25. Mai
VIGESIMA QVINTA DIES MAII.
SANCTI QVI VIII KALENDIS IVNII COLVNTVR.
Sanctvs Urbanvs Romanus Pontifex. Martyr Romæ.
S. Mamilianus, Presbyter, Martyr Romæ.
S. Joannes, Presbyter, Martyr Romæ.
S. Chromatius, Presbyter, Martyr Romæ.
S. Dionysius, Presbyter, Martyr Romæ.
S. Martialis, Diaconus, Martyr Romæ.
S. Eunuchius, Diaconus, Martyr Romæ.
S. Lucianus, Diaconus, Martyr Romæ.
S. Anolinus Commentariensis, Martyr Romæ.
S. Marmenia matrona, Martyr Romæ.
S. Lucinia Virgo ejus filia, Martyr Romæ.
Sancti XXII, item XLII, & quinque millia, Martyres Romæ.
S. Savinus, in carcere extinctus, Martyr Romæ.
S. Passicrates seu Policrates, Martyr Dorostori in Moesia seu Bulgaria.
S. Valentio, Martyr Dorostori in Moesia seu Bulgaria.
Sancti II aut III, Martyres Dorostori in Moesia seu Bulgaria.
S. Sentiana, Martyr Bleræ in Tuscia suburbicaria.
S. Vincentius, Martyr Bleræ in Tuscia suburbicaria.
S. Sanctia, Martyr Bleræ in Tuscia suburbicaria.
S. Juliana, Martyr Bleræ in Tuscia suburbicaria.
S. Vincentius, Martyr Gortynæ in Creta.
S. Joannes, Martyr Gortynæ in Creta.
S. Marius, Martyr Gortynæ in Creta.
S. Eusebius, Martyr in Oriente.
S. Flavianus seu Fabianus, Martyr in Africa.
S. Septimia seu Septinus vel Septimus, Martyr in Africa.
S. Saturninus, Martyr Ephesi in Asia.
S. Saturus, Martyr Ephesi in Asia.
S. Timinus, Martyr Ephesi in Asia.
S. Tomunus, Martyr Ephesi in Asia.
S. Victorius, Martyr Ephesi in Asia.
S. Istialus, Martyr Ephesi in Asia.
S. Victoria, Martyr Ephesi in Asia.
S. Flavinus, Martyr Ephesi in Asia.
S. Eutropia, Martyr Alexandriæ.
S. Cælestinus, Martyr apud Græcos.
S. Canio, Episcopus Afer & Martyr, Atellæ & Acheruntiæ in Italia
Sancti CLX Martyres Carthagine.
S. Maximus, Martyr, in diœcesi Galliarū Ebroicensi.
S. Venerandus, Martyr, in diœcesi Galliarū Ebroicensi.
S. Injuriosus, Conjunx Virgo, in Arvernia.
S. ejus uxor Conjunx Virgo, in Arvernia.
S. Dionysius, Episcopus Mediolanensis in Insubria.
S. Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria.
S. Senzius Presbyter, Bleræ in Hetruria.
S. Leo Abbas, in diœcesi Galliarum Trecensi.
S. Bonifacius Quartus, Pontifex Romanus.
S. Aldelmus, Episcopus Schireburnensis in Anglia.
S. Joannes Psychaita, Confessor apud Græcos.
S. Olbianus, apud Græcos.
S. Gennadius, Episcopus Asturicensis in Hispania.
S. Jejunius, Monachus S. Basilii in Calabria.
S. Gregorius Septimus, Pontifex Romanus.
S. Gerius, apud Montem Sanctum in Piceno.
B. Claritus, Fundator monasterii a se dicti, Florentiæ in Hetruria.
B. Jacobus Philippus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Faventiæ in Æmilia.
S. Maria Magdalena de Pazzis, Ordinis Carmelitarum, Florentiæ in Hetruria.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| Sanctos Synesium & Theopomptum Martyres habere venerationem Romæ in ecclesia S. Blasii in Campitello, eorumque ibi Reliquias esse, scribit Abbas Prazza in Sanctuario Romano. De iis egimus inter Prætermissos XXI Maji: ac diximus, illos esse qui sub nomine Theopempti & Theonæ coluntur | III Januarii. |
| Adelmus, aliis Adelelmus, sive Elesme, Abbas, inscriptus est Menologio Buccelini. Nos Vitam ejus edidimus | XXX Januarii. |
| S. Calogerus Episcopus memoratur in scriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Forsan est Calocerus, Episcopus Ravennas, relatus | XI Febru. |
| S. Vitalina Virgo, Artonæ apud Arvernos, memoratur a Iacobo Branche de Sanctis Arverniæ, citato Breviario Claromontano, anno 1535 Lugduni excuso. Acta ejus illustravimus ad diem | XXI Februarii. |
| S. Milo, Archiepiscopus Beneventanus, indicatur in scriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. De eo egimus | XXIII Februarii. |
| B. Bartholomæus ab Anglario, Ordinis Minorum Observantium, Empoli in Hetruria, hoc die refertur in Martyrologio Franciscano: Vitam dedimus, & plus fortaßis in Supplemento dabimus | XVIII Martii. |
| S. Pancharius, Martyr Nicomediæ, indicatur in Menologio Basilii Imp. Menæis, & Synaxario Græcorum, uti etiam, quando Acta martyrii explicuimus, ad diem | XIX Martii. |
| S. Mariæ Jacobi Translatio, Verulas in Hernicis, a Martyrologio Romano hodie commemoratur: celebratur etiam in pluribus per Galliam, præsertim Narbonensem, Ecclesiis: & totum proprium habet in Ecclesia Arelatensi, ubi pro secundo Nocturno sumuntur Lectiones ex libro Hieronymi contra Helvidium, in hoc cum Henschenio consentientis quod eamdem esse putet cum ea, quam alii vocant Mariam Cleophæ. Ordo Carmelitanus, pro speciali sua erga Deiparam devotione, etiam consanguineas ejus colendas sibi censuerat, & in antiquioribus Missalibus ac Breviariis suis notatum habebat, Octavo Kal. Junii, Mariæ Jacobi & Salome Duplex, cum Officio proprio toto; Daniel a Virgine Mariæ in Speculo indicare videtur, recentiori usu translatum festum esse ad XXII Maji: sed neque isto, neque alio ullo die invenimus quidquam in recentiori Breviario Ordinis anni 1672: de Salome agit Romanum Martyrologium | XXII Octobris. |
| Nos de Maria Cleophæ potißimum egimus | IX Apr. |
| S. Maronis Martyris natalis, in territorio Reatino, indicatur in Mss. Vaticano S. Petri, Parisiensi S. Victoris, & alio Reginæ Sueciæ: & omisso loco in Mss. Casinensi, Altempsiano, & alio Vaticano S. Petri. Videtur S. Maro Presbyter & Martyr esse, quem cum aliis celebravimus ad diem | XV Aprilis. |
| SS. Sulpitius & Servilianus indicantur in Ms. Martyrologio Trevirensi S. Martini, aliis Supplicius & Servilianus Martyres Romani, relati etiam duobus proxime elapsis diebus. Acta eorum dedimus | XX Aprilis. |
| S. Euphrasii, e septem primis Episcopis a SS. Petro & Paulo in Hispaniam missis, translatio Reliquiarum, partim ad Regale S. Laurentii cœnobium in Escuriali, partim Iliturgim anno MDXCVI facta hoc die, indicatur in Hagiologio Lusitano Cardosi, & explicatur a Tamayo Salazar in Martyrolog. Hispanico, quando & nos de eo egimus | XIV Januarii, |
| Vti de ejus aliorumque adventu in Hispaniam | XV Maji. |
| S. Secundus, Episcopus Confessor; refertur in scriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. An Episcopus Abulensis? Colitur is | I & XV Maji. |
| S. Gerbertus Episcopus proponitur in iisdem Additionibus, nobis hactenus incognitus. S. Gerebernus Presbyter & Martyr, cum S. Dympna, relatus est | XV Maji. |
| S. Desiderius Episcopus indicatur in Ms. Augustano S. Vdalrici. Videtur esse aut Lingonensis, aut Viennensis, relati | XXIII Maji. |
| Memoria S. Marthæ, matris S. Simeonis in monte Mirabili, recolitur in Menæis Chiffletianis cum elogio, Synopsin Vitæ complexo: quam pridie, cum Vita Simeonis filii ejus, edidimus | XXIV Maji. |
| Innocentius Martyr refertur in Ms. Parisiensi Labbæi, & Macentius dicitur in Ms. Augustano S. Vdalrici. Ast Innocentius appellatur a Petro de Natalibus, qui aliis est Vincentius in Portu Romano, relatus | XXIV Maji. |
| S. Marcelli depositio, in apographo Corbeiensi Martyrologii Hieronymiani sub finem proponitur: at S. Marcelli Confessoris depositio legitur in apographis Lucensi & Blumiano. in Ms. Trevirensi S. Maximini hoc modo traditur: Alibi depositio S. Marcelli Episcopi. In Ms. Ecclesiæ Vaticanæ: Alibi S. Marcellini Episcopi. Difficile est conjectare, quisnam, ex pluribus hoc nomine Sanctis, esse poßit. Additamentum Gallici antiquarii arbitramur, & forsan ab aliis ad alium diem relatum. Est S. Marcellus Episcopus Tungrensis ad IV Septembris, Parisiensis ad I Novembris, Diensis ad V Aprilis: & sic plures alii referuntur. | |
| S. Præcellii Martyris corpus adservatur in Collegio Societatis Jesu Ocaniensi in Castella nova, Roma acceptum: de quo ex Pseudo-Dextro & conficto Luitprando varia congerit Tamayus Salazar in Martyrologio Hispanico ad hunc diem: quod indicasse forsan nimium est. | |
| SS. Manilion, Joannes, Martialis, Eunuchus, & Lucianus Diaconus, Martyres, memorantur in præscriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis. Nobis hæc claßis Martyrum hactenus incognita: forsan alicubi coluntur, quod aliquæ Reliquiæ ibi asserventur. | |
| SS. Felix & Vincentius, Confessores & Sacerdotes, colebantur olim in ecclesia ipsis dicata, ubi & corpora eorum requiescebant, prope urbem Atellam, inter Capuam & Neapolim: sed cum urbe hac simul dicta Ecclesia eversa est. Horum memoria servatur ad hunc diem in Actis S. Canionis, in dictorum Sanctorum cœmeterio sepulti. | |
| SS. Felix & Felix, Confessores, habuerunt olim basilicam cognomento Argentariam, prope dictam Atellam, cujus memoria extat in dictis Actis S. Canionis. De iis nonnulla in Annotatis observantur. | |
| Amonius Atellæ in Campania indicatur in Ms. Richenaugiensi prope Constantiam in Suevia. Celebrantur præcedenti die Sancti Atellani Elpidius Episcopus, Cyon Presbyter, & Elpicius Levita. An iis adjungendus Amonius, an per errorem isti loco adjunctus, dubitamus. | |
| Lucianus Presbyter, cui corpus S. Stephani revelatum, dicitur in nuper excogitato Chronico Maximi XXV Maji mortuus, & titulo Sancti honoratur, inscribiturque Martyrol Hispanico Tamayi-Salazar. De cujus veneratione Ecclesiastica certiora monumenta expectamus. Hispanum autem fuisse, ut credamus, numquam movebit prætensi illius Maximi auctoritas, quæ nulla apud nos est. | |
| Mutius, ex latrone monachus ac dein Abbas; & Mutius, obedientia clarus; referuntur a Petro de Natalibus, & hunc secutis Greveno, Witfordo, Maurolyco, Canisio, Ferrario. Prior aliis dicitur Patermutius, de quo Ruffinus in Vitis Patrum cap. 9, & Palladius cap. 54. De altero Caßianus lib. 4 Institutionum cap. 27. Non reperimus illis cultum Ecclesiasticum a Græcis aut Latinis tributum. | |
| Dunchadus Abbas Hiæ, filius Kinnfaladii, memoratur in Ms. Hibernico Tamlachtensi. Sub hoc Abbate S. Egbertus Presbyter venit in insulam Hiensem, & Dunchadum ejusque monachos ad legitimam celebrationem Paschæ perduxit, uti 24 Aprilis refertur in Vita S. Egberti num 9, ubi annotavimus, eum anno 717 decessisse. | |
| Crumtherus Coël, sive Presbyter Coëlius de Killmor, Mocholla, filia Damæ, Modomnocus, indicantur in dicto Ms. Tamlachtensi. Forsan sæpius alibi relati. | |
| VVoradus & Vinedbaldus, Sacerdotes; Verwaldus & Benegardus, Diaconi monasterii Sithiuënsis, se Deo devoverant a monasterio non recessuros. Hi a Danis diversis mactati cruciatibus martyrio coronantur, Sabbato Pentecostes anno DCCCLXI. Ita Iperius in Chronico Ms. Bertiniano Capitulo 14 in Hugone Abbate 14. Hos Menardus, Bucelinus & Saussajus referunt ad hunc diem, ac beatos Martyres appellant. Citatur a Menardo Molanus, qui eorum meminit in Chronico Sanctorum Belgii cap. 12. a quo appellantur VVocardus & VVinebaldus Presbyteri, Gerardus & Regenardus Diaconi. Quia autem in Profesto seu Sabbato Pentecostes dicuntur occisi dicto anno DCCCLXI, referendi erant ad præcedentem diem XXIV Maji, tunc enim littera Dominicali E Pascha celebratum fuit VI Aprilis, & festum Pentecostes XXV Maji. Hæc autem sunt quæ de his scimus, quos nullis antiquioribus fastis ascriptos reperimus: nisi forte sint Barctwardus & Dictwardus Martyres, relati hoc die a Greveno in Auctario Vsuardi, qui in Ms. Florario dicuntur beati Confessores. | |
| Gilbertus, sub S. Bernardo monachus in Clara-valle, dein Abbas Suinsetensis in Comitatu Angliæ Lincolniensi, cum titulo Beati memoratur ab Henriquez, Chalemoto, & Bucelino. Iongelinus de dicto monasterio indicat, ibidem floruisse Gilbertum, sed ab omni venerationis titulo abstinet. | |
| Egilhardus Abbas VIII S. Cornelii ad Indam, cum titulo Beati, adscribitur Fastis Agrippinensibus a Gelenio, & Theodoro Rhay, inter Animas illustres Iuliæ, Cliviæ, Montium: fuit anno 881 Berchemi Cliviæ pago occisus a Normannis, suspicaturque Gelenius ab ejus nomine detortum vulgare nomen Sant-Eulard, inditum cuidam sacello ibidem in silva prope Bullendorf. Nullum ejus cultum in suomet Indensi prope Aquisgranum monasterio reperimus, quare de illo sacello, quis ibi Patronus & quo die colatur, certiorem petimus informationem. Meminit eorumdem Ioannes Mabilio in Appendice ad seculum IV Benedictinum ubi agit de Martyribus Monachis seculi IX: sed fatetur nihil se reperisse de illius Egilhardi cultu, nisi in recentioribus nonnullis, iis scilicet quos jam nominavi. | |
| Catharina ab Angelis, ordinis Prædicatorum in monasterio sancti Spiritus Beneuenti, erga sacratissimam Eucharistiam mire devota, indicatur hoc die in Anno sancto ejusdem Ordinis. | |
| Ludovicus Frisen, Ordinis Minimorum, Lauduni mortuus, inter Pios recensetur a Saussajo. | |
| Claudius Reignatus in Gallia anno 1510, Franciscus a Bajona in Corcyra anno 1595, Mentia a Mendosa in Hispania anno 1558, Ordinis Minorum, indicantur in Martyrologio Francisc. Arturi; & Mentia etiam in ejus Gynæceo. | |
| Thomas a Jesu, Ordinis Discalceatorum, monasterii fundator Coloniæ, mortuus anno 1627, ut vir venerabilis inscriptus est Fastis Coloniensibus Gelenii. | |
| S. Alphæus Apostolus hodie notatur in pace quievisse in Synaxario Chiffletiano. Est pater SS. Matthæi & Iacobi Apostolorum: de quo agimus sequenti | XXVI Maji. |
| S. Therapon, Episcopus Cypri & Martyr, Constantinopolim translatus; & Therapon, Episcopus Sardium & Martyr, indicantur in Menologio Basilii Imperatoris: de utroque agimus die sequenti | XXVI Maji. |
| S. Eleutherius Papa memoratur ab Adone, Notkero, & in pluribus Mss. In Martyrologio Romano, cum solenni veneratione, | XXVI Maji. |
| S. Juvenalis, Episcopus Calari in Sardinia, indicatur in Catalogo generali Ferrarii: in quo iterum, & in ejusdem Catalogo Sanctorum Italiæ, refertur ad diem | XXVIII Maji. |
| Egilhardus Abbas S. Cornelii prope Aquisgranum, a Normannis occisus, ut Martyr relatus ad VIII Kalendas Iunii a Gelenio, ejusque exemplo a Theodoro Rhay; sed curavit nos moneri Gelenius, referendum ad VIII Kalendas Iulii, sive | XXIV Junii. |
| S. Goaris Presbyteri Translatio inscripta est Ms. Florario, Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno 1490 excuso, & Auctario Greveni. Dies natalis est | VI Julii. |
| S. Stephani Translationem, Constantinopoli Venetias, celebrat Bellinus a Padua in editione Veneta anni 1498 & Parisiensi an. 1521, addens factam ad monasterium S. Georgii majoris anno 1110. Molanus in tribus editionibus idem habet. In prima editione anni 1568 videtur innuere, hanc Translationem esse S. Stephani Junioris, cum addit in margine: Lege 20 Novemb. additionem ex Eutropio. Agit autem eo die de S. Stephano Juniore. Sed in aliis editionibus istam annotationem omisit, & reposuit (brevius tamen) 28 Novembris, uti & Romanum aliaque Martyrologia. Canisius in secunda editione idem quoque habet, quod Bellinus & Molanus, & addit: De quo plenus 20 Novembris. At 20 Novembris agit de Stephano Iuniore, itemque 28: sed fortaßis, diversos credidit. Maurolycus 25 Maji: Item Translatio S. Stephani Martyris, ex Byzantio Venetias in cœnobium S. Georgii. Galesinius: Venetiis Translatio S. Stephani Martyris: cum illius Reliquiæ e Constantinopoli ad eam urbem asportatæ sunt in ecclesiam S. Georgii. In Notat. ait diserte, non Protomartyris eam Translationem esse: & factam ait an. MCX. Ferrarius in Catal. Gener. Venetiis Translatio S. Stephani Martyris ex Byzantio. In Notat. ostendit de Protomartyre agi, cum quærat qui illic esse poßit, qui Romæ sit in æde S. Laurentii. Habemus Acta Translationis ex codice Ms. Reginæ Sueciæ, qui fuerat Pauli Rhamnusii & amicorum, in quibus vocatur Protomartyr. Habemus & alia Acta Translationis S. Stephani Protomartyris Romam. Quæ omnia poterunt excuti ad diem Inventionis aut Natalis ejusdem. Interim si quid certi poßit suggeri, cum grati animi significatione proferemus. Seponimus illa saltem usque ad | III Augusti. |
| S. Joannis Baptistæ & Præcursoris Inventio tertia Capitis celebratur a Græcis in Menæis & Menologiis, itemque a Maronitis in suo Arabo-Ægyptio Martyrologio. Item a Molano in Auctario Vsuardi. De ea agi poterit in festo Decollationis | XXIX Augusti. |
| Nicetas, Martyr apud Gothos, refertur apud Petrum de Natalibus lib. 5 cap. 40: & secuti sunt Grevenus, Witfordus, Maurolycus, Canisius: quæ autem de ipso narrantur, sunt extracta ex Actis S. Nicetæ Martyris, dandis | XV Septembris. |
| Adiliæ, sororis S. Bavonis, ad VIII Kalendas Junii nomen reperit Molanus, in bibliotheca Præposituræ. S. Bavonis Gandensis. Quibus lectis, asserit se non dubitasse, quin B. Bavonis ecclesia olim S. Adiliæ memoriam in divino Officio celebraverit. Ceterum quo loco quiescat, & quæ ejus fuerit vita, nusquam reperire potuit; nisi sit S. Adilia Orpiensis: quam dubitationem, ex quarumdam Ecclesiarum Martyrologiis conceptam, ad ultimum diem Junii de S. Adilia acturus Molanus, a se proponendam pollicetur. Molanum sequuntur Ferrarius, Saussajus & Fisen in Floribus Ecclesiæ Leodiensis, sed nihil lucis affundunt: nec nos modo afferre possumus. Si quid certi assequamur, poterit indicari ad Vitam S. Adiliæ Orpiensis | XXX Junii. |
| Aut ad Vitam S. Bavonis | I Octobris. |
| S. Francisci Translatio Assisii, ab ecclesia S. Georgii ad basilicam in ipsius honorem constructam, facta anno MCCXXX, celebratur in variis Martyrologiis, uti in aliquo Ms. acceptio Stigmatum. De quibus omnibus agendum erit | IV Octobris. |
| S. Caprasius memoratur in Kalendario Lucensi apud Florentinium; & dicitur Martyr in castro Gola, in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Nobis hactenus ignotus est, nisi sit Caprasius Martyr Agenni, referendus | XX Octobris. |
| S. Aurelius Episcopus, eodem quo S. Dionysius, cujus Corpus Mediolanum reduxerat, die defunctus, eodem etiam refertur a Molano in Additionibus ad Vsuardum anni 1588, allegaturque in Notis homilia S. Ambrosii in ejus funere ex Trithemio, sic exordiens, Amisimus fratrem: quæ Homilia utinam alicunde in lucem erumpat, pro die Translationis, quo is colitur Hirsaugiæ in Suevia | IX Novembris. |
| Demetrius, commilito S. Martini, refertur a Corvasserio in Historia Episcoporum Cenomanensium a Pag. 88 ad 95: sed de falsitate res tota suspecta est. Si aliquid poßit solidi haberi, licebit illud cum S. Martino exhibere ad diem | XI Novembris. |
DE SANCTIS MARTYRIBVS ROMANIS,
VRBANO ROMANO PONTIFICE, MAMILIANO, JOANNE, CHROMATIO, DIONYSIO
PRESB. MARTIALE, EUNUCHIO, LUCIANO DIACONIS, ANOLINO COMMENTARIENSI,
MARMENIA MATRONA, LUCINIA VIRGINE EIUS FILIA, ALIIS XXII, ITEM XLII,
ITEM QUINQUE MILLIBUS, ET SAVINO IN CARCERE EXTINCTO. ITEM ALIO SANCTO
URBANO, ROMA CATALAUNUM IN GALLIAS TRANSLATO.
ANNO CCXXX.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Urbanus Romanus Pontifex. Martyr Romæ (S.)
Mamilianus, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Joannes, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Chromatius, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Dionysius, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Martialis, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Eunuchius, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Lucianus, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Anolinus Commentariensis, Martyr Romæ (S.)
Marmenia matrona, Martyr Romæ (S.)
Lucinia Virgo ejus filia, Martyr Romæ (S.)
XXII, item XLII, & quinque millia, Martyres Romæ (SS.)
Savinus, in carcere extinctus, Martyr Romæ (S.)
AUCTORE G. H.
§. 1. Varia Acta martyrii: aliqua hic edita, reliqua omissa. Actorum Appendix.
Qvamplurima extant in pervetustis codicibus Mss. Acta martyrii S. Urbani Papæ: quibus inseruntur præclara certamina aliorum athletarum, in titulo præfixo nominatorum. Antonius Bosius, Iuris utriusque Doctor, asserit se illa reperisse in tribus antiquis egregiis manuscriptis exemplaribus bibliothecæ Vaticanæ, eaque cum historia paßionis S. Cæciliæ Virginis, [Acta ex 3 Mss. Vaticanis,] & SS. Valeriani, Tiburtii & Maximi, fideliter accurateque in lucem edidit Romæ, anno MDC, approbante Paulo Sfondrato S. R. E. titulo S. Cæciliæ Presbytero Cardinali. Hæc Acta nobis ita probantur, ut quod aliis hujus Pontificis Actis præpositum habemus, de hisce plane dicendum arbitremur; scilicet, ea fuisse per Notarios Ecclesiæ Romanæ conscripta. [per Notarios conscripta hic eduntur:] Floruit eo tempore S. Anterus, postmodum Pontifex Romanus, qui gesta Martyrum diligenter a Notariis exquisivit, & in Ecclesia recondidit: ob quam causam in Præfatione ad antiquos Catalogos Romanorum Pontificum, a nobis ante tomum primum mensis Aprilis editos, diximus videri priorem partem primi Catalogi a dicto S. Antero usque ad S. Vrbanum collectam, & ab aliis postmodum suppletam, sub nomine S. Damasi paßim citari, eo quod ab eo ad S. Hieronymum dicatur missus. Est autem summus consensus & horum Actorum, & elogii S. Vrbano in dicto Catalogo dati, ut vere unus idemque Anterus poßit haberi eorum collector & conservator.
[2] Proxime ad hæc Acta accedunt illa, quæ Capuæ extant in monasterio Sanctimonialium S. Ioannis, [omittuntur alia ex Ms. Capuano,] charactere Longobardico exarata, quæ nobis his descripta submisit D. Silvester Ayossa, Capuanus, Rector Ecclesiæ SS. Cosmæ & Damiani, studiis nostris addictißimus, cum suo avunculo Michaële Monacho, dum viveret Canonico Cathedrali Capuæ & Sanctuarii Capuani auctore. Hæc Acta etiam prælo aptaveramus, potißimum quod ea quæ in Appendice adjunximus pro maxima parte in illis etiam continerentur; postea tamen judicavimus ea posse omitti, & si quid in iis occurreret scitu dignum, ad Notas referri. Displicet in iis, quod S. Urbanus dicatur Cathedram sortitus, imperantibus post Macrinum Marco Aurelio Antonio (aliis Antonino Heliogabalo) & Aurelio Alexandro, qui a matre Mammea est appellatus. Nam ut priora Acta cum indicato Catalogo Pontificum habent, & infra constabit, sub solo Aurelio Alexandro Mammeæ filio Pontificalem Cathedram rexit. Non nulla etiam alia (ut nomen sanctissimæ Trinitatis) indicant, ipsa non fuisse composita ante seculum quartum, ut quam indulgentißime ætatem definiam.
[3] Tertio loco possent succedere Acta majora, ut ea in Notis appellamus, quia ultra triginta paginas complent. [item Acta majora ex pluribus Mss.] Hæc habemus in magnis nostris voluminibus membraneis, quæ a mense Majo usque ad finem anni continuantur: eademque Romæ reperimus in bibliotheca Vaticana sub numero 8 & 1195, item in codice Ecclesiæ S. Cæciliæ, & alio Ecclesiæ Lateranensis: quæ omnia, non absque magno labore, contulimus inter se nec non cum Codicibus Duaci in collegio Societatis Iesu & in vicino monasterio Aquicinctino asservatis, ac denique cum Ms. Belfortiano hinc inde contracto. Ea tamen modo non censemus danda, quia miscentur apocrypha varia, & statim sub initium ista leguntur: Postquam B. Calixtus Episcopus, tempore Macrini Imperatoris, [quorum aliqua menda notantur:] per triumphum martyrii migravit ad Christum, sanctissimus Urbanus, jam senex, Cathedram Romanæ Urbis infulamque suscepit. Verum anno CCXVII, quo mense Aprili creatus est Imperator Macrinus, mortuo S. Zephyrino Papa VII Kalendas Septembris, succeßit S. Callistus; & sedit reliquo toto Imperio Macrini, ejusque successoris Heliogabali, martyrio coronatus sub M. Aurelio Alexandro, Mammeæ filio XIV Octobris anno CCXXII, cui tunc primum S. Urbanus subrogatus est, actu forsan Vicarius Callisti carceri inclusi. Perperam quoque in iisdem Actis ista deinde inseruntur: Igitur Pontificatus sanctissimi Urbani; tempore Macrini & filii ejus, fore cœpit: quorum Imperium parvo tempore fuit. Post quos imperavit Antonius (imo Antoninus) cognomento Heliogabalus … cujus gubernaculum Imperii duobus extitit annis (imo annis tribus, mensibus novem, diebus quatuor) Hoc quoque mortuo, ab Urbe condita anno DCCCCLXXV, ab Incarnatione vero Domini nostri Jesu Christi CCXXX ac medio, Indictione III, successit huic in Imperio vicesimus quartus ab Augusto, Aurelius Severus Alexander Mammeæ. Hæc ibi: ex quibus colligimus primo, Auctorem horum Actorum pluribus seculis post S. Urbanum vixisse cum paßim in usu esset scriptoribus tempora rerum gestarum ad Æram Christianam referre. Dein huic Æræ adjunxit annos Urbis Conditæ, cujus tunc usus erat abolitus; nec recte id præstitit, cū annus Christi CCXXX incidat in annum Vrbis conditæ Varronianum DCCCCLXXXIII: fuissetque Indictio, non III hic adjuncta, sed VIII. Deinde, quod maximum est mendum, Alexander cœpit regnare anno Christi CCXXII, Vrbis conditæ anno DCCCCLXXV. Indictione XV: quo eodem anno jam diximus S. Callisto successisse S. Urbanum: cui, inquit idem horum Actorum Auctor, successit in Episcopatu Anteros, vir venerabilis, natione Græcus: in quo iterum plurimum fallitur, quia inter utrumque sedit S. Pontianus, natione Romanus, annis quinque, mensibus duobus, diebus septem. Consuli possunt quæ ante Tomum primum Actorum mensis Aprilis, in Commentario de antiquis Pontificibus deduximus. Præterea, quæ in antiquis Actis, per Notarios Ecclesiæ Romanæ conscriptis, nitide & perlucide traduntur, sunt in hisce Actis majoribus exornata, variis amplificationibus & argumentis ex sacra Scriptura desumptis, quæ apud Gentiles & plane ignaros sacrarum litterarum frustra fuissent tam operose allegata.
[4] Quarto loco videntur numerari posse Acta, in codice satis vetusto Trevirensi monasterii S. Maximini reperta, & a nobis descripta imo forsan ante jam allegata Acta majora olim composita. [emittuntur etiam diversa Acta in variis Mss.] In his etiam S. Callistus memoratur tempore Macrini Imperatoris deceßisse, & Urbanus Cathedram suscepisse; & absque ullius alterius Imperatoris mentione, indicantur Acta martyrii ejus. Non plane absimilia sunt Acta, quæ Ioannes Vlimericus, Prior Canonicorum Regularium ad S. Martinum Lovanii, e suo Ms. Codice transcripta ad nos olim misit, extantque in codice Ms. 81 Reginæ Sueciæ, item in Ms. Parisiensi Cardinalis Mazarini, & Ms. Vltrajectino S. Salvatoris. In his autem Actis narratur sancta Urbani educatio in litterarum studiis, & quomodo fuerit ob pios mores ordinatus, ac dein quæ supra, de obitu S. Callisti, annis Vrbis conditæ, & Æræ Christianæ insertis correximus, [& quæ in Vrbaniensis Monasterii codice habentur triplicia,] intrusa leguntur. Alia denique Acta martyrii reperimus in Archimonasterio Cisterciensi, in quibus ultimo relata plurimum exornantur, addita longa Præfatione ad lectorem & præposita Epistola Apologetica Stephani Abbatis S. Vrbani ad Rogerium Episcopum Catalaunensem, in cujus diœcesi est Abbatia S. Vrbani, uti infra dicetur Fuerunt tres ibidem consequenter Episcopi Rogerii seculo Christi XI. Nos ipsi aliqua spe ulterioris scientiæ assequendæ adducti, dicta Acta ibidem descripsimus sed modo non judicamus molem operis augendam aut ipsorum additione, aut eorum quæ post cum ipsis, denuo Catalauni transcriptis, missa nobis sunt, initio ac fine eadem, sed tertia fere parte contractiora. Fortaßis autem neutra sunt opus Abbatis Stephani; sed alia, quæ in Vrbaniensi Codice tertio loco describuntur, in duplum amplificata, hoc principio, Sanctorum, qui post Passionem ac Resurrectionem D. N. I. Christi sanctam atque Catholicam in sanguine suo fundarunt Ecclesiam, merita vel virtutes quoties annuus revoluti temporis nobis commendat excursus, toties profecto vitæ & sanctæ conversationis nobis debet innovari profectus: quia in illorum exemplis vel virtutibus invenire patenter possumus, unde… ad meliorem vitam proficere valeamus; illorum maxime, quorum specialiter & præsentiæ corporali licet indigni assistimus, & fulciri infusa desuper gratia patrociniis non dubitamus. Apparet hunc librum eo compositum, ut in Anniversario recitaretur: sed quia totus insumitur Actorum præfatorum substantiæ copiosius explicandæ, nec quidquam novæ lucis ad historiam confert, ipsum quoque omittimus; uti & ea quæ sunt a Bonino Mombritio ante ducentos annos edita, quibus (sicut in Vrbaniensi Codice) plurima de Imperio Macrini Heliogabali & Alexandri, [& quæ in editione Mombritii continentur] ad rem propositam non pertinentia, inseruntur. Demum alia Acta submisit nobis Ioannes Gamansius noster ex Ms. Paßionali Bodecensis cœnobii Canonicorum Regularium in diœcesi Paderbornensi, sed hæc potius dici debent Sermo encomiasticus: in quo primo persecutiones usque ad Iulianum apostatam indicantur; [aliaque,] tum omnium genera virtutum, quibus Sanctus excellere potuit, referuntur & nonnulla ex Actis S. Cæciliæ adferuntur. Omittimus recensere compendia, tam manuscripta, quam apud Bellovacensem, S. Antoninum, Petrum de Natalibus, & alios recentiores excusa.
[5] [Actis primogeneis] Porro Acta, quæ sola damus ut plane sincera, quantum possumus judicare, non finiebantur cum obitu S. Urbani, sed continuabantur cum Martyrio S. Marmeniæ & aliorum in titulo relatorum. Verum sicut in Actis SS. Praxedis & Pudentianæ vidimus, Collectores Paßionalium per anni cursum digestorum distraxisse ab invicem, quæ fuerant ab Auctore conjuncta, quod vellent suam singulis Legendam adscribere; sic etiam hic factum opinamur, idemq; suadet utriusque partis simulitudo quoad stylum. Volentes autem seorsim dare quæ erant de S. Urbano, ut idonea clausula finirentur Acta, acceperunt ex Catalogis Pontificalibus VI seculi, numerum sacrarum donationū ordinationumque, cum loco sepulturæ, & tempore vacantis Episcopatus, quæ longe melius hinc auferuntur. Pars autem illa ultima, quæ nobis tertium Caput dicetur, continet interium Carpasii Vicarii, [hic additur Caput ultimum] conversionem SS. Marmeniæ uxoris & Luciniæ filiæ, ac translationem Corporum S. Urbani & Sociorum Martyrum: invenitur autem in Actis Majoribus ante relatis, & in Mss. ex Codice S. Maximini & a Ioanne Vlimerio submißis. Caput hoc sequitur Appendix, ita dicta a nobis quod, licet ejusdem Auctoris omnino esse videatur, sequatur tamen Acta S. Vrbani per solennem clausulam hic demum finita: & hæc pars continet primo martyrium SS. Marmeniæ, Luciniæ & aliorum XII, [cum Appendice ejusdem auctoris ex Mss.] una cum obitu S. Savini in carcere extincti: ademq; cum priori Capite continetur in memorato Ms. Capuano Tertia autem pars superaddit certamen XLII Martyrum, sub Annitio Vicario decollatorum; simul autem pars utraque cum tertio Capite extat Romæ in Ms. codice sanctimonialium monasterii S Laurentii in Panisperna, sub titulo Legendæ S. Marmeniæ, quod hujus sacrum corpus in dicto monasterio asservetur Eamdem Legendam descripsimus ex apographo Antonii Gallonii Presbyteri Congregationis oratorii, inserto collectioni de Vitis Sanctorum signatæ litteris C D, ipsamque Legendam Italice edidit idem Gallonius in Historia Sanctarum Virginum Romanarum, Romæ anno MDXCI excusa sub titulo S. Liciniæ Virginis Romanæ, quæ fuit S. Marmeniæ filia: & illam Romæ nos contulimus cum codicibus Mss Lateranensi & Vaticano. [& præfiguntur Excerpta ex Actis Latinis S. Cæciliæ.] Aliqua præterea, a S. Urbano tempore Pontificatus sui gesta & scitu digna, continentur in Actis S Cæciliæ Virginis & SS. Valeriani atque Tiburtii Martyrum, quæ habemus tum manuscripta ex variis antiquis codicibus, tum excusa per supra laudatum Antonium Bosium, edenda in opere nostro a posteris ad diem XXII Novembris, natalem ipsius S Cæciliæ. Sicut autem ex illis nonnulla excerpta dedimus XIV Aprilis, illa scilicet quæ ad SS. Valerianum & Tiburtium spectant: ita etiam inde aliqua hic reliquis Actis S. Urbani præfigimus, suntque in ipsis fontibus Latinis certiora, quam quæ inde Græce translata, & ex Græco rursum Latina edita sunt a Lipomano & Surio.
§. II. Tempus Sedis S. Urbani, Cultus sacer ejus & sociorum, aliorumque variorum sepultura.
[6] [Tempus Callisti decessoris,] Tempus, quo Ecclesiam rexerunt S. Urbanus, ejusque decessor S. Callistus & successor S. Pontianus, supra attigimus, hic accuratius dilucidandum. Certiorem ad id nobis viam pandit Catalogus primus de Vitis Pontificum supra laudatus, in quo de S. Callisto ista habentur: Callistus annos quinque, menses duos, dies decem. Fuit temporibus Macrini & Heliogabali, a Consulatu Antonini & Adventi usque Antonino III & Alexandro. Ex his Consules priores, Antoninus Diadumenianus Macrini filius & Adventus, fuerunt anno CCXVIII, & posteriores Imperator Antoninus Heliogabalus & M. Aurelius Severus Alexander anno CCXXII; quando, extincto IX aut X Martii Heliogabalo, succeßit Alexander: sub quo S. Callistus martyrio coronatus est die XXVIII Septembris, sepultus XIIII Octobris; unde sursum ascendendo per annos V, menses II, dies X, pervenitur ad diem XIX Iunii anni CCXVII, quem proxime excepit Consulatus Antonii & Adventi: qui ex stylo hujus Catalogi, ut alibi dictum, sumuntur ex primo integro anno, ut prior Consulatus relinquatur decessori, [ipsiusque Vrbani mortui an. 230,] alioqui bis nominandus, scilicet in fine decessoris & initio successoris. Simili modo procedens ad Urbanum, Pontificatum ejus olim exorsus sum a Vicariatu, quem vivo adhuc Callisto suscepisset: & Episcopatus totius tempus finivi XXV Maji anni CCXXX, quia in prædicto Catalogo sic legebam: Urbanus annos octo, menses undecim, dies duodecim. Fuit temporibus Alexandri, a Consulatu Maximi & Æliani, usque Agricola & Clementino: nam duo hi postremi notant annum CCXXX: sub quibus si mortuus erat Urbanus, non poterat tempus tot annorum, mensium atque dierum haberi nisi inchoando a Iunio anni CCXXI.
[7] Verum postea Collega meus Papebrochius, seriem Chronologicam Romanorum Pontificum novo studio retexens, [vel 231.] judicavit, Urbani Martyrium differri debere usque in annum CCXXXI post Consulatum Agricolæ & Clementini. Visus est enim ille sibi in prima Catalogi veteris parte observasse, quod ii Consules adscribuntur Pontificum mortibus, quorum annum illi vel pro majori parte expleverunt, vel non nisi paucis mensibus superaverunt: & sic Urbanus mortuus XXV Maji, ultimos Consules sibi adscriptos habuerit eos, post quorum Consulatum obiit; quia pars anni sequentis, quo adhuc in ejus sententia ille vixisset, ad dimidium annum non accedit, tantum abest ut superet. Eligat Lector utram volet sententiam, & pro ut citius vel serius ordinatum Urbanum statuet, sic anno CCXXX vel CCXXXI mortuum intelligat: utrumlibet tenuerit, Consulum nominibus inhærendo, recedat necesse est a calculo Illustrißimi Cardinalis Baronii, alia ex causa longius abducti ab ea, quam ipsemet nobis commendat, Fastorum Consularium Regula; & differentis mortem Urbani usque ad annum CCXXXXIII.
[8] Acta infra danda referunt, S. Urbanum cum Sociis decollatum & sepultum, octavo Kalendas Junias: ad quem diem ejus solennitas inserta est libro Sacramentorum S. Gregorii Magni, [Cultus in fastis antiquis 25 Maji,] ab Hugone Menardo accuratius edito, & in Oratione Urbanus Martyr & Pontifex appellatur. Quia tamen in juventute, sive (ut hoc tempore Pontifices loquuntur) cum adhuc in minoribus esset, dicitur in Actis multoties Confessor effectus, & in Actis S. Cæciliæ bis Confessor factus, [etiam sub titulo Confessoris.] imo & septies damnatus & dijudicatus in aliis Actis legitur; nomen Confessoris ei post martyrium adhæsit: atque hoc modo in Kalendario Romano, nongentis annis antiquiore, & a Ioanne Frontone Parisiis edito, legitur: Die XXV Maji S. Urbani, Confessoris atque Pontificis, via Appia. Quo etiam modo ista apud Bedam in genuino Martyrologio leguntur: VIII Kalendas Iunii, Romæ natale S. Urbani Papæ & Confessoris, cujus doctrina multi martyrio coronati sunt. Quæ eadem apud Rabanum referuntur: ast ita aucta habentur apud Vsuardum: Romæ via Numentana, natale B. Urbani Papæ & Martyris, cujus doctrina, sub persecutione Alexandri, multi Martyres coronati sunt. Addunt Ado & Notkerus, via Numentana in Cœmeterio Prætextati. [sepultura prima in cœmeterio Prætextati via Appia.] Fuit hoc Cœmeterium via Appia, atque hanc Viam cum illo Cœmeterio optime conjungunt Acta S. Urbani, ejusque elogia in Catalogo Pontificum ex Ms. Reginæ Sueciæ a nobis excuso, in Vitis eorumdem apud Anastasium Bibliothecarium, & in Mss. Gestis usque ad Martinum V deductis, item in antiquis Breviariis Romanis, tam Mss. quam excusis ante annos ducentos & deinceps. De Cœmeterio Prætextati, via Appia constituto, legendus Aringhus lib. 3 Romæ subterraneæ cap. 26, qui lib. 4 cap. 19 agit de via Numentana, ex diversa prorsus urbis parte quam Appia procurrente, deque loco ad Nymphas in ea sito, tamquam veterum Cœmeteriorum uno cap. 20: ut videatur huc translatum olim fuisse corpus, cum etiam in Hieronymiano Martyrologio legatur, Via Numentana milliario octavo Natalis Urbani Episcopi.
[9] Eadem via Appia in sepulcris Martyrum latere S. Urbanum solitum, & sacra munia indefessum obiisse, infra ex Actis S. Cæciliæ constat. Aringhus lib. 3 Romæ sub terraneæ cap. 21 scribit, S. Urbanum, [Ejus latebræ:] Martyrem Christi, ibi a fidelibus honorem promeruisse, ubi eumdem fidei causa labores, latebras, agones & innumera fere incommoda perpeti contigit. Ubi enim vivens, fidei causa ab urbe profugus, sedem elegerat; ibi, dicata in ejus honorem ecclesia, [postea ecclesia S. Vrbani,] sepulturæ locum obtinuit… Hæc, inquit, in perexiguo quodam colle juxta celebrem fontem sita est, qui nunc vulgo Cafarella dicitur. Anterior quidem facies, quæ Orientem respicit, marmoreis quatuor columnis affabre exornatur. Veneranda ejusdem antiquitas picturis, quæ ibi adhuc visuntur, satis conspicue comprobatur … præ ceteris Christi Domini quatuor clavis e cruce pendentis, cum Longino lancea latus aperiente, & milite spongiam aceto perfusam exporrigente: item B. Petri, Zacchæi, & Sanctorum Martyrum. Quæ pluribus ibidem exponuntur. Imo Statio ad S. Urbanum via Appia recensetur in Ms. Vaticanæ bibliothecæ. Haud casu igitur, inquit, sed Deo plane disponente, S. Urbani ecclesia, Urbano VIII Pont. Max. Ecclesiam regente, Urbi innotuit. Nam cum Sabastianus Belliardus, vir pius & sacræ antiquitati apprime deditus, locum, incultum quidem, [innovatæ sub Vrbano VIII.] at sacris picturis conspicuum recolendumque, contemplatus aliquando fuisset; re cum aliis studiosis viris mature discussa, S. Urbani Ecclesiam olim extitisse deprehendit: quod cum Summo Pontifici renuntiatum esset, Eminentissimo Francisco Cardinali Barberino, S. R. E. Vicecancellario, inprimis adnitente, instaurandam ecclesiam, & debitum illi religionis cultum restituendum edixit. Quamobrem haud ulla interposita mora, antiqui parietes novis fulcimentis resarciti sunt … solennique ritu per Reverendissimum Jo. Baptistam Scannarolam, Sidoniorum Archiepiscopum, Benedictione impertita, erecto altari, festivo recurrente die XXV Maji, anno redempti orbis MDCXXXV, incruenti Sacrificii oblatione peracta, [anno 1635.] impertitis quoque ab Vrbano VIII sacris Indulgentiarum thesauris, sacris de more ritibus coli cœpit. Quo item devotionis gratia Romanus certatim populus, ad tribuendum promeritum beato Pontifici ac Martyri Vrbano honorem, quotannis confluit. Hæc ibi. Eadem via Appia fuerunt ædes Carpasii Vicarii (cui executio de martyrio S. Vrbani & Sociorum fuerat mandata) extra, aliis juxta Palatium Vespasiani: quod, inquit idem Aringhus, ipsemet Imperator (ut Cencius Camerarius, Nicolaus Signorilis, aliique asserunt) haud procul a Catacumbis obtinebat. Dicti Carpasii uxor, Marmenia, eo misere extincto. ad fidem conversa, in suis ædibus translata corpora S. Vrbani & Sociorum recondidit: & tandem ipsa Marmenia ejusque filia Lucinia, cum viginti duobus martyrium passæ, ibidemque depositæ fuerunt: uti infra num 12 & 13 explicatur. De aliis Translationibus corporis S. Vrbani mox agemus ubi de Sociis in titulo propositis fuerit Actum.
[10] Socii, cum S Vrbano paßi censentur, Presbyteri quatuor, Diaconi tres. [Socii S. Vrbani in martyrio, Presbyteri 4, 3 Diaconi,] Ex Presbyteris nominantur in Actis duo, Mamilianus & Joannes. Ex his Mamilianus, infra eosdem marmoreos lapides, cum S. Vrbano a Marmenia reconditus est. Alii duo Presbyteri sunt, Chromatius & Dionysius; & tres Diaconi, Martialis (aliquibus Martionalis) Eunuchius (aliis Mutius) & Lucianus: qui omnes ab eodem Marmenia, in antro quadrato firmißimæ fabricæ, fuerunt sepulti: ad quorum etiam venerabiles sepulturas multa patrari miracula infra num. 13 indicatur. Ex Diaconis Lucianus, fustibus diutissime cæsus, emisit spiritum, sepultus in crypta in cœmeterio Prætextati, XII Kalendas Junii, ut Acta infra num. 9 habent. Acta majora aßignant XV Kalendas Junii, adduntque postea cum reliquis sepultum, & ideo cum istis eum veneramur. Hisce subjungitur in titulo S. Anolinus Commentariensis, [S. Anolinus Commentariensis.] sive Carcerarius, a S. Urbano captivo baptizatus ac chrismate consignatus, ac dein ob fidei Christianæ professionem decollatus XII Kalendas Junii: qui IX Kal. Junii inscriptus reperitur fastis Greveni, Maurolyci, Galesinii, Ferrarii: sed malumus eum cum S. Vrbano hoc die commemorare, quia in hujus Actis num. 5 & 6 conversio ipsius & martyrium narrantur.
[11] Sequuntur SS. Marmenia matrona ejusq; filia Lucinia, aliis Lucina, [Marmenia & Lucinia filia ac 22 alii.] & Licinia Virgo, cum viginti duobus domesticis occisæ, & (uti Acta infra habent num. 16) sancta Passio eorum tertio celebratur die ante Kalendas Junias: in Ms. autem Capuano decollati dicuntur quarto Kalendas Junias. Antonius Gallonius, in Historia Sanctarum Virginum Romanarum supra etiam citata, tradit eas Romæ in monasterio sanctimonialium S Laurentii in Panisperna coli, hoc die XXV Maji, & corpus S. Marmeniæ ibidem summa cum veneratione asservari. Gallonium sequuntur Octavius Pancirolus, in Thesauro abscondito Vrbis Romanæ, regione 2, ecclesia 48; & Ferrarius, in Indice Catalogi Sanctorum Italiæ. An adhuc & ubi habeatur corpus S. Luciniæ seu Lucinæ filiæ, non satis liquet. Memoratus Gallenius addubitat, num corpus ejus, una cum corpore S. Marmeniæ matris, adservetur apud S. Laurentium in Panisperna, quod fuerint eodem in loco corpora utriusque deposita; & hoc etiam innuit Abbas Piazza in Sanctuario Romano. Aliud sepulcrum suggerit sæpius jam laudatus Aringhus cap. XI dicti libri 3 num. 17, ubi cum de celebri ecclesia S. Sebastiani, & altari in quo ejus sacræ Reliquiæ fuerant depositæ, actum fuisset, ista adduntur: At vero juxta præmemoratum altare, sepulcrum quoddam in pavimento crate ferrea vallatum videre est, in quo insculptus ejuscemodi titulus, antiquitatem redolens, legitur. HOC EST SEPVLCHRVM SANCTÆ LVCINÆ VIRGINIS. Ac dein inter varias conjecturas etiam addit posse existimari jure merito, sepulchralem Titulum loqui de S. Lucina filia Marmeniæ: quod nobis satis probatur, eo quod in vicinia vixerit, martyriumque passa ac sepulta fuerit. Omnibus denique adjungitur S. Savinus, [S. Savinus,] qui cum per duodecim annos ob confessionem Jesu Christi maceratus fuisset, migravit ad Christum, & reconditus in sarcophago, ubi sepulti erant CXXV Martyres: quos in titulo seorsim non apposuimus, quia possunt fuisse ex quinque millibus, quos Almachius in Actis num. 3 objecit S. Urbano, per ejus fallaciam deceptos, periisse. Verum respondit S. Vrbanus, [5000,] non periisse, sed ad regna cælestia feliciter migrasse. Et quia dicuntur fere quinque millia, dicti CXXV possunt numerum complere, si forte aliqui defuissent: quamquam jam sæpius observavimus, dictam particulam fere in similibus locutionibus idem significare, quod hæ particulæ, circiter, plus minus, aut præter propter. Denique adjunximus qui sub finem adjunguntur, quadraginta & duo, & sub Annitio Vicario capitibus truncatis martyrium compleverunt, [alii 42,] tum, ubi S. Cæcilia fuerat sepulta, fuerunt reconditi. Quia autem corpus S. Urbani, cum corpore dictæ S. Cæciliæ inventum fuit, hic primo ponimus, quæ ille huic ejusque sponso Valeriano & hujus fratri Tiburtio præstitit, ex ipsorum Actis.
§. III. Excerpta ex Variis, de rebus in Pontificatu gestis. Et corpore ad ecclesiam S. Cæciliæ translato.
[12] Cæcilia Valeriano sponso ait: Angelum Dei habeo amatorem, qui nimio zelo corpus meum custodit… Si permittas te purificari fonte perenni, & credas unum Deum esse in cælis vivum & verum, poteris eum videre. Dicit ei Valerianus; Et quis erit, qui me purificet, [S. Vrbanus,] ut ego Angelum videam? Respondit ei Cæcilia: Est senior, qui novit purificare homines, ut mereantur videre Angelum Dei … Vade in tertium milliarium ab Vrbe, via quæ Appia nuncupatur, illic invenies pauperes … qui ostendent sanctum senem Urbanum. Hunc tu dum videris, indica ei omnia verba mea: & dum te purificaverit, induet te vestimentis novis & candidis: cum quibus mox, ut ingressus fueris istud cubiculum, videbis Angelum sanctum… Tunc Valerianus perrexit, & secundum ea signa, [latens in sepulcris Martyrum,] quæ acceperat, invenit S. Urbanum Episcopum, qui jam bis Confessor factus inter sepulcra Martyrum latitabat. Cui cum dixisset omnia verba Cæciliæ, gavisus est gaudio magno: & ponens genua sua in terra, expandit manus suas ad cælum, & cum lacrymis dixit: Domine Jesu Christe, [gratiis Deo actis,] seminator casti consilii, suscipe seminum fructus, quos in Cæcilia seminasti: Domine Jesu Christe, Pastor bone, Cæcilia famula tua quasi apis argumentosa tibi deservit: nam sponsum, quem quasi leonem ferocem accepit, ad te, Domine, quasi agnum mansuetissimum destinavit; iste huc, nisi crederet, non venisset. Aperi ergo, Domine, cordis ejus januam sermonibus tuis, ut te Creatorem suum esse cognoscens, renuntiet diabolo & pompis ejus & idolis ejus… Tunc S. Urbanus baptizavit eum, [baptizat SS. Valerianum,] & edocens eum omnem fidei regulam, remisit eum ad Cæciliam diligenter instructum… Valerianus perduxit Tiburtium fratrem suum ad Papam Urbanum: cui cum narrasset universa, quæ fuerant dicta vel facta, gratias referens Deo, [& Tiburtium:] suscepit Tiburtium cum omni gaudio, & baptizans eum secum esse præcepit, quoadusque Albas deponeret. Quem perfectum doctrina sua per septem dies, Christo militem consecravit…
[13] Posthæc Almachius præcepit S. Cæciliam, quasi Valeriani conjugem, arctari: [item a S. Cæcilia conversos 400:] ut thura quoque que poneret, cœpit impelli. Tunc dixit apparitoribus, qui eam hoc facere compellebant: Audite me, cives & fratres … Gloriosum est & valde optabile omnia pro Christi confessione perferre tormenta … qui centuplum reddit & vitam æternam … Creditis hæc, quæ dixi? At illi dixerunt: Credimus, Christum filium Dei, verum Deum esse, qui talem possidet famulam. Dixit eis B. Cæcilia: Hic intra domum meam faciam venire, qui vos omnes faciat vitæ æternæ participes. Et ita Domino procurante completur. Tunc veniens Papa S. Vrbanus baptizavit intra domum ejus amplius quam quadringentos promiscui sexus, conditionis, ætatis, inter quos unus clarissimus vir erat, nomine Gordianus: hic sub defensione sui nominis domum S. Cæciliæ suo nomine titulavit, ut in occulto ex illa die, ex qua baptisma Christi ibi celebratum est, Ecclesia Dominica fieret; ita ut etiam Papa Urbanus illic moraretur; [moratur in domo S. Cæciliæ:] & licet occulte, quotidie tamen, redemptionis Christi ibi crescerent lucra, & Ecclesiæ innumerabiles talentorum thesauri, diabolo vero perpetua detrimenta… Tunc Almachius Præfectus jussit eam in sua domo flammis balnearibus concremari. Cumque fuisset in calore balnei inclusa, … quasi in frigido loco illibata perstitit sanitate … Hoc cum audisset Almachius, misit qui eam in ipso balneo decollaret. Quam cum spiculator tertio ictu percussisset, caput ejus amputare non potuit … Per triduum autem, quod supervixit, [suscipit ab ea sibi commendatos:] non cessavit omnes, quos nutrierat & quos docuerat, in fide Domini confortare: quibus & divisit universa quæ habuit, & S. Urbano Papæ tradidit commendatos, cui & dixit: Adhuc triduanas mihi poposci inducias, ut & istos tuæ Beatitudini traderem quos nutrivi, & hanc domum meam in æternum Ecclesiæ nomini consecrares. [& sepulto corpore ecclesiam illi consecrat.] Tunc S. Urbanus Papa, corpus ejus auferens cum Diaconibus, noctu sepelivit eam, inter collegas suos Episcopos & Martyres, ubi sancti Confessores sunt collocati. Domum autem ejus in æternum sanctam Ecclesiam suo nomine consecravit: in qua beneficia Domini exuberant ad memoriam B. Cæciliæ. Hactenus excerpta ex Vita S. Cæciliæ, Virginis & Martyris.
[14] Fuerunt postmodum conjuncta corpora SS. Urbani, Cæciliæ, Valeriani, Tiburtii, & aliorum Martyrum. Porro ante seculum Christi octavum nihil, quod hac in re factum foret, [Cœmeteriū S. Vrbani & aliorum,] alicubi extare meminimus. Tunc in Pontificem Romanum anno DCCXXXI creatus S. Gregorius III, cœmeterium beatorum Martyrum Januarii, Urbani, Tiburtii, Valeriani & Maximi, & eorum tectum in ruinis positum, de novo perfecit; uti indicat Anastasius Bibliothecarius, qui & sequentia in Vita Adriani primi, anno DCCLXXII ad Pontificatum electi, habet: Ecclesiam B. Tiburtii & Valeriani atque Maximi, seu basilicam S.Zenonis, una cum cœmeterio SS. Urbani Pontificis, Felicissimi & Agapiti, atque Januarii & Quirini Martyris, foris portam Appiam, uno cohærentes loco, quæ a priscis marcuerant temporibus, a novo restauravit. Vitam S. Quirini Martyris dedimus XXX Martii, ac diximus, sacrū ejus corpus via Appia in cœmeterio Prætextati sepultum. Eodem modo SS. Felicissimus & Agapitus Diaconi, & Januarius Subdiaconus S. Sixti Papæ II, decollati via Appia, [dictum Prætextati, & S. Sixti,] & in cœmeterio Prætextati sepulti, dicuntur in Actis Martyrii ad VI Augusti elucidandis. Hinc etiam Cœmeterium Prætextati, dictum est cœmeterium S. Sixti, aut certe partes dicti cœmeterii, ab aliis Sanctis suam appellationem sunt sortitæ. Infra etiam in Actis num. 18 & ultimo, quadraginta duo Martyres, sub Annitio Vicario decollati, [item ad S. Cæciliam.] a Polemio Presbytero sepulti sunt, ubi Christi Martyr sepulta erat Cæcilia. Egimus autem IV Martii, de nongentis & decem Martyribus Romanis, quorum corpora posita sunt in cœmeterio ad S. Cæciliam.
[15] Floruit postmodum S. Paschalis I Papa, creatus anno DCCCXVII, ex recentiori calculo Collegæ mei Papebrochii, vita mortali functus anno DCCCXXIV, XIV Maji, ad quem diem ejus Acta recensuimus. Hic scripsit Epistolam de revelatione sibi facta a S. Cæcilia, ob quam, inquit, properantes in cœmeterio S. Sixti (aliis Prætextati) foris portam Appiam situm, corpus S. Cæciliæ, inter collegas Episcopos, [Corpus S. Vrbani appositum] in aureis indumentis cum venerabili sponso Valeriano reperimus, & honeste infra muros hujus Romanæ urbis induximus… & Titulum in meliorem statum a novis fecimus restuarari: & ejusdem Virginis corpus, cum carissimo sponso atque Tiburtio & Maximo Martyribus, nec non Urbano & Lucio utrisque Pontificibus, [corpori S. Cæciliæ, a S. Paschali P.] sub sacro altari dedicantes collocavimus. Hæc excerpsimus ex dicta epistola S. Paschalis, in cujus gestis eadem refert Anastasius Bibliothecarius. At nova inquisitio facta est anno MDXCIX, auctore Paulo Sfondrato, Tituli S. Cæciliæ Presbytero Cardinale; & inventa sunt XX Octobris corpora SS. Cæciliæ, Valeriani, Tiburtii & Maximi. [& iterum an. 1599.] Quibus elevatis, recolens Cardinalis Sfondratus, Paschalem corpora etiam Beatorum Urbani & Lucii Pontificum in eadem ecclesia collocasse, ad ea perquirenda altius fodere jussit: statimque subter arcam marmoream, unde extractum fuerat S. Cæciliæ corpus, similis alia arca detecta est: in qua duorum Pontificum Urbani & Lucii corpora condita erant, proprio separatim velo circumvoluta. Præpostere tamen jacebant, ita ut primi caput ad dexteram, alterius ad sinistram vergeret aræ majoris. Reposita vero hæc fuerunt a Clemente Papa VIII die XXII Novembris, cum inscriptione incisa tabellæ argenteæ: & prædicti Pontifices Urbanus & Lucius sub arca S. Cæciliæ, prout ante a S. Paschali factum, in alia similiter arca conditi sunt, apposito hoc epitaphio. SVB HOC ALTARI REQVIESCVNT CORPORA SS. MARTYRVM CÆCILIÆ VIRGINIS, VALERIANI, TIBVRTII, MAXIMI SOCIOR. LVCII ET VREANI PP. EISDEM SANCTIS MARTYRIBVS CONSECRATO. Acta S. Lucii dedimus IV Martii, & in iis latius hæc deduximus ex tractatu Antonii Bosii supra laudati, quæ hic noluimus repetere. Abbas Piazza in Sanctuario Romano addit, in ecclesia S. Mariæ Majoris asservari brachium S. Urbani, & in Aracæli exponi ejus caput, & alias ejus Reliquias esse in æde S. Praxedis.
§. IV. De alicujus S. Urbani corpore & cultu Catalaunis in Gallia: & variarum sub eodem nomine Reliquiarum veneratione pluribus in locis.
[16] Qvæ diximus de Corpore & Reliquiis S. Urbani Romæ adservatis, adeo probantur Romanis, ut videatur nefas apud illos vel minimum de ejus ibidem depositione dubitare: quod tamen in Gallia fieri, [Corpus alicujus S. Vrbani in diœcesi Catalaunensi,] colligimus ex Andreæ Saussaji Martyrologio Gallicano, ubi ad hunc diem XXV Maji ista tradit: Natalis S. Urbani Papæ & Martyris, cujus venerandum corpus, cum pretiosis exuviis Tiburtii Martyris, quem Christo sanctus ipse Pontifex progenuit, a Nicolao Papa hujus nominis primo Legatis Caroli Calui eximio munere concessum, in Galliamque advectum, miraculis in via undique rutilans, ejusdem Imperatoris jussu in monasterio, quod in ejus honorem condiderat in Catalaunensi agro, honorifice collocatum est: ibique nunc usque quiescit, indita loco, ut pignoribus sanctitate, sic patrocinio nuncupatione. Hæc ibi. Contigit hæc Translatio anno DCCCLXIII juxta Chronicon Malleacense, in nova Bibliotheca Labbæi Tom. 2 pag. 200: sed priori anno Romam e Gallia discesserant, qui sacrum illum thesaurum impetrarunt, uti scribit Hericus monachus lib. 2 de Miraculis S. Germani Episcopi Autissiodorensis, cujus verba a nobis relata sunt XIV Aprilis, ad Acta SS. Valeriani, Tiburtii & Maximi in Analectis num. 10. Fuerunt autem reliquiæ Autißiodori honorifice suscepta pridie Kalendarum Novembrium. At quod huc spectat, anno DCCCLXV merito suæ religionis venerabilis Herchenraus, Catalaunorum Episcopus, ad cœnobium S. Germani veniens, largitione Fratrum Reliquias pretiosi Papæ & Martyris Urbani obtinuit: eisque susceptis, monasterium in pago Partensi in ejus honore construxit: quo loco tanta tamque frequentia postmodum claruere miracula, ut si litteris universa mandarentur, suo per se possent suppeditare volumini. Hæc ibi. Verum hæc de aliqua parte Reliquiarum. S. Vrbani dicta sunt: nam postmodum, teste eodem Herico, a dextro latere corporis S. Germani, in crypta Autissiodori, ossa B. Urbani Papæ, cum capite Innocentii Martyris, eodem loculo composita sunt. In Registro beneficiorum diœcesis Catalaunensis anno MDCXLVIII excuso, in Decanatu Ianuillani oppidi, primo loco exprimitur dicta Abbatia S. Urbani, & dein in eodem Decanatu aßignatur parochia S. Urbani, & capella S. Urbani e regione Burgi S. Urbani; uti in Decanatu Castri-Bußini Præpositura S. Urbani, sita ad S. Germani-villam Ordinis Benedictini.
[17] Hæc omnia cum singularem S. Urbani Papæ venerationem ista in diœcesi demonstrarent, [cujus ossa nunc elevantur] occasione Reliquiarum alicujus S. Urbani Martyris illic depositarum, & miraculorum multitudo ab Herico monacho indicata verosimile nobis faceret, aliqua eorum scripto fuisse mandata; recurrimus per litteras ad R. P. Ioannem Baptistam de Comitin, Catalaunensis nostri Collegii Rectorem, eo ipso tempore, quo S. Urbani Abbati fuerat a Rege Christianißimo collata filio nobilißimi ipsique addictißimi viri, totius Campaniæ Præfecti (Intendentem nominant) Domini, inquam, Thomæ Hue de Miromenil. Hic enim factam filio suo adhuc puero gratiam, non ut plerique in profanos usus, sed ad ipsius concrediti sibi monasterii instaurationem ornatumque conversurus, nihil habuit prius, quam de capsa S. Urbani in majorem lucem educenda cogitare. Cumque ea in hunc finem esset reserata, inventus est opinione major thesaurus, involutus sudario sericeo ejus coloris quem sicca rosarum folia referunt, alterique interiori ac vetustiori jam fere consumpto ac lacero, videlicet, ossa duo grandia integra, [& Translatio ac miracula hic dantur:] unumque etiam ex grandioribus, sed dimidium dumtaxat: caput, in quinque vel sex partes divisum: utraque scapula, costa dimidia una, dens unus, particulæ & fragmenta ossium complura. His ergo exornandis intento Præfecto jam nominato, gratißimum accidit postulari Translationis ac Miraculorum monumenta: ideoque continuo jußit depromi Ms. Codicem, quo illa, simulque triplicia S. Urbani Papæ Acta & S. Radegundis Vita, continebatur; totumque per Notarios Regios suo sumptu curavit eleganter transcribi nobisque mitti. Hoc beneficium majus quam postulabatur, cum debita animi grati testificatione commemorandum hic fuit; simulque indicandum, in eadem Abbatia duas quoque alias capsas haberi, quarum una potiorem partem continet ex corpore S. Manehildis, cujus festum agitur XIV Octobris; altea, ex simili causa, vocatur S. Sacerdotis, nescio an Episcopi Lugdunensis, ejus qui Lutetiæ Parisiorum defunctus colitur XII Septembris: de quorum Actis & Translationibus quanto scimus minus, tanto magis cupimus & speramus informari.
[18] Interim insignis ille numerus sacrorum oßium ex corpore S. Urbani (cui forte pars ea quæ Autißiodori remansit haud multum cedere quoad numerum debet, [sed velut ob solam homonymiam Papæ crediti] ita ut simul sumpta ossa utraque integrum fere corpus constituere poßint) certos nos reddunt, alterius Urbani, quam ejus qui Ecclesiam Pontifex rexit, esse omnia; sicut & alterius S. Tiburtii, quam qui in Actis S. Cæciliæ nominatur, credimus esse corpus, quod pariter fuit Roma allatum; licet utrumque, ut vere illorum, exhibitum Pontifici, & Autißiodorensibus monachis traditum sit; fide quidem bona, (uti credere oportet) sed parum fundata, uti docuit posterior eorum quæ tunc tradi putabantur corporum inventio. Interim bonam fidem approbarunt miracula, quæ proinde ipsi S. Urbano Papæ, in quem devotio ferebatur venerantium istæc qualiacumque ossa, merito attribuuntur: maxime cum eum cultum sibi acceptum esse indicarit, apparens habitu Pontificis, speciosa canitie, seque Urbanum confessus, & sanatum gratias acturum mittens ad suum Sacellum. In hoc Sacellum ad ipsa principali ecclesia translatum esse corpus anno MCXLI, suadere videtur ea quam damus Miraculorum historia, cum ait, quod ibi elegit sibi proprium Martyr domicilium, [in propriam deinde ecclesiā translati.] qui diutius quasi hospes fuerat intra monasterium, in sanctæ Trinitatis honore constructum. Erat is locus ad Matronam fluvium, & pridem extabant istic Statuæ, id est, bases, supra quas coliocabatur corpus S. Urbani, exigente temporum ratione. Cum autem ad has statuas præcipuus esset peregrinorum infirmorumque concursus, eisque superstrueretur denique sacellum ligneum; tot nova prioribus accessere prodigia, ut denique prædicto anno condita istic & dedicata sit Parochialis ecclesia, quæ etiamnum superest, sed corpore Sancto pridem privata. Illud enim iterum servatur in ipsa monasterii ecclesia, intra arcam (sicut scriptum est nobis) quatuor circiter pedes longam, duos latam, totidemque cum dimidio altam, atque ex argento & ære inaurato in forma ecclesia constructam, cum imaginibus alte eleganterque laboratis, lapidibusque pretiosis, quorum olim majorem fuisse numerum credibile est.
[19] Interim quod, pro manutenenda novißimæ inventionis apud Romanos fide, dicere cogimur contra Francos, [Alterius item corpus Theate.] diversa corpora constituendo; id ultro admittit Hieronymus Nicolinus, auctor Historiæ Theatinæ Italice editæ anno 1657, de eo cujus Corpus vel Reliquiæ anno MCCXLIII positæ sunt sub altari majori, in oppido Theatinæ diœcesis Buchianico, licet ex tali occasione S. Urbanus Papa ibi colatur Patronus: suadet autem alterum iis proprium colendum potius esse XXIII Novembris, quo reperitur inscriptus veteri Kalendario Ecclesiæ Theatinæ, qui fortaßis ibi etiam Episcopus fuit. Colitur in Archidiœcesi Bohemiæ festum sub ritu semiduplici, & causa allegatur in Ms. Martyrologio Pragensi, quia ejus corporis partem magnam cum capite, [Praga caput,] Carolus Rex obtinuit in monasterio monialium S. Benedicti in Cressein, diœcesis Argentinensis; & ejus tumbam decoratam, simul cum capite, donavit Ecclesiæ Pragensi. Hoc factum fuisse anno MCCCLIII scribit Pezzina in Diario Pragensi, addens, mandibulam superiorem cum tribus dentibus adhuc adhærere sacro capiti. Tomo 1 Ianuarii, in Addendis ad diem secundum pag. 1084, diximus, tunc coli varios Sanctos, quorum Reliquiæ a Carolo IV Imperatore Pragam allatæ fuerunt, atque inter eas refertur S. Urbani Papæ Martyris caput & pars corporis, XXV Maji. Verum quia Romæ caput cum corpore S. Urbani asservari dicitur in supra relata narratione, potius alterius Martyris Urbani esse censemus illud caput cum parte corporis. Dedimus etiam IV Februarii Vitam B. Rabani, ex Abbate Fuldensi Archiepiscopi Moguntini, auctore Rudolfo Presbytero Fuldensi ejus discipulo, a quo cap. 3 indicatur primæ Reliquiarum Fuldam Translatio ad B. Rabanum, & num. 15 inter alias numeratur, [& alibi aliæ Reliquiæ, puta Fuldæ,] pars de ossibus Sanctorum Episcoporum Fabiani atque Urbani; ac dein cap. 5 num. 27 dicuntur in ecclesiam S. Joannis Baptistæ, quæ Fulda quasi novem stadiis distat, cum hymnis & laudibus illatæ, & cineres sanctorum Martyrum Urbani & Quirini pariter depositi, singuli seorsim in singulis loculis inclusi: ubi orationibus eorum fideliter Deum deprecantibus beneficia præstantur. Postea cap. 6 num. 30 dicitur, Theodorus, frater Deusdonæ, Roman detulisse Reliquias Urbani Pape & Confessoris, cujus doctrina suo tempore multi coronati sunt martyrio, ossa quoque S. Cæciliæ Virginis, Tiburtii, Valeriani & Maximi, & aliorum, in quorum adventu sancti mutus unus, tres cæcæ, energumena una & alii, prout ibidem late omnia exposita sunt. Hæc accuratius deduximus, quod Fuldenses Monachi, & ex eorum relatu Bucelinus in Sacrario Benedictino, dicant, apud se haberi gloriosissimi hujus Pontificis sacrum caput: ejusque causa olim sub ritu Duplicis 2 claßis celebrari Officium solitum, cum Vitæ illius Auctor nusquam meminerit Capitis. Sicut autem ibi S. Urbanus Papa appellatur Confessor; ita etiam nominari a Beda & Rabano in suis Martyrologiis supra diximus, ratione addita hujus nomenclaturæ.
[20] [Cremonæ,] Præterea aliquas S. Urbani Papæ & martyris Reliquias haberi Cremonæ, in ecclesia S. Laurentii, quæ monachorum est Ordinis Benedictini, tradit Ludovicus Cantellus in Annalibus Cremonensibus anno 1130 & 1462. Aliquas etiam esse Bononiæ, in tribus diversis ecclesiis, asserit Masinus in Bononia perlustrata. Coloniæ etiam esse, [Bononiæ Coloniæ, Treviris.] in in ecclesia S. Gereonis & apud Carthusianos, scribit Gelenus: in Trevirensi ecclesia S. Matthiæ aliquas asservari, ad hujus Acta diximus XXIV Februarii, pag. 453: & nostræ Societatis Collegium Monasterii Westphaliæ simile quid habere se credit in armario super aram majorem locato. Particula insuper ex corpore S. Urbani Papæ, dono P. Ioannis Melandri, ad hanc Societatis ejusdem Professorum domum Antuerpiæ pervenit, cum insignibus SS. Hygini & Soteris Pontificum Martyrumque reliquiis, [Antverpiæ,] sub attestatione (prout dictum est XXII Aprilis) Didaci de Campo, Pontificii Cubicularii intimi, signata Romæ IV Nonas Martii anno MDXLV: quæ simul omnes sub titulo Pontificum Martyrum servantur in pretiosa Hierotheca alba, insigniter ornata pancarpiis operis phrygionici, atque ære fusis inauratisque cornubus, statunculis, pedibusque. In urbe quoque Campaniæ Gallicanæ Trecensi est ecclesia S. Vrbani Papæ Collegiata, [Trecis.]ab Vrbano Papa Quarto natu Trecensi fundata, & dotata sacris Reliquiis, scilicet brachio S. Vrbani Papæ & cranio S. Danielis, prout indicatur a Nicolao Des-Guerrois de Sanctis Trecensibus ad annum 1264, num. 6. Esse etiam de ossibus S. Vrbani Papæ Augustæ Vindelicorum in Basilica SS. Vdalrici & Afræ, scribit Bernardus Hertfelder par. 2, [Vltrajecti corpus non Vrbani sed Pontiani.] hujus Basilicæ cap. 40 & 50. Sed nolumus hæc ulterius prosequi; veriti ne subinde nomen Vrbani etiam loco alterius Sancti subrepserit. Ita Arnoldus Raißius in Hierogazophylacio Belgico pag. 337 ait, Metropolitanam Ecclesiam S. Martini Vltrajecti possidere corpus S. Vrbani Papæ & Martyris, quod Baldricus hujus Ecclesiæ Episcopus XV, anno Domini DCCCCLXVI ex Italia retulit: cum illud sit corpus S. Pontiani Martyris, Spoleto Vltrajectum translatum, de quo egimus XIV Ianuarii.
ACTA MARTYRII
per Notarios Romanæ Ecclesiæ conscripta.
Ex tribus Mss. bibliothecæ Vaticanæ edita.
Urbanus Romanus Pontifex. Martyr Romæ (S.)
Mamilianus, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Joannes, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Chromatius, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Dionysius, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Martialis, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Eunuchius, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Lucianus, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Anolinus Commentariensis, Martyr Romæ (S.)
Marmenia matrona, Martyr Romæ (S.)
Lucinia Virgo ejus filia, Martyr Romæ (S.)
XXII, item XLII, & quinque millia, Martyres Romæ (SS.)
Savinus, in carcere extinctus, Martyr Romæ (S.)
BHL Number: 8372, 8374
EX MSS. VATIC.
CAPUT I.
S, Vrbani & Sociorum captivitas. Constantia inter verbera. S. Anolini conversio & martyrium.
[1] Urbanus Episcopus, natione Romanus, ex nobilissima prosapia ortus, [S. Vrbanus Papa,] cujus pater Pontianus dictus est, a B. Petro Apostolo octavus decimus Vicarius a [Christi] extitit. Præfuit autem temporibus b Alexandri: qui cum, commonitus a c Mammea matre, clemens in Christianos esset; Almachius, Vrbis d Præfectus, in eos tyrannidem exercebat. Hic apparitoribus suis præfecit quemdam crudelem virum, [imperante Alexandro Mammeæ filio,] Carpasium nomine; eique præcepit, ut cum omni solicitudine quæreret, si forte reperiret Christianos absconditos. Quod cum diligenter faceret, B. Urbanum cum tribus Diaconibus, & e duobus Presbyteris, in quodam reperit antro f: & currens anxiando, hæc Præfecto sub festinantia nuntiavit. At ille, [cum Sociis in antro latens,] qui Christianorum genus delere cupiebat e terra, jussit ut eosdem Christi famulos suo conspectui celeriter præsentaret. Veniens itaque Carpasius, B. Urbanum, & ejus Clericos, ad Palatium Vespasiani deduxit, in quo Almachius morabatur. Quos Præfectus intuens, [educitur ad Almachium P. V.] ut leo infremuit, & proloquens ait: Nonne iste est Vrbanus seductor, qui jam g semel & iterum damnatus est, quem Christiani sibi Papam fecerunt? Cui B. Vrbanus respondit: Ego seduco homines, ut viam iniquitatis relinquant, & ad viam veritatis deveniant. Præfectus dixit: O via veritatis, quæ nec Deos colit, nec Principes obtemperat! B. Vrbanus respondit: Nec Deos tuos colo, nec Principes tuos timeo; fac quod facturus es. Carpasius autem ait ad Almachium, [constans in fide carcere includitur:] & ad populum circumstantem: Quid vobis videtur de sacrilegis istis? Almachius dixit: Vt ducantur h ad Pagum juxta templum Jovis, & ibidem custodiæ mancipentur.
[2] [nocte accedentibus benedicit,] Quod cum a Carpasio fuisset impletum; audientes hoc Christiani venerunt nocte usque ad carcerem, & dantes munera Carcerario, nomine Anolino, intraverunt ad Sanctos. Quos cum vidissent, cœperunt altius gemere, & prostrati humo benedictionem a Summo Præsule deposcebant: qua suscepta, una cum Sanctis tota nocte in Dei laudibus vacaverunt: & cum jam dilucesceret, dantes invicem pacis osculum, beati Papæ se orationibus commendaverunt.
[3] Post hæc misit Almachius Præfectus ad Carpasium Vicarium, [ad Almachium reductus, arguitur ut pluribus causa mortis,] ut Vrbanum sacrilegum suo conspectui præsentaret; qui una cum Clero suo ejectus de carcere, Turcio Almachio præsentatur. Quos ille intuens ait: Deponite pertinaciam vestram, & sacrificate diis, quos adorant Imperatores; & recedite ab insania, qua estis infecti. Jam enim per fallaciam vestram fere quinque millia hominum decepti perierunt, de quorum miserabili interitu vos rei estis. B. Vrbanus respondit: Non perierunt, ut tu miser existimas, sed ad regna cælestia feliciter migraverunt. [& ob thesaurū S. Cæciliæ datum pauperibus:] Almachius dixit: Hac vana spe inducta Cæcilia, cum sponso suo & cognato, omnem gloriam perdiderunt, & immensum tibi dimiserunt thesaurum, quem te nunc exhibere oportet. b. Vrbanus respondit: Stulte, agnosce Creatorem, pro quo illi sua omnia pauperibus erogantes, mori exoptaverunt. Almachius dixit: Deponite contumaciam, ut possitis vivere; alioquin male perire habebitis. B. Vrbanus dixit: Non pereunt, nisi qui vel fide vel opere suo displicent Creatori.
[4] Almachius autem, conversus ad sanctos Presbyteros Joannem & Mamilianum, dixit: Numquid & vos eadem sentitis? At illi responderunt: [cum Sociis,] Patris nostri monita per omnia sunt salubria, sed in malevolam animam non intrat sapientia. Almachius dixit: Ut video deteriores effecti estis, quam delirus senex Magister vester; sed miseri non erubescitis, qui totiens damnati proscriptionibus in impudentia perduratis? & iratus jussit eos i plumbatis cædi. Qui cum cædërentur, clamabant: Gratias tibi agimus, [plumbatis cæditur:] Domine. Porro Almachius cum furore vociferabat dicens: Isti ita arte magica imbuti sunt, ut nullo modo valeant nostris jussionibus obedire. B. Vrbanus dixit ei: Immo tu miser diis tuis similis es effectus, aures habens, & non audiens; oculos, & non videns. Ad hæc iratus Almachius ait: In injuriam deorum os non timuisti procaciter aperire? [Deos ridet:] Testor deos deasque, quia dignus es capitis subire sententiam. S. Vrbanus dixit: Quam reverendi sunt dii tui, si gesta eorum recolas, facile deprehendes. Porro Deus noster creavit omnia. & nos suos famulos corroboravit dicens: Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. [Matth. 10,] Almachius dixit: Nequaquam; sed, cum sis senex, mortem reputas requiem; & ideo, quasi invidens juvenibus, [ut sæpe antea,] facis ut alii amittant, quod te senectus cogit amittere. Ad hæc Joannes Presbyter respondit: Manifeste mentiris: Patri enim nostro, & in juventute Christus vivere fuit, & mori lucrum; multotiens quippe pro eo Confessor effectus, animam suam pro ejus ovibus posuit. Tunc Almachius jussit venire ad se Carpasium, & dixit ei: Audi Carpasi, Vrbanum sacrilegum, una cum Clero suo, [Confessor pro fide,] in privata claude custodia, donec nostris obtemperet jussionibus. Quos Carpasius comprehendens, duxit ad carcerem juxta Pagum. At ubi ingressi sunt Sancti, psallebant dicentes, Domine refugium factus es nobis a generatione, & progenie.
[5] Et quidam Christiani hoc cognito venerunt ad eos nocte, inter quos erant tres Tribuni, k Favianus, [ex ipit nocte 3 Tribunos, & 2 Presbyteros:] Callistus, & Ammonius; & duo Presbyteri, Fortunatus & Justinus; qui dum venissent ad januam pulsantes steterunt. [Psal. 89.] Vt autem audivit Martialis Diaconus, curavit nuntiare B. Vrbano: quod ille audiens, rogavit Anolinum Carcerarium, ut eos ad se intrare permitteret. Mox ut ingressit sunt, corruentes ad pedes S. Vrbani, cum fletu dixerunt: Ora pro nobis, Sanctissime Pater, quia tempus persecutionis imminet. Quibus ipse respondit: Nolite ex hoc flere, sed magis gaudete: per multas enim tribulationes oportet nos introire in regnum Dei. Totam itaque noctem in hymnis & canticis transigentes, Dei misericordiam implorabant. Videns autem Anolinus cuncta quæ gerebantur, misit se ad pedes B. Vrbani, cum lacrymis rogans, ut baptizaretur ab eo; [Anolinum Commentariensem baptizat,] quem B. Vrbanus jussit surgere, & ait ei: Vide, fili, si ex toto corde credis, ut remissionem percipias peccatorum? Respondit Anolinus, cum fletu dicens: Credo, Domine. Et baptizavit eum, ac chrismate consignavit l. Et cum dies factus esset, Missarum solennia celebrantes, pane cælesti refecti sunt.
[6] Audiens hæc Almachius, jussit iterum B. Vrbanum, cum Clero suo, suis tribunalibus præsentari, cui & dixit: Sic adhuc in vesania tua perduras, ut non solum te ipsum ab errore non revoces; sed etiam alios errore studeas implicare? Nam & Anolinum Commentariensem nostrum tuis te audivimus contagiis infecisse. Ad heac Anolinus ait: Infelix ego, qui præterito vitæ meæ tempore non agnovi Creatorem meum: [qui decollatur 18 Maji.] verumtamen gratias ago ei, quia saltem in extremo dierum meorum, sui mihi cognitionem misericorditer tribuit. Almachius dixit: Hujus loquacitas, si repressa non fuerit, multis erit causa damnationis; & data sententia jussit, ut capite puniretur. Qui ductus ad templum Dianæ, cum sacrificare renueret, juxta templum decollatus est, m XV Kalendas Junii.
ANNOTATA.
a Apposuimus nomen Christi, claritatis causa, ne S. Petri habeatur Vicarius, quod nequit dici: quia tunc esset non decimus-octavus, sed decimus septimus.
b Hic est M. Aurelius Alexander Severus, Mammeæ filius, qui succeßit M. Aurelio Antonino Heliogabalo, per seditionem militarem occiso, mense Martio anni 222. Quo etiam anno S. Callistus Papa martyrio coronatus est XIV Octobris.
c Mammea, apud Eusebium lib. 6 Hist. Eccl. cap. 21, dicitur pia ac religiosa femina: quæ Origenis conspectu frui, & scientiam rerum divinarum certissimo experimento cognoscere concupivit. Igitur illa Antiochiæ degens, misso militari satellitio, hominem accersit: qui apud eam aliquamdiu commeratus, innumera illi documenta exhibuit, ad Domini gloriam & ad divinæ illius prædicationis potentiam declarandam.
d Ad Præfectum Urbis causarum civilium & criminalium spectabat cognitio. Ita Dio lib. 25. Hinc Vlpianus lib. 1 ff. de Officio Præfecti Vrbis, Omnia, inquit, crimina Præfectura Urbis sibi vindicavit. In Ms. Capuano dicitur Almachius, præterea Augustali fultus auctoritate: cui non videtur Alexander Imperator ausus se opponere.
e Idem Ms. Capuanum, quatuor Presbyteros aßignat: sed forsan duo iis aliunde adjuncti fuerunt, & una martyrio coronati.
f Idem Ms. non longe ab Urbe occultatum. Acta S. Cæciliæ; tertio ab Urbe milliario, via Appia, inter sepulcra Martyrum latitabat: & confirmant Mss. Mazarini, Vlimerii & Reginæ Sueciæ.
g Eadem Acta S. Cæciliæ: bis Confessor factus: infra num. 5 dicitur, in juventute multotiens Confessor effectus. In Actis majoribus, usque septies examinatus & dijudicatus. Hinc post martyrium etiam Confessor appellatus.
h Eadem Acta: SS. Valerianus & Tiburtius ducti ad agrum Pagum, ubi erat statua Jovis: & infra, Locus igitur qui vocabatur Pagus, quarto milliario ab Urbe situs erat: in quo per templi januam transitus erat, ut omnis qui ingrederetur, si Iovi thura non poneret, puniretur.
i Plumbatæ, quibus Martyres cædebantur, erant glandes seu globuli plumbei, funiculis vel catenulis impacti, uti in antiqua pictura Ecclesiæ S. Laurentii extra Vrbis mœnia adhuc videri, testatur Bosius.
k Ms. S. Maximini Fabinus, Calixtus, Annina. Ast Acta majora Mss. Fabianus, Calixtus, Ammonius. Videntur Tribuni militares fuisse, jam ante conversi, cum forte præessent custodiæ carcerum, ac vidissent constantiam Martyrum.
l Mss. Capuanum, S. Maximini, & Acta majora, addunt: quem Fortunatus Presbyter de sacro fonte suscepit. Dedimus 18 Februarii Acta Martyrum Romanorum, Maximi Comitis rei privatæ, Claudii ejus fratris, & hujus uxoris Præpedignæ, atq; horum filiorum Alexandri & Cutiæ: Claudium S. Gabinius Presbyter baptizavit & hujus frater S. Caius Papa chrismate linivit, & baptizavit uxorem & filios: tunc obtulit pro illis sacrificium, & consecravit corpus & sanguinem Domini nostri Iesu Christi, & participavit omnibus mysterium Domini: quibus similia in pluribus Actis Sanctorum leguntur.
m In Actis majoribus dicitur martyrio coronatus XVII Kalendas Iunii: in Ms. S. Maximini XVI Kal. in variis Martyrologiis refertur XXIV Maji. Nos ad hunc diem, cum S. Urbano & aliis Martyribus, illum proponimus.
CAPUT II.
S. Vrbani & Sociorum animosa profeßio fidei. Vis orationis, Verbera, Martyrium.
[7] Post hæc Turcius [Almachius] Præfectus jussit tribunal parari, ut nocte Christi famulos examinans opus ageret tenebrosum. [Rursum ab Almachio examinatus Papa.] Itaque aggrediens eos ait: Dicite miseri, quæ est insania vestra, ut mortem magis optetis, quam vitam? Cui Respondens Præsul dixit: Non moriuntur, qui patiuntur pro Christo, sed magis vitam percipiunt sempiternam. Præfectus dixit: Nulla ratione possum advertere, quomodo possit hoc fieri. B. Vrbanus respondit: Quia carnalis homo non percipit, quæ Dei sunt. Almachius dixit: Præsto est superbæ vestræ responsionis remuneratio, quia in nostram & deorum injuriam debacchamini. [a Carpasio ducitur ad templum Iovis.] Et præcepit Carpasio dicens: Ducite eos ad templum juxta Pagum, & vel sacrificent Deo magno Jovi, vel multiplicibus macerentur suppliciis. Venientes igitur ad templum Jovis juxta Pagum, ubi dicebatur a Locus trucidatorum, compellebantur ab apparitoribus, ut libamina diis imponerent. Illi autem irridentes, & expuentes in simulacrum, dicebant: Similes illis fiant qui faciunt ea, & omnes qui confidunt in eis. Iratus autem Carpasius dixit ad Sanctos: Infelices, discedite ab hoc perverso dogmate, & adorate deos, & estote amici Principum. B. Urbanus respondit: [persistit cū suis in fide Christi:] Insensate canis, quasi sepulchrum patens guttur tuum fœtorem emanat; nobis enim nullo modo persuadere poteris, ut a caritate Christi aliquatenus separemur. Conversus Carpasius ad satellites, dixit: Quidnam esse dicitis, quod sacrilegi isti audaciores sunt pro maleficiis suis, quam aliquis miles pro defensione Reipublicæ? Sancti autem responderunt: Si vos pro reverentia lapidum sic nitimini, ut etiam vestris consanguineis non parcatis; quid nobis est agendum pro Deo vivo & vero, a quo conditi sumus? Carpasius ait: Præceptum Principum exequi nos oportet, ut videlicet, nisi sacrificetis, diversis macerati suppliciis capite puniamini. Respondentes Sancti dixerunt: Hoc est quod optamus. Carpasius dixit ad Clerum ejus: Princeps vester, pro senectute hebes effectus, mori desiderat; vos autem, ut prudentes, juventuti vestræ convenit providere. Sancti responderunt dicentes: A Patris nostri vestigiis nullatenus exorbitabimus.
[8] Tunc Carpasius, pertractans secum de Sanctorum constantia, [iterum oblatus Almachio & cum eo reductus ud templū] reduxit eos ad Almachium b Urbis Præfectum, referens quod nec minis, nec precibus eos posset a primo revocare proposito. Tunc Præfectus, agitans caput, ait: Video eos ad hoc tendere, ut magis mori eligant, quam ab his superstitionibus suum animum revocare. Nunc ergo reducantur ad templum: &, si statim non sacrificaverint, non jam cum eis multiplicitate verborum, sed ensium ictibus disputetur. Ad hæc quidam Tarquinius, cognomento Taurinus, dixit ad Præfectum: Si tu cum eis, o Princeps, ires ad templum, posses forsitan eorum sensus ad meliora convertere. Credit Præfectus hujus asseritionibus, & præmittens cum satellitibus Sanctos, ipse militum ambitione stipatus subsequitur. [Psal. 118.] Pergentes autem Sancti psallebant, In via testimoniorum tuorum, Domine, delectati sumus, sicut in omnibus divitiis. Et cum venissent ad Pagum, compellebantur a militibus sacrificare dæmoniis. Qui cum orassent, & in cordibus suis clamassent ad Dominum; elevans B. Urbanus vocem, & statuunculam Jovis intuens, [dejicit statuam,] dixit: Destruat te virtus Dei nostri. Et repente cecidit simulachrum; sed & sacerdotes, qui ministrabant ignem sacrificii, mortui c corruerunt.
[9] Tunc invasit timor Præfectum, & fugiens cum residuis, recepit se in Palatio Vespasiani, sæviens contra Sanctos: & facta de eis inquisitione, jussit eos suis Tribunalibus applicari; quibus cum indignatione locutus, ait: Quousque artem magicam sectamini? An putatis, quod de manibus meis eripi valeatis? Respondentes Sancti dixerunt: Potens est Dominus eripere nos de manibus tuis. Tunc Almachius jussit eos extensos in terra fustibus diutissime cædi: [fastibus cæsus socios animat:] & cum cæderentur, & Deo gratias agerent unus de Diaconibus, erectis ad cælum oculis, emisit spiritum. Sanctus vero Urbanus hortabatur ceteros, ne tormenta pavescerent momentanea. Almachius autem satellitibus suis ait: Plumbatis, & d scorpionibus eum cædite, quia fustes deridet. Et cum hoc ageretur, [plumbatis & scorpionibus cæditur: & post S. Lucianum 21 Maji sepultum,] ministri diaboli jactaverunt corpus S. Luciani de tribunali ante conspectum Sanctorum; quod quidem nemo Christianorum, propter tyrannorum edictum, palam ausus est sepelire. Veniens igitur noctu Fortunatus Presbyter tulit corpus, & sepelivit in Crypta in Cœmeterio Prætextati e XIII Kalendas Junii.
[10] Post diem autem tertium jussit Almachius apparitoribus suis, ut B. Urbanum cum Clero suo ad templum Dianæ ducerent; [cum aliis ducitur ad templum Dianæ,] &, si sacrificare renuerent, tunc sine dilatione capite plecterentur. Cumque ducerentur, beatus Pontifex exhortabatur eos dicens: Ecce nos Dominus vocat, inquiens: Venite ad me omnes qui laboratis, & onerati estis, & ego reficiam vos. [Matt. 11] Hactenus eum vidimus, quasi per speculum & in ænigmate: præsto autem est, ut videamus eum facie ad faciem. His & aliis verbis cum eos solicite commoneret, devenerunt ad templum, & dixerunt carnificibus Sancti: Facite quod facturi estis, quasi & nunc sprevissemus, quod multotiens nos sprevisse cognoscitis, Cum ergo & illi ad sacrificia hos impellerent, & isti omnimodo recusarent, ducti extra templum f decollati sunt. Venientes autem supra nominati Tribuni, Favianus, Callistus, & Ammonius, cum quibusdam aliis Christianis, [& cum iis decollatur.] fleverunt fletu magno super Pastore suo, qui pro eis animam suam posuerat. g Sepelierunt autem eum cum suis sociis, in cœmeterio Prætextati via Appia, octavo Kalendas Junias.
ANNOTATA.
a In eo loco trucidati sunt SS. Valerianus & Tiburtius. Quidni etiam plurimi ex quinque millibus supra indicatis.
b In Actis S. Cæciliæ appellatur Assessor Præfecti, qui huic judicanti aßidebat, & corsulebat eum, & ad eum causam decidendam remittebat, & sententiam ferendam dictabat: de quibus est titulus in Digestis.
c Mss. S. Maximini, Capuanum & Mss. Acta majora addunt, fuisse numero viginti & duos.
d Scorpiones erant nodosa & aculeata flagella, sæpius in Martyrum certamine adhibita.
e Acta majora cum Ms. S. Maximini, quinto decimo Kalendas Junii. Postea vero sepultus est cum reliquis, ideo cum istis eum veneramur.
f Ms. Capuanum: Venientes ad locum, ubi decollandi erant, dantes sibi invicem pacis osculum, & signo Crucis se munientes, quasi una voce dixerunt: Suscipe nos secundum eloquium tuum, ut vivamus, & ut ad regnum gloriæ tuæ te duce pervenire mereamur. Et his dictis, flectentes genua, decollati sunt. At Mss. Acta majora, decollati sunt quarto decimo Kalendas Junii, quorum corpora jacuerunt ante templum Dianæ diebus quinque. In Ms. S. Maximini eadem sunt, sed decollati dicuntur VIII Kalendas Junii.
g Paßionalium, ut dixi, Collectores, volentes hic finire Paßionem S. Vrbani, ex Anastasio Bibliothecario vel Catalogis paulo antiquioribus, hæc adjunxerunt: Sed & vasa sacra argentea ad ministerium altaris fecerat plurima, & patenas argenteas viginti quinque. Fecerat & Ordinationes quinque per mensem Decembrem, Presbyteros novem, Diaconos quinque, Episcopus per diversa loca octo… Et cessavit Episcopatus ejus diebus triginta, cum gubernasset Ecclesiam annis octo, mensibus undecim, diebus duodecim, ad laudem Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat, in secula seculorum, Amen. Vbi puncta notavi, ibi erant verba, quæ reliquimus in fine Capitis præcedentis, desepultura, tamquam antiqui contextus: post hæc autem in Ms. Capuano insuper addebantur sequentia, quæ fortaßis etiam ipsa originarii textus sunt: Corpus autem B. Urbani Papæ & Martyris ibidem in superiori cœnaculo condiderunt, in hymnis & canticis, gratias agentes Deo. Quæ fere eadem leguntur in Actis majoribus: in quibus, nominibus propriis appositis, indicantur corpora SS. Joannis, Chromatii, Dionysii, Martialis, Eunuchii & Luciani: quorum tres primi, una cum S. Mamiliano, fuerant Presbyteri; alii tres Diaconi, inter quos secundus Eunuchius, aliis dicitur Mutius. Quod autem hic dicitur cessavisse Episcopatus dies XXX, non placet Collegæ meo: quia putat successorem Fabianum fuisse dumtaxat ordinatum XXI Iulii; ideoque mallet legere, & cessavit Episcopatus mensem I dies XXV.
CAPUT III.
SS, Marmeniæ, Luciniæ, & aliorum conversio: corpora & Vrbani & sociorum translata.
[11] His ita peractis abiit Carpasius Vicarius, ut thura diis imponeret, qui statim a dæmone arreptus est. Hoc dum nuntiatum fuisset Almachio, tremor invasit eum, & jussit eum quantocius sibi præsentari. Cum autem a militibus introductus fuisset ante Almachium, cœpit dæmon acriter vexare eum, [Carpasio a dæmove arrepto] & quoscumque valebat attingere rabidis dentibus laniare; nihilominus confitens pœnas, quas Sanctis violentissime intulerat, & quod morti eos addixerat injuste, quia & Sanctorum veridica verba procaciter contempserat, & quod ineffabilem gloriam ob gloriosa certamina Sancti percipere meruerunt. Videns autem Almachius quod vera insana mente loqueretur, putavit illum Christianum fore, & jussit amoveri cum a se, tristis nimium, quia ejus maligno consilio immensa perpetrabat scelera. Dicebat enim diabolus per os Carpasii quidquid Almachius nefarie egit, & detegebat crimina Paganorum; prodebat interim [se] suosque complices, quomodo vel qualiter idololatræ effecti fuissent, quodque nihil eis idola præstare olim valerent; & prosequens ajeabat, Nescitis quod Magister & Doctor Christianorum, vas electionis Apostolus Paulus dicat: Scimus, inquit, quia nihil est idolum: [& suffocato] & quod nullus Deus, neque in cælo neque in terra, nisi unus: & paululum procedens cominus inde, atque in tali famine permanens, suffocatus est a diabolo, a quo tenebatur, & mortuus est.
[12] Hoc dum comperisset Judex, nuntiare curavit uxori illius Carpasii. [uxor & filia baptizantur:] Audiens autem uxor Carpasii, nomine Marmenia, quod vir ejus tali interemptus nece fuisset; venit nocte ad beatos Fortunatum & Justinum Presbyteros, & misit se ad pedes eorum simul cum filia sua, nomine Lucinia, orantes & postulantes ut lavacro Christi regenerarentur. Gratias igitur agentes Deo Sancti Fortunatus & Justinus, qui vocat ea quæ non sunt tamquam ea quæ sunt, prædicantes eas ac docentes regulam salutis & viam præceptorum Christi, & Catechizantes illas, indixerunt eis a septemplex jejunium: quo finito, alter eorum baptizavit eas in nomine sanctæ Trinitatis, ut rite mos in Ecclesia extat. Post diem vero tertium veniens Fortunatus Presbyter in domum Marmeniæ, prædicabat ibi Christi fidei documenta: [uti & alii plures] ad quæ audienda conveniebant multi Gentiles, & baptizabantur ab eo. Fortunatus autem Presbyter Christum filium Dei, Dominum nostrum, mundi Salvatorem, incessanter prædicare curabat; quin etiam vitæ æternæ gloriam, quam suis sequacibus est pollicitus, annuntiare satagebat: in quibus salutiferis verbis multi unanimiter confidebant, & baptizabantur, jam solidati in Christo cum omni fiducia. [& omnes de domo Carpasii.] Tum credidere Christo universi, qui erant in domo Carpasii, & baptizati sunt, laudes Deo promentes.
[13] Interea Marmenia, una cum sua nata, cœperunt rogares a S. Fortunato, de corporibus sanctorum quid factum fuisset, vel qualiter sepulturæ tradita essent. [Marmenia ducta ad corpus S. Vrbani,] Beatus vero Fortunatus indicavit eis quidquid actum fuerat de Sanctorum reliquiis, ut præmissum est, & dixit: Enixe postulo vestram beatitudinem, sanctissime Confessor Christi B. Fortunate, ut illuc usque properantes summa cum solicitudine reliquias requiramus Sanctorum, & ut digni sunt optime recondamus. Hoc dictum placuit Fortunato, & curavit auribus intimare S. Justini. Tunc surgentes Sancti, & venientes pariter cum Marmenia in Domino fideli, ad locum in quo sancta corpora erant humata, psallentes Domino & dicentes; Tu mandasti mandata tua Domine custodiri nimis, [invocat ejus patrocinium] & sequentia psalmi; ut vidit B. Marmenia corpora Sanctorum, statim mœsta flebili modo cœpit plorare & dicere sic: O sancte & mirabilis Papa Urbane, suppliciter tuam deposco sanctitatem, quo Christum pro me depreces, ut non me sinat in mea damnari iniquitate, & ne in gehennam demergar pro meritorum qualitate. Eia benignissime Christi Athleta, rogo te, ut mea digneris percipere vota, & apud Deum impietas crudelissimi Carpasii in ultionem ne convertatur exoro. Multa talia dicens & vociferans, amare lugebat. Denique levaverunt inde cum magno honore glebas almas, & adduxerunt eas in domum Marmeniæ, quæ erat b extra palatium Vespasiani Augusti sita prope Columnas, [ipsumque sepelit cum corporibus aliorum Martyrum in æde sua.] in qua sepulcrum B. Marmenia miro jussit modo poni: quod etiam marmoreis tabulis ex omni [parte] coglutinans contexit parietem, in quo recondiderunt cum aromatibus corpus Beatissimi Urbani & Mamiliani Presbyteri, & desuper sacrum tumulum miro lapide operiri curaverunt: super quod ingens antrum fabricari fecerunt, quadratum & firmissimæ fabricæ: & in eo corpora Sanctorum Joannis, Chromatii, Dionysii, Presbyterorum; & Martialis, Eunuchii, & Luciani Diaconorum, in canticis, hymnis & laudibus, imponere studuerunt: ad quorum venerabiles sepulturas multa patrantur miracula usque in præsentem diem, ad honorem salvatoris nostri Jesu Christi, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat per æterna secula seculorum. Amen. c
ANNOTATA.
a Ms. Capuanum, septem dierum, Mss. S. Maximini & alia unius hebdomadæ.
b Ms. Capuanum: Juxta palatium Vespasiani. Aringbus, lib. 3 Romæ subterraneæ cap. 21 num. 5, late hæc transcribit, & citatis Cencio Camerario. Nicolao Signorili, aliisque, dictum Palatium asserit haud procul a Catacumbis fuisse, ubi jam est Ecclesia S. Sebastiani.
c Hic finiunt Ms. Acta majora: sequens Appendix sub novo Titulo habetur in Ms. Vaticano 1195.
APPENDIX
SS. Marmeniæ, Lucinæ, & aliorum Martyrium.
Urbanus Romanus Pontifex. Martyr Romæ (S.)
Mamilianus, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Joannes, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Chromatius, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Dionysius, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Martialis, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Eunuchius, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Lucianus, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Anolinus Commentariensis, Martyr Romæ (S.)
Marmenia matrona, Martyr Romæ (S.)
Lucinia Virgo ejus filia, Martyr Romæ (S.)
XXII, item XLII, & quinque millia, Martyres Romæ (SS.)
Savinus, in carcere extinctus, Martyr Romæ (S.)
BHL Number: 8375
EX MSS. VATIC.
[14] Pervenerunt hæc tandem aliquando ad aures Almachii: qui illico jussit apparitoribus suis, ut Beatam ad se adducerent Marmeniam. Quæ cum ante eum præsentata fuisset coram omnibus, ita adorsus est loqui ad illam: Audivit enim nostra clementia, superstitiosa quædam deliramenta animum obligasse Marmeniæ, [Adducta ad Almachium] sed nequaquam valuimus credibilem præbere assensum. Profitere ergo Marmenia nunc, ut cunctorum aures valeant percipere veritatem, & quod tua propagatio dicat venustissima habeto secura, & noli ex hoc aliquam solicitudinem menti tribuere tuæ, a falsidicus rumor cito sopietur. Ad hæc mulier alma respondit: Profecto nescio ad quod prætendas cum talibus verbis: aperi id melius, si vales de te, stabiliorem nullum omnino timeto, & tuam incassum pronuntia causam, & mea ad omnia demum percipito verba. Et Judex inquit: Ut enucleatius tibi pandam simpliciter, vacua cede respondere verba: Auditum fuit in nostro palatio, quod ad superstitiosa Christianorum dogmata accedere præsumpsisses, & contemnas nunc numina sacra: [idola spernit:] quid ad hæc respondere debeas ocius intimato. B. Marmenia dixit, Sanctorum merita testor, quia non debuisti dicere nisi falsa esse idola & vana. Et Judex: Ego, ait, sustinere jam nequeo a femina tam perversas locutiones. Marmenia dixit: Qui falsum dicit esse verum, o Judex, quid de eo dicant impia, edicta, si placet edicito. At Almachius dixit: Ut minis coërceatur aut capite puniatur. Respondit Marmenia: Ergo tu infelix capite puniendus eris, & acriter coarctandus, quia sermo tuus omnis est nefandus: quis enim ignorat eos quos tu Deos asseris, lapideos & ligneos æneosque, miserrimos & nefandos, dum in hac superstitere vita, omnino fuisse? scilicet qui. [Seb] b ne mea polluatur lingua, ultra nec memor ero illorum ridiculosa. Iratus Almachius dixit, Heu! proh dolor! qualiter vestris sermonibus ad injurias deorum paulatim c scandis infandas, [& se Christianam fassa,] femina vecors, hebetudinem vel jactantiam prodens animosam? Iterum ait: Per deos, quia non verita es me ad iracundiam incitare, faciam te celerius crinoso capite resecari. Mulier sancta respondit: Ut sciant ii omnes quia verissime Christiana sum, jube modo, o Iudex, omnium pœnarum genera immanissime fieri, ut probatissima inveniar in fide Christi, veluti aurum per ignem, sicque adipisci valeam regnum ipsius Domini Salvatoris. [carceri includitur:] Tunc Almachius Præfectus jussit eam in carcere trudi, talia dicens: Qui præcepta deridet Principum invictissimorum ita coarctari jubemus. Sancta vero Marmenia ovans & exultans pergebat ad carcerem; & cum introiisset in eum, laudare Dominum cœpit ac dicere: Gloria Christe tibi sit, summi æternique Sermo Parentis, cum quo & cum Pneumate semper regnas, & per secula seculorum: qui cum essem indigna, me digne pro nomine tuo pati fecisti: obsecro te, ut mecum comitare dignetur usque in finem gratia tua, quatenus conculcato hoste maligno victrix ad te valeam pervenire.
[15] Audiens autem Lucinia filia ejus, quod genitrix ejus constanter egisset, cœpit erogare pauperibus omnia quæ habebat, [Lucinia filia distributo patrimonio,] maxime in sumptum Christianorum, quorum facultates sciebat in tali esse opere consumptas. Tunc sancti Fortunatus & Justinus universos admonebant quoscumque poterant Christianos: nuntiatumque est Almachio, quod Lucinia patrimonium suum universamque substantiam suam expendisset in orphanorum, viduarum, Christianorumque consolationem. [Qui] commovens caput, & furibunda ironiaque voce perstrepens, aiebat: Heu! inquit, quænam est illa seductio nequam, quæ numquam d ullum terrorem veretur, nullis flagris coërcetur, & ut ita dicam omnium tormentorum genera ac si nihil sint opinatur? e Nimirum seductio hæc instat est ignis, qui eo magis consumit quo plus crescendo invenerit. Hunc ignem illum dicimus esse, quam vis eum perdat sævissimus Iudex, de quo Christus annuntiatione sancta, hoc est, in Euangelio, dicit: Ignem veni mittere in terram, & quid volo nisi ut ardeat? [Luc. 29, 49.] Mox rapidissimo cursu jussit Iudex ministris suis, [ad Almachium cum domesticis ducitur,] ut Sanctam Dei Luciniam, cum universis qui in domo ejus degebant, ad se præsentarent, quantenus durissima discussione abdicare eam nihilominus valuisset, una cum B. Marmenia. Qui cum ducti ante Almachium fuissent, torvo vultu inspiciens eos Iudex insanus, Dicite, inquit, mihi cujus conditiones estis? aut quæ est professio vestra? Sancti ad hæc responderunt: Conditionem, inquiunt, nostram si quæris mortalem, [fidem omnes profitentur,] scias nos famulos esse Dominæ nostræ hujus Marmeniæ: professionem autem nostram, aunuente Domino, Christianam confitemur. Tunc ille: En, ait, & vos, ut video, omnes Christiani estis. Et Sanctis; Est, dicunt, melius agnoscere, & profiteri viam quæ Christus est, & per quam ambulare ad patriam, hoc est in vitam æternam, debemus, quam numinibus vanis subdere colla aut vobis cedere, vestrisque assentire nefariis jussis.
[16] Tunc Turcius Almachius indignatus, præcepit Tarquinio Taurino, ut absque iterata interrogatione eorum capita truncaret, & dixit: Numquam homines hujusmodi humiliantur, nisi durissimis pœnis seu per crudelissimam necem. Mox Tarquinius duxit eos, jam acriter verberatos, ad idolum Martis, ut sacrificarent. [& verberati,] Cujus libamina omnes dum contempsissent, accipere meruerunt palmam Martyrii: fuerunt namque, qui decollati sunt pro nomine Domini Jesu Christi, [decollantur.] absque B. Marmenia & filia ejus Lucinia, fere viginti & duo: quorum sancta passio f tertio celebratur die ante Kal. Iunias. Cognoverunt itaque Christiani, quomodo Sancti in perpetuum pro Christi amore pugnaverunt: & venerunt nocte cum Beatissimo Fortunato, & tulerunt corpora eorum cum hymnis & laudibus, & sepelierunt eos in loco, in quo sanctus erat sepultus Urbanus.
[17] [S. Savinus per annos 12 incarceratus obit,] In tempore quo hoc actum fuit, erat vitæ venerabilis per omnia sanctus, nomine Savinus, qui & ipse officium Sacerdotale gerebat: cum audivisset quod B. Marmenia, cum filia ac servis suis, processisset ad Dominum, nimium afflixit se, & migravit ad Christum: qui jam per duodecim annos [fuerat] maceratus in carcere, ob confessionem Jesu Christi Nazareni, filii Dei omnipotentis. At ubi sensit Taurinus, cum esset Carcerarius, quod S. Savinus defunctus fuisset; fune illaqueavit illius pedes, & trahebat corpus ejus per terram, qui & in foro illud dimisit inhumatum. Deinde venit quidem Polycarpus g Presbyter nocte, & accepit corpus ejusdem sancti Savini, & recondidit in sarcophago, ubi sepulti erant centum h viginti quinque Martyres i.
[18] Denique imprissimus Almachius, non sufferens animo, cœpit dona promittere plurima, si quis investigator ac proditor Christianorum extitisset, per qualecumque ingenium aut calliditatem, ejusque auribus nuntiaret. Unde factum est ut tertium post diem quidam legis Dei k zelator præmiique cupidus, nuntiasset ei quosdam Christianos sese reperisse, [alii 42] numero quadraginta & duos. Statimque gaudens aiebat: Reatus nempe Christianorum in omnibus sic perversus est, ut ante nostram excellentiam nullatenus diu valeat occultari. Fratres mei, non æstimetur omnino ad hujus infelicissimi animalisque Iudicis notionem venisse Domini & Salvatoris nostri benignissima verba, dicentis: Nemo accendit lucernam & sub modio ponit, sed super candelabrum ut luceat cunctis: de eo namque convenienter per veridicum & sanctissimum Vatem factus est sermo divinus, quod scilicet vir insipiens non cognoscat, [ab Annitio Vicario decollati,] & stultus [non intelligat. Deinde mandavit] tyrannus cuidam Annitio Vicario, ut illuc usque adiret, & sine interrogatione eos ocius l abduceret. Qui mox processit alacer, ut impleret facinus quod jussum a Præfectoria extiterat feritate. Quam rem Sancti præscientes, armaverunt se signo Crucis Christi, expectantes intrepidi mortem, orationibus sanctis unanimiter. Ecce ministri diaboli accesserunt, & capita eorum absque mora truncare acceleraverunt. Corpora vero eorum collegit Polemius Presbyter, [1 Ianuarii.] & ubi Christi Martyr sepulta erat Cæcilia, illic ea m sepelivit. Passi sunt autem sancti Martyres Christi die Kal. Ianuariarum, regnante Domino nostro Iesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancti vivit & regnat in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Mss. Vaticanum & S. Laurentii, quia (ut nostri proverbium) falsidicus rumor cito quiesceret solet.
b Ms scilicet quia ne &c. sed omnino puto aposiopesim esse, qualis Virgiliana illa: Quos ego.
c Ms. Lateranensi: conscendis adinstar culmen montis, iterum ait.
d Idem Ms. ullos heros.
e Hæc parenthesis Auctoris primi esse potest, quod tamen nolim affirmare pro certo: & similis iterum occurrit infra num. 18.
f Ms. Capuanum ait, quod Promiscui sexus viginti & duo fuisse traduntur: deinde dicit, quod eos Præfectus decollari præcepit quarto Kalendas Iunias. Verum executio potuit dilata fuisse in sequentem diem. At coli S. Marmeniam hoc 25 Maji testantur supra citati Gallenius, Pancirolus, Ferrarius.
g Colitur aliquis S. Polycarpus Presbyter 23 Februarii, dubium an hic memoratus, an alius 100 annis junior. Vtriusque memoriam collegit Bollandus, non ausus distinguere; agnoscens tamen, si unus idemque in Paßione S. Marmeniæ, qui in Actis S. Sebastiani nominatur, longævum supra morem communem fuisse: de quo mirum sit plura interim gesta non memorari. Nolim tam scrupulosus esse: & posteris Supplementum facturis suadeo, ut non vereantur magis duos Polycarpos facere, quam duas Lucinas; quarum altera fuit Apostolorum discipula, altera hoc seculo floruit, adhuc sub Diocletiano nota.
h An solum censendi XXII, quorum ante facta mentio? sed possunt alii Martyres fuiße.
i Idem Ms. Capuanum addit: Quorum omnium orationes & merita nos commendent Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit: & finiunt Acta, desideratis reliquis.
k Zelator hic sumitur in deteriorem partem.
l Fortaßis legendum, judicaret, vel, capite abdicaret: quædam enim hic obscuriora sunt; quare etiam opus fuit lineam fere totam supplere per [ ].
m Meminit horum sepulturæ Aringhus, citato lib. 3, cap. 14, in quo agit de Cœmeterio ad S. Cæciliam, citatque Ms. codicem Lateranensem de Actis S. Vrbani: unde confirmatur quod diximus, Appendicem hanc ad illa spectare.
TRANSLATIO ET MIRACULA.
Ex Ms. Abbatiæ S. Urbani diœc. Catalaun. communicata a Domino de Miromenil, Campaniæ Præfecto.
Urbanus Romanus Pontifex. Martyr Romæ (S.)
Mamilianus, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Joannes, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Chromatius, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Dionysius, Presbyter, Martyr Romæ (S.)
Martialis, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Eunuchius, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Lucianus, Diaconus, Martyr Romæ (S.)
Anolinus Commentariensis, Martyr Romæ (S.)
Marmenia matrona, Martyr Romæ (S.)
Lucinia Virgo ejus filia, Martyr Romæ (S.)
XXII, item XLII, & quinque millia, Martyres Romæ (SS.)
Savinus, in carcere extinctus, Martyr Romæ (S.)
BHL Number: 8391, 8392
EX MSS.
CAPVT I.
SS. Vrbani ac Tiburtii Martyrum corpora Roma Antißiodorum, & alterum hinc ad Catalaunenses translatum.
Igitur anno incarnati Dei octingentesimo sexagesimo secundo, [An. 862 donantur Monachis Autissiodor.] Fratrum quidam Autissiodorensis Monasterii, mandatis pariter & epistolis Regiis instructi, Urbem Romam expetunt, cum orationis gratia, tum etiam quarumdam Ecclesiasticarum studio causarum: quas, Deo negotium procurante, & allegarunt strenue & efficaciter expleverunt. Prudentissimus & maxima venerationis reverentia suscipiendus Nicolaus b Papa, Romanæ tum Cathedræ præsidens, [a Nicolao Papa,] vicem Apostolici culminis & dignitate & studio præferebat. Qui cum prænominatis legatariis ad cuncta quæ vellent per dies aliquot plenissime sui copiam fecisset, magna sui ministrorumque ejus gratia discessuris, Sanctorum Martyrum Urbani & Tiburtii Reliquias tradidit, & virtute pretiosas, [corpora Sanctorum.] & quantitate præcipuas. Sic Dei favore, & obtentu Regis Caroli c, quod alias vel laboriosissimum vel impossibile fuerat, facili negotio confecerunt.
[2] Quid pignoris, quid thesauri Romulea ferretur ab Urbe, [Vectores monentur duobus Sanctis] virtutum consequentium crebritate cœptum est e vestigio declarari. Remotis superfluis, si qua referenda sunt, compendio fient gratiora. Urbe egressi, mansione prima in S. d Alexandri Ecclesiam devenerunt. Ibi cum pernoctarent, [duos cereos accendere:] candela prolixæ longitudinis uno succensa capite, post paululum a parte alia flagrans, utrimque perluxisse visa est. Ingenti devotione complexi factum, duorum præcipuorum Sanctorum memoriis, geminis de cetero serviendum luminaribus, adverterunt. [quidam ex comitatu liberantur a febribus.] Exin illustris vir Lotharius, ejusdem comes expeditionis, febre correptus prævalida, candelam suo statui respondentem detulit: & ante sacras pernoctans Reliquias, in crastinum se omnimoda languoris molestia levatum sensit. Actum e Vulterris. Meginarius ejusdem Lotharii Presbyter, non multum post febre succensus violentissima, candela Sanctis adhibita, quam excellenter tam facile curatus est. Familiare deinceps omnibus effectum, irruentes sibi per totum iter imbecillitates, Sanctorum constanter imploratis patrociniis, declinare.
[3] Emensis Alpibus ad Sanctos f Agaunenses Martyres diverterunt. Ibi ab Huberto g Abbate famosissimo excepti quam familiariter, [Agaunum appulsi ab Abbate impetrant,] tanti fatigatione itineris, plena Viri benevolentia, ingenti Religiosorum affectu, larga denique totius liberalitatis indulgentia, [corpora] relevarunt. De hinc oblatam sibi negotii opportunitatem intentatam linquere non sibi integrū fore arbitrantes, Sanctorum Agaunensiū Reliquias a prænominato Principe poscendas decreverunt. Is Deo volente quod postulabatur excepit libentissime, quod & viris esset familiarissimus, & (utpote secularia meditans tantum) in Sanctorum largiendis patrociniis non satis avarus. [caput S. Innocentii ex Legione Thebæa.] Quamobrem sanctorum Corporum adscito Custode, pretiosi Martyris Mauricii amplectendam Reliquiarum h partem, cum venerando capite i S. Innocentii, Legionarii quondam ejus, incunctanter largiri præcepit. Id quamquam omnes ferrent ægerrime, obtinuit tamen jussio Principis indifferenter fieri quod volebat.
[4] Votorum compotes, iter repetunt, justis semper faventem dispositionibus impendio glorificantes Deum. Obsequiorum erga Sanctos splendor, [Inter multa per iter miracula,] signorumque frequentia, circumjectos passim populos spectaculo aggregabat. Cedentibus aliis, alii succedebant; dum & hos nova perceptorum beneficiorum gratia lætos in sua recedere, & illos percipiendorum spes alacriter impelleret properare. Publice famosus & famose publicus locus est; i* Orbam vulgo cognominatur: eo cum venissent, [sanantur muta & contracta,] puella infantula ejus loci, Osanna nomine, quam nativitas & mutam produxerat & contractam, auditis psallentium populorum vocibus, miris perveniendi ad Sanctos angebatur desideriis. Id quia verbis non poterat, gestu corporis & stridore faucium declarabat: aridis tamen nervis reptilem extorquens gradum, enisu quo potuit pervenit. Mox tantæ fidei remunerata fructu, ignotæ rectitudinis universis mirantibus recepit usum. Hinc sacris communicans, Sacerdotis jussu respondit, Amen. Ex eo pleni compos eloquii, ad locum usque, qui Arlia dicitur, Sanctos prosecuta est.
[5] Dehinc in villam, cui k Botgalia nomen est, cum venissent; quidam ejus loci caducus a puero, [epilepticus,] adeo ut per dies singulos caducam non semel allisionem pateretur, raptim ad Sanctos cucurrit, feretrum vexit, triduo prosecutus, nihil demum mali passus est. Hinc ad Salinas ventum. Pater parvulum filium, [contractus,] contractione artuum imbecillem humeris vectitans, sub feretrum composuit. Paulo post cœpit erigi, & patrem anxie inclamare. Exciti omnes vocibus hinc inde concurrunt, incolumem inveniunt. Pater sub oculis omnium sanum recipiens filium, immensum lætus revexit ad propria. Actum in ecclesia Sancti Joannis Baptistæ vico publico.
[6] Sartum-Morthaliæ l ingressos novæ hilaritatis afflavit abcessus: [luminaria a pluvia & ventis non extinguuntur:] namque inter ventorum impetus & pluvias vehementes, duo cerei, sacrorum prævii pignorum, inextincto per diem totam lumine perdurarunt: ita Sanctorum gratia quibus deferebantur evidentius contutati, indefesso officio & imbres & flamina contempserunt. In villam Pagi m Amausensis, quæ Campus-Vellii dicitur, cum venissent; [loquela mutæ redditur:] mulier ab ipso uteri materni progressu muta, fide plena cucurrit, precem fudit, effectum precis consecuta est: illico intima faucium negatæ dudum vocis concepere canorem, promptaque verborum affluentia diuturni damna silentii compensarunt: sic concessum beneficium exercitio sermonis exaggerans, Ararim usque prosecuta est, misertum sui psalmatis & affectu & vocibus collaudans Deum.
[7] Hinc illis pagum Oscarensem n permeantibus, puella infans, [item alteri:] honesto loco nata, quæ & ipsa patiebatur cognati detrimenta silentii, de sinu nutricis exsiliens, cursu rapidissimo ad Sanctos venit; amplexoque feretro, suos adesse Dominos, etiam atque etiam inexplebilis inclamabat: sic linguæ vinculo resoluto, laudes aggerans laudibus, ad castrum usque Divionem comes individua perduravit: pater ejus & mater iter agentibus postmodum competentia itineri munera destinarunt.
[8] Alisiensem o post hæc pertranseuntes Pagum, in villa quæ Fanum dicitur, [sanatur colli distorsio,] noctem exigendam decreverunt. Ecclesia ejus loci Beati p Germani solenni constat nomine: in hac pretiosa Sanctorum pignora collocarunt. Puella fere duodennis advenerat, quam deformitate damnabili colli cervicisque contractio humerum complexa turpabat. Hæc pervigilem in ecclesia noctem ducens, & præoptatæ saluti & absolutæ pulchritudini restituta, cælum ipsum votis & laudibus onerabat: auctores beneficii Autissiodorum prosecuta, salutaribus obsequiis integrum exegit annum. In villam q Pompejacum dictam venientes, [item febris.] in ecclesia sancti Christophori nocturnæ stationis excubias peregerunt. Puer bene natus, Herimbertus nomine, immani febrium torquebatur accessu; delatus a parentibus incommodum exuit, robustæ sospitatis optantibus gaudia cumulavit.
[9] Inde profectis solennis Autissiodori parabatur exceptio: quo tandem pridie Kalendarum Novembrium pervenerunt, [31 Octob. exceptis Autissiodori Sanctis,] multa gloria, ingenti pompa, inexplicabili rerum præstantia. Creverunt ex eo miracula visibiliter corporalia, invisibiliter spiritualia; quoque magis subtilia, eo magis utilia; indesinenter assidua, indubitanter proficua; quanto perennius duratura, tanto certius profutura. Fulcoldus, ex cœnobio sancti Juliani r Clericus, quartano incommodo per anni fere spatium vexatus, [sanatur febris quartana:] ad Sanctos se humiliter contulit: mox fidei donatus præmio, sospitate reddita languorem excessit.
[10] Non post multo colonus quidam familiæ S. Germani, ex rure cui s Sorgiactus vocabulum est, comperta virtutum fama, [item paralysis,] eo gressum tendere animum induxit. Erat sane paralysis violentia totis artubus resolutus. Ea nocte, cujus postridie profectionem parabat, dormienti ei vir, habitu Pontificis, speciosa canitie spectatus, apparuit, seque t Urbanum confessus; Ecce, inquit, sanus factus incommodum excessisti: [apparente S. Vrbano.] verumtamen recta perge quo decreveras, ac pro salute recepta congrua memento vota persolvere. Jubentis edictum obedientia comes excepit: pergensque, ut imperatum erat, quod secum actum fuerat palam explicuit. Exinde multis locum expetentibus innumera præstitere, cunctis postremo rite supplicantibus indubitata rerum evidentia sese exhibuere præsentissimos: quodque gratum habeant honesta sibi in loco deferri servitia, plurimis expertum modis, una tantum eademque perbrevi admodum relatione constabit.
[11] Beati Martyris Tiburtii anniversarius Passionis v dies advenerat, & pia Fratrum devotio nocturnis vigiliis officiosius insistebat: [S. Tiburtius ibidem orare conspicitur.] inter hæc cuidam Fratrum in oratione secretius procumbenti, atque in divinæ contemplationis fastigium aliquatenus rapto, se videndum exhibuit ea formæ habitudine, ea pulchritudine vivente, qua expressius in suæ Passionis textu describitur. Visus est autem ante loculum Reliquiarum suarum, libratis in aëra gressibus, assistere; & expansis ad Orientem manibus, quarum una virgam ferebat auream, pro totius salute populi instantius supplicare. Is nobis hoc postmodum cum lacrymis referebat. Id mire gratum omnibus & præsenti & futuræ devotioni conduxit x.
[12] Præterea anno Dominicæ Incarnationis octingentesimo sexagesimo quinto y, merito suæ religionis venerabilis Erchenraüs, Catalaunorum Episcopus; ad cœnobium S. Germani veniens, largitione Fratrum Reliquias pretiosi Papæ & Martyris Urbani obtinuit [easque z susceptas Monasterio, [Corpus S. Vrbani Catalaunum transfertur,] in Pago Pertensi α nuper a se in honorem Sanctæ Trinitatis β fundato, intulit, & vetus nomen loci illius, Villare scilicet, penitus abolevit; & eum de S. Urbani nomine cognominari statuit: ut scilicet Sancti Martyris merita notiori nomine fierent notiora. Pro miraculorum ergo magnitudine, [ad monasterium nunc a se dictū,] quibus Sanctum suum Dominus illustrabat, in ipso Translationis itinere, tam divitum quam pauperum multipliciter confluentium honorabatur oblatione. Inter turbas autem confluentium & offerentium, quidam Airicus, & uxor ejus Dodrada, municipes earumdem partium, tradiderunt ei alodium suum in γ Cableïa situm, perpetuo jure possidendum, ad usus sibi servituræ Congregationis, [& multis ibi miraculis claret.] & ad mercedem animarum suarum in requie Regni cælestis. In loco autem illo, in quo ejusdem Martyris pignora habentur recondita], tanta tamque frequentia postmodum claruere miracula, ut si litteris universa mandarentur, suo per se possent suppeditare volumini.
ANNOTATA D. P.
a
Primum hoc caput verbotenus acceptum est ex Herici monachi Autißidorensis lib. 2 de miraculis S. Germani, sub his titulis:
Cap. XII Qualiter pignora Sanctorum ab urbe
delata locus iste meruit.
XIII De patratis miraculis compendiosa relatio.
XIV De celebri exceptione Sanctorum.
b Nicolaus I sedit ab anno 858 usque ad 867.
c Carolus Calvus, necdum Imperator, sed ab an. 840 regnans in Francia.
d Libenter intelligam, an intra primam ab urbe mansionem aliqua adhuc supersit sub nomine S. Alexandri ecclesia. quæ poßit hic designata videri.
e Volaterræ in Tuscia civitas Episcopalis, diætis circiter sex Roma distat.
f Agaunum, vulgo S. Mauritii, ubi Thebæorum Legio, sub ipso Duce Christum professa, est condita, apud Sedunenses.
g Abbatum Agaunensium Catalogum nemo hactenus, quod sciam, edidit.
h Exiguam oportet fuisse de corpore S. Mauritii particulam, cum ejus deinceps nulla fiat mentio cap. 15, ubi de Translatione simul omnium Autißiodori facta.
i Guilielmus Baldesanus, Historiæ Thebæorum lib. 2, agit de hujus S. Innocentii & aliorum plurium inventione; corpusque anno 1070 in Coloniensem diœcesim translatum ait, cum antea caput ablatum esset Autißidorum tempore Caroli Regis anno 973: eoque allegat nescio quam Ms. Vitam S. Amoris: Amatoris scribere voluit aut debuit. Sed hic vixit seculo 5, & vitam scriptam seculo 7 dedimus 1 Maji: illa autem alia, quæcumque est, insigniter errare convincitur, vel ex sola Herrici ætate, seculo 9 scribentis; nec quisquam fuit seculo 10 Rex Franciæ Carolus.
i* Ita Labbæus: ecgraphum nobis missum Orbem; est autem quod vulgo dicitur l'Orbe in Helvetia, Antonino Urba, circumito Genevensi lacu distans a S. Mauritio leucis horariis circiter 22, versus confinia Comitatus Burgundici.
k Botgalia, Labbæo Bottalia, videtur esse quæ in topographica tabula Iansonii scribitur Buaille in prædicto Comitatu; Salinis, ad quas iter erat, quam Orbæ propinquior; in ipsa tamen ut apparet via: istic ergo etiam Arbiam quæras censeo.
l Labbæo Saltus Montiskattæ: & quidem Sartum pro saltu notum est: videtur autem probatior Labbæi lectio, quia in tabula Atlantis Blaviani invenio Montchard notatum, duabus fere leucis ultra Salinas.
m Eidem Labbæo Amansensis: Alphabetum autem Francicum Duvallii notat Amancæum Comitatum in Burgundia, sed ad confinia Lotharingiæ, quare nequaquam huc spectare potest.
n Pagum Oscarensem transito Arari primum occurrisse in Ducatum Burgundiæ transeuntibus, intelligitur ex Gregorio Turono, nominante Castrum-Divionem super Oscaram fluvium, vulgo l'Ouche dictum.
o Labbæus Alexiensem pagum: is vulgo dictus l'Auxois, aut etiam l'Osoy, nomen sortitur ab Alesia sive Alexia, intervallo leucarum 7 circiter supra Divionem sita.
p Blaviana tabula Altißiodorum versus euntibus, intervallo leucarum 2, exhibet vicum a S. Germano dictum, & una porro leuca vallem Fain nuncupatam; quæ haud dubie hic nominatur Fanum, melius quam Labbæo Panthum.
q Pompeiacum, Labbæo Pompeianis, diversißimus locus a Pompejaco Castro in Pago Aginnensi apud Aquitanos.
r S. Juliani cœnobium prope Altißiodorum, sanctimonialium Abbatiam nunc esse, ex Sammarthanis disco.
s Labbæo Orgiacus, utrum melius sit non definio, quia careo distincta Altißiodorensis pagi tabula; & nulli ex iis quos habeo ad manum Auctoribus nomen alterutrum exprimunt.
t Frustra sit qui ex hujusmodi apparitionibus certo putet definiri historicas, quæ nunc moventur, controversias. Nulla Sancti invidia vel æmulatione tanguntur: & in talibus se accommodant imbecillitati humanæ, scandalum passuræ, si præter opinionem vulgatam aliquid offeratur etiam per visum. Sed neque constat has Pontificalis habitus circumstantias ab ingenio Auctoris non esse. Manet tamen jam tunc eam assumptam credulitatem fuisse.
v Vbique 14 Aprilis, quando Tiburtium S. Cæciliæ levirum Ecclesia colit: hujus enim credebatur corpus id esse.
x Hic in Codice Vrbaniensi novus habebatur titulus: Octava lectio in die Translationis, & plusculum addiderat Collector ultra textum Herrici, quæ hic [] includemus.
y
Extat in prædicto Ms. (post Miracula hic deinde sequentia & triplicis Translationis Synopsim) carmen de Actis S. Vrbani, distichorum 37, cujusdam monachi Petri de Vetrinvilla (uti in ultimo disticho, interjectione cognominis ultra metri leges aucto, se appellat) cujus penultimi& antepenultimi versus annum allati ad hoc Monasterium corporis, scilicet 865 hoc modo signant:
Centenus quater & quater annus erat numeratus,
Postquam Christus erat Virgine matre satus:
Bis decies trinos ac annos adjice quinos,
Tunc locus iste tui cœpit honore frui.
z Labbæus: Eisque susceptis, monasterium in pago Pertensi ejus honori construxit: quo in loco tanta tamque frequentia &c: at illud jam ante constructum erat.
α Pertensem in Galliis Pagum vulgo le Partois, diversum esse a Perticensi vulgo la Perche, qui etiam Pertensis dicitur, ostendit Hadrianus Valesius in notitia Galliarum; censetque nomen factum ab oppido Pertes, juxta S. Desiderium.
β Interim sant-Vrbanenses Monachi multis titulis probare se putant majorem antiquitatem, & Carolum Magnum, Carolum Calvum atque Lotharium, nec non Erchenraum, tamquam quatuor fundatores. quod scilicet locum succeßive auxerint, depictos ostentant infra Odeum.
γ Cableia, antiquis Capleia, vulgo Chablie, in Vita S. Bernardi lib. 4 Chableia, locus Ternodorensis pagi in Lingonibus.
CAPUT II.
De propria S. Vrbani Capella ad Matronam post annum 1141 miraculis illustrata.
[13] Fons totius bonitatis Deus, opportunitatis tempore consulere volens ecclesiæ sui Sanctissimi Martyris Urbani, sedenti in tristitia & mœrore pro suarum rerum temporalium attritione & diminutione; abundantia suæ ubertatis, tam in spiritualibus quam in corporalibus, eam reficere voluit, & potare torrente suæ voluptatis; decorando eā crebris miraculis, interventu prædicti Martyris. Hanc autem ubertatis abundantiam, & miraculorum crebram declarationem, quo tempore, vel sub quibus rectoribus fons ille distillaverit, paucis enuntiabo.
[14] [Vbi anno 1141 dedicata Parochia corpus Sanctum accepit] Anno Incarnati Verbi Dei millesimo centesimo quadragesimo primo, regnante in Francia Rege a Ludovico, Catalaunensibus præsidente Gaufredo b Episcopo, sub Abbate c Petro ecclesiæ Sancti Urbani, facta est benedictio præsentis Parochiæ a Præsule prænominato. In qua benedictione, dum carpentarii vellent aptare Analogium d ad sermocinandum, de Auleolo e S. Urbani quod situm erat super Maternam f, ubi solebat poni corpus Urbani pretiosi Martyris g exigente ratione temporis, membratim disjunctum nullatenus redintegrare valuerunt. Nec mirum si ad aliud aptari non potuit, quod ad multorum multoties [salutem] glebam tulit corporis Martyris Christi. [sacellū ligneum steterat, quod ne alio transferretur miraculo cautum est:] Ubi vero ad præstitutum locum relatum est, tanta facilitate singula membra suis locis convenerunt, ut mirarentur artifices, arte quorum primo illaqueari nequiverant: qua de re in magna locus ille veneratione habitus, miraculorum frequentia, ut postmodum ostendemus, excolitur divinitus.
[15] Ut autem paulo altius incipiamus; dum locus ille nondum adeo celebris haberetur, [quia locum a Sancto electum fuisse] ostentis quibusdam mirabilibus, quod dispositum ab æterno futurum erat tempore opportuno, quibus voluit personis Domini revelavit benigna miseratio. Nempe ut quodam non temerario ausu mihi verba ad loquendum assumam; elegit sibi proprium Martyr domicilium, qui diutius quasi hospes fuerat intra Sanctæ Trinitatis honore constructum Monasterium. Dum igitur plurium visus percepisset splendorem luminum, & quasi candelabrorum lucentium sæpissime, in testimonium futurorum, illic radiasse fulgorem; h Jonvillensis quidam Giroardus, locum juxta matutino sub tempore transitum faciens, [præsignatū fuerat cælestibus luminaribus,] quæ dicturus sum se vidisse jurejurando retulit. Si quidem ex partibus summi rivi nebulam conscendere vidit, quæ, ut mos est, altiori divisa progressu, fulgore notabilis ipso, loci sæpe fati confinia illustrabat. Enimvero cum sæpius hac & illac oberrasset, quasi non ignorans ut quid devenisset, & quo tendere debuerat, reverendis i Statuis se infudit plenarie: postremo ad majorem evidentiam, globus ille luminis in candelabrorum ardentium distinctus est specimine. Is vero qui hæc viderat, revelatione Martyris admonitus, primum ad Basilicæ fundamentum lapidem apportavit. His inquam & similibus præsagiis locum electum & præelectum virtus Martyris commendavit, & ut celeberrimus habeatur, crebris hunc non cessat decorare miraculis. Horum quædam de fida relatione didici; quædam, quæ ipse oculis annotavi, scribens memoriæ posterorum destinavi.
[16] Igitur dum carpentarii conducti materiam de silva collectam ibi cæderent, [propter statuas Sancti, ægrorum affluxu famosas;] ut circum Statuas trabibus & k scedulis clausuram competentem locarent, vel desuper operirent, ne convenientes infirmi extrinseco molestarentur impedimento; leprosorum quidam qui juxta morantur, quo trabium dolaturas ad ignem componendum colligeret, illuc perrexit, & asserem operi necessarium furto abstrahens fasciculo interposuit. Eo vero properante domum redire, virtus Martyris, ob incepti commendationem operis, [adeo ut etiam asser unus ablatus reddendus fuerit:] furtum voluit publicare. Nam cum jam domum propinquaret, asser ille quodam assultu prosilivit, & longius ab eo qui portabat decidit; quod divulgatū loco illi non incelebre fuit. Artifices vero qui, ut dictum est, quamdam trabium connexuram facere proposuerant, mutato consilio, ut Capella fieri deberet super Martyris Statuas decreverunt: ad quod accelerandum & fidelium parochianorum devotio censum suppeditavit, & operis acceleratio, nec non miraculorum executio, locum nobilitavit. Porro quanta febricitantium multitudo ibi restituta sospitati fuerit, nec occurrit memoriæ, nec si sciret hoc aliquis, ad scribendum sufficeret: cum etiam antequam loci ipsius fama crebresceret, plures illuc quasi fortuitu divertentes sanarentur illico. Quis cæcorum conventus, quis furiosorum (ut ita dicam) confluxerit exercitus, non alicujus explicaret facundia.
[17] Inter illos vero qui gratia recuperandi luminis convolabant, mulier quædam Uvatrinevili l, quæ adjacet Ecclesiæ S. Urbani, [Ibi illuminatur cæca:] oculis ei visum non administrantibus, ad Capellam Martyris est adducta: moxque ut uni Statuarum oculos apposuit, lumine recepto, ductu non alterius propria repetiit. Iterum alia mulier, properans Martyris implorare præsidium, obtinuit ut oculorum nube depulsa potiretur visus acumine. Hujus nomen & unde fuerit ignoramus, ideo quia, mox ut illuminata est, sociis qui adduxerant urgentibus, [item cæci duo,] acceleravit reditum nobis ignorantibus. Alii duo cæci, alter de m Muceio, cæcus a nativitate, alter de n Vendopere, obducta turbatus caligine, aliquamdiu ibi persistentes, læti facti redierunt, ad propria, recuperato videndi munere.
[18] Nec his contenta virtus gloriosi Martyris, aliis morborum generibus subveniendum statuit. [curantur, paralyticus,] Nam quidam Flammerecourtis indigena, sub annis adolescentiæ membris debilitatus omnibus, alterius adminiculo ad Sancti Capellam venerat; ubi dum quodam quasi conamine sibi ipsi nititur subvenire, palmis ad Statuam nexis erigitur; & mox, cooperante Martyre, soluta nervorum nodositate, gaudens domum regreditur. Non longe post alius quidam de Fronvili, quem cuncti noveramus diutius pedum caruisse officio, festinavit occurrere, ne expers tanti remanens præsidii, dilationis pœnas lueret. Denique ad pontem quem Materna subterfluit perveniens, [pedibus gradi nequiens,] inclamato sancti Urbani nomine, stetit erectus, & se sibi redditum divinitus intellexit; procedensque ulterius, Capellam ingreditur, ubi fusis lacrymis & precibus, & oblatione reddita, alacer remeavit ad propria. Mulier quædam membrorum contractione jam dudum inutilis habebatur, [contracta,] quæ hujus Patroni expetens auxilia, dum ibi paucis diebus commorata Sanctum Dei gemitibus exoraret, incolumitate potita, nobis præsentibus, laudum Deo reddidit præconia.
[19] [annis 15 lecto affixa,] Quædam materfamilias, Elisabeth de Bracheio nuncupata, cum membrorum officio adeo privaretur, ut nec a lecto quindecim annorum spatio surgere posset; auditis quæ per summum Præsulem Dominus operabatur miraculis, mente devota parari vehiculum jussit, quo ad templum Martyris Deum rogatura deferretur. Paratis igitur necessariis, ipsa debilis vehiculo superponitur, & præ ægritudinis incommodo, vix unius leucæ potuit itineris ferre laborem. Remorata itaque apud villam Blecourt o nominatam, mane facto, iter quod cœperat perrexit, tanto utique majori desiderio, quanto ad pretiosi martyris Capellam propinquior reddebatur. Nec id frustra; nam mox ut sæpe fatum de longe locum videre potuit, ægritudinis sensit levamen, adeo ut quæ multorum manibus vehiculo superposita fuerat, freta solo Numine Christi descenderet; simulque gradus ecclesiæ conscendens, ac præ gaudio lacrymans, precis & oblationis libamina Domino solvit. Hebdomadis etiam integræ spatio ibi consistens, auctori sospitatis, quem in primis tacuerat, demum populorum stipata frequentia, grates egit, quod gestum fuerat manifestans singulis. [& alia privata gressu.] Puella quædam Dervensis p Monasterii adeo debilis habebatur, quod nequaquam pedum fungeretur officio. Hanc apprehendentes parentes, ad sanctum Dei Martyrem vehiculo detulerunt: videbantur siquidem forinsecus pedes nulla læsione infecti, sed debilitatis indicio dolor prodebatur interior. Igitur dum ex pretiosi Martyris Reliquiis signata fuisset, sanitate comite domum repetiit.
[20] Quidam puer Unahecurt q dum Maternam qui subterfluit transiret, fortuito casu in flumen cecidit. Quod ubi nuntiatum est patri & matri, acceleratis cursibus, tota etiam villa confluente, ad locum perveniunt: sed absorptum puerum nusquam reperiunt. [Resuscitantur, puer in Matrona mersus,] Tandem sanctum Dei Urbanum præcordialibus exorantes precibus, & nomen ejus consonis conclamantes vocibus, in superficie Maternæ unda famulante vident corpus examine: quod domum delatum regrediente anima contremuit; & vivificatum non modicam parentibus lætitiam exhibuit. Sequenti autem sabbatho uterque parens eum ad Sanctum adduxerunt; & licet eis unicus esset, in Monachum obtulerunt. Processu temporis, cum alius capite verso parvulus in balneo foret submersus, [& alias in balneo;] matre tunc absente; ipse quidem ad illius villæ ecclesiam deportatus, parochianis sanctum Urbanum conclamantibus, vitæ restitutus est: quem genitor assumens, attulit ad sancti Martyris Oratorium, illic Deo reddens præconia cum gemitu & lacrymis, & quæ gesta fuerant nobis coram retulit.
[21] Alius quidam a Castro r Ciresium dicto puerulus, infirmitate cogente ad extrema deveniens, [item morbo defuncti pueri duo:] non minimum parentibus, a quibus tenero diligebatur affectu, dolorem intulit. Denique matrinæ, pro more ad eum sepeliendum convocatæ, candelam quantitati puerili respondentem in honore Martyris decreverunt facere; qua peracta, & cum invocatione Martyris accensa, puer resumpto spiritu, tantæ rei novitate parentes, & qui aderant jucundos reddidit omnes. Quædam de Summitonantia s mulier, unius anni filium habebat, qui correptus morbo, dum noctis medio jaceret in cunis, totus, ut qui vita discesserat, frigidus invenitur. Cui dum a genitoribus sepulturæ debita pararentur; præsentes qui aderant, cum maximis sanctum Dei invocantes gemitibus, impetraverunt, quatenus vita redeunte puer surgeret incolumis. Quod factum publice nuntiantes, & ad capellam puerum deferentes, vitæ Restitutori magnifice gratias reddiderunt. [Sanatur puer surdus;] Puer quidam auditu privatus, cui etiam linguæ deerat officium, fide non dubia gloriosi Martyris expetiit præsidia. Deductus igitur, & sub Martyris feretro quiescens, velut in extasi raptus, extra se quodammodo factus est. Postmodum rediens expergefactus, genitricem vocavit; & quæ in superno raptu vidisset, solutis linguæ vinculis retexuit. Hac de re mater non modico exhilarata gaudio, Fratribus qui affuerunt rei gestæ ordinem explicuit, & cum ipsis Opifici summo grates innumeras egit.
[22] De valle Rodionis puer quidam, indigena villæ quæ Rocha dicitur, orbatus erat luminibus oculorum, qui ad Dei Martyrem cum parentum gemitu est adductus. [Cæcus illuminatus,] Illic oblatione facta, Statuis pretiosi Martyris se devote supposuit; & per noctis spatium dormiens, postero die non fraudatus lumine ad propria redibat. Eo vero in reditu constituto, Rogerus, Sanctæ Mariæ Remensis Canonicus, fuit illi obvius: [Canonico Remensi probat in se factum miraculum.] qui de tam mirifico opere ab eodem edoctus, quasi adhuc dubius, rei certius investigandæ gratia, vestis suæ manicam illi qui cæcus fuerat ostentavit: qua ille visa & cognita, iterum ab eodem Rogero ostensis habenis, utrum videret quod manu tenebat, interrogatur. Is autem habenas fræni se videre confitens, de agro proximo, ut caluas t segetum palmis deferat eo jubente perrexit. Quo facto, idem de equo quem sedebat descendit, & quasi in patrato opere Sanctum Dei præsentem cerneret, illum deosculans, cum lacrymis Deo præconia solvit. Mimus quidam, [Illuminatur cæcutiens.] reatus sui culpis exigentibus, unius oculi orbatus lumine, cum etiam alterum in quadam ægritudine amisisset, ad Martyris Capellam devenit; ubi fusis precibus & lacrymis, illius oculi quem morbus consumpserat, visum recepit. Unde Deo persolvens munera laudum, secundum morem sui officii, citharizando singulis beneficii collati sibi non tacebat gloriam.
ANNOTATA.
a Ludovicus VII hic fuit, Juvenis dictus, filius Ludovici Craßi, cui succeßit anno 1137.
b Gaufridus Episcopus Catalaunensis, ex Abbate S. Medardi Sueßionensis, ab anno 1131, usque ad 1142, quo obiit juxta Sammarthanos.
c Catalogum Abbatum S. Vrbani adhuc requirimus. Post miracula autem colligitur notitia triplicis Translationis, Roma Antißiodorum 862, inde ad hoc monasterium; & tertia quæ fuit 1114, sub Ludovico &c.
d Analogium, suggestus, pulpitum, sic primario dictum quia ex eo legebantur populo Scripturæ sacræ.
e Auleolum, diminutivum ab Aula, sacellum ligneum perquam exiguum, sed elegans (ut videtur) quod operæ pretium fuerit transferre ad ornatum claustralis ecclesiæ.
f Materna, vulgo Marne, antiquis Matrona, Catalaunos præterfluens.
g Fortaßis quando pro avertenda siccitate vel pluvia per agros circumferebatur.
h Jonvilla, ad sinistram Matronæ ripam, media ferevia inter Catalaunos & Lingones, & 12 circiter utrimque leucis.
i Statuas hic intelligit bases, vel lapideas, vel ligneas ex palis terræ infixis, supra quas hinc inde innitebatur allata illuc sancti corporis arca: eo loco ubi anno 1141 dedicata fuit insignis sub nomine S. Vrbani Parochia, diversa utique ab ecclesia monasterii.
k Scedulæ hic sumuntur pro tabulis, notione hactenus alibi non lecta.
l Vix dubitarem quin idem sit locus, unde supra Petrus de Vetrinville, nisi infra num. 35, etiam de Veterivilla sanatus aliquis legeretur.
m Muceium, prope Drocas super Arvam fluvium, ostendit nobis ex litteris Gaufridi Ep. Carnutensis Valesius, ad nomen Arva: sed aliud hic indicatur, vix sesqui hora distans Ionvilla.
n Vendopera in Lingonibus, vulgo Vendeuvre, teste Valesio, adeoque non ita longe situm a monasterio S. Vrbani, a quo Lingonum metropolis solum 12 leucis abest.
o In tabulis Campaniæ 4 circiter leucis a loco S. Vrbani invenio Blecourt, & una inde leuca locum Brache dictum.
p Dervense monasteriū, vulgo Monstieren Der, & contracte Montirandel, in Pertensi pago haud longe ab amni Vigera, vulgo la Voire, ubi in vita S. Bernardi nominatur Dervensis vasta solitudo.
q Fortaßis Viniacourt, ad dextram Matronæ, media fere via inter Ionvillam & Catalaunum.
r Ciresium, vulgo Cirey, Ionvilla ad meridiem distat circiter 5 leucis.
s Non vacat singula loca operosius perquirere; quæ tamen uno tabulæ Campaniensis inspectu se oculis obtulerint, non gravabor deinceps indicare.
t Calvas segetum, interpretor stipulas; nisi Gerbas, id est, manipulos, scriptum fuisse putes.
CAPUT III.
Captivi liberati ope S. Vrbani, luminaria cælitus accensa, alia eodem loco miracula.
[23] Militares quidam, patriæ hujus indigenæ, juxta Martyris Capellam transitum facientes, [Iuxta capellam Sancti captus a latronibus,] juvenem captum & vinctum secum abducebant. Qui juvenis, dum violenter abstrahitur, locum celeberrimum de longe conspexit; & ex devotione trahens suspiria, humiliato capite loco quasi valedixit; & (ut credimus) orationis incensum Deo & Martyri fide mediante, quia præsens non potuit, absens direxit. Interim non fortuitu contigit, ut Monachus loci custos a Capella exiens, captivum qui ducebatur procul videret; ejusque misericordia motus, Reliquiis consignans, [& eminus signatus ejus Reliquiis,] Martyris precibus commendaret. Quid plura? Abstrahitur miser, qui a prædonibus ducebatur: in convexa montis deveviens, ubi silva rarior habebatur, miro Dei opere hostiles manus evasit; si quidem silva illa rarissima præstare vix poterat latitandi suffugium, nisi summa protectio occultare voluisset miserum. [eorum manus evadit, invisibilis ipsis factus:] Obeunt igitur prædones sedula locum circuitione; & quo præda, avide possessa & sub oculis elapsa, diffugisset, leni murmure sciscitantur. Is vero, qui (ut dictum est) solo Dei munimine occultatus fuerat, paucis elapsis diebus rediens, quæ in se gesta fuerant, palam omnibus cum jucundis referebat laudibus. [ex iisdem æger unus sanatur.] Porro unus ex his qui prædictum juvenem vinclis adstrinxerant, morbo correptus est: venit & ipse Martyris auxilium rogaturus; quo adepto, in testimonium suæ sospitatis, taxatum pretium Deo & Martyri promisit se redditurum quotannis.
[24] Adolescens quidam de Gunnancort a, dum a quodam Huberto milite de b Merelvilla captus fuisset; gravatus compedibus sub custodia tenebatur. Dumque unius mensis spatio resideret in vinculis, [Alius deprecante pro eo matre,] genitrix ipsius, audiens quæ per hujus Martyris merita Dominus operabatur miracula, nudipes, quadam prædicti juvenis comitata sorore, jam frequentia virtutum insignem locum expetiit. Nec fuit contenta semel exposcere Martyris præsidia: perseveravit ut quæreret, donec tertio adveniens potiretur optatis. Ea namque in Capella Martyris Domino medullatam lacrymarum hostiam offerente, [solutis ultro vinculis, liber evadit.] prædictus Juvenis hoc modo vinclis absolvitur. Compedum cunei assultu quodam resilierunt: custodes nimio stupore perterriti, ne immunis abiret, facere nequiverunt: denique quibusdam malevolis eum insequentibus, ad fluvium venit; quem natando tansiens, compedes, quas suæ solutionis indices deferebat, amisit; attamen perveniens usque ad Sancti Capellam, nobis & qui aderant cunctis, quæ gesta fuerant, Deum magnificando, retulit.
[25] Item alius quidam de Blesensi c Riveria extitit, qui de more in pascuis matutinali sub tempore armenta sui custodiebat parentis. [Tertius arcæ inclusus] Dumque sibi non providet, ecce quidam latrunculi properanter accurrerunt, ipsum vinclis & verberibus affecerunt, & ad quoddam oppidum ultra d Vizeliacum positum deduxerunt; ubi eum arctius vincientes, ne quo modo elaberetur, in arca obserata truserunt. Sed non ibi caruit divino præsidio: nam recordatus eorum quæ Dominus per hunc suum operaretur famulum, cum affectu suspirii nomen Martyris, illis subsannantibus, [eadem dissoluta liberatur,] inclamabat. Nec mora, subsequens effectus declaravit, Deo quantum displiceat impia subsannatio, & quid possit pia fides & justi deprecatio. Eo enim conclamante, compago partis inferioris illius arcæ dissolvitur; ipse vero progrediens, a nemine disturbari potuit: & cum magnis rediens præconiis, quæ gesta fuerant propalabat singulis, tanti laudans virtutes Præsulis.
[26] Vir quidam de Soudorum, paralysi percussus, tantam deformitatem vultus patiebatur, [sanatur turpiter aistortus vultum,] ut a quovis mortalium vix aspiceretur: quippe cujus os ad aurem flectebatur, cujus lingua quasi avulsa gutture extra oris clausuram prominebat, adeo ut nec cibum sumeret, nec ad loquendum linguam labiis & palato recluderet. Hic in Sanctorum omnium Vigilia ad Sancti Capellam deductus, ipsa nocte ad unam Statuarum capite reclinato obdormivit. Verum circa galli cantum euigilans: Gratias, inquit, tibi Urbane, [alius a serpente guttur admorsus.] refero, qui me sanum reddidisti doloris mei incendio. Juvenis ex Blesensi villa, dum quadam die, æstivo labore fatigatus, somno indulsisset, venenati morsu animalis circa guttur tumoris læsionem suscepit. Quo infortunio genitores, quamvis fuissent vehementer exterriti, tamen hujus Martyris præsidio de restituenda salute non diffidentes, celebrium exhibitione virtutum insignem locum adierunt, deformem illum secum adducentes. Qui sacris consignatus Reliquiis, & in loco metuendo somnum percipiens sospitatis, expergefactus sensit virus pestiferum vim fervoris amisisse, & tumore jam laxato paulatim effluere. Itaque jam rediens, paucis diebus plenarie convaluit, & ad Sanctum redditurus gratias remeavit, nec tantæ rei gloriam occultari voluit, quam relatu multiplici referebat singulis. Is se nobis postmodum exhibuit cum honesta macie, quem primitus horrebamus deturpatum tumenti facie.
[27] Quadam feriarum Pentecostes, Fratribus apud Martyris Capellam, [Incendium restinguitur] junctis plebium turmis, Missam celebrantibus, affuit vir fidelis de Harecort e, qui tactus amore Martyris, quasdam sumpsit particulas e Statuis, quasi pro Reliquiis; secumque deferens, fretus fide, propria repetiit. Postera vero die, eo longe posito agriculturæ studio, eadem villa accensa, plures domus corruerunt incendio: at vbi domicilium ejus conflagrari cœpisse sibi nuntiatum est, properans accurrit; [injectis statuarum particulis.] & (ut dixi) fidei constantia fretus, cum invocatione Martyris, particulas projecit in ignem. Mirum dictu! Obstupuit incendium, & quasi inundantiam recepisset fluminis, reflagrandi caruit virtute.
[28] In Octavis hujus benignissimi Patroni, dum Missa in sæpe nominata celebraretur Capella, [Candela a vento extincta cælitus reaccēditur:] post Euangelium, quidam boni testimonii Juvenis de villa S. Urbani, candelam referens accensam, ad offerendam procedebat: quæ vento flante extincta est, moxque eo a Capella egresso ut eam reaccenderet, cunctis videntibus divinitus in manibus ejus accensa est. Hanc iterum referens obtulit, & in monimentum tanti miraculi ut servaretur obtinuit. Quædam sub Religionis habitu femina degens, [item lampas.] a finibus Uvangionis Rivi progressa, duobus Clericis comitantibus, auxilium Dei Martyris requisivit: quæ dum in Capella consistens oblationem facere voluisset, uni ex prænominatis candelam quam gerebat tradidit, ut eam ad lampadem infra Capellam pendentem accenderet: quod is quidem accelerans, extinctam illam reperit. Denique dum exiens deforis vellet accendere, illa ab oratione levato capite, & custode loci Monacho ibi assidente, igne subito lampadem vidit accensam. Hoc autem signum admirabile cum die Sabbathi accidisset, frequentiæ populorum quæ aderant, cunctipotenti & pretioso Martyri grates innumeras reddiderunt.
ANNOTATA.
a Ipsum fortasse, quod, haud multum trans Mosam in finibus Lotharingiæ, Gemancourt & Goyecourt, scribunt tabulæ Iansonii; Gonsancourt & Gesencourt Blavianæ: quod ideo solum noto, ut appareat quam vanum sit solarum tabularum, adeo discrepantium indicio minora loca investigare.
b In Belsia prope Stampas Merenvilla est, hic forsitan indicata.
c Blesensis Riveria, nomen trahit a castro Blaise, medio fere spatio inter Ionvillam & Barrium; adeoque diversißima est a Pago Blesensi, cujus capitalis vulgo Blois dicitur.
d Vizeliacum, vulgo Veselay, in pago Nivernensi ad confinia Burgundiæ, quod corpore S. Mariæ Magdalenæ gloriatur.
e Harcourt, titulo Comitatus insigne in Normannia oppidum, diœcesis Ebroicensis est: aliud, quod huc propius spectet, necdum inveni.
CAPUT IV.
Alia miracula, invocato S. Vrbano patrata.
[29] De Monasteriolo a mulier, dum cum viro noctu cubaret in lectulo, [Post terrificum spectrū invasa a demone mulier,] Mauros quosdam ad se venientes intuita, horrore nimio cœpit conturbari subito. Illi vero terribili cum tumultu propius accedentes, cunis jacentem puerum, ejusdem mulieris filium, rapere nitebantur. Quo dolore mater immoderatius exterrita, clamore jam non humili & illos abigere, & virum cœperat compellare. Qui consurgens ocius, nec illos videre potuit, & puerum cunis jacentem reperit: ne tamen nihil effecisse dæmonica videretur illusio, & illi sunt auditi, velut tauri mugientes in stabulo, & uxorem jam mentis [tenebat] captivatio. Hæc igitur Martyris ad Capellam deducitur: quam ipsa nocte sæuiens inimicus tantis afflixit cruciatibus, ut hinc posset percipi, non hoc ab illo vasculum possidendum diutius. [in Capella Sancti liberatur:] Denique dum luce diei adveniente pene remansisset exanimis, quodam Fratre summo ibi diluculo Missam celebrante, vinum, in quo perfusæ fuerant Reliquiæ, in potum sumpsit: quo hausto, rediit ad propria sospes & incolumis.
[30] Alia mulier de b Ona filiam habebat unicam, cujus manuum digiti ita palmis inhærebant, [curatur contracta digitis & pedibus dissoluta.] ut nullatenus erigi possent: pedum quoque sic languebat debilitate, ut non sine alterius juvamine quoquam valeret incedere. Quam dum Parentes Sancto repræsentassent Cirico c, nec eorum precibus subvenisset, voverunt eam ad Sancti Capellam deducendam quantocius. Mirum dictu! Dum sequenti nocte dormiret, excitata matre, Surge [inquit] velocius, & me ad S. Urbanum deducito, cujus ope & auxilio jam membrorum utor officio. Quod factum patuit omnibus; & nos inde Deo grates læti reddidimus.
[31] Vir unus de d Taillancourt acutæ febris pulsabatur incommodo: [Æger a dæmone frustra solicitatus,] ad quem hostis callidus, credens sibi patere decipiendi aditum, pro morbi valetudine venit, Æthiopis assumpta specie. Cumque æger hoc in visu miraretur & stuperet; hostis idem, non oblitus propter quid venerat, sciscitatur an is norit, quis ipse sit; & suadet, ut accepto condigno munere, non diffidat in eum credere. Æger autem confortatus superno numine, enititur ut valeat se signare in Trino Nomine; & satagens hostem repellere, attestatur se in eum non velle credere. Tunc se spretum hostis graviter ferens, fuste sumpto videbatur mortem illi minitari, nec permittebatur nutu Dei propius accedere. [ab eoque invasus,] Deinde anhelitu fœtido & spiritu letifero in ægrotantis faciem visus est insufflasse: & (ut rei exitus demonstravit) visio & flatus dæmonis effectu nocivo non caruit: nam idem æger mente captus, & dæmoni gravissimo ad vexandum traditus, hujus summi Præsulis deductus est ad Capellam. O miranda conditoris & amanda pietas ineffabilis! O examen judicii! altitudo consilii investigabilis. Potestas invincibilis hostem permittit vincere; [liberatur:] ne sæviat in anima, sævire dat in corpore; & ut hinc magis clareant almi virtutes Præsulis, vel quid possit in Domino, notificetur populis. Nam mox ut introgressus est Martyris Oratorium, somno salubri premitur, & post somnum continuo curator a dæmonio. Cumque Deo & Martyri pro tanto beneficio laudes vellet persolvere nostra devotio, alio superveniente miraculo, applaudendi crevit lætitia. Etenim puella de Rocha e interim cæca venerat, [illuminatur cæca:] & signata Reliquiis jam videndi usum receperat. Pro utroque igitur Deum glorificantes, solenni cum tripudio læti diem exegimus. His & hujusmodi addita sunt & alia, quæ delevit oblivio, & scriptorum penuria.
[32] De Mennes quædam mulier, palmis in pugnum contractis, [brachiis & digitis contracta,] & brachiis nervis rigentibus ad colli flexuram religatis, fama virtutum excita, locum celeberrimum festinabat adire. Cumque, viro comitante, cœptum iter ageret; quodam morbi latentis impulsu cœpit tota moleste tremere, & ut passa phrenesim capitis albas ore salivas spuere, interque manus viri procumbere. [quin & phrenetica curatur,] Nec, ut credo, id contigit absque divino numine, qui ut gloriosior appareat in munere, graviori quos diligit molestia affligi patitur. Tandem hæc a morbo liberata, cœpto itinere Capellam adiit; ubi pia devotio quid possit, patuit. [item contractæ tres:] Nempe dum per noctem ibi jacuisset, post somnum ad se rediens, & innexa Statuis, palmas cœpit extendere, & brachia a collo longius nervis solutis ducere. Sic factum est, ut utroque incommodo exuta, nobis coram quæ dicta sunt enarraret singula, Deo laudum persolvens munera. Ex eadem villa tres advenerunt postea mulieres, non multum dissimili contractione tabescentes: quæ non diu fraudatæ a desiderio suo, ad propria redierunt incolumes.
[33] Die præcedente vigilias hujus benignissimi Patroni, quædam de f Sommivilla, cui nervorum nodositas omnium membrorum negaverat usum, [item paralytica,] Martyris almi precibus ut sibi mederetur obtinuit. Sub eadem die, Adolescens quidam de Donlevent, cujus os mutum, cujus lingua faucibus prominens horrore nimio eum deformem fecerat, incolumitate potitus est. Et is quidem jam pene septem dies gustu potuque abstinuerat: [& mutus:] veniens autem ad sæpe fatum omni cultu reverentiæ dignissimum locum, dum ibi pernoctando suspiriis & gemitibus, quia voce non poterat, clamaret ad Dominum; Monachus loci tactu Reliquiarum vinum consecravit; quod ori languentis infusum, Deo volente, & vultus deformitatem abstulit, & linguæ vinculum solvit. Non multo post dum Fratres nostri Reliquias sacras circumquaque prædicando deferrent, rei gestæ miraculo iter ipsum declarare voluit Dei miseratio: quod & ipsum dum non piget memoriæ posterorum tradere, proposui relatu veridico auribus audientium exhibere gratiam.
[34] Igitur in villa cujus nomen Sejunni, mulier quædam curam rei familiaris agens, [ex lapsis quinquennium debilitata,] scalæ gradibus decidit, & membris omnibus debilitata per quinquennium lecto decubuit. Fratribus vero, qui, ut dictum est, Reliquias sacras circumferebant, villam eamdem ingredientibus; prædicta mulier, sonitu tintinnabulorum audito, quid hoc esset natam quæ assidebat consuluit. A qua edocta, Martyris Urbani pignora illic esse delata, petiit ut ipsius ductu Reliquiis sacris præsentaretur. Quo dum nata recusaret pergere, eo quod videlicet carere se diceret oblationis munere; ægra nitens baculo, quo potuit gressu pignoribus agebatur proxima. [sanatur ad Reliquias.] Sed non diu voto frustrata, in conspectu populi sospitati redditur, incessuque proprio domum jucunda rediit, quæ acclinis & incurva venerat appodiata baculo. Crescunt laudes atque vota populorum, ingens veneratio augmentatur erga cultum sacrorum Pignorum: id postea dum nobis fida relatio notificare potuit, non desides præconia persolvere studuimus pretioso Martyri.
[35] Homo quidam Sancti Urbani de Veteri-Villa, captus a prædonibus de g Calvomonte, vinctus manus & pedes ducebatur in secretiorem silvam. [Captus a prædonibus liberatur,] Cumque ex proposito prædones illi, binis dormientibus, bini vigilare cœpissent, ne captivum eis fuga quolibet modo subriperet; nutu Dei factum est, ut pariter eis soporatis, capto manuum vincla solverentur, dum nomen Martyris inclamaret. Et ne hoc fortuitu factum quis crederet, per multam moram custodibus non expergefactis, pedes etiam solvit: & aufugiens die festo ejusdem Martyris, nobis coram populorum frequentia talia retulit. Vidimus tres mulieres, gravi incommodo vexatas, [curantur membris impeditæ tres.] recepisse munera sospitatis ad Capellam pretiosi Martyris: quarum prima utroque brachio arefacto facultatem operandi, vel ipsa brachia extendendi amiserat; altera quoque junior ætate, ex familia S. Urbani nata, pollicem manus, ut opinor, dextræ, habebat infixum, nihil operis inde potens agere; tertia denique, ipsa brachii ariditate debilitata, nec ad extendendum sufficiebat. Hæ ad Sancti Martyris Capellam diverso tempore venientes, gavisæ sunt percepto salutis munere h.
ANNOTATA.
a Alphabetum Duvallii quatuor Monasterioli nomine loca insignia nominat, vulgo Monstreuil; apud Pontivios, Pictones, Andegavos & Ebroicenses: item duo Monistrol in Arvernia: puto tamen viciniorem aliquem locum hic notari.
b Ona: vereor ut recte scriptum sit nomen.
c Est hic vel S. Quiricus vel S. Cyriacus; sed quam procul a monasterio alteruter colatur, non definio.
d Talliancourt, oppidum in confiniis Lotharingiæ, inter Neuf-chastel & Vaucouleur, leucis circiter 10 distat a S. Vrbani monasterio.
e Roche 3 leucis circiter distat a Monasterio versus Orientem.
f Sommevillæ oppidum, intra tertiam ab Ionvilla leucam, ad dextram Matronæ ripam, occurrit descendentibus ad fanum S. Desiderii.
g Calvus-mons, munitum ad Matronam oppidum, inter Ionvillam & Lingones.
h Subscriptum ecgrapho erat: Collatum per nos Claudium Collesson & Claudium Roget, Notarios Regios atque Apostolicos, juratos & immatriculatos, Catalauni in Campania commorantes, cum originali suo in papyro scripto, sano & integro inscriptum. Quo facto d. originale redditum die 3 Aprilis anno Domini 1673.
DE SS. PASICRATE SEV POLICRATE, VALENTIONE ET ALIIS II AVT III.
MARTYRIBVS DOROSTORI IN MOESIA, SEV BVLGARIA.
Ex Martyrologiis Latinis & Menæis Græcis.
[Commentarius]
Passicrates seu Policrates, Martyr Dorostori in Moesia seu Bulgaria (S.)
Valentio, Martyr Dorostori in Moesia seu Bulgaria (S.)
II aut III, Martyres Dorostori in Moesia seu Bulgaria (SS.)
AUCTORE G. H.
Dorostoron aliis Durostolon, & sequiori ævo etiam Rhodostolon dictum (uti apud Curopalatem semper legi notat in Thesauro Geographico Ortelius) urbs olim Episcopalis Moesiæ inferioris in hodierna Bulgaria, plures cælo submisit Martyres, e quibus hoc die referuntur aliqui apud Vsuardum, [Memoria in Fastis Latinis,] Adonem, Notkerum & alios cum hodierno Martyrologio Romano, his fere verbis: Apud Moesiam civitate Dorostoro sanctorum Martyrum Passicratis, Valentionis & aliorum duorum simul coronatorum. In antiquis Hieronymiani Martyrologii apographis celebratur memoria Policrati, seu Polecrati aut Polegrati, & aliorum quatuor coronatorum: idque fere post Bleranos Martyres mox referendos: & nomen Dorostori seu Dorostoli post S. Vrbanum Papam collocatur, instar Martyris, quod videtur transpositum, & Policrati seu Passicrati præferendum: reliqua autem quæ de cœmeterio Prætextati præponuntur, spectant ad S. Urbanum, uti ad hujus Vitam diximus. In titulo Pasicratem, non Passicratem scripsimus: ut nomen Græcum secundum Græcæ orthographiæ regulas exprimeretur, significat autem Omnibus-dominantem.
[2] Consarcinator Pseudo-Chronici Dextrini, quia reperit Moesiam, ab aliis Mysiam (addo in Mss. etiam Messiam) scribi, [perperam Passicrates in Hispaniā transmissus:] arbitratus est hic sibi dari libertatem aliquid fingendi. Cum enim apud Plinium ac Festum Avienum reperisset in Hispania Vlteriori civitatem Masiam & Provinciam Masiorum, non dubitavit ibidem Dorostorum aliquod sibi fingere, & supra illud locum Doratensem; atque ad annum CLXVIII dicit, quod ibi claruit S. Pasycrates, mirabilis vir conversatione & omnibus operibus suis. Quæ mox propugnarunt in suis ad Dextrum Commentariis Rudericus Carus & Franciscus Bivarius, atque in Martyrologio Hispanico Tamayus Salazar, qui retento loco Doratensi, maluit omittere Dorostoron, nimis evidenti fictione translatum in Hispaniam, & illi Passicratem suum relinquere, a quo diversus fuerit Doratensis Pasycrates. Cum illi probaverint ex antiquis monumentis sinceræ fidei, alium Pasycratem in Hispaniis vixisse, & in Ecclesiis Hispanicis venerationem legitimam habuisse, relinquemus ipsum illis: interim eo amandato certiora damus fundamenta pro hoc vero Pasicrate ejusq; sociis.
[3] Græci in Menologio Basilii Imperatoris, & alio Cardinalis Sirleti, [Cultus apud Græcos 24 Aprilis.] item in antiquo Synaxario, quod Parisiis in collegio Claromontano Societatis Iesu adservatur, ceterisque Menæis tam manu exaratis quam typo cusis, illustria quædam, de Pasicrate & Valentione, habent ad diem XXIV Aprilis, uti tunc inter Prætermissos diximus, & lectorem ad hunc XXV Maji remisimus: hic solum damus, quæ in Menæis excusis Græce habentur, præmißis duobus hisce distichis:
Ὁ
Πασικράτης
ᾔρατο
τμηθεὶς
κράτος,
Οὐαλεντίνῳ
ἐκβαλὼν
φόβον
ξίφους.
Formidinem ensis eximens Valentino,
Capite resecto Pasicrates expiravit.
Certamen eorum deinde sic narratur.
[4] [Elongium ex Menæis impressis:] Οὗτοι ὑπῆρχον ἐν Ῥοδοστόλῳ τῆς Μυσίας ἐν λεγεῶνί τινι στρατευόμενοι Αυλοζά̈νου Ὑπάρχοντος. Τὴν δὲ περὶ τὰ εἴδωλα πλά̈νην τῶν ἀνθρώπων βλέποντες, καὶ πάντας ἐπιτηχότας καὶ ὑποκρύπτοντας τοῖς τῶν κρατούντων θεσπίσμασι, παῤῥησίᾳ Χριστιανοὺς ἑαυτοὺς ἀνεκήρυξαν. Οὓς περισχόντες ὁι τοῖς εἰδώλοις προςκείμενοι, ἄγουσι πρὸς τὸν Ἡγεμόνα· παρ᾽ οὗ θῦσαι τοῖς εἰδώλοις καταναγκαζόμενοι, τοῦτο μεν οὐ κατεδέξαντο· ὁ δὲ ἅγιος μᾶλλον Πασικράτης, ἀποδειχθέντος ἀυτῷ τοῦ Ἀπόλλωνος προσεγγίσας, τοῦτον κατέπτυσε, προσειπὼν, ταυτην μᾶλλον προσήκειν ἀυτῷ τὴν τημην. Προσδεθέντες οὖν ἁλύσεσι, τίθενται ἐι φρουρᾷ. Δῆλος δὲ ἦν ὁ ἄγιος Πασικράτης ἐπαγαλλόμενος τῷ δεσμῷ, καὶ ὂιον ὁρμίσκον χρυσοῦν περιφέρων ταῖς ἅλυσιν ὡς ὄργανον οὔσαις τῶν ὑπὲρ χριστοῦ παθημάτων, δἰ ᾧ σωθήσεσθαι ὄιετο. Αὔθις παραστάντων αὐτῶν τῷ Ἡγεμόνι, προσῆλθε τῷ ἁγίῳ Πασικράτει ο Παππιανὸς ὁ ἀδελφὸς ἀυτοῦ, κλαίων ἅμα καὶ συμβουλεύων ἐπιβαλεῖν λιβανοτόν τῷ βωμῷ, καὶ τῆς ἐπικειμενης ἀνάγκης ῥυσθῆναι· καὶ γὰρ ἔτυχεν αυτὸς, ὑπεροψίᾳ τῶν κρειττόνων καὶ πόθῳ τῷν παρόντων, δέει δὲ τῶν ἀλγεινῶν, τῆς τοῦ Χριστοῦ πίστεως ἀποστάς. Ὁ δὲ ἅγιος Πασικράτης ἀπώσατο αυτὸν, ἀνά̈ξιον τῆς συγγενείας εἰπὼν, καὶ μὴ δὲ ἱκανὸν κρὶναι πρὸς συμβολὴν, τῆς τοῦ Χριστοῦ πίστεως ἀποστάντα. Εγγίσας δὲ τῷ βομῷ προὔτεινε τὴν ἑαυτοῦ χεῖρα καίεσθαι, καὶ πρὸς τὸν Ἄρχοντα ἔλεγεν, ὡς ἡ μεν σά̈ρξ, ἡ δημουργηθεῖσα θνητὴ, εἴκει τῷ πυρὶ καὶ ὡς ὁρᾷς καταδαπανᾶται· ἡ δὲ ψυχὴ ὡς ἂϋλος καὶ ἀθά̈νατός τις οὐσα καὶ μὴ πεφυκῦια τοῖς ὁρωμένοις κά̈μπτεσθαι πάθεσιν ακλινὴς καὶ ἀνένδοτος ἕστηκεν, εἰς ζωὴν ἀώνιον συντηρουμενη. Ἐρωτηθέντος δὲ τοῦ Οὐαλεντίονος καὶ συμφρονεῖν τῷ ἁγίῳ Πασικράτει εἰπὸντος τὴν διὰ ξίψους ἀπόφασιν δέχοντο ἀμφότεροι. Ἔνθα συμπροπέμψασθαι φασὶ τὴν μητέρα τὸν ἅγιον Πασικράτην, καταῤῥύνουσαν καὶ ὑποσχεῖν τὸν αῦχενα τῷ ξίφες κελεύουσαν. Ὑπῆρχον δὲ, ὅτι τὴν κεφαλὴν ἀποτμήθησαν ὁ μὲν ἁγιος Πασικράτης ἐτῶν δύο καὶ εἴκοσι, ὁ δὲ ἅγιος Οὐαλεντίων τριάκοντα.
[5] Hactenus Græca, quæ Latine sic redduntur: Erant hi ex Rhodostolo Mysiæ oriundi, legionarii milites sub Præfecto provinciæ * Ausolano: qui impietatem mortalium idolis adsilientium intuiti, reliquis plerisque se præ metu e foro subducentibus & occulentibus, libere se palam Christianos professi sunt: quos ab idolorum cultoribus comprehensos, & ad Magistratum adductos, Prætor diis adolere cogebat. Quod uterque recusavit: [ubi Pasicrates idolum conspuisse,] atq; Pasicrates quidem ostensum sibi Apollinis idolum accedens conspuit: &, Hic cultus, inquit, ipsum magis decet. Ergo catenis oneratum in caveam compingunt: quibus vinculis Pasicrates perinde triumphabat, atque si aureos torques gestaret, ut quæ essent instrumenta malorum, quæ pro Christo sustinebat, & per quæ se salutem certam consecuturum sperabat. Rursus autem astantibus illis ad tribunal Præsidis, accessit ad Pasicratem Pappianus, germanus illius frater; & lacrymabundus suadebat fratri, [fratrem apostatam reprehendisse,] uti thus idolo adoleret, & cederet ad tempus necessitati, quemadmodum & ipse fecisset. Frater enim ex meliorum & futurorum contemptu, ac præsentium bonorum desiderio, metuque suppliciorum, a Christi fide apostata defecerat. Quem S. Pasicrates execratus, suo sanguine & genere indignum proclamavit, nec idoneum, cujus consilium, cum a fide Christi nefarie desciverit, audiretur. Ergo accedens ad aram, manum in ignem injecit, & Præsidem ita alloquitur: Caro quidem (ut vides) mortalis, [manum igni imposuisse,] & mortali conditione creata, igni cedit atque absumitur: sed anima, concretionis expers & immortalis, flecti non potest iis passionibus quæ sunt oculis subjectæ, perstatque immota, & nullis tormentis cedit, immortali vitæ desponsa & destinata. Cum autem Valentio, an cum Pasicrate sentiret, rogaretur, illeque constanter affirmaret, in utrumque sententia capitis pronuntiatur. Aiunt autem Pasicratem a matre, ut præiret admonitum, [& ambo capite plexi dicuntur.] ferrumque constanter exciperet. Erat Pasicrates, cum securi feriretur, annorum viginti duorum; Valentio, triginta.
[6] Hæc Menæa: quæ eadem, sed aliquanto contractius, leguntur in Menologio Basilii Imperatoris, ubi Socius Valentinus appellatur, dicunturque ambo summa cum lætitia capitibus plexi, coram Pasicratis genitrice, quæ æquo atque hilari animo filii martyrium excepit: quod Græce sic legitur Ἀμφότεροι τὰς ἁγίας ἀυτῶν κεφαλὰς χαίροντες ἀπετμήθησαν, τῆς μητρὸς Πασικράτους παρούσης καὶ προθυμοποιούσης αὐτὸν πρὸς τὸ μαρτύριον. Demum oriundi dicuntur ἐκ τῆς πόλεως Δοροστόλου τῆς Μακεδονίας, ex civitate Dorostolo in Macedonia, quod hujus provinciæ Præsidi subesset Mœsia, adeoque & urbs Dorostolum, sive Rhodostolum.
[Annotatum]
* Sirletus Auloximo.
DE SANCTIS MARTYRIBVS,
SENTIANA, VINCENTIO, SANCTIA, JULIANA,
BLERÆ IN TVSCIA SVBVRBICARIA.
ex Martyrologio S. Hieronymi.
[Commentarius]
Sentiana, Martyr Bleræ in Tuscia suburbicaria (S.)
Vincentius, Martyr Bleræ in Tuscia suburbicaria (S.)
Sanctia, Martyr Bleræ in Tuscia suburbicaria (S.)
Juliana, Martyr Bleræ in Tuscia suburbicaria (S.)
G. H.
Blera, civitas Tuscorum mediterranea Ptolomæo, cujus incolæ Blerani Plinio, Blerates Straboni dicuntur, patria Sabiniani Pontificis, S. Gregorio Magno subrogati, nunc oppidulum est in Tuscia Suburbicaria seu Patrimonio S. Petri, inter Viterbium & mare Tyrrhenum. Huic civitati ad XXV Maji aßignat Apographum Epternacense Martyrologii Hieronymiani aliquot Martyres hisce verbis: Civitate Blera Sencianæ, Vincenti, & Scantæ, Policrati & aliorum quatuor. Apographum Lucense ejusdem Martyrologii ita auspicatur hunc diem: VIII Kalendas Junii, Insula Tusciæ, civitate Lera, natalis SS. Sentiani, Vincenti & Sanctæ. Vbi Ms. Blumianum loco Sentiani habet Sentianæ. Reliqua explicantur in Ms. Corbejensi Parisiis excuso, in quo ista leguntur: In solo (id est in ditione) Tusciæ, civitate Blera, natalis SS. Sententiatæ, Vincentii & Sanctæ Julianæ: & interposito S. Dionysio, Polegrati & aliorum quatuor coronatorum, uti & in Lucensi ac Blumiano, sed Polecrati scribitur. Nomen Coronatorum ad hos spectare, constat ex Vsuardo, Adone & aliis; aut certe intrusum est loco Gortunæ civitate, ubi sequentes Martyres in apographo Epternacensi celebrantur, uti mox apparebit. Nomen Sentianæ inscriptum est Ms. Parisiensi Labbæi; pro quo in Ms. Augustano S. Vdalrici legitur Sentiati. At Vincentii & Sanctiæ nomina recensentur in antiquo Ms. Aquisgranensis ecclesiæ. Repræsentamus ergo in titulo SS. Sentianam, Vincentium & Sanctiam, cum Juliana ex Ms. Corbeiensi adjuncta. At Policratem aliosque transmisimus in Mœsiam provinciam, & de iis supra egimus. Damus quidam infra Vitam S. Senzii Presbyteri, etiam Bleræ defuncti, sed seculo quinto, neque etiam martyrio coronati, ideoq; a Sentiana & Sanctia ut diversum sejungimus; solumque notamus nomen Sentii (unde nomen Sentianæ derivatur, sicut a Quinto Quintiana) videri antiquitus Bleranis fuisse satis familiare, æque ac Romanis: a quibus tamen nolim deducere Centios, si quæ hodie Romæ aut in vicinia sunt familiæ ita appellatæ: quia Centius, per aphæresim primæ syllabæ, ex ævi posterioris usu usque nunc perseverante, idem est Italis, quod integre scriberetur Crescentius vel Vincentius aut Decentius: modernarum autem familiarum cognomina nihil credimus cum antiquißimis illis habere commune, præter sonum syllabarum, aliquando eumdem vel affinem.
DE SS. VINCENTIO, JOANNE ET MARIO,
MARTYRIBVS GORTYNÆ IN CRETA.
[Commentarius]
Vincentius, Martyr Gortynæ in Creta (S.)
Joannes, Martyr Gortynæ in Creta (S.)
Marius, Martyr Gortynæ in Creta (S.)
G. H.
Gortyna illustris quondam urbs Cretæ insulæ, fidem Christi primis temporibus amplexa est: quam S. Philippum, ejus urbis Episcopum, seculo Christi secundo contra Gentilium furorem & hæreticorum insidias egregie tutatum fuisse, diximus ad ejus Vitam XI Aprilis: Eamdem fidem sanguine effuso propugnasse S. Cyrillum, ejusdem urbis Episcopum in persecutione Decii, testantur Latini & Græci in sacris fastis ad diem IX Iulii: & eidem hos Martyres aßignat apographum Martyrologii Hieronymiani Epternacense ante mille prope annos exaratum; in quo ista leguntur, Gortuna civitate, Vincenti, Joannis. Eosdem, sed palæstra omissa, referunt apographa ejusdem Martyrologii Lucense & Blumianum, cum Ms. Casinensi, his verbis, Coronati, vel SS. Coronati loco Gortynæ, Vincentii, Joannis: quibus nomen Marii additur in apographo Corbejensi, Parisiis excuso.
DE SANCTO EUSEBIO
MARTYRE IN ORIENTE.
[Commentarius]
Eusebius, Martyr in Oriente (S.)
G. H.
Progredimur cum quatuor antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis: in quibus hæc pauca leguntur: In Oriente Eusebi, sive Eusebii. Meminerunt ejusdem, sed absque Orientis mentione, Mss. Aquisgranense Ecclesiæ primariæ, Augustanum S. Vdalrici, & Parisiense Labbæi.
Est sæpius in hisce fastis nomen Orientis, & quantum hactenus potuimus investigare, sumitur pro locis minus cognitis in ulteriori Asia, scilicet Armenia, Mesopotomia, Assyria, ac locis finitimis & limitaneis antiqui Imperii Romani in Oriente. Posteriores Græci, Constantinopoli atque in partibus Europæ, ὰπὸ τῆς ἀνατολῆς, ab Oriente, per prioris syllabæ ipsis usitatißimam aphæresim, Natoliam dixerunt minorem Asiam: quod huc trahi non debet. Fuit quidem S. Eusebius, Episcopus Vercellensis, in exilium missus in partes Orientales, & plurima ibidem ab Arianis passus; sed post obitum Constantii Imperatoris ad suam Ecclesiam reversus, & Kalendis Augusti vita functus: ab hoc tamen nobis plane diversus censetur hic Martyr Eusebius.
DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS,
FLAVIANO SEU FABIANO, SEPTINO SEU SEPTIMO VEL SEPTIMIA.
Ex Kalendario veteri Carthaginensi & Martyrologio S. Hieronymi.
ANNO CCLIX.
[Commentarius]
Flavianus seu Fabianus, Martyr in Africa (S.)
Septimia seu Septinus vel Septimus, Martyr in Africa (S.)
AUCTORE D. P.
Iam ter consequenter allegata & numquam satis laudata Martyrologii Hieronymiani Apographa quatuor, Henschenio τῷ Μακαρίτῃ, varias Martyrum classes ex iisdem colligenti per mensem Majum distributas, [In Hieronymiano mutatis nonnihil nominibus relati;] hoc VIII Kal. Junii suggerebant memoriam recolendam, velut passorum in Africa, Fabiani, Septini: sub hac tamen diversitate, quod qui in antiquißimo Epternacensi, nec non & Lucensi Ms. Septinus est, in Blumiano & Corbejensi excuso vocetur Septimus; nec aliud illi addendum occurrebat; quam quod in Corbeiensi insuper inveniretur nomen Julii: itaque tres illos conjunctim proponendos statuerat.
[2] Verum altero post Henschenii mortem anno, eruditißimus ac diligentißimus Pater Ioannes Mabilio, tertium Analectorum suorum Tomum evulgans, protulit in lucem antiquissimum Ecclesiæ Carthaginensis Kalendarium, felici casu a se repertum in quodam veterrimo Codice celebris monasterii Cluniacensis, [ex veteri Kalendario Carthaginensi,] continente B. Hieronymi commentarios in Isaiam; imo non in codice, sed codicis ligneo operculo, tineis ac vermibus corroso, affixum. Operculi pars antica Kalendarii principium, postica reliquum continebat, scriptura Romana, litteris majusculis, seculo septimo non inferioribus, exaratum: de quo hæc insuper notat. Antiquius Kalendarium, cum in eo nulli Sancti, nedum Fulgentius Episcopus, reperiantur, iis posteriores qui in Wandalorum persecutione sub Hunnerico Rege passi sunt. Qui tunc in Africa annuo cultu honorabantur Sancti, plerique erant populares: quidam tamen ex Italia & ex Hispania præter Apostolicos viros. Nullum Deiparæ festum, de qua nullus apud Augustinum tractatus seu sermo. Annus a XIII Kal. Maji incipit, nempe post Pascha, desinit in XIII Kalend. Martii. Nullum festum per totum Martium, id est per totam Quadragesimam. Titulus hoc modo conceptus: Hic continentur dies Nataliciorum Martyrum & Depositiones Episcoporum, quos Ecclesia Cathagenis anniversaria celebrant.
[3] Hæc ergo putarem ex mente auctoris, sic restituenda; dies natalitii eorum… quos Ecclesiæ Carthagenis anniversaria celebrant. [unde alii quidam hoc mense fuerant illustrandi] Sed lecta mihi serius sunt quam ut in quinque prioribus hujus mensis Tomis possem Kalendarii istius meminisse, quod alias factum oportuisset: primum ad II Nonas Maji, occasione SS. Marini & Jacobi, inter alios Afros Martyres tali die relatorum ex prædicto Hieronymiano Martyrologio: deinde ad V Idus Maji, ubi occurrit alterius Africanæ turmæ primipilus S. Majulus. Qui autem in ecgraphis istius Martyrologii omnibus differtur ad pridie Idus Maji, dux totius Agminis S. Secundianus, hic nominatur ad III Idus; ast pridie Idus hic suggeritur, alibi nusquam inventa notitia, Sanctæ Felicis, Cæcili & Comitum. Confirmationem quoque ex hoc Kalendario accipere debuissent, quæ ad XXII diximus, de SS. Casto & Æmilio, hic Emilio. Sed nihil æque merebatur notari, quam quod X Kal. Junias, præscribatur memoria celebranda Sanctorum Luci & Montani, tertioque abinde die XVIII Kal. Junii, Sancti Flaviani & Septimiæ.
[4] [imprimis autem S. Flavianus] Egerat Henschenius ad diem XXIV Februarii, de SS. Montano, Lucio, Juliano, Flaviano, & Sociis Martyribus in Africa, eorumque præstantißima Acta ibidem illustraverat Commentario prævio, quo docebat, S. Cypriano Carthaginensi Episcopo Martyrii palmam adepto in persecutione Valeriani & Gallieni, XIV Septembris anno CCLVIII; anno proxime sequenti ad idem bravium pervenisse plures ejus discipulos: quorum unus Flavianus, in Actis narratur num. 21 sibi visus interrogare sanctum Antistitem, [tertio post SS. Montanum Luciū & Iulianū die passus,] in visu apparentem, an pati ictus doleret, quia scilicet Martyr futurus de passionis tolerantia consulebat. Factus est autem Martyr (ut ibi pluries dicitur) die tertio, sive post biduum, vel post crastinum a paßione sociorum prænominatorum, pulcherrimo & sæpius iterato perfunctus agone. Hujus dies quia in ipsis Actis non reperiebatur, uti nec indicium mensis vel anni, nec tamen dignum videbatur tam præclaros pugiles innominatos præteriri; eorum aliquis qui Martyrologium Vsuardi varie auxerunt, aut forsitan primus Notkerus Balbulus, prædictum diem Februarii ipsis simul omnibus aßignavit, quod hodieque servat Romanum Martylogium.
[5] Interim eosdem ad XXIII & XXV Maji, revera, pertinere, ex collatione Hieronymiani omnium antiquißimi. [& ex veri Natalis ignorantia] Martyrologii & Kalendarii hujus, persuadeor; nequaquam existimans verosimile, quod eorum Natalitios dies anniversarie non celebraverit Carthaginensis Ecclesia, & Kalendario suo inscriptos non habuerit: esto in Hieronymiano constanter Fabianus dicatur, qui in Actis Flavianus. Quam enim facile vicina nomina alterentur, frequenti discimus experientia & usu veterum Martyrologiorum, [cum illis adscriptus 24 Februarii.] Hieronymiani præsertim. Nolumus propterea tamen mutari diem cultus, jam semel a Romana Ecclesia, licet absque idoneo fundamento, stabilitum: sed hic dicta illuc transferenda decernimus, pro futuro mensis Februarii supplemento: quando huic diei relinquenda erit S. Septimia, alibi Septimus & Septinus; nihil cum Flaviano commune habens præter diem Martyrii, alio fortaßis anno & alio loco, non tamen procul Carthagine, tolerati. Notandum porro est, quod in eodem Kalendario idem nomen recurrat, dum ad III Kal. Augusti notatur Natalis Sanctarum Tuburbitanarum & Septimiæ: in quem diem fortasse lucis aliquid adferet tempus futurum. Julium vero, ex unico Corbeiensi huc adductum, prætereo; quia ipsum eumdem credo cum Juliano, SS. Montani & Lucii socio, cum iisque in Hieronymianis omnibus concorditer relato ad XXIII Maji, quo revera passos illos tenemus.
DE SANCTIS MARTYRIBVS EPHESINIS,
SATVRNINO, SATVRO, TIMEO, TOMVNO, VICTORIO, ISTIALO, VICTORIA, FLAVINO
Ex Martyrologio S. Hieronymi.
[Commentarius]
Saturninus, Martyr Ephesi in Asia (S.)
Saturus, Martyr Ephesi in Asia (S.)
Timinus, Martyr Ephesi in Asia (S.)
Tomunus, Martyr Ephesi in Asia (S.)
Victorius, Martyr Ephesi in Asia (S.)
Istialus, Martyr Ephesi in Asia (S.)
Victoria, Martyr Ephesi in Asia (S.)
Flavinus, Martyr Ephesi in Asia (S.)
G. H.
Progredimur cum antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis, e quibus Blumianum ista habet: In Epheso Saturnini, Saturi, Timini, Tomuni, Victori, Stiali, Victoriæ, Flavini. In æliis tribus apographis, in Epheso Joannis Euangelistæ, legitur: quod nomen honoris causa appositum arbitramur, quia eam civitatem sua habitatione, obitu, & veneratione honoravit. Quod autem ad Martyres spectat, ab omnibus antesignanus collocatur Saturninus: at Saturus deest Epternacensi & Corbejensi: in hoc etiam deest Timinus, qui in Lucensi Timidus scribitur. Loco Stiali in Lucensi est Sciali, in aliis duobus Istiali: & pro Flavini est in jam dicto Corbejensi Flavii, in Epternacensi vero Fluini. In Ms. Aquisgranensi refertur Secundinus, an forsan loco Saturnini, non audemus conjicere: proponimus interim lectori ista omnia, ut usuj sint cum eruentur certiora ex aliis monumentis.
DE SANCTA EUTROPIA
MARTYRE ALEXANDRIÆ.
Ex Ms. Synaxario Divionensi.
[Commentarius]
Eutropia, Martyr Alexandriæ (S.)
G. H.
Manu exaratum Synaxarium Græcum, quod Divione apud Perum Franciscum Chifletium Societatis Iesu reperimus, hanc Sanctam Martyrem sic nobis profert. Τῇ ἀυτῇ ἡμέρα (scilicet μηνὸς Μαΐου Κ Α᾽) μνήμη τῆς ἁγίας Εὐτροπίας. [Elogium ex Ms. Chiffletiano.] Ἁὑτὴ ὐπῆρχεν ἐπὶ Ἀπελλιανοῦ Ἄρχοντος, καὶ κατασχεθεῖσα ὑπ᾽ αυτοῦ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ, καὶ τὸν χριστὸν ὁμολογήσασα, διεβεβάιου τῷ τυράννῳ ὧς οὐ πεισθήσεται ἀυτῷ Ὅθεν κρεμασθεῖσα τὰς πλευρὰς ξέεται· καὶ λαμπᾶσι πυρὸς φλογισθεῖσα, καὶ τῷ τυράννῳ εἰποῦσα, Λίαν ἐστὶ ψυχρὸν τὸ παρά σου πῦρ, ἐναποτίθεται τῇ εἵρκτῃ. Καὶ τῇ ἐξῆς παραστά̈σα, καὶ τὰ ἔιδωλα μυκτηρίσασα καὶ τὸν Ἄρχοντα, ἀπετμήθη τὴν κεφαλὴν· καὶ οὕτω τελέσασα τὸ μαρτύριον, ἀπῆλθε πρὸς τὸν ποθούμενον Κύριον. Quæ sic Latine reddes: Eadem die XXV Maji, Memoria S. Eutropiæ. Erat hæc sub Præside Apelliano, & comprehensa ab ipso in urbe Alexandria, confitebatur Christum, affirmans tyranno quod persuaderi ab eo non posset illum ut negaret. Quare mandavit eam suspendi, & latera ejus radi: cum autem etiam ignitis lampadarum flammis esset ustulata, dixissetque tyranno: Valde frigidus est tuus ignis, conjecta est in carcerem: sequenti vero die ad tribunal reducta, cum idola ipsumque Præsidem irrideret, capite plexa est: & sic Martyrium complens, ad desideratum Dominum migravit.
DE SANCTO CELESTINO
MARTYRE APVD GRÆCOS.
Ex eodem Ms. Synaxario.
[Commentarius]
Cælestinus, Martyr apud Græcos (S.)
G. H.
Iam indicatum Ms. Synaxarium Græcum etiam hunc nobis Martyrem suggerit, sed paucioribus his verbis. Ὁ ἅγιος Μάρτυς Κελεστῖνος, σιδήρῳ τὰς πτέρνας περιπαρεὶς, τελιοῦται. Sanctus Martyr Cælestinus, ferreis calcaribus trajectus, vitam finivit. Quod in subjuncto disticho sic explicatur:
Πτέρνας
σιδήροις
ἐμπαρεὶσ
Κελεστῖνος,
Τὸν
πτερνοτήρην
συντρίβει
πατῶν
ὄφιν.
Ferro trajectus per calces Cælestinus,
Protrivit anguem calcibus intentum suis,
DE SANCTO CANIONE EPISCOPO AFRO CONFESSORE,
ACHERVNTIÆ IN LVCANIA.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus corpore & ecclesia, Actisque suspectis, & compendiis inde sumptis.
Canio, Episcopus Afer & Martyr, Atellæ & Acheruntiæ in Italia (S.)
AUCTORE D. P.
Acheruntia civitas Basilicatæ, olim Lucaniæ, antiquißima, & Archiepiscopali Sede exornata, quæ hodie Cirenza nuncupatur, ecclesiam Cathedralem habet S. Canioni dicatam, [Colitur Acherontiæ, Patronus ob corpus eo translatum,] propter corpus ex ruinis Atellanæ urbis, inter Capuam & Neapolim quondam sitæ, translatum ab Acheruntinæ urbis Episcopo Leone hujus nominis secundo, sub annum Domini DCCXCIX, uti referunt Acta. Hæc ex veteri membranaceo libro, Longobardicis litteris conscripto, prout in Acheruntina Ecclesia leguntur, edidit Ferdinandus Vghellus tomo VII Italiæ sacræ, Lucaniæ & Apuliæ Episcopatus complexo; ubi ille ipso principio longam texens præfationem de Provinciæ istius metropoli, sic describit prædictam Cathedralem ecclesiam. Ea admodum illustris tribus alis distinguitur, & in medio dividitur ad modum crucis, a lateribus habens duos angulos, locum quoque subterraneum, cryptam seu subconfessionem vocant, in qua tria altaria: in quorum medio jacere dicunt corpus Divi tutelaris Canionis, ibi reconditum. Ejus translationis festus dies celebratur XI Martii, festivitatis vero XXV Maji: in qua die, quod mirum est dictu, ex lapideo loculo liquor pretiosus emanare solet, dulcis & omnibus infirmitatibus salutaris… Asservatur in argentea pretiosa statua ejusdem insignis Reliquia, [& liquorem emanantē.] ad populorum confugium & devotionem. Hactenus Vghellus, cui adstipulatur Nicolaus Palma, Archidiaconus & Vicarius Generalis Acheruntinus, sub Officii sui sigillo & manus propriæ subscriptione anno MDCLXXXII nobis missa; addens, præter statuam istam haberi etiam argenteum brachium, cui nihilominus inclusa sit pars aliqua corporis: [ejusdem duo ibidem altaria:] neque solis duobus quæ dixit Ughellus festis annue celebrandis contentos Acheruntinos, Officium etiam facere de S. Canione sub ritu Semiduplicis die XXV cujusvis mensis. Tum vero præter altare majus, in quo servantur duæ jam dictæ S. Canionis lipsanothecæ, statua item argentea S. Oliverii Martyris, Vghello Livarii, de quo agendum XXVII Novembris, & brachium S, Antonii Abbatis argento inclusum. Duo ejusdem S. Canionis ibidem esse altaria; unum in crypta sub choro, continens ipsius Sancti corpus; alterum in ecclesia ad dextrum latus sacristiæ, cum pulcherrima illius statua capsaque marmorea; cujus operculum, firmissime cum ipsa ferruminatum, mensæ usum habet ad Missæ sacrificium, intus continens Pastoralem S. Canionis baculum, de quo seorsim aliquid in Appendice post Acta dicendum.
[2] Ipsa Acta, quæ Vghellus edidit, accepimus sub fidei publicæ attestatione signata hoc modo: Nos infrascripti, Archidiaconus, Cantor, Canonici, Presbyteri, [Acta indidem accepta ex Ms.] Capitulum & Clerus Metropolitanæ Ecclesiæ civitatis Acheruntiæ, fidem fecimus, supradictam Vitam, martyrium, gesta, & miracula gloriosi Martyris Divi Canionis Episcopi, cujus corpus requiescit sub altari majori dictæ Metropolitanæ Ecclesiæ, fundatæ sub titulo ejusdem S. Canionis, extractam esse … a suo originali codice antiquo, in pergameno manuscripto litteris Longobardicis, continente vitam, mortem & gesta, non solum istius Sancti, sed multorum Sanctorum, quod conservatur in publico archivio dictæ Metropolitanæ Ecclesiæ: & in fidem hoc testimoniale, nostris propriis manibus signatum, & particulari sigillo munitum, fieri curavimus, in eadem civitate Acheruntiæ, die VI mensis Januarii MDCX. Ego Josephus Neritonus V. I. D. Archidiaconus Acheruntinus, affirmo ut supra. Abbas Lelius Potentia Cantor. Dein octo Canonici, novem Presbyteri aut alii tum denique Notarius publicus omnia & singula confirmat, cum sigillo apposito, quæ exactius danda non judicamus. Illud autem scriptum nobis Neapoli transmisit Antonius Beatillus noster, & quia deerat Prologus, hunc postea cum eisdem Actis, sed hinc inde imperfectis, submisit.
[3] Eadem Acta ante descripseramus ex veteri codice Trevirensi monasterii S. Maximini, sed contracta: quæ itidem, sed magis abbreviata, ex Ms. Vltrajectino S. Salvatoris habemus. Aliquam etiam Vitam Italice edidit Paulus Regius, [Compendia varia apud varios.] tomo primo de Sanctis Neapolitanis, sed non absque mendis: quia Episcopum Carthaginensem asserit fuisse Canionem, & inde ab Angelo Acherontiam portatum, cum Acta Atellam nominent: quem ultimum errorem Ferrarius transcripsit in Catalogo Sanctorum Italiæ. Meminit etiam S. Canionis idem Ferrarius in altero Catalogo generali, uti & Grevenus in Auctario Vsuardi edito anno MDXV & MDXXI. Habemus denique aliquod Ms. compendium Vitæ, divisum in Lectiones ad Matutinum recitari solitas, cum variis Hymnis & hac Oratione Deus, qui Beatum Canionem, Pontificem & Martyrem tuum, virtute constantiæ in passione roborasti, quique illi tantam gratiam conferre dignatus es, ut synantico morbo laborantes ipsius precibus curarentur; concede propitius, ut qui tuam per ejus merita clementiam invocamus, ab omnibus animi & corporis languoribus liberemur. [nihilo meliora quam Acta, quæ dantur ut suspecta,] Per Dominum, &c. Nos, omnibus istis compendiis omißis, solum omnium fontem damus, Acta Acheruntina, & quidem ut suspecta, fideique non magnæ, nisi quatenus de corporis translatione agunt. Quidquid enim Sanctus dicitur aut egisse aut tolerasse in vita, post decursum tot seculorum (scripta sunt enim Acta seculo ut minimum nono) haberi non potuit nisi ex incerta popularique traditione: stylus autem, quo illa scripta sunt, in orationes aliaque rhetorica ornamenta exuberans, credere facit, Auctorem ex suo ingenio multas commentum circumstantias; & fortaßis nihil omnino certi habuisse de rebus a Sancto gestis, vel tormentis toleratis in Africa.
[4] [dum seculo 3 adscribunt Sanctum,] Præferunt illa Diocletiani ac Maximiani annum secundum, id est Christi annum CCLXXXVI quo gesta sint; ideoque conformiter omnia referuntur ad formam veterum Martyriorum sub Romanis Imperatoribus. Interim S. Canionis morientis animam, in cælos subvectam vidisse, & corpus in urbem intulisse, dicitur Sanctus Elvidius, Helfidius, vel Elpidius. Cum autem mortuus ac sepultus dicatur Sanctus Canion juxta Atellam; nemo hic commodius intelligi posset, quam Atellanus hujus nominis Episcopus, quo de egimus die præcendenti. Verum hic tempore Arcadii & Honorii, seculo verosimiliter quinto jam inchoato, Sedem illam primum obtinuit; adeoque non potuit vidisse persecutiones Christianorum sub Gentilibus; potuit autem attigisse tempore Wandalicæ persecutionis in Africa, sub qua Episcopi plurimi Sedibus suis propter fidei constantiam sunt pulsi a Regibus Arianis; Quod-vult-Deus videtur etiam Carthaginensis Episcopus, [qui propter nominatum in iis S. Elvideum] qui cum maxima Clericorum turba navibus fractis impositus est: quos Dominus miseratione bonitatis suæ, prospera navigatione perducere dignatus est Campaniæ civitatem, uti scribit coævus testis Victor Vitensis. Eadem vel simili occasione ac modo, eodem appulsum S. Castrensem cum sociis censuit Bollandus noster ad diem XI Februarii: & Acta dedit ex pluribus Mss. inter se collatis, ab Auctore ut videtur coævo descripta: ubi num. 8, dum sanctos Confessores in navim putrefactam imponunt ministri, amaro iis illudentes sarcasmo, cujusque ordinem & ministerium digerunt: & Ad intra, inquiunt, alterius partis detineat locum Marcus & Augustinus, Canion & Vindemius pariter cum iis recumbent.
[5] Hæc tam certa notilia Canionis unius, ex Africa in Campaniam delati sub Wandalis intra cariosam navim; [melius differretur ad seculum 5.] & ætas Elpidii, in ejus de quo hic agimus Canionis Actis qualibuscumque nominati; collata cum incertitudine & exigua fide ipsorum Actorum, vehementer nos inclinant, ut arbitremur, non nisi Elpidium unicum & unicum Canionem habendos pro Sanctis, eosque ad quintum seculum & Wandalorum tempora pertinere. Adeo ut, qui vera S. Canionis Patroni Acheruntini Acta volet discere, ex Actis S. Castrensis haurire ea debeat, quicum habuit communem carcerem, exiliumque, & refugii ac sepulturæ primæ locum in Campania. Tum autem nihil reliqui erit, quam ut Acta, Acheruntiæ scripta servataque, omnino credantur esse fabulosa, & hoc indigna opere. Ne cui tamen nimis rigidus Censor videar, volenti duos Caniones admittere, lubet ipsa integra Acta dare, qualia accepi; sub ista cautione, ut Apostoli sententia de iis præcedat, quæ in simili argumento placuit Gelasio Papæ, Omnia probate, quod bonum est tenete: pro majori tamen Lectoris commodo libertatem mihi sumam, revocandi violentas & importunas quasdam transpositiones verborum, ad ordinem constructionis facilioris.
ACTA SUSPECTA
Ex pluribus Mss. Codicibus & Vghello.
Canio, Episcopus Afer & Martyr, Atellæ & Acheruntiæ in Italia (S.)
BHL Number: 1541
EX MSS.
PROLOGUS.
[1] Postquam Deus & Dominus noster Jesus Christus, missum Verbum ab arce Patris, per uterum Mariæ semper virginis incarnatum, homo fieri dignatus est, & induit nostram mortalitatem, ut nos efficeret participes immortalitatis suæ; destructo quoque mortis imperio & devicto mundi principe, cum Sanctorum agmine & triumpho gloriæ, ad sedem redivit Patris, juxta illud, Cum exaltatus fuero a terra omnia traham ad me ipsum; acsi patenter dicat, Omnia, id est, mea membra: omnia enim traxit, qui de electis suis apud inferni claustra nullum reliquit. [Sicut cælum ornatur stellis,] [Jo. 22, 32] Catholicæ etenim fidei sacramenta, mysteriis evidentissimis & præconibus inclitis, declaravit. Sicut enim divinitas illius incomprehensibilis fatenda est, eo quod super omnia est & continet omnia; ut est illud, Cælum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum; sic incomprehensibiliter omnia ordinando disponit, & disponendo ornat, & ornando beatificat, & beatificando glorificat. [Is 66, 1] Cælum namque coruscantibus ornatur stellis, quæ velut diverso distinguuntur lumine, sic diversorum curriculorum disponuntur officiis. Regnum itaque supernum, [ita ecclesia Sanctis,] humanis sensibus invisibile (nam oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit quæ præparavit Deus diligentibus se) innumerabilium constat militia Sanctorum: nec secus Regnum cælorum, quod est præsens Ecclesia (ipsa teste Veritate, quæ ait, Regnum Dei intra vos est) ita mysterio dispositionis innumerabilium ornatur Sanctorum præconiis, & usque ad Martyrii coronam fidelibus testimoniis, ut supernæ contemplationi sanctarum animarum inhæreamus, juxta egregium Doctorem qui ait, Nostra autem conversatio in cælis est. [quorum corpora merita honorantur;] [Luc. 17, 21, Phil. 3, 20] Sanctorum siquidem corpora idcirco nobis veneranda magnificis exhibentur miraculis, ut dum eorum spiritus æterna perfrui beatitudine non ambigimus, attentius eorum concives fieri, calcatis laqueis mundi, inhiemus: & quia membra Christi sunt, a Christi fidelibus veneranter recolendi sunt & reverendi. Quod non perpendens quidam hæreseos nefandæ auctor Vigilantius, asserit, nec Sanctorum corpora veneranda esse, nec eorum festivitates celebrius glorificandas. Quod etenim insanum caput aut eversum cerebrum, caput vel corpus testatur venerandum? Erunt, inquit Apostolus, duo in carne una: Sacramentum hoc magnum est, in Christo dico & Ecclesia. Spiritus denique Sanctorum æternitati dediti, cum transferuntur a gloria in gloriam, & cum corruptibile induerit incorruptionem, tunc erit perfectum membrum in corpore, & duo in carne una. Quemadmodum Joannes Apostolus, Scimus, inquit, quia cum apparuerit similes ei erimus, & videbimus cum sicuti est. [1 Joa. 3, 2]
[2] De quorum Sanctorum numero sanctus Confessor & Martyr Christi, Canio celeberrimus, [imprimis S. Canionis,] potissimis est laudibus honorandus; qui dum Dominum nostrum Jesum Christum in hoc mortali corpore fideliter credidit, & imitatus super omnia perfecte dilexit, illius factus gloriæ particeps & nostræ salvationis adjutor & opifex, quotidie etiam nos prædicationibus ad suam æternitatem consortes vecat, testimonio Martyrii nos orat, miraculis coruscat, defensor vigil nos [contra insidias] impiorum hostium visibilium & invisibilium tuetur, pietate paterna piissimus Patronus fovens & protegens. Idcirco ejus virtutum opera, [utpote Patroni.] confessio cum constantia, Martyrii palma tanto magis & perfectius est attendenda, & devotius amplectenda, quanto excellentius eum in æterna dignitate, ab hoc in quo sumus corruptibili sublimatum detrimento, Angelorum consortem, Prophetarum socium, & Martyrum cohæredem, continuis ejus prodigiis credimus & confitemur; ut efficaces in stadio tirones, prævium sequentes ducem, consummato cursu bravium supernæ vocationis adipisci valeamus, & æternæ beatitudinis corona & gloria potiri mereamur.
CAPVT I.
S. Canio coram Carthaginensi Præfecto fidem Christi profitetur.
[3] Anno secundo impiissimorum Principum Diocletiani & a Maximiani cognomento Herculii, [Persecutione mota,] cum unus regeret Eoas provincias, alter Occiduas; & sævitia tyrannica, ad devastandas Ecclesias Christi, & affligendos & puniendos Christianos, fremendo promoveretur; unius conspirationis insania per universas provincias destinavere [edicta] hujusmodi continentiæ. b Quoniam Deorum beneficia in bello dimicantes accepimus, & eorum auxilio trophea ex devictis hostibus sumpsimus; hujus rei voto, quo cuncti salvi efficiamini, universos duximus admonendos, ut omnes homines utriusque sexus, vel Regiis fascibus sublimati, vel Clerici ecclesiarum atque Monachorum, c societates, renuntiantes religionibus propriis, deorum, idest, Apollinis, Dianæ & Minervæ d, sacrificiis accingantur. Quod si quisquam hominum nostra jussa vel imperia, [propter edictum imperiale,] vel tanta numina crediderit abnuenda, sacrilegii reus nostri judicii pœna plectatur. Et dum hæc præcepta, ab obsequentibus impiissimæ profanitati, delata per orbem fuissent, & venissent in civitatem e Julianam regionis Africæ (ubi B. Canio Episcopus, in divinis laudibus perspicuus & sacris semper intentus dogmatibus, morabatur) edicti jura, a f Pigratio Præfecto illata, insani rumoris undique perstrepebat opinio, & per triduum vox præconii crepitabat per nubila, & talis continentiæ clamor diffundebatur in auribus, ut omnes, quocumque loco constituti, præceptis Imperatorum conveniant, ad sacrificia Apollini, Dianæ & Minervæ celebranda.
[4] [Canio suos animat.] Dum hæc ad B. Canionem Pontificem pervenissent, immotus pervigil pastor super ovium lucratarum custodia, verbi Dei dispensator fidelis & providus distributor, talentorum negotio argumentosus acquisitor, incessanter credentium exhortabatur animos, & confirmabat in Deum & in Jesum Christum filium ejus, hoc modo: O fratres & filii, in regnum acceptati Regis æterni, sursum * colla suspendite, & Deum qui in cælis regnat contemplamini: ipse enim est Rex Regum & Dominus dominantium, Jesus Christus Dominus noster, qui propter nos per Virginem incarnari dignatus est, & per crucis patibulum omnibus justis & in se credentibus cælestia regna reseravit, ad quæ vos per me servum suum vocare voluit, & beatis Angelis consortes fieri. Isti enim Reges minimi sunt, viam veritatis & justitiæ, quæ Christus est, ignorantes. Ipse est veritas, via, lux & via: dii autem istorum sunt idola muta, constantia ex ligno & lapide & metallo, diabolicis infecta venenis letiferis, & se colentes deducunt ad inferni tartara; ubi lux numquam est, ubi vermis eorum non moritur, & ignis non extinguitur, ubi fletus & stridor dentium. Hæc possident cultores dæmonum in æterna damnatione, [ad illam salutis causa sustinendā:] cum principe eorum diabolo. Ipse utique colendus & confitendus est, qui est Deus verus de Deo vero, lumen ex lumine, creator & salvator totius generis humani, & perennis largitor gratiæ, & principis mundi qui est diabolus, conculcator. Non sunt quippe isti timendi, qui corpus solum occidere possunt: sed ille potius timendus est, qui potest & animam & corpus mittere in gehennam; & pro quo siquis perdiderit animam suam, in vita æterna inveniet eam. Idem namque coram regibus & gentibus invicta fide confitendus est, qui in sancto Euangelio promisit dicens, Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor & ego eum coram Patre meo qui est in cælis. [Mat. 10, 32]
[5] [quare ad Præfectum Carthagin. delatus,] Hæc & his similia B. Canio Episcopus contestando, roborabat mentes credentium, & ad martyrii palmam atque cælestem gloriam pertingere ardentissime desiderantium: jam enim cælesti culturæ salutifera eminebant præconia; jam verbum Christi, probatum in tenebris, prædicabatur super tecta; jam lucerna Dei, de sub modio educta & super candelabrum posita, lucebat omnibus qui in domo, id est in Ecclesia Dei, fideliter congregati erant; jam ad sacrilega dæmonum sacrificia populorum numerus quantocius minuebatur, Christi autem fides & gratia diffundebatur. Interea ad Pigratium, Carthaginensis urbis Præfectum superbum, volitabat, quod in urbe Præfecturæ suæ Juliana, minime valerent jussa Imperatorum & Deorum sacrificia (execrante ea Canione Episcopo, & populos ab eorum libamine avertente) sed Christi nomen, [quæritur] cunctorum pene cordibus insertum, divulgata confessione adorandum seu colendum veraciter profiteretur. Quod audiens Præfectus Pigratius, concite direxit plurimam manum, ut ubicumque hujusmodi auctor culturæ Canio Episcopus inveniretur, ejus præsentiæ sine ulla dilationis mora deduceretur.
Hæc ubi dicta cohors juvenum insana capessit,
Ad præfatæ urbis properabat mœnia tendens:
quam magno perstrepente impetu ingressi, cœperunt furiosis querelis Canionem Episcopum quærere, Canionem Episcopum proclamare.
[6] Is vero hoc audiens, divis bene fidus in armis, sese eis imperterritus offert, sese Christi cultorem, & fidei doctorem, & Christianorum protectorem protestatur ac ductorem, & idolorum cultibus idoneum adversatorem. Hunc ergo sacrilega acies manibus profanis comprehensum attingens, [& adducitur.] retro unde venerant perpete cursu repetunt Cartaginis arcem, & Pigratii præfecturam. At ubi impio a clientibus nuntiatum est, quod Canio Episcopus, Christianæ religionis professor ac diffamator & deorum culturæ contumax repugnator, ante januam a militibus comprehensus assisteret; fallaci exultat gaudio, insano crispat cachinno, tandemque adversus veritatis oraculum probrosa insania dimicaturus egreditur. Nam cum multis vesaniæ æstuaret ignibus, & furorum nefandis vexaretur impietatibus, jussit sibi tribunalia g profanatica præparari; vere profanatica; & cathedram pestilentiæ sub qua semper fertur consilium impiorum & via peccatorum quæ ducit ad inferos, & justos ei abrenuntiantes ad perpetuam gloriam.
[7] Sedente eo pro tribunali introductus est B. Canio; ingrediens autem, arcanum cordis muniebat, hæc instanter psallens, Deus laudem meam ne tacueris, [Ad tribunal consistens Canio,] quia os peccatoris & dolosi super me apertum est: sed tu Deus meus respice, & ne derelinquas me, neque discedas a me: intende in adjutorium meum, Domine virtus salutis meæ. Præfectus denique Pigratius his eum aggreditur affatibus: Quæ tibi religio, aut quæ sacrificii vota, vel quibus ea quotidianis persolvis cultibus? S. Canio, repletus Spiritu sancto, constans ajebat: Ego Christianæ religionis devotum & inconvertibilem me assero cultorem, & mendacii idolorum vestrorum probatissimum contemptorem. Præfectus quoque subsequitur dicens: Hortor te consulere canis senectutis tuæ, ut secundum decreta invictissimorum Principum accedas & sacrifices diis. S. Canio respondit, Ego incessanter sacrifico & vota laudis persolvo Deo Patri omnipotenti, [explodit idolorum vanitatem,] & Jesu Christo filio ejus, & Spiritui sancto: justissimum est enim sacrificare Creatori non creaturæ, nec [adorare] ea quæ colitis idola, surda & muta, non videntia, diaboli fallacia infecta, suos cultores quod sunt efficientia, quibus illud poëticum aptandum est:
Lignee, ligna rogas, surdis clamare videris,
De mutis responsa petis ---
David enim Propheta de his dicit: Simulacra gentium argentum & aurum, opera manuum hominum: os habent, & non loquentur; oculos habent, & non videbunt; aures habent, & non audient; nares habent, & non odorabunt; manus habent, & non palpabunt; pedes habent, & non ambulabunt; non clamabunt in gutture suo. Similes illis fiant qui faciunt ea, & omnes qui confidunt in eis.
[8] [& objectæ mortis minas contemnit.] Audiens hæc Præfectus, dixit: Ignoras, quia invictissimi Principes, Domini nostri, jusserunt hujusmodi fidem non negantes graviter puniri? S. Canio respondit: Ego nec negavi, nec nego me esse servum Christi, & sanctæ Deitatis ejus verissimum confessorem: mihi autem vivere Christus est, & mori lucrum. Ast ubi iniquus tantam in B. Canione invictæ fidei audivit constantiam, anxius undique sæviebat, & nesciebat ad quæ calliditatis argumenta contradicendo se posset convertere; iterumque repetens pusillanimitatis vecordiam, ajebat: Desine quantocius ab hac pertinaciæ perfidia quam prædicas, & diis deabusque nostris sacrifica. Sanctus vero Canio, munitus scuto fidei & galea salutis, gladium spiritus objiciebat, dicens: Jam me sacrificatorem magni Dei & salvatoris Jesu Christi audisti, & me illi sacrificium constanter offerre & vota reddere, cui est propria divinitas & æternitas, per infinita secula seculorum.
ANNOTATA.
a Annus secundus communicati cum Maximiano Imperii, est Christi annus 297, quia tamen mentio fit decreti sævißimi, spectavit fortaßis Auctor annum 2 persecutionis novißimæ, qui fuit Christianæ æræ 304.
b Edictum hoc ex suo capite finxit Auctor.
c Monachorum quoque Societates ex usu sui seculi dixit. Tales sub Diocletiano nullæ fuerunt, licet monachi tunc esse in Ægypto cœperint, juxta sui nominis primam notionem, id est Solitarii Eremitæ, aut etiam Anachocetæ.
d Non debebat Jovis aut Herculis oblivisci Auctor, a quorum altero Imperatorum alter sibi nomen sumpsit; Jupiter vero credebatur Romani Protector Imperii.
e Neque Julianam, neque Tuscianam (quæ est Ms. Vlsrajectini lectio) invenio in Africa; cujus Notitia apud Carolum a S. Paulo Tulanam exhibet: interque eos, qui anno 484 ex tota Africa sub Hunerico convenerunt, nominatur Pascasius Tulanensis in Provincia Proconsulari, cujus caput Carthago. Hic potuit Canioni, jam ante sexennium ejecto cum S. Castrensi & sociis, succeßisse anno 438, vel etiam serius; si ea ejectio serius contigit, aut alius inter utrumque sedit.
f Vghellus Pigrasium scripsit, item Regius & Ferrarius:Mss. pleraque per y habent Pygrasium.
g Profanatica quidem ubique lego: sed ne frigida sit ejusdem vocis iteratio, mallem legere, Prosphonetica, id est allocutoria.
* an corda?
CAPUT II.
Variis tormentis tentatus S. Canio, omnibus invictus perstat.
[9]
Ergo ubi devinci se conspicit impius, iram [Plumbatis cæsus,]
[Præfectus] pandit, furiis stimulatus iniquis:
(Si tamen ille queat Præfectus jure vocari,
Virtutum nullo qui sit prælatus honore)
In Sanctum sævum infrendens: furor arma ministrat
inertiæ. Expolians eum, plumbatis cædi præcepit. Cum autem cæderetur, respiciens in cælum dicebat: Ad te, Domine, levavi animam meam, in te speravi, non confundar in æternum. Præco vociferatur dicens, Consenti Præfecto & sacrifica Diis. Subsequitur vox Præfecti incassis blandimentorum adulationibus: Sacrifica, homo, & consule venerandæ senectuti tuæ, & faciam te Sacerdotem templorum. B. Canio respondit, Væ tibi, miserrime, [& latera lampadibus ustulatus,] cui potius necessarium erat, ut diabolicis errorum exutus laqueis, Dominum Deum & salvatorem Jesum Christum agnosceres: miror enim vestræ impudicitiæ sacrilegium, ut veram viam salutis spernentes, delubra nullius sensus adorantes colatis. Pigratius vero, ferventiore succensus insaniæ rabie, jussit lateribus ejus lampades igneas applicari, & vehementissime eum urgeri ad sacrificandum diis. Sanctus autem agonotheta, factus in agonia gloriosi certaminis, belligere ad Præfectum ajebat: O miser, qui ignoras quod tormenta tua me Deo & Domino meo Jesu Christo gratissimam exhibent hostiam, tibi vero & tibi faventibus æternæ damnationis interitum minantur.
[10] [per rescriptū Imperatoris relinquitur arbitrio Præfecti.] Post hæc jubet eum detrudi in carcerem, & januas carceris consignari Cæsario: ubi orans sine cessatione, divinum auxilium in tanti certaminis prælio deposcebat, dicens: Deus ne elongeris a me, Deus in auxilium meum respice: nequando dicat inimicus meus, Prævalui adversus eum. Præfectus deniq; hæc suggestionis scripta impiis dirigit Augustis. Piissimi Principes, subvenite legibus vestris, & Canionem Christianorum Episcopum vestris conspectibus præsentate. Imperatores autem hanc rescripserunt licentiam Præfecto Pigratio, ut si Canio Episcopus in hac perseveraret confessione, haberet licentiam quali eum vellet pœna mulctari. Et cum hoc præceptum accepisset, misit eum in inferiorem carcerem. [post tenebras carceris toleratas,] Beata autem fides quanto in interioribus putabatur occultari tenebris, tanto eminentior in gloriosa luce divinitatis exultabat, sicut scriptum est: Aurum probat fornax, & justos tentatio tribulationis. Inclusus ergo tenebris B. Canio, orabat dicens: Deus cælorum, qui judicium inenarrabile decrevisti, per quem constant omnia secula, quem contremiscunt omnes potestates superorum & inferorum, respice in me & miserere mei, ut agonis hujus bellum immaculato calle perficere possim, & palmam cum Sanctis tuis victor comprehendere, & immarcescibilem gloriæ coronam.
[11] Post tertium vero diem, publica confessione volens eum audiri, jubet illum sibi voce præconaria præsentari. Cumque fuisset adductus Jacinthus a Commentator, pronuntiabat, [iterum sistitur ad tribunal] Canio Christianorum Episcopus, qui in carcere fuerat mancipatus, ecce nunc examinandus assistit. Pigratius dixit: Omnis senatus concio Canionem hortatur ut ab hac desistat perfidiæ pertinacia, & secundum invictissimorum Principum statuta accedat & sacrificet diis. Iacinthus Commentatori ei dicebat: O homo, intellexisti quid tibi consulendo pia dixerit Præfectura. B. Canio respondit: Ego permansi & permaneo veræ fidei in Iesum Christum confessor, sicut ipse præcepit spondens fidelibus, [& fustigatur,] Qui perseveraverit usque in finem hic salvus erit. Præfectus furore percussus, prosequitur: Canionem sacrilegum, qui se testatur in hac usq; in finem perseverare confessione, jubemus expoliari & burdillis b cædi. [Mat. 10, 22] Cumq; cæderetur fere una hora, non respondit ei aliquod verbum. Post hæc exclamavit ad Dominum, dicens: Domine Iesu Christe, ad adjuvandū me festina: & dum defecerit spiritus meus, Deus, ne derelinquas me: adsit mihi tuæ virtutis potestas, per quam tres pueros ab igne camini ardentis eduxisti.
[12] Hæc illo loquente, Pigratius suæ profanitatis oraculum sibi faventibus dicebat: Dicite ei, ut saltem nunc resipiscat, & suæ consulat senectuti. Sanctus ergo Canio ad hæc nihil respondebat, [in catasta suspensus,] sed in suæ orationis persistebat instantia. Ast ubi impius Præfectus vidit, eum nec blandis demulceri posse sermonibus, nec spe promissorum flecti, nec minis tormentisque moveri; ad austeriorem se iterum convertit amentiam; & S. Canionem in catasta suspendi, & cingulis c vehementer cædi jubet. Tantum autem eum divina tuebatur potentia, [ac dire cæsus,] ut nec torturam confractionis elevatus in catasta sentiret, nec flagrorum penitus injuria vexaretur: jam enim in eo non erat carnalis passibilitatis affectus nec ejus instantia, & sancti Spiritus mirabili gratia in non sentiendo roborabatur. Cum vero carnifices tam ferocibus torturis nihil eum dolere vel sentire vidissent, acrius instimulabantur ejus membra miserabilibus laniare verberibus, ita ut multus cruor de ejus corpore dimanans decurreret.
[13] Multitudo autem circumstantium, habentes viscera prædita pietate, flebant amarissime super Martyrem Christi: [constantia sua convertit 160 de adstantibus:] Spiritus quoque sanctus præveniens eorum illuminabat pectora, & videntes in agonotheta Dei beatissimam constantiam confessionis spe perennis gratiæ roborati, cœperunt Deum & Dominum nostrum Jesum Christum cognoscere, & apertis vocibus ejus gloriam confiteri. Erant autem qui cerdiderunt viri d centum sexaginta: & clamabant ad B. Canionem & dicebant: Serve Dei excelsi, ora pro nobis Dominum Deum tuum, ut possimus & nos servi ejus esse. Ad horum voces nimio furore commotus Præfectus, & irarum inflammatus facibus, aiebat: Magicis, ut video, artibus vincimur, & deorum nostrorum numina Canionis evertuntur illusionibus. O milites, inquit, invictissimorum [Principum] parentes jussis, & deorum dearumque sacrificiis idonei, accingimini armis potentibus; & quanti hoc nomen vociferati sunt usque ad internecionem gladio perimite. [qui omnes gladio cæsi,] Cum autem interficerentur, & cruentus ensis militum sancto grassaretur cruore, eorum beatæ voces sidera pulsabant attentius: it clamor ad cælum, & Spiritus sancti donum cælitus multiplicabatur in cordibus fidelium: una fides, & vox una consonans pro Christo morientium erat; Serve Dei excelsi, ora pro nobis ad Dominum Jesum Christum, ut illius efficiamur servi, & ejus gloriæ tecum in æternum consortes. Beatus itaque Canio positus in tormentis orabat: Domine Jesu Christe, Deus de Deo, dignare suscipere in æterna beatitudine servos & martyres tuos, pro tui nominis confessione morientes, [in suo sanguine baptizantur,] quos fecisti per Spiritum sanctum agnoscere gloriam tui nominis. Nam [licet] sacra lectionis Euangeliorum testantur dogmata, Nisi quis renatus fuerit ex aqua & Spiritu sancto non posse intrare in regnum cælorum; nemo [tamen] dubitat eos Spiritu sancto esse renatos ab infidelitate ad fidem, & a peccatorum sordibus in gratiam remissionis fonte sacri sanguinis sui ablutos, Angelorum & omnium Sanctorum consortium & perennis gloriæ promereri coronam. [Jo. 3, 5.]
[14] Pigratius denique Præfectus, infrendens & stridens dentibus, jussit deponi eum de catasta, [Sanctus temporalia æternis postponenda demonstrat,] & in eculeo suspendi, & virgis cædi & torqueri. Et dum torqueretur dicit ei Pigratius: O homo, assenti mihi & obtempera jussis invictissimorum Principum: desine ab hac magica pertinacia, & sacrifica diis deabusque nostris immortalibus, & multiplici auri & argenti pretiosarumque gemmarum fulgore pro certo ditaberis. Beatus autem Martyr & athleta Christi subridens ait: Vera fides habet, & sacræ testantur dogmata Scripturæ, quod quæ videntur, temporalia & peritura sunt ex sese; quæ autem Dei nostri Jesu Christi, invisibilia & immutabilia sunt; nullus denique oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt quæ præparavit Deus diligentibus se. Hæc autem super omnia sunt amanda, quia non sunt mutanda: quidquid enim corporeis oculis videmus & affectu diligimus carnis, constat esse mutabile & ad nihilum redigendum. Sive enim parentes sunt, moriuntur; sive amici, mutantur; sive propinqui, non permanent: solus autem Deus, repertor orbis & conditor cælorum est, cujus majestas æterna, cujus gloria non mutabilis, quem nisi quis super aurum & argentum & gemmas & omnē honorem mundi dilexerit, non videbit, neque ejus gloriam promerebitur. Et facta est vox e de cælo dicens, Canio serve Dei, bene constans esto: quia in Campania erit tibi requies & vita per infinita secula seculorū.
[15] Tunc Pigratius Præfectus jussit S. Canionem de eculeo deponi, & dicit ei: Consenti mihi & sacrifica diis, ut bene sit tibi: [Denique plumbo & resina liquatis perfusus vulnera,] quia per salutem Deorum & piissimorum Principum, aut sacrificabis aut diversis te pœnis interficiam. B. Canio dixit: O miser & perfidorum crudelissime, fac quod facturus es: quia si considerares, quid tu ipse esses vel Principes tui, humiliaremini Deo & Jesu Christo filio ejus. Tunc Præfectus furore repletus, jussit eum sub voce præconaria, iterum plumbatis cædi, clamans & dicens: Deos deasque blasphemare noli. Post hæc jussit plumbum & resinam solvi, & super plagas dilaniatas perfundi. Sanctus quoque Canio, immotus in confessione Christi persistens, dicebat: Transeo per ignem & aquam, ut deducar in refrigerium. Suspiciens ergo ad cælum dicebat: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, quia hostia tua effici merui, & me in numero servorum tuorum fidelium aggregare dignatus est. Contundebantur autem membra ejus vehementer, & miserabiliter dilaniabantur fustigatione verberum. Unus vero carnificum, crudelis impietatis minister, circumstantibus minando dicebat: Istius qui destruenda templa prædicat, qui deos nostros dæmonia appellat, omnes pariter deorum dominorumq; nostrorum vindicemus injurias.
[16] Ast ubi sacrilegi carnifices cessaverunt ejus vulnera ferventi plumbo resinaque profanaliter comburere, [& sibi semper constans,] Præfectus his eum alloquitur dictis: Canio, quid dicis, vel ubi corpus tuum miserabile conspicis? Assenti mihi & sacrifica: non enim potespræcepta Imperatorum & conventum omnium deorum convincere. Beatus ergo miles Dei ad hæc nihil respondit. Præfectus dixit: Nihil respondes? B. Canio dixit: Ad nihilum nihil respondere oportet: tu autem, & idola tua, & dii dominiq; tui, nihil estis: ipsa enim nullius sensus [sunt], nec veræ virtutis nec salutis aliquid habent, sicut & omnes qui confidunt in eis: Deus autem altissimus credendus est, qui creavit omnia, [Deum laudat.] qui per Filium suum Dominum nostrum Jesum Christum veram nobis salutis viam aperuit, & regna cælorum largitus est fidelibus in se credentibus: huic immolo, huic libamina grata persolvo, huic sacrifico sacrificium ladis & justitiæ, & reddo Altissimo vota mea quæ distinxerunt labia mea, & quæ locutum est os meum in tribulatione mea. Elevans autem oculos suos ad cælum dicebat: Domine Jesu Christe, qui habitas in æterna gloria & regnas in secula seculorum disrumpere digneris vincula mea, ut tibi cum Sanctis tuis in gloria tua reddam hostiam & victimam laudis tuæ.
ANNOTATA.
a Ms. Trevir. Jaquintus. Vghello, Hyacinthus. Qui autem hic Commentator, melius vocaretur Commentariensis: si tamen scivit auctor Commentaria fuisse carceres publicos. quibus qui præerat sic dicebatur.
b Bundillus seu bordillus, idem quod bacillus; sicuti augmentative Itali Bordone vocant magnum baculum, peregrinantium ex voto tesseram. In Mss. Vltraject. & Trevir. est virgis cædi.
c Ita etiam Vghellus: prædicta duo Mss. Ungulis.
d Idem numerus habetur in omnibus Mss. nos Martyrum turmas copiosas in Africa, ex Martyrologiis præsertim Hieronymiano, sæpe dedimus.
e Suspectæ mihi sunt semper ille tam frequentes de cælo voces, nec alibi fere quam in parum sinceris Martyrum Actis invenienda.
CAPUT III.
S. Canio translatus ab Angelo in Campaniam, variis ibi claret miraculis.
[17] Tunc Pigratius, videns ex suis tormentis in ipso fidei augeri constantiam, & inexpugnabilem invictumque in Christi persistere confessione, jubet sibi afferri per Jacintum Commentariensem gesta Canionis Episcopi: [Capite plectendus,] cumque in præsenti lecta fuissent, dedit sententiam adversus eum, scribens ita: Canionem, resistentem & diis libamina non offerentem, vel Imperatorum præcepta contemnentem, gladio capite cædi jubemus. Traditur ergo viris iniquis vir sanctus: & cum duceretur ad decollandum, ministri iniquitatis exprobrabant, illudentes & dicentes ei: Quid tibi profecit hæc tua temeritas? Ecquid non potuit Christus tuus, in quem speras, eripere te de tormentis istis immanibus? Ut autem Deus glorificaret seipsum in Sancto suo, [suborta horribili tempestate,] volens ostendere suam potentiam invasa iræ aptata in interitum, & reddere indignationem suam secundum duritiam cordis & cor impœnitens thesaurizantibus sibi iram, in die iræ & revelationis justi judicii Dei; factum est; dum talibus insaniæ lusibus Beatum deriderent Canionem, subito facta sunt tonitrua & pluviæ, grandines, & coruscationes, & terræmotus. Videntes vero milites Præfecti, de supernis potestatibus tam terribilem furoris iram dirumpere; alii, semivivi fugientes, huc illuc latebant dispersi; alii, autem cadentes in faciem suam, miserabiliter expirabant. Angelus autem Dei apprehendit beatum famulum [Dei Canionem] Sacerdotem Christi, & eripuit eum de medio inimicorum ejus a; & ut adhuc, velut aurum igne passionis probabile factum, multis lucidius lumen efficeretur in via salutis æternæ, [aufertur ab Angelo,] quasi columbam Christi plaudentem, in b Atellam Campaniæ civitatem perduxit.
[18] Altera vero die, cum facti fama Carthaginensem crepitaret per urbem, undique clamor insurgit, undiq; tumultuantium populorum fremitus, undique questus querelarum adversus Pigratium erumpebant. Quod ille audiens, [cum magna Præfecti confusione.] nimio confusionis hebefactus horrore, anxiis undique coërcebatur angustiis, & pansa manu frontem percutiebat, dicens: Quid dicturus sum populo huic vel Imperatoribus? Christiani quippe instantissime Christianitatis suæ requirebant auctorem; viduæ & pupilli patronum & Episcopum requirebant, dicentes: Redde nobis salutis nostræ legislatorem, redde piissimum patronum & animarum salvatorem. Pigratius etenim timore perterritus, ubi se nimiis circumseptum conspexit angustiis, irruente super eum populorum strepentium impetu, quid ageret vel quo se verteret nesciebat, & hæc tandem falso depromere cœpit ab ore; Angelus, inquiens, eum in cælo rapuit, & a quibusdam fertur, quod per pretium se redemi.
[19] Præterea veniens B. Canio ante amphitheatrum c præfatæ urbis Atellæ, quod situm erat in suburbano ejusdem, [Anginam curat,] habens juxta se fornicem opere marmoreo constantem; ecce quidam d scinantico præditus morbo, ita ut etiam ad extremum vitæ jam deveniret, oblatus est ei, & ab offerētibus suppliciter rogatus est [Sanctus], ut ejus meritis & precibus sospitatē recipere posset. Sanctus autē Canio suspiciens in cælum orabat, Domine Jesu Christe, Rex supernarum virtutum, qui me per Angelum tuum ad hanc civitatem traduxisti, custodi introitum meum, & super hunc infirmum, per hoc Crucis salutare signum, potentiæ tuæ ostende virtutem, ut cognoscant circumstantes quia tu es benedictus in secula & verus Deus de Deo vero, qui creasti & gubernas omnia. tunc æger pristinæ sanitati est redditus, & videntes qui circumstabant miraculum factum, crediderunt e Deo, & glorificaverunt Jesum Christum filium ejus. Nec minus etiam, [singulari contra eam donatus gratia,] ut æterna beneficia posteris Deo attribuente in ejus introitus memoria darentur, iterum orabat dicens: Præsta Domine Jesu Christe, ut si quis scinantico depressus morbo istum arcum transierit, in virtute nominis tui incolumis recedat f ab hoc dolore. Et facta est illi vox de cælo dicens: Canio, serve bone, omnia quæ petiisti accepisti. In eodem loco pro meritis quidem orationum & testimonio sanctæ fide ejusque miraculi, beneficia curationum ab hac ægritudine permanent usque in hodiernum diem; ita ut quiscumque hanc patiatur infirmitatem, & in loco g ipso advenerit confidens in Deo, precibus B. Canionis Martyris & Confessoris, sospes abscedat.
[20] Deinde vir Dei, divis semper bene fidus in armis, intrepidus civitatem Atellam ingreditur, & cœpit prædicare Regnum Dei, [omnis generis miracula patrat.] & euangelizare Jesum Christum verum esse Deum, & hunc certam omnibus dare salutem. Dilatabatur etiam ubique Dei virtus & gratia, in testimonio gloriæ nominis Christi: surdi reparabantur auditu, claudi ab infesta erigebantur debilitate, & variæ corporum infirmitates per invocationem nominis Christi corrigebantur: dæmonia quoque e multorum effugabantur corporibus; sed & allati mortui, in virtute veræ salutis & vitæ, suscitabantur: leprosi mundabantur, paralytici curabantur, insignia quoque charismatum & virtutum in nomine Domini Iesu Christi operabantur: de quibus pauca ad memoriam reducere compendioso stylo censuimus, ut incliti Martyris & Confessoris gloriosa magnificentur in virtutibus trophæa, adversus antiqui hostis molimina & quanta in cælis fulgeat redimitus perennis exultatione gloriæ monstretur. Multi vero audientes verba vitæ, & cernentes opera miraculorum a beatifico Antistite facta, Spiritu sancto compuncti, unanimiter Deum laudabant, dicentes; Domine Jesu Christe, rerum omnium creator, sit nomen tuum benedictum in secula: & crediderunt in Domino animæ circiter sexaginta septem.
[21] [Novennio obsessum a dæmone,] Erat autem quidam homo, habens spiritum nequam. Hic audiens opinionem B. Canionis, & quia omnes ab infirmitatibus suis liberavit, & dæmonia etiam ab obsessis corporibus effugavit sacris exorcismis, rogabat obnixe ut ad beatum deduceretur Pontificem. Cumque adductus fuisset ubi beatus Episcopus verbum salutis prædicabat multitudini credentium, & audiens ex ore ejus tanta veritatis miracula egredi, cœpit pedibus ejus advolvi & indulgentiam petere de peccatis suis. Dicit ei B. Canio, Quid vis ut faciam tibi? Ille autem cum lacrymis exclamavit, dicens: Rogo te, facias effugari a me spiritum nequam, quia ecce novem anni sunt, ex quibus datus sum ei in potestate ut me torqueat. [ab eodem, frustra lamentante,] Et cum audisset B. Canio Episcopus, quod obligatus esset a spiritu immundo, cœpit flere, & lacrymas fundere, & orare, dicens: Immunde spiritus, tibi dico in nomine Jesu Christi, recede ab hoc puero, quem Dominus plasmavit: ipse tibi contradicit, diabole, ut recedas ab eo, nec ulterius creaturam suam dilacerans aggredi præsumas. Et ecce diabolus apparuit nudus, & totum corpus plenus vulneribus, & ita vociferabatur dicens: Adjuro te, serve Dei, per ipsum qui nos religavit cum patre nostro, quando passus est pro mundi salute, ut mihi non auferatur de manibus meis: quia ecce jam novem anni sunt, ex quibus eum in mea accepi potestate. Tunc dicit ei B. Canio: Tibi dico, immunde spiritus, vade in profundum abyssi, & ibi relegatus esto usque ad consummationem seculi, ne quemquam lædere possis.
[22] [& injuriā sibi fieri quærente, liberat:] Ad hæc diabolus vociferabatur, & diræ torvæque vocis mugitus in aëra emittebat; dicens, O violentia, quam ab hoc sene decrepito patior! O acquisitæ possessionis impie ereptor! Non tibi sufficiebant ducenta g millia Africanorum, quæ mihi abstulisti? insuper & spem meam mihi funditus abscidisti, & Deo tuo per baptismum offerens sanctificasti. Iterumque ad gemitus conversus repetebat dicens, O violentia! o senecta nequissima! jam ultra non suffero machinationes tuas, & insuper diuturnis corporum humanorum receptaculis avulsus, in inhabitabilibus latebris abyssi demergor. Pereat dies illa annorum ex numero, nec solis illustretur ex lumine, sed in maledictione obscuretur æternum, qua tu, omnis meæ virtutis & dominationis adversator perfidus, nasci permissus es: nam flumen lacrymarum tuarum velut torrens impegit domicilium meum infirmum, & spes mea dilapsa subruitur. Multitudo ergo circumstantium, audientes vehementem mugitum abeuntis maligni spiritus, & videntes virtutis miraculum quod per servum suum Domini operabatur potentia, attoniti stupentesque laudaverunt & confessi sunt nomen Domini nostri Jesu Christi: nam & puer ipse a diaboli vexatione & laqueis ereptus est, & cetera multitudo credentium numero centum baptizati sunt a beato Pontifice, confitentes & dicentes, Benedictus es, Domine Jesu Christe, Deus omnipotens; & benedictum nomen majestatis gloriæ tuæ: tu enim es Deus unus & verus, quem miser hic mundus ignorat: nos autem credimus & cognoscimus, mundati unda sacri baptismatis, cum viam salutis æternæ per beatum famulum tuum Canionem cognoscere meruimus.
[23] [cæcæ viduæ visum reddit:] Tunc S. Canio, exultas speciali gaudio in Domino Jesu, dicebat: Gratias tibi ago, Domine Jesu Christe, qui congregasti numerum hunc fidelium animarum, ut laudet nomen tuum in atrio sancto tuo, & ordinent testamentum tuum super sacrificia laudis tuæ. Multiplicata crescat, & crescens multiplicetur Ecclesia sancta tua, in gloria regni tui, in secula seculorum. Præterea cum insignis opinio virtutis plurimæ in manu Sanctorum celeberrima divulgaretur fama; vidua quædam nomine Eumenia, marito geminisque orbata liberis, multo tempore plorans, amissis oculis cæca facta fuerat: quæ audiens de miraculis sancti Antistitis, venit ad eum cum lacrymis, & ejus cum ingenti luctu & suspiriis advoluta pedibus, precabatur dicens: Adjuro te per Deum & Dominum Jesum Christum, ut facias me videre lumen cæli: quia quinquennium est, ab obitu mariti filiorumque meorum, quod in tenebris vivo & lumen cæli videre non possum. Beatus autem Canio, nihil hæsitans, sed fidei fretus munimine, elevans oculos suos ad cælum, dixit: Dominus Jesus Christus, qui aperuit oculos cæci h Tobiæ Prophetæ, ipse te illuminet. Et facto Crucis signaculo in oculis ejus, [domum ejus totam baptizat.] eadem hora aperti sunt; & vidit lumen, & cœpit clamare, dicens: Benedictus Dominus Jesus Christus, Deus æternus, qui me illuminavit per servum suum Canionem Episcopum: statimque baptizata est cum domo sua promiscui sexus numero decem, laudes & gratias agentes Domino Jesu Christo.
ANNOTATA.
a Huic, ut vereor, fictioni occasionem dedisse potuit, quod, Angelo revera deferente, lacera Confessorum navis absque armamentis appulerit in Campaniam, Regius & Ferrarius, loco Atellæ, Acheruntiam nominant: sed male.
b Atella, eo fere loci, ubi nunc Aversa est, inter Capuam & Neapolim.
c Romanæ urbis ornamenta certatim imitari studebant Imperii urbes præcipuæ, apud quas ejusmodi Amphitheatorum reliquias etiamnum videre est.
d Scinanticus morbus, squinantia aliis, Latine Angina, fauces occupans & præcludens.
e Gentiles pro suo conceptu hic inducit Auctor, quos non poteris agnoscere, si verus S. Canio sub Wandalis vixit.
f Hujusmodi postulationes Sanctorum, quibus gratiam petunt ad unius generis curationes perpetuas, ex successu confictas arbitramur.
g Hoc & quædam sequentia miracula, sola fortaßissupersunt ex veris gestis veri Canionis, non script sed per traditionem Atellanorum deducta ad notitiam posterorum.
g 200 Millia conversorum in Africa, absque teste hic numerari, quis dubitet?
h Cum illuminatio Tobiæ incarnationem Verbi præcesserit, parum apte illa tribuitur D. Jesu Christo.
CAPUT IV.
Obitus, sepultura, translatio S. Canionis Acheruntiam.
[24] Audientes carnifices quod fiebat in eadem civitate in miraculis, [Quæsitus ad necem S. Canio.] mirabilius gestis in nomine Domini Jesu Christi, stridebant dentibus, & quærebant occidere eum. Cum autem nuntiatum fuisset beato Pontifici, quod a carnificibus ad occidendum quæreretur; factum est, dum instanter eum quærerent, invenerunt eum curantem unum paralyticum in nomine Jesu. Dicebant ergo intra se, Nonne est ipse senex, de quo nobis dictum est quia deos deasque nostras deridet, & prædicat illum qui dicitur Christus? & quærebant qualiter eum apprehendere possent. Sanctus vero Canio imitatus est Christum, cum Judæi tulerunt lapides ut jacerent in eum, [fugam capit,] ille autem abscondit se & exivit de templo, & transiens per medium illorum ibat, & cœpit fugere ante eos, secundum illud Euangelicum, Cum vos persecuti fuerint in una civitate fugite in aliam. [Mat. 10, 23] Quidam autem dixit eis, Quem quæritis? Et respondit unus carnificum, Illum senem qui Deos nostros deludit. Dicit illis: Ecce ante vos pergit. At illi hæc audientes, cœperunt celeriter sequi eum: videbatur enim a longe. Sanctus autem Canio, cum respiceret post tergum, vidit post se carnifices instanter currere. Sciens vero quod eum sequerentur, quia jam ei dictum fuerat quod ab eis quæreretur; ingressus est domum cujusdam anus, in qua erat minantis ruinæ veteris monumentum, ubi se beatus abscondit Pontifex. Mulieri vero stanti ante fores domus suæ appropinquantes carnifices, dixerunt: Mulier, nonne vidisti hominem a tonsuratum, senem decrepitum, hic fugientem? [& insequētes deludit, primo sub veteri monumento,] Quæ ait ad eos, Vidi eum præpete gressu præterire. At illi inceptum iter inani prosecuti sunt tramite. Et ingressa ad eum mulier dixit: Ecce carnifices qui te persequebantur præterierunt: ne moreris autem egredi, ne forte revertentes te hic inveniant, & pariter nos igne cremabimur.
[25] Beatus autem Canio egressus monumentum, pervenit ad quemdam rubum, quem locum beatifica post hæc sepultura sacravit. Cælitus vero divinum effecit Numen, ut aranea totum circa rubum b telam miræ texeret artis ingenio. Ast ubi ministri iniquitatis huc illucque discurrentes, [deinde sub rubo & telis aranearum latens.] & nimia discursus fatigati inertia, pervenerunt ad locum ubi Dei Sanctus latebat, divino septus numine; hæc intra se insano volvebant murmure, dicentes, Videamus ne forte sub hoc se celasset rubo. Circumspicientes autem, videbant tela araneæ circumtectum locum, & dicebant: Si ille homo hic introisset, telam hanc araneæ procul dubio dirupisset. Hoc divino nutu obcæcati & dubii effecti, voto frustrati sacrilego, retro unde venerant reversi sunt.
[26] Beatus igitur Dei famulus Canio Episcopus, dum hujus mortalis habitaculi tæderet horrorem, & supernæ benedictionis gloriam anhelaret, venit in eo loco ubi c ad duarum basilicarum aditum usque in præsenti introitus patet, [Ad duas basilicas perveniens] quo Sanctorum corpora, id est, Felicis ac Vincentii Confessorum & Sacerdotū celeberrimo recondebantur affectu, nec non duorum Confessorum Felicis & Felicis, felici semper pacis gratia sepultorum, in basilica cognomento Argentaria. Ibique in ipso devians itinere, fixis genibus, expansis manibus, inclinato capite, diutius Dominum Jesum Christum deprecabatur, ut ab hoc corporis mortalis ergastulo animam ejus eriperet, & in cælestis beatitudinis gloria collocare dignaretur: ut adimpleretur illud Prophetæ, In deserto & in invio, sic in sancto apparui tibi, ut viderem virtutem tuam & gloriam tuam. [Ps. 62, 3] Orans ergo dicebat: [moritur ut petierat.] Ego Canio servus tuus de hoc loco non discedam, donec audias gemitum meum, & liberes me de seculi hujus sordibus, & in conspectu majestatis tuæ immaculatum spiritum meum præsentari jubeas. Te benedico, te glorifico, qui me ad hanc diem pervenire fecisti, ut accipiam partem in numero Sanctorum Martyrum fidelium tuorum. Nunc autem, quia jam tempus est ut ad te veniam, desiderans te videre, Domine Jesu Christe, in manus tuas commendo spiritum meum. His dictis, sanctum tradens spiritum, in pace obdormivit in Domino.
[27] Ac dum per multos dies jaceret corpus Sancti illæsum, nullo sciente Christianorum; nutu Dei factum est, ut pervigil custos avis, super sanctum corpus pervolans, [illud] tueretur, [Angelico ad corpus cantu moniti cives illud sepeliunt:] ne a ferali contactu quiret fœdari. Venientes ergo quidam fidelium secus locum, audiverunt voces sicut millia millium dicentium: Ecce homo justus, verus Dei cultor, qui secutus est viam Domini, & partem habet cum eo in sempiternum. Cognoscentes denique Christiani de corpore Sancti per virtutem Dei, gratias agentes Deo, cum dignis funerum exequiis & hymnidicis laudibus, sepelierunt eum in cœmeterio SS. Felicis & Vincentii octavo Kalendas Junii. Beatus quoque Elvidius post aliquod tempus, sopita d jam persecutione in Christianos grassata populos, circa sextam noctis horam, vidit in visione Angelum Dei, [ipsum in urbem deinde transfert S. Elvidius,] ferentem animam sicut columbam, qui ait ad eum: Anima ista quam vides conservi nostri Canionis Martyris est: invenit enim locum apud omnipotentem Deum perpetuæ refectionis. Ubi Sanctus cognovit Elvidius e obitum beatissimi Martyris & Confessoris, venit ad locum, ubi a fidelibus sepultus est, una cum plebe Dei: [qua] insistente & ad perfectum adducente, ædificavit ecclesiam & f cubiculum supra corpus ejus, omni variarum specierum decoratum fulgore, sicut testimonium tituli in fronte ipsius cubiculi scriptum declarat.
[28] Post plurima denique annorum curricula, cum labi [cœpisset] civitas, [Anno 799 Ierosolymas iturus Leo Ep. Acheruntinus] & divis dogmatibus devia, & tantæ virtutis decus irreverenter recolens, [eodem] privata extitit; & salutis sibi [collatæ] ingrata, aliena [a Salvatore] permansit. Anno namque Incarnationis Domini septingentesimo nonagesimo nono, vir insignis Acherontiæ Sedis Leo g Pontifex, sancto suggerente spiritu Hierosolymam [proficisci, &] venerabile semper Passionis Domini nostri Jesu Christi oraculum, & sanctæ Resurrectionis ejus sepulcrum, & gloriosissimæ Ascensionis salutiferum indicium videre cupiens, [ut] perennem plebi provideret Patronum & ubique in omnibus protectorem, [Atella corpus aufert,] præfatam quoque urbem Atellam petiit: & sublato sancti corporis thesauro, Euangelico negotiatori similis, ad Pontificatus sui eximiam Sedem transvexit, & construxit præcipui operis industria templum: & huic plurima administrans ornamenta, in honorem beatissimi Martyris & Confessoris, peractam dedicavit Basilicam.
[29] Ipse vero Antistes, cum dictæ devotionis iter arripuisset, Dei providentia factum est, ut qui ejus fidei indicia in terrena Jerusalem videre cupivit; in illa æterna Jerusalem, [& ipse moritur Iulianæ,] quæ est mater nostra (juxta illud Apostoli ubi dicitur, Illa autem quæ sursum est Jerusalem, libera est, quæ est mater nostra) eum qui est pax vera in sua meruit majestate videre, & cum Sanctis ejus gloriam possidere sempiternam. [Gal. 4, 26] Defunctus vero & sepultus est in jam dicta Africæ regionis Juliana h, ubi beneficia divinæ salutis credentibus per ejus merita largiendo præbet Christi potentia, in miraculis virtutis insignibus. [ibique colitur ut Patronus.] O mira omnipotentis Dei clementia! o inenarrabilis pietas! o immensa dispensatio! qui sic omnia dispensando gubernas & gubernando dispensas, ut in te sperantes numquam tuæ careant salutis munere: qui dum B. Canionem, præfatæ urbis Julianæ Pontificem, ad confessionem tui nominis in Martyrii certamine [roborasti], & per Angelum tuum ad plurimorum salutem transtulisti, sicut dictum est; inenarrabili virtutis mysterio fecisti, ut qui ejus corpus in suo transtulit Pontificio, suæ prævidens plebis perennis opem salutis; ipse in urbem Pontificatus ejus, gloriosis miraculis egregiæ virtutis signifer, & sine fine perpetuus salutis opifer, & semper pius Patronus i transferretur.
ANNOTATA.
a Estne credibile, quod fervente persecutione Tonsuram sacram tam aperte prætulerint Ecclesiastici, ut ex ea cognosci possent?
b Quanto verosimilius de S. Felice Nolano legitur, quod eo intra duos parietes propinquos se abdente, aditus subito apparuerit telis aranearum obstructus? quis enim unquam vidit rubum vel spinetum sic totum obtextum ejusmodi telis?
c Harum Basilicarum & quatuor hic indicatorum Sanctorum memoria periit simul cum urbe Atella. In Ms. Trevirensi ea sic narrantur: Duarum basilicarum aditus nunc est, id est B. Felicis & Vincentii Sacerdotum, quorum depositio est, Vincentii X Kalendarum Aprilis, & Felicis X Kalendarum Maji. Sed & beatissimorum Confessorum, id est, Vincentii & Felicis requiescentium in basilica Argentarii, quorum natale unius celebratur sexto idus Augusti, alterius pridie Idus Februarii. Quæ poterunt ad Prætermissos referri, donec aliunde, quod optamus, confirmentur. Quamvis enim de suo tempore loquens Auctor fidem mereri viedatur: tamen ea quam sibi videtur arrogasse fingendi licentia facit, ut nec in iis quæ forsitan vere dixit audeamus ipsi credere.
d Maxentio victo 26 Octobris an. 312 cessavit primum in Italia persecutio: sed si ad Wandalicam pertinet Canio, gratis hæc ficta sunt.
e Non potuit diu Elpidium, Episcopum Atellanum, latere facta a civibus suis sepultura, adeoque & obitus: ergo male consuta hæc sunt. Est tamen verosimile revelationem, si qua facta est, factam esse ipso articulo temporis quo S. Canio obiit.
f Cubiculum hic sumitur pro subterraneo oratorio, ad alicujus Sancti sepulcrum instructo, quod nunc paßim Confessio appellatur. Hinc a Leone Papa I, Constituti ex Clero Romano Custodes super corpora Apostolorum, vocantur Cubicularii apud Anastasium.
g Vghellus Leonem II appellat, & Episcopum factum ait anno 776, cui successerit Rodulphus, qui tempore Ioannis Papæ VIII, Grumento a Saracenis diruto, Acheruntiam transtulerit corpus S. Liverii seu Laverii Martyris. Hujus Acta habemus pro 17 Novembris: non item S. Mariani, cujus corpus anno 1613, inventum mirabiliter fuit & sub altari repositum: poterimus tamen de eo agere ad diem, quo colitur 30 Aprilis, in Supplemento illius mensis.
h Licet Ierusalem tunc esset sub Saracenis, frequentabatur tamen illa a peregrinis, æque aut magis quam nunc sub Turcis; mitius ibi Christianos tractantibus, eorumque religionem tolerantibus barbaris. Ast in Africa pejus actumest, & anno 1054 jam eo res venerat, ut Leo IX Epist. 4, doluerit, ecclesiarum Africanarum decus ita conculcatum a Gentibus, ut tunc vix quinque invenirentur Episcopi: qua de re vide egregium opus amici nostri D. Emanuelis a Schelstrate, Canonici & Cantoris in Cathedrali nostra Antuerpiensi, nunc autem & Vaticanæ Bibliothecæ Custodis, de Ecclesia Africana sub Primate Carthaginensi, Dessertat. 4, cap. 7 describentis interitum Africanæ Ecclesiæ, a seculo 7 per Saracenos introductum, & huc usque continuatum. Vtrum tam felix Tulana fuerit, ut usque ad an. 799, aliquem religionis cultum servarit, equidem nescio. Difficilius tamen capio quomodo Hierosolymas navigans Leo, illuc cursum instituerit, nisi tempestate coactus: cum ejusmodi peregrini soliti fuerint Africæ littoraremis velisque fugere.
i Hoc etiam magis incredibile, quod tali loco ac tempore cultum Sancti invenerit Leo, qui nullum obtinuit in patria sua, adeo ut nec mortis quidem diem discere Acheruntini curaverint. Vt summum igitur ex comitibus itineris cognitum fuerit, eum quomodocumque appulsum Tulanam, ibidem a qualibuscumque Christianis sepultum esse. Cetera liberaliter pro suo ingenio adjecerit Auctor, vel hoc nomine dignus suspectior haberi, quod etiam in rebus suæ notitiæ propinquioribus præsumpserit uti fictione.
APPENDIX
De Baculo S. Canionis.
Canio, Episcopus Afer & Martyr, Atellæ & Acheruntiæ in Italia (S.)
[30] [Baculus sub ara clausus,] Ferdinandus Vghellus, eo quem Commentarius prævius exhibet loco, istic ubi…notavimus, hæc insuper habet, in finem reservata a nobis: Prope sacrarium visitur locus, ubi asservatur simulacrum ejusdem Sancti in altari, compaginato ex candido marmore, vacuo tamen. In eo asservatur pedum Martyris, quod per foramen conspicitur & tangitur, aliquando vero per menses multos nec apparet nec tangi potest; quod ferunt, cum accidit, iram Dei propinquam annuntiare. Idem novißime nobis confirmat Archidiaconus Nicolaus Palma, appellatque Miraculum continuum: & distinctius ipsum describens ait, [vario motu mirabilis,] foramen prædictū duos digitos simul ad tactum intromissos recipere, & esse in dextro latere capsæ: quod autem tangi & conspici modo poßit, modo nequeat, inde fieri; quia subinde proxime ad foramen se admovet, subinde retroactum & in medio aëre suspensum manet. Deinde allegat idem Archidiaconus, transcriptumque nobis mittit Carmen Alfonsi Costa Doctoris Medici, quod non gravabar attexere.
[31]
Hic Sancti Baculus Canionis conditur: annis [describitur carmine Alfonsi Costa:]
Mille & quingentis millia multa facit.
Nunc foris apparet, tangis: modo inabditur arca,
Et manui tactum, quem dedit ante, negat.
Huc illuc excurrit: abit, redit: immanet, hæret:
Templi hujus lux est, lumen & urbis erit.
Redditur intactum ac incorruptile. Mirum est:
Cum ferri ad nihilum massa reducta foret.
De Sancti baculo quidam titubaverat Heros: [Miraculo incredulus, ideoque excæcatus, visum credendo recipit:]
Proh! Statim evadit cæcus, & ire nequit.
Ad Sanctum supplex conversus adorat, & orat
Ut sibi restituat lumina: credit: habet.
Non possunt scribi calamo miracula tanta,
Quanta vigent: faciunt his ara & urna fidem.
Ora pro nobis, Martyr Canione, fac istam
Tutam urbem a noxis, a fame, labe, * cane.
In quibus ærumnis præsentibus angitur, esto
Præsto: ne prorsus diruta, lapsa cadat.
Defunctis requiem, vivisque precare salutem:
Atq; tuam in cunctis, Sancte, precamur opem.
Quisquis es, ad Sanctum propera, & reverenter adora; [excitantur cives ad sui Patroni cultum.]
Ut voti compos, crimine mundus eas.
In terris tuus unus erit Protector: & orans,
In cælum faciet prævius almus iter.
Ter, quater o felix, Acheruntia, digna Beatum
Hunc habuisse: diem ter venerare suum.
Alfonsus Medicus tibi carmina Costa dicavit:
Se, sua commendat: protege, sume, suos.
[Annotatum]
* .i. peste.
DE SS. MAXIMO ET VENERANDO
FRATRIBVS, MARTYRIBVS IN DIOECESI EBROICENSI.
COMMENTARIUS HISTORICUS
De eorum cultu & inventione; deque Legenda, sed fabulosa.
Maximus, Martyr, in diœcesi Galliarū Ebroicensi (S.)
Venerandus, Martyr, in diœcesi Galliarū Ebroicensi (S.)
AUCTORE G. H.
Breviarium Ebroicense, juxta decretum Concilii Tridentini per Claudium de Sanctes Episcopum Ebroicensem emendatum, [Cultus Sacer:] & Parisiis anno MDLXXXVI excusum, exhibet ad hunc XXV Maji venerationem Sanctorum Maximi & Venerandi Martyrum sub ritu semiduplici, additis novem Lectionibus propriis, cum aliquot Antiphonis. Harum prima ad Vesperas est hujusmodi.
Ave fraterna Martyrum progenies:
Quam seculo geminam protulit una dies, [Antiphonæ,]
Avete Christi gloriosi Martyres,
Quos æque passos æqua fovet requies.
Vos, qui supernam jam tenetis gloriam;
Nobis, precamur, impetrate veniam.
Altera Antiphona ad Laudes recitatur hujusmodi.
O quam jucunda Martyrum germanitas,
Quam vera consecravit Christi caritas!
O quam beata fovet illos requies,
Quos hic afflixit pœnarum congeries!
Per vos precamur, cæli luminaria,
Olivæ binæ, laudis sacrificia,
Æternæ lucis mereamur gaudia.
Et sequens ubique recitatur Oratio. [Oratio,] Quæsumus omnipotens Deus, ut nos geminata lætitia hodiernæ festivitatis excipiat: quæ de beatorum Martyrum tuorum Maximi & Venerandi glorificatione procedit, quos eadem fides & passio fecit esse germanos: quæ Oratio in Romano est SS. Joannis & Pauli, 26 Iunii.
[2] Hæc de sacra eorum veneratione in urbe & diœcesi Ebroicensi, in qua ad Auturam fluvium altis Auream postquam in illum defluxerit Itonus, [Sepultura antiqua,] est Acineia burgum, cum Præpositura Ordinis Benedictini, in qua olim deposita fuerunt corpora: quorum inventionis historiam ante multos annos reperimus in Ms. codice Reginæ Sueciæ signato numero 322. Fuerat is olim D. Petavii, continebatque Chronica Eusebii, Hieronymi, Prosperi & Sigeberti: quod ultimum auctor, qui vixit post annum MCC, dicit se accumulasse adjunctis Normannicis & Anglicis post Bedam & Aimoinum: & sic in Sigeberto aucto ista ad annum DCCCCLXIV habentur: Hoc tempore, scilicet Ricardi Ducis Normannorum, qui tertius a Rollone avo ejus Normanniæ regebat Ducatum, [corpora anno 964 inventa,] quique propter ætatis diuturnitatem Vetuli sumpserat cognomen, piæ memoriæ Mainardo Abbate insistente in sacri monasterii Fontinellensis restauratione, vir quidam ex transmarinis partibus frequenti commonitus visione, in Gallias venit: & ad locum, qui super Auturam fluvium situs, Acineia dicitur, intempestæ noctis silentio accessit: Sanctorum quoque corpora Maximi & Venerandi Martyrum, ut ex revelatione didicerat, invenit, secumque secretius tulit, & ad portum Logiensem festinus descendit: ubi dato naulo cuidam nomine Amalberto, naviculam ingredi voluit: at divina retentus virtute, velut ebrius labare cœpit; iterque quod disposuerat, implere nullatenus valebat. Quod cum nauta ille cerneret, & novitate rei attonitus, paulo diutius aspectaret; tandem hominem percunctatus, [ad Fontanellense monasterium delata.] quid sub involucro ferret; ad Fontinellæ monasterium, quod juxta erat, secum venire compulit: Abbatique & Fratribus illum offerens, quod actum fuerat expedivit. At ille deprehensum se intuens, spemque deferendi penitus non habens, sancta ossa involuta retexit, nomina & visionem cunctis palam exposuit: sicque amisso, quem per tot pericula quæsierat, cælesti thesauro, tristis mœstusque vehementer, recessit. Quæ res cum præfato Principi Normannorum innotuisset, & Fratres humiliter illi suggererēt, ut, quid inde agere deberent, decerneret; vigilanter hoc decrevit, ut quo divino imperio & sua Sancti pervenerant electione, ibidem deinceps permanerent sua quoque auctoritate. Unde hactenus in Fontinellensi cœnobio ibidem Sancti cum debita habentur reverentia. Hactenus dictum Ms Chronicon. Quæ postmodum excusa sunt a Luca Dacherio, tertio tomo Spicilegii in Appendice 2 ad Chronicon Fontanellense cap. 5, pag. 256.
[3] Quis vero status dictarum Reliquiarum hoc tempore sit, ita indicatur in relato supra Breviario Ebroicensi, atque in Lectione nona de hisce Sanctis quæ ita recitari solet. Ad horum Martyrū ac totius historiæ memoriam, in illo pago Achiniaco monasterium seu prioratus vetustissimus conspicitur, [capita in Prioratu Achiniaco] in quo illorum Capita ad venerationem servantur, & opitulantur variis Christianorum morbis & necessitatibus, qui devotionis causa illuc peregrinantur. Corpora vero in monasterio S. Wandregisili illuc translata retinentur. Pagus denique Achiniaco proximus, Silva impiorum seu finientium vocatur; ob impietatem illorum, [locus Martyrii Silva vicina.] qui de silva illa ex insidiis Sanctos adorti sunt; vel ab eorum fine & interitu, quem statim post consummatam contra Sanctos persecutionem pertulerunt: quos ultio divina noluit longius tantum scelus impune ferre. Hæc ibi, & pagus Achiniacus dicitur supra Acineia, vulgo Aquigny: & quod ibi est monasterium Fontanellense, a fundatore dicitur S. Wandregisili, vulgo S. Waudrille, cujus Acta referentur ad diem XXI Iulii. Ejus Successor fuit S. Lantbertus, dein Archiepiscopus Lugdunensis: ad cujus Acta die XIV Aprilis, deduximus accurate tempora ædificati Fontanellensis cœnobii.
[4] Hactenus relata, nobis satis certa videntur censenda; atque illis satisfactum esse, adeoque finis imponendus, nisi obstarent aliquæ narratiunculæ, omnino fabulosæ, [Legenda fabulosa,] hic rejiciendæ. Eæ paucis adjungebantur in supra relato codice Ms. Reginæ Sueciæ, ac pluribus referuntur in octo Lectionibus Breviarii Ebroicensis; plenißime autem describuntur in Ms. perantiquo Aquiniacensi, quod Ioannes Darde Societatis Iesu Sacerdos, ut scribit, multo labore extorsit: quia sæpius repulsam passus, sic institit qua precibus qua amicorum interventu & auctoritate, ut, quod bonus Procurator statuerat non commodare, tandem evicerit atque expugnarit, sponsore facto amicorum aliquo, qui in illo oppido auctoritate pollebat, de thesauro illo, uti æstimabat, post septem dies restituendo. In hoc ergo codice Vita & martyrium SS. Maximi & Venerandi sic incipit: [ubi seculo 4 seu potius 5,] Anno siquidem Incarnationis Domini trecentesimo circiter & sexagesimo sexto, præsidente Sedi Romanæ sanctæ recordationis Papa Damaso, Rem vero publicam Valentiniano minore, cum Placidia matre strenue gubernante, [fingitur suscitata persecutio,] Vitalio & Sabino tum in Formana civitate Italiæ Consulibus, repentinus Gentilium tumultus ejusdem Provinciæ in idolorum culturis exoritur. Quæ ita abbreviata in Ms. codice Reginæ Sueciæ leguntur: Valentiniano juniore cum matre Placidia Rempublicam gubernante, Vitalio & Sabino in Formiana civitate Italiæ Consulibus, repentinus Gentilium tumultus ejusdem provinciæ in idolorum culturis exoritur. Lectio prima Breviarii Ebroicensis sic incipit: Anno Verbi incarnati circiter trecentesimo & sexagesimo sexto, tempore Damasi Papæ & Imperatoris Valentiniani, Maximus atque ejus frater Venerandus Brixiæ nati sunt. In primo Ms. postea dicuntur de Brixia civitate oriundi, quæ vicina erat Formanæ urbi.
[5] Obsecro singula inspiciamus. S. Damasus ex nostro calculo creatus est dicto anno CCCLXVI sub finem mensis Septembris. [& ipsi nati Brixiæ,] At procul ab eo anno distat Valentinianus junior, qui cum matre sua Placidia cœpit imperare anno CCCCXXV, ubi post aßignatum annum CCCLXVI, est intervallum annorum LIX. Nominat deinde Auctor Formanam Brixiæ vicinam, urbem in qua fuerit Amphitheatrum cum cavea leonum. Vrbem Brixiam in Cisalpinis omnes novimus. Formias in Latio; ab hac diversam Formanam Brixiæ vicinam, ut reperiamus vel per umbram, nihil propius occurrit quam Verona; cujus loco utrum Formana obrepserit nescimus; scimus autem satis vicinam esse Brixiæ & in ea haberi celebre amphitheatrum, quod cum suis caveis anno MDCLX conspeximus. In hac Formana civitate dicto anno CCCLXVI dicuntur fuisse Consules Vitellius &Sabinus, ex Romanis fastis sumpta nomina, in quibus Vitellii fuerunt Consules proximis a paßione Christi annis, uti & Sabini sub Domitiano & Antonino Caracalla. Sed quam apte hæc in qualemcumque Formanam urbem transferantur, non quæro: progredior cum antiquo Ms. ubi dicitur quod pater eorum Magnus sub Laoditio & Maximo in Amphipoli provincia Martyrio coronatus est. At quis ejus Martyrii meminit? & ubi est Amphipolis provincia, in qua Magnus Brixiensis fuerit coronatus? Amphipolim Macedoniæ urbem, alicubi forte nominatam repererat Auctor; nescio an etiam Maximum, Martyrem Brixiensem Martyrologio Brixiano Fayni nuper adscriptum ad XII Iunii; sed pro eo tempore, quo paßi sunt Sancti Faustinus & Iovita sub Aureliano Præfecto & Adriano Imperatore; adeoque annis pluribus quam ducentis quadraginta ante annum supra notatum & Pontificatum Damasi.
[6] Postea a Pontifice Romano (qui in Ms. Reginæ Sueciæ est Damasus) ordinatus est Maximus, [atque a Papa Damaso ordinati,] Episcopus; & Venerandus, Levita sive Archidiaconus. Verum istæ dignitates in supra relatis non memorantur, & ideo in Titulo ipsos omisimus. Ab eodem Pontifice Euangelizandi gratia mißi dicuntur Brixiam, unde orti fuerant; indeque excurrisse Formanam, ubi idolum erat Vestorosii, id est Bacchi; cui quod contradixissent, a Vitatio Proconsule capti sint & quæstioni subjecti, atque ad idolum adducti: quod eorum precibus terræ motu facto corruerit in pulverem. Tum narrantur in fornacem ardentem conjecti, sed accedente Angelo intacti ab igne permansisse; [post varia a Proconsule Gentili illata supplicia,] flamma consumptis cum Vitellio Proconsule circiter centum sexaginta, qui circumstabant Gentilibus, quorum nec corpora quidem colligi potuerint. Postea a Sabino Principe, quod Apollinem nollent adorare, rotis alligati feruntur membratim discindendi, sed dissolutis illico rotis incolumes evasisse. Deinde in amphitheatro objecti primum leænæ, postea leonibus triduana fame ad ferociam præparatis: sed hos ovibus mitiores Sanctorum linxisse pedes, & in ipsos venatores irruisse, quos momento devorarint.
[7] Inclusi tandem carceri Martyres, septem diebus absque cibo ullo aut potu perstiterint sed ab Angelo educti, [ex Italia fugisse in Galliam,] adscitis sociis Etherio & Mario in Gallias abierint: quo in itinere quatuor mortui suscitati sint, tres a nativitate cæci illuminati, duo claudi erecti, ac totidem leprosi mundati. Burgundiam porro (cœpit hæc sub initium seculi V nominari) Burgundiam, inquam ingreßi, accessisse dicuntur ad S. Germanum Episcopum Autissiodorensem, tunc cum S. Lupo Tricassinorum Episcopo ex Hibernia reversum (quam profectionem anno CCCCXLVI imputant Beda lib. 1 cap. 17, Sigebertus & alii) cumque versus Sequanam tenderent, & Proconsul Sabinus, ex Italia progressus cum ducentis armatis viris eos persequeretur, per Sequanam miraculose divisum transivisse, media parte subsequentium virorum submersa: itaque in Arboniacum pagum, nemini quod sciam notum, devenisse. Verum a Sabino denique post triduum comprehensi in pago Achiniaco, [ibique martyrium consummasse.] cum duos energumenos a spiritibus furiosis liberassent, & triginta octo ex comitibus Sabini ad fidem Christi perduxissent, capite plexi asseruntur octavo Kalendas Iunii, uti & triginta octo viri in sanguine suo baptismum adepti. At duo Martyres propria Capita detulissent ad cœmiterium, ubi ab Etherio & Mario fuissent sepulturæ traditi, qui etiam conscripserint hæc Acta, præposita ad S. Germanum Episcopum Autißiodorensem præfatione, ut nihil desit quo minus ut certißima haberentur, tamquam ab oculatis testibus; & qui illorum, inquiunt, usi fuistis familiaritate, quique illos vestra prosecuti estis benedictione, eorum certamina vestra evulgetis auctoritate.
[8] Iam rogamus eruditum lectorem, ut circumspiciat & perlusiret seculum Christi quartum, maxime pacificum & in Christiana religione stabilitum, in quo Veronenses Episcopi, quotquot toto illo seculo præsuerunt, [Cum seculo 4 & 5 Veronæ & Brixiæ, nulli sciantur facti Martyres,] Sanctorum Catalogo sunt adscripti, nullus tamen illorum Martyrio coronatus. At si quæ Formana urbs, a Veronensi distincta, objiciatur; ea ex concavo Lunæ deducenda foret, & prope Brixiam collocanda: sed & Brixiani Episcopi, qui dicto seculo floruerunt, etiam Sanctorum numero inserti sunt plerique, neque ullus sanguine effuso inter Martyres recensetur. Fuit præterea illud seculum scriptionibus præclarißimis exornatum, quorum nullus tam immanis persecutionis motæ meminit, quod tamen fecissent Socrates, Theodoretus, Sozomenus, qui historiam Ecclesiasticam istorum temporum scripserunt. Græci sunt, inquies: ergo nominentur ex Italis & Gallis ejusdem ævi scriptores illustriores, S. Eucherius Episcopus Lugdunensis; Claudianus Episcopus Viennensis, S. Sidonius, Episcopus Arvernensis, S. Vincentius Monachus Lirinensis, S. Petrus Chrysologus Episcopus Ravennatum, S. Leo Papa, S. Hilarius Arelatensis, S. Prosper Aquitanus, Salvianus & Gennadius Episcopi Maßilienses, aliique præter illos, [sed econtra pacata fuisse omnia sub Valentiniano & Placidia.] qui Acta Sanctorum ejusdem seculi suo calamo exornarunt, obsque ulla tunc temporis motæ persecutionis mentione. Præ omnibus cuivis sufficiat Constantius, in Vita S. Germani Episcopi Autißiodorensis, ubi variæ ejus legationes referuntur, atque etiam Ravennam ad Valencianum Imperatorum, atque inter alia ista habet, quæetiam Baronius inseruit suis Annalibus ad annum 435 num. 19. Regebat Romanum Imperium Placidia Regina cum Valentiniano jam juvene, qui ita fidem Catholicam diligebant, ut cum omnibus imperarēt. Dei famulis sublimi humilitate servirent. Et hi permisissent publica auctoritate a suis Proconsulibus tam horrenda Dei famulis inferri supplicia? Quid autem Concilia Generalia, Ephesinum & Chalcedonense? Quid varia particularia Romana, item Regiensia. Vasensia, Mediolanensia, Andegavensia, Arelatensis, Turonensia, Cabilonensia, & similia? nullisne ea decretis censuissent similes persecutiones reprimendas, vel instruendos Catholicos quomodo agere in iis deberent?
[9] Procul ergo ablegatis tam portentosis figmentis, dicamus, Martyrum istorum patriam ignorari; & eos non alio verosimiliter Titulo vocari Martyres, quam quod occisi a latronibus, adeoque cruenta morte defuncti, & deinde miraculis illustrati, meruerint ut Sancti honorari: nam hujusmodi omnibus Martyrii titulum pia majorum simplicitas adscripsit; eodem jure quo dixit Confessores, [His addita gestatio resectorum capitum,] quotquot incruentum finem habuerunt & coluntur ut Sancti. Istorum autem multa habemus in hoc opere exempla, ac nominatim S. Evermarum prope Tungros, a latronibus occisum in nostra Brabantia, de quo egimus I Maji. Saussayus in Martyrologio Gallicano asserit, illos superna virtute præditos capita decisa sustulisse, & velut devictæ per agonem suum impietatis gloriosa trophæa eum ad locum deportasse, ubi demum a fidelibus, ad perpetuum sanctæ ipsorum memoriæ decus, basilica cum monasterio fuit constructa. Ad hæc aliud nihil habemus dicere, [imperite a picturis sumpta.] quam, recepta semel per Galliam consuetudine, omnes eos Sanctos, qui capite minuti fuisse credebantur, exprimendi in statuis picturisve cum eodem capite intra manus ante pectus sublato; invaluisse popularem errorem, quo crediti sunt illi decisa capita post mortem sustulisse, & ad locum suæ venerationi dicatum deportasse. Potuit hoc semel iterumque revera contigisse; sed agnito semel illo, quod tam multos in errorem induxit, fallaci principio; de nullo Sancto potest prudenter credi, cujus Acta non sint omnino sincerißima, & ab omni interpolationis suspicione, propter Auctorum indubitabilem fidem, remotißima. Modus autem iste sic pingendi Martyres, collum sectos, in optima fundatur ratione: qua motus S. Ioannes Chrysostomus, Homilia XL in SS. Iuventinum & Maximum, XXV Ianuarii, passos Antiochiæ: Sicut milites, vulnera in præliis sibi inflicta Regi monstrantes, fidenter loquuntur; ita & illi, in manibus absecta capita gestantes & in medium afferentes, quæcumque voluerint apud Regem cælorum impetrare possunt.
[10] Hisce sic deductis, reperimus mentionem horum Martyrum factam a Roberto de Monte, in Acceßionibus ad Sigebertum, una cum illius Appendice editu a Luca Dacherio post opera Guiberti Abbatis de Novigento: ubi is ad annum DCCCCLXVI primo profert historiam Translationis horum Martyrum ad Fontinellæ monasterium, contractum ex iis quæ nos supra num. 2 deduximus. Deinde ait: [Eadem legi possunt apud Robertum de Monte.] Progeniem eorum, & patriam, & vitam, & passionem libet breviter intimare: & sequitur Vita SS. Maximi & Venerandi, prout supra diximus nos reperisse in codice Ms. Reginæ Sueciæ. Quæ cum ibi legi possint, neminem puto indignaturum nobis, quod istam tam male consutam farraginem referre prætermiserimus, cujus a nobis productæ alius finis nullus esset, quam probare, id (quod heu! nimis multis exemplis quotidie discimus) medio ævo fuisse complures, quibus pulchrum ac licitum visum sit pro pietate mentiri, ut loquitur Harigerus Lobiensis Abbas in Gestis Pontificum Tungrensium &c, cum non debeat pudere fateri nos nescire quæ nescimus. Longe optabilius omnino fuisset, ut pro deperditis aut numquam scriptis veris Sanctorum plurimorum Vitis, nemo præsumpsisset supponere alias; quæ quanto distinctius & solicitius videntur suis usquequaque vestitæ temporum, locorum, ac personarum circumstantiis; tanto evidentiores plerumq; damnationis suæ notas circumferunt, ex quibus etiam a mediocriter eruditis hoc curioso seculo deprehendantur. Et hoc a nobis ingenue agnosci, nullis potest grave videri, nisi qui suas ipsi tenebras amant, suæ vel patriæ vel profeßionis conditione adstricti, ut clausis oculis prægressos sequantur: sorte, multis quidem ferenda, sed miseranda profecto; maxime cum iidem eo etiam se abripi sinunt, ut meliora sanioraque docentibus non irasci, existiment nefas; & in eosdem sibi licere credant, quidquid concitatus animus suggerit, ad diras & invectivas tunc fere proclivior, quando destitutum se invenit præsidio rationum.
DE SANCTIS DVOBVS AMANTIBVS, INIVRIOSO EIVSQVE VXORE, CONIVGIBVS VIRGINIBVS IN ARVERNIA.
Ex S. Gregorio Turonensi.
CIRCA AN. D.
[Commentarius]
Injuriosus, Conjunx Virgo, in Arvernia (S.)
Uxor Virgo, in Arvernia (S.)
G. H.
Gregorius Episcopus Turonensis, libro de Gloria Confessorum, cap. XXXII sub hoc titulo, De duobus Amantibus, [Post continentem diu vitam] elogium duorum Conjugum virginum hujusmodi profert: Duos fuisse apud Arvernum, virum scilicet & puellam, refert antiquitas: qui conjuncti conjugio, non coitu, & in uno strato quiescentes, non sunt ab alterutro polluti in voluptate carnali. Post multos vero annos, cum eis esset latenter vita castissima ex consensu pari, vir tonsuratus ad Clericatum, puella vero religiosum induit vestimentum. [religionis habitum sumunt:] Factum est autem, ut impletis diebus puella migraret a seculo: denique vir ejus præparata sepultura exhibuit corpusculum ad sepeliendum. Cumque eam sepulcro reconderet, arcanum quod inter eos convenerat, elevatis manibus ad cælum pandit, dicens: Gratias tibi rerum omnium Artifex ago, quod sicut mihi eam commendare dignatus es, ita tibi reddidi ab omni voluptatis contagio impollutam. [in quo mortua illa mariti reprehendit loquacitatem,] At illa subridens, ait: Sile, sile vir Dei, quia non est necesse, fatearis nostrum nemine interrogante secretum. Post hæc obtecta opertorio recessit. Non post multum vero tempus & ipse migravit a seculo, sepultusue est in loco suo. Erat autem in una quadam basilica; sed e diversis parietibus utrumque sepulcrum habebatur; & unum quidem ad Meridiem, alterum ad Aquilonem. Mane autem facto, [sepulcra miraculose junguntur.] inventa sunt pariter esse sepulcra, quæ utique hodie superdurant: idcirco nunc incolæ Duos-Amantes vocitant, & summo venerantur honore. Hæc Gregorius in libro de Gloria Confessorum, qui est tertius liber Miraculorum: quo citato idem Gregorius, cum libro 1 Historiæ Francorum cap. 41 egisset de S. Nepotiano, Episcopo Claromontano apud Arvernos (quem Origines Claromontanæ obiisse notant die 11 Octobris circa annum CCCLXXXVIII) subjungit historiam duorum Amantium, latius deductam cap. 42, & virum appellat Injuriosum, ita scribens.
[2] Per idem tempus Injuriosus quidam, de Senatoribus Arvernis, cum magnis opibus similem sibi in conjugio puellam expetiit, datoque arrhabone diem constituit nuptiarum. Erat autem uterque unicus patri suo. Adveniente vero die, celebrata nuptiarum solennitate, in uno strato ex more locantur. Sed puella graviter contristata, aversa ad parietem, amarissime flebat. Cui ille, Quid, inquit, [Die nuptiarum deploverat illa sortē suam] turbaris? Indica quæso mihi. Illaque silente, adjecit: Obsecro te, per Jesum Christum Filium Dei, ut mihi quid doleas sapienter exponas. Tunc illa conversa ad eum ait: Si omnibus diebus vitæ meæ plangam, numquid tantæ erunt lacrymæ, ut queant abluere tam immensum pectoris mei dolorem? Statueram enim ut corpusculum meum immaculatum Christo a virili tactu servarem: sed væ mihi! [ut Christo ante desponsata:] quæ taliter ab eo relicta sum, ut quod optabam perficere non valerem: & quod ab initio ætatis meæ servavi, ni hac novissima die, quam videre non debueram, perdidi. Ecce enim relicta ab immortali Christo, qui mihi dotem promittebat Paradisum, mortalis hominis sum sortita corsortium: & pro rosis immarcescibilibus, arentium me rosarum, non ornat, sed deformat spolium: & cum debui super quadrifluo Agni flumine puritatis stolam induere; hæc mihi vestis onus exhibuit, non honorem. Sed quid amplius verba protrahimus? Infelix ego, quæ debui sorte mereri polos, hodie demergor in abyssos. O si mihi hæc futura erant, quare non dies vitæ meæ ipse fuit finis, qui fuit initium! O si ante introissem mortis januam, quam lactis acciperem alimenta! O si mihi dulcia nutricum oscula in funere fuissent expensa! Horrent enim terrenæ species, quia pro mundi vita transfixas manus suspicio Redemptoris: nec cerno diademata gemmis insignibus coruscantia, cum illam spineam miror mente coronam. Respuo longe lateque diffusa spatia terræ tuæ, quia amœnitatem concupisco Paradisi. Horrent tua solatia, cum Dominum residentem suspicio super astra.
[3] Talia cum magno fletu jactanti commotus pietate juvenis, ait: Unicos nos nobilissimi Arvernorum habuere parentes, [non admisso conjugis solatio,] & ad propagandam generationem conjungere voluerunt, ne recedentibus de mundo succederet heres extraneus. Cui illa: Nihil est mundus, nihil sunt divitiæ, nihil est pompa seculi istius, nihil est vita ipsa qua fruimur. Sed illa magis vita quærenda est, quæ morte terminante non clauditur, quæ labe ulla non solvitur, nec aliquo occasu finitur: ubi homo, in beatitudine æterna permanens, luce non occidente vivit: & quod majus est his omnibus, ipsius Domini præsentia, jugi perfruens contemplatione, in Angelico translatus statu, indissolubili lætitia gaudet. Ad hæc ille, Dulcissimis, inquit, eloquiis tuis æterna mihi vita tamquam magnum jubar illuxit: & ideo, si vis a carnali abstinere concupiscentia, particeps tuæ mentis efficiar. Illa respondit: [eumque induxerat ad cœlibatum servandum;] Difficile est sexum virilem mulieribus ista præstare. Tamen, si feceris ut immaculati permaneamus in seculo, ego tibi partem tribuam dotis, quam promissam habeo a Sponso Domino meo Jesu Christo, cui me & famulam devovi esse & sponsam. Tunc ille, armatus Crucis vexillo, ait: Faciam quæ hortaris: & datis inter se dextris quieverunt. Multos postea in uno strato recumbentes annos, vixerunt cum castitate laudabili: quod postea in eorum transitu declaratum est. Nam cum impleto certamine puella migraret ad Christum, peracto vir funeris officio, cum puellam in sepulcrum deponeret, ait: Gratias tibi ago, æterne Domine noster, quia hunc thesaurum, sicut a te commendatum accepi, ita immaculatum pietati tuæ restituo. [viro deinde præmortua,] Ad hæc illa subridens, Quid, inquit, loqueris, quod non interrogaris? Illamque sepultam ipse non post multum insequitur. Porro cum utriusque sepulcrum e diversis parietibus collocatum fuisset, miraculi novitas, quæ eorum castitatem manifestaret, apparuit. Nam facto mane, cum ad locum populi accederent, [sed postea juncta per miraculum.] invenerunt sepulcra pariter, quæ longe inter se distare reliquerant: scilicet ut quos tenet socios cælum, sepultorum hic corporum non separet monumentum. Hos usque hodie Duos-Amantes vocitare loci incolæ voluerunt, meminimusque de his in libro Miraculorum. Hactenus Gregorius Turonensis.
[4] Tractatum de Sanctis ecclesiis & monasteriis Claromontii libris duobus conscripsit Auctor anonymus circa annum DCCCCL, editum a Ioanne Savarone; in quo lib 1, cap XI ista de Sepultura traduntur. In ecclesia S. Illidii, [corpora servantur in ecclesia S. Illidii & in altari S. Mariæ.] altare S. Clementis, altare S. Mariæ, ubi S. Illidius, & S. Desideratus, & S. Gallus, & S. Avolus, & S. Justus, & S. Injuriosus, & Scholastica in corpore quiescunt. Fuit ista Ecclesia primum S. Clementis dicta, eo quod S. Illidius dexterum brachium hujus Pontificis sub arca altaris condidisset. Reliqui quatuor priores fuerunt Sancti Episcopi Claromontani, ex quibus coluntur, Illidius, VII Iulii; Gallus, I Iulii; Desideratus, XI Februarii; Avoli natalem necdum reperimus. At S. Justus, S. Illidii Archidiaconus fuit, cui sacer est dies XXI Octobris. Qui sequitur deinde S. Injuriosus, dicitur a Savarone unus ex eis quos vulgus Duos-Amantes vocat, quique cum conjuge sua caste vixit, sine ulla pudicitiæ labe. At quæ Scholastica subjungitur, num fuerit ejus Sancta Sponsa, sub dubio relinquo: potuit id, licet Gregorio præteritum, per majorum traditionem venisse ad posteros. Certe S. Scholastica, Soror S. Benedicti, istic neque sepulta fuit, nec quisquam dicitur illuc ejus Reliquias transtulisse. Diem natalem Iacobus Branche de Vitis Sanctorum Arverniæ ac Saussayus in Martyrologio Gallicano, hunc XXV Maji aßignant, [natalis 25 Maji.] & longo utrumque ornant elogio, formato ex iis quæ attulimus: sed in eo non possemus non notare inconsiderantiam Saussayi, asserentis, una eademque die defunctos, & uno eodemque tumulo sepultos. Nam post Sponsam sepultam, ait Gregorius, non post multum tempus ipse migravit; & ab initio procul dißita sepulcra, non fuerunt nisi per miraculum conjuncta.
DE S. DIONYSIO CONFESSORE,
EPISCOPO MEDIOLANI IN ITALIA.
ANTE AN. CCCLX
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Dionysius, Episcopus Mediolanensis in Insubria (S.)
AUCTORE D. P.
§. I. Concilium Mediolanense, concertatio cum Arianis, exilium Sanctorum Dionysii, Eusebii & Luciferi.
Postquam speciali Commentario explicui Chronologiam Episcoporum Mediolanensium, & ostendi S. Protasium, anno primum CCCXXX cœpisse sedere; habere autem non posse aßignatos suo Episcopatui annos XXII, nisi ultra annum CCCXLVII, quo interfuit Synodo Sardicensi, vixerit usque ad annum CCCLI; [Cum sub Episcopo Dionysio,] consequens fuit, neque inter ipsum & S. Dionysium, anno CCCLV exilio mulctatum, interjici posse S. Eustorgium, sed Protasio præponendum; neque eidem S. Dionysio relinqui posse annos XIV, sed sufficere quadriennium; nec deniq; convenienter dici, adscribendum eidem decennium actum in exilio; quia constat obiisse in eodem, prius saltem quam Iulianus anno CCCLXI adeptus Imperium, exules Episcopos jußisset reverti ad Ecclesias suas: hoc enim fecit ipso statim exordio, clementiæ famam captare visus; reipsa autem hoc intendens, Catholicos fovendo & excitando contra Arianos, ut Christianos inter se committeret, Ecclesiasque magis conturbaret, quas Ariani jam ubique videbantur pacifice poßidere. Imo in Vita hic danda num. 25 dicitur præceptum ab Imperatore Constantio fuisse, ut Dionysius Episcopus omni cum honore Sedi suæ restitueretur; idque futurum fuisse, nisi vir Dei votis exegisset, ut vitam in exilio poneret, ne regressus confusa infidelium Arianorum institutis studia plebis aut Cleri inveniret: adeo ut potuerit multo etiam citius Sanctus obiisse.
[2] Episcopatum ergo inierit S. Dionysius (de quo nunc agere instituimus, [& Imp. Constantio,] quia hoc XXV Majifestum ejus agit Ecclesia Mediolanensis, incertum an ut hodie mortui, an vero ut tunc, relato ex Armenia corpore, in aliqua Mediolanensium ecclesiarum a S. Ambrosio depositi) Episcopatum, inquam, inierit S. Dionysius, quando mortuis fratribus victisque tyrannis, solus in Occidente æque ac Oriente rerum potiebatur Constantius Arianus: cui cuncta agenti ad arbitrium, Valentis atque Vrsacii, Episcoporum Pannoniorum atque ad vomitum turpiter reversorum prima cura fuit evertere Athanasium; quo prostrato, facilem sibi spondebat viam ad Arianismum pro Catholica fie stabiliendum. Itaque quod ejus auctoritate fulti Ariani agere cœperant Arelate, cogendo undequaque subscriptiones Episcoporum contra Athanasium; hoc pergebant urgere Mediolani, anno CCCLV, [in concilio Mediolan. an. 355.] quo, ad Concilium universale celebrandum, omnes quidem tam Orientis quam Occidentis Episcopos convocari fecerant; malebant tamen solos Occidentales habere præsentes, quos rerum circa. Athanasium in Oriente actarum & judicatarum ignorantia, aut notitia minor, fraudi opportuniores reddebat; maxime quando eis exhiberetur ingens numerus suffragiorum, contra Athanasium ab Orientalibus extortorum.
[3] Rem totam uti Arelate & Mediolani acta est, Severus Sulpicius, Bituricensis in Gallia Episcopus, lib. 2 historiæ sacræ sic describit: [post Arelatensem Synodum,] Ab hoc initio illecti Principis (narraverat siquidem qua ratione Valens fidem fecerat Imperatori, quod victoriam de Magnentio ad Murciam ipsumque Imperium ejus meritis deberet extulere animos Ariani; potestate Regis usuri, ubi auctoritate parum valuissent. Igitur cum sententiam eorum, quam de Athanasio dederant, nostri non reciperent; edictum ab Imperatore proponitur, ut qui in damnationem Athanasii non subscriberent, in exilium pellerentur. Ceterum a nostris tum, apud Arelaten ac Buteras oppida Galliarum, Episcoporum Concilia fuere. Petebatur ut priusquam in Athanasium subscribere cogerentur, de fide potius disceptarent; & tum demum de re cognoscendum, cum de persona judicium constitisset. Sed Valens sociique prius Athanasii damnationem extorquere cupiebant, de fide certare non ausi.
[4] Ab hoc partium conflictu agitur in exilium Paulinus, Trevirorum Episcopus. Interea Mediolanum convenitur: [Athanasii urgeretur damnatio,] ubi, dum aderat Imperator, eadem illa contentio nihil invicem relaxabat. Tum Eusebius Vercellensis & Lucifera Calari Sardiniæ Episcopi, relegati. Ceterum Dionysius, Mediolanensium Sacerdos, in Athanasii damnationem se consentire subscripsit, dummodo de fide inter Episcopos quæreretur. Sed Valens & Ursacius ceterique, metu plebis, quæ Catholicam fidem egregio studio conservabat, non ausi piacula profiteri; intra palatium congregantur. Illinc epistolam sub Imperatoris nomine emittunt, omni pravitate refertam; eo nimirum consilio, ut si eam æquis auribus populus accepisset, publica auctoritate cupita proferrent; sin aliter fuisset excepta, invidia esset in Rege, & ipsa venialis, quia etiam tum Catechumenus sacramentum fidei merito videretur potuisse nescire. Igitur lectam in ecclesia epistolam populus aversatur: Dionysius, quia non esset assensus, urbe pellitur: statimque ejus in locum Episcopus subrogatur Auxentius Arianus.
[5] Initium concertationis, in quo primas scribendi partes sibi sumpsit Dionysius jure debitas, quia sub ejus jurisdictione res agebatur, [& prius de fide agi vellent Episcopi Catholici,] hic accipe ex secundo Hilarii contra Constantium fragmento, potius quam libro Post Arelatensem Synodum, cum Paulinus Episcopus tantis illorum Arianorum sceleribus contraisset, venire Mediolanum Eusebius præcipitur, collecta jam illic malignantium synagoga. Decem diebus vetitus est ad ecclesiam accedere, dum adversus tam sanctum virum malitia se perversa consumit: * soporatis deinde consiliis omnibus, ubi libitum est, advocatur. Adest, una cum Romanis Clericis & Lucifero Sardiniæ Episcopo, Dionysius: conventus, ut in Athanasium subscriberet, ait, de Sacerdotali fide prius debere constare; [ab ecclesia in Palatium traducitur causa,] compertos sibi, quosdam ex his qui adessent hæretica labe pollutos: expositam fidem apud Nicæam posuit in medio; spondens omnia se facturum quæ postularent, si pro fidei professione scripsissent. Dionysius Mediolanensis Episcopus chartam primus accepit: ubi profiteri scribendo cœpit, Valens calamum & chartam e manibus ejus violenter extorsit, clamans non posse fieri ut aliquid inde gereretur. Res per clamorem multum deducta in conscientiam plebis est, gravis omniū * dolor ortus est, Impugnata est a Sacerdotibus fides. Verentes igitur illi populi judicium, e Dominico ad Palatium transeunt.
[6] [prius tamen a S. Eusebio callide aboletur] Quod tamen priusquam fieret; & in ipsa adhuc intra ecclesiam concertatione; factum videtur, ut aboleretur Dionysii subscriptio, in condemnationem Athanasii expressa jam ante, & prius forte expressa quam Mediolanum veniret Eusebius, prius saltem quam admitteretur ad Synodales in ecclesia consultationes. Abolita est autem, sicut Ambrosius, in festo S. Eusebii sermonem habens, his verbis narrat: Cum Arianorum detestanda perfidia totam cum universo mundo Italiam perturbasset, atque ejusdem pestilentiæ Sacerdotes simplicitatem S. Dionysii Martyris captivassent, ita ut subscriptionis ejus vinculum retinerent, qua illum e manibus eorum sapientia liberavit? [1 Cor. 9,] Sicut enim ait S. Paulus, Factus sum Judæis tamquam Judæus, ut Judæos lucrifacerem; [subscriptio S. Dionysii,] ita Eusebius, hæreticis hæreticum se esse mentius est, ut de hæresi filium liberaret. Dixit enim, se eorum consentire perfidiæ, hoc sibi placere quod illis; sed quod sibi filium Dionysium in subscribendo præponerent, graviter se moveri. Vos enim, inquit qui dicitis, Filium Dei Patri Deo æqualem esse non posse, cur mihi filium prætulistis? Qua illi ratione permoti, statim S. Dionysii chirographum deleverunt, priorem locum subscribendi B. Eusebio deferentes. Quos ille increpans & irridens, ait, Neque ego me vestris sceleribus polluo, neque filium meum vobiscum participare permitto. Unde cum dicat Euangelium, in hac generatione prudentiores esse filios tenebrarum quam lucis; ecce hic ipse, tenebris prudentior filius lucis, repertus est. [Lu. 16, 8] Eadem multo prolixius atque cum pluribus circumstantiis narrantur in Vita ipsiusmet S. Eusebii, edita ab Vghello mox citando, ubi interim legi res potest, integre proferenda ad Kal. Augusti.
[7] Filium suum cur vocet Dionysium Eusebius, præter ætatis differentiam, ratio redditur in præcitata Vita, quod illum sacro baptismate tinxerit, [quem filiū suum Eusebius nominat.] utique sicut Augustinum postea Ambrosius: sed hoc difficulter componitur cum eo, quod plerique recentiores volunt, Dionysium Mediolani ex Mediolanensibus parentibus natum. Quare, si ea ratio non subsistit (nec enim maximæ fidei ea Vita est) dicendum erit, vel quod Vercellensi adscriptus Clero Dionysius aliquot annis vixerit sub S. Eusebii disciplina; vel denique quod inter comprovinciales Episcopos, qui Dionysium ordinaverunt, ætate & gradu primus fuerit idem S. Eusebius: his enim omnibus titulis moris est in Ecclesia vocari filium. Ferdinandus Vghellus Tom. 4 Italiæ sacræ asserit, ab Albensi apud Insubres Episcopatu ad vacantem Mediolani Sedem fuisse translatum Dionysium. Sed nimis alienum ab ejus temporis usu fuit, præsertimin Occidente nostro, ejusmodi translatio ab una Ecclesia ad alteram: & sponsalitio contractui similis censebatur Sacerdotalis Ordinatio, ut non minus absurdum videretur si Episcopus Ecclesiā commutaret, quam si vivente priori sponsa ad alia vota transiret vir quispiam. Quare malim innominatos censeri quotquot ante Lampadium, Romanæ Synodo subscribentem anno CCCCXCVIII, Albæ præfuerunt. Porro abstractus a factione Arianorum Dionysius, quomodo cum patre suo spirituali Eusebio contra eosdem decertaverit, in SS. Athanasii & Luciferi Actis satis jam dictum est, & pienim in Vita mox danda describitur.
[Annotata]
* an. subornatis?
* an. Clamor?
§ II. Relatio corporis S. Dionysii, tempore S. Ambrosii.
[8] [In exilium cum Eusebio missus Dionysias] Qvod ad exilium pertinet, & in eo sinitam S. Dionysii vitam, Ambrosius in Epistola ad Vercellenses ita habet: Pro fide Eusebius exilia dura præoptavit atque elegit, conjuncto sibi sanctæ memoriæ Dionysio, qui posthabuit Imperatoris amicitiam exilio voluntario. Itaque memorabiles viri, circumdati armis, vallati exercitu, cum raperentur de ecclesia, majore triumphabant de Imperio … Confessus est victum se esse, qui rogabat ut mutarent sententiam: sed illi validiorem calamum suum ferreis gladiis arbitrabantur… Non desiderarunt patrium sepulcrum, quibus reservabatur cæleste domicilium… Quocumque missi essent, locus deliciarum putabatur: neque enim illis quidquam deerat, quibus fides locuples abundabat. Locupletabant alios, ipsi inopes ad sumptum, opimi ad gratiam: tenetabantur, sed non mortificabantur; in jejuniis, in laboribus, in custodiis, in vigiliis. Evaserunt de infirmitate fortes; non expectabant deliciarum illecebras, [In illo moritur.] quos saginabat fames: non adurebat eos torrida æstas, quos refrigerabat æternæ spes gloriæ: non frangebant glacialis plagæ frigora, quibus ferventi spiritu vernabat devotio: non verebantur vincula hominum; quos Jesus solverat: non desiderabant redimi a morte, qui præsumebant a Christo resuscitari. Denique S. Dionysius exegit votis, ut in exilio vitam poneret; ne regressus, confusa institutis & usu infidelium studia plebis aut cleri inveniret: meruitque hanc gratiam, ut pacem Domini tranquillo affectu secum referret. Itaque ut S. Eusebius prior levavit vexillum confessionis; ita B. Dionysius, in exilii locis, propriori Martyribus titulo, vitam exhalavit.
[9] Porro gloriosi, secundum ea quæ dabimus vitæ Acta, exilii locum: [Vnde Mediolanum relæto corpori] S. Dionysius habuit in Armenia, in cujus urbe aliqua Episcopus nominabatur Aurelius; qui etiam, ut fuerat a Sancto morituro rogatus, corpus ejus Mediolanum retulit, cum jam Episcopatum obtinuisset S. Ambrosius, adeoque post annum CCCLXXIII. Mortuus est iste Aurelius ipso anniversario. S. Dionysii die, & prope eumdem a. S. Ambrosio sepultus; ac deinde, tempore Ludovici Imperatoris, a Nottingo Vercellensi Episcopo, Hirsaugiensis monasterii fundatore, quædam Reliquiæ ejus translatæ sunt Hirsaugiam, uti habetur in vitæ Actis descriptis a Wilramo Eberesbergensi, & Willihelmo Hirsaugiensi Abbati post annum MLXVIII dicatis, ac IX Novembris quando colitur illustrandis.
[10] [exequias Ambrosius celebravit.] Eadem deinde S. Aurelii Acta compendio referens Trithemius Spanheimensis Abbas, in Hirsaugiensis monasterii Chronico, scripto circa annum MD, S. Dionysium ait vita functum esse anno CCCLXXIX; Aurelium autem, triennio postquam ex Armenia discesserat, anno Domini CCCLXXXIII. Enorme hoc est, quod ad Dionysium, Chronologiæ mendū, & fortaßis sumptum ex tempore translati Mediolanum corporis, quod potuit fuisse annus CCCLXXIX, Ambrosii in suo illo Episcopatu sextus. Idem Trithemius de Ambrosio addit, quod Aurelii exequias multis cum lacrymis prosecutus, illum sermonem insignem fecit ad populum, qui incipit, Amisimus Fratrem & Pastorem dulcissimum, imo præmisimus Advocatum: in quo laudes & præconia ipsius S. Aurelii magnis eloquentiæ viribus effert in cælum.
[11] Vtinam hic sermo, quem una cum Reliquiis delatum Hirsaugiam non dubitamus, adhuc alicubi inveniretur! verosimiliter ex eo disceremus aliqua etiam de S. Dionysio: utrum scilicet ipsius corpus ex Armenia allatum sit Mediolanum, [Qui corpus in Italiam retulit S. Aurelius] an vero prius Cassani aliquandia quieverit una cum ipso S. Aurelio. Deinde haberemus in eo accuratius forte expressum nomen urbis, in qua hic Episcopus vixit, iste exul obiit. Mss. Mediolanensia, ex iisque Ms. Blauburense & Boninus Mombritius, Arreicium scribunt in Vita S. Dionysii: Hirsaugiensia, in Vita S. Aurelii aliaque Germanica, & ex iis Tritbemius, [Episcopus Ararathiæ fuit,] atque ex Trirhemio lectio Breviarii Mediolanensis anni 1635, Rediciam; cum antea in Breviario anni 1539 legeretur Arretium. Ast Arretium nullum est in Armenia, multo minus Redicia, quam nec in ullis quidem Episcopalium locorum catalogis, apud Carolum a S. Paulo, in Geographia sacra invenies, imo nec aliud nomen quod eo accedat. Quamvis autem affine aliquod inveniretur, quo adduci Redicia posset; præsumi tamen merito deberet, purius illud esse Mediolani quam Hirsaugiæ servatum. Cum igitur in prædicta Geographia sacra inveniam ex Mss. Vaticanis Arriaratiam, juxta Catalogum primum; Ararasthiam, juxta secundum; Araratham, juxta tertium ex Ms. Regio; urbem Episcopalem in Armenia secunda seu minore; & hoc nomen ad Arreicium accedat propius; suadet ipse situs loci, ut credam ejusdem urbis Episcopum fuisse Aurelium, & inter successores ejus numerandum Acacium Ararathiæ Episcopum, pro tempoer Chalcedonensis Concilii nominatum ab Euagrio lib. 2 cap 18.
[12] [pro quo in antiquis Mrlgiis serbitur S. Basilius,] Huic de Armenia sententiæ, & de Ararathia conjectuæ, imo toti de Aurelio relationi, haud level scrupulum objiciunt Vsuardus & Ado, nihil alter sciens de altero, & iisdem tamen uterque utens verbis, atque adeo ex eodem antiquiori fonte acceptis, dum VIII Iulii ajunt; Mediolani S. Dionysii Episcopi & Confessoris, qui ab Imperatore Constantio Arriano apud Cappadociam pro fide Catholica damnatur exilio, ibidem requievit. Reliquias corporis ejus, per S. Basilium, præfatæ urbis Episcopum, receptas B. Ambrosius condigno honore condidit. Eadem verba habes, non tantum apud auctorem Supposititii Bedæ, qui solum est extensio & contractio Adonis, consentientibus quoad sensum Maurolyco & Galesinio; sed etiam apud Notkerum: hic tamen addit: Alii contendunt, quod in Armeniam apud Reditium civitatem exiliatus, [tamquam auctor istiui translationis.] ibidemque defunctus, per S. Aurelium, ejusdem urbis Episcopum, Mediolanum sit translatus: & quod idem Aurelius ibidem infirmatus ac mortuus, in eodem cum S. Dionysio monumento, sicut in vita condixerant, fuerit tumulatus. Fuit Notkerus ad monasterium S. Galli in Helvetia monachus, Adonis synchronus; acceptoque ab eo Martyrologio plurimum usus, composuit suum circa annum DCCCLXXI: qui quod supra Adonem addidit, ab Hirsaugiensibus in Spirensi diœcesi monachis haud dubie accepit, recenti adhuc novæ fundationis memoria & transvectarum anno DCCCXXX reliquiarum S. Aurelii, atque ab ultro citroque ex Germaniam commeantibus ipse viæ medius facile discere potuit, quæ Mediolani Hirsaugiæque dicebantur: non æque facile, inter diversas narrationes discernere, utra verosimilier esset.
[13] Ego, dum considero epistolam S. Basilii, aditum Episcopatum B. Ambrosio gratulantis, facile adducor ut opiner, hac occasione usum Ambrosium postulasse auxilium ejus, ut S. Dionysii corpus, [fortassis consilio ejus inductus Aurelius est,] ex eo ubi tumulatum erat loco, civibus restituendum curaret, utpote cujus provinciæ vicina esset provincia Armeniæ. Basilium vero persuasisse Aurelio sibi noto, ut sese transferret in Italiam, & per Cappadociam necessario tarnsitutum cum sancto corpore Neocæsareæ excepisse, atque commeatu juvisse, nec sine novis liiteris dimisisse ad Ambrosium; quibus factum sit, ut cum tanta esset S. Basilii celebritas, corpus S. Dionysii missum ab eo diceretur, etiam absque mentione Aurelii, diu nusquam nisi apud Mediolanenses noti; indeque natam esse illam narrationis diversitatem. Hanc utrosque conciliandi viam iniverunt recognitores Mediolanensis Breriarii. Nam ubi in vetustioribus Breviariis sic legebatur: Corpus autem ejus per Aurelium, sanctæ vitæ Episcopum, Mediolanensibus redditum est: a quibus summa cum reverentia susceptum, venerabiliter in ecclesia sua tumualtum est: ubi, inquam, ista legebantur, ipsi deinceps legi sic jusserunt: Ejus corpus Mediolanum ad B. Ambrosium ab Aurelio Episcopo translatum est; cui piæ actioni officium quoque S. Basilii Magni accessisse traditur. Idem quoad sensum habet Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ.
[14] Ceterum non sunt tam clara, quam prima forsan fronte apparent, [aut ex vitiato fonte res ea inserta est Martyrologiis.] verba Adonis & Vsuardi. Quid enim est, quod, post nominatam Cappadociam, dicatur Basilius, præfatæ urbis Episcopus? Non est urbs Cappadocia, sed provincia; in eaque urbs Neocesarea, Basilii Sedes. Oportet igitur ut ex aliquo vitiato codice ista acceperint ambo; cum in originario textu sic forte legeretur: qui ab Imperatore Constantio, Ariatio apud Cappadociam … damnatus exilio … Reliquias, per S. Aurelium præfatæ urbis Episcopum receptas &c. Nihil sane videtur facilius quam ut ex Ariatio, contractius scripto pro Ariarathio vel Ariarathia, legeretur Ariano, præcedente Imperatoris Constantii nomine ansam ad sic legendum præbente, ac fere neceßitatem iis qui Ariatium nullum noverant. Interim temerariæ mutationis indicium mansit in verbis præfatæ urbis; & justa datur causa suspicandi, quod eadem temeritate subrogatum sit pro nomine S. Aurelii nomen S. Basilii, cujus forte in primigenia translationis istius historia nec minima quidem fiebat mentio.
§ III. Cassanensium de corpore apud se primum deposito traditio.
[15] Ecclesia S. Dionysii, cujus meminerunt antiqua Breviaria, non nisi post plura secula condita fuit, ut infra dicetur: itaque ejus mentio in recentioribus Breviariis prudentius omissa est: plus etiam mutandum censuit Ferrarius quando de S. Ambrosio ait quod allatum ab Aurelio S. Dionysii corpus primum in Cassani oppido, juxta Adduam flumen, honorifice sepelivit. Est illud oppidum passuum millibus circiter quatuordecim, [Traditio Cassanensiū de corpore S. Dionysii,] atque adeo diei fere unius moderato itinere, Mediolano dißitum; nec difficile conceptu est, quomodo Aurelius, emenso fere Hadriatico ad aliquem Venetorum portum appulsus, & vel adverso subnavigans Pado, vel terrestri itinere breviori rectum tenens iter Mediolanum versus, pervenerit Cassanum. Huc faciunt monumenta antiquitatum Cassanensium, per Ioannem Antonium Castillionæum edita, nobis aliquamdiu frustra Mediolani quæsita,s ed a Placido Puccinello in Zodiaco Mediolanensi pag. 197 ad marginem citata, una cum testimonio antiquarum picturarum, ex quibus habeatur, illic immotum stetisse Sancti corpus, non valentibus bobus porro movere carrum; hujusque miraculi famæ excitum Ambrosium eodem acceßisse, & aperta arca amplexum esse sacrum pignus; quod vicißim brachia prodigiose elevans, collum cari successoris strinxerit, & vel externa vel interna voce persuaserit Sancto ipsum deponere in veteri ædicula, quam olim ibi sub nomine S. Salvatoris S. Barnabas dedicarat. Atque hæc omnia dicuntur probari ex Mss. documentis ipsiusmet ecclesiæ S. Dionysii Mediolani: quod magnum debet censeri testimonium veritatis, a solis recentioribus Mediolanensibus scriptoribus negatæ: ideoque ipsa illa Mss. optaremus videre. Addit apud Puccinellum Castillionæus, quod corpus S. Dionysii manserit Cassani usque ad annum MCXXIII, quando intra urbem translatum fuerit ad ecclesiam, sub SS. Dionysii & Aurelii invocatione, ab Ariberto Archiepiscopo ædificatam: de qua fundatione pluribus infra.
[16] Hactenus scripseram, cum Mediolano accepi urbis hujus Antiquitates, a præcitato Castillionæo ex civitatis parœciis diligentißime collectas editasque anno 1625, & in iis parte 1, Fasciculo 1, pag 17, reperi. Manuscriptum, olim veteri ferreæ capsulæ consignatum, & forte fortuna repertum, ut ait, in ipsa D. Dionysii æde; cujus pars altera S. Barnabam spectat; altera, de S. Dionysio hæc habet: A prædictis Armeniæ partibus cum ad hanc urbem corpus deduceretur, [quod illuc usque perlatum cum exciperet Ambrosius,] glorisus Ambrosius, divina revelatione edoctus, quod Sanctissimi antecessoris sui Dionysii Corpus, ipsius studio & diligentia ac hortatu legatorumque Mediolanensium instantia, per B. Basilium Armeniæ Primatem transmitteretur; statutis die & hora, convocato & subsequente Clero, & populo Mediolanensi, ad Portum Abduæ fluminis, qui alio nomine quam Cassanum tunc nominabatur, cum processione solenni devenerunt. Nec mora: navis, sacrum corpus deferens, portui appropinquavit. Et ecce,c um Ambrosius reverenter & devote capsam in qua jacebat voluit amplecti, permissione divina corpus benedictum a capsa exurgens, Ambrosium fuit amplexatum, Ave, frater, proferendo. [ab eodem assurgente est salutatus:] Deindeque a Portu usque ad locum, ubi nunc ecclesia S. Dionysii prope ripam portus in testimonium præmissorum est fabricata, pergentes, de fide & Christi divinitate ad invicem contulerunt. O miraculum inauditum! o quanto præconio extollendum! Suspicante vero Ambrosio, quod dignissimus Pontifex Dionysius in humanitate, cognito tam mirabili Dei speculo, divina potentia permanere deberet; incunctanter exorsus est Præsul Dionysius ad Ambrosium: Corpus meum in Basilica Salvatoris & Prophetarum trades sepulturæ. His expletis in capsam rediens, quievit in pace. Admirantibus & stupentibus cunctis adstantibus, qui laudes immensas omnipotenti devotissime reddiderunt: & abinde citra appellatus est portus Cassani a Cassa, ob miraculum Dionysii Confessoris eximii, quod prædiximus, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, fideique Catholicæ corroborationem.
[17] [hic vero menitus miraculo subsistentis ad ecclesiam Salvatoris currus,] Postremo gloriosus Ambrosius cum clero & populo, capsa cum tam pretioso thesauro supra currum imposita, versus urbem iter ceperunt; & cum juxta memoratam basilicam Salvatoris pervenerunt, currus stetit adeo fixus, ut nec equi, calcaribus & aliis flagellis stimulati, ab immobilitate eum possent revocare. Spiritu sancto repletus Ambrosius, Dionysii recordatus hortatus, indagatur si forsan ibidem locus esset Domino sacratus. Facta diligenti inquisitione, benedicta Salvatoris ecclesia, arboribus, hedera, & vepribus repleta, nutu Dei inventa est: lectisque antiquis codicibus, illam esse basilicam, a S. Barnaba Apostolo & Pontifice Mediolanensi dedicatam, indubie cognoverunt: Ambrosius vero, laudibus Deo porrectis immensis, populos iis verbis exorsus est [affari]. Etenim dignum & justum est, ut is, qui pro fide certavit, [illud ibidem deposuerit,] in hac basilica, quæ ex fidei fervore noviter extitit dedicata, digno condatur honore. Fama per urbem diffusa, ad stupendum miraculum populus undique confluit. Nec mora, ecclesia purgatur, & reparatur, & in parvo tempore decentius reficitur, & reædificatur. Igitur restaurata ecclesia, dignus Dei Sacerdos Ambrosius gloriosum Dionysii corpus celeberrima devotione, in Confessione dictæ basilicæ recondidit: & ultra titulum primi Pontificis Barnabæ, hanc sacrosanctam ædem, ad honorem Beatissimi Dionysii, [deinde miraculis clarum.] & Confessorum omnium consecravit & dedicavit. Ad cujus sepulcrum mirabiliter multa infirmorum corpora sanitati fuerunt restituta, & continue Jesus Christus Dominus noster, qui in Sanctis suis mirabilis est, precibus sanctissimi Confessoris sui, languentibus medicinam præstat & infirmis salutem, qui vivit & regnat in secula seculorum benedictus.
[18] Sunt in hac narratione quædam quæ præfato Puccinello displicent, [Hæc traditio non est tam absimilis vero,] & exiguam ei videntur habere similitudinem veri: nam quomodo, inquit, S. Aurelius, qui dicitur ad S. Dionysii sepulcrum orare solitus quoad vixit, tam procul identidem excurrisset ab urbe, in qua vivebat, hospitio & familiaritate S. Ambrosii utens? Verum non video, quo fundamento dicatur Aurelius, Mediolani potius quam Cassani vitam egisse: quid enim ei cum urbis potentißimæ immenso strepitu, cui longe optabilius fuit, post dimissam curam redeundi ad suum Episcopatum, solitariam agere & quietam vitam? Eorum quæ traditione sola aut scripturis longo post intervallo confectis habentur, non sunt admodum scrupulose verificandæ circumstantiæ singulæ, sed nec temere neganda tota rei substantia: quam enim facile illis admiscetur fabulositatis aliquid, tam est temerarium audaci negatione contraire famæ antiquæ, & cujus nullum invenitur principium quod falsitatis merito suspectum habeas.
