum tacens & mutus toties effuderis? Qui ait: Hoc feci & facio propter perversam & inordinatam vitam tuam, quam inter cunctos mortales sola exercere videris: propter hanc vero potestatem in te habeo, & numquam in hac vita quiescere te permittam. Cui Virgo constanter respondit: In hoc mentiris, o maligne spiritus, quia dicis te potestatem in me habere: potestas enim quam habes, non est potestas, sed potius coacta servitus: est enim licentia tibi a Domino meo Jesu Christo concessa, cujus imperio velis nolis obedire per omnia te oportet. Ceterum de quiete hujus vitæ minime curo, nec adversa pati timeo: quia vitæ æternæ de qua miser ejectus es, remunerationem expecto. Tunc ille nequam, confusus & victus, ait: Illius vitæ, quam memoras, ego nec dator nec ablator esse potero.

[127] Et rursum Virgo: Adjuro te, inquit, per virtutem Domini mei Jesu Christi, [adjuratusque ait se obsequi ejus voto, peccata aliena expiandi,] ut continuo mihi dicas, ob quam causam me tamdi tamque graviter afflixeris? Cui ille: Ob nullam prorsus causam quæ in te est hoc facio, sed potius ad satisfaciendum desiderio tuo, pro peccatis aliorum, virtute Altissimi hoc facere compellor: plus enim a te crucior, quam a me tu possis cruciari: frequentes enim tibi insidias posui, multoties dictis & factis tuis, tamquam insidiator nequissimus, affui: exilivi etiam, cum te iratam vel impatientem cernerem, protinus sperans si forte aliquid mei juris in te, quemadmodum & in ceteris hominibus, invenirem; sed incassum laboravi, totumque laborem meum in te perdidi: [laborem autem in ea tentanda perdidisse.] quia sive irasci appareas, in veritate irasceris; sive impatienter loquaris, sive quidquid aliud reprehensione dignum facere videaris, in veritate infallibili jugiter solidaris; & idcirco dum omnia opera tua in veritate facta invenio, victus potius & confusus, quam meo voto potitus recedo. Post hæc vero facto tremore suo, sonitum ac rugitum ferreorum telorum se mutuo collidentium faciebat: adjuratusque a Virgine quid hoc esset, dicebat: Hæc sunt tela ignea & mortifera, quæ dum cordibus hominum infigo, ad quæcumque facinora juxta placitum meum inclino, necnon ad mortem æternam impello: nullum tamen unquam tibi infigere, nec in corde tuo firmare potui: magis autem multos, his telis sauciatos, quod possidere libere credidi, per te infelix amisi. Cumque hæc & his similia dæmon ille Virgini sciscitanti respondisset, confestim evanuit: Virgo autem Christi a suo dilectissimo Sponso intime consolata, & ab omni læsione curata, gratias egir. Mane autem facto, hoc est in Octava Epiphaniæ, Virgo Christi ad ecclesiam læta properavit; & communicans, in amplexus sui Dilectissimi feliciter transvolavit.

[128] Post hæc autem circa festam B Agnetis, Virgo Christi per quatuor noctes a quodam dæmone gravissime torquebatur, ita quod sanguis ejus largissime effundebatur. Demum circa festum Purificationis, [In fine Januarii Virgini, eunti ad ecclesiam,] Virgo Christi tribus vicibus a quatuor dæmonibus illudebatur. Cum Virgo Christi circumeundo villam ad ecclesiam ire deberet, prædicti dæmones sursum in aëre super ipsam clamorem & strepitum magnum faciebant: cumque Virgo Christi perterrita, quidnam hoc esset sursum respiceret; vidit dæmones illos horribiles, tamquam tartareo igne succensos, qui ostendentes sibi imaginem tamquam Fratris sui Sigwini, blasphemando dixerunt: [dæmones objiciunt speciē fratris, ut damnati;] Ecce iste est Frater tuus dilectus, quem tenere dilexisti, quem etiam in Ordinem Prædicatorum receptum fore credidisti, pro quo multas preces & orationes inutiliter fudisti: ecce nunc ipsum in nostra potestate habemus, & nobiscum ad æterna supplicia deferemus. Desine igitur pro ipso de cetero incassum preces fundere, quem conspicis nostras manus nequaquam posse effugere. His & hujuscemodi fallacibus sermonibus mentem Virginis ultra modum affligentes, evanuerunt. Et duabus quidem primis vicibus, Virgo Christi nil respondens, ad ecclesiam cum magno mœrore perrexit; tertia vero vice, Virgo Christi, audacia a Domino percepta, dæmones sic alloquitur: Adjuro vos, o maligni spiritus, per virtutem Domini mei Jesu Christi, ut continuo mihi dicatis, cur toties mihi sub specie fratris mei dilecti illuseritis, & mentiendo de ipso cor meum tam graviter afflixeritis. Qui respondentes, dixerunt: Quia cognovimus quod hic frater multum a te dilectus, [sed ipsa eos cogit fraudem fateri.] & quod sit tibi maxima cura de salute ejus: idcirco, licentia ad Altissimo recepta, per ipsum te magis affligere curabamus: quia sic curam & solicitudinem ejusdem fratris de corde tuo tollere putabamus. Sed frustra in hac parte laboramus: quanto enim amplius te per ipsum tentamus, tanto plus ad ejusdem curam & solicitudinem provocamus, nobisque pœnam & confusionem maximam cumulamus. Et idcirco scire debes, quod nihil nostri juris in prædicto fratre tuo habere possumus: tua namque continua solicitudo & jugis oratio ipsum custodit, nobisque omnem sibi nocendi aditum præcludit. Hæc dicentes, lapidem maximum igneum, adinstar molaris, quem inter se portaverant, per quem etiam Virginem Christi sub specie fratris sui illuserant, projicientes ante pedes Virginis, submiserunt: & conversi ad Virginem dixerunt, Hunc lapidem igneum de partibus transmarinis huc ad illudendum tibi attulimus; sed heu! confusi & victi, ipsum ad eumdem locum, de quo sumptus est, cum maximo tormento deportabimus: sed neque hoc ipsum quidem, nisi per tuam licentiam, de qua victi sumus, facere ullo modo poterimus. Hæc & plura his similia dicentes, jubente Virgine lapidem prædictum tollentes, cum maximo strepitu recesserunt.

[129] Igitur in festo Purificationis Virgo Christi communicavit: & continuo rapta, in amplexus sui dilectissimi Sponsi transvolavit. [Medio Feb. 6 noctes dire cruciatur:] Deinde vero ante Cathedram B. Petri, Virgo Christi a quodam dæmone per sex noctes continue afflicta fuit: qui veniens singulis noctibus in thalamum Virginis, ipsam, post varios & iniquos sermones ac comminationes, horribili instrumento transfixam miserabiliter cruciavit: & inter cetera vulnus maximum corpori ejus infixit, de quo sanguis ubertim profluens vestigia Virginis ubique perfudit: quod videlicet vulnus Virgo Christi usque in ultimam noctem incuratum cum magno gaudio portavit; quod & tunc integre sanatum fuit. Post hæc vero, a prima Dominica Quadragesimæ usque in sextam feriam sequentem, [item a 26 ad 3 Martii,] Virgo Christi a quodam dæmone fuit singulis noctibus gravissime cruciata: in qua videlicet sexta feria Virgo Christi communicans, totum illum diem in lacrymis amarissimis continuavit; donec tandem circa sero, de voluntate su dilectissimi Sponsi consolata, aliqualiter respiravit; & sic usque ad tertium diem a dæmonum persecutione secura permansit. Quo transacto, [& a 6 ad 12:] per sequentem hebdomadam, singulis noctibus Virgo Christi a quatuor dæmonibus gravissime torquebatur. Venerunt siquidem dæmones illi singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, & post longas comminationes, duo ex ipsis caldarium plenum bufonibus & venenosis spurcitiis, ante conspectum Virginis attulerunt; alii vero duo os Virginis, instrumentis acutissimis infixis, latius extendebant. Infundentes quoque illa venenosa monstra in corpus Virginis, cunctis visceribus ac intestinis ejus corrosis atque disruptis, ipsam miserabiliter imo indicibiliter cruciaverunt; & hoc facto continuo recesserunt. Virgo autem, propter venenum infusum se continere nequiens, huc atque illuc misere volutabatur; donec tandem, facto Crucis signaculo super corpus ejus, divinitus liberatur.

[130] [postea ei dæmon apparet in specie pinguis mulieris,] Post hanc vero hebdomadam Virgo Christi, quibusdam noctibus a quodam dæmone in hunc modum illudebatur. Singulis etenim noctibus, cum Virgo Christi thalamum suum intrare deberet, & adhuc candelam ardentem in thalamo haberet; quidam dæmon, in specie pinguissimæ mulieris transformatus, in lecto Virginis se reposuerat, & tamquam nuda vestibus se operuerat. Quem Virgo ad lumen intuita, & vehementer perterrita expavit, quia ipsum non dæmonem, sed mulierem esse putavit; & dubitans quid faceret, utrum clamare aut de thalamo exire vellet, tamdem accedens ad lectum, utrum mulier an phantasma esset, palpando experiri voluit: ac continuo dæmon ille, subsannando ac furialiter cachinnando, ridere cœpit. Virgo autem Christi, agnita dæmonis astutia, ipsum cur hoc faceret, quidve per hoc intenderet, per virtutem Domini Jesu Christi, adjuravit. At ille: Ego sum, inquit, dæmon ille qui fratri tuo, [seque fratrem ejus supplantasse mentitur.] quem tu in Religione proficere credis, & pro quo orando multum laboras, frequenter illudo, & juxta placitum meum ad quodlibet facinus inclino: desiste ergo pro ipso de cetero inaniter fabulari, quem sub mea potestate perfecte habeo. Hæc dicens, confestim evanuit, & Virginem in maximo cordis mœrore reliquit. Deinde post has noctes per integram hebdomadam, videlicet usque in Annuntiatione beatæ Virginis, [A 17 Martii ad 25 cruciatur Virgo.] per singulas noctes Virgo Christi gravissima tormenta [pertulit], de quibus nobis nihil indicare voluit. In die autem Annuntiationis Virgo Christi communicans, totum illum diem in amarissimis fletibus transegit; donec tandem contra sero, de voluntate sui dilectissimi Sponsi consolata fuit, & sic ad tertium diem absque dæmonum molestatione permansit.

CAPUT XV. Conversio septem latronum, Christinæ cruciatibus circa Pascha toleratis, impetrata.

[131] Ex tunc autem usque in Cœnam Domini, Virgo Christi gravissimas [tulit] passiones a dæmonibus, [Christina, a 27 Martii ad 6 Aprilis dæmonibus relicta,] de quibus paucas nobis revelavit; videlicet solum illas, quas duabus ultimis noctibus, Cœnam Domini præcedentibus, sustinuit. In his quippe noctibus venerunt septem dæmones, aspectu multum horribiles, in thalamum Virginis orantis: & diversis argumentorum fallaciis totalem vitam & conversationem Virginis pervertentes, ipsam ab erronea vita sua resipiscere, & ad rationabilem se convertere hortabantur; & nisi hoc citius faceret, diversa sibi tormentorum genera inferre minabantur. Quibus Virgo Christi constanter respondit: O maligni spiritus, frustra laboratis, si minis aliquibusve suppliciis me a vera vita mea, quæ Christus est, avertere putatis. Scire etenim debetis, quod minas & tormenta vestra non timeo, sed venturam Domini mei Jesu Christi voluntatem cum toto cordis desiderio expecto: anima enim mea ex hoc mirabiliter lætatur & exultat, si pro amore Domini mei Jesu Christi, qui pro me est mortuus, pati aliqua me contingat. Tunc irati dæmones, [catena ignea stringitur,] catenam igneam coram facie Virginis offerebant, dicentes; Nisi tu, maledicta seductrix, ab hac vana & erronea opinione desistas, & nostris consiliis protinus acquiescas; corpus tuum hac catena ignea fortissime constringemus, & sic constrictam ac vestibus nudatam ad loca remotissima trahendo perducemus, ibique post gravissime tormenta vitam tuam morte turpissima finiemus. At Virgo dixit: Nolite, o maligni spiritus, morando tardare, nolite tempus perdere, sed voluntatem Domini mei in me quantocius perficite. Tunc dæmones cum immenso furore in ipsam irruentes, [raptaturq; in silvam, latronibus 7 infestam,] catenam igneam corpori Virginis stringendo circumdederunt, & trahendo per spinas & tribulos atque horribiliter vociferando in longinquam regionem perduxerunt; illicque Virginem servantes, & silvam maximam sibi demonstrantes, dixerunt: Vides hanc magnam & latam silvam, o infelicissima omnium hominum? In hac silva habitant septem latrones sceleratissimi, necnon ad quæque flagitia promptissimi, qui nostris imperiis jam multis annis obsequentes multos homines occiderunt, & animas non paucas nobis ad tartara transmiserunt. [coram istis crucianda;] Hi sunt enim, quibus omnimodis dominamur, & per quos infinitas animas lucramur. In hanc silvam te miserrimam seductricem, nisi a perversa vita tua adhuc resipiscere velis, confestim trahemus; & omnes has magnas arbores, corpore tuo prostratas, radicitus evellemus; & tunc demum ad unam istarum arborum te contumeliose ligabimus; & clamando, latrones istos crudelissimos & homicidas ad spectaculum ignominiæ tuæ convocabimus. Novissime vero, post innumera tormenta, te nobiscum ad inferos deportabimus, & in collegio eorumdem latronum æternaliter cruciabimus.

[132] Quibus Virgo Christi constanter respondit: Quid fabulando & comminando tempus inutiliter consumitis, [ad quod illa se offerens,] cum per hoc mentem meam minime flectere aut terrere possitis? Parata quippe sum pro amore Domini mei Jesu Christi quæcumque tormentorum genera tolerare. Gaudeo enim & confido in eo, quoniam potens est me de cunctis tribulationibus liberare. Unde de cetero ab inutilibus & vanis comminationibus cessate; & quidquid vobis a Domino imperatum fuerit perficere quantocius festinate. His auditis dæmones illi, nimio furore repleti, Virginem horribiliter invaserunt; trahentesque ipsam in memoratam silvam horribiliter vociferare cœperunt. Deinde corpus Virginis, per catenam apprehensum ad singulas præfatæ silvæ arbores fortissime cædebant, & cædendo universas arbores ad terram prosternebant. [dirissime torquetur,] Ex hujus itaque vociferationis & tumultuationis horribili strepitu latrones ille graviter excitati, & incredibili metu concussi, quid facturi essent, aut ubi latere possent, nescierunt; & tamquam insensati hinc illincque per totam silvam currentes, nec requiem invenientes, saltim ad locum ubi Virgo Christi a dæmonibus tenta fuerat, pervenerunt. Porro dæmones, Virginem Christi tenentes, blasphemantes dixerunt: O infelicissima omnium hominum, quomodo sic obstinata & indurata es, ut te movere non possint tam magnifica nostræ potentiæ miracula coram oculis tuis ostensa, & innumera tormentorum genera tibi potenter illata; de quibus cernis hos crudelissimos latrones immenso timore concuti & terreri? Nonne manifeste vides, quod sub nostra potestate omnino posita es, [& ad desectionem solicitatur:] & alium præter nos adjutorem seu Dominum non habes? Si enim alius adjutor seu Deus tibi esset, utique in tantis tribulationibus non deesset; nunc autem quia nostræ potentiæ magnitudinem in tantis signis tam mirabiliter experiris, necesse est ut solum nos Deos omnipotentes fatearis; & nostris consiliis acquiescens, ab erronea vita tua penitus te convertas, ut de cetero in pace vivere valeas; alioquin te obstinatam ad arborem excelsam suspendemus, & corpus tuum, ignea catena undique transfixum, huic arbori adstringemus; tandemque turpissima morte consumptam, nobiscum ad inferos deferemus.

[133] Ad hæc verba Virgo Christi mente intrepida respondit: Nescitis, [sed nihil his mota Virgo,] o maledicti dæmones, quod proferendo talia incassum loboratis; & comminando, me amplius ad amorem Domini mei Iesu Christi provocatis. Scio nempe quod sine voluntate Domini mei nullam in me potestatem habetis: quapropter pravitatem vestram in torquendo non timeo, sed potius voluntatem Domini mei desideranter expecto. Si enim vos ex voluntate Domini mei Jesu Christi me afflixeritis, ipse sanabit, si occideritis ipse vivificabit, & in suo dilectissimo corde æternaliter conservabit. Nolite ergo tardare, moras rumpite, & quidquid vobis de voluntate Domini mei faciendum restat in me celerius adimplete. Tunc dæmones, cum immenso furore accedentes, & corpus Virginis ad excelsum arborem suspendentes, ignea catena undique transfixerunt, & transfixum subtiliter mirabiliterque prædictæ arbori assuerunt, & simul blasphemantes dixerunt; Nunc miserrima seductrix, Sponsum tuum invoca, [ex arbore suspensa dimittitur:] nunc Dominum & adjutorem invocare festina. Si enim Sponsus & Dominus tibi est, cur te deserit? Si adjutor, cur in tantis periculis non succurrit? Agnosce vel saltem adhuc, quam stulta & vana sunt omnia, quæ de Sponso & Domino tuo præsumis, & insanissime gloriaris. Quibus Virgo Christi constanter respondit: Dominus meus Jesus non me deseret, neque unquam in passionibus me deseruit: ipse enim mecum est: & in hac tribulatione, sicut ex multis, fideliter me eripiet, & seipsum mihi in præmium æternum reddet; vosque mendacissimos, pro expletis malitiæ vestræ fraudibus, dolor & cruciatus æternus suscipiet. Ad hæc verba Virginis, dæmones confusi, quid respondere possent non habuerunt; sed continuo recedentes, ululando & flebilibus vocibus ejulando, totum aërem clamoribus repleverunt.

[134] Erant autem prope stantes septem illi latrones, & magnalia Dei cernentes, [accedentibus deinde latronibus narrat,] necnon has omnes constantissimas allegationes Virginis audientes: qui incredibili terrore incussi, ac toto corpore tremebundi, ad arborem in qua Virgo Christi suspensa erat appropinquare cœperunt. Videntes autem eam tam miserabiliter arbori affixam, & effigiem hominis in ea cognoscentes, utrum homo esset an non, ipsam interrogare cœperunt: qua respondente, quia homo esset: illi ultra tanti horroris & tumultus causam sibi indicari petierunt. At Virgo Christi horribiles dæmones in causa fuisse testabatur. Illi vero Virginem diligentius intuentes, & in tam gravibus pœnis constitutam cernentes, supra modum admirantes dixerunt: Miramur super omnia, quod, si homo es, sicut dicis, quomodo in tantis tormentis constituta vitam habere aut certe loqui nobiscum possis. Quibus Virgo Christi respondens: Revera homo sum, fidei Catholicæ sexusque feminei; sed scire debetis, quod in tantis passionibus a meipsa nec vivere nec loqui valeo; [quomodo in pœnis non deficiat:] sed est Dominus meus Jesus Christus, qui pro me mortuus est, ipse mihi vita, salus & protectio est; & quoniam in ipso vivo, nec in pœnis deficio, nec mori valeo: ipse enim in me vivit, ex me loquitur, & mirabili virtute sua undique me protegit & tuetur. Illi vero amplius admirantes, dixerunt: Si est Deus & Dominus tam magnus & potens, qui tibi in talibus & tantis suppliciis vitam dare atque conservare possit, hunc penitus ignoramus, & post hanc vitam aliam vitam futuram esse numquam credebamus, & idcirco circo manus nostras ad quæque flagitia extendere minime formidavimus: [indeque compunctos, & de futura vita monitos,] in hac vero nocte tam horribilia audivimus & vidimus, quod præ nimio terrore jam pæne mortui sumus. At Virgo Christi: Unus est inquit verus & omnipotens Dominus Jesus Christus, qui pro salute humani generis in Cruce mori dignatus est, qui & resurrexit tertia die, & ad Cælos ascendit: ipse enim est vita omnium beate viventium, salus & protectio omnium in se sperantium: ipse etiam credentibus in se & sibi fideliter famulantibus vitam & beatitudinem sempiternam largietur. E contra est alia misera & interminabilis vita, quæ non vita sed potius mors dicenda est, impiis & peccatoribus reservata, videlicet chaos horrendum, quod deformes atque horribiles dæmones inhabitant: quorum potestati ad Dominum converti nolentes, sed in sua malitia persistentes, post hanc vitam tradentur, & intolerabilibus cruciatibus ab ipsis sine misericordia punientur.

[135] His dictis latrones illi vehementer exterriti, dixerunt: [suaque facinora consitentes,] Si hæc vera sunt quæ asseris, quid tunc fiet de nobis? Nos enim sumus homicidæ & latrones, tamen Catholicæ fidei nomen habentes; qui nec agnoscentes, nec timentes Deum, pluribus annis transactis in unum confœderati, hanc silvam, sedecim milliaria in longitudine habentem, intravimus, in qua multa homicidia simul & universa vitiorum genera peregimus: quæ ergo spes salutis poterit esse nobis? Ad quos Virgo ait: Nolite diffidere, sed convertimini ad Dominum Jesum Christum, Patrem misericordiarum, & ex intimo corde de peccatis vestris compungimini: ipse pius & multum misericors dimittet vobis omnia peccata vestra si veraciter pœnitere, ac de cetero de peccatis cavere volueritis. At illi respondentes dixerunt: Scelera nostra atque peccata tam enormia & magna sunt, ut de venia consequenda spem habere non possimus: nos enim jam multis annis fuimus latrones sceleratissimi, [erigit in spem veniæ:] & ad quæque vitia promptissimi. Quomodo ergo tantis criminibus involuti, veniam sperare possemus? Quibus Virgo Nolite, inquit, de misericordia Dei diffidere: nolite desperando æternæ mortis laqueum incidere: quia immensa Dei misericordia longe exuperat omnia vestra delicta; nec magnitudo peccatorum vos terreat, quod divina miseratio ad veniam invitat: utimini ergo consilio meo, & relicto totius diffidentiæ timore, divinæ clementiæ magnitudinem implorate, veniam poscite; & accedentes ad Sacerdotes, coram ipsis corde compuncto peccatorum vestrorum sordes confitendo detegite.

[136] At illi dixerunt: [metum vero mortis excusantibus, suadet ut confessionis causa prodeant e silva,] Si nos ad quærendum Sacerdotes, quemadmodum suades, ab hac silva exiremus, vitam nostram proculdubio perderemus: nam sunt multi, qui propter homicidia, rapinas ac cetera facinora perpetrata, nos comprehendere cupientes, nobis jam dudum insidias posuerunt: a quibus, si ad quærendum Sacerdotes exiremus, continuo raperemur, & sine contradictione morte turpissima damnaremur. Quibus Virgo Christi ait: Si metu corporis compulsi, ad quærendum Sacerdotes, quibus peccata vestra confiteamini, de silva exire non præsumitis, de immensa Dei misericordia tamen nullo modo desperare debetis: sed sub firma spe misericordiæ consequendæ manus & corda sursum ad Deum erigite, & coram veneranda Majestatis ejus præsentia omnia peccata vestra confidento edicite: adest enim Pater misericordiarum & scrutator cordium, [& eo ipso salvandos promittit:] qui si vos pœnitentes & ex toto corde pro peccatis dolentes aspexerit, non solum vobis omnia peccata misericorditer relaxabit, verum etiam ab omnibus adversantibus & periculis propitius liberans, post hanc vitam transitoriam cum Electis suis in æterna beatitudine coronavit. Verum ego ut securius atque fiducialius id faciatis, peccatorum vestrorum sarcinas sponte suspicio, meque ad satisfaciendum pro vobis promptissimam exhibeo. Ad hæc verba Virginis, duo ex ipsis latronibus, [itaque per suasis consilium sequi] Simon & a Remboldus nomina habentes, qui & secundum carnem fratres erant, divina misericordia compuncti, reliquos latrones consocios suos, ut consilio Virginis acquiescerent, & se peccatis suis veraciter pœniterent, hortari cœperunt. Dixerunt enim: Agite nunc, o socii, ut confestim recedamus a viis nostris pessimis, in quibus jam dudum periculosissime conversati sumus; & convertamur ad hunc tam pium tamque propitium Dominum, cujus in hac Virgine virtutes & mirabilia tam magnifica videmus: ipse enim est solus verus & omnipotens Dominus, qui huic Virgini in tantis tormentis constitutæ & vitam conservat, & linguam ad loquendum accommodat. Ad hunc itaque, pœnitentiam agentes, veraciter convertamur; ut misericordiam consecuti, æterna tormenta, nobis pro peccatis nostris reservata, simulque horribiles manus dæmonum, de quibus hac nocte tam horribilia & vidimus & audivimus, evadere valeamus: neque enim justum est, ut quærendo Sacerdotes, & peccata nostra sub specie veniæ confitendo, insidiatores timeamus: qui jam dudum ignorando Deum, & in malitia nostra persevarando, ipsos minime timere voluimus.

[137] Cumque hæc & his simili exhortando ad socios dicerent; [declarat quæ & unde sit,] illis autem adhuc dubitantibus & de statu Virginis interrogantibus, videlicet quomodo hæc fieri possent, aut qualiter illuc venisset Virgo Christi; ut omnem diffidentiam de cordibus eorum tolleret, faciliusque de spe veniæ certificaret, ipsis de statu suo plurima notificavit; & ostendes illis locum, unde & quemadmodum illuc venisset, dixit: Est quædam magna & nominata civitas quæ Colonia dicitur: ab hac civitate ad duo milliaria distat quædam villa Stumbele dicta, de qua hac nocte, cum essem in cubiculo meo orans, comprehensa sum a dæmonibus: qui expoliantes me vestimentis meis, [quomodo torqueatur a dæmonibus:] & catenam igneam corpori meo circumdantes, trahentesque me per spinas & vepres, vociferando horribiliter, ad hanc silvam perduxerunt: & cædentes me ad singulas hujus silvæ arbores, ipsas omnes, quemadmodum prostratas cernitis, meo corpore cædendo prostraverunt: novissime autem suspendentes me ad hanc arborem, corpus meum catena ignea subtiliter atque mirabiliter huic arbori affixerunt: sed in iis omnibus tormentis occidere me nullatenus potuerunt, quia nullam potestatem in me nisi concessam a Domino meo Jesu Christo habere potuerunt. Ipse enim Dominus meus Jesus Christus, adjutor & protector meus est: ipse in his omnibus conservat: ipse me ab hac necessitate propitius eripiet, & mirabili virtute sua sanatam & confortatam ad locum, unde huc tracta sum, mirabiliter revocabit: nec solum hac vice me ab ipso liberari confido; sed sæpissime, in similibus ac gravioribus tormentis, auxilio ejus liberatam me gaudeo. Ut autem sciatis qualiter in iis omnibus tormentis vivere atque vobiscum loqui valeo; dico vobis, quia Dominus meus Jesus Christus, [& a Christo per Angelos conservetur.] vita, salus & protectio mea, ipse patiendi pro amore suo vires mihi administrat, & ne unquam in tormentis deficiam me conservat. Præterea habeo penes me duos Angelos, mihi a Domino transmissos, qui me confortant; quos vos quidem minime videre potestis; quia oculos interiores, ad videndum hujusmodi, idoneos & mundatos nondum habetis: spiritus enim sunt, & ideo spiritalibus oculis spiritualiter videri [solum] possunt. Sed si in Dominum meum Iesum Christum veraciter credere volueritis, profecto videbitis qualiter Angelorum ministerio ab iis tormentis mirifice liberabor, & subducta a vestris oculis, tamquam in ictu oculi in meum cubiculum revocabor.

[138] Latrones hoc audientes, & locorum distantiam admirantes dixerunt: [Illis ergo veniā postulantibus,] Si de loco tam remoto huc adducta es, ultra modum miramur; quia silvam hanc trecentis milliari- b de Colonia distare veraciter arbitramur. Tunc latrones omnes, divina miseratione compuncti, procidentes veniam postulabant, & juxta consilium Virginis, extensis ad cælum manibus, peccatorum suorum turpitudines sub spe veniæ confitendo, lacrymosis vocibus coram Virgine recitabant. Exclamantes autem vocibus dicebant: Miserere nostri Pater misericordiarum, & propitius esto peccatis nostris gravissimis: quoniam sceleratissimi homines, ac deterrimi peccatores sumus: quindecim enim Sacerdotes, tam religiosos quam seculares, in hac silva manibus nostris interfecimus; quinquaginta vero alios Clericos, tam Diaconos quam Subdiaconos & Scholares occidimus; centum puellas & matronas, [suaque enormia delicta recensentibus,] violenter corruptas, postea mortificavimus; mulieres etiam imprægnatas occidimus: de reliquis vero hominibus, mercatoribus, viatoribus, & peregrinis, a nobis interfectis, non est numerus: hos omnes ablatis rebus occidimus, nec cuiquam quantumcumque supplicanti pepercimus: res itaque sic adeptas, nec legem tenendo, nec Deum timendo, sed libere in concupiscentiis abutendo, consumpsimus: quia post hanc vitam nullam aliam vitam futuram agnovimus. Cumque hæc & cetera omnia peccata sua confitendo coram Virgine recitassent, Virgo Christi confortans eos, ne propter multitudinem peccatorum suorum desperarent, sed potius firmiter in fide & spe veniæ perseverarent, fideliter admonebat; seque pro ipsis satisfacere velle promittebat. Interea cum Virgo Christi cum latronibus confortando loqueretur; [ipsa cum lumine subducitur ex oculis.] ecce corpus ejus illico mirifico lumine obumbratur: in cujus luminis claritate reverenter per Angelos ab arbore cui affixum fuerat solvitur, & subductum ab oculis latronum, sanatum per omnia, in proprium thalamum cum magna consolatione reducitur.

[139] Porro latrones, hujus luminis claritatem cernentes, nec splendorem ferre valentes, ad terram proni corruerunt: [Hoc viso animati latrones e silva prodeunt:] sed introrsus amplius illuminati ac roborati, videntesque Virginem in tam mirifico lumine subductam, plane omnibus quæ locuta fuerat crediderunt: & ardore fidei inflammati, postposito corporis metu, ad publicam confessionem Sacerdotum, quemadmodum a Virgine edocti fuerant, confugere cœperunt. Qui dum ad quærendum Sacerdotes cum festinatione pergerent, in manus insidiantium inciderunt; qui cum magna crudelitate & aviditate ipsos comprehendentes sine dilatione ac Iudicis interrogatione ipsos occidere statuerunt. Latrones vero, [& ab accolis comprehensi,] videntes se in tantis angustiis deprehensos, non ut ipsis parcerent, sed ut ad confidentum peccata sua tempus concederent omni instantia petiverunt. Dixerunt autem: Non vitæ nostræ inducias petimus, quia pro peccatis nostris mortem jam dudum meruimus; tantum nobis ad confitendum peccata nostra tempus concedite, & post hæc quacumque morte volueritis nos interficite: libenter enim moriemur, pro amore Domini nostri Jesu Christi, qui pro nobis in Cruce mortuus est, cujus in hac nocte tot virtutes & magnalia vidimus. Illi autem subsannantes atque deridentes eos, dixerunt: Auditis qualiter isti sceleratissimi latrones, qui jam multis annis homicidæ fuerunt, nunc monachari volunt, & sub specie Confessionis decipere nos credunt? merito in rota seu in patibulo debent monachari, & in vectibus c per ventres eorum transfixis pœnitentiam agere & confiteri. Tunc latrones, [petito frustra Sacerdote,] se invicem consolantes, dixerunt, quod libenter mori vellent pro amore Domini Iesu Christi, cujus tanta miracula vidissent, qui suam Dilectam, in tantis tormentis conservatam, tam mirifice liberasset, ut ipse misericorditer eis cuncta peccata indulgeret, quia Confessorem alium non haberent. Hoc audientes adversarii eorum, [impalantur & pie moriuntur.] ipsos crudeliter invaserunt, multis verberibus affectos, vectes acutos per ventres eorum percutientes, terræ fortissime infixerunt, sicque tormento miserabili eorum animas extorserunt. Et hic quidem, quia in vera contritione, & in confessione sanctæ fidei obierunt, divina miseratione gehennæ incendia evadentes, in locum Purgatorii abjerunt.

[140] Sequenti vero nocte, hoc est in illa quæ Cœnam Domini præcedit, [6 Apr. rursus illa eodem raptatur,] Virgo Christi ab eisdem dæmonibus ignea catena ut ante constringitur; & ad illum locum, in quo latrones illi interfecti jacebant, trahendo perducitur. Illuc quoque tenentes eam dæmones, insultando ac blasphemando dixerunt: Vides nunc, o infelicissima omnium hominum, hos homicidas & latrones morte turpissima interfectos: ii sunt illi septem latrones, qui nostris consiliis jam pluribus annis obtemperantes, multa & infinita homicidia in hac silva peregerunt, nunc vero malitiæ suæ vicem receperunt. Horum animas nobiscum apud inferos delatas habemus, eaque ibidem inter perpetua incendia affligemus. Simili modo & te miserimam seductricem, [& iisdem vectibus transfigitur,] nisi adhuc a diuturno errore & perversitate tua resipiscere velis, affligemus: hosque omnes vectes corpori tuo transfigemus, & sic demum turpissima morte consumptam nobiscum ad inferos, his latronibus associandam, & æternis incendiis concremandam, deferemus. Ad hæc Virgo Christi intrepida respondit: Quid me, o mendacissimi dæmones, nugatoria proferendo incassum terrere putatis? Scio nempe, quod divina miseratio, omnia peccata eorum relaxando, ipsos a vestra potestate eripuit, & in electorum suorum numero misericorditer adoptavit. Desistite ergo ab hujusmodi vanis & mendacibus sermonibus, quibus frustra rei veritatis consciam decipere ac terrere putatis, sed si quid vobis ex imperio Domini faciendum, [& dire cæditur a dæmonibus:] hoc celeriter perficiatis. His auditis dæmones illi, immenso furore succensi, Virginem horribiliter invaserunt; & innumeris verberibus, ipsam ad corpora latronum cædentes, & vectibus de corporibus latronum extractis, omnes ipsos per corpus Virginis percutientes, terræ profundissime incusserunt: & hoc facto dæmones illi confusi atque captivi, in eodem loco immobiliter perstiterunt.

[141] Interea Virgo Christi, a suo dilectissimo Sponso visitata, [quibus tandem se vinci fassis,] intime consolatur, necnon ab omni læsione perfecte curatur. Stabat ergo Sponsa Christi in suo dilectissimo Sponso tripudians & exultans; stabant & coram ipsa dæmones, cum magna confusione cunctarum nequitiarum suarum modum & ordinem recensentes, & victos se per omnia ostenderunt: exclamantesque vocibus flebilibus dixerunt: Dimitte nos, o Christina Ancilla Omnipotentis fidelissima, quoniam vehementissime cruciamur: de cetero enim numquam tibi molesti erimus, quia plane per omnia a te victi sumus: in te enim regnat quædam omnipotens & insuperabilis virtus, quæ te superari non patitur, cui resistere omnis nostra potestas frustra nititur: ipsa enim est virtus Altissimi, quæ vires nostras undique conterit & exuperat, & ab iis quos jam dudum possidere videbamur violenter nos spoliat. Unde de manifeste fatemur, nos in animabus horum latronum nullam potestatem habere, sed ex pœnis, tibi ex parte illorum injuste illatis, perpetuas confusiones & afflictiones tolerare debere. Cumque hæc & his similia dixissent, tandem Virgine Christi jubente, cum magnis clamoribus & ululatibus recesserunt: quibus recedentibus Virgo Christi, cum maxima consolatione & lætitia in suum thalamum revocatur. Igitur sequenti die, id est Cœna Domini transacta feliciter, [cubili suo restituta, Pascha celebrat 9 Aprilis.] a vespere diei Cœnæ usque in Vigiliam Paschæ, Virgo Christi ab humanis aspectibus se subtraxit, & cubili suo sola inclusa, suo dilectissimo Sponso compassa, omnia Dominici corporis stigmata tam evidenter tamque veraciter recipere meruit; ut dum in Vigilia Paschæ se nostris aspectibus ad videndum præberet, ipsa gloriosa stigmata in ejus membris apparerent. Deinde sequenti die, hoc est in die sancto Paschæ, Virgo Christi communicavit, & continuo in amplexus sui dilectissimi Sponsi transvolavit, ubi eam æterni Sponsi benignitas novis ac recentissimis clenodiis ditans, ineffabiliter lætificavit.

ANNOTATA D. P.

a Teutonicæ originis nomen Remboldus persuadet, Germanicæ quoque nationis latrones istos fuisse: quod magis etiam confirmant nomina sociorum infra num. 142.

b Ut milliaria Germanica non major a sed communia, unius horæ singula, accipiamus; tamen deberet hæc silva hærendo intra terminos linguæ Teutonicæ, in Lithuania, Livonia vel Saxonia trans Albim provinciis poni; puta in Holsatia, Meklenburgio, Luneburgia, vel Marchia Brandeburgica.

c Vectes intelligo, palos ligneos, quibus impalari reos cruce dignos, Hungarorum ac Polonorum consuetudo etiam hodie obtinet.

CAPUT XVI. Acta a Pentecoste anni MCCLXXXIV usque Octobrem: anima cujusdam Nobilis in Purgatorio alleviata.

[142] [Christina hebdomadis 4 ægra decumbit:] Transactis post festum Paschæ quasi tribus diebus, Virgo Christi a quodam dæmone per quatuor noctes graviter cruciata fuit, ita quod sanguis de corpore ejus largissime emanavit: deinde maxima corporis debilitate prægravata, pœne quatuor hebdomadis lecto decubuit. Post hæc vero, circa festum Ascensionis, [a 10 Maji & 22 rursus immaniter torta,] quasi octo noctibus Virgo Christi a quodam dæmone gravissimos cruciatus sustinuit; deinde per hebdomadam quæ festum Pentecostes præcedit, Virgo Christi, ad alleviandum pœnas illorum septem latronum, de quibus supra memoravimus, singulis noctibus gravissimas & innumerabiles pœnas sustinuit, non quidem visibiliter, sed ad modum Purgatorii spiritualiter & sensibiliter: videlicet ignem super humanum modum fervidum, & intolerabile gelu, necnon & ceteras passiones infinitas & intolerabiles, in quibus Virginem Christi singulis momentis mori ac in nihilum redigi necesse fuisset, si non ipsam divina virtus mirabiliter conservasset. Igitur ob has Virginis gravissimas passiones, [magnum levamen impetrat animabus latronum.] prædictis latronibus de pœnis Purgatorii maxima facta est alleviatio. Erant autem nomina illorum latronum, Symon, Remboldus, Hermannus, Constantinus, Volmarus, Vortlemius, Ecbertus. Itaque in die sancto Pentecostes Virgo Christi læta ad ecclesiam proficiscitur; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur, ibique septiformis Spiritus munere ineffabiliter consolatur.

[143] Post festum Pentecostes una hebdomada transacta, Virgo Christi per integram hebdomadam a quodam dæmone singulis noctibus acerrime cruciabatur. Eodem tempore Virgo Christi a quodam dæmone per hunc modum illudebatur. Nam dum Virginem Christi, [Qui eam Colonia reducem secuti reduxerant,] quidam familiares sibi, devotionis causa de Colonia secuti fuissent, & ipsi in via ducatum præbuissent, & circa sero facta cœna, ne ipsam diutius vexarent, aut aliquibus expensis gravarent, post solis occasum redire cœpissent; & Virgo post recessum eorum aliquantulum turbata esset; sequenti die, cum Virgo Christi orando in pomœrio suo staret; ecce quidam dæmon, in speciem unius illorum qui sero ab ipsis recesserant transformatus venit, & cum magna festinatione sepem pomœrii transcendit. Quem Virgo videns, & famulum sibi familiarem veraciter credens, in occursum sibi veniebat; & salutans eum, quidnam hoc prætenderet, quod sic solus rediret, & cur mœstus esset, interrogavit. Cui ille flens & ejulans, dixit: O Carissima Christina non immerito turbatus sum & lugeo, [falso nuntiantur in regressu occisi:] quia maximam lugendi atque dolendi materiam habeo: interfecti enim sunt in via, qua Coloniam redire debuimus, carissimi Domini nostri & amici Engelbertus & Henricus Sacerdotes: ex instinctu enim cujusdam nequam accidit, ut quidam Burgenses in Colonia quemdam amicum nostrum, nomine Hermannum Quocum, occiderunt: qui dum me cum prædictis Sacerdotibus simul ad interficiendum quærerent, nec invenirent; relatu quorumdam nos vobiscum de civitate exisse, & cito reversuros esse intellexerunt: unde ponentes nobis insidias hodie, dum ad civitatem redire deberemus, nos tamquam incautos crudeliter invaserunt; & statim extractis gladiis prædictos Sacerdotes, qui mecum erant, interfecerunt: ego vero solus, utpote cursu agilis, eorum manus evasi: sed nimio dolore urgente, [sed fraudē cogitur revelare dæmon.] continere me nequaquam potui, quin ad vos confestim redirem, & vobis magnam cordis mei tristitiam indicarem. His auditis, Virgo Christi vehementi cordis dolore concussa, & quasi deficiens a corde, ad terram corruit; quia hæc omnia, tamquam ab homine relata, vera esse credidit. Quæ dum in maxima turbatione cordis jaceret, continuo Spiritus veritatis emicuit, ita ut & dæmonis astutiam agnosceret, ipsumque in deformitatis suæ turpissimam speciem mutari manifeste videret. Qui etiam adjuratus per ipsam, cur hoc fecerit; respondit: Quia te de recessu eorum dolentem aspexi, idcirco permissus ab Altissimo, te decipere & turbare amplius volui; & his dictis, in magno fœtore recessit.

[144] Post hæc circa festum Marci & Marcelliani, cum Virgo Christi communicare proponeret; præcedenti nocte venit quidam dæmon, [17 Iunii iterum frustra solicitatur Virgo;] aspectu multum horribilis, in thalamum Virginis; & fatigans eam diversis sermonibus ac comminationibus, dixit: Nisi tu, maledicta, a vana ac inutili fabulatione tua confestim desistas, os tuum subula & filo ferreo atque igneo assuendo sic obsuere volo, ut de cetero nec confabulari inutiliter nec loqui omnino possis. Cui Virgo indignanter respondit: Putas me, o maligne spiritus, aliquibus comminationibus seu pœnarum promissionibus a laude Domini mei posse retrahere? Nequaquam unquam hoc poteris, quantumcumque tuis fraudibus ad hoc nitaris. Si enim cum licentia Domini mei hoc aliquo modo efficere possis, ut forinsecus linguam meam silere faceres; tamen cor meum & anima mea ejus laudes æternaliter decantabit. Unde cessa, miser, ab hujuscemodi sermonibus, quibus frustra intrepidam terrere putas: sed quidquid tibi a Domino meo imperatum est, in me celeriter perficias. Tunc dæmon ille furibundus in Virginem irruit, & subula acutissima cum filo ferreo labia Virginis contrahendo ac consuendo undique perforavit: & & sic os ejus ne loqueretur obstruens, ipsam horribiliter cruciavit; & hoc facto, continuo evanuit. Virgo autem Christi, a suo dilectissimo Sponso visitata, intime consolatur; [die 18 obvium sibi habet dæmonem in specie fratris sui.] apertoque ore atque sanato, mirabiliter confortatur. Sequenti vero die, cum Virgo Christi communicandi gratia ad ecclesiam pergeret; occurrit ei quidam dæmon, in specie fratris sui Sigwini: quem ut Virgo Christi, scissis vestibus & corpore cruento venientem ad se vidit; obstupefacta nimium & turbata, ipsum salutare, atque de statu suo interrogare cœpit. Cui ille respondit: Soror mea carissima, dico tibi, quod jam dudum a Paganis captus sum atque detentus; a quibus miserabiliter cruciatus, has omnes plagas recepi, & saltem modo vix cum vita evasi: neque enim unquam Ordinem Prædicatorum ut tu putabas intravi. Interea cum hæc loqueretur, Virgo Christi, intus a Spiritu veritatis edocta, spiritum falsitatis agnovit; eumque ut confestim discederet, nec de cetero ipsam talibus fallaciis impediret, per virtutem Domini Jesu Christi admonuit. Ad cujus admonitionem dæmon ille cachinnans, illico recessit: Virgo autem ultra ad ecclesiam proficiscitur, & communicans in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur.

[145] [Exeunte Iunio,] Post hæc vero, circa festum Apostolorum Petri & Pauli, Virgo Christi a quodam dæmone per quatuor noctes graviter affligebatur: deinde per tres noctes venerunt quidam dæmones in thalamum Virginis, & post longas comminationes, aures, oculos, nares, & os Virginis subulis acutissimis perforando obstruxerunt, & blasphemando ipsam horribiliter cruciaverunt: at Virgo Christi, singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso intime consolatur, & ab omni læsione plenarie curatur. Deinde quadam nocte apparuit Virgini Christi, tamquam in visione, quidam Nobilis, [videt animam Nobilis, in pugna defuncti,] ante paucos dies juxta civitatem Aquensem in quodam conflictu interfectus: qui licet pluribus annis in peccatis vixerit, tamen hoc solum bonum in se habuit, scilicet quod quotidie Deum ut ipsum a peccatis suis converteret, & ante mortem veram compunctionem donaret, seriose atque cum integra cordis intentione exoravit. Hic itaque dum ab Aquensibus captus rota frangi & occidi deberet, & nec precibus nec muneribus vitæ inducias impetrare potuisset; [gravi Purgatorio puniri:] divina miseratione intime compunctus, Dominum Iesum Christum, ut sui peccatoris misereri dignaretur, humiliter erogavit: in qua vera contritione & confessione moriens, divina miseratione a pœnis æternalibus ereptus, in gravissimis tormentis vidit, & miserabili voce clamantem audivit: Miseremini mei, Pater misericordiarum, & compatiamini mihi, in tam gravibus & intolerabilibus tormentis constituto: vos enim, ob mirabilem ac ineffabilem bonitatem vestram, magnam misericordiam mecum fecistis, quia me de pœnis inferni misericorditer absolvistis: nunc quæso immensam clementiam vestram, ut me ab his gravissimis ac intolerabilibus cruciatibus misericorditer absolvere velitis.

[146] Virgo autem has miserabiles [voces] audiens, ac intolerabiles hujus viri cruciatus attendens, ipsi ex intimo cordis compatiebatur: & magno cordis affectu pati pro ipso desiderans, suum dilectissimum Sponsum, [pro quo satisfactionem offerens,] ut pro alleviatione pœnarum dicti viri sibi qualiacumque tormenta infligerentur, intime precabatur: quod juxta Virginis desiderium statim evenit. Nam sequenti nocte, & pæne per duas hebdomadas singulis noctibus, venit maxima multitudo dæmonum in thalamum Virginis orantis: qui apprehensum corpus, quasi super incudem posuerunt, & cædentes ferreis malleis super ipsum membratim invicem diviserunt, & tamquam in nihilum redegerunt. Tribus vero noctibus prædicti dæmones, portantes caldarium bufonibus plenum, extensoque ore Virginis instrumentis acutissimis, [torquetur etiam ipsa per dies 14:] ipsa venenosa ac monstruosa animalia, more suo sonantia, corpori Virginis infuderunt. Quæ infusa, omnia viscera ac intestina Virginis penetrabant; eaque morsu amarissimo mordentia atque discerpentia, ipsam supra modum cruciabant. Sed Virgo Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso intime consolata, ab omni læsione plenarie curatur. In ultima vero nocte, [& 30 Iulii consolata:] hoc est in illa quæ est ante Dominicam Vincula B. Petri præcedentem, post tormenta supradicta, cum Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso consolata & sanata fuisset; dæmones illi, qui Virginem afflixerant, confusi ac tremuli, coram Virgine stabant: & cunctis nequitiis suis proditis veniam poscentes, dixerunt: Miserere nostri, o Christina Ancilla Omnipotentis: quia non solum a te superati sumus, verum etiam pro tormentis tibi injuste illatis gravissime torquemur: nos enim sumus dæmones numero undecim millia, [supplices sibi dæmones habet:] quibus ab Altissimo fuerat imperatum, ut tibi, juxta petitionem & desiderium cordis tui, pro alleviatione pœnarum illius viri quem in tormentis conspexeras, has omnes passiones gravissimas inferremus. Quibus omnibus juxta mensuram nobis traditam expletis, invictissimam mentis tuæ constantiam admirari compellimur, & plane nos confusos atque victos per omnia fatemur. Hæc & plura illis dicentibus, jubente Virgine, cum maximis ululatibus & clamoribus abierunt. Quibus abuentibus, Virgo Christi humiliter se prosternens, suum Sponsum in omnibus benedixit.

[147] Mane autem facto, hoc est in illa Dominica, quæ Vincula B. Petri antecedit, Virgo Christi ad ecclesiam proficiscitur; & communicans, in amplexus sui Dilectissimi continuo rapitur; [deinde intelligit Nobilem sublevari cœptum:] ubi inter cetera ineffabilia gaudia, Sponsa Christi hoc pro novo ac speciali clenodio recipere meruit, scilicet quod prædicto viro totidem annos pœnarum relaxatos veraciter agnovit, quot ipsa in præcedentibus noctibus affligentes se dæmones pertulit. Deinde transactis tribus diebus, Virgo Christi singulis noctibus, usque in Assumptionem beatæ Virginis, innumerabiles atque humanis viribus intolerabiles pœnas sustinuit; non quidem per dæmones visibiliter, sed adinstar Purgatorii sensibiliter: in quibus Virgo Christi singulis momentis defecisset, [pro quo rursum a 3 Aug. ad 15 similes Purgatorii pœnas tolerans;] & quasi in nihilum redacta fuisset, si non ipsam divina virtus mirabiliter confortasset. Præter has gravissimas passiones, quæ singulis noctibus in Virgine procedebant; quasi per decem noctes festum Assumptionis præcedentes, Virgo Christi a quinque dæmonibus graviter affligebatur. Venerunt siquidem dæmones illi singulis noctibus in thalamum Virginis, secum in vase muscas, formicas, bufones, ac cetera genera immundorum ac abominabilium vermium apportantes; & singulis noctibus, singula vermium genera, auribus, oculis, naribus, & ori Virginis tundendo atque infundendo ingerebant; ipsamque ultra modum affligebant: quæ postmodum per vomitum effusa a Virgine, sui generis qualitatem abominaliter ostendebant. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ festum Assumptionis præcedit, venerunt prædicti dæmones, portantes caldarium bufonibus plenum, quos ante faciem Virginis tundendo triverunt, & sic contrita bufonum venenosa corpora in faciem Virginis, [& infuso veneno opleta,] necnon & in omnes partes organicas fundendo miserunt: & hoc facto, extenso ore, omnes illas abominabiles spurcitias corpori Virginis infundentes, continuo recesserunt. Illis vero recedentibus, dum Virgo Christi propter venenum sibi infusum acerrime torqueretur; continuo a suo dilectissimo Sponso visitata intime consolatur: & facto super corpus ejus Crucis signaculo, ab infuso veneno protinus liberatur. Præterea tribus noctibus prædictum festum præcedentibus, præter passiones supradictas, Virgo Christi a quodam dæmone gravissime torquebatur, & inter cetera maximum sibi vulnus infligebatur: quod in corpore Virginis incuratum in ipso festo relinquitur.

[148] Contigit autem ante prædictum festum Assumptionis, [atque sub specie fratris frustra territa;] Virginem Christi tribus vicibus a quodam dæmone, sub specie fratris sui Sigwini, in habitu seculari illudi; qui scissis vestibus apparens, se numquam in Ordinem Prædicatorum receptum fuisse dicebat: sed nec vera esse omnia, quæ sibi a Prædicatoribus promissa essent, mendaciter asserebat. Qui tandem per Virginem adjuratus, deformitatis suæ turpissimam speciem resumpsit, & confusus cum magno strepitu & fœtore recessit. Igitur Virgo Christi in die Assumptionis beatæ Virginis, læta ad ecclesiam veniens, communicabat; & continuo rapta in amplexus sui dulcissimi Sponsi transvolabat. Deinde post festum Assumptionis una hebdomada transacta, Virgo Christi tribus noctibus, sensibiliter quidem, sed indicibiliter, & adinstar Purgatorii; humanis viribus & intolerabiliter torquebatur. Deinde per quinque noctes a quodam dæmone gravissime affligebatur, [deinde a 21 Aug.] & maximum ipsi vulnus infligebatur, quod in ultima nocte plenarie curabatur: deinde in illa nocte, quæ Nativitatem beatæ Mariæ antecedit, Virgo Christi passiones multifarias, adinstar Purgatorii gravissimas sustinuit; videlicet ignem super humanum modum fervidum, & intollerabile gelu, [& 6 Sept. velut Purgatorium passa,] simulque universa tormentorum genera, quibus animæ in Purgatorio cruciantur. Erant autem tam gravia & humanis viribus intolerabilia tormenta, quatenus in eis Virgo Christi singulis momentis deficeret, nisi ipsam virtus Omnipotentis conservaret. Mane autem facto, hoc est in die Nativitatis beatæ Mariæ Virginis, Sponsa Christi læta ad ecclesiam proficiscitur; & communicans, jucundissimos in amplexus sui Dilectissimi mox rapitur. [necnon 12,] Transactis itaque post festum Nativitatis tribus diebus, Virgo Christi sex noctibus a quodam dæmone gravissime torquebatur, & usque ad magnam effusionem sanguinis vulnerabatur.

[149] Deinde quadam nocte venit quidam dæmon in thalamum Virginis, tamquam vetustis vestibus & conscissis indutus: [post victum acediæ spiritum,] in quibus vasa parvula ad modum ampullarum, fœtidissimo liquore plena undique dependebant. Quem Virgo Christi intuens, & dæmonem fore agnoscens, ipsum unde veniret, aut quid vasa parvula circa se pendentia prætenderent, interrogavit. Qui respondens ait: Ego sum dæmon ille, qui Religiosis maxime insidior: in his autem vasis diversa poculorum genera porto. Quæ dum Religiosis propino, Religionis tædium in cordibus eorum genero; & sic deinceps eos juxta meam voluntatem ad dissolutionem & appetitum terrenorum inclino: & præcipue fratrem tuum Sigwinum, in Ordine Prædicatorum constitutum, de his poculis in tantum linivi & potavi, quod in corde ejus maximum Religionis tædium generavi. Virgo autem Christi, audiens quod fratrem suum nominaret, ira & indignatione repleta, violenter in ipsum irruit; & fortissime cædens atque conculcans sub pedibus, [technasque confessum,] tamdiu ipsum retinuit, donec ille flebili voce exclamans dixit: Dimitte me, o Ancilla Omnipotentis Christina, quoniam adversum te non prævaleo: numquam etiam de cetero Fratri tuo molestus ero: tu enim gravissime me crucias, & ab his quos jam dudum possedi violenter me spolias. Cui Virgo: Adjuro te, inquit, maligne spiritus, per virtutem & passionem Domini Iesu Christi, ut de cetero fratrem meum dilectum non impedias, & mihi pro eo si qua inferenda sunt inferas. Præterea adjuro te, ut mihi qualitatem horum poculorum effundendo demonstres. Qui continuo parens Virgini, uno vase transvero, fœtorem abominabilem ac tartareum effundendo spargebat: de quo Virgo Christi, nisi ipsam divina virtus conservaret, pæne suffocata fuerat. Quo facto dæmon dixit: Hæc sunt pocula, quibus incautos mihi attraho: hæc in cordibus eorum multum dulcescere facio, & eisdem poculis mihi consentientes apud inferos æternaliter potabo. Hæc cum dixisset, [fratri suo tentato succurrit.] dimissus a Virgine, cum maximo rugitu ac strepitu recessit; & Virgo humiliter prostrata, suum Dilectissimum pro fratre suo fideliter exoravit: in qua quidem oratione Virgo Christi intime consolata, veraciter a Domino didicit, quod prædictus frater ejus tunc temporis in gravi tentatione fuerat, quam Dominus propter merita & orationes suæ Sponsæ penitus ab eo abstulerat.

CAPUT XVII. Reliqua anni MCCLXXXIV septem latronum aliorumque viginti liberatio ex Purgatorio.