[19] Itaque ut Cassanensium traditiones reverenter indulgenterque suscipimus, [quam Pseudo-luitprandi figmenta,] quia nihil objicitur cur quoad substantiam veræ non fuerint; sic fidenter rejicimus nova illa figmenta, quæ sub nomine fragmentorum Luitprandi hoc primum seculo prodierunt in Hispania, quæque vel nude sufficiet transcripsisse, ad eorum confusionem, qui ista, sapientioribus Hispanis pridem explosa, adhuc tuentur ut omni acceptione dignißima. Sunt autem hæc, juxta editionem Madritensem anni 1635, num. 135. Natalis Toletanus, ab exilio rediens, Mediolani moratur: pulso in exilium sanctissimo Dionysio, [de S. Natali Dionysii exulantis Vicario.] a Catholicis Mediolanensibus Episcopus eligitur, qui licet se gesserit ut Vicarius illius, rebus gestis præclare floruit; & in numero Sanctorum relatus fuisse dicitur. Obiit XIII mensis Maji anno CCCLIV, vir sanctus, pius, & doctus, Tum num. 136 additur; S. Episcopus Natalis Toletanus, post Mediolanensis, Vitalis Hispani filius fuit, nepos S. Natalis Confessoris Romani: successit S. Melantio Confessori: interfuit Concilio Arelatensi I, Romano sub Silvestro, & Nicæno: post fidei causa missus in exilium, reversus, Mediolani Episcopus eligitur, Sanctus moritur. De vero S. Natali, Mediolanensi Episcopo, qui post annum DCCXL obiit, egimus ad dictum XIII Maji: de illius fictitio patre Vitali, prioribus similia, in eadem mendaciorum farragine legat qui volet. num. 137.
§. IV. De posteriori translatione corporis ad ecclesiam & monasterium S. Dionysii.
[20] Qvi SS. Dionysium & Aurelium intra ipsam Mediolanensem urbem sepultos a S. Ambrosio credunt, [Corpus neque olim a S. Ambrosio,] etiam censent ab eodem Sancto auctam amatamq; fuisse, antiquam ibidem S. Salvatoris ecclesiam, sub S. Mona ædificatam, aut saltem in titulum parochialem erectam, annis fere CL ante S. Ambrosium, & ad Ariberti Episcopi tempora ac seculum Christi XI superstitem. Sed tantam illius ecclesiæ vetustatem nescio qua ratione probaturos se sperent; & cum eam probaverint, habebunt adhuc oppositam sibi Cassanensium traditionem, de diuturniori S. Dionysii apud se requietione. Rursum Cassanenses, cum dicunt auctorem illius Mediolanum transferendi fuisse Aribertum, non omnem apud me fidem inveniunt. Nam & his repugnat Mediolanensium traditio, qua asserunt, SS. Dionysii & Aurelii corpora, [nec primum ab Ariberto illatum in urbem videtur:] ex veteri S. Salvatoris ecclesia, in novam ab Ariberto esse translata: quibus favet, quod ex translatione S. Aurelii Hirsaugiam, tempore Ludovici Imperatoris, appareat, seculo Christi IX aut citius, factum fuisse aliquid circa prædicta Sanctorum corpora.
[21] Itaque media utrimque conjectura placet, qua dicerentur illa Cassani mansisse immota usque ad Gothorum, Herulorum aut Longobardorum incursiones; tum Mediolanum allata, atque in ædem S. Salvatoris deposita fuisse. Ita facile capietur, quomodo Vsuardus & Ado, nulla facta Cassani mentione solum nominent Mediolanum, velut locum cultus S. Dionysii. [sed barbaricæ incursionis tempore,] Item quomodo Nottingus, post annum DCCCXIV, (quo decessor Anterus invenitur Concilio Mantuano subscriptus, teste Vghello) factus Episcopus Vercellensis, acceperit reliquias S. Aurelii; quas deinde intulit Hirsaugiensi quod diximus monasterio, circa annum DCCCXXX. Dico Reliquias, licet corpus appellent Hirsaugienses, more olim usitatißimo: quin enim S. Aurelii corpus, [cum corpore S. Aurelii, unde pars Hirsaugiam translata,] saltem quoad partem notabilem, etiam Mediolani remanserit, dubitari non sinit erectum sub ejus æque ac S. Dionysii nomine monasterium, in cujus altari subterraneo conditus fuisse dicitur S. Aurelius. Forte etiam dies IX Novembris, quem S. Aurelio peculiariter proprium habent Mediolanenses & habebant olim Hirsaugienses, vel primæ vel secundæ translationis fuit: ita ut divisis, quæ utrique Sancto communia erant duobus festis, dies mortis S. Dionysio remanserit, dies translationis S. Aurelio. Sed S. Dionysii cultus auctus potius quam imminutus est; de S. Aurelio in veteribus Ambrosiani ritus Kalendariis nihil invenio præter nomen, cui primum sub S Carolo Borromæo videtur acceßisse honor Offiicii ecclesiastici, cum Lectione a Trithemio sumpta. Fuit is haud dubie celeberrimo festo apud Hirsaugienses cultus, sed eo loci nunc dominans hæresis cuncta abolevit, ac fere spem sustulit recuperandi ea monumenta, quæ Trithemio præluxerunt in hac materia.
[22] Anno Christi DCCCXXII Mediolanensem Sedem obtinuit Angilbertus, [cum illud jam esset Mediolani.] quatuordecim dumtaxat mensium Antistes: qui quo zelo ferretur ad honoranda Sanctorum corpora ostenderet translatio S. Monæ, si hanc per eum factam certo constaret; & tunc, ad istam festivitatē invitatis vicinis Episcopis, credi posset Nottingus occasione usus impetravisse Reliquias supradictas. Sed uti de Angilberto certum non est, multis sentientibus translationem S. Monæ adscribendam Ariberto; ita certum est ex decessoribus alios, ac nominatim Thomam Carolo Magno familiarem, devotum & magnificum in hoc genere fuisse: omnino autem tenere possumus, Angilberti tempore, allatas Cassano S. Aurelii reliquias, fuisse Mediolani; unde & de corpore S. Dionysii par fundatur præsumptio. [Aribertus, conditor ecclesiæ & monasterii S. Dionysii,] Anno deinde MXVIII Aribertus seu Heribertus factus Archiepiscopus, dum suum conderet testamentum anno MXXXIV, inter pia legata jubet ad Abbatem & monachos de monasterio Sanctorum confessorum Dionysii & Aurelii, quod ego, inquit, noviter pro remedio animæ meæ ædificavi, dari omni anno solidos triginta. Ex quo sumi conjectura potest, monasterium illud paucis ante annis fundatum fuisse, & circa idem tempus, ex veteri S. Salvatoris ecclesia, in novam hujus monasterii, translata esse Sanctorum prædictorum lipsana, ex quibus S. Dionysium sub aram majorem conditum esse, scribit Puccinellus.
[23] In eodem testamento jubet Aribertus, ut totus Ordo Ecclesiasticus & Monasticus omni anno, [ibidem sepelitur an. 1045,] die Veneris de secunda hebdomade Quadragesimæ, in Presbyterio sanctæ Mediolanensis ecclesiæ congregati, accipiant sigillatim suæ quique ecclesiæ ac monasterio attributam benedictionem … & statim cum receptam habuerint, cum processione omnes simul ambulare debeant ibi, ubi ego, inquit, corpus meum requiescere desidero. Necdum ergo tunc locum suæ sepulturæ delegerat, delegit autem non diu post: siquidem anno MXLV die XVII Ianuarii defunctus, tumulum ibidem etiam nunc habet. Superest quoque ad cujusdam Crucifixi pedes, inter duos pedum clavos, ipsius effigies, in habitu Archiepiscopali stantis, & erecto in cælum vultu offerentis suum illud SS. Dionysii & Aurelii monasterium sive templum, exurgente inter duas turres tholo spectabile, quod sinistra sustinet, dextera stringit: quam effigiem apud Vghellum videre est, fideliter expressam ex Ioannis Antonii Castilionæi untiquitatibus Mediolanensibus pag. 189, ubi etiam Epitaphium lege.
[24] Corpus Ariberti, post decem menses integrū, cum summo vigore, ferulam dextera portante, oculis apertis, secundum Datium, videntibus universis repertum fuit: [post decem menses incorruptus,] cujus sepulcrum a quatuor partibus ferro & plumbo sigillatum est. Ipsum deinde (uti scribit idem qui priora apud Puccinellum) ictu fulminis eversum est, [& an. 1403 ad altare delatus.] die XXIII Augusti MCCCCIII, & reseratum: quod videntes monachi, ejus Reliquias in altare majus sustulerunt, illud scilicet sub quo conditus erat S. Dionysius. Sed factum improbans Petrus Filiargus Archiepiscopus eodem anno prima Dominica Septembris referri eas ad sepulcrum jußit, in quo fuerant annis CCCLVIII. Anno deinde MDXXXII, cum civitatem Franci obsiderent; Germani, pro majori parte hæretici, in dicta S. Dionysii Abbatia suam habuere stationem; ex quorum manibus, magno pecuniarum impendio, Sanctorum corpora redimenda fuere. Denique cum ecclesia, ab Abbate & monachis quibusdam, habitus fere Clericalis, qui eam habebant, temporum calamitate esset deserta; corpora translata sunt in ecclesiam majorem, [Sacra corpora ejusdem ecclesiæ anno 1520 ad cathedralem delata,] Hyppolito II Estense Archiepiscopo, intra annum MDXX & MDL; & a Carolo deinde Cardinali & Archiepiscopo, scilicet Borromæo, illo Sancto & circa Sanctorum Reliquias vigilantißimo, nobis præsentibus & ministrantibus, (inquit Carolus a Basilica Petri, postea Episcopus Novariensis, in Mediolanensium Episcoporum vitis) diligentissime in subterraneo sacello cum aliis sacris Reliquiis recondita. In quibus etiam fuisse aliquas S. Aurelii idem docet, nam & caput & alias quasdam ibidem se vidisse asserit. Huc ergo, in die festi S. Dionysii, uti & aliorum Sanctorum ibi conditorum anniversariis, convenit Basilicæ ipsius Clerus, & Missæ Sacrificium reliquumque divinum Officium istic solenniter celebrat: neque alibi extare creduntur Reliquiæ illius Sancti, sicut mihi scripsit anno MDCLXXVI vir eruditißimus Petrus Paulus Bosca, tunc Ambrosianæ Bibliothecæ Custos, postea vero Modoëtiensis Archipresbyter creatus.
[25] Factam eam translationem anno MDLXXVI Puccinellus scribit, [ipsa ecclesia an. 1535 restaurata & Servitis tradita,] de ecclesia ipsa S. Dionysii hoc etiam addens; quod cum Antonius Leuva, Mediolanensis Gubernator, muniendæ civitati intentus, partem ejus destruxisset; is qui ipsam titulo Commendæ poßidebat Ioannes Salviatus, titulo Sanctorum Cosmæ & Damiani Diaconus Cardinalis, anno MDXXXII in manus Clementis VIII eamdem resignavit ea conditione, ut traderetur religiosis Servitis (nam horum monasterium, Paradisus dictum, idem Leuva destruxerat) quod & factum est, ipseque Leuva ruinam reparavit, anno MDXXXV, & suam ibi sepulturam elegit. Denique anno MDCXVIII Petrus Aldobrandinus, titulo S. Nicolai in carcere Tulliano Diaconus Cardinalis, & monasterii Dionysiani Abbas Commendatarius, eamdem exornavit, qualis etiamnunc cernitur.
[26] In hac ergo nunc quoque colitur S. Dionysius, insigni totius diei Officio, [S. Dionysii nomen & cultum servat.] sed ritu Romano, uti & in aliis ecclesiis Regularium: Ambrosiano autem in Cathedrali & reliquis eumdem ritum tenentibus; pro quibus præter orationes & hymnos proprios notabilis est Præfationis ordinariæ interpolatio hujusmodi. Dignum & justum est, æquum & salutare, nos tibi semper & ubique gratias agere, Domine sancte, Pater omnipotens, æterne Deus [& confessionem sancti Sacerdotis tui Dionysii memorabilem non tacere: qui nec hæreticis pravitatibus, nec seculi blandimentis, a sui status rectitudine potuit immutari: sed in utroque discrimine veritatis assertor, firmitatem tuæ fidei non reliquit. Et ideo debitæ pietatis obsequium exhibemus: quia potentiam tuam, Domine, cujus gloria talis extitit, in ejus solennitatibus prædicamus] per Christum &c. Hymnum, qui incipit, Regi polorum debitas Christo canamus gratias, habes etiam in Puccinello, qui auctorem ejus nominat Beroldum. Extat præterea inter Hymnos, a S. Ennodio Ticinensi Episcopo compositos, Hymnus XIII de S. Dionysio: quem majoris antiquitatis prærogativa commendabilem, lege inter opera illius a Sirmondo edita. Vitam ætate S. Ambrosii compositam fuisse, verosimilis est conjectura; ast ea non extat nisi interpolata & aucta, qualem hic damus, opera prædicti Petri Pauli Bosca cum Ms. Ambrosiano collatam.
VITA
Ex Mombritio & Ms. Mediolanensis ac Blauburensi.
Dionysius, Episcopus Mediolanensis in Insubria (S.)
BHL Number: 2168
EX MSS.
PROLOGUS.
[1] Tanta prærogativa gratiæ, Pater a Sanctissime, mota sæpe cordis rura guttis rorantibus rigas, ut instar telluris redundantia, b sensim, omnium sublimi pullulent c flore virtutum. Quippe Pastorali fultus excellentia, & ut decuit corde manens semper devotus, miræ nobilitatis pandere præcipua Sanctorum merita cogis. Et quia agricola probatum terræ gremium & cultris attritum, semine complet, ut ex hoc ad horreum fructum centuplicatum reducat; haud aliter tuus quem aluerat favor, de sancti viri conversatione jusseras carpere indaginem. Quamobrem mea timidus de humilitate, tuis præsumptor de precibus, ad tam arduum callem avide verti pedem, sanctam invocans Trinitatem, ut ille adsit veritatis Spirator; quatenus & ego cœptum opusculum plenius meo prosequar stylo, & sacri cordis vestri auribus digne gesta edisseram. Ceterum, abjectis verborum ambagibus, narrandi sumamus exordium.
ANNOTATA.
a Si verum est, quod ante hos 70 annos aliquis adscripsit Codici Ambrosianæ Bibliothecæ P. 246 in folio, Codex venerandus ob antiquitatem octingentorum annorum, Vitæ hujus compilator vixit sub Thoma vel Angilberto, quorum alicui posset ea dedicata censeri, post corporis S. Dionysii translationem aut elevationem quamdam, seculo circiter IX ineunte curatam. Alias opinarer, ipsimet Ariberto, Dionysiani monasterii fundatori, hanc Vitam sic inscriptam fuisse: & hoc magis probat prælaudatus bibliothecæ Ambrosianæ Custos, existimans Codicem non esse sexcentis annis antiquiorem.
b In Mombritio & Ms. sensus: sed in gratiam lectoris, curavi aliqua, quæ hic consequenter notabimus, emendare per conjecturam; insueta quidem alias licentia, sed condonanda in iis scriptis, quorum per se obscurior stylus, si insuper librariis mendis offuscetur, frangitur quantavis legentium patientia.
c Ita Ms. Mombritius florum proventu.
CAPVT I.
Arianorum perversa contra S. Athanasium studia.
[2] Igitur cum sancta & universalis Christi sponsa, mater Ecclesia, [Ecclesia pacem habente sub Constantino,] diversis margaritarum ornata monilibus, nitide in toto orbe terrarum pieque fulgeret, & Christianæ fidei religiosa propago succresceret; cruentus ille tentator, pallido ab ore mortifera semper vomens venena, zelo sui livoris inflammatus, obducta tenebrosa caligine, intra Ecclesiæ sacrum gremium nixus est impugnare Christicolas. Jam enim roseo a cruore madefactus mundus, virtutum omnium gratia pullulabat; adeo ut omnium nationum augustissimus b Imperator, orthodoxæ fidei cultor existeret: qua c tranquillitate Ariana prorupit seditio. Horresco referens quantum d excreverit hujusmodi facinus, quod inter cetera hæc profano blasphemarent ore, Fuisse tempus, quando Filius cum Patre non fuerit; [nata hæresis Ariana] & tempus ei adscriberent, qui Auctor est temporum.
[3] Hujus rei causa apud Nicænam urbem Synodus congregatur venerabilium e Antistitum: inter quos Athanasius, [Niceæ damnatur,] tunc Alexandrinæ Ecclesiæ Diaconus, affuit: qui contra mortifera Arianæ sectæ venena, antidotum salutaris poculi fidelibus propinavit… f Damnati interea Ariani, nihil contra sanam fidem palam ausi tractare, Ecclesiæ se gremio miscuerunt, servantes dirum sub pectore vulnus. Itaque per Valentem & Ursatium, qui erant malitiæ errore g infecti, ad Regis amicitias pervenerunt: atque subornatis accusatoribus fictisque h criminibus, absentem Athanasium, jam tunc Episcopum, [Athanasius calumniam passus] damnare aggressi sunt. Compulso demum Constantino Augusto, in Gallicis partibus Athanasius relegatur exilio.
[4] Interea clauso Constantini novissimæ diei fine, [Imperium i ejus in tres filios dividitur: & horum primo Constantino a militibus interfecto, Constantius in Oriente regnat, in Occidente Constans]. Cui cum relatio missa esset ab Episcopis, [a Sardicensi synodo restituitur:] qui tunc in Ægypto morabantur, [ex eaque intellexisset Imperator, Syrianum Ducem, pro inducendo Alexandriæ Gregorio], injuste Athanasium Episcopum, [quem junior Constantinus fecerat Alexandriam reduci, iterum] ab Ecclesia jecisse; mox apud Sardicam urbem Synodus congregatur; & abolita damnationis sententia, suæ redditur Athanasius Sedi. [Moritur deinde etiam Constans, cujus maxime respectu constringebantur hostes Athanasii, & solus Arianorum fautor] Constantius Imperii regimen suscipit.
[5] Nacta ergo Ariani istiusmodi occasione, conspirant Sardicensis Concilii decreta subvertere, astutoque consilio miscent innoxium criminosis, & Photino atque k Marcello nectunt Athanasium sanctum; suadentes Imperatori, [iterumque accusatus] quatenus non putaret de Athanasio perperam judicasse, qui de Marcello atque Photino vera sensissent. Sed & occulto erroris dogmate Catholicis suggerebant, nil prius l faciendum, quam ut Athanasium ab Ecclesia removerent.
[6] Eo tempore m apud Nursiam contra Magnentium armis certatum est. Constantius, belli timore perculsus, intra quorumdam Martyrum Basilicam cum Valente moratus est: idem autem Valens Præsulares infulas eo in loco gerebat: qui callide per suos disposuerat, quatenus in alterutrum armis certantibus, ipse prius belli sciret eventum. [apud Imperatorem Valenti obnoxium] Late enim armato milite campo repleto, acies hinc inde mucrone stabat corusco; & pugnantibus Romanis militibus, cessa victoria est. [Quod intelligens Valens, & Constantium] allocutus; Age nunc [inquit] semper victor, age nostri decus orbis, quatenus & nostra celebretur victoria, dum tua graviter de hostibus constat esse expleta. Cui Imperator, Quid hoc, inquit, est? At ille: Sidereus mihi ex improviso affuit nuntius, pandens tuos permansisse victores. His delusus verbis Imperator: Libertas [inquit] cessa est Arianis: nam & ipse solitus erat asserere, non sua virtute exercitus, sed Valentis meritis, adversarios superasse.
[7] Data igitur de Athanasio sententia n est: cumque aliquanti non præberent assensum, [condemnatur, Episcopis subscribere coactis.] edictum est ab Imperatore, ut qui in ejus damnatione se non subscriberent, exilio pellerentur. Nempe quibus fundamen spiritualis gratiæ inerat, maluerunt suos deserere cives suamque patriam, quam inauditum damnare virum, sacræ religioni omnimode aptum. Sed quid tam diu per singula divagamur, & non de viro sancto, cujus de miraculis, vestris animis quasdam epulas præparare studuimus, currit oratio? Interea non passus est inimicus navim tranquilli maris spatia pernatare: sed concussis fluentis, ventorum flaminibus hinc inde cincta, asseribus & compage dissoluta stridere; neque meridianum lumen, quod omni seculo specialiter prænitebat, absque umbra nubium usque ad mundi pervenire finem. Postquam vero Æolicis partibus suæ malitiæ semina severunt [Ursacius & Valens sociique], frumento lolium miscentes, Mediolanum pervenerunt: ibi Imperatore posito Synodus congregari jubetur.
ANNOTATA.
a Martyrum sanguinem intelligit.
b Constantinus Magnus.
c Fortasse, qua tranquillata.
d Ita Ms. Mediol. alii exercuerit.
e Additur cohorte, in Mombr. & Mediol. quod redundat, & melius abest in Blaburensi.
f Omitto parenthesim importunam contextui, & (ut nunc habetur) difficulter corrigibilem. Quia flante Spiritu sancto, tensa jam vela, impolluto calle, opacas ac profundissimas oppositiones ipsorum lucidissimis potuimus veræ fidei assertionibus contraire. At quia totus pene mundus, de nomine emicat Regis, in quo sua manet stabilitate fundatus; & rejectis tenebris meridianum lumen resplendet; necessarium duximus cœpta prosequi. Pergit deinde Auctor, verbis ex S. Severi Sulpicii lib. 2 historiæ sacræ sumptis, & in epitomen contractis, causam Athanasii prosequi.
g Alias, cruore infecti: & hi quidem columina factionis Artanæ fuerunt, post mortem utriusque Eusebii: non tamen Ariani aperuerunt sibi aditum ad Constantinum simulatione orthodoxæ profeßionis, sed Presbyter quidam clam Arianus, deinde uterque Eusebius, maxima apud Constantinum auctoritate pollentes, uti ex Socrate, Nicephoro, Sozomeno apparet.
h Mombr. & Blabur. Proinde fictis criminibus.
i Obscure hic loquentem Severum, nec satis clare distinguentem Constantinos duos, patrem & filium, obscuriorem contrahendo hic Auctor reddidit: cujus defectum quaterna parenthesi addita [] supplemus: & hujus paragraphi prima verba, post aliquot lineas rejecta, naturalisuo loco restituimus.
k Marcellum Ancyranum, ut falso accusatum absolverat Synodus Sardicensis; sed hic deinde lapsus in hæresim, meruerat cum Photino Sirmiensi Episcopo damnari ab Arianis, sæpius super ea re ac denique Sirmii anno 351 congregatis.
l Mss. & Mombrit. Satisfaciendum: scripserat forte Auctor nil prius aut potius faciendum.
m Anno 351, 18 Septembris, pugnatum ad Nursiam est.
n Factum id Arelate anno 354.
CAPUT II.
Concertatio Cartholicorum cum Arianis intra ecclesiam, præsente Dionysio.
[8] Eodem tempore sanctissimus vir, sæpe memorandus Episcopus Dionysius, [Ad S. Dionysium Mediolani Episcopum] apud Mediolanensem civitatem Pontificatus agebat officium: erat autem immunis a vitiis, conspicuus caritate, humilitate facilis, patientia atque benignitate mirabilis: flebat cum flentibus, gaudebat cum gaudentibus, aderat operantibus, opem ferebat miseris, alebat egentes, operiebat nudos. Tanta inerat ei humanitas, ut nihil in aliorum cognosceret actibus quod sibi non reputaret, sicut scripsit egregius gentium Magister Paulus, dicens; Quis infirmatur, & ego non infirmor? quis scandalizatur, & ego non uror? [2 Cor. 11, 29] Ita enim beati viri nomen enituit; ut, qui Sanctus ab omnibus habebatur, fere ut Apostolus haberetur.
[9] Advenientes quippe ex vicinis urbibus Episcopi & coadunati, intra ecclesiam resederunt: inter quos tres religiosi aderant viri, [conveniunt intra ecclesiam Episcopi] qui, quasi domus lapideo fundamine structa, quæ non turbatur ab undis, non movetur a ventis, ita inconcussi, Arianæ perfidiæ sectam nitebantur destruere. Et quid mirum, si in his tribus Trinitatis gratia signabatur, cum per hoc fidelibus fructus sacræ fidei quotidiana doctrina largiretur? Erant autem hi, omni seculo digna memoria celebrandus Dionysius, Mediolanensis Antistes, Eusebius Vercellensis, & Lucifer a Caralis Sardiniæ Episcopus. [& plebis Catholicæ multitudo,] His intra ecclesiam positis, cum ceteris qui aderant Episcopis (inter quos, cum Valente & Ursacio, pariter aderant Ariani) turba Catholicorum undique confluxerat. Tanta autem erat fidelibus firmitas, ut non solum viri sed etiam feminæ constantes permanerent, quasi in eis virilis sexus non femineus esset.
[10] Egressus est a itaque ad eos vir Dei Dionysius, silentium petens, [quam ille animat ad constantiā,] ut de fide inter eos aliquid tractaretur. Tunc eum magna constantia Catholici viri hortari cœperunt, non prius fieri verbum, quam Ariani de ecclesia pellerentur. Quibus ejectis, ita exorsus est. Non vos, filii carissimi, cruenta concutiat Arianorum væsania; non lingua, quæ [in] divinis meditatur mandatis, tremefacta tabescat; nec succumbat b ampla cohors pravæ plebeculæ, quæ quotidie comminuta deperit; sed Euangelicis nexa compagibus, solide in Trinitatis unitate plantata permaneat. Jam enim post modicum tantam Christus Dominus Ecclesiæ suæ tribuet pacem, ut non solum ab istis non impugnemini; verum etiam qui impugnare quiverint, ab his qui hostes probantur [recedentes], pro vobis cum c dimicaverint, victi succumbant.
[11] His dictis intra velum receptus est: & cum vellet ceteris Episcopis qui erant sub velo intimare quæ gesserat, [& tumultuantē compescit.] subito facta turbatio est, pro hoc quod quidam Frater, a Palatinis Comitibus vinctus, de ecclesia trahebatur. Quo agnito, summus Dei Sacerdos egressus ad liberandum hominem est, malens suam ponere animam, quam sibi commissam perdere ovem. Ad hæc commota plebs Catholica, sævire contra Arianos cœperunt: quibus Dionysius, venerandæ memoriæ Episcopus, sic placido effatus est ore: Non est pro divina religione armis certandum; sed dictante Spiritu sancto d docemur, mulcere placidis pectora dictis, & regere animos, summa pietate, furentes. Sic ait, & dicto citius placat sævientium iras.
[12] Post hæc Arianorum primi, videntes Dionysii constantiam fidei, [S. Eusebius ad subscribendum solicitatus] & robur mentis, & fortitudinem spiritus, nil ei persuadere audentes, versi ad Eusebium sunt; quatenus, si possent, ejus mentem ad damnationem Athanasii revocarent. Sed ille, cui cum seculo nihil, cui cum iniquitate nulla societas, cui pro justitia nullum fatigationis impedimentum, his verbis allocutus est eos: De fide nunc in ecclesia agimus: si dura deponitis e corda, & caliginosam nubem a vestris projicitis mentibus, ut ad agnitioem nostræ fidei revertamini; statim percurrentes, ad eum locum, [id generose recusat;] ubi Athanasius morari videtur, properemus: si reus est criminis, primus in eum damnationis sententiam fero. Commota hac responsione plebs Arianorum, inquit: Aut da sententiam in Athanasium, aut nos in te damus sententiam. Quibus Eusebius sanctus: Vos pro fide non vultis subscribere; & mihi suadetis damnare fratrem meum sine causa? Qui accensi dementia, in plebem eum extrahere nitebantur, dantes supra eum sententiam.
[13] [Nicænam fidem cum Dionysio professus,] Hæc cum agerentur inter Eusebium & plebem; fideles omnes qui intra ecclesiam erant, hæreticos quosque expulërunt, his eos vocibus insequentes: Heretici exeant: Ariani exeant: perversorum dogmatum auctores recedant. Pax Dionysio, pax Eusebio, per quos Ecclesiæ salus præstatur. Remota seditione, allatum volumen, Catholicæ fidei, apud Nicæam urbem promulgatæ, continens dogma, a Dionysio Præsule atque Eusebio subscriptum est: inter quos aderat quidam Episcopus, nomine f Germinius, qui se ab hac fide non recedere asserebat. Cui responsum est, ut si defendere cuperet, scripti affirmatione probaret. Ita, inquit ille, vox mea mihi testis erit.
[14] Igitur fideles omnes Dionysium Eusebiumque petebant, [Lucifero intra Palatiū detento,] quatenus & Lucifer a Calaris Sardiniæ Episcopus, intra ecclesiam, cum ipsis adesset. Quibus Dionysius sanctus, Lucifer, inquit, ut nobis patet, ab Arianis comprehensus, clauso tenetur [Palatio]: putant enim quod ei, abstruso a nobis, periculosum aliquid ingerere possint; nescientes quod unus atque idem spiritus operatur in cunctis, & dividit cuique prout vult donum gratiæ suæ: quamvis enim nostris arceatur obtutibus, Christi Jesu præsentiam ei credimus non deesse. Tunc S. Dionysius thronum scandit Sacerdotalem, quatenus ab omnibus tractans audiretur. Et cœperunt se Ariani intra ecclesiam cum Catholicis miscere, ita ut Episcopi illorum g Tribunal conscenderent. Quo viso, Dionysius secessit ab illis: plebs quippe Catholica, non ferens tantam Arianorum instantiam, [pellunt ab ecclesia Arianos Catholici] compellebat eos exire ecclesiam; [dicens] non debere eos ecclesiæ gremio residere, qui maculoso crimine se suosque fœdarent; neque dignum esse intra sacras ædes persistere [illos], qui [aures] non accommodant fidei, quam Spiritu sancto dictante, ore editam Apostolico, universalis Ecclesia prædicat. Quibus expulsis, obseratis januis, Dionysium, ut Missam faceret, postulabant.
[15] Rite peractis divinis Sacramentis, plebs, immensas Deo gratias agens, dicebat: Jesu bone, scelerum indultor, tibi mortalis lingua laudes promit, tuos qui sic nitore circumdas, cultores sacros tuens a malis. Ajebant iterum: Hic maneamus, [in eaq; cum Episcopis pervigilant;] atquc noctem pervigilem ducamus; ne forte fur ille sævus custodiam irrumpens, per noctis tenebras dilaceret quemquam. Factumque est ut tota nocte in hymnis & canticis Deo vacarent; quatenus superveniente luce, & ipsi luminis invenirent cultores. Lucescente igitur die, advenit Germinius cum Eusebio h eunucho: cumque de Arianorum sævitia quædam improbe loqui voluissent, ita ut quæ illi sævissime agerent, iste digna putaret, & Germinius jam tribunal conscendens resideret; ingrate ferentes religiosi viri, a xisto i eum dejicientes, [abstraxerunt] cum eunucho, [& ita] ecclesia sunt ejecti: [ac mane regressos] oportebat enim inutilia vasa non solum projici, sed etiam confracta & conculcanda derelinqui: nam
Qualis apes æstate nova per florea rura
Exercet sub sole labor, cum gentis adultæ
Educunt fœtus … & agmine facto
Ignavum fucos pecus a præsepibus arcent:
haud aliter fervebat opus, crescebatque victoria, dum Christi athletæ viriliter pro fide certarent.
[16] Missa demum epistola est a Lucifero, Catholico Episcopo, ex Palatio, ubi tenebatur a Rege, Dionysioque & Eusebio porrecta, [legendæque Luciferi epistolæ obstrepentes] quam plebs ut sibi legeretur postulare cœpit. Facto itaque silentio, accersito Notario, ut legeretur imperatum est. Quo legente, Ariani non sunt passi audire, sentientes eam eorum præstare impedimentum errori: qui turbulenter strepere cœperunt, ut sibi & aliis auferrent copiam audiendi. Dum hæc Arianis facientibus mora tenderetur, Dionysius Episcopus dixit: Apertius datur intelligi, [iterum abigunt.] universos hos [hæretico] dogmati subjacere, eo quod fidem sacram continentem epistolam contemnunt audire. Cumque Phœbus, diei transacto cursu, visere nobis incognita, sibi cognita loca cœpisset, & horrentibus tenebris nox visa mortalibus esset; fugatis de ecclesia Arianis, fidelibus lecta epistola est k.
ANNOTATA.
a Scilicet, Episcopis intra velum, ut mox indicatur, consultantibus, in anteriori templi parte consistebat populus.
b āpla. an, apostolica?
c Videtur indicari schisma, inter Arianos & Semiarianossecutum: qui Semiariani pro ipsis Catholicis quodammodo dimicaverunt; sed quia ad unitatem Ecclesiæ redire neglexerunt, Arianis tandem succubuerunt.
d Mombrit. & Mss dica.
e Abundat ibidem, pectorum.
f Germinius, Sirmiensis Episcopus, in Photini depositi locum subrogatus, qui deinde post annum 364, quando adhuc Arianis adnumerabatur, scripta confeßione, quæ apud Hilarium in fragmentis extat, tantum non Catholicum se probavit.
g Intelligitur locus circa altare, Italis etiam hodie Tribuna, Græcis τὸ ἱερὸν βῆμα.
h Eusebius, Palatii Præpositus, totius Arianæ factionis columna, primus Ministrorum Constantii, a Iuliano Apostata occidi posthæc jussus, Deo & hominibus debitas multorum scelerum pœnas dedit.
i Ita corrigo pro eo quod Mombr. & Ms. habent Sistro.
k Totum fere Caput & sequentis Capitis pars prima ac præcipua, videntur accepta ex aliqua antiquiori Vita Auctoris valde accurati. Similia potuit etiam scripsisse S. Hilarius, in libris ad Constantium aut in opere Historico, quorum fragmenta dumtaxat habentur.
CAPUT III.
SS. Eusebii, Luciferi & Dionysii exilium: hujus in eo mors.
[17] Transacta denique nocte, fulgido polo luciferi nitor a coruscans, [& solis] aurea lux mundo refulsit. Tunc Palatini Optimares aditus ecclesiæ implerunt: [quod b videns] S. Dionysius, insignis meritis & aptus copia fandi, [Postridie reversos increpat Dionysius,] egressus ad eos dixit: Non puto absque seditionis piaculo inconsueta vos occupasse loca: sed, quæso, Arianorumsubversione, an vestri consilii sibi astutia feceritis, intimate. Illi autem, conscii sibi talemque cognoscentes virum cui etiam arcana patescunt pectorum, silebant, & frigidæ linguæ c hærebant faucibus, arrectisque auribus stabant: hæretici vero, sui livoris infamiam sentientes, confusi foris ab ecclesia restiterunt. Post hæc venerunt eunuchi tres, sciscitantes Dionysium ceterosque Episcopos, quid vellent Imperatori suggerere: qui nihil se necessarium habere dixerunt, quam cum hæreticis de fide disceptandum, Luciferumque sibi copulandum.
[18] Redditus [ergo est] ecclesiæ Lucifer, & dimissus Palatio, [ideoque] gratias divino Regi plebs innumeras referebat. Tunc Dionysius, [Catholicos animat:] dignus Deo habitu & sanctitate, hæc turbis dixit: Ecce jam triduo in ecclesia commoramur, nemo tamen Arianorum ad disceptandum properare videtur, in tantum corde obtusi, ut neque nostram nobiscum defendant fidem, neque suam errantem abjiciant d. Missum quoque ab Imperatore est, Eusebium, Luciferumque atque Florentium accersendos: quibus ductis ad Palatium, Dionysius in ecclesia est relictus. Ubi cum corda fidelium superni roris rigaret pinguedine, & æternæ vitæ pabula eorum mentibus subministraret, Palatio exhiberi jubetur.
[19] [ad Palatiū accedere renuit,] Sed Dionysius, cui nec blanditiæ suasionem, nec terror timorem ingerere poterat; iturum se ad Palatium denegavit, dicens: Præsto sunt conspectui Regis Catholicæ fidei verissimi assertores, & Arianæ impietatis maledici obtrectatores; nemo tamen vestrum putet, quod in numero bellatorum celebretur victoria. Sic quippe Dominus in Euangelio promittit dicens: Cum statuti fueritis ante conspectum Principum, propter veritatem nominis mei, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini: dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini. [Mat. 10, 19] Ego quidem, ut cernitis, plebem intra ecclesiam perseverantem relinquere nequaquam possum. Quo audito, hi qui missi fuerant ad Palatium sunt regressi. Cumque hoc renuntiassent Imperatori, ex Dei nutu dimissi Palatio Eusebius, Lucifer & Florentius, pariter cum plebe ad ecclesiam regressi sunt.
[20] [& in ecclesia perseverat:] Positis autem in ecclesia agnitum consilium est, quatenus sequenti nocte raperentur de ecclesia, atque in exilium dirigerentur. Quas minas in nullo pertimescentes orthodoxi Episcopi, hymnis & laudibus consurgentes glorificabant Deum, dicentes, Tu es, Domine omnipotens; scrutator cordis, tu mentis inspector, tu tuorum defensor servorum: in te confidentes, non timemus quid faciat nobis homo. Hæc cum dicerent, facto impetu ab Eusebio eunucho, [sociis Episcopis tribus in custodiam abductis,] apprehensi sunt de fidelibus viris numero centum quadraginta & septem: cum quibus quidam de Sacerdotibus & Clero vincti, intra Thermas e Herculianas reclusi sunt: Florentius vero & Lucifer Episcopi, apud Tribunum Cajum; Eusebius, Tribuno Galbioni custodiæ traditus est.
[21] [frustra ad eos damnandum solicitatur:] Perseverante Dionysio intra ecclesiam, advenerunt Ariani simul cum Palatinis Comitibus; & ingressi domum Dei, cœperunt persuadere B. Dionysio, quatenus sententiam daret in Episcopos quos ceperant. Ille vero divino fretus auxilio, ita respondit: Ego magis compellor illis conjungi, qui pro religione fidei in custodia retinentur detrusi, quam maledico in eos ore sententiam dare. Hesterna & nudius tertius confusi, recedentes ab ecclesia, etiam invitati, ulterius non venistis. Sed tantum valet ferrea frons & cor lapide durius, ut soli confusi non erubescatis, solique approbetis quæ reprobant universi. At illi, verba ipsius quasi vana rejicientes, & bene opposita insana mente reproba sentientes, damnationis in eum sententiam applicant… f.
[22] [Tum quidam] Cæcilianus g nomine, sectæ Arianorum Episcopus, Tribunal conscendit, [plebemque exemplo,] ut in populo faceret verbum. Quod cernentes religiosi viri, quamvis pauci inter plurimos, tantam non ferebant insaniam; [&] credentes non debere humano h uti auxilio, ubi divinum non deerat præsidium, eodem Cæciliano pulso, ecclesiam exire hæreticos compellebant. Sequenti igitur die ex more venerunt Ariani, deferentes secum plurimas oppositiones, quatenus veterani eorum callidissime possent persuadere Dionysio, orta contentione valedissime repugnanti: [sed] victi recesserunt. Quibus recedentibus, sanctus vir Dionysius Episcopus plebem ita est allocutus: [& verbis confirmans:] Constantes estote, & preces ad Dominum fundite, ne forte ille zizaniorum sator, irrumpens ovile Dominicum, quemquam de gregibus cruento dilaniet ore. Stemus viriliter, non timentes hominem, qui potest corpus occidere, animam autem trucidare minime valet.
[23] His dictis advenit Datianus, Decurio Castrensis, Dionysium Palatio accersendum: [cogitur ad Palatium ire:] qui distulit ire. Sequenti autem die, primo diluculo, devenerunt Optimates, Dionysium Palatio exhibendum. Egressus autem ecclesia, dixit ad plebem: Ecce ego Regis præsentabor obtutibus, vos cum omni patientia divinis lectionibus cordis flectite aures: quidquid autem gestum fuerit, vobis renuntiabimus. Ingressus est [igitur] B. Dionysius Palatium, & advenientes Ariani altercari cœperunt. Cumque diu mora esset, & plebs intra ecclesiam posita, quid in Palatio ageretur, [quo cum etiam plebs accurrisset,] nesciret; accepto consilio, uti cum suo Pastore in defensione fidei perdurarent, perrexerunt ad Palatium. Erant ibidem tam viri quam mulieres, pro religione concertantes. Conglobati demum Ariani simul cum Valente insurgebant contra Dionysium Episcopum: quo viso mulieres religiosæ clamare cœperunt, dicentes, Ariani recedant, contemptores divinæ legis abjiciantur.
[24] Diu hæc agentes, egressus est Dionysius ad eos: & imperato silentio, dixit: Congruum Imperatori esse videtur, [tumultum compescit:] ut paucis transeuntibus diebus, facta iterum conventione, de fide agatur. Tunc inquiunt religiosi viri simul cum mulieribus: Huic præcepto libenter flectimus colla, suspensa tamen Valentis & Ursatii communione. [Deinde] regressus Dionysius in ecclesiam, [& ad ecclesiam remissus,] thronum Sacerdotalem conscendit, divinæ lectiones legi cœperunt, ac post hæc Missarum solennia celebrata sunt: cumque omnes Corporis & Sanguinis Christi consecrationi participassent, & populus ab ecclesia dimitteretur; raptus Dionysius a Consulibus, atque hospitio i Castrensis reclusus, [noctu rapitur in exilium:] sicque per opaca noctis silentia exilio destinatus est, intrepidus carpens ignotum iter.
[25] Deveniens autem provinciam Armeniam, civitate Arreicio, ita brevi atque angustissimo carcere clausus est, ut esset, sicut fama k comperimus, omni habitaculo l brevior. Ita autem sanctitatis ejus cumulus per totam Armeniam provinciam effloruit, ut nemo eum dubitaret Apostolorum esse consortem. Quisquis enim infirmorum eum visere potuisset, [ubi miraculis clarescit,] procul dubio sanus abibat; & plerique, ab eo benedictione mandata, convalescebant. Per idem tempus præceptum est ab Imperatore Constantio, ut S. Dionysius Episcopus omni cum honore suæ Sedi restitueretur. Denique vir Dei egregius exegit votis, ut in exilio vitam poneret; [& mori præoptat.] ne regressus, confusa institutis infidelium studia m plebis aut cleri inveniret: meruitque hanc gratiam, ut pacem n Domini tranquillo effectu secum referret, atque in exilii locis propiore Martyrii titulo vitam exhalaret.
[26] Sed quid nos inertes tanta prærogativa Confessoris præcipui volumus facta rimari; cujus gesta mortalis fateor lingua nulla potest explicare? o Vigiliis & orationibus noctibus diebusque continuabat opus, [Pie defuncti corpus,] nullumque vacuum ab opere Dei tempus duxit, quo vel otio indulserit vel ab operatione cessaverit. Videbantur in eo cuncta esse majora, quam verbis os posset effari. Cumque jam Dominus omnipotens Confessorem suum intra cælestis regni gaudia collocare voluisset; defecto macie corpore, incurrente ægritudine, vitam finivit; & mutata luce spiritu cælestis carpsit … p Sic ex Dei nutu, per Aurelium vitæ venerabilis Episcopum, quamvis corpus examine civibus redditum est: [refertur in Italiam.] & quamvis viventi tanto viro communicare immeriti q fuimus, patronum defensoremque sentimus in æthere. Adveniens itaque r Mediolanum, summa cum veneratione susceptum & venerabiliter tumulatum est. In quo loco, meritis Sancti s viri sedule concurrentibus, multa exuberant beneficia, quæ ad laudem nominis sui Christus Jesus Dominus noster, meritis S. Dionysii, fidelibus quotidie præstat.
[27] Ego enim t revera veniam flagito ab his quicumque legerint: & opto, ut æquo animo ferant, si aures eorum vitiosus forsitan sermo perculerit: quia regnum Dei, non in eloquentia, sed in fide constat: non enim mundo per oratores, sed per piscatores, salutem intulit Christus. Quæso etiam, Christi inclite u Sacerdos, ut mihi tuo famulo impetrandæ veniæ præstes effectum; quatenus peccatorum meorum mole fugata, sit mihi præmium tartaream vitasse gehennam, præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Mombr. & Mss. Lucifer nitore coruscans.
b Iidem, Sanctus videlicet Dionysius.
c Iidem hærentes.
d Florentius, inter eos qui Sardicensi Synodicæ ex Hispania post Hosium subscripserunt, nominatur apud Athanasium in Syllogo seu Apologia 2: apud Hilarium vero in fragmentis, inter subscribentes judicio Synodi jam dictæ, tertio omnino loco legitur Florentinus ab Spanis de Emerita: quem omnino credimus hic adfuisse pro Hosio, gravem ætatem merito excusante; & primas inter suæ nationis Episcopos tenuisse. Vtinam vero etiam tenuisset constantiam fidei, qualem hæc initia promittebant! Marcellinus & Faustinus in suo precum libello narrant, quia cum Hosio post lapsum communicarit, ab sua Episcopali Sede ter excussum, elatum denique esse mortuum. Quid si in ipso exilii adeundi articulo, adhuc Mediolani existens, defecerit; eoque indignus habitus sit, quem scriptores alii tribus Confessoribus adnumerarent? deinde vero, postquam etiam Hosius lapsus esset, divinam passus sit ultionem, ut ejus sic puniti exemplo permotus Hosius ad pœnitentiam revocaretur?
e De his Vghellus initio Tomi 4, col. 20, Thermæ, Maximiani Augusti ædificium, & templum Herculis, fuere ubi nunc est ædes S. Laurentii.
f Omitto obscura hæc & depravata: ut parcenti retroversi ingrati parcere ignorant. In Mediolan. est, Parcenti retroverti.
g Cave hic magnum Cæcilianum intelligas, Carthaginis Episcopum, laudatum ab Athanasio, & Nicæni Concilii Patribus annumeratum a Gelasio Cyziceno: quem grandis sua ætas facile ab exhibenda tam procul præsentia sua potuit excusare: cujus tamen Sedis hic Episcopus fuerit non est facile nominare, quandoquidem inter septuaginta tres Arianos Episcopos, qui Pseudo-Sardicensi Synodicæ contra Athanasium & contra Synodi Sardicensis sententiam subscripsisse inveniuntur, apud Hilarium in fragmentis, nec unus quidem Cæcilianus nominetur, aut alio viciniori nomine, quam sit nomen Sabiniani Episcopi a Chatimera, urbe æque ignoti nominis & de mendo suspecti, ut sunt ibidem nomina plurima mendosißime scripta.
h Forsitan, niti.
i Etiam apud Athanasium in epist. ad Solitarios Hesychius Castrensis (Græce Καστρίσιος) cum Musanio Comite, tamquam præcipuæ in Aula potestatis, nominantur. Notum est autem ipsam Principis Aulam sive Curiam Castra etiam dicta fuisse: cumque superius legatur Datianus Decurio Castrensis; omnino intelligendus videtur aliquis, sub potestate Præfecti Aulæ, sub se habentis plures decurias militares cum suis Decurionibus, qui per vices ibi custodias agebant.
k Hic modus loquendi videtur significare famam, e longinquo quidem loco, sed non a longo tempore seu per traditionem majorum, acceptam: quod auget hujus Vitæ auctoritatem, tamquam a coætaneorum scriptis haustæ quoad duo postrema capita.
l Ita Ms. Mediol. cum alibi habeatur, omni habitacula biternorum, quod nullum sensum facit.
m Locum ex Ambrosio acceptum, & hic ita corruptum, ut legeretur, pedibus (in Mediolan. Plebibus) aut Clericis, ex ipso correximus, mirati, hæc tantum, & non plura Ambrosii de Dionysio loca, quæ in Commentario prævio dedimus num. 8, huic Vitæ inserta haberi.
n Omitto hæc verba, & vexillum confessionis, quia hæc apud Ambrosium alio spectant. Videtur hic potius pax æterna intelligi, quam moriendo obtinuit Dionysius; quam temporaria illa, quam mortuus Ecclesiæ suæ videri potest meruisse.
o Vehementer suspicor, in antiquiori Vita, omißis intermediis quæ sub Ariberto adjecta videntur, cum superiori numero fuisse sic continuatum textum: Benedictione mandata convalescebant. Vigiliis & orationibus &c. apparet enim liquidiora sic esse omnia, & ita semel tantumnarratur mors: quæ alias haud satis apte inculcatur bis.
p Notavi… quia existimo excidisse aliquid de legatione vel litteris Ambrosii pro recipiendo ex Armenis corpore; hoc enim indicat conjunctio, Sic, quæ tamen potest etiam referri ad mortem; & ita nihil deesset.
q Suspicari quis posset, hæc esse verba S. Ambrosii, desumpta ex sermone in funere S. Aurelii: ipse enim Dionysium numquam vidit, ast in populo multi supererant, qui viventis communione fruiti erant.
r Olim forte legebatur Cassanum. Nec est nobis nova ista mutatio nominis, sed sæpe alias deprehensa; quando is, cujus Vita denuo rescribitur aut interpolatur, alio in loco olim quievit, quam ubi a multis retro annis ipsum honorari novus scriptor invenit. Ita ad hunc quoque diem, in Vita S. Zentii Bleræ sepulti, notavimus scriptum nomen Spoleti, quo corpus translatum credebatur.
s Quid si legatur S. Aurelii? qui ibidem ad corpus vivere ac sepeliri voluit; ne alis merita S. Dionysii bis nominentur.
t Neque hæc satis cohærent cum præcedentibus, ut rursum aliquid omissum videatur a festinis librariis.
u Sanctumne Dionysium, an Archiepiscopum cui Vitam inscripsit, alloquitur auctor? Credo potius quod S. Dionysium.
DE SANCTO ZENOBIO,
EPISCOPO FLORENTINO IN TVSCIA.
SEC. V.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus cultu & Vita male S. Simpliciano tributa, antiqua tamen
& a S. Antonino atque Laurentio Amalphitano rescripta: item alia
duplici, a Joanne Aretino & Raphaële Volaterrano edita.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
AUCTORE D. P.
Sanctus Zenobius, urbis Florentinæ civis natus est, Episcopus mortuus, & hactenus Protector ac Patronus solenni ritu colitur XXV Maji: [Colitur 25 Maji,] quo die ad altare ejus suas defert oblationes Senatus, primas ea in functione gerentibus Nobilibus, prognatis ex Hieronyma gente. Nam, attestante Ferdinando Vghello in Archiepiscopis Florentinis, constat Hieronymam gentem, ubique & semper, summæ dignitatis fuisse familiam, quæ præter cetera decora merito gloriari possit S. Zenobium habuisse alumnum; cujus sanctitatis radiis & patria Florentia Hieronymaque gens mirifice nobilitatur. Ea nos optaremus, ad Gentis Hieronymæ decus, ex antiquis Actis posse stabilire; soliti alias flocci pendere adinventiones novas, & duorum ut summum seculorum adulatione firmatas, quibus antiqui omnes Italici Sancti inter familias, hoc tempore quidem nobiles, sed ante non multa secula ignotißimas plerasque, distribuuntur. Huc accedit quod Capitaneus Cosmus della Rena, in paucis talium scientißimus, probasse se existimaverit, duorum Synonymorum Episcoporum memorias confusas fuisse; & S. Zenobium, fundatorem ecclesiarum s. Michaëlis in Passiniano & S. Gervasii in civitate Florentina, utramque intra veteres terminos diœcesis Fesulanæ, licet nunc ad Florentinam pertineant, spectare ad S. Zenobium, ejus nominis primum Episcopum Fesulanum sub finem seculi IX; quem præfatus Cosmus credidit ad Hieronymianam familiam pertinere, & consequenter hujus potius quam alterius esse annulum, qui seculo XV commodatus Ludovico XI Franciæ Regi, lepra laboranti, ab eodem, post obtentam sanitatis gratiam, remissus est aurea capsa donatus, & apud Hieronymos asservatur.
[2] [Velut ex gente Hieronyma natus?] Memoria S. Zenobii Florentini celebratur in hodierno Romano Martyrologio per hæc verba: Florentiæ natalis S. Zenobii, ejusdem civitatis Episcopi, vitæ sanctitate & miraculorum gloria conspicui. Similia ante Baronium in suis Martyrologiis scripserant Bellinus, Grevenus, Maurolycus, Molanus, Galesinius, aliique post Florentina Martyrologia tam typis cusa quam manu exarata. Prima ejusdem Translatio recolitur XXVI Ianuarii, quemadmodum ibi inter prætermissos diximus. Ad explicandam autem singularem Florentini Cleri ac Populi erga hunc suum Sanctum Patronum venerationem, facit Ms. vetus ecclesiæ istius, cui titulus, Mores & consuetudines Canonicæ Florentinæ, ubi sic legitur: In festo S. Zenobii pulsamus Vesperas, Vigilias, & Matutinum quatuor vicibus, sicut in summis Festis. [solennissimo plane ritu:] Ecclesia mundetur per totum, lampades abluantur, & ornetur ubique in ecclesia, præcipue subtus voltas, & in medio navis ecclesiæ: sedes pro Clericis ante voltas præparentur. In Vesperis vero, Vigilia, & Missa omnes Clerici de civitate debent interesse. Totum Officium, diurnum scilicet & nocturnum, ante ipsius altare hodie & per totam Octavam facimus. In mane vero, post dictam Missam populi, pulsentur omnes campanæ ad prædicationem Episcopalem, vel alterius si non adest Episcopus. Facta prædicatione convenimus omnes in ecclesia S. Joannis, ibique dicimus Tertiam. Interim præparatur Episcopus cum sacris Ministris: quibus præparatis, Cruce præcedente, & cereis ad ultimum coram Episcopo ordinatis, procedimus de ecclesia S. Joannis in ecclesiam S. Reparatæ, ubi requiescit corpus Beatissimi Patris nostri Zenobii; ibique Missam dicimus, cantantes in Processione Responsorium, Jam non dicam vos servos, de Apostolis, scilicet quia ipse fuit noster Apostolus. Et hoc modo usque hodie duæ tunc Missæ cantantur: Senatus item Populusque, ad cereorum oblationem ex veteri instituto faciendam, die eodem procedit.
[3] Silvanus Razzius Abbas Camaldulensis, tomo 1 de Vitis Sanctorum Hetruscorum Italice editis pag. 74, profert Vitam, scriptam, ut ait, a S. Simpliciano, Episcopo Mediolanensi & successore S. Ambrosii. Ioannes Petrus Puricellus multam se frustra operam posuisse, [Vita perperā supposita S. Simpliciano,] ut hujusmodi Vitam nancisceretur, scribit in sua Dissertatione Nazariana cap. 49 sub finem. Merebatur certe, ut magno studio requireretur, quæ tantam præseferebat auctoritatem, quantam conveniebat esse oculato testi, sic concludenti scriptionem suam. Anno quinto suæ dormitionis corpus ejus, scilicet S. Zenobii, a Basilica Ambrosiana (ea scilicet, quam ejus rogatu S. Ambrosius Florentiæ consecrarat, sed quam vix credas sic appellatam tam cito fuisse) translatum fuit die septima Februarii, ad majorem ecclesiam S. Salvatoris, ubi antea ipse sepeliverat Eugenium & Crescentium: ibique, juxta corpora ipsorum & aliorum Sanctorum, jacet honorifice collocatum. Facta sunt autem hæc, residente ipsa in civitate Andrea Episcopo, viro magnæ sanctitatis & honestatis. Et ego Simplicianus senex, servus Jesu Christi, vocatus Episcopus, quod oculis vidi & auribus audivi a Domino Ambrosio Episcopo Mediolanensi, antecessore meo, curavi scribere fideliter; ut tantorum virorum merita non maneant sub modio, sed supra candelabrum, ut luceant, ad laudem, gloriam & honorem D. N. Jesu Christi, cui est laus, gloria & honor, in secula seculorum. Amen. Sed quanto clausula hæc fidentius Auctorem Episcopum & Ambrosii successorem facit, tanto minus meretur recipi. Sanctum enim Simplicianum ipsi S. Zenobio fuisse præmortuum, evidentißime docet Paulinus in Vita S. Ambrosii; [ante S. Zenobium mortuo.] ubi ista habet: Defuncto eo, S. Ambrosio, non alius illi successit in Sacerdotio, nisi is, Simplicianus, quem ille bonum senem trina voce signaverat. Cui Simpliciano Venerius, quem supra memoravimus, successit: ac deinde, descripto obitu ac funere S. Ambrosii, addit, quæ Laurentius Almalphitanus in Vita S. Zenobii num. 7 transcribit, his verbis: Intra Tusciam vero civitate Florentia, ubi NVNC VIR SANCTVS ZENOBIVS EPISCOPVS EST, quia promiserat se sæpius visitaturum; frequenter ad altare… visus est orare, sicut ipso sancto viro Sacerdote Zenobio referente didicimus. Hæc Paulinus, aperie ac diserte restatus, S. Zenobium post mortem S. Simpliciani aliquamdiu in vivis fuisse: proinde aliquis alius revera illius Vitam conscripsit, forte Simplicius aut etiam Simplicianus appellatus, & mox creditus Episcopus Mediolanensis, quasi illud nomen nulli alteri potuisset imponi.
[4] Interim cum S. Ambrosius, sicut docuimus post Catalogos Romanorum Pontificum ante Tomum 1 Aprilis, obierit anno CCCXCVIII, [incertum quamdiu,] & S. Simplicianus non multo plus quam biennio Episcopatum tenuerit, sequitur S. Zenobium, totius ut minimum seculi IV spatium vivendo transgressum fuisse, & seculum V inchoatum vidisse, incertum quousque. S. Antoninus Tit. 10 Cap. 12 defunctum ait tempore Innocentii I Papæ, anno scilicet ab incarnatione Domini CCCCXXIV. Sed Innocentium constat anno CCCCXVII e vivis exceßisse. Blasius Monachus id accidisse scribit, anno Domini CCCCXXV, tempore Theodosii & Honorii Imperatorum. Verum quia Theodosius senior obiit anno CCCXCV, rectius scripsisset, Honorii & Theodosii, intelligeretur Junior; sed neque sic salva essent omnia, obiit enim Honorius anno CCCCXXIII. Blasium nihilominus secutus Raphael Volaterranus in Vita adhuc inedita, scripsit eum, quem legebat mortuum ætatis suæ anno nonagesimo, natum fuisse VI Kalendas Februarii, salutis anno quinto & trigesimo supra trecentesimum. Senior istis omnibus, Laurentius Archiepiscopus Amalphitanus, mortem S. Zenobii adscribit Arcadii & Honorii temporibus, quæ se extendunt usque ad an CCCCVIII, quo Arcadius obiit. Et hoc secuti fuerunt illi, qui curaverunt a tempore immemorabili Florentiæ sculpendam inscriptionem, ab Vghello Col. 25 aliisque sic relatam, [& verosimiliter annis multis.] ut anno XI Imperatorum istorum, dies XXVI Ianuarii componatur cum Feria V, quæ omnia notant annū Christi CCCCV, habentem litteram Dominicalem A. Inscriptio tamen illa sic habet: Anno ab incarnatione Domini CCCCVIII die XXVI Januarii, tempore Imperatorum Arcadii & Honorii anno XI, Feria V, dum de basilica S. Laurentii ad majorem ecclesiam Florentinam corpus S. Zenobii Florentinorum Episcopi feretro portaretur, erat hoc in loco ulmus arbor, arida tunc existens; quam cum feretrum sancti corporis tetigisset, subito frondes ac flores miraculose produxit: in cujus miraculi memoriam, Christiani civesque Florentini, in loco sublatæ hinc arboris, hanc columnam cum Cruce in signo notabili erexerunt. Econtrario Clemens Mazza, describens secundam Translationem corporis. factam anno MCCCCXXXIX, ait; quod hinc usque ad primam, subductis accurate calculis, inveniendi sunt anni mille ac decem: atque adeo in ejus sententia mortuus esset S. Zenobius anno CCCCXXIV. Certe nulla ratio cogit S. Zenobium, si vixit annis LXXXX, citius mortuum dicere: nam etiam sic fuisset quadragenarius, quando amicus ejus S. Ambrosius fuit creatus Episcopus, adeoque illi ætate par, qui potius multo junior deberet concipi, quando ab Ambrosio jam Episcopo fuit S. Damaso commendatus, etiamnum juvenis ut videtur. Quare valde propendeo, ut non diu ante annum CCCCXXXX mortuum fuisse S. Zenobium existimem; nam etiam sic totis L aut pluribus annis fuisse Episcopus Potuisset.
[5] Ceterum, licet negemus, ab eodem qui S. Ambrosii Vitam scripsit Simpliciano, scriptam quoque esse Vitam S. Zenobii; putamus tamen, [est tamen scripta eodē aut sequenti seculo,] eam scriptam esse eodem quo hic obiit, vel saltem sequenti seculo: & causam id opinandi habemus, quod qui antiquiorem Vitam transcripserunt Antoninus & Blasius præmemorati, ut mox dicemus, agentes de ecclesia Cathedrali, ad quam quinto post Sancti obitum anno facta est Translatio corporis, a tunc suburbana S. Laurentii ecclesia, illam nominent ecclesiam S. Salvatoris: quod nomen cum ipsa ecclesia & civitate desiit, quando Italiæ populator Totilas sub annum DXLV omnia ibi solo æquari jußit, occiso etiam urbis Episcopo Mauritio. Quæ deinde a fundamentis nova extructa ecclesia est, B. Joannis Baptistæ vel Reparatæ Martyris nomen tulit; uti constat ex instrumento donationum illi factarum a Specioso Episcopo, anno XII Luitprandi Longobardorum Regis Indictione VII, qui fuit annus Christi DCCXXIV, uti apud Vghellum videre licet: quod autem ad S. Joannem Baptistam addita fuerit S. Reparata, suspicionem mihi præbet, auctorem novæ fabricæ fuisse Episcopum Reparatum, qui anno DCLXXIX interfuit Concilio sub Agathone Papa.
[6] Verum cum hæc ipsa ecclesia, aut saltem ejus sacrarium, cum libris in eo contentis deflagrasset post annum æræ Christianæ millesimum, [& an. 1030 credebatur omnino periisse,] nullum sciebatur amplius superesse Florentiæ Vitæ illius antiquæ exemplum; adeo ut, cum illuc deinde venisset Laurentius, Amalphitanus (ut dixi) Archiepiscopus, anno MXXX ordinatur a Ioanne XX (de quo pluribus agendum nobis ante Vitam S. Gregorii VII hoc die num. 13) & Canonicorum rogatu rescribendam illam suscepisset, ut infra videbimus; necesse habuerit eorum inhærere, relatui, qui se legisse antea meminerant. Sic enim num. 7 interfatur: [quando eam ex auditu rescripsit Laurent. Amalphitan. Archiepisc.] Porro ne minoris esse videantur auctoritatis hæc, quæ a religiosissimis quibusdam didicimus, qui veridice asserebant hæc antiquitus fuisse descripta, sed incendio quod casu contigit esse consumpta &c. Interim quæ plane amissa Florentiæ credebatur, alibi reservata & subsequentibus seculis est inventa, non æque feliciter, uti intelligi potest ex Prologo compilatoris cujusdam, ante Legendarium, quod in Bibliotheca Laurentiana reperimus, in membranis scriptum, Pluteo XX: quem Prologum, alias usui futurum, juvat hic intexere.
[7] Quodam die convitatus in Cathedrali ecclesia civitatis Florentiæ, [Alius corruptam nactus,] ad prædicandum populo in vulgari solennitate Patris almi Zenobii, olim Antistitis nostri; cum ejus Legenda non esset in compilatione nova, procuravi aliunde suscipere. Qua obtenta, sic erat, scriptorum (ut reor) vitio, corrupta, quod pauca poteram percipere ipsius (ut volebam) mirificæ sanctitatis. Tractus igitur ejus amore, qui mihi a puerilibus fuit devotus præcipuus, decrevi ejus legendam scribere, [innovavit, aliisque Legendis præposuit] nec non aliorum plurium; resecatis superfluis, corruptionibus submotis, aliquibus (non mutatis substantialibus) superadditis ad ornatum, quæ ipsius non dubitavi congruere sanctitati: quod, Deo prævio, labore peregi multiplici; pro modulo scientiæ quidem meæ, præmittendo facta eorum, quorum corpora sepulta erant in ecclesia Florentina; non omissis pari passu, prout decuit meo judicio, Fesulanæ: additis etiam aliquibus Extravagantibus a compilatione tam nova quam antiqua, eorum visa inæstimabili Christi nomine probitate. Sume quisquis es avidus collectum ex diversis libris anxie, levi stylo narratum lucide, ad vitationem laboris ex his prædicare volentium, Christi caritas colligere quod coëgit: corrigendo, absque detractionis vitio, corrigenda, siqua inspexeris, pro libito voluntatis.
[8] Ut autem occurrat facilius quod exposcis, sub
titulis infrascriptis reperies quod intendis
De S. Zenobio Ep. & Conf.
De S. Eugenio Confessore. [(uti patet ex earum elencho)]
De S. Joanne Gualberto Abb.
De S. Bernardo Ep. & Confess.
De S. Emundo Ep. & Confess.
De S. Galgano Confessore.
De S. Miniate Martyre.
De S. Romulo Ep. & Mart.
De S. Euphrosyno Ep. & Confess.
De S. Alexandro Ep. & Mart.
De S. Donato Ep. & Confess.
De S. Reparata V. & Mart.
De S. Octaviano Confessore.
De S. Fridiano Ep. & Confess.
De XI millibus Martyrum.
De S. Martiali Ep. & Confess.
De S. Andrea Confessore.
De S. Benigno Abbate.
De S. Virdiana Eremita seu Cellana, in castro
Florentino.
De S. Lucensi.
De S. Fina.
In calce libri subjungitur: Scriptum manu peccatoris cujusdam, [nomine Blasius.] nomine Blasii, indignissimi Sacerdotis & monachi: quem ipsum licet æstimare eumdem, cujus est Prologus, totius Collectionis auctorem; & uno saltem seculo post ultimo nominatos Sanctos vixisse, scilicet post S. Lucensem, cujus Vitam dedimus XXVIII Aprilis, mortui anno MCCLX; & S. Finam, illustratam a nobis XII Martii, defunctam anno MCCLIII. Neque sane majorem seculo XIV ætatem indicant, quibus utitur, phrases.
[9] [Sinceriorem dedit S. Antoninus,] Feliciorne Blasio fuerit Petrus de Natalibus, scire non possumus; quia is Catalogo suo solum inseruit epitomen Vitæ, a se repertæ; Catalogum autem illum absolvit anno MCCCLXXXII. Felicior omnino videtur fuisse S. Antoninus, Florentinus Archiepiscopus; certe utilior publico fuit, nihil de substantia detrahens, & minus ingenio suo indulgens: quare eam Vitam, quam ipse suæ Summæ Historiali inseruit, primo loco hic damus: secundo vero loco, verbosiorem alteram licentiusque interpolatam, quam etiam invenimus in quadam antiquorum Officiorum collectione, apud Carolum Strozzium Senatorem sub numero 691. Ibi tam Vitæ historia quam pars posterior, continens translationem & miracula quædam recentiora, a S. Antonino non descripta, quia noluit antiquis nova adjungere, reperiebantur distinctæ in Lectiones pro utroque festo, Natalis scilicet & Translationis, interpositis Responsoriis, Hymnis, [post quam damus secundam,] & Antiphonis propriis, metrice conceptis, quæ non descripsimus, quia nihil novæ notitiæ conferre poterant ad historiam unde erant desumptæ. Interim ex hac totius hujus Vitæ partitione in Lectiones, ad usum chori (haud dubium quin Cathedralis) facta, intelligo, quod Canonici minus probaverint Vitam ab Amalphitano Archiepiscopo ex auditu solo scriptam; vel certe eatenus contenti fuerint, Officium pro festo S. Zenobii sumere de Communi Pontificis; nisi forte Responsoria, Hymni, & Antiphonæ antiquiores sint, & mutatis Lectionibus illæ permanserint immutatæ; [& tertiam, utramque ex Mss.] uti contigisse in S. Wilhelmo, Ordinis a se dicti Patrono, animadvertit Henschenius ad X Februarii, & in aliis pluribus casibus. Dabimus tamen etiam tertiam Vitam illam, sequentes non ordinem ætatis, qua compositæ sunt singulæ; sed gradum auctoritatis cuique deferendæ. Nec inutilis (ut puto) erit ista trium Vitarum, ita dißimiliter scriptarum, inter se facta collatio: diriget enim judicium, de similibus etiam alias ferendum. Habuimus autem tertiam istam ex insigni Legendario Ms. Francisci Cardinalis Barberini, eamdemque reperimus Florentiæ apud Andream Cavalcantium, Nobilem Florentinum; & cum ea contulimus, ac simul cum editione Vghelli; qui ipsam Romæ habuisse se ait ex vetusto Codice sui cœnobii SS. Vincentii & Anastasii extra mœnia.
[10] [omittimus scriptam a Ioanne Aretino,] Quartam Vitam ex prioribus collegit Ioannes Tortellius, Aretinus Presbyter, tempore Concilii Florentini anno MCCCCXXXVIII celebrati, viginti annis prius quam S. Antoninus absolveret Summam suam, cujus pars altera historialis sinceriora (ut diximus) Acta complectitur. Edidit illam Laurentius Surius; & hanc editionem operose contuleramus cum membraneo Codice Ms. prælaudati Senatoris Strozzii; non tamen hic putavimus recudendam, propterea quod poßit apud Surium legi, ejusque compendium apud Ferrarium: satis erit ex ea sumpsisse historiam secundæ Translationis, factæ anno MCCCXXXIX; & indicasse, quod Codici Strozziano inveniatur adscriptus publici Notarii manu hujusmodi Actus: [juxta autographum legatum an. 1443 ecclesiæ Flor.] Rev. Pater Presbyter Joannes Pauli, Rector Parochialis ecclesiæ S. Michaelis Rindrorum de Florentia, componi & scribi fecit præsentem librum, & in ultimo suæ vitæ ipsum reliquit Laurentio de Vulterris & Canonico Vulterrano, toto tempore suæ vitæ & ad sui beneplacitum; post mortem suam ipsum præsentari voluit sacristiæ majoris Ecclesiæ Florentinæ, & ibi perpetuis temporibus stari voluit: & sic præsentatus fuit dicto D. Laurentio per Lapum Martini, vice & nomine D. Joannis, Operario prædictæ ecclesiæ: & ad fidem omnium, Ego Nicolaus Rudi Nicolai, Notarii & Civis Florentini, [cujus rogatu aliam postea scripsit Raphael Volaterran.] in dicto Opere Scriba PP. die VI Julii MCCCCXLIII. Hoc autem instrumentum ideo hic apposui, quia occasione istius modi legati testamentarii factum videtur, ut Raphael Volaterranus ad usum ecclesiæ Florentinæ, rogatu Decani & Capituli, anno MDXXI, breviorem aliquam magisque Latinam S. Zenobii Vitam scriberet, quam adhuc ineditam exhibuit nobis prælaudatus Cavalcantius, nos autem non censuimus huic operi necessariam: hic tamen debuimus indicare, quia ex nota anni a nobis transsumpta, intelligitur, Raphaelem (cujus notißima extant opera, præsertim octo & triginta libri Commentariorum Vrbanorum, inscripti Iulio Papæ II) non solum initio seculi XVI vixisse, sed etiam ultra illius primos viginti annos ætatem propagasse; quod hactenus non puto innotuisse. Scribit etiam mihi Illustrißimus Magliabechius, extare quamdem ejusdem Sancti Episcopi Vitam hoc principio, Cum in Florentina urbe Hieronymorum domus. Scripsit eam Naldus Naldi, vir seculo XV ad finem vergente æstimatißimus a nitore styli, [itemq; Naldus Naldi.] tam versu quam prosa; & ab æqualibus suis, Angelo Politiano Marsilioque Ficino, valde laudatus; cujus varia opera enumerat Bibliotheca Florentina Pocciantii, & complura Mss. poëmata poßidet idem Magliabechius; sed & hanc satis habemus indicasse Lectori, elegantiarum amanti.
[11] [Priorē Italice transtulit Clemens Mazza,] Et isti quidem omnes Latine scripserunt; Italice autem, præter Silvanum Razzium aliosque hoc seculo XVII plures, invenimus Vitam impressam Florentiæ anno MCCCCLXXXVIII, tredecim annis postquam fuerat composita: sic enim habet titulus ante Præfationem legendus. Clemens Mazza, Plebanus & Theologus carissimo suo in Christo fratri Philippo Zenobii de Girolamis, civi Florentino, de vita sanctissimi Zenobii Episcopi Florentini, & ejusdem cum Philippo stipitis ac consortis (Girolamus enim Italice scribitur, qui Latine Hieronymus) anno Domini MCCCCLXXV. [an. 1475,] Hæc Vita dividitur in tres partes. Prima capitum XXVI, ea complectitur, quæ mortalis adhuc Sanctus geßisset. Secunda, capitum XIIII, agit de prima Translatione & Successoribus: & ambæ verbotenus fere sumuntur ex Latina Ioannis Aretini; sicut cognovimus, utrumque contextum ad invicem conserendo: solum in enumerandis Successoribus plenior est Clemens quam Ioannes, quod nobis occasionem dedisset non inutilis Appendicis, nisi deprehendißimus supplementum istud purum putum esse figmentum, cui merito fidem abrogavit Vghellus, pro istic nominatis inveniens alios, eodem quo isti sedissent tempore, sedisse demonstratos. Tertia denique pars, capitum VIIII, explicat historiam Translationis secundæ, sub Eugenio IV: ad quam partem ille sic præfatur, ut excusatos velit priorum duarum partium errores, [cujus partē, ultimam Latine reddimus.] si quos incurrerit per imbecillitatem ingenii, aut veterum linguarum scripturarumque imperitiam; hic vero sibi credi petat ut testi oculato, quamvis tum adhuc puero. Ergo post narrationem Latinam, a Ioanne Aretino sumptam, transferemus etiam alteram, acceptam a Clemente Mazza; atque ita speramus nihil omissum iri, quod a nobis magnopere poßit desiderare lector, veritatis in suo fonte scrutandæ curiosus: maxime cum accedet novißima Translatio anni MDCLXXXV, descripta ab oculato teste & totius istius actionis participe, Illustriss. ac Reverendiss. Archidiacono Florentino Ludovico Stozzio, Caroli Senatoris filio: qui etiam tali occasione recudendam, cum sua quadam Præfatione, curavit Vitam a Clemente Mazza olim editam, sed absque divisione Partium, per Capita continua quinquaginta deductam; nec ab iis erroribus repurgatam, quorum causa minoris eam faciebat Vincentius Borghinus, Florentinarum rerum scientissimus, in opere de Ecclesia & Episcopis Florentinis, nobis necdum viso: quos etiam errores erudita ad nos epistola notavit Antonius Magliabechius. Addo ejusdem Translationis etiam meminisse eruditum Presbyterum Carolum Mazzi, in Italica Vitæ Zenobianæ epitome, quam nobiscum prælaudatus Magliabechius communicavit, suppresso Auctoris nomine recenter excusam.
VITA ANTIQUA
a S. Antonio Archiep. Florent. modice interpolata.
ex ejus summa Historiali Tit. X Cap. XII.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
BHL Number: 9017
EX S. ANTONINO.
[1] Lux mundi Zenobius, Pontifex Florentinus, luce divina illustratus, [Parentibus nobilibus sed Gentilibus natus,] Ecclesiam irradiavit, præcipue in Tusciæ partibus, sanctitate vitæ, miraculorum gloria, nec non & doctrina; gemina scientia præditus, licet opuscula edita minime posteris reliquerit a. Hic igitur nobilibus parentibus, sed gentilibus ortus, patre Luciano, matre Sophia Florentina, duxit originem. Puerilibus autem annis litteris traditus, ad totius philosophiæ apicem, acuto ingenio & studio ingenti, tempore breviori pervenit. Cui progenitores cum puellam pulchram & nobilem desponsari procurassent, vigesimum ætatis suæ annum jam attingenti; carnales ipse renuens nuptias, animam suam uni viro Christo desponsavit in fide, virginem castam, baptismum ab Episcopo civitatis Theodoro humiliter petens & devote suscipiens. Audientes illud parentes, furore repleti, cum comitiva suorum, [eosdem convertit baptizatus:] Pontificem contumeliosis verbis aggrediuntur & minis. Sed adstante Zenobio, & jam divina gratia in eo mirabiliter operante, tanta sermonis suavitas in labiis ejus diffusa est, ut non solum consanguinei conceptam indignationem dimitterent, sed & relicto gentilitatis errore & ipsi baptismi Sacramenta susciperent.
[2] Zenobius vero, seculi vanitate contempta, totum se divinis mancipavit obsequiis. Clericus factus, [Clericus factus,] [Episcopo autem adhærens, creatus est Canonicus b ecclesiæ cathedralis:] & de virtute in virtutem mira celeritate progrediens, in Archidiaconum ipsius basilicæ est assumptus: factus omnibus sanctitatis speculum, & religionis exemplum. Erat enim in oratione assiduus, prædicationibus deditus, disputationibus hæreticorum & Arianorum venena propulsans, caritate diffusus, liberalis ad pauperes, & omni probitate conspicuus. Transiens autem beatissimus vir Ambrosius, c Mediolanensis Antistes, per Florentiam, Zenobium ipsum visitans, [& a S. Ambrosio, commendatus S. Damaso,] ut virum perfectum & doctissimum sibi intima & familiari quadam dilectione adstrinxit. Nempe ad Urbem deveniens Ambrosius, Damaso Præsuli summo Zenobii sanctimoniam & sapientiam patefecit: quam ob rem Damasus eum ad se accersiri fecit, & secum manere constituit. Cum autem quadam die Damasus Papa ad ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim proficisceretur, & cum eo Zenobius; [paralyticum curat.] oblatum sibi Præfecti filium, paralysi dissolutum, oratione sua Zenobius restituit sanitati. Certis autem ex causis a summo Pontifice Constantinopolim legatus directus, id cujus gratia missus fuerat, fideliter & solerter adimplens, remeavit ad Urbem.
[3] Interea accidit ut Theodoro Episcopo Florentino de hac luce subtracto, [Episcopus postulatus ex Florentinis,] de successore eligendo non modica controversia & contentio inter Catholicos & hæreticos oriretur: propter quod, ut civem, Damasus Zenobium destinavit ad sedandum tumultum. Eo autem appropinquante Florentiam, populus obviam egressus est, eum cum multo honore suscipiens. Quem associantes ad ecclesiam usque, clamare unanimiter omnes cœperunt, Zenobius sit noster Episcopus, Sed hoc omnino recusans, onus intelligens, ad eum qui misit illum regressus, nuntiat se nil agere posse. [& ægre concessus,] Magistratus autem & populus solennes oratores ad Damasum dirigunt, asserentes, omnes unanimes Zenobium petere, nec ad alium declinari; obnixis precibus supplicantes, ut ipsum in Pastorem suum concedere dignaretur. Restitit primo summus Antistes, sanctissimum virum dolens a se separandum. Tandem importunis devictus precibus, exaudivit ad votum, Zenobium instituens Episcopum Florentinum: & licet invitum, quasi invitus ipse, Florentiam ad exequendum officium Pastorale transmittit: qui summo cum gaudio & veneratione susceptus, inthronizatur.
[4] Non diminuit, sed adauxit indies vir sanctus virtutum opera sancta, gregem suum pascens verbo doctrinæ & sanctitatis exemplo; [sanctissimā vitam instituit,] prædicationibus insistens & audientiæ Confessionis; hæreticos rationibus confutando, exhortationibus remissos ad bona opera excitando, discolos & pravos increpando, pauperibus ultra tenuitatem victus sui omnia largiendo. Carnem domabat abstinentia cibi & potus, quantum valetudo permitteret: cilicio tectus sub tunica, [cum SS. Eugenio & Crescentio.] jejuniis & vigiliis inhærebat: orationi autem & contemplationi cum Maria intentus, ut aptius eis vacare valeret, cum sanctis viris Eugenio Archidiacono suo & Crescentio Subdiacono, in ecclesia S. Laurentii, quæ hinc extra muros, prope tamen erat, vitam quasi eremiticam servans manebat.
[5] Ad divulgandam autem ejus miram sanctitatem, & doctrinæ veritatem comprobandam, [peregrinæ mulieris filium resuscitat;] multa miracula per eum, adhuc in carne positum, Dominus operari dignatus est: plures enim mortuos suscitavit. Nam cum quædam nobilis Domina Gallicana, ad limina Apostolorum visitanda pergeret, unicum filium secum ducens, debilitatum ex itinere; audita sancta viri fama, eum commendatum sibi fecit usque ad reversionem. Infirmatus autem adolescens, feria secunda post Pascha diem clausit extremum; quando tunc actu B. Zenobius cum clero & populo processionaliter incedebant ad ecclesiam S. Petri [d majoris, sicut etiam nunc observatur: fertur enim ipsum Pontificem triduanam illam processionem post Pascha instituisse, ad Dei misericordiam implorandam erga indigne communicantes, & erga devote sumentes gratiam conservandā.] Sed & mater adolescentis, ea die ab Urbe veniens, Florentiam ingressa, percepit filium suum ad Dominum migrasse. Hæc autem, etsi animo consternata, fidei tamen magnanimitate suffulta, defunctum filii cadaver sumi fecit; & copiosa turba eam sequente, sibi compatiente, accedit ad locum, ubi audierat sanctum virum adesse. Quæ ad eum perveniens, qui jam de ecclesia S. Petri egressus, in via quæ dicitur Albizorum cum Clero procedebat, cadaver filii ad pedes Sancti deponit, vests scindit, præ dolore crines divellit, lacrymis plena clamitat, filium sibi depositum unicum reddi, nec aliter reversarum ad suos. Cujus lacrymis Sanctus Dei permotus, oratione fusa, signo Crucis super eum expresso, a mortuis redivivum effectum, matri suæ assignavit: unde omnis clerus & populus, Deo gratias agens, immenso gaudio est refectus, in fide magis ac magis firmatus.
[6] Altera vice, cum visitaret Sanctus quamdam ecclesiam prope muros civitatis, cum Clericis suis; contigit cadaver cujusdam adolescentis nobilis deferri ad tumulum per viam illam. Quod cum Sanctus percepisset, [item juvenem Florentinum,] viam voluit declinare, ne illis occurreret. Sed illis ad eum festinantibus, nequivit: ponentesq; corpus exanime ad pedes ejus, rogabant, ut eum suscitare dignaretur, jam experti virtutem ejus ad opus illud. Et cum plurimum se excusasset a tanto opere, illis instanter deprecantibus, precibus eorum coactus, virtute orationis illum a mortuis suscitavit. Addidit & tertium suscitare puerum, scilicet quinque annorum, quem prope ecclesiam Cathedralem, in via publica existentem, [& puerum a curru obtritum:] boves cum curru furentes, in ipsum irruentes, contriverant: quem mater lacrymosa in linteo colligens, Eugenio Diacono sancti vir attulit; ut ei offerens, suscitari ab ipso deprecaretur: quod & factum est. Cæcus quidam, ad portam templi eleëmosynam petens, audita fama miraculorum ejus, fide indubia in via ad eum accessit, rogans ut ejus misereretur: & quia Gentilis erat, interrogavit eum B. Zenobius, an Christianus fieri vellet, lumine recepto. Quo annuente, pro eo oravit: & statim visum recepit.
[7] [liberat alium, ex matris imprecatione dæmoniacum;] Quemdam puerum a dæmone obsessum (nam cum ipsum, febribus urentem, mater quadraginta vicibus in nocte vocitata ab eo potasset, & iterum potum peteret; attædiata mater potum obtulit, dicens cum ira, Bibe in nomine diaboli: & ex hinc dæmon illum invasit) oblatum autem Sancto, a vexatione oratione sua liberavit: ex quo, qui infideles erant, mater cum filio baptizati sunt. Cujusdam nobilis dominæ, viduæ & Gentilis, quinque filii erant, qui adulti effecti matrem e injuriis & contumeliis afficiebant non raro, usque etiam ad verbera. Cum autem una die ipsam acriter verberassent, [item similes duos mutuo se laniantes:] irata illa quam plurimum, eos maledixit sub his verbis, ut diabolus eos ita raperet, quod versi in rabiem dentibus suis brachia sua devorarent. Eos immediate ultio divina secuta est: nam arrepti a dæmoniis, & in rabiem versi, cœperunt sibi ipsis corrodere brachia. Quod mater aspiciens, lacrymis plena clamitabat adjutorium. Ad cujus clamorem excitati vicini, eos, ne sibi & aliis nocerent, catenis alligarunt. Demum mater adhuc Gentilis, ad Sanctum Dei refugium habuit, miseriam filiorum exponens: & facta oratione de mane usque ad tertiam, demum liberatos a dæmoniis, restituit sanitati: & eis cum matre, post instructionem fidei, baptismum tradidit.
[8] Cum semel eum visitasset Ambrosius Mediolanensis Episcopus, familiaris ei a juventute factus; [Iubet ægrū Eugenium surgere,] & Eugenius Diaconus ejus infirmus jaceret; audita morte cujusdam sui attinentis, sine animæ suæ decenti provisione, præ compassione aggravatus est valde ex languore. Solicitat Zenobium Ambrosius, ut providere casui non differat. Aquam igitur benedixit Zenobius, quam Eugenio mittens, imperat ut de lecto exurgat; & super mortuum, ad domum in qua jacebat, pergens, effundat; & cum eo veniens, sine mora conspectui suo se repræsentent. Quo facto, [& mortuā amicum suscitare.] surrexit qui mortuus erat, & simul ante sanctum virum astiterunt: qui & multo tempore postea supervixit: Eugenius vero ad lectum rediens, ea infirmitate feliciter in Domino obdormivit.
[9] Postremo plenus dierum & operibus sanctis, obitum suum prænoscens, [ultimo suis vale dictos] congregato clero & populo in ecclesia, decessum suum omnibus publicavit; admonens eos ad caritatem fraternam & mutuam pacem: de suo recessu contristatos, spe præstandi eis subsidii in cælos ascendens, consolatus est: & inde ad domum reversus infirmatus, sumptis devotissime Ecclesiæ Sacramentis, psallentibus Clericis, anno ætatis nonagesimo, [tempore Innocentii primi f Papæ, anno scilicet ab Incarnatione CCCCXXIV, [nonagenarius moritur.] XXV Maji, anima illa sanctissima, resoluta a corpore, penetravit cælestia regna.] Sepultus est autem eximio cum honore in ecclesia S. Laurentii, post mortem etiam non cessans miraculis Ecclesiam illustrare. Anno autem quinto a die sepulturæ ejus, successor ipsius Andreas corpus Sancti transferre disposuit ad ecclesiam cathedralem, Salvatori intitulatam. [In translatione corporis frondescit ulmus 26 Ianuarii,] Quod ut honorificentius fieret, circumstantibus Episcopis convocatis ad hoc piissimum opus; cum Episcopi Pontificalibus induti sacrum corpus ab ecclesia S. Laurentii ad matricem deferrent; cum essent ante portam S. Joannis Baptistæ g oratorii, quæ est ex parte septemtrionali, ubi tunc erat quædam ulmus frondibus sicca, quia hiems erat, scilicet XXVI Januarii; oppressi Episcopi a multitudine populi, feretrum ex devotione singulis tangere cupientibus, ceciderunt; & feretrum impulsum hinc inde in ulmum impegit: cujus tactu subito ulmus ipsa fronduit & floruit. Demum in ecclesiam deportatum, honorabiliter est collocatum: [caput h tamen a corpore separatum, argento coopertum, [ubi nunc est columna cum cruce.] populo devoto frequentius ostenditur. Ulmo autem ex devotione per particulas scissa, loco ejus ad perpetuam rei memoriam columna i marmorea erecta est, Cruce etiā de marmore in culmine ejus posita, quæ ibi permanet usq; in præsentem diem, ante præfatam portam ecclesiæ S. Joannis.]
ANNOTATA.
a Exordium hoc breve, putem ipsius S. Antonini additamentum esse: uti & alia loca nonnullæ quæ [ ] discrevimus; in ceteris, ut stylus mutatus aliquantum sit, verba tamen antiqui textus plerumque retineri, præsumere licebit.
b Canonici appellatio, interpolationem manifestat.
c Quæ hic & alibi deinceps annotare voluissem, inveniet Lector ad Vitam sequentem, prius paratam prælo, quam hanc recudendam & ceteris præferendam judicassem.
d Majoris cognomentum tunc addi cœperit, cum sub eodem vocabulo, in urbe seculo XI aucta, cœpit esse ecclesia alia: de triduanæ autem Proceßionis institutione non tacuisset Vita sequens, si tale quid in vetustis membranis Auctor invenisset; quare etiam hunc locum, ut noviter interpolatum, secerno a contextu.
e Ita corrigo, quod librarii errore legebatur expressum, jejuniis.
f Totus hic locus ab interpolatrice manu est; &, sicut jam dixi, cum anno Christi 424 male componitur Innocentius Papa; quia tunc Ecclesiæ præsidebat Bonifacius, Innocentiipost intermedium Zosimum successor.
g Nunc quoque e regione hodiernæ Cathedralis ecclesiæ, consistit sancti Baptistæ ecclesia; vetusti ex marmore operis, forma octogona, ampla & trullata: ad quam omnes omnium parochiarum infantes baptizandi deferuntur. Creditur vulgo Romanorum veterum opus esse, Marti olim sacrum. Potuit certe hujus nominis sanum eo loci aliquando fuisse.
h Seu potius Particula cranii, ut infra apparebit ex Villanio, tum vivente ac scribente cum illa separatio fieret, anno 1330. Servatur autem jam inde ab anno 1430 ipsa hæc effigies capitis, intra æneam insignis operis capsam, insculpta mortuorum resuscitatorum miraculis, manu Laurentii Cionis vel Bartholuccii Ghiberti illustrium artificum, cum hac Epigraphe, Caput B. ZenobiiE piscopi Florentini; in cujus honorem hæc arca insigni ornatu fabricata fuit.
i Extat etiamnum ea columna, post restauratam forsitan urbem ætate Caroli Magni erecta, ut summum: cuius titulum præmisi ex Vghello.
EADEM VITA
A Blasio Monacho Sacerdote post sec. XIII exornata
Ex Mss. Florentinis.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
BHL Number: 9016
A. BLASIO EX MSS.
[1] Zenobius, civitatis Florentinæ nobili prosapia ortus, patre videlicet Luciano matreque Sophia traxit originem. [Proficit in studiis & virtutibus,] Hic puerilibus annis studiis litterarum traditus, adeo in eis profecit, quod ætatis suæ anno vigesimo ei similis in provincia Tusciæ Grammatica, Dialectica, & Rhetorica nullus fuit: ab iis scilicet vitiis mundus, quibus genus id hominum implicari solet; tametsi conspiceret quamplurimos, irremediabili cordis dolore, vitiorum pergere nequiter per abrupta. Erat enim intellectu acutus, sermone distinctus, disputationibus altus, studio assiduus, moribus ornatus, & ultra quam dici potest cunctis inæstimabiliter gratiosus.
[2] Quadam die igitur, dum ei sui progenitores quamdam pulcherrimam juvenculam nobilem magnis dotibus desponsassent; [spreto conjugio baptizatur,] ad Theodorum tunc Florentinum Episcopum accessit; quod Deo servire velit, propere sibi exposuit; & ab ipso regenerari sacri fonte Baptismatis humili prece postulavit: quod ei assensit: & suo convocato Capitulo, ipsum honore maximo suis manibus baptizavit. Quod dum ad parentum notitiam devenisset, comitatu magno consanguineorum & amicorum concito, illuc pergunt: Episcopum & Zenobium quærunt: cum eo & Canonicis Cathedralibus, coadunatis præ gaudio, ipsum cernunt: in quos multa contumeliosa verba turpiter protulerunt. [parentes convertit:] Quæ cum in præsentiarum protulissent Præsulis, obtenta licentia Zenobius surgit, in cælum oculos erigit, signo Crucis se munit, & per ejus os sic Spiritus sanctus locutus fuit, quod furore pater & mater deposito, ad pedes Episcopi se prosternunt, baptismum incontinenti sumunt, & benedicentes Zenobium cum suis summa lætitia redierunt.
[3] [ordinatus insistit prædicationi.] Præsul sanctus ipsum aliquo tempore secum affectu maximo tenuit, Clericum & Canonicum Cathedralem fecit, & statuto tempore ibidem in Subdiaconum ordinavit: qui sic perfecte vixit, quod Archidiacono viam carnis universæ ingresso, eum ad Archidiaconalem dignitatem promovit: & quidquid potuit suæ sibi dignitatis committere, non tardavit. Ex tunc vir Dei, prædicationibus & disputationibus contra hæreticos viriliter insistere cœpit, vitæ sanctitate quod prædicabat ostendere, largas eleemosynas servato sibi victu parcissimo pauperibus distribuere, nil de crastino cogitare, eruditus Evangelica veritate curavit.
[4] Quæ cum ad notitiam almi a Ambrosii Præsulis Mediolanensis Episcopi devenissent, [commendante Ambrosio, evocatura Damaso:] ad eum venit: summaque se sibi unione conjunxit, & quid invenerat & qualem, summo Pontifici referre Damaso mora deposita non neglexit. Qui confestim pro eo misit: & comperto quod nihil audierat respectu eorum, quæ in ipso probitatis vitæ ac scientiæ invenerat, renitentiem plurimum in Cathedrali Romanæ Matris ecclesia Daiconali officio decoravit: quo in statu omni sanctitate suam vitam in omnibus duplicavit. [paralysim curat:] Quod sic esse Deus omnipotens manifestis miraculis demonstravit. Nam dum quadam b die, cum Damaso Papa celebraturo, ad ecclesiam S. Mariæ trans Tyberim perrexisset; filius Præfecti, paralysi lecto detentus, pro ipso direxit, & sibi misereri multis precum lacrymis exoravit. Cujus cum excusationem gravatus renueret, orationi se dedit; manum cœpit; & facto signo Crucis super eo, sanus & hilaris surrexit. Quibusdam ex causis Constantinopolim Zenobius pro Legato dirigitur: vita & miraculis multis ejus sanctitas noscitur: & c completis rebus redire Romam per Summum Pontificem procuratur.
[5] Interea Theodorus Florentinus Episcopus moritur: inter Catholicos & hæreticos de fienda electione lis magna nascitur: [Episcopus Florentinus electus] illuc ad sedandam ipsam tamquam civis dirigitur, honore magno recipitur; sed intolerabiliter affligitur, eo quod ab ingressu terræ usque ad locum quo descendit, a cunctis tam fidelibus quam aliis, Zenobius sit noster Episcopus, acclamatur. Qui cum precaminibus & rumoribus ut assentiret insisterent, & ipse omnino renueret; videns se nihil posse, Romam rediit, & se nihil valere Antistiti nuntiavit. Florentini vero confestim Ambasciatores solennes Romam dirigunt, qui quod Summo Pontifici, se nullum præter Zenobium recepturos in Antistitem, dicant, sibi omnino imponunt. Hic autem cum exspoliari a se matrē non esse dignum, licet pro filia, diceret; [Romæ consecratur:] tamen assensu & rogationibus Cardinalium & aliorum Prælatorum instantia devictus, auditum præbuit; & ipso consecrato in Florentinorum Præsulem, eis, in afflictione maxima sua separatione permanens, destinavit. d.
[6] A Florentinis summo gaudio excipitur, & per plures dies ab eis, quod summe gaudeant, signis evidentibus demonstratur. [benevole exceptus sancte vivit:] Ipse vero ad se acrius rediit, & totam suam vitam de bono in melius commutavit: nam vigiliis, orationibus, asperis ciliciis super nudo corpore, prædicationibus, confessionibus, disputationibus, consiliis [insistebat], jejuniis continuis carnem domabat, & præter victum strictum suum & familiæ, totum superfluum, mora omni seposita, pauperibus erogabat. Ad quamdam ecclesiam parvam, versus partes Septentrionales extra civitatem parumper, honori Levitæ dedicatam Laurentii Martyris, cum suis intimis, [a S. Ambrosio invisitur:] Sanctis e Eugenio Diacono & Crescentio Subdiacono, quasi servans vitam eremiticam, habitabat: in cujus congregatione suus intimus Præsul Ambrosius pro magna parte temporis permanebat, & multa ibi per utrosque unius cordis & vitæ Deus miracula faciebat.
[7] Ejus audita fama, quædam magna & nobilis Domina Gallicana, Romam magno apparatu pergens, eum visitavit; & summe ipsius ædificata sanctitate, quemdam suum debilitatum ex itinere filium, iter suum perficiens, commendavit. Secunda igitur feria Paschæ, cum ex more ad processionem cum Clero suo & populo ad ecclesiam S. Petri majoris perrexisset; Domina præfata rediit, & ad Episcopatum gaudiose consolari cum suo filio pergit: sed ipso absente tunc exspirasse filium adinvenit. [puerū mortuum,] Patrem sanctum quærit, ubi sit novit, crines deponit, vestes scindit, in ultis filii corpus sumit, & cum comitatu magno obviam pergit. Ut ei revertenti cum fletu irremediabili obviavit, ante pedes ejus corpus ponit, & sibi reddi vivum suum natum fletu dolorosissimo humiliter postulavit: allegans ad sui doloris augmentum, [ad matris preces,] quod unicus, nobilis, ditissimus, amicis & consanguineis altus, contra voluntatem illorum secum ductus; unde, nisi sibi restituat depositum penes se factum, nunquam ad propria redibit, sed ibi in miseria perpetuo permanebit. Sanctus velut attonitus, Clerum & populum hinc inde prospicit, genuflectit uersus partes Orientales, clausis manibus in cælum oculos erigit, dulciter orando flere cœpit, [resuscitat.] super corpus signum Crucis fecit, & manus super caput ejus imposuit: & ab oratione surgens, puerum dulcissimum matri restituit. Populus totus Dominum laudando, Episcopum ad Episcopatum, præcedente ipso resuscitato, reduxit, & domum ad propria repatriavit. Domina vero aliquibus diebus cum Præsule stetit, & una cum puero & gente sua ingenti gaudio redire in Franciam procuravit.
[8] Suis igitur genitoribus, quibus erat unicus, viam universæ carnis ingressis; [Patrimoniū in pauperes distribuit:] cuncta patrimonia quæ possidebant vendidit, & pauperibus erogavit; salvo quod in possessionibus magnis, quas habebat jure patrimonii, apud Passinianum Comitatus Florentiæ & Fesulanæ diœcesis [ecclesiam] in honorem S. Salvatoris ædificari fecit f: sicut fecit Romæ Constantinus Imperator de palatio suo in Laterano g; & [Clericos ejus] ab omni onere patronatus perpetuo ut Deo vacarent libentius liberavit.
[9] Die quadam cum a visitando quamdam ecclesiam prope muros civitatis, versus partes Septentrionales, cum suis Clericis pedester incederet; [resuscitat alium adolescentem,] multitudini civium, deferentium ad tumulum corpus cujusdam adolescentis multum honorabilis, obviavit; qui cum declinare eam vellet, nequivit; eo quod confestim ad pedes ejus corpus posuerunt, & ei facto circulo ex seipsis ne fugeret, & ut suum resuscitaret concivem, qui filium suscitavit viduæ alienigenæ, clamare cœperunt. Cujus excusationem dum non approbarent, genua versus Orientem flexit, ut omnes dicerent Kyrie eleison eis imponit; clausis manibus, in cælum erectis luminibus, Deum exoravit; atque concite surgens, secum qui erat mortuus sanissimus resurrexit, secum cum omni populo ivit, & ad propria revertens magno tempore supervixit.
[10] Cum puerulus quidam, annorum h puto quinque, in via prope Cathedralem ecclesiam resideret, auriga cum curru illac transiens, [item puerū a bobus contritum:] bobus subito versis in furiam, super infantulum irruerunt, & totum modo immedicabili oppresserunt. Quod genitrix dolorosa pernoscens, panno involutum ipsum accepit, ad Diaconem Eugenium attulit, & ut ipsum pro recuperanda vita sancto Patri offerret, cum fletu horribili supplicavit. Hic pie assensit, & Sancti pedibus cum multis exorationibus posuit. Qui confestim orationi se dedit, a qua surgens secum puer incolumis surgit. Eugenius ipsum sumit, & matri gaudiosissimæ resignavit.
[11] Dum quidam cæcus, longo tempore petens eleëmosynam, ad portam templi persisteret; [cæcum illuminat:] auditis miraculis, quæ Deus per suum Episcopum faciebat, una dierum dum ingrederetur, ejus se pedibus advolvens, ut sibi misereretur, devotione ipsum maxima exoravit. Tunc Sanctus, si vellet fieri Christianus, lumine recepto, ab eo quæsivit. Libentissime, respondit: & his dictis super ipsius oculos Crucis signum apposuit; & confestim, restituto sibi perfecte visu, baptismum sumpsit; & Christo, toto quo vixit tempore, optime semper servire curavit.
[12] Cum Præsul sanctus ultra, i Alpes quamdam visitatum ecclesiam accederet, [alium lapsu conquassatū resuscitat:] quosdam dire flentes quemdam suum consocium reperit: quomodo, & ad quid venirent petiit. Incaute, major inter eos respondit, pergens de rupe cum equo prorupit: [direxit autem eum] ad vos, Pater, Præsul Ambrosius, cum corporibus SS. Vitalis k & Agricolæ mittens: & ut ei misereatur, qui aliis fecit gratiam, multis eum perfusus lacrymis exoravit. Ubi sit, quærit: illuc accessit: totum conquassatum cum equo mortuum reperit: orationi se juxta exanimem dedit: a qua surgens, qui fuerat mortuus, sanissimus surgit: donū, quod sanctus Antistes miserat, avide suis manibus sumit: pluribus diebus secum fuit, & quando placuit ad dirigentem summo cum gaudio remeavit.
[13] Domina quædam, cum quadraginta vicibus filio suo, infirmo graviter, una nocte potum dedisset; [a dæmone obsessum liberat:] nec sic, casu aliquo potum petendo, quietari nocte ipsam permitteret; illa commota: Quater decies hac nocte tibi potum porrexi, asseruit: nunc diaboli nomine sume, qui te possideat, ex quo me quietari nulla ratione permittis. Sumpsit, & mox in eum dæmon ingressus eum crudelissime vexare cœpit. Ipsa vero quod dixerat more materno considerans, affligi cœpit; & licet Pagana, Sanctum adiit: & ejus provoluta pedibus, ut suæ succurreret miseriæ, sibi facto exposito, humiliter irremediabilibus doloribus flagitavit. Pietate motus, super deductum magna violentia infirmum oculos dirigit, orationi se dedit, & facto super eo signo Crucis dæmon discessit: & restitutus pristinæ sanitati, cum matre baptismum sumpsit, & incolumis domum rediit.
[14] Cum quædam Domina nobilis civitatis, quinque filios, viri solatio destituta, usque ad legitimam ætatem delicate nutrivisset; & ipsi una dierum eam & verbis contumeliosis, &, quod est gravius, [filios in matrem rebelles, & ideo in furorem actos,] verberibus afflixissent; ipsa genuflexit, dæmoni commendavit, & quod Deus in eos rabiem visibilem mittat, ita quod sibi corrodant brachia, multo fletu & doloribus exoravit: cujus exorationem Deus sine medio exaudivit. Ad rumorem vicinia confluit, ipsos catenis ligavit; non tamen sic cito, quin eorum quilibet sibi inter se usque ad cubitum sua brachia mordicus annullaret. Ad se mater rediit; & licet pagana sanctum Patrem adiit: & crine soluta, pro filiis catenatis, ad ejus præsentiam deductis, causa sui erroris exposita, misericordiam postulavit. Qui confestim ante imaginem Crucifixi se prosternit; [sanat & baptizat:] adstante populi multitudine, a mane usque ad tertiam multis lacrymis orationi vacavit; fatigatus plurimum surgit, & facto signo Crucis super eis, concito effugatis dæmonibus, & sanitati pristinæ restitutos, eos cum sua matre baptizavit; & instructis, quomodo se regere deberent de cetero in omnibus, domum redire mandavit.
[15] Die quadam, Eugenio Archidiacono suo graviter infirmo, [mortuum missa aqua benedicta resuscitat] adstante S. Ambrosio Præsule, quidam nova de morte sui consanguinei, sine aptatione aliqua suæ animæ, attulit: de quo sic affligi cœpit, quod ex hoc infirmitas inæstimabiliter valorem sumpsit. Quod cernens Præsul Ambrosius, S. Zenobio maxime afflicto, dixit, & quod ei provideret nuntiare non desinit. Tunc advocato servitore Zenobius, aquam benedixit, per eum Eugenio dirigit, & quod mora deposita surgat, ad mortuum pergat, super eum fundat, & ut secum ad eum veniat, suo sibi nomine imponat, præcipere non neglexit. Quo facto in instanti, qui fuerat mortuus, incolumis surgit; Sancti conspectui (ut fuerat præceptum) se præsentavit; gratiisque redditis domum rediit, & multo tempore supervixit. Eugenius vero, expleto mandato, quod sanus fecit, ad lectum reversus, ut in sua dicemus Legenda, paucis diebus interpositis, cælica penetravit.
[16] Pastor sanctus, suum obitum imminere prænoscens, una dierum in Cathedrali ecclesia Clerum & populum congregavit; [pie moritur.] eos de concordia, in civitate inter se servanda, multum confortavit; suum eis decessum publicavit; & quod ex hoc non affligerentur (cum iret ad illum, erga quem multum eis proficeret) nuntiavit. Et his dictis eos Pontificaliter benedixit: & ad locellum, quo habitabat, labore multiplici reversus, ceteris postpositis, solum de cælico transitu procuravit. Adstanti suo Capitulo, fletu pio psallente, vir sanctus summa devotione sacrosanctæ Matris Ecclesiæ l Sacramenta recepit; eis ecclesiam recommendavit; signoque Crucis se muniens, sursum erectis oculis, eorum brachiis caput reclinans, anima illa sancta carne deposita cælica penetravit m [ætatis suæ anno nonagesimo, anno Domini 426, 8 Kalendas Junii, tempore Theodosii & Honorii Imperatorum]. Cujus corpus Clerus & populus devotione maxima, conditum aromatibus, juxta altare supradicti Levitæ S. Laurentii sepelierunt.
[17] Anno igitur quinto a die suæ sepulturæ, Andreas successor ipsius in Episcopali dignitate, [In translatione corporis] convocatis collateralibus Episcopis, transferre ipsum in ecclesiam Cathedralem, in honore S. Salvatoris constructam, voluit; & die XXVI Januarii, ut proposuit, adimplevit. Cum autem Episcopi corpus sacrum humeris Pontificalibus præparati ferrent, [ulmus arida attactu florescit:] oppressi a populo ceciderunt; & in casu quamdam ulmum, quæ in platea juxta ecclesiam S. Joannis Baptistæ erat, capsam cum corpore constrixerunt: quæ ulmus, contacta sic a corpore sancto, confestim flores & folia emisit, & florida illo anno totaliter perduravit. Gentes siquidem, ob devotionem stirpando, supradictam arborem destruxerunt; sed Florentini, ne tanti miraculi deperiret memoria, inibi erigi columnam marmoream cum Cruce desuper posita fecerunt, [& 12 Canonicatus fundantur.] & sic fore perpetuo decreverunt. Cum vero ad valuas ecclesiæ devenissent, nullo modo intromitti potuit. Quod Episcopus cum Clero & populo intuens, cunctis assentientibus devovit, se in ipsa ecclesia numerum duodecim Canonicorum positurum, qui ei deserviant, prout suæ competit dignitati. Quod cum omnes promissum confirmassent, Præsulis sanctum corpus tulerunt, & ubi nunc est in altari honore debito collocarunt: & ipsam diem, sicut Depositionis, in Officiis divinis celebrem ordinaverunt.
ANNOTATA.
a Illud contigisse sub initium Episcopatus S. Ambrosii, adeoque circa an. 373 indicat Ioannes Aretinus.
b Silvanus Razzius, die Assumptionis Beatæ Mariæ, sed ex sua conjectura.
c Ms. Strozzianum, repulsus: at Ms. Florentinum, Completis, scilicet rebus: quod magis placet, & favent S. Antoninus, Ioannes Aretinus & Razzius. Dicitur apud Ioannem, duos, a dæmonibus miserabiliter obsessos, coram omni populo sua oratione liberasse, & sic errorem & hæresim repressisse.
d In Ms. Strozz. alia manu insertum: Cui etiam duo corpora Sanctorum Martyrum pro dono suæ ecclesiæ concessit, quæ in majori ecclesia S. Salvatoris collocavit: quorum nomina Abdon & Sennen. Recondita autem sunt in capsa plumbea, in altari majori ejusdem ecclesiæ. Desunt hæc in Ms. Florentino, sed eorumdem mentio fit apud Ioannem Aretinum, Clementem, atque Mazzam. At Razzius nomina Martyrum non exprimit. Coluntur ipsi 30 Iulii, Romani autem prætendunt se eorum corpora adhuc habere in ecclesia S. Marci, sed & varias in variis ecclesiis Reliquias: quare nihil obest, quo minus ex iis potuerit participasse & Zenobius.
e Sunt hi ambo Martyrologio Romano inscripti; Eugenius, ad 17 Novembris; Crescentius, ad 19 Aprilis, ad quem diem hujus Acta dedimus. Illa autem tunc parva & extra urbem S. Laurentii ecclesia, considerato veteris urbis situ, fuisse ea potuit, quæ nunc ampla & collegiata Magnorum Ducum sepulcris & bibliotheca illustratur: inclusa autem primum urbi fuit (teste Villanio) cum suo suburbio, an. 1075.
f Ioannes Aretinus addit: Amplo ibidem constructo monasterio, duodenarium in eo numerum monachorum instituit: qui septi claustris, vitam sub Abbate cœnobiticam ducerent.
g Delevi, velut a describentibus postmodum intrusam, parenthesim hanc. Hodie sub honore S. Michaëlis est magnum monasterium, sub Abbate monachorum Ordinis Vallis-Umbrosæ sub regula S. Benedicti. Est ibidem corpus S. Ioannis Gualberti, ubi & nos quoque illud venerati sumus, & ipse colitur XII Iulii.
h Hic modus loquendi, per verbum puto, videtur innuere antiquiorem aliquem Auctorem, nec a S. Zenobii ætate remotum; a quo verbotenus acceptum hoc miraculum sit, & alia forte plura.
i Ultra Alpes, id est Apenninum montem, quem etiam Alpes appellant. Ind enim Italis genericum est, Montes significans.
k SS. Vitalis & Agricola, Bononiæ paßi, coluntur 4 Novembris, & eorum corpora ibi adhuc servantur in ecclesia S. Stephani, sed non integra, variis iisque insignibus partibus alibi existentibus: quare nihil vetat aliquas etiam particulas a S. Ambrosio missas esse Florentiam.
l Hæc phrasis notat Auctorem, medii, ut summum, ævi.
m Deerant hæc in ecgrapho Strozziano, & egent correctione, quam supra dedimus.
APPENDIX
Miracula post annum MCC patrata.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
BHL Number: 9016
A. BLASIO EX MSS.
[18] Cum quidam a Canonicus Cathedralis Ecclesiæ, in medicina Magister, [Clericus post intermissam medicinam sanatur,] quemdam sibi carissimum Clericum, gravi detentum infirmitate, haberet; eum B. Zenobio assidue commendabat: & licet hoc faceret, tamen a remediis medicinæ nullatenus desistebat. Quod cum sibi nihil prodesse conspiceret, omnia medicinalia dimisit, Deum solum cum B. Zenobio curare proposuit. Unde quadam nocte orationi ante altare B. Zenobii se dedit, & precibus humilibus ejus suffragium postulavit. Cui sanctus Præsul, Pontificalibus albissimis indutus, apparuit; & quod ipsius auxilium cum curis medicinalibus permixtum imploravit, redarguit; & quod eum sanaverit dum descenderet, nuntiavit. Qui confestim consurgens & domum rediens, ipsum perfecte sanatum, quem in extremis quasi laborantem dimiserat, adinvenit: de quo Deum laudans, ut acciderat publicavit.
[19] Quidam Clericus b, nomine Claritus, serviens Ecclesiæ Cathedrali, qua Præsulis sancti corpus quiescit, [apostema gutturis curatur;] die quadam apostema horribile in gula habebat, quod incidi deberet; Et [quia judicio] magistri Guidonis, summi medici de Aretio, sibi prædicebatur quod per naturā evadere non posset; ex more animæ suæ saluti providit, & nocte præcedenti diem fiendæ incisionis, ante altare se Præsulis almi prostravit, & sibi misereri suis meritis Dei clementiam imploravit. Fatigatus multo fletu in oratione, somno corripitur, & quod petiit sibi nullatenus denegatur. Nam subito ei gloriosus Pater apparuit in albissimis ornamentis, signum Crucis super ipsum fecit, & ut sanus surgeret imperavit. Qui excitatus incolumis surgit, factum exprimit, Deumque laudans in Sancto suo, tempore magno in Plebanatus officio ecclesiæ S. Joannis de Florentia sancte vixit, & ibidem suam vitam felici exitu terminavit.
[20] Sacerdos quidam, nomine Lapus, sui altaris devotus minister & servus, dum elevando quoddam lignum de ecclesia causa ordinandi suum festum, [lumbos fractus sanatur:] in renibus fractus, esset deductus ad lectum; ligatus a medicis, grauiter affligi cœpit, eo quod in Vesperis Sancti, sic solennibus, esse nequivit. Noctem usque ad horam matutinalem in fletu & dolore multo deduxit: quare sibi Præsulis amore Christus gratiam non subtraxit: quia subito mirificis præparatus [ornamentis] Sanctus apparuit; utque surgat, & ad officiandum pergat cum aliis in ecclesiam, præcipere non neglexit. Qui statim incolumis surgit, in templo ad officiandum pergit, Clerum in admirationem inæstimabilem duxit, quæ acta fuerant exposuit, & quoad vixit ei fideliter deservivit.
[21] Cum quædam Domina c pulcherrima, derelicta, contra Deum & justitiam, [maritus conciliatur uxori.] a viro suo fuisset, & in ejus odium in Angliam perrexisset; in festo B. Zenobii ob sui viri memoriam graviter flere cœpit, & in hoc fletu ipsius invocare misericordiam non postponit. Subito die ipsa & hora eadem, cor viri ejus amore constringitur, iter confestim arripitur, Florentiam absque ulla mora revertitur, & suæ conjugi amore inæstimabili conjungitur, & solennis familia utriusque sexus eorum sancta unione jucundatur. His miraculis, a Blasio Presbytero relatis, [Insuper in Ms. Italico] placet addere alia duo, ex veteri Ms. Italico, reperto apud sæpe laudatum Carolum Strozzium Senatorem, in Codice 1064, signato litteris H D.
[22] Anno MCCCLXXXXIV, die XXX Junii, fecit S. Zenobius sequens miraculum, prout mihi illud narravit Ambrosius Pictoris, filius D. Santinæ de S. Joanne, & ipsum asseruit ut testis de visu. [tres oculati testes narrant;] Duo autem juvenes honesti, illius socii, etiam majori constantia eadem duo miracula affirmaverunt, idque in capella S. Jacobi; ubi illos audivi ego Don Zenobius, qui & examinavi eos, audiente mecum Fr. Ludovico, quem tunc docebam cantare, & Fr. Laurentio Pictoris: sic autem referebat. Mulier de Porta Florentina, a malo dæmone insessa, a patre & matre aliisque consanguineis suis conducta fuit ad S. Zenobium. Hæc mox atque pervenit ad angulum Paleæ, & eminus conspexit ecclesiam S. Reparatæ, intellexit dæmonium quid ageretur; & mulier subito se prostravit in terram, cum ululatu & indicibili alteratione totius personæ: [quod anno 1394 adducta energumena,] nam aliorum vestes mordebat ac lacerabat, usque adeo ferox, ut duodecim homines constituendi fuerint, qui eam apprehensam violenter inducerent ad S. Zenobium. Ita ab allis protracta est in sacristiam S. Reparatæ, me semper præcedente, inquit Ambrosius, ut miraculum futurum viderem. Etenim firmiter proposueram veritatem rei meis ipse oculis contueri, propter multa miracula quæ celebrari antea audiveram: ideoque intenta semper in ipsam tenebam lumina. Dein prosequens institutam narrationem ait: [valde furitsa;] Statim atque inducta fuit in sacristiam, uni eorum qui ipsam attraxerat posita in dorso est, acsi fuisset mortua: verum quidquid agerent, numquam valebant eam sic disponere, ut capiti ejus imponi posset caput S. Zenobii; ideo eam deposuerunt in pedes. Sed licet viri omnino sedecim in hoc fatigarentur, & capillos ejus quadrifariam partitos totidem hominem apprehendissent, non poterant efficere ut se in genua dimitteret: quantoque magis connitebantur, tanto illa rigidius stabat erecta.
[23] Tandem tamen, ut melius potuit, adaptata cum esset, & caput S. Zenobii efferretur ex camerula, cui existenti in sacristia inclusum erat; mox ut ipsum vidit, tanta cum violentia se proripuit a manibus tenentium, ut omnes in terram prostraverit, hac illac disjectos; & male excipiebat quotquot audebant sibi appropinquare, vere dæmoniaca. Domita nihilominus aliquantulum, [attactu sacri capitis fuerit liberata,] teneri se quadamtenus sivit, componique in modum, ut sacrum caput superponi ei potuerit, interim dum Presbyteri duo recitabant Orationes & Euangelia, atque lustrali aqua ipsam aspergebant, sicut in talibus fieri consuevit. Tum, inquit Ambrosius, ego eodem momento temporis ipsam fixius intuens, vidi quod, sacro cranio posito super caput ejus, statim mansueta reddita sit instar oviculæ: seque humi collocans quasi ad dormiendum, statim ut eam cooperuerunt soporata est: & post aliquantum somnum fuit experrecta, sana & salva, ad Dei honorem & S. Zenobii. Hoc autem, dixit, viderunt duo Presbyteri & duo Clerici, & nos ibidem adstantes eramus plures quam viginti seculares, superne vero per fenestras ascenderant plures quam centum, occupantes quemcumque angulum fabricæ ac procurrentium trabium, qui audiebant horribiles ululatus infirmæ; & omnes viso miraculo laudes & gratias dederunt Deo. Amen.
[24] Dixit etiam, attestantibus sibi iisdem duobus sociis, [item paulo ante energumenus,] aliud quoque miraculum paulo ante factum fuisse hoc modo. Paucis diebus ante hoc miraculum, cum illuc inductus esset energumenus, & adjuratus hostis ut excederet ex illa creatura, dicebat: Egrediar: egrediar omnino. Quando autem? Jam jam, respondebat; vel, Equidem nescio; vel, Egrediar tamen: & sic deridebat adjurantes, donec mandatum ei est, ut in signum sui egressus, unum de multis, qui ibi accensi stabant, cereis extingueret. Cum autem moras necteret, capiti ejus imposuerunt cranium S. Zenobii: & subito mansuefactus se reclinavit super terram, ac dormire cœpit. Eodemque tempore cereorum unus tam furiose extinctus fuit, ac si duodecim folles simul fuissent ad flatum ciendum adhibiti: atque ita etiam iste sanatus fuit, ad Dei sanctique Zenobii honorem. Sæpius autem paria atque etiam majora miracula contingunt per merita S. Zenobii: meminique mihi dictum a Sacrista, quod reddiderit loquelam puero muto: unde gloria Christo sit, & matri ejus Mariæ Virgini.
ANNOTATA.
a Miraculum hoc in sequenti Vita dicitur factum sub oculis scriptoris, post annum 1200.
b Hoc & sequens miraculum dicitur a Ioanne Aretino, patratum tempore Francisci de Cingulo, Episcopi ab anno 1323 ad 1341. Nos infra hoc die Clariti Vitam, tamquam Beati, dabimus: in hac autem res dicitur accidisse an. 1318. Porro idem Franciscus Aretinus, Io. Aretino teste, caput S. Zenobii de marmorea capsa extrahens, pulcherrime exornavit.
c Hoc miraculum ab eodem Aretino refertur ad tempora Francisci Tudertini, qui sedit ab anno 1343 ad 1356.
VITA TERTIA
a Laurentio Archiepiscopo Amalphitano, prout referri audierat, scripta seculo XI.
Ex Ms. Codice Cardinalis Barberini, & editione Vghelli.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
BHL Number: 9014
A. LAUR. EP. AMAL. EX MSS.
PROLOGUS.
Hortatui vestræ dilectionis, amabiles Fratres, auditum mentis accommodans, ita virtutes & miracula communis Patris Zenobii proposui Christo duce dirigere, [Auctor stylo modesto,] quatenus potius simplicium mentes ad profectum spiritus, quam sapientium cor ad acumen ingenii provocem. Cum sit enim numerosa populorum caterva, quæ minus insudat philosophicis studiis; & rarissimos esse constet, quibus cordi sit dialecticam perscrutari sublimitatem; oportet utique nos, qui plurimorum saluti consulimus, eis potius qui multi sunt, quam paucissimis providere. Eruditissimis ergo quibusque supplico, quatenus illius caritatis reminiscentes, quæ sua non quærere comprobatur, usitatis & quodammodo simplicibus utentem sermonibus me imparem patienter audiant, ut fraternæ comprobentur utilitatis amatores existere. Nulla vero sit cuiquam, [profert miracula satis probata,] deprecor, ambiguitas de miraculis sancti viri, quæ hic sunt fautore Domino describenda: quoniam partim illa didicimus a personis gravissimis, partim vero per omnem Tusciam hodieque rutilant, ut infideles ora claudere, & fideles ad laudem Christi cogant quodammodo reserare. Qualiter autem sacratissimis virtutibus unice viguerit, hinc maxime claret; quod semper existenti feliciter adhærens Divinitati; viva, ut ita dicam, miracula, per carnem suam humanitate mortuam demonstraret assidue. [ad Zenobii sanctitatem demonstrādam,] Argumentum igitur trahentes ab effectis, agnoscimus eum quondam virtutibus floruisse: qui nunc in cælo degens, ariditatem nostrarum mentium miraculorum suorum lætifluis exhibitionibus irrigat. Effectum namque est quod præcedens causa perficit, ut dies, quem solis ortus emittit. Cum ergo claritatem miraculorum ejus jugiter experti fuerimus, quid aliud nobis intelligi datur, nisi quod virtutum pennis ad æthera sublevatus, soli justitiæ feliciter sit conjunctus? Illius enim signorum vivax efficacia, virtutibus eum fuisse repletum non modicis, astruit. Virtutum vero possessio, vitiorum maculis indicat eum cunctis modis caruisse. Duo quippe inter se contraria (sicut aiunt) uni eidem subjecto simul inesse nequeunt. Sed proœmii satis est: itaque favente Domino vitam ejus enarrare aggredior.
CAPVT I.
S. Zenobii sancta adolescentia. Virtutes Episcopales.
[2] Zenobius, Florentinæ civitatis indigena, non solum carnis origine nobilis, sed etiam mentis ingenuitate clarissimus extitit. [Puer litteris & virtute imbuitur:] A puerilibus enim annis divino se famulatui mancipans, ita litterarum studiosissimus enituerat, ut, quam validissimus Christi miles esset futurus, in ipso quodammodo sui tirocinio demonstraret. Denique maturis moribus adornans adhuc acerbam ætatulam, de virtutibus ad virtutes insigniter ambulabat; ut non dubitares in Sion Deum deorum feliciter esse visurum, qui viam mandatorum divinorum tam celerrime decurrebat.
[3] Cumque pueritiæ suæ decurso tempore pervenisset ad annos pubertatis, agnovit sagacissimus adolescens, [adolescens amore castitatis,] non illo sui corporis tendere desideria, quo Christianus ardor properare cupiebat. Sicut enim egregius intonat prædicator, Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus carnem; & hæc sibi invicem adversantur. [Galat. 5, 17,] Videamus igitur, quid Christi miles contra istiusmodi conflictum peregerit; ut agnoscamus, eum in hujus vitæ stadio non in vacuo decurrisse. Tantis ergo carnem suam inediis subjecit spiritui, ut divino adjutus auxilio, [carnem inedia domat:] a corpore suo non subjiceretur ut famulus, sed e diverso principaretur ut dominus. Castitati igitur dans operam, cum Job in debilitatibus fortissimo, dicere poterat, Statui in corde meo, ut ne cogitarem quidem de virgine. [Iob. 31, 1,] Noverat enim, jam divinis apprime litteris eruditus, pudicitiæ virtutem esse præ ceteris amplectendam: qua dilapsa virtutes reliquæ funditus extirpantur. Sed quia non valet igneus ardor extingui, cui lignorum pabula jugiter administrantur: & tunc venereus tumor salubri deprimitur medicamine, cum dapes ei subtrahuntur, mortiferum calorem subministrantes; idcirco jejuniis & vigiliis artus suos congruentissime castigabat.
[4] Præterea virtus caritatis in eo sibi proprium quodammodo constituerat habitaculum, ita ut vere posses dicere; In hoc juvene, [adjungit caritatem,] castitatis & geminæ dilectionis amatore, Deus utique requiescit. [1 Ioa. 4, 16, 1 Cor. 6, 19,] Cum enim Deiloquus Euangelista non abneget dicere, Deus caritas est; &, Qui manet in caritate, in Deo manet & Deus manet in eo; Paulus quoque veridice astruat, eos qui caste vivunt templum esse Spiritus sancti; constat utique beatissimum Zenobium, ejusmodi repletum virtutibus, Divinitatis habitaculum extitisse: præcipue cum tantæ mansuetudinis tantæque humilitatis, [mansuetudinem, humilitatem,] quam constat esse virtutum custodem, approbaretur, ut quam specialiter de ipso dictum esse videretur; Super quem requiescet spiritus meus, nisi super Zenobium, humilem & quietum, & trementem verba mea? [Isa. 66, 2,] Nobilitate siquidem carnis, qua dicitur præ ceteris enituisse, calcata, sic mentis ingenuitate pollebat, ut in cælesti curia jam tunc esset aureis litteris insignitus. Quam vero liberalis in dandis eleëmosynis, & quam pius pauperum hospes fuerit in Domino, breviloquio studens, omitto seriatim dicere; [affectum erga pauperes.] quia per collectivum, sicut aiunt, statum, prudens lector, in laude quam præmisimus caritatis, hoc valet plenitur intueri. Nec enim caritatem, qua Deus proximusque diligitur, habere putandus est, qui, ut Euangelistæ sermonibus utar, viderit fratrem suum necesse habere, & clauserit viscera sua ab eo. [1 Ioa. 3, 17] Probatio quippe dilectionis (ut Gregorius, Sedis suæ compar, mirabiliter edocet) operis est exhibitio.
[5] Talibus igitur virtutibus pollens, cum plurimo tempore minoribus esset contentus officiis, [In Episcopū electus,] in ecclesia Florentina, defuncto ipsius loci Præsule, non solum a clero, sed etiam ab universo ejusdem civitatis populo, solenniter ad Pontificatus apicē est electus. Nec vero licuit ei reniti vel obsistere istiusmodi electioni: quoniam, ut præfatus sum, ita consensu & annisu omnium suorum concivium fuerat postulatus ad ejusdem Ecclesiæ gubernacula, ut palam daretur intelligi, divinitus eum ad ejusmodi fuisse officium invitatum. Videns itaque divinis jussionibus nec posse nec debere pertinaciter obluctari; [& ordinatus, studet humilitati,] Præsulatus quidem officium canonice sumpsit, sed humilitatis gratiam sibi familiarissimam non deseruit. Prodesse enim magis quam præesse cupiens, ita se cunctis humillimum exhibebat, ut non esset ambiguum, quin assiduus auditum mentis Euangelicæ sententiæ commodaret, in qua videlicet dicitur: Discite a me quia mitis sum & humilis corde. [Matth. 11, 29,] Tanta vero dilectione clerum sibi commissum ac reliquum populum dulcifluus amplectebatur, [& dilectioni erga Clerum & populum:] ut quisquis eorum dæmoniacis aut humanis fluctuaret angustiis, ad illius solamen velut ad portum tranquillissimum festinaret. Quos ille dulciter suscipiens, ita divinarū Scripturarum solabatur eloquiis, ut gauderent istiusmodi Patrem cælitus esse tributum, qui filiorum discriminibus mirifica dulcedine subveniret. Prolixo quippe, sicut præfatum est, tempore disciplinis insudans ecclesiasticis, sub aliorum regimine optime didicerat unicuique languori mentium congrua sermonis medicamina subrogare; meritoque præesse poterat, qui congruenter subesse didicerat.
[6] Si quando vero secularium potentia quemlibet sibi subjectorum injusto judicio comprimebat, [a potentibus injuste afflictos juvat:] non verebatur audacter illorum nequitiā redarguere: tamdiuque facta quadam commixtione severitatis & lenitatis insistebat; donec favente Domino plerumque revocaret ad viam justitiæ, quos per iniquitatum devia constabat incedere. Justus enim, quemadmodum Divina testatur auctoritas, tamquam leo confidens, absque terrore graditur: econtra vero quem graviter conscientiæ reatus accusat, fugit nemine persequente. [Prov. 28, 1, Lev. 26, 17,] Sane juris Ecclesiastici prædia sibimet usurpantes, [& oppressores juris Ecclesiastici corrigit:] non materialibus gladiis hic Pater excellentissimus impugnabat, sed efficacis armis orationis viriliter expugnabat. Unde contigit ut divina potentia cernens insontis sui famuli patientiam, sic quosdam illorum severissima vindicta mulctaret, ut amaro subito morientes interitu, non solum privatos quosque, sed etiam Reges ad obsequium sancti viri quodammodo cogerent. Unde profecto contigit sacrosanctam Ecclesiam Florentinorum ab istiusmodi personis ceteris amplius esse ditatam: utpote qui visa Patris Zenobii sanctitate, compertaque divina severitate, quæ pro eo frequentissime pugnabat, non ei violenter auferre, sed offerre suppliciter Ecclesiæ necessaria procurabant. Denique Regia potestas, quæ in diebus illis Italiæ principabatur, in tanta se prosternebat humilitate vestigiis ejus adorabilibus; ut temporalis Imperator ad lamenta pœnitentiæ cum suis Magnatibus confugiens, [Imperatoribus est in veneratione.] æternum Imperatorem in eo venerabiliter adoraret. Nec immerito: ipse namq; Christus Euangelica tuba intonuit inquiens: Qui vos honorat me honorat, & qui me spernit, spernit eum qui me misit: & per Prophetam, Qui vos, inquit, tangit, id est cum dedecore tractat, pupillam proculdubio tangit oculi mei. Quid plura? [Luc. 10, 16, Zach. 2, 8] Sicut olim gaudebat Roma, rerum maxima poëtice dicta, de spoliis occisorum; sic exultabat Florentia de conversione multorum, per tantum Patrem in perpetuū victurorum. Unde jure poterat, inter ejus reliqua præconia, decantari,
Refloret magno felix Florentia Sancto.
[7] Porro ne minoris esse videantur auctoritatis hæc, quæ, sicut prælibavimus, a religiosissimis quibusdam didicimus, qui veridice asserebant hæc quidem antiquitus fuisse descripta; sed incendio, quod casu contigit, esse consumpta; quid Paulinus a Sanctus de Patre Zenobio referat, audiamus. Inter reliquas enim virtutes atque miracula celeberrimi Patris Ambrosii subintulit, inquiens: In Tuscia etiam civitate Florentina, ubi nunc vir sanctus Zenobius Episcopus est; quia promiserat se, petentibus illis, illos sæpius visitaturum; frequenter ad altare quod est in basilica Ambrosiana, quæ ibidem ab ipso constituta est, visum orare, sancto viro Sacerdote Zenobio referente, didicimus. En Paulinus, qui tantæ pietatis extiterat ut semetipsum barbaricæ genti servum pro filio cujusdam viduæ traderet, [videt animā S. Ambrosii in ecclesia a se dedicata orantem,] asserit nostrum Zenobium esse Sanctum. Neve putaret aliquis, hoc eum transitorie dixisse, non pro veritatis assertione, contra posterorū dubietatem, & prius ait: In civitate Florentina ubi nunc vir sanctus Zenobius est; & post signanter addidit, Sancto viro Sacerdote Zenobio referente didicimus. Quis igitur audet hujus veridico testimonio reluctari, per cujus os ad laudem ejusdem nostri patroni Christus utiq; est locutus? Secundum illud videlicet quod egregius astruit prædicator; An experimentum quæritis ejus qui in me loquitur Christus? [2 Cor. 13, 3]
[8] Præterea diligenter inspiciendum est, in quanto sanctitatis degebat culmine, qui merebatur animam sui Consacerdotis post carneum excessum spiritualibus oculis intueri. Oculis autem spiritualibus dixerim, non quod eum visu corporeo nequaquam viderit; sed quod intuitus ejus ita jam spiritualis esset effectus, ut merito posset electorum spiritus contemplari. [ipse totus spiritualis:] Scriptum quippe est: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. [Matt, 5, 8,] Deus autem spiritus est; non est ergo mirum si luce sanctitatis illustratus B. Zenobius, circumscriptum videre potuit spiritū, qui incircumscriptum feliciter est visurus, juxta illud quod scriptum est de electis: Regem in decore suo videbunt, id est in sua divinitate post mundi terminum propriis oculis feliciter sunt visuri, quem nunc per speculum in ænigmate contemplantur. [Isai. 33, 17]
[9] Nec prætereundum, quod sanctus vir Ambrosius, quemadmodum devote postulantibus Florentinis promiserat, non solum vivus eos frequenter visitare studuit, sed etiam mortuus. In qua profecto re magnis est Florentinorum populus laudibus extollendus, cujus ingens profecto devotio, non solum ante, sed etiam post mortem sancti viri remunerata est; [a S. Ambrosio visitatur,] dum frequenter apud eos & (ut credendum est) pro eis orare visus est, a quibus b olim invitatus non solum Florentiam venerat, sed eos etiam c resuscitatione cujusdam pueri mire lætificaverat. Inter hos nimirum populos ecclesiasticum Clerum arbitror adfuisse, in quibus profecto renitebat ut sidus clarissimum noster Patronus Zenobius, licet tum temporis necdum esset Pontificali stemmate decoratus: maxime cum legamus ecclesiā d, quæ dicitur Ambrosiana, solenniter ab eodem Reverendissimo Pontifice Ambrosio fuisse dedicatam, cum totius Florentinæ plebis lætitia: unde datur conjici, ex tunc has geminas Ecclesiæ Dei columnas invicem sibi fuisse amicabili fœdere copulatas. Nec immerito: scriptum est enim, Omne animal diligit sibi simile: quod, utique, animal, [& amicabili fœdere conjungitur.] de homine prædicatur. Præterea videndum, qualiter sanctitatem istius eximii Patris efficientia quoque miraculorum liquidius propalaverit. [Eccli. 13, 19.]
ANNOTATA.
a Quæ hic sub nomine S. Paulini habentur, referuntur cap. 26 Vitæ S. Ambrosii apud Surium: sed auctor Vita illius est Paulinus Presbyter, ipsius S. Ambrosii amanuensis; non autem S. Paulinus Episcopus Nolanus, uti cum hoc auctore scripserunt Sigebertus & Trithemius de Scriptoribus Ecclesiasticis. Colitur S. Paulinus Nolanus 22 Iunii.
b Capite 19 Vitæ Inventus a Florentinis, ad Tusciam usque descendit.
c De hac resuscitatione ibidem agitur.
d Ioannes Aretinus, citata hac Vita, addit Ecclesiam S. Laurentii esse.
CAPUT II.
Duo mortui resuscitati. Alia miracula.
[10] [Matronam proficiscentē Romam benigne excipit,] Matrona quædam, orationis gratia Romam proficiscens, a Galliæ partibus audita laudabili fama beati famuli Dei, Zenobii; priusquam illo proficisceretur, ad eum venire studuit, ut tanti Patris benedictionibus frueretur. Cumque devotionem illius attendens admirabilis Pontifex, ad mundi contemptum atque cælestis eam regni desiderium potius accendisset; illa vestigiis ejus prostrata rogare cœpit, ut esse memor illius in suis orationibus jugiter dignaretur. Præterea cum ad suum hospitium jam voti compos femina remeasset, suisque narraret, quantæ sanctitatis, quantæque facundiæ, nec non unicæ morigerationis esset Episcopus, cujus benedictionem optaverat; filius ejus, qui cum ea quidem venerat, sed ob molestiam quam incurrerat in itinere, fessus in lectulo recumbebat; ad eum deductus, illius se precibus humillime commendavit. Tunc vir Dei, quem pietatis gratia virtutes inter reliquas commendabat, compassus illius infirmitati, non solum interiorem refectionem ei tribuit, [ejus filium ægrum detinet:] sed etiam corporea liberalis alimenta largitus est. Verum quia languor illius paulatim invalescebat, veritus homo Dei, ne labor itineris, aut hujus omnimode attereret corpus, aut matris devotionem frangeret; secum misericorditer eumdem puerum detinere proposuit, donec illius genitrix ab Apostolorum liminibus remearet; quod & factum est. Igitur ea proficiscente Romam, tantam pietatis curam B. Zenobius erga prædictum languidum exhibuit, ut altera mater inventus esse videretur ad illius solatium. Sed quia divina providentia, sicut reor, constituerat, ut per ejus mortem, imo resurrectionem, beatissimus Pater amplius enitesceret; omnis humana refectio, quæ ut medicinalis cura sibi exhibebatur, non ei levamen sed gravedinem inferebat.
[11] Interea ecclesiasticæ utilitatis exigente negotio, perrexit Venerabilis idem Pontifex ad templum, quod erat in honore S. Petri consecratum, non paucis se Clericis comitantibus. Ubi dum oratione præmissa, quæ videbantur congrua peregisset; ob sæpe nominatum infirmum, quem nimio febris ardore perustum reliquerat, cœpit gradu concito remeare. Et ecce videt illius genitricem, quæ ipso die reversa fuerat, [eumdem mortuum,] sparsis miserabiliter capillis atque magnis ululatibus vociferantem, ad se venire; suique filioli jam exanime corpus infeliciter bajulare. Quo viso vir clementissimus gradum continuo sistit; addiscensque matrem una tantum hora post obitum filii remeasse, gemebundus efficitur. Mulier vero confestim pedibus advoluta, filii cadaver ante faciem ejus projicit, voceque lamentabili perstrepit, dicens: Unicum meum, quem tuæ sanctitati vivum commendaveram, vivum, deprecor, infelici matri restitue, non defunctum. Qui gregis tui non solum Pastor, sed etiam Pater es, [ad matris preces,] fac me quæso matrum in numero computari. Nam nimis infelix appellari mater amplius non valeo, quæ uno eodemque momento pariter filium & matris vocabulum perdidi. Veniens ab Apostolorum Ecclesiis, qui prædicationis lumine cunctum orbem illustraverunt, qualiter amisso lumine, quod præ oculis diligebam, orbata, possum ad patriam remeare? His & istiusmodi lamentationibus eadem muliebriter quidem flente, sed viriliter in Domino confidente, cum non posset illam vir Domini suis a vestigiis repellere, sese lacrymosus illic in orationem dedit; tamdiuque vicinas sibi Divinitatis aures pulsavit humillimus, [resuscitat,] donec ambo pariter surgerent; defunctus scilicet ab acerba morte, & sanctus senior ab oratu. Jam vero quis oratoria facultate præpotens digne potest enarrare, quantum subito fuerit natum gaudium, non solum parenti ejus qui resuscitatus fuerat, sed etiam reliquis hujusmodi spectaculo assistentibus? cum scilicet uno eodemque fere tempore viderent propriis pedibus ambulantem, [magno omnium gaudio,] qui mortuus adductus fuerat manibus alienis. Quis itaque Deus magnus sicut Deus noster; qui nimirum suæ divinitati haud segniter famulantes, non solum in cælis, sed etiam in terris glorificat; secundum illud scilicet, quod veridice, utpote summa veritas, est pollicitus; Ego glorificantes me glorificabo. [1 Reg. 2, 3,] Non est igitur infeliciter admirandum, quod tam efficax sui famuli deprecatio fuerit, ut subito valuerit exanime corpusculum visitare: cum profecto liqueat, eum ex illorum fuisse præcipuum numero, de quibus prophetice dicitur, Voluntatem timentium se fidelis in verbis suis clementissime faciet, orationes videlicet ipsorum mirabiliter audiens. [Psal. 144, 19.] Locum autem in quo contigit hoc insigne miraculum, [in loco Geniculum dicto.] ob id quod oraturus illic almificus Præsul genua sua flexerit, hodieque Florentini cives Geniculum vocitant: tantaque reverentia dignum judicant lapidem, quem sub ejus poplite contigerat esse, ut fœditatem illic non permittant vel a bestiis effici: maxime cum plerumque contigerit, illic eorum confringi vehicula, qui sine debita reverentia per locum illum non absque boum suorum damnitate transierant.
[12] Aliud quoque simillimum huic non supersedeo referre miraculum; quod eodem fecit itinere, [Semper visitat ecclesias:] sed non eisdem, ut ante nobis a quodam dictum est, utens vestigiis. Cum venerabilissimus idē Pontifex, matura jam confectus ætate, solis orationibus operam daret, ac propter hoc una cum suis Clericis etiam suburbanas ecclesias circuiret; quadā die, dum regrederetur ab ejusmodi studio, contigit eum reperisse quemdam defunctum, ante Florentinam portam, quæ sita est contra Aquilonem. Cumque paulisper substitisset, [pro anima defuncti orat:] atque more suo cœpisset orationem Deo fundere pro illius animæ redemptione; diversi sexus & ætatis populi, qui illo convenerant, nutu quodam, nisi fallor, afflati divino, cœperunt prius mussitando dicere; Nonne Pater hic noster sanctissimus, quem constat jam reddidisse mortuum vitæ, posset hunc quoque juvenem suscitare, si nostra fides in hujusmodi postulatione minime vacillaret? Cum ergo peracta prece Pontifex abire cœpisset, omnium illorum corda quasi unum protinus sunt effecta; terræque prostrati, lacrymosisque vocibus defuncti resuscitationem poscentes, ita concluserunt illius iter, ut nullatenus posset ad Episcopium remeare. Tristissimus itaque Pater effectus, [eumdemque a circumstantibus rogatus,] utpote vitium elationis tamquam pestem maximam fugiens; Cur, inquit, filii mei, tantum mihi ponderis imponitis, quantum fragilitas mentis meæ sufferre non potest? An ignoratis hæc & hujuscemodi miracula, non infimis & peccatoribus, quorum ego sum socius, sed viris apud Dominum summis & justissimis convenire? Cui populus e contra flebili voce suppliciter respondit: Qui puerum alienigenam clementer Domino largiente resuscitasti, debes quoque, Pater honestissime, propter hujus infelicis resurrectionem juvenis, cui tota sicut aspicis tua compatitur civitas, omnipotentissimæ supplicare Divinitati. Ad hæc Sanctus Dei ajebat; [post longam tergiversationem,] Non illud suæ fuisse virtutis, sed potius maternæ devotionis, quam fides adjuvit validissima. Populo autem pariter respondente, quod fides unius apud Clementissimum valuit obtinere, omnium profecto nostrum fidelibus petitionibus misericorditer concedetur; compulsus est almificus vir eorum annuere precibus. Præcepit itaque cunctæ multitudini, quæ aderat, tamdiu Kyrie eleyson, devotissime dicere, donec ipse surgeret ab oratione, quam dicebat illorum posse precibus adjuvari. Quid plura? [resuscitat:] Tamdiu situ jacuit humillimo, tamdiu lacrymosis petitionibus institit, tamdiu contemplationis penna sublevatus æthereo propitiavit Imperatori; donec plebs, visa illius qui mortuus fuerat subita oculorum apertione, non jam Kyrie eleyson, sed Deo gratias, Deo gratias, inclamaret. Lætissimus ergo protinus ad domum reversus est viventium, qui cum plurimorum mœstitia ducebatur ad tumulum defunctorum. [alia minora miracula facit.] Vellem præterea minores virtutes ejus, quæ nobis a quibusdam veridicis relatæ sunt, huic opusculo aggregare; nisi magnopere fastidio consulens audientium; ea quæ jam dicta sunt sufficere crederem: maxime cum prudens lector, argumentum trahens a majoribus, non ambigat, eum parva facere potuisse, quem constat auctore Domino insigniter patrasse perquam grandia.
CAPUT III.
Pius obitus. Miracula post mortem patrata.
[13] Ad ejus ergo glorificatum obitum stylum vertimus, quem nimirū Deus omnipotens abstractum terris, Arcadii & Honorii temporibus, ad cælorum gaudia revocavit. [Gen. 25, 8] Plenus enim dierum, sicut Scriptura testatur, [Æger suos solatur:] in senectute bona, cum se cerneret, invalescente languore, morti jam proximum effici; mœstissimum Clerum, & populum nihilominus lacrymosum, taliter allocutus est: Nolite, dilectissimi filii, nolite, deprecor, immoderata vos afficere tristitia: quandoquidem tempus est, ut viam patrum gradiens, ad bonum Dominum peracto festinem servitio. Quinimo gaudete, me patrem vestrum ad ipsum præcedere; cujus, in quantum potero, misericordiam pro vestris excessibus obsecrabo: admonitiones tantum meæ parvitatis in unitate concordiæ satagite custodire. His & talibus finitis alloquiis, eos Pontificaliter benedixit; sublevatis manibus ad cælum, oravit; ac deinde semetipsum signans, [25 Maji obit & sepelitur.] ita lætus animam exhalavit, ut diceres ad patriam ridens animal ridendo redire. Corpus autem ejus sacratissimū, ipso die quo defunctus est, octavo scilicet Kalendas Junii, reconditum est in arca marmorea, & positum in ecclesia Sancti Laurentii juxta altare. Quod cum fuisset aliquot annorum circulis elapsis, ob infestationem quarumdam gentium, translatum in hanc a S. Reparatæ Basilicam, tantam Deus ob ejus meritum ostendit gratiam, ut quædam arbor, quam feretrum ejus cum adduceretur tetigerat, continuo floruisset. Nonne videtur, lector, hæc arbor & flores virtutum B. Zenobii demonstrasse, & Florentinam civitatem indicasse, [in translatione corporis sicca arbor reflorescit:] præ multis aliis urbibus ob ejus Reliquias variis gratiis reflorere? Lætabiliter itaque gaudeat Florentinus populus, & exultet in Domino: quia divinitus accipere meruit hanc gemmam pretiosissimam, excellentem cunctis terræ opibus.
[14] Nec illud est obliviosa prætermittendum segnitie, quod idem sacratissimum cadaver, [ipsum immotum manet,] ad præfatam usque portam septemtrionalem delatum, tamdiu se non permisit ullatenus ab eodem loco moveri, quamdiu Pontifex, [dum Clerus ejus obsequio deputetur.] qui tunc temporis huic præerat urbi, Deo polliceretur, non minus duodenario Clericorum numero ad ejusdem Sancti perpes obsequium deputare. Video fragilitatem mentis humanæ, quæ gaudere solet breviloquio, tot auditis miraculis posse lassescere: sed mihi curandum est, ne dum quasi providus humanam offensam refugio, divinam male sanus incurram. Unde disposui per quoddam quasi meditullium Christo duce deambulare, quatenus minora sileam.; & majora, quæ post obitum suum patravit, studeam non segniter enarrare.
[15] Quidam b puer Italicus, aliquando magnarum febrium ardore perustus, [febricitans puer ob sæpius petitum potum] in tantam sitis anxietatem devenerat, ut quadam nocte quaterdecies aquam biberet. Sed quia nimis accensæ febris eam constat esse naturam, ut quo amplius biberit is qui ab ea decoquitur, eo magis sitiat; idem puer anxius, genitricem suam graviter dormientem quinquies & sexies, non sine clamoris magnitudine, vocitavit. Cumque mulier lassabunda fuisset excitata, suoque dixisset filiolo; Quid vis? Cur tantum vociferaris? Ille, quasi necdum bibisset, aquam infeliciter postulavit. Denique nimio jam tædio mater illius obsessa, respondit dicens: Dabo tibi diabolum qui te præfocet. [imprecante matre a dæmone obsessus;] Numquid non sufficit ingluviei tuæ quater decies jam bibisse, meque nimis infelicem non sivisse saltem paululum requiescere? Igitur adhuc eodem inebriata furore, aquam illi porrexit, dicens: Bibe diabolum, qui te facit potum toties postulare. Nulla itaque in medio mora, continuo spiritus malignus introivit in puerum, eumque cœpit acerrime agitare. Quod ut aspexit eatenus procax mulier, in terram prostrata, luctu cœpit amarissimo lamentari; seque causam fuisse calamitatis, quæ puero contigit, veraciter attestari. Proposuit igitur ejus genitor variorum ei medicaminum auxilia diligenter adhibere: quæ dum illi nec minimam quidem portiunculam incolumitatis erogarent, in summo discrimine positus, quid deberet amplius facere, non solum viros, sed etiam feminas consulebat. Unde contigit quamdam religiosam mulierem saluberrimum ei consilium præbere, dicendo: Ad Patris Zenobii sacratissimum tumulum si proprium deduxeris filium, ad effectum procul dubio tui poteris desiderii pervenire. [a patre, auditis miraculis moto,] Dum enim causa orationis nuper illo pervenissem, vidi quamdam Florentinam sic ab eo mirabiliter exauditam, ut ab oratione domum rediens, non solum filium suum, pro quo Sanctum postulaverat, sanitati redditum inveniret; sed etiam monile quoddam, sibi furto ablatum, in domo propria reperiret. Talibus ille compertis, urbem Florentinam una cum nato proprio festinanter adiit; ac religiosos Clericos, qui familiarius sæpe dicti Patris ecclesiæ serviebant, enixius obsecravit, ut miserrimum puerum, qui sponte nolebat ingredi, violenter usque ad altare S. Zenobii deducere dignarentur. Verum spiritus nequam in eo degens, cum formidaret ad Sanctum pertrahi, tantum ante fores repugnavit, tantum obstitit, tantum reluctatus est, ut decennis puer vix posset a quodam validissimo viro usque ad tribunal deduci. [defertur ad tumulūm Sancti & liberatur:] Ubi dum pro eo in terra jacente fusa cum lacrymis esset oratio; subito venter illius ultra humanam normam intumescere visus est: ac deinde reversus ad statum pristinum, tantum putoris effudit, ut palam daretur intelligi, spiritum ab eo putentem meritis S. Zenobii fuisse effugatum. Sanissimus ergo surrexit puer a pavimento: & qui tribus jam elapsis diebus nihil cibi acceperat, manducare continuo postulavit, atque ad suam patriam cum patre lætissimo remeavit.
[16] Nec illud prætereundum videtur insigne miraculum, quod nostris quoque diebus ac nostris oculis fuisse constat exhibitum. Clericus enim quidam, multis aliis devotius eidem famulatum præbens Ecclesiæ, dum esset in ultimo sui languore servuli contristatus, accessit ad altare B. Zenobii, deprecans intimis sui cordis gemitibus, ut ejusdem Patris interventionibus illi sanitas perveniret. [languor servi orante hero] Sed quia bonum mentis humanæ desiderium, sicut ante nos multo sanctius & eloquentius dictum est, c solet dilationibus augmentari, atque augmentata optata percipere; non est tum idem Clericus protinus exauditus. Verum quia non solum secularibus, sed etiam divinis litteris erat non mediocriter imbutus, ac per hoc sciens Euangelice dictum esse; Pulsate, & aperietur vobis; non destitit per dies undecim precibus aurem pulsare Tonantis; auxilium videlicet tanti Pontificis postulando, quem credebat esse Divinitatis auditui proximum. [Luc. 11, 9] In quibus nimirum diebus undecim, oratum quidem pro eodem suo famulo pergebat Zenobii Patris ad aram; [post inter missa alia medicamenta curatur.] sed medicamen exterius, utpote medicinali peritus ante, competenter illi adhibere nullatenus omittebat. Cum vero cerneret eum, tot elapsis diebus, habilem quidem curationes admittere, sed languorem nullatenus amittere; statuit in corde suo medicinalia tunc temporis studia postponere, & tantummodo laudabilissimi Præsulis auxilium præstolari. Cum ecce die duodecimo Sanctus, ei per visionem apparens, ait: Diebus his præteritis idcirco puero tuo nequaquam sanitatis donum tribuere volui, ne videretur potius terrena quam cælesti curatione salvatus. [Ps. 54, 23] Nunc autem quia, sicut Psalmographus intonat Vates, stabiliter in vere Domino cogitatum tuum jactasti, scias te nuncupativi Domini vocabulum non amittere: sanabitur enim citocitius idem tuus servus, quem tibi pretiosissimum arbitraris. Evigilans igitur sæpe fatus Clericus, quid sibi per somnium dictum fuerit multis hominibus fideliter nuntiavit, ac deinde famuli sui mirabillimam incolumitatem videre promeruit.
[17] Libet interea mentis intuitum, ad videndam Sancti hujus gloriam, [Laudatur gloria collata S. Zenobio] diligenter sustollere, qualiter terreno pretio cælestia emeruit contemplari. Ecce enim qui carneis obluctando illecebris, omnipotenti Domino famulans, transitoriam mundi gloriam declinavit; non tantum sideream feliciter possidet mansionem, sed etiam in terris exhibendo tam jucunda miracula, nimis magno fruitur & perfruetur honore. Beata plane possessio, quam non aufert hostilis iniquitas, sed inconcussam detinet immensa felicitas: cujus beatitudinem nulla diminutio mutilat, quia nunquam illi ruinosus casus appropiat: cui semper arridet optata prosperitas, quia nunquam horribilis ei dominatur adversitas. Multa quidem sunt & alia, quibus hic honorabilissimus Pater posset merito prædicari; sed mihi Laurentio, Melphitanæ Sedis immerito Archiepiscopo, qui hic exulans ejus sensi præsidium, magis libuit hæc pauca describere, quam plurima non sine macrologiæ vitio fastidiosius excipienda narrare. [& Auctor vitæ se prodit.] Celebratur autem festivitas ejus octavo Kalendas Junii, ad laudem Domini nostri Jesu Christi, qui vivit & regnat cum Patre, in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Ecclesiam S. Salvatoris nominant alii omnes Auctores, utique ex antiquiori Vita: hic vero Auctor usus est titulo S. Reparatæ, quo scilicet postea appellata est ecclesia eadem, & qui solus in usu ac notitia hominum erat cum ipse scriberet.
b Hoc miraculum in Vita priore & apud S. Antoninum asseritur vivo adhuc S. Zenobio patratum, a quo tam mater quam filius fuissent baptizati: nec miranda hæc diversitas cum hic ex solo auditu referat, quæ ex veteri scripto alius, ideoque gravior testis.
c Videtur alludere ad illud Gregorii Papæ Hom. 25 in Euang. de Magdalena ad sepulcrum Domini: Actumque est ut desideria dilata crescerent, & crescentia caperent quod invenissent.
II ET III TRANSLATIO
Ex Io. Villano & Io. Aretino coævis.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
BHL Number: 9018
EX COÆVIS.
[1] Anno MCCCXXX, medio mense Januario, Archiepiscopus Pisanus, Simon Salterellus, nobilis Florentinus; & Episcopus Florentinus, Franciscus de Silvestris Cingulanus; item Episcopi, Fæsulanus, Tedices de Aliottis; ac Spoletinus, [Anno 1330 refosso corpore,] Bartholomeus Bardus, ambo Florentini; cum Canonicis Florentinis, multisque Clericis ac Prælatis, fecerunt discooperiri altare X. Zenobii in cryptis S. Reparatæ, ut illius beatum corpus invenirent: quod prius quam ipsis succederet, ad decem ulnas terra in profundum excavanda fuit. Inventum est autem intra capsam, marmoreæ arcæ inclusam. Exinde autem sustulerunt pauxillum de cranio capitis, atque nobiliter collocari mandarunt intra caput argenteum, ad ipsius Sancti vultus similitudinem effigiatum, ut posset annuatim cum magna devotione ac solennitate monstrari populo, in die ejus festo: reliquum vero corpus devotissime reposuerunt in locum suum, cum hymnis & cantibus, ædis Cathedralis campanis omnibus per decem continuos dies noctesque fere jugiter sonantibus; Episcopis autem, [transfertur in caput argenteum particula cranii.] Indulgentiam peccatorum largiendo, invitantibus populum ad sacras Reliquias visitandas. Cujus Translationis & Indulgentiæ causa, Florentini fere omnes, viri ac mulieres, parvi & magni, singulari cum religione nec sine muneribus, ad tale exercitium devote confluxerunt. Ita Ioannes Villanus, Chronicæ suæ Florentinæ in anno MCCCXXXIII desinentis lib. 10 & ult. cap. 172, expresse notans solum acceptum fuisse aliquanto del teschio del capo, ut originariis ejus verbis utar.
[2] [An. 1408 conditur novi sacelli fabricandi decretum,] Ludovicus Strozzius Archidiaconus Florentinus, in Præfatione ad Vitam S. Zenobii, a Clemente Massa editam ipsoque curante recusam, argumentum istud sic prosequitur: Indictione II Mense Martio, anno MCCCCVIII, decretum communi consilio fuit, ut corpori S. Zenobii excitaretur honorificum sepulcrum, ipso interim alibi decenter locato. Post varios autem super ea re tractatus, tandem anno MCCCCXXVIII, cum nova S. Mariæ Floridæ Cathedralis majori ex parte perfecta jam esset, ad prioris illius decreti executionem, novum in hæc verba conceptum est: Capella quæ directe obversa est portæ, ecclesiam S. Joannis respicienti, intituletur nomine S. Zenobii: in eaque fiat altare concavum, sub quo reponatur corpus atque ossa intra arcam æneam vel marmoream, [& innovatur anno 1428,] supra quam ex eadem materia ponatur statua Sancti, tres cum dimidia ulnas alta: circumcirca vero ponatur opus craticulare, quod aspectum non impediat & contactum prohibeat: in Translatione denique ipsius sancti corporis, fiat solennissima Processio, idque eadem die qua alias facta Translatio fuit, scilicet XXVI Januarii.
[3] Postmodum mutato consilio placuit, secundum deliberationem anno MCCCCXXXVIII scriptam, [atque 1438 præscribiturq; forma altaris,] ut arca in qua est corpus S. Zenobii poneretur sub crypta prædictæ capellæ, ea in fronte quæ chorum respicit, & fiat fornix quam potest planissimus, ut tanto plus spatii sub eo servetur: in eademque crypta fiat fenestra, sub altari superiori, ad eamdem fere cum altari longitudinem, altitudinem vero sesquiulnæ circiter; idque duabus de causis, primum ut crypta habeat transpirationem, deinde ut per eam videri possint luminaria, posita ex devotione circum arcam corporis S. Zenobii. Altare superius sit marmoreum, positum supra quatuor columnas: supraque illud ponatur capsa ænea, designata a Laurentio Bartoluccii. Et post alia plura circa dispositionem altaris ordinatur, [sub quo reponatur capsa ærea capitis,] ut facies ejus anterior non sit historiata, sed litteris inscripta; habeatque ostiolum, per quod immitti & extrahi possit caput S. Zenobii. Unde intelligitur, capsam illam æneam numquam fuisse fabricatam pro Corpore sancto, sed solum pro Capite recipiendo. Idem etiam evidentius constat ex Decreto anni MCCCCXL, quod sic habet: In arca ænea, ordinata pro cranio & capite S. Zenobii, scribantur intra coronale sertum hæ litteræ, CAPVT BEATI ZENOBII FLORENTINI EPISCOPI, IN CVIVS HONOREM HÆC ARCA INSIGNI ORNATV FABRICATA FVIT: itaque etiam hodie ibi sculptum legitur. Fuerat prædicta arca commissa anno MCCCCXXXII Laurentio Bartholi de Ghibertis, velut talium operum peritissimo artifici, ea conditione ut intra menses XLII absolutam daret: cumque conditionem non implevisset, ablata ab eo: sed deficiente qui cœptum laborem prosequeretur, eidem reddita fuit XVIII Aprilis, anno MCCCCXXXIX, cum obligatione finiendi opus intra menses X, [pretiosa valde] quod & fecit. Equidem dicere nequeo quantum præcise pro illo pulcherrimo vase solutum fuerit; æs ipsum a lanificibus emptum fuisse scio, ex illo quod ipsis superabundabat pro statua S. Stephani, quam fabricaverat Orsanus-Michael. Scio etiam quod in Bibliotheca Strozziana inveniatur memoriale quoddam, quo indicatur arca illa stetisse florenis MCCCXIV: sed non distinguitur utrum pro sola arte tantum solutum sit, an vero pro arte & materia simul. Denique bonus quidam Sacerdos, Ecclesiæ nostræ Capellanus, [& an. 1590 inaurata.] Victorius de Ancisa, fundator puellarum quas Stabilitas nominant in via Scalæ; prædictam arcam inaurandam, pro sua erga Sanctum devotione, curavit anno MDXC, successu tam parum felici, ut de innovanda inauratione denuo cogitare oporteat.
[4] His ita dispositis, tandem beatum corpus, ex loco in quo fuerat anno MCCCCXXX depositum, translatum subtus nouam Capellam fuit anno post nono; quemadmodum in Vita apud Surium narrat oculatus testis Ioannes Tortelli Aretinus, his verbis. Anno ab Incarnatione Domini millesimo quadringentesimo trigesimo tertio, [Anno 1433] quando Eugenius Pontifex Maximus, Roma Florentiam venit, & Americus Archiepiscopus moritur, vacavitque Archiepiscopatus circiter duos annos. Nam summus Pontifex Eugenius, [sub Eugenio Papa IV] cum apud Florentiam degeret, voluit eo tempore hujuscemodi Ecclesiam regere, quam in plurimis reformavit. Et inter cetera, statuit pueros clericos triginta tres, qui in Missarum solenniis & Vesperis ecclesiæ quotidie deservirent, præessetque illis magister Presbyter & vir delectus, qui Grammatica eos atque Musica institueret; & pro magistro centum aureos quotannis, & puerorum singulo novem dari ex reditibus quibusdam publicis ordinavit. Demum ad Archiepiscopatum promovit Joannem Vitellescum de Corneto, qui & titulum etiam Alexandrini Patriarchatus obtinebat, nec multo post in Romanæ Ecclesiæ Cardinalem assumpsit. Hujus tempore Præsulatus ab Domini incarnatione millesimo quadringentesimo trigesimo sexto, mense Martii, [nova basilica consecratur:] die Annuntiationis B. Mariæ Virginis, præfatus Eugenius sanctissimus Pontifex, basilicam novam magna celebritate consecravit: & sequenti anno, mense Octobri, idem Eugenius Ludovicum Patavinum cubicularium suum ad Archiepiscopatum promovit. Cujus tempore corpus B. Zenobii, ex loco, ob diversam novæ ecclesiæ dispositionem ignobiliori, ad digniorem aptioremque magno apparatu translatum fuit. Nam cum forma & dispositio magnificentissimi templi ad complementum redacta fuisset, [in quam durante Concilio] & Eugenius Pontifex Concilium pro Græcorum unione celebraret; convenissetque Joannes Palæologus Græcorum Imperator, Demetrius Despotus ejus frater, Joseph Patriarcha Constantinopolitanus, magna Archiepiscoporum Græcorum & Latinorum atque Episcoporum multitudo; visum fuit Joanni Spinello, Cathedralis ecclesiæ Præposito, viro clarissimo, Canonicisque & Civibus, eo potissimum tempore Translationem corporis beatissimi Zenobii celebrare, & convenienti illud ac præparato loco disponere.
[5] Statuto igitur die VI Kalendas Majas, ab Domini incarnatione anno millesimo quadringentesimo trigesimo nono, [an. 1439, 27 Aprilis] convenerunt in majori basilica Cardinales omnes, qui Curiam Eugenii sequentes, ad Concilium venerant: & ornatissime in medio ecclesiæ choro, variis tapetis & aulæis præparato, dexteram versus altare partem Cardinales insederunt. Post quos Patriarcha Hierosolymitanus, & Patriarcha Gradensis, aliaque ingens Archiepiscoporum & Episcoporum, Græcorumque & Latinorum multitudo, pulcherrimo ordine disposita, stabat. Ad sinistram vero sedebat primus Demetrius Despotus: post quem Legati diversorum Principum & Comitum, Protonotarii Latinæ Ecclesiæ, Nobilium Græcorum ac Latinorum multitudo non parva. Tunc Ludovicus Archiepiscopus, in veste Pontificia & mitra redimitus, cum sex aliis delectis Episcopis & Canonicis populoque innumerabili, ad antiquam procedens catatumbam, marmoream capsulam, in qua ossa erant beatissimi Zenobii, assumunt; & suos humeros sex illi Pontifices subjicientes, [magna cum pompa inferuntur corpora] consequente Ludovico Archiepiscopo, cum totius populi jubilo, organisque ac tibiis atque diversis musicorum generibus, Dei laudem per totam ecclesiam resonantibus, magna cum omnium devotione & reverentia, ornatissimo altari superimposuerunt. Et interim dum Missarum solennia celebrarentur, dignissimi omnes Florentinæ urbis cives, accensos cereos in manibus gestantes, incedentesque conspicuo atque amplissimo ordine, magna devotione venerari beatissimum Corpus adveniunt; atque omnium primi hi fuerunt, qui ex eadem progenie cum Zenobio in hac Florentina civitate perdurant, viri ut plurimum clarissimi ac nobilissimi, de Hieronymis hodierno tempore vocitati. Post hos civitatis Primores, amplissimo (ut solent) apparatu conveniunt, quos ceteri magistratus, nec non alii plerique cives præstantissimi subsequebantur. Demum peractis sacris, assumunt capsulam iidem illi, qui prius, Pontifices sacri: & sequentibus Archiepiscopo cum Canonicis ac innumerabili populo, [SS. Zenobii & Podii Episcopp.] in nova catacumba, apud primam ejus ecclesiæ capellam, ut hodierno tempore nominantur, suo nomine consecratam, magno cum honore locaverunt. Quo videlicet in loco, post paucos admodum dies, marmoream capsam cum Reliquiis integris B. Podii Episcopi Florentini, soli Canonici cum Præposito & Presbyteris aliquibus, paucisque civibus, & me præsente, transtulerunt.
EADEM III TRANSLATIO
Ex Italico Clementis Mazzæ, æque oculati testis.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
EX MSS.
PROLOGUS.
[6] In rebus antehac a me scriptis, dulcissime Philippe, si error aliquis fortassis irrepsit, [Profitetur certa esse quæ scribet.] accidere id potuit vel scripturarum vitio, vel idiomatis veteris quod secutus fui inscitia, vel etiam ex imbecillitate ingenii mei. Verum earum rerum, quas oculis meis, licet puerilibus, vidi, tam firmam habeo impressam memoriam, ut nullo modo possim de iis dubitare. Quæ igitur in tertio hoc meo tractatulo leges de nostro S. Zenobio, certa obsecro ac grata habeas, æque ac si ea propriis oculis vidisses; tam propter honorem ipsius Sancti, cujus gesta & miracula tanta fuerunt, ut mereantur non suppleri falsis additamentis; quam propter reverentiam mei & caritatem, [Divisio capitum.] qua feror erga te, dignus ne existimer superflua dicere.
Quot hic deinceps vides numeros, tot notantur in originali
Italicorum Capitum tituli, hos autem consequenter exhibeo,
I Quomodo decreta fuerit secunda Translatio corporis
S. Zenobii.
II Modus & ordo in ipsa servatus.
III De maxima prudentia Ioannis Spinelli, aliorumque
eam actionem dirigentium.
IV De secreta ratione observata in requirendo sancto
corpore.
V Quomodo ipsum inventum sit, deque maximo miraculo
foliorum ulmi, tanto tempore conservatorum.
VI Hic narratur modus factæ Translationis.
VII De ordine oblationis sub ea factæ S. Zenobio.
VIII Quomodo corpus delatum sit in capellam, quæ hodie
nominatur S. Zenobii.
XI De Translatione corporis S. Podii Episcopi Florentini.
X De multis qui voluerunt sequi S. Zenobium in nomine,
atque etiam quatenus potuerunt in opere.
[7] Sub his titulis deducta Capita prius quam Latine reddam, juvat ex Ioanne Aretino dare, que ille habet de structura novæ Cathedralis: quoniam in hac celebrata Translatio est, & ab ejus absolutione narrationem suam exorditur Clemens. [Novæ fabricæ molitio ab anno 1298;] Dicit autem Ioannes, quod sub Francisco de Bagnoria, ab Archipresbyteratu Florentino ad Episcopatum assumpto, Præsulatus ejus anno secundo, videlicet ab Dominica Incarnatione MCCLXXXXVIII, jacta sunt fundamenta novæ Cathedralis ecclesiæ juxta ecclesiam S. Salvatoris (ita scilicet olim dictam, cum primum in ea sepeliretur S. Zenobius, sed postea restauratam sub nomine S. Ioannis Baptistæ & S. Reparatæ) ut non solum intra se eam contineret, sed & initia templi admirandi de se ostentaret: quo nec minus, inquit, secutum est. Nam elevatis per tempora firmissimis muris, ubi ad revolutionem principalis rocundæque testudinis deventum est, non videbatur humano artificio posse compleri. Et cum multa in vanum excogitata fuissent remedia, solus Philippus quidam Brunellescus, civis Florentinus, id suo ingenio & architectoria arte potuit perficere. Nam imitatus antiquos, sine aliqua lignorum sive alterius materiæ structura, ingeniosissimis artificiis, quibus ingentes lapidum moles commode elevabat, ædificium perfecte ad complementum deduxit. [usq; ad annum 1433.] Fuerat autem præfatus Brunelleschus fabricæ majoris ecclesiæ architector præfectus (ut postea idem Ioannes prosequitur) in Episcopatu Aymerici Corsini, cujus etiam tempore Martinus Papa V, a Constantiensi Concilio Florentiam veniens honorificeque susceptus, Episcopalem Florentinam Sedem Archiepiscopalem esse statuit, designavitque ei Suffraganeos, Fæsulanum & & Pistoriensem Episcopos; & Brunellescus amplam illam testudinem pulcherrimo prosecutus est artificio, & ad complementum clausura firmissima perduxit, anno ab incarnatione Domini MCCCCXXXIII. Transferendi vero sacri corporis causa fuit, quod licet nova hæc fabrica totius veteris ecclesiæ spatium complecteretur; locus tamen in quo illud jacebat, ob diversam nunc dispositionem, ignobilior esset, digniorque & aptior convenire videretur, in ipso novæ fabricæ umbilico, qualem antea occupaverat in veteri ecclesia.
HISTORIA.
[8] Anno MCCCCXXXVII, in locum Ludovici de Vitelleschis, successit Archiepiscopus D. Ludovicus a de Padua: cujus tempore Joannes Spinellinus, Præpositus Florentinus, [Post novæ fabricæ absolutionem,] homo dignissimus & totius Florentinæ Ecclesiæ in eum qui nunc cernitur & observatur modum reformator, videns perductam ad finem novæ Cathedralis fabricam, id est clausam cupulam usque ad initium laternæ (quæ laterna hodie spectatur cum admiratione omnium; & ego, tamquam junior omnium Sacerdotum primum lapidem in fundamento posui, ex commissione D. Fr. Antonii b tunc Archiepiscopi Florentini: qui etiam dignatus est cum toto Capitulo scandere ipsius novi templi pinnaculum, ad impertiendam suam benedictionem inchoando operi ipsius laternæ) Præpositus, inquam, prælaudatus cœpit cogitare & tractare de secunda Translatione corporis S. Zenobii, ex loco antiquo ad novum situm, secundum dispositionem novæ ecclesiæ, ubi nunc esse cernitur. Ad cujus executionem propositi non solum consuluit prædictum Dominum Archiepiscopum, sed etiam Canonicos suos, & ecclesiæ ipsius venerabiles Sacerdotes ætate provectiores, nec non cives spectabiliores magisque grandævos: omnesque in eam venerunt sententiam, quod res peragenda esset die XXVI c Aprilis anni MCCCCXXXIX. [decernitur translatio facienda 26 Apr. 1439.]
[9] Aderant eo tempore in nostra civitate Pontifex Maximus Eugenius IV, cum dignissimo Collegio Cardinalium, Episcopisque & Archiepiscopis Latinis magno numero. Ex auctoritate etiam ipsius Pontificis ad Concilium vocata erat Ecclesia Orientalis, pro constituenda unione cum sancta Romana Ecclesia: cui mandato obtemperantes Joannes Palæologus Imperator Græcorum, & frater ejus Demetrius Despotus, & Joseph Patriarcha Constantinopolitanus, [coram Patribus Concilii Florentini,] multique Episcopi & Archiepiscopi Græci, suam exhibuerunt præsentiam. Omnes autem, tam Græci quam Latini, atque ex aliis nationibus etiam plures, qui tunc reperiebantur in Curia Pontificis maximi, simul cum illo, die jam dicto, convenerunt in novam Basilicam Florentinam, atque ordinatissime consederunt in medio choro, qui eum in finem ornatus erat tapetiis & pannis pretiosissimis, laneis sericisque, argento & auro intextis: ita ut a parte dextera sederet tota Ecclesia Latina, ad sinistram tota Ecclesia Græca: in alio autem gradu erant Patriarcha d Gradensis & Demetrius Despotus: post quos sedebant Legati variorum Principum, Dominiorum & Communitatum, Latinique Protonotarii, & magna multitudo Nobilium, pulcherrima & pene divina ratione digestorum.
[10] Fluxerant jam plures quam mille anni a prima Translatione, [sed prius ex plorandum statum sancti corporis.] quando sacrum corpus reconditum fuerat & sepultum, in loco amplo ac subterraneo, templi umbilicum complexo, ad pedem suggesti ex quo hodie prædicatur; qui locus totum fere illud spatium occupabat, quod nunc sedilia virorum atq; mulierum, ad conciones congregatorum; quodq; in præsentiarum servit dignissimæ sepulturæ Pontificum & Sacerdotum ipsius ecclesiæ. Interea vero temporis frequentes acciderant inundationes aquarum, fundum civitatis, etiam qua altior est, obtegentium, nedum ad humiliora & subterranea penetrantium. Verebantur ergo Joannes Spinellinus aliique circumspectiores Sacerdotes ecclesiæ, ne tali ex causa consumptum corpus sanctum, aut prorsus ex humiditate fracidum inveniretur, eoque casu populus gravissimum pateretur scandalum. Itaque re in deliberationem maturam adducta, decretum fuerat, ut ipsa quæ diem Translationi constitutum præcessura erat nocte, quam secretissime exploraretur veritas, atque de re tota qualis inventa fuisset referretur ad Pontificem, cujus deinde præcepto & consilio stare constituerant. Tunc præfatus Spinellinus, cum paucissimis Sacerdotibus, & aliquot magistri latomi, ex eorum numero qui ab e Operariis ecclesiæ conducti intendebant erectioni murorum ecclesiæ, [quod noctu aggressus Præpositus cum paucis,] magnæ prudentiæ & discretionis viri, armati necessariis ad eam rem instrumentis, nec non Ceroferarii & Sacerdotes quidam tædis instructi, convenerunt in cryptam: & quamvis omnium esset opinio, corpus S. Zenobii jacere sub altari, aut saltem intra f cryptam; tamen quia in ipso cryptæ centro conspiciebatur lapis signatus littera S. quasi supposita pro voce Sanctus; ideo jusserunt Sacerdotes, ut prædicti magistri, quam possent reverentissime, tollerent lapidem.
[11] Hoc facto, licet nihil manifestæ rei subtus appareret præter ipsam humum, judicarunt tamen omnino ibi fuisse sepulturam alicujus Sancti Episcopi, ex successoribus S. Zenobii in eadem crypta sepultis, puta Andreæ, Mauritii, aut g S. Podii: sed quod propter prædictam causam ejusmodi corpora fuerint prorsus consumpta: ideoque destiterunt ultra quærere in loco prædicto. Transeuntes ergo ad altare marmoreum, [reperit arculam sub altari,] sub quo credebatur esse sacrum corpus; post aliquas orationes a Sacerdotibus devote recitatas, accesserunt cum suis instrumentis magistri, multumque devote dissolverunt juncturas & compages marmorum, donec posset manifeste videri interior cavitas ipsius altaris. Intra hanc vero cum conspexissent arculam marmoream; magna cum alacritate prosecuti demolitionem altaris, dictam arculam, reserarunt, inveneruntq; interius composita ossa, quæ quin S. Zenobii essent nullatenus dubitabant. O miraculum grande! o vim sanctitatis! o potentiam divinam, cui contradici nequit! Animum huc adverte, lector, & considera ultimum maximumque miraculum Sancti. Intra arculam prædictam inventa sunt ossa, [intraq; eam ossa inspersa foliis,] desuper conspersa frondibus ac floribus illius ulmi, quæ in prima corporis translatione mense Januario floruerat in instanti: qui flores & frondes gratulabunde ac festive decerpti, postea sic positi fuerant in dicta arcula; & annis mille ac decem h (si recte computum ineas, lector) conservati sunt in arcula illa imputres, illæsæ, incorruptæ, absq; ulla macula vel defectu; cum tamen nihil levius folio sit, nihil ex natura sua corruptibilius. [post annos 1010 adhuc recentibus.] Ex illis autem tulerunt nocte illa Sacerdotes varii devotionis ergo, præsertim D. Joannes Spinellinus, & Presbyter Agnulus de Sena, atque Presbyter Julianus de Empolis. Deinde discedentes reliquerunt in loco circa sanctū corpus, multum luminis usque mane; & se ad quietem capiendam composuerunt, usque in horam qua erat facienda translatio.
[12] Regrediens autem ad translationem ipsam, dico, quod facto die, cum omnia sic essent ordinata, [Eadem arcula ab Episcopis reverenter elata,] sicut supra dictum est, Ludovicus Archiepiscopus indutus Pontificaliter, cum sex aliis ad id delectis Episcopis, & Canonicis aliisque Sacerdotibus, infinita propemodum populi multitudine ad spectaculum congregata, descendit in prædictam cryptam & sanctissimum cœmeterium: ubi post multa solennia cantica & orationes, prædicti sex Episcopi humeros supposuerunt sacræ arculæ. Quam cum in apertum eduxissent, fremebat aër templo inclusus confuso sono, tum populi clamantis magna voce, Ora pro nobis S. Zenobi; tum melodiæ resonantium, foris campanarum, intus musicorum instrumentorum omnis generis: talique in triumpho delatum fuit venerabile pignus super altare majus, [& in summo altari posita,] eum in finem solenniter apparatum: ubi etiam decantata est Missa solennis. Dum autem cantaretur Missa prædicta, omnes qui aliquem magistratum vel alias publicum munus gerebant in civitate, processerunt ad reverentiam sancto corpori exhibendam, pompa perquam magnifica nec minori devotione; cum omnes fere præ animi exultantis teneritudine lacrymarentur, & sua quique dona liberalissime obtulerunt.
[13] Primi ad oblationem in hac solennitate translationis S. Zenobii accesserunt omnes, [ad oblatione prior accedit familia Hieronyma,] qui eo tempore vivebant, ex progenie & stirpe S. Zenobii. Vocantur hi hodie Hieronymi, homines semper clarissimi & nobiles, quamvis eo tempore alio vocabulo fuerint i cognominati, quia erant gentiles, sectatores tamen virtutum moralium. Postea sequebatur officium Magnificæ Dominationis, quæ licet triumphaliter instructa, tamen illa die præcedentiam detulit Hieronymorum familiæ; ut quæ totam nostram civitatem fide imbuit Christiana, eamque illuminavit per hunc suum tam gloriosum Sanctum, ac deinde per alios multos, qui postea ex eadem familia descenderunt. Dominationem secuti sunt alii officiales ac magistratus civitatis, secundum consuetum ordinem, ac deniq; grandis multitudo populi. Absoluta Missa & oblationibus, [deinde arcula collocatur,] Pontifex cum Cardinalibus & Prælatis ceterisque Proceribus supra nominatis, tam ecclesiasticis quam secularibus, tam Latinis quam Græcis, devote accesserunt ad osculum arculæ, in qua requiescebat corpus S. Zenobii, & huic se commendabant. Deinde de altari majori sublata est arca a sex illis delectis Episcopis; neque minori cum jubilo, laudibus, canticis, quam allata fuerat, deportata est ad fundamentum illius capellæ, quæ medium locum occupat inter capellas quinque, sitas in tribuna principali ecclesiæ, quæ capella hodie appellatur S. Zenobii; ubi sunt duo pulchra altaria ex purissimo marmore, unum superius, & alterum inferius. [sub ara sibi propria.] Inclusa est autem arca sub altari inferiori, ante quod, æque ac ante superius altare, ardent perpetuo luminaria multa, in honorem ipsius Sancti & benedictæ illius animæ, quæ stat parata in conspectu Dei ad intercedendum pro nobis, & pro statu ac conservatione nostræ civitatis. k
ANNOTATA.
a Ludovicus, cognomento quidem ascititio Scarampius seu Medianta appellatus, sed hic solo patriæ nomine notatus, quia obscuris ortus parentibus: nec eo ævo moris erat aliis quam Nobilibus cognomina habere familiarum. Hic Legatus Pontificius Picininum, celeberrimum pro Mediolanensibus belli ducem, fuderat; eoque & Cardinalatum, & hunc Episcopatum commeritus, anno 1440 loco ceßit, factus Gradensis Patriarcha.
b Est hic S. Antoninus, Archiepiscopus factus anno 1446, defunctus 1459: qui igitur pro anno 1439 pueriles oculos suos appellat in Prologo; eratque annorum saltem 12 (aliter enim non potuisset tam distincte omnium meminisse) junior autem omnium Sacerdotum, cum primus lapis laternæ poneretur, adeoque annorum 24; videtur huic ministerio admovisse manum circa annum 1452; & annorum 47 fuisse, cum hæc scriberet anno 1475.
c Anno 1439 littera Domin. D dies 26 Aprilis cadebat in Dominicam 3 post Pascha, celebratum eo anno 5 Aprilis.
d Erat tunc Patriarcha Gradensis, Marcus Condelmerius, Eugenii Papæ propior affinis, penultimus eo titulo: nam mortuo ejus proximo successore Dominico, translatus Venetias Patriarchatus est.
e Operam ecclesiæ vocant Itali, quod Galli Fabricam, Officium scilicet Ædilitatis, ad sarta tecta & similes ecclesiarum neceßitates.
f Tumbam semper hic auctor vocat, sed (ut apparet) latius sumpto tunc nomine.
g S. Podius, Episcopus Florentinus, colitur 28 Maji, quando de illo agemus.
h Si ab annis 1439 detrahas 1010, invenies ex hujus scriptoris calculo, S. Zenobium mortuum dici anno 424, ut supra dictum.
i
Ea nunc fere per Italiam invaluit credulitas, ut plerasque nobiles familias putent a Romanis temporibus accersendas; & pauci reperiuntur qui velint considerare, Romani nominis splendorem omnem sub Regibus Gothis ac Longobardis eo fuisse redactum, ut nihil illo esset abjectius; nec nobilis quisquam censeretur extra dominatricem gentem: hæc vero, cognomina nulla noverat. Propterea etiam ii qui antea ipsa habebant indigenæ, cognominibus omnino abstinuerunt per plura secula: ex quo capite impoßibile fuit, conservari succeßionum genealogicarum memoriam extra familias Regias. Earum autem quæ hodie nobiles reputantur familiarum pleræque, originem & nomen acceperuntsub Imperatoribus Germanis seu Teutonicis: & puto paucas esse quæ ad Francorum, pauciores quæ ad Longobardorum, paucißimas vel nullas potius quæ ad Gothorum, nedum Romanorum, tempora demonstrative poßint citra fictionem pertingere. Equidem familiæ Hieronymæ detractum nihil velim. Donec tamen poßit illam, quam prßtendit, generationis seriem, per solida certaque documenta, gradatim & absque saltu pertexere usque ad S. Zenobium, seu Florentinum, seu Fæsulanum, annis fere quingentis juniorem priori (nam de hoc dubitari supra indicavi) licebit mihi opinari, unicum prætensionis illius fundamentum esse vetustam turrim, nunc intra Hieronymorum ædes spectabilem, quam Vgolinus Verinus, sub finem XV seculi Poëta nobilis, his versibus celebravit:
Hieronymi quam prisca domus fuit, ardua turris
Condita sit testis, totos jam mille per annos;
Quam sacer Antistes Tuscæ Zenobius urbis,
Tam clara de stirpe satus, coluisse putatur.
In suo quisque sensu abundet, & valeat ejusmodi traditio eatenus, ut eo in loco, quem nunc Hieronymi poßident, steterint S. Zenobii paternæ vel Episcopales ædes: turrim ipsam censuerim valde antiquam fore, si fuerit seculo XII, inter motus Guelforum ac Gibellinorum, excitata; sicut & aliæ per Tusciam plures, præsertim in civitate Senarum, usquehodie superstites. Hieronyma familia, an vel tunc nomen aliquod habuerit, nescio; certe non invenitur inter illas, quas Florentinæ historiæ parens Ioannes Villanius scribit fuisse celebres sub annum MLXXVIII, quando antea perparva civitas, novo circuitu ampliata (sic ut præter alia etiam S. Laurentii ecclesiam suburbiumque complecteretur) & in suas regiones secundum ordinem ac nomina portarum divisa fuit.
k Sequitur translatio S, Podii: & indicantur duo Episcopi Florentini, nominati Zenobii: quorum unus anno DCCCII, alter DCCCCX fuerint consecrati: sed neutrum horum agnoscit Vghellus, unicum vero ponit an. MCLXI. Duos etiā Zenobios Presbyteros Martyres indicat Mazza, utrūque Romano Martyrologio adscriptum, scilicet die XX (non XXIV ut ait ille) Februarii, & XXIX Octobris: opusculum autem finit cum Cantico, in laudem Sancti composito, Zenobium Fesulanum prænominatum, Sanctis quoq; annumeratum fuisse, credidit Capitaneus Cosmus della Rena.
INSPECTIO CORPORIS
Anno MDLXXXIV ex Ms. Joannis Fabri,
eruta a Francisco Cionaccio Presb. Florent.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
EX COÆVIS.
[14] Cosmus Minerbetti, Archidiaconus Florentinus, postea Episcopus Cortonensis, anno MDCXV, [Archiepisc. Card. Florentinus postea Leo XI,] id est annis XV prius quam ad Infulas promoveretur, Magno Hetruriæ Duci Cosmo II Relationem scripsit de Reliquiis ecclesiæ Metropolitanæ Florentinæ. In hac, postquam egisset de prima tertiaque Translatione S. Zenobii, & loco ubi repositum fuit ejus sacrum corpus; In ipso, inquit, loco Cardinalis Florentinus, qui deinde fuit Leo Papa XI, invenit corpus S. Zenobii, & alias duas parvas urnas, plenas ossibus, quæ esse SS. Andreæ & Mauritii Episcoporum Florentinorum præsumitur, quamquam id certo non sciatur, eo quod non sint adscripta nomina, sicut nomen S. Zenobii. Relationem istam anno MDCLXXXV in lucem edidit, Notisque studiose illustravit, Franciscus Cionaccius Presbyter Florentinus, ja alias nobis commemoratus, ob editam Vitam S. Humilianæ de Circulis XIX Maji: atque Annot. 17 & 18 indicat, illius S. Andreæ festum agi XXVI Februarii, S. Mauritii vero festum nullum aut memoriam fieri, [ut refert oculatus testis,] Sanctum tamen appellari ab auctoribus pluribus quos recenset, adscribens ei XXVIII Iunii, quando definire aliquid circa eum poterimus. Huc autem præcipue facit Annot. 16, ubi verbotenus refert Memoriam Inspectionis prætitulatæ, sumptam ex proprio Ms. cujusdam Ioannis Fabri, olim Fabricæ Metropolitanæ Ministri & Custodis sacrorum paramentorum; transcriptam in libro ipsius Fabricæ, cum aliis similibus monumentis usque ad annum MDCXLIV manu Vincentii Bruni, iisdem quibus Ioannes officiis in dicta Ecclesia functi. Ea Memoria sic habet.
[15] Die XVII Octobris anno MDLXXXIV, persuasus a me Joanne Fabri Illustriss. & Reverendiss. [an. 1584 inspicit in altari S. Crucis,] Cardinalis Alexander de Medicis, Archiepiscopus Florentinus, visitavit in ecclesia S. Mariæ a flore dictæ, hora prima noctis altare sanctæ Crucis, quod a me cum fabris & ministris Operæ apertum fuerat, sublata scilicet craticula ænea. Intus erat capsa, longa ad mensuram altaris, ex ligno, operta vetusto panno, continens multum bombacis, siccosque flores, & schedam inscriptam nomine S. Sebastiani, absque ulla Reliquia. Ibidem etiam erat altera capsa, plena similiter bombace, olim panno rubeo cooperta: & ex latere ipsius capsæ erat capsella plumbea, ferruminata & religata, in qua repertæ sunt Reliquiæ Sanctorum Crescentii & Eugenii sociorum S. Zenobii, [reliquias ibi conditas,] & SS. Abdonis atque Zennen Martyrum, & Pallium Archiepiscopale absque ullo nomine. Prædicta autem Visitatio facta est cum justo numero ardentium cereorum, quos partim manibus tenebant Presbyteri, partim candelabra ænea circum ac supra altare posita sustentabat. Cardinalis autem Antistes induebatur Pontificaliter, cum superhumerali, stola ac mitra, Canonici vero aliqui in suo habitu: perque ecclesiam totam accensæ erant lampades atque candelæ & faces coram Sanctissimo Sacramento, nec non formulæ flectendis genibus pro Archiepiscopo locis variis collocatæ. Absoluta visitatione prædicta, reposita est capsella plumbea prænominata in tabernaculum Crucis, atque a Cardinali signata sigillo Fabricæ: Capsæ vero ligneæ delatæ sunt ad aulam ejusdem Fabricæ, ubi hodiedum sunt, continentes totum bombacium capsulamque minorem; quæ etiam clavis clausæ, repositæ fuerunt intra armarium munitum.
[16] [& in sacello Ven. Sacramenti] Clauso tabernaculo Crucis, itum est subtus capellam Sanctissimi Sacramenti, ubi eodem die apertæ erant duæ capsæ majores, quæ in ipsa capella sunt, una ex opposito alterius, e regione altaris S. Zenobii. Ibidem accensæ habebantur lampades & candelæ in altari; humi autem strati tapetes atque cussini pretiosissimi; incensa etiam aromata fumigabant. Ibidē præfatus Cardinalis introspiciens capsam, quæ respicienti versus altare stabat ad manum dextram, [capsam plenam terra, ex loco primæ sepultura,] invenit eam plenam terra: quæ istic posita creditur, quando translatum fuit corpus S. Zenobii, sublatum de loco qui postmodum Canonicorum sepulturæ cessit: ubi æstimantur sepulti multi Sancti, quorum ossa cum credantur resoluta in cineres, terræ permixtos, judicata est esse ipsa illa terra, quæ fuit reperta in capsa prædicta. Respiciendo deinde ad alterum latus, inventa sunt, panno antiquo operta, ossa omnia unius Episcopi, cum vetustissimi operis Cruce pectorali: notabanturque etiamnum reliquiæ tam Planetæ quam chirothecarum, [alteramque ut creditur S. Podii,] sed nullum nomen inveniebatur: quapropter Cardinalis suis ipse manibus multum quæsivit, & quærendo ipsa ossa dissipavit, cum notabili detrimento sancti Corporis. Multi dicebant esse ossa S. Podii Episcopi Florentini: & in vita S. Zenobii, manuscripta in pergameno, qualis servatur in sacristia, videtur istud confirmari. Postea tentaverunt aperire arcam S. Zenobii, quæ inventa est tam apte posita, ut visum fuerit non esse movendam: itaque discessum est, & ego abstuli omnes claves, quibus prædicta capella recluditur.
[17] Deinde cum aliis de causis convenissem Illustrissimum, cœptumque esset quæri de corpore illo, [ac denique 3 Novembris arcam S. Zenobii,] cujus ossa integra videbantur reperta in arca præmemorata; suggessi eidem ut etiam juberet aperiri arcam S. Zenobii, videretque quid superesset: ipse autem respondit, quod gratissimum id habiturus esset, siquidem ita videretur Mag. Benedicto Uguccioni Operario. Hujus ergo consensu accepto, die III Novembris anni MDLXXXIV, ivi cum cæmentariis Fabricæ, & abstulimus incrustationem marmoris albi, perquam bene coagmentati; attollentesque lapidem in quo celebratur, invenimus capsam, toti altari commensuratam, superne & inferne æqualiter compositam, & vinculis ferreis religatam, atq; cæmento durissimo circumlitam: fractoque cæmento illo exposuimus arcam, & in ea reperimus arculam albi marmoris, inter duas quadratas capsulas, omnes uncinis ferreis clausas bene firmiter.
[18] Post hæc cum ornata esset capella accensæque lampades omnes, etiam illæ quæ erant in tota ecclesia, omnisque locus aureo panno convestitus, atque instratus tapetibus, & in medio erectum altare cum pluribus sed minoribus cereis propter fumum, ad primam noctis horam venit Illustrissimus Cardinalis cum Episcopo Fesulano [Francisco Diacetio] atque Canonicis in habitu circiter duodecim, vestitus ipse Pontificaliter: cantatoque Hymno de Confessoribus, cui Cardinalis Orationem addidit de S. Zenobio, lignarii ac cæmentarii fabri sustulerunt operculum arcæ marmoreæ, quæ erat plena ossibus sancti Patris nostri, optime conservatis: ipsa tamen non esse omnia, sed bonam eorum partem deficere, satis clare apparuit. [invenitque ossa ut erant ibi posita an. 1439.] Quod autem illa essent ossa S. Zenobii, certum fiebat ex eo, quod in utroque capite urnæ sint laterculi duo plumbei, his verbis exarati: HOC CORPVS BEATI ZENOBII DE MEDIO ECCLESIÆ POSITVM EST, DIE XXVI APRILIS MCCCXXXIX. Postmodum aperta est capsula lateris dextri, in qua erant multa ossa absque nomine, quemadmodum & in altera: atque omnes repositæ fuerunt in priora sua loca, occlusæ & sigillatæ a Cardinali sigillo Fabricæ. Ipsa denique arca clausa similiter fuit, incensoque adolito devote suffumigata, præsentibus ad omnia vice utraque, præter supra nominatos, Magnifico Mag. Benedicto Uguccioni, & Cancellario Fabricæ, atque meipso: omnia enim facta sunt interveniente me, ut supra, atque ex consilio meo & continua directione; & ego claves, ut supra, mecum tuli.
IV TRANSLATIO
Ex Ms. Italico Laurentii Strozzii,
Archidiaconi Florentini ac Testis oculati.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
EX COÆVIS.
[19] [Easdem Reliquias in publicum efferre volens Archiepiscopus anno 1685,] Ferre non poterat Pastoris nostri pientissimi, D. Jacobi Antonii Morigiæ, devotio erga S. Zenobium ardentissima, ut tam venerandi corporis thesaurus diutius remaneret sub crypta abditus. Quapropter, præhabita certissima notitia, ex priorum temporum Actis, de indubitabili sacri corporis præsentia, & accedente Serenissimi Magni Ducis Cosmi III adhortatione pientissima, vocato in consilium D. Alexandro Segni Operario, modum diemque definivit inspectionis iterandæ, tertium nempe Septembris. Tunc apparato quam fieri potuit decentissime loco; quem totum aureus per circuitum pannus, & super hunc pensilia ex argento crystalloque candelabra ornabant illustrabantque; clausa post Vespertinam psalmodiam ecclesia fuit, ad populi, alias turmatim affluxuri, strepitum tumultumque arcendum: & ego, [3 Septembris venit ad cryptā,] tamquam Canonicus Archidiaconus, cum DD. Luca Tornaquinci atque Horatio Panciatichi, etiam Canonicis, processi ad Palatium Archiepiscopale, Illustrissimum adducturus. Cum hoc in rheda ejus revertimus ad eam portam ecclesiæ, quæ Canonicam respicit: ubi Archiepiscopum præstolabantur Vicarius Archiepiscopalis & Canonicus, D. Nicolaus Castellani; D. Archipresbyter, Horatius Bardi; duo DD. Canonici Curati, Robertus Medici atque Rogerius Minerbetti; nec non D. Canonicus Vincentius Ricci, omnes in habitu sui Ordinis; itemque D. Operarius, Alexander Segni, cum D. Provisore Palmerini Equite, aliisque Ministris & Officialibus Fabricæ; ac denique D. Senator Alexander Strozzi, & D. Guido Pecori, in eadem parochia commorantes, testes ad ejusmodi rogati atque vocati.
[20] Hi omnes, adorato primum Sanctissimo Sacramento, descenderunt in cryptam; ubi præter Ceremoniarios & Sacristanum aliosque venerabiles Sacerdotes & Clericos, præparati adstabant fabri, murarii, latomi, serarii, atque lignarii, & alii ad fabricæ opus adscripti, cæruleas chlamydes pro majori decore induti universi. Ibi genuflexus D. Archiepiscopus coram arca; quæ, sublata prius incrustatione marmorea & lapide aram formante, instrata erat holoserico operimento telaque aurea; [apertaque marmorea arca,] post brevem secretamque orationem, exorsus est hymnum, Veni creator Spiritus; eidemque absoluto subjunxit Orationes duas, Deus cui omne cor patet, &, Actiones nostras. Tum vero sessum se composuit aurata in sella ex una parte, ex altera Domini Canonici in scamno ligneo ad id parato decenterque instrato, una cum aliis Dominis; ipsamque arcam oculis circumlustrans Cancellarius Borghigianus, bene occlusam vinculatamq; esse pronuntiavit. Mox Illustrissimus ac Reverendissimus Dominus malleolo, [repertam inibi minorē arculam] probe deargentato, paucis levibusq; ictibus principium demolitioni dedit: quem mox secuti fabri, palis aliisque ferreis instrumentis, cœperunt auferre quatuor ferrea vincula, quibus firmata arcæ marmoreæ clausura erat. His intra tres horæ quadrantes ablatis, cœperunt viri valentes sex amoliri gravissimum istum lapidem, qui arcam operiebat; detectæque sunt illæ tres urnæ, quas ibi relictas dictabat memoria anni MDLXXXIII: unde universi in gratiarum actionem Deo ferendam effusi, vix amplius ferebant ulteriorem moram, quin finem pulcherrimæ actionis viderent.
[21] [reserari facit:] Sublato ablatoque operculo, apparuit, urnam trium mediam esse marmoream, atque in omne latus quadratam habere duas tertias latitudinis, ac tegi operculo, in orbem convexo, ad mediæ ulnæ altitudinem. Visus etiam continuo est ex una parte titulus plumbeus, grandium beneque formatorum characterum foras prominentium; unde gliscente magis magisque desiderio conspiciendi thesauri intus contenti, solus is metus supererat, ne forte, diuturnitate temporis & humiditate loci, in cineres redactæ essent sacræ omnes Reliquiæ. Ex altero quoque latere paulatim retecta fuit lamina altera, priori similis: ac denique, laxatis duobus uncis ferreis, sublatum etiam operculum est, patuitque urna, plena venerabilibus ossibus nostri S. Zenobii. Nec mora Pontificaliter indutus Archiepiscopus, [inventis sacris in ea ossibus Sancto preces fundit:] sumensque thuribulum, adolevit incensum: moxque prostratus in genua, coram omnibus, tenerrimo sensu devotionis affectis, prorupit in preces animo ardenti effundendas; orando Sanctum, ut suam benedictionem dignaretur continuare supra communem omnium Pastorem, S. D. N. Innocentium Papam XI, supra Serenissimam familiam Medicæam, Clerum, Populum, ac patriam omnem; nec non supra seipsum, ejusdem met gregis custodiæ destinatum, quem is per tot secula protexerat servaveratque: ac denique ipse per se exorsus est decantare hymnum, O Flos colende Præsulum: cui, post dictam a ceteris Antiphonam, Orationem quoque de Sancto subjecit.
[22] [& integra quidem in capsam ligneam,] Aderit ibidem, istum in finem a Dominis Operariis ac Provisore diligenter præparata, capsula lignea, intus ac foris obducta panno sericeo, albo aureisque striis virgato, vas etiam æris inaurati: cumque consueto ritu utrumque Archiepiscopus dedicasset, cœpit suis ipse manibus singula ossa transferre in prædictam capsulam, instratam sericeo carmesino panno, multa subtus bombace fulto; primum quidem grandiora, minora deinde, quæ ad plures duodenas numerabantur. His ita compositis, clausa est capsa clavi inaurata, [fragmenta vero in æneum reliquiarium transfert.] sigillisque tam ipsius Illustrissimi quam Fabricæ obsignata, decussando supra ipsam seram duas tenias ex albo serico, in formam Crucis. Postea collecta fuerunt fragmenta omnia ab ipso etiam Archiepiscopo, Dominis Canonicis adjuvantibus, cum iisque nonnullæ particulæ ossium adhærentes ei plumbo, quod ad ferruminanda capsæ vincula affusum fuerat, in ipsamque casu penetraverat. Simul autem omnia, chartæ involuta, collocata sunt in præmemoratum reliquiarium, una cum hujusmodi schedula, Fragmenta Reliquiarum corporis S. Zenobii, Episcopi Florentini: ipsumque similiter ut capsa duplici fuit sigillo obsignatum. [obsignataque] Noluit deinde Illustrissimus progredi ad inspectionem aliarum duarum urnarum, sed mihi Archidiacono mandavit, ut eas simili ratione obsignarem; sicut feci, eadem ambo insignia superimprimens duabus sericeis candidis vittis; quamquam vincula ferrea, pene corrosa essent a temporis vetustate.
[23] [collocat intra arcam æream in altari V. S.] Toti denique actioni finis impositus, cantato Te Deum laudamus: cui D. Archiepiscopus subjecit Orationem, Agimus tibi gratis. Rursus autem cantatus fuit Hymnus, O Flos colende Præsulum: itaque præmemorata capsa, quatuor Canonicis vicissim succollantibus, Archiepiscopo autem subsequente cum fragmentis inter manus: simulq; omnia tunc reposita fuerunt in arcam æneam, quæ continet Caput ipsius Sancti, super altari Sanctissimi Sacramēti, consecrato in nomine S. Zenobii; ad laudem Dei, magnique illius Patris ac Pastoris gloriam: prout de his omnibus rogatus publicum instrumentum confecit Archiepiscopalis Cancellarius D. Laurentius Borghigiani. Atq; hic finis fuit Actionis totius, interim dum expectaretur dies, solenni expositioni destinata, quando splendidissimam processionem instituendam comitaturi erāt Episcopi & Prælati Status nostri, congruenter ad eam venerationem, quam Populus Florentinus semper exhibuit corpori sui Sancti Patroni. Hactenus Illustrißimus ac Reverendiss. Dominus Archidiaconus, ex cujus auctographo Illustrißimus D. Antonius Magliabechius exemplar, propria sua manu transcriptum, mihi misit, cupiens vel sic habere partem in hoc Commentario, de Actis S. Zenobii. Eadem vero postea excusa vidimus ad calcem Prefationis supralaudatæ, nec non in Commentariolo Cionaccii ad Relationem Minerbetti; unde etiam accipitur sequens Narratio Expositionis Solennis, factæ eodem anno mense Septembri.
EXPOSITIO SOLENNIS
Italice descripta a Francisco Cionaccio.
Zenobius Episcopus Florentinus, in Hetruria (S.)
EX COÆVIS.
[24] Die festo S. Wenceslai Ducis Bohemiæ, XXVIII Septembris, mane sub horam Tertiæ, [28 Septembris ornata magnifice ecclesia,] aperta fuit Metropolitana ecclesia nostra, magnificentissime exornata, pannis laneis sericeisque & aureis, aptissime digestis per parietes navium lateralium arcusque navis majoris, sic tamen ut non obtegerentur pilæ illæ majores e saxo quadrato, quæ amplissimos fornices ecclesiæ sustinent. Reliquiæ sancti nostri Episcopi Zenobii conspiciebantur, publicæ adorationi expositæ, clausæ intra crystallinam arcam, & collocatæ supra pulvinum rubri serici, cum variis ligulis quibus sericei flores interludebant, opere eleganter adornato per industrias manus Matrum Carmelitanarum Discalceatarum hujus civitatis. Ibidem inclusum etiam erat vasculum æneum, continens fragmenta sacrorum ossium: vetus autem argentea herma, habens in se partem sancti cranii, supra ipsam capsam posita tollebatur in aëra. Ista autē arca includebatur alteri majori, [exhibetur arca erecta supra pyramidem luminosam,] similiter crystallinæ & aureis radiis adornatæ, sustentatæq; a quatuor Angelis, ex gypso formatis ad vivum, sed majori mensura quam humani sit corporis: qui Angeli volare videbantur super nubem, ex eadem materia factam, quasi demissam e cælo in cuspidem pyramidis vastissimæ, cujus infima planta implebat quartam partem mediæ in hac grandi basilica navis, inter quatuor pilas proximas tholo: ipsa vero pyramis gradatim instructa erat ingenti numero candelabrorum argenteorum, cereorumque super eis ardentium.
[25] Insistebat hæc pyramis proportionatæ sibi basi, cujus quatuor facies historiatæ, partem aliquam Vitæ repræsentabant, monochromate rubeo expressam, & titulo congruo explicatam. Ex quatuor ejusdem basis angulis prosiliebant quatuor cubi, [inter cereos plurimos eleganter dispositos,] ad sustinendos totidem altissimos obeliscos, quorum singula latera percurrebat, ab imo sursum prosiliens, duplici ordine palmes vitis inargentatæ, unde ardentes cereoli pari ordine ducti assurgebant. Ex arcubus etiam lateralibus utrimque pendebat ceroferariæ coronæ argenteæ, luminibus plenæ lucem quaquaversum spargentibus. Majores his aliæ coronæ quatuor, grandibus instructæ facibus, illuminabant duplicem per circuitum tholi exedram; totumque mediæ navis peribolum dispositæ faces illustrabant. Ornatissima etiam erant lateralium sacellorum altaria; sed ipsum imprimis mediæ navis sacellum, quod majori portæ directe respondet, estque sanctissimo Sacramento dicatum: hoc enim damasceno rubro aureis teniis distincto operiebatur, & supra eum pannum pendebat effigies sancti Episcopi, aurato in limbo sic exaltata a terra, ut ipsi altari esset pro tabula. Quod quidem altare, formam olim habuit arcæ, sicut & altare sanctæ Crucis sanctique Antonii: nunc vero stat elevatum supra quatuor pedes albi marmoris, subtusque habet capsam æris inaurati, dictam S. Zenobii, intra quam die tertio collocata fuit nova lipsanotheca, superius descripta.
[26] Tribus solennis hujus expositionis diebus, qui fuerunt tres ultimi dies Septembris, Officium per plures simul choros, tam mane quam per diem, solennissime celebratum fuit: [Triduum solenne quomodo actū.] & die quidem XXVIII, quando majori Missæ totus quadraginta octo virorum Senatus in habitu suo rubro interfuit, Pontificaliter sacrificavit Pisanus Archiepiscopus, D. Franciscus Pannocchieschius ex Comitibus d'Elci (nec enim Archiepiscopus noster adesse potuerat, ut proposuerat, arthriticis tum forte impeditus doloribus) & panegyricam orationem pronuntiavit D. Canonicus della Stuffa: secundo die Missam cecinit Episcopus Pistoriensis & Pratensis D. Gherardus Gherardi, & peroravit Canonicus Panciatichi: tertio denique die Pontificalibus functus est D. Archiepiscopus noster, Jacobus Antonius Morigia, aliquanto jam melius habens, & sub ipso Missæ sacrificio Sanctum eloquentissima dictione laudavit. Sub XXI horam diei primo datum fuit initium Processioni, plateis per quas transeundum erat pulcherrime adornatis.
[27] Mota primum sunt vexilla duo, solita Processiones omnes solennes præcedere, Metropolitanæ videlicet ecclesiæ atque Abbatiæ Florentinæ: quæ mox ut in area ante Cathedralem prætensa comparuerunt, [Processio I die ducta:] præcedere ipsa cœperunt quatuor Palatini tubicines in habitu holoserico rubro, quo etiam induebantur Præcones publici, omnes equis invecti, pedites autem post eos incedebant Commendatores Magistratuum. Vexilla sequebantur primum Mendicantium Ordines, tum Canonici Scopetini, & Monachorum Benedictinorum Collegia; Clerus denique Prioratuum quinque, & ipsi Priores & Rectores parochialium ecclesiarum. His succedebat vexillū S. Zenobii, cujus auratas habenas tenebant fratres germani duo, Hieronymæ familiæ surculi unici, argentea induti veste, annorum XVIII unus, alter XIV. Succedebat Clerus Metropoliticus cum turba copiosa Sacellanorum: tum chorus musicorum aulicorum, hymnos Sancto canentium, & Domini Canonici, omnes ex prima nobilitate violaceis conspicui; Episcopi octo status Florentini, post quos ibat Archiepiscopus Pisanus, immediate præcedens baldacchinum, latera claudentibus bipenniferis publicis. Porro a Cruce Collegiatæ S. Laurentii usque ad ipsas sanctas Reliquias, hinc inde tendebantur lineæ duæ faces accensas gestantium, primum Confratrum veteris Sodalitii Zenobiani plusquam ducentorum capitum, quibus mille alii miscebantur ex omni Nobilitate collecti, qui licet inscripti sodalitio non essent, convenerant tamen sancto civi suo honorem facturi. Capsa ejusdem sub baldacchino ferebatur, succollantibus per vices primum Episcopis intra ecclesiam, deinde Canonicis: sequebatur autem Serenissimus Magnus Dux Cosmus III, cum Serenissimis filiis Principibus atque Fratre suo, ac denique universus Senatus, cum Magistratibus populoque propemodum infinito. Quæ pompa, sic per omnes præcipuas plateas ducta, ab hora XXI diei usque ad primam noctis tenuit, & in foro Olei post Archiepiscopatum, tam egrediens quam regrediens, salutata fuit explosione octoginta mortariolorum.
[28] [quare non ad octavam protracta devotio.] Plebes, Confraternitates, atque Nobiles non defuerunt sibi, quin ad exemplum Serenissimorum Patronorum, duobus subsequentibus diebus, venirent visitatum Reliquias gloriosi Pastoris sui, alliciente omnes sacrarum Indulgentiarum thesauro, quem Summus hoc tempore regnans Pontifex liberaliter exposuerat. Crescente autem indies magis magisq; concursu, magis etiam crevisset numerus undequaque advenientiū vicinarum plebium ex agris oppidisque, si per integram Octavam continuata ea religio fuisset: sed Superiorum nostrorum incomparabili prudentiæ placuit, inhærere mystico trium dierum numero, ne imminens tempus musti ex doliis ad lagenas traducendi, impedimentum aliquod devotioni adferret.
DE SANCTO SENZIO
PRESBYTERO, BLERÆ IN HETRVRIA.
SEC. V.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De cultu ejus Bleræ & Spoleti, socio S. Mamiliano, & Actis.
Senzius Presbyter, Bleræ in Hetruria (S.)
G. H.
Blera, Ptolomæo & Straboni Βλήρα, urbs Hetruriæ, postmodum Episcopalis, nunc oppidum, Sutrio & Viterbio urbibus vicinum, [Bleræ Ecclesia ejus ut Patroni,] ab iisq; ad X millia passuum distans, vulgo Bieda dictum, Pontifici Romano subest in patrimonio S. Petri. Hujus oppidi Patronus est S. Senzius Presbyter, qui in vicino monte vixit, & Bleranos veram Christi religionem docuit, ibidemque die XXV Maji ex hac vita deceßit; ubi etiam colitur, basilica supra sepulcrum constructa. Vitam ejus reperimus Romæ in Ms. Legendario Ecclesiæ Lateranensis, [Vita ex Mss.] quam hic damus. Aliquam etiam descripsimus Florentiæ ex Ms. codice 773 plutei 34, in monasterio S. Crucis Fratrum Minorum Conventualium S. Francisci, sed pluribus locis contractam, & propterea illam omittimus. Ipse sanctus Presbyter ibi, non Senzius, sed Sentias scribitur: & urbs Blera, civitas Bladuana appellatur.
[2] [Reliquiæ juxta Spoletum] Corpus ejus asservari suo tempore Spoleti, in sacello proprio apud sanctimoniales Ordinis Servorum, cumque Sensiam appellari, tradit Ferrarius in Catalogo generali: & in Catalogo Sanctorum Italiæ addit, ibidem magna religione coli. Istinc ergo ulteriorem notitiam petendam existimantes, didicimus ex nostro R. P. Dominico Antonio Pierantonii, non longe a mœnibus urbis versus Septentrionem visi elegans templum, Sanctißimo Crucifixo dicatum eo loco, ubi olim creditur templum idolorum extitisse; quod diu quidem Sanctimonalium fuerit, sed his in urbē traductis nunc teneatur ab Augustinianis Discalceatis. Addebat ibi ex latere summi altaris, ad quod Epistola legitur, extare sacellum SS. Concordii atque Sentii, cum utriusque imagine, & Sentii quidem in habitu Diaconali; intra cavum vero parietis altari imminentis servari arcam ligneam, [in sacello SS. Concordii & Sentii.] ferreis vinculis cinctam, cum capite prædicti Sancti, dimidia parte cranii, & oßibus quibusdam S. Concordii, ex Lucensi urbe illuc translatis. Ast hic dignitate Presbyter, Spoleti passus dicitur, coliturque I Ianuarii, nec scitur alio ablatus fuisse, ut revehi pars potuerit; neque Lucenses illum inter Patronos suos numerant. Solebat ante S. Sentii prædictas in æde Crucifixi apud Spoletum Reliquias perpetuo ardere lampas, nunc eis tantum occasionibus lucet, quibus oleum eo offertur a fidelibus, quo deinde contra morbos utantur. Ipso autem festo locum adit Magistratus civitatis, quæ tota Sancto illi devotißima est. Habemus, præter Vitam jam dictam, duplicem aliam; alteram ex Ms. pervetusto Ecclesiæ prioris Cathedralis Spoletanæ, mutato contractoque stylo transcriptam ab Adm. Illustri ac Reverendiss. D. Iacobo Philippo Leoncillo Patricio Spoletino, sed Capua nobis missam a D. Silvestro Ayossa Presbytero Capuano; alteram distinctam in novem Lectiones, ad Matutinam recitandas, quam apud Ludovicum Iacobillum Fulginii reperimus. Nulla in utraque fit mentio Bleræ, [Hic in Mss. dicitur ibi obiisse.] in locum ejus substituta urbe Spoleto, quasi ibi obierit Sanctus: servatū tamen est nomen Minionis, qui fluvius procul abest a Spoleto, & prope Bleram originem habet, adeoque probat perperā mutatum esse in dictis Mss. nomen urbis, post corporis translationem. Esse eumdem Lucæ in veneratione asserit Ferrarius, & in Kalendario Lucensi apud Florentinium refertur Sentius Episcopus; de quo tamen nihil Franciottus in suo opere de Sanctis Lucensibus: sed bene de S. Vincentio Movaniensi, ut putant Episcopo & Martyre, sub Archiepiscopatu Spoletano: de quo suspicari quis posset, partem huc relatam Luca, & Senzium nomine abbreviato dici. Nec a tali conjectura multum absterret Episcopi titulus, illi Lucæ tributus; cum etiam in S. Senzio traditio Spoletinorum variet; & quem imago sua repræsentat Diaconum in tunicella rubra, Vita Presbyterum faciat.
[3] Qui in Vita refertur socius S. Senzii præcipuus, S. Mamilianus, proprium sibi diem natalem habet XV Septembris, [S. Mamilianus Socius colitur 15 Septembris:] quo danda esset aliqua ejus Vita, quam Romæ reperimus in bibliotheca Vaticana codice Ms. 6453: si tamen probentur, quæ ibi sunt superaddita hic relatis usq; ad obitum S. Mamiliani. Tum etiam de tribus Monachis pariter nominatis inquiri poterit, num cultum aliquem habeant. Vocantur illi in Mss. Convuldus, Istochius, Infans; quæ nomina vix dubitem esse corrupta, ex Quodvult-Deus, Eustochius & Euphanius; sicut de ipso Senzii nomine jam insinuavi per apocopen primæ syllabæ factum a vulgo videri Interim alius, a prædicto Mamiliano Presbytero & Confessore diversus, [a quo diversi Mamilianus Ep. Panormitanus,] esset S. Mamilianus Episcopus Panormitanus, si fides habenda Actis S. Nymphæ; ubi sub Maximiano in dolium olei subjectis flammis æstuantis, cum eadem S. Nympha injectus dicitur; sed divina virtute liberatus, ac post iter Romanum susceptum, Suanæ in ditione Senensi sancta morte clarificatus. Interim illi non satis distinguuntur. Hujus Mamiliani sacer cultus ab Octavio Cajetano refertur ad diem XVI Iunii, a Roccho autem Pirro in Notitia Ecclesiæ Panormitanæ ad diem XV Septembris, quo S. Mamilianum Presbyterum referri diximus. S. Nympha Virgo & Martyr colitur X Novembris, quando res tota poterit examinari maturius. [& S. Milianus Ep. Armenius,] Alius denique est S. Milianus Episcopus Armenius, qui profectus in Italia, factus esset Lucanus Episcopus, ac sub Maximiano Imperatore Martyrio coronatus XXVIII Ianuarii; cujus Acta Martyrii donavit nobis Ferdinandus Vghellus, desumpta ex Tomo 2 vetustißimi Lectionarii seu Paßionarii pergameni Ecclesiæ Cathedralis Spoletanæ; hæc autem seponemus pro Appendice Ianuarii, tum latius discutienda. In illis per Lucanam urbem intelligi videtur Luca Etruriæ civitas, in qua post SS. Paulinum & Valerium, primo Christi seculo viventes, tertius aßignatur S. Theodorus seu Theodonius aut Theodolus, anno CCCXXIV electus, ut locus poßit esse dicto Miliano sub Maximiano Martyrium passo. Ea vero hic libentius suggerimus, ut si de hisce sanctis Episcopis, Mamiliano Episcopo Parnormitano, & Miliano Armenio Episcopo Lucano, aliqua certiora obtigerint, eis nobiscum communicatis cum gratiarum actione utamur.
[4] Quæ infræ in Actis dicuntur de dracone, a S. Mamiliano in cacumine montis Iovis occiso, & altero Bleræ a S. Senzio percusso, & in profundum maris projecto, ubi esset condemnatus usque in sempiternum diem; [An in Actis per dracones intelligatur idololatria.] præbent occasionem inquirendi, num ea sint syndolice explicanda de victoria eorum de idololatria & hæresi subacta, uti latius de S. Georgio Megalo-Martyre deduximus XXIII Aprilis § III. Nostra certe in hanc partem ut plurimum propendet sententia, exemplo Cardinalis Baronii & socii ejus eruditißimi viri P. Antonii Gallonii, cujus mentem plenius explicatam & confirmatam exemplis similibus invenimus ad calcem Ms. Spoletini. Porro cum Auctor Vitæ non fuerit coævus, ac fateatur sub finem innumeras virtutes operatum S. Senzium, quas propter inopiam scriptoris non reperit scriptas, potuit hæc sibi narrata ex aliqua traditione aut pictura habuisse, atque ita vitæ inseruisse. Quod tamen lectoris judicio relinquimus.
VITA
Ex Ms. Legendario Ecclesiæ Lateranensis, cum aliis Mss. collato.
Senzius Presbyter, Bleræ in Hetruria (S.)
BHL Number: 7581
EX MSS.
[1] Tempore Constantii Imperatoris a, filii piissimi Constantini Imperatoris, qui videlicet Constantius relicta Catholica fide perversus est ab Arrio Presbytero in hæretica pravitate, & inde per totum orbem hæresis pullulavit. Illo itaque tempore maxima pars Episcoporum & Sacerdotum in impium dogma ceciderunt; quia non recte Deo crediderunt, nec in fidem sanctæ Trinitatis stabiliter perstiterunt. Idcirco Dominus respexit malitiam pravitatis illorum, [Ariana hæresi prævalente,] quia Sacerdotes, qui positi erant curare vulnera languentium populorum, ipsi infirmabantur e fide, & periclitabantur, seducti & capti a laqueo perditionis. Nam utique illi debebant esse sal terræ, quod in eorum cordibus infatuatum erat, quia non custodiebant Euangelicam doctrinam, sed omnem pravitatem erroris in suis cordibus augmentabant. Ideo iratus est Dominus super eos, & excitavit Regem Guandalorum, Gensericum nomine, qui cœpit b Cartaginē cum suis militibus, & percussit eos ingenti plaga, [a Genserico Rege Wandalorum,] & vulneravit multos, & in vinculis eos afflixit: fames & nuditas excrevit in Christianis, & non erat in eis ulla misericordia; & multi justi afflicti erant propter impietatem peccatorum, & multitudo populi Afrorum fugata est, propter gentium persecutionem, in Italiam secus littus Romanorum; & de Tuscia ac Campania multi c transmeaverunt in Africanam regionem. [transferuntur in Africam SS. Senzius & Mamilianus, cum 3 monachis,] Inter quos viri Religiosissimi Domini servi, Senzius & Mamilianus Presbyteri, cum tribus monachis, Covuldo, Istochio, & Infante, deportati sunt in Africam, cum propriis rebus.
[2] Attamen non cessantes operari opera Dei, noctibus ac diebus hymnos & laudes Domino referebant, & impetebant Patrem Omnipotentem, ut liberaret eos de manu hostium pessimorum; quia multa afflictione erant commoti, nec valebant sustinere eorum miseriam. Nutus Dei, qui non despicit sperantes in se, nec amovet misericordiam suam a se diligentibus, præparavit eis naviculam, ubi pariter in unum convenerunt, & flavit ventus d Metabolarius, & sternit æquora. Citiusque venerunt in portum Sardiniæ, qui appellatur Calaris e, & Plumbinos. Videntes eos habitatores loci ipsius, [navigant in portum Sardiniæ Calaritanum,] projecerunt se ad pedes eorum, ut benedictionem eis darent. Alii aurum, nonnulli argentum, alteri vestimenta afferentes volebant eos probare: illi autem contemnentes spernabant, nisi tantummodo alimoniam, unde possint per singulos dies reficere. Prædicaverunt eis jejunium & eleemosynas, & habere perfectam caritatem in se ipsis, & curabant infirmos; & mirabantur habitatores loci illius in eorum doctrina, & conati sunt tenere eos per vim. Tunc illi sentientes talia, rogaverunt nautas qui ibidem erant, ut usque ad montem Jovis eos deportarent. Nocte præsenti fugerunt, & navigantes post biduum venerunt in f Turario. Et nautæ, qui cum ipsa nave venerant in Turario, ad locum ubi servi Dei desiderabant, abierunt in viam suam. [inde ad insulam Turarium:] Illi autem remanentes, nec cor illorum nec vultus mutati sunt: sed habentes plenam fiduciam in Domino, oraverunt pro eis. Et dum per dies plurimos in insula Turario morarentur, ibidem diebus ac noctibus incessanter Domino deprecabantur nihil aliud comendentes, nisi creaturam aquæ, vel quæ illi capiebant, ut aves, quæ ante eos procidebant per jussionem Dei. Nec mirum, si illi pasti fuerant absque pane in ipso monte, cum utique Deus in deserto de quinque panibus quinq; hominum millia satiavit. O ineffabilem potentiam Dei! Repulsi servi Domini, Senzius, & Mamilianus, & Istochius, & Covuldo, & Infans ab hominibus; sed non repulsi a suo Creatore; qui dedit manna in deserto, & carnes deliciosas Israëliticis, & mandavit de rupe aquas suos servos nutrire; ut complacuit Dei potentiæ.
[3] Aspicientes vero parvam naviculam, venientem ex partibus Barbariæ, quæ subjacet in potestate Sardiniæ, obsecraverunt obnixe Dominum, ut applicarent in loco, ubi servi Dei morabantur. Dei consilio, quasi pro frigida aqua, venerunt nautæ ad pedes montis, qui appellatur Turarium: & invenerunt servos Domini nostri Jesu Christi orantes, & gaudentes in Domino, & salutati sunt, [ac post nautas cunctos] & petierunt ab eis benedictionem, & dederunt oscula sibi adinvicem. Et dixerunt servi Dei: Oramus vos, ut deportetis nos in montem Jovis. Illi autem subsannantes eos, noluerunt implere voluntatem servorum Domini, quia cognoscebant quod aliquid naulum non haberent, quod illis mercedem tribuerent, & abierunt dimittentes eos. [tempestate permotos,] Navicula vero dum prolongasset a Turario, validus ventus irruit in mare, & mare turbari cœpit fluctibus, ut putarent quod Charibdis glutiret eos. Cœperunt autem flere, quia videbant periculum mortis ante se, considerantes non posse de ipso periculo liberari. Unus autem ex eis recordatus est culpam, quam fecerant servis Dei, ne acquiescerent levare amicos Dei. Dixeruntque ad invicem, Eamus, & levemus servos Domini, & deducamus, ubi eorum voluntas desiderat, ne pereamus. Et placatum est mare, & festinantes reversi sunt ad montem Turarium. Et projicientes se ad pedes S. Senzii, culpæ quam fecerant misericordiam impetrabant; rogantes amicos Dei, ut in naviculam ascenderent eorum. Tunc casissimi Confessores Christi Senzius, & Mamilianus, cū tribus monachis suis, oratione facta ascenderūt naviculā; [in montem Iovis:] & transmeantes tranquillo mari depositi sunt in montem Jovis. Acceperunt autem orationem a servis Dei nautæ, & abierunt iter quod æstimaverant, cum gloria benedicentes Dominum, quia cognoverant mirabilia ejus. Sanctus autem Senzius, & S. Mamilianus, cum ibidem depositi fuissent jubente Domino ubi prædestinati fuerant, gaudentes & benedicentes Dominum, qui non spernit eorum orationes; cœperunt soli Deo vacare, laudantes eum diebus ac noctibus. Tunc servi Domini Senzius & Mamilianus Presbyteri, cum dictis tribus monachis, multam abstinentiam habebant, & innumera mirabilia in ipso monte Jovis, qui appellatur g Christi mons usque hactenus; seque triduanis & quatriduanis jejuniis exercebant. Vestimentis non aliis nisi tantummodo cilicinis utebantur, Dei laudem incessanter agebant, divinoque consilio placuit illis ut ibi habitarent.
[4] Et cum per multos dies jam ibi extiterant, & pro debilitate abstinentiæ numquam ascenderant in cacumen montis; unus ex eis, nomine Mamilianus, collegit suas vires, atque facta oratione ascendit, & vidit ibi iniquissimum h draconem quasi trabem magnam: exibat flamma ex ore ejus, & sibilationes horrendæ, ignis etiam ex ejus oculis procedebat. Qui tremens in terram se projecit: confidens tamen in misericordia Dei, protinus erexit oculos, & palmas ad cælos tetendit, immensam potestatem obsecrans; Domine Deus omnipotens, [ubi dracone occiso,] qui conclusisti ora leonum, ne devorarent Danielem in lacu, ubi missus fuit ad perdendum; conclude os draconis hujus, et nec mihi nec aliis possit nocere. Et intrepidus accessit ad eum; & percussit serpentem iniquum de baculo quem tenebat, & mortuus est draco. Tunc descendit celerius, indicavitque suis Fratribus quæ illi contigerant. Et colligentes unusquisque suas vires ascenderunt in cacumen montis, & tollentes exinde draconem servi Domini projecerunt eum in mare: quem quatuor paria boum, dum vivus fuisset, movere non possent. Exinde e spelunca, unde draco exiit, emanavit aqua frigidissima usque in hodiernum diem. [clarent miraculis.] Hæc audientes habitatores propinquæ insulæ, venerunt ad eos cum magna festinatione, Cognoscentes vero tantas virtutes, quæ fiebant per Dei famulos; petebant orationes, deprecantes ut pro eis intercederent ad majestatem Dei. Alii deferebant languidos ad servos Dei: quocumque autem languore detenti erant, sani fiebant per orationes eorum. Et tunc omnes glorificantes Dominum, revertebantur salvi facti ad propria.
[5] [Corpus S. Mamiliani ibi mortui defertur in insulam Egilium,] Non multo vero tempore ibidem demorantes, Mamiliano appropinquavit dies repausationis ejus in Domino. Et ita tradidit signum, ut cognoscerent omnes, quando eum Deus de hac vita reciperet; dicens: Cum videritis nubem ascendentem de cacumine montis velut fumum, scitote vos, quia de hoc mundo transmigrabo. Et tunc vicini insulæ ipsius exspectabant, quis eorum dignus fuisset signum ipsum videre, ut corpus servi Domini sepulturæ traderetur. Tunc præstante misericordia Dei, habitatores insulæ i Egiliensis, solicitati præ ceteris, primum omnium signum viderunt: & citius ad Christi montem se conjunxerunt præ omnibus, & cum omni festinatione levarunt corpus S. Mamiliani in navicula, benedicentes Dominum nostrum Jesum Christum. Porro cum deduceretur per æquora sanctissimi corpus, S. Senzius cum eisdem monachis mellifluas modulationes ante corpus Mamiliani Confessoris decantabant. Ambulans quoque navicula per liquida cœpit fluctuare, quia subito de supernis data est pluvia magna, ut etiam ceteræ naviculæ, quæ ad signum festinabant, quod prædixerat S. Mamilianus, propter impetum pluviarum nesciebant, ubi ipsa navicula perrexerat. Et sic placuit Deo omnipotenti, ut naviculam, ubi corpus S. Mamiliani ferebatur, pluvia non tangeret. Psallendo & orando pervenerunt in Egilio monte, cum virtute Domini nostri Jesu Christi: & exierunt obviam habitores loci illius, cum gloria magna suscipientes corpus S. Mamiliani, plus quam aurum & gemmas pretiosū, & sepelierunt illud: ubi mysteria & virtutes multas operatur usque in hodiernum diem. [in qua etiā tres monachi sepulti.] Tunc tres monachi sancti Mamiliani Istochius, Covuldo, & Infans, die noctuque ad corpus ejusdem laudes Domino deferentes, virtutes multas operabantur in Dei nomine: & per orationes ipsorum multi infirmi curabantur, qui a languoribus detenti erant. Depositi sunt autem ni pace juxta tumulum B. Mamiliani, atque sepulti propinquo tempore, ex quo S. Mamilianus migravit ad Christum.
[6] Sanctus vero Senzius, reperta navicula, divino consilio petit littus Romanorum. Et dum depositus est de nave in parvulo portu, qui appellatur k Columnæ in finibus l Centum-cellæ; gratias egit Domino simul & nautæ. [S. Senzius venit in vicum prope centum-cellas.] Non longe quidem erat vicus de ipso littore, in quem pergens Senzius, vidit habitatores ejus loci cruciari pro penuria aquæ. Itaque per semetipsum accepit rastrum, & fodit: & exiit aqua frigidissima usque in hodiernum diem. Et dum quæreret locum B. Senzius Confessor Christi, qui ei placeret ad habitandum; [tamquam] nutu Dei missus medicus, ut infirmos fidei qui vexabantur curaret a languoribus; nescienter cœpit iter, & quo eum Angelus Dei ducit illuc vadit. Et tunc pervenit ad Bleranam civitatem, quam tenebat infirmitas draconis. Non longe autem a civitate Blerana, [inde Blerā,] in ipso monte qui situs est juxta eam, qui appellatur m Olim nomine; fecit Confessor Christi parvum refugium: [ubi caligas conficit,] & ibidem artem caligariam exercebat propter stipendia vitæ: & quidquid de suis artibus accipiebat, in aliam diem numquam reservabat; sed ministrabat omnibus, prout cuique necesse videbat. O vere Christi Confessor, qui amisisti terrenas substantias, sed non perdidisti substantias æternales! amisisti civitates terrenas, & adeptus ea cælestem Hierusalem! O sublimis Sacerdos, qui te ipsum in Dei sacrificio tradidisti! [& Bleranos instruit:] Nescientes Blerani cæci habebant juxta se lumen, per quod debebant illuminari; latere volebat lumen, nec poterat; latebat in sterquilinio gemma, sed non sordebat de stercore; putabat se celare, qui acquirere venerat Bleranos.
[7] Cū igitur B. Senzius multa beneficia Dei in ipso parvo refugio ostenderet, hymnis ac psalmodia & lectionibus, diebus ac noctibus, incessanter Domino vacabat (auxilio Dei protegente Bleranos, qui noluit eos frustrari a tali Patrono; sed accendit lucernam, & posuit supra candelabrum, ut luceret omnibus qui in domo obscura erant) contigit ut opilio quidam, ante humile ejusdem servi Dei hospitium, cum grege ovium iter caperet. Vidit autem S. Senzius inter greges agnum elegantem, [agnum ab opilione negatum a lupo accipit:] quem poposcit ut eum sibi concederet, Opilio vero respondit; Agnum, quem postulas pro te, arietem gregum reservabo. Dumque post triduum opilio oves ad pastum deduxit, prædictus agnus, quem petierat S. Senzius, cernente opilione a lupo sublatus est: quem adjuvante Domino ad pedes sancti viri Senzii projecit. Videns autem ipsum agnum B. Senzius, Domino gratias retulit, quia fecit mirabilia magna in servo suo: & enutrivit eum per integrum annum. Post completum vero annum factum est, ut opilio ille, qui agnum dare noluerat S. Senzio, ante hospitium ejus iter faciens, videret S. Senzium; cui improperium augurii conqueritur, dicens ad eum: Non bonā petitionem, sed malam habes; agnus ille, quem mihi petiisti, cernentibus meis oculis raptus est a lupo. Dixit autem S. Senzius ad opilionem: Opilio, si tu videres agnum, quem tu dicis anno præterito esse a lupo sublatum, agnosceres characterem ejus, an non? [& post annum ostendit opilioni.] Respondit autem opilio: Etiam sic puto ut agnoscam. Beatus vero Senzius ostendit ei agnum, jam arietem factum. Quem videns opilio cognovit characterem suum, & agnum. Tunc opilio prostratus est ad pedes sancti Confessoris Christi Senzii, deprecatus est ei veniam sibi donare, & pro ejus peccatis intercedere: verumtamen intellexerat, quia vir Dei erat.
[8] Hanc autem primam virtutem operatus est S. Senzius in Blerana civitate. At habitatores ejusdem civitatis audientes, tota mente Christum confitebantur; [claret miraculis,] & videntes virtutes sancti viri veniebant ad eam cum suis, qui ab infirmitate detinebantur, projicientes eos ad pedes S. Senzii. Sanctus autem Senzius invocabat Dominum Jesum Christum pro infirmis: & sani revertebantur in civitatem, collaudantes Dominum. Et dum tantas virtutes in Confessore Christi cognoscerent; omnes unanimiter eum deprecati sunt, ut expelleret draconem, qui sub muro civitatis erat, a cujus flatu plurimi peccatores morbo periclitabantur. Sanctus autem Senzius indixit illis triduanum vel quatriduanum jejunium: intrepidusque veniens ad locum, ubi erat draco, flexit genua in terra, oculos & palmas ad cælum tetendit, & oravit dicens; Deus Abraham, Deus Isaac, & Deus Jacob, qui trinam invocationem, in his tribus Patriarchis vocasti; qui misisti verbum tuum de cælo, ut mundum qui perditus erat restauraret; qui fecisti ut obsorberet charibdis Pharaonem cum suis superbis ministris; [draconem amovet:] qui in deserta solitudine pastum dedisti Israëliticis, & de rupe manasti aquas, & lapideas tabulas scriptas lege absque stylo Moysi famulo tuo in monte Sina donasti, & solem stare ad Gabaon jussisti pugnante Josue; te invoco super hunc draconem, cujus flatus vexat quotidie habitatores civitatis Bleranæ. Exaudi me servum tuum, ut compescas eum a malitiis suis, & jubeas me deducere serpentem istum iniquitatis de loco isto, ut amplius non noceat habitatoribus Bleranæ civitatis. Cum hæc vero orasset, introivit intrepidus ad eum; & ligavit os ejus, & percussit eum de baculo, & excussit de crypta, ubi ille pessimus habitabat; & quasi asellum minabat ante se. Porro videntes talia mirabilia Dei omnes Blerani, cursu rapido sequebantur eum. Ille autem cum ferula exterminavit ipsum, & insecutus est, donec transmigraret ultra flumen, quod appellatur n Minione; estq; ad mare magnum, & persecutus est ipsum, & ibi eum alligavit in profundo abyssi in nomine Domini Jesu Christi, ibidemque est condemnatus usque in sempiternum diem.
[9] Et quia nonnulli adhuc ipso tempore alieni habebantur a fide, patefecit S. Senzius, quia Presbyteri fungebatur Ordine. [convertit & baptizat Paganos.] Tunc fontem baptismatis construxit, eosque quos Paganos invenit, ad cultum Christianorum revocavit. O beatissimi Sacerdos, non solum Confessor, sed & Martyr; quia duo sunt genera martyrii, unum in occulto, & alterum in publico; unum a ferro trucidatis, alterum a se ipso cruciatis. Destruxisti olim dracones; modo triumphas cum Bleranis. Gaude o civitas Blerana, tali Patrono, quæ aliquando flebas oppressa dracone. [Patronus civitatis Bleranæ,] Occurrite omnes ad triumphum sancti Confessoris, ut habeatis gratiam Salvatoris. Multas & innumeras virtutes operatus est S. Senzius in vita sua & deinceps, quas minime reperimus scriptas propter inopiam scriptoris. Ego vero, lector, prout viribus potui, explicavi. Jubente Domino nostro Jesu Christo in pace vitæ munus implevit, [moritur 25 Maji.] sub die octavo Kalendas Junias, sepulchro traditus a viris timoratis; & a quibusdam Basilica constructa est, in qua virtutes multas & beneficia operatur usque in hodiernum diem o; præstante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit & regnat in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Constantinus Magnus divisit Imperium in tres filios, Constantinū, Constantem & Constantium, sed prioribus duobus mortuis obtinuit ultimus totum Imperium: &sæpius, tamquam ab aliquo priorum prognatusesset, a posteris vocatur nepos Constantini Magni: quod hic correximus, & scripsimus, filii.
b Anno 439, uti constat ex Prospero, Idatio, Victore Vticensi, & aliis.
c Anno 455, quando Gensericus cepit Romam, & vastavit vicinas ditiones.
d Videtur a Græco μεταβολὴ trajectio, formatum hic esse adjectivum.
e Est notißima urbs Calaris ad mare Africanum: sed Plumbini nomen novimus in Tuscia, non in Sardinia.
f Quæ hæc insula Turarium, ad quam post bidui navigationem venerunt, non satis constat. Est Antonino in Tabula itineraria circa Caralim & Cuniculariam insulam, Ruraria insula, nomine non multum abludente a Turaria, quo etiam modo scribitur, e sententia Cluverii. Hæc autem Ruraria insula Plinio & Ptolomæo Firaria dicitur, & Caralitano promontorio proxima censetur. Sed obstat navigatio bidui in Actis requisita, & reliquum dein cœptum iter maritimum. Hinc si conjectare licet, potius esset Cap-raria, primis litteris a Tu-raria discrepans, sita supra Corsicam versus Pisanam Hetruriæ ditionem.
g Mons-Christi, olim Mons-Iovis est insula ditionis Senensis, in qua est adhuc urbecula cum arce, ad quam ex Capraria insula facilis navigatio, sexaginta circiter milliarium Italicorum.
h An per draconem intelligi poßit idololatria & hæresis debellata, supra quæsitum.
i Egiliū insula, vulgo Giglio, propinqua ditioni Orbitelli, ubi est propugnaculū ad cohibendos piratas & Turcos.
k Ms. Florentinum portus columnæ, quia scilicet talis ibi ad directionem nautarum erecta staret.
l Centum-cellæ, nunc Civita-Vecchia.
m In Vita Ms. Spoletana, Civanus appellatur.
n Minio, accolis Mignone fluvius, qui haud procul Bleda exortus prope Centum-cellas in mare defluit.
o In Ms. Fulginiensi sub finem ista adduntur: Quodā anno cum ad Sancti Natalitia multa undique convenisset turba; quidam homo cupiditate ductus, saccum panibus plenum furatus est ex basilica illius, & impositū humeris suis voluit occulte auferre. Prius autem quam egrederetur & ad fores templi perveniret, stetit immobilis, & gradum non potuit movere. Stabat autem miser confusus & oneratus aliorum munere. Introeuntes autem & exeuntes de ecclesia, nesciebant qualiter sic immobilis permaneret. Cumque cognovissent rem gestam, tenuerunt eum, ceteris aspicientibus & mirantibus. Audientes vero furto divinitus alligatum, timuerunt Deum & glorificaverunt, qui in sancti Confessoris & Sacerdotis sui Senziæ Natalitiis, talibus eos perlustravit miraculis.
DE S. LEONE ABBATE,
IN DIOECESI GALLIARVM TRECENSI.
SEC. VI.
SYLLOGE HISTORICA.
De ejus Vita cultu & miraculis.
Leo Abbas, in diœcesi Galliarum Trecensi (S.)
BHL Number: 4843
AUCTORE G. H.
Mentuniacum, vicus duabus ab urbe Trecensi leucis semotus, nunc a S. Leone Abbate nomen sortitus, vulgo ab ejus nomine Saint-Lue appellatur. Hoc in loco olim monasterium condiderat S. Romanus, [Ab ejus nomine vocatum.] primus ibidem Abbas, impetrata a Chlodoveo primo Rege Francorum confirmatione donationis quorumdam prædiorum: dicavitque SS. Gervasio & Protasio, quorum aliquæ Reliquiæ adhuc servantur. Sub hoc Abbate vixit monachus S. Leo, factus in monachorum regimine Abbas, Successor illius, anno DXXX creati Episcopi Remensis, uti latius ad ejus diem natalem XXVIII Februarii deduximus. Ceterum cœnobium illud Mentuniacum sive S. Leonis, senis abhinc seculis aut incendio aut hostili irruptione ita funditus eversum & dirutum est, ut nulla prorsus ejus supersint vestigia, nec extent indicia extructi ibidem quondam ædificii, præter Crucem, quæ in eodem loco ob rei memoriam erecta manet. Vti scribit Nicolaus Camuzatus, in Promptuario sacrarum Antiquitatum diœcesis Tricaßinæ, [Vitæ epitome apud Camuzatū] ad Historiam S. Leonis, quam asserit se eruisse ex Ecclesiæ Trecensis Breviario, relicta fusiori historia alia: quam ne publico daret id prohibuit, quod multis in locis manca & trunca esset, nec inter se periodi ullo nexu vinctæ cohærerent. Hujus amplioris historiæ (quod docemus, & pro Supplemento optamus concedi) ne quidem fragmenta potuimus obtinere: proinde compendium ex Camuzato accipe.
[2] Fuit vir beatissimus Leo Abbas in villa, cui vocabulum est Mentuniaco, Trecassinorum oppido, editus; [qua describitur ejus sanctitas,] parentibus quidem liberis, sed liberior mente, venerabilius coalescens ætate. Hic scholis traditus, mira celeritate Psalmorum scientiam est adeptus: & in omnibus & per omnia regularibus est dogmatibus eruditus. Igitur B. Romano, Mentuniaci cœnobii Abbate, in Episcopum Remensem electo, B. Leo ejus monasterii factus est Abbas: erat enim in castitate & abstinentia purissimus, in jejuniis & orationibus promptissimus apparebat: tantamque in se habuit caritatem, & benignitatem fidei, & puritatem mentis, ut virtutum ejus insignia in opere resplenderent. Nocte igitur quadam, dum in baptisterio, post munia peracta, jamcorpusculum, in stratu vilissimo soporatum, quietem caperet; venerunt ad eum tres viri splendidi, claro fulgentes lumine, [& mors a Sanctis eidē prænuntiata] psallentes voce unanimi dulce carmen. Evigilans autem vir Dei, ad pedes eorum prosternitur, adorans eos; eorumque vestigia deosculans, voce sedula cum tremore & metu obnixius illos alloquitur, dicens: Unde estis? At illi dixerunt: Corrobora vires tuas, noli timere. Dixit autem unus ex eis: Ego sum Hilarius peccator, & isti sunt S. Martinus & B. Anianus. Quapropter, fili, naves remique subversione fluctuum periclitantur, quos auxiliante Deo liberare venimus: unde & cum ad te tertia die reversi fuerimus, [post sepultum S. Maurelium] ad spiritalem locum nobiscum eris iturus: itaque ut certius credas, vir venerabilis Maurelius Presbyter, ab hac luce præreptus, migravit ad Dominum. Igitur secunda die primo diluculo surge, &, cum ea laude qua dignus est, sepeli eum in basilica S. Ursionis. Tunc ille pergens velociter, quod ei dictum fuerat fideliter adimplevit, & reversus est ad monasterium suum. Interea Sacerdotes, sicut prædixerant, venerunt: & dicunt ei: Assumus, vocati ad spiritale convivium. Veni nobiscum. Respondens autem B. Leo dixit: Rectum iter, Domini mei, pergere poteram, si vobiscum ad eumdem locum me præparassem. Deprecor igitur ut mihi triduo inducias tribuatis, ut, quod pollicitum habeo, adipisci merear mortiferum vestimentū. Quod autem petiit obtentum habuit. [& triduanas inducias,] Mox vero vir egregius ad illustrē feminam nepotem suum direxit: Jussum tibi (ait) edisseram, domina: jam enim Pater noster, deserens mundi lumina, festinat ut lumen coruscum evocatus percipiat in futurum. Quamobrem obsecro, ut (quod devotio promiserat) vestimentum ei transmittas funerale. At illa respondens: Heu (ait) o Pater mi, stulta & mendax apparui, quoniam illius obitum tardius sperabam: ideo quod ævo gravis non erat, non illud paravi. Sed expecta obsecro tres tantum dies, & ego præparabo. Illa eum triduo retinuit: & expletum letalem habitum transmisit. At vero beatissimus Leo, recepto vestimento, migravit ad Dominum.
[3] In Registro beneficiorum diœcesis Trecensis, ibidem anno MDLXII edito; [S. Leonis parochia] & in Registro generali beneficiorum Archiepiscopatus Senonensis, & Episcopatuum Trecensis, Autißiodorensis & Nivernensis, Parisiis anno MDCXLVIII excuso, nominatur sub Decanatu Trecensi Parochia S. Leonis, cujus Patronus est Abbas monasterii Cellensis, at collatio spectat ad Episcopum, loci Dominum, ubi illustre ejus castrum visitur. In hac ecclesia sacrum corpus S. Leonis reverentissime custoditur, & consecrata annuæ solennitati dies in Trecensi diœcesi XXV Maji celebratur. Ita Camuzatus, apud quem (sed mendo typographio) legitur 23 Maji, loco 25: quod σφάλμα, in numeros Arabicos seu cyfras facile irrepere solitum, decepit Saussayum in Martyrologio Gallicano. [habet corpus in altari,] Ad hunc autem XXV Maji & Dominica proxime sequenti, celebrari hoc festum magno occursu populorum, undique magno pietatis sensu affluentium ad dictam ecclesiam & sacrum ejus corpus, inclusum arcæ ligneæ inauratæ, & majori altari insertum, testatur Nicolaus Des-Guerrois de Sanctis Trecensibus. Vsuardus suo Martyrologio ad dictum XXV Maji inscripsit eum, his verbis: In pago Trecassino S. Leonis Confessoris. [colitur 25 Maji.] Quæ eadem paßim in variarum Ecclesiarum Martyrologiis Mss. & in hodierno Romano, atque apud Bellinum, Maurolycum, Galesinium, Canisium & alios leguntur. In Ms. Adone Leodiensi cœnobii S. Laurentii, ista habentur: In territorio Tricassino S. Leonis Confessoris & Monachi: qui adeo se divinis mancipavit obsequiis, ut etiam miracula per illum Dominus operari dignatus sit. Aliqua ex his narrantur a Des-Guerrois, quæ placet hic ex Gallico dare, donec & hæc & alia plura ex originali Latino ad nos mittantur; necdum enim in ea urbe potuimus aliquem invenire, qui similia curaret; licet pluribus litteris illuc directis conati fuerimus excitare Trecensium diligentiam, quando de SS. Helena atque Mastidia agendum fuit IV & VII Maji. Textus porro Gallicus Latine redditus ita habet.
[4] Aliqui citharœdi, haud procul a vico S. Leonis, volentes suis cantionibus recreare homines, inde lucrum ad victum percepturi, attrahebant ad se eleemosynas, quæ melius fuissent in pauperes dispersæ. Et ecce inventi sunt duo viri, qui ad cantum horum citharœdorum saltantes, mox in sese invicem cœperunt pugnis insurgere: tandemque unus alterum pugione læsit adeo in capite, ut pellicula cranii appareret. Captus hic, [Captivus vinculis ultro solutis liberatur:] a Comite seu Prætore loci in carcerem conjicitur. Miser, qui victus cholera læserat alium, nocte sequenti in silentio e sua captivitate Deum precatus, ejusque per merita S. Leonis misericordiam implorans, vidit ante suos oculos Sanctum, instar Monachi raso capite; a quo solutus est vinculis & catenis, & vidit portam carceris apertam. Initio ista ei quasi in somnio videbantur facta: sed mox plene evigilans, reperit omnia in veritate ita contigisse: & cum ingenti lætitia egressus, vincula sua mox detulit ad S. Leonem; & agnoscens suum redemptorem, ei Deoque debitas egit gratias. [Tumba corporis ultro in alium locum secedit:] Successit S. Leoni in regimine monasterii Mentuniaci venerabilis Baudemundus: qui ad honorem Dei desideravit ædificare magnificum templum, & inter alias ingenii sui industrias voluit transferre tumbam corporis S. Leonis: in eumque finem accessit ad S. Winebaudum Abbatē (cujus Acta dedimus VI Aprilis) ejusque religiosos monachos, ut vellent cohonestare sua præsentia hanc corporis S. Leonis transpositionem. Et ecce coram omnibus hoc mirabile factum est, ut sacrum corpus visum sit ultro se movisse, & in alium locum secessisse.
[5] Bellum aliquod susceperat Rex Francorum Chlotharius, [duo viri ut e manibus grassantium militum liberarentur,] ut rebelles & seditiosos populos suo imperio subjugaret; quando aliqui insolentes milites, in ditione Trecensi agricolas ferociter vexabant, & passim loca sacra & profana ecclesiasque Deo & Sanctis sacratas violabant, spoliabant, ac succendebant. Quo tempore duo viri, ne a dictis nebulonibus spoliarentur aut captivi abducerentur, in fugam se conjecerunt; & cum persequentes aliter nequirent evitare, cucurrerunt in ecclesiam S. Leonis, portasque clauserunt, ut ibidem sub protectione divina salvi consisterent. Tunc illi milites cum alium vindicandi modum non reperirent, ecclesiam incenderunt & fugerunt. Cumque jam ignis passim omnia absumeret, [incensa ecclesia sub tumba S. Leonis salvantur,] duo illi viri ad S. Leonem fugerunt, sub ejus tumba se abscondentes: &, quod summe mirandum est, reliquis partibus ecclesiæ igni absumptis, ipsi salvi & incolumes servati fuerunt ab eo, qui tres pueros servavit in fornace Babylonis. Quam eamdem virtutem in eis exercitam omnes asseverabant.
[6] Quia vero nonnulli per errorem hunc S. Leonem Martyrem appellarunt, in dicto Ms. Adone, tamquam diversus, proponitur Leo Martyr Trecis: sed in hac urbe solum colitur dictus S. Leo Confessor. Eumdem Martyrologio suo Benedictino inscripsit Hugo Menardus, fassus tamen in Notis, non ita certum esse an fuerit Benedictinus. [an Ordinis S. Benedicti?] Opponit se illi dictus Carolus le Cointe in Annalibus Ecclesiasticis Francorum ad an. 535 num. 7. Satius, inquit, fuisset nomen expungere, quia S. Leo antiquior est B. Mauro, Ordinis Benedictini cis Alpes primo fundatore. Menardus arbitratur eum vixisse circa annum Domini quingentesimum sexagesimum: sed an non fuerit ante dictum annum mortuus, dubitari posset: quia dicitur non fuisse in morte ævo gravis. Qui eum ad æternum gaudium evocarunt Sancti Episcopi, fuerunt Hilarius Pictaviensis cujus Acta dedimus XIII Ianuarii; S. Martinus Turonensis, & S. Anianus Aurelianensis; quorum ille XI, iste XVII Novembris coluntur.
DE SANCTO BONIFACIO IV
PONTIFICE ROMANO.
ANNO DCXV.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
De Pantheo per eum dedicato, cultu, epitaphio, anno & die mortis, ac duplici Translatione corporis.
Bonifacius Quartus, Pontifex Romanus (S.)
AUCTORE D. P.
Bonifacius, natione Marsorum, de civitate Valeria, ex patre Joanne Medico, sedit annos sex, [Elogium ex Anastasio Bibliothecario.] menses octo, dies tredecim. Hujus temporibus fames, pestilentiæ, & inundationes aquarum gravissimæ fuerunt. Eodem tempore petiit a Phoca Principe templum, quod appellatur Pantheon: in quo fecit ecclesiam beatæ & gloriosissimæ Dei Genitricis Mariæ semper Virginis & omnium Martyrum Christi, & Reliquias in eo collocavit: in qua ecclesia Princeps multa dona obtulit. Hic domum suam monasterium fecit, quod & dicavit. Qui defunctus, sepultus est ad S. Petrum Apostolum die vigesima quinta mensis Maji. Hic fecit ordinationes duas per mensem Decembrem, Diaconos * octo, Episcopos per diversa loca tringinta quinque. Hæc Anastasius Bibliothecarius in Vitis Pontificum Romanorum: & paßim ex illo posteriores.
[2] [Pantheon structum ab Aggrippa,] Quod autem spectat ad templum Pantheon, id, teste Plinio lib. 36 cap. 15, Jovi Ultori ab Agrippa factum est, genero Augusti, Pantheumque dictum, ut asserit Dio lib. 53, [instauratū a variis,] quod in simulacris Martis & Veneris multas Deum imagines acciperet. Sæpe illud instauratum est; primum ab Adriano, qui Pantheum vocavit, ut ait Spartianus; deinde ab Antonino Pio, qui templum Agrippæ, ut Capitolinus; denique etiam a Severo, ut scitur ex antiqua inscriptione. Quia vero templi testitudo & tectum porticus tegulis ac tabulis æneis tegebatur, eas Constantium Græcorum Imperatorē Constantinopolim cum aliis Vrbis ornamentis transtulisse, scribit Anastasius Bibliothecarius in Vita S. Vitaliani Papæ, a nobis edita ad diem XXVII Ianuarii. Vrbanus VIII duplici portam ornavit titulo, & quæ a se facta sunt exposuit his verbis: Urbanus VIII Pont. Max. vetustas ænei lacunaris reliquias, [ornatum duplici titulo ab Vrbano VIII.] in Vaticanas columnas & bellica tormenta conflavit, ut decora inutilia & ipsi prope famæ ignota, fierent in Vaticano templo, Apostolici sepulcri ornamenta; in Adriana arce, instrumenta publicæ securitatis; anno Domini MDCXXXII, Pontificatus IX. Alter titulus, nostræ directioni magis subservit, & est hujusmodi. Pantheon, ædificium toto terrarum orbe celeberrimum, ab Agrippa Augusti genero, impio Jovi & reliquis mendacibus diis, a Bonifacio IV Pontifice Deiparæ & triumphantibus Sanctis pie dicatum, Urbanus VIII Pontifex Max. binis ad campani æris usum turribus exornavit, & nova contignatione munivit, anno Domini MDCXXXII, Pontificatus IX. Hæc ibi.
[3] Dedicatio hujus Ecclesiæ inscripta est antiquis Fastis sacris ad diem XIII Maji, [dedicatur a S. Bonifacio 13 Maji,] & a Beda in genuino Martyrologio his verbis III, Idus Maji, Dedicatio S. Mariæ ad Martyres. At pluribus explicatur apud Vsuardum, Adonem, Notkerum, & posteriores cum hodierno Martyrologio Romano, in quo primo loco ista leguntur: Tertio Idus Maji, Romæ dedicatio Ecclesiæ S. Mariæ ad Martyres, quam B. Bonifacius Papa quartus, expurgato deorum omnium veteri fano, quod Pantheon vocabatur, in honorem Beatæ semper Virginis Mariæ & omnium Martyrum dedicavit, tempore Phocæ Imperatoris. Baronius in Notis, pluribus deducit destructionem templorum, ab Ethnicis pro falso deorum suorum cultu erectorum, ac dein ista subjungit: Cur autem Pantheon templum intactum remanserit, ea fuit causa, quod Honorius Imperator, lege sancita, ejusmodi impetum Christianorum compescuit, hæc rescribens: Sicut sacrificia prohibemus, ita volumus publicorum operum monumenta servari &c. Lege XV de Paganis in Codice Theodosiano. Inscripta erat lex Macrobio Præfecto Prætorio Hispaniarum, & Procliano Vicario quinque Provinciarum, Theodoro Consule anno CCCXCIX. Sed pergit Baronius: Puto divina dispensatione factum, ut inter tot idolorum fana prostrata, & in anathema oblivionis eversa, Pantheon, velut insigne quoddam & perenne trophæum de expugnatis hostibus permaneret; cederetque triumpho omnium Martyrum, qui omnium Gentilium deos Christi cruce subegerant. De ejus dedicatione per Bonifacium facta scribit Beda, de gestis Anglorum, lib. 2 cap. 4, & de sex ætatibus in Phoca Imperatore; Ado Viennensis, in Chronico anno 604; Paulus Diaconus, de Gestis Longobardorum lib. 4 cap. 11; Marianus Scotus, in Chronico anno 610; Sigebertus anno 609, & alii. Legi in ejus Ecclesiæ codice manuscripto, [illatis eo corporibus Sanctorum Martyrum:] templum illud dicatum in primis in honorem Dei Genitricis Mariæ, omniumq; Sanctorum Martyrum & Confessorum: illataque illuc esse reperi duodetrigina curribus ossa Sanctorum Martyrum, e diversis Urbis cœmeteriis effossa, solenniterque comportata ac decentissime collocata. Hæc Baronius: quibus additum velim, quod si ea Dedicatio facta est in Dominica, sicut fert usus ordinarius Ecclesiæ Romanæ; facta fuerit anno DCXIII, quo erat littera Dominicalis G, quia id alias numquam sub isto Pontificatu contigit: fuerit autem Dominica IV post Pascha, eo anno celebratum XV Aprilis. Eodem quoque die, dicta Sanctorum corpora fuisse translata, asseruit Ciaconius in Vita S. Bonifacii & Pompeius Vgonius in Historia Stationū Romæ, Statione LII die Veneris in hebdomade Paschali, quæ tum habetur in dicta Ecclesia, paßim jam S. Maria Rotunda appellata, ob ædificii formam quam Bartholomæus Marlianus exhibet in sua Vrbis Romæ topographia lib. 5, cap. 11, & plures alii. Octavius Pancirolius, in thesauro abscondito Vrbis Romæ regione 4 ecclesia 18, describit eamdem Ecclesiam, & meminit Corporum Sanctorum Martyrum a S. Bonifacio illatorum, uti & auctor novæ relationis inventorum venerabilium corporum SS. Rasii & Anastasii Presbyterorum & Martyrum, [e quibus inventi anno 1674 SS. Rasius & Anastasius.] ultimo die Decembris anni MDCLXXIV, quo in Nativitate Christi Iubilæum anni sacri fuerat inceptum. Cum enim aliqua tunc reparatio fieret, circa altare majus dictæ Ecclesiæ Rotundæ; reperta fuit arca plumbea cum hac inscriptione: Corpora Sanctorum Rasii & Anastasii, cum aliis Reliquiis, hic recondita a Bonifacio IV. De quodam S. Raso Episcopo, Romæ deposito, egimus ad diem XII Martii pag. 106: sed cum nuper inventus, non dicatur Episcopus, num unus idemque habendus, nos latet.
[4] In Ecclesia Vaticana, ubi sepultus est, celebratur S. Bonifacii hujus festum sub ritu duplici die hac XXV Maji, quod istic ejus corpus adhuc servetur; [Colitur in Ecclesia Vaticana,] & recitantur omnia de Communi Confessoris Pontificis In Missa legitur etiam Credo. Sacra ejusdem memoria inscripta est ad eumdem XXV Maji Martyrologio Bellini, secundum morem Ecclesiæ Romanæ anno MCCCCXCVIII excuso: & hunc secuti sunt Maurolycus Felicius, [& refertur in Martyrologiis,] Galesinius, Molanus, Canisius, cum hodierno Martyrologio Romano, in quo ista leguntur: Romæ S. Bonifacii Papæ quarti, qui Pantheon in honorem S. Mariæ ad Martyres dedicavit. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ pro elogia ei ponit, quod eo Pontifice monasterium Luxoviense in Burgundia, & Bobiense in Italia extruitur. Ipse vero Bonifacius divino cultui deditus, domum propriam in cœnobium convertit, & prædia in monachorum usum multa attribuit. At cujus Ordinis fuerint hi monachi, non indicatur. Trithemius lib. 4 de Viris illustribus Ordinis S. Benedicti cap 3 asserit, [an recte etiam Benedictinis?] domum in monasterium sui Ordinis redactam: & tam ibi, quam libro 3, cap. 148 addit, fuisse monachum S. Sebastiani in Urbe: eadem forte certitudine, qua ibidem ait, Pantheon a Domitiano Imperatore constructum fuisse, & festum ejus agi VIII Kalendas Aprilis. Correxerunt illum in ultimo puncto Wion, Dorganius, Menardus, Bucelinus: qui eumdem cum Trithemio Benedictinum faciunt, sed referunt ejus festum ad VIII Kalendas Junii. Ioannes Mabilio, Seculo secundo Benedictino, rejicit ad Prætermissos, addens: An vero monachus ipse fuerit, non satis clarum: uti nec clara sunt reliqua, quæ adjiciuntur a Trithemio & aliis.
[5] Romanum concilium ab eo celebratum anno DCX scribit Beda, lib. 2 Historiæ Ecclesiasticæ gentis Anglorum cap. 4, his verbis: His temporibus venit Mellitus Londoniæ Episcopus Romam, de necessariis Ecclesiæ Anglorum causis cum Apostolico Papa Bonifacio tractaturus. [Concilium celebratum anno 610.] Et cum idem Papa reverendissimus cogeret Synodum Episcoporum Italiæ, de vita monachorum & quiete ordinaturus; & ipse Mellitus inter eos assedit, anno octavo Imperii Phocatis Principis, Indictione decima tertia, tertia die Kalendarum Martiarum; ut quæque erant regulariter decreta, sua quoque auctoritate subscribens, confirmaret; ac Britanniam rediens, mandata & observanda deferret, una cum epistolis, quas idem Pontifex Deo dilecto Archiepiscopo Laurentio & Clero universo, similiter & Ethelberto Regi atque genti Anglorum, direxit. Hæc ibi. Dedimus secunda Februarii, Acta S. Laurentii; XXIV ejusdem, Acta S. Ethelberti; & XXIV Aprilis. S. Melliti: sed has S. Bonifacii epistolas non potuimus assequi.
[6] [In epitaphio laudatur Sanctus,] Romanus Basilicæ Vaticanæ Canonicus, tempore Eugenii Papæ III, seculo XII ad medietatem perducto, ejusdem Basilicæ monumenta describens Bonifacio II Epitaphium attribuit, quod ætate Sergii Papæ III seculo XI credo fuisse compositum, cum variorum Pontificum sepulcra in Vaticano titulis & marmoribus ornarentur. Esse autem Bonifacii hujus IV recte animadvertit Manlius: qui eadem monumenta posterius collegit, allegaturque a Baronio in addendis ad primos octo tomos Annalium tomo 9, pro anno 614. Est illud hujusmodi apud Romanum, correctis mendis paucis, quæ ad marginem notavi, quæque verosimile est obrepsisse transcribenti, propter litterarum alicubi extritarum obscuritatem.
Vita hominum brevis est, certa hanc determinat hora:
Sed vitæ æternæ * deinde paratur iter;
Quo non indecora aut rursum peritura * videntur:
Sed pulchrum atque decens, ac sine fine manens.
Dic igitur, quid, Mors, stimulis agitaris iniquis?
Quod fremis incassum? quid furibunda geris?
Commoda nulla tibi poterunt tua facta referre,
Nec prodesse potest impetus iste tibi.
Gregorii semper monita atque exempla magistri, [ut S. Gregorii discipulus,]
Vita, opere, ac dignis moribus iste sequens:
Quo * terrere putas, sunt hujus maxima vota,
Mittere ad astra animam, reddere corpus humo.
Saucia multiplici siquidem * jam membra dolore,
Rursus in antiquo pulvere versa manent:
Quæ conjuncta animæ stabilito in corpore * surgent
Ad vitam æternam, te pereunte magis.
Sancta fides, * meritum vitæ, clementia Patris,
Spem certam hanc famulos jussit habere suos.
Hic requiescit Bonifacius Papa junior, qui sedit annos UI, menses UIII, dies XII. Depositus est VIII Idus Maji, imperante Domino Eraclio, anno ejus …
[7] Cum legis laudatum Bonifacium, quia Gregorii magistri monita atque exempla secutus est; convinceris, [sepultus juxta portam Ravennatum,] non posse Iunioris nomine intelligi secundum, annis sexaginta fere Gregorio præmortuum; sed Iuniorem appellari, respectu immediati decessoris sui Bonifacii III. De Quarto autem scribit prælaudatus Romanus, sepulturam ejus fuisse intra ecclesiam B. Petri, juxta portam Ravennatum, sic dictam, quia per eam intrabatur ab urbe (ut vocabant) Ravennatum, id est, a Regione Urbis Transtiberina, sicut notatur ad Veteres Pontificum Romanorum Catalogos, ante tomum 1 Aprilis sub elogio S. Callisti Papæ, qui dicitur Romanus de Regione Urbe-Ravennatium. Hoc ergo, ut ex antiquo loquendi usu, sic ex antiquo aliquo scripto de Pontificum sepulturis debuit habuisse Romanus: quem qui edidit, & Annotationibus auxit Paulus de Angelis, eidem præposuit Vestigium veteris D. Petri in Vaticano Basilicæ, nec non sacellorum atq; oratoriorū sacrarumque ædicularum illi adjunctarum, ubi transito vestibulo occurrunt tres portæ, in mediam basilicæ navem ducentes: quarum dextera seu meridionalis signatur num. 133, & in Indiculo appellatur Porta Ravenniana, supra quam sunt appensa insignia & catena portus Smyrnæ Sixto IV, nunc in sacristia similiter pendens.
[8] Atque hæc de sepultura Quod attinet ad tempus mortis, Romanus annum Imperatoris obscure in lapide semitrito apparentem, [obiit anno 615,] & verosimiliter per litteras numerales sculptum, volens integre exprimere, scripsit secundo: Manlius, quia vidit hoc non subsistere, scripsit, quinto: uterque, ut apparet, per conjecturam; cum inter voces secundo & quinto nulla sit affinitas litterarum. Econtra numerales litteræ II & U (nam sic exprimebant inter numerandum ævo illo multi, potius quam V) facillime inter se alterantur, & alteratæ fallunt. Teneamus ergo annum quintum Heraclii, a die V Octobris anni DCXIIII inchoatum; & habebimus annum DCXV, quo mortuus sit Bonifacius die UIII Maji: unde retrogradiendo pe annos UI, [8 Maji.] menses UIII, dies XU (sic enim omnino legendum puto non XII) venietur ad XXU Augusti anni DCUIII, quo fuerit ordinatus Bonifacius. Dico autem dies XU non XII, quia in Tractatu de hac materia speciali doceo, perpetuam ac fere inviolabilem consuetudinem Romanæ Ecclesiæ fuisse, ex Apostolica verosimiliter traditione, ut Ordinationes Pontificales in Dominica celebrarentur: hoc autem habetur per dies XU, qui ducunt ad XXU Augusti diem anno DCUIII Dominicam; non dies XII, nec etiam XIII, quos pleraque Anastasiana exemplaria habent. Ob eamdem causam, itemque ob alias alibi melius elucentes, malumus, cum Canonico Romano tanto vetustiori, legere in Epitaphio nomen Maji, quam cum Manlio nomen mensis Martii: quia a die UIII Martii, neque per XII, neque per XIII, neque per XU dies, venire ad Dominicam retrogradiendo possumus. Quod etiam vox Depositus, hoc de quo agimus seculo, significabat idem quod Mortuus; [Exequiæ celebratæ 25 Maji.] apparet ex simili S. Gregorii Epitaphio, in quo dicitur etiam ipse depositus quarto Idus Martii. Mortuum autem esse Gregorium XII Martii, extra controversiam est. Verum, inquies, id si ita est, quomodo dicitur ab Anastasio Bonifacius sepultus XXV Maji, & tali etiam die colitur? Respondeo, quia tali die celebratæ ejus exequiæ sint a Successore Deusdedit, paucis diebus ante primum Electo, & sub hoc titulo Ecclesiam administrante; licet pro infelicitate illius seculi, non nisi post plures menses, quibus Imperatoris rescriptum expectandum fuit, videlicet sub initium sequentis anni DCXVI, ordinato. Hanc rationem distinguendi dies Obitus & Sepulturæ, atque a die Obitus per aßignatos cuique Pontificatui terminos retrogradiendi ad diem Ordinationis, probaturum me spero, eaque verificaturum plerosque numeros annorum, mensium atque dierum, descriptos apud Anastasium: quos alias impoßibile esset inter se conciliare.
[10] Porro in ea quam supra descripsimus sepultura, post septem fere secula repertum corpus tempore Bonifacii VIII, collocatum sub altari proprio fuit, [Corpus a Bonifacio 8 translatum,] cum hoc, quem idem Romanus suggerit, Titulo rythmice scripto:
Gregorio quartus jacet hic Bonifacius almus,
Hujus qui Sedis fuit æquus Rector & Ædis:
Tempore qui Phocæ cernens templū fore Romæ,
Delubra cunctorum fuerant quæ dæmoniorum,
Hoc expurgavit, Sanctis cunctisque dicavit.
Octavus titulo hoc Bonifacius, ossa reperta
Hac locat, erecta Bonifaci nominis, ara.
Cujus natalis solennis qui celebratis,
Primis Septembris fert hæc lux quarta Kalendis.
Vbi perturbatum a transcribentibus versuum quatuor ultimorum ordinem, eoque redditum in intelligibilē, [ad proprium altare ideo erectum,] converti in eum quem sensus requirere videbatur; & quod penultimum erat distichon, posui postremum: ut intelligatur quarto Kalendas Septembris recoli Natalis, id est Dedicatio, non ecclesiæ S. Mariæ ad Martyres (hanc enim constat factam fuisse XIII Maji) sed aræ, sub nomine S. Bonifacii erectæ.
[11] Hanc autem aram divinaverim esse consecratam anno MCCXCIX, quia tali anno, [& consecratum 29 Aug. 1294.] idem Bonifacius VIII Basilicam Vaticanam Canonicis, Clericis Chori, Beneficiatis, prædiis, aliisque rebus auxit, sicuti ex schedis Baronii notavit hujus continuator Raynaldus num. 32. Tale tamen festum ultra Basilicam Vaticanam se non extendit, eoque altari destructo (destructum autem pridem fuisse constat, cum non inveniatur in prædicta veteris Basilicæ ichnographia) cessavit ejus dedicati Anniversarium: fortaßis autem multo etiam prius, propter concursum solennioris festi S. Ioannis Baptistæ, quod XXIX Augusti antiquitus affixum, toti Vrbi cœpit venerabilius esse, ex quo jubilari anno MCCC idem Papa Bonifacius VIII Caput Præcursoris, Constantinopoli Romam allatum (ut creditur) & in ornatißimo vase tunc confecto repositum, in ecclesia S. Silvestri in Campo-Martio quam potuit solennißime exposuisset.
[12] Paulus Aringhus, Romæ subterraneæ lib. 2 cap. 8, agens de Pontificibus in Vaticana Basilica reconditis postquam de præfatis ceu Titulis ceu Epitaphiis egisset, Reseratum, [Novissima inventio ossium an. 1603.] inquit, fuit sanctissimi Pontificis Bonifacii sepulcrum anno MDCIII die XXI Octobris: ubi inventa sunt ejus ossa in duabus fictilibus ollis, & in vitreo quodam rotundo vase recondita. Quæ quidem omnia in novum translata sunt templum, ibidemque posita in arca cypressina & sarcophago marmoreo sub altari, quod est in abside meridiem versus, ejus memoria in plumbi lamina sic inscripta; Corpus S. Bonifacii Papæ quarti, ex altari sito in Vaticana Basilica, inter portas Iudicii & Ravennianam, a Bonifacio octavo ejus nomini dicato, ornato & dotato, in novum templum, Pauli V Pont. Max. jussu honorifice translatum, [& translatio anno 1606.] hac sub ara ritu solenni collocavit Euangelista Pallottus, tit. S. Laurentii in Lucina Cardinalis Cusentinus, hujus Basilicæ Archipresbyter, anno MDCVI die XUII Ianuarii, primis Vesperis Cathedræ S. Petri, sedente Paulo Papa V anno primo.
[Annotata]
* novem
* idem
* videtur
* terræ reputas.
* nam
* surgunt
* merito
DE SANCTO ALDHELMO
EPISCOPO SCHIREBURNENSI,
ET ABBATE MALMESBVRIENSI IN ANGLIA.
ANNO DCCIX.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus monasterio, Vita quadruplici a Malmesburiensibus scripta, cura Monasteriorum & libris.
Aldelmus, Episcopus Schireburnensis in Anglia (S.)
AUCTORE G. H.
Malmesburiense monasterium in Wiltonia, Saxoniæ Occidentalis apud Anglos provincia, in confiniis Glocestriensis Comitatus, suam originem teste Cambdeno, [Hunc fundatorē Malmesburiensem,] debet Maidulpho eremitæ. Inter cujus discipulos potissimum, inquit, floruit S. Aldhelmus, qui ope Leutherii Episcopi pulcherrimum construxit monasterium, eidemque primus præfuit: cujus viri memoria permanet, utpote in Sanctos relatus: & in ejus festo hic nundinæ sunt frequentes, militumque cohors scribi solet, ne discordia inter tot convenas oriretur: dignusque sane est, cujus memoria in æternitatem vigeat, non solum sanctitatis, sed etiam doctrinæ nomine, ut ea tempora ferebant… Hunc Aldhelmum, jam defunctum, in Tutelarem Sanctum sibi ascivit Athelstanus ille Magnus: [Patronum coluit Rex Athelstanus.] qui eo nomine oppidum hoc maximis immunitatibus donavit, monasterium amplissimis donariis ditavit, in eo sepulturam sibi delegit, ejusque monumentum etiamnum ostendunt incolæ. Ab Athelstano jam inde monasterium longa opulentia clarum floruit, & inter alios magna eruditione viros produxit Guilielmum, qui hinc Malmesburiensis dictus, cujus eruditæ industriæ & ecclesiastica & politica Angliæ historia plurimum debet… Monachi continenter & ædibus & proventibus accessionem adjunxerunt, donec fatalis ille dies Angliæ monasteriis intonaret. Tunc reditus & congestæ tot annis opes (quæ fuerunt, ut majores habuerunt, vota fidelium, pretia peccatorum, & patrimonia pauperum) dissipatæ: communemque demolitionis sortem templum subiisset, nisi Pannarius… redemisset: & in Parochialem Ecclesiam conversum, magna ex parte superest. Hæc alique plura Cambdenus in Wiltoniæ descriptione: quibus addi possent varia ex Tomo primo Monastici Anglicani, per Rogerum Dodsworth & Gulielmum Dugdale edito, qui faciem aquilonarem Malmesburiensis Ecclesiæ, prout nunc extat, sculptam in lamina exhibent. Laudatus Rex Athelstanus imperavit ab anno DCCCCXXIV ad annum usque DCCCCXL, quo vita functus sepulturam in ecclesia Malmesburiensi obtinuit. Porro eumdem Athelstanum, invocato Deo & S. Aldhelmo, occisis Constantino Rege Scotorum, aliisque Regibus quinque, Comitibus duodecim, ceterisque, victorem fuisse scribit Malmesburiensis, lib. 2 de Gestis Regum Anglorum cap. 6.
[2] Acta ejus duplicia damus, utraque ex Mss. codicibus bibliothecæ Cottonianæ a jam citato Dugdale eruta. [Vita Auctore Willelm Malmesburiensi datur ex Ms.] Priora, Auctorem præferentia supra laudatum Willelmum Malmesburiensem, ipsemet se descripsisse homo grandævus, pro insigni sua de hoc nostro opere æstimatione, ita sub finem testatus: Verum exemplar ab Ectypo exaratum per me Willielmum Dugdale, principalem Regem Armorum Anglicanorum, nuncupatum Garter. Scripta esse hæc Acta anno MCXXV, qui erat a transitu S. Aldhelmi annus CCCCXXVI, affirmat ipsemet Malmesburiensis sub finem, qui hanc scriptionem ante pollicitus erat lib. 2 de Gestis Pontificum Anglorum, titulo de Episcopis Schireburnensibus, his verbis: Primus Sciraburniæ sedit Pater Aldhelmus, quem hic tantum loco ordinis nomino. Namque (quod ejus Vitam nusquam plene digestam reperi, spectantque ad eam quam plurima, quæ si celavero in posteros delinquo) cogitavi, annuente Deo, in extremo hujus opusculi libro, cum ejusmodi materia liberiori congredi otio. Ioannes Mabilio parte 1 seculi tertii Benedictini, texens Elogium historicum ipsius Sancti, queriter se nullam ejus Vitam potuisse assequi. At nactus postea hanc a Malmesburiensi scriptam, edidit in Appendice primæ partu Seculi quarti, & quidem (ut præfatur) ex Ms. codice bibliothecæ Cottonianæ, eodem verosimiliter unde & nos accepimus.
[3] Alteram Vitam procuravit nobis idem Dugdale, sed alterius manu, cui tamen sua ipse adscripsit: Ex codice Ms. in bibliotheca Cottoniana sub effigie Faustinæ, B 4 fol. 139. [alia Vita ex Ms. additur.] De ipso Dugdale ejusque libris late egimus XVI Maji, ad Vitam S. Carantoci, quamdem etiam nobis transcripserat, satagente pro nobis apud eum Reverendo Patre Edoardo Mico alias Harvæo e Societate nostra, viro magna prudentia, doctrina atque omni virtutum genere prædito; qui hic Antverpiæ in eadem domo Professorum nobiscum vixerat; sed jam assumptus a Reverendo Patre Provinciali Thoma Harcotto alias Witebret in socium, cum eodem in persecutione plusquam Diocletianæa, anno MDCLXXVIII a Parlamentariis Anglicanis excitata, abreptus in custodiam, sub prætextu cujusdam conspirationis, ibidem hanc mortalem vitam cum æternæ & feliciore commutavit; sicut & alius intimus noster amicus Thomas Montfordus, qui ex ædibus Serenißimi Ducis Eboracensis abreptus, eodem in carcere pientißime ex morbo decessit, vir integerrimus, nec minori doctrina quam virtute ornatus. Ipse vero Provincialis Harcottus, post longas ærumnas & vexationes iniquißimas, sequenti anno MDCLXXIX die XX Iunii, glorioso martyrio est coronatus, fidei odio suspensus & dissectus ad Tiburnum prope Londinum, una cum quatuor aliis Societatis nostræ Sacerdotibus & indefeßis Anglicanæ vineæ operariis, Antonio Turnero, Guilielmo Waringo, Ioanne Gavano, & Ioanne Fenwico; primitivæ Ecclesiæ spiritus tanta animi præsentia, vultus serenitate, hilaritate verborum referentibus, ut vel ex hæreticis multi faterentur, fieri non posse, quin innocentes illi essent, certique ea morte se transferri ad Deum, non judicem criminum, sed remuneratorem fidei constantißime servatæ. Alteram istam Vitam scripsit sub finem seculi undecimi aut initium sequentis, vir eruditus, qui se profeßione monachum fuisse indicat in Prologo, & num. 19 accenset se Malmesburiensibus, in prima persona de illis & seipso scribens, Nobis: sub finem autem asserit, se novisse Fr. Hubertum satis infirmum, & in revelatione Reliquiarum sanatum. Interim quo nomine fuerit appellatus, non additur. Non putamus quod hanc Vitam Malmesburiensis habuerit, licet videatur aliquanto serius vixisse & scripsisse. Huic tamen alterum substituimus, quod argumentum assumptum longius prosecutus, res omnes usque ad Revelationem Reliquiarum exponat. Prælaudatus Willielmus Dugdale, in suo Cottoniano codice ante ipsam Vitam legens verbam initio cap. 1 posita, considerari jubet, an forte non sit labor Egwini Wiccii, id est Wigorniensis Episcopi supra memorati. Sed hoc cogitare vetat memoria rerum, etiam tribus & amplius seculis post Egwini obitum hic narratarum; & quod scriptor se Monachum Malmesburiensem probet, uti dictum est: fatebimur ergo nos ignorare (quod nec verosimiliter quidem possumus divinare) nomen auctoris.
[4] Extat tertia Vita apud Capgravium, cujus prior pars ex hac secunda Vita est in epitomen redacta, [Vitæ ab aliis etiam scriptæ indicantur.] & deinde non nulla alia adjiciuntur. Eadem nonnullis omißis referuntur apud Surium; nec non in Breviario Sarum anno 1499, & Sarisburiensi anno 1557 excuso unde nonnulla in Annotatis observantur. In his dicitur S. Egwinus Episcopus Wigorniensis, qui sepulturæ præfuit, ejus Vitam conscripsisse sed num ea aliquid differat a scripto ibiden addito ignoramus. Alius allegatur a Malmesburiensi num. 3 Elfredus sive Alfredus, monachus ut videtur, & Abbas Malmesburiensis, quasi is seculo decimo Vitam ejus scripsisset, ex quo nonnulla ibidem habentur. Præterea S. Osmundus, Episcopus Sarisburiensis, inter scriptores Vitæ censetur. Est is anno 1099 vita functus, ejusque mentio sub finem Vitæ secundæ habetur, & forsan inde arrepta occasio dicendi Vitam ab eo etiam fuisse exaratam Hisce additur a Mabilione Eadmerus monachus Cantuariensis, de quo latius egimus XXI Aprilis, ad Vitam S. Anselmi Archiepiscopi Cantuariensis: sed si aliquid de S. Aldhelmo scripsit Eademurus iste, scripsit stylo longe cultiori, ut ejus, opera legenti patescet. Porro S. Aldhelmi Episcopi Schireburnensis meminerunt scriptores Rerum Anglicanarum plerique, & post antiquos Harpsfeldius seculo 7 cap. 19 & sec. 8 cap. 11, Edouardus Maihew in Trophæis Anglicanis ad diem XXV Maji, & Alfordus in Annalibus Ecclesiæ Anglicanæ ab anno 666, quo statuit Abbatem creatum; & ad annum 709, quo e vita hac migravit. Hic repertam in Ms. registro Malmesburiensi Epistolam illius, ad annum 705 quo creatus est Episcopus Schireburnensis, num. 18 eamdem edidit: cujus pars hæc est.
[7] [Creatus Episcopus & monasteriorum curā retinere rogatus,] Ego Aldhelmus, postquam me immeritum, nullisque prædignis moribus comprobatum, in Pontificatus officii Sedem divina gratia subinthronizasset; proposui arcano mentis meæ affectu, ut monasteriis meis, Maeldumesburgi, Froom, Bradamford, quibus jam dudum in Abbatis gradum constitutus, suffragante Domino regulariter præfui, religiosum Abbatem, quem sibi spontanea familiarum mearum optio consona voce elegissent, canonica creatione atque regulari sanctione constituisse. His voluntariis propositionibus meis pia monachorum meorum restitit pertinacitas. Et cum hoc sedulo sæpius in conventu Fratrum meorum fiduciliter narrassem; nullus his votis meis placidissimum præbebat assensum, dicentes: Quamdiu vitali vegetaris spiritu, nobiscum præsentis vitæ stadio deputaris, Tuæ semper dominationis jugo humillime colla subdere non dedignamur; [eorum libertati consulit.] sed hoc supplici communique rogatu deprecamur, quod sub sacra Scripturarū testificatione, & favorabilium virorum claro consensu corrobores, ut nullus post obitum tuum, nec Regalis aviditas, nec Pontificalis auctoritas, vel aliquis ecclesiasticæ seu secularis dignitatis vir, sine nostræ voluntatis arbitrio in nobis sibi vindicet principatum. Huic debitæ monachorum meorum, maxime famulorum Dei, petitioni libentissime consensi… cum optabili famosissimi Regis Ynii consensu, & reverendissimi Fratris & Coëpiscopi mei Danielis, præsentatæ promissionis devoto nutu, decentissimam vernarum Domini postulationem sacræ Crucis signaculo confirmavi. Itidem idem venerandus Rex & prænominatus Pontifex pari devotionis manu subscripserunt… Scripta est hujus confirmationis chartula ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi DCCV, Indictione III.
[6] Hæc ibi. Ex his duo monasteria scilicet From, ad honorem S. Joannis Baptistæ ad fluvium From; & Bradamfort, aliis Bradenum, postea a Danis destructa fuisse, indicatur apud Capgravium. De aliis S. Aldhelmi scriptis infra agitur, & sunt pleraque in Bibliotheca Patrum recusa. [Libri ab eodem scripti:] Quanti ea fecerit S. Bonifacius adhuc Diaconus, indicat Epistola 4 his verbis: Obsecro ut mihi Aldhelmi Episcopi aliqua opuscula, seu prosarum seu metrorum aut rythmicorū, dirigere digneris, ad consolationem peregrinationis meæ & ob memoriam ipsius beati Episcopi. Factus est dein S. Bonifacius Sacerdos anno circiter DCCXII, Episcopus Romæ anno DCCXXIII, Martyr anno DCCLV die V Iunii, quando varia ejus Acta dabuntur. Ipsius vero S. Aldhelmi sacra memoria, ad hunc XXV Maji, refertur in Martyrologio Romano & pluribus antiquis, [memoria in fastis.] manu exaratis atque excusis: Corporis etiam Translatio celebratur XXXI Martii, uti tunc indicatum: & Absconsio, facta a S. Dunstano tertio Nonas Maji, in Martyrologiis testata legitur infra, in secunda Vita num. 23.
VITA
Auctore Willielmo Malmesburiensi.
Ex Ms. Cottoniano eruta a VVillielmo Dugdale.
Aldelmus, Episcopus Schireburnensis in Anglia (S.)
BHL Number: 0258
A. WILLEL. MALMESB. EX MSS.
CAPUT I.
Ortus, Studia, Libri editi.
[1] Beatus Aldhelmus, Saxonica prosapia oriundus, primis imbuendus elementis, a Adriano Abbati S. Augustini traditur: quem in arce scientiæ stetisse, qui Anglorum b gesta perlegit, intelligit. [A S. Adriano doctus,] Ibi pusio, Græcis & Latinis eruditior litteris, brevi mirandus ipsis enituit magistris. Cumque jam majusculus a Cantia in West-Saxones remeasset, religionis habitum in Meldunensi accepit cœnobio, quod situm est in civitate, quæ antiquo vocabulo Mealduberi, & nunc Mealmesberi vocatur. Id quidam Meldun, qui alio nomine vocatur Meildulf, natione Scotus, eruditione Philosophus, [& Malmesburii factus Monachus] professione Monachus, fecerat: qui cum natali solo voluntarie carens, illuc devenisset; nemoris amœnitate, quod tunc temporis in immensum eo loci succreverat, captus, eremeticam vitam exercuit: deficientibusque necessariis, scholares in c disciplinatum accepit, ut ex eorum liberalitate tenuitatem victus corrigeret.
[2] Illi, procedente tempore, Magistri sequaces, ex scholaribus monachi effecti, [deinde ad S. Adrianum reversus,] in Conventum non exiguum coaluere. Horum exemplo & consortio Aldhelmus d informatus ad studium, liberales artes plenitudini scientiæ adjecit: quas ut medullitus conbiberet e, iterum studuit Cantiæ ad pedes Adriani, qui erat fons litterarum, rivus artium; donec valetudine cogente, repedaret domum. Itaque liberalium artium compos factus est, qui tanti contubernalis consortio functus fuit. Nec ipse sane suffragio laudum suarum defuit, & dixit, se primum omnium suæ gentis hominum fuisse, qui ad scientiam metrorum præsumpsit ingenium, impulit animum. Ista enim ejus erant verba in calce libri, [primus inter suos carmina edit:] quem fecit de Schematibus: Hæc (inquit) de metrorum generibus & schematibus, pro vilitate ingenii mei habes; multum laboris est, nescio an fructuose collecta: quamvis mihi conscius sim illud Virgilianum posse me jactare,
Primus ego in patriam mecum (modo vita supersit),
Aonio rediens deducam vertice Musas.
[3] Litteris itaque ad plenum instructus, nativæ quoque linguæ non negligebat carmina; [etiam patria lingua,] adeo ut (teste libro f Elfredi, de quo superius dixi) nulla umquam ætate par ei fuerit quisquam, poësim Anglicam posse facere, cantum componere, eadem apposite vel canere vel dicere. Denique commemorat Elfredus Carmen triviale, quod adhuc vulgo cantitatur, Aldhelmum fecisse: adjiciens causam, qua probet, rationabiliter tantum virum his quæ videantur frivola instituisse populum, eo tempore semibarbarum, parum divinis sermonibus intentum, statim cantatis Missis domos cursitare solitum. Ideo sanctum virum, super pontem qui rura & urbem continuat, abeuntibus se opposuisse obicem, quasi artem cantandi professum; eoque plus quam semel facto, plebis favorem & concursum emeritum. Hoc commento sensim inter ludicra, verbis Scripturarum insertis, cives ad sanitatem reduxisse; qui, si severe & cum excommunicatione agendum putasset, profecto lusisset operam, profecisset nihil.
[4] Præconio itaque nobilis doctrinæ favorabilis quantum haberetur, [rogatur limare aliorū scripta.] indicio fuerunt Epistolæ amicorum ad eum missæ. Taceo de compatriotis, qui certatim ad eum scripta sua emittebant, ejus judicii censuram subituri. Prætereo Scotos, tum maxime doctos, qui idem fecisse noscuntur; quorum aliquos, non obscure litteratos, nominare possem; maxime Artwilum Regis Scotiæ filium. Hic, quidquid litterariæ artis elaborabat, quod non adeo exile erat, Aldhelmi committebat arbitrio, ut perfecti ingenii lima eraderetur scabredo Scotica. Ex ipso Francorum sinu, ad eum causa doctrinæ veniebatur. Ceterum non est narratu facile, quam efficax fuerit in exhortando amicos & discipulos: illos, ut illæsam fidem amicis exhiberent; istos, ut teneros annos ad unguem divinæ præceptionis ducerent.
[5] Verumtamen, ut narrationem repetam, summum culmen laudibus ejus litteraturæ imposuit Beda; qui & pro vicinia temporis, rem ut erat nosset; & pro veritatis studio, mentiri nollet: qui, post enumerationem aliquorum librorum ejus, [laudatur a Beda,] subintulit: Scripsit (inquit) & alia nonnulla, utpote vir undecumque doctissimus. Nam & sermone nitidus, & Scripturarum tam ecclesiasticarum quam secularium erat eruditione mirandus. Potestne quidquam hac laude sublimius dici?
[6] Postremo ipsum eumdem testem citabo; quod, licet omnibus artibus studium numquam abnuerit; quibusdam tamen, potissimum apud Cantiam iterata mansione studens, animum impenderit. Sic enim Epistola ad g Heddam antecessorem, suum laborem dum exequitur, proprium commendat exercitium. Fateor, beatissime Præsul, me dudum decrevisse, si temporum volitans vicissitudo pateretur, vicinam optati Natalis Domini solennitatem, ibidem in consortio Fratrum tripudians celebrare; & postmodum vita comite vestra caritatis præsentia frui. Sed, quia diversis impedimentorum obstaculis retardati, quemadmodum lator præsentium viva voce promulgabit, illud perficere nequimus; idcirco difficultatis veniam precor impendite. Neque enim parva temporum intervalla, in hoc lectionis studio protelanda sunt, ei dumtaxat, qui sagacitate legendi succensus, Legum Romanarum jura medullitus rimabitur, & cuncta Jurisconsultorum secreta imis præcordiis scrutabitur. [studet jurisprudentiæ,] Et quod his multo perplexius est, centena scilicet metrorum genera pedestri regula discernere, & musicæ cantilenæ modulamina recto syllabarum tramite lustrare: cujus rei studiosis lectoribus tanto inextricabilior obscuritas prætenditur, quanto variorum Doctorum numerositas reperitur. Sed de his prolixo ambitu verborum disputare epistolaris angustia minime sinit; quomodo videlicet ipsius metricæ artis clandestina instrumenta, litteris, syllabis, [poësi,] pedibus, Poëticis figuris, versibus, tonis, temporibusq; conglomerantur; Poëtica quoq; semiplenæ divisionis disciplina h; hoc est acephalos, protilos, cum ceteris, qualiter varietur; qui versus i monoschemi, qui pentoschemi, qui decaschemi, certa pedum mensura trutinentur; & qua ratione catalectici, brachycatalectici, seu hypercatalectici versus, sagaci argumentatione colligantur. Hæc, ut reor, & his similia, brevis temporis intercapedine apprehendi nequaquam possunt.
[7] De ratione vero calculationis quid commemorandum? cum tantæ supputationis imminens desperatio colla mentis oppresserit, [arithmeticæ ecclesiasticæ.] ut omnem præteritum lectionis laborem parvipenderem, cujus me pridem secreta cubicula nosse credideram; & ut sententia beati Hieronymi utar, dum se occasio obtulit, qui mihi prius videbar sciolus, rursus cœpi esse discipulus: sicque tandem superna gratia fretus, difficillima rerum argumenta, & calculi supputationes, quas partes numeri appellant, lectionis instantia reperi. [& astrologiæ,] Porro de Zodiaco & duodecim Signorum, quorum vertigine cæli involvuntur, ratione, tacendum arbitror; ne ars opaca & profunda, quæ longa explanandarum rerum ratione indiget, si vili interpretationis seriæ propalata fuerit, infametur & vilescat: præsertim cum Astrologicæ artis peritia, & perplexa Horoscopi computatio, elucubrata doctioris indagatione egeat.
[8] Talium artium voluptate impletus, ipse quoque ex sacratissimo pectoris penu, bonæ frugis libellos edidit; [varios libros edit,] ne nunquā thesauros tamdiu congregatos recluderet, ne nihil unquam ex auditis reponeret. Et primum quidem ingenii periculum dedit in libro, quem ad Brittones, ut ad verum Pascha reverterentur, fecit; cujus doctrinam nescio quod infortunium usibus nostris k invidit, gaudio subtraxit. Est & liber ejus de Virginum laude, rhetorico compactus lepore, in quo virginitatis gloriam prædicat; & postea non difficilem esse priscorum cœlibatum l exemplificat. Ejusdem materiæ versibus Heroicis fecit alterum; cui adjunxit alterum æque versificum de Pugna octo principalium vitiorum. Extat & codex ejus non ignobilis de Ænigmatibus, Poëtæ m Symphrosii æmulus, centum titulis & versibus mille distinctus. Utriusque operis Præfationem, versibus recurrentibus ingeniose intexuit; ut in illo de Virginum laude singulæ istius versus litteræ, n
Metrica tirones depromant carmina castos,
singulos versus Præfationis, a capite ad finem inchoarent; eademque per numerum versuum effingerent. Porro, in illo de Ænigmatibus aliter commentus est, ut hic versus,
Aldelmus cecinit millenis versibus odas,
primas & ultimas singulorum in Proëmio versuum litteras & inchoaret & terminaret, ambasque extremitates easdem faceret. Ostendit quoque in his vir veteris litteraturæ ludum simul & artificium, dum res incuriosas comitaretur facundum & vigens eloquium. Præterea, ad quemdam o Alfridum Regem Northanimbrorum, probe (ut Beda narrat) litteris doctum, edidit librum hæc continentem capitula; De septenarii numeri dignitate, collecta ex veteris & novi Testamenti floribus & disciplinis Philosophorum; De admonitione fraternæ caritatis; De insensibilium rerum natura, quæ secundum metaphoram sermocinari figurantur; De pedum regulis; De Metaplasmo; De Synalimpha p; De Scansione & Eclipsi versuum; De Metro alterna interrogatio & responsio. [lib. 4, c. 26]
[9] Composuit & Epistolas multas, quarum plures non extant: partem quarumdam, quas habemus, antecessorum nostrorum detruncavit incuria. [item epistolas & sermones,] Sermones ejus minus infundunt hilaritatis, quam vellent hi rerum incuriosi. Verba trutinant judices importuni; qui nesciunt, quod secundum mores gentium varientur modi dictaminum; denique Græci involute, Romani splendide, Angli pompatice dictare solent. Id in omnibus antiquis chartis est animadvertere. Quantumvis quibusdam verbis abstrusis & ex Græco petitis delectetur, moderate tamen se agit Aldhelmus; nec nisi perrara & necessaria verba ponit exotica. Allegat catholicos sensus sermo facundus, & violentissimas assertiones exornat color rhetoricus: quem si perfecte legeris, & ex acumine Græcum putabis, & ex nitore Romanum jurabis, & ex pompa Anglum intelliges.
ANNOTATA.
a S. Adriani Acta dedimus 9 Ianuarii, ex Historia Bedæ, & Legenda Capgravii. Fuit is Abbas Cantuariæ ab anno circiter 667, ad annum 709, aut sequentem.
b Inter hæc gesta, primo loco censeri debet Historia Bedæ, qui lib. 4, cap. 2 ait Congregata discipulorum caterva, scientiæ salutaris quotidie flumina, in rigandis eorum cordibus emanasse: ita ut etiam metricæ artis, astronomicæ & arithmeticæ ecclesiasticæ disciplina, inter sacrorum apicum volumina, contraderetur.
c Mabilio in discipulatum.
d Leutherius, Episcopus Westsaxonum, in charta anno 675 data apud Malmesburiensem, lib. 1 de Gestis Regum Anglorum cap. 2, testatur ibidem, Aldelmum a primo ævo infantiæ, atque ab ipso tirocinio rudimentorum, liberalibus litterarum studiis eruditum, & in gremio sanctæ matris Ecclesiæ nutritum, vitam duxisse.
e In Monastico Anglicano, libro de Antiquitatibus Malmesburiæ, videtur hic primus accessus statui ad S. Adrianū, quod Leutherii chartæ id magis consonum sit. Hinc fugiens, inquit auctor, ad pedes Hadriani Philosophi, Abbatis S. Augustini Cantuariensis, per aliquod tempus studuit, & sufficienter edoctus Meldunum repetiit: qui postea cum sociis suis sub Maildulfo monacho attonsus est, vivente Maildulfo post tonsionem ejus annos XIV. Id Castellum tunc fuit sub dominio Leutherii Episcopi Wintoniensis, qui dominabatur in tota West-Saxonia. Mortuo Maildulpho prædictus Episcopus dedit situm Malmesberiæ S. Aldhelmo.
f Elfredus, sive Alfredus, fuit monachus & Abbas Malmesburiensis. Hunc asserit Pitseus floruisse anno 990, & scripsisse librum de S. Aldhelmo. Verum non videtur extare, uti neque tractatus Wilmelmi Malmesburiensis, in quo ista superius dixerat, respectu hujus Vitæ forsan substitutæ.
g S. Hedda Leutherio subrogatur circa annum 677, inscriptus Martyrologio Romano ad diem 7 Iulii. Ad eum scripta Aldhelmi epistola non videtur adhuc integra potuisse reperiri.
h Erant isto seculo & sequentibus proximis carmina variis mysteriis involuta, ex quibus extant S. Aldhelmi, aut sub ejus nomine, monasticha 199 versuum, tetrasticha 20, pentasticha 14, Hexastica 13, alia septenis, novenis, denis & pluribus versibus: ita alia in primo & ultimo versu continent mysteria, alia aliquanto post initium & ante finem, & hi versus Acephali & Protili seu Proteli dicebantur, nam τέλος finem indicat.
i In nostro ectypo est monoscenis, pentascenis, & decascenis, sed ex Mabilione correxi & judico cum aspiratione atque per m proferendum, ita Versus μονόσχημοι unius formæ dicentur, ut supra monostichi.
k Continetur tota illa controversia in epistola S. Aldhelmi ad Gerontium, Britannorum Cornubiensium Regem, & ad Sacerdotes per Domnoniam sive Cornuvalliam conversantes, Extat autem ea epistola num. 44, inter Epistolas S. Bonifacii Archiepiscopi a Nicolao Serario erutas, & Moguntiæ anno 1605 excusas.
l Laudantur cap. 10, Elias, Helisæus, Daniel, tres Pueri in camino Babylonis servati; & cap. 11 Ioannes Baptista, Ioannes Euangelista, & Lucas; deinde Clemens Romanus, Gregorius Nazianzenus, Paulus eremita, Hilarion, Ioannes anachoreta, Benedictus, Malchus, Athanasius, Babylas, Cosmas & Damianus, Chrysanthus & Daria, IulianusMartyr, Amos anachoreta, Apollonius Archimandrita. Postea a cap. 22, laudantur Virgines præter Deiparam, Cæcilia, Agatha, Lucia, Iustina, Agnes, Constantia, Thecla, Eulalia.
m Beda lib. 5, cap. 19 ait in exemplum Sedulii, quod latinæ originis nomen auctor hic voluit Græce reddere.
n Est Præfatio ad Maximam Abbatissam, extatque primo loco ante Carmen de laude Virginum, & inde apud Pitseum de Scriptoribus Angliæ, cum litteris majusculis sub initium & finem cujusque versus, uti hic indicatur.
o Alfridus filius Oswii Regis, quicum regnavit & succeßit anno 686, mortuus anno 705, de quo egimus inter Prætermissos die 14 Martii.
p Sinalimpha corrupte pro Synalœpha, quæ est duarum syllabarum in unam commixtio, sive contractio; ut Virum pro Virorum; Petisse pro Petivisse.
CAPUT II.
Res gestæ a S. Aldhelmo Abbate, dein Episcopo facto.
[10] Veniente Aldhelmo ad locum prædictum, parva ibi admodum basilica visebatur, [Ecclesiam erigit,] quam Meildulfum ædificasse antiquitas incertum fabulabatur. Erexit Aldhelmus augustiorem ecclesiam, in honorem Domini Salvatoris, & primorum Apostolorum Petri & Pauli. Quem promoventem his virtutum successibus & in altum nitentem, Leutherius West-Saxonum Episcopus conspicatus, ibidem eum in Presbyterum, postea in Abbatem erexit; locique illius possessionem, qui sui juris esset, in Abbatis ditionem traduxit a. Abbas ergo constitutus, monachos ad votum inducere, [suos instruit,] famam in bonum ultra augere, Dei præ omnibus gloriam velle: cumque industriæ Abbatis, favor concurreret Pontificis; tunc res monasterii in immensum augeri. Currebatur ad Aldhelmum totis semitis; his vitæ sanctimoniam, illis litterarum scientiam desiderantibus. Erat enim, quamvis (ut diximus) eruditione multiplex, tamen religione affabilis & simplex; qui adversantes obtineret dicendi fulmine, discentes mulceret nectareo docendi flumine; ad utrosque ex ejus ore flueret salsi leporis oratio, ut esset in singulis mirabilis, & in omnibus singularis. Eo factum est, ut Reges & Comites, b Merciorum c & West-Saxonum, religione viri, [acquirit possessiones:] quam nobilitas commendabat generis, illecti, plura loco conferrent, quæ & ad monachorum stipem, & suarum animarum [salutem] proficerent.
[11] Postquam ergo factus est monachus, sic eum vitam duxisse comperimus. Lectionibus frequenter, orationibus instanter incumbebat; ut (sicut ipse in quadam Epistola dixit) legens, Dominum loquentem audiret; orans, Dominum alloqueretur; tenuitate ultronea victualium pascens animum, [castitatis amore immergit se fonti,] nusquam a monasterio, nisi necessario progrediens; pecuniarum minime avidus, si quid dabatur, in usus utiles continuo annumerans. Jam vero, ut vim rebelli corpori conscisceret, fonti, qui proximus monasterio, se humero tenus immergebat. Ibi nec glacialem in hieme rigorem, nec æstate nebulas ex locis palustribus halantes curans, noctes durabat inoffensus: finis dumtaxat percantati Psalterii terminum imponebat labori. Fons ille, de nomine Sancti dictus, in valle cœnobii lenibus scatebris fluens, & visu est delectabilis, & potu suavis. In alia parte urbis fons Daniëlis dicitur; quia in eo Daniel cælestes noctibus ducebat excubias, qui cum Aldhelmo Pontificales accepit infulas. Inter hæc præclara, hujus hominis continentiam describere pene verecundaretur oratio, nisi esset in facto gloriosæ victoriæ occasio. Si quando enim stimulo corporis admoneretur, non solum illecebræ denegabat effectum, sed alias insolitum reportabat triumphum. Neque tamen consortium d feminarum repudiabat, ut ceteri, qui ex opportunitate timent prolabi: immo vero vel assidens, [inter feminas integer.] vel cubitans, aliquam detinebat, quoad carnis tepescente lubrico, quieto & immoto discederet animo. Derideri se videbat diabolus, cernens adhærentem feminam, virumque alias avocato animo insistentem cantando Psalterio: & valefaciebat ille mulieri, salvo pudore, illæsa castitate. Residebat carnis incommodum, dolebat nequam spiritus de se agitari ludibrium. Assistunt veritati dictorum meorum, quantum cœlibatus amorem foverit, liber de Virginitate præclarus, qui & illius honorem definit, pulchritudinem ornat, perseverantiam coronat. Neque enim fas est credi, sanctum virum aliter fecisse quam docuit, aliter vixisse quam dixit.
[12] At vero aliquot annorum intercurrente spatio, e Hedda, totius West-Saxoniæ Pontifex, apud Wintoniam Sedem habens, [post obitum S. Heddæ,] excessit mundo. Gratissimus fuit hic obitus Cælestibus, quod, pro sanctitate præteritæ vitæ, numerum eorum ampliaret; luctuosus mortalibus, quod vix parem possent invenire, qui tantæ diœceseos circuitum vellet regere. Quidquid enim f nunc quatuor Episcopi gubernant, unus tunc ille frænabat; rebelles auctoritate premens, supplices simplicitate demulcens. Synodali ergo consilio diœcesis, ultra modum protensa, in duas Sedes divisa; quarum altera g Scireburniæ, altera esset Wintoniæ: in qua & impar fuit ea divisio, ut unus h duos tantum pagos, alter totum i regeret quidquid West-Saxonici tractus immensitas contineret. [Episcopus Scireburnensis,] Singulis Sedibus suffecti Pontifices, pro scientiæ merito, & natalis sui confinio; Wintoniæ prælatus k Daniel, qui esset ejusdem regionis oriundus, & staterarum non egenus; Scireburniam sortitus Aldhelmus, cui sapientiæ prærogativa, & ævi maturitas ad majus culmen aspiraret, tum etiam genitalis terræ caritas suffragaretur, quod ejus provinciæ indigena esset. Procedit ergo, ut creditur, agente Deo, universalis electio; ambiturque a beatissimo sene ut Episcopatum dignetur accipere. Omnis ætatis & ordinis conflatur sententia, dignum videri Præsulatu, l excocta jam ætate cernuum, litteris uberem, religione nulli disparem; sin vero natalium dignitatem considerandam putes (quam beatus Apostolus non prætermisit) quis eo nobilior, qui regalem prosapiam attingit linea? ejus famæ, ejus vitæ semper illum fuisse, de qua numquam, vol parum, sinistra jactata sit opinio. Suscipiunt igitur collegam Episcopi, patrem Clerici, patronum Laici: inde acclamantibus cunctis, reclamantibus nullis, m Berthwaldo primæ Sedis Archiepiscopo, pro more consecrandus deducitur. [a Berthwaldo consecratur.] Is in veteris contubernii sodalem (nam & pariter litteris studuerant, pariterque viam religionis triverant) electionem factam gratiose complexus, favorem auxit: itaque non solum consecrationem indulsit, sed etiam multos dies secum retinuit, ejus consilio Archiepiscopatus curam allevians, causarum rationem examinans.
ANNOTATA.
a Chartam hujus privilegii edidit Malmesburiensis lib. 2 de Gestis Regum Anglorum Cap. 2, his verbis: Ego Leutherius, gratia divina Episcopus, Pontificatus Saxoniæ gubernacula regens, rogatus sum ab Abbatibus (qui sub jure Parochiæ nostræ, cœnobiali monachorum agmini, pastorali solicitudine præesse noscuntur) uti terram illam, cui inditum est vocabulum Maildulfesburch, Aldelmo Presbytero, ad degendam regulariter vitam, conferri largirique dignarer… Quapropter, prædictorum Abbatum precibus annuens, ipsum locum, tam sibi quam successoribus suis, normam sanctæ Regulæ solerti devotione sequentibus, fraterna petitione coactus, ultroneus concedo. Actum publice juxta flumen Bladon, VIII Kalendas Septembris, anno Incarnationis DCLXXV. Hæc ibi. Sed magis integrum habetur Tomo 1. Monastici Anglicani pag. 50, & subscribunt Cunibertus & Headdi Abbates, Wguibertus & Hiddi Presbyteri ex alius Hedda. Vereor interim ne hic & alibi gratis ex conjectura intrusus sit annus Incarnationis.
b Ita Ethelredus Rex Merciorum S. Aldhelmo Abbati ejusque cœnobio obtulit XXX cassatos & iterum XV, de quibus extant duæ chartæ in dicto Monastico pag. 51, & sunt signatæ anno 680 & 681; & præter Regem subsignant Coënfrithus Comes, Theodorus Archiepiscopus Cantuariensis, Saxulphus Episcopus Lichfeldensis, & Besel Episcopus Wigorniensis.
c Cedwalla, Rex Occidentalium, obtulit terram Kemele 132 cassatos: & subscripsit Hedda Episcopus.
d Monet Mabilio sequentia caute legenda. Vide 25 Februarii similem de B. Roberto Abriselio calumniam, sub nomine Goffridi Vinilocinensis editam, & a Bollando refutatam Com. Pr. n. 56, nec dubita, quin mendax fama S. Aldhelmo affinxerit ad laudem, quæ illi ad contumeliam.
e Mortuus est S. Hedda anno 705, die 7 Iulii.
f Nunc, id est anno 1105 ut infra dicitur, erant Sedes Episcopales quatuor; Wintoniæ, in Hamptonia; Sarisberiæ, in Wiltonia; Bathoniæ, in Somersettensi; Exoniæ, in Devoniæ provincia.
g Sciruburnia, nunc Shepton, oppidum Comitatus Semersettensis, 15 leucis in occasum distans a Sarisberia, quo Sedes fuit translata.
h Scilicet Hamptoniā & Subreiensem vulgo Surhei.
i Scilicet Wiltoniam, Somersetiam, Dorsetiam, Devoniam, Bercheriam & Conwalliam; unde extractæ postmodum dictæ Sedes, Bathoniensis & Exoniensis.
k Daniel præfuit ab anno 705 ad annum 744: tunc Episcopatu relicto monasterium ingressus, ibidem dicitur anno sequenti mortuus. Ita Alfordus, qui illum Indicis Sanctorū Angliæ inscripsit, sed addit omissum in Fastis Anglicanis.
l Ita Mabilio, quæ Dugdale per interposita puncta ostendit se non potuisse legere, interposuitque, excocta jam ætate serenum.
m S. Berthwaldus Archiepiscopus Cantuariensis, ab anno 693 ad annum 731, quo mortuus est, & colitur 9 Ianuarii, quando de eo est actum.
CAPUT III.
Obitus, sepultura, miracula S. Aldbelmi.
[13] Tunc factum est, ut his diebus a Doroberniam pergeret, quod est littus Cantuariæ ad XII millia proximum, audiens naves illic appulisse. Portus ibi, ut plerique maritimorum locorum, tā inquietus quam angustus; citissimus eo a Morinis transitus, paucorum admodum millium trajectu: quo fit, ut in illius spatii angustia inter se currentes & illidentes fluctus, nimia occursione pelagus exasperent; ibique maxime incurrat ratis periculum, ubi sperabatur periculorum effugium: jam vero in statione navibus receptis, [Irridentes volentem librum emere] tutissima quavis tempestate quies. Hæc ideo protuli, quia ad rem quam inferam attinet. Spatiabatur Sanctus juxta mare, intentusque oculos mercimoniis infigebat, si quid forte commodum Ecclesiastico usui attulissent nautæ, qui e Gallico sinu provecti, librorum quoque copiam apportassent. Conspicatusque librum, totius veteris & novi Testamenti seriem continentem, ad emendum intentus, a ceteris animum remisit. Cumque gnavus folia volveret, pretium effringeret; barbari eum nautica lascivia convitiis aggrediuntur, quod ita merces alienas depretiaretur, & attenuaret rerum non suarum valentiam: sua, si vellet, eventilaret; extranea, suo pretio relinqueret.
[14] Horum ille verborum contumaciam solo risu, nihil contra referens, dissolvit: postremo adhuc pretium libri percunctantem, loco cum ignominia deturbant, tensisque rudentibus longius a littore se removent. [a tempestate liberat,] Sed non longe morata divina ultio injuriam Sancti acrius vindicavit; procella surgit, turbo sævit, densatur nubes, subducitur dies, pelagi caligo noctisque horror noctem inducit: congeminant terrorem, ventorum furor, stridor rudentium: antenna sævitiam tempestatis non patitur, latus navis hinc inde tundentibus fluctibus quassatur; defecit ars remigum, [precibus avertens,] decidit peritia nautarum; & jam pessumibant, videbanturque in miserorum mortem omnia conspirasse elementa. Tum licet brutos animos intelligentia subiit, propter injuriam Sancti, cui convitiati fuerant, se luere pœnas. Exclamant igitur in planctum, & supplices tendunt ad sidera palmas; orant opem, pollicentur emendationem. Facile fuit beato Pontifici ut remitteret culpam, qui non doluerat contumeliam. [nec tamen oblatū gratis recipit.] Et primo quidem, porrecto contra sævientia flabra Crucis signo, non nihil tempestatis diminuit & mansuefecit: mox, cum ipse, scapha ascensa, virtute remigum periclitantes adisset; mutata in bonum omnia, tempestas tota quiescit, turbo conquiniscit; ventorum usus conversus, navem impellit ad littus; undæ, quæ ante minabantur exitium, nunc sensim allabantes pollicentur obsequium. Potiti ergo nautæ optata stationis arena, librum sponte offerunt; accipiat gratis, dignetur munus famulorum, quos ab ipsis mortis faucibus in siccum evexerit. Appendit ille mercedē, æqua lance in medium conferens; ne aut pauperes magno damno emungeret, aut supplicum preces repudiaret. Id b volumen adhuc Melduni visitur, antiquitatis venerandum præferens specimen.
[15] Interea B. Aldhelmus vicini finis non erat nescius: sordebant jam viro terrena, inhiabatque cælestibus. Ducta itaque vita hominibus placida, Deo placita, post annos Episcopatus quatuor,
Ad superos Superum socius cultorque recessit: [moritur in Villa Dulting,]
Alterat astra solo, mutat & arva polo.
Halitus alta subit, fovet artus hospita tellus,
Depositumque suum pascit uterque locus.
Impulerat Phœbus bis quina luce c Laconas,
Involucris mundi cum resolutus abit.
Villa est in agro Sumersetensi Dulting vocabulo, in qua hominem exuit; quam pridem Monachis dederat Glastoniensibus, usum fructuarium pactus. Domus obitus ejus conscia, in ecclesiam mutata fertur. In eadem ecclesia est lapis, cui Sanctus acclinis morbo decubuerat; cujus ablutione plures ægroti sanitatem iniisse noscuntur.
[16] Tunc B. Egwino d, Wigorniensi Episcopo, visio cælestis affulgens, obitum sodalis innotuit; ut ad locum pergeret, præcepit. Ille doloris & amoris stimuli iter maturans, celeriter Dulting pervenit; depositaque pro animæ requie oratione, ut pro desiderio & præcepto Sancti Meldunum corpus promoveatur, jubet. Excipiunt interea Patronum Meldunenses, ingenti ploratu, reverenti affectu. Jungebatur amori veneratio, [sepelitur Malmesburii,] pugnabatque fides cum obsequio. Nescires quid eligeres; aut in parente affectum, aut in advocato gaudium; si lætarentur ad Dominum pro promisso Patrono, sed dolere cogebantur pro amisso vitæ solatio. Inter hos fluctus aliquot extractis diebus, tandem sepelitur in S. Michaëlis ecclesia, ubi sibi vir sanctissimus olim sepulturam providerat. Excessit anno ab Incarnatione Domini septingesimo nono, e ante Bedam vicesimo quinto; postquam Abbas a Leutherio factus, quadragesimo quarto f; postquam Episcopus a Berthwaldo, quinto. Eodem anno Wilfridus g Episcopus decessit.
[17] Cujusdam vici, non indigena, sed incola femina, lucis inops, [Cæca illuminatur.] postero anno, in solennitate Patris Aldhelmi, lumen, per duosdeviginti annos amissum, recepit. Causam cæcitatis, quam nescio, nolo contexere; cavens loquacitate me legentium fidem fallere. Hoc constat, quia cum ante Crucifixum staret, flavo crine in h terra soluto spectabilis, sed tenebris oculorum deformis, crebris punctionibus orbes vidui cœpere moveri. Quibus mulier irritata, primo leni fricatione cruorem emisit: sed cum majori pruritui atrociore unguium injuria satisfaceret, copiosiori profluente unda, postulata cruorem excepit concha: ita, expeditis obstaculis, concavitatem fenestrarum, serenum veracissimi intravit luminis. Tum affines qui adessent homines, & plausere miraculo, & usque nunc stipendiario sustentant commodo. Illa sanctioris habitus professa velamen, nullo fraudatur visus dispendio, nisi quam provectior ætas accepit senio. Vivit ad hunc quo ista scriptitamus annum, [Vita hæc scripta anno 1121,] qui est ab Incarnatione Domini annus millesimus centesimus vigesimus quintus; a transitu sanctissimi Confessoris CCCCXXVI, in regno Henrici Regis XXV, i falsariorum qui monetam corruperant per totam Angliam detruncatione notabilis; propter eamdem proinde falsitatem, annonæ caritate, & edaci fame, tum præterea indiscreta vulgi clade infamis; eminentissimorum virorum mortibus funestus; præsertim k Calixti Papæ, & quinti Henrici Imperatoris Alemanniæ, quibus nulli fuerint præstantiores in officiis utrisque; tonitribus & fulminibus per omnes menses infestus; imbrium continuatione, nullo pene intermisso die, æstivis etiam mensibus pluvius & luteus.
ANNOTATA.
a Doroberna, Bedæ aliisque est Cantuaria hodierna, at Dubris est portus, vulgo Douvre. Interim Malmesburiensem paßim sequuntur Angli.
b In hujus principio anathema adscriptum, ne quis inde auferret, vidimus, inquit alia Vita. Ita annotarat Dugdale.
c Laconum nomine intelligitur Signum Geminorum quod ingressus Sol erat 16 Maji: Castor enim & Pollux ex Leda Lacedemonia & Iove nati finguntur.
d S. Egwini Acta illustrantur XI Ianuarii, ubi & aliæ ejus visiones proferuntur. Sedit circiter ab anno 693 ad 720. Annotarat Dugdale ex alio scriptum, Egwinum tunc Romam properasse, quod in sequenti Vita indicatur.
e Imo vicesimo sexto, nam S. Beda deceßit anno 735 die 26 Maji, quo ejus Acta dabimus.
f Imo trigesimo quarto, uti legitur apud Capgravium & Surium: idq; recte: nam creatum Abbatē anno 675 colligitur ex charta Leutherii Episcopi, ad istum annum data: annus autem 44 hic indicatus requirit annum 665, post quem Adrianus Abbas, ante ejus Magister, adhuc degebat in Italia: quem anno 668, 6 Kalendas Iunii, cum S. Theodoro Roma missum esse, & secundo post anno in Britannia ad functiones Abbatiales pervenisse, asserit Beda lib. 4 cap. 1 & 2.
g S. Wilfridus, Eboracensis Archiepiscopus, obiit & colitur: die 24 Aprilis, ad quem ejus Acta dedimus; alia antiquiora, Auctore Eddio Stephano Presbytero coævo, post modum edidit Mabilio, in Appendice ad seculi quarti priorem partem.
h In terna, mallem legere, In terga.
i Henricus Huntindoniensis lib. 7 Historiarum. Operæ pretium, inquit, auditu, quam severus Rex fuerit in pravos. Monetarios enim fere omnes totius Angliæ fecit ementulari, & manus dextras abscindi, quia monetam furtive corruperant. Iste est annus carissimus omnium nostri temporis, in quo onus equi frumentarium sex solidis.
k Callistus II mortuus erat 12 Decembris anni præcedentis 1124, nisi ab Adventu Domini annum ecclesiastico more auspiceris: at Henricus Imperator vita functus est die 23 aliis 21 Maji hujus anni 1125. Is præclare cœpit: sed postea sæpius excommunicatus, & subinde reconciliatus, nullum reliquit Imperii heredem.
ALIA VITA
Auctore alio monacho Malmesburiensi.
Eruta ex bibliotheca Cottoniana.
Aldelmus, Episcopus Schireburnensis in Anglia (S.)
BHL Number: 0256
EX MSS.
PROLOGUS.
[1] Sanctorum Patrum pia certamina studiose recolentes, triplici ratione factum esse arbitramur, [Triplici de causa Vitæ Sanctorum scribuntur:] quod scriptores eorum, subsequentium utilitati servientes, ea summopere chartis commendarunt. Prima quidem & laudabilior extitit ceteris, ut Deus, qui pœnas fidelibus quocumque modo pro se illatas in eorum corporibus patitur, quique virtutem tolerantibus præstat, sua in majestate laudetur. Secunda vero, quatenus Sancti, qui tot sudores, jejunia, vigilias, opprobria, atque algores spontanee a semetipsis sive ab inimicis perpessi sunt, a posteris veræ fidei cultoribus magnifice celebrentur. Tertia autem subsequitur, ut nos illorum instrenui atque imbecilles successores, tanta eorum legendo vel audiendo victoriosissima gesta, mentis nostræ oculos sublevando, sequamur horum inoffensa vestigia.
[2] Unde nos fragiles idiotæ, qui nequaquam opera monachi sed tamen indigne portamus nomina, [ex miraculis vario modo, sed bona fide acceptis,] sanctissimi Aldelmi Præsulis ortum & vitam, miracula atque doctrinam, utcumque describere, fideliter tamen, aggredimur. Verumtamen non ea tantum quæ per eum, summo Opifice præstante, vidimus magnalia; sed & quæ curiose indagando, in multis reperimus barbarice atque latine paginis assignata; quorum aliquam partem Romana privilegia diversorumque Regum traditiones, sub multorum Præsulum Abbatumve testimonio inscripta, nostris adhuc testantur temporibus: nec non ea quæ a veridicis & regulariter monastico ordine degentibus, vel ab aliis diverso ordine catholice conversantibus, sæpe audivimus facta per merita servi sui, quæ ipsi aut corporeis oculis viderunt, aut a primoribus suis, jam in cælesti gaudio ante divinæ conspectum clementiæ congaudentibus, frequenter audierunt; qui se volumen ex virtutibus ejus lucido stylo dicebant legisse; sed Danorum tempore, cum adhuc Christi Ecclesiam persequerentur, perdidisse: qui omnia Deo nostor, illis ignoto, dedicata, aut pedibus conculcabant, aut ira superante rationem igne concremabant, seu quocumque modo poterant annullabant. Multa etiam suorum factorum in scrinio, non multum post obitum ejus facto, in quo beata ejus ossa servabantur, antiquiores Patres nostri argenteis laminis ad memoriam posterorum a primis Patribus assignata viderunt: & quia istud erat negligentia & vetustate jam pene consumptum, Præsul quidam cum aliis Deo famulantibus in aliud novitatis causa ad successorū memoriam, in quo adhuc videntur, eadem transtulit.
[3] Fuerunt quoque, post prima instituta sancti viri, sui loci familiares amatores, sicut Archipræsul Dunstanus, de cujus sanctitate non dubitatur, & alii quamplures Præsules, quorum sacra ossa in eadem requiescunt basilica: qui si hæc priorum relatu vera non crederent, [selecta tantum auctor profert,] illæsa usque ad nostram memoriam absque dubio non relinquerent. De quibus studiose plura dimisimus, & eorum quæ videbantur digna relatu, pro referentium auctoritate, partem decerpsimus: ea namque quæ nos ipsi in præsentia sæpe vidimus, veram fidem præteritorum faciunt. Qua in re neminem nos accusare debere videmus: quia beatum Gregorium in Dialogorum libris itidem fecisse conspicimus: atque (sicut ipsemet retulit) Lucas quoque medicus, cujus laus per omnes Ecclesias (ut gentium Doctor ait) est in Euangelio; & Marcus, Alexandrinus Patriarcha & Petri discipulus, nequaquam scripsere visa; sed tantum audita, in Euangeliorum voluminibus. [Col. 4, 14,] Non, quod absit, ut nos in minimo illis quoque æquiparemus, vel nostros illorumque relatores in animo conemur reddere similes; verumtamen, quod majoribus in tam maximo opere licuit, in minimo nobis infimis & tamen fidelibus licuisse fideliter opinamur. Alios quoque multos divinis paginis & scripturis idem hoc egisse reperimus: tres vero tantum, quos supra posuimus, fidei integritate catholicos, moribus & opere sanctissimos, imitari hac in re, quamvis longe incedendo, pro posse nostro cupimus.
CAPVT I.
Familia regia. Studia, monachatus, & Abbatis munus.
[4] Ad sancti igitur Aldelmi genealogiam flectamus ingenium; & pro posse nobis a Deo dato, ex qua sit ortus propagine, explicemus. Hic itaque a Regia stirpe descendit, a clarissimis natus progenitoribus, orthodoxæque religionis verissimis indesinenter cultoribus: [Natus patre Kentenio, Regis Inæ fratre,] quibus tanto extitit in fide lucidior & opere divini cultus pretiosior, quantum rosa ex quibus oritur spinis, & flos lilii unde turgescit cespite proprio. Hujus siquidem præclaræ sobolis Anglorum Rex b Ina sapientissimus, fulgens vita & moribus, bellis strenuissimus & clarus virtutibus, quantum attinet ad regiam sublimitatem, fuit principium. Istius nomen Primatis multum eximium, secundo loco fratrem fuisse c Kenten, virum probum, sanctitate lautum, honestate magnificum, antiquissimis Anglicanæ linguæ schedulis sæpius ex interprete legendo audivimus. [Eph. 5, 33,] Qui Apostoli præcepta Pauli adimplere studens, virtute non modica Deum præ omnibus metuens, in uxoris castæ vivebat copula. Is equidem non idcirco uxoris intrabat cubiculum, quo carnis, ut moris est quorundam, exercere cuperet desideriū; sed ut, quem admodum Samuelem Anna, talem generaret filium, qui, ut Scriptura docet, tota animi virtute diligeret Dominum. [Mat. 22, 37,] Vota denique ejus Deus ex alto prospiciens, sicut de beatissimi Nicolai reverendis parentibus legitur, hunc sibi dedit filium, qualem hujus nostri opusculi vobis monstrabit intentio: quem tempore congrua fidelium assuetudine Deo in ecclesia per Sacerdotum manus devote obtulit, catechumenumque fieri postulavit: [Aldelmus appellatur.] cui non absque divino nutu Aldelmum nomen imposuit. Aldenus etiam, ut aiunt barbarice, latine Senex interpretatur; inde Aldelmus quasi d Senex almus. Vere enim, etsi juvenis corpore, animo senili vivebat & laudabili opere.
[5] Post hæc annis succedentibus puer ablactatur, & sacris litterarum studiis a genitore Christianissimo traditur. [studiis litterarum traditus,] Qua in re futurorum præscius Deus illius tantopere aperuit ingenium, ut doctoris animus in seipso sæpe miraretur nimium, quod tam facile caperet, tam acute retineret memoriter, quæ sibi ostendebat per singulos dies. Mens namque ejus, cælesti rore perfusa, hujus rei fuerat causa: quippe gratia Dei erat cum illo, illius scilicet, qui per propheticum dixit eloquium, Aperi os tuum & ego adimplebo illud dogmate meo. [Psal. 80, 11] Trium quippe proprietate linguarum, non solum vulgaritate rerum, verum etiam litterarum dogmate, sanctissimus iste peritus exstitit. Miro denique modo gratia facundiæ omnia idiomata sciebat, [notitiam 3 linguarū sacrarum,] & quasi Græcus natione, scriptis & verbis pronuntiabat. Mirum namque non fuerat, quia & sancti Spiritus gratia sibi in eo habitaculum fecerat, & illius linguæ binos Doctores apprime peritos præclarissimus Ina Rex, quem supra posuimus, ad confirmandam illius litteralem scientiam, ab Athenis conduxerat. Latinæ quoque scientiæ valde potatus rivulis, etiam proprietate partium aliquis eo melius nequaquam usus est post Virgilium: ita enim in Antiquariis suæ linguæ legitur. Prophetarum exempla, Davidis Psalmos, Salomonis tria volumina, Hebraicis litteris bene novit, & legem Moysaicam. Musicæ autem artis omnia instrumenta, quæ fidibus vel fistulis aut aliis varietatibus melodiæ fieri possunt, [& Musicæ acquirit.] & memoria tenuit & in quotidiano usu habuit. Et ut paucis multa, & grandia parvis constringamus, ne ea quæ dicimus tædiosis vilescant, ut vir undicumque eruditissimus, plenus fuit scientia omnium rerum.
[6] Sed quid moramur in parvis? Ad altiora stylum vertamus, ut quomodo iste sanctus vir a pueritia deguit ostendere valeamus; [Monachus Malmesburii,] & qualiter in monastico habitu inter homines conversando, & Paulum cum Antonio eremitarum primos imitando vixerit, pro nostri parvitate ingenii ostendamus. Monachus siquidem in Meldunensi ecclesia effectus, quam Leutherius vir perfectus gubernabat suo studio: ita inter ceteros Dei famulos vir iste commorabatur; ut, quamquam hominum uteretur aspectibus, semper mente interesset civibus Angelorum. Hic autem præcepta transcendens regularia, tali modulo præsentis seculi fungebatur vita, quod omnia decora visu & auditu dulcia corde castissimo vilipenderet, veluti perituras fœni quisquilias. Imitabatur hic religiosissimus Testamenti veteris justissimos Patres, [imitatur virtutes sanctorum veterum,] in sua unumquemque animi sancta virtute: Abraham scilicet, in hospitalitatis reverendo studio, atque in perseverantia obedientiæ, quæ bonorum operum creditur perfectio: Jeremiam quoque, in solitariis degentem scrobibus, atque laudabili remotione a conspectu hominum: Job quoque, virum summa virtute laudabilem, in patientiæ fervore indesinenter assequitur, ne in eo (quod absit) fieri posset quod alicubi legitur; Omnis virtus est vidua, quam fortis non firmat patientia: in caritatis fervore David, belligeri Goliath (ut refert Scriptura) victorem typicum, quem sequitur iste, invidiæ superando vitium: in castitate utriusque substantiæ Joannem, carum Christo Apostolum, quem cognoverat quodammodo hac etiam pietate plus aliis eidem Domino complacuisse. [& Christi Domini:] Ceterum in veræ compassionis proposito, quem vir iste sanctissimus sequebatur, nisi ipsum rerum omnium factorem? qui pro totius generis humani delicto, amaræ mortis gustavit poculum ad tempus. Ista sub brevitate, non ad fastidium alicujus, sed ad ædificationem, ideo ita transcurrimus; quia sancto juvante spiritu ad alia multa, sed tamen ejusdem viri facta, narranda venire disponimus.
[7] Vir namque omnino Christo deditus, hoc sibi cum ceteris spontaneum inferebat martyrium, [incentiva libidinis extinguit,] quatenus immensum triumphum sibi acquireret ex hoste nequissimo; si quando æstuantis intentiva sentiret libidinis, armatus toto corpore inexpugnabili lorica fidei, & caput ornatus galea justitiæ, spem accendens fervore cælestis gloriæ, talem imponebat verecundiam spiritui, carnalis nequitiæ administratorio. Virginē siquidem e, secundum perituræ carnis spurcitiam admodum pulchram, [ante somnū legendo totum psalterium,] in suo fecit castissimo stratu tamdiu secum quiescere, donec in cælum spiritu intento totum Psalterium diceret ex ordine: nec sic ei in aliquo poterat malignus Spiritus obsistere. O virum longe laudabilem, qui æstuantis baratri, etsi interesset, nullatenus sensit voraginem! Hic namque illud est honorabile lignum, de quo * Salomonis verba testantur, quia secus aquarum fluenta plantatum ad sancti Spiritus humorem protulit indeficientem radicem; continet scilicet Angelorum virginitatem, & non metuit exterius æstum ab inimico sibi illatum, quia intrinsecus divino rore fuerat plenarie irrigatum. [Ps. 1, 3.] Hic etiam est vir ille magnificus, de quo Scriptura dicit, Beatus homo qui semper est pavidus. [Prov. 28, 14, Luc. 12, 35] Ille vero præcepta secutus divina, lumbos suos castitate circumligavit eximia, tenens ardentes lucernas in manibus, intraturus cum Sponso ad nuptias spirituales atque cælestes.
[8] Quem Leutherius, Antistes laudabilis vita & moribus, cujus facit mentionem Beda venerabilis Presbyter in Anglorum historia Ecclesiastica, [Abbas constitutus,] dignum considerans Sacerdotali officio, & per se rogando & alios fide Catholicos hortando, ad tantum Ordinem promovit. In quo vir Dei aliquamdiu victitans irreprehensibiliter ministerio, ab eodem Præsule Pater monachorum meruit constitui in prædicto Meldunensi cœnobio. Quibus non sponte præpositus, quidquid assidue docebat pollenti eloquio, totum quasi bonus pastor opere competenti ad effectum perducebat, [docet suos,] sedulo cupiens referre lucrum de talento sibi a Deo commisso. Eo tempore illius provinciæ populus, perversus opere, quamvis subditus fidei nostræ, ecclesiam non frequentabat, nec Sacerdotum satis curabat imperium: quem vir blandus verbis monens suavibus, & divina sæpe (ut locus inerat) eloquia retexens; secularibus ad ecclesiam modeste convocatis, præceptis eos fœcundabat salutaribus. Qua in re Doctorem gentium imitabatur, qui rudibus lac primum præbuit, & postea fortes cibo solido pavit. [1 Cor. 3, 2] Una itaque Sabbati ad eamdem urbem, mercatorum ex diversis partibus multitudo congregabatur maxima: cui Pater iste, Apostolorum imitator, [& exteros mercatores.] extra urbem veniebat obviam; ac super pontem stando tam diu divina subministrabat pabula, quo quidam eorum, per servi sui opus, divina concedente gratia, pro quibus venerant relinquentes ad tempus mercimonia, ad sanctorum hunc sponte sequebantur sancta ovilia; sicque in ecclesia persistendo, sancta reverenter auscultabant officia: post hæc, peracto pro quo venerant negotio, repedabant ad propria, animabus suis divino prius officio saginatis.
ANNOTATA.
a Malmesburiensis supra in altera Vita num. 12. Quis eo nobilior, qui regalem prosapiam attingit linea: & lib. 2 de Gestis Regum Anglorum cap. 6 asserit. Aldhelmum, ex antiquis progenitoribus, consanguineum Athelstani Regis fuisse.
b Inæ Regis Acta dedimus 6 Februarii, secuti Martyrologium Anglicanum, quod etiam sequitur Alfordus: jam forte eum non tam secure inter Sanctos collocaremus.
c Malmesburiensis lib. 1 de Gestis Regum Anglorum, non audet pro vero arrogare, Kentenum fuisse fratrem Inæ Regis, licet, ut jam dictum. regalem ejus prosapiam agnoscat; forsan patruelem potius admitteret.
d Alden quidem adjective senem notat: sed ridiculum est hybridam vocem fingere ex Barbaro & Latino: dum compositione ex integro barbarica, Aldhelm sit antiqua galea: nam helm Anglice & Teutonice galeam significat: & ita apud Capgravium & Surium ex Breviario Sarisburiensi legimus; Aldhelmus, Latine posset dici Vetus-galea. Auctor, ne præconceptam semel amitteret onomatopœam, ubique omittit aspirationem mediam, quam hic constanter alii adhibent, alioqui in compositis non necessariam, ut patet, in Guilielmus, Anselmus, aliisque.
e Obscurius id dixerat Vitæ alterius Auctor: quomodocumque tamen explicetur, exemplum est mirandum potius quam imitandum, quodque loco non suo hic relatum puto; quomodo enim Monacho id credam fuisse permissum?
* imo Davidis
CAPUT II.
Acta Romæ, Libri ab Aldelmo scripti.
[9] Hunc autem in tanta persistentem boni operis perseverantia, Apostolicæ Sedis Summus Pontifex, magnæ sanctitatis vir a Sergius, asciverat; [Evocatus a Sergio Papa Romam,] quia etsi longe positum ampla terrarum spatia, scopulosi montes, scabrosæ valles separarent & æquora; hæc tamen quæ dicimus, & multa quæ lapsa a memoria stylus non perarabit, de eo persæpe audierat. Mox vero ut Sanctus tanti Patris Romanæque Curiæ monita audivit, iter arripuit, quamvis arduum; ingenti quidem refertus lætitia, quia successit ei causa Principum Apostolorum videre diu desiderata limina; dolens vero, quod vel ad tempus corporeo termino tanta relinquebat Fratrum consortia. Ut autem vir pretiossissimus Romam venit, lætabundus properata obedientia, sine qua impossibile est alicujus animam unquam posse salvari, Apostolici viri honorifice receptus colloquio, & pro velle in omnibus illius propter inhabitantem gratiam Dei usus contubernio, beneficio nostris temporibus inaudito decoratur a Deo, cui se devote dederat; quo magis a tanto Pontifice omnique populo veneraretur. Vir quippe laudabilis, secum quocumque ibat, ut adimpleret sibi commissa officia, vestimenta Sacerdotalia deferebat. Quibus in Lateranensi Presbyterio ut Sacramenta offerret indutus, subsequens miraculum ostensum est omnibus. Juste & pie peracto Missæ officio, eodemque ministris suis porrigente Casulam, [ob Casulam radio solis appensam,] indubitanter ibi præsidente divinæ majestatis potentia, ita firmiter & constanter solis radio pependit, ac si alicujus solidæ materiei sustentaretur adminiculo: hæc autem in Meldunensi hactenus habetur ecclesia, in sanctitatis (ut decet) magna reverentia. O vere novum magni Eliæ prodigium! Illum, discipulo cernente, ad cælum currus levavit igneus; [comparatur Eliæ.] huic, multis mirantibus, in Romana Urbe solis servivit radius: ille, in remota cæli parte claro devectus est lumine; istius indumenta Sacerdotis in simili pependere elemento. Sed absit ut istum Sancto æquiparemus Eliæ: ille enim Propheta magnificus adhuc vivit, quo contra filium iniquitatis dimicet, quin etiam moriendo & resurgendo divinum præcedat judicium; hic vero sanctus Confessor, de percepto præmio ante Dei tribunal extat lætissimus, ubi sua pietate intercedat pro cunctis fidelibus: verumtamen, quamquam dispari merito, si fas est dicere verum, ambo valde placuere Deo.
[10] b Post hæc sancto viro apud prædictum Papam diu morante, [Papam a calumnia liberat:] divino ingerente Spiritu, rogatus est ab eo, ut quemdam baptizaret puerum: de cujus utique genitore in populo absque evidentiæ causa satis dubium: quia, ut moris est fere omnium gentium, plebs rumigerula, hunc genuisse Apostolicum æstimabat. Falso enim gens inscia hoc de tanto Antistite opinabatur, quia per vitæ meritum in registris suis aliisque scripturæ locis vir Apostolicus declaratur. Cujus Patris voluntatibus S. Aldelmus obsecundans, puero, non nisi novem dierum spatium ut perhibetur gerente, fidelium more in ecclesia catechizato, coram astantibus turbis præcepit edicere, si pater ejus esset is qui vulgo dicebatur. Illico infans, quamquam nimium parvulus, remotis contra naturam linguæ obstrusionibus, fecit quod Abbas ille jusserat sanctissimus. Locutione enim sibi divinitus data, satisque intelligibili, ostendit omnibus non se esse genitum illius opere, quem vanus in hoc referebat populus. Mirum quippe nequaquam est, quia novitate caret: ille namque qui asinæ ruditatem humano eloquio fecit peritam, idem ipse istius linguam infantis ad religiosissimi viri jussus reddidit eruditam. O virum multa laude dignum, nimia refertum sanctitate! qui tali usus discretionis studio, & patrem ab ignoto sibi peccamine liberavit; & seipsum, cujus meriti apud Deum existeret, tantæ urbis populo declaravit.
[11] Vir iste litterarum scientia apprime & inter primos eruditus, die quadam cum in regina urbium Apostolorum ecclesiam ingrederetur, ad laudem eorum memoria dignam, hos edidit versus.
Hic celebranda rudis florescit gloria templi,
Limpida quæ sacri signat vexilla triumphi:
Hic Petrus & Paulus tenebrosi lumina mundi,
Præcipui Patres populi qui fræna gubernant, [Carmina in laudem SS. Petri & Pauli pangit:]
Carminibus crebris alma venerantur in aula.
Claviger æthereus, portam qui pandis in æthra,
Candida cælorum recludens regna Tonantis,
Exaudi clemens populorum vota precantum,
Marcida qui riguis humectant imbribus ora:
Suscipe singultus commissa piacla gementum,
Qui prece fragranti torrent peccamina vitæ.
Maximus en Doctor Paulus, vocitatus ab axe
Saulus, qui dictus mutato nomine Paulus,
Cum cuperes Christo priscos præponere ritus,
Post tenebras claram cœpisti cernere lucem:
Vocibus orantum nunc aures pande benignas,
Et tutor tremulis cum Petro porrige dextram,
Sacra frequentantes aulæ qui limina lustrant:
Quatenus hic scelerum detur indulgentia perpes,
Larga de pietate fluens, & fonte superno:
* Signis qui numquam populis torpescit in ævum.
[12] Ut autem Monachorum norma Aldelmus, tanti viri, summæ Sedis Rectoris, benigne functus contubernio; & ut alter alterius, uti consuetudo est sanctorum Patrum, bene erat instructus colloquio; repedare ad propria, & ad prius statuit redire propositum. Tunc a sancto Papa, ad suorum posterorum utilitatem, uti sine inquietudine debita Dei servitia celebrare possent, hæc quæ infra leguntur quæsivit sancta donaria; non auri vel argenti aut cujusque metalli pondera, quia securus de crastino nullius nisi Dei quærebat adminiculum. Petiit ergo edictum, summi Patris auctoritate sancitum, [monasteriis acquirit exemptionum privilegia] quatenus monasteria, quæ Deo annuente solicita mente gubernabat, Meldunense scilicet, ubi inthronizatus fuerat (quod Meldun sanctæ memoriæ, de cujus stirpe Sanctus iste descendit, condiderat) atque huic subditum aliud, in honore S. Joannis conditum super fluvium, qui dicitur From c, ob omni seculari servitio redderet absoluta, Episcoporumque cathedris, ordine, jussis, & synodis. Et si quando aliquo Ordine Ecclesiastico, vel etiam indigerent Presbytero, a quocumque vellent illum facerent ordinari, Catholico tamen existente Episcopo; si autem religiosum Abbatem obire contingeret, & ad alterius electionem ventum esset; illum quem religiosa congregatio servorum Dei eligeret omnium communi consilio, hunc e vestigio promovendum d. Jam tunc enim ambitio monachorum inoleverat: jam non ut pastor per ostium, sed ut fur aliunde volebat mercenarius intrare; ideoque divinæ rei provisor ista poscebat. Quæ tamen inhabitantium vitiis & ambitione quorumdam omnia mutata videntur: nam ad nihilum pene redacta religione, spretis Apostolorum adhortationibus, quæ ipso continentur privilegio, non solum in illo loco, verum etiam in multis locis Angliæ, inhonestati & turpibus lucris servientes, sui & suarum rerum libertatem justo Dei judicio amiserunt. Sanctis etenim viris & omni honestate [præditis], ut ipse Apostolicus in contextu suæ orationis ait, talis libertas debetur & conceditur. Nam si propriæ voluntati servientibus, & terrenis commodis inhiantibus, tanta libertatis facultas tribueretur, decor vitæ & sanctitatis habitus non modice deturparetur.
[13] [Regibus probata,] Quæ libertatis scripta Sanctus iste ad prætitulata monasteria detulit, atque duobus tunc in Anglia Regibus ostendit, Inæ scilicet suo avunculo, Regi Saxonum; & Etheldredo, Regi Merciorum: quæ etiam iidem strenuissimi & Dei zelo repleti Reges sua auctoritate e sanciverunt, quia incorruptibili auctoritate Apostolica firmata cognoverunt: & cujuscumque modi exeditionis sive belli turbatio inter confines fieret, loca, supradicti Patris sanctitate & scientia reverenda, libera ab omni statuerunt fore servitio; & posteris suis itidem ea custodienda litteris, suis manibus impressis, reliquerunt. Sed occasio non tenendi succrevit: quia enim cereis figuris tantorum Patrum statuta non invenerunt assignata, ideo non custodienda (ut perhibent) amiserunt f. Quasi plus valeret ad probationem, perituræ ceræ impressio, [a posteris neglecta.] quam Apostolica vel Regum jure servanda facta institutio. Nondum enim transmarina quorumdam liburnis vecta fuerat astutia, neque toto orbe quamquam transitura tantum adhuc debacchaverat avaritia: adhuc enim in mentibus multorum fidei regnabat integritas, nondum Deo dedita in tantum sibi affectabat humana cupiditas.
[14] Post hæc, revoluto aliquanti temporis curriculo, dum sanctus vir in Meldunensi ecclesia, & temporali pace, & Angelorum solatio frueretur; regnante Anglorum Rege g Osredo, anno Dominicæ Incarnationis septingentesimo sexto, quidam Britonum nomine tenus Præsules h hæretizabant, de Paschali termino & de aliis i pluribus ecclesiasticæ orthodoxietatis institutionibus. [Britones in Paschate celebrando aberrantes,] Quare Saxonum Orientalis plagæ sancta Synodus, venerabilem Aldelmum Abbatem, & adhuc tantum Presbyterum, (nondum enim sanctus & vita & moribus in ordine ponebatur Pontificum) pro sanctitatis suæ reverentia rogavit, librum componere egregium, quo maligna, [rogatus a Synodo,] quæ tunc supra modum pullulabat, heresis Britonum destrueretur. Quem Sanctus, ut erat sermone nitidus, sapientia refertus, & sanctitate conspicuus, argumentis plenus, & syllogismis præditus, liberalibus insuper scripturis & ecclesiasticis sententiis eruditissimus, & (ut Beda narrat) in omnibus prudentissimus, Israëlitarum repletus institutionibus Ægyptiorumque, de hoc multis inventionibus & Sanctorum Patrum authenticis traditionibus, [scripto libro] sed & carmine Pachomio k Abbati ab Angelis tradito, & aliorum religiosorum dogmate satis aperto, supradictis hæreticis transmisit, per quosdam domesticos fidei & satis ad hoc fideles ministros. Ipse vero solus in afflictione positus orabat assidue, ut Deus ab tantæ hæreseos implicatione mentis illos dignaretur eripere: sicque ad Dominicæ veræ fidei regulam, & ipsos Præsules, & innumeram populi revocavit multitudinem. Qua in re omnipotentis Dei magnam possumus considerare pietatis misericordiam, quæ sic Sanctos suos, ubi, & quando, & quomodo vult, plene justificat, ut per eos, etiam absentes corpore, [ad veritatē reducit:] tanta operetur virtutum insignia. Iste enim Sanctus iter illuc pedibus haudquaquam fecerat, sed egregio enchiridione l monitos, sedulaque oratione sublevatos, ad veritatis reduxerat viam. Imitabatur iste, nimirum gratia Dei plenus, & in hoc facto Apostolum, qui Corinthios & Galatas, Colossenses etiam a Pseudo-Apostolis præventos, ad veræ fidei statum per Epistolas revocat. Apostolus siquidem & in hoc negotio Pater Aldelmus extitit: quia, sicut Petrus cum ceteris, sancto Spiritu monente, Paulum & Barnabam ad Dei opus segregavit; ita sancta Synodus ad supradicta negotia hunc eligendo admovit.
[15] Scripsit ergo Ænigmata, & De laude virginum geminato opere, prosa scilicet & carmine, [varios libros edit.] librum eximium. Contexuit vero sextiformem libellum, novi ac veteris Testamenti floribus, & De septena supputatione, ex disciplinis collecta Philosophorum, pertinente ad septiforme donum Spiritus sancti. Scripsit & De admonitione fraternæ caritatis volumen unum. Ex insensibilium rerum natura, quæ secundum metaphoram sermocinari figurantur, composuit alterum. De pedum [etiam] regulis, metaplasmo sinalimpha, scansione, & eclipsi versuum; De metrica alterna interrogationis & responsionis vicissitudine, duabus litteris discreta m. Scripsit & alia nonnulla, utpote vir undicumque doctissimus: nam & sermone nitidus, & scripturarum (ut diximus) tam liberalium quam ecclesiasticarum erat eruditione mirandus. Hæc de quodam antiquissimo codice, in ejusdem ecclesiæ armario reperto, in hujus opusculi volumine ponere dignum duximus.
ANNOTATA.
a Sergius secundum Chronologiam Papebrochii, in Pontificem consecratus 22 Novembris, anni 688; mortuus 18 Augusti anni 702, inscriptus Martyrologio Romano & aliis antiquis. Baronius uno anno hunc Pontificatum prævertit.
b Hæc historia vocatur in dubium ab Alfordo in Annalibus Anglo-Saxonicis: ast habet eam Legenda Capgravii in Compendio Vitæ hinc extracto, & referunt eam Surius atque Baronius ad annum 699 num. 2, & cum illis Harpsfeldius, Mabilio, Oldoinus in Additionibus ad Ciaconium, aliique.
c Additur apud Capgravium. ubi adhuc stat ecclesia in honore S. Joannis Baptistæ constructa: & apud Bradenum tertium construxit monasterium. Sed illa monasteria postea a Danis fuerunt deleta & destructa.
d Quod in protectionem Apostolicæ Sedis Aldhelmi monasteriasusceperit Sergius, libenter credam: an eadem ab Ordinariorum jurisdictione exemerit posset rationabilius dubitari, deficiente ipsius privilegii textu. Tales tamen exemptiones, licet eo tempore rariores, non omnino inusitatas fuisse ostendit eruditißimus Mabilio libro 1 de Re diplomatica cap, 3, ex quibus corrigas quæ alibi forte in contrarium diximus.
e In Monastico Anglicano extant duæ chartæ Etheldredi Regis Merciorum, nullæ Regis Oceidentalium Saxonum Inæ: sed aliquam ex Mss. monumentis Malmesburiensibus edidit Alfordus ad annum 705 num. 20 & 21. Alia charta Inæ Regis, consilio Aldhelmi Glastoniensibus monachis data, indicatur apud Vsserium de Britannicarum Ecclesiarum primordiis pag. 111. Sed & has chartas suppositas esse, cap. 10 Propylæi demonstratum invenies, ante 2 Tomum Aprilis.
f Lepidum inventum, ne posset fictio manifesta teneri; siquidem ficto est, quod non definio.
g Osredus Rex Northumbrorum factus anno 705, quo etiam anno creatus Episcopus S. Aldhelmus.
h De hac consuetudine potius quam hæresi Britonum, aliter celebrantium Pascha, egimus ad Vitam S. Colmanni Episcopi Lindisfarnensis 18 Februarii § 2.
i Beda lib. 5 cap. 19 appellat alia perplura Ecclesiasticæ castitati & paci contraria: in quibus videtur etiam fuisse quæstio de Tonsura, de qua pulchre Vsserius, in Primordiis Britannicarum Ecclesiarum pag. 921, & Mabilio ante tom. 3 Actorum Benedictinorum §. 1.
k De Regula, S. Pachomio per Angelum tradita, vide ejus Acta 14 Maji num. 15.
l Enchiridion vox Græca declinationis secundæ, per tertiam Latinorum hic flectitur, & latius hic sumitur pro libro quamvis amplo.
m Hæc sunt verba Bedæ loco præcitato lib. 5, cap. 9.
* an dignis?
CAPUT III.
Miracula patrata, Episcopatus, obitus, sepultura.
[16] Vir autem sanctissimus, dum clari operis monasterium quoddam Meldum ad honorem Genitricis Dei fabricaret; hoc pro eo virgineus Natus, ad sui laudem suæque Genitricis honorem atque istius famam, declaravit mirabile factum. Denique cum ad templi hujus alta fastigia diversi machina instrumenti magnæ trabes levarentur, quædam earum a bipennigeris reperitur minima, quæ tamen ad longitudinem aliarum studiose ab eis fuerat resecata. Sed omnipotens Deus ideo hanc, ut sibi placuit, [Trabem nimium curtam,] decurtavit, quatenus in hoc etiam servi sui meritum hominibus notificaret. Tunc opifices pernimum tristes, quia hæc participare secundo loco debebat initium, quid facerent dubii, ad sancti Patris hujus concurrunt consilium. Quos ille, etsi mente anxius redderetur, de misecordia Dei confisus, benigne alloquitur: Eja fratres, ad ceterarum mensuram si lineata fuerit discite, deque beatæ Dei Genitricis auxilio devote confidite: quia quæ lacte virgo pavit hominem Deum, absque difficultate hujus laboris nostrum potest adimplere desiderium. Tunc audacter pergens ad stipitem, populum hortabatur, quo summo conamine trabem in superiora traherent, non hæsitantes de longitudine illius. Mox plebs suffulta tanti Patris auxilio, corde devoto Dominum interpellans, quam Pater jussit continuo trabem levat. [satis longam reddit.] Tum divina cooperante misericordia, pro famulatu servi sui, supportant eam jam longiogiorem ceteris, ad quarum mensuram prius fuerat incisa. In quo opere imitatus est a B. Donatum Aretinæ Urbis Episcopum, qui calicem vitreum, Paganorum impetu confractum sola oratione restauravit: Patrem quoque nostrum miræ sanctitatis virum Abbatem Benedictum, qui longe positus magnæ molis saxum pia prece amovit a loco, ubi quidam Fratres cœnobium fundare satagebant. Illo denique modo rerum Creator, sed typo dispari, hanc elongavit, quo Præsulis Israëliticæ plebis virgam virere fecit & fœcundavit. Illa vero partum intactæ Virginis præfiguravit: hæc certe sanctitatem tanti viri immensum crescere adstanti ecclesiæ prænotavit: illa fructus detulit & folia, hæc Patris Aldelmi quæ futura essent opera demonstravit. De istac autem re nunc ista sufficiant, quia transire animus cupit ad ejusdem alia.
[17] Post hæc vero decurso non multi temporis spatio, Pater Berthoaldus, Cantuariorum Pontifex, vir reverendus vita & moribus, litterarum & ecclesiasticorum scientia valde eruditus, pro sanctitatis & virtutum hujus viri magnitudine, litterarumque liberalium & divinarum studiis & scientia, hunc secum si quiret sæpius habere cupiebat; quem directis legatis ad se causa consiliandi de rebus Ecclesiasticis venire rogavit. [Dubris ad mare existens,] Cui Sanctus, ut erat mitis, libenter obediens, venit ad eum, moratusque est quamdiu ipse voluit. Expletis ergo rite pro quibus ad eum venerat negotiis, ad castrum disposuit ire Doroberniæ: quod ideo Deus fecit, ut longinquis quoque terrarum partibus hujus sancti virtutum merita ostenderet. Cum secus portum sedens equo pergeret, quamdam navem ad ripam maris b mercatores volebant appellere: [a nautis in applicanda navi laborantibus despectus,] sed nequaquam potuerunt donec iste vir admirabilis præciperet, etsi ternis vicibus hoc molirentur magno virium conamine. Prius tamen illos modeste interrogavit, si quid deferrent, quod foret utile quotidiano usui ecclesiæ: quem illi more superborum spernentes, quia vili tegmine tegebatur, etiam eum conspicere dedignabantur. Ceterum ille Deus, pro cujus amore seipsum ita vilem habitu reddiderat, exaltavit illum (ut semper facit suos) in eorum præsentia. Expletis enim sæpe incassum multis conaminibus, tristes stabant & timidi, in inane lassatis viribus. Tunc ex eis quidam nauclerus suos sic socios flendo alloquitur: Spero equidem indubitanterque credo, illum quem in litore cernitis virum esse Christianissimum, cui nos inflati superbia, nec etiam verbum fecimus: sic illius humilitate nostra retunditur superbia, illius probitate nostra conteritur pertinacia. Quid vero nunc agamus nescio, nisi ut corde puro deprecemur ipsius misericordiā, [eosdem postea rogatus, juvat,] quatenus devotis suis precibus nobis placatus Deus concedat portus & littora. Inito mox consilio, sanctum virum consternatis mentibus suppliciter rogant, quod ad eos venire eisque opem ferre suis orationibus non differat, eorumque inspicere scapham, officioque suo, si quid utile fuerit, accipere non recuset. Tunc Dei famulus, non illectus promisso ab eis munere, sed quia caritate cogebatur eis præstare auxilium, sagenulam ascendit, & eos continuo non dedignatus adivit: statim autem ut Sanctus ille naviculam suo corpore ponderavit, turbatum prius mare, tranquillum ad navigandum se præbuit. Sic Deum in servo laudando nautica multitudo intravit portum cum lætitia.
[18] Mox illi offerunt Sancto volumen, veteri ac novo Testamento compactum: [& ab iis Sacra biblia accipit,] Sanctus vero oblationem non respuit, & suarum rerum majora eis munera præbuit, quamquam nollent: ne (quod absit) aliquis intelligeret, actum esse pretio, quod eis summa ejus præbuerat devotio. Quo viso ejus prostrati pedibus, rogabant, ut eos Deo suis precibus commendaret. O virum caritate refertum, pietate plenū! qui B. Nicolai vestigia secutus, & nautas periculo liberavit & quid Deus operaretur per suos adhuc in carne degentes fideles, alienigenis declaravit. Librum vero, bonitatis ope acquisitum, [in monasterio postea adservata.] ad Meldunense cœnobium detulit; quem ibidem Fratres adhuc positum, ob tanti viri reverentiam, digne custodiunt. In hujus principio anathema scriptum, ne quis eum inde auferret, vidimus. Itaque vir iste Deo plenus in eodem loco vixit Abbas eximius, donec per Bertwaldi manus impositionem, canonice ad Episcopatus officium ductus est, quod hoc ordine vel causa gestum est.
[19] Tempore Osredi, præclari Anglorum Regis, Hedda sanctissimus Antistes, cujus vitam laudabilem Beda venerabilis Presbyter in Historia narrat Ecclesiastica, defunctus vita, cælestem migravit ad gloriam. Cujus parochia præ circuitus sui magnitudine, quiæ ab uno gubernari non poterat, Ecclesiasticorum Patrum Regumque consilio divisa est in duas: cujus unam partem Daniel gubernavit, vir in multis strenuissimus; ad regimen vero alterius diœcesis, Primates Cleri & copiosa multitudo populi, quasi una voce concordes, juxta Canonum antiqua præcepta, [Electus in Episcopum,] sanctum hunc elegerunt Aldelmum: cui hoc summopere suffragabatur, quod vocatus renuebat, attractus quantum poterat resistebat. [lib. 5, c. 19] Pater quippe Deo amabilis, nec ambitione est attractus: sed in utroque servavit modum, nulla bonitate remota. Vere in eo fuerat, quod Apostolus gentium Timotheo dixerat in Epistola, Oportet Episcopum irreprehensibilem esse. [1 Tim. 3, 2] In quo uno præcepto ab Apostolo dato omnia subsequentia continentur, quamvis pro intellectu singula non nominentur. Iste namque, ut de bonis Prælatis ait S. Gregorius, sicut præerat in honoris culmine, ita præcedebat sibi subjectos in omnium bonitatum amplitudine. Quidquid enim ore prædicabat, prius opere sine elationis tumore præmonstrabat. Qui dum Episcopatum per annos quatuor strenuosissime rexisset, Episcopii officio; monasteriis, quæ providentia divinæ clementiæ ante id officii gubernaverat, Patres præponere voluit. Ceterum pia congregationum multitudo, [simul cogitur præesse monasterio:] sub pio Patre victitans feliciter, respuit eo superstite alium præter eum habere Patronum. Tunc vir sanctus, eorum benignissimā considerans voluntatem, ponendoque alium timens Ordinis collidere stabilitatem; Abbas, ut prius fuerat, eis remansit: atque Ina Rege consentiente, & Coëpiscopo ejus Daniële testificante, ne aliquis Ecclesiasticæ dignitatis vel Secularis sublimis potentiæ Abbatem, præter quem pia conventio Fratrum eligeret, ponere auderet, privilegium sancivit cum anathemate, quod postea a totius Angliæ Synodo, eo id agente, laudatum, in Meldunensis ecclesiæ armario reposuit ratum: quod etiam usq; hodie habetur; sed, ut superius dictum est, peccatis præpedientibus & Prælatorum pigritia ingruente, ad tempus nobis irritum esse noscitur. Is sane impeditior rebus secularibus, in Episcopio, ut mos est omnium (uti de B. Martino Turonensium Præsule legitur) haud postea tantum valuit in virtutibus, quantum prius valebat. Verumtamen merito ille sanctissimus vocatur, quamquam solitis non abundet virtutibus, quisquis devote sibi a Domino commissum implet officium in omnibus: quod hic fecit Pater justissimus. Sed his ita relatis, ad ejus gloriosum obitum referendū veniamus.
[20] In Episcopio siquidem bis bino peracto annorum circulo, carnis infirmitate gravatus, convocat gregem Monachorum, [æger commendata caritate,] Catholicum Clerum, & ferme omnem populum: pacisque unitatem & caritatis vinculum prædicans, sine quibus nulla Deo placet Ecclesia, sicut bonus pastor oves suas Domino commendavit. Post hæc rogat familiares sibi & fide domesticos, quatenus in cœnobio Meldunensi, quod præ ceteris dilexerat, ejus humaretur corpusculum. Sic facta Deo digna oratione, & divinis armatus Sacramentis, gloriosus migravit a seculo: quem Michael cum cœtu suscepit Angelico. [obit in Dunting villa,] Quo defuncto in Dunting villa, ad quam pro salute eorum quos sub Dei tutela gubernabat, perrexerat, ut pius Pastor parochiam suam circumiens; utraque congregatio fideliū primum inter se, modestum tamen, cœpit habere litigium, quo tanti Patroni corpus ad sepeliendum portaretur. Sed pars illa ratione prævaluit, ad quam idem se portari ad tumulandum præcepit. In eadem vero villa, in eo scilicet loco quo vitæ finem fecerat, lignea capella constructa fuerat: sed post ejus obitum ibidem de Glastonia quidam religiosus monachus, lapide inciso, [cæca lumen recipienre:] quoddam fecit oratorium: quod cum ad illius honorem dedicare faceret; anus quædam; quæ multo tempore proprio lumine orbata fuerat, luminis recepit visum, atque ut juvencula cœpit videre. Eo autem tempore S. Egwinus, Wigorniensis Ecclesiæ Episcopus, vir quidem & ipse doctrina & opere probatissimus, [a S. Egwino Episcopo sepelitur.] Romam pergens orationis causa cum c compedum vinculo, divino (ut fas est credere) monitus alloquio, Meldunum (Præsul venit, ut defuncto Pontifici debitum redderet d obsequium. Quo ut dignum fuerat tumulato, iter inceptum peregit Antistes ille sanctissimus: Romæque divina virtute soluta fuit illa catenarum circumligatio, sicut in ejus Vitæ legitur volumine. Iste vero, apud Deum omnium invocantium se advocatus, cælesti in solio sublimatus, precibus assiduis supradicti loci gregem regit sibi devote subditum: [Claret miraculis.] plurimaque per eum ibidem præstantur e beneficia, ad illius laudem, cui est honor & gloria per infinita secula seculorum. Amen f.
ANNOTATA.
a S. Donatus, Episcopus urbis Aretinæ, non Reatinæ (uti per errorem erat scriptum) colitur 7 Augusti.
b Eadem, sed nonnulis circumstantis aliter relatis, proponuntur in altera Vita, & quidem verosimiliori forma.
c In Vita XI Ianuarii, dicitur hic S. Egwinus pedes vinculis adstrinxisse, clavi in fluvium abjecta; eamque miraculose recepisse, uti num. 4 & 4 legere est pag. 708.
d De hoc obsequio ista apud Capgravium & Surium leguntur: Ejus autem obitum S. Egwinus, qui Vitam ejus conscripsit, divinitus cognovit, sicut ispe in quodā suo scripto testatur his fere verbis: Post duos annos Althelmus religiosus Episcopus migravit ad Dominum: quod ego per revelationem agnoscens, convocatis Fratribus, excessum venerandi Patris eis aperui: concitoque gradu ad locum, ubi sacrum corpus jacebat, quinquaginta fere millibus ultra Meldunense monasterium positum, deveni, & ad sepulturam adduxi, honorificeq; sepelivi: mandavique, ut quibuscumq; locis sacrum corpus, dum absportaretur, quiesceret, sacræ Crucis signa statuerentur. Quæ quidem adhuc permanent, nec ullam vetustatis sensere injuriam, potestque ex iis unum etiamnum videri in cœnobio. Dein additur apud Capgravium, quod omissum apud Surium, Cum etiam in quadam valle, dum viveret, ad prædicandum pergeret, & sermonem ad plebem faceret; forte baculum fraxineum, quo utebatur, terræ fixit, & interim per Dei virtutem, miram in magnitudinem excrevisse, succo animatus, cortice indutus, foliorum & frondium decorem emisisse, dicitur.
e Miraculum sequens, omissum in utraque Vita, narratur apud Capgravium & Surium his verbis: Quoda tempore Roma secum attulit altare ex marmore candido, sex pedum crassitudine, quatuor longitudine, triū palmorum latitudine. Jam ad Alpes pervenerat, & jumentum illud ferens altare, ob itineris prærupta loca, cecidit; contritumque est jumentum, & altare in duas scissum partes. Id ut vidit vir sanctus, ad Deum preces fudit; & cum benedictionem impertiisset, salus jumento reddita est; & marmor, non directa linea, sed flexuoso anfractu diruptum, redintegratum est: sed ita tamen, ut in miraculi memoriam, etiamnum rupturæ ejus vestigia appareant curiosius inspicienti. Fertur autem hoc altare marmoreum nunc esse in provincia Somersetana, in quodam Canonicorum, ut vocant, Prioratu. Hæc suis verbis ita Surius, quæ diversa phrasi habet Capgravius: in hoc minus probandus, quod jumentum illud faciat camelum. Eodem credo modo quo in Vita S. Paterniani, Fanensis in Italia Episcopi. Cameli pro Asinis, in Piceni regione notißimis, inducuntur. Simili porro modo narratur 22 Iunii in Vita S. Albini Martyris, quod dum corpus ejus Roma transferretur Coloniam, id in summis Alpibus Lapsum sit cum equo, sed & cum hoc illæso servatum.
f In Ms. additur: Explicit vita S. Aldelmi Episcopi & Confessoris. Incipit Translatio ejusdem.
CAPUT IV.
Corpus S. Aldhelmi elevatum, & a S. Dunstano in tumulo lapideo collocatum. Persecutio Danica. Miracula facta.
[21] His igitur sub brevitate, & si rusticiter, non tamen absque rei veritate, de vita sanctissimi Patris Aldelmi, incliti Confessoris & orthodoxi Præsulis, secundum nostri ingenioli parvitatem rite transcursis; ad ea quæ per eum post illius obitū Dominus in eodem cœnobio dignatus est operari miracula veniamus. Tumulatus siquidem in ecclesia S. Michaëlis Archangeli, illi ecclesiæ quam Pater fabricaverat contigua, jacuit usque ad tempus a Edwi, fratris Eadgari Regis, qui ante Eadgarum infantiæ suæ ignavia per devia quæque incedens, nulliusque probi viri consilio fruens, [Sub Edwio Rege,] & regnum dissipando dimisit & ecclesiarum bona intestinis prædonibus distribuit. Iste quoq; cœnobitas religiosos utriusque sexus a dominicis ovilibus segregavit, & lascivientes gulæq; illecebris servientes, philargyriæq; inhianter lucra sectantes, non mores canonicos ut deceret diligentes, sed secularia desideria turpiter impudenterq; cupientes, utriusq; generis Clericos in ecclesia colocavit. Misertus tamen omnipotens Deus Meldunensi cœnobio, qui lucernā suam non diu latere sub modio, sed ut luceret omnibus erigere voluit super candelabrum; per Clericos tunc ibi commorantes, supradictis tamen dissimiles, [corpus S. Aldhelmi elevatur:] tantum thesaurum, corpus scilicet illius, tam magnis adornatum virtutibus, levari fecit de sarcophago, & in locello honorifice collocari argenteo: ubi & quædam illius opera, de libro scilicet, & trabe, & puero, & casula, laminis auratis adhuc apparent insculpta.
[22] Requievere autem illius sanctissima ossa in supradicto feretro per aliquanti temporis spatium, quousq; S. Dunstanus divina favente clementia Archipræsulatus Cantuariorum b suscepit infulam, & c Danorum super Anglos furere cœpit sævitia. [quod S. Dunstanus qui multa dona obtuterat monasterio,] Qui tanti viri audiens opera & perinde ejus crebra cernens miracula; cœpit illud, posthabitis ceteris, excepto suo in quo inthronizatus, diligere cœnobiū; multaque ecclesiastico congrua servitio ibidem ponere de rebus propriis, quarum plura usq; ad id temporis in cœnobio habentur: in quibus etiam anathemata illius, nequis ea eliminare ad ecclesiæ damnum auderet, metrice inscripta videntur. In organis scilicet, quæ ad tanti Patris honorem Archipræsul dederat, hæc sunt æneis litteris assignata carmina.
Organa do sancto Præsul Dunstanus Aldelmo,
Perdat hic æternum, qui vult hinc tollere, regnum.
In hydriola, quam, ut Ministris altaris lympham funderet, fabricari fecerat, hæc vidimus metrice scripta:
Hydriolam hanc fundi Dunstan mandaverat Archi-
Præsul, ut in templo sancto serviret Aldelmo.
In campanula, quæ aurata in refectorio majori mensæ præeminet, obrizeis figuris hoc impresū vidimus.
Elisiam cæli nunquam contendat ad aulam,
Qui ferat hanc nolam Aldelmi de sede beati.
Sunt & alia ibi signa, quæ a B. Dunstano quadragenis libris empta fuere. Plura quoque dedit alia, quæ a nobis idcirco relinquuntur intacta, ne audientibus generent fastidia.
[23] Tempore vero postmodum hujus reverendi Antistitis, gens Danorum perfida verique Dei adhuc inscia, [metu Danorum,] cum multitudine classiū insulam invasit Britanniæ. Cujus feritate longe perterrita gens Angliæ, sicut moris est timentium, summæ Trinitati assidue devota mente referebat hymmodiam, ut salvaret, quos redemerat, persistentes in fide Catholica, de nimia crudelitate barbarorum; & Sanctorum suis in locis immota servaret beata corpora, quorum precibus plebs adiuta fidelis, ejusque imperio subdita, crudelium hostiū calamitatis sarcinam posset evadere. Tunc supradictus Pontifex, iniquorum hostium cognoscens perversitatem, & in carioris metalli specie eorum spurcam cogitans aviditatem; timensque ne auri argentive in feretro existentis illecti amore, tanti Patris Reliquias pollutis manibus contingerent, & tractatas fœde pejus relinquerent; [in tumulo lapideo collocat.] vel (quod absit) si ecclesiæ ornatus tollerent, tantum thesaurum alicubi projicerent; sanctissimū corpus reverenter traxit de feretro, & in tumulo lapideo sericis linteaminibus involutum collocavit. Hanc autem translationem, &, ut verius dicam, fidelem absconsionem sancti corporis, fecit tertio nona Maji, ut multa testantur Martyrologia. Verumtamē Deus custos fidelium hoc peccatrici genti intulit improperium, per sui servi beati Aldelmi meritum. Cum per totius Angliæ regionem exercitus nefandorum hac illacque discurreret, d tandem ad Meldunense cœnobium pervenit, [raptore Dano cæco effecto servatur monasterium,] ubi indigenam populum, tanti Pontificis defensione confidentem, auri copiam detulisse audiverat. Qui, ut frendens leo per desertum discurrit, nullius feræ timens occursum, cæcus esuriei ardore, tamen quærit quid devoret; ecclesiam irrupit, ac usque ad sancta sanctorum vesanus accessit. Mox ut illorum quidam, accepto arcano, lapillos cupivit pretiosos trahere e feretro, amisso lumine divina ultione continuo cecidit in pavimentum. Tunc ementati hostes ceteri, omnia quæ in monasterio erant, quamquā nolentes, fecerunt relinqui (exceptis his quæ plebs provaga jam in officinis acceperat) atq; viam inhianter profugi arripuere. Sic quippe Deus locum illum liberavit a rabie fraudatorū prece sui famuli: magni enim apud Deum extat iste Sanctus meriti, qui (ut diximus) populum sibi carum a timore tanti eruit periculi. e Hunc ergo & nos casto corde, pronis quoque exoremus vocibus, quatenus nos indignos vita & moribus, a peccatis expurgatos, apud Deum mente exaltatos, suis reddat precibus, quo cum eo post hanc vitam potiamur cælica, Natum videndo sedere Patris ad dexteram, cui sit virtus honor & gloria cum Pneumate sancto per immensa secula.
[24] Post hæc Danorum conventus, Deo odibilis, immanitate scelerum, & Christianæ fidei evacuatione, post varios eventus bellorū in diversis locis, post castellorum destructionem ac multarum eversionem urbium, omni undique ultra modū devastata regione, tolerante Deo f ad tempus regnum habuit in sua perversa ditione. Quare attritis orthodoxitatis cultoribus, mendicitate opum corporumq; multis tribulationibus, templa non frequentabantur assuetis ingressibus fidelium, ne monachorū vel sanctimonialiū fidelium turma nocturnis sive diurnis utebatur synaxibus. Unde contigit Sancti corpus diu pausare in tumulo, ubi a S. Dunstano repositum fuerat, Pontifice virtutū congerie clarissimo: quod omnipotens Deus, [miracula varta patrantur,] quamquam vili lateret sub tegmine, magnis adornabat virtutibus. Sæpe enim & diversis temporibus multos utriusque sexus, variis possessos languoribus, liberavit: quæ, ut facultas fuerit, & exinde memoria succreverit, in suis locis ordinatius singula distribuentur; illa scilicet quæ per eum. Deus fecit post destructam perprædicatores. Danorū sævitiam, & post devictam per bellatores viros illorum invisam audaciam. Ea enim antiquorū memoria nulla tenuit, etsi magna forent quæ peregit Danorum inibi superstite perfidia: quia & bonorū virorum eo tempore magna fuit inopia; & malorū peccatis exigētibus, innumerabilis copia. Quod & multis contigit Martyribus, quin etiā & quibusdam discipulorum, quos ipse summus Pastor & Dominus præmisit per civitates ante prædicationis suæ adventū; quia tantæ persecutionis æstus ingruerat, quod nulli eorum licuit chartis commendare, actuum eorum sequentia. Apud Deum tamen eorum non minus extat meritum, aut inter homines auctoritas; quia frequenter vident, quæ per eos Deus ostendere dignatur haud minima facta, pro quibus prius non scripta fideli corde retinentur sine ambiguitate tradita. Et quia accedendum est ad istius Sancti facta, supradictorum utique nequaquam minima, quamquam a Deo post multorum sint ostensa annorum curricula, de isthac re nunc ista in præsenti sufficiant.
[25] Tempore multo postquam Danorum atque Norwagensium crudelissimi Reges devastavere Britanniam, nonnullas, ut moris est barbarorum hostium, pulcriores duxere virgunculas. Inter quas quædam valde nobilis, [Helphidis apud Danos captiva,] Helphidis nomine, cum captiva duceretur, cuidam Primatum pulcritudinis causa valde complacuit: qui legale, quod prius habuerat juxta gentis suæ morem, destituens conjugium, dum hac forte uteretur concubina, morte superveniente defunctus est. Hæc vero orbata illius consilio, remansit inter alienigenas media. Ad quam Danorum g Archimandrita, cupiens quod subsequitur efficere, quia carebat liberis, etsi uxore superstite, una tantum ingressus nocte, genuit filium. Quo cognito, Rex pietate motus, quia advena erat, & amore genituræ quam in ea fecerat illectus, [post filium Regi genitū] ut eam servaret, utque necessaria ei tribueret, uxoris iram caute metuens, cuidam Deum timenti commendavit Episcopo. Qui a Domino capere retributionem ambiens, dominique sui benevolentiam habere cupiens, usque quo puer ablactaretur eam liberaliter fecit custodiri. Ablactato denique infantulo Rex ille obiit: hæc vero nocte rapiens filium, fugæ petiit latibulum, Reginæ viventis adhuc incurrere timens periculum. Peracto hinc septennio auditum est a multis, eam non procul esse in remotis partibus: [& mortuum,] tunc pro ea Dani misere, quo filium reduceret ut paterno frueretur solio. Quod & factum est: verumtamen idem Regulus, anno & semis in culmine regni transacto, hac luce defunctus est. Tunc Helphildis, desolatam se morte nati considerans, & præteritorum ærumnam, & futurorum multam miseriam corde sæpe volutans, stabilivit si posset repedare ad propria, ubi per Sanctorum Deo cara merita, jam jamque ad nihilum terrena reputans, cælestem posset acquirere gloriam. Venit igitur ad nativitatis solum Britanniam, [reversa in Britanniā;] atque trium villarum beneficium ex censu emit quem secum attulit. Hæc ergo in pacis quiete longissime deguit, Deique timorem cum Sanctorum reverentia in arcano cordis indesinenter habuit.
[26] Verumtamen divino tacta verbere (eo scilicet quo servorū suorum, ut ad meliora proficiant, quemque novit affligere; uti patientissimum Job, ut eum in exemplum posteris poneret, ut seipsum quis foret quiret agnoscere, misericordia divina quondam carnaliter afflixit) membrorum enervationem, quam Græco vocabulo paralysim dicunt, per triennium passa est. [& in paralysin lapsa] Initium vero hujus passionis taliter sibi evenisse dicebat. Voverat, priusquam remearet a Dania, se numquam carnis comesturam alimoniam: quod illibate longe servaverat. Ceterum Sacerdotum quorumdam bonæ conversationis supplicata monito, cum secum plures essent in convivio, ut semel tantum gustaret, eorum precibus vix invita acquievit: moxq; divina eam percussit ultio supradictæ stimulo paralyseos. Miro equidem modo omnipotens Deus, [propter violatum abstinentiæ votum,] diversa mentis intentione peccantes, dissimilis pœnæ gravat vinculo, & in omnibus suis factis se justum Judicem & pium esse Dominum demonstrat. Ananiam namque & Saphiram, quia cordis livida intentione cecidere, irrevocabili sententia ferire non distulit: hanc vero, quia invita & quadam caritatis specie peccavit, ad tempus corrigere voluit. Quibus exemplis quisque cavere debet, ut aut non voveat, aut post votum promissa persolvat, & qua intentione difficultatis quæ Deo obtulit postea non frangat. Hæc igitur Sanctimonialium amicta velamine, circumquaque in rhedæ vehiculo a suis satellitibus ad Sanctorum patrocinia se deducere faciebat, uti per eorum sancta suffragia illius reviviscerent mortua membra. Attamen, [apud S, Aldelmum savatur.] non ut eorum Deus omnipotens quos semper glorificat suorum fidelium sperneret orationem, sed quo famam servi sui Aldelmi sæpius ostendendo miracula faceret sublimiorem; illam in infirmitatis periculo tam diu misericorditer detinuit, quousque Meldunense cœnobium veniret sicut disposuerat. Denique cum ibidem in Sancti istius festivi tatis Vigilia, devota mente Dei expectans per servi sui meritum consolationem, prostata, quia stare nequibat, jaceret; dumque religiosa monachorum cohors, post solennes Matutinos, consueto more ad honorem sanctæ Mariæ Genitricis Redemptoris nostri hymnum decantaret; divino mox taxta medicamine, sensit membra prius arida reviviscere: & propere sana surrexit; atque usque ad locum, quo sanctissimum corpus fuerat, sine ductore pervenit: quæ ab ipsa die quidquid potuit habere illius Salutiferi sui ecclesiæ contulit, atque inibi carne defuncta in pace quievit.
ANNOTATA.
a S. Dunstanus, cujus infra mentio fit, ab Edwio Rege in exilium actus est: in cujus Vita priori, auctore Presbytero, istius scelera describuntur cap. 4. Vti in altera Vita Auctore Osberno cap. 6, relatis ad diem 19 Maji.
b Idem Dunstanus ad Archiepiscopatum anno 959 assumptus ab Eadgaro, post mortem Edwii Rege, mortuus est anno 988.
c Anno 980, quando Suanus Rex Daniæ invasit Angliam.
d Hæc videntur facta anno 1003 quando Wiltonia provincia a Suano devastata fuit.
e
Quæ sequuntur videntur ex quodam Hymno accepta, cujus hæc fuerit clausula.
Hunc nos corde, pronis quoq; exoremus vocibus,
Quatenus indignos vita & pollutos moribus
A peccatis expiatos suis reddat precibus,
Quo cum eo post hanc vitam potiamur cælica,
Cui sit virtus, laus & honor per immensa secula.
f Ab anno 1017, quando Canutus in Regem est coronatus; usque ad annum 1042, quando Hardecanuto mortuo subrogatus est S. Edoardus.
g Archimandritam hic dici crederem, pro summo Sacrificulorum Danicorum Antistite, nisi idem mox appellaretur Rex: ergo imitatione quadam Homeri, qui Reges vocat Pastores populorum, usus videtur Auctor, sciens quod Mandra (ut dictum ad vitam S. Simeonis Stylitæ junioris) ovile significet, ex prima vocis notione.
CAPUT V.
Energumenus, contractus, & cæcus sanati. Revelatio corporis.
[27] Accidit autem postea, cum ibidem sacras in nocte Ascensionis Domini celebrarent vigilias, longe admirabile factum. Nam ejusdem parochiæ quidam rusticus, peccatis illius exigentibus, fuerat correptus a dæmonio. Quem consanguinitate propinqui, qui cernebant furore [agitari] & in Deum ejusque fideles blasphemias nonnullas spumanti ore projicere, [Energumenus furibundus,] atque in eos eorumque vicinos, saxa, ignem, arma, denique quæque furor ministraret insanus, capere; vinculis quidem ferreis manciparunt, ac sic sub solerti cura, in quantum illorum inurbanitas permittebat, die noctuque aliquantisper habuerunt. Tunc inito consilio, per quos noverant sapientiores, eumdem circumquaque ad ea loca, ubi audierant quorumdam Sanctorum corpora requiescere, ut fuerat vinculis astrictus, festini satagunt perducere. Verumtamen Conditor rerum, [vinculis constrictus advehitur,] qui quotidie suo more exaltat humiles & deponit superbe tumentes, hanc gloriam famulo suo reservavit, humillimo Patri Aldelmo. Cum igitur ad ejus monasterium Melduni cum vesano venissent, monachos fraterna caritate inibi victitantes supplici voce alloquuntur, ut Dei precarentur clementiam, quatenus super hunc energumenum, per servi sui Aldelmi meritum, ostenderet assueta miracula. At monachi hoc eis salubre dedere responsum: Hodie Vigilia Ascensionis Redemptoris omnium est, qua carnem, de intemerata. Virgine acceptam & mortis passione glorificatam, portavit ad cælum, ubi Deus & homo, unus Christus, in dextera Dei sedens disjudicat, atque animarum languores sanat & corporum. Quapropter, carissimi Fratres, in ecclesia pernoctate, [& inocte Ascensionis liberatur.] ac intento corde sacras excubias celebrate, & sine ambiguitate credite, quod ille qui eum in tantum sublimavit ut secum in cælo gratulari faceret, ipse idem per eum quod quæritis demonstrabit. Astantibus ergo illis ante a Iconiam nostri Redemptoris nocturno officio, divina infirmum tetigit misericordia, pro famuli sui merito. Nam possessorem suæ fabricæ cum competenti sibi expulit contumelia; ita sanum reddens infirmum, acsi fœdi hospitis nulla eum unquam tetigisset molestia. Quo viso, omnes qui aderant, quique auditis lætitiæ vocibus advenerant, sonantibus signis, devotione cordis & sono vocis, sempiterni Regis laudarunt magnalia.
[28] Alio quoque tempore vir quidam æger, pedibus atque coxis adhæsis crucibus, [Misere confractus,] tantillum sibi quod erat itineris vix solo reptando manibus peragebat: qui tandem labore defectus assiduo, quomodo Dei clementiam ut sui misereretur, cujus Sancti adminiculum postularet, curiosa mente sedulo secum volvebat. Tandem per totius provinciæ latitudinem fama volante cognovit, quoniam in oratorio, quod Christi b ecclesia Anglice vocatur, omnipotens Deus solitas operaretur virtutes, [repens versus Ecclesiā Christi,] scilicet quod diversorum oppressis languorum gravamine, ut pius humani generis restaurator, innumeras redderet sanitates. Illo igitur utcumque, quasi sine ullo vestigio, cœpit tendere gressum: ut sicut credulitatis fuerat compos, ita sanitatis quiret esse particeps. Consumpto denique aliquot dierum numero, etsi parvo itinere, vix equidem tandem ad Meldunense, quia in ipso ejus itinere situm est, devenit cœnobium. Mox ut veteranus idem monasterium ingressus est, [pervenit Meldunum,] sensit inesse sibi aliquod de membrorum torpore quasi lenitatis remedium. Pernoctavit igitur, mane die altero recessurus, quo eum compulerat intentio; nisi hic Deus, per sancti Confessoris sui meritum, suæ pietatis dignaretur præbere subsidium. Erat enim dies sabbati in vesperis, & infra supradicti Patris Octavas festivitatis. Mane autem jam facto, & solis fervore roborato, primaque Hora diei a congregatione Fratrum ibidem commorantium decantata; cum jam præpararetur processio in chorum, cum ceteris procedere volentibus, sequi ut potuit, venit infirmus: ubi tamdiu orando jacuit, donec more solito per claustrum officinasque pergeret, ac unde ierat remearet Fratrum congregatio. Cantante autem monachorum caterva, [& sanitatē adeptus] & multitudine laicali astante; divina claudus mox attactus pietate, stupore magno quasi extra se factus, de loco in quo jacebat exiliit sanus, ac si nulla unquam corporis sui sensisset detrimenta: atque ad sanctissimi corporis tumbam accurrit, ut quantulascumque posset Deo in servo suo gratias referret. Quo viso, omnes qui intererant, Dei omnipotentis qui Sancti sui prece talia fecerat, laudarunt magnalia. Is vero qui sanitatis ita habitæ utebatur remedio, [ibidem permanet,] multis temporibus ad ejusdem Sancti laudem in eo deguit monasterio: & adhuc istic supersunt multi degentes in monastico habitu, qui eum prius & postea bene noverunt: quibus relatoribus nos ista scripsimus de eo, ad Redemptoris nostri gloriam atque Sancti ejus laudabilem memoriam.
[29] Inter alia nonnulla, quæ pro servi sui meritis omnipotens Deus patefecit reverenda opera, quoddam admirabile dictu, quod sequitur, ibi ostensum est miraculum. Tempore primi c Willelmi Anglorum strenuissimi Regis, [sub Guilielmo Rege] atque Warrini Abbatis eamdem Ecclesiam regulari moderamine gubernantis, in quadam insula quæ Wichland d Anglice nuncupatur, quidam piscator morabatur, qui necessitatis suæ inopia coactus, quotidie per æquora piscando laborabat; & marinis periculis sæpe se ingerendo manu & arte victum quærebat. Quadam vero die, eo per mare vagante, confestim ex adversa parte nebula quadam irruente, lumina oculorum, peccatis suis forsitan sic exigentibus, tali occasione amisit. Qui diu errans per devia æquorum, huc illucque alternantibus undis, tandem sociorum auxilio, [piscator cæcus factus,] qui in aliis naviculis erant, adjutus, ad littora usque pervenit: atque ductoris fretus adminiculo, ad consuetum rediit hospitiolum. Deinde cæcitatis hujus fama volans hac illacque per provinciam, amicorum frequentia, quorum auribus insonuit, curavit quam citius ad eum venire, interrogans qualiter insperatæ orbitatis sibi contigisset adversitas. Quibus, flebili voce exorsus, omne, quod sibi acciderat, ordine declaravit. Post hæc ab eis quærere cœpit, quid ageret, apud quem Sanctorum sperarent eum misericordiam inventurum. Sibi autem propinquorum mœsta congregatio sic respondisse fertur: Melius tibi, frater, consilium hujus rei dare nescimus, nisi ut quam citius festines ad Christi ecclesiæ limina in Occidentali parte, ubi divina miracula sæpius fiunt: sicut enim populari rumore fertur, [persuasus ab amicis adire ecclesiā Christi,] ibi diversarum infirmitatum genera evacuantur: quo in loco omnipotentis Dei clementiam piis precibus tam diu efflagites, præteritorum peccatorum satisfactionem instanter promittas, eleemosynis quibus poteris malefacta tua redimas, donec te divinæ potentiæ larga miseratio pristinæ sanitati incolumen reddat. His siquidem adhortationibus multoties ab amicis, quamvis rusticis, sapientibus tamen, bene monitus, ad monasterium, ubi diversi debiles convenerant, perrexit: qui tres annos illic infirmitate laborās deguit. Sed pius & misericors Pater, [post 3 annos moræ] qui in momento quodcumque vult efficit, in tam longo tempore desiderium illius, misericorditer in eum operans, adimplere noluit. Præscius itaque quid futurum sit, cui etiam reservaret gloriam laudis suæ, sic etiam remorando sanitatis donum, de malo faciebat prius bonum. Postremo nocte una in cubili suo prostratus, per visum in somnis admonitus est, quod ad Meldunensem ecclesiam, ubi servi sui Aldelmi corpus quiescebat, gressum tenderet: [cælitus monitus Meldunū venit:] Deo juvante ac Sancti sui prece hoc exigente, amissum tamdiu lumen recuperaret. His dictis a Deo præmonitus, ad Meldunensem ecclesiam comite præeunte est adductus in erastino. Illic quidem septem continuis diebus, vigiliis & orationibus Dei misericordiam cum Sanctorum suorum suffragiis deprecatur, ut qui venerat peccatores salvos facere, ad prioris luminis statum eum dignaretur adducere. Sustentabatur interim Fratrum eleemosynis, qui sic desiderabat gratiam Domini. Septimo autem Dominico die, Redemptore nostro illi volente misericordiam præstare, atque fidelis sui famam etiam & in hoc propalare (ut sit vera illa sententia; Si quid petieritis Patrem in nomine meo, fiet vobis) istius Sancti precibus atque suffragiis, aliorumq; Sanctorum ibidem quiescentum, visum quem amiserat ita recepit. [Ioa. 14, 13] Dum in Dominica die monachi more solito per claustra ad processionem monasterii irent, atque ad introitum ecclesiæ canendo redissent; illo in medio templi ante Crucifixum in orationibus jacente, tanta Spiritus sancti gratia super eum descendit, ut cernentibus cunctis sanguis ex oculis ejus guttatim deflueret, [& visum recipit.] & cadentibus squammis se jam videre clamaret. Statimq; consurgens, qui ante sine ductore ire nequiverat, ad sepulcrum Sancti solus venire festinat: qui diu ibi præ gaudio flendo prostratus, tandem consurgens illuc unde venerat est reversus. Hæc videntes omnes qui aderant, Deo laudes devote referebant, cui honor & gloria in secula seculorum. Amen.
[30] Superius serie lectionis retulimus, sacratissima ossa Patris nostri Aldelmi, propter Danorum perfidiam, a reverendo Antistite Dunstano Cantuariorum, infra marmoream tumbam honorifice, sericis indumentis, [Chronotaxis vitæ S. Aldelmi.] ligneis thecis, fuisse collocata; nunc autem quantum temporis inter utrorumque obitus Præsulum fuerit, quantumve post Dunstani dormitionem jacuere, qualiterve & a quibus sint elevata, referre curamus. Fuerat vir iste a B. Eleutherio, Saxonum quarto Episcopo, Melduni, in ecclesia Apostolorum Petri & Pauli, Abbas ordinatus, anno Dominicæ incarnationis sexcentesimo sexagesimo & circiter sexto; Episcopus vero, anno ejusdem veri Salvatoris in mundo secundum carnem nativitatis septingentesimo & quinto, a Blitwaldo successore Theodori, Cantuariorum Archipræsule, viro Ecclesiasticis rebus valente, bonorumque morum honestate longe prædito; defunctusque est, anno septingentesimo nono: qui secundum hanc supputationem conjuncti, fuerint quadraginta & tres: ex quibus quatuor, irrepræhensibiliter in Episcopio vixit, sicut supra dictum est: reliquis in Abbatis tantum ordine, non tamen unius tantum Abbatiæ, sed multarum Magister extitit. Præcessit equidem istius in Christo Archiantistitis Dunstani e obitum annis ducentis septuaginta novem, & pausavere illius reverendæ Reliquiæ, in loco ubi a Dunstano fuerant positæ, post ejusdem Archipontificis migrationem, annis f nonaginta duobus, unde relevari hoc denique modo vidimus.
[31] Præerat in eodem cœnobio Abbas Warinus, pluribus rebus vir eruditus & monasticæ religiositatis doctrina præditus; [Elevatio secunda facta an. 1080,] qui vita & moribus pollentem Gregem sibi commissum regebat monasticis traditionibus. Qui aliquantisper de corpore dubitans sanctissimo, indicit fideli Congregationi triduanum agere jejunium, Psalmos devote locis congruis decantare, omnibusque modis ante divinæ conspectum clementiæ humiliari, quatenus omnipotentis Dei misericordia tanti Præsulis Reliquias reperirent. Glocestrensium etiam religiosa congregatio, quia huic caritatis conjuncta fuerat vinculo, [post indictū jejunium,] jubente illi Patre Serbone, religione monastica reverendo, hoc idem fecit jejunium, in diebus sanctum diem Pentecostes præcedentibus. Tertia vero die supradictæ solennitatis, facto cum reverentia matutinali Officio, ad sancti corporis ambo Abbates timore pleni venere tumulum. Cum quibus duo Fratres, qui eis ad levandum lapidem præbuere auxilium: quorum alter Hubertus nomine, vir & ille miræ patientiæ, qui (ut nobis sæpius idem retulit) cujusdam infirmitatis gravabatur pondere, statim ut sensit sanctarum Reliquiarum fragrantiam, in terra cum ceteris fixis genibus Dei omnipotentis laudavit clementiam, quæ sic Sanctos suo glorificavit, ut & in cælo a concivibus Angelicis spiritibus, & inter mortales honorentur corpora. Qui post orationis instantiam ut surrexit, bene sanum g se sensit, sicut nobis sæpius dixit; & nos ipsi cum multis testificamur, qui eum satis infirmum prius noveramus. Abbates autem recluserunt sarcophagum, & ita usque ad octavum diem, quo ejus futura erat festivitas, dimisere intactum. In die autem ejus festivitatis, ascito ab Abbate loci illius Diœcesis Osmundo h orthodoxo Episcopo, viro humilitate, sapientia & sanctitate honorando atque laudabili, [& a S. Osmundo Episcopo.] & religioso Abbate Glocestrensi supradicto, cum multitudine Cleri & magno populo, Principum turba & catervis Militum, facta est ejus secunda revelatio, ex tumulo quo positus est, ab Archipræsule Dunstano; & in feretro aurato honoranda per Dei servos locatio; ubi ea die & deinceps, beneficiis illius, & aliorum ibi requiescentium Sanctorum meritis, præstantur sanitatum dona multis, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui vivit & regnat per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Iconiam, pro imagine, etiam alibi legimus: non item, quod mox sequitur, adhæsus, pro affixus.
b Ex sequenti miraculo intelligitur, quod ea ecclesia non solum habuerit adjunctum monasterium, sed etiam unius tantum diei itinere Melduno, id est, Malmesburia abfuerit.
c Guilielmus Normannus, Conquestor, regnavit ab anno 1067 ad annum 1087.
d An Vectis insula, hodie Wight, Hunthamtoniensi Comitatui objecta in mari Britannico.
e Mortuus est S. Dunstanus anno 988, & sic calculus iste exigit:
f Annus is est 1080: quo anno festum Pentecostes, de quo infra, celebratum fuit 31 Maji: siquidem cyclo solis 25, lunæ 17, Pascha incidit in 12 Aprilis.
g Benescium, malui legere, Bene-sanum.
h S. Osmundus, Episcopus Sarisburiensis, mortuus anno 1099, die 4 Decembris, a Calisto III Sanctis adscriptus.
DE SANCTO GENNADIO
EX ABBATE ORDINIS S. BENEDICTI
EPISCOPO ASTURICENSI IN HISPANIA, ET PLURIUM MONASTERIORUM FUNDATORE.
CIRCA DCCCCXXV
[Commentarius]
Gennadius, Episcopus Asturicensis in Hispania (S.)
AUCTORE D. P.
CAPUT I.
Tempus suscepti regiminis Abbatialis & Episcopalis. Testamentum Alphonsi Regis curatum.
Inter monasteria plura, quæ S. Fructuosus Archiepiscopus Bracarensis per Hispaniam instituit & propria Regula informavit, seculo Christi VII, [In monasterio montano S. Petri,] de quibus agitur in Vita ejus, a nobis illustrata XVI Aprilis num. 5; memoratur monasterium Rufanense, in vastissima & arcta atque procul a seculo remota solitudine, in excelsorum montium finibus. Id hodie ab Hispanis San Pedro de Montes appellatur: & in Testamento dotationis Regiæ, dicitur constructum juxta rivulum qui dicitur Oza, sub monte Aquiliana, subtus castello antiquissimo Rufiano, in confinio Vergidense; vulgus, Vierzo nominat. Qui venerabilis locus, quamvis (uti in eodem Regio Testamento loquitur Ranulfus Episcopus Astoricensis Sedis, cujus antiquius Testamentum istic verbotenus inseritur, sed absque debita distinctione) quamvis; inquam, venerabilis locus, esset Domino dudum sanctificatus per manus B. Fructuosi, & ædificatus primo confessioni monachorum, quia tamen postea multis temporibus manebat desertus, Nos Ranulfus Episcopus Astoricensis ordinavimus, pro consecrationis officio Abbatem nomine Gennadium, dedimusque ei Regulam observationis sanctæ vitæ, cunctaque monastica illi præcepimus instrumenta. Ne autem dubitari posset qualis illa Regula esset, [sub regula S. Benedicti Abbas factus Gennadius;] idem Episcopus expreßius loquitur, non sine ipsius Regulæ commendatione insigni: Omnem, inquiens, doctrinam Deificam, constitutam in Regula B. Bededicti, quam ei (Gennadio) observandam tradidimus, cum cunctis sibi subjectis monachis retinendam injungimus… sic quoque ut omnem sanctam a Patribus institutionem, & cunctæ beatitudinis excellentiam (quibus videtur S. Fructuosi Regula denotari) in eodem sub nuper erecto monasterio idem Abbas nomine Gennadius, cum sibi delegata plebe conservet, & in omni spirituali exercitio semper intentissimus extet; & ipsi monachi, regularia jussa complentes, sanctum ipsum monasterium bonis testimoniis ornent, & sibi lucrum æternæ vitæ pie vivendo augmentent.
[2] Totum testamentum legere qui volet, inveniet apud Prudentium de Sandoval, [per instrumentum anni 898] in opere de Fundationibus Benedictinorum in Hispania, part. 3 fol. 20, & ex ejusdem translatione Hispanica recusum apud Ægidium Davila in Theatro ecclesiæ Asturicensis lib. 2 cap.: in fine autem adadditur, Facta chartula testamenti V (fortaßis VIII legendum) Kalendas Maji, sub Æra DCCCCXXXVI, Luna XIV: & sequuntur subsignationes hoc ordine,
Sub Christi nomine Ranulphus, Dei Gratia Episcopus Astoricensis Sedis.
Ordonius Rex, confirmans hujus seriem testamenti.
Giloyra Regina, hoc testamentum confirmans.
deinde post Sanctium, Adefonsum, Scemam, Garseam, Ranemirum, Regios fratres aut filios, rursum subscribitur.
Hodoarius Dei gratia Episcopus confir.
Ordonius Rex: non ille qui supra, hujus nominis secundus (hic enim anno DCCCCXXIII obiit) sed tertius anno DCCCCL regnare exorsus, quando prænominatus Hodoarius Episcopatum Asturicensem tenuit, post Ranulphum septimus. Iterumque subscribit, [sæpius postea innovatum,] post alios sex variarum Sedium Episcopos, Gondisalvus Hodoarii successor, quem confirmando sequuntur alii Episcopi duo, Magnates duodecim: tum Gondisalvi successor, sub Christi nomine Notarius Episcopus Astoricensis confirm. utique circa annum milleßimum quando vixit Sampyrus, idem Episcopus & Ranemiri Regis Secretarius atque generalis regni Notarius, ut eum appellat Davila: qui eo hic nomine loco proprii utitur, nisi forte proprium, per solam litteram initialem scriptum, librariis excidit; & sequuntur Magnates decem: ac denique ultimus, sub Christi nomine Scemenus Episcopus Astoricensis Sedis, cum Magnatibus tribus, qui post Godestum Sampyro successerat sub annum MXV.
[3] Placuit hæc ita minutim deducere, ut appareret prædictum Testamentum, a Ranulfo Episcopo & Ordonio Rege confectum, sæpius transcriptum renovatumque fuisse. Adeoque fidendum non esse numeris notantibus Æram DCCCCXXXVI, qui nobis esset annus DCCCXCVIII, quasi jam tum Rex fuerit Ordonius II, quem aliunde scimus anno dumtaxat Christi DCCCCXIV regnare cœpisse. Iidem etiam qui Ordonio III confirmandum prioris Ordonii Testamentum descripserunt, in unum textum conflaverunt instrumenta duo, Episcopale scilicet antea conditum, quo continebatur institutio Gennadii Abbatis; & Regium, in quo verosimiliter ille non nominabatur, solumque exprimebantur donationes factæ monasterio, idque omissa nota Æræ, sub qua eæ donationes sunt factæ; sicut nec ea exprimitur ad innovationes quatuor subsequentes. His autem positis, cum Ranulfus, qui Gennadium Abbatem instituit, [fit Episcopus Asturicensis,] inveniatur fuisse Episcopus jam inde ab anno DCCCXC, nihil obstat quo minus anno ejus octavo Abbas ordinatus fuerit Gennadius. Restat quærendum quando factus Episcopus. Ægidius Davila factum ait anno DCCCXCIII, & nititur testimonio inscriptionis antiquæ, quæ in prædicta ecclesia monasterii S. Petri spectatur ad latus portæ versus claustrum, hujus tenoris: Insignis meritis B. Fructuosus, postquam Complutense condidit cœnobium, nomine S. Petri in hoc loco condidit Oratorium: post quem non impar meritis Valerius Sanctus opera ecclesiæ dilatavit; novissime Gennadius Presbyter cum duodecim Fratribus restauravit; [& an. 919 ecclesiam consecrat.] era DCCCCXXXIII Pontifex effectus, a fundamentis mirifice ut cernitur, denuo erexit, non oppressioni vulgi, sed largitate pretii, & sudore Fratrum hujus monasterii. Consecratum est hoc templum ab Episcopis quatuor, Gennadio Astoricense, Sabarico Dumiense, Ferunimio Legionense, Dulcidio Salmanticense, sub era novies centena, decies quina terna & quaterna, IX Kalendas Novembrium. Si volumus credere lapidem hunc fuisse positum ipso anno Christi DCCCCXIX, quem notat Æra DCCCCLVII, in numero Æræ, qua Gennadius dicitur factus Episcopus, erratum fuisse oportet a transcribentibus, omißione unius ut minimum denarii; quo suppleto positaque Æra DCCCCXLIII, habebitur annus DCCCCV, quo Ranulfo mortuo ille successerit.
[4] Hujus autem jam Episcopi perquam insignis memoria extat in quodam prædicti Regis Ordonii secundi Testamento, [idem fuerat anno 915] in Historia S. Iacobi, scripta per Maurum Castella Ferrerum lib. 4 pag. 483, facta serie Testamenti sub die quod manet III Kalend… discurrente Æra DCCCCLIII, id est anno Christi DCCCCXV, anno feliciter regni nostri I, commorantes in Dei nomine in civitate Zamora: & subscriptum erat, Ordonius Rex confirmo: subscribit similiter Geloyra Regina; & post similiter confirmantes Magnates novem atque tres testes, Gennadius Episcopus Conf. tum confirmantes tres & totidem testes. Ita autem circa principium Rex Ordonius ait: Dubium esse non potest, quod plerisque firmum manet atque notissimum, quod genitor noster bonæ memoriæ Dominus Adefonsus Rex, ad obitum veniens, ordinavit sub juramenti diffinitione, pro remissione peccatorum suorum, Patri Gennadio Episcopo quingentos auri nummos, Aulæ B. Jacobi Apostoli deferendos. Quam rem & genitrix nostra Domina Scemena Regina, ut completum fuisset, omnibus modis eidem Pontifici mente spontanea confirmavit. [a Rege Ordonio missus Compostellam,] Ille vero hoc agere non valuit, quia germanus noster Donnus Garsea, apicem Regni accipiens, aditum eundi & redeundi ad eumdem locum sanctum jam dictus Episcopus minime habuit; nec talem hominem invenire potuit, per quem munusculum sibi commendatum ibi direxisset. Hac de causa eos penes se retinuit, usque dum post mortem Germani nostri, Nos divina procurante clementia parentum in solio locati, eosdem nummos supradicto Antistiti commendavimus. Hæc ut intelligantur, sciendum, quod Aldephonsus Rex Legionis, propter res bello fortiter contra Mauros gestas cognomento Magnus, [ad ferendū eo legatum Regis Aldefonsi,] cum exhausto bellis ædificiisque ærario supplementum ex novis vectigalibus quæreret, adeo a se alienarit animos subditorum, ut quamvis seditionem compreßisse ipso in exortu videretur, conjecto in vincula filio Garcia; eadem tamen gravius exarserit paulo post; conspirantibusque cum matre filiis, & adjuvante Ferdinando Castellæ Comite, cujus filiam Garcias uxorem habebat; coarctatus Rex regni regimine se privavit, & filium suum Garciam (licet invitus) regni constituit successorem, præsentibus filiis & potioribus regni sui. Post hæc orationis causa B. Jacobi limina visitavit: & rediens a filio suo Garcia, quem exaltaverat & qui jam tunc fratribus præminebat, petiit ut semel impeteret Saracenos. Et impetrato a filio quod petebat, movit exercitum contra Mauros; & eorum terris stragibus & incendiis devastatis, factus inclitus spoliis & captivis, victor civitati restituitur Zamorensi, & sicut principium sic finem regni victoriis adornavit: ibique proprio morbo coactus, felicem spiritum Creatori restituens, vitæ cursum feliciter consummavit, & sepultus est Asturicæ.
[5] Hinc colligunt præcitati Maurus, Ægidius, aliique, pugnanti morientique Alphonso adfuisse Gennadium; [mortui an. 910,] & extremæ voluntatis executorem, defuncti corpus sepulturæ mandasse. Porro Rodericus Archiepiscopus Toletanus, unde jam prolata accepimus, libro 4 cap. 20 cœptam narrationem sic prosequitur: Aldephonso defuncto Garsias filius ejus successit in regno, & regnavit annis tribus: & cap. 21. Post Garsiam Ordonius frater ejus regni gubernacula legitur suscepisse, quem Rex Aldephonsus Galleciæ præfecerat adhuc regnans. Hæc Rodericus; sed, nescio quo errore, ante & postea chronologiam sic prævertens, ut mors Alphonsi componatur cum Æra DCCCCXXI, id est anno Christi DCCCXCIII. Atqui ex Epistolis Ioannis Papæ IX ad eumdem Alphonsum, & ex tempore Concilii Ovetensis an. DCCCCI celebrati, constat eam chronologiam non posse subsistere. Rectius ergo Mariana & alii dicunt, Alphonsum ceßisse regno, bellum ultimum geßisse, & defunctum anno Christi DCCCCX, quæ esset Æra DCCCCXLVIII: atque hoc cum calculo a nobis posito optime convenit. Abdicati porro Episcopatus annum nobis suggerit Sandovallius, ex ipsius Gennadii sese abdicantis Testamento quod incipit: Sub Genitoris ac Geniti procedentisque Spiritus sancti nomine Gennadius Christi servus (cetera deinde ex ejusdem Sandovallii interpretatione Hispanica, dum textus originalis non suppetit, [& deposito Episcopatu secessit ad locum Silentii an. 920.] sic iterum redduntur Latinitati.) Indignus quidem, sed tamen magna Dei misericordia Episcopus. Quandoquidem elongavi a gravi jugo Præsulatus, & seculis hujus maligni turbulentis negotiis, ut impenderem vitam contemplationi, cui diebus mihi superfuturis cupivi vacare, vivendo solitarie in secreto monte Silentii dicto, cum societate quorumdam monachorum Anachoretarum in hoc monte viventium; ideo ad eorumdem sustentationem, propter laboriosam quam ducebant vitam, & ut in suis orationibus semper meminissent mei, promittendo promisi & confirmando dedi, omnibus monachis Eremitis hujus loci, Locum de Laguna dictum in termino Molinæ & territorio Asturicensi: eumque sic partitus sum, ut ejus medietas pertineat ad locum S. Jacobi de Pennalba, quæ est domus monasterialis, & reliquarum Reclusionum quæ ibi circum sunt propter salutem animarum; & ut vescantur monachi, quando diebus designatis insimul convenient: altera vero medietas ad hoc sit, ut portionibus æqualibus dividantur per eremitoria omnes fructus qui inde colligentur, impendanturque vestitui & sustentationi monachorum. Facta chartula Testamenti sub die Kalendarum Octobrium Æra DCCCCLVIII, quæ notat annum Christi DCCCCXX; ut plane videatur hoc ipso anno facta ceßio, cui deinde post S. Gennadium subscripti leguntur Rex & Regina, cum duobus Episcopis atque Abbatibus sex, totidemque Conversis, & aliis Presbyteris atque Monachis Diaconibus; sic tamen ut post Regem & Reginam cum Gennadio signantes, signasse etiam reperiantur Reges successores Alfonsus & Froyla, sicuti, & Asturicenses sub illorum regimine Episcopi, Gennadii successores, Fortis atque Salomon.
CAPVT II.
Monasteria condita & dotata a S. Gennadio.
[6] Erravit Marietta, in Historia Sanctorum Hispaniæ lib. 5 cap. 80, cum credidit obitum S. Gennadii referri posse ad annum circiter DCCCCXVI. [S. Gennadius an. 915] Erravit etiam Ægidius Davila, in Theatro Ecclesiæ Asturicensis lib. 2 Cap. 1, qui sequentem annum absolute notavit. Vtrumque vero exerrare fecit quoddam aliud S. Gennadii Testamentum, scriptum anno DCCCCXV, & ab iis sic intellectum, ac si causa mortis (& quidem paulo ante eam) factum esset; cum Testamenti nomen (ut jam supra sæpius) indeterminatum sit, ad significandum quamcumque voluntatem absolutam & irrevocabilem, publica auctoritate confirmatam. Ipsum integrum, & quidem Latine, exhibet Sandovallius: ex quo transcribere illud congruum censeo, quoniam, deficientibus vitæ Actis, horum locum ex parte supplet. Est autem, mutatis pauculis apicibus, quos transcribentium incuria videtur alterasse, hoc tenore descriptum: Sanctissimis, gloriosissimis Dominis triumphatoribus, post Deum mihi Patronis, cælorum Claviculario, in arce Apostolatus constituto, electissimo Petro; [Sanctos Apostolos deprecans] æquali vocatione, Andreæ almifico; [per] Iberiæ terminos Jacobo clarissimo; atque hero Thomæ, asseclis Christi & ejus Martyribus, a constitutione mundi Deo notis Apostolis: cliens, servus vester Gennadius, pauper meritis, abundans sceleribus, indignus Episcopi [nomine]; firmissime teneo & indubitanter scio, quod vos, piissimi & strenui Patroni, ad unam Domini vocantis vocem, statim omnia quæ mundi sunt mundo reliquistis, indefesse adhærentes vestigiis Salvatoris; ut neque puncto quidem secederetis ab illo, etiam neque ad funus patris, semina divinæ sapientiæ haurientes, prædicatores egregii effecti, universum mundum lumine veritatis illustratis; & quod ore docuistis, opere complevistis, & per effusionem sacratissimi cruoris vestri roborastis. Quid igitur ego miserrimus agam? Quod immeritus in hac vocatione accitus, neque opere neque prædicatione sum idoneus, illam comminantis Prophetæ, imo Domini vocem expavesco dicentis, Peccatori dixit Deus, Quare tu enarras justitias meas, & assumis testamentum meum per os tuum? tu vero odisti disciplinam. [Ps. 40, 17] Nam Vas electionis, Præceptor Gentium mirificus, qui supra cælorum visibilia raptus sidera, verbo Domini pastus ac refectus [est], metuens nostri detrimentum, de se ipso dicebat, Ne forte aliis prædicans ipse reprobus efficiar. [1 Cor. 9, 27] Conscientiæ meæ testimonio perterritus, & piaculorum pondere gravatus, patrocinium vestrum exopto humillimus, [ut in die judicii pro se intercedant,] umbraculum culminis vestri expeto obnixus, defendi ac tueri interventu vestro fido intrepidus, nihil hæsitans, nihil dubitans, ut quidquid petieritis a Patre cælesti fiat vobis. Et ideo dum Pastor pastorum apparuerit, dum in gloria majestatis advenerit, dum in conspectu ejus ignis præcesserit, cum in throno claritatis simul ac formidinis ad judicium sederit, & Vos & omnes Sancti cum eo sessuri supra thronos judicantes; quæso, ut ad optimum Regem pro me interpelletis, ut superemineat misericordia judicium, & transferar a sinistrorum & hœdorum gregibus in dexteram, agni vellere indutus: & qui sessionis non mereor cathedram, adstare conspectibus divinitatis absque pavore meritis vestris valeam.
[7] Cum adhuc sub Patre Apostolico, Abbate meo Arandiselo, in Ageo monasterio degerem; vita eremitarum delectatus, cum duodenis Fratribus & benedictione supradicti Arandiseli, [exponit qualiter constructo monasterio S. Petri,] ad S. Petri sanctam eremum perrexi: qui locus positus a B. Fructuoso & institutus [fuit]: post quem S. Valerius eum obtinuit: quantæ autem [in] vita sanctitatis fuerint, & quanta virtutum gratia & miraculorum emolumento enituerint, historiæ & vitarum eorum scripta declarant. Tum suprafatum loculum, in vetustatem reductum, pene oblivioni deditum, vepribus seu densissimis silvis opertum, atque magnis arboribus ex immensitate annorum adumbratum, auxiliante Domino cum Fratribus restauravi, ædificia instruxi, vineas & pomares plantavi, terras de squallido ejeci, horta & omnia quæ ad usum monasterii pertinent imposui. Sed æmulus virtutum, vitam nostram invidens, quasi, [factus Episcopus Asturicensis,] pro ædificatione multorum, mentes plurimorum excitans, ad Pontificatum Astoricæ [&] ad suburbia abstractus sum: in quo multis annis, involens & magis in principio perdurans quam spontanea mente, sed neque plene corporis [præsentia], ibidem commoravi. Omnem [autem] solicitudinem omnemque industriam circa prædictam eremum exercens, ecclesiam S. Petri, quam dudum restauraveram, miris ædificaminibus revolvens ampliavi, & in melius ut potui erexi. [etiam alia tria loca erexerit,] Deinde autem in montibus illis aulam, nomine S. Andreæ, construxi; aliudque monasterium, ad ordinem monasticum inter vallum distendens, in memoriam S. Jacobi iterum construxi, quod vocatur Pennalba: inter utrumque vero, loco qui dicitur Silentium, in honorem S. Thomæ quartum oratorium fabricavi: & unicuique ecclesiæ donaria, munuscula, vel libros nunc offero segregatim; & ut nunc habeant per hoc testamentum disponere exopto, & Præsulum seu Principum præceptione affirmare decerno atque seculis infinitis diu valitura persistere & permanere jubeo.
[8] Imprimis monasterium S. Petri [habeat] omnia quæ in circuitu ejus sunt, pomares & terras cunctaq; [deinde sua singulis assignat munera & libros,] per terminos suos. Item in Oza, villa quæ dicitur S. Maria de valle de Scalius cum tota sua hereditate: seu etiam alia ecclesia SS. Justi & Pastoris, terræ vineæ, pomares, horta, ex integro validitatibus præstitis, & adjacentes per terminos suos, ab integritate sint propria monasterii S. Petri, & nihil communionis ibidem habeant semper ceteræ ecclesiæ, quæ in supradicta eremo constructæ sunt, nisi forte unanimitatis gratia aliquid pro misericordia concessum fuerit. In thesauro denique memoratæ ecclesiæ S. Petri offero calicem cum patena, insuper Euangeliarium & coronas argenteas, signum, crucem, & lucernam ex ære; libros [etiam] ecclesiasticos, id est, Psalterium, Comitem, Antiphonarium, Manuale Orationū, Ordinarium, Passionarium, & Horarium. Ecclesiæ vero S. Andreæ omnes terras, quascumque habet per terminos suos, & pomares, vel quidquid ab hodierna die ibidem Fratres augmentare valuerint: similiter libros ecclesiasticos Psalterium, Comitem, Antiphonarium, Manuale Orationum, Ordinarium, Passionarium: vasa autem altaris, [habendot privatim,] calicem argenteum cum patena & coronam, signum, crucem, & lucernam æream. Item monasterio S. Jacobi terras [&] pomares, quas per circuitum & terminos habet; libros, Psalterium, Comitem, Antiphonarium, Manuale Orationum, Ordinarium, Passionarium; in thesauro ecclesiæ calicem, coronam & super-evangeliarium argenteū, lucernam & signum æreum. Item ecclesiæ S. Thomæ terras & pomares per terminos suos; libros, Psalterium; in thesauro ecclesiæ calicem, coronam, lucernam & signum æreum. Hæc omnia supra comprehensa, unaquæque sigillatim & separatim, locum proprium vindicent suum, neque unum cum altero communionem habeat, sed unaquæque ecclesia sibi vindicet quod segregatim offero.
[9] Restat autem (quia non in solo pane vivit homo, sed omni verbo quod procedit de ore Dei) ut tradam ceteros libros divinos, id est, [& alios habendos in communi,] Bibliothecam totam, Moralia Job, Pentateuchum cum historia Ruth liber unus; sive etiam specialiter Doctorum, id est Vitas-Patrum, item Moralium, Ezechielem, item Ezechielem, Prosperum, Genera officiorum, Etymologiarum Cathajvanis, libri Trinitatis, liber Apringi, epistolæ Hieronymi; item Etymologiarum & Glossematum, liber Comitis, liber Regularum virorum illustrium. Hos omnes libros jubeo ut omnibus Fratribus in istis locis communes sint; nec quisquam eorum [aliquem] pro dominatione sibi vendicet; sed, sicut dixi, per partes & in commune possidentes videant legem Dei, & ad suprascriptas ecclesias percurrant: verbi gratia, ut quantum fuerint ex eis in S. Petro, alios tantos in S. Andrea, & alios tantos similiter in S. Jacobo; & mutuo [inter] eos disponent istos: quos qui legerint in uno monasterio, commutent eos cum alio; ita per singula loca discurrent, ut totos eos communiter habeant, & totos per ordinem legant. Ea dumtaxat ratione servata, ut nulli liceat ex his in alio loco transferre, [cavens ne quid alienetur a quoquam,] donare, vendere, aut commutare: sed tantum in his locis permaneant, & in hac eremo fundata sint; seu etiam si adhuc alia oratoria infra istis montibus adhuc constructa fuerint, habeant participationem in his specialibus libris. Si quis autem Frater vel Abbas, de his locis egressus, aliud monasterium in alio loco ædificare voluerit; non habeat potestatem asportare neque ejicere ex omnibus quæ in hoc testamento resonant, neque transferre de proprio loco ubi nunc illud confero: sed tantum in his locis, quæ fuerint de S. Petro usque ad Pennalbam, semper ea ibi consistere decerno, instituo & jubeo.
[10] [Et contravenientibus graves pœnas imprecans.] Si quis præruptor, Princeps vel Judex, Pontifex, Abbas, Presbyter, Monachus, Clericus seu Laicus, hoc votum meum infringere aut immutare voluerit, aut secus quam hæc scriptura continet agere disposuerit, in primis orbatus hac careat luce; ulcere pessimo divinitus ultus, a planta pedis usque ad verticem capitis, rivo vulnerum percurrente madefactus, [&] scaturiens vermibus, horror fiat omnium visibus; & in futuro cum impiis & sceleratis obrutus, tradatur flammis ultricibus: insuper [in] secularia damna mulctatus, coactus a Judice, conferat ipsi ecclesiæ quantum auferre conaverat per undecuplum; & hoc testamentum firmissimum vigorem retineat in perpetuum.
Factum & confirmatum testamentum Æra DCCCCLIII
Sub Christi gratia Gennadius Episcopus in hunc
testamentum, quod fieri volui, manu mea roboravi.
Ordonius Serenissimus Princeps confir.
Geloira Regina confir.
Ermigius Dei gratia Episcopus corfir.
Didacus Dei gratia Episcopus confir.
Segeredus confir. Dulcidius confir.
Sarracinus qui Notarius.
[11] Æra prænotata, cum anno Christi DCCCCXV convenit, notatque annum a suscepto Abbatiæ regimine decimum septimum, [Anno 916 restaurat monasteriū S. Leocadiæ] decimum vero ab ordinatione Episcopali. Anno autem sequenti aliud monasterium reædificavit, inquit § XI Sandovallius, quod antiquis temporibus S. Leocadiæ de Castanera dicebatur. quodq; ipsemet in Testamento desuper confecto asserit primitus extructum fuisse a quibusdam sanctis & electis Patribus, Valentino & Moyse, Monachis & Abbatibus ibidem, qui istic vixerunt ardua nimis & Deo placita vita: post quorum sanctorum Patrum mortem, per negligentiam monachorum, monasterium perierit, utpote ab illis traditū Episcopo Indisclo, qui illud plane in usus suos convertit desolavitque: ipsū autem reædificandum suscepit S. Gennadius VI Idus Januarji Æra DCCCCLIIII, præsentibus S. Attilano Episcopo Samorensi, & Fronimio, & aliis multis Abbatibus, ipsum Testamentum confirmantibus: ex quo etiam & ex alio Æræ DCCCCLXIII intelligitur, quod S. Gennadius tantopere habuerit cordi incrementum hujus loci, ut statim post abdicatum Episcopatum illuc se recipere cogitaverit, atque reipsa receperit. Primum in priori, secundum in posteriori charta indicari potuit: quia constat ex tempore dedicatæ ecclesiæ S. Petri, quod S. Gennadius adhuc in Episcopatu fuerit anno post prioris Testamenti scriptionem tertio. Posterius Testamentum non ipsius S. Gennadij, sed Episcopi Fortis fuisse videtur: pertinet enim ad annum DCCCCXXVII & Sandovallius § 15 expresse dicit, post Æram DCCCCLVIII, id est post annum DCCCCXX nullam ulterius reperiri memoriam S. Gennadij.
CAPUT III.
Tempus mortis, & dies cultus S. Gennadij.
[12] [Videtur sanctus obiisse ante Fortem:] Qvod ad finem vitæ a sancto Præsule traductæ attinet, omnino videtur esse tenendum, quod antequam e vivis excederet Fortis, iisdem jam excesserat Gennadius. Si enim vixisset, non ita facile per mortem Episcopi hæsisset in loco Silentii interruptum opus novi monasterii a Forte inchoati. Hæsisse autem toto quo Novidius post Fortem sedit annorum plurium tempore, intelligitur ex quodam Testamento Episcopi Salomonis, condito sub annum DCCCCXXXVII: quod quia ad rem præsentem haud parum facit, ex Hispanica Sandovallij traductione, tantisper Latinum reddo; donec originarium contextum nobis mittat æliquis. In nomine sanctissimæ & individuæ Trinitatis, ego Salomon, indignus Episcopus & minimus servorum Dei. Dubium nullum est, sed omnibus notorium, quod Domnus Gennadius, Domnus meus & Pater in Jesu Christo, fuit collocatus in gradu Sacerdotali & Sede Astoricense per Principem nostrum bonæ memoriæ Domnum Aldefonsum; [qui ipsi, dimisso Episcopatu monasteria a se condita repetenti,] & quod positus in hoc ordine isto loco fuit multis annis: ædificavitque monasterium in loco dicto Pennalba sub monte Aquilano, ubi olim, prius quam esset Episcopus, etiam ædificaverat aliud, ubi sunt Reliquiæ SS. Petri & Pauli. Præterea ædificavit alia multa monasteria & loca, quotquot hoc tempore ædificata videmus. Cum autem esset Episcopus visitauit dicta loca, & plenus Spiritu sancto, contemnens omne quod terrenum est, & æstimans quod verum atque æternum, renuntiavit (quemadmodum semper optaverat facere) Sedi & dignitati Episcopali; seque ad illa deserta recepit, eligens pro sua commoratione sancta ista monasteria quæ ædificaverat: in quibus fuit usque ad finem dierum suorū, regnante tunc temporis Domno Ordonio divinæ memoriæ. Qui videns gloriosam contentionem hujus sancti in vita monastica, [Substitutus successor,] & quod Sedes Asturicensis neminem habebat a quo gubernaretur; ex sententia & consensu ejusdem Domni Gennadii ordinavit, ut discipulus ejus Domnus Fortis esset Episcopus Asturicensis. Cum autem Domnus Fortis jā esset Episcopus Asturicensis, subiit illum desiderium grande fundandi aliquod monasteriū prope Magistrū suum, in quo permaneret semper memoria sua ad remedium animæ suæ. Audiens vero hoc Dominus ac Magister ejus, plenus gaudio sanctificavit locum, qui dicitur Silentium, in quo fabricaretur monasterium quod fundare decreverat: [cœperat in loco silentiū monasteriū struere:] & ad eum quo ipse mandavit modū, incepit opus Domnus Fortis: verū antequā posset absolvi, obiit. Tunc ego prænominatus Salomon indignus fui electus loco illius Episcopus Asturicensis, per Principem nostrum Domnum Ranimirum. Videns ergo me positum loco Magistri mei, determinavi absolvere memoriam quam ille exorsus fuerat; & determinationem istam prosequens, congregatis Abbatibus & Monachis omnibus istorum locorum visum est, [quod Salomon Epalio transtulit,] quod situs in quo fuerat inchoatum opus non erat congruus, essetque in aliam partem transferendus. Itaque ædificatum est ibi in vicinia, loco magis commodo, qui vocatur S. Jacobi Apostoli, ubi sepultum est corpus ejusdem S. Gennadii.
[13] Hactenus verba Testamenti sic intelligendi, ut utrumq; locum tam Silentii quā Pennalbæ, antea pro paucis eremitis ædificaverit S. Gennadius: quod opus porro prosequens idem Salomon, inquit Sandovallius, statim absolvit: [anno 967,] & in eo posuit multossanctos Monachos confessores, pro quorum sustentatione & subsidio vitæ, ut ejusmodi cura eos non distrahat a contemplatione & vita spirituali, sub ordinatione piissimi Principis Ranimiri, & cum consensu omnium Clericorum sociorum suorum &c. dat eis locum & ecclesiam S. Columbæ, mense Februario Æra DCCCCLXXV. Ægidius Davila Episcopi Fortis memoriam reperiri ait pro anno Christi DCCCCXXII putatque quod deposito Episcopatu etiā ipse ad monasterium se receperit: [mortuo qui opus neglexerat Novidio.] sed in hoc eum falli videtur ex prædictis patere. Obiit ergo Fortis inchoato eo in quod forsan (quando absolutū esset) cogitabat se recipere monasterio, & successorē accepit in Sede Episcopali Novidium: qui prosequendis sui decessoris cœptis nullā curā accommodans, longo quo sedit tempore, fortaßis nec nomen quidem jam haberet in historia, nisi illius, sicut Davila ait, extaret memoria in archivis Asturicensibus, per chartam referentem, quomodo mandaverit Ranimirus Rex Asturicæ, congregari Episcopos, Abbates & Nobiles Regni sui, anno DCCCCXXXIV; & quod in magno illo conventu definitum decretumque fuerit, ut redderentur Ecclesiæ Asturicensi ejusque Episcopo Novidio, ecclesiæ quæ sunt Brigantiæ, Sanabriæ & Quirogæ, quæ ei ex ipso suo jure proprio & antiquo ablatæ fuerant, temporibus quibus ob barbarorum tempestatem & ingruentem persecutionem plurimæ ecclesiæ destructæ sunt.
[14] Antequam vero Novidius iste Episcopus fieret (quod videtur factus ante annum DCCCCXXX) mortuus S. Gennadius, [Gennadius aliis pluribus monasteriis conditis,] pro suo ingenti desiderio multiplicandi monasteria, etiam fundavit monasterium SS. Petri & Pauli de Castanera, in termino Vergidensi, constituto ibidem Abbate Domino Attillano. Licet enim talis fundationis annus ignoretur, fidem tamen de ea facit Hodarius Episcopus, in quadam scriptura Æræ DCCCCLXXXXVIII. Distat autem monasterium istud quatuor leucis a monasterio S. Petri de Montibus, versus Menbibram circa fluvium Silum. Ita Sandovallius: Ægidius autem numerat ex Yepez in diœcesi Asturicensi monasteria & eremitoria Regulæ Benedictinæ ad quadraginta octo, quorum pro majori parte auctor fuerit S. Gennadius, implens deserta illa gente sancta, quæ suis orationibus frangeret Maurorum vires, majorem & meliorem Hispaniæ partem tunc obtinentium. Inter ista tamen non invenitur monasteriū S. Michaelis, quod fecerit Sanctus (ut ait Marietta, paulo ante mortem, in quo & sepultus jaceat. Nec mirum: jam enim audivimus Sælomonem dicentem, quod S. Gennadii corpus in monasterio S. Jacobi sepultum sit: & certior, pro præsenti etiam tempore, testis Sandovallius §. 14 sic loquitur. Ex prænominatis monasteriis, quorum omnium caput fuit monasterium S. Petri, sola supersunt eremitoria; [sepelitur in Pēnalbensi,] præterquam ex monasterio S. Jacobi de Pennalba, quod S. Gennadii appellat vulgus, quia ibi sepultus est fundator loci; est autem ecclesia parochialis quorumdam rudium montanorum, & Dominus loci habet titulum Abbatis ac Dignitatis in ecclesia Asturicensi. Hic jacet corpus S. Gennadij, [ut colitur contra febres.] quod magna cum veneratione visitatur & adoratur a populis, qui aliquibus vicibus per annum, etiā ex locis remotissimis, peregrinationis causa eo adveniunt, Domino per frequentia miracula eorum devotionem comprobante. Est autem compositum intra arcam lapideam, modice extantem a terra, cui infossa est: de ipsa autem terra aufertur pulvis contra febres, & iisdem abactis reportatur, quo fit ut sanctum istud sepulcrum totum coopertum sit panniculis terra fartis. Pura est petra, nullisque exarata litteris, nec uspiam apparet ulla de anno vel die mortis memoria.
[15] Hæc Sandovallius, sed ita ut interserat mentionem alicujus Translationis factæ a Salomone, ex loco ubi prius cœperat ædificari monasterium ad S. Iacobi: quod sane non est inverosimile: ut autem pariter translatum fuerit corpus Episcopi Fortis, oporteret eum istic sepeliri voluisse, quod nullo argumento adhuc probatum invenio, sed ex nuda præsumptione assertum. Idem deinde Sandovallius per meram conjecturam refert S. Gennadii mortem, inter Æram DCCCCLVII & VIII, id est inter annum DCCCCXIX & XX. Nobis nihil rationis apparet, ob quam credatur Sanctus statim a dedicata S. Petri ecclesia se abdicasse Episcopatu, multo minus cur eo abdicato dicatur mox obiisse; [Videtur obivisse circa an. 925] quin potius videtur inter monachos monachus vixisse saltem paucis annis, ut mors ejus inciderit circa annum XXV istius seculi; quo tamen nihilo segnior Fortis perrexit urgere opus cœpti ædificii, donec & ipse obiit, haud diu fortaßis superstes Magistro. Interim ex dictis corruit Pseudo-Iuliani commentum, quod Tamayus atque Cardosus arripiunt, velut sacram anchoram in fluctuatione auctorum circa annum mortis, dum legunt in Adversariis num, 504 Celebris est memoria S. Gennadii Episcopi Asturicensis sub Mauris, die XXV Maji anni DCCCCXVII. Annos enim Christi, pro eo quo Iulianus scripsisse debuisset ævo, nesciebat Hispania numerare. Nihilo magis audiri meretur idem fabulator, cum in iisdem Adversariis præsumit definire, quo loco fuerit Ageum monasterium, unde prodiit hic Sanctus, scribendo audacter num. 509 S. Gennadius Lusitanus Bracarensis, monasterii Agen prope Bracaram. Sitne an fuerit aliquod monasterium prope Bracaram, Agen dictum, quod fictioni huic occasionem dederit, equidem nescio; dubito autem an Sanctus in prælaudato Testamento voluerit proprium nomen monasterii indicare, & non dixerit appellative Ageum, loco Agium monasterium, id est Sanctum, prout vocem illam sine aspiratione, qua Græce exprimitur Ἅγιον, in usu frequenti Latinorum ejus ævi scriptorum fuisse, satis constat. Quidquid ejus sit, graviori auctore mihi opus est, quam sit iste Pseudo-Iulianus, ut credam aut lucis usuram, aut disciplinæ monasticæ formam hausisse S. Gennadium extra regni Legionensis aut adjunctæ eidem Galleciæ fines.
[16] [incertum an. 25 Maji:] Dies XXV Maji, sive is mortis fuerit, sive translationis alicujus ex ecclesia Asturicensi S. Gennadio sacer jam pridem fuit; adeoque & in loco sepulturæ, quo magnam peregrinorum multitudinem affluere quotannis in die festo testatur Marietta. Docet hoc Tamayus ex antiquo Asturicensi Breviario Ms. ubi pro isto die ejus indicatur Officium cum brevibus Lectionibus (quas utinam expreßisset!) & hoc Hymno ad Vesperas & Matutinum: [quo inscribitur officiū Breviario Asturic.]
Nostrum canamus Præsulem Gennadium, qui ex montibus
Ruffianis compellitur hunc baculum percipere.
Vitam relinquens tacitā protractus est ad aulicam,
In qua nec ultra potuit consistere multoties.
Sic infulam dimittere constituit, situm amans
Antiqui cœnobij, inquirit ubi lauream.
ORATIO.
Deus, qui præsentem diem honorabilem nobis in B. Gennadii Confessoris tui atque Pontificis, solennitate fecisti; da Ecclesiæ tuæ digne de tanto Patrono gaudere, ut apud misericordiam tuam exemplis ejus & meritis adjuvemur.
CAPUT IV.
Abbates & Sancti, successores Gennadij in monasterio Montano S. Petri, & Pennalbensi S. Jacobi.
[17] [Eodem loco sepultus ut sanctus, Vrbanus Abbas.] Sandovallius, præcipuarum quæ de S. Gennadio habentur notitiarum auctor, post descriptum, ut supra, sepulcrum in eadem, inquit, capella, in qua tumulatus est S. Gennadius, ad aliud ecclesiæ latus invenitur arca lapidea, Gennadianæ similis: & in hac est corpus S. Urbani, Abbatis hujus monasterii tantæque sanctitatis, ut eodem quo sanctus Fundator sepulturæ honore dignus sit habitus, eodemque quo ille modo religiose cultus. Sciendum est autem, quod intra hanc ecclesiam parochianorum nullus sepultus sit unquam, propter reverentiam loci. Intra parietem lateralem, cui adjunctum est sepulcrum S. Gennadji, aforis est fornix antiquus, duobus parvis arcubus media columna eos fulciente præstructus, sub eoque intra parietem excavatum grandis arca lapidea, cujus epigraphe litteris Gothicis scripta, & temporis vetustate consumpta, nihil amplius legendum exhibet quam tria hæc verba, FAMVLVS DEI IANVARIVS: nec videtur alius ibi depositus quam S. Fortis Episcopus Asturicensis discipulus S. Gennadii: [Item Ianuarius,] siquidem accolæ venerantur corpus istic reclusum, tamquam Sancti. In eadem parte quæ respicit Septentrionem, est alia petra intra fenestellam, cui aforis inscriptum ✠ HIC PETRONATVS. [Petronatus,] Significatque introrsum, non tamen intra corpus ecclesiæ, sepultum esse aliquem sic appellatum; & quidem eum, qui dignus fuerit titulo eximiæ sanctitatis tali loco humari: neque enim nobilitatis titulo aliove simili id factum credi potest eo loci, ubi nulli circum nobiles, sed bubulci dumtaxat & rusticana gens.
[18] In eadem parte, ad ingressum portæ unius, per quam ex porticu ecclesiam ambiente in illam intratur, [Stephanus,] ipso in limine jacet grandis lapis sepulcralis, & ad latus portæ est formosa petra, litteris satis elegantibus ac fere ex integro Romanis sic inscripta:
Clauditur in Christo sub marmore Stephanus isto,
Abbas egregius, moribus eximius,
Vir Domini rectus, rectique tenore severus,
Discretus, sapiens, sobrius, ac patiens;
Grandis honestatis, magnæque vir pietatis,
Dum sibi posse fuit, vivere dum licuit:
Quem nobis clarum genuit gens Francigenarum,
Rectorem juvenum, dogma decusque senum,
Gervasi festo cessit fragilique senectæ:
Virtus celsa Dei propietur ei.
Annum centenum duc, septies addito denum,
Mille quibus socies, quæ fuit Æra, scies.
III Kalendas Julii, obiit Stephanus MCLXX, Pelagius
Fernandus jussit fieri, Petrusque notavit.
[19] In quadam fenestella porticuum, quibus dixi ambiri ecclesiam, [Franco,] ubi sepeliuntur parochiani, quæ est ad dextram illius portæ ubi sepultus est Stephanus, hujusmodi etiam in lapide scriptura cernitur, STEPHANVS DEI FRANCO, QVANDO M!GRAVIT DE HOC SECVLO, ROGATE PRO EO. Hæc verba sic explicat Sandovallius, quasi ejusdem vel alterius Stephani Epitaphium sint. Vereor ego ut incorrupta sint omnia, & ne Famulus legendus sit, ubi Franco ponitur; Migrabit autem, ubi legitur Migravit: ut sensus sit, Stephanum, in tempus mortis suæ, præparasse sepulturam sibi ipso in limine, sub istic posito lapide; & transeuntium preces cum mortuus fuerit postulare: aut potius, quod Stephanus Abbas decessori suo famulo Dei Franco memoriam istam posuerit. [Vilias,] Denique, inquit Sandovallius, in parte ecclesiæ meridionali aforis, ad pedem extremi parietis, cui intrinsecus adjacet sepultura S. Urbani, alia est sepultura infra porticum, solius parietis interjectu distincta ab illa quam dixi S. Urbani, sub grandi lapide his verbis inscripto, ✠ HIC IACET VILIAS FAMVLVS DEI: OBIIT ÆRA MLXXX.
[20] Hæc autem minutim referre volui, inquit Sandovallius, quia communi opinione indigenarum, sepulcra istic creduntur Sanctorum esse, famaque a majoribus accepta dicuntur septem omnino Sancti cum S. Gennadio fuisse sepulti. Ita ille, cui, quoad Urbanum, de titulo sanctitatis indubitanter assentior; quippe cujus sepultura intra ecclesiam fuit. Fortem Episcopum aut in Pennalbæ sepultum esse, [an omnes ut Sancti?] aut, si est, aforis fuisse positum, probatione solidiori videtur quam simplici præsumptione egere: cum vere ibi sepultus esse potuerit quidam, ut adhuc lapis loquitur, Dei famulus Januarius, qui, æque ac ceteri hic nominati, Abbas monasterii fuerit. Quod si verum est, dixerim, quod monasterium rexerint hoc fere ordine. Primo Urbanus, deinde Vilias defunctus anno MXLII; tum Januarius, Petronatus, Franco, ac Stephanus, mortuus anno MCXLVIII, ejusque successor Pelagius Fernandez; cujus monumentum nemo ponere curaverit, collabente fortaßis jam tum disciplina loci, [& Abbates monasterii?] ejusque proprietate ad Asturicense Capitulum devoluta. Sane si S. Gennadii successor Fortis Sancti titulum venerationemque Pennalbæ unquam habuisset, non video cur ecclesia Asturicensis, non æque hujus festum atque i lius sumpsisset celebrandum. Abbates autem ipsius loci, specialis monumenti prærogativa donatos fuisse, præ vulgo Monachorum & Laicorum, per quam conveniens rationi est.
[21] Simile quid in montano S. Petri cœnobio usu venisse videtur. Ibi enim, ut scribit idem Sandovallius, in capella majori, post tabulam altaris, [In ecclesia S. Petri sunt post altare capsæ quatuor Sanctorum:] sub fornice quodam sunt quatuor arcæ, inquit, quas vidi & aperui, & intra earum singulas unius Sancti corpus conspexi. In harum una præsumitur esse corpus S. Valerii. Altera, ut prior, ex ligno est & inaurata, cum aliquibus historiis novi Testamenti, expressis penicillo & coloribus; in qua dicunt esse corpus S. Vincentii, Abbatis hujus monasterii post S. Gennadium, unius ex duodecim primis illius sociis. Tertia, obducta corio & circulis deargentatis vincta, varias habuit ipso in corio designatas picturas, quarum nihil amplius potest discerni: ossa vero intus posita tam sunt integra, ut ex ebore tornata videri possint, fragrantque odore non adscititio, sed proprio eoque suavissimo. Quarta denique lignea, figuras aliquot opere perquam vetusto pictas refert, Dominæ scilicet nostræ & Filii ejus; non tamen in eadem qua ceteræ æstimatione est. Continet autem recentioris notæ scripturam in pergameno, ex altera vetustioris seu Gothici characteris transsumptam, quæ dicit: Hæc sunt ossa cujusdam optimi viri eremitæ, qui vocabatur Alfonsus Petri, qui in hac montana vixit quadraginta annis, in maxima pœnitentia & perpetua a carnibus abstinentia. Hic habuit socium, qui se hoc nemore suspendit, & ibi sepultus est. Nemo hæc ossa hinc auferat. Iste autem sanctus Eremita videtur mihi ibidem vixisse, prius quam S. Gennadius in monasterii formam locum reduceret.
[22] Vtinam, ut in posteriori, sic etiam in tribus prioribus inveniretur ejusmodi scriptura; securius enim progrederemur ad prænominatum Valerium adscribendum Sanctis ad XXV Februarii; [quorum unum esse S. Valerii satis dubium est:] quamvis de tali die non valde certos nos reddat Epitaphium, ignotum Sandovallio, & productum a Tamayo, atque sic finiente:
Æra septingena, tribus additis ad tricena,
Mense Februario, die quo minus in Kalendario,
Si bene perpendas, numeratur quinto Kalendas
Sequentis mensis, anno octauo Egicanis.
Sicut enim nulla est in versibus forma styli seculo VII usurpati, sic ex primo versu, quo dicitur,
In hoc cœmeteri loco jacet corpus insigne Valeri
consequens foret seculo XII, quo tale quid scribi potuisset (nec enim prius cœperunt epitaphia rythmice texi) adhuc in communi cœmeterio Valerii istius corpus tumulatum jacuisse: quod non fuisset, si ante tria secula publicum habuisset cultum ut Sanctus. Ad hunc tamen ei adjudicandum parum me movet consequentia illa; quia tam istud Epitaphium, quam plurima alia per Martyrologium Hispanicum sparsa, ex fide Ms. apud Tamayum servati sub nomine Auli Haly, suspectißimum mihi est recentis fictionis, adeoque ex eo non puto posse solidum aliquam consequentiam formari, non modo de cultu vel non cultu, sed neque de die vel anno mortis, qui juxta Æram ibi notatam esset DCXCV annus Christi, & XXX ab obitu S. Fructuosi; cujus cœpta promovisse quidem scitur Valerius iste; sed crebro de loco in locum migrare solitus, gratis supponitur obiisse & sepultus esse in monasterio S. Petri.
[23] Quin imo ex eo quod ejus opera Mss. serventur in Cerradensi, nunc Cisterciensium monachorum, cœnobio, suspicari quis posset, quod Auctor ibidem obierit. Ceterum si quis illa in lucem proferat, libenter ad XVI Aprilis, post Vitam S. Fructuosi, dabimus Vitam successoris Valerii propriis ejus verbis collectam, [cum potuerit obiisse in Cerradensi monasterio ubi sunt ejus opera,] quæ nunc solum habemus interpretata ab aliis. Illa autem opera, vel edi in lucem, vel loca ex quibus Vita colligitur inde transcripta nobis mitti, tanto magis optamus, quanto lætantius simul accipiemus ejusdem epistolam, Monachis Complutensibus directam, qua Vita B. Euchariæ Sanctimonialis describitur; & Historiam sancti Abbatis Dodonæi, Historiamque & Revelationes ac Miracula SS. Maximi & Bonelli monachorum, [a nobis optata.] quorum omnium hactenus nullæ, nec apud nos nec apud Tamayum extat notitia: si autem scirem Maximum & Bonellum ipsius monasterii S. Petri inquilinos fuisse, inciperem fortaßis cogitare, in dictis sine nomine certo arcis, eorum corpora contineri.
[24] Ceterum, ut a longiori digreßione redeam ad S. Gennadium, operæ pretium fuerit ex Sandovallio discere, qualia fuerint antra, [Antra S. Gennadii in loco Silentii,] quibus ille Silentii nomen fecit, & suo incolatu venerabilitatem haud modicam contulit, unde etiam hodie nomen ab eo retinent, ut S. Gennadii antra dicantur. Sunt illa numero quinque, intra vivam altissimi montis rupem, naturæ solius ductu cavata: ad quæ non nisi per angustam semitam, capris potius quam hominibus meabilem, sic ascenditur, ut necesse sit apprehendere arbusta, neque deorsum oculos inclinare, alias in vertiginem facile agendos. Supra ipsa antra assurgit rupes, adeo alta ut horrorem incutiat suspicientibus: eorum vero ostia solem respiciunt orientem; & ultra dimidiam hominis staturam non patentia, portarum simul ac fenestrarum præbent usum: [quales thesauros servent.] introrsum vero satis amplo spatio ad moderatam altitudinem eriguntur, excavatis circumcirca ad sessionem lateribus longo tractu. Huc Sancti illorum temporum Monachi, & claustralis vitæ exercitiis inveterati, ad spiritualia certamina summo cum silentio obeunda se conferebant, Adventus Dominici & Quadragesimæ tempore; quo deinde paratiores redirent ad sacra Natalis Christi Resurrectionisque solennia, intra monasterium cum Fratribus celebranda. Hic grandes thesauros latere absconditos barbara agrestium accolarum turba sibi persuadet; recte, si sanctitatem intelligat, quam istic reliquerunt habitatores sui, per austerioris pœnitentiæ opera ibidem exercita: alios enim thesauros ibi frustra requiras.
DE S. IOANNE PSICHAITA,
CONFESSORE APVD GRÆCOS.
SUB ICONOMACHIS
SYLLOGE HISTORICA.
Elogia ex Synaxariis: cognomen Psichaitæ unde ei datum.
Joannes Psychaita, Confessor apud Græcos (S.)
D. P.
[1] Celebrant hunc Christi Confessorem Græci hoc mense Majo; sed tot diversis diebus inscriptum eorum sacris Fastis, ut merito dubitari poßit, cui potißimum diei debeat attribui. Inter antiquiores Fastos censemus Menologium Basilii Porphyrogeniti Imperatoris in quo ad XXV Maji laudatur his verbis. [Elogium ex Menol. Basilii Imp. 25 Maji,] Joannes sanctus Pater noster, ab ineunte ætate Christum amore complexus, & Eliæ ac Joannis Præcursoris vivendi rationem imitatus, mundum reliquit: atque in lauram Psychaitæ abiens, monasticam vitam suscepit: adeoque rigido vitæ instituto seipsum addixit, ut donum a Deo acceperit & dæmones fugandi & morbos curandi. Cum autem Iconomachorum tempore solerter certaret, & orthodoxas doctrinas propugnaret; denuntiatus fuit tyranno imperanti, & ab eo evocatus mandatum accepit abnegandi sacrarum imaginum venerationem, hæresibus assentiendi, partique abominationis subscribendi. Verum is, parere jussis recusans, quin potius Imperatorem arguens, ipsumque compellans hæreticum, in exilium relegatus fuit; in quo cum ab impiis & iniquis Iconomachis plurimas sibi illatas ærumnas constanter sustinuisset, vitam cum morte commutavit. Hæc in Menologio Basilii Imperatoris, [& ex Ms. Synaxario 24 Maji,] ad diem XXV Maji sub finem tomi primi Græce producta. At pridie, sive die XXIV Maji, celebratur memoria ejus in perantiquo Ms. Græco Synaxario Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod spectat ad collegium Claromontanum Societatis Iesu Parisiis, cum hujusmodi encomio.
[2] Οὗτος ὁ Μακάριος, Ἰωάννου καὶ Ἠλιοῦ ἐκ νιπίου τοὺς τρόπους μιμουμενος, ἄκρᾳ σκληραγωγίᾳ τὸν βίον ἑαυτου ῥηθμήσας, τοὺς πολέμους τῶν δαιμόνων ἐνίκησεν ἀνδρικώτατα· ταῖς τῶν δακρύων πηγᾶις τὴν ψυχὴν προκαθαρθεὶς, καὶ παννύχοις στάσεσι τὸν Θεὸν ἱλασκόμενος· καὶ ἰκμάδας προχέων δακρύων, ποταμοὺς ἐξήρανε τῶν ἁιρέσεων· τοῦ Χριστοῦ τὸ ὁμοίωμα προσκυνῶν ὡς σεβάσμιον, καὶ τῶν ἀσεβῶν τὰ βουλέυματα καταστρεψᾴμενος ἠρίστασεν, ἐξορίας πικρὰς καὶ φυλακὰς καρτερῶς ὐπομείνας· καὶ νόμων προἳστάμενος καὶ πατρικῶν παραδόσεων, νόμων βασιλικῶν κατέπττυσεν· ὅθεν καὶ αθλήσας καρτερῶς, καὶ ἀυτὸς τὸν ἴσον τοῖς ἁγίοις αγῶνα ὁμοιως καὶ τὸν, στέφανον ἤρατο, νοσούντων σώματα καὶ ψυχὰς θεραπεύων, ὡς τῶν θαυμάτων την χάριν ἐκ Θεοῦ δεξάμενος. Beatus hic, ab incunabulis Joannis Baptistæ & Eliæ vitam imitatus, rigido vivendi instituto assumpto, seipsum præclare exercuit, & hostiles dæmonum infestationes generosissime devicit; postquam jam ante lacrymarum fluentis animam purgasset, & totis noctibus assidua precum statione Deum sibi propitium reddidisset, & lacrymarum fontibus flumina hæreticorum exsiccasset. Sacram namque Christi imaginem ut venerandam honoravit, & de subversis impiorum consiliis triumphavit. Gravia & acerba exilia & carceres generose pertulit, dum Patrum constitutiones traditionesque propugnaret, & decreta Imperatoris conspueret & exploderet. Unde & fortiter decertando, par & ipse aliis Sanctis certamen subiit, & parem cum illis coronam reportavit; acceptoque a Deo curationum dono, multorum corpora & animas sanavit.
[3] Eadem fere referuntur ad diem XXIII Maji in Mss. Græcis Menæis Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ, [& in aliis die 23 & 26, item 7 & 28 Maji.] & in altero codice Taurinensi Ducis Sabaudiæ, in cujus altero adscribitur ad diem XXVI mensis, uti in Mss. Divionensibus Petri Francisci Chifletii ad diem Maji XXIII; addito disticho, quo ejus anima ad sinum Abrahæ, cum Lazaro paupere, ab Angelis delata eleganter innuitur, occasione nominis, a voce ψιχὴ id est Mica sumpti. Ipsum & qualemcumque interpretationem, liberiori, ut ista solemus reddere, metro accipe:
Δέξαι
σύνοικον
Λάζαρε
Ψυχαΐτην,
Ὃς
τὸ
πρὶν
ἦρας
καὶ
τῆς
τραπέζης
ψίχας
Micarium accipe, Lazare, cohabitantem,
Qui sustulisse diceris micas mensæ.
Synaxaria quidem & Menea, quotquot vidimus, non per I
sed per Y cognomen Sancti exprimunt: sed ea scribendi ratio,
præterquam quod totam præfati Distichi enervat elegantiam
(nec enim inter ψυχὴ anima & ψιχή mica ulla est
significationis proportio) erroris facile vel eo convincitur, [Cognomen Pischaitæ,]
quod nullus uspiam sciatur esse locus, ψυχὴ dictus, unde
poßit Psychaitæ nomen formatum dici: fuit autem in
urbe regia (uti in sua Constantinopoli Christiana lib. 2,
cap. 16, num. 76 docet Cangius) quidam locus Psichæ appellatus,
isque non procul a Foro situs: sic enim suggerente
eodem Cangio, reperio apud Leonem Grammaticum, quod
ante Christophori Cæsaris mortem, quæ accidit anno DCCCCXXXIIII
mense Augusto, contigit incendium ingens
& horrendum in fori porticu, [sumptum a loco urbis CP. ubi morabatur.] templo sanctissimæ
Deiparæ vicino, adeo ut cereariorum & pellionum
officinæ μεχρι
τῶν
ψιχῶν (sic enim scribendum erat non
ψηχῶν, & ita etiam habet Anonymus Combefisianus idem
incendium narrans apud Cangium) adeo, inquam, ut officinæ
usque ad Psichas consumerentur. Quin & Micam
auream in regione secunda veteris Romæ statuit Publius
Victor, unde ad novam Romam ejusdem nominis Græce
redditi usus fluxisse potuit. Atque hæc eo dicta sint, ad
intelligendum, quod alias nesciremus, Joannem, de quo
agimus, fuisse Constantinopolitanæ urbis inquilinum, in
Psichis prope forum Reclusum ac solitarie viventem, sicut
alii per eamdem urbem plures faciebant, mediis in civitatibus
eremum sibi invenientes. Demum in Menæis
excusis bis refertur cum eodem encomio jam ultimo relato,
scilicet ad diem VII & XXVIII Maji. Vtroque die,
secundum consuetudinem, refertur apud Maximum Episcopum
Cytherorum; at nullo horum vel prænominatorum
dierum in Menologio Sirleti.
DE SANCTO OLBIANO
APVD GRÆCOS.
ex Ms. Synaxario Divionensi.
[Commentarius]
Olbianus, apud Græcos (S.)
Dvos hujus nominis Sanctos hoc mense Majo celebrant Græci, alterum Episcopum Aneorum & Martyrem, die XXIX; alterum hoc XXV Maji, quo die indicatur in Mss. Menæis Divionensibus, in collegio Societatis Iesu apud Petrum Franciscum Chifletium olim asservatis; in quibus hac pauca referuntur:
Ὁ ἃγιος Ὀλβιανὸς ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται:
Sanctus Olbianus in pace consummatur.
& dein hoc distichon subjungitur:
Τὸν
Ὀλβιανὸν,
οὗ
πανόλβιος
βὶος,
Λαβόντα
καὶ
πανολβίαν
λῆξιν
γράφω.
Quia Olbiano vita ter felix fuit,
Ter quoque felici morte resolutum dico.
Allusio fit ad nomen. Græcis enim βίος, Vita; & ὄλβιος, Felix, fortunatus, dives, locuples est.
DE SANCTO IEIVNIO
MONACHO ORDINIS S. BASILII IN CALABRIA.
ex Italis scriptoribus recentioribus.
[Commentarius]
Jejunius, Monachus S. Basilii in Calabria (S.)
G. H.
Hieracium, vulgo Gieraci, urbs Magnæ olim Græciæ, nunc Calabriæ ulterioris, ab anno CCCXXX Episcopalis, cui unitus fuit Episcopatus Locrensis, ex cujus ruinis multum accrevit, & Græci quondam ritus & obedientiæ fuit usq; [Hieracii dicitur natus,] ad annum MCCCCLXVII; quo abdicatis Græcorum ritibus, accepit ceremonias Ecclesiæ Romanæ. Ex hac Hieracensi urbe fuisse B. Jejunium, Ordinis S. Basilii monachum, ait Ferdinandus Vghellus, tomo 9 Italiæ sacræ in Hieracensibus Episcopis sub initium columnæ 545. Antonius Beatillus Societatis Iesu Sacerdos, in Sanctis regni Neapolitani illustrandis diu versatus, de eodem Sancto ista ad nos scripsit: S. Jejunii memoria habetur in Elogiis Episcoporum Hieracensium, quæ manuscripta apud me servantur, & potissimum in Vita Illustrissimi Fratris Joannis Tirsæi, ex Abbate S. Philippi Ordinis S. Basilii, a Clero electi Episcopi Hieracensis, & a Clemente V confirmati anno MCCCXII. [ecclesia & mons S. Iejunii.] Est & mons altissimus, lapidosus, ascensu difficilis juxta civitatem, sesquimille passus a castro distans Aquilonem versus: in hujus summitate adest ecclesia semidiruta, quæ dicitur S. Jejunii: quo etiam nomine mons ipse usque in hunc diem appellatur. Hæc Beatillus. David Romæus in Indice Divorum, qui nati vel humati sunt in regno Neapolitano pag. 404 inter Sanctos Hieracenses recenset S. Jejunium ex societate Divi Basilii, [Cultus 25 Maji,] & coli ait XIII Kalendas Junii. Hieronymus Marafiottus Polistinensis lib. 5 Chronici Calabriæ folio 307, enumerat etiam Sanctos Calabriæ, atque inter illos nominat S. Iejunium Confessorem Hieracensem. Ferrarius, in Catalogo generali ad hunc diem; Locris, inquit, in Magna Græcia S. Jejunii monachi, Ordinis S. Basilii, & citat tabulas Ecclesiæ Hieracensis, ubi (ut ait in Catalogo Sanctorum Italiæ) magnam habet venerationem: eumque asserit mira vitæ sanctimonia effulsisse, ac videri circa tempora SS. Nili, Fantini & aliorum floruisse. Ex his S. Nilus vixit seculo Christi X, coliturque XXVI Septembris. [tempus vitæ.] At Fantino dies XXXI Iulii sacer est, cujus tempora æque nobis incerta sunt, ac ætas Jejunii.
DE S. GREGORIO SEPTIMO
PONTIFICE ROMANO.
ANNO MLXXXV.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Gregorius Septimus, Pontifex Romanus (S.)
AUCTORE D. P.
§ I. Laudatores & defensores defuncti, Vita a Paulo Bernriendensi scripta, Acta Pontificalia triplicia.
Sanctißimus & generosißimus Pontifex Romanus Gregorius septimus, antea dictus Hildebrandus, defunctus XXV Maji anno MLXXXV, [Tempus Sedis.] præfuit universæ Ecclesiæ annos duodecim, mensem unum, & dies quatuor; scilicet inchoandos a die XXII Aprilis anni MLXXIII; uti evidenter liquet ex decreto electionis infra proponendo. Erraverunt enim, qui solum XXV die dicti mensis electum volunt, sumpta errandi occasione a Catalogis, in quibus decessoris, triduo ante istam electionem defuncti, obitus cum depositione confunditur. Hic plurimas in vita passus est persecutiones, & adhuc post mortem calumnias. Sed non defuerunt ejus innocentiæ, & pro Ecclesia Dei propugnanda fortitudinis ac justitiæ acerrimi defensores: [Defensores ejus Baronius,] inter quos censeri possunt Cardinalis Cæsar Baronius & Jacobus Gretserus: ille quidem in Annalibus suis Ecclesiasticis, in quibus res ejus gestas per singulos annos deducit ex scriptoribus maxime coævis, & Conciliis sub eo habitis, atque Registro epistolarum ejus in undecim libros distincto: Gretserus vero Tomo 2 Defensionis Controversiarum Cardinalis Bellarmini, [Gretserus, & ab eo prolati 50 testes,] propugnans eum contra varios hujus temporis sectarios, potißimum libro 4 cap. 13; ac dein illustri Apologia, in qua quinquaginta testes adducit, qui suis scriptis res gestas hujus S. Gregorii proponunt, & contra adversarios defendunt.
[2] Horum primus est S. Anselmus Episcopus Lucensis, proximo post obitum sancti Pontificis anno vita functus: qui contra Guibertum Antipapam, [in quibus S. Anselmus Lucensis,] pro defensione Gregorii legitimi Pontificis Romani, librum scripsit. Secundus testis est auctor Vitæ dicti S. Anselmi, domesticus Presbyter Pœnitentiarius: quam Vitam nos ad diem ejus natalem. XVIII Martii illustravimus. Succedunt Acta Vaticana apud Baronium ad annum MLXXIII, & Acta publica electionis quæ infra proferuntur. Dein allegantur antiqui Historici seu Chronologi, inter quos est Lambertus Schafnaburgensis, de rebus gestis Germanorum, sed solum deductis ad annum MLXXVII, [Lambertus Schafnaburgensis,] & Pontificatus S. Gregorii quartum: tum Paulus Langius in Chronico Citizensi, cum adductis testimoniis ex Annalibus Magdeburgensibus & Chronicis Turingensibus: [Langius,] Marianus etiam Scotus, ejusque Continuator Dodechinus, & ab hoc productus Stephanus Episcopus Halberstatensis, qui causam Gregorii fortißime contra Henricum Regem egit: deinde S. Anselmus Archiepiscopus Cantuariensis, cujus Acta dedimus XXI Aprilis: [S. Anselmus Cantuariensis,] Bertoldus Constantiensis & Paulus Bernriedensis, de quibus mox agemus: Domnizo Presbyter, in Vita Comitissæ Mathildis, libris duobus carmine conscripta; [Leo Ostiensis,] Leo Ostiensis, in Chronico Casinensi, ad annum MLXXXVI deducto; Bruno, in Historia belli Saxonici; S. Gebehardus Archiepiscopus Salisburgensis, & S. Gebehardus Episcopus Constantiensis, & qui eorum Vitas scripserunt, quas suo tempore dabamus XVI Iunii & XXVII Augusti; denique, aliis omißis, Bernaldus Presbyter Constantiensis, cujus opuscula ex Ms. Ratisbonensi edita sunt a dicto Gretsero, [Bernaldus Presb. Constantiensis.] & fere spectant ad defensionem rerum a S. Gregorio gestarum; & maxime Apologeticus & Epistolæ ejus pro Decretis S. Gregorii, quas etiam erudite exposuit Christianus Lupus inter Synodorum generalium ac provincialium Decreta & Canones, integro libro seu parte quinta. Subjunxit illis omnibus prælaudatus Gretserus Gregorii VII Vitam, electionem & res gestas, ex libro quarto Onuphrii Panvinii De varia creatione Summi Pontificis, [Panvinius,] & ex bibliotheca Bavarica. Istæc omnia apud illum videri possunt, edita Ingolstadii anno MDCIX: ubi is anno sequente vulgavit Apologiam pro Cardinale Baronio, in qua; aliquot capita spectant controversiam in causa S. Gregorii motam; uti curiosus lector ibidem reperiet. [Enguianus.] Dignus etiam est qui legatur Franciscus d'Enghien, Ordinis Prædicatorum S. Theologiæ Licentiatus, edito novißime libro cui titulum fecit, Auctoritas Sedis Apostolicæ pro Gregorio Papa VII vindicata adversus Natalem Alexandrum ejusdem Ordinis Doctorem Theologum, inter selecta Historiæ Ecclesiasticæ Capita seculi XI parte 3, usque adeo suæ profeßionis oblitum, ubi de Gregorio agit, ut vel ea sola causa potuerit commeruisse gravißimam, qua libri ejus omnes fulminati sunt censuram Innocentii Papæ XI.
[3] Nos, omnibus aliis omißis, damus hic primo loco Vitam S. Gregorii a Paulo Bernriedensi scriptam. [Datur primo Vita scripta a Paulo Bernriedensi,] Fuerat hic Paulus Canonicus Ecclesiæ Ratisponensis, sed ab Henrico IV in exilium actus, in cœnobio Bernried recens fundato habitum Ordinis Canonicorum Regularium suscepit, circa annum MCXX, ab Vdalrico Episcopo Passaviensi (qui rexit dictam Ecclesiam ab anno MXCI, usque ad annum MCXXIV) Presbyter consecratus, & elapsis ab hujus Episcopi obitu septem annis, absolvit hanc Vitam, circa annum MCXXXI. Gretserus, qui eamdem una cum Apologia pro Cardinale Baronio edidit arbitratur Paulum, cum Romæ esset, familiarem fuisse Callisto II Papæ, qui sedit a die IV Februarii anno MCXIX, usque ad XII Decembris anni MCXXIV, & confirmavit fundationem cœnobii Bernriedensis anno MCXXII, quando potuit hac de causa Paulus Romam profectus fuisse: qui infra num. 11 adducit Callistum Papam narrare consuetum, quod Episcopus, simoniace electus, non valuerit recitare Gloria Patris & Filii & Spiritus sancti. Ita deinde num. 16 ait, Joannem Camerarium, olim Alexandri II Pontificis, narrare solitum, quod precibus S. Alexandri febris ardens depulsa sit: atque ita hinc inde inserit varia miracula, tempore vitæ patrata: sed num. 104, quæ ad sepulcrum ejus cælitus facta, vel quæ fieri dicunt religiosiores quique Romani, [auctore accurato.] illis qui viciniores sunt percensenda reservat. Sub finem tamen num. 114 addit superlatam narrationem duorum miraculorum, Salerni cælitus patratorum. Ex quibus colligimus summam ab Auctore adhibitam diligentiam, ut accurate omnia traderet: quod unusquisque etiam poterit colligere, si quæ addimus Annotata perspexerit, contuleritque cum reliquis Auctoribus, item epistolis Gregorii & Synodis tunc habitis. Etenim plane conveniunt omnia, maxime ubi de Simoniacis & Nicolaitis seu Clericis fornicariis agendum fuit. B. Petrus Damianus paßim etiam illos Nicolaitas appellat quorum facta se odisse ait Christus in S. Ioannis Apocalypsi cap. 2; & de quibus epistola S. Ignatii ad Trullenses, sed a posteris interpolata, hæc leguntur: Fugite immundissimos falsi nominis Nicolaitas, amatores libidinis, malos calumniatores.
[4] Ceterum in hisce Actis deest Præfatio, quam adfuisse fuisse innuunt prima verba. Omissa etiam a Paulo sunt, quæ in Berengarii damnatione a S. Gregorio peracta fuerunt; & paucioribus explicantur, [Huic supplendæ dantur Acta Pontificalia triplicia; ex Bertholdo Constantiensi,] quæ in obsidione Romana, ab Henrico sæpius resumpta, relatu & scitu digna acciderunt. Ad hæc historiam, non Chronicon texere intendens Auctor, non curavit temporum ordinem scrupulose servare; nec etiam quid quoque Pontificatus sui anno in celebratis Synodis egerit explicare. Congruum itaque duxi Acta Pontificalia triplicia subjungere: quorum prima colligemus ex Bertholdo Constantiensi: qui ut infra habetur num. 18 ab Ottone Episcopo Ostiensi & Legato Sedis Apostolicæ, ac postmodum Summo Pontifice & Vrbano II dicto, Presbyter creatus est anno MLXXXIV in festo S. Thomæ Apostoli, id est, quinque mensibus ante obitum S. Gregorii: qui & ipse singula sui temporis gesta annotavit, subjunxitque pro Appendice ad Chronicon Hermanni Contracti usque ad annum MC. [libro Censuali Centii Camerarii,] Eodem tempore, nec minus certa, si non & certiori scientia, scripta sunt Acta quæ Centius Camerarius (idem, ut putat Ciacconius, qui anno MCCXVI creatus Pontifex, sumpsit nomen Honorii III) retulit in Codicem censuum Romanæ Ecclesiæ, prægrandi volumine asservatum in secreto Archivio Vaticano; cujus copiam favore D. Saraigæ, Archivium illud custodientis, nacti Patres nostri Ioannes Franciscus Vannius & Conradus Ianningus, cum eo contulerunt ipsa, jam antea ex Bibliothecæ Vaticanæ Codice descripta. Codicem istum, sæpe laudatum a Baronio, & Pontificum gesta a Leone IX auspicantem, ordinavit & scribi fecit (sicut præfert titulus) ex diversis registris & libris Cameræ Apostolicæ Fr. Nicolaus Cardinalis Arragoniæ, [& nostris Mss. Vitis Pontificum.] adeoque intra annum MCCCLII quo creatus, & MCCCLXII quo mortuus est. Fuit is Ordinis Prædicatorum insigne decus, sub nomine Nicolai Rosselli notus Ciaconio ejusq; interpolatoribus; dictus autem de Aragonia a Patria, & quia Provincialis Aragoniæ existens Regique Petro carißimus promotus ad Purpuram est. Tertia denique Acta, in multis etiam ampliora distinctioraque, nec multo recentiora aut forte etiam antiquiora secundis, transcribere placet ex nostro Ms. de Vitis Pontificum, usque ad Martinum V deductis: licet pro majori parte accepta sint ex registro Epistolarum, continente Summaria singularum fere quas Gregorius Romæ celebravit Synodorum: quæ Summaria primus inde extraxit Baronius, Binius autem a Baronio accepit, & retulit in corpus Conciliorum. Erit fortaßis post hæc aliquis, qui ex ipsis epistolis hujus S. Gregorii, sicut in Registro habentur plures quam trecentæ quinquaginta, minutius prosequatur & colligat singula hujus sancti Pontificis gesta; quemadmodum olim ex Epistolis S. Gregorii Magni fecit Ioannes Diaconus, ad XII Martii ab Henschenio nostro illustratus: seu potius qualiter habemus S. Leonis æque Magni Acta, similiter ex Epistolis ejus collecta digestaque ab erudißimo viro Paschasio Quenel: nam nobis ad ejusmodi laborem otium modo non est. Fecit aliquid in eo genere Natalis Alexander, seculi XI parte I, melius istic quam alibi de Gregorio meritus: fecit & Teutonica lingua, in suo Romanorum Pontificum Triumpho, noster Cornelius Hazartius, perpetuus in Belgio hereticorum malleus, quorum circa hunc ceterosque Pontifices monstrosas calumnias dilucida confutatione redarguit.
[5] Paragrapho huic de Scriptoribus, Gregorii Acta colligentibus, [Epistola Willelmi Abb. Metensis,] defendentibus, laudantibus, finem faciat insignis Epistola Wilhelmi Abbatis, in monasterio S. Arnulphi Metis post Warinum, jam quidem in primo Analectorum Mabilionis Tomo publici juris facta, digna tamen quæ hic recudatur; utpote manifestius explicans, quantas spes de eo conceperint boni omnes, audito electionis talis nuntio. Illa sic habet. Domino venerabili & universali Papæ G. W. peccator, devotæ orationis affectum, & humilis servitutis effectum. Licet sapientia Dei, universa quæ per ipsam facta sunt, dispositione mirabili, & ordine imperturbabili moderetur; numquam tamen commodius consulit rebus humanis, quam cum eligens virum * de plebe, in populi eum sui caput constituit, in cujus nimirum vita & moribus, quo nitendum sit, plebs inferior valeat intueri. Quod quidem beneficium nostris Dominum concessisse temporibus, quisquis non invidet, videt; dum te, jam olim disciplinis ecclesiasticis eruditum, illius nunc Cathedræ fecit esse sessorem, a qua per orbem terrarum omnia virtutum lumina diffunduntur; & ad quam, velut in circulo lineæ, ad illud medium, quod Centrum Geometrici vocant, universa convergunt. Tantus autem, ut nobis relatum est, totius populi in tua electione conspiravit assensus, ut nullus omnino ex tanta multitudine visus fuerit dissentire. Et unde quæso tanta unanimitas, tanta potuit esse concordia? nisi ex Spiritus illius instinctu, cujus olim aspiratione plebs primitiva credentium unum cor & unam animam habuisse describitur.
[6] Gratias ergo Deo, præcellentissime Pater, gratias Deo, qui sic tuæ favit electioni, [quæ ne confirmetur frustra nitantur excommunicati aliquot Episcopi impedire,] ut non pateret Ecclesia schismati. Quisquis jam igitur tuo Sacerdotio adversatur, cujuslibet esse meriti vel scientiæ videatur, ad illud cæleste ædificium non aspirat, quia, per tumoris vitium atque discordiæ, omnium pace membrorum se privat. Quod quidem neminem ausurum esse confidimus, nisi qui respectu miseræ conscientiæ, pondus tuæ sibi formidat imminere sententiæ. Unde & ille diabolus Vercellensis cum suis complicibus elaborat, ut tu in Sede non debeas confirmari; metuens miser, ne illo zelo tuo, quo in hostes Ecclesiæ exardescere soles, nunc ejus flagitia, ejus dedecora, ejus debeant probra damnari. Verum omnibus bonis eo ipso plus places, quo pessimis displices: quia non leve vel minimum testimonium est probitatis, displicuisse filiis iniquitatis. Hæc Willelmus Abbas, graphice depingens Vercellensem Gregorium, eo nomine indignum, Henrici Imperatoris in Italia Cancellarium; qui jam inde ab anno MLXI per Nicolaum Pontificem fuerat excommunicatus, una cum Mediolanensi, Taurinensi, Novariensi, Brixiensi, & Laudensi Episcopis: quia duobus ante annis conventum habuerant Fontaneti, in quo communi sententia statuerant, quod Clericis uxores habere liceret; qui tamen jussu Henrici Imperatoris, Gregorii electionem approbavit, calamo potius quam animo, uti vel ex hac Epistola liquet, quam Willelmus sic prosequitur. Nunc ergo accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime; [ab illo exterminandi vel subjugandi.] illo, inquam, gladio, quem non prohibendum esse a sanguine Propheta proclamat, quemque devoraturum carnes Dominus salubriter pollicetur. Vides certe in Israelitica castra Amalechitas & Madianitas, ceterasque pestes pariter conspirasse. Magna solicitudine, grandi consilio, continuoque studio opus est, ut tot monstra & bestiæ possint vel jugulari vel subjugari. Nullius ergo metu, nullius minis ab hoc spirituali conflictu sanctoque certamine retarderis, & Gedeonis illius in morem ad prælium processurus, lagunculæ ne timeas fractionem. Ecce te in sublimi & in specula positum oculi omnium vultusque suspiciunt; singuli magna de te audire desiderant; ex præteritis colligentes, quid nunc in majori officio sis acturus, qui quondam positus in minori non sine gloria militasti. At ineptus ego, qui te admonere præsumam, currentemque nitar impellere: cum tu fervore mirabili majora moliaris, quam nostra suspicetur infirmitas; & aquilino more omnia inferiora transvolitans, in ipsius solis ardorem tuos infigere coneris obtutus.
[Annotatum]
* an unum
§. II. De Translatione corporis, & cultu B. Gregorii VII.
[7] Marcus Antonius Marsilius Columna, anno MDLXXIV Salernitanus Archiepiscopus salutatus, præter alia Episcopalis solicitudinis opera, [An. 1577 inspectū ab Archiepiscopopo corpus,] quibus Prælaturæ suæ annos quatuordecim reddidit posteris memorabiles, librum conscripsit de vita & gestis ac translatione B. Matthæi Apostoli & Euangelistæ; necdum quidem nobis visum, cognitum tamen ex descriptione elegantißima metropolitanæ ipsius ecclesiæ, quam inde deprompsit Ferdinandus Vghellus, præmittiique Catalogo Salernitanorum Archiepiscoporum, tom. 7 Italiæ sacræ. Hic cum tribunam sive absidem templi descripsisset, ita loquitur: Qui a dextris conficitur angulus in imo templi, illustris plane factus est, ob præclaram capellam vermiculati operis, quam Joannes de Procida Salernitanus erexit atque dotavit; tum ob plurium Prælatorum splendidissimas urnas, tum vero præcipue ob marmoreum tumulum, in quo Robertus Guiscardus, Gregorii VII summi optimiq; [Adhuc inte, grum;] Pontificis corpus collocavit, quem ut Henrici IV Romanorumque perfidiæ subtraheret, quasi perfugium hospitio receperat: cujus nos ipsi reliquias, nulla ex parte labefactatas Pontificiisq; indumentis ornatas, hoc anno, qui est a tumultione fere quingētesimus, propriis oculis inspeximus, propriisque manibus contrectavimus; locumque ipsum, vetustate pene collapsum, restituimus; & in sanctissimi ac generosi Pontificis honorē, pene delitescentem, hujusmodi monumentum ereximus, (quale scilicet in marmorea tabula etiamnum spectatur, & a Ludovico Iacob in Bibliotheca Pontificia etiam recitatur) Gregorio VII Soanensi Pont. Opt. Max. ecclesiasticæ libertatis vindici acerrimo, assertori constantissimo: qui dum Romani Pontificis auctoritatem, adversus Henrici perfidiam strenue tuetur, Salerni sancte decubuit. A. D. CIO.XXC.V, VII Kal. Junji. M. Ant. Columna Marsilius, Bononiensis, Archiepiscopus Salernitanus, cum illius corpus, post quingentos circiter annos, sacris amictum & fere integrum, reperisset; ne tanti Pontificis sepulcrum memoria diutius careret, Gregorio XIII Bononiēsi sedente, M. P. pridie Kal. Quintiles, A.D. CIO.IC.LXXVII.
[8] [& a morte miraculis clarum,] Robertus Guiscardus, Normannici in Calabria atq; Sicilia Ducatus, postea Regni, conditor, eodem quo Gregorius aut saltem altero post anno, mense Iulio obiit; eique filius Rogerius succeßit, usque ad MCI superstes. Et huic forte melius adscriberetur marmorei sepulcri erectio: nam Odericus Vitalis, seculi XII scriptor Historiæ Eccl. lib. 8 indicare videtur, alio loco prius conditum Sanctum fuisse: sic enim loquitur: Defuncti Papæ corpus in Confessione B. Bartholomæi Apostoli tumulatum est, ubi meritis ejus fidei petentium, miraculorum copia divinitus ostensa. Nam leprosi de aqua unde corpus ejus ablutum fuerat, petierunt; qua consecuta fideliter loti sunt, & opitulante Deo protinus mundati: idque fortaßis in translatione corporis ex loco primæ sepulturæ in ipsa Confeßione, ad locum in quo ducentis fere post mortem Gregorii annis tumulum ejus reperit Ioannes Prochita, [intra sacellum S. Michaelis sub finem seculi 13 erectū;] celebratißimus ille Vesperarum Sicularū auctor. Hic vero nescio quā aliam potuerit habere causam ejus sacelli, ipso sepulcri loco, tam magnifice extruendi, quam peculiarem affectum erga ibi sepultum Pontificem, innixum vulgari de ejusdē sanctitate & miraculis opinioni, quamvis ipsum sacellum S. Mihaeli Archangelo, non autem Gregorio fuerit dedicatum. Nec nihil ad probandum ejusdem antiquum cultum facit, [Imago ut sancti Romæ in altari ab anno 1154,] quod Anastasius Papa IV, annis haud multo pluribus quam sexaginta post Gregorium, picturis exornans absidem & altare Oratorii S. Nicolai in Vrbe, prout ipsum ænea tabula expressum dedi in Appendice ad primam partem Chronicohistorici Conatus de Romanis Pontificibus, Gregorium VII, æque ac Sancto: alios ipsamque Deiparam, depingi fecerit cum titulo Sancti & diademate circum caput ducto. Sed ista Marsilio vel ignorata penitus vel dubiæ cum essent, prudenter titulo istiusmodi abstinuit, & Romanæ Sedis arbitrium sibi credidit expectandum. Hujus autem sententia, an & quomodo ei fuerit declarata, ignoro: unum video, quod præfatus Gregorius XIII elapso jam sexennio a memorata inventione, mortuoque Marsilio cum emendato Kalendario, Romanum quoque Martyrologium corrigi per viros eruditos curaret anno MDLXXXIIII, correctumque & multis locis auctum imprimi, quale penes nos habemus exemplar; eidem post S. Bonifacium IV, permiserit inseri etiam Gregorium VII cum hoc elogio. Salerni depositio B. Gregorii Papæ septimi, qui Alexandro secundo succedens, [nomen Rom. martyrologio inscriptum anno 1584] Ecclesiasticam libertatem a superbia Principum suo tempore vindicavit, & viriliter Pontificia auctoritate defendit. Pro quibus, in ejusdem Martyrologii editione nova, Cæsaris Card. Baronii Annotionibus mox aucta, Sixto V probante scriptum fuit, Salerni depositio B. Gregorii Papæ septimi, Ecclesiasticæ libertatis propugnatoris ac defensoris acerrimi: eademque bactenus sic leguntur.
[9] Ex hinc cœpit festum B. Gregorii a Canonicis Salernitanis celebrari, [Corpus sub altari locatum, caput argento inclusum an. 1595] ipsius Sancti Pontificis memoriæ haud mediocriter obligatis, quod eos ornaverit titulo Cardinalitio, concesseritque mantello rubro ac mitra Damascena uti, privilegio per Lucium III postea confirmato. Manebat interim sacrum corpus, vel in ipso ubi illud Archiepiepiscopus Marsilius invenerat monumento vel inde exemptum servabatur in sacrario, quousque Romanus Pontifex annuisset sub altari condi. Id vero primum anno MDXCV esse factum, asserit auctor recentißmi marmoris, quod anno MDCLXXXV sub manu sculptoris versabatur, finem huic Paragrapho facturum. Erat tunc Romanus Pontifex Clemens VIII, cujus rescriptum aliquod proferri optarem; erat etiam Salernitanus Archiepiscopus, Marius Bologninus; qui si prædictam Translationem fecit, potuit etiam a reliquo Corpore separasse sacrum Caput, argenteo capiti includendum, prætiosæque ex ære inaurato gemmisque & lapidibus ornatæ statuæ imponendum; idque die IV Maji, [4 Maji, æque ac 25 dies, festivo.] quo die Translationem præmemoratam, annua celebritate colendam, exinde suscepit Salernitana Ecclesia, solita ipso die IV Maji, atque etiam die XXV, deferre ex sacrario prædictum Caput ad istud altare, cum pompa proceßionali, magnoque lumirarium apparatu & populi concursu. Sunt tamen qui Translationis istius auctorem faciant ipsum Atchiepiscopum Marsilium: hic vero dicitur obiisse anno MDLXXXII; adeoque Martyrologii Gregoriani editionem præmemoratam ipsa Translatio præceßisset duobus annis: sed & istam præcesserant editiones Martyrologii duæ, quarum annos nobis indicare non curavit Baronius; utraque autem vel alterutra earum potuit Gregorii VII nomine aucta fuisse, prius quam Translationem faceret, si eam forte fecit, Marsilius.
[10] [Pro quibus diebus petitum a Paulo V Officium] His veluti gradibus paulatim provectus B. Gregorii VII cultus, denique ad celebritatem Officii Duplicis, proprie de ipso agendi, erectus est, sub Ioanne Bellarminio Bolognini successore. Ab hoc siquidem impetratum & ad notitiam usumque totius Cleri Salernitani imprimi jussum est Breve, anno MDCX, cujus exemplum, cum aliis nonnullis instructionibus huc spectantibus, ut manu & fide Notariali acciperem; fecit R. D. Nicolaus Lavianus, Salernitani Collegii nostri Rector anno 1685. Ipsum tale est.
PAVLVS PAPA QVINTVS
Ab perpetuam rei memoriam.
Domini nostri Jesu Christi, qui servos suos æternæ gloriæ præmio donat in cælis, vices quamquam immeriti in terris gerentes; ex injuncti nobis officii debito omnino tenemur procurare, ut eorumdem servorum Christi honos & veneratio in terris quoque promoveatur; ideoque fidelium votis, quæ peculiarem erga illos cultum respiciunt, libenter annuimus, prout in Domino conspicimus expedire. Sane nobis nuper fuit expositum, nomine Fratris Joannis Archiepiscopi Salernitani, ac dilectorum filiorum Decani & Capituli ecclesiæ, necnon totius Cleri Civitatis Salernitanæ, quod ipsi ex peculiari, quam erga Beatum Gregorium Papam VII, cujus indignum successorem divina dignatio nos esse voluit, devotionis gerunt affectum, peculiari quoque ritu, die Natali ipsius, & illius Translationi sacro, de eodem Beato Gregorio sacrosanctū Missæ & alia divina officia tenoris subsequentis recitare desiderant. Officium duplex recitandum per Capitulum & Clerum Civitatis Salerni quotannis in die festo, & in die Translationis B. Gregorii Papæ VII. Omnia de Communi Confessoris Pontificis, præter illa' quæ ponuntur propria. Oratio. Deus qui Beatum Gregorium, [cum Oratione,] Confessorem tuum atque Pontificem, Sanctorum tuorum gloria sublimasti; concede propitius, ut qui peccatorum nostrorum pondere premimur, ejus apud te precibus sublevemur. Per Dominum &c. fit Commemoratio S. Urbani Papæ & Martyris in primis Vesperis, & in laudibus (dum occurrit) & in Matutino IX Lectio. Similiter in Secundis Vesperis S. Eleutherii P. & M.
[11] Ad Matutinum in primo Nocturno Lectiones de initio secundæ Epistolæ B. Petri Apostoli, prout habet Breviarium Romanum in feria sexta infra Octavam Ascensionis. In secundo Nocturno Lectio IV. [& lectionibus propriis,] Gregorius Papa VII, Soanæ in Etruria natus, doctrina, sanctitate, omnique virtutum genere cumprimis nobilis, mirifice universam Dei illustravit Ecclesiam; [explicantibus ejus initia in monasterio,] supremā vero Sacerdotis sui in terris dignitatē admirabiliter, qui est admirabilis in Sanctis suis Dominus, præmonstrare dignatus est. Nam cum parvulus, ad fabri ligna edolantis pedes, jam litterarum inscius, luderet; ex rejectis tamen segmentis illa Davidici elementa Oraculi; Dominabitur a mari usque ad mare, divinitus conformasse narratur. Is ab ineunte ætate Romæ honestis animum disciplinis excolens, in domo S. Petri est enutritus, tali nutritore dignus alumnus: ut cujus altissimam, Deo largiente, auctoritatem suscepturus aliquando erat, ipsius Apostolico in gremio educatus, Apostolicis illis, quas postea in gerendo summo Pontificatu exhibuit, virtutibus plenius imbueretur. Tu autem Domine &c.
[12] [progressum per varios officiorum gradus,] Lectio V. Juvenis Ecclesiæ libertatem, a Laicis oppressam, ac depravatos Ecclesiasticorum mores vehementius dolens, in Cluniacensi Monasterio, ubi sub Regula S. Benedicti austerioris vitæ observantia eo tempore maxime vigebat, Monachi habitum induens, tanto pietatis ardore Divinæ Majestati deserviebat, ut a sanctis ejusdem Cœnobii Patribus Prior sit electus. Inde mox a S. Leone Papa nono, quia lucerna lucens & ardens in claustrorum angustiis latere non debebat, sed in Ecclesiæ altissimo vertice Dei jussu locanda erat, Romam adductus, & sanctæ Romanæ Ecclesiæ Subdiaconus ordinatus, eidem S. Leoni ac successoribus usque adeo carus fuit, ut nihil sine ipsius consilio gererent. A Victore Papa secundo legatus e latere in Galliam missus, Episcopum publice Simoniaca labe infectum, quia humanitus convinci nō poterat, divinitus convicit; cum jussus Antistes, Gloria Patri, & Filio, & Spiritui sancto palam pronuntiare, duabus quidem Divinis Personis facile pronuntiatis, tertiam, cujus donum Episcopatum pecuniis coëmerat, proferre nullo modo valuisset. Tu autem.
[13] [& consummatas in Pontificatu virtutes.] Lectio VI. Denique a Nicolao secundo Pontifice Archidiaconus Cardinalis, & ab Alexandro item secundo Cancellarius S. Romanæ Ecclesiæ creatus, eidem in summum Pontificatum succedere meruit. Ad tanti vero honoris apicem assumptus, jam forma gregis factus, quod verbo docuit, etiam exemplo demonstravit; ac fortis per omnia athleta, se pro muro domui Israel ponere non timuit. Henricum Germaniæ Regem quartum, Ecclesiæ infestum, Fidelium communione regnoque privans, subditos populos fide ei data liberavit. Cum postea ab iniqui Regis exercitu Romæ gravi obsidione premeretur; excitatum ab hostibus incendium signo Crucis extinxit; aliis quoque, tam vivus quam mortuus, miraculis clarus. Ex Apostolorum ætate nullus Pontificum fuisse traditur, qui majores pro Ecclesia Dei labores molestiasque pertulerit; aut qui pro ejus libertate acrius pugnaverit. Innumerabilia sunt, quæ vel fortiter sustinuit, vel multis coactis in Urbe Synodis sapienter constituit. De manu Henrici tandem a Roberto Guiscardo Duce Northmanno ereptus, Salernum veniens, ibidem octavo Kalendas Junji, cum præfuisset Ecclosiæ annos duodecim mensem unum, dies tres, creatis compluribus Romæ atque alibi Cardinalibus & Episcopis, die Dominico migravit ad Dominum; ejusque sacrum Corpus in Cathedrali Basilica Salernitana est honorifice conditum. Tu autem &c. In tertio Nocturno Lectiones de Homilia S. Leonis Papæ in Euangelium. Venit Jesus in partes Cæsareæ Philippi, quas habet Breviarium Romanum die XXII Februarii, in festo Cathedræ Antiochenæ S. Petri.
[14] Missa dicitur, quæ ponitur in Missali Romano die XI Aprilis, in festo S. Leonis Papæ, præter Orationes. [Missa etiam determinatur,] Oratio PRIMA. Deus qui B. Gregorium &c. ut supra. Secreta. B. Gregorii Confessoris tui atque Pontificis, quæsumus Domine annua solennitas nos reddat acceptos; ut per hæc piæ placationis officia, & illum beata retributio comitetur & nobis gratiæ tuæ dona conciliet. Per Dominum. Postcom. Da quæsumus, Domine, fidelibus populis B. Confessoris tui atque Pontificis Gregorii semper veneratione lætari; & ejus pepetua supplicatione muniri. Per Dominum &c.
[15] [& una cum officiö approbatur.] Cumq; tam Joannes Archiepiscopus quam Decanus & Capitulum ac Clerus prædicti nobis humiliter supplicari fecerint, ut de opportuna sibi in præmissis licentia providere benignitate Apostolica dignaremur; Nos, eorū laudabile desideriū in Domino plurimū commendantes, & eorū singulos a quibusvis excommunicationis, suspensionis, & interdicti, aliisq; ecclesiasticis sententiis, censuris & pœnis, a jure vel ab homine quavis occasione vel causa latis, siquibus quomodolibet innodati existunt, ad effectū præsentium dumtaxat consequendum, harū serie absolventes, & absolutos fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, de venerabiliū Fratrū nostrorum S. R. Ecclesiæ Cardinaliū, sacris Ritibus præfectorū, quibus rē examinandā & mature discutiendā commisimus consilio, eisdem & pro tempore exsistentibus, Archiepiscopo Salernitano, ac Decano & Capitulo Ecclesiæ, & Clero Civitatis Salernitanæ, ut Officium prædictum cum Missa de communi unius Pontificis, cum Orationibus & Lectionibus secundi Nocturni propriis, Annis singulis, tam ejusdem B. Gregorii, quam ejus Translationis diebus festis sub ritu duplici recitare, libere & licite valcant, [an. 1609:] Apostolica auctoritate tenore præsentium, perpetuam licentiam & facultatem concedimus & impertimur: non obstantibus constitutionibus & ordinationibus Apostolicis; nec non D. Ecclesiæ, etiam juramenti, confirmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia roboratis, statutis, & consuetudinibus, ceterisque contrariis quibuscumque. Datum Romæ apud S. Marcum, sub Annulo Piscatoris, die XXVIII Julii, MDCIX, Pontificatus nostri anno v. S. Cobellutius.
[17] Joannes Beltranus de Guevara, Miseratione Divina & Apostolicæ Sedis gratia Salernitanus Archiepiscopus, Regius Consiliarius, & in præsenti Neapolitano regno per sacram Regiam Majestatem Generalis Visitator. [Eadem ab Archiep. Beltraminio,] Inter alios cælestes ac pene innumeros thesauros, quibus divinæ benignitati Salernitanam Ecclesiam ditare atque illustrare placuit, haud postremo loco numerandum profecto videtur sancti Gregorii Papæ VII sacrum ac venerandum corpus; qui post tot labores, tot ærumnas atque persecutiones, pro Dei Ecclesia fortissime & constantissime invictissimo animo toleratas, tandem (divina sic disponente Providentia) in Salernitana civitate obdormivit in Domino; ut quam in corpore mortali, sua venerabili præsentia, ad tempus lætificaverat; etiam pretiosa morte, ad cœnam nuptiarum Agni vocatus, in perpetuum illustraret. Nos autem, quamvis indigni, in Salernitanæ Ecclesiæ regimine constituti, cum loca Divinæ Majestati dicata visitantes, in ipsa Cathedrali nostra Basilica monumentum memorati gloriosi Pontificis accurate perspiceremus, & debito Cælitibus honore ac veneratione illum carere haud æquo pati animo possemus; ex Apostolica Sede diploma nobis haud segniter impetrandum ese censuimus, [omnibus usurpanda promulgantur 1610.] ut & congruus sancto Pontifici exhiberetur honos ab omnibus, & Salernitana civitas ex hoc in dies singulos magis magisque Dei promereretur clementiam, tam præclari Confessoris atque Pontificis Deoque cum primis accepti adjuta suffragiis. Ne illam quidem causam silentio prætereundam arbitramur, quam nulla unquam apud vos vetustas, nulla unquā delere debebit oblivio: quod cum Salernitanum Capitulum (quemadmodum a Prædecessore nostro fel. mem. Marsilio litteris proditum est) ab eodem Beato Pontifice magnos consecutum sit honores, alacriter atque omni studio ad illius, ita bene de vobis meriti, cultum atque venerationem debetis incumbere. Hoc igitur tempore volentes, impetratum jam nuper a Sede Apostolica diploma pie & fideliter exequi, auctoritate qua fungimur mandamus atque præcipimus dilectis in Christo filiis, Capitulo & Clero civitatis nostræ Salernitanæ, ut quotannis, juxta commemorati diplomatis seriem, tam in Natalitiis S. Gregorii Papæ VII, celebrandis die XXV mensis Maji; quam in festo Translationis ejusdem, celebrando die IV mensis Maji; Missam & Officium proprium sub duplici ritu, nostro jussu typis excusa, post hac ad ipsius gloriosi Pontificis honorem cantare vel recitare teneantur. Si quis autem huic nostræ semper valituræ constitutioni parere contempserit, is quidem gravioris culpæ vinculo apud tremendum Dei omnipotentis Tribunal sese noverit illigatum. Datum Salerni, II Kal. Septembris, MDCX.
[18] [Erigitur Sācto statua marmorea:] His non contentus Beltraminius, egregiam ex marmore statuam, quæ hodieque extat, sculpendam curavit, ipsoque in sacello collocandam; usus periti sculptoris manu, nescio an etiam vera effigie viventis Gregorii, qualis Salerni potuit fuisse conservata. Talis certe digna esset, quam hic vellemas æri incisam repræsentare, potius quam inventum I. B. de Cavalleriis, qui Gregorium proximosque decessores ac successores repræsentavit barba rasa, contra temporis illius morem, ex Anastasiana S. Nicolai in Vrbe tabula, cujus alibi exhibitæ supra meminimus, cognoscendum. Beltraminio, ad Pacensem in Hispania Ecclesiam translato, succeßit anno MDCXII Lucius Cardinalis Sanseverinus: qui tertio sui Archiepiscopatus anno, suam quoque religionem erga B. Gregorium testatam fecit, hujusmodi titulo, [& an. 1614 novum altare consecratur.] sub antiquiori Marsilii tabula, in alia similiter marmorea: Ego Lucius Sanseverinus, Archiepiscopus Salernitanus, altare hoc in honorem B. Gregorii Papæ VII consecravi; ejusque sacrum corpus in eo inclusi; præsentibus, annum unum; anniversaria deinceps consecrationis die, ipsum pie visitantibus, quadraginta dies veræ Indulgentiæ de Ecclesiæ more concessi. A.D. MDCXIV, die IV mensis Maji. Novum hoc altare fuerit, quod iterandæ Translationi occasionem dedit: ea autem prudenter fuit in eumdem diem indictæ quo prior, ne festa multiplicare opus foret. Eadem occasione crederem fuisse a Soanensibus impetratum Brachium; nisi missæ mihi instructiones dicerent, Cardinalem Soanensem, Pauli V creatione sacro Collegio adscriptum, pio erga concivem Pontificem affectu motum, cum Sede vacante Salerni resideret, [Brachium donatur Soanensibus.] ab eodem Paulo V impetrasse Pontificium Breve ad Capitulum Salernitanum, quo jubebantur Canonici, ad solatium civitatis Soanensis, ipsiusque B. Gregorii honorem, insignem aliquam ejus Reliquiam largiri. Hoc Breve, una cum commendatitiis Magni Hetruriæ Ducis litteris, aliisque ipsius Cardinalis, per duos Soanensium Legatos oblatum Capitulo, persuasisse dicitur, ut dextrum brachium iis donaretur, scriptumque esse ea de re Instrumentum Notariale, & in arehivio Cathedralis servatum. Hæc cum vacante Salernitana Sede, Paulo autem quinto sedente, sic scribantur facta; oportet ut facta sint digresso in Hispaniam Beltraminio, Lucio autem necdum suffecto, id est anno MDCXII; sed quis tum fuerit inter Cardinales, cui Soana fuerit patria, discere non potui ex novo Ciacconio Oldoini, nullum ejusmodi nominantis, inter sexaginta quos Paulus creavit: quare optarem ipsum Instrumentum videre, ex eoque dubii hujus solutionem petere.
[19] Quæ porro ipsius Sacelli jam toties memorati fortuna fuerit, ibidem post hac legitur in marmore, sequentibus verbis, [Sacellum Capitulo traditur,] per D Fabritium Pintum dictatis, exarato. Sacellum hoc Divo Michaëli Archangelo, Duci invictissimo, a strenuo Milite Joanne de Procida, Salernitano Patricio ac Patriæ ornamento, olim dicatum; anno MDXCV sacra Beatissimi Gregorii, non Magni, sed Pontificis plusquam Maximi, translata sub aram accepit ossa; ut in Archangeli tutela jaceret mortuus, qui Romæ dum viveret in arce S. Angeli a schismatico Imperatore Henrico se tutum reddidit; & Propugnatoris ecclesiasticæ libertatis reliquiæ, defensorem haberent illum, per quem a rebellantibus Deo spiritus liberum se agnoscit cælum ipsum. Tandem Eminentissimi Cardinalis Fabritii Sabelli munificentia, Salernitano Reverendissimo Capitulo sacelli jure donato, auctori Vesperi Siculi possessores successere Canonici; qui Cardinalitiis & nomine & insigniis ab eodem ornati Pontifice, Gregorii Septimi glorias perpetuo canent hic, non gloriosam de Gallis reportatam a Joanne victoriam. Hæc Pintus; quæ sic intellecta, quasi, usque ad Translationem prædictam, alibi quam ipso in Sacello jacuerit Gregorii corpus; non satis consona essent prælaudato certißimoque Marsilii testimonio; proinde accipienda sunt citra ejusmodi restrictionem. Miror porro nullam hic fieri mentionem nuper defuncti Archiepiscopi Gregorii Carassæ, cujus æque memorabili munificentia idem Sacellum, ut mihi scribitur, nova undique pictura aureoque splendore exornatum resplendet: picturis autem illis præcipue repræsentatur honorifica Pontificis in Vrbem exceptio, una cum Roberto Duce ipsam subeuntis, inter fidelis populi acclamationes festivas, Christi Vicarium suppliciter venerantis.
§. III. De monachatu S. Gregorii VII, & tempore Prioratus Cluniacensis ab eo gesti.
[20] Qvæ de hoc argumento continent Lectiones supra memoratæ, suis mendis non carent: nam & habitum Cluniaci susceptum a Gregorio asserunt, & Priorem inibi electum videntur dicere, priusquam Romano Clero adscriberetur, quorum neutrum putamus cum veritate subsistere: quaproprter digna videtur causa quæ hic accuratius examinetur. Vitæ Paulus, Sancti hujus Pontificis primordia describens, num. 6 asserit, quod in pueritia avunculo suo, [Quod minus distincte habetur ex Vita propria,] Abbati monasterii S. Mariæ in Aventino monte, ad instructionem liberalis scientiæ & compositionem moralis disciplinæ, a parentibus commendatus … adolescentiam vero ingressus, profectus est, in Franciam, domiturus ibi carnis petulantiam & molestia peregrinationis & instantia eruditionis; inde post aliquot annos Romā rediturus, moram fecit aliquantum temporis in aula Henrici III. … Post hæc Romam reversus, cum studio perfectionis insisteret… ingredi statuit in partes Germaniæ & Galliæ; cumque venisset ad Aquas-pendentes, triplici visione prohibitus ultra pergere, sicque in Romanæ Ecclesiæ solatium revocatus, … Subdiaconus a Leone Papa IX ordinatus, [distinctius legitur in Vita Leonis 9.] monasterio S. Pauli miserabiliter desolato prælatus est. Hæc legens, Abbatem factum vides; sed Regularis, an Secularis seu Commendatarius, merito dubitabis, dum in prægreßis nihil invenis unde intelligas Monachum revera fuisse. Monachum tamen expresse vocat, qui scire potuit, S. Bruno Episcopus Signiensis, in Vita S. Leonis prædicti, dum ait, In illis diebus erat ibi, scilicet Wormatiæ & anno MXLVII, cum Leo Pontifex coram Imperatore designaretur, Monachus quidam Romanus, nobilis indolis adolescens, Hildebrandus nomine, clari ingenii sanctæque religionis. Hunc igitur beatus Episcopus Bruno Tullensis, postea Leo dictus, vocavit ad se, & rogavit ut simul Romam rediret.
[21] Monachus ergo Hildebrandus fuit, & quidem Monachus Romanus; utique ejusdem monasterii, in quo fuerat puer educatus; [Quin etiā Cluniaci Prior fuisse Hildebrandus dicitur:] nec nisi Monachus transiit in Franciam, nec aliter est in aula Henrici Imperatoris conversatus: proinde monasticorum Fastorum Auctores, Dorganius, Menardus, Bucelinus, merito illum adscripsere suis. Maxime cum Ottho Frisingensis dicat, eum Cluniaci Prioratus obedientiam administrasse, quando Leo Pontifex designabatur. Sed dubium est, quomodo id verum esse potuerit; si verum est, quod solum anno MXLVI transgressus est Alpes cum Gregorio VI; & adhuc erat adolescens, quando eum Wormatiæ secundo post anno invenit Bruno. Quid? An venerandi illi Patres, in tam grandi Abbatis sui S. odilonis ætate, [quod ut verum sit, oportet eum ibi annis aliquot vixisse,] quantam habuit moriens anno MXLVIII exeunte, peregrinum adolscentem, paucis apud se mensibus versatum, Priorem sibi constituerint, & mox ad aulam Imperatoris miserint? Atqui & in aula aliquantum temporis actum scribit Paulus præcitatus, & aliquot annos in Francia traductos, priusquam Romam reverteretur. Difficilis nodus: sed qui videtur solvi posse, paulo laxius accipiendo nomen Adolescentis; & duplicem Hildebrandi profectionem trans Alpes distinguendo, sic ut circa annum MXX natus, postea ætatis XVI, Christi MXXXVI, quando Romana Ecclesia fœdißimis agitabatur procellis, sub tyrannide potius quam Pontificatu Benedicti IX, migraverit Clauniacum adhuc tiro; & fortaßis ex consilio avunculi sui, ne Romanæ urbis corruptißimis tunc moribus (ubi omnis pene Clerus aut Simoniacus erat aut concubinarius, [prius quam Romæ Clericus fieret sub Gregorio 6.] aut etiam vitio utroque sordebat) inquinaretur ætas tenera, & primum accensi igniculi peitatis tam malis exemplis suffocarentur. Ibi ergo sex annos vel septem egerit sub optima S. Odilonis disciplina, donec jam satis notus atque probatus permissus est redire Romam, ad disciplinam Cluniacensem in avunculi monasterium inducendam; prius tamen occasione aliqua dederit se in aulam Imperatoris, ac tandem Romam venerit circa annum ætatis XXIV, Christi MXXXXIV. Hic vero cum peiori omnia in statu reperisset quam antea, duobus simul Papatum gerentibus, eo scilicet quem dixi Benedicto IX, & recens contra hunc a Romanis electo Silvestro III; iterum deseruerit Babylonicam istam confusionem, in Galliam vel Germaniam se recepturus: sed iis quas dixi visionibus ex itinere revocatus, & in Clerum Romanum sit adscriptus a Gregorio VI: qui sub idem tempus utrique Pseudopontifici persuaserat male invaso loco cedere, eoque commeritus fuerat ut ipse in eumdem eveheretur libera electione.
[22] Certe Hildebrandus ipse, factus postea Gregorius VII, in Concilio Romano protestatur, dicens: Vos scitis, quia non libenter ad sacrum Ordinem accessi, & invitus ultra montes cum Domino meo Papa Gregorio abii: quibus verbis satis aperte significat se, priusquam secunda ac paßim notiori vice Roma abiret, extractum e monasterio fuisse, [quem in Synodo Sutrina an. 1046.] ad ipsius Gregorii VI famulatum, & Romanæ Ecclesiæ Clero donatum. Quomodo autem cum ipso Gregorio rursum Alpes transierit, paucis hic videtur explicandum. Fuerat Gregorius VI, in tam præsenti neceßitate Ecclesiæ justoque metu, ne Benedictus mutata voluntate ceßionem retractaret, non præhabito consensu Regis Henrici, hoc nomine Regis Germaniæ Tetii, Imperatoris Secundi, ordinatus Pontifex. Cumque maximam reformandæ Ecclesiæ spem bonis faceret, malis vero metum; ii qui sibi conscii erant Ecclesiarum dignitates Simoniace poßidere, vel fornicarie inquinare; facile animum Hernici, se præteritum dolentis, eo flexerunt, ut, quando Romana Ecclesia jam dicebatur tres simul habere Pontifices, in Italiam ipse se conferret, tantum scandalum amoliturus in legitima Synodo Episcoporum. Non displicuit ea res Gregorio VI, nihil dubitanti, quin suam causam facile probaturus esset Regi, confirmandusque in Papatu. Sed longe opinione falsus est. Etenim, convocata Sutrii Synodo, accusatus est ipse pecuniam dedisse Benedicto, adeoque incapax fuisse obtinendi Papatus. Hoc inopinato successu perculsus Gregorius, vidensque Episcopos ad Regis votum in sui damnationem depositionemque propensos; [coactum Papatu cædere,] ultro cedens, eorum arbitrio se permisit; quamvis eo quod accusabatur facto, non commisisse Simoniam, sed solum injuriam avertisse ab Ecclesia; neque emisse a Benedicto dignitatem, sed eamdem ex merito a Clero Romano obtinuisse plusquam verosimiliter sustineant alii; unde & a. S. Petro Damiani laudatur, & Ecclesiastici status reformationem ab eo habuisse principium agnoscunt Rudolfus Glaber, Ottho Frisingensis, aliique. Quo posito, sicut Ioanni Gratiano (ita enim antea vocabatur) honori fuit Ecclesiam redemisse ab ea cui mancipata injuste erat servitute, & sustulisse schisma quo affligebatur; sic etiam verti laudi debet, quod videns suam promotionem displicere Principi Synodoque Episcoporum, licet non satis de causa informatis, renuntiare maluerit, quam a se constitutam pacem obnitendo dissolvere.
[23] Hac in tota re maximi faciendum est Hildebrandi, licet adhuc juvenis, judicium; [secutus Hildebrandus,] quod senior postea summæ auctoritatis suffragio confirmavit, probavitque quanta etiam juvenis constantia fuerit. Sic enim scribit Ottho prælaudatus: Hunc Gratianum, Alpes transcendentem, secutum fuisse tradunt Hildebrandum, qui postea summus Pontifex factus, ob ejus amorem, quia de Catalogo Pontificum semotus fuerat, [quia injustevexatum credebat,] se Gregorium septimum vocari voluit; &, sicut in Lucano habes,
Victrix causa Diis placuit, sed victa Catoni;
ita & huic Hildebrando, qui semper in ecclesiastico rigore constantissimus fuit, causa ista, in qua sententia Principis & Episcoporum prævaluit, semper displicuit. Ms. nostrū de Gratiano prædicto agens, dicit, quod post abdicationem ductus extitit in Cispalpinis partibus; utique ab Imperatore, novandarum rerum occasionem sic auferente iis, quibus intelligebat non plane probari factum. Hic si mendum nullum latet, dicendum erit, Gratianum & Hildebrandum ad aliquod Longobardicorum monasteriorum se recepisse, puta S. Salvatoris juxta Papiam; quippe quod ante annos circiter sexaginta, ex Cluniacensis institutionis forma per S. Majolum reformatum, ubique celebrabatur fama severioris disciplinæ. In eo tamen diuturna mora eisdem fuisse non potuit: quia non placuit discedenti ex Italia Imperatori, cis Alpes relinqui Gratianum.
[24] Quo autem eum deduxit Hildebrandus? In Gallias, inquit ad an. 1049 Baronius, [cum eo secessit Cluniacum;] profectus cum Gregorio VI, apud Cluniacenses, penes quos sciebat monasticam vigere observantiam, habitavit, monachus inter monachos degens. Addo ego, & pridem notus hospes, atque omnibus pro merito eximiæ virtutis sapientiæque carissimus: ad quas ejus prærogativas cum accederet gratia auctoritasque Gregorii, licet jam depositi, apud Cluniacenses monachos pro merito ingens; mirum non fuerit, si eum S. Odilo Priorem constituerit, sustentaturum vigore adolescentiæ (qua tamen jam attigerat ætatis annum XXVII) senectutem suam, ipsique Gregorio majori cum potestate ministraturum necessaria. [ac tunc primum ibi factus Prior,] Interim contigit Romæ mori, non solum suffectum Gregorio Clementem, sed etiam Damasum, ambos ejus nominis secundos, omniaque misceri a Benedicto, iterum in Sedem Apostolicam regredi moliente: quare Romani optimum consuere, legatione missa rogare Regem, designaret ipse quem eligi a se Pontificem vellet. Hujus autem rei fama Cluniacum perlata, existimo Hildebrandum excurrisse ad Regem, cui jam pridem carus fuerat, si forte ei persuadere posset restituere Gregorium, [an. 1047, Wormatiæ innotuit electo ibi Leoni 9,] quem non credebat citra injuriam aliquam loco motum, sciebatque eodem quo flagrabat ipse reformandæ Ecclesiæ zelo æstuare. Sed alium huic itineri exitum destinaverat Deus; quia per talem occasionem venit in notitiam novi Pontificis, exeunte anno MXLVII designati; qui hominem nactus, Romanæ urbis vitia & corruptelas, non scientem minus, quam odientem, crediderit eum sibi consilio & auxilio utilißimum esse posse, si secum venire persuasisset.
[25] Ottho Frisingensis paulo aliter rem narrat, quasi per Gallias iter Romam tenens noviter designatus Pontifex, & Cluniaco transiens, ibi invenerit Hildebrandum Priorem: [cui persuasit dimissa Purpura more peregrini Romam ire:] additque, quod hic illum adiens, æmulatione Dei plenus, constanter de incepto redarguit; illicitum esse inquiens, per manum laicam summum Pontificem ad gubernationem Ecclesiæ violenter introire: verum, si suis se credere velit consiliis, utrumque, & quod majestas Imperialis in ipso non exacerbetur, quodque libertas Ecclesiæ in electione Canonica renovetur, se pollicetur effecturum. Inclinatus ille, ad monitum ejus Purpuram deponit; peregrinique habitum assumens, & ducens secum Hildebrandum, iter carpit. Igitur ad Urbem usque venientes, consilio Hildebrandi a Clero & Populo in summum Pontificem Bruno, mox Leo dictus, eligitur. Nihil quidem de assumpta Purpura habet Vita Leonis; & quoad habitum peregrini, eum susceptum ait, post Natalem Domini Tulli celebratum. Nolim tamen propterea rejicere totam narrationem Auctoris tam antiqui, & uno solum seculo post rem gestam scribentis; modo permittar excusare & corrigere leve erratum in loco, & quod ille Cluniaci factum ait, actum Wormatiæ credere. Profitetur in Romana Synodo supra citata Gregorius VII, [ibi eum libera electione assumendum pollicitus;] quod qui invitus ultra montes cum Domino suo Papa Gregorio VI abiit, magis invitus cum Domino suo Papa Leone ad specialem Romani Cleri ecclesiam rediit. Credo autem non alia conditione consensisse in reditum, quam si Leo, consilio isti suo obsequens, Romam privatus ingredi decerneret, Cleri consensum liberum in sui Electionem requisiturus; quamvis id fortaßis non erat omnino necessarium, si per compromissum Romanoram ipsorum arbitrium eligendi Pontificis fuit Imperatori delatum, uti existimant aliqui contra mentem Baronii. Ms. nostrum de Vitis Pontificum, de Leone agens; Hic a Deo, inquit electus Pontifex ad urbem devenit Romanam, secum deducens Hildebrandum, qui cum Papa Gregorio ad partes illas ierat … & ejusdem Hildebrandi consilio omnia in itinere & in hac civitate fecit.
[26] Sed quærat hic fortaßis aliquis, qua fiducia Hildebrandus, sesqui anno dumtaxat in Curia Romana versatus cum Gregorio, [& in hoc fretus auctoritate S. Odilonis Abbatis sui,] indeque jam alterum sesquiannum absens, potuerit tam efficax auxilium Leoni polliceri, ad obtinendum Cleri ac Populi Romani consensum, nedum reipsa exhibere. Si liceat aliquid divinare, dixerim id pollicitum Hildebrandum, non fiducia propriæ auctoritatis, quam scire debebat Romæ fore exiguam; sed alienæ, S. Odilonis videlicet sui Abbatis, & magistri sui Laurentii Amalfitani Archiepiscopi: quos ambos tum Romæ esse sciebat, & pro egregiæ sanctitatis merito maxima ibidem pollere auctoritate ac gratia. Vtrumque ex S. Odilonis Vita scimus Quia cum hic Silviniaci in Gallia obiit, ultima die anni MXLVIII sub noctem, necdum integer annus effluxerat quod Roma redierat. Laurentius autem (ut in eadem Vita habetur) eidem ibi ægrotanti per menses quinque maximo solatio fuerat, vir, S. Petro Damiani teste, qui potens in litteris ab biglossus, [& Laurentii Archiep. Amalphitani,] Græce noverat & Latine; &, quod longe præstantius est, laudabilis vitæ claritate pollebat, mortuus ibidem Romæ proxima post mortem S. Odilonis Quadragesima: in cujus altera & antiquiori Vita per Liziardum, idem Laurentius appellatur ver per omnia sanctissimus, in Scripturis utriusque linguæ facundissimus, istiusque Patris familiarissimus: quorum uterque animus conglutinabatur individui amoris spiritu. Si interrogas, Vbi, & quando magistrum Laurentium habuerit Hildebrandus; ex mendacißimo Bennonis ore disce certißimam veritatem. Accusat hic Gregorium sextum, quod Laurentium Romæ agentem domi semper retinuit, in suo Archiepresbyterio S. Joannis ante portam Latinam; nec dubium quin etiam in Lateranensi Patriarchio, cum esset Pontifex, [cujus fuerat discipulus.] domesticumque Clericum vel Secretarium haberet Hildebrandum. Hunc autem nesciremus fuisse Laurentii discipulum, nisi idem Benno, satanico furore contra illum actus, nos id docuisset; dum Baronio teste (neque enim ipsum dignor inspicere) in illum declamat ut insignem magum, malorum omnium Benedicti IX complicem, doctorem & principem maleficiorum, qui & aruspieinam publice exerceret, magiamque & alia id genus vetita Romæ palam cunctis discere volentibus profitebatur: a quo & Hildebrandus ejus discipulus easdem magicas artes, legibus divinis & humanis improbatas, didicerit. Horum igitur duorum & aliorum forsitan eximiorum virorum, Romæ tunc pariter commorantium, operam sibi in tanti momenti negotio procurando minime defuturam sperans Hildebandus; potuit quod pollicitus est, cum fiducia optimi successus, spondere Leoni. An autem Romam advenientes ibi adhuc S. Odilonem repererint, incertum mihi est; Laurentium plane debuerunt invenisse.
[27] Porro ad excusationem Otthonis Frisingensis perperam Cluniaco attribuentis quod factum Wormatiæ erat, hoc etiam facit; quod minime dubitari poßit, quin ex itinere, per Lotharingiam, Burgundiamque instituto, Cluniacum deflexerint Leo & Hildebrandus. Secundo enim Arari commodißima Lugdunum via est: [in transitu adeunt Cluniacum.] in cujus medio ad dexteram ripam est Cabilonensis civitas, & duabus inde ad Occidentem leucis Cluniacum: quo Leonem quidem invitare poterat tum sanctitas celeberrima loci, tum Gregorii Expontificis ibi alloquendi commoditas, a quo posset opportunißimis consiliis informari: ipsum vero Hildebrandum eodem trahere debebat neceßitas abdicandi Prioratus, & statum monasterii constituendi, necdum ex Italia reverso Odilone Abbate. Quoto deinde Leonis Pontificis anno Hildebrandus præfectus sit monasterio S. Pauli regendo reformandoque, nullus explicat. Visionem ipsimet ea de re factam Paulus Bernriedensis refert num. 8: similem aliam Leoni oblatam sic describit Ms. nostrum Postea, ad regendum, ecclesiam S. Pauli Leo tradidit Hildebrando, pro quadam visione quam viderat: videlicet quia B. Petrum in prædicta visione hilarem videbat, B. Paulum tristem & turbulentū erga se prospiciebat.
§ IV. Quomodo Ordini Vallumbrosano nuper adscriptus Sanctus hic sit.
[28] Præmissa, collatis undique Auctorum testimoniis, solum habere vel per conjecturam potui de Gregorii VII monachatu; [Id nunc insertum Rom. Martyrologio, & Off. proprio,] donec, ante non multos annos, amicus noster Tiberius Petraccius, sui Vallumbrosani Ordinis tunc Procurator Generalis, nunc Abbas S. Michaelis Pistorii, obtinuit a Sacra Rituum Congregatione Decretum, signatum XXI Ianuarii MDCLXXIII, quo tum nonnulli Ordinis istius Sancti jubebantur Martyrologio Romano inscribi, tum ad elogium Gregorii nostri supra relatum expresse addi, quod fuit Ordinis Vallisumbrosæ. Postea IV Martii ejusdem anni, alterum emanavit Decretum, ad ejusdem Procuratoris instantiam, qua approbantur concedunturque Lectiones propriæ de eisdem Sanctis, ac nominatim de S. Gregorio Papa VII, ubi dicitur, quod cum a seculo alienus soli Deo servire cuperet, monasticam vitam professus, cœnobium S. Benedicti in patria sua extruxit, sub instituto Vallumbrosano, quod pridem amplexus fuerat. Historiæ Vallumbrosanæ parens & eruderator diligentißimus Ambrosius Locatellus, [scriptoribus Ordinis antea ignotū,] centum ab hinc annis, Gregorii VII sæpe meminit cum laude, tamquam suo Ordini optime affecti; ac nominatim cap. 63 eadem Italice referens, quæ in Vita mox alleganda exprimuntur Latine, de gestis in Synodo Romana sub Alexandro II; ubi plerique Prælati ipseque etiam S. Petrus Damiani obsistebant monachis, a S. Ioanne mißis ad Petrum Episcopum Florentinum Simoniæ accusandum; exprimuntur autem his verbis: Interea surrexit in Concilio quidam vir egregius & excellentissimus, alter quasi Gamaliel, nomine scilicet Hildebrandus, Monachus & Archidiaconus Ecclesiæ Romanæ & Cardinalis: qui prius fuit Prior monasterii Cluniacensis Ordinis S. Benedicti, & qui post decessum Alexandri II Apostolica est dignitate præditus. Et quia placuit sibi ut fieret defensor causæ Christi, factus est postea Vicarius ejusdem Christi, hoc est Papa, & vocatus est Gregorius VII. Qui dum esset Cardinalis hanc controversiam prudenter audiens, & auctoritatem Canonum sapienter perpendens, Monachorum in universis adjutor & defensor nobiliter extitit: quos non pedetentim ratiocinando, sed aperte atque fortissime defendit, contra omnium opinionem.
[29] Sed neque hic Auctor, neque ipsum aliosque sui Ordinis scriptores antiquiores præ oculis habens Locatellus præfatus, isto vel alio ubi res ferebat loco, dixerunt uspiam, Ordinis Vallumbrosani monachum fuisse Hildebrandum. Solum cap. 67 invenio eumdem Locatellum narrare, quomodo idem Hildebrandus Florentiam veniens, cum prædicto Papa Alexandro, ad componendam discordiam inter monachos & Episcopum anno circiter MLXIII; tentandam sibi proposuerit S. Ioannis Gualberti patientiam, ad capiendum experimentum solidæ fucatæve sanctitatis, compositis ad injuriæ speciem verbis: quorum tamen omnium (sicut ipsemet postea retulit) memoria ei exciderit, mox atque in Sancti conspectum venit. [videtur acceptum ex Locatello, narrante congressum Hildebrandi Card. cum S. Ioanne Gualberto;] Quam adeo sibi, alioquin eloquenti, insolitam obmutescentiam pro miraculo accipiens Cardinalis, inquit Locatellus, pro indicio eam habuit Dei, sanctitatem viri comprobantis; eumque deinceps dilexit ut fratrem, & ex ea hora adnumerari voluit filiis nostræ Religionis Vallumbrosanæ. Vt vera hæc esse probarentur omnia, spiritualis tamen filiationis nomen, qūo nonnullis religiosis Ordinibus adscribi se faciunt cujuscumque conditionis ac sexus fideles pii, adeo late se extendit, etiam ad laicos & conjugatos, ut ea sola ratio ægre videatur sufficere, ad aliquem Sanctum uni particulari Ordini adscribendum ut proprium: sic enim una eademque persona in multos posset Ordines distrahi, & contentionum fatuarum ansam prabere, certantibus partibus, utri plus juris in ipsam competat. Ad manum exempla sunt, sed nihil attinet ea nunc adducere: solum dico, quod si Petraccius aliud nullum habuit fundamentum suæ prætentionis quam dictum Locatelli testimonium, infirmum illud omnino habuit. Sed prius quam id demonstrem, exhibenda est quædam ipsius Hildebrandi jam Papæ Epistola, post mortem sancti Fundatoris scripta hoc tenore.
[30] Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, Clericis, Monachis ac Religiosis Laicis, disciplinam Sanctæ recordationis Joannis Gualberti Abbatis imitantibus, [quem non subsistere probat illius jam Papæ Epistola,] salutem & Apostolicam benedictionem. Licet venerandæ memoriæ eumdem Joannem Patrem vestrum ☞ corporeis oculis non viderimus: quia tamen fidei ejus puritas in Tusciæ partibus mirabiliter resplenduit, multo eum amore dileximus. Cujus sanctæ conversationis quamvis vos imitatores esse studiosos non ambigimus, ut vigor rectitudinis vestræ ad extirpandam de agro Dominico zizaniam solicitius invigilet attentiusque ferveat, paternæ vobis exhortationis verba impendimus. Vos itaque, dilectissimi, in quantum humana possibilitas permittet, vitam illius sequentes, & vere filios ejus & heredes simili vos conversatione probantes, viriliter agite & confortamini in Domino & in potentia virtutis ejus. Documenta sanctarum Scripturarum, quibus hæreticorum argumenta destruuntur, [post mortem Ioannis, quē viderit nūquam, ad Vallumbrosanos scripta.] & fides sanctæ Ecclesiæ defenditur contra membra diaboli, mens vestra quotidie meditetur, & ea qua solet libertate in malorum confusione erigatur. Eos autem qui in vobis confidunt, & consilium Religionis vestræ sequi disponunt, more prædicti Patris vestri suscipite, & de iis quæ ad salutem eorum pertinere videntur sanctis exhortationibus instruite: ut non solū vestra, sed & vos sequentium circumpositi populi considerantes sancta opera, glorificent Patrem vestrum qui in cælis est. Nos autem ipsum amorem, quem Patri vestro & vobis olim impendimus, donec nostros spiritus rexerit artus, exhibere desideramus: & tanto quidē deinceps majori vos caritate fovebimus, quanto vos in divinis negotiis serventiores esse probabimus; quibus non solum spirituale, sed & seculare, si necesse fuerit, auxilium, Deo adjuvante, ministrabimus. Vos igitur omnipotentem Dominum exorate, ut ipse vires & facultates nobis tribuat, quatenus suscepti regimi nis importabile pondus possimus tolerare, & sanctam Ecclesiam in statum antiquæ religionis reducere. Valete.
[31] Obiit S. Ioannes Gualberti XII Iulii, ipso quo Pontifex electus Gregorius fuerat anno MLXXII, paucis diebus post Episcopalem seu Pontificalem ejus consecrationem, factam, sicut infra ostendemus, die XXX Iunii: adeo ut hæc fuerit una ex primis Gregorii, jam Episcopum se scribentis, epistolis. Hanc autem nobis suggeßit sancti Fundatoris vita, quam ex Ms. Ecgrapho Ripolensis prope Florentiam Abbatiæ, [prout illa habetur in Vita compilata anno 1418,] apud Reverendiss. Abbatem Ascanium Tamburinum Florentiæ asservato, habemus beneficio Illustriss. D. Francisci Redii. Vitæ illius Auctor ita de seipso in Prologo loquitur: Rogante Reverendo in Christo Patre D. Bartholomæo Abbate monasterii S. Bartholomæi de Fossato, Ordinis Vallisumbrosæ & diœcesis Januensis, ego D. Andreas de S. Ambrosio, natione civis Januensis, & humilis Prior monasterii S. Matthæi diœcesis Januensis Ordinis S. Benedicti… novissimus & tantillus inter tantos ejusdem B. Joannis discipulos, qui ejus gesta virtutes & signa descripsere, aggrediar in nomine Domini… fabricare unicum opus de scriptis dictorum discipulorum, [ex scriptis B. Andreæ & S. Attonis,] ac etiam de aliis gestis ejusdem B. Joannis, habitis ex archiviis majoris monasterii Vallisumbrosæ, mihi traditis Florentiæ anno Domini MCCCCXIX de mense Septembris; ac etiam ex aliis gestis, habitis ex scriniis dicti monasterii S. Bartholomæi de Fossato… Sed ut dubitationis occasionem subtraham, per singula quæ describo, quibus mihi hæc auctoribus sint comperta, superius manifestavi & iterum manifesto, quia ex scriptis discipulorum suorum, quorum nomina sunt hæc: D. Acto, qui fuit Pistoriensis Episcopus; & D. Andreas, qui fuit Abbas monasterii S. Fidelis Strumensis ejusdem Ordinis Vallisumbrosæ.
[32] Egimus de B. Andrea jam nominato die X Martii, & num. 13 doluimus præclarum ejus opus de Sancti Ioannis vita modo nuspiam reperiri. [quorū prior fuit discipulus Sancti,] Sicut tamen S. Arialdi Martyris Vita, ab eodem conscripta, & a nobis danda XXVIII Iunii, feliciter hoc seculo emersit in lucem; ita speramus illam quoque alicunde prodituram e tenebris, prius quam sub manus nostras veniat Iulius. Iste autem Andreas, [posterior sua sumpsit ex ejusdem discipulo B. Theuzone:] vivente adhuc Sancto Fundatore florebat, in expugnandis Simoniacis, B. Arialdi Martyris apud Mediolanenses adjutor fidelis, anno MLX. S. Acto, sicuti jam vidimus ad ejus Natalem XXII hujus mensis Maji, mortuus anno MCLV, & circa MLXX primum natus nulla ratione potuit viventis sancti discipulis adnumerari; sed sua accepit ex illis, ac nominatum ex B. Theuzone, uno ex primis qui usq; ad annum MXCV dicitur vitam propagasse, ac nonnulla de Vita Sancti Patris mandasse litteris. Hic vero Theuzo, prout ejus verba allegantur ex veteri traductione Italica anni MCCLX, [hic vero non Hildebrando, sed Gregorio Card. congressum adscribit.] existente in archivio Vallumbrosano, non Hildebrandum, sed Gregorium Cardinalem nominat, cui res superius narrata usuvenerit: pro quo si Hildebrandum S. Atto constituit, ratus per anticipationem vocari Gregorium, ex propria id fecit conjectura, eaque minime solida; cum Gregorius Papa profiteatur, quod Sanctum corporeis oculis non viderit umquam. Alphonsus quidem Ciacconius, in Vitis Pontificum & Cardinalium, ejusque recognitores amplificatoresque Victorellus, Vghellus, Oldoinus, pro anno MLXIII, in quem incidisset congressus iste cum S. Ioanne, nullum nobis exhibent Cardinalem Gregorium. Sed cum certum sit multos ab iis medio isto ævo prætermissos, quorum notitiam ron fuerunt assecuti, quod vel sola supplementorum identidem adjunctorum copia probat; nihil obest quo minus cogitemus, sub Alexandro Papa II, inter Cardinales revera fuisse Gregorium aliquem, necdum aliunde notum: quod centum post annis non discernens S. Atto, male supposuerit Hildebrandum Cardinalem, dictum in Pontificatu Gregorium.
[33] Interim manifestam contradictionem, verborum Attonis & Locatelli, cum ipsiusmet Gregorii assertione, agnoscens Didacus de Franchis Ripolensis Abbas in Historia S. Ioannis Gualberti, sub annum MDCXXXVIII libris duodecim Italice vulgata; alibi quidem, notatis ad utrumque marginem accurate locis verbisque Auctorum, fidem suam liberat; in libro autem undecimo, tractans pracitatum argumentū, & in extimo margine adnumerans Italica verba Theuzonis, ubi Gregorii meminit; in altero, Latina verba Lectionum propriarum anno MDCXXIV editarum, [Didacus de Franchis aliter conatus nodum solvere,] in quibus Hildebrandi nomen exprimitur; omittit omnia, ex quibus intelligi posset, in conspectum Sancti revera objurgatorem præmeditatum venisse. Imaginatur autem sibi Auctor iste, quod Cardinali, præordinata verba recolenti privatim apud se, eorum exciderit memoria; postea vero eumdem petito alloquio frustratum esse, eo quod Sanctus nemini se conspiciendū tunc temporis præberet, sed omnia per internuntios & litteras ageret. Quod sane pro eo rerum articulo, quo geri personaliter tam difficilia negotia debuissent, incredibile videtur, nullo id veterum asserente. Tum Auctor, interrupta quæ dixi S. Attonis verba Latina resumens, in margine paginæ 429, illo citato hæc habet: Deinceps tantus inter utrumque firmatus est amor, quantus inter amicos carissimos & uterinos solet esse germanos.
[34] Habes fontem filiationis, a Locatello primum excogitatæ gratis, a Petraccio magis etiam gratis sic acceptæ, [sed nec ipse nec Locatellus Soanensis Abbatiæ fundatorem facit Hildebrandum,] & in Lectiones Martyrologii Matutinique officii inductæ, quasi Vallumbrosanum institutum pridem amplexus tenuisset Hildebrandus. Quam autem pridem? Audi iterum Lectiones: Monasticam vitam professus, cœnobium S. Benedicti in patria sua extruxit sub instituto Vallumbrosano, quod pridem amplexus fuerat, deinde profectus in Galliam in monasterio Cluniacensi permansit. Romæ ergo, adhuc totus juvenis ac pene puer, Vallumbrosanum institutum amplexus est Hildebrandus, ante annum MXLVI, si amplexus est umquam. Atqui nullum Vallumbrosani instituti monasterium eo seculo Roma habuit: quod autem nunc habet sub titulo S. Praxedis, primum Vallumbrosanum esse cœpit circa annum MCLXX, si recte tempus quadringentorum annorum subduxit Onuphrius Panvinus, in libello de præcipuis Vrbis ecclesiis edito sub annum 1570. De monasterio Soanensi (quod a tam juvene fundatum fuisse nemo prudenter crediderit) agens prælaudatus Didacus de Franchis lib. 8 pag. 253, ad extremam Ioannis ætatem refert acquisitionem loci suburbani de Calvello dicti, quem Eremitæ pauci tunc habitabant; & ubi ædificata paulatim Abbatia prædicta, anno denique MCCCCXCVI intra civitatem translata est, reductis eodem Eremitis. Cum autem hujus loci meminit Didacus, non obliviscitur annotare, quod Soana sit patria famosi monachi Hildebrandi: addit & traditionem incolarum esse, (nāscripturas sub annum MDL incendio dicit periisse) quod sua præsentia locum aliquando dignatus sit ipse S. Ioannes: & credemus de fundatore Hildebrando nil dicturum fuisse, si vel eminus quidpiam subolfecisset?
[35] Vniversim vero, quod ad Gregorium Papam VII, Vallumbrosanis Sanctis adnumerandum, attinet, [& tantum propter alia beneficia,] præfatus Didacus lib. 9 pag. 293 aliam causam non aßignat, quam obsequii & gratitudinis, quia S. Joannem Gualbertum canonizavit, & primum Ordini Cardinalem dedit S. Petrum Igneum: eodem plane modo, quo Ordo Vallumbrosanus conservat honoratam memoriam Victoris Papæ II, similem ei quam retinet Beatorum suorum; non pro cultu sanctitatis, sed pro obsequio gratitudinis; propterea quod primus ille fuerit, qui noviter natam Congregationem Apostolicis Privilegiis communivit. Sed hanc piam, inquit ille, & honestam consuetudinem non satis cognitam habentes extraneorum aliqui, vitio nobis inconsiderate vertunt; attribuentes ipsam desiderio immodico augendi numerum illustrium apud nos personarum. Bene sit animæ Scriptoris, [solo grati obsequii titulo Vallumbrosanis jungi fatetur,] candidißimi simul & discretißimi; qui citra præjudicium veritatis, scivit mentem Ordinis, Gregorium & Victorem appellantis suos, sic explicare, ut eam nec ulterius extendi per ignorantiam patiatur, nec aliis obligationem inducat Vallumbrosani Ordinis titulum attribuendi iis, quos, quia consuetæ Profeßionis vinculo ipsi non fuisse adstrictos sciunt, absque ejusmodi titulo appellare malunt, propter periculum ambiguæ significationis in vulgo, titulum ejusmodi accepturo secundum magis obviam strictioremque notionem. [quod nec reprehendere volumus nec imitari debemus,] Interim per illam tam sinceram Didaci confeßionem, non solum intelligimus, quo sensu præcitata verba apponi Martyrologio & in Lectionibus recitari petierit Petraccius, & sacra Rituum Congregatio approbarit; sed habemus viam expeditam & commodam, ad explicandas innumeras tricas, nobis objectas sæpius sæpiusque objiciendas ab iis, qui dolent quod inhærentes communiori vocum in vulgo usurpatanus acceptioni, eos omnes Sanctos non proferamus sub titulo sui Ordinis, quos illi quacumque ratione adscribendos ipsorum majores æstimaverunt; quosque in propriis cuique Ordini Officiis privatim sic tribui, indulget potius quam mandat Ecclesia. Sicut autem neque amicißimus nobis Petraccius, [& eamdem excusationē etiam apud alios simili in casu prætendimus.] neque Vallumbrosani Monachi, quorum hospitio liberali nos olim usos caritateque mirabili adjutos gratanter meminimus, non succensebunt mihi, quia suam mentem hic explicui: sic opto ut alii quicumque Religiosi nos habeant excusatos, quoties absque sui Ordinis titulo agimus de aliquibus. Sanctis, de quibus ipsi, vel ex antiquo usu, vel ex recentiori Congregationis sacræ indulto, Officium recitant tamquam de suo quando titulus iste nobis minus certus exploratusque est. Quoniam vero non est ab omnibus speranda ea moderatio, qua Vallumbrosanos Patres hæc lecturos confidimus; conveniet ut talis omißionis causas subinde reticeamus, neque at eas proferendas invitos velit cogere quisquam; ne postea quam eas protulerimus, sero pœniteat importunitatis male consultæ, velintque eam quæstionē numquam motam contra nos fuisse. Vnum addiderim, quod, hisce jam ad prælū postulatis, venerit epistola Don Placidi Poltri Vallumbrosani, nescio quid novæ probationis pollicens, quod libenter in Appendice post Tomum 7 danda expendam, & quatenus potero etiam sequar: proinde dicta hactenus accipiantur citra præjudium sententiæ, aliquando forte melius, quam nunc usque sit factum, comprobandæ.
§ V Stemma sancti Genealogicum, ejusque ordinatio Episcopalis.
[36] Svperiori Paragrapho sæpe mihi memoratus Reverendiss. [Abbas Petraccius Ord. Vallūbrosani,] Abbas Petraccius, de suo Ordine simul ac S. Gregorio non solum mereri bene studuit, quod explicato jam sensu ipsum huic innexuerit, per additiones factas ad Romanæ Ecclesiæ Martyrologium & suæ Congregationis Breviarium, favente sibi in his omnibus, & difficultates magnas superare faciente Cardinali Bona, cujus judicio rem commiserat sacra Rituum Congregatio; sed omnes etiam ingenii atque studii sui nervos intendit, ut Sanctorum, novis Officiis ad ipsius instantiam donatorum genus quam clarissimum fuisse, ostenderet; ipsosque inter se, non spirituali magis profectu similes, quam prosapia carnali conjunctos. Scrutatus ergo latebras archiviorum, stemma eorumdem genealogicum texuit, quod ut huic loco insererem obnixis a me precibus rogavit; Florentinæ nobilitatis judicia explorare cupiens in nostro opere, interim dum suum luci parat Tractatum, in quo productis veterum instrumentorum tabulis comprobetur veritas graduum singulorum, quoad affinitatum nexus & consanguinitatis progressus. Non erat nobis tam propinqua prælo dies XXV Maji, quam sibi persuadebat ista scribens Petraccius, vixdum incheata annis ab hinc decem impreßione primi Tomi; sed prius quam huc veniretur abunde fuit temporis, ut ille suum interim tractatum ederet. Hoc autem cum non fecerit; & eruditi Florentiæ viri, quibuscum schema prædictum communicavi, responderint, plus eo sibi videri pollicitum Auctorem quam solide poßit comprobare; nec ego consultum puto, locum ei dare in opere nostro, & sumptus facere in cælaturam genealogicæ arboris, parum firmis forsan radicibus nixæ.
[37] Liceat tamen uerbo indicare prætensæ a Petraccio Genealogiæ seriem. Præsumit ille, Aldobrandescam gentem, in Hetruria nobilem, quæ nunc nominari desiit, deficientibus masculis, mulieribut autem in Vrsinam & Sforziam familias innubentibus, ex Carolingico Francorum Regum stemmate fluxisse; in eademque Domo frequens nomen Hildebrandorum, indeque ea seculo quo cognomenta firmari in familiis nobilioribus cœperunt, [Fundatoris sui S. Ioani Gualbarti Consobrinū facit Gregorium, & filium Comitis Soanensis,] Aldobrandescorum cognomen natum: pro anno autem DCCCCXLVIII producit quemdam Hildebrandum, Theuzonis filium, qui Comes Soanensis simul & Tusciæ Marchio, genuerit Willam, mætrem S. Joannis Gualberti Vællumbrosanorum Fundatoris; & Bonizonem, anno DCCCCLXXIX Comitem Pitilianensem ac Soanensem, patrem S. Gregorii Papæ VII; adeo ut consobrini inter se fuerint Sancti illi duo, Abbas & Pontifex. Ex eodem porro Bonizone Petraccius facit nasci Desiderium, Comitem Soanensem, a quo genitus sit S. Petrus Igneus ex Ordine Vallumbrosano Cardinalis defunctus anno MLXXXVIII, [patruum ac propatruum SS. Petri & Bernardi Cardinaliū:] die VIII Februarii; & Aldobranda, mater S. Bernadi, ex eodem Ordine Episcopi Parmensis & Cardinalis, defuncti anno MCXXXIII, die IV Decembris, Ita ille. Alia deinde schematis ejusdem parte, S. Gualberti paternum genus ducit a quodam Schiava, Comite Vallis-Pesciæ, ex Longobardonum Regibus orto; Bernardi vero Sancti, ex Ubertis; familia (ut Ricordanus aliique volunt) ab antiquis Romanis propagata, licet recentius nomē sit, tractum ab Uberto aliquo nominis ejus primo, qui seculo X vixerit. Penes assertores probatio fit istarum tam antiquarum originum: Petraccio incumbit documenta proferre, quibus Sanctorum Joannis Gualberti & Gregorii VII proceßio a Comitibus Soanensibus, & cognatio tam propinqua, probentur. Nam quidquid sit de sancto Abbate, quem nobili genere natum extra controversiam est; de Pontifice vereor ut Petraccius aliud fundamentum habuerit, ipsum ad Aldobrandescos trahendi, quam quia hi genus suum referunt ad Hildebrandos Soanæ Comites, Soanæ autem ille natus dicitur, & Hildebrandi nomen in baptismo tulit. Sed novum non est ea nomina, quæ Principibus familiaria sunt, inter eorumdem subditos, quantumvis ignobiles, frequentari intuitu suorum Dominorum, aut alia ex causa.
[38] Cardinalis Baronius ad annum 1073 num. 15 de HIldebrando jam electo Pontifice acturus, cum dixisset, [e contrario fabri filium facis,] quod alii Soanensem, alii Senensem fuisse tradunt, (quorum sententias facile conciliabit, cum auctore Fastorum Senensium, qui Senensi ditione Soanam contineri intelliget) humili loco natum asserit, parente fabro: quod ignominiæ, inquit, causa adversarios ei objecisse comperimus; cum ex hac parte magis laudandus esset, quod evidentiora in eo ex his elucescerent veri Apostolatus signa; siquidem Apostolus dicat; Videte vocationē vestram, Fratres, quoniam non multi potentes, non multi nobiles; sed quæ stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat fortia, & ignobilia mundi & contemptibilia elegit Deus & ea quæ non sunt, ut ea quæ sunt destrueret, ut non glorietur omnis caro in conspectu ejus. [1 Cor. 1, 28] Hæc Apostolus; cū alioqui superbe nimis respuat humanus fastus illum natalis titulū, [idque ei ad laudam vertit Baronius,] quo Deus filium suum hominem factum voluit insignire, ut fabri filius diceretur. Addunt vero ista de fabri filio, quod cum puer luderet ad pedes patris, ligna dolantis; ex rejectaneis segmentis, cum nesciret litteras, casu elementa illa formarit, quibus simul conjunctis illud Davidicum exprimeretur oraculum, Dominabitur a mari usque ad mare; quo significaretur, manum pueri ductante Numine, ejus fore amplissimam in mundo auctoritatem. [Ps. 72, 8] Ita Baronius; sed nullum nominatim Auctorem vel in margine laudans: eadem vero in Lectionibus Officii proprii sic narrantur, ut generis ejus ignobilitati non suffragentur, dicuntur enim evenisse, cum parvulus ad pedes fabri, ligna edolantis, jam litterarum inscius, luderet, non ad pedes patris fabri; quin potius nobilitati minime vulgari favet, quod in Mss. nostris Vitis Pontificum, Nepos Gregorii Rusticus, Præfectus Septem soliis, ad instar arcis munite domui, eandem tenuisse dicatur contra obsidentem eam machinisque admotis quatientem Henricum Imepratorem; cujusmodi officium non videtur plebejo homini committendum fuisse, Taceo de Avunculo Abbate monaterii S. Mariæ in Aventino, de quo Vita num. 6; licet enim generis clarioris ratio non parvæ considerationis semper fuerit etiam in monasticarum Præfecturarum collatione; minus tamen inusitatum est ad eas provehi etiam infimo loco natos, quam stirps non dederit claritatem, moribus, meritit, aut litteris conferentibus.
[40] [Ordinatus est Gregorius non 2 Febr. an. 1074] A primo Gregorii in terris Natali, transee ad alterum sanctionem in Catbedræ, quem more institutoque majorum annue eum celebrasse dubitandum non est. Dubitari tamen potest, quo die eum celebraverit, eo quod Lambertus Schaffnaburgensis, illius ipsius temporis scriptor, ad annum MLXXIII,quo electus Pontifex Gregorius est, die (ut ex decreto habetur) X Kalendas Maji, dicit, quod Regis consensum præstolans, primum ordinatus fuit anno sequenti in purificatione S. Mariæ. Cum Acta Pontificalia apud Centium Camerarium asserant, quod Rex; mox ut electionis veritatem cognovit, assensum præbuit; & Gregorium Vercellensem Episcopum, Italiæ regni Cancellarium ad urbem transmisit, quatenus auctoritate regia electionem ipsam confirmaret, & consecrationi ejus interesse studeret: quod sine dilatione factum est. Nam infra Octavam Pentecostes in Presbyterum Hildebrandus ordinatus est, & in Natali Apostolorum in Romanum Pontificem consecratus. Pentecoste illius anni, qui Pascha habuit XXXI Martii: & litterum Dominicalem F, celebratum fuit XIX Maji: Natalis vero Apostolorum cecidit in Sabbatum. Videri autem posset ex peculiari electione ipsius sancti Pontificis assumptus is dies, cum alioqui soleret in Dominicis Pontificum consecratio fieri; quia meminerat, quod ipsum Apostolorum Princeps Petrus ab infantia sub alis suis singulari quadam pietate nutrivit, & in gremio suæ clementiæ fovit; uti antea ad Saxonia Principes scripserat. Domnicam tamen expectatam ex more fuisse; qua Commemoratio specialis S. Pauli agenda erat, continuato quodammodo festo Natalis Apostolorum, persuadet Epistola ejus XII in Registro, [sed 30 Iunii an. 1073,] Gregorius, in Pontificem Romanum electus, Guilielmo Papiensi Episcopo salutem in Domino Jesu Christo scripsit, ipsomet die III Kalendas Julii, Indictione undecima. Quod autem nec uno quidem die serius facta sit Consecratio, quam XXX Iunii; probat sequens epistola, qua, data secundo Kalend. Julii, Indictione similiter undecima, Gregorius, jam non amplius in Romanum Pontificem Electus, sed (mutato de more stylo) Episcopus, servus servorum Dei, Manassi Remensi Archiepiscopo salutem & Apostolicam benedictionem impertivit.
[41] Non habuit hic Pontifex in usu id, quod Clementem Papam III cœpisse, & Cælestinum Papam similiter III constanter videmus observasse, [a quo die etiam cœpit Pontificatus annos numerare.] centum post hæc annis, ut sui Pontificatus annos adnumeraret subscribendis epistolis, saltem in Registro; nec aliarum extant exempla, quibus pleniori forma subscribentes S. R. E. Scriniarii sive Cancellarii, illum & alios temporis characteres apposuere: proinde non possumus ex iis demonstrare, quod idem Gregorius annorum suorum Pontificalium initium ducere sit solitus a XXX Iunii. Credere tamen possumus, eum in hoc quoque secutum morem decessorum suorum; adeoque Pontificatui ejus, tunc primum inchoato cum cœpit esse Episcopus, solum adscribendos esse annos XI, menses X, dies XXVI. Hoc autem modo præcedentium omnium Pontificum spatia numeramus, in nostra de Pontificum Remanorum Chronologia tractatu, tandem nunc edito; simulque observamus Dominicam diem, ut Ordinationibus faciendis antiquitus præscriptam: & hac duplici regula expediendas speramus infinitas historiæ ecclesiasticæ difficultates, quæ Baronianam circa Pontifices chronologiam, ubi neutra regula tenetur, identidem perturbant implicantque.
[42] Dilatæ usque eo Ordinationis causam, non absque aliqua veri similitudine, videturpræmemoratus Ottho Schafnaburgensis satis idoneam proponere, dum scribit, [Quæ pro longiori Ordinationis dilatione habet Lambertus, Schaffnab.] quod intellecta Gregorii electione, & quo modo zelo Dei ferventissimus erat, Episcopi Galliarum protinus grandi scrupulo permoveri cœperunt, ne vir vehementis ingenii & acris erga Deum fidei, districtius eos pro negligentiis suis quandoque discuteret: atque ideo communibus omnes consiliis Regem adorti, orabant, ut electionem, quæ ejus injussu facta esset, irritam esse decerneret; assrentes, quod nisi impetum hominis prævenire maturaret, malum hoc non in alium magis quam in ipsum Regem redundaturum esset. Statimque Rex a latere suo Eberhardum Comitem misit, qui Romanos Proceres conveniens, causam ab eis sciscitaretur, quare, præter consuetudinem majorum, Rege inconsulto, Romanæ Ecclesiæ Pontificem ordinassent; ipsumque, si non idonee satisfecisset, illicite accepta dignitate abdicare se præciperet. Is veniens Romam benigne a prædicto viro susceptus est: cumque illi mandata Regis exposuisset, respondit, se, Deo teste, honoris hujus apicem numquam per ambitionem affectasse: sed electum se a Romanis, & violenter sibi impositam fuisse Ecclesiastici regiminis necessitatem: cogi tamen nullo modo potuisse, ut ordinari se permitteret, donec in electionem suam tam Regem quam Principes Teutonici Regni consensisse, certa legatione cognosceret: hac ratione distulisse adhuc Ordinationem suam & sine dubio dilaturum, donec sibi voluntatem Regis certus inde veniens nuntius intimaret. Hoc ubi Regi est nuntiatum, libenter suscepit satisfactionem; & lætissimo suffragio, ut ordinaretur, mandavit.
[43] Nescio quam procul aut prope Roma tunc Rex abfuerit, adeoque nec definere possum, [satis commode conciliantur cum veritate] utrum intra decem illas hebdomades, quæ inter Electionem Ordinationeinque fluxerunt, toties potuerint commeare nuntii, quoties opus est ut Gregorius expectaverit, donec post reditum prædicti Comitis novos a Rege nuntios acciperet. Sed neque id opus fuisse video: siquidem prælaudata ex Vaticano Archivio Acta habent, quod altera die ab Electione, apud se ipsum solicita mente pertractans, ad quam grave periculum sit adductus, æstuare cœpit ex nimio dolore. Sed cum excusationem de relinquendo Papatu non invenisset, [ex Actis Mss. deducta.] nuntios ad Regem Henrium celeriter destinavit, per quos & electionem super se factam aperuit, & ne assensum præberet attentius exoravit; quod si non faceret, certum sibi esset, quod graviores & manifestos ejus excessus nullatenus impunitos toleraret. Rem ergo sic gestam existimo, ut Gregorii nuntios præcucurrerit (ut sit) fama Electionis, eamque secutæ vel mox secuturæ Ordinationis, eo quod Romanus populus dilationem nullam videretur pati velle (sicut ex responso Gregorii ad Comitem satis intelligitur) & Episcopis Gallicanis, qui tum forte ex Burgundia & Lotharingia in Regis Curia aderant, regiæ auctoritatis neglectum pro certo exaggerantibus, missus Comes sit; quo digresso supervenerint nuntii cum epistolis, falsi arguentes famam prædictam; ideoque non expectato Comitis reditu, missum mandatum ad Vercellensem Episcopum, ut Ordinationi Pontificiæ curaret interesse: quod hic sine mora faciens, advenerit Romam decima post Electionem hebdomade, citius forte quam Comes ad Regem potuit rediisse. Atque hoc modo, etiam si Rex fuisset in intima Germania, potuerunt esse facta omnia quæ utrimque narrantur. Vnde autem Lambertus diem Purificationis acceperit, ignoro: errasse, certis documentis convici, quod fatis est.
VITA
Auctore Paulo Bernriedensi, Canonico Regulari.
Gregorius Septimus, Pontifex Romanus (S.)
BHL Number: 3652
A. PAULO BERNRIE.
CAPUT I.
Nomen Hildebrandi & huic conformia ignis miracula circa, ipsum ostensa. Actæ usque ad annum 1052.
[1] [Hildebrandus nominatus,] Igitur Gregorius septimus, super quem vere primi Gregorii requievit spiritus, natione Tuscus, a patrem habuit nomine Bonicum, & ipse Hiltebrandi sortitus est in baptismo vocabulum, non sine grandi præsagio futurorum. Hiltebrandus b enim Teutonicæ linguæ vernacula nuncupatione Perustionem significat cupiditatis terrenæ, qualem Psalmista sibi divinitus impertiri precatur, dicens Psal. XXV Proba me, Domine, & tenta me; ure renes meos & cor meum. Apte vero in baptismo datum est hoc men, dicente Joanne Baptista marci I. Ego quidem vos baptizo in aqua in pœnitentiam; qui autem venturus est post me, fortior est me, cujus non sum dignus calceamenta portare: ipse baptizabit in Spiritu sancto & igne. De hoc igne ipse Salvator ait Lucæ 12, Ignem veni mittere in teram, & quid volo, nisi ut ardeat? Quoniam ergo vir iste ignito eloquio Domini repulsurus erat a domo Dei ignita jacula inimici, non inongrue prætulit incendium appellatione, quod exhibiturus erat ferventissima caritatis & veritatis attestatione.
[2] [variis in igne prodigiis] Habemus adhuc firmiores in eo divini fervoris præmonstrationes, ex quibus eum quondam Eliæ Prophetæ assimimilavinus, cum forte Isidorum de ortu & obitu Prophetarum legeremus. Ibi enim, si memoria non fallit, caput Eliæ recens nati globo ignis traditur illustratum; ad præsignandum videlicet divinæ æmulationis ardorem, quo tandem inflammandus erat contra prævaricationes pessimorum Regum, atque seductiones pseudoprophetarum. Simili modo ex Gregorii sive Hiltebrandi parvuli vestibus scintillæ ignis visæ sunt emicuisse, ad prænotandum sine dubio sancti zeli fervorem, quo & ipse igniendus erat contra gravissimas insolentias Henricianæ vesaniæ, & contra intolerabiles effrænationes Sacerdotalis incontinentiæ. Hanc autem scintillarum visionem sæpius ostensam, primitus in eo Cluniacensis monasterii Pater S. Majolus c fertur adnotasse, atque illud B. Joannis Baptistæ adaptasse, Iste puer magnus erit coram Domino. Denique ut cunctas visiones ignis, [mirabilis præsignatur;] quas de eo comperimus, sine intermissione commemoremus; visa est etiam de ipsius capite quodam tempore flamma procedere, ad expressiorem similitudinem Eliæ, si ætatum fulciremur cooperatione. Verum, sicut illud propheticæ increpationis prodigium contigit in infantia; ita istud Apostolicæ examinationis ostentum accidit in ætate perfecta.
[3] [anathema ab eo latum contemnens] Fuit & in hoc aliqua similitudo Eliæ, quod contemptus a quodam calumniatoreter, ribiliter vindicatus est cælesti igne. Nam cum esset Archidiaconus antecessoris sui Alexandri; pauper quidam intolerabilem sustinens sibi hereditatis ablatæ injuriam, ab iniquissimo & metuendæ potentiæ viro, flebilem querimoniam detulit Pontifici Romano. Verum, cum propterea sibi quoque damnum ab animo irreverenti & infrunito subeundum formidaret, & justa sententia misericordiam sublevare trepidaret; justus Hiltebrandus, quasi leo confidens, cum primum Pontificem ad exerendum ultionem excitare & confortare tentasset, sed eum a pusillanimitate spiritus nequaquam liberare prævaluisset; sibi vicem illam misericordiæ & veritatis committi postulavit. Qua protinus accepta, [fulmine prosternitur.] sententiam anathematis in prædonem dedit. At ille, vel non habens, vl erubescens habere videri timorem tanti judicii; cum exinde tertia die solita [more] exultantis vel insultantis equestrem militiam inter commilitones ventilasset; subito fulminis ictu percussus, veluti durus Pharao, in stagno ignis ardentis submersus est.
[4] [somniat sibi ex ore flammā prodire,] Interea vidit illud famosum somnium, Pontificalis excellantiæ & efficaciæ vaticinium, quod scilicet ex ore ejus ignis exiret, qui totum mundum igniret; haud dubium, quin ille ignis, quem Dominus Jesus Christus misit in terram, & voluit vehementer accendi. Verum non sic impii interpretati sunt, neque sic malignantes experti sunt. Nam quia Spiritum sanctum blasphemaverunt, eumque in servo suo arguentem de peccato, Infernalem titionem vocaverunt: justi Dei ultione, irremissibili delicto obligati, perpetuam miseriam malignæ appellationis inciderunt: & mirum in modum, quod piis erat salutiferum, impius factum est mortiferum. Hic succedit miraculum, non solum Eliæ, sed etiam justi Abel, & sapientissimi Salomonis, nec non & aliorum Patrum exemplis gloriosum, quorum videlicet libaminibus illapsa est per speciem ignis gratia sancti Spiritus. Domino namque auctore sublimatus in specula Apostolorum Petri & Pauli, cum in universam terram produceret sonum eorum, & in fines orbis terræ disseminaret verba eorum; moderni Neronis, scilicet quarti Henrici Regis, cujus flagitiis & facinoribus omnis prædicatio veritatis, velut ignis urens, intolerabilis erat, gravissimam contra se persecutionem commouit: ideoque necessitate compulsus fugere de civitate in civitatem, Christianissimæ Comitissæ Mathildis tutelam ad tempus expetiit. Cumque apud eam in pace factus esset locus ejus, [quæ & sacrificanti allabitur,] & habitatio ejus in Sion, hoc est in specula divinæ contemplationis; recurrente temporū rota, forte imminebat dies maxime dedita Pontificalibus officiis, quæ nuncupari solet Cœna Domini. Hanc ergo celebraturus, adiit Abbatiam, vocabulo d Nonantulam, sanctorum prædecessorum ejus Silvestri & Adriani patrociniis gloriosam. Ibi nempe sacrosanctis insistens ministeriis, cum jam consummaret sanctificationem Chrismatis, subito cælitus inflammante benedictum liquorem clara specie ignis, conglorificatus est antiquis Patribus signo divinæ acceptionis.
[5] Sed jam congruum videtur, miracula de igne in mirabili extinctione ignis finire, [& ad ejus preces extinguitur.] quæ in Chronicis venerabilium virorum hac occasione legitur accidisse. e Cum prædictus Henricus Romanæ civitatis mœnibus hostili manu assedisset, & ob hoc ignem quodam loco injecisset, ut populo a tutandis propugnaculis ad avertenda combustionis pericula converso, sine prohibitione irrumperet; intelligens hanc versutiam fortissimus in fide Christi Gregorius, signum Crucis appinxit; & velut Tiberis inundantiam effunderet, incendium protinus extinxit, plebemq; ad propugnacula defensanda redire præepit.
[6] [aliquamdiu in monasteriis,] Nobis etiam redire placet ad commemorandam pueritiam ejus, in qua avunculo suo Abbati monasterii sanctæ Dei Genetricis Mariæ in Aventino monte, ad instructionem liberalis scientiæ & compositionem moralis disciplinæ, a parentibus commendatus, in brevi ostendit spectabiles flores utriusque nutrimenti. Jam vero adolescentiam ingressus, profectus est in Franciam, domiturus inibi carnis petulantiam & molestia peregrinationis & instantia eruditionis. Inde post aliquot annos Romam rediturus, occulta Dei præparatione, moram fecit aliquantum temporis in aula Henrici III; ut quia sublimandus erat in culmine Sacerdotii, profectus ejus manifestus fieret omnibus ex alta specula regni. [ium in aula versatus] Hinc ipse Imperator ajebat, numquam se audisse hominem, cum tanta fiducia Verbum Dei prædicantem. Probatissimi quoque Episcoporum reipublicæ consulentium, admirabantur in verbis gratiæ, quæ procedebant de ore ejus.
[7] [Romam redit,] Post hæc Romam reversus, cum studio perfectionis insisteret, & accepta divinitus talenta intellectus atque operationis duplicare satageret, torpentes domesticos sensit inimicos, & illud veritatis elogium probavit; Nemo Propheta acceptus est in patria sua. [Luc. 4] Proinde parcere volens invidiæ, & majorem caritatis fructum quærere ingredi statuit in partes Germaniæ & Galliæ. Cumque venisset ad f Aquas pendentes, apparens ei in visione B. Petrus, qui jam ascensiones ejus in Cathedram suam disponebat, prodire eum ulterius prohibebat. [& discedere prohibetur.] Ipse autem fallacem existimans imaginem, a proposito itinere non reflexit. Item secundæ noctis similem visionem præterivit. Tum vero tertia nocte cum maximo terrore ingerens se facies Apostolica, graviter eum luiturum, si non reverteretur, intentavit; sicq; eum in Romanæ Ecclesiæ solatium revocavit.
[8] In diebus illis, mortuo g Damaso secundo, successit nonus h Leo; [Subi iatonus, ordinatus,] qui, laudabilis viri prudentiam & sanctitatem ex corde veneratus & amplexatus, ejus per omnia consilia suscepit; & hæc eorum concordia plurimum in agro Dominico spinis erutis fructificavit. Interea Subdiaconus ab eodem Papa ordinatus, monasterio S. Pauli miserabiliter desolato, prælatus est, tali primitus visione confortatus. Apparens ei B. Paulus in basilica sua stabat, ac palam manibus tenens stercora boum, de pavimento levabat, ac foras jactabat. Cumque spectator otiosus assisteret, increpabat eum Apostolus, quare non se adjuvaret: [monasteriū S. Pauli reformat:] jussitque eum palam apprehendere, & fimum (sicut ipse faceret) ejicere. Latrunculis enim Campaniæ diripientibus subsidia alimoniæ, in tantum languorem inciderat observantia sanctitatis & regulæ, ut & armenta licenter ingredientia domum orationis fœdarent; & mulieres in refectorio necessaria ministrantes, famam paucissimorum, qui remanserant, monachorum dehonestarent. Eliminata igitur omni spurcitia, & recuperata victualium sufficientia, congrevavit honestam multitudinem Regularium monachorum: quorum religione & disciplina venerabiliter usque hodie pollet locus iste.
[9] Denique tam singularem cœpit habere fiduciam super opitulationibus precum illorum, [& arcana suorum delicta cognoscit.] ut, si quando non liberaretur ab adversitatibus, certissimum ei signum fieret, alicujus delicti impedimentum esse inter eos: quo præsenti ipsius examinatione correcto, solito cursu liberationem ejus acceleratam ferebat oratio. Beatus plane Pater, beati filii, quos inter ignorantia & impunitas culpæ moram non potuit habere, sed exemplo quidem Josue prodita, in spiritu lenitatis, secundum Apostoli præceptum, castigata est. [Gal. 6] Si qui tamen, cujuslibet professionis fuerint, majores culpas, & maxime ad immunditiam vel sacrilegium pertinentes apud S. Paulum committere præsumpserunt, mox in Apostolicæ reverentiæ (honorem) ab exterminatore perierunt. Sicut enim i primi Gregorii tempore B. Andreas Apostolus ultor exstitisse legitur sui sanctuarii; ita & in diebus Hiltebrandi ejusdemque Gregorii VII, B. Paulus Apostolus vindex enituit sui sanctificii, utroque scilicet Apostolo cooperante suo operario.
ANNOTATA.
a Ms. nostrū nomen patris rectius expreßit, Bonizonem scribens, qui hic saltem Bonizus vel Bonitus npn Bonicus, scribendus erat.
b Pro varie dialecto vario nomen hoc scribitur, Hiltebrant, Hildebrand, Heldebrant, & (suavioris pronuntiationis causa) etiam Helsebrand: quod posiremum, quia varie accipi potest, inimicis Gregorii & matedicis occasionem dedit, ut infra num. 4 dicitur, intepretandi Infernalem titionem: quamvis Helle non solum substantive infernum, a Hellen in decline vergere, sed adjective etiam Clarum significet. Noster auctor, omissa prioris partis etymologia, in posteriori a Branden, urere, ardere sumpta, hic stetit, Perustionem reddens: est autem Brand, ardor, incendium, titio. Hilt vel Held; significat est Heroem; atque adeo Hildebrandus est Ardor heroum seu heroicus: vix autem in usu antiquo distinguitur a Childebrando, sicut nec Childebertus ab Hildeberto: est tamen notionis differentia, quatenus Childe antiquis Francis Saxonibusque, & hodie adhuc Anglis, significat infantem, filium, &c. Itali fere sine aspiratione Ildebrandum dicunt, quod recentior usus in Aldobrandum vertit. Porro qua occasione ignei ardorio, ipsonomine significati, mox dicuntur de Elia, ex apocryphis sumpta, poterunt ad ejus festū 20 Iulii accuratius expendi.
c Majoli Vitam damus XI Maji, ubi ostendimus obiisse illum anno 994; atqui anno 1048 Hildebrandus adhuc erat adolescens: itaque quod hic S. Majolo tribuitur, sub aliquo ejus discipulo vel successore S. Odilone dictum fuerit.
d Nonantula in confiniis agris Mutinensis & Bononiensis fundata S. Anselmo primo Abbate, qui ditavit illam reliquis S. Silvestri, ut dictum est ad S. Anselmi Vitam die 3 Martii. Ibidem etiam haberi corpus Hadriani Papæ non I, sed III, istendit in Chronologia Pontificia.
e Meminit sequentis historiæ Bertholdus Constantiensis ad annum 1082.
f Aqua-pendens oppidum ditionis Pontificiæ in territorio Vrbavetano.
g Damasus II creatus est die 17 Iulii anno 1048, & cum sedisset dies 23 extinctus est, ut creditur, veneno.
h Vitam S. Leonis IX debimus 19 Aprilis Annus autem tunc erat 1048
i Hæc habentur in Vita S. Gregorii, a nobis 12 Martii illustrata, auctore Ioanne Diacono lib. 4 num. 96
CAPUT II.
Miracula & gesta ante Papatum.
[10] Interea spiritualis agricola, sanctus videlicet Leo IX Papa, [Factus Archidiaconus] considerans & admirans multum fructum palmitis hujus, eo quod ipse maneret in Christo, & Christus in ipso; dilatavit in eo mansionem Christi per impositionem Ordinis Levitici, & ut fructum plus afferret, Romanæ Ecclesiæ a Archiaconum instituit. Post hæc in partes Galliarum directus, [& missus in Galliam,] it creditum sibi Apostolicæ vicis exhibuit officium, ut merito cum Apostolo dicere posset 2 Cor. 2, Deo gratias, qui semper triumphat nos in Christo Jesu, & odorem notitiæ suæ manifestat per nos in omni loco, quia Christi bonus odor sumus Deo, in iis qui salvi fiunt; & in iis qui pereunt, aliis quidem odor mortis in mortem, aliis autem odor vitæ in vitam.
[11] [Simoniacū Episcopum] Primam sanē odoris hujus fragantiam Lugdunum, quæ prima sedes est Galliarum, synodali discussione suscepit. Nam sicut Papa Kalistus narrare consuevit, prima Concilii die, proclamatus est quidam Pseudo-episcopus de Simoniaca Pontificalis culminis ascensione; sed quia ad finem perduci non potuit probatio, in sequentem diem prolata est. Interim quid faceret sibi male conscius? Quo se verteret? Adamante duriorem judicis mentem nullo munere ausus est attentare, non dubitans se per hoc ardentissimum veritatis amatorem magis exasperare, quam placare. Data igitur pecunia, oppilavit ora tam accusatorum quam testium, & cooperante securitatis insolentia, tumidus crastinæ sessionis cognitori insultavit, dicens: Ubi sunt, qui me accusabant? nemo me condemnavit. Ad hæc zelotes Dei alto gemitu suspirans, & frixorium cordis sui super illis qui corrupti erant dedignativo gestu significans, [convincit, jubens dicere Gloria.] ait ad corruptorem: Credis, o Episcope, Spiritum sanctum unius cum Patre & Filio esse substantiæ & deitatis? Quo respondente, Credo; Dic, inquit, Gloria Patri, & Filio, & Spiritui sancto. Cumque hunc Versiculum, ad commendandam sanctæ Trinitatis fidem a Nicænis Patribus hymnizando prolatum, & B. Hieronymo pro succentu b singulorum Psalmorum Damaso Papæ commendatum, fiducialiter adorsus fuisset; Gloria Patri & Filio, dicebat; sed, Spiritum sanctum nominare minime valebat. Secundo tentare admonitus, defecit in Filio. Tertio repetere permissus, obticuit in Patre. Tunc demum pedibus Apocrisiarii provolutus, Simoniacum se esse professus est. Qui mox, ut ab Episcopatu depositus est; Gloria Patri, & Filio, & Spiritui sancto, clara voce personuit. Et his divinæ cognitionis indiciis feruntur nonnulli Pseudoëpiscoporum compuncti, malas conscientias spontanea confessione prodidisse, & injuste acquisitas dignitates juste dimisisse.
[12] Idem venerabilis Archidiaconus Synodum tenuit, cui Hugo c Cluniacensis Abbas interfuit: in qua Episcopum quemdam ordine judiciario deposuit. [Occultam S. Hugonis cogitationē vedarguit,] Inde simul ambo profecti ad flumen quoddam pervenientes transvadabant: Archidiaconus vero præcessit Abbatem. Transmisso igitur flumine, conversus retro respexit, & dixit: Cur talia de me cogitasti? Abbas vero respondit: Tune es Deus, qui cogitationes hominum te scire asseveras? Deus, inquit, non sum: sed tamen, quæ in animo volvebas audivi. Dixisti enim in corde tuo, me magis Episcopum illum causa jactantiæ, quam zelo Dei deposuisse. Perculsus Abbas conscientia: Rogo te, inquit, per caritatem Dei, ut edicas mihi, quomodo hoc sentire potuisti? Quia venientem te, inquit, per alveum fluminis respexi, & quasi filum tensum ab ore tuo usque ad aures meas: inde, hoc perpendisse te, sensi.
[13] Altera item die, cum ambo, Archidiaconus videlicet & prædictus Abbas Cluniacensis, ecclesiam quamdam ingressi fuissent; [& alterius in oratione distractionem.] Camerarius Abbatis stans ad orationem, clam aliquos nummos e marsupio protulit, atque pro expensis tribuendos de manu in manum calculavit. Interrumpens autem orationem Archidiaconus vociferando: Exi diabole; ecclesiam eum relinquere coëgit. Tum Abbas: Inhumane, inquit, agis, quod neque orationem nos complere permittis. Orationem, ait, monachi tui sciscitare, & cur id fecerim, poteris cognoscere. Requirens igitur Abbas, invenit, quod nummos computasset. Consequenter Archidiaconus intulit; Et ego teterrimum spiritum ante ipsum hoc idem simulare vidi.
[14] Eodem itinere venerunt ad quamdam civitatem, multa mortalitate laborantem: [Præmonet cavendam pestem.] in qua vidit Angelum Dei erecto gladio paratum ad occisionem. Unde, cum irent ad oratorium secundum consuetudinem, rogabat Abbatem, ut breviaret orationem, & quantocius relinqueret civitatem, alioquin omnes perituri essent. Dicto parens Abbas velociter reversus est ad hospitium, & ecce reperit duos viæ socios repentina morte prostratos. Cumque festinantissime deseruissent locum pestilentiæ, Abbas jam potitus sciscitandi libertate, percunctatus est venerabilem Levitam, quid vidisset, quod tantam properationem indixisset: &, quod prædictum est, audivit.
[15] Inter hæc, Romam proficiscens, cum audisset, mortuo Stephano Papa d Benedictum quemdam; ab iniquis & importunis hominibus, [Invasarem curat a Papatu deponi.] contra Canones in Apostolica Sede substitutum; magis acceleravit iter suum: collectaque Synodo Episcoporum in Tuscia, Benedictum quidem sancti Spiritus judicio condemnavit. Gerhardum vero, Florentinæ civitatis venerabilem Episcopum, communi bonorum consensu electum, Apostolicæ Sedi inthronizavit, atque e Nicolaum II nominavit. Hoc autem post biennium defuncto, successit Alexander II.
[16] Hujus Camerarius, nomine Joannes, narrare solebat factum in semetipso divinæ curationis miraculum, [Ægrum ad mortem,] per venerabilem Hiltebrandum adhuc Archidiaconum. Nam cum idem Joannes apud Tusculanum nimis acri febrium dolore fatigaretur, misso nuntio beatum virum rogavit obnixe, ne pigritaretur venire usque ad se. Nec mora, quia boni nuntii hominem esse cognovit, venire non renuit. At ille, nimio gaudio repletus in adventu ejus, traditis ei omnibus suis, commendavit etiam, humiliter implorans, ut communem Dominum pro se deprecari, ac religiosos homines in idipsum curaret adhortari. Tunc vir Dei, [subito sanūdum spondet.] domestica pietate ab intimis visceribus commotus, ejectis omnibus, se diutissime in orationem cum lacrymis absque verborum strepitu dedit. Completa oratione, Comitissam, cum qua idem Joannes morabatur, vocavit; eamque ut refectionem, pullum videlicet gallinæ; infirmo præpararet, hortatur. Cui renitenti, eo quod longa debilitate stomachum adeo infirmatum esse non ignoravit, ut etiam ante aliquot hebdomadas cibum percipere fastidierit; vir Dei respondet: Sine modo. Scias enim, quod tam festinanter non præparabitur, quomodo ipse desiderabit. Hoc ita res probavit. Nam sufficienter refectus, obdormivit soporatus, ac de omni illa validissima invaletudine sine mora convaluit.
[17] Iterum vir beatus ad Ecclesiarum directionem a Domino Papa destinatus, [Videt imaginem D. V.] cum inter multa bona opera quæ operatus est, Antistitem quemdam, falsis criminibus impetitum, a malignantium calumniis duce Spiritu veritatis eripuisset; Romam reversus, Basilicam Petri Apostoli, causa orationis & gratiarum actionis, ingressus est. Erat ei familiare diverticulum, ut ad B. Mariæ Dei Genitricis iconem, consistentem intra eamdem Basilicam, ante eam orando procideret, & plorando corsuum effunderet. Igitur cum hac vice secundum hanc consuetudinem facturus accessisset; vidit, quod dictu mirabile est, ipsam imaginem lacrymas stillare, [illacrymantem calumniæ in sejactatæ,] & quasi dolorem suum pro aliqua dilecti sui molestia significare. Ipse autem repletus stupore & ecstasi, postquam satis in admirationem defixus est, lacrymis lacrymas ubertim reddidit: & supplicatione completa, Lateranense Palatium, salutaturus Domnum Papam, revisit. Qui mox perlati ad eum falsi rumoris excipiens indicium, quod videlicet pro muneribus prænotatum justificasset Episcopum, patenter dedit intelligi, quid in sacra imagine significasset similitudo condolendi. Verum cum sapientia, quæ lucebat in vultu ejus, rationem cœpisset reddere; erubescebant omnes, qui in præsentia erant, adversarii ejus: & juxta B. Hieronymum, falsus rumor cito opprimebatur, [eaque discussa ridenten.] & mordax lingua cito confodiebatur: quippe vita ipsius voce & exemplo commendabatur. Inde cum prædicto [Col. 116A] more solito repeteret imaginem, converso miraculo, vidit eam arridere sibi tamquam triumphatori.
[18] Ne autem hæc miracula, quamvis de sanctis, tamen de insensatis rebus, incredibilia videantur: ex probabilioribus Orthodoxorum Patrum scriptis fidem dare volumus, [Sic Ioannes quidam Anachoreta,] quædam ex his mutuantes exempla, quæ contra hujusmodi incredulitatem non putamus invalida. Sic enim legitur in Actionibus septimi universalis Concilii, auctoritate primi Adriani Papæ collecti: f Narravit nobis Dionysius Presbyter Ecclesiæ Ascalonis, de Abbate Joanne Anachoreta, dicens: [narratur cereum coram ea accensū,] Quia hic magnus in præsenti generatione fuit homo, & ad statum suum Deo placentem hoc de eo miraculum asserebat: In specu, inquiens, senex sedebat in partibus Sochus, possessionis ab Hierosolymis milliariis g IX ferme distantis. Imaginem autem habebat lenex in specu sanctæ & intemeratæ Dominæ nostræ, Dei Genitricis & semper Virginis Mariæ, habentem in ulnis Christum Dominum nostrum. Quotiescumque igitur volebat quoquam pergere, aut ad eremos longinquas, aut Hierosolymam ad adorandam sanctam Crucem & sancta loca, vel etiam in Sina monte oraturus, aut ad Martyres qui ab Hierosolymis multis spatiis aberant (erat enim amicus Martyrum oppido senex; nam, nunc quidem ad S. Joannem Ephesum, nunc vero ad S. Theodorum h Euchaitam, aut ad S. Theclam Seleuciam pergebat, vel ad S. Sergium i Araphani) præstruebat candelam & succendebat, [inconsumptum reperisse.] sicuti habebat consuetudinem: & ad deprecationem stans, ut iter sibi dirigeretur; dicebat ad Dominam, in imaginem ejus attendens: Sancta Domina, Dei Genitrix, quoniam viam habeo longam ad ambulandum, multorum dierum spatium habentem, de candela tua curam habeto, & inextinguibilem eam secundum meum propositum custodi: ego enim adjutorium tuum comitem habens vadam. Et his ad imaginem dictis, abibat: & proposito itinere completo revertebatur, aliquando quidem mense uno, aliquando vero duobus vel tribus, nonnunquam quinque aut sex moratus: & sic inveniebat candelam ordinatam & ardentem, ut eam ad iter agendum egressurus sinebat: numquam illam aliquando a semetipsa extinctam vidit, neque a somno surgens, neque ab eremo rediens in speluncam.
[19] Item ex eisdem Actionibus ex Vita k S. Theodori Archimandritæ, cum esset annorum, quasi XII, [Sic S. Theodorus a peste convaduit miraculose.] facta est mortalitas ex bubone in illa villa, ita ut & ipse infirmaretur pene ad mortem. Porro detulerunt eum in oratoriam domum S. Joannis Baptistæ, quæ erat juxta villam, & straverunt eum ad introitu altaris. Porro supra illum in receptaculo Crucis stabat imago Salvatoris Jesu Christi. Cumque ex dolore bubonis cruciaretur, repente de imagine ceciderunt super eum roris guttæ; & statim, gratia Dei, a dolore convaluit, & sanus effectus est, & ivit domum suam. His exemplis, ad adstruendam fidem sufficere valentibus, ad nostræ narrationis ordinem redeamus.
[20] Igitur venerabilis Hiltebrandus vidit visionem, Apostolicæ pietatis in proximo suscipiendæ præsignationem. [Sanctus discit in visione Simoniacos,] Apparuit ei Simon Magus, tripudians & exultans in navi: & ipse sibi videbatur illum insilire, & colluctando pedibus subactum insolubilibus nexibus vincire. Quod navis Ecclesiam significet, rarus est qui ignoret: in qua nimirum Simon Magus, ante beati viri hujus Apostolatum, longe lateque per suos sequaces sacrilega venalitate luserat, libere scilicet & impudenter emens ac vendens ecclesiasticas dignitates. Quomodo autem per hunc athletam Dei prostratus & alligatus sit, suo loco dicemus. Per idem tempus quidam Pisani pernoctabant in Basilica B. Petri gratia orandi: cum ecce vident ipsum Principem Apostolorum in eadem domo sua, cum hoc prædestinato herede suo deambulantem, [& concubinarios, a se coërcendos,] eique præcipientem, ut stercora diversorum jumentorum, quæ sparsim inibi jacere videbantur, in saccum, qui cominus haberi cernebatur, congereret, & dorso imposita egereret. Et quidem per hæc stercora, luxurias & spurcitias diversorum hominū, maxime autem Nicolaitarum, & quarti Henrici patroni eorum significari, in promptu est. Sed quomodo & portata, & exportata sint, suo tempore, Deo aspirante, demonstrabimus.
ANNOTATA.
a Cum S. Leoni IX succeßisset Victor II, creatus 13 Aprilis anno 1055, missum se in Gallias testatur ipse Hildebrandus apud Desiderium Abbatem Casinensem, dein Victorem II Papam lib. 3 Dialogorum, & apud Petrum Damiani Opusculo 19 cap. 6, apud quos sequens narratur historia; sed Subdiaconus appellatur. Verum infra apud Bertholdum num. 1 & apud Grutmundum Archiepiscopum Aversanum lib. 3 de Veritate Corporis Christi in Eucharistia, Archidiaconus dicitur.
b De hoc succentu, a S. Hieronymo commendato, egimus in Annotatis ad Epistolas prævias utrique adscriptas, ante Catalogos veteres antiquorum Pontificum, editos ante tomum 1 Aprilis pag. IV.
c Acta varia S. Hugonis dedimus 29 Aprilis.
d Mortuo anno 1054 S. Leone IX, substitutus anno sequente Victor II, & huic anno 1057 vita functo successerat Stephanus IX, qui post octo circiter menses decessit e vivis. Hic, teste Leone Ostiensi lib. 2 Chronici Casinensis cap. 100, mandavit, ut nullus a suo obitu eligeretur Papa, nisi adesset Hildebrandus.
e Nicolaus II sedit a Ianuario anni 1059 fere usque ad Iunium anni 1061, cui tunc succeßit Alexander II, a quo Hildebrandum Cancellis Apostolorum præfectum ait Malmesburiensis, lib. 3 de Gestis Regum Anglorum, pag. 107 ex editione Francosurtensi.
f Habentur hæc in Prato Spirituali seu lib. 10 de Vitis Patrum, auctore Ioanne Moscho cap. 180.
g Ibidem milliaribus fere viginti. Scriptura variis locis Socho nominat, resque inter ipsum & Azecha factas narrat, est autem ad Euronotum versus Ægyptum.
h Perperam impressum Eucharetam. Consule quæ de S. Theodoro diximus ad Vitam ejus die 7 Februarii §. 2.
i Imo Saraphas, uti dicetur ad ejus & S. Bacchi Vitam7 Octobris. Consule notas Baronii ad dictum diem.
k Ex Actione 4 constat hunc esse S. Theodorum Siceorum Abbatem; cujus Acta valde illustria dedimus 22 Aprilis; sed ex sola versione Latina, curata per Lipomanum: in qua cum hoc miraculum desit, apparet nec ipsum Lipomanum, integrum Græcum textum habuisse, quem vel ideo magis optamus inveniri.
CAPUT III.
Electio ad Papatum & hanc secuta visio columbæ: morbi divinitus Gregorii immißi & ablati, ægri sanati.
[21] [Edito Electionis decreto,] Nunc electionis ejus, post mortem Alexandri Papæ, legitimum ordinem, prout ipsi Electores ejus conscripserunt, proponamus. Regnante Domino nostro Jesu Christo, anno clementissimæ Incarnationis ejus MLXXIII, Indictione & Luna XI, decimo Kalend. Maji, feria secunda, die sepulturæ Domini Alexandribonæ memoriæ secundi Papæ. Ne Sedes Apostolica diu lugeat proprio destituta Pastore, congregati in Basilica B. Petri ad Vincula, nos sanctæ Romanæ Catholicæ & Apostolicæ Ecclesiæ Cardinales, Clerici, Acolythi, Subdiaconi, Diaconi, Presbyteri; præsentibus venerabilibus Episcopis; Abbatibus, Clericis, & Monachis consentientientibus; plurimis turbis utriusque sexus diversique ordinis acclamantibus; eligimus nobis in Pastorem & Summum Pontificem, virum religiosum, geminæ scientiæ prudentia pollentem, æquitatis & justitiæ præstantissimum amatorem, in adversis fortem, in prosperis temperatum, & juxta Apostoli dictum, bonis moribus ornatum, pudicum, modestum, sobrium, castum, hospitalem, domum suam bene regentem, in gremio hujus Matris Ecclesiæ a pueritia satis nobiliter educatum & doctum, atque pro vitæ merito in Archidiaconatus honorem usque hodie sublimatum, Hildebrandum videlicet Archidiaconum; quem amodo usque in sempiternum, & esse & dici Gregorium Papam & Apostolicum, volumus & approbamus. [ Tim. 3, 2] Placet vobis? Placet. Vultis eum? Volumus. Laudatis eum? Laudamus. Acta Romæ X, Kalend. Maji, Indictione XI.
[22] Ipse quoque Gregorius de electione sua continuo has misit epistolas. Gregorius, in Romanum Pontificem electus, [ipse de eadē scribit Abbati Casin.] Desiderio Abbati Monasterii S. Benedicti montis Casini, salutem in Christo Jesu. Dominus noster Papa Alexander mortuus est: cujus mors super me cecidit, & omnia viscera mea concutiens, penitus conturbavit. Nam in morte quidem ejus Romanus populus contra morem ita quievit, & in manu nostra consilii fræna dimisit, ut evidenter appareret, ex Dei misericordia hoc provenisse. Unde accepto consilio hoc statuimus, ut post triduanum jejunium, post Litanias & multorum orationem, eleëmosynis conditam, divino fulti auxilio statueremus quod melius de electione Romani Pontificis videretur. Sed subito, cum prædictus Dominus noster Papa in Ecclesia Salvatoris sepulturæ traderetur, ortus est magnus tumultus populi & fremitus, & in me quasi vesani insurrexerunt: ita ut cum Propheta possim dicere; Veni in altitudinem maris, & tempestas demersit me; Laboravi clamans, raucæ factæ sunt fauces meæ; &, Timor & tremor venerunt super me, & contexerunt me tenebræ. [Ps. 68, 3 & 4] Sed quia in lecto jacens valde fatigatus satis dictare nequeo, angustias meas enarrare supersedeo. [Ps. 54, 6] Te igitur per omnipotentem Dominum rogo, ut suffraganeos Fratres & Filios, quos in Christo nutris, ad exorandum Deum pro me provoces, & ex vera caritate invites: quatenus oratio, quæ me liberare debuit, [preces ejus implorans;] ne incurrerem periculum, saltem tueatur in periculo positum. Tu autem ipse quantocius ad nos venire non prætermittas, qui quantum Romana Ecclesia te indigeat, & in prudentia tua fiduciam habeat, non ignoras. Dominam a Agnetem Imperatricem, & b Rainaldum venerabilem Cumanum Episcopum ex nostra parte saluta: & quantum erga nos dilectionis habuerint, nunc ut ostendant, nostra vice fideliter obsecra. Data Romæ, IX Kal. Maji, Indictione undecima.
[23] Gregorius, in Romanum Pontificem electus, c Gottifredo Duci, salutem in Domino Jesu Christo. [& Gottifredo Duci,] Grata nobis est lætitia tua, quam in litteris tuis de promotione nostra te habere cognovimus; non ut hoc aliqua causæ nostræ delectatio faciat, sed quod eam ex fonte sinceræ dilectionis & fideli mente derivatam esse, non dubitamus. Nostra enim promotio, quæ tibi ceterisque fidelibus piam de robis existimationem & gaudium administrat, nobis interni doloris amaritudinem & nimiæ anxietatis angustias generat. Videmus enim, quanta nos solicitudo circumstat: sentimus, quam nos suscepti oneris sarcina gravat: sub quibus, dum nostræ infirmitatis conscientia tremit, anima nostra in Christo potius dissolutionis requiem, quam in tantis periculis vitam cupit. In tantum quippe commissi nobis officii consideratio nos solicitat, ut, nisi in orationibus spiritualium hominum, post Deum, aliqua fiducia nos sustenteret, curarum immensitate mens nostra succumberet. Peccatis enim facientibus, ita pene totus mundus in maligno est positus, ut omnes (& præcipue qui in Ecclesia Prælati sunt) eam potius conturbare, [anxius propter Prælatorum pravitatem,] quam fideli devotione defendere vel celebrare contendant; &, dum suis aut lucris aut præsentis gloriæ desideriis inhiant, omnibus, quæ ad religionem & iustitiam Dei pertinent, se velut hostes opponant. Quo magis nobis dolendum est, qui susceptum universalis Ecclesiæ regimen in tanta difficultate, nec rite administrare, nec tuto deserere possumus. Ceterum quia fidei & constantiæ virtutem (donante Deo) in te sitam esse cognovimus; omnem, quam oportet, in carissimo S. Petri filio, in te fiduciam habentes, animum tuum de nostra itidem constantissima dilectione, & erga honores tuos promptissima voluntate, nequaquam dubitare volumus. [& solicitus pro Rege adolescente.] De Rege vero mentem nostram & desiderium plene cognoscere potes; quod, quantum in Domino sapimus, neminem de ejus præsenti ac futura gloria aut solicitiorem, aut copiosiori desiderio nobis præferri credimus. Est etiam hæc voluntas nostra, ut primum oblata nobis opportunitate, per nuntios nostros super his, quæ ad profectum Ecclesiæ & honorem Regiæ dignitatis suæ pertinere arbitramur, paterna eum dilectione & admonitione conveniamus. Quod si nos audierit, non aliter de ejus, quam de nostra salute gaudebimus: quam tunc certissime sibi lucrari poterit, si in tenenda justitia, nostris monitis & consiliis acquieverit. Sin vero (quod non optamus) nobis odium pro dilectione; omnipotenti autem Deo, pro tanto honore sibi collato, dissimulando justitiam ejus, contemptum non ex æquo reddiderit; interminatio, qua dicitur, Maledictus homo, qui prohibet gladium suum a sanguine, super nos, Deo providente, non veniet. [Hier. 48, 10.] Neque enim liberum nobis est, alicujus personali gratia legem Dei post ponere, aut a tramite rectitudinis pro humano favore recedere, dicente Apostolo: Si hominibus placere vellem, servus Dei non essem. [Gal. 1, 10] Data Romæ, II Non. Maji, Indictione XI.
[24] Post hæc, Pontificali benedictione confirmatus, quam acceptus sibi fuerit ad exemplum Euangelii Pater cælestis ostendit, quoniam mysteria, [Qui sacrificanti columbam insistere viderat,] quæ abscondit a sapientibus & prudentibus, revelavit parvulis. Nam duo rustici, non improbabili curiositate ducti, cum adventum novi Pontificis in Lateranam diœcesim comperissent, ad videndum eum mutuis cohortationibus instigati, ad ecclesiam properant. Quo cum pervenissent, invenerunt eum, juxta altare Missarum solennia celebrantem. Quem curiose inspicientes, omnes motus corporis & gestus ejus diligenti animadversione notarunt. Sed alter eorum velut in ecstasin raptus, vidit columbam d de cælo descendere, humeroque Gregorii dextero insidentem alis extensis caput ejus velare. Completo vero Canone, columba collum protendens, calici rostrum, ut sibi visum est, immisit: quo retracto, unde venerat, illico reversa est. Stupefactus igitur novo miraculo rusticus, atque post paululum ad se reversus, ad propria remeavit.
[25] Sequenti nocte tres viri, habitu decoro vultuque splendido, ei apparuerunt: quorum unus, [id revelare alio viso monitus.] vestitu succincto canicieque decenti, figuram Petri, (ut in picturis videre solebat) sibi expressit: alius vultu splendidus, statura procerus, in admirationem simul & timorem convertit inspectorem; tertium, cujus qualitatis esset, non adeo curiose quæsivit. Proinde affabilior horum trium, quis esset diu hæsitans, tandem canum illum sermone aggressus, quis ille major esset, vel quo censeretur nomine, sciscitatus est: a quo responsum, quod Sol vocaretur, accipiens, insuper ita increpatus est: Quare non annuntiasti Gregorio, quod heri vidisti? Ille vero perterritus, nihil se vidisse testatur. Oblitusne es, inquit, quod columbam heri inter Missarum solennia requievisse super humerum ejus videris? totamque visionem, ut viderat, sibi retexuit. Deinde præcepit ei, ut quantocius ad Gregorium iret, quia eadem die inde erat transiturus, atque ex ordine ei visionem recitaret. [itemque at tertio,] Mane facto rusticus, quid ageret dubitans, atque visionem illusionem esse secum pertractans, quemdam ejusdem loci religiosum virum adiit, & quid sibi visum fuisset intimavit. Id autem consilii accepit, quatenus Dominum obnixe deprecaretur, ut, si ex illo hæc visio fuisset, secundo ac tertio ei revelare dignaretur: quod ita rusticus devote peregit. Secunda igitur nocte item commonitus, obnixius precibus institit. Tertia vero nocte, cum iidem viri terribilius solito se ingessissent: præcepit ei unus, ut, si vitam aliquamdiu vellet differre, ne dubitaret, quod jussus fuerat, Domino Apostolico denuntiare, ac subintulit: Si tu, cum prope fuerat, jussis nostris minime obtemperasti, necesse est, te post eum longius eundo laborare. Sed ille, certius adhuc aliquid ab his elicere gestiens, dixit: Ego quidem rusticus sum & indoctus, quid mihi in signum dabitur, [tandem Gregorio ipsi indicat.] ut a tali persona credatur? Unus eorum, qui tantum solebat pro ceteris loqui, dicebat: Hæc dices Gregorio, quod etiam ipse verum esse cognoscit: quoniam accedens ad altare, quod eodem die cogitavit, apud omnipotentem Dominum impetrare meruit. Rusticus ad Gregorium perveniens, secretum ab eo petiit: & quæ itineris & laboris ejus causa extitisset, fideliter insinuavit. Ille vero benigne subridens, ac signum præcognoscens, rusticum, tantæ legationis nuntium, ad sua regredi cum Apostolica benedictione permisit.
[26] Alio quoque e tempore, cum maxima detineretur corporis infirmitate, [Amissam lacrymarū gratiam] quædam neptis sua ad eum visitandi gratia venerat, & qualiter se contineret, inquirebat. Tum ille, ut nepti super ægritudine sua animum levigaret, monilia ejusdem manu tenens, an nubere vellet, requisivit. Post, recepta sanitate, dum solitis orationibus incumberet, nec recordatione præteritorum malorum, nec spe futurorum bonorum, aut desiderio, &, ut breviter concludamus, nullo modo ad hoc, ut saltem unam lacrymulam exprimere valeret, pertingere potuit. Diu igitur mœsto animo revolvens, quid egisset, quo delicto Deum offendisset, qua denique culpa datam sibi compunctionis gratiam perdidisset; tandem temperato mœrore, id consilii accepit, ut religiosos viros secum in jejuniis & orationibus supplicare Domino deposceret; quatenus ei revelare dignaretur, [multa prece recuperans,] pro qua noxa donum illi, quod pridem habuerit, sublatum sit. Quod congrua devotione peractum est. Completis itaque duarum hebdomadarum vigiliis, jejunio, & corporali disciplina, pius & velox auditor desiderium cordis tribuit ei. Nam cuidam innocenti & simplici viro Beata Dei Genitrix in visione apparuit, [discit id sibi accidisse quia neptis manum tetigerat.] eique præcepit dicens: Vade, & dic Gregorio, quod cum ego illum in chorum (non dubium quin Virginum) elegerim, ipse e contrario aliter quam deberet egit. Novo autem permotus elogio Gregorius, magis hæsitare cœpit; intentiusque orare, ut apertius sibi Dei misericordia, quid esset, ostenderet. Iterum eidem, cui supra, sanctissima Virgo Maria mater Domini in somnis apparens, inquit: Hæc dices Gregorio; quoniam ipse contra gravitatem institutionis nostræ monilia tractavit neptis suæ: idcirco gratiam, quam habuit, amisit. Sed nunc, quia pœnitentia de peccato suo peregit, donum lacrymarum recipiet. Hinc admonemur illius dicti: Bonum est homini, mulierem non tangere. [1 Cor. 7.]
[27] Quadam æstate, quæ Romæ humanis corporibus valde contraria est, [Deipara eidem febrim immittit] dum idem vir Dei maximis per integram hebdomadam æstuaret febribus; apparuit ei B. Dei Genitrix semper Virgo Maria; atque, aut indignationem ostenderet, ventrem ejus manu versa percutiens, recessit. Deinde per alteram septimanam adeo debilitatus est, ut respirare eum, qui exitum ejus præstolabantur, vix sentire possent. Finita hebdomada illa, rursus ad eum Beata Dei Genitrix, hora diei quasi sexta, accessit; qualiter se haberet, & si adhuc satis pœnarum luisse sibi videretur, ab eo sciscitatur. Cui ille respondit: Domina piissima, ut tibi videtur. Tum leni manu, [& aufert,] quasi corpus ejus perungens, ab oculis ejus evanuit. Mox illo, vestimenta sua, quasi ad ecclesiam processurus esset, requirente; hi, qui aderant, præ nimia infirmitate minus sanum sentire æstimabant. At ille, nil mali se habere affirmans, extorquet ut vestibus se induant, atque ad ecclesiam perducant. Quo facto, in tantum sanitate recepta convaluit, ut etiam sacra Missarum solennia publice in ecclesia Salvatoris sequenti die celebraret.
[28] Inter hæc; quanta obedientia tanto viro exhibenda foret, Hermanno tunc temporis Cardinali. [inobediens Gregorio divinitus increpatur.] sed postmodum f Brixiensis Ecclesiæ Præsuli, divinitus ostensum est. Nam cum ab eo ad mensam quadam die vocatus non venisset, nocte insequenti, terribilis ei quædam species apparuit, eumque vehementer increpavit, dicens: Ut quid, miser, imitatus es contumaciam Dathan & Abiron, supersedendo Gregorii ad convivium invitatione, sicut illi superbe respuerunt Moysi ad concilium vocationem? An excidit tibi, quanta millia millium in inferno demersa sint propter unius Protoplasti inobedientiam? Festina ergo ad satisfactionem, si evadere cupis debitam rebellibus damnationem. Itaque mox, ut opportunitas data est, provolutus est pedibus clementissimi Papæ: nec mora, veniam impetravit lacrymosa supplicatione.
[29] Nunc libet duo miracula sanctitatis per B. Gregorium divinitus facta breviter assignare: [ægri duo ab eodem sanantur.] ne forte ingressis nobis silvam densioris historiæ, excidant memoriæ. Quodam namque tempore, cum de more sacras manus ablueret, ipsa ablutionis aqua, instar lactis facta, ægrum quemdam, cum fide recuperandæ sanitatis eam in usum sumentem, confestim ab ægritudine liberavit. Item, cum in comitatu gloriosæ Mathildis delitesceret, & rabiem persecutionis, de qua posthac plenius dicturi sumus, declinaret; quadam die venerabilis g Hubaldus Mantuanus Episcopus indicavit ei, quod cocus ejus, nimia infirmitate prægravatus, de lectulo surgere non valeret. At ille, necessarii commutationem non habens officii, cum fide grano sinapis comparanda, transtulit montem infirmitatis, & crevit in validum gratia sospitatis. Eadem quippe hora, qua jubentis vocem audivit, surrexit, ac necessaria præparavit,
ANNOTATA.
a Henrici quarti mater post viri mortem Agnes Imperatrix, eo parvulo gubernacula regni pacifice est moderata: sed postea Principum invidia, videns filii animum a se aversum disceßit in Italiam: & per medium fere anni spatium, ut loquitur Leo Ostiensis lib. 3 Chronici Casine isis cap. 32, Casini commorata est, ac proinde eam tunc ibi existentem salutat S. Gregorius.
b Videtur Rainaldus, tunc exul, Casini fuisse. Eum S. Gregorius consolatur epistola 20 libri primi, anno sequenti data, in qua meminit dictæ Agnetis Imperatricis. Eidem epistolam libro 6 etiam scripsis Indictione 2 anno 1079.
c Gottifredus seu Godefridus, cognomento Barbatus seu Senior, Lotharingiæ & Tusciæ Dux, duas habuit uxores; primo Dodam, ex qua genuit Godefridum Gibbosum, & B. Idam viduam, Comitissam Boloniæ, cujus Vitam dedimus 13 Aprilis. Dein duxit anno 1054 Beatricem, viduam Bonifacii Tusciæ Marchionis, quæ eidem Bonifacio ante genuerat Mathildem Marchionissam.
d Aliquid simile eidem Gregorio postea Casini contigissenarrat Leo Ostiensis, lib. 3 Chronici Casinensis cap. 54.
e Anno scilicet sequenti 1074 ægrotavit, ac se a morbo convaluisse indicat epistola 9 libri 2, Beatrici ejusque filiæ Mathildi, scripta XVIII Kalendas Novembris, qua dolet se ex periculoso morbo emersisse, ac servatum ad solicitudinem pene naufragantis Ecclesiæ.
f Hermannus, sive Arimannus, aut Armanus, favore Comitissæ Mathildis electus est Episcopus Brixiensis anno 1096.
g Hubaldus sive Ubaldus, creatus Episcopus Mantuanus anno 1082, sed ab Henrico Rege pulsus, etiam exul degebat cum S. Gregorio.
CAPUT IV.
Gregorii Decretales Epistolæ contra Simoniacos & fornicarios.
[30] Iam tempus exigit, aliquot Decretales beati Præsulis Epistolas contra Simoniacos & Nicolaitas a in Galliam atque Germaniam transmissas ponere, [Sicuti visus fuerat stercora ab ecclesia egere,] & subinde, quid sibi velit saccus ille stercoribus refertus, quem supra Pisanis visum commemoravimus, aliquam, ut promisimus, conjecturam facere. Denuntiatio quippe regularis judicii, prædictorum hæreticorum eisque faventium concutiens & coërcens ignominiam, non absurde videtur comparari sacco stercora continenti; quem videlicet vir sanctus quodammodo portavit, dum Epistolas mittendo, conversionem eorum, quos notavit, diu patienter exspectavit: exporravit autem, quando pertinaces in errore, synodali consensu ab Ecclesia separavit. Harum igitur Epistolarum prima nobis occurrit ad Ottonem Constantiensem Episcopum directa, quæ ita se habet.
[31] Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, dilecto in Christo fratri Ottoni, [sic Ottoni Constantiēsi scribens,] Constantiensi Episcopo, salutem & Apostolicam benedictionem. Instantia nuntiorum tuorum, festinanter redire volentium, non permisit nos fraternitati tuæ, quæ in Romana Synodo constituta sunt, seriatim intimare. Hæc tamen necessario tibi scribenda fore arbitrati sumus: Nos, juxta auctoritatem sanctorum Patrum in eadem Synodo sententiam dedisse; ut hi, qui per Simoniacam hæresim, hoc est, interventu pecuniæ, ad aliquem sacrorum Ordinum gradum & officium promoti sunt, nullum in sancta Ecclesia ulterius ministrandi locum habeant. Illi, quoque, qui Ecclesias datione pecuniæ obtinent, omnino eas perdant: nec deinceps vendere vel emere alicui liceat. Sed nec illi, qui in crimine fornicationis jacent, Missas celebrare, aut secundum inferiores Ordines ministrare altari debeant. Statuimus etiam, ut, si ipsi contemptores fuerint nostrarum, [contra Simoniacos & fornicarios:] imo sanctorum Patrum Constitutionum, populus nullo modo eorum officia recipiat: ut, qui pro amore Dei, & officii dignitate non corriguntur, verecundia seculi & objurgatione populi resipiscant. Studeat igirur fraternitas tua, se in his nobis cooperatricem exhibere: sic crimina ista de Ecclesiis suis radicitus evellere, quatenus boni pastoris meritum apud Deum valeas obtinere; & Romana Ecclesia de te, sicut de carissimo fratre, & studioso cooperatore, debeat gaudere.
[32] [ejusdem inobedientiam] Qua vero contumacia prænominatus Episcopus decretis salutaribus resultaverit, vel potius insultaverit, sequens Epistola prodit. Gregorius, servus servorum Dei, Ottoni Constantiensi Episcopo, salutem & Apostolicam benedictionem. Perlatum est ad Nos de fraternitate tua, quod satis invitus & mœstus audivi, quodque si vel de extremo Christianæ plebis membro ad audientiam nostram deferretur, severiore districtionis disciplinæ censura esset procul dubio castigandum. Cum, [acriter objurgat;] enim Apostolica auctoritate & veridicis sanctorum Patrum sententiis incitati, ad eliminandam Simoniacam hæresim & præcipiendam Clericorum castitatem, pro nostri officii debito exarsimus; Moguntino Venerabili Archiepiscopo Confratri nostro, cui plures & late dispersi Suffraganei sunt, hoc obedientiæ munus injunximus, ut tam per se quam per coadjutores suos hoc Romanæ Ecclesiæ Decretum universo Clero studiosius inconculcaret, & inviolabiliter tenendum proponeret. Tibi quoque, cui plurimus Constantiensis Episcopii Clerus & populus amplissime dilatatus, ob eamdem causam speciales litteras cudere, bulla nostra impressas, collibuit, [ostendit turpitudinem pellicatus,] quarum fultus auctoritate tutius animosiusque præceptis nostris obtemperares, & de sanctuario Domini Simoniacam hæresim & fœdam libidinosæ contagionis pollutionem expelleres. Apostolica namque B. Pauli præpollet auctoritas, qua fornicatores & adulteros cum ceteris sceleratis connumerans, diffinitam suæ jussionis sententiam subjicit, cum ejusmodi nec cibum capere. [1 Cor.5] Præterea universus Ecclesiæ Catholicæ cœtus, aut virgines sunt, aut continentes, aut conjuges: quicumque ergo extra hos tres ordines reperitur, inter filios Ecclesiæ, sive intra Christianæ Religionis limites non numeratur: unde & Nos, si vel extremum laicum pellicatui adhærentem liquido cognoverimus, hunc velut præcisum membrum a Corpore dominico, a Sacramentis altaris, [& ipsum Romam citat:] donec pœniteat, arcemus: quomodo ergo sanctorum Sacramentorum distributor vel minister esse debet, qui nulla ratione potest esse vel particeps? Sed illa Beati Papæ b Leonis nos impulit auctoritas, qui Subdiaconis ineundi connubii licentiam prorsus abstulit. Quod decretum B. Leonis posteriores sanctæ Romanæ Ecclesiæ Pontifices, maxime Doctor eximius c Gregorius, ita pro lege sanxerunt, ut deinceps tribus his Ordinibus Ecclesiasticis; Sacerdotibus, Levitis & Subdiaconis vincula conjugalia omnino sint prohibita. Cum autem hæc omnia tibi observanda, Pastorali providentia transmitteremus, tu, non sursum cor, sed deorsum in terra ponens, prædictis Ordinibus fræna libidinis (sicut accepimus) laxasti; ut qui mulierculis se junxerunt in flagitio persisterent, & qui necdum duxerunt tua interdicta non timerent. O impudentiam, o audaciam singularem! Videlicet Episcopum Sedis Apostolicæ decreta contemnere, præcepta sanctorum Patrum convellere, imo vero præceptis contraria ac fidei Christianæ repugnantia de sacratiore loco, & de Cathedra Pontificali subjectis ingerere. Quapropter tibi Apostolica auctoritate præcipimus, ut ad proximam Synodum nostram [prima] proximæ [Quadragesimæ] hebdomade te præsentem exhibeas, tam de hac inobedientia & Sedis Apostolicæ contemptu, quam de omnibus, quæ tibi objiciuntur, canonice responsurus d.
[33] [idem indicat Clero Constant.] Hic Clero & populo demandat, ne inobedienti Episcopo obediant. Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, Clericis & Laicis majoribus & minoribus, in Constantiensi Episcopatu consistentibus, Christianam legem diligentibus, salutem & Apostolicam benedictionem. Misimus Fratri nostro, Episcopo vestro, Ottoni litteras exhortatorias, per quas pro nostri necessitate officii Apostolica auctoritate injunximus illi, ut Simoniacam hæresim de Ecclesia penitus sua excluderet, & castitatem Clericorum studiose prædicandam susciperet, & firmiter tenendam Episcopali vigilantia inculcaret. Nam sic eam nobis Euangelicæ & Apostolicæ litteræ, authenticarum Synodorum decreta, & eximiorum Doctorum præcepta insinuant, ut eam dissimulare & negligere, sine magno animæ nostræ & populi Christiani detrimento, non possimus. Sed Episcopus vester, ut nobis relatum est, quæ paterne suaseramus perficere non curavit: & ut non solum inobedientiæ, verum etiam rebellionis offensam contraheret, quemadmodum accepimus, palam Clericis suis, jussioni nostræ, immo Beati Petri, omnino contraria permisit; ita ut qui mulierculas habuerant, retinerent; & qui non habebant, illicita temeritate subintroducerent. Quod, ut audivimus, moleste ferentes, secundam ei scripsimus Epistolam, indignationis ei nostræ motus ostendentes, & idem præceptum iterato acrius inculcantes, cum etiam ipsum ad Synodum Romanam, quæ prima proximæ Quadragesimæ hebdomada futura est, advocavimus, ut pro se rationem reddat, & inobedientiæ causas si rationabiles habuerit, in audientiam totius Conventus exponat. [& omnes ab ejus absolvit obedientia:] Hoc ideo, Fratres carissimi, vobis innotescimus, ut animæ vestræ saluti consulamus. Si enim Beato Petro & sanctæ Sedi Apostolicæ fronte aperta repugnans ec contumax esse voluerit, liquido manifestum est, quod qui matrem vel patrem inhonorat, nullam a fidelibus patris & matris jure obedientiam exigere aut quærere debeat. Indignum est enim, ut qui magistro detrectat subesse, magister auditoribus postulet præesse. Quapropter omnibus, sicut prædiximus, majoribus atque minoribus Deo & B. Petro adhærentibus, Apostolica auctoritate præcipimus, si in obduratione sua persistere voluerit, nullam ei obedientiæ reverentiam exhibeatis, neque id animæ vestræ perniciem esse putetis. Nam si, ut toties jam prædiximus, præceptis Apostolicis voluerit esse contrarius, ab omni illius subjectionis jugo Beati Petri auctoritate absolvimus ita universos, ut cum Sacramenti obligatione quilibet ei fuerit obstrictus, quamdiu Deo omnipotenti & Sedi Apostolicæ rebellis extiterit, nulla ei fidelitatis exhibitione fiat obnoxius. Non enim cuilibet personæ contra Creatorem suum, qui cunctis præponendus est, aliquis debet obedire; sed debemus contra Deum superbienti resistere, ut saltem hac necessitate coactus ad viam justitiæ addiscat redire. [qui Rom. ecclesiæ rebellē se exhibet.] Quanti enim periculi quantæque a Christiana lege sit alienationis obedientiam, maxime Apostolicæ Sedi, non exhibere, ex dictis Beati Samuelis Prophetæ potestis cognoscere, quæ sanctissimus Papa Gregorius in ult. lib. Moralium procuravit exponere. [Lib. 35, 10] Ut ea autem sint vobis in promptu, scripta transmisimus; quatenus indubitanter sciatis, nos vobis novam non dicere, sed antiquam sanctorum Patrum doctrinam propalare. [1 Reg.5] Hinc Samuel ait: Melior est obedientia quam victima, & auscultare magis quam offerre adipem arietum; quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, & quasi scelus idololatriæ nolle acquiescere, obedientia quippe victimis jure præponitur, quia per victimas aliena care, per obedientiam vero propria voluntas mactatur. Tanto igitur quisque Deum citius placat, quanto ante ejus oculos, repressa arbitrii sui superbia, gladio præcepti se immolat. Quo contra ariolandi peccatum inobedientia dicitur, ut quanta sit virtus obedientiæ demonstretur. Ex adverso igitur melius ostenditur, quid de ejus laude sentiatur: si enim ariolandi peccatum est repugnare, & quasi scelus idololatriæ nolle acquiescere, sola est quæ fidei meritum possidet; sine qua quisque convincitur infidelis, etsi fidelis esse videatur.
[34] Ad Laicos, pro exequendis superioribus institutis. Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, Rodulfo Duci Sueviæ, atque Bertholdo Duci Carentano, [Ducibus Sueviæ & Carinthiæ] salutem, & Apostolicam benedictionem. e Scimus, quoniam prudentia vestra miserabilem Christianæ religionis desolationem perspicaci mente perpendit, quæ pro peccatis nostris in ea nunc extremitate est posita, ut infeliciora tempora nemo viventium viderit, nec a tempore B. Silvestri Patris nostri scripturarum traditione repererit. Verum hujus tanti mali nos caput & causa sumus, qui ad regendum populum prælati, & pro lucrandis animabus Episcopi vocati & constituti sumus. Ab eorum namque principatibus, velut a quibusdam initiis, subditorum bona vel mala veniunt, [queritur de Episcoporum inobediētia,] qui aut mundanas dignitates, aut magisterium spirituale susceperunt: qui dum nihil aliud, nisi gloriam & voluptates seculi quærunt, sine sua & populi confusione vivere nequeunt. Quoniam in malefactis prava sectantes desideria, & suæ auctoritatis jura per culpam ligant, & aliis peccandi per exemplum fræna relaxant: neque enim per ignorantiam aut improvidi delinquunt, sed præsumptuosa obstinatione Spiritui sancto resistentes, divinas quas cognoverunt leges abjiciunt, & Apostolica decreta contemnunt. Sciunt namque Archiepiscopi & Episcopi terræ vestræ, quod & omnibus fidelibus notum esse debet: quoniam in sacris Canonibus prohibitum est, ut hi, qui per Simoniacam hæresim, hoc est, interventu pretii, ad aliquem sacrorum Ordinum gradum vel officium promoti sunt, nullum in sancta Ecclesia ulterius ministrandi locum habeant; nec illi, qui in crimine fornicationis jacent, Missas celebrare, [tolerantium Simoniacos & fornicarios,] aut secundum inferiores Ordines ministrare altari debeant. Quæ cum eos sancta & Apostolica mater Ecclesia, jam a tempore B. Leonis Papæ, sæpe in Conciliis tum per Legatos, tum per Epistolas, in se commissis sibi plebibus, utpote ab antiquioribus neglecta renovare & observare commonuerit, rogaverit, & accepta per Petrum auctoritate jusserit; adhuc tamen inobedientes (exceptis perpaucis) tam execrandam consuetudinem nulla studuerunt prohibitione decidere, nulla districtione punire; non attendentes quod scriptum est; quasi ariolandi peccatum est repugnare, & quasi crimen idololatriæ, nolle acquiescere, Cum igitur illis Apostolica, imo sancti Spiritus mandata spernentibus, & scelera subditorum criminosa foventibus patientia, divina ministeria indigne tractari, [eosque a sacris arceri jubet,] populum seduci intelligimus; alio quolibet modo contra hæc vigilare nos convenit, quibus cura Dominici gregis præe cunctis incumbit. Multo enim melius nobis videtur justitiam Dei vel novis reædifiare consiliis, quam animas hominum una cum legibus deperire neglectis. Quapropter ad te, & ad omnes, de quorum fide & devotione confidimus, nunc convertimur; rogantes vos, & Apostlica auctoritate admonentes, ut, quidquid Episcopi de hinc loquantur aut taceant, vos officium eorum, quos aut Simoniace promotos & ordinatos, aut in crimine fornicationis jacentes cognoveritis, nullatenus recipiatis: & hæc eadem, adstricti per obedientiam, tam in Curia Regis, quam per alia loca & conventus regni notificantes ac persuadentes, quantum potestis, tales sacrosanctis deservire mysteriis, etiam vi, [& Simoniace accepta impendi ecclesiæ] si oportuerit, prohibeatis. Si qui autem contra vos, quasi istud officii vestri non esse, aliquid garrire incipiant; hoc illis respondete, ut vestram & populi salutem non impedientes, de injuncta vobis obedientia, ad nos nobiscum disputaturi veniant. Quia vero te, Rodulphe dico, Ducem & carissimum sancti Petri filium, ad religionis spiritum desideranter anhelare confidimus; unde nos consuluisti, quidquid nobis perfectius visum est, ad correctionem tuam tibi intimamus; ut quantumcumque pretii te pro disponendis in Ecclesia Clericis accepisse recordaris, aut in utilitates ejusdem Ecclesiæ, si attinere ei videtur, aut in usus pauperum expendas; ut nulla in te reprehensibilitatis macula remanente, inter electos regni cælestis cives adscribi merearis. Datum Romæ, tertio Idus Januarji, Inditione decima tertia. f.
[36] [Adelberti Comitis & ejus uxoris] Item ad Laicos pro iisdem instutis. Gregorius Episcopus, Servus servorum Dei, dilecto in Christo filio & nobilissimo Comiti Adelberto, & ejus exori, salutem & Apostolicam benedictionem. Gratias Deo referimus, quod & laici & mulieres ad Dominum mentes erigunt, & cultum religionis libenter intellectu capiunt & tenere contendunt. Nam illi, qui propter lucrandas animas Episcopi vocati & constituti sunt, & subditos suos verbo & exemplo viam veritatis docere deberent, his temporibus seducti a diabolo, non solum legem Dei deserunt, sed impugnare & omni conatu subvertere non desistunt. Quo minus mirandum est, si ipsi inferiores Ordines a delicto non prohibent, quorum aut ordinatio fuit hæretica, aut vita omni immunditia & facinoribus cooperta: [obedientiā in hoc puncto laudaat;] qui, dum in semetipsis propria scelera nec corrigunt nec attendunt, subditorum quoque crimina, aut per negligentiam, aut timore propriæ conscientiæ, portant. De quibus recte per Prophetam dicitur: Obscurentur oculi eorum ne videant, & dorsum eorum semper incurva. Quapropter quidquid illi contra vos, imo contra justitiā garriant, & pro defendenda nequitia sua, vobis qui illiterati estis objiciant; vos in puritate & constantia fidei vestræ permanentes, quæ de Episcopis & Sacerdotibus Simoniacis aut in fornicatione jacentibus ab Apostolica sede accepistis, firmiter credite & tenete. [Ps. 68. 24] Data Romæ VII Kal. Novemb. Indictione decima tertia.
[36] Ut nullus obediat Episcopis præfata statuta contemnentibus vel negligentibus. [eamdemque universis inculcat.] Gregorius, servus servorum Dei, omnibus Clericis & Laicis, in regno Teutonicorum constitutis, salutem & Apostolicam benedictionem. Audivimus, quod quidam Episcoporum apud vos commorantium, ut Sacerdotes & Diaconi & Subiaconi mulieribus commisceantur, aut consentiant aut negligant; his præcipimus vos nullo modo obedire, vel illorum præceptis consentire, sicut ipsi Apostolicæ Sedis præceptis non obediunt, neque auctoritati sanctorum Patrum consentiunt, testante divina Scriptura, facientes & consentientes par pœna complectitur. Omnipotens & misericors Deus, qui ultra spem, quia ultra meritum, miseretur & consolatur nos in omni tribulatione nostra, aperiat cor vestrum in lege, & confirmet vos in præceptis suis, ut auctoritate B. Petri a cunctis peccatis absolutos, vos ad cæleste regnum perducat regnaturos. Amen.
[37] [Ita visum complevit de stercore] Has Epistolas prosecuta est, ipso præsidente generalis Synodus; in qua, sicut gesta ipsius continent, sententia anathematis data est in omnes Simoniacos & Nicolaïtas hæreticos, qui in erroris sui secta indurati, synodalibus Sanctorum Patrum definitionibus & Decretalibus eorum statutis scienter inobedientes, apostatarumque pertinacia eis recalcitrantes, studio & voluntate refragrantur. Ecce saccus stercoribus plenus, eatenus arguendo, obsecrando, increpando cum omni patientia & doctrina portatus; sed ex tunc justa ultione divini zeli exportatus, secundum ordinem quem suis ultoribus ipse Dominus per Ezechielem Prophetam ostendit, dicens: A sanctuario meo incipite. [Ezech. 9] Clamor namque Sodomorum & Gomorrheorum usque ad ipsius Pontificatum multiplicatus fuerat nimis: in eo scilicet, quod prædicti hæretici eorumque fautores, nimia peccandi libertate effrænati, peccatum suum sicut Sodoma prædicaverunt nec absconderunt: ideoque nisi Dominus exercitum reliquisset nobis semen in corruptionis, quasi Sodoma fuissemus, & quasi Gomorrha similes essemus. [Isa. 1, 9]
[38] Hac fama justificationis instigati Babenbergenses Clerici g, [nulla prece pretiove flexilis.] detulerunt ad aures ejus Simoniacum introitum Pseudo-episcopi sui, nomine Hermanni. At ille, contracta non minima pecunia pretiosi metalli & vestimenti copia, speravit Apostolicum rigorem muneribus emolliri posse: & approximans Romæ, exoravit venerabilem h Hermannum, Metensis Ecclesiæ Episcopum & Apostolicæ Sedis Legatum, qui tunc forte societatem itineris inciderat, uti se ad Dominum Papam præiret & intercederet. Quod cū attentasset, & humanæ placationis non parvam materiam affore designasset; vir justus, excutere manus suas ab omni munere solitus, ut erat in conclavi suo positus, Spiritu sancto se inflammante, respondit: Fac eum, si aliquam fidelium communionem velit obtinere, in partes suas redire, & monasticæ regulæ districtum jugum pœnitendo subire: quoniam, propitius sit mihi Deus, si domum istam mihi impleret auro & argento, numquam, me consentiente, Episcopali fungetur officio. Hoc itaque modo & iste Simoniacus submotus est a Sacerdotio.
ANNOTATA.
a Extat hæc epistola inserta Concilio primo, Romæ sub S. Gregorio habito anno 1074, in Apologetico capitulo 1.
b S. Leo epist. 82 ad Anastasium Episcopum Thessalonicensem cap. 4, & epist 90 ad Rusticum Narbonensem cap. 3.
c S. Gregorius lib. 3 Regesti epist. 34 & etiam lib. 1 epist. 42.
d Partes Henrici Regis fovet Otto, quapropter excommunicatus, in exilium missus anno 1074, & post duos annos in excommunicatione mortuus, & Basileæ sepultus. Ita Chronicon Constantiense a Pistorio editum.
e Est epistola 45 libri 2.
f Anno 1075.
g Hermano Bambergensi scripta est epistola 84 libri 1, qua monuit eum. Verum quia judicio Sedis Apostolicæ se subtraxit, & Simoniace Ecclesiam invasit ejusque bona dilapidvit, eū Gregorius excōmunicavit, & Sacerdotali officio privavit, ut scribit, ad Bambergenses, Segefridum Archiepiscopum Moguntinum & Henricum Regem, & sunt Epistola prima, secunda, & tertia libri tertii. Fruschius ait, quod tandem monasterium Swartzachianum in Francia Orientali, id est Franconia, intraverit.
h Hermanno Episcopo Metensi commiserat S. Gregorius vices suas in causa Episcopi Bambergensis, ut dicitur citata epis, 84 lib. 1. Eidem scripsit epist. 53. lib. 1. epist. 2. & 21. lib. 2, epist. 5 lib. 6 & epist. 21 lib. 8, in quibus varia illi committit, & indicat auctoritatem Sedis Apostolicæ in excommunicando Henrico Rege.
CAPUT V.
Conjuratio in vitam S. Gregorii. Comprehensio & liberatio.
[39] Iam vero qualiter inimicorum fraudes, tentationes, pericula, [Multa fortiter agens & patiens,] detractiones, irrisiones, captiones, custodias propter nomen Domini; postremo, qualiter, Domini juvamine & sustentatione Apostolorumque comitante suffragio, Reges, Tyrannos, Duces, Principes, animarumque hominum captivatores, voratores; insuper lupos, Antichristi videlicet ministros, Archiepiscopus, Episcopos, & reliquos Ecclesiasticos pervasores fortissimus athleta Dei superavit, nequaquam silentio præterire dignum ducimus: [per quemdā Romæ sceleratissimum,] quatenus tam præsentibus quam subsecuturis sit in exemplum, & populus sanctæ Ecclesiæ olim nostrum seculum fuisse cognoscat sub tanto talique Pastore prolapsum. Indecens enim & inconveniens esse videtur, tradere oblivioni Patris hujus laborem; cum etiam profanarum causarum memoria penes seculares, pro fortitudinis exemplo, fiat. Hujus quidem exemplum si tenaci memoriæ tradatur, fit sanctæ Ecclesiæ supplementum, Christi fidelium ornamentum & in hæreseon profanarum veniet detrimentum. Hinc enim justorum [pugnæ] iterum prima sumpsere principia: [& hinc excommunicatum,] hinc Ecclesiastica victoria & perpetuæ felicitatis quodammodo per filium hereditas [propagatur.]
[40] Fuit itaque quidam vir in Urbe, perditionis filius, [tandemque in gratiam receptum,] omnium hominum sceleratissimus & iniquissimus; cujus quidem memoria aërem ipsum commaculat: cui pro dulcedine perjuria, fallaciæ, luxuriæ, traditio, homicidia, machinationes, susurrationes, conspirationes, fraudes, deceptiones, conventicula fuerant; & quidquid virtuti esse poest inimicum, sibi per omnia [licere] credebat; pater furum & socius perjurorum, clypeus fallacis & hasta mœchi, galea homicidarum & scutum traditionis, tegumentum machinationis, custos susurrationis, anxietas conspirationis, coloratio fraudis, risusque deceptionis, & crypta malæ conventionis: ad cujus confugium omnis hæreticus omnisque scelestus propeperabant: cujus ala velabat scandala, sub cujus umbra Leviathan ipse tortuosus coluber dulciter & suaviter quiescebat. Qui ad augmentum tanti commercii turres quamplures in Urbe construxerat; & posthabitis tam Dei quam hominis inimicitiis, quidquid ante suæ perversæ mentis oculos incentor maiitiæ, diabolus videlicet, adduxerat, peragere satagebat. Levia quidem sibi & dulcia verba, sed in fine jacula & absynthium fuerant: qui ad sui destructionem quemdam suum compatrem occidit: in cujus domum, re nondum plene cognita, perrupit, quam etiam destruxit: & peracto tanto scelere, in turrim, quam, vivente patre suo Stephano Urbis Præfecto, construxerat, se recepit. a Ad cujus facinus vindicandum vir Dei accensus, una cum adhuc vivente Papa Alexandro, maledictionis & anathematis eum vinculis alligavit. [conspiratione initia,] Ille ad augmentum suæ confusionis, cum quibusdam, quos sibi asciverat, Nicolao videlicet & Berthramo, ad perditionis filium, scilicet Henricum Regem, properavit; & communicato magnæ impietatis consilio, b Cadaloum Parmensem, hæreticum, Romam conductum, c hospitio recepit; & prælia multa, illius ob adjutorium, in Urbe commisit: cui solatium omnes hæretici Simoniaci pro posse impendebant, & per ipsum sanctam Ecclesiam confundere disponebant. Sed hæresiarcha tandem illo d mortuo, confusus iste, pactum se cum Domino Papa facere, & fidelitatem jurare spopondit. Quod & fecit: sed, quæ fides ei esse potuit, cui veritas numquam adhæsit? Stabat quidem, propter summi Sacerdotis potentiam, ut prædo ligatus: sed quas poterat fraudes animo tenus perpetrare non desinebat tartareus heres. Si quando eum venerabilis Pater Gregorius, ut a talibus pedem retraheret, hortabatur, in pejus quotidie suum vertebat pectus: sicque factum est, ut in ipsa turri, quam miræ magnitudinis supra pontem S. Petri construxerat, viros sicarios poneret; qui ab omnibus introeuntibus & exeuntibus, ex rebus, quæ ferebantur, prædam caperent.
[40] Qua de causa Præfectus Urbis e Cincius nomine, vir utique prudens, carus Deo, & hominibus, [in nocte Nativitatis,] (qui non ut laicus, sed veluti fidelis monachus, Deo serviens justitiam excolebat in omnibus) quadam die eum cepit, & in carceris squalloribus tantum latronem, ut dignum fuerat, tradidit. Tandem interventu quorumdam Nobilium Romanorum permittente hoc clementia Domini Papæ, peractis supra sancti Petri corpus sacramentis suæ meliorationis, datisque obsidibus & reddita turri, de qua confidebat. dimissus est. Tunc allatis arietibus, & machinis, ferreisque malleis, funditus est eversa: & sic Urbs aliquantisper quievit; & iniquorum factio, timore magno concussa, conticuit. Sed, [non obstante subito imbre,] quid miser faceret? Quousque potuit, iniquos, licet longe positos, tam per se quam per suos nuntios adiit. Ipse lustravit Apuliam, Lucaniam, f Duem Guiscardum, & ceteros excommunicatos visitans; statuitque cum ipsis tempus opportunum, quomodo Dominum Papam caperet & occideret: Filium vero sum ad Guibertum hæreticum Ravennatem g direxit, idem pactum compositurum: sicque ad Regem etiam suæ fallaciæ destinavit litteras, promittens eumdem Patrem regio conspectui repræsentandum. Compositis itaque hujusmodi demolitionibus, ad tempus quievit; expectans nimirum oppotunitatem, ut eum caperet, & iniquorum populo ad necandum traderet. Sed Dominus omnipotens, qui captione sua mundum liberans diabolum captivavit, Patris istius captione & sanguine. Ecclesiæ statum in melius provexit; & filium iniquitatis nō solū puero suo nocere prohibuit, sed etiam propiis rebus privavit.
[41] Prolapso itaque fere anno, ministri diaboli tempus advenit. [dum ad Præsepe Missa facit,] Nam instante festivitate Dominicæ Nativitatis, conspiratores suos, cum quibus conjuraverat, hortari cœpit, ut ad tantum flagitium mente prompti concurrerent, animumque aptarent; promittens eis ineffabilia, libertatem futuram, quæstum sine mensura, imitator per omnia fratris & magistri sui diaboli; qui solius morte Domini mundum sibi totum possidendum promittebat. Sed sicut scriptum est; dum capit, capitur; dum prædari incipit, præda fit; & dum ambit illicit quæ nondum possederat, perdidit acquisita quæ retinebat. Sic etiam iste, minister utique illius, si corde deprehendisset se tantis rebus expoliandum, fortasse quoquo pacto a tanti sceleris perpetratione, amore suarum rerum magis quam Dei, manum retraheret. Sed quoniam obcæcavit eum malitia sua, qua suffarcinatus incedebat, rem ad effectum perducere conatus est; non timens, imo postponens animæ suæ periculum, alter Judas, manus in Dominum suum & Christum Domini injecit. Præsente itaque tantæ festivitatis die, ad peragendum Vigiliarum obsequia Pontifex, ut mos est, ad B. Mariæ ecclesiam, quæ, ob tantarum devotionum merita, [non obstante subito imbre,] Major vocata est, cum parvo Clericorum & Laicorum numero properavit. Nam mos Urbis fuerat semper, in tantæ solennitatis excellentia, omnes ad eamdem ecclesiam confluere, totamque noctem illam hymnis & laudibus intentos pervigilem ducere. Sed, Domino disponente, ad evitandam tantam ecclesiam tanti Pastoris sanguine perfundi; ut ministri diaboli animus, inhians sui ad destructionem, quæ male voluerat perficere possit, populus tunc convenire prohibitus est. Die namque ipso Vigiliarum tantam æther aquarum inundationem profuderat, ut ipsum primi temporis imminere diluvium omnibus videretur. Vix enim aliquis domus suæ limen linquere, vicinique sibi juncti casam, si necessitas aliqua exigeret, intrare, ne dum ecclesiā tam longe sitam, peentrare valebat. Loquebantur enim quodammodo mundi elementa futurum scelus, & inauditum facinus præsagiebant.
[42] [dū ad Præsepe Missam facit,] Sed quid plura? Adest nox, in qua tenebrarum filius lucis aggreditur ministrum. Missis itaque exploratoribus ad alios exquisitores venerunt: nam quamdam societatem, juxta eamdem ecclesiam ex ipsius vici habitatoribus sibi asciverant: & notantes omnia, ad notitiam scelesti illius miserant, quæ scrutati fuerant. Tunc ille legionem suam, loricis indutam, cum festinatione conduxit; ponens ita, ut post peractam sive de nece victoriam, seu de vivo portato triumphum, quemcumque equum quis habere posset, ascenderet: ne quis contra ipsos meditaretur insurgere. Ventum tandem ad ecclesiam est: Papa vero gloriosus in Præsepi positus Missam noctis primam, sicut docet religio, decantabat; corpusque, Dominicum tam ipse, quam Clerus ejus susceperat; reliqui vero qui aderant, eadem adhuc Sacramenta percipiebant; cum magnus subito clamor, magnus & ululatus ex improviso intonuit, & ecclesiam ipsam implevit. Tunc undique lustrantes ecclesiam, evaginatis mucronibus percutientes quos poterant, ad locum Præsepii, [capitur,] quo Papa eximius residebat, convenerunt: percussisque ibidem aliquantis, ruptisque ostiolis illis, angulum brevem Præsepii æterni Regis & Matris truculentis manibus intraverunt. Tunc injecerunt in eum manus, & tenuerunt. Quorum unus educto gladio caput ejus abscindere voluit, sed tamen Domino volente non potuit. [& vulneratus abducitur.] Percussum tamen in fronte, graviterque vulneratum, de Missa nondum finita violentes manibus abstraxerunt, cædentes & percutientes. Ille vero, ut agnus innocens & mansuetus, ad cælum oulos erigens, nullum eis dedit responsum, non reclamavit, non reluctatus est, neque ut sibi in aliquo misererentur rogavit. Tandē, exutum Pallio & Casula seu Dalmatica & Tunica cum Camisia, relictis ei tantū amictu & stola, ut furem tractum, post dorsum cujusdam sacrilegi posuerunt. Ille vero, qui frontem gladio percusserat, arreptus a dæmonio, ante ejusdem ecclesiæ atrium diu volutatus est spumans, equusque ejus fugiens nequaquam ulterius inventus est.
[43] Tanti fama mali totam cito perculit Urbem. Quis unquam tanta flentium tantaque funebria narrare lamenta poterit? [Hinc populi planctus:] Sicut enim de Domini nostri Nativitate Urbs ceteris civitatibus altius congratulari solita fuerat; sic modo commota, tristitiam sibi non modicam advenisse proclamabat. Expavit pariter hoc factum cælum & terra, & ad tantum facinus vindicandum corda præparantur omnium. Tunc impletum est, quod dictum est per Prophetam: Dies festi vestri convertentur in lamentationem & luctum, & gaudium vestrum in planctum. [Tob. 2,] Et illud: Plorans ploravit in nocte, & lacrymæ ejus in maxillis ejus: non est qui consoletur eam ex omnibus caris ejus. [Thren. 1,] Tunc sancta Ecclesia Dei dicebat: Quis dabit capiti meo aquam, & oculis meis fontem lacrymarum, & plorabo die ac nocte? [Hier. 9,] Et illud: Audite, obsecro universi populi & videte dolorem meum. Tunc, omnis maritus sumpsit lamentum; & quæ sedebant in thoro maritali, lugebant. Omnis itaque Clerus, Pastore percusso, huc illucque discurrebat, & cuncta pene altaria exuentes denudabant. Nihil alicubi, præter quod ante dictum fuerat, in ecclesiis divini Officii, [qui ad ultionem coiens,] illo die factum fuit. Elementa tamen ad tempus usque illud turbata, ne populum zelantem Domini zelum præpedirent, pacata monstrabantur. Terra vero aquam pene cunctam, quam nimia inundatione sustinuerat, absorbens, iterum quoqdammodo siccum ad hoc omnibus ulciscendum ostendit. Tota itaque nocte signis tubisque sonantibus, militibusque omnes aditus lustrantibus, ne aliquo portaretur extra Urbem ingenio, nullum usquam vestigium patuit: sane re dubia omnibusque ignorantibus, utrum vivus an mortuus esset, populo congregato in Capitoloio, referentibus quibusdam innotuit, quod in quadam turri captus teneretur. Tunc omnes gentes tulere voces ad sidera.
[44] Verum, ubi primum dies terris est reddita, omnes inter se hortantes populi innumerabiles ad domum Antichristi venerunt. [expugnat turrim,] Incepta itaque puga est: sed primo congressu pars hostilis fugam arripuit, omnisque factio in eadem se turri conclusit. Tunc omni parte vallatæ ignis appositus est; allatisque machinis & arietibus, rumpitur murus, cunctaque inibi conclusa fit Domini populo præda. Nemo suum periculum vitabat, sed sui oblitus pro posse pugnabat. Porro quidam vir, cum quadam nobili matrona, Patrem Gregorium secutus est, qui ei solatium aliquantisper fuerant. Vir namque ille, tædio detractionis, & algore hibernalis noctis afflictum, allatis calefecit pellibus, pedesque ejus in sinu suo composuit. Matrona vero ipsa, fomento mediaminis sui, Patris nostri plagam, nimio sanguinis rosei proffluvio tabidam, deplorando mulcebat; [ubi pia matrona ejus vulnus curabat,] omnesque illos Die inimicos, homicidas sacrilegos acclamabat, altera nimirum Maria effecta. Nam quemadmodum illa flens sua delicta, Domini vestigia lacrymando perfuderat: sic ista omnium crimina perferens, lacrymis suis tantum Pastorem proluebat. Osculabatur illa pedes Domini Salvatoris, quo deinde lota caput ad usque perveniret: hæc autem Dei & Domini famuli primo baptismate munda, postremo pectoris ardore adusta, caput pectusque deosculans lacrymis rigabat. O memorabile pectus! O devotissimæ feminæ laudabile jecur! quantus tibi tunc caritatis ardor inhæserat? um ante oculos tuos æterni Regis ministrum, iniquorum manibus male tractatum vulneratumque prospiceres; nec satanæ ministris, ex ore pudico sanctisque osculis, quæ pedibus manibusque & capiti tanti Patris feceras jam purgato, convitia digna & maledictionis jacula subtrahebas. Vere credibile est, animam tuam te pro Patris vita ponere velle, & tormenta potius inexistimabilia percurrere, quam Dominum captum & tam male tractatum videre. Pugnabat manibus omnium generosa virago, & immodicæ mercedis omnium particeps, quantum sibi accumulabat.
[45] Verum, quanto istius animosa fides, tanto alterius mulieris linguosa perfidia. Nam, sicut olim Dominicæ Passionis tempore, [dum alii insultarent capto,] ancilla ostiaria Petrum terruerat; sic ista Vicarium ejus mordacibus opprobriis conturbabat: quæ quidem illius traditoris soror fuerat, & idcirco tanto Patri maledicere non formidabat. Alter vero, ejusdem traditoris minister & sequipeda, evaginatum gladium retinens, tanti viri caput ipso die se abscissurum, [non impune.] blasphemando asserebat. Cujus impietatis vindictam velocissimum Domini judicium non distulit. Nam lancea, aforis vibrata, guttur ejus diræ vocis venam obtruncans, ad terram morientem palpitantemque prostravit, sicque ad tartarum misit.
[46] Traditor autem, jam jamque videns capiendam esse turrim, & sibi periculum mortis imminere, [Traditor sibi metuens, veniā orat,] coactus procidit ad pedes beatissimi Papæ, dicens: Semper misericordiam, Pater, docuisti, docens perfecisti; errantesque convertens, conversos in fide solidasti; suscipe errantem, & ab iniquitatibus se convertentem; conversum solida, ne me desperationis profunditas absorbeat. Peccavi, erravi, tradidi, interfeci, sacrilegium perpetravi. Matris Regis enim thalamum corrupi, violentisque manibus, h tugurium & parvum secretarium Dei Filii violavi. Te Patrem, & meum Dominum, ut parricida, perjuriis, sacrilegiis, manibus pollutis ex illius gremio attraxi. Suscipe, libera, tuere, misericordiam fer; da remedium, consilium, suffragium: injunge pœnam, pone pœnitentiam carceris, exilium, patriæ diffugium; & Dei judicio in me justissime commotum, ex more, placa populum. Tuis me pollutum sanctis suscipe manibus: & hujus diei mihi pœnitenti concede spatium. Furcas mihi jure paratas corde conspicio, dignam pœnam intueor; & idcirco corpore prostrato, corde demisso me potentiæ tuæ trado. Tunc Papa clementissimus, pio ut erat pectore, tanta supplicantem adorsus est: Video te felle amaritudinis obligatum, & tuæ mentis oculos tenebroso squalore contectos; qui lumen veræ lucis, nobis tanto tempore laborantibus, cognoscere nequiverunt. Tu ipse nosti, quantis religiosis viris te commonuerim, quantisque per memetipsum patientissimis admonitionibus solicitaverim, quibus non solum non acquievisti, verum etiam in deteriora prorupisti: sed tamen adhuc janua tibi vitæ patet, tantum ut convertaris corde. Qui mox ad terram corruens, verum se reum miserumque confessus est, promittens omnia sibi injuncta incunctanter perficere. Tandem vir mitissimus, [& impetrat.] solita sibi pietate commotus, respondit: Quidquid mihi ex ipsa injuria irrogasti, paterne indulgeo. Quod autem in Deum & Matrem ejus, Apostolosque seu omnem Ecclesiam contraxisti, luendum fore pronuntio: ita ut primo Hierosolymam tendas; & postmodum, si vivus inde reversus fueris, nostris te manibus & consilio repræsentes, ut sic saltem modo aliquo gratiam tibi reconciliare omnipotentis Dei valeas. Et quemadmodum cunctis filiis Ecclesiæ, subversior is hactenus exemplar fuisti, ita de cetero conversionis fias. Hæc itaque cuncta, pro ut jussum est, ut videbatur, explere libentissime spopondit: & sic, diei illius liberationem promeruit.
[47] Tandem Papa pius ad fenestram erectus, turbæ furenti expansis manibus, ut componeretur, & aliquanti majorum turrim ascenderent, innuit. Non-nulli vero, [Papa liberatus,] putantes, quod eos ad opus, quod inceperant, hortaretur, fortissimo impetu turrim scandunt. Et sic foras adductus est, turbis omnibus flentibus præ gaudio, & præ pietate clamantibus; cernebatur enim totus cruoris magnitudine respersus; & ideo nimio horrore perculsi, voces ad sidera proferebant. Facta igitur victoria, omnes una cum Papa Gregorio ad Dei Genit ricis ecclesiam, de qua nocte ipsa abstractus fuerat, [ad ecclesiam redit,] gaudio non modico repleti conveniunt. Tunc Pater communis Missam, quam nocte, ministris diaboli præpedientibus, finire non potuerat, hora ipsa complevit; & cum tanta victoria revertentibus, benedictionis Dominicæ gratiam dedit.
[48] Deinde, cibis summotenus degustatis, rursum conveniunt, adhuc plenius perscrutari omnes, [fugam capientibus inimicis.] qui inimico Dei se conjunxerant. Inventis autem illis, omnia bona ipsorum perdunt, & exterminio tradunt, nihil omnino linquentes præter personas, quæ fugæ præsidium ceperant. Verum dum apud præfatam ecclesiam populus pro Pastoris liberatione grates Deo redderet; iniquus ille Judas fugam cum uxore, filiis & fratribus arripuit; & sic dimissis rebus suis, nudus evasit. Quidquid vero sui juris olim esse poterat, populus postea adveniens distraxit; turribus ac domibus subversis, præsidiis vero fisci titulo sociatis. Perditionis vero filius & Antichristi minister, ante mundi constitutionem damnatus, post suam evasionem, quidquid promiserat non solum minime persolvit; sed etiam quibusdam sui similibus profanis associatus, consilia malignitatis contra liberatorem suum dare, quoad vixit, non abhorruit.
ANNOTATA.
a In Gestis Mss. Pontificum usque ad Martinum Papam V deductis, appellatur Centius Stephan; Bertoldo Cincius. Nomen hic videtur silentio tectum propter familiam, & Cincium Præfectum Vrbis virum sanctißimum, uti infra patebit.
b Cadalous Episcopus Parmensis, novo schismate formato Pseudo Papa constitutus est, assumpto Honorii II nomine, 28 Octobris anno 1061.
c In Gestis Romanorum Pontificum a Nicolao Aragonensi collectis apud Baronium an. 1064, num. 34. Cencius, Præfecti filius, vir nequam & pessimus, eidem Cadaloo astitit; eumque in castello S. Angeli recipiens, juramentum ipsi & defensionem præstitit.
d Ibidem num. 39 idem Nicolaus Aragonensis: Idem quoque Cadalous post paucos dies ex divino judicio pessimam mortem incurrit.
e Cinthius D. Petro Damiano, qui lib. 8 epist. 1 & 2 eum laudat.
f Robertus Guiscardus Northmannorum Dux, excommunicatus fuit a S. Gregorio anno 1074, sed Ecclesiæ obediens anno 1080 absolutus: uti pluribus deducit Baronius, ad dictos annos.
g Guibertus Archiepiscopus Ravennatensis, postea Antipapa, S. Gregorio semper infestus, adversarios fovit, & excommunicatus fuit.
h Præsepe Domini, a quo S. Gregorius abstractus fuerat, intelligitur.
CAPVT VI.
Henrici IV identidem ad vomitum redeuntis perversitas contra jura Ecclesiæ.
[49] His itaque præmissus, ad ea quæ cum Rege Henrico peracta sunt, veniamus; & innocentiam Gregorii Papæ ostendendo, mala, [Gregorio contra Henricum attestantur,] quæ pro bonis receperat, tam præsentibus quam etiam subsecuturis, prout possumus, indicemus. Nonnullos enim fore credimus, qui partim rei gestæ, partim auctoritatum sanctorum Patrum ac Decretaliū ignorantia, contra suæ salutis periculum, Patrem communē reprehendere, infamare, &, quod omnino inspectante Deo malum est inexistimabile, maledictiones ingeminare, nequaquam timeant. Qui, si forte divina inspiratione commoti, magis amore cognoscendæ veritatis, quam superbæ procacitatis instinctu hoc agerent; veridicis & approbatis religiosisque viris interrogatis crederent. Habent enim religione pollentes Episcopos infinitos, &, ut e multis paucos emuntiemus, a Geraldum Ostiensem, qui ob vitæ meritum ab Apostolica Sede Gallicanis ex partibus æssumptus, [sanctissimi Cardinales,] septimum inter Cardinales Episcopos thronum promeruit, qui ad ejusdem Regis causam investigandam ab Apostolica Sede est transmissus, & ad confirmandum suo prolatum ore testimoniū, plurimos est labores, pericula, vincula, carceresque ipsa pro veritate expertus. Habent b Prænestinum, qui ad eumdem sufferendum laborem ab Urbe Roma missus est. [Episcopi,] Habetur insuper & c Petrus Albanensis, qui ad confirmandum contra Simoniacos veritatis testimonium, immanem rogum pertransiens nudis plantis, sicut in Registro Domini Alexandri II Papæ scriptum reperitur, illæsus exivit. Habentur etiam complures ex ultramontanis partibus, d Udo Trevirensis, [Principes viri,] & Hermannus Metensis, Altmanus Pattaviensis vel Lauriacensis, e Adelbero Wirzeburgensis, f Hugo Diensis, in cujus electione tantum lumen fertur cælitus descendisse, ut diem vinceret, & corda omnium qui aderant, advenisse Spiritum sanctum, non dubitarent. Ad satisfaciendum etiam incredulis ceterorum ordinum viri conveniantur; Abbas videlicet g Cluniacensis, ejusdem Regis Pater in baptismate; & h Berinhardus Massiliensis, qui ob instantissimum fidei calorem, bis confessor factus, propter Dominum exilia compedesque est perpessus. i Rapoto, qui nimirum propter sanguinis nobilitatem & morum honestatem, in Regem a populo expetitus asseritur: k Adelbertus & Odalscalchus; quibus tam a Rege, quam etiam a Papa, res commissa fuerat.
[50] Et, ut nullus sexus pertranseat, veniamus etiam ad honestas, [ac feminæ.] & tam religione, quam etiam secularium rerum potentatibus locupletes mulieres; Reginam videlicet Agnetem, ejusdem iniquissimi Regis matrem, & vere Reginam; quæ, regali diademate dimisso, seculum istud deserens, Dei ejusque matris Apostolorumque ejus Petri & Pauli vestigiis inremissibiliter adhæsit; Beatricem insuper, ejusque nobilissimam prolem Mathildem; quæ, licet mundana cura Ducum officium, Italiam gubernando, gesserunt (ut Debbora nimirum effectæ, quæ judicans Israël, Jabin cum suis omnibus in torrentem Cison dispersit) iniquos multoties confusibiles contriverunt: quæ quidem inter Dominum Papam & Regem mediatrices fuerunt, & regni statum componere & confirmare desideranti desiderio cupiebant. Horum omnium aliorumque probabilium totius conditionis testimoniis non acquiescere, nihil est aliud, quam Dei iram promereri, perpetuæque damnationis subire sententiam. His itaque ad tanti Patris innocentiam ostendendam commemoratis, illius Regis fraudes, machinationes, & interdum etiam in S. Petrum contumelias, nostræ schedulæ conjungentes, ne in erroris tenebrosi ignorantia scire volentes jacere permittamus, pro viribus cœpta sequamur.
[51] Tertio igitur Henrico l mortuo, quartus ille Henricus Rex, [Patri succedens puer Henricus 4,] permittente Romano Pontifice Victore, qui tunc morienti præsens erat, hereditario jure, nimirum puer, successit. Sed (Salomone attestante, & dicente; Væ tibi terra, cujus Rex puer est, & cujus Principes mane comedunt) ad destructionem sui & totius regni, quidquid usquam sceleris esse potest, patravit. [Eccle. 10,] Cæco corde petulans Patrem non timuit, sed reddentibus cunctis testimonium pueritiæ imperfectæque ætati, lasciviam ejus Romani Pontifices supportarunt: existimantes illum virile scandere tempus, quo corrigi posset per se; non attendentes, quod scriptum est; Qui parcit virgæ, odit filium suum. [Prov. 13,] Nutritur namque vitium: & dum ramus tener non mundatur aut evellitur, in maturitatem veniens, manu vix aut ferro præciditur. Sic nimirum ille majorum ascendens currum, omnem Ecclesiam superbienti calcaneo supponere, calcandamque præbere, vilem ut ancillam, pro viribus conabatur. Quod scelus Romana Ecclesia non ferens, [monita Ecclesiæ spernit,] quæ caput totius Religionis & magistra est; & cui cunctos seculi potentes præ ceteris corrigere, vacillantesque consolidare proprium est, ipso Domino præcipiente Apostolo Petro; Et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos; litteris eum convenire, & commonefacere & prædicare cœpit. [Luc. 22,] Cujus collum Christi jugum ferre nescium, libertatis suæ arbitrio induratum, hac illacque avertendo diffugit; [& Cadaloum evehit.] novo pectore nova versans consilia, tempus opportunum exspectavit, quo Romanam Ecclesiam, ut ceteras, sibi subjicere posset: ad quod postea, ut reipsa patuit, annisu quo valuit erectus est. Nam mortuo Nicolao II Papa, subintroductoque sanctæ memoriæ Alexandro, vesania suæ mentis arreptus, hæreticum Cadaloum, Parmensem male nominatum Episcopum, data per manum suam investitura, in Papam erigere non formidavit. Verum, cedentibus omnibus, controversus Deo, quod deliberaverat, nequaquam ad effectum perducere potuit. Quo tempore quantis sit paternis litteris commonitus, ejusdem Patris Alexandri m libri testantur.