[150] Circa festum B. Remigii, Virgo Christi, quasi per integram hebdomadam, singulis noctibus gravissimas atque Purgatorio similes pœnas sustinuit, [Denuo velut Purgatorium experta, circa initium Octobr.] & sequenti sexta feria, scilicet, quæ festum B. Dionysii præcedebat, communicavit; & in amplexus sui Dilectissimi rapta continuo transvolavit. Post hæc vero ante festum beatorum Maurorum, Virgo Christi quasi per hebdomadam gravissimas Purgatorii pœnas singulis noctibus sustinuit: insuper & per easdem noctes graviter a quodam dæmone cruciata fuit; a quo inter cetera maximum vulnus recepit, quod non nisi in ultima nocte curatum fuit. Deinde vero, ante festum omnium Sanctorum, Virgo Christi singulis noctibus per unam hebdomadam gravissimas atque intolerabiles Purgatorii pœnas sustinuit: [ac 9 ejusdem,] in quibus Virgo Christi singulis momentis in nihilum redigeretur, si non divina virtute mirabiliter conservaretur. Præter has vero spirituales & indicibiles passiones, Virgo Christi per duas noctes, festum omnium Sanctorum præcedentes, [atque sub finem;] gravissimas passiones in corpore a dæmonibus sustinuit. Venerunt siquidem prima nocte quinque dæmones in thalamum Virginis orantis, qui diversis eam sermonibus fatigantes, ipsam ab erronea & perversa vita quam diu exercuisset recedere hortabantur; & nisi celeriter hoc faceret, gravissimis eam suppliciis interficere minabantur. At Virgine in suo proposito firmiter persistente, & se paratam pati pro amore sui dilectissimi Sponsi ad quæcumque tormentorum genera exhibente; dæmones illi furibundi, monstruosa & abominabilia bufonum corpora, contrita & glomerata, attulerunt; quæ fundentes in faciem Virginis, oculos, nares, aures, simul & omnes sensus instrumentis accutissimis findendo, repleverunt. Hoc autem facto, recedentibus illis; [post novas minas] quidam alius dæmon continuo veniebat, portans duos malleos ignitos in manibus: & stans coram Virgine, blasphemando dicebat: O infelicissima omnium hominum, quomodo sic indurata & obstinata es, ut sectando execrabilem animi tui perversitatem, malis vitam per tormenta gravissima prdere, quam acquiescendo salutaribus monitis in pace vivere: vide vel saltem adhuc, quia omnino dominamur tui, & non est alius Deus tibi, qui te de manibus nostris, aut eripere aut salvare possit. Si enim sit alius Deus seu Dominus, quemadmodum insanissime gloriaris tibi esset; [generose spretas,] proculdubio in tanta necessitate tibi assisteret, & tam miserabiliter torqueri a nobis te nequaquam permitteret. Quamobrem recede, vel saltem adhuc, a diuturna perversitate tua & nostris acquiesce consiliis: sin autem caput tuum his malleis fortissime cædendo conteram, & post innumera tormenta te consumptam mecum ad æterna supplicia deferam. Ad hæc verba Virgo Christi constanter respondit: O maligne spiritus, tu & omnes tui complices frustra in hoc laboratis, si aliquibus vestris comminationibus seu tormentis a vera vita mea, quæ Christus est, me avertere putatis: scio nempe & plene confido, quia ipse potens est, non solum de vestris manibus me eripere, verum etiam post tormenta mihi pro suo amore inflicta [deducere] in sui dilectissimi cordis consolationem ineffabilem. Idcirco non timeo, sed ex intimo corde gaudeo, si pro ejus amore qui pro me mortuus est, pati vel mori me contingat: secura tamen, quia sine promissione & voluntate Domini mei Iesu Christi quidquam facere non potestis.

[151] His auditis, dæmon ille horribiliter sæviens in Virginem, [malleis super incude tunditur,] irruit; & uno malleo sub mentum Virginis ad modum incudis posito, cum reliquo desuper caput Virginis fortissime fabricando cædebat; donec tandem per infinitos ictus capite Virginis contrito atque consumpto, vicissim sibi immediate mallei occurrebant. Novissime vero illo dæmone recedente, alius continuo veniebat; qui cum furore maximo Virginem impetens, magnum sibi vulnus infigebat. His itaque omnibus peractis, Virgo Christi, a suo dilectissimo Sponso visitata, mirabiliter reformatur; & præter vulnus, quod novissime sibi inflictum fuerat, ubique sanatur. Sequenti vero nocte venerunt quinque dæmones prædicti in thalamum Virginis orantis, portantes vas plenum bufonibus, stantesque coram Virgine dixerunt; [venenatis farcitur,] Ecce, miserrima seductrix, nunc manifeste vides, quod omnino sub nostra potestate sis, & manus nostras evadere nusquam possis: nos enim affligimus te & sanamus, occidimus & pro placito nostro denuo revivificamus. Agnosce ergo, vel saltem adhuc, diuturnum errorem tuum: resipisce, & nostris consiliis acquiesce: quod si non feceris, hæc venenosa animalia corpori tuo infundemus, & usque ad summum repletam crepare per medium faciemus, & tandem morte turpissima consumptam nobiscum ad inferos deferemus.

[152] At Virgine Christi minas cum tormentis deridente, seque pro amore suo ad quæcumque tormenta [paratam] respondente; dæmones illi, immenso furore succensi, ipsam crudeliter invaserunt: extensoque ore Virginis, instrumentis acutissimis, [uncis compungitur,] bufones abominabiles ejus corpori infuderunt; levantesque ipsam sursum a terra, quatiendo, tundendo, & ad perietes collidendo, miserabiliter cruciaverunt. Deinde ferreos uncos acutissimos capiti simul & corpori Virginis infigendo, & ad invicem colluctando hinc inde, miserabiliter distraxerunt. Cum quibus etiam uncis faciem ac totum corpus Virginis lacerando miserabiliter pupugerunt. Hoc autem facto, recedentibus illis, dæmon ille, qui præcedenti nocte ipsam vulneraverat; innovando priorem plagam, ipsam horribiliter cruciavit. His itaque gestis, [curatur a Sponso.] Sponsa Christi a suo dilectissimo Sponso visitata, intime consolatur: expulsoque totius immunditiæ abominabili veneno, corporalis læsio partim, hoc est in illis locis in quibus notari aut divulgari potuisset, plenarie sanatur: in reliquis vero locis occultis, usque post festum, corpus Virginis incuratum relinquitur. Mane autem facto, hoc est in die omnium Sanctorum, Virgo Christi læta ad ecclesiam proficiscitur; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur: ubi inter ceteras ineffabiles consolationes, [1 Nov. lætificatur.] certam & ineffabilem promissionem de absolutione animarum septem latronum prædictorum, videlicet in proximo Natalis Domini festo, percipere meruit.

[153] Igitur post festum B. Andreæ, Virgo Christi per sex vices continue a duobus dæmonibus torquebatur; venerunt siquidem dæmones illi singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, [Ab initio Decembris multis minis pulsata,] eamque variis & iniquis persuasionibus diu multumque fatigantes & vectem ferreum atque ignitum illi demonstrantes, dixerunt: Nisi tu, miserrima seductrix, ab erronea vita tua celeriter resipiscas, & nostris consiliis acquiescas, hunc vectem ferreum corpori tuo infigemus, & transfixum a summo usque deorsum volvendo atque gyrando, cunctisque visceribus atque intestinis confractis, morte turpissima te occidemus, & exterminatam apud inferos æternaliter cruciandam deferemus. Cumque hæc & his similia comminando dicerent, & Virginem omnino immobilem cernerent; horribiliter sævientes, in ipsam irruunt; mittentesque vectem ferreum per os Virginis, corpus ejus a summo usque deorsum ad modum assaturæ transfixerunt; [totoque confracta corpore,] tenentes extremas partes illius vectis in manibus, volvendo, quatiendo & horribiliter circumgyrando; exustisque atque consumptis cunctis intestinis atque visceribus, Virginem supra modum cruciaverunt. Hoc autem facto, relinquentes ipsam tamquam mortuam, abierunt. At Virgo Christi singulis noctibus, a suo dilectissimo Sponso intime visitata, mirabiliter reformatur: vulnus tamen magnum in corpore ejus, usque in ultimam noctem incuratum relinquitur: quod tunc nihilominus perfecte & integre curabatur.

[154] Transactis itaque in hujuscemodi passionibus sex noctibus: sequenti nocte venerunt horribiles dæmones in thalamum Virginis, [& varie raptata,] diversis argumentorum fallaciis totalem vitam ejus reprobantes, ipsam in omnibus seductam fore, & ob hanc causam cruciandi eam potestatem habere, mendaciter aslerebant; & nisi ab erronea vita sua desistere vellet, ipsam ad spectaculum confusionis & ignominiæ, per vicos & plateas totius villæ, nudam contemptibiliter trahere, & in conspectu cunctorum hominum ipsam turpissima morte interimere minabantur. Ad hæc verba Virgo Christi nil respondit, sed in sui dilectissimi Sponsi vulnera totam mentis suæ aciem fixit. Dæmones itaque studentes in suo proposito firmiter permanere, irruentes unanimiter in eam, uncos ferreos corpori ejus infixerunt; & vestibus exspoliatam, per vicos & plateas totius villæ, clamando horribiliter & vociferando traxerunt: & quidam eorum, [atque illusa] consuetis nequitiæ suæ artibus, se in species hominum transformantes, tamquam ex clamoribus dæmonum excitati, ad spectaculum ignominiæ convenerunt: videntesque Virginem tam horribiliter a dæmonibus torqueri, blasphemando dixerunt: Nonne hæc est miserrima illa seductrix, de qua tot enormia audivimus? nunc manifeste videmus, quod omnia vera sunt quæ de ejus perversa vita jam dudum nobis a viris religiosis prædicta sunt: a seculo enim non est auditum, hominem sic horribiliter & manifeste a dæmonibus cruciari. Revera nisi occulta & gravia peccata in ea essent, nequaquam dæmones ipsam sic miserabiliter cruciare possent. [in puteum projicitur.] E contra reliqui dæmones, Virginem tenentes, dicta aliorum blasphemando affirmabant, necnon & in conspectu adstantium corpus Virginis cædendo, & vicissim inter se projiciendo, & ad terram fortissime allidendo, cruciabant. Quo facto, clamantes & horribiliter vociferantes, Virginem Christi ad quemdam puteum trahendo perduxerunt: in quem, post multas comminationes & blasphemias, ipsam transverso capite projicientes, & tamquam mortuam relinquentes, abierunt. Quibus abeuntibus, Virgo Christi, a duobus Angelis cælitus transmissis, de fundo putei reverenter tollitur, sanatur, & mirabiliter in suum thalamum reducitur.

[155] Mane autem facto, hoc est in sexta feria quæ secundam Dominicam Adventus præcedit, [Die 8 privatur solatio,] Virgo Christi communicandi gratia ad ecclesiam pervenit; & communicans, totum illum diem in maximis amaritudinibus & fletibus peregit; donec tandem circa sero, voluntatem sui dilectissimi Sponsi de passionibus suis supervenientibus scire promeruit, [& ab 11 ad 24 Purgatorium tolerans,] & in hoc aliquantulum consolata usque ad diem tertium sine afflictione dæmonum secura permansit. Quo transacto, singulis noctibus usque in Virgiliam Natalis Domini Virgo Christi gravissimas Purgatorii pœnas sustinuit: in quibus singulis ipsam deficere oportuisset, nisi ipsam divina virtus mirabiliter conservaret. Præter has gravissimas Purgatorii pœnas, quasi per unam hebdomadam Vigiliam Natalis præcedentem, Virgo Christi singulis noctibus gravissime torquebatur [a dæmonibus]: qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis, ipsamque variis & iniquis persuasionibus diu fatigantes, dixerunt: Quousque miserrima omnium hominum, in perversitate tua perseveras? Nonne manifeste vides, quod omnino sub potestate nostra es, & præter nos alium Deum non habes: nos enim dominamur tui; & tecum quodcumque voluerimus facimus: quamobrem nisi confestim fatearis quod ab erronea vitatua desistere, & nostris consiliis acquiescere velis, hos ferreos uncos collo tuo infigemus, & vestibus nudatam ad vicinam silvam te contumeliose trahemus, ibique post innumera tormentorum genera vitam tuam turpissima morte finiemus, & nobiscum ad æterna incendia deferemus.

[156] Cumque hæc & his similia comminando proferrent, [raptatur per silvam:] & Virginem omnino immobilem cernerent; irruentes in eam, uncos ferreos, quemadmodum polliciti fuerant, collo Virginis infixerunt; & vestibus expoliatam per sepes & spinas trahentes, ad vicinam silvam quæ Goibruch dicitur, perduxerunt; ubi circumeundo ac transeundo prædictam silvam, innumeris vicibus trahendo corpus Virginis per spinas, vepres & frutices horribiliter pupugerunt. Deinde vero infixis singulis digitis ac pedicis Virginis instrumentis acutissimis, corpus ejus sursum in aëra levaverunt; & alternatis vicibus, nunc sursum elevando, nunc ad terram præcipitando, ac blasphemando, ipsum horribiliter cruciaverunt.

[157] Hoc autem facto, accedentes quinque dæmones, [per duorum ramorum angustias trabitur.] infixis collo & genibus instrumentis Virginem Christi ad quamdam arborem magnam & excelsam trahendo perduxerunt: quæ videlicet arbor duos fortes ramos e vicino conjunctos habebat, ut vix vel modica pars corporis per eos commode transire posset. Per hos vero ramos Virginem Christi nisi adhuc a perversitate sua resipisceret, coarctando pertrahere, & membratim discerpere minabantur. Virgine autem Christi nil respondente, & in vulnera sui Dilecti immobiliter intendente, dæmones illi atrocissime sævientes, cum magno furore corpus Virginis sustulerunt, & inter duos illos arboris ramos per rimam arctissimam impresserunt; & quidem illorum dæmonum tres ad caput, & duo ad pedes Virginis stantes, per infixa farramenta ipsam hinc inde trahendo & colluctando, indicibiliter cruciaverunt; & inter cruciatus blasphemantes, dixerunt: Nunc, miserrima, Deum, quem colis, invoca; Sponsum, de quo gloriaris, in auxilium provoca. Ubi modo est Sponsus & Deus tuus? Si enim tantus & tam potens Deus tuus, quemadmodum gloriaris, esset, utique in tanta necessitate tibi succurreret. Hæc & plura blasphemantes, [curaturque ab Angelis.] & corpus Virginis supra modum cruciantes, abierunt. Quibus abeuntibus, duo Angeli cælitus missi singulis noctibus veniebant, qui tollentes cum magna reverentia corpus Virginis, sanatum per omnia in proprium thalamum mirabiliter reducebant. Hæc vero [pœna] simul & Angelica consolatio durabat per singulas noctes, usque in Vigiliam Natalis Domini. [Ipsa vero nocte] quæ Vigiliam Natalis præcedebat, post tormenta supradicta, Virgo Christi non ab Angelis, sed a suo dilectissimo Sponso visitatur; & intime consolata, ab omni læsione mirabiliter curatur.

[158] [Dimissis 31 demonibus qui eam afflixerant,] Tunc congregati sunt ante conspectum Virginis omnes illi dæmones, qui per totum Adventum ipsam cruciaverant; & confusi ac tremebundi, cunctarum nequitiarum suarum modum & ordinem pandentes, se per omnia victos flebilibus vocibus clamaverunt; & veniam postulantes, dixerunt: Dimitte nos, o Christina, Omnipotentis fidelissima, quoniam vehementer affligimur: nos enim potestatem affligendi te, non pro tuis, sed pro alienis excessibus ab Altissimo accepimus, quam in te juxta mensuram nobis traditam explevimus, sed minime adversum te prævalere potuimus. In te enim regnat quædam virtus omnipotens, quæ nec minis cedere nec in tormentis te deficere permittit: nos autem pro tormentis injuste tibi illatis, in præsenti quidem gravia tormenta toleramus, sed graviora a nostris sodalibus apud inferos expectamus. Hæc & plura alia, Deum magnificando & seipsos confundendo, dicentes, & numerum eorum quis esset, scilicet triginta & unus, coram Virgine pandentes, dimissi ab ipsa cum maximis ululatibus recesserunt: Virgo autem Christi, completis his omnibus, in suum thalamum mirabiliter revocatur. Transacta itaque Vigilia Natalis in magna lætitia, Virgo Christi sequenti hoc est in die sancto Natalis, ad ecclesiam læta proficiscitur; & in amplexus sui dilectissimi Sponsi continuo rapitur: ubi inter cetera ineffabilia gaudia, hoc ipsi a suo dilectissimo Sponso, tamquam pro novo ac speciali clenodio donatur; quod videlicet animas illorum septem latronum, secundum quod sibi in festo omnium Sanctorum præmonstratum fuerat, a pœnis ereptas, coram benefica facie æterni Sponsi feliciter coronatas invenit. Erant autem eæ septem animæ latronum, pro quorum excessibus Virgo Christi se sponte obligaverat; [videt 7 latrones liberatos,] pro quibus tantas & tam graves passiones, tam spirituales quam corporales, sustinuit; & eæ quidem animæ adhuc multis annis in Purgatorio pro suis excessibus puniri debuissent, si non ipsis passiones & merita Virginis, apud æterni Sponsi clementiam, celerius subvenissent. Cum his vero septem animabus viginti aliæ animæ, [& cum his alios 20.] eodem momento a pœnis Purgatorii ereptæ, in æterna beatitudine sunt receptæ; quarum duæ animæ erant de civitate Coloniensi oriundæ, reliquæ vero de diversis mundi partibus erant ortæ; eæ vero animæ multis annis in Purgatorio manserant; & hanc felicissimam redemptionis suæ horam expectaverant.

CAPUT XVIII. Annus MCCLXXXV usque post Pascha.

[159] Transactis itaque post Nativitatem Domini quasi duabus hebdomadis, cum Virgo Christi communicare proponeret, [Anno 1285 a 9 Ianuar. Christina intestinis evulsis cruciatur,] tribus noctibus diem Communionis præcedentibus a quodam dæmone gravissime torquebatur: qui veniens singulis noctibus in thalamum. Virginis, primo quidem ipsam variis & iniquis sermonibus fatigavit; deinde cum maximo furore in ipsam irruens, corpus Virginis instrumento acutissimo perforavit; & cunctis visceribus ac intestinis ejus extractis, ipsam horribiliter cruciavit; recedensque maximum sibi vulnus inflixit. At Virgo Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso visitatur, & mirabiliter sanatur; præter vulnus quod ultimo sibi a dæmone infligitur, [13 consolatur;] quod usque in ultimam noctem incuratum relinquitur. Sequenti vero die, hoc est in illa quæ Octavam Epiphaniæ præcedit, Virgo Christi ad ecclesiam veniens, communicavit; & continuo in amplexus sui dilectissimi Sponsi transvolavit. Post hæc vero circa festum B. Agnetis, [rursumque a 16 ad 21:] Virgo Christi, quasi per integram hebdomadam, singulis noctibus gravissimas passiones sustinuit & a suo dilectissimo Sponso consolata & sanata fuit. Deinde quadam nocte, cum Virgo Christi more solito in oratione staret, venit quidam dæmon in thalamum Virginis, qui saltando, cachinnando, & clamando magnum strepitum faciebat. [interim jactans dæmon vires suas,] Interrogatus autem a Virgine cur hoc faceret, & quare cachinnando exultaret; respondit, se propterea cachinnando ridere, quia jam pæne universus mundus post eum iret, & scelerate vivendo ejus imperio obediret per omnia: sed specialiter, inquit, de hoc gaudeo, & tripudiando coram te salto, quia fratrem tuum Sigwinum de Ordine Prædicatorum, quem tu specialiter dilexisti, [fratrem submersum mentitur;] & pro quo inaniter fabulando multum laborasti, modo, cum mare navigio transire & ad te venire deberet, nave confracta in profundum maris dimersi, & animam ejus mecum ad inferos devexi. His auditis Virgo Christi vehementer conturbata, prona ad terram corruit; & post pusillum aliquantulum confortata, se erexit; & dæmonem illum utrum vera essent quæ de fratre ejus dixerat, per virtutem Passionis Dominicæ, adjuravit. At ille, tantæ adjurationis virtutem non ferens, plane se mentitum fuisse respondit; ascendensque cum fœtore turpissimo, evanuit.

[160] Item alia vice, cum quidam Sacerdos, nomine Joannes, Virgine Christi multum familiaris, [& occisum Sacerdotem, Virgini familiarem;] sero post incensa luminaria in domo Virginis sedisset; & inde cum quodam Scholare, cognato videlicet ejusdem Virginis, ad cellam suam rediisset; deinde post illorum recessum, cum Virgo Christi thalamum suum, qui aliquantulum distat a domo, sola introisset, & ostium super se clausisset; ecce quidam dæmon, in specie Scholaris, videlicet cognati sui, continuo cum magna festinatione veniebat; & plorando atque miserabiliter ejulando pulsans ostium thalami dicebat: Heu! carissima matertera, quid facturus sum, quia Dominus meus mortuus est. Cum enim a vobis recederet, & ad cellam suam redire deberet; vir quidam in via violenter in eum irruit, & mucrone ipsum transfodiens continuo interfecit: Virgo autem Christi hæc audiens, & cognatum suum veraciter credens, vehementi perturbatione concussa, ad terram corruit; ita quod nec ostium quidem aperire, ad videndum quid hoc esset, aliquatenus potuit. Tandem cum diu in tali mœstitia & quasi in defectu suiipsius jacuisset, confortata a Domino viribusque recuperatis mox surrexit; & aperto ostio undique circumspiciens, neminem adesse vidit, seque illusam a dæmone veraciter agnovit. Deinde quadam die cum Virgo Christi hora Missæ transeundo villam ad ecclesiam pergeret, occurrit ei quidam dæmon sub specie cujusdam Sacerdotis de Colonia, sibi familiaris. Quem dum Virgo Christi dimisso ac turbato vultu venientem ad se cerneret, salutans eum tantæ mœstitiæ causam quærit. Qui respondens ait: Non miremini, quia turbatus ad vos venio: nam justam & magnam turbationis causam habeo: nam Dominus Henricus, amicus noster specialis, [necnon amicum Coloniæ letaliter sauciatum.] usque ad mortem vulneratus est; quidam enim nequam, nescio ob quam causam, violenter in eum irruit, & per scapulam transfixo gladio ipsum graviter vulneravit; ab eo autem missus, nobis & Domino Joanni nuntiare hoc factum venio, rogant ut ambo sine mora ad ipsum veniatis, quia adeo debilis est, quod nescio utrum ipsum invenire [vivum] debeatis. His auditis Virgo Christi graviter turbata fuit, quia non dæmonem, sed hominem veraciter credidit. Cumque sic loquendo & invicem querulando pergerent, & jam retro ecclesiam ad cellam, quam intraturi erant, venirent; ecce dæmon ille cum turpissimo sono evanuit.

[161] Deinde in festo Purificationis, cum Virgo Christi iterum communicare deberet, præcedenti nocte gravissime a quodam dæmone cruciata fuit: [Ipsa genera 20 tormentorum sustineret 2 Februarii] viginti enim tormentorum genera sustinuit, quæ narrare nobis nullatenus voluit. In die autem Purificationis Virgo Christi læta ad ecclesiam proficiscitur; & communicans, in amplexus sui dilectissime Sponsi continuo rapitur. Deinde vero per quatuor noctes, secundam Dominicam quadragesimæ præcedentes, [cruciatur etiam a 12 ejusdem ad 14.] Virgo Christi a quodam dæmone gravissime torquebatur, a quo inter cetera maximum sibi vulnus infligebatur, quod non nisi in ultima nocte curabatur. Transacta itaque secunda Dominica Quadragesimæ, usque in sextam feriam, quæ Dominicam quartam præcedit, [A 19 ad 2 Martii vexata a pluribus,] singulis noctibus venit maxima multitudo dæmonum in thalamum Virginis, qui ipsam variis & iniquis sermonibus diu multumque fatigabant: & totalem vitam ejus reprobantes, ipsam adhuc resipiscere, & eorum consiliis acquiescere hortabantur; quod si non faceret, diversis eam suppliciis interficere minabantur. Has itaque comminationes Virgo Christi singulis noctibus, [denique gravissime læditur.] usque in sextam feriam prædictam sustinuit, & nullam afflictionem nisi in duabus ultimis noctibus a dæmonibus habuit: in quibus videlicet duabus noctibus, post longas comminationes, venit quidam dæmon, qui corpus Virginis horribiliter perforavit, & cunctis visceribus ac intestinis ejus confractis, ipsam supra modum cruciavit; & tandem inflicto sibi maximo vulnere, recessit. Virgo autem Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso visitata, mirabiliter sanabatur, præter vulnus ultimo sibi a dæmone inflictum, quod in ultima nocte perfecta curabatur. Altera vero die, hoc est sexta feria supradicta, Virgo Christi ad ecclesiam veniens, communicavit, & totum illum diem in gemitibus & amarissimis lacrymis continuavit; tandem vero contra sero, voluntatem sui dilectissimi Sponsi de supervenientibus sibi passionibus percipiens, aliquantulum respiravit, & usque ad tertium diem a dæmonum persecutione secura permansit.

[162] Ex tunc autem usque in vigiliam Palmarum, [A 6 Martii ad 17, extractis per noctes singulas visceribus,] venerunt prædicti dæmones singulis noctibus in thalamum Virginis; & post multifarias comminationes, dæmon quidam irruens in Virginem, transfixo corpore ejus instrumento acutissimo omnia viscera & intestina ejus extraxit; & quatiendo, & ad parietes & ad terram cædendo, saltem cum magna indignatione inter alios horribiles [dæmones] Virginem Christi præcipitavit: qui unanimiter manus in Virginem mittentes, vociferando ac horribiliter tumultuando, per vicos & plateas totius villæ nudam ac contumeliose traxerunt: & jactantes eam ad modum pilæ inter manus suas crudelissimas, pedibus horribiliter contriverunt: [horrende jactatur,] & nunc quidem ipsam sursum ad aëra levantes, nunc vero deorsum ad terram præcipitantes, necnon ad parietes & ostia singularum domorum fortissime cædentes, in lutum & paludes fimarias sæpissime projecerunt; ita videlicet, quod nec locus nec angulus in tota villa remansit, ubi Virgo Christi præcipitata & cruciata non fuerit: & hæc facientes, quidam eorum transfigurarunt se in species hominum totius villæ, qui tamquam horribili clamore dæmonum excitati ad spectaculum Virginis convenerint; & quidam eorum, tamquam compatiendo Virgini, ut potius omnem sanctitatis ac religionis speciem postponeret, quam sic miserabiliter vitam perderet, fallaciter suaserunt. Alii vero exprobrantes & blasphemantes, dixerunt: Nunc manifeste patent errores & perversitates hujus pessimæ seductricis: [& blasphematur.] nunc aperte oculis nostris videmus omnia vera esse, quæ de ejus truphatica vita jam dudum a viris religiosis & discretis audivimus; numquam perceptum est, Christianæ fidei hominem sic publice & graviter a dæmonibus cruciari: nisi enim peccata occulta & gravia in ea laterent, dæmones talem potestatem in ipsa nequaquam haberent.

[163] Hæc & plura illis sub specie hominum blasphemantibus, [ac solicitatur] reliqui dæmones ipsam tenentes, clavos acutissimos & longos afferri subito præceperunt, quibus allatis, dixerunt: O infelicissima omnium hominum, quomodo sic indurata & obstinata es, ut perseverando in erronea vita, potius perdere vitam eligas, quam obtemperando justis consiliis in pace vivas? nisi enim Deum tuum, quem hactenus frustra coluisti, [promissis] & de cujus auxilio inaniter gloriata fuisti, penitus postponas, & nostris consiliis acquiescas, continuo os tuum, nares, oculos, aures, pedes, & manus, simul & cetera membra, quæ vel ad loquendum, sive ad audiendum, aut ad serviendum Deo tuo exhibuisti, his clavis acutissimis perforando restringemus, & de cetero ad laudandum Deum tuum omnino invalidam te faciemus; [& minis;] & tunc profecto videbimus, utrum Deus tuus veniat, & de manibus nostris te eripiat. Hæc & similia illis loquentibus, Virgo Christi nil respondit; sed vires mentis & animæ suæ in vulnera sui Dilecti immobiliter figens, paratam se ad quæcumque tormenta exhibuit. Dæmones itaque, Virginem immobilem cernentes, amplius sævientes, ipsam horribiliter invaserunt; & os, nares, oculos, aures, manus, [clavisque transfixa,] & pedes simul & cetera membra Virginis clavis acutissimis perforantes, terræ fortissime incusserunt; subsannantes ac blasphemantes dixerunt: Nunc, maledicta, Deum tuum invoca, nunc Sponsum, de quo gloriaris, in auxilium provoca: Si Deus omnipotens est, ut asseris, quid dissimulat? cur moratur? quare tibi in tantis angustiis non suffragatur? Similiter & alii, sub specie hominum adstantes, blasphemantes dixerunt: Recede, miserrima vel nunc saltem, ab erronea vita tua, & ad communem vitam te converte: melius enim & salubrius tibi est omnem sanctitatem & religionem penitus abnegare, quam a dæmonibus tam gravia supplicia tolerare.

[164] [quasi a familiaribus urgetur ad defectionem:] Quidam vero ex ipsis, ut facilius animam Virginis emollirent, transfigurantes se in species carissimorum ac familiarium amicorum suorum, quasi compatiendo ac flendo Virginem, ut potius omnem sanctitatis ac religionis speciem proscriberet, quam sic miserabili morte interiret, instanter admonebant. Tunc Virgo Christi, audiens quod non solum a communi populo, verum etiam a suis (ut vere putabat) amicissimis ac familiaribus, ut a Christo recederet hortabatur, dolens & gemens, sub secreto cordis silentio suum Dilectum alloquitur: Siccine, carissime Domine, non solum a communi populo, verum etiam ab his qui mihi familiariores & carissimi erant, subsannari & a vestro dulcissimo corde dehortari debeo? Et in his verbis intime consolata, conversaque ad illos dæmones, qui in specie amicorum adstabant, & infidelitatem ac stultitiam eorum durissime corripiens, dixit: Erubescere & confundi in vobis metipsis non immerito potestis, [sed constans in amore Sponsi,] quia vos, cum speciem & habitum religionis geratis, & specialiter amici Dei videamini, ad tantam insipientiam devenistis, quatenus mihi, & ab illo dulcissimo in quo tota salus & beatitudo mea consistit me averterem, persuadere minime erubescatis: sed scitote quod in in hac parte frustra laboratis: nam etsi universus mundus, cum cunctis dæmonibus qui in inferno sunt, suadendo seu affligendo ad hoc laborarent; numquam tamen ab illo dulcissimo corde me avertere possent. His auditis, dæmones illi nimio furore repleti, dixerunt, quid frustra circa correctionem hujus pessimæ seductricis laboramus? cur morando tempus perdimus? Auditis enim, quomodo non solum ab errore suo corrigi minime curat, verum, quod altius urit, gloriando adhuc in Deo suo, nobis manifeste tamquam impotentibus insultat. Agite ergo, ut seductrix ista, morte turpissima damnata, de terra tollatur, & nobiscum ad æterna supplicia celerius deferatur.

[165] Quidam autem ex ipsis consilium dederunt, dicentes: [diversimode raptatur,] Nolumus eam sic repente [vita] privare, sed prius ad singulas arbores hujus villæ vehere, ibique corpus ejus trahendo, & ad singulas arbores confricando, membratim discerpere; & novissime ad magnam arborem ligatam, in profundum inferni projicere. Placuit itaque hoc consilium cunctis dæmonibus; apprehensamque Virginem ad singulas arbores, clamando ac horribiliter vociferando, devexerunt; & in singularum ramis durissimis corpus Virginis, nunc sursum, nunc deorsum trahendo; nunc per pedes, nunc per brachia rapiendo; & de latere in latus volvendo, & vicissim collidendo, insistebant, donec continua collisione & impetu, magnæ illæ arbores radicitus movebantur, & fortissimi arborum rami scindi ac frangi penitus videbantur. His itaque peractis, catena ignea ex jussu dæmonum apportatur: [& ignea catena stringitur,] cum qua corpus Virginis constrictum magnæ arbori alligatur, & quod sic ad infernum præcipitari debeat a dæmonibus blasphematur. Virgo autem Christi, erectis in cælum oculis, animam suam dilectissimo Sponso suo devote commendavit, & ne se unquam ab ipso separari permitteret humiliter oravit. Orante itaque Virgine, dæmones confestim disparuerunt: & ecce duo Angeli cælitus missu venerunt, qui cum magna reverentia accedentes, & corpus Virginis solventes ac sanantes, mirabiliter in suum thalamum revocabant. Hæc vero tormenta simul & consolatio Angelica durabant singulis noctibus, a quarta Dominica Quadragesimæ usque in Vigiliam Palmarum; hoc tamen excepto, quod dæmon ille qui primus intra thalamum, extrahendo viscera & intestina Virginis, ipsam horribiliter cruciavit, non continue hoc fecit; sed aliquibus noctibus cessavit. Virgo autem Christi in Vigilia Palmarum communicandi gratia ad ecclesiam pervenit; & communicans, diem illum in fletibus amarissimis transegit, donec tandem circa sero voluntatem sui dilectissimi Sponsi scire meruit, & usque ad tertium diem a persecutione dæmonum secura permansit.

[166] Deinde per tres noctes, usque in Cœnam Domini sequentes, venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis; [A 19 Martii ad 23] & dum ipsam variis sermonibus & comminationibus fatigassent, expoliantes eam vestibus per vicos & plateas totius villæ trahendo, in curiam Advocati, quæ in superiore parte villæ sita est, perduxerunt; ibique clamando & horribiliter vociferando, consuetis nequitiæ suæ artibus, in species hominum se transfiguraverunt; & quasi ex horribili clamore dæmonum excitati, ad spectaculum Virginis adstiterunt: reliqui vero dæmones, Virginem tenentes, diversis eam sermonibus, utrum ab erronea sua vita adhuc resipiscere vellet, interrogaverunt. Et cum neque exhortando, [dire flagellata,] neque comminando proficerent; horribiliter sævientes, ipsam ad quamdam arborem ligaverunt: & cædentes flagellis durissimis corpus Virginis, nullam in ipsa particulam [intactam] reliquerunt; & inter ipsa verbera blasphemando, ut Sponsum & Deum suum invocaret, illam sæpissime monuerunt. Ceteri vero, sub specie hominum adstantes ipsi, ut potius resipisceret & more aliorum hominum viveret, quam sic amarissima morte vitam perderet, fallaciter consuluerunt.

[167] Inter hæc Virgo Christi responsum non dedit, sed in vulnera sui dilectissimi Sonsi figens mentis oculos, ad patiendum pro amore ejus promptam ac voluntariam se exhibuit. Tunc dæmones, [raptatur per silvam;] videntes Virginem a suo proposito flecti non posse, tollentes ipsam cum maximis clamoribus, ad quamdam aliam silvam devexerunt; ibique levantes ipsam super cacumina arborum, & demonstrantes ei omnes circumjacentes regiones, & gloriam totius mundi, dixerunt: Leva oculos tuos, & vide universum mundum, quidquid enim intra vel supra aut ubique terrarum videre poteris, totum nostræ ditioni est subjectum, & nostro imperio deservit: nos enim sumus Principes & Rectores totius orbis, nec est alius præter nos Deus omnipotens: unde si adhuc ab errore tuo converti, & nostris consiliis uti velles, continuo omnia vulnera tua curare vellemus, & multis honoribus ac divitiis sublimatam, supra dignitatem cunctorum mortalium, magnifice extolleremus. Ad hæc verba Virgo Christi constanter respondit: Honores, divitiæ & dignitates, o maligni spiritus, vobiscum sint in æternam perditionem: [promissis minisque solicitatur,] ego enim perituras hujus mundi divitias & honores non appeto; sed voluntatem Domini mei Iesu Christi, in quo pariter omnes meæ deliciæ & divitiæ sunt, impleri in me toto corde desidero: idcirco me paratam ad quæcumque tormentorum genera pro ejus amore exhibeo.

[168] Porro dæmones atrociter sævientes, allatis coram Virgine clavis acutissimis, dixerunt: Nunc, miserrima seductrix nihil de cetero tibi parcendum est, sed e duobus unum eligere te oportet, ut vel obtemperando nostris consiliis, a perversa vita tua [te] illico convertas; aut certe his clavis acutissimis perforata, amarissima morte intereas. [clavis trāsfigitur,] Virgine autem Christi hoc audiente & minas eorum deridente, dæmones ipsam horribiliter invaserunt: extensamque ad excelsam arborem, manus, pedes, simul & totum corpus Virginis clavis acutissimis perforantes, arbori affixerunt, & ut Deum suum invocaret, blasphemantes, abierunt. Quibus abeuntibus Virgo Christi duabus primis noctibus ab Angelis solvitur, sanatur, & in suum thalamum mirabiliter revocatur. In tertia vero nocte, hoc est in illa quæ Cœnam Domini antecedit, post tormenta superius memorata, cum prædicti dæmones clavis acutissimis perforatum corpus Virginis arbori affixissent; novissime unum clavum magnum afferri præceperunt, quem per corpus Virginis se transfigere debere, & amarissima morte consumptam ad inferos deducere promiserunt. Tunc Virgo, erectis in cælum oculis, cor ejus & animam suo dilectissimo Sponso humiliter commendabat; & sic demum post tormenta innumera, clavis per cor Virginis a dæmonibus percutitur, & anima Virginis expulsa a corpore in cor sui Dilecti læta transponitur, ubi ineffabili gaudio consolata, ab omni læsione plene & integre curatur.

[169] Interea dæmones illi, confusi & tremebundi, & tamquam igneis catenis constricti, [dæmones denique ad 7000 sibi supplices dimittit.] in eo loco quo Virginem cruciaverant permanserunt, & stantes coram Virgine, cum maxima trepidatione, cunctarum nequitiarum suarum modum & ordinem exponentes, dixerunt: Miserere nostri, o Christina Ancilla Omnipotentis, quia vehementer affligimur: nos enim sumus dæmones numero septem millia, quibus ab Altissimo imperatum est, ut tibi, non quidem pro tuis, sed pro excessibus aliorum, tanta & tam gravia tormenta inferremus. Nunc vero expletis in te omnibus juxta mensuram nobis traditam, victos atque confusos publice fatemur, & non esse alium Dominum seu Deum omnipotentem, præter hunc solum quem tu colis, & in cujus nomine victrix gloriosa existis, apertissime confitemur. Dimitte ergo nos, o Ancilla Omnipotentis, nam de cetero numquam tibi molesti erimus, sed pro pœnis tibi injuste illatis, gravissimas passiones ac derisiones a nostris sodalibus in inferno sustinebimus. Cumque hæc & his similia loquerentur, Virgine jubente, cum maximis ululatibus recesserunt: quibus recedentibus, Virgo cum maxima exultatione in suum thalamum revocatur. Sequenti autem die, hoc est in Cœna Domini, feliciter transacta, Virgo Christi, [In Paschate 25 Martii, apparet Christi stigmatibus decorata:] a vespere diei Cœnæ usque in Vigiliam Paschæ, sola thalamo suo inclusa latuit, & suo dilectissimo Sponso singulis horis compatiens, cuncta Dominicæ passionis stigmata recipere meruit: ita videlicet, ut dum Virgo Christi in Vigilia Paschæ nostris se offerret aspectibus; nos qui præsentes eramus in utraque manu Virginis gloriosa stigmata, & de quolibet stigmate tres rivulos sanguineos descendentes conspeximus; & per signa evidentissima ipsam eadem stigmata, tam in pedibus quam in aliis locis, habere cognovimus. Transfacta itaque Vigilia Paschæ, Virgo Christi die sequenti, hoc est in die sancto, communicavit: & confestim in amplexus sui dilectissimi Sponsi rapta fuit; ubi [inter alias] ineffabiles consolationes hoc pro speciali consolatione & gaudio percipere meruit, [gaudetque, 21 animabus Purgatorio solutis.] quod duas consanguineorum suorum animas, a pœnis Purgatorii ereptas, coram beatifica facie sui dilectissimi Sponsi feliciter coronatas invenit. Quarum una sexcentis annis, alia vero trecentis pro suis excessibus in Purgatorio puniri debuisset, si non æterni Sponsi pietas, ob merita & passiones suæ Dilectæ, ipsas misericorditer absolvisset. Cum his vero animabus, viginti aliæ animæ de Purgatorio ereptæ sunt, e quibus duæ de Stumbele, duæ de Colonia, reliquæ vero de diversis mundi partibus oriundæ erant: quæ quidem multis annis in Purgatorio afflictæ fuerant, & adhuc circiter viginti annos puniri debuissent, si non ipsis passiones & merita Virginis subvenissent.

CAPUT XIX. Ab Aprili anni MCCLXXXV usque ad Nativitatem B. Mariæ, cum liberatione variarum animarum & præmemorati Nobilis.

[170] Transactis post festum Paschæ quasi duabus hebdomadis, [Post 8 Apr. adest alius tentator.] apparuit Virgini Christi tribus noctibus quidam dæmon, sero videlicet, cum thalamum suum introire debuisset: qui subsannando atque comminando dicebat; Nisi tu, maledicta, ab erronea vita tua desistas, & ad rationabilem vitam te convertas, seductiones tuas cuncto populo manifestabo; & post gravissima tormenta illata, morte turpissima consumptam ad æterna supplicia deportabo. Virgo autem Christi hoc audiens, nihil timuit: sed constanti animo dæmoni insultans, se paratam ad omnem sui dilectissimi Sponsi voluntatem exhibuit, [ac deinde tortor.] & sic dæmon ille confusus evanuit. Deinde per totam hebdomadam sequentem Virgo Christi, singulis noctibus, ab eodem dæmone gravissime afflicta fuit: a quo inter cetera gravissima tormenta maximum vulnus recepit, de quo recens sanguis continue profluens terram undique perfudit, & non nisi ultima nocte plenarie curatum fuit. Post hoc vero cum Virgo Christi quadam die communicare proponeret, [A 20 Apr. patitur Virgo pœnas Purgatorii] videlicet in sexta feria quæ est ante quartam Dominicam post Pascha, in præcedenti nocte Virgo Christi sensibiliter quidem, sed indicibiliter gravissimas Purgatorii pœnas sustinuit: in quibus Virgo Christi singulis momentis defecisset, si non ipsam virtus Omnipotentis mirabiliter confortasset. Mane autem facto, hoc est in sexta feria prædicta, Virgo Christi ad ecclesiam veniens, communicavit; & in amplexus sui dilectissimi Sponsi continuo transvolavit. Post hæc igitur ante festum Ascensionis, Virgo Christi per quasdam noctes gravissimas Purgatorii pœnas sustinuit. [(3 Maji etiam vulnerata)] In illa autem nocte, quæ diem Ascensionis præcedit, præter Purgatorii pœnas, Virgo Christi a quodam dæmone graviter afflicta fuit: a quo inter cetera gravissimum vulnus recepit; quod non cum ceteris læsionibus ante festum, sed usque post festum incuratum relinquitur. Virgo autem Christi mane facto, hoc est in die Ascensionis ad ecclesiam pervenit; & communicans, nullam prorsus consolationem percepit; sed totum illum diem in amarissimis fletibus continuavit, donec tandem circa sero voluntatem sui Dilectissimi de suis passionibus agnoscens, aliquantulum respiravit; & usque ad diem tertium absque dæmonum persecutione quieta permansit. Quo transacto Virgo singulis noctibus, usque in Vigiliam Pentecostes, [usque ad 12 Maji.] gravissimas atque innumerabiles atque humanis viribus prorsus intolerabiles Purgatorii pœnas sustinuit: cum quibus etiam singulis noctibus Virgo Christi a quodam dæmone graviter afflicta fuit, & vulnus maximum quod ab eodem dæmone in illa nocte quæ Ascensionem Domini præcedit receperat, singulis noctibus in corpore Virginis innovatur, & in ultima nocte ante Vigiliam Pentecostes plenarie curatur.

[171] Præter supradictas tam corporales quam Purgatorii pœnas, [Insuper traditur 7 dæmonibus:] Virgo Christi quinque noctibus, Vigiliam Pentecostes præcedentibus, a septem dæmonibus horribiliter cruciabatur: qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis, primo quidem eam diversis sermonibus diu multumque fatigabant, deinde offerentes ante aspectum ejus vas pice & sulfure ardenti plenum, comminando dicebant; Nisi tu, miserrima seductrix, ab erronea vita tua resipiscas, & nostris consiliis acquiescas; os tuum instrumentis acutissimis horribiliter extendendo, & picem ferventem cum sulfure corpori tuo infundendo, insuper oculos, aures, nares ac ceteros sensus infundendo de eodem implebimus, [qui diras minati,] & per medium te crepare faciemus, & deinde consumptam morte turpissima ad æterna supplicia deferemus. Cumque hæc & his similia comminando dicerent, & Virginem omnino immobilem cernerent; crudeliter sævientes, ipsam unanimiter invaserunt; & duo quidem ex ipsis os Virginis instrumentis acutissimis extendentes, reliqui vas plenum picis & sulfuris corpori Virginis infuderunt: deinde simili modo extendentes nares, oculos, & aures Virginis de eodem infundendo repleverunt, ipsamque ultra modum cruciaverunt. Hoc autem facto scyphum aureum, omni spurcitia & veneno plenum, ante Virginem contulerunt: [Virgini insuitanti ac provocanti,] & mutatis vocibus, tamquam adulando, dicebant: Si, infelix & miserrima, adhuc diuturnum errorem postponere, & nostris consiliis acquiescere velles; ex hoc aureo calice te potare vellemus, & ab omni læsione subito curatam super omnium mortalium dignitatem & gloriam venerari faceremus. Ad hæc verba Virgo cum magna indignatione respondit: Curationem & consolationem vestram fallacissimam contemno, minas & tormenta vestra non timeo, quia voluntatem Domini mei Jesu Christi impleri in me toto corde desidero. Si qua igitur vobis licentia, si qua potestas a Domino meo vobis collata est, hanc perficere in me quantocius festinate.

[172] His auditis dæmones, immenso furore repleti, ad invicem dixerunt: Usquequo hanc miserrimam seductricem sustinebimus? quamdiu parcendo ipsi tempus perdimus? Obstinata enim malitia sua non solum corrigi minime curat, sed comminationes nostras deridens, nobis tamquam impotentibus insultat. Agite ergo ut miserrima seductrix ista duris cruciatibus intereat; & tunc apparebit, quid præsumptuosa vel superba responsio sibi valeat. Igitur accedamus, & de hoc aureo calice sibi propinantes, quam sit delectabilis potus qui in eo continetur ipsam gustare faciamus. [venenum infundunt,] His dictis, continuo duo dæmones aperientes os Virginis, instrumentis acutissimis extendebant; reliqui vero abominabile venenum ejus corpori infundebant. Quo facto, vestimenta ignea & tamquam de scarlato pretiosa, afferri præceperunt. Quibus allatis, Virginem & totum corpus ejus ardore nimio succendentes, ipsam miserabiliter cruciaverunt. Novissime vero exclamantes horribilibus vocibus, dixerunt: Quoniam quidem hanc miserrimam seductricem ex aureo calice potavimus, & vestibus pretiosis indutam ornavimus; consequens est ut ad molle stratum deferatur, ibique ad pausandum delectabiliter reponatur. His dictis, corpus Virginis, [totamque conculcant] cum magno furore a terra sursum levantes, deorsum fortissime præcipitabant; & salientes super ipsum tamdiu conculcabant, donec ex diuturno saltu & conculcatione singula membra ab invicem separabant. Hoc autem facto, dæmones illi quatuor noctibus recesserunt. Quibus recedentibus Virgo Christi singulis noctibus ab Angelis tollitur, sanatur, & mirabiliter confortatur. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ Vigiliam Pentecostes antecedit, Virgo Christi, non ab Angelis, sed a suo dilectissimo Sponso visitata, intime consolatur, & ab omni læsione perfecte curatur.

[173] Tunc convenerunt ante faciem Virginis dæmones illi, [sed deniq; victos se fassi dimittuntur,] qui ipsam quinque noctibus afflixerant: & cum maxima confusione & tremore exponentes cunctas nequitias suas, dixerunt: Dimitte nos, o Christina Ancilla Omnipotentis, quia pro tormentis injuste tibi illatis gravissime torquemur. Nos enim sumus septem dæmones, qui juxta præceptum Altissimi tibi, non pro propriis, sed pro alienis excessibus hæc gravissima tormenta intulimus. Nunc vero peractis omnibus, nos victos atque confusos, teque victricem gloriosam per omnia confitemur. Hæc & plura illis dicentibus, dimissi tandem a Virgine, cum planctu & ejulatu maximo recesserunt. Illis vero recedentibus, Virgo Christi humiliter se prostravit; & suum Dilectissimum magnificans, gratias egit. Transacta itaque Vigilia Pentecostes Virgo Christi sequenti die & in die Sancto Pentecostes ad ecclesiam læta proficiscitur; [a Sponso consolandā per Pentecosten,] & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur; ubi inter ineffabiles consolationes hoc magnum & speciale gaudium percipere meruit, quod videlicet duas animas, cordi suo per desiderium & orationes firmiter astrictas, pro quibus tam gravia tormenta sustinuerat, a pœnis ereptas, coram beatifica facie æterni Sponsi feliciter coronatas invenit: quarum una erat anima cujusdam prædivitis & delicatissimi Burgensis de Colonia, qui ante annum & dimidium obierat. Hic dum adhuc viveret, semel Virginem Christi, [liberatione 9 animarum.] cum aliis Religiosis intra domum suam receptam, cum magno affectu refecerat; & prostratus ante illam humiliter ut pro se oraret postulaverat: cujus Virgo Christi postmodum in orationibus continuo recordata fuerat. Et hæc quidem anima triginta millibus annorum adhuc pro gravibus suis excessibus in Purgatorio puniri debuisset, si non æterni Sponsi clementia ipsam ob passiones & merita suæ Dilectæ citius absolvisset. Reliqua vero erat mater cujusdam puellæ, Virgini multum familiaris: & ipsa quoque pro suis excessibus centum annis in Purgatorio puniri debuisset, si non ipsi per Virginem subventum maturius fuisset. Præter has duas animas, septem aliæ animæ eodem festo a pœnis Purgatorii ereptæ sunt, quæ ante duos annos in Colonia mortuæ fuerant, & adhuc triginta annis in Purgatorio cruciari debuerant, si non ipsis passiones & merita Virginis subvenissent: duæ autem ex ipsis erant feminæ, & quinque viri annorum circiter quindecim.

[174] [Post 20 Maji ad 26, torquetur Virgo:] Igitur post Octavas Pentecostes, Virgo Christi quinque noctibus a quodam dæmone gravissime torquebatur, a quo inter cetera maximum sibi vulnus infligitur, quod non nisi ultima nocte perfecte curatur. Deinde cum Virgo Christi in sexta feria, quæ est ante tertiam Dominicam post Pentecosten, communicare proponeret; per tres noctes, prædictam sextam feriam præcedentes, a decem dæmonibus gravissime torquebatur. Et prima quidem nocte venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis; [& mense exeunte 10 dæmonibus permissa,] & dum multis & iniquis sermonibus Virginem Christi durissime fatigassent, tandem spargentes fœtorem immundissimum, pȩne omnino suffocaverunt, & hoc facto continuo recesserunt. Secunda vero nocte, post vexationes & comminationes, aperuerunt ora sua horribilia, ignemque tartareum emiserunt; cum quo corpus Virginis succendentes, miserabiliter cruciaverunt, & hoc facto continuo recesserunt. In tertia vero nocte, [plumbatis cæditur.] post multas comminationes, dæmones apprehensum corpus Virginis cum magno furore ad terram præcipitabant; & cædentes plumbatis fustibus indicibiliter cruciabant, donec omnia membra ab invicem cædendo separabant; & hoc facto, continuo recedebant. Quibus recedentibus, Virgo Christi singulis noctibus divinitus consolata, mirabiliter reformatur. Mane autem, hoc est in sexta feria prædicta, Virgo Christi ad ecclesiam perrexit; & communicans, in amplexus sui Dilectissimi mox rapitur.

[175] Deinde ante Nativitatem beati Joannis Baptistæ Virgo Christi, [A 18 Junii ad 24,] quasi per integram hebdomadam, singulis noctibus a quodam dæmone gravissime torquebatur: qui maximum sibi vulnus inter cetera inflixit, quod in corpore Virginis usque in ultimam noctem incuratum permansit. Deinde ante festum B. Mariæ Magdalenæ, [& a 16 Iulii ad 22.] cum Virgo Christi communicare proponeret; per unam hebdomadam singulis noctibus venerunt quinque dæmones, multum horribiles in thalamum Virginis: & diversis verborum fallaciis totalem vitam ejus reprobantes; ipsam seductam fore per omnia mendaciter asserebant, & nisi velociter ab erronea vita resipisceret, & eorum consiliis acquiesceret; ipsam diris cruciatibus exterminare & ad inferos deportare promittebant. Cumque hæc & his similia comminando dicerent, [graviter vulneratur:] recedentes nullam corporalem lȩsionem Virgini inferebant. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ diem Communionis præcedebat; Virgo Christi a quodam alio dæmone gravissime torquebatur, a quo sibi maximum vulnus infligebatur; quod durans in corpore Virginis usque post diem Communionis, tunc quidem cum reliquis tormentis innovatur. Virgo autem Christi ad ecclesiam veniens, mane communicavit, & continuo in amplexus sui dilectissimi Sponsi transvolavit.

[176] Transactis itaque post diem Communionis tribus diebus, [25 a dæmonibus 5 per unam hebdomadem vexata,] singulis noctibus per hebdomadam venerunt prædicti quinque dæmones in thalamum Virginis, portantesque instrumenta acutissima in manibus, comminando dixerunt: Nisi tu, miserrima omnium hominum, erroneam vitam postponas, & nostris consiliis acquiescas, corpus tuum his instrumentis acutissimis transfigemus, & ad arborem suspendentes trahendo ac discerpendo horribiliter puniemus, tandemque morte amarissima extinctam ad æterna supplicia deferemus. Ad hæc verba Virgo Christi constanter respondit: minas vestras, o maligni spiritus, derideo, tormenta vestra non timeo, pati namque pro amore Domini mei Jesu Christi vehementer desidero. His auditis dæmones, [suspensaque ex arbore, laceratur:] immenso furore repleti, Virginem unanimiter invaserunt; & trajicientes per manus, pedes, oculos, nares & aures instrumenta acutissima, nudam e proprio thalamo ejecerunt; suspendentesque ad excelsam arborem, quæ in curia ipsius Virginis sita erat, trahendo ac lacerando tamdiu corpus ejus discerpserunt, donec tandem ex nimio tractu & impetu ruptis organicis partibus, corpus ad terram dejecerunt, & simul evulsam arborem super ipsum corpus præcipitaverunt; & hoc facientes blasphemando, ut Deum suum, in quo gloriaretur, in auxilium provocaret, monuerunt, & post hoc continuo recesserunt. Quibus recedentibus, [sed sanatur ab Angelis.] Virgo Christi singulis noctibus a duobus Angelis cælitus missis visitatur, sanatur, & in thalamum suum mirabiliter reducitur. Hæc passio simul & Angelica consolatio durabat per unam hebdomadam singulis noctibus: in ultima vero nocte, post tormenta prædicta, dæmones illi confusi & tremebundi coram Virgine steterunt; & totius malitiæ suæ modum & ordinem exponentes, dimitti se a Virgine, quia vehementer cruciarentur, postulaverunt. Qui tandem dimissi a Virgine, cum maximo planctu & ejulatu recesserunt.

[177] [A 7 Aug. ad 14 præter pœnas Purgatorii,] Post hæc vero circa festum Assumptionis, Virgo Christi singulis noctibus per unam hebdomadam gravissimas atque innumerabiles Purgatorii pœnas sustinuit, videlicet, ignem super modum fervidum, & intolerabile gelu & ceteras passiones, quibus humana natura cruciari potest: in quibus Virgo Christi singulis momentis defecisset, nisi ipsam divina potentia mirabiliter confortasset. Præter has spirituales Purgatorii passiones, Virgo Christi singulis noctibus, a septem dæmonibus gravissime torquebatur: qui venientes in thalamum Virginis, post longas comminationes & vexationes, Virginem tunsionibus & verberibus miserabiliter cruciaverunt. [etiam corporaliter cruciatur] Deinde extendentes os ejus instrumentis acutissimis, picem cum sulfure bullienti infuderunt; & hoc facto relinquentes ipsam mortuam, abierunt. Quibus abeuntibus, Sponsa Christi singulis noctibus a Beata Virgine visitatur, a qua mirabilis dulcedinis calice potata, plenarie curatur. In ultima vero nocte, hoc est quæ Vigilam Ascensionis præcedebat, post tormenta supra dicta, dæmones illi cum magna confusione & tremore coram Virgine steterunt; & enarrantes cunctarum nequitiarum suarum modum & ordinem, dixerunt; Ecce nos sumus septem dæmones, quibus ab Altissimo imperatum est, [a 7 dæmonibus;] ut te, non pro propriis, sed pro alienis excessibus puniremus; nunc vero impletis in te omnibus, juxta mensuram nobis traditam, victos atque confusos nos per omnia confitemur. Dimitte ergo nos, quia vehementer afflicti sumus, & de cetero numquam tibi molesti erimus. Cumque hæc & plura dicerent, dimissi tandem a Virgine cum maximo planctu recesserunt. Quibus recedentibus Virgo se humiliter prostravit, & gratias agens, suum dilectissimum Sponsum in omnibus glorificavit.