[52] Cui Pater Gregorius, postquam Domini voluntate, fugiens & renitens, succedere coactus, est, [Ad Gregorii monita moveri visus,] ut decebat, paterna illum visitavit commonitione; orans & postulans, ut pro amore omnium Regis, etiam pro sui status salute, pro animæ suæ remedio, ab actis, quibus oportebat tantum sanctæ Ecclesiæ filium & membrum abstinere, pedem retraheret; agnosceretque Regem Regum super se inspectorem, qui cordium consilia & tenebrarum abscondita cognoscens, unicuique secundum opera sua reddit; rogans etiam, ut consiliarios pessimos, qui magis sua quam eum diligebant, dimitteret: quoniam talium consiliis consentire, nihil aliud esse quam mortem acquirere, regnumque subvertere, & in fabulam cunctis gentibus fieri velle, significabat. Ad hoc Rex ipse parumper commotus, n litteras supplices, & magis (ut postea claruit) subdolas, emendationem promittentes, misit. Allatis itaque litteris, [coram legatis ante acta retractat;] tota Ecclesia lætata est, sperans Sacerdotium & Regnum, Dei gratia coadunandum, ad purgandum omne quod in ipsa sparsim incumbebat sordidum. Tunc communi consilio definitum est, ut pro tanta causa, tamque Deo digna ratione, Agnes mater ejus Augusta, una cum venerabilibus Episcopis, Ostiensi videlicet & Prænestino, e latere Domini Papæ missis, Regem cum Apostolicis litteris adiret, ut tanta promissione percognita, certum finem malæ rei hactenus commissæ, imponere vellet. Quam Rex ipse, cum memoratis Apostolicis nuntiis honorifice suscepit: reversusque ad cor, ut justum fuit, in omnibus Deo & S. Petro satisfecit. Quidquid etiam Legati sibi superposuerunt, humillima mente portare promisit in manibus eorum, de cetero se custodire, omnesque Simoniacos malosque consiliarios & excommunicatos a se procul repellere, & Dei Ecclesiam, secundum Canonicam institutionem, per consilium Papæ ordinandam componendamque dimittere. His aliisque causis determinatis, ad Apostolicum reversi sunt. o
[53] Rex quoque reversus est ad eadem volutabra, quibus involvi consuerat; credens nimirum magis suæ blandienti voluntati malisque consiliariis, quam sanæ religioni. Ad quod corrigendum mater ejus Augusta iterum a Sede Romana missa est: cum quo, tempore aliquo conversata, [relapsus, a matre in viam reducitur,] sanctæ Matris Ecclesiæ erga illum affectum omnem aperuit. Ille vero jactum verbi semen cordis agro recepit; sed, secundum Euangelicam parabolam, dum mater serit, aliud cecidit secus viam, quod tam humanis gressibus conculcatum, quam a volucribus est raptum; aliud vero inter spinas, & ab exortis suffocatum, fructum ferre non valuit; aliud vero super lapidei cordis duritiam jactum, adustum solis ardore, radices habere non potuit. Per humanos quidem gressus, malorum hominum, quibus utebatur, consilia; per volucres vero, immundorum spirituum suggestiones; per spinas vero, divitias regiasque voluptates; per petram vero, duritiam cordis significari, intelligere quilibet sensatus poterit. Moram autem faciente Regina, suas iterum litteras Papa misit, ut instaret verbo & liberationi filii; ipsumque rogavit, ut quemadmodum in litteris sibi p olim missis continebatur, Legatorumque in manibus promissio & fides data ostenderat, sic se custodiret; & maxime a Simoniaca hæresi, qua insudabat, spiritum suum cohiberet; excommunicatos consiliarios, quos pro salute sua regnique statu Apostolica Sedes & Synodus juste damnaverat, procul abjiceret, ne in eamdem maledictionem incideret. Regina Romam revertens, filium ad Dei justitiam & honorem inclinatum fore asseruit: cui non multo post vacillanti blandientes & idoneæ litteræ q bis missæ sunt.
[54] Illo quidem tempore Saxones, quoniam videbant ab eo se nimium crudeliter tractari, unanimiter conspiraverunt, [metu etiam rebellantiū Saxonum,] ut pro Rege illum amplius non haberent. Tunc coactus supplices ad Apostolicum litteras direxit, orans, ut suis orationibus commendatum susciperet; quatenus eum de tam horrendo pavidoque judicio jam imminenti, suis meritis excelsi Regis dextræ eriperet; iterum iterumque promittens, nil unquam amplius de ecclesiis Dei facere, quod sancti Canones reprehendere possent. Cujus precibus motus Papa, eisdem Saxonibus litteras & nuntios misit; & circa ejusdem Regis radices fodiens, prædicationis suæ cophinos misit, exspectans scilicet, ut grossos ex ficu colligere posset. Sed, unde sumere humoris boni plenitudinem debuit, inde post marcidus aruit: & exspectata vitis ad pingues botros ferendum, labruscas viles & exiles portavit: & seges foliis pulchrioribus ornata, messis tempore nil aliud, quam infandæ permistionis lolium protulit. Monuit equidem Regem, interim se ab armis suspenderet, donec e Saxonum partibus nuntios haberet: Rex vero, non acquiescens litteris & commonitionibus Patris, terras Saxoniæ intravit; ubi ex utraque parte, hominum peccatis exigentibus, multus humanus sanguis effusus est. r Regis tamen in manibus, justo Dei judicio, [quibus bello victis ad ingenium redit.] victoria data; pro qua, sub manibus Domini humiliari debuit, tanquam ignitus & spiritu elationis inflatus, contra ipsum intumuit. Nam cuncta, quæ pridem per Matrem, per Episcopos, per Clericos, per communes nuntios & privatos, antea promiserat: postmodum, quia securus, in irritum duxit. Siquidem Ecclesias, quas in manibus Domini Papæ corrigendas sub juramento posuerat, non solum non dimisit; verum etiam, contra decretales Patrum institutiones, quibusdam adulteris & Simoniacis sub investitura contradidit. Inter quos etiam s Gotefridum, propter Ecclesiæ Mediolanensis invasionem excommunicatum, ejusdem invasionis adulterio investivit; t Altono cum Papa morante, quem Archiepiscopum melior pars Cleri, & populi suum Dominum elegerant. Dedit etiam u Firmanam, & & Spoletanam…
ANNOTATA.
a Geraldus, seu Gerardus Ratisponensis, ex majori Priore Cluniacensi Episcopus Ostiensis factus anno 1072, Ciaconio dicitur octavo loco Cardinalis creatus. Hic anno 1074 ad Henricum IV Legatus est missus. Extant ad eum S. Gregorii epistola 6 & 16 libri primi.
b Ubertus, infra Humbertus, Episcopus Prænestinus, cum dicto Geraldo creatus Cardinalis, & ad Henricum IV missus.
c B. Petrus Igneus, Monachus Vallumbrosanus, S. Ioannis Gualberti alumnus, a S. Gregorio anno 1074 Cardinalis Albanensis creatus, sancte obiit die VIII Ianuarii: quod autem hic dicitur contigit tempore Alexandri II, in causa Petri Simoniaci Episcopi Florentini, & legitur etiam in vita S. Ioannis Gualberti.
d De Udone infra agitur: De Hermanno supra actum. S. Altmanni Vita danda est 8 Augusti. Ad hunc vero est epistola 10 libri 9.
e Adelbero cum S. Altmanno constantißime schismaticis restitit, & sæpius est in exilium pulsus, atque anno 1090 mortuus in Lambacensi cœnobio, a parentibus condito.
f Hugonis, Diensis in Delphinatu Episcopi, Acta & legationesper Gallias, a S. Gregorio illi commissas, describit per 8 paginas Ioannes Columbus in Episcopis Diensibus. Ad eumdem extant epistolæ S. Gregorii septem.
g Is est S. Hugo Abbas, cujus Acta dedimus 19 Aprilis; & supra de eo agitur num. 12, 13 & 14. Extant quinque S. Gregorii ad illum epistolæ.
h Bernardus, Abbas S. Victoris Massiliæ, creatus an. 1066, defunctus an. 1080, a S. Gregorio cum Bernardo Patavino legatus ad Principes Imperii, & in Hispaniam propter dißidium Berengarii Comitis Barcinonensis. Extant epistolæ illius ad istum, & ad monachos Maßilienses de eo: in quarum altera lib. 6 epist. 15, illos hortatur ut absentiam sui Abbatis æquo ferant animo, in altera lib. 7, ep. 8 dolet de obitu ejusdem Abbatis.
i Rapoto videtur esse Comes Palatinus, cujus obitum refert Vrspergensis ad an. 1099.
k Adelbertus sive Albertus Comes, ad quem ejusque uxorem extat epistola 11 lib. 2; & huic similis Comes Imperii videtur fuisse Odalscalcus. De his tribus agit epistola 10, lib. 3 sub finem.
l Die 5 Octobris anno 1056 Borfeldiæ prope Herciniam silvam.
m Potißimum lib. 2, ep. 30 & 31, lib. 3, ep. 3, 7 & 10.
n Extant hæ litteræ apud Baronium an. 1073 num. 49.
o Lambertus Scafnaburg. asserit, Regem celebrata in Bamberga Paschali solemnitate, Nurenberg perrexisse obviam Legatis Apostolicæ Sedis, & tribus hic indicatis adduntur Episcopus Curiensis & Episcopus Cumensis.
p Est ea epistola 85 lib. 1.
q Sunt eæ 30 & 31, lib. 1.
r Monachus Herfeldensis, in Chronico historico Germaniæ, late hoc bellum describit, a pg. 744 tomo 1 Scriptorum illustrium Germaniæ excuso Basileæ anno 1574. Item Bruno monachus de Bello Saxonico, tomo 1 Scriptorum Germanicarum Rerum per Freherum edito.
s S. Gregorius epistola 15 lib. 1 adomnes Christi fideles in Lombardia, nuntiat se excommunicasse Gotefredum, quod simoniace Ecclesiam Mediolanensem occupaverit.
t Altonus, Vghello Atho, Clericus Ambrosiani Collegii, electus 1076, de quo & perturbatione Ecclesiæ Mediolanensis legi potest Vghellus in Archiepisc. Mediolan. col. 156.
u S. Gregorius epist. 15 lib. 3 ad Henricum Regem Contra statuta, inquit, Apostolicæ Sedis tradidisti Firmanam & Spoletanam Ecclesiam … quibusdam personis nobis etiam ignotis. Firmanam Sedem accepit Grifforanus, Spoletanam quidam natione Teutonus, quos ambos S. Gregorius excommunicavit & de Sede deposuit. Consule Vghellum in dictis Episcopis tomo 1 & 2 Italiæ sacræ
CAPVT VII.
Synodus Romæ a Gregorio celebrata contra Henricianum conventiculum Moguntiæ actum.
[55] His autem ad Apostolicam Sedem perlatis, Papa Gregorius non modicum conturbatus est. [Contra Gregorium promissa urgentem] Cœpit interea agitari multis solicitudinibus: quoniam cuncta, quæ ad pacem provenire speraverat, verti in contraria perspiciebat. Tandem causas aliquas, sibi per quosdam Legatos secrete missas, quibusdam personis honestisque viris patefecit; ut perpenderent, quid super his statuendum foret. Tantis itaque promissionibus, imo simulationibus inspectis, omnes mirari cœperunt. Verum, ne Romana Sedes videretur aliquid injuste seu præcipitanter agere, definitum est; ut eidem Regi acriores litteræ scriberentur; in quibus plene cognosceret, nullo timore amoreve justitiam dimittere posse Romanum Pastorem. Scripsit autem ad Beatricem ejusque filiam Mathildem, quæ tunc temporis Italiam totam præ ceteris gubernabant, ad eumdem Regem, ad invasorem Mediolanensem, ad Suffraganeos omnes.
[56] [Henricus conodiabulum agit,] Tunc Rex, gravi mœrore & timore correptus, hac illacque mente furibunda transcurrens, omnes suos nequam consiliarios advocavit: deductis in medium nonnullis seductoribus ante perversæ mentis oculos, qui plura, quibus humana mens falli solet, proposuerunt; regni honorem a Patre dimissum, liberum arbitrium, opes infinitas, militum abundantiam & fortitudinem, Episcopos, Duces, Tyrannos, & sub fidelitate Principes constrictos, superborum etiam colla suo jugo contrita, quæstum insuper Ecclesiarū suis manibus traditarū, & multa alia, quæ ut diximus, secularium mentes illiciunt: inter quos a Moguntinus fuit Archiepiscopus, [ubi adnitente Hugone Card.] & reliqui, qui sub ipso degebant Suffraganei. Facta vero tali conventione, statuerunt ut Imperialis constitutio, cunctos in suo regno manentes Episcopos, cursoribus ubique missis, ante suam præsentiam juberet assistere; b & coadunatis omnibus, anathemati, quod Moguntinus hæreticus contra B. Petri Vicarium, imo in Dominum & Apostolum ejus componeret, subscriberent. Quod si forte motus aliqua reverentia quis eorum se subtrahere vellet, rebus omnibus & dignitate privatus, ut Regalis majestatis obnoxius, capitalem subiret sententiam. Interea Legatis undique missis, c ab Urbe quidam Hugo, [abdicatur Gregorius:] olim Cardinalis, tunc autem inter Episcopos hæreticos præcipuum caput (qui jam tertio ab Apostolica Sede damnatus fuerat, quia quosdam Simoniacos reconciliare præsumpserat) fictitiis suis litteris Archiepiscoporum, & Episcoporū personas repræsentans, advenit; laudans omnia, quæ super Dominum Papam composuerant; projectis in medium aliis epistolis, sub omnium Cardinalium Senatusque ac populi nomine titulatis, quibus significabantur quædam proclamationes ad præsentiam regiam delatæ; ubi etiam continebantur postulatio novi Pontificis, & abjectio legitimi Pastoris: subintulit etiam multas inimicitias, quas patiebatur a Nortmannis, a circumjacentibus Comitibus, ab ipsis etiam traditoribus in Urbe manentibus. Quibus visis Rex non modice lætatus, ad opus componendum fomentum desideratum accepit. Adductis itaque in medium d diabolicis Pontificibus, anathema super Dominum Papam, imo super seipsos protulerunt. Missis etiam in Longobardiam & Marchiam a latere Regis tam nuntiis quam apicibus, visum est, ut facto anathemati subscriberent. Congregatis ergo omnibus Papiæ, ex præcepto Regis, & magis ex propria malevolentia & odio, ut res patuit, anathemati subscripserunt. Nam ad ostendendum malæ voluntatis cumulum, positis sacrosanctis Euangeliis, juramento firmaverunt, nullo modo se deinceps Gregorium pro Papa habituros, vel obedientiam exhibituros, missisq; nuntiis, idem ut alii facerent, effecerunt.
[57] [quo Romæ Synodum celebrante] Scripsit autem idem Rex Romam litteras, omni injuria inhonestas, falsitateque repletas, præcipiens Domino Papæ, ut de Sede surgeret Ecclesiamque dimitteret: vocans eum perjurum, invasorem, & Regiæ dignitatis diminutorem, maxime Simoniacis Longobardiæ elaborantibus. Statuerunt etiam, ut non ante litteræ darentur & verba, quam Synodus, quæ congregata in Romana fuerat Ecclesia plenius hoc audire posset, quod etiam factum est. Nam & Papa Synodum faciente, quidam Parmensis Clericus, Domini Apostolici ad injuriam, cum eisdem litteris præsentare se non abhorruit; & easdem blasphemias, in facie totius Ecclesiæ & conventus, proferre non formidavit. Per idem tempus, prodigium ad illius iniquitatis indicium & confirmationem futuræ rei, [post ovi portentosi exhibitionē,] in Urbe juxta B. Petri Ecclesiam ortum est, quod omnium corda nimium in stuporem converterat: nemo enim aliquam significationem super ipsum dare & proferre digne convenienterque poterat. Siquidem gallina e ovum mirifico cælatum opere peperit, in quo duo mira insignita fuerant; serpentis scilicet & scuti similitudo, nimio horrore tenebrosa. Serpēs vero qui in triplicē ex eodem ovi cortice se sinuationem erexerat, vertice se sursum erigere velle ad summitatem ovi conabatur: caudam vero in partem tenebrarum illius extenderat. Sed dum ad ovi dignitatem tenderet, quodam ictu repercussus, ventre tenus caput reflexerat. f Scupea vero ejus non depicta, sed extra corticis ordinem posita, manu deprehendi; & tractari, velut alia materialis res, poterat. Considerantibus autem omnibus, & mirantibus Episcopis, ceterisque qui in Synodo consederant; nuntius ille Antichristi advenit.
[58] [Henrici missus depositionem intimat,] Postquam vero, finito Hymno, facturus sermones exhortationis omnibus, Papa consederat; ille præcursor Antichristi, non tribuens honorem Deo, magisque diligens terrenum quam cæleste imperium, sic eumdem Papam alloquitur: Dominus meus Rex & Episcopi omnes Ultramontani & Italici, præcipiendo mandant, ut invasam Sedem B. Petri, & Romanam Ecclesiam amodo dimittas. Non est enim dignum, sine præcepto illorum & Imperiali dono, tantum honorem scandere. Et conversus, Clero Romano dixit: Vobis dicitur, Fratres, ut ad futuram Pentecostes solennitatem Regio conspectui vos repræsentetis, suscepturi de manibus Regis Papam & Patrem: quia hic, non Papa, sed lupus esse dignoscitur rapax. Ad cujus verba mox g Joannes Portuensis Episcopus, [Is ne occidatur impedit Papa,] morum honestate & religione vir præclarus, facto impetu surgens, immensa voce clamavit, Capiatur. Tunc Præfectus, facto impetu, cum judicibus, militibus, & Romanis nobilibus, tantum impostorem, evaginatis in ipsa Ecclesia Salvatoris gladiis, ante Domini Papæ præsentiam interimere voluit: & fecisset, nisi pius Pater toto corpore se super eum projecisset, omnibus de ejus morte clamantibus.
[59] [ostendens in ejusmodi casibus] Tandem, vix impetrato silentio, Dominus Papa dixit: Nolite, filii, Ecclesiæ sanctæ Domini Dei nostri quietem in seditionem aliquam commovere. Oportet enim instare tempora, secundum divinarum Scripturarum seriem, periculosa: in quibus homines se ipsos amantes, cupidos, superbos, elatos, parentibus inobedientes esse, necesse est: ut, patientia filiorum Dei, exhibitio fidei nostræ multo pretiosior sit auro, quod per ignem probatur. [2 Tim.13] Clamat nobis divinus sermo dicens: Necesse est, ut veniant scandala: væ autem homini illi, per quem scandalum venit. [Mat. 18] Et iterum, ad ostendendum nostræ qualitatis modū, qualiter ad inimicos nostros conversari debeamus, subjunctum est. Ecce, ego mitto vos, sicut agnos inter lupos. Estote ergo prudentes sicut serpentes, & simplices sicut columbæ. [Lucæ & Mat 10] Nunc vero licet Antichristi præcursor in Ecclesiam surrexit, nos tamen multis a temporibus, tam a Domino quam a sanctis Patribus edocti, sic geminæ scientiæ munere gressus incedamus per pristinos, ut quemadmodū pii Patres serpentes [prudentiā simplicitate columbæ jungētes, hæreticos serpentina utentes] h astutia fugaverunt; ita & nos mansuetudinē felle carentis alitis teneamus, & prudentiā serpentis non relinquamus. Utrumq; enim mente gestare, nō est vitiū, sed dignæ discretionis arcanum. Non enim aliquem odio prosequi debemus, sed imprudentia fatuitateve legem Domini volentes infringere, [columbinā simplicitatē tenendam,] subportare. Ecce enim acceptabile tempus adest; ecce, iterum Dominus spiritualiter inter homines ambulat, clamans, & dicens: Qui vult venire post me, abneget semetipsum, & reliqua. [Math. 16]
[60] Ad viam ergo vitæ nos Dominum vocantem sequi oportet, [& ad generose certandum pro Christo] si hereditatis æternæ fructum desideramus carpere. Per multas tribulationes, ut Doctor noster docuit, oportet nos intrare in regnum Dei. Satis est, quod huc usque in pace viximus Ecclesiæ: nunc vero diu aridam messem, Sanctorum iterum sanguine convenit irrorari, ut fructus illius, longo tempore tabidus senio, recenti rore perfusus, in pristinum redeat decoris aspectum. [Act. 14] Videmus pugnam diaboli in apertum prosilire campum, hactenus fuscis squalloribus adopertam: ideo nunc tirones Christi, doctas manus ad prælia gestantes, convenit obviare: quatenus Christi fides, quæ eodem inficiente diabolo, toto pene terrarum orbe dispersa relictaque cernitur, cuncta, Domino Deo per nos pugnante, instauretur. Ad detrimentum nempe nostræ salutis, seculares quotidie propugnare conspicimus, qui nihil aliud quam gehennam acquirunt; si nos, quibus vivere Christus esse debet, & ejus etiam amore mori lucrum; quibus in retributione, post istam miseram & imaginariam vitam, felicitas præparatur æterna, & Dei legibus & fide nostra orthodoxa, pedem, hosti cedendo, [monet Patres,] non retrahamus. Commoveat nos saltem vox Dominica, quæ dicit: qui me erubuerit, & sermones meos; hunc Filius hominis erubescet, cum venerit in majestate sua, & Patris, & sanctorum Angelorum. [Num. 8] Terribile nobis videri debet, si tempore illo, a tanto tribunali sententiam nostris negligentiis diræ verecundiæ capiamus; quorum laboribus Judex omnium alios remunerare vult. Ideo enim domus suæ speculatores nos æterna Sapientia esse voluit, ut ipse postmodum venturus inhabitator mundam domum nostro studio habere possit. Ad quod scilicet opus egregium instare Domini Sacerdotes hortantur, cum in maturo tempore legibus Domini, senescentes post quinquagesimum annum, custodes vasorum Domini præcipiuntur fieri. Vasa quippe, ut B. Gregorius ait, nostra sunt corda, quibus ferimus cuncta, quæ cogitamus. [1 Cor. 3] Corda etiam Dei vivi templum esse, sacra testantur eloquia: quæ quidem tanto mundari convenit diligentius & ornari, quanto illorum inhabitatorem ceteris mundiorem esse dignoscimus. Scriptum quippe est: Mundus habitator mundam quærit domum. [1 Cor. 15] Et iterum: Evigilate justi, & nolite peccare. Et iterum: Ecce sto ad ostium, & pulso. Si quis audierit vocem meam, & aperuerit mihi, intrabo ad illum, & cœnabo cum illo, & ipse mecum. [Apoc. 3] Videmus jam, Fratres, si corda nostra erigere conemur intente, auctorem nostrum pulsare, nosq; commonefacere, ut aperiamus illi, [quibus ad id data potestas,] & claudamus ostium diabolo; & ejus satellitibus & complicibus pro viribus resistamus, in promptu habentes ulcisci, secundum Apostolum, omnem inobedientiam. [2 Cor. 10] Neque timendum est, etiamsi prævalere possint adversum nos: quoniam ideo illis potestas a justo traditur Judice, ut fiant nostræ probationis caminus, cito in cinerem & favillas consumendus, nosque vasa explorata perpetuo in Domini ministerium assumenda. Speramus sane, nec dubitamus, quod nulla tribulatio, persecutio, gladiusue, vincula, carceres, exilia, instantia, futura, poterunt nos separare a caritate, quæ est in Christo Jesu, & sanctis ejus legibus. Melius est enim mori pro legibus Domini, quam eorumdem persuasoribus & destructoribus terga vertendo Ecclesiæ [jura prodere]: quoniam non obviare talibus, Christi planissime est fidem negare. [& victoria præsagium in portentoso illo ovo.]
[61] Videmus præ oculis & manibus signum antiqui serpentis; quod omnipotens Deus ideo vobis ostendit, ut cautos solicitosque redderet, & quid super filium superbiæ, extollentem se adversus hanc sanctam Ecclesiam Catholicam facere debeamus, insinuaret. Sancta quippe Scriptura, Fidem, sanctæque Ecclesiæ figuram ovi nomine designat; in qua quidem malos cum bonis permistos esse usque ad mundi terminum, nullus fidelium dubitat. Sed licet fraudibus deceptionibusque aliquandiu se occulere studeant, non semper latere, Domino revelante, possunt; ut, cum in apertum venientes emicarint, cunctis appareat fraus quæ latebat, & in cognitos sancta Dei Ecclesia ultionis gladium exerat. Rex iste, cujus figuram Deus mihi demonstrari & cognosci per serpentis similitudinem voluit, hactenus timens, suis subdolis verbis & nuntiis, velut in tenebrosæ noctis caligine latuit: qui modo foras saliens, quod corde gestabat, ostendit sufficienter ad condemnationem, quam passim per Dei Ecclesias commiserat. [Ps. 72, 19] Nunc vero, ut cernitis, caput ad fidei nostræ fundamentum erigere cœperat, sicut scriptum est: Posuerunt in cælum os suum, & lingua eorum transivit in terra. De quo Joannes Apostolus dicit; Et datum est ei os loquens magna, & blasphemias. [Apoc. 13 & 12] Et illud; Et cauda ejus (Draconis) tertiam partem stellarum traxit. Non attendit miser, quid veritas ipsa dixit Magistro nostro & Principi Ecclesiæ: Super hanc, inquit, petram ædificabo Ecclesiam meam: & portæ inferi non prævalebunt adversus eam. [Mat. 16, 18] Nunc igitur, Fratres, convenit gladium ultionis exerere, & inimicum Dei & Ecclesiæ alligando percutere, ut percussum caput, quod ad Fidei fundamentum & omnium Ecclesiarum erectum esse dignoscitur, corruat: ut, quemadmodū in primo superbiæ suæ tempore ei dictū est; pectore & ventre repat. [Luc. 12, 32] Nolite timere, ut ait Dominus, pusillus grex; quia complacuit Patri vestro dare vobis regnū. Satis est, quodhucusq; sustinuistis, bene convenienterq; illū commonuistis, nunc vero cauteriatā conscientiam se habuisse cognoscat.
[62] His atque aliis nonnullis peroratis, sancta & magna Synodus dixit: Tua, sanctissime Pater, censura, [Decernitur excommunicandus Henricus.] quem ad regendum nostri temporis seculum divina peperit clementia, contra blasphemum, invasorem, tyrannum, desertorem, talem sententiam proferat, quæ hunc conterat, & futuris seculis transgressionis cautelam conferat. Dignum quippe est jussis tuis obedire & obsecundare, ut possumus: neque facere cupimus animas nostras pretiosiores nobis. Libenter enim, si necesse est, mortem amplectemur, ut Patrum nostrorum vestigia relinquere non videamur. Cur enim non demus pro Dei nostri sanctis legibus illud, quod a nolentibus, nobis aufertur? Gladium exere, judicium exerce; ut lætetur quilibet justus, cum viderit vindictam, manus suas lavet in sanguine peccatoris. Tandem omnibus acclamantibus definitum est, ut honore Regio privaretur, & anathematis vinculis, tam prænominatus Rex, quam omnes assentanei sui colligarentur.
ANNOTATA.
a Ut feria secunda secundæ hebdomadæ in Quadragesima ad Synodum Romæ occurreret, de criminibus quæ objicerentur causam dicturus, alioquin sciret, absque omni procrastinatione, eodem die de corpore Ecclesiæ sanctæ Apostolico anathemate abscindendum esse. Itæ Lambertus ad an. 1076: econtra Pseudo. synodus Wormatiensis, de qua mox, indicta fuit in Dominicam Septuagesima.
b Hic est Sigefredus, qui præfuit Ecclesiæ Moguntinæ ab anno 1059 ad 1084. Ejus res gestas latißime deducit Serarius lib. 5 Rerum Moguntiacarum, a pag. 742 ad pag. 788. Infra nomen exprimitur, quando transivit ad partes Ruldolphi Regis.
c
Hugo cognomento Blancus, inquit Lambertus, qui similia habet: & Domnizo in Vita Mathildis lib. 1 sic canit:
Huc Hugo tunc falsus venit, qui dicitur Albus;
Offert hic multis Romanæ Presbyter Urbis:
Ter damnatus erat, pretio quia restituebat
Emptores Christi templorum, junctus & ipsis
Adversus Papam, fingens mala, lætificabat
Corda malignorum, Regis simul & sociorum.
d
Idem Domnizo ita prosequitur:
Audax Antistes Moguntinus nimis ille,
Non Christum timuit, Papam quando maledixit.
Cuncti subscribunt: magis ipsi se maledicunt.
e Idem Domnizo insinuat ovum quasi sculptum fuisse. Dum hæc imprimuntur, audimus ejus figuram extare, quam si acceperimus, Lector inveniet post Tomum VII in Appendicibus.
f Per Scupeos intelligit Gretserus pellem squammosam: Germanis enim Schuppen, squammæ dicuntur.
g Joannes alteri Ioanni succeßit circa annum 1066, & S. Gregorio fidelißime adhæsit, ut nec Imperatoris minæ potentiaque illum avertere potuerint. Laudatur a Petro ostiensi lib. 4 Chronici Casinensis cap. 2, & aliis.
h Lineam hanc ex conjectura suppleo, quoad genuina Pauli verba (nescio quo casu amissa inter manus typothetarum) accepto aliunde exemplari supplere liceat.
CAPUT VIII.
Rex Henricus excommunicatur. Litteræ S. Gregorii ea de re, & ultionis mox secutæ exempla.
[63] Accepta itaque fiducia, Dominus Papa, ex totius Synodi consensu & judicio, [Gregorius protestatus quod Papatum non ambierit,] protulit anathema in hunc modum. Beate Petre Apostolorum Princeps, inclina, quæsumus, pias aures tuas nobis, & audi me servum tuum; quem ab infantia nutristi, & usque ad hunc diem de manu iniquorum liberasti, qui me pro tua fidelitate oderunt & odiunt. Tu mihi testis es, & Domina mea Mater Dei, & Beatus Paulus Frater tuus inter omnes Sanctos, quod tua sancta Romana Ecclesia me invitum ad sua gubernacula traxit, & ego non rapinam arbitratus sum ad Sedem tuam ascendere; potiusque volui vitam meam ini peregrinatione finire, quam locum tuum, pro gloria mundi, seculari ingenio arripere. Et ideo ex tua gratia, non ex meis operibus credo, quod tibi placuit & placet, ut populus Christianus, tibi specialiter commissus, mihi obediat specialiter, pro vice tua mihi commissa: & mihi tua gratia est potestas data a Deo ligandi atque solvendi, in cælo & in terra. Hac itaque fiducia fretus, pro Ecclesiæ tuæ honore & defensione, ex parte omnipotentis Dei Patris, & Filii, & Spiritus sancti, per tuam potestatem & auctoritatem, Henrico Regi, filio Henrici Imperatoris, qui contra tuam Ecclesiam inaudita superbia insurrexit, [declarat Henricum regno privatum & excommunicatum:] totius Regni Teutonicorum & Italiæ gubernacula contradico, & omnes Christianos a vinculo juramenti, quod sibi fecere vel facient, absolvo; &, ut nullus ei sicut Regi serviat, interdico. Dignum est enim, ut qui studet honorem Ecclesiæ tuæ imminuere, ipse honorem amittat quem videtur habere. Et quia sicut Christianus contempsit obedire, nec ad Dominum rediit quem dimisit, participando excommunicatis, & multas iniquitates faciendo; meaque monita, quæ pro sua salute sibi misi, te teste, spernendo; seque ab Ecclesia tua, tentans eam scindere, separando; vinculo eum anathematis vice tua alligo: & sic eum ex fiducia tua alligo, ut sciant gentes & comprobent, quia tu es Petrus, & super tuam petram Filius Dei vivi ædificavit Ecclesiam suam; & portæ inferi non prævalebunt adversus eam. [Matth. 10.]
[64] Post hæc misit ad diversos Epistolas, idem anathema & causas ejus manifestantes, ex quibus has duas interponere præsenti opusculo curavimus. [eaque de rescribit adomne fideles.] Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, omnibus qui cupiunt annumerari inter oves quas Christus B. Petro commisit, salutem & Apostolicam benedictionem. Audistis, Fratres carissimi, novam & inauditam præsumptionem, audistis sceleratam schismaticorum, & nomen Domini in B. Petro blasphemantium, garrulitatem & audaciam: audistis superbiam, ad injuriam & contumeliam sanctæ & Apostolicæ Sedi illatam, qualem vestri Patres nec viderunt, nec audierunt umquam, nec scripturarum series aliquando a paganis vel hæreticis docet emersam: cujus mali, etsi aliquod umquam, post fundatam & propagatam fidem Christi, præcessisset exemplum; omnibus tamen fidelibus, pro tanto contemptu & conculcatione Apostolicæ, imo divinæ auctoritatis, dolendum foret & gemendum. Quapropter, si B. Petro claves regni cælorum a Domino Deo nostro Jesu Christo traditas esse creditis, & vobis per manus ipsius ad æternæ vitæ gaudia nintroitum patere cupitis; cogitandum vobis est, [hortani ut remedium a Deo petant;] quantum nunc de irrogata sibi injuria dolere debeatis. Nisi enim hic, ubi per discrimina tentationum vestra fides & corda probantur, socii passionum efficiamini; proculdubio non estis digni, ut participes futuræ consolationis, & filii regni, cælestem coronam & gloriam sortiamini. [2 Cor. 1.] Rogamus igitur caritatem vestram, ut instanter divinam misericordiam implorare studeatis; quatenus aut corda impiorum ad pœnitentiam vertat, aut reprimendo eorum nefanda consilia, quam insipientes & stulti sint, qui petram a Christo fundatam evertere & divina privilegia violare conantur, ostendat. Qualiter autem, aut pro quibus causis B. Petrus anathematis vinculo Regem alligaverit, in a chartula, quæ huic inclusa est, plene potestis cognoscere.
[65] [ite ad Principes Teutonicos,] Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, omnibus Episcopis, Ducibus, Comitibus, ceterisque fidelibus in Regno Teutonicorum Christianam fidem defendentibus, salutem & Apostolicam benedictionem. Audivimus quosdam inter vos de excommunicatione, quam in Regem fecimus, dubitare; ac quærere, utrum juste excommunicatus sit, & si nostra sententia ea auctoritate, ea qua debuit deliberatione, progressa est. Quapropter, qualiter ad excommunicandum illum adducti simus, [de sententiæ justitia dubros,] prout verius potuimus (teste conscientia nostra) oculis, & intellectibus omnium patefacere curavimus; non tam, ut singulas causas (quæ heu! nimium notæ sunt) quasi nostro clamore in publicum projiciamus; quam ut eorum opinioni satisfaciamus, qui putant nos spiritualem gladium temere & magis motu animi nostri, quam divino motu & justitiæ zelo, [narrās quod sæpe Regem monuerit] arripuisse. Cum adhuc in Diaconatus officio positi essemus, perlata ad nos de Regis actionibus sinistra & multum inhonesta fama, propter spem ac desiderium correctionis suæ, sæpe eum per litteras & nuntios suos admonuimus, ut a pravitate sua desisteret; & memor clarissimi generis ac dignitatis suæ, vitam moribus, quibus Regem & futurum (Deo donante) deceret Imperatorem, institueret. Postquam vero ad Pontificatus apicem, licet indigni, venimus; cum illius ætas pariter cresceret & iniquitas; intelligentes Deum omnipotentem districtius de manu nostra animam illius requisiturum; quanto nobis ad increpandum illum præ ceteris libertas data fuisset & auctoritas, multo solicitius eum modis omnibus, arguendo, obsecrando, increpando, ad emendationem vitæ suæ hortati sumus. Qui cum sæpe nobis devotas salutationes & litteras mitteret, [semper verba dantem,] excusans se, cum ex ætate, quod fluxa esset & fragilis; tum quod ab his, in quorum manibus Curia erat, multoties male sibi suasum atque consultum sit; monita nostra de die in diem se promptissime suscepturum verbis quidem promisit, ceterum re & exaggeratione culparum penitus conculcavit. Inter hæc quosdam familiares suos, quorum consiliis & machinationibus Episcopatus & multa monasteria, [excommunicatos foventem,] inductis per pretium lupis pro pastoribus, Simoniaca hæresi fœdauerat, ad pœnitentiam vocavimus; quatenus & bona Ecclesiarum, quæ per interventum tam scelerati commercii sacrilega manu susceperant, venerabilibus locis, ad quæ pertinerent, dum adhuc locus esset emendandi, redderent; & ipsi pro perpetrata iniquitate, per lamenta pœnitudinis, Deo satisfacerent. Quos, dum ad hæc exequenda datas inducias spernere, & in consueta nequitia pertinaciter stare cognovimus; sicut dignum erat, sacrilegos & ministros ac membra diaboli a communione & corpore totius Ecclesiæ separavimus; & Regem, ut eos a domo sua, a consiliis, & omni communione sua, sicut excommunicatos expelleret, admonuimus.
[66] Interim vero aggravescente contra Regem Saxonum causa, cum vires & præsidia Regni ex maxima parte a se deficere velle videret; iterum nobis direxit epistolam supplicem, [& post Saxonicum bellum] & omni humilitate plenam; in qua omnipotenti Deo, & B. Petro ac nobis valde se culpabilem reddens, preces etiam obtulit, ut quod ex sua culpa in Ecclesiæ causis contra canonicam justitiam & decreta sanctorum Patrum factum esset, nostra Apostolica providentia & auctoritate corrigere studeremus: atque in ea suam nobis per omnia obedientiam, consensum, & fidele promisit adjutorium. Hoc idem etiam postea, a Confratribus & Legatis nostris, Humberto Prænestino Episcopo, & Geraldo Ostiensi Episcopo, quos ad illum misimus, ad pœnitentiam susceptus, in illorum manus per sanctas Stolas, quas in collo tenebant, repromittendo confirmavit. Deinde, post aliquod tempus, [magis insolescentem.] commisso cum Saxonibus prælio, Rex pro victoria, quam adeptus est, tales Deo grates & victimas obtulit, ut vota, quæ de emendatione sua fecerat, continuo frangeret; & nihil eorum quæ promiserat attendens, excommunicatos in suam familiaritatem & communionem reciperet, & Ecclesias in eam quam consueverat confusionem traheret. Qua de re gravi dolore percussi, quamquam post contempta cælestis Regis beneficia, pene omnis spes correctionis ejus nobis ablata sit; adhuc tamen animum ejus tentandum fore decrevimus, magis cupientes eum Apostolica mansuetudine audire, quam experiri severitatem. [quare excommunicationem ei minatus sit] Itaque misimus ei Epistolas commonitorias, ut meminerit, quid & cui promiserit: ne credat se posse fallere Deum, cujus quanto prolixior est patientia, tanto severior est, cum judicare cœperit, ira; nec inhonoret Deum honorantem se, nec potentiam suam ad Dei contemptum & Apostolicam tentet extendere contumeliam, sciens, quod superbis Deus resistit, humilibus autem dat gratiam. Præterea misimus ad eum tres religiosos viros, suos utique fideles, [nisi promissa impleret:] per quos eum secreto monuimus, ut pœnitentiam ageret de sceleribus suis: quæ quidem horrenda dictu sunt, pluribus autem nota, & in multis partibus divulgata; propter quæ eum excommunicari non solum usque ad dignam satisfactionem, sed ab omni honore Regni absque spe recuperationis debere destitui, divinarum & humanarum legum testatur auctoritas. Postremo [ediximus], nisi excommunicatos a sua participatione divideret, nos nihil ali ud de eo judicare aut discernere posse, nisi ut separatus ab Ecclesia in excommunicatorum consortio foret, cum quibus potius quam cum Christo partem habere elegit. Sane, si nostra monita suscipere, & vitam suam corrigere vellet, Deum testem invocavimus & invocamus, quantum nos de ejus salute & honore gauderemus, & cum quanta caritate eum in gremium sanctæ Ecclesiæ amplecteremur; utpote eum, qui Princeps populi constitutus, & amplissimi Regni gubernacula tenens, Catholicæ pacis & justitiæ defensor esse deberet. Verum, quanti ipse aut scripta, aut per legatos missa nostra verba fecerit, ejus facta declarant.
[67] Qui indigne ferens se a quoquam reprehendi aut corripi, non solum a perpetratis ad emendationem revocari non potuit, [qui econtra schisma suscitans,] sed ampliori conscientiæ suæ furore arreptus, non prius cessavit, donec Episcopos pene omnes in Italia, in Teutonicis vero partibus quotquot potuit, circa fidem Christi naufragare fecit: dum eos debitam B. Petro & Apostolicæ Sedi obedientiam & honorem, in Domino nostro Jesu Christo concessum, abnegare subegit. Cum igitur iniquitatem ejus ad summum produsse vidimus, pro his causis, videlicet primum, quod ab eorum communione, qui pro sacrilegio & reatu Simoniacæ hæresis, excommunicati sunt, se abstinere noluit; deinde, quod pro criminosis actibus vitæ suæ pœnitentiam, non dico suscipere, sed nec promittere quasi voluit, mentita ea fide quam in manus Legatorum nostrorum promiserat; nec non, quod corpus Christi, id est, unitatem sanctæ Ecclesiæ, [tandem excommunicari debuit:] scindere non expavit; pro his, inquam, culpis synodali judicio eum excommunicavimus; ut quem mites non potuimus, vel severi ad viam salutis (Deo adjuvante) revocare valeamus: aut, si, quod absit, nec districtionis quasi censuram pertimuerit, nostra saltem anima negligentiæ aut timoris discrimini non succumbat. [quod bonis omnibus probatum iri Papa confidit, ] Si quis igitur hanc sententiam injuste vel irrationabiliter prolatam esse putaverit, si talis est, ut sacris regulis intelligentiæ sensum præbere velit, nobiscum inde agat; & non, quid nos, sed divina auctoritas doceat, quid decernat, quid consona vox sanctorum Patrum judicet, patienter audiens acquiescat. Nos tamen non æstimamus quemquam fidelium, qui Ecclesiastica statuta noverit, hoc errore teneri, ut non hoc (etsi publice affirmare non audeat) vel in corde suo recte factum esse perhibeat. Quamquam etsi nos (quod Deus avertat) non satis gravi de causa aut minus ordinate, eum hujusmodi vinculo ligaverimus, sicut sancti Patres asserunt; non idcirco spernenda esset sententia, sed absolutio cum omni humilitate quærenda.
[68] Vos autem dilectissimi, qui justitiam Dei non pro Regia indignatione, [eosque hortatur ad constantia.] non pro aliquo periculo deserere voluistis; fatuitatem eorum, qui de execratione & mendacio in consummationem [ruunt], parvi pendentes, viriliter state & confortamini in Domino; scientes quod illius partem defenditis, qui insuperabilis Rex & magnificus triumphator, judicaturus est vivos & mortuos, reddens unicuique secundum opus suum: de cujus multimoda retributione, & vos certi esse poteritis, si usque in finem fideles & inconcussi in ejus veritate perstiteritis. Propter quod & nos incessanter pro vobis rogamus Dominum, ut det vobis virtutem corroborari per Spiritum sanctum in nomine ejus, & convertat cor Regis ad pœnitentiam: ut & ipse aliquando cognoscat, nos & vos multo verius amare eum, quam qui nunc suis iniquitatibus obsequuntur & favent. Qui si, Deo inspirante, voluerit resipiscere; quidquid contra nos moliatur, semper tamen nos ad recipiendum eum in sanctam communionem, prout vestra caritas nobis consuluerit, paratos inveniet.
[69] Igitur post excommunicationem & depositionem Regis, [Hinc multi Regem deserunt, etiam ex complicibus.] Domini præeunte gratia, multi nobiles & mediocres, ad Deum toto corde conversi, præfatum Regem reliquerunt. Ipsi etiam, qui prius partim regalibus blanditiis, partim terroribus & minis contra Apostolicam Sedem conjuraverant, conversi postmodum, digno in Regem anathemati conscripserunt, mittentes supplices ad Apostolicam Sedem nuntios, b epithemium pœnitentiæ postulantes. Quibus misericordiæ discipulus, non quærens saturari pœnis reorum, gremium sanctæ Ecclesiæ aperuit; & ut in fide Domini solidarentur, consolatorias eis litteras misit. Nonnulli vero Episcoporum, gementes tantum facinus, ad Apostolicam Sedem discalceatis pedibus venerunt, tam diu inibi perdurantes, quo usque Dominus Papa misericordiæ manum & pietatis viscera, eis compatiens, aperiret.
[70] [Vltraject. Episcopus Missa corā eo facta;] Interea Dominus magnum miraculum in Regis & omnium oculis fecit: quo cognito, multi eum reliquerunt. Nam post excommunicationis diem, c Paschalis diei solennitate, cum regio apparatu & comitatu pompaticæ multitudinis, [ob blasphemias in Papam jactus,] ad Ecclesiam, divinitus sibi clausam, venire nequaquam abhorruit. Jussu itaque Regis quidam d Episcopus, si fas est, imo hæreticus & Simoniacus, ad Missæ se præparavit officium. Tandem perlecto Euangelio, ex more facturus popularem sermonem Pontifex idem, pulpitum conscendit. Parum autem de tractatu locutus Euangelico, [post regii hospitii deflagrationē] statim se ad blasphemiam Papæ Gregorii cæco corde menteque vesana prorupit, quæ pro nimio sui horrore silentio præterire complacuit. Difficile est enim ut bene sibi conscientium probitatem, obtrectantium lingua non mordeat; & iniquorum evadat opprobria, cui est amica justitia. Verumtamen eadem blasphemia, qualis in oculis Domini fuerit, continuo sequens ultio, si perpendatur, innotescit. Nam Paschalis diei gaudio nondum finito, [desperabundus moritur;] subito cælum fragore intonuit, in quo ignis descendere cælitus visus est; qui omnem illam ecclesiam, omnesque domos regali receptui præparatas, repente consumpsit, & lætitiam profanorum in mœrorem commutavit: Episcopum vero illum blasphemum, subito e percussum, divina ultio interemit. Sed antequam vitam penitus exhalaret, ministros suo exitio præparatos, quales essent, compulsus est dicere: Video me, inquit, igneis loris astrictum, tetris trahentibus imaginibus ex hac vita convelli: sed tamen ite, & dicite f Regi, ut flagitium, quod in Deum, & B. Petrum, ejusque Vicarium commisit, emendet; ne me præeuntem ad inferi loca sequatur; & hæc dicens, exspiravit. Hoc exemplo commoniti, [uti & Spirensis Episcopus,] hortamur & obsecramus omnem hominem, qui hæc scripta legerit, ut declinet detrahentium linguas, si mavult consortium habere cum Gregorio in resurrectione vitæ, quam cum detrahentibus supplicium subire. Nunc hic ad memoriam redit non minus terribilis damnatio Spirensis g Episcopi, qui eadem die, id est VI Kalendas Martii, imo eadem hora, subito quasi quodam invisibili telo percussus, apud Spiram infirmari cœpit, qua hora & causam ejus in Romana Synodo noster Gregorius Papa ventilare incepit. Idem quoque tertia die, id est IV Kalendas Martii, miserabiliter exspiravit, non imparem expertus efficaciam illius sententiæ, qua Petrus Apostolus Ananiam & Sapphiram damnavit.
ANNOTATA.
a Hanc Chartulam fuisse credo, vel ipsam excommunicationis sententiam supra positam, vel eorum quæ in sequentiEpistola leguntur exemplar.
b Epitimium, Grace ἐπιτίμιον mulcta, pœna, castigatio: sed fortaßis Epithemium a τίθημι, pono impositionem hic significat.
c Pascha anno 1066 celebratum fuit 27 Martii, & quidem ab Henrico Rege Vltrajecti, quem exactis Paschalibus feriis inde disceßisse, tradit Bruno in Chronico pag. 795,
d Wilhelmus Ultrajectinus, causam Regis contra bonum & æquum obstinate tuebatur, & studio partium Regis multa in injuriam Romani Pontificis, omnibus pene diebus solennibus, inter Missarū solennia, rabido ore declamabat, perjurū eum, adulterū, & pseudo-Apostolum appellans &c. Ita Lambertus Scafnaburgensis, & ante citatus Bruno. At Langius in Chronico Citicensi. Cum Rex, inquit esset Trajecti, & excommunicatio Regis, a Romano Pontifice facta, præsentata fuisset… Episcopus inter Missas sermonem faciens ad populum, derisorie, quod Rex excommunicatus esset, indicavit.
e Hæc dicti Lambertus & Monachus Herveldensis ita referunt. Repente gravissima ægritudine correptus … miserabili ejulatu coram omnibus, qui aderant, vociferabatur: Justo Dei judicio se & præsentem vitam amisisse & æternam, quod Regi ad omnia, quæ perperam intendisset, operam suam summo annisu tribuisset; atque in spem gratiæ ejus Romano Pontifici, sanctissimo & Apostolicarum virtutum viro, graves contumelias, sciens & prudens, innocenti irrogasset. In hanc vocē, ut asserunt, sine communione, sine ulla satisfactione, expiravit.
f Langius ita exponit: Hoc mitto Regi mandatum: quod ipse, & ego, & omnes iniquitati ejus faventes, sumus damnati in perpetuum… Ecce dæmones lectum meum circumstant, quatenus me mox, ut expiravero, capiant. Itaque cum fuero e corpore eductus, rogo vos & omnes fideles, ne se fatigent pro me faciendo supplicationes. Hic igitur in desperatione defunctus, diu jacebat insepultus; donec Romam mittitur, & inde quæsito consilio, ne populus fœtore corrumperetur, Apostolico jussu sine commendationibus sepelitur. Hæc Langius ex Chronicis Magdeburgensis Ecclesiæ.
g Henricus Episcopus Spirensis, a puero cum Henrico Rege educatus, ab illo ad Sedem illam promotus, cum Thesauros Ecclesiæ puerili levitate dilapidasset, & prædia militibus in beneficium erogasset…sensit repente parvulam sibi pustulam in collo excrescere; qua intumescente ante mediam noctem defunctus est. Ita Lambertus, & priora Bruschius.
CAPUT IX.
Henrici simulata pœnitentia, Principum conventus Vlmæ, Gregorii ad eos Legatio.
[71] [A Principibus ad colloquium in Germaniā invitatus Gregorius,] Cum igitur prædicti Regis conversionem jam diu & frustra Principes exspectarent, & statum Regni periculosius in dies disturbandum, imo sine capite jam penitus destituendum viderent; tandem zelo Dei armati, cum Legatis Apostolicæ Sedis a convenerunt, & eumdem, ut eorum consilio acquiesceret & resipisceret, satis fideliter rogaverunt: alioquin, se non ulterius communicare vel obedire, protestati sunt. Hac ille necessitate, simulate quidem, ut postmodum apparuit, se per omnia, & consiliis Principum & præceptis Apostolici Domini, obediturum promisit. Erat autem eorum consilium, ut Dominus Apostolicus ad generale colloquium Augustam in Purificatione S. Mariæ tunc proxima veniret: quatenus ibidem causa ejus in audientia totius Regni legitime determinari posset. Ipsi quoque Principes, [Rege frustra Romā præoptante,] missa legatione, Dominum Papam ad prædictum diem venire suppliciter rogaverunt; ad quod iter agendum, illum promptissimum, ut subscriptæ ejus litteræ testantur, invenerunt. Rex autem, contra promissionem suam, contra consilium Principum, hoc ab Apostolico per Legatos suos voluit extorquere, ne Augustam veniret, sed ut eum ad se Romam venire permitteret; ea utique intentione, ut tanto facilius Papam fallere posset, quanto pauciores Regni Principes, jam sæpius astutias ejus perpessi, discutiendæ ejus causæ interessent. Unde & Papa votis ejus non annuit, sed ut Principes rogaverant, ad condictum diem venire disposuit; & subsequentes Epistolas Principibus Regni, pro disponendo itinere suo, transmisit.
[72] Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, Archiepiscopis, [adfuturum se pollicetur,] Episcopis, Ducibus, Comitibus, nec non majoribus atque minoribus in Regno Teutonicorum constitutis, salutem & Apostolicam benedictionem. Nos, indigni & inutiles Principis Apostolorum servi, statuimus ad vos, divina auxiliante clementia, venire; & postponentes pene omnium fidelium nostrorum auxilia, profectionem nostram maturare, ut VI Idus Januarii, velimus Mantuæ esse: ea quidem fide & desiderio, ut, fiducia probatæ fidei vestræ, quæque aspera, &, si necesse fuerit, ipsam sanguinis effusionem, pro libertate sanctæ Ecclesiæ & salute Imperii, pura & sincera intentione subire non dubitemus. Vestri igitur studii sit, eos de susceptione & servitio nostro præponere, quos providentia vestra id posse, & nobis debere cognoverit; sit itaque studii vestri per partes vestras pacem firmare, ut intentionis nostræ propositum nihil possit impedire. Quot & quantas colluctationes cum nuntiis Regis habuerimus, & quibus rationibus dictis ejus obviaverimus, quidquid his litteris deesse videtur, latores earum plenius indicabunt: quibus sicut de his, quæ per eos B. Petro & nobis promisistis, indubitanter credimus; ita vos de his, quæ ex nostra vobis parte dixerint, credere volumus.
[73] Gregorius, servus servorum Dei, omnibus Archiepiscopis, & Episcopis, Abbatibus, Ducibus, Marchionibus, [etiam cum periculo vitæ.] omnibusque Christianam & B. Petri fidem & doctrinam defendentibus & observantibus, salutem & Beatorum Apostolorum Petri & Pauli benedictionem, omniumque peccatorum absolutionem. Ego, qualiscumque Sacerdos, Apostolorum Principis servus, contra voluntatem & consilium Romanorum, confidens de misericordia omnipotentis Dei & de vestra fide Catholica, venio ad vos, paratus propter honorem Dei & salutem animarum vestrarum mortem subire, sicut Christus pro nobis animāsuam posuit. In hoc enim positi sumus, ut per multas tribulationes tēdamus & perveniamus ad regnum Dei. Vos autem, Fratres mei carissimi & desideratissimi, summopere curate, ut vos possim Deo adjuvante adire, vobisque in omnibus prodesse. Benedicat vos, ex cujus gratia mihi dictum est ad corpus beati Petri, in die ordinationis meæ, Quodcumque benedixeris benedictum erit, & quodcumque solveris super terram erit solutum & in cælis, &c.
[74] [Sed Rex obviam ei factus ad Canusium] Interea Rex, propriæ causæ diffidens, & idcirco audientiam totius Regni subterfugiens, furtive Italiam cum excommunicatis, contra præceptum Papæ & consilia Principum, intravit; & Apostolico ad prædictum diem Augustam tendenti, ante Purificationem S. Mariæ apud Canusium obviavit; ibique ante portam castri per triduum, deposito omni regio cultu, miserabiliter, utpote discalceatus & laneis vestibus indutus, persistens, non prius cum multo fletu Apostolicæ miserationis auxilium & consolationem implorare destitit, quam omnes qui aderant, & ad quos ille rumor pervenit, ad tantam pietatem & compassionis misericordiam movit, ut pro eo multis precibus & lacrymis intercedentes, omnes quidem insolitam Domini Papæ duritiam mirarentur; nonnulli vero in eo, non Apostolicæ serenitatis gravitatem, [absolutione impetrat,] sed quasi tyrannicæ severitatis crudelitatem esse clamarent: denique instantia compunctionis ejus, & tanta omnium qui ibi aderant supplicatione Papa devictus, tandem eum, relaxato anathematis vinculo, in communionis gratiam, & sinum sanctæ Matris Ecclesiæ recepit: acceptis ab eo securitatibus, quarum etiam confirmationem per manus Abbatis Cluniacensis, & nobilium Comitissarum Mathildis & b Adalaiæ, & aliorum Principum, Episcoporum & Laicorum, qui sibi ad hæc utiles visi sunt, in hunc modum suscepit.
[75] [sub jurejurando] Ego Henricus Rex, de murmuratione & dissensione, quam nunc habent contra me Archiepiscopi, Episcopi, Duces & Comites, ceterique Principes Regni Teutonicorum & alii, qui eos in eadem dissensionis causa sequuntur, infra terminum, quem Dominus Papa constituerit, aut justitiam secundum judicium ejus, aut concordiam secundum consilium ejus faciam, nisi certum impedimentum mihi vel sibi obstiterit: quo transacto, ad idem peragendum paratus ero. Item, si idem Dominus Papa Gregorius ultra montes vel alias partes terrarum ire voluerit, securus erit ex mea parte, & eorum quos constringere potero, ab omni læsione vitæ & membrorum ejus seu captione, tam ipse quam qui in ejus conductu sive comitatu fuerint, in eundo, sive ibi morando, seu inde redeundo; neque aliud aliquod impedimentum habebit ex meo consensu, quod contra honorem suum sit; & si quis ei fecerit, cum bona fide, secundum posse meum, illum adjuvabo.
[76] Rex, postquam communione recepta, sed quæstione Regni dilata, solutus ab Apostolico discessit; [per simulatione facto,] parum attendens quid ei in reconciliatione sua juramento promiserit, ad solitam nequitiam redire, & Simoniacorum suorum consiliis contra Papam assentire non expavit. Omnes enim Simoniaci eorumque socii, quorum tyrannidi ipse sanctam Matrem Ecclesiam subjugaverat, quorum etiam factione jam pridem Apostolicam Sedem deauctorizare tentaverat; ipsi, inquam, omnes ad eum reconciliatum recurrentes, non terrorem sed audaciā ab eo, pro perpetrata iniquitate acceperunt; quin etiam in damnatione Apostolici apud eum conjurandi locum invenerunt. Ipse vero ejusque complices, communionem utcumque idcirco festinaverant recipere; quia, juxta legem Teutonicorum, se prædiis & beneficiis privandos esse non dubitabant, si sub excommunicatione integrum annum permanerent: [ne ipse & complices damnum incurrerent:] cujus adhuc unus mensis superfuit, dum ad reconciliationem redirent. Communionem itaque, non ut se corrigerent, repetebant; sed, ut plurimos jam dudum ab illis anathemate separatos sibi resociarent; sicque tanto audacius, tanto crudelius, quanto cum pluribus, solita tyrannide sanctam Ecclesiam opprimere possent. Nam statim post reconciliationem, ut prædictum est, ad pristinum volutabrum redire, sed & Simoniacis, utpote sui similibus, contra Apostolicam Sedem assentire non dubitarunt.
[77] [eadem simulatione coronari petens,] Non multo post tamen Rex ab Apostolico jam Regni concessionem callide, ut communionem, elicere volebat. Missa enim legatione, humiliter ei supplicabat, ut vel eum semel apud S. Joannem in c Moytia, per Episcopos Papiensem & Mediolanensem, more priorum Regum, coronari permitteret: vel, si hoc nollet fieri per hujusmodi Episcopos, utpote excommunicatos, saltem hoc privilegium Apostolica auctoritate cuilibet Episcopo concederet exsequendum; ob hoc maxime appetens coronari, ut cum communione etiam Regnum a Romano Pontifice videretur recepisse. Sed Papa, calliditatem ejus jam satis expertus, nullo modo votis ejus voluit acquiescere: diligenter secum ipse reputans, se quidem eum pro multis criminibus, & maxime pro inobedientia & contumacia Apostolicæ Sedi irrogata, a Regno deposuisse, omnesque ei juratos ab ejus dominio liberos reddidisse: & ob hoc, nullatenus eum, sicut nec alium, [non exauditur.] in Regem Principibus, utpote liberis hominibus, superponi debere, absque eorum electione. Nam & a toto Regno de tot ac tantis injuriis ac perfidiis erat inculpatus, ut de his eum necesse esset primitus expurgari (si tamen hoc aliquatenus posset fieri) & sic demum cum consensu totius Regni legitime coronari. Rex igitur ea vice quoque, simulata obedientia apud d Moytiam Regalia insignia non usurpavit: quæ tamen non multo post contra bannum Domini Papæ resumere, & interdicta Regni gubernacula usurpare non timuit.
[78] Interim transibat terminus, quem Rex coram Legatis Apostolicæ Sedis cum Principibus Regni ad Augustam in Purificatione S. Mariæ condixerat, [Contra quē promissa non implentem,] ad quem jam Papa venire conceperat: & jam illuc pervenisset, si non idem Rex, contra commune decretum omnium ingressus italiam, conducturos Apostolicum a conductu deterruisset: terminus, inquam, ubi coram Apostolico in audientia totius Regni canonice de criminibus illatis expurgari, si inculpabilis esset; expurgatus legitime in Regnum, cum consensu omnium, restitui posset: ad quem ipse venire contempsit, imo suæ causæ diffisus, non præsumpsit; & Papam, ne vel illuc veniret, fradulenter in Longobardia præoccupavit.
[79] Cum igitur Principes Regni terminum generali decreto statutum Regem subterfugisse, [Vlmæ congregati Principes,] & se etiam hac vice, solita ejus perfidia, delusos esse animadvertissent; cumque ejus versutiam nec in ipsa reconciliatione vel postea cessasse, certissima relatione didicissent; mox in Suevia apud Ulmam, conventu facto, deliberaverunt; ne se deinceps ab illo ludificari, vel potius pristina ejus calliditate periclitari permitterent; sed suæ saluti, in legitimi Principis electione, providerent. In eodem autem Conventu apud Ulmam, generalius Colloquium ad e Forecheim IV idus Martii, ad novi Regis electionem condixerunt: ad quod etiam Domini Apostolici consilium & auxilium sibi venire, missa legatione, postulaverunt. Quo audito, Papa ad id colloquium Legatos direxit, qui Principes rogarent, ut dispositionem Regni usque in adventum ejus differrent, si hoc sine periculo fieri posse sperarent. [Papæm ad se venire rogante] Noluit sane eis hoc ex definito præcipere, ne sibi jure imputari posset, si quod periculum status Regni ex illa dilatione incurrisset. Altera autem die post dimissionem legatorum, Manegoldus Comes, magnus amator veritatis, advenit; cujus relatione Papa de novo Rege constituendo certior factus, alium Legatum, Gregorium scilicet Romanæ Ecclesiæ Diaconum, ad Principes Regni destinavit: qui, eos Apostolica auctoritate adventum ejus præstolari compelleret: eo tamen primitus explorato, si Rex, qui adhuc in Longobardia morabatur, ab eodem Legato conventus, [hic Rege securitatem negante,] securitatem facere vellet, ut Domino Papæ transitum ad Teutonicas partes, pro ipsius causa determinanda, concederet. Quod si Rex nollet concedere, præcepit Papa, ut Legatus ad se rediret, nec Principes cum aliqua dilatione a providenda Regni necessitate suspenderet. Item eidem Legato præfatam legationem imponens Papa, dixit inter alia; se quasi pro indicio hujusmodi securitatem exegisse, cujus, inquam, securitatis exhibitio, illum in Regnū restitui poosse, præsagiret: sicuti, ejusdem securitatis denegatio, hoc eum non posse, ex divino indicio denotaret.
[80] Inter hæc verba Papæ tres digiti ejus dextræ, usque ad medium, repente sanguinei apparuere; [pro se legatos illuc dirigit.] quos sanguine ex naribus profluente maculatos existimans, detergere cœpit: sed eos sanguineis notis nullatenus emaculare potuit. Hinc ipse & reliqui sapientes, qui hoc miraculum conspexerunt, aliquid magni per hæc signa portendi non dubitarunt. Erant autem ibi tunc præsentes prænominatus Comes Manegoldus, & venerabilis Presbyter Erkinbertus, cum aliis quam pluribus in oppido Canusii in capite Jejunii, quod eo anno contigit f in Kal. Martii. Percepta igitur legatione, statim Legatus ad Regem properavit, cum prædicto Comite: sed Rex securitatē, quam Papa postulabat, facere contempsit: unde & ille Legatus ad Apostolicum redire non tardavit. At Comes ad proximum Forecheimense Colloquium venire acceleravit; quo & priores Legati jam pervenerant, qui una tantum die, priusquam præfatus [discederet] Comes, ab Apostolico missi fuerant. Hi autem erant Legati; g Bernhardus, sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalis Diaconus; item alter Bernhardus, Abbas religiosus de Massilia, fere sexcentorum monachorum Pater, qui etiam secum duxit egregium Doctorem quemdam, nomine h Christianum, postmodum Aversanæ civitatis Episcopum, cujus opus extat eximium contra Turonensem Berengarium.
[81] Non indignum videtur hoc in loco paulisper orationis cursum retentare, [quo & Māgoldus Compræcesserat,] & quam fidelem Apostolicæ institutionis sectatorem & propagatorem in Comite Manegoldo, non semel commemorato, Gregorius noster habuerit, declarare. Hic enim ex generosa & religiosa i B. Udalrici Augustensis Episcopi genealogia procreatus, & a sapientissimo fratre suo, Herimanno videlicet Contracto, in omni observantia Christianæ religionis ad unguem informatus, virgo virginem sortitus est uxorem; duosque filios ex ea generatos in tanta disciplina usque ad juvenilem ætatem educavit, ut alterum eorum ad similem monogamiam perducens heredem sui relinqueret; alterum, in cœlibatu occisum, imo ipsius occisionis ejus [diem] longo locorum intervallo remotus, [summus amator castitatis,] per spiritum mirabiliter agnoscens, fleret & gauderet: flevit enim propter acerbitatem inopinatæ mortis, & gavisus est propter impunitatem incontaminatæ juventutis. Hoc autem maxime castificabat liberos, quod verax pater comminabatur eis exhereditationem, si quam, præter legitimam copulam, cum mulieribus perpetrasse detegerentur coinquinationem. [a Gregorio miraculose sanatus,] Vir igitur Christianissimus, cum B. Gregorium Papam nimio affectu propter justificationes ejus diligeret, eumque sæpius propter alternas morum similitudines inviseret; quadam vice, in tantam Romæ positus infirmitatem incidit, ut, qui præsentes erant, vitam ejus desperarent. Cumque tristis nuntius Domino Papæ venisset, valde condolens, festinus ad eum venit; & pauxillum panis in scyphum confringens, meroque perfundens, ægro pro benedictione porrexit. At ille, protinus ut gustavit; recepit non solum delectationem comedendi, sed & virtutem cum incolumitate de lecto surgendi. Qui, cum ad propria remearet, & Apostolica statuta, maxime de vitandis Officiis incontinentium Sacerdotum, non segniter ubique divulgaret, & in Clericis atque Ecclesiis ad se specialiter pertinentibus, hujusmodi abominationes minime toleraret; uxor cujusdam Presbyteri sub ejus ditione positi, malignans propter separationem mariti, hoc familiaribus suis audientibus se minabatur effecturam, [nec ad secundas nuptias induci se passus:] ut qualem molestiam ipsa sustineret in separatione conjugis sui, talem & Comes sustineret in disjunctione conjugis suæ. Dixit, & eheu! permittente Deo, tam pessimum facinus in Dominam peregit. Nam delectabiles cibos veneno infectos obtulit, eamque nihil mali suspicantem simulata benignitate decepit. Igitur Comes religiosus, adhuc in robusta ætate viduatus, nullis suorum adhortationibus ad secundam copulam permoveri potuit; dicens, sibi pudendum & horrendum videri, si cum duabus uxoribus processurus esset ante tribunal Christi in die judicii. In tantum autem profecit per devotam obedientiam Papæ nostri Gregorii, ut ante finem suum, quem senex & plenus dierum attigit, quibusdam virtutum signis effulserit, & prophetiæ, quemadmodum in occisione filii patuit, [dono] venerabiliter claruerit. k
[82] Huic beatæ recordationis Comiti non incongrue adjungitur memoria pretiosæ mortis B. Cincii, [cui similis in fide erga Papam B. Cincius.] Urbis Romæ Præfecti, cujus & superius virtutes breviter descripsimus. Hunc etenim, propter fidem sæpe dicto & sæpe dicendo Papæ Gregorio exhibitam, Dominus noster Jesus Christus martyrio coronavit, ejusque sepulchrum continuo viginti miraculis, Synodo numeratis & probatis, illustravit. l Nam cum zelum Domini haberet, & exhiberet fidem secundum sanctam Apostolicæ institutionis formam, occisus est ab apparitoribus Henricianæ persecutionis.
ANNOTATA.
a Convenerunt Oppenhemii, urbe tunc Imperiali, postea Palatino Rheni oppignorata, inter Moguntiam & Wormatiam, anno 1077; vel ut alii volunt convenerunt Triburiæ, e regione Oppenhemii, urbe olim celebri: nunc vilis est vicus, sed adhuc nomen retinens.
b Adalaia, sive Adelasia aut Adalais, Olrici Magnifredi Marchionis Secusiæ filia, nupta anno 1014 Humberto Saxoni, inde Marchioni Secusiæ & Comiti Sabaudiæ Maurianæque, ob plurima Sedi Apostolicæ beneficia præstita filia S. Petri dicta, e vita exceßit anno 1080, uti indicat Pignonius in Augusta Taurinorum.
c Additur in nostro Ms. Actum v Kal. Februarii Indictione XV.
d Modoëtia, 10 milliaribus Mediolano distat; ubi etiam Imperatores solebant Coronam ferream accipere.
e Forecheim, munitißimum oppidum Episcopi Bambergensis, inter Bambergam & Norimbergam.
f Ita fuisse confirmat Pascha, dein celebratum 16 Aprilis, cyclo Lunæ 14. Solis 22, littera Dominicali A.
g De utroque Bernardo supra actum cap. 6, litt. h. In nostro Ms. dicitur Udo Trevirensis una missus.
h Imo nomine Guismundum seu Guitmundum, qui etiam Gallus, & monachus Lofreai in Normannia fuerat. Ejus opera extant in Bibliotheca Patrum. Consule Bellarminum de Scriptoribus Ecclesiasticis.
i S. Udalricus colitur 4 Iulii, quando hæc poterunt discuti. Interim inspiciatur genealogia, quam ad calcem Vitæ adjecit Velserus, in editione Augustana anni 1595.
k Mirum est hunc nusquam inter Augustanos Sanctos nominatum inveniri; ac neque de loco sepulturæ vel die mortis quid quam legi.
l Vtinam miracula illa extarent cum beatificationis decreto, itaque dies sui cultus viro restitui posset, tam digno inter Martyres honorari; aut saltem sciretur ubi sepultus sit.
CAPVT X.
Conventus Forchemiensis, Rudolphi Regis electio, seditio a Simoniacis & Concubinariis excitata.
[83] Facto igitur conventu apud Forecheim, præfati Legati litteras Apostolicas in medium protulerunt: [Forcheimii collecti Principes,] quam parum Dominus Papa de promissione Regis lætatus fuerit; cum adversarii Ecclesiæ plus audaciæ, quam terroris ex præsentia Regis acciperent. Ad hoc, aiebant, eum petere, ut novi Regis electionem de qua audierat, in adventum ejus differrent, si hoc sine periculo fieri posse perpenderent. Peracta igitur legatione, Archiepiscopi, Episcopi, Duces, Marchiones, Comites majores atque minores, debitam reverentiam Legatis impendentes, per consessum singuli surrexerunt; &, quot contumeliis & quot periculis jam ab Henrico Rege affecti essent, vel se afficiendos fore non dubitarent, [coram legatis Apostolicis,] Legatis lamentari cœperunt; seque toties insidias ejus inter ipsa pacis oscula vix evasisse, ut nec juramento ejus deinceps aliquam fidem exhibere possent. Hoc quoque addentes, se tamdiu eum post depositionem tolerasse, non utique ut correctionem ejus, utpote penitus desperatam, exspectarent; sed ut quibusdam occasionem calumniandi auferrent, qui fortasse ei, si non tamdiu exspectaretur, correctionem interclusam fore conquererentur; totaque illa die cum hujusmodi querimoniis transacta, nec medietatem injuriarum sibi illatarum enumerare potuerunt.
[84] In crastinum vero iterum ad hospitia Legatorum convenientes, pro sua necessitate sublevanda, [accepta Regis eligendi potestate,] eos consuluerunt; suggerentes eis periculosissimum & irrevocabile schisma in toto Regno futurum, nisi in eodem Conventu, ut deliberaverant, in alicujus novi capitis sublevatione confœderati, illud anticipare festinarent. Legati autem legationis suæ non immemores, satis compendiose ad hæc responderunt; sibi quidem optimum videri, si Regis constitutionem, juxta eorum legationem, in adventum Domini Papæ sine periculo differre possent: ceterum provisionem Regni non tam in eorum consilio, quam in Principum arbitrio sitam esse dixerunt, qui Rempublicam in manibus tenerent, ac totius Regni damnum sive proficuum optime prænossent. Itaq; Principes Regni, de adventu Papæ incerti, sed de maxima dissensione eventura & periculo, si differrent, certissimi; accepta licentia a Legatis, apud Magontinum Archiepiscopum convenerunt, & quid eis agendum esset, singulari diligentia invicem tractaverunt: considerantes quidem, [matura deliberatione præmissa,] se ad nullam dilationem ab Apostolico coactos, sed hoc in eorum arbitrio positum esse; nec alicui nisi sibi ipsis deinceps imputandum fore, si dilatio noceret. Insuper se nullius subjectionis exhibendæ Henrico Regi obnoxios, imo per Apostolici banni transgressionem damnandos, si aliquam subjectionem Regi deinceps exhiberent. Nam Papa, priusquam eum anathematizaret, ex parte omnipotentis Dei & S. Petri & sua, illi Regnum interdixit; & omnes Christianos juramento, quod sibi fecissent vel facturi essent, absolvit; &, ut nullus ei, ut Regi serviret, interdixit: qui postea ab eo Communionem tantum, non Regnum, falsa correctionis promissione recuperavit.
[85] [eligunt Rudolphum Ducem Sueviæ:] Hoc igitur Principes Regni diligentissime perscrutati, se quidem a Regis Henrici potestate penitus, ut prædictū est, emancipatos, nec se illi plus, quam illū illis alicujus fidelitatis vel subjectionis [juramento] obnoxios; ut liberi homines, Rudolphum Ducem Suevorum, frustra multum renitentem, frustraque vel unius horæ inducias ad consulendum petentem, Regia dignitate sublimaverunt: virum sane in humilitate præcipuum, regio honori ætate & moribus idoneum; eique se debito fidelitatis sacramento subdiderunt. Qui utique Regnum, non ut proprium, sed pro dispositione sibi creditum reputans, omne hereditarium jus in eo repudiavit, & vel filio suo se hoc adoptaturum fore penitus abnegavit: justissime in arbitrio Principum esse decernens, ut post mortem ejus libere non magis filium ejus, quam alium eligerent, nisi quem ad id culminis ætate & morum gravitate dignum invenissent. Hunc igitur Rudolphum, legitime electum, Archiepiscopi Mogontinus & Magdeburgensis, cum eorum suffraganeis, Legatis Sedis Apostolicæ præsentibus & Regni Principibus, regali inunctione consecrarunt. Electus est autem ab Archiepiscopis, Episcopis, Ducibus, Comitibus majoribus atque minoribus, in Conventu apud Forcheim, anno Dominicæ incarnationis MLXXVII, anno IV venerabilis Papæ Gregorii in hoc nomine septimi, [qui consecratus bonis omnibus approbantibus,] indictione XV, Idibus Martii. Postea die duodecimo apud Mogontiam consecratus est, id est VII Kal. Aprilis, ubi tunc medium Quadragesimæ occurrit. Die autem prædictæ electionis nix ac gelu resolvi cœperunt, quæ eo anno a festivitate omnium Sanctorum usque in illum diem terram Teutonicorum & Longobardiæ occupaverat; quod quidam sapientum ita interpretati sunt; Deum in legitimi Principis electione suam adstipulationen mundo denotasse, per insoliti frigoris depulsionem, & per clementioris aëris reparationē: præcipue, cum nullis hujusmodi promotio displicuerit, nisi illis tantum, qui se, sub legitimo Principe, Simoniacæ hæresi aliisque criminibus abrenuntiaturos fore non dubitabant: qui superiori Rege, non dico permittente, sed cooperante, sanctam Ecclesiam fœdare non cessaverant. Nulli sane Clerico, monacho, sive laico hujus Principis promotio displicuit, nisi qui seipsum sub ejus auctoritate corrigendum fore timuit; nisi qui sanctam Ecclesiam juxta Canonicas sanctiones instituendam fore contabuit; nisi qui, intercluso Simoniacæ heresis mercimonio, divitias suas attenuari non dubitavit.
[86] Nullus autem Rudolpho Regi ejusque Principibus perjurium poterit jure objicere, [in locum depositi jure Henrici,] licet jam dudum deposito Regi juramentum fidelitatis fecissent. Illud enim juramentum tam diu observandum erat, quamdiu ipse Regno præerat. Postquam vero omnes Christiani eo sacramento a Papa soluti sunt, eo quidem deposito & anathematizato, non magis illi aliqua subjectio pro hujusmodi juramento debebatur, quam cuilibet Episcopo a subditis suis obeditur, postquam ille, etiam retenta communione, deponitur. Nemo autem, Romanum Pontificem Reges a Regno deponere posse, denegabit, quicumque decreta sanctissimi Papæ Gregorii non proscribenda judicabit. Ipse enim vir Apostolicus, cui Spiritus sanctus in aurem decernenda dictavit, in Apostolica Sede constitutus, irrefragabiliter decrevit, Reges a suis dignitatibus cadere, & participatione Dominici corporis & sanguinis carere, si præsumerent Sedis Apostolicæ jussa contemnere. Si enim cælestia & spiritualia Sedes B. Petri solvit & judicat, quanto magis terrena & secularia, juxta illud Apostoli: Nescitis, inquit, quoniam & Angelos judicabimus, quanto magis secularia? Sic utique auctoritate Stephani Papæ Hildericus Rex Francorum pro ignavia sua deponitur: eique deposito insuper & detonso, & in monasterium misso, Pipinus in Regnum surrogatur. Præterea, liberi homines Henricum eo pacto sibi proposuerunt in Regem, ut electores suos juste judicare, & regali providentia gubernare satageret. Quod pactum ille postea prævaricari & contemnere non cessavit; videlicet, quoslibet innoxios tyrannica crudelitate opprimendo, & omnes quos potuit Christianæ religioni repugnare constringendo. Ergo & absque Sedis Apostolicæ judicio, Principes eum pro Rege merito refutare possent, cum pactum adimplere contempserit, quod eis pro electione sua promiserat: quo non adimpleto, nec Rex esse poterat. Nam Rex nullatenus esse potest, qui subditos suos non regere, sed in errorem mittere studuerit. Quid plura? Nonne quilibet miles Domino suo fidelitatis juramento subjicitur eo pacto, ut & ille sibi non deneget, quod Dominus militi debebat? Si ergo Dominus militi debitum reddere contemnit, numquid non libere miles eum pro Domino deinceps recusat habere? Liberrime, inquam. Nec hujusmodi militem infidelitatis vel perjurii merito quis accusabit, cum totum adimpleverit, quod promisit; Domino suo, inquam, tam diu militando, quam diu ille fecit sibi quod Dominus militi debebat.
[87] Igitur Rudolphus Rex, ubi in Regē sublevatus est, statim Apostolico, missa legatione, [renuit Missam Simoniaci audire:] de sua promotione innotuit, eique debitum obsequium in Ecclesiasticis administrationibus promisit: multoq; se promptiorem ad obediendum Sedi Apostolicæ, quam antecessor ejus exhibuit. Ipsa enim suæ consecrationis die, obediens banno Domini Papæ, officium cujusdam Diaconi Simoniaci recipere noluit, qui ea die ad legendum in Missa ante Regem jam sacris vestibus indutus processit: unde Sigefridus Mogontinus Archiepiscopus, amoto eo ab altaris ministerio, alium in ejus locum surrogavit. Hoc autem maximam invidiam Simoniacorum & incontinentium altaris ministrorum Regi conflavit; qui in ipsa sui promotione banno Apostolico obediens, se officia talum respuere per præfati Subdiaconi repulsā monstravit. Nullatenus enim dubitabant, se, sub tam legitimo Principe, aut officium deposituros, aut concubinis & Ecclesiis Simoniace acquisitis abrenuntiaturos. [hinc exacerbati Clerici] Quapropter illius civitatis Clerici, eadem ipsa Regiæ consecrationis die, post prandium concives suos, vino & insania furentes, in Episcopum suum, & Regem, & reliquos Principes concitaverunt. Quidam enim puer ex civitate, nescimus si propria voluntate ductus, an ab aliquo persuasus, cuidam Militi Archiepiscopi partem pretiosæ vestis furtive voluit detruncare: qui statim captus est a milite. Quo audito, Procurator civitatis eumdem per manus acceptum, liberum abire fecit, nulla tamen seditione commota. Clerici autem, audito hujusmodi rumore, captum fuisse puerum, quem tamen jam dimissum scirent, campanas compulsare, cives nutibus & probrosis adhortationibus ad seditionem excitare, vel potius compellere non timuerunt. Sed Rex jam finito prandio ad ecclesiam de palatio descendit, & Vesperas audire cœpit. [seditionem concitant,] Interim plebs furens, sanguinem Regis & reliquorum sitiens, ipsam ecclesiam & palatium irrumpere nititur: sed a Militibus Regis conpescitur, licet inermibus: nam in diebus Quadragesimæ consuetudo erat sine armis procedere; sed & ipsa, si quæ habebant per civitatem in hospitiis dimissa, præ seditione civiū acquirere non poterant. Finitis autem Vesperis, Rex, cum Archiepiscopo & reliquis Principibus, in palatium de ecclesia regressus, cum populū furentē ab incepto nolle desistere; sed eos ipsam Quadragesimā diem Dominicam, cœmeterium ecclesiæ, imo ipsam eorum matricem ecclesiam furibunda seditione profanare; [quæ facili negotio dissipatur.] sicque cum multiplici sacrilegio in mortem suam, Episcoporum, suorumque omnium, nihil ab ipsis injuriatos, conspirasse vidisset; gladio accinctus, eorum insaniam compescere deliberavit. Sed Principes ejus, eum contra regium morem procedere non permiserunt. Ipsi autem ex præcepto ejus, mutuatis undecumq; poterant armis, primum quidem ad supplicandum Deo ecclesiam ingressi, deinde Kyrie eleison in altum concinentes, per portam, quæ magis impugnabatur, exiliunt de ecclesia. Qui statim, licet paucissimi, maximam multitudinem hostium adeo in fugam verterunt, ut quidam eorum etiam se in Rhenum morituri præcipitarent; licet regii Milites parum eos ultra cœmeterium ecclesiæ insequerentur.
CAPUT XI.
Gregorius Legatos, ad schisma Imperii ex compromisso tollendum, in Germaniam dirigit.
[88] Anno ab incarnatione Domini MLXXVIII Indictione prima, cum uterque Rex, Henricus videlicet & Rudolphus, [Gregorius in Synodo statuit legatos mittendos,] ab Apostolica Sede adjutorium requireret; Gregorius Papa septimus, generali Synodo præsidens, decrevit; Quoniam lis & perturbatio Regni, in maximum sanctæ Ecclesiæ periculum & detrimentum quotidie redundare cernitur; placet nobis elaborare pro viribus, quatenus idonei tam religione quam etiam scientia pollentes Nuntii, e latere Sedis Apostolicæ ad partes illas mittantur, qui omnes religiosos & justitiæ amatores, in Teutonici Regni partibus commorantes, Clericalis & Laicalis ordinis viros, & ad hoc opus idoneos, convocent; cum quibus (Domini gratia præeunte) aut finem & pacem juste componant; aut veritate percognita, cui parti justitia magis faveat, ad plenum addiscere valeant; quatenus pars injusta desistat; & Apostolica auctoritate munita justitia, vigoris & auctoritatis robur obtineat. Verum, quoniam nonnullos, diabolico instinctu collectos, tyrannidis suæ facibus accensos, turpis lucri avaritiæ mancipatos, discordiam potius quam pacem fieri & videre desiderantes, fore non ignoramus; [quos nemo possit impedire;] statuimus, ut nulla unquam persona alicujus potentiæ, sive Rex aut Archiepiscopus, Episcopus, Dux, Marchio, Comes, sive Miles, aliqua præsumptione temerariove ausu, fraude dolove, seu aliqua perturbatione, Legatis nostris obsistere & contraire, ne justitiam & finem componant, pertentet. Quicumque autem temerario ausu (quod non optamus) hujus nostræ constitutionis violator extiterit, Legatisque nostris prænominatis, ad hanc pacemcomponendam euntibus, fraudem opponere tentaverit, vinculo eum anathematis alligamus; & non solum in spiritu, verum etiam & in corpore, & omni prosperitate hujus vitæ, Apostolica potestate innodamus, & victoriam ejus in armis auferimus; ut sic saltem confundatur, & duplici confusione & contritione conteratur. Actum Romæ in Ecclesia Domini Salvatoris, V Nonas Martii, Indictione prima.
[89] a Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, Archiepiscopis, Episcopis, Clericis, Ducibus, Marchionibus, [idque Principibus significat per Breves,] Comitibus, omnibusque majoribus atque minoribus in Teutonico Regno constitutis, exceptis his qui Canonica excommunicatione tenentur, salutem & Apostolicam benedictionem. Notum vobis fieri volumus, Fratres carissimi, quod in ea Synodo, quam nuper Romæ celebravimus; inter multa alia, quæ de statu sanctæ Ecclesiæ (Deo cooperante) peregimus, de ruina & confusione nobilissimi Regni vestri diligenter tractantes, hoc salutiferum & opportunū pro reparatione pacis vestræ fore putavimus, ut religiosi Legati Apostolicæ Sedis ad partes vestras dirigantur, qui Archiepiscopos, Episcopos, & religiosos Clericos, nec non Laicos ad id idoneos, in loco qui utrique parti habilis & congruus sit, convenire commoneant: ut, aut pacem Deo auxiliante inter vos componant, aut cui parti justitia faveat veraciter addiscant. Nam in eadem Synodo definitum est, quod nos contra eam partem, [addito anathemate contra impedire volentes.] quæ pacem fastu superbiæ refutaverit, & cui justitia non faverit, omni conamine omnibusque modis potestate beati Petri insurgamus. Et quia nonnullos de Regno vestro intelleximus magis jurgium & discordiam, quam pacem diligere; ex parte omnipotentis Dei & beatorum Apostolorum Petri & Pauli interdicimus, ut nullus sit, qui aliquo ingenio aut studio seu violentia impediat prædictos viros, ad restaurandam Regni vestri concordiam convenire, aut convenientes justum & legalem huic discordiæ finem imponere. Ad reprimenda etiā mala ingenia & illicitos conatus, judicio sancti Spiritus & auctoritate Apostolicæ Sedis, anathematizavimus & anathematizamus, si quicumq; sive Rex, sive Archiepiscopus, siue Episcopus, sive Dux, sive Marchio, sive alicujus dignitatis vel ordinis persona sit, præsumpserit aliquo modo hanc salutiferā constitutionem perturbare; videlicet qui operam dederit, ne prædictus conventus fiat, aut concordia tantæ perturbationis. Adjecimus etiam eidem anathemati, ut quicumque hujus iniquitatis præsumptor fuerit, non solum in anima, sed etiam in corpore & in omnibus rebus suis, vindictam omnipotentis Dei sentiat; & in omni congressione belli nullas vires nullumque in vita sua triumphum obtineat; sed duplici contritione prostratus semper vilescat & confundatur, ut sic saltem ad pœnitentiam redire addiscat. Præsentium vero portitorem ad hoc vobis dirigimus, ut una cum venerabili Fratre nostro b Treuirensi Archiepiscopo, qui Henrico favet; & altero, qui utilis & religiosus ad hoc sit opus Episcopus ex parte Rodulphi, locum & tempus prædicti conventus statuant: quatenus Legati nostri, quos præfati fumus, securius & certius ad vos venire; & quæ omnipotenti Deo placeant, ipso auxiliante, vobiscum valeant perficere. Datum Romæ, VII Idus Martii, Indictione prima.
[90] [Vdonem Trevir. ad se revocat,] c Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, Udoni, Trevirensi Archiepiscopo, salutem & Apostolicam benedictionem. Quanta nobis solicitudo quantaque tristitia sit de perturbatione, imo de dissidio Regni vestri, olim clarissimi & potentissimi, in communibus litteris, quas hoc in anno ad vos misimus, satis vobis declaratum esse putamus. Verum quia res de die in diem perniciosius implicari videtur, nobis quoque cura cum nimia anxietate altius in mente figitur. Proinde quidquid nobis super hac re ad præsens melius visum est, quod nostra providentia vel auctoritate intervenire potuisset, maturare curavimus: quod tua Fraternitas litteris, quibus illud singulariter scriptum est, plenius cognoscet. Rogamus igitur & admonemus prudentiam tuam, in qua multum confidimus, ut secundum tenorem earumdem litterarum, sine omni dilatione, de causa hac te intromittas; & omnibus tam minoribus quam majoribus, quoad potes, quid a nobis deliberatum, & qualiter tibi injunctum sit, notum facias: ut miserante Deo, & adjuvantibus his qui Dominum diligunt, tam feralis discordiæ furorem aut penitus compescere, & (quod maxime optamus) ad plenam pacem adducere possimus; aut, si illud peccatis impedientibus minime obvenire poterit, saltem nos, in tanto Fratrum nostrorum periculo, culpam negligentiæ declinemus. Notificato autem consilio & decreto nostro, & requisitis utrimque responsionibus, ut eam certitudinem & consensum inveniatis, ne in mittendis legatis nobis dubitandum sit; ordinatis & confirmatis omnibus, quæ ad prosequendum hoc negotium, loco, tempore, vel ceteris convenientiis necessaria sunt; volumus, ut tu & Frater ille, qui tecum hujus rei mediator esse debuerit, confestim ad nos veniatis: quatenus cognitis securitatibus, [cum socio Henricianæ partis iturū ad Comitia.] & quæ spes pacis esse debeat, Legatos nostros tam sine periculo, quam sine desperatione fructus laboris & fatigationis eorum, vobiscum mittere valeamus. Nec durum tibi sit, Frater, subire, quod imponimus: quoniam ex quo in Ecclesia locum Sacerdotii & officium suscepisti, nihil Deo dignius aut animæ tuæ salubrius fecisti, quam si in hac re nequitiam diabolicæ fraudis elidere, & saluti tot millium hominum opitulante Deo consulere poteris. Et si hoc fatigationi tuæ pro voto non successerit; tibi tamen apud illum certa manet retributio, apud quem non infectum reputabitur omne bonum, quod justa & perseveranti voluntate concipitur. Illud tamen a dilectione tua omnino nobis exhiberi volumus, ut etiamsi illum alium, quem hujus rei mediatorem te habere supra diximus, socium itineris habere non possis; tu tamen ad nos venire nullatenus prætermittas. Præcipimus etiam tibi ex auctoritate beati Petri, ut cui justitia favet, tu omnino faveas; & hoc idem facere Clericos & Laicos, quos poteris, ex parte nostra commoneas. Treuga etiam vobis provisa, usq; ad quindecim dies post Conventus solutionem, illæsa servetur. Volumus autem, ut apud Regem diligenter procures, quatenus Legati nostri, qui in partibus illis sunt, Bernardus scilicet Diaconus sanctæ Romanæ Ecclesiæ, & Bernardus Massiliensis Abbas, si voluerint, licenter & secure ad nos redire valeant. Data Romæ, VII Idus Martii, Indictione prima.
[91] [Iurato utrimq; compromisso,] Anno ab incarnatione Domini MLXXVIII, Pontificatus vero Domini Gregorii septimi Papæ sexto, decimo tertio Kalendas Decembris, Indictione secunda, congregata est Synodus Romæ in ecclesia S. Salvatoris, in qua juraverunt legati Henrici & Rudolphi, quisque pro Domino suo, quod nullis dolis colloquium Legatorum Sedis Apostolicæ, in Teutonico Regno habendum, impedient.
[92] Anno ab Incarnatione Domini MLXXIX, mense Februario, [de ejus violatione occusatur Henricus,] Indictione II, Pontificatus vero Domini Gregorii septimi Papæ VII, Legati Regis Rudolphi super Henricum proclamaverunt, quod nulli loco nullique personæ parcens, regionem transalpinam contereret & conculcaret, neminem debitus honor vel reverentia tueretur, & ceu vilia mancipia non modo Sacerdotes, sed etiam Episcopi & Archiepiscopi caperentur, vinculisque manciparentur, partimque jam trucidarentur. Decreverunt ergo quam plures Concilii, in illius tyranidem gladium Apostolicum debere evaginari: sed distulit Apostolica mansuetudo, simul & illud attendens, quod d Petro Albanensi & Altmanno Battaviensi Episcopis de eodem negotio scribens, inter cetera dicit: Sic vos utrique parti communes, [nec tamen adhuc damnatur.] & ab omni suspicionis nævo, quantum in vobis est, cum divinæ gratiæ adjutorio exhibete immunes, ut justitiæ semper, & nullo modo partibus faveatis, sicut habetis formam nostram: qui videlicet, postquam judicium tanti hujus negotii in manu B. Petri commissum est, nihil aliud testibus vobis intendimus, nisi ut per justitiæ semitam incedamus. Ad nullam partem sinceritatem Apostolicæ discretionis infleximus, nullis promissionibus aut terroribus cessimus, nec aliud umquam, Deo protegente, acturos nos esse confidimus.
[93] Porro legati Henrici Regis, qui prædictæ querelæ super eumdem prolatæ præsto fuerunt, [Iurato iterum compromisso] secundum hunc tenorem juraverunt: Legati Domini mei Henrici Regis ad vos venient infra terminum Ascensionis Domini, exceptis legitimis e sonnis, id est, morte vel gravi infirmitate, vel captione absque dolo, qui legatos Romanæ Sedis secure ducent & reducent; & Dominus Rex obediens illis erit in omnibus secundum justitiam & judicium illorum: & hæc omnia servabit absque dolo, nisi quantum ex vestra jussione remanserit. Et hoc juramus ex præcepto Domini nostri Regis Henrici. Itidem legati Rudolphi Regis juraverunt, quod sequitur: Si colloquium ex præcepto vestro constitutum fuerit in partibus Teutonicis, loco & tempore a vobis definito, ante præsentiam vestram vel Legatorum vestrorum, Dominus noster Rex Rudolphus vel ipse veniet, vel Episcopos & fideles suos mittet; paratusque erit judicium, quod sancta Romana Ecclesia decreverit, de causa Regni subire; nulloque malo ingenio Conventum, a nobis sive a vestris Legatis constitutum, impediet: & postquam certum inde vestrum Nuntium videbit, de pace statuenda in Regno & confirmanda studebit, ut legatio vestra pervenire ad Regni pacem & concordiam possit. Hæc omnia observabuntur, in quantum ex vestra licentia remanserit, vel ex impedimento legitimo, scilicet morte vel gravi infirmitate vel captione, sine dolo.
[94] Posthæc rursus exiit edictum Apostolicæ benignitatis, quod idcirco ex abundanti ponimus, [eadem denuo inculcat Gregorius,] ut clarescat & sapientibus & insipientibus, principem fuisse Gregorium nostrum in illa beatitudine, de qua Dominus dicit; Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. [Matth. 5.] f Gregorius Episcopus, servus servorum Dei, omnibus Archiepiscopis & Episcopis, in Teutonico atque in Saxonico Regno commanentibus, cunctis etiam majoribus atque minoribus, qui non sunt excommunicati & obedire voluerunt, salutem & Apostolicam benedictionem. Quoniam ex lite & dissensione, quæ tamdiu inter vos est, maximum in sancta Ecclesia periculum, maximum undique inter vos detrimentum fieri cognoscimus; idcirco visum est nobis, visum est & Fratribus nostris in Concilio congregatis, summo desiderio æstuare, summaque ope elaborare pro viribus, quatenus idonei Nuntii, tam religione quam scientia pollentes, e latere Apostolicæ Sedis ad partes vestras mitterentur; qui religiosos Episcopos, Laicos etiam pacis & justitiæ amatores, in partibus vestris commorantes, ad hoc opus idoneos, congregarent; qui (Domini gratia præunte) die & loco ab illis statuto, tam ipsi quam quos ipsis adhuc jungere debemus, aut pacem componant; aut veritate præcognita, super illos qui sunt tanti dissidii causa, canonicam censuram exerceant. Verum quoniam nonnullos, diabolico instinctu confectos, & iniquitatis suæ facibus ignitos, cupiditateque inductos, discordiam potius quam pacem fieri & videre desiderantes, fore non ignoramus; [contra obstituros unioni.] statuimus in hac Synodo, ad eamdem formam sicut & in præterita, ut nulla umquam persona alicujus potentiæ vel dignitatis, sive magna sive parva, sive princeps sive subjectus, aliqua præsumptione præsumat Legatis nostris obsistere; & postquam ad vos pervenerint, de componenda pace contraire; nec postea contra interdictum illorum, alter in alterum audeat resurgere; sed usque ad diem ab illis statutum firmam pacem omnes, sine ulla occasione & fraude, observent. Quicumque autem hæc nostra statuta ulla præsumptione violare tentaverit, anathematis eum vinculo ligamus; & non solum in spiritu, verum etiam in corpore, & in omni prosperitate hujus vitæ, Apostolica auctoritate innodamus, & victoriam in armis auferimus; ut sic saltem confundatur, & duplici contritione conteratur g.
ANNOTATA.
a Est hæc Epistola 15 libri 5.
b Udo Trevirensi Ecclesiæ præfuit ab anno 1068 usque ad annum 1077. Ejus res gestas refert Browerus lib. 12 Annalium Trevirensium, ubi docet ipsum a Schismate Henrici IV defecisse, & alios Schismaticos Episcopos ad saniora consilia retraxisse.
c Est hæc Epistola 16 lib. 5. Ad eumdem quoque sunt, Epistola 81 libri primi, & Epistola 10 libri 2; tum 12 libri 3, ad Vdonem simul & Theodoricum Virdunensem, & Hermannum Metensem; demum alia 7 libri 5, ad ipsum & Suffraganeos.
d De B. Petro Igneo & S. Altmanno supra fuit actum.
e In nostro Ms. excepta matrice vi. Est autem Sonna, Sunnis, Sunnia apud Cangium in Glossario, Causa, quam quis prætendit, quo minus juri audiendo se sistat: de cujus vocis ambigua etymologia, multa vir ille eruditißimus, quæ apud eum legi possunt.
f Extat etiam apud Brunonem de Bello Saxonico Tomo 1 Collectionis Freherianæ pag. 147.
g Adduntur apud Brunonem duæ Epistolæ ad Rudolphum Regem.
CAPUT XII.
Promulgata depositione Henrici & electione Rudolfi, pie moritur Gregorius.
[95] [Gregorius auditis Rudolfi legatis,] Anno ab Incarnatione Domini MLXXX, Pontificatus vero Domini Gregorii Papæ septimi anno VII, Indictione tertia, celebravit ipse Papa Synodum Romæ, ubi interfuerunt Archiepiscopi & Episcopi diversarum Urbium, nec non & Abbatum, ac diversorum Ordinum Clericorum & Laicorum innumerabilis multitudo. Supervenerunt autem & Legati Rudolphi Regis & Principum Regni Teutonici, & hujusmodi querimoniam protulerunt super tyrannidem Henrici: Nos, ex legatione Domini nostri Regis Rudolphi & Principum ejus, conquerimur Deo & S. Petro, vestræque Paternitati & cuncto huic sanctissimo Concilio, quod ille Henricus, quem vos Apostolica auctoritate deposuistis a Regno, id ipsum Regnum contra vestrum interdictum tyrannice invasit, omnia circumquaque ferro, præda, incendio devastavit: Archiepiscopos, Episcopos de Episcopatibus suis impia crudelitate expolit, & eorum Episcopatus suis fautoribus in beneficia distribuit. Per cujus etiam tyrannidem piæ memoriæ a Werinharius Magdeburgensis Archiepiscopus occisus est: Adelbertus Wormatiensis Episcopus adhuc ad eo contra Sedis Apostolicæ præceptum in captione cruciatur b: multa hominum millia ejus factione sunt occisa; quam plures ecclesiæ, ablatis Reliquiis, [Henrici scilera exponentibus;] incensæ ac penitus destructæ. Innumerabilia quidem facinora sunt, quæ idem Henricus in Principes nostros perpetravit, eo quod sibi contra Sedis Apostolicæ decretum ut Regi obedire noluerunt: & colloquium, quod vos pro inquirenda justitia & pace componenda fieri decrevistis, ex culpa Henrici & fautorum ejus remansit. Quapropter vestram humiliter imploramus clementiam, ut nobis, imo sanctæ Dei Ecclesiæ, decretam sacrilego pervasori Ecclesiarum justitiam faciatis. His & talibus excitatus viri Dei spiritus, [tandem ut erat a Deipara jussus,] sentiens & imminere diem, quem sibi in visione Beata Dei Genitrix, ad proferendam damnationis sententiam in eumdem adversarium Ecclesiæ, designaverat; &, ne ultra differret, præcipiendo interminaverat; gravi cum dolore & gemitu parturivit; & auscultante atque aspirante Concilio, tandem in hæc verba prorupit.
[96] c B. Petre Princeps Apostolorum, & tu B. Paule Doctor gentium, dignamini quæso aures vestras ad me inclinare, meque clementer exaudire; [coram SS. Petro ac Paulo protestatur,] quia veritatis estis discipuli & amatores; adjuvate, ut veritatem vobis dicam, omni remota falsitate, quam omnino detestamini; ut Fratres mei melius mihi acquiescant, & sciant & intelligant, quia ex vestra fiducia, post Dominum & Matrem ejus semper Virginem Mariam, pravis & iniquis resisto, vestris autem fidelibus auxilium præsto. Vos autem scitis, quia non libenter ad sacrum Ordinem accessi, & invitus ultra montes cum Domino Papa d Gregorio abii: sed magis invitus cum Domino meo Papa Leone ad vestram specialem Ecclesiam redii, in qua utcumque vobis deservivi: deinde, valde invitus, cum magno dolore & gemitu & planctu, in throno vestro valde indignus sum collocatus. [se injuncto ab eis munere fungentem] Hæc ideo dico, quia ego non vos elegi, sed vos me elegistis, & gravissimum pondus vestræ Ecclesiæ super me posuistis. Et quia super montem excelsum me jussistis ascendere, & clamare, & annuntiare populo Dei scelera eorum, & filiis Ecclesiæ peccata eorum; membra diaboli cœperunt contra me insurgere, & usque ad sanguinem præsumpserunt in me manus suas injicere. Astiterunt Reges terræ, & Principes convenerunt; seculares & ecclesiastici, aulici & vulgares convenerunt in unum, adversus Dominum, & adversus vos Christos ejus, dicentes; Dirumpamus vincula eorum, & projiciamus a nobis jugum ipsorum; &, ut me omnino morte vel exilio confunderent, multis modis conati sunt in me insurgere.
[97] Inter quos specialiter Henricus, quem dicunt Regem, Henrici Imperatoris filius, [Henrico regimen abstulisse,] contra vestram calcaneum erexit Ecclesiam, facta cum multis Ultramontanis & Italicis conspiratione, annitens; me dejiciendo, eam sibi subjugare. Cujus superbiæ vestra restitit auctoritas, eamque vestra destruxit potestas: qui confusus & humiliatus, ad me in Longobardiam veniens, absolutionem ab excommunicatione quæsivit. Quem ego videns humiliatum, multis ab eo promissionibus acceptis de vitæ suæ emendatione, solam ei communionem reddidi; non tamen in Regno, a quo eum in Romana Synodo deposueram, instauravi; nec fidelitatem hominum, qui sibi juraverant vel erant juraturi, a qua omnes absolvi in eadem Synodo, ut sibi servaretur, præcepi. Et hæc ideo detinui, ut inter eum & Episcopos vel Principes ultramontanos, qui ei causa jussionis vestræ Ecclesiæ restiterant, justitiam facerem, vel pacem componerem, sicut ipse Henricus juramento per duos Episcopos mihi promisit. [quod cum Principes in Rudolphum transtulissent,] Prædicti autem Episcopi & Principes Ultramontani, audientes illum non servare quod mihi promiserat, quasi desperati ab eo, sine meo consilio, vobis testibus, elegerunt sibi Rudolphum Ducem in Regem: qui Rex Rudolphus, festinanter ad me misso nuntio, indicavit se coactum Regni gubernacula suscepisse, tamen sese paratum mihi omnibus modis obedire. Et ut hoc verius credatur, semper ex eo tempore eumdem sermonē mihi misit: adjiciens etiam, filio suo obside & fidelis sui Bertholdi filio, quod promittebat firmare. Interea Henricus cœpit me precari, ut illum contra prædictū Rudolphum adjuvarem. Cui respondi, me libenter facere, audita utriusque partis ratione, [spe pacis distulerit approbare,] ut scirem cui justitia magis faveret. Ille autem putans suis viribus eū posse devincere, meam contempsit responsionē. Postquam autem persensit, se non posse, sicut speravit, agere; duo Episcopi, e Virdunensis videlicet & f Osenburgensis, de consentaneis suis Romam venerunt, & in Synodo ex parte Henrici, me ut ei justitiam facerem, rogaverunt; quod & nuntii Rudolphi fieri laudaverunt. Tandem, aspirante Deo, sicut credo, statui in eadem Synodo, in partibus Ultramontanis fieri colloquiū, [indicto pro ea colloquio:] ut illic aut pax statueretur, aut cui plus justitia faveret, cognosceretur. Ego enim, sicut vos mihi testes estis, Patres & Domini mei, usq; hodie nullā partem disposui adjuvare, nisi eam, cui plus justitia faveret. Et quia putabam, quod injustior pars colloquiū nollet fieri, ubi justitia suū locum servaret; excommunicavi, & anathemati alligavi omnes personas, sive Regis sive Ducis aut Episcopi aut alicujus hominis, qui colloquium aliquo ingenio impediret ut non fieret.
[98] Prædictus autem Henricus cum suis fautoribus, non timens periculū inobedientiæ, [nunc autem disturbante illud Henrico,] quod est scelus idololatriæ, colloquiū impediendo excommunicationē incurrit, & seipsum anathematis vinculo alligavit, magnamq; multitudinem Christianorū morti tradidit, & ecclesias fecit dissipari, & totum pene Teutonicorum Regnum desolationi dedit. Quapropter confidens de judicio & misericordia Dei, ejusq; piissimæ Matris semper Virginis Mariæ, fultus vestra auctoritate, prædictū Henricum, quem dicunt Regē, omnesq; [cum rursus declarat depositum,] fautores ejus excommunicationi subjicio & anathematis vinculo alligo: & iterum Regnū Teutonicorum & Italiæ, ex parte omnipotentis Dei & vestra, interdicens ei, omnem dignitatem & potestatem regiam illi tollo; & ut nullus ei Christianus sicut Regi obediat, interdico; omnesque qui ei juraverunt vel jurabunt de Regni dominatione, a juramenti promissione absolvo: ipse autem Henricus cum suis fautoribus in omni congressione belli nullas vires nullamque in vita sua victoriam obtineat. Ut autem Rudolphus Regnum Teutonicorū regat & defendat, [Rudolphum confirmat in regno,] quem Teutonici elegerunt sibi in Regem, ad vestram fidelitatem ex vestra parte dono, largior & concedo, omnibusq; sibi fideliter adhærentibus absolutionem omnium peccatorum, veram benedictionem in hac vita & in futura, vestra fretus fiducia, largior. Sicut enim Henricus, pro sua superbia & inobedientia & falsitate, a Regni dignitate juste abjicitur; ita Rudolpho, pro sua humilitate, obedientia, veritate, potestas & dignitas Regni conceditur.
[99] Agite nunc quæso, Patres & Principes sanctissimi, ut omnis mundus intelligat & cognoscat; [& Apostolos ut ratum id habeant obtestatur.] quia, si potestis in cælo ligare & solvere; potestis in terra imperia, regna, ducatus, principatus, marchias, comitatus, & omnium hominum possessiones pro meritis tollere unicuique & concedere. Vos enim Patriarchatus, Primatus, Archiepiscopatus, Episcopatus frequenter tulistis pravis & indignis, & religiosis viris dedistis. Si enim spiritualia judicatis, quid de secularibus vos posse credendum est? Addiscant nunc Reges & omnes seculi Principes, quanti vos estis, quid potestis, & timeant parvipendere jussionem Ecclesiæ vestræ; & in prædicto Henrico tam cito judicium vestrum exercete, ut omnes sciant, quia non fortuito, sed vestra potestate cadet & confundetur, utinam ad pœnitentiam, ut spiritus sit salvus in die Domini. Acta Romæ, Nonis Martii, Indictione III.
[100] Igitur satanæ traditus infelix Henricus rabidoque dæmonum furori, [Persecutionibus se purgatum intelligit,] magis ac magis ad summū iniquitatis conscendit; & legitimum Papam destituere cupiens, auream statuam Simoniacis & Nicolaitis in Romana civitate, quam Babylonem Petrus & Joannes appellant, novus Nabuchodonosor, erexit; g Guibertum scilicet Ravennatem Episcopū, jam pridem a Gregorio nostro, propter incestum & alia flagitia sua, Synodali sententia damnatū. Proinde gravissima persecutione contra virum Dei commota, Salernum recessit: ibique supernæ medicationis absynthio per corporales ægritudines efficacissime purgatus, divinæ consolationis dulci responso meruit exhilarari, videlicet purgationes istas ei in perpetuū proficere & sufficere, nec eum ullam castigationē oportere post obitum timere: denique, in signum sempiternæ sospitatis, temporalem incolumitatē recepit; &, quod valde gloriosum videri potest, [atque in fine Maji moriturum.] circa Kalendas Januarii prænosse cœpit, dissolutionē corporis sui futuram circa Kal. Junii. Quibus cum appropinquasset, & ultimi doloris luctam inchoasset, astantibus ei Episcopis & Cardinalibus, eumque pro laboribus sanctæ conversationis & doctrinæ beatificantibus, respondit: Ego, Fratres mei dilectissimi, nullos labores meos alicujus momenti facio; in hoc uno solummodo confidens, quod semper dilexi justitiam, & odio habui iniquitatē. Item, cum anxietatē suam de statu suo post discessum ejus deplorarent; elevatis pius Pater in cælum oculis, & eodem porrectis instar ascensionis palmis. Illuc, inquit, ascendam, & obnixis precibus Deo propitio vos committam.
[101] Præterea rogatus, ut in tanta fidelium perturbatione, sibi successorem & Ecclesiæ contra prænominatum adulterum designaret ultorem, [Proponis Cardinalibus tres idoneos ad successionem,] trium dedit optionem: videlicet Desiderii, Cardinalis & Abbatis Cœnobii Cassinensis; atque reverendissimorum Episcoporum, Ottonis Ostiensis, & Hugonis Lugdunensis. Verū quia Otto nondum a Germaniæ & Galliæ partibus redierat, ubi Apostolica legatione functus, venerabilem Gebehardum h Constantiensis Ecclesiæ Præsulem se præsente & favente consecraverat, & alia nonnulla ad stabilimentum Ecclesiæ pertinentia prudenter i ordinaverat; k Hugo quoq; sua lustrans gubernacula procul aberat; [suadet eligi Abbatem Casinen.] interim suasit eligi vicinū Desiderium, licet brevissime victurum, non tamen absque typo victoriæ Victorem esse appellandum. Nam in diebus ejus, qui quatuor aptati sunt mensibus, famosam victoriam dedit Dominus Apostolicæ Sedis propugnatoribus de adversariis ipsius; per quam etiā Cathedram suam diu ab invasoribus detentā recepit Wirzeburgensis Episcopus, nomine Adalbero, vir spectabilis natu, honorabilis vultu & actu, reduces habens venerandos Coëpiscopos prædictū Gebehardum Constantiensem, & Heremannum Metensem, qui & ipsi pro fidelitate Gregorii nostri Sedes suas amiserant. Prædixerat eidem Desiderio Pater sanctus, [cumque sui morti non adfuturum prædicit:] quod non interfuturus esset migrationi ipsius, quamvis ob hoc infirmantem invisisset, & cum eo usque in finem perseveraret, & sanctas exequias cum ceteris fidelibus celebraret; multumque eum attonitum tristemque reddiderat. Cumque hæreret in admiratione, quidnam impedimenti futurum esset, subito nuntiatur ei a Nortmannis facta circumvallatio cujusdam castelli suo monasterio subjecti: & compulsus necessitate succurrendi suis, abeundi licentiam accepit: sicque, licet invitus, explendæ Prophetiæ locum dedit.
[102] [fidelibus omnibus benedicit,] Interea Pontifex beatus Gregorius super his, quos excommunicarat, requisitus, si quam dispensationem facere vellet, respondit: Præter Henricum Regem dictum, & Guibertum Apostolicæ Sedis invasorem, & omnes illas principales personas quæ aut consilio aut auxilio favent nequitiæ vel impietati illorum, omnes absolvo & benedico, quicumque me hanc habere specialem potestatem in vice Apostolorum Petri & Pauli credunt indubitanter: præter hæc admonens eos de multis, & hoc dedit illis præceptum: Ex parte Dei omnipotentis, atque auctoritate Beatorum Petri & Pauli Apostolorum, præcipio vobis, ut neminem habeatis Romanum Pontificem, [& pie Salerni moritur,] nisi canonice electum, & sanctorum Patrum auctoritate electum & ordinatum. Ubi vero in extremo positus erat, ultima verba ejus hæc fuerunt: Dilexi justitiam, & odivi iniquitatem, propterea morior in exilio. Quo contra quidam venerabilis Episcopus respondisse narratur: Non potes, Domine, mori in exilio, qui in vice Christi & Apostolorum ejus divinitus accepisti gentes hereditatem, & possessionem terminos terræ. Itaque septiformi gratia plenus septimi Gregorii spiritus, qui mundum & principes ejus arguerat de peccato & de injustitia & de judicio, in fortitudine cælestis cibi nuper accepti cælestem viam arripiens, meritoque divini zeli, velut igneo curru, instar Eliæ subvectus, l Urbani prædecessoris sui, cujus ea die festivitas exstitit, [ac sepelitur.] omniumque beatorum lætitiam in cælesti gloria cum Christo gaudentium excellenter ampliavit; in terris vero peregrinantem Ecclesiam discessu suo non parvo mœrore consternavit. Corpus ejus sepulturæ traditum est apud beatum Matthæum Euangelistam, de cujus nova inventione lætabundam scripserat ante paucos annos Epistolam. m
ANNOTATA.
a Werinharius, sive Wernerus; aut Wecel, cæsus anno 1078 die 7 Augusti ab Henrico IV, prope fluvium Unstrow, dum partes Romani Pontificis tueretur. Ita Strenesdorfius in Primate Magdebursensi, juxta Annales Mss. Ast in nostris Annalibus Mss. Anonymi Saxonisdicitur, in fuga a vulgaribus hominibus occisus.
b Adelbertus, post longum exilium restitutus, obiit anno 1108, die 6 Iulii. Ita Bruschius. De restitutione sub sequenti Papa facta infa agitur.
c Hæc eadem habentur in Actis Concilii Romani.
d Iste est Gregorius 6, cujus iter refert Baronius ad an. 1047.
e Theodoricus Virdunensis præfuit ab an. 1047 ad an. 1090.
f Bernardus Osnabrugensi Ecclesiæ præfuit ab anno 1068 ad an. 1088, a Cratepolio plurimum laudatus.
g Guibertus, ab Henrico Rege creatus Archiepiscopus anno 1072, fuit excommunicatus anno 1078 in Concilio Romano IV centum fere Episcoporum & aliis, & iterum anno 1080 in Concilio Romano VII.
h Fuerat Constantiæ summa perturbatio per annos sex, quod Henricus Rex suos Sacellanos Rupertum, dein Bertholdum ad gubernandum Episcopatum miserat: sed iis a Clero non acceptis, Gebehardus assumptus fuit.
i Otto postea creatus est Papa anno 1088 & Urbanus 2 appellatus.
k Hic est supra memoratus Hugo celebris Episcopus Diensis, & Legatus Gregorii VII per Gallias: qui ut majorem haberet auctoritatem, factus est anno 1080 Archiepiscopus Lugdunensis.
l S. Urbani I Papæ & Martyris, cujus Acta jam dedimus.
m Est hæc epistola 8 libri 8 ad Alphanum Episcopum Salernitanum.
CAPUT XIII.
Exempla eorum qui Gregorii decretis obedientes vel inobedientes fuere, divinitus probata vel improbata.
[103] Consequenter hic introducendus videtur præcipuus virtutum ejus sectator & heres, beatus videlicet a Anselmus, Ecclesiæ Lucensis Antistes, qui ante omnia id studii semper habuit, [S. Anselmus Lucen. velut Eliseus Eliæ heres,] ut imitaretur eum in omnibus, adeo ut discrepare ab illo prorsus nollet in aliquo: deinde, quidquid in ipso fuit, illius semper meritis attribuit. Gregorius namque, veluti fons erat; Anselmus quasi rivus fluebat, & arida irrigabat: ille, quasi caput, totum corpus guvernabat: iste, ceu manus studiosa, quod injunctum operabatur: ille, sicut sol illuminavit omnia; iste, velut splendor, declaravit singula. Olim Elias, ex mortalium cohabitatione transiturus, dimisit Elisæo pallium suum, Prophetici muneris instrumentum: similiter & Gregorius, ex hac mortali vita migraturus, transmisit Anselmo Pontificalis insigne potestatis, videlicet mitram capitis sui; hoc nimirum Deo cooperante, ut, sicut ille Prophetiæ per pallium hereditavit prærogativam, ita & iste Sacerdotalem per mitram obtineret eminentiam. Nempe eo usque processit similitudo, ut, sicut Elisæus per pallium Eliæ virtutum signa demonstraverat, ita & Anselmus per mitram Gregorii quædam magnalia exhibuerit. Nam, [per mitram Gregorii morbos curat,] ut de pluribus unum magis divulgatum proferamus, reverendus Mantuanæ Præsul Ecclesiæ b Ubaldus, multis jam annis gravissime spleneticus, & toto corpore ulceratus præsertim in cruribus, sic ut vix quomodolibet stare posset, vix etiam jacere vel sedere; qui & multa in medicos erogaverat, nihilque profecerat; apposita eadem mitra ubi major ingruerat dolor, pristinæ redditus est sanitati. Libet ejusdem Anselmi de Psalmorum tractatibus paucas sententias excipere; [& super Psalmos scribens,] & quam pium affectum erga sanctitatem magistri sui Gregorii habuerit, evidentius ostendere. Sic ergo loquitur in tractatu secundi Psalmi: Astiterunt Reges terræ, & Principes convenerunt in unum, adversus Dominum, & adversus Christum ejus. Reges terræ, membra videlicet ejus qui regnat super omnes filios superbiæ, non solum venerunt, sed & astiterunt, & exercitu suo Romanam Ecclesiam obsederunt; & principes Sacerdotum conspirantes convenerunt in unum, contra sanctum Petrum, & contra Vicarium ejus Gregorium, imo ipsum qui dixit; Qui vos tangit me tangit; qui vos spernit, me spernit; crucifigunt iterum filium Dei. [Luc. 10,] Constat etenim, [ejus in persecutionibus constantiam laudat,] quia caput nostrum in membris suis patitur, in membris infirmatur; sicut ipse Beato Petro dixit, Vado iterum Romam crucifigi. Nonne tibi videntur Principes Sacerdotum in domo Pilati colligere concilium, ut Christum morti tradant; cum tot falsos testes contra summum Pontificem Henricus adornavit, cum omnes clamant; Reus est mortis? Nonne iterum Barrabas eligitur, & Christus sub Pilato morti addicitur; cum Ravennas Guibertus eligitur, & Papa Gregorius reprobatur? Sic vivere latronem petunt, qui lege damnatur; & justum damnant, per quem omnes salvantur. Nonne tibi videtur iterum Pilatus manus suas lavisse, & dixisse; Mundus ego sum a sanguine hujus, nullam in eo causam invenio; quando simulata pœnitentia Henricus adoravit summum Pontificem, deinde falsis Episcopis suis dixit, Secundum legem vestram judicate eum? Amplius: Dirumpamus vincula eorum, &c Opprimamus, inquiunt, virum justum, quoniam contrarius est operibus nostris. Si enim dimiserimus eum sic, venient Romani, & tollent nostrum locum & gentem. Item; Si Papa Gregorius vixerit, mittet contra nos prædicatores veritatis, qui discutientes vitam & actus nostros, eripient oves Christi de manibus nostris; & justi diripient spolia nostra, & dimittent Ecclesiam facientibus fructum in ea. Quantæ vero sanctitatis tractator iste fuerit, partim ex lectione sanctorum gestorum ejus animadvertimus, partim ex relatione religiosorum Fratrum, qui se de longinquo ad sepulchrum ejus per revelationem invitatos venisse, & a gravibus atque diutinis languoribus absque mora liberatos fuisse, testatī sunt, perpendimus.
[104] Nunc operæ pretium arbitramur paucis demonstrare, qualiter vel gratia vel ira Dei, [Omissis quæ ad Gregorii corpus fiunt miraculis,] nostris, hoc est in Germanicis partibus commendaverit decreta Gregorii nostri contra avaritiam & luxuriam Simonis & Nicolai; quatenus & justi vigilantiores fiant, ad cavendum interdictæ communionis piaculum; & operarii iniquitatis formidolosiores effecti, summis pœnitentiæ conatibus enitantur, ad evadendum suæ prævaricationis supplicium. Nam ad sepulcrum ejus cælitus facta, vel quæ fieri dicunt religiosiores quique Romani; nos illis, qui viciniores sunt, percensenda reservamus; quibus & personæ facilius innotescunt, in quibus vel facta vel fiunt. Ut ergo contra primam in Ecclesia Simonis pestem primum ponamus exemplum, reverendissimus Hirsaugiensis cœnobii Pater c Wilhelmus, cujus religionem scripta quoque Gregorii nostri venerabiliter acceptant, [narratur correptio Simoniaci,] inter multos, qui specialem ejus medicinam expetebant, recepit quemdam Presbyterum, Simoniacæ pravitatis lepra maculosum, humilitatis antidoto curandum. Sed eheu! vim faciente monachorum importunitate, quorum pessima consuetudo est de sacris Canonibus aut parum aut nihil curare, non compescuit eum ab illicita immaculati Agni immolatione. Unde contigit, [ad altare accedere præsumentis;] ut ipse Salvator horrenda eum visione deterreret, cum forte post inchoatam Missam catechumenorum in proprio [stallo] resideret. Oppresso namque sopore apparuit, scissis vestibus, aspectu quasi leprosus; eique stupenti & admiranti, quem respiceret causa hujuscemodi apparitionis; Taliter, inquit, tu me tractasti: qui, cum te Simoniacum non nescires, ad conficienda Sacramenta Corporis & Sanguinis mei nihilominus accedere præsumpsisti. Inter hæc, urgente hora surgendi ad lectionem Euangelii, multi Fratrum innuerunt, ut excitaretur; sed prædictus Abbas altiori consideratione renuit, ne revelatio, si qua esset, impediretur: animadvertit enim non otiosum esse tam profundum illius temporis & loci soporem. Itaque ventum est ad Missam Sacramentorum, & tunc necessario expergefactus, celebrandi causa mysterii, manifestavit gravedinem & impossibilitatem suam, acceptoque protinus ejusdem Missæ vicario, ex tunc in reliquum penitus cessavit a Sacerdotali officio.
[105] [& visio B. Herlucæ de concubinario uno,] Abhinc proferenda sunt exempla contra Nicolaitas, & eorum communicatores valentia. Felicis namque memoriæ Virgo Herluca, cui familiares erant visiones & revelationes Domini cum infirmitatibus Apostoli, fideli relatu nobis insinuavit; quod ipsa vice quadam, dum solitaria resedisset in cellula sua, subito viderat Dominum Jesum ad se introire, comitante beato d Wicterpo Augustensis Ecclesiæ quondam Præsule; habitoque paulisper silentio, subsistere, & vulnera tantum sua cruore manantia ostendere. Cumque horripilasset a timore visionis insolitæ, affatus est eam Episcopus ita dicens: Abhorresne, Soror, a cruenta specie Salvatoris? Ait: Etiam Domine. Vis eum, inquit, taliter ulterius non videre? Respondit: Volo. Noli, inquit, ergo amodo Richardi Presbyteri Missas audire, qui debitam tanto officio castimoniam non vult custodire. Sic enim vocabatur Presbyter, qui illi ecclesiæ indignus præerat, juxta quam Virgo Deo dedita manebat. Et ex tunc eum publica vitatione confutatum, & exemplo suo plebem, ut idem faceret, animavit.
[106] Illa quoque e visio non indigna commemoratione videtur, qua dilectus Deo & hominibus, [alteroque] benedictæ memoriæ Adalbero Monachus, & ipse contumelias & terrores ab adversariis Gregorii nostri propter obedientiam decretorum ejus passus, eamdem Herlucam vidisse referebat de quodam Nicolaita, qui carnalibus desideriis inserviens ecclesiam illam contaminaverat, quæ est in loco qui dicitur Rota. In illa namque confinia, hoc est in confinio Noricorum & Alamannorum quos Lycus fluvius disterminat, non procul distabant mansiones ejusdem venerandi senis & beatæ Virginis, multumque se invicem in Christo diligebant, quia excellentem Dei gratiam in se mutuo recognoscebant. Ita ergo dilectus de dilecta narrabat. Beata Herluca inter socias Virgines & viduas quadam die ex more sedebat, & operi manuum juxta consuetudinem suam diligenter incumbebat; cum ecce subito per fenestram prospiciens, miserabiliter lamentari cœpit & vociferari, dicens: Væ, væ! Melius homini illi erat, si natus non fuisset. Cumque nimis attonitæ quædam illustris femina, nomine Hadewiga, interrogasset eam quidnam vidisset, unde tantum commota fuisset? Mortuus est, inquit, infelix Presbyter ille de Rota, & anima ejus ab angelis sathanæ sublata portatur ad inferna: vidi enim eos prætereuntes cum insultatione, & animam comitantem cum ejulatione. Illa optante hoc verum non esse, Mittatur, inquit, qui veritatem inquirat. Missus nuntius familiam lugentem invenit; & eadem hora comperit mortuum, qua beata Virgo spiritum ejus viderat a malignis spiritibus asportatum.
[107] Interea super ipsas quoque uxores seu concubinas Nicolaitarum terribiliter desæviit divina ultio. [ac punitio ipsarū concubinarum.] Nam quædam illarum, in reprobum sensum traditæ, semetipsas incendio tradiderunt: aliquæ dum sanæ cubitum issent, mortuæ repertæ sunt in matutino, absque ullo præeuntis infirmitatis indicio: aliquarum etiam corpora, post evulsas animas, maligni spiritus rapientes, & in sua latibula reponentes, humana sepultura privaverunt. Porro incestuosis Missarum celebratoribus ita se manifestavit aliquoties ira Dei; quod, [Alia duo exempla.] dum jam jamque communicare vellent, turbo vehemens irruit, calicemque subvertens Sanguinem effudit, Panem vero sanctum humanæ inventioni mirabiliter abripuit. Qualis vero Presbyter ille fuerit, qui sæpe dicti semperque dicendi Gregorii nostri casulam, sibi in pignore positam, tempore II f Gelasii Papæ ad Missam semel induere præsumpsit, non satis investigavimus: sed hoc pro certo, Romanorum relatu, didicimus; quod illico scabiosus effectus, vix per dignos pœnitentiæ fructus evasit.
[108] Quanta vero gratia Dei subsecuta sit obedientes Gregorianæ institutioni, [Ordinis monastici felix restauratio.] ostendit Religio quadrata, per Apostolicam Gregorii nostri g benedictionem venerabiliter in his regionibus inchoata & feliciter multiplicata, videlicet attonsorum Christi servorum, eisque fideliter servientium Fratrum h barbatorum; Virginum singulari devotione jugiter inclusarum, itemque Virginum regulari moderatione introitus & exitus suos custodientium. Sane quadraturæ hujus sive quadrigæ quatuor præcipui rectores fuere; videlicet Canonicæ vitæ renovator eximius, Altmannus Episcopus de Patavia, & beatæ recordationis i Odalricus Prior de Cluniaco, venerandi Patres Wilhelmus de Hirsaugia, & Sigefridus de Sancti Salvatoris-Cella. k
[109] [quædam SS. Gregorio & Hugoni Cluniac. communia.] Verum, quia Cluniaci mentionem modo repetivimus, ad commonitionem cœnobiis Præsidentium, libet ad memoriam revocare duas visiones, inibi Gregorio nostro factas; ut qui verbo & exemplo ejus hactenus profecerunt, amodo nihilominus & harum visionum contemplatione proficiant. Igitur cum adhuc Legatus Apostolicus quadam vice Cluniacum venisset, & l Abbati Fratrum Capitulo præsidenti assedisset, sublevatus spiritu videre cœpit medium Jesum, modo se placide acclinantem eidem Abbati, recte judicanti; modo indignanter avertentem, cum forte minus invigilaret rectitudini: qui, postquam finito Capitulo eidem Patri secreto referebat, non parum cautionis in reliquum suggerebat. Item, cum divina revelatione præmonitus ex Apostolica auctoritate præcepisset, ut omnes qui ibidem vel homicidæ, vel adulteri, vel quolibet modo criminosi exstitissent, ab altaris officio secundum scita Canonum cessare deberent, & iidem protinus pavida confessione declarati fuissent; narrabat prædictus Abbas, se in somnis eosdem velut ab Angelo decollatos vidisse.
[110] [Martyrium Burchardi Halberstat.] In calce libro commemorare delectat plenæ dilectionis bigam, martyrii cruore perfusam: Burchardum videlicet Halberstatensem, & Theodomarum Juvavensem Episcopos, Gregoriani dogmatis assertores efficacissimos. Horum namque Burchardus, Annoni Coloniensi & Werenhario Magdeburgensi reverendissimis Archiepiscopis sanguine & religione proximus, postquam gravissimum Henricianæ persecutionis pondus laudabili constantia diu sustentaverat; tandem appropinquante supernæ retributionis die, videt sibi in visu noctis beatum Blasium Martyrem ac Pontificem assistere, & beatæ passionis socialem gloriam repromittere. Itaque furioosæ schismaticorum plebis m horribili circumdatione apud Goslariam coarctatus, & letaliter vulneratus, quamdiu supervixit cum admirabili alacritate præsentes admonuit, ut sibi & ab hæreticorum contagio caverent, & in obedientia Catholici Pontificis permanerent. Denique inter verba sanctæ exhortationis & orationis spiritum emittens, sepultus est in Memoria Apostolorum Petri & Pauli, quam ipse a fundamento construxerat & dedicaverat.
[111] Porro n Theodomarus, naturæ præstantia & totius humilitatis & honestatis artificio præclarus, [& Theodomari Salisburgensis,] crebra fugiendi necessitate a Guibertinis & Henricianis tribulatus, & longa demum captione maceratus; postquam se vidit in suis terminis non posse fructificare, statuit Hierosolymam transmeare; atque inter eundum a Paganis interceptus, & pro inexpugnabili confessione nominis Christi membratim intercisus, supernam Hierusalem victor gloriosus intrauit. Hic ordinaverat nostræ humilitatis ordinatorem, reverendissimum scilicet o Udalricum Lauriacensem sive Pataviensem Episcopum, atque Apostolicæ Sedis Legatum, qui ante hoc p septennium, post multos agones, [Laus Vdal. rici Patav.] pro assertione Gregoriani dogmatis, cujus ad normam & electus & promotus fuerat, legitime decertatos, obdormivit in Domino, anno ætatis suæ centesimo quinto, neminem, proh dolor! sui similem relinquens inter omnes Germaniarum Præsules. Nullum etenim videmus ita compositum moribus, honorabilem vultu, modestum habitu, auctoritate reverendum, semper habentem in gratia sale conditum sermonem, & opportunis undique responsis expeditum, & alias possidentem prærogativas, quas maluimus dissimulare, quam concitare inanē invidiam illū exæquare non valentium. Hoc tamen cum pace cunctorum putamus dicendum, quod nihil illius severitate jucundius, nihil erat jucunditate severius; & quod miræ abstinentiæ cum tanta alacritate moderabatur virtutem, ut nullam penitus redoleret ostentationem.
[112] Cujus specialis alumna, q Virgo Deo devota, vidit cælestes visiones, & accepit donationes, [cujus filia spiritualis,] ad commendationem Gregorianæ obedientiæ non ineptas, ideoque silentio minime prætereundas. Dilexerat enim quemdam Presbyterum, eo quod caste vixisset, & a tam legitimo Pontifice, videlicet Odalrico, sacros Ordines accepisset; ejusque in divinis Officiis, etiam ipso tenore vocis, delectabilem suæ caritatis similitudinem attigisset. Unde contigit, ut quadam vice videretur ei sacra Mysteria celebrare, dextera divinæ majestatis desuper apparente, & canonice signa cum ipso faciente. [Presbyteri sibi cari peccatum sub ejus Missa intelligit:] Verum post excessum divini Præsulis, cum, peccatis exigentibus, posuisset Deus tenebras insipientiæ, & facta esset nox insolentiæ, in ipsa pertransierunt omnes bestiæ siluæ, & catuli leonum rugientes ut raperent, & quærerent a Deo escam sibi, videlicet spiritus maligni: &, quod miserabile dictu est, Sacerdotem istum, eatenus integrum, morsu luxuriæ corruperunt: quod præfatæ Virgini sic assignatum est. Visus est ei denuo sacris Mysteriis insistere, dextera quidem Domini nihilo minus apparente; sed veluti languida dependente, ac nihil penitus conficiente. Et hæc quidem divinitus ostensa sunt Virgini.
[113] [& ea abstinens gratiā percipit Sacramenti.] Ceterum aliquoties, cum incontinentium Sacerdotum Officia, juxta Gregorianam prohibitionem, corporaliter declinaret; ac per fidem & orationem illis intenderet, quibus corporalem præsentiam exhibere non potuit; mira Salvatoris largitate ejusdem suavitatis gustum sentire cœpit in ore, quē interdum, realiter communicando Catholicis, se gratulabatur sensisse ex manifesta Sacramentorum perceptione. Diligebat autem hanc Virginem præ ceteris Virginibus beatæ recordationis. Antistes Odalricus, [Hujus mater sancte obit.] non magis propter suam indolem bonam, quam propter honorabilem sanctæ matris viduitatem, & materterarum ejus (quæ omnes illam maxime erudiebant) laudabilem virginitatem. De matre, cui nomen Helisæa, r breuiter adjiciendum, quod in fervente obedientia Gregorii nostri multis virtutibus & prophetiæ spiritu præpollens, cum ad momentum transitus sui de hoc mundo, benignis spiritibus se invisentibus, opportunam solitudinem procurasset, & in eorum glorioso præsidio ad Christum migrasset; e vestigio revertentes, quæ discesserant sorores, invenerunt eam, ad similitudinem Pauli primi Eremitæ, manibus ad Dominum expansis, instar supplicantis; quo nimirum pius Conditor in defuncta ostenderet, quam devote sibi dum viveret supplicasset.
[114] [Blasphemiæ in Gregoriū cogitatæ] Hæc nobis scribentibus forte superlata est narratio duorum miraculorum, Salerni cælitus patratorum, unum mox ut eodem beatus Gregorius recessisset. Nam cum primitus illic prædicare cœpisset, astans quidam rusticus maligna [mente] cœpit intra se taliter dicere: En, auctor præliorum & seditionum, postquam totum commovit orbem, hanc inquietare venit Urbem. His ita cogitatis, dum etiam proloqui voluit, mutum se factum doluit. Cum vero necessitate compulsus accessit ad hominem Dei, provolutusque pedibus ipsius, quibus signis potuit, peccasse se & pœnitere innotuit; ipso miserente & benedicente recepit loquelam, omnipotenti Deo famuloque ejus gratias relaturus. Postquam quam vero defunctus & sepultus est, nocturno silentio subintroierunt fures, aperire sepulcrum volentes propter induvias Pontificales. [& furti tentati pœna.] Verum tantæ vehementiæ ventus obvius eis fuit, ut cunctæ lampades, quæ in crypta B. Matthæi ardebant, exstinguerentur; & ipsi cadentes in amentiam tam diu jacerent, quousque Cleri populiq; spectaculum fierent.
ANNOTATA.
a S. Anselmi Episcopi Lucensis Vitam dedimus 18 Martii
b Ubaldus creatus anno 1082 Episcopus, ab Henrico Rege de Sede pulsus,
c Wilhelmus anno 1091 die 5 Iulii mortuus, plurimum laudatur a Bertoldo Constantiensi, & a Trithemio in Chronico Hirsaugiensi
d Vitas S. Wicterpi Episcopi & B. Herlucæ Virginis dedimus 18 Aprilis; & postremā quidē auctore eodem Paulo Bernriedensi: ubi num. 22 meminit hujus historiæ, a se in hac Vita descriptæ.
e Hæc visio ibidem repetitur num. 24
f Gelasius II, creatus anno 1118, præfuit uno solum anno
g Confirmatur hoc ex epistola ejus 24 libri 7 ad dictum Wilhelmum Abbatem Hirsau giensem, in qua approbatquod curam monasterii S. Salvatoris susceperit: & Trithemius de dicto Wilhelmo ait: Ipse namq; est, qui Ordinem nostrum in omnibus pene Teuthonici Regni Provinciis reformare studuit. Vocatur autem Religio quadrata, Ordo ex quatuor generibus, id est duplici utriusque sexus gradu, constitutus. Plura vide apud jam citatum Trithemium.
h
Id est Conversorum, quorum usum idem VVilhelmus vel instituisse, vel abolitū renovasse dicitur a Trithemio: nam Clericis barbas radentibus, ipsi illas alebant causa distinctionis. Hos porro Germanus quidam Poëtaster in Chronico Laurisheimensi tomo 1 Ill. scriptorum Germ. in Satyra quadam ad Henricum V sic explodit:
Nunc quoque Barbati, qui sunt, attentius audi.
Sunt ergo Laici Miliensibus
(ita Monachus Hirsaugienses scurra iste appellare videtur, propterea quod pane ex milio communiter vescerentur)
Sunt, inquit, Laici Miliensibus associati,
Quos risus populi didit hoc agnomine fungi,
Sunt quia prolixis barbis ad pectora pexis
Deformes … facie austera & tonsi caput alte,
Cautius ancisis certoque tenore capillis:
id est non prolixis, haud tamen ad cutem tonsis, sicut illis quos ex re noster Paulus Attonsos vocat, quosque idem Poëtaster sic subsannat, tenui dumtaxat capillorum brevium linea caputin modum coronæ cinctos,
Hi per tonsuras grandes, grandesque cucullos,
Per caput abrasi, terra tenus & manicati.
Ceterum insignem utrorumque in monasteriis prælaudatis virtutem, dignior audiri Bertholdus, in Chronico ad annum 1083, sic describit. Eodem tempore in Regno Teutonicorum tria monasteria cum suis cellulis, regularibus disciplinis instituta, egregie pollebant: quippe cœnobium S. Blasii in Nigra-silva; & S. Aurelii, quod Hirsaugia dicitur; & S. Salvatoris, quod Schafhusen dicitur, id est, navium domus. Ad quæ monasteria mirabilis multitudo nobilium & prudentium virorum hac tempestate iu brevi confugit, & depositis armis, Evangelicam perfectionem sub regulari disciplina exequi proposuit; tanto inquam numero, ut ipsa monasteriorum ædificia necessario ampliarint: eo quod non aliter in eis locum commanendi haberent. In his itaq; monasteriis nec ipsa exteriora officia per seculares, sed per religiosos Fratres administrantur; & quanto nobiliores erant in seculo, tanto se contemptibilioribus officiis occupari desiderant; ut, qui quondam erant Comites & Marchiones in seculo, nunc in coquina & pristino Fratribus servire, & porcos eorum in campo pascere, pro summis computent deliciis. Ibi nempe & porcarii, & bubulci, præter habitum, iidem sunt qui monachi. Tanto autem caritatis ardore omnes fervent, ut quilibet eorum, non tam suum, quam alienum desideret profectum; & in exhibenda hospitalitate insudant tam mirabiliter, ac si se perdidisse æstiment, quidquid pauperibus Christi & hospitibus non erogaverint.
i In Vita B. Herlucæ num. 42 appellatur Udalricus, Cluniacensis attinentiæ apud Suevos Præpositus.
k In villa Scaphusen & diœcesi constantiensi, ut dicitur in citata Gregorii epistola 24 libri 7.
l Is est S. Hugo Abbas, in cujus Vita auctore Raynaldo Abbate idem refertur, 29 Aprilis pag. 649 num. 4, & in alia Vita pag. 656 num. 3
m Bertoldus ista habet ad annum 1088. In Saxonia piæ memoriæ Burchardus Halverstatensis Episcopus, in causa S. Petri firmissimus, heu! occiditur … Migravit autem ad Dominum VIII Idus Aprilis; uti tunc inter Prætermissos diximus, & ad hunc diem rejecimus, si forte de ejus veneratione Ecclesiastica possemus aliquid intelligere.
n S. Theodomarus, sive Diethmarus, & potius Thiemo, Archiepiscopus 29 Salisburgensis, seu Iuvavensis, factus circa 1088, & cum Bavarorum Duce VVelfone profectus in subsidium Christianorum, in Palæstina rem Christianam recepta Hierosolyma restaurantium, incidit in manus Saracenorum; a quibus martyrio affectus est anno 1101, die 28 Septembris, quando ejus Acta erunt illustranda, quæ extant tomo 4 Antiquarum lectionum Canisii, & in Metropoli Salisburgensis Hundii a Gewoldo edita pag. 58 & seq.
o Udalricus, Successor S. Altmanni anno 1091, in dicta Metropoli dicitur obiisse anno 1124
p Ergo circa annum 1131 hæc scripsit auctor.
q Gretserus opinatur intelligi B. Herlucam: sed malim intelligere aliam aliquam, dum hæc scriberentur adhuc viventem, ideoque non nominatam: alioqui non prætermisisset postea auctor in Vita Herlucæ meminisse matris & materterarum, de quibus infra, tanta sanctitate spectabilium.
r Idem Gretserus, non illius Virginis, sed ipsius Episcopi matrem hanc fuisse credidit: in quo putamus hallucinatum.
ACTA PONTIFICALIA.
Ex Chronico Bertoldi Constantiensis collecta.
Gregorius Septimus, Pontifex Romanus (S.)
EX BERTHOLDO.
CAPUT I.
Actas S. Gregorii usque ad annum MLXXXIII.
[1] Anno MLVI Victor Papa, misso Hildebrando tunc Archdiacono, sed postea Apostolico, a Synodum Turonis generalem collegit: in qua Berengarius, [Facit Berengarium abjur are hæresim.] Andegavensis Ecclesiæ Canonicus, a quo Beringariana hæresis denominatur, synodaliter & præsentialiter pro eadem hæresi examinatur. Qui cum se defendere non posset, hæresin suam coram omnibus anathematizavit & abjuravit, secundum formam, quam sancta & universalis Synodus Ephesina præscripsit.
[2] [cum Alexandro II agit contra Simoniacos & concubinarios.] Anno MLXI Anselmus Episcopus Lucensis Papa ordinatus, & Alexander vocatus, b satis strenue simoniacam hæresim destruxit, & ministris altaris cum conjugibus coire juxta Canonum statuta cum excommunicatione interdixit, ipsosque laicos Clericorum incontinentium Officia audire per bannum prohibuit: sicque Clericorum incontinentiam satis prudenter refrænavit. Hujus autem constitutionis maxime fuit Auctor Hildebrandus, tunc Romanæ Ecclesiæ Archidiaconus, hæreticis maxime infestus.
[3] Anno MLXXIII Romæ Alexander Papa decessit: pro quo venerabilis Hildebrandus, [in Papam electus fugit] Romanæ Ecclesiæ Archidiaconus, communi omnium consilio expetitur Papa constituendus. Quo audito ipse Archidiaconus, se viribus esse imparem tanto honori, imo oneri, reputans, inducias respondendi petiit: & sic fuga elapsus, aliquot dies ad Vincula S. Petri occultatus latuit. Sed tandem vix inventus, & ad Apostolicam Sedem vi perductus, [& coactus ordinatur,] Papa centesimus quinquagesimus nonus septimo Kalendas Maji ordinatur, & Gregorius VII appellatur: cujus prudentia non solum in Italia, sed etiam in Teutonicis partibus, refrænata est Sacerdotum incontinentia: scilicet quod prædecessor ejus in Italia prohibuit, hoc ipse in tota Ecclesia Catholica prohibere studuit.
[4] Anno MLXXIV Legati Sedis Apostolicæ in Alemanniam ad Regem venere, pro ipsius Regis moribus corrigendis: in quorum manus se Rex ipse sub correctionis sponsione commisit, suumque auxilium Domino Apostolico ad deponendos Simoniacos firmissime promisit. [Henricii & Consiliarios facit emendationem polliteri,] Ipsi etiam Regis Consiliarii omnes, res Ecclesiarum injuste acquisitas se reddituros, coram ejusdem Legatis sub sacramento promisere, quippe qui easdem res a Simoniacis emerint, consilio suo eisdem indignos ad Ecclesiasticum honorem adjuvando. His ita dispositis Legati Sedis Apostolicæ redierunt.
[5] [deponit Ep. Bambergen.] Anno MLXXV Hermannus Babenbergensis Episcopus, a Clericis suis pro Simoniaca hæresi accusatus, a Papa deponitur: cui Rudbertus substituitur. Gregorius Papa in prima hebdomade Quadragesimæ Synodum Romæ collegit: in qua causam Episcopi Spirensis, sed Simoniaci, examinavit: qui ipsa die, [excommunicat Spirensem,] cum examinaretur causa Romæ, id est, VI Kalendas Martii, infirmatus est Spiræ; sed deinde IV Kalendas Martii , miserabiliter expiravit, quando & a Gregorio Papa definitam suæ damnationis sententiam in Romana Synodo excepit. [deponit Simoniacos] In eadem Synodo decretum est a Gregorio Papa, ut Clerici, aliquem sacrorum Ordinum gradum & officium pretio adepti, deinceps in Ecclesia non ministrent, nec Ecclesiam pretio acquisitam aliquis retineat, nec deinceps alicui Ecclesiam vendere & emere liceat. Deinde ut a Clericali officio cessent, [& fornicarios:] quicumque se per incontinentiam reprehensibiles exhibent. Item ut populus Clericorum officia nullatenus recipiat, quos prædictas Apostolicas institutiones contemnere percipiat.
[6] Anno MLXXVI Henricus Rex, per Simoniacam hæresim, sanctam Ecclesiam fœdare non cessavit: scilicet pro pretio Episcopatus, Abbatias & alia hujusmodi investiendo, & inter alia crimina etiam excommunicatis communicando. [captivus abducitur,] Cincius quidam, Romanus civis, Gregorium Papam, die Nativitatis Domini Missarum solennia celebrantem, comprehendit: quem ita comprehensum quidam ex militibus ejusdem Cincii occidere destinavit: sed cum gladium supra caput ejus vibraret, nimio terrore correptus corruit, nec inceptum ictum explere potuit. Cincius autem Papam in turrim suam captum deduxit: [liberatur:] quæ postea statim a Romanis penitus dilapidatur, & Papa prudenter eripitur, qui & suo captori vix a Romanis vitam impetravit. Cum autem Rex, [Henricum Regē citat:] jamdudum sæpe a Papa præmonitus, se corrigere nollet, & Papa in admonendo nihil proficeret; ad ultimum mandavit ei, quod in Romana Synodo proxima eum excommunicaturus esset, nisi resipisceret: quæ legatio in Octava Nativitatis Domini ad Regem pervenit. Unde Rex, in Septuagesima apud Wormatiam colloquio facto, & alio in Lombardia apud Placentiam, omnes quos potuit obedientiam prædicto Papæ exhibendam abjurare fecit: & missa legatione ad Romanam Synodum, quæ in proxima Quadragesima celebrata est, ipsum Apostolicum ab Apostolica Sede contumaciter jussit descendere. Sed missi ejus turpissime in Synodo tractati, vix a Romanis adjuvante Papa evaserunt. Ipsum autem Regem, Synodo judicante, fidelitate hominum, Regno, & communione privavit, [eumque regno & communione privat cum sibi ad hærentibus:] & omnes ei ad regnum juratos juramento absolvit. Omnes Episcopos, qui Regi sponte contra Papam faverant, officio & communione privavit: reliquis autem, qui inviti eidem conspirationi intererant, usque ad festivitatem S. Petri inducias dedit … Wilhelmus Trajectensis Episcopus, multa in Apostolicum convitiatus, subitanea morte absque Ecclesiastica communione, post Pascha mulctatur. Jam omnes pene Principes Regni a communione Henrici se sequestrarant. [in Germaniā tendens] Mense igitur Octobri colloquium apud Oppenheim a Principibus Regni colligitur, cui Legatio Sedis Apostolicæ interfuit. Ibi Henricus, in Purificatione S. Mariæ tunc proxima se præsentandum Domino Papæ apud Augustam firmissime promisit: nam & illuc Dominum Apostolicum ipse cum Principibus Regni invitavit.
[7] Anno MLXXVII Henricus, Rex, propriæ causæ diffidens, & idcirco generalem auctoritatem subterfugiens, [eumdem ficte pœnitentë, absolvit.] furtive Italiam contra Papæ præceptum & consilia Principum intravit: & Apostolico, ad condictum diem Augustam tendenti, ante Purificationem S. Mariæ Canusii obviavit: ubi & ab eo per inauditæ humiliationis simulationem, utcumque potuit, non Regni, sed communionis tantum concessionem vix demum extorsit: dato tamen prius sacramento, ut de objectis criminibus ad judicium Papæ satisfaceret; nec Papæ aut alicui ejus fideli usquam eunti & redeunti aliquam inferre molestiam consentiret. Hoc autem juramentum nec quindecim dies observavit, captis venerabilibus Episcopis Geraldo Ostiensi & Anselmo Lucensi. Unde & Papa missis Legatis, Principibus Regni declaravit, [& iterum rebellem reprohendit:] se parum profecisse in eo, quod illum in communionem receperit, cum Simoniaci & excommunicati non minus tunc foverentur ab eo quam primum. His ergo auditis, Principes Regni, generali Colloquio apud Forcheim tertio Idus Martii habito, egregium Rudolphum Ducem sibi in Regem sublimarunt: quem septimo Kalendas Aprilis, ubi eo anno medium Quadragesimæ occurrit, coronarunt. Maxima autem nix, [pro quo Rudolphus Rex creatur:] quæ eo anno tamdiu totam terram obtexit, in electione novi Regis resolvi tandem cœpit. In die autem consecrationis ejus, per suggestionem Simoniacorum Clericorum, maxima seditio Moguntiæ orta est: ita ut etiam palatium irrumpere vellent, & religiosissimos Clericos & Monachos occidere. Sed dextra Dei Milites novi Principis, licet inermes, ita protexit, ut ne unum quidem ex suis perderent; ex adversariis autem plus quam centum, partim ferro partim aqua, necarentur. Quibus etiam pro homicidiis hujusmodi a Legatis Apostolicæ Sedis talis pœnitentia imposita est, ut singuli aut quadraginta dies jejunarent, aut quadraginta pauperes semel pascerent, nec tamen Ecclesiasticam communionem quasi homicidæ vitarent.
[8] Rudolphus Rex, post consecrationem in Sueviam secedens, Regnum sibi subjugavit. Interim Henricus Longobardiæ morabatur: ad quem Cincius civis Romanus, secum ducens captum venerabilem Cumarum Episcopum, nomine Reginaldum, Papiam venit: quippe remunerari volens ab Henrico, eo quod in servitium ejus modo hunc Episcopum, [Cincius subita morte punitur,] & in præterito anno Dominum Apostolicum captivaverat. Sed ibi subitanea morte præventus, debitam remunerationem accepit: quam tot sacrilegiis promereri non timuit. Henricus, audita promotione Rudolphi, auxilium Papæ contra illum imploravit, licet supradictum Ostiensem Episcopum in captione adhuc teneri permiserit. Unde & Papa illi respondit, se non posse ejus interpellationi satisfacere, quamdiu apud illum S. Petrus in Legato suo ligatus teneretur. Frustrata ergo supplicatione sua, animum in tyrannidem convertit: nec jam Regnum per justitiam, sed per violentiam obtinere cogitavit. Rex autem Rudolphus apud Augustam gloriosissimum Pascha celebravit cum Legatis Apostolicæ Sedis: ex quibus unus, religiosissimus Abbas Bernhardus, Romam dirigitur: sed ab Udalrico Comite de Lentzburg, Henrici complice, captus & prædatus, annum pe ne dimidium in captivitate mansit: quem Cluniacensis Abbas de manibus Henrici vix demum eripuit… Vercellensis c Episcopus, depositi Regis Cancellarius, [uti & Vercellensis Episcopus.] cum omnibus suis sequacibus colloquium generale circa Kalendas Maji, in Runcalibus condixit: ut, si aliquo modo posset, Gregorium Papam deponeret: sed ipse ad eumdem terminum, absque Ecclesiastica communione, vitam simul & Episcopatum, heu! miserabiliter deposuit, quo ille Papam nefaria præsumptione statuit deponere. Non multo post ejus interitum d Præfectus Romanæ Urbis, [Præfectus Vrbis occisus miraculis claret,] indefessus miles S. Petri contra schismaticos, a quodam fautore Henrici crudeliter occiditur: ad cujus corpus in parvo tempore plusquam viginti miracula contigerunt, ut fidelium virorum relatione dedicimus. e Imbrico Augustensis Episcopus, [divinitus puniti Episcopus Augustanus] qui in præterito Pascha Rudolpho Regi fidelitatem juravit, nil de perjurio curans, Henrico aduenienti adhæsit: & apud illam quadam die Missam faciens, hanc sibi conditionem miser imposuit, ut sacræ Oblationis perceptio in judicium ei proveniret, si Dominus ejus Henricus Regnum sibi injuste usurparet. Post hanc temerariam perceptionem, parvo quod supravixit tempore usque ad mortem, numquam se sanum de lecto levavit. Nam circa Kalendas Julii, absque Ecclesiastica communione defunctus est. Item f Sigehardus, Aquileiensis Patriarcha, in auxilium Henrico contra bannum Apostolici armata manu veniens, in amentiam vertitur apud Ratisponam, [& Patriarcha Aquileiensis.] & ex ipso itinere repentina morte intercipitur: sicque domum, non absque aliquibus suorum funeribus, in corpore & anima mortuus, reportabatur…
[9] Papa utrique Regi ex parte S. Petri præcepit, ut treugas ad invicem facerent, [S. Gregorius inducias indicit,] & adventum ejus ad Teutonicas partes pro dirimenda lite non impedirent, sed debitum consilium & auxilium ad hoc iter ei præberent. Legatis autem suis, qui adhuc in Teutonicis partibus morabantur, præcepit, ut ex duobus Regibus illum excommunicarent, qui prædictæ legationi non obediret: [& eas respuentem Henricum curat excommunicari,] obedientem vero, ex parte S. Patri in Regno confirmarent: quod & non multo post factum est: scilicet in die sequenti post festivitatem S. Martini Goslare, Henrico pro inobedientia iterum excommunicato, Rudolpho pro obedientia in Regnum sublimato. Nam Henricus prædictam legationem Papæ nec suscipere dignatus est, nec animum ad treugæ compositionem, sed ad tyrannidis crudelitatem intendit.
[10] Anno MLXXVIII Henricus iterum Apostolicæ Sedi de sua, quasi injusta, damnatione conqueritur: unde Gregorius Papa, facto Concilio mense Martio (in quo Concilio facta est exceptio quarumdam personarum de Henriciana excommunicatione, & hoc utique ad tempus, id est, uxorum, filiorum, [qui dein colloquium pro pace respuēs] servorum, & reliquorum, qui non scienter, saltem non libenter excommunicatis sociantur) idoneos Legatos iterum destinavit, qui facto generali Colloquio causam Regni juste determinarēt: & omnes synodali sententia damnavit, quicumque impedirent, ne Colloquium fieret. Quod Rudolphus libentissime voluit fieri: Henricus autem, utcumque potuit, impedire non cessavit. Nam contra Apostolicum præceptum, maxima multitudine flagitiosorum adunata, procinctum in Saxoniam paravit: cui Rex Rudolphus apud Struvam cum exercitu obviavit, [infeliciter pugnas.] & illo fugato ipse campum victoriæ obtinuit VII Idus Augusti. Occubuit tamen ibi ex parte Rudolphi g Wecel venerabilis Magdeburgensis Episcopus, & Wormatiensis Episcopus h captus est. Infinita autem multitudo utrimque occubuit, plures tamen & excellentiores ex parte Henrici. Facto autem alio Concilio Romæ X Kalendas Decembris, [Gregorius Romæ Synodū celebrat: contra Berengarium] utriusque Regis Legati, licet non eadem veritate, in Synodo juravere, quod Domini eorum non impedirent colloquium, pro causa Regni statuendum. Unde & Papa ea vice inter eos judicare non potuit, quamvis bene sciret, cui parti magis justitia faveret. In Synodo ista Berengarius Andegavensis Canonicus, ut ab hæresi sua resipisceret, synodaliter convenitur, eique induciæ usque ab proxime futuram Synodum dantur.
[11] Anno MLXXIX Gregorius Papa Synodum Romæ mense Februario collegit: in qua Beringarius, jam tertio convictus, hæresim suam abjuravit & anathematizavit. In eadem Synodo Henricus Aquileiensis Patriarcha Papæ juravit, [& Clericos fornicarios.] nulli se deinceps communicaturum, quem sciret a Papa excommunicatum. In hac Synodo Papa Presbyteros, deinceps in fornicationem lapsos, absque spe recuperationis deposuit… Legati Regis Rudolphi super Henricum proclamaverunt, eo quod totum Regnum confundere, & sanctum Ecclesiam conculcare non cessaret. Iterum ergo Papa Legatos suos, pro causa Regni determinanda, ad Teutonicas partes destinavit, videlicet venerabilem Petrum Albanensem Episcopum … cum quo Udalricus Paduanus Episcopus in legationem destinatur. [ubi Legati utriusque Regis auditi.] Legatus autem Henrici Legatos Papæ, priusquam abirent, in eadem Synodo jurejurando securos fecit de conductu & obedientia Domini sui. Item Legatus Rudolphi de obedientia Domini sui juravit in Synodo. Legati ergo Sedis Apostolicæ in Teutonicam terram pervenientes, obedientiam Rudolphi & inobedientiam Henrici indubitanter probaverunt: quod & postea, cum redirent, Papæ viva voce protestati sunt.
[12] Anno MLXXX Gregorius Papa Synodum Romæ mense Martio collegit, [S. Gregorius Henricum deponit & excommunicat,] ad quam de Teutonicis partibus prædictæ Sedis Apostolicæ Legati redierunt, & omnimodam Rodulphi obedientiam, & Henrici inobedientiam Domino Apostolico renuntiaverunt: unde ipse in fine Synodi Henricum deposuit, ipsumque cum omnibus suis fautoribus anathematizavit, & Rudolphum Apostolica auctoritate in regia dignitate confirmavit. Unde æmulus ejus, congregata multitudine schismaticorum sive excommunicatorum, apud Brixinam legitimum Papam abjuravit; [hic Antipapam creat.] & Guibertum Ravennatem quondam Episcopum, sed jam triennio a Papa Gregorio irrecuperabiliter depositum & anathematizatum, sibi non in Papam, sed in hæresiarcham elegit. Deinde apud Moguntiam Conventu facto, eamdem ipsam electionem a quibuscumque potuit confirmari fecit. Jam autem mediante Octobri, Henricus expeditionem in Saxoniam iterum parans, a militibus Rudolphi itinere unius diei fugatur, quamvis in eadem congressione Rudolphus Rex piæ memoriæ occubuerit… His temporibus Henricus totam Italiam adeo conturbavit, ut nullus secure ad Limina Apostolorum posset ire, qui non prius abjuraret, quod ad Papam Gregorium diversurus non esset.
[13] [a quo Romæ obsessus Gregorius] Anno MLXXXI Henricus, post obitum Regis Rudolphi, Veronam in Pascha venit: & inde ad invadendam Romam, cum suo non Apostolico, sed apostata Guiberto, utpote Domini Apostolici non semel perjuro & anathematizato, profectus, sed mox regressus est. Eodem tempore Principes Regni Teutonicorum, scilicet Archiepiscopi, Episcopi, Duces, Marchiones & Comites, Conventu facto, Hermannum nobilem virum sibi in Regem elegerunt.
[14] Anno MLXXXII Henricus in Italiam, assumpto apostata suo Guiberto, iterum Romam invasurus proficiscitur, advocata multitudine schismaticorum: ibique ea æstate moratus, pene incassum laboravit, quia eum nec hac vice Romani intrare permiserunt. Ignem quoque in domum S. Petri per quemdam traditorem immittere voluit, sed Dei misericordia protegente non potuit: cogitavit enim ut de improviso portas irrumperet, [ignem sistit signo Crucis.] si Romani derelictis propugnaculis ad incendium restinguendum concurrerent: sed Dominus Apostolicus huic versutiæ obviavit. Nam primum viso incendio, omnes milites Romanos ad gubernacula defendenda transmisit; ipseque solus, fiducia S. Petri fretus, facto signo Crucis contra incendium, ignem ulterius progredi non permisit. Igitur Henricus, capto venerabili Episcopo i de Sutria aliisque nonnullis, suoque apostata Guiberto in Tiburtina urbe ad infestandos Romanos derelicto, ipse Longobardiam revertitur.
ANNOTATA.
a Hujus Synodi meminerunt B. Lanfrancus libro contra Berengarium cap. 4, & Guitmundus lib. 3, qui etiam Gregorium tunc Archidiaconum fuisse ait.
b In Conciliis Romæ habitis anno 1063 & 1065.
c Gregorius anno 1046 factus Vercellensis Episcopus, modo sanus, modo vecors, ipsis Kalendis Maji periit. Consule Vghellum, & Franc. Augustinum ab Ecclesia, in Episcopis Pedemontanæ regionis.
d Paulo num. 40, Cincius; Petro Damiani, Cinthius.
e Imbrico Augustæ Vindelicorum creatus Episcopus ab Henrico IV anno 1064, mortuus 3 Augusti anno 1077, a Bruschio satis laudatus.
f Sigehardus, Vghello Sigiardus seu Singifredus, Germanus, præfuit ab anno 1068 ad 1077.
g Wecel, in priore Vita Werinharius cap. 12 littera a.
h Adelbertus, de quo ibidem actum littera b.
i Bonizonem alibi appellat ipse Bertholdus, ait autem de eo Vghellus Tomo 2 Italiæ sacræ, quod floruit anno 1078, & post varia duraque exilia, a Catholicis Insubribus Placentinæ civitatis Præsul adlectus est; demumque ab hæreticis captus, utroque orbatus oculo, ac ceteris membris per exquisita tormenta truncatus, nobilem martyrii palmam adeptus est anno 1089.
CAPUT II.
Res gestæ ultimis duobus annis. Obitus, sepultura.
[15] [Guibertus Antipapa inthronizatur.] Anno MLXXXIII iterum Henricus, cum multitudine schismaticorum sive excommunicatorum, ante Pentecosten, Romam impugnaturus aggreditur: sicque Guibertum Ravennatem, perjurum, depositum & anathematizatum, apud S. Petrum inthronizauit; non per a Ostiensem, & Albanensem, & Portuensem Episcopos, qui hoc privilegium habent ut & Papam consecrent; sed per b Mutinensem & Ariminensem Episcopos, utpote jam multis annis depositos & anathematizatos. Statim ergo juxta S. Petrum quemdam monticulum, nomine Palatiolum, in castellum [erexit]; eique milites multos, ut impugnarent Romanos, imposuit, qui eum Transtiberinas urbis regiones nullo pacto intrare permittebant. Multi tamen ex Romanis consenserant, partim pretio inducti, partim multis promissionibus seducti, omnes autem æqualiter jam triennii impugnatione nimium fatigati. Quid plura? Omnes pene Romani, præter Principem Salernitanum, hoc laudaverunt, ut Papa Gregorius Synodum in medio Novembri colligeret Romæ; cujus Synodi statuta de causa Regni, nec Henrico nec Romanis, imo nulli penitus liceret prævaricari. Henricus quoque ituris ad illam Synodum & redituris securitatem jurejurando fecit: unde & Papa omnes religiosos Episcopos & Abbates ad Synodum litteris suis vocavit. [milites Henrici Regis divinitus morte puniti.] Reverso ergo Henrico Longobardiam, milites ejus, quos in castello prope S. Petrum dimisit, repentina mors fere omnes invasit. Inter quos & Udalricus Goscezehim absque Ecclesiastica communione, heu miser! interiit, auctor hujus schismatis & incensor conspirationis. Ex quadringentis autem militibus, qui in illo castello pro custodia dimissi sunt, vix triginta gladium S. Petri, ut ajunt, concessa vita evaserunt: ipsum autem castellum a Romanis penitus solo adæquatum est. Henricus ergo (Ravennate suo interim Ravennam transmisso) ad prædictam Synodum profectus est, quo & Legati Teutonicorum Principum ire debuerant; sed ab Henrico in via apud c Forum-Cassii capti sunt circa festum S. Martini, [Synodus Romæ colligitur:] licet omnibus Synodum illam petentibus securitatem juramento promiserit: unde & Romani multa contra Henricum murmurare cœperunt. Erant autem religiosissimi Monachi & Clerici, quos in captivitate fecit cruciari: cum quibus & Ottonem venerandum Ostiensem Episcopum captivatum, videlicet ad ipsum ab Apostolica Sede transmissum: multi tamen ex Francigenis ad illam Synodum tam Episcopi quam Abbates pervenerunt. Meliores autem Episcopi & Domino Apostolico magis necessarii, id est d Hugo Lugdunēsis, Anselmus Lucensis, Reginaldus Cumanus, specialiter ab Henrico ad Synodum pervenire prohibiti sunt. Dominus tamen Papa Synodū tribus diebus solenniter celebravit: &, ne Henricum iterū specialiter anathemizaret, vix a Synodo est exoratus: omnes tamen excommunicavit, quicumque aliquem, ad S. Petrum & Papam venientem, impedirent quoquo modo.
[16] Sed jam advenit terminus, ad quem Romani, nesciente Papa, hoc Henrico se effecturos juraverant, [Romani agunt de coronando Rege:] ut eum Gregorius Papa incoronaret, aut alius quem ipsi illo expulso eligerent. Quod juramentum, licet in præterita æstate factum fuerit, omnes tamen intimos Papæ usque ad terminum pene latuit. Adveniente ergo termino, Romani Papæ de juramento manifestaverunt, dicentes se hoc jurasse, non ut Papa solenniter regali unctione incoronaret, sed tantum simpliciter ut ei Coronam daret. Annuit ergo Papa eorum votis, ut eos a juramento absolveret, videlicet Henrico, si vellet cum justitia, sin autem cum maledictione, Coronam daret. Unde Romam mandaverunt, ut veniret ad accipiendam Coronam cum justitia si vellet; sin autem, de castello S. Angeli per virgam sibi demissam a Papa reciperet. Sed Henrico utrumque recusante, alium Legatum illi direxere, quod juraverint, [sed Henrico non acceptante conditiones,] nec se eo juramento detineri obnoxios: igitur Domino Papæ multo firmius, quam pridem, consilio & auxilio adhæsere. Henricus autem multo instantius, pro eis suæ parti applicandis, nunc minando, nunc promittendo laboravit; multumque tempus circa Romam moratus, huic negotio invigilavit. Sed jam septennio totum Romanum Imperium civili bello, nimio schismatis dissidio laboravit, aliis quidam Domino Apostolico, aliis autem Henrico faventibus, & ob hoc utrimque totum Regnum præda ferro & igne miserabiliter devastantibus. Paucissimi Catholici Episcopi ex parte Apostolici remanserunt: qui & propriis Sedibus expulsi, [omnia ferro & flamma vastantur.] suis Gregibus providere non permittebantur. Quapropter omnes pene religiosi, sive Clerici sive laici, in aliqua monasteriorum latibula hujusmodi mala declinaverunt: ne videlicet devastationem sanctæ Ecclesiæ cernerent, cui in nullo adminiculari possent: satius enim illis videbatur, ut saltem seipsos delitescendo salvarent; quam pro aliis incassum laborando, cum eisdem perirent,
[17] Anno MLXXXIV Henricus in Romanorum finibus hiemavit, ibique Guibertum Ravennatem suum Romam venturum expectavit, ut ab eo apud S. Petrum incoronaretur, eo quod Gregorium Papam ad hoc flectere non posset, ut eum, nisi legitime reconciliatum, [Ille cum suo Guiberto] incoronare vellet. His temporibus Constantinopolitanus, maximam pecuniam Henrico quondam Regi transmisit, ut e Ruodbertum Wiscardum Ducem Calabriæ & Apuliæ, conjuratum militem Domini Papæ, in ultionem ejusdem Regis; bello appeteret. … Sed Henricus, acceptā pecuniam, non in procinctum contra Ruodbertum, quod juramento promisit; sed ad conciliandum sibi vulgus Romanum expendit: cujus adjutorio Lateranense palatium feria quinta ante Palmas, cum suo Ravennate Guiberto, intravit. Nobiles autem Romani, [Lateranense palatium occupat:] præter admodum paucos, cum Domino Papa Gregorio tenuerunt, qui & quadraginta obsides ei dederunt; Papa autem in castellum S. Angeli se recepit, omnesque Tiberinos pontes & firmiores Romanorum munitiones in sua obtinuit potestate. In die Resurrectionis Dominicæ Henricus, ab hæresiarcha suo Ravennate, [& ab eo coronatus,] Coronam, non gloriæ, sed confusionis accepit… Erat enim ipse Ravennas Archiepiscopus, & omnimodam obedientiam Romano Pontifici juravit, quam & nonnullo tempore fideliter executus est; sed non multo post spreto juramento, singulari cotumelia contra Apostolicam Sedem erigitur: unde ab Apostolica Sede & ab Episcopis totius Ecclesiæ in Romana Synodo, post canonicas inducias, irrecuperabilter deponitur & anathematizatur: nec hoc semel, nec in una Synodo, sed in omnibus Synodis, quotquot in sexennio Romæ celebratæ sunt… Quapropter & Henricus ab eodem incoronatus, damnationem ejus hereditasse non dubitatur; similiter & omnes, quicumque aliquid, quod a Domino Papa suscipiendum esset, a prædicto hæresiarcha quasi susceptum usurpaverunt. Morabatur autem Henricus in Lateranensi palatio cum Ravennate suo, nec a fidelibus Papæ per civitatem ad S. Petrum transire permittebatur: sed in ipsa Pascali hebdomada fideles aggreditur, in qua congressione quadraginta pene inter mortuos & vulneratos perdidit (nam reliqui fugerunt) ex parte autem Domini Papæ nec unus cecidit.
[18] Robertus Wiscardus, Dux Normannorum, in servitium S. Petri, [a Roberto Guiscardo cogitur recedere.] post Kalendas Maji Romam armata manu invasit; fugatoque Henrico totam Urbem, Gregorio Papæ rebellem, penitus expoliavit, & majorem ejus partem igni consumpsit, f eo quod Romani quemdam ejus militem vulneraverunt. Deinde acceptis obsidibus a Romanis, & in castello S. Angeli, quod domum Theodorici dicunt, reservatis, ipse ad recuperandam terram S. Petri reversurus, [iterum Gregorius excommunicat Regem] in brevi plurima castella & civitates Domino Papæ recuperavit. Henricus autem Ruodberto resistere non valens, ad partes Teutonicorum satis festinanter revertitur … Dominus autem Papa collecta Synodo, iterum sententiam anathematis in Guibertum hæresiarcham & Henricum & omnes eorum fautores promulgavit: quod & in festo S. Joannis Baptistæ præterito jam dubiū Romæ fecit, cum Henricus adhuc ibi moraretur. Hanc sententiā Legati Sedis Apostolicæ, videlicet Petrus Albanensis Episcopus in Francia, Otto Ostiensis Episcopus in terra Teutonicorum usquequaque divulgarunt. Ostiensis quoque cum in Alemannia moraretur, sanctæ Constantiensi Ecclesiæ jam dudum viduatæ Catholicum Pastorem ordinavit, scilicet Gebehardum, Bertholdi Ducis filium … undecimo Kalendas Januarii Episcopum consecravit, quem pridie, id est in festo S. Thomæ, cum aliis Clericis Presbyterum fecit: inter quos & horum Chronicorum scriptorem in eadem solennitate in Presbyterum ordinavit, eique potestatem ad suscipiendos pœnitentes ex Apostolica auctoritate concessit …
[19] Anno MLXXXV, jam Deus omnipotens, famulū suum Gregorium Papam nolens diutius laborare, [& Salerni moritur,] imo pro laboribus suis digne remunerare volens, de hujus vitæ ergastulo eum vocavit. Nam aliquanto tempore graviter corpore infirmatus, sed in defensione justitiæ usque ad mortem firmissimus, Salerni diem clausit extremum. De cujus obitu omnes religiosi utriusque sexus, & maxime pauperes, doluerunt: erat enim Catholicæ religionis ferventissimus institutor, & Ecclesiasticæ libertatis strenuissimus defensor. Noluit sane ut Ecclesiasticus ordo manibus laicorum subjaceret, sed eisdem & morum sanctitate, & ordinis dignitate præemineret. Quod illum latere non poterit, quicumque ejusdem Apostolici Registrum diligenter perlegerit. Postquam autem in gubernatione Sedis Apostolicæ, imo totius Ecclesiæ, [ac sepelitur,] duodecim annos & unum mensem legitime decertavit; tandem ex hac luce anno Incarnationis Dominicæ MLXXXV, Indictione VIII, VIII Kalendas Junii subtractus, supernæ vocationis βραβεῖον accepisse non dubitatur, sepultus Salerni in ecclesia S. Matthæi, quam ipse eodem anno dedicavit.
ANNOTATA.
a Hi erant, Otto dein Vrbanus II Papa, B Petrus Igneus, & Joannes anno 1066 factus Portuensis Episcopus, semper fidelißimus summis Pontificibus, & qui potißimum Vrbanum II promovit: uti testatur Leo Ostiensis lib. 4 Chronici Casinensis cap. 2.
b Isti erant, Herebertus Mutinensis, creatus anno 1054 fato functus anno 1094; & Obizzus, electus anno 1071.
c Forum-Cassii Vrbs olim Episcopalis, nunc vicus in Patrimonio S. Petri, 7 milliaribus Viterbo in Austrum distat.
d De his autem in priori Vita num. 101, 103, 122, ubi nostra Annotata inspicienda
e Robertus Guiscardus anno 1080 reconciliatus Papæ.
f Leo Ostiensis lib. 3. cap. 53 hanc incendii causam adfert: Ex consilio, inquit, Cencii Romanorum Consulis ignem in Urbem immisit. Romani igitur re inopinata perculsi, ac in igne extinguendo dum essent intenti, Dux confestim cum exercitu ad arcem S. Angeli properans, Pontificemque inde abstrahens, Romam sine mora egressus, Papam Gregorium ad hoc monasterium usque deduxit: quem Apostolicum usque ad ipsius exitum cum Episcopis & Cardinalibus, qui eum secuti fuerunt, sustentavit.
ALIA ACTA PONTIFIALIA
Ex Libro Ms. censuali Centii Camerarii, postea Honorii III.
collata cum Ms. Nicolai Cardinalis de Arragonia.
Gregorius Septimus, Pontifex Romanus (S.)
BHL Number: 3654
a
EX MS. CENTII.
CAPVT I.
Electio Gregorii; Centii Romani & Guiberti Ravennatis
machinationes punitæ; Henrici ad depositionem Pontificis progressa
insolentia castigata.
Gregorius VII, natione Tuscus, patria Suanensis, oppido Ronaco b, ex patre Bonito, sedit annis XII, [Acclamatione populari postulatus,] mense uno, diebus quatuo. Defuncto Alexandro Papa, & in Lateranensi ecclesia honorifice tumulato, dum Hildebrandus Archidiaconus adhuc esset in ejus obsequiis occupatus, repente factus est in ipsa ecclesia maximus Cleri & Populi Romani concursus, clamantium & dicentium, Hildebrandum Archidiaconum Beatus Petrus elegit. Quo audito idem Archidiaconus expavit, & quasi extra se raptus cucurrit ad pulpitum, cupiens populum ipsum frementem c sedare & a sua intentione retrahere. Sed Hugo Candidus Cardinalis, ubi omnium vota in eumdem Archidiaconum convenisse indubitanter cognovit, citius percucurrit ad populum; & in hunc modum alloquitur, dicens: Ecce, carissimi Fratres, scitis & indubitanter cognoscitis, quod a diebus B. Leonis Papæ, hic Archidiaconus, tamquam vir prudens & probatus, hanc sacrosanctam Romanam Ecclesiam plurimum exaltavit, & civitatem istam ab imminentibus periculis liberavit: unde, quia idoniorem ad Ecclesiæ regimen & Urbis defensionem invenire nequimus, [& inthronizatus,] Nos Episcopi & Cardinales in nomine Domini, unanimiter ipsum nobis & vobis in Pastorem & Episcopum animarum vestrarum eligimus. Et continuo, d universitate Populi & Cleri acclamante, Dominum Gregorium Papam sanctus Petrus elegit, indutus rubea chlamyde (sicut moris est) & Papali e mitra insignitus; invitus & mœrens, in Beati Petri cathedra fuit inthronizatus.
[2] Altera autem die apud semetipsum solicita mente pertractans, ad quam grave periculum devenisset; æstuare cœpit, & nimis dolere: sed cum aliam excusationem de relinquendo Papatu non invenisset; nuntios ad regem Henricum celeriter destinavit, [jubente Henrico Imp. consecratur.] per quos & electionem de se factam ei aperuit, & ne assensum præberet ipsum attentius exoravit: quod si non faceret, certum sibi esset, quod graviores & manifestos ipsius excessus impunitos nullatenus toleraret. Rex vero, ubi electionis veritatem cognovit, electioni ejus assensum præbuit: & statim Gregorium Vercellensem Episcopum, Italici Regni Cancellarium, ad Urbem transmisit, quatenus auctoritate Regia electionem ipsam confirmaret, & consecrationi ejus interesse studeret: quod sine dilatione factum est: nam & infra octavas Pentecostes in Presbyterum est ordinatus, & in Natali Apostolorum in Romanum Pontificem consecratus. Percepta igitur Apostolicæ dignitatis plenitudine, [Missi ab eo ad Regem Legati,] eumdem Regem benigne ac paterne commonuit, ut Matri suæ sanctæ Romanæ Ecclesiæ se devotum & subjectum filium exhiberet; atque ab Episcopatuum & Ecclesiarum venditione omnino quiesceret: ad quod pium opus efficaciter prosequendum transmittere studuit matrem ipsius Agnetem f Imperatricem, una cum Gherardo Ostiensi, Uberto Prænestino, & R. g Cumano Episcopis: qui ejusdem Pontificis legatione suscepta usque in Bavariam transeuntes, ad Regis præsentiam pariter accesserunt. Receptis igitur affectuose Legatis ipsis, & digno cum honore tractatis, cum per dies plurimos Rex de sua emendatione sanctæ commonitionis verba mansuete ac patienter audiret; [Synodū quidem cogere prohibentur,] quinque nobiles viros familiares suos, ab Alexandro Papa excommunicatos vix a consortio & societate sua removit, Synodum vero in regione ipsa celebrare Legatis nequaquam permisit; allegans per h Lemarum Bremensem Episcopum, vices Romani Pontificis Maguntino Archiepiscopo in Germania, sicut in antiquis Ecclesiæ suæ privilegiis continetur, esse concessas. Cui Legati Sedis Apostolicæ sic responderunt: De Legationis officio Venerabilis Fratris certum tibi esse debet, quod neque auctoritas canonica neque mos ecclesiasticus habet, ut ultra obitum ejus qui dederat Romani Pontificis protendatur. Præterea, sicut in quodam primi Leonis Papæ Capitulo continetur, [honorifice tamen remittuntur] Romanus Pontifex ita Episcopis i vices suas committit, ut in partem solicitudinis sint vocati, non in plenitudinem potestatis. Sed ut breviter ad finem hujus controversiæ veniamus, Synodo hac sagacitate disturbata, & eodem Bremensi pro inobedientia & rebellione ab officio Sacerdotali suspenso, Legati a Rege amplis muneribus honorati, cum ejus gratia & benigno responso, incolumes ad Urbem redierunt Romanam.
[3] Evolutis autem paucis diebus, Hermannus Bambergensis Episcopus, qui pro susceptione k Pallii Romam venerat, convitus de Simonia in conspectu Gregorii Papæ, Episcopalis & Sacerdotalis officii depositionem incurrit, [Ad Synodū veniēs Guibertus Ravennas,] & in locum ejus per mandatum ejusdem Pontificis alius est subrogatus: de Constantiensi quoque l Antistite idem factum est. Interea nihil mali de Rege Henrico suspicans Gregorius Papa Romanus, generale Concilium convocavit, in quo Guibertus Ravennatensis, cum Episcoporum diversarum Provinciarum immensa multitudine, sedit. Præterea & egregia Comitissa Matildis, Aczo Marchio m, & Gisulfus Salernitanus Princeps eidem non defuere Concilio: sed inter cetera ipsius Concilii acta Normanni & Robertus Guiscardus excommunicati fuerunt. Soluto itaque Concilio, & redeuntibus ad propria ceteris, [clam se adjungit seditiosis,] qui fuerant convocati; Guibertus Ravennatensis cum Papa Gregorio, in dolo, utpote qui ad Papatum jam anhelabat, remansit. Et quoniam uniuscujusque proprium solet esse, ut qualis ipse fuerit, tales sibi & alios conjungi velit; quoscumque in Roma facinorosos & adversatos Pontifici reperit, muneribus vel promissis favorabiles sibi & juratos facere studuit: inter quos illum sceleratissimum virum Centium, Præfecti Stephani filium, de quo supra n fecimus mentionem, amicum & secretarium acquisivit, & cum eo contra Patrem suum nequiter se armavit. Hic inter alia, quæ impune fecerat mala, [ex quibus postea Centius Pontificem capit,] excelsam turrim supra pontem S. Petri construxerat, & a transeuntibus de novo o Pedatiam jugiter extorquebat. Hic, Deo & hominibus odiosus, in sacratissima nocte Nativitatis Domini, ipsum Christi Vicarium Dominum Gregorium Papam, Missarum solennia celebrantem, ab altari sanctæ Dei Genitricis, quod dicitur ad Præsepe, ausu sacrilego rapuit; & cum suis complicibus ad prædictam turrim violenter asportare præsumpsit. Unde universitas Romanorum in ira pro invasione sui Pontificis vehementer exarsit, [non impune.] & in eadem nocte ipsum in eadem turri districte obsedit. Mane autem facto Romani, & turrim funditus destruxerunt, & ipsum sacrilegum atrociter trucidassent, nisi eum boni Magistri discipulus beatus Pontifex ex mortis periculo liberasset. Quo facto, celebraturus cum Fratribus, & aliis Ecclesiæ fidelibus de more convivium, ad Lateranense palatium remeavit. In secunda vero die post Pascha, populus Romanus eumdem Centium cum omnibus suis complicibus in rebus propriis condemnavit, & in perpetuum ab urbe Romana exclusit.
[4] Post hæc autem supradictus Guibertus licentiam revertendi Ravennam a Domino Gregorio dolose petivit, [Guibertus Ravennam regressus,] quatenus eum lædere opportunius posset, quem fraudulenter se diligere ostendebat. Nam ubi Ravennam devenit, postposito juramento quod in consecratione sua Alexandro Papæ ejusque successoribus fecerat, cum Theobaldo Mediolanensi, & aliis cervicosis Episcopis Lombardiæ conspiravit, atque adversus Pastorem suum occulte seditionem exercuit. Unde factum est, quod expeditio, quam Pontifex per Ducem Gotifredum ejusque uxorem illustrem Comitissam Matildam atque alios Nobiles, [palam deficit,] contra Normannos & ceteros Ecclesiæ hostes, de Lombardia excitaverat, in detrimentum Ecclesiæ disturbata est atque dirupta. Per Hugonem quoque Candidum, Regem Henricum & Robertum Guiscardum contra eumdem Pontificem omnimodo studuit instigare, sicut vir apostaticus omni dolo & malitia plenus, qui jam secundo ad apostasiam redire nequaquam erubuit. [ideoque ex communicatur.] Eodem tempore Dominus Gregorius circa mediam Quadragesimam Concilium celebravit, in quo sæpedictum Guibertum, quia vocatus venire contempsit, ab Episcopali officio tamquam perjurum suspendit, & eumdem Hugonem Candidum, secundum Apostoli dictum, Hæreticum hominem post primam & secundam commonitionem devita, perpetuo ab Ecclesia sequestravit. [Tit. 3, 10,] Sed cum ista in Italia fierent, [Henricus, victoria de Saxonibus elatus,] Saxones contra Regem Henricum fortiter rebellarunt, ea videlicet occasione, quia eis onus importabile satagebat imponere: unde accidit quod Rex, in manu valida & multitudine gravi, Saxoniam ex improviso intravit: sed quoniam eos imparatos invasit, victoriam quamvis cruentissimam habuit. Quippe, sicut a prudentibus dicebatur, quinque millia virorum ex parte Regis in eodem bello ceciderunt: verumtamen quia eosdem Saxones sibi non potuit subjugare, Rex tamquam victoriosus in p Franciam remeavit. Statim immensa Episcoporum multitudine convocata, non egit gratias Deo pro adepta victoria, sed elevatum est cor ejus, & se super se nimis extollens, in tantam audaciam vesaniamque prorupit, ut Patrem suum Gregorium Papam, qui sedem Apostolicam per triennium in pace tenuerat, impiorum consilio abdicare præsumpsit, & ab Ecclesia quantum in eo fuit expellere operam & studium pro viribus q dedit. Decrevit etiam, firmiterq; constituit, ut nullus deinceps Episcopus, vel Abbas, [præsumit Gregorium abdicare:] seu Dux, aut alia principalis persona, eidem Gregorio tamquam Papæ aliquatenus obediere deberet.
[5] Ut autem hanc perniciosam dispositionem posset efficaciter adimplere, quemdam Rolandum Parmensem detestabilem Clericum, & alios execrabiles viros, cum litteris suis Romam transmisit, quatenus causam ipsam vivaciter & intrepide prosequerentur. Qui nefaria legatione suscepta, processerunt usque ad urbem: & venientes ad Pontificem tunc in Synodo residentem, in primis Regis litteras præsentarunt, & consequenter per os ipsius Rolandi, cum nimio fastu & contumacia, [qua re ex ejus legatis audita;] locuti sunt in hunc modum: Misit nos Dominus noster Henricus Rex, de consilio Episcoporum suorum & Principum, ut ea quæ noviter de statu Ecclesiæ censuit & irrevocabiliter statuit vobis publice demonstremus, & efficaciter prosequamur. Inde est quod præcipimus, & ex auctoritate Regis præcipiendo mandamus tibi Gregorio, ut de Apostolica Sede sine mora descendas, & amodo de Papatu, sicut vitam tuam diligis; te nullatenus intromittas. Vobis autem Episcopis & Cardinalibus eodem modo injungimus, ut recepturi Pontificem ad ejusdem Regis præsentiam festinetis. Quibus blasphemiis auditis, contra eumdem Pontificis convitiatorem tota Synodus ita vehementer exarsit, quod nisi pia mansuetudo Beati Papæ Gregorii se objecisset, ipsum fideles Ecclesiæ cum lapidibus trucidassent. Die vero altera litteræ ab Episcopis Ultramontanis Pontifici sunt delatæ, in quibus confitebantur se errasse, & nimium deliquisse: postulabant quoque veniam, & omnem de cetero sibi obedientiam observare firmiter spoponderunt. Vix itaque sedato tumultu, Synodalis tractatus in tranquillitate processit: [merito excommunicatur & abdicatur ipse,] sed cum tempus jam instaret absolvendi Synodum, Pontifex habito cum centum & decem Episcopis utiliori consilio, in eumdem Regem, qui Ecclesiæ unitatem scindere attentavit, excommunicationis sententiam protulit, & usque ad condignam satisfactionem sententiam ipsam firmiter observari præcepit. Quod neque reprehensibile, nec novum ab aliquo æstimari debet: cum a sanctorum Patrum sanctionibus minime discreparet, & a pluribus Romanis Pontificibus hoc ipsum etiam pro minoribus causis reperiatur factum.
[6] In Chalcedonensi namque Concilio, præsentibus r sexcentis Episcopis, de Dioscoro Alexandrino sic legitur: [sicuti sæpe alias ab aliis Pontificibus alii.] Quoniam secundum excessum priorem iniquitatem valde transcendit (præsumpserat enim excommunicationis sententiam supra sanctissimum Papam Leonem dictare) Anatolius Constantinopolicus Episcopus dixit, propter fidem non est damnandus Dioscorus, sed quia excommunicationem fecit Domino Archiepiscopo Leoni. Numquid ibi legitur inquisitionem factam fuisse, utrum juste, an injuste, Dioscorus excommunicatus fuisset? Non utique: sed ideo, quia cum esset inferior, conatus est majorem quibuslibet injuriis lacescere. In octava itaque Synodo inter cetera ita legitur: Definivimus neminem prorsus mundi potentum, quemquam eorum qui Patriarchalibus Sedibus præsunt inhonorare, aut a proprio throno expellere, sed omni honore ac reverentia dignos judicare; præcipue sanctissimum Papam senioris Romæ sed nec quicumque contra Romanum Pontificem circumscriptiones ac verba complicare vel componere, quasi diffamatorum quorumdem criminum, quod nuper Photius, & multo ante Dioscorus fecit. Quisquis vero tanta jactantia, & audacia usus fuerit, ut secundum Photium & Dioscorum, in scriptis, vel sine scriptis, injurias quasdam contra Sedem primā S. Petri Principis Apostolorum moveat, æqualem & eamdē quam illi condemnationem accipiat s: si vero quis aliqua Dei potestate fruens vel potens, pellere tentaverit præfatum Apostolicæ Cathedræ Papam vel aliorum Patriarcharum quemquam, anathema sit. Præterea notissimum & indubitatum est, quod multi Romanorum Pontificum, etiam pro minoribus causis, nonnullos Imperatores & Reges, non solummodo excommunicaverunt, sed a Regno deposuerunt, & in eorum locis alios subrogarunt. Innocentius siquidem Papa Imperatorem Arcadium, magni Theodosii filium, pro eo quod Joannis Chrysostomi depositioni interfuit, quam Theophilus Alexandrinus una cum aliis Orientalibus Patriarchis consensu aliorum Episcoporum sine assensu Romani Pontificis dictaverat, excommunicavit, eorumque depositionem cassavit; mitissimus vero Imperator, mox ut factum cognovit, non rebellis extitit, sed veniam humiliter petiit & impetravit. Constantinus Papa Justinianum Imperatorem t Constantini filium, propter non decentem legatorum suorum susceptionem, excommunicavit: qui postmodum in Constantinopolitanæ urbis platea pedibus ejus cum regno prostratus, tamdiu petiit veniam donec impetravit. Anastasius u Papa Anastasium Imperatorem excommunicavit, qui proterve loquens de Papa, in ipso Palatio fulmine percussus interiit. Gregorius III Leonem Imperatorem, non solum excommunicavit sed etiam x Regno privavit. Stephanus Papa Carolum y Pipini Regis fratrem a Regno deposuit, & Pipinum in ejus loco substituit. Nicolaus quoque Romanus Pontifex duos Imperatores uno eodemque tempore excommunicavit; Michaëlem videlicet Orientalem, propter Ignatium Constantinopolitanum Episcopum sine judicio Papæ a Sede sua dejectum; & Lotharium z Occidentalem, propter Gualdradæ pellicis suæ societatem. Beatus quoque Ambrosius, non Romanus, sed Mediolanensis Pontifex, Maximum Tyrannum & Theodosium Imperatorem ab Ecclesia pulsos excommunicavit, ut non ambiguum est. Quis ergo nisi mente captus ignorat, Regiam potestatem Pontificibus esse subjectam? & quis credat a subjectione Romani Pontificis se alienum esse, nisi qui exigentibus peccatis suis inter oves Christi non meruit numerari? Sed jam rei ordinem, quem incepimus, prosequamur.
ANNOTATA.
a Nicolaus Rossellus, ex Ordine Prædicatorum assumptus, de Aragonia dictus, quia patria Tarraconensis perpetuo fere mansit apud Arragoniæ Regem Petrum: is hunc præmittit titulum. De Gregorio Papa VII, qui cœpit anno Domini MLXXIII, regnante Henrico Imperatore hujus nominis III.
b Nicolaus, Ronaco; Ms. nostrū, Raonaco: ignobile id oppidum fuisse oportet in diœcesi Suanensi, cujus hodie necnomen quidem in tabulis topographicis reperitur: quod ipsum haud modicum præjudicium affert generis nobilitati, a Comitibus Petilianensibus & Suanensibus accersitæ: non tamen eam peremptorie excludit: & infra ex Ms. nostro adducemus aliquid, quod e converso eam affirmare poßit.
c Nicolaus, frequenter.
d Hoc. Continuo, restringendum erit ad solam acclamationem populi; si verum est, quod diebus aliquot occultatus latuit, ut habet Bertholdus.
e Aliunde sciebam, Electo mox Purpuram injici solitam: de Mitra invenies in Actis S. Petri Cælestini, descriptis a Card. S. Georgii lib. 3, v. 165.
f De hac Saxonicum Ms. Chronicon, usque ad finem fere seculi 12 pertingens, ita habet: Anno Domini MLXVIIII Agnes Imperatrix, Mater Regis H. tædio affecta, vel potius divinitus compuncta, Ducatum Bavariæ deposuit; & Regni gubernacula penitus spernens pro Christo, Romam se contulit: ibique dignis pœnitentiæ fructibus mira inserviens humilitate, post aliquot annos in Domino migravit, scilicet anno 1077, ut constat ex Epitaphio apud Baronium. Ex labore autem hujus legationis pro Sede Apostolica susceptæ intellige, quam ejus fuerit studiosa. Res ipsa adscribitur an. 1074.
g Cumanæ Ecclesiæ, ante finem seculi 13 extinctæ, vix sex Episcopos potuit nominare Vghellus tom. 6. Italiæ sacræ:habes hic quem iis addas pro anno 107; R. puta Rogerium, Robertum, Rolandum, vel quid simile: aliorum nominum, similiter per initialem litteram scriptorum a Centio, facile fuit supplere defectum.
h Leimarum Bavarum vocat Albertus Stadensis, docetque Alberto suffectum anno 1077 annis 30 sedisse, obiisse 1101, 17 Kal. Iunii, cui Humbertus successerit. Ejus excommunicationem confirmatam deinde legimus in Synodo Romana an. 1075.
i Capitulum istud necdum inveni.
k Bullam Leonis IX, Hartwico Bambergensi Pallium concedentis, intuitu Clementis II & S. Henrici Imperatoris ibidem quiescentium, dedimus in Chronologia Pontificia agentes de Clemente isto: quam tamen in Appendice ad ipsum Leonem fatemur non esse usquequaque sinceram. Veritas tamen facti ex hoc Centii loco confirmatur.
l Otto hic fuit, de quo Chronicon Constantiense editum a Pistorio ad annum 1070 quod Henricus, dum præciperet eum ordinari, dixerit: Noluit Collegium Constantiense Præsulem idoneum, capiant igitur hunc stultum Ottonem in Episcopum.
m Nicolao præteritus Azo Marchio, adfuisse videtur occasione incesti sui matrimonii cum Mathilde, non illa famosa Comitissa hic nominata, quæ tunc habebat maritum GodefridumLotharingiæ Ducem, licet thoro ejus nunquam usa; sed sorore Guilielmi Episcopi Papiensis, in quarto gradu ipsum contingente.
n Hinc apparet etiam Alexandri præcedentis Acta ab eodem Auctore scripta fuisse.
o Nicolao Pedagium: de utraque voce vide Cangium.
p Francia hic identidem dicitur pro Franconia, latius nomen hoc sumendo, sic ut etiam viciniam complectatur.
q Nicolaus minus recte, pro victoribus.
r In prima Actione nominantur 360 circiter, nec plures deinde est reperire: habita est autem Synodus illa anno 451, & damnati Dioscori causam subscribens Anatolius, ponit, quod omnibus sanctorum Patrum regulis extitit inobediēs, & tertio canonice vocatus noluit obtēperare.
s In Chalcedonensi an. 870 Act. 10 Can. 13 sic legitur: Si quis tanta efferatur audacia, quemadmodum Photius & Discorus, sive scripto sive sine scripto, insanias quasdam contra Cathedram Coryphæi Apostolorum Petri audeat jactare, eamdem atque illi sententiam damnationis subeat. Cetera quæ hic allegantur, ut sequentia vel præcedentia, ubi inveniantur nescio.
t Ita recte Nicolaus; ubi in Centii libro perperam legitur, Justinus Imperator Constantini filius, qui nullus fuit, nedum tempore Constantini Papæ; hunc vero scimus an. 710 a Iustiniano Rhinotmeta Constantinopolim evocatum, & eaquæ hic describitur humilitate receptum; causam vero evocationis hujus non aliam putat fuisse Baronius, quam ut finis poneretur controversiæ ob Canones, ad quintam & sextam Synodum superadditos.
u Anastasius II, hic scripsit quidem Anastasio Imperatori epistolam commonitoriam, quam vide apud Baronium anno 497: sed qui eum excommunicavit Symmachus Papa fuit, ut habes apud eumdem Baronium ad an. 502, num. 29.
x Gregorius III Leonem Isauricū & omnes Iconomachos anathemate obstrinxit, inquit Zonaras, & vectigalia quæ usq; ad id tempus Imperio inde (id est ex Italia) pendebantur, inhibuit, inito cum Francis fœdere (ut videre est apud Baronium ad an. 726 num. 24) deserta Imperatoris obedientia, ob perversam ejus opinionē. Cum ergo Otho Frisingensis ait, Lego & relego Romanorum Regum & Imperatorum gesta, & nusquam invenio quemquam eorum ante hunc (Henricum) a Romano Pontifice vel excommunicatum vel Regno privatum, ostendit se loqui de iis qui in Occidente regnarunt, non autem de Imperatoribus Græcis, quorum plures anathemate perculsos fuisse ob hæresim certum est.
y Sciens Nicolaus quod Pipini frater Carolus, seu potius Carlomannus, multo prius quam Stephanus Papa fuerit, factus sit Monachus Caßini, Zachariæ Papæ nomen his substituit & Regem Childerinum; volens credo Chilpericum intelligi, Merovingorum Regum ultimum, in cujus depositionem Zacharias consensisse ab aliquibus dicitur. Ad Carlomannum quod attinet, ex Anastasio Bibliothecario scimus, quod jam monachum, atque ab Aystulfo Longobardorum Rege missum in Franciam, ad fratrem ab auxilio Papæ ferendo alienandum, idque serio agentem, sicut male persuasus fuerat; de communi consilio Rex Pipinus & Papa Stephanus in monasterio illic in Francia collocaverunt, juxta id quod se devoverat monachicam agere vitam: atque hoc occasionem dare potuit Centio hallucinandi, quasi aliquid de Carlomanni depositione per Regem facta ibi legisset.
z Hic confunditur Lotharius Rex (unde Lotharii regnum, postea Lotharingia) cum patre suo Imperatore Lothario; & illi quidem excommunicatio sæpe intentata fuit; in Waldradam etiam personaliter lata; ipse tamen eam simulata pœnitentia declinavit. Similiter contra Michaelem Balbum ultra minas non proceßit Nicolaus Papa, qui anno 867 vivere desiit.
CAPUT II.
Henrici pervicacia, Rudolphi electio, irriti conatus Gregorii pro pace.
[7] [Schismaticis Gregorium abdicantibus,] Interea ubi de Regis banno ad aures vulgi personuit, totus orbis Romanus nimio timore perterritus non mediocriter vacillavit: Italici namque Antistites & Episcopi Teutonici Regni super tanta dissensione in partes se diviserunt, & auctore Guiberto apud Papiam contumaces Episcopi Lombardiæ post Pascha convenerunt in unum: ibique, imitantes Photium & Dioscorum, Dominum Papam senioris Romæ ore sacrilego excommunicare instinctu diabolico præsumpserunt. Quod factum attendentes Principes Regni, non mediocriter dubitare cœperunt, an excommunicationem ipsam contemnere, an eam reverenter observare [deberent]: maxime cum in eorum lege contineatur, ut siquis infra annum & diem ab excommunicationis vinculo non fuerit absolutus, omni careat dignitatis honore. Unde ad eorum consultationem prudentes Episcopi hujusmodi dederunt responsun, quod, secundum statuta & exempla sanctorum Patrum, Romanus Pontifex a nemine judicari seu excommunicari ullatenus potest. Ideo Principes ipsi (quoniam secundum malitiam instantis temporis melius nihil invenerunt) cum Rodulpho, [& Principibus pro Henrico intercedenbus,] Guelfone, ac Theoderico Ducibus, & aliis majoribus Regni juramento firmarunt, ut si Rex consilio eorum acquiescere vellet, operam suam efficaciter adhiberent, ut Gregorius Papa ultra montes veniret, & a vinculo excommunicationis eum absolveret. Quo facto Rex ore proprio juramentum præstitit, quod in adventu ipsius Pontificis absque malo ingenio ejus staret mandato: & consequenter Principes iterum juraverunt in hunc modum, ut si Rex quod juraverat observaret, ipsi cum eo in manu valida proficiscerentur ad urbem Romam; & recepta Imperialis Coronæ dignitate a Domino Gregorio papa, descenderent cum exercitu in Apuliam & Calabriam contra Normannos, qui tunc adversabantur Apostolicæ Sedi; & terram ipsam, expulsis Normannis, Beato Petro & Ecclesiæ Romanæ restituerent. Quod si Rex hoc facere denegaret, ex tunc ipsi Principes eum neque pro Rege neque pro Domino habere deberent. [ab iis ad colloquium invitatus Papa,] Quibus rite completis & juramento firmatis, Archiepiscopum Treverensem miserunt Romam, quatenus ea quæ de sedanda discordia inter Ecclesiam & Imperium constituerant, Episcopis & Cardinalibus innotesceret, & propter hoc Romanum Pontificem usque ad civitatem Augustam secure conduceret. Sed quod fraudulenter Archiepiscopus a ipse, per velatam Regis astutiam, captus fuerit apud Placentiam, & postmodum vix liberatus, propter historiæ longitudinem prætermittimus scribere.
[8] [Vercellas usque progreditur,] Venerabilis itaque Papa Gregorius, audita legatione tantorum Principum, licet tunc gravissima hiems instaret; ne tantum bonum, quod de pace sperabatur, per ipsius negligentiam remaneret, cum eodem Archiepiscopo ipsius itineris difficultatem assumpsit, & usque ad Vercellas processit. Eo autem nihil sinistre suspicante de Regis promissione, repente insonuit, quod ipse Rex velocissimo cursu jam transierat Alpes, & in occursu Pontificis hostiliter festinabat. Quod facinus inopinatum postquam Episcopus Vercellensis cognovit, licet Regis Cancellarius haberetur, Pontifici tamen rei veritatem fideliter intimavit. Quo audito & in veritate comperto, Pontifex statim avertit habenas, & ad tutissimum castrum Comitissæ Matildis, [sed comperto periculo Canusium se recipit:] Beati Petri devotissimæ filiæ, quod dicitur Canusium, non segniter festinavit, & se in tuto cum Fratribus suis recepit. Rex vero, perpetrati perjurii conscius, ubi reatum suum indubitanter publicatum cognovit, deposita ferocitate, tamquam vulpes callida, simplicitatem columbinam induit; & usque ad ipsum castrum, ut mereretur absolvi, Pontificem sequi non destitit: in quo loco super nivem & glaciem nudis pedibus per dies aliquot stetit, & absolutionis gratiam instantissime postulavit. Post multas itaque disceptationes & varia consilia, post satisfactionem & absolutionis gratiam, idem Pontifex inter Missarum solennia Regi, Hostiam Christi porrigens, dixit: Si corde bono accedis, [ibique supplicem Regē absolvit.] & quod ore profiteris mihi observare disponis, hoc sacrum Corpus sit tibi, sicut Apostolis, ad salutem; alioquin indigne percipies illud sicut Judas, & judicium tibi absque dubio manducabis. Et statim ad osculum eum recepit, & post Missam cum ipso paterna caritate comedit: præterea excommunicatos qui cum Rege venerant fecit absolvi, & in pace omnes dimisit.
[9] [ast ejus simulatione detecta,] Decurso itaque instantis anni circulo, quamquam in facie Pontifice Rex devotus & obediens videretur, corde & opere, sicut rei effectus postmodum indicavit, contrarius sibi; & semper in insidiis efficaciter extitit. Nocturnis enim temporibus, cum Guiberto & Centio Romano, viro nequissimo, de quo mentionem fecimus superius, & aliis Ecclesiæ inimicis familiariter loquebatur, & nefariis eorum consiliis favorem præstabat. Sed cum videret Papam Gregorium a Castro Canusii nullo modo posse divelli, Papiam moraturus perrexit, ubi eumdem Centium pessima morte defunctum invenit; cujus execrabile funus idem Guibertus cum ceteris excommunicatis pompatice & lamentabiliter celebravit. Eodem tempore, cum Rex Henricus in partibus Italiæ moraretur, Principes Regni apud Villam Forchem in unum pariter convenerunt, [Principes Forchemii Rudolphum eligunt:] & Rodulphum egregium Ducem sibi in Regem unanimiter elegerunt, virum siquidem magni consilii, & in armis frequenter expertum, ac nimis illustrem. Quod ubi Rex Henricus audivit, non mediocriter commotus est, & in iracundiam vehementer exarsit. Verumtamen, sicut vir callidus & sagax, Dominum Papam Gregorium per nuntios suos blande & humiliter exoravit, quatenus eumdem Rodulphum mox excommunicationi subjiceret. Pontifex autem consilio habito, respondit se hoc libenter facturum, si Rodulphus a se vocatus rationem sui facti reddere nollet: non enim justum aut rationabile videbatur, ut priusquam conveniretur excommunicationis gladio puniri deberet. Hujus itaque responsionis occasione adversus Pontificem maximam indignationem concepit; sed quia gravissima sibi negotia incumbebant, hoc prætermisso, in Franciam & Bavariam contra Rodulphum in manu valida festinavit: econtra Rodulphus, de justitia sua confidens, [hinc inter partes bella enata,] ad conflictum certaminis animositate maxima properavit. Quid plura? Horribili bello acriter utrimque commisso, cæsa sunt multa millia hominum hinc inde: sed quis eorum prævaluerit non habetur certum.
[10] Post hoc autem Dominus Gregorius regressus est cum honore ad urbem Romam, & illico Synodum convocavit; [cum magna utrimque cæde.] in qua interfuerunt Nuntii amborum Regum, quibus Pontifex districte præcepit, ne ipsi Reges ante adventum Legatorum suorum pugnare præsumerent; sed congruus locus ab Episcopis utriusque partis inveniretur, in quo ante ipsos Legatos rationes suas quæque pars secure valeat demonstrare. Quod verbum licet Nuntiis ipsis placuerit, impediente tamen humani generis inimico, disturbatum fuit; & iterum peccatis exigentibus inter eosdem Reges horribiliter est pugnatum, ubi maxima virorum fortium multitudo cecidit. Quæ causa dum devenit ad aures summi Pontificis, pro tanta occisione vehementer ingemuit: sed a pio quod cœperat opere nolens desistere, Synodum in proxima Quadragesima iterum convocavit: in qua utriusque partis Nuntii venientes, [Causæ cognoscendæ missi Legati] juraverunt ore proprio, quod statutum ab Apostolica Sede colloquium per culpam ipsorum Regum nullatenus est disturbatum. Ideoque deliberato Consilio Pontifex ad partes illas Venerabiles viros Petrum Albaneum b, atque Odalricum c Paduanum Episcopos, & Aquilegicum Patriarcham d, pro sedando tantæ discordiæ malo, transmittere studuit: quibus in mandatis dedit, ut eosdem Reges a bellorum congressibus prohiberent, & convocata Synodo Episcopos & religiosos viros ad suam præsentiam juberent accedere. Qui accepto mandato transierunt ad Regem in Bavariam, [nihil proficiunt.] & ei consilium & voluntatem Patris sui Pontificis ostenderunt: sed apud ipsum efficere nullatenus potuerunt, quod in Regno suo pateretur Synodum celebrari, nisi Rodulphum Regem absque citatione, non confessum vel convictum, excommunicationis vinculo innodarent. Quod quia Legati facere non præsumpserunt, dolentes quod absque fructu eorum fatigatio remanebat, infecto negotio remearunt ad urbem Romam. [Reconciliatur Robert. Guiscardi.] Iterum autem inter eosdem Reges acriter est pugnatum, & multa millia hominum, maxime Boëmorum, cæsa sunt. Interea venerabilis Pontifex, receptis Nuntiis Roberti Guiscardi, egregii Normannorum Ducis, versus Apuliam post octavas Pentecostes iter arripuit, & cum ipso apud Aquinum colloquium habuit. Congrua itaque ab eo satisfactione suscepta, prius a vinculo excommunicationis eum absolvit, & consequenter fidelitatem & homagium ejus recepit. Postmodum vero jam assumptum in specialem Beati Petri Militem, de totius Apuliæ & Calabriæ Ducatu, per vexillum Sedis Apostolicæ, investivit.
ANNOTATA.
a Udo, quibusdam Ado, Trevirensis Archiepiscopus ab an. 1067 ad 1078: meminit hujus legationis Browerus in Annal. Trevir. ad an. 1077 num. 57, sed ignoravit injuriam Vdoni ea occasione factam.
b Hic est S. Petrus Igneus, ex Ordine Vallisumbrosæ, an. 1074 creatus Cardinalis Episcopus Albanensis.
c Uldaricum appellat Vghellus, qui ecclesiam Patavinam rexit usque ad an. 1090, haud diu ante hanc Legationem creatus Episcopus.
d Henricus, mortuo miserabiliter schismatico Sigefridosuffectus, hoc ipso anno 1077: alii Sigehardum appellant: Vghellus Sigefridum a Sigehardo non distinguit.
CAPUT III.
Guiberti Antipapæ promotio: Henrici fuga ab Vrbe: mors Gregorii.
[11] Eodem quoque tempore Rex Henricus, in magna superbia elevatus, [Henricus Gregorio minatus Antipapam] antedictum Leimarum Bremensem & Hermannum Bambergensem Antistitem, cervicosos viros, destinavit ad Urbem Romanam: per quos nimis proterve mandavit Papæ Gregorio, ac si potestatem super eum haberet, quatenus Rodulphum sibi adversantem excommunicare nullatenus protelaret: quod si non faceret, ipse Papam a sibi acquireret, qui ecclesiastica censura sui hostis insolentiam coërceret. Venerabilis Papa, qui pro justitia sanguinem proprium fundere paratus erat, non ad procacitatem b verborum superbi Regis, sed ad mandata Judicis æterni respiciens, sæpe fatum Rodulphum, rationem justam prætendentem, anathematizare, sicut non debuit, minime voluit: sed eumdem Regem frequenter commonitum, & a suis excessibus non resipiscentem, [ideoque iterum excommunicatus,] quoniam legatos Sedis Apostolicæ Concilium in terra dominationis suæ nequaquam celebrare permisit, tamquam inobedientem & rebellem iterato excommunicationi subjecit; quibus ita peractis, Legati cum indignatione ad Regis præsentiam redierunt, ipsius animum ad deteriora, sicut viri Deo odibiles, instantius commoventes. Rex vero ubi se cognovit per sententiam Romani Pontificis a consortio fidelium segregatum, tristis effectus est: sed cum a diversis diversa darentur sibi consilia, in anxietatis dubio positus, quid potius eligeret ignorabat. Tandem perversorum Antistitum & impiorum Principum sententia prævalente, apud Brixiam generalem Curiam disposuit celebrare. [in conciliabulo Brixiensi] Convenerunt itaque in loco ipso plurimi seditiosi & infames Episcopi, cum multitudine Clericorum & Principum, quatenus in jacturam Domini Gregorii Papæ possent aliquid mali ordinare vel statuere, ut inter Romanam Ecclesiam & Imperium discordia futuris temporibus fulciretur. Communicato itaque execrabili & detestando consilio, de consensu ipsius Regis, [electū Guibertum adorat.] elegerunt in Romanum Pontificem, immo Antipapam, Guibertum Ravennatensem, virum manifeste perjurum, atque omni malitia & dolositate plenum. Et quoniam plerumque contigit, ut peccatum sit pœna peccati, de superbiæ radice processit ad perjurium, de perjurio ad inobedientiam, de inobedientia ad excommunicationem cecidit, & de excommunicatione pervenit ad idololatriā. Hunc talem, sicut diximus, Rex Henricus adoravit pronus in terram; qui etiam, suadente Dionysio Placentino Episcopo, jurasse asseritur, ut ab eo Imperii coronam acciperet. Quid plura? Ita peccatis exigentibus, omnes qui præsentes aderant mente excæcati sunt, non ut respicerent cælum, sed ad ejus vestigia osculanda, heu! proh dolor! se pariter incurvarunt. Et his ita peractis, Rex in apertam hæresim lapsus, ad propria in Octavis Apostolorum regressus est; Guibertus vero hæresiarcha, insignitus Papalibus insigniis, cum complicibus suis pompose intravit Italiam.
[12] [Cum Rodulfo pugnans vincitur quidem,] Eodem tempore idem Rex, in maxima potentia & manu robusta, commissurus prælium cum Rege Rodulpho, contumaciter intravit Saxoniam; cui ex adverso Rodulphus potenter occurrit; & atrocissimo hinc inde facto congressu, Henricus contumeliose terga vertit, atq; in longum acerrime ab hostibus persecutus, jam de vita diffidens, in quodam se castro recepit, ubi per septem dierum spatium latitavit. Rodulphus autem, sicut vir fortissimus & famosus, & in armorum exercitatione probatus, nequaquam fugit, sed victor & triumphator occubuit, quia eū sui nō cognoscentes c exitialiter vulneraverant. Cum autem diutius requireretur a sociis suis; tandem super stragem & cadavera inimicorum, non sine planctu maximo, [sed ejus morte intellecta audacior.] repertus est. Cujus mors postquam Henrico, latitanti & de fuga cogitanti nuntiata fuit; mox in altum cornu suum erexit, & adversus Dominum Gregorium Papam contumelias & terrores procaciter loqui cœpit, credens detestabilia facta sua in mortem Rodulphi Domino placuisse. Post ubi vero hæc gesta sunt, evolutis paucis diebus, Henricus filius ejus cum exercitu illustris Comitissæ Matildis pugnavit: [& victoria a filio relata,] & quia, sicut fieri solet, varius est eventus belli, victoriam habuit. His igitur successibus provocatus derepente intravit Italiam, & post Pascha cum idolo quod erexerat Romam veniens, circa Pentecosten castrametatus est in prato Neronis. Sed quis tantorum prudentium virorum admirari non poterat Regis & Guiberti hæresiarchæ apertam insaniam, & impudentem stultitiam? Quamvis enim mentis oculos perdiderint, visus tamen corporis non amiserant. An non videbant illam bestiam, quæ ab eis ducebatur, quam honorifice a Romanis suscipiebatur & venerabatur? [Guibertum Romā ducit frustra, semel,] Quippe pro laudibus exhibebant convitia, pro canticis ululatus, pro cereis lanceas, pro cœtibus Clericorum armatos. Ut autem in paucis plurima perstringamus, post agrorum vastationem, & multas cædes suorum civium, post varias clades atque miserias, quas perpessi sunt Romani, quia Pseudopapam recipere contempserunt; Rex, concepta spe ac desiderio suo fraudatus, & in sua erubescentia confusus, in Lombardiam cum suo idolo remeavit, & Dominus Gregorius Papa in Apostolica Sede remansit intrepidus.
[15] [iterumque,] Anno quoque secundo per Spoletanum Ducatum ad Urbem iterum redit; & per totum Quadragesimale tempus ipsam Romam cum multa hostilitate obsedit. Adveniente vero tempore Paschali, ut æstivum cauma vitaret, dispersit per circumpositas civitates exercitum, & ipse in Lombardiam cum paucis reverti studuit; Guibertū vero apud Tiburtum dimisit, & exercitui suo præfecit: qui postposito Sacerdotio, per incumbentem æstatem agros & segetes Romanorum vastavit, & alia mala tamquam vir sanguinum eisdem Romanis hostiliter intulit. Sic tertio quoque anno idem Rex ad obsidendam Romam reversus est: [Tertio anno simulans Rex se cum Gregorio rediturum in gratiam,] sed quia seipsum excommunicatum a Cluniacensi Abbate d atque aliis religiosis Deum timentibus pro certo haberi cognovit, ut eorum simplicitatem melius circumvenire posset, ad callida se argumenta convertit. Post captionem itaque Ostiensis Episcopi & aliorum multorum, quos præcepit absolutos dimitti; universis Romam visirare volentibus firmam securitatem dedit, quam juramento publice confirmavit; & ut popularem favorem omnino consequeretur & gratiam, in publico dixit, quod a Domino Gregorio Papa Imperialis coronæ dignitatem vellet accipere. Quod postquam populus Romanus cum religiosis viris audivit, non mediocriter lætati sunt omnes; & ad vestigia Pontificis lacrymabiliter accedentes, ipsum cum magna instantia exoraverunt, [licet satisfacere Ecclesiæ renueret, a Romanis recipitur;] ut patriæ jam fere perditæ miseraretur, & paterna clementia condoleret. Pontifex autem, qui pro justitia & ecclesiastica libertate tuenda, si rationabilis causa exigeret, mortem subire paratissimus existebat, constanter in hunc modum respondit: Ego versutias & calliditates Regis frequenter expertus sum: sed, si vult in iis in quibus manifeste peccavit Deo & Ecclesiæ satisfacere, ipsum libenter absolvam, & Imperialem sibi coronam cum benedictione imponam; alioquin nec debeo, nec possum vos in hac parte ullatenus exaudire.
[14] Quod verbum cum Rex remordente conscientia denegaret facere, & populus Pontifici per plures dies vehementer instaret, ut absque satisfactione Regē susciperet, & Pontifex ad eorum cæcas preces omnino permaneret immobilis; Rex paulatim cœpit popularem favorem pecunia & terrore sibi acquirere. Quod ut Pontifex manifeste cognovit, de constantia populi prorsus diffidens, in Castro Crescentii se cum Fratribus suis recepit. Rex itaque; quoniam populum Romanum ad voluntatem suam indubitanter attraxerat, [& Guibertū coronari faciens ab eo vicissim coronatur;] Guibertum in Sede Apostolica violenter intrusit. Sed cum de Romana Ecclesia nullum Episcopum vel Cardinalem posset habere, a Bononiensi, & Mutinensi, atque Cerviensi e Pseudoëpiscopis fecit eum, secundum consuetudinem Romanorum Pontificum, execrabiliter benedici: & in festo Paschatis ab eodem Guiberto Imperii coronam impudenter assumpsit: post modicum vero ad obsidionem Castri f Crescentii universos Romanos conduxit. Pontifex autem, sicut vir cautus & providus, jam diu Robertum Guiscardi, egregium Normannorum Ducem, solicitate studuerat, ut in manu valida contra illatam sibi violentiam, & potenter succurreret; quem ad ipsius deliberationem cum maximo exercitu celeriter venientem audivit. Quod ubi Rex Henricus in veritate cognovit, vehementer expavit, & illico ad ecclesiam S. Petri rediens, domo Capitolina & Leonina civitate destructa, vale faciens Romanis, cum eodem Guiberto, non sine multo rubore, aufugit. In sequenti die, antequam Senam Rex pervenisset, memoratus Robertus Dux, tamquam leo fortissimus, Romam violenter intravit, quam non per triennium, sicut Rex Henricus, sed una & eadem die in manu valida cepit: [sed adventu Rob. Guiscardi coactus ab obsidendo Gregorio desistere] atque beatissimum Patrem & Dominum nostrum Papam, suffragantibus sibi sanctorum Apostolorum Petri & Pauli meritis, ab obsidione qua tenebatur potentissime liberavit. Sic itaque ipsam venerabilem civitatem velociter expugnatam, sicut gloriosus triumphator, per plurimos dies possedit, vendens plurimos ex ipsis perfidis civibus, qui Dominum & Pastorem suum perdiderant: quosdam vero mutilavit, [urbem arbitrio victoris relinquit.] & quosdam secum usque ad Calabriam captivos duxit: sed in ingressu ipsius Civitatis regionem Lateranensem g ad Colosseum ferro & flamma combussit. His igitur ita peractis Dux ad propria rediit, & Patrem suum Gregorium Pontificem, in Lateranensi palatio sedentem cum Fratribus suis Episcopis, & Cardinalibus, in pace dimisit, pertractantem Ecclesiæ negotia pro sui officii debito, de diversis mundi partibus emergentia.
[15] [Gregorius a Mansionariis purgat ecclesiam S. Petri,] Hic liberavit ab illicita occupatione sexaginta Mansionariorum B. Petri ecclesiam, qui universa Oratoria seu ministeria ipsius ecclesiæ præter majus altare, quadam violentia detinebant; & cunctas oratorum advenientium oblationes in usus proprios redigebant. Erant autem Cives Romani, uxorati seu concubinarii, barba rasi & mitrati, mentientes oratoribus & præcipue multitudini rusticanæ Lombardorum, asserentes se Cardinales Præsbyteros esse; quorum utique oblationibus receptis, indulgentiam eis & remissionem peccatorum ausu nefario impudenter præstabant. Hi occasione custodiendæ ecclesiæ; consurgentes intempestæ noctis silentio, infra & circa eamdem ecclesiam multa impune homicidia, rapinas, varia stupra, & diversa latrocinia exercebant: quos, sicut diximus, Beatus Pontifex ab eadem ecclesia non sine multa difficultate removit, & custodiæ curam honestis Clericis & Sacerdotibus commisit & tradidit. Hic ter quaterque vere Beatus Pontifex, post diutinam in Urbe moram, [& Salerni moritu,] descendit in Apuliam; & occurrente sibi sibi jam dicto Duce Roberto Guiscardi, Salerni famosam civitatem gloriose intravit. Ibique, dum salutis monita concurrenti populo daret, repente in lectum ægritudinis decidens, in beata confessione, post modicum, diem feliciter clausit extremum. Ad cujus utique corpus, in B. Matthæi basilica honorifice tumulatum, mirabilis Deus multa miracula operari dignatus est.
ANNOTATA,
a Centius, Papatum.
b Idem, Procacitatis verba.
c Longe aliter alii de morte Rodulphi: quem ab Aquilifero Cæsareo (Godefridum Bullionium credunt fuisse nonnulli) transfixum, & ab alio superveniente dextera mutilatum volunt. Et de dextera quidam expresse Abbas Vspergensis & Auctor Vitæ Henrici sic meminerunt, ut hanc dicant ultionem fuisse fidei Henrico non servatæ: quin etiam Vspergensis ait, ipsummet in morte sua id agnovisse: quæ an fidem mereantur scripta ab Henrici partiariis, meritodubites: uti & ea, quæ contra ipsum scripta sunt a partis melioris defensoribus, haudquaquam in omnibus certa sunt.
d S. Hugo Cluniacensis hic fuit, cujus gratiam quam supplicibus litteris ambiverit simulate pœnitens Henricus, maxime cum cœpit filium sibi oppositum experiri, ostendimus § 2 ante S. Hugonis Acta 29 Aprilis. Erat autem ille tunc in Italia, visitque Caßinense monasterium, uti ad an. 1083 num. 16 Baronius docet.
e Erant hi, Sigefridus Bononiensis, Heribertus Mutinensis: Cerviensis nomen ignoratur, deficiente Episcoporū serie ab anno 1069, quando scitur quemdā Bonum vixisse, (qui forte usque huc superfuit) ad annum 1101: Blondus autem pro Cerviensi, Tarvisinum substituit, qui posset fuisse Accelinus, anno 1082 Ecclesiæ isti præsidens: ab his autem execrationem suam potius quam consecrationem accepit Guibertus, in Dominica Palmarum anno 1084, adeoque 24 Martii: nam Pascha celebratum fuit 31 ejusdem.
f Moles Adriani antiquitus, deinde S. Angeli sub Gregorio I dici cœpta, adjectisque postea munitionibus Castrum; & anno 985, ab eo qui postea ipsum novis operibus communivit, Crescentio Numentano, nomen diu tenuit, & ut apparet etiam hac ætate tenebat. Ospergensis nominat Castellum Crescentii, quod vulgo domus Theodorici dicitur.
g Nicolao Coliseum, quod nomen hodieque in usu est, & erat cum scriberet Anastasius Bibliothecarius: ita autem dictum volunt Amphiiheatrum illud maximum, quod a Vespasiano & Tito extructum esset juxta viam sacram, eo loci, qui jam a Neronis tempore nomen habebat ab immani 120 pedum Colosso, quem ille sibi erexerat.
III. ACTA PONTIFICALIA
ex Ms. nostro de Vitis Pontificum usque ad Martinum V deductis.
Gregorius Septimus, Pontifex Romanus (S.)
BHL Number: 3653
EX. MSS.
CAPUT I.
Acta primo hujus Pontificatus quinquennio.
[Annno 3. Pontif. captus a Centio, a Romanis liberatur,] Hic præclarus & almificus Pontifex, III anno sui Pontificatus, in Nocte Nativitatis Domini, apud S. Mariam Majorem ad Præsepe, dum Missam celebrabat, in confractione Dominici Corporis super altari, a quodam Centio Stephani captus fuit & perductus in domum dicti Centii: quæ domus posita erat in loco, qui vocatur b Parrioni. Sed quia dies erat celeberrimus, omnes Romani in unum convenerunt, & ad prædictam domum capiendam perrexerunt, & Dominum Papam de tanta injuria liberaverunt. Liberatus itaque D. Papa, ad ecclesiam in qua captus fuit, indutis solennibus vestimentis ut mos erat reversus, Missam quam inceperat perfinivit: ad palatium denique coronatus, & cum omni laude Episcoporum atque Cardinalium & Procerum reversus, quidquid consuetudinis est celebravit. Romani, tantam injuriam ferre non valentes, domum Centii cum omnibus bonis devastarunt, & in terram contra D. Papæ voluntatem prostraverunt. Ipse vero qui malum & prædictum scelus commiserat, [illo ad Regē transgresso.] aufugit a manibus eorum, & Curiam Teutonici Regis requisivit. Quid vero mali commiserit, quas falsitates composuerit, quam discordiam inter Regnum & Sacerdotium fecerit, & ad ultimum suo instinctu usque in finem perduxerit, in sequentibus (prout melius potero) explicare curabo. Nunc pauco intervallo, quod prædictus Pontifex, interea dum ipse ivit, stetit, & rediit, operatus est, dicere pro posse studeam.
[2] Secundo anno sui Pontificatus, antequam istud factum fuisset, unde præfatus c malevolus occasionem acceperat, in Concilio, [Causam sceleri dederat Synodus anni 2, in qua plures Episcopi excommunicati fuerant:] quod ipse Romæ a III Kal. Martii usque ad II Kal. prædicti mensis celebravit; quinque de familia Regis Teutonicorum, quorum consiliis ecclesiæ vendebantur, a liminibus Ecclesiæ separavit. d Ita ut, si abinde usq; ad Kalendas Junii Romam non venirent & satisfacerent, excommunicati haberentur. Philippus e Rex Francorum, si Nuntiis Papæ ad Gallias ituris, de satisfactione & emendatione securitatem non fecerit, habeatur excommunicatus. Liemarum Bremensem Archiepiscopum, pro inobedientia superbiæ suæ, ab Episcopali officio suspendit, & a Corpore & Sanguine Domini interdixit. Guarnerium Strazburgensem ab Episcopali & Sacerdotali officio suspendit. Henricum Spirensem suspendit: Herimannum Bambergensem, si ante Pascha non venerit satisfacturus, similiter suspendit. Item in Longobardia Gulielmum Papiensem & Cunibertum Taurinensem suspendit. Dionysium Placentinum deposuit. Robertum Ducem Apuliæ jam anathematizatum, & Robertum de Loritello, invasores bonorum S. Petri, excommunicavit.
[3] Tertio vero anno idem Papa Romæ in Basilica Salvatoris Synodum f celebravit, in qua Sigefridum Maguntinum Archiepiscopum, [sicut & in altera anni 3, in qua etiam excommunicatus Rex,] qui conatus est Episcopos & Abbates Regni Teutonicorum a sancta Romana Ecclesia speciali Matre sua scindere, judicio sancti Spiritus & auctoritate Beatorum Apostolorum Petri & Pauli ab omni Episcopali officio suspendit, & a communione Corporis & Sanguinis Domini separavit, nisi forte mortis periculum ei superveniret, ita tamen ut pœnitentia ductus resipisceret: ceteros vero qui ejus schismati consentiendo subscriberent, ab omni Episcopali officio suspendit. g Illos vero qui non sua sponte consenserunt usque ad festivitatem S Petri toleravit, eo quidem respectu, ut si infra istū terminum idoneam, aut per se aut per nuntios suos, satisfactionem præsentiæ suæ non obtulerint, Episcopali deinceps officio priventur. Episcopos Longobardiæ, qui spreta Canonica & Apostolica auctoritate contra B. Petrum Apostolorum Principem [eique præstitum] sacramentum conspiraverunt, auctoritate ejusdem B. Petri ab omni Episcopali officio suspendit, & a communione Sanctæ Ecclesiæ separavit. Agathensem Episcopum Berengarium, quia Narbonensi Episcopo excommunicato, communicavit, & vices Episcopales pro illo fecit, excommunicavit. Viennensem Episcopum Herimannum, juste depositum pro Simonia, perjuriis, sacrilegiis, apostasia, quia Viennensem Ecclesiam infestare non desistebat, excommunicavit: & Ecclesiis Romanensi & S. Isidori Lugdunensi, quousq; eas occupaverit, divinum interdixit Officium. Desiderium & Romanensis Ecclesiæ Clericos, qui Regulares ab ea expulerunt & excommunicatis communicaverunt, inde donec satisfacerent excommunicavit. Abbatem S. Ægidii similiter & Comitem S. Ægidii, propter consanguineam; & Comitem Forensem, & Umbertū de Bello-joco, propter infestationes Lugdunensis Ecclesiæ; Podiensem, Simoniacum h [&] homicidam Stephanum, scilicet a Legatis suis excommunicatum, & Pontium Gratianopolitanum quousq; resipisceret excommunicavit: & ea quæ Diensis Episcopus in Episcopatu Diensi de decimis, & primitiis, & ecclesiis fecit, & cetera quæ in Legatione i Apostolica statuit, confirmavit.
[4] Item Henricum, filium Henrici Imperatoris, in eadem Synodo in hunc modum excommunicavit. Beate Petre Apostolorum Princeps &c. k… Post excommunicationem vero multum rogatus a quibusdam fuit ut pacem cum eo fecisset. Responsio [autem] illius talis erat: [constantissime in hoc agente Gregorio,] Cum eo nos pacem velle habere, si ipse cum Deo pacem [habere] studuerit: nam vestra fraternitas minime ignorat, quanto tempore sancta Ecclesia inauditas pravitates & diversas iniquitates Regis (& utinam Christiani veri!) sustinuit, & quantæ ruinæ quantæque calamitatis ipso auctore, hoste antiquo præcedente, [janua] patuit: cui nos paterna dilectione, & amore patris ac matris ejus ducti, adhuc in Diaconatu positi, admonitionis verba suavissima transmisimus, atque summopere & frequenter eum per viros religiosos revocare procuravimus. Illis autem qui dicebant Regem non posse excommunicari, sic respondebat. Quando Deus Ecclesiam suam Terbeato Petro commisit, dicens, Pasce oves meas, Reges excepit? Ubi Deus principaliter B. Petro dedit potestatem ligandi & solvendi in cælo & in terra, nullum excepit, nihil ab ejus potestate subtraxit: nam qui se negat Ecclesiæ vinculo non posse alligari, restat ut neget se non posse ab ejus potestate absolvi: & qui hoc impudenter negat, se omnino a Christo sequestrat. Nunc qualiter est reversus prædictus Rex post excommunicationem ad D. Papæ obedientiam, & quid fecerit, dicamus.
[5] Ad oppidum Canusii apud Longobardiam, in quo D. Papa erat cum paucis, [qui tamen Canusii pœnitentem absolvit,] Rex advenit: ibique per triduum ante portam castri … persistens … omnes ad compassionis misericordiam movit … Denique instantia compunctionis ejus & tanta omniū qui ibi aderant supplicatione devictus D. Papa, tandē eum, relaxato anathematis vinculo, in communionis gratiam & sinum Matris Ecclesiæ recepit, acceptis ab eo securitatibus quæ inferius scriptæ sunt… Hoc est jusjurandum Henrici Regis Teutonicorum: Ego Henricus Rex &c. ut supra in Vita num. 75 Actum Canusii V Kal. Februarii Indictione XV. l Dum vero in excommunicatione manebat, [& negat sua opera electū fuisse Rudolfum.] divortium quoddam inter Henricum Regem & Rodulfum de dignitate ortum est: quod videlicet divortium multi a D. Papa factum esse clamabant: sed nullo modo se illos offendisse m prædictus Pontifex profitebatur, imo utrique misit ut viam sibi præpararent, quatenus pro diffiniendo tanto negotio secure posset procedere: quia mallet millies, si posset, mori, quam sua occasione tot millia hominum morti traderentur.
[6] Quinto anno n sui Pontificatus celebravit Romæ Synodum, ubi interfuerunt Archiepiscopi & Episcopi diversarum urbium fere numero centum, nec non & Abbatum ac diversorum Ordinum Clericorum & laicorum innumerabilis multitudo: [Idem an. 5 Pontificatus, renovat excommunicationem in rebelles Episcopos strictam,] in qua Apostolica auctoritate [multa quæ corrigenda erant correxit & quæ corroboranda firmavit. Inter cetera autem in fine Synodalis absolutionis Tedaldum, dictum Archiepiscopum Mediolanensem, &] Guibertum Ravennatem, inaudita superbia & hæresi adversus sanctam Ecclesiam Catholicam se extollentes, ab Episcopali & Sacerdotali officio suspendit: & olim jam factum anathema super ipsos renovavit, eo quod vocati ad Synodum venire o contempserunt. [Arnulphum Cremonensem, publice coram D. Papa convictum & confitentem se Simoniacum, ab omni Episcopali officio absque spe recuperationis deposuit, & usque ad condignam satisfactionem anathemate percussit]. Rolandum quoque Tarvisiensem, qui pro adipiscendo Episcopatus honore subdolus factus Legatus, inter Regnum & Sacerdotium schisma facere non abhorruit, [ut amodo & usque in seculum Episcopali careat dignitate, Apostolica censura cēsuit; & ut nullus successorum suæ consecrationi aliquo modo consentiat, modis omnibus prohibuit; &] perpetuo anathemate eum alligavit, nisi resipuerit & digne Deo satisfecerit. Ugonem Cardinalem tit. S. Clementis, tertio ab Apostolica Sede damnatum, eo quod aspirator & socius factus hæresis Caduli Parmensis Episcopi; [& iterum constitutus Legatus Apostolicæ Sedis, hæreticis & Simoniacis & ab Apostolica Sede damnatis se conjunxit; & tertio factus apostata & hæresiarcha, schismata & divisiones atque scissuras in Ecclesia Dei, tentans eam scindere, fecit; ab omni Sacerdotali officio privavit, & tam ab ingressu & honore prædictæ Ecclesiæ, quam omnium Ecclesiarum sub perpetua & irrevocabili sententia submovit, [imprimis contra Vgonem Card.] &] usq; ad satisfactionem anathemate percussit. [Renovavit etiam excommunicationem a prædecessoribus factam super Gaufredum Archiepiscopum Narbonensem, & absque ulla recuperationis spe ab Episcopali Officio eum submovit.] … p Expleto Concilio misit nuntios suos, videlicet Bernardum q Diaconum & Bernardum r Massiliensem Abbatem, [& legatos ad Regem mittit.] cum Udone Treverensi Archiepiscopo, ad componendam pacem cum Rege Henrico & Rodulfo, quem Teutonici sibi Regem elegerant; præcepitque eis ut stricte discernerent, quis ex duobus majorem haberet justitiam; & cuicumque justitia competeret, illi Regni gubernacula traderent: quia justior pars amplius de Deo confidere potest, & potestate B. Petri omnino erit adjuta.
ANNOTATA.
a Præmittitur decretum electionis, iisdem verbis quibus in Vita num. 21, cum hac dumtaxat varietate quod ibi simpliciter electio facta dicatur die sepulturæ Domini Alexandri; hic vero die III Sepulturæ. Quia autem facilius fuit originali textui aliquid decedere per incuriā transcribentium, quam accedere; ideo non videtur id otiose prætermittendum: sed suspicor originaliter scriptum fuisse, die III mortis & die sepulturæ.
b Ecgraphum quidem nostrum Parriam: sed hujusmodi mendis ipsum scatet, elegantia majori quam accuratione transcriptum. Est autem Parrione nomen Regionis unius ex 14, in quas Vrbs tota dividitur, simulque plateæ ab illa ducentis versus Pontem S. Angeli: atque ita facile conciliabuntur textus, in quibus vocatur turris ad pontem S. Petri, quia per hunc itur ad Burgum S. Petri, seu Vrbem quam vocant Leoninam.
c Mss. Vitæ Pontificum apud nos habent quidem Maji: sed Summarium Actorum, descriptum in Registro libri seu anni secundi, uti testatur Baronius, habet Martii: & merito. Nam Summarium istud in quo notatur Dionysii depositio, continetur in epistola 54, data Romæ V Nonas Martii Indictione XIII; ipsumque summarium ponitur statim post Epistolam 2, datam in Synodo, secunda Kalendas Martii. Cum ergo sequens Pascha, ad quod infra citatur Hermannus Bambergensis, celebrandum fuerit 5 Aprilis; sequitur Synodum hanc cœpisse fer. 3 primæ Hebdomadæ Quadragesimalis in festo S. Matthiæ. Notatus autem in eodem Registro annus Christi 1074, indicatiusque ad proximum Annuntiationis festum tunc adhuc Romanis cucurrisse suum annum, ex usu Florentinorum, quod & Baronius notavit.
d Quæ sequuntur visum est ex Registro juxta Baronium hic adjungere, tamquam ex fonte, unde partem delibavit Auctor horum Actorum.
e Philippum Franciæ Regem, de Simonia apud se accusatum a Clero Matisconensi, jusserat Gregorius a Ruderico Caballonensi Episcopo moneri per epistolam, datam Piperni II Nonas Decembris Indict. XII, adeoque tribus fere mensibus ante hanc Synodum.
f Hanc quoque Synodum esse in Quadragesima celebratam, cujus I Dominica incidit in 15 Februarii, persuadet nota anni 1075 adhuc usque ad Annuntiationem currentis, addita apud Baronium ex eodem (ut putamus) Registro; ubi non dubito quin in Summariis aliarum sequentium sub Gregorio Synodorum anni uniformiter incipiantur; licet Baronius, abhinc stylum mutans, annos notet velut a Kal. Ianuarii cœptos.
g Ex eodem fonte rursus addo sequentia.
h Deerat conjunctio, quam supplemus: agitur enim (ut apparet) de Podiensi Episcopo, qui tunc erat Stephanus, adeoque de eodem.
i Legationis, Hugoni Diensi per Galliam commissæ, multa est mentio in epistolis Gregorii, sed omnes hoc anno posteriores sunt, ut videatur non diu ante cœpta fuisse.
k Eamdem ipsam formulam jam legisti in Vita num. 63, quare hic omittitur.
l Adeoque anno 1077. Datam omiserat Paulus: quem apparet hinc verbotenus descripsisse totum istum locum: quare eadem hic iterare nolentes, punctis signatis lectorem illuc remittimus.
m Offendisse, id est, in mutuam offensionem concitasse.
n Annum 1078 notant Acta Synodi apud Baronium, & ex lib. 5 epist. 13 constat indictam fuisse, pro proxime venturæ Quadragesimæ hebdomada prima, cujus Dominica eo anno, Pascha habente ad 8 Aprilis, incidere debebat in 25 Februarii.
o Ms. nostrum præcitatum litt. c quia de Thedaldo tacuerat, omnia posuit in singulari: sed Epistolam Guiberto nominatim scriptam, ad omnes etiam Lombardiæ Episcopos &c. directam esse, habet titulus: & verosimiliter Thedaldo nominatim exemplar missum fuit, tamquam capiti Episcoporum Lombardiæ, sicut Guibertus erat Æmiliæ.
p Sequebantur hic quæ habet Paulus de mittendis ad pacem Legatis num. 90; & ante conclusionem, qua dicitur id totum Actum Romæ, in ecclesia Domini Salvatoris, V Nonas Martii, Indictione I, alia quædam decreta leguntur apud Baronium, indeque in Collectione Conciliorum, quæ satis est ibi posse inveniri.
q Bernardum Diaconum Papiensem, a Nicolao II creatum Cardinalem ait Lambertus Schaffnaburgensis, aliqui ab ipsomet Gregorio primum volunt esse promotum.
r Hunc quoque Abbatem S. Victoris Gregorius Cardinalem creaverat: qui a Bertholdo Constantiensi laudatur ut vir omni caritate plenus, & obiit anno 1079.
CAPUT II.
Plures Synodi reliquo Gregorii Pontificatu ab eo habitæ.
[7] Anno sexto Pontificatus Gregorii, mense Novembri die XVII, Indictione II, Marro, * Guilleri filius, habitator in Ducatu Spoletano, pro redemptione animæ suæ & parentum suorum, [An. 1078 acceptat donationē factā S. Petro:] obtulit B. Petro & super altare ejus omnia quæ ei pertinebant de castro quod vocatur Moricida, posito inter Muricem & Clarignanum, quod conquisitum habebat per concambiationem a Liraldo & Hugone, nepotibus Ugonis filii Ascari, in plebe de a Luzano, reservato usu fructu diebus vitæ suæ & Brutuli sui filii & filiorū Brutuli, si masculi fuerint de legitimo matrimonio procreati. Eodem vero anno [III Kal. Decembris, Synodus] celebrata est ab eodē Pontifice, in qua inter cetera excommunicatus est Constantinopolitanus b Imperator. Juraverunt quoque in eadem Synodo Legati Henrici & Rodulfi, quisq; [Synodum celebrat mēse Decembri,] pro Domino suo, quod nullis dolis Colloquium Legatorum Sedis Apostolicæ in Teutonico Regno habendum impedient. Multa etiam alia sunt ab eodem in eadem Synodo constituta, c quæ longum est enarrare. Renovavit autem & anathema factum super Guibertum Ravennatem, & civibus majoribus omnibus atque minoribus nuntiavit, eum esse excommunicatum & destructorem Ecclesiæ Ravennatis.
[8] Altero quidem anno d, Pontificatus ejusdem VI, mense Februario Indictione II, [An. 1079 in Synodo discussa controversia de Eucharistia,] celebrata est Synodus Romæ, ad honorem Dei & ædificationem Ecclesiæ, in basilica sancti Salvatoris; in qua omnes Archiepiscopi, Episcopi, Religiosæ personæ, congregatæ sunt ut sanctam Synodum celebrarent. Omnibus igitur congregatis, habitus est sermo, de Corpore & Sanguine D. N. Jesu Christi, multis hæc, nonnullis illa, prius sentientibus. Maxima siquidem pars, panem & vinum, per sacræ orationis verba & Sacerdotis consecrationem, Spiritu sancto invisibiliter operante, converti substantialiter in Corpus Dominicum, de Virgine natum, quod & in cruce pependit; & in sanguinē, qui de ejus latere militis effusus est lancea, asserebat, atque auctoritatibus orthodoxorum Patrum, tam Græcorum quam Latinorum, modis omnibus defendebat: quidam vero, nimia cæcitate perculsi, figuram tantum; [& substantiale illud corpus in dextera Patris sedens esse], se & alios decipientes, quibusdam cavillationibus conabantur adstruere. Verum ubi cœpit res agi, prius etiam quam tertia die ventum fuerit in Synodum, defecit contra veritatem niti pars altera. Nempe sancti Spiritus ignis, emolumenta palearum consumens, & fulgore suo falsam lucem diverberando obtenebrans, noctis caliginem vertit in lucem. Denique Berengarius, hujus erroris magister, post longo tempore dogmatizatam impietatem, errasse se coram Concilio frequenti confessus, veniamque postulans & orans, eam ex Apostolica clementia meruit, juravitque sicut in consequentibus continetur.
[9] Ego Berengarius, corde credo & ore confiteor, panem & vinum, quæ ponuntur in altari, [excitit retractationē Berengarii,] per mysterium sacræ orationis & verba nostri Redemptoris, substantialiter converti in veram & propriam ac vivificatricem carnem & sanguinem D. N. Jesu Christi: & post consecrationem esse verum Christi corpus, quod natum est de Virgine, & quod pro salute mundi oblatum in cruce pependit, & quod sedet ad dexteram Patris; & verum Sanguinem Christi, qui de latere ejus effusus est; non tantum per signum & virtutem Sacramenti, sed in proprietate naturæ & veritate substantiæ, sicut in hoc brevi continentur, & ego legi, & vos intelligitis. Sic credo, nec contra hanc fidem ulterius docebo: sic me Deus adjuvet, & hæc sancta Dei Euangelia. Tunc D. Papa præcepit Berengario, ex auctoritate Dei omnipotentis & sanctorum Apostolorum Petri & Pauli, ut de Corpore & Sanguine Domini numquam ulterius cum aliquo disputare, vel aliquem docere præsumeret; excepto causa reducendi ad hanc fidem eos, qui per ejus doctrinam ab ea recesserant.
[10] His itaque pie & feliciter actis, inter multas proclamationes conquesti sunt Legati Regis Rodulphi super Henrico, [& juramenta Legatorum Henrici & Rudolfi,] quod, nulli loco, nulli personæ parcens, * religionem Transalpinam contereret & conculcaret: neminem debitus ordo, honor aut reverentia tueretur; & uti vilia mancipia, non modo Sacerdotes & Clerici, verum etiam Archiepiscopi & Episcopi caperentur, vinculisque manciparentur, partimque trucidarentur. Decreverunt ergo quam plures Concilii, in illius tyrannidem gladium Apostolicum debere evaginari: sed distulit Apostolica mansuetudo. Juraverunt igitur Legati Henrici Regis illud, quod in sequentibus scriptum reperitur: Legati Domini mei ad vos venient infra terminum e Ascensionis Domini, excepta majori vi, id est morte vel gravi infirmitate vel captione absque dolo, [de recipienda definitione Concilii ad hoc cogendi:] qui Legatos Romanæ Ecclesiæ secure ducent & reducent: & Dominus Rex erit obediens illis, secundum justitiam & judicium illorum: & hæc omnia absque dotiam, nisi quantum ex jussione vestra remanserit. Et hæc juro ex præcepto Domini mei Regis Henrici. Itidemque Rodulfi quod sequitur: Si Colloquium ex vestro præcepto constitutum fuerit in partibus Teutonicis, loco & tempore a Vobis definito, ante præsentiam vestram vel Legatorum vestrorum, Dominus noster Rex Rodulfus vel ipse veniet, vel Episcopos & fideles suos mittet: paratusque erit judicium de causa Regni subire, nulloque malo ingenio Conventum a Vobis sive Legatis vestris constitutum impediet: & postquam inde certum vestrum nuntium videbit, de pace in Regno statuenda & confirmanda, studebit ut legatio vestra provenire ad pacem Regni & concordiam possit. Hæc omnia observabuntur, nisi quantum ex vestra licentia remanserit, vel ex impedimento legitimo, scilicet morte vel gravi infirmitate vel captione sine dolo f.
[11] Septimo quoque anno sui Pontificatus idem Pontifex Romæ celebravit Synodum, in qua interfuerunt Archiepiscopi & Episcopi diversarum urbium, nec non & abbatum ac diversorum ordinum Clericorum & laicorum innumerabilis multitudo: [In Synodo anni 7 Pontific. prohibentur in vestituræ laicales,] in qua Apostolica constituta corroborans, multa quæ corrigenda erant correxit, & quæ corroboranda firmavit. Inter cetera namque in fine Synodalis absolutionis hæc annexuit, & perpetuæ memoriæ posteris scribenda mandavit, ita dicendo: Patrum sanctorum statuta sequentes, sicut in prioribus Conciliis, quæ Deo miserante celebravimus, de ordinatione ecclesiasticarum dignitatum statuimus, ita & nunc Apostolica auctoritate decernimus ac confirmamus, ut si quis deinceps Episcopatum vel Abbatiam de manu alicujus laicæ personæ susceperit, nullatenus inter Episcopos vel Abbates habeatur, nec ulla ei ut Episcopo seu Abbati audientia concedatur: insuper in gratiam S. Petri & introitum ecclesiæ interdicimus, quousque locum, quem sub crimine tam ambitionis quam inobedientiæ, quod est scelus idololatriæ, cepit, resipiscendo non deserit. Similiter etiam de inferioribus ecclesiasticis dignitatibus contituimus. Item siquis Imperatorum, Regum, Ducum, Marchionum, Comitum vel quarumlibet secularium potestatum aut personatum investituram Episcopatus vel alicujus ecclesiasticæ dignitatis dare præsumpserit, ejusdem sententiæ vinculo se obstrictum esse sentiat. [Insuper etiam nisi resipiscat, & Ecclesiæ proriam libertatem dimittat, divinæ animadversionis ultionem in hac præsenti vita, tam in corpore quam in ceteris rebus suis sentiat, ut in adventu Domini spiritus salvus fiat.
[12] Item sententiam depositionis & excommunicationis jam plerumque datam in Theodaldum Mediolanensem dictum Archiepiscopum, & Guibertum Ravennatem, & Rolandum Tarvisiensem confirmamus & corroboramus: & Petrum olim * Rodonensē Episcopū, nunc autem Narbonensis Ecclesiæ invasorem, pari sententia damnamus. Item si quis Normannorum terras S. Petri, [prospicitur paci cum Normannis tenendæ:] videlicet illam partem Firmanæ Marchiæ quæ nondum pervasa est, & Ducatum Spoletanum & Campaniam, nec non Maritimas atque Sabinum & Comitatum Tiburtinum, nec non monasterium S. Benedicti montis-Cassini & terras sibi pertinentes, insuper & Beneventum invadere vel deprædari præsumplerit, gratiam S. Petri & introitum ecclesiæ ei usque ad satisfactionem interdicimus. Verumtamen si quis illorum adversus habitatores harum terrarum aliquam justam causam habuerit, prius a Nobis, vel Rectoribus seu Ministris inibi constitutis, justitiam requirat: quæ si ei denegata fuerit, concedimus ut pro recuperatione suarum rerum de terra illa accipiat; non tamen ultra modum neque more prædonum, sed ut decet Christianum, & eum qui sua magis quærit recipere quam aliena diripere, & qui timet gratiam Dei amittere & maledictionem B. Petri incurrere. g …
[13] In octavo sui Pontificatus anno, Episcopis per Principatus Apuliæ & Calabriæ constitutis, inter cetera verba, in quadam Epistola, h malignitates Regis Henrici & Guilberti Ravennatis Archiepiscopi, [An. 8, expenduntur & puniuntur scelera Guiberti Antipapæ] in jam dicta Synodo excommunicatorum, denuntiavit. Primum namque malitiam, quam super ipsum D. Papam Alexandrum per Cadulum Parmensem facere conatus est, innotuit, & quod Deus, qui superbis resistit, humilibus dat gratiam, superbiam eorum in foveam, quam aliis paraverant, cadere pro suis sceleribus juste permiserit, nuntiavit. Guibertum vero, Romanæ Ecclesiæ perjurum, Ravennatis Ecclesiæ devastatorem, Antichristum & hæresiarcham, pro nefandissimis suis sceleribus, designavit. Omnibus vero Episcopis & Ravennatis Ecclesiæ Suffraganeis, & omnibus majoribus & minoribus ejusdem civitatis, ac per totam Marchiam nec non totum Ducatum, sine spe recuperationis damnatum atque depositum, notificavit: quorum almificus Præsul auxilio fretus, sicut B. Petrus B. Apolinarem transmissit ad prædicandum; sic ipse, qui licet indignus vicem ejus gerebat, Archiepiscopum i ibi ad hominum animas Deo lucrifaciendas, & hæresim prædicti Guiberti destruendam, [& in alia Synodo,] mittere curavit. Eodem vero anno, Romæ in Basilica S. Salvatoris, celebrata est ab eodem Pontifice k Synodus: in qua inter cetera [sententiam depositionis Archiepiscoporum Arelatensis & Narbonensis, [anathemata priora nominatim instaurantur.] atque excommunicationis per Legatos Apostolicæ Sedis promulgatam D. Papa, his qui aderant collaudantibus, firmavit]. Henricum quoque dictum Regem & omnes fautores ejus, qui in prædicta excommunicatione animum induraverant, iterum excommunicavit & anathematizavit; item Ildimundum & Landum Campaninos tyrannos; omnesque adjutores eorum. Præterea suspendit ah officio quosdam Episcopos, qui ad Concilium invitati, neque ipsi neque nuntii eorum pro ipsius venerunt.
[14] Anno duodecimo Pontificatus ejusdem D. Gregorii, ab Incarnatione Domini MLXXXIII, XII Kalendas Decembris, præsidente eodem Apostolico, celebrata est tribus diebus in Lateranensi basilica Synodus, [An. 1084 multi Synodo defuerunt] in qua fuerunt Archiepiscopi, Episcopi, & Abbates Campaniæ, & de Principatibus Calabriæ atque Apuliæ, paucique Gallicani: nam plurimos perfidia Henrici tyranni iter revertere compulit: qui Ostiensem l Episcopum, de Legatione Apostolica redeuntem, contra fas & juramenti fidem, capi jussit sive permisit. Tres autem Synodos Quadragesimales m ejusdem Henrici persecutio præpedivit: qui semel B. Paulum, bis B. Petrum aggressus, demum post multum fusum sanguinem, non tam suorum fortitudine quam negligentia civium, portas & muros surripuit. [propter Henrici tyrannidem:] Romanum siquidem vulgus, pars videlicet copiosior civitatis, biennali bello fatigatum, acri inedia laborabat; cum nec ipsis ad vicina oppida vel castra liceret, nec jurati Henrici ad urbem vellent negotiatum venire: multi autem fame adacti urbem reliquerant: proinde ceteri, bello remissius attenti, rem ex animo minus gerebant, & a custodiis prout cuique libebat sine timore negligentius aberant.
[15] Hæc super Henrici tyrannide, quia se occasio præbuit, perstrinxisse sufficiat. [Ceterum Dominus Apostolicus in eadem Synodo, de fidei forma & Christianæ religionis conversatione, [qui bis Vrbē aggressus, tertio eam capit,] sed & de robore animique constantia, ad præsentem pressuram necessaria, ore non humano sed Angelico patenter edisserens, die tertia totum fere Conventum in gemitus & lacrymas compulit: sicque Concilium, Apostolica benedictione lætificatum, in pace dimisit]. Tres autem vices Henricus, ut dictum est, Romā venerat. Sed unum est quod cum silentio præterire non oportet: in ultima namque secum Guibertū Raventinatem, jam multoties damnatum & depositum, deduxit; & invasorē super D. Gregoriū Papam præposuit. Sed quid diabolus & Antichristus, Romæ & in omnibus ejus finibus est operatus, longum est narrare. In castro namq; S. Angeli, se cū paucis Dominus Papa reclusit, quoniā aliter Romæ remanere non poterat. Romani vero malā, quam habuerūt a principio, consuetudinem perficere ut prius cœperunt: castrum undique muris obseraverunt, ita quod nulli fas esset introeundi vel reduendi. Rex Capitolium ascendit, domos omnes. Corsorum evertit. Romam ut proriā domum cœpit habere. De hinc n Septem-solia, in quibus Rusticus o nepos prædicti Præsulis considebat, obsidens, cum multis machinationibus attentavit, quibus quam plurimas columnas subvertit. Cui nuntius advenit, [sed a Roberto Guiscardi fugatus] si non de obsidione exurgeret, a Roberto Guichardi Duce Apuliæ expulsus esset, & de ejus manibus nemo eum liberare posset: quoniam prædictus Dux fidelis & devotus erat B. Petri & præfati Pontificis, & dignum erat ut filius patrem de tanta captione eriperet.
[16] Rex vero, accepto cum suis consilio, Romanos omnes sic allocutus est: [ipsam deserit;] Patres & filii, vobis coronam Imperii & Regni gubernacula manibus vestris & potestati committo, animamque meam in vestram curam trado. Quoniam mihi operæ pretiū in Longobardiā vertere iter, promitto vobis quod si unquam rediero, totum meipsum & omnia quæ habeo & habere potero modis omnibus tradam. Sed pius & clemens Dominus, qui novit omnium cogitationes, diu per eum non est passus Ecclesiam suam vexari: qui ad hanc civitatem ultra non est reversus. Robertus Guichardi, Romæ appropinquans diebus his ad liberandum D. Papam, primitus non intravit: [Robertus urbe & castro potitus,] sed diu non stetit, donec intravit: aditum namque per portam Flamineam habuit. Romani audito eum intrasse, bellum erexerunt: sed nihil ei facere potuerunt, imo ipse cum suis totam Regionem illam, in qua ecclesiæ S. Silvestri & S. Laurentii in Lucina sitæ sunt, penitus destruxit & fere ad nihilum redegit. Dehinc ivit ad castrum S. Angeli, D. Papam ab eo abstraxit, secumque Lateranum deduxit: omnesque Romanos deprædari cœpit & expoliare, atque (quod injuriosum est nuntiare) mulieres dehonestare, regionesque illas circa Lateranum & Colisseum positas igne comburere p.
[17] Eodem anno per totum orbem magna fames fuit, quod exinde multi homines mortui sunt, [Gregorium inde abducit.] & sol q eclipsim passus est: terra mota est, castrum S. Angeli r captum est. Dux vero Apuliæ secum D. Papam deducens, apud Salernum dimisit; ibique amabilis Deo vir Catholicus, & contra hæreticorum arma defensor Ecclesiæ, liberator pauperum, captivorum consolator, orphanorum miserator, vitam finivit, atque Deo animam reddidit octavo Kalendas Junii.
ANNOTATA.
a Luigianum Spoleto versus Marchiam distat 5 p.m. & hinc intervallo 2 aut 3 milliarium, secundum tabulamtopographicam Vmbriæ C. Moro, id est. Castellum Mauri; & Can-Moro, id est, Campus-Mauri, quæ videntur huc facere, licet nomina Mauricis & Clarignani modo non reperiantur.
b Nicephorus Botoniates, tyrannice sibi Imperium vendicans, Michaelem cum conjuge & filio in Blachernis captos in monasterium relegarat: erat autem Michael Ducas Romanæ Ecclesiæ communioni adhærens.
c Inveniuntur adhuc Tituli 33 Capitulorum, decreta vero iis respondentia 12 dumtaxat supersunt.
d Anno 1079: nam prior Synodus pertinet ad an. 1078.
e Ascensio Domini, eo anno quo celebratum est Pascha 24 Martii, incidit in diem 2 Maji.
f Addit Labbeus, eodem anno IV Nonas Maji, alterum Concilium, in quo coram quatuor Episcopis, pluribus Cardinalibus, Abbatibus, & Archipresbyteris deliberatum sit. Utrum bona ecclesiarum possint poni in pignore pro pecunia colligenda, ad resistendum Guiberto Archiepiscopo Ravennati, Romanam Sedem invadere conanti.
g Sequebatur in Ms. nostra ex Vitis Pontificum excommunicatio Regis Henrici … Acta Romæ Nonis Martii Indictione III: plane sicut eam impressamhabes in Vita num. 96 & seqq. & omnia simul cum duobus Capitulis hic omißis, de falsa pœnitentia & de electione Pontisicum reperiuntur impressa apud Baronium ad an. 1080: nam quod in Registro unde accepta sunt notetur annus 1079, oritur a ratione prænotata anni Florentini usque ad Annuntiationem protrahendi: cumque Pascha anni 1080 bissextilis celebratum sit 12 Aprilis, intelligitur etiam hæc Synodus prima hebdomade Quadragesimæ convenisse, post Dominicam quæ cadebat in 29 Februarii.
h Hæc est lib. 8 Epist. 5 data Cicani XII Kalendas Augusti.
i Ejusdem libri Epist. 14 scripta omnibus Episcopis, Abbatibus, Comitibus atque Militibus, in parochia Ravennati atque Pentapoli, nec non & in Marchia Firmana & in Ducatu Spoletino, commorantibus; illis videlicet qui B. Petrum diligunt, neque vinculis excommunicationis tenentur. Et his solis salutem & Apostolicam benedictionem impertiens, data II Idus Decembris, commendat iis Ravennatem Archiepiscopum R. quem post longas & innumeras pervasorum occupationes, nuperrime, sicut olim a B. Petro Apollinarem, ita hunc Ravenas ab ecclesia Romana meruit accipere. Baronius Richardum legit, & magnæ æstimationis virum appellat: neque minus possumus de eo credere, etsi nihil uspiam ab eo actum inveniamus.
k Si Hæc æque ac aliæ Quadragesimalis fuit, quod præsumere licet, coacta fuerit post primam Dominicam, cadentem anno 1081 in diem 21 Februarii, quando Pascha fuit 4 Aprilis.
l Otho Castillionæus hic fuit, postea Papa Urbanus II.
m Annorum scilicet 1082, 1083, 1084.
n Ciacconius, in Vita Gregorii IX, creatum ait prope Septizonium, in Diaconia S. Luciæ in Septisolio. Alexander Donatus eam esse censet quæ nunc dicitur S. Luciæ in Silice, & in Esquiliis sitam fuisse ait: est autem verosimile Septisolium corrupte dictum a plebe, pro Septizonio.
o Præfectura hæc fuit, ut apparet, militaris; proinde a nobilitater muneris quod geßit nepos, argumentum duci posset ad nobilitatem ipsiusmet Gregorii patrui vel avunculi, in favorem Petraccii eamdem adstruentis.
p Hic ex Bertholdo ponendum esset, quomodo Romæ in festo S. Ioannis Baptistæ, puta 24 Iunii, cum ibi Henricus adhuc moraretur, Gregorius anathema in eum & Guibertum renovavit: quod iterum post Regis discessum fecit in Synodo, collecta mense Decembri, ut credimus; siquidem, ut ait Paulus num 100, circa Kalendas Januarii prænosse cœpit dissolutionem corporis sui. Potuit tamen etiam initio sequentis Quadragesimæ habita Synodus fuisse post 9 Martii, cum Pascha agendum esset 20 Aprilis. Cum autem Betholdus priorem anathematismi renovationem tam expresse dicit factam Romæ; videtur indicare, Synodum hanc ibi factam non esse, sed alibi, puta in Monte Casino, prius quam Salernum deduceretur pontifex.
q Hanc eclipsim nemo alius historicus adnotavit, unde ejus accuratius definiendæ occasio defuit Calvisio in Opere chronologico, omnium quas reperit eclipse on calculos subducere solito, ex astronomicis præceptis.
r An a romanis seditiosis, post Gregorii discessum vel decessum, Guiberto faventibus? Ita suspicor: residebat enim tunc Romæ Guibertus.
* an. Guillermi?
* forte regionem,
* .I. Ruthenen.
DE SANCTO GERIO
APVD MONTEM-SANCTVM IN PICENO.
SEC. XIII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus cultu, vita, ætate.
Gerius, apud Montem Sanctum in Piceno (S.)
G. H.
[1] Mons-Sanctus oppidum est Piceni amplum, Laureto ac Recineto proximum ad quinque circiter millia passuum, quod extructum putatur ex ruderibus urbis Potentiæ, a Cicerone, Mela, Plinio, aliisque memoratæ, ubi & fluvius etiamnum Potentia appellatur. [Cultus] Huic oppido Protector adscribitus S. Gerius, de quo Philippus Ferrarius in Catalogo generali ad hunc XXVI Maji. Apud Montem-Sanctum in Piceno S. Gerii Confessoris, quem & Egirium vocari ait in Indice tam Alphabetico quam Chorographico. [Ecclesia dicata.] Dein in Notis dicit, se de illo agere ex monumentis ejus loci, quæ inde accepit, sigillo ejus oppidi obsignata; atque Extare non longe Ecclesiam illi dicatam, quæ est Fratrum Servorum. Ea monumenta sunt ibi in charta pergamena antiquo charactere, quæ nobis Laureto submisit Henricus Lindanus, tum ibi ac dein Romæ Pœnitentiarius, postea in Daniam missus fidei promovendæ causa, & Hafniæ inter labores Apostolicos vita functus. Citatus ante Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Italiæ horum Actorum edidit compendium, annotatque Acta hujus Sancti in aliquibus, uti minus verisimilibus, censura egere. Sunt ea conscripta a quodam Fratre Matthæo Masio, Ordinis Eremitarum S. Augustini, [Vita scripta] & quidem ex relatione antiquorum ac quibusdam Scripturis, sed iis forsan non admodum vetustis. Extant eadem in Archivio Archiepiscopatus Firmani, quorum copia inde extracta fuit Romæ asservata, in Bibliotheca Congregationis Oratorii S. Mariæ in Vallicella. Ego quod censuram magnopere mereatur nihil in iis reperio solum doleo S. Liberii Anconæ Patroni Vitam, de qua nobis agendum ad XXVII Maji, tame esse fabulosam, ut ex hisce Actis illustrari potius debeat ejus memoria, quam illa ex ipsis lumen accipere poßit. Quantum tamen per conjecturam assequimur, vixit Gerius seculo XIII, quando necdum ex toto amissa erat Terra sancta, & adhuc frequentes ex Occidente in Orientem commeabant peregrini:obiit autem circa annum MCCLXX. Nomen Gerii per aphæresim primæ syllabæ, Italis usitatißimam, a nomine Rogerii sumptum esse dixerim; econtra fratri ejus auctum nomen videtur, additione initialis vocalis, quod loco Fernandi scribitur Effernandus sive Effrendus: utrumque autem Occitaniæ notum & illo quo dixi seculo fuit est que hodie satis familiare: certe ad multo antiquiora secula, ad quæ aliqui S. Liberium referunt, non potest Gerius ipsi coævur aspirare. Ecclesia porro S. Gerii exigua, uno milliari distat a Monte Sancto, [Processio die 25 Maji.] ad quam Clerus omnis & Religiosi dicit oppidi solennem instituunt proceßionem die XXV Maji. Fuit autem illa sicut scribit Ferrarius, aliquando Fratrum Servorum: sed horum Conventus propter Innocentii X Constitutionem dissolutus est quia congruum imonasticis functionibus & disciplinis numerum alere non poterat: itaque manet ibi nunc simplex Beneficium, quod qui tenet Sacerdos obligatur in eadem ecclesiola sacrificare ad commoditatem accolarum Dominicis omnibus festisque diebus, uti nuper nobis scripsit R. P. Ioannes Maria a Turre Laureti nostrorum Pœnitentiariorum Rector, addens, quod illuc est quotannis magnus concursus populi, eo confugientis quoties aut morbis aut aliis incommodis vexatur, unde plurima etiam ibi cernuntur anathemata, eaque ut plurimum a pauperibus allata.
VITA
Auctore Matthæo Masio, Ordinis Eremitarum S. Augustini.
Ex Ms. codice Montis-Sancti.
Gerius, apud Montem Sanctum in Piceno (S.)
BHL Number: 3448
EX MSS.
[1] Dilecto in Christo filio, Venerabili Viro Presbytero Martino, Priori ecclesiæ S. Pauli de Monte-Sancto; nec non egregio Physico, Magistro Petro de Monte-Sancto, Frater Matthæus Masi, S. Mariæ in Georgio, minimus repetitorum Grammaticæ, Ordinis Eremitarum S. Augustini de Monte-Sancto, seipsum cum promptitudine famulandi. Vestra mihi Caritas sedulo affatu munuscula prætulit, [Prologus,] ut studio, quod memoriæ stylo commendaveram, B. Gerii Confessoris, nostrique montis incolæ & Patroni Legendā, juxta mei grossitiem intellectus, relevare deberem: ne vita ejus, quæ tot virtutibus floruit, postquam more & miraculis claret, in absconso lateat, & fiat quasi penitus aliena prædicationibus. Sed quia omnium habere memoriam, & in nullo peccare, non humanum, sed potius divinum sit censendum (quoniam memoria in hominis potestate non est) erubesco loqui; tacere me pudet. [Ps. 80, 11] Sit igitur ille talium reserator, qui dixit, Dilata os tuum, & implebo illud. Detque me pædagogum minimum id reserare per suæ sacratissimæ Majestatis gratiam: sitque ipsius B. Gerii ad laudem; vobis, mihi, cunctis etiam proficiat ad salutem. Legendam enim ejusdem B. Gerii, prout ab antiquis recollegi, & eam in quibusdam comperi scripturis, hac serie vobis denotare curavi. Ut vestra devotio ad eumdem affectu potius augeatur: posterique ex prædecessoribus sumant exempla, discantque amare Deum mirabilem in Sanctis suis, quem peto humillime mihi fieri præmium pro labore.
[2] Gerius ex nobili prosapia Francigenarum, de gente Comitum de a Lunello, extitit oriundus. Hic germanum suum, [oriundus Lunello,] nomine Effrendum sive Effernandum, Christi sectatorem secutus est, castitate, abstinentia, jejuniis, & disciplina tam spirituali quam corporali. Hi duo fratres, cum essent amore Christi incensi; cupiebant nobilitatem & potentiam paternam spernere, & Christo devotissimo corde integre famulari. Et tum volentes deserta loca commodius pervolare, in quibus Dei servitia possent secreto perficere, [cum fratre in caverna pontis degit:] venerunt ad quemdam pontem miræ structuræ super quodam flumine, in quo duæ cavernæ erant, una videlicet ad dexteram partem pontis, altera vero ad sinistram. Cum autem temporum intemperies & aquarum inundatio superasset pontem, quod transeuntes jam quiescebant, nec transire potuissent si [qui cum] voto transeundi adfuissent; per dies multos viri Dei fame percussi, quasi ad ultimum finem inediæ pervenerunt: & quia jam aquarū inundatio aliqualiter cessaverat, [panem a serpentibus accipiunt:] cœperunt foras respicere, si eis commoditas exeundi ad petendam eleemosynam adfuisset: & ecce serpentes magnitudinis miræ, supernatantes aquam, panes duos suo ore ferebant. Cumque viri Dei eos intuerentur, gratias Deo agentes spectabant finem aditus serpentum. Et ecce appropinquantes cavernis, a se mutuo dividentes, unus ad Effernandum, & alius ad Gerium accedens, unicuique panem porrexit: quem quilibet suscipiens, & in Dei laudem prorumpens, refectionem accepit.
[3] Cessante autem aquarum inundatione, Sancti Dei ad castrum, quod prope per unam leugam a ponte distabat, accesserunt; ubi adhibito Sacerdote plenam Confessionem fecerunt, atque miracula narravere. Sacerdos autem, justitiam virorum Dei considerans, multis tale miraculum propalavit; ad cujus nutum multæ gentes seculares ad visitandum Sanctos Dei properabant. [tempestatem maris precibus sedant.] Ipsi vero, timentes mundi gloria vana maculari, per modicum tempus inde recesserunt; factoque proposito de visitando sepulcrum Domini & alia ultramarina limina, ad partes Italiæ navigio pervenere, de partibus Provinciæ recedentes. Cum autem mare Tyrrhenum navigarent, contigit ex procella navem naufragio pene submergi; ita ut de salute desperationis jam signa fecissent. Tunc Sancti Dei, Gerius & Effrendus, in oratione procidentes, salutem postulabant a Salvatore cunctorum. Cum sic naufragio perire timerent, ecce tunc in navis medio nubecula parva, ut vestigiū hominis apparuit: & facta est salubris tranquillitas in mari, ita ut nec apparerent signa alicujus procellæ. Appropinquantes autem b Corneti littoribus Sancti Dei Effrendus & Gerius, [Vrsa iter dirigente veniunt Romam:] versus Apostolorum Petri & Pauli limina properabant: & ecce per nemus circa Viterbium errantes, ursam eis obviam suscipiunt, quæ semper præcedens per loca amœna, ad milliaria tria usque prope Romam produxit. Viri autem Dei hoc cernentes, in Dei amore ferventius fortificati sunt: & ingredientes Urbem, limina Sanctorum per dies multos devotissime perquirentes & visitantes, contigit, ut a quodam viro sanctæ vitæ audirent, c Beatum Liberium Anconæ morari, qui vitæ sanctitate pollebat. [ad S. Liberiū pergunt:] Ad quem viri Dei anhelantes ab Urbe recedunt, nec sacculum, neque peram portantes, juxta Salvatoris edictum: & dum ad Spoletanam civitatem pergerent, audierunt B. Liberii voluntatem esse ad ultra marina loca pergere, & Salvatoris nostri nativitatis & passionis terminos visitare.
[4] Quo audito Sancti Dei cœperunt gressus suos velocius solicitare, ne tam sancti viri consortia negligerent. Et per d Tolentinum descendentes, B. Gerius cœpit infirmitate capitis aliquaiiter gravari, [S. Gerius æger] quod fratri suo Effernando sive Effrendo referens, adhuc fortius gravabatur. Venientesque ad locum, qui dicebatur Collumbario, ubi rus sive villa aliquantum habitantium sub paleariis seu casinis, cum dies inclinata esset, ibi pernoctantes manserunt, ab habitantibus in caritate suscepti. Ecce noctis in medio infirmitas plus solito Gerium gravat: qui in oratione pervigilans, se totum Domino commendabat. Et ecce lux quædam de cælo super corpus ejus, in tantum emicuit, [luce cælesti emicat,] ut tota domus sive casina comburi timeretur. Mane autem facto, volentes Sancti Dei pergere ad B. Liberium, surrexerunt, gratias Deo agentes. Beatus igitur Gerius capillos pectine percurabat, capillosque excerptos pectione in quadam columna palearia reposuit, sicque dimisit: & quia prædestinaverat Salvator Gerium diem claudere extremum, ut terra sancti Petri, quæ nunc Mons-Sanctus vocatur, thesauro Reliquiarum B. Gerii gauderet; tum appropinquantes flumini, [prope montē Sanctum] quod dicitur Potentia, & in loco, quod communiter dicitur la Volta di Marigniano, quia inde ibant ad castrum Montis-Ursi; Gerius nimia oppressus & gravatus infirmitate (unde nec die illo sumpsit cibum, quem nec sumere voluisset) terram e lectitavit: a qua surgere non potens, nec per Effrendum sive Effernandum fratrem auxilio juvari, fratris sui consortio per diem illum gravisus est, usque sequenti mane. Cum autem frater ejus Effrendus ad auxilia postulanda ad castrum Ursi accederet, [moritur, campanis ultro sonantibus:] & ad fratrem reverteretur; comperiteum a seculo jam migrasse. Quem levare volentes, ita immobilem maxima gravitate comperiunt, ut non hominem, sed montem magnum fuisse testarentur. Post cujus transitum campanæ S. Stephani f Abbatiæ S. Petri, ubi nunc plebs est Montis-Sancti, a semetipsis pulsabant indeficienter.
[5] Ad vocem illorum de Castro-Ursi sive Montis-Ursi, g Communales Recanati descendunt, volentes corpus B. Gerii portare, [contentio de corpore,] quod omnino immobile se fecit. Accurrentes etiam Clerus & populus terræ S. Petri, sanctum pignus recipere & asportare satagebant, & sic contentio erat inter utrosque. Et dum sic contentio ageretur, facta est vox pueri junioris, Super quadrigam ponatur corpus istud, & adhibitis juvencis indomitis & impollutis, quo pergere voluerint, sinantur; & sine rumore & dissidio permittantur. Tunc omnes in oratione se ponentes, vocem pueri exaudierunt: [miraculo dirimitur.] & collocato corpore super quadrigam, adhibitis juvencis, animalia usque villam Columbariam dirigunt gressus suos. Verumtamen, sicut relatu plurimorum auditum est, casina illa in qua hospitati sunt Sancti Dei viri, per spatium trium horarum cremata est, & sola columna cum capillis B. Gerii illæsa remansit. Unde factum est, ut juvenci apud columnam illam persistentes, inde non recesserint: & sic sanctum corpus collocatum est; Beatus aut Efferendus suam peregrinationem perficiens, laudabilem in Christo vitam finivit apud Insulam Rhodianam.
ANNOTATA.
a Lunellum, oppidum est Galliæ Narbonensis inter Nemausum & Montem Pessulanum, cujus est in diocœsi, media via ab utroque quatuor leucis distans, ubi olim fuisse celebrem Iudæorum Vniversitatem, ex Benjamino Tudulensi & Aria Montano, ostenuit Guilielmus Catellus libro 2 Historiæ Occitaniæ pag. 351. Hinc intitulatur Vita B. Gerii de Comitibus Lunelli.
b Cornetum seu Coranetum, Vrbs Hetruriæ in Patrimonio S. Petri ad Martam flumen, haud procul ab ora littorali.
c Colitur S. Liberius Anconæ 27 Maii, sed Acta ejus meris fabulis repleta sunt: ut nihil inde de tempore quo vixerit concludi poßit, & hinc potius deducamus utrumque seculo XII floruisse.
d Tolentinum, Vrbs Piceni seu Marchiæ Anconitanæ. distat X M. P. Macerata, ubi requiescit corpus S. Nicolai de Tolentino, & ipsi ibidem celebravimus Missam anno 1659
e Terram lectitavit, id est, in terram se prostravit, seu terram pro lecto habuit; mirabili nec adhuc alteri usurpata (quod sciam) phrasi.
f Vtinam sciri queat quo tempore dicta Abbatia fuerit constructa, inde posset ratio temporis confirmari: unum scitur, Abbatiam S. Stephani olim in Monte sancto-fuisse, cujus posseßiones omnes cesserint ecclesiæ Parochiali; superesse etiam adhuc quamdam S. Petri ædiculam, cum annexo sibi beneficio simplici. Datur igitur occasio suspicandi, Monachos, qui prius ad S. Petri fuerunt, transiisse ad recentiorem sub nomine S. Stephani ecclesiam, ubi etiam tandem defecerint.
g Commune Italis appellatur Communitas incolarum alicujus loci seu parochiæ: unde hic Communale dicuntur.
DE BEATO CLARITO FVNDATORE MONASTERII S. MARIÆ REGINÆ-CÆLI VULGO CLARITI SVB REGVLA S. AVGVSTINI, FLORENTIÆ IN HETRVRIA.
MCCCXLVIII
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Fundatione monasterii, Vita serius scripta, & ad hunc diem relata propter S. Zenobium.
Claritus, Fundator monasterii a se dicti, Florentiæ in Hetruria (B.)
D. P.
In campo S. Salvii prope Florentiam & vico S. Martini ecclesia est, quam Bartholomæus Episcopus Florentinus, anno MCCCLXXXVII creatus, in quodam instrumento vocat S. Martinum antiquum S. Bartholomæi ad Gignorium. [Fundati monasterii ætas, situs & incrementa,] Hanc fuisse antiquitus S. Michaeli Archangelo dedicatam, prius multo quam Florentia haberet Episcopos, Gignoriensium & Riesolanorum accolarum traditio narrat; & in confirmationem allegant priscum usum celebrandi quotannis in ecclesia festum S. Michaelis ut Patroni; erectamque ibidem Societatem, sub nomine Capitaneorum Horti S. Michaelis. Est autem verosimile satis, quod ipsa fuerit loco illi parochialis, quoadusque Monachi Benedictini, novum S. Martini monasterium in vicino extruxerunt. Porro eadem S. Bartholomæi, olim (ut volunt) S. Michaelis ecclesia, Sanctimonialibus quibusdam Benedictinis tradita, tandem transiit in jus earum Monacharum, quas B. Claritus, quo de agere institui, fundavit circa annum MCCCXLII in ædibus hortisque, sibi ad eum usum conceßis, a prædictis Capitaneis Horti S. Michaelis. Eosdem autem nunc obtinet monasterium, a suo fundatore usitatius Clariti nuncupatum, ex institutione vero Episcopali monasterium S. Mariæ Reginæ-cæli dictum, sub Regula S. Augustini.
[2] Hæc de monasterii illius origine pluribus copiose deducit, ex ipsius loci antiquis monumentis D. Antonius Maria vincentii Raconisii, [Fundatoris obitus, vita,] Presbyter Florentinus, ipsarum Sanctimonialium ab anno MDCXX ad XXXIX & ultra Confessarius; idem qui anno MDCXXVI exeunte, Monasterio S. Mariæ Angelorum datus a Card. Francisco Barberino similiter Confessarius, ex prioris Confessarii Vincentii Puccini ampliori opere, formatisque ad canonizationem S. Mariæ Magdalenæ Pazziæ Proceßibus, novam ejus Vitam scripsit, & sub Puccini nomine edidit sæpius cusam & recusam, sicut mox infra apparebit. Hic omnia scrutatus accuratißime, ut contexeret aliquam Beati Fundatoris Vitam, quam reperimus apud Illustriss. Senatorem Carolum Strozzium, in Collectione ejusmodi scripturarum notata SS. folio 207. Fatetur vero Auctor, annum & diem quo Beatus iste obiit præcise, ignorari; mortem tamen ex conjectura refert ad tempus magnæ illius ex pestilentia mortalitatis, quæ civitatem Florentinam afflixit anno MCCCXLVIII; quo etiam obiit Senis B. Bartholomæa Ordinis Servorum devota, & a nobis commemorata XIX Maii. Magna autem debuit eo anno fuisse confusio rerum, [cultus,] quando per eam factum est, ut Sanctimonialibus illis partim emortuis partim dilapsi, nemo curaverit memoriæ mandare Acta vitæ benefici Conditoris, aut saltem diem obitualem; licet sacri corporis depositum, postquam elevatum de terra est (quod non absque plurium præcedentium miraculorum splendore factum credo) semper venerationem eam habuerit, quam sequens relatio demonstrabit, absque determinatione ullius certæ diei. Itaque eum assumimus, qui S. Zenobio Florentino Episcopo sacer est: quia huic specialiter devotum fuisse B. Claritum legitur in Appendice, ab auctore seculi XIV addita ad Vitam ejusdem S. Zenobii, seculo XIII exornatam a Basilio Sacerdote & Monacho Florentino.
[3] [sanitas eidē a S Zenobio reddita,] Lubet ipsa Appendicis prædictæ verba hic transcribere. Quidam Clericus, nomine Claritus, serviens Ecclesiæ Cathedrali, qua Præsulis sancti corpus quiescit, die quadam apostema horribile in gula habebat, quod incidi deberet: & quia judicio Magistri Guidonis, summi medici de Aritio, sibi prædicebatur quod per naturam evadere non posset, ex more animæ suæ saluti providit: & nocte præcedente diem fiendæ incisionis, ante altare se Præsulis almi prostravit, & sibi misereri suis meritis Dei clementiam impetravit. Fatigatus multo fletu in oratione, somno arripitur, & quod petiit sibi nullatenus denegatur. Nam subito ei gloriosus Pater apparuit in albissimis ornamentis, signum Crucis super ipsum fecit, & ut sanus surgeret imperavit. Qui excitatus incolumis surgit; Deumque laudans in sancto suo, tempore magno in ecclesia S. Joannis de Florentia sancte vixit, & ibidem suam vitam felici exitu terminavit. Similia refert Ioannes Aretinus apud Surium, [circa an. 1328.] in Vita sub annum MCCCCXXXVIII scripta; remque factam ait tempore Francisci de Cingulo, Episcopi Florentini ab anno MCCCXXIII ad MCCCXLI; cui potius adhibuerim in hoc fidem, quam Antonio Mariæ hujus seculi scriptori, notanti annum 1318; ubi facile potuit erratum esse in zyfra, vel ab ecgraphi Strozziani scriptore, vel etam a me transcribente, & 18 pro 28 obrepsisse. Mirum est quod non solum Philippus Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, sed etiam Silvanus Razzius in opere de Sanctis & Beatis Tusciæ, illius omiserit sacere mentionem. Verum hoc accidisse crediderim, quia nulladum Vita collecta erat cum illi scribebant.
VITA
Ex Italico Antonii Mariæ. Raconesii Confessarii ipsius Monasterii anno 1653.
Iuxta ecgraphum Caroli Strozzi Senatoris.
Claritus, Fundator monasterii a se dicti, Florentiæ in Hetruria (B.)
EX MS. IT. ANT. RICONESII.
[Ministrans in ecclesia S. Ioannis ad corpus S. Zenobii,] Natus est Claritus circa annum MCCC, in civitate Florentina, ex honorata familia, cui de Voglia, id est a Voluntate, Desiderio, seu Cupidine, cognomentum; quæ familia in republica Florentina etiam dominata est, uti in Prioristis civitatis hujus videre licet. Fuit autem a prima juventute devotissimus S. Zenobio Episcopo Florentino, (& sicuti in hujus Vita legitur) diu in habitu Clericali servivit ad illius sepulcrum; quo etiam in servitio cum anno MCCCVIII * ei obvenisset apostema in gutture, nocte præcedente diem faciendæ sectioni destinatum a medico, dum in oratione perstaret apud ipsum sepulcrum, apparuit ei B. Zenobius in habitu Pontificali candido, [post vitam sibi ab eo apparente servatam,] suaque benedictione ipsum instantanee sanavit, cum magno stupore omnium qui noverant eum. Fuit autem miraculum istud valde celebre per totam civitatem: continuavitque Claritus cœptum ministerium in prædicta S. Joannis ecclesia.
[2] Interim ipse qui nullosdum susceperat sacros Ordines, [etiam uxoratus sancte vivit:] & ultimus erat familiæ suæ, a consanguineis persuasus fuit uxorem ducere. Non tamen propterea quidquam remisit de sancta sua simplicitate: sed perrexit in illo suo humili abjectoque vivendi instituto, mente fovens primum pietatis propositum, plenum zeli erga salutem animarum. Multum autem desiderans adducere & consecrare Deo quam plurimas posset castas animas, cœpit exerceri in congregandis puellis, quæ vellent virginitatem suam dedicare Creatori. Hoc ille faciebat non solum Florentiæ, [Virgines Florentiæ & Fæsulis colligit,] sed etiam Fæsulis, tunc adhuc satis bene habitatis: & ejusmodi plures utrobique jam collectas habens. Florentinarum quidem custodiam uxori suæ D. Nicolosiæ commisit; Fæsulanarum vero D. Constantiæ, quondam Dulcis Dolcibene: & utrisque, tamquam solicitus atque amantissimus pater, vitæ subsidia procurabat.
[3] [quibus an. 1342 fundum comparat,] Anno MCCCXLII a Societate Horti S. Michaelis (hodie Capitanei ejusdem Horti dicuntur) acquisivit domos aliquas cū horto iis adjuncto, juxta portam Faventinam, nunc S. Galli dictam: quas ad usum formamque monasterii reduxit sub clausura: atque ex auctoritate Episcopi (Angelus Acciajolus hic fuit VI Kal. Julii ejusdem anni institutus) appellavit S. Mariæ Reginæ-cæli. Ipso autem eodem anno illuc introduxit adunavitque omnes, quas Florentiæ Fæsulisque adsciverat, & Sanctimoniales effecit, dans eis habitum & Regulam S. Augustini, quam hodieque observant. Simul cum illis de consensu Episcopi Monachæ factæ sunt, D. Nicolosia uxor Clariti, [& monasterium ordinat,] & D. Constantia Dolcibene, quæ etiam prima loci Abbatissa est constituta. Ex hinc, magis quam antea ad seculi suique ipsius contemptum se exercens Claritus, assumpsit habitum coloris cinerei tendentis ad nigredinem, absque collari & cingulo, cum largis manicis: atque in vili ista veste dedit se totum servitio monasterii & ecclesiæ ejus, ministrans Missis & aliud quodcumque humilis caritatis obsequium ad illius commodum præstans. [ipse in humili habitu eis ministrans.] Adeo gratum habuit Deus illum dimittentis se animi religiosum famulatum, ut id etiam voluerit visibiliter demonstrare. Ergo cum aliquando ministraret sacrificio Missæ, visus est ei splendidus radius, progrediens ab Hostia sacrosancta, & pectus suum percutiens.
[4] [Futuræ aliquando ibidem abundantiæ indicium impetrat,] Necesse autem habebant prædictæ Monachæ, præ nimia paupertate, sæpe egredi monasterio, ad victum mendicatu conquirendum per civitatem: qua re vehementer tristabatur angebaturque Claritus, qui maluisset eas pro voto suo intendere solis spiritualibus rebus & devotionis. Ergo ferventes dedit ad Deum preces, ut pauperculo gregi suo dignaretur sufficere tantum substantiæ temporalis, quantum tolerandæ citra mendicitatem vitæ esset satis. Qua in oratione dum perseverat, mane quodam cum speciali fervore assistens Missæ, cui serviebat in prædicta ecclesia, vidit quod, Sacerdote Hostiam supra calicem efferente, atque dicente, Per ipsum, & in ipso, & cum ipso est tibi Deo Patri Omnipotenti omnis honor & gloria; videt, inquam ab Hostia sacra egredi quasdam spicas triticeas, & calicem vino supereffluere: atque interiori auditu cognovit, implendum esse orationis suæ votum, nec unquam prædictis Sanctimonialibus defutura alimenta: ideoque in hujus visionis memoriam & pignus prænuntiatæ deinceps abundantiæ, ipsis pro insigni sive tessera dedit sacram Hostiam, cum pluribus spicis, supra calicem vino exundantem: quæ tessera usque nunc in usu illis est.
[5] [ipso successu comprobatū] Neque vana omnino visio fuit; quia non multis annis post, cum nescio quo casu extinctum esset antiquissimum monasterium Sanctimonialium Benedictinarum, quæ Eremitæ dicebantur, extra Florentiam in loco Gignorii, ad duo passuum millia ultra portam hodie sanctæ Crucis dictam, sub titulo S. Bartholomæi, juris Patronatus ex fundatione dotationeque nobilissimæ familiæ Baroncellorum, quæ ipsissima est cum illustrissima gente Bandinorum; ipsum cū omnibus attinentibus possessionibus, [paulo post ejus mortē,] auctoriritate Florentini Episcopi, unitum & incorporatum fuit monasterio S. Mariæ Reginæ cælorum, sive Clariti: quod deinde plures Pontifices approbaverunt. Atque ita impleta fuit divina promissio, per prædictam visionem facta Clarito: qui tamen eo vivus lætatus non est, quia primum perfecta est paulo post illius mortem. Hujus vero nec dies nec annus notatur; sed quantum, ex collatione antiquiorum inter se monumentorū possumus divinando assequi, accidit ea anno MCCCXLVIII, tempore magnæ illius mortalitatis, quæ Florentiæ grassata est, superstite adhuc prædicto Angelo Episcopo usque ad annum MCCCLVII.
[6] Mansit nihilominus apud omnes communis de Clariti sanctitate opinio, [Sepultus in monasterio passim Clariti dicto,] & cum ejusmodi titulo nuncupatus reperitur in aliquibus scripturis publicorum contractuum, etiam ipso vivente conclusorum in commodum monasterii: & hoc licet fundatum esset sub titulo S. Mariæ Reginæ-cæli, semper tamen & passim vocatur monasterium Clariti. Omni etiam tempore, sicuti ab immemorabili traditum est, in antiquis ac recentibus libris nuncupatus fuit, & nuncupatur Beatus. Sepultus etiam fuit in prædicta ecclesia, in sepulcro peculiari atque distincto a ceteris: ex quo deinde elevata ossa, ibidem, a tempore similiter immemorabili, reperiuntur collocata, supra altare majus ad pedem tabernaculi, complectentis antiquum ac devotum Crucifixum, existentem in dicta ecclesia post ciborium sanctissimi Sacramenti, intra capsam duplici clave firmatam, sub custodia ipsarummet Monacharum. Eadem ossa a Reverendiss. D. Angelo Cattaneo de Diacetto, Episcopo Fæsulano, [cum titulo & veneratione Beati.] fuerunt recognita (utique intra annos MDLXVI & MDLXXIV, quibus sedit) & a Leone Papa XI, dum adhuc esset Alexander Cardinalis de Medices Archiepiscopus Florentinus (quod desiit esse factus Pontifex anno sui Archiepiscopatus XXIX, Christi MDCV) fuerunt reverenter visitata, [Ossa super altari] tamquam ossa Sancti & servi Dei; quando cum titulo Legati a Latere destinatus in Franciam transitum habuit Florentia, id est, anno Domini MDLXXXIII, pro sancienda pace inter Henricum IV Galliæ & Philippum II Hispaniæ, Reges.
[7] Affirmant Monachæ, idque per antiquam præcedentium traditionem habere se dicunt, [motu suo prænotant monialium mortes] quod quoties ipsarum aliqua moritura est, una ex earumdem numero audiat paulo ante sonum quemdam ossium commotorum intra capsam, tamquam si ea per aliquem succuteretur. Admirabile etiam istud est, quod sexaginta abhinc annis, [nec impune contrectari se sinunt,] cum quidam earum Confessarius, Mag. Claudius Galbini nuncupatus, ad ipsarum instantiam capsam aperuisset, ipsa ossa eisdem exhibiturus; idque fecisset, & eadem ut antea fuerant vellet componere; sive quia displicuit actus ille, plus curiositatis habens quam religionis; sive quia minus reverenter exercebatur; non potuit id omnino facere: & capsa, quæ antea commodissime illa simul omnia capiebat, nimium angusta tunc visa est, in quamcumq; partē sacra ossa verterentur. Qua re consternatus atque perterritus Capellanus, æque ac Monachæ quotquot aderant (& harum aliquæ etiam nunc vivunt factumque testantur) provolvuntur in genua, ardenterque & humiliter postulant ignosci sibi istam qualemcumque culpam: ac tum primum reponi facile ossa potuerunt. Remansit tamen in omnibus diuturnus pavor, & quidem tam grandis in Capellano, ut gravem inde contraxerit infirmitatem, quæ ei multis mensibus duravit. Quapropter nullus deinceps, nec ipsi quos supra nominavi Prælati, ausi sunt a dicta capsa eximere ossa veneranda. Nec videtur reticendum, quod similiter ex traditione habetur, [& præfervant monachas a subitanea morte.] inter gratias per Claritum monasterio impetratas hanc esse non minimam, quod nulla ibi unquam extincta sit morte subitanea, a trecentis fere annis quibus monasterium stetit: idque affirmant esse verissimum, quia nulla extat memoria in contrarium præsentis aut præteriti temporis. Unde tamen in ipsis nasci non debet noxia securitas, quasi humanis ejusmodi casibus vita ipsarum non sit obnoxia; sed oportet eas discere, quam efficax sit oratio servorum Dei, qua placatur, non alligatur divina justitia.
[8] Ego Antonius Maria Vincentii Riconesii, Sacerdos Florentinus, [Qua fide hæc scripta an. 1625] & annis ab hinc quinque Confessarius Sanctimonialium Clariti, fidem facio omnia suprascripta fuisse & esse vera: & quod vitam quidem Clariti atque fundationem monasterii desumpserim ex scripturis publicis, memoriis antiquis, & libris ipsius monasterii: cetera autem post mortem secuta audiverim ex Sanctimonialibus, affirmantibus ea partim se ipsas vidisse, partim ex majorum traditione habuisse, sicuti supra dictum est. Atque in eorum fidem conscripsi & compilavi hunc discursum de vita Beati, manuque propria subsignavi, hoc die XIII Aprilis anni MDCXXV.
[9] Porro ad certiorem suprascriptorum confirmationem adjungitur, [cum Appendice anni 1639] quod B. Clariti visio anno MDLXII novo sit argumento comprobata; quando Pius Papa IV, ad priores monasterii possessiones reditusque, adjunxit monasterio Clariti parochialem ecclesiam S. Andreæ Aivolensis, in diœcesi Pistoriensi, cum omnibus suis bonis. Motio quoque admirabilis ossium B. Clariti, quando moritura est aliqua filiarum ejus, manifestatur per memoriale, [de morte quinque Sororum prænuntiata.] inscriptum ephemeridibus monasterii, in hæc verba. Memoria, quomodo die XVI Decembris, anno MDCXXXVIII, circa XII nocturnam, simul erant in choro Mater Francisca Capponi & Soror Constantia Capponi, audiveruntque cum magno suo solatio, cui tamen formidinis etiam aliquid suberat, strepitum commotorum inter se ossium B. Clariti per vices quinque: statimque mihi, qui hæc scribo, narrarunt magna cum consternatione; eo quod scirent hanc esse præsagitionem totidem funerum, e monasterio mox efferendorum, datam a sancto Fundatore, ad hoc ut simul omnes nos in horam illam tremendam paremus, nescientes quales e nobis sonus iste deposceret. Verum brevi cœpit præmonitionis salutaris apparere effectus: nam eodem anno sequentis Januarii die XVI, circa horam XII, una ex sanctimonialibus nostris gravi febre correpta est, & quarto post die expiravit: die XXX ejusdem mensis hora VIII, obiit Adm. Rev. Mater Soror Diamante Jucundi, Abbatissa monasterii; eademque nocte hora XI, alia Monacha transiit ad vitam meliorem: alia quoque defuncta est die VI Februarii; & quinta, VI Martii. Atque hic stetit mortaliras, cum totidem Matres mortuæ essent, quoties signum dederat noster beatus Fundator: quod ad Dei gloriam ipsiusque Beati notatum fuit, ut magis constet de veritate eorum quæ in illius Vita scripta sunt.
[10] Hactenus Antonius Maria, Decembrem cum sequenti Ianuario intra eumdem annum MDCXXXVIII conjungens, utique Florentinorum more ultra communis anni initiū ad menses tres eum solitorum protrahere: [Miracula ad Crucifixū, videntur etiam B. Clarito accepta referre posse.] quo fit ut hæc Appendix debeat scripta censeri anno MDCXXXIX. Idem Auctor etiam scripsit miracula facta ad præmemoratum num. 6 Crucifixum, quorum etiam indicium præbent frequentia circum anathemata, appensa a Florentinis civibus, multum devote illuc accurrere solitis. Quæ eorum devotio, cum ipsam quoque B. Claritum attingere quadamtenus videatur (utpote quem in eodem altari sub ipsius Crucifixi pedibus venerantur fideles) congruum censui eorumdem ecgraphum, quod eodem in codice continebatur a folio 191 ad 201, petere ab Illustrißimi Senatoris Strozzii filiis, paternarum virtutum æque ac librorum heredibus. Interim ad ipsius B. Clariti honorem, notatam hic velim quamdam meam cogitationem circa ipsius conjugium; quod quidem ex consilio consanguineorum, propagari stirpem cupientium, contractum fuisse dicitur; sed nullum uspiam extat vestigium liberorum ex eo procreatorum. Potuit hoc quidem ob alterutrius conjugis sterilitatem accidisse; vehementer tamen suspicor, honestiorem longeque sanctiorem aliam cansam subesse; continentiam scilicet utriusque virginalem, ex consensu mutuo post celebratas nuptias; quam Deus compensaverit tam læto tot spiritualium filiarum proventu; ipsi vero pro majori merito arcanam occultamque habuerint usque ad mortem, in supremo judicii die gloriosius revelandum. Sed hoc, ut suspicio est mera, sic accipi velim.
[Annotatum]
* melius XXVIII
MIRACULA
Ad Crucifixum Clariti patrata
Ex Ms. ejusdem A. M. Raconisii.
Claritus, Fundator monasterii a se dicti, Florentiæ in Hetruria (B.)
EX MSS.
[11] Sancta & miraculosa imago Jesu Crucifixi, supra altare majus nostræ ecclesiæ, [Crucifixus is toti civitati in magna veneratione habitus,] sub nomine S. Mariæ Reginæ-cæli, in maxima veneratione habita fuit a tota nostra civitate Florentina, jam inde a principio suæ ibidem collocationis, quemadmodum ex antiqua traditione habetur. Idem videtur in libris nostræ sacristiæ, unde constat de magno ad illum concursu ab anno MCCCCLXXVIII, per continuas Missas, eleemosynas, candelas, copiamque maximam imaginum cerearum, quas Sacristanæ pro tempore existentes ad magnam summam librarum vendunt; sicut etiam vendunt cereorum magnam quantitatem, præter eos qui continuo arserunt & ardent; ut tacitus præteream imagines chartaceas, quæ fuerunt semper ingenti numero, etiam factæ ad humanam staturam, & quidem personarum grandioris conditionis.
[12] Anno MDXXIV arsit dormitorium unum, simulque periit capsa grandis scripturarum circa miracula Crucifixi prædicti, [de quo vetera scripta, anno 1524 incendio absumpta,] & modum ac tempus quo fuit huc allatus: qui modus miraculosissimus extitit, quemadmodum referunt seniores nostræ Matres, seque accepisse dicunt a majoribus suis per traditionem istorum temporum & lectionem scripturarum, ante prædictum incendium a se visarum. Secundum hanc dicemus, quod Sanctissimus Crucifixus huc allatus fuit, tempore quo procedebant Sodalitates quæ Alborum nominabantur: quarum una ipsum vesperi deposuit in nostra ecclesia, sequenti mane auferendam. Vigilarunt ad eum Monachæ nostræ noctem totam, coram ipsa imagine in oratione persistentes: tantam enim spirabat, [huc allatus & miraculosæ retentus putatur,] uti etiam nunc spirat, devotionem, ut voluissent illam apud se in perpetuum remanere. Mane rediit Sodalitas, suum receptura Crucifixum: volensque efferre illum ab ecclesia, non potuit: singulis enim vicibus, quibus id conabantur, crescebat *. Videntes ergo non esse id sibi possibile, dixerunt Sanctimonialibus, quod quando eum istic cogebantur relinquere, volebant recipere ejus pretium; valere autem triginta scutis. Responderunt Monachæ nostræ, quod pro sua paupertate tantos sumptus facere nequibant; ac denique cogitaverunt exponere capsulam eum in finem. Ecce autem minori quam trium horarum spatio in capsam illam collatæ eleemosynæ, æquaverunt summam postulatam; & ea tradita Sodalitati præfatæ, mansit Sanctimonialibus nostris pretiosus iste thesaurus. Annus, quo id factum; nequit præcise definiri, propter amissionem scripturarum: sed ex conjecturis bene fundatis habemus, [circa annum 1460.] fuisse annum circiter MCCCCLX, quod divina Majestas monasterio nostro indulsit tam insignem gratiam: quandoquidem infrascriptum in Monacha sanata miraculum, quod primum fuisse dicitur, contigit anno MCCCCLXII; apparetque in ephemeridibus nostris, quod anno MCCCCLXIII Monachæ nostræ expenderint scuta CLXXVI ad instruendum tabernaculum Crucifixi, cum tribus sculptis statuis, quæ hodie ad illius basim videntur in eodem tabernaculo supra majus altare: deinde anno MCCCCLXXV Carolus Diaccettus reduxit in formam meliorem capellam, exornando pretiosis lapidibus & auro ipsum tabernaculum, additis etiam insignibus suis, uti hodiedum videtur. Miraculum porro supradictum hic apponemus, eo præcise tenore, quo illud descripserunt Monachæ istorum temporum, quemque prænotato incendio non periisse adscribimus speciali Dei gratiæ.
[13] Notum sit vobis, qui scire desideratis, quomodo una ex Sanctimonialibus nostris, [Primum autem miraculum fuit in monacha paralytica & contracta,] annorum quatuordecim, patiebatur a quadriennio infirmitatem quamdam, nulli medicorum unquam notam, tam atrocem tamen, ut ejus violentia pluribus quam quatuordecim vicibus lapsa sit in morbum caducum. Hæc cum ultima vice fuisset eodem correpta, contracta fuit & paralytica remansit toto uno latere, ab humero ad pedem; adeoque intumuit, ut dissuendæ ipsi vestes suæ fuerint. Ita jacenti in lecto sub horam Nonæ, cum mensæ accumberent Sorores, aderant Novitiæ duæ, eo quod crederetur esse periculum mortis. Interim visa est sibi aliquantulum dormire posse; dormienti autem, licet perparum, audita est vox dicens, Quidnam est tibi, filia, quod adeo affligaris, ut noctu diuque non cesses a planctu? Ipsa autem loquenti sibi voci respondit; Ego vero quomodo non plangerem, cui diu noctuque nulla obvenit quies? Ad hæc vox illa. Est vobis, inquit, præstantissimus medicus. Ast illa, [quæ cælesti voce jussa sanitatem a Crucifixo sperare,] intelligens Judæum quemdam baptizatum, & peritia medendi celeberrimum, qui diu ipsam curaverat, replicavit; Et iste & ceteri omnes spem pro me totam amiserunt. Rursum vox illa, Est unus præstantior omnibus, videlicet Crucifixus, quem quia tu aliæque sæpe optastis facere miraculum aliquod, ideo te vult sanare. Scito igitur quod in te facere illud velit: verumtamen dicito Dominæ Abbatissæ & ceteris omnibus, ut curent faciendam imaginem ad eum modum quo nunc es contracta; statimque pes male affectus sic ipsi retractus est, ut digiti ejus infigerentur lateri: addiditque vox illa, Ipse quidem absque ullo voto sanare te posset: sed fieri id vult, tibi aliisque peccatoribus ad exemplum.
[14] [post orationē ad illum a toto conventu factam,] Hoc in statu jacenti advenit Monacharum una, visura quomodo se haberet: reperitque infirmam in extasi positam, & cœpit alloqui eam ac dicere, Quomodo habes, Soror mea? nihil ne desideras? Cui infirma, quamvis maximo cum labore, eo quod linguam haberet palato adhærentem; Voca, inquit, ad me Dominam & ceteras omnes. Vocavit illa Abbatissam cum toto conventu Sororum, quæ accesserunt ad lectum infirmæ, & dixit Domina: Ecce, filia mea, sumus hic omnino omnes; dic fidenter quid potissimum velis. Tum infirma Monacha exposuit illis, qualem vocem, & quid dicentem sibi audiverit. Nec mora, Abbatissa cum Sororibus universis processit ad Crucifixum, & coram eo ipsam infirmam pariter commendarunt, ut in ea id operaretur Deus, quod saluti animæ convenientius nosset: factaque oratione redierunt ad lectum, dicentes; Bono animo esto, fecimus quidquid voluisti: acquiesce divinæ voluntati. Habebat autem pedes manusque affixas pectori. Illis vero ad sua uniuscujusque officia regressis, post decimam horæ partem venit alia Monacha, videre quomodo haberet infirma; reperitque manibus liberis utentem, & caput sibi concinnantem. Nec mora: vocat Abbatissam videre quid ageretur. [subito convaluit an. 1462.] Infirma autem, quæ a die Jovis usque ad diem Martis, manserat absque cibo, potu, & somno; petiit vestes quas indueret, seque, acsi nihil mali unquam tulisset, de lecto elevavit, ac cibum postulavit, tota jucunda & hilaris, maxima cum admiratione intuentium, nam qui non vidisset credere vix potuisset. Testis tamen adhibitus fuit D. Franciscus Guelfi, tunc noster Confessarius. Actum XVIII Maji MCCCCLXII. Atque ita finitur prædicta narratio, quomodo a Monialibus istorum temporum scripta fuit: per traditionem vero habemus, Monachæ isti nomen fuisse Alexandræ: & ex libris nostris apparet, eam cui id nominis tunc erat, fuisse ex Bartolinis.
[15] Alia vetusta miracula non possumus in particulari narrare, [aliorum multitudo colligitur ex multitudine anathematum.] propter supradictum incendium: solum scimus fuisse multa, quorum memoriam conservabat maximus votivorum donariorum numerus, in iisque plures ad justam hominis altitudinem, quorum pars tempore consumpta est, pars ex cera facta vendita fuit ante annum MD, quemadmodum etiam postea, ac nominatim anno MDLXXX, quando anathemata istæc omnia sublata fuerunt: quia illis tam plena ecclesia erat, ut vix in illam daretur ingressus. Pro majori igitur ecclesiæ ipsius commodo, sublata sunt omnia, præsertim cum multum corrupta injuriis temporum apparerent; & quæ erant cerea, sunt consumpta; quamvis illis multo magis illustrabatur ecclesia, quam alio quolibet ornamento: unde etiam Papa Leo XI, tunc Archiepiscopus Florentinus, [Medicæ a familia illi devota.] idemque Crucifixo devotissimus & specialis protector monasterii nostri, rem intelligens, ostendit sibi eam valde displicuisse.
[16] Medicea autem familia tota eidem Crucifixo nostro perquam addicta semper fuit; ex eaque illi voto se obstrinxerunt Serenissimi complures; videlicet Dux Alexander, & Magni Duces Cosmus atque Franciscus iis nominibus primi, sua Celsitudo Joanna, Laurentius de Medicis Senior, aliæque magnæ conditionis personæ, quas difficile sit propter vetustatem recensere omnes. Quantum ad argentea anathemata attinet, mandatum fuit Sanctimonialibus, obsidionis tempore omnia vendere, prout fecerunt. [Voto ad ipsum facto liberatur captivus Tuneti,] Inter tabulas usque hodie videtur una, facta a Bernardo Tempi, qua dicitur, quod anno MDXXII veniens ex Oriente, inciderit in naves Maurorum Turcicorum, captusque & Tunetum in Barbariam deductus sit, ubi tunc pestis grassabatur: venditus autem in servitutem, vovit se nostro Crucifixo, & liberatus est. Circa annum vero MDLXX corripuit ignis cortinam quæ operiebat Crucifixum, [Cohibetur vis ignis illū adusturi:] mane in Dominica Palmarum, quando solent altaria cooperta haberi: sed ardente cortina tota, neque Crucifixus, neque obtentum ei velum quidquam læsa sunt: solum, ad majorem evidentiam miraculi, apparuerunt in velo aliqua foramina, velut acu facta; unde clare apparebat flammam attigisse velum, ipsumque comburendum fuisse, nisi divinitus illa impedita fuisset; adeoque notum hoc miraculum fuit universæ civitati, ut Dominus Vicarius venerit, ipsum per se cogniturus.
[17] Inter alias gratias, quas præstat noster Crucifixus, notissima una & specialis est, [optata prolis impetratur pluribus,] quod ipsi se commendantibus liberos concedat: idque constat exemplis pluribus, tam veteribus quam modernis, quarum quædam ad nostram deducta notitiam subnectemus. Inter alia habetur quod Illustriss. D. Bernardettus de Medicis, frater Leonis XI, liberis carens & devotissimus Crucifixo, mane quodam accersivit Abbatissam; asseruitque, Crucifixum ipsa nocte præterita sibi locutum, atque dixisse, nasciturum ei filium: uti reapse natus est unus post menses novem, quem solebat nominare filium Crucifixi & Juliæ, uxoris ipsius Bernardetti & filiæ Ducis Alexandri; quæ similiter illi devotissima erat, fassa per litteras suas, quod magnas gratias per eumdem Crucifixum receperit. Eodem modo devotissima ipsi erat, D. Maria, mater Magni Ducis Cosmi, cum tota sua Serenissima familia; [tum olim;] quemadmodum hujus erga illum religio apparet comprobata & continuata in libris nostris, usque ad prima tempora, quibus allatus ad nos est; quando uxor Comitis Varini de Medicis, de vota fuit Crucifixi & hujus loci protectrix, usque eo ut ei educandas commiserit duas filias suas. Plura non reperiuntur notata ex iis quæ multa contigerunt, ante & post dictum annum MDXXIV, quando arserunt scripturæ, usque ad hæc nostra tempora, nisi pauca infrascripta sic relata.
[18] D. Violantes Adimarii, Bartolis innupta, non habebat liberos; [tum recentiori memoria,] devota autem Crucifixo fuit per sororem suam, Monacham nostram; & nata est D. Magdalena, hodie uxor Illustrissimi D. Alexandri Nigri. D. Lucretia Nicolini, innupta Martiniis, nullos pariebat liberos masculos; devota fuit, & obtinuit gratiam. D. Comitissa Martelli in Bandinis, devota fuit, & peperit filium. D. Eques Salvetti desiderabat prolem masculam; pro ejus uxore votum factum fuit, & filium habuit. Domina Felix Poltri, in Cataneis, desiderabat masculum etiam ipsa; commendata fuit Crucifixo, & voti compos effecta est. D. Isabella Neretti, in Casaliis, optabat filios; commendavit se Crucifixo, & habuit quod volebat. Ut autem alios taceam, pie erga eumdem Crucifixum affectos, D. Archiepiscopus Marci-Medices, ab anno MDXXIII usque ad XXX quo obiit, quotidie ferme celebrabat Missam ante altare nostri Crucifixi.
[19] Agamus porro etiam de miraculis aliis, quorum habetur notitia. Anno MDCXV, Margaritæ, [Annis XI cæcæ] ex familia de Lignaria, quondam uxori pistoris ad S. Frigidianum, in oculos defluens catarrhus brevi omnem lucis usuram sustulit. Adhibuit illa medicinas multas: sed frustra omnes. Die quodam monita est ab una Monacharum ad S. Ursulam, visitare tredecim Crucifixos, offerendo & accendendo ad singulos candelam unam; ultimus autem esset noster, ad quem dici etiam faceret Missam. Executa illa consilium ad unguem, [voto ad Crucifixum impleto] cum devotione quam maxima potuit, venit ad nostram ecclesiam, ducta ad manum (jam enim undecim annis cæca fuerat) & quando Sacerdos consecrabat, invenit ipsa inter manus suæ digitos Crucifixum, ex Corona sua precatoria pendentem; cœpitque primum ipsos suos digitos videre, deinde manus, proficiente continuo visione; adeo ut denique per seipsam reverterit verterit domum suam absque duce, manseritque perfecte videns. Verum quidem est quod hujusmodi gratiam solum receperit in oculo dextero, [dexteri oculi lucem recipit.] sinistro in tenebris permanente: sed adeo perfecta in dextero erat visiva facultas, ut ad quidvis operis ipsi sufficeret; mansitque Crucifixo perquam devota. Hoc vero non solum oblata occasione demonstrat, sed etiam alios ad exercitium similis pietatis conatur adducere: cum autem anno MDCXXX mense Majo, eidem devotioni vacaret, ejusque causam ab ipsa quæreremus; prædictum miraculum eo quo scriptum est modo declaravit, coram tribus Sanctimonialibus nostris.
[20] Anno MDCXXXI mense Julio. D. Capitaneus Pagni in arce inferiori infirmabatur fluxu sanguinis; [Curatur fluxus sanguinis,] cumque post omnia humana remedia frustra adhibita, de vita ejus medici desperarent, monitus fuit votum facere Crucifixo: quod fecit, & ad stuporem medicorum recuperavit integram sanitatem. Venit ergo Missam auditurus, pulchrum cereum obtulit Crucifixo, & septem feriis sextis misit famulas suas duas, quæ illum nudipedes visitarent. Anno MDCXXXV XXXV die Veneris sancto, venit inter visitantes Crucifixum devota quædam mulier, & Sacristanæ consignavit eleemosynam pro Missa, [impetratur plurium peccatorum conversio,] quemadmodum in usu plurium frequenti est. Quæsivit ex ea Sacristana, num quam gratiam retulisset. Respondit illa, Quascumque postulo, ideoque a multis annis usum habeo istius devotionis: gratiæ autem quas postulo plerumque sunt conversiones animarum. Itaque his præteritis annis petii conversionem unius animæ, quæ modo ducit vitam sanctam; nunc vero satago pro alterius cujusdam peccatoris conversione. Neque ista solum, sed aliæ multæ devotæ mulieres, eadem intentione, ad Crucifixum occurrunt: atque haud multi sunt anni, quod una magnæ conditionis commendavit animam quamdam sibi propinquam, curatis multis Missis ad altare Crucifixi, ipsique prospiciens de oleo & cera, coram ipso arsuris longo tempore: obtinuit autem postulatam conversionem, cum magna admiratione, exempta e vivis ea quæ ipsam impediebat.
[21] Præsenti hoc anno MDCXXXIX venit pia mulier, commendatura filiam quam habebat, pauperem ac dote destitutam, sæpiusque oravit ut ipsi prospiceretur: quod & factum est, non sine ejus stupore. [& pauperculæ dos insperata,] Cum enim nullam ad id diligentiam humanam fecisset, pulsatum est ad ejus ostium, adfuitque qui dotem sufficientem polliceretur a persona fide digna; quapropter venit actura Crucifixo gratias, & Missam celebrandam curavit. D. Maria Gherardi, Quaratesiis innupta, nullos masculos pariebat: oblata cum voto fuit Crucifixo; obtenta autem gratia quinque Feriis sextis visitavit Crucifixum, & hoc die XVII Junii MDCXXXIX votum complevit. Atque hic finis sit præsentis Tractatus. Nempe annus iste habebat litteram Dominicalem B, atque adeo XVII Iunii cum Feria VI concurrebat. Apparet autem, [alterique proles mascula.] ex ipsa talis & præcedentium annorum nota. Auctorem duobus simul Monacharum cœnobiis fuisse a confeßionibus: nam anno MDCXXV addita etiam ei cura fuerat monasteriii S. Mariæ Angelorum, sicut præfabimur ante Vitam S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis; & nihilominus isti de quo hic agimus perrexit a Confeßionibus esse, ac diu fuit.
[Annotatum]
* pondere an mensura?
DE B. IACOBO-PHILIPPO PRESBYTERO,
ORDINIS SERVORUM B. MARIÆ,
FAVENTIÆ IN ÆMILIA
A. MCCCCLXXXIII
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Vita statim a morte scripta, familia & cultu.
Jacobus Philippus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Faventiæ in Æmilia (B.)
Nicolaus Borghesius, Eques Senensis, vir doctus & pius, a quo scriptam Vitam Catharinæ Senensis laudavimus die XXX Aprilis, eodem etiaus stylo excoluit tres Beatos Ordinis Servorum S. Mariæ, [Acta scripta ab Eq. Nicolao Burghesio,] videlicet BB. Joacchimum & Franciscum Senenses, & hunc de quo agere instituimus B. Jacobum-Philippum. Illorum Vitas, ut ipse eas scripsit, frustra desideravimus ad XVI Aprilis & Maji: hujus Jacobi-Philippi Vitam, æque frustra fortaßis requireremus, nisi Archangelus Gianius Florentinus, auctor Annalium sui Ordinis, eorumdem Centuriæ 3 ante annos non multos Bononiensibus typis excusæ ipsam inseruisset; unde ut eam haberem descriptam, dum ipse liber adhuc expectatur, fecit Fr. Franciscus Locatellus de Faventia, in patrio Servorum B. V. Mariæ Conventu Prior anno MDCLXXVIII; se suumque Ordinem professus æternæ gratitudinis debito nobis obstrictum, pro opera quam illustrandis BB. Ioacchimi & Peregrini Actis navavimus in Aprili.
[2] [ipso obitus anno,] Obierat B. Jacobus-Philippus Faventiæ anno MCCCCLXXXIII, in festo sanctißimæ Trinitatis, adeoque XXV Maii: nam illius anni Pascha Cyclo Solis 8, Lunæ 2, litt. Dominicali E, cadens in diem XXX Martii, Pentecosten referebat XVIII Maii, cujus Octava est prædicta Dominica: qua festum ipsius annue celebrari, scribit Iulius Cæsar Tunducius, in Historia Faventina. Est autem perquam notabile, quod ejusmodi cultus cœperit statim a morte: quo contigit, ut mox ad sepulcrum appenderetur in tabula Synopsis Vitæ & miraculorum, [ex tabella ad sepulcrū appensa quæ etiam datur] quam inde nobis a Locatello descriptam primo loco damus. Eodem anno Faventiam adveniens Nicolaus, voti pro recuperata mentis tranquillitate solvendi causa, dedit precibus rogantis se Prioris, ut eadem & plura quæ succeßive contigerant, suo stylo colligeret. Civitas autem Faventina suam erga Beatum gratitudinem noluit hærere in ipso solo colendo: sed ejus causa Patri quoque ejus Missurino qu. Oliverii della Cella, in fortuna tenui gravato inutili familia, imprimisque tribus nubilibus filiabus, ad eas honestius collocandas sustinendamque commodius familiam, magnas conceßit immunitates, [cum privilegio familiæ Beati concesso.] intuitu talis filii, paucis post obitum ejus mensibus, die XXIV Augusti: cujus Instrumenti ecgraphum prædictus Locatellus exoravit ab humanitate Illustriss. Comitis Bernardini Azurini de Comitibus, I. V. Doctoris excellentißimi & Academici Philoponi. Quod Instrumentum, quia non parum ad rem nostram facit, post Miracula exhibeo.
[3] Sequetur deinde Appendix de variis primi a morte cultus documentis, [Continuatio cultus.] Notarii publici Natalis Lauræ manu transmißis, fidē pro eo ut tali faciente, sigillumq; Faventinæ civitatis apponente, Alexandro Mabucellio, Notario & Cancellario Faventino, de mandato Dominorum Antianorum, die XV Iunii anno MDCLXXVIII. Porro testis continuati cultus per duo consequenter secula, ipse cum Magistro meo Henschenio fui, anno MDCLX die XVII Novembris, quando transeuntes Faventia etiam Servorum templum lustravimus, & clausum in altari corpus adoravimus; nulla tunc ampliori notitia relata, quia qui dare eam potuissent & voluissent, tunc omnes aberant a conventu. Philippus Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Italiæ elogium huic Sancto texens, Idibus Maji obiisse eum scripsit, facili lapsu diem 15 pro 25 supponens, aut legens in suis adversariis: verus enim dies patet ex dictis: & ipse errorem recognovit correxitque in altero Catalogo generali Sanctorum qui in Romano Martyrologio non sunt, ubi ad XXV scribit: Faventiæ B. Jacobi Ordinis Seruorū, & in Notis allegat Tabulas ecclesiæ Servorum Faventiæ, sicut antea allegaverat Monumenta cœnobii, utique ea ipsa quæ nos proferimus.
VITA ET MIRACVLA XI:
Ex veteri tabula in sacrario affixa.
Jacobus Philippus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Faventiæ in Æmilia (B.)
BHL Number: 4106
EX VET. TABULA.
Beatus Jacobus-Philippus de Faventia, cujus memoria in benedictione est, nonum ætatis & trigesimum annum agens, e terris a Domino vocatus die XXV Maji, lætus meruit secreta scandere cæli: sic enim pientissimus Deus mercedem reddit laborantibus in vinea sua, veluti fecit vir iste sanctus, qui non circa undecimam, [Anno 9 æt. adjunctus Ordini,] sed circa primam diei horam ad operandum accessit. A pueritia namque sua dum nonum ageret annum ad Ordinem Servorum B. Mariæ receptus, in omni timore Domino servire cœpit, &, usque ad trigesimum nonum (quo tempore diem clausit) constanter contra [omnige] nas mundi tentationes ac dæmonis laqueos perseveravit; & ut lignum plantatum secus decursus aquarum, fructum attulit, non trigesimum, neque sexagesimum, sed centesimum. Hic Dei ami[cus assiduis je]juniis, & orationibus continuis vacabat, quod vix caro ossibus adhærebat; & ex ore ipsius non nisi pientissima verba emanare intelligebantur. Pœnitentiæ Sacramentum quotidie exercebat [devote; [Vitam pie austereque instituit:] diutur]nisque suspiriis & lacrymis piacula abstergere conabatur, ut seipsum verum, atque idoneum Christi templum præpararet: & a venialibus ita se cavebat, quod plerumque per quatuor dies [nec minima quidem ten]tatio inordinata posset in corde ejus reperiri. Præceptum Domini de correptione fraterna semper ante oculos sibi proposuit: [& correptus] a Fratre, non semel tantum, sed decies & vigesies, maxima cum hum[ilitate ignosci sibi] petebat. Vino raro usum fuisse affirmant, carnem vero nunquam manducasse asseverant, [& septiformi spiritus gratia donatus,] qui ipsius vitam contexunt; imo [virtutes de]scribunt. Addunt insuper eum tanto timore correptum sacrifi[cium Missæ quotidie ob]tulisse, quod non solum lacrymarum copia ex ipsius oculis proflueret, sed etiam omnibus membris contrem [isceret. Septenario] dono spiritus almi almus vir iste plenus fuit. Erat ei timor [Domini perpetuo socia]tus in corde, in ore, & in opere; qui tamquam scopa purgabat cor a duplicitate, os a falsitate, opera a vanitate. Et quia parum prodest per spiritum timoris mala vitare, nisi alia adsint [per quæ possis & bona facere; a pi]entissimo Patre reliquis etiam fuit exornatus. Habuit namque Spiritum pietatis, per quem bona agere didicit; Spiritum scientiæ, per quem discretionem in omnibus habere demons[trabatur; Spiritum sapien]tiæ; per, quem intus afficiebatur; Spiritum consilii, per quem nihil præcipitanter egit; Spiritum denique fortitudinis, per quem se ipsum contra omnia mundi adversa præmunivit: [statim a morte claret miraculis:] [& ideo post hanc vitam fuit ejus] felix obitus tot illustratus miraculis. Confestim enim quod gloriosum corpus in ecclesia fuit delatum, nonnulli infirmi, ipsum fideliter tangentes, a variis languoribus curati, pristinæ [sanitati fuerunt resti]tuti, veluti Civitatis Faventiæ publici annotarunt scriptores: horum autem hæc pauca recensentur.
I. Ginevra, Gasparis Zucharini uxor, civis Faventini, pœna inenarrabili pedis dextri per tres annos aggravata, [quorum undecim hic describuntur.] ad corpus gloriosum se deferens, confestim omnem dol[orem semotum sensit].
II. Paulus Faventinus, de Nobili gente Cavina, eodem die cruribus contractus, ægrotoque corpore nixus ligneis substentaculis, ad Beati cineres se recepit, & misericordiam [clamans, suffragium im]plorans, reliquias tangit, & continuo liber surgit.
III. His miraculis divulgatis undique confluunt populi, suos infirmos deferentes: inter quos asportatur Franciscus Aluptavus ex Granajolo oppido [Faventino, qui ita diu tumidis cruribus turgidoque corpore fuerat], ut vix loco se movere posset: voto tamen suscepto, sacrisque cineribus tactis, illico sanitati restituitur, ligneosque scipiones ad perpetuam memoriam [in æde Servorum suspendendos curavit].
IV. Philippi de Spadis Vallis-Amonis filius (Julianus nuncupatus) oculo sinistro obcæcatus, ad venerabile defertur corpus: cujus dextera illico quod oculo [fuit adjuncta, subito cuncta labes ab oculis cecidit].
V. Menghinus Ravaglienus ex apoplexiæ morbo sinistri lateris robur amiserat, pariterque in morbum inciderat hernicum, quo non solum intestino dolore, sed [vitæ tædio afficiebatur: sed ad gloriosum corpus accedens, convalescit].
VI. Domina Ellena, vidua sexagenaria de Pasulinis, tumidis cruribus turgidoque corpore, cum vehementer afficeretur, & ipsa [voto suscepto læta discedit].
VII. Melchior puer, tresdecim annos agens, cum pedem sinistrum pervolutum retortumque plures gessisset annos, tanti viri meritis [liber evasit].
VIII Antonia septennis, filia Ugolini de Marchettis ex Castello Granajolo, & ipsa eodem modo laborabat; sed eodem modo voto [suscepto, eodem etiam modo sanitati pristinæ donatur].
IX. Ursula Antoniæ mater, ab aspero fistulæ morbo, quem per octo jam annos passa fuerat in brachio sinistro, hujusmodi infi[rmitatem amplius non patitur].
X. Puella quædam (cui nomen Gentilis erat) tredecim annos surda ac muta vixerat; ac parentes [Luchinus scilicet, & Ginevra Vexanenses de Forolivio, eam ad beatum corpus perducunt: quo facto illico] Deo laudes dare cœpit, qui meritis beati Patris a tali ac tanta infirmitate ipsam curaverat.
XI. Gisola Lughensis femina, annorum sex & quadraginta, morbo hernico cum diu languisset, ad sacrum accedit corpus, [& fusis precibus sanitati donatur, per merita & intercessionem, B. Ja]cobi Philippi: cujus corpus, honorifice reconditum in ecclesia Servorum civitatis Faventiæ adhuc mirac[ulis claret: & quotquot ex vi]cinis locis accurrunt infirmi, a languoribus variis curantur.
VITA ET MIRACULA
Auctore Nicolao Borghesio Senensi, ipso quo Beatus obiit anno scripta.
ex 2 parte Annalium Angeli Gianii.
Jacobus Philippus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Faventiæ in Æmilia (B.)
BHL Number: 4105, 4107, 4108
PER NIC. BORGES. EX GIAN.
PROLOGUS GIANII.
[1] Non parvo aut mediocri ornamento Ordini nostro fuisse hoc tempore Jacobum-Philippum de Faventia, multa illius probatissimæ & innocentissimæ vitæ argumenta declarant; quæ eo veriora probantur, quo a laudatissimo nobilique scriptore Nicolao Borghesio, aurato Equite Senensi, non perfunctorie aut fortuito, sed opportuno Miraculo, quod ex meritis & intercessione hujus beati Patris in seipsum anno MCCCCLXXXVIII expertus fuerat, cuncta diligentissime referentibus qui aderant Fratribus, omniumque Faventinorum comprobante fama, collegit. Is enim cum quodam pernicioso morbo Senis laboraret, devotione beati Viri permotus, Faventiam voti causa ad ejus tumulum peregrinatus, argenteam sui obtulit imaginem; cui etiam carmen hoc pro rei veritate, supposuit,
Corde laborabam, genio stimulatus iniquo,
Quod vitio stomachi cresceret atra bilis:
Huc mox confugi supplex; numeroq; precantis, [Nicolaus voto facto a morbo liberatus Beati gesta scribit.]
Dive, tuum, vacuæ non rediere preces.
Hanc itaque occasionem nactus P. Taddeus Aretinus, ejusdem loci Prior, Nicolaum, quem eleganti facundia præditum noverat, obnixe rogavit, ut B. Jacobi-Philippi vitam & miracula, antequam a contubernio Faventiæ discederet, ne tanti viri memoria excideret, simul componere dignaretur. Quod & libentissime præstitit, sic ejus gesta ab exordio enarrans.
VITÆ HISTORIA.
[2] Iacobus Philippus, ex bonis, mediocris tamen fortunæ parentibus, Faventiæ nascitur. Patri Misserinus de Bertonis de Cella Montis-clari, [Ex patris voto,] matri nomen Dominica, seu Lucretia fuit. Hic Andreas dicebatur, antequam dicatus esset religioni: qui cum biennis morbo comitiali seu epileptico laboraret, votum suscepit pater, si liberaretur, religioni se filium destinaturum. Andreas ab iniitio pueritiæ templa ultro divina frequentare cœpit: nec voluptatibus, nec ludis delectabatur, quibus pueri oblectari solent. Natura fuit subtimidus, & taciturnus in primis, solitudinisque percupidus. Dum erat novem circiter annos natus, [religioni addictus novennis,] pater, ut votum persolveret, eum religioni Servorum Beatæ Mariæ Virginis anno MCCCCLIII addixit; qui spiritu & nomine renatus, postea F. Jacobus-Philippus vocatus est. Initiatus jam puer obedientia præstabat, & observatione mandatorum singulari: adulta deinde ætate jejuniis ac vigiliis sese exercuit: Euangelicas vero auditiones sacramque Paginam omni studio prosequebatur, quia tantisper refici videbatur. [Sanctorum exemplis & studiis delectatur,] Dum gesta Patrum & sanctorum virorum exempla, castitatis, observantiæ, humilitatis lectitabat adolescens, tantum litteraturæ comparavit, ut Christianorum probatorumque Latinorum libros plane recteque intelligere posset. Ecclesiæ suique Ordinis ritus & ceremonias divinorumq; Officiorum observationes callebat imprimis, eorumque omnium studiosissimus extitit.
[3] Aliquibus functus est officiis, quæ Fratrum omnium gratia ministravit: erat enim natura facilis, mansuetus, & qui libens honestis aliorum desideriis obsequeretur. [varia officia obit;] Animo perturbari aut irasci visus est nunquam. Aliorum in se maledicta, si qua fuissent, æquissimo animo perferebat: ipse maledicebat nemini, cujus lingua in omni ætate parcissima fuit; non modo turpium, sed otiosorum quoque verborum expers. Si quid interdum inter se confabulantes obscœnum forte audivisset, vultu illico obnubilari, brevique monitu discessuque suo castigabat errantes. Postquam Sacerdotali dignitate potitus fuit, qui devotiore animo majoreque reverentia, profluentibus lacrymis sacrificaret, inventus est nemo; ut qui Crucis mysterium, [& Sacerdote dignas virtutes exercet:] dum Hostiam præ manibus haberet, altius contemplaretur. Otii fuit inimicissimus, quod id malorum omnium diceret sentinā. Inter canendum, celebrandaque in choro divina Officia, cum ceteris Fratribus conveniebat; ceterum in cella modo orando, modo legendo tempus impendebat: interdum tamen aliquo vel intexendi vel figurandi ministerio mentis onus sublevare consuevit; ita ut nunquam aliqua re occupatus non esset. Deambulacris utebatur solus plerumque: & meditabundus vultuque demisso incedebat. Cum cetera sacra volumina tum B. Hieronymi libros cupide perlegebat, præcipueque de Hieronymi transitu sive obitu frequentabat a opusculum. Jam jam sola cælestia meditabatur, atque cælesti magis substantia, quam esca corporali pascebatur: [imprimis temperantiam,] siquidem semel fere comedebat in die, & parvo vilique cibo contentus erat: vocatus tamen a Superiore, quæ communiter parata fuerant, edebat. Verum sexta feria, in Dominicæ passionis memoriam, secundum sui Ordinis instituta, cum cilicio, herbarum tantum cibo vescebatur & aqua.
[4] Nihil ægre magis tolerare videbatur quam se laudantium ora: hac in re singularis ætate nostra fuisse visus est, [& humilitatem.] qui opera sua spiritualia summasque virtutes, quoad posset, absconderet. Bonus licet ac rectus ab omnibus haberetur, longe tamen in minore pretio, quam apud Deum, apud homines fuit: abjectus enim & contemptus inter mortales esse voluit, Salvatoris exemplo; atque in occulto nihil optabat magis, quam patri & auctori suo Deo quoquo modo placere, nostrique Redemptoris viam sequi. Idcirco omne suum studium ad incorruptibiles divitias transtulerat, mentemque sic in cælestibus solidaverat, ut ad perennis vitæ gaudia tantum anhelaret. [Crucis signo infirmum sanat.] Vivens adhuc sanavit Jacobum Monium, Faventinum civem, a fistula post tergum, qua diu laboraverat; illum ter Cruce signans, & Jacobo mandans ut Deo gratias ageret, & id quod factum esset nulli unquam manifestaret. Jacobus tamen, post mortem Beati, rem ut contigisset narravit: & suum statuam pro voto posuit, quæ adhuc ibi conservatur.
[5] Cum adesset extrema dies, adversa capitur valetudine, quam vultu magisque verbis indicabat. Cumque, ut valeret, rogaretur; [Extremum ægrotanti,] Bene semper pro voluntate Divina, responsum dabat. Abfuit ab eo homine, tum in perferenda morte, tum in ceteris rebus omnibus, impatientia vel querela. Non decumbebat, sed ultro citroque spatiabatur ægrotus. Pridie quam decederet, ad decantandum in ecclesia Matutinum cum ceteris Confratribus interfuit, quin etiam mane inedius rem divinam celebraverat. Erat ei familiaris admodum Fr. Simon, ex Matthiola familia civis Faventinus, vir permodestus & rectus, qui cubiculum cum eo commune per plures annos habuerat. Fr. Jacobus-Philippus Fr. Simonem ad se vocat, aliquot ante dies quam e vita discederet; [ostenditur damnatorū, purgantium & Beatorū retributio;] cui secreto visa communicat, in choro habita per quietem: quibus monstrata sibi fuisse dicit perpetua damnatorū supplicia apud inferos; subinde eorum cruciatus, quorum non sine spe futuræ vitæ peccata pergantur; postea salutis æternæ gaudia, & cælestis regni gloriam ante oculos habuisse. Vesperi singulos seorsum, pridie quam migraret, Confratres adit; veniam petit supplex, atque precatur, ut inter crastinas rei divinæ orationes pro animæ suæ salute velintorare apud Deum, quam credere se dicebat ex corporis vinculis cito discessuram.
[6] Postero die extremoque, cum adhuc de celebranda a se Missa cogitaret, prohibitus propter adversam valetudinem, præsertim a Fr. Clemente, quem loco patris semper observaverat; jacuit in lecto aliquantisper, divinum & consuetum Officium legens, & Christum crucifixum prope se tenens, quem persæpe osculabatur. Interea linqui animo visus est. Deposuerat jam librum, quem præ manibus habebat: capite nutat, & contremiscit aliquantulum. Confrater Simon, qui per cubiculum deambulabat id animadvertens, continuo accurrit: [& in Domino requiescit:] orationesque animæ commendatitias vix absolverat, cum vir sanctus nonum & trigesimum agens annum, mortem cum æterna vita mutavit, parentibus adhuc superstitibus & lugentibus, hora nona in festo sanctissimæ Trinitatis, octavo Kal. Junii, anni MCCCLXXXIII. Hic vero cum in cubiculo a Fratribus lavaretur de more, & jam in morbo vitæque asperitate dum viveret corpus haberet scabiosum & maculatum, protinus ab omni macula & scabie mundatum repertum, omnes Fratres in admirationem rapuit. Dum vero post honorabile funus ipsum tumulare de more vellent, [miraculisq; illustratus tumulatur.] Faventinus populus, audita luculenta de ipsius laudibus per quemdam Patrem oratione, pleno ore protestatus fuit, beatum virum humandum non esse, dum confluentes infirmi ex tempore sanarentur. Quare corpus ejus, communi omnium consensu, plures dies in feretro reservatur; donec Galeottus, Princeps Faventiæ, ex gente Manfreda, fama Beati commotus, ad eum visendum se confert; & certior de singulis factus, statuit omni honore affici gloriosum corpus, & apud aram sacelli sui ponendum venerandumque mandavit. Tantis interea illustratur miraculis, ut universa civitas Faventina attestari possit, nullum fuisse mœrentem, qui de gratia sua & benedictione valetudinem non reciperet.
ANNOTATA.
a Opusculum de transitu seu obitu B. Hieronymi, etiam apud nos Ms. extat, sub nomine Eusebii discipuli ejus: quod licet, ut plenum erroribus confertumque mendaciis, merito reprobet Card. Baronius, jureque ad calcem operum Sancti Doctoris rejectum ab eorum editoribus fuerit; ea tamen ætate qua Beatus noster vixit, non mirum si piis hominibus placuit, tanta quantam præfert specie pietatis.
EPILOGUS GIANII.
[6] Hæc Borghesius. De hoc quoque Beato cecinit aliquando, [Gasparini Veneti Epigramma de B. Iac. Philippo:] qui eum noverat, Gasparinus Venetus, inter sua Poëmata de Beatorum gloria.
Quem tulit, & puerum fovit Faventia, ad aras,
Nunc eadem supplex fert sua vota, tuas.
Te modo, qui vitæ poteras vitare venenum,
Et curas hominum spernere solicitas,
Vel pia Religio supremis inserit astris,
Vel potius Pietas religiosa beat.
Beati Jacobi Faventini imaginem Aretii, ubi plurimum fuerat diversatus, [ejusdem imago Aretii] ad vivum retulit P. Bartholomæus Camaldulensis,nunc Abbas S. Clementis de Aretio: qui non modo in conscribendis Phrygio opere ornandis libris pro choro, sed etiam in arte pictoria [eximius], inter summos artifices illorum temporum a Georgio Vasario in [libro] de claris Pictoribus recensetur. Alia quoque ipsius imago perantiqua habetur Papiæ in ecclesia nostra S. Primi, [& Papiæ:] sub qua hæc sequuntur verba: Hoc opus fecit fieri D. Joannes Ambrosius de Podio, qui voto facto B. Jacobo-Philippo de Faventia liberatus fuit a mortali infirmitate, MCCCCXCVI, die IX Septembris. Augustinus de Vapria pingebat. MCCCCXCVIII die IV Aprilis a
[7] Erat Beatus ille altiori statura prominens, adeo macie confectus, ut pelle tantum & ossibus constare videretur: angusta, sed oblonga facie; erecto collo, [festum Faventiæ 25 Maji] naso longiusculo, reconditis oculis, digitis manuum protensis, & notabiliter pallidus. Sic, qui illum probe novit, Borghesius lineamenta descripsit. Sunt qui ei parvam Crucem in manu apponant, cum chartula, in qua legas, Dominus illuminatio mea. Ejus annua commemoratio in illa ecclesia, solenni populorum frequentia ad ejus tumulum, XXV Maji b percelebris habetur, & panis benedictus ad ejus honorem populo dispensatur.
[8] Eodem quoque anno, quo decessit beatus Pater, Communitas Faventina Misserinum ejus genitorem inter suos cives cum tota Bertonum familia conscribi unanimi omnium consensu jussit: & cum pater jam tres nubiles filias haberet, [familia civitate & immunitate donata.] quæ B. Jacobi-Philippi sorores erant, tenuisque ad eas locandas esset domestica facultas; statuerunt ex c Senatus-consulto, ut Misserinus, intuitu ipsius filii, nuper Beati, ab omnibus gravaminibus & oneribus realibus & personalibus esset immunis: & hoc favorabili plausibilique omnium acclamatione, sub die XXIV Augusti, tertio vix elapso mense ab ejusdem Beati depositione. Ipse quoque Galeottus secundus, d Faventiæ Princeps, sicut antea mandaverat, ut beatum illud corpus in proprio Manfredæ familiæ sacello collocaretur, ita postea Bertonæ ipsius familiæ omnia sua jura illius sacelli, ad honorem B. Jacobi-Philippi, sponte & munifica liberalitate cessit & donavit. Cum autem ipsius Corpus, miraculis clarum, Fratres ab initio deposuissent in quadam sepultura, quæ erat in sacello S. Joannis, ibique stetisset usque ad annum MCCCCXCV; visum postea fuit, ob frequentiam populorum, [corpus trāslatum an. 1495] ut ex voto & devotione Galeotti Manfredi, in quadam arca a parte dextera ejusdem sacelli conderetur. Cumque ibi quievisset usque ad annum MDXCIV, Bertona tandem familia, [& 1594.] communi affinium stipe (quod indicant ibi apposita verba) lapideum ei sarcophagum dicavit: quod & pro ara ejusdem sacelli inservire statuerunt: & in ipsum ejus corpus solenni translatione recondi curarunt. Illud vero concurrenti tunc populo maximæ admirationi fuit, quod flores, jamdiu super ejus corpus a piis fidelibus ante centum annos effusi, postmodum perinde recentes inventi sunt, ac si eadem die, cum proprio colore & odore, collecti fuissent e.
ANNOTATA.
a Eadem referuntur in Centuria Annalium Ordinis, necdum nobis visa lib. 3 cap 9 & 10: primo tamen loco ibi notatur, quod imago Ferrariæ, in columna ecclesiæ Cathedralis, usque ad annum 1675 depicta visebatur, in manibus parvam Crucem coloris rubei deferens; & superiori in parte columnæ ejusdem inscriptum nomen legebatur, cum titulo Beati.
b Iulius Cæsar Tonduccius in Historia Faventina, similiter necdum huc perlata, pag. 37 dicit, Festum annue celebratur in Dominica Trinitatis, quæ tunc cum Beatus obiit in 25 Maji cadebat.
c Istud Senatus-consultum infra exhibetur.
d De hoc Galeotto Principe Faventino plura nos docebit Tonduccii historia. Interim suppono diversum esse ab hujus temporibus & nominis Mirandulæ Domino, fratre illius famosi Ioannis Pici Mirandulani, cui ex filio Ludovico nepos quoque Galeottus fuit, in ordine Mirandulæ Daminorum secundus.
e Colitur nunc idem corpus & visitur per ferream cratem, die festo ejusdem Beati sub altari, plane integrum & incorruptum: ibique extenditur super marmoreum tumulum, intra capsam ligneam undique deauratam, cum crystallinis fenestris a parte exteriori, habitu Ordinis indutum. Ita in Epistola Locatellus.
PROLOGVS GIANII
Ad miracula a Borghesio collecta.
[9] [Viventis miracula jussa a Beato sileri,] Profunda humilitas & modesta taciturnitas hujus famuli Dei, multis recolendis & memoria dignis miraculis cum viveret perpetratis, hos nostros, quo minus recenseantur privant Annales; cum pro usu haberet, ut quas mœrentibus gratias impetrasset perpetuum eisdem silentium imponeret. Id proculdubio testatus fuit post ejus mortem Joannes ille Antonius Monus, cui post sanatam signo Crucis fistulam (ut supra dicebatur) ne cuiquam revelaret unquam sub gravi interminatione præceperat. Is vero post mortem ipsius alia consimili ægritudine pressus, [uti Io. Ant. Monus testatur;] priorem, quæ contigisset in vita, revelavit; pro altera vero, propria apposita imagine, tale etiam supposuit monumentum.
D. O. M. Joannes Antonius Monus, trilustri ac immedicabili morbo æger (Jacobus-Philippus Pater oranti cum hic apparuisset pro salute illius) effigiem hanc ad sepulcrum B. Jacobi-Philippi posuit, animumque mox composuit.
Verum ut singula, inquit Gianius, quæ statim post ejus obitum, [alia post mortem a Borghesio scripta.] & per subsequentes dies ex illius intercessione advenerunt, eadem serie, qua ab ipso Nicolao Borghesio conscripta fuerunt, perlegi possint; nos ea, & magnitudine, & numero numquam amplius edita, sic complecti ab exordio duximus. Ita Gianius. Nos qui miracula prima, ex eadem quam Borghesius fideliter transcripsit tabula, supra exhibuimus, continuationem illorum ab eodem additam satis habemus exhibere, servato tamen numero quo insigniuntur a Gianio: qui in Annotatis dicit, Berghesii Ms. integrum inveniri in Bibliotheca Servorum S. Antonii de Pisis, nonnulla etiam se didicisse ex publicis Monumentis civitatis Faventinæ apud D. Bernardinum de Azzurinis, Notarium & rerum antiquarum illius civitatis diligentem assertorem.
CONTINUATIO MIRACULORUM,
Eodem quo Beatus obiit anno patratorum.
[12] XII. Puer Hieronymus, annos natus tredecim, Ravennas (nam claudus erat insigniter, [Sanantur, puer claudus,] in partem dexteram curtiori crure deflectens, quapropter gressus ejus majorem in modum deformis esse videbatur) habuit accessum non sine magna devotione ad B. Jacobi-Philippi sepulcrum, utque liberaretur suppliciter obsecravit. Nec primo, nec altero die gratiam consecutus est: ipse propterea nihilo sequius tertio oravit die, quinimo multo clamore, plurimis lacrymis instabat magis, ut quod petierat impetraret. Victus B. Jacobus-Philippus pueri miseratione, postulatis tandem obsecutus est. Salvum itaque puerum fecit, rectumque paribus fecit cruribus. Data est ab omnibus Deo gloria, non sine lacrymarum copia: puerque lætus in patriam suam reditum habuit.
[13] [mulier muta,] XIII. Rengarda, ex Massa Ferrariensi, Angelo Ghermaglio nupta, morbo ejusmodi generis ægrotavit, ut loquendi facultatem penitus amitteret; itaque novem perpetuos menses verbum ullum facere non potuit. Fulgente magis indies B. Jacobi-Phillippi miraculorum splendore, mulier in spem adducta est, si ad sacrum corpus deferatur, salva ut fieret & loquendi compos. Perducta igitur ad Beati sepulcrum, adhibita ingenti reverentia, supplicavit ex intimis animi cordisque medullis, ut loquendi facultatem recuperaret. Tunc B. Jacobus-Philippus devotissimæ feminæ pristinam loquendi facultatem restituit. Quæ statim expeditam in conspectu omnium orationem habuit: postea summas agens Deo Sanctoque gratias, suam domum lætabunda pedem retulit.
[14] XIV. Sancta, Nicolai Romandioli Foroliviensis filia, perplexis totius corporis nervis præpedita languebat: [puella enervis,] a genitrice ad Beati corpus delata, salva liberaque facta est; post preces adhibitas, laudans Dei Majestatem, mox in patriam rediit.
[15] XV. Magdalena, de patre Benedicto Foroliviensi genita, ubi primum nata est, [alia utroque latere paralyiica,] utroque latere debilis atque manca esse perspicitur; permittente jam ætate gradiendi quoque pene impos: quæ ægritudo perduravit ad tertium usque decimum suæ ætatis annum. Mater ejus, Dominica Ostentis, miraculis B. Jacobi-Philippi divinitus micantibus compulsa, decrevit tali calamitate languentem filiam ad Beati monumentum perferre: quæ postquam perducta est ante sacras Reliquias, aliquantisper illic commorata, gratiæ particeps non erat. Iteratis deinde precibus, nec votum assequebatur. Quapropter cum abire decrevisset, & domum reverti cœpisset; inter vias devotissimo corde cereum simulacrum Beato devovit, si ad suos rediens sana fieret. Post hoc animi propositum meliuscula statim facta est: & antequam ad proprios lares pervenisset, liberata penitus fuit. Voti deinde suscepti memor ad sacrum corpus se retulit, votumque magno cum gaudio persolvit, glorificans Deum, & Beato meritas agens gratias.
[16] XVI. Jacoba de Rombellis, ex Castello Granarolo, spiritu occupata maligno, non parum vexabatur. [energumena,] Trahitur ad beatum corpus, quæ post frequentatas orationes mundata est malo dæmone, qui antea ceteris adjurationibus ejici non potuerat; sed Beati Jacobi-Philippi meritis discedere opportuit ab ea, quæ magna cum fide Divi opem imploraverat. Laudata infinita Dei bonitas ab ingenti turba fuit: feminaque, excusso dæmone mentis compos, magno animi gaudio domum rediit.
[17] [epilepticus,] XVII. Matthias, Joannis filius, ex pago Faventini agri, [valetudine] turbata comitiali morbo, quem caducum dicunt, laboraverat diu. Hic magna cum reverentia & spe ad venerabile corpus accessit: devotam supplicationem adhibuit: illico sanatus est, ut qui postea numquam ejusmodi morbo sopiretur: ac data Deo gloria, lætus reversus est in patriam.
[18] [herniosus,] XVIII. Sanus Sabbatinus, ex Sancto Georgio Vallis-Hamonis, quinque annorum puer, infirmus morbo hernico, commendatur Sancto: statimque incolumis factus est. Propinqui, summopere Deum collaudantes, & agentes Beato Jacobo-Philippo gratias, puerum bene valentem domum reduxerunt.
[19] XIX. Joannina vidua, quæ Stephano de Marradio ditionis Florentinæ nupserat, [apoplectica,] apoplexiæ morbo vires dextri lateris omnes perdiderat; domi manens, dum tanta Divi Jacobi-Philippi miracula splēdescere indies magis pleno omnium ore cognovit, devotissime Beato sese commendat; votique se ream facit, si gratia sua resanescat. Hoc statim facto, tali morbo soluta est: accepti tanti beneficii memor subito ingressa est iter; & ad venerabile corpus profecta, debitas agit gratias; susceptoque voto cumulate satisfecit.
[20] [herniosa;] XX. Mulier annorum circiter quadraginta quinq;, cui Pax nomen erat, ex Russio Faventini agri castello, de gente Bellona, hernico morbo per quatuordecim annos ægrotaverat, ita ut esset inutilis, nec domi quidquam agere posset, quod ad muliebre officium pertineret. Hæc venit cupide ad venerabile Beati corpus: gratiam postulat suppliciter; quam pro suo desiderio consecuta, Mariæ Virgini Beatoque simul justas gratias agit, ad suosque contenta rediit.
[21] [item herniosus,] XXI. Eodem morbo gravatus Stephani filius, ex Foro-Cornelii, quam Imolam dicunt, territorio, summa voluntate ac spe ad Beati monumentum sese contulit, obsecravit devotissime, ut integra valetudo sibi restituatur: quam statim consecutus, ante oculos omnium qui aderant, collaudata æterni Dei largitate, domum incolumis inde digressus est.
[22] XXII. Jacobus Bartholomæi filius in pago territorii Imolensis Mazzollano, [furiosus,] captus mente per multos annos fuit, qui furore frequenter agitatus multa dicebat absurda, de se deque aliis male cogitans; quapropter astringi vinculis & compedibus sæpe illum oportebat. Hic, non sine magno suorum labore, ad sacrum corpus conductus est. Qui postquā ingressus est ecclesiam, magna voce clamans variis modis insaniebat, quem ligari necesse fuit, ne sibi aut ceteris perniciem inferret. Qui primum ante Mariæ Virginis altare oblatus, post frequentatas deinde supplicationes, rediit tandem ad sese, prorsusq; resipuit. Bonæ igitur mentis compos, ante ora adstantium omnium his verbis usus est: Me insanientem vidistis, vidistis furibundum; modo per summam B. Mariæ Virginis clementiam, & per Jacobi-Philippi merita, furore deposito sanus penitus factus sum, liberoque arbitrio fungi possum, quod petieram; ab omnibus Deus magnificetur, qui supra merita semper de humano genere bene meritus est.
[23] [cæcutiens unus] XXIII. Jacobus, filius Petri Ravennatis, obtusa oculorum acie gravabatur. Profectus ad sacrum corpus suppliciter Beato sese commendavit: meritus gratiam, liberis nitidisque oculis in patriam rediit, glorificato Deo.
[24] [& alter,] XXIV. Baptista Joannis Tonii, ex Valle-Hamonis oculum alterum macula sex annos obductum gesserat, quo nil fere videbat. Venit ad Jacobi-Philippi sepulcrum, implorat opem, oculus statim labe mundatur, & suo plane utitur officio. Quam quidem rem sentiens ipse Baptista, Beato summas agit gratias, lætusque discessit.
[25] [manu contracta,] XXV. Teresina, quæ Missiroli Faventini uxor fuerat, contracta in pugnum sinistra manu premebatur, quæ explicari nisi vi non poterat. Accessum habet ad venerabile Corpus, manus suæ libertatem orat supplex, quam ex sua devotione sine mora consequitur: Mariæ Virgini Beatoque gratias egit, expeditaque manu domum rediit.
[26] [pede languida,] XXVI. Nicolosa, Baptistæ filia, ex oppido Oriolosicco de Valle-Sancterni, languido retortoque dextero pede nata est, cujus vitio & dolore præpedita ægre vivebat. Magna cum spe petit Beati sepulcrum, humiliter sese commendat; gratiam comparat, sanato pede; postquam Deum magnificavit, hilaris domum revertitur.
[27] [herniosi tres,] XXVII. Thomas, Petri Gratianifilius, Cutignolæ ortus; Primus, Jacobi Renaldi filius; Christophorus, Joannis Muliani filius, Ravennatis agri. Hi tres morbo hernico laborantes, diversis quidem diebus ad sacrum Divi Jacobi-Philippi corpus sese receperunt, suppliciter pro se quisque gratiam petens. Omnes voti compotes facti sunt, dataque Deo gloria ad sedes suas reverterunt.
[28] [contracta,] XXVIII. Galitia, Alexandri Phalisamphari Faventini filia, invalido contractoque corpore languens, ad venerabile corpus perlata, penitus liberata est, ob Beati Jacobi-Philippi merita, cui gratias egit.
[29] XXIX Tarsia atque Andrea sorores, Silvestri filiæ, ex Castello Bugnesio territorii Faventini, accesserunt ambæ ad lucidum corpus; diversis quidem morbis ægrotantes. Tarsia, ex vi quartanæ febris duobus exinanitis in manu digitis; Andrea, magno dexteræ mammæ tormento premebatur. [digitis 2 manca,] Supplices oraverunt Beatum pro integra valetudine, quam facile consecutæ fuerunt: mox bene valentes, actis gratiis, reversæ in patriam.
[30] [mamiliam dolens,] XXX. Joanna, Sebastiani tubicinis filia, in Lugo territorii Ferrariensis, ob variolum amiserat lumen oculorum. Pro impetranda luce venit ad B. Jacobi-Philippi corpus; accurata supplicatione facta, obtinet gratiam. Illuminata igitur, actis Beato gratiis, magno cum gaudio revertitur in patrium solum.
[31] [puer cocles,] XXXI. Dominicus, Magnani filius, ex Sarago in agro Faventino, oculo sinistro cæcus erat. Iter habet ad venerabile corpus, devote supplicat, cito postulata consequitur: B. Mariæ Virgini simulque Beato Jacobo-Philippo justas agit gratias: atque oculis ambobus æque videntibus, magna cum lætitia, revertitur ad suos.
[32] [crure debili unus] XXXII. Betuccius, Joannis Imolensis filius, incola Bagnacavalli, cum languido contractoque crure quindecim ægrotasset annos, ad B. Jacobi-Philippi corpus, ferrato scipione suffultus, ægre sese duxit. Oravit suppliciter pro desiderata gratia, quam deinde consecutus, summis laudibus Dei bonitatem Beatique merita prosecutus est, sanatoque crure reversus est in patriam.
[33] XXXIII. Sanctes, Stephani Macharini filius, ex Felice pago agri Faventini, [& alter,] pari cruris unius imbecillitate laboraverat. Hic ad lucidum Beati corpus venit, qui postquam magna cum reverentia B. Jacobum-Philippum precatus est, liberatus omnino fuit. Ita benedicens Deum, debitasque Beato gratias agens, ad suos rediit.
[34] XXXIII. Adamantes nomine, puella Thomæ Meluxandi, ex Bagnacavallo, [puella cocles;] obducto altero cæcatoque oculo notata, dum B. Jacobi-Philippi optat opem, obvoluta genibus ante monumentum, consequitur gratiam quam quæsierat; quæ glorificans Deum, oculum vitio liberatum domum retulit.
[35] XXXV. Joanna, Ludovici Gharaguini filia, ex Lugo; cum uno brachio ita infirmo ac debili ægrotaret, [brachio infirma una,] ut levare illud non posset; venit magna spe freta ad nitidum B. Jacobi-Philippi corpus; brachiique liberationem petens, voti compos facta est. Quæ justas Deo Beatoque gratias agens, læta deinde domum repetiit.
[36] XXXVI. Altera nomine Joanna, simili in crure morbo infirmatur; refugit ad gloriosum corpus, [alia crure,] supplicationibusque diligenter adhibitis, ex voto resanescit: deditque gloriam Deo, lætaque domum revertitur.
[37] [brachiis & crure contractus,] XXXVII. Thaddeus, Dominici filius, ex Oriolo-sicco de Valle-Sancterni, cum ambobus brachiis, dextroque crure, contractis & invalidis ægrotaret; sperans auxilium a B. Jacobo-Philippo, supplex accedit ad monumentum: ac ante discessum habet gratiam, qua suo voto potiatur; non tamen gratiarum oblitus, quas Deo Sanctoque debebat.
[38] [herniosi duo,] XXXVIII. Benedictus pene infans, a matre Gentile perlatus ad gloriosum corpus; Octavianus Manfredi filius, ex Castronovo profectus, ad sacras Reliquias; ambo, cum morbo hernico languerent, recuperantes valetudinem, laudato Deo, domum reversi sunt.
[39] XXXIX. Antonius Pasquini filius, ex Plebe agri Vallis-Hamonis, cū sex annos captus oculis fuisset, [cæcus sexennio.] confugiens ad beatum corpus, illuminatus est ante ora adstantium omnium: Mariam Virginem Beatumque Jacobum-Philippum non sine lacrymarum copia laudat.
[40] XXXX Catharina, Andrioli Sytonii Foroliviensis filia, tertium agens annum, clausis oculis læsisque palpebris, perfertur a genitrice sua, non sine magna devotione ac spe, ad gloriosum corpus. Postulata suppliciter gratia sine mora conceditur, [alia triennio,] in conspectu hominum duorum millium vel eo amplius, glorificantium summam Dei bonitatem, Beatoque agentium debitas gratias.
[41] XXXXI. Antonia, Philippi Rustici filia, ex Bagnacavallo, [pueri pes recurvis.] manu dextera tres jam annos manca impeditaque fuerat. Perducta ad Beati Jacobi-Philippi corpus, gratiam, quam optaverat, penitus consecuta, glorificans Deum, læto animo revertitur.
[42] [manu manca,] XLII. Petrus-Antonius, Marchionis Maizotti filius, ex Lugo, quartum jam & decimum annum, pedem alterum recurvum languidumque gerebat, quem nulla ex parte præter pollicem digitum movebat. Ad Beati corpus accedit, supplexque sese commendat: gratiam, quam petierat consecutus, libero pede lætus domum revertitur, actis Beato gratiis.
[43] [puella cardiata,] XLIII. Dina puella, Gori Barbiani Ravennatis filia, malo cardiaco graviter laborabat. Ducta ad venerabile corpus, cor ejus a premente dolore liberatum est; Deique nomen simul glorificatum fuit ab omnibus qui adstabant.
[44] [pedem inversum habens.] XLIV. Gregorius, Matthæi Lionelli filius, de Varnello, cum dextro pede plano terram calcare non posset anterioris partis vitio; refugiens ad Beati corpus, gratiamque suppliciter postulans, voto potitur suo, æquato liberatoque pede. Inde lætus discessit, postquam justas Beato gratias egit.
[45] XLV. Gutia puella, Georgii arcis Ferrarianæ Præfecti filia, [& crus altero brevius,] cum sinistrum crus tribus vel eo amplius digitis dextro crure curtius haberet; postquam venit ad gloriosum corpus, suppliciterque sese commendavit; extensum est sinistrum crus, alterique cruri æquale factum, admiratione omnium qui adstabant, æternam Dei potestatem simul laudantium.
[46] XLVI. Forlivesa, Blasii filia, ex agri Foroliviensis villa Grappa, [paralytica,] morbo paralytico laborabat. Veniens ad corpus B. Jacobi-Philippi, devoteque supplicans, nacta penitus est, quod vehementer optaverat: utpote enim membra contremiscere desierunt; duroq; morbo liberata, quieta deinde redierunt. Post actas gratias obtulit imaginem B. Jacobo-Philippo, in argumentum acceptæ gratiæ.
[47] [in crure dolens,] XLVII. Jacobus, Nigrini filius, ex Solero Castello, pœnā cū in crure sex menses habuisset nō mediocrē, quam levare nullo modo poterat; duci sese ad sacras Reliquias [petit]; quamque suppliciter gratiam postulat, statim consequitur: sic diutino cruris languore liberatus, postquam Deo Sanctoque justas egit gratias, in patriam lætus reversus est.
[48] [pedibus obliquis impeditus,] XLVIII. Franciscus, Dominici tonsoris filius, ex Terdotio Florentinorum castello, pedibus obliquis impeditus erat, quippe quorum digiti in posteriorem partem reflexi fuerant. Hic perrexit ad venerabile B. Jacobi-Philippi corpus, supplexque precatus est ut liberis efficiatur expeditisque pedibus. Quam gratiam, ex Dei summa bonitate, per Beati intercessionem nactus, in patriam contentus reversus est, ante actis Deo Sanctoque gratiis.
[49] [altero pede recurva.] XLIX. Magdalena puella, Xantis Passantei neptis, ex Granarolo, cum pede altero recurvo nata est, quo habere gressum non poterat. Ad gloriosum corpus perlata, statim liberata fuit, atque gradiendi officio functa est ante oculos omnium adstantium, Majestatem æterni Dei simul collaudantium.
[50] [manu contracta,] L. Baptista, Marci Bucchini Faventini filia, contracta implicataque manu languens erat. Supplex perrexit ad Beati Reliquias, adhibuitque diligentissimas preces: mox postulatam nanciscitur gratiam, ante oculos ingentis turbæ, Dei summam bonitatem collaudantis, atque pariter justas B. Jacobo-Philippo agentis gratias.
[51] [Minorita hernicus:] LI. Nicolaus Theutonicus, Ordinis Fratrum Minorum; morbo hernico viginti annos delanguerat. Cognitis tot B. Jacobi-Philippi miraculis, devotissimo animo monumentum ejus petit, suppliciter orat, assequitur tandem votum; laudans Deum dignas Sancto gratias egit, morbique subligacula relinquit ante Beati monumentum.
[52] [liberatus a plaustro oppressus,] Joanes Andreas, Nicolai Faventini Casalensis filius, quatuordecim annos natus, in via ab onerato plaustro supprimitur. In discrimine positus sese Jacabo-Philippo commendat. Evasit illico, & divinitus quidem: quippe qui tanta mole conteri extinguique debuerit, vivus tamen ac pene intactus excessit e curru. Liberatus igitur a manifesta morte, Beato ceream imaginem obtulit, in accepti tanti muneris testimonium.
[53] [lapsus in puteum,] LIII. Dominicus, Antonii Mulionis Faventini filius, quartum & decimum annum agens, forte in puteum profundum concidit, imaque petit alta obrutus aqua. Dum ruit, ei venit in mentem B. Jacobus-Philippus, cui se ex animo commendavit. Ex fundo ad summam putei evasit aquam; unde porrecto fune liber extractus est. Qui rem hanc viderant, omnes majorem in modum Dei misericordiam collaudarunt, & justas Beato egerunt gratias.
[54] [Cæsenæ captivus:] Blasius tabellio, ex Civitate Castelli oriundus, in arce Cæsenæ asservabatur. Cum ei omnis spes exeundi penitus sublata foret, ab multas in se paratas insidias, Beato Jacobo-Philippo se commendavit, votumque suscepit, quod nequaquam frustra factum est: siquidem suæ liberationis mira statim occasio secuta fuit. Cum enim compede solutum per se alterum pedem arcis Præfecto ostendisset, causamque narrasset; custos Arcis, divinitus quidem (veluti credibile est) Blasium protinus ipsum eduxit ex eo loco. Inde votivam tabulam, profectus Faventiam, Beato obtulit, cui simul maximas egit gratias.
[55] LV. Honufria, Joannis filia, ex territorio Faventino, sextum decimum agens annum, nondum locata viro, longo tempore decubuerat; nec morbi ratio, quo erat implicata, satis unquam dignosci potuit; ex communi tamen multorum opinione fascinata putabatur. Hæc B. Jacobo-Philippo, tot miraculis jam fulgenti, se majorem in modum commendavit. Voto Divus aspiravit suo, illamque sine mora salvam fecit. Quæ mox confirmata, ad ejus monumentum contendit, beneficiique memor, immortales Deo Sanctoque gratias egit.
[56] LVI. Guidonus, ex Butrio Bononiensis agri, dextro crure contracto atque recurvo, [curatur crure contractus,] decem jam annos vixerat. Ad sacras Reliquias devotus confugit, ubi aliquot commoratus est dies. Cujus crus ita rectificatum est, ut indies paulatim sese commodiorem sentiret. Quem per scalas ipse vidi sine adjumento descendentem, cum antea sine scipione iter habere non posset. Actis Deo Sanctoque gratiis, suis pedibus in patriam rediit.
[57] [alius digitis:] LVII. Augustinus, faber ferrarius, ex Montecchio ditionis. Ferrariensis, manus reflexis perplexisque digitis impeditas ambas diu gesserat. Supplex ad B. Jacobi sepulcrum venit, illic aliquot dies moram trahit, demum expeditis manibus in patriam lætus revertitur, post actas Deo Sanctoque gratias.
[58] [mundantur energumeni:] LVIII. Occupatos immundis spiritibus Jacobus Philippus, cælesti potitus patria, præcipue liberavit liberatque quotidie, ut qui patientia atque virtute sua falsas diaboli insidias longe dicitur superasse. Virginalis simul ætatis pene omnes, variis affectos languoribus incolumes effecit: quippe qui pariter virginitatis gloria polluerit inter mortales.
[59] LIX. Laurentio Lucensi, telæ sericæ textori, filius erat Michaël, [sanatur grave vulnus capitis,] decimum & septimum agens mensem. Qui cum pro parvulorum more gradi tentaret, in terram sæpius prolapsus, tenellum caput graviter infregit: cujus vulnus ita magnum erat, ut omnes medici ejus salutē penitus desperaverint. Deploratum jā puerulū B. Jacobo-Philippo pater commendavit vovitque: statim febris remissa est, filiolusque deinceps omnino liberatus. Reus voti pater Faventiam profectus, cereum simulacrum Beati obtulit monumento, justasque gratias egit.
[60] [morbus incurabilis,] LX. Ioannes Georgii, ex Valle-Hamonis, gravi acutoque morbo laborabat, qui a medicis nec satis cognosci, nec curari unquam potuit. Hic igitur desperatus ab omnibus, in B. Iacobi-Philippi patrocinium omnem suam spem rejecit, vovitque simul. Ex quo subito factus commodior, demum inexplicabili morbo penitus liberatus est. Voti suscepti meritique memor, Faventiam mox se contulit; integram veramque sui imaginem B. Iacobi-Philippi obtulit sacello.
[61] LXI. Comes Palatinus Ioannes, alterum humerum fractum diu gesserat; cui cum nullo pacto ars medica subvenire potuisset, [fractura humeri.] B. Iacobi-Philippi supplex opem imploravit: votumque vovit, si liberaretur, se cum duodecim librarum cereo nudum ad ejus monumentum usque ex propriis laribus perrectucturum: quo proposito gratiam nactus est Aliquot in voto persolvendo dies negligens fuit. Interea dum equoveheretur, equus repente prosternitur in terram, sentitq; statim luxatas jam ægrotantis humeri costas, quia in veterem & quidem graviorem morbum reciderat. Magnam deinde in gratitudinis errorisq; sui pœnitentiam agens, idem vovit denuo: rursum per Beati intercessionem sanatus est. Non impiger, cum cereo perquam magno, nudus ad aram Iacobi-Philippi contendit: itineris autem spatium fuit sexdecim circiter milia passuum: promissis igitur factis, actisque gratiis, hilaris rediit in patriam.
APPENDIX GIANII.
[62] LXII. Nicolaus Burgensius Eques, is qui B. Iacobi-Philippi vitam simul atque miracula memoriæ prodidit, atra bile maloque genio vexabatur. Adductus in spem salutis futuræ, pro suscepto voto Faventiam petit, [Nic. Burgensius molesta ægritudine solvitur,] commendat se Beato suppliciter pro recuperanda salute. Vacuus gratia aliquot dies illic remoratur: cumque diversaretur apud ædem S. Mariæ de Servis, ubi verus ille Dei Servus habitaverat, suasus ab ejus ecclesiæ Priore, de hujus sancti viri vita mirisque cælitus signis, veluti supra dictum est, memoriam condidit. Postea discessit inde, non liberatus, sed commodior: Senas vero Patriam suam reversus, perinde statim convaluit, ut talem gratiam tantoque petitam, de B. Iacobi-Philippi meritis atque precibus, accepisse manifesto perspexerit. Ad meritas igitur agendas gratias Faventiam pedester reversus est. Ceterum magnæ huic præclarissimo Scriptori habendæ gratiæ, cujus studio & devotione tot & tanta, de hoc beatissimo viro Iacobo-Philippo, æternæ memoriæ commendata sunt, ut in posterum major ei semper devotio adhibenda sit, ab iis maxime qui in suis necessitatibus ejus sibi intercessionem propitiam fore sperare possunt.
INSTRUMENTUM IMMUNITATIS,
Conceßæ Patri ipsius Beati illiusque posteris.
Jacobus Philippus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Faventiæ in Æmilia (B.)
EX MSS. INSTRUM.
[1] [Ex 100 Consiliariis collecti Deputati.] Die XXIV Augusti, festivitatis Divi Bartholomæi Apostoli, Indictione prima, sedente Sixto Quarto Pontifice maximo, congregati spectabiles viri cives Faventini, de numero centum Consiliariorum Consilii civitatis Faventinæ, ad sonum campanæ grossæ, in camera terrena solita DD. Antianorū, sita in Palatio Dominorū de Manfredis, juxta plateam & officium a Bolletarum, ut moris est pro tractandis infrascriptis negotiis, quorum nomina sunt infrascriptia, videlicet.
Ex Quarterio Portæ Pontis: D. Bartholomæus de Pasiis, D. Papinianus de Alficellis, Franciscus Bettini, Ioannes Baptista Magistri Michaëlis, Ser-Cæsar Caffarellus, Mattheus Laca, Ser-Gaspar de Captolis, Ser-Nicolaus Roberti Casalii, Ioannes de Pasiis, Favazzolus Zampauli, Philippus Baggiolinus, Bartholomæus Albicellus, Carolus de Viacana, Ioannes Ser-Philippi, Gaspar Zuccarini, Ser-Iacobus Cittadini, Ser-Nicolaus D. Bernardi Casalii, Gaspar Marci a Tumbis.
Ex Quarterio Portæ Ravegnanæ, D. Melchior Tondutius, Andreas Benedicti Emigliani, Ioannes Bamffaldus, Ser-Baldassar Fortunerius, Ser-Albertus de Pecininis, Thomas Maglorius, Ser-Guido Beccabuva, Mag: Franciscus del Laderchio, Baptista Mag. Dominiei Rubei, Lodovicus Marci Ser-Severii, Ser-Zucculus de Zucculis, Nicolaus Mag. Antonii Ser-Severii, Ioannes de Lazzana, Thomas Ser-Pauli-Ioannis Amaducii, Christophorus Ioannis Climatori, Iacobus Simonis Cristaldi, Severinus Mag. Ludovici, Franciscus a Cabibis.
Ex Quarterio Portæ Imolensis Mag. Alexander de Zucculis, D. Taddæus de Viarana, D. Petrus Ser-Antonii Ser-Amatorii, Galeottus Caranola, Zattonus de Zanellis, Guido de Frimpopulo, Ser-Zanfranciscus Milcetta, Jacobus Monii, Jacobus Azzurinus, Simon de Zucculis, Ugutio de Feazolis, Ludovicus Nicolutius, Contes Scaletta, Nicolaus Paganellus, Averardus Zanellus, Ser-Paulus de Viarana, Christophorus Severolus.
Ex Quarterio Portæ Montanariæ. Mag. Mangolinus Medicus, D. Alexander Monardo, Ser-Antonius Paganutius, Lappus Severolus, Riccius Armininus, Ser-Padonanus Ser-Iuliani, Ser-Daniel Bante, Ser-Matthæus Monardo, Alexander Severolus, Antonius Fazolini, Bernardus Ser-Nicolai Cenni, Habbrazzus Ponii, Iacobus Picininus, Petrus Ser-Iuliani de Cavina, Ser-Benedictus Iacobini, Thomas Severolus. Porrecta fuit supplicatio per Missirinum qu. Oliverii della Cella Capellæ S. Vitalis, tenoris infrascripti videlicet.
[2] Magnificæ Dominationi vestræ exponitur pro parte vestri devoti oratoris Misserini della Cella, [audiunt supplicationem Misserini, pro se suisque posteris:] dicens & humiliter narrans, qualiter ipse fuit & est gravatus inutili familia, & maxime tribus filiabus nubilibus, nec multas habet facultates: & ut eas honestius collocare possit, & se & familiam suam commode & cum honore alere & sustentare possit, ac etiam ut ipse & posteri ejus fructum aliquem temporalem ab hac magnifica Communitate recipiant, propter venerandum germen ex se procreatum, quale fuit novellus Beatus, Iacobus-Philippus, Ordinis Servorum gloriosissimæ Virginis Mariæ, qui paucis anteactis mensibus in civitate nostra Faventiæ decessit; ac etiam ut ipse Beatus Iacobus-Philippus, ipsius Supplicantis qu. filius, valeat pro tali munere, patri suo ob ejus amorem impartito, justissimas pro Faventino Populo, immortali, maximo, optimoque Deo ac gloriosissimæ Virgini Mariæ preces fundere, devote a Magnifica Dominatione vestra petit, quatenus ex vestra benignitate & gratia dignari velint ipsum Supplicantem, ejusque de cetero posteros & descendentes per lineam masculinam, in perpetuum immunem & exemptum, ac immunes & exemptos facere, de & ab omnibus & singulis oneribus, collectis, angariis, tam realibus quam personalibus, & seu mixtis, ordinariis, vel extraordinariis, venientibus in civitate nostra Faventina pro tempore; & maxime etiam cum Illustris Dominus noster, D. Gabellottus de Manfredis Faventinus, per ejus gratissimum rescriptū immunitatis ejusdem id libentissime concessit: propter quod munus ipse Supplicans & posteri ejus perpetuo vestris Magnificis Dominationibus erunt debitores: quas Altissimus &c.
[3] Qua supplicatione visa & lecta per me Hieronymum Notarium infrascriptum, [cui assentiendum censet Prior Antianorū,] & intellecta per omnes Cives & Consiliarios præmissos, ut supra Congregatos; tunc D. Taddæus de Viarana Legum Doctor, Prior Magnificorū DD. Antianorū præsentis mensis, surgens ex loco ubi sedebat, postea sedens, indicto prius silentio per publicum Præconem communis Faventini, sono tubæ præmisso, sic orsus est ae inquit: Spectabiles Concives de præsenti Consilio, audivistis & intellexistis quidquid præfatus Missirinus, concivis noster dilectus, narravit & supplicavit ac petiit a vobis; sed quia est statutum inveteratum, & moris est semper hujus almi Consilii, quidquid tractandum esset in Consilio generali civitatis Faventiæ, id semper deberet proponi per Magnificos Dominos Antianos; & quia ego sum in præsentiarum unus ex numero præfatorum Magnific. DD. Antianorum, ac etiam inter ipsos (licet indignus) Prior, cui semper primæ partes in dicendo concessæ fuerunt, & ut quisquam nostrum meam super hac petitione d. Missirini sententiam attendat: Ego, spectabilis Civis, novi diu Missirinum ipsum, virum utique optimum, moribus honestis decoratum: qui cum suis virtutibus semper & laudabili anteacta vita favorem quemlibet meruerit, cum maxime in præsentiarum, ut ipse in precibus exposuit, ex se procreato novello Beato, Iacobo-Philippo, hujusmodi nostræ civitatis sempiterno non dubio favore. Verum etiam etsi res petita per ipsum Missirinum ad concedendum & ardua & difficilis esse videatur: [intuitu Beati ejus filii:] tamen intuitu Beati novelli, Iacobi-Philippi, ut suæ sanctitatis memores esse dicamur, ipsi Missirino præsentem hanc petitam immunitatem, ejusque posteris concedere & impartiri dubitare non debemus; ut pro tali munere, ob ejus etiam amorem & venerationem parenti suo collato, incessanter apud optimum Deum & beatam semper gloriosissimam Virginem Mariam preces fundere dignetur: & ita ego laudo, consulo, & approbo, de voluntate & licentia ceterorum meorum collegarum Antianorum, exemptionem & immunitatem ipsam Missirino præfato suisque descendentibus per rectam lineam masculinam concedendam in perpetuum fore & esse. Si quis vero vestrum, quibus liberum ad dicendum patet arbitrium, super hanc sententiam & consultationem aliquid addere, vel detrahere velit, vel eam impugnare (quod potest & conceditur) ascendat pergolum b seu aringheriam c consuetam, suamque declaret de hac re sententiam. d
[4] Deinde præfatus D. Taddæus Prior, sedens & silens, [omnibusque in eæmdem sententiam cuntibus,] iterum indicto silentio per d. publ. Præconem, sono tubæ præmisso, omnes unanimiter & concorditer supra scripti DD. Consiliarii assurgentes, acclamarunt, Fiat, fiat. Concedatur, concedatur. Libentissime. Quibus silentibus, iterum indicto silentio per præfatum publ. Præconem, iterum præfatus D. Taddæus sic inquit: Spectabiles Cives, videat quisque vestrum omnium, ipsum Missirinum, ejus postulationem, & maxime ob reverentiam novelli Beati, Jacobi-Philippi; & quia statutū nostrū declarat, quamlibet concessionem & deliberationem, agitatam & tractatam, statuendam & decernendam per Concilium generale Civitatis Faventinæ, [nec suffragia petenda clamantibus,] debere poni ad partitum, per fabas albas & nigras; & si plures datæ & redditæ fuerint fabæ albæ quā nigræ, partitum obtentum esse intelligatur; ideo ut res ipsa suo pristino more municipali procedat, mihi videtur, rem, petitionem, & concessionem ipsam poni debere ad partitum & fabas, ut statuto satis fiat. Tunc his auditis, omnes assurgentes Consiliarii ubi sedebant, una voce protulerunt & dixerunt: Nequaquam, nequaquam ponatur ad fabas: sed fiat, fiat: concedatur, concedatur; & libentissime, prout petitum fuit per ipsum Missirinum: & pro juridico, proposito, & obtento partito habeatur, teneatur, & intelligatur esse: & super hac concessione, & de hoc, per Notarium nostrum publicum fiat Instrumentum. Et ita, his visis, præfatus D. Taddæus Prior ceterique Magistri DD. Antiani mandaverunt mihi Hieronymo Notario suprasc. in præsenti, [conficitur de ea re publ. Instrumentū.] ut si de præfatis essem rogatus, publicumque conficerem Instrumentum, ad perpetuam rei sic gestæ memoriam: illudque d. Missirino, sicut desideravit, traderetur; cum quo doceret imposterum de perpetua sibi suisque descendentibus concessa immunitate. Præmissa Acta fuerunt in d. Consilio generali in Palatio.
[5] Ego Hieronymus, filius Mag. Menghi de Moncinis, civis & & Notarius Faventinus, & nunc Notarius Reformationum suprascriptorum DD. Antianorum & Consilii Civitatis prædictæ.✠
Et Ego Bernardinus, qu. Augustini de Azzurinis, Civis & Notarius Faventinus suprascript. Instrumentum Consilii præfati manu propria copiavi, prout extat in quadam copia, existente in meis scripturis, de verbo ad verbum, die Dominica, ultima mensis Februarii, MDCX de sero, in studio meo, ad præsentiam Ser-Fenzoli Lagavini, unici Testis tantum, sedente Paulo Quinto Pontifice Maximo. Idem deinde Notarius affirmat, quod miracula undecim, in ordine posita, facta & illustrata a suprascript. Beato novello, Jacobo-Philippo de Bertonis de Cella Montis Clari, filio supradicti Missirini, post ejus mortem; quæ in compendio Vitæ suæ a se Bernardino Azzurino notata, non fuerunt aliter registrata, ex oblivione a se omissa & relicta, contineri in eodem libro folio 60, ex quo transcripserat Instrumentum præmissum. De hoc autem libro in authentica copia, scribi curata anno ab sanctissima Christi nativitate MDCLXXVII, Indict. XV, die vero quinta mensis Novembris, sedente S.D.N. Innocentio, div. provid. Papa XI, anno ejus Pontificatus II, affirmat Bernardinus Lama Faventinus, publicus Auct. Apost. Notarius, ipsam a se fuisse extractam, prout jacet de verbo ad verbum fol. 185, ex libro memoriarum antiquarum, scripto per bonæ mem. D. Bernardinum Seniorem de Azzurinis, cartonibus rubris cooperto, armis seu insigniis claræ mem. D. Cardinalis de S. Georgio olim Episcopi Faventini in altero ex cartonibus signato, modo existente in studio scripturarum antiquarum Illustriss. D. Comitis Bernardini Junioris Azzurini de Comitibus.. I. V. D. Nobilis Faventini.
ANNOTATA.
a Bolettæ, id est, Globuli: Officium autem Bolettarum hic dicitur ipse locus, in quo ad consultationes publicas convenitur, determinandas per occulta suffragia Bolettarum.
b Pergolum, alias Pergamum, suggestus dicitur.
c Idem hic Aringheria nominatur, ab Aringa allocutione, Francis Harangue; unde Italis Aringare, Francis Haranguer, pro concione dicere. Origo Teutonica estab allocutionibus militaribus Ducum: cum Har vel Her exercitum significet, unde Har-rang, ordo exercitus, acies.
d Sic etiam in Gloria posthuma B. Ambrosii Senensis num. 20 dicitur res agi inter Consiliarios Senenses, facto diligenti partito & scrutinio ad Bussulos & Pallottos, id est ad urnam & calculos albos vel nigros, pro affirmatione vel negatione.
APPENDIX
De variis primi a morte cultus documentis.
Jacobus Philippus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Faventiæ in Æmilia (B.)
EX MSS.
[1] Die Dominica sanctissimæ Trinitatis (uti ex prædicto libro fol. 60 transcripsit præfatus Notarius Bernardinus Lama) viginti quinque mensis Maji, [Post vitam sanctissime actam,] Beatus Jacobus-Philippus, olim Missirini de Bertonis della Cella Montis-clari, Comitatus Faventini Ordinis S. Mariæ Servorum de Faventia, qui Andreas ad seculum vocabatur, ante horam vespertinam, ex hac vita nostra mundana transivit, & oculos suos clausit, ætatis suæ annorum triginta novem, cum magno dolore patris & matris ipsius tunc viventiū, & aliorum ejus parentum circumstantium; vivendo semper in d. Religione pie, devote & stricte, jejunando, orando, psallendo, contemplando, & meditando passionem D. N. Jesu Christi, corpus suum macerando & disciplinando, carnem & vinum numquam comedendo & bibendo, nisi in convivio sanctissimæ Eucharistiæ; sed vivendo quotidie de pane & aqua. Numquam fuit visus ridere, nec loqui de verbis otiosis & vanis, ne aliquam personam decipere, dum ipse officium Prioris in suo monasterio gessit, nec antea nec postea. Numquam sanctissimum Sacrificium Altaris celebravit [sine magna copia lacrymarum], se dicendo esse indignum magni & altissimi ministerii.
[2] Multa miracula in vita sua fecit, & præsertim cum signo sanctissimæ Crucis per tres vices sanavit Jacobum Monium, [& miracula in vita ac post mortē patrata,] Civem Faventinum, de morbo unius fistulæ veteris a tergo: cui Jacobo Monio, amico & confidentissimo, commisit expresse, non debere loqui cum aliqua persona de hac re; sed dare gloriam omnipotenti Deo, ac beatæ Mariæ semper Virgini. Recepta autem gratia ipse Jacobus Monius, post mortem d. Beati vovit ad d. Beatum, & posuit imaginem suam di a rilevo in una fenestra, in sacello, ubi adest corpus d. B. Jacobi-Philippi sub altare in sacello prædicto, in cophino b marmoreo in terra. Et multa alia miracula fecit post ejus mortem, quæ non sunt scripta & notata in præsenti memoria, prout omnibus est notum. Et in die suæ peregrinationis ad aliam vitam, [festum ejus agitur cum benedictione panum:] Fratres d. Ordinis S. Mariæ Servorum in d. civitate Faventiæ, in eorum ecclesia, cum magno honore & apparatu, ac magno concursu utriusque sexus, festinant: & in signum sanctitatis suæ d. Fratres benedicunt quosdam panes parvos, factos a d. Fratribus & parentibus ipsius Beati, chiamato il pane del Beato Giacomo-Philippo: & indifferenter donant & distribuunt omnibus, existentibus in d. ecclesia post Vesperas, cum magno rumore populi, volentis habere de illo pane, attenta magna fide & devotione, quam habent in d. panem, propter sanctitatem d. B. Jacobi-Philippi & ejus memoriæ.
[3] Et pro majori devotione, exaltatione, & gloria d. Beati, ac pro honore & reputatione civitatis nostræ Faventinæ, & agnationis ejusdem Beati, omnes homines de agnatione & parentela d. B. Jacobi-Philippi, [& parentela ejus omni cultum promovente] tam divites quam pauperes, existentes & habitantes tam in civitate Faventiæ quam in ejus territorio vel alibi, se convenerunt insimul modo & forma prout in Instrumento superinde facto, scripto & signato per me Bernardinum Azzurinum, Notarium publicum Faventinum ac scribam præsentis memoriæ, sub die XXV mensis Februarii, anni MDLXXXVI, quod extat in c fileja d. anni, in quo Instrumento dicti de Bertonis multa ad id necessaria ordinarunt, pro gloria & honore omnipotentis Dei & beatæ semper Virginis Mariæ ac B. Jacobi-Philippi, quod Instrumentum fuit per me Notarium copiatum in publicam formam, & traditum dictis de Bertonis. Corpus ipsius Beati de anno MDXIV, decima quinta mensis Aprilis, fuit d translatum de pariete d. sacelli, [corpus trāsfertur altera vice] ubi fuit positum de anno MCCCCXCVII a suprad. Jacobo Monio, in cophino marmoreo, in terra subtus altare in d. cophino: quod sacellum tempore antiquo erat de Dominis Manfredis Civitatis Faventinæ: & in translatione corporis d. Beati fuit a Fratribus S. Mariæ Servorum discoopertus d. B. Jacobus-Philippus. In quo cophino super d. Corpore, super uno velamine albo tamquam nix, ego vidi multas violas coloris e gialli virides, quæ ab omnibus tunc præsentibus judicabantur esse de recenti ablatæ ab ejus planta: [supra quod positi flores, recentes inveniuntur.] & de eis habui unam f ramam, datam mihi ab uno ex dictis Fratribus.
[4] Hactenus senior ille Azzurinas, subdens memoriam immunitatis concessæ Misserino ejusque posteris, [Ex libro rationum Procuratoris Conventus] cum copia Instrumenti apud se existentis: quam memoriam hic superfluum foret repetere. Pergit deinde Notarius Lama, atque ex quodam folio, existente inter antiquas scripturas præfati D. Comitis Azzurini, vulgari lingua conscripto, extrahit sequentes notulas: quae operæ pretium erit Latinas facere, ut continuatio cultus, ab ipso die mortis cœpti, appareat evidentius. Ita ergo habet.
[anni 1487 habetur] Anno MCCCCLXXXIII Fr. Zanellus de Faventia cœpit exercere officium Procuratoris, in suo Conventu RR. PP. Servorum de Faventia, dum Prior d. Conventus esset Venerab. Fr. Taddæus de Arctio, quemadmodum apparet ex libro Rationum, scripto illius manu, qui dicitur R.
Anno MCCCCLXXXIII, die XXIV Maji, cum infirmari cœpisset P. Fr. Jacobus-Philippus de Faventia, emit pro eodem pullos duos solidis IV.
Die XXV Fr. Jacobus-Philippus obiit. [quod statim a morte cœpit in ordine coli ut Beatus,] Die XXVIII dedit Fr. Matthæo, proficiscenti Cæsenam & Ariminum, pro Fratribus istic ad honorandum B. Jacobum-Philippum solidos XI cum dimidio.
Die I Junii dedit Mag. Leonardo Scaletta, pro pictura g B. Jacobi-Philippi, ea scilicet quæ est supra altare, & pro h spaleria supra asserem, solidos XXI.
Eodem die notat advenisse Fratres peregrinos, ideoque ultra dimensum ordinarium, ad honorandas dd. Fratres, qui veniebant ut visitarent B. Jacobum-Philippum, expensos a se solidos XXI & unum denarium: deinde notat alios X solidos a se expensos in carnem, eo quod provisio jam facta non suffecisset.
Die XV dedit Mag. Euangelistæ & Joanni Barolotta solidos… I, ad faciendam collationem, quando venit processio ex Castro-caro.
[pingi effigies,] Die XXII Julii, ad depingendam capsam, intra quam servatur i cappa B. Jacobi-Philippi, expendit solidos XI; & pro virgulis k atque claviculis pro dicta capsa solidos II, universim solidos XIII. Dicto die dedit in ova & lactis l recocti caseolum, ad prandium Fratris scribentis B. Iacobi miracula, mittenda m P. Generali, solidos II.
XXVII Iulii in effigiem B. Iacobi, quæ Romam ad P. Generalem erat mittenda, solidos III.
[5] Anno MCCCCLXXXIV, XI die Maji, dedit tubicini Castelli-Franci, qui publicavit Bannum n ad honorandum Beatum, solidum I.
Eadem XI Maji ingressus est in officium Procutatoris quidam Fr. Thomas de Faventia; qui notat, quod XX die ejusdem mensis, expendit, ad o insalatam corum qui faciebant festum B. Iacobi, denarios IV.
Die XXII, quæ fuit sabbatum & Vigilia B. Iacobi, scribit se expendisse in res varias ad eamdem Vigiliam, [Vigilia & festum agi] tam a Conventu, quam ab externis qui ad festum Beati concurrerant, celebrandam; nec non pro die sequenti XXIII, quæ erat ipsum festum Beati atque sanctissimæ Trinitatis, Dominica quarta Maji. Quamvis enim mortuus fuerit XXV die mensis, quia tamen mors ea contigit in prædicta sanctissimæ Trinitatis Dominica; [Dominica Trinitatis,] ideo nulla habita ratione numeri dierum ipsius mensis, celebrari cœptum est festum die Trinitatis; idque semper exinde est observatum, observaturque in hodiernum usque diem.
[6] Supradictus Fr. Zanellus de Faventia, in rationibus acceptorum pro d. Conventu, meminit infrascriptarum partium.
I Iunii, recepit ex p Banco B. Iacobi XXI sol. VII denarios.
XVI Ejusdem ex cassa B. Iacobi-Philippi sumpsit XXIV sol. X. denarios, quos dederant Guido & Zattonus.
Eodem die accepit a Guidone & Zattono Ducatos sex auri q Veneti, ut in asseres emendos expenderet: fuerunt autem ipsi Ducati sumpti ex cassa B. Iacobi-Philippi: postea autem, inquit, recepi a Priore solidos XXX, similiter sumptos ex d. cassa.
Die XI Augusti recepi a Terdoza solidos X, pro lampade quam posuit B. Iacobo a nobis emptam: [ac lampas ali ad sepulcrum.] quæ & votum fecit fovendi eamdem lampadem anno uno.
Die XXI Augusti, accepi a Mag. Paulo, qui stipem corrogabat ad honorem B. Jacobi, pro Dei amore, solidos XV.
ANNOTATA.
a Sculptura di rilevo Italis, Francis de relief, ea dicitur, quæ figuras sibi insculptas extollit supra planitiem ipsius lapidis, opere anaglypho.
b Cophinum, pro arca lapidea usurpari, hactenus non vidi. In charta autem mox citanda sæpius dicitur Sarcophagus marmoreus, insculptus cum imagine D. Annuntiatæ.
c Fila, Filza, Fileja, unum idemque Italis significant, scilicet continuationem, sive (ut barbare loquar) infilationem plurium actionum seu rerum ejusdem generis: hic autem intelligitur Ephemeris actuum publicorum,
d Monumentum Translationis hujus est inscriptio, quæ hodie a parte dextera sacelli visitur, tenoris sequentis: D. O. M. Lapideum sepulcrum, in quo conditum est corpus Beati Jacobi-Philippi Faventini de Bertonis, Ordinis Servorum, a dextro latere hujus sacelli, cui affixum erat, impensa Matthæi, Joannis Baptistæ, ac ejus fratris Marci & Fratrum; Antonii Mariæ & Fratrum; Vincentii & Fratris; Antonii & Fratris, & omnium aliorum de Bertonis a Cella, non solum sub altare translatum est; sed etiam sacellum hoc, olim Bertonæ familiæ a Manfredis dono datum, in honorem Dei ac ejusdem Beati, sic ut se habet exornatum est MDXCIII die XV Aprilis. Huic porro inscriptioni a parte sinistra respondet alte a Ioannis Antonii Moni, in Prologo ad miracula superius a Gianio recitata. De ornatu autem ipsius sacelli in charta particulari sic accepimus: Familia Bertona sacellum ad meliorem & illustriorem formam reduxit, & manu Joannis Baptistæ Berluccii depingi curavit, statuens in medio sepulcrum Beati supra terram depositum, taliter quod modo pro altari ejusdem capellæ inservit.
e Giallus color, Teutonibus Gheel, flavus est; flavas autem violas non gignit tellus, sed purpureas: probabile igitur est violarum nomen etiam latius sumi a Faventinis.
f Rama Italis, Ramus vel Ramusculus.
g Facta fuit ea pictura supra tabulam ligneam, cum imagine Christi atque beatæ Virginis, cum imagine pariter S. Joannis Euangelistæ ex una parte, & ex altera B. Jacobi-Philippi, circum caput ejus radiantibus ubique fulgoribus: quæ imago taliter etiam nunc in Capitulo visitur & adoratur: ibi enim fuit sacellum S. Joannis Euangelistæ, quod nunc servit pro Capitulo Fratrum, ac pro congregando Collegio Dominorum Jurisperitorum ac Notariorum Faventinæ civitatis. Ita in d. charta, ubi pictor nominatur Leonardus de Scalettis.
h Spaleria, Italice Spalliera: quidquid ad murum expanditur, ad Spallas, id est, humeros reclinandum.
i In prædicta charta appellatur Scapulare, diciturque claudi capsula, eleganti arte deaurata, & ipsum, sæpe ad ægrotantes deferri, maxima cum devotione & miraculorum eventu.
k Italice, Ferlette & accuzzette, diminutivæ voces a ferula & acu.
l Italice uno verbo Ricotta, quæ vox etiam ad exteros transiit, cum usu ipsius edulii.
m Hujus nomen docebunt nos Annales continuati cum venerint.
n Bannus, mandatum publicum, scilicet de instituendaad corpus Beati proceßione, cujus supra facta mentio.
o Insalata proprie est edulium ex crudis herbulis, sale & aceto oleoque infusis, a quibus Itali & aliæ plures nationes auspicantur cœnam; ipsum autem nomen hic sumi videtur pro Cœnula, sive (uti supra scribitur) Collatione, sic dicta, quia ad illam conferantur quæ sunt reliqua in penu, absque recenti coctura,
p Bancum, mox Cassa scribitur, accipiturque pro gazophylacio seu arca nummaria.
q Aurum Venetum, vel quia Venetiis cusum, vel quia per Venetos ex Hungaria allatum: xunc fere Ducatos Hungaricos appellamus.
DE S. MARIA MAGD. DE PAZZIS, ORDINIS S. MARIÆ DE MONTE CARMELO,
FLORENTIÆ IN HETRVRIA.
ANNO MDCVII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Vitis Sanctæ, scriptis a Vincentio Puccino & Virgilio Cepario
Confessariis ipsius, earumque editionibus & auctorum fide.
Maria Magdalena de Pazzis, Ordinis Carmelitarum, Florentiæ in Hetruria (S.)
AUCTORE D. P.
Veterum Carmelitarum florentißimus Ordo duos habet Sanctos, solennibus hujus ævi ceremoniis Canonizatos; ambos natos Florentiæ, ambos ibidem quiescentes corpore & miraculis claros; [Duo ex eisdem Vrbe & Ordine Canonizati hoc seculo.] videlicet S. Andream Corsinum, ad Episcopalem Ecclesiæ Fæsulanæ Sedem assumptum; & S. Mariam Magdalenam de Pazzis, in monasterio S. Mariæ Angelorum variis perfunctam muneribus. Andream, mortuum anno MCCCLXXIII, Eugenius Papa IV in Beatorum numerum adlegit MCCCCXXXIX, Vrbanus Papa VIII canonizavit MDCXXIX. Alexander porro VII MDCLXVI decrevit Officium sub ritu Semiduplicis pro die IV Februarii ad libitum celebrandum ab iis qui Romano utuntur Breviario. Magdalenam, anno MDCVII translatam in cælos, [Andreas Corsinus Ep. Fæsulanus,] idem Vrbanus Beatam vocandam censuit MDCXXVI, anno autem MDCLXIX in Album Sanctorum retulit Clemens Papa IX, Clemens vero X anno MDCLXX approbavit simile Officium proprium, a cunctis qui ad Breviarii prædicti recitationem tenentur, ex præcepto peragendum sub ritu item Semiduplici. Prioris Vitam, a Petro Andrea de Castaneis Carmelita, annis post ejus obitum LXXX vel primum scriptam vel interpolatam, ad XXX Ianuarii illustrare conatus Henschenius noster, necesse habuit anachronismos quosdam notare & corrigere, excusando ruditatem seculi, in rebus narrandis parum accurati, & infelicitatem Ordinis, haud satis explicatas habentis historias suas. [& M. Magdalena.] Posteriori ne contingeret idem, propria præsentis seculi accuratio fecit, & duorum qui Sanctæ a Confeßionibus fuerunt diligentia. Hæc nobis de ejus gestis virtutibusque genuinam historiam texuit; quarum una cum alteri pro supplemento sit, necesse judicavi utramque ex Italica lingua Latinam facere, eo promptius quod occasione data libenter ostendam, nostram brevitatem de aliis quibusdam Beatis Ordinis non aliunde profisci, quam ex idoneæ & operi huic dignæ materiæ defectu. Duplici isti tractatui subjungam tertium, de miraculis post mortem deque translationibue corporis, ex variis auctoribus monumentisque collectum, sub titulo Gloriæ postumæ.
[2] Regebat prædictum S. Mariæ monasterium & Monacharum ordinariis Confeßionibus audiendis præerat, [Hujus Confessarii ordinarii ex Clero,] cum illud ingressa est anno MDLXXXII Catharina de Pazzis, mutato deinde nomine Soror Maria Magdalena, D. Augustinus Campi, summæ vir probitatis & prudentiæ; sub quo cum de iis quæ Virgini præter ordinem accidebant, identidem multa scripta fuissent a deputatis ei officio sociabus; ejusdem D. Augustini anno MDXCI vita functi successor D. Franciscus Benvenuti, metuens in re tanti momenti decipi, ad eadem totamque Sanctæ conscientiam secum cognoscendam, invitavit Collegii nostri Florentini Rectorem P. Nicolaum Fabrini, ipsimet divinitus eam in rem promissum pridem. Ex eo tempore Societatis nostræ Sacerdotes, qui jam inde ab anno MDLI cœperant monasterii illius Virgines permissu S. Ignatii curare; [extraordinarii ex Societate Iesu.] tum ipsi tum aliis ibidem Virginibus, in sacra Confeßione extraordinarie audiendis constanter fuerunt adhibiti; in eoque caritatis officio hodiedum perseverant, maximo cum ipsarum solatio & fructu: quæ & S. P. N. Ignatii exercitia spiritualia sub eorumdem directione quotannis obeunt, exemplo ipsius sanctæ Matris, ea primum in seipsa expertæ, sub R. P. Virgilio Cepario.
[3] Ordinariorum ultimus per annos (ut ipse profitetur) duos, fuit D. Vincentius Puccinus, mortuo sub annum MDCV D. Francisco Benvenuti. Hic ex sua, [Ordinariorum ultimus Vinc, Puccinus,] & ex earum quas regebat Sanctimonialium certißima oculataque scientia, atque ex iis quæ ipsa vivente litteris consignata repererat, historiam Vitæ composuit ipsamque vulgavit anno MDCIX in duas digestam Partes: quarum prima totus vitæ decursus usque ad obitum continetur; secunda, favores quidam præcipui, eidem in suis raptibus divinitus conceßi. Stylo usus est nativo minimeque fucato, & ipsis authenticorum monumentorum verbis qua licuit inhæsit tam scrupulose, ut quæ in suis extasibus Sancta Latinis forte verbis expresserat, ea Latinis etiam dederit, quippe vel a modice peritis (quales fere Sanctimoniales sunt) commode intelligenda: a quo exemplo ne discederem, primam Partem integre, secundam ultra dimidium Latinam faciens, eadem verba ego quoque diverso charactere exprimenda curavi. Id ipsum omnino fecisse etiam video Mag. Ludovicum Brochandum, [Acta certissima prior edidit 6 partibus,] qui anno MDCLXX bipartitam istam Puccini Historiam Gallico sermone perquam eleganti reddidit, nihil de aliis Partibus post editis solicitus; credo quia istas putabat abunde sufficere ad informandum intellectum eo de sanctitate Magdalenæ conceptu, qui æstimationem conciliaret & imitationem suaderet. Accesserant tamen in secunda Vitæ editione, duobus post priorem annis, quatuor Partes aliæ, ejusdem cum secunda argumenti: quæ jam simul sex Partes iterum, cum nonnullo miraculorum post mortem auctario, recusæ sunt, eodem Puccino curante sub annum MDCXXI. Sed has novißimas quatuor Partes, æque ac dimidium secundæ, licet alioqui pulcherrimas, quia parum ad historiam faciunt, & spirituali instructioni potius deserviunt, asceticis scriptoribus relinquo Latine reddendas.
[4] Perrexit deinde idem Puccinus monasterium regere, & pro obtinenda Beatificatione sanctæ suæ Filiæ, [quæ deinde contracta in continua Capita 151.] ad reliquarum solatium, tam strenue laboravit, ut uno ante suam mortem anno negotium ad finem perductum viderit. Puccino defuncto die III Octobris; Franciscus Cardinalis Barberinus, cujus ex Carolo Patruo, Vrbani VIII fratre neptes duæ, Soror Innocentia & Sor. Maria-Gratia, Monasterium S. Mariæ Angelorum, sua ornabant præsentia, Gubernatoris titulum & officium sibi retinens, Confessarium statuit adm. Rev. D. Antonium Mariam Raconisium; eodem munere laudabiliter fungentem in alio S. Mariæ. Reginæcæli nuncupato monasterio, quod vulgo Clariti dicitur a Beato suo Fundatore, cujus etiam Vitam idem collegit, qualis hoc ipse die jam jam data est. Considerans autem prælaudatus Cardinalis, [a Vinc. Raconisio, servato tamen Puccini nomine,] nihil haberi aliud quam istud grande sex Partium opus, unde ipsius Beatæ notitia vulgo daretur, eo quod distracta essent omnia primæ editionis exemplaria; eidem Raconisio demandavit novam Vitam componendam ex Puccini libris novisq; notitiis, quas Processus pro Canonizatione formati subministrare poterant, idque meliori quam prius factum erat ordine, ac forma breviori. Fecit ille quod imperaverat Cardinalis, nomen tamen suum supprimens, sub nomine Puccini solius voluit prodire novam illam lucubrationem, per continua CLI Capita, citra ullam librorum distinctionem, deductam: itaque impressa primum Florentiæ est anno MDCXXVIII, atque mox anno sequenti Romæ, cum Dedicatoria, Vrbano Pontifici a Neptibus prænominatis directa, quarum haud dubie precibus multum inclinatus ille fuerat ad Beatam declarandam Magdalenam. Hanc ego Vitam conferens cum Puccini opere genuino, puncta quædam noviter addita excerpam, & Latinæ prioris Vitæ versioni admiscebo, additis initio ac fine uncis [] includenda ad distinctionem. Post Beatificationem, progressum lentius in negotio est; [itaque recusa sæpius sunt.] interimq; devotio publica erga jam Beatam promota vehementer per exteras regiones, ac nominatim in urbe Neapolitana; ubi illius causæ studiosißimus D. Gaspar de Roomer, Antuerpiensis Mercator, idemque opulentißimus, præter ingentes pecuniarias summas in rem adeo piam collatas, fecit ut anno MDCXL eadem Vita sumptu suo recuderetur, plane secundum priora exempla. Ab hac autem editione (cujus exemplar hic Antuerpiæ vidi apud RR. PP. Carmelitas) præsumere licet, non differre alias duas posteriores, similiter Neapoli curatas sequentibus annis MDCXLVI & LII. Nihil certe ab illis differt versio Hispanica, quam anno MDCXLVIII Romæ imprimendam curavit Ioannes de Lezana, Historiographus Ordinis, ejusque Congregationis quam Indicis appellant tunc Consultor, & in Collegio Sapientiæ Romanæ Cathedraticus; nec enim quidquam in re mutavit, solum versionem suam interpolavit Annotationibus XXXI, quas judicavit necessarias personis de oratione tractantibus, ad res mysticas & obscuras in libro isto.
[5] Porro quia vel ex Puccini duobus aut sex libris, primo indicatis; [Alterutra aliis omnibus de Sancta scripturis præluxerunt:] vel ex Vita ejusdem Puccini nomen præferente, revera tamen composita a Raconisio, ceteri post ipsos scriptores omnes, suas vel Vitas vel Vitæ Summaria acceperunt; superfluum fuerit, ex omnibus fere nationibus longa serie recensere eorum nomina, qui sua quique lingua Sanctam honoraverunt. Qui volet habet Speculum Carmelitanum Danielis a Virgine Maria, ubi ex Summario Canonizationis accurate singuli enumerantur. Illaudatum tamen præterire nequeo Laurentium Mariam Brancaccium, strictioris observantiæ Carmelitam, qui Neapoli anno MDCXLIII Italice publicavit, & Gaspari de Roomer præmemorato dedicavit, Opera B. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, in quinque partes distributa: placuit enim ei Opera appellare, non quia ipsa libros scripserit, sed quia doctrina multiplex, accepta ex ore Magdalenæ ad cælestia raptæ, [& priora libro cui titulus Opera.] visa est plurium opusculorum formam posse suscipere, si ea, quæ sparsim habentur in majori Vita per Puccinum edita, eique postea adjunctis Partibus, apto digererentur ordine, quemadmodum ipse fecit. Quapropter non gravabor, Synopsim lucubrationis istius, saltem per Titulos suos exhibere, postquam Latine dedero quæ ex Puccini impreßis nostrum in opus convertenda censui.
[6] Proxime post Puccinum locandus nobis venit Virgilius Ceparius supranominatus, idem qui antea B. Aloysii nostri Vitam scripserat. [Aliam Vitā an. 1626 scripsit Virgilius Ceparius,] Agebat hic Romæ, cum annuente Vrbano VIII Beatorum numero rite adscriberetur Maria Magdalena; & Monasterii sanctißimæ Trinitatis Matres, quæ audiebant multa narrantem ex propria scientia, Puccino vel ignorata, vel præterita, optabant ab ejus elegantißimo stylo & insigni spiritualium rerum intelligentia novam videre Vitam, quæ, castigata prolixioris operis mole, tanto plenior esset virtutum exemplis, quanto in revelationibus strictior. Sed cum eadem cogitatio eodem tempore Matribus Florentinis venisset, factum est ut dum hæc Vita excudebatur Romæ, altera a Raconisio concinnata imprimeretur Florentiæ, nescio an satis concordi Auctorum vel Sanctimonialium sententia. Certe fuit in ea re aliquid quod Cardinali Barberino displiceret, formidanti fortaßis ne duo de eodem argumento scriptores, alicubi sibi invenirentur contrarii, aut alter alterius luci officeret. Vtcumque se res habuit, suppressa est, jam usque ad Caput LVIII impressa, Ceparii lucubratio; [& hanc an. 1669 educat Ios. Fotius,] mansitque imperfectum opus inter manus venerabilium istarum Romæ Matrum, ac pene traditum est oblivioni; donec occasione solennis Canonizationis lectus ac visus pluribus Ceparii labor, apparuit dignus qui publicæ luci non subtraheretur diutius. Commendatus est igitur R. P. Iosepho Fotio, nostræ item Societatis Sacerdori, absolvendus, additis ultimis XV Capitulis, & Romæ prodiit anno MDCLXIX Clementi IX dedicatus. Eum si cum editis a Puccino & Raconisio Vitis conferas, [unde excerpta dantur.] omnino judicabis, adeo nihil illis officere, ut multum roboris addat eisdem testimonio suo, plurima autem suppleat ab illis præterita minimeque negligenda. Atque his dumtaxat Latine reddendis exurget secunda quam damus Vita, nihil eorum quæ illi dixerunt iteratura, nisi quatenus ad Historiæ contextum necesse erit, uno alterove verbo ista attingi, velut jam data in priori Vita, & istic requirenda.
[7] Alia Latina si quis desideret, habet impressam Francofurti anno MDCLXX Vitam seraphicæ Virginis S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, Florentinæ, [Indicantur alia Franco. furti,] Ordinis Carmelitarum antiquæ observantiæ Regularis, in tres distinctam libros, extractam & concinnatam ex vita per ejus Confessarium scripta, nec non ex Processibus & Relationibus, coram summo Pontifice formatis, per P. Fr. Patritium a S. Jacobo, Ordinis Carmelitarum Provinciæ Alemanniæ inferioris; cui accessit Brevis relatio quorumdam miraculorum, meritis & intercessione Sanctæ post solennem ejus Canonizationem patratorum; & documenta seu monita, quæ Sancta diversis dedit Religiosis dum vixit, edita antea Italice per D. Joannē Antonium Solazzi de Vetralla. Similiter in Speculo Carmelitano R. P. Danielis prælaudati inveniet lector, primo Vitam, ex Actis Canonizationis atque ex Secretaria Congregationis Sacrorum Rituum, [& Antuerpiæ impressa,] juxta exemplar Romæ impressum: deinde alteram prolixiorem Capitum 13, ex R. D. Vincentii Puccini opere de Vita & divinis illustrationibus ipsius Sanctæ, contractam, digestam, & Latinitate donatam per Rev. adm. P. Leonem a S. Joanne, Provincialem Turoniæ, exinde Assistentem Generalem Ordinis, Regis Christianissimi Concionatorem ordinarium; tertio Tractatum insignem cui titulus, Canonizatio & eam concernentia antecedenter, comitanter, & subsequenter. Deniq; Miracula ex Canonizationis Informatione & Summario Romæ impressis, atque ex supradicta Brevi Relatione; cum Exercitio devotionis quinque Feriis sextis, in memoriam quinque singularium favorum præstitorum Sanctæ, devotissimæ mysteriis Passionis Christi, sexta feria peractæ. Et huic Exercitio addi potuissent Litaniæ, in honorem ejusdem Sanctæ compositæ, atq; in fine libri a Fr. Patritio editi impressæ, sane perquam bene accommodatæ ad fovendam devotionem fidelium, modo eorum usus approbetur ab iis, quorum interest recognoscere precationum formulas Catholico populo proponendas.
[8] Fortaßis etiam operæ pretium esset legere, quæ habet noster Nicolaus Lancicius, [in quibus dissimulatur quales fuerint Confessarii Sanctæ.] in opusculo de Præstantia Instituti Societatis lib. 2 ad finem cap. 4, nisi omnia habuisset ex ore P. Virgilii, quem præstat in suomet libro loquentem audire. De hoc libro, quoniam adeo sero in publicam lucem venit, non est mirum tacere Patres Carmelitas. Mirum potius, ab iis, quibus ignotum esse non potuit, quod monasterium S. Mariæ Angelorum, sub Ordinarii Florentini jurisdictione positum, ordinarios Confessarios non habeat alios quam ex Clero seculari assumptos, id ubique dißimularint; cumque Puccini saltem scripta legerint, mirum est etiam ab iisdem aut nullam aut perquam jejunam fieri mentionem Patrum Societatis, quorum consiliis, non solum directa fuit ad amplectendum Carmelitarum institutum, sed etiam præcipue adjuta in spiritu; cum aliis Religiosis viris aut nullū autrarum commercium habens, uti nec habent ceteræ istius monasterii Sanctimoniales. Vt enim c. 57 scribit Ceparius, ad crates earum ordinarie non accedunt Religiosi, cujuscumque sint Ordinis, atque adeo nec Carmelitæ, nisi forte frater aut proximus consanguineus alicujus Monachæ, idque non nisi cum licentia, prævie in scripto obtenta. De Maria autem Magdalena nusquam invenimus, quod vel semel in vita sua cum aliquo Religioso Carmelita fuerit collocuta, nisi cum Sanctis Angelo Martyre & Alberto Siculo, jam beatis in cælo.
[9] Quod ipsummet Puccinum attinet, de eo interrogatus Illustrißimus Antonius Magliabechius, paterno amico hoc elogium simplici candore texuit, per epistolam datam VIII Iulii MDCLXXXI. Monasterio Angelorum plus quam viginti annis servivit gratis; cumque Urbani Papæ VIII, anno MDCXXIII ad Pontificatum evecti, pedes deosculaturus, Romam esset profectus, quia illum nonnulla consanguinitate attingebat; [Elogiū Puccini viri optimi,] ante altare Apostolorum dicitur votum fecisse, nulla unquam ecclesiastica bona admissurum se titulo beneficii. Profusissimus in eleëmosynis erga pauperes, hos eosdem moriens instituit heredes ex asse; nisi quod partem modicam legavit monasterio Angelorum, in cujus ecclesia sepultus quiescit. Morienti extrema, quæ tali articulo exigi a Sacerdote possunt, officia exhibuit R. P. Cosmus de Pazzis, vicem rependens operæ quam ipse morienti Mariæ Magdalenæ præstiterat, præter cujus Vitam scripsit etiam ediditque tractatum eruditum de Proprietate & privilegio Regularium. Denique vir fuit vitæ probitate, doctrina, prudentiaque conspicuus; in quo nihil potuisset desiderari, si non plusculum fidei adhibuisset cuidam suæ pœnitenti, [licet circa Ven Hippolytum Galantinum,] magnæ ut ipse opinabatur sanctimoniæ, quæ illi dixerat, quod in pœnis purgatorii vidisset animam Venerabilis Hippolyti Galantini, ejus qui Congregationem S. Francisci de Doctrina Christiana Florentiæ fundavit; vir tam notæ sanctitatis, ut mortui anno MDCXIX die XX Martii causa, in ordine ad Canonizationem serio in Romana Rota agatur, ad instantiam, non solum Congregationis suæ, sed etiam Magnorum Ducum totiusque populi Florentini. Hinc cum Vincentius elabi e manibus suis sivisset scriptum aliquod, quo communis illa opinio famaq; infirmari videbatur; Ruspolo cuidam, poëtæ satyrico ac petulanti, occasionem dedit duabus odis ipsum acerbissime perstringendi: & alienavit a se plurium optimorum virorum animos, atque in his etiam patris mei Marci, hominis communi Florentinorum æstimatione sancti, & cujus precibus fere soleo acceptum referre quidquid boni indignus a Deo consequor. Vivens enim Hippolytus virtutis ergo sic eum coluerat, ut per multos annos consueverit quotidie vesperi convenire, de rebus spiritualibus velut cum amicorū intimo tractaturus. Hujus inter ipsos amicitiæ plures apud me supersunt memoriæ, & inter alias nocturna laternula, qua per tenebras veniebat ad nos devotos suos, piis alloquiis inflammandos. Sensit igitur graviter pater meus, ut debebat, injuriam, amici sui memoriæ factam ab amico etiam Puccino, quem alias æstimabat virum undequaque integerrimum. Nempe optimis quandoque viris obrepit aliquid imbecillitatis humanæ, [aliquid humanum passi,] dum bono zelo agi se credunt: quod hic nolui dissimulare, ne forte apud imperitos æstimatores rerum ob esset aliquando Venerabili Hippolyto, laus impensa Vincentio: quem crediderim vel ante mortem retractasse quæ minus prudenter scripserat; vel excusare potuisse, allegando exempla S. Paschasii Diaconi, ultimo Maji mensis die ex S. Gregorio Magno in Martyrologio Romano relati, & S. Vitalinæ Virginis, ex S. Gregorio Turonensi XXI Februarii; quos legimus aliquam multis diebus a divina & beatifica visione suspensos, dum interim miraculis minime obscuris eorum sanctitas declarabatur a Deo. Et huc referri potest quod in nostræ hujus Sanctæ Vita 2. cap. 9 prolixe narratur de Sorore Maria Benedicta Vectoris. R. P. Cosmus de Pazzis, qui Puccino morienti adstitisse dicitur, Collegio Florentino præfuit aliquoties Rector: eique raræ virtutis exempla plurima de se reliquit, & ipsius memoria ibidem in benedictione manet, tum propter alia egregia merita, tum propter suppellectilem sacram, insigni argentea statua Gentilis suæ Sanctæ auctam.
[10] Porro ad totius Pazziæ familiæ, ex qua S. Magdalena prodiit, decus pertinet, [Pazziæ familiæ,] quod tom. 3 Italiæ sacræ col. 113 refert Ferdinandus Vghellus in Episcopo Rainerio, qui sub annum MXCVIII Hetruscæ nobilitatis florem accendit, ut Crucem indueret & ad Terram sanctam e Saracenorum manibus eripiendam, cum Godefrido Bullonio pervolaret. Retulerunt, inquit Vghellus, eam gloriam Florentini, ut ex iis omnium generosissimus in Hierosolymæ mœnia primus assiliret irrumperetque. Is fuit e Pazziorū nobilissima familia lectissimus Miles, a Godefrido murali corona ornatus quam cum sacro igne in patriam retulit, & in S. Blasii templo, ut pulcherrimū monumentū, ad suam æternitati conservādā gloriā, collocavit solenni pompa. Hactenus autem Pazziorum familia, singulis annis Sabbato sancto, concinentibus triumphum Christi Sacerdotibus, novum ignem, attrito eo lapide Hierosolymitano, qui vulgo ignis sacer dicitur, religiose accendit; eumque in Metropolitanam ædem solenni tripudio vetustissimoque ritu traducit, ad commendandam strenui invictique militis memoriam, qui morem illum in patriam induxit. Meminit facti Villanus in Historiis; & Varinus lib. 3 Pazziam familiam Pactiique Militis virtutem, & ritum illum hisce carminibus laudat:
Pactia progenies, Thuscis e montibus orta,
Antiqua atque potens, castellaque plurima rexit [laus ab anno 1098,]
Sub ditione sua: cujus de sanguine Miles,
Sub Duce Gofredo, conscendit mœnia Sion
Primus: & hinc causa est trivio quod lampas in illo
Sacra accendatur, priscum quæ servat honorem.
[11] Nescio an Militi illi proprium nomen Pactius fuerit (quod mollior nunc pronuntiatio in Pazzium deflexit) ab indeque nata posteritas cognomen sumpserit, [licet cognomen recentius.] sicuti pleræque nobilium in Italia familiarum a nomine alicujus ex progenitoribus proprio cognomen assumpserunt; cum X ac XI seculo ad nomen cujusq; propriū cœpisset ab aliquibus addi nomen patris. Hoc scio quod talis mos primū in Tuscia cœpit ætate illa: idque intelligere licet ex Donatione Comitissæ Matildæ, apud Vghellum consequenter proposita, in qua Causidici, Notarii, Clericique præsentes solo notantur nomine; Testes vero, laici cum addito cujus filii essent. Alias in omnibus quæ antea & postea idem Vghellus producit instrumentis Notarialibus usque ad seculum XXI, nomina, præsertim Ecclesiasticorum plane nuda exprimuntur, cum solo cujusque gradus vel officii titulo. Auget hoc difficultatem ad nobiles hujus temporis familias tam alte subducendas, quam prætendum sibi deberi; facitque ut gratulandum iis existimemus, quandocumque ex satis solida traditione suam possunt antiquitatem probare, uti videntur probare Pazzii, ex illo ab immemorabili possesso jure sacri ignis eliciendi, quantumcumque alias novum fortaßis sit nomen Pazziorum. Cum autem hæc scribo, nihil moror cujusdam procacis libellatoris præfidentiam, omnes undecumque scriptores ecclesiasticos & profanos convocantis, ut meam in historia infantiam rideant. Satis illum castigavit vir eruditus ac nobilis, & vulgo etiam ridiculum fecit, quod in quæstione de usu cognominum, Notarialibus actis aliisque similibus instrumentis subscribendorum, a seculo VII usque ad X, ab omnibus antiquariæ rei peritis negato, in argumentum ejus asserendi assumat vetera Romanarum familiarum cognomenta, una cum Imperio Romano abolita, aliaque etiam minus ad rem facientia. Verum istis omißis exhibeamus promissa Acta.
[12] Ipsius S. Mariæ Magdalenæ, variæ circumferuntur effigies æri incisæ: præ quibus optari poßit alia ad viventis similitudinem expressa propius quam ad ingenium pictoris: & talem nobis Sanctimoniales misere, monochromate rubro notatam, qua optime vultum referri putant, extrema fere ætate; [Effigies genuina Sanctæ statim a morte.] cum, robustam alias firmisque oßibus subnixam corporis habitudinem, extenuassent pœnitentiarum rigor & morborum frequentia. Excepta siquidem ista est, ex imagine, quam, Sancta jam mortua & in feretrum composita, sed ultra communem modum formosa, devotionemque suavißimam spectantibus afflante, pinxit Eques Cruadus. Ea, quam longo certiora ipsius referat lineamenta, præ aliis multo delicatiorem exprimentibus, apparebit evidenter, instituta collatione cum illa, quam ipsa monasterium ingrediente Sanctes Titi pinxit, ponenda ad num. 37 Vitæ per Ceparium Scriptæ.
VITA
Ex Italico adm. R. D. Vincentii Puccini,
Gubernatoris monasterii, & Confeßarii ipsius Sanctæ.
Maria Magdalena de Pazzis, Ordinis Carmelitarum, Florentiæ in Hetruria (S.)
EX ITAL. VINCEN. PUCCINI.
PROOEMIUM.
Vera Effigies
S. MARIÆ MAGD. DE PAZZIS
mortuæ A.D. 1607 Ætatis 42.
Quamquam nihil opus habeat celebrari in terris quisquis ab hac vita egrediens maximarum pretiosissimarumque virtutum post se relinquit odorem, eo quod a remuneratore Deo inæstimabili atque æterna mercede cumuletur in cælis; [Vita hæc scripta ad exemplum,] convenit nihilominus ut talium memoria floreat etiam in mundo, quatenus honorari videamus merita probitatis, eoque excitemur ad studium imitandi exempla. Hæc me consideratio movit ad mandandam prælo vitam Sororis Mariæ Magdalenæ de Pazzis, Monachæ cœnobii S. Mariæ Angelorum in vico S. Frigidiani Florentiæ: quam quicumque leget, existimo quod ad conspectum tam sanctorum actuum tamque mirabilium operum, multo deinceps generosius applicabit animum ad veram æternamque vitam consequendam. Eodem etiam me impulerunt stimuli, cunctabundo subditi a personis religiosis atque præcipuæ in hac urbe nobilitatis viris, qui singulari desiderio ferebantur ad eam Historiam concupiscendam, moti fama tam eximiæ sanctitatis.
[2] Ut autem eorum quæ scribere aggredior aliqua in principio notitia lectori detur, eaque certiori judicio æstimari possint, noto imprimis; quod cum Soror Maria Magdalena facta esset Monacha, [ex certissimis documentis,] ac multis experimētis certissimo constaret ipsam ultra communem modum præbere de se eximiæ sanctitatis signa, raptamque in extases cum Deo sæpe loqui de sublimissimis notitiis ab eo sibi communicatis; Superiores ejus, futurorum præsagitatione minime vana inducti, quibusdam Sanctimonialibus commendarint, ut ejus omnes actiones observarent, minutimque adnotarent quidquid illa in suis raptibus diceret. Deo enim ita volente loquebatur illa, spiritu rapta, in persona aut sua, aut Patris æterni, aut incarnati Verbi, aut sanctissimæ Virginis aliorumque, sic ut distincte intelligerentur singula. Postmodum vero in virtute sanctæ obedientiæ imperatum eidem est, ut duabus venerandis Matribus, ad hoc designatis, [ab ore ipsiusmet Sāctæ acceptis,] accuratam rationem redderet secretarum omnium notionum, quas sibi largiebatur Dominus, cunctorumque motuum exteriorum: quibus illa sic constricta, quamvis cum multa animi sui humillimi afflictione, singula constanter & fideliter ad mortem usque retulit. Hoc igitur modo devenimus in cognitionem totius ejus vitæ: propterea quod quidquid dicebat faciebatque extatice sublevata, accurate relatum ab ea prædictis Matribus, scripto fuerit perquam diligenter consignatum; itaque impleta grandia volumina quatuor, ex quibus scitu digniora in hanc Historiam traducta sunt. Alia ipsius acta sancta, a nativitate usque ad ingressum in monasterium, intellexerunt Sanctimoniales ejus sociæ ex quadam ipsius amita seu matertera, ex matre ejusdem, atque ex aliis consanguineis; quin ex ipsiusmet ore nonnulla industrie elicita collectaque fuerunt.
[3] Illa autem prædicta quatuor volumina, quibus totum præsentis scriptionis argumentum aliæque res infinitæ continentur, [& in 4 volumina digestis:] fuerunt recognita ab adm. Rev. Domino Francisco Benevenuto, Canonico Pœnitentiario ecclesiæ Cathedralis Florentinæ, ipsiusque monasterii per annos quatuordecim Gubernatoris & Confessarii; ab eoque temporibus variis subjecta judicio plurium ex Societate Jesu Patrum, quos inter fuerunt P. Nicolaus Fabrinius & P. Virgilius Ceparius, Collegii Florentini subinde Rectores, P. Michaël Hieronymus, aliique: quorum auditis sententiis, manu propria signavit libros istos D. Franciscus, omnibus eximiam animæ illius benedictæ sanctitatem comprobantibus. Iidem præterea Patres, qui eam de peccatis confitentem, [quæ a Patribus Societatis recognita,] tamquam ad id extra ordinem vocati, aliquando audiebant, videbantur non posse satiari appellando eam singularem Dei famulam: & P. Octavius Gondius, ex eadem Societate Jesu, pro magna opinione sanctitatis quam de ea conceperat, non præsumebat aures confitenti dare nisi de genibus; affirmabatque ab ea se numquam recedere, nisi aliquo lumine collustratum in mente. Ego vero, qui duobus annis eam gubernavi eidemq; Sacramenta ministravi, plane diserteque contestor, quod in ea tantas virtutes repererim, ut Angelicum potius quam humanum spiritum corpori ejus inclusum judicarem. [ipsamet moriens confirmavit.] Ad certiorem porro fidem omnium in hac Historia referendorum certissime possum asseverare, quod cum bona Dei famula, sub ultimum mortalis vitæ finem, seipsam sanctissime præparabat ad spiritum suum Jesu suo tradendum in manus; confessa mihi sit magna cum sinceritate, omnia, quæ vel in raptu vel privatim dixerat contuleratque cum prædictis duabus Matribus, pure processisse ex operatione Spiritus sancti, absque ulla proprii respectus mixtura. Similiter confessa humillime est, quemadmodum loco suo annotabo, quod in omnibus aliis actionibus suis secuta semper sit consilium directionemque suorum Patrum spiritualium.
[4] Quod ad Historiæ ordinem pertinet, placuit bifariam eam dividere, [Dividitur Vita in partes duas] ita ut pars prima contineat vitæ totius cursum mortemque Sororis Mariæ Magdalenæ; secunda vero exhibeat raptus, notitias, gratias, dona specialia divinitus ipsi concessa, quemadmodum in secundæ illius Partis Proœmio dicetur commodius. Quod si in hujus narrationis decursu, non appareat ille ornatus sermonis, quem aliqui forsan desiderarent; habeatur ratio ipsius operis, quod a me potius devotam simplicitatem, quam alium cultum exteriorem ullum requirere videbatur. Satis enimvero mihi est, atque ad spirituale meum solatium abunde satis, quod potuerim hanc publicam occasionem cunctis dare, ad Divinam Majestatem alieno exemplo studiosius ardentiusque honorandam, & Sanctorum ejus virtutes imitandas: quod si obtinuero, reddatur gratiarum actio Deo, tamquam boni omnis largitori.
[5] Ut porro Historiæ quam scripsimus veritas cunctis pateret evidentius. Reverendiss. D. Petrus Nicolini, [Capitum singulorum veritati attestantur juratæ Monachæ.] Vicarius generalis Florentinus, rogatus a monasterii Gubernatore, ad ipsummet locum personaliter sese transtulit, cum Cancellario Archiepiscopali, die XIV Aprilis, anni MDCIX; & vocatis in suam præsentiam Sanctimonialibus omnibus, quæ suis ipsæ oculis viderant actiones Sor. Mariæ Magdalenæ in præsenti opere adnotatas, minutissime eas interrogavit super singulorum factorum veritate. Omnes autem, plures quam sexaginta, solitæ quotidie mane sacram Communionem suscipere, juratæ affirmarunt, meram ac puram veritatem in hoc libro contineri circa vitam venerabilis famulæ Dei: quin etiam multæ viva voce addiderunt, longe plura quam scripta sunt a se visa fuisse. Itaque Capitulis singulis sigillatim subscripserunt eæ, quæ mirabilibus in unoquoque eorum notatis interfuere: atque ex hujusmodi subscriptionibus volumen bene spissum collectum est: & coram D. Vicario, monasterii Gubernatore, & Testibus quatuor ad id vocatis, scriptum est in forma authentica Instrumentum, a Mag. Euphrosyno Milanesio Cancellario Archiepiscopali: quod Instrumentum, una cum volumine subscriptionum prædicto, ad perpetuam memoriam conservatur in monasterio: utriusque vero transsumptum authenticum, ab eodem Cancellario signatum, repositum est in archivio Archiepiscopatus; scilicet ad amoliendam quantulæcumque dubitationis occasionem, circa magnalia Dei in dilecta ejus sponsa Sorore Maria Magdalena.
PARS PRIMA
Totius vitæ nativitate usque ad obitum seriem continens.
Vitam hanc partiturus in Capita grandiora, nostrique operis instituto proportionata magis, congruum duxi originariæ partitionis titulos singulis Partibus præmittere, secundum numeros Romanis litteris in margine appictos, sicut alias factum sæpe: quidam enim putant hoc etiam pertinere ad fidem undiquaque liberandam. Sunt ergo primæ Partis Tituli hi.
Cap. I. De nativitate, genere & educatione Sor. Mariæ Magdalenæ, usque ad septimum ætatis annum.
II. De caritate ejus erga pauperes, & oratione mentali quam exercebat.
III. De grandi desiderio quo ferebatur erga sanctissimum Sacramentum, & de pœnitentiis quas faciebat.
IV. Quomodo collocata sit asservanda in monasterio S. Joannis Minoris: & de inspiratione quam habuit, ut fieret Monacha in monasterio S. Mariæ Angelorum.
V. In anno sui Novitiatus multa indicia præbet singularis virtutis, & nominatim de ingenti desiderio Professionis faciendæ: cujus facultatem adepta a Superioribus est, occasione suæ cujusdam gravis infirmitatis, a qua postea fuit miraculose liberata.
VI. Post sanitatem recuperatam revertitur ad Novitiatum, & propter continuos raptus sibi concessos a Deo, constringitur per obedientiam referre duabus Matribus intelligentias sibi divinitus communicatas.
VII. Videt in Paradiso locupletem gloriam Matris Sor. Mariæ Bagnesiæ Florentinæ.
VIII. Significat ei Dominus tertio, voluntatis suæ esse, ut solum panem edat & aquam bibat. Probatur circa hoc a Superioribus; & cum eorum venia incipit divinum beneplacitum adimplere.
IX. Monet eam Pater æternus de quibusdam exercitiis spiritualibus, quæ ipsam vult usurpare: prædicitque probationem quinquennalem de ea sumendam, promittens antea eidem infundendum Spiritum sanctum.
X. Quomodo ter fuerit vocata a Deo, ab eoque acceperit viginti regulas observandas.
XI. Magni excessus amoris ejus in contemplatione Jesu Christi.
XII. Alii excessus amorosi, quod eructabat cor ejus erga illum.
XIII. De quodam examine conscientiæ, quod fecit coram Deo in raptu: ex quo mentis ejus puritas singularis intelligitur.
XIV. Manet in ecstasi diebus & noctibus octo, loquens de rebus altissimis: & quovis mane ad horam Tertiarum recipit sub variis formis Spiritum sanctum.
XV. Ingreditur in lacum leonum, id est, in conflictum cum dæmonibus: & intelligit quod debeat pati pro salute animarum.
XVI. De quinque tentationibus, quæ per annos quinque ipsam fatigarunt. Certo signo divinitus sibi dato cognoscit, se non esse illusam: & quinque horis percutitur a diabolis.
XVII. Liberat puellam energumenam.
XVIII. In raptu loquitur cum Cardinali Archiepiscopo Florentino, qui fuit postea Leo Papa XI; a quo valde firma in spiritu reperitur.
XIX. Prædicit Cardinali Archiepiscopo Florentino quod sit futurus Papa: alias autem prævidet paucis solum diebus Pontificatu fruiturum.
XX. Quantum fuerit resignata in Deum, & quomodo Jesus tertium ei se ostenderit turbatum, ac postea benignum. Item quomodo quamdam pueri Jesu statuam tertio obtulerit Patri æterno.
XXI. Intelligit a Deo, quod velit ipsam incedere discalceatam & humiliter vestitam: quod totum exequitur, & in gremio statuæ cujusdam Marianæ observare promittit; probatur autem a Superioribus.
XXII. In raptu sanat quamdam Monasterii Conversam infirmam.
XXIII. Dæmon multum eam affligit in parte exteriori, & postea ei apparet in forma horribilissimæ bestiæ.
XXIV. Post novam a Superioribus probationem, cognita evidentibus signis Dei voluntate, conceditur ei ut calceamenta dimittat.
XXV. De tentationibus quas passa est contra fidem, aliisque multis in ariditate spiritus.
XXVI. Dæmon eam affligit tentationibus impuris: & de remediis quibus contra eas utebatur. Beata Virgo operit eam velo candido, unde non amplius illis impugnatur: dæmon autem in specie duarum Monacharum conatur eam decipere.
XXVII. Videt Jesum ea forma, qua Pilatus eum monstravit populo Judaico. Conceditur ei fasciculus Myrrhæ Passionis ejus, & Jesus in brachiis quemadmodum natus est.
XXVIII. De visione suorum defectuum quam ei dedit Deus, & de magna delectatione quam recepit ex actu quodam humiliationis.
XXIX. Ostendit ei Deus gloriam S. Augustini, qui ei assistit in dicendo Officio.
XXX. Tentatur ut pro fructu animarum egrediatur e Religione: deinde provocatur ad superbiam & æstimationem sui: deque remediis quibus usa est ne superaretur.
XXXI. Quia vicerat tentationem dimittendi habitus Religiosi, interius induta fuit eodem, habitu, & postea Dominici corporis Communionem accipit.
XXXII. Signo sanctæ Crucis restaurat vasculum vini corrupti, de quo bibens Monacha quædam infirma sanatur.
XXXIII. Videt animam cujusdam Monachæ, liberatam e Purgatorio scandere in cælum.
XXXIV. Multum vexatur tentatione gulæ.
XXXV. Provocatur ad desperationem: & de auxiliis per Deum Sanctosque ei submissis ac remediis quibus utebatur.
XXXVI. De variis [mortificationibus & actibus humilitatis, quos exercebat ad vincendas tentationes.
XXXVII. Resistit aliis tentationibus dæmonum, & eos sæpius a se fugat.
XXXVIII. Monacham quamdam a morbo contagioso liberat, & Conversam toto latere contractam sanat.
XXXIX. Videt animam cujusdam Monachæ euntem ad Paradisum, alteramque in Purgatorio cruciatam modo singulari.
XL. Post quinquennium suæ probationis a devotis suis Sanctis educitur e lacu leonum, id est, liberatur a tentationibus dæmonum, atque a Deo infinitis gratiis remuneratur.
XLI. In præmium spectrorum diabolicorum, tempore probationis toleratorum, ostendit ei se Jesus tribus modis, promittens quod deinceps fruitura sit præsentia sua.
XLII. Precibus suis a Deo impetrat Confessario suo spatium vitæ productioris.
XLIII. Videt animam matris suæ ascendere in cælum, & bonum quemdam Sacerdotem qui fruebatur ærerna beatitudine.
XLIV. De modo vivendi ejus ab initio suæ probationis usque ad horam mortis.
XLV. Sanat Sororem quamdam moribundam ab incurabili plaga, & aliam liberat a lepra.
XLVI. Prædicit futura multa.
XLVII. Tanto patiendi amore flagrat, ut paciscatur cum Deo, quod nolit ullum gustum spiritualem.
XLVIII. Apparet in visione cuidam Monachæ, sanans eam a fistula. Eadem postea aliquamdiu in ipsius lecto decumbens, liberatur a gravissimo morbo.
XLIX. Habet visionem de puella, quæ debebat fieri Monacha.
L. De zelo quo ferebatur erga salutem animarum.
LI. Orationibus a Deo obtinet multarum animarum conversionem a statu peccati.
LII. De caritate qua utebatur erga proximos.
LIII. Videt animas duorum peccatorum, in morte sua ad inferos damnatorum.
LIV. Eligitur Magistra Juniorum, easque mirabiliter exercet ad profectum in spiritu.
LV. De zelo ejus erga honorem Dei & odio peccati.
LVI. De magna ejus humilitate.
LVII. Quomodo in raptu exerceret opera manualia, pingeret & alia multa faceret, absque luce clementari.
LVIII. De magna puritate mentis ejus.
LIX. Desiderat semper implere divinam voluntatem, sermones de ea institutos audiens sæpe alienatur a sensibus.
LX. De accenso zelo religiosæ observantiæ.
LXI. Quam perfecte observaret votum obedientiæ.
LXII. Quam diligenter observaret votum paupertatis.
LXIII. Quam mirabiliter custodierit votum castitatis.
LXIV. Videt gloriam qua fruebatur in cælo quædam monasterii sui Monialis.
LXV. Electa Magistra Novitiarum optimis monitis eas instruit.
LXVI. Alia monita quæ Novitiis dabat.
LXVII. Solo aspectu in aliorum animis contritionem excitat.
LXVIII. Multis in rebus spiritum suum Propheticum ostendit.
LXIX. Videt in extasi, inter alios Sanctos Paradisi, B. Aloysium Gonzagam Societatis Jesu.
LXX. Pristinæ bonitati reddit vasculum vini corrupti. Monacham unam liberat doloribus calculi, & alias duas a gravibus morbis.
LXXI. Graviter infirmata non dimittit vitæ institutæ rigorem; spuit copiosum sanguinem, ideoque curandæ sanitati intendit: sed postea sanata redit ad suum officium.
LXXII. Dicit ei in ecstasi Dominus, quod usque ad mortem debeat multa pati. Eligitur a Sanctimonialibus Supprior, & paulo post in morbum recidit.
LXXIII. Gravi laborans infirmitate, singulari cum patientia eam sustinet.
LXXIV. De magna ejus inter morbi cruciatus tolerantia: & quomodo receperit Sacramentum extremæ Unctionis.
LXXV. Præparata ad mortem, sancte Spiritum reddit in manus dilecti sui Jesu.
LXXVI. Videndi corporis causa magna multitudo concurrit ad exequias: illud deinde cum magna devotione sepelitur.
CAPUT I.
Nativitas Sanctæ & pueritia, vocatio & ingressus ad monasterium.
[6] Mirabilem semper in Sanctis suis monstravit se Deus, identidemque adhuc monstrat, ut quovis seculo inveniantur aliqui, quorum actiones cum virtute conjunctæ fidem hominibus faciant infinitæ bonitatis & providentiæ suæ, ipsosque ad eas cum admiratione considerandas & cum laudatione prædicandas invitent. Nostris autem temporibus hisce singulariter sese ostendit mirabilem in Sor. Marla Magdalena, vera Domini Jesu famula; quia non solum illam in religioso collocavit statu, ut esset virtutum omnium lucidissimum speculum; sed etiam in ea voluit quemdam divinæ suæ potentiæ ac benignitatis radium splendescere, altissima mysteria eidem revelando, participemque ipsam faciendo in terris ineffabilium quæ Sanctis largitur bonorum in cælis. Quia tamen opera illius, monasterio inclusæ, paucis fuere conspicua; vita atque mors ejus simpliciter describetur; ut, quemadmodum optabat illa, possint omnes in istud speculum respiciendo inflammari cælesti illo igne, qui in purissimo ejus pectore continenter ardebat.
Cap. II
[7] Nata est Soror Maria Magdalena Florentiæ, die II Aprilis, [Nobiliter nata anno 1566] anno MDLXVI, et D. Camillo Gerii de Pazzis & D. Maria Laurentii Buondelmonte, familiis antiquitate & amplitudine clarissimis. Appellata est autem Catharina, non sine mysterio, adeo similis fuit S. Catharinæ Senensi, suæ speciali Patronæ. Affirmavit mater, quod utero eam gestans; nihil doloris sensit, imo nec pondus nec gravedinem: quodque in ejusdem infantia nihil passa sit earum molestiarum, quas solent nutricibus & curatricibus suis infantes exhibere: sed semper oblectata fuerit ejus in obediendo promptitudine & alacritate vultus. [In pueritia præbet futuræ sanctitatis indicia,] Non delectabatur ullis ludis jocisque puellaribus, omnibus tamen affabilis erat; summam voluptatem capiens, siquando de rebus spiritualibus sermones institutos audiebat, mundana vero colloquia dextere declinans. Quoties in congressum ecclesiasticæ alicujus personæ veniebat, interrogabat eam de rebus ad animæ salutem pertinentibus, ac specialiter de sublimi sanctissimæ Trinitatis mysterio, cui supra modum afficiebatur. Unde, cum aliquando in manus ejus venisset S. Athanasii Symbolum; non solum cupidissime ipsum legit, sed veluti rem pretiosissimam, miro cum gaudio, ad matrem detulit. Atque ex his puerilis ætatis actibus dabatur intelligi, qualis per Dei adjutorium futura maturioribus in annis esset.
[8] Septennis cœpit specimina præbere suæ pientissimæ indolis: [pauperes pascit,] quippe quæ partem cibi, puellis ad scholas itantibus in matutinam postmeridianamque refectiunculam dari soliti, distribuebat in captivos aliosque pauperes: multumque delectabatur occasionem nacta pueros alios docendi Pater noster, Ave Maria, [coætaneas instruit,] Credo, & alias similes precatiunculas. Huic autem sancto exercitio majori cum otio ac libertate vacabat ruri, omni cum patientia & caritate erudiens egenas rusticellas. Idque tam ferio tamque impense faciebat, ut cum aliquando redeundum in urbem esset, cœperit effuse plorare, eo quod non posset continuare instructionem, ut ajebat, filiæ sui cujusdam agricolæ, quam ad solatium ejus oportuit ea de causa assumere & adducere Florentiam. Admirabile porro est & vix credibile, quantam tenella ista ætate curam gesserit servandi puritatem cordis; cogitationes suas usque eo constringens, ut numquam non spectarent Dei famulatum atque honorem.
[9] Vixdum intellectus ejus cœperat per rationis usum primum posse elevari in Deum, [orationi mentali assuescit,] quin etiam illum cœpit in oratione defigere, eaque mentali, cui plurimum addicta erit; usum praximque ejus edocta a suo Confessario P. Andrea Rossio Societatis Jesu. Ad hanc ut pararet sese, legebat aliquid ex libello P. Gasparis Loarte ejusdem Societatis: deinde magno cum sensu cælestium rerum prostrata in terram, devote recitabat Antiphonam, veni sancte Spiritus; additoque, Confiteor elevabat mentem ad cogitationes sublimiores, nullis terrenis curis distractam, sed in id unum intentam; quomodo scilicet posset invenire accessum ad statum religiosum. Tam sapide autem hoc faciebat, ut spatium dimidiæ horæ, defininitum a Confessario, sæpe ad integram horam prorogaret. Siquando solam domi se esse credebat, recipiebat ipsa sese ad loca ædium secretiora, ibique laxabat fræna amorosis affectibus, quos æternæ vitæ desiderium accendebat. Unde contigit, ut cum aliquando requireretur diutius a domesticis, inventa sit tandem post lectum quemdam, tota contemplationi divinorum immersa, & veluti transformata in Deum, ut nec sentiret nec audiret quidquam. Sæpe autem divina præsentia animum ejus stimulabat, erudiebatque interius ad euangelicæ perfectionis studium: [dolet peccata hominū.] quo fiebat ut rerum cælestium cognitione illustrata divinitus, si forte verba audiret Christianum hominem haud satis decentia, nec ad honorem divinæ majestatis facientia, tantum ex eis dolorem conciperet, ut aliquando noctem unam integram transegerit plangendo suspirandoque, aliorum tamen defectus magna cum caritate excusando.
Cap. III
[10] Præterea tam grandi desiderio ferebatur erga Jesum, speciebus panis in Sacramento velatum, [afficitur Ven. Eucharistiæ,] ut matrem aliasve devotas personas videns ad illius Communionem accedere, quam posset proxime eisdem se jungeret; ac veluti odore percipiens eum quem desiderabat suavissimum animarum cibum, non poterat ab eadem matre recedere, quam sciebat illo esse pastam. Mox ergo ac decimum ætatis suæ annum attigit, [ad eamque decennio admissa] cœpit de licentia Confessarii sui quandoque communicare etiam ipsa; tantam subinde dulcedinem devotionis exinde percipiens, ut tota funderetur in lacrymas: cum vero aliqua occasione prohibebatur eo quo cupiebat accedere, inconsolabilem omnino patiebatur dolorem. Fuit cum semel die Jovis sancto, contemplans summum illum amorem, quem Jesus benedictus exhibuit nobis, seipsum largiens in sanctissimo Sacramento; nec minus solicita mente considerans, [virginitate vovet.] qua tandem re posset amori tanto referre vicem gratitudinis; admirabili quodam affectu seipsam obtulit Jesu Christo, sub voto perpetuæ virginitatis, ipso præcise tempore quo decimum suum annum explebat.
[11] Eodem tempore nullis aliis oblectabatur colloquiis, quam quæ essent de cælestibus rebus; nec aliud intendebat animo, quam quomodo se redderet Sponso divino conformem. [corpusculum pœnitentiis macerat,] Ideo recusabat lectorum mollitiem, cubabatque frequenter supra grossos saccos; & in ædium latebris abdita, flagellabat tenellum corpus. Semel etiam acceptis clam spinosis mali aurei ramusculis, eos capiti arcte circumligavit, totamque noctem transegit cum immodico cruciatu, gaudens vel sic imitari Jesum, spinis pungentibus coronatum. Quia autem ubicumque regnat divinus amor, magis magisque accenditur patiendi cupido; ideo devota hæc puella in aliis aliisque mortificationis actibus sese identidem exercebat, modo scilicet in sumptione cibi, nihil aliud accipiens idque parce, quam quod necessarium erat; modo per obedientiæ subjectionem, alicui ex infimo paternæ domus famulitio exhibendum; modo aliis rationibus, humano sensui plane contrariis, novas ac novas excogitans praxes placendi supremo Domino suo.
Cap. IV
[12] Annum ætatis agens decimum quartum, a parentibus, [an. ætat. 14 collocata in monasterio] quos oportuit ex officio Cortonam abire, suadente R. P. Petro Blanca, Rectore Collegii Societatis Jesu, tradita est custodienda in monasterio S. Joannis minoris Florentiæ: sed ea conditione adjecta, ut omni festivo die licitum ei foret accedere ad communionem Corporis Christi; procurante idipsum prædicto Patre, qui spiritum & perfectionem singularem puellæ norat, quantumque desideraret frequentare sanctissimum istud Sacramentum. Hoc ergo cum libenter pollicitæ essent Reverendæ istæ Matres, ingressa est monasterium prædictum: & aliquanto tempore ibidem mansit, cum satisfactione non modica earumdem Matrum, propter vivum veræ probitatis exemplum, quod omnibus dabat. Non defuerunt tamen interea impedimenta varia, frequentandis ut cupiebat Sacramentis objecta; [religiosæ vitæ desideriū concipit:] sed illa, in sancto proposito indies ferventior, nihilo idcirco remissius satagebat proficere in divino servitio. Ergo incredibili cum ardore prosequens exercitia mentalis orationis, sæpe continuis quatuor horis fruebatur dulcedine cogitationum cælestium: & in die sanctissimæ Ascensionis Domini nostri, dum in secreto quodam monasterii loco devote orabat, dedit ei bonorum cælestium Largitor tam vivam divinæ suæ bonitatis cognitionem, ut ægre posset sustinere excessum lætitiæ ac jubili quem sentiebat. Porro Matres illæ Reverendæ, motæ insignibus virtutibus ejus, vehementer optabant ut habitum suæ Religionis assumeret, ipsamque id magna cum instantia rogabant, exaggerantes utilitatem quam esset monasterio allatura: quare ad cordium verum illuminatorem Deum fervidas preces fundebat, ut faceret ipsam eligere locum, qui magis ipsius divinæ Majestati placeret, atque ex honore ejus foret.
[13] Interim Cortona reversi parentes, domum reduxere filiam; paternoque & materno affectu ducti, [atque ex duobus monasteriis sibi propositis,] ut fieri sæpe solet, variis modis cœperunt sanctum ejus propositum interturbare, eo maxime quod nullam præter eam feminini sexus prolem haberent. Sed ipsa, cum Dei adjutorio superatis impedimentis omnibus, & magis quam alias unquam affectans imitari Verbum incarnatum in statu Religionis, generose definiteque eis dixit, quod potius pateretur sibi resecari caput quam non fieret Religiosa. Hoc audito, parentes ad Patris ipsius spiritualis arbitrium rem totam detulerunt; qui eidem sapienter suasit eligere monasterium, non minus devotum, quam observantia regulari præstans; quo etiam ipsa per se propendebat. Cum igitur illis proposuisset Pater monasterium S. Mariæ Angelorum in S. Frigidiani Ordinis Carmelitani, & venerandum conventum a Crucula dictum Ordinis S. Dominici, quo magis ferebatur, eo quod hujus conventus Virgines nullo unquam tempore conspiciendas se dabant; tandem tamen prioris monasterii infinitas fere laudes audiens, maximeque a frequentia sacræ Communionis, quotidie mane ibidem solitæ usurpari; illuc ad dies quindecim decrevit ingredi: quod etiam, obtenta desuper licentia, [electo Carmelitano,] hilariter fecit in Vigilia Assumptionis Marianæ, optimumque ibidem dedit sui ipsius specimen. Considerato interea omni domesticæ disciplinæ ordine, cum locus supra modum placeret, neque dubitaret ipsa quin eo vocaretur a Domino, multum doluit quod inde egredi cogeretur a parentibus, qui ipsam adhuc tres menses domi suæ detinuerunt.
[14] Denique stimulante semper magis ac magis Deo, [post aliquod ejus experimentum,] ut habitum Religionis assumeret, Sabbato ante Dominicam Adventus anno MDLXXXII ingressa est monasterium, divino cultui æternum mancipanda. Obtenta autem ejus ad habitum recipiendæ licentia, ibidem recepta est, VIII Decembris anni ejusdem, in festo Deiparæ conceptæ, cum maxima Sororum omnium satisfactione & lætitia. Postmodum die XXX Januarii, ardenti cum desiderio bonorum cælestium & curarum terrenarum contemptu, sumpsit habitum Carmelitanæ Religionis in prædicto monasterio, per manus Patris Confessarii D. Augustini Campi de Pontremoli, eximiæ bonitatis & morum laudatissimorum Sacerdotis. Ipso autem puncto temporis, quo ei in manus dabat Crucifixum, cantantibus Sanctimonialibus ista Pauli verba, Mihi absit gloriari nisi in Cruce Domini nostri Iesu Christi, &c. dici non potest, [an. 1583 habitum ibi suscipit.] quomodo illa interius uniri se senserit benedicto Jesu; tanta suavitate spiritus superfusa, ut, sicut dicebat ipsa, non recordaretur simile quid unquam sese expertam fuisse. Itaque commodi omnis mundani oblita, & in sancto proposito quam maxime confirmata, cælesti suo Sponso protestata est, quod, præter ipsum Crucifixum, alium neminem vellet desiderare; nec quidquam concupiscere, nisi ut anima sua quam optime ad Dei servitium formaretur. Vestita autem sacro habitu, se tamquam mortuam cum sumina humilitate tradidit Magistræ, orans & obsecrans, ut semper ipsam humiliare dignaretur & mortificare, seque ejus voluntati opponere, in omni actione eam erudiendo. Vivum enim vero exemplum, proponendum iis, qui cupiunt proficere in virtute: quandoquidem, citra istiusmodi resignationem, in vita spirituali procedi nequeat.
CAPUT II.
Religiosa Profeßio, eamque secuti raptus, nec non abstinentia in pane & aqua.
Cap. V
[15] Consecuta Maria Magdalena quod tanto tempore concupierat, devote atque ferventer sanctæ obedientiæ jugo sese subjecit; [Peracto tirocinii anno] novitiarum Institutrici adeo perfecte atque humiliter apta, ut non videretur esse novitia sed veterana. Conversando cum sociabus, conditione & gradu cunctis se æstimabat inferiorem; & quamvis ab aliis judicaretur vitam sanctam ducere, sibi tamen ipsi satisfaciebat numquam, sed accusabat sese veluti otiosam & peccatricem coram omnibus. Præterea tenero compassionis affectu sufferebat defectus alienos, & omnium voluntati se commodabat gratiose, læta semper ac hilaris vultu, nec ullo unquam casu turbari visa; quod tribuendum erat orationi ejus, per quam tam arctam cum Deo unionem sibi acquisiverat, ut continua ejus præsentia mens sancta frueretur. Dulcedine verborum suorum, quorum tamen parcissima erat, alienis in cordibus accendebat desiderium serviendi Deo. Multum studii collocabat in mortificanda propria voluntate, suisque virtutibus occultandis; intentum semper habens oculum ad sequendum ordinem communem Novitiarum, idque agendum in quo plus humiliationis mortificationisque inesset. Per harum virtutum semitam tendebat ad perfectionem majorem, maximo desiderio flagrans, ut cælesti Sponso suo uniretur per vinculum sanctæ Professionis. [Professionē differre volentibus Matribus,] Quare cum tempus advenisset velum sacrum septem Novitiis imponendi, solenni Professione nuncupata; gravissimo fuit dolore constricta, quod etiam ipsa non posset similem de se oblationem facere æterno Deo. Sed cum ei promisissent Matres, quod voto ejus faciendum esset satis in fine anni, consolationis aliquid accepit.
[16] Transacto tirocinii anno, iterum rogavit Matres magno cum affectu, ut per eas sibi liceret obligare se Deo trium solennium votorum Professione; sed responsum accepit, tantisper expectandum ei esse, donec id facere posset cum aliis Novitiis, quæ haud ita longe a fine curriculi sui aberant. Ad quod humillime reposuit illa; Non equidem cum aliis profitebor, sed necessitate urgente compellemini, non sine gravi vestra molestia, permittere ut Professionem emittam ante illas. Nec minus quam prædixerat accidit. Vix enim mensis præterierat, cum invasit eam ardentissima febris, vehementi tussi variisque doloribus conjuncta, quibus adducta est in periculum vitæ adeo grande, ut præcipui quatuor urbis medici faterentur, ignotum prorsus sibi morbum esse: [morbo corripitur ignoto medicis,] eorumque unus D. Jacobus Tronconi, qui illam perrexit visitare, sæpius pronuntiavit, quod quantocumque adhibito studio illius originem indagare nequiverit, aut qualitatem ejusmodi infirmitatis dignoscere: proinde relinquendam Deo, quandoquidem ars humana hic frustanea erat. Non tamen ideo desitum est ab adhibendis opportunis remediis: quæ omnia effectu caruerunt, morbo interim per vices incrementum capiente. [Cumque * post octiduum infirmitatis alia aliaque accessissent symptomata, quibus bis terve in die redeuntibus torquebatur, [quibus curationem desperantibus,] decrevit modicum adhibendum in cervice cauterium; quod symptomatis illis aliquali remedio fuit, non item tussi atque catarrho, tantum indies incrementum capientibus ut non nisi ægerrime cibum capere modicissimū posset. Post hunc autem sumptum, tam mane quam vesperi, tanto cum impetu recrudescebat malum, ut cum hinc quidem provocaretur ad vomitum, inde evomere nihil posset propter angustias pectoris, ipsum disrumpi videretur; unde præ dolorum magnitudine cogebatur mugitus emittere lamentabiles, & procul etiam non sine compassione exaudiendos.
[17] Prænominatus medicus, qui sæpius eam interea revisebat, [post trimestre in maximis cruciatibus peractum,] non satis capere se posse dicebat, quod ei non rumperetur vena pectoralis, propter frequentiam tussis, quater aut quinies per horas singulas redeuntis. Ita multis diebus cruciata continuis renum pectorisque doloribus, non poterat jacere; mox enim atque incumbebat disrumpi videbatur. Ergo diu noctuque perseverabat residens supra lectum vestita: nam neque insistere pedibus valebat, & erectæ magis aggravabatur tussis. Totis continuis quadraginta diebus sic processit malum usque ad XX Maji, quando novum ei symptoma advenit, ut, quantumvis parum cibi vel etiam potus sumeret, pene linqueretur animo, Nequibat ergo quidquam fere alimenti sumere, adeoque deficiebat tota; cumque nihilominus vitam traheret, mandaverunt medici ut ei præberetur aqua, quam Tettuccii vocant. Obedire volens illa, maxima cum molestia sua, ipsam sumere cœpit: sed duabus dumtaxat vicibus mane delibata exigua illius quantitate, judicatum est ea potius abstinendum, Deoque committendam infirmitatem esse, quæ sic duravit usque ad principium sequentis Julii.] Sed dum caro infirmabatur, convalescebat egregie spiritus: unde aliquando interrogata a Sororibus, quid cogitaret inter cruciatus tam acerbos; illa digitos in vicinum lecto Crucifixum intendens, illico respondit, Inspicio quantum mea causa passus sit visceralis & incomprehensibilis amor, qui meam novit debilitatem; talique aspectu me conforto, quia omnes dolores & cruciatus, quos electi Dei pertulerunt, transierunt per illam sanctissimam Humanitatem, ubi dulces facti sunt ut nobis prodesse possint. Itaque sponsa Iesu, quamvis corpore afflicta, mente tamen adeo videbatur læta ac jucunda esse, quasi cælestes delicias degustaret in hac vita.
[18] Cum ergo de longiori ejus vita desperarent medici, [conceditur ei facultas profitendi in lecto:] decreverunt Matres, ut Professionem tantopere a se cupitam faceret: introductusque ad eam est Confessarius suus. Qui licet vetaret eam de lecto surgere, videns illam tantopere afflictam; ipsa tamen, fiduciam in Deo repositam habens, rogavit Sorores, facultatem ad id nacta, ut [in chorum] ad altare quoddam Deiparæ Virginis se deportarent, ubi lectulus ad ejusmodi ceremoniam aptatus erat. Quo facto, die XXVII Maji anni MDLXXXIV, in festo sanctissimæ Trinitatis, primo mane [post suscepta Confessionis & Eucharistiæ Sacramenta, de manibus Patris Confessarii] inter ejusdem manus coram Sanctimonialibus omnibus, nuncupavit solennem Professionem, cum devotione & fervore animi quantam nemo potest imaginando definire. Delata deinde inter Sororum brachia ad infirmariam, curatrices suas rogavit, ut tantisper secederent; obductisque lecto cortinis, egrederentur de cubiculo, quoniam volebat aliquantum requiescere. Paruerunt illæ: sed cum jam integra transiisset hora, neque motus ullus extra cubiculum perciperetur, ne tussis quidem tantopere ipsam solita gravare; expectatione incerta suspensæ, ad cubiculum regressæ sunt; apertisque cortinis invenerunt eam placide in Deo quiescentem, utpote a sensibus raptam ad contemplandum divina. [Hoc facto 27 Maji 1584 rapitur in ecstasim,] Facies ejus pulcra atque venusta apparebat, rubicundæ & inflammatæ genæ, oculi firmiter defixi in Crucifixum; neque jam videbatur esse Soror Maria Magdalena, macilenta illa & pallida, sed demissus e Paradiso Angelus. Interim significantur omnia Matri Priorissæ: quare, cum aliis Matribus Sororibusque, illico se ad ipsam contulit; & sigillatim ingressæ in cameram, testes fuerunt operis admirandi, quod in famula sua faciebat Deus. Atque hæ primæ fuerunt vices, quibus visa est rapi extra sensus, id quod ei per duas continuas horas duravit. Neque minoris admirationis fuit, quod diebus quadraginta subsequentibus est factum: omni enim tempore matutino, post susceptum cibum Angelorum, in Deum absorpta remanebat.
[19] Quanto * porro diutius trahebatur & gravius invalescebat infirmitas, certiusque cognoscebatur thesaurus absconditus in Magdalena, [& post dies 40 extremum debilis,] tantum crescebat metus Monacharum ne illam amitterent; decreverunt igitur communi consilio sanitatem ejus a Deo poscere deprecando. Erat inter eas Soror quædam laica, nomine Dorothea, quæ sciens quam sæpe soleret Magdalena visitare corpus Venerabilis Matris Sor. Mariæ Bagnesiæ Florentinæ, in loco Capituli intra lapideam arcam devote asservatum; quadam Feria VI vesperi votum fecit pro Sor. Maria Magdalena, quod scilicet quam primum liceret dictum corpus tertio visitaret, dicendo singulis vicibus ter Pater & Ave: addebat vero ipsa Sor. Dorothea quod tribus Feriis tertiis (nam tali Feria Sor. Maria obierat) jejunatura esset, curaturaque tres Missas dicendas in honorem sanctissimæ Trinitatis. Votum istud illa nemini, nec ipsi quidem Beatæ, patefecerat; nihilominus earum Pater Confessarius, D. Augustinus, [facto pro se voto de visitando sepulchro Ven. Mariæ Bagnesiæ,] sabbato sequenti ingressus monasterium, ad Sacramenta Beatæ infirmæ ministranda, dixit ei; optare se, ut quamprimum posset, simul cum Sorore Dorothea & Sorore Veronica, altera ipsius monasterii Novitia, visitaret corpus Venerab. Matris Sor. Mariæ Bagnesiæ. Ad hæc Confessarii verba, sensit ægra (quemadmodum postea Infirmariæ retulit) subito cessare catarrhum, tolli tussim, abstergi dolorem omnem pectoris atque laterum, nec non totum aliud malum; magnaq; cum alacritate respondit; Imo, Pater, per Dei gratiam ire potero: non tamen ei dixit sanatam se esse; sed ipso digresso, ad Infirmariam ait: Scito quia sana sum, neque tussim aut aliud incommodum ultra patiar, sed absque fastidio prandium sumam. Admirata Infirmaria, eo magis quod reapse non audiret amplius tussientem; non tamen fidem habebat ejus verbis, quoad vidit sapide ac sine fastidio prandentem. Interim advenit Confessarius, imperavitque Sorori Dorotheæ, ut una cum Sor. Veronica Sor. Mariam Magdalenam duceret ad sepulcrum Sor. Mariæ Bagnesiæ. Tum vero obstupefacta Sor. Dorothea, quia idem ipsum cogitaverat Pater Confessarius, [subito convalescit & votum implet.] quod suo in animo clam versabatur, eidem indicavit votum pridie vesperi a se factum, & ipso illo mane renovatum; nihil autem sciens de obtenta gratia, magna cum fiducia ejus impetrandæ, sumpta ex tam felici concursu, una cum prædicta Novitia accessit ad Sor. Mariam Magdalenam, & sanam reperit. Ergo de lecto consurgens, simul cum ipsis, pedibus accessit quo volebat; & tribus integris horis, a decima octava usque ad vigesimam primam, ante sepulcrum in oratione perseveravit; inde ad infirmariæ locum regressa, placidissime dormivit tota nocte, magna cum admiratione Sanctimonialium, quæ ad usque auroram diei istius viderant in periculo vitæ constitutam.]
Cap. VI
[20] Sic mirabiliter reddita sanitati dilecta Jesu filia, maximum novitiatui totique monasterio gaudium attulit. [Educenda ex novitiatu] Videntes autem Superiores, quod particulari quadam ratione duceretur a Deo, atque de die in diem magis proficeret ad acquisitionem virtutis eminentis; deliberarunt de ea educenda e novitiatu, quamvis recentius professa, collocandaque seorsim in loco ubi commodius posset Domino deservire. Hoc illa cum audivit, ut erat aliena ab omni singularitate, vehementer indoluit; statimque ad Superiores accessit, instantissime supplicans, ne se abjunctam vellent ab aliis novitiis, quæ præ cunctis imperfecta maxime omnium egebat instructione. Placuit Majoribus deprecatio plena sanctæ humilitatis; quare assensum ei præbuerunt. Consecuta autem quod petierat, [petit & impetrat ibi relinqui,] atque sub Magistræ directione confirmata, dici non potest quanto cum spiritus fervore sacris contemplationibus sese tradiderit. Quod si primo sui novitiatus anno eximiæ sanctitatis præluxit exemplo, multo id magis fecit hoc tempore, vires omnes alteri nulli rei impendens, quam ut acquireret ea bona, per quæ redditur anima accepta Deo. Semper meditabatur, quomodo posset alias inflammare in Dei amore, socias suas exhortans ad exequendum Dei famulatum cum humilitate ac mentis puritate. Ab ore ejus nulla unquam verba nisi sancta progrediebantur; excusabat suaviter alienos defectus, omniaque in bonum finem flectebat. Numquam nisi interrogata loquebatur citra necessitatem, & modicum id quod proferebat gratia & caritate condiebatur. Dum ergo magis magisque effervesceret ad opera sancta, frequenter in ecstasim rapiebatur; perveneratque ad tam sublimem perfectionis gradum, [extases crebras patitur,] ut nulla omnino res disturbare posset intimam ejus cum Deo unionem. Quando vero divinæ Majestati placebat eam suis restituere sensibus, mox revertebatur ad novitias suas; cum iisque tam humiliter placideque versabatur, ut non videretur ipsa esse, quam paulo ante viderant tam sublimiter cælestium rerum participatione frui.
[21] Porro Superiores, considerantes magnalia Dei in hac germana famula sua, [quas jubetur cū duabus Monachis communicare,] quandoquidem quotidie mane post sanctissimam Communionem eam videbant in mentis excessu ad sublimes notiones elevatam; mandarunt ei in virtute obedientiæ, ne sineret ejusmodi thesauros deperire; sed quæcumque Deus sibi manifestabat, communicaret cum Reverend. Matre Sor. Euangelista Jucundi Magistra sua, & Sor. Maria Magdalena Mori. Harum duarum prima etiamnunc vivit, multæ prudentiæ nec minoris virtutis Monacha & sanctitatis non vulgaris: quæ propriæ manus subscriptione jurato affirmavit, ipsam se oculis suis vidisse, quæ de Sor. Maria Magdalena referuntur in hac historia, præter alias plures Sanctimoniales, quæ idem ipsum asseverarunt hodieque asseverant. Narrabat ergo Sor. Maria Magdalena prædictis Matribus gratias & intelligentias, quæ sibi communicabantur a Deo in raptibus suis; & quamvis summopere desideraret manere abjecta & vilis in oculis alienis, omni tamen affectui suo prætulit semper obedientiam: gaudebat etiam vel sic fieri certior, an nulla hic lateret diabolica deceptio, consulto desuper Confessario, quæ securam ipsam esse jussit. Pro evidentiori autem veritatis testimonio Adm. Reverend. D. Franciscus Benvenuti, Gubernator & Confessarius monasterii, [a quibus scriptas approbaverūt Patres Societatis,] atque Pœnitentiarius ecclesiæ Cathedralis Florentinæ, propria manu subsignavit volumina quatuor, a Sanctimonialibus conscripta, quibus continentur devotissimæ & subtilissimæ cognitiones. Et hæc ab eodem data sunt recognoscenda Patribus Societatis Jesu: quorum judicio compertum fuit, nihil in eis contineri fidei Catholicæ ullatenus contrarium; sed raræ perfectionis præcepta, digna quæ in notitiam omnium adducerentur. ad omnes magis exstimulandos in studio cælestium rerum.
[22] Porro * ut specimen aliquod earum rerum hic præbeatur, [ipsa earum modū semel] placet duas dumtaxat abstractionum ejusmodi mentalium phases, ipsis quibus eas dictavit verbis, exponere. Nesciebam, inquit, vivane an mortua, extra an intra corpus essem; sed solum videbam Deum, in seipso gloriosum, seipsum amare, seipsum intime cognoscere, solumque seipsum infinite comprehendere; amare autem creaturas purissimo & infinito amore; atque in unione unius individuæ Trinitatis, unum subsistere Deum amoris infiniti, summæ, incomprehensibilis, & inscrutabilis bonitatis. Itaque sic in Deo posita, nihil mei ipsius sentiebam, solumque me in ipso videbam; non me, sed ipsum Deum intuens, quantum scilicet intueri eum potest creatura, adhuc mortali carne circumdata, quando bene est disposita & divino amore inflammata. Mansi autem in ista consideratione quasi hora una, quemadmodum postea deprehendi, regressa ad sensus pristinos. Quid in ista abstractione degustaverim, non possim ullis verbis exprimere; quia propter meam imbecillitatem comprehendere nequivi, id quod mihi tunc datum est videre & intelligere. Cognovi postea, quod definito extremi judicii die decreverat Deus exaltare nostra corpora ad tantam sublimitatem, ut nequirem id unquam enarrare aut etiam plene comprehendere: ideoque interius mihi sensi dici hæc verba S. Pauli, Quia oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt, quæ præparavit Dominus diligentibus se. [iterumq; declarante.] In hac consideratione permansi aliquanto temporis spatio, quo recogitavi magnum amorem, quo Deus fertur erga creaturas: quas omnes Jesu commendavi, & ad sensus meos redii. Alia vice, post similes raptus, quid intellexerit, retulit hujusmodi verbis: Vidi quod unitivus amor me conjunxerit & univerit Jesu, dans mihi intelligere magnitudinem & puritatem talis amoris, quantum ejus capax eram; licet videre me tunc faceret rem adeo grandem, ut totam comprehendere nullatenus possem; dicente mihi Jesu, quod tali modo se mihi vellet cognoscendum præbere, ut semper eum amare possem & amando numquam satiari. Intellexi etiam quod ipsum amorem sic vellet cordi meo impressum, ut semper ejus recordando diligerem ipsum; quodque ejusmodi abstractiones mihi largiebatur, ut anima mea divinæ suæ Majestati perfectius uniretur. Subjunxit præterea,, quod vellet, me instar turturis continuo gemere, sibique condolere, quod adeo parum amabatur & cognoscebatur a creaturis. Cognovi insuper quod omnes illæ animæ, quæ participes sunt sanguinis Jesu, id est, quæ patiuntur aliquid in hoc mundo, sint leves & pulchræ in conspectu suæ divinæ Majestatis: & quod si anima posset cognoscere, in quanta magnitudine consistat dum amat Deum, præ dulcedine colliquesceret tota; econtrario in pulverem contereretur, si cognosceret suam deformitatem, dum amore divino privata permanet. Itaque more meo commendavi postea Jesu creaturas omnes.]
Cap. VII
[23] Consueverat Sor. Maria Magdalena, ut supra dictum est, [Videt gloriā Sor. Mariæ Bagnesiæ:] frequenter visitare corpus Ven. Matris Sor. Mariæ Bagnesiæ Florentinæ; ibidemque ad animam illam sanctam, cui devotissima erat, dirigere preces suas ardentes. Hinc merita est sæpe eamdem videre in Paradiso: ac nominatim die XI Julii anni MDLXXXIV, vidit eam pulcherrimo modo, quem obedientiæ imperio adstricta his verbis exposuit. Vidi in Paradiso pulcherrimum thronum lucis incomprehensibilis, in quo sedebat beata Mater Sor. Maria Bagnesia, tota resplendēs & plena singularis majestatis: & intellexi thronum istum esse ipsius virginitatem & puritatem, quæ præcipuo ipsi ornamento erat. Vidi etiam, quod prædictus thronus totus ornabatur monilibus pretiosis: atque hæc erant omnes eæ animæ, quas ad Deo serviendum induxerat, quæ circumcirca ad modum chori ipsam stipantes, maximam ei pulchritudinem conciliabant. Hæc est relatio, quā Sor. Maria Magdalena de re ista fecit: quantæ autem sanctitatis fuerit præd. Mater Sor. Maria Bagnesia, videre unusquisque poterit ex vita quam scripsit P. Fr. Alexander Capoccius Dominicanus, magnæ sanctitatis Religiosus, quam etiam referunt Pater Abbas D. Silvanus Razzius Camaldulensis parte 2, de Sanctis Tuscanis, & P. Fr. Seraphinus Razzius Dominicanus, illius frater, ambo doctrina & virtute conspicui.
Cap. VIII
[24] Die XXI Maji anni MDLXXXV, cum benedicta hæc Virgo occuparetur in exercitiis monasterii, sentiretque cor suum a Deo moveri, secessit ad dormitorium novitiatus: ibique mox dejecta violenter in terram, mansit spatio haud modico temporis velut mortua; deinde protulit sequentia verba, Domine, quid a me vis? An forte exteriora pro interioribus? Intellexit autem (quemadmodum præd. Matribus ex obedientia retulit) quod Deus cupiebat ipsam in victu tenere modum singularem, [vocatur ad singularem in victu abstinentiam, semel,] utendo solum pane & aqua præterquam diebus festis, quibus usura esset cibis Quadragesimalibus, in satisfactionem grandium delictorum, quæ contra Deum committuntur a suis creaturis. Vidit postea præmium, dandum iis, qui propter Dei amorem privant sese consolationibus terrenis, ideoque dixit; O quam jucundus & amœnus est locus! sed magna etiam sunt opera, quæ præstare debent cupidi eo ingrediendi. Quod si hoc sufficeret, pro salute tuarum creaturarum; viverem mille annis hoc quo nunc modo, meque eo crederem gloriosam. Verbum tuum jubet me requirere cruciatum aliquem pro tuis creaturis. Vin, hoc esse contentus? Sit hic ipse. Vere potens es, Deus meus, nisi enim vocasses me & dejecisses in terram non respondissem tibi. Attamen fiat semper voluntas tua, quia malo mori potius quam summam puritatem tuam offendere in aliquo. Equidem me totam tibi volo permittere, scio enim quod mihi unitæ tecum nullus poterit esse molestus. Hanc igitur mihi gratiam facito, Jesu mi, ut continuo maneam derelicta beneplacito tuo. Die Jovis subsequenti, inter Officium, cum una ex Sororibus recitandum, fuit iterum allisa terræ: subitoque in extasim rapta, defixis in cælum oculis, exclamavit, Adsum, Adsum, Adsum: [iterum,] & in persona Patris æterni subjunxit, Voco te, ut respondeas vocationi & petitioni meæ, quemadmodum tibi jam demonstravi. Ipsa vero eodem instanti respondit: Sane magnus & potens es: Mansit deinde contemplationi isti immersa per dimidiam horam & amplius; apparebatque ipsam multum pati, & sic terminatus est raptus.
[25] Die sequenti, interim dum more solito agebat cum novitiis, magno rursus impetu est humi prostrata; ubi aliquamdiu absque loquela mansit; [tertio.] tum dixit in persona Patris æterni: Crastina die nihil gustabis nisi panem & aquam; & si hoc non facias retrabam abs te oculos meos, si autem feceris id quod monstravi tibi, implens voluntatem meam ac Verbi mei, quod tanto cum amore se dedit & dat tibi, complacebit mihi in te, sicut complacuit hactenus bene: si autem vis ut opus tuum mihi sit acceptum, cura ut sit voluntarium, Externum hoc opus, quod exigo a te, erit menti tuæ pro speculo. Neque timeas quæ faciet contra te adversarius tuus: nec enim permittam ut prævaleat adversum te. Dabo spiritui tuo Angelos qui custodiant eum. Mater Unigeniti mei erit custos tua, ut non amittas impressionem passionis Verbi mei, quam tuo in corde sculpsi. Secura esto, quod dæmon inimicus tuus non cognoscet desideria tua, & ego implebo quidquid desideraveris. Postea siluit aliquantum: deinde in sua persona, tota in Deum resignata, dixit: Non moriar, sed adimplebo opera tua: atque his dictis rediit a raptu. Consideravit postea intra se, quid æternus Pater sibi imperasset. Videns autem quia aliter non posset servare modum vitæ singularem, [Illam post aliquantam probationem] sibi a Deo præscriptum, decrevit absque mora Superioribus suis indicare rem totam. Cumque hoc humillime ipsa fecisset, responsum ab eisdem accepit (eo quod vehemēter metuebant latentem hic aliquam dæmonis fraudem) ut sese committeret obedientiæ; quod autem ad victum attinet, eo vesceretur quod in vita communi ordinabatur; nolle ut aliqua teneat particularem vivendi modum. Neque sane absque maturo consilio sic responderunt; decreverunt enim progressum rei expectare; probe intelligentes, quod si ea esset Dei voluntas, hanc manifesto aliquo indicio declararet. Et vero sicut cogitaverant, ita evenit. Cum enim sequenti die adesset hora prandendi, & huic Dei famulæ appositi essent communes cum aliis Sororibus cibi; ipsa constricta per obedientiam, quam supra omnes alias virtutes habebat in pretio, voluit ex eis manducare: sed numquam ei possibile fuit vel unicam buccellam deglutire; quidquid enim masticaverat & introsumere conabatur, cogebatur foras ejicere per vomitum. Sæpius sæpiusque tentata res a Superioribus est, [Superiores permittunt.] nec unquam succedere eis ex voto potuit: quare Pater Confessarius, cum Matre Priorissa inito consilio, potestatem ipsi fecit eam vitam tenendi, quam ab ea exigebat supremus omnium Dominus, affirmans quod certissimo jam novisset, eam Dei voluntatem esse, non illusionem diaboli. Ergo in festo S. Zenobii Episcopi Florentini, die XXV Maji anno MDLXXXV, cœpit in nomine Domini manducare panem & bibere aquam, præterquam Dominicis, quando manducabat cibos Quadragesimales, sicut Dominus jusserat. Et quamvis ægre eam haberet, quod contra communemu sum singulariter vivere cogeretur; animo tamen læto id agebat, sciens talem esse Dei voluntatem.
[Annotata]
* Cap. 16
* Cap. 21
* Cap. 18
CAPUT III.
Regula vivendi Sanctæ data a Christo, & vehementia amoris ejus.
Cap. IX
[26] Hoc etiam tempore, more solito rapta fuit, die XXVI ejusdem mensis & anni, ad contemplationem cælestium; [Accepta divinitus vita forma,] in eaque perstitit duabus horis absque loquela. Reversa autem ad sensus suos, solitoque adstricta per obedientiam, ut narraret quid interim intellexisset a Deo; cum profunda humilitate & magno animi dolore dixit; quod æternus Pater dedisset sibi tenendam formam vitæ, qua uteretur, confirmans præceptum de corpore sustentando dumtaxat pane & aqua: quodque volebat ut non ultra quinque horas dormiret, utque id faceret ordinarie supra saccum stramineum; permittens tamen, ut aliquando uteretur lanea culcitra. Volebat insuper ut verba sua essent mansueta, veracia, justa: intellectum ut haberet veluti mortuum, nihil unquam investigando eorum rerum quæ ad ipsam aut alias pertinerent: memoriam, omnium oblitam, præterquam beneficiorum ab illo receptorum; voluntatem, nihil terrenum desiderantem, sed solum divinæ majestatis beneplacitum; potentias denique omnes, in Dei providentia fixas, ipsamque inter ejus brachia quasi mortuam. [intelligit se quinque annis probandam,] Dixit etiam ei Dominus, quod volebat ipsam instar Danielis ingredi in lacum leonum, id est, in multitudinem horrendissimarum tentationum, quæ ei essent per continuum quinquennium duraturæ: quodque ab hostibus infernalibus esset supra modum affligenda & fatiganda; denique quod instar auri deberet poni in fornace dolorum & cruciatuum corporis atque animi, unde purgatior rediret ad Dei conspectum. Intellexit postea, quod in hanc tribulationem, velut in lacum, immittenda esset proxima solennitate Spiritus sancti: ab ipsoque Domino certificata fuit, quod de omnibus esset relatura victoriam: eo quod Verbum ipsam vellet in lacu custodire, Virgo autem sanctissima, S. Augustinus, S. Angelus Carmelita, S. Catharina Senensis, speciales Patroni sui, ei essent portaturi refectionem cibi spiritualis, accipientes eum ab humanitate Verbi, cujus virtute reficienda esset, nec a tentationibus unquam superanda. Promisit etiam illi Pater æternus, quod ante suam probationem infusurus ei esset Spiritum sanctum, ut hoc scuto interius communita, generose iniret prælium contra dæmones. [velut in lacu leonum:] Denique monstravit ei lacum leonum, id est, tentationum ac tribulationum, quas passura esset post receptum Spiritum sanctum. Ad istum vero aspectum subito impalluit, ostendens maximum terrorem conceptum a formis spurcissimis dæmonum, in similitudinem horribilium bestiarum quas videbat: læto tamen animo offerebat se æterno Patri, ad quemcumque cruciatum & pœnam sustinendam.
Cap. X
[27] Non multum abinde fluxit temporis, quod iterum post sacram Communionem sensit se vocari a Jesu suo per hæc verba: [a Iesu, ipsam tertio vocante,] Veni, sponsa mea: ego enim sum qui te ex mea mente eduxi, posuique in utero materno; atque ibi mihi in te complacuit. Ad hanc vocationem subito ipsa se movit: cœpitque per monasterium querere inflammato vultu Jesum suum. Interim denuo audivit se vocantem hoc modo. Veni: ego sum qui te extraxi de utero materno, mihique univi, in te mihi complacens. Denuo igitur majori cum zelo cœpit quærere Jesum. Prius autem quam consisteret, vox cælestis tertio ipsam appellavit, dicens; Veni electa mea: volo enim tibi dare Regulam, & modum ponere passionibus tuis, in omne tempus vitæ tuæ, usque dum te deducam ad me fruendum in terra viventium. His auditis facta est subito immobilis, absorptaque in extasim: in qua datæ ei sunt a Verbo æterno viginti regulæ, quas deberet omni vita servare, ad magis proficiendum in perfecta virtute: quas regulas in ipsius Verbi persona sic expressit. Ego sponsus animæ tuæ, Verbum æterni Patris mei, regulam tibi do in ipso eodem actu amoris, quem concessi tibi, faciens te participem magnalium puritatis meæ. Dilecta mihi Dilecto tuo, nota meam ac tuam regulam: meam, quia ipsam tibi do; tuam, quia debes illam servare.
I. Requiro a te, ut in omni actione tua, interna & externa, semper respicias in puritatem illam, [audit viginti Regulas sibi servandas.] quam te feci intelligere: cogita autem, quod omnia opera ac verba tua debeant esse ultima.
II. Curabis, pro posse tuo & gratia quam tibi daturus sum, ut habeas tot oculos, quot animas tibi sum concessurus.
III. Numquam dabis consilium vel mandatum ullum, licet id tibi liceat, quin prius mihi in Cruce pendenti ipsum notum feceris.
IV. Non notabis aliquem defectum ullius mortalis creaturæ, nisi prius cognoveris ipsum saltem esse istius creaturæ.
V. Verba tua sint sincera, veracia, gravia, atque ab omni adulatione remota: semper autem me adduces in exemplum operum, quæ debent facere creaturæ.
VI. Noli committere ut tibi, cum æqualibus conversanti, comitas superet gravitatem, aut gravitas excedat mansuetudinem & humilitatem.
VII. Fiant omnia opera tua cum tanta mansuetudine atque humilitate, ut videantur esse magnes ad trahendum animas versus me; & cum tanta prudentia, ut sint pro regula membris meis, id est, animis religiosis & proximis tuis.
VIII. Noctu diuque esto sitibunda, tamquam cervus ad aquam, id est, ad exercendam semper caritatem erga membra mea; æstimans debilitatem & lassitudinem corporis tui, sicut terram ex qua plasmata es.
IX. Conaberis, quantum tibi concessero, esse cibus famelicis, potus sitibundis, vestis nudis, hortus incarceratis, & refrigerium afflictis.
X. Cum iis quos relinquo in mari hujus mundi, esto prudens sicut serpens; & cum electis meis, simplex sicut columba; illos timens, tamquam faciem draconis; hos vero amans, tamquam templum Spiritus sancti.
XI. Esto domina passionum tuarum, gratiam istam a me postulans, qui sum Dominus omnium creaturarum.
XII. Condescendes creaturis meis, sicut ego conversans in mundo utebar summa caritate; habens semper in auribus hanc sententiam Apostoli mei, Quis infirmatur, & ego non infirmor?
XIII. Non privabis quemquam re ulla, quam dare potueris requisita: neque privabisaliquam creaturam re ulla ipsi concessa, nisi prius in mente tua habuerit, quod ego sum scrutator cordium, & quod te debeam judicare cum potestate & Majestate.
XIV. Tanti æstimabis Regulam tuam & Constitutiones ejus una cū votis, quanti volo ut æstimes meipsum; satagens insuper ut in omnium cordibus insculpas amorem vocationis, ad quam eos vocavi, & Religionis.
XV. Vehementer desiderabis omnibus subjici, & alicui præferri exhorresces.
XVI. Non credes refrigerium, quietem, & solatium alibi constitutum esse, quam in contemptu & humilitate.
XVII. In die illo desines efficere ut creaturæ cognoscant desideria tua & voluntates meas, nisi quantum ego tibi dedero & * Christus meus.
XVIII. Perseverabis in continua oblatione omnis desiderii tui atque operis, simul cum membris meis, intra me.
XIX. Ab ea hora qua discessi a matre mea purissima, id est ab hora vigesima secunda, usque ad illam qua receptura me es, manebis in continua oblatione Passionis meæ, tui ipsius, & creaturarum mearum facienda æterno Patri meo: idque tibi serviat ad præparationem pro sacramentali receptione mei: atque intra diem ac noctem Corpus & Sanguinem meum visitabis triginta tribus vicibus.
XX. Ultima regula sit, ut in omni tam externa quam interna actione, quam tibi permittam, transformeris in me.
Post hæc conticuit aliquanto tempore: postea in persona Verbi prosequens addidit; Hæc est Regula, quam Dilectus animæ tuæ tibi dedit in actu amoris. Itaque acceptabis eam, & quæ ibidem continentur conservabis in corde tuo, ut eam effectui mancipes, nisi quando caritas vel obedientia impedirent visitationem corporis ac sanguinis Domini. Atque his actis experrecta est a raptu, in quo perceptas regulas quā accurate observaverit, ex progressu vitæ ejus intelligi poterit, ipsa certissimo id probante.
CAP. XI
[28] Non adeo grandis est vapor ardentis fornacis, ut aliquando major non fuerit flamma, quam ex corde ejus prorumpere faciebat ardentissimus ignis divini amoris. [In raptu declarat vehementiam amoris sui,] Itaque cum in raptibus suis aliquando defixisset purissimum suum intellectum in contemplationem illius infiniti amoris, qui Deum movit, ut pro homine, vilissima creatura, tantum faceret; non poterat se continere quin exclamaret, O amor! o amor! o Deus, qui amas creaturas amore puro! O Deus amoris! o Deus amoris! O Domine, noli amplius amare, noli amplius amare. Nimius est, o Jesu mi, amor, quem habes erga creaturam tam vilem & humilem. Quadam autem vice, cum simili modo rapta esset, sumpto in manum Crucifixo, cœpit currere per conventum; & eructando amorosa colloquia cum Verbo divino intensosque affectus, exclamare, O amor! o amor! o amor! Hoc autem faciebat suaviter subridens, vultuque tam pleno lætitiæ, ut cunctis in eam intuentibus mirabilem affunderet consolationem. Defigebat illa nunc oculos in cælum, nunc deprimebat in Crucifixum, nunc eumdem pectori apprimebat suo, & stringebat brachiis cum fervore excessivo; interim vero replicabat identidem, O amor! o amor! Numquam cessabo, Deus mi, te appellare amorem, jubilum cordis mei, spem & confortationē animæ meæ. Deinde ad Sorores, quæ ipsam sequebantur, conversa dicebat: Nonne scitis, o caræ Sorores, quod Jesus meus non sit aliud quam amor? imo fatuus sit præ amore? Fatuum præ amore te dico, Jesu mi, & semper dicam. Totus amabilis & jucundus es, totus recreativus & confortativus, totus nutritivus & unitivus. Tu es pœna & refrigerium, fatigatio & quies, mors & vita simul: denique quid non est in te? Tu es sapiens & jucundus, altus & immensus, admirabilis & indicibilis, inexcogitabilis & incomprehensibilis. Detinebat continuo oculos in latus Crucifixi intentos, in quo videbatur mirabilia intueri; unde perquam prolixe loquebatur de summo amore, quo fertur Deus erga genus humanum, atque de altissimis mysteriis, quæ pro redemptione nostra operari voluit incarnatum Verbum. Alias exclamabat. O amor! o amor! [eumq; cupit omnibus innotescere;] Conversaque ad cælum dicebat, Da mihi, Domine mi, vocem tam robustam, ut te amorem esse dicens, exaudiar ab Oriente in Occidentem, atque per omnes mundi partes usque ad infernum, ut cognoscaris & honoreris tamquam verus amor. O amor, solus tu penetra & transi, frange & liga, rege & guberna omnia. Tu es cælum & terra, ignis & aër, sanguis & aqua, Deus & homo. Quis autem possit vel cogitando comprehendere vel loquendo explicare magnitudinem tuā, cum sis æternus & infinitus? In hujusmodi amoris excessibus transigebat aliquando dies integros, ut videretur ad Angelicam quamdam vitam proxime accedere, & cælestibus deliciis pasci. In iisdem actibus sermo ejus tam devotus erat & inflammatus, tam plenus compassione erga Jesum suum in cruce pendentem, ut non tantum nomine, sed ipso opere videretur referre Magdalenam illam, quæ stabat dolorosa supra montem Calvariæ, cum Verbum incarnatum spiritum suum redderet æterno Patri.
CAP. XII
[29] Quandoque cælesti ardore stimulata, currebat velociter versus chorum, [tergit sudorem Crucifixi,] ubi supra coronam muralem prostabat Crucifixus; eoque ascendens incredibili cum agilitate, refigebat eum a Cruce, & sessum concedens tenebat in gremio; sublatisque e capite velamentis tergebat sudorem ac sanguinem, quem sibi spargere videbatur dilectus Sponsus suus: idque faciebat cum tanto fervore spiritus, ut præsentes Monachæ formidarent, ne pectus, impar sustinendo tanti amoris incendio, disrumperetur. Est porro perquam mirabile dictu, quod cum postea Sorores accepissent velamenta illa & lineos pannos, quibus usa fuerat ad devota istæc obsequia Crucifixo exhibenda; eos invenerint tam plenos sudore & adeo madidos, ut videretur revera mortuum Jesum habuisse inter brachia, ea omnino forma qua erat, quando inter dirissimos crucis dolores patiebatur mortem pro humana salute. Exuberabat quotidie magis ac magis cælestis ardor dilectæ Sponsæ Jesu; & internus calor aliquando sic excedebat modum, [refrigerio externo opus habet,] ut sæpe media hieme nequiret pectoralia lanea sustinere: quin etiam necesse haberet laxare tunicam, quo liberius foras erumpere possent amorosa istæc incendia. Multoties etiam cogebatur bibere frigidissimam aquam magna in copia, eique brachia sua immergere; quin & vultum suum eadem conspergere, ipsamque immittere in sinum, dicendo, quod videretur sibi ardere atque consumi:suspiciensque in cælum replicabat crebro, Non possum amplius tantam flammam sustinere. Et sane, nisi superhumano auxilio fuisset refocillata, fieri non poterat, ut servaretur in vivis. Inter istos autem affectus amorosos, singulariter admirandus dici potest is, quem ostendit die Inventionis sanctæ Crucis. Cum enim tali die mane communicasset, stetit per horam integram immobilis quasi turris, prolixe disserens de excellentia & nobilitate Crucis Jesu sui, cum ardentissimo mentis fervore. Deinde defixa in contemplatione Verbi incarnati, supra illam confixi, cœpit exclamare; O amor! o amor! quam parum nosceris & amaris! Si non invenias, ubi requiescas; veni, [de amore sub limite sentit.] o amor, totus in me, quia bene te excipiam. O animæ ab amore creatæ, cur non amatis amorem? Et quid est amor, nisi Deus? Deus caritas est. O amor! tu medestruis & consumis; tu me facis mori, & tamen vivo. Sentio dolorem dum me facis intelligere quam parum ameris & cognoscaris. Interim faciebat gestus adeo pios, ut indicibilem devotionem excitaret omnibus sibi adstantibus, modo brachia extendens, nunc manus complodens; neque poterat satiari dicendo, Venite, animæ, ad amandum amorem meum: venite ad amandum Deum vestrum.
[30] Quam autem ardens esset amorosa illa flamma, quæ purissimum ejus cor adurebat, poterat ex vultu cognosci, [ad cumque socias Monachas invitat.] qui ipsimet igni videbatur simillimus: unde cogebatur aliquando, confecto ex capitis sui pannis flabello, ventulum sibi facere ad mitigandum tam grande incendium. Quin etiam in medio ejusmodi affectu currebat sæpe per conventum & hortum, dicendo se quærere animas quæ cognoscerent & amarent amorem. Quod si tum forte alicui Sororum occurreret, manu ipsam apprehendebat; fortiterque adstringens, dicebat ei, O anima, amasne amorem? Quomodo vivere potes? Numquid sentis consumi te & amore mori? Cum autem bono temporis spatio sic ambulasset, arripiebat funes campanarum, easque pulsans, alta voce clamabat: Venite, animæ, ad amandum; venite ad amandum amorem, a quo tantopere amamini. Dictu autem incredibile est, quantopere ejusmodi effectis Spiritus, animæ præsentium eis Monacharum accenderentur ad devotionē, simul & raperentur in admirationem. Supra omnes autem amorosos ejus excessus, quorū numerus propemodum infinitus erat, mirabile fuit, quod in raptu quodam aliquando sic ostendit. Transegerat diem integrum in contemplatione cælestium, [solatium ex latere Crucifixi sugit.] tantoque cum fervore locuta fuerat de divino amore, ut videretur esse Angelicus spiritus, e cælo dimissus ad exprimenda illius magnalia. Unde supra modum defatigata atque extreme debilis, cum vellet restaurare vitales spiritus, sumpsit in manus Crucifixum; & sacris ejus plagis os applicans, visa fuit a Monachis glutire quidpiam, eo plane modo quo solemus quando delectabilem aliquem cibum gustamus. Postea ejusmodi verba protulit, ex quibus clare dabatur intelligi, quod suaviter pascebatur in vulneribus Jesu: redivitque a raptu cum tanta spiritus plenitudine & sic cumulata gaudio, ut appareret eam cælesti manna refectam esse.
[Annotatum]
* .i. Confessario.
CAPVT IV.
Examen conscientiæ in ecstasi factum: quinquennalis probatio, post præparatorios ad eam raptus.
CAP. XIII
[31] Quam diligens fuerit in examinanda conscientia, & quam intentum teneret mentis oculum in qualemcumque vel minimum nævum, [Coram Deo conscientiā in raptu examinans,] quo posset cor suum iniquinari; intelligi poterit ex quodam examine, quod aliquando coram Deo audita est facere. Cœpit igitur provoluta in genua recitare Psalmos, Domine quid multiplicati sunt? &c. Qui habitat in adjutorio &c: quibus absolutis dixit: O Jesu mi! quænam fuit prima quam habui hodie cogitatio? Doleo quod non fuit de te; sed timui ne hora tardior esset vocandis sponsis tuis ad laudandum te; neque fuit de offerendo me tibi, teque honorando. Postea, o Jesu mi, abivi in chorum, ut offerrem me tibi: sed non resignavi me totam & per omnia in tua voluntate. O Deus benignissime, quam ego misericordiam potero expectare a te, quæ non me totam dimisi in te? Fac mihi misericordiam, Domine mi, quamvis non merear, sed potius mille infernos. Postea, quando veni ad laudes tuas, plus molestiæ accepi ex eis quas videbam deficere in aliqua ceremoniarum parte & inclinationibus præscriptis, quam curæ ut honorarem te, tibique laudes meas offerrem, in unionem earum, quas offerunt tibi beati Spiritus. Æquum est sane ut a te petam misericordiam, [per omnes diei totius actiones,] o magne Deus, quia in eo quod ad te atque ad laudes tuas pertinet tam multos commisi defectus. Cum autem accessi ad communicandum Corpori & Sanguini tuo, quo debebam possibilem omnem affectum deferre, doleo quod non habuerim intentionem faciendi hoc in memoriam Passionis tuæ, sicuti jussisti; neque cogitavi de unienda tecum anima mea, sed cogitavi quid facere possem, ad cordis mei quietem comparandam. Audivi quidem primo verbum tuum, sed magis cogitabam an verum esset quod nos simus (sicut nos fecistis dicere per Christum tuum) servi inutiles; neque cogitavi amorem quo me prosequeris. Verumtamen, Domine mi, aliud mihi non superest, quam ut efflagitem misericordiam.
[32] Quando ivi ad Sanguinem tuum recipiendum in sacramento Pœnitentiæ, [etiam minimos defectus notat,] magis consideravi quid deberem dicere Christo tuo ad pacandum cor meum, quam quale beneficium istic mihi facias, lavans animam meam in sanguine tuo; neque satis fiduciæ habui in te, quod mihi dares auxilium & gratiam ad componendum cor meum. O Deus meus, Ecqua fuerunt prima quæ hodie protuli verba? Reprehensionis verba fuerunt (hoc autem dicebat, quia, cum esset pædagoga, novitiam quamdam corripuerat) & modus meus loquendi, parum mansuetus & suavis, fuit causa quod illius cor inquietatum fuerit: peius autem fuit, quod etiam defecerit ibi caritas; quia, quando vidi ejus cor inquietatum, non sategi ut illud quietum redderem, ut per hoc tecum uniretur. Ecce, Domine mi, quem fructum referam ex tanta tua unione atque ex lumine quod mihi donas; quodque si dares alteri alicui creaturæ, magis exinde tibi grata foret: ego vero misera & infelix nullum inde fructum capio, quandoquidem caream caritate erga Sponsas tuas. Ignosce mihi per tuam obsecro Passionem. Porro cum accessi ad loquendum cum ista creatura (dicebat hoc, quia iverat ad cratem, locutura cuidam suæ amitæ, & fuerat in ecstasim rapta) doleo quod commiserim magnam hypocrisim, faciens me reputari id quod non sum; quamvis enim creaturis tuis fecerim signum, non tamen commerui ut me intelligerent. Monstrabam quod haberem animam tecum unitam, & tamen tu scis quam sæpe fuerit evagata a te; monstrabam quod essem vera religiosa, tu autem nosti qualis sim. Peto misericordiam Deus meus pro hypocrisi ista grandi, & offero sanguinem tuum, pro me cum tanto amore fusum.
[33] Inde ivi ad dandum corpori meo necessarium cibum, sed quam intentionem habui honorandi te? quandoquidem non sum recordata ut offerrem tibi tot & tot pauperes, [& graviter se redarguit,] qui forsan multo tempore steterunt pulsantes ostia, ad quærendam buccellam panis quam nemo eis dabat. Mihi vero miseræ ac miserabili, absque ullo meo labore, & quod est pejus absque ullo merito meo, provisum fuit a religione de eo quod opus est corpori sustentando. Neque solum in hoc te offendi, sed etiam in eo quod tot verborum causa fuerim isti tuæ Sponsæ, licet scirem quod eo loci non erat licitum loqui. Ecce, Domine mi, invenio in omnibus actionibus meis quod offenderim te: quomodo igitur potero comparere ante faciem tuam, ad petendum a te dona tua & gratias, atque ad alias creaturas tibi commendandas, quæ ipsa sic te offendi, ut indigna sim cui misericordiam præstes? Sed amor tuus, qui te movit ut venires in terras, & sanguinem tuum funderes, etiam te moveat ad miserendum animæ meæ, Postea quando non ivi ad laudandum te simul cum aliis Sponsis tuis, solum per culpam meam id factum est: quia quando anima illa mihi dixit ut non irem, statim consensi non ire. O Jesu mi, si illa me rogasset ut aliquam caritatem facerem, non ita cito ei annuissem. O Domine mi, quomodo possum sperare quod illuc ventura sim, ubi semper laudabo te cum beatis Spiritibus, quandoquidem neglexi laudare te cum tuis Sponsis? Offero tibi sanguinem tuum, ut eo interveniente mihi facias misericordiam. In isto vero opere, quod feci, quam intentionem habui honorandi te, mi Domine? quandoquidem magis dolui de amisso tempore, quod donando te mihi sustulisti (indicat nempe tempus quo fuerat alienata a sensibus) quam dolui quod non obtulerim animam meam tibi. Feci quidem signum virgunculis tuis ut silentium tenerent sed non consideravi quanto magis obligarer tenere animam meam tibi conjunctam.
[34] [ac misericordiā humiliter petit,] Quando autem invocandus fuit Spiritus sanctus, mens mea adeo longe evagabatur a te, ut in memoriam mihi non venerit modus, qui mihi esset in eo tenendus, adeo ut illæ quæ breviori tempore quam ego in Religione fuerunt, sint me prudentiores. Ecce, o Jesu mi, quomodo in omnibus operibus meis deliqui? qua ratione potero coram tua bonitate apparere, quæ tantopere te offendi? Denuo offero tibi sanguinem tuum, quia illo mediante solum exspecto indulgentiam. Quantum porro deliqui faciens istud aliud opus, ut non sustinerem modicum laborem in formando gressu? Deliqui, inquam, omittens quod facere obligabar: & rogavi alias ut pro me facerent caritatem, & interim non feci ipsam animæ meæ. Magis solicita fui, ne meipsam fatigarem, quam ut te non elongarem a me. In omnibus operationibus meis invenio defectum, o Deus meus! Sed tu dissimulans tantas offensas, per tuam solam bonitatem denuo me traxisti ad te, ubi tantum luminis mihi das, ut si illud alteri alicui animæ dares, plus inde fructus faceret quam faciam ego, misera & miserabilis. Accessi postea ad restaurandum corpus cibo, & non sum recordata tot pauperculorum qui non habent quid edant, [tamquam nihil bene operata.] & tu, Domine mi, tam large mihi providisti. Denuo offero tibi sanguinem tuum pro tot offenssionibus quas commisi. Heu mihi, Domine mi! Jam tenebræ ingruunt, & ego nullum opus feci absque tua offensa. Quid ego faciam? O Deus meus! Si tantum hodie offendi te, nolo prioribus addere offensam ultimam, quæ esset non confidere in te & in misericordia tua. Scio, Domine, quod non merear veniam: sed sanguis, quem fudisti pro me, facit me sperare in te, quod mihi ignosces. Hoc examine facto & raptu eodem nihilominus durante, contulit se ad secretum in monasterio locum, ubi atrocibus flagellis maceravit carnem suam: atque ita ad se rediit, postquam Deo benedicto commendasset omnes creaturas, & pro iis obtulisset sanguinem Jesu Christi.
CAP. XIV
[35] Inter omnes ecstases hujus dilectæ Sponsæ Jesu Christi admirabilior illa fuit, [Rapta in Vigilia Pētecostes,] qua rapta extitit in Vigilia Pentecostes, anno MDLXXXV: in hac enim perstitit per octo continuos dies, scilicet a prædicta Vigilia usque ad festum sanctissimæ Trinitatis; solum ad duas horas per diem in se rediens, ad satisfaciendum Officiis sacris, & necessitati vitæ, modico pane & aqua ac modicissimo somno sustentandæ. Interim, quovis matutino tempore, recepit Spiritum sanctum sub variis formis, videlicet ignis, fluminis, columbæ, columnæ, nebulæ, venti, & linguarum ardentium: & tunc fiebat tam læta & resplendens, tamque sublimiter loquebatur de mysteriis magis reconditis, ut miraculo similis res videretur. Quin etiam loquens in persona æterni Patris, vel Christi ejus, vel sua ipsius, mutabat sic vocem, ut etiamsi verba non intelligerentur, cognosci potuisset per ejus linguam personas varias loqui. Tam multæ etiam fuerunt cognitiones, quas in illo raptu communicavit illi Dominus, ut notatæ a Monachis, sicut ab illa prolatæ fuerunt, justum volumen compleant, unde formata est accessio tertiæ Partis ad hanc ejus Vitam.
[36] Verumtamen ut aliquod specimen supradictæ ecstaseos demus, dico quod in Vigilia Spiritus sancti, quæ isto anno incidit in VIII Junii, [usque ad Dominicā Trinitatis,] vocata fuit a Patre æterno, per hasce voces: Veni, sponsa mea, quies & stimulus spiritus mei. Ad quæ verba statim extra se rapta respondit: Ecce venio: venio cito: cito venio: & post quamdam sine loquela moram, cœpit loqui in persona Verbi hominem induti. Scito quod usque ad diem, cujus celebratis hic in mundo festum, quoque tam intrinsece te ligasti mecum, & ego tam copiose me dedi tibi (intelligebat diem Professionis, quam anno superiori fecerat in festo sanctissimæ Trinitatis) mecum manebis unita tam stricte, ut particeps futura sis divitiarum cælestium. Scito etiam quod inde per quinquennium, sicut tibi alias dixi, privabo te sensu gratiæ meæ, non tamen ipsa gratia, quæ semper manebit tecum. Ejusmodi privatio tibi continget ex beneplacito Patris mei, ad exhilarandum Angelos & beatos illos Spiritus, qui consistunt ante thronum sanctissimæ Trinitatis, in exemplum mortalium creaturarum, atque ad augendam pœnam damnatorum & confusionem dæmonum, refrigerium etiam animarum in Purgatorio, & tuam ipsius consolationem.
[37] Volo insuper tecum agere sicut dux generosus, qui prius quam militem aliquem suum exaltet, multipliciter probat: sic & ego, [intelligit se quinquennio probandam,] priusquam te exaltem in conspectu Patris mei, probare te cupio. Curabis igitur, ut habeas in te cognitionē tui non esse, semperque obsecundes internæ inspirationi quam tibi darurus sum, eamdem effectui mancipando sicuti fecisti usque nunc. Quamvis autem id feceris studiose, deinceps tamen multo solicitius debebis hoc facere. Curato ut serves, interim documenta omnia, quæ tibi dedi, idque cum omni sinceritate: reprehendes etiam defectus alienos, semper dicendo omnem veritatem. Dico tibi insuper, quod si fueris attenta, omni sexta feria, ad eam horam qua ego exspiravi, recipies spiritum, quem ego commendavi Patri æterno: quod licet sensu perceptura non es, fiet tamen semper tibi. Sicut enim creatura non potest vivere absque corde, [subtractioni omnis sensibilis gratiæ,] sic ego non potero esse absque te, quotiescumque venies in cognitionem tui non esse. Quamdiu autem ejusmodi cognitio erit in te, esto certa quod semper eris unita mecum, & pax mea tecum manebit, quamvis tibi videberis esse in continuo agone: quia durante privatione illa, qua te volo exercere, egredientur ab inferno leones multi, teque venient oppugnatum, & magna molestia afficient: neque solum exterius, sed multo majori cum impetu interius conabuntur te oppugnare. Verumtamen non permittam eis ut te possint prosternere: semper instructa eris gratia mea, sicuti es modo: imo quanto illi vehementius te aggredientur, tanto abundabit magis gratiosum auxilium meum in te, quamvis absque ullo ejus sensu vel gustu.
[38] Ad quæ illa prompta voluntate respondit, Sufficit mihi gratia tua. Postea cum aliquantulum siluisset, [ad quod paratæ auxilium suum promittit Christus,] magno cum affectu & copia verborum prosecuta est sermonem Verbi incarnati, dicens, Non omittent ii, quos tibi in subsidium dedi (Sancti scilicet speciales Patroni) deferre tibi pabulum spirituale, & sub umbra puritatis meæ velociter curres, nullum extra eam motum, nullum opus faciens: quamvis hoc quoque fiet a te absque ullo vel minimo sensu gratiæ. Contra quinque graves tentationes, a quibus molestius impugnaberis, armabo te donis jam tecum communicatis. Ad primum assultum sumes puritatem; ad secundum, meum ac tuum cor; ad tertium, stigmata mea tibi impressa; ad quartum, coronam spineam a me acceptam; ad quintum, grande desiderium salutis creaturarum mearum quod habes. Veniant licet dæmonia omnia contra te, ad te perterrefaciendam, tamen nil timeas: quemadmodum enim numquam desinit illorum invidia, sic numquā desinam conservare in te gratiam meam. Tu vero numquam omittas referre ea quæ tecum communicabo, notiones scilicet illas sublimes quas ei volebat concedere. Post hujusmodi verba, monstrans illa se percepisse divina monita, subjunxit in persona sua: O Verbum unigenitum, o Verbum incarnatum & homo factum, quis poterit exequi opera tua magna? Tibi pusilla sunt, sed maxima mihi.
[39] Huic cogitationi tantisper tacite immorata, cum se porro videret spiritu divino impleri, [quo vincat omnes tentationes.] prosecuta est dicens. Quis unquam tantis assultibus resistere poterit, nisi qui totus fuerit transformatus in te, Deus meus, cæcus in videndo se, verax in loquendo de te & de tuis creaturis? Quis cum his ita conversabitur, ut non ponat scandalum vel impedimentum amori tuo? Utique mansueti, pacifici, & patientes, Post hæc & alia plura cælestia colloquia, quæ sicuti supra dixi, annotata sunt in libro seorsim, in persona Verbi unigeniti adjecit; Noli metuere, carissima filia, quia semper ero tecum: & privatio illa, quam placuit mihi facere, erit clarum indicium & certissimum testimonium grandium donorum ac gratiarum tibi a me concessarum, nec non medium quo deducaris ad majorem perfectionem. Si te videris circumdatam gravissimis certaminibus, ita ut nescias quam in partem te vertere, existimans quod non sim tecum; scito in veritate quod numquam deserturus te sim. Ipsa vero respondit, Sufficit mihi gratia tua, & in excessu mentis meæ non movebor in æternum. Itaque humiliando se in conspectu Dei, post multos alios longosque discursus, tradidit se voluntati Dei, dicens: Omnia possum in te.
CAP. XV
[40] Eodem in raptu eodemque festo Spiritus sancti, in sublimitate spiritus ducta fuit ad conspiciendum lacum leonum, [Ostenduntur ei dæmones,] in quem brevi mittenda erat: quod manifeste agnitum fuit ex verbis ejus, ex eoq; quod impallescens movebatur in modum qui cunctis commiserationem ciebat. Videbat scilicet infinitam quasi multitudinem dæmoniorum, dirissimas tentationes minitantium; audiebat velut rugitus horribiles leonum ferocissimorum: ideoque præ anxietate prostrata in genua, proferebat verba dolorosa, & quæ adstantibus cunctis excutiebant lacrymas. Sed quia cum vehementia extraordinaria loquebatur, non potuit nisi perparum in principio notari quid hoc esset. Principium autem hujusmodi erat. Invito cælum & terram atque habitatores ejus in auxilium meum. Tunc ad Deum se vertens; Ubi est, inquit, o Deus meus, sol gratiæ tuæ? Mihi quidem obscuratus videtur, subtractaque penitus bonitas tua. Nunc derelicta sum, sicut corpus quod nullum membrorum suorum potest movere, & sicut truncus sterilis: quia gratiam tuam subtractam mihi esse audiens, juvare me nequeo. Postea fuit ei dictum a Deo, quod quia non valebat aliter juvare proximos, vellet ut juvaret eos tolerando labores & dolores istos: ideoque subjunxit; Acerbissimam pœnam mihi adferent maledicti hæretici: nec enim in tali actu aliter eos possum nominare, qui licet semel receperint spiritum tuum, non tamen ambulaverunt in eo. Ad hæc tam multæ superbæ Sponsæ tibique rebelles incitabunt contra me ferocissimos istos leones, ut mihi dolorem & cruciatum augeant. Quod si saltem, o Verbum, ad te reverterentur infelices istæ animæ, beatam me crederem, & millies consentirem ut ad me cruciandam venirent dæmones.
[41] Ergo circumdatam me video crudelibus hisce spectris, [a quibus tentanda,] nec continere me possum audiens horrendos eorum rugitus, quin etiam voce sublata exclamem: quod si prohibear id facere exteriori sono, non potero cohiberi, quin saltem interius tantum clamem donec exaudiar. Vellent, o Jesu mi, spiritus isti diabolici prosternere fidem, destruere humilitatem, conculcare puritatem; & loco voluntatis resignatæ in te, cordi meo immittere aliam perversam: neque admiror, quod hoc exequi non valentes, revertantur contra me cum tanta violentia rabieque, quod satagant excitare tam ingentem strepitum, ut non percipiam sensum desuper mihi infusum a Deo. Accidit mihi plane sicut ei qui mortem expectat, cui non minor est dolor videre gladium quo caput sibi auferri debet, quam ipsummet crudeliter moriendo experiri. Optime video, Domine mi, quod si remitteres potentiam manus tuæ, illi me vita privarent: vere enim optarent mihi eruere viscera, & ideo tanto cum impetu procurrunt in me. Sed Sponsus meus spiritum atque cor suum in me posuit, cum omnibus aliis donis; deinde exposuit me huic probationi & tentationi, volens ut ego patiar pro creaturis, quatenus se convertant ad eum. Recordor utique, o Verbum, umbræ cujusdam a te mihi datæ, ad quam debeo confugere aliquantulo tempore, ut non sentiam tam horribiles rugitus & terribiles voces, neque videam adeo terrificos aspectus dæmonum. O Verbum æternum, tu me induxisti in lacum tam spatiosum, ut nesciam in quam partem vertere me possim, ubi non videam & audiam tot ferocissimas bestias, quæ ore hianti veniunt ut deglutiant me. Quid igitur faciam? Optimum erit si me levem supra meipsam, faciensque de necessitate virtutem, honorari me ex illis ipsis æstimem, atque in tormentis meis glorier. Redime me a calumniantibus me. Generatio mea ablata est & convoluta est a me. [Deum invocat.] Oportet me gloriari in variis tentationibus. Timor & tremor venerunt super me, & contexerunt me tenebræ: æstimata sum tamquam mortuus a corde. Expande supra me, Domine, dexteram tuam & corrobora me. Atque in hunc modum plura alia successive dixit, quæ scripta ubi supra. Intellexit etiam in isto raptu, quod usque ad diem sanctissimæ Trinitatis subtrahendus sibi non esset sensus divinæ gratiæ, sed econtra magis a Spiritu sancto confortanda foret, ad pugnam spiritualem quæ imminebat.
CAP. XVI
[42] Postquam supremus omnium Dominus veram hanc famulam suam tam efficacibus notionibus præmunierat, tantisque ditaverat gratiis, [Probationē hanc ingressa 16 Iunii 1585,] emergens a raptu illo, qui diebus & noctibus octo continuis ei duraverat; in die sanctissimæ Trinitatis, XVI Junii MDLXXXV, subtractus est ei sensus gustusque gratiæ interioris: atque ex tunc cœperunt horribilia dæmoniorum spectra & crudeles tentationes taliter ipsam exagitare, ut cuicumque & quantumcumque sanctæ creaturæ terrorem & formidinem incutere debuissent. Et quemadmodum receperat a Deo quinque singularia dona, scilicet stigmata in anima & spineam coronam, desponsationem cum Jesu & cor ipsius, atque participationem puritatis divinæ; sic etiam ex adverso intellexerat quinque gravissimis tentationibus impugnandam se esse. Ac primo circa fidem passura erat multa certamina, secundo in tentatione superbiæ, tertio in motibus sensus sui: præter quæ involvenda erat tantæ obfuscationi mentis, ut pluries potuisset in desperationem cadere, nisi vigilantissimam solicitudinem adhibuisset: denique inordinatus gulæ appetitus supra modum debebat eam impugnare, cum infinitis aliis tentationibus. Propterea dicebat sæpe, non videri remansisse tentationem aliquam in inferno, quam non esset experta; & cujus causa, propter excessivam ejus feritatem, non sit passa dolores quasi intolerabiles. Inter hæc tamen atrocissimus & supra quam æstimari possit dirus erat dolor, quem sustinebat ex formidabili aspectu, dæmonum, qui ipsi continuo se offerebant sub diversis figuris, ostendentes ei infandam multitudinem scelerum humanorum. Omni præterea hora insonabant ejus auribus ululatus horribiles & blasphemiæ nefandæ, auditumque sic occupabant aliquando, ut ægre intendere posset Sanctimonialium sermonibus. Neq; hic furor stetit, modo enim dæmones eā deturbabant de scalis; modo ab iisdem, velut a venenatis serpentibus admorsa, patiebatur cruciatus enormes. Cum autem vellet corpori quietem noctu indulgere, dici non potest quot modis eam exercerent, per quatuor vel quinque continuas horas.
[43] Hunc in modum multi transierunt menses, usque dum ad decimum quartum perveniret; [an. 1586 accipit inducias a 20 Iulii ad Octobrim.] quando in die S. Margaretæ anno MDLXXXVI, ad celebranda divina Officia in choro assistens, rapta in spiritu, intellexit quod Jesus benedictus volebat, usq; ad mensem Octobrem proximum, sublevare aliquantulum tentationes ejus. Itaque interea temporis, intellectu sublimibus cogitationibus occupato, sæpius fuit alienata a sensibus, & donis cælestibus locupletata: * [ac specialiter mense Augusto, quando una in extasi perseveravit quatuor diebus quatuorque continuis noctibus, [& extasi quatriduana fruitur,] nec nisi duabus quotidie horis revertebatur ad sensus, pro explendo divino Officio, & modico pane cum aqua sumendo. Cœpit ei ista ecstasis a die XI mensis prænominati usque ad XV: sed altissimis divinarum rerum notionibus fruens, parum admodum loquebatur; solumq; exterius videbatur tota absorpta in contemplatione mysteriorum celsissimorum.] Affligebatur nihilominus timore grandi, ne esset hæc nova aliqua fraus dæmonis. Quare ut securam eam redderet Deus, quod ex sua voluntate id ei accideret, citra ullam illusionem; dum quadam vice per mentis excessum in eo erat transformata, demonstravit ei clare veritatem facti; eiq; in signum dedit, quod vellet ut diebus continuis quindecim absq; ullo materiali cibo miraculose sustentaretur, præterquam Dominicis & feriis duabus quintis, intra prædictum temporis spatiū obvenientibus; quibus permittebat, ut modico pane & aqua exigua reficeretur, Dominicis autē Quadragesimali cibo. Id quod ipsa, præhabita tamen Superiorum licentia, accurate complevit: omnes autē deliciæ suæ erant in sacro Angelorum cibo, quē quotidie mane sumebat cum ineffabili devotione. Verūtamen ultra molestias, quæ naturaliter comitantur jejunium, fuit eodem tempore dirissimis pulsata tentationibus. Quin etiam vice quadam sacco suo incumbens, fuit per horas quinq; continuas crudelem in modum a dæmonibus raptata & fustigata. Fuit insuper cum sibi videbatur secari membratim, aut tam graviter percuti ut cogeretur proferre dolorosas illas voces, quibus usum legimus S. Antonium, quando similiter verberabatur a diabolis; Domine mi, ubi es? Sed postmodum molestiis liberata, a Deo cælestibus donis largiter fuit remunerata.
[Annotatum]
* Cap. 48
CAPUT V.
Miracula probationis tempore patrata per Sanctam, & favores aliqui eidem tunc conceßi.
C. XVII
[44] Usque adeo sibi placuit Dominus, potentiam suam ostendens admirabilem in hac dilecta famula sua, ut non solum divinis suis muneribus ditatam fecerit apparere in terris, velut spiritum Angelicum; sed voluerit etiam in ea demonstrare magnitudinem suam, ea per ipsam operando, quæ vires humanæ naturæ excedunt. Apparuit hoc in multis miraculis, quæ adhuc vivens operata est, quæq; [Energumenam liberat.] velut specimina raræ sanctitatis notata reperientur in hac historia, secundum ordinem temporum quibus acciderunt. Primum eorum hujusmodi fuit. Filia cujusdam Nobilis Florentini, nomine Catharina, multum affligebatur a spiritu maligno, corpus ejus possidente. Hanc die quodam anni MDLXXXVI ad Dei famulam duxit mater sua. Dumque colloquuntur, cœpit more consueto eam dæmon affligere, rabiemque suam usque eo intendere, ut præ dolore multam per os spumam misella emitteret, & jam jamque videretur suffocanda. Verum mox atque Maria Magdalena imperavit spiritui malo, in virtute Dei, ut statim discederet; liberata est puella, neque deinceps ejusmodi quidquam passa fuit.
C. XVIII
[45] Intellexerat a Jesu suo dilecta hæc anima, quod quando Cardinalis Archiepiscopus Florentinus veniret ad monasterium, pro eligenda nova Superiore, [Archiepiscopo Florentino arcana monita dat in extasi sua,] deberet cum eo loqui de rebus momenti maximi. Id cum ad cognitionem Confessarii ac Priorissæ pervenisset, metuentes ne Cardinalis id moleste ferret, cogitaverunt dextre præcavere ne ipsi loqui illa posset. Sed non est consilium, quamvis sapiens, contra Dominum: resq; plane aliter ac putabant accidit. Cum enim Sor. Maria Magdalena, die XXIX Septembris anni MDLXXXVI, quo ipso venturus erat Cardinalis, iret ad Communionem suscipiendam; rapta fuit eo præcise loco, ubi facienda electio Priorissæ erat; ibiq; a Spiritu Dei tam immobiliter fixa, ut impossibile fuerit eam alio transferre. Ipsam ergo post undecim horas, quibus istic manserat, ibidem reperit Cardinalis: cui subito cœpit, durante adhuc extasi, totum id dicere, quod ei fuerat a Domino demandatum: ipse vero, more suo, benignissime & cum maxima ejus satisfactione respondit. Cantato deinde Hymno, Veni creator Spiritus, ad sensus suos reversa ab extasi, simul cum aliis, ad dandum suffragium pro novæ Priorissæ electione, accessit. Ceremonia finita voluit D. Archiepiscopus iterum loqui cum ea: quod & fecit valde familiariter atque prolixe, de iis rebus tractans, quas paulo ante ab ipsa dum esset in raptu intellexerat. Ipsa vero cum eo, tamquam vero suo Superiore agens, humillime ac reverentissime respondit omnibus ejus interrogationibus, magnaque cum fiducia alia multa cum eo contulit: adeo ut Archiepiscopus discesserit perquam bene contentus, postquam, coram Matre Priorissa & aliis pluribus Monachis, laudasset summopere indolem & virtutem istius Religiosæ.
C. XIX
[46] Inter alia, de quibus cum D. Cardinale Archiepiscopo, uti jam narravimus, locuta est; [eiq; prædicit Papatu sed brevem.] etiam ei dixit ex incidenti, quod perventurus esset ad summum in Ecclesia gradum. Id quod impletum fuit anno MDCV, per mortem Clementis VIII, quando electus est Pontifex. Neque istud solum prævidit, sed etiam in quodam raptu dixit, quod brevissimo tempore præfuturus esset Ecclesiæ Dei. Cum enim transiret Florentia, cum titulo Legati Apostolici ad Regem Franciæ, hæc verba protulit: Christus hic, magnum habet in præsenti honorem, ad supremum tamen perveniet: sed non diu in eo consistet: mox enim atque eum amplecti volet, disparebit ab eo gloria ejus. Quam autem clare hoc fuerit verificandum, ipso patuit successu: nec enim nisi dies viginti sex gubernavit rempublicam Christianum, Leo XI dictus.
CAP. XX
[47] Die quadam colloquens cum Sanctimonialium una, humiliter ei dixit, quod aliud nihil desiderabat a Domino, nisi ut a se tollat voluntatem propriam: quia cognoscebat, quod propter ingenii sui vivacitatem, non proficiebat quantum optabat in iis virtutibus, quæ maxime faciunt animam gratam Deo. Vix pauca hæc dixerat, cum oculis conversis in cælum rapta est in ecstasim, [Intelligit a se exigi exspoliationem omnis propriæ voluntatis,] monstratumque ei a Jesu est, quantum noceat animæ sequi propriæ voluntatis arbitrium, maxime in religiosis, qui per obedientiæ votum ipsam consecraverunt Deo. Ideo intellexit, quod nollet Jesus ut se unquam sineret a propria voluntate supplantari. Hoc audito, subito apprehendit manum Priorissæ, ibidem cum multis Sanctimonialibus præsentis, secumque deduxit in oratoriū; ubi ferventes preces effudit ad beatam Virginem, supplicans ut illam dignaretur illuminare ad explendam Dei voluntatem. Postea conversa ad Priorissam, cujus adhuc tenebat manum, magno cum affectu multisque lacrymis oravit ipsam, ut allaborare vellet diligenter, quatenus expoliaretur propria omni voluntate. Denique tertium prostrata in terram, quasi veniam petens, rediit a raptu.
[48] Die postero, cum aliis Sororibus omnibus intenta sanctis quibusdam exercitiis, [in quo vel modice deficiens cernit Christū semel,] iterum in ecstasim rapta fuit, magnaque cum violentia dejecta in terram: ubi visa est statim præ terrore expallescere, ita ut clare appareret, non absque mysterio hoc ei accidisse. Et vere visus ei tunc Jesus fuit, vultu turbato supra consuetum modum, eo quod cuidam ejus voluntati restitisset aliquatenus. Ex eodem intellexit, quod ejus actiones deberent esse singulares, eo quod volebat eam evehere ad majorem gradum perfectionis religiosæ. Ipsa vero, grandi desiderio mota ne talis appareret, aliquantulam in animo repugnantiam admisit; malens quemvis laborem quantumlibet durum potius sustinere, quam inter alias habere notam vitæ singularis. [iterum,] Propterea denuo ei se ostendit Christus turbatum, addens se velle, ut tam exterius quam interius ei placeret, nec sibi in ulla re obsisteret. Post prandium rursus in ecstasim rapta, multa intellexit ex Verbo incarnato; ac nominatim, quod tempore vitæ suæ deberet sustinere magnos labores, ut fieret magis accepta æterno Patri. Fuit etiam illuminata circa multas res alias, spectantes ordinem monasterii, de quibus minutim contulit cum Matre Priorissa. Non multis diebus post, dimittens Sorores cum quibus tunc erat, [tertium irato vultu,] ad Chorum se contulit; ibique a sensibus alienata decidit in terram, decussatis in crucem ante pectus brachiis, eo quod videret Jesum Christum, vultu turbato jam tertium sibi apparentem: quare exemplo S. Pauli dixit, Domine, quid me vis facere? Dicito quid placeat tibi, & fient omnia: tantummodo oculi tui super me sint clari, nec irato vultu me amplius intuearis. Subjunxit deinde etiam alia verba, plena maximæ humilitatis.
[49] Cumque tacuisset aliquamdiu, convertit se ad quamdam imaginem beatissimæ Virginis, hilari vultu dicens, O Maria! Video tandem purissimos splendidissimosque oculos Sponsi mei qui me jam non turbide intuentur. Sed dicito quæso, o Jesu mi! quid ego potui tam brevi tempore facere, [deinde serenato per ejus subjectionem:] quo merita sim adeo dulcem & suavem aspectum? Vix autem hoc dixerat, cum audivit cælesti quadam voce sibi nominari Conformitatem voluntatis: unde didicit, quod quia tam humiliter se resignaverat divinæ voluntati, merita fuit serenatum videre sui Jesu vultum. In hoc spiritus fervore abiit ad Chorum in capellam beatæ Virginis, apertisque cratibus altaris, sustulit candelabra mirabili cum agilitate: deinde supra altare scandens, fervidas preces porrexit Dei Matri, ut sibi concederet filium suum, qui simul cum ipsa ibi erat ex marmore sculptus. [& accepta Iesuli imagine,] Acceptoque orationis exauditæ signo, sumpsit intra brachia sua devotam istam imaginem: eamque nonnullis suis ornamentis expolians, Nudum, inquit, te volo, Jesu mi, quia non possem te cum infinitis tuis virtutibus & perfectionibus sustinere: volo humanitatem tuam nudam, nudam.
[50] Ivit postea cum dicta imagine in tribus illis locis, in quibus Jesus se illi turbatum ostenderat: eodemque modo, quo solet Hostiam Sacerdos offerre, sublevavit paulatim & cum mirabili reverentia sacram imaginem, æterno Patri eam offerens, & in primo loco dicens: Offero tibi, sancte Pater, [ipsam tertio offert Patri æterno,] filium tuum, quem ab æterno genuisti, & mihi in terram misisti. Progrediens inde versus secundum locum, ait: Vivo ego, jam non ego, vivit vero in me Christus: dilectus meus candidus & rubicundus, Cum vero pervenisset quo intendebat, fecit eumdem actum quem in primo loco, dicens: Offero tibi, æterne Pater, filium tuum, quem ab æterno in sinu tenuisti, & in sapientia tua generasti, & propter miseriam meam & misericordiam in terram misisti. Denique in tertio loco, iisdem denuo ceremoniis utens, dixit: Offero tibi filium tuum, æterne Pater, quem post resurrectionem ejus ad te attraxisti, & ad dexteram tuam collocasti. Oblationibus istis factis, redivit in Chorum; conscensoque altari beatæ Virginis, [& Sororibus osculādam porrigit.] dedit puerum Jesum deosculandum Sororibus omnibus, quæ ad spectaculum tam devotum accurrerant; uni caput sacratæ imaginis porrigens, alteri manus, alteri pedes, prout regebatur a Spiritu sancto. Atque hac adeo devota actione taliter accendit Sororum animos, ad devotionem admirationemque, ut nulla non funderetur in lacrymas, præ cordis teneritudine. Atque ita demum restituta sibi est a raptu, in quo tribus horis continuis manserat.
C. XXI
[51] Die V Julii anno MDLXXXVII, postquam Sororibus ad mensam ministraverat, cum se ad Novitiarum dormitorium conferret, adhuc sub earum Magistræ potestate constituta, fuit subito in Deum rapta; paucisque prolatis verbis, æque subito sese elevavit in pedes, tanta cum gravitate & claritate vultus, ut Angelo similior quam homini videretur. Deinde caligas sibi calceosque detrahens, seque in cellam transferens, omnia sustulit ab altariolo, quantumcumque exigua, excepto Crucifixo: in lecto autem aliud non dimisit, quam culcitram, saccum, & asserem loco plumarii. Inde abiens ad armarium, in quo servantur tunicæ Sororum, [In raptu se discalceans,] maxime vilem pannosamque accepit: & in conclave vicinum se abdens, ipsam induit. Tum taliter vestitam se videns, in terram sese prostravit celeriter; & oculis in cælum defixis cum incredibili devotione recitavit, Te Deum. Præterea vestibus suis prioribus in fascem convolutis, ad Priorissam cunctas detulit, perseverante adhuc eodem raptu; & ad Chorum digressa saliensque supra altare Beatæ Virginis scripsit in ejusdem gremio, allato eum in finem calamario & chartæ foliculo, hæc verba. Ego, Soror Maria Magdalena, facio Professionem, & promitto Deo ejusque purissimæ matri Virgini Mariæ, S. Catharinæ Senensi, [vovet specialem paupertatem,] & Seraphico Francisco, una cum tota Curia cælesti, Obedientiam, Castitatem, & Paupertatem, eo modo quem Deus me nunc facit intelligere & cognoscere; cum firmo proposito numquam dimittendi ejusmodi paupertatem, nisi præhabito vero lumine sciam hoc ei placere, sicuti nunc comprehendo quod ipse sit is qui vult ut illam sic observem. Itaque, confisa de illius auxilio & misericordia, facio istam professionem, in manu puritatis Mariæ. Mirabile autem fuit, quod istam professionem faciens, semper teneret sinistram suam intra manus imaginis sanctissimæ Virginis [ac deinde * inquit: Si mihi dictum fuerit, quod adinvenio novam Regulam; respondebo, non esse hoc innovare quidquam, sed perficere Regulam, & quod omnes sic deberent facere]. Præterea tanto cum spiritu loquebatur de paupertate; ut omnes in ejus amorem accenderet.
[52] Postea denuo conversa ad Beatam Virginem, verbis ultra quam credi possit affectuosis, eam oravit, ut ipsam susciperet continuo protegendam, adjuvandamque ad exequendum quantum sibi Dominus tunc indicaverat velle. His dictis rediit ad locum, unde in raptu vocata fuerat, dixitque; agimus tibi Deo gratias &c. [sed obedientia cogente,] Tum accedens ad Matrem Priorissam, in fervore spiritus sese, ad illius pedes prostravit, oravitque ne ipsam impediret eam vitam tenere, quam Dominus ei dictaverat. Cui Priorissa sapienter respondit, quod oporteret omnia manifestare Confessario: quodque secundum consilium ejus actura in hoc esset. Hic vero mox ut rem intellexit, vocans ad se Sponsam Christi, ejusque obedientiam experiri volens, mandavit ut calceaturam & solita vestimenta resumeret. Suscepit illa promptissime mandatum, & in amarum prorupit planctum, metuens ne forsan fuerit diabolica illusione decepta, quia Confessarii voluntatem non invenerat desiderio suo conformem: acquievit tamen, atque in secretum cubiculum recedens, [vestitum communem resumit.] fecit quod sibi erat imperatum. Verum sequenti mane solatus eam plene est Dominus in sancta Communione, quia indicavit ei, quod Pater spiritualis voluerit eam dumtaxat probare, quodque sibi grata fuisset illa prompta obedientia. Itaque novo spiritus fervore stimulata, iterum ad vestiarium ivit, sublatamque inde tunicam vilissimam induit: tum respiciens in cælum adhuc extatica dixit, Eia Jesu mi, nunc quando tecum sum, obediam tibi; quando vero ero inferius, obediam ipsis. Vidit Mater Priorissa vestes illas accipientem, quæ ægre admodum dicere ei hæc verba potuit: Soror Maria Magdalena, da mihi per obedientiam vestes istas, neque eas induito: ipsa vero dimissa a raptu suo, prompte & obedienter eas reddidit.
C. XXII
[53] * [Eodem anno erat in monasterio Religiosa Conversa, Soror Fides Dominici de Lignaria nuncupata, tota contracta & inflata a capite ad pedes, [Sanat Sororem contractā moribundam,] sic ut sinistrum latus plusquam palmo brevius ei esset quam dexterum; neque poterat ullum membrorum movere, nequidem caput aut manus, interim acerbissimos toto corpore patiens cruciatus. Cum ergo pluribus mensibus sic decubuisset lecto affixa, depositaque a medicis moritura cito crederetur; cœpit mense Julio divinitus inspirari, ut in meritis Sororis Magdalenæ magnam recuperandæ valetudinis fiduciam collocaret, ipsamque ad se accersivit. Noluit tamen tunc ire bona Mater, sed præsagiens gratiam impetrandam, respondit: Dicite Sorori Fidei, hodie tempus non esse: sed habeat patientiam, quia cras sub horam Vesperarum ad ipsam veniam. Erat is dies XIII Julii, quando in oratorio Novitiarum existens Magdalena, genuflexa ante imaginem Virginis, erexit se in pedes; ipsamque imaginem accipiens inter brachia, cum eadem perrexit ubi jacebat infirma; & imaginem supra lectum posuit, seque in orationem dedit. Vix autem imaginem posuerat supra lectum, cum infirma, quæ antea nequiverat movere manus, ipsam apprehendit.] Tunc Sor. Maria Magdalena, formavit supra ipsam signum Crucis, cum illa imagine sanctissimæ Virginis, quam secum attulerat: factaque brevi oratione, oculos in cælum reflexit ac dixit, Fiat voluntas tua, Deus meus. His verbis prolatis cessaverunt dolores infirmæ Sororis; quæ integre liberata ab isto morbo, post sumptum cibum surrexit de lecto, & prompte ad sua exercitia rediit, prout ipsa adhuc vivens cum juramento testatur.
[54] Interea quærebat dæmon subtilissimas tentationes, quibus pacem mentis ejus conturbaret: omnique artificio id agebat, ut persuaderet, quod gratiæ ipsi a Deo factæ solum essent illusiones & diabolicæ fraudes. Neque contentus interius eam sic impetere, [dæmonem, opprimere volentem,] etiam cœpit exterius eam affligere, XIX Julii anni MDLXXXVII; idque tam crudeliter, ut quisquis videbat eam, ad compassionem moveretur. Nam cum aliquando sub noctem se cubitum contulisset, advenit ei pectoris gutturisque angustia tanta, ut vultu notabiliter deformato, ipso instanti putaretur suffocanda. Quare coacta verbis pressuram testari, proferebat voces languidas & vix intelligibiles, dicens, Morior, morior: sum suffocata. Et quamvis eam solarentur Matres, crescebat tamen in ea dolor, & ab afflicto ejus corpore erumpebant pustulæ maximæ. Cum autem per tres horas sic laborasset, aliquantum quietis sumpsit fatigata. [post luctam 3 horarum pellit,] Non tamen omnino abstitit dæmon, sed paulo post ei apparuit sub specie horribilis bestiæ, quasi ipsam jam jam devoraturæ. Illa vero mittebat lapides in ipsum, dicens, Recede, bestia, nec mihi appropinqua. Recede, inquam, in nomine Jesu; ita, si possum, impero tibi. Interim apparebat ex tam horribili visu prorsus conterrita: & nisi ipsa sese animasset, sciens hoc sibi evenire ad majorem Dei gloriam, potuisset formidare, [iterumque post duas.] ne vel solus hic terror vitam auferret. Duabus horis infernale hoc monstrum ipsam sic vexavit: deinde placuit Domino eamdem liberare, multasque concedere gratias, per quas ad nova certamina promptior instructiorque accederet.
C. XXIV
[55] Volens porro Dominus ut dilecta sua Sponsa, quemadmodum supra jam dictum est, [Denuo instans pro facultate calceos dimittendi,] viveret discalceata abjecteque vestita; inspiravit ei die VII Augusti anno MDLXXXVII, ut maximo cum affectu diceret Confessario suo: O Pater, in custodiam animæ mihi date a Jesu meo, rogo te, ab eodem Jesu stimulata, permitte, ut ad meum usum solum habeam tunicam unam, ad similitudinem Sponsi mei & Apostolorum ejus: dico enim tibi, Pater benignissime, quod ita velit Jesus, non ego. Nihilominus Confessarius, ut certius cognosceret quod ea esset Dei voluntas, mandavit ut porro communem ceteris vestiendi rationem teneret. Cui illa prompte obediens, sensit advenire sibi maximum in plantis pedum dolorem, ita ut eis nequiret insistere. Confortante autem ipsam Priorissa, ut vim sibi faceret & ambularet; eo devenit ut manibus ac genibus nixa cogeretur reptare, & ad Communionem accipiendam esset brachiis Monacharum portanda: [cum alias gradi non posset, eamdem impetrat.] neque tamen vel sic Confessarius judicavit, tempus esse ad dandam ei postulatam facultatem. Tandem cruciatu incrementum majus majusque capiente, Priorissa cum aliis Sanctimonialibus venit ad ipsam, & facta oratione dixit: Soror Maria Magdalena, si judicas hoc esse a Deo ipsiusque voluntatem, dico tibi ex parte Patris spiritualis, ut te discalcees, & ambules sicut nos. Res mira! Statim atque sibi calceos caligasque detraxit, tamquam compedes gressum impedientes, liberatam se omni dolore sensit, cœpitque ambulare: abiens autem in Chorum ad agendas gratias Beatæ Virgini, ab ea hora atque deinceps cœpit expedite peragere consuetas monasterii functiones.
[Annotatum]
* Cap. 53
CAPUT VI.
Aliæ graves tentationes, variis divinis favoribus interpolatæ.
CAP. XXV
[56] Quanto autem plures ex conflictibus prædictis referebat victorias, tanto magis instabat dæmon, [Novis dæmonum aggressionibus pulsatur,] novisque tentationibus illam premebat; unde dicebat sæpe, Equidem nescio quid demum sim, creaturane rationalis an insensata? quia nihil aliud boni in me deprehendo, præterquam modicum bonæ voluntatis non offendendi Deum. Facta sum receptaculum iniquitatis, occasio omnis mali omniumque peccatorum quibus Deus offenditur: ita ut aliquando obstupescam, quomodo Jesus & creaturæ ejus me sustineant. Per hanc ariditatem spiritus fiebat, ut tædio ei essent omnia exercitia Religionis; ita ut quandoque neque ad refectorium, neque ad chorum adeundum se posset compellere: quando autem relevabatur tentatio, tam copiosæ erant lacrymæ, [maxime contra fidē de Deo,] tam alta suspiria & profundus dolor exinde procedens, ut unusquisque judicare posset ipsam grave aliquod peccatum commisisse. Præterea supra modum tentabatur contra fidem: quia dæmon conabatur ei persuadere, nullum esse Deum, nec adorandam sanctissimam Eucharistiam. Quin etiam aliquando vehementissime laborandum ipsi erat ut eam sumeret; quia accedens ad fenestellam causa communicandi, manebat veluti privata sensibus, videbaturque sibi videre dæmonem, quasi ipsam interfecturum. Insuper menti ejus ingerebatur, quod alia vita nulla esset, adeoque frustra tantum laboraret & fatigaret se. Eoque subinde crescebat languor spiritualis, ut grave ei esset vel solum videre imagines & picturas sacras. Impellebat etiam sæpe illā dæmon ut blasphemaret Deum & Sanctos; idque potissimum quando cum Sororibus erat in Choro, divinis Officiis decantandis intenta: tali enim tempore in horas singulas sentiebat sibi in aurem inspirari blasphemas voces, audiebatque ululatus enormes, multumque exuperantes cantum Sororum, adeo ut difficillimum ipsi esset ejusmodi obligationi facere satis. Unde præ dolore suffusa lacrymis copiosis, convertebatur aliquando ad ipsas Monachas, dicens, Orate pro me Jesum, ut ne pro laudibus ejus blasphemias proferam.
[57] Et certe Sorores omnes ad compassionem movebantur, videntes animam adeo sanctam tantopere affligi spiritu in exercitio devotionis. [& Eucharistia:] Ideo sæpe cogebatur Confessarius soli ipsi seorsim sacram Communionem ministrare, ut facilius vinceret tentationes virtute præsentis Sacramenti. Sed illa vixdum erat cælesti cibo confortata, quin iterum crudelius impeti se sentiret, conatus suos eo intendente dæmone, ut ipsa crederet se amisisse divinam gratiam, adeoque supervacaneam ipsi esse Communionē: unde afflicta incredibiliter, aliud non poterat cogitare, quam quomodo tam dura certamina sustinendo vinceret. Inter hæc venit ei in mentem uti remedio, quod ipsam docuerat contra tentationes Beata Virgo; scilicet, ut ad Matrem Priorissam accedens eam oraret quam posset ferventissime, [sed obedientiæ præcepto adhibito vincit omnes.] ut in virtute obedientiæ mandaret, nunquam deliberare de dimittenda Communione vel exercitiis monasterii; utque vivendi modum præscriptum a Deo accuratissime observaret. In quo ut ei satisfaceret Mater Priorissa, totum id ei sub obedientiæ præcepto imposuit. Dici autem non potest, quanta cum devotione & humilitate responderet ad singulas impositæ sibi obedientiæ particulas. Benedictus Deus, & addebat, Quantum cum adjutorio Jesu mei potero, conabor facere quidquid mandasti. Adeoq; gratum fuit Deo solenne istud subjectæ voluntatis sacrificium, ut postea illam sustulerit ad varios raptus, per quos inter medias tentationes cor ejus exhilaratum serenatumque fuit.
CAP. XXVI
[58] Die VIII Septembris ejusdē anni MDLXXXVII fuit oppugnata continuis dæmonū apparitionibus, & dirissime tentata in materia castitatis per oblectamenta sensuum. [Superatis carnis tentationibus,] Memor ergo quid in simili occasione fecerit S. Benedictus, abiit in apothecam lignariam, lectisque ibi spinis & acutis assulis, super eas nudam se volutavit tamdiu, donec incendium diabolicum restingueretur. Aliquando se flagellabat disciplina ferrea, cingebatque corpus horribili cingulo, quod ipsa sibi texuerat ex rudi cannabe, cum clavis acutis, carnem lancinantibus. Sed cum illud Magistra ejus invenisset, vetuit ne ipso uteretur, aut alia quacumque ejusmodi mortificatione absque expressa licentia: quod Magistræ mandatum deinceps accuratissime servavit; earum loco adhibens ardentes orationes pro impetrando Dei adjutorio, specialemque fiduciam reponens in beatissima Virgine: quam [die XVII Septembris] deprecanti cum lacrymarum abundantia, ut faceret eam superare tentationes carnis, absque ulla virginitatis suæ macula, apparuit Regina cælorum circumdata gloria, eamque certam reddidit, [candido velo donatur a D. Virgine.] quod in conflictu tam molesto numquam offenderit divinam Majestatem; imo quia animose certaverat, retulerit semper amplam victoriam. Quare candidissimo velo ipsam cooperuit: quæ continuo sese sensit interius stringi atque ligari, in signum quod numquam deinceps esset impugnanda per tentationes carnis: sicut etiam contigit: quia posthac toto vitæ suæ tempore numquam hac in parte fatigata fuit, sed neque sensit imaginationem ullam impuram.
[59] Eodem die supervenit ipsi ardens febris, cum dolore capitis atque renum, [Febri continua laborans varie vexatur a dæmone,] & hæc ei duravit per dies viginti: sed propterea numquam dimisit exercitia monasterii, quin potius magis accensa fuit ad studium orationis, supra modum consuetum frequentandæ. Unde aliquando rapta in mentis excessum, a Jesu benedicto didicit, morbum suum non procedere ex aliqua causa naturali, sed ex divina voluntate, ad ejus majorem gloriam ipsiusque probationem. Tantum ei bonum invidens dæmon, indignatusque quod vincere virginem nequiret, modo deturbabat illam de scalis præcipitem, modo cadere faciebat in Choro aut aliis locis: sed Dei famula, omnia pro amore Jesu patiens, nihil inde lædebatur in aliqua sui corporis parte, imo animosior semper assurgebat ad ulteriores pugnas. Præterea in suis devotis orationibus, quas fundebat ad Deum, sæpe sentiebat admorderi se quasi a serpentibus venenatis: quandoque videbatur sibi secari membratim: & tunc præ vehementia cruciatus labebatur in terram, nec inde movere se poterat nisi post aliquod temporis spatium. Durante autem continua illa febri, cum pane dumtaxat vesceretur & aqua, tantum debilitata est, ut quotidie crederetur defectura: quare ex majorum imperio jussa fuit per tres hebdomadas cibos sumere aptiores viribus corporis restaurandis, carne excepta: postea vero, jam aliquantum robustior, sine mora se retulit ad priorem victus præscripti rationem.
[60] Ab hac austeritate vitæ ut eam abducerent dæmones, [tentaturque ad relaxandam vitæ austeritatem.] non cessarunt eam novis tentationibus affligendo; injiciebantque ejus menti perplexam ambiguitatem circa id quod discalceata incederet, & una solum tunica hieme æque ac æstate uteretur, an id scilicet esset secundum Dei voluntatem. Ut autem facilius ei persuaderent non esse, apparuerunt sub specie durarum Monacharum, quarum altera nigris, albis altera erat induta, eique dicebant; nequaquam acceptum Deo esse ejus modum vivendi, imo ipsum illo sic offendi, ut si obstinaret ultra animum, esset illius gratiam amissura; unde multum confusa remansit. Sed re cum Matre Priorissa communicata, factaque serventi oratione, reddita est secura quod ea fuerit diabolica illusio, ad ipsam a vita inchoata retrahendum. Magis autem certiusque hoc didicit ab ipsomet Deo in Vigilia Sanctorum Simonis & Judæ, rapta in ecstasim, in qua etiam multas alias divinas consolationes accepit: * [quibus animata non modo nihil remisit de suo in pane & aqua jejunio, deque a usteritatibus aliis; sed easdem etiam magis intendit, [sed frustra:] non obstante quæ tempore hujus tentationis ipsi supervenit febri ardente cum gravissimo dolore capitis; totos viginti dies sic traducens. Erat autē ad mortis usque horā in eodē pœnitentiæ rigore perseveratura, nisi per obedientiam ipsi fuisset a Patre Confessario ac Matre Priorissa demandatum, ut aliquantulum meliori cibo restauraret vires, qui tamen cibus perquam modicus nec nisi quadragesimalis fuit: post dies vero paucos ad consuetam austeritatem revertit.
[61] Nihil ergo priori fraude perfecisse se videns dæmon, ad aliam se convertit, quo famæ sanctitatis ejus inter Monachas detraheret aliquid. [quare dæmō ejus specie assumpta abstinentiæ famam tentat minuere.] Eo enim tempore quo solis pane & aqua vescebatur, ipsa ad sumendam Eucharistiam in Capitulo existente, assumpsit ejusmet effigiem; & inspectante quadam Religiosa, quæ forte tunc per culinam monasterii transibat, eadem in forma accessit ad lebetem foco appositum, & raptam inde carnem fingebat manducare. Hinc Religiosa ista multum scandalizata, non potuit occultum tenere quod viderat, rata se Magdalenam vidisse; vulgataque mox fama per monasterium, magna confusione ipsam replevit: sed intento suo frustratus fuit dæmon, per eas quæ Magdalenam viderant cum aliis in Capitulo communicantem. Simili astu usus alia vice, per noctem ivit in cameram quamdam, indeque nonnulla edulia abstulit: quod cum esset Sanctæ imputatū, placide tulit, neque verbo excusavit se. Deprehensa nihilominus diabolica versutia est, testante Novitia quadam, Beatam nocte tota fuisse in oratorio Novitiarum simul cum ipsa; quod eademmet confirmavit, desuper a Confessario interrogata.]
XXVII, XXVIII
[62] Non est silentio prætereundus singularis quidam favor, quem Deus fecit benedictæ illi animæ, die Jovis præcedente Carnis-privium, quem vulgus Berlingaccium appellat, quique anno MDLXXXVIII cadebat in V Februarii. [Recipit fasciculum Myrrhæ. I. Passionis Dominicæ,] Fiebat tunc in monasterio devota supplicatio, ad placandam divinam justitiam, ne de tot offensis, quibus tali die irritatur, debitam sumeret ultionem; cum illa in extasim rapta, vidit cœlestem suum Sponsum, eo plane modo quo fuit a Pilato monstratus Judæis, cum hisce verbis, Ecce homo. Qua visione subito accensa desiderio quidpiam patiendi, dixit: O Jesu mi, quare ego non possum exponi omnibus istis molestiis, ludibriis, & indignitatibus, quibus te video affici a proditoribus hisce, qui te populo ostentant? Quare non possum a capite tuo auferre pungentem istam coronam, quæ te affligit, ipsamque imponere capiti meo, quandoquidem pro me ipsam feras, tantosque dolores & cruciatus patiaris? Post quæ verba vidit, quod Jesus, satisfacturus desiderio ejus, porrigebat ei, sicut olim S. Bernardo, fasciculum myrrhæ, id est Passionis suæ: quapropter oravit affectuose prædictum Sanctum, ut ipsam præpararet ad eum digne excipiendum, ac mentem ejus Christi sanguine purificaret. Deinde sigillatim nominavit omnia Dominicæ Passionis instrumenta, & brachia tendens demonstrabat se dodum istud acceptare; junctisque ante pectus in crucis formam manibus, dixit, Fasciculus myrrhæ Dilectus meus mihi inter ubera mea commorabitur. Tum concidit in terram toto corpore tremens, monstrabatque se ultra modum cruciari: [cum sensu ipsorum dolorum ejus.] quia (sicut postea retulit obedientia urgente) eo ipso instanti non solum interrius, sed etiam exterius perferebat tormenta acerbisfima. Intellexit autem eodem tempore, quod dilectus suus Jesus ei gratiam fecisset, ut haberet arma efficacia ad resistendum communibus inimicis, qui tunc eam crudelius impugnabant. Neque hic steterunt favores cælestes: quia cum dedisset ei Deus fasciculum myrrhæ, id est donū mœroris ac doloris, voluit reficere eam a pœnis quas toleraverat ipsum recipiens, remunerando eam incomparabili gaudio. [amplectitur Iesum infantem:] Cum enim diu desiderasset videre Jesū talē, qualis prodiit ex purissimo utero Mariæ, non solum cupidini ejus factum est satis, sed etiam concessum ut infantulum Jesum aliquanto tempore teneret inter brachia. Est autem impossibile dictu, quantam tunc lætitiam præferret in vultu; & quomodo verbis affectu plenissimis, profundissimæq; humilitatis actibus blandita sit cælesti parvulo, reverentissime excepto: quare id relinquimus piæ contemplationi spirituum devotorum, qui hæc lecturi sunt. Sufficit dicere, quod grandibus istis gratiis roborata, melius deinceps potuerit resistere diabolicis tentationibus. Hæ tamen crescebant indies, cum dæmon satageret, [totius vitæ culpas videt & plangit.] modo ut accenderet in ea desiderium honorum & dignitatum mundanarum, modo ut in desperationē ipsam præcipitaret, simulque persuaderet ne vellet frustra fatigari, seque citra utilitatem exerceret in vita religiosa. Unde fiebat ut in omni actione sua crederet offendi a se Deum: ante cujus imaginem cum aliquando transiret, extraordinaria devotione pressa, in terram corruit, præ affectus commoti teneritudine; atque in duarum horarum raptu demonstravit ei Dominus, omnes culpas atque defectus, quos in omni vita unquam commiserat. Quæ visio fecit ipsam effuse plangere, atque dicere: Libenter irem in infernum, Deus meus, si modo per hoc effici posset ut numquam te offenderim. Sed non ideo cessarunt tentationes: & illa econtrario non cessabat excogitare novos modos ad communem adversarium debellandum. Itaque aliquando rogavit Matrem Priorissam, ut pro majori sua mortificatione post tergum sibi religarentur manus: tantumque Deo placuit actus hic humilitatis, ut statim eam sublevarit in extasim, & per hebdomadem integram divino spiritu confortaverit.
[63] [Tentata contra paupertatem] Tantis vero bonis invidens diabolus, sæpius ei apparebat sub formis diversis, modo ostentans illi voluptates mundanas, modo humile & abjectum videri faciens eum, qui adeo sublimis & nobilis est religiosum statum; imprimis autem cruciabat eum circa paupertatem. Cum enim, ut jam dictum, unicam dumtaxat tunicam gestaret, non poterat perferre adeo magnam perfectionem. Sed Matres, timentes ne sic tenuiter leviterque vestita ægre posset sustinere hiberna frigora, nec tamen volentes mutationem imperando ipsam conturbare, deliberarunt quo modo Mater Priorissa incommodo isti dextre occurreret. Itaque in nocte S. Joannis Euangelistæ post Matutinum, fecit illam Priorissa venire ad medium Chorum, & dixit, quod volens eam magis in paupertate perficere, jubebat ut se veste propria spoliaret, indueretque aliam sibi pro Dei amore dandam, [per obedientiam liberatur.] si aliæ Matres Sororesque in id consentirent. His autem consentientibus & lacrymantibus ad conspectū exempli tā sancti, Mater Priorissa jussit eā exui, & indui tunica alterius Sororis; dicens quod hanc ei dabat pro amore Jesu, volens ut ipsa uteretur, donec eam repeteret. Hoc facto infracta vehementer est diabolica tentatio circa materiam paupertatis, & ipsa pariter sensit tantum gaudium spirituale, ut rapta in extasim videretur sibi participare deliciis animarum in cælo beatarum, & æternæ gloriæ vestimento decoratarum. Præterea vivas accepit cognitiones, quibus intelligeret, quanti æstimandæ sint quantumque amandæ virtutes humilitatis & paupertatis, per quas fiunt animæ felices in cælis, & hominibus super terram honorabiles.
C. XXIX
[64] Eodem anno MDLXXXVIII in Vigilia S. Augustini, cum occuparetur in negotiis monasterii, [Videt S. Augustinum in gloria] & in honorem illius Sancti una cum Sororibus aliquibus recitasset tot Psalmos, quot sunt nominis ipsius litteræ; rapta in extasim, cœpit magno cum affectu orare Deum, ut sibi ostenderet gloriam istius Sancti, & per illius inercessionem concederet Sororibus monasterii gratiam aliquam. Neque vanæ fuerunt preces, quia statim vidit (sicut ex ejus verbis postea intellectum est) quod Dominus per illius Sancti merita, multa spiritualia dona illis communicabat. Vesperi autem, posita in Choro post Completorium, dum caneretur Salve Regina, vidit S. Augustinum, glotia æterna circumdatum: quare fixis in cælum oculis, & plena divino lumine, cœpit prædictum Sanctum alloqui, cum admirabili spiritus fervore tantaq; verborum energia, ut ea annotare impossibile Monialibus fuerit. Ast nocte sequenti, Matutinos Psalmos cum aliis recitans, quando ad eorum medium perventum erat, ad partem secedens, denuo fuit alienata a sensibus: [& cum eo Officium recitans audit cantus Angelicos.] & simili rursus modo S. Augustinus ei apparuit, qui cum ea absolvit Officium inchoatum; quemadmodum satis intelligebatur, ex eo quod versum unum diceret ipsa, taceretque ad alterum, dum scilicet ipsum pronuntiari audiebat a Sancto. Eodem tempore audivit etiam melodiam Angelicam, ideoque dixit, Quam alii sunt hi cantus ab iis quos hic in terra consuevimus audire! Finito Officio cœpit orare Jesum verbis devotissimis, ut vellet venire ipsique se unire in sanctissimo Sacramento: perseveransque in raptu, ivit ad percipiendam loco solito Communionem una cum aliis; ac genibus flexa mansit donec veniret Confessarius, Sacram Eucharistiam præbiturus Sanctimonialibus: itaq; communicavit necdum absoluta a raptu: in quo usque adeo fuit inflammata divino amore, ut videretur præ teneritudine animi colliquescere, proferens verba tam ardentia & affectuosa, ut cor quantumlibet obduratum emollire potuissent. Atque ita nox ista peracta est in contemplationibus devotis.
C. XXX
[65] Quamvis videret hostis humani generis frustra se laborare, [Superat tentationem dimittendi habitum,] ut Sponsam Christi abduceret a sua sancta vita; non tamen desinebat renovatis identidem pugnis ipsam lacescere & exercere. Quia sub majoris boni prætextu cœpit ei suadere, quod animo longe quietiori servitura esset Deo, si deposita veste religiosa, ad auxilium pereuntium in mundo animarū, ad hunc reverteretur. Sed indies firmiorem in proposito sancto reperiens, aggressus est illam denuo sub horribilium specierum varietate terrere, comminando multas injurias ei se illaturum, si suæ suggestioni malignæ non consentiret. Verum illa, nihil aut minas aut injurias curans, semperque in Dei servitio ferventior, ut se eximeret a tentatione dimittendi habitū, die quodam sumpsit claves monasterii, easque collocavit intra manus Crucifixi, ut ostenderet, quod ipsi soli obedire vellet in servanda clausura. Postea in nocte S. Andreæ, decantans cum aliis Sororibus Matutinum, impulsa gravi tentatione ut ipsa se læderet, [& seipsam necandi,] ivit in Refectoriū, cultrumque accepit: quem durante ecstasi ad Chorum ferens, ascendit altare Beatæ Virginis, atque ei cultrum dedit in manus, ad obtinendam victoriam de ejusmodi tentatione; deinde ipsum conculcavit pedibus in vilipendium tentationis. Alias ad eumdem effectum jussit se in cella ligari per Matrem Priorissam: & in præmium tantæ humilitatis, vocavit eam Deus ad intellectiones divinas, nec parum ad novas pugnas roboravit. Cum tamen ideo non cessarent impulsus diabolici, modo ad superbiam, modo ad habitum abjiciendum; currebat subito ad Priorissam, & coram Sororibus aliis, fune collum adstricta manusque ligata, petebat humili prece vestem religiosam sibi relinqui: quibus mortificationis & humiliationis actibus victrix remanebat. Verum vix unam tentationem superaverat, quin aliæ graviores succederent. Solicitata aliquādo ne obediret Superioribus jussa est a Matre Priorissa corā aliis vovere perpetuā obedientiā. [aut obedientiam violandi,]
[66] Quandoque Missæ sacrificiū audiens atrociter cruciata fuit a dæmonibus, hac illac illam jactantibus & raptantibus magno cum impetu, sub oculis ipsarum Monacharū, quibus magnæ erat compassioni. Ut vero magis proficeret in exercitio virtutis, applicavit se vilioribus & abjectioribus culinæ ministeriis; neque Sanctimonialibus solum, sed etiam Conversis subjectam se obedientemque exhibebat, in earum auxilium ligna, carbones, aquam apportando, nusquam sibi parcens, [humilitatis variæ actibus.] velut si fuisset contemptissima persona monasterii. Additur autem quod eo tempore incedebat discalceata & viliter vestita, sicut ei Dominus imperaverat: ita ut dici nequeat quomodo istiusmodi exercitiis sit mortificata. Serviverat aliquando Sororibus ad mensam, & singulorum pedes erat deosculata; cū alienata a sensibus, in præmiū istius actus, accepit a Jesu suo osculum, meruitque videre Sanctos Joannem Euangelistam & Catharinam Senensem, qui catenis arctissimis religabant dæmones. Itaque triennium totum perseveravit, continuo pugnans, ac vincens humilitate superbiam.
[Annotatum]
* Cap. 47
CAPVT VII.
Similium tentationum, & admixtorum eis favorum prosecutio.
C.XXXI
[67] Superata etiam cum Dei adjutorio tentatione dimittendi habitum, accensa fuit desiderio interius ipsum induendi: eaq; super re calidas ad Deum preces effundens, cum die V Augusti anno MDLXXXVIII legeret Vitam S. Didaci, cui perquam devota erat, fuit alienata a sensibus: cognitumque ex ejus verbis est, quod prædictus Sanctus ei monstrabat habitum candidum & pulcrum, [Accepto ex vulneribus Christi habitu interno,] acceptum ex latere Filii Dei. Itaque cœpit duplicare preces cælesti Sponso suo, ut illum ipsi concederet; & sigillatim nominabat Sanctos suos Patronos, denuo supplicans Salvatori, ut quoniam is erat dies S. Alberti Advocati sui, totam interius vellet vestire, ut majori cum fervore posset Sanctum istum imitari. Effectum suum habuere tam incensæ preces: dum enim oculos ad Jesum Christum Crucifixum flectit, vidit ex ejus latere prodire pretiosissimam tunicam, e manu dextra scapulare, cingulum e sinistra, ex capite spinis coronato velum candidum, & ex plaga collo inflicta dum crucem gestaret pallium luminosum atque resplendens. Tum spiritu divino impulsa, insiliit supra altariolum, in quo stabat Crucifixus; dumque eam fixis oculis intuetur, [sicut externus solet a Religiosis suscipi,] ex gestibus illius cognoverunt Monachæ præsentes, quod interius vestiebatur sacra illa tunica, Postea magno cum affectu amoris osculata est vulnus lateris, ex qua vestis prodierat: atque ex singulis plagis Crucifixi recepit singula supradicta. Coronam porro, cereum & crucifixum, quæ solent porrigi a Sacerdote religiosum habitum suscipientibus, exhibuit ei Regina cæli: id enim clarissime indicabant verba quæ tunc proferebat; & quia osculabatur imaginem quandam sanctissimæ Virginis, eodem prorsus modo quo antea fuerat osculata imaginem Crucifixi. Notabile etiam fuit, quod non omiserit vel minimam ceremoniam, præscriptam in susceptione istiusmodi habitus; solum reticuit Versus, qui tunc cantari solent; quantum tamen poterat conjectando percipi, audiebat eos cantari ab Angelis in paradiso; dicebat enim: O quam vere hoc dicitis: alii profecto sunt hi cantus quam qui fiunt in terris.
[68] Postea Communionem Dominici corporis de manu ipsius Jesu accepit, [Communionem sumit de manu Domini.] quia non potuerat illo mane propter continuos raptus communicare cum ceteris Sororibus: dixit autem, Confiteor. Domine non sum digna, &c. videruntque præsentes Monachæ quod os aperiret, omniaque faceret quæ faciunt communicantes. Deinde cumulata gaudio incredibili, cum affectu devotionis, dixit; Dilectus meus candidus & rubicundus, Speciosus forma præ filiis hominum, electus ex millibus. Diffusa est gratia in labiis tuis. Collocavit se in anima mea. Dilata cor meum, ut inducat omnem creaturam ad communionem Corporis & Sanguinis tui. Quam bonus Israel Deus! Sumptoque Crucifixo dedit eum Monachis deosculandum: tum commendata Salvatori salute creaturarum, & actis de dono tam singulari gratiis, rediit ad suos sensus a raptu, in quo continuas tres horas egerat.
XXXII
[69] Eodem anno, cum circa finem mensis prædicti corruptum esset in monasterio vasculum vini, [Integritati reddit vinū corruptum,] tunc minime eo loco affluentis, & defectu pecuniarum haud facile comparabilis, unde varia Monachis nascebantur incommoda; Sorori Mariæ Magdalenæ ad id vocatæ injunctum per obedientiam fuit a Matre Priorissa, Sor. Euangelista Jucundi, ut facta ferventi oratione restaurationem illius vini peteret a Deo, ne damno afficeretur monasterium. Tunc Dei famula statim in preces se dedit: deinde in extasim rapta, processit velociter versus locum ubi solent reponi vinaria vascula. Vix autē supra vinum expresserat signum Crucis, [cujus haustu dysenterica sanatur.] quin illud ad priorem saporem rediit, itaque provisum est necessitati monasterii ad tempus aliquod. Eodem instanti ægrotabat Monacharum una, dicta Soror Maria Angela Santucci, vehementi dysenteria laborans, adeo ut de ejus salute non parum medici dubitarent. Sed miraculum suprascriptum intelligens, petiit aliquantum istius vini; eoque cum fide magna hausto, statim sensit alleviari malum: & paulo post se reperit ex integro sanam, cum grandi stupore Sororum aliarum. Ipsa autem etiam nunc vivens, miraculum in se factum jurejurando testatur.
XXXIII
[70] Die III Februarii anno MDLXXXIX, in extasim raptæ concessum fuit a Deo, [Videt animam e purgatorio liberatam,] videre animam unius ex Sororibus monasterii, quæ postquam diebus sedecim fuisset in Purgatorio, ferebatur in cælum circumamicta æterna gloria: intellexitque eam tribus de causis tamdiu exclusam a Paradiso fuisse. Primum, quia cum esset in opere manuum perquam solers, diebus festivis tribus fecerat reculas aliquas absque necessitate. Secundo, quia senior in Religione existens, aliquando ex certis humanis respectibus omiserat communicare cum Superioribus inspirationes, sibi immissas a Deo, pro bono statu monasterii. Tertio, quia nimium amans consanguineorum suorum fuerat. Indicatæ etiam ipsi fuerunt tres ejus virtutes, [deferri ad cælum.] propter quas abbreviatæ fuerant pœnæ. Scilicet solicita cura, quam semper habuerat ad conservandam puritatem & simplicitatem suæ Religionis; secunda caritas, omnibus Sororibus promiscue impensa; tertia, quod rem quamlibet verteret in bonum finem. Videbat ergo quod felix illa anima, dives meritis, ad fruitionem summi boni ferebatur inter Angelum suum Custodem & S. Miniatum Martyrem, quem eo anno Patronum sibi legerat: mirabiliter autem exhilarata Maria Magdalena tam nobilis objecti visione, videbatur non posse contineri, quin ipsam sequeretur, desiderans frui dilecto suo Sponso Jesu Christo.
XXXIV
[71] Interea dæmon, de voluntate impugnandi eam nihil remittens, horribilem tentationem gulæ eidem excitavit. [Tentatur vitio gulæ,] Quamquam autem adeo vile peccatum prorsus contrarium esset inclinationi ejus naturali, multoque magis proposito quod habebat utendi solo pane & aqua; non tamen potuit evitare, quominus gravissime instigaretur, nunc ut cibum otiose sumeret, nunc ut ejusmodi fercula desideraret, quæ licet reclusa in armariis, visibiliter offerebantur ante oculos ejus. Cum enim transiret per loca, ubi repositi cibi corporei erant, subito videbat coram se aperiri apothecas; itaque facta sumendi quod vellet potestate, supra modum se tentari sentiebat. Sed quanto peccatum istud credebat esse sordidius indecentiusque, tanto magis humiliabatur ex tali tentatione; solita dicere alicui Sororum, quod Deus non posset illam dæmonibus tradere exercendam in re magis sibi molesta, quam erat sibi tentatio gulæ. Et tamen, inquiebat, cogor deglutire buccellas illas, [& vincit.] amaras simul & dulces: dulces, quia miscentur cum Dei permissione; amaras, propter confusionem pœnamque quam adferunt. Comedens quandoque pomum quodpiam, eo die quo licitum ei erat vesci Quadragesimalibus cibis, afficiebatur tam tenere contemplando in ejus speciositate divinam providentiam & liberalitatem Creatoris, ut saporem ejus non perciperet gustando. Per talia autem exercitia, atque imprimis per cognitionem infirmitatis propriæ, quia hanc pugnam movebat res tam vilis quam est appetitus ciborum, humiliando se magis coram Deo, vincebat diabolicas suggestiones.
XXXV.
[72] Non tamen ullatenus hæ remittebantur. Hostis enim infernalis, eximiam ejus constantiam videns, [ad desperationem impulsa,] cœpit ipsam arcem per desperationem impetere vehementissime; suggerens ei quod esset damnata, quodque propter gravia peccata sua deseruisset eam Deus. Aliquando subjiciens, quod coram Deo numquam esset repertura misericordiam, usque eo cœptum prælium urgebat, ut incitaret ad mortem propriis manibus consciscendam, sive immerso in guttur cultro, sive per laqueum collo injectum. Sed ipsa in ejusmodi actibus, sicut postea retulit Priorissæ, cum lacrymis copiosis vovebat Deo, quod illum numquam vellet offendere: neque omittebat Dominus in ejusmodi conflictu favoribus cælestibus eam corroborare. [videt gloriam S. Thomæ Aquin.] Ergo in die S. Thomæ Aquinatis rapta extra sensus, vidit gloriam illius, æterna luce in Paradiso cincti: ab eoque (ut narravit per obedientiam compulsa) suavissimo quodam & mirum in modum odorifero liquore uncta fuerunt ei sensuum organa, ipsumque cor, ut eo confortata non vinceretur ab inimicis. In eodem raptu ex glorioso isto Sancto didicit, quod ariditas spiritus ejus multum adhuc esset augenda; quod difficulter credere poterat, eo quod videretur esse summa.
[73] Paulo autem post cœperunt eam denuo pulsare tentationes, tantaque cum violentia ipsam premere, [Contra obedientiam solicitata,] ut cum aliquid ei mandaret Priorissa, sæpe cogeretur verbis recusare obedientiam, licet animus esset ad eam exequendam promptissimus; mox autem atque ea pronuntiaverat, protestabatur Deo cum lacrymis, quod mori mallet quam non obedire Superioribus suis. Itaque inter manus Matris Priorissæ renovabat prompte suam Professionem: & Dominus ad celeriorem ejus in virtute progressum, Superioribus inspirabat, ut pœnitentias ejus mortificationesque geminarent: quod illa excipiebat & exequabatur lætissimo vultu, non sine exemplo sanctitatis præclaræ. Tum vero rapiebatur in ecstasim, & ad certamen spirituale inungebatur: quod tum alias sæpe, tum potissimum in festo Annuntiationis anni ipsius contigit; quando alienata a sensibus, pene sex horas continuas locuta est de Verbo incarnato, tam sublimi modo, [confirmatur a S. Didaco.] ut quisquis eam audivisset, fuerit in admirationem rapiendus. Præterea videbat aliquando plurium Sanctorum gloriam in Paradiso, ac nominatim S. Didaci sui specialis Patroni, a quo sæpe confirmata & instructa fuit ad victoriam, de diabolicis instigationibus referendam. Non ideo tamen minus augebatur in ea ariditas spiritus, neque in medio suarum tentationum pro remedio sumpsit recurrere ad Matrem Priorissam, eique omnia communicare: sed dæmon conturbans eam faciebat ut sæpe aberraret a via, credensque se ad Priorissam ire, alio in loco inveniret. Præterea quando se conferebat ad Capitulum, ibi publice accusatura suos defectus, taliter agitabatur aliquando blasphemiis horribilibus dæmoniorum, ut iis in suas aures resonantibus ægerrime illuc posset pertingere. Sed per actus humilitatis ac reverentiæ superabat fraudes diabolicas, & plus luminis spiritualis recipiebat a Deo.
C. XXXVI
[74] Sæpe osculabatur pedes Sororum omnium, & aliquando manibus post tergum ligatis petebat a singulis sigillatim veniam defectuum. [& variis mortificationibus exercita,] Alias coram Matre Priorissa aut alia quapiam Sorore dabatur ei disciplina; & sæpe existens in refectorio elata voce appellabatur a Superiore, jubebaturque circumire cum sportella, & a Sororibus buccellam panis pro Dei amore emendicare: deinde vero mandabatur ei ut sederet humi, itaque comederet panem acceptum. Alias prosternebatur in terram, & super ipsam transibant omnes Sanctimoniales: quin etiam semel in Choro existens, jussa est ad lignum quoddam manibus retroversis ligari. Ipsa vero tam hilari animo excipiebat omnes istas mortificationes, ut cum ei tunc venisset in mentem, quomodo Jesus esset flagellatus ad columnam; fuerit statim in spiritu rapta, & tam sublimia sit locuta in ecstasi ista, ut audientes summopere mirarentur.
[75] [insigni humilitate victrix evadit.] Altera vice reducta in Chorum, accepit funem valde crassum, quo manus sibi retro constrinxit; tum oculos sibi velari fecit, seque vinciri ad crates altaris, ut transeuntes istac Monachæ moverentur ad risum, ipsamque vili penderent. Verum longe aliter evenit: illæ enim cum vidissent tam lacrymabile spectaculum, nulla fuit quæ non senserit se ad devotionem accendi: cumque interrogata esset a Priorissa, quare id fecisset; respondit, ut fieret magis humilis magisque prompta ad obediendum. Postea eamdem cum lacrymis effusis oravit, dignaretur Sanctimonialibus imperare, ut, cum ipsa ad altare illud erat accessura propter quamdam devotionem, illæ ad magis ipsam humiliandam dicerent hæc verba: Soror Maria Magdalena, hoc tibi accidit propter defectus tuos; & quia nimium vis agere more tuo. Fecit quod rogabatur Mater Priorissa: & Sor. Maria Magdalena tanta cum humilitate singulas petebat veniam, ut emolliret omnium animos. Post horam vero quam in his egerat, dissoluta fuit a Priorissa cum fructu exempli optimi. Interim defixerat oculos in quamdam imagnem sanctissimæ Virginis, fuitque alienata a sensibus, & intellexit a Domino, quod iste humilitatis actus per quam gratus ei fuerit. Ideo multitudo dæmoniorum confusa circumdedit eam cum fremitu & ululatu tam horribili, ut non modicam ipsi molestiam eo facto attulerit.
C. XXXVII
[76] Ad cumulum vero majorem afflictionis, non diu post apparuit diabolus aspectu terribili, dum orationi vacabat. Unde stupefacta conterritaque supra modum impalluit, & Sanctum Archangelum Michaelem de cælo in suum auxilium advocans, [Horribili specie a dæmonibus invasa] dicebat; O Verbum! o Verbum: In te, Domine, speravi, non confundar in æternum. Post quæ verba profunde suspiravit; versaque ad dæmonem dixit ei, Quid me vis, o bestia horribilis? O bone Iesu, in aspectu meorum peccatorum quæ intueor meorumque adversariorum, videor mihi experiri infernum. Sed vos, o dæmones, si me diglutieritis, cogemini etiam me evomere. Dum autem visione tam horrifica affligebatur, facta est facies ejus livida tota, & præ angustia erumpebat sudor copiose distillans. Deinde cum impetu fuit allisa in terram, & crudeliter raptata: modo enim per caput affligebatur solo, modo corpore toto præcipitabatur; unde vultus ejus inflatus est, ut diebus pluribus fuerit curanda. Ipsa tamen divinæ voluntati se conformans, subjunxit: [direque raptata,] Quando pro arbitrio tuo me cruciaveris, o tremenda bestia, quid tandem eviceris? Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. Deinde sese in pedes erigens, atque ad quoddam altare reclinans, denuo violentissime prostrata est: sed ipsa ad cæleste auxilium recurrens, Exurgat, inquit, Deus, & dißipentur inimici ejus. Vertens autem se ad dæmones, addidit: Modo non potestis amplius facere, quam vobis Sponsus meus permittat. Non nego quin fortis sis, o bestia horribilis, quodque ego per me infirma ac debilis: sed adest mihi Dominus meus, infinities fortior validiorque quam tu. Non recogitatis, stulti & ignari, quod sim cum Jesu meo? Neque mihi nocere possitis, non intelligitis quod pugnis toties repetitis gloriosius me faciatis triumphare.
[77] [accepta disciplina eos abigit,] Inde, sumpta in manus disciplina, paulatim a se abegit dæmones per duas vices. Nam primum, ab illis se videns circumdatam, humi se posuit, ad dexteram & sinistram partem percutiens disciplina, idque mira cum agilitate ac celeritate: deinde per totum oratorium obambulans, in quo tunc erat, percutiebat parietes & scamna, ut in hoc videretur similis filio Dei, quando expulit vendentes e templo. Vidit postea multos istorum dæmonum recessisse in varias monasterii partes, ad alias quoque Sorores tentandas; sed in Capitulum intrare non potuerant, propter actus humiles ac reverentes qui ibi exercentur. Videbat ergo aliquos in loco ubi Sorores communicant, [videtque dispersos per conventum ad alias tentandas.] & Dei verbum audiunt: qui multum laborabant, ad inquietanda corda earum cogitationibus terrenis, quibus impedirentur cognoscere unionem istam mirabilem, qua in huius cælestis cibi sumptione eis sese jungebat Deus. Aliquos intuebatur in ergasterio, qui Sorores impellebant ad segniter laborandum, & absque zelo sublevandi paupertatem domesticā. Alii in refectorio tentabant Monachas, ut parū devotæ nec attentæ ad lectionē cibū sumerent. Accidit etiam ut ipsa alio die in ecstasim rapta, cum divinæ laudes canebantur in Choro, multitudo dæmonum staret ante ostium, parata ad ingressum. Jamque unus eorum penetraverat intro ad tentandas Christi sponsas; cum bona Mater, fervore spiritus accensa, quasi volans ingressa est Chorum; manuque Crucem apprehendens, cum ea expulit malignos omnes spiritus. Sed quamvis omni fere hora multos videbat per conventum, intentos ad Sanctimoniales abducendas a semita Paradisi; multo nihilominus plures Angeli ostendebantur ei a Domino, qui ipsas confortabant ut generose resisterent tentationibus.
C. XXXVIII
[78] Sor. Barbara Bassi, Monacha professa, pluribus annis laboraverat toto corpore, [Sanat leprosam] contagioso quodam morbo; unde in cibo capiendo multum patiebatur incommodi, nam etiam ipsæ medicinæ graves accidebant: adeo ut medici perparum vitæ eidem promitterent, [Sanat leprofam,] eo quod ipsius malum paulatim carnes consumeret. Pluries illa se commendaverat orationibus Sor. Mariæ Magdalenæ, quæ anno MDLXXXIX die quodam ad ipsam visitandam accedens, tanta caritate incendi cœpit, ut lingua manus ac brachia male affecta lingeret: deinde cum dixisset infirmæ, ut confideret Deo & Beatæ Virgini, quoniam cito sananda erat, ab ea discessit. Res mira! Intra paucos dies mundata fuit a morbo suo, adeo perfecte, ut nec vestigiū quidem in ejus carne appareret. Eodem tempore erat in monasterio Conversa, nomine Sor. Pax Columbini. Huic totum unum latus doloribus excessivis ita emortuum erat, ut absque ullo deinceps sensu caro ei potuisset per lora discindi. Quare humanum auxilium desperans, [& alterius emortuum latus.] rogavit Sor. Mariam Magdalenam, ut pro amore Dei signare se vellet. Aliquantulum ei præ humilitate restitit bona Mater; tandemque fortiori caritatis ardore stimulata, tertio eam signavit signo sanctæ Crucis. Dici autem non potest quam cito post ejusmodi signaculum liberam se a morbo Soror ista senserit, statim ad obeunda monasterii ministeria se accingens: ipsaque hodiedum superstes clarum huic miraculo testimonium præbet.
C. XXXIX
[79] Eodem anno die V Junii ad meliorem vitam transiit quædam ejusdem monasterii Professa, [Videt animam mortuæ Sororis in cælum ferri,] cui ægrotanti Sor. Maria Magdalena multa eximiæ caritatis obsequia impenderat, & corpus adhuc in ecclesia stabat: quando illa cum Sororibus aliis intenta communibus exercitiis, divinitus mota abiit ad crates Capituli, unde demortuæ Sororis funus videri poterat. Vix eo pervenerat, quin rapta in ecstasim est, viditque felicem ejus animam ad Paradisi gaudia sublevari: quare in has voces prorupit: Vale, Soror; vale, anima beata. Tu vadis in Paradisum instar purissimæ columbæ, nos autem hic relinquis. O quam gloriosa & formosa es! Quis poterit pulchritudinem tuam explicare? Quam brevi tempore fuisti in flammis istis! Necdum sepulturæ traditum est corpus tuum, & jam nunc anima ad gloriam subvolat. Nunc clare cognoscis, id quod cum adhuc simul essemus in mundo dicebam tibi, quod nihil tibi videreris esse passa, respectu ejus gloriæ, quam Jesus tibi repositam habebat in Paradiso. Interea manifestavit ei Dominus, quod anima ista, quia in hac vita multum fuerat perpessa, & maximi fecerat Indulgentias sacras, tamquam merita Jesu Christi, solis quindecim horis manserat in purgatorio. Jam vero corpus sepultum erat, cum sibi restituta a raptu Maria Magdalena, dixit, eodem momento quo id fiebat, animam quoque fuisse receptam in cælos.
[80] Circa idem tempus, dum oraret corā sanctissimo Sacramento, [itemque alteram in Purgatorio.] conspiciendam ei se præbuit alterius ex eodem monasterio Sororis anima, quæ pro defectibus suis detinebatur in purgatorio. Videbat autem illam (sicut retulit) vestitam pallio flammeo, subtus vero indutam veste candida, adorare magna cum reverentia cibum Angelorum: postea intellexit, quod flamma illa, quæ ipsam undequaque circumdabat, & in qua debebat una hora quotidie stare in templo adorans sanctissimum Sacramentum, fuerat ei data in pœnam, eo quod sæpius neglexisset sacram Communionem. Sed quod candida vestis, multam consolationem ipsi adferens, concessa ipsi erat in præmium suæ virginitatis & puritatis semper servatæ. Postea vidit ipsam purificatam subvolare in cælum, anno eodem MDLXXXIX.
CAPVT VIII.
Favores expleto Probationis quinquennio cælitus accepti: vitæ per reliquam ætatem forma.
CAP. XL
[81] Iam ferme transacti erant anni quinque, quibus Sor. Maria Magdalena tam dire oppugnata fuit tentationibus infernalium inimicorum; * [cum in die Resurrectionis Dominicæ, XXII Aprilis anni MDXC, in oratorio Novitiarum, [Sub finem quinquennalis tentationis,] quarum tunc pædagoga erat, precibus incumbens, alienata a sensibus est; intellexitque Deum a se exigere, ut quinquaginta dierum jejunium inchoaret usque ad Pentecosten, prædictum quinquennium completuram, in supplementum defectuum, toto illo tempore inter ferendas tentationes afflictionesque admissorum, decem dies computando pro annis singulis. Præhabita ergo Superiorum licentia, instituit quotidianum in pane & aqua jejunium: & quamvis ordinarium ejus stratum aliud non esset quam durus saccus palea fartus, quietem tamen super ipsum nequaquam sumebat, nisi semel in hebdomade per noctem diei Dominicæ; ceteris noctibus incumbebat nudo pavimento intra oratorium prædictum ad horas pauculas, habens penes se defuncti cranium, crucem & horologium arenarium. [post expiatos quinquagenali pœnitentia defectus,] Deinde ad consueta sibi mortificationis ac pœnitentiæ exercitia, omni fere die addebat rigidam disciplinam, diuturna flagellatione, ad quam gravi catena ferrea utebatur, carnem suam macerans. Ita illa exequebatur ad unguem divinam voluntatem, non propter peccata ex delectatione noxia malitiave commissa, sed propter defectus minimos, remissioris inter tormenta subinde tantillum amoris erga Deum & animarum salutem; ad confusionem illorum, qui grandibus onerati sceleribus, pœnitentiam omnem, quantumvis exiguam, intolerabilem arbitrantur.
[82] His peractis, placuit Sponso ejus Jesu finem ponere tantis ejus laboribus, victricemque etiam in hac vita præmio incomparabili remunerare. Itaque ipsa nocte admirandæ solennitatis Spiritus sancti, die X Junii anni MDXC, in Choro cum aliis Religiosis divina Officia celebrans, inchoato hymno, Te Deum laudamus, stetit alienata a sensibus, absque loquela, usque dum Matutinum totum absolveretur. Postea vultus ejus mirum in modum cœpit clarescere: [in nocte Pētecostes,] & ex verbis quæ proferebat manifeste patuit, quod ipsa hora conciperet animo cælestes ardores Spiritus sancti: cujus virtute fuerunt facultates animæ ejus prorsus purificatæ; multasque sententias de Scripturis sacris cum singulari devotione pronuntiavit, præsentibus Sanctis quibus singulariter devota erat. Qui mox eam eduxerunt e lacu leonum, id est, liberarunt eam ab afflictionibus, quibus velut in lacum immersa fuerat totis quinque annis, ad suam probationem; abstuleruntque dæmonibus omnem facultatem imposterum eam oppugnandi. Quare plena divinæ dulcedinis dixit, Eripuit me de manibus inimicorum meorum, & ipsi confusi sunt. [ab iisdem liberatur.] Transivi per ignem & aquam, & eduxisti me in refrigerium. Habent ferocissimæ belluæ istæ (dæmones intelligebat) rhapsodia quædam temere collecta, cum quibus sperabant reverti ad Principem suum, ex eisque narrare grandia lucra relata contra me; sed Patroni mei ipsa eis eripiunt lacerantque, quia omnia mihi jam sunt purgata in sanguine Dei mei; & ex eo ipso, in quo se aliquid lucratos credebant magis cruciantur: revertuntur enim absque ulla victoria. Quis autem capiet, o Domine mi, quomodo id quod mihi peccatum esse videbatur, peccatum non sit, sed jubilus & gloria animæ?
[83] Vix ea dixerat, cum adhuc in ecstasi perseverans, convertit sese ad Priorissam & Magistram, quæ prope aberant; eisque manus stringens, cum inæstimabili jubilo ait; Venit & transiit (tempus scilicet probationis) nunc ergo juvate me ad agendas gratias & Deum glorificandum. Postea ad sensus suos revertit; sed ægre corpus restauraverat modico pane & aqua, quin iterum rapta in ecstasin est. Tunc conspexit grandem lucem, & in medio ejus Sanctorum devotorum suorum cohortem sic ordinatam, ut in septem paria divisi pulcherrimam formarent processionem. Erant hi (nam omnes sigillatim nominabat) S. Thomas Aquinas, S. Agnes, S. Joannes Euangelista, [A Patronis suis 14 visitata,] S. Maria Magdalena, S. Joannes Baptista, S. Catharina Virgo Martyr, S. Stephanus, S. Catharina Senensis, S. Franciscus, S. Clara, S. Augustinus, S. Angelus Carmelita Martyr, S. Michaël Archangelus, & suus Angelus Custos: quos deinde vidit simul omnes accedere ad Patrem æternum, atque ex ejus sinu accipere mirabilia quædam dona ad ipsam exornandam: significabantque, quod a cælesti Sponso suo mittebantur ad ipsam, in præmium afflictionum toleratarum quinquennio præteritæ jam probationis. Unde gaudio cumulata dixit; Videtur mihi, Domine mi, quod me velis remunerari pro ipsis (ut ita loquar) peccatis meis: etenim aliud nihil mihi fecisse videor quam offendere te. Verum nota tibi sunt omnia.
[84] Deinde clare significavit, quod devoti sui Sancti ad ipsam veniebant, cum diceret: O Advocati mei, [cælestibus donis ornatur,] quantum mihi favetis! Itaque bini ac bini, quemadmodum ex ejus sermone colligebatur, ditabant eam variis e Paradiso allatis donis. Etenim unus imponebat capiti ejus coronam pulcherrimam, luce æterna cinctam; alius, torque aurea pectus ornabat; candidissima eam veste totam amiciebat tertius; quidam armillis pretiosissimis manus induebant; annulos quidam pretii incomparabilis digitis inserebant: erant denique qui gemmis præstantissimis cælestibusque gazis totam reddebant fulgentissimam. Ipsa interim cum maxima admiratione contemplabatur Sanctorum istorum inexplicabilem pulchritudinem, [& delectatur specie eorum,] seque ab iis stipatam circumquaque inveniens, modo in hanc, modo in istam partem convertebatur; nec tamen satiari poterat inspiciendo vultus singulorum, divina luce radiantes. Unde eos quandoque alloquens dicebat: Vellem vos omnes simul uno oculi jactu videre, sed non possum: si enim ad dexteram me converto, non video eos qui mihi ad sinistram assistunt; si ad sinistram, privor conspectu eorum qui stant ad dexteram: & interim cuperem sic intueri uniuscujusque pulchritudinem, ut a nemine oculos removerem. Ostendit posthæc verbis suis, quod iidem Sancti incipiebant jubilare Domino, in hymnis & canticis atque tripudiis, propter victorias, Sponsæ ejus tempore probationis concessas. Erat igitur visu mirabile, quomodo etiam ipsa, [victoriæ suæ applaudentium.] magno cum decore ac majestate, tripudiando subsiliendoque daret lætitiæ suæ signa. Tum cœpit loqui sigillatim cum singulis qui aderant Sanctis, ipsosque nominatim appellando etiam nominare cælestis musicæ instrumenta, quæ ferebant manibus: eratque vultus ejus jucundus ac splendidus,
[85] [Obiens loca in quibus magis vexata fuerat,] Postea, universam illam divinam cohortem simul alloquens, dixit: Volo ire ad omnia ea loca, ubi meus adversarius mihi conatus est nocere, ut ipsum & omnes ejus astutias ibi confundam. Itaque primum abiit ad eam monasterii partem, in qua amplius oppugnata fuerat; eoque perveniens, cantando tripudiandoque insultabat Satanæ: atque in principio eum alloquens, cœpit dicere, In vestrum despectum, festum agam in die Domini, vos autem ante ipsum irridebo & prosternar pedibus ejus. Statimque se dimittebat in genua, & mox erigens sese dicebat: De eo quod mihi hic accidit, coram Deo, ad vestrum supplicium augendum, gloriabor, indeque conficiam capiti meo coronam, atque ante ipsum humiliabor. Vos vero monstra infernalia, ululate & clamate quantum placet, [insultat dæmonibus,] quia anima mea non pluris vos æstimat quam papiliones, neque aliud jam curat quam de tam grandi munere Deo gratias agere. Deinde ad alia monasterii loca se contulit, ibique suavi voce cantabat, Quis nos separabit a caritate Christi? Tribulatio, an angustia, an fames? Alias subjungebat, Omniæ arbitrata sum ut stercora, ut Christum lucrifaciam. Dominus illuminatio mea & salus mea, quem timebo? Denique velociter adiit altare Beatæ Virginis, eique magna cum devotione dixit: O Maria purissima, [seque commendat D. Virgini,] offero tibi, non solum puritatem istam & innocentiam quam recepi cum me tibi consecravi; sed insuper augmentum majoris puriorisque ornatus, quem nunc acquisivi. Recipe igitur me, Maria, atque in te conserva. Tum vero reversa est ab ecstasi: & quamvis donis tam singularibus ditatam se nosset, tamen cum profundissima humilitate sese inclinavit Sororibus, quæ maximo numero istuc accurrerant; sicque ad communes monasterii occupationes se retulit.
C. XLI
[86] Neque hic finis divinarum gratiarum: sequenti enim die lunæ, secundo Pentecostes, [Pro dæmonum spectris toleratis,] post sanctissimam Communionem rapta in ecstasin, intellexit quod Jesus eam volebat magno quodam dono præmiare. Id est, quod deinceps præ oculis habitura esset Dei præsentiam valde sublimem, pro eo quod fuerat horrendo dæmonum aspectu cruciata. Cœpitque exinde videre dilectum suum Sponsum: unde ipso illo instanti repleta fuit lætitia ineffabili, in eumque oculos defigens dixit: O Sponse mi (abhinc enim sic a me appellabere) non est tam horribilis conspectus dæmonum, [donatur visibili conspectu Iesu sui,] quin multo delectabilior tuus sit: es enim, sicut inquit Propheta, Speciosus forma præ filiis hominum. Quemadmodum nullo non loco occurrebant spectra terrifaca spirituum istorum malignorum; ita nunc semper ambulans sive stans, loquens aut aliud quidvis agens, videbo te, Dilecte mi. Et sicut illi, non solum visui meo mentali, sed sæpe etiam corporali ingerebant sese sub formis diversis; ita tu quoque, non solum menti meæ te offeres præsentem, sed etiam oculis hisce carneis conspicuum te facies, ad me recreandam & exhilarandam. Tunc interrogavit eam Dominus, qua in specie cuperet ipsum intueri; ipsaque respondit: Sicuti unus es Deus in tribus Personis, ita satis habebo tribus modis videre te: scilicet qualis fuisti cum morabaris in Ægypto, id est tempore infantiæ tuæ: deinde qualem te mater tua in templo perdidit; [primum pueri,] denique quando patiebaris. Vix hæc dixerat, cum ardens ejus desiderium fuit adimpletum. Mox enim se ei conspiciendum infantem Christus exhibuit, unde superabundans lætitia dicebat: Ecce parvulum meum, talem præcise qualis erat ætatis anno tertio vel quarto. O quam mirabilis ea res est! adeo parvus & tamen Deus. Sed ipsa parvitas tua me facit nosse magnitudinem tuam. O magnitudo! o parvitas Dei mei! Numquam satiabor conspectu tuo. O parvule, o magne Deus! quam pulcher es & quam amabilis!
[87] Postea Jesum vidit in sua adolescentia; unde majori gaudio perfusa, subjunxit: Ecce Sponsus meus, [tum adolescentis,] qui modo tam pusillum ostendebat se mihi, nunc comparet velut duodennis, vultu tam specioso & tam mirabili, ut mansueta gravitas in eo reluceat. O mi Deus, quam mihi diligendus es! quam suavis gustanti te! Postea transiit ad oratorium, ubi coram altari sanctissimæ Virginis prostrata in terram, intenso cum affectu eam oravit, ut vivas divini amoris flammas diffunderet in cordibus singularum istius loci Monacharum. Nec irritæ ceciderunt preces tam ferventes: mox enim intellexit, quod Deus propter eas concesserit monasterio multas singulares gratias: unde tota læta rediit a raptu suo. Verum vix tenui cibo refecerat corpus, quando iterum fuit alienata a sensibus, [deniq; jam viri, ut erat cum moreretur.] accensaque desiderio videndi filium Dei, etiam tertio modo quem postulaverat. Apparentem ergo sibi Jesum in ista specie, ipsa attentis oculis intuens, Jesu mi, inquit, in hac florida ætate conspiciam te, nunc laborantem, nunc fatigatum pro me: videbo te, inquam, in hac tam pulchra, tam gratiosa ætate, in qua teipsum dereliquisti & tolerasti sacratissimam passionem: placebit autem satis, cum te aspiciam, qualem modo demonstras, sedere ad fontem, ubi eras interrogans atque illuminans. Alios multos sermones habuit cum dilecto Domino suo, quando eum vidit in triplici forma prædicta. Præterea in isto triduo Pentecostes, quod pro majori parte egit in ecstasin rapta, communicata eidem fuerunt multa secreta cælestia, & de magnalibus Dei loquebatur tam sublimiter, ut omnem humanum intellectum transcenderet. Sed talia brevitatis causa prætermittuntur.
C. XLII
[88] Anno MDXC, cum Dom. Augustinus, monasterii Confessarius graviter infirmus, moriturus credebatur, utpote jam inunctus Oleo sancto; [Confessario vitā longiorem obtinet.] hæc famula Dei dedit se tam ferventi orationi, quatenus pro Religionis suæ bono vellet ei Dominus vitam producere; ut prædictus D. Augustinus, annos septuaginta septem natus, brevi recuperaverit tantas vires, quantis opus fuit ut dimisso lecto, in proxima solennitate Corporis Domini, auditis Monacharum omnium Confessionibus, easdem reficeret sacra Communione, cum magno ipsarum gaudio. Talis autem prolongatio vitæ multum in eo auxit humilitatem, promptitudinemque ad curandum monasterii commodum spirituale: de eoque miraculo plenam fidem faciunt omnes illæ Monachæ, quæ casui prædicto intervenerunt.
C. XLIII
[89] Eodem anno MDXC mense Septembris, voluit Jesus benedictus maxima quadam consolatione afficere suam dilectam Sponsam, [Videt beatas animas matris suæ,] propter tædia quæ in sua probatione pertulerat. Raptæ enim in ecstasin ostendit animam suæ matris, quæ quindecim diebus ante excesserat e vita: quæ splendore cælesti circumfusa scandebat in Paradisum, Sanctis suis devotis comitata: ab eaque data sunt ipsi monita tria, scilicet ut conaretur in sancta humilitate proficere quam maxime posset, ut esset vera observatrix obedientiæ, & in omni negotio prudentiam adhiberet. [& pii cujusdam Sacerdotis.] Post monita autem tam sancta filiæ relicta, sustulit se felix mater ejus a conspectu, abiens ad summi boni fruitionem in cælo. Haud diu post simili modo vidit animam venerandi cujusdam Sacerdotis, qui pro amore Dei impenderat se exercitiis spiritualibus, & jam fruebatur patria cælesti locuples in gloria. Ipsa vero, his mediis magis magisque proficiens in virtutibus, magis etiam accendebatur desiderio verorum bonorum acquirendorum.
C. XLIV
[90] Cum generosa hæc præliatrix Domini decertare deberet cum variis tentationibus; elegit sibi vitam, ita dirigente ipsam Deo, plenam mortificatione ac pœnitentia: quia totis quinque annis probationis suæ, [Post vitam severissime actam in pane & aqua,] non aliud nutrimentum sibi indulsit quam panem & aquam. Deinde per tres continuos annos, ex cælesti monitu, ambulavit discalceata & pedibus nudis, quamvis præ teneritudine carnis suæ delicatæ id facere non posset, absque extremo dolore tempore hiemali: & tamen, sicut dictum est, pro sua majori mortificatione, occupabatur exercitiis vilibus & humilibus, in quibus oportebat eam adhibere aquam, & multa facere sub pluvia & nive, nihil id curando; & modo per hortum, modo per alia monasterii loca sic ambulando. Hinc rigente quandoque frigore findebantur ei carnes, adeo ut sanguinem copiosum funderent, in iisque livores atroces conspiciebantur. [ac summa frigoris tolerantia,] Ergo compatientes ei Sorores tibias ejus subinde obligabant fasciis; sed ipsa læto vultu, ejusmodi obsequia neutiquam ambiens, dicebat: Sinite me pati pro peccatis meis, ita enim desiderat Jesus meus. Portabat vilem resartamque tunicam, æque in asperrima anni tempestate quam aliis: unde sic quandoque tremebat præ frigore, ut ægre vocem posset ad loquendum formare. Præterea, quando solet corpus somno refici, ipsa ut plurimum oratione mentisque excessibus occupabatur: si quam autem partem quietis capere voluisset, id faciebat fere semper vestita, cubans supra durum saccum aut nudam tellurem. [stratiq; duritie,] Brevissimus porro erat ei somnus: quia mens illa solita nocturnis horis sæpe in Deum transformari per divinas contemplationes, ægre poterat induci ad quietem prolixiorem corpori quamvis fatigato indulgendam; utque se magis ad vigilandum exerceret, non solum probationis suæ tempore, sed in omni vitæ suæ cursu, quamdiu sana erat, muneris sui esse voluit excitare Sorores ad Officium matutinum. Sæpe etiam in horrore nocturno audiabatur suspirare & plangere amare, aut asperis flagellis affligere carnem: his tamen pœnitentiis, Dei gratia adjuvante, robustiorem se fieri experiebatur.
[91] Expletis quinque annis jam dictæ probationis, specialiter fuit illuminata a Domino, ut sciret voluntatem ejus esse, [jubetur resumere calceos,] quatenus reduceret se ad usum communem monasterii, socculis calceisque resumptis: quod prompte executa est: caligis tamen abstinuit semper, præterquam duobus annis convalescentiæ suæ exgravi quodam morbo. Post eamdem probationem cœpit etiam, ex divino monitu, pro Quadragesimalibus cibis, usurpare escas monasterio communes; & diebus Jovis vinum bibere: aliis vero diebus per viginti continuos menses perrexit pane & aqua vesci. Scilicet Superiores, videntes eam per hujusmodi austeritates deficere indies, timentesque ne cito amitterent speculum virtutis tam singularis; mandaverant ei per sanctam obedientiam, ut a Deo ferventer exoraret gratiam vivendi secundum communem usum: quod cum illa fecisset, meruit super ea re divinam voluntatem cognoscere, quæ erat, ut se penitus resignaret obedientiæ Superiorum. Itaque mandatum ei fuit ut cibis communibus uteretur, [& cibis communibus vesci,] in quo illa more suo promptissime obedivit. Fuit autem in hoc singulari ædificationi monasterio toti, quia comedebat parcissime, & eligebat sibi fercula magis vilia, quasi hæc ei melius saperent. Non tamen propterea cessavit, pro vestitu, tunica uti maxime abjecta totius monasterii, præterquam duobus prædictæ convalescentiæ annis: neque desiit cubare in sacco farto stramentis tempore reliquo vitæ suæ. Sed quando cœpit infirmari eo morbo ex quo decessit, per obedientiam constricta fuit ægro corpori subjicere culcitram. Invalescente autē morbo, cum jam non amplius posset de cubili surgere, ultro petiit sterni sibi lectum plumeum cum lodicibus lineis; non pro solatio corporis sui, quemadmodum nonnullis Sororibus secreto exposuit, sed ne singularis videretur, utque æstimaretur similis aliis. Atque in hoc clare apparuit divina providentia: quia corpus ejus sic paulatim extenuatum est, ut supra saccum palearium aut cultitram lana fartam non potuisset diu vitam servare. In tam laudabili vitæ instituto bona illa Mater perseveravit usque ad mortem, per quam (ut pie credere licet) transiit ad vitam æternam, cumulata meritis atque operibus sanctis.
[Annotatum]
* Cap. 56
CAPUT IX.
Curationes miraculosæ, futura prædicta, zelus ingens animarum.
C. XLV.
[92] Anno MDXCI, XXXI Decembris, inter orandū alienata a sensibus, quando ad Communionem eundum erat, communicantibus ceteris tempus transiit, absque eo quod aliqua animadverteret ipsam defuisse, quod antea nunquam ei acciderat. Sed Dominus, [Sanat Sororem moribundam,] qui divina sua providentia disponit viam famulorum suorum, fecit ut sensibus restituta Communionem posset accipere, una cum Sor. Cherubina de Rabatta, Monacha graviter infirma ex plaga incurabili. Hinc sensit ægra fidem in se excitari, quod, interveniente ipsius sanctitate, posset consequi sanitatem; sicut etiam evenit. Vix enim Corpus Domini sumpserat Sor. Maria Magdalena, quin fuit alienata a sensibus; accedensque ad lectum decumbentis, fixis in eam oculis dixit, Memineris Soror mecum postulare sanitatem. Quibus auditis, illa, quæ ad ultimum transitum jam se parabat, in Dei voluntatem se resignavit, in eoque omnem fiduciam posuit. Interim bona Dei famula, plagam infirmæ ter signans, post brevem orationem discessit. Res mira! Subito cessavit dolor ille enormis quo cruciabatur ægra, & plurimum imminuta est febris; paulatimque ita convaluit quæ fuerat deposita, ut venientes Medicus atque Chirurgus, attoniti mutatione adeo insperata, unanimiter affirmaverint, sanitatem istam divinæ virtutis opus esse, procedens per merita dilectæ ipsius Sponsæ. Eodem anno Soror Maria Benigna Orlandini, [aliamque leprosam,] Monacha professa, quæ graviter periclitabatur ex morbo quodam contagioso, lepra a medicis judicato, auresque & caput aliasque corporis partes occupante cum molestia incredibili, eo se redactam videns, sæpius sese commendavit orationibus benedictæ istius animæ. Cum ergo quodam mane post Communionem esset rapta in ecstasim Soror Maria Magdalena, ad illam accessit; sublatisque de capite ejus velamentis, ipsum auresque cœpit propria sua lingua lambere, qua parte gravius erat malum, tanta cum caritate, ut placuerit Deo sanitatem infirmæ brevi reddere: quæ etiam nunc vivit, & fidem claram miraculo facit.
[93] * [Simili caritate ministrabat aliis quibuscumque infirmis Sororibus in monasterio; [Infirmis speciali caritate ministrat,] audita aliquando dicere, quod licet in suo statu contentissima viveret, creditura tamen esset favorem specialem accepisse, si Deus fecisset ipsam alicujus nosocomii famulam; & addebat, Vellem infirmis istis omne possibile obsequium præstare: video enim quod inepta sim, nec merear animas adducere ad amorem Creatoris sui, vel aliquid excellentioris operis facere, & ideo gratum habebo vel corporibus ministrare. Itaq; præter officia caritatis, quæ communiter omnibus impendebat ægris, aliquas sibi sumpsit specialiter ac veluti ac obligatione curandas; in quibus fuerunt Conversæ duæ, altera Sor. Caritas, altera Sor. Matthæa nuncupata. Sor. Caritas, cæca & hectica, multis annis lecto decubuit; [præsertim Conversis duabus.] cui beata hæc Mater pro famula se mancipans, sternebat lectum, lavabat pannos, & aliud quantumcumque vile ministerium exhibebat: rogata autem a Superiore, cur tanta cum diligentia isti serviret; respondit, apparuisse sibi Dominum Jesum in specie pauperculi, & dixisse, quod, si vellet rem aliquam gratam ipsi facere, ministraret ei in ista sua sponsa. Sor. Matthæa plagam habebat in crure, scaturientem vermibus, adeo putridam ac fœtidam, ut opus esset ipsam teneri in camera separata ab aliis. Huic beata Mater, super alia multa obsequia caritatis, serviebat in curanda mundandaque a vermibus & pure plaga ista; atque per excessum caritatis & humilitatis, nec non ad mortificationem majorem sui ipsius, sæpius eidem plagæ os suum applicuit; idque ipsa Matthæa, haud sine lacrymis teneritudinis atq; confusionis, narravit Matri Priorissæ, Sor. Euangelistæ de Jucundo.]
C. XLVI
[94] Eodem ipso anno, quo D. Cardinalis Archiepiscopus Florentinus monasterio præfecit Gubernatorem D. Franciscum Benvenuti, [Prædicit novu Confessarium 14 annis victurum,] Pœnitentiarium & Canonicum Florentinum; intellexit hæc Dei famula, quod munus istud gesturus esset præcise dimidia parte ejus temporis, quo ipsum tenuerat prior Confessarius, annorum scilicet viginti octo. Itaque revera accidit: cum enim officium suum magna cum prudentia administrasset annis quatuordecim, ad meliorem vitam transiit anno MDCV, optimo virtutis suæ exemplo cunctis relicto, pro sua erga monasterium devotione ibidem sepultus, ut magis participaret orationibus sanctarum istarum Matrum. [& pœnam neglectæ vocationis.] Paulo postea prædixit Sor. Maria Magdalena, quod Dominus puellam quamdam appellaret, ut fieret in monasterio isto Religiosa; quæ si non obtemperaret vocationi suæ, multas molestias passura esset in seculo: & si mater sua id dissuaderet, graviter etiam castigaretur a Deo. Porro accidit ut puella neglexerit executioni mandare vocationem talem, ideoq; vivit multis tribulationibus pressa; mater vero, quæ pusillanimem fecerat, punita fuit horribili cancro, qui totum corpus paulatim corrodens, vitam ejus inter dolores gravissimos miserabiliter conclusit.
C. XLVII
[95] Post quinquennium sæpedictæ probationis, quo tam gravia tamque molesta certamina sustinuerat, mansit velut generosus præliator, qui præteritorum oblitus, ut Domino suo placeat, audacter se offert ad novas expeditiones. Nam & ipsa ab exercitio patiendi adeo roboratam animatamque sese sensit, ut omnibus quæ toleraverat post tergum positis, [Incredibili patiendi dolore incensa,] egerit cum Deo, ne posthac aliquam spiritualem delectationem sibi daret: idque tam ardenter petiit, ut tandem obtinuerit. Et quoniam idem Dominus ipsi promiserat, quod, in vicem molestiarum a diabolicis spectris ei allatarum, fruitura esset visione suæ divinæ præsentiæ; hoc ipsum tamen ei accidit absque interno gustu, sed tantum (ut ajebat) ad refocillationem laborum præteritorum. Atque id clare apparuit, quando haud diu post rapta in ecstasin, Domino vivum aliquem sensum suæ præsentiæ danti, dixit, Ah! quare Deus meus violas pactum, quod inisti mecum? [renuntiat omni spirituali solatio.] quandoquidem pro tuo amore renuntiavi omni solatio, quod imposterum habere possem. Quin imo tanto patiendi desiderio tenebatur, ut optaret non ita cito mori, quia in cælo nihil patiendum occurret. Cumque aliquando in secretioribus monasterii locis clam oraret, in manu habens bene crassum cereum, ex quo decidebant guttæ inflammatæ; permittebat eas cadere in nudam suam carnem, supra brachia & tibias, ita ut ægre posset ex dolore incedere; idque longo tempore in usu habuit, pro Dei amore semper aliquid pati volens. Similiter asperrima hieme, cum forte ningeret, ad hortū ipsa se conferebat nudipes, & genua ibi flectens in oratione perseverabat; quin etiam semel contigit ut integro die sic ibi maneret. Aliud sane non cogitabat, aliud non exercebat, quam actus mortificationis & humilitatis, semper novas patiendi rationes adinveniens: & ideo, nudis pedibus incedere, pane & aqua vesci, gestare cilicia, disciplinis ferratis uti, solummodo erat ei in votis & pretio.
C. XLIX.
[96] Anno MDXCII, cum Sor. Cherubina de Rabatta, cujus superius facta est mentio, de novo ægrotaret, patiens fistulam in oculo, [Ægram monacham sanat pro ea orando,] quæ magnum ei adferebat cruciatum; seque commendasset Beatæ Virgini, ut ab ea virtutem patientiæ impetraret; nocte quadam sensit sibi vultum in momento stringi, viditque Sor, Mariam Magdalenam in habitu regali, supplicantem Sanctissimæ Virgini & devotis suis Sanctis, ut ab æterno Patre sanitatem infirmæ orando obtinerent. Post hanc apparitionem sensit sibi aperiri oculum, in quo laborabat, quique jam sex continuis diebus clausus erat: eodemque instanti tantum sensit cruciatum, ut animo defecerit: sed paulo post sibi reddita, invenit se integre & miraculose sanatam esse. Mane autem facto, cum sanctæ Matri rem totam narraret, interrogaretque utrum præcedenti nocte fuisset apud se; respondit illa, quod corporaliter quidem apud eam non fuerat, sed quod noctu intra quintam & sextam horam, sanitatem ejus enixe commendaverat Deo. [iterumque in suo lecto positam.] Unde agnitum est, successum istum attribuendum esse ejusmodi orationi, quandoquidem ipso illo tempore acciderit. Non multum abinde temporis fluxit, cum Monacha prædicta, iterum ægra, extremam Unctionem suscepit, omni hora vitæ finem præstolans. Interim visa est hujusmodi vocem interius audire: Si sana vis esse, ingredere lectum Sor. Mariæ Magdalenæ. Re igitur collata cum Confessario, qui tunc erat R. D. Franciscus Benvenuti, de ipsius consensu inter brachia Sororum deportata fuit in lectum bonæ Matris. Rem miram! Vix dimidio quadrante horæ istic fuerat, quin se omnino liberam a morbo sentiens, surrexit per sese; Deoque egit gratias, dignato sibi eam gratiam facere per dilectæ Sponsæ merita. Atque hunc successum Sanctimonialium multæ, adhuc viventes, juratæ affirmant.
C. XLIX.
[97] Eodem anno MDXCII, in raptu vidit die quodam columbam candidissimam, similem ei quæ ex Noëtica arca emissa, [Intelligens monasterio destinari quamdam,] requirebat ubi quiesceret pes suus. Intellexit in ea representari sibi puellam aliquam, status religiosi capescendi cupidam, ad locum vero indeterminatam. Hæc cum dirigente Deo venisset ad monasterium Angelorum, inspectura an ordo illius domus sibi placeret; ipso quo ingressa est momento, intellexit Maria Magdalena, quod illa esset columba sibi ostensa. Vidit etiam Angelum custodem istius animæ, qui manu gestabat scalam, nusquam eam applicans, propter indefinitam puellæ voluntatem. Paulo post audivit Dominum dicentem Angelo, Hic defigito scalam istam, quia hic ipsam elegi. Quare conversa Maria Magdalena ad puellam, quæ usque ipsam pervenerat, ei dixit: Vestra scala hic fixa est, ut per eam in Paradisum ducaris. Quod dixi, intellige, nec prætermitte quin hoc monasterium eligas, ut fias Religiosa; siquidem voluntatem Dei cupis explere. Egressa deinde monasterio puella, tam graviter oppugnata fuit a genitoribus & consanguineis suis, [id ei indicat,] ut vespere quodam sola existens in camera, decreverit ire ad patrem suum, ejusque voluntati seipsam permittere. Verum in ipso egrediendi de camera conatu, retroagi se mirabiliter sensit, ut nec passum quidem unum posset promovere: quantumcumque autem adlaboraret, proficere nihil valuit. Tandem agnoscens tentationem esse, mutavit propositum, atque ex prælio isto mansit dæmonum victrix, interventu orationum Sor. Mariæ Magdalenæ: quæ ipso eodem tempore rapta in spiritu, [vacillantemque confirmat.] videbat quod puella illa columbæ instar de manibus suis erat avolatura, ideoque salutem ejus cum suspiriis lacrymisque petebat. Cum autem de hoc facto certiores fieri Monachæ cuperent, sequenti mane puellā accersi verunt, interrogaruntq; quid ipsi vespere præ edenti accidisset: quæ rem narravit, eo plane modo, quo Sor. Mariæ Magdalenæ fuerat revelata.
Cap. I.
[98] Singularus hic spiritus adeo ardenti erga salutē alienam caritate flagrabat, ut id exprimi nulla ratione possit. Quare cum aliquando ei Dominus ostendisset animam in sua gratia constitutam, [Ingenti animarum zelo succensa,] adeo recreata est spectaculo illo, ut desiderio animas adducendi ad Deum propemodum consumeretur. Ideo optabat ut multas earum sibi daret Deus, & in fervore spiritus dicebat: O si mihi liceret ire in Indias vel inter Turcas, caperem parvulas eorum; tantoque cum affectu docerem eas legis Christianæ mysteria, ut quantuscumque labor, in ea re ponendus, maximo mihi solatio foret. Quia autem hoc non poterat executioni mandare, * [quoties mane adunabat Sorores suæ curæ commissas, ad opus manuale vel aliud ministerium cœnobiale, tota in conversionem Indorum intenta, dicebat illis; Offeramus Deo hunc in finem quidquid hodie facturæ sumus; vel, [salutem Indorum curat & hæreticos execratur,] Postulemus a Deo tot animas, quot passus faciemus per monasterium; vel, Tot petamus, quot verba sumus in divino Officio recitaturæ. Si vero suendum erat, Postulemus tam multas quot puncta acu fixuræ sumus. Si lavandum, tot peti jubebat, quot vicibus essent manus mersuræ in aquam: ac denique ex quolibet exercitio sumebat occasionem ejusmodi petitiones suggerendi. Dolor ipsius cordi maximus erat audire hæreses sic multiplicatas; & hæreticos appellabat maledictos & dæmones incarnatos; item venenatas linguas, quæ verbis venenatis & actionibus pejoribus conarentur vestem Christi sanctamque Ecclesiam dilacerare. Considerans autem eorum depravatas opiniones, & stragem quam propriis atque alienis animabus ingerunt; Oporteret, inquit, ut animæ nostræ turturum instar forent, semper gemebundæ, propter illorum cæcitatem. Nec minus sentiebat frigentem inter Catholicos caritatem, quam quodā in raptu deplorans ait: Quid ei fides prodest, in quo nihil operatur ad bonum aliorum? Sparge, Sparge illam o Verbum; vivat & ardeat in cordibus fidelium, accensa in fornace cordis tui; ut fides sit conformis operibus. Heu me! quā multi a fide nunfragantur! O Christianitas! tot in locis deficiens propter hæreses. Sed quare? Quia extincta est caritas. Fides tua assimulatur soli, hic occidenti & istic orienti: quod autem signum solis hujus occidentis? utique umbræ peccatorum.
[99] [oræt ferventer pro peccatoribus,] Ut autem a Deo impetraret animarum peccantium reductionem ad illum, nunc in ipso mediæ noctis horrore asperas faciebat disciplinas, carnem cingens pungenti cilicio; nunc in secretioribus monasterii angulis orabat solitaria; nunc humillimis actibus supplicabat suæ divinæ Majestati, ut suavi fulmine amoris sui penetraret corda indurata peccatorum, eaque converteret ad pœnitentiam. Præcipue tamen diebus antecineralibus, quando Dei bonitas magis offenditur, duplicabat similia exercitia, totas quandoque noctes insumens lacrymis & continuo planctui: sæpeque audiebatur dicere; Oro, o Jesu mi, ut mihi tot animas concedas, quot passus hodie formatura sum. Alias ejusmodi flammis magis incensa, dimittebat inceptum exercitium, prostrataque in gegenua cum lacrymis & suspiriis petebat conversionem peccatorum. Alias arripiebat manu Crucifixum, & postquam ei se totam obtulisset, eructabat hæc verba: Tu Domine, mori voluisti in cruce & sanguinem dare pro peceatoribus: vellem & ego, Deus meus, dare proprium sanguinem meum, vitamque profundere ut illi converterentur. Ideo exhortabatur Sorores, ad quemcumque laborem pro animarum reductione tolerandum: & quia Jesus aliquando ei ostenderat in raptu, [& opera caritatis præfert quibusvis raptibus.] quam fœda sit anima, quæ vivit tenebris peccatorum immersa; dicebat, talium deformitatem haud absimilem esse spirituū infernalium. Libenter autem, ut ajebat, fuisset spoliata donis omnibus divinitus acceptis, ut ea concederet proximis; sufficere sibi existimans bonam voluntatem amandi Deum & ipsi serviendi. Quare sæpe subtrahebat sese suavibus cū Deo colloquiis, ut Sororibus esset adjumento: quia (sicuti sæpe testabatur) pluris faciebat alias juvare posse, quam mentis excessus qualescumque potuisset habere. Quia in istis, inquiebat, juvor a Deo; in his veor ipsummet juvo. Ita vero semper intendebat in id quod spirituale habent creaturæ, ut non alio quam animarum nomine eas appellaret; utpote aliud in iis non considerans, quam communionem earum cum Deo, & quod sint factæ ad similitudinem ejus.
C. LI
[100] Majora porro signa zeli erga alienam salutem apparebant, quando erat in oratione accensa istiusmodi desideriis: unde semel incepit dicere: Video mundum hodie adductum in pejorem quam unquā fuit statum: quia non amplius invenitur vel amor, vel caritas, [Solicita maxime pro Sacerdotibus in statu peccati positis,] vel dilectio. Invideo avibus cæli, quæ possunt quolibet volare, & vocem suam suavem ubique promere, cantus suos absque requie innovantes. O Verbum! quam vellem etiam quaquaversum pergere, & unicuique insonare vocem meam, ut amorem istum ponerem in cordibus omnium tuarum creaturarum. Post hæc indicavit suis verbis, quod videret quemdam Sacerdotem, procul a via Dei exerrantem: quare incepit divinæ suæ Majestati tanto cum spiritu verbisque & cum tam affectuosis ac copiosis lacrymis supplicare, ut meruerit eum videre in bono statu: unde sura quam dici potest exhilarata, prorupit in has voces: Tandem, o Verbum, video fructum mearum precum. Non tamen hac una anima satiatus est ardor caritatis suæ, sed magis accensus. Quare eo non contenta, cœpit rogare Deum pro conversione etiam aliorum Sacerdotum, quos videbat peccatis variis inquinatos: idque fecit, rationibus tam devotis utens, [plurium impetrat conversionē.] ut viderentur quodammodo convincere Deum, ad infundendum peccatricibus istis animabus divinum lumen, interim dū morabantur in tenebris peccatorum. Dicebat aliquando; Vides, Domine, quam necessariæ tibi sint animæ istæ: si enim eæ quæ sunt lux mundi, manent in tenebris, quanto magis aliæ creaturæ? & si illi qui sunt sal terræ, fiant insipidi ut ad nihilum valeant, quomodo alios condire poterunt, o mi Jesu? quomodo etiam poterunt docere viam quæ ducit ad te, si ipsimet via contraria ambulent? Offerebat deinde se Domino ad sufferendas omnes pœnas, quas anmæ istæ merebantur, tantum ut absisterent ab operibus malis, dicebatque ex affectu viscerali: Infunde, Jesu mi, infunde sanguinem tuum in ipsos: quia si ego deberem pati omnes pœnas Purgatorii, ut illi salvarentur, leves mihi forent. Sume obsecro vindictam de me, & quoscumque placuerit internos externosque dolores ingere; pati enim nequeo ut tanta sit ignorantia, ubi est abundantia tam copiosa. O miseram & infelicem me! quia omnem pœnam non possum in me derivare. Ulciscere, o Verbum! in persona mea ingratitudinem tantam, tantam cæcitatem & ignorantiam. Denique ostendens se impetrasse talium peccatorum conversionem, dixit cum jubilo, Revertuntur igitur ad te tamquam oues aberrantes, quia omnes animæ felices atque beatæ in ipsarum adventum festive sese præparant. His & similibus caritatis affectibus infinities divinam Majestatem precabatur pro salute proximorum & ferventium suarum orationum colligebat fructus exoptatos: quia sæpe beneficio cælesti videbat ejusmodi animas, ipsa intercedente illuminatas a Deo, redire ad eum in corde contrito & spiritu humiliato.
C. LII
[101] Si tantus fuit zelus quo ferbuit erga æternam salutem alienam; [Infirmis magna caritate ministrat,] non minor fuit caritas quam exercebat erga proximos, in eorum temporalibus, quoad corpus aut spiritum necessitatibus. Quare satagebat ut iis sese impenderet, maxime quando aliqua in monasterio infirmabatur: & ideo sæpe dicebat infirmariis, quod non erat occupata, neque sciebat orare aut mentem in Deo fixam tenere; indicare volens, gratum sibi futurum, si in ministerio infirmarum vellent opera sua uti. Cum autem huic ejus desiderio fiebat satis, summa in id vigilantia incumbebat. Quod si illarum alicui aggravabatur malum, sublevabat illam bona Mater, nunc supra brachia sua eam tenendo, [potissime moribundis,] nunc cibum aut alia quæcumque possibilia obsequia exhibendo. Inter alia vero memorabile fuit, quod vice quadam fecit. Conversarum una multo tempore infirma fuerat, effracta pectoris vena, indeque enormes sustinebat dolores. Id cum vidisset Soror Maria Magdalena, ministerium ejus in se suscepit, annoque transacto mortua est infirma: sed dici non potest, quantum in hoc ultimo ejus transitu ipsa laboraverit: decem enim continuis noctibus perseveravit in ejus custodia absque ulla omnino requie.
[102] Paulo post alia Conversa accepit plagam incurabilem & supra modum fœtentem. Rogavit Sor. Maria Magdalena ut hujus quoq; cura demandaretur sibi, & quod rogavit obtinuit. Tunc vero propriis manibus voluit medicari vulneri, [oratque pro defunctis,] & scaturientes inde vermes diligenter auferre; quin etiam aliquando admovebat ei os suum, quasi exquisitum aliquem cibum liguriens. Non desinebat autem amantissimis verbis animare infirmam ad ferenda patienter omnia, affirmans quod mercedem copiosissimam receptura erat in Paradiso. [& aliquarum pœnas in se suscipit:] Quando postea tales transierant ad alteram vitam, exhibebat corporibus obsequia omnia, mortuis impendi solita priusquam sepeliantur. Addebat continuas orationes pro animabus earum; totaque nocte nullum somnum capiens, occupabatur ferventi oratione, ut illæ quam primum frui possent æterna gloria. Curabat etiam ad eumdem finem, ut Sorores aliæ multiplicarent preces; ipsaque se offerebat promptissimo animo ad sustinendas pœnas, earum defectibus reservatas; & ut sibi hoc concederetur ferventer orabat, nec raro etiam impetrabat; pluribus sæpe diebus ea de causa graves cruciatus immittente Domino: quibus patienter toleratis, ostendebantur ei postea illæ ipsæ animæ, cælestium bonorum fruitionem adeuntes.
C. LIII
[103] Die XXII Decembris anni MDXCIV, vidit in excessu mentis animam cujusdam peccatoris, [videt etiam animas aliquas damnatas.] quæ eo ipso momento transiverat ab hac vita, & damnata erat ad pœnas æternas. Intellexit præterea, quod homo iste non modo duxerat perversam atque spurcissimam vitam, sed ideo præcipue erat infernalibus flammis addictus, quia nullo in pretio habuerat thesauros Ecclesiæ, vilipendendo Indulgentias & alias quascumque gratias, profuse impendi fidelibus solitas. Circa idem tempus vidit alteram animam, undiq; flammis circumdatam, & æternis pœnis inferni adjudicatam a divina justitia. Unde toto vultu afflicta & pallida, plus quam dici possit, cum lacrymis & suspiriis ad eam se convertit, dixitque; Ergo factus es titio infernalis? adeoque cito deliciæ tuæ in pœnas acerbas ac sempiternas sunt conversæ? Tum respiciens cælum; O Deus, inquit, quam parum mundani homines res istas intelligunt! Tantaq; fuit cordis ejus eo casu angustia, ut parum abesset, quin animo linqueretur. Hæ autem visiones (uti ipsamet per obedientiam constricta retulit) ipsi ostendebantur a Deo, ut ipsæ aliæque istius monasterii Virgines magis inflammarentur ad zelum animarum; & divinæ justitiæ, in hunc finem, crebras orationes pœnitentiasque offerrent.
[Annotata]
* Cap. 115
* Cap. 97
CAPUT X.
Magisterium Iuniorum gestum a Sancta. ejus zelus, humilitas, unio cum Deo, & mentis puritas.
C. LIV
[104] Anno MDXCV, communi Sanctimonalium voto electa fuit juniorum Magistra; quas quali cum zelo ad religiosam perfecttionem manuduxerit, [Facta Magistra juniorum,] ægre posset ad plenum explicari: quia per relucentes in ipsa virtutes dirigebantur illæ facile ad Euangelicæ margaritæ acquisitionem. In hoc autem regimine dedit semper opportuna remedia aptaque consilia, secundum uniuscujusque indigentiam cum etiam occultiores animorum cogitationes pervideret. Manifeste hoc patuit, quando cuidam puellæ semel dixit; Si taces ore, taceas etiam corde; & quod cogitas mihi dicere, tene sub silentio. Item, cum alteri a se petituræ facultatem ad quædam exercitia ex respectu humano, prius quam verbum loqueretur, ait; Quando venis pro obtinenda licentia aliqua, venito cum pura intentione & ferventi desiderio: non enim ejusmodi sacrificia per se æstimat Deus, [sedulo eas mortificat,] sed intentionem respicit cum qua fiunt. Satagebat etiam magna cum diligentia, ut filias suas spirituales confirmaret in vera virtute, præsertim mortificationis: quare cum discederent ab oratione aliisque devotis exercitiis, ipsas vocabat ad se, deque suis defectibus corripiebat. Quas autem viderat in aliqua actione bona affici gustu spirituali, præ aliis mortificabat solicitius, dicens in iis non reperiri virtutem ullam, eo quod minima quaque re ad impatientiam moverentur. Hinc fiebat, ut quandoque aliqua, spiritualium rerum minus perita, ad ejusmodi verba commoveretur: quam ipsa amanter corripiens, dicebat, Scito, filia, quod quando egrederis ab oratione, parata esse debeas ad quasvis reprehensiones & displicentias jure injuriaque excipiendas; adeoque firma & stabilis in Deo manere, ut nulla res possit conturbare quietem animi tui: atque hic erit verus fructus orationis ac gustus spiritualis.
[105] [maxime orationi magis addictas] Ut autem ad ista eas exerceret, erudiretque non subsistere in sapore quodam interno, surgentibus illis ab oratione, modo earum aliquam reprehendebat, modo alteri vivacioris ingenii injungebat quampiam mortificationem, vel disciplinam coram sodali faciendam, volens omnes firma jacere humilitatis fundamenta. Earum porro quas videbat orationis studio impense affici, modo aliquam dormitum dimittebat, modo haurire jubebat aquam; alteri vero injungebat exercitium quodpiam contrarium ejus voluntati, ut assuescerent proprium arbitrium vincere, seque subjicere alterius potestati. Curabat quam studiosissime ut cognoscerent, quanti debeant æstimari tria vota, quibus se Deo benedicto in Religione adstrinxerant: imprimis vero exhortabatur eas ad obedientiam, monens ut obedirent vultu hilari & simplici mente; scientes quod non obedirent vili creaturæ, sed Deo; neque hominibus suas voluntates tradiderint, [accendit in eis studium obedientiæ,] sed Jesu Christo. Quod si molestiam aliquam, inquiebat, sentitis in vestra voluntate frangenda; ostenditis parum in Dei amore vos profecisse, quia non vultis laborare in ea re, qua ipsum potestis plurimum honorare, vosmetipsas abnegando. Dolete, subjungebat, & diem istum perditum reputate, quo non alicubi vos ipsas viceritis. Hunc in modum abducebat illas a suis appetitibus, tantaque cum suavitate verborum flectebat ad faciendum aliquid contrarium ipsarum propensioni, quod omnis labor hac in parte occurrens magnam earum cordibus consolationem adferret.
[106] Præterea stimulabat illas verbis efficacissimis ad observantiam paupertatis, & minimæ cujusq; [& paupertatis] rei expropriationē: solita frequentare verba ejus Sancti, qui dicebat, Omne quod Religioso cuipiam deest in hac vita, magna cum usura dandum in altera. Injungebat eisdem, ut quolibet die suam unaquæque examinaret conscientiam, dispiceretque utrum vel minimam reculam haberet, cui superflue afficeretur; & quidquid ejusmodi reperiret, eo statim sese pro vero Dei amore privaret. Hinc cum quæpiam ad illam detulisset precatorium Sertum, sibi perquam gratum; primo quidem eo ipsam privavit; deinde reddidit, sed hoc pacto ut quovis vespere ad se referret: [omni proprietate exutæ.] quo exercitio sic profecit puella, ut optime didicerit nihil habere ut proprium, sed ut mutuo acceptum a Religione. Alias, animadvertit esse quamdam nimis affectam erga librum, in quem manu sua descripserat aliqua ad spiritum attinentia: ut ergo eam coram Deo redderet puriorem, mandavit ipsum igni imponere. Eadē ex causa jubebat aliquando, ut vestes inter se commutarent: & Scitote, inquiebat, filiolæ, quod non possitis diu in semita Euangelicæ perfectionis consistere, nisi prius assueveritis quovis die millies renuntiare commodis vestris: quia exercitatio animæ in hac vita omnis in amando & odiendo consistit; in amando scilicet quantum potest Deo, & odiendo seipso: in hoc enim sita est tota perfectio.
[107] [item animarū zelū] Suadebat ut omni cum diligentia custodirent pacem interiorem, & in hoc plurimum laborabat. Volebat ut zelantissimæ essent divini cultus; & sæpe inculcabat, ut in omni actione sua præsentem Deum haberent ante oculos. Curabat etiam ut in suis spiritualibus filiabus accenderet intensum illum animarum zelum, quo ardebat ipsa; atque ideo solebat identidem dicere, Scitote, quod deberemus nos vehementer humiliare, quia forsan per nostram negligentiam multæ animæ descenderunt in infernū, quæ fruerentur æterna gloria, [& fugā detractionis.] si fuissemus ferventes in Dominico sanguine pro eis offerendo. Mandabat junioribus suis, ut si qua earum de proximo locuta esset cum modica caritate, vesperi non præsumeret cum aliis intrare oratorium; sed consisteret ad portam usque dum annuisset, & pœnitentiam imposuisset; quæ fere erat, ut prostrata in terram sineret sibi os a singulis conculcari. Tum monebat, ut quando una vellet loqui de altera, prius consideraret eam esse sponsam Verbi, templum Spiritus sancti, sororem Angelorum: atque ita loqueretur cum ea reverentia, quæ ejusmodi titulis debebatur. Volebat omnino, ut quoties Religio indulgebat recreationem aliquam, filiæ suæ eam caperent hilariter; quinimo pro viribus hoc agebat, ut tali tempore nullum reciperent tædium, quo deinde ad cælestia bona requirenda magis accenderentur. His aliisque salutiferis documentis instruens commissas sibi adolescentulas, perfuncta suo munere sic est, ut ab omnibus passim Monachis nominaretur Regula bene vivendi.
Cap. LV
[108] Zelus divini honoris tantus in ea ardebat, ut (quemadmodum fatebatur ipsamet) millies optasset pro eo mori die quolibet: quapropter aliquando lacrymans dicebat, Magnum quid atque ut verum fatear incomprehensibile mihi videtur, [Zelo divini honoris ardens,] quod adeo paucæ sint animæ, quæ Dei honorem magni ut par est faciant. Specialiter autem quando considerabat, quam exigua passim diligentia adferatur in frequentando sanctissimo Sacramento altaris, videbatur sibi cultro punctim configi, atque dicebat: Certa equidem sum, quod vel unica Communio, facta cum vero spiritu & sensu, apta sit animam perducere ad grandem vitæ perfectionem. Alias cælestibus hujusmodi cogitationibus intenta, appellabat ad se Sororum aliquam, [commendat devotam communionem,] eique insursurrabat, Oremus Dominum Soror, ut nobis verum lumen largiatur, ne simus tam frigidæ ac veluti congelatæ in ejus servitio, & potissimum in participando cibo vitæ: qui cum sit totus flamma amoris, obligemus obsecro Jesum nostrum, orando ut huic loco semper provideat Pastorem, zelosum divini honoris, idoneeque illuminatum ut nos digne recipiat ad Mensam sacrosanctam. Habuit præterea ardentissimum zelum in recitandis divinis Officiis: ideoque, cum procedebat ad Chorum, sentiebat tale mentis jubilum, ut videretur ire ad convivium splendidum. Curabat etiam ut laudes illæ Deo persolverentur devote ac reverenter: [& attentā Officii recitationem,] quod si quampiam observabat plus solito in eis properare, maximam inde recipiebat molestiam, sæpe dicens Sanctimonialibus, non audere se divinas laudes accelerare sicut exteriora monasterii exercitia. Offensam Dei ita sentiebat, tantumque ex ea hauriebat dolorem, ut quandoque nominari audiens peccatum mortale, præ molestia quam inde sentiebat, ægre posset se continere, quin alta voce exclamaret, dando signum displicentiæ singularis. Deinde funditus penetrans deformitatem peccati, [ac peccati horrorem.] tantum ejus horrorem conceperat, quod non videbatur ei fieri posse, ut inveniretur Christianus, qui animo deliberato vellet Deum offendere. Quindecim autem dies prius quam moreretur, Abeo, inquit, ex hac vita, & necdum possum capere, quomodo creatura aliqua possit consentire ad culpam mortalem, contra Creatorem suum committendam: unde clarissime apparebat, quam esset illuminata a Deo, & quantum zelaret ejus honorem.
Cap. LVI
[109] Fuit etiam hæc Dei famula clarum exemplum perfectæ humilitatis: tam demisse enim sentiebat de se, ut se ad nihil utilem esse crederet: ideoque fatebatur videri quandoque sibi a Superiore dici, [Mira humilitas ejus,] Apage hinc, quia digna non es quæ vivas inter sponsas Christi: & tunc se versus Priorissam flectebat, quasi quæ grande aliquod delictum commiserat. Subinde in genua ante eam se dimittebat coram Sororibus, supplicans ut sibi indicaret defectus suos. Magis autem humilis sensus ejus erat, quando sumendum erat sanctissimum Sacramentum altaris: in hoc enim actu sæpe metuebat, ne subtus se terra dehisceret ad ipsam absorbendam; dicebatque frequenter amare plangens; Ego vilissima creatura, plena peccatis, audeo recipere Regem gloriæ. Atque in hoc timore oculos in cælum vertens, adjungebat: O Domine, adjuva me, & miserere mei. Postea ferventi cum affectu orabat Sorores, ut Deum pro se deprecarentur, quatenus divina justitia ipsam non præcipitaret ad inferos. Quandoque etiam oportebat ut Confessarius blandis verbis animum ei faceret ad fidendum divinæ misericordiæ. Æstimatio vero, quam animo conceperat, de virtute aliarum Sororum, tanta erat, ut aliquando oscularetur terram quam calcaverant, credens sibi per ipsarum orationes impetratum spatium pœnitentiæ: quare etiam quærebat occusiones ipsas juvandi in suis exercitiis, in remunerationem aliquam, ut ajebat, talis beneficii. Quando præerat aliis Superior, alicui suarum subditarum semper se humiliabat singularius; deinde per obedientiam injungebat, ut ei pro suo arbitrio injungeret rigidam pœnitentiam: quin etiam frequenter jubebat ab earum aliqua se flagellari, injungendo tamen eidem silentium de ea re tenendum apud alias. Illæ vero vehementer mirabantur actus adeo humiles; maxime cum etiam juberet ut eædem sibi vesperi dicerent aliquem istius diei defectum, pro eo ab iisdem pœnitentiam postulans.
[110] Contigit, cum esset Magistra Novitiarum, ut Religioso habitu donaretur quædam devota puella: [& vilissima de se opinio:] quam paucas post dies ad se accersens, aperuit ei aliquas suas tentationes, cum humilitate tanta tantisque cum lacrymis, ut videretur grandia peccata commisisse, atque addebat: Hoc tibi dico, filia, ut scias qualem Magistram habeas: quia nisi Dominus me vocasset ad Religionem, fuissem claudenda in perpetuum carcerem, aut vitam non finivissem nisi per justitiam publicam. Tum subjungebat: Ora igitur Deum pro me, ut mihi gratiam faciat, quatenus tandem salva fiam. Semper usque ad mortem voluit habere Sororem sibi determinatam, apud quam se accusaret de suis defectibus, ut coram Deo magis humiliaretur: econtra virtutes suas quantum poterat occultabat, nec nisi ægerrime ferebat quando de iis aliquid cogebatur manifestare. Numquam se excusabat de aliquo errore: & quando peccator aliquis orationibus ejus commendabatur, solebat cum maxima humilitate respondere, si Deus manum suam a me tolleret, nullum esset tam grave tamque enorme peccatum, quod non committerem. Quando audiebat graves aliorum excessus, examinabat ipsa etiam minimas suas culpas; comparationemque instituens, judicabat suas esse multo majores illis, propter continuas gratias acceptas a Deo. Ideo recipiebat se ad secretiora loca monasterii, ibique amaris cum lacrymis asperisque pœnitentiis affligebat suam carnem. Interrogata aliquando dextere ab una Sororum, utrum tot gratiæ divinitus concessæ, quandoque non dedissent ei occasionem vanæ alicujus complacentiæ; respondit, quod nemo possit arrogare sibi gloriam ex eo quod suum non est; quomodo igitur vis ut mihi complaceam in favoribus istis, qui toti a Deo sunt? Atque hujusmodi cogitationibus nutriebat in se virtutem sanctæ humilitatis.
Cap. LVII
[111] Unio qua jungebatur Deo tam erat arcta, ut quando faciebat exercitia monasterii, [unio cum Deo per ecstases crebras] sæpe contingeret devotam hanc Matrem alienari a sensibus, oculisque in cælum defixis remanere extaticam. Quare cum fueret, aurum scinderet, vel in charta devotas imagines pingeret, etiam sic occupata rapiebatur quidem, non tamen dimittebat cœptum opus; sed illud in raptu prosequebatur, etiam ad plures horas. Monachæ autem, experiri volentes an corporeis oculis tunc uteretur, quandoq; hos ei obvelabant aut fenestras claudebant: & illa, tota absorpta in Deum, prosequebatur exercitium suum, pergebat suere, vel opera manuum pulcherrima facere: qualia sunt superpellicea tria pulcherrimis operibus ornata, plurimæque imagines, quas fere totas sic fecit, nullo corporali lumine utens. Accidit etiam eidem, in communibus functionibus occupatæ, ut etiam panem faceret pro victu Sanctimonialium; [etiam inter opera manualia:] cumque haberet manus immersas massæ, audivit pulsari ad sacram Communionem: unde elevata supra se remansit in ecstasi, accensaque desiderio uniendi se Deo per sanctissimum Sacramentum, nudis ut erat brachiis, cum ipsa massa farinacea in manibus, accessit ad locum, cum aliis Monachis Cibum divinum sumptura, & nequaquam animadvertit, quod haberet manus in ejusmodi opere occupatas. Similiter, licet esset una cum aliis in refectorio, ad partem appositi sibi edulii capiendam; si audiebat signum eundi ad Confessarium, ita rapta, currebat illuc cum fuscinula & cibo ipso in manibus; neque id se facere resciens, absolvebat cum Confessario id cujus causa volebat agere cum eo; sic ut præsentes vehementer obstupescerent, quemadmodum in hanc horam superstites ex iis plures juratæ attestantur.
Cap. LVIII
[112] Quanta esset mentis suæ puritas, in omni vita sua clarissimis signis patuit: [mentis puritas] quia nihil magis desideravit unquam quam per hanc virtutem Deo grata effici. Hinc quoties dabatur occasio, vivis rationibus inflammabat Sorores ad exquirendam cælestem hanc gemmam: monebatque ut illuc semper intenderent in omni opere, quatenus ipsosmet defectus suos in virtutes Deo caras mutarent. Et subjungebat, O puritas, quanta nobis magnalia in vita altera revelabis, penitus ignorata a creaturis, sed non ab iis qui te requirunt. Apparebunt enim tunc magni exempli personæ, quæ in mundo credebantur multis inferiores, & quarum vel nomen solum excitabat risum; sed quia thesauro isto divites erant, aliis eodem carentibus; hos viliores esse monstrabit, istas vero exaltabit. Sæpe etiam cum lacrymis suspiriisque copiosis solebat dicere, Ad libram puritatatis, Sorores meæ, vult Deus in vita altera metiri præmium. Præterea, præ magna æstimatione istius virtutis, [& recta intentio omnibus commendata.] crebro ingeminabat: Si crederem, quod unico solo verbo, ad alium finem quam Dei honorem prolato, in quo tamen nulla esset ejus offensa, possem evadere Seraphim, numquam vellem illud proferre. Unde, si contigerat aliquando ipsam ex respectu humani cujusdam finis opus aliquod inchoasse, mox atque id animadvertebat, dimittebat ipsum; neque illud prius prosequebatur, quam ad puriorem finem sibi propositum id retulisset. Mirabatur vero, si vel minimus motus aut oculi nictus ab animabus Deo consecratis non referretur in sublimem illam Dei puritatem. Quadam vice inter Sorores constituta, Ideo, inquit, deficimus in agendo cum puritate, quia non habemus Dei amorem. Cumque Sororum una ipsam interrogasset, quomodo virtutem hanc posset acquirere; Si quæras, inquit, in omni negotio non facere voluntatem tuam, eligens semper pati potius quam gaudere, invenies denique te fecisse opus omnino purum, quia nullus proprii commodi respectus intervenerit: via autem ad talem puritatem perquam secura & Deo grata est via patientiæ. Alia quoque plura monita sæpe dabat Sororibus circa eamdem virtutem, quæ evidenter declarabant purissimam ejus mentem.
CAPUT XI.
Zelus divinæ voluntatis implendæ, servandæ Regulæ, paupertatis & castitatis tuendæ.
Cap. LIX
[113] Mirabilis etiam semper fuit cupiditas ejus ad implendam Dei voluntatem: nullam enim gratiam magis instanter petebat a Deo, [Divinæ voluntati implendæ intentissima,] ut referebat ipsa, quam ut in fine vitæ constituta posset adimplevisse omne ipsius beneplacitum: sæpiusque in cælum oculos defigens, dicebat, O Domine, tu nosti quod jam inde ab infantia mea desideraverim tibi placere: & modo, si scirem quod voluntas tua sit, ut in infernum descendam, ultro me præcipitarem in illas flammas, ad nutum tuum exequendum. Quandoque fatebatur Sororibus, quod non crederet in toto mundo posse inveniri adversitatem aut tribulationem tam grandem, quam non libenter sustineret, solummodo considerando eam ex divina voluntate procedere. Ideoque sæpius iterare solebat: Non sentitis quantam dulcedinem contineat vel nuda hæc vox, Voluntas Dei? Duxisset sibi notabili vitio, pro se aliisque postulare quidpiam a Deo instantius quam per simplices preces; dicere solita, Gaudeo & glorior faciendo Dei voluntatem, non autem si ille faciat meam: ideoque, magis ipsi obligor, quando me non exaudit, quam dum postulata concedit. Unumquemque hortabatur ad studium hujus virtutis: Quia si desideratis, inquiebat, cito pertingere ad magnam perfectionem, necesse est ut curetis omnia opera vestra facere ad complendam voluntatem Majestatis divinæ: hæc enim intentio sancta virtutem habet ea sanctificandi. Doloribus autem pressa, dicebat: O Sorores, quanta damna incurremus, quia negotium istud non intelligitur.
[114] [ea vel neminata fertur in ecstasin.] Præterea tanta cum promptitudine exequebatur Dei voluntatem, ut vel ad solam illius cogitationem raperetur in ecstasin. Itaque inter alias plures vices contigit, quod a Sorore quadam audiens dici de alia, quod magno teneretur desiderio exequendi divinam voluntatem; Recte, inquit illa, & jure meritissimo; quia facere voluntatem Dei res est amabilissima: atque in hisce verbis suaviter est alienata a sensibus, cœpitque circuire conventum, exhortando Sorores ad dicendum secum, quod divina voluntas sit amabilissima. Cumque id temporis omnes fere cubitum concessissent, fecit tamen ut cito egrederentur ex dormitorio ad sacellum Beatæ Virginis, ibique pariter affirmarent, quod Dei voluntas sit amabilissima, protestarenturque se velle eam integre exequi. Ideo quovis mense in locum aliquem secretum se abdebat, ibique minutim considerabat utrum observasset illas viginti regulas, quas ei divinitus datas enumeravimus supra: eique actioni totum unum diem insumebat, ac deinde ferrea disciplina per horam integram se flagellabat, quia visa sibi fuerat negligentior in adimplenda voluntate divina.