[178] [& Nobilem, de quo supra, liberatum gaudet] Virgo itaque Christi, in die Assumptionis beatæ Virginis, ad ecclesiam læta proficiscitur; & communicans, in amplexus sui Dilectissimi mox rapitur; ubi inter cetera ineffabilia specialiter lætificari meruit, quia videlicet animam cujusdam Nobilis, qui ante unum annum juxta civitatem Aquensem interfectus fuerat, pro quo multa tam spiritualia quam corporalia tormenta sustinuerat, a Purgatorio ereptam, [cum aliis 15 animabus:] coram beatifica facie æterni Sponsi feliciter coronatam invenit; cum qua etiam [vidit] sex alias animas, quæ erant de comitatu illorum qui ante septem annos interfecti in civitate Aquense fuerant. Similiter & alias novem animas, de diversis mundi partibus oriundas: quæ quidem animæ multis adhuc annis in Purgatorio pro suis excessibus puniri debuissent, si non ipsis passiones & merita Virginis celeriter subvenissent. [deinde aliquoties vexatur.] Deinde post festum Assumptionis, Virgo Christi a quodam dæmone per noctes aliquas gravissime torquebatur, & inter cetera maximum vulnus sibi infligebatur, quod tantum in ultima nocte plenarie curabatur. Similiter a quodam alio dæmone, sub specie fratris sui Sigwini, illudebatur. Duabus etenim vicibus, cum Virgo Christi circumeundo villam ad ecclesiam pergeret, occurrit ei quidam dæmon sub specie fratris ejus in habitu Prædicatorum. Quem dum Virgo Christi procul ad se venientem aspiceret, & fratrem suum veraciter esse crederet, nimio gaudio repleta, festinanter ad ipsum cucurrit; & salutans, ipsum amplecti cœpit. Hoc facto, dæmon ille, continuo recepta deformitatis suæ turpissima specie, sursum ascendit, & furiali risu cachinnans evanuit.

CAPUT XX. Reliqua anni MCCLXXXV.

[179] Circa Nativitatem beatæ Virginis, Virgo, quasi per quindenam, [A 3 Sept. ad 14 terretur objectu cadaveris humani:] singulis noctibus a dæmonibus graviter afflicta fuit. Venerunt siquidem dæmones, aspectu horribiles, in thalamum Virginis, comminationibus & horroribus ipsam terrentes; & inter cetera corpus cujusdam defuncti ante conspectum Virginis offerentes, mentem ejus ultra modum afflixerunt: nullam tamen corporalem pœnam Virgini intulerunt, nisi in duabus ultimus noctibus, quæ videlicet Exaltationem sanctæ Crucis præcedebant. In iis vero duabus noctibus, post comminationes multifarias, Virgo Christi a quodam dæmone comprehenditur, & ad terram fortissime præcipitatur, & durissimis malleorum ictibus per singula membra cæditur. Hoc facto recedentibus dæmonibus, Virgo Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso visitata, sanatur & mirabiliter confortatur. Sequenti vero die, hoc est in die Exaltationis sanctæ Crucis Virgo Christi ad ecclesiam læta pervenit; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi rapta transiit. Post hæc vero ante festum B. Michaëlis, [a 24 ad 29 cruciatur] Virgo Christi quinque noctibus a quodam dæmone gravissime torquebatur, & vulnus magnum recepit, quod non nisi in ultima nocte plenarie curabatur. Deinde cum Virgo Christi communicare deberet, [& a 9 Oct, ad 12:] in sexta feria quæ est post festum B. Dionysii, tribus noctibus præcedentibus a quodam dæmone horribiliter cruciata fuit, qui inter cetera maximum vulnus sibi inflixit, de quo nisi in ultima nocte sanata non fuit. Sequenti vero die, hoc est in sexta feria prædicta, Virgo Christi ad ecclesiam veniens, communicavit, & totum illum diem in amarissimis fletibus continuavit; tandem circa sero voluntatem sui dilectissimi Sponsi percipiens, respiravit. Nam ille dilectissimus Sponsus ei de absolutione quarumdam animarum incognitarum, quæ in proximo omnium Sanctorum festo a pœnis liberandæ erant, revelavit; pro quarum absolutione maximum sibi desiderium inspiravit. Deinde per quinque noctes a quodam dæmone graviter afflicta fuit; [atque a 17 ad 21.] a quo inter cetera maximum sibi vulnus infligebatur, quod tantum in ultima nocte sanatum [fuit].

[180] post hæc vero Virgo Christi per tres noctes a duobus dæmonibus cruciabatur; qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, vitam & conversationem ejus diversis argumentis reprobantes, dixerunt: O miserrima omnium hominum, quamdiu in erronea vita tua perseveras? An nescis, quia omnino sub nostra es potestate, & manus nostras effugere nequaquam potes; recede ergo celeriter a vana & superstitiosa vita tua, & nostris jussis obtempera; [A 22 ad 26 ejusdem] alioquin vestibus expoliatam de thalamo tuo contemptibiliter te trahemus, & duris cruciatibus exterminatam nobiscum ad inferos deferemus. Quibus Virgo Christi constanter respondit: Minas vestras, o maligni spiritus, derideo, tormenta non formido: quia juxta voluntatem Domini mei Jesu Christi pati ex toto corde desidero. Nolite ergo tardare, moras rumpite, & quod vobis a Domino meo imperatum est quantocius perficite. [contumeliose raptata & membratim discerpta,] His auditis dæmones, horribiliter sævientes, in Virginem irruerunt, & vestibus expoliatam de proprio thalamo ejicientes, ipsam per vicos & plateas totius villæ contumeliose contraxerunt; & nunc quidem ad terram præcipitantes, fortissime cædebant; nunc in paludes & in lutum projectam, & pedibus conculcatam, penitus immergebant; donec tandem corpus Virginis, contritum & discerptum membratim, ab invicem dividebant; & hoc facientes, subsannando & blasphemando dicebant: Nunc, miserrima seductrix, Deum tuum invoca: nunc Sponsum, in quo gloriaris, provoca in auxilium. Si enim alium præter nos Deum habes, utique ejus auxilium in tanta necessitate sentires. His dictis, relinquentes Virginem tamquam mortuam, duabus quidem primis noctibus abierunt: quibus abeuntibus Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso consolata & sanata, [divinitusque sanata;] in suum thalamum mirabiliter revocatur. In tertia vero nocte post tormenta prædicta, dæmones illi confusi ac tremebundi coram Virgine steterunt; & enumeratis cunctis militiæ [suæ] modis & artibus, quasi flebilibus vocibus dixerunt: Dimitte nos, o Christina Ancilla Omnipotentis, quia propter pœnas injuste tibi illatas vehementer affligimur, [abire sinit tortores suos.] & a sodalibus nostris in inferno gravius affligemur: de cetero enim numquam tibi molesti erimus. Hæc cum dixissent, dimissi a Virgine, cum maximo planctu & ejulatu recesserunt.

[181] Post hæc vero ante festum omnium Sanctorum, Virgo Christi, quasi per unam hebdomadam, [A 25 ad 31 patitur pœnas Purgatorii,] singulis noctibus gravissimas ac indicibiles Purgatorii pœnas sustinuit, videlicet, ignem supra humanum modum fervidum, gelu intolerabile, necnon & ceteras pœnas intolerabiles: in quibus Virgo singulis momentis defecisset, [& a 28 ejusdem dire cruciatur] si non ipsam divina pietas mirabiliter conservasset. Præter has vero Purgatorii pœnas, Virgo Christi per quatuor noctes, festum omnium Sanctorum præcedentes, a quodam dæmone horribiliter cruciabatur, & tribus tormentorum generibus affligebatur, a quo & inter cetera tormenta maximum vulnus Virgini infligebatur; quod tantum in ultima nocte, hoc est in illa quæ diem omnium Sanctorum præcedebat, plenarie sanabatur. In die vero omnium Sanctorum Virgo Christi læta ad ecclesiam proficiscitur, & communicans in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur; ubi inter cetera ineffabilia gaudia, specialiter de absolutione sex animarum, pro quibus tam gravia tormenta sustinuerat, lætificatur. Erant autem sex animæ illæ sex virorum conjugatorum, [pro sex animabus cæsorum a Paganis in bello sacro.] quæ eodem anno in partibus transmarinis in conflictu contra Paganos ob fidem Christiani nominis interfecti fuerant; & eæ videlicet animæ centum adhuc annis in Purgatorio pro suis excessibus puniri debuissent, si non ipsis passiones & merita Sponsæ Christi celerius subvenissent. Nomina autem virorum hæc erant, tres Petri, unus Sibodo, unus Hermannus, unus Henricus. Deinde post festum B. Martini Virgo Christi quinque noctibus a quodam dæmone gravissime torquebatur, a quo maximum vulnus inter cetera sibi infligebatur, quod non nisi in ultima nocte sanabatur.

[182] [Post 16 Nov. ter conspicit dæmonem varia forma,] Deinde tribus vicibus a dæmonibus taliter illudebatur. Prima vice cum Virgo Christi nocte de domo in thalamum suum ire deberet, ante faciem ejus quasi magnum incendium apparebat; unde Virgo Christi vehementer perterrita, pæne clamare debuerat: sed mox admonita per Spiritum sanctum, dæmonis astutiam agnovit. Cumque ulterius procederet, dæmon ille flammam ignis in faciem Virginis insufflans, ipsam comburendo graviter læsit. Altera vice, cum Virgo Christi thalamum suum intrare deberet; quidam dȩmon a tergo ejus veniens, ipsi colaphum dedit; ex quo Virgo prostrata ad terram corruit, calidumque cruorem tam ab ore quam a naribus vomuit; & hoc facto, dȩmon ille confestim disparuit. Tertia autem vice, cum Virgo Christi quadam nocte thalamum suum intrare deberet; audivit sursum in aëre voces tamquam gementium ac lamentantium; unde vehementer exterrita, quid hoc esset, quidve prȩtenderet, cogitare cœpit: & progressa ulterius thalamum suum introivit. Ubi dum more solito orationibus insistere deberet, voces illȩ lamentabiles ejus auribus validius insonuerunt, & orationis affectum interrumpendo impediverunt. Virgo autem Christi reluctando totis viribus laborabat, & erectis in cȩlum oculis causam sibi tanti tumultus indicari humiliter postulabat. Vix Virgo Christi verba finierat, & ecce continuo dæmon, qui hujus tumultus auctor extiterat, in nebulam resolvitur, & per thalamum Virginis fœtore immundissimo circumquaque diffunditur; & post hæc evanescens, non sentitur.

[183] Deinde cum Virgo, proxima die ante festum B. Catharinæ, communicare proponeret; [25 ab uno eorum] præcedenti nocte venit quidam dæmon in thalamum Virginis orantis, qui variis & iniquis sermonibus totalem conversationem Virginis reprobans, ipsam ab erronea vita sua recedere hortabatur; alioquin ipsam de thalamo suo trahere, & in conspectu omnium hominum manifeste confundere, tandemque diris cruciatibus exterminatam ad inferos deducere minabatur. Virgo autem Christi, vulneribus sui dilectissimi Sponsi immobiliter intenta, confortari se ab ipso humiliter postulabat; perceptaque confortatione, ad patiendum pro amore sui Dilecti toto se animo præparabat. Porro dæmon ille, cernens Virginem omnino immobilem, acrius sæviebat; & nudato capite ipsam per collum rapiebat, extractamque de suo thalamo ad campum retro curiam Plebani perducebat, ubi post multas interrogationes & comminationes, corpus Virginis retrorsum incurvans usque ad pedes reflectebat; [multum solicitata,] & blasphemando dicebat: Nisi tu, miserrima, a perversa vita tua celeriter resipiscas, & consiliis meis acquiescas, magnum pondus vestimentorum, tamquam furtive abstractorum, collo tuo appendam, & suspensam ad excelsam arborem, manifeste coram omnibus te confundam. Hæc & plura comminando dicens, & Virginem insuperabilem cernens, apprehensam per collum sursum ad aëra devexit, & subsannando & blasphemando dudum ipsam in aëre retinuit; [tollitur & dejicitur in terram.] tandem vero cum magno impetu ipsam ad terram præcipitavit; & hoc facto confestim evanuit. Virgo autem Christi a duobus Angelis reverenter tollitur, & ad plenum sanata mirabiliter in suum thalamum reducitur. Mane autem facto Virgo Christi læta ad ecclesiam pervenit; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi raptim transiit.

[184] Post hæc vero Adventu Domini inchoante, quasi per unam hebdomadam singulis noctibus venit maxima turba dæmonum in thalamum Virginis orantis; [A 3 Dec. ad 9 varias minas passa] allatisque coram Virgine clavis acutissimis cum grandi lapide, blasphemantes ac totalem Virginis conversationem reprobantes, dixerunt: O infelicissima omnium hominum, nunc manifeste vides, quod propter perversam vitam tuam omnino sub nostra potestate es, & manus nostras numquam effugere potes: recede ergo vel saltem adhuc a perversitate tua, & nostris utere consiliis, ut vivere possis; alioquin corpus tuum undique perforatum his clavis acutissimis huic lapidi affigemus, & ad vicinam silvam trahentes per spinas, vepres, & frutices corpus tuum ad singulas arbores fortissime cædemus, & ad spectaculum ignominiæ tuæ totum populum convenire faciemus, & tandem morte amarissima consumptam ad æterna supplicia deferemus. Cumque hæc & plura his similia blasphemarent singulis noctibus, recesserunt, & nullam prorsus corporalem læsionem Virgini intulerunt. Quibus recedentibus Virgo Christi singulis noctibus a quodam alio dæmone gravissime torquebatur, [non sine vulnere;] & inter cetera maximum sibi vulnus ab eodem infligebatur; quod durans in corpore Virginis per totam illam hebdomadam, non nisi in ultima nocte sanabatur. Transacta itaque prima hebdomada Adventus, [a 10 usque ad 24 sustinet pœnas Purgatorii,] Virgo Christi singulis noctibus usque in Vigiliam Natalis Domini gravissimas ac innumerabiles Purgatorii pœnas sustinuit: in quibus singulis momentis defecisset, si non a suo dilectissimo Sponso confortata & mirabiliter conservata fuisset. Præter has vero spirituales Purgatorii pœnas, Virgo Christi singulis noctibus, usque in Vigiliam Natalis, a prædictis dæmonibus gravissime afflicta fuit; qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis, post multas comminationes & blasphemias, vestibus exspoliatam Virginem de suo thalamo ejecerunt; & corpus ejus clavis acutissimis undique perforantes, lapidi grandi ac frigido, quemadmodum comminati fuerant, affixerunt; & tundendo ac concutiendo ipsum corpus durissimis lapidibus, quos singuli manibus tenebant, horribiliter cruciaverunt: & hoc facientes, si adhuc ab erronea vita sua resipiscere vellet, blasphemando interrogaverunt. Virgo autem Christi, vulneribus sui dilectissimi Sponsi intenta, immobilis permanebat.

[185] [& dire cruciata,] Porro dæmones constantiam Virginis cernentes, acrius adversus ipsam sæviebant; tollentesque corpus Virginis, cum lapide cui affixum fuerat, trahentes per spinas, vepres, & frutices, pæne usque ad civitatem Nussiensem perducebant. Transeuntes autem magnam silvam, quæ Gurbruch dicitur, [raptatur per silvas,] usque in vicinam silvam quæ Poilheym dicitur, veniebant; & sic trahendo, & utrasque silvas transeundo ad singulas arbores corpus Virginis cum affixo lapide cædebant; & cædendo blasphemantes, dicebant: Nunc, miserrima seductrix, Deum tuum invoca; nunc Sponsum, in quo gloriasis, in auxilium provoca. Vide ergo manifeste, qualiter in omnibus decepta sis, quando alium præter nos adjutorem seu Deum non reperis; nos autem juxta voluntatem nostram nunc te affligimus & sanamus, occidimus & iterum mortuam vivificamus; si vero alius præter nos adjutor seu Deus tibi esset, utique in tantis angustiis non deesset. Cumque hæc & plura blasphemassent, tollentes sursum corpus Virginis in paludes lutosas sæpissime projiciebant, & saliendo pedibus supra ipsam, ac conculcando ipsum corpus, sordibus penitus immergebant; & hoc facto continuo recesserunt. Quibus recedentibus, [magno cum clamore & strepitu,] Virgo Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso intime consolatur, ab omni læsione curatur, & in suum thalamum mirabiliter revocatur. Interea quadam nocte, cum Virgo Christi a prædictis dæmonibus traheretur, contigit nutu Dei quosdam armatos viros, locum illum, ubi Virgo a dæmonibus torquebatur, transire; qui audientes horribilem clamorem & strepitum dæmonum, exterriti vehementer pavere cœperunt; [quem audiens viator movetur ad pœnitentiam.] & unus quidem ex ipsis præ timore nimio prostratus ad terram corruit, qui clamans supplici voce dixit: Domine, per mortem & passionem vestram, parcite mihi misero peccatori, & ex hac necessitate me clementer eripite: de cetero enim ab omni malitia cessare, & vitam meam emendare propono. Hæc cum dixisset, resumptis viribus equum ascendit, & sanus ac incolumis recessit.

[186] In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ Vigiliam Natalis antecedit, [Noctu autem antecedente 24 fovetur a 7 lupis,] post tormenta prædicta, cum Virgo Christi in profunda palude a dæmonibus præcipitata jaceret, & præ multitudine passionum vix intra se spiritum haberet; ecce subito, munere Dei mirifico, septem lupi veniebant; & mirum in modum deposita totius feritatis rabie, tamquam agni mansuetissimi ad Virginem accedebant: & duo quidem ex ipsis ad manus stantes, & duo ad pedes, tres vero ad caput, corpus Virgineum leni spiramine calefaciebant: & hoc facto, cervicibus submissis, & capitibus tamquam ad benedictionem Virginis inclinatis, recedebant. Virgo autem Christi, videns fortissimas bestias Creatori suo parere, & sibi in tanta necessitate auxilium præbere; ex toto corde suum dilectissimum Sponsum benedicebat, & mirabiliter consolata, adjurans illos nefandissimos dæmones, dicebat: Adjuro vos, o maligni spiritus, per virtutem Domini mei Iesu Christi, cui ad vestram æternam confusionem irrationabiles & ferocissimæ bestiæ obediunt; [& dæmones ad 40 pellit:] ut ob quam causam me tam horribiliter cruciaveritis, mihi continuo indicetis. Ad hujus adjurationis imperium, omnes illi dæmones, confusi & tremuli, coram Virgine comparebant, & totius malitiæ suæ modum & ordinem pandentes dicebant: O Christina, Ancilla Omnipotentis, miserere nobis, quia vehementer affligimur: nos enim sumus dæmones numero quadraginta, qui juxta imperium Dei te, non pro tuis, sed pro alienis excessibus, tam graviter affligimus: nunc vero completis in te omnibus malitiæ nostræ artibus, te victricem gloriosam, nosque victos per omnia confitemur; dimitte ergo nos, quia de cetero numquam molesti erimus. Hæc & plura illis dicentibus, dimissi tandem a Virgine, cum magnis ululatibus recesserunt. Quibus recedentibus, Virgo Christi a suo dilectissimo Sponso consolata, ab omni plaga curatur, & in suum thalamum mirabiliter revocatur.

[187] Deinde Vigilia Natalis cum gaudio peracta, Virgo Christi [die] sequenti, hoc est in die Natalis Domini, læta ad ecclesiam proficiscitur; & communicans, [25 lætatur de animabus 40 adjutis.] in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur; ubi inter cetera de absolutione quadraginta animarum specialiter consolatur: quarum duæ erant de Stumbele, una videlicet anima Hildegundis Inclusæ; alia cujusdam viduæ nomine Elisabeth; reliquæ vero animæ erant de partibus longinquis oriundæ; videlicet, de partibus juxta littus maris sitis, de quibus lapis ille allatus a dæmonibus, in quo Virgo Christi tot gravissima tormenta sustinuerat. Inter quas erant decem animæ virorum, quorum tres erant Sacerdotes; reliquæ vero erant animæ feminarum; & eæ omnes animæ multis temporibus in Purgatorio pro suis peccatis puniri debuissent, si non ipsis passiones & merita Virginis subvenissent.

CAPUT XXI. Acta anni MCCLXXXVI usque ad Novembrem.

[188] Deinde post festum Nativitatis, transacta quasi una hebdomada, [An. 1286 ineunte, per 3 noctes cruciata,] Virgo Christi per tres noctes a quodam dæmone gravissime torquebatur, a quo inter cetera maximum sibi vulnus infligebatur, quod non nisi in ultima nocte perfecte curabatur. Deinde cum Virgo Christi in sexta feria, quæ est ante Octavam Epiphaniæ, [iterumque ab 11 ad 13,] communicare proponeret; tribus noctibus, prædictam sextam feriam præcedentibus, a duobus dæmonibus gravissime torquebatur: qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis, post multas minarum asperitates, expoliatam vestibus, ipsam de suo thalamo ejecerunt: & unus quidem ex ipsis per collum ipsam apprehendens, cum esset gelu fortissimum, per totam villam contumeliose trahebant; alter vero supra ipsam incumbens, ad terram facie tenus deprimebat; & sic trahendo ad quamdam piscinam, quæ in superiori parte villæ sita est, perducebat. Ubi ipsam trahentes, [raptatur in gelidam piscinam,] & ad glacies congelatas collidentes, tamdiu horribiliter cruciaverunt, donec cutem cum carnibus de corpore Virginis penitus abstraxerunt: & hoc facto, ipsam tamquam mortuam relinquentes, abierunt. Quibus abeuntibus, Virgo Christi a suo Dilectissimo visitatur, & in suum thalamum mirabiliter revocatur. Mane autem facto hoc est in sexta feria prædicta, Virgo Christi læta ad ecclesiam pervenit; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox transiit. Deinde ante Purificationem beatæ Virginis, Virgo Christi per duas noctes a tribus dæmonibus gravissime cruciabatur: [ac rursus exeunte mense.] qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis, post multas comminationes, ipsam exutam vestibus, cum esset gelu fortissimum, de proprio thalamo extraxerunt; & unus quidem ex ipsis Virginem trahebat, alii vero tenentes genua ejus ad terram fortissime allidebant, & sic trahendo super genua & ad terram collidendo, Virginem ultra modum affligebant, & hoc facto continuo recedebant. Illis vero abeuntibus, Virgo Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso consolatur, sanatur, & in suum thalamum mirabiliter reducitur.

[189] [Sed 2 Feb. lætatur de liberata anima consanguinei.] Mane autem facto, hoc est in die Purificationis beatæ Virginis, Sponsa Christi læta ad ecclesiam proficiscitur, & continuo in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur; ubi de absolutione trium animarum specialiter lætificatur; quarum una erat anima cujusdam consanguinei prædictæ Virginis, qui ante plurimos annos mortuus fuerat, pro cujus absolutione Virgo Christi magnum desiderium habuerat; reliquæ vero duæ erant animæ duarum feminarum, de Colonia oriundarum, videlicet matris & filiæ. Quæ quidem animæ multis adhuc annis in Purgatorio puniri debuissent, si non ipsis passiones & merita Virginis subvenissent. Deinde ante Cathedram B. Petri, [A 14 ad 21 traditur dæmonibus 10:] Virgo Christi quasi per integram hebdomadam singulis noctibus a decem dæmonibus gravissime torquebatur; qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis, primo ipsam variis & iniquis sermonibus & comminationibus diu multumque affligebant; dehinc vestibus expoliatam, de thalamo suo ipsam ejiciebant; & trahentes per vicos & plateas totius villæ, ad vicinam silvam quæ Gurbruch dicitur perduxerunt; & blasphemando, ut Deum suum in quo confideret in auxilium provocaret, clamaverunt; & hoc facto corpus Virginis, duris verberibus & tunsionibus cruciatum, in paludes congelatas projecerunt; & ipso tamquam mortuo relicto, abierunt. Quibus abeuntibus, Virgo Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso visitatur, curatur, & in suum thalamum mirabiliter revocatur. Mane autem facto, hoc est in quarta feria quæ est ante Cathedram B. Petri, Virgo Christi ad ecclesiam lȩta pervenit; & communicans, in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox transiit.

[190] Deinde post primam Dominicam Quadragesimȩ, usque in Sabbatum quod secundam Dominicam antecedit, [a 4 Martii ad 9 vulnerata identidem,] Virgo singulis noctibus a quodam dȩmone diversis & iniquis sermonibus ac comminationibus vexabatur; sed tribus ultimis noctibus ab eodem graviter cruciabatur, a quo inter cetera magnum vulnus recepit; quod continue recenti sanguine exundans, non nisi in ultima nocte sanabatur. Mane autem facto, hoc est in Sabbato supradicto, Virgo Christi ad ecclesiam pervenit; & communicans, totum illum diem in lacrymis amarissimis continuavit, donec tandem circa sero de voluntate sui dilectissimi Sponsi consolata, aliquantum respiravit. Deinde ante festum Annuntiationis, [& a 18 ad 25 dire afflicta,] quasi per integram hebdomadam, Virgo Christi gravissimas passiones sustinuit; & in ipso die Annuntiationis ad ecclesiam veniens, communicavit; & totum illum diem in lacrymis amarissimis continuavit, donec tandem circa sero de voluntate sui Dilectissimi percipiens, aliquantulum consolari meruit; & per dies aliquot absque dȩmonum persecutione secura permansit. Ex tunc autem usque in Cœnam Domini, Virgo Christi multas & infinitas passiones [sustinuit], quas proh! dolor mihi indicare noluit. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ Cœnam Domini antecedit, [11 Aprilis consolatur a Sponso;] Virgo Christi a prædictis dȩmonibus absolvi, & numerum eorum & passionum causas scire meruit. Cumque dies Cœnȩ transisset, Virgo Christi sola thalamum suum introiens, se inclusit; & suo dilectissimo Sponso compatiens, in singulis membris Dominicæ passionis stigmata recepit; ita videlicet, ut [cum] Virgo Christi in Vigilia Paschȩ post meridiem se nostris offerret aspectibus, non solum in pedibus & manibus gloriosa stigmata apparebant; verum etiam sanguinei rivuli, tamquam de corona spinea descendentes, frontem cum facie Virginis notabilem præbebant. Sequenti vero die, hoc est in die sancto Paschȩ; Virgo Christi ad ecclesiam proficiscitur, [videtque in Paschate 30 animas liberatas.] & communicans in amplexus sui Dilecti mox rapitur: ubi inter ceteras ineffabiles consolationes, specialiter de absolutione triginta animarum consolatur, pro quibus videlicet tot immania tormenta passa fuerat; quæ videlicet animæ multis adhuc annis in Purgatorio puniri debuissent si non ipsis passiones & merita Virginis subvenissent. Deinde transactis post festum Paschæ duabus hebdomadis, Virgo Christi denuo communicavit; & ante diem Communionis quinque noctibus a quodam dæmone graviter afflicta fuit.

[191] Post hæc vero ante festum Ascensionis, Virgo Christi multas passiones sustinuit; de quibus nobis nihil omnino retulit: in die autem Ascensionis communicans, in amplexus sui Dilecti mox transiit. [A 27 Maji ad 2 Iunii cruciata, liberat alias 3.] Deinde ante festum Pentecostes, quasi per integram hebdomadam, Virgo Christi singulis noctibus a dæmonibus gravissima tormenta sustinuit; quæ nobis indicare noluit; sed nec Virgo Christi ipso die Pentecostes, sed in sexta feria sequenti communicavit, & rapta continuo in amplexus sui dilectissimi Sponsi transvolavit; ubi inter cetera de absolutione trium animarum consolari meruit, quas æterni Sponsi benignitas, ob passiones & merita suæ Dilectæ, a pœnis purgatorii ereptas in æterna beatitudine collocavit. Deinde post duas hebdomadas, cum Virgo iterum communicare deberet, per quasdam noctes a quodam dæmone graviter afflicta fuit. Deinde post Divisionem Apostolorum, cum Virgo Christi communicare proponeret, tribus noctibus a quodam dæmone gravissima tormenta sustinuit, [Mense medio graviter vulneratur:] qui inter cetera maximum sibi vulnus inflixit; de quo sanguis uberrime profluens, vestigia Virginis undique rigando perfudit; quod videlicet vulnus tempore Communionis incuratum permansit, & post diem Communionis denuo innovatum, post dies aliquot plenarie curatum fuit. Deinde circa Nativitatem beatæ Virginis, [ægrotat in Septembri,] Virgo Christi validissimis febribus correpta per sex hebdomadas continue decubuit, & in infirmitate semel communicavit. Post hæc vero, ante festum omnium Sanctorum, Virgo Christi quasi per unam hebdomadam singulis noctibus multas gravissimas passiones a dæmonibus sustinuit, [cruciatur in Octobri:] de quibus nihil nobis penitus innotuit.

[192] Post hæc vero, Adventu Domini instante, Virgo Christi a dæmonibus horribiliter cruciabatur. Venerunt siquidem ipsi dæmones, [ineunte Decembri solicitata,] aspectu multum horribiles in thalamum Virginis singulis noctibus; qui in variis argumentorum fallaciis, totalem ejus conversationem reprobantes, ipsam ut ab erronea vita resipisceret, & eorum consiliis acquiesceret, instanter admonebant; alioquin variis eam interficere tormentis, & morte turpissima vitam ejus exterminare, promittebant. Hæc & his similia comminantes ac blasphemantes dicebant, & recedentes nullam passionem corporalem per primam hebdomadam inferebant. Deinde post secundam hebdomadam, cum Virgo Christi quodam die communicare proponeret, duabus noctibus diem Communionis præcedentibus, [mense jam medio dire raptatur;] venerunt prædicti dæmones in thalamum Virginis; & post multas comminationes, ipsam vestibus expoliantes, de thalamo suo ejecerunt; & nunc per pedes, nunc per caput & brachia ipsam apprehendentes, sursum ad aëra devexerunt; & deorsum ad terram præcipitantes & pedibus conculcantes, ipsam miserabiliter cruciaverunt; ac blasphemantes ut Deum suum, in quo confideret, invocaret, altis vocibus clamaverunt, & hoc facto continuo recesserunt. Quibus recedentibus, Virgo Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso visitatur, sanatur, & in suum thalamum mirabiliter revocatur. Sequenti vero die Virgo Christi ad ecclesiam veniens, communicavit, & totum illum diem in gemitibus & lacrymis amarissimis continuavit. Ex tunc autem, usque in Nativitatem Domini, Virgo Christi ab eisdem dȩmonibus singulis noctibus tormentis supra memoratis affligebatur; hoc adjuncto, quod Virgo Christi tribus noctibus ultimis, Nativitatem præcedentibus, [& fœde lacerata,] a prædictis dæmonibus ad quoddam castrum, dictum Bruche, quod milliare & amplius a Stumbele distat, trahebatur. Ubi post longas inquisitiones & comminationes ad turrem illius castri suspendebatur; & ungulis ferreis corpus ejus infixis dilaceratum, in profundum fluminis quod prædictum castrum circuit præcipitabatur: Virgo autem Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso visitata, intime consolatur; & integre curata, in suum thalamum mirabiliter revocatur. In ultima vero nocte, hoc est in illa quæ Vigiliam Natalis antecedit, post tormenta prædicta, dæmones illi confusi coram Virgine steterunt; & totius malitiæ suæ modum & ordinem exponentes se per omnia victos a Virgine ostenderunt; [triumphat de 5 dæmonibus.] & quot eorum essent, videlicet quinque, alta voce clamaverunt; & dimitti se ab ipsa, quia vehementer arderent, suppliciter postulaverunt. Qui tandem dimissi a Virgine, cum maximo planctu & ejulatu recesserunt. Mane autem facto, hoc est in die Natalis Domini, Virgo Christi læta ad ecclesiam proficiscitur; & communicans in amplexus sui dilectissimi Sponsi mox rapitur.

[193] Deinde post Octavam Epiphaniæ, cum Virgo Christi communicare proponeret, [An. 1287 torquetur a 26 Ian. ad 2 Febr.] quasi tribus noctibus diem Communionis præcedentibus, a quodam dæmone gravissima tormenta sustinuit. Deinde ante festum Purificationis, Virgo Christi, quasi per integram hebdomadam, singulis noctibus a quodam dæmone torquebatur, a quo inter cetera maximum sibi vulnus infligebatur, quod non nisi in ultima nocte perfecte sanabatur; & sequenti die, hoc est in Vigilia Purificationis, Virgo Christi communicavit. De passionibus autem gravissimis & multis, quas Virgo Christi a dæmonibus per totam Quadragesimam sustinuit, vobis quidquam scribere nescio: [deinde per totā Quadragesimā a 71 dæmonibus:] sed hoc scitote de numero dæmonum, quod septuaginta & unus fuerunt qui omnes in ultima, hoc est in illa nocte quæ præcedit diem Parasceves, confusi coram Virgine steterunt, & totius malitiæ suæ seriem declarantes, dimitti se flebilibus vocibus petierunt. Qui tandem dimissi a Virgine cum maximis ululatibus recesserunt. Virgo autem Christi, illis recedentibus, a suo dilectissimo Sponso consolari meruit; & suo Dilecto singulis momentis compatiens, cuncta Dominicæ passionis stigmata evidentissime recepit. Nam in Vigilia Paschæ, [sed consolatur in Paschate 6 Aprilis.] dum Virgo Christi se nobis Videndam præberet, pedes calceati & manus chirothecis diligenter munitæ, latentia stigmata manifeste insinuabant, & descendentes sanguinei rivuli frontem Virginis ubique rubricabant. Igitur Sponsa Christi in die sancto Paschæ communicabat, & in sui dilectissimi Sponsi amplexus suavissimos continuo transvolavit.

[194] Deinde cum Virgo Christi, post festum Philippi & Jacobi, iterum communicare deberet; quasi per integram hebdomadam, singulis noctibus a quodam dæmone gravissime torquebatur: [Initio Maji forcipe torta,] a quo inter cetera maximum sibi vulnus infligebatur, quod tantum in ultima nocte curabatur. Præterea tribus noctibus diem Communionis præcedentibus, a quodam alio dæmone affligebatur: qui veniens singulis noctibus in thalamum Virginis, portansque forcipem in manibus comminando dicebat: Nisi tu, miserrima omnium hominum, ab erronea vita tua celerius resipiscas, caput tuum coarctando conteram, & omnes dentes tuos confractos de capite tuo funditus evellam. Hæc & his similia dicens, Virginem omnino immobilem cernens, magno furore repletus, in ipsam irruit; apprehensamque Virginem, nunc per caput, nunc per dentes, forcipe coarctando & circumgyrando, horribiliter cruciabat; & hoc facto, continuo recedebat: quo recedente, Virgo Christi singulis noctibus a suo dilectissimo Sponso consolatur, & ab omni læsione plenarie curatur. Sequenti autem die, hoc est in quarta feria post festum Inventionis sanctæ Crucis, Virgo Christi communicavit, [consolatur 4 ejusdem.] & in amplexus sui dilectissimi Sponsi continuo transvolavit. Deinde ante festum Pentecostes Virgo Christi quasi per hebdomadam a quodam dæmone graviter afflicta fuit, [A 19 ad 25 vexatur objectu infantis;] qui inter cetera maximum vulnus inflixit sibi, quod non nisi in ultima nocte sanatum fuit. Præter hæc a quodam alio dæmone, quasi tribus noctibus afflicta fuit. Venit siquidem ille dæmon singulis noctibus in thalamum Virginis, quasi portans infantem parvulum vagientem in manibus; & comminando dicebat: Nisi tu, miserrima seductrix, a perversa vita tua continuo resipiscere velis, de familiaritate Sacerdotum manifeste coram omnibus diffimabo, & quod hunc infantulum de Plebano hujus villȩ pepereris toti mundo propalabo. Cumque hȩc & plura blasphamando Virginem omnino immobilem cerneret; irruens velociter in ipsam, cum prȩdicto infantulo horribiliter cȩdebat. Illo vero recedente, Virgo Christi singulis noctibus a suo Dilectissimo visitatur, consolatur, & mirabiliter confortatur. Mane autem facto, hoc est in die sancto Pentecostes, Virgo Christi ad ecclesiam læta proficiscitur, & communicans in amplexus sui dilectissimi Sponsi continuo rapitur. Deinde transactis post festum Pentecostes quatuor diebus, [vulneratur die 30.] Virgo Christi a quodam dæmone, per quatuor noctes graviter affligitur; a quo inter cetera maximum sibi vulnus infligitur, quod tantum in ultima nocte curatur.

[195] Deinde ante Nativitatem B. Joannis, cum Virgo Christi communicare proponeret, [Torquetur a 22 Iunii ad 29;] duabus noctibus diem Communionis præcedentibus, a quodam dæmone graviter afflicta fuit. Deinde post diem Communionis, transactis quasi tribus diebus, Virgo Christi quinque noctibus a quodam dæmone gravissime torquebatur: qui inter cetera maximum sibi vulnus infligebat, de quo recens sanguis continue distillans, vestigia Virginis undique rigare videbatur, & non nisi in ultima nocte plenarie curabatur. Deinde ante festum Assumptionis beatæ Virginis, quasi per quindenam, singulis noctibus a quodam dæmone horribiliter afflicta fuit; qui inter cetera corpus Virginis ab imo usque supra instrumento acutissimo transfodiens, maximum sibi vulnus inflixit, quod continuo sanguine exuberans, non nisi ultimo incuratum fuit. [item 7 Septembris] In die autem Assumptionis Virgo Christi ad ecclesiam veniens, communicavit, & confestim rapta in amplexus dilectissimi Sponsi transvolavit. Deinde circa Nativitatem beatæ Virginis, [ante 9 Octobris.] cum Virgo Christi communicare proponeret, in nocte illa quæ diem Communionis præcedebat, a quodam dæmone gravissimas passiones sustinuit, quas idem dæmon post diem Communionis in Virgine iteravit. Deinde circa festum Dionysii Virgo Christi, noctibus [pluribus] a quodam dæmone graviter afflicta fuit; a quo inter cetera maximum vulnus recepit, quod durans in corpore Virginis in una nocte sanatum fuit. Sequenti vero die hoc est in Sabbato post festum B. Dionysii, Virgo Christi ad ecclesiam venit; & communicans, in amplexus sui Dilecti mox rapta fuit. Post hæc vero, circa festum omnium Sanctorum, [& 24 ejusdem.] Virgo Christi a novem dæmonibus per integram hebdomadam horribiliter cruciata fuit; qui venientes singulis noctibus in thalamum Virginis orantis, variis & iniquis sermonibus totalem vitam & conversationem Virginis reprobantes, ipsam in omnibus seductam mendaciter asseruerunt; & nisi continuo a perversa vita sua recederet, & suum Deum quem hactenus frustra coluisset negaret, morte amarissima eam interficere minabantur. Hæc & plura his similia comminantes & blasphemantes, duabus quidem primis noctibus recesserunt, & nullam corporalem læsionem Virgini intulerunt; reliquis vero noctibus, post comminationes varias & exprobrationes, dæmones prædicti Virginem horribiliter invaserunt, & instrumentis acutissimis corpus Virginis Christi, videlicet, caput, genas, pectus, genua & pedes singuli singula transfigentes; quatiendo & ad terram & parietes fortissime allidendo Virginem indicibiliter cruciaverunt, & inter asperrimos cruciatus insultantes, & blasphemantes dixerunt: O miserrima seductrix, nunc manifeste vides quod sub nostra potestate es. Cetera desiderantur.

LIBER V.

[Prologos]

Continens alias Epistolas ad Christinam ejusque familiares in Stumbele datas.

Post illas Epistolas, quas Fr. Petrus in unum corpus coagmentavit, quasque nos distinximus in libros duos, secundum ac tertium; addidit Codicis Juliacensis collector, quidquid insuper litterarum ad Christinam a Petro altisve datarum, vel de ea ad ejus familiares scriptarum potuit in Stumbele reperire, nullo prorsus ordine rerum aut temporum observato, nulla inducta connexione. Sine hac autem cum res omnino insipida futura videatur, alias minime contemnenda, conabimur id ipsum præstare quod Petrus fecisset, si eas habuisset: notato tamen in margine numero ordinis quem singulæ Epistolæ habent in ipso Codice.

CAPUT I. Epistolæ ab anno MCCLXX usque ad LXXIII datæ.

[1] A Coloniensi studio ad Parisiense translatus Fr. Petrus, mense Aprilis anni MCCLXIX, & illuc appulsus X Maji, [Antequam Parisiis discederet Petrus,] ut habes in fine libri 1, & initio II; ibidem mansit annum unum, menses II, dies XVIII; finitoque curriculo Theologico fuit remissus in Provinciam suam, anno MCCLXX, XXVII Julii, ut habes num. 42 lib. 2. Interim plures ab eo scriptas ad Virginem litteras, quarum paucissimæ habentur, testatus ipse fuerat num. 24 ejusdem libri. Unam nihilominus reperio, quæ & prima est in Codice Clivensi; videturque consequens esse ad Epist. XI lib. 11 num. 37, qua Joannes Plebanus significaverat, quod Christina in Dominica Reminiscere, tunc in IX Martii cadente, & prȩdicante Fr. Gerardo de Grifone de Passione Domini recepit quinque vulnera, & in capite coronam, & felle potata est. Hac occasione scripsisse ei Petrus videtur: scripsit autem in hunc modum.

[2] In virtute Spiritus sancti dilectissimæ & dulcissimæ Virgini Christi Christinæ, Frater Petrus, ȩterno amore inflammari, [scribit Christinæ,] interno dulcore delectari, & in sine sine fine superno honore sublimari. [Epist. I.] Quoniam, Carissima, secundum Augustinum, sunt quȩdam bona, minima & infirma, ut sunt bona corporis & temporis; sunt & media, ut bona piæ mentis, & gratuiti necnon gratificantis muneris; sunt & bona summa, ut bona felicis ȩternitatis, & ȩternæ felicitatis. In iis, Carissima, ascensiones in corde nostro disponamus, & de bonis minimis ad maxima proficiamus; nec ab hoc profectu desistamus, donec Deum deorum in Sion videre valeamus. Vere bona prȩsentia, licet bona esse judicentur, quia a bono egrediuntur; minima tamen fore dignoscuntur, [docetque affectum abstrahere a bonis corporalibus,] ratione brevitatis in duratione, paucitatis in enumeratione & possessione, parvitatis in valore, anxietatis in acquisitione, solicitudinis in conservatione, doloris in inevitabili amissione vel separatione; ut his & aliis defectibus plurimis & incommodis innumeris probent, se non solum esse bona minima, sed potius falsa & fallacia, quin & propter quorumdam abusum nociva, quod peccatoribus in malum convertantur. Ab iis ergo, Carissima, affectum abstrahamus, tamquam a termino relinquendo, & merito contemnendo. Et quia nullus venire potest ad terminum a termino distante, nisi per medium; nec potest simul in utroque termino commorari; ideo dicitur, qui diligit mundum, non est caritas Patris in illo.

[3] [solaque appetere spiritualia;] Ideo Carissima, bona spiritualia, ut virtutes, & Spiritus sancti dona, & cordis solatia, ȩternȩ vitȩ prȩnuntia & prȩludia, summo desiderio appetamus; ut per ea, tamquam secura itinera, in ȩterna tabernacula introeamus. Et utique hȩc bona merito media judicantur; quia a temporalibus ad ȩterna transeuntibus medium locum sciuntur optinere, sine quibus ad ȩterna, utpote omni naturȩ creatȩ inaccessibilia, nullus unquam, non solum hominum, sed nec Angelorum pervenit. Deinde etiam, quod partim transeunt cum temporalibus, ut bona vitȩ activȩ; partim manent cum ȩternalibus, ut bona vitȩ contemplativȩ, cujus ratione maxima pars optima esse pronuntiatur: quod & de virtutibus Apostolus determinat, dicens, Caritatem majorem esse fide & spe, quia numquam excidit. Caritati ergo & exercitiis vel potius otiis, vitȩ contemplativȩ, tamquam supremis bonis vitȩ prȩsentis & ȩternȩ, inhȩreamus ferventi desiderio, continuo studio, quibus nihil jucundius, nihil utilius, nihil durabilius invenitur. O quam felix erit, qui divino igne succensus fuerit in Sion, scilicet Ecclesia militante, ut tandem totus ferveat in camino Hierusalem, scilicet Ecclesiæ triumphantis! Sed nec minus felicem judico, qui transierit a contemplatione Dei in speculo & ænigmate, & pervenit ad visionem facie ad faciem in eadem similitudine & imagine. Similes ei erimus, dicit Ioannes, quoniam videbimus eum sicut est. Et Paulus, Nos revelata facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem transformamur, de claritate in claritatem. [ut possit in Christi imaginem transformari.] Sic ergo contemplari & sic transformari summum bonum Augustinus esse pronuntiat. Et digne. Quid enim pulchrius est ad contemplandum, quam splendor gloriæ & figura substantiæ divinæ, candor lucis æternæ, & speculum sine macula, omnia repræsentans, omnia venustans, omnia conservans in perpetuo vigore? Heu me! heu anima mea! cur circa multa solicitaris, & turbaris erga plurima, cum unum sit bonum tuum, in quo omnia bona possidebis? O dulcissima & intima Christi Sponsa Christina, quid dicam ego de prædicto verbo Apostoli. In eamdem imaginem transformamur? Quid hac transformatione gloriosius, quid nobilius, quid sublimius poterit inveniri? Sed benedictus Deus & Pater Domini nostri Jesu Christi, Pater misericordiarum & Deus totius consolationis, qui per beneficia in præsenti exhibita de futuris nos certificavit. Nam si Deus aliquando ex speciali gratia Passionis suæ vestigia & stigmata, digna memoria & reverentia, imprimere in præsenti vita dignatur; utique & glorificationis suæ insignia amatoribus suis non negabit. Nam si compatimur, & conregnabimus: quia si complantati fuerimus similitudini mortis ejus, simul & resurrectionis erimus: quia reformabit corpus humilitatis nostræ, configuratum corpori claritatis suæ.

[4] Eodem deinde anno Christinam ex itinere visitavit Petrus, [Petro, post visitatam an. 1270 Christinā in Sueciam redeunte,] Coloniæ hospes, dum socius convalesceret; inde enim in Stumbele excurrit XIII Augusti & XXIX Septembris: quæ visitationes faciunt nobis Cap. V lib. 11. Quam graviter autem hanc separationem Virgo senserit, declarant ex ordine descriptæ Epistolæ. Talem vero ejus mœrorem animo præconcipiens Fr. Albrandinus, jam inde ab anno MCCLXVII notus eidem, & quondam in Visitatione VII & VIII socius Petri; huic eunti in Stumbele, indeque iter suum prosecuturo, hanc ad ipsam tradidit consolatoriam Epistolam.

[5] Carissimæ sibi in Christo Christinȩ, Frater Albrandinus Romanus, salutem & consolationem recipere in adversis. [Epist. XXV.] Nam amicorum est, quorum idem velle & nolle esse dignoscitur, ut sicut confœderantur in prosperis, sic in angustiis & tristitiis adhibeant mutuo remedia opportuna. Hinc est, quod cum olim fuerim vester familiaris aliqualiter & amicus, doleo non immerito super iis, quæ vobis succedunt ad prȩsens. Ecce Carissima Christina, [compatitur Christinæ Fr. Aldobrandinus,] venit hora in qua aures vestrȩ audiunt, non vocem exultationis & gaudii, sed amaritudinis & mœroris. Nam vox turturis in Stumbele audita est; vox, inquam, flentis & deplorantis ultimum recessum amabilis tui Petri; & ideo conturbatum est cor meum super te, Christina, & spiritus meus in præcordiis meis plangit; nec fas est locum esse lætitiæ, ubi tam amarum advenit divortium amicorum. Quis te consolabitur, O Christina, tam dulciter sicut Petrus? Numquid aliquis alius tam idoneus inveniri alicui poterit consolator? Circuire poteris mare & aridam, nusquam poteris reperire. Numquid Gerardus, dictus de Grifone, ei poterit adæquari, quod in tui possessionem liberam jam sit intentus? Longe abest. Nescit enim votiva verba proferre ut Petrus, secundum desiderium audientis. [velut intimo amico orbatæ;] Quid ergo commisisti in Daciam, o Christina, quod ex abrupto tibi facta est inimica, auferens Fratrem Petrum? Credo quod quidquid vides in amaritudinem vertitur, quia jam cito non aspicies amicum tuum. Adjuro vos, o carissimæ domicellæ, quæ secundum consuetudinem in Stumbele præsentes estis, ut super contritione & amaro discessu istorum duorum amabilium amicorum, Petri & Christinæ, solatia adhibere velitis. Fungatur [officio consolatoris] Plebanus Joannes, [ejusque socias ad solandum invitat.] ubi locus fuerit, arripiens virgellam suam, & disponat se toto corpore & corde, sicut decet amicos Dei, & dulcis melodiæ cantus de caritate Dei incipiat personare; forsitan refocillabitur Spiritus in Christina in Christo Iesu. Et tu Gertrudis soror ipsius, quæ cantilenas dulces consueveras decantare, nunc suavius cantare studeas de amore Iesu Christi in recessu; ne nimia tristitia corda amicorum absorbeat. Rogo vos, o Christina, ut accipiatis tersorium, quo lacrymas defluentes ex oculis detergatis. Ecce advenit tempus lamenti & fletus, quod [testantur] lacrymæ illæ, [quas] cum remeares de Colonia sub quadam arbore profudisti. Et quid succedit tibi pro amico tuo in deliciis tuis? Credo quod nihil aliud nisi fletus; in illo forsitan aliquantula requies erit. Valete & orate pro me, si placet. Salutate Plebanum ex parte mea intime, sicut potestis; quia, licet absens, amicus sum ejus bonus. Salutate matrem Plebani & Hadewigem.

[6] Majori solatio esse potuit Epistola, quam, post confectas quadraginta circiter leucas, dedit Petrus Mindam appulsus VIII Novembris.

Carissimæ suæ filiæ, & amicæ dilectissimæ in Christo, Christinæ, Frater Petrus, [Scribit etiā Petrus Mindam appulsus 8 Novembr.] intimum gaudium Spiritus sancti, non solum in corde sentire, sed & ore confiteri, & laudare quoniam bonus est Dominus, cum salute corporis & animæ. [Epist. VIII.] Quamvis cor meum totaliter sit in motu, propter solicitudinem viæ & gravamina laboris, & ideo vobis nihil gratum, nihil solatiosum scribere possum, occasione tamen habita latoris, nolui dissimulare vobis significare, quoniam tertio die ante festum Martini sanus & fortis, veni Mindam; ubi benigne receptus mansi noctibus tribus. Sed, siquidem, Soror carissima, memores sumus Dilecti nostri, omnium malorum præsentium, prȩteritorum & futurorum facillime obliviscemur; Dilecti, inquam, nostri, qui nobis tanta bona dedit, & nobis ipsis scripsit, sed & incomparabilia repromisit. Carissima, quamvis plurima solatia mihi Deus dederit in hac via, [gaudetque de sua cum ipsa amicitia;] ita ut in comparatione horum non sint condignȩ passiones hujus temporis, non dico quantum ad futuram gloriam, sed ad prȩsentem lȩtitiam; unum tamen est quod prȩ omnibus me lætificat, quia videlicet datum est mihi intelligere, quid sit dictum; Despondi enim vos uni viro Virginem castam exhibere Christo. Carissima de hoc verbo magnus mihi ad vos est sermo, qui præsenti chartula non potest comprehendi. Rogate autem Dominum, Carissima, & per amorem divinum Deo & animæ meæ desponsata, ut hujus desponsationis fidem servemus intemeratam, & arrham amoris sentiamus incontaminatam. Carissima, & omni re temporali carior in caritate Dei, vivas, vigeas, valeas, proficias, & præter Deum extra eum nullum amorem sentias, nulli consentias; sed ipse tibi sit vita, sit sensus, sit affectus, sit census, sit consolatio, sit delectatio, sit hereditatis possessio; sine quo nihil est quod possidere, quod diligere, quo frui videmur vel conamur.

[7] Carissima, in locum lucis & refrigerii, locum pascuæ & lætitiæ, [eamdem optat cito emigrare ad cœlum,] locum caritatis & jucunditatis festina, nimiumque accelera ingredi: quia tædium patior, in hoc exilio miseriæ & mœstitiæ tamdiu, & heu! quamdiu? commorari. Quod ideo scribo, quia optastis quod me in hoc mundo superstitem relinqueretis: sed impatiens efficior quod tantum tardatis. Sed unum est quod rogo ut cogitetis, quia, si jam tam durum est quod sentio, cum tamen vos comitem itineris habeo, utique maximum cordis mei solatium; quid faciam cum solitarius ambulare incepero? Ideo, Carissima, omni qua possum attentione peto & rogo, ut me celeriter præcedatis, & ut festine subsequi possim ab Amico vestro instanter petatis: nam si fieri posset, nusquam sine vobis diu vellem permanere. Quod ideo dico, quia sicut in præsenti familiarius in vobis Deum inveni præ omnibus hominibus; ita spero me vos infuturo familiarius in Deo fore inventurum. Unde non in vobis, sed in Deo lætitiam cordis mei colloco; [ut cito subsequi ipse possit,] estis tamen vasculum, ut credo, divinæ habitationis, & hac ratione & non alia objectum meæ dilectionis; secundum illud: Domine dilexi decorem domus tuæ. Carissima, in Domino Amico nostro, vivas & valeas, quem ex parte mea devotissime salutes, & ex parte amborum nostrum dicas; Quæsivi vultum tuum, vultum tuum, Domine, requiram: in quo te, Dulcissima, saluto, & cui te quoad corpus & animam recommendo. Carissima properate in occursum ejus quia veniens veniet, & spero quod non tardabit. Etiamsi amantibus omnis celeritas videatur morosa, & ideo pœnosa; tamen cum apprehenderint quod desiderant, tunc videbuntur dies laboris pauci, præ amoris Dilecti apprehensi magnitudine. Carissima, hoc sit vestrum solatium, quod erit æternitatis præmium. Salutate omnes quos scitis salutandos &c.

[8] Alteram ex eodem itinere scripsit Petrus, prius quam ex Halmstad, [Rursum scribens Petrus an. 1271 ex Halmstad,] quo appulsus erat VI Decembris, sequenti anno transiret in Sueciam, in hæc verba:

Carissimæ, & in visceribus caritatis Christi nimium diligendæ, sorori Christinæ, suus frater, Frater Petrus, sinceræ caritatis augmentum. [Epist. IX,] Noveritis, Carissima, quoniam corpore quidem sanus sum, sed corde valde distractus, propter plurima impedimenta quæ in via passus sum. Nam licet in Dominica proxima post omnium a Sanctorum intraverim nostram b provinciam, non potui tamen ultra procedere, [nec prius] quam in die B. Nicolai veni in c Halmstad, quæ est domus ultima de Dacia, proxima regno Sueciæ. Unde adhuc in Dominica infra Epiphaniam constitutus in Dacia, propter defectum societatis, hanc [vobis] scripsi litteram, nesciens quando potero viam aggredi versus Sueciam. Habeo autem adhuc tantam viam ad domum meam, per deserta, silvas & montes, quanta est, ut puto, de Colonia d Parisius. Hoc etiam noveritis, quoniam licet a multis annis non fuerit tantum frigus, quantum fuit hoc anno in Dacia, tamen non indui pelliceum nisi duobus diebus circa omnium Sanctorum, prius quam in Epiphania Domini; tunc enim mihi fuit missum pelliceum de domo mea. [petit ejus orationes,] Hoc pro eo vobis scribo tam diligenter, quia vos rogastis me super hoc tam humiliter. Sed Deo gratias, qui me in his & in multis aliis periculis sanum conservavit. Si quid autem in omnibus placet Deo, hoc vobis libenter offero, ut pro meis negligentiis Deum mecum vestris orationibus placare velitis. Nam (ut puto) raro vel numquam melius indigui. Et rogo propter Deum, per omne quod possum, ut patientiam & mansuetudinem mihi a Deo impetretis.