Cap. LX
[115] Nihilo minori affectu ferebatur erga sanctam Religionem: quam si vel in re minima lædi videbat, [Ordinis religiosi amans,] continuo citra ullum humanum respectum manifestabat Superioribus, ferventerque rogabat venerabiliores monasterii Matres, ut cura vigilantissima intenderent in omne præceptum sanctæ Religionis; Quia, si vel tantillum, ut ajebat, sanctorum institutorum violaretur, offendebatur non tam ipsa Religio, quam pupilla divini oculi, ut pote quæ domus Dei sit, ab eoque summopere dilecta. Dicebat insuper de Regula sancta, quod mallet quodlibet tormentum sustinere, quam minimam etiam ordinationem infractam aspicere: idque ipso opere demonstrabat, quoties obeundum erat quodpiam communium exercitiorum monasterii, quantumlibet abjectum. Tunc enim zelosa hæc Mater evigilabat sæpe media nocte, ut illud per se impleret; atque ita Sorores, quibus id erat commissum, [commendat valde Regulas] satisfacere possent ordini consueto domus. Itaque interrogata aliquando, quamobrem tantum laboraret; respondebat, id se facere ad tempus anticipandum, ne qua turbaretur domesticus ordo. Toto autem vitæ suæ cursu perseveravit in tam sancto labore, præcipue causa majoris humilitatis, quando erat Superior aliarum.
[116] [imprimisa silentium,] Inter Regulas vero maximi æstimabat sanctum silentium: sæpiusque dicebat, fieri non posse ut aliqua religiosa anima gustaret res cælestes, cui dulce non saperet silentium: sed ajebat fore ut semper in afflictione ac tribulatione viveret, eo quod multa mala committantur abiis, qui nesciunt linguam refrænare. Ideo semper optabat intensiori affectu, [imprimisq; silentium,] ut Religio reduceretur ad illam vitæ perfectionem, in qua fuerat constituta a Sanctis; & inter Sorores agens, solebat dicere, Si intime comprehenderemus animæ nostræ dignitatem, ex strictissima unione quam cum Deo benedicto contraxit, mediantibus tribus solennibus votis; sicut puella rusticana, a potentissimo Rege assumpta ad statum Regalem, indignatur cum aliquis mentionem inducit primæ suæ vilitatis; [& dedignatur terrena cogitare,] ita indignaremur cogitationibus nostris, ad res mundanas mentem trahentibus; considerantesque, nos esse factas sponsas Regis universorum, ad voluntates nostras applicandas rebus minime terrenis aut corruptilibus, sancta quadam superbia efferremur ad contemplatioem sempiternarum divitiarum in cælo. Magnam sane animæ nostræ injuriam facimus, dum eam in hisce abjectis ac vilibus occupamus; quandoquidem apta sit, cogitando ascendere ad cælestes beatorum spirituum habitationes in Paradiso.
C. LXI
[117] Qui perfecte observat sanctam obedientiam, teste S. Gregorio, [Obedientiā præponit rebus omnibus;] in possessionem aliarum omnium virtutum inducitur: quidquid autem devota Mater nostra per eam acquisivit, declarat quantum ipsa floruerit in j m dicta virtute. Numquam illa vel palam vel occulte id agebat, ut Superiorum voluntates ad suam flecteret; sed velle suum, cum eorum velle plene conformabat: & quidquid faciebant, recte factum judicabat. Unde cum aliquando ei diceretur futurum, ut sæpius propter negotia religionis ab oratione impediretur, atque a secreta conversatione cum Deo; respondit se credere, quod magis gratum esset Deo, quantulumcumque Religionis exercitium, quam contemplatio etiam sublimissima. Hinc fiebat, ut cum ad Deum rapta erat, si forte Mater Priorissa ei diceret, Sor. Maria Magdalena, veni statim ad tale vel tale exercitium; [aliter, ne divinitus quidem imperata exequens.] illa subito redderetur sensibus suis, & prompte exequebatur mandatum sanctæ obedientiæ. Quare humiliare magis magisque se cupiens, nec illa quidem, quæ sibi divinitus noverat esse imperata, exequi sciebat, nisi cum bona venia Superiorum: & sicuti supra dictum est, maluit aliquando diebus multis reptare per terram, quam vel in minimo repugnare impositæ sibi obedientiæ. Numquam intuebatur personam imperantis, sed agnoscebat in ea Christum Dominum nostrum: neque alia de causa (ut sæpe fassa est) exequebatur Superiorum jussa, nisi quia credebat ab auctoritate divina proficisci. Optabat etiam ut victum, somnumque, & aliam quamlibet necessariam operationem posset facere ex obedientia actuali: tantumque resignata erat ad omnem Majorum suorum nutum, ut nec minimam actionem voluisset inchoare, nisi ab ipsis ad eam impulsa. Diem veluti perditum reputabat, quo non subjecisset suam voluntatem Sororum alicui: & ut ejusmodi occasionem non amitteret, maxima cum humilitate obediebat etiam subditis suis. Colloquens autem hac de re cum quadam, dixit; Si desideras brevi tempore & clam locupletari multis virtutibus, ne dimittas bonum istud & salutare exercitium, quod efficacissimum esse existimo, ad mortem sibi ipsi, animæ vero vitam adferendam.
C. LXII
[118] Zelosasupra modum fuit paupertatis sanctæ: & prius etiam quam Monacha fieret, [Paupertatis zelatrix eximia,] solebat dicere, Omnia arbitror ut stercora & pulverem ut Christum lucrifaciam. Quantum autem eadem virtute se excoluerit, postquam ingressa est Religionem, ubi illa floret, nequit exprimi verbis. Dolebat sæpe quod de rebus necessariis prospiceretur sibi a monasterio, effuseque plorabat, dicens, Moriar absque eo quod observaverim sanctam paupertatem: ideoque semper videbatur sibi præ aliis aliquid possidere. Quare cum Superiores viderent adeo incensum desiderium, cohibebant sese a deliciis aliquibus ei faciendis, ne dolore eam afficerent, solitam supra modum lætari, quando aliquid eam deficiebat. Cum igitur die quodam accumbenti ad mensam, per oblivionem inservientis, non esset appositus panis, gratissimum hoc ei accidit; eoque non postulato de mensa surrexit, optime contenta: sed per obedientiam constricta a Priorissa, ut lætitiæ istius extraordinariæ causam ediceret; magna cum humilitate respondit, [gaudet eam aliquo defectu experiri,] oblectatam se fuisse plus quam alias in vita, quia non habuerat panem ad mensam. E contrario; summe dolebat, cum aliqua Sororum penes se servabat aliquid superflui: dicebatque, non beneconvenire votum paupertatis & superfluitatem particularem: ideo sæpe lustrabat suam cellam, diligenter considerans num aliquid ibi esset minus necessarium. Accidit autem ut die quodam a Priorissa fuerit ei data particula panni ad vestes resarciendas; postea autem videns quod eo non egeret, scrupulo sibi duxit ipsam habere; ideoq; ipsam ad Priorissam referens, cum lacrymis se accusavit, gratias Deo agens, quod indulsisset sibi spatium ea de re pœnitendi.
[119] Aliquando, solito magis accensa amore paupertatis, [optatque omnium egentissima vivere.] respiciebat in cælum, dicebatque, O Deus meus! quare tantum me stimulas, ut propter te pauper esse velim? quandoquidem vides mihi non permitti, ut ostiatim mendicem panem, quod mihi gratissimum esset: imo nihil in vita mihi posset jucundius accidere, quam si, Jesu mi, gratiam mihi facias, ut nuda moriar supra crucem, sicuti pro me mortuus ipse es. Sororibus autem aliquando dicebat, Obsecro vos, quid rependere possemus, si Dominus noster faceret nobis hanc gratiam, ut cibum sumpturis nihil daretur præter modicum panis? & cubitum ituris lectus deesset? necesse autem habentibus mutare vestem, hæc quoque deficeret? Equidem, inquiebat, fateor vobis, quod qui hanc gratiam mihi faceret, ei me crederem totum sanguinem debere. Ah! Comprehendamus intime nobilem istam virtutem, quia eam possidenti Deus ipse præmium erit. Alias transferebat se ad pauperiora loca monasterii, cum Crucifixo in manu; ibique supra nudam humum se prosternens in genua, oculis in cælum sublatis, lacrymans atque suspirans dicebat Domino; O beatam me, si quantum opus est corpori huic, deesset mihi: imo pro recreatione obtingerent injuriæ atque opprobria amore tui, o Jesu mi. Tum vero crederem me aliquo modo pauperem. Atque ex hoc sanctæ paupertatis zelo crescebat in illa amor Crucifixi.
C. LXIII
[120] Castitatis ejus candor adeo excellens fuit, ut non vestita carne, sed spiritus Angelicus esse videretur. [Amore castitatis] Et propter hanc virtutem plurima a Deo dona obtinuit: inter quæ numerandum venit, quod tempore suæ probationis, uti dictum est supra, Regina cælorum ei contulit, quando apparens ei operuit ipsam candidissimo velo, promisitque quod in vita sua numquam deinceps passura esset motum aliquem carnalem. Hujus autem doni clarissima patuerunt indicia, quando in extremo vitæ suæ articulo, facie serena dixit, quod Deo gratias ageret, quod numquam in vita sua cognoverit quid esset actus castitati contrarius, nec recordabatur unquam se delectatam fuisse nisi in Deo benedicto: & quod ideo nihil sentiret, [cavet sermonem de rebus secularibus,] afferens majorem quietem sibi, quam istud. Inter maximos autem cruciatus replicabat, Tu scis, Domine mi, quod aliud quam te non desideravit cor meum. Existimabat gravem esse defectum de consanguineis aut rebus secularibus loqui: quia, sicut ajebat, videbatur ei, quod nullo modo deceat Religiosam, solenni voto castitatis Deo sacratam, admittere vel minimum cogitatum in corde, aut verbum aliquod ore proferre, contrarium tali Professioni. Itaque interrumpebat sermones de rebus mundanis institutos, eosque deflectebat ad res cælestes; tam dextere tamen id agebat, ut aliena verba numquam præscinderet, aut se turbatam indicaret. Aliquando conspiciebatur maximo cum affectu deosculari parietes monasterii; [maximi facit clausuram,] & interrogata cur id faceret, Numquid, ajebat, Sorores meæ, jure id agere possum, quandoquidem sancti muri isti me separant a mundo infelici, mihique servant securum thesaurum quem possideo, & quo mediante accenditur anima mea ad amandum Jesum, ut eo perfecte fruar in Patria? Alias dicebat, Si seculares homines capere possent, quantæ sint deliciæ, quas expectant in altera vita ii qui virginitatem servant usque ad mortem, tamquam cervi siticulosi concurrerent ad asperrimas quasq; Religiones, ut in iis clausi intactos ac puros se conservarent: quanto enim densiori sepe circumdatur vinea, tanto magis secura est.
C. LXIV
[121] Quamvis autem tam sublimiter sentiret de virtute ista, [horret accessum ad locutorium,] essetque a Deo sæpius reddita certior, quod semper intacta servaretur: erat tamen semper timida, ne adeo grandem thesaurum amitteret. Ideo quantum poterat fugiebat crates monasterii, & secularium quantumcumq; bonorum ac sanctorum colloquia; idemque aliis Religiosis suadebat, dicens, Mementote vos esse consecratas Deo, neque fieri posse ut Monacha unquam ad crates accedat, quin majori quam istic mansit tempore indigeat ad recuperandam internam pacem, quam ante habuerat: quia sermones secularium facile obumbrant, pulvereque aspergunt lilium castitatis. Cum ergo videbat Sororum aliquam, hilari vultu euntem ad locutorium; gratiose ei dicebat in aurem, Necdum tota es nostra: Monacharum enim S. Mariæ Angelorum est, tristari potius quam lætari, quando vocantur ad crates. Econtrario, quando deprehendebat omnes abhorrere ab ejusmodi alloquiis; summopere delectabatur, cognoscebatque hunc esse fructum particularem sanctissimi Sacramenti; sæpiusque dicebat, quod mallet totidem horas in Purgatorio, quam in locurorio agere cum secularibus: imo tantum ejus loci horrorem conceperat, ut illac aliquando ex necessitate transiens, diceret, Ab hoc loco Sponsæ Christi nihil referunt boni; sed conturbationem pro requie, & tentationum incrementum potius quam levamentum. Et hæc omnia procedebant ab æstimatione honorifica sanctæ virginitatis. Anno MDXCVIII die XXIX Octobris, cum ad alteram vitam transisset Monacha, magnum post se relinquens odorem sanctitatis; devota Mater morti ejus præsens, [Videt Sororem in cælo gloriosam.] vidit multitudinem copiosam Angelorum, quæ ipsam cingebat, animam conductura in Paradisum. Postea vero, cum pro eadem consueta suffragia fierent; famula Dei ipsam conspexit in cælesti gloria, fruentem summo bono, vestitamque pallio aureo in præmium suæ ardentis caritatis. Præterea, quia Monacha illa semper processerat egeratque cum proximo perquam suaviter gratioseque, conspexit ab ore Salvatoris in os ejus transfundi suavissimum quemdam liquorem, unde immensam percipiebat dulcedinem. Exultabat in hac visione Sor. Maria Magdalena, tum quia Sorori isti familiarissima fuerat, tum quia videbat ipsam exaltatam in gloria, supra omnes, ut ajebat, istius monasterii Religiosas. Præterea intellexit, quod solum quinque horis in Purgatorio fuerit, propter levissimum unum defectum, quod scilicet affligebatur, quando videbat proximum sua causa turbatum. Quare tam hilariter incipiebat sermocinari de ea deque gloria ejus, ut tota solvi in jubilum amoris videretur. Cum ergo ei magna cum fide commendasset & se & suas Sorores alias, rediit a raptu.
CAPUT XII.
Magistra Novitiarum facta eas egregie instruit, futura prædicit, videt gloriam B. Aloysii Gonzagæ, morbos curat.
C. LXV
[122] Eodem anno MDXCVIII, communibus suffragiis Monacharum facta est Magistra Novitiarum, & officium istud auspicata est Octobri mense summa cum vigilantia exercere. [Facta magistra Novitiarum,] Curabat autem, ut quæ venturæ essent ad Religionem, desiderio plus quam ordinario eo ferrentur: ideoque sæpe illas tentabat; & si inveniebat vivaci ardore eas stimulari, exponebat eis statuta Ordinis, atque dicebat, Considerate, o filiæ, quod quæ cupit Religiosa fieri in nostro Conventu, numquam debeat facere voluntatem propriam, sed omnia contraria appetitui suo. Tentabat easdem etiam mortificationibus variis circa judicium proprium: & sic aliquando duabus puellis, annorum octodecim aut viginti, præcepit publice legere alphabetum, [explorat cui quæ petebant recipi,] quod parvuli discere consueverunt. Ut autem experiretur qualem de seipsis opinionem haberent, addidit, Hæ sunt, quas mundus credit magno cum affectu venire ad serviendum Deo: o quantum errat! Jubens deinde ut a Novitiis omnibus veniam peterent, insigniter humiliatas mortificavit. Quandoque aliquam ad se vocabat, dicebatque; Puella hæc existimabat magnam nobis obvenisse fortunam, quia ipsam accepimus in nostro monasterio: sed ego ei dico, quod grandis ei felicitas fuerit receptā esse in numerum nostrum. His igitur aliisque modis tentabat accedentes ad Dei famulatum. [receptas optimis monitis informat,] Quando autem receptæ erant, suscipiebat eas cum affectu singulari, magnaque affabilitate sua tantopere eas animabat ad divinum obsequium, ut intra paucos dies redderet observantissimas ordinis Religiosi. Deinde confirmatas in proposito videns, mirabili cum suavitate inducebat eas ad desiderium mortificationum despectumque sui, continuas pro ipsis preces ad Deum fundens.
[123] Subinde vocatis ad se ajebat, Filiolæ, sufficiat vobis Deus, neque jam amplius aut parentes vestros aut rem aliquam terrenam curetis: affirmo enim vobis, quod in eo reperturæ sitis omne verū bonum & complementum cujuscumq; justi desiderii. Alias ipsis insinuabat, quod defectui earum cuicumque compati posset, nisi quando male loquerentur de proximo. Exhortabatur eas, ut neque publice neque privatim sermonem haberent de mundo, sed suas ipsæ cogitationes examinarent sæpe: unde eas aliquando ex improviso interrogans, Ubinam, ajebat, modo cor tuum est? ecquid cogitas? & juxta responsum sibi datum reddebat monitum salutare, amanter eas orans, ut omni cum sinceritate manifestarent cogitationes suas, etiam occultissimas. [hortatur ad devotam Communionem,] Simul addebat: Si vultis, filiolæ, ad magnam perfectionem cito pertingere, pro magistro sumite Crucifixum: attendite aures ad verba ejus, quia continuo vobis loquitur ad cor, maxime postquam recepistis sanctissimum Sacramentum. Ideo solebat sæpe eas interrogare, Quidnam vobis hoc mane dixit Jesu ad cor? nam a teneris annis meis maximæ utilitatis fructum ea res mihi attulit. Et vero tanti faciebat frequentiam hujus Sacramenti, ut pati non posset quod aliqua sponte se eo privaret, dicens, Nescin', quid id sit, quo hodie mane te ipsa fraudasti? aut ignoras, quod sanctissimum hoc Sacramentum sit medium efficacissimum obtinendæ perfectionis? quodque, si hoc bono uti scires, brevi implereris amore divino? Recordare quod Deus sit caritas immensa, seque velit animabus communicare per amorem, mediante isto amoroso cibo. Cave ne eum sumas ex consuetudine, sed cum actuali semper devotione accede. Interrogata vero aliquando, quid oporteret in sacra Communione cogitare; Sufficit, inquiebat, si aliquatenus comprehendatis Deum esse quem estis recepturæ: postquam autem communicaveritis, offerte Domino omnia opera & exercitia spiritualia, quæ isto die facturæ estis, in præparationem diei sequentis. Dicebat insuper, quod aptissimum tempus, ad profectum in vita spirituali faciendum, sit post Communionem; ideoque nolebat ut Novitiæ suæ ita cito a sacra Mensa transirent ad exercitia communia domus.
Cap LXVI
[124] Præterea sæpe inculcabat eis, ut in Confessione diligentes essent, [solicitū Confessionem,] vitamque præteritam minutissime examinarent; monebatque ut adhiberent verba confusionem testantia, quo Sacramentum esset divinæ Majestati acceptius. Ideoque cum ad Confessionem ituræ facultatem postulabant, Mementote, inquiebat, filiæ, quod eatis vos lavaturæ in sanguine Christi. Volebat autem ut tertio in die facerent examen conscientiæ; non tam, quemadmodum ajebat, ut possent bene confiteri; quam ut de medio tollerent eos defectus, qui impediunt profectum spiritualem. Commendabat sæpius Officium divinum, affirmans hanc unam esse ex præcipuis earum obligationibus, proinde oportere ut animum integre alienarent ab omni cura terrena. Quare, priusquam ad Chorum irent, [attentam orationem,] vocabat eas ad se, dicens: Filiolæ, usque modo fecistis exercitia humana, conversantes sermocinantesque cum creaturis; nunc autem oportet vos munia divina obire, agentes cum ipsomet Deo: verum sæpe id leviter cogitatur, minoris facientibus nobis divinum cultum quam exercitia nostra. Insuper, prius quam inchoarent laudes divinas, volebat ut exercerent crebros actus humilitatis, credendo se indignas tam nobili munere: quandoque vero dicebat alicui, Credin te dignam, quæ in tam sancta societate consistens officio tam Angelico fungaris? Si hoc tibi persuades, [& psalmodiam,] in magno sane errore versaris: ego autem tibi mando, ut statim e Choro abeas; & coram sanctissimo Sacramento prostrata, majorem quam habes cordis puritatem postules ad divinas laudes celebrandas. Monebat identidem, ut quoties ad Gloria Patri inclinabant caput, offerrent sanctissimæ Trinitati vitam propriam, martyrio consummandam. Notatumque est sæpius, quod ipsa tales actus exercens impallesceret affligereturque, sic ut absque horrore vix conspici posset; videbatur enim quasi carnifici pro fide Christi caput porrigere, quemadmodum ex obedientia Superioribus manifestavit. Considerabat deinde, quomodo Novitiæ suæ psallerent; an starent compositæ, an oculis demissis? tamque suaviter agebat cum iisdem, ut simul & timeretur & amaretur. Curabat etiam sic partiri omnia, ut fastidium nullum iis crearetur: quia, ut inquiebat, non moratur Deus in corde inquieto.
[125] [tentationū revelationē] Siquando earum aliqua diabolicis tentationibus fatigabatur interius, cito id ipsa animadvertebat: ultroque eam accersens ad se, animos ei addebat tam dextere, ut cor quamvis afflictum solari ejus verba possent. Sicubi autem videbat opus esse, utebatur pœnis severis, & pro majori Dei gloria nolebat in re ulla manere convicta, & consueverat dicere: Volo videre, quis amplius possit, an Deus, qui mihi quamvis indignæ præsens est; vel adversarius, qui tentando sperat animam istam dimovere a bono. Ut autem Novitiæ suæ zelosæ essent erga sanctam obedientiam, utebatur solicita ac vigili cura; imo propterea sæpe imperabat eis quædam minime consentanea rationi, considerans quid agerent aut responderent. Quare cum aliquando una quereretur ei, quod difficulter posset orare; Vade, inquit, [obedientiam cæcam] in horto ad istam arborem, ut ab ea id discas: & sedulo, quid illa dicat, ausculta. Statim autem paruit Novitia; nec dictu facile est, quantum illa se postea senserit accendi ad orationem, totas in ea noctes insumere cupiens. Alias, videns alteram multum tentatam, nodosum quo utebatur funiculum ei dedit, ut eo se cingeret: & mox tentatio omnis evanuit. Aliis vero Novitiis dicebat, ut in obedientia ponerent omnem fiduciam quæcumque dona cælestia consequendi: & animadvertens eas quandoque affligi, Quare vos, inquiebat, non rejicitis in obedientiam tamquam mortuæ? Nisi enim hoc feceritis, numquam poterit vobis sapere Dei famulatus. Hortabatur etiam, ut voluntatem suam in sacrificium Domino offerrent, [& constantem.] promittens quod inde essent relaturæ solatium magnum: neque permittebat, ut plus quam semel iterumque replicarent quidpiam contra obedientiam, sic enim amitti meritum ejus affirmabat. Si autem, addebat, desideratis adimplere voluntatem divinam; cavete ne voluntatem Superioris trahatis in vestrum judicium; sed conamini simpliciter exequi ejus mandatum, sic enim ad magnam perfectionem pervenietis. Denique sic instruxit subditas suas in piis exercitiis vitæ vere religiosæ, ut quæ hodie vivunt confiteantur, tunc jecisse fundamentum solidæ spiritualitatis. * [Ad quod multum proderat experientia crebra illuminantis eam & internas cogitationes pervidere facientis Spiritus. [Occultas cogitationes cognoscit,] Nam cum Novitia quædam occultam quinque mensibus tentationem tenuisset, ipsa hanc eidem detexit ac reprehendit, monuitque imposterum nihil ejusmodi abditum tenere. Solitæ erant Novitiæ propter Chori angustias foris consistere: harum una cum die quodam ingenti desiderio teneretur recitandi cum Monialibus in Choro Officii, nec id prodere auderet; Beata Mater in spiritu hoc cognoscens, surrexit de loco suo; ad eamque pergens Chorum ingredi jussit, multum mirantem, quomodo id piæ Matri in mentem venisset quod tantopere optabat.]
C. LXVII
[126] Pulcher & mirabilis fuit casus, qui accidit eodem anno MDXCIX, [Solo aspectu confundit juvenem lascivum] cum Mater Sor. Maria Magdalena erat Magistra Novitiarum. Scilicet, quod cum una earum vocata esset ad crates monasterii a suo quodam fratre, non valde commendabili a probitate morum; ipsa, juxta usum monasterii, eidem illuc ire permissæ sociam se junxit, velut ejus Superior. Vix autem ad crates pervenerat, quin juvenis sorore salutata, quasi actus in furias, sese proripuit, nec vale nec alio verbo sorori dicto: unde hæc admiratione confusa, dolebat de tam subito & inurbano fratris discessu. Veniente deinde paulo post matre interrogavit eam, numquid ipsi de tali actu frater dixisset; quæ respondit, non potuisse juvenem perferre præsentiam istius Matris, quæ cum ipsa venerat: quia accepto unico oculorum ejus nictu, subito se sensit tanta interius verecundia repleri, ut extraordinaria inquietudine actus, fuerit compulsus discedere. Exinde porro mutato vivendi modo, nil nisi optima exempla de se dedit. [& aliorum statum internum pervidet.] Et vero vim hanc habebat aspectus purissimus Sor. Mariæ Magdalenæ, aspectus purissimus Sor. Mariæ Magdalenæ, divinitus sibi inditam; quod (sicut testantur Monachæ, quæ sub regimine ejus vixerunt) alleviabat quamcumque molestiam, propter nescio quid divini fulgoris inde absistentis; & econtra ab eadem reprehensæ vel admonitæ, ex ejus obtutu corripiebantur tremore ac pœnitentia. Ipsa vero, quia solo visu tam alte penetrabat aliorum animos, clare cognoscens eorum præsentem statum; vocata ad crates, in aliorum colloquio magnam mentis aversionem, in aliorum consolationem sentiebat: adeo ut ex ejus vultu vere Angelico vita ejus Angelica cognosci potuerit.
C. LXVIII
[127] Anno MDC, more suo quadam vice in ecstasim rapta, [Absentium sermones audit,] vidit R. P. Rectorem Societatis Jesu (qui tunc erat P. Virgilius Ceparius) circa medium horæ secundæ nocturnæ loquentem cum suis quibusdam Patribus. Mirabile autem fuit, quod (sicut ipsa postea ex obedientia retulit) audivit distincte omnem qui inter eos agitabatur sermonem. Idque ita fuisse postero die compertum est, quando prædictus Pater, velut Confessarius monasterii extraordinarius, venit ad audiendas Monacharum Confessiones; ipsaque, verita, ne qua subesset illusio, eidem rem totam ex ordine & minutim narravit. Quod idem Pater Jesuita, etiamnunc vivens, diserte testatur. [prænoscit vocandas ad monasterium,] Variis etiam temporibus præscivit, diversas puellas in suo monasterio postea recipiendas, & quam devote in eo illæ victuræ essent: deque ea re cum aliis conferens, addebat, quod Deus destinarat horto huic plantas, quæ essent laturæ fructum. Particularius tamen circa hoc ipsum tempus ab iisdem interrogata, utrum crederet quod puella quædam, tunc in monasterio existens, ibidem futura esset Religiosa; respondit, id se certo scire, quia ita sibi Dominus revelaverat. Multam quidem difficultatem in hoc passa est puella ista: nihilominus animum obfirmans, superatisque impedimentis, habitum religiosum assumpsit.
[128] * [Inter testes examinatos in Processu informativo ad Beatificationem, coram D. Archiepiscopo Florentino, fuit matrona Nobilis Mutinensis, nomine Elisabetha Meliorini, [Prædicit, homicidium secretum, occultum mansurum;] vitæ admodum exemplaris, annorum LXIV, multumque devota B. Mariæ Magdalenæ: quæ jurata asseruit, quod in civitate Florentina patratum fuerit secreto homicidium, inter personas perquam caras sibi. Prius autem quam letaliter saucius unus moreretur, ivit ad beatam Matrem, commendatura ipsi prædictum casum, ut spatium pœnitentiæ læso impetraret, factumque occultum Magistratui maneret. Cum ergo vocata illa ad crates venisset, antequam matrona præfata loqui cœpisset, rapta in ecstasim Magdalena, vidit causam & finem adventus illius, atque hæc verba protulit; Elisabeth, nihil metue, quia sanctissima Virgo chlamyde sua istud peccatum cooperuit; & sanguis Jesu Christi ipsum lavit & condonavit: dicito autem illis (iis scilicet apud quos cædes facta erat) ut perseverent in fide, humilitate & caritate, quia res tota composita est. Abiit Elisabeth perquam exhilarata: & omnia evenerunt sicut Beata prædixerat. Nam qui læsus fuerat spatium pœnitentiæ nactus, & reconciliatus adversario obiit; nec unquam ad Magistratus notitiam delata res, inter consanguineos utriusque partis sine difficultate composita fuit. Eadem in eodem examine testatur, quod cum sibi a quibusdā confidentibus suis narratus esset casus valde abominabilis, [enorme flagitium in religione detegendum & corrigendū,] qui contigerat in devota quadam personarum spiritualium congregatione, sic tamen ut delinquens nequiret ad emendationem deprehendi; recurrit illa ad Matrem Mariam Magdalenam, eidem rem commendatura. Ipsa autem vocata ad crates, similiter mox ut venit in ecstasim abiit: & prius quam verbum ab Elisabetha audivisset, conturbata vehementer, ingentem vultu confusionem præ se tulit, exclamavitque, enormes abominationes se videre, & sentire intolerabilium peccatorum fœtorem; futurum autem ut Deus rem totam revelaret, utque ipsa (scilicet Elisabetha) sciret quæ esset persona, isto crimine inquinata; atque de remedio prospiceretur. Obstupuit ad hæc Elisabetha, & admirata spiritum famulæ Dei, gratias egit ei quod sua ipsi secreta sic revelaret: multum autem confirmata fuit in opinione sanctitatis ejus, quando vidit paulo post delinquentem revelari, & scandali periculum cum pace aboleri, sicut Beata prædixerat.
[129] Cum inter Ferrariæ Ducem atque Ecclesiam discordiæ gliscerent, eadem nobilis matrona, [periculum itineranti obventariū,] cupiens rem compositam videre, sicut in eodem Processu declarat, vovit pro impetranda pace visitare Deiparam, quæ apud Regium-Lepidi in Lombardia colitur. Hac de peregrinatione consilia conferenti secum, Mater Maria Magdalena, ad crates prædictas alienata a sensibus, dixit: In reditu vide ut caute procedas, quia Malatasca (sic appellabat dæmonem) malum tibi cudit; monuitque ut Sanctorum Reliquias, & imaginem S. Hyacinthi devoti sui secum portaret. Fecit quod jussa erat Elisabetha: cumque regrediens venisset ad montes Bononienses, qui eam portabat equus, præter solitum pavefactus nulla apparente ex causa, cœpit tam effuso cursu ferri, ut retineri haudquaquam valens, sedentem post tergum excusserit. Quæ cum stapedi inhærentem pedem expedire nequiret, per saxa & rupes raptabatur tam miserum in modum, ut comitum nemo dubitaret, quin reperienda esset tota lacera, ac forsan mortua. Verum inventa est per Dei gratiam prorsus illæsa: & recordata ejus quod prædixerat Beata, Deo & Sanctis ejus gratias egit, quorum Reliquias secum gestabat admonitu ipsius beatæ Matris, cujus etiam interventui vitam servatam retulit. Insuper juravit, quod die quadam necesse habens Florentia Mutinam patriam suam proficisci, [ejusdemque reditum Florentiam] cum intentione non amplius Florentiam revertendi, dixit ei Beata; Ibitis & redibitis. Consignavit sese Elisabetha in manus Domini, & abiit, nesciens quæ causa posset sibi reditum persuadere. Uno autem post anno, de mandato Serenissimæ Dominæ Magnæ Ducissæ Hetruriæ, revocata fuit Florentiam a D. Irenæa Pica Salviati, Sorore Ducissæ Mirandulanæ, ut assisteret ei in ophthalmia quam patiebatur. Rediens autem, reperit quod D. Irenææ jam oculus unus prorsus exesus, alius ruptus quoque erat & niger instar carbonis, adeo ut omnino nihil videret, neque spem haberet recuperandi visus. Itaque, [& cæcæ matronæ curationem.] rogante prædicta Domina, accessit ad Mariam Magdalenam: quæ jussit ut infirma commendaret sese S. Francisco, & visitaret imaginem Annuntiatæ; ambæ autem, in honorem S. Francisci, per annum griseis vestirentur; ita futurum ut D. Irenæa pristinam videndi facultatem recuperaret. Rediit Elisabetha, & quid mandatum sibi esset retulit; quod ambæ cum cœpissent executioni mandare, intra paucos dies restitutus Irenææ uterque oculus est, & acceptam gratiam adscripserunt orationibus Matris Mariæ Magdalenæ.
[130] * Non raro etiam Sororum suarum mortes prædixit. [Prænuntiat variarum Sororum mortes.] Nam cum in monasterio esset juvencula quædam ex familia Gian-filiazzorum, nomine Sor. Maria Catharina, mox Professionem emissura, & plena fruens sanitate; prædixit Beata, non nisi modico tempore supervicturam Professioni factæ. Exitum prædictio habuit sexto post mense, quando illa ad alteram vitam transiit. Triduo autem post mortem ejus, cum pro ea deprecaretur Sancta, in ecstasi posita, vidit a pœnis purgatorii liberatam in cælum scandere; eodemque tempore intellexit aliam Novitiam, Sor. Mariam Innocentiam Dati, tunc recte valentem, cito morituram; sicut reipsa mox infirmata, atque intra paucos dies defuncta est. Cum alia ejusdem monasterii juvencula, Soror Maria Benedicta Victoria non graviter infirmaretur; prævidit Beata aggravandum morbum, indeque morituram illam: idque indicatum volens Sorori ejus, ibidem etiam Monachæ, Quid, inquit, diceres, si Soror tua moreretur? Ad quam interrogationem cum illa conturbaretur, subjunxit eadem Beata: Ne id ægre feras, sed divinæ te voluntati conforma: quod sane faciendum ei fuit, quia uno ab inde mense Sor. Maria Benedicta obiit. Alteri prædixit, quod absque Sacramentis esset moritura. Quæ nuntio isto consternata, rem ad Priorissam detulit; hæc vero ei suasit, ut se ad ejusmodi mortem pararet; nec frustra, quia die quodam rupta vena pectoralis, ipsam intra paucas horas suo in sanguine suffocavit, nec potuit Ecclesiæ Sacramenta recipere. Dum autem extrema infirmitate laboraret Beata, oravit eam Sor. Maria Magdalena Berti, ut si contingeret ipsam hinc a Deo evocari, se quoque vellet triduo post accipere: quia credebat non posse supervivere, præ magna qua illam prosequebatur caritate. Aderat Sor. Alexandra de Beccuto Infirmaria, juvenis ac vegeta: quæ audita excipiens verba; Ea, inquit, Mater, hanc ei præsta gratiam, ut tecum ipsam ducas in Paradisum. Tum subridens Beata, atque ad Bertiam conversa; Non propter te veniam, ait, sed propter Sor. Alexandram. Utque prædixerat factum est: nam uno post hanc prædictionem anno obiit Beata, atque post bimestre exhinc actum, etiam Sor. Alexandra vitam clausit.] Signanter autem eodem tempore, de quadam Sanctimoniali loquens cum Matre Priorissa, dixit hæc verba: Animum adverte, Mater, quia Soror hæc brevi moriertur. Obstupuit ad hæc Mater Priorissa, eo quod Soror ista tunc optima valetudine utebatur: sed ægre transierant octo dies, cum gravi infirmata est morbo, & septimo ejus die finem vivendi fecit.
[131] [atque etiam suam] Suam quoque ipsa mortem prædixit; quia in gravioribus suis malis audiens medicos de ea sananda desperare, sæpe dicebat Priorissæ, Secura esto, Mater, quia non moriar tam cito. Præterea, uno anno ante mortem suam, cum urgerent medici ut sine mora susciperet extremam Unctionem; absolute, quamvis humiliter respondit, necdum adesse tempus. * [Anno autem MDCVII die XXV Aprilis obiit quædam Sanctimonialis ipsius monasterii, [ejusque diē,] Sor. Ursula Vivioli nuncupata; quæ ut expiravit, Sororum aliquæ nuntium mox tulerunt Beatæ, tum præ gravi infirmitate decūbenti; quæ respondit; Et ego sequenti mense hac die moriar. Tunc illarum una, recordata quod eo anno festum Ascensionis cadebat in XXIV Maji, & credens quod Sancta eo die morituram se diceret, Nollem inquit, isto die mori; erit enim festum Ascensionis. Ast Beata, in die Ascensionis, reposuit, etiamnum hic ero: itaque contigit, obiit enim postridie Ascensionis, id est die XXV Maji, [& alia quædam adjuncta.] ipso præcise termino mensis unius decursi ab obitu Ursulæ præsignato.] Paucis vero diebus priusquam obiret, prædixit quod Soror quædam brevi ipsam esset secutura: rogataque ut pro ejus sanitate recuperanda oraret, dixit divinæ voluntatis esse, ut moreretur: quod etiam die sexto post mortem Sor. Mariæ Magdalenæ evenit. * [Novitiæ isti, cujus occulto ingrediendi Chorum desiderio satisfecisse piam Matrem supra dictum est, contigerant vices, una earum noctium, quæ infirmæ fuerunt ultimæ, vigilandi apud ipsam. Ibat illa animo reluctanti, quia metuebat apud morientem manere sola; id ipsum tamen prodere non audebat, humano respectu impedita. Sed ægra intranti ad se dixit, Soror Angela Catharina (hoc enim nomen erat) veni confidenter, quia quando ego moriar, Monachæ omnes præsentes aderunt; sicut & factum est.] Simili prophetiæ spiritu alia quoque multa prævidit, ad bonum statum monasterii spectantia: quæ tamen prætermittuntur, ne nimis prolixa evadat narratio.
LXIX
[132] Die IV Aprilis anni ejusdem, raptæ in spiritu concessum fuit videre in Paradiso gloriam B. Aloysii Gonzagæ ex Societate Jesu. [videt gloriam B. Aloysii Gonzagæ,] Attonita autem ad conspectum tam eximii objecti, cœpit interpolatim loqui in hunc modū, quem lineæ hic ad spatia sermoni interposita signatæ, denotant. O qualem gloriam possidet Aloysius, filius Ignatii! numquam id credissem, nisi Jesus meus ostendisset mihi. — Videtur mihi quodammodo, nulla major gloria esse in cælo, ea quam video habere Aloysium. — Dico quod Aloysius est Sanctus — Habemus in ecclesia nostra Sanctos (eos intelligebat, quorum ibi Ossa seu Reliquiæ erant) qui non sunt donati tanta gloria — Vellem ut possem ire per totum mundum, & dicere quod Aloysius, filius Ignatii, est Sanctus: & vellem ut ejus gloriam omnibus possem ostendere, quatenus in eo glorificetur Deus — Tantam gloriam habet, quia interius operabatur. — Quis unquam explicare poterit valorem & virtutem actuum internorum? Nulla est comparatio extrinseci ad intrinsecum — Aloysius hic infra in mundo constitutus, [propter excellentiam actuū ejus interiorum] habuit os apertum ad intuitum Verbi. Dicere volebat, quod Beatus iste amabat inspirationes interiores, quas Verbum ingerebat cordi ejus; & quantum poterat, conabatur easdem executioni mandare — Aloysius fuit Martyr incognitus; qui enim te amat, Deus meus, adeo magnū te cognoscit & infinite amabilem, quod grande martyrium ei sit videre, quod non te amet, quantum vellet amare; & quod a creaturis non ameris, sed offendaris — Ultro etiam se Martyrem fecit — O quantum amavit in terris! & ideo nunc fruitur Deo in cælis, per amoris plenitudinem. — Sagittabat cor Verbi, quando erat mortalis: nunc cum est in cælis, sagittæ istæ requiescunt in ejus corde, quia nunc intelligit & fruitur actibus amoris & unionis (sagittis scilicet modo dictis) in quibus se exercebat. — Vidit deinde quod iste Sanctus pro iis perquam ferventer orabat, qui eum in terra spiritualiter juverant: unde dixit; Ego quoque volo excogitare modum lucrandi animas, ut siqua earum Paradisum obtineat, oret pro me; sicut Aloysius orat pro iis, quos habuit in hoc mundo adjutores. Atque hic loqui desiit.
[133] [idque coram Archiepiscopo rite testatur.] Cum autem Rev. Patres Societatis Jesu intellexissent, quod Mater Sor. Maria Magdalena in raptu habuisset tam grande indicium de sanctitate istius eorum Beati, instanter postularunt a monasterio, eorum quæ superius relata sunt descriptum exemplar; quod eis promptissime expeditum fuit, quia isti Patres ipsum monasterium in rebus spiritualibus semper multum iuverunt. Utque majori cum auctoritate res tota haberetur approbata, curarunt a testibus fide dignis eam confirmari, ac debite examinari. Quare ad eorum preces Illustriss. D. Alexander Marci Medices, nunc Archiepiscopus Florentinus, anno MDCVI die XV Aprilis, accessit ad monasterium; illudque ingressus, prædictam devotam Matrem, quæ propter morbum non poterat se levare de lecto, minutim interrogavit supra istud factum, coram Patre Gubernatore monasterii, & duobus Presbyteris quos secum adduxerat, ac D. Nicolao Rogetti Romanæ Rotæ Notario. Et bona Mater, semper cum profunda humilitate & reverentia respondebat ad interrogationes singulas; affirmans verum esse id, quod, sicut dictum est, locuta erat in raptu de gloria B. Aloysii. Verum dici non potest, quantam cordis amaritudinem exinde senserit; non enim expectaverat de talibus rebus se interrogandam: neque inveniebatur modus ad eam consolandam, tantum horrebat quod laudes suæ evulgabantur, totaque doloris plena dicebat: Fierine potest, ut vilis creatura, qualis ego sum, debeat notari & scribi in libris, atque per ora hominum appellari? Tandem ut aliqua ratione contentaretur, necesse fuit ut ei diceret Confessarius, quod istud contigisset per voluntatem suæ divinæ Majestatis, ut gloria sua in isto Beato magis resplenderet.
C. LXX
[134] Anno MDCII accidit casus, alteri jam supra relato similis. Cum corruptum esset vini vasculum, recurrerunt Monachæ ad Sor. Mariam Magdalenam. [Vinum corruptum corrigit,] Quare mane quodam, post Communionem, accessit ubi erat vasculum istud: factaque oratione, ad naturalem suam bonitatem vinum rediit: sicut cum juramento testantur Monachæ, quæ miraculo præsentes adfuerant. Eodem anno Sor. Maria Ginori, Monacha professa, acerbis calculi doloribus cruciabatur, quos jam triennio toleraverat: peculiariter autem quadam vice, sex continuis diebus ac noctibus nullam requiem capiens, [calculum sanat,] videbatur sibi accedere ad ultimam vitæ metam, quia cruciatum tam excessivum ferre ultra non poterat. Sed visitata a Sor. Maria Magdalena, ad eam se convertens, dixit: Mater mea, obsecro roga Dominum, ut pœnas has mitiget, ut eas possim patienter tolerare; vereor enim valde, ne me ad desperationem adducant. His auditis, statim ad orationem se composuit benedicta Mater, & subito soporari visa est infirma; experrecta autem, omnino sanam ac liberam sese invenit, per ferventem famulæ Dei orationem, ut suo ipsamet ore cum juramento hodiedum testatur. Alias accidit ut Soror Maria Magdalena Mori, ischiade laborans, quæ menses octodecim ipsam excruciaverat, [item ischiadem] ita ut surgere de lecto non posset; dum Sor. Maria Magdalena quodam die Veneris esset rapta in ecstasim, inter meditanda Dominicæ passionis mysteria commoveri se interius senserit, quod si ad ejus præsentiam se conferret, a suo morbo liberaretur. Itaque a Sanctimonialibus adducta est coram devote Matre, adhuc in raptu posita: ipsaque ante eam in genua se collocans, fecit sibi tangi latus, in quo cruciabatur: & mox, ab omni dolore liberatam se sensit, dispulsamque infirmitatem, quam reliquo deinceps vitæ suæ tempore numquam amplius passa est: uti fidem faciunt multæ adhuc superstites Monachæ. [& plagam in brachio.] Similiter cum Soror Maria Catharina Chelli per duos annos fuisset sub cura medicorum, propter horribilem plagam in brachio dextero, quæ tribus patens locis etiam ossis particulam cum pure ejecerat; die quodam plus quam solitis doloribus aggravata, recurrit ad Matrem Sor. Euangelistam Jucundi, ut se juvaret. Quæ illi, divinitus inspirata, respondit, ut pro auxilio adiret Sor. Mariam Magdalenam. Quod cum fecisset illa, detractis brachio fasciis, etiam peniculos vulnerarios exemit; & mox dolores cessaverunt, ac brevi sanitas integra successit, non sine admiratione magna medicorum qui infirmam curaverant. Ea Monacha nunc quoque vivit, & simul cum aliis tunc præsentibus fidem miraculo facit. Præter has aliasque gratias, suo loco relatas, plura miracula in monasterio suis meritis est operata, quæ brevitatis ergo dimittuntur. Sufficiet dicere, quod ibidem nulla Monacha fuerit, quæ non receperit per ejus orationes singularissima aliqua a Deo beneficia. Quæ autem nunc supersunt in vivis, omnes cum juramento affirmant & testantur magnalia, quæ fecit Dominus in sua dilecta Sponsa.
C. LXXI
[135] Vix in officio Magistræ Novitiarum consuetum tempus expleverat, & pro aliis tribus annis in eo fuerat confirmata, [Confirmata in officio Magistræ] cum anno MDCII continuus ei catarrhus advenit, vehementi tussi conjunctus, quæ sic eam cœpit fatigare, ut brevi viribus exhausta sit. Ipsa tamen parvi id faciens, noluit unquam discedere ab institutæ vitæ rigore, sed potius plures asperioresque pœnitentias faciebat, formidans ne diaboli ea esset astutia, volentis ipsam a proposita severitate dimovere; ideoque dicebat, [gravi catarrho exercetur,] O quam necessarium est attendere sibi, eo quod sensus humanus adeo piger ac pusillanimis sit, ut somnolentiam in bene agendo existimet esse debilitatem atque infirmitatem, quatenus requiem aliquam sibi indulgeat. Ad se vero conversa subjungebat, Bene te novi, nec faciam unquam voluntatem tuam, sed divinæ voluntati obsecundabo. Interim quotidie aggrabatur malum, & anno MDCIII mense Aprilis rupta est ei pectoralis vena, [rupta pectorali vena sanguinem vomit.] ut multam sanguinis copiam per os evomeret. * [Non tamen id cuiquam manifestavit, formidans alicui novam de se curam injicere. Verum die sequenti, Novitiam unam ad crates comitata, rediit ad sanguinis vomitum; quem occultare non valens, jussa fuit per obedientiam cubitum concedere, & nonnihil remedii adhibere. Huic mandato illa quidem tunc paruit, sed post modicam paucorum dierum quietem ad consueta redivit exercitia, ulteriori omni remedio abstinens,] & judicans quod omnem indispositionis naturalis difficultatem posset cælesti favore superare, quamvis ipsamet aliquando diceret, Sæpe cogitatione suspensa dubito, utrum sim eadem quæ antehac: quia antea videbar mihi animo determinato quidlibet facile sustinere posse; nunc autem quanto majorem conatum adhibeo, tanto magis debilis prostrataque appareo.
[136] Non tamen audebant Superiores, postquam in ea viderant tanta prodigia, eidem injungere per obedientiam. ut vel lectum ingrederetur, [atque extremum debilitata morituram se negat,] vel aliquid de nimio vitæ rigore remitteret; quamvis non desinerent eam rogare: sed ipsa contra affectuosis precibus miscebat amaras lacrymas ad Deum, ne permitteret ipsam infirmam videri, licet esset. [Mense Julio sequenti iterum cœpit sanguinem vomere]; eoque adducta est, ut cibum amplius non admitteret, & absque magna lassitudine non posset ad duos passus procedere: quare tunc demum compulsa est a Superioribus lecto se dare. Paruit illa citra moram ullam (tanti faciebat obedientiam,) sed quia supra modum metuebat, sicut dixi, ne diabolicæ fraudis versutia hæc esset, maximo cum dolore sumebat necessarias refectiones. Atque in hoc statu mansit usque ad secundum Augusti singulari cum patientia: quando incrudescente magis tussi, [& convalescit quadamtenus,] rursus copiosum sanguinem evomuit, unde existimabant medici in ipso suffocandam: & in hoc tam gravi periculo perseveravit usque ad festum S. Laurentii, cum nullum sistendo cruori remedium inveniretur. Stabant eo tempore circum ejus lectum Sorores, plenæ luctus; sed ipsa cunctis addebat animos, firmiter asserens se non morituram, antequam explesset officium Magistræ Novitiarum: quod & factum est. Nam paulo post aliquantum alleviata a morbo, [atque cum aliis Quadragesimā agit.] circa festum Sanctorum omnium, resumpsit regimen istud cum incredibili lætitia monasterii. Redibat quidem ei subinde sanguineus vomitus, sed nihili id faciebat; afflictisque propterea Novitiis dicebat, ne metuerent, certam enim esse se, quod, licet vas integrum sanguinis quotidie evomeret, officii tamen sui tempus absolveret. Quin etiam, licet tam male constituta, obtinuit a Superioribus, ut inchoare sibi liceret Quadragesimale jejunium anni MDCIV, ipsumque prosecuta est usque ad sabbatum ante Dominicam Passionis; quando, superveniente nova eructatione copiosioris sanguinis, illud interrupit ex obedientia; sic tamen ut cum lacrymis diceret, se propter peccata sua dignam non fuisse, ut cum aliis ageret Quadragesimam: quā post octiduū resumpsit, atque ad finē perduxit.
[Annotata]
* Cap. 112
* Cap. 73
* Cap. 72
* CAP. 73
* CAP. 112
* Cap. 138
CAPUT XIII.
Extremus morbus & obitus Sanctæ.
C. LXXII
[137] In festo S. Joannis Baptistæ anno MDCIV rapta in ecstasin (fuit autem ultimus hic raptus, qui Sanctimonialibus innotuit) intellexit a Deo, [An. 1604 de reliquo vitæ suæ statis edocta,] quod deinceps usque ad mortem continuo esset ægrotatura: unde hilari vultu dixit, O Jesu mi! Visne ut efficiar sicut infantula, imo visne ut renascar? Totaque admirabunda subjungebat, O quam pusilla fieri debeo! sic ut propter parvitatem istam amplius me non cognoscant hæ animæ meæ. Dicere volens, sicut postea ex obedientia retulit, quod propter morbum actura esset vitam adeo dissimilem priori, ut videretur renasci ad novam crucem sufferendam. Hoc autem omnino contigit: quia tana exinde laboravit spiritus ariditate, ut Deus ipsam videretur dereliquisse. Ipsa tamen magis incensa ad faciendam Dei voluntatem, promptam se offerebat ad qualemcumque laborem, ac deinde sensibus suis est reddita. Interea absolvit alterum officii sui triennium. [eligitur Supprior:] Quia autem mutandæ erant Officiales, metuens illa ne ad aliud aliquod munus eligeretur, [suboluerat enim hoc agi, ut, postulata dispensatione in defectu ætatis, Priorissa fieret]; humiliter indicavit gratum sibi fore, si habita debilitatis suæ extremæ ratione, quietem nonnullam nancisci posset; & maxime propter morbum quo continuo atterebatur: dicebat autem istud, non pro aliquo solatio corporis, sed ut effugeret prælationem. In unum tamen coactæ Monachæ, considerata eximia virtute istius animæ benedictæ, Suppriorem Monasterii ipsam elegerunt mense Octobri ejusdem anni. Admisit illa impositum sibi munus, sed magno cum dolore, ineptam se credens ad tanti debiti exolutionem; nihilominus, ut erat tota in Dei voluntatem resignata, cito composuit animum, deditque muneri gerendo initium cum singulari exemplo. Sed ægre octo dies transierant, [& febri correpta lectoque affixa,] quando Deo benedicto placuit febrim eidem immittere, & dolorem capitis adeo vehementem, ut cogeretur in lectum se dare; quantumvis ipsa adhuc inveniebat modum, quo posset omni mane audire Missam, & refici cibo Angelorum: inde revertens ad cellam, adeo remanebat debilis atque afflicta, ut præ imbecillitate linquenda animo crederetur. Vincebat tamen infirmitatem ingens devotio erga hoc cæleste Convivium, qua stimulante eidem incommodo sese exponebat quotidie, adeo ut quandoque eodem tempore extraordinaria febri corriperetur, imo dolores acerbissimos usque ad mortem propterea indies sustinebat: quia cum præ nimia extenuatione non posset corpus sustinere, nisi tertia quaque hora per diem cibaretur, omnem illam molestiam sustinebat patienter præ desiderio communicandi. Cumque aliquando moneretur a Sororibus, ut tali de causa desineret quotidie accedere ad Mensam sacram, [quotidie tamen surgit ad Communionem,] quatenus corpus posset melius confortare; bona Mater respondebat: Si vobis videtur quod propter meam indignitatem non debeam communicare, libenter eo bono privabor; quod si aliis de causis movemini ad hoc mihi suadendum, nisi id ipsum mihi a Confessario mandetur per obedientiam, numquam faciam quod suadetis, etiamsi propterea mori deberem: certo enim mihi persuadeo, quod absque auxilio hujus sanctissimæ Communionis non possem tolerare dolores continuæ infirmitatis, & tantam spiritus desolationem: quia sentio quod post receptionem istius vitalis Cibi, novum accipiam vigorem ad resistendum tentationibus meis.
C. LXXIII
[138] Interim magnopere eam affligebat, quod cogebatur permanere in lecto; eo quod naturaliter perquam actuosa, magnam inde recipiebat mortificationem: [patienter tolerat morbi molestias] solebatque dicere, quod Deus non potuerit ei immittere pœnam, a qua abhorreret magis natura sua, quam istam. Sed quia certo sciebat hanc esse Dei voluntatem, dici non potest quam alacriter perferret angustias etiam maximas. Octo diebus prius quam eam morbus invaderet, audiens in Refectorio legi Vitam alicujus Sancti, qui pro Deo multum toleraverat; tantum ad patiendum incensa fuit, ut denuo ferventissime se obtulerit ad quamcumque ei placibilem occasionem, oblita afflictionum præteritarum. Cum enim aliquando Soror una diceret; Mater, [& optat omni solatio privari:] numquid grandis crux tibi videntur esse ea, quæ tolerasti quinquennio tuæ probationis? statim respondit, quod eatenus numquam acceperit tale tempus, quod esset puræ ac meræ patientiæ; quia etiam in illo quinquennio gustaverat aliquam suavitatem cælestem, quæ dulcorabat qualemcumque pœnam. Sed quod modo a Deo postulo, inquiebat, est, ut mihi concedat purum pati, quod nulli gustui spirituali admixtum sit: &, per fiduciam quam habeo in divina bonitate, spero, quod ante mortem obtentura sim talem gratiam: scio enim quod pretiosæ illæ deliciæ gustuum internorum, quæ tanti æstimantur, in patria cælesti locum non habeant. Non remansit suo effectu frustratum tam incensum desiderium patiendi; eo enim redacta fuit sancta Mater, ut in hac infirmitatis suæ cruce similis quodammodo facta sit suo Jesu, quando affligebatur intensissimis suæ crucifixionis doloribus. Quamvis autem ad ejus obsequium adessent Sorores promptæ, nihil tamen solatii hinc accipiebat; [quo impetrato,] dicens aliquando, se non habere alterius rei capax pectus quam molestiarum; & omne id, quod sibi olim solatio erat, mutatum esse in dolorem ac pœnam.
[139] Crescebant ejus labores & periculum vitæ augebatur in dies; in ipsa tamen non decrescebat desiderium semper amplius patiendi: unde inter medios cruciatus, oculos identidem torquens versus cælum, gratias agebat Deo, quod in vivis eam conservasset usque ad tempus illud, ut pro sua voluntate gustaret merum pati ex amore ejus. Aliquando considerans omnia sua membra, continuis tormentis afflicta, dicebat: Scio quod tales ac tantæ, sint culpæ meæ, ut majus supplicium quam istud merear. Præterea duobus continuis annis, die ac nocte sic afflicta fuit dolore dentium, ut quandoque cogeretur erumpere in lamenta, [affligitur etiam dolore dentium,] cum nullum inveniretur ei sublevandæ remedium. Tantus autem erat cruciatus iste, ut dentes comprimere non posset: & coacta cibum sumere, etiam lacrymari cogebatur præ vehementia tormenti. Idem dolor consumpsit ei corrositque omnem gingivam, usque adeo, ut ipsi tandem dentes sigillatim singuli ei exciderint præ dolore. [& cibi sumendi difficultate,] Siquando ipsi obveniebat rei alicujus appetitus, notabilem existimasset defectum illum signo aliquo manifestare: & quia nobilis quædam matrona, ipsi & monasterio devotissima, caritate impellente, miserat cibos aliquos delectabiles, quibus afflicta Mater posset quadamtenus refocillari; ipsa id intelligens, non exiguo scrupulo angi cœpit, atque gustare eos noluit. Sed quia nihil jam amplius inveniebatur, quod nutrire eam posset; suasit ei Pater spiritualis, ut eos experiretur, omni omnino scrupulo liberam eam esse jubens. Acquievit igitur, molestiam tamen magnam est passa in sumendis ejusmodi cibis: sæpiusque dicebat, infirmitatis tempore aliud nihil esse curandum, quam ut semper splenderet sancta paupertas. Ideo, quanto exquisitius apparata erant fercula, unde eam vesci opportebat tanto plus afflictionis ac pœnæ eidem afferebant, mentem semper fixam tenenti in Vitam Jesu Christi, qui nostræ salutis causa omnem gustum solatiumque repudiavit. Dolores etiam capitis eam magis magisque quotidie, sed maxime feria sexta, cruciabant: tali enim die, post receptam olim a Domino coronam spineam (sicut in secunda parte videbitur) dolores semper maximos patiebatur.
[140] Præterea de hora in horam sentiebat sibi corpus transfigi veluti jaculis quibusdam, pœna valde atroci: & cauterium, quod medici jusserant fieri, ad morbum ejus utcumque levandum, crudeliter eam affligebat: nam pro solatio, quod ferre debebat, adferebat tædium & molestias incredibiles. Quare multoties oculos ad Crucifixum convertens, ajebat, Domine mi, nisi tu mihi auxilium & robur dederis, non potest meum corpus perferre tantos cruciatus. Multum etiam molestiæ adferebat ei cogitatio, qua metuebat, [& metu in his offendendi Deū.] ne Deum offenderet per voces expressivas sensus, ad quas aliquando cogebat dolor: ideoque orabat Sorores, pro se Deum precarentur, ut tantas molestias perpeti posset absque ulla vel minima ejus offensa. Cogitatio autem ista tam vehementer eam premebat, ut sæpe cum profunda humilitate Gubernatori monasterii diceret, Credisne, Pater, quod salvari possim? Cumque ille obstupescens responderet, Cur istud interrogas? subjungebat bona Mater, Magna sane res est, Pater mi, quod creatura, quæ nihil boni fecit in vita sua, debeat comparere coram suprema Dei puritate: iterumque quærebat, Credisne, Pater, futurum ut salver? In hoc autem maxime resplendebat humilitas ejus, quæ tam sancte vixerat, & tam singularibus donis fuerat a Deo locupletata.
C. LXXIV
[141] Quia petierat a Deo merum pati, si quando aliquid accidebat ei quod vel umbram solatii habere videbatur, [interim officium exercet ut potest,] multum metuebat, ne in eo Deum offenderet, & ne propterea deberet pœnas æternas sustinere. Cumque ei aliquando dictum esset a suo Patre spirituali, quod ante mortem verosimiliter perceptura esset multam consolationem; Hoc, inquit, [aliasque solatur,] a Domino meo non peto, sed solum patientiam ad bene sustinendos dolores: quibus sic atrociter afflicta, non desinebat pro posse exercere officium Supprioris, Sororibus ad se venientibus opportuna consilia suggerendo. * [Quando autem illo se abdicavit, servavit tamen curam juniorum ad dictum officium pertinentem; multaque cum caritate exercuit, etiam in lecto eas instruendo corrigendoque. Mirabile autem erat, quod ab ea recederet nulla absque summa satisfactione: mirabilius vero, quod ipsa tantopere afflicta cum esset, sui tamen tota oblita videretur, cum alteri erat impendendum solatium. Hoc cum esset ab aliquibus animadversum, cœperunt in remedium dolorum ejus alienas ei miserias repræsentare: tunc enim suas ipsa reprimens lacrymas gemitusque, conabatur sereniori apparere vultu, donec solatium querentibus attulisset.] Augebantur interim dolores ejus & labores quotidie: & modo in pectore sentiebat veluti novaculā membra dissecantem; modo in capite quasi malleorum ictus, aliasque infinitas pœnas. Quare si non ita prompte se prius obtulisset ad patiendum, neque tam vivacem habuisset notitiam ejus dignitatis, quam affert tolerantia pro amore Jesu; potuissent haud dubie tantæ molestiæ, ultra quam credi possit majores, exprimere ab ea verba aliqua impatientiæ. Erat autem dignum imprimis commiseratione spectaculum, videre corpus ita consumptum, [licet mirabiliter extenuata,] ut ossa in lecto facerent quasi fossas grandes, neque posset a Monachis sublevari quin cruciatus intolerabiles pateretur. Interim notare erat summam ejus puritatem, cum Sororibus ejusmodi obsequia sibi exhibentibus diceret; Creditisne, quod hi contactus motusque, quos facitis ad me sublevandam, aliquatenus officiant virginitati aut pudicitiæ? Id si credatis, vim ipsa mihi faciam, ut absque auxilio vestro me moveam, aut certe manebo in eodem semper loco. Signum profecto evidens, quod, sicut Confessario fassa erat, nihil umquam scivisset aut experta esset contrarium castitati.
[142] [& sæpe morti proxima videretur,] Ignorabant medici, neque causam poterant excogitare, quæ sic constitutum corpus tamdiu posset conservare, tantisque cruciatibus par efficere: ipsæque Monachæ omnino admirabundæ sæpe numero dicebant, impossibile esse ut octo diebus superesset. Transibant tamen illi, & hebdomadæ, & menses; ita ut humana prudentia maneret confusa, remque miraculo duceret; cum eo redacta illa jam esset, ut ægre auderent ad eam visitandam intrare Monachæ, præ horrore spectaculi tam lacrymabilis: quando autem intrabant, non poterant continere planctum, amittebant loquelam, nec audebant oculos in eam defigere, & sæpe abibant verbo nullo prolato. Pater Gubernator, qui omni mane ferebat ei sanctissimam Communionem, haud raro eam fixe considerabat; vehementer dubitans an ad trajiciendam Hostiam sacram satis virium haberet, & metuens ne in illo ipso actu tam devoto vita eam deficeret. Nihilominus subinde vigorem aliquem resumebat, & volebat quotidie audire sacra Officia; quibus, dum ea ante lectum suum a duabus Monachis recitabantur, attentissima erat, pronuntians etiam ipsa Versiculos nonnullos. * [Quotidie autem offerebat Deo sanguinem Jesu Christi, [quando etiā coram V. S. veniā petiit erratorum.] orabatque pro peccatoribus, pro animabus purgatorii, personisque afflictis, & aliis quibuscumque sibi commendatis necessitatibus. Cumque aliquando intellexisset, in quodam monasterio institutum fuisse, ut Monachæ in Choro collectæ ante venerabile Sacramentum, sigillatim omnes a Deo veniam poscerent delictorum suorum; voluit idem in suo monasterio ad praxim deduci, nec abesse a tali actu sustinuit; sed se quoque in grabato illuc deferri mandans, ubi vices suæ venerant, tota tremens & verbis maximæ humiliationis utens, de genibus veniam postulabat Deum, orabatque ut sui in morte misereretur: deinde conversa ad Monachas, itidem genuflexa ignosci sibi petebat deteriora exempla & scandala a se data; ita ut omnes commoveret ad planctum].
[143] Tandem post annos quinque tam gravium infirmitatum, [an. 1607, Maji 13, extrema Vnctione munienda.] monita est a medicis suscipere extremam Unctionem: judicabant enim quod ultra duos vel tres dies vivere non posset. Ipsa vero, tamquam vicinæ mortis præsaga, eorum voluntati prompte se tradidit, cum magna humilitate se præparans ad sanctum illud Sacramentum suscipiendum. * [Eo die mane, qui erat XIII Maji, communicaverat de manibus Confessarii]: cui etiam magno cum fervore commendavit monasterium; promittens ei, quod si in Paradisum reciperetur, Deum esset instanter precatura pro ipso, & pro omnibus Sanctimonialibus, ut brevi se mutuo reviderent in regno cælorum. Rogavit deinde Priorissam, ut Sorores omnes juberet adunari coram se; a quibus petiit veniam defectuum & mali exempli dati, exhortans eas ut se conservarent Christo Jesu sponsas veras. * [Inter alia vero magnæ ædificationis verba, agebat ipsis gratias, [Magistræ suæ longiorē vitam prædicit,] quod ipsam in sua communitate sustinuissent, tali loco indignam se fuisse affirmans; sperare tamen, quod per merita piarum Sororum, jam translatarum in vitam alteram, jungendaesset ipsarum numero, impetrata suorum delictorum indulgentia. Postea se multum humiliavit erga Matrem Sor. Euangelistam de jucundo, sub cujus cura semper vixerat; gratias ei agens pro laboribus sui causa susceptis, & veniam postulans defectuum erga ipsam commissorum; pro ipsius longiori vita se quoque oraturam in cælis pollicita, [& tria monita Sororibus dat:] utque ad commune monasterii bonum saceret eam Deus attingere ætatē sui sancti Patroni; quemadmodum factum vidimus; nam quæ tunc annorum erat LXXIII, usque ad XCII vixit, pie defuncta primum anno MDCXXVI. Tria deinde Sanctimonialibus monita dedit. Primum, ut Regulæ & Constitutionum servandarum zelo magno ardentes, quidlibet potius tolerare eligerent quam relaxationem earum permittere, idque in delectu Superiorum præcipue intenderent. Alterum, ut in omni re quærerent amarentque paupertatem ac simplicitatem religiosam, sibique ignoscerent, si singulari suo victus ac vestitus modo, molestiæ quidquam eis dederat, quia talis fuerat Dei voluntas. Tertium, ut invicem caritate conjunctæ cor unum essent & anima una; ita ut singulæ magis alterius bono lætarentur quam proprio, firmiter persuasæ, alias aptiora esse quam sint ipsæ, divinæ gloriæ instrumenta. Denique cum cantari sibi fecisset Nicænum Symbolum, Præfationem de Trinitate, & Symbolum S. Athanasii] recepit a Patre Spirituali extremam Unctionem: quo in actu respondit ipsamet ad Versiculos & ad Letanias, nec umquam abduxit oculos a conspectu Crucifixi, quem continuo tenebat manu. Tunc aliud nihil audire erat quam suspiria & singultus Sororum, circum lectum optimæ Matris prostratarum & inconsolabiliter plangentium. [affirmat tamen sibi adhuc dies aliquot superesse.] Postquam autem Sacramentum prædictum excepit, præ consolatione quā inde hausit toto vultu serenata est, videbanturque ab ea dolores omnes quasi penitus recessisse. Unde conversa ad Confessarium, dixit: Intelligo, Pater, quod proposueris cras visitare Patres Eremitas, Montis-Senarii: dico tibi ut vadas securus, neq; de me formides quidquam, rediens enim me vivam reperies: interim rogo, ut eorum orationibus me commendes: quia multum fiduciæ in iis habeo collocatum, ut Dominus concedat mihi gratiam, qua valeam salvari. Cum autem respondisset Gubernator, quod propter graves illius infirmitates iturus eo non esset; rursum ei dixit: Vade audacter, quia vivam me reperies. Sumpta igitur fiducia abiit quo statuerat, & post tres dies ipsam eodem in statu reperit.
C. LXXV
[144] Oleo extremæ Unctionis, ut jam dictum, suscepto, tredecim diebus illis quibus supravixit, multū fuit fatigata a doloribus, adeo ut ad eam sepeliendam convenire decernerent; [Inter summos dolores,] & paucæ ille carnes, quæ supra infirma ossa remanserant, præ cruciatuum magnitudine copiosum sudorem stillabant continuo, quo non solum lodices, sed ipsa etiam culcitra humectabatur; adeo ut necessarium esset deputare Sorores duas, quæ jugiter assistentes cum pannis lineis eamdem siccarent. Ipsa nihilominus, saluti animæ suæ intenta tota, solum cogitabat, quibus novis modis salutem suam assecurans, gratam se redderet divinæ Majestati.
[145] [Multum autem se commendabat Sororum orationibus, quæ non negligebant, una post aliam, ipsi valedicere ac valedicendo commendare singulæ pia sua desideria, [singulis bene consulit,] & hanc vel illam gratiam postulare. Quod aliqui attentius considerantes, dicebant, videri sibi hanc Dei famulam, in isto pauperrimo cubili suo, esse instar magnæ cujusdam Reginæ, intra paucos dies ad Sponsi sui regnum abituræ: & ipsa omnibus pollicebatur longe majus auxilium de cælo, quam potuerat eis ferre in terra, atque dicebat: Si ego, dum vixi, pro uniuscujusque vestrum perfectione majori libenter vitam impendissem, solum propter amorem quo vos sciebam diligi a Jesu; quanto id magis faciam, si per Dei misericordiam consecuta fuero paradisum. Multæ in genua provolutæ petebant veniam tædiorum, ipsi per suos defectus creatorum: aliæ accedebant, [& cuidam injurium facienti gratias agit.] consilia & lumen postulaturæ: & ipsa singulas excipiens benigne, opportuna cuique monita & solatia dabat: nec alius sermo audiebatur ex ore ejus, quam de Deo, de morte, de paradiso, de perfectione Euangelica, de ordine religioso, dilectione, atque observantia. Fuit tamen inter hæc persona quædam, etiam in tali articulo, non reformidans valde gravi injuria ipsam afficere, paucis ante mortem diebus: quod illa animo tam constanti excepit, ut singulari cum demonstratione benevolentiæ ipsam personam dimitteret. Hoc vero admiranti cuidam discipularum, dixit: Feci hoc, Soror, ut pro accepto beneficio gratam me exhiberem (beneficium reputans, quod injuria fuerat) subjunxitque: Gaudeo enimvero, quod non prius mortua fuerim, quam istud patiendum mihi obveniret.
[146] [Profitetur ex obedientia egisse omnia:] Quamquam de veritate revelationum suarū plusquā moraliter esset certa; sicut tamen humilitas ejus faciebat, ut semper versaretur in sancto timore, nequid diabolicæ illusionis, subesset; ita ultimis istis diebus solicite interrogavit Patrem Confessarium, an crederet deceptam se fuisse. Hic vero cum respondisset, Si obedientiæ ductum secuta es, omnino secura debes manere, decipi te nequaquam potuisse; subiecit illa: Equidem non recordor me aliquid unquam fecisse citra obedientiam, sed ab hac per Superiores simpliciter semper duci me sivi; & in aliis meis quibuscumque rebus aliud nihil in mente habui quam præsentem Deum. Longe ab ea erat omnis metus mortis; ideoque Sorores de hac cum illa loquebantur liberrime, æque ac de alia re qualibet: [seque in pace degere,] quin etiam apparebat oblectari ipsam illius mentione facienda, & desiderio proximæ dissolutionis ardere. Quæ autem ipsi ultima illa nocte astiterunt, affirmant, quod in ejus vultu legere sibi videbantur evidentissima tranquillitatis internæ signa; quemadmodum etiam Patri Confessario testata pridie fuerat hisce verbis; Noveris, Pater, quod nulla mihi pars corporis sit non plena doloribus, [quamquam extreme desolatam.] sed quod in corde sentiam magnam pacem. Iisdem ultimis diebus, quamvis pejus haberet quam alias unquam, omne tamen corporale solatium, etiam a medicis ordinatum, recusavit; dicens, Jesus in cruce solatium nullum habuit; itaque imitari ipsum cupiebat, moriens, non solum quoad corpus, sed etiam quoad spiritum desolata. Ut tamen parum aliquid devotionis saltem exterioris persentisceret, faciebat sibi ab adstantibus Sororibus, per eosdem dies noctesque, recitari Letanias, Psalmos Pœnitentiales, Athanasianum Symbolum, aliasque devotas preces. Suscepto autem sacro Oleo, noluit unquam, paucis quibus supervixit diebus, Communione Dominici corporis privari.]
[147] [24 Maji se mori intelligens,] Die XXIV Maji anni MDCVII, in festo Adscensionis Dominicæ, super eam, jam ferme voce destitutam, recitatæ sunt Commendationes animæ, inter planctus & suspiria Sororum, mœsta corona ipsam circumdantium. Tum conversa ad Confessarium quæsivit, quandonam sibi dari Viaticum posset: cumque ei responsum esset, desiderio ejus faciendum satis post mediam noctem; in illo molesto, sed glorioso statu, cœpit loqui tanto cum spiritu de rebus cælestibus, ut dissolvi videretur in jubilum amoris. Media nocte redivit ad illam Pater; eique, quod antea factum non erat, in forma Viatici porrexit sacram Communionem,, coram omnibus Sanctimonialibus. Adepta igitur quod concupierat, [petit accipitque Viaticum,] videbatur lætari, & cum summo animæ solatio vigorem resumere. Verum jam appropinquabat terminus fragilis hujus vitæ, aspiranti ad coronam illam, quæ semel obtenta numquam amittitur. Vocatus ergo Confessarius est, ad horam post solis occasum duodecimam, [postero die expiratura,] ut morti ejus præsens adesset: itaque transactæ sunt horæ duæ, usque ad decimam quartam, in psalmis & hymnis, eo quod omnino amiserat loquendi facultatem. Sed cum necesse Gubernatori esset accedere ad Missam celebrandam & Monachis præbendam Communionem, abiit inde: dum autem sese præparat ad Sacrificium, monetur quod Mater sancta reddat Deo extremum spiritum. Hærebat ergo Confessarius, dubius animo; eoque turbato non satis discernebat intra se, utrum esset convenientius; si enim ad moribundam accederet, non poterat Missam facere & communicare Sorores. Sed divina providentia ei suggessit, ut dici juberet per sanctam obedientiam, quod differret mortem, donec Sacro peracto cælestem Cibum cunctis dedisset.
[148] Incredibile dictu! mox atq; mandatum ejusmodi delatum ad eam est, visa est tota evigilare ac confortari: [jubetur Cōfessarium expectare,] & quæ per multas jam horas verbum nullum protulerat, suaviter subridens, læta & clara voce dixit, Benedictus Deus. Petensque sibi aliquid stillati dari quo vires restauraret, ad quasdam Sorores præsentes se vertit, & [Mariæ Pacificæ de Tobalia] dixit: Gratias ago Deo, quod usque ad finem me reliquerit desolatam & absque gustu. Satis mihi solatii est in ipsius beneplacito: & denuo ipsi offero qualemcumque consolationem spiritualem, tantum ut salver. Dum ejusmodi affectus nutriret, reversus est ad eam Pater cum Sororibus omnibus: quæ circum lectum fusæ in genua, dolentes ac lacrymosæ, hymnos & psalmos recitabant, ut anima illa sancta, inter medias Dei laudes, tantopere ab ea dilectas, reciperetur ad patriam cælestem. Hora decima octava ejusdem diei, qui erat feria sexta, qua ipsa hora Jesus Christus Dominus noster majores pœnas in cruce toleraverat, [ac denique moritur an. ætat. 42.] illa in cruce tam crudelium dolorum, licet cum summa quiete mentis & minimo motu corporis, mortalem hanc vitam clausit, XXV Maji MDCVII, in festo S. Zenobii Episcopi Florentini. Facies & caro ejus, longa pœnitentia & infirmitate pallens, mutata mox ab obitu, specie in candorem prorsus Angelicum versa; ac specialiter vultus, miro decore resplendens; devotionem aspirabat intuentibus; talisque remansit dum supra terram stetit. Tantum vero aberat ut horrorem, qualem solent cadavera mortuorum, incuteret alicui; ut potius spiritu confortari se testarentur adstantes, quemadmodum fieret in sacrarum Reliquiarum conspectu. Anima vero ejus sancta, instar columbæ candidæ, divina luce circumdata, & choris Angelorum comitata, subvolavit, quemadmodum par est credere, ad sinum Dei, æternum victura. Obiit autem Mater Soror Maria Magdalena annos nata quadraginta unum, menses duos, dies viginti quatuor; actis in Religione annis viginti quatuor, mensibus tribus, diebus viginti quinque.
[149] Eja anima beata, nunc cum læta degis in felicissimo isto hospitio caritatis & regno amoris, [Invocatur ab auctore,] funde obsecro ardentes preces ad supremum Numen pro filiabus monasterii tui. Tu multos labores graviaque incommoda pertulisti, ut eis cum immensa caritate monstrares viam veræ salutis. Quid si tantus fuit amor tuus in hac misera ac fragili vita; nunc quando ad cælestem transiisti & ardentiori caritate inflammaris, quanto credemus ardore incensam in isto felicissimo regno, cum is adeo grandis in te fuerit inter humanas passiones affectusque terrenos? Ad hujus rei certificationem alia nulla desideratur probatio, quam ut experiantur tuum sanctum auxilium, accipientes per tuas preces robur & vires ad acquirendas eas virtutes, quæ maxime conducunt ad æternam coronam. Ne permittas unquam ut infernalis serpens veneno discordiæ conturbet earum proposita sancta, aut in hac sancta domo obedientiā, quæ pacis est mater, infringat. Fac ut hæ tuæ Sorores, Deo sacratæ, quantum fieri potest, [pro bono statu monasterii,] magis fiant zelosæ pro observantia religiosa; aliudque nihil animo intendant, quam ut executioni mandent tot salutifera monita & mandata, quæ acceperunt a suis Superioribus. Confirma eas rogo in tam incenso affectu erga puritatem conscientiæ & munditiam interiorem, ut malint potius vitam exponere mille mortibus, quam impuris desideriis animam maculare. Accende in animis Superiorum ipsis præpositarum ardentem amorem sanctæ paupertatis, ut non permittant proprietatem rei vel minimæ irrepere, itaque magis vigeat communis vitæ observantia, & sit inter illas semper, sicut inter Apostolos olim, [& singularum Sororis profectu spirituali.] una fides & unum cor: quin nec sibi ipsis afficiantur amore supervacaneo, sed intentæ sint semper ad obsecundandum inviolabiliter divinæ voluntati, atq; ad mortificandum sensus proprios, acquirentes sibi in hac vita cumulum perfectarum virtutum. Neque porro multis verbis utar, ut pro me quoque, in hac valle lacrymarum constituto, orare velis æternum Deum; fidens promissioni quam mihi tanta cum caritate fecisti sæpius, cum tibi in extremo morbo tuo sanctissima Sacramenta ministrarem. Nunc ergo, o anima beata, recreati omnes suavi aura orationum tuarum, speramus a Deo misericordiam perveniendi post hanc brevem peregrinationem ad montem excelsum Paradisi; ubi æterno lumine cincta, vivis læta & jucunda, supra quam ullus humanus cogitatus, magnitudine rei victus, possit comprehendere.
C. LXXVI
[150] Sorores porro, videntes caram adeo Matrem vita destitutam, [Ad corpus a Sororibus lamentatum,] repletæ dolore ultra quam dici potest, fundebantur in lacrymas supra beatum illud corpus. Stabant ex una parte Novitiæ, Juniores religiosæ ex altera, quas gubernaverat; nec non eæ quæ sub cura ipsius, Supprioris officium tenentis, fuerant: aliæ vero Matres omnes simul cingebant sanctum cadaver, piis devotisque contemplationibus occupatæ. Atq; in hoc tā mœsto spectaculo modo fervētia suspiria, modo miserabiles singultus audiebātur, ita ut nemo eas videns continere lacrymas potuisset. * [Mixtus tamen hic dolor erat spirituali solatio: &, quemadmodū collatis postea inter se sensibus singulæ protestatæ sunt, nihil una sciens de alia, unaquæq; sibi videbatur interesse potius devotæ cuipiam festivitati quam hominis mortalis obitui. Quod vero mirabilius est, etiam illæ, quæ viventi minus credulæ fuerant, & quadamtenus alieniori ab ipsa animo, ipso transitus felicis instanti, totas se interius mutari mirabantur, nec dubitabant Sanctam ac Beatam prædicare. Neque poterant satiari piæ Sanctimoniales inspiciendo & odorando identidem sacro corpore, nihil mortale præseferente: adeo ut post consueta exequiarum officia, secundum consuetudinem per soluta, cum jam cadaver floribus conspersum compositumq; staret in loco Capitulari, toto die XXV & sequenti nocte, numquam deficerent quæ continuandis psalmis hymnisq; intenderent: fuerunt etiam quæ ad mediam usque noctem loco immotæ persisterent, quædam quæ totam illam ibi agerent pervigilem.] Ad horam autem vigesimā secundam, ante crates ecclesiæ, quæ conspectum præbent in Capitulū, coram omnibus Sanctimonialibus habitus fuit a Patre Gubernatore sermo spiritualis in laudem famulæ Dei, tot illius virtutes extollens, [& postero die in ecclesia expositum,] quot ab ea acquisitæ in terris cælestem coronam promeruerunt.
[151] Die postero mane expositum fuit sanctū corpus in ecclesia, ad quod, vulgata jam per urbem fama aliqua mortis, multitudo populi numerosa confluxit: certatimq; omnes satagebant pro devotione nancisci aliquos de floribus, supra corpus sparsis, vestimenta osculari, sandapilam contingere, voce alta clamantes, Soror Maria Magdalena, beata & sancta; neque inde avelli poterant, cupientes frui conspectu faciei tam devotæ. Quare necesse erat, ad faciendum satis pii populi desiderio, [maximo concursu facto,] identidem cooperire lectum novis ac novis floribus: sed & ad custodiam ipsius corporis collocandæ fuerunt aliquæ personæ, ne forte populus decerperet aliquid, ut simili in casu sæpe contigit. Quia autem, propter magnum concursum plebis, ægre finiri potuerant Officia sacra, a primo mane usq; ad decimamquintam diei ecclesia mansit aperta, dans omnibus liberam facultatem videndi sanctam Matrem. Tandem cum seditio aliqua metueretur, clausa illa quidem est; sed non desierunt continuis ictibus pulsari fores, ab iis qui instantissime petebant admitti ad ejusdem conspectus beneficium. [ipsum ægre sub noctem sepelitur.] Quare iterum sub vesperam hora vigesima secunda, portarum una aperta fuit, luminaque accensa, ut satisfieret devotioni populari, usque ad horam vigesimam quartam. Tum clausa iterum ecclesia est, & benedictum illud corpus intra capsam compositum, vestitum tunica, scapulari, & pallio byssinis, ad eorum durabilitatem majorem contra tinearum edacitatem: hora vero secunda noctis, datum est sepulturæ post aram majorem, cum omni quæ talem Dei famulam decebat reverentia.
[152] * [Altero post mortem anno, consideravit Monasterii Gubernator, [An. 1608 17 Maji exhumatū corpus,] quam continuus toto illo tempore fuisset populi ad ecclesiam concursus, propter constantem sanctitatis & miraculorumm, ad Magdalenæ invocationem patratorum, famam; locum autem, in quo sepultum corpus fuerat, humidissimum esse; propterea quod proximus parieti, decidentibus e tecto ecclesiæ stillicidiis semper madenti; & propter aquæ puteum, solis duabus ulnis abinde semotum; moveriq; se sensit, ut defunctam decentiori magisque sicco in loco ponendam curaret. Obtenta ergo ab Archiepiscopo Florentino licentia, die XXVII Maji MDCVIII, qui erat ipsius depositionis præcise anniversarius, exhumari sarcophagum fecit. Quo aperto, inventum est totum cadaver incorruptum, ad magnum Sanctimonialium stuporem; optime scientium, neque intestinorum aliquid exemptum fuisse, neque balsami vel aromatum quidpiam adhibitum ad corruptionem arcendam. Insuper sarcophagus totus humidus erat, ipsaque vestimenta; & inceratus pannus desuper tensus, [integrum transfertur in monasterium,] totus fracidus tollebatur per partes: nihil tamen fœtoris percipiebatur, sed odorem suavem spirabant membra, undequaque illæsa, nisi quod facies atque pedes nigredinis quidpiam contraxissent, & nasi labrique inferioris extremitates in cineres abiisse viderentur. Accurrerunt processionaliter, ad sacrum depositum excipiendum, Religiosæ, circa portam clausuræ: ipsoque in sarcophago detulerunt intra monasterium: ubi reperientes membra omnia, non solum integra, sed etiam tractabilia, novis ea vestibus ex serico confectis induerunt, atque in aliam capsam decentiorem transtulerunt; donec arcam conficerent, qualem convenientiorem judicassent. Translationem hanc, a priori sarcophago in capsam aliam, [& octiduo post incipit odoriserum liquorem stillare per annos 12,] octavo post die secutum est prodigium aliud. Cœpit enim de sub genibus deorsum stillare corpus liquorem oleaceum suavissimi odoris, qui pannos olei instar tingens, eisdem similem fragrantiam communicabat. Hunc liquorem cum aliter colligere Sanctimoniales nescirent, supponebant tibiis defunctæ pannos, quos sic humectos devotis personis distribuebant, petentibus aliquas ejus Reliquias. Tenuit autem stillatio illa annos omnino duodecim, id est ab anno MDCVIII usque ad MDCXX, posteaque cessavit; corpore eamdem integritatem servante, & suavissimum membris omnibus odorem fundente; maxime autem circa orificium stomachi, unde ea exhalat suaveolentia, quæ humanæ nulli potest comparari. Ita testantur Medici, [miraculo id factum testantur medici anno 1612 & 25,] qui in formandis Processibus, tam informativis quam remissorialibus, sacrum pignus inspexerunt sæpius; primum anno MDCXII, quando adhuc scaturiebat prædictus liquor; deinde anno MDCXXV: omnibusque accurate examinatis jurarunt, incorruptum esse & absque indicio ullius aperturæ; affirmantes insuper, tam integritatem illam, quam liquorem & odorem, effectus esse causæ altioris ac supernaturalis: quod eorum judicium, post diligentem Romanæ Rotæ disquisitionem, Illustrissimorum Cardinalium Congregatio sacris Ritibus præposita approbavit.]
[153] * [Porro a primo post sepulturam die, cœpit ecclesia monasterii devotissime a Florentinis frequentari: [Continuatur frequentia visitantium sepulcrum,] multique eo accedebant orationis causa, seque defunctæ commendabant, tamquam Beatæ & Sanctæ Eodem tempore cœperunt solicitari Matres pro Reliquiis earum rerum, quæ usibus viventis servierant: atque ita deinceps perrexit ecclesia prædicta a multis visitari ipsius causa; nec solum a Florentinis, sed etiam ex locis urbibusque vicinis. Præcipua tamen in veneratione fuit estque Lucensibus, propter multas easque miraculosas gratias, quas intercessioni illius acceptas quotidie referunt. Hinc sæpe accidit, ut eorum multi catervatim ad prædictam ecclesiam accesserint; quidam etiam, pro majori devotione, detractis sibi ad portam civitatis Florentinæ calceis, nudipedes: & tam ipsi quam alii semper cupidissime expetebant aliquid Reliquiarum ejus. [& reliquias poscentium,] Pluris etiam eodem miserunt multitudinem magnam Rosariorum & Coronarum, sacro corpori admovendarū: &, sicut quidam ipsorum referunt, putabantur in eorum loco paucæ domus esse, in quibus non haberetur aliqua Beatæ ejusdem imago. Videntes ergo Monachæ tantum in populo devotionis fervorem, cœperunt anno MDCIX peculiari cum religione celebrare anniversarium sui transitus diem, cum magno concursu civium accolarumque. Hic concursus exinde incrementum continuum sumpsit, [Natalis incipit celebrari,] cum interventu Serenissimorum Principum: qui non solum illo die, sed alias sæpe advenerunt, honoraturi sanctum corpus: prout etiam fecit, Florentia transiens, Ferdinandus Mantuæ Dux: qui semel vidisse non contentus, etiam altera vice rediit. Similiter in aliquibus monasteriis, puta in S. Dominici Lucæ, & apud quasdam Carmelitanas in Monte-ferrato, ea fuit erga Sor. Mariam Magdalenam devotio, ut, multis etiam ante Beatificationem annis, Natalem ejus festivius agerent. Eodemq; circiter tempore, a nonnullis Sanctimonialibus Bruxellis actum est, de erigendo ipsi altari: eodemque se per votum obligavit Joannes Baptista Magnani, sculptor Parmæ anno MDCX. Præcedenti illum anno prodiit in lucem Florentiæ excusa Vita Sanctæ Matris: [& vitæ cudi atque recudi.] citoque distractis exemplaribus, eadem rursus anno MDCXI subjecta fuit prælo, cum additamento multarum ecstaseon; ac rursum anno MDCXXI, sequente semper expeditissima distractione. Hac Vita mediante, dilatata fuit per complures populos ac nationes devotio erga Magdalenam: ideo recusa illa fuit Papiæ, & ab Anglo Catholico Equite D. Tobia Mathæi in linguam Anglicanam traducta excusaque in Belgio. Ipsam etiam in Hispanicam linguam traduxit P. Fr. Marcus de Guadalaxara, Sacerdos Carmelita Discalceatus Cæsar-augustæ in Aragonia, Chronologus suæ Regiæ Majestatis. Ita publicavit & manifestavit Deus sanctitatem humilis suæ ancillæ, quæ tantopere semper studuit humanis oculis manere ignota: unde alia formari conclusio nequit, quam ista Salvatoris, Qui se humiliat, exaltabitur.]
[Annotata]
* Cap. 140
* Cap. 140
* Cap. 143
* Cap. 141
* Cap. 142,
* Cap. 144
* Cap. 149
PARS SECVNDA
Continens singulares quosdam favores, dilectæ famulæ suæ a Jesu Christo concessos.
PROOEMIUM.
Hactenus, in prima operis hujus parte, descripsimus Vitam mortemque Venerandæ Matris Sor. Mariæ Magdalenæ de Pazzis: sed quia, sicut alibi jam indicavimus, [Hujus partis argumentum.] placuit omittere aliquas ejus ecstases; quæ, utpote nonnihil prolixiores, tædium parere lectori potuissent; visum est eas in hac secunda Parte recolligere, velut quæ contineant præcipuos quosdam favores, quos huic benedictæ animæ Deus fecit dum viveret. Præterea, cum eæ particularem lectoris attentionem requirant, sejunctæ a Vita videbantur posse facilius legi, quando non interumperent cursum historiæ, strictius diductæ. Non tamen idcirco neglectus a nobis hic est ordo temporum, quibus singula contigerunt: ut, quamvis relata extra locum suum, commode tamen referri illuc possint, securiorque reddatur lector de historica veritate. Hunc autem etiam monitum velim, quod lineæ, hinc inde interpositæ a typothetis, denotent spatium temporis, quod verbis suis identidem interponebat Sor. Maria Magdalena. De cetero certi sumus, quod sicut ex contentis in prima Parte unusquisque in se sentiet accendi vivos igniculos devotionis; sic etiam legens hanc secundam, magis inflammabitur ad laudandum Deum, erga servos suos tam liberalem, atque ad ei famulandum per actiones magis puras & sanctas. Ipse ad utrumque nobis adjutor sit.
DISTRIBUTIO CAPITUM.
I. De raptibus, quos habuit quotidie mane per
dies quadraginta, post suam Professionem,
recepto sanctissimo Sacramento.
II. In ecstasi sermocinatur de incarnatione Verbi
& puritate Beatæ Virginis: in eodemque devotionis
fervore, apparens ei S. Augustinus, cordi ejus litteris
inscribit, Verbum Caro factum est.
III. Participat ei Jesus Christus pœnas, quas sustinuit
expirans in cruce.
IV. Meditanti Passionem Domini imprimuntur a
Jesu in anima sacra stigmata, communicanturque eidem
in eodem raptu etiam alii excessus spiritus.
V. In ecstasi horarum viginti sex, particeps fit pœnarum sanctissimæ Passionis.
VI. Ostensa sibi a Domino gravitate peccatorum
populi, vehementer affligitur: deinde coram S. Augustino,
& S. Catharina Senensi, desponsatur Jesu
Christo, & variis dotibus locupletatur.
VII. Dominus, raptæ per horas quatuor, ejus capiti
imponit coronam spineam, coram Beata Virgine &
aliis Sanctis devotis suis; variasque intelligentias ei
communicat.
VIII. Permanet in ecstasi horis quadraginta, in
memoriam humanitatis Christi, totidem horis in sepulcro
conditæ. Recipit etiam in suo pectore cor
ipsius Jesu, quem postea videt resuscitatum, & Completorium
recitat cum Sanctis suis devotis.
IX. Revelantur ei a Jesu quatuor præcipua media
ad consequendam puritatem: quæ deinde ipsi ab eodem
conceditur, cum variis intelligentiis, coram
Sanctis suis devotis.
X. Videt Jesum cum Beata Virgine & Apostolis
colloquentem, ac deinde ad cælos gloriose conscendentem.
XI. De quadam extasi, per tres dies noctesq; continuata,
in qua multa ei indicata.
XII. Apparet ei Beata Virgo, media inter S. Angelum
Carmelitam & B. Ignatium Fundatorem Societatis
Jesu: a quibus duobus Sanctis eidem communicantur
quædam notitiæ circa humilitatem & paupertatem.
XIII. Ostendit ei Dominus Deus diversitatem
pœnarum Purgatorii, in quibus videt animam sui
fratris, comitatam devotis suis Sanctis.
XIV. De magna devotione quam habuit erga beatissimam
Virginem; deque notitia quadam ipsi communicata
in Vigilia Assumptionis ejus.
XV. Videt Religionem in forma pulcherrimæ Virginis:
& circa eam subtiles quasdam notitias accipit,
nec non circa gustus quos inde percipiunt perfecti
Religiosi.
XVI. Exercitium spirituale, quod omni mane faciebat,
cum oblatione sui ipsius.
XVII. Actus humiliationis, quos exercebat ad obtinendam
puritatem internam.
XVIII. Actus interni amoris divini, quibus ferebatur
in Deum.
CAPUT I.
Raptus dierum quadraginta post Profeßionem nuncupatam.
CAP. I
Supra quam credi potest difficile foret, referre omnes intelligentias, quæ huic devotæ Matri fuerunt communicatæ a Deo, [Ægra in lecto decumbens,] spatio dierum quadraginta, Professionem ejus subsequentium, quibus illa jacuit infirma in lecto, ex morbo Medicis parum noto. Quia tamen non convenit rem totam silentio præterire, quædam magis particularia ac notabilia indicabimus. Ægrotabat ipsa diebus istis adeo graviter, ut videretur hora qualibet educenda e vivis: inter medios autem dolores tantos, debilis corpore, sed mente vegetior ac magis accensa divino amore, non omittebat dare signa sanctitatis. Etenim aliquando, licet debilitata malo, egrediebatur de lecto velocitate incredibili; procurrensque alacriter ad altariolum in cubiculo positum, [surgit ad altariolum suum,] accipiebat inde Crucifixum, refixumque a cruce amplexabatur brachiis, atque nunc hac nunc illac per cubiculum obambulans, dicebat, Amor, Amor, amate a nemine, neque cognite. Tum sociarum aliquam manu accipiens, Veni, inquiebat, curre mecum ad vocandum Amorem etiam tu: comitare me, quia numquam satiabor exclamando, Cor meum & caro mea exultaverunt in Deum vivum. Videbatur quandoque suaviter subridens, & cum lætitia haud modica ajebat; Eia Jesu mi, da mihi vocem, quæ per omnes mundi partes exaudiatur, ut amor ille ab omnibus æqualiter ametur & æstimetur: sed pessimum istud venenum amoris proprii tollit tam altam cognitionem, quia est contrarius amori divino. Te solum volo, & non alium amorem. Quis unquam cogitare vel enarrare poterit magnitudinem tuam? æternus es, infinitus, incommutabilis.
[155] Interim stabat, oculis defixis in Crucifixum, quem manu tenebat: [laudat amorem Crucifixi,] seque nonnumquam ad Sorores convertens, ostendebat eis vulnera ipsius, dicens; Videte, quanto amore Jesus noster nos amaverit. Si creaturæ possent hunc amorem cognoscere, & quam graviter a se offendatur, potius eligerent mille infernos cum multo pluribus dæmonibus, quam ibi nunc sint. O Amor! grandis es & omni laude dignus: sed per se sufficit te laudare. Si omnes hominum linguæ & Angelorum, omnes item stellæ cæli & minutissimæ arenæ maris, nec non plantæ telluris, aquæ guttulæ, & volucres aëris fierent linguæ ad te laudandum, nullo modo sufficerent. Interim requisita a Sororibus, nullamne pateretur molestiam, loquendo cum tanta affectus vehementia, tota hilaris & jucunda respondebat; Quomodo vultis ut patiar aliquid, o Sorores meæ, quando ago cum meo Amore, quem tantopere desidero? An nescitis quod amor molestiam nullam sentiat? Deinde reflexa ad Crucifixum, quem continuo tenebat manu, [eique omnes creaturas commendat.] sæpius ei commendavit omnes creaturas, maxime Judæos, hæreticos & infideles: idque cum tam ardenti caritate, ut videretur tamquam cera ante ignem dissolvi, beneficio illius flammæ, quæ in ejus pectore continuo ardebat. Unde, vice quadam inter alias, sic loqui cœpit: O Amor! o Amor! Te peto a te ipso pro creaturis, ut facias ne quid ament præter te. Fac, o Jesu mi! ut illi qui tanto cum desiderio te expectant (Judæos intelligebat) liberentur a suo isto errore, quandoquidem semel jam veneris. Fac obsecro, o Jesu mi! ut cognoscant vanam & fallacem esse expectationem suam. Præterea illi qui a te desciverunt, hæretici inquam, fac ut redeant ad te velut oves errantes, teque ut pastorem suum revereantur & ament. Fac denique, ut omnes qui non credunt in te, redeant ad te, o Amor! quandoquidem etiam ipsi sint creaturæ tuæ. O Amor! Si anima aliqua posset videre quid sit sine te, non una, sed mille mortibus extingueretur.
[156] [Contemplans Passionem Domini] Tempore illo accidit ei semel, ut cum Crucifixo in manu transigeret totas sedecim horas continuas, in contemplanda Passione Domini: nec unquam oculos ab eo retraxit, aspectu illo perspiciens dolores & pœnas, quas pro salute nostra sustinuit. Incipiens ergo a consideratione Judæ, euntis ad tradendum Jesum suum, prolixum sermonem texuit, vivaciter repræsentans ejus perfidiam. Vidit postea Dominum in horto sudare sanguinem inter maximas angustias; eodemque sanguine vultum ejus inquinatum aspiciens, proferebat verba compassionem testantia, & lacrymas apta elicere. Vidit quomodo tradebatur a Juda per osculum pacis, & a Judæis comprehensus ligabatur. [videt gesta in horto,] In tali autem conspectu, & contra Judæos & cum suo Jesu loquebatur, tam apposite illorum impietatem detestans, & amorem Sponsi sui extollens, ut aliud cogitari de ea non posset, quam quod Spiritus sanctus loquebatur per os ejus. Quando autem Jesum suum, comprehensum ligatumque, conspexit duci ad Pontificem Judæorum crudeliterque raptari; tota anxia solutaque in lacrymas, interimque Crucifixum quem tenebat intuens, dixit: [coram Caipha,] Heu me! quot injurias faciunt amori meo impii Judæi, dum eum ducunt ad Pontificem suum! O Maria, O Magdalena, si vidissetis ista, certa sum, quod fuissetis veluti duæ leænæ ferocissimæ, quæ orbatæ suis catulis hac illac plane furiosæ discurrunt, lacerantes ac discerpentes obvios quosque. Dein ad Pontifices conversa, tanta cum verborum energia ipsos reprehendebat expertesque misericordiæ appellabat, ut satis appareret, quod magnus amor quo ferebatur erga Sponsum, sic eam loqui faciebat; maxime cum etiam allegaret sacras Scripturas modo perquam mirabili.
[157] [& apud Pilatum.] Quando postea, in eadem contemplatione, vidit Iesum suum, ligatum ad columnam & duris plagis percussum, dici non potest quomodo se pati interius monstrabat, quam tenero affectu loqueretur cum Jesu suo; contra vero quantum indignationis exprimeret contra Judæos; non valens aliquando remanere in lecto, propter grandem quem sentiebat dolorem: qui magis etiam ei crevit, quando ostendebat se videre Sponsum coronatum spinis, exhibitumque Hebraico populo cum his verbis, Ecce homo. Cum autem cernebat quod portabat crucē ad montem Calvariæ, quodque ei ibi configeretur cum omni vituperio; tum sane ejus oculi dici poterant duo fontes lacrymarum: unde lectum ejus, jam reductæ ad sensus, inveniebant Monachæ omnino madentem, quasi haud modico temporis spatio fuisset pleno lacui immersus. Quodque mirabilius erat, usque ad laneam culcitram humor penetraverat: ipsa vero tam pallida vultu, tamque plena dolore mansit, quod eodem accedente gravitate morbi, metuerent Sorores, ne cito vita deficeret. Dixit etiam ipsa post raptum, quod Jesus ei se ostendisset ipsomet modo quo passus est, ad satisfaciendum magno ejus desiderio, quo semper cupiverat, non minus de pœnis ejus, quam de gaudiis cælestibus participare.
[158] Alias, post receptum sanctissimum Sacramentum, fuit rapta in ecstasin: a qua sibi reddita, [Accepta Communione,] Monachis ad hoc destinatis ex obedientia retulit, quomodo visa sibi sit, mediante cælesti Cibo, uniri ac transformari in & cum Deo benedicto, ineffabili quodam modo; quia nihil magis sentiebat quam si fuisset mortua: quod ut melius intelligi possit, notabitur hic ipsis iis verbis quibus id retulit, dicens: Nesciebam, mortua essem an viva, in corpore vel in anima, in cælo vel in terra: sed solum videbam Deum, totum in seipso gloriosum, semetipsum amare pure, cognoscere integre, sui ipsius esse infinite capacem; creaturas omnes sincere diligere amore infinito; esse unionē quamdā in Trinitate; unam individuā Trinitatē, unum Deum infiniti amoris & bonitatis, summe incomprehensibilem & inscrutabilem; sic ut ego, quia eram in Deo, non sentirem quidquam mei ipsius; sed solū me videbam in ipso, non videndo me sed ipsum Deum; quantum tamen mysteriorum divinorum capax est creatura, mortali adhuc carne vestita, bene disposita inflammataque amore divino. [intuetur mirabilem sui unionem cum Deo.] Mansi autem in ista consideratione unam circiter horam, sicut postea intellexi quando ad sensus meos redii. Illud autem quod in ista mentis abstractione gustavi, nullis unquam possem verbis exprimere; quia non potui propter fragilitatem capere id quod mihi monstabatur, intelligendumque & gustandum dabatur. Intellexi tamen bene, quod definito judicii universalis die, vellet Deus corpora nostra exaltare ad tantam sublimitatem dignitatemque, ut impossibile sit me vobis id explicare, aut ipsammet comprehendere: ideoque videbar mihi interius audire hæc S. Pauli verba, Quia oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quæ præparavit Deus diligentibus se. Cumque huic considerationi aliquanto temporis spatio essem immorata, expendissemque magnum illum amorem, quo Deus fertur erga creaturas (quas proinde eidem omnes commendavi.) redii ad sensus.
[159] Alias, post sanctissimam Communionem, more suo rapta fuit in Deum, sed nihil unquam locuta; quare constricta ab obedientia, hæc ipsissima verba dictavit. Vidi eo tempore, quod amor unitivus me sibi conjungeret uniretque cum Jesu, faciens me cognoscere magnitudinem & puritatem amoris ejus, in quantum ego capax eram: quamvis tum fecerit videre me rem tam magnam, ut integre capere eam nullatenus possem, dicente mihi Jesu, quod mihi volebat seipsum taliter cognoscendum dare, [intelligit amoris divini dignitatem,] ut semper ipsum amare possem, nec tamen unquam satiari amando. Intellexi etiam quod hoc volebat cordi meo sic imprimere, ut recordando semper eum amarem; & quod dabat mihi istam mentis abstractionem, ut anima se melius posset unire Deo. Ostendit deinde res multas futuras, dixitque mihi hæc ipsa verba pertinentia ad amorem, Ut amor tibi magis sculpatur in corde. Subjunxit deinde nihil loquendo, quod volebat ut instar mœstæ turturis semper gemam, doleamque quod parum cognoscatur ameturque a creaturis. Intellexi etiam, quod omnes illæ animæ, quæ participes sunt sanguinis Jesu Christi, id est quæ pro ejus amore aliquid patiuntur in mundo, sint venustæ & speciosæ in conspectu Dei: & quod, si anima aliqua posset nosse, quam magna sit quando amat Deum, liquesceret præ dulcedine. Contra vero, si nosset suam deformitatem, quando est privata amore divino; converteretur in pulverum, aut si quid eo minus ac vilius est. Tum vero, more consueto, commendavi Jesu creaturas omnes, finitusque est raptus.
[160] Transactis quadraginta diebus post Professionem, cessarunt illi continui raptus, [tempore raptuum istorum plane alienata a sensibus.] quemadmodum tempore eo currente ei indicaverat Jesus futurum. Erat autē visu mirabile, qualiter illa statim ac sumpserat illum sanctissimum Cibum vitæ, rapi se sentiret a Jesu suo, ad eum omnino modum quo ferrum trahitur ad magnetem. Manebat oculis in Crucifixum conjectis, quem ante lectum habebat; adeoque immobilis, ut cum aliquando adstantes Monachæ tentassent illam tangere, nihil tamen ipsa commoveretur; & quamvis tangi se sentiret, non tamen poterat id aliquatenus monstrare, propter arctum amoris nexum, quo adstringebatur dilecto suo Sponso Jesu. Fuit etiam prorsus mirabile, quam doctas & devotas sacrarum Scripturarum declarationes protulerit istis quadraginta diebus, adeo ut quodammodo videretur ex magnis Ecclesiæ Dei Theologis esse: quod sane alteri nulli causæ adscribi poterat, quam supremæ sapientiæ, quæ ipsam sic faciebat sermocinari.
CAPUT II.
Sanctæ cordi inscribitur, Verbum caro factum, & animæ imprimuntur stigmata Crucifixi.
C. II
[161] In Vigilia sanctissimæ Annuntiationis anno MDLXXXV, cum hæc benedicta anima contemplaretur mysterium Verbi incarnati, juxta hæc, [Contemplans mysterium incarnationis] Verbum caro factum est; subito in ecstasin rapta fuit, & mansit sic ab hora istius diei vigesima secunda, usq; ad nonā noctis sequentis. In principio autē vultu læto atque jucundo, de fixis in cælum oculis, cœpit loqui in hunc modum. Mensura Verbi est sinus Patris æterni; nunc Verbū factū est parvū, & parvus Mariæ uterus factus est magnus. Quomodo igitur, o Verbum, non dimittent se ad te sublimes muri, quandoquidem magnitudo tua inscrutabilis est, & parvitas tua incomprehensibilis? Pulchra & formosa es, o Maria, & omni gratia plena, per eum quem debes continere. — Non opus est amplius figuris, Esaia, quia hæ impletæ sunt in ventre virginali. — Voluntas Patris te traxit de sinu suo, o Verbum! teque conclusit in utero Mariæ: & ipsa me lætam in hoc carcere retinet — Verum, si non viderem te tantopere offendi, essem contenta: nunc istæ offensæ & impedimenta cogunt me desiderare dissolutionem a corpore. — Si autem mihi monstras, quod eas debeam pati, fac ut nihil me separet a te. — Revertere, anima mea, revertere in uterum virginalem, ubi deficit intellectus omnis & affectus nutritur — Virtus Altißimi obumbrabit tibi, & gratia Sponsi consolabitur nos. —
[162] [comparat officia Mariæ erga filium cum suis ipsi exhibendis,] Plena es gratia, Virgo sanctissima; & benedictus es fructus ventris tui — Magnificat te nunc Sponsus virginitatis nostræ — Tu appellabis eum Jesum, & nos Alpha & Omega: tu dabis ei lac, nos sanguinem, si non actu, saltem affectu: tu stringes eum fasciis, nos pectore: tu omne ei obsequium exhibebis, nos pro eo dimittemus omnia: tu ex ore ejus audies tot tristia verba, nos attendemus ad internas inspirationes: tu videbis ei aperiri latus, nos ibi nidificabimus: tu mortuum tenebis inter brachia, nos Deum & hominem in corde nostro. — Tu pones eum in sepulcrum, & nos in pectora creaturarum, offerentes eum sinui Patris æterni. — Tu prima videbis resuscitatum; Virgines autem ab eo primæ recipient præmiū. — Tu aspicies ascendentem in cælos & nos in serena tranquillaque æternitate. — Tu recipies Spiritum sanctum una cum Apostolis, nos eum recipiemus, quia sumus templum ejus & corona Sanctissimæ Trinitatis, laudantes & gratias agentes ac benedicentes incomprehensibilem, inscrutabilem, & summe incogitabilem Trinitatem. — Tu offeres dilecto filio lac tuum, nos offeremus sanguinem ejus æterno Patri. — Tu remoraberis ultionem peccatoris, quia Verbū in tuo purissimo, immaculato, immarcessibili, & virginali ventre assumpsit carnem, lac & sanguinem; nos amore supplentes defectum & prompta voluntate, hanc offeremus coæternæ, incomprehensibili, coæquali, inscrutabili, & incogitabili Trinitati. — Tu attrahis eum in terram radiis puritatis tuæ; nos repellimus eum a nobis flammis sensualitatis nostræ, & resecamus cultro amoris proprii. — O quantum in te, Maria, sibi complacet Verbum, propter tuam magnam caritatem in nobis autem sibi complacet, propter caritatem suam. —
[163] [exoratque consensum ejusdem:] Euge, Maria, responde nuntio cælesti. Thronus Sanctissimæ Trinitatis tuum istum consensum expectat. — O Maria! o Maria! ne tardes dicere, Ecce Ancilla Domini, quia omnes Angelorum chori tuum responsum expectant. — O Maria, præbe nunc tandem consensum tuum. O Spiritus sancte, tu ei cooperans assumes purissimum illum sanguinem Mariæ, formabisque pulcrum & rubicundum corpus Jesu, non paulatim ut homines sed momento temporis organizatum operatione tua. — Tu es consolatio Paradisi, o Virgo sanctissima, scutum nostrum, fortitudo debilium, denique (id quod maxime nostra refert) spes nostra tu es. — O quam sublimis est humanitas nostra! in Verbo videlicet. Ecce in visione & unione divina superabit Angelos, & restaurabit quod dæmon iniquus serpens dissipavit, Dominus poßedit me in initio viarum suarum, antequam quidquam faceret a principio. O Maria! tu fuisti a principio, cum eo qui est sine principio: ideoque justum erat, ut intra te conciperes eum, qui nec principium habet nec finem.
[164] His dictis, bono temporis spatio absque sermone hæsit, in altissima contemplatione defixa: [a S. Augustino apparente] & (sicuti post raptum ex obedientia retulit) meditans hæc, Verbum caro factum est; divini amoris stimulis supra modum impulsa, fessum se contulit: corpusque suum aptans, manibus ac brachiis designabat locum cordis, ut S. Augustinus, qui sibi apparuerat, inscriberet ei desiderata sibi verba. Quare ad eū conversa dixit, Sanguis, id est atramentrarium, apertus est, ne tardes, o Augustine. Et in hoc mentis excessu sæpe cogebatur dicere, propter divinum quem sentiebat æstum, Non amplius amoris: non amplius amoris, o [Jesu mi. Fierine potest, ut cum tu fueris tanta passus, ego necdum passa quidquam sim? — O Jesu mi! quis gratus esse poterit amori tanto? magnas res fecerunt Sancti. — O Jesu mi! utinam possem dare vitam meam: fac saltem ut contemnar & vilipendar, sed absque tua offensa. — Si haberē mille vitas, omnes expenderem pro te. — Omnia nihil sunt respectu bonitatis tuæ. Felix anima, quæ tecum unita est! Felix qui pascitur & nutritur de te. Extra te non invenitur quies in re ulla: sed in te vera quies est. — Quanto magis te invenio, mi Jesu, tanto majori siti æstuo ad te requirendum. Postea ad S. Augustinum se vertens, dixit: Tu scripsisti sublimitatem Verbi in mea humilitate. [inscribitur cordi ejus Verbum care factum est,] Joannes notum ipsum fecit mundo; tu, Augustine, fecisti ex parte notum mihi. Nec minor gratia fuit, quod hæc vox, Verbum, scripta ab eo sit litteris aureis; & litteris sanguineis, Caro factum est: idque non sine mysterio: quia, sicut ajebat, aurum denotabat divinitatem, sanguis humanitatem Christi. Præterea ex eodem Sancto intellexit, quod in signum, quod vere haberet scripta in corde verba ista, semper habitura esset coram se memoriam magni Mysterii Verbi incarnati.
[165] [laudat Mariæ puritatem:] Postquam autem tam grande donum suscepit, manens nihilominus in eadem contemplatione, vertit se ad supremam puritatem Mariæ, prorupitque in hæc verba. O Maria, oculi tui evibrant splendorem puritatis. O puritas! o puritas! Puritas est exercitata & possessa humilitas. — Numquam fuit nec erit humilitas absque puritate, nec puritas absque humilitate. — Tu genuisti eum qui tibi dedit notitiam puritatis, quique eam creavit, estque remuneraturus. — Beati mundo corde! Puritas est res tam digna, tam grandis, & incomprehensibilis, ut creatura eam nec capere nec intelligere possit. O puritas inenarrabilis! quantum opus est esse mundum ac purum, ad te recipiendum! — O Verbum, quomodo scrutaris desideria, affectus, & proposita nostra, priusquam uniantur spiritui puritatis! — Credunt tamen mundani isti & sensuales, quod cum suis immundis sensualitatibus & iniquitatibus pertingere possint ad illum purissimum & divinum spiritum. — Magis errant quam olim dæmon, quando voluit se æquiparare Deo. —
[166] [miratur magnalia Verbi divini] O Verbum! quam admirabilis es in Patre, mirabilis in Spiritu sancto, mirabilis in teipso, mirabilis in omni operatione tua! — Mirabilis es in Patre, placando iram (si tamen ira in eo est) quam contra nos haberet. — Quid autem mirabilius, quam placari Patrem eo ipso, quod posset excitare iram, videlicet sanguine? — Mirabilius porro est nobis considerantibus, quod is qui est infinitus & adeo magnus ac potens, qui continet in se omnia, permittat se offendi a re tam humili ac vili quam est creatura; ac deinde tam facile placetur, per humiliationem ab eadem creatura factam. Hoc autem grande & admirabile opus per te, O Verbum, efficitur, mediante sanguine tuo, apud Patrem æternum. Quis vero hoc intelligat? Solus is qui experitur: & experitur, cui per tuam bonitatem conceditur id intelligere. — Mirabilis es, o Verbum, in Spiritu sancto, faciens ut hic se infundat in animam, quo mediante illa fundamentaliter unitur Deo, gustat Deum, nec in alio delectatur quam in Deo. — Mirabilis es insuper, o Verbum in te ipso: mirabilis, inquam, es in te ipso, in descensu tui ipsius in nos, mirabilis in comprehendendo teipsum, in possidendo teipsum, & in relinquendo nobis teipsum. — Negant hoc tuum admirabile esse, qui nolunt confiteri magnitudinē tuam, [ejusque essentiam.] nec timent judicia tua, unice intenti ut peccent continuo absque timore vel veracundia ulla. — Sed econtra electi tui confitentur illud admirabile esse, quia noverunt quod nihil moveatur absque providentia & voluntate tua divina, quæ dat nobis omnia quæ habemus bona, nec respicit peccata nostra, pro quibus mereremur infinitas pœnas. — O magna electorum tuorum gloria!Est autem pœna intolerabilis amantis animæ, quod illius gloriæ non possit unumquemque capacem facere. O admirabilis essentia Verbi, a paucis cognita, & pauciores qui se confiteantur nacta? — Est illa sicut mare, quod in se recipiens omnium fluviorum aquas, facit eos desinere & nomen amittere: ideoque non amplius Fluvii nominantur, sed Mare, quod generat margaritas pretiosas & pisces, qui suo in ventre continent uniones ac lapides inæstimabilis valoris. In mari essentiæ tuæ, o Deus meus! navigamus continuo, cum magno periculo naufragii ipsis sub undis faciendi, quia earum ductum non sequimur; non satis bene cognitam habentes tuam essentiam, qui nos salvare vis, sed nos ipsi per peccata indignos nos reddimus salute nobis sic oblata. Hæ aliæque infinitæ, quæ brevitatis causa prætermittuntur, fuerunt notitiæ admirabiles, favoresque pretiosi, quos in istis ecstasibus a Domino recepit vera ejus famula.
Cap. III
[167] Die Jovis vesperi in hebdomada Passionis, qui dies anno MDLXXXV cum die XI Aprilis concurrit, [Cupiens experiri dolores morientis Iesu,] interim dum sanctis suis cogitationibus pasceret animum, accensa fuit desiderio vehementi experiendi in seipsa tristitiam & lassitudinem, quam Dei filius passus est, cum pro salute humana in monte Calvario fuit crucifixus. Nec vana fuit cupido tam pia; ipsa enim eadem nocte & parte sequentis diei Veneris, invasa fuit, non solum in parte interiori, sed etiam in exteriori, doloribus acerbis & excessivis. Quapropter, ipso mane prædictæ diei Veneris, apparuit vultus ejus velut emortuus; eratque ipsa tam debilis & afflicta, ut ultra non posset sustinere, videreturque jam jam expiratura. Magis autem creverunt tormenta, quando circa vigesimam secundam horam mansit alienata a sensibus, elevataque ad amaras quidem, felices tamen contemplationes sacratissimæ Passionis, quam sustinuit Redemptor universi. Profecto quanti fuerint cruciatus, quos isto tempore toleravit, dici nulla ratione potest. Cum autem adeo terribiliter affligeretur, stillabant a facie ejus præ nimia anxietate guttæ sudoris bene magnæ, & ex oculis manabant copiosissimæ lacrymæ; ab ore autem egrediabatur spuma continua, cum tremendo catarrho, tantaque angustia & pectoris inflatione, ut videretur crepatura. Ergo quæ præsentes adstabant Sorores accurrerunt, [usque ad mortem coarctatur.] vestesque a pectore removerunt, ut posset commodius respirare. Verum ipsa tota immersa in mari amarissimo Passionis Dominicæ, nihil inde solatii accipiebat, sed potius augmentum pœnæ, quæ oculos habentem defixos in cælum cogebat in hujusmodi verba erumpere: O Jesu mi, nequeo tam multum tuarum pœnarum communicare. Atque inter hos dolores immensos, sicut postea retulit, vidit Jesum exspirantem in cruce: & intellexit, quomodo voluerit expirare, ut spiritum suum immitteret in creaturas; sed videns quam pauci eum essent recepturi, id est, quam paucis profutura esset Passio sua, sensit dolorem tam enormem, ut multo fuerit major eo quem faciebat separatio animæ a suo corpore. Immersa igitur notitiæ tam dolorosæ, facta est etiam ipsa doloris tam magni particeps: atque hinc, sicut postea referebat, processerunt pœnæ illæ atque angustiæ, quas, uti diximus, in illa mentis elevatione est passa.
Cap. IV
[168] Magna etiam & mirabilia fuerunt, quæ in ea operatus est Dominus die Lunæ sancto, [Feria 2 habdomadæ sancta,] ejusdem mensis & anni; quando existentem in horto cum aliis Sanctimonialibus vocavit his verbis: Veni & vide operationes animæ; quas ego facio inter me & ipsam, quod nemo intelligere potest, nisi qui mundus est corde. Ad quam vocem parum abfuit quin raperetur in ecstasim: subito enim reclinata ad vicinum sibi lignum, fixit oculos in cælum, eodemque instanti apparuit vultus ejus inflammatus & devotione incensus, uti solebat ei in raptu accidere. Id quod animadvertentes Sorores accurrerunt, eamque in aliquod conclave induxerunt: quo ut pervenit, statim sese in genua provolvit; defixoque in Crucifixum obtutu, eam plane posituram corporis assumpsit, in qua S. Franciscus accepit sacra stigmata. Tum tota transformata in Deum, petiit a Jesu ingredi in considerationem plagarum humanitatis suæ, quandoquidem audita fuerit magno cum spiritu quinquies dicere, Absconde me in vulneribus humanitatis tuæ. Et quoties hoc repetiit, [sensus suos sensibus Iesu] toties magis accensa in spiritu, composuit sensus suos omnes cum sensibus mortui Jesu; idque tam ordinate tamque decore, ut cunctis admirationi esset.
[169] Cœpit ergo splendentissimos oculos suos oculis Jesu admovere, & postea sensus alios, exprimendo hæc verba. Oculi mei maneant in oculis misericordiæ tuæ, aures meæ in auribas tuis, ut intelligant & comprehendant vocem Sponsi mei. Os meum in ore tuo, ut os meum loquatur quod Sponsus mecum loquitur. Pectus meum in pectore tuo, dilecte mi. Manus meæ non in manibus tuis, sed in caverna Sponsi mei, ut sint participes cooperationis ejus. Venter meus in ventre tuo, ut præsens sit & particeps cooperationis & ordinationis, quam operatur caritas in cella vinaria. [& potentias potentiis ejus jungens,] Post hæc verba stetit aliquantum quieta & meditabunda, deinde subjunxit: Nihil foret, o Jesu mi! collocasse omnia membra mea in te, si non satagerem interne ad ea retinenda in te! Tum Patrem æternum alloquens dixit: Memoria mea in memoria suavitatis sanguinis Verbi tui, pro redemptione omnium credentium. Intellectus meus, non in intelligentia æqualitatis tuæ, sed in intelligentia descendentiæ Verbi tui. Voluntas mea in voluntate Verbi tui, ut voluntas mea sit conformis voluntati Verbi tui, quæ est tam conformis voluntati tuæ, summe Pater, quam est æqualis æternitati Trinitatis tuæ.
[170] Cum igitur etiam potentias suas omnes in Crucifixo collocasset cum actibus ac gestibus devotissimis, habuit mirabilem intelligentiam supra Passionem Domini, sicut infra notabitur. Incipiens enim fixe adspicere in faciem dilecti sui Jesu pendentis in cruce, [videt crudelem ejus Passionem:] vidit ab ea decurrere magna in copia sanguineas guttas usque in terram; quare magno cum stupore dicebat, Dominus meus sudat sanguinem. O Amor! Numquid sufficit quod toto ex corpore tuo scaturiat sanguis, nisi etiam hunc ex oculis vice lacrymarum fundas? O Amor! utinam saltem ego terra illa fuissem, quæ sanguinem istum excepit. O Amor, fac saltem ut eum excipiant creaturæ tuæ. O Amor! non possum diutius te conspicere sic afflictum, dicamque sicut dixit olim Propheta, Non accedet ad te malum, & flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo. O Amor, quare tantum te percutiunt creaturæ? Quid fecisti? quid deest tibi, Amor? Deestne sapientia, deestne bonitas, deestne misericordia, deestne pietas? an forsitan deest ipse amor? O quomodo percutiunt illi caput? Sed bene video, Jesu mi! quod non permittas me penetrari a magnis illis quos pertulisti cruciatibus, quia nullo modo possem tolerare. O Amor, multo plures sunt sagittæ, quas jacularis in corda creaturarum tuarum, quam sint plagæ, quas tibi nunc infligunt. O Amor, tu voluisti spinis coronari, ut Sponsas tuas coronares gloria Paradisi. O Amor, quis potius meretur habere coronam istam pungentem, Amor, an Amans? Ego illam mereor o Jesu mi; da eam mihi, da eam mihi. Non jam potest, o Amor! dici de te, sicut dictum est de me (volebat dicere quando fecit Professionem) induit me Dominus cyclade auro texta. Corona tua non fuit olim aurea, sed spinea: quid autem fieri poterit, ut hæc pœna levior tibi efficiatur? Opus est habere in animo magnam puritatem & magnam humilitatem. Necdum satiantur percutientes faciem illam sanctam, in quam desiderant Angeli prospicere; quandoquidem adhuc eam sic undique lanient. — O Amor, quam non potes jam dicere, quod deliciæ tuæ sint esse cum filiis hominum; sed opprobria & pœnæ.
[171] Stetit in hac contemplatione aliquamdiu quieta, & postea emisit vocem supra modum dolorosam, [eique compatiens] conjunctam terrori & mœstis lacrymis, dicens; Pilatus istam injustam sententiam protulit: qui debet judicare omnes creaturas, nunc se patitur judicari. Nunc contenti estis, Judæi. Satiate, satiate vos, quia non amplius satiabimini. O Amor, tu non cognosceris, sed derelinqueris. Fac Amor, ut semper tecum sim & nunquam te deseram. O Amor, fac ut sim crucifixa tecum, & te motiente qui vita es, moriar etiam ego. Postea effuse plangens subjunxit, O Deus, Amor meus exuitur vestibus. Heu me! quis dolor? extenditur crux supra terram, & Amor meus ultro se nudat. Exaggerabat deinde planctum, & solito altius extollebat vocem, tremebatque modo tam doloroso, ut tota videretur commiseratione diffluere, atque dicebat: Heu me! saltem paulatim figerent clavos. Video, occiditur innocens. Heu me! heu me! non possum amplius sustinere. Heu me! Amor! heu me! Nolite tantum trahere, o Judæi. Saltem foramina illa aliquantum viciniora sibi invicem fecissetis. Heu me! Amor, non possum amplius: da mihi vires ad sufferendam pœnam quam sentio. O Amor, confige me in te, & nunquam te dimittam, aut tu ipse configere in me. [recipit sacra quinq; stigmata,] Inter hos excessus passionum, dilectus ejus Sponsus impressit in ejus animam sacra sua stigmata, per quinque lucidos & igni similes radios: qui medias manus, pedes, ac latus sic penetrarunt, ut ibidem vivaciter insculptum reliquerint vestigium sui. Hoc autem ut melius intelligatur, transcribam propria ipsius, id finito raptu referentis, verba.
[172] Conversa ad Jesum dicebam, Jesu mi, jure merito dicere possum. Tristis est anima mea usque ad mortem. Cumque internis & externis doloribus fuissem per duas horas afflicta, contemplando sanctissimam Passionem, vidi quod Dominus mihi daret sacras plagas suas: quia mittebat mihi certos radios ad pedes, manus, ac latus dextrum, qui videbantur esse ignei, figebanturque in medio, ubi sunt plagarum loca, sic ut ibi suum sigillum relinquerent. Postea recessit a me subito dolor & pœna omnis, [sicut ipsamet postea narravit.] imo sentiebam me valde contentam, quod in me viderem stigmata Domini mei, quæ etiam nunc videre mihi videor, quamvis exterius non appareant, hoc enim gratissimum mihi est. Videbam postea, quod amor unitivus me uniret cum Jesu; totaque unita ei, nihil aliud sciebam agere, quam me immergere ipsius bonitati, & amori quem Deus habet erga animam meam. Mansi autem in hac mentis abstractione usque ad quintam horam noctis: sed quod tunc gustavi non possem vel modice explicare. Hæc omnia, ut scripta sunt, ipsamet retulit; referendo autem demonstrabat tantum amorem erga Crucifixum, propter unionem qua ipsi adstricta erat, ut oculos in eum defigens, oscularetur pedes, manus, & latus; videreturque ad singula oscula, quæ sacræ sui Redemptoris imagini imprimebat, præ affectus teneritudine deficere. Atque inter hæc ab extasi rediit, postquam quinque continuas horas in ea perseverasset; quo tempore numquam oculos avertit a Crucifixo, quem manibus tenebat, ita ut verificari de illa posset verbum hoc, Dilectus meus mihi & ego illi.
CAPUT III.
Participat omnibus & ordine tormentis Dominicæ Paßionis.
Cap. V
[173] Sacræ istæ plagæ, impressæ in anima, maximum in ea accenderunt desiderium participandi pœnis, [Die lovis sancto anni 1585] quas pro nobis in sua passione tulerat Dominus noster: qui volens ei quadamtenus satisfacere, sustulit ipsam in spiritu die Jovis sancto, XVIII Aprilis anni prædicti MDLXXXV. Hoc in raptu, absque ullo ad sensus regressu, mansit totis viginti sex horis: quibus ei a Domino communicata fuit tanta participatio sanctissimæ Passionis, ut non solum in anima, sed etiam in corpore toleraverit pœnas & cruciatus incredibiles, quemadmodum apparebat ex gestibus ejus & per verba quæ proferebat. Quamvis autem difficillimum sit hoc explicare ei qui tam tristi spectaculo præsens non adfuerit, [videt Christum] aliquid tamen hic exponam, sicut tunc notatum fuit. Tempore illo ivit ad diversa conclavia monasterii, in unoquoque ordinate contemplans mysteria Passionis sui Sponsi. Et primo vidit euntem illum ad suam sanctissimam Matrem, prius quam accederet ad patiendum; [valedicentē matri,] atque prostratum ad sanctos ejus pedes benedictionem ultimam postulare; idemque vicissim facientem Mariam: & in hac contemplatione incepit loqui, dicens: O Maria! tanto tempore hoc desiderasti, eris tamen instar turturis quæ comparem amisit. O mœstam disjunctionem! Da Domine benedictionem, quam dedit Isaac dilecto filio suo Jacob, non in fertilitate terræ, sed in fructibus Divinitatis tuæ.
[174] [in cœnaculo vestes exuientem,] Deinde, ascendens ad conclave aliud altius, ostendebat hunc esse sibi Montem Sion, ubi Jesus cum Apostolis fecit ultimam cœnam: & tunc adeo splendens atque hilaris factus est vultus ejus, ut admirationi cunctis esset. Dumque tacuisset aliquanto tempore, sic fari cœpit: Desiderio desideravi — Adimpleantur Scripturæ — Mirabilis Deus in operatione humanitatis suæ — Eructavit cor meum humilitatem — Fundavit eam in humilitate abjectionis. — O humilitas quam imitari nemo, admirari possunt omnes — Quomodo non dimittebant se cæli, & non exaltabatur terra ad tantam humilitatem? — Exuisti te vestibus tuis, Jesu mi; quod si non exuisses te magnitudine tam grandi, non potuisses unquam exercere humilitatem tantam. — O Humilitas, quæ exaltas id quod non est, & deprimis id quod est. Etenim exaltas hominem, qui nihil est; & deprimis Deum, qui est omnia. O humilitas! quam victoriosa es, & exaltans te pertingis usque ad thronum sanctissimæ Trinitatis: quia veritas dixit, qui se humiliat exaltabitur, & qui se exaltat humiliabitur. — O humilitas! quomodo producis, & mamillis tuis alis puritatem cum sinceritate, & sinceritatem cum puritate? — Tu veluti mater lactas pauperes spiritu, & adducis sub umbram Verbi; amplecteris ignorantes, & adducis ad sponsam Ecclesiam; nutris pusillanimes, coronas Virgines, das palmam Martyribus, & diadema Christis tuis in cælo; præbes saturitatem visionis tuæ Eremitis ac denique Sanctis omnibus, & in hujus vitæ peregrinatione patientes reddis atque constantes.
[175] [lavantem pedes,] Vidit deinde quod Jesus fundebat aquam in pelvim, ad lavandos pedes discipulorum suorum, unde dicebat: Sume & mitte aquam ad lavandum pedes, Jesu mi, cui se inclinant & reverentiam exhibent res omnes creatæ. — Non lavabis mihi pedes in æternum — O Petre, non intelligis rem. Quoties volumus nos docere infinitam sapientiam, nostraque judicia judiciis ejus comparare? — Si non lavero te, non habebis partem mecum — Sed tu Joannes: num taces? — Qui penetrat omnia, tenet silentium, seque intromittit i bonitatem divinam. Postea, ostendens se loqui cum Juda, dixit: O proditor, proditor, tu pejor es dæmone. His dictis prosequens meditationem suam, juxta Euangelium Joannis, ad hæc verba, Ego sum via, veritas & vita, cœpit dicere: O vita vitalis, dulcis, [audit dicentem quod sit via, veritas & vita;] amabilis & semper delectabilis! O dulcis veritas! veritas, quæ verificatura es omnem tuam veritatem, & confutatura omne nostrum mendacium. Veritas, quæ penetras corda habentium humilitatem. — Vita, quæ das vitam: Veritas, quæ manifestas Verbum — O Via, quæ dirigis cæcos! Via, in qua semitæ multæ ad nutriendas animas, ad oblectanda corpora, ad illuminandum intellectum, ad satiandam voluntatem, ad mortificandam memoriam. — Sed ad nutriendam animam oportet fieri turturem, ad delectandum corpus mutari in columbam, ad satiandam voluntatem evadere aquilam, ad illuminandum intellectum esse cervum velocissimum. Turtur deducit ad gemitum & ad planctum, columba ad cavernam ibique nidificat, cum aquila pertingit homo ad essentiam Divinitatis, & cervus procedit ad æternitatem. — O semitas amœnas! O vias dulces! — Gloriosa dicta sunt de civitate Dei, sed magis gloriosa dicuntur de operibus tuis, o Verbum.
[176] Post hæc aliaque verba, vidit quomodo Jesus, relictis in horto discipulis, [contemplatur orantem in horto,] recessit ad orandum Patrem æternum; ideoque prosequebatur sermonem dicendo; Jure merito dicere potuisti, Jesu mi, Tristis est anima mea usque ad mortem — Vigilate & orate, ne intretis in tentationem. Tunc ostendit, quod videret Jesum in horto sudare sanguinem: unde tantus dolor ipsam incessit, ut identidem in terram laberetur velut mortua: & eructans suspiria ferventissima, subjunxit, O Deus, quid tantum pati voluisti pro tuis electis? — O Jesu mi, qui tantum pati voluisti in horto pro peccatoribus, Transeat, transeat a te calix iste. Paulo post, videns eum confortatum ab Angelo; voce, tam lamentabili ut emollire etiam petram potuisset, dixit; Heu me! Consolator Angelorum consolatur ab Angelo, & desiderat ut pœna acceleretur. O Jesu mi! sudasti sudorem sanguineum. Quare nequeo ligare omnes omnium creaturarum voluntates, atque ad te pertrahere? Si eas tibi sic possem tradere, solatii aliquid nacta mihi viderer. Videns postea traditorem Judam, [traditum a Iuda,] venientem cum turbis ad capiendum Jesum, mœstissima dixit: Heu me! Appropinquat traditor: ecce traditorem. Ostendensque (sicut ex sequentibus verbis dabatur intelligi) quod videret Jesum a turbis comprehensum, & a Juda traditum, subjunxit: O Jesu mi! Stabo hic ego, tota afflicta, videns te tradi & comprehendi. Amice, ad quid venisti? — Verum, O Deus, quid agis, Amicum eum vacans? Scilicet creaturas doces, ut etiam ipsæ ament offendentes se. Per osculum pacis ostendisti, quantum diligeres pacem: & docuisti ut etiam nos amaremus & quæreremus illam: quandoquidem achuc manens in Paradiso, prius quam venires in terram, effecisti, quod Institiæ & pax osculatæ sunt. — Beati igitur pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur.
[177] Postea in persona Jesu dixit, Quem quæritis? ego sum: & in persona Judæorum tertio dixit, [comprehensum a Iudæis,] Iesum Nazarenum. Cum ergo sic tribus vicibus offendissent sanctissimam Trinitatem, addidit in persona Jesu, Venistis ad me sicut ad latronem. Hoc dicto ostendit se conspicere, quomodo Petrus amputaverit auriculam Malcho, dixit enim: O Petre, tu velles omnem nostram salutem impedire, atque etiam tuam. — Quam multi educunt gladium odii; qui nunc quidem non impediunt Passionem tuam, o Deus meus, sed fructum illius. Videns autem Iesum ligatum, dicebat, Heu mel ligatur is, qui colligat omnia, illuditur sapientia, offenditur bonitas. Magna enim vero patientia, quod ejusmodi homines circum te toleres, tamque parum tibi non venientes: sed nihilo minor ea quoque est, qua nos supportas. Ligant illi manus tuas, & nos ligamus operationes tuas. — O quantum reverentiam mererentur manus istæ? Et procidentes adoraverunt manus Domini, dicentes, istæ sunt dignæ accipere potentiam, in omni loco dominationis Patris ejus. Ostendens deinde quod videbat Iesum a turbis deduci ad Annam, [ductum ad Annam,] Pontificem Iudæorum, dixit ministris: Quid timetis; ne vos tempus deficiat? Quid tam celeriter illum ducitis? Vidit postea alapam, Iesu suo inflictam coram Pontifice Anna, & voce lacrymabili dixit: Heu me! in faciem illam, in quam desiderant Angeli respicere? — Faciem tuam illumina super servas tuas: non sufficiunt eis lacrymæ, etiam maxillam præbere volunt. — O quam decoloratus est vultus, [alapa cæsū] paulo ante tam rubicundus! — Et obscurata est jacies virginis, & obscurata est facies Sponsi — Faciem non averti ab increpantibus & conspuentibus in me. Et procidenter adoraverunt faciem ejus dicentes, Ista est digna accipere splendorem divinitatis suæ.
[178] [negatum a Petro,] Sed, o Petre, an non recordaris promissorum factorum Magistro tuo? quandoquidem non una tantum vice, sed trina eum negas — Sed, heu me! etiam nos eum negamus — Numquid non negamus potentiam, quando nos excusamus non posse operari bene, nimis excusando nostram fragilitatem? Numquid non negamus sapientiam, magnitudinem, divitias ejus, quando nimium afficimur transitoriis rebus hujus mundi? — Sed quando Verbum attollit divinos suos oculos, penetrat interna & dat cognitionem. O oculos, qui respectu suo faciunt cælum gloriosum & terram trementem. — O Petre, quam merito potes adorare oculos Jesu mei! Et procidentes adoraverunt oculos Sponsi mei, dicentes, Isti sunt digni accipere visionem divinitatis & æternitatis suæ. Videns deinde Iesum illusum, & pro fatuo habitum coram Pilato, [pro fatuo habitum,] cum gemitibus & suspiriis multis dixit: Heu me! Fatuumne appellant eum, qui est sapientia Patris æterni? O nequam! vos dicitis quia malefactor est, & in hoc magis notam facitis iniquitatem vestrā. Ipse est summa bonitas, vos autem malitia & iniquitate pleni. Eodem modo peccant murmuratores — Pone Domine custodiam ori meo, & ostium circumstantiæ labiis meis; ut non declinet cor meum in verba malitiæ, ad excusandas excusationes in peccatis.
[179] [spretum ab Herode,] Post hæc aliquantum conticescens, vidit Iesum duci ad Herodem: itaque velut ipsummet Herodem alloquens, dicebat; O quam infeliciter lætaris — Desideravisti videre eum ad illudendum ei — Sic faciunt illi qui lætantur in bono, & postea ipso opere illud condemnant, Bonitatem & disciplinam & scientiam doce me — O altitudo divitiarum sapientiæ & scientiæ Dei. Tu vis ei illudere, & illudendo magis declaras innocentiam ejus. Modico tempore interjecto, facta est pallida & mœsta in vultu ultra consuetum modum, [positum in cisterna domus Pilati,] intellexitque (sicut postea retulit) quod sicut Ioseph positus fuit in cisterna veteri a malevolis fratribus; sic & Iesus, in domo Pilati, missus est a ministris Iudæorum in talem locum: & ipsa in ista contemplatione poni eum istic vidit, ostendendo per signa manifesta se quoque ibidem esse collocatam cum Iesu: quia subito se permisit cadere in terram, seque pariter constringendo dixit, Ecce, ecce Iesum meum, ecce Sponsum in cisterna. Hoc vero ab eadem magis confirmatum est post dies paucos in alia actione: quia, cum una sodalium ambulans per conventum, vidit in quodam vase agnellum, qui totus in se collectus ibidem quiescebat: unde rememorata ejus quod illo priori tempore viderat, magno cum sensu spiritus dixit, Simili plane modo jacebat Iesus in cisterna quadam in domo Pilati. Mansit igitur meditabunda, quasi cum Iesu esset in cisterna, sesquihoram circiter, humi cubans & sic collecta.
[180] [derisum a ministris.] Deinde elevata in genua, vidit Dominum a Iudæis derisum consputumque, & dixit; O Iesu mi! Permisisti pilos barbæ tuæ evelli, ut nos ornares splendoribus divinitatis tuæ. O Iesu mi! Permisisti conspui tibi faciem, ut ornares Sponsam tuam, & rubicundam efficeres tuo sanguine. Hoc tempore, præ excessu doloris quem patiebatur, videns Iesum spretum a Iudæis, frequentes gemitus mœstaque suspiria emittebat: & ipsa postea Monachis retulit, quod aliquando præ nimio dolore, quem in parte exteriori æque ac interiori sentiebat, non poterat vocem in verba formare, imo vix respirare; ostendens mœrorem suum magis actibus quam verbis, quæ tamen ipsa erant plena compassionis & mirabiliter devota. Manēs igitur in contemplatione dilectissimi sui Iesu sic spreti, dicebat, O Iesu mi! tu permisisti depilari tibi caput, ut nobis conserres merendi facultatem, ac deinde posses nos remunerari pro actione meritoria qualibet, quantumvis exigua: sicuti promisisti nobis dicens, Vestri capilli, capitis omnes numerati sunt — Deinde in persona Pilati loquens, dixit: Non invenio in eo causam — Si impeccabilis est, credo etiam ego quod non sit reus culpæ. [Barabbæ postpositum,] — O Iesu mi! Tu pateris te coæquari Barabæ, & tamen es ille, qui vivificat & mortificat — Tu te pateris postponi ei, qui est plenus malitia & ignorantia, cum sis Deus deorum & Dominus dominamium. — Scio quod velis satiare populum: sed tamen nullo modo satiabis eum.
[181] [flagellatum,] Videndo deinde Dominum nostrum flagellari ad columnam, ipsa quoque ad columnam se acclinans prono capite, oculisque in terram dejectis, facta est particeps earum pœnarum, quas benedictus Iesus tunc sustinuit: quia modo in unam, modo in alteram partem se torquens, evidentibus, indiciis demonstrabat magnos se dolores sustinere. Cumque in tali afflictione plus quam integram horam hæsisset, cum affectu tanto & fervore quantus explicari sermone nequit, pronuntiavit hæc verba; Ad columnam, manibus post tergum ductis, ligatus est Iesus meus. Supra dorsum meum fabricaverunt peccatores iniquitatem. O! nisi virtus tua te sustinuisset, ad primos ictus fuisses mortuus. — Flagellatus sum tota die, & castigatio mea in matutinis. — Tu es domus illa, in qua Divinitas requiescit, & conclavia sunt plagæ — Considerabam a dexteris & videbam, & non erat qui cognosceret me. Invenietur, O Iesu mi, qui mutetur ad percutiendum te per vices, sed amor vicissitudinem nescit. — Flagellaverunt corpus tuum ut confortarentur — Recte potuiste dicere, Vnam petii a Domino, hanc requiram. ut liberem de flagellis corpus Ecclesiæ meæ, — Non habent numerum misericordiæ tuæ, nec fere etiam numerum habent plagæ tuæ: effice autem ut numerum quoque non habeant bona opera nostra ac desideria devota. — O Maria, si vidisses illum, quem tanto cum affectu lactasti mamillis tuis, ante ipsum mortua fuisses: & si animæ nostræ id comprehenderent, disrumperentur præ amore. O proditores, non vultis eum aspicere, quia non habetis amorem nec compassionem.
[182] Interea creverunt in ea supra fidem omnem dolores, quando conspexit crudas illas spinas, quæ coronaturæ erant dilectum Dominum suum. [coronatum spinis,] Itaque in terram concidit velut mortua, & deinde assurgens dixit, Præparant spinas crudeles, ad formandam coronam Sponsi mei. — Inveniuntur spinæ ei, qui nobis se in cibum donat — Coronaverunt Sponsum meum acutissimis spinis, eum nempe qui coronat animas jucunditate & gloria. — Heu me! Ponunt arundinem in manum Iesu mei loco sceptri, & percusserunt caput ejus arundine. — Sanctu est istud divinum caput: veniet autem tempus, quo isti conculcabuntur: quia pedes Domini nostri conculcabunt proditores istos. — Volunt abscondere lucem sed ipse videt, [monstratū populo,] ubi alii numquam videre possunt. Idem faciunt qui non confidunt in te, o Verbum, & dicunt quod Deus non curat creaturas. — Vos eum confitemini Regem Iudæorum. Sane Rex est, non Iudæorum tantum, sed cæli & terræ, abyssi & inferni, & omnium rerum quæ sunt. — O filiæ Sion, egredimini modo, & videte Regem vestrum coronatum diademate, quo coronavit eum mater sua Synagoga, in die desponsationis suæ. — Sed, heu me! Ecce homo. Ecce homo ille, qui fecit ut homo esset Deus. Ecce homo. Homo qui operatur omnia, quæ operatur Divinitas. — Ecce Rex vester. Quid facitis ingrati? Dixistis, Benedictus qui venit in nomine Domini: & nunc dicitis, Crucifige, eum. — Nunc impletur, quod olim dixit ipsa Veritas! Populus hic la biis me honorat, cor autem eorum longe est a me.
[183] [morti adjudicatum,] His dictis transtulit se ad aliud conclave; ubi inclinata in genua, hujusmodi orationem direxit ad Patrem æternum. Pater, noli considerare cogitationes impiorum istorum, sed attende ad salutem humani generis. Pater, accepta angustias & pœnas Verbi tui, in solatium & confirmationem electorum ejus. Hac oratione finita mansit aliquamdiu absque loquela: deinde ad Pilatum conversa, dixit; Tu dicis quod non invenis in eo culpam, unde possis contra cum ferre sententiam, & tamen condemnas eum ad mortem. Tunc cœpit effuse lacrymari, & emisso grandi suspirio, cum intueretur quod Pilatus decrevisset ferre sententiam contra Iesum, denuo prostrata in terram, hoc modo oravit. O Pater æterne, saltem hic sanguis pro tam multis non effundatur frustra. Et sic aliquantulum consistens surrexit in pedes, junctisque ad pectus manibus, dixit: Ecce, ecce, data est sententia contra Iesum meum, & illi magna cum celeritate crucem apparant ei, qui nobis præparat gloriam. Tum significavit, tam gestibus quam compositione totius corporis, [cruce gravatum,] quod in humeros crucem sumeret: & cœpit pedetentim scalas descendere: perveniens autem ad medium earum, cecidit cum maximo cruciatu. Sed cito se relevans, & usque ad pedem scalarum perveniens, per quamdam porticum transiit oculis demissis, vultu mœsto, adeoque livido & pallido, ut corporis mortui speciem præferret, suspiria dolorosa emittens. Deinde ivit in hortum, eumque circuivit totum, ac versus Capitulum iter intendit per alia conclavia: denique pervenit ad Oratorium, ubi demissa in genua, & in modum columnæ solidissimæ facta immobilis, oravit spatio dimidiæ horæ; notatumque a Sanctimonialibus est, quod orando crucemque portando plus quam sesquihoram consumpserit: quo toto tempore aliud non dixit, quam sequentia verba, Tamquam ovis, ad occisionem ductus est, & non aperuit os suum. In horto dixit, Fillæ Ierusalem nolite flere super me, sed super vos ipsas. Post orationem vero dimidiæ horæ, Patri æterno directam, subjunxit, Pater. offero tibi istam operationem redemptionis pro omni creatura. [eique affixum,]
[184] Postea se extendit in terra, & brachia sic porrexit ut appareret quod se aptaret supra crucem Iesu, & quod configeretur ei pes uterque; isto enim tempore eos concutiebat, monstrabatque quod pateretur acerbissimos dolores, dando suspiria & mugitus miserabiles. Paulo post idem fecit, ostendens sibi configi sinistram manum, ac denique dexteram: quia apparebant brachia ejus tam rigida, ut videretur reipse crucifixa: & Monachæ ibidem præsentes, affirmant, quod sæpius tangentes carnem ejus, duram invenerint instar ligni. Hoc ergo modo mediam circiter horam humi protensa jacuit, deinde mirabiliter erecta in pedes, absque ulla genuum flexione aut motu brachiorum expansorum, veluti crucifixa, adnixa ad parietem diu sic stetit; atque per inter valla temporum valde ordinate pronuntiavit septem verba, quæ Iesus locutus est in cruce, tanto cum spiritu ac devotione ut esset auditu mirabile. Affirmant autem Monachæ, quod videntes eam tanta passam & taliter transfiguratam, plures ipsarum dubitaverint utrum non esset mortua, voluerintque propriis manibus experiri num adhuc spiraret; quandoquidem brachia ejus & collum atque alia membra omnia ita obriguerant, ut mortuæ aut statuæ simillima esset. [ac denique mortuum:] Sic ergo stans, & proferens verbum ultimum, Consummatum est, addidit: Expletum est opus redemptionis, consummatum opus communicationis, & finitum opus reunionis. Denique paulo post ait: Et inclinato capite emisit spiritum. Ac subito, quasi revera mortua, dimittens brachia, caput, & corpus totum, fuisset gravi casu vehementer afflicta, nisi accurrentes quæ aderant Monachæ ipsam inter brachia excepissent.
[185] Ipsa vero mox sensibus suis est reddita, & facies ejus ita serenata, ut eis qui paulo ante velut mortuam viderant, tota alia videretur. [atque ita sibi restituiitur a raptis horarū 26.] Fuit autem admiratione dignum, quod eadem ipsa hora redierit ab ecstasi, qua, die Veneris præterito ante Dominicam Passionis, experrecta fuerat ab eo raptu, in quo Dominus ipsam fecerat participem pœnarum, quas est passus, (sicuti superius est dictum) quando in cruce emisit divinum suum spiritum. Ipsa vero affirmavit duabus sæpe dictis Matribus, quibus per obedientiam referebat intelligentias sibi immissas divinitus; quod Iesus antea voluerit ei communicare pœnam mortis suæ, quæ fuit mirum in modum gravis, quia hanc non potuisset tolerare, postquam fuisset debilitata tot aliis sanctissimæ Passionis cruciatibus. Referebat præterea, quod cum ibat de uno conclavi in aliud, videret semper præsentem Iesum suum: & fiebat particeps molestiarum quas ille toleravit, quantum sustinere poterat humana infirmitas.
CAPUT IV.
Sponsali annulo Christo desponsa, etiam Corona ejus spinea per visum donatur.
CAP. VI
[186] Non multis post diebus, benedicta hæc anima, insigni pignore certior est reddita, quantum sibi complaceret Deus in ejus famulatu: [in Vigiliæ S. Catharinæ Senensis,] quia in Vigilia S. Catharinæ Senensis anno MDLXXXV, rapta in ecstasim, miro quodam modo accepit annulum aureum desponsationis suæ. Sed antea monstratæ ei fuerunt, per tres continuas horas multæ gravesque offensæ, quas Deo faciunt creaturæ suæ, infinitæque blasphemiæ, iniquitates & peccata, quæ committuntur in mundo. Quo visu affecta dolore incredibili, identidem proferebat hæc verba: Circumdederunt me dolores mortis, dolores inferni circumdederunt me: comedit me dolor inferni pro multitudine iniquitatum nostrarum. Unde præ cruciatu quem sentiebat, eructabat ferventia suspiria & amaros planctus, sternebatque se humi, & alios mœstos gestus faciendo dicebat; O Domine non possum amplius: quod si peccatores nolint tam multa peccata auferre a se, obsecro, aufer a me iniquitatum tantarum conspectum, quia non possum amplius sustinere. — O magnam infelicitatem! [ostensis sibi peccatis mundi,] Respiciunt vanitatem, & cadunt in iniquitatatem — respiciunt elevationem, & cadunt in profundum abyßi. — Non habitabit in domo tua, qui blasphemat nomen tuum. — Comedi ego iniquitatem eorum. Dolores inferni circumdederunt me. Hunc in modum lamentans, & quantum apparebat maximo mentis dolore aggravata, post aliquod spatium temporis, profundum emisit suspirium, & cum vehementia exclamavit; dicens, O bone Iesu! relaxabo me in liberalitate tua. — O Deus! fac me mori morte vivente, ut effectui mandem opera tua. — O Jesu mi! omnes declinaverunt a te, & non cognoverunt te, & noluerunt te intelligere ut bene agerent. — Verumtamen cognoscent te, quia mors depascet eos — O Domine! monstrasti nobis plagas tuas, manus & latus, ut non simus amplius increduli, sed fideles. — O ingratitudo! quam es abominabilis in creatura!
[187] Hoc dicto aliquantum tacuit & planxit amare, nimioque dolore fatigata concidit in terram velut mortua, [ea vehemēter plangit:] ac dixit: O mors, quæ vitam donas! morior vivendo. Erat autem tunc adeo afflicta, ut intuentes quoscumque moveret ad compassionem: sed in medio ejusmodi pœnarum dicebat; O gloriosa pœna! gloriosa simul & pœnosa: volens utique significare, quod ipsa qua affligebatur passio, gloriam ipsi pariebat, eo quod patiebatur pro Dei amore, quatenus condonaret peccata creaturis; tantumque desiderabat pro alienis peccatis dolore ac pœnitere, ut sæpe ingeminaret, O pœna, quæ me recreas! o recreatio, quæ pœnam adfers! Post quæ verba cœpit lamentari & plangere, fremere dolenter & tremere toto corpore, ut esset res visu audituque miserabilis. In hac autem angustia mansit horam unam cum dimidia; sed postea serenato vultu, oculisque apertis & instar duarum stellarum fulgentibus, [quare apparens Iesus] monstravit quod videret Jesum, splendoribus circumdatum, cum eo munere quod volebat ipsi dare, in præmium lacrymarum effusarum & dolorum toleratorum pro peccatis populi; ideo dixit, Non coronabitur nisi qui legitime certaverit. — O Jesu! manus tuæ sunt decoratæ & plenæ annulis, ad desponsandam Sponsam tuam. — Idque etiam hodie in die ejus quam tibi despondisti: intelligebat autem S. Catharinam Senensem, cujus (ut dixi) tunc dies agebatur.
[188] Tunc, quantum percipi ex verbis ejus potuit, interrogavit eam Jesus suus, utrum vellet palam fieri quod eam sibi despondisset; sciens quantopere ipsa cuperet, [cum annulo sponsalitio,] ut gratiæ sibi concessæ occultæ manerent coram creaturis; ideo respondit: Tu tamen mihi promisisti, Jesu mi, quod sicuti absconditus ipse fuisti, sic debeam esse etiam ego. Nihilominus fiat voluntas tua. — Sed quis intelliget pretium & pulchritudinem annuli, quo me tibi vis desponsare? Ego autem tacebo de illius pulchritudine, & contemplando solum me applico Donatori. — Quando Sponsæ recipiunt Sponsum, petunt ab eo gratiam aliquam: petam & ego, Jesu mi: petam autem creaturis tuis augmentum bonorum & luminum spiritualium; & præcipue Sponsis tuis, ut tibi servent promissa quæ fecerunt. O bone Jesu! Totum te ornatum video annulis illis, quos in manibus ac latere gestas: sed da mihi obsecro ex iis quos habes in latere. — Dumtaxat res una, o Deus meus! deest mihi, quod non existimem me dignam ista gratia: sed sanguis tuus defectum hunc suppleat. — Offero ergo tibi sanguinem incarnati Verbi tui: hunc offero tibi, o Pater æterne; offero eum tibi, o Spiritus sancte; quod si deficit adhuc aliquid, offero etiam tibi, o Maria, ut eum præsentes æternæ Trinitati, ad supplendos omnes defectus qui fuerint in anima mea, & in satisfactionem culparum quæ fuerint in meo corpore. Sic aliquantum manens, [eum digito ipsius inserito] claro signo indicavit, quod esset a Jesu desponsata: quandoquidem protenso dextero brachio manum porrexit, ejusdemque dexteræ manus digitum annularem extulit, & paulo post dixit; Catharina & Augustinus manum tenebunt (erant hi duo Sancti, tamquam Patroni ejus, præsentes sponsalitio) ad eosdemque conversa dixit: Permittite Sponso meo, ut annulum de ipse. Cum ergo eam Dominus modo tam mirabili despondisset sibi; ipsa, jubilo & lætitia plena, dixit: Desponsavit me dulcedine suavitatis & liberalitatis & amoris sui in unione sanctißimæ Trinitatis.
[189] Post quæ verba dimisit digitum, & retraxit ad se manum: [quæ proponit illum habere pro speculo,] eamque cum altera in modum crucis supra pectus decussans, ostendensque mirabiliter contentam se esse eo quod acceperat dono, convertit se ad S. Catharinam, & ait: O Catharina, tu conservasti bene sponsalitium istud munus, ego vero quomodo ipsum servabo? — Utar eo, tamquam lucidissimo speculo, in quod continuo respiciens detegam immensam liberalitatem, suavitatem & dulcedinem amoris Jesu mei, quo animam meam sibi despondit. Videbo in me Dominum, & ego morabor in eo: eritque ille crucifixus in me, & ego in eo crucifixa, sicut dicebat ejus dilectus Apostolus; Vivo ego, iam non ego; vivit vero in me Christus. Ex hujus annuli visu traxi grande desiderium honoris divini, & continuum zelum adducendi ad eum animas; videns quantum ipse eas amaverit, & quantum gaudeat dum eas potest conducere ad ipsum: quod non solum orationibus curandum est, sed etiam verbis & operibus, etiamsi opus esset dare sanguinem & vitam impendere, sicut fecit Sponsus meus. Videbo deinde intra istud lucidissimum speculum, Dominum meum requiescentem in ventre Mariæ, tamquam in amœna grataque valle puritatis; de eoque egredientem, ad facienda tot mirabilia ac stupenda opera, quæ ipsi Angeli obstupescunt.
[190] Accipiam etiam a Sponso meo prototypon operandi: [ex quo sumat formā operandi,] quod si non possim ipsum propter meam fragilitatem imitari, saltem gratias agam ei, qui omnia ista mirabilia voluit facere pro meo amore. — Hinc accipiam regulam, quomodo debeam in via virtutis progredi & operari. — Ab ejus profunda humilitate discam, quomodo me debeam humiliare, & omni in re dimittere; & ex hac dimissione potero venire in cognitionem vilitatis meæ. — Ab ejus obedientia discam, ut nolim amplius aliquid facere secundum voluntatem meam, alterius voluntati semper me aptando. — Ab ejus caritate discam, quomodo debeam amare proximum meum. In isto speculo videbo etiam visceralem amorem, quem ostendere nobis voluit, [stimulos ad gratias agendas,] relinquendo seipsum in sanctissimo Sacramento, ut secum nos semper possit unire, & donum istud tam copiose communicare mihi miseræ ac miserabili. Hinc vero hauriam continuam gratiarum actionem, pro amabilitate Jesu versus me & omnes alias creaturas; itemque gratiarum actionem, pro omnibus suis donis & beneficiis, cum Sacramentum istud sit compendium amoris quem erga nos gessit, & omnium eorum quæ pro nobis fecit in sua vita, passione ac morte. Videbo ibi etiam sanguinem, quem ipse effudit ad faciendum nobis balneum, in quo possint continuo lavari animæ nostræ a culpis, quas omni momento committimus: quoque possimus insuper omni, ut omnino formosa appareamus in suo conspectu. — Hauriam inde pariter continuam memoriam eorum, quæ pro me, indigna creatura, pati voluit Jesus meus. Et ideo totam me vestiam & operiam pretiosissimo ejus sanguine, conjungendo ei omnes cogitationes meas, verba & opera, ut ei fiant magis grata acceptaque. —
[191] Præterea in isto annulo potero Iemper videdere, velut in speculo, [notitiā gloriæ in cælo paratæ,] amorem illum quo Dominus meus ivit ad parandam nobis gloriam: quæ gloria rursus in ipsum Dominum redundat, quia animæ nostræ addunt incarnato Verbo maximum ornamentum. Voluit autem præcedere, ut quando postea nos veniemus ad fruendum præfata gloria, inveniremur digni eo qui ipsam præparavit, qui tam grandis tamque magnificus est, imo Dominus ipsiusmet gloriæ. Sicut enim stellæ sunt in cælo, eique dant ornatum & splendorem mirabilem; sic animæ Beatorum in Paradiso, collocatæ in amplitudine gloriæ, & unitæ Verbo, eidem dant maximum decorem & fulgorem, faciendo magis resplendere ipsius gloriam, eo quod monstret suam liberalitatem erga eas, quas tantopere exaltavit & sibi univit. Unaquæque autem animarum istarum particulariter posita est & consolationem accipit in aliquo sensu Verbi incarnati, alia humilius, alia excelsius, secundum cujusque merita. Aliquæ enim positæ sunt in pectore, aliæ in fronte, aliæ in ore, aliæ in manibus, aliæ in pedibus, aliæ denique in ejus divino corde. — In latere sunt Virgines Sponsæ ejus, pro quibus ipsum specialiter est fabricatum, & præ aliis Sanctis peculiarem ornatum Verbo conciliant. Postea aliarum beatarum animarum quælibet, secundum cujusque meritum, magis minusque ipsum ornant, residentes in illo æterno Domino, prout in terra meruerunt. Et quemadmodum stellæ atque planetæ in cælo motu suo varios causant effectus, unde creaturæ terrestres magnam oblectationem utilitatemque percipiunt; sic etiam animæ beatæ, amanter unitæ Verbo, movent ipsum ad quamdam complacentiam, quæ inde in totum Paradisum redundat, unde in ipsis nascitur gaudium & lætitia inenarrabilis ac major quædam gloria: per quam rursus Verbum, præter alias causas, movetur ad sibi continuo complacendum in eis, earumque causa miserendum creaturis in terra versantibus. —
[192] Ex illo hauriam continuam resignationem mei in dilectum meum Dominum, talemque ut omnes actiones quas faciam, non ego faciam, sed Jesus meus, [& viarum quibus animæ trahuntur ad Deū,] qui me faciet operari. — Videbo insuper in speculo isto, quem modum tenuerit ad animas perducendas ad se, ad visionem inquam & fruitionem sui; & quod, quam varia sunt opera & merita cujusque, tam etiam varii sint modi ac viæ quas tenet ad ducendas illas; licet denique omnium una sit via, scilicet via amoris. Prophetas traxit amore quodam secreto, ducens eos per viam fidei in ipsum Verbum, ipsis promissum ad salutem creaturarum; quod licet ab iisdem cognosceretur per viam revelationum, nihilominus habebant pro certo per donum prophetiæ, id quod aliis cum respectu ad talem lucem potuit dici incognitum. — Apostolos traxit per viam amoris robusti, cum eos confortasset exemplis & verbis, — Martyres, mediante amore ardenti, quem Verbum incarnatum effuderat, dans eis tantum fervorem, ut non formidarent nec dubitarent sanguinem vitamque ipsam dare pro ejus amore. — Confessores, per amorem quietum: quia in omnibus tentationibus, tribulationibus, molestiis quietabantur in Deo. — Virgines, per amorem purum, purificans eas sanguine suo. — Ab eodem etiam accipiam ardens desiderium ambulandi ad Sponsum meum, ut cito possim pervenire ad visionem ac fruitionem ejus. — Videbo pariter in illo speculo puritatem Virginis Mariæ, & recordabor donorum quæ mihi contulit Sponsus meus.
[193] Postquam tam sublimiter tamque prolixe sermocinata fuerat, tacuit tempore aliquanto: [Deoque gratias agit pro donis sibi factis.] deinde facta est facies ejus omnino læta, oculique ad miraculum splendidi: & tertio verba hæc repetiit Eructavit cor meum verbum bonum: non cor meum, sed larus tuum. — Conserva me Domine, quoniam innocentia regeneravit me in sanguine tuo. — Dixisti mihi, Jesu mi, quod non debeam contemnere desideria, & velis orari: exaudi ergo miseram me ac miserabilem, ut habeam memoriam, intellectum, voluntatem, desiderium, affectum, intentionem, omnia denique resignata in te. — Quas autem potero tibi reddere actiones gratiarum pro dono mihi dato? — Solus ad hoc sufficiet sanguis tuus: & omnes guttulæ ejus quas sparsisti, erunt totidem linguæ quæ tibi gratias referant; interim offero tibi totidem guttas sanguinis, a me fundendi cum simili amoris ardore. His dictis a raptu ad sensus suos rediit, post continuas novem horas, vultu læto & gaudio plena, ut inde etiam cognosceretur, quam grandia dona isto tempore ei fuerant facta a Jesu benedicto.
Cap. VII
[194] Quarto die Maji anno MDLXXXV, existens in Choro cum aliis Monachis, [In Vigilia S. Angeli Carm.] sensit in spiritu vocari se a Domino per hasce voces; Veni Sponsa Unigeniti mei: quia Verbum vult in te opere ipso complere promissionem veritatis suæ, locupletando te donis suis, quemadmodum intelligendo videbis, & gustabis experiendo. Audita ejusmodi vocatione, statim petiit licentiam a Priorissa, seque contulit ad Oratorium: ubi collocata in genua, aliquamdiu mansit absque loquela, deinde dixit: Ancilla sum Patris, Sponsa Filii, & templum Spiritus sancti. Tum rapta in ecstasin vidit, quod Jesus volebat capiti ejus imponere coronam spineam Passionis suæ; unde vivos amoris affectus de pectore eructans, prorupit in hæc verba: Quis unquam Rex a proprio capite sumpsit coronam, imponendam capiti Sponsæ suæ, ad Reginam eam faciendam? Quamvis autem ad ludibrium fuerit tibi, o Jesu mi, spinea corona imposita, eamque receperis cum dolore, cruciatu & contemptu; non vis tamen ut idem mihi accidat, quia ipsam mihi das ad consolationem, unionem, & exaltationem. — Sed, o Verbum, intellexi diebus hisce, quod sint quatuor qui sustinent coronam tuam. An Sponsa tua destituitur amicis, quod ipse illam portes? — Non — Quinam ergo erunt, qui tenebunt coronam, quam mihi dare vis?
[195] Eodem tempore ostendit ei dilectus Sponsus suus, [ipso aliisqus tribus Sanctis assistentibus,] quod volebat ut coronationi suæ præsentes essent, iidem qui desponsationi adfuerant, scilicet gloriosa Virgo, S. Catharina Senensis, & S. Augustinus: & quia eo vespere Vigilia erat S. Angeli Carmelitæ, voluit Deus, ut hic etiam præsens adesset, maxime quia erat ejus Patronus specialis. Propterea subjunxit: O Domine, quare in priori actione solum tres adfuerunt, nunc autem quatuor? — Tu, o Jesu mi, ipsam mihi pones in caput, quamvis eam daturus non sis cum sensu exteriori. — Assistentes erunt, Maria, Catharina, Augustinus, & Angelus. Sed oportet ut ad accipiendum tam grande donum, tota sim purificata: unde autem hujusmodi purificationem petam? Recurram ad consuetum refugium meum, ad tuum, inquam sanguinem, qui purificat, & pœnam omnem relevat, omnemque adfert consolationem. Quia vero non scio utrum odio vel amore digna sim, convertor ad eos qui debent coronam collocare, orans ut pro me sanguinem istum offerant. Stabunt igitur, unus a dextris, alius a sinistris; & alii duo juxta te, Jesu mi, ad uniendam attrahendamque creaturam versus creatorem, sponsam versus sponsum. Hoc dicto sinistrum latus indigitavit, dicens, Ab hac parte stabunt Augustinus & Angelus; & indigetando dextrum, subjunxit; ab hac Maria & Catharina. Momentoq; temporis tota hilaris & jucunda facta, prosecuta sermonem cœptum est, dicens: Domini est terra & plenitudo ejus, orbis terrarum & universi qui habitant in ea. Omnia quæenmque voluit fecit Dominus in cælo & in terra, & in Sponsa sua, ut coronet eam corona sua spinea, quæ pro regeneratione generis humani positu fuit super caput suum.
[196] Tum, sicut illa post raptum narravit, dixit ei Jesus, quod volebat quidem capiti ejus imponere coronam spineam sine sensu pœnæ & doloris, sed quod venturis temporibus illius causa esset toleratura gravissimos cruciatus; quemadmodum reapse contigit: siquidem toto vitæ suæ cursu deinceps passa est intensissimum dolorem capitis, præsertim feria quavis sexta, adeo ut vel solum audire loquentes molestiam ipsi crearet. Hac de re monita a dilecto Domino suo, cœpit denuo loqui, & ait: Potero ergo cantare canticum meum, Suavis Deus, suave Verbum in communicatione sanguinis sui: suavis etiam Pater, qui fecit ut Christus pro nobis sanguinem suum traderet. Deinde sustulit utramque manum, & evidentibus signis monstravit se suscipere prædictam coronam, dicens, [accipit coronam spineam:] Descendat super me corona, quæ fuit posita super caput Sponsi mei, in derisum, opprobrium, improperium & dolorem. Post hæc exhilarata supra modum, iterum manus sustulit, ponens illas modo supra caput, modo supra frontem; imprimendoque digitos, sic ut ostenderet, quod altius altiusque coronam infigeret: & inter hos tam devotos gestus dicebat; Collocavit super caput sponsæ suæ coronam spineam Sponsus meus, quæ posita fuit super caput suum pro regeneratione humana: cœpitque de hac sua corona valde sublimiter sermocinari in hunc modum: In hac corona repræsentatur unitas essentiæ magni Dei, puritas Mariæ, continua assistentia Angelorum, fides Patriarcharum, spiritus & illuminatio Prophetarum, caritas Apostolorum, patientia Martyrum, lumen & sapientia Doctorum, vigilantia & continentia Confessorum, candor & pulchritudo Virginum, inter quas est una coronata, videlicet S. Catharina Senensis. Similiter in hac corona video castitatem & sanctitatem Viduarum, honestatemque Conjugatarum. — Et distillaverunt guttæ sanguinis a facie tua, quæ ornaverunt faciem sponsæ.
[197] Quamvis autem hæc corona attulit dolorem Sponso, dat tamen refrigerium sponsæ: & quanto acutiores fuerunt spinæ ad sacrum caput tuum transfigendum, [de cujus aculeis sublimiter disserit,] tanto plus solatii sponsæ tuæ afferent. — Non omnes spinæ coronæ hujus pupugerunt sacrum caput Sponsi, aliquæ enim foris extabant: has autem, Sponse mi, reservasti electis tuis, ut & ipsi participes possent fieri pœnarum tuarum, eorumque dolor unitus tuo meritum atque pretium acciperet. — Spinæ illæ, quæ tuum caput non transfixerunt sed foris manserunt, partim a dextris partim a sinistris, ita te volente pendebant, ut possent obvenire electis tuis secundum locum quem obtinebunt. Nec fuerunt omnes fixæ in capite, quia, si omnes tibi habere voluisses, non potuissent electi tui earum esse participes, & sic privati quadamtenus remansissent iis thesauris, qui divino capiti tuo includuntur: quæ autem caput penetrarunt, fecerunt illas aperturas, per quas animæ possent intueri secretos thesauros sapientiæ tuæ ibi reconditos. Ne autem deesset locus, in quo possent eædem animæ manere cum pace & quiete, relicta sunt spatia inter spinam & spinam. Voluisti etiam ut prædictarum spinarum pars erigeretur versus cælum, ad ornamentum & gloriam beatarum istarum animarum, quæ istic debebant collocari. Et quamvis Sponsæ tuæ, quæ tibi debet esse conformis, solum impressæ sunt eæ quæ caput tuum pupugerunt, nihilominus omnium facta est particeps. Quapropter corona prædicta facta est ei gloria, consolatio, ac fruitio: quia sicuti affirmat sanctus Apostolus, Caritas omnia facit esse communia, Omnia sperat, omnia suffert, omnia sustinet —
[198] Nunc oculi mei, o Jesu mi, digni facti sunt videre delicatissimum, pulcherrimum, & divinum caput tuum; [deque plagis majoribus per eam factis.] ut in illud cum aliis dilectis animabus tuis possim intendere & intelligere magnam tuam bonitatem. — O pulchra & pretiosa corona! quæ capillos Verbi incarnati tetigisti, quæ tincta es illius sanguine, quæ penetrasti cerebrum Jesu mei cum tanto cruciatu & dolore. O Sponse mi! quam formosus es cum ista corona! O Sponse pulcherrime! o amor! o dulcedo animæ meæ! Spinea hæc corona, inter alias aperturas, in tuo divino capite fecit sex dignissimas cavernas: & quamvis ferme absque numero fuerint puncturæ spinarum, quæ caput tuum innocentissimum transfixerunt; nihilominus videbantur in eo sex maxima foramina instar cavernarum: quarum tres erant in parte anteriori, id est, una in tua pulcherrima fronte, altera ad dexteram, tertia ad sinistram: tres item retro, una in medio capite, aliæ duæ hinc & inde; sic ut divinum tuum caput instar diadematis circuirent. In contemplatione ista Passionis Jesu Christi diu permansit, adeoque sublimiter sermocinata est de cavernis illis, quas meditabatur factas a corona spinea in sacrato capite Domini sui, ut qui auribus propriis non audivit, nequeat id comprehendere. Exuberabat enim in ejus sermone devotio singularis, cum multitudine pulcherrimorum conceptuum, & verborum copia cum ardore amoris erga Sponsum suum. Cumque sublimibus istis cogitationibus immorata fuisset horis quatuor, rediit a raptu, decorata pretioso numere spineæ coronæ.
CAPUT V.
Inter contemplationes de Christi sepultura & resurrectione, cor ejus accipit, ac postea donum summæ puritatis.
[199] Tam arcta unione summo Deo adstringebatur benedicta illa anima, [12 Maji contemplans Domini sepulturam,] ut ei proprium esse videretur quasi semper alienari a sensibus, & cum divina Majestate de altissimis mysteriis colloqui. Etenim eodem anno MDLXXXV, XII Maji, rapta in spiritu ad commemorationem humanitatis Christi, horis quadraginta conditæ in sepulcro, totidem horis mansit sublevata ad cælestium magnalium contemplationem; revertens ad usum sensuum pro tempore non longiori, quam opus erat recitando divino Officio, & cibo parcissime ad corporis restaurationem sumendo. Cœpit autem in ejusmodi raptu, post breve silentium, ita sermocinari. O Verbum æternum, quod sub terra, in sepulcro inquam tuo, horis quadraginta mansisti, eodemque tempore versabaris in sinu Patris, & in limbo atque sub terra, nunc te cum admiratione imitabor. In hac consideratione se posuit in genua, manibus junctis oculisque demissis, [repræsentat sibi Virginem,] ostendens se videre præsentem Jesum, e cruce depositum; unde in persona beatæ Virginis, dixit: Adoro filium meum & unigenitum tuum. Offero tibi, Pater, pro omni creatura sanguinem, quem effudit ipse unigenitus filius tuus pro redemptione humana. Post aliquantam moram in hac devota contemplatione expandit brachia, & clare ostendit se recipere Jesum Christum de cruce depositum, tam gestibus & actibus devotis quos exercuit, quam verbis quæ proferebat, dicens, Date mihi filium meum & sponsum meum. Qui fuit consolatio mea, hac hora est afflictio mea, & contristatus est me.
[200] Dato autem signo quod eum recepisset, dici non potest cum quanto fervore spiritus cœperit obsequia sua exhibere mortuo Jesu; [quæ depositum a cruce sinu excipit,] ostendens quod panno lineo, quem in manibus habebat, abstergeret sanguinem illius sanctissimi corporis: & in spectaculo tam lacrymabili eos actus exterius usurpabat, qui clare demonstrarent ingentem animi ejus dolorem. Deinde, quasi latus Jesu considerans, dixit: Quare non ingrediuntur omnes in hoc latus tam apertum, atque in tam grandem cavernam amoris? Deinde in pedes sese erexit, & junctis manibus cælum suspiciens, in persona Beatæ Virginis dixit. O Pater æterne, offero tibi sanguinem unigeniti filii tui pro genere humano. O fili mi, scivi equidem, quando te portabam in utero, quod in hoc statu visura te essem: deinde magno cum amore te lactavi, nunc autem cum nihilo minori te aspicio. Si possem os meum tenere supra tuum, sicut ipse tuum tenuisti super ubera mea, sane perquam libenter id facerem. Ego te nutrivi lacte, tu vero vis omnes nutrire sanguine. O quam libenter meum dedissem cum tuo! O veritas Patris æterni, o unigenite ac primogenite mi, o Verbum Patris, sponse ac fili mi, æqualitas Patris & humanitas mea! Dicent mihi, Ecce matrem unius crucifixi. O Joannes, tu requievisti supra pectus ejus, & ille nunc reclinatur supra tuum. O Magdalena, tu idem obsequium osculando pedes exhibes, quod antea: sed ego non possum idem facere eum lactando, nutriendo, fasciis involvendo, & vivum osculando, audiendoque loquentem Amorem meum.
[201] Post hujusmodi voces lento passu cœpit progredi, [ad sepulcrū deducit,] quasi cum aliis Mariis sanctoque Joanne Euangelista procedens ad sepeliendum corpus sui benedicti Jesu. Hunc in finem, modo per unum, modo per alterum conclave ibat, cum gravitate & modestia mirabili; & sic lustravit varia monasterii loca. Perveniens autem ad Chorum, istic se dimisit in genua, manuque protensa dixit: Date mihi adhuc semel Jesum meum inter brachi, priusquam deponatis intra sepulcrum. Et ostendens quod eum recepisset, sic est prosecuta: Unus es in essentia, & unicus ad transfigendum cor meum. Atque post aliquam moram, iterum in persona Virginis beatæ subjunxit: Eia accipite illum. Jam locus opprobrii efficitur Paradisus. Cur non possem invitare creaturas omnes, ut veniant facturæ exequias Creatori suo? Invitabo Angelos. Venite, o Angeli, ad sepeliendum filium meum & Deum vestrum. Inclinent se elementa omnia, laudent & cantent aves omnes cum jubilo: quia tandem finitum est opus illud incomprehensibile redemptionis, factum a te Verbo, filio meo.
[202] Paulo post, tota mœsta & afflicta, oculos defixit in terram, quasi sepulcrum introspiciens: deinde cum ardentissimo suspirio dixit: Quare huc non possum ingredi tecum, o Domine mi? Quia autem hoc mihi non conceditur, tu saltem ingredere in me — Non jam amplius dici poterit; [in eoque deponit.] Exultate filiæ Sion, sed Plorate. Possetque dici quod virgines sint decolaratæ, nec habeant ruborem in vultu, quodque Sacerdotes plangant; quandoquidem tu, qui summus Sacerdos es, non solum plangas, sed mortuus & sepultus sis: ego autem, quæ virgo & mater tua existo, decolorata sum, postquam vultus meus non amplius fruitur jucundissimo & delectabili tuo aspectu. — Gloriabat & credebam quod Virgines me sequi vellent, præ desiderio habendi sponsum immortalem: & nunc te video extensum in terra. Credebam quod possent gloriari, habentes sponsum formosum ac speciosum præ cunctis filiis hominum: & ecce non est in te species neque decor. Tu corona es Virginum, & interim spinis coronaris — Nunc dici poterit, esse plus quam unum Paradisum: quia ubicumque est essentia tua, ibi est Paradisus. Paradisus igitur est sepulcrum, Paradisus est limbus. — O sponse, o fili mi! Quantopere humiliare te voluisti pro vili creatura, concludendo te primum in ventre meo, & postea in sepulcro? Euge, recludite unigenitum meum. Interea in pedes sese erexit, & prosequens dixit: Quomodo potero hinc unquam recedere, absque sponso & filio meo? Sed quid loquor? Num definciam in fide, non credens quod idem in sepulcro fit & mecum? numquam sane. His dictis tenuit suave silentium, faciens devotissimos & lamentabiles gestus; deinde admiratione plena, dixit: Magnus est Deus noster, Magnus est Deus noster. Tu infinitus es, o Verbum, & creaturis incomprehensibilis. Diu autem in tali admiratione perseverans, videbatur dolore consumi; eo quod, sicut postea retulit, videbat, quantum scilicet capere ipsa poterat, Dei magnitudinem, atque ex adverso malitiam & iniquitatem creaturarum. Hinc fiebat, ut in hac contemplatione uteretur semper verbis exaggeratione & admiratione plenis, propter ea quæ videbat, supra quam credere homo possit mirabilia. Dicebat enim, Heu me! Vivens morior — Utinam saltem possem ad tui amorem creaturas adducere, Jesu mi. Aliaque similia eructans loquebatur cum tanta celeritate, citra interruptionem aliquam, ut notari scripto nullatenus possent. Et tunc promisit ei Dominus, dare cor suum, quemadmodum olim S. Catharinæ Senensi, sicut postea retulit.
[203] Deinde cum diu esset locuta, de magno illo gaudio, quod, descendente Jesu ad limbum, perceperunt beatæ animæ ibidem detentæ; vidit venientes ad se S. Angelum Carmelitam & S. Catharinam Senensem, [Recitato ex SS. Angelo & Catharina completorio.] speciales Patronos suos: & subito initium dedit cantando Completorio, Iube Domine benedicere. Tacuit autem ad Benedictionem, moxque subjunxit, Fratres sobrii estote. Tum sola semel dixit, Confiteor, totumque Completorium, alternos Versus pronuntiando subticendoque: adeo ut ex modo recitandi, & ex verbis quæ deinde protulit, apparuerit, quod in dicendo Completorii officio adjuta fuisset a prædictis Sanctis. Finito porro Officio, dixit: Ah! nolite discedere, oportet enim ut ad alia quoque facienda maneatis. Et subito cœpit invocare Sanctissimam Virginem, ipsosque illos Sanctos, dicens; Ora pro nobis sancta Dei Genitrix. Ora pro nobis sancte Pater Angele. Ora pro nobis sancta Mater Catharina. Quia enim videbat dilectum Sponsum, volentem ei dare cor suum, [cor Iesu accipit,] sicut paucas ante horas promiserat; invitabat Sanctos illos suos devotos, ut se juvarent ad illud digne recipiendum. Nec mora, Jesum suum profunda cum humilitate alloquens, dicebat: O Jesu mi, amabo te, fac ut nemo cognoscat quod des mihi cor tuum. Post quas voces in momento visa est facies ejus clarescere, & supra quam æstimare quis possit hilarescere. Sic ergo inflammata eo amore quem Jesus suus sibi monstrabat, præ dulcedine colliquescebat: & aperiens brachia, seque versus Sponsum suum elevans, recepit cor ejus.
[204] Ornata autem favore tam inæstimabili contraxit brachia supra pectus, ea in formam crucis decussans; tantamque ostendebat lætitiam, ut quaire spirare non amplius valens, videretur abitura ex hac misera vita. Denique bono temporis spatio sic ransacto, cœpit in persona dilecti sui Sponsi his verbis uti: [pro eoque agit gratias.] Collocavi cor meum in anima Sponsæ meæ; deinde in persona Patris æterni dicere, Sponsa unigeniti me, quidquid vis a me pete. Ac tandem in sua persona subjunxit, O Pater æterne, non audeo petere a te quidquam, solum rogo augmentum bonitatis in nobi omnibus, & offero omnes creaturas, pro quibus omni hora omnique momento libenter sufferrem mrtyrium, & si possibile foret mille mortes. O felicem fortunatamque me, si gratia, quam tantopere cupio, concederetur! Post tam ardentes preces Patri æterno porrectas, vertens se ad Sponsum, tamquam gata pro accepto beneficio, cœpit eum laudare & gratias agendo dicere, Benedic animia mea Domino, & omnia quæ intra me sunt nomini sancto ejus.
[205] [Vidit Mariam expectantem filium redivivum] Servato posthac aliquamdiu silentio, cœpit contemplari resurgentem Jesum; totaque hilaris & amore incensa, dicebat, O Maria, quanta cum animæquitate præstolabaris resurrecturū filium tuum! quot nomina excogitabas ad eum salutandum, cum diceres, Exurge gloria mea, exurge psalterium & cithara, exurge psalterium. Hoc tam bene pulsato per illas puras aptasque manus tuas, recte poteras, o Maria, eum cum fide expectare, quem fide conceperas. — Psalterium hoc erat, velut Davidicum, decem chordarum; In Psalterio decahordo psallam tibi, & adorabo ad templum sanctum tuum. Quis autem laudandus erat? Laudanda erat humilitas tua, divinitas tua, Pater tuus, O Verbum. Decem chordarum erat hoc psalterium; quas in cruce extendens, demonstrasti, quomodo tangi adducique deberent, & istud deberent creaturæ omnes cum anxio desiderio inspicere atque mirari. — Priores duæ chordæ sunt manus dextera atq; sinistra, acutissimis clavis terebratæ; quinta latus, adeo amplum ut ex eo formentur chordæ duæ, ipsum scilicet latus & cor; aliæ duæ apparent in disjunctione sacrorum membrorum suorum: sumito deinde alias duas in sacro ac spinoso capite, & habebitur perfectus numerus, In decachordo psallam tibi. —
[& suos cum ea affectus miscens,] Verum amplectendo filium tuum, Maria, volebas pulsare & saltare, faciens sonum dulcem & harmonicum, qui magnam animæ tuæ ferebat jucunditatem. — In decachordo psallam tibi. Sono isto incantasti omnes Angelicos spiritus, creaturasque universas, quotquot in cælo & sub terra sunt. O quanta erat fides tua, o Maria! Tu ad dexteram sinistramque respiciens, videbas an appareret gloriosus Jesus tuus. Sciebas potentissimum esse, & quod dum aliquis a sepulcro revertebatur plorans, poterat ipsi eodem tempore apparere vivus & gloriosus, cum sit ubique. Resurgat igitur cito fortis iste armatus, & confusionem adducat armatis illis omnibus qui sepulcrum custodiunt. Iverunt Joannes & Magdalena ad sepulcrum, ut invenirent Magistrum suum: sed ille triumphabundus jam resurrexerat. Docent autem nos, quod, quando Dominus discedit a nobis cum gratia sua, debeamus ipsum velut mortui cum magno desiderio requirere, & cum ardentissimis suspiriis penetrare usque ad dexteram Patris, numquam subsistentes donec invenerimus eum. Debemus etiam voce interna appellare eum, jaculantes amoris arcu velut continuas sagittas versus eum: ipse enim capi se sinit instar aviculæ, quæ icta cadit in terram. Æquum profecto est ut creatura contenta sit suo nihilo; & quandoquidem Verbum æternum moveri se sinit unico suspirio aut voce interna; modo hæc directa vibretur ad finum Patris aut dexteram ejus; quanto magis convenit ut anima se moveri sinat interna voce Verbi æterni? O Maria, momentum omne videri tibi debuit annus, quando expectabas dilectum filium. Ah! Veni, Verbum, veni ad Mariam & ad me, veni Sponse mi.
[207] Talia elocuta, monstravit quod videret Jesum suum resuscitatum, vultuque hilari dixit, Omnes videntes eum admirati sunt in splendore gloriæ ejus. [excipit resurgentem] Mox autem cum suo Jesu loquens, ait: Ubinam sunt plagæ? ubi vibices? ubi sputa, opprobria, injuriæ, contumeliæ? Quid deest huic sacratissimo corpori? O quam pulcher es, mi sponse Jesu! Voluisti primum apparere Mariæ, quia te conceperat, quia virgo erat, quia fidem servaverat, quia maximo cum desiderio te expectaverat, quia fuit humillima omnium creaturarum. Voluisti præsterea primum apparere Mariæ, ut ei primæ participares gloriam tuam: & ita qui primus a te vult visitari, Domine, oportet ut cum Maria te conceperit, sed cum dolore atque angustia; oportet ut te continuo parturierit, per operationem suam assiduam. Qui vult ascendere ad sublimitatem unionis tuæ, oportet ut habeat fidem; & quidem talem, quæ præ certitudine quasi fides non sit. Sed quando anima eo devenit ut sui oblita uniatur Creatori, prima participat unionem, & prima in fide confirmatur. Cumque Deus sit bonum optimū, infinitum, immensum, inscrutabile, quando magis hoc anima credit, tanto magis participat bonitati ejus. Et quis non vellet satis credere, [declarant quid ei opus sit] ut secum intimius uniretur? Oportet etiam ut qui vult primus visitari, non solum corpore sed etiam anima virgo sit, utque nihil impediat puritatem cordis: & sic fiet, ut prior consoletur talis anima, obtineatque primitias Verbi. Prima consolata fuit sancta Virgo, propter humilitatem, quia traxit in terram Verbum de cælo: accelerat enim humilitas, o Verbum, tuum adventum; mox enim atque animam virtute ista ornatam vides, [qui cupit a Deo visitari.] continere te nequis quin ipsam visites. O Deus! quam pulcher es! quantum das animæ, quæ primum a te visitanda est! Donas ei visionem, unionem, & fruitionem tui, omniumque eorum quæ ad te pertinent in cælo & in terra. O Deus! Totus divinus es, neque jam amplius ullo dolore aut pœna affligeris. Mater tua merito prima consolata fuit, quia erat conformis tuæ voluntati. Sic etiam anima, quæ vult consolari, habeat istam conformitatem voluntatis: quod autem magis particeps sit hujus virtutis, facit ut prior particeps fiat tui ipsius, accipiens visionem tuam, fruitionem tuam, & glorificationem tuam. Post has tā sublimes notitias & favores adeo singulares, rediit anima ista devota a raptu, in quo fuerat, sicut supra dictum est, horis continuis quadraginra.
[208] Volens Deus exaltare dilectam Sponsam suam ad intelligentiam divinorum secretorum, [Mense Iunio rapta] voluit simul eam donare pretiosissimo munere puritatis, sine qua humanus intellectus est cæcus. Hoc autem contigit eodem anno MDLXXXV mense Iunio, in quodam raptu horarum quinque; in cujus principio multum fuit afflicta. Postea facta est facies ejus splendidissima instar solis: & inter affectus spiritus sublevati, intellexit a Iesu suo conditiones, requisitas ad acquirendam puritatem: dicebatque; Quatuor res sunt, Deus meus, per quas anima potest puritatem istam acquirere. — Expone igitur eas, Domini mi. Tum in ipsius Domini persona sermonem prosequens, Primo, inquit, necesse est ut anima, quæ cupit obtinere & possidere istam puritatem, [intelligit conditiones puritatis acquirendæ,] sit omnino mortua & extra se posita: ut non habeat intellectum, aut scientiam, aut voluntatem aliquam; sed omne ejus intelligere, scire, ac velle sit in me repositum. Oportet ut in omnibus & per omnia amittat essentiam suam, assumendo quantum potest essentiam meam. Oportet ut non habeat notitiam vel intelligentiam alicujus rei, sed tamquam extra se posita & mortua sibi ipsi, vivat mihi soli, qui sum Creator & Deus ejus. Hujusmodi autem qui sunt, nominantur terrestres Angeli, propter magnam puritatem suam: possident enim hanc modo perfectissimo & sublimissimo, quo potest a vobis viatoribus possideri.
[209] Secundum, quod ad istam puritatem requiritur, est, ut anima curet habere omnes cogitatus, affectus & desideria perquam bene purificata, directaque ad me, Deum ac Creatorem suum: neque permittat ad cor aut mentem suam ingredi cogitationem aliquam, qua possit maculari. Curet etiam de medio tollere omnem imaginationem terrestrium atque humilium rerum, quæ ipsam possent a me separare, vel cordi aut menti maculam ullam inferre, fugiendo peccatum omne, etiam levissimum. Hi autem sunt de quibus dicitur, Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Tertium est munditia & puritas corporalis, sancta inquam virginitas, quo in statu posui omnes Religiosas, [quarum quarta & præcipua est humilitas,] castitatis voto mihi obstrictas. Debent autem eam solicitissime conservare, curando ut custodiant eam velut pretiosum thesaurum. Hac enim ratione fiunt valde idoneæ ad recipiendam puritatem meam; quia ipsa virginitas facit eas mihi similes, & per eamdem quodammodo redeunt ad statum pristinum innocentiæ, in qua ipsas creavi; & recuperant illud primum ac purum esse, quod ipsis dedi. Quartum & ultimum, quod requiritur ad puritatem meam obtinendam, est sancta humilitas, adeo mihi grata, ut alia nulla virtus placitura mihi esset in anima quæ non haberet humilitatem: quæ est mater puritatis, sicut puritas vicissim est mater humilitatis. Hæc humilitas adeo utilis est animæ eam possidenti, ut efficiat ipsam quoque possidere puritatem, quamvis etiam amisisset virginitatem; licet virginitas, sicut dixi, medium efficacissimum sit ad puritatem obtinendam. Etenim in inferno multæ erunt virgines, sed animæ humiles numquam poterunt eo pertrahi. Itaque puritas mediante humilitate acquiritur, conservatur, & retinetur: eademque mediante recuperari potest amissa. [Eamdem sibi dari petit coram suis Patronis,]
[210] Hæc cum esset locuta in persona Iesu Christi, vidit quod ipse ei volebat hanc sanctam virtutem concedere; unde intelligi datur, quod ipsa haberet omnes prædictas conditiones; ad puritatem obtinendam requisitas. Itaque dicebat: O puritas, infunde te mihi cito, & (si fieri potest) communica te aliis omnibus creaturis. Verum ad omne donum, quod a te, o Verbum, procedit, convenit adesse eos, qui prioribus omnibus adstitere præsentes; veniant ergo cum exultatione & jubilo. Tum, velut eos exceptura, cœpit singulos invocare dicens, Aurora Maria per suam humilitatem non dedignetur venire, veraxque Augustinus, mundus Angelus, & amans Catharina. In hac mentis elevatione intellexit, quod cum illa mentis puritate in parte interiori debeat operari; & prosequens, dicebat, Intellectus humilis, mortuus, & vivificans, nihil intendit, nihil quærit; & quærens Deum, quærit omnia: unde sibi ipsi mortuus vivet, illustratus videbit, & mortuo suo lumine illustrabit alios intellectus, cupientes nosse puritatem istam. — Quidquid intelligi potest extra hanc puritatem videbitur ei esse magna ignorantia; & gloriosus ei cruciatus erit, [ipsumque laudat,] quod ista puritas non cognoscatur. — Voluntas ejus tota submergetur in Verbo illo incarnato, infallibili veritate. — Videbit Deum, & extra ipsum Deum videbit Nihil — Respiciet proximum, & requiescet in illa puritate quam videt non intelligi — Memoria tota fœcunda erit, etiam in summa ariditate spiritus — Anima, quæ talem puritatem possidet, non cogitat nisi puritatem; non vult alterius meminisse quam puritatis; nihil gustat, nihil vult, nihil amat nisi puritatem. —
[211] Puritatem istam offendit etiam minimus gradus voluntatis propriæ — Offendit eam quilibet affectus inordinatus possidendi aliquantum de tereno pulvere — Offendit eam verbum unicū minus consideratum: [& doces quid eam offendere possit;] damnat illa omnem respectum animæ supra suum esse, quod est verum non esse. — Horret ejusmodi puritas omnem gustum, omnem sensum, omnem imaginationem quæ est extra Dei. — Tam munda est hæc puritas, ut nolit quod anima habeat ullum velle, sapere, aut intelligere; sed exigit ut omne ejus velle, sapere, & intelligere sit a Deo. — Facilius est creare cælum & terran, quam cum seipso possidere puritatem: & difficilius est folium arboris non aliquando moveri, quam non possideri puritatem ab ea anima, quæ sibi est mortua — Felix igitur & gloriosa est anima illa, qua moritur sibi; quia in momento accipit ipsam puritatem. Hic cum aliquantum substitisset, manibusque ante pectus decussatis erecta esset in pedes; monstravit quod reciperet puritatem istam sub specie vestis candidæ, dicens, [Deoque pro eadem sibi data gratias agit.] Accipio puritatem ab eo qui me accipit; illa me vestio & animam meam, & ipsa numquam separabitur a me. — Sed quis eam conservabit? Non sane creatura aliqua, quæ intelligat se aliquod esse habere. Opus ergo est, o Verbum, ut tu te transformes in anima, ipsamque conserves in ea, confirmes atque stabilias. Deinde diu substitit, contemplans magnum illud quod receperat donum; neque omisit ferventissimas gratias Domino agere, sæpius hæc verba iterans, Quid retribuam Domino pro omnibus quæ retribuit mihi? Aliud cum facere nequeat fragilitas mea, totam me derelinquam tibi, o Iesu mi. Atque ita restituta suis sensibus, a raptu ad exercitia monasterii communia rediit.
CAPUT VI.
Contemplatio Dominicæ Ascensionis, & alia quatuor dierum ecstasis.
CAP. X
[212] Cum singularis hic spiritus sæpius vidisset & cum Jesu suo participasset pœnas ac dolores ejus; [In V. gilia Ascensionis rapta,] æquum erat ut eum aliquando videret gloriosum ac lætum; & hoc ei accidit ipsomet anno MDLXXXV in Vigilia Ascensionis. Existens enim cum quadam sodali sua, & simul cum ea legens Euangelium istius diei, quando venerunt ad hæc verba, Pater, clarifica filium tuum. sensit se vocari a Patre æterno in hunc modum. Missa in sanguinem Verbi mei, veni in congregationem Unigeniti mei ac Sponsi tui, Mariæ Matris ejus, & dilectorum Apostolorum suorum. Ad hanc vocationem alacriter se commovit: ingressaque conclave quoddam monasterii, illico rapta in spiritu fuit, itaque permansit tota nocte sequenti. Cum autem in principio diu tacuisset, cœpit sic loqui: O felicem congregationem vestram, Apostoli sancti, in qua tu nominatim, o Joannes, alternis colloquens interrogas & audis. [ipso die videt ascensurum Iesum] — Ubi Jesus est, ibi est Paradisus: æquum est igitur ut hoc in loco, ubi invenitur Jesus, sint etiam Angeli. Videns deinde multitudinem horum infinitam, descendentem de cælo, ad comitatum præstandum Creatori suo gloriose triumphanti, dixit, — O magnam multitudinem spiritum tam clarorum ac splendidorum! quis eos poterit numerare? — In suos quique Choros & Hierarchias partiti descendunt. O quantum apparatum instruunt Verbo! — O quam dulcis umbra!
[217] [confortare matrem,] Paulo post ingressa est ad contemplandum colloquium, quod habuit Jesus cum sua sanctissima Matre, antequam ascenderet ad cælum, dicens, O Verbum, quod est illud colloquium quod habes cum Maria? Tu relinquis Mariam, separatam a te quoad corpus: sed postea confortasti eam, non tamen quia confortatione egebat: nam licet manebat vestita mortali carne, tamen adeo conformis erat voluntati tuæ, ut contenta fuisset æternum remanere super terram, si talis fuisset voluntas tua — Confortasti eam, ut confortaret voluntates Apostolorum, & lactaret Virgines — Mansit adeo confortata, ut quicumque nunc in eam respicit, confortetur in omni sua molestia, tribulatione, ac pœna, & maneat victor cunctarum tentationum: ut qui non invenit misericordiam, seque cernit præ infirmitate deficere, recurrat ad Mariam, quæ tota fortis ac potens est. Qui versatur in perpetuo duello, [ut ipsa sit refugium omnium] recurrat ad Mariam, quæ est mare pacificum. Qui suffocatur ab hujus mundi voluptatibus, recurrat ad Mariam, quæ est mare amarum. Qui possidetur a dæmone, recurrat ad Mariam, quæ est mater humilitatis: nulla enim res magis fugat dæmonia quam humilitas — Recurrat igitur unusquisque ad Mariam. — Grandia & mirabilia sunt secreta, quæ cum Maria communicat dulcis Sponsus meus — Magnus est Deus noster — O Maria, colloquium quod habuisti cum filio tuo, quando ibat ad patiendum, fuit conformitatis; alterum in resurrectione, fuit gaudii; sed hoc ultimum fuit magis gloriosum.
[214] [præsertim Virginum;] Verumtamen qua in re colloquium hoc maxime te delectabat, o Maria? An quia verbum erat Sponsus Virginum, qui has pro sua corona elegit? Imo vero. Quia tu eras Virgo, & ipsum Verbum tanto Virginitatis amore captum erat, ut æquum fuerit hoc ultimum gaudium de Virginibus fuisse. — Hæ sunt, quæ potentiam suam manifestant, derelinquendo omnia; liberalitatem, derelinquendo semetipsas; sapientiam, derelinquendo genitores; opulentiam, derelinquendo creaturas; dum nolunt amare, sed nec audire nomen alterius quam hujus sui Sponsi. — O quantum amavit Verbum hanc Virginitatem, quando eam in seipso coronavit! In restaurando homine demonstravit, quam ea cordi sibi esset; quandoquidem in cruce patiens, ipsam ei commendavit qui Virgo erat. — Tantum splendorem addit Virginibus Verbum, ut attrahat eas ad cor suum & uniat secum; atque ad fulgorem Virginitatis sol obscuretur, quia lumen hujus respectu illius ægre videtur lucere. — Quando ivisti, o Verbum, ad passionem, mansit Maria tota dolens; quando resurrexisti, tota confidens; quando ascendisti in cælum, tota admirans, — Sic etiam anima, Sponsa tua, quando visitas eam tribulationibus, manet tota dolens, sed non impatiens; dolet, non de pœna, sed de suo demerito. — Mansit Maria confidens in resurrectione, sic & anima confidit per gratiam quam recepit, & dicere potest, Omnia possum in eo qui me confortat. Nunc cujusvis manus pugnet contra me. Quando autem anima est in cælo, jam neque dolet, neque confidit, sed admiratur: quando enim gustat Deum per colloquium mutuum, miratur ipsum Deum ejusque magnitudinem, neque potest cessare dicendo — O magnus Deus! O admirabilis Deus!
[215] [deinde confirmare Apostolos,] Confirmasti deinde, Jesu mi, & stabilivisti in hoc colloquio Apostolos tuos, quia debebant esse columnæ Ecclesiæ, & sapientia sua exhortatus es eos. — In passione tua dedisti eis exemplum, ad demonstrandum, quod servi tui & fideles amatores debent in patiendo prælucere exemplo; multi enim sciunt dicere & non facere. — O beatum, felicem, & gloriosum, qui tui amore patitur, O Verbum! Plus est enim (si fas est dicere) pati pro tuo amore, quam possidere te: quia te possessum possumus perdere, sed quod patimur pro amore tui scribitur in libro vitæ & numquam amittitur. — In resurrectione tua dedisti eis pacem: quia statim atque resuscitatus es, facta est pax inter creaturam ac Deum. — In corde ubi est pax, est etiam Paradisus: quia tu ibi es. Ipsa autem pax refugit offendere quemquam, nec loquitur de proximo nisi quantum id facit ad tuum honorem. Cor pacificum & humile semper respicit unionem. In hoc colloquio Ascensionis das ei solatium, promittens Spiritum sanctum; doces & monstras modum recipiendi ipsum, dicisque quod facturi sint res magnas pro nomine tuo; denique polliceris eis teipsum, dicens, quod cum eis es usque ad consummationem seculi: promissio profecto talis, qualem creatura nulla implere potest, cum hæc nihil suum habeat, nequidem seipsum. — Res alias tu commodas nobis, sed teipsum donas. Potes a me auferre vitam meam, sed teipsum auferre mihi non potes: quia veritas es, & veraciter dixisti, quod velis semper esse mecum. — O Verbum, o Sponse mi! quam parum cognosceris, amaris & possideris? Postquam sic fuerat sermocinata, & cum incredibili spiritus fervore omnes creaturas Deo pro more suo commendasset, rediit a raptu.
[216] Mirabile autem fuit, quod præcise pro tanto tempore sibi reddita est, [in cælum ascendere,] quanto opus erat ad sumendum cibum Angelorum. Vix enim communicaverat, cum secedens ad contemplandam gloriam Verbi ascendentis in cælum, vocata fuit ad videndum ejus gloriosum triumphum per hæc verba: Veni, columba mea, videre humanitatem Sponsi tui, ascendentem ad dexteram Patris sui æterni. Ergo in spiritu rapta, vidit quod Jesus suus ascendebat ad cælum, in comitatu quasi infinito cohortium Angelicarum; cœpitque dicere; Sigillatim per choros quique suos accipiunt trophæa & insignia ipsius Verbi. — Maria videt ad cælum pertingere humanitatem ex se sumptam, formatam ex purissimo suo sanguine, & lacte suo nutritam — Maria videt multitudinem Angelorum, pulchrumque ac numerosum comitatum sanctorum Patrum: quos inter eminet Joannes Baptista, quē ipsa fecit exultare in utero matris, laudata illo mediante. — Multi prophetaverant de Verbo, sed non credo quod aliquis comprehenderit gloriam, quam captu humano sublimiorem possidet. — O David, cur modo non renovas cantiones & prophetias? quod si eas reapse in cælis renovas, quare eas nobis non facis innotescere? O Verbum, quare tecum non assumis Sponsas? Assume eas obsecro. Sicut autem Maria & Apostoli expectarunt Spiritum sanctum in cœnaculo, sic & ipsæ eum expectabunt: quia similiter concedetur eis, & ab eis non recedet.
[217] [ibiq; recipe] Post hujusmodi verba, agilitate maxima se erexit in pedes: oculisque in cælum sublatis, eodem tollens etiam brachia, videbatur illuc velle volare, & Sponsum in cælos ascendentem imitari. Eodem momento temporis facies ejus sic splendere & tam plena majestatis videri cœpit, ut omnes se intuentes ad magnam excitaret devotionem: & deinde ostendens, quod videret Verbum incarnatum intrare in cælum, læta atque hilaris tota dicebat, O Deus meus! o Jesu mi! Ergone vadis & discedis a nobis? O quantum ibi gaudium erit! Nos autem, o Maria, hic in terra manemus. O purissimi Angeli, accipite etiam nos; si enim ipse Dominus vester est, est & Sponsus noster. — O Verbum æternum, o sapientia infinita! Quid tibi fecit creatura, pro qua fecisti tam multa, & nunc in cælum scandis pro majori ejus gloria? Dic, inquam, quid fecit tibi, quod tantum eam ames? Quid ei donas, & quid vicissim exigis? Amas tantum, ut teipsum ei dones, qui es omnia, & extra quem nihil est: exigis ab ea omne ipsius velle & sapere, quia hoc tibi dando dat omne quod habet. — O sapientia infinita! o bonitas summa! O amor! o amor! paucis cognite, paucioribus amate, paucissimis possese. O amor incarnate, Verbum homo factum! [ad dexterā Patris.] o sapientia æterna! o ingratitudo nostra, omnis mali causa! O puritas parum nota, & parum desiderata! — O Sponse mi, o Sponse mi! Nunc, quando cum tua humanitate in cælo resides ad dexteram Patris, cor mundum crea in me Deus, & Spiritum rectum innova in visceribus meis. Post hæc verba rediit a raptu, seque exercitiis monasterii reddidit, interno gaudio tota impleta, cum admiratione cunctarum Monacharum.
Cap. XI
[218] Inter alios autem ejus raptus perquam notabilis fuit etiam is, [An. 1586 rapta diebus quatuor,] quem est passa die XI Augusti anno MDLXXXVI, qui quatuor diebus & totidem continuis noctibus ipsi duravit, demptis duabus quotidie horis, quibus restituebatur sensui suo naturali, ad modicissimum cibum sumendum. In hoc cœpit dulciter coram Deo queri, quod eam vellet ita loqui ut ab aliis posset exaudiri, dicens, Ah Verbum amorosum! Dic obsecro, quare tam multa mihi secreto contulisti, & nunc vis ut manifestem? Deinde cum magno spiritus fervore, adeo ut aliquando videretur deficere præ dulcedine, O bene! inquiebat, quod ipse id facias: video enim quod ægre adduci possem ad talia manifestanda: tu autem nosti infirmitatem meam. — Præterea hoc facit, ut facilius tibi credant quando loqueris in me. — Præterea ut eis ostendas bonum suum. Posses quidem & alia via idem efficere, sed hæc tibi placuit. — O Deus, adeo grandis ut intelligi nequeas, & tu te subjicis alicui exiguæ creaturæ, [optat ut Deus vere quæratur a creaturis,] Deus meus? — O quam varii sunt qui requirunt te? & quam varia possent esse responsa, a te danda iisdem? Vellem equidem pro omnibus veritatem respondere, sed de me ipsa dicere nequeo quod quæram veritatem, alioqui opera mea essent alia. — O quam multis possent mutari nomina, qui non appellarentur veritas, sed vanitas! — O veritas infallibilis! non potes tibi ipsi deesse: sed nec potes deesse animæ ad veritatem aspiranti, quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum. — Tu, Verbum incarnatum, es sicuti cervus sitibundus: & talis etiam est creatura, quæ voluntatem tuam intelligit. — O Deus! qui non experitur, nec intelligere potest: qui autem revera sitit, recurrit semper ad fontem, & miratur eos quos videt non sitire. Sed quomodo potest anima desistere a quærenda perfectione aliarum animarum, quas, ut sic loquar, plus quam seipsam amat?
[219] [Sicut Christus, eas desideranter quæsivit,] Qui comprehenderet, quanti sit anima vel unica, non miraretur, quod semper revertatur ad intelligendum & volendum operationem tuam. — Tam anxiam sitim habuit Verbum incarnatum in requirenda creatura sua, quia semper respiciebat ad causam quæ ipsum movit, ut veniret ipsam requisitum: illa autem fuit solus amor: neque transiit unquam vel minimum spatium ejus temporis, quo nobiscum in terra vixit, quin noctu diuque laboraverit pro creaturis ad se reducendis, perficiendoque opere suo. — Respice in faciem Christi tui. Hic tuus respectus est instar solis, qui calefacit & fœcundat. Sic & anima, quam respicis, facit voluntatem tuam fructificare in corde suo: neque invenitur cor adeo gelidum, quod intima caritate tua non incalescat, quando aspicitur a divinis & sanctis oculis tuis. — Gratum & grande, grande & gratum est opus tuum. — Grandia & mirabilia opera sunt, [& vehementer amavit,] quæ continentur in opere tuo, Deus meus. Juvant verba, & penetrat sanguis tuus, Jesu mi — Deus bonitatis summæ, potentiæ incredibilis, sapientiæ ineffabilis! Deus æternus, Salvator nostrorum cordium, substantia essentiæ tuæ. Ah! dicito mihi, quantum amaveris creaturam creatam a te? quantum ames? & quantum amabis? Tantum eam amasti, ut ei dederis esse, crearis, & recrearis. Qui vero seipsum amat, nescit se a Deo esse amatum: neque multum curat amari, qui non procedit cum Deo & creaturis in omni sinceritate absque ulla simulatione. — Non curat a Deo redamari & glorificari is, qui non acquiescit rebus omnibus; non solum iis quas facit Deus, sed etiam iis quas videt fieri a creaturis, quamvis in eis esset tanta confusio quanta est in inferno: oportet enim omni rei acquiescere: sic anima reddit se aptam, ut ametur glorificeturque a Deo. —
[220] O bone Iesu! Oculi nostri sunt cæci & offuscati, nec videmus lumen: [deplorat hominum cæcitatem] & quomodo poterimus evadere tot laqueos? Oportet oculum habere purū, ut quis non capiatur; & esse fortem, ut non superetur. Itaque da lumen Deus meus. — Cæcitas nostra nascitur ab humore, cadente supra pupillam oculi nostri: & hæc superfluitas humoris nascitur ab intimo quodam amore rerum terrenarum; si tamen appellandus est amor, & non potius odium, quod nos privat amore. — Talis etiam superfluitas est, vel a natura, vel a complacentia circa spirituales gustus, vel a sapientia scientiaque acquisita. — Superfluitas naturæ non est aliud, quam appetitus & desiderium proprii commodi. — Superfluitas complacentiæ in gustibus spiritualibus, [ex triplici superfluitate natam,] fit ex desiderio unionis gustusque in rebus ejusmodi, ibi sistendo: qui tale desiderium habet, non est perfectus, quia affigit se donis, non donatori. — Superfluitas sapientiæ & scientiæ humanæ aliorumque donorum acquisitorum, est maledicta illa vana gloria. Hi tres humores sunt instar pani crassi, incumbentis pupillæ oculari intellectus nostri, qui facit ut non cognoscamus Deum. — Quare, nisi per ignem istum urentem, qui ardet in pectore divino, decoquantur humores illi, mediante humanitate Verbi; numquam tolletur a cordibus nostris cæcitas ista, quæ omnibus creaturis est communis, & contra quam aliud nullum est remedium, [& optat Ordines religiosos reformari.] quam caritas tua, Deus meus, & sanguis tuus, Jesu mi. In hoc raptu, præter ea quæ dicta sunt, multa alia locuta est Sancta, præsertim quam necessario debeant religiosi Ordines reformari, propterea quod multum desciverunt ab observantia religiosa. Eaque de causa, adhuc in raptu posita, dictavit plures Epistolas ad varios Ecclesiæ Prælatos, Dei spiritu plenas, quibus necessitatem istam magnam esse demonstrat.
CAPUT VII.
A Sanctis Ignatio & Angelo instructa circa humilitatem &
paupertatem, videt pœnas Purgatorii, ac fratris sui in eo detenti.
Cap. XII
[221] Tertia Dominica Adventus anni MDXCIV, XVIII Decembris, rapta in ecstasin, vidit Sanctissimam Virginem, [An. 1594] mediam inter S. Angelum Martyrem Carmelitam & B. Ignatium fundatorem Societatis Jesu; intellexitque hos Sanctos ab illa delectos, ut cum ipsa tractarent de paupertate & humilitate. Quare ipsa in persona B. Ignatii cœpit de humilitate in hunc modum sermocinari. [a S. Ignatio discit humilitatem] Ego Ignatius, electus sum a matre Sponsi tui, ut tecum agam de humilitate. Audi igitur verba mea — Humilitas infundi debet, sicut oleum in lucernam, in novas plantas Religionis: & quemadmodum oleum totum vas occupatcui infunditur, sic humilitas & vera cognitio debent taliter occupare potentias animæ, ut sive ad dexteram sive ad sinistram se vertant, aliud non inveniant quam humilitatem & mansuetudinem. Et quemadmodum ellychnium nequit ardere absque oleo; sic novellæ plantæ non dabunt in Religione splendorem sanctitatis & perfectionis, si non detur eis omni tempore notitia talis humilitatis, & si in ea non sint exercitatæ atque probatæ; docendo eas quam necessaria sit veræ Religiosæ virtus ista, quæ aliud non est, quam continua cognitio sui ipsius, & perpetuum gaudiū in iis rebus quæ possunt inducere vilem æstimationē sui, usque dum novella planta habeat bene ordinatas omnes animæ suæ potentias. Sed curandum est, ut Novitia in humiliationibus, [novitiis instillandam,] quæ nunc ad eum finem adhibentur, maneat firma ac stabilis, sæpe ei commemorando, quod ad hoc dumtaxat Habitum sumpserit. Ut autē nullam hic partem habeat dæmon, debet Novitiarum cultrix artificio quodam sancto uti; ut scilicet volens deprimere judicium aut voluntatem earum, si quam in iis repugnantiam vel impatientiam notet, hanc quidem sciat severe castigare, & exaggerare culpam, quamvis in se minimam; interim tamen, dum oleum mortificationis infundit, paratum habeat ex alia parte balsamum suave, ostendens quantopere Deus hujusmodi actionibus glorificetur, quantosque fructus exinde percipiant; ita ut inducantur in amorem ipsius humilitatis, & præter ipsam nil velint & ambiant.
[222] Humilitas exterior debet apparere in omni verbo, [sic ut exterius etiam appareat,] gestu, & opere, & quemadmodum prohibentur in seculo verba blasphemiæ, sic vetari debent ea omnia in Religione, quæ non sapiunt humilitatem: gestus item ei contrarii, sicut in seculo actiones honori & famæ repugnantes; opera denique facta absque humilitate, sicut Rex aliquis detestaretur quod filius suus assumeret habitum agazonis. In Superioribus autem ejusmodi debet esse humilitas, ut propter exempla de seipsis data, necesse non habeant actus humilitatis miscere repræhensionibus & adhortationibus suis. Unaquæque Sponsa, Religiosa inquam, talis esse debet, ut possit transplantari, valeantque Superiores transferre fructus magis dulces & pretiosos, modo in valles, modo in montes, nec desistant etiam minus æstimatos hac illacque traducere. Debent Sponsæ in ædificio spiritualis perfectionis esse sicut petræ, quæ adhibitæ fuerunt ad fabricam templi Salomonici, in quibus non est auditus ictus mallei. Quæcumque vero in ipsa adaptatione os aperuerint, deferantur ad fontem, ibique inebrientur actibus amoris & severitatis, ut nequeant ipsum amplius aperire, sed tamquam ebriæ infundantur suavi somno. — Iis qui tali humiliationi repugnarent, detur in manus Sponsus suus crucifixus, ostendendo quod hunc debeant imitari. Verum usque ad mortem remittendum numquam est istud humilitatis exercitium: [ejusq; actus habendos pro scala ad cælum.] & qui animarum curam gerit, non pigritetur ipsas in hac virtute excercere, quamdiu caro & ossa corpori uniuntur. Hæc est enim scala quædam tot graduum, ut numquam finiatur numerus graduum conscendendorum: & necesse est eosdem gradus indentidem remetiri, multiplicando ipsos actus. Animæ, quæ ista humilitate carent, non possunt egredi extra seipsas: quia consurgunt in eis millenæ & millenæ passiones, multæque curiositates in quibus occupentur. Quemadmodum Verbum incarnatum fecit Apostolos fieri piscatores hominum, etiam Sponsas suas esse voluit prædatrices animarum. Atque hactenus satis te pavi humilitate, nunc te dimitto ut vadas accipere cibum paupertatis.
[223] Ita sermonem finivit S. Ignatius, quem excipiens ipsa, in persona S. Angeli sic fata est. Ego Angelus, gestans habitum genitricis Dei Mariæ, quæ est gloria mea & corona mea, dico Sponsis præelectis, quod Jesu Sponsa, ipsa scilicet paupertas, debeat esse earum nutrix, [a S. Angelo paupertatē] & quod novellis Sponsis debeant dari munera. Sicut enim Sponsæ terrestres tanto feliciores se reputant, quanto pluribus donis monilibusque abundant; ita perquam felix & perfecta Sponsa illa erit, cui ab aliis omnibus Sponsis dabuntur exempla paupertatis. Annulus ejus esse debet omnimoda expoliatio rerum cunctarum: sicut autem annulus est rotundus, sic nihil ipsi remaneat, cui hæreat affixa, sed nuda nudum Christum sequatur. Qui regendam eam suscipit, curare debet ut nihil audiat, nihil videat, nihil amet nisi paupertatē: quæ autē eam non amaverit, irrideatur velut temulenta: ipsa enim paupertas debet esse thesaurus vester, cibus vester, & requies vestra. [iisdem commendandā,] Sicut autem die quolibet cibum sumitis, sic numquam debet transire dies quo non agatur de paupertate cum Sponsis novellis, nunc eam laudando & magnificando, nunc ipsas exhortando animandoque ad illam amandam, nunc experiendo an revera jam ament. Curetur ut filii, id est opera earum, non nisi paupertate vestiantur. Hanc paupertatem debetis vehementer amare in victu, efficere ut splendeat in vestitu, magnificare & extollere in omni loco. Tantum debet amari, ut ipsa sumptio ciborum atque vestium, præ lacrymis amarescat, & paupertas non moriatur nisi cum Sponsa. Tantum amat Deus paupertatem; ut animæ eam possidenti non possit non dare seipsum & regnum suum. Anima possidens paupertatem, usurpat sibi coronam Martyrum. Hujusmodi autem præcepta infundi in animas debent per canalem aureum, id est, per pectus plenum caritate, in suavitate spiritus & harmonia verborum.
[224] [& utriusq, virtutis necessitatem,] His duabus virtutibus tamquam balsamo conditæ debent esse animæ, quæ veniunt ad habitaculum Mariæ, ut possint conservare innocentiam, quam simul cum Habitu induerunt. Sicut autem ad imbuendum quidpiam balsamo propriis manibus utimur, sic non debemus rem unam dicere, & facere alteram. In harum duarum virtutum exercitio practicatur perfecta obedientia, quæ est primum nostrum votum. Animæ quæ possident humilitatem confundunt infernum, & potestatem habent gestandi in manibus caput Holofernis. Tales animas facit Verbum civitati suæ propugnacula. Qui amat humilitatem & paupertatem, non perdit verba dolendo de re quapiam. Qui possidet paupertatem, semper cogitat pauperem Christum; tantique facit corpus suum, quanti Rex æstimat telas aranearum. Hujusmodi animabus blandietur Maria; has eadem pectori suo adstringet, & lacte nutriet; quod si in finem usque perseverent, faciet ut possideant Verbum usque ad consummationem seculi. Verum hoc age, ut non solum amore virtutis hujus satieris, sed exercitio: [pro quo favore gratias agit Deo.] numquam enim satiatur famelicus bene aptata mensa, si non adsit ciborum copia. Humilitas exerceri debet cum gravitate, & paupertas cum hilaritate. Post hæc in sua persona loquens, subjunxit: Væ nobis, nisi afficiamur humilitati & paupertati, quam Verbum prædicavit, exaltavit, & amavit: hoc enim est quod a nobis requiritur. Gratia, laus, & magnificentia tibi sit, Deus virtutum; qui dignatus es per Sanctos, Mariam, Ignatium, & Angelum, dare ancillæ tuæ notitiam hujus alti atque sublimis exercitii. Post hæc autem verba suaviter conticuit, ac denique a raptu regressa est.
Cap. XIII
[225] Quadam vice existens in Choro, ad orandum pro anima cujusdam sui fratris defuncti; die XIV Junii MDLXXXVII, vidit animam ejus atrociter cruciatam in Purgatorio: quare plena compassionis, cœpit effuse plangere ac lamentari, ac deinde dixit, O miserum, sed & beatum te! o anima pœnosa & gloriosa! [An. 1587 videt animam fratris in Purgatorio.] Graves sunt hæ pœnæ, & tamen tolerantur. O utinam aliquis eas comprehenderet! — Cum hic esses, nolebas auscultare me, nunc autem desideras vehementer ut audiam te — O miser! quid igitur a me velles? Et aliquamdiu quieta cœpit numerare usque ad centesimum septimum numerum, certoque indicavit peti ab anima fratris, ut totidem vicibus pro se communicaret; unde subjunxit, Id quod petis, possum tibi quotidie mane præstare. — Sed o quanto tempore opus erit ad ejusmodi debitum expungendum! [pro eaque suscipit 107 communicare,] Beatam tamen me, si eo venirem ubi nunc es, aut si creaturæ nullæ descenderent magis infra. — O Deus infinitæ bonitatis! magis amas creaturas, magisque desideras eas ad te adducere, quam ipsæ venire ad te. — Subleva, o juste ac misericors Deus, pœnam ejus, qui olim parvulus te quandoque laudavit. Respice, obsecro, bonitatem tuam, & utere misericordia erga eum. — O justissime Deus, si non fecit quidquid gratum erat tibi; non tamen contempsit eos qui exequuntur beneplacitum tuum. Verum est, quod operatus est aliquid contra te; non tamen ejusmodi opus laudavit. — Verum est, quod simul mecum non laudavit bonitatem tuam; cognoscebat tamen, conveniens esse ut laudareris. Perrexit deinde pro illa anima prolixe orare: & postquam dixisset Psalmos, Laudate Dominum omnes gentes, Laudate pueri Dominum, &, Laudate Dominum de cælis, cum Requiem, rediit a raptu. Tum cælesti ardore stimulata, confestim abiit ad Matrem Priorissam; atque ad ejus pedes prostrata, cum lacrymis copiosis dixit; O Mater, vere magnæ sunt pœnæ illæ, quas in Purgatorio patiuntur animæ: numquam sane tantas credidissem, nisi circa eas fuissem aliquantum illuminata. Tum eam solata est Priorissa, cui ipsa acquievit.
[226] Sed die sequenti, cum mentem in ejusmodi contemplatione defixam teneret; [solatium accipit ex secutura eas pœnas gloria,] in eadem tam tenere affici cœpit, ut cum ceteris Sororibus omnibus occupata in opere monasterii, rapta sit in ecstasin, in qua ipsi denuo est ostensa atrocitas talium pœnarum. Quare cum lacrymis & suspiriis ad cælum conversa, Non sufficit mihi, inquiebat, animus ad vivendum in terra, agendumque cum creaturis post hujusmodi visionem. Post quæ verba ostendit, dolorem suum nonnihil a Domino mitigari, ostensione illius gloriæ quæ pœnas istas secutura erat: unde aspectu læta hilarisque effecta respectu æternæ felicitatis, subjunxit: Nolo vos amplius vocare pœnas atroces, sed gloriosas, quandoquidem ducitis animas ad tam felicem gloriam. Cumque in hac contemplatione horam expendisset, rediit a raptu. Die vero sequenti, [& tempore ad suas preces abbreviato.] existens sub vesperam cum multis aliis Sanctimonialibus in horto, discessit inde: alienataque a sensibus, iterum vidit, sicut postea retulit, in Purgatorio animam fratris, cujus propter preces ejus abbreviatum erat tempus & pœna alleviata. Sed hoc non contenta, propter ardens desiderium salvandi animas, cœpit de novo affectuosas orationes porrigere Beatæ Virgini aliisque Sanctis, ut anima illa omnino absolveretur a tam gravi cruciatu, dixitque: O Deus! quantum deberemus orare pro miseris illis animabus, quæ vel jam expectant ut veniant ad te, vel periclitantur ne separentur abs te. Post hæc verba, visa est tota in admirationem trahi, propter id quod videbat, & ait: Totum circumibo. Purgatorium scilicet, quod ei monstrari debebat; id quod non solum cognitum est ex actibus ejus, sed etiam ex iis quæ Sanctimonialibus retulit.
[227] Cœpit igitur, in raptu permanens, totum hortum in quo tunc erat circuire, qui sane magnus est; atque ita duas horas solidas transegit. [Circumit in spiritu purgatorium,] Subsistebat autem aliquando, intenta considerandis particularibus pœnis cujusque vitii; complodebat manus, ex affectu commiserationis; impallescebat vultu; ambulabat corpore inclinato, propter molestiam quam hujusmodi visio adferebat; talia denique horroris signa faciebat, ut vel ipse ejus aspectus terrorem incuteret. Ut autem eorum quæ vidit, quæque dixit, devoto lectori specimen aliquod detur: cœpit primum mœsta voce sic exclamare, Compassio! Compassio! misericordia! Descende, o sanguis, & libera animas istas. O misellæ! Vos tantum patimini, & tamen estis contentæ ac lætæ. Tormenta omnia a sanctis Martyribus tolerata, horum respectu, [ibique videt pœnas religiosorum,] sunt instar horti amœnissimi. Beatam me existimabo, si non descendero adhuc inferius. Videbat etiam quomodo cruciabantur Religiosi: unde cum aliquantum esset progressa, substitit, & grande suspirium emittens, dixit; O Deus bone! etiam Religiosi in his pœnis? Ah! Non tamen explicabat pœnam quam patiebantur, sed præ horrore ad passus fere singulos suspirabat. Vidit deinde pœnas ignorantibus inflictas, iisque qui in flore ætatis vita privantur; [ignorantiū,] videbanturque ei respectu earum, quas tolerabant alii, perquam leves: quia igne dumtaxat & glacie cruciabantur. Vidit insuper quod tales animæ habebant præsentem Angelum custodem, & ejus aspectu plurimum confortabantur: sicut econtrario multū affligebantur conspectu dæmoniorum.
[228] Sub hæc autem requirens quo in loco esset anima fratris sui: Ubinam, inquiebat est anima illa, [inter quos frater ejus,] tantum mihi dilecta, tantumque conjuncta? Visa autem ea, dixit: O misella! tu tantum pateris, & tamen lætaris: tu ardes, & contenta es. Verum felix & beata es ex parte altera, quoniam istæ pœnæ conducturæ te sunt ad tam grandem & inenarrabilem gloriam. Beatam me, si non deberem pati amplius! Eja, remane istic, & absolve purgationem culparum tuarum. Posthæc aliquousque progressa, monstravit videre se pœnas multo majores, & dixit; O quam horrendus est locus iste, [hypocritærum,] plenus dæmoniis terribilibus & deformibus, nec non cruciatibus intolerabilibus? Quinam obsecro sunt tam severe torti? acutissimis enim cultris transfiguntur de parte in partem, & deinde crudelissime conciduntur. Post raptum vero narravit, quod animæ istæ, quæ in cruciatu tam acerbo morabantur, erant animæ hypocritarum; subjungendo, quod qui propius ad infernum sunt, sicut isti, magis etiam participant de stridore dentium ibidem tolerando. Procedens ulterius, vidit magnam multitudinem animarum, [impatientium,] gravi pondere oppressarum, ac veluti sub eo contritarum; intellexitque animas esse inobedientium atque impatientium. Erant autem visu mirabiles actiones ejus, interim dum ipsas intueretur. Modo enim inclinabat caput pene usque ad terram, nunc in illam partem figebat obtutum, nunc humeros præ compassione attrahebat. [mendaciū,] Semel etiam incredibili terrore consternata, cœpit e cælo auxilium inclamare: deinde cum aliquantum silens adstitisset plena admirationis & stuporis, vidit pœnas mendacium: iisque visis atrocissimis, cœpit elata voce sic sermocinari, Etiam mendaces prope infernum consistunt, ac multum cruciantur: in os eis funditur liquefactum plumbum, simulque videntur ardere & tremere.
[229] [ex fragilitate lapsorum,] Vidit insuper torqueri eos qui ex humana fragilitate peccarant, & dixit: Heu me! Credebam quod vos, qui per fragilitatem peccavistis, essetis in loco ignorantium: quamvis autem respectu aliorum perparum patiamini, nihilominus estis in ardenti flamma. Conspiciens deinde avaros ait: Qui olim in terra non potuerunt satiari opibus, nunc tormentis satiantur: [avarorum,] liquefiunt scilicet instar plumbi, nec tamen hic finitur eorum pœna: quia integritati priori redditi, [impudicorū,] dantur bestiis devorandi. Inde transiit ad impuros atque immundos, & hos vidit positos in loco supra modum fœtenti, ad eosque conversa, O immundi, inquit, ecce locum vestrum. Sed valde parum hic immorata, superbosque & ambitiosos respiciens, [superborum,] inquiebat, Ecce eos qui volebant in mundo ministrari & coronari, nunc autem in hac tam obscura nocte affliguntur. [ingratorum,] Deinde cogitationem reflexit ad ingratos, atrociter cruciatos; & Hunc, inquit, locum mereri mihi videor, Domine mi, quia ingratitudo siccat fontem pietatis: hic autem videbat animas, in profundissimo lacu quasi soluti plumbi submersas. Denique monstratæ sunt ei animæ eorum, qui nullo speciali vitio singularius tenebantur, sed in omnibus erant aliquatenus rei: & ideo videbat eos participare de pœnis omnium, sed minus intensis quam ii quorum propria ipsa vitia erant.
[230] Visis in hunc modum Purgatorii pœnis, ad tertiam noctis horam exivit de horto, & in raptu perseverans, rogavit Dominum, ne amplius sibi ostenderet tantas pœnas, quia ad eas ultra videndas deficiebat animus. Sermonem tamen cum Jesu suo prosequens, dixit: Dic obsecro, Domine, quare hujusmodi spectaculum mihi hoc vespere objecisti? cum numquam antea tantum luminis circa id habuerim, multo minus comprehenderim. An forte ut satisfaceres desiderio meo, [denique intelligit fratrem cito liberandum,] cupientis scire ubinam maneret anima fratris mei? An vero ut majori cum fervore orem pro animabus istis? Imo, imo. Hæc est causa, & insuper ut melius cognoscam puritatem tuam, magisque oderim id quod tanto odio prosequebatur Sponsa tua Catharina, peccatum scilicet virtuti contrarium. Cumque denuo illi indicasset Jesus suus tempus, post quod volebat animam fratris ejus ad se vocare; dixit illa, Fiat id quando placuerit tibi, Domine. Ast o felicem te, frater dilecte! quia cito aderit liberatio tua: quamvis autem magnæ & ineffabiles sint pœnæ tuæ, non tamen sunt condignæ ad futuram inenarrabilem & incomprehensibilem gloriam, quæ tibi est præparata in cælo. Post hæc intellexit quod magno auxilio animabus illis esset, [& animas frequenti Communione juvari,] pro earum refrigerio sumi sanctissimum Sacramentum Altaris, & interrogans Jesum, qua præcautione esset utendum ad evadendum pœnas tam atroces, dixit alta voce. Oportet in omnibus & per omnia seipsum exuere & induere te, Domine mi. Oportet ambulare cum pura & sincera intentione: & væ illis qui habent aliam quam tibi serviendi teque honorandi, o Jesu mi, vel salutem animæ suæ curandi.
[231] Denique obtulit sanguinem Agni immaculati pro animabus Purgatorii, rediitque a raptu adeo fatigata, ut quam vis nollet, fuerit tamen a Sororibus ad quietem aliquam capiendam deducta. [præsentibusad ista Angelo Custode & SS. Augustino ac Catharina Senensi.] Constricta autem per obedientiam retulit, quod viderit pœnas illas comitata Angelo suo Custode, S. Catharina Senensi, & S. Augustino devotis suis: quia absque præsenti illorum auxilio ægre potuisset sustinere conspectum animarum, in Purgatorio cruciatarum. Fuerat autem dignum commiseratione spectaculum videre gestus quos faciebat: quamvis interrogata a duabus Monachis, quibuscum sua conferebat, an reapse aliquid tolerasset ex iis pœnis; dixit, quod non aliter, quam quomodo patitur qui videt alium patientem. Dici autem non potest quanto cum spiritu & fervore referret talia, ut qui audirent propriis oculis omnia videre sibi viderentur; nec esset ulla quæ non commoveretur ad lacrymas, præ compassione; quæque non accenderetur, magis ad animas istas fundendis Deo precibus sublevandas.
Hactenus visum est operæ majoris, atque ad historiam plus conferentis esse, quæ inveniebamus Italice scripta, Latine reddere: ejusdem tamen spiritus & devotionis sunt exercitia, contemplationesque & actus, quinque aliis capitibus supra notatis contenta; sed brevitatis studio hic prætermissa Quo studio etiam cogimur intactas dimittere quatuor alias Partes, post primarum duarum evulgationem contextas; maxime quia P. Virgilius Ceparius, in Vita post hanc danda, præcipua quædam punsta, secundum virtutes ipsius Sanctæ digesta, attigit, multis peculiaribus actionibus ea illustrans, adeoque ad formam historiæ convenientius procedens. Interim reliquarum in Puccini opere Partium Synopsim accipe.
SYNOPSIS
Tertiæ, quartæ, quintæ & sextæ Partis,
Ex earum Proœmiis & Capitum Indiculis collecta.
[232] Magna devotio quam excitavit in populo Vita venerandæ Matris Sor. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, [Quid auctorem moverit ad has partes compilandas,] mensibus ab hinc aliquot ex prælo emissa in publicam lucem; & magna admiratio, quam unicuique attulerunt actiones illæ stupendæ, quas in ipsa operata est bonitas divina; nec non universalis plausus, quem ubique locorum, quo penetravit tantæ sanctitatis odor, extitisse cognovi; movit me ad tertiam, quartam, quintam & sextam Partem Vitæ illi adjungendam; eodem præsertim accedentibns stimulis, quos mihi subjecerunt personæ multæ religiosæ, Prælati, Nobiles, Toparchæ ac Principes: unde certum videor mihi sumere argumentum, divinæ voluntatis esse, ut gloria sua majori cum splendore appareat mundo per hanc dilectam Sponsam suam, veluti per lucidum speculum veræ sanctitatis. Ut autem devotus lector habeat notitiam aliquam hujus tertiæ Partis, ex prima ad memoriam reducendum ei est, quod Sor. Maria Magdalena anno MDLXXXV, dierum & noctium octo fere continuam ecstasim passa, modicissimis liberi temporis spatiis interjectis, percepit a Deo altissimas quasdam notitias: de quibus sic loquebatur, ut notari potuerint a Sanctimonialibus, ad ejusmodi effectum ipsi assidue assistentibus. Ex hinc, tamquam ex re mirabili formatum est Caput XIV & XV primæ Partis (utrumque comprehensum Capite IV hujus nostræ distributionis) sed quia sermocinationes ipsæ adeo prolixæ erant, [Tertia continet notitias acceptat in octiduano raptu,] ut impleverint grande unum volumen, omissæ ibidem sunt, ne filum historiæ nimis produceretur; & solum specimen quoddam earumdem est exhibitum, paucis comprehendendo substantiam facti. In hac igitur tertia Parte, tamquam opportuno magis loco, exponimus successum integrum istorum mirabilium raptuum, ut, qui rebus spiritualibus qua par est devotione afficiuntur, sapidius gustare valeant sublimes illos conceptus, quos eidem revelando suggessit Deus.
[233] In his autem relucebat pura atque mera Spiritus sancti operatio: [sublimitate argumenti mirabiles,] quia præter alias considerationes admiratione dignas, imprimis mirabile erat & omnem naturæ ordinem transcendens, quod virguncula, sexu fragilis, neque studiis imbuta supra quam communiter Monachæ conveniat, sermocinari audiebatur de excelsissimis doctrinis, adeoque dilucide exponere subtilissima quæque Theologiæ capita, loquendo tam fundate, tamque conformibus Theologorum usui terminis utendo, ac si multos annos fuisset versata in scholis. Est autem difficile, ut qui rem oculis suis non vidit, concipere possit aut imaginando efformare sibi ideam eorum mirabilium, quæ accidebant. Sor. Mariæ Magdalenæ, quando adeo alte in ipsum Deum elevata ac veluti transformata, colloquiis ejus revelationibusque fruebatur. Solum ad aliqualem explicationem dici potest, [& modo quo explicabantur.] quod sermonem formabat, modo in persona Patris Æterni, modo in persona Verbi, aut sui ipsius: itaque variabat gestum ac vocem, nunc ad majestatem, nunc ad submissionem eam componens, prout argumentum exigebat, ut conceptum ejus sublimitatemque cogitationum clare exprimeret. Quandoque sermoni suo interponebat spatium temporis (quod interjectu lineolarum placuit exprimere per typos) & tunc ostendebat ejusmodi notitias a se intime degustari: eratque sic immersa contemplationis suæ profundo, ut ejus corpus videretur spiritu destitutum, cum esset quandoque immobilis tota, cælestibusque rebus quasi inseparabiliter affixa.
[234] Argumenta singulorum raptuum sequens Titulorum indiculus collecta exhibet.
Dies I. Ab æterno Patre præmonetur de sua futura probatione, in qua passura sit multas tentationes, & instruitur quomodo in iis se gerere debeat. Intelligit etiam causam adventus Spiritus sancti in terras.
Nox I. Videt sub pulchra figura Spiritum sanctum in sublimitate gloriæ: prolixeque sermocinatur de operationibus ejus in anima, & quomodo hæc se disponere debeat ad ipsum digne recipiendum.
D. II. Loquitur cum pulcherrimis sensibus supra verba currentis Euangelii, Si quis diligit me sermonem meum servabit. Pacem relinquo vobis &c; instituens super iis colloquia mirabilia cum Patre æterno, a quo eidem dantur multa monita circa suam probationem: ipsa vero postea habet multas pulchras visiones & intelligentias de Spiritu sancto.
N. II. Communicantur ei multæ intelligentiæ circa verba currentis Euangelii, Lux venit in mundum, & dilexerunt homines magis tenebras quam lucem: ubi sublimiter ratiocinatur de Deo, qui summa lux est, & de tenebris diffusis in anima per peccatum. Deinde loquitur de amore, quem nobis ostendit Verbum incarnatum, & quomodo debeat amari proximus.
D. III. Habet pulcherrimas intelligentias de operationibus, quas facit Spiritus sanctus: & de veritate, quæ est ipse Deus, sub figura Maris magni.
N. III. Habet multas intelligentias super verba currentis Euangelii, Amen, amen dico vobis; qui non intrat per ostium in ovile ovium, ille fur es & latro &c.
D. IV. Loquitur mirabiliter de mediis efficacibus uniendi animam cum Deo. Communicantur deinde ei sublimes intelligentiæ, circa mirabiles operationes quas Deus facit in cælo & in terra, sub figura duodecim canalium, per quos earum manifestatio derivatur.
N. IV. Habet intelligentiam & visionem mirabilem super verba currentis Euangelii, Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum &c.
D. V. Nihil habuit particulariter notandum.
N. V. Super verba currentis Euangelii, Convocatis Iesus duodecim Apostolis &c, habet pulcherrimas intelligentias. Postea sermocinatur de quinque gradibus gratitudinis, quam Deus ostendit creaturis & creatura ipsi Deo; deque amoribus quibusdam, quos animabus conferunt Angeli.
D. VI. De intelligentia quadam habita in ecstasi circa excellentiam Verbi incarnati, sub similitudinibus ventorum, arborum, & quorumdam insignium amorum, quos animæ Beatorum impetrant creaturis.
N. VI. Habet pulchram quamdam visionem, & simul mysterium ejus explicat, applicando ipsum Verbo incarnato.
D. VII. Mirabiliter comparat operationes Jesu Christi in cruce, cum iis quas exercuit in utero Matris, quasque operatur in sinu Patris.
N. VII. In intelligentiis, per raptum sibi communicatis, pulcherrime comparat opera quæ fecit Deus in Testamento antiquo & novo, cum operationibus animæ ad perfectionem deductæ.
D. VIII. Communicantur ei a Deo pulchræ intelligentiæ, de operibus quæ debet exercere anima, ut sit imitatrix Christi; applicando eas actionibus passionis, mortis, resurrectionis, & Ascensionis in cælum.
N. VIII. Sermocinatur in ecstasi mirabiliter juxta Euangelium currens de sanctissima Trinitate, cujus comparationem instituit cum anima ejusque potentiis; deinde de desponsatione spirituali, quam facit Deum cum anima justa.
[235] Quarta pars continet intelligentias & sensus spirituales, [Pars 4 continet doctrinas de moribus & perfectione Religiosa.] quos Deus in ecstasi communicavit dilectæ suæ Sponsæ, quique a Sanctimonialibus fuerunt fideliter notati & collecti, interim dum illa, Deo id permittente, loquebatur clara & intelligibili voce. Quamvis autem sermones illi ecstatici comprehendant diversas materias, nec sequantur ordinem temporum hactenus observatum, utpote temporibus variis prolati; visum est tamen eos in hac parte colligere, quia omnes spectant ad spiritualem informationem morum statusque religiosi. Cum autem eorum argumentum non sit adeo sublime & elevatum, habent majorem dulcedinem affectus & facilitatem intellectus. Per hujus autem Partis deductionem elucescit maximus zelus, quo bona hæc Mater afficiebatur erga statum religiosum, loquens de eo cum magno fervore spiritus, suggerensque subtilia atque utilia documenta ad conservationem religiosæ observantiæ. Elucescit etiam magnus ejusdem zelus erga salutem proximi, magnaque perfectio sanctitatis, tamquam in speculo exhibens omnes eas virtutes, quæ gemmarum fulgentium instar ornant animam puram & candidam, eamdemque Sponsam Jesu Christi.
[236] Tituli Capitum sunt hi.
Capvt I. Pulcherrime explicat hæc verba, Ego sum Pastor bonus &c. & officia boni Pastoris applicat operationibus, quas facit Deus cum animabus electis.
II. Ex his verbis Prophetæ, Confeßio & pulchritudo in conspectu ejus, elicit devota documenta, qualiter homines debeant confiteri Deum, & quomodo id faciant Spiritus beati. Deinde quot modis animæ se possint reddere formosas in conspectu divino: denique pulchras intelligentias habet super hæc verba, Vado parare vobis locum.
III. Pulchre declarat verba Euangelii, Simile est regnum cælorum homini, qui seminavit bonum semen in agro suo. Postea videt Jesum cum latere aperto: quo animæ, velut cervi sitibundi ad fontem, bibituræ accurrunt,
IV. Intelligit, quod verbum Christi ultimum in cruce, Consummatum est, possit vere dici de anima quæ recepit sanctissimum Sacramentum Altaris: insuper pulchre explicat hunc locum, Visitasti terram & inebriasti eam.
V. Pie discurrit supra hæc verba Canticorum, Introduxit me Rex in cellam vinariam; pulcherrime declarans, quomodo per tres gradus trium virtutum possit anima adscendere ad cavernam amorosi lateris Jesu Christi.
VI. Videt S. Didacum Ordinis S. Francisci, devotum suum, ornatum particulari gloria in Paradiso, propter constantem observantiam votorum religiosorum, aliasque peculiares virtutes in quibus resplenduit; ad ejusque imitationem accenditur desiderio ardenti.
VII. Intelligit reciprocam complacentiam Dei in anima, & animæ in Deo.
VIII. Agit de complacentia, quam habet Deus in unione cum anima justa, propter hujus similitudinem cum eo.
IX. Devote comparat sanctos Innocentes cum bonis Religiosis, quoad puritatem & martyrium.
X. Explicat tres particulares virtutes S. Joannis Euangelistæ, scilicet puritatem, humilitatem & amorem, docens quomodo debeant esse in Religiosis.
XI. Intelligit puritatem animæ, ex comparatione cum fluvio ejusque effectibus.
XII. Colloquitur cum Patre æterno, qui ei ostendit malitiam hominum. Agit deinde de suavi osculo, quod Sponsus cælestis diversis modis dat animabus: circa quas ostendit diversos excessus affectuosi amoris.
XIII. Videt in ecstasi, per pulchras similitudines, status Religiosos: eorumque mysteria multa particularia explicat.
XIV. Dantur ei intelligendæ petitiones quinque, quæ fieri debent Deo ad conseruandam veram observantiam in Religionibus.
XV. In ecstasi loquitur de laude S. Agnetis, multa ejus dicta mirabiliter explicans.
XVI. Proponit media aliquot ad digne recipiendum Spiritum sanctum in ejus festo.
XVII. Exprimit affectuosos sensus cum puerulo Jesu, Maria infantula, & Christo crucifixo.
XVIII. Videt aliquot figuras cælestes, unde elicit varias notitias & documenta spiritualia.
XIX. De superbia aliisque vitiis capitalibus cum magna detestatione ratiocinatur, ostenditque virtutes eis directæ oppositas. Agit deinde de defectibus, qui præcipue committuntur a Religiosis, eorumque remediis.
XX. Videt in ecstasi Sponsum suum Jesum, spinis coronatum: interim intelligit quod Dei spiritus velit deserere creaturas, & ipsa ferventer orat primo Spiritum sanctum, deinde Patrem æternum, ut ipsarum misereantur.
XXI. Devote sermocinatur de puritate & simplicitate, quam in anima Religiosa desiderat Sponsus, & de mediis acquirendi duas istas virtutes.
XXII. Intelligit in ecstasi, quod in Religionibus particulariter debeant observari novem regulæ, ad obtinendum a Deo novem gratias singulares, & cognoscit virtutes aliquas, quæ maxime requiruntur in statu Religioso.
XXIII. Offert divinæ Majestati sanguinem effusum a Verbo incarnato pro omni statu hominum, exindeque videt multas animas cælitus illuminatas converti ad Deum: sed a dæmone variis tentationibus vehementer agitatur. Videt denique beatam Virginem aspectu pulcherrimo, & cum dulci affectu multa ex illa discit.
XXIV. Affectuose orat Jesum, ut in cordibus Sponsarum suarum sculpat amabilissimum nomen suum.
XXV. Ex mysterio sanctissimi Sacramenti Altaris elicit cogitationes devotas. Postea videt quomodo Verbum incarnatum requiescat in anima & in Ecclesia.
XXVI. Comparat incarnationem Verbi cum ejus passione, & de utroque argumento pulchrū sermonem instituit.
XXVII. Sermocinatur de cælesti plausu Beatorum ante thronum Dei; deinde de votis religiosis, quæ tamquam viæ securæ deducunt animam ad Majestatem divinam. Intelligit ordinationem admirabilem, quam facit divinus amor in desponsatione animæ, sub figura ædificii spiritualis. Denique videt pulchritudinem Sponsi cælestis, ad quem evibrat amorosos affectus.
XXVIII. Intelligit quod latus Verbi sit veluti fons aquæ & sanguinis, ex quo anima se potest purificare & ornare.
XXIX. In visione quam habet de Beata Virgine, conspicit eam sub figura dulcis liquoris, conclusi in puro vase amoris divini; de quo mirabilia mysteria intelligit, nosque docet, quæ media adhiberi & quæ impedimenta debeant removeri ad eum acquirendum.
XXX. Monita & documenta spiritualia, quæ dabat ad consequendam perfectionem religiosam. Alias enumerat sex virtutes ad eamdem necessarias.
XXXI. Ad exercendam gratitudinem pro beneficiis, quæ quotidie largitur divina Majestas, duos modos tradit, vere pulchros & notabiles.
XXXII. Intelligentiæ ejus & affectuosæ exclamationes circa Religiosos, & specialiter circa observantiam voti paupertatis.
XXXIII. Documenta discipulis data circa perfectionem status Religiosi.
XXXIV. Sub forma prælii videt colluctationem humilitatis cum vana gloria; caritatis cum amore proprio; amoris Dei & proximi cum amore vitioso: & videt virtutes sanctas manere victrices vitiorū, per efficaces rationes, tamquam per incussos ictus.
[237] Quintæ partis argumentum ut capias, Lector, [Pars 5 habet raptus trium noctium,] Sciendum est, quod Sor. Maria Magdalena fuit aliquando vocata per Deum ad ecstaticas contemplationes, in quibus cognovit, quod divinæ Majestati placeret ipsam, tribus consequentibus noctibus, sigillatim probari a totidem Personis sanctissimæ Trinitatis. Prima igitur nocte fuit probata a Spiritu sancto, permittente, ut a nequam spiritu oppugnaretur variis tentationibus & illusionibus diabolicis: sed bona Mater in hisce tentationibus servavit animum semper invictum & constantem, adeo ut meruerit remunerari dulcissimis præmiis spiritualibus. Siquidē sublevata fuit a Spiritu sancto ad intelligendas mirabiles communicationes intuendaq; objecta divina: unde cælestibus splendoribus tam sublimiter illustrata, totam istam noctem consumpsit in cogitationibus ecstaticis & mirabilibus discursibus de operationibus Spiritus sancti, quæ adjuverunt opera Verbi incarnati, facta dum inter nos mortales viveret mortalis adhuc homo Deus. Secunda nocte placuit Verbo divino, secundæ in sanctissima Trinitate Personæ, experi illam in abjectione & annihilatione sui ipsius. [a Verbo,] Itaque ab ipso principio raptus hujus fecit actus profundissimæ humiliationis: & humillimis verbis patefaciendo quam demisse sentiret de se ipsa, declarabat se esse umbram puram, imo nihilum merum in conspectu Sponsi sui Verbi: ideoque ab hoc ipso fuit elevata ad cognitiones vere cælestes, communicatiq; eidem sunt altissimi conceptus de proprietatibus ipsius Verbi divini, [& a Patre æterno.] quas mirabiliter nocte ista explicuit sermonibus suis. Denique nocte ultima fuit probata a Patre æterno in dimissione suæ voluntatis: & propterea abstracta a sensibus, cum affectu devotionis & spiritus incredibilis, ostendebat quod totam se resignaret conformaretque voluntati Patris æterni. Postea sublevata fuit ad cælestes intelligentias, cœpitque cum Patre æterno sermocinari in forma dialogi, nunc in hujus, nunc in sua ipsius persona loquendo, & interea explicando doctrinas mirabiles & conceptus, quos dici nequeat, alia quam Spiritus sancti opera, per divinam communicationem fuisse dictatos.
[238] [Ejus verba quo modo tunc descripta,] Hæ autem probationes & ratiocinationes, explicatæ a devota Matre spatio trium noctium, argumentum sunt hujus quintæ Partis; sunt autem, sicuti supra indicatum est (interim dum ipsa in ecstasi posita nihil eorum, quæ circa se ab aliis agebantur, sciret vel perciperet) diligentissime descriptæ ipsismet piæ Matris verbis, a Sororibus ad hoc intentis semperque ei præsentibus: quod si aliquando, propter vehementiam & celeritatem sermonis, una sola nequiret scribendo cuncta & singula assequi, supplebat alia eodem tempore, & sic id in quo deficiebat una reparabat altera. Adeo ut labore constanti Matrum monasterii, ex variis scripturis compilati insimul fuerint discursus devoti Sor. Mariæ Magdalenæ. Ipsæ autem ad hoc stimulabantur per obedientiam Confessariorum suorum, solicitorum ne perirent tam nobiles intelligentiæ, & tam sublimium doctrinarum opes, quas permittebat suprema Majestas per suam dilectam famulam revelari.
[239] Sextæ Partis argumentum aliud non est, quā reliquiæ earum intelligentiarum, [Pars 6 continet reliqua documenta,] quæ visæ fuerunt opportunius inserendæ his additamentis ad Vitam Sor. Mariæ Magdalenæ. Circa quas & modum quo sunt exceptæ, descriptæ, collectæ, revocanda in memoriam sunt, quæ jam ante Partes priores monuimus; atque hic solum addendum occurrit, quod nonnumquam tanta erat Spiritus in ea loquentis vehementia, ut quantumcumque agiles ad scribendum, & ad mutuos defectus supplendos intentæ Sorores, cogerentur multa prætermittere ad rei substantiam pertinentia. Inde contigit in prædictis scripturis relinqui materias aliquas sic interruptas, [cur omissa aliqua,] ut ex iis aliquis contextus ordinatus formari nequiverit: de quibus proinde nihil potuit ad prælum dari. Sciendum est insuper, prætermissas esse scripturas quasdam, per modum epistolarum dictatas a sancta Matre in ecstasim rapta, secundum lumen quod Spiritus sanctus eidem tunc communicabat: [sicut & epistolæ ejus.] directæ sunt autem ad præcipuos aliquot Prælatos Ecclesiæ & personas religiosas: quæ etiam ipsæ in unum volumen diligenter collectæ a Sanctimonialibus, & penes eas asservatæ, fortassis aliquando in lucem dabuntur, si quidem id Deo placitum fuerit.
[240] Nunc Titulos accipe.
Capvt I. Contemplatur Sor. Maria Magdalena totam Vitam Jesu Christi, & ex singulis actionibus ejus deducit mirabiles sensus.
II. Intelligit a Jesu benedicto, quod velit ei indulgere participationem totius sacratissimæ passionis: quam consequenter meditando exprimit pulchros atque devotos sensus, & in omni mysterio graves dolores sustinet.
III. Dantur ei a Patre æterno monita quædam, in ordine ad recipiendum apparatius & dignius sanctissimum Sacramentū; cum quo deinde pie colloquens, intelligit operationes Verbi incarnati post suam glorificationem in sinu Patris; & quomodo primum descenderit ad Limbum, pro liberandis inde animabus sanctorum Patrum antiquorum.
[241] Porro ad certiorem fidem prædictorum omnium faciendam, Auctor non tantum curavit omniæ denuo authenticanda testimonio Sanctimonialium, [Quomodo prædicta omnia rite fuerint approbata,] rebus singulis cum gerebantur præsentium, coram prænominato Petro Nicolai, Vicario Generali Florentino, idem iterum confirmante per suæ manus subscriptionem die VI Aprilis MDCX; sed obtinuit etiam ad eadem typis vulgandæ Archiepiscopalem facultatem sigillatim pro singulis quatuor ultimis Partibus, paulo aliter expressam quam factum fuerat in duabus primis. Nam ad has requisitus solum fuerat consensus Reverendißimi Vicarii prænominati, & R.P.Fr. Alexandri Ferrini Florentini, Vicarii Generalis sacræ Inquisitionis; quorum prior commiserat operis revidendi curam adm. Rev. Domino Francisco Bonciano Archidiacono Florentino; posterior sententiam petiit P. Emmanuelis Ximenez Societatis Jesu, tamquam Consultoris sacri Officii: & ex horum approbatione uterque anno MDCVIII mense Ianuario expediverat licentiam imprimēdi. Pro quattuor autem Partibus ultimis recursum et immediate ad ipsum Archiepiscopum, Alexandrum de Medices, qui recognitionem tertiæ, quintæque, ac sextæ Partis commisit P. Claudio Seripando Societatis Jesu; quartæ vero, prædicto P. Emmanueli Ximenez. Ad eumdem effectum nomine sacri Officii, pro omnibus quatuor Partibus, per adm. Rev. P. Fr. Cornelium Florentinum Inquisitorem, deputatus est P. Ignatius del Nente Dominicanus, Lector Theologiæ ad S. Marcum; qui testatus fuit, opus esse purissimum ac vere ecstaticum, unde lector discat cognoscere veritatem & amplecti virtutem.
[242] Prænominatus porro P. Claudius Seripandus, scripsit paulo prolixius ante Partem III, die VIII Martii anno MDCIX, in hæc verba, [ac nominatim a P. Claudio Seripando S. I.] inveni eam cumulatam altissimis doctrinis, & admirabilibus divinarum rerum intelligentiis; ut aliud dicere nequeam, quam, Digitus Dei hic est. Est enim opus Spiritus sancti, qui animabus perpurgatis ita sese communicat, ut momento temporis discant, quod annis multis non potuisset comprehendi in scholis. Itaque imprimendum librum censeo, maxime, quia adjunguntur declarationes aliquæ de modo loquendi benedictæ istius animæ, per quas ejus altissimi conceptus & lumina melius intelligantur a personis minus eruditis, lecturis eumdem librum. Quintæ denique Sextæque Partis approbationem, XVI Septembris anni MDCX, sic scripsit idem P. Seripandus, Inveni tam plenas doctrina, non solum sublimi, sed etiam utili animabus, desiderantibus & sitientibus amorem divinum, ut (quemadmodum dixi ante aliam Partem, justu Illustrissimæ suæ Dominationis alias a me recognitam) agnoscam in rebus omnibus, ad hanc Sanctam animam pertinentibus, speciales favores ac lumina Spiritus sancti; cui placuit ipsi infundere thesauros gratiæ suæ, eamque participem facere illius lucis, qua instructi piscatores, ignorantes ac rudes, facti sunt magistri totius mundi.
OPERA
S. MARIÆ MAGD. DE PAZZIS
Maria Magdalena de Pazzis, Ordinis Carmelitarum, Florentiæ in Hetruria (S.)
Præfatio Collectoris.
[243] Miraberis, Lector, titulum Libri, quia numquam audiveris, nostram B. Mariam Magdalenam de Pazzis, [Etsi ipsa scripserit nihil,] licet theatrum ipsa fuerit stupendorum Dei operum, librum vel tractatus aliquos spirituales composuisse: sed mirari desines, cum intellexeris consilium meum, teque de nonnullis præmonuero, uti facere aggredior. Fuit a D. Vincentio Puccini, Gubernatore & Confessario Venerabilis monasterii S. Mariæ Angelorum Florentiæ, in quo vixit & obiit nostra Beata, non solum Vita ipsius diligentissime scripta; sed etiam a pluribus Sanctimonialibus, eodem jubente, minutissime notatum, [ex ejus tamen ore accepta sunt,] quidquid eidem Beatæ contigit circa raptus & ecstases; quæ, præterquam quod innumeræ propemodum extiterint, fuerunt etiam maxime admirabiles ac inauditæ; continentque doctrinas, perquam sublimes & copiosas, unde longissimis Tractatibus scribendis haberi materia possit. Verum, cum eæ sic scripto exciperentur, quomodo indies occurrebant, mansit materies omnis indivisa indigestaque; cum justo dolore personarum devotarum, quæ gratum haberent ipsas illas doctrinas insimul junctas coordinatasque reperire, ad hauriendum inde commodius fructum, quem tanta earumdem sublimitas profunditasque pollicentur.
[244] Hunc ego laborem, non exiguum sane, mihi sumpsi, rescissa omni historica narratione, colligendo ea sola, quæ intellectum instruunt, atque in partes quinque distribuendo. [quæ hic colliguntur,] In Prima collocavi sublimes ac devotissimas contemplationes, quas habuit Sancta circa mysteria fidei nostræ: in Secunda, doctrinas morales supra virtutes varias, præsertim statum religiosum concernētes; in Tertia, diversos ac plurimos ejus sensus ad aliqua Euangeliorum ac Scripturarum loca, apta moribus dirigendis; in Quarta, plures altissimasque considerationes, circa Divinas Perfectiones; in Quinta, velut pretiosa cælestis doctrinæ fragmenta colligam, devotissimas quasdam ejusdem Beatæ Exclamationes. Sacrilegum autem existimavi verbum vel unicum de meo adjungere: [divisa in 5 partes,] quidquid enim hoc in libro leges, sumptum est ex grandi volumine, quod scripsit Puccinus prædictus; & in margine accurate notantur loca, unde eorum quodlibet acceptum fuit. Sed nec idioma alteravi uspiam, nisi in paucis quibusdam vocabulis, ita Florentinæ civitati propriis, ut alibi facile intelligenda non sint: quæ tamen pauca & rarissima sunt.
[245] Quamquam autem talem instituerim dictorum doctrinarumque Beatæ partitionem, non tamen potui sic dividere materias, quin aliquando (licet haud frequenter) mixtim procedant: [verbis iisdem, quibus prolata sunt,] ita v. g. inter contemplationes divinarum perfectionum continget inveniri documenta moralia, & inter hæc notitias quasdam sublimiores Divinitatis: sed hæc uti ab ipsa Beata fuerunt gratiose sic dicta factaque, ita non poterunt displicere. Denique ut meus tibi labor gratior accidat, magisque reverearis doctrinam; scito nihil in hoc libro contineri nisi quod Beata dixit, rapta in Deum atque extra usum sensuum posita, omnia proinde cælestis esse doctrinæ: [inter divinas ejus ecstases;] quin etiam sæpe per os Sanctæ loqui ipsum Deum in propria persona. Magna igitur cum humilitate cordis ad legendum te præpara (hanc enim dispositionem doctrina cælestis, ut intelligatur, requirit) neque metiri velis divinæ altitudinem sapientiæ, & eminentiam bonitatis, cum abjectione humana. Nam leges profundissimas res, & miraberis quomodo a virgine ætatis non magnæ (siquidem in flore juventutis obiit) tanta sublimitas divinæ scientiæ intelligi potuerit, & referri verbis. Verum ubi Spiritus sanctus magister est, nulla tam excelsa est doctrina, quæ non facile comprehendatur.
[246] Hactenus Laurentius Maria Brancaccius, operis Collector, Lectorem instruens. Hunc tamen ne monitum ultimum offenderet, præmuniendum ille censuit Monitiuncula nova, [quarum tamen auctoritas, ut privata est,] altera in pagina aliisque typis sic subjecta: Insuper monendus mihi, Lector, es, hoc in libro ceteris Beatæ revelationibus paucas aliquas insertas reperiri, quæ tangant argumenta in scholis Theologicis solita controverti, adeoque adversenter nonullorum Doctorum opinionibus, sicuti ab aliis haud minus celebribus approbantur. Nihil hoc te offendat: revelationes enim particulares, quales hoc in libro continentur, [ita non officit contrariæ probabili sententiæ:] sicuti rem revelatam non trahunt ultra limites atque confinia probabilitatis, nec aliam ipsis certitudinem conferunt quam est probabilium opinionum; ita nec contrariis opinionibus suam probabilitatem tollunt, aut ipsis quidquam præjudicant. Hic communis Theologorum est sensus. Securus ergo lege, fructum cape, & vive feliciter. Fuit autem ipse Brancaccius sacræ Theologiæ Magister, proinde hæc ejus Admonitio, communi Theologorum innixa sensui, vehementer favet conclusioni, in favorem historicorum, contra quosdam plus æquo iis severos, per subsequens Parergon formandæ; cum res Theologicæ tanto altioris erdinis quam historicæ sint, & a minori ad majus validum semper ducatur argumentum. Quia porro hic placet, collectis in unum libri titulis, operis Synopsim eam subjungere, quæ adjunctas sibi alio charactere habeat locorum singulorum citationes; [sunt autem omnia ex opere Puccini notatis in margine locis.] in iisque video non solum Partes, in quas dividitur opus Puccini, sed subinde etiam Libros notari; addere hic velim, utramque vocem idem denotare Brancaccio, quem, in hoc sibi ipsi (nescio qua de causa) difformem, præsumo corrigere, & ubique P, id est Partem scribere. Huic litteræ alibi quidem jungetur littera C, Notatura Caput; quando autem citanda Pars 3, aut 5 erit, usurpabo litteras d & n, quia partes illæ non in Capita, sed in Dies Noctesque dividuntur, sicut videre est num. 334.
SYNOPSIS OPERUM.
Pars I. De Contemplationibus, super mysteriis
principalibus nostræ fidei, & de vita, passione,
resurrectione Christi, adventu Spiritus sancti,
&c.
Cap. I. Comparat opera creationis operationibus
Animæ; eaque mystice exponens, elicit varia
puncta & gradus perfectionis. Majoris Vitæ Parte 3,
nocte 7.
II. Prosequitur eamdem materiam, tractando in
particulari de creatione hominis, aliisque operibus
veteris Testamenti, quæ applicat modo ei quo utitur
Deus in Animabus ad perfectionem adducendis. Ibid.
III. Applicat operationes Verbi incarnati, ab
ipsa Incarnatione usque ad Passionem, ei quod Deut
operatur in Anima. Ibid.
IV. De operationibus Verbi incarnati a Passione
usque ad Ascensionem; quas mystice exponens, docet
quomodo eas imitari debeamus: ubi etiam demonstrat,
Animam esse epitomen operum divinorum. P. 3. d. 8.
V. De unitate Essentiæ & Trinitatis divinarum
Personarum, utrumque applicando mystice Animabus.
Ibid.
VI. Prosequitur eamdem materiam, altissime applicando
Animæ ejusque potentiis mirabilia sanctissimæ
& individuæ Trinitatis atque operationum
ejus. P. 3. n. 8.
VII. Postquam sublimiter ratiocinata est de
pretio Veritatis, tractat hæc verba Christi, Data est
mihi omnis potestas in cælo & in terra, applicando ea
Animæ; atque concludit in desponsatione, quam
facit Christus cum Animabus; deque renovatione
Votorum, quam laudat velut utilissimam ad perfectionem.
Ibid.
VIII. Incipit contemplari mysteria totius vitæ
Christi, eliciendo aliqua documenta moralia perquam
utilia ad perfectionem, ab Incarnatione usque
ad fugam in Ægymptum. P. 6 c. I.
IX. A Fuga usque ad Baptismum. Ibid.
X. A Baptismo usque ad Missionem Discipulorum. Ibid.
XI. De institutione sanctiss. Sacramenti. Ibid.
XII. De vale dicto sanctissimæ Matri. P. 6 c. 2.
XIII. De verbis Christi ad Patrem, ante initium
Passionis, Clarifica me Pater &c. ubi intelligit altissima
mysteria & devotissime contemplatur. Ibid.
XIV. De oratione in horto. Ibid.
XV. De captivitate Salvatoris, & præsentatione ad
varia tribunalia. P. 6, c. 1 &. 2
XVI. De flagellatione Christi. Ibid.
XVIL De spinea corona. P. 6, c. 1 & P. 2 c. 7.
XVIII. De reliqua passione. P. 6. c. 2.
XIX. De Christi refixione & sepultura loquitur
in persona Virginis. P. 2, c. 8.
XX. De resurrectione Salvatoris. Ibid,
XXI. Instruitur a Patre æterno, de eo quod egit
Christi anima separata a corpore, & de virtute sanguinis
Dominici. P. 6, c. 3.
XXII. Pulchri, devoti, & altissimi sensus, quos inveniebat.
Ibid.
XXIII. Prosequitur eamdem materiam, facitque
eam Pater æternus intelligere operationes admirandas
Verbi, post mundi redemptionem. Ibid,
XXIV. Prosequitur id ipsum, simulque a Patre
æterno indicantur ei varii ac mirabiles Verbi & Patris
respectus ad invicem; tractat autē ipsa sublimiter
de puritate divina. Ibid.
XXV. Quomodo Verbum divinū denuo univerit
animæ sanctissimam carnem, & Limbum visitaverit.
Ibid.
XXVI. De ascensione Salvatoris. P. 2, c. 10.
XXVII. De causis adventus Spiritus sancti, mirandisque
ejus effectibus. P. 3, d. 1 & n. 1.
XXVIII. Continuatur eadem materia, eodem sublimissimo
stylo. Ibid.
XXIX. De mirabilibus operationibus Spiritus sancti
in Animabus, quibus sese infundit. P. 3, d. 3.
XXX. Instruitur Beata ab ipso æterno Verbo, de
iis quæ impediunt effectus Spiritus sancti: tractat etiam
de eo quod divinus his Spiritus operatur in variis
Animabus. P. 3, n. 1.
XXXI. Format devotissimum parallelum inter
ventrem purissimæ Virginis atque Crucem: & ostendit,
quomodo Virgo exhibuerit Verbo incarnato amorosa
obsequia, opposita injuriis ac pœnis quas tulit
in sua Passione. P. 4, c. 26.
XXXII. Considerationes de Assumptione sanctissimæ
Virginis, directæ ad morum reformationem.
P. 2, c. 14.
XXXIII. Appendix ad meditationes & contemplationes
de mysteriis vitæ Christi, mystice explicatis
ad morum correctionem, ad Incarnatione usque ad
lotionem pedum. P. 5, n. 1.
XXXIV. A lotione Pedum usque ad finem…
PARS II. Doctrinæ morales circa perfectionem
religiosam.
Cap. I. Quomodo Verbum incarnatum sit speculum
ejus quod imitari debemus. P. 4, c. 18.
II. Quomodo idem sit liber diversarum cogitationum:
fitque pulchra comparatio inter Cælum &
Religionem. Ibid.
III. Videt Religionem in forma pulcherrimæ
Virginis, unde docet quid agere debeat Religiosus,
primo loquens in persona ipsius Religionis, deinde
in propria. P. 2, c. 15.
IV. Novem regulæ a Religiosis observandæ. P. 4,
c. 22.
V. De quibusdam virtutibus Religioso necessariis,
puta simplicitate, obedientia, caritate; nec recipiendum
quempiam nisi vero spiritu Religionis adductum;
unde facit digressionem ad latus Christi. P.
4, c. 23.
VI. Qualiter per observationem trium Votorum
eatur in cælum; & quantum ii, qui obligantur per
ejusmodi vias ambulare, infeliciter devient. Describit
mysticam fabricam & convivium divini Amoris,
quod exhibetur Animabus Christo desponsis. P, 4,
c. 27.
VII. De regulis ad acquirendam perfectionem, &
duobus modis monstrandæ Deo gratitudinis pro receptis
beneficiis. Agit etiam de aliquibus modis multum
proficiendi in obedientia, & de gratiis quæ per
hanc obtinentur a Deo. P. 4, c. 30.
VIII. Alia documenta ad Vota Religiosorum
spectantia, & doctrinam maximi momenti complectentia,
P. 4, c. 31.
IX. Alia circa perfectionem religiosam valde notabilia,
quibus totus illius progressus continetur. P.
4, c. 32.
X. Videt conflictum Humilitatis & Vanæ-gloriæ,
& illuminatur a S. Catharina ad eum intelligendum.
P. 4, c. 33.
XI. Sancta eadem docet Beatam, quomodo debeat
habere Humilitatem, matrem, sponsam, & sororem.
Ibid.
XII. Eadem Sancta monstrat confligentes inter
se Caritatem & Amorem proprium. Ibid.
XIII. Amor Dei & proximi cum Amore sensuali
certat. Ibid.
XIV. SS. Angelus & Ignatius de Loyola docent
ipsam virtutes Humilitatis & Paupertatis. P. 2, c. 12.
XV. De quatuor rebus, necessariis ad puritatem
acquirendam, primum ab ipsomet Salvatore instruitur;
deinde in propria persona agit de pretio & effectibus
ejusdem puritatis. P. 2, c. 9.
XVI. De humilitate, puritate, & amore. Comparatur
Anima pura flumini: & fit digressio ad puritatem
sanctissimæ Virginis & Christi Domini, in festo
S. Joannis Euangelistæ. P. 4, c. 10, 11 & 6.
Appendix resumit tractatum de humilitate, paupertate,
caritate & oratione, in quadam visione quam
habuit beata Mater de gloria S. Didaci in festo Canonizationis
ejus. P. 4, c. 6.
XVIII. Quinque petitiones, faciendæ Deo pro
conservatione Ordinum Religiosorum: intelligit
autem, sub similitudine fructuum variorum, varios
status Religionis. P. 4, c. 13 & 14.
XVII. De prudentia terrena mundi & vera servorum
Dei; item de superbia aliisque vitiis, ac remediis
ipsorum. P. 4, c. 18 & 19.
XIX. De vitiis quæ solent ordinarie inveniri in
Religionibus, atque de remediis ipsorum; deque simplicitate
& puritate, atque impedimentis istarum
virtutum. P. 4, c. 19 & 21.
XX. Præparatio Beatæ in adventum Spiritus sancti.
P. 4, c. 16.
XXI. Præparatio ad S. Communionem, præscripta
a Patre æterno. P. 6, c. 3.
XXII. Exercitia spiritualia Beatæ pro quovis tempore
matutino. P. 2, c. 16.
XXIII. Actus humiliationis & amoris Dei, a Beata
exerciti. P. 2, c. 17 & 18.
XXIV. Viginti Regulæ, datæ a Domino Beatæ,
ad obtinendam sanctitatem. P. 1, c. 10.
Pars III. Contemplationes & sensus devotissimi
atque sublimes, supra quædam Euangeliorum &
Scripturarum aliarum loca.
Cap. I. Super hæc verba Psalmi XLI, Quemadmodum
desiderat cervus ad fontes aquarum, tractat de incomparabili
fiti, qua Christus nostram salutem desideravit.
P. 2, c. 11.
II. In hæc verba Euangelii, Si quis diligit me sermonem
meum servabit, sublimiter discurrit de efficacia
verbi Dei, primo in persona propria, tum Patris æterni;
ubi etiam excellenter tractat de incarnatione
secundæ Personæ, & variis statibus servorum Dei.
P. 3, d. 2.
III. Ad hæc Ioannis, Pacem meam do vobis, discurrit
in persona Patris æterni sublimiter de divina pace,
& ea quam dedit Verbum sanctissimæ Virgini,
Angelisque & toti humano generi; deque effectibus
Incarnationis. Ibid.
IV. Super eadem verba, tractat de pace quam dedit
Dominus, diversa ab ea quam dat Mundus, deque
effectibus Spiritus sancti. Ibid.
V. Admirandi sensus super verba Euangelii, Lux
venit in mundum, & dilexerunt homines magis tenebras
quam lucem deque effectibus gratiæ in Anima & operationibus
Verbi. P. 3, n. 2.
VI. Super hæc Apocalypseos, Ecce nova facio omnia,
de mirandis Dei effectibus in omni creatura rationali,
tam cælesti quam terrestri; & specialiter
de effectibus respectuum Verbi in Animabus justis.
P. 3, d. 3.
VII. Super istud Euangelii, Qui non intrat per ostium
in ovile ovium &c. de variis Christi ovilibus, & quomodo
ejus sacratissima vulnera sint ostium, per quæ
intratur ad Patrem & ad cor Filii: quantaque bona
nobis per Christum obveniant. P. 3, n. 2.
VIII. Prosecutio ejusdem argumenti, de variis
pascuis Verbi divini, intra ejus sacras plagas requirendis;
deque commodis Incarnationis. Ibid.
IX. In hæc verba, Ego sum pastor bonus, pulcherrimos
sensus percipit; & officia pastoris adaptat operationibus
Verbi in Animabus. P. 4, c. 1.
X. Exponit istud Psalmi, Confeßio & pulchritudo in
conspectu ejus: tractat de conditionibus sub quibus debemus
confiteri Deo, de divina pulchritudine, deque
iis rebus quæ animas nostras in conspectu ejus formosas
reddunt. P. 4, c. 2.
XI. Declarat locum Euangelii, Vado parare vobis locum
&c. & docet quomodo Christus nobis paret modum
acquirendi cælum; agit item de damnis superbiæ,
& commodis animarum, P. 4, c. 1.
XII. Explicat Euangelium, Simile est regnum cælorum
homini qui seminavit bonum semen in agro suo &c.
ubi per bonum semen, intelligit verbum Dei; & per
zizania, amorem proprium. P. 4, c. 2.
XIII. Applicat hæc verba Christi in Cruce, Consummatum est, Animæ quæ recepit sanctissimum Sacramentum:
& super hæc verba Psalmi, Visitasti terram
& inebriasti eam, agit de inebriatione divini Amoris.
P. 4, c. 4.
XIV. De tribus gradibus quibus ascenditur ad latus
Christi, humilitate scilicet, justitia, & amore; de quibus
virtutibus præclara dicit, explicans hæc verba
caritatis, Introduxit me in cellam vinariam. P. 4, c. 5.
XV. Comparat bonos Religiosos Innocentibus, in
puritate & martyrio, super hæc verba quæ canit Ecclesia
in festo Innocentium, Hi sunt qui cum mulieribus
non sunt coinquinati &c. P. 4, c. 9.
XVI. Super alia verba, quæ canit Ecclesia in festo
S. Agnetis, Quem cum tetigero casta sum &c. docet quomodo
gustus sensusque Divinitatis faciant Animas
robustas & invictas. P. 4, c. 15.
Pars IV. Contemplationes profundissimæ supra
perfectiones Divinas.
Cap. I. De natura Veritatis divinæ, ipsoque Deo
& Verbo incarnato, sub symbolo maris; discurrit etiam
de conditionibus Amoris divini, & variis modis
quærendi Deum. P 3, d. 3.
II. Incipit tractare de variis proprietatibus Verbi
divini, sub diversis symbolis, eliciendo inde doctrinas
morales magnæ utilitatis. P. 5, n. 2.
III. De aliis proprietatibus Verbi, ac sigillatim
de scientia & potentia. Ibid.
IV. De æternitate & impassibilitate Verbi, stylo
eodem. Ibid.
V. Terminat hunc tractatum cum octava & nona
proprietate Verbi, unione scilicet & communicatione,
de quibus altissime & utilissime agit. Ibid.
VI. Edocetur a Patre æterno per longissimum colloquium
de multis secretis divinis, ac primo quomodo
Deus miserit Filium in mundum ad docendum
veritatem, & quomodo amor proprius impediat receptionem
doctrinæ divinæ. P. 5. n...
VII. Quomodo, per victoriam amoris proprii &
per sinceritatem, Anima fiat capax (quantum quidem
ratio creaturæ patitur) æqualitatis divinæ. Ibid.
VIII. Docet eam Pater æternus, in quo consistat
æqualitas divinarum Personarum, & quomodo per
studium religiosæ paupertatis faciamus obsequium
Deo: ostenditque ardens desiderium ut in pectora fidelium
infundat caritatem. Ibid.
IX. Declarat illi Pater æternus pretium & virtutem
caritatis divinæ, & quinam ei recipiendæ ineptos
se reddant. Ibid.
X. Explicat ei Pater æternus divitias suæ divinæ
misericordiæ, agitque de divina veritate & sapientia,
docens quinam oderint ipsam veritatem. Ibid.
XI. Intelligit ex ipso Deo grandia bona & fructus
pacis. Ibid.
XII. De justitia divina, exercita in Christo: ac
primo super illa verba, Consummatum est, revelantur
ei magna documenta secretaque divina, præsertim
quomodo Deus semper ostenderit tantum se amare
genus humanum, quia Verbum ex eo sumpturum erat
carnem: & quomodo ipsum Verbum perfecte satisfecerit
divinæ justitiæ, & ad quanto majorem gloriam
per hoc elevetur homo. Ibid.
XIII. Intelligit & explicat res perquam sublimes
de communicatione beatissimæ Trinitatis, & complacentia
divinarum Personarum in se & creaturis.
Ibid.
XIV Quam gratæ sint divinæ Majestati laudes,
quas ei dant justi; & qualiter diversimode illa ab homine
laudetur. Ibid.
XV. Docet eam Pater æternus, quomodo Christus
sit via; & quinam per eamdem ambulent; qui currant,
qui volent. Ibid.
XVI. Qualiter mediū offendendi inimicum infernalem,
seque ipsum defendendi, sit cognitio sui ipsius
atque Dei: & ipsa Beata hanc doctrinam reducit
in praxim, agnoscendo suam humilitatem, & altissime
discurrendo de perfectionibus Dei. Ibid.
XVII. De prudentia, quam Deus communicat Animæ,
dando ei gratiam abnegandi seipsam: deque
fidelissima infidelitate, id est, cognitione Dei tam
certa, ut videatur fides non esse. Ibid.
XVIII. Divinis doctrinis instruit eam æternus
Pater, de diuitiis voluntariæ paupertatis. Ibid.
XIX. De variis effectibus divinæ gratiæ, quam nobis
Christus promeruit. Ibid.
XX. De suavibus osculis, quibus cælestis Sponsus
dissuaviatur Animam, id est osculis pacis & unionis.
P. 4, c. 12.
XXI. Primo in persona Verbi, ac deinde in propria
agit de malitia hominum, quantum ea provocetur
indignatio Dei, & qualiter placetur. Ibid.
XXII. Datur ei intelligendus, in ipso festo Nativitatis
sanctissimæ Virginis, Amor divinus, sub similitudine
pretiosi liquoris: agitque de effectibus ejusdem
Amoris, & mediis ipsum acquirendi: retegit
autem multas subtilitates amoris proprii. P. 4, c. 28.
XXIII. De variis modis, quibus Deus sese unit
Animæ. P. 3, d. 4.
XXIV. Sub symbolo duodecim canalium sermocinatur
de variis operationibus Verbi, partim in persona
Patris æterni, partim in propria. Ibid.
XXV. Exponit easdem opiniones anagogice, in
quantum significant id quod agitur in cælo. Ibid.
XXVI. Quomodo Christus sit Agnus & Pastor: &
qualiter Animæ justæ idem competat, respectu ipsiusmet
Christi. P. 3, n. 5.
XXVII. De quinq; gradibus veluti gratitudinis Dei
erga Creaturā, & totidē aliis Creaturæ erga Deū. Ibid.
XXVIII. De amore, quem erga homines gerunt
& communicant Angeli. Ibid.
XXIX. Sub symbolo diversarum arborum, tractat
de operationibus & communicationibus Divinis
erga hominem. P. 3, d 6.
XXX. De diversis speciebus amoris, quas beati
Spiritus impetrant hominibus, præsertim Prophetis
& Virginibus sacris. Ibid.
XXXI. Comparat operationes Christi in cruce,
cum iis quas exercuit in utero Sanctissimæ Virginis,
quasque exercet in sinu Patris. P. 3, d. 7.
XXXII. De complacentia Dei in Anima, & Animæ
in Deo. P. 4, c. 7 & 8.
Pars V. Fragmenta varia, veluti Exclamationes,
perquam devotæ & aptæ excitare devotionem.
Exclam. I. Orat Beata Spiritum divinum, ut
se non subtrahat Animabus nostris; & æternum Patrem,
ut ignoscat culpis nostris. P. 4, c. 20.
II. Facit divinæ Majestati varias oblationes omnium
statuum Ecclesiæ. P. 4, c. 24.
III. Orat Jesum ut suum sanctissimum Nomen
insculpat cordibus Sponsarum suarum. P. 4, c. 25.
IV. De mirabilibus sanctissimi Sacramenti. Ibid.
V. De modo quo Deus requiescit in Anima justa.
Ibid.
VI. Quomodo Deus requiescat in sancta Ecclesia.
Ibid.
VII. De pulchritudine Christi, Sponsi Animarum.
P. 4, c. 28.
VIII. Quomodo latus Christi sit fons ad ablutionem
Animarum. Ibid.
IX. Qualiter omnia reperiantur in Christo: gratias
agit Deo, & admiratur opera ejus. P. 4, c. 9.
X. Affectuosi sensus, cum puero Jesu, Virgine
infantula, & Crucifixo. P. 4, c. 17.
XI. Qualiter Christus sit via, veritas, & vita. P. 2,
c. 5.
XII De puritate sanctissimæ Virginis, & mirabilibus
Verbi divini. P. 2, c. 2.
XIII. De septem verbis Christi. Offert ipsimet
sanguinem ejus, seque resignat divinæ voluntati ad
probationem, quam voluerit de ipsa sumere. P. 3,
d. 7.
PARERGON
De Sanctarum ecstaticarum, secundum species naturaliter præhabitas
durante raptu quandoque motarum, dictis factisque, ad historicarum
quæstionum decisiones non transferendis.
Maria Magdalena de Pazzis, Ordinis Carmelitarum, Florentiæ in Hetruria (S.)
AUCTORE D. P.
[b. M. Magdalena Crucifixionem exprimit] Modus quo se habuit Sancta, circa crucifixionis formam, expressam in raptu viginti sex horarum, juxta narrata num. 184, quam est conformis nostri ævi picturis, tam est contrarius illis quæ, velut a Deipara Divæ Birgittæ revelata, leguntur in libris Revelationum ejus, totius Ecclesiæ judicio approbatis post severum examen gravißimorum Theologorum. Explicandum igitur hoc loco mihi existimo, quomodo raptus utriusque Sanctæ, vere supernaturales ac divini in substantia fuerint, & tamen, secundum species naturaliter præhabitas in suis circumstantiis regulati, potuerint involvisse, non solum incertitudinis aliquid, sed etiam erroris; quem amoliri quoniam nihil intererat finis a Spiritu sancto intenti, siverit Sanctas sic agi & agere, sicut extra raptum per se actæ fuissent: hoc enim facturum me promisi die XX Maji, ad vitam B. Columbæ Reatinæ, cui adhuc decenni legitur num. 11 apparuisse cum leone S. Hieronymus, & leo qui cum S. Hieronymo fuerat apud ipsam tota nocte mansisse. Concludam ergo hoc Parergo, in talibus nihil esse præsidii ad quæstiones pure historicas, seu sacræ illæ seu profanæ sint, prudenter dirimendas: proinde nihil ipsiis Sanctis detrahi, cum talium veritas, citra ullum ad ipsas respectum, vocatur in controversiam, aliunde probanda vel infirmanda.
[2] Tales autem quæstiones procul dubio sunt eæ, quibus inter Auctores disceptatur, [tamquam cruce humo strata factā clavis tribus,] crucemne jam ante humi fixam probeque firmatam ascenderit Christus, ut ei affigeretur; an eidem super humū stratā affixus prius, pariter deinde cum ipsa fuerit a militibus elevatus: item uno clavo pes simul uterque, an seorsim singuli singulis clavis confixi fuerint; aliaque similia, quæ libens prætereo, ut non egrediar circumstantias, in eo quem supra legimus raptu notandas; ubi clare dicitur, quod Sancta se extendit in terra, & brachia sic porrexit, ut appareret quod se aptaret supra crucem; & quod configeretur ei pes uterque; deinde sinistra, ac denique dextera; & sic postea mirabiliter erecta, velut crucifixa, ad parietem stetit. De pedibus autem, quod insimul clavo uno figi eos sibi fuerit in eodem raptu imaginata, clarius apparebit infra ex alio raptu, relato in Vita per Ceparium scripta num. 219, ubi Christi plagas totidem ait esse fornaces; & pedum plagam (tamquam unicam, quia unico clavo factam) primam appellat; secundam, sinistræ manus; tertiam, dexteræ; & quartam, sacri lateris.
[3] Hoc vero quod, in secunda ista Vita, Magdalena explicat, loquens in sua propria persona; [quem numerum etiā B. Baptista Verana notat] id B. Baptista Verana (cujus revelationes explicabimus XXXI Maji) ex Christi sibi loquentis ore, num. 58 sic exprimit: Fui confixus tribus clavis in cruce, ut tu etiam totidem crucifigereris, videlicet paupertate, obedientia, & castitate. Et B. Gerandescha Pisana, cujus Vitam dabo XXIX Maji, num. 56, spectandi exhibentur pedes Christi, unico clavo perforati. Offertur insuper nobis in eamdem sententiam, cor illud admirabile B. Claræ a Cruce, annis pluribus quam sexaginta ante S. Birgittam, [& exprimit cor B. Claræ de Monte Falconis.] mortuæ in Montefalconis anno MCCCVIII: in quo discisso instrumenta Paßionis (divino indubie miraculo) expressa fuerunt, eo modo, quo ad ejus natalem XVII Augusti, explicabitur, & hic in imagine videre licet.
Cum Clara pectus explicat.
Fulget Crucis mysterium.
[4] Interim ex lib. 4 Revelationum S. Birgittæ jam landato, cap. 70, audi verba Deiparæ, paßionem filii exponentis per ordinem, & crucifixionem hoc tenore: Ecce malleus & quatuor clavi acuti in promptu sunt … erat autem crux fixa, & brachia ejus elevata, ita ut nodus crucis inter scapulas esset, nec ullum capiti reclinatorium crux præbebat, & tabula tituli utrique brachio super caput eminenti affixa erat. Ad crucem igitur jussus dorsum vertit; & manum postulatus, [Brigitta in crucem adscendisse Christum ait,] primo dexteram extendit; & inde alia manus, ad reliquum cornu non attingens, distenditur; & pedes similiter ad foramina sua distenduntur; cancellatique, latique, & quasi infra a tibiis distincti, duobus clavis ad crucis stipitem per solidum os, sicut & manus erant, configuntur.
[5] Libro autem 7 cap. 15, de visione paßionis Domini quam vidit in Hierusalem, in ecclesia sancti sepulcri, in capella Montis Calvariæ; Dominus, inquit ad me conversus, dixit: Attende tu, quia in isto foramine petræ infixus fuit pes Crucis meæ, tempore passionis. Et statim vidi, [eidemque formam habenti furcatam,] qualiter ibi crux ejus a Judæis figebatur, & firmabatur fortiter in foramine petræ montis cum lignis, confixis cum malleo validissime circumquaque, ut crux solidius staret. Cum igitur crux ita solide confirmata esset ibidem, statim adaptabantur tabulæ ligneæ in circuitu stipitis Crucis, per modum graduum, usque ad locum ubi pedes ejus crucifigi debebant; ut possent per illos gradus tabularum, tam ipse quam crucifixores, ascendere, & super tabulas illas aptiori modo stare ad crucifigendum eum. Post hoc autem ascenderunt illi per illos gradus, ducentes eum cum irrisione & vitupeiro maximo. Qui gratanter ascendens … cum esset jam super tabulas illas, [quatuor clavis esse affixum.] non coactus, sed statim voluntarie, extendit brachium suum, & aperta sua dextera manu posuit eam in cruce; quam illi sævi tortores immaniter crucifixerunt, perforantes eam clavo per illam partem qua os solidius erat. Tunc etiam trahentes cum fune vehementer manum ejus sinistram, cruci affixerunt eam simili modo. Deinde extenso corpore ultra modum, junctos pedes affixerunt in cruce duobus clavis: & in tantum extenderunt illa gloriosa membra in cruce tamque vehementer, quod quasi omnes venæ & nervi ejus rumpebantur.
[6] His consonant quæ habentur, ut a Deipara dicta S. Birgittæ, lib. 1 cap. 10: in quem locum Consalvus Durantus, Episcopus Feretranus, [Vt facile hic eorum numerus,] erudite probat quatuor omnino clavis crucifixum Dominum fuisse: quam sententiam pluribus expendit Iacobus Bosius in opere de Triumphanti Cruce lib. 1 cap. 15: sed de tibiarum vel pedum supra se invicem decussatione superius asserta, fatetur rem sibi perquam difficilem esse conceptu. De modo quo crucifixus est Dominus nullum alteruter verbum habet, quo confirmet Birgittæ sententiam; secundum se quidem & secluso vulgaris opinionis præjudicio perquam verosimilem, eo tamen mirandam magis, quod a nemine tam distincte antea traditus, non videatur Sanctæ fuisse objectus per præhabitas communiter species. Idem dixerim de forma crucis, non rectangula ✠, uti ex perpetua Ecclesiæ traditione videtur constare; non etiam simpliciter commissa, ut T; sed furcata, ut Y; [ita difficile probatur talis forma crucis.] quod licet commodum sit pro affigenda superne tabula longa atque ut minimum quadrupedali, quali inscriptum fuisse titulum sciri potest ex eo quod Romæ superest illius fragmento; nemini tamen eatenus in mentem venerat talem affirmare, neque ullus postea sequi voluit.
[7] [Ex ista vero contrarietate apparet,] Ego in istis omnibus nullam partem probare aut reprobare præ aliis intendo: unum dico, si ista omnia fuerint acta, dicta, visa in vera ac supernaturali ecstasi (uti absque ipsarum partium gravi injuria nequit dubitari) profecto jam constat, ex ipsa sententiarum tam contrariarum incompatibilitate, quod etiam talibus multum interveniat a natura, divinitus non impedita quo minus secundum præhabitas species agat. Et hoc Virgilius Ceparius noster, in sequenti Vita num. 48, [in tali raptu quædā processisse ex præhabitis speciebus,] distincte sic exponit: Excessus amoris, in quibus talia acta per Sanctam ipse dixerat, perquam diversi erant ab ecstasibus matutinis. In his enim manebat quieta & immobilis, nihil videns, nihil sentiens… sed quando loquebatur aut respondebat in raptu, signum erat animam non esse totam retroactam; & quod concurrentibus speciebus præhabitis movebatur phantasia, per quam sic loquebatur & discurrebat: phantasia enim est quæ linguam ad loquendum movet. Amor etiam divinus cor ejus inflammans, & accensos spiritus ad caput mittens, faciebat ipsam habere eas vires, quibus velut bene robusta ac sana surgebat de lecto, discurrebat per cellam, aliasque actiones faciebat, ad quas ejusmodi vires requiruntur; licet nec tunc quidem, cum movebatur & loquebatur, sentiebat & respondebat, distraheretur a suo dilecto amore.
[8] Et hæc cum quadam proportione applicari debent etiam illi miraculosæ efformationi instrumentorum paßionis Christi in corde S. Claræ; [quibus etiā erroneis naturā potuit permisisse Deus,] de qua Cornelius Curtius Augustinianus, in libello de Clavis Dominicis (quatuor autem fuisse, & rationibus, & auctoritatibus, & imaginibus multis probat) Illa, inquit, Passionis totius imago ex pio sanctæ Virginis phantasmate generata est; ita ut in corde, quasi tabula, venis quasi lineamentis, omnia hæc simulacra cogitatio artificiosa deduceret; & sanguine pro colorum requisita varietate temperato, hoc miraculum depingeret. Tunc subjungit, qui suis oculis omnia inspexisse testatur, ejusdem cujus Clara Ordinis scriptor præfatus: An quia Diva illa talem de Crucifixo meditationem instituit, statues talem quoque crucifixionem fuisse? Non arbitror, si sensu tantum communi non cares. Hæc instrumenta, non ad Christi Passionem demonstrandam, sed ad ferventem Claræ amorem posteris declarandum celata sunt. Cur autem illa Claræ phantasmata, idem qui iis ad miraculum uti dignatus est Deus, non etiam curavit aptare & corrigere ad normam sibi notæ veritatis? Credo, quia id nihil ad spiritualem fructum, miraculo illo intentum faciebat. Quinimo in Vita S. Coletæ VI Martii num. 68 observasse memini, Deum, humanæ curiositatis inutilia sæpe scrutinia declinantem, quandoque nolle sic præhabitos errores tollere, nisi quatenus forte incommodant potiori quod ab ita errantibus requirit bono. [quando is error non officiebat intento per eum bono,] Cum enim illa, eorum qui virginitatem coluerant Sanctorum amantior, S. Annam Deiparæ matrem vix aut numquam invocaret, quod pluribus succeßive viris nupsisse crederet; talem opinionem non modo non exemit Deus; sed permittendo ut illi appareret S. Anna in glorioso commitatu earum, quas ex priori marito filias fuisse multi præsertim ex Franciscanis docebant, satis habuit eam ad ipsius quam coli volebat venerationem incitare ejusmodi visione; etsi id ipsa aliter posset accipere, sicut defacto accepit; dedocta quidem errorem suum, quatenus devotioni oberat; in eodem tamen, quatenus ad bonum animæ erat indifferens potius confirmata. Simili modo S. Hieronymus, B. Columbæ (ut supra dixi) non nisi cum leone adstitit; licet hic acceptus sit a S. Gerasimo, propter aliquam nominis affinitatem. Adeo enim invaluit vulgaris iste error, ut jam non aliter pingi consueverit Sanctus; opusque habeat eidem se aptare, [aut alias poter ataptari veritati.] si velit absque alio fui indicio ex habitu comitatuque cognosci. Et credo quod S. Jacobus, Hispaniarum Patronus, sine peregrinationis insignibus, manto, burdone, cucurbita, conchiliisque per visionem conspectus alicui, non agnosceretur citra novam revelætionem. Nec tamen sic apparentes Sancti dicendi sunt approbare errorem ejus, qui sibi persuaderet, vel Hieronymum cum viveret sic comitatum, vel Jacobum sic indutum proceßisse. Gratis autem se torqueret, qui inveterato isti, licet in errore fundato usui reformando vellet importune insistere, dum citra noxam pietatis tolerari potest: sed præstat explicationem aliquæm non incongruam comminisci, quæ, quod alias per errorem est cœptum, faciat cum veritate consistere: uti fit cum dicimus S. Hieronymo Leonem appingi, quia tamquam Leo contra hæreticos rugiat in scriptis suis, S. Jacobo sua conchilia &c. ut intelligatur esse is, qui in Callaico littore, istis frequēti, colitur peregrinatione celeberrima, ceteris adjunctis indicata.
[9] [Agnoscunt hoc in S. Catharina Senensi,] Majoris momenti, & in re, quæ fidei proxima nunc esse pie creditur, præjudicii haud levis, est famosa illa Appendicula, inter Orationes, sub nomine S. Catharinæ Senensis editas, subjuncta Orationi XVI: quam Appendiculam licet magna argumenta suadeant ipsius Sanctæ non esse; præ reverentia tamen religiosißimorum virorum eam pro legitima sustinentium, ita recipiunt alii, ut negent quidquam ea effici posse contra fidem immaculatæ Conceptionis. Inter hos Ioannes Baptista de Lezana, Carmeliticorum auctorum ex recentioribus facile primus, in Apologetico ejusdem mysterii cap. 14, sic loquitur: Non ea, quæ in orationibus Sanctarum habentur, ipsis factas revelationes indicant; sed ea quæ vel ipsæ credunt, vel existimant ita esse. Quod idem de B. Catharina dici potest: nimirum, quod ab aliquibus edocta, Virginem sanctissimam originalem labem contraxisse existimaret. Illuminatißimus autem circa ejusmodi P. Nicolaus Lancicius noster, [qui circa Conceptionem Virginis hallucinatam fatentur,] planius respondet. Tom. 2 Opusculorum suorum pag. 49: Si vere oratio illa fuit facta a S. Catharina, id eam dixisse, non Deo revelante, sed ex proprio spiritu & sensu, tamquam quæ fuit filia spiritualis Patrum Dominicanorum, a quibus hanc sententiam edocta fuerat. Sciendum autem est, inquit, quando personæ aliquæ piæ, abstractæ a sensibus, aliquid loquuntur, sæpe eas loqui ex proprio sensu, & aliquando hallucinari. Hoc nimis certum est, & sciunt talium rerum periti, & constat ex historiis ecclesiasticis authenticis; [idque sæpe contingere loquentibus in raptu.] & ego possem nominare quasdam, ex Sedis Apostolicæ decretis relatas in numerum Sanctarum, quarum dicta & scripta in raptibus & ex raptibus derivata legi, magnis hallucinationibus respersa, ideoque non permissa imprimi. Exempla deinde idem auctor ponit ex ipsis jam impreßis S. Catharinæ prædictæ Orationibus variis, quæ videri apud ipsum possunt. Certe non aliud magis desperatā ferme hoc seculo Romæ fecit causam Venerab. Ioannæ a Cruce, cujus inter Prætermissas meminimus III Maji, quam quod severioribus quibusdam Theologis omnino improbentur aliqua, in iis scriptis notata, quæ tamen habentur excepta ab ejus discipula quadam, ad hoc ipsum officium litteras edocta divinitus, cum eas alias ignoraret.
[10] [Proinde non magni faciendum] In iis quæ ex S. Mariæ Magdalenæ revelationibus Puccinus edidit, nihil hactenus notatum scio, quod displiceret Theologis: historicis tamen consultum hic oportuit, ne quis eos cogere velit, ut pari certitudine qua illa quæ mores & fidem spectant, suntque omni acceptione dignißima, etiam alia amplectantur, quomodocumque istic invenienda, & certioris probationis egentia, quam sit persuasio & apprehensio vehemens quarumdā præjudicatarum opinionum. Tale est quod dicitur Magdalena in Vigilia S. Augustini, rapta cum esset, sic allocuta Verbum æternum. Tuus servus & meus advocatus Augustinus te vocat antiquam & novam Veritatem. [quod de sua Regula dicitur sic locuta Magdalena.] Id ipse dicit de te: sed ita dicam de ipsa … mea Sancta Regula. Est quippe mihi Veritas, quia præscribit mihi modum perveniendi ad te, veritatem infallibilem. Est Antiqua, quia fuit facta & ordinata sub lege antiqua ante tuam incarnationem: & quamvis nondum veneras in mundum, nihilo minus isti antiqui Patres vivebant in magna perfectione, illam magna cum exactudine servantes. Id faciebant in tuo lumine o Verbum, expectantes cum ardentissimo desiderio tuum adventum in carne. Etiam est Nova, quia post tuum adventum fuit observata cum perfectione & rigore, & adhuc in hoc seculo reperiuntur, qui eam magna cum rectitudine & simplicitate custodiunt.
[11] [Creditur autem sic locuta,] Libenter præsumpsero, hæc, licet apud Puccinum aliosq; hactenus a me visos Vitæ, scriptores non exstantia, uti afferuntur, ita legi in magnis illis quatuor voluminibus, de quibus num. 3. in Proœmio actum, & ex Italico Latine reddita fideliter esse. Quamvis enim ejusmodi præsumptioni non multum faveat illa libertas, qua Zelatores ardentiores prætensæ antiquitatis usos dolemus in principalioribus quibusdum sui Ordinis monumentis; quæ jam alias docuimus, nec prorsus diffiteri desensores eorum possunt, nonnullis locis studiose alterata interpolataque fuisse, si non integre supposita aliquamolo tamen exceptione istiusmodi uti; nolo quærere, cur auctores Vita, satis solicite colligentes loca, quibus suam Religiosi statui æstimationem explicuit Sancta, istum adeo opportunum notare prætermiserint; nolo denique suspicari, [& locuta de Regula aliqua non scripta,] loqui Sanctam de Regula scripta. Error hic quidem fuisset crassus & patens nobis, quibus constat hanc ab Alberto datam seculo XIII; sed qui æque facile cadere in Magdalenam potuit, seniorum suarum traditione qualicumque sic informatam, quasi ipse Elias talem Regulam discipulis suis dictaverit; quam potuit Carmelitis Italis persuaderi tempore S. Antonini, eoque senioris Philippi Bergomensis, cappam ex Syrico cum quibusdam largis virgis, scilicet albis & griseis circulatam (qui Ordini ex Syria in Europam transeunti pecultaris fuit) ab ipso gestatam more Eliæ Prophetæ. Fuerit Magdalena (quando sic vis) imaginata sibi antiquißimam Regulam aliquam, non scripto, sed simplici institutione vel exemplo traditam, quæ ab Elia ad Christum, & inde usque ad tempora Alberti jugiter perseverans in Carmelo, ac demum in compendium scripto redacta sit. Numquam tamen apud prudentem historicum talis imaginatio personæ quantumcumque Sanctæ, [sed non creditur ita locuta ex revelatione,] præsertim muliebris & historiarum ignaræ, efficere poterit, ut ista credat esse revelata divinitus; magis quā quæ de maculata Deiparæ Conceptione elocuta fertur æque Sancta, Catharina Senensis: quæ etiam hæc verbis suis dicitur pondus addidisse hac clausula, Tuscis, Domine, quia hæc est veritas; cum ista simpliciter in suo loqueretur sensu, nihil addens quod sublimioris notitiæ fidem exigeret.
[12] [uti nec S. Teresia:] Nihilo plus apud peritos rerum æstimatores valebit, sicubi forte Sancta Mater Theresia suos hortetur, semper oculos conjicere in stirpem & propaginem Sanctorum illorum Prophetarum vel Patrum, a qua vel a quibus descendisse Carmelitas antiqua ipsorum persuæsio fuit, propiorem verioremque originem ignotam habentium; & de eo ipso, a quo Regulam acceperant, incertis sententiis ad hoc usque seculum fluctuantium, suusne an extraneus, Bethleemitanusne Episcopus an Hierolymitanus Patriarcha, Gallus an Italus fuerit; seculo XII an XIII floruerit; sicca an cruenta morte obierit; sicut alibi ostensum est, & ex parte agnoscit ipsemet Generalis Stratius in Epistola ad Aubertum Miræum quæ habetur in Tractatu de Patriarchis num. 218 producta integre. Frustra quærunt illi, [quia ipsas ista in re sequi vulgatam Ordinis opinionem] in suis quibusdam Antuerpiæ defensis Thesibus, cur dilectus Teresiæ Sponsus, cujus toties visionibus ei licuit frui, & a quo tot divinis illustrationibus meruit honorari, velum ab ejus oculis non amovit? aut, numquid infelix foret, quæ fabulosā successionē hæreditariam suis inculcaret? Ad veram felicitatē infelicitatemve cujusquam ista non facit, seu vera seu falsa; sicuti nec facit ad majorem minoremve Ordinis, Sanctitatē cujus solius apud Deum Sanctosque in cælis æstimatio est, fueritne Elias ejus Institutor atque Fundator, tot seculis ante Christum, eo modo quo Sancti Dominicus & Franciscus suorum Ordinum Institutores ac Fundatores adhuc in terris viventes fuerunt; an solum XIII seculo Christianæ æræ, per revelationem factam cuidam Monacho Calabro, jussum in montem Carmelum se conferre, [nihil nocere poterat,] ibique in sancto illo Propheticæ habitationis loco socios quosdam colligere aggresso, sicuti ob similem revelationem Deipara Virgo sola agnoscitur Ordinis Servitarum Institutrix atque Fundatrix. Quod autem in causa immaculatæ Conceptionis responderent Patres Carmelitæ, de duobus Christo ac Virgini dilectißimis Sanctis, Bernardo Clara-vallensi & Catharina Senensi, illius veritatem numquam clare edoctis; id sibi de S. Teresia responsum accipiant, absque ulla vel minima ejus injuria, circa Ordinis originem.
[13] Habeatis hoc pro conclusione verissima, Pater mi (inquiebat Confessario suo Senensis in Vita num. 84) quod nihil, quod pertinet ad viam salutis, [Nempe instruebantur divinitus in rebus ad salutem spectantibus,] docuit me unquam aliquis homo vel mulier; sed præcise ipse Dominus & Magister, Sponsus pretiosus & superdulcissimus animæ meæ, Dominus Jesus Christus, vel per suam inspirationem, vel per claram apparitionem loquens mihi, sicut ego modo loquor vobiscum. Non sic præcise loqui potuerunt Sanctæ Teresia ac Magdalena: contra libenter professæ sunt, quantum anima sua deberet magisterio nostræ minimæ Societatis, [in aliis damnose scivissent contraria opinioni communi:] ex qua designati eisdem divinitus Patres, cur non fuerint moti, vel suopte ingenio vel superiori instinctu, ut scrupulum eis suscitarent, circa creditam vulgo antiquitatem Ordinis, non magis rationabiliter a me quæsieris; quam alius tibi, de Magistro Raymundo Capuano ejusque Spirituali filia S. Catharina Senensi, similem moveret quæstionem. Quod si homini licet ad divini secreta consilii per conjecturam eniti; optima cum ratione possumus suspicari, Deum prædictas Sanctas in suis illis undecumque acceptis opinionibus voluisse relinqui, quia contraria iis scientia, clam quidem habita, profuisset nihil; palam autem enuntiata, gravißime conturbasset utrumque Ordinem; unde plurimum impeditus fuisset fructus spiritualis, quem per ipsas Deus faciebat ac porro facere intendebat.
[14] Turpiter quidem is Prædicator adularetur imperitæ plebeculæ, [neque nunc talia sunt inculcanda indoctis.] qui ad captandam illius gratiam magnifice pro concione extolleret & studiose inculcaret vulgares quasdam traditiunculas de antiquitatibus patriis, profanis aut sacris, quibus nec ipsemet fidem revera haberet, nec haberi a viris cordatis & eruditis sciret. Meo tamen judicio longe ineptior deque majori indiscretione notandus foret, qui a Virginibus Sanctimonialibus vel Carmelitanis vel aliis invitatus, ad earum vel confeßiones audiendas vel panegyres sermone exornandas, inciperet iis movere quæstiones litigiosas & ingratas, de receptis in Ordine suo opinionibus apud ælios non ita probatis; ex importuno ejusmodi zelo nullum alium fructum relaturus, quam alienationem animorum a se, conturbationem Conventus religiosi, & quandoque integræ civitatis scandalum; improbaturis factum etiam illis, qui alioqui vera dicere & sentire crederent. Multa non solum innoxie, sed etiam utiliter, disputantur in scholis aut ventilantur in libris, quæ non convenit coram mulieribus agitari aut venditari popello.
ALIA VITA
a P. Virgilio Cepario Societ. Jesu
Sanctæ ipsius Confessario secundario Italice cœpta imprimi an. 1626,
a P. Josepho Fozio etiam S. I.
edita & absoluta Romæ 1669.
Maria Magdalena de Pazzis, Ordinis Carmelitarum, Florentiæ in Hetruria (S.)
ET ITAL. VIRGILII CEPARII.
PRÆFATIO POSTERIORIS.
[1] [Pridem inchoatum ab alio opus an. 1626,] Hanc vitam, ab anno MDCXXVI adductam ad prælum, cum jam impressum haberetur Caput LVII, nescio quæ causa stitit, ne porro absolveretur; fortassis quod eodem tempore publicaretur alia, per Puccinum scripta. Mansit ergo imperfectum opus Romæ, inter manus Matrum sanctissimæ Incarnationis, quas monasterium S. Mariæ Angelorum, velut nobilem felicis suæ plantæ surculum, almæ Urbi misit. Illæ autem, considerantes quam certa ex scientia processisset Auctor, Pater scilicet Virgilius Ceparius, Sancta familiarissime usus, uti ex historiæ progressu apparebit; existimarunt, rem publice utilem facturas se, si ipsam tandem in lucem proferendam denuo subjicerent prælo, prout fecerunt occasione solennis Canonizationis. Non tamen insignem aliquem historicum, uti congruum videbatur, sibi quærendum judicarunt, ad conscribenda quæ deerant Capita: sed satis habuerunt invenisse humilem ipsius Sanctæ devotum, a quo hanc opellam postularent. Feci ego quod rogabar promptissime, & adjunxi miracula multa, dimissis aliis multo pluribus, quæ ad æstimationem excellentiæ incomparabilis, in anima hac Seraphica relucentis, lectorum animis ingerendam servirent. Fuit autem P. Virgilius in scribendo accuratus, rerumque etiam minutiorum observans, quod devotis animabus solet placere vehementer. Equidem non negaverim, ipsam vitam esse admirabilem supra modum: non ideo tamen minus utilem futuram confido, si quis attentum ei animum applicuerit. [ab isto editur anno 1669.] Etenim inspersa est tam pulchris luminibus doctrinæ salutaris ad instructionem mentium, perfectioni & sanctitati consequendæ serio addictarum; continet etiam tam rara exempla exercitiaque & axiomata virtutum solidarum; denique tanta distinguitur varietate adinventionum divinarum, quibus cælestis Sponsus selectiores quasdam animas, modo blandus demulcet, modo severus exercet; ut non possint inde non hauriri præcepta vitæ, quam maxime proficua; cum intelligetur ipsa Sancta tantis de cælo fuisse cumulata favoribus, vivaque & mortua tot cælestibus donis & gratia miraculorum adornata: unde excitabitur spiritus ad magnificandam Dei majestatem, mirificantis Sanctos suos, pro Ecclesiæ totius communi utilitate. Valete. Romæ anno MDCLXIX, XXVII Aprilis.
TITULI CAPITUM.
I. Genus & natales S. Mariæ Magdalenæ.
II. Propensio ad eleemosynas largiendas,
sermonesque de Deo audiendos.
III. Quam devota extiterit erga sanctissimam
Trinitatem, & venerabile Sacramentum Eucharistiæ
a teneris annis.
IV. Quomodo ipsa per se orationi atque recessui
mentem applicarit, & vana spectacula declinarit.
V. Quam ista in ætate temperans in cibo, divinique
honoris studiosa fuerit: quamque solicite instruxerit
coætaneas in primis fidei rudimentis.
VI. Decennis prima vice communicat; & vote
perpetuæ virginitatis se obstringit.
VII. Crescente ætate in virtute proficit, videtque
destinata bonis suis operibus præmia.
VIII. A parentibus collocatur in monasterio S.
Joannis asservanda.
IX. Testimonium Monacharum S. Joannis, de vita
quam inter ipsas duxit.
X. Educta de monasterio, medicis curanda committitur.
XII. Indicat patri desiderium monasticæ vitæ, &
industrie conatur maternum animum ad consensum
flectere.
XIII. Matris suæ consensum impetrat.
XIV. Quæ monasteria ipsi placuerint, & quomodo
elegerit experiri cœnobium S. Mariæ Angelorum,
de quo plenior notitia datur.
XV. Experimenti causa ingreditur monasterium
S. Mariæ Angelorum, & qualiter in eo se gesserit.
XVI. Domum regressa variis virtutum exemplis
prælucet, ac denique revertitur ad monasterium,
non amplius egressura.
XVII. Quanta cum præparatione habitum Religionis
assumpserit, & nomen mutaverit.
XVIII. Exempla virtutum in Novitiatu data.
XIX. Optat religiosa Professione ante tempus
adstringi: & de amoris ejus excessu quodam.
XX. Differtur Professio ejus, ut alias expectet: quā
tamen prædicit solam se facturam, quod & contingit.
XXI. Quadraginta diebus continuis mane, post
sumptam Communionem in lecto, manet rapta in
ecstasim.
XXII. Notitiæ quædam, in istis matutinalibus
raptibus eidem communicatæ.
XXIII. Alii excessus amoris, quos iisdem quadraginta
diebus post Vesperas pertulit.
XXIV. De eo excessu, in quo totam Domini Passionem
decurrit.
XXV. A suis infirmitatibus convalescit per orationes
Monacharum.
XXVI. Rogat ut sibi liceat manere inter Novitias:
& magis quam unquam antea intendit virtutum
exercitio.
XXVII. Quid in novitiatu cuidam Conversæ acciderit
circa ipsam.
XXVIII. De innumeris ejus per omnem vitam
ecstasibus, & quomodo in iis se haberet.
XXIX. De variis circumstantiis & modis istarum
ecstaseon.
XXX. Quomodo certificata fuerit ipsos esse a Deo,
non autem illusioni diabolicæ vel causæ alicui naturali
adscribendas.
XXXI. Prophetico spiritu futura prædicit.
XXXII. Quomodo longe posita & absentia cognorit.
XXXIII. Videt cogitationes occultas, resque secretas.
XXXIV. Videt multarum animarum statum in Paradiso,
Purgatorio, & Inferno.
XXXV. De aliis favoribus, quos divinitus accepit
in suis raptibus sancta hæc Virgo.
XXXVI. De variis miraculis, quæ vivens operata
est.
XXXVII. Mandat ei Deus ut panem solum comedat
& aquam bibat: quod post experimentum a Superioribus
sumptum exequitur.
XXXVIII. Præscribit eidem Deus somni tempus
& rationem vestitus: quod similiter exequitur præbito
Superioribus experimento.
XXXIX. Multis tentationibus per quinquennium
a Deo probatur.
XL. Multis modis affligitur & cruciatur a dæmonibus.
XLI. Quibus armis utebatur ad resistendum tentationibus
hostesque vincendos.
XLII. Sub finem anni quinti probationis suæ, ex
Dei voluntate pœnitentiam agit diebus quinquaginta,
deinde educitur ex lacu leonum & remuneratur.
XLIII. De variis quibus usque ad mortem functa
est officiis, & de virtute Sor. Euangelistæ Jucundi,
Magistræ suæ.
XLIV. De modo quo rexit Novitias, ipsarum Magistra
facta; & monitis, quibus eas informabat.
XLV. Ejusdem argumenti prosecutio.
XLVI. Quantum semper æstimaverit Religionem
& statum religiosum.
XLVII. De ferventi ejus amore erga Deum &
Sponsum suum Jesum.
XLVIII. Quantum desideraret & ipsa communicare
& alias idem digne facere.
XLIX. De caritate ejus erga proximum & zelo
alienæ salutis; deque operibus spiritualibus & corporalibus,
eum in finem ab ipsa factis.
L. De caritate ejus & zelo erga suum monasteriū.
LI. De quodam examine conscientiæ facto in ecstasi,
unde eximia mentis ejus puritas innotescit.
LII. De regulis aliquot bene vivendi, in raptu
quodam sibi traditis a Domino Jesu.
LIII. De exercitio ejus matutinali cum sui ipsius
oblatione.
LIV. De profunda ejus humilitate.
LV. De virtute & voto obedientiæ.
LVI. De perfecta ejusdem paupertate.
LVII. Quam mirabiliter observaverit votum castitatis.
LVIII. De oratione & contemplatione nostræ
Sanctæ.
LIX. Quidam affectus & notitiæ utiles circa contemplationem
ipsius.
LX. De iis quæ sensit circa mysterium sepulturæ
Christi & Assumptionem sanctissimæ Virginis.
LXI. De asperitate & pœnitentiis, quibus macerabat
corpus suum.
LXII. De grandi ejus desiderio patiendi pro Dei
amore: quapropter, cum omni gustui spirituali renuntiasset,
conceditur ipsi merum pati, cui ultimis
vitæ annis generose se tradit.
LXIII. Idem continuat in sua ultima infirmitate
ac morte.
LXIV. De exequiis Sanctæ, concursuque & devotione
populi, ac sepultura.
LXV. De fama suæ sanctitatis, incorruptioneque
& fragrantia corporis.
LXVI. Miracula per ipsam dum viveret facta.
LXVII. Miracula post mortem notata.
LXVIII. De Beatificatione ejus, & oleo miraculose
multiplicato.
LXIX. Varia miracula, facta per oleum in ejus
festivitatibus multiplicatum.
LXX. Miracula facta per intercessionem Sanctæ,
mediantibus ejus Reliquiis aut ad nominis ipsius invocationem.
LXXI. De fama sanctitatis, ac veneratione cum
qua servatur incorruptum corpus.
LXXII, De solenni Sanctæ canonizatione.
CAPUT I.
Prima Sanctæ ætas, & pietatis exercitia ante annum decimum.
Seraphica Virgo S. Maria Magdalena de Pazzis, filia fuit D. Camilli Gerii de Pazzis, [Nata 1566 2 Aprilis,] & D. Mariæ Laurentii Bondelmonte, familiis utrimque clarissimis, non amplitudine minus quam vetustate. Nata est Florentiæ benedictionis hæc filia die II Aprilis, anno MDLXVI, sub meridiem hora XVIII diei; & sequenti die baptizata in oratorio S. Joannis Baptistæ (quod toti civitati commune baptisterium est) suscipientibus D. Pandolfo Strozzi, & D. Flammetta Minerbetti, accepit nomen Catharinæ. Narrabat mater, quod ipsa gravida laborē nullum senserit; sed nec in ea educanda molestiam: [indole placidissima;] quia semper fuit obedientissima matri, imo & quibuscumque domesticis, difficilis nemini: utpote indolem nacta mansuetam & placidam, atque ad omnem voluntatem gubernantium flexilem. In annis puerilibus non delectabatur ludis jocisque, in quibus ætas illa tota esse solet: sed tantā morum maturitatē præferebat, ut, quamvis benigna & amabilis esset, eidem tamen adjungere sese metuerent coætaneæ, ex reverentia quam ingerebat modesta vultus ipsius compositio.
Cap. II
[2] Parvula cum mitteretur ad scholas, in loco Paupertinarum quas vocant Monacharum, [parvula captivis benefacit,] & pro more puerorum jentaculum atque merendam secum ferret in corbe; manus abstinebat, donec transiret per carceres publicos; unde captivos inclamantes audiens & eleemosynam postulantes, pro Dei amore porrigebat illis quidquid ferebat, magna cum animi sui voluptate. Cum autem domi esset, mire delectabatur porrigendo eleemosynam pauperibus eamdem requirentibus, non sine oblectatione parentum, lætanter intuentium filiolam adeo pronam ad opera misericordiæ. Ad sextum septimumve annum ætatis progressa, [piis colloquiis avide intendit:] cœpit capi sermonibus institutis de Deo & vita æterna; atque avide se applicare iis quibus eos esse familiares didicerat. Quia autem ejusmodi sæpissime miscebantur inter ipsius matrem & quamdam hujus amitam, D. Margaritam Panciatici, inter Bondelmontios nuptam, multum devotas & Sacramentorum frequentationi impense addictas; ideo Catharina, mox atque convenisse illas sentiebat, festinabat iis sese adjungere, & attentione prorsus singulari ipsis auscultabat. Quod si mater ei diceret, Vade tantisper ambulatum, filia; surgens illa obediebat prompte, sed paulo post revertebatur, auditura quæ dicerentur; atque e latere assidens videbatur abinde non posse divelli. Rationem autem reddebat jam facta grandior, quia audiens de Deo colloquentes, sentiebat cor suum multa cum devotione interna suaviter commoveri; quamvis propter ætatis imbecillitatem sæpe non intelligeret ea quæ dicebantur. Dicebat tamen mater ejus, quod Catharina, quantumvis parvula, quandoque tam altas quæstiones ipsi movebat de Deo, ut cogeretur ei silentium indicere, quia illæ longe excedebant capacitatem ipsius interrogantis.
CAP. III
[3] In eadem puerili ætate cor suum impelli, non minus dulciter quam vehementer, [exardescit in amorem S. Trinitatis,] sentiebat in amorem sanctissimæ Trinitatis: cumque incideret in personas religiosas aut devotas, solebat varia ex iis quærere ad animæ salutem pertinentia: studiosius tamen doceri cupiebat circa mysterium prædictum. Contigit autem aliquando eam revolvendo libellum, in quo descriptum erat Divæ Virginis Officium, invenire ibidem Symbolum S. Athanasii, in quo sublime istud arcanum explicatur; & voluptate incredibili perfusa, eo interius rapi se sentiens, maxima cum animi voluptate ipsum totum legit, quamvis contextum ejus non intelligeret: & quasi de invento thesauro gratulabunda accurrit ad matrem, ut ipsum ei ostenderet: unde facile erat assequi conjectando, quod animam ejus specialiter sibi elegerat Dominus. Fervebat etiam in eadem ætatula grandi desiderio sanctissimi Eucharistiæ sacramenti, [& Eucharistiæ,] videbanturque ei mille anni, quibus pertingeret ad annos illius suscipiendi capaces. Deus enim animo ejus impresserat vivam cognitionem æstimationemque grandem divini illius Cibi. Et ideo, quoties Domina mater ejus communicabat (quod faciebat, ut dictum est, sæpe) toto eo die circa ipsam versabatur filia; ipsique quam proxime posset se applicans, ad latus ac supra vestes sedebat, nec volebat ab ea separari. Quærenti autem cum admiratione matri, quid ei esset, cur ita ageret; respondebat: Quia Jesum sapis, mater, Jesum redoles: percipiebat enim odorem ipsius divinissimi Sacramenti, quod eo mane mater sumpserat. Præterea præ amore, quo afficiebatur erga hunc panem Angelorum, cum necdum degustare ipsum per ætatem posset sicuti voluisset, cupiebat saltem videre alios communicantes; ideoque rogabat matrem, ut etiam minoribus festis comitari eam posset ad S. Joannis (quæ est ecclesia Patrum Societatis Jesu, ubi mater & familia omnis Confessionis & Communionis sacramenta solebant obire) ibique ad ternas quaternasq; horas dulci isti spectaculo intendebat, domumque revertebatur consolationis plenissima.
CAP. IV
[4] Admiratione profecto dignum est, quomodo intra septimum & octavum annum, priusquam libros ullos legisset, [orationis exercitio se tradit docente nomine:] aut humana cujusquam instructione præveniretur, interius dumtaxat a Spiritu sancto mota, applicare se cœperit exercitio orationis, seque sentiret eodem trahi etsi orandi modum ignoraret. Ergo ultro captabat solitudinem, consortia fugiebat, loquebatur parce, idq; prudenter, silentio plurimum delectabatur, quo melius sese uniret Deo. Quæ cum mater, singulas ejus actiones considerans, miraretur; & hanc unicam feminei sexus prolem haberet; eamdem tot naturæ ac gratiæ donis cumulatam intuens, non solum amabat illam, sed etiam propter virtutum excellentiam reverebatur quodammodo. Si domum ejus veniebant consanguineæ aut aliæ matronæ nobiles, accersereturque ipsa a matre; continuo aderat, [a spectaculis profanis abstinens,] sed mox expediens sese recurrebat ad recessū suum. Erant autem parentum ædes ad plateam quam Cursus appellant: cum ergo circa festum S. Joannis aliisque temporibus publicæ decursiones ad pallium, ut ajunt, celebrarentur, & multæ Dominæ eo confluerent; numquam persuaderi potuit ut spectandi causa ad fenestram accederet; sed urbane subtrahebat se illis, recipiebatque sese ad secretiora domus cubicula; ubi posita in oratione, cordis sui affectus pandebat Deo, & multos divinæ gratiæ suscipiebat favores. [invenitur reducta ad preces:] Signanter autem vice quadam, cum diem integrum latuisset post ostium aliquod a nemine observata, dici non potest quantum ibi consolationis perceperit: Alias de mandato matris requisita a famulis, inventa deniq; est post lectum quemdam, tota mente sic absorpta in Deum, ut neque vocantes se audire, nec videre præsentes posset, nec omnino membrum ullum movere.