[9] Ceterum, Dilectissima, hæc de corporis dicta sint laboribus: de cordis autem doloribus hoc etiam sciatis, [utpote divino privatus solatio,] quod omnibus diebus vitæ meæ, postquam aliquid scivi, numquam tanto tempore Deum mihi sensi tam alienum. Unde super hæc quæso mihi compatiamini: nam me duplex tædium affligit; memoria utique præteritorum bonorum, sed heu! amissorum; & præsentia malorum, sed heu! magis commissorum quam assumptorum vel inflictorum. Sed cum possem his narrandis chartas implere, & plurimum tempus consumere, & vobis (utique delectabilioribus intentæ) tædium ingerere; in hoc hic finem ponam, ut Deum pro me velitis assidue & affectuose deprecari, ut defectus meos perpetua velit delere oblivione. Heu! Dilectissima mea, non est hodie, sicut fuit aliquando, unde vobiscum in litteris meis de Dilecto possim confabulari; sed magis unde de ejus absentia debeam querulari. Heu! Carissima mea, nescio quid dicam, [quo affluente alias tam prolixe scribebat.] cum & Dilectum & meipsum nesciam? Nam cum aliquando eram in ejus præsentia, lumen infuit cordi ad investigandum, & delectatio affuit ori ad proferendum, & facilitas aderat manui ad notandum. (Unde enim alias vobis litteras tam longas & jucundas misissem?) Sed heu! & heu me! quia defecit gaudium cordis mei, versus est in luctum chorus meus, cecidit corona capitis mei: ideo obtenebrati sunt oculi nostri. Dilectissima Deo, & mihi dulcissima, hoc vobis non sine causa scribo, licet vobis tanti causam tædii reserare non valeo. Hoc solum faciatis ut oretis pro me, & rogate Deum ut vel saltem vos possim semel videre antequam moriar. Dulcissima in Domino, salutate omnes amicos meos, specialiter omnes Hillas & parentes vestros, & sororem plebani & omnes alios, & recommendate me eorum orationibus. Iterum & valeatis. In die B. Vincentii e misi hanc litteram: sanus ipso die aggrediebar viam versus regnum Sueciæ. Scripsi vobis prius post recessum meum quatuor paria f litterarum de diversis locis. Valete. Divina vos gratia semper conservet.

[10] [Fr. Mauritius] Quomodo porro & quando Skenigiam appulerit Petrus, didicit Christina ex Epistola F. Mauritii, ad visitationem V Petrum olim comitati, ac deinde a Coloniensi ad Parisiense studium trangressi, itaque scribentis:

Virgini Christi devotæ, & in Domino sibi carissimæ Christinæ de Stumbele, Frater Mauritius, studens Parisius Ordinis Prædicatorum, salutem & sancti Spiritus consolationem. [excusat quod nunc primum scribat,] [Epist. XX.] Scribere vobis non quidem pigrum, sed revera gaudio plenum, cum vobiscum sicut cum corde meo loqui delecter. Sed quia materiam scribendi non habui, timens viarum pericula in litteris, præcipue feminis destinatis, diversis negotiis & occupationibus distractus, vobis rescribere tanto tempore omisi. Unde pro malo non habeatis, nec ingratitudini imputetis, condonantes mihi talem omissionem; scientes hoc pro vero, quod quamvis mei oblita sitis ut timeo; [nuntiatque de suo adventu Parisios,] memoriam tamen vestri habens semper postea, non solum in privatis orationibus; sed etiam inter honestos Fratres & extraneos, in omnibus locutionibus, personam vestram semper habui recommendatam; sperans & optans hoc idem, secundum promissum vestrum, mihi fieri a vobis. Ceterum noveritis de statu Fratris Petri socii vestri & mei, quod ego cum sociis meis Parisius litteram unam parvulam, non sigillatam, post Octavas g Trinitatis [accepi] ex parte sua; in qua dicebat, quod sanus & incolumis, post multos labores & terrarum spatia, sexta feria post Purificationem h beatæ Virginis, venit in Skeningiam k conventum suum; & in quarta feria post l Matthiæ, legere incepit ibidem; rogans dilectionem vestram in eadem littera, [& Fr. Petri in patriam;] quatenus memor sitis antiquæ caritatis & intimæ familiaritatis, & ut pro eo & amicis suis sicut de vobis confidit, velitis Deum assidue deprecari. Vobis non potuit mittere aliquam litteram, propter arctitudinem temporis & nuntii festinantiam; istam vix mittens nobis. Ista scripsit mihi, & non plus; [rogans] inter alia negotia procuranda sibi, ut vos ex parte sua salutarem, statum ejus intimando.

[11] De statu autem meo amici vestri specialis, sed occulti propter metum Judæorum, noveritis, quod transiens per ignem & aquam multas tribulationes in corpore & anima passus (sicut credo, a Fratribus intellexistis) in die m B. Mauritii veni Parisius, ubi propter immutationem & novitatem diætæ numquam in eodem statu permansi, [deque morbo suo ex mutatione climatis,] quin diversis impeterer infirmitatibus per totam hiemem usque post Pascha, a quibus omnibus, per Dei gratiam & magnam mei custodiam, ante Ascensionem n Domini ad plenum fui liberatus & curatus; & jam assuesco ova comedere, magis corrupta & quantitate parva, quam illa ova de o Eiflia, quæ Fratribus nostris Coloniæ dantur; anxior in hac solitudine, recogitans ova recentia & olera, juxta ollam carnium nobis sedentibus & videntibus & comedentibus. Descendo sæpius videre, licet non corpore, in Ægyptum Stumbelensem; &, [si liceret] corpore descenderem, & sæpius descendissem, & alii plures socii mecum, etiamsi de Parisius ad decem milliaria plus quam de Colonia distaret. De isto tamen sufficienter. Rogo ut statum vestrum & Fratrum vestrorum; & vos, Domine Plebane, [& notos Stumbelenses salutat.] vestrum & matris vestrȩ & familiȩ mihi significare velitis, quam primo potestis, ut Fratri Petro significem: quia nuntios aliquos habeo, ut credo, qui ibunt ad terram suam. Valete semper in Domino, memores mei in orationibus vestris secundum promissum vestrum, & confidentiam quam de vobis habeo, cum secrete locuti fueritis in cubili Sponso vestro Jesu Christo. Salutate ex parte mea matrem, patrem, sorores vestras, &c. Nolo ut alicui hanc litteram ostendatis; ne per sinistras interpretationes alicujus nota aliqua refundatur in scribentem. Dicatis Dominæ Beatrici, quod pro redeuntibus Fratribus de Capitulo ova recentia præparet, & condimentum de novis p caseis, & mei memoriam habeat, cum bene sibi fuerit inter Beginas. Datum in die beati Viti & Modesti. Valete & orate pro me.

[12] Plures deinde alias ad Christinam Epistolas idem Mauritius scripsit; ex quibus unica nobis restat in codicem Clivensem relata; atque post unum alterumve annum, mortuo Priore Brunwilrensi, speciali amico Virginis, data item Parisiis, anno fortassis MCCLXXII vel III, in hunc sensum.

Devotæ Christi Sponsæ, & in Domino semper diligendæ, Christinæ in Stumbele, Frater Mauritius, Parisius degens in studio, salutem, & sancti Spiritus consolationem. [Epist. XXIII] [Idem rursus occasionem scribendi nactus,] Tædet me meis scribere, apud quos oblivioni datus sum tamquam mortuus a corde; sed pudet ad præsens manum scribendo retrahere, affectu nimirum tædium propellente. Licet enim spes periit, quæ pro tot scriptis vel solum [unum] responsum promiserat; tamen ut scribam iterum latoris præsentium occasio me induxit. Et nunc, Carissima, ut singulariter & familiarius loquar; ex humilitate tua sumens audaciam, scio & per latorem prȩsentium intellexi, quod circumdederunt te tribulationes multiplices & dolores, propter parentum tuorum injurias, quas sustinent, & obitum Prioris amici tui & mei. Nec ignoro tumidos adversitatum fluctus, [consolatur afflictiones Christinæ.] quibus tuæ mentis navicula jactatur jam multo tempore, inter periculosas & procellosas tuorum hostium specialium tempestates: & ideo tanto præcordialius tibi, ex caritate qua te in Domino diligo, compatior, quanto imbecilior & debilior sexus muliebris existit, ad tribulationum & vexationum impetus sustinendos. Verumtamen quia mulierem fortem te in angustiis reputo; spero in Domino, qui est in se sperantium fortitudo, quod tibi constantiam tribuet, & ex alto virtutem, tot & tantis calamitatibus resistendi; facietque tecum in iis finem bonum, & optatum cum hujusmodi tentatione proventum. Hortor in Domino igitur & rogo, quatenus assumens spiritum fortitudinis in adversis, jactes in Deum cogitatum tuum, & ad ipsum dirigas totaliter vota tua: ipse enim est qui percutit & medetur, vulnerat atque sanat, & post mœroris verbera consolationis adhibet lenimenta. Vale, memor mei in orationibus matutinis apud Deum, secundum meam confidentiam in te, & tuam promissionem. Saluta Plebanum, matrem, & sorores ejus & tuas. Scripta in nocte q B. Valentini post Matutinas: cui plus addi non potuit, scriptore in aliis occupato.

ANNOTATA D. P.

a Anno 1270, habente litteram Dominicalem E, festum omnium Sanctorum celebratum fuit in Sabbato.

b Provinciam Daciæ videlicet (ut tunc appellabatur) quæ præter Daniam etiam Sueciam complectebatur: unde Petrus, licet Gotlandus, subinde tamen Dacus & de Dacia appellatur.

c Halmstad vel Helmstad caput Hallandiæ, trans sinum Codanum continentis cum Suecia.

d Via de Colonia Parisius est ut minimum 80 leucarum horariarum, & tantumdem Halmstadio distat Gotlandia, maris Balthici insula, ad quam iter est per Smalandiam, latam leucas 50 circiter.

e Colitur S. Vincentius 22 Januarii.

f Dolendum est ergo septem Epistolas interiisse.

g Anno 1271, habente litteram Dominicalem D, & Pascha 5 Aprilis, Octava Pentecostes eademque Dominica Trinitatis, incidit in ultimam Maji. Quia tamen Ordo Prædicatorum Dominicas numerat, non a Pentecoste, sed a festo Trinitatis; videtur hic debere intelligi dies octava post hoc festum, id est 7 Julii, licet prædictum festum absque Octava celebretur.

h Purificatio B. V. fuerat eo anno celebrata feria II.

k Ecgraphum Bollandi hoc loco habet Strenigniam, & iterum infra; sed genuina lectio est Skeningia, aut euphoniæ causa Skenigia, ut passim in prioribus libris.

l Id est 25 Februarii, nam festum S. Matthiæ fuerat eo anno celebratum feria III.

m Colitur S. Mauritius, Thebeæ Legionis Dux, cum sociis, 22 Septembris.

n Si ipse Parisios transiit anno 1270 (ut est verosimile) intelligitur hic festum Ascensionis, cadens sequenti anno in 14 Maji.

o Eiflia, Juliacensis Ducatus regiuncula, ad Coloniensis diœcesis partem transrhenanam spectans, & a metropoli distans itinere horarum circiter 4.

p Supra Τὸ Caseis scriptum erat Cerasis; unde rustici nostri in Flandria optimum faciunt & pro toto anno servant condimentum: video interim & spiritus & styli differentiam, inter has & Fr. Petri litteras: ut non mirer istis minus capi potuisse Christinam, totam seriam & solis divinis intentam.

q Colitur S. Valentinus 14 Februarii.

CAPUT II.
Varia ad solatium afflictæ Virginis scripta, cum spe propinquæ visitationis.

[13] Post istæc contigit, patrem Christinæ, amissa fere omni priore fortuna, [Sub annum 1274 afflictæ Christinæ] magnis debitis difficultatibusque implicari, puta circa annum MCCLXXIV. Hoc cum intellexisset Petrus, occasionem sumpsit ipsam ad se invitandi, jungendam duabus, quas istic sibi acquisierat, filiabus spiritualibus, hoc tenore: a

Carissimæ sorori suæ, & amicæ, & filiæ, Christinæ de Stumbele, Frater Petrus, Lector Fratrum Prædicatorum in Provincia Daciæ, salutem quam sibi optat, præsentem scilicet & æternam, in caritate & dulcedine Spiritus sancti. [Epist. VI.] Carissima, litteras vestras recepi in autumno, diu desideratas & concupiscenti animo oblatas, in quibus me mirabiliter lætificastis, quamvis in eis mihi multa de pœnis vestris significastis. Nescio enim mihi majus gaudium in mundo, quam de vobis rumores aliquos percipere: quia & in eis rumores percipio de Christo, communiter a nobis dilecto. [nuntiat Petrus, habere se filias spirituales miræ virtutis;] Unde pro prædictis litteris ex corde vobis regratior. De statu autem meo noveritis, quoniam sanus corpore, licet in spiritualibus bonis plurimum (ut timeo) deficiam. Consolatus etiam est me Dominus in istis partibus per quasdam Dominas devotas: quarum quædam habitum Ordinis nostri portant, quædam habitum secularem, & quædam Beginarum, de quibus etiam prius vobis scripsi. Nam habeo filiam unam bene LXXII annorum quæ plurimas passa est pœnas, [unam annorum 72,] & plurimas a Domino promeruit consolationes. Nam quatuor annis & dimidio numquam jacuit, sed continue sedit, vel modicum ivit. In quo tempore numquam nisi bis in septimana comedit, & tunc tantum panem & aquam, & hoc in tanto pondere, ut puto quod non excederet in pondere solidum Coloniensem denariorum: sed & ipse panis subcinericius erat.

[14] Aliam filiam habeo, quæ mirabilem gratiam habet a Deo, [& aliam] & plurimas revelationes: quæ continue abstinet a carnibus, & rarissime bibit cervisiam, & adhuc rarius comedit lacticinia: quæ omni sexta feria est in raptu, ita quod incipit in media nocte, & ad se revertitur circa Vesperas: quæ & aliquando habet stigmata, & plurima signa Christi passionis portat in corpore suo; quæ cilicio asperrimo continue induitur quando sana est, exceptis diebus solennibus. In oratione autem frequentissime est & contemplatione; [quæ sibi varia de ipsa revelarit:] sed eleemosynarum largitione plurimum studet & servitio pauperum. Et de hac plura haberem vobis significare, si tempus adesset: de quibus saltem vel hoc solum sciatis, quod in hoc optime patrizat, quod vos miro affectu diligit; & aliqua quæ in litteris vestris continebantur, mihi longe cito revelavit. Vocat autem vos semper Sororem; eo quod dixi ei, vos meam esse filiam, & vos me Patrem vocare. Desiderat autem miro affectu, vos, si possibile esset, videre: & sperat quod hoc suum desiderium debeat impleri, si vixerit, quod vos tres debeatis in unum convenire. Ceterum, Dulcissima, cogitate & recognoscite, qua de causa hoc vobis scripserim: utique, ut una mecum Deo & pro me gratias agatis, qui me non meis meritis, sed sua gratuita bonitate, Sanctorum suorum secreta, vel potius secreta sua quæ in Sanctis suis fecit & ostendit, participare voluit & conscium esse.

[15] O dulcissima, scire debetis, quod sicut a vobis, ita & a dictis filiabus me Deus elongavit. Nam nunc ad aliam domum sum emissus: utique sicut Adam, propter peccata mea, a facie Domini vagus sum & profugus. Pro Deo, recogitate, quod nos in paradiso Domini, [a quibus discedere debuerit, ad alium Conventum translatus,] hoc est in loco voluptatis, quondam ambulabamus: cujus præsentia ablata est, ita ut memoria vix remanserit. Utinam lacrymas patris vestri vidistis quas effudit dum hanc litteram scripsit: certitudinaliter scio, quod viscera vestra ad misericordiam moverentur, & ad compassionem. Non miremini, Carissima, quod vobis rarius scribo, quia opportunitatem nuntiorum non habeo, eo quod habito in profundo terræ, unde raro peregrini, sed mercatores nulli exire consueverunt. Filia mea, quam sororem vestram dixi, rogavit me, ut vos ex parte sua salutarem, donec Dominus [det] ut nos omnes adhuc in vita ista possimus salutare invicem præsentialiter. Valete. Rescribatis mihi propter Deum. Divina vos gratia semper conservet. Animas Fratrum meorum carnalium vobis recommendo, [& commendat 2 fratres suos defunctos.] qui ambo moriebantur uno anno, postquam ego redii. Salutate omnes amicos nostros, & specialiter Dominum Plebanum, & patrem vestrum & matrem; Hillas omnes, & Gertrudem sororem Plebani, & Aleidem cæcam. Divina vos gratia semper conservet. Orate pro me.

[16] [Restitutus Conventui Skeningensi] Unde hæc scripserit, aut quonam missus sit, non explicat; sed eamdem invitationem alia Epistola iterans, sub titulo Lectoris Skeningensis, cognoscere nos facit, haud diuturnum istud quasi exilium fuisse: sic autem scribit:

In Virginis Filio carissimæ filiæ & dulcissimæ amicæ Christinæ de Stumbele, [consolatur eamdē de jactura amicorum;] Frater Petrus Lector Strenigensis, Spiritus sancti consolationem, cum virtutum omnium quotidiano augmento. [Ep. XXVIII.] Audivi, Dulcissima, & conturbatum est cor meum, quod multipliciter sitis tribulata, propter dæmonis persecutionem; & multifarie desolata, propter amicorum b subtractionem: & ideo opto vobis ut pro desolatione succedat ex Dei clementia Spiritus consolatio; & pro gravi corporis turbatione virtutum augmentatio. Scio enim quis promisit, Cum ipso sum in tribulatione, eripiam eum, & glorificabo eum. Sed nec hoc latet, Quia virtus in infirmitate perficitur: libenter enim gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi. O Carissima mea! ad quid deveni? quid scripsi? Certe enim divina dulcedine delectatus, ejus amore inflammatus, ejus splendore illustratus, scribere consuevi de Sponsi adventu & Sponsæ occursu, eorum mutuo colloquio, convivio, consortio; quanta inter eos inveniatur familiaritas, caritas, jucunditas. Sed, heu me! quia quando Sponsam amisi quoad præsentiam, & Sponsi amici lætitiæ influentiam: & ideo defecit gaudium cordis mei, versus est in luctum chorus meus. Inter cetera autem vitæ præsentis parva & nimia cordis solatia, hoc unum mihi præcipuum est tristitiæ refrigerium & cordis gaudium, cum mihi vestri occurrit delectabilis memoria, cujus utique ratio est non parvipendenda: nam vix vel unquam vestri possum recordari, nisi Domini memoria qualiscumque etiam mihi occurrat: ut evidens mihi fiat, quoniam germani sibi mutuo sint Christus & Christina, Amicus & Amica, Sponsus & Sponsa; ut ex hoc certitudinaliter probem, ex quo fonte procedat dilectio qua vos diligo, & a vobis diligor.

[17] Scire etiam debetis, quod vix vel numquam memor sum Domini, [& protestatur perpetuam ejus memoriam apud se vigere,] quin & vestra memoria mihi statim oriatur: & ideo frequentissime desidero, ut vestri memoria numquam a corde meo recedat, quæ mihi delectabilis est propter vos, sed summe delectabilis propter Dominum, qui continuo secum eam cordi meo repræsentat. O Carissima mea, qui me sic qualicumque hora consolor vestri memoria, quid facerem si præsentiam mererer intueri? Utique totus jucundarer, & (si dicere liceret) jubilarem: quia sicut nunc vestra memoria Domini memoriam generat, sic præsens præsentiam præsentaret. Quomodo non gauderem, qui potius congauderem homini, qui dicere posset: Vivo ego, jam non ego, vivit vero in me Christus? & quod diceret, facto comprobaret, vel potius miraculo confirmaret, adjiciens; Stigmata Domini mei Jesu Christi in corpore meo porto: hæc autem videre nihil aliud est, quam Dominicum speculum & divinum spectaculum. Carissima hoc meditari, dixi sapientiam; sed inspiciendo, expertus sum summam lætitiam: [cum magno suo spirituali fructis.] sed & nunc recordando pro hoc, dulcoro omnem tristitiam. Consulo ergo, Carissima, ut hæc ab oculis vestris numquam recedant: & certus sum, quod tuta eritis ad omnibus adversitatibus. Scripsi vobis de Capitulo provinciale duas litteras, in quarum una significavi vobis quod si velletis ad partes nostras venire, vellem vobis Pater esse, consiliarius, amicus, consolator. Et quia habeo sex filias religiosas, inter quas possitis commorari, quæ vobis de victu & vestitu ex patrimonio suo libenter procurarent; quod & nunc scribo. Unde quid vobis super hoc placeat, mihi cum plena notificatione status vestri, quam citius potestis, Fratrem Laurentium rescribere faciatis. Sanus sum Pater vester: &, quoad corpus & seculum satis prospere mihi omnia succedunt; licet quoad spiritum, plurimos patiar defectus. Valete, Carissima, in Domino. Salutate omnes amicos meos antiquos. Scripta tertia die c post festum Dionysii. Valete.

[18] Fecit Christina, per eumdem Fratrem Laurentium, quod jussa fuerat; [Acceptis Christinæ litteris an. 1277,] scripsit que Epistolas duas; unde liber III initium sumit: deinde etiam aliam illam videtur scripsisse, unde excepta particula, de casu Christinæ in profundissimum lutum, eidem libro ad calcem est apposita; licet ipse casus videatur pertinere ad annum MCCLXXVII, quo & Plebanus Ioannes obierat. His aliisque motus Petrus, voluit Christinam spe aliqua suæ visitationis solari, ita scribendo.

In Virginis filio & Virginum Sponso, Virgini carissimæ, in Christi nomine præcordialissimæ Christinæ, filiæ & amicæ, vel verius animæ suæ dimidiæ, Frater & Pater, amicus & secretarius, in Spiritu sancto confortari, contra adversa conservari, inter prospera & in agendis & in omittendis ejusdem munere & lumine dirigi, corrigi & erudiri. [Ep. V.] Carissima, æstimo quod dulcedinem consolationis, quam littera vestra continebat, solus sensit qui recepit: quia sola novit quæ misit. Nam & noveritis me in dicta littera cordis vestri sinceritatem, & Virginalis verecundiæ taciturnitatem intellexisse: bipartitusque affectus in anima mea ex ea est generatus, [de adversitatibus ejus,] compassionis videlicet & consolationis. Nam quomodo non compaterer amicæ meæ, tam prædilectæ, in corpore afflictæ, in corde desolatæ? rebus exterioribus destitutæ, amicis & parentibus orbatæ, consiliariis & consolatoribus privatæ? Certe propter hæc & his similia commota sunt viscera mea, & interiora transfixa sunt gladio doloris, eo quod tam in longinquo positus sum, & quia humeris meis sarcinam tot turbationum, etiam fortissimis quibuscumque formidandam, non possum vobiscum sublevare: nam libenter compaterer desolatæ, ut conregnare possim glorificatæ. Status autem cordis vestri, inter prospera & adversa immobilis; patientia, inter dæmonis persecutiones, corporis afflictiones, rerum amissiones, & amicorum orbationes, inviolabilis consolationis mihi non modicum infudit: Nam scio quod Dominus faciet cum tentationibus proventum.

[19] Carissima, quia consideratio præmii minuit vim flagelli; quia scimus, quod non sint condignæ passiones hujus temporis ad culpam quæ dimittitur, [solatur eam consideratione præmii.] ad gratiam quæ immittitur, ad gloriam quæ promittitur; quia id quod est in præsenti momentaneum & leve tribulationis nostræ, supra modum in sublimitate æternæ gloriæ pondus operabitur in nobis. Ideo cor nostrum dilatemus & purgemus, ad considerandum divina beneficia, ad contemplandum Beatorum præmia, ad intuendum Sanctorum præsentia & æterna solatia. Quis unquam digne possit cogitare, & enarrare divinam largitatem, qua nobis unigenitum dedit, in speculum conversationis, exemplum operationis, magisterium eruditionis, incitamentum dilectionis, occasionem & causam consolationis, pretium redemptionis, & prȩmium remunerationis. Carissima, ex iis concipiamus ardorem caritatis, decorem honestatis, virtutem stabilitatis, amorem puritatis & sanctitatis; ut hoc sentiamus in nobis, quod & in Christo Jesu, qui per acerbitatem passionis pervenit ad triumphum glorificationis. Elevemus oculos nostros in illam supernam Jerusalem, quæ ab omni culpa & miseria libera est, nullis subjacens molestiis, nullis carens deliciis, abundans gaudiis internis & externis. Consideremus etiam prȩsentia solatia, quamvis respectu futurȩ felicitatis modica in se, tamen medullitus exhilarantia animam, & omnia interiora; secundum illud, Anima mea exultabit in Domino: nec hoc solum; sed & omnia ossa mea dicent, Domine, quis similis tibi? Ceterum, Carissima, diu multumque desideravi ut vos possim videre, & vobis loqui; sed usque ad præsens fui impeditus. Sed spero in Domino quod hoc anno vos videbo, si divinæ hoc placuerit voluntati. Carissima, Dominus vos consoletur; ut vere, propter vestram consolationem, intendo vos d … corporaliter visitare. Valeat & exultet spiritus vester in Deo salutari nostro. More solito valeo. De statu meo vobis plura lator præsentis poterit significare.

[20] Quis lator iste fuerit, non divino; idem fortassis, qui ex Provincia sequentem Epistolam tulit a F. Mauritio, jam Lectore sic conceptam:

Devotæ ac dilectæ in Christo Christinæ Dei famulæ, Mauritius, Lector de e Seevalia, Ordinis Fratrum Prædicatorum, salutem, & post præsentem miseriam verum Sponsum in Sion revelata facie contemplari. [Ep. XXIX] Licet absens corpore, præsens tamen spiritu, [commendat se precibus ejus.] memor omnium bonorum quȩ fecisti mihi, ex corde regratior; significans quod sanus sum per Dei gratiam in corpore, utinam & spiritu! Sicut lator prȩsentium, quem bene noscitis, de hoc & aliis poterit vobis plenius enarrare. Rogo humiliter & devote, ut mei non obliviscamini in orationibus vestris, qui positus sum in finibus Patriæ nostræ. Salutate sorores vestras, & matrem Plebani, & sorores ejus, & ipsum f Plebanum. Valete, & gratia Dei vobiscum [sit].

ANNOTATA D. P.

a Harum duæ deinde Christinam invitaverunt ad se, per Epistolam dandam sequenti capite; litteræ autem, quarum hic meminit Petrus, non comparent.

b In his etiam patrem Virginis fuisse, qui in priori Epistola adhuc salutabatur, credibile est: suspicor eum obiisse sub annum 1276; matrem vero etiam serius.

c Id est 12 Octobris.

d Hic fortassis indicabatur tempus vel occasio, qua id facere intendebat Petrus: sed verbum unum legi non potuit.

e Seevalia, utrum recte scripta sit, vehementer ambigo.

f Nondum ergo mors ejus nuntiata erat, obita an. 1277 circa finem.

CAPUT III.
Litteræ ad Christinam aut Magistrum Joannem datæ ex itinere, & paulo post a Fr. Petro & aliis.

[21] Solatium, quod multum solicitatus Petrus sperare Virginem fecerat, [Petrus, post visitatam anno 1279 Christinam,] litteris superiori capite relatis; tandem factus Lector Gotthensis (uti se appellat) cum venia Superiorum suorum impendit anno MCCLXXIX; quando (ut vidimus initio lib. 3) excurrit Coloniam, indeque in Stumbele, Fr. Folquino comitatus: cum quo deinde regrediens in Provinciam XXV Octobris & XXIII Novembris appulsus Lubecam, [eidem Lubeca scripsit & Mag. Ioanni.] scripsit Christinæ Epistolam, quæ habetur in eodem lib. 3 num. 16. [Ep. XIII] Addidit & aliam Mag. Joanni Christinæ secretario directam, in hæc verba:

Carissimo sibi & specialissimo Amico, Magistro Joanni; frater Petrus de Gotlandia, [Huic gratulatur de suo circa Christinam officio] consolationem Spiritus sancti, cum salute. Carissime, regratior vobis ex toto corde multiplici ratione; primo, quia mihi ignoto tam familiaris & beneficus fuistis; secundo, quia Carissimæ meæ filiæ & amicæ tam familiarem & obsequiosum vos exhibetis: quod utique est præ omnibus mihi gratissimum, & spero vobis fore utilissimum. Carissime, non vobis displiceat, quod vobiscum familiariter confero. Utinam me Deus elegisset, & in vestrum officium posuisset, salvato & salvo ordine & officio meo, quod mihi injuxit! Hoc est, utinam his quæ dedit mihi, etiam quod habetis addidisset!

[22] Sed forte quæritis quæ sint, quæ vobis Dominus contulit, quæ tantum desidero? Ad quod in promptu respondeo: Quia posuit vos Dominus custodem tabernaculi sui, imo sancti Sanctorum, testem utique Sponsæ suæ. Carissime Joannes, Joanni, si advertis, compararis, nam illi glorioso, illi immaculato, illi secretario, illi specialiter dilecto commissa est Maria, Christi Mater & Sponsa; tibi autem Dominus commisit, si advertis, suam æquivocam, utique (ut puto) virtutum vasculum, & omnium bellorum spiritualium gymnasium. Solus carissime Joannes, testis assistis & custos: nam in his Petro es prælatus. Exerce ergo, Carissime, vires, acue sensum, diligentiam omnem appone, & mirabilia Domini contemplare. Nullum pertranseat sensus tuos factum vel verbum, quod Sponsus vel Sponsa operantur vel loquuntur: mores considera, gestus pondera, gaudia degusta, privilegia commenda, secreta corde conserva, fidelibus tempore opportuno enarra: [petit ut ejus mirabilia sibi scribat,] nam adhuc tempus erit, quod hæc a te requirentur. Et quia memoria mortalium valde est instabilis, in charta nota Domini magnalia. Carissime, sicut vos rogavi præsens, ita nunc rogo absens toto corde, quatenus ea quæ Dominus vobis revelaverit vel manifestaverit in carissima Amica mea Christina, & quæ etiam ipsa vobis dixerit, mihi integraliter scribere velitis; advertendo dies in quibus aliqua notabilia evenerint, & eosdem mihi significetis certitudinaliter: quia nihil mihi in hac vita poteritis facere magis gratum, magisve acceptum. Sanus sum & incolumis, imo corpore fortis, & animo gaudens. Salutate carissimam Amicam meam Christinam, & Dominum a Plebanum & ceteros. In vigilia Catharinæ veni Lubec.

[23] [necnon Hillæ de Monte] Eodem ex loco scripsit etiam Petrus Beginarum Stumbelensium uni, Christinæ & sibi imprimis caræ, ac sæpe nominatæ in superioribus libris, Hillæ de monte, in hunc sensum:

Carissimæ amicæ suæ & in Domino prædilectæ, H. de monte, Frater Petrus Lector de Gotlandia, sincerum dilectionis affectum, cum salute & orationibus. [Ep. XIX] Quamvis, Carissima, inter nos multa fuerit caritas in Domino & antiqua cordis familiaritas, [gratulans cum Christina familiaritatem,] sicut vos ipsa optime nostis; non memini me tamen vobis unquam specialem misisse litteram. Sed quia in hac via perfectam in vobis & honestam adverti familiaritatem, quæ nullam sapit curiositatem, vel (ut planius dicam) carnalitatem; ideo gaudens de puritate simul & familiaritate, hanc vobis primam litteram scribo; rogans & monens quatenus diligentissime advertatis, & corde puro ponderetis, quantam gratiam Dominus vobis contulit, & conferre non omittit. Posuit enim vos Dominus, si tamen gratum est vobis, commensalem, contemporalem, & quasi collateralem Sponsæ suæ; imo, quod plus est, corpore similem, consanguinitate vicinam, loco proximam, caritate familiarissimam, & secretorum omnium consciam. Quid ergo vobis, Carissima, restat? nisi quod a pueritia incepistis viriliter & finaliter consummetis. Castitas, & puritas, & simplicitas, quas quasi a natura possidetis, in vobis cum ætate proficiant; caritas, humilitas, [quo titulo ipsam quoque amat] simul & morum honestas, quas gratia vobis donavit, continue in vobis crescant, Carissima: præ fervore divini amoris cor incalescat, mundus vilescat, dæmonis tumultuosa tentatio obmutescat, carnis concupiscentia sordescat, solus Deus dulcescat, pro cujus amore omnia alia contempsistis, & relinquenda fore judicastis. Ceterum, Carissima, optime nostis, quia in Domino specialiter vos diligo, & a multo jam tempore dilexi. Cujus quamvis plures sint causæ, unam tamen nunc sufficit commemorare; quia videlicet Christinæ, carissimæ meæ filiæ & amicæ, sic inseparabiliter adhæretis, eam fovetis, & eam in omnibus tribulationibus suis quantum potestis adjuvatis & supportatis: quod mihi super omnia, quæ facere pro me potestis, est gratissimum & peracceptum; & credo vobis futurum fore utilissimum simul & gloriosum. Valete in Domino, Carissima. Salutate dominam vestram matrem & ceteros. Sanus & incolumis in Vigilia B. Catharinæ veni Lubec, & in die ejusdem inveni navem volentem transire in Kalmarniam.

[24] [ac rursum an. 1280 Kalmarnia] Simili modo Kalmarniam in Suecia appulsus Petrus XIV Decembris, post actam ibidem partem hiemis, anno mox sequenti MCCLXXXX III Ianuarii rursum geminas scripsit, alteram Christinæ, quæ primæ subjicitur loco præcitato; alteram Ioanni, quam hic damus. [Ep. XVII]

Carissimo amico suo, Magistro Ioanni in Stumbele, Frater Petrus, Lector Gothensis, salutem cum sincera dilectione. Carissime, [Mag. Ioanni] scripsi vobis in autumno de Lubec litteram unam circa festum B. Clementis, significans vobis de statu meo. Nunc autem iterato vobis scribo, in Octava Epiphaniæ, de eodem, constitutus Kalmarniæ, quæ est proxima domus Teutoniæ Ordinis nostri, de regno nostro, in qua hiemavi, quia ad terram meam non potui propter hiemem supervenientem pervenire. Noveritis etiam, quod mihi omnia prospere successerunt in via; quamvis periculum magnum vitæ passus fuerim in mari, propter supervenientem tempestatem: sed benedictus Deus, qui me liberavit. Sanus sum, Carissime, & bene valeo; sed eo essem corde hilarior, si de statu carissimæ filiæ meæ & amicæ Christinæ, [petens de statu Christinæ doceri.] & vestro mihi aliquid constaret. Unde rogo propter Filium Dei, ut mihi de iis scribere velitis, in animæ meæ gaudium præcordiale. Rogavi Christinam, carissimam meam, ut vobis aliqua diceret de statu suo, ut ea mihi significaretis, quod & promisit, dicens; Dicatis ei ut me de talibus interroget, & faciam quantum potero. Unde, sicut de vobis confido, hoc faciatis, in vestrum & meum solatium sempiternum, & (ut spero) in multorum pro tempore futuro ædificationem. Litteram quam mitto Beginis villæ vestræ eis exponatis. Quando fui vobiscum, propter supervenientes & mecum colloquentes, nimis occupabar; & ideo minus potui cum Christina conferre de iis quæ scire desideravi: & hoc feci propter pacem ejusdem Christinæ, quia super hoc me rogavit. Unde rogo vos & eam, ut hæc suppleatis scripto, quod tunc propter pacem aliorum fuit omissum. Valete, Carissime: memores estote officii vestri, & illud diligenter impleatis: posuit enim vos Dominus Sponsæ suæ camerarium, secretarium, & Capellanum. Utinam unum illorum mihi contulisset! Sed, heu me! non sum dignus habitus tanta gratia tantaque prærogativa. Salutate & ceteros.

[25] Tandem in patriam suam appulsus Petrus, scripsit Christinæ quintam (ut ait Epistolam) unde intelliguntur duæ intercidisse: [denique ipsi Christinæ] hæc autem tota consolatoria est, tenoris sequentis.

In visceribus caritatis Christi carissimæ Virgini, & Sponsæ ejusdem Iesu Christi, Christinæ de Stumbele, Frater Petrus, Lector de Gotlandia, [nuntiat se reversurum in patriam,] vinculum indissolubile caritatis Christi in Spiritu sancto, cum salute corporis & animæ. [Epist. X.] Dilectioni vestræ, Carissima, significo, quoniam sanus & incolumis in Octava Paschæ redii in terram meam, videlicet in Gotlandiam cum socio meo; & quod in quadam domo Fratrum meorum, quæ dicitur Kalmarnia, hiemavi: cum cujus domus Priore misi vobis litteras, statum meum & viam continentes. Significo etiam Caritati tuæ, [post hiemem Kalmarniæ actam.] Dulcissima amica mea in Christo, quoniam pars Reliquiarum, quas Coloniæ procuravi, ad me pervenit: unde ut omnes pervenire possint, Dominum exorate. Carissima, hanc quintam vobis scribo litteram, postquam a vobis separabar, & multum desidero quod de statu vestro significetis mihi. Ceterum, Carissima, quæ retro sunt obliviscentes, & quæ transeunt contemnentes, & quæ inficiunt abjicientes, & ab iis quæ impediunt nos expedientes, ad interiora nos extendamus, æternis & internis nostris intendamus, superna concupiscamus, Deum diligamus, & eum tamquam Sponsum delectabilissimum & Amicum intimum apprehendamus; [Hortatur ad Dei amorem] nec eum aliquo modo dimittamus, donec introducat nos, non in cubiculum tantum veræ pietatis, sed & in palatium paternæ benignitatis, Deificæ Majestatis, inæstimabilis jucunditatis, & indivisibilis societatis. Carissima, oculos nostros attollamus, & cor nostrum suspendamus in contemplatione tanti convivii, ubi Deus Pater, tamquam architriclinus, sedet in sede Majestatis suæ; ubi filius præcinget se & dilectis suis ministrabit; ubi Spiritus sanctus convivas suos inebriabit ab ubertate domus suæ, & torrente potabit voluptatis; ubi in Patre relucet gubernationis utilis providentia, in filio, humanæ restaurationis diligentia; in Spiritu sancto, æternæ beatitudinis exuberantia; in omnibus autem tribus eadem prædicatur essentia, operatio indivisa, & voluntas indistincta.

[26] Carissima, ad hoc laboremus, ut divina potentia possimus in omnibus confortari contra adversa; [& tolerantiam adversorum:] in omnibus illuminari inter prospera; in omnibus consolari, quoad nostra interiora; ut potentiæ per obedientiam nos subjiciamus, sapientiæ per humilitatem supponamus, ad consolationem divinam nos pertransitoriæ consolationis abrenuntiationem disponamus. Renuit consolari anima mea; dicit quidam; memor fui Dei, & delectatus sum. Carissima, scio vos exterioribus & corporalibus consolationibus totaliter privatam, & ideo quotidie. Dominum exoro, ut vos sua gratia dignetur visitare & consolari. O, Carissima mea, quantum consolationem vestram diligo ex parte scitis: unde rogate Deum, ut nos adhuc ante mortem ex mutuo aspectu & convictu dignetur visitare & consolari. Carissima, salutate omnes amicos meos & vestros, specialiter Dominum Plebanum &c. & dicatis Magistro Ioanni, quod non potui facere scribi quod sibi promisi, quia pergamenum non potui habere nec scriptorem. Valete.

[27] Interim celebratum est Capitulum Provinciale, ad quod eundum Petro fuit, incerto quem in locum esset destinandus: solent enim in Capitulis hujusmodi mutari Prioratus & Lecturæ: inde vero remissus in patriam, unde advenerat, atque in eadem confirmatus Lectura, sic scripsit Christinæ. [Epist. XXVII]

Carissimæ sibi in Christo filiæ & amicæ, [iterumque explicat, qualis sit suus erga ipsam affectus] in præsenti præcordialiter dilectæ, & in æternum diligendæ, Frater Petrus Lector Fratrum Prædicatorum in Gotlandia, salutem, & inter prospera & adversa salubriter incedere, in spiritualibus proficere, & ad æterna feliciter pervenire. Cum status vestri consideratio sit cordis mei excellens admiratio, & intellectus frequens occupatio, sed & interioris hominis mei summa consolatio, quas in præcordiis meis dilectio generat & perfundit, & multiplicitas & magnitudo materiæ varificat & continuat; scire tamen debetis, quod in iis omnibus nec infectionem invenio affectionis, nec aliquale impedimentum devotionis, sed potius materiam in iis invenio felicis consolationis & efficacissimam causam propriæ humiliationis, sed & occasionem reperio gratiarum actionis. Carissima, hæc meditari dixi sapientiam; quia in iis inveni, quid defectus corrigeret, quid affectus accenderet, quid intellectum instrueret. Hic lego & relego divina beneficia, adverto inimici dæmonis inenarrabilia maleficia, audeo viribus humanis improportionata tormenta. Sed quid inter hæc, Carissima, est faciendum? nisi divina benignitas collaudanda, diaboli malignitas evitanda, humana infirmitas consolanda? Utinam hæc taliter legerem, relegerem, & perlegerem, ut in lacrymas erumperem, similiter ut gauderem; optime tunc studerem. Sed heu me infelicem! qui propter continuas occupationes divinis defraudor consolationibus, & ideo ad consolandum alios factus indignus & ineptus, quia in meipso mirabiliter sum desolatus. Occasionem tamen mihi & materiam dedistis maximæ consolationis, quia litteram mihi misistis insignis dilectionis, continentem insignia vestræ passionis, simul & multiplicis consolationis, pro qua ad tantas vobis teneor gratiarum actiones; quod si numquam aliquid plus mihi exhibuissetis familiaritatis, tamen pro hoc me perpetuo vobis recognoscerem obligatum.

[28] Ceterum quia ad hoc tempus fui omnino de statu meo incertus, idcirco vobis de fratre vestro, & aliis quibusdam super quibus me rogastis, usque ad præsens non rescripsi. Sed quia modo a Capitulo provinciali sum remissus in terram nativitatis meæ, ubi majorem habeo occasionem vobis sæpius scribendi; dabo operam efficacem, ea quæ ad vos pertinent pro viribus procurare, & vobis quam primum potero intimare. Dicatis etiam Magistro Ioanni, [significat se in patriam remissum,] quod impatienter non ferat, quod non potui ei transcribere libellum, prout ei promisi; cujus causa fuit, quia de loco ad locum hoc anno toto transmigravi, & ideo mihi non vacabat. Unde rogate eum, ut propter hoc non dimittat mihi de statu vestro significare, quando habuerit opportunitatem. Unde & vos rogo, propter Deum, ut eum super hoc moneatis. Carissima, corpore sanus sum, & bene valeo. Circa festum Mariæ b Magdalenæ venturus est ad vos Frater Ioannes, Definitor Capituli generalis, [& excusat nondum missum Ioanni promissum libellum,] amicus meus specialissimus: cum quo rogo, si prius non potestis, mihi de statu vestro plenarie rescribatis. Dominus per suam misericordiam vos conservet. Carissima, salutate omnes amicos vestros & meos; ex nomine autem Dominum Plebanum & sororem ejus, Magistrum Ioannem, Hillam de Monte, & sororem vestram & fratrem vestrum &c. Dominus sit vobiscum. Scripta est hæc schedula in die B. Augustini. Latorem præsentium vobis recommendo, qui stabit Coloniæ pro studente. Valete in Domino Iesu Christo.

[29] Tandem jam bis promissum libellum seu tractatum (erat hic de virtutibus ipsiusmet Christinæ, [ac tandem mittit] sed tacito illius nomine, ut nec ipsamet comprehenderet eum esse de se; sed ut supra dixi aliam quampiam eo describi crederet) libellum, inquam bis promissum denique misit Petrus, cum hac Epistola:

Carissimo Amico suo, Magistro Ioanni, Frater Petrus, Lector Fratrum Prædicatorum Gotlandiæ, sinceram in Domino dilectionem. [Ep. XIV.] Dilictioni vestræ regratior pro labore quem pro filia mea carissima Christina habetis; & pro eo quod eam consolamini, Deus vos dignetur consolari. Item regratior vobis pro labore quem pro me habuistis mihi scribendo & consolando me. Majus enim solatium non habeo, quam quod de mirabilibus Dei aliquid intelligere possim, quæ in Christina & circa eam contingunt; sed viam per quam ad me veniant ignoro, nisi per vestræ dilectionis laborem. Sanus sum ego, Carissime, & bene valeo. Mitto Christinæ tractatum c, quem tanta instantia petivistis: utamini ergo eo sicut decet sic familiariter, ne de eo ulterius ratione aliquando turbatio possit peroriri. In eo autem notabilia multa advertere potestis. Rogo autem ut ea quæ Christinæ exponitis ponderetis, ut possit intelligere ea quæ dicuntur. Dominus sit vobiscum. Rogo vos propter Deum, quatenus de statu Christinæ mihi more solito rescribatis, quæ circa eam de novo contigerunt. Carissime Magister Joannes, rogo & consulo, ut ea quævidetis & certitudinaliter intelligitis, ad Dei honorem & posterorum consolationem, in aliquem libellum, de Dei operibus, & diaboli tentationibus, & Christinæ victoriosis & virilibus actionibus conscribatis, quem & mihi propter Deum communicetis. Valete. Salutate Christinam, & ad congregationem Beginarum in ecclesiam eatis, & eas omnes & singulas ex parte mea salutetis: familiarius autem Hillam de Monte, & illas personas quæ mecum & cum socio meo d familiarius fuerunt. Iterum & in æternum valeatis.

[30] [Etiam Fr. Folquinus] Socius iste fuit Fr. Folquinus, cujus hæc etiam Epistola habetur:

Carissimæ sibi in Christo sorori, Christinæ de Stumbele, Frater Folquinus, Ordinis Fratrum Prædicatorum minimus in Gotlandia, orationes, utinam tam devotas quam continuas, in Christo Virginis filio, [gratias agit pro caritate, sibi & Petro in Stumbele exhibita:] cum salute. [Ep. XXVI.] Recognosco in parte mea, mihi in Christo Carissima, negligentiam & pigritiam meam; quoniam, post tanta beneficia & solatia plurima, mihi per vos & vestros, tum a fratre & sorore vestra, tum etiam ab aliis amicis exhibita pariter & impensa sum ingratitudinis reus; nec scripto, nec alio modo aliquo caritati vestræ, ut dignum erat, gratiarum retulerim actiones. Veniam igitur peto, & de cetero libenter emendare studebo. Sed tamen in aliqua parte me excuso; quia & viarum laboribus, & aliis multis occupationibus fueram impeditus. Regratior igitur nunc pietati vestræ, & omnibus tam sororibus quam aliis, qui me, [munuscula mittit,] & dilectum ac reverendum Patrem meum Fratrem Petrum Lectorem, honeste & caritative tractaverunt, & multiplicibus solatiis ac deductionibus ædificatoriis refoverunt. Et rogo, ut ipse qui nullum bonum mittit irremuneratum, det vobis & augeat gratiam suam in præsenti, & tribuat gloriam in futuro, Dominus Jesus Christus; & confortet vos in tribulationibus, & in angustiis consoletur. Quia vero pauper sum nunc, tam spiritualiter quam corporaliter; non habeo ad præsens quod vobis mittam, nisi unum cochlear corneum nigrum, positum cum illo cochleari quod mittit Lector. Item mitto carissimæ filiæ meæ, Hillæ sorori vestræ, [& amicos salutat.] unum cochlear nigrum minus aliis. Item mitto unum cochlear album, cujus manubrium est nigrum, sorori Hillæ de Monte, prædilectissimæ filiæ meæ. Item mitto dilectæ filiæ meæ, filiæ Advocati antiquioris, unum cochlear nigrum. Plura & majora mitterem, si plura haberem. Memoria autem vestri in corde meo manet inviolabilis, & omnium filiarum mearum; qui cum essem extraneus non dedignabantur mihi confiteri; & pitantias & alia multa solatia facere: quas libentissime omnes & singulas nominatim salutarem, si nomina ipsarum in memoria haberem. Salutate ex cordis mei intimo affectu filias meas supra nominatas; item saluto Dominum Plebanum & ceteros. Vigeat & valeat in Domino semper vestra caritas. Desidero, si placet Deo & Matri suæ, adhuc vos semel videre in hac vita, cum patre meo carissimo. Valete in Domino Jesu Christo. [Wilhelmus Anglus]

[31] Placet finire præsens Caput per aliam Epistolam, ex Anglia Christinæ scriptam, a quodam antea Coloniæ studente, ipsique familiarius noto, quoniam aptiorem nullum locum invenio: est autem talis:

In Dei filio dilectissimæ Christinæ, Christi Sponsæ, Frater Wilhelmus de Werigehale, peccator, quondam studens in Colonia pro provincia d Anglicana, salutem, & inter amplexus Sponsi cælestis jugiter commorari. [Ep. XXXI,] Ignoscat mihi humilitas tua, Sponsa Dei, quod indignus prȩsumo tibi quidquam scriptitare. Ut enim hoc faciam vis amoris me compellit, quem in me sine tædio provocavit, suaviterque rapuit tua sancta conversatio, [captus ejus conversatione suavi & pia,] quam habes in Christo Jesu; quem in cordis tui thalamo mansionem fecisse non dubito. Ipse est Dilectus unicus, propter quem vanitas mundialis salubriter contemnitur, & voluntas carnalis feliciter substernitur, & in quo potestas infernalis potenter constringitur. Ipse est, propter quem cuncta Sponsæ præcorda jugiter debeant languere, propter quem sui quasi oblita dulciter debeat insanire. Per ipsum igitur te deprecor, cujus consolationes tuum animum frequenter lætificant, quatenus in tuis devotissimis cum Deo colloquiis mei memor esse velis: mihique impetra tuis precibus, [petit ut sui meminerit coram Deo,] ut sibi dum vixero secundum suum placitum valeam deservire, & post hanc vitam ad suam beatissimam visionem pervenire. Sed & hoc ora, ut tibi, sive vivæ, sive mortuæ, loqui possim, antequam moriar. Recommendo tuæ sanctitati Fratrem Nicolaum, latorem præsentium, quem spirituali affectu a multis temporibus complexus sum. Saluta intime Dominum Adolfum & Dominum Ioannem capellanum, [& notos salutet.] quos diligo in veritate. Cui Domino Adolfo scripsi alias, sed an litteram receperit ignoro. Valeat & exultet spiritus tuus in Deo Salutari tuo. Gratia Dei tecum [sit]. Amen. Memor esto mei, quia tui non obliviscor. Rogo tuam dulcedinem, affectu cordis integro, quatenus statum tuum & statum Dominorum Adolfi & Ioannis studeas significare. Si fieri posset secundum votum meum, desidero te visitare, & ore tenus tibi cor meum exprimere. Bene valeas cum Sponso tuo.

ANNOTATA D. P.

a Novus hic Plebanus, successor Joannis, infra num. 50 vocatur Henricus.

b Ergo in annum sequentem 1281 hic promittitur: nam festum S. Mariæ Magdalenæ 22 Julii jam transierat: siquidem hæc datur, ut mox dicitur, in festo S. Augustini, quod agitur 28 Augusti.

c Videtur hæc potius pars posterior istius Tractatus seu libri fuisse; siquidem Mag. Joannes lib. 3 num. 37, scribens in Majo anni 1280, agit de priori parte, velut jam pridem habita; forte ex tempore quo in Stumbele fuerat Petrus anno priori.

d Ex hæc phrasi intelligitur, etiam Wilhelmus iste fuisse Ordinis Prædicatorum.

CAPUT IV. Litteræ quibus Christina, parentibus & fortunis orba, invitatur in Sueciam.

[32] [Iterum scribens Petrus Mag. Ioanni,] Post missum libellum, de quo Capite superiori; solicitus de eodem Petrus an recte perlatus esset, deque ipsius Christinæ statu, prima rursum occasione Magistro Ioanni scripsit in hæc verba:

Discreto viro, dilecto amico suo, Magistro Ioanni in Stumbele, Frater Petrus, Lector Prædicatorum in Gotlandia, sinceram in Domino dilectionem cum salute. [Ep. XII.] Significo Dilectioni vestræ carissimæ, quoniam in æstate, per quemdam civem Coloniensem, Ioannem nomine, juvenem de Stolzinberch, misi vobis & Christinȩ filiæ meæ tractatum, quem toties postulastis. [indicat se misisse Tractatum quem postularant.] Contracta mora fuit propter meas occupationes. Unde, si eum recepistis, mihi cum Fratre & Priore Mauritio significetis. Quod si eum non habuistis, ipsum, per dicti Prioris adjutorium, qui prædicti Ioannis domum novit, requiratis. Carissime, multum doleo quod mihi de statu Christinæ filiæ meæ carissimæ, nihil more solito, de mirabilibus quæ circa eam aguntur, hoc anno demandastis. Litteras quidem habui ex parte sua querelis plenas, quæ plus mihi turbationis quam consolationis incusserunt, quia de gravi materia tam graviter scriptæ fuerunt; & generaliter, pro quo vel quanto eas intelligere deberem ignoravi. Unde Carissime; rogo Honestatem vestram suppliciter & humiliter, quatenus, sicut de vobis confido & sicut mihi promisistis, de mirabilibus Dei mihi more solito significetis, tam in tribulationibus quam in consolationibus quȩ circa Christinam aguntur; alias enim graviter conturbabor. Scripsi Christinȩ plura quæ amici sui circa statum ejus cogitaverunt; unde juvetis eam consilio vestro hoc eligere, quod creditis magis ad Dei honorem & suæ salutis profectum pertinere: de quo ego eo minus in particulari consulere audeo, quia quid circa eam agatur ignoro. Valete in Domino, carissime Amice Christi & Christinæ.

[33] [Nobilis Eques,] Epistola illa, cujus hic meminit Petrus, ut datæ ad Christinam de cogitatis amicorum circa ipsam, hujusmodi fuerat, ut primo contineret Equitis cujusdam Nobilis litteras, quibus ea in Sueciam sic invitabatur:

In Virginis Filio Iesu Christo, Virgini Christi Christinæ specialiter dilectæ, Frater Ioannes de Ordine a Militiæ Christi, sinceram Spiritus sancti dilectionem cum salute. [Ep. XV.] Quoniam, secundum dictum Hieronymi, illa vera Christi & in Christo est caritas, quam non corporalis mutuus aspectus, sed intimus cordis affectus generavit: [relatu Fr. Petri doctus Christinam amare,] ideo dilectioni vestræ significo, quia ex quibusdam quæ audivi a Fratre Petro Lectore, vestro Patri dilecto, meo autem carissimo Amico, cordi meo (divinitus, ut credo) quidam affectus circa statum personæ vestræ est inspiratus, quo libenter ad interiora & diviniora excederem, si virtus adesset: quo circa, ad ea quæ mihi sentio deesse, personarum quas Deo placere æstimo, patrocinium statui implorare. Rogo ergo imprimis ut mei apud Deum in orationibus vestris memor esse velitis; quod summo desiderio exopto. Ceterum quia faciem vestram videre non merui, nec vobiscum corporaliter conferre; non miremini, si vobis, cum sitis mihi corpore ignota, tamquam spiritualiter cognitæ, familiarius aliqua, quæ circa me sunt, [indicat se habere duas sorores in habitu Prædicatorum;] declarem. Caritati ergo vestræ significo, quoniam a progenitoribus meis specialem affectum ad Ordinem Fratrum Prædicatorum hereditavi, sicut & tota parentela mea habere dignoscitur & retinere. Cujus rei signa quamvis plura vobis possim enarrare, unum tamen pro præsenti sufficiat. Nam sciatis me duas sorores carnales habuisse, quarum una jam in Domino requievit nomine Christina; quæ ambæ primitus habitum ordinis Fratrum Prædicatorum in regno Sueciæ susceperunt, & annis amplius quam decem solæ de sexu muliebri portaverunt, cum magno desiderio ejus quod sorores ejus plures possint adjungi.

[34] Sed desiderium earum, quamvis fuerit ad tempus dilatum, propter Fratrum deliberationem, & etiam quorumdam secularium minorem devotionem; [quibus optat illam jungi in novo monasterio.] nunc tamen, providente Deo & orationes earum exaudiente, dignoscitur ad effectum productum. Domino enim Rege Sueciæ b concedente, & Episcopo c illius loci favente, & Provinciali Daciæ consentiente & sorores mittente; sororibus Ordinis Prædicatorum, pro Conventu habendo locus pulcher & habilis est deputatus, qui & competenter est domificiatus: qui etiam de patrimonio meo, & fratris mei Andreæ, & sororum mearum reditibus rerum temporalium admodum [bene] est dotatus. Hæc pro eo vobis scribo, quia ad locum illum vos invito; & quia desidero vos Christinæ sororis meæ mortuæ vicem in loco illo supplere, cujus nomen dignoscimini possidere. Nec me solum hoc credatis desiderare; sed sciatis hoc plures affectare, ad quos fama nominis vestri pervenit. Dilectionem ergo vestram in Domino rogo & hortor, quatenus ad hospitium, vobis a Domino, ut æstimo, præparatum, cum vestro fratre Sigwino secure veniatis; quia spero quod honor Dei in patria mea poterit augmentari per vestrum adventum. Valete, in Domino dilecta. Deus omnipotens in hac parte me consoletur, ut in hac vita merear personam vestram videre.

[35] Huic Epistolæ aliquod auctoritatis suæ pondus additurus Petrus, adscripsit sequentia.

Carissimæ sibi in Christo Jesu amore æterno, Christinæ de Stumbele, frater Petrus Lector, sinceram in Domino dilectionem cum salute. [Idem significat & optat Fr. Petrus.] [Ep. XVI.] Litteram in hac eadem schedula scriptam, ex parte fratris Joannis, ad suam magnam instantiam scripsi. Nam summo desiderio affectat ut ad sororem suam veniatis, non ficte, sed seriose intendens: sperat enim quod per vos locum Sororum nostrarum Deus velit decorare. Certa etiam sitis, & ego idem desidero, dummodo Domini super hoc plene intelligerem voluntatem. Quid vobis super hoc placeat deliberetis, & cum primis nuntiis mihi voluntatem vestram super hoc significetis. Plures sunt qui libenter vos in partibus nostris viderent. Carissima, rogate Deum ut vobis significet, quid sibi placeat de supra memoratis. Scripsi vobis aliam litteram prius de fratre vestro, & de pluribus aliis quæ circa me contigerunt. Carissima, sanus sum corpore. De fratre vestro certos rumores vobis de Capitulo nostro provinciali rescribam, & de aliis quibuscumque, quæ vos scire credo expedire. Nimium fui occupatus, quando hanc schedulam scripsi, scilicet ab Octava Assumptionis. Priorem litteram faciatis requiri a fratre Joanne de Musseltorp, vel fratre Gerardo de Grifone: nam illis eam misi per Joannem civem Coloniensem agnomine Stolienberg. Valete, Carissima, in Domino. Salutate amicos vestros & meos, qui ibidem sunt.

[36] [Idem optant Beginæ duæ] Quin & Beginæ eæ, quarum meminit Petrus supra num. 13, eamdem ad contubernium suum hoc modo invitaverunt.

In visceribus caritatis Christi carissimæ sorori, Christinæ de Stumbele, Helborgis & N … Sorores secundum carnem & spiritum in Gotlandia, Beginæ alio nomine nominatæ, sinceram in Domino dilectionem cum salute. [domum suam offerentes.] [Ep. XXII.] De statu vestro rumores plures audivimus, de Fratre Petro Lectore Fratrum Prædicatorum in nostra civitate, & ex corde sumus consolatæ, pariterque lætificatæ. Et quia inter cetera dictum est nobis, quod pater vester & mater mortui sunt, & quod solatiis corporalibus caretis, Dominus autem nobis [concessit] ex provisione paterna curiam parvam & domos modicas, in quibus nullus hominum manet exceptis nobis duabus, ad quas vos invitamus, sicut nostram carissimam sororem; Dilectissima rogamus vos ut nostram exhibitionem acceptetis; quia, quamvis in parte pauperem vitam ducamus, dulcis tamen nobis multipliciter redditur ex Domini visitatione, & Fratrum Prædicatorum in civitate nostra consolatione. Dominus dirigat viam vestram ad partes nostras, & affectum vestrum ad nos inclinet, ut in Domino lætificemur & consolemur. Veni soror mea carissima & amica in Christo dulcissima.

ANNOTATA D. P.

a De Ordine Militiæ Christi in Suecia nihil reperio: & nomen videtur periisse, postquam anno 1334 Magnus IV Rex Sueciæ, instituit Ordinem Cherubinorum, sive Nominis Jesu, sic dictum a torque ipsius insigni, Cherubinis Crucibusque concatenatis constante, ex quo pendet numisma Nomen Jesu inscriptum habens: qui Ordo fortassis ex antiquiori illo natus est.

b Ioannis Magni Historia Sueonum, lib. 20 cap. 1, Regem CXXXII numerat Magnum, cognomine Ladalos, qui regnare cœperit anno 1277, & obiit 1290. Capite autem 7 idem Ioannes, enumerans pias ejusdem Regis fundationes; Est, inquit, & Virginum monasterium in honorem S. Dominici, ejus opera atque impensa in Scheningensi oppido fundatum, de quo hic agi arbitramur.

c Est Scheningia subjecta (nisi fallor) Episcopo Lincopensi in eadem Ostrogothia, sub Archiepiscopo Upsalensi: hic autem tunc erat Jacobus, defunctus anno 1271 mense Octobri, Lincopensis verosimiliter Benedictus; qui anno 1277 plus divini honoris, quam fraterni sanguinis æstimator, jubente Archiepiscopo depositionis sententiam tulit in fratrem suum, Regem Valdemarum; suffecto eidem altero fratre Magno prænominato, ut narrat idem Ioannes in Vitis Pontificum Upsalensium lib. 3.

CAPUT V. Litteræ spectantes ad Christinæ fratrem Sigwinum, Ordinis Prædicatorum.

[37] [Post alias nonnullas litteras Petrus,] Eodem tempore, quo sic in Sueciam invitabatur Christina, actum erat de fratre ejus Sigwino, juxta ipsius votum, illuc traducendo; quemadmodum intelligitur ex Epistolis XV & XVI. Et in hac quidem, scripta in Octava Assumptionis, id est XXII Augusti MCCLXXXI, meminit Epistolæ super ea re a se scriptæ ad Christinam; rursumque ex instanti Capitulo provinciali scripturum se promittit. Neutra Epistola invenitur, sed similis alia, priorum quoque faciens mentionem, scripta in autumno anni prædicti: quæ simul responsoria est ad Epistolam Christinæ, allegatam libro præcedenti. Invenitur autem illa sub hoc tenore.

Carissimæ in Christo Virgini Christinæ, præcordialissimæ amicæ & filiæ, Frater Petrus Lector Fratrum Prædicatorum Gotlandiæ, consolationem sancti Spiritus, cum sincera dilectione & salute. [accepta Christinæ epistola, comparantis seipsam descendentibus in lacum,] [Ep. VII.] Statum vestrum mente pertractans, plurimum solicitor de vestra pace & consolatione. Nam nuperrime mihi litteram misistis, gravibus querelis plenam, in quibus vos iis qui descendunt in lacum, & quorum memoria non est amplius, & iis qui a facie Dei projecti sunt testabamini fore assimilatam. Quæ verba, & plura quæ in littera continebantur, cor meum dupliciter gravaverunt. [l. 3. n. 52] Primo, quia graviter sonuerunt: secundo, quia tam generaliter dicta fuerunt, quod nullum sensum mihi in particulari præbuerunt: unde dubito, [eidem compatitur:] pro quo vel pro quanto, quod scriptum est, debeam interpretari. Cum ergo noveritis, quod rumores de statu vestro, prosperos vel adversos, non possim sine intima lætitia vel tristitia cordis audire, propter copiosum affectum, quem mihi Dominus dedit circa vestram personam; rogo instantius, quatenus in speciali mihi semper, quantum potestis, exprimatis ea quæ circa vos geruntur. Quæ etiamsi gravia essent cordi meo, significata vertuntur in præcordialem consolationem, quod Deum non dubito ea operari.

[38] Ceterum, Carissima, noveritis, quod litteras vestras, non surda aure, neque frigido corde soleo perlegere; [significatque fratri ejus se locum invenisse;] sed summo gaudio & præcipua devotione amplecti. Unde quod vobis quarto scribenti nihil certi rescripserim de fratre vestro, non pigritiæ neque duritiæ meæ adscribatis, sed potius ejus quod desiderastis procurandi inopportunitati. Nunc autem, Domino providente, & amico nostro speciali Priore Bertoldo cooperante, cujus etiam cum apud vos nuperrime essem feci mentionem, eidem Fratri vestro [providi] locum opportunum, utilem & salubrem. Unde eum secure ad me, secundum consilium Prioris Mauritii, [& ipsam quoque invitat,] latoris præsentium destinetis. Mittit etiam vobis dictus Frater & Prior Bertoldus duodecim solidos Sterlingorum, cum prædicto Fratre Mauritio. Noveritis etiam, quod dictus Prior Bertoldus personam vestram sincerissimo diligit affectu, & ex toto corde desiderat ut ad partes nostras personaliter venire cum fratre vestro velitis: quia ipse vobis & fratri vestro in omnibus necessariis vitæ sufficienter proponit providere. Potens est enim: unde vos ei & fratrem vestrum potestis committere secure: credo enim hoc a Domino esse ordinatum. Verum inopportune vobis pro hoc negotio nolo instare, quia certus sum vos spiritum Dei habere, qui vos de omnibus solet edocere. Unde, Carissima, Sponsum vestrum præcordialissimum rogate, ut vos in his dirigat secundum suam inditam benignitatem.

[39] [occasione novi in Suecia monasterii.] Scripsi etiam vobis in æstate litteram ex parte Domini Joannis, qui nos ad suam sororem solicite invitavit, quoniam dicta soror sua habitum Sororum Ordinis nostri, in die Assumptionis beatæ Virginis, hoc anno assumpsit. Ob cujus etiam devotionem Prior provincialis ad eam misit quatuor sorores Ordinis nostri, ut novum conventum Sororum instituerent, consensu Domini Regis Sueciæ & Episcopi illius loci diœcesani in hoc pariter conveniente: qui dictas Sorores, cum omnibus sibi attinentibus, ad suam protectionem receperunt in nostro Capitulo generali, cui personaliter interfuerunt. Apud dictum ergo locum prȩmemoratus Prior Bertoldus vos, si placuerit, cum fratre vestro intendit collocare; vel alibi, si vobis melius placuerit, vobis intendit providere. De persona vestra in hac parte non oportet multum loqui, quia scio vos certam esse, quia pro vobis paratus sum facere quidquid necessarium fuerit & honestum, Priorem Mauritium, mihi in Domino carissimum, sicut me suscipiatis; & cum eo de omnibus negotiis vestris securissime & confidenter conferatis; quia hominem non habeo in mundo familiariorem, qui & personam vestram prȩcipua diligit devotione: ei enim negotium vestrum totaliter commisi, & consulo quod & vos eidem committatis; & summe mihi placet quod ipse habet occasionem honestam vos visitandi, quia credo hoc a Deo esse concessum ad vestram & meam consolationem. Carissima, bona fide de omnibus prȩmssis me intromisi, quantum potui, ut cor vestrum ab omnibus liberum redderem impedimentis.

[40] Si inveni gratiam apud vestram personam, de mirabilibus Dei, more antiquo, [Desiderat de utroque mentem ejus discere,] mihi propter Deum significetis. Carissima, quando littera præmissa scripta fuit, eram minutus; & ideo eam propria manu non scripsi, licet proprio corde dictavi. De omnibus autem quȩ in ea scripta sunt, peto a vobis sufficientem responsionem; & specialiter, quomodo vobis placet de statu vestro & fratris vestri ordinare. De hoc enim non solus ego solicitor, sed & plures amici mei & vestri in his partibus, & specialiter ii qui vobis super hoc scripserunt; unde mihi lucide demandetis, quid iis ex parte vestra debeam respondere. Consilium autem meum est, ut Fratrem vestrum, ad me & Priorem Bertoldum, cum Priore Mauritio sine mora transmittatis; & cum ipso, si vobis placet, personaliter veniatis. Quod si vobis nondum placet venire, fratrem vestrum præmittatis; ut ipse de his partibus consideret; &, si ei placet nobiscum manere, iterum pro vobis revertatur ad vos, vel ex parte sua & mea aliquis nuntius pro vobis mittatur. Carissima, pro his omnibus deliberetis, & quid potius elegeritis mihi demandetis. [& perpetuum ei affectum pollicetur.] Quod autem scripsistis mihi, quod dæmon objicit vobis, quod amici vestri vos dereliquerunt; mendacium est locutus, ut ex prædictis potestis probare. Nam, ut de me sileam, scitote quia plures devotæ personæ in his partibus vos videre desiderant, quæ circa vos præcipua devotione afficiuntur. In corde autem meo carissima memoria vestri & præsentia eadem perseverat: unde si vobis placet me visitare, & in partibus nostris manere, summe mihi hoc placebit. Hoc etiam sciatis, quod Prior Bertoldus dixit Priori Provinciali de vobis & fratre vestro: qui [eum] acceptavit, & dixit sibi placere adventum vestrum, si vos contigerit venire. Totum ergo negotium vestrum de vobis constat in vestra voluntate.

[41] Neque solum Petrus hac de re scripserat, sed & prænominatus Prior Bertholdus, cujus hæc invenitur Epistola: [Idem facit Insul. Bertoldus Prior]

In Virginis filio Christo Iesu dilectȩ Virgini Christinȩ Frater Bertoldus, dictus Prior Fratrum Prȩdicatorum de Insula, Provinciæ Daciæ, continuum augmentum gratiarum, cum salute & Spiritus sancti consolatione. [qui petit sibi mitti fratrem Christinæ:] [Ep. XVIII.] Perceptis miris & mirabilibus Dei operibus & diaboli tentationibus, quæ circa vos actitantur, per Fratrem Petrum Lectorem Gothensem, corde concutior; & admiror super admirabili divina dispensatione, & ex intimo corde particeps esse desidero vestrȩ familiaritatis. Ceterum inter cetera quȩ mihi dictus Frater Petrus de statu vestro retulit, etiam hoc adjecit, quod libenter videretis quod frater vester alicubi apud nos religiose educaretur: quod desiderium vestrum etiam cum Fratre Petro prȩmemorato, quem loco filii adoptavi, paratus sum adimplere. Unde secure eum ad nos, secundum consilium Prioris Mauritii, transmittatis. Consulo etiam, rogo & desidero, ut cum eo personaliter veniatis; quia apud Sorores Ordinis nostri in regno nostro, jam vobis de præbenda prævidi sufficienti. Inibi, Domino concedente, in pace cordis & corporis, secundum humanam æstimationem, poteritis omnibus diebus vitæ vestræ Domino deservire; sive in habitu quem nunc habetis; sive in habitu Sororum, secundum quod vobis videbitur expedire. De omnibus supra memoratis mihi cum Priore Mauritio vestram expressam scribi faciatis voluntatem.

[42] Missus est autem in Sueciam prædictus juvenis, juxta hoc ad Christinam directum Colonia mandatum. [quo in Ordinem recepto,]

Christinæ in Stumbele, frater Laurentius Dacus, Coloniæ constitutus, salutem mentis & corporis. [Ep. XXXII.] Noveritis per fratrem Mauritium, quondam Coloniȩ studentem, vobis fore demandatum, quod taliter ordinetis, ut cum de Capitulo Viennensi apud Austriam redierit, ad vos reversus frater vester, totaliter sit paratus, ut cum ipso ad fratrem Petrum in Daciam veniat. Animam fratris Joannis prȩteriti generalis Capituli Definitoris, cui caput sacrum procurastis recommendatam habeatis: me etiam vestris orationibus recommendo. Salutate Magistrum Joannem, Amandum cum uxore & liberis, & sororem vestram Hillam cum ceteris quos placet. Valete semper.

[43] Receptus porro in Ordinem Prædicatorum Segwinus est XX Augusti, anno MCCLXXXII, sicut alibi jam dictum est: aliquot autem annos in eodem egerat, quando de ipso Petrus ad sororem invenitur scripsisse sequentia:

Carissimæ in Christo filiæ & dilectissimȩ amicȩ, Christinȩ de Stumbele, frater Petrus, Lector fratrum Prȩdicatorum Gotlandiȩ, vitam quietam, & finem beatum, [Petrus de eodem jam Fr. Gerardo,] cum salute corporis & animȩ. [Ep. III.] Carissima, noveritis quia sanus sum corpore, more solito. Sed & rumores audivi de fratre vestro, filio meo (quem fratres Gerardum vocant, quia nomen Sigwini apud nos non est usitatum) quia & ipse bene valet corpore; & quod plus audire delectat, mente sanus est, quia Deo & hominibus dilectus. Nam Fratres nostri, qui eum nuper viderunt, & cum eo multo tempore steterunt, mihi retulerunt, quod ipse est Fratrum nostrorum Cellerarius; & quod in illo officio tam prudenter se gerit, [nuntiat Cellerarium factum,] quod omnibus Fratribus est gratus & acceptus. Dixerunt etiam, quod ad Deum est devotus, & ad observandum statuta Ordinis valde est solicitus. Unde, Carissima, summo affectu debetis Deo regratiari, eo quod vestrum desiderium tam benigne adimplevit. Nam nunc vobis audeo & volo veritatem confiteri, quam usque nunc dicere dissimulavi. Sciatis ergo, quod omnino contra spem meam hoc negotium est procuratum: & si vos sciretis, cum quanta deliberatione fratres Laïci ad nostrum Ordinem recipiuntur, [cum esset præter spem suam receptus:] utique pro miraculo vel speciali Dei beneficio reputaretis, quod Frater, inter ignotos, in Ordinem tam faciliter fuit receptus. Deo ergo & suȩ gloriosæ Matri gratiarum actiones referamus, pro eo quod Ordinem Prȩdicatorum intravit: sed incomparabiliter plus gaudeamus, quia Deus ei dedit conversationem sibi gratam, & Fratribus inter quos moratur acceptam. Unde super solicitudine de statu ejus cor vestrum omnino quiescat; nec de eo, nisi tantum in orationibus vestris quotidianis, solicitetur.

[44] Ceterum Carissima, habeo de vobis & de Magistro Joanne, amico meo & vestro, aliqua conqueri. [queritur sibi non mitti mirabilia ejus descripta:] Nam ante annos aliquos promisistis mihi aliqua mittere scripta de Dei miraculis, quæ mihi multum desideranti usque nunc transmittere omisistis. Unde rogo ut hanc negligentiam corrigatis. Quid enim vobis nocet, si vobis in Dei beneficiis congratulor, & Deo pro eisdem regratior? Æstimo nec vobis de eo præjudicium aliquod generari. Sane, Carissima, est adhuc aliquid, quod a vobis usque ad præsens occultavi. Si vos habetis in memoria, ante decem annos, adhuc vivente Domino Joanne Plebano, scripsit mihi litteram valde amicabilem, in qua me ad vos visitandam invitastis; in qua etiam mihi promisistis quod mihi de statu vestro velletis dicere, quæ nulli alii hominum essetis dictura: & litteram hanc adhuc penes me habeo. Sed cum per multos labores ad vos nuper venissem, spe promissionis obtinendæ; inveni vos in hac parte nimis tacitam, super quo mirabiliter sui gravatus, licet usque ad præsens dissimulavi. Scripsistis etiam in littera, [proponit ipsam revisere & fratrem ejus,] quam nuperrime, hoc est ante annum, misistis, quod multum desiderastis me videre cum Fratre vestro; quod & ego summe desidero, & eo amplius desiderarem & celerius studerem adimplere, si certus essem quod cor vestrum mihi super statu vestro velletis aperire, quod usque nunc nimis fuerat obseratum. Certus autem sum, quod per aliquos annos fuistis quasi damnificata, & ego eo minus consolatus, & Deus minus honorificatus. Potest esse etiam, quod ad me aliqua guttula divinorum beneficiorum pervenit, & ideo ad vos non declinavit, quia ei per silentium vestrum viam præclusistis.

[45] Unde rogo, & paterna auctoritate vobis injungo, [modo ei secreta sua velit aperire:] quatenus de iis vos emendetis. Nam scire vellem, quid vobis nocuit, quando ore ad os Domino Joanni Plebano dixistis mihi per eum scribenda. Nunc autem nec unum verbum vultis dicere Magistro Joanni, quod mihi possit scripto communicare. Unde tertio in nomine Trinitatis vos rogo, ut hoc corrigatis; & ut rogetis Magistrum Joannem, ut promissa mihi Dei mirabilia scripto quantocius transmittat. Ceterum, Carissima, de talibus hæc dixisse ad præsens sufficiat. Quamvis autem jam quasi conquerendo scripserim, noveritis tamen affectum meum ad vos pluribus omnino esse ignotum. Unde, Carissima, dilectio inter nos mutua, divinitus nobis a Deo inspirata, æternaliter in vobis & inter nos jugiter perseveret, & de die in diem augmentetur. De negotio Magistri Joannis, [respondet de alio Ordinis candidato.] & de fratre tuo, nihil certi habeo vobis remandare, quia adhuc de hoc nihil contuli cum Priore Pronvinciali, quia nec habui occasionem. Consulo tamen, si eum vult ad nostrum Ordinem venire, ut eum aliqua arte nobis necessaria faciat informari, quia alias vix recipietur. Carissima mitto vobis tunicam unam, quam modico tempore portavi, & utinam plura vobis possem destinare! Carissima, super omnia desidero ut mihi de statu vestro rescribatis; & ut ea quæ scribere facitis, ore vestro scriptori dicatis. Valete.

[46] [Deinde Prior Wysbiensis.] Denique, cum Petrus jam esset Prior in Wysbi, curavit Conventui suo assignandum prædictum fratrem, idque sorori hoc modo significavit:

Carissimis sibi in Christo ut amicis specialibus, Domino Plebano, & Magistro Ioanni, & sorori Christinæ de Stumbele, Frater Petrus, [significat illum conventui suo assignatum.] Prior Fratrum Prædicatorum Wysbi, sincerum caritatis affectum, cum salute & Spiritus sancti consolatione. [Ep. XXI] Ex intimis præcordiis meis vobis omnibus regratior, pro solatiis & beneficiis & Sanctorum Reliquiis, quas mihi contulistis. Ceterum quia valde sum occupatus, significo vobis, quoniam sanus veni ad Capitulum nostrum provinciale, ubi procuravi cum Priore nostro Provinciali, quod frater vester, Carissima Christina, domui & conventui nostro esset assignatus: cujus litteram in Capitulo provinciali recepi, in qua significavit mihi, quod bene valeat, & quod de vobis libenter audiret certos rumores: cui etiam de statu vestro litteram rescripsi, quem faciam ad domum nostram ante hiemem adduci. Valete in Domino carissimi: cum mihi melius vacaverit, scribam vobis verba plura & dulciora. Si prius non habueritis occasionem, per Definitorem vel socium ejus fratrem Nicolaum, quondam studentem Coloniæ, poteritis rescribere quæ vobis placuerint.

CAPUT VI. Reliqua acta & scripta inter Christinam & Petrum, usque ad hujus obitum.

[47] Vidimus Fr. Petrum factum Priorem in Wysbi: [Prior factus Petrus, & Christinæ scribens,] (hoc autem nomine dicitur primarius portus Gotlandiæ) quæ cum insula sit, merito suspicor, Priorem Insulensem, & Wysbiensem eumdem esse; adeoque Fr. Petrum, & antea sub annum 1275, & iterum intra decennium circiter eumdem Conventum rexisse, post præmemoratum Fr. Bertoldum. Ad hunc autem Prioratum rursum electus, talem Christinæ scripsit Epistolam.

Carissimæ sibi in Christo Christinæ, filiæ spirituali & amicæ singulari, a seculo relictæ, & a Deo in speciale consortium collectæ, Frater Petrus, dictus Prior Fratrum Prædicatorum, [expendit fructum gustus spiritualis,] salutem, & in præsenti gustu internæ dulcedinis consolari, & in futuro æternæ beatitudinis præsentia satiari. [Ep. II.] Quoniam appetibile bonum, primum est inter moventia motivum, merito qui ad æternam vitam anhelat, ejus dulcedinem quantum possibile est prægustare satagat; ut ex hoc refectus & hilarior effectus, per quæque devia simul & pericula celerius transcurrat. Nam gustus internæ dulcedinis, qui est prælibatio æternæ beatitudinis, turbationem miseriæ præsentis mitigat, labores alleviat, tædia abbreviat, affectiones purificat, desideria amplificat, cordis præcordia lætificat; interdum etiam (licet parva mora & rara hora) divinis interesse condonat. O quam felices nimiumque beati judicandi sunt, qui simul mundo potiuntur & cælo! in carne ambulantes, & non secundum carnem militantes; mundo utentes ad obsequium, & cælo inhærentes per desiderium, & cælestibus fruentes ad solatium: quibus mundus servit cum contentis, cælum arridet cum delectamentis, cœtus infernalis cedit cum tormentis, a quibus caro conteritur cum blandimentis.

[48] [qui præcipue indulgetur fastidientibus terrena:] Quamvis autem hæc magna sint, & [non nisi] magnis concedantur: unum tamen præ omnibus prædictis est necessarium, quod Dominus optimam partem fore judicavit; mundo scilicet non solum uti pro obsequio, sed habere fastidio; de vita præsenti non solum non gaudere, sed & ipsam desiderabilem cunctis, tædio habere; cælestia non solum speculando contentari, sed & ea supergrediendo in solo Domino cælorum delectari. O infelices impii, qui in circuitu ambulant, circa circumferentiam creaturarum occupati, medium virtutis deserentes, & propter hoc præmium virtutis amittentes! Rideres namque, si attenderes, alium relicta pudicitia, interminabilem circulum luxuriæ circuire; alium abjecta humilitate, superbia inflari alium neglecta parsimonia, gula delectari. Et quid hos & horum similes dixerim, [hæc autem qui sectantur in circuitu ambulant:] nisi in circuitu ambulare? Nam cum bonum æternum & internum sit finis desideriorum, & tamquam centrum eorum; utique in circuitu ambulant, qui extremam residentiam & apparentiam boni pro vero bono amplectuntur. Quis non videat, quod circuitus quilibet vitiosus faciat, ut bonum quod appetit, non apprehendat. Sed quid nobis & hominibus istis? Multum per omnem modum. Primum quidem ut eorum instans & constans laborum, dolorum & sudorum, necnon & timorum in rebus vanis & noxiis perseverantia, nostram [redarguat] pigritiam. Si enim ipsi tam infatigabiles inveniuntur, pro acquirendis mundi rebus morituris & perituris; quæ nobis solicitudo adhibenda esset, ut vitam possimus consequi æternam, quam quidem describere nescio, quia [intelligere] non sufficio; sed vestræ eam relinquo devotioni, magis prælibandam quam examinandam.

[49] Ceterum, Carissima, scio cor vestrum gravatum fuisse hoc anno, [dolet de ipsa pridem nil accepisse:] quia litteras meas non recepistis, quamvis vobis eas miserim, quæ propter quoddam impedimentum ad me redierunt. Sed ex gravamine cordis vestri, pensate mœstitiam cordis mei; qui post tot labores & sudores, temporis dispendia & vitæ pericula (quæ omnia sperabam me poste alleviare more quondam solito, per dulcem de communi nostro dilecto collocutionem) peccatis meis exigentibus, nec unum verbum de ore vestro audire merui, quod tanti laboris & amoris mercedem computarem. Fateor quod, licet indignus, aliquando audivi verba quidem pauca & brevia, & apud me omnibus laboribus meis dulciora; sed quia nemo suis stipendiis militat unquam, non miremini deinceps, si pauciores litteræ meæ ad vos pervenerint, quod secretum vestrum [mihi revelare], ut æstimo, indignum fore judicastis. Nescio si faciem meam amplius videbitis [in] vita præsenti, quia quartana prægravor vehementi. De transitu vestro ad nos heu! extra spem positus sum secundum omnem modum; [promittit mittēdum ad ipsam fratrem.] quia guerra maxima in terra nostra fuit hoc anno inter terram ipsam & civitatem. Spero quod frater vester in æstate proxima futura ad vos veniet. Valete, divina vos gratia consoletur. Salutate Dominum Plebanum, Magistrum Joannem, Hillam de Monte, Hillam de Ingindorp, Hillam sororem vestram, Aleydem cæcam, filias Advocati senioris duas, sorores cognatas in Poylheim, cum Fratribus earum, Magistrum Henricum de sanctis Virginibus, & Dominum Engilbertum de sancta Cæcilia, & Christinam de sanctis Virginibus cum sorore sua Gertrude, & Dominum Canonicum majoris ecclesiæ Fratrem Domini Decani, cujus nomen ignoro. Iterum & in æternum valeatis.

[50] Quod ad Fratrem, in æstate proxima venturum attinet, [An. 1285 iturus ad Capitulum Gen. Bononiam,] nescio an unquam fuerit executioni mandatum: interim contigit Joannem Vercellensem Ordinis Prædicatorum Magistrum Generalem VI, excedere e vivis Bononiæ in Italia anno MCCLXXXIII; & Capitulum Generale seu Generalissimum LXIII, eamdem in urbem pro successoris electione convocari; ad quod in socium Definitoris delectus Fr. Petrus, tum Prior, proximum suum adventum præsignificavit amicis in Stumbele, ita scribens:

Carissimis sibi in Christo, præ cunctis mortalibus dilectis & diligendis, Domino & Magistro Joanni & sorori Christinæ de Stumbele, frater Petrus, aliquando Lector, nunc autem Prior indignus fratrum Prædicatorum in Gotlandia, sinceram in Domino dilectionem cum salute. [Epist. IV.] Quoniam mihi frequenter scripsistis & rogastis, ut occasione habita vos visitarem; Dilectioni vestræ significo, quoniam a Definitoribus Capituli Provincialis datus fui socius Priori nostro Provinciali ad Capitulum Generale. Unde, si Domino Deo placuerit, hac æstate circa festum S. Joannis Baptistæ, vos videbo. [adfuturum se nuntiat in Stumbele circa 24 Junii:] Unde rogo Dilectionem vestram quantum possum, ut cum venero de statu vestro me certificetis; advertentes, quod non ex joco neque ex levitate, tot terrarum spatia, tot marium pericula, [sed] propter desiderium videndi vos, & vobiscum conferendi, propono pertransire. Sin autem hac gratia me indignum judicatis, sicut & ego judico, id ipsum mihi aperte dicatis. Peto tamen magis, ut Deum pro me & vobis deprecemini, ut Deus mihi conferre dignetur dignitatem, & vobis inspiret caritatem; ut ego divina devote possim audire, & vos eadem referre, gratia ædificationis, non solum mei, sed quod plus in infinitum ponderat, divinæ causa glorificationis. Valeatis. Scire enim vos volo, quod ab homine nihil possum propter importunitatem impetrare, propter quamdam verecundiam naturalem; sicut & vos Christina, filia Carissima, ut puto ex verbis meis conjicere potuistis, si advertistis. Ceterum, Carissima Christina, [miratur nil sibi inde scribi;] multum fueram gravatus in corde meo, quod post quam a vobis nuperrime recessi, quasi nulla mihi de statu vestro significastis: sed quod mihi innotuit, ex parte Magistri Joannis mihi est relatum: recordor tamen quod aliud mihi promisistis in nostra separatione. Frater Sigwinus, vester frater, bene & optime valet, gratus Deo & hominibus: unde omnes expensæ Fratrum sui conventus per manum ejus transeunt, creditæ ejus dispensationi: cui scripsi ante Capitulum nostrum Provinciale, ut mihi de suo statu significaret; & remandavit mihi, quod sibi stare in conventu in quo nunc est optime placeret. Forte quando venero ad vos, [petit in adventum suum parata haberi mirabilia Christinæ.] moram mihi contrahere non licebit: ideo rogo vos ambos, ut mirabilia Dei quæ mihi per plures litteras promisistis, cum venero in promptu habeatis. Recommendo vos gratiæ Dei. Sanus sum competenter. Salutate Dominum Henricum Plebanum vestrum, & G. sororem ejus, Hillam sororem vestram, & Hillam de Monte, & Hillam de Ingendorp, Aleydem cæcam, & Ingilradem & aliam Aleydem, sed & totum collegium Beginarum vestrarum: non enim tradidi oblivioni honestatem quam mihi & fratri Folquino exhibuerunt. Valete in Domino dilectissimi. Deus ostendat mihi faciem vestram cito cum consolatione. Capita Virginum, de quibus mihi scripsistis, mihi conservate.

[51] Hæc Petrus, qui deinde se viæ committens, iter sic instituisse videtur, [iterumque Lovanio:] ut navigio ex Suecia Lubecam venerit, inde pedibus vel curru Hamburgum; ubi rursum conscenderit navim, quæ Antverpiam ipsum veheret; unde porro terrestre iter per Germaniam teneret usque in Italiam. Certe Lovanio, quæ urbs solum octo leucis Antverpia distat, & Coloniam usque commodum iter præstat, scripsit 1 Julii.

Carissimis sibi in Christo, Domino & Magistro Joanni & sorori Christinæ de Stumbele, frater Petrus, dictus Prior fratrum Prædicatorum de Gotlandia, sinceræ dilectionis affectum cum salute. [Ep. XI.] Quamvis amor improbus omnia vincit, non tamen omnia sine labore & dolore peragit: quod in præsenti in meipso cogor experiri. Nam longa peregrinatione, & non minus periculosa quam tædiosa, ob amorem vestri assumpta, multiplicem laborem; sed & non modicum dolorem corporis in diversis membris sum expertus: & hoc utique gaudenter & libenter porto & portavi, [idem nuntiat.] dummodo hoc scirem ad vestram consolationem provenire. Sed quamvis vestræ consolationi pro viribus cupiam intendere, scio me tamen plus vobis consolatione indigere. Unde rogo vos propter Deum, ut, ea quæ pertinent ad divinam consolationem mihi, licet indigno, velitis sine importunis precibus communicare, quia numquam per importunitatem rem aliquam ab homine impetravi. Reduco etiam vobis ad memoriam, quia vos, Domine Joannes, duos sexternos de Dei mirabilibus; & vos, Carissima, Reliquias Sanctorum mihi promisistis. Spero in Domino, licet claudicem sinistro pede graviter, quod vos in sequenti septimana videbo: & utinam sic valentes ut desidero. Valere. Salutate omnes amicos meos, & specialiter Hillam de monte cum reliquis Beginis. Scripta apud Lovanium, in Octava B. Joannis Baptistæ.

[52] Successeritne Petro, ut sperabat, Christinam suam tunc visitare, [Quo si venit, viderit librum 4, & eum ibi reliquerit in reditum.] non habeo unde definiam; nullum siquidem adventus ejus vestigium pro hac vice uspiam reperitur: sed neque ulla memoria reditus, per Coloniensem viam instituti. Solum observo, quod mirabilia libri quarti, quæ tam solicite scribi sibique præparari jusserat, desinant cum Octobri anni MCCLXXXVI. Si tamen Lovanio venit in Stumbelen Petrus ut proposuerat; vix dubito quin viderit ibidem jam scripta; iisque gravari nolens in Italico itinere, ea jusserit usque in reditum servari; rediens autem impeditus fuerit in proposito Christinam revisendi; itaque tractatus iste remanserit in Stumbele, & quidem imperfectus, sive ob mortem Magistri Joannis, eum ex ore Virginis soliti pertexere; sive quod Petrus, alia quacumque via reversus in Sueciam, ibidem cito vivendi finem fecerit, ipsi Christinæ (contra quam optaverat num. 7) præmortuus. Interim vel post hunc reditum, vel potius antea, priusquam Wysbiensis Prior crearetur, adhuc Lector, scripserat hanc, quæ nobis ultima superest referenda sub ejus nomine:

[53] In Jesu Christo æterno amore, interno dulcore, utriusque hominis convenientissimo decore, virginitatis flore, Carissimæ Christinæ de Stumbele, filiæ & amicæ suæ, Frater Petrus, Lector Prædicatorum de Gotlandia, suo solatio a Deo specialiter accommodatus; intimam cordis dilectionem, de fonte Dominici cordis illibato, non solum abundanter haurire, sed & pie & dulciter degustare. [Epist. XXIV.] Carissima, in te sola & per te didici, quoniam non est personarum acceptor Deus: [Dolet Petrus se ab ea tam procul separari] quia qui in natura conjunxit corpus de limo terræ formatum, & spiritum rationalem ad Dei imaginem sublimatum; ipse etiam nos, distantes loco, dispares merito, & dissimiles quotidiano exercitio, in unum fœdus amicitiæ adunavit. O dulcissima mea! quantum dolorem & mœrorem cordi meo generet locorum a te tanta distantia, dicere non possum; & puto quod non oportet, [quam adeo diligit:] quia puto vos in eodem libro experientiæ eadem legere, quæ ego jam annis plurimis legi & relegi; sed credo me numquam posse perlegere, quamdiu in hoc corpusculo peregrinor; & hanc vobis esse lectionem quotidianam non dubito, quia scio vos mecum animam unam & cor unum habere in Domino. Quæ autem fuerit ratio, quare Dominus tantum distantes, tam dispares, & tam dissimiles voluerit in unum caritatis vinculum colligare ignorans; hoc solum pro certo assero, quod nulli rei visibili cor meum tantum associavit secundum se, & univit in se, sicut cordi vestro. Nam si carnaliter diligentium & carnalia exercentium efficitur cor unum & caro una; multo fortius & congruentius Deum diligentium, & seinvicem in Deo perfruentium, efficitur in Domino cor unum & anima. [sed in Deo, ad quem monet erigere intentionem.] Hanc igitur unionem expertus cum nullo melius quam vobiscum, sic dolentem ut ridentem, sic pauperem ut divitem, & e converso; & ut breviter dicam, in quamcumque vertaris formam, qualemcumque patiaris ignominiam, meam tamen esse cognosco filiam, & dulcissimam amicam: quam utique mihi pretiosiorem reddit pœna, gloriosiorem ignominia, ejusdem gratiæ repræsentat contraria fortuna. O Amantissima mea! o cordis mei intima medulla; rogo te, oculos attollamus & cor erigamus ad Deum, in quo omnia sunt unum: & ex eo, & in eo nos inveniemus, in quantum unum sumus, qui in nobis in plurima dividimur. O Carissima! utinam te ore ad os alloqui possem, & tecum etiam corporali præsentia commorari! & hoc utique præeligerem omni cognatorum & amicorum, inter quos habito, consolationi: quod & rogo quotidie Deum ut hoc faciat ante meam mortem, quacumque data occasione. Sanus sum pater tuus, carissima filia; & intime doleo, quia de statu tuo nihil nuper intellexi.

[54] [Fr. Volquinus] Nescio quo deinde anno obierit Fr. Petrus: solum a Fr. Folquino sic ad Christinam scriptum invenio:

Religiosæ ac devotæ, sibi in Dei Filio carissimæ sorori, Christinæ in Stumbele, Frater Folquinus, Ordinis Fratrum Prædicatorum infimus de Gotlandia, orationes, utinam tam devotas quam continuas, cum salute. [Epist. XXXI.] Quod raro scribo vobis & scripseram; nec pigritiæ meæ nec voluntati est imputandum: sed quia distractus multum fueram; & impeditus propter diversos discursus, speciale frequenter habueram impedimentum. Nunc autem significo vobis, [Christinæ significat mortem Petri;] cum dolore & lacrymis, quod ille reverendus Pater noster, Frater Petrus quondam Prior & Lector domus nostræ, in Quadragesima migravit ad Dominum; cujus animam vestris sanctis orationibus attentius recommendo; rogans intime, quatenus ejusdem animam, non solum Sororum, quæ apud vos commorantur; sed etiam in Colonia, quarum notitiam habuit, orationibus affectuosius recommendetis. Rogo insuper, ut animas Fratrum meorum carnalium, videlicet Fratris Werneri qui obiit in Flandria, & Fratris Joannis Lectoris qui mortuus est in Revalia, Fratrum Ordinis Prædicatorum; me etiam, quamvis indignum; & Fratrem meum Fratrem Albertum, Lectorem Wisbyorum, qui adhuc vivimus, Domino donante sedulo in vestris orationibus [commendatos] habeatis. Regratior autem vobis, sicut dignum est, pro omni solatio quod mihi sæpius exhibuistis & fecistis, cujus non sum immemor. Rogo ex intimo corde, [promittit adventum fratris.] ut me, licet peccatorem & indignum loco Fratris Petri, felicis memoriæ, familiarem habere velitis. Frater Sigwinus bene valet, & si vixerit in brevi ad vos veniet. Saluto Hillam de Monte, sororem vestram, Engilradem filiam Advocati, & alias Beginas filias meas, quarum nomina scripta sunt in libro Vitæ, quibus regratior ex corde. Scripta sequenti die post Nativitatem beatæ Virginis. Plura ad præsens non occurrunt. Rogo ut mihi aliqua de statu vestro scribatis.

CAPUT VII. De obitu, miraculis, & translationibus Christinæ.

[55] Vitæ inferius dandæ Scriptor, narratis iis quæ gesta legimus lib. 4 spectantia ad annum MCCLXXXVI usque ad finem Junii; subjungit paucula spectantia ad prælium Woringanum, [Ab an. 1288 tentationibus libera annis 24,] pugnatum V Junii, anno MCCLXXXVIII, & addit, Post conflictum in Worinck, omnis persecutio diaboli cessavit omnino. Vixit tamen Christina, tentationum omnium victrix, ad annos ut minimum adhuc XXIV, per quos quin externis nonnullis mirabilibus claruerit, internis pluribus coram Deo fulserit, dubium quidem esse non potest; defuit tamen qui illa describeret, vel ab ipsamet describi juberet. Hinc factum, ut de ea usque ad diem obitus, [obiit 6 Nov. anno, non 1313,] aliud nihil sciatur, quam quod juxta Vitam præcitatam anno MCCCXIII in nocte S. Leonardi Confessoris, id est VI Novembris, Sponsa Christi Christina, septuagenaria migravit. Sed vereor ne in nota anni abundet unitas, nam in Juliacensi Ms. membraneo Actorum sub nomine Fr. Petri descriptorum, post finem libri primi (nobis sexti) & ante initium secundi, eadem manu scriptum invenio, sicut forte in vacua ibidem autographi pagina inventum fuerat, compendium Vitæ, cum anno ac die mortis, in hæc verba.

[46] Dilecta Deo & hominibus, Virgo Christi Christina … decimo ætatis suæ anno, [sed 1312:] dedit fidem castitatis Sponso suo Jesu Christo, cui in variis & continuis tentationibus, vexationibus, machinationibus, plagis, & tormentationibus malignorum spirituum, devota vita & invicta constantia, servivit indefessa, usque ad annum Domini millesimum CCC duodecimum, VIII Nonis (imo Idus) Novembris, quæ fuit dies B. Leonardi Abbatis; qua etiam die Lunæ, in crepusculo noctis, in primo galli cantu, ab hac luce transivit, felici commercio commutata in æternam: cujus vitam & gloriosos triumphos in hoc libro studiosus lector inveniet, [desponsa Christo decennis,] & reperiet multa mirabilia, in hac præsenti vita per D. N. Jesum Christum peracta. Et infra, post narratum, quod mox subjungam miraculum sanati Comitis, subjungit: Et notandum, quod dicta Deo & hominibus dilecta Christina fuit decem annorum anno… desponsationis suæ, & supervixit in multis mirabilibus, in hoc volumine contentis, usque annum Domini MCCC duodecimum. Hoc autem habente litteram Dominicalem A; præcise convenit dies lunæ cum V Novembris, festo S. Leonardi: qui concursus non invenitur anno sequenti MCCCXIII, sed pro die Lunæ, feria III. Cum istis vero consentit Necrologium Canonicorum Juliacensium, [& nata 1242.] ubi ad eumdem V Novembris legendum præscribitur: Obiit MCCCXII Sponsa Christina de Stomble, cujus vita & mors apud nos in magno volumine descripta sunt. Tunc autem si illa septuagenaria fuit, consequens est in hanc lucem venisse anno MCCXLII, ut mirum sit, quomodo in præcitato Compendio, locis per puncta … signatis bis legatur quod anno Domini MCCLXXIX (numero semel ad longum scripto) fuerit Decennis: sed hoc fecit male lecta parenthesis num. 3 ut suo loco patebit.

[57] [Miraculis clara post mortem,] Post mortem ejus, inquit præscripti Compendii Auctor, cœptam narrationem prosequens, multis claruit & adhuc claret omni tempore miraculis: inter quæ unum pono magnæ & inæstimabilis memoriæ dignum. Comes Theodoricus Clivensis (fuit hic ejus nominis decimus, & Fratri Ottoni absque heredibus defuncto successerat anno MCCCXI, obiit vero MCCCXXIV) adeo contractus membris & viribus corporalibus destitutus, quod nullas manus ad aliquid faciendum, neque pedes ad ambulandum habuerit adjutrices; audita fama miraraculorum Christinæ, adhuc in humili loco jacentis in villa Stumbele nativitatis suæ, [sanat a paralysi Comitem Cliviæ,] in gestorio seu curru fuit ad sepulcrum Sponsæ Christi adductus: & votis suis redditis atque peractis, auditum fuit a multis ibi præsentibus, quod membra ejus communiter insurgendo sonabant, ac siquis sarmenta arida & sicca manu aut pedibus confringeret: & absque adminiculo suorum equum scandit, & cum magno gaudio ad propria remeavit; gratias agens omnipotenti Deo, qui ad invocationem famulæ suæ Christinæ, sibi membra sua sana restituit universa.

[58] Alia plura miracula haud dubie antea scripta fuerant, & quidem in forma authentica, [qui ex ossiculo ejus stellantem liquorem biberat.] quando, ut ab ecclesia canonizaretur, fuit supplicatum Domino Papæ (ut in fine Vitæ sequentis dicitur) puta Joanni XXII, qui ab anno MCCCXVI ad XXXIV Ecclesiam rexit. Hanc enim supplicationem priorem isto miraculo fuisse suadet studium comitis, ad sacra ejus ossa ex humili illo loco requirenda, atque in honoratiorem tumbam transferenda. Studii istius merces fuerit sanitas, tam miraculose recepta, cujus obtinendæ fiduciam dederat miraculum alterum, extremo articulo Vitæ insertum, velut in ipsa ossium virgineorum transpositione factum, hoc modo.

Comes Clivensis, qui hanc dilexit,
Ad ejus tumbam curru se vexit,
       Volens sacra exhumare
      Ossa & digne locare.
Os ejus digiti minutum,
Et manu Comitis involutum,
      Statim cœpit extillare.
      Comes jubet apportare
Vas argenteum, quo liquorem
suscepit, hujus ob amorem.
      De quo statim dum potavit,
      Paralysin ultra non pavit.
Currum liquit; equum scandit:
Christi virtus sese pandit,
      Ob honorem suæ Caræ:
      Quem dignetur exorare
Pro nobis in æternum. Amen.

[59] Si ad prædictam Transpositionem (neque enim Elevationem dixerim; cum neque tunc, neque diu postea supra ecclesiæ pavimentum eminuerit arca) si, [& Ossa ejus relevarat,] inquam ad ossium Transpositionem prædictam, non fuit a Pontifice, in Gallia tunc residente, postulata facultas; requisitus certe & obtentus censeri debet consensus Coloniensis Archiepiscopi, Henrici Vanden Berge, ab anno MCCCVI ad XXXI Ecclesiæ isti præsidentis. Eodem annuente, fundatum etiam a prædicto Comite est in gratiarum actionem pro recepta sanitate, duplex Collegium Canonicorum, [atque Collegia Canonicorum fundavit in Stumbele,] de quo sic porro loquitur Auctor compendii. Et hoc miraculum fuit causa efficiens duorum Collegiorum secularium fundatorum; unius videlicet in villa Stumbele, postea ad locum nostrum Nydec translati; alterius vero per dictum Comitem in oppido suo principali Clivensi: quæ per Dei gratiam adhuc permanent, & in æternum permanebunt, cum felicibus incrementis miraculorum ipsius Virginis Deo dilectæ, [& Clivis,] præstante gratia D. N. Jesu Christi, qui cum Deo Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus.

[60] Est Nidecha Eyffliæ oppidulum, antiqua Comitum Juliacensium sedes, ad Ruram fluvium, inter Tolpiacum & Marcodurum, [istud Nideckam transfertur an. 1342] sex circiter leucis dissitum Stumbela; unde quandonam illuc translatum Collegium sit, Christianus Hamersers Nideggensis, Notarius Apostolicæ & Cæsareæ Majestatis, ex antiquo quopiam instrumento, inscripsit membraneo Codici nunc Juliacensi, post præmissam Epitomen; idque charactere multo recentiori anno MDLXXVIII, VI Martii. Inscriptio hæc est. Fit autem prædicti Collegii I. B. (lego Joannis Baptistæ, donec aliud docear) Translatio, anno Domini MCCCXLII, in die BB. Philippi & Jacobi Apostolorum, die serenissimo, [una cum corpore Beatæ;] Archiepiscopatum Coloniensem tenente Walramo Juliacensi, Juliacensem vero Comitatum possidente Wilhelmo illius ex fratre Gebhardo nepote (nam Theodoricus præfatus moriens anno MCCXXV liberos mares nullos reliquerat) quem anno MCCCLVI Carolus IV Imperator Marchionem dixit. Eorumdem nutu curatam quin & præsentia honestatam Translationem corporis B. Christinæ, vero simile est. Per hanc tamen ipsum corpus non est altius elevatum; unde sub finem Vitæ legitur: Hujus sacrum corpus quiescit in tumba, humatum in ecclesia Canonicorum in Nydeche in terra Juliacensi: nondum enim est a terra elevatum, nec ipsa beata Virgo ab ecclesia canonizata, quamquam fuerit Domino Papæ ut hoc fieret supplicatum.

[61] Secunda translatio Collegii Canonicalis, de Nydegen versus Juliacum, ut scribit præcitatus Notarius (distant autem ea loca ab invicem, ad eamdem dexteram Ruræ ripam, horarum non multo plus quaternarum itinere) fit anno Domini MDLXIX ipso die Remigii; manentibus Reliquiis in Nydegen, per Dei gratiam cui laus est in sempiterna secula, Amen. [tum Iuliacum an. 1569 sed absque corpore:] Erat tunc Coloniensis Archiepiscopus Salentinus Isemburgicus, ante sesquiannum electus; Willelmus vero Dux Geldriæ, per patrem Joannem, Juliaci ac Montium; per matrem Mariam, etiam Cliviæ Dominus; magni vir animi vastiorisque spei, qua nihil minus quam imperium totius Hollandiæ, Frisiæ ac diœcesis Ultrajectinæ Trans & Cis. Isalanæ complexus, duris & frequentibus bellis ac difficultatibus cum Carolo V, Belgii Principe & Hispaniæ Rege tandemque etiam Imperatore, sese implicuit. Illi transferendi Collegii Nidecham causa alia non fuit, quam quod Juliacum anno MCCCXCVIII) ut scribit in Annalibus Juliæ, Cliviæ, &c. Wernherus Tesschenmacher) a Brabantinis deprȩdatum, sic ut ipsum jam Juliaci quærendum esset, novis ædificiis, & propugnaculis imprimis arce munitissima & pulcherrima instauratum, Imperii sui sedem elegisset Joannes, coactus Geldriæ Ducatu cedere, seque intra avitas ditiones continere.

[62] Erat, Tesschenmachero teste, templum vetustum Juliaci, Deiparæ sacrum, [quod denique eodem videtur allatum] quod ea occasione insigniter quoque instauratum exornatumque fuisse minime dubium sit; quanto autem post tempore translatum etiam Nidecha sit corpus B. Christinæ, non reperio. Verosimile est, quod ea Translatio facta sit, non sine aliquo honoris incremento, hæreticis per Coloniensem diœcesim impune grassantibus, & minora oppida præsertim inficientibus, licet sub male auspicato Archiepiscopo Gebhardo Truchsesio, tandem palam Lutheranismum professo, ideoque exauctorato, circa annum MDLXXXIII; permissus ejusdem Gregorii XIII, [sub Gregorio XIII.] qui illum exauctoravit; & favente Ernesto Bavaro, qui in turpis apostatæ locum successit. Tunc scilicet corpus Christinæ, in nova illa sede obtinuit locum, eum quem nunc occupat, insertum cancellis, chorum ab anteriori ecclesia secernentibus: qui cancelli, una cum ipso Beatæ mausolæo, ex ferro eleganter fabricati, complectuntur arcam sacri corporis, sic dispositam ut ejus unum caput populum, alterum respiciat altare. Arca autem verso folio mox repræsentanda lapidea est, & operculo ligneo tegitur. Sub hoc occurrit crates ferrea, tum operculum vitreum, ac denique cistula, humani corporis longitudinem æquans, holoserico rubro obducta, [statque nunc intra elegans mausolæum] & intra hanc sacra Virginis ossa, cum cranio, sicut infra dicetur; coronato. Quæ supra tumbam elevatur ferreis hastilibus insistens arca, continet vestes Beatæ; & quatuor figuris, una in quoque latere, insignitur. Prima ad caput arcæ, respiciens populum, ipsam Christinam repræsentat: huic ex altera capite versus altare, respondet similis ejusdem Christinæ imago. Ex latere dextro S. Joannes Evangelista conspicitur, Ecclesiæ Nidekensis Patronus; ex altero stat S. Martinus pedes, chlamydem cum paupere dividens. Totius operis, cancellorum videlicet tumulique sacrum corpus continentis, & sublimius elevatæ arcæ vestes servantis rudem delineationem accepi; talem tamen, ut facile fuerit alteri peritiori ad Perspectivæ regulas rem totam ordinare, sic ut ex latere uno tota moles videatur, cujus caput unum populo sese offert; alterum, ubi pendet lampas, altare respicit; ex omni autem latere conspicitur in ipso quasi tecto Beata.

[63] Habetur ibidem pervetusta B. Christinæ effigies circumdata minoribus historiis, [vetus effigies cum miraculis,] præcipua ejus mirabilia repræsentantibus, pariter digna quæ æri insculperetur; quamquam id jam olim factum fuisse, intelligere mihi videar ex litteris P. Jacobi Kritzradt, anno 1639 promittentis Bollando nostro exemplar, quale noverat apud Carthusianos Colonienses haberi. Sed hactenus optantibus non successit invenire pictorem tali operi apte exprimendo idoneum, qui Juliacum ex alia causa se tranferens manum suam nobis commodaret. Extat quidem Germanicum compendium Actorum, cui titulus lilium inter spinas, Auctore D. Gasparo Petro Lullo, Doctore, Commissario & Plebano Juliacensi, editum Coloniæ anno 1689, cui præfigitur iconcula cum octo circumeuntibus scutulis mira quædam repræsentantibus, sed absque ulla specie vetustatis, quam solam hic æstimamus.

[64] Caput Virginis seorsim habetur in honore ac reverenter ostenditur, [& calvaria corolla prodigiosa cingitur,] in cujus calvaria, non sine admiratione intuentium, conspicitur viridis quasi linea seu corolla, digiti unius latitudinem sua altitudine adæquans, sensimque ulterius a sincipite tendens ad occiput, & tunc (anno scilicet MDCLXXXV) aures ipsas prope attingens, ac sese imperceptibili progressu explicans: qua videtur Deus coronare velle Virginis illius illibatam castimoniam, patientiamque invictam. Ita mihi prælaudatus P. Steinfunder qui cum deinde anno MDCXCII Essendiensis Superior, venisset in Brabantiam, Ruremonda rediturus ad suam Residentiam, pro suo erga B. Christinam affectu deflexit ad Juliacensem suam priorem domum. Tum vero rursum facultas est præbita, in reserato ejus causa sepulcro intuendi sacra ossa suo ordine disposita, [non sine cruentis spinarum vestigiis;] ac manibus contrectandi denuo sanctam calvariam atque osculo venerandi, simulque considerandi, ut ait, virgineum circum caput sertum, etiam nunc crescere non desinens, rubicundis quibusdam guttulis interspersum, quasi circatricibus spinarum olim altius infixarum, quod antea, inquit, cum alias de hoc argumento scriberem, indicasse non memini.

[65] Eidem admirabili coronæ magis publicum testimonium perhibuit prælaudatus Doctor Lullus in libello prædicto in sua ad Decanum & Capitulum Juliacense Præfatione. Admirationem, [cujus corollæ etiam meminit scriptor Vitæ Germanicæ] inquit, in primis meretur, sertum illud pulcherrimum, viridique colore variegatum, quod circum calvariam ejus emersit, evidens indicium ejus coronæ, qua ipsam in cælis ornavit Sponsus suus, cujus post eum Crucem tam constanter portavit, adversus hostes infernales dimicans. Aliud nihil est quod ex libello in rem nostram possimus derivare; nisi quod mirabilium Christinæ testem adhuc viventem appellet, ultimo Capite, uxorem Prætoris Juliacensis, D. Elizabetham Heistermans, [necnon debilis sanatæ an. 1658.] quæ cum longo tempore usu pedum privata fuisset, deferri se fecit ad tumulum Christinæ, &, sicut anno MDCLVIII rite deposuit, post orationes ibi fusas & munus oblatum, ita subito corroboratam se sensit, ut suis ipsa pedibus, absque baculo, absque duce, domum valens reverterit.

[66] [Accedit publicum instrumentum,] Denique accepi publicum instrumentum de miraculosis gratiis, simili devotione obtentis a Christina in hunc modum: Nos Vice-satrapa & Scabini Principalis Civitatis & summi Judicii Iuliacensis, hisce publice notum testatumque facimus, quod, postquam hujus Collegiatæ Parochialis Ecclesiæ B. M. Virginis pro tempore Decanus D. Godefridus Weisweiler nobis significavit, quomodo ab aliquot annis in dicta Parochiali Ecclesia, [de puero manibus pedibusque contracto] apud sepulcrum B. Virginis Christinæ Stommelensis (cujus corpus in eodem asservatur) nonnulla miracula patrata fuerint, & signanter circa quemdam puerum triennem, Melchiorem Starck dictum, & natum parentibus Vito Starck & Elisabetha Mobertz conjugibus; qui quidem puer utrisque manibus & pedibus claudus & contractus adeo fuit, ut propterea in ejus manibus quatuor fossiculæ ab unguibus impressæ videri potuerint; [& sub. an. 1690 sanato,] & ante duos annos patrocinio B. Christinæ totaliter sanitati fuerit restitutus; rogans testes desuper præsentes examinari, & examinis hujusmodi fidem publicam dari. Citari fecimus imprimis pueruli matrem Elisabetham Mobertz, Christinam Bester, & Mariam Schnabell; quæ jurato deposuerunt, illa omnia modo prædicto contigisse, sanitatemque post Deum soli patrocinio B. Christinæ adscribi posse; adjicientes, nisi viri castra secuti in campis nunc existerent, ejus rei plures testes posse adduci.