[5] Variæ puellæ istius temporis, quæ meminerunt se ad spectandos Cursus in domum illam ductas fuisse a matribus suis, affirmant; quod, [postea explicat quo instinctu id egerit.] cum ipsis ibi refectiuncula præberetur, numquam aderat Catharina, nec egrediebatur camerula sua; requisita autem, vel non reperiebatur, vel inveniebatur orationi intendere genuflexa. Grandior deinde facta, cum interrogaretur quo instinctu id faceret, nulliusdum edocta magisterio; respondit, ab interno affectu moveri trahique se eo solitam; & quia modum orandi nesciebat, cœpisse inclinari in genua cum intentione quærendi Deum, ad faciendam pure voluntatem ejus; itaque eum reperire consuevisse. Quia autem necdum instructa nesciebat qua ratione mentem colligeret, ipsamque orationi affigeret; humiliabat sese & affligebat in conspectu Dei, eo se indignam reputans; sæpe etiam lacrymabatur: & per hujusmodi affectiones atque humiliationes sui ipsius, totam se divinæ voluntati consignans, citra solicitudinem anxietatemve, quietabatur animo & confortabatur. Quamvis autem inter istæc principia, sæpius sentiret mentem aridam & gustu spirituali destitutam; perseverabat tamen in oratione toto quod sibi præstituerat tempore, ac denique consolatam se contentamque sentiebat.
CAP. V
[6] Orationibus suis bona hæc puella jungebat alia virtutum opera: ac primum sobria quam quæ maxime, [Studet sobrietati,] vix tantum sumebat in mensa communi, quantum sustentando corpori erat satis. Cum autem inferebantur fructus, quorum puerilis ætas solet appetentissima esse, surgebat ab accubitu: per diem vero omnino nihil degustabat, nec minimum quidem fructum humectandi palati causa. Imo ruri degens, ubi domesticæ mulieres pro merenda sumebant cucumeres aliaque in hortis provenientia; quantumcumque invitata ad similem refectionem, ac pene etiam coacta ab aliis, numquam iis volebat condescendere. In prandio porro cœnave, dimissis delicatioribus ferculis quæque magis blandiebantur gustui, solum viliora delibabat; [recusat refici ante Missam,] idque tam parce, ut sæpe diceret mater, nescire se unde filia sua aleretur. Die quodam festo, cum esset in villa, & mane plueret; ecclesia autem, quo eundum ad Missam familiæ erat, distaret longius; mandarant parentes ut prius ei daretur jentaculum, ac deinde equo imponeretur vehenda: quo audito cœpit Catharina amare plangere, per Deum rogans ne id facere cogeretur, ac dicens, videri contra reverentiam futurum, si ante Missam auditam jentaret; neq; decere ut accederet ad alloquendum Jesum cum ista equitaturæ commoditate: proinde necesse fuit illius in hoc cedere voluntati.
[7] Divini honoris jam tunc zelantissima, intimo afficiebatur dolores, [peccatis alienis tristatur,] si aliquem forsitan blasphemantem audiret, aut alia ratione offendentem videret; neque poterat lacrymas continere. Igitur, cum vice quadam nonnulla verba, contra proximum & cum Dei offensa prolata, audivisset; tantopere id sensit, ut totam illam noctem insomnis traduxerit, effusa in planctum. Eodem zelo mota erga Dei honorem & proximi salutem, quoties dabatur occasio, docebat parvulos Pater, [instruit in fide coætaneas,] Ave, Credo: ductaque in suburbanum a parentibus (quemadmodum Florentinæ nobilitati in usu est, solitæ quotannis menses aliquot in villis agere, invitante eo hortorum palatiorumque urbi circumjectorum amœnitate) congregabat Catharina decem aut duodecim puellos puellasque ex rusticana sobole, quos doctrinæ Christianæ ac fidei principiis imbueret; utque eos alliceret docilioresque faceret, cum licentia matris, pueris quidem largiebatur eleëmosynam; puellis vero distribuebat sudaria, semicinctia, aliasque res similes: tanto autem cum affectu & patientia huic caritatis operi impendebat sese, ut omnibus admirationi esset. Cumque redeundum esset plorare incipiens, interrogataque a matre quid fleret: [in parvulis Iesum contemplatur.] Fleo, inquit, quia non potero amplius doctrinam Christianam docere pauperculas illas. Quapropter necesse fuit unam earum, Mariam nomine, pro ipsius solatio Florentiam deducere, docendam a Catharina: quæ hac occasione pluribus annis ad domesticum famulitium morata Florentiæ, non pauca docuit circa Catharinam digna memoratu. Observatum est etiam, quod ibidem in villa venientes ad se parvulos doctrinæ causa, magna cum teneritudine animi amplexabatur, illisque blandiebatur: quærentibus autem cur id faceret, respondebat, quia repræsentant mihi Jesum istius ætatis puerulum, & propter innocentiam ac puritatem ipsorum. Mansit autem hic ei erga illos affectus quamdiu vixit, quoties videre ipsi contingebat infantes, figebatque obtutum in eos, & magna cum affabilitate alloquebatur, Jesum in eis contemplari solita, & considerans quod Deum numquam offendissent, eisque optans ut in ea animi innocentia conservarentur.
CAP. VI
[8] Regressam in civitatem, cum jam ageret ætatis annum nonum, [Novennis ad meditandum instruitur,] videns matris ejus confessarius P. Andreas Rossius Societatis Jesu, tantopere orationi addictam, & mentalis etiam exercitationis capacem, dedit illi meditationes de Christi Passione, a P. Gaspare Loarte ejusdem Societatis compositas; dicens, Lege in hoc libro, filia, mediationis puncta, & genuflexa recita hymnum, Veni creator Spiritus, atque hujus auxilio invocato dic, Confiteor: tum, cum vivæ devotionis affectu, incipe ruminare puncta quæ legeris, & Deo te gubernandam relinque: nec pluribus ad instructionem ejus opus fuit. Amplexa ergo cum magna devotione traditum sibi præceptum, & certa ad amussim illud exequi, omni die mane quam citissime surgens, prosternebatur in terram, multaque cum recollectione sensuum dabat initium meditationi; & in contemplandis Passionis mysteriis liquescens, tota in Jesum suum absorbebatur, magnoque incendebatur desiderio ejus imitandi, ac pro eo patiendi, [soloque desiderio monasterii inter orandum distrahitur:] qui tanta passus pro ipsa fuerat. Ex quo autem mandatum istud acceperat a Confessario, numquam omisit horam integram mane impendere exercitio isti: atque hinc progressa paulatim, elevata fuit ad mentis excessus raptusque sublimissimos, de quibus agetur inferius. Confessa est autem ipsa, quod inter orandum nullam patiebatur evagationem mentis distractionemve: nisi quod, quia ab infantia semper ardentissime desideraverat fieri Monacha, Deoque servire in statu religioso, hoc ipsum perdiu identidem obversabatur menti, dormienti vero etiam recurrebat in somnis. Cum ergo ad orationem se componebat, conabatur ad illam in Monachæ speciem conformari, faciendo sibi scapulare & velando caput, gaudebatque eo in statu videre se; atque hinc subinde ei nascebatur distractionis quidpiam. De cetero, quamvis nonnunquam sub dio ad solem aut pluviam orationi vacaret, nihil inde incommodi patiebatur, quod mentem ad se traheret.
[9] Erat in ea tam grande desiderium meditandi divina, ut summo mane de lecto surgeret: [& amore patiendi accensa,] & quia sic orans sæpe deprehendebatur a famula quadam nomine Angelica, rogabat eam pro Dei amore, ne significaret matri, quod tali hora orantem invenisset, impedimentum inde sibi objiciendum metuens. Neque contenta orare ipsa, conabatur famulas quoque ad id inducere; ideoque ad everrendam domum, lectos componendos, aliaque servilia ministeria libenter accedebat, quo ipsis citius expeditis præstaret otium tempusque orandi secum. Fructus autem quem ex meditanda Salvatoris Passione capiebat, erat sitis ardens inflammatumque desiderium aliquid patiendi amore Verbi incarnati. Quare hiberno tempore deprecabatur ancillam, suo ministerio privatim adjunctam, ne lectum sibi calefaceret, hoc tamen matri non revelaret, quandoque autem in loco abdito sese flagellabat. Semel etiam sertum quasi spineum ex aculeatis aurantiorum ramusculis texens, illud capiti suo vesperi sic adstrinxit, [variis modis corpusculum vexat.] ut præ cruciatu dormire tota nocte nequiverit, tantum ut imitaretur Jesum coronatum spinis. Ex iisdem vero ramusculis cingulum sibi intorserat, quod nudæ suæ carni circumdabat, & ab ancillis inventum aliquando est, abditum infra culcitras; atque his & aliis pluribus modis curabat affligere & mortificare suum corpus. Solebat etiam frequenter removere culcitras, & super stramineum saccum nudum dormire: aliquando autem genuflexa in terram caput dumtaxat acclinabat lecto, neque se extendebat. Quibus de rebus monita mater, voluit ut deinceps secum dormiret; dicens, quod si dimitteret solam, totas illa noctes impenderet orationi & pœnitentiis.
CAPUT II.
Prima ejus Communio, & cælitus in ista ætatula collata dona, Sesquianni mora in monasterio S. Ioannis.
CAP. VII
[10] Jam fere compleverat annum ætatis decimum, quando Confessarius ejus P. Andreas Rossius, considerans quam ardenter hæc puella jam inde ab infantia concupiverat sanctissimi Sacramenti communionem, [Decennis communicare jussa,] censuit hanc illi non differendam diutius; sed, præmissa congrua instructione, percipiendam ei præcepit. Verbis exprimi nullis potest, quanta hinc ei lætitia nata sit, qualesque Deo egerit pro tanto beneficio gratias. Jam se totius mundi æstimabat felicissimam, nec aliud per eos dies loquebatur quam de venerabili isto mysterio. Multis ergo orationibus, pœnitentiisque, & aliis extraordinariis exercitiis præparata, [id facit in festo Annuntiationis,] anno Domini MDLXXIII die XXV Martii, qui Verbi incarnationi sacer est, in ecclesia S. Joannini Societatis Jesu sacræ mensæ primum accubuit: & post receptum divinum istum Hospitem, cum quanta potuit reverentia & devotione, subito sensit impleri se tanto gaudio & lætitia interiori, propter unionē incarnati Verbi cū anima sua, ut postea dicere solita fuerit, nihil in omni vita sensisse se usq; adeo deliciosum. Unde illecta dulcedine tanta, sensit deinceps incredibilem divinæ istius escæ famem, ac desiderium ejus quam creberrime usurpandæ. Cum autem hujus desiderii vehementiam manifestasset Confessario suo, [ac deinceps octavo quoque die,] sciens ille quam pura esset anima ejus, quantumque in ea sibi complaceret Deus; permisit ut octavo quoque die exinde communicare posset. Numerabat ergo dies & horas per hebdomadem currentem, præstolans cupientissime diem sacræ Communionis; tantoque exinde gustu spirituali afficiebatur, ut funderetur in lacrymas.
[11] [& in cœna Domini virginitatē vovet.] Non multis diebus post, id est die XIX Aprilis ejusdem anni, cum jam ingressa esset annum ætatis undecimum, ipsa Feria quinta Cœnæ Domini, in eadem ecclesia Patrum Societatis, expendens amorem quem Dominus Jesus Christus demonstravit hominibus, iis se relinquens usque ad finem mundi in sacratissimo Eucharistiæ Sacramento, futurum animarum cibum & robur; accensa vehementi desiderio vicissim aliquid offerēdi eidem gratitudinis ergo; nec reperiens quidquam intra se, quod gratius esse posset Deo quam virginitas sua; hanc ei magno animo obtulit, seque per votum castitatis perpetuæ Jesu suo consecravit. Quam autem accepta fuerit hæc oblatio, postea eidem declaratum in visu est: quo vidit, ipso emissi istius voti die, digito suo insertum fuisse annulum desponsationis numquam solubilis cum suprema Dei majestate.
C. VIII
[12] Proficiebat quotidie Catharina in virtute, idque unum spectabat, [A creaturis in Deum reflecti assuescens,] ut Sponso suo conformis fieret quam maxime, eidemque perfectissimo amore uniretur. Igitur quascumque intuebatur creaturas, cælum, terram, campos, in scalam, per quam mente ascenderet ad Creatorem, convertebat, & in fomitem accendendi magis magisque amoris: cujus flammas quantumcumque celare cupiebat, prodebant nihilominus ipsæ se, per signa exteriora verborum & operum. Notabile autem imprimis est, quod intra annum duodecimum ac decimum tertium ætatis constituta, cum forte esset in suburbano cum matre, & per amœnum quoddam pratum deambularet, in die S. Andreæ Apostoli; [festo S. Andreæ primā ecstasin patitur,] mente in Deum sublevata (sive id serenitas auræ cælique conspectus, seu loci viridantis apricique pulchritudo fecit) a divino suo Sponso improvisa amoris sui sagitta sic est percussa, ut nequiens dissimulare quod erat, excesserit a seipsa velut mortua, nihil vel loqui vel moveri valens. Ea res, ut insolita matri, sic formidolosa accidit: cœpitque cogitare malum aliquod corporale id esse, ac domum deductæ studuit applicare remedia quædā. Verum his nihil proficientibus, animadvertit, non corporis, sed animi affectionem illam fuisse: & admirationis plena cœptis destitit. Nolens autem contristare filiam, tum quidem dissimulavit; post annos vero aliquot, cum jam ingressa monasterium esset, Matri Priorissæ narravit rem totam. Quin & ipsamet anno MDXCVIII mense Septembri, [qualem rursus postea anno 1598] in raptu quodam similem amoris divini incursum patiens, testata est ejusdem illum rationis fuisse, cum exclamaret: O amor, id quod nunc me facis pati, simile est ei quod me fecisti sentire in illius festo, qui sic amavit Crucem, quando necdum eram tibi in Religione consecrata, & mater mea credebat morbum aliquem corporalem id esse
[13] [cum prius an 1590 vidisset] Quam autem grati essent Deo virtutum actus, quos benedicta hæc puella exercebat in ista sua puerili ætate; intellectū simili modo fuit in raptu, quem passa est in die Circumcisionis primo Januarii anni MDXC; quando alienata a sensibus, magno cum jubilo cœpit enumerare pretiosa quædam dona, sibi a Domino Jesu collata in ista pusilla ætate, quæque sibi videbat in paradiso reposita. Quædam enim eorum clara & intelligibili voce exprimens, dicebat, videre se, quod pro illo zelo inflammatæ caritatis, quo nocte supradicta deploravit factam Deo & proximo offensam, sibi in cælis destinatus esset ornatus similis vesti rubicundæ ac rutilanti: & pro actibus temperantiæ atque mortificationis, [dona sibi parata a pro operibus bonis in pueritia factis.] quibus sese privaverat esu fructuum aliorumque ciborum delicatorum aut gustui suavium, videbat præparatam sibi mensam argenteam, pretiosissimis ac sapidissimis ferculis cumulatam: pro solicita illa diligentia, qua illæsam servaverat pudicitiam virginalem, ipsamque Deo per votum consecraverat, monstrabatur ei a Jesu suo par armillarum argentearum & pretiosissimis gemmis distinctarum. Atque ita pro aliis operibus bonis ab ea factis, multa alia speciosa dona, quæ longum esset enumerare singula, eidem exhibebantur; ipsa plurimum admirante, quantum exterius apparebat, quod pro operibus a se tam parvi æstimatis, tam liberalis apud Deum esset deposita retributio. Unde possumus intelligere, quanti faciat Deus etiam minimas quasque actiones, in statu gratiæ ex sui amore factas, quantaque eis merces maneat; ut moneamur, in omnem occasionem exercendæ virtutis animum habere intentum, ne nos quotidie prætereant infiniti actus, quibus acquirere nobis possemus incomparabilem thesaurum in cælis.
CAP, IX
[14] Annum decimum quartum jam agebat Catharina, quando pater ejus D. Camillus, [committitur An. æt. 14 monialibus S. Ioannis] necesse habuit Florentia discedere ad regimen oppidi Cortonensis: quo cum secum duceret totam familiam, de consilio R. P. Petri Blanca Rectoris Collegii Societatis Jesu, qui ut P. Andreæ Rossio in præfectura Collegii successerat, ita a Camillo assumptus fuerat in patrem familiæ spiritualem, decrevit filiam in aliquo monasterio asservandam collocare. Et quia cognatam habebat in venerabili cœnobio S. Joannis Equitissarum (sic enim appellantur, quia induuntur habitu Equitum S. Joannis, quos hodie Melitenses appellant, & regimini Ordinis istius subjiciuntur) eidem, nominatæ Sorori Silvagiæ Morelli, filiam commendavit. Graviter hanc separationem carissimæ sibi natæ sentiebat mater: filia vero, quamquam summopere amaret matrem, haud ægre tamen ferebat ab illa dividi, sperans exinde liberius vacaturam se orationibus ac devotionibus suis. Quo autem pacto, antea per Confessarium constituto, inducta illuc sit, & alia eodem spectantia, vide in Vita priori num. 11.
CAP. X
[15] Ut tamen melius intelligatur, quomodo istic se gesserit Catharina; placet strictim referre ea, quæ in Processu juratæ deposuerunt venerandæ istius loci Matres, videlicet Sor. Silvagia Morelli magistra ejus, [quæ postea testatæ sunt,] Sor. Diamante Mazzinghi, & Sor. Faustina Strozzi, ita testatæ. Anno MDLXXX, Catharina, filia D Camilli de Pazzis, annorum quatuordecim puella, collocata in hoc monasterio fuit, eo quod pater ejus a magno Hetruriæ Duce ad regimen Cortonense amandaretur: fuitque nobiscum mensibus circiter quindecim, quo toto tempore optimi exempli omnibus fuit. Erat perquam devota & dedita orationi mentali, [quomodo mensibus 15 inter eas vixerit,] cui constanter impendebat quotidie horas duas mane, & unam vesperi: habebatque nihilominus varia per diem tempora, quibus ad orationem se recipiebat. Cum vero lectulus ejus esset in cella magistræ suæ, inde noctu clam ipsa ad orandum egrediebatur. Omni sabbato percurrebat Euangelium sequentis Dominicæ, indeque seligebat sibi duo vel tria puncta, in argumentum meditationum totius istius hebdomadæ. Sæpius nobiscum veniebat ad Chorum divinaque officia, etiam nocturna: quando autem venire prohibebatur a magistra, nihilominus ad orationem surgebat; in eaque persistebat usque ad tempus Missæ: adeo vero tenere afficiebatur erga Deum, ut sæpius abstraheretur a sensibus. Quare cum aliquando solam in cella reperiens una ex nostris, diceret, Tune hic sola es Catharina? subito respondit; Ah! quomodo sola? indicatum volens, quod licet nulla nostrum adesset; tamen cum Deo agens, sola non maneret, [eximia virtutis omnis specimina edens,] sed bene comitata.
[16] Dum orabat in Choro, ita defixa & immobilis assistebat, ac si statua fuisset: vultu autem immutabatur, & instar rosæ rubescens accendebatur, oculis clare rutilantibus instar lucidissimarum stellarum. Apparebat in eodem ejus vultu Angelicum quid, quod omnium nostrum in ipsam convertebat intuitus. Videntes vero in ea tantam devotionem modestiamque supra consuetudinem aliarum, præ suavi admiratione tenebamus ut plurimum oculos in eam defixos, nec satiabamur admirando ejus virtutes: imo optavissemus illius consortio jugiter frui, quia conversatio ejus Angelica adeo erat amabilis, ut ipsam videre continuo, ipsam alloqui, agere cum ipsa nemini tædium attulisset unquam. Ideo optabamus summopere, ut apud nos fieret Religiosa. Licet enim juvēcula esset, sperabamus tamen quod per ipsam monasterium nostrum reduci posset ad perfectam observantiam vitæ communis, id quod in nobis valde requirebat illa: doluimusque, ac dolemus, & semper dolebimus, [& frequentem communionem ipsis persuadens,] quod nobiscum non manserit.
[17] Multum temporis impendebat legendis libris spiritualibus, præsertim Euangeliorum, Meditationumque ac Enchiridii & Soliloquiorum S. Augustini, aliorumque similium argumentorum. Hortabatur nos bona puella ad sæpius iterandum sacrā Communionem: & quia ipsa frequentius communicabat quam nos, exemplo suo nec minus verbis multas permovit, ut frequentioris Communionis licentiam a Superioribus postularent, saltem pro omni Dominico ac festo die: itaque per ipsam inductus est crebrior inter nos Sacramentorum usus, quomodo hodieque servatur. Numquam conversabatur Catharina cum puellis secularibus, [usumque orationis:] quæ apud nos erant ad custodiam collocatæ: sed ordinaria ejus conversatio erat cum infirmis Monialibus, quas visitabat frequenter, eisque modo libros spirituales prælegebat, modo amanter suggerebat sermones cogitationesque de rebus divinis. Agebat etiam libenter cum illis, quas videbat dispositas ut ad orationis usum, frequentiam sacræ Communionis, vitam recollectam & spiritualem induci se sinerent. Ex ejus ore nullum unquam auditum verbum otiosum aut vanum: nullus in ea observatus motus gestusve, sapiens levitatem: quin potius, inimica omnis vanitatis, tanta utebatur vestitus modestia, ut nec minimum quidem capitis ornatum admitteret, cujus alioqui tam studiosa esse solet puellaris indoles. [obediens in omnibus,]
[18] Numquam notata fuit irasci, aut etiam quidpiam dolenter ferre, nisi forte cum infirmam jubebat magistra aut ovum aut aliud quidpiam viribus restaurandis sumere: tunc enim vix poterat cavere, quin demonstraret quam grave sibi esset delicias aliquas facere corpori: obediebat nihilominus, & quidquid jussa erat exequebatur prompte. Quidcumq; videbat vel dici audiebat de proximo, in meliorem sumebat partem: quod si alienum defectum narraret quæpiam, [humilisque,] excusabat defendebatq; ut melius poterat. Amica silentii & solitudinis, loquebatur parce & semper de Deo, singularique cum modestia & reverentia erga omnes. Præ summa humilitate libenter verrebat, domum, sternebat lectos, aliaque ministeria abjecta obibat; plus factura, si plus sibi per magistram licuisset. Quin & indignam se reputabat quæ inter nos maneret, ac nobiscum loqueretur & versaretur; tum quia de se quam demississime sentiebat, tum quia maximi æstimabat statum religiosum, per quem dicebat nos esse sponsas Jesu; se vero nequaquam, quia necdum erat religiosa, licet fieri optaret. [& corpus pœnitentiis macerans.] Somnum capiebat supra saccum stramineum; quin & illo magnam partem privabat sese ut orationi vacaret, eidē tribus quatuorve horis continuis intenta. Vescebatur cibo perquam modico, jejunabat sæpe, sæpe corpus flagellabat: adeoque per istæc omnia debilitatus est virgor corporis ejus, ut ipsamet fateretur, suenti sibi aliquando vires deesse ad trahendam acum. Interrogata vero, cur ipsa sese ita sponte extenuasset, respondebat; Non pro destruenda complexione naturali, sed ut aptior essem orationi & unioni cum Deo. [Vt ibi velit Religiosa fieri]
[19] Denique in omni virtute singulariter excellebat, omnesque ejus actiones & gestus exemplo nobis erant & admirationi universis: quia videbamus, non esse ipsam ex ordinario genere creaturarum, sed bonitatis tam eximiæ, ut similem ei puellam vidisse numquam sciamus. Dicebamus ergo inter nos; Hæc erit altera S. Gertrudis vel S. Catharina Senensis: & Monacharum quædam jam tunc illam reverebantur ut Sanctam; adeo ut, licet cuperent cum ea frequentius loqui, præ reverentia tamen qua ipsam prosequebantur eidem se jungere non auderent. Multæ nostrum institerunt apud eam ut nobiscum remanere vellet, & Monacha fieri: [frustra solicitatur.] nec enim patiebamur cogitationem de ea quandoque amittenda, & sperabamus futuram aliquando monasterii nostri summam felicitatem: quapropter promittebamus ei, quod si maneret, reduceremus nos omnes ad strictiorem observantiam perfectionemque regularem, atque ad vitam magis in commune agendam. Verum illa respondebat, oraremus Deum ut se illuminaret, & quod erat melius inspiraret; se quoque eumdem in finem oraturam. Ad se quod attinebat, eo ingredi malle, ubi ejusmodi observantiam non introcendam speraret, sed reperiret introductam: quia se præ cunctis infirmam fragilemque agnoscens, securiorem viam debebat eligere, neque certum bonum pro incerto dimittere. Itaque dignæ non fuimus, quæ eam retineremus, sed abiit a nobis. Hunc animorum motum & tantæ ædificationis exemplum apud illas Reverendas Matres, optime dispositas inclinatasque ad virtutem, reliquit puella secularis, nec plures quam quindecim annos nata.
CAPUT III.
Pro obtinendo ingressu in monasterium cum parentibus & cum Confessario deliberat Sancta.
C. XI
Expleto gubernationis Cortonensis tempore, rediit cum familia Florentiam Camillus, & Catharinam reduci ex monasterio jussit. [Medicorum judicio ducta in villam,] Mater autem, quæ nihil unquam fecit libentius, pro ea reducenda veniens, vix tenuit spiritum, cum filiam ita exhaustam debilitatamque invenit. Accersitis ergo continuo medicis commendata, communi eorum judicio ducta in villam est, ubi, post dierū aliquot restaurationem & quietem, in aqua chalybem sumeret. Credibile non est quantum eo tempore familiæ toti amabilem se redderet, morum suavissimorum bonitate. Ambiebant eam certatim omnes, loquentem de Deo, [optima domesticis exempla præbet] & narrantem quidquid ædificationis bonæ in monasterio viderat. Quia autem omni die mane, post sumptum chalybem, prodibat in campos, deambulationis & exercitii causa, prout moris est; comitabantur eam assidue sui fratres, qui multum ejus consuetudine delectabantur; præter mulieres alias, quæ semper ipsi adesse, semper cum ea loqui voluissent. Verum illa, ne mens sua distraheretur, rogabat ut aliquantum pone sequerentur; ipsa vero præcedebat sola, nunc Rosarium aliasque preces vocales recitans, nunc cogitationibus in cælum defixis meditationem postea instituendam disponens ac præparans: quam etiam instituebat, mox ac domum redierat reducta in cameram, neque ullus unquam præsumpsit illam interturbare. Ita sub oculis matris, [& convalescit.] & aëris purioris beneficio, medicinis etiam conferentibus aliquid, amissam sanitatem majori ex parte recuperavit Catharina: expletoque curationis tempore, in civitatem rediit.
Cap. XII
[21] Jam inde a teneris pueritiæ annis magnum desiderium foverat illa consecrandi se Deo in aliqua religione, [æt. an. 16 intelligens se matrimonio destinari,] de eoque die noctuque cogitabat, ut dictum est; sed metuens ne parentes sui aliud animo designatum haberent, formidabat eis manifestare propositum suum. Postquam vero reversa de monasterio jam attigerat ætatis annum decimum sextum, deprehendit illos de ipsa matrimonio jungenda deliberare. Ergo reformidans necui obligarent fidem suam, rem eis totam aperire decrevit: & post imploratam opem divinam, nacta occasionem commodam, ita patrem allocuta fertur: Si de me, care pater, aliud cogitas quam quod pridem Jesu meo promisi; scito citius me ferro daturam resecandum caput, quam alium Sponsum recipiam aut omittam ingredi Religionem. [declarat ad id numquā se consensuram,] Obstupuit ad hæc verba, tam asseveranter prolata, pater; & coram filia solutus in lacrymas, nihil reponere responsi potuit: tamen, ut erat timens Deum, noluit ei molestus esse, nec ultra de ea viro jungenda tractavit. Interim non defuit alia persona, quæ illius exerceret patientiam & constantiam, verbis injuriosis irridendo modum ejus vivendi, spiritualem reductumque a seculo. Quam illa mortificationem humiliter excipiens, nihil respondit; [& acceptā ideo injuriā fert patienter.] sed regressa in cameram, ibique coram beatæ Virginis imagine genuflexa, pro injuriante oravit, Deoque egit gratias pro oblata sibi tolerantiæ occasione: quo in actu indulsit ei Dominus consolationem plenissimam.
[22] Restabat expugnanda mater; quæ cum tenerrimo affectu hanc filiam diligeret, [Vt matris animum inflectat,] in eadem sibi plurimum complacens, lateri suo semper habere conjunctam, cum ea colloqui & versari, prudentibus ejus responsis atque sermonibus frui, in partem præcipuæ felicitatis ducebat, & ex omni ejus actu aut motu novam capiebat diligendi materiam. Quia autem modis omnibus tam perfectam inveniebat, sperabat, si eam elocaret in mundo, successum optimum: & quia unica ei erat feminei sexus, difficillimum apparebat ipsam ab ea mente dimovere. Deo nihilominus confisa Catharina, cogitabat quo modo expugnaret illam, & desideratum exprimeret consensum. Ac primo, [ipsi modeste se subtrahit,] quamvis eam summopere diligeret, vim tamen sibi astute intulit, ne amoris sui erga ipsam singularis indicia daret ulla: sed dextere ab ejus præsentia subtrahere sese cœpit, ejusque congressum, & loca ubi esse sciret, declinare: adeo ut sæpius quereretur mater, numquam se filia fruitam esse, quia ipsa sui copiam non faciebat. Præterea cavebat, ne quantum illa cupiebat obsequeretur ei, ad recreationes mundanas ducenti; & multo magis ne satisfaceret ornando corpus, pro illius ævi more, ac vestes pretiosas nobilesque & gradui suo conformes induendo; sed habitus ejus tam erat simplex, ut passim a matribus proponeretur aliis puellis, vanitati nimium deditis, in exemplar.
[23] Fecerat ei mater ipso illo tempore vestem albam pulcherrimam, quam induere coacta Catharina, amare lacrymata est; existimans, nequaquam convenire cuipiam, quæ Deo dicare sese in monasterio cupit, indui vestibus quibus placere possit humanis oculis. Deducta autem eodem die a matre ad crates conventus, ubi in custodia fuerat; [recusat speciosas vestes,] cum una illarum Matrum inde sumeret occasionem suspicandi quod cito esset nuptui tradenda, eaque de re tamquam illi grata loqui cœpisset; ipsa, quæ alia omnia cogitabat, tantam ex istiusmodi verbis molestiam hausit, ut pene deficiens animo casura in terram fuerit, si non consanguinea ejus assistens lateri ipsam sustinuisset. Præterea quoties eam mater accersebat, [& alieniorē ab ea animū simulat:] & loquentem audire cupiens interrogabat de meditatione sua aut aliis spiritualibus rebus; non amplius ei ut solita erat placidam se, sed mœstam maleque contentam monstrabat; non loquebatur, non capiebat cum gustu cibum: quantoque plus ei blandiebatur genitrix, tanto illa se subtrahebat magis, nec ostendebat ullo signo ejusmodi officia sibi grata accidere. Denique, licet moribus cultissima, amabilissima, ac placidissima esset; cum matre tamen agebat subrustice, idque de industria; ut paulatim obtunderet maternum affectum, quo videbat aut impediri aut in longum differri posse desiderium suum.
Cap. XIII
[24] Deus porro, qui numquam destituit sperantes in se, sibique cupientes in statu religioso famulari; [quibus illa paulatim mota,] dignatus est consolari Catharinam, eamque juvare, ut cito videret fructum piæ suæ industriæ, in expugnando paulatim matris affectu. Etenim D. Maria, considerans vitam filiæ spiritualem & a mundo alienam, quam istæc ab infantia sua duxerat, quantumque dedita esset orationi ac frequenti communioni, quodque in ea nec minimum quidem rerum mundanarum gustum deprehendisset unquam, sed aversum semper animum a deliciis recreationibusque secularibus; cœpit cogitare quod eam sibi elegisset Deus, & remordente paululum conscientia subvereri offendendum illum, si voluntati ejus se opponeret vehementius. Timebat etiam, adeo mœstam maleque contentam videns, ne si ita perseveraret, malum aliquod gravius incurreret, nisi modum invenisset illam consolandi. Pugnante ergo hinc conscientiæ scrupulo, inde filiæ amore; [suasu Confessarii] decrevit rem totam deferre ad Confessarium suum P. Petrum Blanca. Noverat hic certissime propositum Catharinæ, quodque nulla unquam posset ratione induci ut alium a Jesu Sponsum admitteret, sed omnino decretum haberet divinæ obsequi vocationi: proinde affirmabat, ipsam non alia de causa mutasse modum agendi cum matre, nisi quia videbat a pio suo desiderio alienam, & hanc unicam esse tristitiæ occasionem. Deniq; concludebat affirmando, peccaturam, si a Dei famulatu vellet eam per vim divertere, ut mundo traderet: ideoque hortabatur, ut vinceret affectum, filiaque se sponte privaret, reddendo ipsam Deo, quam aliter solari ac lætificare non posset.
[25] [filiæ desiderio annuit:] Tum vero domum reversa genitrix, seductam Catharinam interrogat, quid demum ipsa statuisset de se: & intelligens in proposito firmam manere; Quandoquidem, inquit, ita vis, volo & ego, neque impedimento ero quo minus id agas quod tibi inspirat Deus. Hic nullis verbis explicari potest, quantam, ad hujusmodi declarationem matris, lætitiam animo ceperit Catharina. Actis ergo quam poterat affectuosissime gratiis, matrem in loco lacrymantem relinquens, tota hilaris in cubiculum rediit; ibique prostrata in genua, Deo cœpit pro obtenta victoria quam prolixissimas agere gratias; seque divinæ ejus majestati in famulam perpetuam dedicavit, cum firma resolutione serviendi & amandi tam bonum Dominum toto cordis affectu: neque aliud exinde cogitare potuit, nisi ut quam citissime expedita a seculo attingeret portum desideriorum suorum. Profuit autem tam lætus successus etiam corpori, [quæ exinde hilarior, tota sanatur.] adeo ut ad nativum colorem reducto vultu, tantum novarum acquisierit virium, ac si numquam infirmata fuisset. Verum, licet omnibus hilaris appareret & amabilis, coram matre tamen parcius aliquantum, ne amori ejus novos stimulos adderet, augeretque dolorem in ipsa dimittenda.
Cap. XIV
[26] Porro parentes, qui, suadente Patre Rectore Societatis Jesu, [Ex tribus ad quæ propendebat monasteriis,] animum induxerant ad consensum filiæ suæ præbendum; ejusdem etiam arbitrio relictum voluerunt delectum monasterii, quod, ex multis conventibus quos observantiæ regularis tenaces habet Florentia, esset proposito adolescentulæ aptissimum. Varios hic iis laudavit, tandem tamen conclusit, quod attenta puellæ propensione, existimabat monasterium Cruculæ Ordinis Dominicani, vel aliud S. Mariæ Angelorum Ordinis Carmelitici magis conforme futurum desideriis ejus. Confessa est autem Catharina, erga tria potissimum loca se affectam fuisse. Primum erat monasterium S. Claræ, in quo summopere ei placebat paupertas rigida & nihil proprium habens, rudisque & abjectus habitus ac vivendi modus, in quibus multum credebat esse præsidii ad mundi contemptum veramque humilitatem Sanctimonialium animis ingerendam. Ad monasterium Cruculæ eo potissimum trahebatur, quia semel ingressæ Virgines, [de Confessarii consilio, eligit Carmelitanum:] nulli postea seculari faciem suam videndam præbent: quod plurimi faciebat, tamquam medium servandæ recollectioni interiori convenientissimum, atque ad animam a consanguineis abstractam Deo propius uniendam. Verum quia multum laudari a Patre Rectore audiebat monasterium S. Mariæ Angelorum, non tantum propter perfectissimam vitæ communis observantiam & studium speciale perfectionis internæ; sed etiam quia ibi quotidie mane communiter a Religiosis suscipitur sanctissimum Altaris sacramentum; decrevit illuc experiundi causa ingredi.
[27] Fuit monasterium istud fundatum a quatuor nobilibus Florentinis, [quod anno 1450 fundari cœptū,] videlicet Innocentia Bartoli, Sara Lapaccini vidua, Magdalena Saræ filia virgine, & Anna Davanzati. Hæ Spiritus sancti impulsu speciali, & ex affectu devotionis erga sanctissimam Virginem Dei matrē, ipso Assumptionis die XV Augusti anno MCCCCL publice sumpserunt habitū Carmelitanum, in ecclesia istius Ordinis, S. Frigidiano Lucensi Episcopo dedicata: eo autē indutæ propriis in domibus ducebant vitam perquam exemplarē, sub nomine Sororum Virginis Mariæ. Didita mox per urbem rei novæ fama plures alias virgines permovit, ut eumdem habitum postularent, & anno MCCCCLIII, eadem in ecclesia eodemque Assumptionis die, duæ item virgines, una ex Philipporum, altera & Chellinorum familia, vestitæ pari modo sunt: quæ cum Sorore Innocentia simul habitare cœperunt, in domo ipsis donata, prope prædictam Patrum Carmelitarum ecclesiam. Brevi autem sic crevit earum numerus, ut jam formam monasterii dicta domus haberet, quod deinde eodem in loco fabricatum fuit. Cœperunt illæ vivere sub Regula Carmelitana, [permanebat in rigida vitæ communis observantia;] & regimine unius quam Priorissam nominabant: fueruntque in hodiernam usque diem servatæ in sancta unione, vitæque communis strictissima observantia, absque ullo cujuscumque generis reditu proprio. Nā quidquid infertur, in commune deponitur ærarium, unde Superior providet omnibus necessitatibus tam communibus quam singularibus, ac ministeriis seu officiis; quibus præpositæ Monachæ præter operam nihil de suo conferunt, sed monasterium suppeditat sumptus: quæ vero inter eas privatæ officio sunt, nihil emere aut vendere, non negotiari, non donare, non recipere quidquam per se possunt, aut ulla ratione tractare pecuniam: sed omni solicitudine liberæ, nihil cogitare debent de re quapiam, sibi vel sanis vel infirmis ad victum vestitumque necessaria. [anno 1520 subjectum Ordinario,]
[28] Locus hic Ordinarii regimini & curæ subjectus fuit anno MDXX, a Leone Papa X, per Breve speciale: eaque dispositio novam obtinuit firmitatem per aliud Breve Pii Papæ V anno MDLXVII. Constitutiones earum, post Concilium Tridentinum reformatæ, confirmatæ sunt a Pio Papa IV anno MDLXIV, & a Paulo Papa V anno MDCX magis restrictæ, atque ad arctiorem observantiam ipsismet postulantibus reductæ. [& propria sibi statuta servans,] Hodie vero hunc modum tenent. Novitiæ post annum Probationis Professionem faciunt, post quam triennium adhuc remanent in eodem novitiatu sub cura Magistræ Novitiarum. A Novitiatu ad Juvenatum transeunt, ibique alterum triennium ducunt sub cura Magistræ Juniorum, non agentes cum aliis sanctimonialibus communiter, aut iis loquentes absque expressa facultate; sed habentes proprium dormitorium atque oratorium, in quo varias devotiones mortificationesque exercent. A Juvenatu traducuntur ad Suprajuvenatum, ibique tres item annos manent sub cura Suppriorissæ, quæ specialis earum Magistra est: atque ita decem ut minimum continuos annos vivunt sub custodia specialium Magistrarum. Adolescentulas ad custodiam educationemque non recipiunt, scientes quanta inde distractio religioni & periculum observantiæ laxandæ nascatur. Vivunt omnes, modo perquā extraordinario reductæ a conversatione & visitatione seculariū ad crates; & quia nihil ipsis commune cum mundo est, attendunt officiis & exercitiis suis quiete intra monasteriū; orationi frequentique Communioni, & acquirēdæ religiosæ perfectioni intentæ.
[29] [tunc autem valde florens.] Hac ratione conservatus fuit semper locus in magna observantia, totique civitati venerabilis mansit, florens numero nobilissimarum Virginum ex præcipuis quibusque familiis Florentinis. Hodie vero ibidem sunt neptes duæ, ejus qui modo Ecclesiæ universali præsidet, Urbani Papæ VIII, filiæ D. Caroli Barberini ejus fratris & D. Constantiæ Magalotti, Cognatæ ipsius Sanctitatis; quæ ultro elegerunt illuc ingredi, attractæ fama religiosæ ac regidæ ibidem observantiæ. Numerantur in eo ad octoginta Monachæ, tam Conversæ quam Velatæ, magno cum splendore religiosæ vitæ, sub optimo regimine tam temporali quam spirituali; quia Archiepiscopi Florentini curarunt ei semper præficere Gubernatores zelosos & exemplares.
[30] [sub directione Societatis Iesu,] Multa etiam subsidia spiritualia idem locus a nostra Jesu Societate accepit. Etenim cum S. Ignatius anno MDLI, rogatu Principum Florentinorum Cosmi de Medicis & uxoris Eleonaræ de Toleto, Collegium desiderantium, Pisis Florentiam misisset P. Jacobum Laynez, Roma vero ac Patavio alios Patres; nec illi haberent adhuc comparatum sibi locum, domunculam conductam acceperunt circa hoc monasterium. Defecerat autem eidem per istud tempus Confessarius suus ordinarius: quare, curante Nobili Domina Marietta Gondi, Sanctimonialibus illis pie effecta, rogati fuerunt Patres earum audiendis Confessionibus tantisper operam commodare. Hoc vero ipsi eo fecerunt libentius, quod & earum ecclesia utebantur ad Confessionum Prædicationumque ac aliarum functionum exercitium, [antea quidē ordinaria,] & libenter conferebant aliquid ad promovendum Matrum ipsarum spiritum. Quia vero erant omnes magnæ perfectionis viri, magnum in monasterio fervorem excitarunt; & observantiam regularem, quam optime constitutam repererunt, magis magisque confirmarunt, per usum orationis frequentisque Communionis & spiritum mortificationis: idque non obiter, sed morose: siquidem ad annum usq; MDLII in pio istoc opere perseverarunt. Quia tamen Societas, ex sui instituti propria ratione, abstinet a cura Monacharum, scrupulo sibi ducebant boni isti Patres tamdiu retinere occupationem istiusmodi: [extra ordinaria vere ab a. 1553,] sed Sor. Dianora & Sor. Victoria Contugi, quæ habebant patrem tunc temporis medicum Julii Papæ III, eo mediante impetrarunt a sua Sanctitate, ut patres cœpta prosequerentur, quemadmodum fecerunt de consensu S. Ignatii usque ad annum MDLIII. Tunc assignatus Societati est locus, quo hodieque situm est Collegium, juxta ecclesiam S. Joannis, quæ quia parvula erat S. Joannini dicebatur. Huc immigrantes Patres, destiterunt ordinarias Matrem confessiones audire: quæ tamen semper erga Societatem gratæ beneque affectæ manserunt; & vicissim societas eas libenter fovet, subministrandis quoties opus est Confessariis extraordinariis, & concionatoribus ad pias exhortationes. Ex hac igitur causa P. Petrus Blanca Rector plenissime potuit informare Catharinam de conditionibus prædicti monasterii.
CAPUT IV.
Primus secundusque ingressus Sanctæ in monasterium: & susceptio Habitus.
CAP. XV
[31] Determinato jam monasterio, & facultate ab Archiepiscopo obtenta, ingressa illuc Catharina est in habitu seculari, [Ad experimentum ingressa illuc an. 1582,] in Vigilia Assumptionis anno MDLXXXII, transactis ætatis suæ annis sedecim, quatuor item mensibus cum dimidio. Solent puellæ, quæ illuc experimenti causa intrant, ordinarie ibi manere ad decem dumtaxat vel quindecim dies: quo tempore vivunt sub regimine & cura duarum Monacharum, quæ ab officio assistendi puellis extraneis Forestariæ dicuntur: & earum una ætate junior, alteraq; provectior eo deputari consuevit. Ambæ magna cum caritate & assiduitate iis serviunt, iisque assistunt diu noctuque, observantes interim singularum naturam, mores ac spiritum; inquirentesque studiose quam idoneæ sint ad religionem, & quam firmam habeant voluntatem totas se Deo consecrandi. Eædem illas identidem deducunt ad Novitiatum, ibique Magistræ Novitiarum relinquunt, informandas circa ordinem, officia, exercitiaque monasterii: & hæc ipsa in omnem illarum actionem motumque intendit, ut possit simul cum Forestariis sub omni sinceritate referre Superioribus, quid in singulis observarit. Sed longo tempore opus non fuit, [omnibus probatur,] ut cognoscerent, Catharinam non esse puellam ordinariam, quæ ipsis potius cælestis Spiritus quam mulier terrena videbatur esse: notabant enim in omni verbo ejus, gestu & actione resplendere puritatem atque modestiam Angelicam; & nihil ab ea agi absque gratia singulari. Erat siquidem mansuetissima ac placidissima, humilis, obediens, caritate plena: numquam nisi interrogata loquebatur, & ostendebat magnum desiderium vitæ religiosæ, multo cum affectu de ea loquens.
[32] Quam absolutum porro sui ipsius haberet dominium, demonstravit die quodam, [animo semper collecta,] quando a Forestariis ad commune Monacharum ergasterium ducta, juxta alias ad suendum consederat. Dum enim tacitæ omnes intendunt operi, auditur ingens ex lapsu rerum quarumdam fragor; adeo ut cunctæ tali novitate attonitæ surgerent, sola Catharina mansit immobilis, non caput sustulit, non oculos vertit, non intermisit opus; sed tamquam absorpta in Deum sedebat, uni labori intenta, cum maxima admiratione omnium: quia ejusmodi subitis casibus non videntur cohiberi posse primi isti motus, nisi quis vel a natura moderatissimus sit, [etiam in subitis casibus,] vel a virtute mortificatus valde, vel denique in seriam quamdam cogitationem profunde fixus. Sæpius se recipiebat in Chorum orationis causa, sicut testatur Sacristana istius temporis; quæ crebro ipsam ibi inveniebat. Alia autem puella nobilis, quæ eodem quo ipsa die experimenti causa ingressa monasterium erat, deponit, quod omni mane, quando ipsæ surgebant electo, inveniebant Catharinam in oratione jam positam, in qua ultra horam perseverabat. Eadem cum aliis animadvertit, quod eodem in situ corporis, [in oratione præsertim;] quem assumpserat orationem exorsura, perseverabat usque ad illius finem: quia mox ac se reclinarat in genua, videbatur immobilis effecta, & neque capitis, neque oculorum, neque alterius ullius membri motus in ipsa notari poterat: quod adolescentula illa perquam difficile esse existimans, sæpe de industria post ipsam se collocabat, multumque mirabatur & ædificabatur tam pio spectaculo.
[33] Mater Sor. Euangelista Jucundi, quæ postea Sanctæ Magistra fuit, aliquando ei dixit: Filia, [cui tamen obedientiam præfert,] si Monacha effici vis, non poteris facere orationes omnes quas solebas in seculo: oportebit enim te vacare communibus, quibus Novitiæ ceteræ, exercitiis. Cui Catharina modeste reverenterque respondit, Scio, Mater, quod omnia, quæ fiunt in religione ex obedientia, oratio sint: eoque tam sapienti dicto mire satisfecit interroganti. Denique, seculari licet in habitu, præferebat indicia virtutis & perfectionis ordinaria majoris: quapropter optabant omnes ut isto in loco sacrum vestitum assumeret. Ipsa quoq; [atque post 10 dies redit ad suos:] vice versa tantopere complacebat sibi in domus totius ordine, & in modo vivendi istic stabilito, tantum etiam ædificabatur Monacharum illarum probitate ac bonitate, ut sibi videretur esse in Paradiso; diceretque merito appellari S. Mariæ Angelorum locum eum, qui sub patrocinio Deiparæ constitutus erat, & Angelis similes habebat incolas; adeo ut desiderasset inde numquam egredi statimque vestiri. Sed obediendum parentibus & consuetudini fuit, & post decimum diem volens nolens domum reducta est.
CAP. XVI
[34] Sperabat Catharina fieri posse, ut quam primum & absque mora reverteretur ad monasterium: [apud quos ad 3 menses retenta] sed ea spes ipsam fefellit. Necesse enim fuit trimestre adhuc integrum domi paternæ agere, ut genitoribus suis plene satisfaceret: qui cum ægerrime ab hac tam cara sibi filia abjungerentur, moras identidem nectebant ex moris, quibus hunc passum declinabant, licet ipsa non minus industrie quam frequenter eos ad hoc stimularet. Non est autem dictu facile quam sapienter virtuoseque eo tempore se gereret. Primum enim inimica omnis vanitatis ac fastus, numquam pretiosius indui voluit, nedum caput more puellari ornare: [recusat seculariter ornari,] sed simplici suo habitu cultuque corporis constanter usa est. Imo die quodam jam Religiosa, loquens cum adolescentula proba ac nobili, quæ in eodem monasterio Habitum sumpserat, Equidem, inquit, capere nequeo, quomodo virgines, quæ cupiunt serio religiosæ fieri ac sponsæ Christi, delectari possint speciosis vestibus, monilibusque, aut aliis ornamentis secularibus; vel pati ut facies sibi aquis medicatis lavetur, & caput cincinnis fasciisque coronetur; nedum qua fronte, in eum modum comptæ, [nec probat id fieri ab ingressuris monasteriū:] audeant publice apparere. Reponente autem altera, credendum non esse, quod id faciant causa placendi humanis oculis; sed solum ad quamdam satisfactionem propriam, uti sibi accidisse simpliciter fatebatur in die vestitionis suæ; non multa verba subintulit Catharina; sed modesto cum gestu subridens, indicavit, grandem sibi defectum videri, in actione tam sancta & gravi, siqua delectetur ejusmodi vanitate, etiam tunc cum ipsam se profitetur contemnere. Quod ita juvenem illam, alioqui optimam, pupugit; ut in se regressa penitusque confusa, velut de gravi culpa, veniam a Deo postulaverit.
[35] [domi se continet,] Præterea numquam induci Catharina potuit, ut ad vana curiosaque spectacula vel loca profana duci se pateretur: ut summum comes ibat matri ad ecclesias, atque ad valefaciendum suis per diversa monasteria consanguineis. De cetero manebat domi, neque curabat inde egredi, nisi ad revisendas Matres Conventus a se delecti, & stimulandam ea occasione matrem pro expediendo ingressu. Tum vero, ne spiritus elanguesceret, nihil consuetarum suarum orationum unquam dimisit in domo paterna, nihil de frequentia sacramentorum: conabaturque ut plurimum manere sola, seque occupare aut libris spiritualibus legendis, aut Officio recitando, aut aliis vocalibus mentalibusve devotionis exercitiis. [piis intenta exercitiis:] Quandoque autem accersita a matre, ut videret apparatum qui fiebat pro illius ingressu; atque ut diceret, numquid aliud desideraret vel ipsa pro se, vel donandum Sanctimonialibus; omnia permittebat matri, neque ostendebat aliquam circa rem ullam in particulari solicitudinem. Denique præparatis omnibus pro desiderio matris, post petitam de genibus utriusque parentis benedictionem, magna cum teneritudine & planctu totius familiæ, exivit domo, numquam reditura, [denique 1 Decembris 1582 monasterium ingressa,] 1 Decembris anni MDLXXXII, id est sabbato ante Dominicam primam Adventus: fuitque a matre aliisque matronis amicis & consanguineis deducta ad monasterium, in quod tanta cum animi devotione, tantaque æstimatione loci (sicut ipsa postmodum fidenter dixit) ingressa est, ut indignam se crederet quæ fieret vilis scopa everrendo pavimento, adeo ipsa de se humiliter, de domo Dei sublimiter sentiebat. Hoc facto, dum mater plorat jacturam quam se rebatur fecisse in filia; matronæ duæ nobiles, sevocatæ in partem Priorissæ dixerunt, ut magnam curam haberet puellæ istius: Credimus enim, inquiebant, ipsam quodammodo dici posse numquam hactenus peccavisse.
CAP. XVII
[36] Remansit Catharina in monasterio plena gaudio, [cum maximo solatio suo,] considerans beneficium Dei educentis ipsam de hoc seculo nequam, & ad religionem recipientis: neque poterat satiari gratias eidem cum laude & benedictione referendo, seque ad ejus servitiū tota animi propensione offerendo. E contrario mater domū revertebatur mœsta, velut si pretiosissimum aliquod monile amisisset: & ab obviam sibi facta D. Magdalena Strozzi interrogata, quid factum esset ipsius Angelo, prorupit in lacrymas, responditque; Non decet id a matre dici: est enim velut Seraphim isto in loco, & jubilat præ lætitia, adepta id quod concupiverat tam ardenter. Ex adverso Monachæ, lætæ de acquisitione talis puellæ, considerabant eam velut Angelum delapsum de cælo, in eaque sibi complacebant valde, quia morum ejus suavitas & plena reverentiæ conversatio omnium corda rapiebat. [recipitur ad habitum Decemb.] Congregatæ ergo in Capitulum die octava Decembris, in festo Conceptionis immaculatæ, eodem anno MDLXXXII, communibus suffragiis ipsam ad Habitum recipiendum susceperunt.
[37] Interim mater, quæ filiam amplius domi visuram se non sperabat, voluit ejus saltem effigiem conservare; [dolenter fert quod matre petente,] & prius quam monastico indueretur vestitu ad cœnobium misit indumenta quædam, in quibus volebat ipsam depingi. Incredibile autem est quantum eo nuntio consternata afflictaque fuerit Catharina: ut enim ab omni vanitate alienissima erat, soluta in planctus; Fierine, inquit, potest, ut creaturæ tam vilis, qualis sum ego, ex modico pulvere lutoque compositæ, remanere debeat memoria in mundo? Ego de mundo egressa sum, nunquam reditura, ut nemo videre me posset in istis secularibus pannis; nunc autem volunt, ut in hunc modum istuc redeam. Denique induci non potuit ut acquiesceret; donec Confessarius suus P. Petrus Blanca nuntiari ei jussit, Conveniens videri, [jubeatur sui imaginē pingendam permittere.] ut hac in parte parentibus suis morem gereret: & Mater Priorissa mandavit, ut destinatas ad hoc sibi vestes indueret. Quibus illa humiliter quidem obedivit: sed, quoniam perpetuo lacrymabatur, dum eam pingebat famosus in arte Sanctes Titi; non potuit sic exprimere naturalem vultus illius hilaritatem, quin eam mœroris nebula quodammodo offuscaret.
Catharina de Pazzis
Monacha facta an. 1583 oct. 17 dicta
Soror Maria Magdalena.
Philippus Baldinuccius, inter Notitias Professorum artis pictoriæ, post Cimabuam clarorum, ad Decennium VII seculi XVI, habet istius Sanctis Encomium; interque effigies ab illo elaboratas etiam meminit S. Mariæ Magdalenæ, ejus penicillo expressæ, verbis acceptis ex Vita a Raconisio edita sub nomine Puccini cap XIII: additque illam ipsam picturam, in die ejusdem Sanctæ festo, quotannis exponi supra portam ecclesiæ S. Mariæ Angelorum: unde eamdem, quatenus opus erat, delineatam accipe, beneficio DD. Magliabechii & Benvenuti; atque considera, quam ea sit ex vultu vere lacrymabundo expressa.
[38] [Pridie vestitionis petit sola relinqui,] Appropinquante postea die, quo habitum Religionis acceptura erat; secunda vespera, prius quam id fieret, indulgeri sibi petiit, pro gratia singulari, ut liceret, toto subsequenti die, ac deinde mane ante vestitionem, manere solitariæ: quod facile obtinuit. Perseveravit ergo toto eo tempore in oratorio Novitiarum, recogitans quomodo cum Jesu desponsanda esset, quantumque tumque sibi privilegium foret eo esse electam; quantam etiam cordis puritatem adferre deberet ipsa ad hujusmodi oblationem sui; & quid porro agere, ut tanto responderet amori; quomodo denique instituerat vitam. [& Magistram exerat ut pro se respondeat ad crates.] Dum talibus affectibus & cogitationibus occupatur, veniebant ad crates monasterii personæ variæ, submissæ domo cum diversis rebus ad vestitionem necessariis, quemadmodum tali in casu consuevit fieri. Rotaria autem, ignara recessus in quem se receperat, ibat ut appellaret eam. Sed bona virgo, mœsta quod quietē suam disturbari sentiret, accessit ad Matrem Magistram; oravitque instanter, ut vellet eo die respondere pro se, & quidquid conveniebat facere; dicens, non videri sibi hunc essem diem, qui posset consumi ad crates; quando postero mane debebat se dedicare Deo; sed potius cum hoc agendum sibi, semotæ a turbis. Annuit tam honestæ petitioni Magistra: & Catharina toto illo die solitaria mansit, cum Sponso suo in oratione agens; neque volens earum rerum quidquam videre, quæ a parentibus sibi & Monachis in diem sequentem mittebantur.
[39] Denique die XXX Januarii anni MDLXXXIII; decimo sexto ætatis anno necdum completo, in Dominica mane multa cum devotione communicavit ex manibus Rev. D. Augustini Campi de Pontremoli, [An. 1583, 30 Ianuar. Communicata,] qui monasterii Confessarius ordinarius erat; ab eodemque suscepit habitum Religionis Carmelitanæ, una cum nomine Sororis Mariæ Magdalenæ, loco ejus quo antea vocabatur Catharina. Hoc in actu adeo fuit elevata in Deum absorptaque, ut Conversæ quæ ipsi detrahebant vestes seculares, eam vix auderent contingere, ne interturbarent tam sanctam quietem. Tantum etiam devotionis & compunctionis quibusdam secularibus, [habitum accipit & nomen M. Magdalenæ,] spectaculo huic præsentibus, eadem actio attulit; ut toto illo mane aliud non facerent quam lacrymis indulgere. Inter has puella quædam, audiens quanto cum affectu pronuntiaret verba, quibus mundo renuntians omnem ejus pompam & vanitatem abdicabat; adeo se commoveri sensit, ut Sanctam intueri videretur. Etenim non inveniens in semet animum, adeo solutum ab amore parentum & aliarum creaturarum, tam vivo exemplo stimulata, voluisset etiam ipsa de mundo egredi posse, & Religionis habitum cum illa sumere. [seque Deo absolute tradit:] Cum vero Sacerdos, qui ipsam vestiebat, in manus ei dabat Crucifixum, Monachæque cantarent ex Apostolo Paulo, Mihi absit gloriari nisi in Cruce D. N. Jesu Christi; nova hæc ejus sponsa interius sensit animam suam uniri cum Jesu, tantamque in corde dulcedinem spiritus (sicut postea dixit) quod nihil simile unquam expertam se recordaretur. Et tunc omnis rei terrenæ obliviscens, fecit Deo perfectam sui oblationem: suoque divino Sponso est protestata, quod aliud deinceps desiderare nollet, quam ipsum Crucifixum: nec aliud curare, quam ut anima sua, ipsi semper unita, ad ejus famulatum perfectissime instrueretur.
[40] Peracta vestitione, cum profunda humilitate, oravit Patrem Confessarium & Matrem Priorissam, ne sibi posthac unquam injungerent, ut indueretur habitu seculari, [petit ne ullo casu jubeatur seculariter indui,] sive ad aliquam repræsentationem, sive occasione cujuscumque festivitatis inter Monachas usitatæ: quod ei promissum & servatum fuit. Interrogata autem quare id postularet, respondit, Quia tantopere desideravi Habitum religiosum, ut numquam patienter visura meipsam sim in alia veste. Eodem vespere nova Christi sponsa provolvit se ad genua suæ Magistræ Sor. Victoriæ Contugi; & brachiis ante pectus decussatis magnaque cum humilitate ei dixit; quod seipsam tradebat & consignabat manibus ejus, tamquam corpus mortuum, ut quidquid luberet placeretque de ipsa faceret: promittens numquam se transgressuram illius mandatum seu voluntatem: rogabatque ferventer ut ipsam studiose humiliaret mortificaretque, omni ejus voluntati se opponens. Diebus autem consecutis, perseveravit in tanta lætitia, devotione & gustu spirituali, ut præ Dei amore consumi tota videretur: nec paucæ confessæ sunt, in eumdem amorem accendi se solitas solo illius aspectu.
CAPUT V.
Tirocinium Sanctæ, ejusque Profeßio; & hanc secuta, post
dierum 40 raptus morbolosque, miraculosa sanitas, cum continuatione
novitiatus.
[41] Consecuta, quem tantopere desideraverat, Magdalena Habitum sacræ Religionis, [In noviriatu cunctis exemplum facta,] devotionis fervorisque plenissima, exorsa est in tirocinio tam rara virtutis exempla præbere, ut non solum Novitiæ multum ex ea ædificarentur, sed etiam Monachæ admirarentur ejus singularem bonitatem ac perfectionem. Quin & Magistra Novitiarum, magnæ probitatis Religiosa, dixit aliquando: Soror Maria Magdalena magis meretur esse magistra mea quam discipula: & ego ipsa, cognitam habens virtutem & capacitatem ejus, libenter me illi ut discipula subjicerem. Quamvis autem ante susceptum Habitum esset addictissima orationi; eo tamen suscepto hoc solatio se libenter privavit, [elucet studio vitæ communis,] ne esset in aliquo singularis, sed semper cum aliis Novitiis adesset communibus exercitiis Religionis. Igitur si quando Magistra, sciens quantum ad orationem propenderet, ejus illi facultatem faciebat, interim dum ceteræ manuum operi attendebant; recusabat ipsa eamdem admittere, hilariterque dicebat; Non parum fuerit, si bene oravero iis horis, quæ mihi ad hoc sunt a Religione constitutæ; adeo amabat communem vitam, plurisque faciebat in anima quapiam subjectionem, obedientiæ regulari & formæ vivendi consuetæ præstandam, [eam privatis devotienibus præferens;] quam qualemcumque contemplationem. Connovitiis autem suis dicebat, libentius implendas ordinationes communes omnibus, quam voluntariæ devotionis exercitia particularia, licet alias bona & sancta: Quia, inquiebat, facientes ea quæ sunt communia nobisque ordinata in Religione, sive a regula, sive ex consuetudine, sive per mandatum Superiorum; certæ sumus, de puncto in punctum, quod faciamus rem meritoriam, Deo gratam, ejusque voluntati conformem; non item cum facimus devotiones particulares pro nostro delectu. Verum tamen est, quod nosset invenire tempus ad orandum, amplius quam a Religione præscribantur: quia quidquid liberi habebat spatii, quod Novitiis pro libitu expendere licet, impendebat orationi: imo, cum venia Superiorum, tollebat de somno, quod illi daret, sed propetea numquam voluisset abesse a communibus exercitiis.
[42] Ad hæc autem promptissima erat, nec non ad exequendum quidquid mandabatur, [excellit etiam promptitudine ad omnia,] etiamsi mandata quandoque eam proprie non attingerent. Non movebat passum, non aliud quidquam agebat, nisi ex imperio aut permissu Magistræ: quia maximi faciens obedientiam, erat in ejus observatione vigilantissima. Ad exercitia viliora & humiliora monasterii manus prima mitteba ipsa, scopando, lavando, purgando; idque ut seipsam in eo deprimeret, quam viliorem cunctis Novitiis existimabat. Omnes se meliores reputans, ab omnibus discere aliquid cupiebat; & in minimis quoque rebus ne exerraret consilium petens, rogabat ut comitari se vellent & agenda præmonstrare, atque monere cum periculum viderent deficiendi in aliquo. Merenda cum dabatur, sumebat eam sicut Novitiæ aliæ, ne esset singularis; sed clam deinde porrigebat Rotariæ, [& subjectione erga omnes,] pauperibus pro Dei amore largiendam. Solicita ne cui causam præberet mœroris, si Novitiarum aliquam tristem videbat, dicebat ei; Serena animum tuum, Soror, quia Deus non infundit gratiam suam pectoribus mœstis. Supra modum compatiebatur defectibus alienis; & erga omnes expandens viscera caritatis, aptabat se uniuscujusque voluntati; quantumq; circa imperfectionem poterat condescendens, amabilem se reddebat universis.
[43] Zelantissima observantiæ regularis, non solum in se, [cum zelo observantiæ regularis] sed & in aliis promovendæ, orabat Novitias, ut Ordinationes semper in mente versarent, ne forte memoriæ defectu laberentur in aliquo; & ipsa faciebat illas earum recordari. De rebus divinis facile & cum gustu loquebatur: quod si qua sermonem induxisset de rebus, non quidem malis, sed indifferentibus: videbatur eum sermonem quasi stupida neque sensata satis; statim autem atque resumebatur sermo de Deo, reviviscebat quodammodo & excitabatur. Certe ipsa induxit Novitias, ut non nisi de Deo loquerentur; [& inducendi colloquia pia.] idque adeo exacte inter ipsas servabatur, ut inconcinnum quodammodo censuissent, de rebus quotidie occurrentibus loqui. Tantum autem desiderabant, non solum Novitiæ, sed etiam seculares puellæ, quæ primi experimenti causa illuc recipiebantur, loqui cum ipsa; ut industrie adniterentur venire in ejus congressum. Quia vere instar solis lucebat in monasterio; & juvenculæ quædam conscientiæ sibi duxissent vesperi concedere cubitum, nisi prius eam salutassent, & salubre monitum aliquod postulassent, quod ipsa eis dabat magna cum sinceritate. Tanto autem in pretio ejus dicta habebantur, ut plures mox atque in cellam redierant, arrepto calamo annotarent audita, ne a memoria elaberentur. Sermone suo reddebat facilem viam virtutis, suæque conversationis dulcedine & verborum efficacia trahebat corda ad amandū Deum, & voluntates ad ejus obsequium inclinabat atque ad mundi contemptum: adeo ut vel solus ejus conspectus videretur illicium esse ad bene Agendum. Et ideo pleræque earum, quæ experiundæ vitæ monasticæ causa deponebantur in isto monasterio, ipsum quoque eligebant sibi, ad eam inibi perpetuo ducendam.
C. XIX
[44] Hisce virtutibus instructa hæc bona Novitia, & ad majorem quotidie perfectionem proficiens, [Post 8 menses Novitiatus profiteri cupiens,] summopere desiderabat cælesti suo Sponso arctius uniri per vinculum sanctæ Professionis. Cum ergo jam transegisset octo suæ probationis menses, tempusque adesset qua septem Novitiæ aliæ illam essent nuncupaturæ; ipsa, quæ intelligebat quantum in eo actu anima obstringatur Deo, non potuit se cohibere, quin una cum ipsis optaret profiteri posse, & hoc suum desiderium Superioribus indicaret. Intelligens autem id sibi sperandum non esse ante finitum integrum annum probationis, [dolet se ad finem anni differri:] tanto est affecta mœrore, quod fuerit in novitiatu inventa effuse lacrymans: causam vero planctus interrogata, respondit verbis singultu interruptis. Magna res est posse cum Deo jungi arctius per Professionem, eaque privari. Objicientibus autem Concilii Tridentini decretum, vetantis annum probationis contrahi, & pollicentibus eo expleto sine mora obtenturam quod volebat, acquievit. Cum vero septem istæ virgines de more in Novitiatu remanerent, vix audebat Sor. Maria Magdalena cum iis amplius agere, præ summa humilitate; indignam se judicans illarum consortio, quæ tali nodo adstrigebantur Christo.
[45] Circa finem anni MDLXXXIII tempore Adventus, cum quodam vespere simul omnes Novitiæ consuetam in suo sacello orationem fecissent, [circa quem patitur aliquid eatenus insolitum,] digressis illis sola ibi remansit Maria Magdalena: & paulo post lacrymari incipiens, atque erumpens in voces planctu interruptas, aliaque magnæ angustiæ indicia dans; videbatur non posse in gradu consistere, sed extendens sese diffibulansq; & vestes laxans, ita agebat ac si cordi, exilire de pectore cupienti, viam faceret: quæque alias fere solebat pallere, tunc vultu flammeo rubicunda, sibique ipsi dissimilis, magno cum affectu dicebat! O amor, quantopere offenderis! non agnosceris, non amaris. Accurrerat ad rem sibi novam Sor. Euangelista Jucundi, recenter constituta Novitiarum Magistra; ipsamque reducens ad cellam, coëgit ut se in lectum componeret: illa vero replicabat, [quod exstasim esse Monachæ intelligunt.] Fierine potest ut ego lectum hunc conscendam, quando tantopere offenditur Deus? O amor! Conscendam equidem, sed intuitu solius obedientiæ. Necdum hactenus notatum in ea quidquam ejusmodi excessuum fuerat; sed superveniens quæ advocata fuerat Mater Priosissa, recordata est una cum Magistra Novitiarum, quod Domina Maria, mater Mariæ Magdalenæ, sibi narrasset, similem excessum amoris, qui supervenerat filiæ in villa existenti, ut supra dictum est: indeque cœperunt arbitrari, minime id esse malum aliquod corporale … Videntes autem autem quod nequiret manere conclusa, ut commodius respirare posset, aperuerunt cortinas lecti, & omnes ipsius cubiculi fenestras. Post duas fere horas rediit in statum pristinum, remanentibus iis, quæ rem noverant admiratione repletis & consolatione, nec parum confirmatis in opinione concepta de illius sanctitate.
C. XX, C. XXI
Expleto probationis anno, dilata quidem ejus Profeßio fuit, propter alias quæ simul eā facturæ erant; [Professa 1584 27. Maji,] sed nihilominus eo qui supervenit morbo coactæ Matres sunt permittere, ut eā seorsim faceret die XXII Maji anni MDLXXXIV, octodecim annis ætatis & duobus mensibus necdum integre completis, prout a Puccino plene narratur num. 15 & seqq. Reducta deinde in lectulum suum, Sor. Barbaram Bassi & Sor. Ludovicam Laudominem Rustici, Infirmarias, rogavit, ut clausis cortinis solam se dimitterent, dicens se velle aliquantulum requiescere. [iterum rapta invenitur,] Cumque horam unam sic mansisset, admiratæ Infirmariæ quod non audirent tussientem, accesserunt pedetentim, visuræ an requiesceret: apertisque cortinis viderunt incumbentem sinistro lateri, manibus junctis, oculisque apertis atque flammantibus, defixisque in Crucifixum ex pariete suspensum. Etenim rapta in ecstasim nullum edebat motum, ac nec oculi quidem nictabant vel semel; vultus autem, alias pallidus ac macilentus ex morbo, factus erat rubicundus ac plenus, tamquam cælestis cujusdam Angeli. Attonitæ ad spectaculum Infirmariæ, cursim accersiverunt Matrem Priorissam, & Magistram Novitiarum, aliasque ex ordine Monachas: quæ una post alteram intraverunt, raptamque viderunt, ipsa nihil eorum quæ circa se agebantur sentiente, unde & laudes dederunt Deo. Post duas vero horas ad solitam febrim tussimque rediit, prioremque pallorem & maciem resumpsit. Atque hic primus fuit raptus, quem coram aliis passa in monasterio est. Quod autem admirationem auxit, [& sic quotidie post Communiodem per dies 40.] fuit illius iteratio per totos quadraginta dies, statim post sumptum Eucharistiæ Sacramentū: quando is per duas plerumque durabat horas cum prædicta vultus mutatione. Porro quia in ecstasibus istis nec sentiebat quidquam, nec movebatur, aut loquebatur unde veniri posset in cognitionem aliquam earum rerum, quas ipsi tunc cognoscendans dabat Altissimus; quæsivit ex Confessario Magistra Novitiarum quid agere deberet. Ipse vero (haud dubium quin inspiratus divinitus, ne laterent res adeo scitu dignæ) præscripsit, [Jussu Confessarii] ut nomine suo & in virtute obedientiæ imperarent illi, ut quidquid deinceps in omni vita sua ac specialiter in suis raptibus revelaret sibi Deus, id referret duabus Matribus, quarum una fuit ipsa Magistra Sor. Euangelista Jucundi & altera Sor. Maria Magdalena Mori, ambæ religione graves & virtute excellentes: ipsisque commisit, ut quæ referret scripto mandarent, maturius deinde examinanda.
[47] [revelat acta in istis raptibus:] Imperium executa Magistra est, quod magna cum effusione lacrymarum sancta virgo excepit, dolens suarum rerum rationem haberi aliquam: ut tamen obedientissima erat, victo quocumque propriæ voluntatis renisu (licet non sine rubore, maxime cum revelanda erant aliqua unde cognosci potera virtus sua, privilegiaque sibi concessa divinitus) sincere referebat singula quæ sibi acciderant alienatæ a mente, & ipsæ cuncta describebant fideliter. Quia autem Magistra Novitiarum, ratione officii & aliter impedita, semper nequibat ad scribendum assistere; substituit sibi Sor. Mariam Pacificam de Touaglia, quæ sub cura sua erat, & in Novitiatu socia Mariæ Magdalenæ, nota etiam eidem & amica in seculo. Atque hæc postea fuit diligens secretaria omnium raptuum excessuumque & actionum notabiliorum hujus sanctæ Matris: suaque manu notavit pleraque eorum, quæ hodie inveniuntur scripta de illa, quæq; mihi ante annos viginti octo Florentiæ exhibita fuerunt recognoscenda a D. Francisco Benvenuti Canonico & Pœnitentiario ecclesiæ Cathedralis, Gubernatoreque & Confessario monasterii, integris quatuor voluminibus descripta, plenis raptuum ecstasiumque, visionum ac revelationum ipsius Sanctæ, haud alia fere manu quā istius reverendæ Matris.
C. XXII, C. XXIII, C. XXIV
[48] Non est quidem intentionis meæ scribere raptus & visiones quos habuit Sor. Maria Magdalena, [qualia ex parte edita sunt a Puccino,] tam Novitiatus sui tempore, quam per reliquam vitam; maxime cum talia summo cum judicio collegit D. Vincentius Puccini, qui modo est Gubernator & Confessarius monasterii, grandi edito volumine, quod Vitæ ipsius Sanctæ subjungitur: juvat tamen aliqua ad specimen delibare, in eorum gratiam qui librum istum fortassis non habent. Hactenus Auctor, qui exhinc incipit scribere relata a Puccino num. 158. Deinde cum dixisset, non solum mane post Communionem, sed etiam post Vesperas similia passam illis quadraginta diebus, narrat aliqua invenienda apud eumdem Puccimum num. 154 & 155. Nec non consequenter ecstasim, per Dominicæ Paßionis mysteria ductam, uti eam Puccinus habet num. 167, conjugendam iis quæ idem Puccinus antea scripserat num. 156 & 157. ac denique concludens. sic prosequitur historiam Vitæ. [Alio autem modo etiam Vesperi rapiebatur,] Hi autem excessus amoris, perquam diversi erant ab ecstasibus matutinis. In his enim manebat quieta & immobilis, nihil videns nihil sentiens, quia anima tota intenta operationi internæ non concurrebat ad operationes sensuum externorum: sed quando loquebatur aut respondebat in raptu, signum erat animam non esse totam retroactam; & quod concurrentibus speciebus præhabitis movebatur phantasia, per quam sic loquebatur & discurrebat: phantasia enim est quæ linguam ad loquendum movet. Amor etiam divinus, cor ejus inflammans, [mire tunc robusta;] & accensos spiritus ad caput mittens, faciebat ipsam habere eas vires, quibus velut bene robusta ac sana surgebat de lecto, discurrebat per cellam, aliasque actiones faciebat, ad quas ejusmodi vires requiruntur; licet nec tunc quidem cum movebatur & loquebatur, sentiebat & respondebat, distraheretur a suo dilecto amore: atque ad hunc gradum pervenerat anno ætatis suæ decimo octavo.
C. XXV
[49] Quamvis autem, dum esset in raptu aut illis amorosis excessibus, haberet vultum Angelicum vividumque, & oculos claros ac scintillantes, ac si nihil mali pateretur in corpore, regressa tamen ad sensus, & cessante illo amoris æstu, sentiebat iterum & febrim & tussim ceterosque dolores. [cessante vero raptu] Unde factum est, ut transactis illis quadraginta diebus, partim propter ipsam infirmitatem, partim propter commotionem vehementiorem, adeo remanserit debilitata atque exhausta viribus, ut Monachæ, metuentes ipsam perdere, nescirent quid consilii potissimum caperent ad eam refocillandam. [extreme debilis,] Itaque diffidentes humanis remediis, decreverunt communibus precibus exorandum pro ejus sanitate Deum. Fuit inter alia Soror quædam Conversa, quæ considerans quam devota esset Sor. Maria Magdalena erga Venerabilem Matrem Sor. Mariam Bagnesiam, cujus corpus in Capitulo monasterii reverentur servatur, eidem votum pro ipsa fecit. Et ecce Magdalena, licet ipso die quo votum fiebat, omnesque Monachæ pro ea orabant, infirma quam quæ maxime; sequenti tamen die miraculose sana, [precibus monacharū conservatur.] ad stuporem non minus quam consolationem universarum, surrexit de lecto ab omni malo libera. Mandavit autem ei Priorissa sub obedientia, ut diebus nihilominus aliquot maneret in infirmaria; ubi aliis infirmis ministrans, sub vesperam ibat ad Novitiatum, ad consuetas cum aliis Novitiis orationes: deinde XI Julii vidit animam prædictæ Matris Bagnesiæ in sublimi gloria collocatam.
C. XXVI
[50] Valetudine, sicut jam dictum est, reddita, ne ex Novitiatu educeretur deprecata, [Relinquitur in Novitiatu usque ad Septembrim anno 1586;] mansit in eo usque ad finem Septembris anni MDLXXXVI, id est annos universim tres & menses octo, quo tempore & plusquā antea se dedit virtutū omnium exercitio, exactissima ad observandum etiam in minimis quibusque rebus Novitiatus ordinem: libentius tamen versabatur cum Novitiis simplicioribus inferiorisq; conditionis, quam cum aliis, & semper locum ultimum occupabat. Orationi faciendæ tempus tollebat somno; cum autem non haberet facultatem ideo surgendi de lecto, aut contrahendo corpore aut alio modo tantisper supra lectum flectebat genua, subitoque in extasim rapta, ad horas quandoque integras sic permanebat. [noctu orans sequenter rapitur;] Sæpius autem contigit quod mane surgentes Novitiæ, & animadvertentes quod ipsa neque surgeret neque motum aliquem faceret, ibant cum Magistra ad lectum ejus, sublatisque cortinis reperiebant ecstaticam. Majori vero admiratione dignum erat, quod etiam post tot horas in raptu traductas, quando sibi reddebatur, adeo familiariter & humiliter agebat cum omnibus, ut non videretur esse eadem, quæ paulo ante fruita erat tam arcto divinitatis complexu: quin potius, si quod humile exercititium faciendum occurrebat, prima eidem admovebat manus. Interim cogitabat semper, quomodo posset alias in Dei amorem inflammare; sociasque hortabat ut, ad prosequendum Dei famulatum cum humilitate & cordis puritate.
[51] Inveniebat rationes ac formas mortificationis occultas, quas aliæ notare nō possent: [studet occultæ mortificationi.] ne autē de esset sui vincēdi continua materia, studiose celabat inclinationes, appetitus ac desideria propria; & quidquid naturaliter sibi gratum erat, id sibi grave esse ac molestum simulabat; & contra gratum atque suave, unde genius suus abhorrebat magis; idque eo fine, ut Superiores atque aliæ Monachæ, quæ ipsi cupiebant gratificari, credentes eidem obsequi, servirent ad desideratam ab ea mortificationem, hæc præ illis imperando vel exigendo: unde fiebat ut illus sæpius applicaretur quod per se abhorrebat, nec impēderetur aliis rebus, secundum ipsius appetitum futuris: atque hac arce obtinebat, ut esset in perpetuo mortificationis exercitio, magno cum animi sui solatio. [Neque hoc innotuisset cuiquam mortalium, nisi ipsa, idem exercitium docendo Novitias, fecisset ut Superiores, id intelligentes, animadvertissent, ipsam met idem reapse facere.] Solebat autem dicere, curandum nobis esse, ut ex nobis metipsis semper habeamus in usu creaturarum mortificationem aliquam occultam, occasionemque tolerandi ignotam ceteris, in qua quotidie probari possimus. Et tali via pervenerat ad eum perfectionis gradum, ut res nulla tollere aut perturbare posset unionem, quam habebat cum Deo assiduam. Aliæ vero Monachæ, coram oculis suis jugiter habentes quæ dabat de se omnium virtutum exempla, talem de ejus sanctitate conceperant opinionem, ut jam tum illam considerarent tamquam Cælitum unam, & terram quam pedibus presserat reverenter oscularentur.
C. XXVII
[52] Porro dum sic in Noviatu manebat Magdalena, vestita fuit Soror quædam Conversa, [Conversa quædā magnæ simplicitatis,] recens rure adducta, mireque simplex & inculta: cui sæpe dicebat Confessarius, Cura, filia, ut crebro agas cum ista Novitia sanctula: & nomen requirenti inculcabat nomen Sor. Mariæ Magdalenæ. Verum illa, ut erat ingenio tardo, neque Monachas neque Novitias satis poterat nominatim discernere: cupiens tamen cognoscere sibi tantopere commendatam, quærebat ex Novitiis quænam esset inter illas Monacha illa sanctula; illæ vero, voluptatulam aliquam ex ejus simplicitate captantes, verba dabant, & æque ac ante incertam dimittebant interrogatricem curiosam. Quamvis autem non raro contingeret eam agere cum ipsamet Maria Magdalena, [cupiens nosse laudatam sibi Mariā Magdalenā,] & in ipsius aspectu conversationeque experiri quidpiam diversum ab aliis; non audebat tamen firmiter statuere apud se, quod illa esset quam quærebat. Contigit porro quodam tempore matutino, cum esset Conversa illa in Choro Missam audiens, ubi etiam erat Sor. Maria Magdalena, quod videret grandem lucem circum ipsam, quæ diffusa totum late Chorum implebat; intraque eamdem lucem pulcherrimum infantulum, quam formosum in vita sua numquam viderat, multis modis blandientem Sorori Magdalenæ. Quo visu attonita vehementerque commota, [viso cum ea Iesu ipsam esse discit:] nec satis discernere sciens quid id rei esset, profugit de Choro tamquam ecstatica: & obviam facta duabus Monachis, interrogantibus unde sic esset conturbata, narravit totam visionem; cœpitque apud se cogitare, infantulum istum fuisse Dominum Jesum, qui suæ condescendens rusticitati, ejusmodi apparitione voluisset ipsi monstrare Monacham illam sanctulam, cujus notitiam non potuerat ex Novitiis obtinere. Alias, cum ipsi panem pinsenti adesset Magdalena, vidit eadem Conversa eumdem puerulum ad illius latus; indeque formavit conjecturam, quod Jesus semper assisteret omnibus quæ agebat. Denique vice alia existens in Choro ad Salve-Regina, quod decantatur post Completorium, vidit sculptam Deiparæ iconem elevata manu benedicere Sorori Magdalenæ; & intellexit Jesum atque ejus Matrem talia sibi monstrare, ut nosset & magni faceret Magdalenam, ipsique crederet, prout semper magna cum reverentia fecit.
[53] Ipsa e contrario, cognoscens magnam simplicitatem ac bonitatem istius Conversæ, multum ei fidebat, atque per illam mittebat Rotariis merendam suam dandam pauperibus, [illa vero eadem fidenter utitur] cujus loco colligebat absinthium ex horto, masticabatque ad sentiendam istam amaritudinem. Sæpius etiam eidem Conversæ subripiebat succidos pannos ac semicinctia sordidata, quibus in culina usa fuerat; lotaque & complicata decenter, restituebat. Idem faciebat quoties ipsi Conversæ injunctum erat lavare pannos Novitiarum, quos ablutos cum redderet, rogabat ipsam ne cui diceret: & hoc observabat illa, licet perquam invita, quia sic rogata fuerat. Similiter, cum eadem Conversa coquinam administrabat, [ad suas occultas morficationes.] exorabat ipsam Magdalena, ut sibi jusculum pararet ex pura & simplici aqua: quod eadem fidelissime exequebatur: & quando Magistra Novitiarum imperabat ei, ut Sor. Mariæ Magdalenæ jusculum diligentius coctum apponeret, eo quod esset infirma; ipsa mittebat segmenta panis in scutellam, & hanc replebat aqua calida sine sale, itaque faciebat ei inferri ad mensam. Quamvis autem nonnullo subinde scrupulo tangeretur propterea: quia tamen ipsi promiserat secreti fidem, & maxime quia credebat etiam arcana multa eidem revelari, prodi metuens, non audebat cuiquam id indicare: nec prius ex ore ejus cognita ista fuerunt, quam in Processibus adjurata fuit revelare quæ nosset.
CAPUT VI.
Ecstases Magdalenæ, & quomodo in iis se haberet certaque fieret non esse illusiones.
C. XXVIII
[54] Raptus & ecstases hujus sanctæ Matris, quatenus quidem in scriptis reperiuntur, pro majori parte contigerunt existenti in Novitiatu, [Non solū ab an. 1584 ad 1587] intra decimum octavum, decimum nonum, & vigesimum ætatis annum aut paulo ulterius, id est, ab anno MDLXXXIV ad MDLXXXVII. Nihilominus certum est per omnem reliquam vitam iis abundasse, quemadmodum vel ex libris colligi potest, qui editi prælo sunt. Toties autem rapta in ecstasim fuit, ut impossibile sit rationem inire; videaturque dici posse, quod potior pars vitæ, ab ea in Religione traductæ, fuerit quasi continua ecstasis. [aut inter orandum dumtaxat,] Non enim tunc solum rapiebatur, quando de proposito se ad orandum componebat, aut divinis assistebat Officiis, vel communicabat, aut alio exercitio spirituali occupabatur; sed sæpe etiam cum laborabat manibus, pinsebat panem, everrebat domum, pannos lavabat, aut aliud similis operis agebat. Signanter inter lavandum pannos vice quadam sic rapta fuit, ut manentibus in aqua brachiis (persistebat enim tali casu immobilis) illa propter ejus temporis frigus congelata, necesse fuerit dissolvendæ glaciei, brachiisque citra læsionem eximendis, aquam calidam affundere. Quandoque comedens manebat in ecstasi, elevatis in aërem brachiis, dum vel buccellam vel cyathum admoveret ori: [sed etiam alias sæpe patiebatur ecstases,] unde intelligimus nullam externam occupationem suffecisse ad impediendam cordis ejus internam unionem cum Deo, aut abstrahendam mentem ab actuali contemplatione divinorum mysteriorum. Nonnumquam vel solum Dei, aut Jesu, aut Amoris nomen audiens; vel florem, aut plantam, aur reculam etiam vilissimam intuens, exinde attollebatur in ecstasim: & Novitiæ quæ id sciebant, sæpe de industria subinde ei monstrabant flores, vel de eorum loquebantur pulchritudine, ut euntem extra se viderent, quod eis succedebat frequenter.
[55] Quia vero ejusmodi raptus subinde diuturni erant, [quæ initio solitæ describi a Monachis,] durabantque non solum horas sed & dies integros (qualis signanter is fuit quem anno MDLXXXV, per octo dies noctesque continuas, id est, per totam Octavam Pentecostes est passa) & tunc celeriter loquebatur, sic ut una Soror sola non posset cuncta ejus dicta scribendo assequi; ideo adhibebantur tunc duæ ad scribendum, ut vices mutarent si esset necesse, & earum quælibet habebat duas sibi assistentes, quæ scribenda suggererent, ea ratione ut una scriberet periodum primam ac supra notaret numerum primum: altera interim audiendo intenta postea scriberet periodum secundam, & signaret desuper secundum numerum: tertia denique scriberet tertiam, sub numero tertio. Tum vero scriptionem iterabat, prima sub numero quarto; secunda, sub quinto; & tertia, sub sexto; & ita consequenter, donec finito raptu colligerentur in unam scripturam omnia secundum numeros supranotatos, quæ denique ipsimet prælegebantur; & ipsa, obedientiæ præcepto adstricta, diligenter auscultans, aut bene scripta confirmabat, aut corrigebat si quid perperam erat intellectum: atque in hunc modum descripti habentur sermones quos habuit in raptu. Verum, quoniam hi raptus erant tam frequentes, nec semper poterant præsentes adesse quæ dicta exciperent, [postea ob frequentiā notari desserunt.] perierunt multa scitu lectuque dignissima; quin etiam intermissa paulatim fuit scribendi cura, ita ut vix quidquam notaretur amplius, quamvis per omnem vitam (uti dictum est) multa notari potuissent a Matribus, si singulis attendere valuissent.
C. XXIX
[56] Istæ autem ecstases non erant semper modi unius, [In his mutato mirabiliter vultu,] sed varii. Nam primo quidem illa mutabat aspectum faciei, sic ut quæ ordinarie pallida videbatur & emaciata per assiduas castigationes corporis, appareret candida & rubicunda ac plena facie, oculis instar duorum siderum rutilantibus, atque ut plurimum elevatis fixisque, ut non appareret quam in partem intenderentur. Tum vero resplendebat in vultu gratia quædam plenissima majestatis, sic ut Monachæ ea intuenda satiari non possent, ipseque aspectus excitaret in anima aspicientium devotionem piosque & castos affectus; quod si quis assisteret culpa peccati maculatus, præ pudore atque confusione non fuisset ausus in ejus præsentia permanere. Quanto vero sublimiores erant ejus contemplationes de Deo attributisque divinis, tanto apparebat lætior festiviorque, cum modesta tamen atque benigna gravitate. [pro ratione objecti, nunc hilari,] Quandoque etiam inflammabatur aspectu toto, quod erat signum amoris divini intra pectus æstuantis. Præterea quo excelsior erat profundiorve contemplatio, & quam ei Deus communicabat intelligentia, tanto magis figebatur immobilis in loco, nec semel quidem reducendo palpebram; imo nec poterat moveri a quoquam. Quod si aliquando tentabant Monachæ attollere ejus brachium manumve reducere, deficiebant in conatu, æque ac si fuisset lapidea statua; tantoque magis videbatur aggravari, quanto contentius quis nitebatur: quemadmodum coram oculis meis vice quadam Monachæ, ad meam certificationem, id tentaverunt hinc atque inde, & nec leviter quidem ut nutaret potuerunt efficere. Non sentiebat illa tunc quidquam, [nunc mœsto, adstat immobilis & nihil sentiens:] quantavis adhiberetur violentia; postea tamen reducta ad sensus, dolebat ea parte vel membro, cui vis facta erat. In contemplationibus mœstis (ut cum ei repræsentabantur peccata quibus divina majestas offenditur, aut Passio Christi, vel animæ purgandæ damnatæve, aut dæmonum fœditas vel triste quidpiam) fiebat mœsta, afflicta & tremula, proferebatque voces plenas doloris, & eos gestus faciebat qui compassionem moverent.
[57] Sæpius in suis illis raptibus loquebatur lente, & proferebat ea quæ Deus ipsam intelligere faciebat, [loquitur etiam, aptissime discurrens,] atque explicabat dona & gratias quas idem impertiebatur animæ suæ. Disserebat etiam in iisdem valde sublimiter de rebus spiritualibus ac divinis, & declarabat cum profundo sensu loca Scripturæ sacræ per verba idonea, plena succo & lumine divino: erantque hujusmodi sermones apte colligati inter se, & finis initio gratiose respondebat. Frequenter Latine loquebatur, non solum proferens loca & sententias Scripturarum; sed proprios etiam discursus formans: quod vehementer mirabantur Monachæ, & quotquot sciebant certo, numquam ipsam didicisse Latinam linguam dum esset in seculo, quin imo parum admodum legere scivisse cum ingrederetur Religionem, ita ut necesse fuerit eam doceri; [& verba Latina admiscens,] quamquam ne sic quidem legebat correcte; & extra raptum non potuisset vel unicam Latinam sententiam emendate referre. Extra eumdem raptum sermo ejus perquam simplex erat, neque aliud fere solebat legere quam Breviarium & Euangelia. In iisdem ecstasibus loquebatur aliquādo in forma dialogi, [idque sæpe in modum dialogi:] modo cum æterno Patre, modo cum Verbo incarnato, aut cum Spiritu sancto, Deipara Virgine, vel aliis Sanctis; atque in ipsorum persona interrogabat respondebatque, aut in persona propria, prout res exigebat. Nec erat difficile distinguere in cujus persona loqueretur (præterquam quod ipsa id confirmabat Matribus raptu finito) mutabat enim vocem: & in persona quidem æterni Patris utebatur sono majestuoso ac gravi, dabatque verbis suis emphasim quamdam, quam mente concipere, qui auribus suis non perceperit ipse, potest nemo: in persona vero Verbi aut Spiritus sancti adhibebat tonum, gravem quidem etiam ipsum ac majestuosum, sed magis dulcem: itaque variebat vocem, secundum varietatem personarum in ipsa loquentium. Cum vero loquebatur in persona propria, vox ejus submissa ægre audiebatur, proferebaturque modo tam humili ac si annihilare seipsam voluisset.
[58] Præterea quando erat in raptibus prædictis, agebat ac si longissime abforet ab hoc mundo: [& velut procul posita a terra.] & si tunc volebat Deus ut loqueretur alicui, contenta utebatur voce, tamquam ad procul existentem; sæpe etiam dicebat intra se, Distat tam magno intervallo ut exaudire me nequeat. Expertus id ipse quadam vice sum, cum tali modo raptam ad me vocari, & ex obedientia venire jussi. Paruit illa venitque, & loquens mihi interrogavit aliquid: ad quod cum responderem, nec illa me intelligeret, dixit, quasi Deo se excusans: Nimium distamus ab invicem; istic inferne non audiunt me. Unde inferebam, quod ipsa sibi tunc videretur esse in cælo, & ego procul positus in terra. Alias plus minusque percipiebat nos, prout magis minusque abstracta erat: vocem tamen Superioris suæ intelligebat semper, quoties ab ea appellabatur, ipsique obediebat.
[59] Aliis vicibus rapta, non solum se movebat, sed etiam ibat per varia loca: sicuti quando binis vicibus data ei fuit participatio quædam Passionis Christi: [Interim quandoque movetur celerrime,] qua in ecstasi tam ad vivum exprimebat patientem Dominum per singulas partes, ac si ipsamet eadem omnia fuisset realiter passa. Fuit etiam cum, celerrimo passu transiens de loco in locum, ascendebat & descendebat per scalas, agilitate tanta, ut volare potius quam pedibus terram contingere videretur: & secura inferebat sese in loca periculosa. Sicut in festo repertæ Crucis die III Maji MDXCII, quando discurrens per Chorum, absque scalis alioque humano subsidio, ascendit super coronidem ecclesiæ, altam ulnis quindecim & latam solum tertia parte ulnæ: ubi omnino intrepide consistens, Crucifixum sumpsit; clavisque extractis depositum recepit gremio, [etiam per loca periculosa,] & adstrinxit pectori: cum eoque descendens osculandum eum dedit Sanctimonialibus, & sumpto capitis sui velo cœpit abstergere, acsi madentem sudore vidisset: quæ res cuivis potuisset capitis vertiginem adducere. Cum autem aliquando Deus illam faciebat intelligere, gustare, & videre sublimius aliquid de sua divina essentia; non valens continere intra se ineffabile quo afficiebatur gaudium, edebat gestus motusque admirandos, subsiliens atque tripudians dexterrime, ac si Angelicus spiritus fuisset. Circumferebatur etiam per cellam in qua erat, & modo se humi sternebat adorans coram throno sanctissimæ Trinitatis, modo firmabat pedem, & tam fixe cælum intuebatur, [& exilit præ gaudio:] ut credi posset velle abscedere a terra, attracta jucunditate spiritualium divinorumque objectorum. Quandoque subridens suaviter, magna cum gravitate proferebat verba aliqua: quandoque aurem gratiose porrigens, auscultabat cantibus & harmoniæ cælesti: multaque alia mirabilia in ejus raptibus eveniebant, quæ impossibile esset referre singula, aut explicare ei qui præsens non viderit.
Cap. XXX
[60] Ceterum in vita spirituali ac religiosa nihil concipi periculosius potest quam raptus, extases, visiones, ac revelationes: [semper tamen deludi in istis metuens] non solum quia diabolus, fallere volens, transfigurat sese in Angelum lucis: sed etiam quia sæpe non sunt aliud quam effectus naturales vehementioris imaginationis apprehensionisque, nati ex humorum redundantia aut intensione affectuum. Et idcirco majus etiam periculum est in feminis, quæ abundant humoribus, reguntur affectibus, & vehementiori imaginationi facilius fidem adhibent quam viri; qui cum doctiores sint, certiori cum ratiocinio procedunt. Verumtamen quia de hac materia diffuse scripsi in 2 parte tractatus mei de divina præsentia cap. 20 & 21, [refert se ad judicium Confessarii:] quem legere quivis poterit, hic aliud non dicam, quam quod beata hæc puella, præ sua profundissima humilitate, semper maxime timebat ne illuderetur sibi, sæpe etiam delusam se suspicabatur, plangebatque & deprecabatur Deum; interrogabat etiam suos Patres spirituales, quemadmodum me quoque interrogavit sæpius sæpiusque cum lacrymis, an non crederem illam deludi; multaque super eo requirebat ad sui securitatem majorem. Poterat quidem, ad persuadendum cuicumque, istas non esse illusiones, sufficere ipsa quam ducebat vita; utpote tam pura atque innocens, ut nec minimus quidem in ea defectus observari valeret: & quantum in ea magis cumulabantur dona gratiæque divinæ, tanto videbatur humilius agere, seque deprimere studiosius ex vere demissa æstimatione sui. Nihilominus dignatus est pius Dominus, tam ipsi quam aliis quibuscumque, auferre quodlibet circa ista dubium, modo non uno.
[61] Ac primum in raptu, quem habuit anno MDLXXXV, per octiduum Pentecostale continuum, sicut infra dicetur, fecit illam Dominus intelligere, quod vellet ipsam probare per annos quinque tentationibus variis; [& sicut ei promissum erat ante quinquennium,] quibus transactis promisit ei missurum se Patrem Societatis Jesu, & quemdam alium (qui cujus foret professionis tunc non intellexit) qui ambo securam illam certamque redderent circa ecstases ac raptus suos, sensaque spiritualia ac divina dona, nec non circa tentationes ipsas, & animam ejus plene consolarentur. Annis autem istis quinq; transactis, defunctus est Confessarius monasterii D. Augustinus Campi anno MDXCI, & constitutus fuit Confessarius Rectorque Ordinarius Rev. D. Franciscus Benvenuti, Canonicus & Pœnitentiarius Cathedralis Florentinæ: quicum Sor. Maria Magdalena communicavit totum vitæ suæ ordinem: [sic expleta probatione accepit directorem ex Societate,] & ipse insuper omne id legit, quod de illa eatenus scriptum fuerat. Quamvis autem approbaret omnia; dicens tamen quod nollet suo unius judicio fidere in tanti momenti negotio, adduxit anno MDXCII pro Confessario extraordinario dicti loci P. Nicolaum Fabrini, Rectorem Collegii Societatis Jesu; iterumque eumdem accersivit anno MDXCIII: & tunc Sor. Maria Magdalena in raptu quodam intellexit per revelationem, hunc ipsum Patrem Rectorem, esse Patrem illum Societatis Jesu, qui ad solatium animæ suæ promissus ei erat ab anno MDLXXXV: quapropter, sicut omnem vitam suam manifestaverat novo Confessario ac Gubernatori, sic etiam jussa est cum hoc conferre singula: hos enim duos illos esse, qui securam reddere illam deberent. Retulit ergo Priorissæ & Confessario quidquid sibi fuerat revelatum mandatumque divinitus, [per quem Deus eam securā reddidit.] & de eorum licentia totum internum animæ suæ statum aperuit prædicto Patri Rectori; cui etiam ipse Gubernator legenda dedit quatuor volumina raptuum & luminum quæ habuerat. Legit ille, & morose expendit singula; tandemque pronuntiavit, nullam omnino subesse deceptionem; sed ecstases & intelligentias illas universas a Deo profectas, atque pro talibus habendas. Loquens autem de ea cum Priorissa & Confessario, multas adjunxit laudes benedictæ istius animæ: itaque verificatum atque completum fuit, quod ei tot annis antea promissum erat.
[62] Aliud signum dedit ei Deus anno MDLXXXVI in duobus raptibus, quorum unus XVI die Augusti, [Ad eumdem finem imperata sibi quatriduana jejunia,] alius die XXV mensis ejusdē illi obtigit: videlicet quod ad ipsius aliorumque certificationem, voluerit Deus, ut infra terminum dierum quindecim continuorum ter dumtaxat cibum sumeret. Cadebat in ipsam diem XXV Augusti dies Dominica, quando refecta cibo est, debebatque usque ad alteram post, quindecim dies Dominicam dumtaxat ter refici, videlicet utroque die Jovis & Dominica intercurrente. Hac autem Dominica voluit eam vesci quadragesimalibus cibis, diebus vero Jovis sub vesperam pauxillum panis ac vini sumere, ceteris omnibus abstinere quocumque edulii genere. Manifestavit illa Patri Confessario Matrique Priorissæ divinum mandatum: qui ei dederunt experiendi licentiam ipsa eadem Dominica; atque ita diebus Lunæ, Martis, Mercurii usque ad diem Jovis vesperi incibata perseveravit, sub Ave Maria vero modicum panis sumpsit & vini bibit: rursum Veneris & Sabbati nihil sumpsit, [de Superiorū licentia continuat diebus 15.] atque in Dominica usurpavit quadragesimales cibos: tum Lunæ, Martis, Mercurii iterum nec comedit nec bibit quidquam; sed die Jovis, uti antea, sub vesperam delibavit aliquid panis vinique, atque aliud nihil usque ad Dominicam, præscriptum abstinentiæ jam dictæ terminum. Numquam totis illis quindecim diebus, extra præfatas horas, vel unicam guttulam aquæ sumpsit: & tamen prosequebatur semper consueta Religionis exercitia, ne tantillum quidem propterea languidior, sed vultu præquam alias bene habito, quod merito visum omnibus est speciem quamdam habere miraculi. Cum autem accumbebant mensæ, ipsa vel ministrabat, vel manebat in Novitiatu intenta labori: quando vero Novitias videbat ad refectoriū abscedere, dicebat, Ego propter peccata mea indigna sum, quæ istud sicut aliæ faciam. Denique aliis quoque rationibus pluribus, sicut infra dicetur, cognosci potuit eam a Dei spiritu duci.
CAPUT VII.
Propheticus Magdalenæ spiritus, prædicendis futuris probatus.
Cap. XXXI
[63] Dedit Dominus etiam huic benedictæ filiæ suæ lumen ad præscienda futura: qua de re pauca hic referam probata in Processibus: [Prædicit adventum peregrinæ Novitiæ,] impossibile enim esset cuncta prosequi. Ac primo narrat Auctor gesta anno MDLXXXVI, coram Alexandro de Medices Archiepiscopo Florentino, postea Leone Papa XI, sicut referuntur a Puccino num. 45 & 46: deinde subjungit, quod anno MDXC, in raptu constituta, coram pluribus Sanctimonialibus prædixit, videre se venturam ex longinquis partibus puellam, quæ ibi Monacha fieret. Hoc audito conturbatæ sunt illæ, nec enim libenter excipiebant peregrinas: monuit tamen eas Magdalena ne formidarent, futuram enim amatricem paupertatis, contemptricem sui, valdeque illuminandam divinitus. Ex hinc anni quinque transierant, cum anno MDXCV venit Florentiam, ac deinde ad monasterium, filia D. Roderici Ximenez Lusitana: dixitque Magdalena, hanc esse puellam, cujus adventum prædixerat ante quinquennium. Post mensem autem Habitu religioso donata, dicta est Sor. Catharina Angelica Ximenez; & in die vestitionis ejus abrepta in ecstasim Magdalena, prædixit multa exterius interiusque ei eventura, nec non tentationes quas esset perlatura Soror illa: in qua ut fuerunt verificatæ prædictiones ipsius Sanctæ, quoad externa; sic interius sibi provenisse singula, quæ fuerant prænuntiata de se, testata est eadem Sor. Catharina Angelica.
[64] Anno MDXCI Dominus Cardinalis de Medices præfatus, [& quid facturus sit novus Consessarius,] gubernando monasterio S. Mariæ Angelorum præfecit jam antea nominatum D. Franciscum Benvenuti. Accepit is injunctum sibi munus, cum proposito non administrandi Sanctimonialibus per se, sed per alios, Pœnitēntiæ atque Eucharistiæ sacramenta. Hoc cum notum jam esset, & Sor. Maria Magdalena elevata in ecstasim; prædixit perstiturum in eo regimine dimidium tantum, quantum in eo fuerat prædecessor suus, & continuo utrumque Sacramentum ipsis administraturum; ad Confessiones autem extraordinarias & prædicationes advocaturum Patres Societates Jesu: totumque factum est sicut prædixerat. Mutata enim mente, ministravit eis indesinenter, Patres Societatis in auxilium sumpsit, magnoque cum affectu quoad vixit (vixit autem annis postea quatuordecim) impendit se singulis, ad perfectionem religiosam promovendis: idque vidit sancta Mater datum ei fuisse, ad intercessionem sui decessoris. Sequitur eodem anno ingressus in monasterium Leonoræ Carlini, [novit occultam tentationem alterius] cujus historiam vide apud Puccinum num 97; & adde, visionem, quam de ipsa, vehementer tentata jamque egressum parante, habuit Magdalena, oblatam fuisse Sanctæ existenti in refectorio mense Januario, quando fuit audita ter exclamare, non sine interposita mora, Tene, Tene illam, Jesu, ne elabatur: denique consentientibus tandem parentibus vestita, dicta est Sor. Angela Catharina.
[65] Anno MDXC, cum Sor. Maria Gratia Gondi, tunc Pædagoga Novitiarum, [& imminentem mortem quarumdam,] valens ac sana esset, dixit Magistræ earumdem Magdalena, scito quia Pædagoga vestra infra paucos dies morietur. Quod licet Magistræ grave accideret, maxime quia integra adhuc sanitate fruebatur; factum est tamen ut infra sex vel octo dies infirmaretur Soror illa, neque pluribus diebus post moreretur. Juvencula quædam nobilis, anno MDXCIV, volebat fieri in hoc monasterio Religiosa, sed obstabat mater: quod intelligens Magdalena, in raptu & extra raptum dixit, quod, nisi mater sineret filiam divinæ obsequi vocationi, brevi moreretur, & illa Monacha fieret: quod eodem anno impletum fuit, vivitque etiamnum in monasterio puella. Sanctimonialem etiam quamdam monuit Magdalena, esset parata, futurum enim ut absque Sacramentis moreretur: quod cum illa conturbata Priorissæ narrasset, die quodam rupta est illi pectoralis vena, tantaque profluxit copia sanguinis ut ipso die extincta sit absque Sacramentis.
[66] [item aliarū quatuor,] Anno prædicto MDXCIV, cum Monacha quædam ipsius loci obiisset, rapta in ecstasim fuit sancta Mater, uti consueverat semper, quoties moriebatur aliqua: & vidit animam ferri in paradisum addiditque, videre etiam se quatuor columnas monasterii trementes nutantesque; intelligebat autem quatuor Matres, in regimine & consilio præcipuas, quæ omnes Priorissæ munere functæ erant, & cito morituræ præsignabantur: alteri vero, [& longam alterius vitam,] quæ etiam gubernabat, videlicet Sorori Euangelistæ, dixit, Tua vero columna remanebit; ita affirmo. Mortuæ sunt autem illæ quatuor infra breve tempus, una post aliam: & Sor. Euangelista postea supervixit plus quam triginta annis, nec ante nonagesimum secundum ætatis defuncta est.
[67] Septennio priusquam moreretur ipsa sancta Mater, cum esset Magistra Novitiarum, [designat morti suæ præsentes futuras;] & cum aliquibus earum die quodam loqueretur; dixit nonnullis, eas nominatim appellans, vos meæ morti præsentes eritis, nonnullas autem innominatas præterivit. In his præteritam se videns Soror quædam, cui nomen erat Elisabeth, pro certo habuit se prius morituram, & dixit: Mater Magistra, adesto mihi morienti: cui Magdalena: Equidem adhuc in vivis ero, adesse tamen tibi non potero. Mortuæ sunt igitur eæ omnes quas nominaverat: cumque etiam moreretur Sor. Elisabeth, lecto detinebatur sancta Mater, gravissime infirma, nec assistere ei potuit, sicut prædixerat: ceteræ vero omnes ipsiusmet felici obdormitioni, secundum ejusdem prædictionem, interfuerunt præsentes.
[68] Anno MDXCVIII, Maria de Bertis virgo ingressa est monasterium, non ut ibi esset Religiosa, [puellā alieniori animo a monasterio] sed ut faceret satis cuidam materteræ suæ de Medicis, quæ id optabat; quamvis puellæ animus, ab hoc loco alienus, fixum haberet ingredi monasterium S. Catharinæ, in quo educata suum quoque collocaverat affectum. Die autem quodam, cum in ecstasi esset sancta Mater, interrogavit puella, num crederet, quod istic esset futura Monacha. Non credo, reposuit Magdalena, sed certo scio, inter nos futuram te. Impossibile id existimabat puella, propter magnam quam a loco sentiebat aversionem: [ibi tamen Monacham futuram,] Sancta autem Mater, velut si ejus cogitationes intueretur; Jesus, inquit, rorem suum immittet cordibus, eaque mollificabit, & omnem difficultatem superabis. Postquam ergo egressa est de monasterio puella, dixit sancta Mater, quod si Angelus sibi dixisset contrarium, pro dæmonio eum esset habitura. Nec minus evenit: Puella enim, quæ nullo modo huc inclinabatur, egressa foras mutavit animum, superavit difficultates, & regressa assumpsit nomen Mariæ Magdalenæ.
[69] Habebat hæc ad S. Catharinæ sociam quamdam, innocentissimam juvenculam, [eique accessuram aliā,] quæ a quarto ætatis anno istic fuerat educata, & prorsus ignorabat mundum: quare cum audiebat nominari campos, interrogabat qua forma facti essent; & legens in Vitis Patrum laudes eremi, summoque ejus desiderio accensa, credebat quod egressa monasterii januam ante fores esset solitudinem repertura. Nomen ei erat Francisca Sommai; & Sor. Maria Magdalena Berthi optabat eam habere apud se, multumque commendabat ipsam precibus sanctæ Matris: quare una dierum, qua raptam in ecstasi vidit, interrogavit, an crederet quod D. Francisca Sommai hic deberet Monacha fieri, cui respondit sic perseverans Sancta, Jesus eam monstravit mihi nostro Habitu indutam. Alias rogantibus ipsam quibusdam Novitiis, ut oraret Deum, [serius tamē quam optabam aliquæ] quatenus etiam illa adjungeretur ad numerum suum; Non dubito, inquit, quin D. Francisca futura sit hoc loco Monacha, imo hoc ipsum vobis affirmo pro certo; non erit tamen in vestra societate. Itaque præcise contigit. Post annos duos educta ex S. Catharinæ monasterio Catharina, ad experimentum locata hic fuit: & principio quidem, majorem affectans vitæ austeritatem pœnitentiarumque rigorem, aliquamdiu hæsit, ambigua consilii capiendi; donec sancta Mater in raptu dixit: Etiam huic columbæ præscindantur alæ. Etenim sequenti mox die sanctæ Parasceves, multo lumine cælitus recepto, decrevit remanere: sed quando vestita est, illæ quæ ipsius societatem optaverant jam erant ex Novitiatu egressæ, sicut sancta Mater prædixerat, & ipsa vocata fuit Sor. Maria Sommai.
[70] Sor. Maria Vincentia Dati septem annorum spatio manserat in monasterio semper infirma, [egram lente convalituram,] ac sæpe fuerat sub cura medicorum & ab anno MDXCII ad XCIV, octodecim mensibus laboraverat febri, sic ut pessime ei augurarentur medici. Ea cum se precibus sanctæ Matris commendasset, & hæc pro ipsa post Communionem orasset, vocatæ ad se dixit: Confide, Soror, quia Dominus Jesus vult tibi reddere sanitatem; factaque iterum aliquantula oratione, consignavit eam Cruce, & ait: Convalesces paulatim, adeo ut sanitas tua credenda sit naturaliter restituta, id enim dumtaxat impetravi tibi: insuper autem dico, quod multis adhuc annis vives in Religione bene sana, [diuque victuram:] & poteris omnem ejus ordinem sequi ac laborare cum ceteris. Plane autem sicut prædixerat evenit; trium mensium spatio pedetentim revaluit, totisque sedecim annis integra sanitate fruita vitam communem egit, cum magno animi sui solatio.
[71] Domina quædam ejusdem orationibus se commendavit, [nascituræ prolis fortunam,] cupiens obtinere liberos; & ipsa affirmavit pro certo futurum ut feminam pareret: quæ quoniam orationi danda esset, omnino debere eam consecrari Deo in sancta Religione: sin aliter faceret, tam matri quam filiæ multas obventuras molestias. Nata est ergo & crevit filia: sed mandati sibi a Sancta dati negligens mater, elocavit filiam cuidam Marchioni: qui paulo post suo Principi rebellis, capitis pœnam subiit: & mater cum filia in multa afflictione remansit. Huic non valde absimile est quod sequitur de matre, cancro immisso punienda, referturque a Puccino num. 94. Infirma quædam, sanctæ vitæ Monacha, [Communionem cælitus dandam agræ.] ingenti flagrans desiderio recipiendi sanctissimi Sacramenti, eum in finem se commendavit orationibus Sanctæ: quæ ipsam monuit, animum adverteret ad eam horam qua communicaturæ essent Sorores aliæ, futurum enim ut illam tunc etiam solaretur Jesus: hoc autem ita contigit. De manibus Sacerdotis disparuit Hostiarum una, diligenterque requisita inveniri non potuit: postea vero confessa infirma est, ipsum Dominum, singulari favore usum erga se, eamdem attulisse, seque Communionem sensibiliter accepisse, sicut ei sancta Mater promiserat.
[72] Anno MDC, cum Serenissima Principissa Maria de Medicis declarata esset Regina Franciæ, [Reginæ in Franciam discessuræ,] & mense Octobri in Cathedrali Florentina solenniter celebrata ejus desponsatio, nomine Henrici Regis IV, assistente Cardinali Petro Aldobrandino Legato, ceremoniæ illius ministro; prius quam discederet in Franciam, visitare voluit Sororem Mariam Magdalenam, ducens secum Magnam Ducissam, & Ducissam Mantuanam sororem suam natu majorē, atq; Ducissam Bracciani: quæ omnes tres, licet potuissent de licentia Pontificis cum sua Magestate ingredi monasterium, manserunt tamen ante crates, & sola Regina introgressa est. Reducta autem in partem cum Sor. Maria Magdalena, rogavit ipsam ut sibi a Deo, suarum orationum interventu, [tres gratias promittit,] obtineret tres gratias; primam, ne regnum temporale esset sibi causa amittendi æterni, hujus enim potius quam subiret periculum acceptando regnum, eligeret vitam omnem agere mendicando ostiatim; oraret ergo ne sublimitas illa excidere ipsam faceret Dei gratia; secundam, ut amaret ipsam Rex sponsus suus; tertiam, ut ei filios masculos pareret. Mater vero Sancta vicissim tres gratias ab eadem petiit: primam, ut procuraret apud Majestatem suam Societatis Jesu restitutionem, [tres vicissim ab ea petens;] hoc enim unum e præcipuis bonis esse, quæ posset facere ad Dei obsequium, & publicam regni Francici utilitatem; alteram, ut conaretur hæresim extirpare, & regnum reducere in statum, in quo fuerat tempore sancti Regis Ludovici; tertiam, ut esset amatrix pauperum: addiditque, si hæc faceret, certam esse se, quod obtineret ipsi a Deo quidquid desideraret, ac nominatim liberos masculos; eamque exhortabatur ad illos Christiane educandos. Postquam autem discesserat, sæpius eo anno dixit futurum ut Regina prolem masculam pareret, [prædicitque nascituram ei prolem:] & quidem plures una: cum vero nativitas primogeniti nuntiaretur, jussit ut Novitiæ omnes in gratiarum actionem recitarent Te Deum, & addidit, Hoc non sufficit: oportet etiam petere secundum, & credo quod impetrabimus: eumque in finem continuas faciebat orationes, ad eamdem intentionem applicans quidquid agebat diebus sabbatinis. Nec voto suo frustrata est: id vero totum facere se dicebat, ne florentissimum regnum prolaberetur in manus hæreticorum.
[73] [item aliorū mortem aut sanitatem,] Cum Professionem faceret Sor. Maria Gianfigliazzi, sancta Mater in raptu dixit, cito morituram: atque post sex ab inde menses obiit. Tertio autem post obitum ejus die, vidit Sancta animam efferri in Paradisum; & quod alia Novitia, Sor. Maria Innocentia Dati moreretur, quæ tunc sana erat; & infra breve tempus etiā ipsa obiit. Commendati erant Sororum precibus infirmi duo, D. Philippus Caccia & alius quidam: Philippum moriturum dixit, convaliturum alterum, sicut contigit. Modicum infirmabatur Sor. Benedicta Vectori, & sancta Mater sorori ejus etiam Monachæ ait; Quid diceres si soror tua moreretur? Turbata est illa ad hoc verbum. Sancta autem Mater, Noli, inquit, affligi, sed divinæ voluntati te conforma: & uno post mense illa decessit.
[74] [atque etiam obitū suum,] Suam quoque ipsius mortem prædixit sæpius & tempus ejus. Anno MDCVI graviter infirmata cum esset, suadebant Medici Priorissæ, ut sacro Oleo muniendam curaret. Id cum ipsimet retulisset Priorissa, respondit: Secura esto, Mater, neque enim tam cito moriar, necdum enim tempus meum advenit: itaque fuit, quia integrum postea annum supervixit. Præterea, cum adhuc sana esset, sæpius eidem Priorissæ dixit, se prius illa morituram, quamvis Priorissa totis triginta ætatis annis ipsam superaret. Uno autem circiter anno prius quam moreretur, ad lectū ejus, visitationis impendendæ causa, accesserunt Sor. Maria Magdalena Berti & Sor. Maria Sommaia, dixitque ei Bertia, Post mortem tuam non possum vivere, rogo igitur ut die tertio venias, meque hinc auferas. Aderat & audiebat hæc Sor. Alexandra Beccuti, quæ ministrabat infirmæ: & risus causa dixit Ah! Mater, adimple desiderium ejus, & tecum eam deduc in Paradisum. Tum sancta Mater, hilari vultu ad duas istas conversa, Modeste, inquit; non veniam propter vos, sed bene propter Sororem Alexandram. In risum accepta verba sunt, Alexandra enim tunc valentissima ac robustissima erat: mortuam tamen sanctam Matrem, intra duos cum dimidio menses, secuta est.
[75] Anno MDCVII cum defuncta esset Sor. Ursula Vivuoli die XXV Aprilis, mortis ejus nuntium ad sanctam Matrē attulerunt Monachæ: [& ejus diem.] quibus respondit, Et ego hoc ipso die post mensem moriar. Cui una illarum, Nollem, inquit, tali die: erit enim dies Ascensionis. Ipsa vero: Quod, inquit, ad diem Ascensionis attinet, adhuc superero. Factumque est: nam Ascensio in XXIV diem mensis cadebat, & ipsa obiit die XXV Maji anni ejusdem, præcise uno mense post Ursulam. Similiter XIII Maji, dicentibus medicis intra biduum triduumve morituram, Confessario Monasterii Vincentio Puccino in Montem-Senarium ituro dixit, iret secure, rediturum tempori ut morituræ adesset, sicut adsuit & narrat ipse num. 143. Huc autem redacta cum esset, infirmabatur eodem in monasterio Sor. Maria Victoria Ridolfi, rogabatque pro ea Mater Priorissa, ut longiorem ei vitam precando impetraret: sed respondit, divinæ acquiescendum voluntati, per quam mori ea debebat: itaque obiit sexto post mortem ipsius Mariæ Magdalenæ die. Ceterum finis nullus esset, si omnes prædictiones ejus, vero eventu confirmatæ, forent scribendæ.
CAPUT VIII.
Cognoscendis occultis & penetrandis secretis cordium clarescit Magdalena.
C. XXXII
[76] Præterea gratiam habebat hæc Sancta, absentia æque ac si præsentia fuissent intuendi. Sic in raptu quodam obiisse dixit D. Petrum Franciscum Santucci ipsamet hora, [Novit mortem absentis;] atque esse salvatum per merita Christi & intercessionem S. Francisci, cui solebat se quotidie commendare. Nihil ea de re sciebat filia ejus Sor. Maria Angela, ibidem Monacha: statim autem domum mittens qui requireret quid esset, verum esse quod illa dixerat intellexit. Anno MDLXXXVI ecstasim patiens in aula Novitiarum, dictavit epistolam ad Sor. Catharinam Ricci, in Pratensi S. Vincentii monasterio, magnæ sanctitatis Virginem, Sorore Constantia Morelli ipsam epistolam scribente. Missa deinde est epistola Pratum, [videt quid sibi Prati rescribatur:] decem millibus passuum distans Florentia, deferente ipsam monasterii famulo. In eodem autem raptu perseverans sancta Mater, vidit epistolam porrigi Sorori Catharinæ, & hanc scribentem respondere: oculis autem sic defixis, quasi ipsam quæ scribebatur epistolam legeret, conturbata in vultu est; verbisque monstravit, quod secundum voluntatem suam non erat responsum. Postea vidit, quomodo Sor. Catharina epistolam traderet famulo reddendam: & finito raptu narravit Matribus, quomodo omnia supradicta vidisset. Regressus autē famulus, & interrogatus de hora qua epistolā Prati tradiderat responsumque acceperat; ea retulit, quæ cum prædictis collata monstrarunt, singula vidisse sanctam Matrem, ipsa qua gerebantur hora; neque id rescriptum fuisse, quod Sancta scire cupiebat.
[77] Anno MDXCI, cum sancta Mater vesperi in refectorio collatiunculam sumeret cum aliis Matribus tunc jejunantibus, [quodq; Sororum una animam agat,] celeriter surrexit de mensa: accedensque ad locum ubi Mater Priorissa sedebat, dixit, Anima illa jam migrat. Nesciebatur omnino de qua sermo esset, secutæque abeuntes sunt aliæ Monachæ; & invenerunt quod Conversa quædam, dicta Sor. Maria Focardi, quæ vulnus in crure habebat, & eo die surgens de lecto laboraverat absque ullo vicinæ mortis indicio, agebat animam: pro qua cum dictæ essent Commendationes solitæ, [& novitiæ duæ clam loquantur.] paulo post expiravit. Dum esset Novitiarum Pædagoga, die quodam cum earumdem Magistra Sorore Euangelista colloquens, petiit abeundi licentiam, requirendique Novitias duas, quæ in conclavibus quibusdam valde remotis non bene loquebantur: reperitque eas narrantes quosdam defectus proximi, leves tamen, & acriter eas reprehendit.
[78] Vice quadam accumbens mensæ, cum levasset furcinulam cum buccella ori imponenda, cognovit in spiritu adesse in ecclesia Patrem Confessarium: & cupiens illi loqui, sic ut erat alienata a sensibus, cum ipsa furcinula in manu surrexit, [Item quod Confessarius adsit in ecclesia,] ad eumque accessit. Alias etiam sæpius contigit, quod in locis longe ab ecclesia remotis ecstasim patiens, diceret adstantibus Patrem Confessarium in ecclesia esse & audire Monacharum quarumdā Confessiones. Video autem, inquiebat, Christi sanguinē descendentem de cælo supra animas illas, & volo ire etiam ipsa ad illum excipiendum: ibatque ad Confessionem, sequentibus ipsam eumdem in finem aliis, & reipsa invenientibus Confessarium in ecclesia, audiendis Sororibus occupatum. Alias videbat Confessarium domo sua egredientem venientemq; ad monasterium, & hoc ceteris indicabat: quæ paulo post, illum intelligebant adesse.
[79] Anno MDC vespere ante Corpus Domini, circa primam horam noctis, sancta Mater, [& quia auctor domi loquatur inter suos.] tunc Magistra Novitiarum vocavit ad se Sor. Mariam Magdalenam Berti Novitiam; quæ, antequam monasterium ingrederetur, fuerat pœnitens Patris Rectoris Societatis Jesu ad S. Joanninum: & volens eam exhilarare, dixit: Quid putas nunc facit P. Rector? Respondit illa, Jam credo orat. Imo scito, inquit, sancta Mater, quod hac ipsa hora colloquatur cum quibusdam Patribus suis: addidit autem, qua de re: & Video, inquit, Spiritum sanctum suggerentem ei verba quæ profert. Postridie vero venit P. Rector pro audiendis Confessionibus extraordinariis, invenitque sanctam Matrem raptam: cum qua ad se reversa collocutus, confirmavit, vera esse quæ viderat illa dixeratque vespere præcedente.
C. XXXIII
[80] Præterea singulari Dei dono penetrabat eadem sancta Mater secreta cordium, & occultas cogitationes manifestabat, [Occultas novitiæ cogitationes inspicit,] iis præsertim Monachis quæ curæ suæ erant commissæ: idque plurimis evenisse, poterit ex sequentibus casibus intelligi. Dum Novitia quædam cum ipsa divinum Officium recitaret, interius pulsata fuit abnormibus valde cogitationibus & tentationibus, ita tamen ut nullum exterius signum perturbationis ullius daret. Cognovit nihilominus, quid in animo illius versaretur, sancta Mater; oculosque in adolescentulam defigens, dixit: Absoluto hoc Officio oportebit Capitulum instituere. Eoque ut dixerat convocato, fecit eam publice humiliari: & revelatæ ibi cogitationes ac tentationes, sub ipsum talis humiliationis actum, evanuerunt. Alia vice, cum eadem Novitia similiter cum sancta Matre Officium recitaret, infra Octavam Sanctorum omnium, sub istas Venerabilis Bedæ Lectiones, in quibus agitur de gloria Paradisi, accensa fuit intenso desiderio cælestis patriæ, ubi secura viveret extra periculum offendendi Deum: sancta vero Mater, interiori ejus desiderio respondens, ait; Nondum tempus est: primum hic oportet pati, ac deinde gloriam istam consequi.
[81] Puella quædam in Choro ad Completorium pulsata fuit gravissimis tentationibus contra vota religiosa, [tentationes aqua benedicta fugat;] adeo ut aliud non ageret quam Deum rogare, ne sineret se illis consentire. Interim sanctæ Matri, quæ tunc Hebdomariæ munus obibat, incumbebat, dum cantaretur Salve, cunctas aqua benedicta aspergere. Cum ergo ad hanc quoque veniens ei benedixisset, dissipatæ sunt omnes istæ tentationum nebulæ, & puella in magna pace ac tranquillitate remansit. Quod illa admirata, extra Chorum interrogavit sanctam Matrem, utrum ipsi Deus cor suum manifestasset; & respondit illa: Imo cor tuum manifestavit Jesus; cumque benedicerem tibi, imperavi tentationibus ut recederent, itaque factum est.
[83] Cum die quodam simul collectæ in ergasterio Monachæ labori cuipiam intenderent, monstratum divinitus sanctæ Matri fuit, [& a duabus puellis dæmones,] quod juvencula quædam istic præsens, quæ erat sub cura sua, habebat in animo defectum unum, perquam displicentem divinæ Majestati; & Angelum quidem illius custodem omni nisu conantem eumdem extirpare instar plantæ juniperi, contra vero dæmones duos satagere ut infelicem surculum conservarent. Hoc viso accensa sancto zelo Mater surrexit, & brachio arreptam puellam deduxit in oratorium Novitiarum: ubi rapta in ecstasim cœpit illam strenue percutere, ac dicere; Abite, nigelli, & dimittite hanc animam; dæmones utique intelligens & increpans. Ast juvencula, utpote adhuc nova in Religione & parum admodum mortificata, adeoque plus satis commota, pro eo quod se humiliare debuisset, cœpit præ indignatione flere; Mater vero Sancta perrexit ingeminare verbera, donec illi Dominus ipsius defectus cognitionem immisit; de quo salubriter compuncta, emendationem in futurum promisit. Cum alia puella totum diem lacrymando egisset ignota ex causa, [ipsis dominantes.] vesperi, ea qua erat decumbendum hora, omnes juniores ad se vocavit sancta Mater, & dixit: Venite, Sorores, volo experiri, an dæmon non sit dimissurus hanc animam: dicite, Miserere, sumptaque disciplina percutere eam instituit, quoad illæ absolverent Psalmum: eoque finito rediit misellæ tranquillitas pristina. Alia Novitia totos quinque menses tentationem celaverat, quam nolebat aperire: accersivit eam ad se pia Mater, & quidquid in corde ejus agitabatur elocuta, quamvis nullo id cujusquam indicio cognovisset, monuit nihil deinceps celare, quod secum non communicaret.
[84] Sorori Mariæ Bagnesiæ adhuc Novitiæ commendaverat Sancta, per certum tempus quotidie haurire tres situlas aquæ, [Cognoscit quid præter obedientiā suggerat humana prudentia,] haustasque denuo in puteum refundere. Fecit illa ex obedientia quod fuerat imperatum: una tamen dierum cum aquam hausisset, subiit ipsam cogitatio suggerens; melius utique facturam, si haustam aquam infunderet alveolo, servituram horto irrigando; prosecuta nihilominus cœptum est, & refusa in eumdem puteum aqua abiit ad Sanctam. Hæc interrogans eam, Fecistin', inquit, obedientiam? Ipsa vero affirmante, addidit; Melius utique fuisset aquam istam alveolo infundere: numquid verum est? Confusa est Novitia, audiens propalari cogitationem tam occultam, [& pœnitentiam occultam impedit:] & confessa veritatem. Tum Mater, Disce porro cæcam exercere obedientiam, citra humanæ prudentiæ consilium: eique injunxit per alios quindecim dies idem facere quotidie, sicut & fecit. Eadem aliquando accinxerat se fune multis nodis intexto, eumque supra se habuit biduum triduumve, nemini quidquam dicens. Tertia autem nocte media, cum dormiret, adfuit lecto sancta Mater; eamque a somno excitans, dixit, Vide quid agas, Soror, nec enim Dei voluntatem facis. Nesciens altera, quid dicere vellet, interrogavit, In quo? Et illa: In isto quo accincta es fune, & deponere ipsum jussit. Cui obediens Maria, confusa & mirata est, unde hoc Sanctæ innotuisset.
[85] [detegit intentiones minus rectas.] Decreverat quædam non communicare, nullum tamen propositi talis indicium dederat: accessit tamen ad illam sancta Mater, dixitque, Communicato hoc mane. Alia accedens ipsam petiit mortificationem aliquam, non ex animo, sed ex humano quopiam respectu. Negavit ergo quod petebatur sancta Mater, & addidit; Deus non curat hujusmodi sacrificia, sed puritatem intentionis & cordis. Altera similiter venit petitura veniam alicujus defectus commissi, idque consilio alieno, non autem quod revera deliquisse se crederet. Hoc vero cognoscens sancta Mater, non acceptavit humiliationem ejus; unde compuncta adolescentula, agnovit errorem; & ex interni luminis illapsu serio humiliatam aspiciens Sancta, benigne consolatam dimisit. Fuit quæ exterius decenter composita, revera autem interius distracta, prædicationi intererat: & huic dixit Sancta, Nugaris sub prædicatione: quod verum esse animadvertit illa, & admirata est. Quædam voluit ipsam accedere, cum intentione se excusandi de aliquo quod coram aliis contigerat: sed propositum illius intuens Sancta: Eja, inquit, Soror, si lingua tacet; taceat etiam cor tuum: & quod mihi vis dicere, contine intra te. Penetravit aliquando in secretum contemptum cujusdam Novitiæ erga alteram valde simplicem, eique dixit; Soror, si Novitia talis non habet omnes externas gratias, quas tibi habere videris, Ipse fecit nos, & non ipsi nos: tantæque efficaciæ fuerunt hæc verba, ut contemptum converterint in amorem.
[86] Novitia quædam ibat in Chorum, interius conturbata atque inquieta, [occultū defectum castigat,] ejus tamen rei nullum exterius indicium dabat: sensit autem Sancta appellari se, responditque, Ave-Maria. Cui Novitia, Mater Magistra, nemo vocat te. Ipsa vero innuit ut sequeretur se, & abductæ dixit, quod S. Catharina mandasset sibi, ne illam sineret Chorum ingredi, priusquam exegisset pœnam cujusdam occulti defectus, objurgatæque disciplinam dedit; ac vidit per istam pœnitentiam expunctum manere defectum commissum, & Novitia cum quiete Chorum intravit. [implet internum desiderium infirmæ:] Soror quædam Conversa ægrotans, concupivit aliquid ægræ conveniens; dixitque intra se, si Soror Maria Magdalena sciret me tale quid appetere, mitteret illud mihi, facile enim habere ipsum potest. Et ecce, modico elapso intervallo, a Sancta similiter ægrotante adfuit Monacha, ferens id quod appetebat Conversa. Monachæ cuidam in raptu dixit: Vult tibi! o Anima, Jesus facere gratiam, quam ipsum petis: habebat autem illa quamdam internam molestiam, cui defectus aliquis suberat, sed nemini ipsam indicarat. [tentatæ succurrit, suo cilicio ei dato;] Paucos post dies inveniens illam Sancta per domum, seorsim vocatæ dixit, quid illa requireret a Deo; Sed tu ipsa, inquit, gratiæ ponis impedimentum: itaque erat. Sequenti mane post Communionem iterum eam studiose sevocat, eique tradens quoddam suum cilicium; Hoc, inquit, per duas tresve horas induere; & Dei nomine polliceor tibi, quod res ista non amplius erit tibi molesta. Paruit illa: & promissum effectum experta est.
[87] Aliquando consolari volens afflictam juvenculam, ipsam cum alia Magistra vocavit ad se: cumq; [impatientiā internam videt:] tres simul in conclavi essent, veniens altera istius Magistræ discipula, & loqui huic volens, nec valens audientiam obtinere, cum nonnulla impatientia dixit intra se; Isti non sufficit Magistra sua, quin nobis etiam tollat nostram; sed impatientiæ nullum indicium dedit. Exivit nihilominus ad illam Sancta, inventæque dixit; Soror, quando affligeris aut tentaberis tu, ego te juvabo, etsi non sim Magistra tua: ad quam vocem confusa illa, veniam postulavit. Non capiebat Chorus Novitias ad Officium recitandum, proinde foris illæ manebant. Sororem tamen Angelam Catharinam desiderium subiit Chorum intrandi: & e loco suo prgrediens Sancta, manu puellam arripuit dicens, Ingredere, Sor. Angela-Catharina. Et erubescens illa, fecit ut jubebatur. [& pium alterius desiderium prævenit.] Eadem constituta ad agendas vigilias circa Sanctam, ipsa qua moriebatur nocte, timebat ne tali in articulo inveniretur sola: quod illa cognoscens, vocatæ ad se dixit: Sor. Angela-Catharina, veni audacter: quando enim moriar, omnes Monachæ aderunt. Atque hæc breviter collecta sufficiant, ad demonstrandum quod Sancta penetraverit cordium secreta: si quis autem audiat loquentes Monachas, quæ sub illius obedientia fuerunt, aut in ejusdem societate vixerunt, exemplis quam plurimis aliis idem accipiet confirmatum.
CAPUT IX.
Animarum vita functarum status sæpißime cognitus a Sancta: favores divini alii, nec non gratia curationum.
C. XXXIV
[88] Inter multas prærogativas, quibus placuit divinæ bonitati decorare Sponsam hanc suam, haud minima fuit, [Videt gloriā B. Aloysii,] quod fecerit eam sæpius videre statum diversarum animarum post hanc vitam. Imprimis autem commemorandum videtur, quomodo anno MDC die IV Aprilis conspexerit gloriam B. Aloysii Gonzaga. Sed hoc Puccinus plenißime retulit num. 132 & 133: uti etiam retulerat num. 89, id quod hic sequitur de anima matris mortuæ anno MDXC: ac tertio, num. 79, simile alterum de Monacha, cui infirmæ multam caritatem Sancta impenderat, solum quindecim horis purgatorium passa, idque anno MDLXXXIX. Post quæ in hunc modum progreditur auctor noster:
[89] [Anno 1598 vocatus auctor,] In autumno anni MDXCVIII, cum accessissem ad monasterium, extraordinarias Sanctimonialium Confessiones auditurus; monitus a sancta Matre atque ab aliis fui, quod juvenis quædam Religiosa, Sor. Maria Benedicta Vectori nuncupata, cupiebat conferre mecum de toto interiori animæ suæ statu: rogabantque ut eam audirem studiose, ac juberem indicare mihi omnes suas virtutes gratiasque: sciebant enim esse animam valde caram Deo, & cælestibus charismatis cumulatam, in eo nominatim, quod quidquid per orationem a Deo peteret solita esset impetrare. Expectavi ergo venturam cum desiderio. Veniens autem non indicavit principio nomē suum: sed ex insigni conscientiæ ejus teneritudine cognovi, quantum esset illuminata divinitus, & suspicatus sum ipsam esse quæ mihi fuerat commendata. [ad juvenculæ Religiosæ confessionem,] Absoluta Confessione, proposuit mihi circiter duodecim aut quindecim dubia spiritualia practica, magnæ subtilitatis & perfectionis: quibus cum ego satisfecissem, interrogavi illam, essetne parata aperire cor suum mihi, atque cum omni sinceritate edicere quidquid Deus operabatur in anima sua: dixitque alacriter, paratam se esse. Inveni ergo perquam addictam esse contemptui sui ipsius, adeo ut nisi prohibita fuisset, voluisset multa agere unde perquam imperfecta nulliusque judicii videri potuisset. Atque hoc nomine sancte invidebat Divo Alexio, qui sciverat occultam vitam contemptamque ducere. Omnium minimam credebat sese, & submittebat omnibus etiā Novitiis. Magnopere dolebat se amari singulariter a sua Magistra, id quod non nisi merito ejus fiebat: & quia ipsam aliis proponebat in exemplum, cœperat abstinere ab exteriori bonorum operum exercitio, [introspicit magnam ejus sanctitatem:] ne sanctior aliis appareret. Excellebat in ea tantopere obedientia cæce prompta, ut in imperando illi quidquam circumspectione magna opus esset. Ad mortificandam & vincendam agilitatem voluntatis suæ, tantam sibi vim intulerat, ut vires corporis, præsertim capitis, vehementer debilitarit: brevique consecuta erat tam integrum passionum suarum omnium appetituumque dominium, ut esset in cunctis mortificatissima; verbo dicam, erat nomine & re Benedicta.
[90] Interrogavi expresse eam, utrum verum esset, quod impetraret a Deo quidquid eum orando postularet; responditque sub distinctione: videlicet, quod quando petebat gratias vel spirituales vel alias pro seipsa, continuo eam exaudiebat Dominus & implebat ipsius desiderium, [& discit quomodo petita omnia a Deo impetraret.] & nominabat mihi aliquas; puta donum continuæ præsentiæ Dei, virtutem humilitatis, & similes: sed quando intercedebat pro aliis personis, dicebat, modo se exaudiri, modo non. Et inter alia mihi dixit: Rogavi ut aliqua infirmitas tolleretur a quadam mea consanguinea & transferretur in me; & desiderii facta sum compos: postea talem gratiam pro tali persona petii, & non obtinui: variisque similibus exemplis certum me reddidit, ita esse uti dicebat. Denique recessi consolatissimus: benedixique Deum, quod invenirentur animæ tam exquisitæ bonitatis perfectionisque, in quibus ipse sibi complacere posset. Postea sub finem Octobris, quodam die Veneris mane, eo tempore quo in Collegio instituebatur ordinaria Meditatio, vocor ad portam a famulo monasterii, [Eadem paulo post mortua,] misso ad me a Matre Priorissa, ut sacrificarem pro anima juvenculæ illius, jam mortuæ. Quomodo, inquam, Mortuæ? & cur de ejus infirmitate nihil mihi significavit Priorissa? Respondit, defuisse tempus, quia invaserat eam febris, & citissime extinxerat die Jovis sub horam secundam noctis. Regressus in cubiculum, &, pro magna quæ mihi manserat æstimatione virtutis ejus, mox dimissus in genua, meipsum ejus precibus commendavi: deinde descendi ad ecclesiam, oblaturus pro ea Missæ sacrificium.
[91] Astiterat huic Christi sponsæ jugiter sancta Mater, tum quia id consueverat facere infirmis omnibus, tum quia specialiter eam amabat, valdeque probabat illius spiritum. Dum autem in isto extremo articulo circa lectum staret, vidit multitudinem Angelorum circumdantium ipsam, [Sancta qua animam viderat ab Angelis excipi,] & expectantium magno cum jubilo egressuram animam, ut eamdem conducerent in locum salutis, & sisterent sanctissimæ Trinitati, sicut & fecerunt. Videbat autem ipsam animam, in forma columbæ capite deaurato, ab illis deduci, sed nihil eorum quæ videbat manifestavit tunc temporis. Postquam ergo expiravit, mansit ibidem ad custodiam corporis sancta Mater, una cum Sor. Maria Pacifica del Touaglia: quæ transactis jam horis integris tribus post obitum prædictum, dixit sanctæ Matri: Quid opinabimur de anima istius Sororis? in Paradisone esse, an in Purgatorio? Nec in Paradiso, inquit illa, nec in Purgatorio. Exhorruit ad hæc verba Sor. Maria Pacifica [negat ei optandam requiem:] quia eorum significationem non capiebat, nihil tamen ulterius tunc interrogavit. Inde post horas duas iterum dixit, Vin recitemus Officium pro Sorore ista? Recitemus, reposuit Sancta: & cœperunt dicere Psalmos vespertinos: in fine autem primi Psalmi excidit Mariæ Pacificæ ut diceret, Gloria Patri & Filio; seque ipsam corrigens, Erravi, inquit: Requiem æternam. Subsumens vero sancta Mater, Noli, inquit, dicere quod erraveris: non enim existimo quod anima illa indigeat requie. Nec hoc quo tenderet satis intelligebat altera: non ausa est tamen interrogare quidquam.
[92] Sabbato mane, cum exequiæ fierent pro anima defunctæ, Sanctimonialibus in Choro congregatis, cumq; ad Missam Sanctus caneretur; exiit a sese sancta Mater in ecstasim, & vidit animam istam in cælesti gloria, vestitam stola aurea, quam receperat in præmium suæ ardentis caritatis: [deinde in raptu videt ejus gloriā grandem,] & quod singuli manuum ejus digiti plusquam unum annulum habebant; corona autem ejus multum pretio superabat eam, quam gestabat altera magnæ perfectionis Monacha, ante annos aliquot ibidem mortua: hæc enim quidquid patiebatur, pati se noverat; illa vero tenebatur tam flagranti desiderio patiendi, ut nihil sibi pati videretur. Illa præterea, quia semper locuta de proximo fuerat in meliorem partem, cum eoque processerat in magna suavitate, dulcedine, & compassione, in præmium hujus virtutis accipiebat suavissimum liquorem, qui de ore Jesu prosiliens ori ejus infundebatur. Videbat denique quod in gloria superabat magnam multitudinem Virginum, etiam monasterii sui, & intrepide figebat obtutum in humanitatem ac divinitatem Verbi: unde cumulata gaudio ex spectaculo tam festivo, postquam notabili temporis spatio in raptu fuerat, admirans & contemplans gloriam istius benedictæ animæ, cœpit exclamare, & paulatim verba hæc efferre.
[93] Felicem te! quæ scivisti portare thesaurum absconditum — O rem magnam! [propter actuū internorum excellentiam:] esse in singularibus singularem, & tamen communem reputari! — Parum habuisset Verbum quod remuneraretur, si solum debuisset opera externa considerare: breve enim fuit tempus quo potuit operari. Verum, o Dei bonitatem, quæ omnem etiam cogitationem, desiderium, voluntatemque præmio suo prosequitur! Quidquid illa non desideravit in terris, dimisit propter magnam istam voluntatis conformitatem, quam semper habuit cum voluntate tua, Deus meus: cetera omnia desideravit. — Magna fuit & continua operatio tua, & a paucis in praxi usurpata: quia opera fere interna fuerunt — O magnitudo operum internorum, tam parum intellecta! — Pluris valet actus unus internus, quam anni mille exercitiorum externorum. Dubium nullum est, quin pluris valeat petra una pretiosa, quam mummus aureus: sed si hujus major appareat massa, quid remedii erit? — O columbula mea, aurato capite! Quando hic inferius eras nobiscum super terram, sive ambulabas, sive manducabas, sive operabaris, semper manebas unita Deo. — Non miror igitur, Deus meus, quod tam cito eam vocaveris ad te, nec enim æquum erat ut creatura, [& discit cur horis 5 fuerit Dei visione privata.] tam bene correspondens unioni tuæ, diutius in hoc carcere detineretur. Sed o Jesu mi! Si tantopere dilecta tibi erat anima ista, cur istis horis tenuisti eam privatam tua visione? — (Nempe horis quinque ea caruerat, non quidem patiens in Purgatorio, sicut aliæ patiuntur; sed in aliqua ejus secreta parte degens, ubi citra pœnam simpliciter arcebatur a conspectu & fruitione Dei) & subjunxit — Nempe, quia plusculum anxia fuit, quando proximo sui causa aliqua obveniebat molestia, quod illa nimium sentiens, ad momentum temporis suspendebatur ab actuali cum Deo unione. Afflictio enim ista nascebatur ex amore proprio, ideoque ad eam expurgendam opus fuit ista quinque horarum expectatione. —
[94] [Iterum laudat ejus victoriam de diabolo,] Illi qui nobis causa sunt, Jesu, offendendi te, ipsi erant scala qua ascenderet ad te, quia neque malitia neque odium eorum nocere ei potuit — Dæmones scilicet intelligebat, qui de benedicta ista anima numquā retulerant victoriam, neq; per suggestas interius tentationes, neque per infestationes quasdam quibus permittente Deo corpus ejus exterius affligebant: quia ipsa, per suam magnam humilitatem perfectamque obedientiam, superabat omnia citra ullum suum damnū: sed cuncta ei cooperabantur in bonum. Alias vero iterum suspensa in Deum, denuo sic locuta est de eadem — Beatus venter, qui te portavit; & beata Religio Carmelitana, quæ te aliquanto possedit tempore. — Nunc in patria non incedis dimisso capite, sicuti faciebas cum eras nobiscum, sed graderis tripudiabunda, & deliciis affluens per medios cælestium choros — Gratias ago Deo meo, quod mihi concesserit ut tibi nonnihil auxilii præstarem, ad consequendam eam gloriam, qua tam copiosa nunc frueris. Ora eum ut pro aliis quoque mihi det oculos, quales dedit pro te: ora etiam eum ut mihi concedat illam fiduciam, [& petit ut pro se aliisque oret.] quam mihi tantopere solebas suadere. — Non indiges amplius gratia amandi statuta & ordines Religionis, impetra illam columbulis meis (Novitias intelligens, quarum tunc erat Magistra) & intercede pro omnibus, ut eo loco habeant invicem, quo tu habebas omnes. His dictis tenuit aliquamdiu silentium, & postea a raptu suo rediit, in quo duabus circiter horis fuerat. Hæc autem hic integre explicanda fuerunt, quia brevißime dumtaxat exponuntur a Puccino num. 121. Ast num. 70 totidem fere verbis leges, quod hic sequebatur, de altera ob tres levißimos defectus, diebus sedecim a Paradiso exclusa.
[95] [Videt animas in Purgatorio:] Sed & animas, Purgatorii pœnis addictas, solebat videre: quemadmodum sequentibus probatur exemplis, atque imprimis matronæ cujusdam, quam vidit cruciari, quia dum vixerat impedimento fuerat filiæ, ne sicut optabat ingrederetur in monasterium, quod mortua matre ingressa est: item fratris ipsius, cujus ab ea anno MDLXXXVII inter purgatorii flammas conspecti, Puccinus meminit num. 225: item Religiosæ istius, cujus animam coram venerabili Sacramento aspexit anno MDLXXXIX, de qua idem agit num. 80. Ipsa vero aliquando coram eodem Venerabili existens in raptu, [item duos reos salvari] dum juxta monasterium duo rei transibant extremo afficiendi supplicio, audita est pro illis orare: eodemque raptu durante dixit, illorum unum, qui mortem acceptabat in satisfactionem pro suis peccatis, seque totum conformabat divinæ voluntati, tantopere per illum actum placere Deo, quod esset directa iturus in Paradisum: alterius vero animam, cujus non erat tam perfecta dispositio, ad tempus breve futuram in Purgatorio. Tam bona autem utriusque præparatio ad mortem, merito attributa fuit orationibus hujus sanctæ Matris, quia in prædicta ecstasi magno cum affectu pro eisdem obtulit passionem & sanguinem Jesu Christi; & paulo post dixit, utrumque consecutum fuisse æternam salutem. Testati vero sunt qui adfuerant seculares, pientissime obiisse utrumque unum tamen præ altero emicuisse. Deniq; [pro quibus oraverat.] & damnatorum animas vidit, sicut patet exemplo peccatoris, anno MDXCIIII ab ea in inferno visi, legitur num. 103 apud Puccinum.
Cap. XXXV
[96] In iisdem suis raptibus multos alios singulares favores retulit divinitus Sancta Mater, [Alii favores Sanctæ collati a Deo,] quos nec enumerare omnes possibile est, neque convenit sic tacitos præteriri quin indicentur aliqui. Percurrit ergo breviter integro capite Auctor, quæ diffusius leguntur apud Puccinum, partim in prima Parte num. 35 & seqq. num. 62 & seqq. ac num. 64 & seqq. partim in secunda a num. 161 usque ad 164; ac denique quæ cum SS. Ignatio & Angelo acta referuntur in eadem 2 Parte a num. 221 ad 225, Denique concludit Caput istud Auctor multa accumulans in hunc modum.
[97] [& intelligentiæ concessæ in raptibus,] Revelata sunt ei, existenti in suis raptibus, multa utilissima cuicumque personæ Religiosæ documenta, sive is vir sive mulier fuerit: atque in particulari exercitium quoddā matutinum cum sui oblatione faciendum, sicut faciebat ipsa: quatuor media ad acquirendam animæ puritatem: quinque petitiones, quotidie proponendæ Deo ad conservationem Religiosæ observantiæ: novem regulæ observandæ in Religione, ad obtinendas semper majores gratias: quæ virtutes requirantur in statu religioso: documenta ad acquirendam perfectionem tradenda discipulis: actus amoris Dei: modus monstrandi Deo affectum gratum pro beneficiis quotidianis: intelligentiæ & exclamationes circa observantiam religiosorum votorum, præsertim paupertatis: aliæque multæ instructiones, similes illis, & dignæ quæ ab omni anima religiosa, perfectionis cupida, diligenter perlegan legantur. Præter hæc autem, quæ jam inveniuntur impressa, dictavit in raptibus epistolas varias, ad summum Pontificem, ad Collegium Cardinalium, ad Cardinalem de Medicis Archiepiscopum Florentinum, [(in quibus etiam plures epistolas dictat)] postea Leonem Papam XI, ad Patres Societatis Jesu, aliosque; in quibus loquitur de reformatione Ecclesiæ, declaratque zelum ac spiritum quem ipsi communicabat Deus, ad gloriam suam, adpublicum & commune sanctæ Ecclesiæ bonum, ad animarum auxilium ac reformationem Ordinum religiosorum: quæ omnes epistolæ servantur manu scriptæ in monasterio, cum pluribus rebus aliis necdum luci datis.
C. XXXVI
[98] Dignatus est etiam fideli famulæ suæ Deus communicare gratiam miraculorum, [nec non gratia curationum] quorum plurima facta sunt, non solum Florentiæ sed etiam Lucæ, Parmæque & aliis in locis, quemadmodum legitur in Processibus: ego vero ea solum describam, quæ fuerunt subjecta examini, primum Romanæ Rotæ, deinde Congregationis Rituum; & utrobique sunt approbata, ut vera ordinemque naturæ citra dubium excedentia. Tale est quod posita in extasi, etiam fenestris clausis oculisque velatis, [variis casibus probata.] prosequeretur subtilißima quæque manuum opera, ut narrat Puccinus num. 111: tum quod idem habet num. 53. & contigit anno MDLXXXVII, postquam vocanti se infirmæ Sorori, quæ sic contracta jacebat; ut latus sinistrum esset palmo uno brevius altero, jussisset responderi, quod postero die ad horam vespertinam visitatura illam esset, agens ipsa tunc annum ætatis XXI. Idem num. 45 narrat quod sequitur, sed absque præcipuis quibusdam circumstantiis, quare istud hic integre explicandum videtur.
[99] [Anno 1578 energumenam liberat Sancta,] D. Catharina Spini, filia D. Caroli Sini Nobilis Florentini, a dæmone possidebatur. Hæc anno MDLXXXVIII die quodam cum Domina matre sua accessit ad monasterium, causa visitandi Sor. Mariam Magdalenam, nonnulla affinitate conjunctam sibi. Dum autem simul colloquuntur ad crates, rapta in extasim Sancta est: & subito malignus spiritus cœpit graviter cruciare Catharinam, inflando guttur, ejectando spumam, concutiendo corpus totum, ululando, volutando per terram, aliaque moris sui agendo. Quod videns etiam in extasi Sancta, advocari jussit D. Augustinum Campi, Confessarium Monacharum, qui tunc in ecclesia aderat; venientemque rogavit, ut imperaret dæmoni egressum de corpore illo. Ipse vero, qui perspectam habebat Sor. Mariæ Magdalenæ sanctitatem, respondit: Ego autem per sanctam obedientiam tibi mando, ut ipsamet id dæmoni imperes. Tunc illa, imperiose ac veluti potestatem habens, In Dei nomine tibi impero, inquit, ut egrediaris; & signum Crucis super Catharinam expressit. Subito autem ut verbum protulit ac signum fecit, detumuit gula, cessavit spuma, cessavit etiam inordinatio reliqua: [& alias plurium morbos curat.] & exinde libera Catharina nihil mali deinceps passa est. Sequitur deinde de Sor. Barbara Bassi, quod apud Puccinum vide num. 78, aliudque ibidem de Sor. Pace Columbini. Tum istud de Sor. Maria Benigna Orlandini leprosa, anno MDXCI die XXIX Aprilis curata, ut legitur num 92. Similiter, quæ Sorori Cherubinæ Rabatti eodem & sequenti anno evenerunt, & inveniuntur num. 92 & 96: nec non de longiori vita Confessario impetrata, sicut habetur num. 88; & vino corrupto in doliis ac bis integritati suæ restituto num. 69 & 134: ac denique curationes Sor. Mariæ Magdalenæ Mori & Sor. Catharinæ Ginori, factæ anno MDXCII, ac Sor. Mariæ Catharinæ Chelli, facta anno MDXCV die XXV Maji, & relata omnes eodem nu. 134: quibus insuper accedit istud a Puccino præteritum.
[100] Prænominata Soror Cherubina Rabatta, anno MDXCII, lecto infirma decumbebat mortique vicina, propter duas grandes plagas in renibus adjunctamque febrim: jamque de mandato medici sacro Oleo procurata erat, quando interius sibi dici sensit, Si vis sanari, intra in lectum Sor. Mariæ Magdalenæ. Scilicet solebat hæc erga infirmas, præsertim moribundas, [Ad mortē ægra an. 1592] caritate magna uti; quam ut etiam Sorori Cherubinæ exhiberet, in latere ipsius cellulæ straverat sibi saccum pallearium, in eoque dormiebat. Inspirationem ergo istam Confessario indicavit ægra; impetrataque ab eo facultate, coram Matre Priorissa & Monachis, [convalescit in strato Sanctæ:] fuit ab infirmariis supra prædictum saccum collocata. Vix autem octavam horæ partem ibi manserat, quin omni malo soluta ac libera, suis ipsa pedibus rediret ad lectum; indeque etiam mane sequenti surgens, processit in Chorum ad Officium cum aliis persolvendum, cum quibus etiam continuavit cetera exercitia monasterii.
C. XXXVII
[101] [quam etiam seniores reverebantur,] Propter istos & alios similes eventus, & propter eximiam quæ in Sor. Maria Magdalena elucebat virtutem, Monachæ, non minus seniores quam juniores, summopere illam amabant æstimabantque; nec non in omni quasi necessitate corporali ac spirituali, auxilii & consilii causa recurrebant ad ipsā: Superiores quoque, in ordinariis extraordinariisque negotiis monasterii, luminis & directionis ergo, eamdem adhibebant; eratque commune loci istius refugium atque solatium. Non enim considerabant exiguam ejus ætatem, necdum ultra novemdecim aut viginti annos progressam, quodque adhuc in Novitiatu inter Novitias manebat, quia bonas illas Matres nulla invidiæ alteriusve humanæ passionis considerationisve excæcabat caligo, [propter virtutem & prudentiā.] neque calumniabantur quos videbant raptus: sed allectæ exemplo vitæ quam ducebat, & religiosæ observantiæ quam præferebat perfectissimam, operibus item quæ faciebat mirandis, sinebant se duci quocumque voluisset ipsa, eique auscultabant, credebant & obediebant, acsi fuisset senior universis omniumque Superior. Narrantur post hæc quæ spectant ad abstinentiam, [& seqq.] stratique ac vestium duritiem divinitus præscriptam, relata per Puccinum num. 24 & 55: & subjungitur prolixa historia quinquennalis probationis a num. 56 ad 88.
CAPUT X.
Officiaper Beatam administrata. Iuniorum ac Novitiarum magisterium.
C. XLIII
[102] Virtus Sororis Mariæ Magdalenæ tam nota erat, ut vix expleto tempore Novitiatus cœperit ad officia regiminis adhiberi, ac deinde semper aliquod munus gesserit. [Primum Forestaria,] Ac primo die XXX Septembris anni MDLXXXVI (quo die a Novitiatu ad Junioratum transiit, eratque annorum viginti cum dimidio) ad tres annos facta est Forestaria, simul cum alia seniori Monacha: quæ tamen occupatio ei continua non fuit, eo quod non adessent semper puellæ extraneæ, ad ejusmodi experimentum sui receptæ. Anno MDLXXXIX die IV Octobris educta ex Junioratu, [tum Pædagoga Magdalena,] facta est Pædagoga seu Manuductrix Novitiarum, in consortio Sororis Euangelistæ Jucundi, electæ earumdem Magistræ. Agebat annum ultimum quinquennalis suæ probationis Sancta, quando ad illud munus electa fuit: quod non absque timore suscepit, considerans impositam sibi obligationem juvandi teneras istas plantas, eo tempore quo pro seipsa necesse habebat depugnare assidue: acceptavit tamen ipsum lubenter, quia socia futura erat Sororis Euangelistæ, quam antea ipsamet habuerat Novitiarum Magistram. Sperabat enim, quod ex occasione officii sæpius tractatura cum illa, multum proficeret ex ejus religiosis exemplis, quam habebat in magna opinione sanctitatis. Et vero videtur, quod Deus elegerit bonam istam Matrem, in ducem & magistram S. Mariæ Magdalenæ: etenim curam illius ex mandato Superiorum gessit, a Novitiatu usque ad diem mortis: & ipsa ei referebat quidquid secum communicabat Deus per ecstasim, magnumque ab ea solatium auxiliumque accepit, tempore probationis suæ & tentationis.
[103] [(eximiæ sanctuaris Religiosa] Fuit Sor. Euangelista dotata a Deo virtutibus multis, & a Sancta nominabatur Pellicanus Religionis, propter viscera caritatis, quibus desiderabat cunctas juvare & confortare: & quia sæpe ei monstrata fuerat sub symbolo Pellicani, extinctos pullos sanguine suo revocantis ad vitam. Quadam etiam vice, in festo Spiritus sancti, vidit quod Sor. Euangelista inter alias tam copiose reciperet dona Spiritus sancti, ut cogeretur exclamare, Ah! quam multum recipit Pellicanus iste. Alias videns Beatissimam Virginem, ipsi specialiter blandientem; intellexit id esse propter quasdam virtutes in ipsa excellentes, ac nominatim quia multum zelabatur honorem Dei, conservationemque Religionis & observantiæ regularis; & quia procedebat cum magna simplicitate, eratque valde humilis & sui ipsius contemptrix. Huc autem faciebat, quod de ipsa dicere solebat Sor. Maria Magdalena, tantumdem futurum, si aliquis ipsam, Sanctam; ac si Stultam nominasset: quia neque extollebatur laudibus, neque injuriis movebatur. Ad discretionem prudentiamque singularem, [sexies ad officium istud electā)] quibus erat a natura instructa, accedebat donum tam eximii luminis atque intelligentiæ spiritualis, ut P. Bernardinus Rosignolius Societatis Jesu, dum Collegium Florentinum Provincialis visitaret, dixerit mihi, quod visus sibi esset loqui cum altero S. Bernardo; tantam in ea devotionem rerumque spiritualium notitiam invenerat. Ob has causas sexies electa fuit Novitiarum Magistra, & septies totius monasterii Superior: eaque officia exercens magna cum discretione ac caritate, pervenit usque ad annum XCII ætatis: & quamvis ultimos vitæ annos in lecto ægra egerit propter arthritidem, & lingua impeditiori balbutiret, numquam tamen destiterunt Monachæ, ipsæque Officiales & Superiores, ad ipsam consilii causa recurrere. Quanta autem fuerit de ejus virtute passim opinio Florentinorum, vel ex hoc solo satis intelligi potest, quod ad ejus infirmæ lectum, visitationis impendendæ ergo, accesserint aliquoties Serenissimæ suæ Celsitudines, & post mortem eodem redierint, [Novitias ad Dei amorē incitat] una cum populo ad funus accurrente.
[104] Tali ergo respectu Pædagogæ officium libenter suscepit Sor. Maria Magdalena: cujus conversatio cum Novitiis, plena benignitatis, caritatis & affabilitatis, videbatur potius sororis ac sociæ quam magistræ esse: idque curare se dicebat, ut ea ratione ipsas traheret ad Dei amorem: Cum enim, inquiebat, ab eo simus creati cum amore & per amorē, per eamdem viam facilius nos ei donamus ac reddimus. Non omittebat tamē suo loco ac tempore admonere subditas, atque corrigere de suis defectibus; maxime cum obtinuisset, sicuti diximus, gratiam secreta cordium penetrandi. [postea eligitur Sacristana.] Triennium in tali officio egit, cum tanto profectu Novitiarum, ut facile appareret, ejusmodi electionem divinitus inspiratam fuisse. Primo die Octobris MDXCII, constituta fuit Sacristana, una cum aliis duabus Sororibus ipsa senioribus, magnaque cum devotione etiam istud munus obivit: quia commissam sibi videbat curam rerum sacrarū, & immediate subservientium sanctissimo Altaris Sacramento: & hoc tempore contigit, ipsam superpelliceum unum integrum inter ecstases suas facere, absque ullo lumine corporali, ut dictum est.
[105] Anno deinde MDXCV, cum jam trigesimum annū suæ ætatis ageret, die VI Octobris, declarata fuit Magistra Juniorum: & hoc etiā munus triennio exercuit, [Magistra Iuniorum,] simul cum officio primæ Forestariæ; magno zelo & efficaci procurans, ut suæ curæ commissas proveheret in religiosa perfectione, probando, illuminando, ac dirigendo eas ad solidas virtutes; non solum verbis, sed etiam operibus atque exemplis, exercens easdem ad externam internamque mortificationem, contemptumque sui, secundum varias inclinationes cujusque, & lumen sibi divinitus datum. [tum Novitiarum, & Suppriorissa.] Expleto denique hoc triennio, constituta est, communi Capituli totius consensu, anno MDXCVIII die II Octobris, Magistra Novitiarum: & post triennium, cum renovarentur Officiales, die V Octobris anni MDCI, in eodē gradu confirmata perstitit usque ad MDCIV, quando fuit electa Suppriorissa: atque hoc ultimum officium est, quod ante mortem suam gessit.
[106] Porro in regimine Juniorum atque Novitiarum ita se gessit, [In istarum regimine æquali erga omnes caritate,] ut possit omnibus tali curæ præpositis servire pro exemplari. Diligebat tenerrime omnes & singulas absque partialitate, in eoque vincens amorem matris erga filias, dicebat; Mater vestra semel vos peperit mundo, ego millies ac millies Deo, nec sine pœna: quidquid enim intelligo vobis dolori & afflictioni esse, magis sentio quam vos ipsæ. Vigili semper cura iisdem intendens, laceros earum pannos resarciebat, sublevabat labores; quod si ægrotaret aliqua, vel auxilio quovis alio spirituali aut corporali egebat, omni possibili obsequio ei succurrens, diu noctuque assistebat. Hinc infirmæ cuidam Novitiæ dixit: O si possem tuos istos dolores auferre & transferre in meipsam, quam libenter id facerem! Etenim tu certa es quod Dei facias voluntatem, quia ipse tibi incommodum istud immittit: ego vero non ita secura sum, dum cilicium gesto, disciplinam facio, aut aliam ultroneam pœnitentiam subeo. Conabatur autem eis bene imprimere meritum, quod acquiritur tolerando: [totam se impendit singulis] Quia hic patiendum est, inquiebat, in cælo nihil patiendum occurret. Mandabat quoque discipulis suis, ut quoties res ita posceret, accederent ad se quam liberrime, etiam media nocte; totis enim noctibus cum ipsis se futuram, quando opus esset. Imo cum ipsamet esset infirma, [maxime ægris:] non parcebat corpori suo, quatenus ipsis succurreret; cumque illam rogarent discipulæ, ut ad quietem se reciperet, dicebat; Usque mane apud vos stabo, filiolæ, erecta in pedes, si opus erit: & confido in Deo, quod hoc mihi non oberit. Simili ex causa dimisisset etiam libens, orationem, ad ipsas animandas consolandasque. De se ipsa vero sentiebat tam demisse, ut illarum profectui impedimentum se adferre crederet: & sæpe audiebatur dicere, O si aliam Magistram haberetis, quanto proficeretis amplius quam facitis modo.
[107] Cum experimenti causa ad monasterium recipiebantur puellæ, [vocationes advenientiis explorat:] attente considerabat utrum idoneæ essent Religioni, & quam vera ac solida earum vocatio esset: variis etiam modis easdem tentabat atque probabat, & indicabat eis omnem ordinem monasterii difficultatesque Religionis: ut ne queri possent ignorasse quidpiam, aut remanentes oneri essent ac damno. Inveniens autem in eis aliquam reluctantiam, libere dicebat: Si vobis non placet noster hic modus vivendi, potestis alium locum eligere: nos volumus formam, quam videtis, tenere. Erat quidem bona Mater multæ compassionis, quando tamen agebatur de observantia religiosa, inflexibilem se rigidamque præbebat: nec ullo nobilitatis, divitiarum, aut cujuscumque alterius considerationis respectu movebatur, quin libere sensum suum ediceret. Cum vero aliqua assumptura erat Habitum religiosum; incipiebat, multis diebus ante, ceterarum orationibus eam commendare: [pro vestiendis aut professuris multum orat:] & ipsa applicabat orationes, Communiones ac pœnitentias suas, ad impetrandum lumen a Deo & gratiam, qua cognoscerent intimeque penetrarent dignitatem status Religiosi. Noctem deinde totam ante vestitionis actum exigebat in oratione, nec tantillum quidem lecto incumbens; id quod jam adeo notum erat Novitiis omnibus, ut tunc solerent super illum varias res collocare, certæ quod ipsa non esset lecto usura.
[108] [iisdem inculcat amorem suæ vocationis,] Postea non satiabatur imprimendo Novitiarum animis amorē Religionis: conabatur eas suaviter amanterq; affectas reddere, erga omnem ordinē consuetudinesque monasterii, & dicebat: Veniunt virgines istæ de mundo, relinquentes patrem ac matrem & omnia seculi commoda; oportet igitur ut hic inveniant, qui cum amore eas inducat, ad labores Religionis libenter amplectendos. Addebatque: Filiolæ, vos dimisistis unam matrem, & invenistis multas; vos dimisistis sorores paucas, & reperistis magnum numerum earum quæ vos amabunt longe aliter quam consanguineæ; amabunt enim vos in Deo & in caritate, quæ omnem naturæ & carnis amorem plurimum superat. Conabatur etiam ut sibi eas devinciret: primisque mensibus eis blandiebatur & condescendebat plurimum, ut induceret eis oblivionem mundi ac domus paternæ, [gratitudinē erga seniores quæ ipsas receperunt,] & affectum earum ad Religionem transferret. Volebat etiam ut fruerentur alacriter relaxationibus iis, quas ipsis Ordo indulgebat, & curabat ne quid eas tunc conturbaret. Volebat etiam ut Novitiæ gratæ essent Sororibus, quarum suffragiis receptæ fuerant, atque dicebat: Filiolæ, estote gratæ, imprimis Deo, deinde omnibus istis Matribus ac Sororibus: per ipsas enim obtinuistis pretiosissimum donum, quod Deus electis suis potest post baptismum conferre, id est, ingressum in Religionem: obligamini autem titulo gratitudinis ad omnes amandum & omnibus serviendum, reputantes vos indignas earum consortio.
[109] Cupiebat insuper ut Novitiæ invicem sese amarent in Domino, [mutuam inter se caritatem,] tamquam si uno patre eademque matre forent genitæ; nullaque ut esset inter ipsas differentia, sed considerarent, quod sociæ atque connovitiæ suæ sint filiæ æterni Patris, Sponsæ Jesu Christi, templa Spiritus sancti, & Sorores Angelorum. Cum sibi invicem per domum occurrerent, salutare docebat invicem cum jubilo cordis, ac si tum primum se viderent; iisque uti verbis, quæ Dei amorem excitarent. Cum autem simul essent in Novitiatu vel alibi congregatæ, æstimare jubebat se esse in choro Angelorum, quos virginitas puritasque Sororum refert: nec præteribat fere dies, quin inculcaret ipsis istud Joannis Apostoli ad discipulos suos, Filiolæ, diligite alterutrim, quia præceptum Jesu est. Addebat insuper, si vobis ipsis desideratis unum gradum gratiæ, petite duos; & pro vestris Sororibus, tres; credentes ipsas ad illos recipiendos aptiores esse vobis, ab iisque majorem quam a vobis proventuram Deo gloriam: ita fiet ut disponamini etiam ipsæ ad recipiendas easdem gratias, & purificetis intentionem ad omni specie proprii commodi & æstimationis: debetis enim in vobis & pro vobis majorem, quæ haberi potest, perfectionem quærere. Ut autem illuc pervenirent brevi, dicebat eis, Magistrum sumerent Crucifixum, [unionem cum Deo,] ejusq; monitis aurem attentam præberent: quia continuo loquitur ad cor, maxime post receptionem sanctissimi Sacramenti. Date, inquiebat, vos orationi: conversatio enim cum Deo per illam facit, ut homo aliud non curet quam Deum. Solus his vobis sufficiat, de parentibus autem vel alia quacumq; re terrena nolite solicitæ esse: quia affirmo vobis, quod in ipso invenietis omnia, & desideriorum vestrorum satisfactionem plenissimam. Apertum habete cor & cogitationes vestras, etiam secretissimas, & non decipiemini ab inimico.
[110] [accurationem in Officio divino,] Multum solicita erat, ut Novitiæ assuescerent afficerenturque Officio debite recitando; quia hæc una est ex præcipuis Monacharum obligationibus, per quam recognoscitur, honoratur, & adoratur divina Majestas. Ideoque prius quam Chorum ingrederentur, seorsim ad se vocatis dicebat; Filiolæ, considerate quod usque modo obiveritis exercitia humana, tractantes cum creaturis; nunc vero accedatis ad functionem Angelicam, acturæ cum Creatore: quæ res momenti tanti est, ut ipsi beati spiritus, quorum puritas admiranda est, non præsumant id agere absque timore & tremore: quanto magis non indignissimæ creaturæ pavere debemus, comparituræ ante conspectum summæ Deitatis? Propterea volebat, ut prius quam inchoabatur Officium elicerent actum humilitatis, reputantes se indignas ad obeundum munus Angelorum; [rebus aliis omnibus postponendo,] docebatque easdem laudes offerre in unionem istarum, quas in cælesti patria Deo concinunt Beati isti spiritus: licet enim fieri nequeat ut laudes nostræ pertingant ad puritatem earum quas ipsi dant Deo, nobis tamen non interdicitur desiderium honorandi ipsum tam sublimi modo. Præferebat autem præsentiam in Choro ad Officii divini recitationem, cuilibet alteri devotioni, orationi, meditationi privatæ: quod si qua eo prætextu petebat dispensari a Choro, dicebat: Viderer te decipere, filia, si id tibi id permitterem: quia existimans magis te honoraturam Deum eique placituram in isto privato exercitio, deprehenderes te consecutam minus: nam respectu Officii insimul in Choro cum aliis Monachabus persolvendi, alia omnis oratio est exigui meriti. Valde solicite considerabat quam attente psallerent in Choro Novitiæ, quam compositæ assisterent, quam demissis oculis, aliaque similia. Die quadam, cum bis terve innuisset cuidam ut egrederetur, & illa se non moveret, elata tandem coram omnibus voce, egredi ipsam jussit: idque quia videbat non esse attentam Officio, & dæmonem saltantem tripudiantemque in Choro, quia nutui Magistræ non parebat mente distracta; nolebat autem ut ab inimico vinceretur. Alias experiendi causa vocavit ad se quamdam, dixitque: Num digna tibi videris, quæ inter has Dei famulas psallas? & abire mandavit; deinde, quid hac occasione cogitasset, requisivit.
[111] Docebat Novitias facere omnia opera sua, majora & minora, externa & interna, [puritatem intentionis;] cum pura intentione placendi Deo & ad divinæ suæ majestatis gloriam: dicebatque, quod qui taliter faceret omnia, & singulos quosque motus usque ad unum, ut sic dicam, nictum oculi, post mortem recta ascenderet in Paradisum, ne viso quidem Purgatorio. Inculcabat autem hanc intentionis puritatem identidem, sæpeq; ex improviso nunc unam, nunc alterā interrogabat, qua intentione hoc vel istud fecisset. Quod si temere operantem aliquam invenisset, dicebat: An non cernis quod operis hujus meritum perdas? Videns vero quasdam languide & absque affectione operantes, ajebat; Tales animæ volunt a Religione portari, non portare ipsæ Religionem. Ut porro opera essent gratiora Deo, [occupationem jugem cordis cum Deo,] monebat unienda operibus quæ Jesus faciebat in terra, dicens: Opera nostra bona instar plumbi sunt, quæ unita operibus Christi convertuntur in purissimum aurum. Magnopere etiam curandum sibi existimabat, ut discipulæ suæ cor suum haberent in Deo fixum, & sæpe interrogabat, Ubi modo est cor tuum? in quo nunc occupatur? quid cogitat? Quoties hodie Deo egisti gratias, quod ad Religionem te vocaverit, quodque se hodie tibi in Eucharistia donaverit? Quid cordi tuo dixit Jesus, cum eum recepisti? aliaque similia. Fuit cui imperavit, ut quotidie diceretsibi, quoties eo die fuisset Dei recordata; alia, quæ fuisset sibi prima cogitatio mane cum expergisceretur. His autem similibusq; inventis assuefaciebat illas habere cor occupatum in Deo, attendere voci ejus internæ, Dei præsentiam ante oculos tenere, conversari cum illo, & aperto semper pectore ambulare; dicens, a teneris expertam fuisse se, quantum præsidii esset in ejusmodi artibus.
[112] Dicebat præterea, Deum a suis creaturis requirere veram mortem, [& continuā sui mortificationem,] sine qua nihil effici apud eum posset: eam vero quæ aggreditur servire Deo, aliud non habere quod agat, quam ut mille modis & quovis momento sibi ipsi mortem adferat: hoc autem sic declarabat. Vita carnis nostræ, delectatio sensualitatis est; mors vero, omnis sensualis delectationis privatio, per jejunia, vigilias, asperitates. Vita judicii & arbitrii proprii est, disponere de se ipsa rebusque suis pro placito suo; mors vero, submittere ipsum omni hora voluntati & judicio alieno per obedientiam. Similiter mortificatur appetitus æstimationis propriæ, continuando actus veræ humilitatis & contemptus proprii, seque occultando ab oculis humanis. Errat autem qui credit, ad hujusmodi mortem, adeo necessariam cuicumque volenti servire Deo, posse perveniri per viam manantem lacte & melle internæ externæque dulcedinis. Nequit enim fieri, ut non sentiat magnum dolorem, qui vere moritur ut in se vivat Jesus. Dicebat denique, [ac desiderium multa patiendi.] dignam nullam esse quæ Dei famula vocaretur, si in hoc famulatu non patitur nec laborat; errare autem, si qua huc accedat sub spe consolationum & gustuum internorum: eo quod in his revera non inveniatur Deus, sed in vera virtute, cujus proprius locus est in tædio, labore atque angustia; istos vero gustus solum esse æstimandos, qui efficiunt animam generosiorem ad laborandum pro Deo, indurantque ad patientiam, cum desiderio illum honorandi & implendi omnem ejus voluntatem. Itaque non multum fidebat animabus illis, quæ per omnem vitam sulcaverant mare tranquillum dulcedinis, in eaque sibi videbantur perfectionem aliquam consecutæ: negabat enim veram esse virtutem, quæ non esset probata adversis, tribulationibusve & tentationibus, sive a Deo, sive a creatura, seu denique a diabolo immissis. Et, si inveniebat Novitiam semper quietam & nihil difficultatis experientem, ajebat: Vereor ne finem tuum habeas collocatum in componendo exteriori homine, non autem in ordinando interno.
CAPUT XI.
Eximiæ discretionis spiritus in regimine Iuniorum at Novitiarum.
[113] Pro insigni quo divinitus donata erat lumine, & gratia penetrandi secreta cordium, cognoscebat Sancta naturales omnes inclinationes filiarum suarum: [Omnium ingeniis mire se aptans] & cum prudentia plusquam humana dirigebat illas, cujusque capacitati se adaptans, magisque capaci imponebat amplius. Admiratione vero dignum erat, quod quam diversa erant commissa sibi ingenia, tam diversis utebatur modis in cujusque regimine: eratque ei quasi proprium corda tangere, & dignoscere genium uniuscujusque, atque ita omnes ad perfectionem provehere, secundum naturam suam, & in solidis virtutibus radicare. Uno jactu oculi trahebat animos, excitabat, illuminabat, & ad operandum efficaciter permovebat. Eodem tempore unam severe intuens, [alias aliter atque aliter regit:] faciebat erubescere oculosque demittere; ad aliam vero se convertens hilari atque amœno vultu, mœstam & pusillanimem serenabat. Quasdam pro minimo quoque defectu acribus reprehendebat verbis, in aliis eosdem defectus vel etiam graviores aut tolerabat tacite, aut suaviter dumtaxat redarguebat. Quarumdam dissimulabat errata, quasi ea non notasset; tacebat cum quibusdam; nonnullarum per tempus aliquod declinabat alloquium, cum aliis aliter se gerebat: cum omnibus autem hac pollebat gratia, ut ad indignationem provocaret neminem, se faterentur singulæ ejus modum procedendi specialiter sibi fuisse utilem.
[114] Eo spectabat solicite, ut in suis filiabus reprimeret æstimationem propriam, [easdem studiose humiliat,] easque in vera humilitate fundaret: ideoque exercebat eas mortificationibus variis, privatis ac publicis: nec nisi duobus verbis erat opus, ut aliquam venire faceret in cognitionem suorum defectuum. Quandoque Novitiarum unam vocabat in medium, dicebatque: Puella hæc credit, magnum nobis obvenisse bonum, quod ipsam habeamus in monasterio nostro: dico autem vobis, ipsam esse fortunatā, quod illā receperimus in numerum nostrum. Si videbat, aliquam complacere sibi in actione quapiam quasi bene gesta, subito inveniebat detegebatque in ea mille defectus; ut, quæ exinde vana gloria pulsabatur, erubesceret ipsam sic egisse. Si quæ majori ingenio judicioque aut aliis talentis naturalibus erant dotatæ, eas ut in humilitate conservaret & longe ab omni humana complacentia, adhibebat raro, & studiose ostendebat parvi illas se facere, atque in ipsis suis actionibus confundebat: ita tamen ut non appareret, humiliandi eas causa id solum fieri; sed ratione convincebat, illa quæ reprehendebat opera, vere digna esse contemptu, sic ut oculos intellectus ipsis aperiret, illuminaretque, ad defectus agnoscendos quos notabat. Si vero necesse esset earumdem opera uti alicubi, ubi dexteritas prudentiaque pateret; ita rem moderabatur, ut inde potius haberent occasionem se humiliandi quam complacentiæ humanæ. Ea enim valebat gratia sancta hæc Mater, ut filias suas exerceret ad opera virtutis, iis quos ipsæmet ignorabant nec capiebant modis.
[115] Imponebat etiam iisdem varias pœnitentias, & exercitia vilia facienda in refectorio inter Novitias aut Juniores. [& varie mortificat.] Mandabat verbi causa ut quædam mensas circuiret, nihil religiosi habitus præter scapulare ferens; ut alia recens habitum nacta, sericea in veste serviret mensæ, aut omnium pedes oscularetur, ac reprehenderetur publice iis verbis, ex quibus judicare posset se pro stulta haberi. Quandoque, ut unam aliquam, in superbiæ affectus proclivem, humiliaret; mandabat Novitiis cunctis, ut defectus ejus enarrarent sigillatim, talesque exercebat in officiis infimis & abjectis. Fuit cum nobilis quædam puella, annorum novemdecim & insignium talentorum, experiundi causa ingressa monasterium, diceret, de se ipsa præsumens; Volo reipsa, non autem nomine tenus, esse Monacha. [Nobilis Novitiæ occultam superbiam agnoscit:] Dissimulavit tunc quidem auditum a se verbum bona Mater: sed cum iterum alia occasione audivisset, quod nollet facere uti consueverant aliæ in suscipiendo Habitu; censuit id silentio non esse prætereundum; sed reprehendens eam, cito fecit cognoscere, ex quo spiritu procederent ista, sæpiusque dicebat: Hæ sunt, quas mundus existimat tantum spiritus, tantum luminis habere. Interim vertebat in eam oculos cum tali majestate, ut illa interius totam compungi se sentiret. Cumque nonnemo præsentium ipsam niteretur excusare, nullam excusationem admisit: sed in partem vocatæ inulta cum caritate ostendit errorem suum, & veram docuit humilitatem, jussitque ut veniam ab omnibus Novitiis peteret; & quoties deinde offerebat sese illius reprehendendæ occasio, eadem quæ prius dixerat verba illi revocabat in memoriam, ut inde humiliaretur.
[116] Eidem, priusquam Habitum assumeret, exciderat dicere, [& præsumptionem ejus domat] quod multum secum luctata fuisset in hoc monasterio eligendo, quia in eo non exercebantur graviores pœnitentiæ, nec tanta erat occasio patiendi. Animadvertit præsumptionem sancta Mater, quam ut ab ejus corde extirparet, cœpit cum eadem severius agere, ex improviso vocatam disciplina castigare, pro minimo incongruo verbo reprehendere acriter, Novitiis aliis objurgandam præbere, sic quasi non jussæ sed proprio id arbitrio facerent, & variis similibus modis exercere. Cumque illa ad vivum aliquando tacta illacrymaretur, dicebat Magistra, Recordare, Soror, quantum luctata tecum ipsa sis ut locum hunc eligeres,in quo non fiunt pœnitentiæ: perseveravitque tamdium divexando eam, donec tandē agnosceret quod nimium de se præsumpserat; postea vero sæpe ipsam consolabatur dicens, Oportet, Soror, ut prius seipsam in se destruat, quæ Deo desiderat conformari; unicoque ejusmodi verbo omnem ab ea mœstitiam repellebat. Fuit etiam cum duorum triumve mensium spatio ab eadem se prorsus alienam monstraret, [simulato ejus neglectu:] quasi nec ferre ejus præsentiam posset: tandemque prorumpenti in planctum, ostendit ex Dei voluntate pro ejus utilitate sic egisse se; itaque confirmatam pristinæ restituit tranquillitati. Contra cum simplicioribus minusque generosis longe aliter agebat, ostendens quod eas majoris faceret, itaque addebat animos & sibi lucrabatur.
[117] Non solum autem mortificabat in Novitiis suis propriæ æstimationis affectum, [ipsamque & alias] sed etiam judicium ac voluntatem. Hunc in finem unam quandoque in Choro psallentem vocabat ad se, dicens: Vade & numera mihi laterculos pavimenti in Novitiatu aut tigna contabulationis: alteram mittebat in hortum ad formicas colligendas, aut quidpiam simile imperabat; [exercet ad cæcam obedientiam.] postea vero requirebat, quibus cogitationibus tali in actu pulsatæ fuissent, & quem inde fructum retulissent. Si quampiam videbat plusculum addictam orationi, quo tempore hæc facienda erat, ablegabat dormitum vel haustum aquam, aut aliud denique imperabat conveniens domandæ propriæ voluntati: e contrario externis actionibus nimis intentas revocabat ad occupationes internas, subtractisque operum ejusmodi occasionibus jubebat orationi vacare. Cuidam etiam mandavit, ut quotidie ad hortum iret, ibiq; curaret aliquid discere ex herbis & plantis, rationemque iniret documentorum sic perceptorum: tantusque obedientiæ istius fructus extitit, ut cum postea exercitium istud dimittere jussa est, dure id acceperit, propter copiam pulcherrimorum luminum in eo sibi communicatorum.
Cap. XLV
[118] Docebat prædictas mortificationes, reprehensionesque faciebat cum tanta caritate, ut inde accenderentur Novitiæ ad eam amore majori reverentiaque prosequendam; [Omnibus tamen amabilem se reddit:] & quæ redarguebatur, dicebat: Hæc vere mihi mate est: accurrissentque per spinas & tribulos ad audiendas ejus instructiones, quæ illuminabant, accendebant, & corroborabant animam, ac si per os ejus cælestis spiritus locutus esset. Videbant in ejus oculis divinum quidpiam relucere, quod ipsa in reprehensione eas consolabatur, sanctumque timorem earum cordibus insinuabat; cum simul severam & placidam, majestuosam & humilem se exhiberet. Similiter & ex vultu ejus emicabat spiritus caritatis ac benignitatis, cum quo sic sua temperabat verba, ut videretur reprehendendo exterius alias, ipsamet interius tremere. Nullam mortificationem præsumpsisset unquam alicui imponere, quam prius in seipsa non fuisset experta: neque imperabat quidpiam, de quo non deliberasset coram Crucifixo. Quandoque, videns defectum aliquem, non reprehendebat statim, sed expectabat donec cubitum concessisset rea: [reprehensionibus captat tempus idoneum,] ac tum primum accersebat ad se, jussamque de genibus assistere increpabat, quod ausa fuisset lectum ingredi, seque ad somnum comparare, prius quam se pro culpa humiliasset. Non solebat autem corrigere aut reprehendere quampiam, nisi sedato & composito, si quis sibi obrepserat, animi motus. Si qua responsum dabat ex perturbatione minus commodum, benigne ac placide in illam oculos defigebat, neque tunc addebat verbum, sed accepto tempore corrigebat. Cum ergo Novitia quædam ex passione quapiam aversionem ab ipsa concepisset, dimisit illam, usque dum suum ultro recognosceret errorem; tunc autem ei dixit, Tu vis me, & ego te, quia te mihi dedit Deus: & sic contentam reddidit.
[119] Numquam in alia defectum aliquem reprehendebat, quin prius considerasset, utrum idem non inveniretur in se: [seipsam interius humilians;] seque semper æstimabat & reputabat imperfectiorem atque in virtute inferiorem ea ipsa quam reprehendebat: & ideo sæpenumero, post impensam alicui correctionem, ibat ad Matrem Priorissam, ut se coram ipsa humiliaret, seque accusaret de eo quod fecerat, utpote reprehensibilem magis; excusabat tamen quod caritatis impulsu ex sui officii munere processisset: si autē videretur deliquisse, veniam pœnitentiamque postulabat. Postquam Novitiæ ab ea de aliquo defectu monitæ fuerant, volebat ut omni vesperi venirent ad se, rationem reddituræ quoties isto die relapsæ fuissent. Quod si aliqua omnino verecunda accederet ex conscientia crebrioris relapsus; Apage hinc, ajebat, nolo tecum tempus perdere, quæ adeo parum proficis ex admonitionibus meis. Deinde quando minus id cogitabat illa, jubebat ipsam vocari ad se, & audiebat patienter defectus, quibus antea noluerat aurem præbere; interrogans insuper, quales cogitationes versasset animo sic repulsa. [& increpationum fructum explorans,] Fuit autem cum sic abactam prius sineret indormiscere, ac deinde jussam excitari a somno & rursum coram se humiliari, dimitteret. Fuit etiam cum Novitiam, quæ ultro cubitum iverat, accessit ipsa, reprehensamque jussit surgere atque ad oratorium misit, ubi denuo eam reprehendit, mandavitque ut istic pernoctaret pavimento incumbens. Post aliquantulam vero moram rediit ad ipsam, interrogavitque, num vere ex animo doluisset de culpa, & quid interea cogitasset. Cumque totum edixisset, magno cum amore monuit, necessarium esse in Religione, ut quis se assuefaciat magnam fidem habere in obedientia, neque superfluam corporis sui curam assumere.
[120] Si videbat aliquam melancholicā, reprehendebat eam dicens, Tu non amas Deū: ut quid tristaris? [docet pro animarum salute precari,] Melius faceres cogitando de animæ alicujus salute, & qua ratione eam possis ex unguibus diaboli liberare atque lucrari Deo: & docebat eam ad eum finē faciendā precatiunculā aliquam, offerendo v.g. pro ea sanguinē Jesu Christi, addens, Confide, quia impetrabis. Etenim unam ex causis, ob quas de mundo nos tulit Deus, dicebat esse ut Ecclesiæ auxilio simus ad conversionem peccatorum. Dicebat etiam Novitiis suis, si possetis videre pulchritudinem unius animæ quæ est in statu gratiæ, tanto ejus amore caperemini, ut aliud quam animas a Deo petere nesciretis: Contra vero si conspiceretis aliquam in peccato mortali, continuo plangeretur, & præ ipso dæmone abominaremini peccatum, & semper oraretis pro conversione peccatorum. Et quia plerumque solita erat, quando aliqua vestiebatur vel professionem faciebat, elevari in raptum, & speciem animæ istius intueri; ideo magis magisq; accendebatur in ipsa animarum zelus, quem filiabus suis conabatur inspirare.
[121] Correctionibus autem faciendis & mortificationibus injungendis ut plurimum eligebat tempus, [orationi subjungendam mortificationem,] immediate subsequens orationem aut piū quodpiam exercitium: quod si aliqua aut nimis nova aut minus mortificata commovebatur, dicebat ei; Scito, filia, quod quando recedis ab oratione, debeas recipere increpationes & mortificationes, jure vel injuria impositas; adeoque stabilis esse in Deo, ut nihil conturbare possit animæ tuæ quietem, vel fructum precationis impedire. Eodem tempore injungebat etiam pœnitentias,puta faciendi disciplinam coram aliis & similia quædam insuperq; dicebat, Dolere debetis & existimare perditum diem illum, quo nulla in re vos ipsas pro Dei amore mortificatis. Magni autem faciebat pœnitentias, nec semper concedebat postulatas, sed dicebat aliquando, Non es ea digna. Aliquando magnas petenti concedebat parvas, jubebatq; unū Pater & Ave recitare; aliis vero segnioribus ac tepidioribus manū porrigebat ad eas excitandas. Quandoq; pœnitentiā quamdam injungebat faciendam, & paulo prius quam esset facienda eamdē prohibebat.
[122] Exercebat solicite filias suas ad obedientiam, [in omnibus spectandam obedientiā] & hanc præstare eas volebat hilari vultu ac simplici animo, non tamquam creaturæ, sed tamquam Deo: mandabatque ne rem quantumcumque minimam facerent absque licentia sua; aut, si ipsa ad manū non esset, alterius Novitiæ ad hoc a se designatæ; aut, uti dicebat aliquando, cujuscumque Novitiæ, ut in omni actione & opere exercitium obedientiæ interveniat. Sic quædam, quæ magnam animi repugnantiam in obediendo sentiebat, vim sibi faciens seque ipsam superans, in facultate petenda quoad res minimas, paulatim assuefecit se, ut facile obediret iis quæ obligationis gravioris erant. Sæpe autem monebat, ut datis sibi Superioribus obedirent, etiamsi essent Sorores tantum Conversæ, & imperarentur contraria genio, captivando in omnibus judicium proprium, & credendo Dei voluntatem esse quod mandabatur. Profecto, inquiebat, donec vos ipsas tamquam mortuas dederitis in manus obedientiæ, numquam gustabitis quid sit servire Deo. Offerte Deo in sacrificium voluntatem vestram, quod summæ vobis jucunditati erit. Si vultis adimplere voluntatem Dei, nolite voluntatem Superiorum ad vestra desideria persuadendo trahere: sed curate, quod volent illæ, simpliciter exequi, & sic perfectionem consequemini. Si repugnantiam sentitis in frangenda voluntate vestra, monstratis vos parum amare Deum: quia in re in qua potestis eum summopere honorare, qualis est abnegatio vestri pro Dei amore, non vultis laborare.
[123] Intravit in monasterium experimenti causa puella quædam, numquam antea nota sanctæ Matri: quæ primo die tanta cum caritate ac familiaritate tractare illam cœpit, [eamque industriæ obtinet a sibi obstrictis.] acsi fuissent educatæ simul, unde statim illa capta fuit. Secundo die, revelavit illi cogitationes aliquas ipsius, additis salutaribus circa eas consiliis: quapropter eadem credidit, Angelum se Custodem invenisse, eique manifestavit totum interiorem animæ suæ statum, magnæque felicitati duxit ejus curæ commissam se fuisse. Postea mane quodam ante consuetam horam, surrexit de lecto, & ferventer petiit licentiam eundi una cum Sanctimonialibus ad Matutinum in Chorum: cui respondit sancta Mater, ituram se ad Matrem Priorissam, petituramque pro ipsa facultatem. Iens autem rediensque; Obtinui eam, dixit; nihilominus redi ad lectum. Paruit puella, postquam vero ingressa lectum fuit, reversa ad eam Sancta; Feci id, inquit, ut experirer quam sis obediens: nunc ergo surge, & in Chorum nobiscum veni.
[124] Quando Novitia aliqua reluctabatur mortificationi aut pœnitentiæ sibi impositæ, [duritiam novitiæ intractabilis,] incipiebat bona Mater eamdem coram ipsa facere, ut illam confunderet humiliaretque: hoc autem si non sufficiebat, ipsa se coram eadem flexisset in genua, orans ut sibi diceret, qua in re posset subvenire ipsius animæ: idque dicebat cum tantis lacrymis, ut petras quodammodo emollivisset. Quia vero cognovit aliquando, Novitiæ cujusdam duritiam & obstinationem esse opus diabolicæ tentationis, arrepta in manum disciplina, magno cum zelo & vigore, cœpit eam flagellare, dicens; Volo videre uter plus possit, Deus an dæmon, qui cor Sororis hujus invasit: neque cessabo, priusquam videro, utrius major potentia sit. Itaque perrexit verberans illam, [agnoscit a dæmone esse:] usque dum emollito corde humiliata, multis cum lacrymis cœpit veniam postulare a sancta Matre & ab altera quæ præsens aderat; & sic victus tentator recessit. Solebat autem dicere: Dæmon, filiolæ, multas vobis tentationes ingerit, quia sub cura mea estis; meq; odio habet tanto, ut vellet mihi semper creare molestiam si posset: quod autem contra me non prævalet, facere nititur contra vos. Multæ tamen fuerunt, quæ eo ipso sentiebant dissipari suas tentationes, quod eidem se sisterent, vel ad illam accederent propius.
[125] In duobus porro defectibus rigidam semper & implacabilem se monstrabat, [verba Volo & Nolo exterminat:] alias indulgentissima mater, & pro iis infallibiliter injungebat pœnitentiam severam; si videlicet Novitia aliqua dixisset, Nolo, aut Volo; & si de alienis defectibus, quantumvis levissimis, locuta esset. Monebat autem de proximo loquendum parcissime, etiam bene; Quia inquiebat, a bono inchoantes, ordinarie tandem finimus in malo. Monebat etiā, ut si omnino loquendum de alia erat, nihil absente persona diceretur, quod præsente illa dictum non fuisset; addebatque, si cognosceret aliquam, quæ numquam male locuta esset de proximo, dignam judicaret quæ viva canonizaretur. Cum vero una quæpiam incurrerat in vitium detractionis, etiam levis;non permittebat ordinarie eam vesperi ingredi in oratorium, [detractionē severe castigat:] nisi prius ad se vocatæ pœnitentiam injunxisset; quæ fere erat, linqua formare crucem supra terram, si exigua erat culpa; si vero gravior, faciebat ipsam jacere supinam, mandabatque ut aliæ os ejus conculcarent, vel ut singulæ tres ictus disciplinæ, ejusdem ori incuterent. Et similis pœnitentia constituta fere erat, dicenti, Volo aut Nolo; quo fiebat ut ab iis sibi omnes caverent, & duo istæc vitia quasi penitus eliminata essent ab illo Novitiatu.
[126] Non placebant ei personæ, quæ solum sibi ipsis bonæ erant: sed dicebat, Quæ solum pro se bona est, nec pro se bona est, nec pro aliis. [laudat reciprocā communicationem donorū Dei:] Quare multum amabat personas, communicativas ejus quod habebant boni, & ajebat; Si tu non facias fructum cum gratia quam tibi facit Deus, faciet forsan alia cuicum eam communicabis. Die quadam, cum Novitiæ aliquot convenissent de certa inter se devotione; puella alia, ad Novitiatum acceptata, voluit una cum iis ipsam facere. Cumq; illæ noluissent, intelligens id beata Mater, acriter ipsas reprehendit, dicens, eam non fuisse devotionem, sed amorem proprium, quia non extendebatur ad caritatem proximi, & bonam pœnitentiam cunctis injunxit. Nolebat ut Novitiæ rei ullatenus adhærescerent cuicumque, sed omni mense examinarent se singulæ, num erga quidpiam nimis afficerentur, eoque se privarent. Dicebant enim: Quidquid Religiosis defuerit in hac vita, magno cum fœnore restituetur in altera. [docet nulli rei cor affigere,] Quia ergo deprehendit esse unam, quæ affectu adhærescebat cuidam spiritualium exercitiorum libello, quem sibi manu sua descripserat ipsa, mandavit ut eum projiceret in ignem. Eumdem in finem jubebat ut inter se commutarent sæpe vestem, & alis res ad usum concessas, ne eis affigerent animum: & cujusdam amorem nimis magnum deprehendens erga corollam suam precatoria, ipsam substulit, atque post sex primum menses eidem sic reddidit, ut vellet eam quovis vespere referri ad se: idque tamdiu fieri ab ea voluit, quoad didicisset nihil aliter habere, quam veluti commodatum a Religione.
[127] Habebat semper occupatas Novitias, volebatque ut ter quotidie facerent examen conscientiæ, [sæpe conscientiam examinare,] sibique diebus singulis faterentur suas culpas, bis autem ab se invicem peterent veniam; prima vice de malo exemplo dato, secunda, de exiguo inter se amore: si qua autem tentabatur, ei volebat indies sola loqui: quod si opus esset, secum illam tenebat etiam noctu. Quandoque nocte media accersebat aliquam, & secum facere orationem jubebat, ut eam fervori spirituali assuefaceret, [utiliter meditari,] atque in Dei amore accenderet; aut si afflicta erat, consolaretur. Omni mane proponebat eisdem puncta meditandi, quibus intentas esse volebat per diem: si qua vero nesciebat meditari, ut doceret & assuefaceret illam, meditabatur ipsa cum ea, intelligibiliter pronuntians id quod meditabatur: contingebatque subinde raptim ecstasim, & de punctis illis pulcherrimos sensus eruere. Diem Jovis appellabat diem Amoris, propter institutionem Venerabilis Sacramenti: diem Veneris, diem Desponsationis, quia Christus tunc tibi Ecclesiam & animas nostras despondit: interrogabat autem tunc filias suas, utrum considerassent, quid tali die Jesus fecerit pro nobis. Ad crates locuturas cum consanguineis, docebat modum habendi mentem semper defixam in Deo, eoque ut anniterentur mandabat.
[128] Silentii a Regula præscripti exactissima observatrix ipsa, volebat illud ab aliis rigide observari; dicens, quod impossibile sit religiosam animam, quæ non delectatur silentio, gustare res divinas. Si qua Novitiarum ipsum violasset, [tenere silentium,] ultra severam quam injungebat pœnitentiam, sumebat in se obligationem tacendi eo tempore quo fas erat loqui: Quia volo, inquiebat, ut plenam mensuram Religio haberat. Silentii autem tempore suadebat considerare opera, quæ Jesus silenter est operatus, id est ab anno ætatis duodecimo usque ad trigesimum. Dicebat etiam, quod opera in silentio facta multum. placebant Deo, ea scilicet quæ non valde prodeunt in conspectum hominum; atque utilius & securius esse grandia facere quæ appareant minima, quam facere opera apparentiæ magnæ. Diebus tamen solennioribus appropinquantibus, [præsertim circa festa majora.] notabilis erat ejus attentio & interior recollectio inter loquendum, cum incremento pœnitentiarum & orationum: hortabatur quefilias suas, ut idem facerent exemplo suo: ideoque, per octo vel decem dies præcedentes, ad consuetum orationis pensum addebat horam unam. Denique, quando Novitiæ appropinquabant tempori faciendæ Professionis, multis diebus quin & hebdomadis ante, incipiebat easdem instruere circa gravitatem & dignitatem votorum, quæ debebant nuncupare. Insuper persuadens sibi, quod non satis illis explicuisset rem tanti momenti; vespera Professionis diem prægrediente, profunda cum humilitate & de genibus petebat veniam a professuris, de sua hac in parte non satis magna diligentia. Possem his etiam multa alia addere, ad Novitiarum Juniorumque instructionem ab ipsa dicta factaque, nisi ea in sequentibus Capitibus locum non minus aptum inventura essent.
CAPUT XII.
Quanti fecerit Sancta Religionem statumque religiosum, & quo zelo studuerit ejus perfectionem promovere.
Cap. XLVI
[129] Maximi semper S. Maria Magdalena Religionem fecit statumq; religiosum: & solebat eum appellare pupillam oculi divini, [Sublimiter de statu religioso sentiens,] Paradisum deliciarū, Paradisum terrestrē, quandoque etiam cælestem patriam: de eoq; formabat sublimes conceptus, quos intra extraq; raptus suos explicabat verbis; sæpius audita dicere, quod non solum non invideret cuicumq; Monarchæ aut Regi sublimitatem suam; sed neq; Angelis ac Seraphinis ipsis: Quia, inquiebat, religiosus status profitetur imitationē Verbi incarnati, per observantiam trium votorum, quod nec Regibus aut Monarchis, nec Angelis aut Seraphinis est concessum. In omnibus religiosis personis repræsentabat sibi Deum, honorabatque Sacerdotes & nominabat Christos, Sanctimoniales vero Sponsas Verbi. Cum de hoc argumento vel loquebatur ipsa vel loquentes alios audiebat, sæpius ferebatur in ecstasim, multosq; præclaros sensus eodem spectantes habuit, pulcherrimis similitudinibus explicans suis perfectionem & dignitatem talis status, viasque demonstrans ad eamdem perfectionem consequendā. Nolebat ad Religionem recipi puellas, quæ non viderentur ad eam trahi a Spiritu sancto. Æstimabat multum vocationis beneficium, & filias suas exhortabatur ut ejus magnitudinem conarentur animo comprehendere, eiq; correspondere per studium perfectionis; dicens, quod post Baptismum maxima ea esset gratia, quam conferre in animam aliquam Deus posset.
[130] Hortabatur omnes ut amarent Religionem quasi matrem: Quod, inquiebat tum fit, [ejus amore suis inculcat:] quando ei obeditur, & observantur Regulæ ac Constitutiones: quamvis res in eis ordinatæ sint minimæ, quia sunt ordinatæ a Spiritu sancto. Tā frequenter autem filiabus suis inculcabat hæc verba, Amate Religionem, ut alicui tædiosum visum sit toties idem audire: & interrogata, quare tam frequenter id faceret; respondit, Quia parum juvat habere margaritam pretiosam, si non cognoscat quis ejus pretium; quod autem non cognoscitur, nec amatur nec æstimatur. Vos estis vocatæ ut serviatis Deo, cui servire regnare est; atque ut incipiatis jam nunc in terris facere, quod æternum facturæ estis in cælis, laudando eum in perpetuum. Jubilabat præ lætitia, quoties audiebat quod aliqua persona volebat fieri religiosa, maxime in aliquo Ordine in quo vigebat observantia. Hoc autem contingebat ei propter claram notitiam, quam ei infuderat Deus de status istius dignitate. Quandoque, de suo monasterio loquens, dicebat Novitiis, Amate meam religionem, Amate meam Religionem: & interrogata cur appellaret suam, respondebat, [ipsos monasterii parietes diligit:] Quia Deus eam mihi donavit, & vult ut eam custodiam atque conservem: ideoque desidero ut pulchra & immaculata appareat in conspectu ejus. Quandoque vero rapiebatur in eum excessum amoris, ut laudaret ipsos parietes monasterii: qui licet tunc veteres essent, dicebat tamen, Loca hæc quidem ruinosa sunt, sed o quam pulcra! o quam cara! Quia nempe separabant illam a mundo, nec sinebant videre quidpiam quod mentem ejus posset avertere a Deo. Dicebat etiam, quod aliquibus non sapiat dulce jugum Religionis, eo fieri quod in ipa se negligenter exerceant. Cuidam etiam dixit, orationem jaculatoriam optimam sæpeque usurpandam, esse versiculum hunc Davidicum; Elegi abjectus esse in domo Dei mei, magis quam habitare in tabernaculis peccatorum. Convocatis quadam die Monachabus ad ligna comportanda: Existimate, inquit, vos portate crucē Jesu: erantque tam suavia tamque penetrantia hæc ejus verba, ut quemcumque laborem dulcem redderent.
[131] [studet religiosæ simplicitari servandæ:] Volebat, ut in rebus ad Religionem spectantibus servaretur simplicitas: & quia una quæpiam ex Sororibus icunculas aliquas nimiū ornaverat, reprehendit eam, nec voluit efferri e monasterio. Alias cū quædam ad usus sacristiæ elaborasset aliquid nimis curiosum, ipsa in ecstasim rapta illud laceravit. Invigilabat præterea, ne consuetudines monasterii quidquam læderentur in victu aut vestitu; neve sub habitu religioso vanitatis aliquid reciperetur. Cum ergo monasterium adhuc modicum ac tenuiter dotatum esset, apponebat cibos grossiores ac viles nec valde salubres. Miranti autem cuidam Novitiæ, quomodo Religiosæ sic habitæ sufficere possent tantis laboribus; [nec res vilis contemni patitur:] respondit sancta Mater: Hi cibi sanctificati sunt a Religione, & Deus eis impertitur virtutem æque sustentandi corpora quam si essent meliores: quando autem aliter vesci nos volet, providebit etiam de mediis eo necessariis, quemadmodum postea contigit. Tolerare non poterat, quod res quantumcumq; viles ac simplices in Religione contemnerentur, quoad victum, vestitum, commorationem & cetera: Quin potius, inquiebat, quanto res aliquæ sunt viliores, tanto eas æstimare, amaræ, & quærere magis debemus, quia sumus professæ paupertatem, & pauperes nihil parvi faciunt, scientes sibi non convenire pretiosa. Idque ipsa perfecte observabat, æstimando magni res abjectas & viles, quæ sibi a Religione fuissent attributæ.
[132] [non vult debilitatem ad exercitia ordinis adscribi naturæ,] Quando infirmabatur aliqua, nolebat id attribui disciplinæ strictiori aut exercitiis Religionis: sed infirmitatem ajebat de manibus ac voluntate Dei excipiendam. Quin etiam cum aliqua non satis valida erat, propter debilitatem suam vel aliam causam, ad exercitium præscriptum a Regula vel quapiam ordinatione Religionis; nolebat audire verbum, Non possum: sed dicere jubebat, Propter peccata mea non mereor ut tale quid valeā facere: itaq; ipsamet loquebatur quoties usus ferebat. Nolebat etiam ut aliqua præseferret fatigationem aut tædium post exercitia Religionis: & ita cuidam suæ magis familiari, oppido lassatæ, dixit: Quid, an existimas obligari tibi Religionem, quia tuo labore utitur? debers potius in ipsa lassitudine jubilare præ lætitia. Æstimabat statuta quælibet Religionis, utcumque exigua, velut ordinata a Spiritu sancto, & ut talia volebat æstimari ab aliis: [nec fatigationem ostendi:] dicebatque, debere singulas ea observare, ac si soli sibi comparata fuissent. Cum autem omnium esset ipsa observantissima, & in omnibus promptissime exercitaretur; licet quandoque Mater Priorissa eximiam illam haberi vellet, attentis laboribus quos sustinebat ex caritate, ratione Sororum infirmarum aut etiam sanarum, & ordinariarum necessitatum monasterii; ac diceret ut ad quietem se conferret, dum aliæ ad communia exercitia conveniebant; non destitit unquam iis intervenire, neque ostendit se defessam: quod si, per infirmitatem aut occupationes sibi ab obedientia impositas, prohiberetur, moleste id ferebat.
[133] Non solum observantissima erat ipsa, sed zelosissima etiam ut & ceteræ essent observantes instituti modique vivendi; [commendat rigorem observantiæ] & dicebat, quod debebant esse promptæ ad vitam exponendam sanguinemque fundendum potius, quam vel minimam Regulæ relaxationem permitterent. Ut autem securior esset, quod in suo monasterio perpetuandus esset rigor observantiæ regularis; exegit a multis promissionem quod permansuræ essent firmæ, ne quod detrimentū pateretur disciplina. Dicebat etiam, quod quæ habebant cognitionem perfectionis quæ est in statu religioso, debebant cum morerentur superstitibus aliis testamento relinquere eamdem observantiam, ita enim futurū ut inviolata perseveraret. Ut aliæ Monachæ possent per otiū interesse communibus functionibus refectorii, chori, ergasterii, recreationis & aliis, ipsa in se suscipiebat agenda, quibus sciebat impediendas; eoque de nocte vigilans, dormientibus ipsis laborabat, ut mane confecta reperirent: postea vero, quando Sororum aliqua a communitate aberat, vel ipsa accedebat illā, amicæ correptionis causa, [& communia privatis longe præfert.] vel indicabat Superiori ut defectus emendaretur. Docebat præterea, nec minimā quidem religiosarum ordinationum partem postponendam esse, non solum alicui proprio commodo, sed nec orationi devotionive privatæ, quantumvis alias bonæ: Quia, inquiebat, in iis quæ communiter fiunt ab omnibus, certæ sumus nos facere voluntatē Dei; in aliis quæ arbitrio nostro facimus, non item: cum his subesse tentatio & illusio diabolica possit. Ideo non credebat illis, quæ anxie satagunt solitariæ manere, & multas ac longas orationes facere præter usum communem, iisque privatæ contristantur, nihil curantes quod communibus occupationibus desint, modo proprio suo gustui satisfaciant.
[134] Præcipue autem solicita erat circa functiones Chori, quibus intererat semper, sicut dictum est, [Solicita circa chorum,] nisi aut morbo aut aliter pe obedientiā prohiberetur accedere. Quod si ex tali causa necesse habuisset abesse a Choro, libenter recitabat Officium cum socia: Quia, inquiebat, ego parum spiritus habeo, participo autem fervori & devotioni Sororis mecum recitantis. Earum una, quibus ad id sæpius utebatur, animadvertit quadam vice, quod inclinans caput ad Gloria Patri in fine Psalmi, impallesceret, & vultus ejus tamquam moribundæ sudore erumpente madesceret, licet mensis tunc esset December, [ad Gloria Patri, Deo se victimā ossert,] adeo ut ægre posset verba exprimere. Interrogavit ergo, num male haberet. Illa vero respondit: Non: sed Confessarius meus Jesuita antequam fierem Monacha, docuit me, ut quando Psalmos recitans caput inclinarem ad gloria patri, vitam offerem sanctissimæ Trinitati, tamquam pro confessione fidei martyrium patiens, caput carnifici porrigerem rescindendum. Id paulo attentius modo feci: ideoque impallui, sicut vidisti. Idem etiam filias suas docuit, adeoque assueta erat huic actui, ut cum aliquando caput sibi tondens ad pulsum Ave-Maria in genua se dimisisset, [cervice protensa.] rapta in ecstasim similem actum fecerit, inclinato capite in hæc verba prorumpens, Ah! non venit: moratur nimium: ecce cervicem promptissimam: intelligens scilicet quod nimium tardabat lictor auferre sibi caput; & adstantibus cognoscendum relinquens, quod ejusmodi oblationem sui tunc faciebant Deo.
[135] Cum audiebat signum dari ad divinum Officium, tota excitabur, [Ad signum Officii cum jubilo advolat,] accendens in seipsa desiderium laudandi Deum, adeo ut ipso in vultu appareret internum mentis jubilum quo efferebatur: statim autem atque ejusmodi signum audiebat, dimittebat quidquid habebat præ manibus, volebatque ut idem facerent Novitiæ suæ, quibus, dicebat: Signum istud, Dei nos appellantis vox est: non cunctemur audire eum, & voluntatem ejus exequi. Audiens aliquando pulsari ad Vesperas, dixit Novitiæ cuidam, O Soror! quid tandem boni fecimus ego aut tu, quo fuerimus meritæ admitii ad ipsum laudandum in societate Matrum atque Sororum tam sancta? Hujusmodi autem verbis docebat illas obedientiam simul & observantiam, atque ut cuncta, [attentionē que ibi servandam docet:] quæ agenda erant, agerent cum prævia consideratione. Ut vero ad Chorum irent cum majori recollectione, devotione & reverentia, dicebat; considerandum iis esse, quod in Choro starent coram sanctissima Trinitate, tanto honore indignæ; & quod ad singula verba conveniret prosterni in terram, cum actuali adoratione divinæ Majestatis. Ipsa porro in Choro aderat cum modestia prorsus Angelica & ardore Seraphico: & quamvis haberet male, tamen surgebat de lecto, ibatque ad Matutinum & Horas alias: quando autem non potuit amplius surgere, faciebat sibi Officium recitari ad lectum ab aliquot Sororibus.
[136] [curat ne præcipitetur psalmodia,] Non solum vero ipsa diligens erat ad officia Chori, sed etiam zelosa ut eadē nec prætermitterentur, nec aliter quam decentissimo modo persolverentur. Quod si animadverteret ea præcipitari, vehementer id sentiebat, dicebatque: Non audeo divina Officia expedire sicut exercitia alia vel negotia monasterii: malebatq; ea dici absque solicitudine & festinatione. Die autem quodam inter psallendum, surrexit de loco suo, accendesque ad Priorissam cum humilitate non minori quam zelo, dixit: An forte ita festinatur, quia agendum est aliquid magis ad gloriam Dei faciens? Quibus verbis admonita illa, notavit defectum; & ut corrigeretur, curavit. Quod si præ modesta verecundia non audebat quidquam dicere, petebat licentiam abeundi a Choro; utique sustinere nequiens, quod Officium tanta cum festinatione percureretur. Quadam vice cuidam Matri sic festinanti præsumpsit dicere: Mater, si ita præcipitare Officium vis, egredere de Choro. Denique instabat & satagebat, ut Officium recitaretur morose attenteque: & pro insigni quo id curabat zelo, quod aliis propter exilitatem domus visum vix fuisset notatu dignum, ipsi apparebat defectus gravis: & quia auctoritatem magnam habebat, [& cuidā ad chorum regendum aptæ sanitatem impetrat:] eo rem adduxit quo voluit. Quamvis autem nullam vocem ad psallendum haberet, nihilominus dicebat Lectiones cantabatque quā magna poterat contentione, ac si sola debuisset Chorum regere & sustinere. Fuit inter ceteras una, talento canendi & Chorum regendi prædita, quæ quia infirma erat abstinebat eo Officio, non sine sensu sanctæ Matris. Cui cum aliquando excusaret se, dicens, quod non videretur amplius perseverare posse in regimine Chori; respondit illa: Ast ego oravi pro te, ut id possis adhuc facere annis triginta. Fuerat hæc ab annis quatuordecim infirma, neque spem convalescentiæ habebat ullam ex medicorum judicio; nihilominus multis abhinc annis sanam se reperit, cantatque & Chorum regit optime, per gratiam, ut credit, a sancta Matre impectratam sibi.
[137] Per eamdem sanctam Matrem etiam Regulaæ & Constitutiones monasterii reductæ sunt ad rigorem perfectionemque majorem, [Constitutiones reformari facit,] quam prius erant, adjunctæque iisdem ordinationes optimæ. Etenim sæpius in suis raptibus intelligebat, divinæ voluntatis esse, ut dictæ Regulæ perficerentur; multaque particularia puncta designavit, quæ Deus volebat iis addi; fecitque ea consignari scripto, & in fine vitæ ipsum scriptum accepit tradiditque D. Vincentio Puccini, Gubernatori & Confessario monasterii, dicens, quod, quoniam ipsa non inveniebatur digna tam sanctum opus exequi, vellet ipse laborem sumere rescribendi Regulam & inserendi articulos istos. Post mortem ergo ejus fuerunt rescriptæ Regulæ & Constitutiones, de consensu Capituli; adjunctisque quæ illa reliquerat, missæ Romam anno MDCIX: quas cum recognovisset P. Vicarius Generalis Carmelitarum Discalceatorum Paulus Papa V confirmavit speciali Brevi: hodieque per Dei gratiam in majori veneratione habentur, perfecteque observantur, [sicut nunc servantur:] cum solatio & satisfactione omnium Sanctimonialium istius loci. Non in solo proprio loco sistebat se zelus hujus famulæ Dei, sed ad omnes universim Religiones extendebat se, optabatque videre cunctas ad primum vigorem rigoremque & observantiam instituti reductas, in quibus fuerant a suis Fundatoribus institutæ. Ideo sæpius in suis raptibus id petebat a Deo, affectu inexplicabili; seque, ut eam gratiam impetraret, promptam offerebat ad sustinendas quascumque placuisset sibi immittere pœnas. [optat Ordine reduci ad primum spiritum.] Videbatur autem in eo desiderio prorsus consumi; & cum nesciret se ab aliis audiri, dicebat, quod libenter stulta reputata fuisset eo fine, ut per mundum quaquaversum discurrens, conferret aliquid, ad religiosos Ordines in formā primigeniam restituendos.
[138] Dedit autem sancta mater documenta spiritualia pulcherrima, [12 ejus docūmenta ad acquirendā perfectionē,] ad acquirendam perfectionem religiosam, ac sigillatim sequentia.
I. Debet Religiosa in obedientia esse alacris, humilis, simplex, & velox cum perseverantia; cogitando vocem Superioris quidpiam imperantis esse vocem Dei, seque indignam æstimando cui mandatum obedientiæ innotescat, ejusque exequendi facultas obtingat: quando tamen non dubitatur de offendendo Deo, Regula, aut anima sua.
II. In occasionibus patiendi debet esse alacris & fortis: cogitando eam esse viam regiam per quam itur ad cælum, & hanc vitam momentaneam esse; hilariter etiam considerando lucrum, quod affert patientia; quamque nobile sit, in ea exerceri ad imitationem Verbi incarnati.
III. In humiliationibus, mortificationibus, ac reprehensionibus debet Religiosa se monstrare hilarem & quietam, non excusando se, quamvis non commisisset culpam de qua arguitur; & cogitando quod humilitas sit porta, per quam intratur in cælum; illiusque exercitio ex nonnulla parte dissolvatur magnum istud debitum, quod ipsa tanta sua iniquitate contraxit.
IV. In caritate ostendat se lætam ac promptam: quia per illam ipsi Deo exhibetur obsequium in membris suis, quæ sumus nos: & quia, quod uni ex minimis suis creaturis fit, ipse sibi factum reputat.
V. In oratione sit humilis, fervens & resignata atq; perseverans cum reverentia; considerans se consistere coram Deo præsente, coram quo tremunt virtutes cælorum.
VI. In conversatione appareat alacris, mansueta, humilis patiens, prudens, taciturna; cogitando, Matres Sororesque omnes esse totidem terrestres Angelos, ornatas Dei imagine & sponsas ejus; & recordando, quod in terris adhuc degens dixerit: Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos.
VII. In verbis debet Religiosa esse humilis, modesta, & cum opus fuerit etiam hilaris; commemorando verba Iesu dicentis, De omni verbo otioso & c. itemque scriptum esse, Sermo virginis tamquam sermo Dei, rarus & prudens. Anniti etiam eo debet, ut numquam loquatur nisi præmissis considerationibus hisce tribus, an scilicet ex gloria Dei pura sit; an ex proximi utilitate, an ex præsenti necessitate ut ipsa hic & nunc loquatur.
VIII. In silentio strictissima sit: quidquid enim silentii tempore præter necessitatem dicitur, raro est absque defectu.
IX. In operibus spiritualibus Religiosa sit fervens, non quærendo æstimationem propriam, sitque conformis divinæ voluntati: exterius vero non habeat at rationem fui corporis aut laboris faciendi, cum humilitate & resignatione in Superiorem.
X. Ad omnem motum operationemque, tam internam quam externam, debet mentis oculum impense & amanter convertere in Deum; petendo auxilium, imo rogando eum ut operetur ipsemet, loquatur, & cogitet in nobis; offerendo etiam actiones nostras ad gloriam ejus, in unionem illarum quas exercuit Verbum incarnatum.
XI. Debet Religiosa considerare, quod Religio sit locus sacer, & repræsentet collegium Apostolicum.
XII. Agnoscere debet in Sororibus singulis Dei imaginem; videndo autem aliquam, quæ appareat vilis & imperfecta, cogitare, quod habeat donum aliquod internum, propter quod Deus sibi in illa complaceat,
XIII. In distribuendis officiis Religionis numquam debet haberi ratio nobilitatis carnalis aut alterius rei vanæ; sed spiritus dumtaxat luminisque, quod deprehenditur in creaturis, conveniens officio injungendo.
XIV. Quando Novitiæ intrant ad Religionem, curandum est ut earum menti alte imprimatur hæc consideratio, quanti momenti res sit Dei cultus, & quomodo præ ceteris omnibus studiose debeant agi opera eo spectantia; quantaque cum reverentia ac gratitudine recipienda sint sanctissima Sacramenta Confessionis & Communionis.
XV. Eædem instrui debent ad exercitia spiritualia, verbisque & exemplis animari ad veras solidasque virtutes acquirendas: danda etiam illis est clara notitia de dignitate vocationis, ad quam divinitus appellatæ sunt, docerique debent Regulas & Constitutiones Religiones.
XVI. Debet Religiosa satagere, ut bene instruatur circa praxim eorum omnium quæ concernunt obligationem Regulæ & Constitutionum; observando & faciendo pœnitentias præscriptas pro ratione defectuum commissorum; caveat autem ne in suo vivendi modo deflectat ad aliquod extremum, sed accurate servet Regulam, quæ est via recta.
XVII. Debet Religiosa, conformiter ad uniuscujusque officium, in quo reperitur, curare ut singulis provideatur in sua necessitate, absque alio respectu vel consideratione.
XVIII.Debet Religiosa æstimare, quod sibi servanda est Regula, non considerando utrum hæc vel illa ipsam accurate observet.
[139] Alias enumeravit sex virtutes, veræ Religiosæ necessarias, [6 virtutes Religiosis necessariæ.] & dixit:
I. In suis exercitiis internis externisve numquam Religiosa seipsam quærat aut proprium commodum: & in obsequiis proximo exhibendis nullam rationem habeat sui corporis.
II. Habeat mentem tam bonam, ut ex omni eo quod videt in proximo trahat aliquid boni, etiam ex ipso malo.
III. Sentiat & loquatur de proximo, sicut alios vellet de se sentire & loqui.
IV. Habeat intimam dilectionem & caritatem erga omnes Sorores.
V. Sit reducta, considerata, & circumspecta in loquendo.
VI. Habeat semper internam cognitionem suorum defectuum & beneficiorum quæ sibi fecit Deus; judicans se cum iis exiguum fructum facere; & cogitans semper, aliam multo gratiorem futuram.
CAPUT XIII.
De intenso Mariæ Magdalenæ amore erga Deum & Iesum sponsum suum.
C. XLVII
[140] Humanam omnem fidem excedit amor, quem sancta hæc puella fovebat erga Deū benedictum, [Mentem semper habet occupatam cum Deo] & suum dilectum sponsum Jesum Christum: quem etiam in omnibus suis verbis & actionibus, atq; in omni occasione monstrabat. Ac primo mentem semper habebat, cum Deo unitam occupatamque cogitationibus sanctis, de Deo aut propter Deum: quoties autem ex improviso vel a Matre Priorissa vel ab aliis interrogabatur, quid cogitaret; prompte respondebat, quod actiones suas offerebat ad Dei gloriam, vel eas uniebat cum actionibus Verbi incarnati super terram; sive quod gaudebat de attributis divinis, aut de modo quo Deus se communicat creaturis, vel simile quidpiam. Hujusmodi autem cogitationes ei non impediebant qualecumque externum exercitium: [etiam inter externa opera,] omnis enim operatio ejus ordinarie conjuncta erat cum tali mentis abstractione, ut videretur actionibus externis commodare solum corpus, & anima (ut dici solet) magis esset ubi amabat quā ubi animabat. Dicā amplius. Adeo mens ejus semper uniebatur Deo, ut dormiens quoque & subinde somnians, res pulcherrimas de Deo diceret; & Novitiæ etiam media hieme de lecto surgerent ad illam audiendam. Denique eo jam pervenerat, ut ipsamet cuidam suæ Novitiæ dixerit: Perinde est, [& in somno.] sive mihi dicatur, Vade ad orationem in Chorum, seu, Vade ad quodvis exercitium distractivum: nec ullam in alterutro sentio differentiam: quinimo, si dicerem tibi, quod Deum in hoc magis quam in isto reperiam, crederem me tibi dicere veritatem.
[141] Occupabatur præterea sæpe mens ejus in operibus & mysteriis Verbi incarnati, [Tres pausas tempore mensæ] etiam cum mensæ accumbebat in refectorio, & corpus cibo reficiebat. Quia autem ex usu monasterii illius tempore mensæ fiunt tres pausæ, quibus cessat Lectrix legere, & interquiescit aliquantulum, aliæ autem sæpe faciunt devotionis aliquid aut publicæ mortificationis; hæc Dei famula tribus istis vicibus assueverat tribus piis actionibus diversis. In prima pausa, tenebat conjunctas manus: & adorabat Jesum, in honorem illius reverentiæ quam sacra ejus humanitas deferebat Divinitati, priusquam inciperet manducare cibum operum, id est, laborare pro salute animarum; itemque in honorem adorationis illius, quam exercuit Virgo Maria, [apte impendit.] quando vidit natum in stabulo & positum in præsepio. In secunda pausa, tenebat apertas manus, extremis digitorum articulis supra mensam positis, & cogitabat quantū delectabatur Jesus cum prædicabat, & dabat animæ suæ redemptionem animarum nostrarum in cibum: hæ enim erant illius cibus. Ad tertiam pausam, manus decussabat in crucem, & considerabat Jesum super lignum crucis, finito opere redemptionis instar saturi, nullumq; cibū alium appetentis: quamvis enim novos mundos creasset, & infinita mirabilia fecisset, in nullo tamen tantum sibi complacuisset, quantum in isto opere. Simili porro modo tenebat mentem unitam Deo & occupatam cogitationibus sanctis, circa mysteria redemptionis nostræ, in suis aliis omnibus per diem actionibus.
[142] Et quia proprium amanti est, idem velle quod persona amata, semper ardentissime optavit, [Cupit Dei voluntatem perfecte impleri,] in se & in proximo perfecte exequi divinam voluntatem: & hoc præcipuum ejus desiderium erat, quod ab infantia jugiter foverat, ac prima quam a Deo petivit, gratia fuit, ut moriens voluntatem illam absolutissime implevisset. De hoc etiam magno cum sensu loquebatur: ac sæpius dixit, quod nunquam aggressa esset aliquid agere, nisi credidisset id divinæ voluntati esse conforme; quin potius, si aliqua actione inchoata cogitasset eam non esse conformem isti voluntati, neque ordinatam a Deo; ipso instanti eam intermisisset, quantumvis ipsa vita id luere debuisset; contra vero numquam intermisisset facere aliquid, utcumque exiguum, dum cogitasset id ex Dei voluntate esse. Neque optabat vel requirebat aliam gratiam a Deo quam istam: imo credidisset notabilem defectum fore, si præter illam, aliam aliquam gratiam poposcisset a Deo. Dicebat enim: Gaudium meum est in eo situm ut faciam Dei voluntatem, non vero ut meam ipse: nec minus obligor Deo quando non exaudit me, quam dum largitur id quod peto. Existimabat quoque tam grande bonum esse perfectionem voluntatis divinæ, ut diceret; Si ex una parte viderem Paradisum, ex altera Infernum; & intelligerem velle Deum ut ego arderem in istis flammis; ultro meipsam in illa jacularer.
[143] Tam suave auribus ejus erat nomen divinæ voluntatis, ut quoties pœnam aliquam, infirmitatem, adversitatem, [ipsumque ejus nomen amat,] vel laborem sustinebat, si vel ipsa sibi vel aliæ ei suggerebant, Dei voluntas est ut hoc vel istud patiaris; continuo exhilarabatur tota, & ipsum pati fiebat ei leve. Dicebat autem, signum esse amantis Deum, cum quis desiderat facere ejus voluntatem: auditaque hac voce, Voluntas Dei, statim rapiebatur in ecstasim, & Sororibus ajebat; Non percipitis, quantum dulcedinis contineat hæc etiam nuda vox, Dei voluntas? Contigit autem quodam vespere, cum Sanctimoniales concedebant cubitum, ut ecstatica ipsa iret per monasterium, magno cum affectu dicens, Dei voluntatem amabilem esse, aliasque invitabat ad hoc etiam confitendum. [ut rem suavissimam.] Quapropter egressæ illæ de suis cellulis, eamque sequentes usque ad capellam Dominæ nostræ, omnes una voce ad ejus exemplum cœperunt confiteri, quod Domini voluntas amabilis sit. Unde ipsa maximam voluptatem capiens, exhortabatur universas ad hanc virtutem: &, Si desideratis, inquiebat, brevi ad magnam perfectionem attingere, oportet ut omnes actiones vestras eo dirigere studeatis, ut Dei voluntas adimpleatur: hæc enim intentio virtutem habet sanctificandi opera nostra.
[144] Alius amoris effectus est, quod oderit aliquis, [Omnia ad Dei gloriam facit] quidquid amato novit displicere. Hinc illud in Maria Magdalena odium peccati, explicatum a Puccino num. 108. Ipsa vero ex contrario, non solum totis viribus quærebat gloriam Dei, eoque seipsam & omnes suas actiones etiam minimas usque ad nictum oculi dirigebat; sed insuper, modo omni sibi possibili, procurabat ut glorificaretur in aliis. Ideo sæpius commonefaciebat Sorores, ut opera sua offerrent & facerent ad Dei gloriam; voluissetque mundum universum percurrere, excitando omnes animas ut darent gloriam Deo; quam tantopere desiderabat, ut die quolibet optasset millies pro eadem vitam ponere. Quandoque autem ejulans dicebat, mirari se neque capere posse, quomodo tanta sit in mundo eorum raritas, qui vere gloriam Dei quærunt. Propterea etiam tenere amabat Religiosos illos, quos noverat eam sincere procurare: [& facienda docet,] & filias suas assuefaciebat ad zelum honoris Dei, atque ut ei semper uniri niterentur ad ipsum glorificandum. Cumque nonnullæ ei dicerent, hanc continuam unionem homini in hac vita esse impossibilem; Actualis continua unio, inquiebat, semper cogitando de Deo, reservatur pro patria; sed ei sic uniri, ut intentio semper feratur in ipsum, nequaquam est impossibile. Si enim laboramus circa creaturas, pro utilitate animæ & corporis, idque non alio fine quam ut sua detur Deo gloria, alias nequaquam operaturæ; [in eoque consistere jugem unionem cum Deo.] negari non potest, quin ea ratione maneamus unitæ cum Deo: si autem laboramus pro Religone, ideo quia Religio ad Deum pertinet, & quidquid agimus ad hoc agimus ut ei placeamus, ipsumque glorificemus; certum est quod eidem adhæreamus. Itaque studebat invenire varios modos, quibus alias accenderet in Dei amorem, & alliceret ad quærendam quacumque via Dei gloriam.
[145] Indubitabilem porro hujus affectus fidem faciunt inexplicabiles excessus, [Extollit ejus amorem] in quibus circa ipsum amorem versabatur, inflammato enim subito vultu oculisque, exclamabat: O amor! o Deus qui diligis creaturas amore puro! O Deus amoris! o Domine mi! Satis est Jesu, satis est: modum enim excedit amor quo creaturas prosequeris, estque nimius, non quidem magnitudini tuæ, sed vilitati & abjectioni nostræ. Cur tantum mihi usquequaque indignæ amorem impendis, Deus? Subinde cum Crucifixo in manu currebat per domum, agilitate Angelica potius quam humana, exclamans: Amor, Amor, Amor: nunquam desinam, Deus meus, appellare te Amorem, jubilum cordis mei, spes & robur animæ meæ. Sanctimonialibus autem ipsam sequentibus dicebat, An nescitis, caræ Sorores, quod Jesus meus aliud non sit quam amor, imo stultus præ amore? Et oculos in Crucifixum figens ajebat, Dico te stultum præ amore, o Jesu, & semper dicam: [qui totus amor est;] itaque prosequebatur prout suus sibi suggerebat affectus. Optabat habere vocem, quæ ab Oriente usque in Occidentem audiretur, atque per omnes mundi partes usque in ipsum infernum, ut Deus cognosceretur & honoraretur tamquam verus amor: & in hujusmodi excessibus aliquando ei dies transibat integra; occurrentesque per domum Sorores apprehendebat manu, & interrogabat an amarent Amorem: quod si amare se respondebant aut velle amare; exultabat gaudio. Quandoque arripiebat campanarios funes, eosque trahens acciebat Animas, ut venirent ad amandum Amorem; & considerans, quam parum amaretur, dicebat: O Amor, si non invenis ubi quiescas, veni totus in me: Subinde vero, illius abundantiam sustinere non valens, subjungebat: Non possum ferre tantum amorem, retine eum tibi.
[146] Tum vero, nimio æstu divinæ illius flammæ aduri sibi viscera sentiens, non habebat requiem; [eodem mirabiliter æstuans ipsa,] sed discerpebat sibi vestes, evellebat radicitus herbas in horto, & quidquid manibus offerebatur dissipabat: media etiam hieme subinde ferre nequiens lanea indumenta, diffibulabat tunicam eamque laxabat. Tale autem amoris incendium supervenit ei singulariter in festo inventæ Crucis, anno MDXCII, [an. 1592 videtur quodammodo consumi] cum ageret ætatis annum XXVI: quando mane, suscepta venerabili Eucharistia, postquam mansisset una hora immobilis in raptu, diutius locuta est de excellentia sanctæ Crucis, ac deinde cœpit exclamare. O Amor! o Amor! o Amor! O animæ, ab Amore creatæ, cur non amatis Amorem! Quid autem est Amor, nisi Deus? Deus caritas est. Tu me consumis, o Amor! tu mori me facis, & tamen vivo. His vocibus addebat gestus motusque devotos, rursusque exclamans, Venite, inquiebat, o animæ, ad amandum Amorem: venite ad amandum Deum nostrum. Quia autem accendi sibi nimium faciem sentiebat, ventulum sibi faciebat velo suo; & accurrens ad puteum, magnam copiam frigidæ hausit: eique immergens brachia, & vultum aspergens, ac sinum implens; non videbatur posse mitigare internum quo consumebatur incendium. Denique, ut supra dixi, mira cum agilitate ascendens cornicem ecclesiæ, acceptum inde Crucifixum detulit in locum Capituli, & a mane usque in vesperam ad pedes ejus stetit, amplexa eumdem & cibi sumendi immemor: [inter amplexus crucis.] quo tempore pulcherrimos deprompsit conceptus, de Dei amore & mysterio Crucis: sæpius autem labia admovens lateri Crucifixi, sugebat deglutiebatque veluti liquorem quemdam ab inde promanantem.
[147] Monstrabat præterea variis signis grandem amorem, quo ferebatur in Deum: solebatque exprimere conceptis verbis internos ejusdē amoris actus, [Amoris interni actus II.] quos ad publicum commodum visum est hic apponere, & sunt hujusmodi.
I. Gaudere & complacere sibi in divinis attributis, id est, potentia, sapientia, bonitate, & amore infinito, quo Deus seipsum & omnes creaturas diligit.
II. Velle Deo omne bonum, gloriam & honorem, quem in seipso habet & æternum habebit.
III. Gaudere de reciproca illa communicatione, quam inter se habent tres divinæ Personæ.
IV. Gaudere quod Deus adeo magnus & infinitus sit, ut comprehendi nequeat a creaturis.
V. Gaudere de infinito illo amore, quo Deus seipsum diligit, dilexit, & diliget in æternum; & gratulari quod omnes creaturæ nec ipsi beati spiritus valeant eum tantum amare, quantum dignus est: divinæque ipsius majestati gratias agere, quia seipsam amat infinite.
VI. Gaudere de omnibus infinitarum istarum gratiarum thesauris, quos æternus Pater donavit & communicavit humanitati Verbi; ac nominatim de gratia faciendi miracula, & creaturarum corda trahendi ad se.
VII. Gaudere, quod Pater nos creaturas dederit incarnato Verbo in hereditatem, deque eo quod ipsum Verbum sibi in hac hereditate complaceat, atque in animis justorum.
VIII. Gaudere de amore, quo Verbum incarnatum prosecutum est virginitatem.
IX. Offerre se ipsum Deo in gratiarum actionem, pro omni gloria, honore, & beatitudine, quam possidet nobisque communicabit, proque omnibus donis & gratiis collatis in creaturas.
X. Dicere Domino; Si ego hoc momento possem tibi dare omnem gloriam, honorem & laudem, quam simul nunc tibi dant omnes beati in cælo & justi in terra, libenter id facerem: quoniam autem id non possum; accipe quæso benevolam meum erga Majestatem tuam affectum.
XI. Offerre seipsum Deo, & velle in se omnes eas perfectiones colligere in quibus ipse sibi complacet, ut eas habeamus quomodo vult ipse.
XII. Inclinare voluntatem ad amandam creaturam, solum quia eam amat Deus: & congaudere amori quo eam prosequitur: dato autem casu impossibili quo ipsemet Deus vellet ut creatura aliqua nos offenderet affligeretque, optare tamen ut illa habeat omnem perfectionem & gloriam Seraphinorum, etiam si illam esset impensura ad nostram offensam; pactum cum Deo ineundo, de non volendo alio quam quod vult ipse.
CAPUT XIV.
De ingenti desiderio sanctæ Communionis, atque ut aliæ digne communicarent.
C. XLVIII
[148] Tam ardens erga Deum & Jesum Christum filium ejus amor, accendebat in ipsa desiderium ingens eo fruendi, [Vt possit quotidie communicare] in sanctissimo Eucharistiæ Sacramento, eique se uniendi: quamquam sustinere etiam possimus, quod amor tam intensus fuerit in ea ipsius sacræ Communionis effectus. Jam supra dictum est, quod ab infantia, quando ob defectum ætatis necdum poterat communicare ipsa, gaudebat alios communicantes aspicere. Ingressa deinde monasterium, per totam vitam suam ordinarie communicavit quotidie, nisi cum forte sumendis medicamentis impediretur: ut autem hoc facere posset, haud parum tolerabat. Etenim cum infirmabatur, adeo ipsam debilitavera febris, [etiam ægra adrepit per scalas] ut ægre se posset in pedes erigere: & tamen præ desiderio istius cælestis cibi, surgebat accedebatque ad Communionem cum aliis quovis mane, licet distaret non parum locus, & conscendendæ tres scalæ essent ut eo accederet: neque prius facere id cessavit quam tandem vidit necessarium esse ut inter brachia adduceretur, quia tunc consensit manere in lecto ibique communicabat: nec id tamen absque summa difficultate. Cum enim non posset vesperi simul tantum nutrimenti capere, quantum sustinendæ vitæ necessarium erat; oportebat eam ternis quibusque horis cibari: quod si plus temporis interponeretur, vehementer exhaustam se sentiebat, & expergiscens vehementi corripiebatur tussi. Nihilominus, ne sacra Communione privaretur, [& jejuna manet,] incommodum istud omni nocte tolerabat, donec mane adesset Sacerdos qui ipsam ei deferret. Quod si aliqua illam hortabatur ut leniendi cruciatus causa quidpiam cibi caperet, respondebat: Nimis egeo isto auxilio spirituali: amplius quam istud debeo propter Jesum facere, eique modicam hanc tolerantiam in præparationem offero, & quamdiu potero volo pro eo pati. Quamvis enim nec minimum quidem gustum amplius ex Communione percipiam, [atque inde vires sumit.] quia ipsum mihi Jesus meus subtraxit: recipio tamen pacem & quietem cordis, imo aliam nullam quietem reperio in hac mea infirmitate. Dicebat autem, notabilem se experiri differentiam, quando propter medicamenta sumenda cogebatur Communionem dimittere: quia communicans videbatur sibi vires roburque suscipere, tolerandos dolores & molestias morbi; alias vero experiebatur quamdam defectionem animæ, adeo ut semel præ desiderio prædicto mane quodam syncopen passa sit.
[149] [Ad signum Communionis,] Quando vero erat sana, vix poterat expectare consuetam Communionis horam; tantoque ejus tenebatur desiderio, ut aliquando inadvertenter præveniret ordinem solitum observari, ipsasque Superiores & Matres seniores præcurreret. Sæpius etiam præ nimio desiderio rapiebatur in ecstasim; itaque rapta accedebat. Quod si in aliquo remotiori loco exercitiis monasterii manualibus occupabatur, dato ad Communionem signo, subito se illuc conferebat; quandoque præ festinatione obliviscens dimittere quod habebat in manibus. Ita vice quadam accidit occupatam illam pinsendo pane dictum signum audire, quod tamen aliæ propter loci distantiam non audiebant; itaque, [etiam ecstatica accurrit,] ut erat nudatis brachiis & duas farinæ massas manibus tenens, communicavit: quia cum tunc etiam esset in ecstasi, impossibile fuit Monachis ipsas de manibus ejus tollere. Alias in ecstasim rapta, ad illud signum restituebatur sensibus; sumpta vero Communione mox retrahebatur in ecstasim: ordinarie autem post Communionem in ipso raptu perseverabat, habebatque pulcherrimos sensus circa hoc divinissimum Sacramentum.
[150] [valde sentit se ea privatam:] Solebat de eo loqui cum tanto affectu, ut audientes omnes inflammaret. Accidit die quodam ut pejuscule habens Pater Confessarius, ad solitam Communionis horam venire tardaret: quare Magistra Novitiarum, scilicet Soror Euangelista, rata Patrem eo mane non venturum, mandavit ei jentaculum sumere quo indigebat. Hæsit nonnihil attonita bona filia, ostendens necdum se Communionem desperare, tandem tamen obedivit. Vix jentaculum sumpserat, cum ecce advenit Confessarius, & signum datur. Tum vero Sor. Maria Magdalena, considerans quod fecerat jacturam irreparabilem tam cari pignoris, prorupit in planctum, ipsamque Magistram suam ad similes commovit lacrymas. Tantum autem desiderium ejus nascebatur ex clara cognitione & intenso amore divini istius cibi, quemadmodum ex sequenti casu colligi potest. Dabat illa aliquando Exercitia S. Ignatii cuidam filiæ suæ; & cum illa fecisset meditationem de institutione sanctissimi Sacramenti, inter referendum successum dixit, hæsisse se in considerando amore, quo ipsum Christus instituit, nec ultra se progressam fuisse. Pluribus opus non fuit Magdalenæ ut abiret in ecstasim, sæpius hæc verba replicans: Quando subsistitur in amore, non est possibile porro pergere, sed in eo oportet manere.
[151] Tertio dedit in raptu signum, quod de manu ipsius Jesu Communionem excepisset. [illam ab ipso Iesu ter accipit:] Primum die Jovis sancto anno MDLXXXV, quando participavit Passioni Domini Jesu Christi, ætatis anno XIX, cum adhuc esset in Novitiatu: totam enim historiam Passionis percurrens, cum pervenisset ad contemplationem cœnæ, in qua Sacramentum istud Christus instituit; composuit se in actum communicantis magna cum devotione, os aperuit, iterumque clausit, ac manibus pectus suum stringens indicium dedit interni gustus, atque hæc verba protulit: Dilectus meus, candidus & rubicundus, collocavit se in anima meo. Dilata cor meum, ut inducat omnem creaturam ad communio nem corporis & sanguinis tui: post raptum autem pro more retulit suis Præfectis, quod a suo Jesu Communionem accepit. Secunda vice idem factum est die VII Augusti, in festo S. Alberti Carmelitæ, quando induta habitum qui egrediebatur de vulneribus Salvatoris, dixit; Domine non sum digna os aperuit, recollecta mansit, colloquium cum suo Jesu instituit, ac deinde quid accidisset retulit. Tertium denique in die Jovis sancto anno MDXCII, quando iterum participavit Passioni Christi, & omnia acta sunt sicut prius.
[152] Præparabat autem se ad sanctam Communionem cum maxima devotione & humilitate; [& digne se præparat,] adeoque profunde penetrabat magnalia divini istius cibi propriamq; miseriam & vilitatem, ut illuc accedens, formidaret ne terra dehiscens absorberet vivam, dicebatque; Nisi cogitarem sanguinem quem Christus pro me fudit, non auderem isti divinæ mensæ appropinquare. Fructus autem, quem pro se hauriebat ex hujus cælestis cibi continuo usu, erat strictissima unio cum Deo, & perfectissimus amor suæ Majestatis. Per diem vero frequentissime accedebat ad idem sanctissimum Sacramentum visitandum & honorandum, eidemque cum omni cordis affectu adstabat. [Eucharistiā identidem adorat:] Quando contingebat ut ipsas Sacramentales species videre posset, aut eæ per domum illi fiebant obviam ad infirmas deferendæ, aliave occasione quapiam; jubilabat, nec poterat se loco continere, quin accederet quam proxime licebat, quamvis in hoc alias latere conaretur. Die autem quadam uni ex suis familiaribus dixit, O Soror, si scires quantum gaudium intra me habeam, etiam tu gauderes & jubilares. Oranti deinde ut tanti gaudii causam sibi indicaret, respondit; Pater noster Confessarius vult integrum unum diem exponere sanctissimum Sacramentum discoopertum super altari: neque se capiebat præ lætitia.
[153] [utitur frequenter Confessione] Quamvis omni die communicaret, transacto tamen octiduo intra quod non habuerat opportunitatem confitendi, licet nullius culpæ stimulo angeretur, tamen pro reverentia Sacramenti ausa non fuisset ipsum accedere priusquam se reconciliasset: Nimis enim magna, inquiebat, res est Deum suscipere. Consuetudo monasterii istius habet, ut quando Religiosæ propter aliquod impedimentum communicare nequeunt, sive quia ipsarum Confessarius infirmatur, sive alia ex causa, [& Communione spiritualis] communicent omnes spiritualiter: eumque in finem, dato consueto signo ad Communionem, conveniunt universæ, simulque per mediam horam orant. Tali occasione cum esset in raptu, dixit Confiteor, & Domine non sum digna, videns sacram Communionem a S. Alberto Carmelita sibi porrigi, & fecit omnia quæ solebat in eo actu facere: finitoque raptu narravit, vidisse prædictum Sanctum, qui cum sacro Ciborio circumiens, singulis sororibus Communionem impertiebatur.
[154] Caritas ejus eo etiam se extendebat, ut impense desideraret, alias quoque Religiosas, [in aliis similem famē accendit] præsertim in monasterio suo, famem magnam concipere sanctissimi illius Sacramenti, tam pro Dei gloria quam pro animarum propriarum salute. Ideoque sæpius visa est lacrymari, quando sciebat aliquam sponte omisisse Communionem; & si poterat accedebat ad illam, erroremque monstrabat, & suadebat illius frequentem usum, dicens: Nescis, Soror, quanto bono privata hoc mane fueris non communicando: exponebatque grandia quæ communicando acquiruntur bona, & injuriam quæ fit amori Jesu per ejusmodi omissionem. Orabat instanter Deum, aliasque idem secum petere hortabatur, ut dignaretur isti monasterio continuare ad mundi usque finem gratiam frequentis Communionis, & ejusmodi Gubernatores Confessariosque concedere quibus ea res cordi foret: existimabat enim, abstractionem istam a commercio cum secularibus, [& cavet nequa expers ejus sit.] quam in sua Congregatione videbat, esse fructum sanctissimi Sacramenti; sæpiusque affirmabat ita se credere, nec absque eo illam tam caram sibi alienationem a mundo diu istic conservandam esse. Die quodam festo S. Augustini XXVIII Augusti, absoluta Communione Sororum, remanserant duæ non communicatæ, & jam finitæ erant omnes Missæ; cum beata Mater in raptu posita, accessit ad cratem pulsavitque. Accurrit Confessarius, & illa rogat, ut etiam duabus istis facere velit caritatem porrigendi ipsis Communionem, sicut fecit; ipsa vero ad suam ecstasim rediit. Alias, cum die Jovis quædam non communicasset, quem diem appellabat illa, uti dictum est, diem Amoris; occurrens ei Magdalena, dixit: Tu hodie mane non recepisti Amorem.
[155] Quærebant ex ea filiæ suæ modum præparandi se ad Communionem, illa vero dixit: [Docet modū se præparādi ab una Communione ad aliā,] Sufficit attente considerare beneque apprehendere, id quod recipitur esse Deum; eoque accedere cum puritate cordis, humilitate & memoria Passionis, sicut ipse mandavit nobis. Dicebat etiam, Usque ad Vesperas expendite tempus in gratiarum actionem pro Communione recepta; a Vesperis vero usque mane in præparatione pro recipienda; & cogitate unam Communionem disponere ad alteram. Offerte etiam in apparatum omnes diei totius actiones, faciendo illas ex affectu gratitudinis & amoris ac desiderio placendi Deo. Optate universum mundum juvare, accendendo in omnibus creaturis famem sanctissimi Sacramenti. Cogitate, vos accedere ad actionem omnium maximam, quæ fieri possit; videlicet ad recipiendum magnum Deum; & mementote, quod, cum sitis dignæ demergi in profundum inferni, Jesus vobis faciat tantam misericordiam, ut seipsum vobis præbeat in isto Sacramento. Qua puritate deceret nitere cor vestrum, recepturum omnis puritatis fontem? Si aliquid querelæ vobis est cum alia Sorore, curate ut ante Communionem sentiatis in vobis internam dulcedinem versus omnes; & quando eam non sentietis, rogate Jesum ut illam vobis donet: quod si sentiatis promptam voluntatem sanguinem & vitam impendendi Sorori isti, modo ea esset Dei voluntas; dico vobis, accedite libere ad communicandum.
[156] [& desiderium ejus in Novitiis acuit:] Aliquando, ad excitandam devotionem in suis Novitiis versus sanctissimum Sacramentum, dicebat illis: Animulæ meæ, adhuc tot horæ supersunt antequam Jesum recipiatis, præparate ei corda vestra. Alias interrogabat illas; Quot horæ supersunt ad Jesum recipiendum? quia tempus istud deberet nobis videri annus integer. Dicebat etiam, quod una Communio bene facta, sufficit ad faciendam animam quamlibet sanctam: & ideo non apparere ejusmodi fructum, quia non penetratur magnitudo rei quam facit quisquis communicat. Vice quadam genua flexit in medio Novitiarum, junctisq; ante pectus in crucem manibus, magno cum affectu protulit hæc verba: O Sorores! si comprehenderemus, quomodo eo instanti, quo species Sacramentales perseverant, Verbum divinum operetur intra nos idem, quod operatur in sinu Patris æterni, ubi Verbum est in Patre, & Pater in Verbo, & in utroque inseparabiliter Spiritus sanctus; in recipiendo Verbo, reciperemus totam sanctissimam Trinitatem. O si istud cognosceremus! o si penetraremus! non accederemus eo tam imparatæ ac veluti casu, neque sineremus obrepere nobis adeo futiles excusationes occasionesque: sed prius quam dimitteremus Communionem, attente consideraremus quid hoc sit. Vix autem credibile est, quantam energiam haberent ejusmodi verba, tanto cum affectu prolata, in istis optime dispositis juvenculis.
[157] Post Communionem nolebat continuo accedi ad exercitia monasterii; sed aliquantulum temporis dari jubebat fruendo, [docet quid post eamdem agendum,] laudando, & gratias agendo tanto hospiti, quem intra pectus suum receperant; excitandisque affectibus amorosis, & commendandis ei necessatibus, tam propriis uniuscujusq; quam publicis Ecclesiæ universæ: & dicebat hoc esse tempus, quo discendum a Deo esset, quomodo ipsi serviendum sit secundum ejus voluntatem: qui autem Jesum doctorem habet, aliis libris magisterioque non indiget. Tempus illud est omnium quod habemus pretiosissimum, maximeque opportunum ad tractandum cum Deo, eique dandum occasionem purgandi, illuminandi, sanctificandi animas nostras, earumque appetitui satisfaciendi: nec aliud efficacius medium acquirendæ perfectionis potest excogitari. Hæc & alia similia præcepta dabat suis pro sancta Communione, acceperatque divinitus gratiam videndi Jesum intra pectora Sororum sub variis formis, [& Iesum intra pectora communicantium videt.] modo ut infantem, modo ut puerum annorum duodecim, vel triginta aut trigintra trium annorum virum: in aliis videbat eumdem patientem, aut crucifixum, secundum cogitationes, desideria, perfectionem, & capacitatem cujusque Religiosæ. Fuit cum existens in consortio aliarum, oculos per omnes vertit, & postea cuidam sociæ suæ dixit; O quantum amorem sentio erga omnes Sorores, considerans illas ut custodias sanctissimi Sacramenti, quod toties recipiunt, atque intra se absconditum gestant. Quodam die Paschæ, mensæ assidens in refectorio, habebat vultum adeo hilarem & jucundum, ut videretur lætitia diffluere: quod animadvertens quædam sua Novitia quæ ipsi ministrabat, fidenter accedens interrogavit, unde lætitia ista procederet. Illa autem respondit, Ex pulchritudine divinæ præsentiæ: video enim Jesum requiescentem in pectoribus cunctarum Sororum. Interroganti porro in qua forma; reposuit, In omnibus video resuscitatum & gloriosum, qualem hodie repræsentat Ecclesia. Atque hoc dicto dimisit prandium, raptaque in ecstasim aliquamdiu sic mansit, devotum colloquium cum Jesu instituens.
CAPUT XV.
De eximia Sanctæ caritate erga proximum & zelo pro animarum salute; item erga Novitias, Conversas & infirmas.
Cap. XLIX
[158] Maximus in hac Dei famula fuit amor caritatis erga proximum, & zelus erga ejus salutem: [Ingenti animarum zelo ardens,] ideoque omnes corporis & animi vires libenter conferebat in ejus corporale vel spirituale auxilium; usque eo ut illa causa omni commodo privari, & quemcumque laborem esset parata subire: dicebat vero amare se proximum, quia factus erat ad Dei imaginem, amabatque eum Jesus & sanguine suo redemerat. Ut autem prætermittam ea, quæ egit puerili ætate atque extra monasterium; in Religione ita zelata est salutem animarum, ut diceret se quodammodo invidere aviculis cæli, quæ volare possunt quocumque: quia citra professionis suæ præjudicium voluisset mundum universum pervolare ad convertendas animas; & quandoque ajebat: Vellem proficisci posse ad infideles usque in Indias, & accipere parvulos illos Indorum filios, eosque docere fidei nostræ principia, ut Jesus animas illas haberet, & ipsæ possiderent Jesum: tantumque erat hoc desiderium, [eum etiam in aliis accendit:] ut etiam dormiens somniansque loqueretur de Indorum conversione. Cum ergo super mensam audiebat prælegi litteras & relationes ex Indiis aut Japonia, & quod aliqui Patres Societatis Jesu erant pro Jesu martyrizati; videbatur liquefieri, totaque accendi & inflammari desiderio existendi in partibus istis, cooperandique in conversionem animarum, ac vitam exponendi ad martyrium pro Dei ipsarumque amore. Audiens vero in Novitiatu legi Vitam S. Francisci Xaverii, & quot ille animas infidelium istorum converterit ad Deum ac baptizaverit, dicebat: Postulemus etiam aliquam ex iis animam, & pro ea offeramus quidquid faciemus hodie: quin imo petamus tot animas, quot movebimus passus, aut verba inter Officium divinum pronuntiabimus, vel quoties inter lavandum manus immergemus aquæ, aut suentes acum ducemus per puncta: atque in hunc modum suarum filiarum exacuebat zelum.
[159] Dixit aliquando, Si Dominus noster interrogasset me, sicut interrogavit S. Thomam Aquinatem, quam mercedem peterem; respondissem, [queritur se parum conferre ad earum salutem,] Salutem animarum. Nec fere, ut ita loquar, transibat hora, qua non diceret verbum aliquod, ad indicandum istud suum ardentissimum desideriū. Inventa est aliquando effuse plorans: & lacrymarum causam interrogata, respondit, Quia videor mihi esse otiosa, & nihil agere pro Dei obsequio atque animarum salute. Sæpe dicebat, cum S. Catharina Senensi, quod Jesus querebatur, se neminem habere qui iræ suæ se opponens oraret pro peccatoribus: & subjungebat, Debebimus reddere rationem Deo tot animarum quæ modo in inferno ardent: nam si ego & vos fuissemus ferventes ad orandum pro ipsis, offerendumque sanguinem Jesu Christi, commendando eas instanter Deo; placatus illis forsitan fuisset Deus, nec modo in tormentis istis versarentur. Dicebat etiam, quod si voluntas Dei foret, [parata quidlibet pro ea pati:] libenter pro animarum salute maneret in inferno, modo ibi non odisset Deum nec ipsum blasphemaret. Hic autem zelus ex eo in ipsa nascebatur, quia sæpius illi Jesus monstrabat pulchritudinē animæ, quæ est in statu gratiæ; & deformitatē ejus, quæ est in peccato mortali: ideoq; lugebat & deplorabat Dei offensas, atque ordinarie orabat pro animarum salute & conversione peccatorum. Sæpius etiam in suis raptibus supplicabat Deo, ut eum in finem permitteretur pati tormenta, dolores, infirmitates: nec raro exaudiri solitam, apparebat ex eorum, pro quibus oraverat, peccatorum conversione. Commendavit aliquando ei Confessarius suus hujusmodi duos, & illa pluribus mensibus pro iis orationes suas ac pœnitentias obtulit: postea autem Confessarius Sorori Euangelistæ dixit, Sororis Mariæ Magdalenæ orationes fuisse exauditas, quia duo isti conversi fuerant, & ad bonam frugem reducti.
[160] Gratum ei fuisset & volupe, gratia omni gustuque spirituali privari ac donis divinis, pro auxilio animarum & conversione peccatorum, [& quocumque bono carere.] dummodo (sicut ajebat) relinqueretur sibi gratia amandi Deum & honorandi, ipsique serviendi atque adjuvandi animas. Quadam autem vice in excessu mentis dixit; Domine, si digneris mihi concedere animas quas a te peto; dicam etiam quod parata sim, non pervenire ad gloriam & felicitatem quam mihi præparasti. Sororibus vero suis, inquiebat; Non finamus nos vinci a secularibus: quis scit utrum multæ animæ non remanserint expertes conversionis, quia non fuimus diligentes atque ferventes in orando pro ipsis? [ferventer ad finem eumdem orat,] Neque vero solum de operibus malis debebimus reddere rationem; sed etiam de bonis, quæ facere potuimus & negleximus. Sæpe inculcabat Novitiis suis, ut offerrent Deo sanguinem Christi pro peccatoribus: & parum ipsi videbatur, quinquagies uno die id facere. Surgebat media quandoque nocte, & tunc coram sanctissimo Sacramento lacrymis suis habenas laxans, conversionem peccatorum postulabat: & quia sciebat, tempore Carnisprivii gravius offendi Deum a peccatoribus in seculo quam aliis temporibus; imperabat tunc Novitiis singulis faciendam, disciplinam, & recitandos septem Psalmos pœnitentiales. [seque flagellat,] Cum autem consuevisset noctu excitare Monachas ad Matutinum, noctu ipsius diei Jovis (ut vocant) Crassi, Florentini diem Berlingaccii nominant, pacto cum aliis quibusdam Sororibus inito, loco campanulæ stata hora pulsandæ, cum illis circuivit totum conventum & cellas omnes, flagellando se pro peccatoribus. Sicut autem ipsa quotidie excogitabat nova ac nova media pro illorum conversione, ita etiam ea docebat alias.
[161] In Quadragesima, quando meretrices conduci solent ad audiendam concionem de Magdalena, perquam solicite commendabat eas Monacharum precibus, [nominatim pro meretricibus,] & dicebat, Commendo vobis sorores meas. Interrogans autem una, quas sorores intelligeret, idque audiens; admirata est magnam illius humilitatem, quæ cum haberet animam adeo puram, meretricibus se adnumerabat. Pro illis autem aliisque similibus rigidissimas assumebat peonitentias; ustulabatque sibi carnes ardenti cera, quam stillare faciebat ex trilibri candela, adeo ut guttæ cereæ sanguini permixtæ in ipsa tunica remanerent. Gestabat pro iisdem sæpe cilicium, noctem in oratione ducebat pervigilem, forcipibus membra sua stringebat donec sanguis erumperet, [dive simode pro iis se crucians.] ferrea catena se verberabat: & quia in hujusmodi actu copiosum fundebat sanguinem, ne hic in terram cadens notari posset, aut insternebat pavimentum ceruleo panno, aut ipsum aqua abluebat; tunicellæ tamen interiores remanebant cruentatæ. Arrepto aliquando in manus Crucifixo, dixit: Tu Domine, voluisti mori in cruce, & totum tuum sanguinem donare peccatoribus: ego quoque, Deus meus, vellem meum similiter profundere & vita privari, ut illi converterentur. In raptu quodam ostendit aliquando videre se Sacerdotem, [impetrat mali Sacerdotis conversionem:] procul a via salutis abductum: tantumque oravit pro eo, ut cito meruerit ipsum videre in meliori statu: cœpitque etiam pro aliis Sacerdotibus orare, quos æque ac illum videbat peccatis maculatos, dicens, O Domine, si illi qui sunt lux mundi, versantur in tenebris, quanto magis aliæ creaturæ? Si illi qui sunt sal terræ, infatuantur, quomodo poterunt, o Jesu mi, condire alios? quomodo iis ostendent viam perveniendi ad te, si ipsimet gradiantur contrario itinere? Adeoque instanter supplicavit, ut etiam hos ostenderit se reductos videre ad pœnitentiam. [orat pro Ecclesia & pro Papa.] Denique magno cum zelo sæpe commendabat totam sanctam Ecclesiam, & illius caput summum Pontificem, ejusque solebat ordinarie in suis raptibus meminisse. Et quadam vice in festo Pentecostes ecstasim patiens, interrogavit Sororem quamdam ibi præsentem, num eo die summum Pontificem & Ecclesiam Domino commendasset. Illa autem negante, cum stupore & zelo magno dixit, Egregiam vero sponsam, quæ non quotidie orat pro Dei Ecclesia: addens & alia, quæ ipsam satis compunctam reddiderunt.
CAP. L
[162] Ille autem caritatis zelus, qui erga extraneos tam fervens erat, multo etiam mirabilius fervebat domi erga Matres ac Sorores monasterii sui, [Iussa divinitus esse sitibunda ad caritatis exercitia,] quibus omnibus conabatur citra discrimen personarum ædificationi, auxilio, & solatio esse: unde communiter appellabatur Mater caritatis, & Caritas monasterii: eratque ea caritas pura atque sincera, citra respectum commodi alicujus proprii; cum in iis non consideraret personas, sed animas: unde nec alio fere nomine quam Animæ appellabat filias suas. Anno MDXCIII die XXIV Augusti in raptu, quasdam Regulas observandas accepit a Jesu, quarum una jubebat, ut esset sitibunda sicut cervus ad aquas, ad exercendam caritatem erga membra sua, id est rationales creaturas; & sui corporis debilitatem ac fatigationem non pluris faceret, quam lutum quod pedibus conculcatur. Hanc illa regulam observavit tam rigide, ut esse mater simul ac famula communis totius monasterii, in omni cujuscumque necessitate, corporali aut spirituali, sive ea Monacha seu Conversa foret. Quando exercitio aliquo vel arte opus erat in monasterio, & paucæ supererant in ea versatæ; ipsa, ne obsequio necessario privaretur Communitas, discere illam satagebat. Si videbat afflictam Religiosam aliquam, ipsa ex compassione rapiebatur in ecstasim, & Deiparam pro illa deprecabatur. [ea cupidissime impendit Sororibus tentatis aut afflictis,] Quin etiam alienis afflictionibus magis quam propriis afficiebatur: unde quoties animadvertebat quampiam, aliquid interius exteriusve patientem, cum esset infirma; statim oblita doloris proprii, ad illam consolandam juvandamque accingebatur.
[163] Durante quinquennio suæ probationis afflictissima, nec non inter acerbos ultimi sui morbi cruciatus, nihil reperiebat efficacius, ad leniendum proprii doloris sensum, quam recordari afflictionum alienarum. Sæpius totis noctibus, erecta in pedes stetit, ad mœstas tentatasque consolandas: & si jejunam aliquam talem inveniebat, propriis manibus inferebat ori cibum, ipsaque sumebat ex eodem ad illam animandam, [quasi omnium mater ac famula:] suavibus verbis de Paradisi gloria ipsam erigens ad æquanimitatem, summamque accipiens voluptatem si alias reddebat consolatas. Oportebat autem providere, ne ipsa præsente fieret sermo de aliqua proximi aut Religionis necessitate: quia statim omni commodo privasset seipsam ut alteri commodaret; plurisque faciebat indigentibus succurrere; quam tempus ducere in oratione aut gustibus spiritualibus. Unde cum vice quadam factura esset exercitia S. Ignatii, ea intermisit; causamque rogata, respondit, Dimisi Deum propter Deum; idque ut juvaret Sororem quampiam, cui aliquid molestiæ advenerat. Ut autem hanc suam caritatem operiret, dicebat, ineptam se ad orandum esse, ideoque oportere ut in externis actionibus occuparetur.
[164] Tria porro erant personarum genera, erga quas prolixior caritas ejus emicabat; [præsertim Novitiis,] Novitiæ scilicet, Conversæ, atque infirmæ. Novitiis erat instar dilectæ matris, quæ caram sobolem viscerali amore complectitur, tamquam si ipsa singulas genuisset: ad ipsamque recurrentes in suis tentationibus & tribulationibus, signo sanctæ Crucis supra earum pectus impresso, sæpius liberabat. In his una, quæ in seculo pauper fuerat, timebat præmio voluntariæ paupertatis excludi, quia nihil dimiserat, sibique videbat prospectum esse de cunctis necessariis. Ipsa vero ei dixit: Quoties ejusmodi cogitatione pulsaberis, protestare coram Deo, quod si possedisses omnes mundi thesauros, aut Imperatrix fuisses, omnibus omnino pro ejus amore te abdicasses; addens, ut deinceps ad se rediret, cum eadem recurreret cogitatio. [ad eas consolandas,] Redivit illa nescio quoties, ultima autem vice orantem reperit; & ipsa surgens, facta ei super pectus Cruce, tentationem dissipavit.
[165] Duodecim annis, quibus Pædagoga & Magistra Juniorum atque Novitiarum fuit, filias illas suas incredibili cum zelo & caritate erudivit, nulli parcens labori: cum autem esset Superior, sciretque se circa solenniora festa frequentiores ac diuturniores raptus pati; eosdem præveniens, distribuebat subditis officia varia, maxime in subsidium Novitiarum & infirmarum, certis horis obeunda; hora autem appropinquante, etiam in raptu earum recordabatur, [maxime cū ægrotabant:] curabatque ut quod mandaverat executioni daretur. Si contingebat Novitiam aliquam infirmari, tanta eis præstabat tamque assidua obsequia, ut etiam illæ quæ recens venerant ex domo paterna, & ex ulnis (ut ita loquar) atque amplexibus suarum matrum, dicerent, illa longe majora & teneriora esse, quam istic experiri potuissent. Aderat noctu vigilantissima; &, si vel minimum audiebat suspirium, erecta in pedes recurrebat ad lectum ægrotantis: propriis etiam manibus inserebat ori cibos, alacritate vultus tanta, ut recipere, non facere obsequium videretur. Numquam de ore ejus verbum ullum prodibat in præjudicium proximi: sed alienos defectus imperfectionesque semper excusabat, præsertim coram Novitiis, ut ad idem faciendum ipsas assuefaceret; decibatque, proximum, si in sermonem adducatur, tam facile lædi, quam vitrum frangitur, si percutiatur. Numquam intermisit aliquod caritatis opus, quod credebat esse in sua potestate; & perditum æstimabat diem, quo erga aliquam non exercuisset eamdem virtutem, qua videbatur satiari non posse.
[166] Obsequia ea quæ Conversis præstabat circa ipsarum officia & in illarum societate, [item Conversis, earū labores sublevans,] numerum superant: fatigabat enim corpus suum, tantumque faciebat sola quantum Conversæ quatuor, aut eo amplius. Sex continuis annis Conversam unam noctu juvit interere panem; primaque ipsa surgebat de somno, & opus inchoabat: &, tamquam si ipsamet una Conversarum fuisset, factum panem inferebat tabulis, magnoque cum labore ponebat in furno, quamvis esset perquam delicatæ complexionis: ac fere semper erat cum Conversis, non tantum ad panem pinsendum, sed etiam ad lotrinam aliaque servitia. Cum lavandi erant panni, convehebat ligna, implebatque caldariam; & prius quam Conversæ noctu surgens, accendebat ignem, calefaciebat lixivium, incipiebatque lavare: hujus autem assiduitate operis os unum in collo manus dislocatum ipsi erat, atque in contrariam partem conversum. Alias noctu exequebatur servitia Conversarum, & quinque ac sex horas impendebat mundandis earum pannis, [& opera noctu prævertens.] ne videretur per diem id faciens: cumque esset Novitiarum Pædagoga, mittebat eas per domum, conquisituras sordidatos pannos quos noctu mundaret. In iis officiis in quibus habebat socias, ea semper sumebat sibi quæ majoris erant laboris, lavando, purgando, scopando, hauriendo aquam; & volebat sæpe ipsa per se facere omnia, ut alias sublevaret; dici autem vere poterat, nullam earū esse, cui particulariter non commodaret in aliquo, aliasque attrahebat exemplo suo ad similem caritatem. Cum vero noctu Conversas laborantes juvabat, monebat ut interrumperent laborem & interquiescerent, ipsa vero alacriter continuabat opus: rogata autem ut parceret sibi, dicebat se carnem asininam habere, cui labor proficeret non noceret; & nihilominus inutilis sibi videbatur ac pene otiosa, dicens, quod non oporteat requiem indulgere asello, sed diu noctuque tenere oneratum.
[167] Susceperat cum Conversarum una excitatricis matutinæ Officium, per vices hebdomadatim exercendum: contigit autem illam infirmari, [Excitatricē matutinam annis 15 agit,] & Sor. Maria Magdalena ipsam rogavit ut solam se sineret eo officio fungi; Quandoquidem, inquiebat, alias etiam non dormio: itaque totis quindecim annis sola Monachas omnes ad Matutinum excitare perrexit. Si qua Conversarum ostendebat se nolle, ut vel illa faceret servitium aliquod, vel facientem juvaret; Noli, dicebat, Soror auferre mihi meritum hujus operis: sine, me hoc agere, postea etiam ipsa aliquid facies pro me: melius enim est si una laboremus pro alia, quam si pro nobis ipsis agamus quidpiam: pro nobis enim ipsis nostroque commodo laborantes, possumus servire amori proprio; non æque dum laboramus pro aliis. Cum vero, propter alias officii sui occupationes, nequibat interesse laboribus, Conversarum; dicebat sibi ipsi, Pauperculæ istæ tantum laboraverunt, [& aliarum lectos componit.] volo ut opere finito quiescere possint; ibatque & componebat earum lectulos, everrebatque cellas; unde illæ ad tantæ caritatis excessum remanebant confusæ. Quamvis autem tam familiariter mansueteque versabatur inter illas ad communes labores; conversationi tamen suæ addebat aliquid gravitatis ac majestatis tantæ, ut non possent inde occasionem sumere confidentiæ nimiæ; sed omnes eam sic revererentur, ut ipsa præsente nulla fuisset ausa verbum otiosum proferre.
[168] Inexplicabilis porro caritas erat, qua utebatur erga infirmas, videbaturque Infirmariis invidere: dicebat enim nullo officio se functuram libentius, [Infirmaria munus optat,] ideoque magno cum gustu de eo loquebatur, audita subinde dicere, Utinam essem ego Infirmaria, possem hoc vel istud facere, & moribundas sic vel sic juvare, quod modo non licet mihi prout vellem, incompatibilibus officii mei functionibus distentæ. Infirmabatur ipsamet aliquando & dixit: Equidē Dei voluntatem libenter exequor: sed si voluisset me esse famulam alicujus nosocomii, o quantam viderer gratiam recepisse! Exhiberem infirmis illis omnia obsequia mihi possibilia: cum enim videam, nec dignam me nec expertam satis ad dirigendas animas eisque insinuandam Dei notitiam, in quo alias versarer libentius, ut minimum inservirem corporibus. Si aliqua Conversarum infirma, media hieme debebat ante auroram sumere quotidie decoctum præscriptum; offerebat ipsa se ut hoc ei ferret, quiescentibus interim Infirmariis, [ægrisque diligentissime servit:] ne incommodum ea causa frigusque paterentur. Si aliqua gravius ægrotabat, prima visitabat illam: & Magistra Novitiarum existens, tam frequenter ad illam ibat redibatque, ut appareret eam caritate ardere, & nullam corporis sui rationem habere ut illi commodaret. Prævidebat præveniebatque necessitates infirmarum, ne nimia de se cura angerentur; agebatque cum Superioribus ut iis prospiceretur. Si sciebat cuipiam deesse aliquid quod ipsa habebat, eo se privabat libenter ut alteri illud cederet; sin autem id non haberet, requirebat solicite. Cum cruciari ægras videbat, Quam vellem, inquiebat, suffurari tibi dolores istos! Grossioris enim complexionis cum sim, minus eos sentirem. Procurabat autem ut ipsis suppeteret quidquid lenire tormenta posset: & valde lætabantur Monachæ eam in suis morbis habere assistentem, propter solatium quod percipiebant, videntes Beatam istam obeuntem humiliora quæque & sordidiora infirmariæ ministeria.
[169] [convalescentibus curat opportuna solatiola.] Studebat ut convalescentibus excogitaret ea quæ ipsis ad gustum essent: & si qua bellaria sibi offerrentur, continuo recordabatur earum: petitaque prius pro iis licentia ne erubescerent, ipsis deferebat ultro: alias efficiebat caute ut ipsæmet ignorarent unde ejusmodi deliciæ venirent, ne gratiæ sibi ob illas haberentur. Quin etiam adhuc infirma privabat se multis, ad solatium vel commodum suum oblatis, ut ea impertiretur aliis: utque eas induceret ad acceptandum, ostendebat ea sibi aut non sapere aut non convenire. Erat autem admiratione dignū, quomodo mentem jugiter cum Deo unitam tenens, posset habere curam minutissimarum etiam rerum, proximo utilium: & quandoque dimissa a raptu, statim ad ejusmodi cogitationes tota transferebatur. Servivit aliquando Sorori cuidam hecticæ & cæcæ, [Cæcæ servit anno integro:] cui nomen Caritas, anno integro tamquam famula, everrens cellam, lectum componens, pannos eluens, aliaque ministeria ipsi præstans. Cum autē illa ad finem vitæ pervenisset, totis ultimis decem diebus ac noctibus ei vigilantissime adstitit, numquam vestes exuens: interrogata vero a Priorissa, cur ei tam singulari cura ministraret; respondit, quod Jesus apparuerat ei in forma pauperculi, & dixerat, quod si rem gratam sibi facere vellet, ipsi in hac sua sponsa ministraret. Alias Decembri mense, Monachæ cuidam, quæ Sor. Barbara Bassi dicebatur, diebus ac noctibus quindecim ministravit, numquam vestes exuens, aut lecto decumbens, sed modicum somnum super sella capiens. [moribundæ 15 noctibus continuis adest:] Similiter ministravit Conversæ cuidam Sor. Mattheæ, cui computrescens tibia vermibus scatebat, tantus autem exinde procreabatur fœtor, & puris abominabilis copia talis procedebat, ut ne aliis infirmis molestiam pareret, seorsim in altero cubiculo habenda esset Sor. vero Maria Magdalena mundabat ejus plagas, educebat vermes saniemque, tanto cum affectu, ut etiam os suum applicaret exulceratæ vomicæ, sicuti infirma Priorissæ retulit, [ulcera cujusdam lambit.] & ipsamet eidem confessa est, per obedientiam interrogata. Denique, quotquot aliæ suo tempore adductæ ad infirmariam fuerunt Monachæ aut Conversæ, omnes singularem ejus caritatem sunt expertæ.
[170] [Spiritualia quoque solatia curat:] Neque solum corporalia eis præstabat obsequia, sed multa etiam spiritualia, confortans eas adhortansque ad patientiam, aut libros spirituales prælegens: quod si per occupationes suas id facere non poterat per se, submittebat eis aut socias suas aut Novitiam aliquam. Quare optabant singulæ, ut hæc Dei famula sibi præsens assisteret in hora sui transitus; id quod faciebat libentissime, moribundis Passionem prælegens, de Deo loquens, devotionis actus varios suggerens: quando autem ipsa, lecto ultimæ infirmitatis decumbens, non poterat amplius per se accedere, faciebat se ad moribundas portari, dicens: Quandoquidem necdum venit Sponsus ut me abducat, volo adesse saltem aliis quas assumpturus ad se venit. Manebat apud mortuarum corpora usq; dum mandarentur sepulturæ; oransque pro illis fere semper, rapiebatur in ecstasim, sicut dictum est: & quando earum animas videbat esse in Purgatorio, [multa pro mortuis patitur,] offerebat se ad patiendum aliquid pro iis liberandis. Hoc vero eidem sæpe contingebat, sentiebatque carnes suas veluti lacerari a canibus, aut a serpentibus rodi; & jejunabat pro eis, disciplinas atque alias pœnitentias faciens. Videbat etiam pœnas quas patiebantur, & culpas quibus eas commeritæ fuerant; postea autem exire liberas & in cælum ferri, earumque ibi gloriam, & virtutes, quibus ipsam sibi comparaverant. Neque tantum sic videbat animas Monacharum suarum, sed etiam sæpe consanguineorum aliarumque personarum, quæ ejus orationibus commendabantur.
CAPUT XVI.
Quoddam Matutinum exercitium Sanctæ, cum oblatione sui ipsius, & quinque petitiones pro Ordinibus Religiosis faciendæ.
CAP. LI, CAP. LII
[171] Quam magna huic Dei famulæ adfuerit conscientiæ puritas, possem amplissimis verbis testari, [Puritatem conscientiæ testatur auctor ut Confessarius.] utpote qui cum ea sæpissime de eadem tractaverim, & tribus continuis annis fuerim ei a confessionibus extraordinariis, dum Collegiū Florentinum Rector gubernarem: præterquam quod D. Franciscus Benvenutus, qui tunc erat Gubernator & Confessarius monasterii, & ejusdem temporis Priorissa Mater Euangelista Jucundi, cui singulas actiones suas ex obedientia referebat Magdalena, mecum conferebant de omnibus quæ ipsi contingebant. Ut tamen appareat magis mentis illius puritas, quantoque in lumine ipsa videret & quasi anatomizaret omnes suas cogitationes, affectus, verba, actiones & intentiones, apponam hic examen conscientiæ, quod anno MDXCII die VI Aprilis fecit in raptu; unde cetera æstimare per se prudens Lector valeat. Sed hoc jam ante fecerat Puccinus: ex quo legendum illud dedimus num. 31 & seqq. Quod deinde hic sequitur Caput de vivendi Regulis, eidem in raptu datis XXIV Augusti anno MDXCIII, ibidem exhibuimus num. 27. Transeo igitur ad Exercitium Matutinum a Puccino relatum parte 2 cap. 16, & istic brevitatis causa prætermissum.
CAP. LIII
[172] Ex ardenti desiderio, quo tenebatur Sor. Maria Magdalena, ut magis magisque incenderetur divino amore, atque ad vitæ religiosæ perfectionem proficeret, composuit sibi notavitque exercitium spirituale, quod omni mane recitabat divinæ Majestati cum affectu inexplicabili. Ex quo quia lector capere poterit haud exiguum commodum, [Exercitium matutinum sibi componit,] placuit ipsum hic inserere, eadem cum simplicitate qua scripsit illa, estque hujusmodi.
[173] Primum, tertio te consignans, dices; Benedicta sit sancta Trinitas &c. deinde facies examen conscientiæ, [quod incipiens ab adoratione S. Trinitatis] offerendo sanguinem Verbi. Postea adorabis Patrem æternum, eumque confiteberis esse Deum, offerendo te per talem confessionem ad dandam ei vitam & sanguinem. Similiter adorando Verbum & Spiritum sanctum idem facies, orans unamquamque trium Personarum, ut velint in te complere divinam suam voluntatem. Postea adorabis Verbum incarnatum, confitens totum esse Deum & totum hominem, & offerens vitam & sanguinem præbendum pro tali confessione & veritate. Postea adorabis unitatem sanctissimæ Trinitatis, cum actu reverentiæ, faciens eamdem tui ipsius oblationem. Post hæc renovabis tuam Professionem, cum quanta poteris puritate & simplicitate affectus, promittens insuper te futuram perfectam observatricem Regulæ & Constitutionum tuarum. Denique consecrabis te sanctissimæ Trinitati, [cum sui oblatione,] faciens perfectam oblationem & holocaustum tui ipsius; committensque omnes cogitationes, intentiones, verba & opera, exteriora atque interiora, divinæ puritati; eamque rogans ut in te perfecte impleat suum divinum atque amabile propositum, propter quod creavit te; & te vocavit ad perfectiorem Religionis statum.
[174] [gaudet de infinitate Dei,] Deinde reflecteris supra teipsam, cognoscendo te nihil esse: & elevans postea mentem tuam in Deum, gaudebis de ejus infinitis perfectionibus, & quod solus sit inscrutabilis, nec intelligibilis aut comprehensibilis ab aliqua creatura; gaudendo quod omnes creaturæ, quæ sunt in cælo & in terra, nec non quidquid existit eum glorificet, laudet, atque magnificet: gaudendo etiam de ipsius infinitate; & quod creaturæ, facientes quantum possunt, nihil faciunt suæ magnitudini comparabile; quodque sit Deus qualis est. Cognoscendo insuper ipsum esse summum bonum, infinite amabile per seipsum, desiderabis amare ipsum cum ea perfectione, cum qua eum amant omnes Beati; [desiderat cum perfectissime amare,] & cum ea qua ipsum amaverunt, amant, & in æternum amabunt omnes creaturæ atque Beati simul; imo & cum divina illa perfectione qua amat seipsum, amavit, & in æternum amabit: gratiasque agendo suæ divinæ Majestati, quod amando seipsam suppleat debitum quo nos ipsi obstringimur. Denuo vero adorando sanctissimam Trinitatē, offeres ipsi omnes suas perfectiones; deinde perfectionem, plenitudinem gratiæ, & merita Verbi incarnati, Deiparæ Virginis, & Beatorum atque Electorum omnium; desiderando posse pati & agere quidquid creaturæ omnes patientur & agent, ad ejus gloriam & honorem: desiderando etiam ut toto tempore vitæ tuæ, ac nominatim hoc die præsenti, possis exaltare, laudare, magnificare, & honorare ipsum, quantum exaltant eum, laudant, magnificant, & honorant simul omnes creaturæ omnesque Beati: & tantum quantum facit ipsemet per actum amoris.
[175] Iterum adorando sanctissimam Trinitatem, cū amoris actu quantum omnino poteris intensissimo, [gratias agit pro beneficiis,] gratias ages divinæ suæ Majestati, de bono quod possidet; gaudens de eo atque in eo tibi complacens: eodemque modo gratias ipsi ages pro gratia collata humanitati Verbi, beatissimæ Virgini Mariæ & omnibus Sanctis, quamque recepturi sunt omnes Electi, & quam eis concessit antehac concedetque in futurum. Postea gratias ei ages, quia te creavit ad imaginem & similitudinem suam, redemit sanguine Unigeniti sui, te sibi despondit & consecravit, quodque se tibi quotidie donet, atque de omni gratia suique communicatione qua se tibi continuo impendit, reflectendo illam in ipsum indeque gaudendo, non quia te muneratam & locupletatam vides tam magnis donis, sed quia his mediantibus majorem habebis facultatē eidem serviendi & eum honorandi, offerendo Verbum incarnatum cum sanguine ejus æterno Patri, in gratiarum actionem pro tanta misericordia. Hic vero accendes in te fervorem spiritus, & desiderium te uniendi isti amabilissimo Deo, quem cognovisti & cognoscis tam grandem tamque immensum esse; sciens & viva fide credens, quod per infinitam suam potentiam ac liberalitatem se velit unire creaturæ; & ex opposito tuam aspiciens vilitatem, humiliaberis in teipsa.
[1ff6] [petit ejus voluntatem implere,] Postea converteris ad Patrem æternum eumque rogabis, ut tibi donare velit divinum suum Verbum; cumque ipsum donaverit tibi, recludes in corde tuo, ibique ei te in ejus unione dimittes, in unionem ejus actus, quo ipse animam suam dimisit in cruce, quando videlicet expiravit. Ipsumque Verbum sic induta, resignabis voluntatem tuam in manus æterni Patris, dicendo, Fiat voluntas tua; idque in unione resignationis illius, quam exercuit Verbum in horto. Deinde rogabis, ut tibi concedat atque in te confirmet suum æternum velle, offerendo teipsi in filiam; tum a Verbo petes amorem, offerens te illi in sponsam; & a Spiritu sancto humilitatem, offerens te illi in discipulam. Postmodum offeres Verbum, & teipsam in Verbo, æterno Patri cum omnibus suis divinis perfectionibus, anima & humanitate, [seque iterū Deo offert.] cogitationibus, verbis & operibus, una cum fasciculo myrrhæ Passionis suæ & pretioso sanguine; intendens hanc oblationem facere in divino templo, id est corde ipsius Verbi, in unionem illius oblationis quam fecit super terram nobiscum conversans. Hanc autem oblationem facies pro toto triumphante, militante & patiente Ecclesia; desiderando offerre istam hostiam cum majori quam unquam fuit oblata affectu, aut offerenda posthac sit a creaturis universis. Et quia æternus Pater in ista oblatione vehementer sibi complacet, in hac ipsa ejus complacentia conquiesces; ibique suscipies crucem simul cum Verbo, intendens procedere, ipsum sequendo usque ad mortem.
[177] [facit protestationes 9] His factis facies, coram Deo, patre, sponso, ac magistro tuo, prorestationes sequentes.
Primo, eligendi altissimam humilitatem.
II. Adorandi & confitendi unitatem sanctissimæ Trinitatis pro iis qui ipsam non adorant.
III. Exaltandi paupertatem in rebus omnibus.
IV. Favendi quam maxime posset afflictis & tribulatis.
V. Ædificandi omnia opera, exteriora & interiora, in plagis Christi.
VI. Præbendi te refugium omnium imperfectionum, quæ committuntur in habitaculo Mariæ.
VII. Elongandi te ab omni re mundana, quin etiam a te ipsa, quantum distat cælum a terra.
VIII. Gaudendi contemptu & confusione, sicut Deus gaudet de seipso.
IX. Gaudendi quod sis a Deo deque paupertate spiritus: ac potius extrema quæque patiendi, quam impediendi proximum ne fruatur Deo.
X. Condolendi Deo de offensis factis ejus divinæ Majestati.
[178] [convertit se ad Deiparā,] Finito hoc exercitio, cum Deo tuo ibis ad sanctissimam Virginem, eamque adorabis ea quæ ipsi convenit adoratione: deinde eā orabis, ut te una secū faciat matrem, filiam, & sponsam magni Dei: matrē, mediante conformitate & uniformitate voluntatis tuæ cum voluntate Dei; filiam, per purum & rectum amorem; sponsam, per fidelitatem in observandis promissionibus ipsi factis. Offeres postea eidem totum habitaculum suum (monasterium intelligebat) orans ut ipsum custodiat eo amore, quo ipsa custodit Verbum incarnatum, suamque puritatem & virginitatem; ac denique hanc ei protestationem facies, dicens; Mater purissima, Mater mea amabilissima, protestor quod malim potius esse in inferno, quam non semper zelari observantiam & perfectionem, tam in meipsa quam in toto habitaculo tuo; id est, in omnibus filiabus tuis, quæ in eo nunc sunt, aut in futurum erunt: & dices tertio Salutationem Angelicam, eo quo tibi placuerit loco. Postmodum offeres te Angelo tuo custodi, orans ut semper te custodiat: [Angelum custodem & Sanctos.] eique protestaberis, quod velis correspondere internis inspirationibus & illuminationibus divinis. Denique devotis tuis Sanctis, & toti cælesti Jerusalem protestaberis, quod velis honorare ac revereri festa atque reliquias eorum, atque imprimis solidas verasque eorumdem virtutes imitari.
[179] Erat sancta Mater more suo in ecstasi, quando significavit ei Deus, quod in omni Religione deberent divinæ Majestati suæ fieri quinque petitiones, ut in eis semper in vigore perseveraret observantia, [Pro conservanda observantia in Religione discit] nec deficerent a primo instituto suæ religiosæ Regulæ. Cœpit ergo in hoc suo raptu cum affectuosa exclamatione sic loqui: O Jesu dulcis sponse, quomodo hodie deformatam video antiquam pulchritudinem observantiæ religiosæ! quam relaxatam video firmitatem trium istorum nodorum, quibuscum anima religiosa tecum stricte colligatur! — Ah! quantum defecit obedientia! quomodo paupertas horrori facta est! quam exiguo in pretio habetur speciosa illa castitatis gemma! — Recte pro tua bonitate me facis intelligere petitiones quinque, quæ tibi faciendæ sunt ad conservationem veræ observantiæ in Religionibus.
I. Ut in Religione semper conservetur caritas & unio tecum, [faciendas petitiones 5,] o Deus meus! & cum proximo nostro.
II. Ut in ea semper perfecte observetur votum sanctæ obedientiæ.
III. Ut concedas, Deus meus, cuilibet Religioni Superiorem talem, qui sit vir (sicut de David dicitur) secundum cor tuum, ut non deficiat simplicitas sanctæ observantiæ sub eo.
IV. Ut rigida observatio sanctæ paupertatis in sua perfectione remaneat.
V. Ut continuo a te, o dulcis Sponse mi, petatur gratia, per quam Religiosi omnes, qui veniunt ad tuum famulatum, claro in lumine intelligant & perfectæ comprehendant, quanti momenti sit abnegatio propriæ voluntatis, & observatio etiam minimæ cujusque Regulæ.
[180] [maxime necessarias.] O quam necessarium est, Deus meus, ut hæc a te petantur! quam etiam necessarium est, ut hæ gratiæ a te concedantur sanctis habitaculis tuis, ut tuus divinus famulatus in vigore perseveret. — Verum nisi a te postulentur cum puro affectu & solicita anxietate, non vis eas concedere: non, non — Faciam ergo ego has petitiones, Deus meus, omnium nomine, ut ista tam pretiosa dona impertiaris animabus tuis — Sed heu me! quod in eorum cordibus non inveniatur dispositio congrua ad illa excipienda, sed omne donum invenit suum impedimentum quo minus communicetur — Si vis infundere, o Verbum, in animabus religiosis caritatem & unionem tuam, aliquantum ibi regnat voluntas propria, & non remittitur tota in obedientiam, quo fit ut communicatio tam eximii doni intercipiatur. — Si vis infundere obedientiam, Ah! quam obest non credere quod Deus loquatur & operetur in Superioribus. — Respectus humanus est causa, cur aliquando non eligantur Superiores secundum cor Dei & illuminationem Spiritus sancti. — Sensualitas propria opponit se observantiæ regulari. — Utinam omnes, prius quam veniant ad Religionem, cogitarent ad quid se obliget Religiosus: & quanti referat observare quod promittitur. Hoc si fieret, o quam bene observaretur abnegatio sui ipsius & rigor Regulæ! Hæc cum dixisset, cum maximo ardore atque zelo religioso, ad sensus suos rediit & evigilavit a raptu.
CAPUT XVII.
De profunda humilitate S. Mariæ Magdalenæ.
Cap. LIV
[181] Inter multas Christianas virtutes, quæ Deo gratam & hominibus amabilem reddiderunt hanc sanctam Virginem, fuit humilitas profundissima, [Humillime sentiens de seipsa] agendo cum Deo & creaturis, quam demonstrabat in omni suo modo loquendi tractandique. Etenim demississime sentiens de seipsa, credebat se esse vilissimam, abjectissimam, ignorantissimamque totius monasterii, ac maximam peccatricem mundi; adeo ut diceret, mirari se, quod Deus & Angeli atque Sancti ipsam tolerarent supra terram: unde & metuebat ne hæc dehisceret vivamque absorberet: & sæpe cuidam familiari suæ dixit: Quid diceres, si modo videres aperiri terram, meque deglutiri ab ea? Idque non per ceremoniam, sed ex vero sensu humilitatis dicebat. Quoties ergo videbat Matrem Priorissam, trepidabat metu ne a monasterio expelleretur, [ceteris imperfectiorem se æstimat:] sibique diceretur: Apage ab hoc loco sancto, quia indigna es manere in sodalitate tot Sponsarum Christi. Cumque a Superiore advocabatur, continuo eidem se provolvebat ad genua, expectans de aliquo suo defectu corrigi ac reprehendi. Timebat etiam in Chorum ire cum aliis ad recitandum divinum Officium, existimans se indignam quæ staret in conspectu Dei, ad laudandam ejus divinam Majestatem, in societate istarum Matrum atque Sororum, quas omnes reputabat sanctas: earumque tam vivarum quam mortuarum virtutes adeo extollebat, ut magnam cunctis opinionem ingereret de illis; ac deinde supra se reflectens animum, humiliabat se in comparatione ipsarum, velut iniquam plenamque defectuum & peccatorum: suasque imperfectiones & culpas semper exaggerabat; nec videbatur ullus esse defectus in creaturis, qui non inveniretur in ipsa; ideoque mereri se non putabat ut inter alias appareret.
[182] [suas culpas in visu recognoscit,] Chorum intrans tremebat, dicebatque: Grande enimvero miraculum, quod ego debeam comparere coram summa ista puritate. Et aliquando videbatur audire vocem dicentem: Tollatur iniquitas de medio Sanctarum, impedit enim quominus earum orationes intrent sicut incensum in conspectum Dei. In Choro autem adstabat cum multa submissione oculisque dejectis, & cogitabat, ceteras tunc posse recordari defectuum ipsius, nimiamque indignitatem cognoscere. In quodam duarum horarum raptu monstravit illi Deus omnes culpas & defectus, etiam levissimos, tota sua vita commissos, prorupitque in lamentum, dicens: Libenter irem ad infernum, si per hoc facere possem ut te non offenderim, Deus meus. Agnoscebat se obligatissimam Sororibus, [& credit quod in seculo pessima fuisset.] quæ ipsam receperant ad monasterium: visaque aliquando est clam deosculari terram, quam suis calcaverant pedibus: quod si in ipsis vidisset defectum aliquem, excusasset continuo aut dixisset, Ego fecissem deterius. Rogata ut oraret pro aliquo peccatore respondebat: Ego oro pro aliis, sed avertat Deus ne pejor ipsis sim. Alias cum humilitate dicebat, Si Deus auferret a me manum suam, nullum foret peccatum tam grave tamque enorme quod non committerem. Osculabatur parietes monasterii dicens, Si mansissem extra hosce parietes in seculo, tanta crimina admisissem, ut mori me oportuisset manu carnificis; proinde merito ipsos exosculor. Suos autem defectus tantopere exaggerabat, ut qui eam non cognovisset, degenerem dissolutamque Religiosam esse existimasset.
[183] [Vt opinionem Novitiæ de se minuat,] Anno MDCII, ingressa monasterium istud est puella nobilis, annorum novemdecim: quæ ut erat optima, judiciosa & prudens, cito agnovit singularem bonitatem, sanctitatem, & perfectionem suæ Magistræ; vehementerque illam amabat & æstimabat. Id quod animadvertens Sor. Maria Magdalena, quærebat occasionem, ut hanc illi de se opinionem tolleret, fidemque faceret culparum atque defectuum suorum. Ergo a Priorissa petiit facultatem manifestandi Novitiæ isti, pro sua confusione, tentationes quas fuerat passa tempore quinquennalis suæ probationis: sed hæc facultas ei negata tunc fuit. Aliquot deinde diebus post stimulata eodem desiderio, [cum venia Confessarii] idem proposuit Patri Gubernatori & Confessario, qui potestatem istud agendi fecit. Proinde inveniens prædictam Novitiam, in loco semoto a frequentia, profunda cum humilitate ante ipsam in genua se provolvit; erumpensque in planctum, gemitus, & suspiria, sic loqui cœpit: Cupio, Soror, te intelligere, qualem habeas Magistram; ut accrescat tibi meritum ex obedientia, quam mihi pro officio debes, qualiscumque demum sim; quamque oro ut mihi deferre pergas, non attendens ad ea quæ tibi dictura nunc sum.
[184] [narrat ei præteritas suas tentationes,] Scito igitur, me fuisse scandalum & offendiculum hujus sanctæ Religionis: & eam seorsim abducens, cœpit enumerare, tamquam gravissimas culpas, omnes quas passa erat tentationes: & quia, exempli causa, fuerat pulsata cogitationibus gulæ, didicebat se fuisse gulosam, & tamen æstimatam fuisse in pane & aqua jejunare: quia autem suggestum ei fuerat, ut auferret aliquid, se nominabat furacem; atque ita circa alias tentationes infidelitatis, superbiæ, sensualitatis, apostasiæ, ac desperationis; semper effuse lacrymans, acsi non tentationes eæ, sed vera ac realia peccata fuissent: & subjunxit, Si ego in seculo mansissem, [amquā veras culpas:] certo certius, propter tot enormia crimina quæ commisi, vitam finivissem per manum justitiæ; & si fuissem in aliquo monasterio, in quo non viget tanta caritas, fuissem ad vitam reliquam inclusa carceri: hæ vero sanctæ Sorores ac Matres mihi compassæ, tanta cum patientia me tolerarunt. O quantum earum singulis hoc nomine obligor! O quantam ab iis misericordiam sum consecuta! Quia autem occasione aliqua celaverat veritatem, & ex virtute reticuerat; dicebat se fuisse impostricem & mendacem; sæpius iterans, Vide, Soror, qualem Magistram habeas; roga Deum pro me, ut mihi faciat misericordiam; neque in infernum, quem mererer, me detrudat. Stabatque tota tremebunda & pavida, acsi reapse foret rea gravissimorum quorumque criminum.
[185] Ad hæc obstupefacta Novitia, cogitabat, quod, [illa nihilominus vel hinc astimans Sanctam,] si illa tunc fuerit magna peccatrix, Deus per suam misericordiam & propter hunc actum quem faciebat, effecturus ipsam esset magnam Sanctam: tanta enim contritio erat, ut ipsam quoque Novitiam provocaret ad lacrymas. Et hæc tunc quidem conturbata fuit, adeoque serio apprehendit res sibi dictas pro gravibus culpis, ut pene crederet vere fuisse ab illa commissas, atque ab istis transiisse ad hanc quam modo in ipsa mirabatur sanctitatem. Sed voluit Deus ut Novitia ista intelligeret, hunc fuisse excessum humilitatis. Itaque vehementi inquietudine commotam se sentienti inspiravit, ut ad Chorum iret, seque coram sanctissimo Sacramento prosterneret, prout fecit & dixit: Domine, fuerit ista qualiscumque, nunc certe est singularis famula Majestatis tuæ; & ego pro tali semper eam habebo ac reverebor. Hoc autem dicenti evanuit inquies omnis interior, ac veluti discussa nebula comprehendit, quod Magistra sua ideo solum sic se humiliasset, ut ab ipsa crederetur magna esse peccatrix. Postea vero cum aliis Sanctimonialibus agens, [pergit ipsam venerari,] intellexit ipsam revera habuisse tentationes istiusmodi, sed de omnibus victoriam gloriosā retulisse; unde sic accrevit in ipsa æstimatio prior, ut quoties sanctam Matrem videbat, reverentiā eidem tamquam rei sacræ haberet. Illa interim persuasisse se Novitiæ rata, sæpius ei dicebat: Recordare mei, Soror, tu enim necessitatem meam nosti: quod si in memoriam ei veniebat quidpiam suorum defectuum quod non explicuerat, subito coram ea se humilians id quoque exponebat. Sæpius etiam juxta illam laborans, & mota ingenti contritionis affectu, dicebat: Nosti Soror, quanta peccata commiserim: ora Deum ut mei misereatur, & hanc erga me caritatem exerce. Dissimulaverat semper Novitia, tamquam si omnia credidisset; [ac tandem deprehendit nihil peccasse.] tandem tamen convincere eam volens, aliquando respondit: Ut offendatur Deus opus est mala voluntate. Ipsa vero nihil titubans; Ah! inquit, istud non: quia cor meum semper desideravit honorare Deum, quamvis reperiam quod ipsum offenderim: semper etiam amavi Jesum, quia omne bonum in me contulit. Atque ita coacta fuit Sancta fateri, quid in ipsa re fuerit.
[186] Alia vice culpam suam dixit, quod sine licentia manducasset, [Ipsa rem levissimam ut gravem apprehendit:] seipsam accusando ut sensualem & gulosam: postea autem cognitum fuit, quod massam pineorum nucleorum zaccharo conditorum partiens, aliis distribuendam, nucleos duos in gremium suum delapsos imposuisset ori ac manducasset, idque gravissimum rebatur errorem. Quod si sermo esset de trangressionibus Regularum imperfectionibusque & defectibus; ita loquebatur sancta Mater, acsi habuisset omnes in summo gradu. Et tamen, cum aliquando Sororum unam rogasset, ut si ipsam amabat, diceret sibi quoscumque in ea notasset defectus; & illa intentos sedulo haberet oculos super ipsam, in refectorio omnibusque locis & exercitiis ubi videre eam poterat; non potuit tamen vel minimum defectum in ea notare, [defectus suos audire cupit;] vel ex ejus ore verbū aliquod otiosum audire; cum e contrario cuicumq; se videnti & audienti devotionem ingereret, & stimulos adderet ad virtutem. Sæpius quoque de genibus orabat Sorores, ut suos sibi defectus indicarent; cumque subinde nonnullæ, ut ei hanc satisfactionem darent, aliquid redarguerent, quod tamen remotum a culpa erat; ipsa, tamquam vere in eo rea, credebat illis, seque vehementer humiliabat, & quod defectum non animadverteret exiguo lumini suo imputabat.
[187] Adeo autem sincere credebat se magnam peccatricem, [magnā peccætricē vere se credit.] ut morti propinqua post sacri Olei susceptionem diceret, se credere quod Deus ipsam auferebat de mundo, ut non cogeretur eidem grande aliquod flagellum immittere propter sua peccata. Interrogata vero ab una filiarum suarum, quomodo tam abjecte sentiret de se, cui tot tamque singularia dona Deus contulerat; respondit eidem, Miror tuam in hoc exiguam capacitatem: scias ergo, quod nisi tot favoribus prævenisset me Deus, atque ita conservasset, præcipitassem me in gravissima quæque crimina quibus sua Majestas potest offendi. Vobis non ita fecit, quia obeditis voci illius, & absque istis specialibus donis eidem famulamini; ideoque vobis omnibus miserabilior sum. Cum autem diceret se timere, ne ipsam terra absorberet; & Matres istæ interrogarent, an sic vere sentiret; respondebat, Vere ita, & merito: si enim non feci peccata quæ gratiam Dei auserunt, ideo non feci quia Deus eorum occasionem mihi abstulit meque cohibuit: quod si aliæ habuissent eadem beneficia & media ad bene operandum quæ ego, non offendissent illum, sed honorassent multo magis quam ego. Et hoc dicens incipiebat flexis genibus magna cum humilitate accusare seipsam de præteritis tentationibus, & concludens ajebat: Vide, an non merito sic debeam sentire.
[188] Aliquando ab una Novitiarum jubebat suos defectus sibi dici: [a suis novitiis flagellari se mandat:] & postea genuflexa ejus pedes osculabatur, rogabatque ut os ipsi suum conculcaret, aut disciplinam daret: aliquando etiam id eis imperabat sub obedientia, & postea imponebat silentium. Sæpius autem cum se a Novitiis flagellari faceret, eis dicebat, Pulsate fortiter, ne dæmon rideat. Quadam etiam nocte vocans Conversam unam; Veni, inquit, ut facias obedientiam Jesu: jussitque se ab ea per mediam horam catenulis ferreis flagellari, identidem admonens ut valide percuteret. Cum esset Magistra Juniorum, quadam vice se supinam prostravit humi, voluitque ut calceo quæque suo os ei percuterent: quod omnes illas commovit ad lacrymas, viso tantæ humilitatis exemplo. Per aliquantum temporis in more posuit, [& quotidie alteri culpas suas dicit.] Novitiam quamdam adire quotidie, seque coram ipsa humiliando culpam suorum defectuum dicere, & impositam sibi ab ea pœnitentiam suscipiebat. Novem etiam continuis annis humiliavit se cuidam sociæ magis familiari, accusans se de iis actionibus quibus rebatur aliquem defectum subfuisse (quamvis illa confiteatur nullum se agnoscere potuisse) & veniam ab illa postulabat, petebatque pœnitentiam; atque in particulari dicebat, se multas pati tentationes: quapropter, si amabat ipsam & juvare volebat, necessarium esse ut ipsi daret disciplinam, & acribus verbis mortificaret. Voluit autem usque ad mortem habere aliquam, cui se accusaret de erratis, & a qua moneretur humiliareturque. Quod si aliquam audiebat dicentem, mihi sufficit Crucifixus; subjiciebat ipsa, Difficulter adducor ad Crucifixum, nisi me humiliem creaturis.
[189] Iterrogata aliquando ab una Sororum, utrum tot gratiæ acceptæ a Deo numquam ei dedissent occasionem alicujus vanæ complacentiæ, [Fatetur se non tentari vana gloria,] respondit; Nescin' quod nemo debeat gloriari de eo quod suum non est? quomodo igitur vis, ut, in iis quæ dantur a Deo, mihi complaceam, cum ista sint Dei? Alias, cum Sor. Maria Pacifica ipsi prælegeret aliquos ejus raptus & notitias divinitus concessas, ut recognosceret num quid inter scribendum erratum esset, interrogavit eam, num talia audiens sentiret aliquem motum superbiæ. Cui illa, Non magis, inquit, ex eo quod mihi legisti, quam si mihi legisses alium quemcumque librum: solum agnosco habuisse intra me ejusmodi sensus, quales legisti. [scripta tamē de se comburit.] Alias, cum ad manus ejus venissent quaterni aliquot, in quibus prædicta Soror scripserat nonnulia spectantia ad vitam suam, omnes combussit: quapropter graviter reprehensa a Matre Priorissa, humiliavit se, non solum apud illam, sed etiam apud eam quæ scripserat. Interrogata autem, an id fecisset, quia senserat in se motum superbiæ aut vanæ gloriæ; respondit quod non: sed, quia non habebat mandatum ullum obedientiæ quo id prohibebatur facere, obligationis suæ censuisse quod fecit, adducto alterius personæ spiritualis exemplo quæ idem fecerat. Cum vero id Confessarius intellexit, sub obedientia cavit ne amplius tale quid faceret: atque ita istarum rerum porro nihil attigit.
CAPUT XVIII.
Alia exempla & documenta humilitatis, relicta a Sancta.
[190] Non solum non ambiebat in Religione officia, sed iis se reputabat indignam, & lacrymabatur cum ea sibi imponebantur, [Libenter fuisset sine voce in Capitulo;] itaque verbis & exemplis humilitatem docebat. Eo fine aliquando interrogavit Novitiam quamdam, utrum libenter foret Monacha, sic ut non haberet vocem in Capitulo. Cumque illa respondisset, quod non, quia voluisset esse Monacha sicut aliæ; subintulit sancta Mater, Ego autem essem libenter in gradu isto humili & abjecto: imo locum ac vocem meam libenter cederem alteri, quam crederem eis usuram melius. Virtutes porro suas occultabat, prætexendo cuncta se agere, non per actum virtutis, sed ex habitu naturali: delectabaturque exemplis eorum Sanctorum, qui in Conventibus & Communitatibus occultam duxerant vitam, aut pro stultis haberi se fecerant, eosque voluisset si potuisset imitari. Neque tantum, cum sensibus suis naturalibus præsens erat, sed etiam in raptu, [optat occultam plane vitā ducere:] sæpe hanc gratiam postulabat a Deo, ut liceret sibi latere creaturas, nec vellet manifestari dona quæ faciebat ipsi: & nisi Deus propalasset modum quo cum illa agebat, nunquam ipsa quidquam de rebus suis internis evulgasset. Quapropter vehementer ei displicebat, quod conspiciebatur rapta in ecstasim: cumque ab ea incipiebat redire ad sensus suos, solebat Mater Priorissa ablegare præsentes Monachas, ut ejus verecundiæ modestiæque consuleret.
[191] Quando faciebat actum aliquem virtuosum cum suis Novitiis, ordinarie eis imponebat silentium. [deprecatur scientiam futurorum:] Nolebat scire res futuras, & in raptibus dicebat, Domine, habeas eas tibi, neque me consciam facias. Quod si Deus nihilominus ipsas ei revelabat, loquendo tamen cum secularibus, nullo indicio significabat se scire ejusmodi quidquam. Eo tempore quo discalceata incedebat, si puellæ seculares veniebant ad monasterium experimenti causa, assumebat calceos absque soleis ut pedes sui non conspicerentur nudi. Si requirebat ut supra ægram signum Crucis formaret, vel a Priorissa jubebatur pro negotiis monasterii aut aliqua persona externa orare, fere semper assumebat sibi sociam quæ secum id faceret, ne scilicet adscriberetur sibi miraculum si quod contingeret. Tam humiliter sentiebat de seipsa, ut videretur sibi nihil recte agere: [virtutes suas conatur tegere;] ideoque post omnem actionem petebat sibi indulgeri a Deo, quos in ea forte commiserat, defectus. Ex hoc autem timore, qui semper comitabatur operantem, ad quascumque præsentes, etiam Novitian (si aliæ nullæ aderant) convertebat se dicens, Videturne, Sorores, quod bene egerim? Obsecro vos, indicate id mihi. Cumque responderet aliqua, videri sibi quod imperfectionis aliquid tali actioni subesse potuerit; statim credebat, & caput inclinabat tamquam culpabilis; idque etiam in operibus maxime laudabilibus & perfectis, quales esse optime sciebant Monachæ; sed, vel experiendi vel placendi causa, ita contemptim quandoque respondebant.
[192] Tolerare non poterat dæmon, quod propter excessum humilitatis alienum consilium semper præferebat suo. Cum ergo aliquando, faciens exercitia S. Ignatii, [humilianti se obstrepit dæmon,] aliam Monacham consuluisset circa Meditationem Christi orantis in horto; supra tectum cameræ fragor tantus auditus fuit, ac si nulla tegula mansisset integra, secundum judicium Monachæ istius: quæ cum consternata dixisset, O Soror Maria, quid rei est illud? ipsa ridere incepit, & dixit, Quid esse credis? Vidit autem postea, nec unam quidem tegulam loco motam esse, sed opus fuisse dæmonis, cui iste humilitatis actus displicebat. Quando reprehendebat Novitiam aliquam, & reprehensa se submittens confitebatur statim erratum; mox bona Mater subjiciebat; Ego pejus fecissem, ne conturberis; aut monstrabat eodem se defectu, [ipsa alieno judicio cedit.] vel etiam graviori laborare. Quod si videbat exerceri a quapiam virtutis actum, ipsa se humilians dicebat, Non potuissem ego sic facere. Pro magno illo zelo, quo Dei honorem procurabat, acerbe aliquando reprehendebat defectus, aut eos volebat a Superiore castigari: sed si tunc alia quæcumque Soror, etiam Conversa, dixisset: Mater, hæc severitas fortassis non bene cedet, subjiciebat se illico & humiliabat, dicens: Erravi; & sic quietabatur.
[193] [horret congressus Principum seminarum:] Fugiebat quantum poterat colloquia Magnatum, dicebatque indignam se esse quæ nominaretur super terra, aut a similibus cognosceretur. Hinc die quadam vocata ad crates a Ducissa Braccianensi, cum ea agere cupienti, id sibi nuntianti dixit; O! si Domina Ducissa Bracciani sciret, quod Sor. Maria Magdalena sit abominatio monasterii, caveret vel nominare eam, nedum faceret appellari. Alias cum juberetur accedere ad crates, quia expectabat illam Serenissima Ducissa Mantuana; cœpit plorare, nec solatium poterat accipere, dicens; Nescio quare ego ire debeam, ut loquar cum personis similibus, quæ sum Monacha sicut aliæ. Alias Serenissima Princeps Maria de Medicis, prius quam fieret Regina Franciæ, epistolam ei scripsit, consilia aliqua & documēta spiritualia postulans: qua epistola recepta, cōtristata valde iHa, & lacrymata est. Quia autē videbat Priorissam optare ut responderet, dixit, Mater Priorissa, tu vis ut æstimer quod non sum, & ut vadam ad infernum propter meam superbiam: quando autem eo descendero, personæ istæ inde me non eruent. Quia autem eadem Principissa scribebat, quod intendebat ad ipsam visitandam venire; ipsa, in eo quod ad epistolam dedit reponso, rogavit ne veniret, promittens quod nihilominus oraret pro illa. Postquam autem prædicta Principissa facta est Regina Franciæ; &, pridie quam Florentia discederet, omnino vellet ipsam alloqui; ipsa, non valens visitationem excusare, misit rogatum ut veniret sola: quod & fecit, sola ingressa monasteriū, uti superius dictum est.
[194] Major ejus delectatio erat conversari cum infimæ conditionis personis atque pauperculis: [Sectatur vilissima.] & sicut aliud sibi nil deberi credebat quam quod domi vilissimum erat, sic in victu & vestitu, officiis & exercitiis, humillima semper sectabatur & vilissima. Sæpius manducabat reliquias ciborum, quæ in scutellis referebantur a mensa; utebaturque scutella cujusdam infirmæ, nauseam ciere apta. Pauperrime vestiebatur, ut dictum est. Libenter occupabatur in ministerio culinæ & in coqua juvanda, infima quæq; sibi arrogans: finito autē ministerio petebat ab ea veniā defectuum. Proderat autem monasterio quod illa sæpe ministrabat in culina, quia faciebat annonam crescre. Cumque ea tempestate esset monasterium tenuiter dotatum, [Culinæ ministrans] nec semper victus pro numero sufficeret, Conversa officio isti præposita sæpius se commendabat Sorori Mariæ Magdalenæ, rogans ut oraret Iesum, quatenus augeret provisionem sibi datam, cui multum deerat ad sufficientiam: & illa respondebat, ut Deo fideret. Deinde eadē Conversa, sumpta fiducia, experiebatur inter distribuendum crescere cibum præparatum; neque tantum sufficere, sed etiam abundare. Sic esuriali quodam die anni MDLXXXVII vel VIII, [supplet defectum paratæ annonæ.] non erat in monasterio quod in prandium proponeretur, nisi paucæ quædam haleces, vix medietati Sanctimonialium sufficientes; & erat tempestas talis, qua nihil poterat aforis accersi. Recurrit ergo obsonatrix ad preces Sororis Mariæ Magdalenæ, & ipsa voluit sociam precationis habere coquam; dicens, Dicamus singulæ unum Pater noster & Ave Maria Angelis nostris Custodibus, ut inspirent D. Lapo del Touaglia, patri Sororis Mariæ Pacificæ, mittere nobis tot haleces quot opus habemus. Itaque fecerunt; & intra horam, non obstante pessima illa aura, adfuit aliquis ex parte D. Lapi, dono adferens sportellam halecum: & sic necessitati isti prospectum fuit.
[195] [9 Actus humilitatis ab ea descripti directique] Alia plurima scribi possent de illius maxima humilitate: sed sufficit dicere, quod fuerit speculum humilitatis & contemptus sui ipsius; ita ut vel solus ejus aspectus compunctionem devotionemque cieret. Reliquit autem etiam scripto quosdam humiliationis actus, in raptu sibi monstratos, in quibus frequenter exercitabatur, hac forma.
[ad Angelos,] I. Ibis ad chorum Angelorum, eosque rogabis, ut offerant coram throno sanctissimæ Trinitatis sanguinem Verbi incarnati, petendo ab eis veram spiritus humilitatem: & tu, anima mea, tantum te humiliabis, ut existimes te similem esse dæmoniis, propter tuam superbiam & ingratitudinem.
[Archangelos,] II. Ibis ad chorum Archangelorum, & rogabis ut supra: & tu, anima, sitiens altissimæ puritatis, ipsam ab eis petens, sic te humiliabis, ut te reputes indignam quæ recipias aureolam virginitatis, ac Deo pure servias.
III Accedes ad chorum Principatuum, rogans ut offerant sanguinem incarnati Verbi Patri æterno, [Principatus,] petendo ab eis perfectissimam obedientiam, & subjectionem erga Dei voluntatem, & erga omnes creaturas propter amorem Creatoris: conaberis autem ad eum humiliationis gradum pertingere, ut agnoscas indignam te esse, cui aliqua obedientia imponatur, & quæ obedientibus adnumereris.
IV. Perges ad chorum Potestatum, & petes ut offerant sanguinem Verbi incarnati sicut superius: [Potestates,] & tu, anima, facta mancipium tuorum appetituum sensualium, requires gratiam ad eos undequaque refrænandos: & quantum poteris contendes eo usque humiliare te, ut credas quod non merearis numerari in hoc sancto collegio, tuasque laudes unire laudibus sponsarum Jesu: & quid amplius? ut easdem libenter audias dicere tibi contumelias & opprobria.
[Virtutes,] V. Chorum Virtutum deprecaberis ut supra: & tu, anima, omni virtute privata, petes ab eis firmitatem, stabilitatem, & constantiam in faciendo bono: teque eatenus humiliabis, ut te existimes omni gratia & dono cælesti indignam; indignam etiam quæ possis juvare proximum per obsequia caritaris, & participare bonis omnium fidelium.
[Dominationes.] VI. Choro Dominationum supplicabis, ut faciant oblationem prædictam: & tu, anima mea, postulans ab eis perfectum dominium internarum tuarum passionum & affectuum terrenorum, humiliabis temetipsam, reputando te indignam quæ possideas paupertatem spiritus, aut aliam quampiam virtutem.
[Thronos,] VII. Recurres ad Thronos, qui ibunt ad amorosa brachia Verbi incarnati, ibique te offerent: tu vero, anima mea, tantum te deprimes, ut æstimes te indignam, sicut revera es, cui toties se Sponsus tuus uniat in sanctissimo Sacramento, per quod tanto cum affectu sessum venit in medio cordis tui.
VIII. Ibis ad chorum Cherubinorum, qui te offerent purissimis oculis amorosi Verbi incarnati: [Cherubinos,] tu autem, anima mea, prosequeris humiliationes tuas, petens ab eis lucem, ut in teipsa cognoscas divinam voluntatem, gratias quas a Domino omni momento recipis, & mala quæ eisdem reponis; censendo te indignam omni lumine & inspiratione cælesti; indignam etiam quæ a divina misericordia conserveris; & dignissimam, quia tam parum divinæ luci correspondes, quæ derelicta a Deo dimittaris in tenebris & erroribus tuis.
IX. Ad chorum Seraphinorum adibis, qui te offerent dulcissimo, [& Seraphinos.] piissimo, & amorosissimo cordi Verbi incarnati: & tu, anima, petens ab eis puritatem divini amoris, quo ardeas in illis caritatis flammis, quibus ipsi æternaliter flagrant, continuabis exercitium tuum; adniterisque eo humiliationis pertingere, ut te indignam intelligas, quam Deus usque modo conservaverit & tolerarit, non detrudendo te subtus flammas infernales, propter frigus glaciati cordis tui, respectu tam incensæ erga te caritatis Dei. Restringensque te intra centrum vilitatis & humilitatis tuæ, agnosces quod inter omnes creaturas sola propter ingratitudinem tuam indigna sis divina cura, providentia, & amore, quo prosequitur omnes illas. Teque ipsam horrori habens, tamquam ultra quam credi potest abominabilem, supplicabis, per intercessionem purissimorum istorum & amore ardentium Spirituum, ut cum Isaia purgeris atque munderis. Quid porro amplius? Ut flammis tribulationum purgeris, quatenus ab anima tua tollatur omnis rubigo tuorum defectuum, neque posthac sis usquequaque indigna purissimo isto amore.
CAPUT XIX.
De virtutibus & votis obedientiæ ac paupertatis, a Sancta servatis & commendatis.
Cap. LV
[196] Tria bonorum naturalium genera habet homo, quibus Religiosi pro Dei amore expoliant se in sua professione; bona scilicet externa, quibus renuntiat per votum paupertatis; [Per omnem quidem vitam,] bona & delicias corporis, quæ abdicantur voto castitatis; bona animi, quorum supremum atque potissimum est voluntas, faciens hominem sui esse arbitrii, aliisque omnibus bonis ad libitum uti, & hac illum privat obedientia. Quia autem bona animi multo excellentiora sunt bonis corporis, nedum bonis externis, ideo obedientia virtutum moralium omnium prima censetur. In hac vero fuit Sor. Maria Magdalena excellentissima, quæ non solum semper & perfecte obedivit mandatis Legis, Ecclesiæ, & Religionis, nullum eorum unquam visa transgredi quoad vixit; sed etiam in domo parentum teneriorique ætate, obedientissima fuit ad omnem parentum suorum nutum. Posita deinde in monasterio S. Joannis, [sed in Religione præsertim obedientissima,] numquam præsumpsit contradicere iis Matribus, quarum curæ fuit demandata; sed ad nutum etiam minimum, nedum imperium, conata est semper promptissimam se exhibere. Imprimis tamen hæc ejus virtus eluxit in Religione, ubi in persona Superiorum Jesum Christum agnoscens, numquam vel clam vel palam quæsivit horum voluntatem inclinare ad suam: sed contra, satagens idem omnino cum iis judicare atque sentire, non videbatur sibi explere obedientiam, uti solebat dicere, faciendo quod mandatum erat; nisi suum prius captivasset intellectum in favorem mandati, quamvis id esset de rebus alias suo sensui repugnantibus.
[197] Quantam porro vim obedientiæ virtus supra spiritum ejus haberet, vel maxime ex eo patuit, quod nec illa quidem quæ sibi in raptu imperaverat Dominus præsumebat exequi, [etiam dum esset in ecstasi,] nisi accedente Superiorum assensu uti de jejunio in pane & aqua, deque excalceatione habes apud Puccinum num. 24 & seqq. ac num. 55) quando etiam sic rapta, audita est Deo dicere: Domine, quando sum tecum obediam tibi; & quando cum ipsis, obediam ipsis: quod sibi gratum fuisse dignatus est ille demonstrare. Propterea, ipsius raptus tempore, recordabatur eorum quæ antea sibi mandata fuerant, eaque exequebatur. Ita cum D. Franciscus Benvenuti sæpe dictus intellexisset, [interdicto sine scalis ascensu abstinet,] quomodo sic rapta ascendisset in coronidem ecclesiæ; &, timens ne forte caderet, imperavisset, ut eo modo id non amplius faceret; sed, si omnino illuc scandere oporteret, scalas adhiberet; & die quodam simili impetu, ad illuc ascendendum & amplectendum de more Crucifixum, ferretur; retroegit sese & humi substitit, defixisque in Crucifixum aliquamdiu oculis, tandem dixit: Opus est quærere instrumentum, o Verbum: itaque in ipsa ecstasi ad pomarium abiit, scalas attulit, & quo invitabatur sic demum ascendit. Similiter, cum anno MDLXXXVI monasterium ingressus, pro electione Priorissæ, Archiepiscopus Cardinalis, postea Leo V, intellexisset egisse illam totos quindecim dies, quibus solum ter pasta fuerat; illeque vetuisset, ne posthac ultra viginti quatuor horas jejuna maneret; sexto post anno, videlicet MDXCII, cum die Jovis sancto pateretur eam ecstasim, [net ultra 24 horas jejunium ducit.] in qua totam repræsentavit Passionem Dominicam, ab hora XVIII ipsius diei; cum jam adveniret eadem hora sequenti die Veneris, dixit expresse, O Verbum, abbrevia tempus, propter obedientiam. Et sic paulo ante expletas viginti quatuor horas ad sensus rediit, ac paululum aquæ & panis sumpsit. Si quid porro jam raptæ injungeret Superior, id prompte (licet insensibilis ad alia) faciebat. Ita die quodam Assumptæ Deiparæ, in contemplationem altissimam abrepta, vocante Priorissa ad sensus suos rediit, ut mensæ ministraret; & licet tam abstracta etiam tum foret, ut vix sensuum compos & identidem alienanda ab iis videretur; absolvit tamen ministerium suum, ac tum demum ad ecstasim priorem rediit.