[67] Comparuit insuper Catharina Reinharts, ætatis suæ quinquagesimum annum excedens, [item de paralytica,] hujus civitatis incola; quæ pariformiter fatebatur, se ante quinquennium circiter ultra medium annum omnibus membris rigidam adeo; eorumque usu destitutam fuisse, ut sine aliorum adminiculo nec sese erigere aut de latere in latus movere posset; postquam vero facto voto de cerea statua B. Christinæ offerenda (quod & prætitit) ad ejus patrocinium devote perseveranterque recurrislet; paulatim melius habuisse, ac tandem ex integro sanatam fuisse. Id quod meritis B. Christinæ se assecutam, juramento confirmare parata fuit. Idemque prædicta Maria Schnabell & Elisabetha Lenarts ita factum esse, jurato testatæ sunt.

Cum vero coram nobis Vice-satrapa & Scabinis omnia prædicto modo dicta & confirmata fuerunt; hinc est, quod præsens testimonium sub impresso judicii & Scabinorum secreto sigillo, [prout testatæ sunt an. 1692.] & secretariatus administratoris propria manus subscriptione, prædicto D. Decano dederimus. Datum Iuliaci quinta Augusti, anno millesimo, sexcentesimo, nonagesimo secundo. Et erat impressum sigillum in cera viridi, cum inscriptione: Secretum Scabinorum Iuliacensium. Et infra: I. Speurhart administrator secretariatus.

LIBER VI. De virtutibus Christinæ, panegyricus potius quam historicus. Auctore Fr. Petro præfato.

ARGUMENTUM OPERIS, prolixiori prosa mox explicandum.

Cujus amo mores, virtutum colligo flores,
Sub tectis verbis, ut sit detractor inermis.
Vota, preces, patres, & amicos ac inimicos,
Ætatem, famam, personam, conditionem,
Actus, delicias, specialia donaque, pœnas,
Virtutes, meritum, vitam, solatia, statum,
Perversos versos, conversos sæpe reversos,
Defectus, simul affectus monstrando, refectus;
Virtutum tina, tu, vinaque mella propina;
Affectu plena Christi, re, nomine, pœna;
Corpore stigmata, cordeque Chrismata fers quia vere
Devotam vitam, Patres, Patriamque tueris:
Officiis, otiis, Mariaque Martha videris.
Conformis status, ætas juvenilis, & æqua
Conditio, gratus sermo, solatia vera,
Secretum mirum, cum tormentis medicina,
Devotos sequeris sic, deliciisque noceris.
Te (licet ignotis cupiunt, quam credere notis)
Unio, fassio, conversatio, sumptio, ditant;
Unio consummat, confessio purgat, & ornat
Conversatio, sed communio lætitiam dat.
Gaudet & auscultat, miratur, plorat & optat.
Deliciæ natum, prælatum carne beatum
Verbum, spiratum, tractum, dat corque gravatum,
Mos, os, cor, cultus, cibus & gradus, actio, vultus.
Iejunat, vigilat, patitur, pugnatque, triumphat.
Ornat naturam virtus, naturaque curam
Istis ostendit propriam quas gloria pendit.
Raptus, odor, placor, ardor, amor, livor, & cruor, angor;
Eructat, jubilat, subridet, deficit, orat;
Istis natura gaudens superat sua jura
Hic, ultra votum præbet quia gratia totum,
Virginitas, feritas, hostis sibi sæva, cruentas
Injuria plenas infert sine crimine pœnas,
Vulnera; verbera, spolia, famina falsa, metusque;
Omnia, singula membra, foris velut intus, adurit;
Pœnas commutat, nova semper bella ministrat;
Notos, ignotos, inimicos turbat, amicos:
Vertitur aspiciens, convertitur inspiciens; sed
Despiciens tegitur, sed respiciens simulatur.
Glorior, afficior, fœcundor, firmor, & hortor;
Audivi, sensi, conjeci, quæ modo prompsi:
Hac spe dulcoris scripsi, vi tractus amoris.

EXPLICATIO PROLIXIOR.

Cujus vita, est religio morum, æmulatio devotorum, speculum imitatorum, miraculum inspectorum, increpatio tepidorum, redargutio delicatorum, instructio indoctorum, expositio divinorum secretorum, summa bonorum & pœnalium experimentorum, incitamentum desideriorum, inchoatio æternorum, exemplum contemplativorum, incitatio activorum; Cujus præsentia, perversa emendat, emendata ædificat, ædificata confirmat; Cujus aspectus exemplis illuminat, mœstos lætificat, devotionem excitat, fastidium non generat: Cujus memoria, ad imitandum solicitos recreat, divinos affectus inspirat: Cujus absentia ad visitandum provocat, prolongata fatigat, ablata lætitiam revocat: Cujus collocutio errantes corrigit, de dubiis instruit, affectum ad Deum erigit, occulta detegit: Cujus dilectio qua diligitur, affectum non inficit, intellectum non distrahit, devotionem non impedit, infectionem aliunde contractam ejicit, mundi solicitudinem abjicit, affectos sanctitate reficit; Dilectio qua diligit omnes, generalis, omnino spiritualis, uniceque dilecto videtur esse specialis, sed tantum devotis notis familiaris quod ad secreta.

Amo, non tantum naturam, a Deo creatam; non tantum personam, ad Dei imaginem formatam; sed gratiam a Deo collatam. Amo, ut viam ad patriam, sanctitatis sociam, Jesu Christo carissimam, secretorum ejus consciam, omnium visionum mirabilissimam, præcipue beneficam; gratiarum thesaurarium, deliciarum promptuarium, conflictuum gymnasium, proficientis vehiculum, religionis gubernaculum, caritatis folliculum, carnalitatis emunctorium, humanitatis Christi signaculum, totius Trinitatis triclinium, nuptiale epithalamium, præcordiorum intimum, animæ dimidium, super amorem mulierum, super decorem specierum, super solatium temporalium rerum.

Mores, professione religiosos, modo vivendi speciosos, consideranti gratiosos, ponderanti mirabiles, paucis intelligibiles, paucioribus imitabiles, cunctis innumerabiles, adversariis irreprehensibiles, ædificationi habiles.

Virtutum, memoriæ digne commendabilium, verecundiæ in aspectu, prudentiæ in affatu, pietatis in actu, caritatis in affectu, abstinentiæ in gustu, modestiæ in omni motu.

Colligo, in unum lego, dispersos per famam in pluribus, multiplicatos diversis speciebus, diversificatos variis temporibus, varie adaptatos pro personarum conviventium dispositionibus, congruos quibuslibet actionibus: Colligo, corde meditando, ore investigando, manu convocando, oculis opera singula considerando; ad commendationem divinorum beneficiorum, consolationem præsentium inspecturorum; ad recordationem posterorum, ædificationem auditurorum, emendationem morum meorum; interiorum examinationem, exteriorum compositionem; temporalium abdicationem, spiritualium exercitationem, æternorum contemplationem; ut ex defectibus propriis humiliter exciter ejus profectibus, congratuler ejus meritis, emender bona opera amando, & per vim caritatis præmier.

Flores, fama odoriferos, convictu leves & teneros, bene utentibus salutiferos, invidis & perversis mortiferos, gustantibus saporiferos: quia ibi invenitur lilium speciosissimæ castitatis, rosa patientiæ & caritatis, viola mirabilis humilitatis, vitis lætitiæ & ebrietatis, palmæ multiplicis victoriæ, olivæ promptæ misericordiæ, lauri invictæ sufferentiæ.

Sub tectis verbis, ne sanctuarium invidus ingrediatur, secretum cæleste indignis aperiatur, Sanctum canibus projiciatur; ut amicus veritatis præmietur, Deus familiarius collaudetur, vana gloria evitetur; ne habeat detractor quod criminetur. Sub tectis verbis; quia neque gens significatur, neque numerus, neque casus, neque tempus, neque modus conservatur; quia aliquando factum narratur, aliquando de factis conjecturatur; aliquando consiliis informatur, aliquando dictum per Sanctorum auctoritates probatur, aliquando materia a simili prolongatur.

Ut sit detractor inermis; dum quæ legit pauca intelligit; dum intellecta pervertere nescit; dum non nisi vera invenit; dum tantum commendabilia respicit; quæ si pervertit, conscientia redarguit, quem multorum testimonium convincit. Ut sit detractor inermis, qui vera bona depravat, mala si qua invenit affirmat; indifferentia & dubia infirmiora investigat, nova falsa mendaciter invenit; secreta inquirit & pervertit; plus mala quam bona dicentibus credit, dum auditores afficit, inficit & interficit.

Vota, preces, patres, usque, MONSTRANDO, REFECTUS. In iis colligitur perfecta commendatio, quæ consistit in parentum honestate, PATRES; professionis religiositate, VOTA; devotionis continuitate, PRECES; amicorum bonitate, & AMICOS; inimicorum perversitate, AC INIMICOS; ætatis bene transitæ decore, ÆTATEM; bonæ famæ odore, FAMAM; personæ honore, PERSONAM; conditionis pulcherrimo flore, CONDITIONEM; commendabilibus actionibus, ACTUS; actionum delectationibus, DELICIAS; privilegiorum possessionibus, SPECIALIA DONA; pœnalium tolerationibus, POENAS; virtutum abundantiis, VIRTUTES; meritorum præminentiis, MERITUM; sanctitatis vitæ excellentiis, VITAM; divinitus inspiratis solatiis. Solatia; status conditionibus commendatitiis, STATUM; iniquorum per suam sanctitatem conversioni, PERVERSOS; bonorum per suam familiaritatem confirmationi, CONVERSOS; omnium creatorum mortificatione. Defectus etc. Hactenus descriptis adscribit manu sua Bollandus sequentia: Deerant in codice Ms. folia 23, ut ex numero margini superiori apposito liquebat. Sequebantur super singula verba præcedentis carminis tractatus philosophici, theologici, mystici, sed frigidissimi (ideoque a me neglecti) aliqui breves, alii longiores. Quare nihil opus censui ista requirere, operis hujus molem gratis auctura: sufficit indicasse unde illa possit talium curiosus habere.

VITA
Ex Actis, aliisque familiarium notitiis, Auctore Anonymo supparis ævi.
ex Ms. Canonicorum Regularium Rubeæ-vallis prope Bruxellas.

Christina Stumbelensis, Virgo, in diœcesi Coloniensi (B.)

BHL Number: 1744

EX MS.

PROLOGUS.

[1] Apparuit gratia Dei Salvatoris nostri, in diebus istis novissimis, [Dicta fuit vulgo Mirabilis,] in prædilecta filia sua Christina Coloniensi; quam ab infantia ejus adoptavit sibi in Sponsam: nam cum decem esset annorum, Jesus Christus, Virginum Sponsus, subarrhavit eam annulo fidei, ut infra patebit, & in reliquum vitæ suæ tempus familiarissimus ei extitit. Merito igitur hanc sacratissimam Virginem nobis competit honorare, quam ipse mediator Dei & hominum, homo Christus Jesus tam dignanter sibi voluit desponsare. Hæc siquidem Virgo Christina, [adinstar alterius Hasbanicæ.] Mirabilis vulgata ratione non inconvenienter nuncupatur: quoniam adinstar illius Christinæ Mirabilis, quæ nuper floruit in Hasbania, cujusque vitam Thomas Brabantinus luculenter descripsit; hæc quoque mira & innumera perpessa fuit a spiritibus malignis, propter honorem Dei, & propter salutem animarum in necessitate constitutarum. Obsecro itaque illos, qui hic ejus gesta lecturi sunt & audituri; ut si forte huic narrationi insolitum quid & inauditum insertum fuerit, non temere calumnientur aut reprehendant; sed Deo, cui nihil est difficile, totum adscribere contendant.

CAPUT I. Vita Virginis usque ad annum XVI ætatis, & initia tentationum ab ea toleratarum.

[2] Cum in quadam villula, dicta Stumbele, ad duo milliaria a Colonia, [Iesum videt quinquennis,] Christi Virgo Christina esset nata, illico signata est manu Dei in femore sinistro, quasi sigillum impressum ceræ quod extitit violatici coloris. Quæ cum esset quinque annorum, apparuit ei Jesus Christus in specie pueri, qui ipsam spiritualibus moribus & disciplinis ac orationibus instruxit. [& sexennis:] Et sexennis effecta, in ecclesia infra elevationem Eucharistiæ, vidit puerum Jesum in manibus Sacerdotis, qui ait ad illam: Ecce adsum, paratus facere misericordiam: quicumque ergo imploraverit misericordiam, misericordiam consequetur. Et cum esset septem annorum per Angelum vecta fuit in paradisum voluptatis, ubi detecta sunt ei secreta cælestia. Et cum ibi afflueret deliciis omnibus, missus est unus de Seraphin, [septennis ab Angelo salutatur:] qui ait ad eam: Ave Christina, omni gratia plena, Dominus tecum; benedicta tu præ ceteris omnibus; & benedictus Jesus Christus Sponsus tuus. Item Angelus ei plurima secreta cælestia revelavit: inter cetera, quod quamplurimi peccatores per eam converti deberent, & quamplures justi confirmari & consolari, & quamplurimȩ animȩ de Purgatorio liberari. Et cum reducta esset per Angelos; dictavit tale carmen, quod sic incipit: Viridaria plena rosis vel liliis vel speciebus, undique delectabilia adeo; ut meus fraterculus Jesus Christus, si amoris sui daretur frui. a

[3] [novenni apparet Deipara,] Anno vero ætatis suæ nono accidit tribus vicibus, in Annuntiatione B. Mariæ Virginis, quod præsentata fuit per Angelos beatæ Virgini Mariæ. Ubi in spiritu duas Sequentias didicit; unam de Spiritus sancto, videlicet; Veni sancte Spiritus, & emitte cȩlitus lucis tuæ radium &c.; & aliam de S. Maria, scilicet, Ave b rosa generosa salve candens lilium &c. Et cum has ita didicisset ac ineffabiliter consolata fuisset, ait sancta Maria ad eam: Christina, gaude & exulta; nam sicut prȩdestinatum est quod Christus me sibi elegit in Matrem & Sponsam; [ut futuræ filii sui Sponsæ:] ita tu eris mea dulcissima Filia, & carissima Sponsa dilecti filii mei Jesu Christi: & his dictis per Angelum in cubiculum est reducta. Cumque decem esset annorum, apparuit eidem Dominus Jesus Christus, tamquam Sponsus procedens de thalamo suo, & desponsavit ipsam, & accepit fidem de manibus ejus, & ait illi; Sicut Maria in ȩterna sapientia mihi prȩvisa fuit esse Mater, sic tu quoque Sponsa: tanta autem oportet te pati pro nomine meo, & tanta mirabilia operabor in te, quod cȩlum & terra non sufficient admirari. Hanc igitur dotem [habebis, quod] omnes, fidem & devotionem in te habentes & ad te gerentes, usque in finem seculorum fient participes passionum tuarum, in remissionem peccatorum; [decennem sibi desponsat Christus.] secundo participabunt virtutem, in robur & decorem animarum; tertio consequentur consolationem & securitatem cȩlestia in prȩsenti prȩgustandi & in futuro perfruendi. Tunc in nuptiis illis, bonis ineffabilibus, quæ nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt, quæ præparavit Sponsus Sponsæ suæ, in tantum medullitus inebriata fuit, quod per triduum non sumpsit cibum neque potum: nec mirum: quia non fuit vox neque sensus: in spiritu enim rapta erat.

[4] Circa undecimum annum ȩtatis suȩ didicit Psalterium suum; & quando legit, [Undennis Psalterium discit:] videbatur ei sȩpius, quod cum Dilecto loqueretur, & Dilectus cum ea: unde prȩ dulcedine ac abundanti cordis lȩtitia, flevit lacrymas caritatis. Atque utinam datum esset nobis sȩpius ita lacrymari! Tunc increpavit eam Magistra sua dicens: Tu bene scis lectionem tuam; ipsa vero subticuit. O Deus quam bene illa scivit lectionem. Hæc autem infra septem septimanis didicit Psalterium; Sponsum enim & ejus Angelos habuit institutores. Cum autem esset duodecim annorum, cum eam parentes ipsius matrimonio tradere vellent; Christi ancilla hoc renuens, & parentibus ignorantibus fugiens, perrexit Coloniam, ubi pauperibus sociata, & fame atque siti cruciata, petiit alimoniam. [duodennis fugit a parentibus:] Et cum esset annorum tredecium abiit Coloniam ad Beghinas, non plus secum deferens quam vestes suas & linteamen, & unum grossum panem & unum album, & duo alleca & duos c buckingos atque tres d lavamentes. Quȩ cum esset in conventu Beghinarum, ab omni consortio & solatio transitorio ac gaudio se alienavit. Libentissime frequentavit ecclesias: de Deo sermocinari cum desiderio audivit, & operibus implere studuit: cilicio induebatur, & nodoso cingulo cingebatur tam duriter, [tredecennis jungitur Beghinis,] quod nodi circumquaque vulnera faciebant. Omnibus feriis sextis in juvenilibus annis in pane & aqua jejunavit, ac super ligna & lapides recubuit. Omni nocte ducentis vicibus genua flexit; omnesque Horas dixit in veniis, hoc est in prostratione totius corporis cum extensione ad terram: sed in feriis sextis ad modum Crucis. Quasi continue habuit in memoria quæ & quanta Dominus Jesus Christus passus sit pro nobis in cruce; [vivitque in magna austeritate:] similiter quæ & quanta beata Maria & omnes Sancti, quibus omnibus est compassa. Apparuit ei etiam Dominus Jesus Christus, eodem modo sicut fuit in Cruce.

[5] Ab anno autem quinto decimo fuit in desiderio, quod haberet in quo recordaretur Passionis Christi: & tunc primo in manibus & pedibus & capite ac latere stigmata recepit. [quindennis recipit Christi stigmata,] Item ab anno prædicto usque ad quadragesimum quintum ætatis suæ, diversa tormentorum genera & tentationes a dæmonibus sufferebat. Nam sæpius accidit ei de nocte, cum neret vel aliud faceret splendente luna, quod apparuerunt eidem ipsi dæmones, in species Angelorum trasformati, qui magnis candelis illuminantes sibi quemadmodum sunt tortisæ e, [& incipit a dæmonibus vexari:] & tubis buccinantes ac aliis instrumentis musicis; ut crederet hæc suis meritis provenire; similiter in orationibus hoc idem fecerunt. Cumque illa cognosceret se talibus servitiis indignam, edocta a Spiritu sancto non levavit oculos nec prȩtermisit orationes, unde turpiter sonantes abierunt. [extasim passa, creditur fatua atque epileptica:] Item accidit in ecclesia Prædicatorum Coloniæ, ipsam a sensibus ita raptam, quod ad hospitium fuit deportata. Ille excessus mentis duravit tribus diebus & tribus noctibus. Beghinæ vero secum habitantes putabant ipsam insanire; atque caducum morbum habere, unde tamquam fatuam eam habebant.

[6] Tunc dȩmon, in specie S. Bartholomæi Apostoli quadam nocte stans ante lectum ejus, [impellitur ut se interficiat:] venit & dixit ad eam: Desiderio magno desideras pervenire ad regnum cælorum: ideo consulo tibi ut te interficias, & sic eris Martyr coram Deo. Hæc autem tentatio duravit per dimidium annum, ita quod nihil libentius fecisset quam seipsam occidisset: unde & sæpius se interfecisset, nisi Dominus eam custodivisset: juxta puteum existens, voluit intus saltare, sicque in diversis locis quȩrebat vias se occidendi: sed Dominus custodivit eam. Quodam quoque tempore sola existens, volebat venam suam cum cultello aperire, tuncque maxima nigredo in brachio ejus apparuit: cui Dominus dedit in cor, quod cogitavit, si seipsam interficeret; illico iret ad infernum; sicque dimisit.

[7] Itemque invasit eam tentatio de corpore Christi & articulis fidei: cui restitit viriliter, & sæpe usque ad effusionem sanguinis ex ore ac naribus, [solicitatur circa puncta fidei;] implorans flebiliter Christum sibi subvenire; & tandem dicens in elevatione, O Domine, si placet aufer a me tentationes levitatis; quia levius mihi esset mori, quam talia sustinere. Etiam nullo modo potuit credere, Deum aliquem creasse, ac ipsum Deum aut Sanctos aliquid scire de statu ejus; [sed viso in Hostia Christo, roboratur:] adeo quod non poterat aliquid boni facere, nisi faceret contra cor suum. Decem & octo septimanis numquam fuit confessa, sed videbatur sibi quasi mors. Hinc quadam vice, cum staret in ecclesia, infra Missam petivit supplicando dicens: O Bone Domine, quoniam aliquando intellexi verum corpus tuum esse in altari; ostende mihi hodie [Te] ita quod dubietas a corde meo recedat. Statimque in elevatione sacræ Hostiæ vidit puerum Jesum in manibus Sacerdotis, qui dixit ei; Ego sum Jesus Christus Sponsus tuus, verus Deus & homo. Illa vero, videns & audiens, præ admiratione defecit a corde: & & cum ad se reverteretur, lumen fidei intra se sensit: sequenti vero die communicavit, & ex tunc tentatio illa penitus evanuit & cessavit.

[8] Videns autem hostis antiquus has duas tentationes ei nihil obesse, & cor ipsius in Domino confirmatum esse; in tertia tentatione, cum deberet cibum sumere vel potum, venit diabolus projiciens diversa genera vermium. [in omni cibo ac potu objiciuntur ipsi inhecta venenata,] Nam bufones, serpentes & araneæ supersederunt: ipsa tamen, ut diabolo resisteret, sibi vim faciens, quamquam abhorreret, ipsas escas sumpsit: sed sentiens frigiditatem illorum corporum, super omne quod dici potest doluit: & quia natura abominans sustinere non valuit, ipsas escas evomuit. Et cum sorbitum deberet sumere, statim erat plenum vermibus; unde & vitam naturalem sæpe perdidisset, nisi Dominus in ea supernaturaliter operatus fuisset. Similiter & in potu, [etiam in ipsa sacra Hostia:] cum debuit bibere, respondit diabolus ex amphora; Si biberis, diabolum bibes in ventrem tuum. Et cum inspiceret amphoram, vidit bestias: attamen benedixit, & bibit: sed statim evomuit. In elevatione vidit bufonem, in Communione timuit sumere bufonem: quælibet autem tentatio duravit per medium annum. [vexatur a parentibus & Beghinis.] Tandem obtulit ei B. Maria calicem optimi saporis, & statim fuit liberata. Item cum perveniret ad parentes, non favebant ei de uno pane; sed plurimas sustinuit ab eis molestias, quia sine scitu ipsorum recesserat ab eis circa festum S. Catharinæ; & aura tunc erat multum horribilis, propter gelu, ventum & nivem. Beghinæ quoque deridebant opera ejus: quidquid enim de veniis & orationibus faciebat, totum vilipendebant, sicque, heu! intus & extra neminem habuit qui eam consolaretur. Cum debuit communicare non audebat: unde præ magno dolore effudit sanguinem coagulatum ex ore ac naribus, & decubuit per quindenam & amplius; ita quod inflata fuit in ventre præ magno desiderio.

ANNOTATA D. P.

a Sensus hæret imperfectus: crediderim autem Germanice dictatum, & quidem rithmice, quod hic Latine versum exhibetur.

b Harum Sequentiarum etiam mentio fit in Actis num. 57 lib. 3; nota est prima pro festo Pentecostes; secundam necdum reperi.

c Allecum, pro Halece, necdum alibi legi: Buckingus autem, Belgis est halec, fumo induratus.

d Lavamentem dici opinor interulam lineam, recens lotam.

e Tortitia, fax cerea ex funalibus quatuor olim forte intorqueri solitis, & sic obduci cera.

CAPUT II. Favores divinitus collati Christinæ, & tentationes diabolicæ usque ad annum XVII.

[9] Hæc Virgo cum communicavit, in triduo a post, numquam pavit corpus suum, [Post Communionem triduo rapta,] quod mansit immobile: sed quando sensus redierunt, quatuor signa apparuerunt ex divino munere. Primum signum fuit quod apparuit juvenis, pulchra facie ab extra, sed ab intra pulchrior fide, spe & caritate: unde verificabatur in ea illud psalte, Renovabitur ut aquilæ juventus tua. Secundum, quod tunc in facie sua tanta claritas resplendebat, quod vix oculus valebat hanc directe intueri, & nitoris excellentia ab hominibus videri. [Ps. 102. 5] [varias inde gratias refert.] Tertium, quod odor suavissimus & largissimus ex ea mirabiliter fragrabat, qui plurium corda excitabat ad maximam devotionem. Quartum quod tunc secreta cælestia referebat, & revelabat, & gratiam verbis dabat. Præterea post Communionem etiam apparuit signaculum in vena cordis supra sinistram manum; [Signatur ei sinistra manus,] quod, fuit secundum proportionem festorum, tamquam sigillum impressum ceræ. Habuit quoque tres Cruces in latere: quæ hoc modo contigerunt. Accidit quoque in nocte quæ est ante Cœnam Domini, quod tres dæmones tribus uncis ferreis & ungulis pectus virgineum trajicientes, frustum b carnis, quod quantitatem duarum palmarum excedebat, abstraxerunt, corpusque ipsius ad terram dejecerunt; [& latus tribus Crucibus;] sed cor ejus, Domino protegente, omnino non tetigerunt; quamquam corpus ejus lanceis transfixerunt. At Virgo beata exclamans voce magna, quia mox mori putabat, cor suum & animam Sponso suo devotissime commendabat. Porro Sponsus suus dulcissimus Jesus Christus, clamorem & langorem suæ Carissimæ ulterius sustinere nequiens, cor Sponsæ suæ melliflua jucunditate adimplevit; & illud frustum, ab ea dirutum, mirabiliter reformavit.

[10] Insuper illa tria loca transfixa tribus Crucibus mirifici coloris, [eo loco ubi communicanti aperiebatur cor,] cum dispositione ac circumscriptione mirabili signavit: duæ Cruces versus pectus extendebantur, & tertia in sinistro latere sita erat; in illo scilicet loco ubi latus Virginis post Communionem quando in raptu fuit, solebat ex nimia caritatis vehementia aperiri. Unde quoties anima Sponsæ suæ ad suum & in suum Sponsum spiritualiter transibat, & intime ac medullitus uniebatur; toties aperientes se illæ Cruces in modum fenestræ, lætum & paratum egressum præbebant: ac sic post Communionem usque ad diem tertium perseverabant: reliquis vero temporibus illud frustum per prædictas Cruces obserabatur, & zona quasi purpurea circumdabatur: duæ autem Cruces, quæ versus pectus se extendebant, minores erant: sed tertia quæ erat in latere, major extitit & circumscriptione mirabilior. Circa minores Cruces pulcherrimis litteris scriptum habebatur, [mirabiliter circumscriptis,] in una Jesus, in alia Christus: sed in tertia, quæ erat major ac mirabilior, continebatur; Carissima mea, quia sæpissime pro meo amore mortua es, ideo tibi promitto quod mecum vives in æternum. Hæc vero ipsa Virgo cum tanta diligentia custodivit & abscondit, quod nemo mortalium nisi ipsa volente potuisset ea cognoscere. Item in circuitu illius Crucis per totum illud frustum multa mirabilia de fide, spe & caritate æterni Sponsi Christi, litteris & figuris scripta & carni indelebiliter insita continebantur, quæ tamen ipsa Christi Sponsa nulli voluit nec valuit indicare, nec ante mortem unquam ulli duxit revelanda.

[11] O quam mirabilis Deus in Sanctis suis, sed mirabilior imo mirabilissimus in ista! Nota quod beatus Joannes c de Reclusorio, Capellanus & custos Sponsæ Christi, protestatus est dicens: [quod nulli ante mortem revelavit;] Væ detractoribus in Stumbele & alibi; cum Sponsa sit conjuncta Sponso, quia toties in Spiritum sanctum peccant. Item eadem nocte ante Cœnam Domini, duo frusta quæ dæmones sibi abstraxerant ante B. Mariæ Purificationem, hæc usque ad hanc noctem imputribilia Dei gratia conservavit: quæ mirabili signo & splendore illustrata mirifico, atque ad modum formosissimæ Crucis ei, scilicet Sponsæ Christi, sunt mirabiliter aptata, pausanti sub umbra Dilecti, & pro speciali clenodio ac in signum inæstimabilis dilectionis, [tunc etiam recepit frusta carnis sibi a dæmonibus pridem evulsa.] Crucem pulcherrimam in manibus reperit, cum de suavissimo sopore evigilaret: unde suo Sponso gratias egit: hoc vero clenodium tanta diligentia custodivit, quod nemo nisi ipsa volente poterat invenire. Denique Sponsa Christi mirabiliter consolata, diem Cœnæ cum magno gaudio peregit: quo transacto, usque ad Vigiliam Paschæ suo thalamo inclusa, sola permansit: & compatiendo Dilecto singulis horis inæstimabilis dilectionis stigmata in singulis membris suscepit: quæ se in Vigilia Paschæ amicis præsentavit, in qua stigmata per signa evidentia apparebant.

[12] In die Paschæ ad ecclesiam læte proficiscitur, quia ea die Christus a mortuis resurrexit: [Euntem ad ecclesiam] & communicans, in amplexus Sponsi rapitur; ubi semper novis epulis delectabatur, in terra viventium fluente lac & mel. Nota quod postmodum semper in Cœna Domini communicavit; & secunda feria post Paschæ primo apparens suis puellis & amicis, Christi vestigia est secuta. Item in crastino Octavæ Paschæ, cum ad ecclesiam procederet, occurrit ei quidam dæmon in specie servi prioris Godefridi de Brunwilre dicens: Ubi moratur quædam religiosa Beghinæ persona nomine Christina: habeo enim sibi ardua quædam nuntiare. At illa demonstrat sibi viam ubi erat domus suæ habitationis: nam verecundabatur dicere, Quia ego sum, sed ipsum clam sequi cogitabat. His dictis convertit se, & procedere cœpit. Ille vero reversus ad eam, ait: Vere cor meum dictat, quod vos sitis illa quam quæro. Quæ ait ad eum: Puto vos de Brunwilre venire, & ex parte Beghinarum mihi velle loqui. Qui respondit: [sub famuli specie aggressus dæmon,] Etiam vere ab eis missus sum, & ab amico tuo speciali Priore, qui omnes rogant vos instanter ut ad eos mox mecum veniatis: quæ caute se excusavit, quod esset ad præsens aliis impedita. Porro ille ipsam cœpit commendare; & quod dudum ejus amicus fuit cum juramento mendaciter affirmare.

[13] Sed ipsa hos sermones fastidiens, secum amplius non posse se stare dixit: & cum hoc progressa est ad ecclesiam. Ait ille; Per eamdem viam redire debeo: sicque commendando & confabulando, eam maxime fatigavit. Cumque venissent ad quamdam sepem, ubi semita tendit ad claustrum; apprehendit eam per pallium, rogans ut oraret pro eo, quia diu in malitia vixerat & multa mala perpetraverat. Quæ ait: [ad nomen Domini fatetur quis sit,] Benefaciat vobis Deus: ego sum peccatrix, & orationes meæ sunt inutiles; sed cum ille teneret pallium ejus, nec ipsam sineret abire; hæc erubescens, in nomine Domini monuit eum, ut retraheret manus suas & eam ad ecclesiam ire permitteret. Et ecce mira res! nam ob memoriam dulcissimi Nominis monitus in propria specie apparuit, voceque magna clamans se prodidit; & pileum quemdam de pelliceo factum, quem Virgo dudum perdiderat, [eique pileolum ablatum restituit.] eidem restituit, hæc enim feria sexta ante Cathedram S. Petri eum amiserat: quem Ioannes de Clusa invenit, sed ignoranter iterum perdidit: nec mirum, quia dæmon eum sustulit, qui dixit ad eam: Vere compulsus eram adeo ut tollerem ipsum, alioquin procul dubio eum perdidisses: & fulminando recessit.

[14] Item quinta hebdomada post Pascha, ante diem Communionis ejus, [Variæ gratiæ collatæ Virgini Domin. 5 post Pascha,] [dȩmones] ferrum applicuerunt dorso ejus, & ipsum retrorsum incurvantes penitus confregerunt, quo facto abierunt. Tunc duabus Crucibus ante [pectus] & [tribus] retro dorsum ejus signatur. Hæ quoque Cruces usque in diem tertium permanebant; mane autem facto communicavit, quam Sponsus suo thalamo mancipavit. Item in Ascensione Domini ascendit cum Christo in Iubilatione, [festisque Ascensionis] & in tabernaculum ejus est recepta, ubi cælestia gaudia est adepta. [& Peutecostes,] In festo autem Pentecostes donis septemplicis Spiritus est repleta: & infra Octavam Pentecostes, propter nimium æstum, egressa est de thalamo suo in curiam orare. Tunc sathan in Angelum lucis transformatus, magnam claritatem super curiam & domum ejus fallaciter ostendit: quem in spiritu cognoscens adjuravit in nomine Christi ut ostenderet se Angelum tenebrarum; & statim in tenebras conversus, evanuit.

[15] Item Sabbato ante Nativitatem Ioannis Baptistæ, [Dæmon deformis ei apparens,] cum Virgo sola ad Ecclesiam pergeret, occurrit ei quidam dæmon in specie hominis, habens caput magnum adinstar caldariæ, multis cornibus undique circumpositum, & inter cornua oculis plenum: quem Virgo intuens, adjuravit, dicens, Quo tendis, & unde venis? At ille ait, Putabam te a Communione impedire, & licet modo appaream tam deformis, fui tamen heri pulcher & delicatus juvenis, quando mentem cujusdam Beghinæ, ad sequendum quemdam juvenem Rectorem scholarum, sicut etiam unus in hac villa residet, inclinavi. [Rectorem ejus calumniatur,] Cui ipsa indignans ait: Vade nequam, mendax es: quia Rector noster est bonus homo ac timens Deum. Ait ille: Certe si non esset sub tua custodia, deberet ad nostra imperia faciliter inclinari. Præterea si tu scires quod ego, non hodie communicares: scio enim quod hodie sunt venturi sex Fratres, tam Prædicatores quam Minores, & alius quidam Rector puerorum in Colonia venturus est ad istum, qui est in reclusorio; [ac frustra nititur impedire ejus Communionem.] unde propositum tuum pacifice non poteris adimplere. Cui Virgo: Licet omnes qui sunt in inferno jurassent impedire, non possent. Cumque sic loquendo juxta cœmeterium venissent, adjuratus est utrum vera essent quæ dixisset. Qui ait: Utique. His dictis in flammam conversus, in ignea nube sursum ascendit; & quæ prædixerat de fratribus & aliis verificabantur, & tamen ipsa communicavit. Item in nocte quæ est ante Assumptionem beatȩ Mariȩ dȩmones incenderunt faciem ejus faculis ardentibus, deinde gladium ignitum per corpus ejus transfixerunt. Hinc inscindendo & quasi serrando corpus ejus quasi per medium diviserunt: & ecce a Domino sanata & confortata, dæmones confusos fecit abire, ac victos ululare.

[16] Item cum esset annorum sedecim vel circiter, graviter & inhumaniter tentata, [Ab omnibus derelicta.] non invenit in personis spiritualibus nec secularibus qui consolaretur eam: dicebant enim quod potius vellent meretrices esse, quam taliter vivere: sed hȩc cum Susanna prorupit in hȩc verba, conferens prius in corde suo; Melius est mihi incidere in manus hominum & dæmonum, quam derelinquere legem Dei mei & amorem dilecti Sponsi mei. [confortatur a Christo.] Tunc Sponsus ejus videns desolationem suæ Sponsȩ, ipsam omnino consolabatur, dicens; Ad me, o Sponsa mea, converte cor tuum, quoniam bonum & honestum est dogma meum. Unde semper post hoc verbum fuit optime consolata, & fortiter consolidata, repetente ipsum Domino nostro Iesu Christo. Item fuit in quadam infirmitate, [Hujus passionem meditans,] in qua omnino extitit occupata acerbitate passionis Christi bene per sex hebdomadas, & videbatur ei quod in conspectu ejus suus Amantissimus occideretur. Cumque sic jaceret in contemplatione maxima, aliquando rigida manserunt ejus membra, nec quasi omnino gustavit cibum; in qua infirmitate sæpius apparuit ei dæmon in specie pulcherrima, consolans eam & dicens: Carissima, bene te habe, Dominus tecum est; [frustra solicitatur ad inediam lætiferam,] & multum eam commendans, iterum dixit: Vide quia in natura defecisti, sed abstineas adhuc duobus diebus a cibo, & statim videbis Deum tuum in gloria sua. Ipsa vero, Spiritu veritatis edocta, petivit cibum: & tunc ille confusus recessit.

[17] In omni Vigilia S. Bartholomæi Apostoli magnam pœnam sustinuit, adeo quod ungues ejus aperiebantur, & pectus rumpebatur; quia dilexit eum præ aliis Sanctis; ipse enim Apostolus fuit, [vivit absque peccato;] qui ei in passionibus sæpe subvenit. Præterea ipsa numquam alicui peccato mortali sive veniali d locum dedit, d nec aliqua tentatione victa fuit, sed omnes hostes ipsa vicit. Cogitavit enim primo, quod ista vita esset transitoria; secundo, quod in inferno nulla esset redemptio; tertio, quod regni cælestis non erit finis. Item venit dæmon quadam vice in specie S. Bartholomæi, dulciter sic alloquens eam: [in specie S. Bartholomæi apparens dæmon,] Carissima filia, opera tua bona sunt coram Deo, cui supra modum places. Nunc superest unum, quia venire desideras ad tuum Dilectum, quod aliquid patiaris in tuo corpore: ita quod hæc verba per mensem die ac nocte quasi omni hora in conspectu ejus loquebatur. Tandem attulit secum spinas, quæ dicuntur taxus vel roscum & obtulit ei, dicens: Hæc tibi offero ut corpus tuum castiges, quia hoc summe placet Deo. Hoc fecit tempore Matutinarum & Completorii. [offert spinas quibus se indiscrete cædat:] Ipsa vero edocta a Spiritu sancto, cogitavit intra se, dicens: Hic dæmon est: quia bene sentit quod male disciplinam ferre potes. Unde dixit ille: O nequam! Male suades mihi & false: quia Deus vult quod omnia fiant cum discretione; & quæ fiunt sine deliberatione diutina, & sine modo, & sine ordinatione, & sine temperamento, & sine perseverantia, omnia talia pereunt. Et licet ipso præsente hæc ita resisteret, tamen corde super ipso mirabiliter tentabatur.

[18] Item venit dæmon octo noctibus eam affligens ipsis spinis prædictis; [tum ipsemet illis eam vexat.] ita quod non mansit sanitas in ea, a planta pedis usque ad verticem. Qui ait ad eam, Quia non obedidisti, ergo vult Deus ut occidaris, & anima tua ibit in infernum. Quæ respondit: Infelix, non haberes contra me potestatem, nisi desuper tibi datum fuisset: sentio enim nequitiam tuam & intentionem perversam: nihil proficies in me, sed ego in te; nec poteris mihi auferre vitam, quia Deus est pro me. Item aliquando ipsa orante venit in specie galli, [Sub specie quoq; galli turbat orantem,] alas movendo, cantans ut gallus, & accedens ad pedes ejus ipsam studuit impedire. Quæ dixit: Numquid non dæmon es? Et tunc faciens Crucem alta voce clamavit. Hæc pœna tribus septimanis duravit, sed circa finem adjuratus per eam, dilacerando crura ejus usque ad effusionem sanguinis, turpiter sonando recessit.

[19] Item ipsa existente in oratione venit dæmon quasi nigerrimus vir, indutus vestibus conscissis & vilibus & pannis; qui quassavit innumerabiles pediculos super lectum ejus, [& lectum ejus pediculis implet:] & cachinnando recessit, longos passus faciendo super tectum domus ejus. Hæc pœna duravit sex noctibus: una vero ex Beghinis secum morantibus noluit credere. Ergo dæmon quassavit bene quartale super lectum ejus: quæ manibus plenis portavit in ignem. Hæc erat cæca nomine Aleydis, quæ tota die satis operis habuit pediculos deportando. Sed Virgo Christina pediculos non deposuit, sed in lecto permisit, & cum eis sex noctibus dormivit; & tunc vicit. Postmodum numquam habuit pediculos vel pulices a seipsa vel aliunde, quod valde rarum est & inauditum. Item cum dormiret, dæmon extraxit pulvinar de sub capite ejus, [ac varie somnum ejus impedit.] ita quod cecidit ad cistam. Aliquando autem intravit cussinum, & fecit tumultum, sicque illa non potuit dormire. Aliquando posuit lapidem sub capite ipsius, & deposuit tegumenta ejus; & cum resumeret, iterum amovebat. Interdum extraxit illi calceos, & pannos rupit de capite, quos ruptos aliquando reportavit. Quandoque apparuit ei dæmon in specie e Begardi, dicens ei: Omnes consiliarii tui sunt deceptores, & isti rasi fatui, quidquid loquuntur mentiuntur. Præcipue notavit Prædicatores, qui illi semper adhærebant.

ANNOTATA D. P.

a Ms. in triduo postquam pavit corpus suum, mobile quod mansit, &c.

b Hujus carnificinæ tempus non est facile ex scriptis Petri definire: quia videtur multo prior esse omni ejus cum ipsa notitia.

c Beati id est beatæ memoriæ; fuit autem hic Joannes Plebanus Stumbelensis, & Beghinarum Rector, qui obiit an. 1277 ut habetur ex Epistola cum qua supra ordior librum 3 & ex ejusdem libri num. 42 habetur anniversarium ejus 5 Julii.

d Intelligendum hoc accommode, de veniali plane deliberato.

e Begardi, in Brabantia dicuntur Tertiarii S. Francisci, soliti, ante nuperam reformationem, nutrire barbas; uti etiamnum eam nutriunt in Francia, quos Pique-puce cognominant, habitu fere similes Cappucinis.

CAPUT III. Aliæ vexationes & consolationes; dæmon ad stuprum solicitans & confusus.

[20] Item cum esset octodecim annorum vel circiter, habuit longos crines in capite: [Christina torquetur a dæmone crines vellente,] & cum invite faceret radi, ne caput suum videretur nudum; venit diabolus abstrahens ei crines, cum tanta feritate, quod in multis partibus carnes cum cute fuerunt abruptæ. Item ante Adventum primo venit dæmon, cum jaceret in sua oratione prostrata, defœdans faciem ejus & brachium stercore fœdissimo. Altera vice percussa est flagello nodato, de quo præsentes mirabantur, quod non audiebatur per totam istam villam; unde ipsa defecit a corde quinque vicibus, [flagellante] talia vel similia dicens; Bone Jesu rogo te per tuam passionem, quatenus dæmonibus præcipias, quod abstineant a doloribus quos amplius nequeo sustinere; vel da mihi proventum sustinendi. Hoc dicto defecit a corde: & cum ad se reversa esset, cessavit afflictio. [tibias deglubente,] Post hæc dæmon deglubivit ejus crura usque ad genua, qui adjuratus recessit. Postea tenuibus unguiculis laceravit pedes ejus, quod omnes de villa quasi una die viderunt. [suffocare niso,] Item in Vigilia Nativitatis Domini audivit vocem tauri, qui veniens horribiliter deglutivit caput ejus, dimittens salivam in faciem ipsius, ita quod suffocata fuisset, nisi Deus ipsam aliter custodisset. Item, cum audiret Missam vel prædicationem, vel oraret, tunc semper rugitus audiebat ad aures suas: quæ tentatio durabat quatuor septimanis. [varie obstrepente,] Tandem rogavit humiliter ut auferretur: tuncque audivit optimam vocem spiritualem, qua venit in cor ejus tale gaudium, quale prius de cantu numquam habuit.

[21] Item per quindenam obmutuit, unde tantum doluit quod præ dolore rumpebatur pectus ejus, [mutam readente,] & sanguinem vomuit. Tunc venit dæmon dicens, O stulta, ubi nunc est Deus tuus: & apparuit ei in pulcherrima specie, dicens: Si Deum habes, hunc adora. Nonne vides quod ego sum omnium rerum creator & factor? Tunc ultra modum doluit, quia non potuit eidem respondere, sæpius autem talia dixit. Ita vero cum loqui non posset, in eumdem [torve] conspiciebat vel conspuebat. Item sine intermissione susurravit dæmon in aures ejus enormia & pessima peccata, [peccata aliena indicante,] quæ homines committebant; & nomina eorum, qui furta vel similia faciebant revelabat eidem: & minabatur ei quod vellet in ecclesia publice clamare quasi ipsa esset furata. Hoc duravit tribus septimanis, in quibus numquam dormiebat. [ignem objiciente,] Item quando in libro legere vel orare debuit, videbatur ei quod liber vel locus combureretur, vel quod ipsam per ignem transire oporteret. Item cum debuit communicare, fuit ignis accensus in conspectu ejus quasi clibanus ardens: & videbatur sibi quod nullo modo illum ignem per seipsam pertransire deberet. Et cum sudaret ac resisteret, procedendo in nomine Domini; tunc evanuit, & hoc duravit per quindenam.

[22] Item in quadam Quadragesima tentabatur de Passione Domini: [passum Christum negante;] tunc enim & in Adventu Domini solebat singulis annis emittere lacrymas sanguineas, nam incitabatur non credere Christum passum. Denique cum ecclesiam intraret, respexit Crucem, & cogitabat dicens intra se: Hæc est pictura: quid prætendit? nihil veri. Unde supra modum affligebatur corde reluctando. Tunc dæmon proposuit ei dicens, Credis Deum tuum passum fuisse? Non est verum quidquid de illo dicitur. In his Dilectus se absentavit, unde vomuit præ amaritudine sanguinem glomeratum. Item octo diebus ante Cœnam Domini, cum diceret Matutinas, supplicavit Domino, dicens: Dilecte mi, tu solus mihi spes & adjutor extitisti, & tua passio fuit mihi magna consolatio: libera me, quia diutius istam adversitatem nequeo sustinere. [pro quo ipsi datur corona spinea.] Eadem hora desideravit quod Deus ostenderet aliquod signum suæ passionis, & mox spinea corona capiti ejus impressa est, & fluxit sanguis per totam faciem ejus & in collum ejus. Post hæc cum ad se reversa foret, hæc pœna omnino effective cessavit.

[23] [Christo compatiēs,] Item in Parasceve, cum Beghinæ quæ secum morabantur essent cum ea in Officio ecclesiastico, & sola Aleydis Beghina domi remaneret, quia fuit cæca; ecce Sponsa Sponso singulis horis & singulis membris compassa est, sed circa horam nonam sonuerunt membra ejus quasi distenderentur & frangerentur. Item præsentibus Fratribus Gerardo de Grifone ac Jacobo de Andernaco, cum Christi Virgo Christina in medio duarum sororum, scilicet Hadewigis & Gertrudis germanarum Curati, [raptatur extra domum,] dormiret in hyeme; ecce venit strepitus subito in domum, qui omnes excitavit, insuper tria ostia domus patefecit; Christinam vero e medio earum rapuit, trahens ipsam extra domum, ubi eam Fratres & alii semivivam reliquerunt. Item in quodam vespere dixit Fratribus ut exirent, quia dæmones minabantur ei vestes exuere. Tunc Frater Gerardus dixit ei: Non te derelinquam, sed si denudaverint te, induam tibi cappam meam. Cumque sic loqueretur, [& ex parte nudatur:] dæmon abrupit utramque manicam tunicæ ac pellicei sui: tuncque ipsa subrisit dicens; Nescis miser quod pater meus poterit mihi alias vestes dare? At ille abrupta secum detulit, nec amplius tunc facere præsumpsit. Item apparuit ei denuo quasi Christus in Cruce; unde supra modum flevit, [provocatur ad importunas lacrymas;] & sine intermissione. Tandem ad cor rediens requisivit [ex Confessario] utrum dæmon posset esse: qui dixit ei quod sic. Post hæc minime curavit, & sic dæmon confusus recessit. Hæc autem tentatio octo diebus duravit, & plura similia contigerunt.

[24] Item dæmon ostendit ei multoties infinitos denarios, aureos & argenteos, [solicitatur oblato auro & gemmis;] in saccis plenis, ac gemmas pretiosas & clenodia diversa, dicens ad eam; Si velles vivere ut seculares, vel saltem sicut alii Religiosi; & abrenuntuares huic vitæ quam assumpsisti, vellem te facere prædivitem: hoc etiam facerem quod non posses timere mortem; & vellem prolongare vitam tuam quantum velles & quamdiu cuperes. Quæ respondit: Maledicte, tu mentiris, quia quæ promittis nequaquam poteris adimplere omnia. Qui ait: Clerici & Religiosi omnes decepti sunt quia hæresis est sic vivere: Deus enim a principio sic ordinavit ut omnes viverent in matrimonio, & tu fac similiter. [& objecta specie mulieris ac pueri, ad vitam conjugalem:] Item omni nocte venit, sicuti virum unum & mulierem in comitatu secum habens: scilicet mulier secum puerum apportavit: qui tamen sic invicem sese tractaverunt nimis benigne secundum carnem: postea mulier amplexabatur puerum & dixit: Non est delectatio major ista, ubi vir conjungitur mulieri & qua mulier diligit puerum. His visis & auditis ultra modum tentabatur: & licet oculos clauderet, adhuc tamen talia vidit. Hæc tentatio duravit sex septimanis: unde huic resistere gravius fuit ei morte.

[25] Denique invasit eam tumor, ita quod amicissimos amicos longo tempore dedignabatur. [terretur minus impingendi sibi stupri,] Cui dixit dæmon: Ex quo me non sequeris, scias pro certo, quod te confundam, ponam enim puerum in ecclesia coram te, & dicam populo, quod tuus sit, & quod genuisti eam de religiosis amicis. Unde cum audiret strepitum in ecclesia, timuit hæc fieri; nec poterat orare præ timore. Tribus enim vicibus, cum debuit communicare, videbatur ei quasi distincte audiret tumultum, & quasi omnes dicerent; Ecce illa vilissima deceptrix & trufatrix, modo evidenter apparent ejus trufæ, quia genuit filium: sicque omne desiderium communicandi recessit; & timuit quod si procederet, posset eam infamare: tandemque restitit, cogitans, Si omnes vituperantes infamaret te, Deus scit quod innocens es. Item quadam nocte contigit ei, cum deberet de mane communicare, quod diceret in somnis, Dilecte mi, compatiamini mihi in hoc timore, & auferte a me hanc tentationem: & ecce mox respondit Dilectus dicens: Carissima Sponsa & Filia, patiens esto: [sed per Communionem ea pœna liberatur.] tua pœna hodie finietur; denique tuus Sponsus dabit tibi tantam mercedem pro timore quem habuisti de tua confusione, quantam non dedisset si totus mundus clamasset. Cui illa respondit; Benedictus sis dulcissime, quia mei es misertus; qua expergefacta suggestio & tentatio hæc omnino evanuit. Sequenti die suscepit tale gaudium in Communione, quod tribus diebus non gustavit cibum neque potum: hoc autem quasi continue post Communionem consuetum erat ei.

[26] [Frustra a communicando absterretur:] Item cum deberet altera vice communicare, venit dæmon in specie Angeli, voce lenissima dicens ei; O carissima, tu proponis hodie communicare: sed hoc non facias propter tres causas. Prima est, quia cum debes sumere. Hostiam, ad terram corruet, & erit tibi confusio, & negligentia magna computabitur. Secunda est, quia debes cognoscere et indignam. Tertia est, quia ad hoc Sacerdotem induxisti, quod est malæ voluntatis. Unde perterrita & anxia, rogavit Dominum suum, ut ei ostenderet hujus rei veritatem. Tunc ipsa responso accepto quod dæmon esset, eam cupiens impedire; ferventi desiderio communicavit: interim autem ille cum strepitu disparuit.

[27] Item tentabatur de quodam viro, facinoroso per omnia, [tentatur amore viri facinorosi,] quem videre desiderabat; & quia non poterat, videbatur illi quod cor suum illico frangi deberet: & quia in nullo malo illum dilexit, mirabatur quomodo hoc esset; quia ipsum sicut dæmonem prius horrebat, & modo libenter cum eo loqueretur. Unde factum est, quod dæmon in specie illius viri, omni nocte venit ad eam dicens: Ecce ego sum amicus ille; intravi secrete; domus aperta est; [& a dæmone ejus speciem induto,] nec parentes tui nec fratres nec aliqui sciunt me hic esse, noli timere. Hæc credidit utique quod hic esset: & incepit eam amplecti ac tangere manus ejus, ipsa hæc sentiens, retraxit manus suas; & defendens se totis viribus, dixit ei, Nisi dimittas me in pace, diabolus te interficiet. Et præ nimia cordis resistentia vomuit sanguinem: & adjuravit eum per Christi passionem, dicens, quod eam in pace dimitteret. Qui respondit: [ad consensum allicitur,] O præcordialissima, numquam dilexi hominem in tantum sicut te: si me solum libenter videres, nollem amplius esse malus, sed vellem esse ad tuam voluntatem: semper te faciam Dominam: donabo tibi pulchras vestes, & ditabo te auro & argento, & abducam te sine scitu parentum ad delicatos homines, ubi habebis omnem tuam voluntatem. Interea memoriam habuit passionis Christi ut per eam resisteret illi tentationi. Ille vero hoc videns cœpit flere dicens: Dulcissima, vis tu me occidere? Jam moriar, nisi compatiaris mihi, quia causa tui non possum dormire neque comedere.

[28] [Eodem frustra vim intentante,] Tandem dixit: Nisi sis diabolus, ego faciam tecum voluntatem meam. Et comprehendit eam violenter, ita quod timuit sibi auferri vitam. Ipsa vero in maximo timore & periculo posita, invocavit Sponsum suum complosis manibus, & ejulans dixit ad eum: O misericors Deus, conforta me in hac hora: nec tamen saltem aliquid dulcedinis vel consolationis sensit in corde. Ille vero deposuit ei pepla vel linteamina; & dilaceravit ejus tunicas, dicens: Ex quo mihi non das responsum; clamabo ad omnes quod meam feceris voluntatem. At illa dixit: Nec mortem nec scandalum ullum vereor. Tunc ille extraxit cultellum, [ejusque patri & matri mortem minante,] ponens super cor ejus & dicens: Cum hoc mox te occidam, nisi me sequaris. At illa ait: Domino Jesu Christo promisi fidem, pro cujus dulci nomine & amore mori desidero. Ille vero ait; patrem & matrem & omnes amicos tuos occidam, te autem adhuc reservabo. Et exemit gladium, ita quod videbatur ei quod omnes occideret, & quod audivit omnes primo flentes miserabiliter, & postea sonantes quemadmodum illi qui occiduntur. Cum autem venisset ad patrem, ait ei ille: Expecta, [imo jam occisos repræsentante,] inducam eam quod tibi consentiat, ut non occidar. Venit ergo alius sathan in specie patris, dicens; Carissima, recordare quia numquam dilexi prolem tam ardenter sicut te; consenti ergo mihi, & vivam: unde si causa tui occidar, numquam salvaberis: similiter & mater ait. At illa respondit eis, Vultis quod Deum derelinquam? nescitis quod pro nobis mortuus est? lætanter & vos accedatis, & patiamini mortem pro peccatis vestris. Tunc occidit patrem: qui in gutture sonans, [ipsamet cultello se lædit,] quasi jam mortuus apparebat: similiter & mater. Et iterum appropians erat sibi: illa vero arripiens cultellum fixit in propriam carnem; quod fecit ea intentione ne cor suum subverteretur, si violentiam aliquam sibi facere vellet: sed quod pœnam corporis sentiret. In ista resistentia omnia membra ejus sanguine & sudore sunt perfusa.

[29] Hæc tentatio duravit per quadragesimam, in qua numquam credere potuit quod dæmon esset; licet a suis Confessoribus sibi diceretur esse. Dilectio tamen in corde ejus prævaluit, quæ sibi vim faciens, contra cor, quasi contra mortem certavit, & sic ille victus abiit & confusus, relinquens ibi gladium in signum veritatis. Illa vero jacuit omnino deficiens a corde suo, & vulnus quod sibi inflixerat fluxit tribus diebus & tribus noctibus sanguine. Illa vero timens mori, [sed divinitus sanatur.] flevit amare, quia timuit seipsam occidisse. Et cum sic flens jaceret, ecce apparuit pulcherrimus juvenis, speciosus forma præ filiis hominum, alloquens eam & dicens: Noli timere, carissima filia & amica, & Sponsa: ego sum Jesus Christus Sponsus tuus, cui promisisti fidem antequam venires ad Beghinas. Noli turbari: de hoc vulnere non morieris. Hoc tempore præcipue mihi fidelis fuisti, quia video quod nullum præter me elegisti. Ecce ejusdem meriti fuisses cujus fuit Catharina, si tali intentione mortem subiisses. Tunc faciens Crucem super vulnus ejus, remediabatur: & statim dolor evanuit, & vulnus protinus sanabatur; ac secundum dolorum multitudinem abundantius in corde consolabatur, & tentatio cessabat.

CAPUT IV. Dæmon sub specie serpentis & bufonis Virginem affligit: ipsamque & familiares stercoraria infusione vexat.

[30] Item tribus noctibus vidit omnes pœnas inferni, [Visis inferni & Purgatorii pönis,] scilicet fletus, ululatus, malleos percutientes, clamores, ictus, calorem, frigus, bufones, serpentes, fœtores, fumum, sulfur &c. Similiter & in Purgatorio diversarum pœnarum genera, humanæ naturæ intolerabilia. Propter hanc visionem tantus eam horror invasit, quando vidit quod propter modicum quid, peccatores in inferno & in Purgatorio sine misericordia tormentantur: unde multum desideravit, si esset voluntas Dei, quod septies eam hic purgaret, ut pœnas Purgatorii evaderet ac istius seculi mare calle impoluto transiret: & factum est ita. Nam post has tres noctes, vidit ante pedes suas, in oratione consistens, serpentem, qui horribiliter incessit, [petit hic purgari:] sibilando insufflans eam: unde in tantum horruit, quod nescivit quid oraret. In ecclesia & in omni loco talis horror ac sibilus serpentis duravit, octo diebus & octo noctibus. Post hæc serpsit per totum corpus ejus, [ad quod datur ei serpens jugiter afflicturus,] & composuit se circa crura ipsius, & ibi mansit. Postea sufflavit in aures ejus, & composuit se illi sine intermissione, & quasi tuba intravit aures & oculos. Propter has infirmitates clamare cœpit; adeo quod omnes de domo inquietavit: & circa finem intravit in exteriora corporis ejus, & voravit intestina ipsius. Hæc pœna fuit super omnem æstimationem, ita quod timuit sæpe mori. Et rodendo rupit ac dilaceravit intestina, adeo quod tribus diebus & tribus noctibus fluxit sanguine. Quod sic eam voravit, tribus diebus & noctibus duravit: [& intestina etiam corosurus.] ultima vero nocte reliquit in corpore tantam immunditiam & venenum, quod plus quam quartale de ipso corpore effluebat. Tunc in visione veritatis (semper hoc est intelligendum) beata Virgo Maria eidem apparuit, offerens ei calicem miræ dulcedinis & dicens: Accipe carissima filia & bibe; ex hoc recipies sanitatem. Potus ille erat dulcior melle; & hunc saporem retinuit tribus diebus & totidem noctibus.

[31] Item clavos ferreos infixit [dæmon] pedibus ejus & manibus, [Audito S. Bernardi jubilo,] præsentibus fide dignis: & hoc contigit ante Natale Domini. Item accidit in Quadragesima, præsentibus fratribus Petro & Gerardo, quod quædam ex puellis cantaret S. Bernardi cantilenam, scilicet, Jesu dulcis memoria: & interim ipsa rapta est, ita quod corpus ejus riguit quasi lignum: sed circa spatium quinque horarum singultando ingemuit, ita quod in toto corpore modice moveretur. Post hæc cœpit spirare, non ut homines. Hinc ad moram duarum Missarum cœpit amplius spirare: [in dulcem extasim rapitur:] inde cœpit loqui, sed admodum [submisse] sic: O Amantissime, dulcissime, optime, dilecte mi, benedictus sis & laudabilis, & gloriosus in secula. Exultans enim inusitato gaudio & tripudio, toto corpore tremefacto, ad morulam unius Psalmi, sub uno spiritu attractionis, mota permansit. Post hæc inter cetera magnificavit Sponsum suum, flendo pro se suisque amicis, & retulit de omnibus gratias: hoc longo tempore perduravit.

[32] Insuper octo diebus ante Purificationem beatæ Mariæ, [a dæmone sub specie bufonis sibi adhærente,] cum post Completorium esset ante lectum suum, audivit vocem bufonis, unde exterrita est: sed ad cor rediens mansit in oratione. Tandem tamen illi appropinquavit, & sub vestibus intravit, & paulatim per membra ejus ascendit, & finaliter in pectore illius se locavit: erat autem adeo magnus, quod fere totum pectus occupavit, unguesque suos ejus pectori infixit, graviter eam vulnerando: & per octo dies sic mansit. In Vigilia Assumptionis intellexit, quod Dominus eam vellet liberare, [vexatur & vulneratur.] unde manum retraxit ad interiora per manicam, & posuit digitos inter ventrem & pectus bufonis, & violenter eum evulsit, & ad terram projecit; & sonuit quasi antiquus calceus. Quæ dixit ei: Miser, cur ita cito revertebaris? Et respondit dæmon de bufone: Non sum ego, alterius mihi crimen imponis: modo victus sum, numquam de cetero revertar. Cui præcepit ut fugeret, & mox disparuit cum bufone. Vulnera autem sibi inflicta durabant plus quam quatuor septimanis, & signo Crucis tunc sunt sanata.

[33] Item in crastino Annuntiationis B. Mariæ Virginis, [Videtur ejus manus] ipsa comedit in domo plebani Joannis nomine, cum fratre Petro & Carolo: & comestione facta frater Petrus de dilectione Dei prædicavit. Tunc ipsa, sui ipsius inscia, manum sinistram aperuit: & viderunt in manu ejus Crucem Dominicam, colore sanguineo rubentem; & quam pulchra fuerit vix poterat æstimari. Illa Crux non fuit sola colore vel cruore depicta, sed carni quasi vulnus impressa, & pulcherrimis floribus adornata, atque mirabiliter ordinata; quod nulla arte humana effici potuisset. Item fratribus Gerardo & Petro de Colonia, [floridā Cruce notata.] versus Stumbele euntibus juxta paludem, & de Virgine Christina conferentibus, tunc ranæ omnes coaxaverunt, adeo quod illi mutuo sese audire nequiverunt: & ecce frater Gerardus extendit manum suam, & præcepit in nomine Domini ut tacerent, atque collationem de beata Virgine Christina non impedirent. Et ecce omnes statim siluerunt, [De ea loquens, ranis indicit silentium.] prout mandaverat eis frater prædictus, quousque venirent juxta villam: tuncque licentiabat eas, & maxime post hæc coaxaverunt. Item in die Paschæ eisdem stigmata sunt ostensa, ipsa tamen penitus ignorante.

[34] Item in die Pentecostes fere dicto Completorio, usque; Ecce nunc benedicite Dominum, [Dæmon restituit librum ablatum:] venit dæmon omnibus videntibus, qui projecit librum quem ei abstulerat in Conversione Pauli ad parietem in choro; adeo quod cecidit juxta fratrem Petrum. Plebanus autem videns librum, juravit per animam patris sui, quod liber esset Christinæ: & dimisso Psalmo, intonavit, Veni sancte Spiritus. Ipsa vero jacuit more solito retro altare, indurato corpore: & liber fuit mundus; sed saccus stercore fœtido maculatus: quem frater Gerardus dedit ad olfaciendum quibusdam, qui vel quæ Virgini detraxerant: unde plures ex eis pœnituerunt. In tredecim diebus numquam dormivit, quia tantus calor ipsam invasit, quod corpus ejus pustulis plenum fuit. Item in festo Magdalenæ, cum plures a studentes sederent cum Domina Abbatissa retro curtim, [ipsam vero in lutum projicit:] venit ancilla vocans Plebanum & fratrem Petrum, & dixit eis: Cito venite, diabolus projecit Christinam in lutum, & timeo quod submerget eam. Venientes igitur, invenerunt eam luto immundissimo immersam præter caput. Hilla de Monte, stans in camisia & pelliceo sine manicis, & nudis pedibus in luto usque ad genua, & frater Petrus cum calceis insiliens, non poterant eam extrahere; quousque Plebanus Joannes & frater Aldobrandinus eos juverunt. [unde ægre a pluribus extracta est.] Qua extracta, frater Petrus induit ei cappam suam, & eam importaverunt b, & fuit insensibilis; sed cum ad se rediret, conquesta fuit, & dixit: O Domine, super omnia mihi grave est sic confundi, ut a viris tracter: attamen fac mecum ut tibi placet. Cui frater Petrus ait: Noli turbari, quia vere Deus ordinavit, quod nihil nudum in te apparuit: tunica enim alba induta fuit, quæ ultra pedes se extendit.

[35] Item in die B. Christinæ Virginis, quæ est in Vigilia Jacobi Apostoli, [Rapta post Communionem in extasim,] cum frater Petrus Missam celebraret de Spiritu sancto, in altare sancti Petri in Stumbele, & cum hujus Christinæ haberet memoriam; tunc datus est ei imber lacrymarum ex mira cordis dulcedine: interim ipsa communicavit. Missis dictis institit Aldobrandinus ut irent ad Christinam, ad videndum mirabilia. Qui cum starent ante lectum ejus, Aldobrandinus accessit, humerum ejus tangens, utrum esset indurata scire volens: & sentiens quod non, indignanter dixit fratri Petro: Mendacium est quod dicitur de ista. Cui respondit Petrus: Expecta modicum, quia nondum tempus est ut hæc fiant: morula enim fiebat post Communionem antequam induresceret corpus. Hoc ignorans frater Aldobrandinus abiit, quod fratri Petro displicuit. [invenitur tota rigida,] Post hæc facto prandio cum Domina Abbatissa S. Cæciliæ, nomine Geva; iterum rogavit Aldobrandinus Petrum ut redirent ad puellam. Sicque cum Plebano sunt reversi; & intrantes thalamum ejus, invenerunt faciem ipsius versam ad parietem. Tunc frater Aldobrandinus examinavit factum, nec invenit spirationis motum. Iterum posuit manum suam super humerum ejus, & sensit illam rigidam ut mortuam: unde ad cordis mollitiem mox pervenit.

[36] Post modicum intervallum ipsa, parumper ad se reversa, [sinistramq; signata florida Cruce;] sinistram manum extendit, & viderunt omnes Crucem pulcherrimam in manu virginea floribus adornatam. Tunc Aldobrandinus voce magna clamavit, & dixit: Heu me infelicem! quod unquam fui ausus tantæ sanctitati derogare. Numquam credidissem, si talia non vidissem: totus enim mundus non posset facere talem Crucem. Ipse vero cum aliis usque ad Vesperas flevit, & incessit quasi esset in spiritu inebriatus, ipsa naturaliter inscia existente omnium prædictorum. Post hæc Aldobrandinus debuit manum Christinæ sua manu levare ut inspiceret: [& explorantis manum mirabiliter comprimit.] ipsa vero iterum rapta, manum Aldobrandini inter manum suam & parietem mox conclusit, adeo quod non poterat eam extrahere, quousque iterum ad se rediret. Postea redibant ad curiam ut cœnarent. Tunc Aldobrandinus dixit Dominæ Abbatissæ, Vere hæc compressio manuum non fuit naturalis, quia non sensi nec aliquid mali passus fui: fixa tamen quasi conclavata mansit. Item in Adventu Domini Petrus & Wipertus fratres, de Colonia venientes, invenerunt Godefridum Priorem in Brunwilre, Cellerarium, ac Plebanum Joannem cum ea; ipsa vero sedebat in lecto propter instantes pœnas. Qui postquam ipsam salutaverunt, [Pluribus præsentibus] ad ignem exiverunt. Et cum modicum sedissent, Cellerarius c extendit ocream ad ignem: tuncque mox omnibus videntibus stercore humano, ad latitudinem inius palmæ, super ocream est perfusus. Hinc Christinam plus quam vicesies diversis modis defœdavit: interdum enim posuit stercus super tunicas vel sub vestibus, [fœdatur humano stercore,] aliquando sub peplis quasi pastam, quandoque in oculos, & in os inter dentes, quod vix panno poterat detergi. Aliis dedit tepidum stercus, sed Virgini vel calidum adeo, quod pustulæ inde fiebant, vel nimis frigidum. In ortu diei cessavit illa pœna, sed de vespere rediit, & tunc illam sæpissime defœdavit. Circa mediam noctem quæsivit Petrus ab ea si dæmonem videret: quæ respondit; Sive claudam oculos, sive aperiam, semper video dæmonem. Quæsivit Petrus secundo; Cui similis est? Ait illa: Multipliciter se figurat: sed nunc non plus video quam caput; hoc simile est humanæ faciei, attamen adeo est deforme, [quod & illi patiuntur.] quod credo non posse tale fieri, habet enim duo cornua præeminentia. Et iterum quæsivit; Ubi vides eum? Et illa, Apud Hillam de Monte & Gertrudem sororem sedet: quæ hoc audientes, territæ sese ab invicem diviserunt. Et iterum quæsivit, Si aqua benedicta respergeretur, numquid fugeret? Respondit quod sic, sed cito rediret: sicque nox transiit, ita quod interim pluries fuerat defœdata.

[37] [Eorum unus, dæmonem ipsa invita adjurans] Nocte illa quæ fuerat ante Dominicam tertiam Adventus, dæmon advenit, Petro ac Wiperto circa illam sedentibus: & ecce sub scamno, ubi Wipertus sedit, dæmon sonuit, quasi faceret sorbitium de ovis. Tunc Wipertus arripuit baculum suum dicens; Vilissime, ego eruam tibi oculos tuos: & cum truderet eum in uno loco, tunc fuit in altero. Dixit itaque Wipertus Plebano, Nescitis conjurationes quibus posset depelli? Qui ait, Scio, Egredere maledicte diabole &c. Ad quos ipsa ait, Nolite: quamdiu Dominus vult, oportet me ita tolerare. Cumque Wipertus non desisteret; ecce dæmon, quasi vesicam rumpens, extinxit candelam. Hoc strepitu Wipertus timore percussus exire festinavit: cui dæmon occurrit in medio viæ & perfudit eum tenui stercore, [fœdius perfunditur.] sicque clamavit [Wipertus], dicens; Væ mihi quia unum oculum perdidi: perfuderat enim dimidiam faciem ejus a summo usque ad deorsum, & unum oculum ac nasum dimidium, & dimidium pectus usque ad balteum, alterumque humerum usque ad brachium: qui lotus juxta ignem ridendo intravit. Postea vero cum legerent Matutinas, Frater Petrus dixit Wiperto: Appropinqua & ausculta quid faciat Christina. Quo facto ille dixit Petro; Sentio in ea odorem omnibus aromatibus meliorem. [Ipsa interim invenitur suaviter fragrans.] Post modicum accessit ad eam Frater Petrus, dicens ei; Intendis hodie communicare? Quæ dixit, Quod sic. At ille: Non cogites inquit aliud. Quæ ait: Molestum mihi esset quod hoc facerem. Facto autem prandio redibant, & ipsam immobilem inveniebant, ipsa vero post hæc ad se reversa, modicum extendit manum sinistram, & omnes viderunt signum Crucis gloriosum in medio palmæ triplicatum, quasi una Crux esset principalis, & duæ minores de brachiis ejus procederent: unde data eis abundantia lacrymarum fuit: qui intus illustrati abierunt, ipsa inscia omnium quæ fiebant.

[38] In quarta Dominica Adventus, quæ præcessit Vigiliam Natalis Domini, Gerardus & Petrus venerunt in domum Christinæ; & exuentes cappas fluviis madefactas ad siccandum, invenerunt Joannem de Mussindorp cum socio suo, ac Joannem Plebanum & Beghinas. Tunc Gerardus quasi jocando dixit: Domine dæmon, non me defœdes: ego sum amicus tuus. [Quidam, dæmonis se amicum joculariter dicens,] Ad quem Petrus, Si tu ejus es amicus, ero tui & ipsius inimicus. Quo audito alii subriserunt, optantes quod aliquo clenodio ipsum salutaret. Cumque sic loqueretur, venit ex angulo quasi colore albus humor, velut si magna scutella vel pelvis plena effunderetur, & effudit in Petrum super humerum dextrum & nasum, sed ostium prope stans de residuo perfundebat. Quo facto cœnaverunt: quotiescumque autem ipsa orabat, dæmon alta voce sibilabat. Cœna facta, [parum amice ab eo habetur.] Gerardus debens ire, ad ignem divertit: quem dæmon perfudit in faciem suam, & dimidietatem scapularis novi, & caputium, & totum pectus fœtido stercore in tanta copia, quod stans in media camera fecit immunditiam de naso abstillare. Hoc autem pluribus placuit, quod amicus amicum sic tractavit.

[39] Circa mediam noctem ipsa cœpit magis solito angustiari, ad quam Petrus ait: Cur tantum tristaris? Cui illa respondit: Non mireris, quia video horribilem dæmonem stantem ante me, ac lapidem ignitum habentem quo me vult comburere. [Virgo lapide ignito torquetur,] Post modicum dæmon posuit ignitum lapidem ad carnem ejus, inter vestes in latere sinistro, ad quantitatem pugni; & tam fortiter impressit, quod erat quasi immobilis. Tunc passa fuit tantam pœnam, quod vix credi potuit omnibus, postmodum lapidem videntibus & manibus tangentibus: sed dæmon post longam moram de manibus eorum lapidem sustulit, & super humerum Virginis locavit; ibique mansit, quousque gallus cantavit, & tunc cessavit. Facto vero mane institit omnes maculando, ita quod Gerardus & Petrus tribus vicibus fuerunt defœdati, quod non habebant quod induere possent: [& ludificatur.] alii plus, alii minus. Post modicum autem dæmon stans super cistam, chorizavit, maximum strepitum faciens. Tunc Petro & Gerardo Officium de Domina nostra legentibus, cum ad Euangelium pervenissent, scilicet, Missus est Gabriel; ecce dæmon, non veritas divina, sub manibus Petri tortam, ad latitudinem digiti fere spissam, per totum caput & inter pepla Virginis posuit: quam completo Officio Petrus deposuit, quantum potuit, digitis suis.

ANNOTATA D. P.

a Etiam in cœnobiis Virginum Studentes dicuntur, quæ probationis tempore discunt linguam Latinam & cantum.

b Importare, per Teutonismum id est domum inferre Binnen draghen.

c Clarius acta lib. 1 num. 50 ubi dicitur, cum pedem ocrea calceatum ad ignem extenderet.

CAPUT V. Novæ molestiæ ipsi, aliisque propter ipsam a dæmone illatæ.

[40] Item Joannes Plebanus in Juliaco, videns diabolum tollere amphoras & scutellas familia comedente; audivit eum cantantem, & tympanis ac nolis & aliis instrumentis ludentem; [Insultanti Plebano minatur dæmon,] & ait ad diabolum: Quare non venis ad domum meam. Qui respondit; Quam cito veneris domum ero præsens. Quo facto ipsum terruit, horribiliter sonando; & recessit, dicens; Si ancilla & Sponsa Christi permisisset, sine damno tuo non taliter abscessissem. Talia & similia sæpius contigerunt. Hæc interrogata de dæmonibus, quos vidit dum esset in spiritu constituta; respondit: Sicut diversa sunt genera Angelorum & hominum, sic & dæmonum. Quoddam genus eorum numquam tentat homines gravibus peccatis: [& Virgini molestus est.] quælibet vero genera habent specialia officia & versutias contra hominem exercere. Post hæc dæmon lectum ejus intravit, & totum stratum passim conquassavit, ac verba blasphemiæ cum cantus melodia alte ac rythmice decantavit: inter cetera, Ubi est Deus tuus? nunc sæpius repetens, tandem dixit; Ubi sunt isti rasi fatui? sic tractabo eos quod non audebunt tibi apparere. Post hæc adjurans eum per passionem Domini, præcepit ut dictorum elucidaret veritatem. At ille dimittens cantum, qui ante ut pugil incessit, nunc quasi vetulus & decrepitus cœpit dicere, Se fore mentitum; & quod perdidisset beatitudinem, sed permissus fuisset a Deo ut eam affligeret; & quod sit victus. Qui mox strepitum faciens, quasi vesicam rumperet, bombizando disparuit.

[41] Item in Quadagesima, Joannes dictus Hespe & Petrus veniebant ad eam: [Christina cælesti rore perfunditur,] quæ ipsum Petrum rogabat, ut crastina die Missam diceret de Domina nostra: quo facto ipsa immobilis permansit in loco suo: nec mirum, quia rapta fuit. Pallium vero ejus viderunt quasi rore cæli optime odorante perfusum. Tunc Frater Joannes suam manum madefecit in rore, & linivit aliam manum ubi habuit accrescentiam ut ovum: quæ statim cœpit decrescere, & brevi post tempore sanabatur, [eoque illitus frater sanatur] de qua prius timuit usum manus perdere. Officium fuit, Rorate cæli desuper, qui Sponsæ Christi Christinæ irroraverunt. Item in Cœna Domini, Petrus & Mauritius, Joannes & Aldobrandinus, venerunt in Stumbele: tuncque puellæ dixerunt Petro: Hoc fuit in ecclesia (quoniam eodem die communicaverat) si possetis sinistram manum ejus inspicere, [in manu ejusdem mira signa videntur.] mirabiliter enim est depicta; ecce Deo dante. Tunc vidit Petrus quindecim signa in manu virginea, situ ordinatissima. In medio palmæ extitit signum rotundum, minus sterlingo: circa quod erant quatuor in modum Crucis, in hunc situm disposita, aliquantulum minora, sed reliquis decem majora. Quinque igitur in carne depicta non arte naturali; residua vero decem, per decem digitos manuum erant distincta, ita tamen quod quilibet articulus erat signo decoratus.

[42] Post hæc, tenebrosis Matutinis dictis usque ad Benedictus, [Sordidantur petulantes quidam in ecclesia,] tunc cum Kyrie eleyson cantaretur, quidam in ecclesia per insolentiam ex dissolutione cantaverunt, ita quod in choro omnes impediverunt. Et ecce, ipsis in choro cantantibus, & passionis Christi memoriam celebrantibus, affuit sathan: qui omnes qui insolentias fecerant, defœdavit, de quo pessimus fœtor exhalavit: sed quod mirabilius fuit, quædam personæ, a dextris & a sinistris ipsius Virginis, nimis fuerant defœdatæ, quædam in tunicis, & quædam in palliis, & quædam in peplis & facie; [& Beghinæ Virgini detrahere solitæ.] nec una gutta Christinam tetigit. Tunc candelis reaccensis, Plebanus experiebatus quæ illæ personæ erant plus defœdatæ, scilicet Beghinæ, quæ plus detraxerant Christinæ. Ipsa vero nihil horum sciens, nisi quando Petrus ei enarrabat, tunc primitus recognovit. Cum igitur Christina domum reverteretur, adeo passione Christi fuerat occupata, quod Petro aliisque loquentibus non respondit.

[43] [In eadem rapta apparent sacra stigmata,] In Parasceve post Officium, Joannes & Petrus cum aliis Fratribus invenerunt eam rigidam in lecto: tuncque omnes qui aderant viderunt stigmata. Hilla quoque de Monte ad eorum petitionem detexit pedes, & fluxerunt rivi sanguinis: eodem modo in capite & in aliis locis: similiter & spinea corona fuerat coronata. In die sancto Paschæ ducta est in equo patris sui ad ecclesiam, quia ire non potuit præ stigmatibus: quæ in prima communicavit Missa, & statim rapta-fuit in loco suo. Tunc veniente Fratre Salomone cum socio in sacris diebus, [rursumque ipsa aliquid suente;] & fratre Wiperto faciente sermonem, rapta fuit. Post hæc rogavit Salomon eam ut resueret cappam suam, quod consilium dederat ei Petrus: quo facto, ipsa sibi non cavente, Salomon vidit stigmata in manibus ejus. In Octava Paschæ venerunt ad eam duodecim Fratres Prædicatores in Stumbele: & Fratre Arnoldo faciente collationem de hoc themate, Stabant juxta Crucem Jesu mater ejus &c. iterum rapta fuit, Fratribus videntibus.

Iterum, cum debuit orare vel aliquid boni facere, [quæ diversimode vexatur a dæmone,] venit dæmon cum lanceis & cultellis, qui nitebantur eam perforare. Semel, cum sederet ante reclusorium cum pluribus personis, venit dæmon, & lanceam fixit in os ejus, ita quod omnibus videntibus evomuit sanguinem. Item per quindenam ante Assumptionem B. Mariæ Virginis, sudavit guttas sanguineas. Item non potuit audire Missam, nec verbum Dei, nec orare, nec aliquid boni facere, nisi faceret contra cor suum, sicut contra mortem. Item dæmon percussit eam ferro candente in partibus organicis, adeo quod non apparuit in ea facies, [sed juvatur a Christo & Matre ejus.] sed horror, sic quod a Fratribus vix poterat agnosci; scilicet Waltero & Godefrido de Weerde & aliis fide dignis. Item soror ejus Gertrudis combusta est in naso, unde noluit secum plus dormire, nec effici Beghina; sed postea maritata est. Item combussit Christinam in capite, & perforavit sibi aures ferro ignito, ita quod in gutture pustulas habuit. Cum autem sic quasi exanimis jacuit, Sponsus eam corde & corpore sanavit: semper enim a Sponso vel matre gloriosa Virgine Maria est curata. Item in specie Begardi quandoque apparuit ei dæmon, quem noscens alloquebatur in hunc modum; Infelix quid me persequeris? Qui respondit: Libenter deciperem te; sed propter virtutem omnipotentis Dei, quæ in te regnat, prævalere nequeo.

[45] Item in Exaltatione sanctæ venit dæmon in specie fratris eius Henrici, de vespere, qui prius in a Campis Monachus est effectus: venit enim in suo b wambasio, candela in thalamo Virginis ardente, [Apparet ei dæmon specie fratris ejus ut vulnerati] sanguinolentus & graviter vulneratus, qui dixit ei: Soror carissima, ne terrearis; ecce inimici vulneraverunt me: sed spero quod mihi non nocebit. Hæc spiritu edocta, mox cognovit dæmonem: qui confusus dixit, Hæc vulnera tu mihi fecisti, & post hæc disparuit. Item in Ecclesia, janua fracta ipsam vulneravit; adeo quod in octo diebus ire non potuit. Item perdidit pepla, & librum: quæ in Pentecoste, malis artibus c suis reportavit. Item momordit magna frusta de corpore ipsius, & laniavit atque combussit vestes in corpore illius, ac horribiliter illam afflixit & aspexit. [ipsi & aliis deinde varie molestus,] Per caput & per os defuncti loquebatur, & per oculos vidit Fratres perterrens: Prioremque de Brunwilre læsit; & Monachum de d Quinheym vulneravit, & dum ad claustrum rediret in fossam projecit, & quosdam momordit. Judæum & Judæam, qui volebant eum fugare, lapidare curavit. Item ante festum omnium Sanctorum, in elevatione Corporis Christi, apparuit ei dæmon dicens: Ecce ego sum Deus tuus. Quando flexit genua, ille trusit eam quod non potuit surgere. Hæc autem & similia sæpius contigerunt, quæ non omnia recitantur.

[46] Item abstulit ejus æmulæ duo allecia, & stercoravit in scutellam, & projecit in reclusorium. [uti & æmulis ejus,] Item dixit Christinæ: Abstuli decem solidos antiquæ Beghinæ, tuæ æmulæ, ac deportavi in cloacam Prædicatorum Coloniensium. Illa vero post invenit denarios quos perdidit. Item fregit sibi omnia ossa sua in ecclesia, & calceum extraxit; quem divinitus compulsus postea reportavit. Item in Vigilia omnium Sanctorum eam in reclusorio cum aliis defœdavit, & eam Barbaram nominavit, ac recessit, præsente Hilla & Reclusis. Item cum post orationem in Brunwilre in monasterio per totam noctem remansisset; ecce sathan, post recessum suum, totum locum circumquaque antiquis calceis & stercore defœdavit, in tanta quantitate, quod campanarius ea sportis faceret deportari. Item per os Christinæ Dominum blasphemavit, unde nimis desolata fuit, quasi Dominus eam reliquisset: nam in resistentia vomuit sanguinem ex ore suo & naso. Item sororem ejus Gertrudem, cum capite defuncti projecit ad caput, & famulo earum ad collum suspendit. Item quando famuli vel ancillæ straverunt lectulos suos, tunc sathan extraxit pulvinaria ac cussinos, & reposuit pro eis lapides aliquando vel tortas vaccarum, calidas & molles.

[47] Item cum lapidibus projecit parentes ejus, fratres, & sorores, ac alios: & cum lapide Judæam vulneravit. Item Priori prædicto momordit undecim vulnera: Joannem in Mussindorp momordit & Plebanum, [& consanguineis;] ipsamque cum lapide projecit inter scapulas, quod vomuit sanguinem. Item ferrea manu sua compressit pedes ejus, quod sanguis fluxit ex unguibus. Item apparuit in specie horribilium bestiarum & belluarum, & in omnibus membris ipsam momordit. Item cattum sanguinolentum trusit in os ejus & cetera cadavera. Item combussit pelliceum totum in corpore præter collarium circa collum, & aliquando tunicas ita combussit, quod pelliceum illæsum & intactum permansit. [quin etiam ipsam aliosque lædit,] Interdum etiam rupit vesles ejus: sulfur quoque fudit in os ejus, ac sonuit horribiliter quasi taurus vel alia animalia. Diversos ludos musicos exercuit cum tympano & fistula & aliis, & cantilenas chorizando decantavit. Item disputabat cum ea de Deo & de fide, sed semper ab ea vincebatur.

[48] Cum Virgo Christi Christina esset XXIII annorum vel circiter, accidit ei ante festum omnium Sanctorum, [occurrens ei in specie equi.] dum iret ad ecclesiam, ut obviaret ei diabolus in specie fortissimi equi, ex ore ab naribus flammam sulfuream exhalantis: quo viso territa secessit a via, ut ejus cursui locum daret. Ille nisus Communionis ejus propositum impedire, super humeros ejus exiliens, pedibus ipsam conculcavit; postremo velaminibus detractis, frustum a capite Virginis in quantitate palmæ cum crinibus evulsit; tantum strepitum cordi ejus & horrorem incutiens, ut villa cum domibus sibi subversa videretur. Postquam autem dæmonis malitiam intus cognovit, ipsum in nomine Christi ut discederet admonuit: unde ipse confusus in nebulam fœtidissimam est mox resolutus. Item volverunt eam in capite in tantum, quod e cerebello fracto cerebrum nudum videbatur. Iterum rupit carnem de cruribus, quod ossa nuda videbantur: quæ vulnera post triduum sæpe sanabantur.

[49] Item in festo omnium Sanctorum, Ioannes, [Illa in raptu auditur suaviter canere.] Aldobrandinus & Petrus prædicti, post prandium ad ecclesiam redierunt, ut viderent mirabilia. Tunc ecclesia clausa fuit. Stantes ergo modicum audierunt cantilenam, cujus modus seu sonoritas fuit adeo subtilis & dulcis, quasi melle commixtus. Post hæc intrantes ecclesiam, retro altare ipsam invenerunt jacentem, toto corpore rigidam: unde auscultabant si vocem audire possent: & mox quasi in pectore sonus fieri videbatur: tuncque veraciter poterat dici; In cymbalis bene sonantibus, in cymbalis jubilationis laudat Sponsum Jesum Christum.

[50] Item post fecundam Dominicam Adventus, a dæmonibus trahebatur per sepes, spinas, [Triduo raptatam a dæmonibus] & glebas gelatas, nunc per caput, nunc per pedes, ad quamdam paludem vicinæ silvæ adjacentem: ibique per tres noctes, ad modum bovinæ pellis, corpus diutissime cæsum, quasi exanime super glaciem projecerunt. Tunc adimpletum est illud Euangelicum; Reliquit eum tentator &c. [Matt. 4. 11.] [sanant Angeli.] Duo siquidem Angeli veniebant, qui corpus Virginis a læsionibus curabant, & lenissimo pallio corpus ejus obumbrabant, mentem ejus divinis eloquiis confortabant, & adeo miris consolationibus in cubiculum reducebant, quod præ nimia jucunditate nec viam nec modum reductionis perpendere tunc valebat. Item diabolus in specie Plebani de mane exiit de domo ejus, ex quo homines fuerant scandalizati, credentes quod in domo puellæ per noctem dormiisset &c. Item in reclusorio, [Iterum coram aliis cruentatur:] præsente Domino Ioanne ac Domino Henrico Plebano de Poilheym & aliis, diabolus ita trusit corpus ejus ad postem, quod cruentavit. Talia & alia similia eidem contigerunt, quæ non sufficio singulariter enarrare.

[51] Item post Natale Domini in sacris diebus talem habuit historiam de Fratre Petro Lectore Gotlandiæ, quem vidit sibi assistentem: [videt annulum cælestem in digito Fr. Petri.] in cujus digito perspicue, ad modum auri splendidi, vidit annulum pulcherrimum, intrinsecus insertum, in cujus summitate erat gemma clarissima, in qua continebatur, Jesus Christus est vestrum fides æterna: quod autem in interiori parte scriptum erat, noluit propalare. Item ante Dominicam in passione Domini, duo dæmones cum ferreis instrumentis os ejus crudeliter expandebant: [Cruciatur infuso in os sulfure.] tertius vero pone infundebat picem cum bullienti sulfure. Quoties autem istud tormentum evenit, toties B. Maria calicem miræ dulcedinis ei proposuit ac propinavit: quo hausto totalis amaritudo mox cessavit.

ANNOTATA D. P.

a Vulgo Kempen, extremum Coloniensis diœcesis oppidum inter Juliacum & Cliviam, Venerabilis Thomæ a Kempis patria, uti docet Rosweidus in notis ad Vitam post Chronicon Windesheimense; contra nonnullos, natum credentes synonymo loco in Transisalania; eoque facilius in hanc opinionem ductos, quia in monte S. Agnetis prope Zwollas, in eadem Transisalania Thomas vixit & obiit.

b Wambasium, Teutonice Wambays, thorax pectus & ventrem contegens: unde ei nomen factum credit Kilianus; quod Wambe, Wombe antiquitus ventrem significarit. Vide Cangium in Glossario: post vocem Gambiso, quæ in eodem significatu accipi videtur, plura afferentem auctorum insignium loca, unde vox ipsa & origo distinctius explicetur.

c Id est, Invitus, Franci dicerent, Malgre luy; ut videri possit ex Parisiensi studio phrasim Teutonibus ignotam, attulisse Auctor.

d Quinheim, ubi sit necdum didici.

e Cerebellum, pro cranio seu testa capitis, hic primum lego.

CAPUT VI. Multiplex dæmonum fraus, detecta & explosa per Christinam.

[52] Item ante festum Ascensionis Domini, scilicet in Vigilia, cum in ecclesia post Vesperas sola remaneret; ecce antiquus hostis, cupiens orationem ejus impedire, tantum strepitum & horrorem fecit, quod timuit ecclesiam corruisse: [Insultat dæmoni volenti orantem turbare.] sed post pusillum resumptis viribus, cum dæmonis astutiam cognovisset, ad confusionem ejus alta voce cantando, Deum magnificavit. Quod Dominus Ioannes in clusa audiens, celeriter etiam introivit, ipsamque in orationibus invenit, sed cantus cessavit. Quod ut vidit dæmon, libellum de manu ejus arripiens, in pavimentum cum impetu projecit: quem Dominus Ioannes præfatus levavit, & ante ipsam reposuit. Qui auscultans eam plura loquentem, inter cetera audivit eam dicentem: O maligne spiritus, nequaquam me poteris a laude Domini mei revocare, nec omnes diaboli qui sunt in inferno.

[53] Item desiderio desideravit, pro negligentiis Domini Joannis Plebani in Stumbele satisfacere, [Satisfacit pro defuncto Plebano:] ut a Purgatorio absolveretur. Hoc Dominus misericorditer permisit: unde tribus noctibus ante Pentecosten venit quidam dæmon in specie prædicti Sacerdotis, horribili aspectu & lamentabili voce damnatum se pronuntians, exponensque causas suæ damnationis. Ad quod hæc intra se dicebat ad Deum: Carissime Pater, si hic non salvabitur, tota mea spes & fiducia frustra habetur. Hæc & alia illa dicente, disparuit: & continuo duo alii venientes, maximis verberibus eam affligebant; & confringentes singula membra ejus, caput ipsius retortum usque ad pedes reflectebant. Hoc facto duo Angeli cælitus missi veniebant, qui ipsam cælesti medicamine reficiebant. Hæc per tres noctes sustinuit: sed illi in fine fatebantur, se nihil juris habuisse in prædicto Sacerdote; qui ab ea licentiati, confusi & victi abierunt.

[54] In die Pentecostes cum lætitia & jucunditate ad ecclesiam proficiscitur, & statim transvehitur in amplexus Sponsi sui rapta ipsa Sponsa, [eumque intelligit absolutum a pœnis,] ibique ineffabiliter consolatur, cui inter cetera arcana tempus & hora Sacerdotis prædicti, quando absolvebatur, revelata sunt; scilicet quando ejus anniversarius dies celebrabatur. Quantas proinde gratiarum actiones dilecto Sponso persolverit, scribere non valeo omnino. Item tribus diebus ante Pentecosten transactis, [multa prius pro illo passa,] usque in sextam feriam quæ est post festum Petri & Pauli, in quo anniversarius dies prænominatus fuit; ipsa infinita tormenta sustinuit, ad modum Purgatorii, in noctibus; sed in diebus jucunda apparuit. Unde adveniente feria sexta Anniversarii die, hæc quæ post Pentecosten non communicaverat, statim in thalamum Sponsi raptim mancipabatur. Ubi in speculo æternæ veritatis Amicum, pro quo tanta sustinuit felici intuitu speculabatur. O quantum gaudium & exultatio ibi fiebat, ubi amici se invicem salutabant!

[55] Item in tertia nocte post Nativitatem B. Mariæ cum fratre suo Sigwino pergebat: [Coloniam cum fratre in carruca euntis orationem] frater autem ejus triticum in carruca portabat. Qui cum civitati Coloniensi appropinquaret, vix fuit media nox. Placuit ergo eis ut equos solverent, & in pascua dimitterent, seque reponerent ut dormirent. Tunc Virgo Christi carrucam ascendens, pervigil residebat. Et ecce antiquus ille serpens affuit, qui tanta fortitudine equos carrucæ huc illucque traxit, quod ipsa non poterat superius residere. Descendens ergo de carruca, flexis genibus insistebat orationibus. Tuncque dæmon eam diversis versutiis & machinamentis attentavit: [impedire conantur dæmones, in forma luporum;] primo in speciem lupi se transformavit, ipsam micantibus oculis & mordaci gutture quasi devoraturus, nequiter impetendo. Præterea vocem lamentabilem tamquam fratrem ejus jugulasset, emittebat: deinde ad equos currens idem faciebat. Post hæc infiniti lupi veniebant, qui resonabant quasi omnes devoraturi essent, totumque campum horribilibus vocibus replebant. Sed Virgo Christi intus edocta, dæmonum astutiam intuens, conitans in orationibus persistebat. Habens enim plenam fiduciam ad Dominum, hæc volvebat in corde suo: Quoniam possibile est omnipotenti Deo tam fratrem quamque equos sua virtute reformare. Hæc ipsa cogitante, dæmones in specie luporum evanuerunt, sed post hæc diversis modis sese ostenderunt.

[56] [tum itera sub specie variorum animalium.] Hinc venit quidam in specie pulcherrimi juvenis, qui primo adulationibus & turpibus allocutionibus eam fatigavit: deinde multitudo dæmonum in specie virorum & mulierum veniebat, qui dum suas nequitias exercuissent, evanuerunt. Post hæc diversæ figuræ dæmonum, in canum, ursorum, leonum, cattorum, simiarum, & bestiarum cornutarum, reliqui in specie animalium horribilium apparebant. Hi omnes eam inhumaniter perterrebant, & eam ab oratione avertere nitebantur. In his omnibus permanebat illa in orationibus conssans. Ad ultimum se victos per omnia fatebantur, & tamquam igneis catenis vincti ipsa jubente abierunt confusi.

[57] Item sexta feria post Dionysii, cum mane ad ecclesiam pergeret; [Ipsa ex desiderio Missæ rapta in extasim,] contigit quamdam matronam retro villam sibi occurrere, quæ dicebat Plebanum Coloniam abiisse, nec Missam celebrari debere: propter quod nimis turbata & quasi exanimis facta, in impetu spiritus ad ecclesiam venit: & continuo ad terram prostrata, ex nimio cordis dolore sanguinem ex ore & naribus vomuit; sicque jacuit, ut nec moventes se sentiret, nec alloquentibus quidquam responderit. Tunc hora Tertiarum venit Plebanus, [excitatur ad Communionē:] & præparavit se ad Mislam: quod videns una Beghinarum conabatur ipsam excitare, nec poterat; quia neque vox, neque sensus erat in ea. Cumque jam Euangelium legeretur, Virgo intus per spiritum jubetur surgere, & ad Communionem se præparare. Quæ statim ad se reversa, surgit, & jubet cuidam sibi aquam afferre: qua allata faciem lavit, propter effusum sanguinem: Missa vero finita communicavit, & raptim Sponso unita fuit.

[58] Item eodem tempore accidit quoddam miraculum. In ecclesia enim ubi sedere solebat, reliquerat quamdam clavem, [Clavem a dæmone ablatam,] quam Hilla Beghina sub matta & straminibus recondiderat: hanc vero clavem postea non invenerunt: nec mirum, dæmon enim abstulerat eam. Altera vero die, scilicet Sabbato ante Vesperas, cum ad se redivisset, relatum est ei de clave. [recipit a coacto referre:] Quæ flexis genibus oravit ante fenestram in reclusorio, per quam respicitur ad altare S. Mariæ: & ecce subito fenestra ex cardinibus ejicitur, & super cistam cum clave perdita projicitur. Quo facto dæmon ad hoc compulsus, dixit: O ancilla Christi accipe clavem tuam, quia diutius eam tenere non permittor: quo reddente illa gratias egit.

[59] [abducere in Gotlandiam volentis] Item venit in specie Joannis de Clusa, portans litteras in manu sua, dicens: Has misit vobis Petrus, rogans intime quod ad partes suas veniatis: deliberate super hujusmodi, & festinate: paratus sum vobiscum, si placet, declinare. His auditis ipsa stupefacta respondit: Super hoc consulendus est Deus, ite ergo & Deum exorate, ut ipse suam voluntatem nobis dignetur inspirare. His dictis cum ille vix egressus foret; ecce duo alii dæmones veniunt, [fraudem detegit:] unus in specie Petri, alii in specie Prioris, qui dicebant: Scitis, O Christina, quare tot labores graves sustinuimus? nostrum consilium est, utique Deo placitum, quod nobiscum ad partes Gotlandiæ pergere festinetis. Quæ respondit: Nullo modo faciam, nisi divinitus mihi prius fuerit revelatum seu inspiratum. Illi confusi abierunt, & hæc gratias egit Deo. Item post festum omnium Sanctorum, [aurum & gemmas offerentem repellit:] venit sathanas, portans secum unum saccum plenum auro, & alium plenum lapidibus pretiosis ac gemmis, & dicens: Hæc omnia tibi dabo si procidens adoraveris me, & meæ consenseris voluntati. Quæ respondit: Vade sathanas; dona tua tibi sint: ego adorabo Deum, meum Sponsum & Dilectum, Amicum meum Jesum Christum, & ipsius faciam voluntatem.

[60] Item apparuit ei retro villam in specie ancillæ fratris sui Henrici, Coloniæ commorantis, dicens ei; O Christina, cur me cursitantem post vos & clamantem, [item ferentem nuntia quasi moreretur frater,] audire dissimulastis? Quæ respondit: Novit Dominus quod vocem vestram non audivi, sed nequaquam modo redire potero. Quod audiens ancilla, flebili voce dixit: O carissima, dolorem cordis mei ultra non valeo silere nec celare, nam ecce frater vester ad mortem usque est vulneratus; a quo missa per totam noctem cucurri, ut vobis mane renuntiarem. Nostis quod frater vester homo valde secularis est, & absque Dei cognitione: ergo ad salvandam animam suam consulite ei, ne sic incontritus moriatur. Cui hæc respondit: Deus, qui creator omnium & salvator est atque consultor, ipse fratrem meum misericorditer dignetur induciare ac ei parcere: ego utique ad præsens redire non possum, [ad impediendam ejus Communionem.] quia communicabo. His dictis ulterius processit: & tunc dæmon transformans se in formam & speciem nigerrimi canis, ante ipsam cucurrit, trahens eam vestibus cum mordacibus dentibus, ipsamque procedere non sinebat. Tunc Virgo dæmonis astutiam agnoscens, ipsum per nomen Domini nostri Jesu Christi admonuit, dicens; Adjuro te, o spiritus maligne, ut propositum meum non impedias. Ille mox in deformem speciem redactus, fatebatur se [non] fuisse ancillam fratris sui, & quod esset per omnia mentitus, sed quod libenter Communionem impedivisset: qui dimissus quasi tonando recedebat.

[61] Item ante festum omnium Sanctorum, dæmones ferro ignito femora Virginis transfixerant, [Raptatur dire a dæmonibus per noctem,] quo ipsam per sepes, spinas & vepres blasphemando in Poilheym traxerant: ibique canes, scilicet dæmones in specie canum, fecerunt convenire, quasi ipsam devoraturos. Sicque illam per villas, Coloniæ contiguas traxerunt, ibique per cloacas claustrorum pertrahendo maculaverunt, postea ad turres cum ferro suspenderunt; ubi dæmones in specie hominum fecerunt convenire, qui eam blasphemabant. Absunt signa mortis, crines cadunt, frons obduratur, cæcantur oculi, nasus acuitur, pallescunt labia, mentum cadit, membra rigescunt: & hæc sæpius contigerunt, sed in fine in ortu diei ab Angelis recuratur, & in thalamum ab eisdem revocatur. [& quasi a lupis devoranda terretur,] Item a dæmonibus tracta est juxta campum, qui dicitur Mumisburne; ubi vacca quædam miserabiliter mugiebat, quia lupi eam vorabant: audivitque a dæmonibus; Ecce, si vis uti consilio nostro, domum te vehemus: quodsi nolueris, lupi te vorabunt. Quid ultra? Ipsi in lupos transformati illam devorare cœperunt: unde Sponsum suum invocavit, qui ipsam restauravit, & dæmones se victos fatebantur: & licentiati ab ea discesserunt: sed ipsa a Sponso cum jucunditate & exultatione ad thalamum suum est reducta.

[62] Item, in penultima nocte quæ estante Natale Domini, ad cœmeterium trahebatur, [alias similiter rapta subsannatur;] & super tecta ecclesiæ sine misericordia præcipitabatur; & fraude dæmonum populus totius villæ ad subsannandum eam adesse videbatur. Erat ibi etiam quidam dæmon sub specie Joannis de Clusa, qui non compatiebatur, sed improperavit ei, dicens: Heu quod unquam novi te! Heu quod unquam tibi fui familiaris! Quomodo sic in manus dæmonum traderis, & tamquam malefica exterminaris? [intelligit Beghinas in ecclesia fabulari,] Quo dicto illi victi illico fugerunt: & duo Angeli eam confortantes ad thalamum reduxerunt. Item ante Purificationem [B. Mariæ Virginis], cum ipsa iret retro villam ad ecclesiam; occurrit ei dæmon quidam in specie domicelli cachinnando. Quem Virgo agnoscens, alloquitur, dicens: Unde venis maledicte? At ille, Incitavi, inquit, Beghinas in ecclesia inutiliter fabulari: quæ sic invenit ut ille prædixit. [sub aquis Rheni deliciatur.] Item submersa fuit in profundis Rheni cum molaribus, tuncque illic factus est locus deliciarum, ubi pisces ei reverentiam exhibebant. Ipsa vero postmodum interrogata, quomodo voces talium intelligeret, respondit: In æterna speculatione omnia cernuntur in conspectu speculi æternitatis. Hæc ante Natale Domini acciderunt, & Angeli eam leniter in thalamum reduxerunt.

CAPUT VII. Dæmones sub variis formis a Christina victi; tormenta tolerata.

[63] Item tribus noctibus ante festum Gulgorii, cum magno tædio insisteret orationibus, [Dæmon nocturnos fures simulat frustra:] a dæmonibus singulis noctibus illudebatur, quasi latrones vel fures suique raptores per tectum & parietes intrarent, ac cistas aperirent; ita quod præ nimio horrore vix in oratione permansit, & dæmones esse non credidit, antequam dies esset: quia tunc vidit tectum integrum & cistas integras, aliquantulum tamen intus defœdatas. [& sub forma bufonis os ejus insidet,] Item post hæc venerunt dæmones in specie bufonum, qui sonando ibant, & sub ejus pedibus & genibus se prosternebant: deinde per totum corpus ejus & membra serpserunt, ac tandem usque ad cor ejus ascendentes, oculos, nares & aures insidendo, circumdederunt, qui sugendo & eam rodendo in tantum cruciaverunt, quod nemo nisi expertus credere posset. [quasi eam suffocaturus:] Sed tandem Dei nutu, bufo, qui os ipsius obsederat, parumper amovetur & loquendi possibilitas illi conceditur. Exclamans ergo voce magna, suam animam Sponso commendavit, quia suffocari formidavit. Oratione igitur completa, idem bufo super os ejus residebat; & applicans os suum ori Virginis, fœtorem & abominabile virus ejus corpori infundebat.

[64] Hoc facto, omnes a corpore decidentes evanuerunt: [sed adsunt duabus noctibus Angeli,] sed hæc propter venenum sibi infusum, volutans se huc & illuc, pæne propter fœtorem & virus fuerat suffocata. Cui Angelus duabus primis noctibus, faciens Crucem supra pectus ejus, signavit eam: quo facto abominabilis fœtor per os ejus effluebat: & singulis organis ejusdem signatis, dolor abscedebat. In tertia vero nocte Sponsus, Sacerdotalibus indutus, [& tertia Communionem a Christo accipit.] facta Cruce super pectus ejus, hanc penitus sanavit: & porrigens ei Hostiam super patenam, dixit: Accipe, dilecta mea Sponsa; hoc est Corpus meum. Simili modo Calicem consignans, ita dixit; Hic est Sanguis meus &c. Siquidem a summo Pontifice communicavit, qui inter cetera ei dixit: Ero in omnibus tuus adjutor & salvator, & de cunctis hostibus tuis triumphabis.

[65] Item succedente tempore post decollationem sancti Joannis Baptistæ, [Torquetur objectu fœtidi cadaveris,] dæmones quadam nocte fœtidum cadaver defuncti ante conspectum Virginis deferebant; ex cujus ore, naribus, oculis & auribus, bufones & vermes procedebant, qui diris morsibus illud corrodebant; & post hæc interiora penetrantes, fœtorem intolerabilem emittebant, adeo quod ipsa pæne fuerat suffocata: qui comminabantur ei, quod eodem modo eam vellent tractare. Quibus recedentibus, Sponsa a Sponso miri dulcoris perfunditur fragrantia, ita quod prioris fœtoris spurcitia penitus effugabatur. Hæc horribilis visio duravit per tres noctes. [& bufonis vultum ei corrodentis,] Item tribus noctibus ante Nativitatem B. Mariæ, venerunt dæmones in thalamum Virginis orantis, quam ligatis manibus & pedibus ad terram prostraverunt. Alii in specie bufonum aures, oculos, os & nares ejus diris morsibus corrodebant; alii in specie serpentum in eadem loca subsequebantur sibilando; reliqui in specie bufonum interiora penetrando miserabiliter cruciabant; [atque ad intima penetrantis.] hoc adjuncto, quod in tertia nocte unus serpens in uterum Virginis descendens, omnia viscera & interiora ejus atrociter corrodendo discerpsit; & inde sursum ascendens, fœtoris spurcitias exsufflando, in guttur & in os Virginis perfundebat: quo facto unus tam fortiter caput ejus ad terram comprimebat, quod ab ipso unda sanguinis effluebat. Post hæc compulsi a Domino, se confusos & victos in omnibus fatebantur; & ipsa jubente cum planctu recesserunt, & Sponsus hanc curavit ab omni læsione. Mane autem facto post Communionem mox rapitur, & cum Sponso epulatur, & cum magno gaudio in thalamum suum revocatur. Et ecce Sponsus Sponsam ab ergastulo carnis educit in suum thalamum, & inducit ad hospitium iterum, & reducit.

[66] Item tribus noctibus ante festum Martini, venit dæmon in specie horribilis bestiæ ad thalamum Virginis, oculis flammantibus; [Graviter læditur a dæmone, in speciem diræ bestiæ,] & flamma sulfurea ex oculis & naribus simul exhalabat. Hic caput ejus usque ad collum deglubivit: postea ipsam tunsionibus & duris verberibus, nunc ad terram, nunc ad parietes collisit; postea quoque eam diris faucibus, manus, brachia, pedes & crura similiter deglubendo & masticando præcidit, deinde vulnere maximo infixo recessit. Tunc a Sponso reformatur, & omnis doloris immemor, intime consolatur. [tauri ferocis,] Item sexta feria post Martini, cum iret retro villam, venit dæmon in specie fortissimi tauri & ferocissimi, qui erectis cornibus & horribili mugitu eam impetiit. Eodem tempore, videns eam qui ducebat quadrigam suam, quasi delirantem reputavit, alloquens eam cur sic incederet. Quæ jussit eum discedere: [& apri commutato;] & perpendens malitiam dæmonis adesse, adjuravit eum ut discederet. Ille statim in specie ignis absumptus fugam fecit: & cum paululum processisset, venit dæmon in specie apri, qui festino cursu eam impetiit, infigens mordacissimos dentes in crura Virginis.

[67] [sed sanatur a Christo,] Quia vero duo magna vulnera sibi inflixerat & recesserat; illa propter nimiam sanguinis effusionem, nimium debilitata, ad terram sedit, nec procedere potuit, atque etiam timuit divulgari apud homines: & idcirco plorans amarissime ingemuit. Porro ille dulcissimus Sponsus adveniens, eam in corde lætificavit, & vulnera sibi impressa & inflicta per Crucis impressionem mirifice curavit. [& præter spem fruitur Communione.] Unde surgens læte progreditur ad cœmeterium. Tunc quidam dæmon occurrit ei in itinere, in specie Joannis de Clusa & dixit ei: Heu! Plebanus non est domi, ergo non poteris communicare. His auditis præ nimia cordis amaritudine defecit a corde: sed a Spiritu sancto intus edocta est, quod illusa foret. Resumptis igitur viribus ad ecclesiam perrexit, [Patitur gravem fœtorem:] & more solito communicavit. Item infra Natalem Domini, & Epiphaniam, tribus vicibus illudebatur. Primo cum sola fuisset in domo: tunc enim sathan abominabilem fœtorem ad modum nebulæ in nares & faciem ejus spargebat, ex cujus infectione debilitata ad terram corruit: sed statim agnita dæmonis astutia, surrexit; & genibus flexis oravit, & ipsum fugavit.

[68] [deluditur a dæmone sub specie mendici,] Et cum iterum sola esset, venit dæmon in specie pauperis ac debilis hominis, conscissis vestibus nudisque brachiis ac pedibus, gemens ac eleemosynam petens. Quem intuens Virgo & compatiens ei, eleemosynam tribuit: quam ille tremens quasi ex frigiditate a manibus elabi permisit. Qui voce lacrymabili ad eam dixit; Nisi mihi aliquam vestem dederis, præ frigore moriar. Tunc illa ejus miserta antiquam vestem attulit, & propriis manibus illum induit, & eum igni assidere jussit. [deinde in juvenem lascivum conversi.] Qua ei refectionem parante, ecce ille subito formosum juvenem se ostendit; & subridens, nequiter ipsam inspexit: unde illa exterrita tum quia sola fuit in domo, tum etiam quia eum mutari vidit. Surgens ergo domum exivit, & stans ante ostium ut si aliquid acciperet vel aliquid attentaret, vicinis clamaret. Tunc ille dixit ad eam: Si amplius lucrari non potui, tamen te ad hoc induxi, ut mecum benigne ageres; quod tamen devovisti: & his dictis turpiter sonando abiit: & post pusillum vestem, quam illi dederat, in particulas scissam, projecit ante pedes ejus.

[69] Item post Conversionem Pauli venerunt duo dæmones in Virginis thalamum, [Alii duo apparentes ut Angeli,] candelas quæ dicuntur tortisæ in manibus tenentes; & blandis sermonibus ipsam alloquentes, quamplurimum laudaverunt, & quod essent a Deo missi ut sibi servitia exhiberent, dixerunt. Ipsa vero a spiritu edocta ipsos alloquitur, dicens: O miserrimi, pudeat vos æterni luminis claritatem amisisse: conjuro vos ut vestram deformitatem resumatis. Et ecce quasi igne tartareo accensi adstiterunt, [jussique redire in propriam formam,] cum ferreis instrumentis, & horribiliter exclamaverunt: Nisi tu maledicta seductrix nostris consiliis acquiescas, turpissima morte morieris. Ad hæc Virgo respondit; O maligni spiritus, moriar libentissime pro amore Jesu Christi. Illi corpus ejus transfigentes horribiliter pupugerunt, & tandem ex diuturnitate collisionum ad parietes unum crus penitus extraxerunt: quo facto thalamum ejus defœdantes abjerunt. Et ecce a Sponso dulciter consolatur, & crus ejus inter cetera mirabiliter reformatur. [eam horribiliter torquent:] Prædictæ illusiones dæmonum pæne durabant quinque noctibus, hoc adjuncto quod ipsam ferreis & ignitis hastis transfoderunt, & ad montem arenosum juxta villam situm blasphemando in aëre vexerunt, & vulnera ejus carne involventes abierunt. Sequenti die, scilicet sexta ante Purificationem, ad ecclesiam pergens communicavit: & mox rapta, in amplexus Sponsi transvolavit.

[70] Item post Dominicam Judica, per noctes singulas usque ad Cœnam Domini venerunt duo dæmones portantes circulum adinstar modii, [alii candenti circulo ipsam cingunt,] latum ex fornace, candentibus acutissimis clavis undique circumdatum & compositum: qui cum malleis dictum circulum capiti ejus incusserunt, & per scapulas corpori ejus impulerunt usque ad medium, cute & carne hinc inde consumptis. Hoc facto alii cum ferro hauritorio catenam involutam igneo circulo corpori ejus circumdederunt: & tollentes corpus sursum in aëra indicibiliter cruciaverunt. [ætque in mortario ignito conterunt,] Deinde in lapidem ignitum & concavum eam projecerunt, ac pilis ferreis eam tundentes ac terentes ut piper, pæne consumptis carne & cute ac ossibus contritis, in nihilum eam redegerunt: sed ecce a Sponso instauratur, & ad toleranda cetera tormenta divinitus roboratur.

[71] [dein patibulo suspendunt,] Item duabus noctibus inter Cœnam Domini, dum nuda ad montem ubi fures suspendebantur traheretur; ibi eam ignea catena ad patibulum, juxta villam situm, post enormia tormenta suspenderunt: quo facto disparuerunt. Et ecce duo Angeli, solventes corpus sanctum, ad suum thalamum reduxerunt; hoc adjuncto, quod in ultima nocte iterum ad patibulum tracta est, picem bullientem cum sulfure in facie suscipiens, [& cruribus ac pedibus mutilant,] & colaphizata; omnia autem prædicta tormenta percurrit ita, quod brachiis ad patibulum suspendebatur a dæmonibus. Post hæc in igne projectam pedibus calcantes, eam immerserunt: inde ereptæ pedes cum hastis transfixerunt: post reliquo instrumento crura cum pedibus amputabant, inde ad patibulum cum catenis religabant. His peractis dæmones ibidem victi permanebant. Tunc Sponsus & Salvator suam Sponsam consolans, [mox a Christo redintegrandam.] ab omni læsione curavit. Quid plura? Triginta septem dæmones cum confusione recesserunt: sed Virgo in thalamum revocatur, & ad nuptias regni cælestis invitatur. Sequenti die suo se cubiculo implicavit & inclusit: & singulis horis Sponso compatiens, stigmata veraciter ut prædictum est suscepit: in die vero sancto secundum amaritudinem dolorum & passionum, sapit dulcedinem gaudiorum.

[72] Item feria quarta ante Philippi & Jacobi, cum Virgo mane ad ecclesiam pergeret, [Mentiuntur, Plebanum cum puella profugum] occurrit ei dæmon in specie generosi Magistri Henrici de Linter. Quem cum Virgo seriosum & turbatum cerneret; dixit ei: Bone, quid est vobis? Ille gemens & tristis, ait: Ecce Dominus Plebanus quamdam Religiosam sibi multum familiarem habuit, quam instinctu diaboli hac nocte abducere præsumpsit; parentes vero ejus insequebantur eos in silva de Poilheym, & invenientes graviter vulneraverunt, ac truncatis manibus & pedibus eum semivivum reliquerunt: [deprehensumque & læsum animam agere,] sed credo quod adhuc mortuus non sit. Ergo roga Dominum ut veram compunctionem & veniam peccatorum illi dare dignetur. His auditis Virgo multum perterrita respondit: Deus, qui noscit corda omnium, scit quia doleo super hoc: sed quia propositum habeo communicandi, diutius vobiscum stare non possum: ite in pace pro ipso orando: [non tamen a Communione abducunt.] ego ibo ad Dominum Joannem de Clusa, ut me communicet & Missam celebret. Hæc dicens ultra processit; cumque ad cœmeterium pervenisset occurrit ei Plebanus, tuncque primitus cognovit se delusam, quæ post Communionem fuit rapta.

[73] Item ante Pentecosten dæmones ipsam nudam ex thalamo, cum tridente per guttur ejus transfixo, per sepes, vepres, & spinas trahentes, ad proximam villam quæ dicitur Poilheym, perduxerunt; ibique capite transfixo, cum ferreo clavo & ignito, umbilicum & dorsum ejus pertundentes, muro, & terris duriter incusserunt: tuncque blasphemantes ajunt; [Per spinas raptatam multimodis sauciant:] Nunc invoca Sponsum tuum, nunc liberet te si vult de manibus nostris. Acquiesce, misera, consiliis nostris: te enim sanabimus, & ditabimus parentes tuos omnes, currum plenum auro & argento & gemmis exhibentes. Ipsa vero non consentiente, crudeliter eam invaserunt; ita quod inter cetera partibus organicis avulsis, jam non facies, sed horror in ea apparebat. Et ecce duo Angeli corpus de terra solventes funditus reformabant: sed vulnus in umbilico a Sponso curatur, per impressionem Crucis in Vigilia Pentecostes.

[74] In die S. Gereonis, cum per villam iret ad ecclesiam, & fere ad curtim Abbatissæ pervenisset; [& velut armati milites in eam irruunt,] advenit turba armatorum; & expavescens Virgo cœpit a via declinare. Tunc hi amplius acclamaverunt, & quod sic non evaderet comminabantur: & extensis lanceis in eam irruerunt, ac perforato pallio & corpore ipsam ad terram dejecerunt; & frusto de capite cum crinibus extracto, pallium lacerantes secum in aëra devexerunt; sed parvam particulam, [ac pallium lacerant.] super quam sedebat, reliquerunt. Tuncque primo novit esse dæmones: & erectis oculis in cælum, rogavit Sponsum, ut non diffamaretur. Et ecce Sponsus Sponsam visitavit, & sanavit, ac pallium redintegravit, dicens: Vade modo in viam pacis & salutis.

CAPUT VII. Per pœnas a Christina toleratas liberantur animæ matris ejus, aliorumque plurium ipsi notorum.

[75] Item ante festum omnium Sanctorum dæmones spurcitias immundissimas oculis, auribus, naribus, [Spurcitiis dæmonum tolerandis,] & ori ejus infundebant. Et primo corpus ejus, ab imo usque ad pectus, nivibus & glaciei immergebant: & hæc septem noctibus continuo sufferebat, hoc adjuncto, quod in ultima apportantes serram igneam serrabant caput in quatuor partes, quæ hinc inde evulsæ corruerunt. Ecce Sponsus, per impressionem Crucis, [& capitis sectione,] caput cum corpore reformavit, ipsamque ineffabiliter lætificavit: tunc dæmones confusi ipsa jubente recedebant. In die sancto communicans, a Sponso est mirabiliter amplexa, & cælestibus epulis satiata: ibi pro novo gaudio percepit matrem suam, [liberat Christina animam matris.] Hillam nomine, a Purgatorio ejus precibus & passionibus liberatam, quam vidit coronatam; quæ adhuc sexcentis annis in Purgatorio puniri debuisset, si Virgo Christi ejus filia passa pro ea non fuisset, nec tantas lacrymas caritatis ad Dominum profudisset.

[76] Item post festum omnium Sanctorum, cum iret ad ecclesiam, venit dæmon in specie fratris sui Sigwini, [Illudit ei sathan sub imagine fratris sui, velut ad seculum reversi,] in habitu seculari, quem credebat esse vestitum in Gotlandia in claustro Prædicatorum. Ipsa dilectione mota, amicabiliter eum amplexabatur: & ille lacrymans & nequiter ridens, evanuit. Hoc modo, cum iret ad ecclesiam, bis illudebat eam: sed tertia vice, cum in eadem specie appareret, hæc edocta in spiritu, quare hoc fecisset hunc adjuravit. Qui respondit: Si ad plenum te decipere non potui, saltem aliquantulum impedivi, quia vidi cor tuum ad fratrem tuum inclinatum: me etiam benigne tractari, per quod inveni te mendacem, quia numquam mihi facere bonum promisisti.

[77] [Eidē sub forma horrenda apparens,] Item cum staret sub arbore ut Vesperas diceret, venit dæmon habens caput adinstar caldarii, cornibus flammivomis undique circumpositum, quem adjuravit, dicens: Quo vadis & quo tendunt hæc cornua? At ille: Sic circumeo terras, & acquiro plures animas: quia autem Religiosis præcipue invideo, diversa suggero, & ne confiteantur induco. [fatetur se intendere tentandis Religiosis,] Aliis tædium Ordinis ingero, alios apostatare facio, alios desperare moneo, & consimilia: sed seculares multum tentare non indigeo, quia omnes ad baratrum anhelare video: fere omnes diligunt spolia & rapinas, [potius quam secularibus, etiam ecclesiasticis,] plus quam justitiam, veritatem, & fidelitatem: Non solum loquor de secularibus laicis; sed de Papis & Cardinalibus, Patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis, Præpositis, Decanis; & sic de singulis, qui inutiliter expendunt patrimonium Jesu Christi, non tenentes rectam regulam nec ordinem, neque modum; nec vivunt secundum spiritum, sed secundum carnem. Et de spiritualibus Ordinibus plura lucror hoc tempore, quam unquam poteram lucrari: [& ex illis plures solito lucrari.] jam enim quasi omnes sunt personarum divitum & nobilium acceptores, pauperes & amicos Dei, qui libenter libere Deo servirent, respuunt: ergo necesse est ut veniant scandala super eos, & similia. Tu vero es astutior me: nam aufers mihi de quibus certus eram: & cum ad præsens non possim tibi plus mali facere, sub tali deformi specie me ostendo. Si autem scivissem quod adjuratus, tanta tibi me dicere oportuisset, hodie ad te non venissem, quia scio hinc mihi irreparabilia damna evenisse.

[78] Item quadam nocte a dæmonibus ex thalamo tracta, per vepres & spinas, [Vexatur a dæmonibus, conversis in bufones,] in curia Abbatissæ S. Cæciliæ miserabiliter est reperta. Tandem in ortu diei ad cœmeterium eam pertraxerunt, ibique ante reclusorium eam per aures cuspide transfixerunt: & quamplures dæmones transformati in bufones, corpus ejus undique corroserunt. Unde ipsa miserabiliter clamante, ac Dominum humiliter invocante; ecce omnes illi confusi & victi recesserunt, & cum gaudio ipsam reduxerunt. Item cum in oratione genua flectere deberet, quidam dæmon genibus ejus substratus, [speciem jugulati hominis,] cœpit garrire tamquam homo jugulatus: quæ in spiritu edocta, ipsum adjuravit per passionem Christi, dicens: Quid me molestas? Qui ei sic respondit: Multa damna nobis infers: si dimitteres nos in pace, nihil tibi faceremus; posses enim ad desideratum Sponsum tuum leviter pervenire; insuper docerem te, quod in ictu oculi esses ubi velles. Cui ait: [& canis latrantis:] Maledictæ artes tuæ tibi sint, ego faciam Domini mei voluntatem, & tibi nocebo quantum possum. Item dæmon ante thalamum ejus latrans tamquam canis, ipsam a sopore nisus est excitare: quæ in ortu diei evigilans, cur hoc faceret adjuravit: qui ait, Ut te inquietarem & irritarem.

[79] Item in Adventu Domini, inter cetera ad quemdam locum a dæmonibus tracta fuit, [pici ac sulfuri immergitur:] ubi eam in speluncam, pice bullienti ac sulfure[plenam], transverso capite sæpius immerserunt: quo facto abierunt. Tunc Angelus eam extraxit, & sanatam ad suum thalamum revexit. Item tribus noctibus ante Natalem Domini, [catena ignea stringitur,] Virgo hæc a dæmonibus ignea constringitur catena, & per vepres & spinas juxta claustrum quod dicitur Knechtide ducitur. Ibi dæmones, in specie Abbatis & Monachorum, venerunt blasphemantes, & ita dicentes. Hæc est seductrix de Stumbele, quæ a Religiosis corrigi non potuit, præcipue a fratribus Minoribus. Deinde in fossatum nive ac glacie & vepribus confertum projicitur, & tanta miseria laceratur, quod a Sponso recuratur. [& luctata cum dæmone,] In tertia nocte in eodem flumine immersa, & lanceis fundo infixa est: & ecce a Domino confortata arripuit unum dæmonem, diu secum luctans, ita quod cutis cum carnibus a brachio solveretur. Tandem pedibus suis prostratum fortiter conculcavit, quousque omnes confusi adstarent ei, qui erant duodecim millia: qui dimissi cum magnis clamoribus abierunt. [liberat a nimam patris.] In die sancto lætanter communicavit, & cum Sponso convivium celebravit; ubi patrem suum invenit, in eodem festo coronatum: qui adhuc per duodecim millia annorum fuisse debuisset in Purgatorio, si filia ipsum non liberasset: cum quo anima cujusdam juvenis ejus precibus & meritis est absoluta, quæ adhuc centum annis pœnas habere debuisset.

[80] Item in die Epiphaniæ, cum Virgo retro villam ad Ecclesiam pergere debuisset; [Illius promissa contemnit,] venit dæmon in specie ignis ad terram desursum, dicens: Usquequo, miserrima, irrationabilem vitam ducis? Frustra alium Deum invocas præter me: quia habeo potestatem quæcumque voluero tecum faciendi. Ergo consenti mihi, & te multis divitiis sublimabo, ac docebo te artem quod poteris in [ictu oculi esse] in Gotlandia, & videre fratrem tuum, & alios ubicumque locorum. Pluribus ab eo promissis respondit Christina: Vade, nefandissime, tuæ artes & tua dona sint tibi & tuis, in æterna damnatione: ego non appeto nisi scientiam veram Jesu Christi. Ille vero minabatur quod lueret, sed confusus in aëra reascendit. Item post Epiphaniam, dæmones in thalamum ejus venerunt: [æque ac minas.] qui primo jocis & cachinnationibus riserunt, deinde plangentes voces lamentabiles emiserunt, ad ultimum se ferreis malleis ad nihilum redegerunt. Hoc facto dixerunt ei: Hoc fecimus primo cachinnando, gloriantes quia te habemus in nostra potestate; postea flevimus & percussiones malleorum te audire fecimus, ut velociter nostris consiliis acquiescas; sin autem, tuam vitam diversis tormentis exterminabimus, & inde te nobiscum delatam in inferno æternaliter cruciabimus. Quibus Virgo a Christo confortata, respondit: O maledicti, non curo vestras comminationes: ideo nolite tempus inaniter perdere, sed quod vobis a Deo concessum est adimplete. Tunc illi confusi nihil amplius attentabant, sed victi cum magnis ululatibus abibant.

[81] Item Sabbato in Quadragesima post Communionem, cum de raptu ad se reversa foret, ducereturque ex ecclesia, præ nimio gaudio adeo ponderosa effecta est, [Tota fere Quadragesima] quod de manibus ducentium ad terram corruit, & pedibus reflexis ac venis distractis læsa fuit. Post iterum ad se reversa, præ nimio dolore crura movere non potuit: quod una nocte duravit: sed secunda nocte ab Angelo curatur, atque mirantibus omnibus Deo regratiatur. [per noctem crudeliter raptatur] Item post secundam Dominicam Quadragesimæ, inter cetera dæmones corpus ejus super incudem posuerunt, & malleis tundentes eam quasi in nihilum redegerunt: quo facto evanuerunt, hoc addito, quod singulis noctibus usque in feriam sextam, quæ est ante Dominicam in Passione, ipsam nudatam cum ferrea catena traxerunt ad montem ante villam situm; ibique eam indicibiliter cruciaverunt: sed a Sponso curatur, & in thalamum revocatur.

[82] Deinde singulis noctibus, ante illam quæ est in Cœna Domini, [ac laniatur:] catena perforantes aures ejus, ad silvam eam traxerunt; & per ramos arborum trahentes, omnia intestina & viscera extraxerunt: quo facto tulerunt corpus vacuum & exsangue, & in aëra devexerunt, & iterum ad terram præcipitaverunt. Post hæc evectam ad partes longinquas perduxerunt, [sed ab Angelis & Sponso restauratur.] & in puteum sulfure ac pice bullientem projecerunt; carnem ejus ungulis acutissimis laceraverunt, & eam tamquam mortuam relinquentes abierunt: ipsa vero a duobus Angelis restauratur. In ultima vero nocte ad Frisiam perduxerunt, & post innumera tormenta eam aquis profundissimis immerserunt, maximasque arbores super ipsam jactantes abierunt; & ecce Sponsus diu desideratus advenit, & ipsam curatam in suum thalamum cum lætitia reduxit. Numerus dæmonum ducenta millia, qui confusi disparebant. Item in Cœna Domini, vespere suo thalamo inclusa, [Christo compatiēs, liberat consanguineos duos.] & Christo singulis horis compatiens, omnia stigmata Dominicæ Passionis accepit. In die sancto communicavit: quæ mox rapta est, & Sponsi præsentiam adepta: ubi pro speciali clenodio duas animas consanguineorum vidit coronatas: quarum una adhuc sexcentis, alia trecentis annis in Purgatorio pati debuisset.

[83] In alia nocte, quæ est ante Vigiliam Pentecostes, [In Vigilia Pentecostes varie cruciata,] quidam dæmones os ejus extenderunt; reliqui vas plenum sulfure ac pice in ejus os, nares, oculos & aures infuderunt: quo facto scyphum ei aureum plenum spurcitiis & veneno in corpus ad potandum perfuderunt: quæ interiora ejus succenderunt. Post hæc dixerunt: Ipsam potavimus, nunc eam vestibus scarlaticis induemus: quibus indutis quasi flamma comburebatur: & dixerunt: Istam potavimus & vestibus induimus: nunc autem ad molle stratum deferatur ad pausandum. His dictis eam sursum in aëra levaverunt, & mox deorsum projecerunt: qui salientes pedibus super eam erant, ita quod ex diuturno saltu singula membra Virginis a corpore fuerunt separata. Quibus recedentibus singulis noctibus sanabatur: in ultima nocte Sponsus Sponsam vere curavit ab omni læsione. In die autem secundo rapitur, & gratiis Spiritus sancti inebriatur & ditatur: ubi duas animas invenit, hoc in festo coronatas: quarum una fuit Burgensis prædivitis de Colonia, qui ante annum & dimidium obierat. [videt plures animas a diuturno Purgatorio absolutas.] Hic dum viveret, semel tantum Virginem magna cum devotione, desiderio & fide refecerat, cum ejus sodalibus & Beghinis: qui post cibum secrete pedibus ejus prostratus, humiliter petivit ut pro se oraret. Hujus anima adhuc triginta millia annorum Purgatorium luere debuisset. Reliqua erat mater cujusdam puellæ sibi familiaris, quæ centum adhuc annis puniri debuisset. Cum his septem aliae [animæ] precibus ejus sunt ereptæ, quæ ante duos annos in Colonia obierunt: hi triginta annis adhuc pati debuissent, quorum quinque masculi & duæ fœminæ, annorum XV vel circiter.

[84] Item post Octavam Pentecostes, prima nocte, [Post Pentecosten plurimum passa,] dæmones immundissimum fœtorem spargentes super eam, pæne ipsam suffocaverunt, secunda nocte tartareum ignem emiserunt, cum quo corpus ejus incendentes mirabiliter cremaverunt. In tertia nocte plumbatis fustibus illam cædentes erant, donec membra ejus ab invicem atrociter separaverunt. Item per hebdomadam ante Assumptionem beatæ Mariæ innumerabiles pœnas sustinuit, ad modum Purgatorii: scilicet super humanum modum fervidum ignem, & intolerabile gelu &c. in quibus singulis momentis defecisset, nisi Deus subvenisset. Præter has spirituales passiones singulis noctibus a septem dæmonibus gravissime torquebatur, qui eam tunsionibus & verberibus mirabiliter cruciaverunt; deinde extendentes os ejus picem cum sulfure bulliente infuderunt: quo facto relinquentes eam tamquam mortuam abierunt. Ecce Sponsa Christi Christina, [& victrix cum magna dæmonum confusione,] cum esset doloribus nimiis prægravata, a Matre Sponsi Maria visitabatur: a qua mirabilis dulcedinis calice potata, mox sanabatur. In illa nocte quæ est ante Vigiliam, post dicta tormenta, dæmones cum magna confusione coacti, steterunt trepidi coram Virgine, enarrantes cunctarum nequitiarum modum & ordinem secundum imperium Christi; & quod pro excessibus aliorum ut cupivit punita fuit.

[85] Postquam abierunt, in die sancto communicans, Virgo assumpta est ad æthereum thalamum, in quo Rex Regum stellato [sedet] solio; [corā Christi solio videt 16 animas, a se adjutas.] ubi animam cujusdam nobilis, qui ante unum [annum] juxta civitatem Aquisgrani fuerat interfectus, vidit, & coronatam invenit; pro qua innumera sustinuerat tormenta: cum qua sex animas qui erant de comitatu eorum, qui erant ante septem annos aquis interfecti: similiter novem animas eorum, qui erant de diversis partibus oriundi, in gloria intuetur: qui adhuc pluribus annis in Purgatorio mansissent, nisi Virgo suis passionibus eis subvenisset. Item post Assumptionem B. Mariæ, [Illuditur ei sub specie fratris sui.] cum Virgo circumeundo villam pergeret ad ecclesiam, occurrit ei dæmon in specie fratris sui Sigwini, in habitu Prædicatorum. Quem dum Virgo aspiceret, gaudio repleta, cu currit; & salutans amplexabatur. Hoc facto dæmon, recepta deformitatis specie; sursum ascendit cachinnans, quod sic eum salutasset.

CAPUT IX. Aliorum plurium animæ, Virginis cruciatibus adjutæ.

[86] Item ante Nativitatem B. Mariæ, [Post varias pœnas toleratas,] dæmones per quindenam singulis noctibus horribilibus aspectibus eam terruerunt, & immaniter punierunt; inter cetera corpus defuncti offerentes, & ultra quam exprimi potest eam affligentes. Item duabus noctibus, quæ sunt ante Exaltationem sanctæ Crucis, a quodam dæmone durissimis ictibus malleorum per singula membra tunditur, & tamquam divisa per partes relinquitur; sed a Sponso reformatur. [intelligit liberatas 6 animas virorum,] Item ante festum omnium Sanctorum, octo noctibus, indicibiles Purgatorii pœnas sustinuit; scilicet ignem super humanum modum fervidum, & gelu intolerabile, ac ceteras passiones. In die secundo post Communionem rapitur, & cum omnibus Sanctis gloriatur; ubi specialiter de absolutione sex animarum lætificata erat, pro quibus cum aliis tam gravia tormenta passa fuerat. Erant autem animæ sex virorum conjugatorum, [in sacro bello defunctorum.] qui eodem anno in partibus tranmarinis, in conflictu contra Paganos ob fidem Christi, fuerant interfecti; qui adhuc centum annis in Purgatorio puniri debuissent, si preces Virginis & passiones non celerius subvenissent: tres eorum Petri nomine dicebantur, quartus Sibodo, quintus Hermannus, sextus Henricus.

[87] Item post festum Martini tribus vicibus a dæmonibus illudebatur. Prima vice, [Cubiculum suum intrans,] cum quadam nocte deberet thalamum introire: tunc enim ante faciem suam quasi magnum incendium apparebat, unde Virgo perterrita pæne clamasset: sed mox admonita per Spiritum, dæmonis astutiam cognovit. Cumque ulterius procederet, dæmon flammam ignis in faciem ejus sufflans, [terretur specie ignis,] ipsam læsit graviter comburendo. Item altera vice, cum thalamum suum intraret Virgo, quidam dæmon a tergo ejus veniens, percussit eam, dans illi colaphum: a quo Virgo prostrata ad terram corruit, calidumque cruorem tam ab ore quam a naribus vomuit: quo facto, ille confusus disparuit. Item tertia vice cum thalamum intrare deberet, [grandi colapho,] quadam nocte audivit sursum in aëre voces gementium ac lamentatium; unde vehementer exterrita, cœpit cogitare, quid hoc esset, aut quid portenderet, & progressa thalamum introivit. Ubi cum more solito orationibus insisteret, voces illæ lacrymabiles auribus ejus validius insonuerunt, [& horibili lamentatione,] orationisque affectum interrumpendo impediverunt; Virgo autem totis viribus reluctabatur. Et erectis oculis in Cælum, causam tanti tumultus indicari sibi humiliter postulavit. Vix verba finierat; & ecce continuo dæmon, auctor tumultus existens, in nebulam resolutus, per thalamum ejus fœtorem immundissimum perfudit, mox evanescens.

[88] Item in nocte ante festum Catharinæ, dæmones nudato collo & capite Virginis, ipsam per collum rapiebant trahentes ad campum retro curiam Plebani; dorsumque Virginis retrorsum incurvantes, usque ad pedes reflectebant; & blasphemando dicebant, Nisi tu, miserrima seductrix, a perversa vita tua resipiscas, magnum pondus vestimentorum, [atque magnis post tormenta minis.] tamquam furtive subtractorum, collo tuo appendemus, & ad excelsam arborem ante ecclesiam suspendemus; sicque te coram omnibus manifeste confundemus. Hæc & plura alia comminando dicentes, ac virginem insuperabilem videntes, sursum eam in aëra devexerunt; & subsannando ac blasphemando diu in aëre tenuerunt, ac tandem cum magno impetu ad terram præcipitaverunt: [Cogit fateri dæmones, quod hæc faciant,] & hoc facto mox evanuerunt. Tunc Virgo a duobus Angelis reverenter tollitur, ac curatur, ac mirabiliter ad suum thalamum revocatur. Nota quod dæmon adjuratus ab ea, quare ipsam in tantum a servitio Dei & amore impedire niteretur, cum tamen victus ex hoc maxime torqueretur, & pœnas suas multiplicaret; respondit; Mallem omnes pœnas sustinere, quod possem omnes animas defraudare, ut numquam fieret dies judicii; quia tunc per omnia confundemur, & in infernum concludemur: [ex horrore maturandi per ipsam extremi judicii.] & quia timemus cito diem judicii imminere, ac breviter advenire debere, & Altissimum in omnibus festinare, ut impleatur numerus electorum; & te, in fine ad hoc juvandum cælitus & divinitus destinatam, in nostrum damnum & gravamen. O utinam potestatem ab Altissimo haberemus! ab initio te utique delevissemus. Hæc & similia divinitus compulsus sibi revelavit. O qui habet aures audiendi audiat!

[89] Item a secunda Dominica Adventus usque ad Vigiliam Natalis Domini, [Purgatorii pœnas spiritualiter passa,] hæc Virgo singulis noctibus gravissimas Purgatorii pœnas etiam innumerabiles sustinuit; in quibus singulis momentis defecisset, nisi a Sponso suo confortata, mirabiliter [esset] conservata. Præter has spirituales pœnas a dæmonibus corporaliter affligebatur, qui venientes, post multas comminationes & blasphemias, Virginem vestibus expoliatam de suo thalamo ejecerunt; [& alias corporales a dæmonibus,] & corpus ejus acutissimis clavis perforantes, lapidi grandi & frigido confixerunt; & tundendo corpus durissimis lapidibus abominabiliter cruciaverunt. Et hæc facientes blasphemabant, interrogantes eam, si adhuc ab erronea vita resipiscere non vellet. At Virgo Christi, vulneribus sui Sponsi immobiliter intendebat. Porro dæmones, constantiam ejus videntes, corpus cum lapide cui affixum fuerat trahentes per spinas, vepres & glareas, usque ad civitatem Nussiensem perducebant. [ipsam per silvas raptantibus;] Transeuntes per silvam quæ Goirburch dicitur, usque ad ultimam silvam de Poilheyn veniebant; & sic trahendo corpus Virgineum, ad singulas arbores cum lapide affixo cædebant, blasphemantes & dicentes; O misera, nunc invoca Sponsum tuum, in quo gloriaris: nos enim nunc secundum voluntatem nostram te affligimus & sanamus, occidimus & vivificamus: si vero alius Deus præter nos esset, tibi utique in tantis angustiis non deesset. Post hæc tollentes corpus ejus, & sursum levantes, in lutosas paludes sæpe projecerunt; & saltando atque conculcando, corpus in sordibus penitus merserunt; hocque facto recesserunt: sed Virgo singulis noctibus a Sponso confortabatur; & ab omni læsione curata, in thalamum suum per Angelos reducebatur.

[90] Interea cum quadam nocte Virgo a dæmonibus traheretur, [cujusdam transeuntis conversionem impetrat.] contigit quosdam armatos viros transire per locum illum, ubi ipsa torquebatur: qui audientes horribilem clamorem & strepitum, exterriti clamare cœperunt, timentes mori & pertrahi in infernum: unus autem ex ipsis præ nimio timore ad terram corruit de equo, qui clamans supplici voce, ait: Domine Jesus Christe, per mortem Crucis, parce mihi peccatori, & ex hac necessitate clementer me eripe, & de cetero ab omni malo cessabo, & vitam meam emendabo. Cumque hæc dixisset, [Iterum cruciatæ,] ipsa audiente, ecce veniam ei impetravit, unde resumptis viribus equum ascendit, & sanus evasit. In ultima vero nocte inter cetera, cum Virgo Domini a dæmonibus in profundam paludem projecta jaceret, ac præ multitudine & acerbitate passionum vix spiritum traheret; ecce subito Dei munere mirifico septem lupi veniebant, qui mirum in modum deposita feritatis rabie, tamquam agni mansuetissimi, [adsunt 7 lupi,] ad Virginem accedebant; & duo ad manus stantes, duo ad pedes, tres vero ad caput, corpus virgineum leni spiramine calefaciebant: quo facto, cervicibus submissis, & capitibus tamquam ad benedictionem inclinatis, recedebant. Porro Virgo videns ferocissimas bestias Creatori suo obedire, ac sibi in tanta necessitate subvenire, [eique ad dæmonum confusionem ministrant.] ex toto corde suo Dilectum suum benedicebat: atque mirabiliter consolata, & adjurans illos nefandos spiritus, dixit ad eos: Adjuro vos, o malignissimi dæmones, ut indicetis mihi, cur me tam immisericorditer cruciastis; cum irrationabiles bestiæ mihi compatiantur? Qui ipsa jubente abierunt, quorum numerus fuerat quadraginta.

[91] In die Nativitatis Christi communicata est, & raptim Sponso copulata: [Liberat 40 animas e Purgatorio.] ibique tamquam juventus aquilæ renovata ei est, ac facies ejus apparuit quasi nix dealbata. Ubi inter cetera gaudia, de absolutione quadraginta animarum specialiter consolabatur; quarum duæ erant de Stumbele, una scilicet Hildegundis Inclusæ, alia vero cujusdam viduæ nomine Elizabeth, reliquæ erant de partibus longinquis, scilicet de partibus juxta littus maris sitis: inter quas decem erant virorum, quorum tres erant Sacerdotes, reliquæ vero feminarum, quæ multis annis in Purgatorio luere debuissent acerbissimas pœnas. Item tribus noctibus ante sextam feriam, quæ fuit ante Epiphaniam Domini; dæmones ipsam vestibus expoliatam, de suo thalamo ejecerant: & collo ejus apprehenso, cum esset gelu fortissimum, per totam villam contumeliose trahebant ad piscinam de prope sitam: ibi ejus corpus ad glaciem collidentes, quousque cutem cum carnibus de corpore ipsius penitus abstraxerunt: quo facto abierunt. Tunc Sponsa a Sponso visitatur, & sanatur, & mïrabiliter in thalamum revocatur. Mane communicans rapitur, & a Sponso amplexatur: ubi tres animas coronatas speculatur.

[62] Item duabus noctibus ante Purificationem, trahitur super glacies & nives: ubi genibus collisis & membris tamquam contractis, dæmones eam quasi mortuam reliquerunt. At Virgo singulis noctibus a Sponso curatur, & in thalamo relocatur. In die sancto communicavit: quæ rapta sub umbra Dilecti sui amoriflue repausavit, ubi tres animas vidit amore sui coronatas: quarum una erat cognata ejus, quæ ante multos annos obiit; reliquæ erant duarum feminarum de Colonia, scilicet matris & filiæ. Item octo noctibus ante Cœnam Domini maximas pœnas sustinuit, quasi ad modum Purgatorii, quas Dominus non revelavit. In Parasceve Christo compatiebatur, & circa horam … cor ejus amoris compassione rumpebatur; unde anima expressa Christo mancipatur; ubi amoris Sponsi dulcedinem usurpavit, & in foraminibus petræ nidificavit, ac multos fructus procreavit. [ac rursum 30.] In die sancto Paschæ Christo consurrexit, & communicans ad ipsum se erexit: quando Sponsus Sponsam secum vexit, ubi specialiter de absolutione triginta animarum consolatur, pro quibus fuit passa tot tormenta, quæ multis annis puniri debuissent. Item ante Pentecosten octo noctibus, continue centena sustinuit genera tormentorum, sed qualia fuerunt non erat revelatum.

[93] Item ante festum Michaelis, venit quidam dæmon in specie famuli, [Decipitur allatis quasi a fratre literis,] dicens: De Gotlandia venio a fratre Petro, & [litteras] ex parte fratris vestri Sigwini apporto, unde Virgo est multum lætificata. Ille autem aperta pyxide litteram ei dedit: qua recepta eam horror invasit, ipsumque intuens in deformem mox mutatum vidit. Tunc littera, ad modum plumbi onusta, de manibus ejus cecidit in terram: quæ postea a Domino confortata, dixit; Moneo te per passionem Christi, ut discedas. At ille cachinnans dixit, Etsi ad plenum te non decepi, tamen induxi ut munus a me caperes, [& aliis quibus is mortuus fingebatur.] sicque recessit. Item post hæc, cum retro villam pergeret ad ecclesiam, venit iterum dæmon in specie nuntii dicens, Ne turberis, frater vester Sigwinus a seculo migravit; in cujus rei testimonium litteras apporto. His illa auditis, flevit amare: unde videns eum in speciem deformitatis mutatum, ait illi: Adjuro te, ne unquam talibus fallaciis me molestes. Cui dæmon: Saltem te induxi ad lacrymas: & hoc dicto recessit.

[94] [Jactatur inter acies dæmonum armatorum,] Item ante festum omnium Sanctorum, dæmones ipsam super montem igneum vexerunt, ibique in [puteum] plenum bullienti sulfure projecerunt: post hæc ad conflictum vexerunt, dicentes: Hic congregamus duos exercitus, scilicet Ducis Brabantiæ & Episcopi Coloniensis; ipsi se invicem interficiant, & nos animas tollamus. Et fuit hoc tempus dum timebatur fieri conflictus inter Dominos, unde dæmones in species illorum armatorum transformati, interrogaverunt quid hoc esset, quia videbant eam in aëre mirabiliter affligi. Tunc dæmones ei suaserunt, ut postponeret vitam solitam. Qua renuente, mox eam inter armatos projecerunt, & tam celeriter eam sursum revexerunt, quod armati eam comprehendere non potuerunt. Post hæc in proprias species redierunt, [& graviter ab iis cruciatur,] & quidam cum lanceis eam sursum levaverunt, reliqui vero perforanda aliis porrexerunt: heu! eam in tantum pupugerunt, quod corpus ipsius discerptum quasi in nihilum redegerunt. His completis, Sponsa a Sponso ab omni læsione curatur, & dæmones quasi ignitis catenis constricti se confusos fatebantur: quorum quadraginta millia fuerunt numero. In die omnium Sanctorum communicata, & ab omnibus Sanctis est benigne salutata, & amantissimo Sponso suo Iesu Christo a matre ipsius Maria in thalamo præsentata: ubi omnium prædictorum dolorum meruit oblivisci & omnium bonorum reminisci.

[95] Item ante Natale Domini, juxta civitatem Nussiensem, nuda per spinas, tribulos & urticas hanc traxerunt: [ac Nussiam usque raptatur:] ubi corpus ejus virgis acutissimis cæsum, & undique perforatum particulariter ab invicem diviserunt. Quo facto, a duobus Angelis sanatur, & in thalamum collocatur: sicque pluribus noctibus tormentatur, & iterum resanatur. In ultima vero nocte, ante Vigiliam Natalis Christi, cum vellet [dæmon] post cetera cor ejus perforare; erectis oculis in cælum, dixit: [deinde cor perforata,] O Sponse carissime, diu desideravit cor meum frangi ob amorem tuum; fiat tua voluntas. His dictis latus ejus perforatur, & animæ ejus desiderium Sponso combinatur: tuncque sapuit quid sic hoc, Dilectus meus mihi, & ego illi. Interea dæmones confusi & trepidi, victos se per omnia fatebantur: numerus eorum quadraginta millia cum quinquaginta, & abierunt. In die Christi communicans rapitur, & a Sponso suo benigne amplexatur: ubi pro speciali clenodio tres animas vidit coronatas, pro quibus tot tormenta sustinuit: [obtinet tres animas sibi notas,] inter quas una erat avunculi Ioannis de Clusa, altera vero erat amita Virginis; tertia erat prædivitis matronæ de Colonia, [& aliæ mille.] quæ in vita sua eam dilexerat: cum his mille animæ a Purgatorio sunt ereptæ, quæ adhuc pluribus annis puniri debuissent.

CAPUT X. Septem latronum, qui tormenta ejus spectarant, conversio, eorumque liberatio ex Purgatorio: finis certaminum, ac denique Vitæ.

[69] Item infra Octavas Epiphaniæ dæmones adjurati a Virgine, quare tot annis innumeras pœnas sibi intulissent: responderunt, [Cogit dæmonē Virgo fateri quod prævalere ei numquam potuerit.] Non propter aliud quam ad satisfaciendum desiderio tuo [patiendi] pro peccatis aliorum. Inter cetera quæsivit ab uno, ad quid deferret tanta genera telorum? qui dixit: Hæc sunt tela ignea & mortifera, quæ dum cordibus hominum infigo, ad quæque facinora inclino, & ad mortem æternam impello: numquam tamen tibi unum infigere potui, nec omnes dæmones qui sunt in inferno: multos etiam sauciavi, quos habere credidi; sed infelix! per te amisi, nec possum eos causa tui retrahere. Nobis in damnum nostrum nata es, nostras astutias detegis, nostras [vires] reprimis. His dictis abiit.

[97] Item ante Purificationem B. Mariæ, tribus noctibus a dæmonibus est illusa, [Eumdem confundit mentitum de fratre ejus,] cum circuiret villam eundo ad ecclesiam; ipsi vero sursum in aëra, tamquam in tartareo igne succensi, ostendebant ei imaginem fratris sui Sigwini, dicentes: Ecce nunc fratrem tuum ad æterna supplicia ferimus, pro quo inutiliter orationes fudisti. Duabus vicibus sic illusa nihil respondit, sed tertia vice dæmones alloquitur dicens: Adjuro vos cur mihi taliter illusistis, dicentes mendacia? Quia responderunt: Quia sperabamus ejus curam de corde tuo tollere. Hæc dicentes, lapidem igneum adinstar molaris, per quem ipsam sub specie fratris sui illuserant, ante pedes ejus projecerunt, [& graviter torquetur:] dicentes: Hunc lapidem de partibus marinis attulimus, sed heu! compulsi sumus ipsum ad eumdem locum reportare. Qui Virgine jubente tonitruando abierunt. In tertia septimana Quadragesimæ, a quatuor dæmonibus singulis noctibus torquebatur, duo enim acutissimis instrumentis os ejus extendebant, & duo caldarium, plenum bufonibus & aliis venenosis spurcitiis, corpori ejus infundebant; ita quod dicta monstra, corrosis intestinis & disruptis, ipsam inhumaniter cruciaverunt. His abeuntibus ipsa, volutans se huc atque illuc, non poterat sedere neque jacere. Tunc Sponsus per signum Crucis ipsam sanavit.

[98] Item quarta septimana Quadragesimæ, quidam dæmon, [tentationē fratris in se transferi petit.] in specie pinguissimæ mulieris, in lecto Virginis se posuerat nudum, & vestibus Virginis sese operuerat: quam ipsa intuita ad lumen, expavit, deliberans an clamaret vel de camera exiret. Tandem accedens ad lectum experiri voluit an esset phantasma, & mox dæmon ridere cœpit: quem Virgo adjurans, quid esset inquisivit. Ait ille: Ego sum qui fratri tuo Sigwino semper illudo ad meum placitum; quem adjuravit, ut eam pro ipso tentaret. Item duabus noctibus ante Cœnam Domini, dæmones Virginem Christi nudam catena ignea ad quamdam silvam longe distantem pertraxerunt: quæ habuit plus quam sexdecim milliaria in latitudine, & plus quam a triginta in longitudine. [Atrociter cruciatur in remota silva,] In hac silva septem latrones habitabant, qui audientes strepitum & vociferationem, terrore concussi sunt: & tandem currentes, ad locum ubi a dæmonibus tentata fuerat, pervenerunt: sed tunc dæmonss ipsam ad arborem suspenderant, corpusque undique transfixerant, & blasphemando, Ubi est Sponsus tuus, illi objecerant. At Virgo, dum dura sentit vulnera, Dominum laudat, ac humillime ipsius clementiam implorat: unde victi dæmones & confusi, retrorsum fugerunt. Latrones ergo appropinquantes, eamque videntes, interrogaverunt, dicentes: Si homo es, [coram 7 latronibus:] quomodo vivere potes? At illa respondit, Homo sum Catholicæque fidei, ac omnia possum in eo qui me confortat Jesu Christo: qui dixerunt: Et nos pluribus annis fuimus latrones. Ad quos ait Christina: De peccatis vestris compungimini; & nolite desperare, sed misericordiam Dei implorate, & miserebitur vestri.

[99] Ad hæc verba duo fratres carnales compuncti, ceteros ad contritionem hortabantur: [quibus ad pœnitentiā animatis] inter cetera autem requirebant unde esset. Quæ respondit, De quadam villa juxta Coloniam dicta Stumbele. Qui ajunt; Coloniam plus quam per trecenta milliaria abesse arbitramur. Tandem divina miseratione compuncti, consilio Virginis Christi Christinæ ad terram procidentes, veniam postulabant: exclamantes autem lacrymosis vocibus ajebant: Miserere nostri, Domine, amore Sponsæ tuæ prædilectæ; [suaque fassis scelera,] quoniam quindecim Sacerdotes interfecimus, & quinquaginta Clericos tam Diaconos quam Subdiaconos seu Scholares vel Acolythos; præter centum puellas vel matronas violenter corruptas, & mulieres imprægnatas. De reliquis vero mercatoribus, viatoribus & peregrinis non est numerus, quos omnes occidimus nec alicui pepercimus, sed in concupiscentiis abutendo consumpsimus. Interea Virgo confortabat eos, promittens quod pro eis satisfacere vellet. Post hæc corpus ejus mirifici luminis splendore illustratur, & per Angelos sanatur, atque ab oculis eorum sequestratur, & in thalamo suo revocatur. Porro illi claritatem illam non ferentes, ad terram corruerunt, [contritionē finalem impetrat:] deinde cum pergerent ad quærendum Sacerdotes, ut docerentur ab eis, capti sunt ab inimicis: & dum vectes per ventres eorum transcutere vellent, petierunt confiteri: qui irrisi sunt a dicentibus, Modo monachari volunt. Et sic illi interfecti, in locum Purgatorii abierunt, quia veram contritionem precibus Christinæ obtinuerunt.

[100] Item sequenti die, transacta nocte, ad eumdem locum tracta perducitur a dæmonibus: qui illic ad corpora latronum eam cædentes, [mox ibidē pro ipsis iterum cruciatur;] & vectibus de corporibus reorum extractis, omnes ipsos per corpus ejus percutientes, terræ profundissime incusserunt. Quo facto, cum semper Christi Virgo in sui Sponsi amore persisteret, dæmones confusi sese victos esse fatebantur. Ipsa vero per Angelos omnino sanabatur, & in momento ad suum cubiculum reducebatur. Prædicti latrones pluribus millibus annorum puniri in Purgatorio debuissent: sed in proximo Natali Domini, meritis & precibus ejusdem Virginis fuerunt liberati: quia ipsa Christina pro eisdem gravissima & intolerabilia tormenta sustinuit. Post hæc sequenti die, scilicet in Cœna Domini, inclusit se cameræ, & singulis horis Sponso compatiebatur. In die sancto Paschæ communicata, dilectissimo Sponso est præcordialiter adunata.

[101] Post Octavam Paschæ usque ad Pentecosten, pœnas pro latronibus ad modum Purgatorii sufferebat, scilicet ignem, [tum pœnas Purgatorii sustinet,] gelu & similia; quæ naturaliter pati non potuisset, si virtus Christi in ea operata non fuisset, sed singulis momentis perisset. In die Pentecostes Sponsus Sponsam septiformis Spiritus munere ineffabiliter consolatur: ubi pro speciali dote notificatur eidem, quod propter tormenta quæ sustinuit, maxima alleviatio latronibus esset facta. Erant autem nomina eorum: Symon, Remboldus, Hermannus, Constantinus, Volmarus, Vorclenus, & Egbertus: [ipsumque illis abbreviat intra menses 9.] qui a Cœna Domini usque ad festum Nativitatis Christi, ut dictum est, fuerunt in Purgatorio, sed secundum culpam plus quam millesies mille annis pœnas pati debuissent, si Virgo Christi pro eis Dei misericordiam non obtinuisset, & pro ipsis corporaliter corporis pœnas non sustinuisset.

[102] Item ante Vincula S. Petri, quadam nocte habuit hæc Virgo visionem de quodam nobili, [Nobili in pugna cæso,] qui ante paucos dies juxta Aquisgranum in conflictu est occisus. Hic pluribus annis in peccatis vixit: tamen hoc solum bonum habuit, quod semper in Missa seriose Deum oravit, ut contritionem ante mortem obtineret; hoc etiam adminiculum habuit, quod bonos dilexit. Et ecce veram contritionem obtinuit pro peccatis, sed in pœnas Purgatorii est transmissus: [citam meretur purgationem.] quem in tormentis audivit Dei misericordiam invocantem. Unde ipsa compassa, Sponsum ut pro eo pateretur precabatur: sicque factum est. Dæmones quippe inter cetera ipsam super incudem posuerunt, & malleis cædentes membratim ipsam ab invicem diviserunt. Aliis vero noctibus caldarium plenum bufonibus ori ejus infuderunt; quorum numerus erat duodecim millia: quæ a Sponso sanabatur. Item in Dominica ante Vincula Petri communicata, Sponso est conjucta; ubi pro novo dono suscepit, quod undecim millia annorum huic fuerant relaxati; quia totidem dæmones tantis pœnis eam cruciaverant.

[103] Item post Nativitatem B. Mariæ venit quidam dæmon in thalamum Virginis, vetustis vestibus & conscissis indutus; quem circumpendebant multa vasa ad modum ampullarum, [Iterum victo dæmone,] fœtidissimo liquore plena. Cui illa dixit: Quid habes in vasis? Ego, inquit, præcipue insidior Religiosis, & eis ex his propino diversa mala: sed & tuum fratrem Sigwinum in tantum potavi, quod maximum tædium habet Religionis. Hæc audiens illa cum impetu animi in ipsum irruit, & pedibus suis hunc conculcavit, quousque flebiliter dixit: Dimitte me, Sponsa Christi Christina, quia numquam de cetero molestus ero fratri tuo: quem illa adjuravit, dicens ei: Non impedias fratrem meum, sed mihi inferas quæcumque illi sunt inferenda, [petit tentationes ejus a fratre suo in se transferri] præterea qualitatem poculorum effundendo demonstres. Qui unum vas effundens, abominationem [tanti] fœtoris exhalavit, quod illa pæne fuerat suffocata. Item ante festum omnium Sanctorum in ultima nocte, dæmones ei venena infuderunt; postea vero uncis ferreis dilacerando corpus ipsius, membratim diviserunt: quibus abeuntibus a Sponso recuratur. In die omnium Sanctorum post Communionem rapta & in Sponsi thalamum est introducta: ubi scire meruit latronum prædictorum absolutionem in Natali Domini futuram.

[104] Item ante Natale Domini, dæmones ipsam nudam a thalamo per vepres & spinas trahentes, [& denuo cruciata,] horribiliter pupugerunt: deinde singulis digitis & pedicis infixis acutissimis instrumentis, corpus ejus sursum in aëra levaverunt, & iterum in terram dimiserunt. Deinde cruribus genibus, & collo confixis, ad excelsam arborem in Goyrburch suspenderunt; quæ duos ramos ita conjunctos habebat, quod corpus ejus sine maxima læsione illos transire non posset. Per eosdem ergo miserabiliter hanc traxerunt, ita quod quasi singula membra ejus terendo confregerunt; & blasphemantes dixerunt; Ubi nunc est Deus tuus? moxque confusi abierunt. Et ecce duo Angeli corpus curatum in thalamum reduxerunt. [videt latrones in gloria, cum aliis 20 liberatis.] Numerus illorum triginta & unus. In die sancto Natalis Christi communicata, & in amplexus Christi rapta, mox in speculo æternitatis animas septem latronum invenit coronatas; cum quibus XX animæ eodem die sunt receptæ, quarum duæ de Colonia erant, sed reliquæ de diversis partibus, quarum, quælibet viginti annis vel circiter puniri debuisset.

[105] [Terretur mendaci relatu de fratre,] Item post Octavam Epiphaniæ, quidam dæmon venit in thalamum ejus, ipsa ignorante & orante, qui cachinnado strepitum faciebat. Interrogatus ergo cur sic faceret; respondit: Quia jam totus mundus mihi obedit: nam & religiosus Habitus pro magna parte subjacet mihi: sed specialiter gaudeo, quod fratrem tuum Sigwinum cum aquas maris transire deberet, navi fracta demersi in profundum, [promissis frustra solicitatur,] animamque ipsius ad inferos tunc devexi. His dictis, adjuratus abea, utrum vera essent quæ protulisset; respondit; Utique, sed de fratre tuo sum mentitus: & post hæc fulminando cum turbine recessit. Item ante Cœnam Domini, nuda ad quamdam silvam longinquam trahitur: ubi dæmones levantes eam ad cacumina arborum, gloriam & omnes regiones mundi ostenderunt illi, dicentes: Hæc omnia volumus tibi dare, & magnis honoribus te sublimare, [& pœnis torquetur,] si nobis amodo nulla damna decreveris irrogare. Qua renuente, dæmones totum corpus ejus clavis acutissimis perforantes, arbori affixerunt; & blasphemantes abierunt. Duabus noctibus ante Cœnam Domini solvitur ab Angelis, & sanatur, ac in thalamum suum revocatur. In tertia nocte cum clavis ad cor percutitur: sed anima expulsa ad Sponsum festinavit. Numerus dæmonum septem millia, qui per totam Quadragesimam ipsam affligebant.

[106] Item tribus noctibus ante Pentecosten, inter cetera dæmones, portantes infantulum vagientem, [nec vincitur objectu turpis calumniæ;] comminantes dicebant illi: Nisi tu, miserrima seductrix, de misera familiaritate Sacerdotum abstineas, te diffamabo; & quod istum infantulum de Plebano genueris, omnibus propalabo. Cumque hæc & plura alia diceret, ac Virginem immobilem cerneret; ipsam horribiliter cum dicto infantulo cædebat; & ipsam cædendo, quasi eumdem interficeret incedebat; & confusus mox abibat. In die sancto communicavit, & donis sancti Spiritus abundavit, ubi de absolutione ducentarum animarum consolabatur, [novisque suppliciis] quarum quælibet trecentis annis adhuc puniri debuissent. Sex noctibus ante festum omnium Sanctorum, continue dæmones acutis instrumentis, caput, genas, aures, oculos, nares, scapulas, pectus, genua, pedesque, singuli singula membra Virginis transfigentes, ad terram quatiendo & ad parietes allidendo indicibiliter punierunt; & blasphemantes ventrem lacerando discerpserunt. Inter hæc omnia Virgo, vulneribus Christi intendens, dixit: Quæcumque patior libenter perfero amore Sponsi mei Jesu Christi.

[107] Notandum quod semel singulis annis in Adventu, & semel in Quadragesima, post Communionem non fuit rapta; [quæ ei per Adventum replicantur.] sed sanguineas guttas emanavit. Item prima hebdomada Adventus venerunt duo dæmones, aspectu horribiles singuli, in thalamum Virginis orantis: & primo variis sermonibus ac perversis adultionibus ipsam aggredientes, eam in omnibus fuisse deceptam asserebant; & nisi confestim ab erronea vita discedat, ac eorum consiliis acquiescat; ipsam, multis tormentis coram ea exhibitis, exterminare funditus minabantur. Et his dictis, ipsi nullam per illam hebdomadam corporalem læsionem inferebant. Item post secundam Dominicam Adventus, venerunt dæmones in thalamum ejus: & post multas comminationes irruentes in eam, variis tunsionibus & afflictionibus ac verberibus punierunt; & cum testis amphorarum corpus ejus undique dilacerando perforaverunt, & hoc facto abierunt. Mane autem facto non fuit rapta post Communionem; sed totum diem in gemitibus & orationibus ac amarissimis lacrymis continuavit. Circa vesperam vero, de voluntate Dilecti sui consolata, aliquantulum respiravit: & sic usque ad diem tertium absque dæmonum persecutione permansit.

[108] Item per annum cum dimio non comedit aliud quam gingiber, quod fuit tempore conflictus inter Dominum Siffridum Episcopum Coloniensem, & Ioannem Ducem Brabantiæ in Worenc, [Pro cæsis aut periclitantibus in prælio Woringano anno 1288] ubi Dominus de Bergis intercessione Virginis evasit mortem; &, quod rarum ibi fuit, etiam non erat captivatus. Insuper intercessit pro aliquibus Dominis de Luchemborgo, & aliis quampluribus, qui ejus precibus & intercessione infernales pœnas per misericordiam Dei evaserunt. Hæc vero præscripta genera tormentorum innumera & incomprehensibilia, pro his & pro aliis pati a Domino impetraverat: nam dæmones tunc eam ad modum piscis qui debet assari, [graves pœnas subit,] salsabant per unum annum & dimidium: postea sanguine fluebat, & dolebat, ita quod duo linteamina ad minus in die adeo fiebant sanguinolenta, quasi sanguine fuissent intincta. Totus ejus potus totidem vicibus in sanguinem est mutatus: qui per illas diras [plagas] fictas in corpore circumquaque pœnaliter confluebat. [post quas eidem requies conceditur;] Hæc fuit ultima pœna quam dæmones Christi Sponsæ Christinæ intulerunt. Itaque post conflictum in Worenc b omnis persecutio diaboli cessavit omnino. Illo tempore Sponsa, Sponsi gratia, Luciferum, cum omnibus dæmonibus qui sunt in inferno & extra, fortiter pugnando & viriliter vincendo superabat divinitus; ita quod de omnibus scilicet carne, mundo, & diabolo gloriose triumphabat.

[109] [ac denique an. 1313 sancte mortua,] Tandem anno a Christi Nativitate MCCCXIII; in nocte sancti Leonardi Confessoris, dilecti, candidi & rubicundi, electi ex millibus, Sponsa Christi Christina, septuagenaria migravit ab hac Ecclesia militante; & pervenit felicius ad Ecclesiam triumphantem. c Hujus sacrum corpus quiescit in tumba humatum in ecclesia Canonicorum in Nydeche in terra Iuliacensi: [quiescit apud Canonicos in Nidek.] nondum enim est a terra elevatum, nec ipsa beata Virgo ab ecclesia canonizata; quamquam fuerit Domino Papæ, ut hoc fieret, supplicatum.

ANNOTATA D.P.

a Apparet hujus Vitæ Auctorem plus aliquid habuisse, quam Acta prolixiora, siquidem nusquam ibi spatium silvæ exprimitur. Idem & alia multa ostendunt.

b Nunc vulgo Woringen, paulo plus quam tribus leucis infra Coloniam, ubi commissum prælium an. 1288, 5 Junii, pertinacissimum omnino & ultra quinque horas dubium; periclitatus de vita Dux, captus Episcopus, occisi hinc Henricus Dux Luxenburgius, inde Bertholdus Mechliniensis Dynasta.

c Hic inserabatur, loco plane non suo, aliunde ex margine traductum in textum miraculum Comitis a paralysi sanati, ipsumque secuta Elevatio ossium; sicut illud hinc sumptum rhytmice retulimus.

Juni IV: 23. Juni

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 22. Juni

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 22. Juni

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 13.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.