[198] Tanti æstimabat sancta hæc Mater obedientiæ meritum, ut non esset contenta subjici soli Superiori, sed ultro se subjiceret æqualibus ac sociabus. [Etiam æqualibus se subjicit,] Harum una fuit Sor. Maria Pacifica del Touaglia, cui tantopere se obstrinxerat, ut ad omnes fere actiones suas ejus licentiam postularet, etiamque ad necessarias vel a Regula præscriptas; ipsa vero absente, idem faciebat cum aliis, imo sæpe cum ipsis suis subditis; nec quidquam operis inchoabat, nisi obedientia impellente. Diem quoque eum perditum existimasset, quo non subjecisset alicui voluntatem suam: & hæc erat una ex occasionibus, quibus submittebat se suis inferioribus, defectu scilicet aliarum. Infirma, cum præ desiderio patiendi nollet aliquod medicamentum vel delicatiorem cibum sumere, qui posset ei refrigerium aliquod vel solamen mali adferre; [& ideo cœnobiticam eremitiæ præfert:] statim atque ei dicebatur ut ipsum per obedientiam sumeret, prompte suscipiebat. Pluris autem faciebat opera exigua & levia per obedientiam facta, quam alia licet maximæ perfectionis, ut sunt contemplationes sublimes, & quæcumque demum exerceri sponte possent. Ideo etiam vitam cœnobiticā in congregatione præferebat eremiticæ in solitudine. Licet enim status anachoreticus & solitarius maximæ sit perfectionis, ajebat tamen libentius se victuram in communitate, quia in hac continua adest occasio moriendi sibimet ipsi, per mortificationem propriæ voluntatis.
[199] Magnum insuper præferebat zelum, ut aliæ Sorores æstimarent virtutem obedientiæ, miroque cum affectu eas ad illam exhortabatur, [Obedientiā maximi faciendam docet,] præsertim sibi subditas; ostendendo magnitudinem & perfectionem hujus virtutis, quantumque ea placeat Deo: ac varios modos eam acquirendi verbis exemplisque monstrabat. Dixit etiam cuidam, Si cupis in brevi atque secreto multis virtutibus locupletari, ne dimittas bonum & salutare exercitium obedientiæ: nam ad inferendam sibi ipsi mortem, animam vero vivificandam, multum efficax illud esse sentio. [& quid ea exigat.] Alias dixit, quod obedientia requirat, non habere voluntatem in re ulla, quantumvis sancta; reverentiam deferre Superioribus, cæcam se reddere, parere simpliciter tam æqualibus & inferioribus quam Superioribus: esse autem amorem proprium, non obedire, quando Superiores vetant austeritatem & spontaneas pœnitentias. Denique dicebat, virtutem, quæ Christum exaltavit, fuisse obedientiam, quia obedivit usque ad mortem crucis. Porro de resignatione propriæ voluntatis in voluntatem Dei & Superiorum, leguntur varia monita ab ea data, imprimis sequentia.
I. Potest anima ex parte aliqua respondere magnæ obligationi quam habet erga Deum, [2 Monita circa eamdem:] si faciat perfectum sui ipsius holocaustum divinæ Majestati, remittendo se libere in divinum ejus beneplacitum, ubicumque eam velit, in cælo, vel in terra, vel etiam in inferno (quamvis hoc ultimum Deus nunquam possit ab anima justa exigere) sentiatque ex omnibus æqualem complacentiam, tantum ut adimpleatur in se altissima illa Dei voluntas.
II. Anima illa, quæ quotidie recipit sanctissimum Sacramentum, deberet esse tam indifferens & resignata in Dei voluntate & obedientia, ut non posset cognoscere & intelligere quidquā esse ex suo gustu.
[200] Alias dicebat, quod anima religiosa, multum fructum facere in suo statu cupiens, [& fructus 5 percipiendi ab eo qui in Superiore Deum agnoscit.] debeat cordi suo alte impressum habere, quod Superior teneat locum Dei; quodque omne quod ipsi dicit & ordinat Superior, dixerit & ordinaverit Deus: Sic enim, inquiebat, talis anima vehementer proficiet in virtutibus solidis, & quinque singulares gratias a Deo sibi communicatas habebit.
I. Quod mediante ejus fide Deus se magis communicabit, tam ipsi Superiori quam subdito, istiusmodi vivam apprehensionem habenti.
II. Quod omne præceptum obedientiæ ipsi erit æqualiter gratum, sive prosperum illud sive contrarium sit.
III. Quod semper inveniet cor suum quietum & tranquillum, sentietque interius magnam dulcedinem & satisfactionem.
IV. Quod erit magis aptus ad Dei Ecclesiam orationibus suis juvandam: quia Jesus exaudit orationes obedientium: cum autem tales animæ obedientissimæ sint, promptius exaudientur in eo quod postulabunt.
V. Quod ex ejusmodi religiosis animis Deus sibi coronam faciat: sicut enim corona demonstrat Regis majestatem, sic illæ Deum honorant & glorificant in omni suo opere.
C. LVI
[201] Videbatur novus Franciscus Assisias sub ejus persona in mundum redivisse, tam erat amatrix paupertatis: qua de re etsi magna sint quæ Puccinus indicavit num. 118 & sequ. restant tamen dicenda plura. [Paupertatis studiosissima,] Etenim cella ejus ipsissimā redolebat paupertatem: quippe in qua nihil esset videre præter saccum stramine fartum pro lecto, & Crucifixum in oratorio, ut habent ceteræ omnes Monachæ, atque Euangeliorum librum. De Crucifixo autem audita est aliquando in raptu dicere, O Verbum incarnatum, si tua imago me debeat privare vel minima particula cælestis gloriæ, statim eam a me abdicabo. [mensæ reliquias sibi petit:] Hoc studio aliquando cellulam eamdem perlustrans, cum reperisset in ea duo quaternaria acicularum, quibus omnino indigent Monachæ, unum sufficere sibi rata, alterum alio detulit. In victu optabat vilissima quæque: & eo consilio subinde petebat, pro quadam paupercula, scutellam reliquiarum mensalium a coqua, eleëmosynæ nomine; ipsa vero illa paupercula erat, cui impendi illas volebat. [& ut vestiē mutet,] Hinc mire lætabatur, siquando aliquid sibi in mensa defuisset, ut patuit anno MDC, quando sine pane pransa surrexit tam hilaris, ut insolitum quod inde perceperat gaudium ipso vultu prodiderit. Similiter quoad vestitum se habuit: nec erat facile auferre ei, vel asperrima in hieme, tritas nimium lacerasque jam vestes, nisi substitutis quas aliæ jam portaverant; idque per industriam aliquam, qualem anno MDLXXXVIII excogitavit Priorissa, trementem præ frigore videns. Die enim XXVII Decembris, in nocte S. Joannis Euangelistæ, vocatæ in Choro coram omnibus fere Sanctimonialibus dixit, [ea ipsi pro eleemosyna datur.] quod eam volebat assuefacere sanctæ paupertati, propria quam erat induta veste ipsam expoliando: pro qua eleëmosynæ nomine daret ipsi alteram, si Matribus ac Sororibus concedenda vestis videretur. Petens ergo a singulis an placeret, illisque cum effusione lacrymarum ad tale exemplum erumpentium annuentibus; jussit ut exueret se tunica sua, pro eaque ab altera Sorore acciperet, quam ipsa istic sibi pro Dei amore detrahebat, eaque uteretur donec illa reposceret. Hoc ergo facto contentissima illa vestem induit, arcendo frigori aptiorem, ac deinceps gestavit.
[202] Hunc erga sanctam paupertatem affectum ut plantaret in animis subditarum suarum, studiose cavebat, ne cui rei animum affigerent. [ad eamdem virtutem Novitias exercet,] Ergo circuibat sæpe Novitiarum altariola, auferens inde quidquid superfluitatem aut vanitatem redoleret. Ita earum uni duos Angelos abstulit, quos in charto pinxerat, eo tantum quia limbi eorum modico auro illiti erant: si quam vero inclinatam videret erga vestes novas, jubebat ut veteribus indueretur. Cumque vidisset aliquando unam, quæ abstinebat ab usu cujusdam nigri veli, sibi a Religione concessi, quia non erat ex voto ipsius; tam acriter eam corripuit bona Mater, ut hanc ei phantasiam exemerit; deinde imperavit ut per certum tempus quotidie ad Novitiatum veniret, ipsamque oraret pro Dei amore, ut sibi concederentur vela magis vilia atque detrita. Si animadverteret queri aliquam de cibis male conditis, cuique non essent in pretio simplicia quæque & abjecta Religionis; corripiebat eam, dicens; Recordare quod paupertatem profitearis; pauperes autem dum mendicant, satis invenisse se putant dum residui panis fragmen accipiunt. Dicebat etiam quod paupertas debeat esse nota omnium operum religiosorum, quemadmodum seculares rebus iis, quas cognosci volunt ad se spectare, sua faciunt insignia imprimi. Quin etiam, licet infirmis vellet deesse nihil; in victu tamen, habitatione, & aliis rebus illarum usui deputatis, optabat relucere differentiam inter ægram religiosam ac secularem: quod & ipsa in suis infirmitatibus probavit, per exempla valde perfecta & ad persuasionem efficacia.
[203] In ecstasi quadam, quam passa est die quinta hebdomadæ Pentecostalis, anno MDLXXXV, de religiosa paupertate loquens, Jesu suo dixit; Felicissimi illi, [& de ea sublimiter loquitur,] qui vere sequuntur te, nihil transitorium possidentes: merces enim eorum eris tu, qui es opulentia super omnem opulentiam, thesaurus supra omnem thesaurum, ipsiusque paradisi divitiæ infinitæ. Sed quis Paradisum emet? aut ubi invenietur pecunia ipsi æquiparabilis? quod dari poterit pretium tanti boni? O, quis credat? Nihilum, Nihilum. Satis est propter Deum possidere nihil, nihil in hoc mundo concupiscere, nihil aliud velle quam Deum, Dominus pars hereditatis meæ; dicam amplius, nec ipsum quidem Deum velle nisi propter Deum. O altissima! o ditissima paupertas! Hoc modo habent in manibus pretium, quo cælum comparetur, illi qui vere sunt pauperes: thesauri enim isti ementur summa paupertate: quantoque magis pauper est anima, tanto plus ei infundit Deus thesauros suos, quibus comparatur Paradisus. Ah! Quis non diliget paupertatem illam, quæ tantorum nobis bonorum a Deo conferendorum occasio est? Beati pauperes spiritu &c. Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum, concupiscit & deficit anima mea, in desiderio, inquam, possidendi cæli, in desiderio possidendæ paupertatis tuæ: quia cum hac vis ut cælum emam; hanc statuisti esse condignum pretium regni tam magni.
[204] Audiens quod aliqui Religiosi, parum observantes, quibus parce providebat Religio, [Dolet incōmodis religiosæ paupertatis,] ita gloriarentur de sua velut ceteris majori paupertate, ut tamen dolere se indicarent, quod victui ac vestitui suo aliisque commoditatibus deesset non parum; quibus si suus abundaret Ordo, melius vestiti incederent, nec toties jejunarent; exclamavit cum singultu & suspiriis, O cæcitatem creaturarum! O statum religiosum parum notum! O miseriam grandem, quod ipsum malum cupiat vero bono palliari, ad animarum multarum ruinam! Credent decepti illi invenire meritum operum suorum, & invenient damnationem æternam, quia inter paupertatis incommoda habuerint voluntariam proprietatem. [jungi voluntariam proprietatē,] Solebat etiam dicere, quasi certam esse observantis Religiosi salutem, licet in victu ac vestitu nihil ei desit, sed cuncta suppeditentur a Religione suoque Superiore: e contrario vero desperatam haberi posse salutem illius, qui volontarie proprietarius, concupiscit laute vesci, licet viliter vestiatur; & cum hoc suo paupere vestitu conatur os obstruere conscientiæ suæ, atque seipsum decipit: quia enim non habet voluntatem sese penitus expropriandi, nullum est cælum pro illo. Dominica quadam die, cum Vesperæ in Choro canebantur, monstravit ei Deus magnum numerum religiosarum animarum, quæ instar fulgurum præcipitabantur ad infernum; intellexitque ideo nominatim damnatas, [ob quam multi damnentur:] quia non observaverant votum paupertatis. Et exclamans, inter alia etiam hæc dixit: O paupertas! o paupertas religiosa! quam parum cognosceris & observaris! O! si illa cognosceretur, non invenirentur cellæ plenæ ornatu; tamquam venenum horrori foret pecunia, ad proprium arbitrium expendenda; & tot aliæ vanitates, nimium dedecentes religiosam paupertatem, procul exularent a sacris claustris. O, Jesu mi, quantum per istam maledictam proprietatem deformata est pulchritudo religiosæ paupertatis! O quot & quot animæ religiosæ ardent in inferno, quia sanctam paupertatem non æstimarunt nec observarunt!
[205] Alias dixit: Capere nequeo nec intelligere, quomodo Religiosi, [nec capit quomodo ea excusetur,] qui tribus solennibus votis dedicaverunt se Deo, inter se non observent communionem rerum, sed nitantur per suam proprietatem evertere pulcrum illum vitæ perfectioris ordinem. O maledicta proprietas! secum ferens tot excusationes & adinventiones, per quas fit ut quod vitium & defectus est, sæpe videatur esse virtus. Alias ait: O Sorores, nescio quomodo Religiosi possint salva conscientia habere reditus particulares: cum autem illis sustineri debent officia monasteriorum & onera specialia, sæpe contingit Religiosos magis quam ipsos seculares esse affixos rebus mundanis. O Jesu mi, fac me sustinere quemlibet cruciatum, modo tot sponsæ tibi consecratæ inducant animum ad observantiam vitæ communis: facis enim ut magno meo cum dolore videam, multas istarum misellarum ad infernum descendere. O felices Religiosos! exclamavit alias, tantum honoratos a Deo, ut ipsemet velit esse eorum hereditas, quia propter suum amorem solenni voto res omnes alias dimiserunt. [& multis ideo male ominatur.] O divitem paupertatem! quæ possessores facis summi boni: contra vero, Væ illis Religiosis, qui per actum proprietarium retinent sibi quidpiam, cum eo negotiando, æque ac si nullam hujusmodi obligationem haberent. Hei me! sic enim abrenuntiant portioni suæ quæ est Deus, volentes & possidentes aliquid extra ipsum, contra promissionem ei factam. Utinam vero in hora mortis, quando ad discussionem venietur, non abnegentur ab ipsomet Deo, atque ab eodem summo bono suo æternum separentur. O miseri Religiosi, adeo excæcati in suo statu! O simplicitas! o paupertas! tantum collapsæ in Religionibus; tam parum cognitæ & observatæ ab iis qui vos profitentur. Novit Deus, utrum extremo in examine hujusmodi cæcitas habitura sit excusationem; ubi non solum defectus, sed multa etiam quæ nobis videntur esse virtutes, vitia & peccata fuisse deprehendentur.
[206] Rapta aliquando in ecstasim sancta Mater, vidit animam cujusdam Religiosæ, quæ ex hoc mundo ad alteram vitam transierat cum opinione sanctitatis, [Videt animam, alias beatam, sed magna gloria ideo privatam,] quia revera vitam laudabilissime traduxerat. Videbat autem illam circumquaque vestitam gloria, unde nec poterat satiari aspectu pulchritudinis tantæ: sed oculos ad ejusdem manus convertens, solas eas obscuras vidit, & omni decore destitutas. Datumque est ei intelligere, id a divina Majestate sic permitti; quia anima illa, cum adhuc viveret, multa dona fecerat personis secularibus, eo quod ex natura esset benevola ac liberalis: quapropter sic exclamavit: O quantum defectus istiusmodi displicet divinis oculis! quandoquidem animam istam, felicem alias, privavit luce ista suprema, quam habuisset, si ipse in ea non fuisset repertus.
CAPUT XX.
Eximia castitas Sanctæ, & media eam conservandi, fugaque a colloquio & commercio cum secularibus.
CAP. LVII
[207] Quæ voto perpetuæ virginitatis anno ætatis decimo se obstrinxerat, & ipsum solennis Professionis sigillo postea confirmarat, [Moriens fatetur eatenus nescisse se quid sit peccatū contra castitatem,] omni deinceps vita illud ita servavit, ut moriens sit professa, usq; tunc numquam scivisse se quid sit actus contrarius castitatis, aut quomodo ea maculetur. Hoc vero tanto fuit admirabilius, quod duobus primis suæ probationis annis gravissime fuerit tentata ex parte sensus. Nempe (sicut postea moriens retulit) numquam intellexit, quid dæmon, primis iis quos ingerebat, quosque citissime repellebat ipsa, motibus intenderet: & quia mentem habebat ab omni re sensibili alienissimam totamque occupatam in Deo, non comprehendebat qualis esset ea tentatio, sed, Pugnabam, inquit, cum inimico ignoto. Postquam autem die XVII Septembris anni MDLXXXVII a beatissima, ad quam confugerat, Virgine velum istud candidum acceperat (de quo Puccinus num.) 58 insensibilitatem quamdam hac in parte obtinuit: qua cum etiam S. Thomam Aquinatem donatum intellexisset, post heroicum illum actum per quem ab Angelis cingi meruit, ipsi semper devotissima fuit.
[208] [vel solus aspectus ejus inspirat amorem puritatis,] Quotquot illam cognoverunt, affirmant, quod omnis ejus aspectus & gestus spirabant quiddam illius puritatis, quam corde & corpore circumferebat: verba autem quibus cælestem hanc margaritam exaltabat, inducebant animos ad ipsius decorem concupiscendum; ultroque fatebatur, a teneris annis fuisse sibi divinitus impressum singularem amorem castimoniæ. Ipsum quoque corpus odoris aliquid exspirabat, quod quæ experiebantur Monachæ non poterant similitudine aliqua explicare. Tribus tamen ultimis vitæ ejus annis specialius notatum fuit, quod cum jaceret in quodam infirmariæ cubiculo, per se male olente; quamdiu tamen ipsa in eo decubuit, nihil ingrati odoris perceptum ibi aliquando sit; [immundis intolerabilis:] sed suavis illa, quæ antea ex ejus corpore absistere sentiebatur fragrantia, nullo artificio, nullis aromatis rebusve aliis odoriferis procurata. Porro expertæ Monachæ, quod non possent in ejus præsentia quiete consistere, si quam vel levissimam labeculam contraxerant, sed magna verecundia suffundi se solitas; priusquam ad conspectum ejus venirent, reflexa supra seipsas cogitatione, examinabant conscientias suas. Sicut autem peccatis maculati non poterant coram ea consistere, sic & ipsa multum patiebatur, quando in eorum cogebatur venire præsentiam: ideoque, licet semper illibenter accedebat ad crates, longe tamen illibentius eo ibat, quando adesse sciebat personas parū timoratas. E contrario personis afflictis tentatisve maximo solatio erat ejus conspectus, omnem formidinem ab eorum animis pellens. Sunt etiam quæ affirment, quod tentationibus pulsatæ conabantur ei appropinquare, [ab aliis tentationes fugat,] & vel externam vestem leviter contingere, eoque se liberas sentiebant. Aliæ deponunt, quod vel solum existentes in loco ubi erat; aliæ, quod ipsam eminus aspicientes, vel de ipsa tantummodo cogitantes, expertæ sint in seipsis effectus admirandos, dum serenaretur eis animus, quietabatur cor, & omnis tentationum molestia recedebat, subeuntibus in earum locum cogitationibus castis & affectibus piis.
[209] Nec mirum quod religiosæ personæ, quæ ipsam pro Sancta habebant, [ferasque mansuefacit] norantque eximiam mentis ejus puritatem, & quomodo in omnibus suis externis & internis actibus semper manebat unita cum Deo, ex illius aspectu, contactu, aut conversatione ejusmodi mutationes experiebantur; quando etiam ipsæ silvestres feræ illa præsente suam deponebant ferociam, eique subjiciebantur. Liburno missus erat capreolus vivus, uni Sororum donandus: qui inductus in monasteriū, effectus est adeo furiosus, ut malum aliquod ab eo timeretur; nec poterant Monachæ quantavis adhibita diligentia eum capere, sed magis magisque ferociebat; [duabus vi-] & ingressus aulam, in qua omnes erant, universas conterruit. Accessit illuc eodem tempore Sor. Maria Magdalena, & ivit ad bestiam; quæ statim ad ejus prostrata pedes, facta est mansueta atque tractabilis, & capi se, quoque volebat illa duci permisit, Alias, dum mensæ accumbebant Monachæ, per apertam (nescio qua occasione) monasterii portam ingressus molossus, seque conclusum videns, hac illac discurrere furibundus cœpit; veniensque in refectorium, terrorem cunctis intulit. Surrexit autem de mensa Sor. Maria Magdalena, eique approximans, apprehendit per aurem: ille vero, instar agni mansuefactus, perduci se sivit ab ea usque ad portam, & abiit. Postea interrogata quomodo non timuisset; Quia, inquit, una bestia haud incommode aliam ducit.
[210] [Gaudet sermonibus de puritate;] Desiderabat vehementer Sanctimoniales omnes inducere ad amorem puritatis, & quando veniebat in locum ubi de ea sermo erat, ipsa lætitiis omnibus exultans dicebat, Quam libenter hic manerem, ubi ejusmodi sermo miscetur! Sentiebat autem singularem affectum erga personas puritatem istam professas, licet alioqui imperfectiores, quam erga conjugatas aut viduas quantumvis sanctas; dicebatque, quod pro virtute illa in seipsa augenda, libenter tolerasset quemcumque cruciatum; quia ad culmen ejus pertingere desiderabat, quatenus eo potest perveniri in hac vita. Eadem ex causa singulari honore ac reverentia prosequebatur quascumque virgines. Accidit aliquando, in Choro cum Sanctimonialibus assistere puellam quamdam, [virgines specialiter honorat.] recens ingressam monasterium & secularibus vestibus adhuc indutam: quæ videns ingredientem Sororem Mariam Magdalenam, & tam profunde se inclinantem singulis ac si earum famula fuisset, existimavit hunc honorem ab illa haberi vestitui religioso, quo induebantur. Cum vero coram se positam vidisset similiter inclinari, suspicata est, secularem eam ceremoniam esse: sed interrogando postea Novitias, ex illis didicit, bonam Matrem actu isto reveritam in ea fuisse virginitatem ipsius.
[211] Quamvis autem Deipara certam eam reddidisset, quod in virtute castitatis semper esset conservanda; [Talem servabant,] omni tamen cautela utebatur ad ejus custodiam, semper timida ne tam pretiosam gemmam amitteret, per quam jus obtinebat sequendi in Paradiso Agnum quocumque ierit. Media autem, quibus illam tuebatur, hæc erant.
[quotidiana Communio,] I. Si non impediebatur necessitate sumendæ alicujus medicinæ aut similis rei, ordinario communicabat quovis mane.
II. Dixit prius quam moreretur, quod semper habuerit magnum amorem erga creaturas rationales, [abstractio a creaturis,] tantum ut adimpleret præceptum dilectionis nobis relictum a Jesu, & quia hic tantum eas amavit: sed quod extra hanc dilectionem numquam sensisset vel minimam adhæsionem erga creaturam aliquam, neque permisisset ut aliæ creaturæ ipsam amassent amore inordinato; quod si vidisset quamdam ex sibi subjectis nimis erga se affici, continuo mortificasset eam, sategissetque ad illius animum ab illo vinculo expediendum.
III. De nulla re alia loquebatur quam de Deo & rebus spiritualibus, [sermo de solis divinis,] de mundo vero rebusque mundanis sermonem omnem horrebat: nec volebat ut filiæ suæ spirituales de mundo deve parentibus suis loquerentur; dicens, magnum defectum sibi videri, quod personæ Deo conseratæ per solenne votum castitatis, admitterent in cor suum vel minimam cogitationem aut verbum proferrent, non conveniens ipsarum professioni. Multo minus sustinuisset sermones induci de matrimoniis, affinitatibus, prægnantibus, parturientibus, aliisque similibus, quos sermones ipsa scandalosos existimasset, nec ullatenus tolerasset.
IV. Neminem tangebat, nec tangi volebat ab ulla, citra maximam necessitatem: [cautela cujuscumque contactus,] & in ultima trium annorum infirmitate eo redacta, ut per se in lecto moveri non posset, sed de latere in latus transferenda a Sororibus esset, dicebat: Si creditis, Sorores, quod hujusmodi contactus possit officere castitati, relinquite me ut sum; libenter enim sustinebo tormentum istud, atque in hoc uno latere computrescam.
V. Subterfugiebat, quantum poterat, accessum ad crates ut loqueretur secularibus. [fuga colloquiorū cum secularibus] Dico, secularibus: quia ad crates illas ordinarie non accedunt Religiosi, cujuscumque sint Ordinis, nisi forte frater aut proximus consanguineus alicujus Monachæ, idque raro, nec nisi cum licentia prævia & scripto obtenta. Quando autem ad crates vocabatur, plangebat; oportebatque eam illuc per obedientiam adducere: inter eundum vero solebat Novitiis suis dicere, Orate pro me, quia appellor ad crates; & alicui mandatum relinquebat, ut quæsito prætextu cito requireret ipsam. Dicebat etiam, quod eo tempore libentius fuisset in Purgatorio, [& horror loci eo destinati,] quam ad cratem cum secularibus: adeoque abhorrebat locum istum, ut grave ac molestum ipsi accideret vel solum istac transire; unde ajebat, Christi Sponsas aliud non referre quam inquietudinem, perturbationem & tentationes. Ordinarie autem solebat appellare Locum distractionis: & quando audiebat per domum nominari Locutorium; Ego, inquiebat, non Locutorium, sed Purgatorium dicerem. Exhortabatur ergo Sorores omnes refugere a cratibus, dicens: Recordamini, Sorores, quod sitis consecratæ Deo, nec unquam a cratibus redire Monacha possit, quin postea necesse habeat multum temporis impendere, ut redeat ad illam internam pacem in qua prius fuerat: quia sermones & colloquia secularium plerumque relinquunt aliquid pulveris, & quandoque offuscant candidum lilium castitatis. Si ergo videbat aliquam hilari vultu ad Locutorium accedere, dicebat, Apparet Soror, quod necdum integre nostra sis: proprium enim Monacharum S. Mariæ Angelorum est, tristari, non lætari, quando vocantur ad crates. Contra, videns communiter in plerisque aversionem a cratibus, exhilarabatur, existimabatque hunc esse fructum quotidianæ Communionis.
[atque commercii litterarii cum eisdem.] VI. Non habuit unquam commercium aut correspondentiam cum personis secularibus aut religiosis extra monasterium, nec communionem per litteras cum personis mundanis: magnamque sentiebat repugnantiam, si quando cogebatur accipere vel scribere Epistolas: dicens non convenire, ut Sponsa Jesu Christi scribat aut accipiat litteras a secularibus: quia per horum litteras renovatur in mente memoria rerum mundanarum. Quando autem ab illis Epistola aliqua veniebat, qua ipsam orabant ut pro negotio aliquo Deum vellet orare; Mater Priorissa, quæ scilicet noverat quantum fastidii molestiæque inde hauriret, ordinarie illam supprimebat, neque dabat aut legebat ipsi, neque ipsas commendationes in particulari renuntiabat; sed Monachis omnibus simul existentibus, præsente etiam Sorore Magdalena, in genere commendabat ut orarent pro ejusmodi negotiis; certa, quod illa, ut erat obedientissima, id esset factura accurate; itaque seculares habituros intentum suum, nec minus Magdalenam quod optabat, manentē abditam & reductā a seculo, quærentēque placere soli Deo procul a commercio creaturarum. [Solis quandoque religiosis scribit,] Hinc paucissimæ illius inveniuntur Epistolæ: & ipsæ illæ paucæ, non nisi per obedientiam scriptæ sunt, sicut dixi de ea quam scripsit Principissæ Mariæ, Franciæ Reginæ. Scripsit ei aliquando D. Ludovicus Capponi consanguineus suus Epistolam, qua petebat ejus orationes in quadam sua afflictione. Judicavit Priorissa tradendam Epistolam, & ipsa oravit ut fuerat rogata: sed Epistolæ non respondit. Quia autem Dominus iste responsum cupiebat, necesse fuit ut Pater Confessarius sub obediētia id ei imperaret: & sic respondit, consolans eum. Ille magno suo cum solatio acceptam Epistolam deinceps velut Reliquiam in honore habuit, nec enim eatenus visa erat ulla ejus ad aliquem secularem Epistola.
[211] Porro modus stylusque scribentis simplex erat ac spiritualis, absque ullis ceremoniis, [stylo simplici ac pio,] quemadmodum æstimari potest ex sequenti breviculo. Scriptum mihi a Superioribus meis Roma fuerat, ut susciperem regimen nostri Collegii Florentini anno MDXCVIII: hærebam autem dubius quid mihi esset faciendum, quippe qui satis notam haberem imperfectionem meam, & quam parum aptus essem ejusmodi oneri. Rogavi ergo illam ut vellet orare, ac postea mihi diceret quæ sibi Dominus inspiraret. [cujus specimen exhibet] Fecit quod rogaveram, & postea cœpit mihi oretenus responsum dare: sed ego, qui desiderabam scriptum ab ea responsum habere, oravi ut litteris consignare vellet quæ mihi dicebat, ut eorum numquam oblivisci possem. Quod obsequenter annuens, manu propria conscripsit chartam, quam pro Reliquia penes me servo; tenorem autem ejus verbatim hic referam, ut omnibus in regimine constitutis usui esse possit.
JESUS. MARIA.
Reverende in Christo Pater. Ut obedientiam vestram impleam, scribo modicum istud, quod mihi in mentem venit circa quæstionem vestram, videlicet.
I. Ut suscipias onus regiminis cum illo amore, quo Dominus noster acceptavit crucem. [epistola ad auctorem.]
II. Ut maneas in illo cum illo amore & animi serenitate, qua mansit in cruce sua Dominus noster.
III. Ut in eo aliud non quæras quam quod quæsivit Dominus manens in cruce, videlicet pati, amare, dare gloriam Patri suo, & orare pro crucifixoribus.
Si aliud quidpiam tibi dixi, oblita sum: quia, ut nosti, nullam habeo memoriam. Benedicite.
Ora Deum pro me, ut illuminet animam meam, pro re quadam particulari, quæ mihi adfert dubietatem & fastidium. Jesus te repleat zelo suo.
Hactenus Vita, composita impressaque a Virgilio Cepario, quando Beatarum numero primum adscribebatur Maria Magdalena, anno MDCXXVI: quæ sequuntur Capita adjunxit Josephus Fotius, post solennem Canonizationem ejusdem; &, cum priori Ceparii labore, primum vulgavit anno MDCLXIX.
CAPUT XXI.
De oratione & contemplatione Sanctæ, nonnullisque sensis & affectibus sub ea ipsi communicatis.
EX ITAL. IOSEPHI FOTII.
Cap. LVIII
[212] Jam inde a teneris annis cœpit usurpare & diligere meditationem mysteriorum vitæ, passionis, & mortis sui amantissimi Redemptoris, [A pueritia addicta orationi,] sicuti supra dictum est: tantaque erat consolatio quam inde hauriebat, ut commoditatem captans ad continuandum exercitium istus, tam in domo paterna quam in monasterio S. Joannis, industrie exquireret secretiores angulos, ubi non impediretur; manebatque ibi intra se reducta, per ternas quaternasve horas, fere ipsa non sentiens moram temporis tanti. Quia autem parcissimum cibum capiebat, reprehensa ab ea quæ illius gerebat curam, respondit, Plus comedendo impedirem mihi orationem, quæ magis substantialis est cibus. Et revera id ipsa experiebatur: orabat enim tanto cum animæ suæ fructu, quantum monastrabat exolutio ejus ab omni vanitate, & mortificatio suæ universæ voluntatis, etiam in rebus licitis; atque ardens desiderium crescendi in perfectione & recollectione internarum omnium animæ potentiarum ac sensuum corporis: [indeque ad sublimem contemplationem evecta,] adeo ut operans & laborans maneret semper cum Domino suo; qui postquam eam extraxit de mundo, non multum operis habuit in ea, mox atque religioso habitu fuit induta, ad gradum altissimæ contemplationis sublevanda.
[213] Recitabat Officium magna cum reverentia & devotione; [etiam ægra recitari sibi Officium cupit:] & excepto infirmitatis tempore numquam desiderari se patiebatur in Choro diu noctuve, nisi forte ea hora ipsam aliter occupasset obedientia. Quando autem propter infirmitatem nequibat ad Chorum accedere, neque ipsum Officium recitare, faciebat illud sibi recitari ab aliis; recitantesq; audiebat quā devotissime, pectus suum in fine percutiens, atq; dicens, Deus propitius esto mihi peccætori: hæc pars mea est, neque mereor amplius dicere. Quidquid ab exercitiis communibus temporis supererat, [optans sine ecstasibus Deo unita manere,] noctesque integras impendedat orationi, aut (ut verius dicam) contemplationi altissimæ, conjunctæ extaticis raptibus adeo frequentibus, jam inde a suo Novitiatu, nec sine maxima sua mortificatione apparentibus, ut aliam gratiam nec desideraret nec peteret amplius, quam eos non habere, sed nihilominus manere unita Deo, in ipsis exterioribus occupationibus & laboribus distractivis.
[214] Visus est autem Jesus, die IX Junii anno MDXC, [id impetrat an. 1593.] inclinari ad ejus preces super hoc exaudiendas, quia aliter non convenisset pro majori ejus honore & gloria atque animarum salute. Die autem VII Martii anno MDXCIII, rapta in ecstasim, secundum omnes animæ potentias & corporis sensus recepit novum robur Spiritus sancti, concendente illi Domino idem lumen eamdemque unionem secum, quovis loco ac tempore secundum naturam ageretur, atque cum inveniebatur abstracta a sensibus. Itaque sensit inflammatam esse voluntatem suam igne Spiritus sancti, ut posset eumdem actum amoris Dei & proximi continuare, quando in ecstasi erat. Deinde infudit se intellectui ejus, ad instar splendentis radii, ut idem lumen haberet: indeque per modum rapidi fluminis inundavit memoriam, fœcundando eam ut semper recordari posset Verbi incarnati, eorumque quæ in divinis operantur tres divinæ Personæ. Animadvertit denique, quod Dei gratia instar novaculæ radebat sibi crines, id est, desideria & cogitationes, renovando eas ut essent deinceps omnes cælestes, puræ, & amorosæ. Imo sensit, quod Deus in specie sonoræ vocis se communicabat sensibus suis, ut audire posset illam vocem, Honor Deo & gloria; unde intellexit, quidquid videret, audiret, loqueretur ac operaretur, id totum futurum ad Dei honorem & gloriam.
[215] Tunc etiam vidit quod Dei Filius æternus, de throno suo descendens, [sedem sibi capiente Verbo corde ejus,] in ætate annorum duodecim, in cor ipsius venit, istic semper mansurus: & quemadmodum ipse inter Doctores interrogabat eos, non docendus, sed docturus; ita in corde ejus manens, volebat ipsam continuo interrogare, id est docere, dando ei cognitionem viæ suæ majestatisque & bonitatis: deinde desiderabat ut illa ipsum interrogaret vicissim, id est, ut diligenter & accurate scruptaretur ipsius opera, & qualis Dei voluntas esset tam circa ipsam quam circa proximum. Quoties autem aliquod horum donorum recipiebat, sentiebat pœnam in corpore, atque exclamans magna voce dicebat, O Verbum, o Verbum, recordare quod sim creatura mortalis, & quod fragile vasculum tolerare nequeat violentiam tantam. Cum Deus sic eam implevisset suis donis, faciebat aquilam semper volantem, id est, super alas contemplationis tenebat, defixam intuendis fruendisque perfectionibus & veritatibus divinis: ex quo visu sic remanebat absorpta, inter mirabiles delicias ejus qui ipsam probabat, tantumque accensa in amore Dei & creaturarum capacium divinæ electionis, ut videretur tota sibimetipsi mortua & inflammata desideriis sanctis, ac zelo ardenti trahendi omnes animas, si possibile fuisset, ad cognitionem & amorem sui; qui non videbatur unquam satiari perficiendo & purificando sanctam istam animam, per suos gratiosos influxus.
[216] [Anno 1599 infunditur ei donum perseverātiæ] Deus denique die X Junii anno MDXCIX, infundi ei fecit tam efficax donum perseverandi in gratia, tantumq; roboris in potentiis animæ & sensibus corporis, mediante S Angelo Carmelita, ut in posterum iis aliter non uteretur quam ad Dei honorem & proximorum utilitatem. Videbat autem quod Sanctus pretioso quodā & odorifero unguento ungebat sensus suos, primum oculos, deinde aures, os, manus ac pedes: [purificans sensus externos,] finita vero unctione exteriori pergebat ad animam: ac voluntati quidem imprimebat duo signa, Primum, esse semper conformem divinæ voluntati in rebus omnibus, & voluntati omnium creaturarum, cui non subesset Dei offensa; Secundum, non mutari vultu, nisi in casu necessariæ reprehensionis, ut possit intelligi, quo casu satis est, si cor non mutetur. Deinde purificabat memoriam, inscribēdo ei septem monita. I. Pacem relinquo vobis, pacem meum do vobis. II. [potentias animæ,] Regnum meum non est de hoc mundo. III. Meus cibus est ut faciam voluntatem ejus qui misit me, ut perficiā opus ejus. IV. Quicumque enim fecerit voluntatem Patris mei qui in cælis est, ipse meus frater, & soror, & mater est. V. Qui autem scandalizaverit unum de pusillis istis qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus & demergatur in profundum maris. VI. Pater, si poßibile est, transeat a me calix iste. VII. Pater ignosce illis quia nesciunt quid faciunt. Intellectui inseruit tria specula, I, Dei puritatem, ut ejus amore teneretur; II, Communicationem ipsius Dei, ad imitandum communicando se proximo; III, Caritatem omnium Beatorum, & varias virtutes cunctarum suarum Matrum atque Sororum, ut prompta atque parata sit impendere eis omnem vitam, scientiam ac potentiam suam. [& cor ejus.] Deinde purificavit cor ejus, in eoque collocavit tres petras, I, ut ibi requiesceret Verbum simul cum salute proximi; II, ut ibi requiesceret Spiritus sanctus cum complacentia omnium Electorum; III, ut ibi requiesceret Pater & salus sua propria. Lavavit post hæc animam ejus sanguine Jesu, eaque sic lota dixit ipsa, Lavit animam meam in sanguine Sponsi mei, ita ut futura sit alba instar liliorum, & rubicunda instar rosarum: & posuit in eadem lucernam, id est, cognitionem propriæ nullitatis atque abjectionis. Inde purificans concupiscibilem facultatem, tria ei desideria indidit, I, salutis animarum, non solum fidelium, sed etiam infidelium; II, desiderium paupertatis; III, desiderium ut unaquæque creatura diligat aliam. Denique purificavit intentionem, mandans ut per eam continuo requiesceret sub umbra juniperi, id est, Passione Jesu: quia, sicut juniperus tacta pungit, sic meditatio Passionis generat compunctionem & compassionem: ipsa vero umbra non est alia, quam dare honorem & gloriam Deo, Non quæro gloriam meā.
[217] Non tamen, quia sic fruebatur illustrationibus & instructionibus divinis, [facit Exercitia S. Ignatii,] recusabat directionem Patrum suorum spiritualium, quoad exercitium orationis ac contemplationis, idoneum reformandæ vitæ & moribus sanctificandis. Anno igitur prædicto MDXCIX, cum vidisset gloriam S. Joannis Euangelistæ & S. Ignatii Confessoris, de cujus spiritu multa mirabilia dixit; voluit mense Novembri cum tribus aliis Matribus facere exercitia ejusdem S. Ignatii, directore utens P. Virgilio Cepario, ejus qui hanc historiam pro majori parte scripsit. Fecit autem illa maxima sua cum consolatione, sublimemque de ipsis conceptum formavit; & dum vixit sæpius eadem dedit Sororibus, docens eas, quomodo in praxim deducenda essent lumina & inspirationes, quas inter ea Dominus communicabat. Atque hinc postea invaluit usus in isto venerabili monasterio, faciendi quotannis prædicta Exercitia spiritualia, cum profectu non exiguo & incremento in spiritu ac studio orationis.
Cap. LIX
[218] Porro contemplatio & oratio sublimior, quæ potest exerceri super terram, sive ea passiva sit & infusa animæ, [Simplici intuitu divinorum contemplando utitur,] acceptanti intra se operationem divinam; sive activa & acquisita auxilio gratiæ, labori & industriæ humanæ se jungentis; non est aliud quam attentus simplicissimusque intuitus perfectionum divinarum, veritatumque & mysteriorum, causantium affectus amoris, gratitudinis, zeli, contritionisque, & mille aliorum similium motuum; aut vero unius solius motus, tenentis animam defixam in eodem attento, simplici, atque affectuoso intuitu. Hoc vero exercitium, quod in multis animis fuit & est paucarum dumtaxat horarum (dicente Bernardo, Rara hora, brevis mora) in Sancta nostra fuit continuum: quia qualiscumque res ei serviebat, [vacibus articulatis visa exprimens.] ut mentem immobiliter affectuoseque defigeret in Deum, ejusque perfectiones vel attributa, dulcissimo sub silentio, contuenda: nisi quod aliquando, non advertens ipsa, vocibus bene articulatis exprimebat sensus & affectus, quos in anima sua percipiebat: quorum specimina quædam magis utilia huc conferre placet.
[219] Anno MDLXXXIV die V Januarii, rapta a spiritu ad contemplandam beatissimam Virginem, cum filio unigenito inter brachia, exangui ac mortuo, sacras ejus plagas affectu pleno compassionis consideravit, & dixit; Plagas pedum, manuum atque lateris quatuor ardentes esse fornaces; nam utriusque pedis plaga unicam ei fornacem repræsentabat. In prima earum, [sic an. 1584 vulnera Christi, 4 fornacibus comparat:] pedum videlicet, immittitur ferrum, ut emolliatur. Peccatores obdurati sunt instar rigidi ferri, quod tamen fornaci immissum emollitur ad quidlibet inde fabricandum. Ita cum peccatores intrant in plagam sanctorum pedum Jesu, mollescit durities cordis eorum, liquescuntque in lacrymas veræ contritionis propter culpas commissas, ut de iis jam possit disponere Deus in quoscumque voluerit usus. In secunda fornace, manus scilicet sinistræ, coquuntur saxa, ad conficiendam calcem in usum fabricæ; suntque peccatores conversi, qui augent ædificium Sanctæ Ecclesiæ, sicut fecerunt Paulus & Magdalena; quorum conversio adeo magnam utilitatem Ecclesiæ attulit. In tertia fornace, quæ est manus dexteræ, formantur vitra, id est, Virgines. Quamvis enim vitrum non sit tam utile atque aliæ multæ res majoris valoris, servit tamen ad ornatum, & oculis gratum spectaculum præbet; sic etiam Virgines, licet non adferant Ecclesiæ emolumentum quantum Martyres, Confessores, & Doctores; negari tamen haud potest, quin Ecclesiæ magno ornatui sint, multumque in eis sibi complaceat Verbum divinum. Quarta fornax sacri lateris est, in quam mittitur autum: & in hanc fornacem omnes illi intrant, qui sunt in caritate conjuncti Verbo per fidem & amorē. Hic autem subjunxit: Ad duos fines utimur auro, ad ornanatum scilicet & ad compagem gemmarum. Ad ornatum eo usus est Rex Salomon, quando fecit sibi Rex Salomon de lignis Libani reclinatorium aureum, adscensum purpureum media caritate constravit. Servit etiam aurum ad compagem pretiosarum gemmarum, quæ nisi eo inclusæ essent facile perderentur, & minus eluceret earum pulchritudo ac pretium: sic omnes virtutes, nisi colligentur in caritate, periclitantur ne pereant; & ex caritate exercitæ, gratiores sunt Deo, & magis faciunt ad ædificationem proximi.
[220] Eodem anno MDLXXXIV die XXII Januarii, sublevata in altissimam contemplationem mysterii sanctissimæ Trinitatis, [explicat mysterium SS. Trinitatis, ad intra,] ipsaque ejus admirabilitate attonita, replicabat: Incomprehensibilis Deus, æterna est magnitudo tua & ineffabilis tua bonitas. Video, & videndo mihi complaceo, tres Personas influere unam in alteram divinos suos influxus, modo indicibili & inscrutabili. O incomprehensibilis Deus, mirabilissime & æterne! quamvis immensus & inscrutabilis sis, es etiam indicibiliter bonus, quia per bonitatem tuam communicas creaturæ, firmatæ in cognitione suæ nullitatis, cognitionem aliquam tuæ æternæ essentiæ. Quantumcumque tamen admirabilis ea communicatio sit, dici tamen potest cum veritate, quod purum nihil sit, respectu ejus communicationis quæ inter Deum & creaturam intercedit. Influunt tres divinæ Personæ divinos suos influxus in omnes Beatos Paradisi, [& ad extra operantis] & ipsi Beati refluunt in Patrem, Filium, ac Spiritum sanctum, cum laude & gratiarum actione, magnificando, benedicendo & exaltando sanctissimam Trinitatem continuo & incessanter. Influunt etiam tres divinæ Personæ in creaturas omnes, quotquot in mundo sunt; & Verbum incarnatum reinfluit mittendo dona ac gratias creaturis, quatenus per eas sic disponantur, ut tota sanctissima Trinitas in iis sibi complacere possit. Video Patrem, qui aspirat salutem creaturis; observo Filium, respirantem in ipsis creaturis; Spiritum vero sanctum inspirantem iisdem. Aspiratio quam facit Pater, est quasi desiderium quo ardet, cupiens salutem creaturarum; respiratio quam facit Filius, est ejusdem requies in anima, dum eam divino Patris aspectu dignam efficit: inspiratio Spiritus sancti, est illuminatio quam inspirat, ut possit anima progredi de virtute in virtutem, donec videatur Deus deorum in Sion. Et hæc est continua operatio sanctissimæ Trinitatis in creaturis.
[221] [videt Religiosam in peccato obstinatam damnari.] Dicebat etiam, quod sanctissima Trinitas specialiori modo influit in Religiosos eosdem divinos influxus. Sed eos, inquiebat, recipiunt tam differenter, ut nequeam satis id admirari. In hac autem admiratione suspensæ subito monstravit Deus Religiosam quamdam, ipsi incognitam, quæ istos influxus non recipiebat, iisdem indignam se reddens; eo quod volebat perseverare in peccato mortali, unde etiam stipata erat maxima dæmonum multitudine, multis catenis ligatam eam tenentium. Plena illa ad hoc spectaculum ingenti terrore, non desinebat lacrymari & plangere: cumque sic staret cogitatione defixa in animam prædictam, subito eamdem vidit in profundum inferni miserabiliter detrudi, una cum spiritibus omnibus infernalibus. Hanc adeo horrendam visionem pati nequiens, emisit clamorem tam validum, ut quasi per totum monasterium audita fuerit, atque dicebat: Anima religiosa? Ah! numquam credere potuissem, quod obstinata voluntate in peccato mortali, non tantum vivere, sed etiam mori voluisset. Alias de mysterio sanctissimæ Trinitatis dixit: O quam pulcher circulus est sanctissima Trinitas, inscrutabilis, incomprehensibilis! In hoc circulo Speculum est, Liber, & Fons. Speculum intueri debeo, studere in Libro, lavari Fonte. Speculum est Verbum incarnatum; Liber in Patre & in ejus pectore, Fons in Spiritu sancto.
CAPUT XXI.
Devoti sensus S. Mariæ Magdalenæ supra mysterium sepulturæ Christi, & Assumptionis Deiparæ Virginis.
C. LX
[222] Anno MDLXXXV die XII Maji, rapta in ecstasim per horas continuas quadraginta, in memoria horarum quadraginta quibus sanctissima Christi humanitas mansit in sepulcro; [An 1585 rapta ad horas 40] præter affectus varios ac devotissimos, considerando, modo corpus collocatum in sepulcro, modo animam reclinatam in sinu æterni Patris; audita est etiam in persona Virginis dicere: Adoro filium meum & unigenitum tuum. Offero tibi pro omni creatura sanguinem, quem effudit ipse unigenitus filius tuus, pro redemptione humana. Et postea, Date mihi filium meum & sponsum meum, qui fuit consolatio mea, & hac hora est afflictio mea; consolatus & contristatus est me. Ostendebat se considerare totum corpus Jesu de parte in partem, [videtur sibi sepulturæ Christi, interesse:] osculabaturque plagas, & latus intuendo, dicebat; Quare non intrant omnes in latus tam apertum, atque in tam profundam cavernam amoris? Cumque videretur sibi eum videre sepultum: Nunc, inquiebat, recte diceretur, quod plus quam unus Paradisus sit: ubi enim est essentia tua, ibi & Paradisus est. Paradisus ergo est in sepulcro, Paradisus in limbo, Paradisus in purgatorio: & quid amplius? Paradisus in inferno. Ac paulo post: Quam multi, quam multi, o Verbum, o Sponse, te volunt clausum sepulcro tenere; non audendo, imo timendo confiteri nomen tuum in conspectu creaturarum! Alii vero, querentes quod nullum donum a te accipiant, conclusum te tenent: & alii propter commodum proprium te amittunt.
[223] Hic vero cum aliquantum silentium tenuisset, in persona Virginis advocavit Magdalenam, [& receptioni animæ in sinū patris:] Petrum, Joannem & Jacobum, ut ingrederentur sepulcrum, & obsequia sua Domino redderent. Laudabat etiam devotionem atque amorem Josephi & Nicodemi, cum quibus sepelierant Jesum. Vos, inquit postea omnes alloquens, hic insimul colloquium facietis cum filio meo; & ego mente comitabor eum in quocumque fuerit loco: si in sinu Patris, in sinu ejus; si in limbo, in limbo; si in sepulcro, ego quoque in sepulcro ero. Tunc loqui desinens, largo temporis spatio monstrabat se stare admirabundam, quia videbat animam Verbi reclinare se in sinum Patris cum sua Divinitate, & paulo post dixit: Vidi animam Verbi collocare spiritum suum in essentia Divinitatis. Cumque æternus Pater ostendisset ei exaltationem & glorificationem Verbi incarnati, datam ei propter humiliationem suam; ipsa, demonstrans se audire & videre res magnas, cum maxima admiratione & complacentia, rursus post longum silentium in hæc verba prorupit: Et conduxit me in locum magnum & altum, circumdatam a dextris & a sinistris sonitu tubarum, citharæ & psalterii, aliorumque instrumentorum musicorum, quorum suavis sonus est inenarrabilis, dulcedo incomprehensibilis, melodia inexcogitabilis. Vidi animam Verbi quiescere, collocari, & dilatari in sinu Patris. Tunc ad silentium se admirabunda recepit; intellexitque fructus, quos consequebatur natura humana & angelica ex passione Verbi incarnati; infelicemque sortem angelorum apostatarum & hominum criminosorum, contra quos extollens vocem, Ite, inquit, ululate, clamate quantū vultis: Et collocavit eos in inferno, & sublimavit humanitatē nostrā in confusione ejus. Vidi glorificationem meam, & omnis creaturæ in ipso.
[224] Deinde prosecuta sermonem addidit: Tu nimium infinitus & nimium magnus es, ideoque intelligi non potes; a me scilicet, quæ sum plena ignorantiæ & cæcitatis; imo etiam in genere ab universis: ita, ita. Intelligeris tamen postea: sed, o quando? Quando dissolvetur illud, quod modo per conformitatem quidem, [cujus magnalia intelligere cupipiens, optat mori.] sed non per complacentiam unitum est? Ah! quomodo mors vita est, & vita mors, nempe per conformitatem, ei qui amplius te cognoscit. Qui amplius te cognoscit, amplius etiam patitur, eo quod non teneat te. Hic vero cœpit ratiocinari de quinque speciebus conformitatis. Prima per ignorantiam habetur, estque illa, quæ lumine privata, nec cognoscens Dei magnitudinem aut animæ dignitatem, committit peccatum, & postea se obvolvit ficta quadam humilitate, quæ ad nihilum valet. Secunda est per naturam, & hæc durabilitate caret, propter instabilitatem naturæ nostræ. [exponit 5 species conformitatis,] Tertia conformitas existit per gratiam, atque hæc est humilis proceditque a Deo, utilis quoque est sibi & proximo. Quarta nascitur ex admiratione, estque permanens, humilis, & gratia plena. Ultima fit per amorem, estque sublimitas conformitatis, nascens ex intima cognitione magnitudinis divinæ, procedensque ex pura voluntate. Hæc autem conformitas non est obvoluta, sed pura, simplex, & sincera, placetque sanctissimæ Trinitati, sibique & proximis utilissima est. Animæ sic conformatæ per amorem tanti est Paradisus, quanti Infernus; & tanti Infernus quanti Paradisus; tanti cælū, quanti terra; tanti natura humana, quanti Angelica; tanti ipsa creatura rationalis, quanti bestia; tanti lux, quanti tenebræ. Etenim per intimam istam Dei cognitionem nihil novit, derelinquens se veluti mortuam inter manus Dei: hoc autem procedit ex intimo illo & ardenti amore, quo fertur in Deum. O conformitas sublimis! quæ simul unit res tam contrarias, estque vestimentum nuptiale caritatis, qua fœcundata anima tamquam vitis generat illum suavem fructum uvæ, unde exprimitur vinum, Deum ipsum inebrians. O desiderium anxium! quod instar torcularis suaviter exprimit fructus ipsius animæ, in salutem proximorum, Dei honorem, & propriam utilitatem.
[225] Hic rursum silentium aliquamdiu tenuit, inter signa admirationis, propter exiguum numerum electorum, respectu longe maximæ multitudinis reproborum, quos videre se dicebat: numeravitque varios ordines Sanctorum innumerabilium & Spirituum beatorum, Verbum divinum festive circumdantium: [peccata humani generis detestatur,] & detestans culpas atque peccata mundi, replicabat: O si vitā dare possem, ut auferrentur tot iniquitates! Etiamsi tolerandus mihi esset Infernus, cujus in præsentiarum videor partem tolerare, putaretur is mihi Paradisus esse, modo de medio tollerentur Infernus æque ac Paradisus. Ardebat rubus Moysis, nec consumebatur: ast ego consumor, & non ardeo. O Verbum! Non amplius sint peccata, non amplius peccata. O bone Iesu, quomodo tibi hodie in me complaceo, qui te non cognosco, non intelligo, non amo? Hic vero, gestibus ostendens totam se consumi, Jesu mi, ajebat, nescio an intendas ut corpus meum hoc modo destruatur: nescio utrum sim in cælo an in terra, in inferno an in abysso. O bone Iesu! o bone Iesu! Si ascendero in cælum, tu illic es; si descendero in infernum, ades. o bone Iesu! o bone Iesu! Totus amor es: sed purus amor, o bone Iesu! Jesu mi, nec te, nec me intelligo. Utrum in te sim, [liquescit æmore Iesu.] tu nosti. Utrum sim in terra nescio, an in cælo, tu scis: utrum in purgatorio, non. In inferno? Audebo dicere, quod ex eo tam multum participem, ut nesciam ubi vel quid sim. Nihil sum, & sum res infinita, quatenus procedo a te qui infinitus es: omnes enim creaturæ infinitæ sunt, quatenus a te infinito procedunt, sed quoad suum esse sunt nihilum. Quia autem sunt infinitæ, intelligunt res infinitas; comprehendunt amorem tuum, qui est infinitus; amant te, qui es infinitus; possident te, qui es infinitus. Utrum sim, an non sim, utrum intelligam, vel non intelligam, tu nosti, possemque cum Apostolo tuo dicere, Sive in corpore sive extra corpus nescie. Deus scit. Non curo ut hoc intelligam vel sciam. Tu totus misericordia, totus justitia es. Bone Iesu! bone Iesu! Benedicam Dominum in omni tempore. Veni, Verbum, Veni. Venies autem ad me cum exultatione. O Sponse amantissime supra omnem favum dulcissimi mellis, quantum, quantum cunctaris venire ad me; venire, inquam, per præsentiam tuam, nam per essentiam jam te habeo. Convertantur oculi potentiæ tuæ & respiciant creaturam, peccatis tantopere deformatam, sicut novit cui id intelligere dedisti, quique tormentum sustinuit hujusmodi visionis. Magis equidē eos miror qui offendunt potentiā, sapientiam & bonitatem, quam eos qui te amant.
[226] Paulo post ostendit signa lætitiæ & jubili, videns æternum Verbum triumphaliter ad Limbum cum anima sua descendere, [Videt Christum ad limbum descendere,] ad consolandas imo glorificandas animas illas: & exorsa beatissimam Virginem alloqui, In psalterio, inquiebat, psallam tibi & adorabo ad templum sanctum tuum. Templum eras, o Maria, & templū erat filius tuus. Tu videbas te in ipso, & ipsum in proximis. Tu eras pulcherrimum templum, in quo fieri debebat digna ista oblatio, quia non fueras sanctificata, sed immaculate concepta. Et postea: Vidi thronum Dei altum & elevatum, sedentem in eo Mariam, matrem Iesu circumdatam liliis & stipatam quatuor Angelis. Quæ glorificatio poterit dari Mariæ propter vocationem tam eximiam, factam ab ipsomet Verbo, & propter fidem adeo firmam ac stabilem? Hic subjunxit de affectu, [& inde reducem expectari a matre,] quo expectabant filium reducem a Limbo & resuscitatum. Tum loquens de mulieribus, egressis ad visendum corpus mortuum ubi non erat; Docent, inquiebat, nos, quod quando Verbum recessit a nobis; ipsumque, quasi mortuum esset, non sentimus; non debeamus stare, sed illud cum magno desiderio requirere, & cum ardentibus suspiriis pergere usque ad sinum Patris, non subsistendo, donec inveniamus eum; neque desistere vocibus internis emittendis, quibus eum advocemus; aut a jaciendis balista amoris jaculis in ipsum Verbum, quasi in avem, donec in terram decidens capi se sinat, suaque potentia impotentem se faciat.
[227] Denique a Limbo regrediens, O felices, inquit, animæ, quæ licet præsentes non fueritis quando Verbum sanguinem suum effudit; [tum animas Patrum sanguine ejus vestitas exire.] nihilominus communicastis efficaciæ illius, vobisque aptastis & consuistis vestimentum sanguineum, quod mox ut induistis, non potuistis vel unicum momentum in isto loco remanere. Ita si anima se redderet idoneam participando prædicto sanguini, impossibile foret ut non salvaretur: omnes autem illum susciperemus, nisi ipsi nos faceremus incapaces. Quis te deduxit in terram, o Verbum? Amor. Quis te reduxit in cælum? Sanguis. Quis te fecit ad nos descendere, nisi essentia tua, quæ in sui communicatione consistit? Quis te ascendere fecit in Paradisum, nisi pœnæ & plagæ tuæ? Quis unquam poterit non esse ei gratus, pro tantis tamque infinitis beneficiis ipsius? Amor ipsum de cælo traxit in terram; Sanguis a nobis abstrahit de terra in cælum. Hic porro fecit signum quod videret Jesum resuscitatum, & dixit; Omnes videntes eum mirati sunt in splendore gloriæ ejus. Ubi vulnera, ubi verbera, ubi sputa?
[228] [In nocte Assumptionis Mariæ] Valde notabiles etiam nec minus devotæ fuerant cogitationes & affectus, quibus sese occupavit in nocte Assumptionis beatissimæ Virginis anno … Postquam enim orasset omnes Angelorum choros, ut impetrarent sibi a Domino veniam suorum defectuum, quatenus disponeretur ad conscendendum in cælos cum Virgine; visa est est sibi videre, ut ait, ipsos Angelicos Choros donis onustos turmatim progredi ad sepulcrum, in quo jacebat sacrosancta arca corporis Mariani, ut illam sibi assumerent: quia autem non poterant augere ejus gloriam, utpote perfectam & consummatam, quod illi facere voluissent, fecerunt animabus fidelioribus, ut possent simul cum ipsa assumi. Ecce autem Angelos properantes ad sacram humanitatem Verbi, ut ex illius roseis plagis educant varia ornamenta ad ornandas nostras animas: quæ utinam dispositæ essent ad recipiendum omnem illum ornatum, varias virtutes significantem, [videt Angelos ornare comites ejus animas] quem illis ipsi dare vellent: sic enim in nobis tantum sibi complaceret Virgo, ut oculos in nos jugiter defixos teneret. Vadunt autē Archangeli ad roseā plagam manus dexteræ, seque onerant pulcherrimis collaribus, distribuendis in eos qui caput suum non inclinant ad faciendam propriam voluntatem. Throni, ex sinistra manu tollunt pretiosas armillas, significantes quod solum debeamus operari ut Deus honoretur: quia hoc ei promisimus & hoc ei placet. Dominationes, ex vulneribus sanctissimorum pedum sumunt inaures, denotantes continuam attentionem, quam debe mus adhibere internis inspirationibus Spiritus sancti ad eas executioni mandandas. Chorus Principatuum, [ornata sumpto ex vulneribus Christi:] a spinoso capite. Verbi trahunt auream coronam caritatis, quæ ipse Deus est, quia Deus caritas est. Potestates, ex sacri lateris caverna promunt signum sponsis adeo carum, & sine quo non possent Sponsæ appellari; annulum videlicet, de quo dicitur, Sponsabo te mihi in fide. Quid autem facient tres alii Chori? Eja, ornabunt nos insigniis Passionis Verbi, ut ipsum quoque sibi possit complacere in nobis.
[229] [petitque interius & exterius reformari.] Hic dixit, videre se Angelos tripudiantes atq; festive circumcingentes locum ubi requiescebat corpus Virginis, quod appellari potest alter Paradisus, quia in eo requieverat ipse Deus. Cumque ei videretur Virgo jam sublevata, oravit illam ut interius exteriusque renovare se dignaretur, & hoc sufficere sibi ajebat. Tum sensit ingentem cruciatum, adeo ut diceret, O Maria, vereor ne anima mea dissolvatur a corpore sicut tua. Videns autem paulo post Virginem esse assumptam, & audiens suavissima cantica Angelorum; O quam suaves, inquit, cantus; colliquescere me faciunt; sed nequeo eos perfecte intelligere, nedum exprimere: substantia interim talis est: Assumamus eam, quæ assumpsit Deum in se. Assumamus eam, quæ assumpsit in se omnes generis humani miserias. Assumamus eam, quæ assumpsit in se omnes virtutes. Hic autem totaliter in admirationem absorpta, novies replicavit Responsorium, [& ipsam assumi videt,] Sancta & immaculata Virginitas. Deinde subjunxit: Sanctissima Trinitas nominavit illam novies Sanctam, quia sublimavit & exaltavit eam supra novem Choros Angelorum. O rem mirabilem & stupendam, quod Pater æternus, qui utique Deu est, tanto cum amore ad se trahat pauperculam creaturam, qualis erat Maria; & cum eodem amore, quo misit Verbum ad exequendum opus redemptionis, attrahat ad se quoq; rē redemptam. Idem amor qui movit Verbum, ut seipsum sibi quadamtenus detraheret, movit ipsum ut trahat Mariam ad se. Non magis promptus fuit Spiritus sanctus ut descenderet in Mariam, formaturus in ea Verbo corpusculum humanum; quam ut Mariam assumeret in cælum, quod sine ea non videbatur perfectum, deficiente ei ornatu suo præcipuo. Sancti necdum erant, ut sic loquar, plene glorificati, quamdiu defuit Paradiso Maria; quia per ipsam receperunt fructum glorificationis suæ.
[230] Quid amplius dicam? Ipse Deus non videbatur satis frui gloria sua, cum sit adeo sui communicativus, quia non inveniebatur iu Paradiso ulla creatura tam pura, et posset esse capax ejusdem gloriæ participandæ. Erat ibi quidem humanitas Verbi, sed ipse erat Deus & homo, adeoque seipso gloriosus: oculos ergo in Mariam defigens Pater æternus, [quodq; tamdiu in terris manserit,] complacebat sibi in ejus maxima puritate, quia ipsa ex eo Verbum traxerat, & angusto ventre suo concluserat. Verum si tantopere tibi in ea complacebas o Deus, quare tamdiu ipsam detinuisti in terra? Complacebas tibi eam habere in terra, sicut complacebas tibi habere eam in mente tua, quando creasti eam. Quia sicut tenendo eam in te, videbas fructum ex ea proditurum; tuum, inquam, Verbum, quod ex purissimo ejus sanguine debebat carnem assumere; ita postea tenendo eam in terra, respiciebas fructum productum ex ea; quia conspiciens humanitatem Verbi, sedentem ad dexteram tuam, videbas quodammodo carnem Mariæ, utpote ex ea assumptam. Tu vero Maria, quomodo potuit tibi placere tamdiu in terra remanere, post ascensionem dulcissimi & amabilissimi filii tui? Nempe, sicut complacuisti tibi conformando te voluntati Patris, ut ille penderet in cruce; sic eidē conformabaris, ut absque illo esses in terra. [ut se conformaret voluntati Dei.] Conformasti te ad rem tā difficilem, quam erat videre Filium æterni Patris adeo probrosa pati, considerans maximum fructum ex tali passione processurum, qui fructus nos eramus, destinati ad replendas sedes vacuas in Paradiso: & in hoc tantum tibi complacuisti, ut si expediens fuisset, etiam te ipsam, O Maria, dedisses. Ecce jam elevata est super nubes Maria, neque videtur amplius, sed solum splendoris aliquid ab ea relictum. Hic porro cum obtulisset multas creaturas sanctissimæ Virgini, a raptu ad sensus communes rediit, relinquens nobis exempla suæ tam piæ ac sanctæ contemplationis.
CAPUT XXII.
Patiendi desiderium insatiabile in Magdalena: extremus ejus morbus, obitus, sepultura, miracula.
CAP. LXI
[231] Non fuit inimicus, quem gravius odisset Sancta, quam amorem proprium & propriam carnem: [In suum corpus severissima,] cui se jam inde a prima pueritia contrariam declaravit, recusans extra tempora prandii aut cœnæ cibum sumere, dimittens fercula delicata, in stramineo sacco dormiens, noctu ad disciplinam surgens, spinosis virgis circumdans tempora. Sed quæ tam male tractavit corpus in domo paterna, sub eorum oculis qui illam observabant ne exorbitaret; quando se conspexit in alio statu ac domo pœnitentiæ, numquam potuit satiari asperitate vitæ inchoatæ. Non fuit autem minima pœnitentiarum ejus, quod nulli fatigationi parceret in iis laboribus, qui vel ab obedientia sibi injuncti, vel ad proximi auxilium ultro erant ab ea assumpti, quamvis corpus jejuniis aliisque castigationibus fractum ægre sustineret. Ultra quinquennium istud, quod totum in pane & aqua traduxit, nisi quod hebdomadatim ter vinum gustaret, omnis ejus vita continuum jejunium videri potuit … Hoc non contenta addebat flagellationes tam rigidas, [non contenta illud multimodis vexare,] ut audientes Monachæ ad Superiorem accurrerent, quatenus obedientiæ præcepto adhibito ipsam coërceri juberet. Cingebat carnē asperis ciliciis, præter cingulum, ex clavis & aliis ferramentis confectum, quo utebatur. Ut vero implacabili in se odio obsequeretur, modo pectus saxo percutiebat, modo brachia & crura stillanti cera ustulabat, vel admotis urticis; quandoque etiam forcipibus carnes stringebat usq; ad sanguinis expressionem. Adde his tolerantiam hiberni frigoris, sub una tunica & pedibus per triennium nudis: quibus quando inducebat calceos, non raro inserebat aculeatas juniperi baccas. Adde somnum, non nisi vigiliis interruptum cruciabilemque, etiam in nuda humo, per noctes continuas quinquaginta, vestibus non nisi raro detractis, ut promptior vel ad infirmas accurreret, vel Sorores ad matutinale Officium excitaret, sicut annis omnino quindecim fecit. Talem vero vivendi formam vix intermisit, nisi coacta gravissimis morbis, quos nequiret dissimulare.
CAP. LXII
[232] Nihilominus majoris tolerantiæ desiderio incensa, cœpit postulare a Deo, [optat sibi concedi purum pati,] ut purum ac merum pati concederet sibi. Cujus beneficii spem in raptu anni MDCII accepisse sibi divinitus visa, accessit tota hilaris ad Matrem Sor. Euangelistam Jucundi, mulierem magnæ experientiæ atque virtutis, suam olim in Novitiatu Magistram, quam plurimi faciebat & solebat Sanctam Sanctoream nuncupare; significans ei quod Deus sibi concessurus videbatur nudum pati; proindeque rogavit, ne ipsa, cujus preces multum apud Deum posse credebat, vellet deprecando intercedere, sibique tantum bonum impedire: quod cum illa promisisset, securior jam ad Chorum abiit, Deo actura gratias. Quos ergo deinceps habuit raptus, sine gustu omni spirituali fuerunt: quia autem in uno eorum aliquid denuo sibi visa est regustare prioris dulcedinis, audita fuit in querelas prorumpere atque dicere, Ah! mi Deus, quare violas pactum mecum initum? Et preces easdem sæpe replicans, [& impetrat an. 1604.] fuit in ultimo raptu vitæ suæ, anno MDCIIII certior reddita, quod Deus anuerat ejus desiderio; cum ultima gravissima infirmitate conjuncturus extremam spiritus ariditatem & desolationem, ad quam jam inde ab anno MDXC, post quinquennium probationis supra dictæ, sese animose obtulerat. Hinc cogebatur, ut vel tantillum devotionis excitaret, conquirere media nonnulla: & sic videbatur modo cum rosario in manibus coram venerabili Sacramento, modo vocalium orationum libellos volutans, modo Passionis Dominicæ historiam aut Sanctorum Vitas legens, præsertim post Communionem. In quibus omnibus aliisque ordinariis exercitiis experiens insolitam repugnantiam sensitivæ partis, aliquando cuidam amicæ dixit: Vere, Soror, oportet valde laborare, & animam quæ Deum degustaverit perquam amantem esse tolerantiæ, ut eodem modo operetur tempore ariditatis, quo operabatur divinis consolationibus affluens.
C. LXIII
[233] Jam anno MDCII febrim cum tussi cœperat sustinere, [Extremum decumbens,] & sequenti MDCIII vena pectoralis ei rupta erat; nihilominus contra medicorum judicium vitam protraxerat usque ad Septembrim anni MDCIV: quando absoluto Novitiarum magisterio, electa Suppriorissa fuit: sed post octo dies, quibus magno cum zelo multa ordinaverat ad meliorem observantiam, denuo febri correpta lectoque affixa per obedientiam est. Dolorum varietatem gravitatemque quos exinde pertulit, totumque extremi morbi ordinem habes extremo capite Vitæ a Puccino descriptæ; quæ propterea strictius hic auctor prosequitur: sed neque sic retexenda puto: sufficit ex eo hic dicere, quod Discipularum una, videns eam tantum pati, dixit, Mater Magistra, res enimvero magna est, quod Deus quotidie novam patiendi materiam tibi largiatur. Cui illa: [commendat exercitium patientiæ,] Atqui hoc meum desiderium fuit jam inde a juventute; & hanc gratiam, specialiter postquam communicaveram peti a me solitam, æstimo maximi. Etenim exercitium patientiæ est tam nobile, ut Verbum, reperiens se in sinu Patris in deliciis Paradisi bonis omnibus affluere, quia tamen ibi deerat patientiæ stola, ut hunc quoque ornatum pararet sibi, descenderit in terram: erat autem Deus, nec falli poterat.
[234] Fuit, quæ adeo cruciari ipsam videns, dixit: Mater, non sufficit mihi animus ad videndum quod Deus te faciat tantum pati. [& dolores monet a Dei voluntate non separandos,] Turbavit illam vox, adeo dissona a conformitate cum Dei voluntate; ostenditque ægrius sibi fecisse defectum, verbis istis admixtum, quam ipsa quibus affligebatur mala: ideoque perquam serio ei dixit: Soror, quoties te videris tribulationibus pressam, cave vigilanter ne eas extrahas de suo fonte, quæ est voluntas Dei, alioqui magno & importabili oneri tibi erunt. Pulcrum sane monitum pro illis animabus, quæ, dum versantur in hac vita, desiderant multum proficere. Monstrabat etiam quod ei compateretur Sor. Maria Pacifica del Touaglia, cui dixit infirma: Ego acquiesco ei in quo sibi placet Deus, & ex animo illi offero omnem gustum consolationemque spiritualem, modo queam salvari. Ad quæ verba non potuit altera tenere lacrymas: majorem autem compunctionem cunctis attulit, quando ita serio interrogavit Confessarium, utrum ipsam salvandam crederet. Et tamen paucis diebus antea dixerat (uti testatur Sor. Maria Innocentia Dati) Non potuissem aliter operari quam hactenus operata sum, quia in omnibus actionibus meis (quantum equidem scio) aliud nihil intendi, quam Dei honorem & gloriam: id quod modo magnam cordi meo quietem adfert.
[235] Inter hæc ad vitæ finem tendens, sacro Viatico munita fuit, nocte sequente diem XXIV Maji hora septima post solis occasum. Interq; sacros hymnos, ad moribundæ solatium, [moritur in actu obedientiæ,] recitatum est symbolum S. Athanasii: cumque hora XIV, ad Sacrum faciendum & Sanctimonialibus Communionem impertiendam, digressus Confessarius, per Sacristanam Priorissæ Sor. Euangelistæ Jucundi mandasset, ut suo ei nomine sub obedientia præciperet vivere, usque dum absolutis mysteriis ad eam reverteretur; vitam protraxit usque ad horam XVIII, quando obiit XXV Maji anno MDCVII, cum in Religione transegisset annos XXIV, menses V, dies XXV. Ea autem defuncta, non solum miraculo fuit vultus, antea pallidus & emaciatus, [non sine signis acquisitæ mox gloriæ.] moxq; in juvenilē plenitudinem ac florulentiam restitutus: sed etiam, quod una ex ibidem adstantibus Monachis, quæ usque ad id tempus alieniore ab ipsa animo, raptibus ac virtutibus ejus fidem nullam adhibuerat; subito compuncta, senserit sibi firmam inspirari persuasionem de obtenta ab eadem cælesti gloria.
C. LXIV
[236] Finitis postero die XXVI Maji, ad corpus in ecclesia expositum, officiis, semotoque ut melius fieri potuerat populo, [convertitur ad ejus aspectū peccator;] portis jam clausis, remanserunt nihilominus aliqui, interque eos P. Claudius Siripandus Societatis Jesu, ac juvenis quidam vitæ admodum lubricæ & dissolutæ, qui vidit subito vultum Sanctæ a se averti in latus alterum. Quem obstupefactum, & mutato colore conturbati animi signum edentem, aspiciens Pater; eumdem accessit, & Vide, inquit, Adolescens, ne forsitan Sancta non sustinuerit conspici oculis tuis, qui vitam adeo scandalosam ducis. Cui ille, jam compunctus & contritus, Ita est, inquit, Pater: sed ego finem licentiæ faciam, uti ipse videbis. Nec minus quam promiserat fecit: post paucos enim dies ad eumdem Sacerdotem revertens, generali Confessione totius vitæ delicta exposuit, [Reliquiæ cupide postulantur:] magno cum doloris sensu & serio emendationis proposito; nec ita multo post idem obiit, cum spe æternæ salutis non modica. Cœperunt deinde inquietari Sanctimoniales supplicationibus postulantium devotionis ergo aliquid ex iis rebus, quæ in defunctæ usu fuissent: quibus recusarunt illæ satisfacere, usque dum D. Archiepiscopus Alexander Marci de Medicis, pro magna quam conceperat opinione de sanctitate Mariæ Magdalenæ, permisit ut illorum devotioni satisfieret; itaque distributa sunt varia, quæ deinceps valde auxerunt communem erga ipsam venerationem, propter miracula quæ mediantibus illis operatus est Dominus.
C. LXV, C. LXVI ET SEQ.
[237] Fuit deinde ad locum sepulturæ undique accurrentium devotio tanta, [fit concursus ad sepulcrum,] ut peregrinorum non pauci ad ipsum portarum civitatis ingressum ponerent calceos, non nisi nudis pedibus eo accedere præsumentes. Ad incrementum vero fervoris istius multum contulit sparsa fama de incorruptione corporis, agnita anno MDCVIII die XXVII Maji; quando illud placuit exhumare, quia loco, ubi sepulturæ datum fuerat, proximus erat puteus; & a suggrundiis tecti ecclesiæ stillans aqua jugiter eumdem locū humectabat. Inventa est autem capsa humida tota & incerati lini pannus, [maxime post annum 1608 invento corpore incorrupto.] qui corpus involvebat plane fracidus, adeo ut abiret in frusta, humida quoque erant vestimenta cetera: ipsum tamen corpus incorruptum apparuit, nisi quod facies ac pedes fuscum colorem induerant, nasique & labii inferioris extremitas nonnihil videretur consumpta. Accedente deinde Domini Archiepiscopi licentia, idem corpus palpabile atque tractabile, velut si tum primum expirasset, receptum intra monasterium est; sericisque indutum a Sanctimonialibus, collocatum in camera, jam tum conversa in oratorium, ubi annis quinque infirma jacuerat. Stuporem auxit octiduo post suavissimi odoris liquor, stillare animadversus ex sacro corpore a genibus deorsum; fuitque exceptus suppositis pannis, qui exinde manserunt velut oleo odorato tincti, suntque in varias personas distributi. [& stillante exinde liquore.] Cœpit enim stillare hic liquor a principio Junii MDCVIII, nec destitit, ante finem Junii anni MDCXX: quando cessante stillatione prædicta, mansit tamen, hodieque permanet suavis odor, in Processibus legitime comprobatus. Hoc autem miraculum occasionem dedit anno proximo MDCIX festivius recolendi diem obitus, & hic deinceps in veneratione fidelium mansit. Quæ vivens Sancta patravit miracula curationum, alibi deducta jam sunt: quæ autem patravit post mortem, speciali mox Tractatu referentur; suntque in Vita a Fotio edita postre morum fere capitum, hic omissorum, argumentum.
C. LXXI
[238] Ad eumdem quoque Tractatum differimus Beatificationem anno MDCXXVI celebratem, [Post beatificationem,] & hanc secuta mirabilia: quibus cum Sanctæ nomen, non solum per Europam, sed etiam extra eam longe lateque claresceret; ex omni parte incredibili cum instantia requisitæ fuerunt Monachæ S. Mariæ Angelorum, ut de Reliquiis ejus communicarent aliquid: unde factum est, ut illæ tandem, pro Dei Sanctæque gloria, spoliatæ remanserint omnibus quas habebant ejus vestibus, velis, aliisque rebus ad ejus usum aliquando spectantibus: ex quibus per partes dissectis missum est in multas civitates Franciæ, Hispaniæ & Belgii, Ulisiponam, Viennam, Oenipontum; in Angliam, Hiberniam, & Poloniam; in Indias Orientales & Occidentales; in Congum & Angolam; in Siciliam, Marchiam, & Romandiolam; Romam, Neapolim, [cœpta toto orbe coli;] Venetias, Bononiam, Parmam, Mutinam, Mantuam, Mediolanum, Genuam, Lucam, aliasque plures Italiæ civitates: & in multis prædictorum locorum fabricatæ sunt capellæ erectaque altaria, crescente semper ad ea devotione populari, quemadmodum probant appensa ubique anathemata, & oblata donaria in memoriam acceptorum beneficiorum; quod sicuti venerationem Sanctæ apud omnes auxit, ita etiam incendit desiderium videndi eam magis glorificatam: [quin etiam anno MDCXXIV sacrum cadaver, quod eatenus servatum fuerat in capsa mere lignea, licet inaurata; in decentiorem aliam transpositum fuit, cujus latera specularibus crystallis instructa pie venerantium oculos non excluderent; & in hac jacuit usque ad annum MDCLIX.]
[239] Quod si ubique locorum, in quibus Reliquiarum est aliquid, ita factum est; multo magis in ea civitate, [sed imprimis Florentiæ,] ubi habetur illius venerabile corpus, quod nunc servatur in capella Dominorum Nasorum, ubi primum appensa videbatur imago S. Bernardi. Placuit autem prædictis Dominis capellæ Patronis, anno MDCXXIX, ut ejus loco ibidem exponeretur depicta imago Sanctæ, genibus flexis brachiisq; protensis suscipientis a beatissima Virgine velum: ipsumque altare fuit marmoribus exornatum: cui magis etiam condecorando D. Lutozzus Nasi, ultimus familiæ, anno MDCLXVII, tria millia scutorum testamento legavit. Sub jam dicto marmoreo altari repositum sacrum depositum est, [ubi nunc jacet in nova capsa,] intra capsam, lucidissimis crystallis, per quatuor latera fundumque & operculum fastigiatum intra limbos inauratos dispositis, ornatam pulcherrimo artificio: ipsa vero capsa insistit basi, cubitum unum altæ, & undique inauratæ, cum sculptura florum eleganter protractorum, suisque lemniscis & fasciolis illigatorum; quæ res pulcherrima visu est; nec minus pavimentum, cui basis imponitur, marmoribus exquisitis elaboratum totum.
[240] Anno autem MDCLIX, quando constructa fuit nova illa capsa, [constructa an. 1659,] formæ & elegantiæ majoris, ex munificentia D. Joannis Vai Pratensis, propter gratiam acceptam; fuit etiam sacrum corpus indutum novis vestibus, ad formam habitus Carmelitani, sed materia ditiori confectis: subtus scilicet ex filis aureis nigro serico, superius ex argenteis serico albo intextis, faciem nihilominus nudam æque ac pedes manusque relinquentibus. Coronam argenteam habet in capite Sancta, cujus postea digitis inserti sunt quatuor pretiosissimi annuli, & manibus viridis ex argento picto ramus liliorum, eodem metallo candentium; supra pectus vero habet Sancta Crucifixum aureum, ad hoc donatum a D. Commendatore Fr. Joanne Francisco Ricasoli. Medalia etiam aurea est ad pedes, missa ab Urbano Papa VIII, cum mandato ut istic collocaretur. Extra capsam, ad partem quæ intra monasterium clauditur, [ad quam plures lampades.] videre est appensam crucem auream grandem magni valoris, itemque cor aureum, cui inscripta leguntur hæc verba: Signum cordis Ferdinandi Ducis Mantuæ VI & Montisferrati IV, Beatæ Mariæ Magdalenæ de Pazzis dicatum. Circumcirca capsam pendent decem argenteæ lampades exiguæ, quæ semper ardentes reddunt corpus sacrum spectabile; præter undecim similiter argenteas, appensas intra extraque capellam, a diversis ipsius Sanctæ devotis: [& multa anathemata.] intra quas duæ habent formam cordis, una vero earum inaurata est, donumque Serenissimi Nicolai Francisci Lotaringiæ Ducis, cum annuo reditu ut ardeat semper. Anathemata porro argentea alia, formæ ac magnitudinis diversæ, extra intraque capellam (ut verbis Processus anno MDCLXIII Florentiæ fabricati utar) vix dinumerari possunt. Et ex illo deinceps tempore plurima alia accesserunt, crescente magis magisque veneratione, cum fama sanctitatis & miraculorum.
GLORIA POSTUMA
Ex variis auctoribus & monumentis collecta.
Maria Magdalena de Pazzis, Ordinis Carmelitarum, Florentiæ in Hetruria (S.)
EX VARIIS.
PRAÆFATIO COLLECTORIS D. P.
[1] Mirabilis in Sanctis suis Deus, non solum viventem inter nos Mariam Magdalenam eximiis decoravit miraculis, [Colliguntur hæc, partim ex Vincentio Puccino,] quæ jam dedimus in præcedenti historia, fidei certißimæ testimoniis roborata: sed prolixius etiam id fecit post mortem. Hæc autem trifariam partiri placet, sic ut prima sint, quæ tribus primis ab obitu annis acciderunt, suntque ab Auctore vitæ consignata post tertiam & sextam partem, itemq; post ultimam anni MDCXX editionem. Secunda & tertia erunt, quæ ante solennem Canonizationis actum contigerunt; ultima, quæ eam secuta sunt usque in hodiernam diem. Prima dabimus ex originali Italico Vincentii Puccini, cujus auctoritas potior nobis est alio quantumcumque majoris ponderis nomine, cum ab ipso hauserint ceteri quæ ad Romani Pontificis tribunal detulere. Secundi generis miracula non ex Romanis Proceßibus, sed immediate ex Florentinis auctoritate ordinaria confectis colligere in animo mihi fuit si eos nancisci potuissem: nihil enim dubitabam, [partim ex postea editis,] quin ea gratiora habiturus esset lector, curiosus veritatis ex ipso præsentium testium ore immediate discendæ, quam si acciperet ab aliis decimata, alterata, & in compendium redacta. Sed hanc qualemcumque gloriam, Sanctæ suæ ex ejusmodi collectione proventuram, illi ipsi subtraxerunt, quorum maxime intererat talia nobis communicare; etiam postquam Romæ jam factus esset ad cum finem labor & sumptus non exiguus, ut quod de S. Angelo Carmelita feci, etiam possem facere de S. Maria Magdalena de Pazzis. Viderint illi, quomodo Deo & Sanctæ ipsisque suis Romæ Superioribus reddant rationem conditæ sub modio lucis; pergemus nos etiam de invitis meteri bene, & ad sui Ordinis ornatum conferre quidquid salva veritate poterimus. Tertii generis miracula quamvis magis authentice dari possent, [adduntur quædā facta post Canonizationem.] quam ea nunc habentur Summatim edita; nolumus tamen, iis quorum interest, præscribere formam, qua debeant ipsi Sanctæ suæ decora efferre in lucem: erimus ergo illis contenci, sicuti jam habentur impressa, partim in Vitis post Beatificationem editis Romæ, una sub nomine Puccini, altera sub nomine Ceparii nostri; partim apud R. P. Patritium a S. Iacobo, ex Romano recentiori prototypo; iisdemque addemus quæ Reverendißima ipsius monasterii Priorissa Soror Euangelista de Corde Mariæ, suis suarumque Sanctimonialium manibus, humanißime transcripsit, selecta de plus quam centum quadraginta gratiis, post eamdem Canonizationem usque nunc ferme Florentiæ factis; cum historia expositi solenniter corporis anno MDCLXXVI pro pluvia impetranda. Hisce accedet solennior translatio, facta an. MDCLXXXV, ad pretiosißimi marmoris & operis capellam quæ sub artificum manibus per octennium fuit & æri incisa exhibetur: atque ita finis dabitur huic tractatui, quem, exemplo jam alias usitato, placet Gloriam Postumam nominare.
CAPUT I.
Miracula post mortem, impressa Italice ad calcem Partis 2, & cum aliis nonnullis recusa post Vitam anno 1629 impressam.
[2] Post mortem Sor. Mariæ Magdalenæ, dum ex omni vico civitatis concurrebat populus ad ejus sanctum corpus videndum, [Expositum cadaver in ecclesia] voluit Dominus ut sanctitas ejus inciperet miraculis comprobari, quorum primum hoc fuit. Venerat illuc eadem de causa quidam Societatis Jesu Sacerdos, motus mirabilibus iis, quæ de ipsa tum Florentiæ tum alibi audierat: & postquam cum magno animæ suæ solatio, in sacristia ubi corpus grabato impositum stabat, aspectu ejus fruitus fuisset; observassetque qualiter in facie, pallida ac mortua, resplendebant vivi colores sanctitatis, & vitæ æternæ ab ejus anima jam adeptæ pignora, cum quadam vivacitate oculorum, aliquatenus apertorum & plane serenorum, qualia numquam conspexerat in ulla mortua vel moribunda; egressus est de sacristia, locum facturus aliis. Cum ecce ad plurium satisfactionem, eodem aspectu frui cupientium, ex angustiori illo loco elatum est corpus ad ecclesiam. [ab homine impuro facie avertit.] Hic ille vidit vultū conversum ad sacristiam, versus latus ubi sunt crates monasterii, moxque in ictu oculi revolutum ad latus alterum. Miratur factum, & forsan interna quadam inspiratione impulsus, attente consideravit, num quis ibi fuisset a quo processerat motus ille; & manifeste cognovit, neminem ibi stetisse, qui vel caput vel grabatum attigerat. Dumque in eo hæret cogitabundus, animadvertit ab altero latere personam stantem, cujus animam sciebat totam esse immersam cœno carnalium voluptatum, cujus conspectum quodammodo fugerat castissima Virgo. Sed & eadem res ab ipsamet persona notata, præter admirationem, excitavit in ea pœnitentiam priorum delictorum, cum proposito vitæ melioris; prout diffuse manu sua propria scripsit Pater prædictus.
[3] [Attactu floris ab eodem sumpti] Domina Maria de Rovais in Rubeis, sedecim mensibus ægrotaverat, neque de lecto se moverat; sed nec movere sese ullatenus per se ipsam poterat; eoque adducta fuerat longo illo morbo, ut neque aëris conspectum, neque candorem parietis innofensa sustineret; & adhibita a medicis omnis generis remedia nihil ei profuerant, defeceratque spes tota recuperandæ sanitatis. Accidit autem die XXX Maji anni MDCVII, Rev. D. Georgium Ciari, Priorem S. Simeonis Florentiæ & suum Patrem spiritualem, flores aliquos, qui contigerant corpus Sor. Mariæ Magdalenæ, utpote conscium eximiæ sanctitatis ejus, ad ipsam ferre, suadendo ut eos cum devotione susciperet: quod debita cum fide faciens, eos sibi imposuit. Mirum dictu! Nocte sequenti surrexit per seipsam de lecto, [sanatur incurabiliter ægra,] & Dominica proxima accessit ad ecclesiam S. Simeonis, prorsus libera ac sana, stupentibus omnibus qui ægram noverant. Quodque est mirabilius, intra paucos dies domo sua, totis mille passibus distante a monasterio, huc accessit, pedibus suis ambulans; ingressaque in ecclesiam, sensit sibi restaurari vires, ac sanitatem mirabiliter confirmari. Ibi ergo, post obita pie Confessionis & Communionis sacramenta, ore suo proprio fecit certissimam fidem miraculo, simul cum supradicto D. Georgio Patre spirituali suisque consanguineis, ad usus monasterii donans libras ceræ albæ quadraginta, in signum gratitudinis pro beneficio, a Dei famula sibi concesso.
[4] [eademque liberatur a diuturna fabri contacta parte habitus semel,] [Annis postea quatuor elapsis, id est MDCXI, eadem D. Maria ægrotare cœpit Majo mense; totamque æstatem febribus aliisque molestis symptomatis gravata, adeo debilis facta est, ut medici nulla ei auderent applicare remedia; quapropter extra vitæ spem posita, die XXVI Octobris, accepit a præfato D. Georgio Ciari plumis fartum sacculum, quo Beata solebat uti supra stomachum, contra graves ejus quos patiebatur dolores. Vix autem ipsum sinui suo admoverat, cum toto corpore diffundi sensit confortativum quemdam calorem; ac primo caput roborari, tum cetera membra; adeo ut febribus libera, ipsaque hora de lecto surgens, convocatam ad se familiam pariter jusserit Te Deum cantare, mirantibus omnibus ad subitationem tam miraculosæ curationis: & ipsa pedibus suis primo mane ad ecclesiam venit, gratias actura. Impetraverat eadem D. Maria a Monialibus S. Mariæ Angelorum, [iterum,] ut inter eas reciperetur quædam filia sua; & postea reciderat in febrem, sic ut de lecto surgere nullatenus posset, ideoque differebatur puellæ vestitio: quæ cum ita per duos menses matris convalescentiam præstolata esset, renuntiari fecit ei, quod omnino cupiebat sacro habitu indui. Ast mater, Oret ergo B. Mariam Magdalenam, ut me sanet. Hoc intellecto misit ei filia tunicellam sericeam, qua Beatæ corpus aliquamdiu post mortem indutum fuerat: Maria vero ipsam cum fide suscipiens, eodemque vespere induens, subito convaluit; ac mane sequenti ivit ad monasterium, desiderio filiæ factura satis; utraque gratias agente, pro reddita miraculo sanitate. Tertium denique in eosdem relapsæ morbos, [ac tertium.] duobusque aut tribus mensibus jam lectum tenenti, missum est velum, quo vivens Beata fuerat usa: cum quo signum Crucis formari sibi supra pectus faciens, a præsente dum adferebatur Parocho, ipso momento convaluit.
[5] Magdalena Petri Rondoni, ex Derelictis quas Abondonatas Ceppi Florentini, vulgo nuncupant, sex annorum spatio febribus & stomachi dolore tanto afflictabatur, ut præ ciborum nausea non nisi difficillime comedere aliquid aut bibere posset, [curantur puellæ duc ab inveterato stomachi dolore.] atque ad odorem cujuscumque refectionis, etiam vini, sentiret magna cum violentia sibi vomitum cieri. His malis in pessimum statum deductæ nihil proderant quæcumque applicata remedia; quando acceptam particulam habitus istius beatæ Matris ipsa sibi cum fide imposuit, addito voto visitandi ecclesiam ejus, ibique Sacramenta suscipiendi, & dies aliquot in suum honorem jejunandi: nec mora, dispulso omni malo, cœpit edere ac bibere, & sana mansit. Catharina Antonii Tosi, Abandonatarum S. Catharinæ Florentinæ similiter una, excessivis doloribus stomachi per annos duodecim continuos gravatabatur, qui sæpe nec diurnam ei quietem neque nocturnam concedebant, tantūq; affligebant, ut testetur ipsa pene ad desperationem se iis adductam, qua cogebatur amaras in lacrymas diffluere: jamque consumpta tota, nec nisi pellem atque ossa habens, detinebatur quasi assidue in lecto. Huic vero datum etiam frustillum est de vestibus Beatæ: quod cum sibi fideliter applicuisset, statim sopita fuit, & evigilans omnino sanam se reperit: nec tale quidquam amplius passa est.] Hæc prioribus in editione Romana addens ejus curator, notat in titulo Capitis 145 utraque fuisse a Congregatione rituum suscepta & approbata ut miracula; sequentia vero quæ ipsi constituunt caput 146 & a Puccino referuntur, esse quidem in Proceßibus testata pleraq; non tamen a Romana Rota in censum miraculorum recepta fuisse, videlicet hæc.
[6] Margarita, filia Dominæ Cosæ Laurentii Casati, octodecim annis tulerat dolores in dextero corporis sui latere; [particulo habitus meribunda puella,] deque salute ejus desperantibus medicis, receperat sanctissimum Sacramentum cum extrema Unctione. Præterea manserat in agone diebus octo, reputabaturque jam mortua. Verum, Deo volente, positum supra eam fuit aliquid de habitu Sor. Mariæ Magdalenæ; statimque recessit morbus, & plane libera ac sana remansit, sicut ipsamet testata est. Joannes, filius D. Petri-Francisci Rinuccini, decennis puer, jacebat graviter infirmus in lecto, tantoque in periculo vitæ, ut vespere quodam fuerit a medicis domesticisque depositus: quare D. Virginia Ridolfi, mater ejus, supra modum afflicta, vivæ cum fide accurrit ad Matrem Sor. Mariam Magdalenam, cui fuerat familiaris ac devota cum viveret; [item puer:] visaque sibi est audire interius, quod per illius intercessionem liberandus esset filius suus. Itaque imposuit ei particulam vestis, votum faciens Deo & sanctæ Matri, quod si ei salutem impetraret, faceret eum anno uno gestare habitum Carmelitarum, ferretque anathema ad sepulcrum. Hæc vesperi acciderant, quando mane inventus a medicis est puer ita persanatus, ut admirantes dicerent, non posse tam citam convalescentiam alteri causæ, quam gratiæ divinæ tribui. Impleto autem voto, mater & filius miraculum confirmaverunt. P. Antonius Menesius, Concionator Societatis Jesu, [Altera quadā reliquia admota curatur dolor capitis,] periculoso ac satis molesto morbo correptus, insuper tanto capitis dolore tenebatur, ut nullam partem quietis caperet; quando a nobili quadam matrona missa ei fuit calantica, ex iis quibus usa erat Mater Sor. Maria Magdalena; quare in ejus sanctitate plurimum confidens, cum maxime vis doloris urgeret, ipsam capiti suo devote imposuit. Res mira! Vix hoc fecerat, cum unico instanti liberum sese sensit ab omni cruciatu, & febrem usque eo imminutam, ut brevi recuperaverit sanitatem: & miraculosi hujus successus fidem publicam fecit.
[7] Sor. Maria Magdalena Berti, ipsius monasterii Professa in quo vixerat Soror Maria Magdalena, [sputum sanguinis letale,] graviter infirma sputo sanguinis & febri ardenti, magis magisque gravata fuit, sic ut aliæ Religiosæ ipsique medici multum metuerent ne cito ab hac vita transiret. Jamque Pater spiritualis monasterii jusserat eam facere aliquos actus humilitatis, ab illis Sanctimonialibus usitatos in casu mortis. Sed mane quodam, post Communionem in lecto acceptam, spes eam incessit valetudinis recuperandæ, per merita Sor. Mariæ Magdalenæ; quare eumdem Patrem Spiritualem rogavit, ut se signaret cum aliqua ejus Reliquia. Quo facto melius habere cœpit, ac brevi de lecto surrexit, rediitque ad exercitia solita monasterii, cum admiratione cunctarum Monacharum, quæ omnes testatæ sunt rem prodigiosam. [genu tumefactum,] Thomas Fiaschi genu dextero laborabat, ex concurrentibus illuc humoribus valde inflato, quod ei diu noctuque dolores incredibiles pariebat, absque ullius solatii intercapedine: dixeratque ei medicus, quod res ea adhuc diebus aliquot durare deberet. Hunc quidam amicorum visens, dedit ei folium Gelsominii floris, qui attigerat corpus Sor. Mariæ Magdalenæ. Ille vero eo recepto, magna cum fide se commendavit precibus famulæ Dei, & subito alleviatum se sensit a doloribus suis. Cum autem venisset medicus, definiturus remedia applicanda infirmæ parti, pro dissolutione humorum ibi collectorū; præter omnem expectationem, contraque prædictionem suam, apertā invenit: unde clare innotuit, quod Deus per merita Sor. Mariæ Magdalenæ voluisset ilii gratiam sanitatis concedere, prout ipsemet attestatus est. Philippus filius Clarissimi D. Pauli Ricasoli ægrotabat ex catarrho cum febri ardente, [& gravis catarrhus,] & in pectore patiebatur dolores acerbissimos; remediisque nil proficientibus timebatur vitæ ejus. Interim prædicto D. Paulo patri infirmi missa est crucula Sor. Mariæ Magdalenæ, quæ supra pectus pueruli posita, ipso die sanitatem eidem reddidit; eumque sua mater in urbem duxit, neque amplius tale quid passus est: quemadmodum postea certa fide testari voluit prænominatus Paulus.
[8] Lucretia Andreæ Pezzini, annorum vigintiquinque virgo, [liberatur energumena:] annis circiter novem possessa a diabolo, ab eo totis septem hebdomadis sic fuerat incurvata, ut terram pene contingeret ore: quamvis autē quatuor aut pluribus vicibus exorcismos Ecclesiæ consuetos experta erat, nihil tamen auxilii ab iisdem retulerat: sed die quodam, ferventi cum fide osculata flores aliquos & particulam ex habitu Sor. Mariæ Magdalenæ, subito elevata est in pedes; atque octavo post die malignus spiritus, qui eam ante afflixerat, non valens ferre virtutem sanctarum istarum Reliquiarum, ad eadem recessit. Ipsa vero cum matre & sororibus tribus, in gratiarum actionem venit ad visitandum corpus sanctum Feriis sextis continuis septem, confitendo ac communicando quavis vice, & dictum miraculum ore proprio sæpius confirmaverunt. [convalescit moribunda.] Domina Maria de Bardis inter Arrighos nupta, nocte quadam tanto dolore per totum corpus oppressa fuit, ut ex omnibus ipsius membris magna copia sudoris stillaret. Advocati subito medici multa quidem adhibuerunt remedia; sed his nihil proficientibus, multum illi metuebant ne intra horas duas expiraret: credebant enim dolores esse colicos, ex calculosa obstructione procedentes. Interim nobili cuidam Matronæ, ibidem præsenti, venit in mentem, adhibere quam habebat Reliquiam Ven. Matris Sor. Mariæ Magdalenæ. Qua de re cum monuisset infirmam, & hæc votum fecisset adeundi sepulcri cum argenteo anathemate duabusque ex cera candelis; imposuit pectori ejus particulam habitus, & florem unum tactu sancti corporis consecratum. Nec mora, sensit infirma sic paulatim diminui cruciatum, ut somnum denique capere potuerit; a quo experrecta, plane liberam sese sensit, cum admiratione medicorum & præsentium omnium.
[9] Horatius, filius Joannis Baptistæ quondam Antonii Persiani, annorum circiter trium puerulus, [item puer moribundus.] quatuor continuis mensibus vexatus fuerat ardentissima febri, cui hydropisis admixta erat: neque aliud ei videbatur superesse, quam pellis ossa cooperiens; imo cum jam amplius nihil deglutire posset, tribus diebus & quatuor noctibus nullo alio cibo, quam modico stillato refectus, qualibet hora moriturus credebatur. Tum genitores ejus, confisi meritis Sor. Mariæ Magdalenæ curaverunt habere aliquam ejus Reliquiam; portataque ad eos est particula habitus; quæ mox atque domum allata fuit, puerulus, qui in cunis quibusdam jacebat moribundus, subito lætanti vultu matrem inclamavit, dicens, Mater, sanus sum. Evidentius autem patuit miraculum, quando prædicta Reliquia corpori ejus imposita fuit: siquidem ad ejus contactum liber a febri vigorem resumpsit, & cœpit ambulare per domum, quasi nihil umquam mali passus. Et hoc testificatur Joannes Baptista, pater sanati pueri.
[10] [Servatur periclitans ex esu fungorum,] Magister Simon Cisti, Frater Conventualis in sanctæ Crucis Florentiæ, Ordinis Minorum S. Francisci, quodam die mensis Octobris, mane in jentaculum sumpserat venenatos quosdam fungos: qui ei post modicam quietem attulerunt alienationem a sensibus, tuberibus duobus ad caput, totidem aliis circa nates procedentibus; interim multam spumam ejiciebat per os, nec poterat quemquam advocare in auxilium, quia etiam loquela ei præpediebatur. Contigit autem ut ad ejus cellam, in qua sic solus jacebat miser Pater, veniret tali articulo temporis discipulus ejus Magister Leonardus de Vacchia; qui moribundum inveniens, mox curavit ea adferri remedia quæ credebat proficere posse. Sed ipse Magister Simon, videns adeo vicinum morti se esse, magisque in divino quam humano subsidio fidens, recordatus est Sor. Mariæ Magdalenæ, erga quam magna fide & devotione afficiebatur. Vocemque ut melius potuit formans, rogavit ut peterentur flores aliqui & particula habitus a d. Georgio Ciari, Priore S. Simeonis Florentiæ; obtentasque Reliquias sibi ipsi imposuit, devote promittens, quod si periculum præsens evaderet, visitatum iret corpus sanctum, atque in ipsius monasterii ecclesia Missam celebraret. Patuit autem mox miraculum evidens: cœpit enim continuo melius habere, atque a mortis periculo erutus, brevi liberatus fuit omni incommodo, ad stuporem uniuscujusque: & fidem miraculo in se patrato fecit. [& 3 annis apostema patiens.] Soror Humilitas Cini, Conversa in monasterio S. Clementis Florentiæ, propter apostema quod annis jam triginta in corpore toleraverat, ægre poterat se commovere. Hæc. supra se sumpsit particulam sæpedicti habitus, seque Sorori Mariæ Magdalenæ ferventer commendavit. Paucis autem diebus post, prædictam Reliquiam penes se habens cum summa fide, sensit veluti petram cadere, & evanescere humorem illum, qui causa fuerat apostematis. Quare agnoscens miraculum, a Dei famula in se patratum, testata id ipsum est, cum admiratione Monacharum, in monasterio isto degentium.
[11] [Horum fides publica.] Supradicta omnia miracula, & plura alia hic omissa, quæ Dominus Deus voluit Florentiæ patrare, per merita Matris Sor. Mariæ Magdalenæ, ab iis in quorum gratiam patrabantur, coram testibus fide dignis, deposita rite fuerunt, & propriarum manuum subscriptionibus roborata: de quibus etiam a Notario publico facta est fides & scriptura authentica, ad magis affirmandam veritatem eorumdem. Eadē cum præfatis attestationibus & subscriptionibus descripta sunt etiam in libro, de quo supra, continente subscriptiones Sanctimonialium: eorumdemque (sicut & aliarum rerum omnium, ad præsens opus pertinentium) exemplar Notariale repositum est in Archivio Archiepiscopatus Florentini. Atque ex his successibus, velut certis pignoribus obtentæ a Sor. Maria beatitudinis æternæ, intelligi potest, quod quæ in terris vivens tam accenso zelo curabat auxilium proximorum, nunc dilecto Sponso (ut confidere licet) fruens in cælo, impetratura sit gratias infinitas iis, qui devota cum fide recurrent ad ejus merita imploranda apud divinam majestatem, a cujus gloria infinita profluit omnis gloria servorum ejus electorum.
CAPUT II.
Alia miracula, ad finem Partis VI a Puccino relata.
[12] Hieronymus Mariotti, qu. Pauli Pagliazzii de Valle-Arni, [Invocata S. Maria Magdalena] quatuor mensibus conflictatus cum gravi febri, gravius malum patiebatur in pectore: quare deductus est Florentiam ad hospitale S. Mariæ-novæ, ubi a medicis ablata est spes convalescendi. Sed cum datum esset frustulum de habitu Sor. Mariæ Magdalenæ, [sanatur dolor pectoris,] idque ipse devote acceptasset, eidē se cum magna fide commendavit. Dies erat Mercurii cum hoc agebatur, & eodem die cœpit melius habere, sic ut sequenti sabbato fuerit ex integro liber ac sanus. Fuitque successus hic miraculosus indicatus Matribus monasterii a D. Camilla, matre ipsius Hieronimi, & a D. Cassandra Martelli, [epilepsia,] velut totius rei conscia. Ipsa autem die qua corpus Sor. Mariæ Magdalenæ post mortem prostitit spectandum in ecclesia, mulier quædam epileptica, non valens præ multitudine confluentis populi ad ipsum usque pervenire, flexit genua ante imaginem Deiparæ Virginis, stantem supra portam ecclesiæ jam dictæ, devote supplicans, ut sibi per famulæ Dei merita salutem obtineret: & mox exaudita fuit, nihilque simile deinceps passa.
[13] [dolor capitis,] D. Elisabetha, uxor Clementis Tinctoris, acutissimos capitis dolores patiens, sic ut nullam caperet partem quietis; vertici suo imposuit unum ex floribus, qui corpus beatæ Matris tetigerant, & subito sana fuit. Filiolus D. Ugolini Bonsi, natus menses viginti, ardentissima febri laborabat, & præ magnitudine æstus non poterat vel ad momentum quiescere: nam & in pectore ingentem patiebatur dolorem; ideoque salus ejus habebeatur a medicis desperata. Sed statim atque ejusmodi flos unus pectori ejus impositus fuit, extinctus est febrilis ardor, [ardens febris,] resedit molestia, & caro pueri facta est vegeta ac succulenta, cum magna admiratione medicorum & aliorum consciorum. D. Julius Ruccellai, maculosa ac pestilenti febre adductus ad extremum vitæ terminum, [peticciæ,] secundum judicium medicorum; mox atque impositum ei fuit aliquid de habitu prædicto, convalescere cœpit, & brevi ex toto liber fuit. Catharina, filia Antonii Tossi, supra modū gravabatur doloribus capitis stomachique; stomachi autem dolor per octo continuos annos ipsam afflixerat; [dolor stomachi;] nec profuerant quamvis multa adhibita medicamenta, sed malum magis exacerbarant. Desperato ergo ab his auxilio, convertit se ad intercessionem Sor. Mariæ Magdalenæ ferventi prece implorandam; nec abiit sesquihora, quin omni dolore tam liberam se sensit, quam est modo, tota sana & vegeta.
[14] [solvitur difficilis partus.] D. Ginevra Busini, uxor D. Petri-Philippi Uguccionii, periclitabatur inter gravissimos dolores partus, quando commendavit se venerandæ Matri, vovens visitare corpus ejus, argenteumque anathema offerrre: deinde signata frustulo habitus sæpe dicti, subito feliciterque peperit: & voti reddendi causa ad monasterium veniens, rem totam distincte ibidem narravit Matribus. Religiosus quidam, graviter, sed falso accusatus, jussus fuerat a Summo Pontifice, cui causa innotuerat, severissime castigari. [dissipatur calumnia,] Hic innocentiæ suæ præsidium in sanctæ Matris intercessione quæsivit & reperit, vovens tertio visitare ejus corpus, atque ad illud appendere anathema ex argento. Res mira! Subito patefacta est veritas, & Religiosus ille declaratus innocens, confusionem omnem molestiamque evasit. D. Hippolyta Chelli in Barbadoris, oculo uno per tres menses fuerat infirmata, sic ut nec aërem intueri, [Sanatur oculus pessime affectus,] nec caput attollere posset præ doloris vehementia: adhibitis autem remediis opportunis nihilque proficientibus, præscripta eidem a medicis est prolixæ ac diuturnæ curationis forma, eo quod ægre admodum sanandam appareret. Qua denuntiatione perculsa, contulit sese ut melius potuit ad Sor. Mariæ Magdalenæ monasterium; & quam ibi habebat Sororem Monacham obnixe rogavit, ut efficeret quatenus Religiosæ pro ipsa invocarent beatam suam Matrem, in cujus meritis spem magnam salutis habebat repositam. Factum eadem vespera quod rogaverat est, eademque vespera alleviatam se sensit Matrona illa nobilis, atque intra dies paucos omnino liberatam.
[15] Margarita, filia Thomæ Sarti de Ponte-Sevæ, in paxillum clitellarium tibiam unam infeliciter fixerat; [crus vulneratum,] nulloque sanguine effluente, sed circum vulnus coagulato, dirissimis cruciabatur doloribus, quibus continuo accessit gravissima febris. Facto autem cum fide voto Sor. Mariæ Magdalenæ, cessavit febris ac dolor omnis: & ipsa rem ut acciderat est attestata, argenteam tibiam ad sepulcrum ferens. D. Antonius Valderama, febri aliisque accidentibus afflictus mense Octobri anni MDCVII, [alterum dolore plenū.] gravius adhuc patiebatur in crure; recordatus autem quod D. Francisca a Suares habebat fasciolas aliquas, factas ex sudario Sor. Mariæ Magdalenæ, fecit iisdem circumligari crus suum, multa cum devotione rogans sanctam illam animā, ut pro sua salute intercederet: & subito evanuit dolor, meliusque habere se sensit, usque eo ut, si prohibitus non fuisset, vellet statim e lecto discedere. In hujus autem beneficii testimoniū, voluit idem D. Antonius extare propriæ manus scripturam. Bernardinus Cerboni, toto decennio doloribus calculi & arenarum gravatus, cum doloribus in vesica continuis & urinæ reddendæ molestiis, principio Decembris anni MDCIX cœperat de vita formidare. Sed cum moveri se diceret fama sanctitatis & miraculorum Sor. Mariæ Magdalenæ, [item calculi cruciatus.] mater & uxor ejus collo ipsius appenderunt particulam habitus sæpe dicti, & eumdem quam ferventissime venerandæ Matri commendarunt. Nec diu dilata fuit desiderata gratia, siquidē mitigari mox cœpti dolores, & intra horæ unius spatium plane sunt dissipati, sic ut tenue dumtaxat indiciū fuit veluti ad memoriā servandam reliquerint; prout ipsemet per propriæ manus scripturam affirmavit, cereos duos adferens ad sepulcrum, quibus mater atque uxor ejus duo parvula ex argento anathemata addiderunt.
[16] [Impetratur gratia diu optata:] D. Laura Cavalcanti, legens Vitam impressam Sor. Mariæ Magdalenæ, interius inspirari se sensit ut rogaret Dei famulam, quatenus per merita sua dignaretur intercedere apud majestatē divinā, pro adimplenda quadam interiori gratia, quam annis continuis novem postulaverat perquam ardenti desiderio, & pro qua frustra intercessores adhibuerat varios alios Sanctos. Ferventior autem oratio fuit, quia meminerat se præsentem adfuisse in ecclesia, cum Sor. Maria Magdalena habitu Religioso induebatur. Hanc precationem bis fecit, & desideratam gratiam tam plene obtinuit, ut Confessarius re intellecta miraculo imputandam putaverit. Ita nobilis illa Matrona ab urbe Roma scripsit ad Monachas, perquam minute; [sanantur, paralysis,] gratiam tamen ipsam non expressit, eo quod ad internum animæ tuæ statum pertinere ipsam affirmaret. Sebastianus Dominici Fabri de plebe a Sco dicta, brachium habuit, quodam malo sic impeditum, ut movere ipsum non posset; adeoque increvit morbus, ut toto illo latere quasi paralyticus sit effectus. Nullum ei remedium inveniebant medici: cum ergo fama Sor. Mariæ Magdalenæ au ipsum pervenisset, concepta erga eam fiducia, vovit effigiem suam, pictam in tabula, sepulcro ejus offerendam: & voto nuncupato statim convaluit, proptia manu sua testimonium veritatis signans.
[17] [fluxus sanguinis,] Soror Camilla Blondi, Monacha venerandi monasterii S. Martini Florentiæ, fluxum sanguinis passa fuerat duobus mensibus: quæ corpus sibi accingens cordula, ad corpus Mariæ Magdalenæ admota, statim convaluit. Sor. Maria Dati, ejusdem monasterii Sanctimonialis, ex gradibus delapsa ad altitudinem quinque ulnarum, notabiliter offendit patellam pedis dexteri, sic ut hæc ei in partes dissilierit, ipsaque inter Sororum manus fuerit portanda ad cellam. Malo remedium fecit chirurgus non prorsus infeliciter, [spasmus in genu,] sed remansit ei ipso in loco spasmus tam atrox, ut noctu diuque ejulare cogeretur. Recurrens ergo ad intercessionē Sor. Mariæ Magdalenæ, quasdā ejus Reliquias sibi applicuit: citoque gratiā consecuta, sensit remissiores dolores, & brevi prorsus libera fuit.
[18] D. Elisabetha Bonvisi, uxor D. Benedicti de Nobilibus Lucensis, [quartana,] cum febri quartana per multos menses graviter conflictata, & intolerabili quam illa causabat siti capitisque dolore; acrius se urgeri sentiens, jubebat sibi legi aliquid de Vita impressa Sor. Mariæ Magdalenæ, indeque sumebat robur ac solatium spirituale, ac denique magnam erga illam devotionem concepit. Accidit autem anno MDCIX die XVII Martii, ut more suo piæ isti lectioni audiendæ intendens, senserit per miracula quæ occurrebant interius se commoveri ad contritionem de peccatis suis, adeo sensibilem, ut tota in lacrymas solveretur. Hinc vehemens eam incessit desiderium habendi penes se aliquid Reliquiarum ejus, obtentasque ab alia Matrona nobili devote habuit, & intra paucas horas evidenter sensit melius sibi esse: nam ipsa vespera comedit melius solito, dormivit præter morem quiete nocte illa, & die sequenti, quo vehementiorem pati debebat paroxysmum, liberatam se sensit: tum etiam alia accidentia dissipata sunt, quibus afficiebatur. D. Antonius Bonvisi, ipsius D. Elisabethæ pater, tamquam omnium conscius, suo & illius nomine rem totam manus propriæ signatura firmavit in testimonium veritatis: quod idem fecit XXXI Martij anno MDCX Mag. Bernardus Vecoli, medicus Lucensis, qui supradictam matronam tempore morbi curaverat, & singula minutissime noverat.
[19] Femina quædam mechanica, dicta Maria Margareta, senio & morbo amens effecta, [delirium impediens confessionē;] suadentibus Confessionem respondebat omnino nihil, sed sæpius monita rogataque tacebat pertinaciter. Tum puellæ cuidam venit in mentem, ponere super eam frustillum ex habitu Sor. Mariæ Magdalenæ: quo facto sanæ menti reddita, jussit vocari Confessarium: cui non solum de peccatis confessa est, sed etiam Sacramentorum omnium capax inventa, quæ devote suscepit, cum maximo familiæ totius solatio, die VIII Maji MDCIX. Alexandra, Joannis Baptistæ Guidi de Mugello, puella annorum quindecim, [liberatur energumena.] a malignis spiritibus insessa, sæpius fuit exorcizata a P. Fr. Vincentio de Burgo S. Laurentii, Ordinis Minorum Conventualium S. Francisci. Tandem cum inter exorcismos solitos idem Pater super eam posuisset aliquid de lodice, veste, & calantica Matris Sor. Mariæ Magdalenæ, respondit dæmon a duobus se expelli, scilicet a S. Francisco & Sorore Maria Magdalena de Pazzis. Exclamansque & ejulans in illo corpore, Non possum, non possum amplius sustinere; aduror, aduror; dimisit puellam omnino liberam. Res autem contigit in Burgo S. Laurentii de Mugello, in ecclesia S. Francisci, die III Novembris MDCIX; & prædictus Pater Fr. Vicentius ore proprio testatus rē est Gubernatori monasterii,
[20] [Curantur, languor stomachi cum dolore lateris,] Catharina Baptista Manocci de Septimiano, puella & famula D. Catharinæ del Turco-Gucci, stomachum adeo habebat remissum ac debilem, ut cibum quem sumpserat reddere brevi cogeretur: deinde in latere sinistro patiebatur cruciatum, qui nunquam dimittebat eam, sed aliquando sic exasperabatur, ut loqui non posset aut somnum capere, viveretque afflictissima. Octo continuis annis duraverat ei hoc malum, & quamvis varia medicamenta experta fuerat, nullum inde auxilium retulerat. Vovit ergo decies quinies visitare corpus Sor. Mariæ Magdalenæ, & mox habere se melius sensit; remittenteque se magis dolore, denique libera omnino fuit. Accidit autem hoc Florentiæ die XXV Julii anno MDCX: resque testata deinde est a R.D. Matthæo Vestri, Capellano ecclesiæ S. Laurentii Florentiæ & Confessario ipsius puellæ, [lætalia vulnera,] qui omnium conscius manu sua eamdem descripsit. Antonius Mattii, famulus Oratoris Lucensis Florentiæ, contendens cum altero ejusdem Oratoris famulo, duobus locis vulneratus fuit, scilicet in musculo brachii dexteri & in latere: & ex hoc spirabat ei vehemens flatus, quasi ex folle, interim dum sanguinem vomebat ore: unde judicabant medici non posse hominem vivere ad sequentem diem. Sed cum vulneribus ejus imposita essent paucula filamenta, extracta de lodice Sor. Mariæ Magdalenæ, ipseque eidem se devote commendasset; brevissimo tempore, ad medicorum stuporem, consolidatæ sunt plagæ, quæ credebantur letales; & in gravi illo casu non sensit infirmus dolorem vel minimum. Res autem contigit Florentiæ XXIII Maji MDCX, hora secunda noctis.
[21] [febris tertiana,] D. Thomas Jucundi, a febri tertiana lecto affixus, ipso quo paroxysmum sibi jam jam ingruere sensit die, se commendavit Sor. Mariæ Magdalenæ, & subito fuit morbo liberatus. Cum autem ex eo sibi remansisset dolor capitis, hoc quoq; solutus fuit mox atque se signavit floribus, qui præcedenti die corpus illius attigerant: atque id totum manus suæ scriptura firmavit. D. Maria del Garbo, multos annos afflicta gravissimo capitis dolore, [dolor capitis,] & varias frustra medicinas experta, illo semper incrementum sumente, vovit Sor. Mariæ Magdalenæ ad ejus sepulcrum ferre anathema argenteum: subitoque liberata fuit. Eadem, in uno digitorum malum ferens, quod pini nominant, & dolores spasmaticos inde obvenientes evadere cupiens, iterum votum fecit cum eodem successu; & utrumque beneficium manu sua confirmavit. D. Petrus Albi Romanus, [malum digiti,] quem gravissima febris lecto affixerat, dubitantibus de salute medicis & malo augescente, accepit Reliquias aliquas Sor. Mariæ Magdalenæ: quas sibimet imponens, devotas ad eamdem orationes adhibente uxore ejus, sensit se velut a catena solvi, liberarique a febri & quovis alio malo; sic ut venientes medici summopere obstupuerint: credebant tamē fore ut vicibus adhuc aliquot febris rediret, [& febris mortalis.] sed in hoc opinione sua prorsus falsi fuerunt: & ipse D. Petrus propriæ manus scripturam dedit, fidem certam faciens veritati. Atque hoc ultimum refertur iterum in editione Romana cap. 147, sed dicitur Curatus Parochiæ accersitus ad Viaticum infirmo præbendum, rogatusque ab illius uxore D. Lucretia Ghiccizzani, ut Reliquiam (erat hæc unum ex velis Beatæ) marito applicaret: quod & fecerit, commendans ipsum Beatæ, ea qui jam relatus est successu. Aliæ porro multæ gratiæ & miracula, quæ successu temporis facta sunt ac fiunt, per merita & intercessionem hujus venerandæ Matris, hic omittuntur, ne ultra modum liber excrescat.
CAPUT III.
Expositio sacri corporis, tertio post obitum anno adhuc integri,
& miracula quædam posterius a Puccino collecta, & in Romanam
editionem ex ipso & Proceßibus relata.
[22] Fluxerant anni circiter duo ab obitu Sanctæ Matris, [Moto Card. Gonzaga lectione vitæ,] quando Vita ejus admirabilis, plena exemplis sanctis & favorum cælestium deliciis, producta in lucem, sparsit odorem sanctitatis ejus, non solum in populis Florentinæ ditioni subjectis, sed etiā in locis remotioribus, quo penetrare potuerat vel fama nominis, vel notitia operis illius. Contigit porro ut Illustrissimus Dominus Cardinalis Gonzaga, Mantuæ commorans, tum Vitæ illius lectione, tum miraculorum quæ patrabantur identidem celebritate, moveri se senserit ad singularem devotionem erga Sor. Mariam Magdalenam: quare primum curavit ut Florentia acciperet imaginem illius, penicillo expressam ad viventis similitudinem, & partem habitus ejus. [& desiderante corpus videre,] Deinde Romam proficiscens, cum advenisset Florentiam, mansit ibi diebus aliquot: intra quos vehementiori devotione accensus erga beatam Matrem, sategit, ut cum bona Archiepiscopi Florentini venia, videre posset ejus benedictum corpus. Ergo de licentia expressa ejusdem D. Archiepiscopi, factus fuit suggestus sublimis in ecclesia monasterii, supraque eum collocata arca, speciose ac pretiose ornata, qualis tam sanctum depositum decebat. Habebat illa formam capsæ, foris egregio opere sculpta ex ligno atque inaurata, in cujus summitate consistebant Angelio duo, similiter ex ligno inaurato facti; [exponitur arca, qua id claudebatur,] quorum unus manu tenebat coronam, insigne victoriarum contra dæmones relatarum; alter lilium candidum, symbolum eximiæ puritatis. Intus omnia vestiebantur plumbo æque deaurato, in eoque jacebat sacrum cadaver, conspicuum volentibus videre per crates inauratas. Fuerat hæc arca fabricata ex eleëmosynis quarumdam personarum, Matri Mariæ Magdalenæ devotissimarum; tantusque ardor plurium erat ad sumptus conferendos, præ desiderio honorandi istud beatum corpus, ut necesse fuerit varis pecuniarum oblatarum summas recusare: nam nisi editum fama fuisset, nulla amplius opus esse pecunia; certum est quod arca, nunc lignea, potuisset solide aurea fabricari.
[23] Sic nobiliter collocata arca stabat in ecclesia, continens corpus illud adeo integrum & incorruptum, [adhuc integrum.] quod miraculo id esse attribuendum medici censuerint; eo magis, quod ipsum cum sepeliretur nequaquam apertum fuerat, vel aliqua ratione alia diuturniori ejus conservationi consultum. Spirabat nihilominus odorem suavissimum: quia humor quidam optime redolens stillabat ex sanctis illis membris, humectans vestes quibus operiebatur. Erant hæ quoad colorem conformes ordinario vestitui Religionis ac monasterii, ex serico tamen, ut minus facile corrumpi possent, eædemque floribus conspargebantur: sed difficile fuit tantam horum postea subministrare copiam, quæ satisfaceret desiderio populi eos undique petentis. Mirum imprimis visu spectaculum erat ipsum corpus benedictum, quod, licet mortuum & omni vitali sensu privatum, speciem tamen retinebat majestate plenissimam, adeo ut intuentium animis sensum imprimeret compunctionis & devotionis. Supra arcam stabat exposita imago Sor. Mariæ Magdalenæ; ad vivum expressa, & multis circumquaque anathematis argenteis adornata, quæ fuerant a devotis personis oblata, in testimonium gratitudinis pro beneficiis reportatis.
[24] Hoc apparatu, quam potuit fieri silentissime & vix ullo externorum conscio, [Ad illam Cardinalis offert lampadem,] expositum in ecclesia fuit sacrum corpus, ut desiderio Illustrissimi Cardinalis fieret satis. Venit ergo ad diem præstitutam, estque vix credibile dictu, quantam erga benedictas illas Reliquias demonstraverit devotionis teneritudinem, dono ferens argenteam lampadem, quæ coram ipsis jugiter arderet: quia confitebatur se multas gratias spiritualesque favores divinitus accepisse, per merita hujus venerandæ Matris. Voluit postea loqui Sanctimonialibus illis, quæ ipsa vivente præsentes fuerant sanctis ejus actionibus: multumque delectatus audiendis tantis mirabilibus, ostendit plenissime satisfactum sibi esse, novaque devotioni suæ priori incrementa accessisse versus famulam Dei, quam vetuit in locum priorem reponi, priusquam vice altera, ante suum Florentia abitum, ipsam visitasset. Interim sparsa hujus successus fama tantam continuo excivit populi multitudinem, ut fuerit depositum sacrum adhibitis custodibus muniendum, [accurrit populus,] ne que parte forsan violaretur, aut detractis vestibus nudaretur. Crescente quotidie numero affluentium, plena euntium ac redeuntium semper erat platea ante monasterium; nec in ea aliud audiebatur, quam voces exclamantium & devote invocantium beatam Matrem Sor. Mariam Magdalenam. Multæ etiam mulieres, a spiritibus malignis insessæ, [adducuntur energumenæ,] adducebantur ad sacrum sepulcrum: ibidemque a religiosis personis auctoritate Sacerdotali constricti dæmones, magno cum stridore & horribili ululatu confitebantur, ipsam esse Beatam & Sanctam: cujus ne conspectum sustinerent, avertebant oculos vultumque totum, & capite ac pedibus impingebant in feretrum: sed concurrentis populi strepitus & compressio impediverunt, ne sacris exorcismis urgerentur ad egressum, quem jam eorum aliqui videbantur polliceri.
[25] Denique Serenissimus Magnus Dux ac Dominus noster Cosmus venire etiam ipse voluit, magna cum devotione, in comitatu suo ducens Illustriss. D. Card. Gonzagam, & Excellentiss. D. Franciscum suum ipsius fratrem; nec non Illustriss. D. Abbatem Ursinum, [accedit magnus Dux aliique Proceres,] cum Dominis Fratribus suis, aliisque multis nobilibus & aulicis; qui omnes devoto illo visu spiritualiter pasti, inclinatione corporis religiosa beatam Matrem venerabantur, gaudebantque participare ex floribus supra corpus sparsis, gratias agentes Deo pro magna sua bonitate, quam magis magisque indies ostendit circa Sanctos suos. Postea, propter ingentem concursum multitudinis, opus fuit ad depositum relinquere Ducales Satellites; alioqui timendum erat, ne plures in ipsa compressione suffocarentur, aliaque incommoda evenirent. Exhinc ordinatius omnia acta sunt: [& tandem arca suo loco reponitur,] mansitque expositum corpus sanctum biduo toto, ad satisfaciendum devotioni populi, vota sua offerentis gratiasque petentis. Cumque nihil remissior fieret concursus; ad Illustrissimum Archiepiscopum recurrerunt Monachæ, facultatemque impetrarunt sacrum depositum referendi in locum suum intra monasterium: atque ita & suggestus & reliquus omnis apparatus sublatus ab ecclesia est, ad quam tamen non desierunt pluribus postea diebus convenire multi, dolentes quod optato conspectu privati discedere cogerentur. Mensibus aliquot antea, Serenissima Domina Maria Magdalena, Archiducissa Austriæ & Magna Ducissa Hetruriæ, visitans monasterium, voluerat inspicere ipsum venerandum corpus: quod cum dono pretioso ornasset, demonstravit singularem erga hanc sanctam Matrem devotionem.
[26] Hactenus primariæ Vitæ auctor Puccinus: qui deinde anno MDCXXI ad calcem tertiæ editionis etiam addidit sequentia, in editionem Romanam postmodum eodem fere tenore relata cap. 146, consequenter ad ea quæ supra Cap. 1 retulimus. Dominus Fabius Seralii, nobilis Florentinus, anno MDCXII gravem infirmitatem, quam Ponderum vulgus nominat, [An. 1612 sanantur, Nobilis moribundus,] cum febri continua intensisq; doloribus patiens, nec non continuum fluxum sanguinis; quia moriturus credebatur, extremis jam muniebatur Sacramentis; quando sumpto in manus Breviario, quo consueverat uti Sor. Magdalena dum viveret, commendans se eidem, votum fecit ejus ecclesiam quotidie per annum integrum visitandi, si valetudinem recuperaret: & subito melius habere incipiens, judicatus est mortis discrimen evasisse. Agnellus Dominici del Piano, operam suam locans in fundis Illustriss. ac Reverendiss. D. Cardinalis Barberini, [rusticus maniacus,] anno MDCXII, excessivi cujusdam laboris causa, in maniam tam vehementem incidit, ut domesticorum cognosceret neminem, vinculisque esset constringendus. Cum autem in tam misero statu totis tredecim diebus mansisset, uxor sua super eum posuit particulam habitus prædictæ Matris, vovitque argenteum anathema, ferendum sepulcro, si maritus compos mentis redderetur: qui mox levius furere cœpit, & intra triduum plena ratione est usus. [filius Legati Lucensis Matriti,] D. Antonius, filius Illustriss. D.Bernardi Minutoli, pro Republica Lucensi apud Regem Catholicum Oratoris Matriti, ætatis suæ anno XV, Christi MDCXII, cum patre suo ibidem Matriti existens, infirmatus est depositusque a medicis. Quare pater ejus velum Matris Magdalenæ, quod penes se habebat, supra eum posuit; vovens quod, si puer sanaretur, deduceret eum ad ipsius Reliquias visitandas, mox atque in Italiam rediissent: & sanum intra dies paucos habuit.
[27] [mulier pleuritica,] D. Maria, uxor Raphaëlis Pera Lucensis, gravissimis febribus & pleuritide laborans ad desperationem medicorum; post collata ei extrema Sacramenta, commendata fuit intercessioni sanctæ Matris, a Matribus monasterii S. Dominici ejusdem civitatis: mox autem atque ad eam allati sunt flores, ex contactu sacri corporis venerabiles, quos prædictæ reverendæ Matres submiserant; subito sic relevata est, ut intra tres dies fuerit tam perfecte sana, ac si nihil morbi fuisset passa, cum justa omnium admiratione. Sor. Anna Lippi, ibidem Monacha, [& Monacha quartanaria.] viginti mensium continuo spatio sustinuerat quatuor febres quartanas, cum inflatione aliisque malis: sed postridie transitus beatæ Matris, ipsi se commendavit, & sumptis nonnullis ex floribus jam dictis miraculose convaluit. In eodem monasterio S. Dominici, vasis cujusdam vinum sic erat corruptum, ut potabile amplius non esset: [vinum corruptum restauratur,] quapropter illæ reverendæ Matres recurrerunt ad intercessionem hujus bonæ Matris, injectisque vasi nonnullis flosculis qualium jam meminimus, subito ad pristinam bonitatem reversum esse miratæ sunt. Cum autem post aliquantum tempus exhaustum vas illud esset, præter modicissimam in fundo quantitatem, quæ acida facta; mulier Lucensis, [& aceto in vase residuo plures sanantur.] graves febres patiens mortique vicina, eo aceto se lavit; & abluit pestilentes maculas, quæ jam eruperant toto corpore, ac cito sana ex integro fuit. Eadem, eodem aceto usa, contra vehementem quem patiebatur dolorem capitis, remedium acceleratum sensit; intraque unius horæ spatium integram habuit sanitatem. Lucensis quidam, cruciabiliter arthriticus, eodem aceto tinctus, statim doloribus caruit; & puella ibidem Lucæ, omnino cæca ex catarrho, visum recepit eodem aceto oculos perfricans. [Atque de his quatuor, inquit Curator editionis Romanæ, habetur attestatio plurium Lucensium in scripto, ad Monachas S. Mariæ Angelorum.]
[28] Anno MDCXV die XVIII Augusti, Soror. Virginia Magnani Parmensis, ex Sodalitate S. Ursulæ Parmæ, ad extremum vitæ articulum deducta Sacramentisque procurata, [An. 1615 curantur, moribunda Monacha,] a Sororibus prædictæ Sodalitatis commendabatur intercessioni Matris Magdalenæ adeoque melius statim habere se sensit, ut diceret videri se sibi quasi a morte redivisse ad vitam: quemadmodum etiam verum erat: nam intra quatriduum sana assurrexit de lecto. Dominicus, filius Sebastiani Fabri, in planitie di Sco nuncupata, [& puer maleficiatus.] infirmitate quæ veneficio imputabatur sic exaruerat, ut sola jam pellis ossa operiret, nec quidquam amplius posset comedere. Pater suus eum pluribus Sanctis devoverat, tandemque etiam recordatus Matris Magdalenæ, per ejus intercessionem filio petere cœpit sanitatem, cum voto quod sibi restitutum mitteret ad Domum Lauretanam: deinde duos ex floribus, qui corpus dictæ Matris attigerant, comedendos filio tradidit: & subito consanatus adolescens, quarto post die Lauretum profectus est. Anno MDCXVI, cum Monachæ quædam Benedictinæ Bruxellis in Belgio, [1616 impetratur reformatio monasterii.] legerent librum de Vita sanctæ Matris, istic ex Italica lingua Anglice redditum, a D. Tobia Matthæi Equite Anglo, eodemque Catholico; incensæ fuerunt tanto religiosioris observantiæ desiderio, ut omnino reformatum cuperent monasterium suum. Sed tam piis desideriis obstabat pars Monacharum alia: quarum pervicaciam ut Deus edomaret, priores illæ voverant Matri Magdalenæ altare, sub ejus nomine erigendum intra monasterium suum: quo voto facto conversi subito sunt adversantium animi, magnaque cum tranquillitate & pace processit reformatio in pluribus punctis, & altare communi consensu est extructum.
[29] Anno MDCXVII Serenissimus D. Ferdinandus Dux Mantuæ, febri & molesta cordis palpitatione afflictus, nec quietis partem ullam capiens; vovit, si malo illo liberaretur, [1617 sanatur Dux Mantuæ,] mittere ad sepulcrum illius cor aureum: moxque liberatus obligationem contractam solvit, votivo anathemati verba hæc inscribi jubens: Signum cordis Ferdinandi, Ducis Mantuæ sexti, & Montis-ferrati quarti, beatæ Virgini Mariæ Magdalenæ de Pazzis dicatum. Eodem anno D. Virginia Jucundi, [& cephalalgia puerperæ,] uxor Benedicti Serbaldesi civis Florentini, die XX Augusti, in partu laborans, cum diuturno atque intolerabili capitis cruciatu, eidem imposuit flores aliquos qui corbus sanctum tetigerant, statimque depulsus dolor omnis fuit. Sebastianus Dominici Fabri, ex parœcia a Sco nuncupata, [vinumque restauratur.] idem cujus filium curatum supra diximus, vas habebat vini corrupti: & sciens quod simile vas in suo monasterio restauraverat Mater Magdalena, accepit librum Vitæ ejus: accedensque ad vas illud, brevem ibidem orationem cum libro fecit, ac deinde vinum restauratum invenit.
[30] [1618 De aqua ubi Magdalena laverat brachia,] Antonius Dominici Partiliani Lucensis, mense Decembris anno MDCXVIII, derelictus a medicis propter fluxum quem patiebatur & malum pectoris, recepit extremam Unctionem: deinde commendavit se Matri Magdalenæ, ut quemadmodum multis concivium suorum varias gratias, ita sibi etiam sanitatem conferret. Sic oranti apparuit illa, & tertio ei dixit: Si vis sanari, aquam de fonte meo bibito. Mane ergo facto, misit ad monasterium S. Mariæ Angelorum in burgo S. Frigidiani, ut aquam prædictam impetraret. Monachæ autem, nescientes quem fontem ille diceret, miserunt de puteo in quo solita illa erat lavare brachia, extaticos æstus refrigerare volens, quemadmodum in Vita narratū est. [devote bibentes sanitatem recipiunt.] Æger vero ut acceptam bibit, melius habuit: intra biduum autē, cunctis admirantibus, sanus apparuit. [Occasione hujus sic impetratæ gratiæ, sparsa est fama istius aquæ, cœptumq; concurri ad monasterium, pro ea infirmis obtinenda: quod in hodiernum diem, inquit Curator editionis Romanæ, in usu servatur, plurimis per eam obtentis gratiis, non solum Florentiæ sed etiam Lucæ, unde ad Monachas S. Mariæ Angelorum perscriptæ sunt gratiæ sequentes duæ.] Reverenda quædam Monacha, in eadem civitate Lucensi & monasterio S. Dominici, sex mensibus febres passa cum excessu melancholici humoris, ita ut fere insensata videretur, neque de lecto se posset levare, cum devotione bibit ex eadem aqua; statimque sic convaluit, ut postridie potuerit de lecto surgere, & communia Religionis suæ exercitia obire cum aliis, quasi nihil unquam incommodi passa. Alia ejusdem civitatis Monacha Ordinis Jesuatorum, calculo diebus continuis quatuor gravabatur, unde creber ei vomitus veniebat cum fastidio cujuscumque cibi, eo quod sumptum retinere requiret: sed mox ac bibit de eadem aqua vomitus doloresque cessarunt, nec aliis medicinis ei opus fuit.
[31] [1619 Panormi, promisso anathemate ad sepulcrum mittendo,] Anno MDCXIX Panormi in Abbatia S. Mariæ Martoranæ, Monialis nomine Sor. Elisabeth Crispo, ad ultimum vitæ terminum adducta erat, prægravante hydrope quo diu liberaveraverat: votum tamen fecit Matri Mariæ Magdalenæ, de argenteo anathemate ad ejus sepulcrum mittendo, si redderetur sanitati: quam etiam sine mora obtinuit, detumescente paulatim corpore & symptomatis cessantibus. Hujus Soror Cæcilia Crispo, Correctrix monasterii quod ibidem Panormi habetur sub nomine Educantium, quatuor annis laboraverat malo medicis incognito, quod plerique tamen suspicabantur esse cancrum prorsus incurabilem. Sed desperatis humanis remediis, prædicta ejus Soror Elisabeth vovit aliud anathema argenteum mittere pro sorore: eique obtinuit sanitatem. [varii curantur a desperatis morbis:] D. Franciscus Gelusus, Confessarius supra nominati monasterii Martoranæ Panormi, graves sæpe capitis dolores ac spasmos patiebatur: ab eadem vero Elisabeth, simili voto liberatus est. Eodem in monasterio Sanctimonialis erat Sor. Angelica-Maria nuncupata, quæ gravissimas patiebatur febres, cum dolore stomachi & syncope cordis, neque spes remedii ulla erat. Mori ergo se sentiens, vovit anathema argenteum tarorum quindecim, & statim emersit a periculo instantis mortis, recteque convaluit. In eadem Panormitana civitate & in monasterio S. Mariæ a Pietate dictæ, erat Monacha penitus excæcata: multisque remediis tentatis, & factis ad varios Sanctos votis, non potuerat visum recuperare. Tandem fiduciam obtinendæ gratiæ cœpit collocare in Matre Maria Magdalena, ideoque rogavit prædictam Sororem Elisabetham Crispo, pro se votum ut faceret de anathemate tarorum quindecim, mittendo ad sepulcrum: eodemque vespere, quo votum hæc fecit, illa visum recepit. [Et omnes istæ quinque gratiæ, Panormo ad sepulcrum Beatæ sunt missæ, sub publicæ fidei auctoritate.] Pasithea Matthei Lucensis, famula Monacharum S. Dominici Lucæ, [item famula Lucensis monasterii.] mensem quartum affixa lecto jacuit cum tantis tibiarum doloribus, ut pedem solo figere non posset absque intensissimo cruciatu. Cumque nullum malo isti inveniret solatium, vovit quod ad sepulcrum Magdalenæ portaret argenteas tibias duas: statimque recepta sanitate, cessarunt dolores. Verum cum animi dubia hæreret, qua ratione compleret prædictum votum, propter difficultatem eundi usque Florentiam; recruduerunt eædem, quibus antea cruciabatur, pœnæ; ideoque confirmavit votum prius, & sana mox iterum reddita, ipsum generose adimplevit.
CAPUT IV.
Miracula ex Proceßibus, a Curatore editionis Romanæ collecta Cap. 141, & alia ex Lucensi civitate allata cap. 148.
[32] Andreas Bindi, Sacerdos Florentinus, Curatus ecclesiæ S. Frigidiani Florentiæ, [Curantur myrmecia,] contagiosum quoddam malum verrucarum pungentium (Formicationem Plinius, Myrmeciam Græci appellant) in una tibiarum tulerat annis multis, neque variis adhibitis remediis curare illud potuerat, sed indies pejus habebat. Hic ipso sepulturæ die rogatus cum aliis Sacerdotibus corpus Beatæ portare, & inter gestandum ei se commendans, subito levamen sensit, [crus male affectum.] citoque integre curatum se fuisse cum juramento testatus est in primo Processu. D. Antonius Valderama Hispanus, Florentiæ commorans, gravi febri aliisque symptomatis gravatus, cum acutissimo cruris unius dolore, obvolvi ipsū sibi fecit fascia, ex sudario Beatæ confecta; subitoque cessasse dolores sensit, & se paulo post ex integro curatum, [dolores calculi,] in primo Processu testatus est. Bernardinus Cerbonii de Colle, civis Florentinus, calculi & arenarum cruciatus per decennium passus, iisque sæpissime recurrentibus, vice quadam ad extremum vitæ periculum deductus videbatur, quando impositus ei fuit habitus Beatæ; cui se commendans, gavisus fuit mox dolores mitigari, & intra horam iisdem se liberatum; nec umquam postea eos recurrentes passus, etiam hanc gratiam recepisse, una cum aliis testibus, in primo Processu asseruit jurejurando.
[33] [letale vulnus,] Antonius Matthæi Lucensis, famulus D. Alexandri Lamberti, Legati Reipublicæ ad Magnum Hetruriæ Ducem, in quadam cum alio ejusdem familiæ rixa, vulneratus fuit in pulpa brachii dexteri atque in latere: & lateris quidem vulnus follis instar spirabat, ita ut læsa crederentur intestina, nam etiam patiens sæpe per os eructabat sanguinem: quapropter medici atque chirurgi, ad curandum eum accersiti, cum formidarent ne sibi moreretur inter manus, has ei noluerunt admovere, nisi prius confesso de peccatis. Interim Domina uxor Legati, filamentis, ad vulnerarios peniculos componendos præparatis, fila pauca admiscuit ex lodice B. Mariæ Magdalenæ de Pazzis: qua ejus fide & intercessione Beatæ Matris factum creditur, ut vulneratus ille, non solum non moreretur, sed nec dolorem quidem plagarum ullum sentiret, [brachii cruciatus,] aut febricitare inciperet, atque intra paucos dies convalesceret; prout ipsemet cum prædictis Dominis suis testatus est, in primo secundoque Processu. Idem D. Legatus, cum Domina uxore sua, iisdem in Processibus affirmavit, quod diebus aliquot passus dolores maximo in brachio dextero, ortos ex parvula quadam punctura nigra, cujus nec occasionem noverat, nec remedium poterat invenire, tandem eos sensit converti in spasmum. Sed Domina uxor ejus, fascias dissolvens, brachio illi obvolutas, eisdem reponendis supposuit inscio viro frustillum ex lodice prædicta, commendans conjugem Beatæ Magdalenæ. Mox autem Legatus, cessare omnem dolorem sentiens, quæsivit ab uxore, quid brachio applicasset; neque enim se quidquam mali sentire amplius. [inveteratū asthma,] Illa vero fatente quod erat, ambo conversi sunt ad agendas suæ liberatrici gratias, viro ab omni pœna exinde soluto. Iidem testantur, quod D. Laurentia Cenami, innupta Lambertis, mater ipsiusmet Legati, annorum octoginta, jam pridem tantum asthmatica ut suffocanda aliquando crederetur; cum in aqua sumpsisset parum pulveris ex floribus qui sacrum corpus tetigerant, subito fuerit relevata, & deinceps sana.
[34] [pestilentes pustulæ,] Alexandra filia Capitanei Francisci Puccini, uxor Andreæ Sapiti, pestilentibus pustulis conspersa corpus, moritura putabatur, ideoque extremum inuncta jacebat; quia comedere nihil valens, in horas singulas expectabatur spiritum extremum datura. Interim consanguineus suus D. Alexander Puccini, chartulam, pauculas Beatæ Reliquias obvolventem, collo ægræ appendit: cumque ipsa, omni jam fere sensuum usu privata, loqui amplius non posset; jussit eam Beatæ commendari a circumstantibus, ad ejus transitum congregatis: ipsa vero, dictis Reliquiis mediantibus, paulatim cœpit restitui sibi; atque intra dies paucos sana egressa de lecto, una cum marito rem actam affirmavit, [dolores lateris,] in primo secundoque Processu. Stella, vidua qu. Taddei Corradi, annorum circiter LXX, lateris dolores acutissimos multis diebus toleraverat, nec iis levandis remedium ullum humanum reperiebatur; quare suscepto Viatico jam sese ad mortem obeundam paraverat; quando, cum fiducia in meritis B. Magdalenæ collocata, loco dolenti imposuit pulvillum, quo ipsa utebatur ad dolores stomachi sui: [ardens febris,] moxque alleviata indormivit; & paulo post expergefacta, liberatam se professa est in utroque Processu. Augustinus Francisci Cortellini, duorum annorum infans, in periculo vitæ constitutus, nullius remedii sibi applicandi capax erat, dum ardentissima febre consumebatur. Ita cum jacuisset dies aliquot, mater ejus Elisabeth ad intercessionem Beatæ accurrit, [gravis tertiana,] & a Monachis S. Mariæ Angelorum velum quoddam exoravit: quod ubi superposuit parvulo, liberatus a febri dixit, Mater sanus sum; nec male postea habuit, idque utroque in Processu testimoniis firmatum idoneis fuit. Pater Don Vincentius Maccanti, Sacerdos Theatinus, Mutinæ laborans tertiana gravissima, quæ ei jam quindecim dies duraverat, nec remedium inveniens, commendavit se intercessioni Beatæ: ipsaque hora appropinquante qua sibi debebat febris recurrere, cœpit illius gloriam meditando considerare. In hac cogitatione obdormiscenti sibi, vidit apparere B. Mariam Magdalenam, cum S. Nicolao Episcopo, suo speciali Patrono; simulque ex ore Beatæ audire hæc verba, Faciamus ei integram gratiam. Quibus sic dictis, injecit ipsi cooperiendo pallium suum; & æger plenus jubilo evigilavit, nec ultra sensit recursum febrilem, licet omni postea medicina abstinuerit, sicut in Processu priori deposuit.
[35] [cephalalgia,] Domina Maria de Garba in Rubeis, nobilis vidua Florentina, multis annis cephalalgia laboraverat: a qua facto B. Magdalenæ voto liberata fuit, tunc & deinceps. [pini malū,] Eidem in uno digitorum morbus venit, quem Pinum appellant: unde cum dolores veluti spasmaticos multis diebus pateretur absque ullo remedio, aliud votum ipsi Beatæ nuncupavit: similiterque subito liberata, utramque gratiam, una cum adjunctis sibi testibus, declaravit in Processu remissoriali. Antonia Jacobi Julianetti de Sarperia, puella ex Derelictis Cippi Florentini, gravissimo morbo ad extremū deducta, & sacro Oleo inuncta fuit. Verum non placuit Deo ipsam ex hac vita subducere, mansitque mensibus pluribus obnoxia symptomatis epilepticis, [epilepsia,] adeo diris, ut non modo non restitui sibi, sed nec erigere caput posset. Subito enim atque illud tentabat vel tantillum elevare in lecto, corripiebatur fœdo isto morbo, cum tremore atque convulsione oris, divaricantibus se oculis, & spumante per labra saliva: quibus cessantibus manebat aliquantulum velut alienata a sensu. Huic Priorissa loci superimposuit aliquam Reliquiam B. Mariæ Magdalenæ, statimque cœpit & restitui sibi & citra difficultatem erigi: die autem sequenti surrexit de lecto, molestis omnibus accidentibus libera: ipsaque, cum aliis ejusdem loci puellis, testatur acceptam gratiam in remissoriali Processu.
[36] [angustia pectoris,] Alexandra vidua, Priorissa Derelictarum S. Catharinæ, in extremo vitæ articulo posita, ab alumnis suis deplorabatur ut mortua: talem enim medici mox futuram pronuntiaverant, propter angustias pectoris. Huic dum extrema Unctio ministratur, puellarum istarum una votum fecit B. Mariæ Magdalenæ, implendum si convalesceret infirma: quæ imposita sibi ejus Reliquia surrexit a lecto, cessantibus febribus; atque intra biduum triduumve pristinæ reddita sanitati, id ipsum cum jaramento testata est in remissoriali Processu, attestantibus sibi pluribus aliis. d. Joannes Baptista Rubei, Nobilis Florentinus, per duos continuos menses palpitatione cordis detentus, [palpitatio cordis,] ad singulas pene horas linquebatur animo, cum symptomatis sudoris gelidi, sic ut mori videretur: ipsoque in corde patiebatur jugem dolorem, nihil proficientibus medicinis. Die ergo quodam decrevit preces aliquas in honorem Beatæ recitare, & ad sepulcrum ferre anathema argenteum. Facto voto, subito cessavit cardalgia, cum palpitatione aliisque accidentibus, quæ numquam reverterunt: quemadmodum & ipse & alii cum ipso pariter contestati sunt, in Processu Remissoriali examinati. Alias memorata Maria Rovai Rubei, præter miracula supra relata, in Processu Remissoriali affirmavit, [febris Communionem impediens,] quod in prædio suo mense Octobri existens, ibique in febrim lapsa, ac nihilominus proxima festivitate Sanctorum omniū desiderans communicare; cum tergiversaretur Parochus ea de causa venire domū ipsius, satis remotā ab ecclesia; ipsa, in festo S. Simonis Apostoli vesperi, appendit sibi aliquam Beatæ Matris Reliquiam: statimque sensit abactam febrim, quæ sibi a festo S. Francisci usque in illam horam duraverat: redditasque sibi vires ipso instanti experta, surrexit de lecto; atque sequenti mane pedes adivit ecclesiam, spatio plus quam unius milliaris via ardua confragosaque distantem. Laurentius, filius Pauli Rubei & prædictæ dictæ Mariæ, puer trimulus, pati cœperat spinas ventosas, quæ brachium pedemque sic exederant, ut latus quinque vel sex plagis in directum apertis hiaret, [spinæ ventosæ.] atque assulæ ab ipso osse decederent; ac denique, nullo per annos quinque reperto remedio, multis frustra adhibitis, de rescindendo pede cogitaretur: sed mater ad intercessionem Beatæ recurrens, plagisque applicans nonnullos ex floribus, qui sacrum corpus attigerant, vidit illas coire intra paucos dies, testificata ut supra.
[37] Aliæ insuper multæ gratiæ in prædictis Processibus continentur, [Adjuta puerperæ.] ac præcipue mulierum in periculo partus constitutarum, & adhibitis Reliquiis Beatæ per ejus invocationem feliciter liberatarum, quæ brevitatis causa prætermittuntur. Insuper inveniuntur aliæ plurimæ, a Sanctimonialibus monasterii ipsius collectæ dietim, prout relatæ fuerunt a variis personis ad crates venientibus, [Numerus anathematum.] & sua ad sepulcrum anathemata receptique beneficii testimonia deferentibus, quas habent notatas in libro memorialium ad id comparato: & quando in Processu remissoriali visitatum fuit corpus, numerata circa sepulcrum fuerunt anathemata sexcenta viginti sex, quorum quingenta sexaginta septem argentea erant, quinquaginta novem depicta in charta seu tabella. Sequuntur porro etiam gratiæ, ad invocationem Beatæ istius factæ in civitate Lucensi, [Lucæ ad invocationem Beatæ] & examinatæ in Processu Remissoriali, ibidem formato ad instantiam Monacharum S. Mariæ Angelorum: qui Processus approbatus non fuit, quia non erat debita auctoritate formatus. Quia tamen illæ ibi reperiuntur, sub juramento plurium testium descriptæ, eæ hic referuntur; Lectorisque arbitrio definiendum relinquitur quam ipsis fidem habere velit.
[38] Rev. D. Joannes Pierotti, Sacerdos Lucensis, adeo, [curantur, mentis inquietudo,] mente conturbatus erat, ut (quemadmodum ipsemet testatur) nullam noctu diuve requiem capere posset: patiebatur etiam nescio quid circa cor atque per omnia membra, quod ipsum non sinebat quidpiam pacate agere; memoria insuper ita fugerat, ut quid de hora in horam ageret ignoraret, & inter recitandum Officium Canonicum eumdem Psalmum decies ac duodecies iteraret, ac denique dubitaret legissetne eum an non: siquidem autem comedere vellet, suffocari sibi eo transmittendo videbatur: adeo ut nesciret, quo tandem modo vivere posset, non ambigeret tamen quin hæ omnes illusiones a diabolo essent. Post multa jejunia, orationes & vota, tandem sibi post Missam inspirari sensit, ut se commendaret B. Mariæ Magdalenæ de Pazzis Florentinæ; votumque fecit de visitando ejus corpore, cum oblatione argentei calicis: & statim sibi visus est quasi aquæ rivo perlui, discutique omnem phantasticam illusionem, & serena exinde mente mansit: suoque se voto personaliter exolvens, calicem obtulit ad sepulcrū Beatæ Matris, & miraculum in Processu testatus est. Soror Hilaria Jannuccii, Monacha in S. Claræ Lucæ, [febris continua,] variis infirmitatibus per anni spatium attrita, jamque continua febri laborans, cum debilitate ac dissolutione capitis atque stomachi maxima; tantumque exhausta viribus, ut præter manus nihil posset movere, itaque affixa diu lecto; cum incurabilis æstimaretur a medicis, credebatur cito moritura. Hoc in statu consistens, fuit per Matrem Abbatissam monasterii sui contacta frustillo veli unius, ex iis quæ Beatæ fuerant: subitoque sic confortata est, ut de lecto surgens secuta sit vestigia Abbatissæ, referentis prædictam Reliquiam ad Priorem S. Joannis Lucensis, a quo talem in finem commodatam acceperat; attonitis ad spectaculum tam inexpectatum Sanctimonialibus universis, atque præ lætitia simul cum Hilaria ad Chorum concurrentibus: ub pulsatis campanis, Te Deum concinuerunt. Miraculo huic non solum ipsamet sanata Monacha aliæque plures attestatæ sunt, sed etiam Vicarius Domini Lucensis Episcopi & Prior S. Joannis, qui tum temporis alia quapiam ex causa stabant ad crates monasterii; ac denique medicus, qui infirmam curaverat.
[39] [& quidem duplex,] Soror Anna Lippi, Monacha in venerando monasterio S. Dominici Lucæ, integro anno colluctata cum duplici continua febri, omniumque membrorum dolore & jugi sudore, non amplius surgere de lecto poterat: operam in ea omnem ludentibus medicis, deque ejus vita desperantibus. Hæc mane quodam, postquam in lecto communicasset, petiit sibi a Patre Confessario dari pauxillum ex aqua, cui immissus erat pulvis, confectus ex floribus qui tetigerant corpus B. Magdalenæ, eidem ex animo se commendans. Aqua tali sumpta, sicut ipsa testatur, visa est sibi collocata in balneo intolerabilium cruciatuum; in quibus ad meridiem usque perseverans, nec unquam cessans Beatam invocare, ipsa meridiana hora sensit totam febrim in momento fugisse; seque sic corroboratam, ut de lecto surgens firmissime suis insisteret pedibus, nulloque fulcimento egeret. Sequenti mane, cum Monacharum ceterarum admiratione, ivit in Chorum; ubi simul omnes Te Deum gratanter decantaverunt; & postea eædem, cum ipsa & medico, miraculi testes juratæ, omnes comparuerunt.
[40] [hemiplexia,] Dum pro sic curata Sor. Anna Lippi cantaretur Te Deum in gratiarum actionem, Mater Sor. Maria-Benigna Lamberti, ibidem Monacha, annis quatuor privata usu ac sensu lateris dextri, nisi quod continuo sibi videretur in eo quasi rasuram limæ persentiscere; toto etiam corpore tam tremula, ut absque subaxillaribus ambulare non posset, nec sine adminiculo quopiam se commovere; ideoque derelicta a medicis, multa ac diuturna remedia frustra expertis; accensa etiam ipsa in fiduciam est, quod eadem intercessione mediante sanitatem posset recuperare; rogavitque Sorores ut pro se quoque orarent. Id dum faciunt, ipsa per se imposuit lateri quamdam, quæ penes ipsam erat, Beatæ Reliquiam: statimque sensit toto corpore tremorem tantum, ut omnia lateris istius ossa, mota compagibus suis, dissolvi viderentur. Hinc deliquium patiens, atque post dimidiam horam ad se revertens, latus ægrum sibi persanatum cognovit: atque per seipsam assurgens, sed tamen velut alienata a sensibus, processit pedes; sine adminiculo quidem, ast ita debilis & imbecilla, ut sensibus attonitis non redderetur sibi: quare a Sororibus arrepta atque ad lectum suum deducta fuit, ubi totum diem mansit quasi in deliquio. Tandem vero regressa ad se, eodem die, sine furcillis aut baculo, revertit ad exercitia sua: & denique de seipsa, deque Sorore Anna, quidquid actum fuit una cum aliis testata est, attestante iisdem etiam medico ipsarum ordinario.
[41] Soror Leonida Trenta, Monacha professa S. Claræ Lucensis, per annos triginta continuos, [plagæ toto corpore sparsæ,] toto suo corpore plagas plurimas tulerat, causatas ex salso quodam humore, qui quacumque descendebat, rodebat atque excoriabat membra; nec potuerat a malo tam molesto ullis mediis adhibitis liberari. Jamque nec dormire nec comedere valebat, & quasi juge martyrium tolerabat; quia tam panni quibus induebatur, quam lintea quibus incumbebat, adhærescebant ejus carnibus pellemque abstrahebant: acesserat autem sub brachio sinistro accidens aliud, quod magnam ipsi creabat molestiam. Infelix hæc sic infirma, præsens adfuerat miraculo, patrato in persona Sor. Hilariæ Jannuccii, mediante Reliquia B. Mariæ Magdalenæ, voluitque etiam ipsa illam deosculari: sed quasi in extasim rapta, præ stupore tanti prodigii quod habebat præ oculis in Sorore Hilaria, non animadvertit in seipsa virtutem prædictæ Reliquiæ. Verum sub noctem cubitum concedens, & volens consuetam curationem adhibere, tum plagis suis, tum illi sub brachio accidenti, uti omni vespere in more habebat; consolidatas illas, totamque carnem suam ita mundam lævemque reperit, ac si nihil passa mali fuisset: eoque exinde libera, fidem miraculo una cum contestibus per se fecit.
[42] Sorori Magdalenæ Franciotti, Monachæ professæ S. Georgii Lucensis, [pes distortus] ex lapsu sic læsus mansit pes totus sinister, ut illum movere nusquam posset, & in eo pateretur acutissimos dolores. Cumque diebus viginti mansisset affixa lecto, nihil ex applicatis remediis auxilii ferens, recurrit ad intercessionem beatæ Matris. Mane autem quodam, postquam esset sacra Communione in lecto refecta, circumstantes Novitiæ simul omnes votum voverunt, quod, si Soror ista sua convalesceret, in honorem istius Beatæ tot recitarent Psalteria, quot litteræ continentur in nomine Mariæ Magdalenæ, totidemque horis tenerent silentium. Votum tale nuncupantibus illis, infirma oravit Confessarium, ut Crucis signum sibi supra pedem dolentem formaret, cum frustulo ex linteo quodam Beatæ. Hoc facto, sensit subito, tum illum pedem, tum latus istud totum tremore pervadi, cum majori quam unquam antea dolore: & his intra octavam horæ partem cessantibus, sanam se credens, surrexit de lecto, atque ad officia sua explenda citra impedimentum ullum abiit, & simul cum Novitiis ac Monachis gratias Deo & Beatæ retulit; deinde, cum aliis multis prædictoque Patre Confessario & medico, veritatem miraculi juramento affirmavit. Soror Georgia Mariani Marcii de Casolis, Conversa ejusdem monasterii S. Georgii, simili ex casu distorserat pedem, & spasmum in eo patiebatur: sed facto voto sanata fuit, rem ut supra attestans.
[43] Soror Flavia Arnolfini, Monacha professa in monasterio S. Justinæ Lucæ, præcipiti lapsu sic offendit sinistrum latus, [latus contractum,] ut omnes ejus nervi se contraxerint, vehementia tanta tamque dolorifica, ut nec minimum quidem contactum paterentur, nec moveri ipsa in lecto ratione ulla posset: adhibiti autem medici adeo profecerant nihil, ut nocuerint potius, spasmumque auxerint medicaminibus suis. Cum ergo intolerabile malum videretur, monita ad intercessionem Beatæ recurrere, unam Monacharum rogavit, adferret sibi aliquam ejus quam ipsam habere sciebat Reliquiam. Hoc illa dum facit, quanto plus appropinquabat infirmæ, tanto ipsa magis sibi dolores relevari sentiebat; Reliquia vero tandem allata, cessavit omnis cruciatus, movendiq; se facultatē recepit Flavia, & sana de lecto surrexit; atq; una cum omnibus ibi præsentibus provoluta in genua, alacriter hymnum Te Deum concinuit: fuitque ab ea aliisque, nec non a curante ipsam chirurgo, fides miraculo facta. Soror Ludovica Franciotti, Monacha in S. Josephi Lucæ, viginti & uno annis catarrho quodam valde dolorifico cruciata fuerat in lateribus, [catarrhus inveteratus,] cruribus, manibusque, nec nisi bene fulta poterat vel genuflectere vel inclinare aut erigere corpus, manusque & genua semper tumefacta habebat. Ut autem contacta fuit particula veli quod Beata gestaverat, tanto terrore corripi sese sensit, ut pene alienata a sensibus syncopen pateretur; a qua dimissa sanam sese, absque dolore, absque tumore, absque impedimento ullo mirata, libere manus pedesq; agitabat, acsi nihil illis passa fuisset; & una cum iis quæ præsentes fuerant Sanctimonialibus, atque cum curante ipsam Medico, rei veritatem comprobavit attestatione sua.
[44] Soror Maria Electa Orsucci, Monacha in eodem S. Josephi cœnobio, multis annis morbida, tandem affixa lecto fuit maximis cum doloribus, natis ex abscessu quodam in dextero latere; [apostema cum febribus,] unde etiam ortæ febres acutissimæ nec minimam quidem ipsi indulgebant quietem, quando jacere nullo modo poterat, sed cogebatur diu noctuq; sedere in lecto, & febres bis in die recurrebant: laborantibus autē frustra medicis, & malum exasperantibus potius quā levantibus, ad mortis articulum deducta erat. Hoc in statu recurrit ad intercessionem B. Mariæ Magdalenæ: & mane quodam, postquam communicasset, cum firma recuperandæ sanitatis spe, appendit sibi quam habebat Beatæ Reliquiam: quo facto statim irruit in eam vehemens tremor cum syncope, ad quartam horæ partē durante; eaque cessante plene corroboratam sese sentiens, per seipsam surrexit de lecto, & integrā unam horam oravit de genibus ante altariolum, cum stupore Sanctimonialium, Deo gratias agens pro valetudine recepta. Ita biduum valenter egerat per domum obambulans & res suas agens; quando dictum ei est a persona, quam credebat prudentem, ne fideret repentinæ isti sanitati; fieri enim posse, ut illa parum vera ac certa sit; proinde ne poneret omnem medicinam. Credidit infelix tam asseveranter monenti, cœpitque animo fluctuare, metuens recidivum malum: quapropter permisit Deus, [in pœnam diffidentiæ recurrentibus;] ut in pœnam modicæ suæ fidei, ambæ febres iidemque quos prius tulerat dolores ei reverterentur: sed simul eamdem interius illuminans, ostendensque culpam quæ sic meruerat castigari, fecit ut denuo ad Beatam recurreret: quæ postquam alia vice communicasset, seque signari cum eadem Reliquia petiisset, subito relevata iterum fuit, atque ut prius rediit ad consueta exercitia Religionis, Deo gratias ferens: totumque hunc successum, una cum contestibus ac nominatim cum medico suo, in publicas tabulas referri fecit.
[45] Domina Elisabetha Bonvisia, familiæ Nobilium Lucensium innupta, octo mensibus febrim tulerat, [febris octimestris,] cum intentissimo capitis dolore, & tanto ciborum fastidio, ut nihil nisi, reluctante stomacho posset recipere. Hæc Beatæ Vitam legi audiens, & magna erga ipsam devotione accensa, cupivit adipisci aliquam ejus Reliquiam; & nacta modicum de linteo ejus, cum suo ipsum collo alligasset, subitam recepit sanitatem, quam tam diuturna medicamina conferre non potuerant. Eadem, eadem Reliquia mediante, alia quoque vice sanitatem recepit. Insuper filius Cæsar, qui occasione variolarum oculum unum squamma obductum gerebat, eumdemque imminutum plus quam alterum; statim ac mater, [oculus squamma obductus,] remediis humanis frustra tentatis, oculum Cruce signavit cum prædicta Reliquia, & vovit eumdem habitu Carmelitano per annum unum induere, cœpit melius habere, oculo paulatim in statum pristinum redeunte. Atque hæc gratiæ, non solum ab ipsa D. Elisabetha testatæ sunt, sed etiam a medicis ad curam vocatis. Soror Isabella Gian-Pauli, Monacha ad S. Claræ Lucæ, [quartana,] testatur quod aliquoties quartanæ recursum passa, fuerit liberata, adhibita simili Reliquia. Et Soror Pacifica Collodi affirmavit, [dolor stomachi,] quod ex quadam stomachi indispositione continuos patiens cruciatus; his aliquando sic invalescentibus ut se crederet morituram, restituta sibi ipsi fuerit, mox ac Monacha alia tale quid ipsi admoverat: eodem autem vespere cum rediisset sibi dolor, idemque factum esset, iterum cessavit dolor, nec amplius rediit. Soror Apollonia Masarossa ibidem, [oculus sanguine oportus,] ex rheumate quodam ferebat oculum totum opertum sanguine: quem ipsa contingi fecit tali Reliquia, & mundatus continuo oculus apparuit. Omnia hæc prænominatis tribus attestantibus cum juramento constant: uti etiam, quod Soror Francisca Barsotti, in eodem, ubi Monachæ illæ erant, monasterio S. Claræ Conversa, cum brachium haberet concurrentibus in illud humoribus putridis tumidum totum, ac specialiter cubitum circa manum, unde tuber pendebat pomi simile; ideoque nullas eo in brachio vires ferens, nec sine difficultate ipsū movere valens, cum continuis sex mensibus illud sic tulisset; [inutile ac tumens brachium,] visis tot gratiis, quas isto in monasterio obtinuerant aliæ, per intercessionem beatæ Matris, ejusdem Reliquia mediante; eidem se per dies plures commendavit, brachiumque sibi tangi fecit; & eodē instantanee restituto deinceps usa est, absque impedimento.
[46] Istæ omnia, ut Beatificationem Magdalenæ præcesserunt, sic etiam præceßisse videntur pauca quædam, in novißima ejus Vita, Latine collecta per Fr. Patricium a S. Iacobo lib. 3 cap. 4 & seqq. absque nota temporis sic relata. Catharina de Tassis, duodenni stomachi dolore dire exagitata, & cruciatu capitis cum vertigine & febri succedentibus prope jam moritura, particulam ejusdem vestis stomacho admovit, & somno statim correpta est: mox expergefacta, se ab omni doloris & ægritudinis molestia liberam reperit & exemptam. Elisabetha Corradi, malignæ victima febris, vix fuerat venerata extensum super corpus suum velum, quo vivens usa fuerat Sor. Maria Magdalena, quando se sanam esse exclamavit; postque mediæ horæ somnum, qualem binis diebus & noctibus integris continui prohibuerant dolores, surrexit vegeta, medicis rē miraculo adscribentibus. [febris maligna,] Thomā Pallini convellebant excessivi per duos annos dolores stomachi, inque varios quotidie compellebant ejulatus, salutem omnibus desperantibus medicis: velum itaque prædictum quam devotissime infirmo admovit stomacho, tanta optati successus efficacia, ut confestim dolorum lenimen, [stomachi dolores,] & infra die octo omnimodā consecutus fuerit sanitatem. Alexandra Castellani, letali consumpta pectoris malo, usuque linguæ destituta, ulteriorem vitam despondentibus medicis, [item aliæ moribundæ duæ:] horam præstolabatur extremam: cui dum circumstantium pietas fasciam imponit beatæ Matris, mox somno correpta, postque trinæ circiter orationis Dominicæ spatium expergefacta, sanitatem viresque pristinas recuperavit; stupentibus medicis & Confessario, quorum hic infirmam Sacramentis extremis munierat, illi spe ulterioris vitæ ægram exuerant. Margarita Jacobi Clari, uxor Vincentii Brocchi, sculptoris Florentini, continuo trium mensium fœtuerat profluvio, & tandem ad extremum vitæ marginem devoluta, ad ecclesiam S. Mariæ Angelorum, ut corpus sanctæ Virginis veneraretur præsens, deduci petiit cū spe firma sanitatis obtinendæ. Necdum infirma attigerat extremā plateæ partem quæ ad ecclesiam ducit, quando in momento se sanam lætata, residuum viæ absque adminiculo perfecit, non ut sanitatem recuperaret, sed ut pro obtenta dignas retribueret gratias.
[47] Joannes Baptista Rossi, continuis agitatus doloribus & palpitatione cordis vehementi, [sanatur palpitatio cordis,] naturalibus nihil proficiētibus remediis, extremos inter cruciatus, afflictissimum frequenter extremæ compassionis exhibebat spectaculum. Cor itaque argenteum sanctæ Virgini promisit, nec non aliquas devotiones. Neque sanare distulit Thaumaturga, dum e vestigio cliens sensit disparuisse, nec unquam posthac similes rediisse dolores. Catharinam, Antonii Tostii prolem, octo annorum spatio continui quodammodo convulserant capitis stomachique dolores, [cephalalgia,] nullis sanabiles remediis naturalibus: itaque Mariæ Magdalenæ suffragia imploravit, quæ intra unius & mediæ horea spatium feliciter experta est, exulantibus doloribus omnibus. Cassianus Dominici grave unius brachii malum sanctæ Virginis patrocinio commendavit, ab humanis penitus derelictus atque depositus remediis. Votum offerendi imaginem ad sepulcrum ejusdem nuncuparat, subitoque cum omnium stupore vincula rupit immedicabilis mali. Maria de Rossiis, pertinaces duodecim annorū dolores in capite patiens, [brachii malum,] plurima temporis sumptuumq; jactura tormentū auxisse, neutiquam lenisse videbatur: cui, dum anno MDCXII ingemisceret inconsolabiliter, Sor. Mariæ Magdalenæ unum caput argenteum, & aliquot quotidie orationes Dominicas, nec non salutationes Angelicas vovit; [cruciatus capitis.] eodemque instanti, quo votum emisit, dolor omnis remisit, penitusque evanuit. Eadem anno MDCXV ferocissimos manibus brachiisque dolores & tumores passa, sanctæ Virginis sepulcrum vicibus septem invisere, manumque argenteam dedicare vovit: [brachii,] vixque votum emiserat, quando se totam sanam obstupuit & incolumem. Magdalena Stella, anno MDCXVII pertinacissimorum lateris dolorum furiis pene exanimata, ut prædictum parti infirmæ applicuit pulvinum, [& lateris.] mox mitigato dolore, prius requiem, exinde perfectam obtinuit incolumitatem.
CAPUT V.
Beatificatio facta anno MDCXXVI, & eam secuta multiplicatio olei, atque miracula ex usu ejusdem.
[48] Increbrescente sanctitatis, venerationis, & miraculorum fama, eorumdemque continuatione, Processus informativi Florentiæ, Lucæ, [Ab Vrbano VIII editum] & Parmæ annis MDCX & MDCXI, juxta decretum felicis recordationis Pauli V, auctoritate ordinaria facti sunt : qui denique ad Vrbani VIII Pontificis maximi judicium prolati, rem eo adduxerunt, ut Beata fuerit canonice nuncupata. Quæ hac in re acta sint minutius deducunt Patricius a S. Iacobo & Daniel a Virgine Maria, apud quos legi possunt: ipsius Vrbani Breve subjicio, priusquam ad miracula, Beatificationis solennitatem secuta progrediar.
[49] [beatificationis decretū,] Urbanus Papa VIII ad perpetuam rei memoriam. In Sede Principis Apostolorum, nullis licet nostris suffragantibus meritis, a Domino constituti, piis fidelium votis, quibus virtutum Dominus in servis & ancillis honorificatur, libentissime annuimus, eaque favoribus prosequimur opportunis, prout in Domino conspicimus expedire. Sane pro parte dilecti filii, nobilis adolescentis, Ferdinandi Etruriæ sibi subjectæ magni Ducis, dilectarum in Christo filiarum, nobilium mulierum, Mariæ Magdalenæ Archiducissæ Austriæ, & Christiernæ a Lotharingia, Etruriæ similiter sibi subjectæ Magnarum Ducissarum Viduarum, nec non Priorissæ ac Monialium Monasterii S. Mariæ Angelorum, nuncupatis in Burgo S. Frigidiani Civitatis Florentiæ, [cum Indulto Officii & Missæ,] nobis nuper expositum fuit, quod bonæ mem. Ancilla Dei Maria Magdalena de Pazzis, Florentina, Monialis dicti Monasterii, multis eximiis virtutum & gratiarum ac miraculorum donis a Domino illustrata fuit. Quapropter Ferdinandus Magnus Dux, & Maria Magdalena Archiducissa, nec non Christierna magna Ducissa vidua, ac Priorissa & Moniales prædictæ, nobis humiliter supplicari fecerunt, ut, donec Canonizationis honor dictæ Ancillæ Dei Mariæ Magdalenæ, ob ejus excellentia merita, divina spirante gratia, ab Apostolica Sede decernatur; eadem Ancilla Dei Maria Magdalena, Beata nuncupari, atque Officium & Missa de ea, ut infra, recitari & celebrari possit. Quare nos, re prius per venerabiles Fratres nostros, S. R. E. Cardinales sacris Ritibus præpositos, quibus eam examinandam mandavimus, mature discussa; de eorumdem Cardinalium consilio, hujusmodi supplicationibus inclinati, ut ipsa Ancilla Dei Maria Magdalena, imposterum Beata nuncupari, Officiumque & Missa de ea, tamquam de communi Virginis non Martyris, juxta Rubricas Missalis & Breviarii Romani, in omnibus & singulis Civitatis Florentinæ Ecclesiis, & hic Romæ pro præsenti anno dumtaxat, in ecclesia S. Joannis Baptistæ, nationis Florentinorum, in qua Beatificationis hujusmodi solennitas celebrabitur, in ejusdem Ancillæ Dei Mariæ Magdalenæ obitus, seu alia subsequenti non impedita die, a quibusvis Clericis & Presbyteris, tam secularibus quam regularibus, recitari & celebrari respective possit & valeat, Apostolica auctoritate tenore præsentium, perpetuo concedimus & indulgemus. … Datum Romæ … VIII Maji MDCXXVI, Pontificatus nostri anno III. Vbi restrictio, pro præsenti anno dumtaxat, intelligenda est Vrbem Romanam attingere solum, non item Florentinam, cujus ecclesiis ea gratia perpetuo conceditur.
Nescio cur neque inter supplicantes, ab Vrbano enumeratos, compareant Generales aliique Superiores & Fratres Ordinis B. Mariæ de Monte Carmelo; [etiam ad ordinem Carmelitanum extenso,] neque in Annalibus Ordinis, ad annum usque MDXV a Lezana deductis, ulla fiat mentio Monasterii veteris S. Mariæ Angelorum in Burgo S. Frigidiani, jam inde ab anno MCCCCL memorabilis, quo primæ illius inquilinæ Virgines, in ecclesia Patrum Carmelitanum Florentiæ, Ordinis istius habitum assumpserunt; ejusdë regimini subjectæ usq; ad annū MDXX. Fortaßis Carmelitæ post hanc mutationē desierunt illas habere pro suis, licet eamdem Regulam professis. Quidquid causæ subsit, [& ad omnes status Florintini ecclesias.] certum est eosdem Patres, omnem, si quis tunc fuit, defectum egregie supplevisse, postquam Beatificatione peracta, urgeri porro Canonizatio cœpit, monasterio in alium jam locum translato, novamque claritatem per novellam istam Beatam adepto. Exinde enim pro tam sancto negotio, velut imprimis ad se spectante, multum operæ impensæque contulerunt. Ac statim quidem effecerunt instantius supplicando, ut idem qui Magdalenam beatificaverat Pontifex, anno MDCXXVII, die XXIII Aprilis, per expressum Breve declararet, dictam B. Mariam Magdalenam de Pazzis, dicti Ordinis B. Mariæ de Monte Carmelo Monialem, dum ipsa vixit, fuisse; quodque in omnibus monasteriis, locis & ecclesiis d. Ordinis, in die qua supra, singulis annis ab omnibus utriusque sexus D. Ordinis Religiosis Officium & Missa; & a confluentibus ad ecclesias d. Ordinis, in alma Urbe, & in civitate Florentina existentes, Missa dumtaxat… in futurum recitari & celebrari, libere pariter & licite, respective possint & valeant. Neque hic stetit Pontificis erga cultum novæ Beatæ propensio: siquidem anno MDCXXVIII die XVIII Januarii, Ferdinandi Magni Ducis ac Priorissæ & Monialium Florentinarum supplicationibus, denuo humiliter porrectis, inclinatus, statuit, quod in omnibus & quibuscumque ecclesiis, tam in diœcesi Florentina quam in universa ditione temporali præfati Magni Ducis Ferdinandi existentibus … Officium & Missa recitari & celebrari possint.
[50] [Pro festo beatificationis serviturum oleum,] Decreta porro (ut supra dictum est) Beatificatione, contigit miraculum perquam memorabile, quod ex Processu Florentino verbotenus sic exprimendum duxit Patricius. Die XXIII Maji anno MDCXXVI, quo parabatur festum B. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, in ecclesia monasterii S. Mariæ Angelorum Florentiæ celebrandum, Moniales in altari majori prædictæ ecclesiæ, molem ex tabulis constantem fabricarant, variis picturis & nubibus ornatam, gloriam Paradisi indicantem, in cujus medio existebat imago d. Beatæ. Et ut nubes per reflexum luminū oculis intuentium enitescerent, ac universæ moli splenderent, plus quam sexaginta lampades ibi accensæ fuerant, pro quibus enutriendis magna opus erat olei copia. Quidam ergo urceus ex creta, mensuræ circiter cadorum trium olei, existens in mansione nuncupata d. Monasterii, in quo erat aliquantulum oleum, [modicum & fœculentā,] non excedens mensuram decem œnophororum, fæculentum & (ut dicitur) amurca; ex quo cum in lucernis exponeretur, ardendo strepitabat, malumque odorem reddebat; absque ulla humana ope, quoad fieri potest, mirabiliter plenus repertus est usque ad summum, oleo claro & puro, quod absque ullo strepitu & malo odore arsit; ex quo eodem die per duas Conversas dicti Monasterii haustum fuit tantum oleum, quod implevit septem vel octo œnophoros. Et cum per quatuor vel quinque tunc subsequentes dies, ipsæmet duæ Conversæ ex eodem urceo haurirent oleum, pro ornamento apparatus festi dictæ Beatæ; [excrescit & diu clare ardet,] quotiescumque dictum oleum hauriebant, videbant illud crescere & redire ad eam mensuram, ad quam prima die, post mirabilem mirabilem impletionem prædictam, reliquerant. Et cum spatio quindecim dierum, a dicta die XXIII Maji proxime subsequentium, causa & occasione dicti festi & pro usu totius monasterii, ex eodem urceo hausta, & consumpta fuerit in lucernis, tanta quantitas olei, quæ implevit quinquaginta œnophoros; tamen absque alia infusione, adhuc in eodemmet urceo remansit tantum olei, quod cadum integrum, seu sexdecim œnophoros implevit. Ex quo facti successu concludentissime probatum est in dicto Processu, tria fuisse miracula.
[51] Huic porro non absimile fuit, [eodem inunctus cyathus ad, aliud oleum promendū,] quod in eodem Processu octodecim post annos gestum sic narratur. Cum anno MDCLIV, ob summam sterilitatem, in civitate Florentina oleum valde incaruisset, ita ut Moniales prædictæ, ob deficientiam pecuniarum, illud emere non valerent; & pro usu prædicti monasterii, nempe lampadibus enutriendis, officinis & condimentis coquinæ, reperirentur duo cadi cum dimidio, in quodam urceo mensuræ trium cadorum, circa finem Mensis Augusti, prædicti anni; Soror Caritas Monialis Conversa (quæ vices Sororis Reparatæ, tunc Valetudinariæ, curæ distributionis prædicti olei præpositæ, supplebat) & Soror Obedientia, itē Conversa, fiducia plenæ, dum ceteræ Moniales ad suas cellas recesserant, sumpto tantillo olei, anno MDCXXVI ut supra multiplicati, unxerunt fundum cyathi, apposita retro prædictum urceum imagine papayracea prædictæ Beatæ; cui enixe ambæ sese commendarunt, eam deprecantes, [ipsum etiā facit mirabiliter augeri.] dignaretur intercedere apud Dominum, ut ex oleo prædicto suppleretur necessitatibus Conventus, usque ad novi receptionem, absque ullo signo apparente. Cumque re sic permanente, quolibet mense ad minus, pro rebus necessariis prædicti Conventus insumerentur quinque cadi; mirabiliter factum est, ut ex prædicto urceo semipleno magna quantitas desumpta fuerit, ita ut duraverit usque ad medietatem sequentis mensis Decembris; quod ad rationem quinque cadorum pro quolibet mense, incipiendo a fine Augusti, multiplicatum fuerit ad quantitatem quindecim cadorum & amplius: quod tunc ab omnibus communiter, & postea palam & publice, miraculose factum fuisse precibus prædictæ Beatæ, existimatum est. Hucusque processus Florentinus. In hujus itaque olei virtute, cui, successu temporis deficienti, aliud profanum admixtum fuit, plurima (inter quæ principaliora circumferuntur sequentia) patrata sunt miracula. [Ob genu pridem loco motum ac tumens,] Cum Soror Angela Maria de Crucifixo, annum octavum agens, ruri cum suis parentibus maneret; prolapsaq; in humum esset, & os e genu sese de suo loco movisset, illudque tacuisset; præ nimio dolore coacta fuit in lecto per aliquot hebdomadas decumbere; elapsoque integro mense a parentibus Florentiam adducta, judicio chirurgi difficilis curationis existimata fuit, imo medici voto unanimi censuerunt, progressu temporis malum in deterius protrahi. Anno autem decimo septimo suæ ætatis, gravius afflicta fuit, occasione cujusdam fluxionis, ita ut genu flectere minime potuerit, per spatium octodecim mensium. Et licet a peritis plurima remedia illi adhibita fuerint, nihilominus prædictæ fluxioni mederi haud potuit, quin semper magno cruciatu ibidem afficeretur; ita ut non nisi cum magna difficultate illud aliquantulum flectere posset; donec elapsis quatuordecim annis, nova fluxione oppressa, maximis cruciatibus affecta fuerit; ita ut continuo in lecto jacere cogeretur, nec se tangi etiam leniter pateretur.
Hactenus Patricius, [an. 1663 optans ad sepulcrum duci,] sed reliquæ historiæ filum, nec non pleraque huc adducta ab eodem miracula succinctiori stylo percurrens: quapropter placet ex Iosepho Fozio nostro, cap. 69 eamdem materiam prosequente. eadem pertexere. Sic ergo de præsenti infirma (quam Angelam Mariam Anselmi nominat) narrationem hic cœptam continuat: Ultimus iste doloris accessus, qui eam lecto affixerat, contigit anno MDCLXIII initio Maji: quo inter cruciatus jam dictos ad finem decurrente, appropinquabat festivitas Sanctæ: quando dimissis, quæ frustra adhibita fuerant, chirurgorum remediis, die prædicti mensis XXIII, desiderare se ostendit (quod & antea sæpius requisierat) ut ad ipsius sanctæ sepulcrum deducetur, quo ab ea vel tolerantiam vel sanitatem impetraret. Cupiebant quidem tam Superior quam Infirmariæ consolationem hanc ei dare; sed hæsitabant, jam alias expertæ omni motu augeri dolores ejus, affluentibus ad partem affectam copiosius humoribus. Tandem tamen tentaverunt eam de lecto extrahere quomodocumque: & imponentes eam sellæ super rotulas trusili, atque offensam partem in sublime elatam sustinentes, promovere cœperunt: quod eis maximo cum labore successit. Infirma vero magnos animos præ se ferens dicebat, quod libenter quoscumque cruciatus sustineret, ut ad concupitum Sanctæ suæ conspectum adduceretur. [inungitur oleo Sanctæ] Sumpto in hunc modum experimento, rursus eam in lecto composuerunt Infirmariæ, decretum habentes ipsam quo volebat deducere mane ipsius festi. Sequenti die XXIV Maji eademq; Vigilia festi prædicti, communicavit ægra in lecto, ut se disponeret ad gratiam desideratam consequendam: deinde oravit Sor. Mariam Minimam Strozzi, ut partem læsam ungere vellet oleo Sanctæ, cujus illa ampullam penes se habebat. Sed hæc non rediit ante tertiam horam noctis, quando eam non amplius expectabat infirma, & Infirmariæ omnes recesserant; tunc una cum decumbente brevem faciens orationem, genu male affectum unxit & abiit. Vix tantum effluxerat temporis, quantulo semel Credo diceretur, quando ægra in parte offensa sentire cœpit calorem modicum accendi, qui eam suaviter demulcebat: applicataque ad eam manu (nam & bullire quidpiam videbatur, fortius initio, sed postea remissius) detumescere quoque genu sensit: [& sanatur:] & intra tertiam horæ partem vidit, quod ab annis septemdecim non viderat, expeditum illud ad quemlibet motum. Erexit ergo se supra lectum, & circiter horam unam genuflexa mansit, gratiis Sanctæ agendis intenta: erat enim omnino sanata, & citra difficultatem ullam complicabat extendebatque genu suum: quare etiam de adeundo statim sepulcro cogitavit, sed cohibuit sese, memorata Constitutionis, vetantis extra consuetas horas noctu per Conventum ambulare.
[53] [quæ de miraculo dubia, relabitur,] Formato igitur proposito, quod primo mane illuc accederet, cubitum se collocavit: sed somnum nequiens instaurare, & de eo quod sibi acciderat cogitans, cœpit ambigere an naturale oleum ejusmodi effectum habere non posset. Cui tentationi succumbens, & muliebri victa curiositate; accepit aliquid olei ex lampade, quam ante lectum positam habebat, genuque eo unxit. Verum ecce pœna, exiguæ fidei debita, mox adfuit, recurrente inflatione, cum iisdem omnibus, quibus fuerat exercita, doloribus atque impotentia motus. Vix explicuerim quanta hinc illi confusio remorsusque conscientiæ. Spargebat lacrymas copiosas, & metuens ne reliquam deinde vitam hoc in statu traducere cogeretur, noctem illam maxima cum anxietate transegit, quia gratiam tantopere desideratam momento amiserat. Mane facto adsunt Infirmariæ, interrogantque an in eadem adhuc mente persistat, [sed iteratū unctione denuo sanatur,] velitque deduci ad visitandum corpus Sanctum: quod cum affirmasset, cœpit reviviscere fiducia erga Sanctam: petitaque interno actu venia, duabus tribusve olei sanctioris guttis denuo suum genu inunxit; renovarique in se sensit temperatum illum quem prius calorem cum ebullitione, & sublato rursum tumore expeditum sicut antea genu ad motum: adeo ut a supervenientibus interim Infirmariis, a quibus deportanda fuerat, adjuta ad vestes induendas, cum stupore omnium descenderit per seipsam de lecto: & opis nullius indigens, nihil etiam debilitatis sentiens, ambulare cœpit usque ad capellam; ubi ante sacrum corpus flexo genu prostrata, nullique adnixa fulcimento, tres consequentes Missas audivit. Post meridiem quoque totis Vesperis in pedes erecta adstitit, [& sepulcrum adit.] admirantibus non solum Sanctimonialibus omnibus, sed etiam medicis atque chirurgis, sub quorum cura toties & tam diu fuerat. Omnes vero affirmaverunt miraculosam fuisse curationē, tum quia instantanea fuit; tum quia contrarius effectus apparuit olei benedicti & non benedicti; tum denique quia laboriosus motus ab infirmaria ad capellam Sanctæ, malum exasperasse debuerat, nedum imminuisse: nunc autem integra fruitur sanitate, habilis ad quodcumque Conventus sui ministerium.
[54] Hoc miraculo præmisso, quod pro sui magnitudine primum locum videbatur mereri, [An. 1643 eodem oleo sanantur, sanguinem vomens,] alia nonnulla sic prosequitur Fozius. Anno MDCXLVIII, subita & acutissima febri cum pleuritide invasus Petrus Caravita, Regius Neapoli Consiliarius, ægre poterat respirare; cumq; accessisset marcidi sanguinis copiosus vomitus, habebatur a medicis desperatus: quando uxor ejus D. Portia ad Conventum Patrum Carmelitarum (S. Mariæ de Vita dictum) misit qui accerserent P. Fr. Albertum Calaccium; instanterque rogavit, ut infirmum ungeret oleo Sanctæ, istic ubi magis pungebat dolor. Paruit ille, præmissaque brevi oratione & invocato Sanctæ nomine, ægrum unxit: qui sine mora sanum esse se dixit, descendensque de lecto ut sanus cum reliqua familia accessit ad cœnam: [& moribundus;] & gratus pro accepto beneficio ad capellam Beatæ, in prædicta ecclesia S. Mariæ de Vita, lampadem argenteam appendendam donavit. Eodem anno Joannes Salgradus Matriti jacebat depositus a medicis. Audiit hoc Vincentius Carlini, qui Florentia in Hispaniam deportaverat lagenulam olei miraculosi: accedensque ad infirmum & Sanctam invocans, eodem unxit. Ille vero somnum mox oculis cepit, deinde tantum sibi restitutus apparuit, ut medici judicaverint miraculo rem adscribendam, eo certiori, [curatur hernia,] quod paucissimos intra dies plene sanus fuit. Hujus rei fama sparsa cum esset, & filius Ludovici Florentini sic crepuisset, ut chirurgus vitam ei salvaturus castrare eum præsumpserit, deinde curationem desperans omnino deseruerit; confidens pueri mater quod desperatum a chirurgo remedium posset accipere ab oleo miraculoso Sanctæ, prædictum Vincentium Carlinum adiit, guttulas aliquot impetravit, iisque partes offensas inungens subito melius habere filium gavisa est: qui brevissimo tempore liber ab omni malo apparuit.
[55] Gabriel Antonii Ciori, homo rusticus, octo mensium spatio sic lecto affixus fuit, [8 mensium paralysis] ut præter sinistrā manum movere posset nihil. Hic cum a Conversa quadam monasterii pauxillum olei prædicti accepisset, & R. D. Bartholomæum. Francisci Durantis, Rectorem ecclesiæ S. Juliani Casciæ, ubi habitabat, rogasset, ut ipso eum inungeret Sanctæque commendaret; subito melius habere cœpit, brevique convaluit totus, sicut prædictus Rector affirmat. Anno MDCLVIII D. Venantius Mutius, Plebanus S. Victorini in castro Ploraco territorii Camerinensis, [periculosa febris,] maligna & periculosa, ut credebatur, febri correptus, recurrit ad intercessionem Sanctæ, ungens sese oleo ejus. Vix autem effluxerat tempus quo semel Miserere recitaretur, quando eum dimisit febris, cum stupore medicorum qui eum visitarunt: perfecteque sanatus, misit ad monasterium fidem authenticam collatæ sibi gratiæ.
[56] [desperata vomica in pectore] Paulæ, filiæ Francisci & Catharinæ Verdi, anno MDCLX ad pectus excrevit tuberculus: quod malum quia nullius momenti esse judicabat mater, spatio octodecim mensium occultum habuit, nec medicorum ulli ostendit. Verum cum jam ad magnitudinem nucis excrevisset, inspiciens ipsum chirurgus, glandem esse judicavit; jussitque ut imponeretur ei lamella plumbea, quod eam haud parum decrescere fecit. Post aliquot vero dies crepans, cœpit ejicere materiam quamdam instar calcis: quare idem chirurgus præcepit matri applicandum cerotum cum unguento rosaceo. Paruit mater, executa præceptum per annos duos, sed pessimo successu: crescens enim malum factum est plaga grandis, ad cujus aspectum non poterat non exhorrescere mater. [& igne mortuo male curata.] Quare remedium ei facere volens Calderinus, chirurgorum Princeps, eidem quater applicuit pilulas tres, ignis (ut vocavit) mortui; quas primis vicibus, cum effectum nonnullum habuissent, feliciter extraxit: quarta auautem vice ex tribus unam tantum educere valuit, unde intumuit pectus, & malum sic auctum est cum excessivo cruciatu, ut de vita actum chirurgus opinaretur, & spasmo crederet puellam immorituram. Tunc ejus mater Catharina, commendans ipsam Sanctæ, partem offensam unxit oleo ipsius: subitoque detumuit pectus, egrediente multo pure cū particula ossis & pillula prædicta, sed plaga tota aperta remanēte: quæ etiam magis exasperata fuit applicito nescio quo unguento. Suasum ergo ei est, ut denuo recurreret ad Sanctam, quærendo pauxillum olei sui. Paruit illa, unctaque per dies aliquot plaga, tota coiit, & sanata est puella.
[57] [Eodem oleo restauratur annona monasterii corruptæ,] Anno MDCLX mense Augusto, inventa est omnis annona frumentaria, quæ erat in monasterio S. Mariæ Angelorum, tam vetus quam nova, sic accensa & corrupta, ut varii generis vermes ex ea scaturirent, copia tanta, grana omnia dissolvenda in pulverem brevique nulla futura præviderentur, quemadmodum jam nunc multis sextariis acciderat, nihil proficiente quacumque in remedium adhibita diligentia. Ergo prudenti consilio, ad Sanctam, cujus efficacem intercessionem toties expertæ fuerant, recurrerunt Matres: & granarium ingressæ, saccos omnes signaverūt cum ejus imagine, facientes super singulos crucem oleo prædicto; rogantesq; Sanctam enixis precibus, ne sineret totum istud frumentū corrumpi. Non fuerunt in vacuum missæ preces: deferbuit noxius ille calor, desierunt scaturire vermes, & futuræ inopiæ prospectum ea ratione est.
[58] Eodem anno universum monasterii vinum deperierat, ducentorum circiterbarilium, mutato colore & sapore. Superior, duabus aliis Matribus adhibitis, oleum Sanctæ in vasa immisit, tres guttulas in singula; pristinoque vigori restituit vinum universum. Anno autem MDCLXXIX Augusto mense, corrupti fuerunt viginti circiter flascones vini: quod Priorissa intelligens, & pro ea quæ erat anno isto vini caritate defectum futurum reformidans, inspirari se sensit ut opem Sanctæ invocaret, & aliquid aquæ de ejus puteo affunderet vino sic corrupto. Petita ergo illius aquæ phiala, & Novitiarum Magistra accersita, cum ea in caveam descendit. Hæc vero, cui Mariæ-Catherinæ nomen, longum opus futurum dixit, si reducto singulorum flasconum probe obturatorum epistomio, sigillatim instillanda iis aqua esset: quare Priorissa aspergillum sumens, satis habuit illos conspergere. Ex ipsa autem hora nihil amplius vitii deprehensum in vino toto, est, sed quovis alio melius semper ac melius gustantibus sapuit. Quadam porro die Sor. Teresia Victoria accessit ad Sor. Victoriam Electam, Cellerariam, accuratius intelligere cupiens qua ratione restauratum fuisset vinum: & hæc in caveam ducens interrogantem, monstravit ei flasconem unum, seorsim positum, in quo bulliebat vinum: seposuerat autem eum causa faciendi acetum. Sed cum ipsum Sorori Teresiæ Victoriæ monstraret, nihilo minus bonum vinum reperit continere; & magna cum admiratione gratias Sanctæ egit. Simile miraculum decem annis antea simili in casu experta est Sor. Maria Helena Felicai, Camerariæ officium exercens in monasterio Pauperinarum, quæ dolium vini integrum sic corruptum dolebat, ut nec famuli quidem eo uti vellent. Recordata enim quod Sancta ipsa, dum viveret, vini dolium corruptum restituit; invocata ea, olei sui guttas tres etiam ipsa dolio isti infudit, die X Aprilis anno MDCLXIX. Postera autem die vinum bonitati pristinæ restitutum reperit, atque in gratiarum actionem Missam dicendam apud S. Mariam Angelorum curavit, attestans veritatem facti, sicut Moniales eam scripto signarunt.
[59] Huc etiam referri potest ac debet, quod in jam dicto S. Mariæ Angelorum monasterio, [& ova putrefacta bis,] anno MDCLXIII & IV, factum est, restauratis quæ computruerant ovis plurimis. Habebat Dispensatrix, primum quidem sub finem Martii, posteriori autem anno sub finem Aprilis, ad mille ducenta ova in usus victumque communitatis; quando sub finem Maji, animadvertit bonam earum partem esse corruptam, cum foris sordida ac nigra apparerent, non sine fœtore: unde cum summo suo dolore coacta fuit multa abjicere. Solicita porro de ceteris omnibus, ad locum se contulit ubi ova servabantur, & gossypio quod oleo Sanctæ intinxerat unxit eadem, prout jacebant. Post aliquot deinde dies regressa ad sumenda ova, a coquinariis Sororibus postulata, invenit omnia clara & transparentia discussa nigredine, cum admiratione coquarum; quæ factum conjectatæ, non omiserunt reddere gratias Sanctæ, quæ fecerat ut ova bona per totum Majum Juniumque haberent. Quin etiam earum quædam, conservata donataque externis, instrumenta fuerunt nonnullorum miraculorum, quæ Deo placuit per illa operari.
[60] Sor. Maria Magdalena Gondi, excessivis doloribus per dies multos cruciata, [quibus usæ ægre duæ sanantur.] nullo invento quo sublevaretur remedio, uncta a D. Bonaccursio Episcopo Collensi fratre suo oleo Sanctæ, statim quidem sublevari se sensit, non tamen integre sanata est: quare Episcopus mittens ei unum ex ovis prædictis, mandavit ut illud sub foco torreret. Fuerant quidem elapsi multi menses a restauratione prænarrata; ipsum tamen ovum, coctum ac deinde apertum, adeo integrum est inventum, ac si primum illud gallina edidisset. Postquam autem illud infirma sumpsit, cessantibus plane doloribus, integram recepit sanitatem: quare in agnitionem acceptæ gratiæ, ad sepulcrum Sanctæ portari se fecit, & Missam coram se celebrari. D. Francisca Dei, in pessimum reducta statum, ob maximam dierum quadraginta debilitatem, cum unum ovorum prædictorum accepisset a P. M. Fr. Marsilio Ronconi Carmelita, idque sorbendum coqui sibi jussisset, & cum devotione ac fide sumpsisset, perfecte sanatam se sensit: atque in gratiarum actionem mandavit, ut medicamenta omnia, curando malo suo comparata, pro Dei amore distribuerentur: & ipsa ad sacrum curatricis suæ depositum venerandum accessit.
[61] Anno MDCLXV, Magdalenæ Francisci Clari, annorum novemdecim puellæ, [Supradicto oleo curatur erisipelas,] advenit erisipelas in capite, quæ illud enormiter inflavit: superveniente autem febri, etiam oculi sic intumuerunt, ut cogeretur perpetuo clausos tenere, nullam interim quietis partem diu noctuque capiens; adeo ut medici aliique existimarent, inde vel morituram vel cæcam remansuram. Ergo ipsa se commendavit Sanctæ, interim dum Antonius Tornai, monasterii famulus (factorem appellant) oculos eosdem oleo mirabiliter multiplicato inunxit: & subito recessit febris, cessaverunt dolores, detumentesque oculi cœperunt aperiri; quibus deinceps optime vidit, cum non exigua admiratione cunctorum, quia visu privatam opinabantur; ipsa vero veniens ad sepulcrum, Missam ibi celebrari fecit. Anno MDCLXIV, Sor. Angela Cæcilia Nardi, [& periculosus tumor pectoris,] in monasterio Montis-Domini Florentiæ, malum in pectore sensit, quod medicis videbatur periculosum, propter conjunctos dolores aliaque symptomata: vix tamen induci potuit biennio toto, ut semel saltem sumeret simplicem purgationem, omne aliud remedium unctionemve recusans: solum autem magnis precibus postulabat pauxillum de oleo Sanctæ, cujus beneficio confidebat certam sanitatem se consecuturam. Vesperi ergo quodam, quo sævius solito cruciabatur, eo fecit tumorem pectori adnatum ungi a Matre Abbatissa; quo facto tolerabilior redditus dolor est. Secundo autem vespere prorsus cessavit, tertio vero etiam evanuit tumor, remanente dumtaxat parva verrucula instar lentis. Viso eo obstupuit medicus, & iis quæ fuerant acta auditis, suasit, ut si votum aliquod nuncupaverat, ipso sese exolveret quam primum, eo quod magnam gratiam & naturali ordine sublimiorem receperat. Ergo Missam unam coram sancto corpore dici fecit, addita oblatione decem librarum ceræ.
[62] Sed & oleum lampadis ante sepulcrum ardentis, sanitatem quam plurimis contulit. [Oleo lampadis ante sepulcrū pendulæ sanativarii.] Paulus Matteozzi, quem medicorum industria desperatum destituerat, oleo tali delibutus vicibus binis, prima quidē dulcem quietem, secunda autem omnimodam consecutus est a febri & quocumque corporali incommodo liberationem. Anno MDCLIX, Magdalena Boddi, secundum latus immobilis, ut affectam partem eodem oleo inunxit, mox motum optatamque induxit sanitatem. Anno MDCLX, Ginevra Bartolozzi, gravissimis agitata febrium æstibus, idem oleum summa cum religione & fide adhibuit; quando omni subito alleviato dolore, febrique fugata, postridie ecclesiam adiit, confessura & communicatura. Eamdem gratiam, per dictum oleum sibi præstitam, simili gratitudinis signo, altero post sanationem die, compensavit Thomas Simon Chiari, anno MDCLIX. Anno MDCLXIII, eamdem a dicto oleo incolumitatem consecutus est Antonius Franciscus Fuorasassi, quando invirtute dicti liquoris, duas plagas stupuit sanatas, chirurgi Vincentii Giannini judicio letales. Elisabetha Antonii Spaziani, excessivis duorum annorum agitata doloribus, perque tres dies & noctes continuas, absque ullo quietis intervallo, excruciata; eodem oleo se inungi fecit; moxque in uno quasi momento omnibus exempta angustiis, ipsamet sanctæ Virgini argenteum detulit, quod promiserat, anathema, anno MDCLXIII. Constantia quoque Lucæ Misuri, anno MDCLXIV, febri ac stomachi dolore, nec non dysenteria, in eum erat redacta statum, ut desperatam haberent medici. Huic Domina Flos Schianchini attulit aliquid de oleo lampadis sæpe dictæ: qua postquam unxi infirmam, cessavit febris, simulq; vomitus & dysenteria, statimque sanata fuit ægra. Verum cum illa acceptam gratiam non referret Sanctæ, sed alteri Patrono cui devota se commendaverat, paulo post gravissimis correpta doloribus est in uno humerorum & ventre: qui cum ei per quindecim dies durassent absque remedio, inspirata divinitus, requisivit quod sibi remanserat olei pauxillum: eoque se inungens, veluti ventulum sensit, humero ventrique afflatum; cessaruntque cruciatus, & audivit sibi dici: Agnosce, quæ fuerit Sancta, unde gratiam accepisti. Quare postulata ab eadem venia, gratias ei multas retulit, miraculum in se factum divulgans.
CAPUT VI.
Translatio sacri corporis & monasterii, a veteri ad eum quem
nunc obtinent locum, illiusque adhuc incorrupti status usque ad annum
1663.
[63] De pratitulatis instrui postulanti mihi, Sanctimoniales sæpe dictæ ex suo archivo subministrarunt documenta sequentia, Italice conscripta: [Ob loci prioris angustias,] Anno MDCXXVII, revertens a sua legatione Hispanica Eminentissimus D. Franciscus Card. Barberinus, Urbani VIII nepos, atque Florentia transiens, dignatus est per seipsum visitare monasterium S. Mariæ Angelorum in Burgo S. Frigidiani, ubi duas habebat sorores. Animadvertens autem quam difficulter eo in loco complerentur obligationes statutorum & regulæ, propter multarum ibi Religiosarum exiguam sanitatem, imprimis RR. Matrum Innocentiæ atque Mariæ-Gratiæ sororum suarum; nihil prius curavit, ut Romam advenit, quam Pontifici patruo indicare conditionem satis afflictam Religiosarum; eo quod locus, Arno flumini ejusque crebris exundationis subjectus, & valde angustus, parum idoneus esset prosequendo cursui observationum monasticarum. His auditis existimavit Sanctitas sua prospiciendum sibi esse, [facta cum Cistericensibus permutætione,] ut sublatis impedimentis imperturbata semper vigere observantia posset; curavitque conficiendum instrumentum commutationis, cum loco quem Pictorum vocant, eratque Cisterciensium Patrum. Id quod totum proprio Motu peregit, nulla interveniente Monachorum Monacharumve supplicatione motus; sed matura proprii judicii deliberatione, atque ex plenitudine potestatis Apostolicæ, ratam firmamque voluit haberi in perpetuum commutationem prædictam, per Breve speciale. Expedito Brevi, [anno 1618 2 Decemb. transferuntur ossa defunctarum:] & apparatu necessario recipiendis novis hospitibus in loco Patrum Cisterciensium facto (quæ inter totus fere sequens annus MDCXXVIII effluxit) prius quam transportaretur ex uno in alterum locum totus viventium tunc Sanctimonialium Conventus, placuit eodem sub nocturno silentio transferre ossa Venerab. Matris Sororis Mariæ Bagnesiæ, una cum oßibus omnium priorum Matrum, ad S. Frigidiani in Christo defunctarum. Factum hoc de consensu D. Alexandri Marci Medicis, Archiepiscopi Florentini. Et corpus quidem Venerabilis Mariæ translatum intra propriam arcam est; exuviæ vero ceterarum omnium Matrum, ex communi sepultura sublatæ, grandibus inclusæ capsis fuerunt; ac simul cum illo, deducentibus Patre Confessario D. Antonio-Maria Raconisio & Sacellano Rudolfo Mini, Psalmosque Officii mortualis per plateas recitantibus, absque majori cereorum numero quam qui præcise necessarius erat, ad novum monasterium deportatæ; simul etiam posita in loco subterraneo, in quo facienda erat communis Religiosarum post hac moriturarum sepultura. Quarto post die secuta est translatio corporis B. Mariæ Magdalenæ, eo modo ac forma quam descriptam Italice servant Monachæ ad memoriam posterorum, quamque Latinam reddimus hoc tenore.
[64] Die VII Decembris MDCXXVIII facta est translatio corporis beatæ Matris Mariæ Magdalenæde Pazzis, [die 6 Dec. recognoscitur corpus Beatæ,] juxta pacta conventa ipsius commutationis, quibus inter alia cavebatur, ut Religiosæ auferre secum possent corpus suæ beatæ Matris. Facta est autem Translatio secrete, sicut faciendam decreverat Illustriss. D. Nuntius. Die enim VI sub horam XXIV, venit ipse ad ecclesiam S. Mariæ Angelorum, cum Illustriss. D. Vicario atque Illustriss. & Reverendiss. D. Antonio Magalotti, Dominisque Petro Carnesicco & Cambio Anselmio Locumtenentibus suis, præsentibus D. Laurentio Capponi Præposito Metropolitanæ ecclesiæ, D. Horatio Quartesio Archidiacono, D. Petro Strozzio Archipresbytero, D. Julio Riccii Canonico; & Dominis Raphaële Medici, Vincentio Picti, Ludovico Altoviti, atque Silvestro Aldobrandini, Senatoribus hujus civitatis, tamquam testibus; [a D. Nuntio Apostolico,] nec non Michaële Stili & Zenobio Pelli, Notario & Cancellario D. Nuntii. Erat in medio Presbyterii collocatum corpus Beatæ in sua consueta crystallina araca, duabus clavibus obserata, collocata intra aliam ligneam atque portatilem; quæ etiam firmabatur duabus clavibus, atque sex vinculis ferreis circumductis: desuper vero insternebatur tapes sericeus, eleganti acu varie exornatus; ardentibus circumcirca cereis. Cumque omnes sacrum depositum adoravissent, R.P. Confessarius monasterii D. Antonius Maria Raconisius claves prædictarum capsarum tradidit Illustriss. D. Nuntio. Quo ipsas capsas aperiente, conspectum fuit corpus Beatæ, solito habitu suæ Religionis indutum, sed sericeo variisque floribus consperso. Cunctis autem rursus adorantibus, prædictum sanctum Corpus susceptum ab Illustrissimo fuit, conducendum ad novum monasterium: qui arcas ipsas iterum clausas fecit senis in locis sigillari proprio suo sigillo, ad majorem cautelam. Tum eodem in loco beatum Corpus relinquens, [& transferendum suscipitur;] prædictis DD. Carnesicco & Anselmio Locum-tenentibus suis secreto intimavit, qua hora facerent transferri prædictum Corpus ad novum monasterium ipsismet assistentibus, & in securo loco reponerent postea consignandum. Cumq; prædictus Notarius suæ Illustriss. Dominationis de ipso Corpore, ejusque ornamentis, clavibus & sigillis, accuratam fecisset descriptionem; discesserunt omnes, relictis in ecclesia Rev. Raconisio & Marco Casinio, ut personaliter assisterent custodiæ prædicti Corporis, usque ad horam decretæ Translationis, servando penes se claves prædictarum arcarum. [transfertur autē die 7,] Ad horam decimam diei VII venerunt in ecclesiam Domini Carnesiccus & Anselmius, Vices-gerentes Illustriss. Dominationis suæ, cum Notario & Cancellario atque supranominatis Dominis Canonicis, eorumque numero superadditis Dominis Machiavello, Arriguccio, Bamberino, aliisque pluribus Sacerdotibus & secularibus ad quadraginta. Adorato deinde sanctissimo, præfati Notarius & Cancellarius inspexerunt capsam atque sigilla, & RR. Raconisius atque Casinus juraverunt ipsam eamdem esse, quodque ad ejus custodiam tota nocte vigilavissent. Tum prænominati Domini capsam acceperunt, eamque manibus extulerunt de ecclesia, in comitatu viginti quinque aut triginta facularum ardentium, [majori cum devotione quam pompa.] singulis certatim sese ingerentibus ad sacrum pignus bajulandum, multisque per plateas adjungentibus se pompæ, ita ut facularum delatarum numerus centesimum excederet. Fuit autem mirabilis omnium in hac deductione devotio atque taciturnitas. Sub medium circiter duodecimæ perventum est ad novum monasterium; ingredientesque per portam claustralem præcipuam, detulerunt capsam in oratorium, novitiorum Cisterciensium usibus olim deputatum; & ibi supra tapetem collocaverunt; iterumq; sacra Corporis veneratione & recognitione perfuncti, coram præfatis Notario & Cancellario claudi jusserunt valvas fenestrarum, ipsiusque oratorii ostium, imponentes ei proprium D. Nuntii sigillum sex in locis; ubi etiam asser fuit affixus, ad cautelam, ne sigilla corrumpi possent. Denique custodiæ sancti Corporis coram prædictis provisum est, deputatis ad eum finem Juliano & Sanctio Romanellis, qui diu noctuque istic assisterent, quoad usque Sanctimoniales venirent.
[65] Venerunt illæ sequenti mox die, ex vi Apostolici Brevu, quod Breve, ut executioni mandaretur, commissum fuerat D. Alfonso Episcopo Anglanensi Nuntio Apostolico apud Serenissimum Magnum Ducem, [die 8 Dec. ex vi Brevis Apostolici,] eique impositum, ut Religiosas, extractas de veteri ad S. Frigidianum Monasterio, traduceret ad novum, in comitatu plurium grandævarum Matronarum, die VIII Decembris anno MDCXXVIII, cum ea qua Christi sponsas decet modestia faciem velo opertas, intraque conclusas rhedas, die Immaculatæ Conceptioni sacra. Venit ergo una cum Dominis Canonicis, eorumque Vicariis atque Notario & Cancellario, Assistentibusque sibi Illustriss. ac Reverendiss. D. Antonio Magalotto & Rev. D. Antonio Maria ipsarum Religiosarum Confessario; [traducendæ ad novum monasteriū Virgines,] coram Serenissimis Maria Magdalena Archiducissa Austriæ & Magna Ducissa Hetruriæ, atque D. Christierna a Lotharingia & Sereniss. Principissa Anna, in ecclesia expectantibus; D. Nuntius Florentinus prædictus, accersiri jussit Rev. Matrem Priorissam Sor. Mariā Gratiam de Pazzis, neptem ipsius Beatæ, præcepitque ut traderet sibi album omnium Monacharum velatarum, Novitiarum non professarum, atque Conversarum: quo recepto mandavit omnes ad sonitum campanulæ convocari in conclave, proximum, portæ claustrali. Ibi collectis omnibus, indutis cappas albas, faciesque velo nigro grossiori opertis, adductis etiam quam proxime rhedis; Illustrissima sua Dominatio nominatim evocabat Religiosas singulas, & quæ ipsarum comitatui erant designatæ Matronas nobiles, primam rhedam pariter ingressuras. Singulæ autem, ut se nominari audiebant, supra limen portæ genua flectentes, petebant benedictionem a Matre Priorissa; deinde egressæ clausuram, etiam ab Illustriss. sua Dominatione, [nominatim evocatæ rhedis imponuntur:] atque a Patre Antonio Maria Raconisio benedici sibi postulabant. Ingressæ rhedam, recta vectæ sunt ad novum monasterium; eodemque ordine processum est, donec ad unam omnes essent translatæ. Cum vero ad portam loci pervenissent, fuerunt ab Illustriss. sua Dominatione, coram DD. Canonicis Carnesecco & Anselmo atque Notariis prædictis, deducentibus Serenissimis Celsitudinibus, suis per portam clausuræ intromissæ; iveruntque ad Capellam B. Mariæ Magdalenæ, quæ ipsis pro Choro esse debebat, eo quod super altari, foris in ecclesia existenti, collocatum esset venerabile Sacramentum: nec enim adhuc constructum erat altare majus, Chorusque retro ipsum aptatus. Hujus introductionis vigore, tradidit illis Illustriss. Dominatio sua possessionem monasterii, sub perpetua clausura tenendi, imposito nomine S. Mariæ Angelorum, quo porro esset appellandum ab omnibus. Voluit postea, ut Mater Priorissa consignaret illi sub juramento Religiosas omnes: quo facto inventus est idem ille numerus, qui fuerat ex altero monasterio extractus. Tum ipse Nuntius aliique omnes, quotquot huic actioni interfuerant, recesserunt: relictæq; sibi Sanctimoniales, ante omnia se contulerunt ad capellam Beatæ, Dominum collaudaturæ: decantatisque Vesperis & Completorio, Deum omnis boni largitorem deveneratæ sunt. Posthæc XIII Decembris, D. Nuntius, [& translatæ, officium vespertinū ordiuntur in capella Beatæ,] cum DD. Laurentio Capponi atque Horatio Quaratesio, eorumque Vices gerentibus Carnesicco & Anselmio Cancellario atque Notario, aliisque Dominis Secularibus & Regularibus, transferens se ad monasterium, introgressus est; venitque ad oratorium, ubi stabat corpus B. Mariæ Magdalenæ de Pazzis; & invenit ostium clausum, sigillatum atque confixum eo quo illud dimiserat modo. Sublatis deinde sigillis, produxit quas penes se habebat claves capsarum; & reperit Corpus in capsa sua crystallina, modo ac forma jam descriptis. Recognoscens autem ipsum idem esse, coram prædictis Dominis atque Notariis denuo claudi capsas mandavit, claves vero restituit Matri Priorissæ, Mariæ Gratiæ prænominatæ, Nepti hujus Beatæ istic præsenti. Denique eidem, tamquam omnes suas Religiosas repræsentanti, consignavit Illustrissimus custodiam jam dicti beati Corporis, acceptanti illam, promittentique fidelem ejus servandi curam; sicut patet ex Instrumentis, ipso die post ejusmodi ceremoniam rogatis subscriptisque: atque ita Illustriss. sua Dominatio, cum toto suo comitatu, discessit: de quo laus Deo & Beatæ ejus famulæ perennis sit.
[66] [adduntur deinde ædes novæ,] His ita gestis non contenta optimorum Patronorum liberalitas, cœpit etiam dare operam, ut quæ plateam spectabant ædes novæ a fundamentis exurgerent, ipsique ecclesiæ novus adderetur cultus: & fuerunt intra decennium omnia ad eam quæ nunc cernitur perfectionem adducta: quod quibus auctoribus factum sit ut posteritas disceret, in pariete exteriori seu facie monasterii positum est ex candido ac grandi marmore Vrbani VIII elegantißimum scutum, cum subjecto Titulo: Urbano VIII, Pontifici Maximo, qui monasterium hoc, ex angustiore loco translatum, in ampliorem formam cultumque meliorem suis impensis restituit: & Carolo Barberino, Ereti Duci, fratri ejus Germano: & Francisco S.R.E. Cardinali Vicecancellario; atque Thadæo Præfecto Urbis, Caroli filiis, Urbani nepotibus; qui tantæ pietatis auspicia secuti, idem monasterium multis beneficiorū præsidiis communiverunt, æeternū grati animi monumentū Virgines Sanctimoniales P. id est, Posuerunt. Similis ex marmore Titulus, [appositis Titulis] interiori in facie templi supra januam positus, Francisci Cardinalis liberalitatem specialiter commendat, hisce verbis: Francisco Cardinali Barberino, S. R. E. Vicecancellario, quod Virginibus Deo Beatæque Virgini Mariæ Angelorum sacris, ex vico S. Frigidiani humili augustoque loco translatis, [an. 1639] emerit & amplificaverit hoc Cœnobium, ut aptiore Parthenone constructo, Innocentia & Maria Gratia ipsius sorores, ceteræque Moniales Divinæ Majestati famularentur; eædem Moniales beneficentissimo largitori posuere, anno Salutis MDCXXXIX.
[67] [Corpus ab an 1607 adhuc integrum] Hanc quoque rē, ex præcitato Processu Florentino, ita refert jam sæpe citatus Patricius lib 3 Cap. 13 Cum anno MDCVII die XXV Maji, secuto obitū S. Mariæ Magdalenæ, ecclesiasticæ sepulturæ traditū corpus fuisset in monasterii choro, retro altare majus Monialium Carmelitarum, humiditati obnoxium, tam ob contiguitatem cujusdam putei, quam stillicidii illic se effundentis; ab eo postmodum extractū illud ac reconditum in quadam capsa crystallina, in altari ipsi Sanctæ dicato, in Conuentu S. Mariæ Angelorum, Florentiæ, a dexteris altaris majoris subtus chorum, in quo Moniales consueverunt recitare ac decantare Officium divinum; servatur porro & conspicitur incorruptum & palpabile, pannis holosericis industum, ad usum Monialium Carmelitarum; etiamsi a die obitus illius, elapsi numerentur anni sexaginta & amplius. Quod factum primo comprobatum fuit a Judicibus remissorialibus, qui XIII Septembris anno MDCLXIII ad sacrum tumulum accedentes, & aperta capsa sepulcrali crystallina, per quam relucebat corpus ibi repositum, viderunt dictum pignus vestitum ex lamina argentea, alba & nigra, nempe cappa ex lamina nigra, & cum velaminibus albis & nigris, juxta habitum aliarum Monialium dicti monasterii. Faciem habebat detectam & nigram, [inventum fuit anno 1663 etiā palpabile,] pedes fuscos & nudos, manus minus fuscas, nudas, & super pectus expansas; & cum dextera careat digito annulari, quem dixerunt Moniales fuisse sectum & traditum fel. record. Urbano VIII sic ipso jubente, loco naturalis insitus est aureus digitus. Dictum porro digitum ab eodem Urbano VIII dono accepere, hodieque possident Carmelitanæ Monasterii S. Incarnationis, Romæ in Monte-Cavallo. Suavem totum corpus spirabat odorem, & quamvis vestimenta redolerent eo, magis tamen membra corporis fragrabant. Et illustrissimi Reverendissimi Domini Judices prædicti, Subpromotores, [& ex eo suavis odor perceptus.] medici ac testes experti id sunt, odorando manus vel pedes, aut faciem, ut supra dictum est, detectas & nudas. Et omnes uno ore confessi sunt, fragrantiā sentire, & a corpore & membris ejus bene olentibus provenire; & præcipue ex ore. Omnes pariter sunt experti, dum premeretur manus circa pulsum, carnem esse mollem & flexibilem seu palpabilem, ita ut pressa elevaretur, quod quidem magna admiratione præcipue dictorum medicorum recognoverunt. In genu etiam supra vestem tacto, sentiebatur pellem post pressum elevari. Corpus, causa honestatis & decentiæ, non fuit aliter detectum, nisi paulisper supra pedes & circa manum: & visum fuit, carnes esse minus fuscas & magis candere.
[68] Hactenus Processus Florentinus, Miraculo primo: cui secundum, [idem odor, etiam ex capsa & vestibus emanat,] de perenni fragrantia & odore suavißimo manante e corpore & vestibus Beatæ, ita subjungitur: Defunctæ S. Mariæ Magdalenæ corpus sepultum in loco humido, &, ut superius dictum, postea effossum, inque monasterium S. Mariæ Angelorum delatum, compertum fuit, non solum incorruptum & palpabile, ac odorem mirificum & suavissimum spirans usque ad præsentem diem; sed, quod mirabilius est, e capsa in qua reconditum jacet, ac ex indumentis quibus tegitur, idem odor præsentitur: quem magis membra corporis redolere, præcipue vero ex ejus ore afflari omnes sunt experti, ut patet ex dicta visitatione Apostolica & depositione testium, qui pluries dictum sacrum corpus pertractarunt, vestibusque spoliarunt; unanimiter contestantes, quod, quando aperitur capsa, in qua reconditum visitur corpus S. Mariæ Magdalenæ, odor prædictus diffundat se per cellas contiguas; & post contactum illius, odor etiam per aliquod temporis spatium conservatur in manibus & vestibus Monialium illud tangentium, quæ deinde sæpissime illum percipiunt, licet capsa obseretur. Eædem Moniales non modo deponunt istud de certa scientia, quia viderunt corpus prædictum, tetigerunt, ac odorem perceperunt; sed etiam quia ab aliis Monialibus magis antiquis audiverunt, similem fragrantiam e corpore, capsa, & indumentis dictæ Sanctæ semper exhalasse. Quæ optime coarctant negativam, quod scilicet nec in capsa prædicta, nec circa eam, flores, pulveres, aquæ odoriferæ, aut quodpiam aliud genus odoris, unquam apponantur seu deferantur, imo id expresse vetitum esse, ne quidquam circumcirca apponatur, quod sapiat odorem. Sed, quod admiratione dignum est, absterso cum lixivio quodam panniculo ad usum Monialium, vulgo saggolo dicto, & supra dictum corpus existente, quod consuevit deferri ad infirmos, odorem primævum servavit, & inter ceteros pannos lineos, ex fragrantia ab eo manante, discernitur.
CAPUT VII.
Miracula post Beatificationem patrata usque ad annum 1661.
[69] His præmissis, quæ restant ante Canonizationem miracula, [Curatur monialis amens,] quatenus ea Patricius suggerit, servato temporum ordine recenseamus, tribus continenter Capitulis. Mense Octobri anno MDCXXIV, Soror Daria Teri Monialis, in tantam phrenesim ac furorem inciderat, ut dementiæ agitationem, gestis, sermonibus: ac incessu multifariam demonstraret, quare ligatis manibus, eam in quadam cella incluserunt. Cumque medicorum judicio, sanitatis nulla spes superesset, utpote frustra adhibitis illi per septem & amplius menses humanis remediis; Soror Catharina ejus germana, die XXVI Maii, quo festum publicæ venerationis, eidem Sanctæ a Sede Apostolica indultæ, erat celebrandum; ad illius intercessionem sese convertens, statutoq; prius, per totum vitæ suæ curriculum, pervigilio suæ festivitatis, in pane & aqua jejunaturam fore; celebratisque coram sepulcro prædictæ Sanctæ aliquot Missis; sanitatem sororis enixe commendavit. Quare expletis Vesperis rediens ad dictam Sororem, eam invenit sanam & incolumem, præque gaudio amare flentem: quæ nunquā imposterum fuit relapsa. [fœtida scabies,] Ita, de visu & certa scientia, attestantur tres contestes. Antoniū Antonii Gatti Santini, anno MDCXXXIII fœtentis infirmitatis horror pessimis secundum corpus operuerat crustis. Is, quæ incassum humana applicaverat industria, a sancta Virgine supplex emendicavit remedia, vovens sepulcrum ejus sua se veneraturum præsentia, & gratitudinis mnemosyno unum Missæ sacrificium se legi facturum. Deinde hymnum sanctis Virginibus sacrum exorsus & orationem, vix hanc finierat, quando vires restaurari, fœtorem dissipari, crustas fœtidas exsiccari & decidere, pristinumque pedibus inflatis restitui sensit statum
[70] [atthritis,] Anno MDCXXXIV Antonium Leonem, Cancellariū civitatis Foroliviensis in Romania, gravissimi per totam vitam contorquebant dolores articulares, imaginabilibus quibuscumque frustra adhibitis remediis. Cujusdam igitur Patris Carmelitæ Confessarii sui hortatu, angustias suas letales sanctæ Virginis Patrocinio commendavit: quam ut invocarat, dolorum lenimen perfectamque sanitatis gratiam sibi conciliavit. Memor ergo beneficii, imaginem sanctæ Virginis, in ecclesia Carmelitarum Foroliviensium, in perpetuum suspendit. [oculus excæcatus,] Anno MDCXL Donna Magdalena Angela Gorina, Florentina, annorum septemdecim, ob guttam serenam, quam per biennium passa fuerat in oculo dextero, videndi facultatem amiserat. Deperdita igitur a medicis spe, humanis remediis visum unquam recuperandi, voto emisso S. Mariæ Magdalenæ, cujus velum ad cellam illius delatum fuerat, in pervigilio festivitatis illius jejunandi cum pane & aqua, statim primævam facultatem visivam recuperavit. Quam operationem miraculosam fuisse, in Processu Florentino, modus evicit & qualitas sanationis; præsertim cum ultra instantaneitatem, sanatio undique fuerit perfecta, nullo postea præcedentis morbi signo remanente in oculis, & perfectione visionis recuperatæ jugiter perseverante. [febris trimestris,] Laurentius Passerini, continuam passus trium mensium febrim, desperatis remediis humanis, velum sanctæ Virginis petiit; obtentumque afflicto applicavit corpori, anno MDCXLIV mense Martii; infraque triplicis circiter orationis Dominicæ spatium, dolores sensit remittere, mitigari æstus, quarto die integram consecutus valetudinem.
[71] Soror Maria Catharina Rinuccini, anno MDCXLVIII, a die ultima Aprilis, [& alia pestilens,] per totā vigesimam secundā Maii, laborans febri maligna cum petecchiis; quæ illa tempestate Florentiæ ob intemperiem aëris communiter regnabant; cum inflammatione pulmonum ac dolore capitis vehementissimo cruciaretur, ita ut viribus destituta, languens ac morti proxima, amissa quasi facultate loquendi, ob inflammationem linguæ, somnolentiaq; ac delirio affecta cerneretur; acceptis sanctissimis Eucharistiæ & extremæ Unctionis sacramentis, a Medicis absque spe salutis derelicta fuit. Tunc Mater Priorissa applicuit ei pulvinum, quo Sancta fuerat usa, nihil sentiente infirma: quæ tamen dormire cœpit, visaque sibi est in somnis signari a Sancta ex parte cordis; dicentemq; audire, Sanata es, surge: & quia appropinquat festum meum, [applicito Sanctæ pulvino.] vade atque commenda te coram corpore meo. Evigilavit ad hæc Maria Catharina, seque alleviatam sentiens, cum ante extraordinaria torpedidine ac veluti pondere quodam oppressa jacuisset, nec brachium quidem attollere prævalens; dixit Sorori, ad sui custodiam appositæ: Soror, sanata sum: voca Matrem Priorissam, ut cum ejus licentia possim surgere. Audivit relationem Priorissa non sine sensu devotionis, licentiam tamen postulatam negavit, quamvis integris viribus se esse illa diceret; donec rediissent mane medici, eamque cum suo stupore prorsus sanam conspexissent. Tum vero permissa surgere, exercitia monasterii deinceps continuavit, agnoscens gratiam a Sancta acceptam.
[72] [Neapolitanus mercator] Iisdem quibus ista Florentiæ gerebantur annis MDCLXVII & VIII, fervebant Neapoli seditiosæ rebellionis tumultus, inter quos Gaspar de Roomer, mercator Belga, ad Castellum novum se receperat, vitæ suæ quærens securitatem: quando interius commoveri se sensit, ut, turbato quamvis mari, in unam navium suarum se reciperet. Factum id non sine gravi periculo, fiduciam præstante quam supra se habebat Sanctæ Reliquia: & celocem, quam conscenderat, usque ad navim, S. Petri Majoris dictam, per medias procellas labore maximo promoverunt navicularii, magnis promissis ad tentandum, quod alias horrebant, discrimen animati. Ceterum licet nautæ majoris navis emissis funibus voluissent celocē ad se adducere, non tamen id patiebatur mare, nihil levius minitans, quam collisionem utriusque navigii, futuram. ut minimum exitialem celoci in partes confringendæ. Suadebatur ergo regressus ad terram: sed Gaspar, visa post navim cymba, valido rudente ad justum spatium religata a navi, sciensque firmam ac robustam esse; salvum se futurum credidit, [tempestuoso mari miraculose servatur,] si illam saltem adipisci posset. Idem autem periculum indicantibus nautis & redire jubentibus, persistens in consilio & in Sancta positam fiduciam habens, ad illam converti remos jussit, seque erexit in pedes, scapham in transitu quem meditabantur apprehensurus manibus, ad signum quod se daturum promittebat is, qui clavum ipsius celocis regebat. Dictum, factum: Sanctam invocans prosiluit ad scapham, eamq; manibus apprehendit; cum ecce decumanus fluctus scapham in altitudinem horrendam erexit, eademque concussione se intra scapham super unum transtrorum sedere reperit; oculos autem ad celocem convertens, vidit ipsam eadem unda ventoque vehementiori retroactam, [qui manens in urbe fuerat occidendus,] quantum jacere balista posset. Tum vero in se recollectus, totus gratias egit Sanctæ, per quam credebat se salvatum: & quamvis in eo postea ex cymba ad navim adducendo nihil minus fuerit laboratum ab epibatis, vacuus tamen a timore fuit. Lacrymatus est eo suscepto Capitaneus navis; &, tamquam uno instanti amissum receptumque a mortuis, amplexi omnes sunt. Ipse vero dedi gloriam Sanctæ, a qua inspiratum sibi fuisse credidit, ut per vitæ periculum tantum egrederetur de castello: postea enim intellexit, nonnullos, ante portam ejus in quo morabatur conclavis transeuntes, eo die ex vicinis domibus, castello ipso altioribus, trajectos a populo sclopis fuisse; inter quos facile venire potuisset, propter frequentem necessitatem per istam portam egrediendi & ingrediendi.
[73] [idem sanatur a peste.] Idem Gaspar de Roomer, pro singularissima gratia per Sanctā accepta etiam habuit, anno MDCLXI liberatum se fuisse a peste, qua fuerat contactus in villa sua Pausilypi die XVI Julii. Cum enim simul & ardentissimam febrim intra viscera conceptam sentiret, & pestiferum carbunculum in inguine; periculo tam præsenti conterritus, se prostravit in genua ante Crucifixum, ad cujus pedes erat imago Sanctæ, Florentia ad eum missa, quæ imago illius corpus contigerat. Facta autem devota oratione, icunculam istam applicuit plagæ, cum aliis nonnullis ejusdem Sanctæ Reliquiis; præter quas nihil consueti tali casu medicaminis usurpare voluit, fiduciam omnem in sancta sua Protectrice collocatam habens. Nec sane frustra: etenim cessavit mox febris; ipsaque conceptæ pestis index macula intra paucas horas sic evanuit, ut exinde magis magisque fuerit in priori fiducia confirmatus; multisque deinceps aliis maximi momenti occasionibus Sanctæ opem expertus. Hic est ille Gaspar de Roomer, civis Antuerpiensis, qui sua in patria fundavit dotavitque insigne illud sacellum marmoreum S. Iosephi, apud Canonissas Regulares, vulgo Falcontinas, quo de meminimus ad istius Sancti festum XIX Martii: qui idem tot nominibus huic Sanctæ obligatus, magnificam gratitudinem suam exhibuit Neapoli, multa scutorum millia impendens Canonizationi ejusdem, maximo cum splendore celebrandæ, præter ea quæ liberaliter contulerat ad negotium Romæ promovendum.
[74] Anno MDCLII Tomasia Petri Pallini cœpit excessivis doloribus cruciari, [Applicita Reliquia Sanctæ sanatur cruciatus intolerabilis,] qui ab orificio stomachi sumentes initium, per totum corpus se diffundebant, adeo ut per venas ejus ignis quidam videretur discurrere; puncturasque acerrimas sentiret, quarum vehementia ejulare ipsam cogebat, volutarique per terram, ac pene de statu mentis exire. Erat autem hoc ei tormentum quotidianum, quandoque etiam uno die sæpius iterabatur; & sic duravi biennio integro, nihil proficientibus ullis quæ applicabantur remediis: itaque derelicta fuit a medicis, persuasis dolores colicos & matricarios esse, quibus miscerentur lumbrici, intestina corrodentes. In hoc statu derelictæ, post aliquot menses absque usu medicamentorum transactos, frater ejus Thomas Pallini attulit velum Sanctæ: quod misella accipiens, magna cum veneratione applicuit dolenti stomacho, Sanctamque rogavit ut optatam sanitatem sibi largiretur. Nec mora: cœpit habere melius, & intra dies octo remansit omnino libera, nec ejusmodi cruciatus unquam postea sensit.
[75] [item tria apostemata dolorifica,] Non minus singularis fuit gratia, quam fecit Sancta anno MDCLV cuidam Antonio Ricci de Campis, tres continuos annos ferenti tria apostemata in pectore, quibus nullum potuerat inveniri quod prodesset remedium: dolores autem tanti erant, ut neque jacere ad momentum quietus, neque super pedes posset consistere: quare cum nullam partem quietis caperet, de vita ejus desperabant medici. Tunc uxor ejus Margarita, tam labore continuo quam cura familiæ supra modum fatigata, accessit ad monasterium, solatium quæsitura a Sor. Martha Conversa, sua consobrina; cui exposuit mariti malum, ut ipsum Sanctæ commendaret. Illa vero suas orationes promittens, etiam ipsam hortabatur devotionem concipere erga eamdem; deditque ei particulam habitus, a Sancta dum viveret gestati. Thesaurum accepisse rata Margarita, domum revertit, magna cum fiducia obtinendæ marito sanitatis. Nec frustra: mox enim ut applicita ei Reliquia fuit, mitigatis doloribus cœpit dormire, viditque consolidari sibi plagas, [ipsaque reliquia amissa miraculose recipitur.] adeo ut intra octo dies totus sanus Florentiam venerit, Sanctæ sacellum & corpus visitaturus: ubi cum tres Missas in gratiarum actionem dici curasset, fidem successus miraculosi, a tribus testibus subsignatam, Matribus reliquit, nec ultra male habuit usq; ad hunc annū MDCLXIX. Non hic stetit munificentia Sanctæ. Cum enim Margarita prædictam Reliquiam, in formam amuleti consuisset, ut ipsam gestare supra se Antonius posset; eadem post tempus aliquod ipsi elapsa est: qui nullam requirendi diligentiam prætermittens, propter dolorem jacturæ talis, omnemque frustra scrutatus angulum; non tamen spem dimisit ejus recuperandæ per ipsam Sanctam. Mane ergo quodam post tres hebdomades, dum Antonius in agro jentaculum aliquibus rusticis præberet, fecit ei videre Sancta venientem eminus canem suum; & hic reca accurrens ad dominum, ei ante pedes posuit amuletum amissum: quod Antonius mox flexus in genua de terra sustulit, infinitas gratias Sanctæ agens.
[76] [Febris delirio juncta curatur.] Anno MDCLX Teresa Marmoraï, Landinorum familiæ innupta, ardentissima tenebatur febri, quæ deinde abiit in quartanam, sed talem, ut liberam numquam dimitteret, quin novæ febris recursus inveniret adhuc luctantem cum priori. Multa quidem medicamina sumpserat, sed nullo fructu; eratque tanta jam ejus debilitas, ut pedibus consistere omnino nequiret, unde & afflictissima erat, maxime cum denuo in illam incurrisset ardentior febris, delirio juncta. Tam male habentem inveniens quædam amia sua, suasit ad Sanctæ intercessionem recurrere: ideoque maritus infirmæ, Christophorus Landini, die III Jannuarii MDCLXI, post menses quinque infirmitatis prædictæ, ivit ut velum Sanctæ mutuo acciperet; simulque attulit ampullam olei, ad Sanctæ interventionem multiplicati. Mox autem ac pedes in cameram intulit cum Reliquiis, sublevari infirma cœpit: sumtoque pauxillo olei, supra se sacrum velum extendit, expectans donec se remitteret febris: quod ita fecit, ut numquam redierit amplius; pristinoque vigori reddita mulier, pedibus accessit ad sacrum corpus, & de accepto beneficio gratias egit.
CAPUT VIII.
Miracula ab anno 1661 usque ad 1669.
[77] Anno MDCLXI R. P. Franciscum Socci, Rectorem Ecclesiæ S. Andreæ, maligna invasit oppressitque febris; [Sanatur maligna febris.] quamque supplex a S. Maria Magdalena sanitatis gratiam postulavit, duorum dierum spatio, perfectam ab ejusdem velo impetravit. Camillus Bonchristiani, anno eodem excessivis duorum annorum cruciatibus, in variis totius corporis membris exhaustus doloribus, præsertim autem pectoris, ubi enatus tumor ad quantitatem dimidii ovi, causabat ei acutissimos cruciatus; inter eos crebrum cogebatur evomere sanguinem, [& sanguinis vomitus,] frustra quibuscumque humanis applicitis remediis. Librum igitur, in quo Vita sanctæ Virginis impressa erat, quemque uxor sua nuper legere cœperat, una cum gratiis in varios collatis, supposuit capitis pulvinari summo cum pietatis affectu, ardentibusque precibus votum adjecit; in cujus virtute devotionis, postridie sanus electo prosiliit, vitam & vigorem medicis stupentibus consecutus.
[78] Eodem item anno MDCLXI domi sola remanserat Margarita; [Puella trimula a bove furioso conterenda,] annorum trium puella, filia Antonii Coccii, agricolæ monasterii S. Mariæ Angelorum in Campis: quæ cum vespere quodam discurreret per aliquem ipsius domus angiportum, adeo arctum ut ægre duo simul illac possent transire; bos furiosus, elapsus e stabulo, per eumdem angiportum cucurrit in domum, mansitque inter pedes ejus infantula. Currebat post bestiam villici famulus, vidensque eminus parvulam inter ejus pedes, mortuam credidit, nec enim aderat qui subsidium ferret. Quare, cum accedens proprius, non solum illæsam, sed nec in minimo territam vidit, vehementer obstupuit: apprehensamque manu ad patrem deduxit, monens eam ut gratias Deo redderet pro successu, quem ex ordine narrabat ut contigerat. [a Sancta apparente servatur:] Tunc pater filiolam interrogans; Et quis inquit, liberavit te a furiosa bestia, quæ supervenit tibi? Illa vero incunctanter respondit: Sancta per manum me apprehendit, dixitque, Transi hac, faciens me per latus transire inter pedes bovis. Cui pater, Cujus vero coloris habitū induta erat? nigri an albi? [Nigri, inquit filia, & habebat] velum nigrum in capite. Tum ille, probare volens filiam: Imo candidum, inquit, ejus velum erat. Ast illa, Nequaquam, sed erat nigrum, sicut habet superius in camera, ubi dico Ave-Maria. Quod autem majori admirationi fuit, sæpius idem jussa narrare parvula, numquam vel in minima circumstantia variavit aut sibi contradixit, quantumcumque objectæ ei fuerint quæstiones non raro in contrarium: sed sibi semper constitit usque ad annum MDCLXIII, quando die XXV Septembris, deducta Florentiam est a parentibus, ad reddendas graias liberatrici suæ; quæ gratam ejus innocentiam habens, novo eam istic affecit beneficio.
[79] Fuerat in ecclesia S. Mariæ Angelorum cum matre sua, ad Missam audiendam in capella ipsius Sanctæ; [eadē quinquennis clauso sepulcro videt corpus Sanctæ,] & postea ducta ad crates locutorii, Ah, inquit, vidi in ecclesia Sanctam. Multæ, replicant Matres, ibi pictæ sunt; qualis est illa quam vidisti? Respondit illa, Omnes sunt supra altarie: sed pulchrior omnibus est quam vidi ad cratem, sicut ista [ostendens imaginem appensam in ipso locutorio]: sed illa quam vidi ad cratem etiam formosior est: ipsa vero Sancta jacet sub altari, nigro alboque vestita, habens in capite velum album, ac super eo nigrum; habet etiam in capite coronam argenteam, totam gemmis conspersam: verum corona illa non est sicuti est meæ imaginis, quam habeo in crumena, sed alta; imponebatque manus capiti suo, ac circumducens, volebat formam coronæ, quam viderat, declarare. Ut autem securiores essent Matres, quod revera Sancta eidem se conspiciendam præbuisset, [& statum ejus ac sitū accurate describit.] dixerunt; Male vidisti, erat supra mensam altaris, non subtus. Quibus illa: Est quidem una picta supra altare, sed quam subtus vidi, pulchrior est. Interrogata de situ corporis; Jacet, inquit, manibus hoc modo compositis; & præcise ostendit modum, quo Sancta eas habet. Omnibus vero postea requirentibus, quid aut quomodo vidisset, idem semper absque varietate dixit. Digressa postmodum a monasterio cum filia mater, questa ei est dicens: Si vidisti Sanctam, quare non dixisti mihi, & ego quoque eam vidissem? Cui parvula, Oculos, inquit, magnos habes, exiguos ego: ideo deorsum ego videbam, tu sursum. Interrogata quam alta erat Sancta; Sicut nutrix mea, inquit; sed nigella est, manus autem magis candidæ: dixitque mihi ut sim bona, & ego respondi quod esse velim. Porro neque mater neque de familia illa quispiam unquam viderat corpus Sanctæ, adeoque a nemine poterat didicisse puella, quomodo jaceret sub altari, tunc undequaque clauso. Proinde dubitari non potuit, quin Sancta ipsi se ostenderit, sicuti sub altari jacet. Mane autem sequenti cum matre ad ecclesiam regressa puella, denuo dixit, eadem se quæ die præcedenti vidisse.
[80] [sanantur moribundi,] Anno MDCLXII febri maligna correptus fuit D. Dominicus Frederici: & quia de vita actum dicebant medici, uxor ejus recedens cœperat ut mortuum plangere; quando sub horam XXIV allatum est velum Sanctæ, intraque duas ab inde horas fuit tam liber a febri, ut quæ ipsum custodiebat mulier ad uxorem cucurrerit, dicens, Eia Domina, quem mortuum luges, est absque febri. Ipse vero receptam sanitatem Sanctæ deberi agnoscens, eadem ipsa hebdomade venit ad visitandum corpus: auditaque ibi Missa & Communione suscepta, argenteum anathema ad sepulcrum reliquit. Joannes quoque Poggiali, asthmate aggravatus & ardentissima febri, post plura remedia absque fructu applicita, jussus a medicis est disponere domui suæ, & extrema Sacramenta suscipere, quia naturaliter vivere diu non poterat. Hujus matri allata est particula ex habitu Sanctæ: quæ mox ut attigit infirmum, alleviata est febris; & ille intra sex horas liber a morbo, omnibus qui eum in priori statu viderant admirationi fuit, nec tale quid ultra passus est.
[81] Alexander, Petri Lapini filius, trium annorum puerulus, anno eodem ex sublimibus scalis prolapsus, [servantur periclitantes a lapsu,] in letale corruit malum. Miserrimum sobolis statum sanctæ Virgini commendavit Francisca, carnalis infirmi mater, audita ad eum finem Missa in capella Sanctæ; domumque regressa, inter brachia ipsum accepit, dicens: Bono animo esto, parvule, magnæ Sanctæ te commendavi, quæ te sanabit: & hoc dicto puerum humi deposuit. Tunc liberrimo uti cœpit gressu, hinc inde digrediens per ædes paternas puerulus, qui a sex mensium curriculo nec pedem potuerat promovere: cui beneficio grata mater, in altari Sanctæ Missam dici fecit. Anna, [puerperio,] Peregrini Viti conjux, infelici cruciabatur partu, vitam desperantibus omnibus. Anno prædicto agonizantem maritus intercessioni sanctæ Virginis commendavit instantissime, nec multo post felicem mulier enixa est fœtum: & ille, in agnitionem beneficii, eleemosynam ceræ laboratæ atque oleum misit, quæ in honorem Sanctæ consumerentur. Denique anno eodem, [catarrho oculari,] dextrum Luciæ Francisci Cambii filiæ oculum improvisus graviter offenderat, perque solidos quatuor menses occluserat, catarrhus. Tormentum continuum, puncturas acerbissimas, jugesque lacrymas, omnibus possibilibus lenire gestiit remediis humanis; sed desperatam proclamabant medici puellam: cujus sanitatem sperare, & cælitus a S. Maria Magdalena implorare non dubitavit Catharina mater, firmiter statuens, septem vicibus corpus sanctæ Virginis invisere. Tertius ergo a devotione inchoata agebatur dies, quando filia perfectum oculorum recuperavit usum, sola oculis adhibita aqua benedicta, quam mater attulerat ex ecclesia S. Mariæ Angelorum.
[82] Anno MDCLXIII seu IV, D. Dominicus, filius Petri Caravitæ Consiliarii Regii, [Rhedæ ab equis raptatæ implicitus,] egressus fuit Neapoli, quoddā suum casale invisurus cum duobus fratribus suis, D. Hyacintho & D. Prospero, ac consobrino D. Joanne Caravita, nec non duobus juvenibus Equitibus amicis suis, D. Leonardo Mauri & D. Manilio Grisolia. Transito autem ponte Magdalenæ, jubens descendere rhedarium, officio ejus fungi ipse cœpit & rhedam agere: unde egressi D. Prosper & D. Leonardus, cum eo venissent ubi est capella Abbatis Joannis Ambrosani, ambulabant post rhedam ludibundi, ac virgis digladiantes inter se. Hos ut melius videret Dominicus, in pedes sese erexit e sella: sed fallente eum pede sinistro, supra rotam in pectus corruit, unamque tibiarum subtus axem implicuit. Equi vero ut laxatas sibi senserunt habenas, quæ a manibus Dominici in brachium defluxerant, fugam arripuerunt. Tum vero de rheda exilierunt amici atque fratres, ut lapsum juvarent; eaque ipsa de causa effusius currentes equi, longo mox intervallo reliquerunt post se illos qui auxilium ferre volebant. Agnovit ergo Dominicus periculum in quo versabatur; &, cum voce non posset, corde invocabat Sanctam, suæ totius familiæ protectricem, Mariam Magdalenam: quæ, mox ut fuit invocata, adesse visa est in habitu Carmelitano, ac dicere, Ne dubites, [apparente Sancta] vade hilaris. Hæc autem verba, licet præcipiti cursu ferrentur equi, timorem ab eo omnem pepulere, cum ea continuo sentiret sibi replicari. Quando tamen vidit portam prædii transvectum se, iterum invocavit Sanctam; & interius sibi audivit mandari, ut erigeret ac retrotraheret brachium dexterum, cui equorum habenæ innexæ erant. [illæsus evadit,] Hoc facto, absque alia violentia, steterunt equi, potentiori virtute retenti, & ipse supra rotam se erigens desilivit in terram, seque excalceatum reperit, vestesque plane laceratas; aliud tamen in corpore suo læsionis nihil, quam quod unius genu pellis leviter perstricta esset, & in brachio nonnullum, licet exiguum, sensum doloris servaret. Talem cum viderunt fratres amicique & rhedarius, præ admiratione hæserunt attoniti, quod non membris omnibus esset confractus: auditoque successu, simul omnes gratias egerunt Sanctæ. Ipse vero Dominicus regressus in urbem, ad perpetuam rei memoriam, jussit historiam totam depingi super telam; eamque misit appendendam in capella Sanctæ, intra ecclesiam Patrum Carmelitarum S. Mariæ de Vita.
[83] Anno MDCLXI, bene videns cubitum vesperi concesserat Magdalena Victoria, [Tactu floris e corpore sumpti illuminatur cæca,] vidua Marci Fraxinelli, sed mane surrexerat cæca; adhibitisque remediis multis absque fructu, talis permansit usque in annum MDCLXIV, judicantibus medicis incurabile esse malum, quod insuper aggravabant intensi dolores. Cœperat tamen illa a biennio fiduciam collocare in Sancta, & quotidie jusserat se deduci ante sepulcrum ejus, Missæ ibidem audiendæ causa. Ipso ergo ejusdem Sanctæ festo, in anno prædicto, interfuit panegyri ad Sanctæ honorem pronuntiatæ; & accepit unum ex iis floribus, qui supra ejusdem corpus jacuerant; eumque fideliter ac devote oculis suis applicans, subito tantum videre cœpit, ut absque duce potuerit reverti domum: postera autem die perfecte videns, rediit ad agendas Sanctæ gratias. [sanatur hemiplectica,] Anno quoque MDCLXVI similis floris virtutem experta est Catharina, filia Dominici Poggialis, quæ subito correpta hemiplexia, brachii ac manus dexteræ usum amiserat; in lingua etiam sic contacta erat, ut nullum intelligibile verbum effari posset. Vivebat afflictissima illius mater, quia medici propter rigorem hiemis (Januarius enim mensis erat) nolebant ægram vel visitare, nedum autem ei applicare remedia; puella vero jugiter lamentabatur, metuens ne talis maneret omni reliqua vita sua. Recurrerunt ergo ambæ ad Sanctam, & petierunt aliquid de oleo ejus: sed hujus vice missa est rosa sericea, quæ corpus illius attigerat. Recepit eam magna cum fide infirma, seque cum eadem signari petiit: ipso autem contactu primo cessavit dolor brachii, solutumque est vinculum impeditæ eatenus linguæ, sic ut jam recte loqueretur: tertio vero die perfecte sana, venit ad sepulcrum, ibique in rei memoriam obtulit argenteum anatheam.
[84] [& tactu veli moribundus.] Anno MDCLXVII extra intraq; Florentiam personuit fama periculosæ infirmitatis, in quam inciderat D. Marchio Lucas de Albicis; cui postquā non profuissent applicata remedia, salutem attulit velum Sanctæ, a P. Fr. Carolo Pistoriensi Capucino fronti ejus impositum, cum illius invocatione devota. Continuo enim cibum absque fastidio sumpsit, & somnum cepit: a quo experrectus, ab omni febri liberatum se sensit: remque authentico scripto consignari voluit, quæ ab ipso & a tota civitate habita fuerat pro evidenti miraculo.
[85] [Matrona a filio phrenetico letaliter sauciata,] Sequenti anno MDCLXVIII mense Februarii, Catharina Nelli, Villanis innupta, specialem Sanctæ experta est protectionem. Hæc cum filio suo, ex humorum melancholicorum redundantia mente capto, quodam mane assidens mensæ, ab eodem, in subitas furias acto, batillo ferreo tam duriter icta in caput est, ut manubrium inter percutientis manus frangeretur. Inde scipionem arripiens infelix, geminavit ictus; quos misera mater, absque ullius auxilio tum forte sola derelicta, effugere quidem cupiebat; sed insequens filius adeo ursit, ut per scalas quasdam præcipitem egerit. Tunc illa de vita sua actum credidit: Sanctæ nihilominus se commendans, ut pervenit ad planitiem quamdam in medio scalarum, ubi ingressus erat in quoddam conclave, ipsum ingredi cogitavit, & in eo salvari: statimque audivit vocem distincte dicentis: Siste, & dimitte illam. Obstupuit ad ea verba matrona, [Sancta apparente salvatur.] certo sciens neminem domi adesse. Ut ergo melius potuit conversa retrorsum, vidit Sanctam, alba in nebula & Ordinis sui habitu conspicuam; phreneticum vero, elato quasi ad percutiendum brachio, oculis in eamdem defixis adstare attonitum: itaque manibus illius subducta in tutum sese locum recepit, Sanctæ acceptum referens, quod non fuerit occisa. Erat tamen perquam male habita, & letalibus quatuor vulneribus rupto cranio saucia: ad quam curandam, convenientes medici chirurgique, casum habuerunt pro desperato. Bona matrona nihilominus non desperavit, sed quotidie invocabat Sanctam: quæ toto curationis tempore semper ab ea febrim arcuit, & dolores mitigavit, curamque sic promovit ut præter spem omnem infra paucos dies consolidatæ plagæ sanam dimiserint: quæ idcirco multas Missas fecit in illius honorem celebrari, atque ad memoriam rei pulchrum argenteum anathema obtulit.
[86] [Neptis Vrbani PP. VIII testatur,] Hactenus P. Fotius, penultimis Capitibus Vitæ, ipso Canonizationis anno editæ, & pridie quam illa solenniter perageretur, id est XXVII Aprilis anni MDCLXIX Clementi Papæ IX oblatæ, a Priorissa & Sanctimonialibus Monasterii sanctißimæ Incarnationis Romæ: ad cujus Vitæ calcem vacaturas alias paginas nonnullas impleri voluit auctor instrumento authentico, scripto manu Sor. Mariæ Gratiæ (Barberinæ, nisi fallor) de qua ut Vrbani VIII nepte, actum alibi; præterita tamen (quod miramur) anni ac diei nota illa, quibus vel ipsum conscripsit vel Notarius in formam legitimam transtulit, vel denique fidei Subpromotor Michael Lapius revisum approbavit: quæ tamen omnia sub ipsam libri editionem facta fuisse vehementer suspicor, ex modo & loco quo inveniuntur impressa. Tenor ipsius instrumenti, ex Italio Latine redditi, hic est.
JESUS. MARIA.
[87] In nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti. Ne continuem, quod multis annis præteritis feci, ingratitudinem meam, in eaque moriar; decrevi obedire pluribus Patribus Spiritualibus & Confessariis meis, qui mihi suaserunt mandaveruntque, [duodennem se & moribundam,] ut scriberem successum gratiarum, quas mihi contulit Beata Mater Maria Magdalena de Pazzis. Harum una fuit, quod cum annos nata undecim vel duodecim adeo graviter ægrotarem, ut Viatico Dominici corporis munitæ proximum diem conspiciendum negarent desperantes de vita medici; nihil jam nisi ultimum spiritum a me reddendum momentis singulis expectabat, quæ præsens aderat, Excellentissima Domina mater mea. Ego vero, supra me habens tunicam, qua fuerat corpus sacrum beatæ Matris indutum, dum ei me commendo; rogoque ut mihi vitæ spatium impetraret, [sanatam a Sancta apparente,] quo possem implere jam conceptum vitæ religiosæ desiderium; ipsam coram adstantem vidi, cum pulcherrimo lilio in manibus, dicentemq; quod petitū tempus habitura essē, tā isti quā aliis piis votis complendis. Intelligebant autē omnes Sanctā, distincte respondentē ad singula, quæ mihi interius obversabantur, dubia; & declarantem quas habitura essē difficultates: puta, quod proposituri essent parentes me reducere Romā, & similia alia, quibus desiderium istud meum posset tardari. [& varia ipsi prædicente;] Sigillatim vero dixit, Non morieris, sed Monacha fies, in hac religione & monasterio: monuitque ut, unica illa re excepta, in ceteris facerem voluntati meorum, quia Deus volebat per eos benefacere Religioni. Multa præterea alia addidit, variis annis & temporibus postea subsecuta, ac denique subjunxit, ut me curarem cubitum componi, dormiremque ut feci &c.
[88] Anno porro MDCXXVI, quo beatificata fuit beata Mater Maria Magdalena, diu fuerat (anni quantum memini tres) quod respirandi tanta difficultate laborabam, [jamque Religiosam,] ut cum illa me occuparet, pluribus consequenter diebus ac noctibus requiescere non possem, neque stare aut jacere: motus etiam omnis noxius erat: & cum dormiebam, tam copiosum rheuma defluebat ex capite, ut me suffocandam sæpius formidarem. Plurima adhibita mihi fuerant remedia, sed irrito successu. Interim vero expectabatur Breve Beatificationis; & Suppriorissa, veniens a sancto corpore, mihi mandavit, ut ab ea peterem sanitatem. Obsecuta ego imperio sum: sed nihilominus cœpi diebus aliquot continuis iterum indispositione ista fatigari. Jamque advenerat expectatum Breve; cum tali modo affectam me videns, & solitaria existens, sumpsi prædictam Reliquiam Beatæ, meoque gutturi ipsam applicans renovavi supplicationem priorem, rogans etiam ut requiescere possem. Ad hoc vero me componens, iterum coram me adstantem Beatam vidi instar solis fulgere: [simili ratione restitutā a catarrho.] quæ me instruebat circa rem quamdam, me privatim concernentem; dicebatque, quod me sanabat. Cumque instruebat circa rem quamdam, me privatim concernentem; dicebatque, quod me sanabat. Cumque ego timerem, ne somnium id esset; dixit, non esse, faciens me videre apparatum nubium, factum pro expositione sacri sui corporis in ecclesia, ad majorem Beatificationis solennitatem. Videbar autem videre luminaria, quibus machina ista collustrari debebat, quasi extincta: cumque conturbarer propter eam negligentiam assistentium, expresse dixit, quod ipsa hoc mihi monstrabat, in signum quod non somniabam, quodque me revera sanabat. Addebat multiplicandum oleum, Deo id facturo in confirmationem ejus quod suus Vicarius in terris faciebat. Et hoc mihi contigit aliquot diebus prius quam de oleo multiplicato sermo fieret in monasterio, aut ego quidquam scirem. Et super conscientia mea affirmo, verum esse quidquid dico.
Ego Soror Maria-Gratia, cum juramento, affirmo quidquid supra, manu propria.
CAPUT IX.
Solennis Canonizatio Sanctæ, eamque secuta miracula.
[89] Peracta insignis hæc actio est a Romano tunc Pontifice Clemente IX, [De Canonizatione peracta anno 1669,] anno MDCLXIX die XXVIII Aprilis, in Basilica Vaticana. De ea multa essent a nobis hic dicenda, nisi totam peculiari tractatu optimoque ordine deductam haberemus, duplici in opere Romæ excuso: cujus operis bene prolixam Epitomen texuit, & Speculo Carmelitano inseruit R.P. Daniel a Virgine Maria, per Capita quinque, quorum hic sufficiet titulos exhibuisse.
CAPVT I. Sanctitatis & miraculorum fama publïca, ante & post obitum, jugiter crescens usque ad Beatificationem, & exinde quaquaversum magis magisque gliscens, permovet Principes ad postulandam Canonizationem, & summum Pontificem ac Cardinales ut ad eam procedant.
II. Consistorium secretum, præsentibus Clemente IX summo Pontifice & Eminentissimis Dominis Cardinalibus, [tractatus insignis insertus Speculo Carmelitano;] habitum die XVIII Martii anno MDCLXIX, in causa canonizationis B. Petri de Alcantara & B. Mariæ Magdalenæ de Pazzis.
III. Consistorium publicum, habendum die XXI ejusdem anni denuntiatum, & eodem die celebratum.
IV. Consistorium denuntiatum pro die VIII Aprilis, & ea ipsa habitum in causa Canonizationis ejusdem: & suffragia, sententiæ, judicia Eminentissimorum Dominorum Cardinalium ac Illustrissimorum aliorum Præsulum, de sanctitate atque heroicis virtutibus B. Mariæ Magdalena de Pazzis:
V. Canonizationis ordo, modus, cereminoniæ, quibus peracta.
[90] His explicatis addi poterat, quomodo proxime secuto anno compositum, atque a sacra Rituum congregatione approbatum fuerit, die XIII Septembris Officium totium proprium, cum novis Antiphonis, Hymnis, Lectionibus, Responsoriis, atque Capitulis, die festo atque per totam Octavam, recitandum a Fratribus & Monialibus totius Ordinis Carmelitarum, quale accepimus impressum Romæ & Florentiæ, pulcrum sane atque devotum. Eo tamen omisso, quia usum in solo Ordine habet, transit P. Daniel in Speculo prælaudato ad alterum ejusdem Congregationis Decretum, de Officio, pro Ecclesia universali juxta Romani Breviarii usum composito, [decreta circa Officiū, an. 1670.] cum formula commemorationis annuæ, Romano Martyrologio inserendæ, his verbis. Florentiæ, S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, Ordinis beatissimæ Mariæ Virginis de Monte Carmelo, quam plurimis Dei donis, vitæque innocentia ac miraculorum gloria illustrem, Clemens Nonus Sanctarum Virginum numero adscripsit Decretum autem hoc emanavit auctoritate Clementis X, succesoris immediati, die XXIX Novembris MDCLXX. Sed cum formula prænotata justo prolixior videretur Romani Martyrologii Recognitoribus, anno post quarto brevior hæc substituta nunc legitur: Florentiæ, S. Mariæ Magdalenæ Virginis, Ordinis Carmelitarum, Vita & sanctitate. illustris. Eodem tempore institutum Florentiæ primum est peculiaris devotionis erga Sanctam exercitium, per quinque sextas Ferias, im memoriam totidem singularium beneficiorum, Sanctæ eidem præstitorum, de quo prælaudatus P. Daniel sic scribit. Dei inspiratione, hæc devotionis praxis initium habuisse videtur. Prima enim sexta feria post solennitatem Canonizationis, plus quam trecentæ personæ, sine ullo proprio inter se condicto seu communicatione, sed ex instinctu quodam interiori, convenerunt ad ecclesiam, [devotio 5 sextarum Feriarum,] ubi requiescit corpus S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, communicantes, confitentes, & alia pietatis exercitia præstantes. Motivum fuit, Sanctæ hujus Virginis pietas erga Feriam sextam & mysteria Passionis Christi ea die peracta … & quod ipsa illa die a Christo & Deipara recepit singulares favores. Hæc autem devotio Florentia Romam quoque traducta fuit, & inibi Italico sermone explicata, probata, & typis publicata; ac deinde per alias Europæ regiones propagata & frequentata, ob singulares gratias, variis illa mediante collatas. Ipsa devotio exercetur hoc ordine. Prima sexta Feria recolitur Stigmatum sacrorum receptio; II, est in venerationem spiritualis Desponsationis Christi, cum annulo ipsam subarrahantis; III, in memoriam favoris a Christo ei præstiti concessione Coronæ spineæ; IV, in honorem gratiæ ei præstitæ a Christo, ipsi cor suum communicante; V, commemoratio victoriæ de spiritibus immundis obtētæ meritis B.V. Mariæ, illam, in testimonium purissimæ castitatis ab omni labe impuritatis, velo candidissimo curcumdantis. Hactenus, ut existimo, [& libellus de ea imprudenter auctus,] prædicta Devotio inoffenso currebat profectu utentium; cum P. Mag. Fr. Andreas Mastelloni Carmelita libellum de ea, compositum a. D. Ioanne Antonio Solazzi de Vetralla, ipsum (nisi fallor) qui Romæ fuerat approbatus, non solum curavit anno MDCLXXIII recudendum Neapoli, typis Ioannis Francisci Pacii, sed eidem insuper, lingua similiter Italica, addidit Auctarium Exercitii actionis gratiarum, directæ ad tres divinas Petsonas, propter favores prænominatæ Sanctæ factos: quæ sic aucta editio meruit damnari a prohiberi, eo sacræ Congregationis ab Indice cognominatæ & decreto, quod anno MDLXXX prodiit, [festivitas triplex.] signatum die XXVI Septembris; & cujus non potui non meminisse hoc loco, ne citra discrimen commendasse videar probata improbataque. In ipso porro monasterio Angelorum triplex agitur ipsius Sanctæ festivitas: prima, die II Aprilis, quo in hanc mortalem lucē nata est, quod sane rarūest, & (si Deiparā Baptistamq; excipias) exemplo caret in sacris; quamvis in civili usu sit, ejusmodi Natales celebrari, mutua gratulatione atque muneribus: tum XXVIII ejusdem Aprilis, quod eo die, ut supra dixi, canonizata sit Sancta: ac denique XXV Maii, quando donata terris, cælo felicius nata fuit.
[91] [Relatio miraculorum factorum post Canonizationē,] Transeo ad Miracula, ac primo exhibeo brevem Relationem quorumdam, meritis & intercessione S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis post solennem ejus Canonizationem patratorum, quam Josephus Fotius Societatis Iesu, ex Commissione P. Fr. Hyacinthi Libelli Sacri Palatii Apostolici Magistri legit, & impressione dignam censuit, ad augendā fideliū devotionē erga Sanctā & omnipotentis Dei existimationē. Romæ X Julii MDCLXX. Dabit hanc, cū Appndicula haud contemnenda, sæpe nominatus Patricius a S. Iacobo post Vitam Latinam; apud quem etiam Latine inveniri poterunt Documenta & monita, quæ S. Maria Magdalena de Pazzis diversis dedit Religiosis dum vixit, nulli non ad perfectionē propriamq; salutē anhelanti utilissima, edita in lucem idiomate Italico per præfatū Joannem Antonium Solazzi de Vetralla. Relatio autem prædicta talis est. Paucos ante dies, benevole Lector, in quodam trium quaternionum codicillo, aliquot hic Romæ impressa fuere Italice, quæ meritis atque intercessione S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, a proximo ejusdem canonizationis tempore, [ex impresso Italico Romano.] patrata sunt miracula; quibus Deus cultum venerationemque publicam, eidem Seraphicæ Virgini a Christi Vicario nuper indultam, veluti totidem authenticis dignatus est insignire & confirmare sigillis. Quia igitur opera Dei revelare & confiteri honorificum est, partium mearum esse duxi, eadem cum pauculis aliis, ad majorem Dei & Sanctæ nostræ gloriam, in calce Opusculi hujus adjicere, ne solis Italicarum augustiarum constringerentur limitibus, aut longis temporum circumducta ambagibus, obliviosæ itaque illa, mirabilem in Sponsa sua venerare Deum, & consolatricis afflictorum piissimæ, S. Mariæ Magdalenæ, tu pariter implora subsidium, nec dimitte eam nisi benedixerit tibi. Contigerunt equidem & alia diversis in locis, notanter autem Florentiæ & in Galliis; de quibus quoniam nonnisi superficialiter usque modo meminerunt litteræ, ad sequentia dumtaxat me accingo recensenda; ratus ea sufficienti omnibus argumento futura, ut sanctæ ejus Thaumaturgæ in multiplicandis prodigiis efficaciam obstuperscentes, ac celerem opem, eamdem suis quoque in necessitaribue invocent, colant venerentur.
[92] [In monasterio Barberinarū Roma;] Primum itaque, quod a tempore Canonizationis S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis meritis ejusdem contigisse novimus miraculum, solenne singulariter illustravit Octaviarium, quod Romæ quarta post Canonizationem septimana, in Seraphicæ Matris suæ honorem, quam festivissime exorsæ sunt XXV Maii, Moniales sanctissimæ Incarnationis; quas, antiquam Carmelitanam observantiam regularem profitentes, vulgus in urbe Barberinas intitulat; aut propter binas felicis memoriæ Urbani VIII Neptes, Carmelitani instituti Moniales professas, Romanique monasterii in Monte Quirinali sanctissimæ Incarnationis institutrices; aut vero propter magnificentiam, qua summus Pontifex Urbanus & Eminentissimus Cardinalis Barberinus dictum monasterium fabricamque erexerunt & consummarunt. Ut autem ad nostrum deveniamus intentū; [moribunda Soror subito sanatur.] Angelā Persiani tanta adversæ valetudinis contorserat violentia ut veluti a sensibus alienata, extremum jam spiritum trahere censeretur judicio omnium. Ab humanis igitur ad divinas confugiens suppetias decubua, Seraphicæ Virgini sese commendavit, ejusque imploravit opem die XXIV Maii. Nec mora: nam veluti in momento, in ictu oculi, Sanctam sibi visa est intueri præsentem, hasque distinctissime auribus insonare voces: Sana es, o Angela, Dominica proxima (quæ erat XXVI Maii) Missæ sacrificio assistes. Sponsioni optatissimus, contra omnem tam domesticorum quā medicorum expectationem, correspondit eventus; & infirma pristinæ restituta incolumitati, in monasterio sanctissimæ Incarnationis, in honorem, inque altari S. Mariæ Magdalenæ Missam celebrari fecit, gratitudinis holocaustum ob recuperatæ beneficium sanitatis.
[93] [Corpus Sanctæ in ecclesia sic expositum,] Longe maxima eodem anno Florentinorum erga Sanctam conterraneam eminuit devotio, quando post translatum cum numerosissimo Cardinalis Medices, Magni Ducis Florentiæ, aliorumque cujusvis status & conditionis hominum comitatu (processione, ex Patrum Carmelitarum Ecclesia II Junii, ad dictam S. Mariæ Angelorum directa) Sanctæ vexillum, delatū; & virgineum corpus usq; modo penitus incorruptum, integrum, atque odoriferum, ad majorem devotorum consolationem, Christique fidelium excitandam pietatem, publico prospectui expositum fuit per dies quindecim continuos. In sublimi igitur rari pretii & majestatis abside, super tres statuas inargentatas, trium votorum religiosorum expressivas, quæ fulcri loco erant, Balthasar Franceschini (a patrio solo Volterranus nuncupatus) sacrum collocarat pignus, urnæ inclusum, politissimis pellucidæ crystallis, aureas inter corollas compactis secretisque. Qui vero angustam nimis structuram enormis deformabat defectus, eum, ad majorem Virginis gloriam, non prius Dominus innotescere voluit, quam omne, quod ab humano ingenio industriaque expectari posset remedium, [ut propter circumjectum ornatum videri vix posset,] desperaretur. Causabat eum apparatus arcæ inferior, qui, septem brachiorū altitudinem a terra habens, liberiorē sacri depositi impediebat prospectum. Defectum subito advertit Architectus ipsemet, simulq; eum & populi devotioni summe invisum & penitus itremediabilem vidit. Interim concursus populi agglomeratus est ingens, tantum magnificentiæ & fastuoso applaudentis apparatui, quam, quod Reliquia sacra minus perfecte oculis pateret circumstantium, lamentantis. Et reliquos quidem inter, qui vario undequaque conatu, imprimis autem tubis opticis, obstaculum illudere, sacrumque corpus clare & distincte intueri allaborarunt, singulariter eminuit Sacerdos quidam Balatrensis, qui toto illo triduo, ante & post meridiem, iterum iterumque reversus, semper, an sacrum corpus perfecte videre posset, tentarat; sed frustraneo usque & nullo molimine; sicuti & complures alii. Hanc autem universalem tridui mœstitiam stupendo lætificavit successu Virgo Seraphica, [elevata per miraculum arca spectabile redditur.] quando die quarto corpus suum, arcæ inclusum, vi quadam impenetrabili ad fidelium solatium elevavit, sublimavit, versusque populum convertit. Cujus prodigii fama vix divulgata immensum nimis hominum conglomeravit cœtum, præsertim vero eorum, qui primitus tot tantasque, ut expeditam sacri pignoris contemplandi nanciscerentur copiam, multiplicarant adinventiones ac methodos: qui omnes ex eo tempore usque ad quindecim dierum terminum, quibus corpus expositum mansit, ipsum viderunt distinctissime, nihil posthac apparatu, qui arcam ambiebat, impediente. Dumque a venerandis Matribus, quæ corpus intra arcam composuerant, illud variis in locis ligatū, & majoris cautelæ ergo binis clavis senisque cochleis constrictū fuisse audirent; nec non a Sacerdotibus, Titulatis, aliisque Nobilibus, qui continua & indefessa successione diu noctuque sacrum corpus custodierant, intelligerent, arcam a priori loco numquam remotam fuisse aut elevatam; imo ne quidem scalas illi, eo quod per modum insularis ambitus theatrum fabricatum esset, applicari posse; omnes elevationem conversionemque illam corporis sacri, veluti prodigiosam & supernaturali factam virtute canonizarunt indubitanter; certi, Virginem sanctam, quantum in suorum civium sibi complaceret obsequiis, hoc facto indigitare voluisse. Præ reliquis tamen singularissimam hanc gratiam maximi fecit atque veneratus est ipsemet Volterranus, qui defectum illum sciverat irremediabilem fuisse humanitus, illis rerum positis circumstantiis.
[94] [Farina ad solennitatem comparata,] Eodem hoc tempore longe benignissimā liberalissimamque Virgo Seraphica suo se exhibuit Florentino Parthenoni, dum in dictæ solennitatis decursu, farinam miraculose multiplicavit in arcis farinaceis, quemadmodum in festivitate Beatificationis oleum adauxerat in urceis. Imminente igitur solennitatis tempore ingens diversarum, religiosa illarum Monialium munificentia excipiendarum tractandarumque, expectabatur personarum varietas & quantitas. Quem in finem Mater Priorissa Quæstrici seu Procuratrici, ut varias faceret provisiones, præcepit; singulariter autem, ut magnam, tam subtilioris, ad conficiendas intritas; quam ordinariæ, pro pane usuque omnium operariorum & ceterorum concurrentium, compararet quantitatem farinæ. Mandato indilate paritura Quæstrix, sexto Maii, undecim moli curavit modios, & viginti duos tam subtilis quam rudioris grani sextarios, qui viginti quatuor conficiunt rubeos mensuræ Romanæ. Quæ licet bona quantitas foret; nihilominus dum quindecim dierum protracta solennitate, præter omnem spem populum multiplicari augmentarique videret Quæstrix, pane pastuque monastico reficiendum, [per dies 15 non imminuitur,] farinam timuit defecturam; ideoque festivitate terminata, Sorori Conversæ, quam administrandæ cellæ habebat adjutricem, ut, ubi farina de novo molenda reponenda esset, disponeret, insinuavit. Cui Conversa, nullum capiendæ farinæ novæ locum superesse respondit; siquidem arcæ seu cistæ, in quibus farina conservari assueverat, adhuc plenæ essent. Ad quam Procuratrix: Quomodo plenæ, si tanta in panibus & intritis absumpta est farina? Abiit igitur ad cellam seu locum farinæ asservandæ destinatum, arcasque intuens repletas, obstupuit Quæstrix, moxque Priorissæ quod factum fuerat intimavit; quæ vocatam ad se Conversam, qualiter, post tantam farinæ consumptionem, arcæ farinaceæ plenæ remansissent, interrogavit. Quæ, qualiter farina imminuta non fuisset, se ignorare respondit; hocque dumtaxat sese advertisse, quod, dum farinam extraheret, nulla apparuisset loci concavitas, prout alias fieri solebat; quodque toto eo tempore numquam scalas applicuisset, quemadmodum alias deficiente farina facere consueverat; imo subjunxit, quod, dum ex residua in eodem conclavi extra arcas contenta farina aliquid desumpsisset, numquam aut deficere aut imminui visa fuisset. His itaque aliisque sufficientibus præmissis diligentiis & inquisitionibus, ut rei gestæ innotuit veritas, Priorissa, gratiis Deo sanctæque Matri actis, prodigium omnibus manifestavit Sororibus, ut debitas Deo & Sanctæ referrent gratiarum actiones. Quapropter omnes ad sanctæ Virginis corpus abeuntes, Te Deum laudamus, cum aliis orationibus cecinerunt solenniter.
[95] Miraculum hoc non vulgare exstitit, cum tanta farinæ ordinariæ esset absumptio, [& totum insuper mensem durat,] ut pistor trium septimanarum spatio, pro populo quem alebat monasterium, sex grani modios se coxisse sancte attestatus sit. Et exinde per totum mensem Junium, cum eadem continuaretur in monasterii usum consumptio, residuam farinam post diligentissimas inquisitiones molitor ut vidit, septem asseruit superesse modios, & sextarios viginti duos: unde evidens est prodigiose multiplicatam fuisse farinā, Sanctamq; monasterium in solennitate ista, eoque convolantes ex pietate & devotione populos, miraculose alere voluisse. Hac autem ex farina postquam per totum mensem Julium Matres victitassent, tandem Priorissa conveniens judicavit residuum minime absumi, sed ad Dei Sanctæq; Virginis gloriam devotas inter personas dispensari debere; [ac deinde pro Reliquiis distribuitur] præsertim cum multi de prodigioso eventu certificati, a molitore & pistore dictam farinam sæpe sæpius magnis cum instantiis petiissent. Qua in re dum Moniales nimium graderentur scrupulose, non pauci in mense Julio, quando ex eadem farina panis conficiebatur, secreto abeuntes ad pistorem, monastico pani alium furtive supposuere; eumque variis impertientes infirmis, alimentum simul & efficax sanitatis experti sunt contulisse remedium. Quapropter Eminentissimus Nerli Archiepiscopus, juridice discusso miraculo, ut multiplicatam farinam Moniales libere distribuerent, indulsit. Quantam vero ille prodigiosus virginei corporis motus tam incolarum quam exterorum acciverit turbam, paucis non explicaverim. Vix namq; ecclesia ad duas tresve noctis horas claudi poterat; quæque per totum diem innumero scatuerat populo, circa vesperam iterum replebatur; [offertur ingens numerus Missarum & anathematū.] insuper per dies illos plus quā ducentæ plerumque celebrabantur quotidie Missæ; accrescentibus indies eleëmosynis illarum, in honorem Sanctæ inque altari ejus celebrandarum. Vota argentea & tabulæ votivæ numerum excessere quadringentarum, ita ut intra tres aut quatuor septimanas plurima favorum receptorum gratiarumque inclarescerent testimonia: de quibus si plena & suffiens foret notitia, efficaciter indubie exstimularet illa audientem aut legentem, ut Dominum, qui in Sancta sua adeo gloriosus apparere voluit, glorificaret. Ideoque, ut in principio asserui, illas duntaxat in medium adducam subjiciamque gratias, de quibus plena, vera, & fidelis facta est informatio.
[96] Sororem Angelam Catharinam Ulivieri, Florentiæ Monialem in monasterio S. Annæ in prato, [Monialis paralytica annis 19,] per annos continuos novemdecim, in lecto decubuam afflixerat & exhauserat paralysis, ea nervorum contractione in latere dextero, ut digitis quatuor brevius esset sinistro. Tanta capitis laborabat gravedine, distillatione, ac rheumatismo, ut nec visitantis sermonem audire, aut manuum motum sufferre posset. Hac igitur in extrema angustia insignem aliquam Seraphicæ Virginis concupiscere cœpit Reliquiam, secreto confidens, se in Canonizationis ejus solennitate, illius meritis & intercessione, desperatam recuperaturam sanitatem. Infirmæ desiderium intelligens Infirmaria, Dominum Bentivoglio, ut aliquam a Matribus monasterii S. Mariæ Angelorum Reliquiam S. Mariæ Magdalenæ petere & procurare dignaretur, obtestata est; subitoque maxima cum caritate, vela virginei capitis ad Matrem Abbatissam monasterii S. Annæ transmisere rogatæ Moniales. Consignatas Reliquias magna cum reverentia excepit Abbatissa, & processionaliter ad infirmæ cubiculum seu valetudinarium deferens, præmissa brevi oratione eas applicuit paralyticæ. [allatis ad se velis Sanctæ erecta in pedes,] Et ecce mox ingens decumbentem concutere tremitus, & paulo post exsanguis & mortua veluti eam alterare forma; interim dum Reliquiis sacris pars corporis signaretur attracta, e vestigio nonnihil sibi restituta, e lecto ad sanctissimæ Virginis altare deduci petiit; stupentibus Monialibus omnibus, dum erectam viderent in pedibus, quæ novemdecim annis impotens decubuerat in grabato. Ad lectum postea reducta consedit, & discooperto crure, multus in eo livor seu nigredo apparuit, ita ut totum crus veluti virgis cæsum dixisses; deinde paulatim vivum carnis colorem reassumere, gradatimque per venas sanguis discurrere visus est. Qua miraculosa operatione dum attonitæ hærent Moniales, signum datur pro recitandis in Choro Horis, quo indilate se contulere Sorores, paucis dumtaxat apud infirmam remanentibus. Horas inchoant, finiuntque congregatæ: subque Officii terminum Sacristanæ præcepit Abbatissa, ut Sanctæ afferret vela, ut illa Moniales omnes juxta votum devotionemque suam revereri possent, exinde ad infirmam reportanda. Abit Sacristana, & Abbatissæ insinuat voluntatem: qua intellecta, una earum quæ apud infirmam remanserant, ad eam conversa, inquit: Soror Angela Catharina, tui erit muneris vela ad Chorum deferre, [ea defert ipsamet ad Ecclesiam.] Cui prompte paralytica: Libenter illa ego per me ipsam portabo; dumque surgeret, non spernendam in se advertit morbi diminutionem. Ducunt, reguntque gradientem Sorores duæ: vixque paucos promoverat infirma gressus, quando ad Sorores conversa, exclamat: Sorores meæ, ego vado, ego vado: veraciter ego vado: moxque sine ullius gradiens adminiculo, notabilem ægritudinis experta est imminutionem, pedes expedite portans & corpus. Postquam autem propter nimiam debilitatem bina vice requievisset, tandem cum sacris in manu velis ad Chorum accedens, omnes implevit stupore. Hinc infirma solicitante, in gratiarum actionem hymnus Te Deum laudamus inchoatus: quo durante valetudinariam genuflexam ingens invasit tremitus, qui pariter cum hymno Te Deum terminatus fuit; ideoque novo exultans jubilo Catharina, Cantica intonavit, Benedictus & Magnificat, sonantibus campanis. Quæ inter lætitiæ communis signa, tantis, quæ convaluerat, se repletam fuisse protestata est consolationibus, ut in Paradiso sibi visa fuerit demorari. Terminata gratiarum actione, nulla adjuvante, suam repetiit cellam, perfecte sana. Dumque medicus XV Maji, cum Vicario Generali, Catharinam scalas descendentem videret, ait: Ingentis hoc miraculi est opus, gratias Deo & Sanctæ, lateris enim dexteri usum penitus amiserat.
CAPUT X.
Eorumdem Miraculorum prosecutio.
[97] Teresia, filia Vincentii Mariotti & Angelæ Rosselæ, nata anno MDCLX, [Maculæ, oculis cæcitatem allatura.] apertis palpebris lucem oculorum sanguine protendebat maculatam, quod signum peritæ nutrici periculum prognosticabat cæcitatis. Interim magna cum solicitudine educatur infantula, principaliter dum ad colorem sanguineum, priusquam ablactaretur, alius quidam color, veluti cinereus, accederet; qui identidem usque ad nonum ætatis annum, cum continuo visus detrimento, invalescebat. Quæ vero visum tocito necdum amiserat, lectioni laborique beneplacito applicata fuit, beneficio suffulta & adjuta perspiciliorum, quæ patruus puellæ procurarat. In lectura inque labore juvenculam mirifice promovit perfecitque spiritus vivacitas, cum maxima semper genitorum afflictione, dum teneræ ætati illi invisa esse adverterent remedia; nescientes quoniam mali illius medela, ad manifestandam S. Mariæ Magdalenæ gloriam, reservata esset. Die XXIX Maji R. Hippolytus Tonelli, Sacellanus & Cathedralis Florentinæ Ecclesiæ Confessor, finitis Vesperis ad Sacristiam se conferens, omnibus Sacerdotibus, inibi congregatis, imaginem dedit sanctæ Virginis; quos inter & R. Carolus Mariotti, Teresiæ patruus, [applicita ejus imagine evanescunt,] opportunissime aderat; qui domum reversus, donum sibi oblatum impertiit cognatæ. Quod ut Teresia vidit, importunis matrem ursit solicitationibus, ut sibi imaginem concederet, sese statum suum afflictum nimis S. Mariæ Magdalenæ recommendaturam. Votis filiæ annuit mater, desideriique compos puella, mille osculis iconem demulcere cœpit & basiis, eaque se signare multoties. Finita cœna, dum suas solitas expleret devotiones, aliquot superaddidit orationes Dominicas & Salutationes Angelicas in honorem sanctæ Virginis, supplicans, ut optatam sibi concederet gratiam. Exinde ad lectum se conferens, imagine pectori superposita, obdormivit: summoque mane expergefacta, postquam suas devotiones easdemque in honorem Sanctæ absoluisset preces, tempore destinato cum sorore sua ad scholam ducitur ab ancilla domestica. Ubi pro more ad lectionem laboremque se reaccingens Teresia, perspiciliis ultra se indigere negavit: unde domum redux, tota festiva & hilaris, ad patruum, qui dicta perspicilia adolescentulæ dederat, accedens, inquit, Domine patrue, ecce vestra vobis restituo perspicilia, siquidem sine illis non modo lego & laboro, sed etiam caput erectum, quantumque necesse est, sustineo elevatum. S. Maria Magdalena me sanavit. Dic obsecro patri meo, ut pro tanta gratia aliquod nomine meo sanctæ Virgini consecret votum. Præ gaudio itaque omnibus exilientibus domesticis, oculorum maculas evanuisse compertum fuit, parentesque puellæ gratitudinis mnemosynon obtulere Virgini Seraphicæ.
[98] Anna Constantia, filia Dominici Fortini, octodecim annorum puella, crudeli torquebatur plaga in majori pedis dexteri digito: quod malum medici & chirurgi omnes, [Sanatur plaga pedis incurabilis] postquam plurima inaniter applicuissent remedia, penitus judicabant incurabile. Quatuor ex plaga extractæ fuerant particulæ ossis, neque medici aut chirurgi ipsam adversi casus originem causamque unquam penetrare potuerant. Hæc inter puellæ mater, [uncta illius oleo:] miraculum inaudiens supra memoratum, quod in monasterio contigerat S. Annæ in prato, ad Moniales se consert querula, quare se quoque velorum participem non fecissent, probe scientes afflictissimum filiæ statum. Culpam oblivioni attribuere Matres: quæ, ut mœstam consolarentur parentem, aliquam gossipii partem oleo Sanctæ inunctam, ei consignarunt, dicendo, ut cum illa ungeret infirmam. Magna cum fide paruit Catharina mater, quando stupendum in modum subito remittere cœpit plaga, ita ut quarto Junii, post inchoatam Canonizationis solennitatem, mater filiam sanam ad visitandum Virginis sanctæ corpus conduxerit. Ast dum in ecclesia moraretur cum genetrice filia, quæ convaluisse videbatur; tanto hæc opprimi cœpit dolore, tamq; monstruose pes infirmus inflari, ut omnibus astantibus compassionis dolorisque sensus ingereret vehementes. Domum ergo conducta, seu delata, totam sequentem noctem ululatibus potius quam stridoribus, ob dolores excessivos, inquietavit. Die IX Junii, [votoque innovato idem pes detumescit.] qui solennitatis Florentinæ ultimus erat, tempore Vesperarum ad ecclesiam redit Catharina mater, supplicatura Sanctæ, ut, si filiam a malo liberare nollet, pedem ad minus in eo restitueret statu, ut incedere posset. Talibus usque ad noctem immorans precibus, insuper, si filia convalesceret, votum appromisit argenteum. Et ecce domum redeunti matri obvia procedit filia, dicens: Mater mea, benedictus Deus, ego nec tumorem, nec ullum amplius patior dolorem. Inquisivit, vidit, stupuitque Catharina plagam penitus solidatam. Unde postridie, scilicet X Julii, Annam Constantiam ad ecclesiam sanctæ Virginis, ubi in gratiarum actionem communicavit, conduxit. Et die XXIX ejusdem mensis, insigne ex argento detulere votum, grati animi tesseram, pro obtentæ sanitatis beneficio.
[99] Soror Maria Paula, Conversa in Monasterio S. Nicolai in prato, anno MDCLIX atrocem in brachio sinistro, in ea parte quæ inter cubitum arteriarumque pulsum mediat, experiri cœpit dolorem, adeoq; intensum, ut usque ad humerum inclementer desæviens, nec laborare sineret, nec quiescere. Partem infectam patiens oleo inunxit S. Dominici. Dumque, post multorum dierum decursum, tormentum non imminui sentiret; manibus peritiæque se consignavit Nicolai Calderini; [Brachii insanabilis plaga] qui monasterii chirurgus, post multa emplastra, unctiones, & balnea applicata, dum frustra inaniterque se mederi advertit brachium, cum indicibili patientis cruciatu, magnanimiter nihilominus sanitatis recuperandæ gratia tolerato, incidere illud statuit. Incisura tempore multo, ut tumor remitteret, peccansque materia extraheretur, aperta mansit, Nicolao Calderini quotidie infirmam invisente & medicante: qui omni tandem adhibita industria & arte, incisionem quidem solidavit, ast dolorem neutiquam imminuit, qui torquens semper æqualiter persistebat. Quapropter malo indies ingravescente, postquam infirma per annos quatuor diversas diversorum medicorum & chirurgorum expertissimorum explorasset curas, nominatim autem Doctoris Palei, qui medicum agebat monasterii; & Jacobi Pratesini, chirurgi civitatis, & medici Raphaelis, & famosissimi chirurgi Odoardi Calderini, nec non Antonii Calderini (qui dicti Odoardi frater, & ipse chirurgiam profitebatur) item Joannis Veneti expertissimi Anatomistæ; tandem Antonius Calderini, dum sub Quadragesimæ exordium, [ad votum chirurgi qui eam inciderat,] S. Mariam Magdalenam, Sanctarum Virginum catalogo per Clementem IX adscribendam inaudiret; fiducia plenus, in Vigilia S. Mariæ Magdalenæ se jejunaturum spopondit, quatuor Missas in die festivitatis ejus legi procuraturum, sepulchrumque virgineum voto exornaturum argenteo, si vulnus plagamque sanaret. Die itaque Veneris sancto, infirma unam e Sororibus, ut quoddam plagæ ossiculum, quod egressum minabatur, extraheret, solicitavit. Ast illa debilioris complexionis, cum simile quid attentare abhorreret, Calderinum chirurgum accersiri fecit: qui post multiplicem conatum tandem tres ossis eduxit particulas, ita tamen ut plaga sicuti primitus aperta maneret. Die XXIV Maji, dum Monialis, dictæ Sorori Mariæ Paulæ assistens, quamdam Sanctæ iconem in Choro deferendam solennitatis causa exornaret; infirma iterum plagæ statum contemplata est, reperitque os quidem discoopertum, sed carne penitus nudatum. Die XXV, dum Missæ legerentur, iterum plagam considerare statuit; dumque ligamina solveret, eam penitus occlusam reperit. Brachium suæ exhibuit Sorori, quæ evidentissimum obstupescens favorem, [restituta subito carne obducitur.] mox Deo Sanctæque gratias egit; ita tamen ut convalescenti silentium imponeret, usque dum aliquot transactis diebus, perfectæ recuperatæ sanitatis omnimoda haberetur certitudo. Quo tempore & deinceps tota caro nativum suum rubeum reassumpsit colorem: ita ut hodie, qui septimus est dies Septembris, nihil præter cicatricis vestigium supersit; ipsaque Maria Paula Conversa, optima fruens valetudine, brachio manuque utatur absque difficultate ulla. Quam veluti miraculosam & prodigiosam gratiam examinarunt, judicarunt, deprædicarunt, ipse Vicarius in Spiritualibus, Senator Ruccellai, Pater Provincialis Carmelitarum, P. Confessarius, cum medicis & chirurgis.
[100] [Sistitur fluxus sanguinis.] Soror Maria Seraphina, Monialis in monasterio Porticus, in urbe Florentina, per annum integrum, continuo insorduerat sanguinis profluvio; ita ut omnem fastidiens cibum,in eas reducta esset angustias, ut præ virium imbecillitate se nullatenus erigere posset; cunctis, iisque magnis, frustra applicatis medicinis. Audita igitur S. Mariæ Magdalenæ Canonizatione, sese ejus commendavit protectioni. Hinc R. Mariottus Guidotti, Confessarius, sanctum Virginis velum procurans, die XXIV Maji, in Vigilia festi sanctæ Virginis, ipsum super infirmæ caput applicavit. Moxque veluti in momento, quemadmodum & ipsa infirma & Mater Abbatissa attestantur, fluxus cessavit sanguinis, appetitum recuperavit infirma: & exinde pristinis paulatim redeuntibus viribus, favorem Sanctæ cum maxima experta & prosecuta est gratitudine.
[101] Per quatuor circiter annos & dimidium, Parmæ in mortali contabuerat grabato Domina Corona Scotti; [Parmensit matrona paralytica] adeoque penitus mediam inferiorem corporis amiserat partem, ut dum, infirmam e lecto elevando, brachia ab auxiliatrice manu sustinerentur, pedes veluti mortui penderent & exangues: quod paralysis malum febris auxit continua, cruciatu ferociens nimio. Hoc inter extremæ mœstitiæ spectaculum, XXX Maji, ad infirmam littera defertur, ad eam scripta per Marchionissam Malæspinæ, in qua miraculum recensebatur, quod meritis S. Mariæ Magdalenæ circa Monialem S. Annæ in prato contigerat: in cujus Epistolæ fine, eadem subjungebat Domina, se hujusmodi ad infirmam scribere, ut & ipsa Sanctæ sese recommendaret. Consilium acceptavit Domina Corona, cujus consensum ut intellexit Serenissima Parmensis, [intellecto Sanctæ miraculo,] illico per Comitissam Juliam Mariam Prati, quam acquisiverat, decumbenti misit Reliquiam Virginis Seraphicæ. Quam ut advenisse didicit infirma, maximam obtinendæ sanitatis concepit fiduciam; subitoque P. Joannem Andream Spinolam, Societatis Jesu, Confessarium suum ad se vocatum, ita alloquitur: Pater, ecce Reliquiam S. Mariæ Magdalenæ, mihi a Serenissima Parmensi transmissam; optarem, ut Reverentia vestra me cum ea signaret, licentiamque daret votum emittendi, ut, si perfectæ sanitatis gratiam Seraphica Virgo mihi indulserit, ego per annum integrum colore albo & ravido (qualis est Sanctæ habitus) me vestire; & ut primum vires permiserint, Florentiam me conferre possim, ad sanctum ejus sepulchrum visitandum. [ejus Reliquiis signata in pedes erigitur:] Votum approbavit Confessarius, omnibusque domesticis convocatis, ut tria Pater noster & Ave Maria, & totidem Gloria Patri recitarent, imposuit; ipsaque infirma ita Sanctam invocavit tenerrime: S. Maria Magdalena, si ita voluntas est & major Dei gloria, majusque animæ meæ bonum, impetra mihi sanitatem: sin minus, patienter acquiesco. Tunc Pater Spinola Reliquiam sancti habitus assumens, eadem infirmæ pedes signare cœpit, extensos penitusque immobiles: & subito infirma eos veluti manu quadam elevari sensit, ideoque motu proprio se moveri posse rata, pedes absque ulla erexit difficultate. Quibus neutiquam acquiescens Confessarius, tibias & genua signare perrexit; quo finito, libere Corona Scotti in hæc prorupit verba: Detis mihi vestes meas, quoniam me convaluisse experior, propriisque pedibus me gradi posse confido. Vestes attulere ancillæ; indutaque, ad sacellum motu se proprio contulit, nonnisi exile propter corporis debilitatem admittens adminiculū; adeoq; expedite gradiens de reliquo, quasi nullo unquam laborasset malo. Qui eventus incredibili omnes, maxime vero domesticos, qui Dominæ suæ per tot annos veluti emortuo servierant trunco, replevit stupore; præterquam quod Doctor Zanarai medicus infirmam exili offenderit colluctantem cum febri, quæ indies imminuta, intra exile spatium infirmam destituit, perfectissimæ restitutam sanitati. Serenissima Parmensis miraculum hoc Eminentissimo Cardinali Leopoldo intimavit, qui ejusdem relationem Monialibus S. Mariæ Angelorum, ut Deo, cui Seraphicam Virginem adeo glorificare complacuit, debitas redderent gratiarum actiones, communicavit.
[102] Julia Caroli Bondini, uxor Juliani Bogi, per tres continuos annos adeo lecto adhæserat affixa, [mulier diu lecto affixa] ut propter excessivam corporis debilitatem, ne pedem quidem erigere posset. Altera itaque die Julii, solennitatem Canonizationis S. Mariæ Magdalenæ inchoatam esse inaudiens, ecclesiam S. Mariæ Angelorum, ut corpus virgineum inviseret, adire statuit. Ast in itinere constituta, quantumvis alieno suffulta & adjuta subsidio, progredi nequivit; unde paucos post gressus humi concidens, mortua reputata jam spiritum credebatur trahere extremum. Quo tempore dum processio Vexilli (de quo egimus in Miraculo secundo) instituta esset, [subitoque sanata,] mulier infirma imaginem Sanctæ intuita, tanto confestim se sensit animari vigore atque fortitudine, ut in pedes erecta, dixerit liberrime: Sana sum, laus Deo & sanctæ: moxque supplicationem, ex eo loco usque ad ecclesiam S. Mariæ Angelorum, devotissime prosecuta, debitas ibi pro recuperata sanitate gratias egit. Ingentem nihilominus dolorem acerbissimumque manuum sensit superstitem æstum, [manuum usum recipit] ita ut nullatenus in quemcumque eas usum adhibere posset: cujus mali qualitatem dum nunquam medici penetrare possent, & consequenter nec ulla applicare efficacia remedia, Julia primæ particeps gratiæ, alteram petere pie præsumpsit. Quapropter ad monasterium S. Mariæ Angelorum deducta, Sorores, ut velo S. Mariæ Magdalenæ manus suas signare dignarentur, rogavit instantissime. Ast, sive negotiorum moles, sive aliud quodcumque obstiterit impedimentum, incassum obtestat est infirma. Portaria nihilominus, ne supplicem penitus dimitteret afflictam, particulam veli, quod apud se cum viva fide retineret, impertiit. Vix Julia impetrarat donum, [attactu vili.] quando ad ecclesiam & ante altare sanctæ Virginis reversa, velo illo suas signavit manus: & e vestigio remisisse sensit ardorem, omnem evanuisse cruciatum, subitoque propriis se ipsam adjuvit manibus, quod usque ad tempus illud sæpius quidem, ast semper tentaverat inaniter. Postridie igitur Julia cum matre sua ad ecclesiam accedens, in honorem Sanctæ communicavit.
[103] Sanctes Scopetus lateris sinistri tantam, ex quodam præcipitio, debilitatem contraxerat & mutilationem, [gradiendi facultas redditur,] ut vix incedere posset, aut ne vix quidem sine fulcris, per duos annos & menses, omnibus inaniter adhibitis remediis. Quarto igitur Junii, qui Florentiæ tertius erat festi Canonizationis S. Mariæ Magdalenæ dies, ut ut potuit ad ecclesiam Sanctæ repere cœpit; ubi aliquali adjutus ope, ante corpus virgineum genu flexus oravit submississime. Qua in oratione dum aliquid temporis transegisset, ecce vobis, quasi in ictu oculi, fulcra lignea, quibus innitebatur, deserere statuit; tantum in se expertus robur, ut in pedes se erigere præsumeret. Quod ut feliciter se attentasse advertit, omnia humana sprevit adminicula, libereque gradiens, coram numeroso exclamavit populo: Miraculum, miraculum. Tibi gratias, Sancta benedicta. Fulcris itaque ad sepulchrum relictis, eodem ipso mane in honorem Sanctæ, quæ tantum sibi favorem impertierat, confessus est & communicavit. Lucia Fedi Senensis, hospitem agens apud Sebastianum Conti Florentinum, [sanatur asthmatica,] per tres annos continuos tantam experta fuerat spirandi difficultatem, ut nulla unquam, quantumvis varia, illi profuerint medicamina aut remedia. Quinto igitur die Junii, ad expositum Sanctæ corpus sese transtulit; ubi postquam Sanctæ cum viva fide se recommendasset, obstupuit attonita, qualiter in momento omnis asthmatis & respirandi evanuerit difficultas. Quia vero integram necdum sibi illico promittere audebat incolumitatem, exhorruit animitus, ne forsitan induciæ forent, caro nimis & enormi postmodum dolore recompensandæ. Ast liberalissima in favoribus Sancta, clientulam ab omni penitus redemerat malo. Stephanus Francisci Centelli, faber lignarius in Prato, [illuminatur oculus extinctus:] annos agens duodecim, lucem oculi sinistri ex quadam macula, quam trium annorum infantulo reliquerant pustulæ, penitus amiserat. Illis itaque diebus, quibus festa Canonizationis sanctæ Virginis peragebantur, mater Stephani, opera Nicolai Gianni tantillum impetrarat gossipii, quod sanctæ Virginis corpus attigerat. Reliquiam mulier, magna cum devotione fideque, sicut & filius ejus, acceptavit; atque ea, post recitatam Antiphonam Salve Regina, cæcum filii oculum attigit. Nec mora, siquidem vix oculum tetigerat gossipium, quando in eodem velut momento, macula, quæ annis novem oculum excæcaverat, penitus evanuit.
[104] Pandolphum, Silvii Spannochi Senensis filium, ætatis annorum XV, febris invaserat maligna, [sanantur, maligna febris,] eo progressu, ut paucos intra dies medici assistentes sanitatem desponderint infirmo. Qui ad Sanctam confugiens, insignem, si convalesceret, in honorem ipsius se facturum promisit eleemosynam, illiusque corpus sacrum visitaturum. Et ecce quasi in ictu oculi, promptissimum Sanctæ expertus subsidium, & a malo præcipitoso perfectissime liber, pristinam redemit incolumitatem. Quapropter certam ad Sanctæ sepulchrum (in cujus sacello magnam etiam missarum quantitatem, veluti totidem sacrosancta anathemata celebrari fecit) quæ gratias debitas ageret, ablegavit personam. Martham Tiberii Grassi, XXVII Septembris tempore nocturno, tam copiosus & malignus invaserat fluxus catarrhi, [catarrhique periculosi, in gutture] ut jam jam sibi exspirare videretur. Consilium accepit, ut sanctæ Virgini sese recommendaret. Filia igitur infirmæ rosam conservabat, quæ Sanctum corpus contigerat; quæ ad matrem decubuam accedens, unicum floris folium ori materno imposuit; subitoque omnis evanuit infirmitas, & postridie ad ecclesiam S. Mariæ Angelorum abiit mater, debitas sanctæ liberatrici actura gratias. Agnina, duodecim annorum puella, filia Aureliæ Serpi, in Octobri tam importuno fuerat exagitata catarrho, [& oculis.] ut penitus inflammatis oculis omnibusque decedentibus palpebris, præsentissimos intuentibus ingereret compassionis sensus. Exile quid ad oculorum unctionem adhibuit olei S. Mariæ Magdalenæ: & intra dies paucos, palpebris naturalem statum suum repetentibus, omnes implevit stupore, quotquot ei in tam miserabili condoluerant statu.
[105] Magdalena Hippolyta, Hieronymi Bambicai, per viginti tres annos a dæmonibus obsessa, [Annis 30 energumena,] a variis Sacerdotibus per quinque annos continuos inani semper effectu fuerat exorcizata: nec quisquam, quid misera intra temporis illius decursum sustinuerit, sibi imaginabitur, nisi obstinatam infernalis contra hominem spiritus cognoverit rabiem. Corpus itaque cæcidit crudeliter, stomachum implevit angoribus, acerbissimis vitam cruciatibus, extremis caput doloribus; ut nihil de ululatibus & horrendis loquar stridoribus: a sacris eam abstrahebat Confessionibus, nec ullum ei permittebat cibum, nisi prius a Sacerdote benedictus esset. P. Frater Donatus Maria Ricci, Ordinis Prædicatorum, Pater ejusdem spiritualis, postquam varias infirmæ, in honorem sanctissimæ Virginis suique Patriarchæ S. Dominici, præscripsisset implerique curasset devotiones; [liberatur assumpto habitu Sanctæ.] oleo sancti Patriarchæ eam inunxit; quod quidem plagas sanavit, ast nequaquam spiritum expulit malignum. Cum igitur Octava S. Mariæ Magdalenæ celebraretur, obsessam die Martis, qui quartus erat mensis Junii, ut sanctum corpus expositum quotidie inviseret, obligavit. Paruit pœnitens; quæ vix ecclesiam ingressa, horribili stridorum ululatuumque fragore omnia susque deque eversura timebatur. Velum, quod miseræ applicaretur, petitum fuit; sed nullo in diebus illis effectu; post quos obsessa quietior quidem, non tamen libera penitus, angebatur. Quapropter dictus Pater Ricci, ut habitum Sanctæ in ejusdem honorem assumeret, consuluit; vixque comparuerat habitus, quando dæmon se a Sancta, ut exiret, compelli protestatus est publice; ipso faustissimo correspondente exitu. Nam XV Augusti, in festo Assumptionis Beatæ Virginis, habitum Sanctæ induens, totaliter ab omni spiritu maligno libera evasit & immunis; ita ut ex eo tempore quasi renata, & quemcumque absque omni difficultate aggredi laborem, & sancta frequentare Sacramenta, & suas explere posset devotiones. Quam gratiam voto solenni, ad sepulcrum Sanctæ appenso, & frequenti visitatione recognovit, & professa est coram universis.
[106] Postquam solennitatem Octavæ in ecclesia S. Mariæ Angelorum terminassent Moniales, Patres quoque Carmelitani, Florentiam incolentes, suam concluserunt honorare sanctam Sororē, quemadmodum multo cum applausu & solennitate, [Monialis febri & gravibus accidentibus afflecta,] a die XIV Junii usque ad XXIV ejusdem mensis, præstiterunt magnifice. Quo fine vexillum Sanctæ a Monialibus mutuum accepere, finita solennitate restituendum. Quod ut Moniales Monasterii S. Claræ, non longe a conventu Carmelitarum dissitæ, intellexere; Patribus supplicarunt, ut vexillum Sanctæ translaturi, in pauperis cujusdam infirmæ solatium, parthenonem earum transire dignarentur. Soror hæc erat Maria Archangela Fiesolini, quam duorum mensium continuorum spatio sæva adusserat febris, aliis sociata accidentibus; quæ infirmam tanto replebant sudore, ut hic lectum ipsum corrumperet, & illa tempore longo quasi mortua reputaretur a pluribus. Exinde nonnihil sibi restituta, tantam capitis patiebatur debilitatem, ut nec in cubili ambulantem, nec sustinere posset loquentem. Nulla ei vel minima quies morbi alleviabat inclementiam; dumque mala insolescerent atrocius, tam extraordinarios stomachi patiebatur impetus, ut omnia veluti evomitura, extremo angeretur conatu, ast inefficaci; e lecto præceps prosilitura, nisi detenta fuisset violentius. Nullo reficiebatur cibo, nulla ei proderant medicamina, maximamque Monialibus tribulationem causabat & fastidium. Semper tamen plenam erga S. Mariam Magdalenam fovens fiduciam, diversis ejus intellectis favoribus, aliquam sanctæ Virginis Reliquiam exposcere cœpit; se ipsam Sanctæ recommendans, & aliis ut se recommendarent supplicans; præsertim autem cuidam sorori seculari, quam ut corpus Sanctæ suo nomine inviseret fuerat obtestata. Ut primum a Matre Abbatissa, vexillum Sanctæ compariturum didicit; [illato ad se vexillo Sanctæ,] pridie Confessione præmissa, magna cum fide se eidem recommendavit. Die XXIII Julii vexillum ad infirmariam delatum fuit, & Pater Confessarius assistens, ipsum super infirmæ lectum explicavit; diversas cum omnibus Monialibus pro infirma fundens orationes. Post hæc cœnavit decubua tempore solito: horaque illa, qua malum ferocire solebat truculencius, [convalescit.] aliqualem experta est infirma afflictionem; ast invocato confestim Sanctæ auxilio, omnem elisit dolorem; imo tantam experta est fortitudinem, ut vestes quibus indueretur petierit, se penitus (qualiter & in re erat) sanatam rata. Vestita obambulare cœpit: sanamque se advertens, per Sororem, Matri Abbatissæ, tunc in refectorio cum reliquis Monialibus cœnanti, suam, meritis & gratia S. Mariæ Magdalenæ obtentam, intimavit sanitatem; omnesque Sorores simul in Choro congregatæ Te Deum laudamus cecinere. Et ad singulos Versus, novas vires novamque fortitudinem sibi accedere existimabat, ita ut finito Hymno ad circumstantes dixerit: Ecce me jam penitus sanam & incolumem. Postridieque in gratiarum actionem, omnibus astantibus Sororibus, Missa decantata est in honorem S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis.
[107] Bertum de Berto Ferri, in coxa dextera, quis nescio, offenderat catarrhus seu fluxus, ut solo fulcrorum adminiculo, multis variisque absque ullo effectu adhibitis remediis, incedere posset. [Sanantur, claudus,] Quare in mense Augusti corpus Sanctæ invisit: de cujus oleo ut ampullam obtinuit, quam Elisabetha Leonii a Matribus S. Mariæ Angelorum acceperat; ille domum reversus, ipsum cum devotione & fide applicavit; subitoque tantam expertus est mali diminutionem, ut paucos intra dies libere gradiens absque sustentaculo vel minimo, utrumq; fulcrum, quo usq; ad tempus illud usus fuerat, per eamdem Elisabethā, veluti bina obtenti favoris anathemata, suspendi curarit in ecclesiæ S. Mariæ Angelorum. Neque minus gloriosam S. Maria Magdalena reddidit solennitatem, quam Romæ in ejus honorem natio Florentina in ecclesia instituit S. Joannis Florentinorum. [periculose febricitans,] Nobilem quemdam, gravi exhaustum infirmitate & quasi a medicis desperatum, invisit amicus; eidem, ut in præsenti S. Mariæ Magdalenæ festivitate aliquod ei votum faceret, persuasurus. Instantiam iterum iterumque repudiavit infirmus, qui nimium tandem importuno amico respondit: Ego Vitam legi Sanctæ illius, semper ipsa se aliosque voluntati commisit divinæ, & ego sanitatem peterem? Ad quem indilate amicus; Forsitan hæc Dei voluntas erit, ut media S. Mariæ Magdalenæ intercessione sanitatem recuperes. Quo responso veluti enervatus infirmus, Sanctam invocavit, votumque vovit; vixque devotionis elicuerat actum, quando & a febri & ab omni corporis se sensit liberum imbecillitate. Gratiam agnovit cliens, corque argenteum perbelle expolitum, inque tabula collocatum, ad altare detulit sanctæ Virginis, voto satis facturus. Sacrista ecclesiæ S. Joannis Nationis Florentinæ, [& surdaster,] ubi dicta celebrabatur festivitas, R.P. Franciscus Spenter, origine Germanus, gravissima laborarat infirmitate, quæ ipsum sinistræ auris destituerat auditu, multis iisque secundum se efficacibus, ast inaniter semper, applicatis remediis. Hic tempore festivitatis illius, ut ad S. Mariam Magdalenam confugeret, se stimulari sensit interius; inspirationique obtemperaturus, pauxillum accepit gossipii, in oleo lampadis, quæ ante sanctæ Virginis altare ardebat, intincti, eoque sinistram bis unxit auriculam; paucosque intra dies ab omni immunis malo, promptissimam recognovit deprædicavitque Sanctæ gratiam & opem.
[108] Gloriosa imprimis illa mihi videtur S. Mariæ Magdalenæ attestatio, [Peccatores ad ejus altare,] quam aliqui Patres Sacerdotes dictæ domus & ecclesiæ S. Joannis perhibent, unanimiter asserentes, varias sibi obtigisse personas, quæ in visitando altari Virginis Seraphicæ, vehementes expertæ fuerant impulsus mutandæ vitæ, remediumque multis porrigendi culpis sacrilegis, quas in Confessionibus præteritis incurrerant voluntarie. Quæ gratiæ tanto majoris faciendæ sunt, quanto difficilius a corde extorquentur humano, quod usu suæ malæ libertatis in obstinatione pertina X, & difficultates quas in salutis æternæ semita experitur exhorrens, Deo se mancipare recusat. Hactenus Fr. Patricius, in genere punctum istud attigisse contentus, quia ejus naturæ est, ut non soleat nominatis personis explicari: lubet tamen ad dictorum confirmationem ex ipsius monasterii Manuscriptis Italicis addere aliquid, [vel reliquias conversi.] eo mirabilius, quod nec de Sancta quidem cogitantibus talis obvenerit gratia, ad solam Reliquiarum, quantumvis occultarum, præsentiam. Res ita habet. Sacerdos quidam Reliquiam Sanctæ ferebat ad infirmum sub veste abditam, nemine conscio; cum obviam habuit duas personas, quæ, subsistente ut fit ad earum alloquium Sacerdote, tam vehementi se compungi contritione senserunt, ut abducto in partem confiteri de peccatis voluerint. Hoc vero dum insolito facerent affectu, & tam ipsæ quam Sacerdos audiens mirarentur adeo improvisum gratiæ divinæ allapsum, cum integra cordis ac voluntatis mutatione, horrore offensarum adversus Deum commissarum, & melioris vitæ firmissimo proposito; incidit Sacerdoti cogitare, quod hæc forte agerentur virtute Reliquiæ, quam gestabat; ipsamque eis ostendit, mox persuasis ut crederent, ab illis sibi afflatum spiritum illum tam novæ tamque salutaris compunctionis.
CAPUT XI.
Alia quædam miracula, a Patricio prænominato collecta.
[109] In oppido quodam, cui nomen Turris Annuntiatæ (locus est, [Curatur gravidæ mulieris fluxus,] duodecim ab urbe Neapolitana numerans milliaria Italica) Andræana Jordani, uxor Blasii Senensis, utero ferens, continuum quinque mensium passa fuerat sanguinis fluxum, ea virium imminutione, ut instante partus tempore, præ nimia imbecillitate, infelix præpediretur eniti fœtum: ideoque omnibus de vita ejus desperantibus medicis, jam quasi exanimata agonizare cœpit, suam Deo recommendans animam. Infausta perterritus tragœdia maritus, quod ab humano subsidio exspectari advertit inaniter, a S. Maria Magdalena de Pazzis, viva cum fide petere & extorquere præsumpsit. Quare ad ejus intercessionem confugiens, imaginem chartaceam sanctæ Virginis, quam domi habebat, in præsentia multorum qui aderant, super conjugem jam moribundam cum magna statuit fiducia, in hæc alta voce prorumpens verba: Ego teneo firmiter, quod Sancta ista gloriosa ei gratiam impetrabit a Domino. [eique felix partus datur.] Fideique correspondit meritum & exitus faustissimus: vix enim dictam imaginem super infirmam posuerat, quando indilate melius habere, se per lectum movere, & signa edere cœpit urgentis partus. Quapropter a lecto ad sedem delata, filium masculum vivum subito peperit feliciter; postque dies paucos e lecto surrexit sana & incolumis, universali cum stupore totius populi; qui tam evidenti permotus miraculo, non vulgarem ex eo tempore, erga dictam gloriosam Sanctam, concepit devotionem; & maritus beneficium insigni reveritus est voto, quo Neapoli ecclesiam S. Mariæ de Vita, Patrum Carmelitarum de observantia, honoravit.
[110] Ipso eo die, quo propter Canonizationem S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, [Ex turri lapsus servatur incolumis.] solennis per urbem Neapolitanam indicta & instituta fuerat processio, hæc ex conventu majori Carmelitarum egressa, per suburbium Virginum directa fuit, ut ad ecclesiam S. Mariæ de Vita, ubi solennis Octava quam festivissime celebranda erat, accederet. Parochus itaque ecclesiæ Virginum, statuam Sanctæ, quæ ante ecclesiam ejus transitura erat, honoraturus, sedecim circiter annorum juveni imposuit, ut campanas sonaturus campanile ascenderet. Abit solicitus puer, satis facturus mandato. Vix campanile conscenderat, quando uno fallente pede, ad triginta passus corruit deorsum; quo perveniens, miraculose super terram stetit erectus in pedibus, absque damno minimo. Quodque magis miraculum auxit, circumstantia erat loci: cadens namque juvenis, naturaliter in profundam montis excavati foveam, quæ campanili immediate subjecta erat, prolabi debuisset, cum omnimoda ossium confractione; ast, patrocinante S. Maria Magdalena, quam juvenis ille ipso in casu invocavit, in alium cecidit locum, ad decem aut duodecim palmos a præcipitio illo in distantia habentem. Ita Patribus Carmelitanis S. Mariæ in Vita retulere Sacerdotes, dictam parochiam incolentes, utpote oculati testes. Idem Eminentissimus Cardinalis Indicus Caraccioli, Archiepiscopus Neapolitanus, iisdem Patribus testificatus est, & insuper Romam ad Eminentissimum Cardinalem Rospigliosium transcripsit.
[111] [Sanatur febri & apostemate laborant,] In eodem suburbio Virginum, uxor Vincentii Pagani nobilis Neapolitani, graviter decubua, malo premebatur medicis incognito, per quinque mensium spatium continuæ associato febri. Tandem igitur mali se prodidit qualitas, interius nempe apostema in pectore conclusum; quando scilicet, ex ore & naribus, ingentem saniei sanguine permixtæ evomere cœpit quantitatem, cum tanto ciborum fastidio, ut nec cibum sumere nec retinere posset: unde medici paucos ipsi residuos vitæ spondebant dies. Hæc inter, dum infirma juxta palatium suum statuam S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis processionaliter deferri inaudisset; domesticis, ut se per brachia ad fenestram deferrent, præcepit. Quibus obtemperantibus, ut ad destinatum locum, famulitio bajulo suffulta, pervenit infirma; maxima cum devotione lacrymisque multis se recommendavit Sanctæ, ut suam sibi a Deo impetraret salutem. Et ecce prodigium; vix namque dicta pertransierat processio, quando lectum repetiit ægra absque febri, insuper a sputo sanguinis & saniei, quod per os & nasum emittebat, immunis & cibum affectans; postque dies paucos resumptis viribus, lectum deseruit sana. Quapropter Vincentius, maritus ejus, ad ecclesiam se contulit Carmelitarum de Vita, ut tantum beneficium, meritis Sanctæ collatum, debitis prosequeretur gratiis, votumque offerret.
[112] Dux Telesanus, D. Antonius Ceva Grimaldi, consilio medicorum Neapolim se contulerat, [febrim cum sanguinis fluxu patiens,] ut beneficio novi aëris a febris continuæ, quæ ipsum integro quasi anno tribularat, convalesceret infirmitate; sed malo in pejus incrudescente, tam copiosum tandem sanguinis fluxum passus est per nares, ut de vita ejus plurimum dubitarent medici; præsertim cum multa diversaque pro sistendo sanguine adhibita remedia, omni viderent destitui efficacia, nec proficere quidpiam. Æger igitur totalem virium suarum sentiens diminutionem, absque ullo mali medicamine, ad conventum Carmelitarum de Vita quempiam destinavit, qui Patres eos suo nomine rogaret, ut aliquas de S. Maria Magdalena sibi deferrent Reliquias; quæ postmodum infirmo applicatæ fuere, & inter alias quidem velum Sanctæ. Quod ut capiti ejus impositum fuit, omnis indilate sopitus stetit sanguinis fluxus, cum astantium stupore, magnoque ipsius Ducis convalescentis solatio: qui postridie in eo se reperit sanitatis recuperatæ viriumque statu, ut ipsemet ecclesiam de Vita, sanctæ Virgini gratias acturus invisens, pro beneficio recepto, in eleemosynam obtulerit scuta viginti. Hieronymum Carminianum, Equitem Neapolitanum, plateæ Toletanæ incolam, tam ferox ex improviso invaserat accidens, ut unanimi medicorum sententia filius mortis denuntiaretur; quique vel maxime malum illud augebat cruciatus, [& infirmus ad mortem.] impotentia erat quiescendi in lecto. Nullam itaque sibi humanam profuturam intelligens medicinam, ad patrocinium confugit S. Mariæ Magdalenæ, aliquas ejus petendo Reliquias; quæ ut corpus infirmi attigerunt, sanitatem impertiri cœperunt. Mox enim se movere, & absque fastidio ullo in lecto jacere, commodeque se extendere infirmus; magis magisque per dies singulos ita convalescens, ut integram tandem consecutus sanitatem, in grati animi beneficium, se obligaverit coram multis Nobilibus, omni studio industriaque promoturum, ut sanctam Virginem Neapolis sibi eligat in Patronam.
[113] [A Nocturno incendio] Victoria Simonis, Neapolitana puella, in monasterio Charitatis, quod in eadem platea Toletana situatum est, educanda, quamdam S. Mariæ Magdalenæ chartaceam dono acceperat imaginem; quam quia eodem die ad cellæ suæ parietem affigere non poterat, sub vesperam, cum alia quadam pariter juvencula socia sua decubitura, ex tenero devotionis quo in Sanctam ferebatur affectu, imaginem illam super pulvinar, in quo caput quiescebat, deposuit, sicque obdormivit. Sed eheu; quod incuriæ non extinxerant lumen, flammam concepit; protinusque invalescens, ipsum in quo filiæ illæ dormiebant corripuit lectum: quando miraculose a somno expergefacta Victoria, cellamque igne ardentem exhorrescens, suam quoque excitavit sociam; ambæque e cubili egressæ, [liberatis periclitantibus,] suis reliquas etiam Moniales omnes expergefecerunt stridoribus. Quæ ignis grassantis incendium, toti imminens monasterio, dum cohibere non possent, gentem forinsecus vocant in auxilium; quæ subito diversis cum instrumentis, ut ignem extingueret, sicuti & de facto extinxit, accurrit numerosissima. Quod autem stuporem meretur, tum expergefactio fuit Victoriæ, quæ subitanea quadam & occulta conquassatione se a somno sensit excitari, tum auxilium opportunissimum, siquidem casus circa dimidium noctis successerat; mane itaque facto ad cameram suam reversa Victoria, totam suppellectilem, singulariter autem lectum, ubi dormierat, igne reperit absumptum, præter unicam illam imaginē chartaceam S. Mariæ Magdalenæ, quam tot inter cineres sanam, integram, & ab omni ignis læsione invenit immunem, Unde tam ipsa, [imago Sanctæ intacta invenitur.] quam reliquæ omnes Moniales, non modo binas illas adolescentulas, sed totum etiam Monasterium, suffragantibus Seraphicæ Virginis meritis, a flamma & incendio liberatum fuisse agnovere; quam proinde in suam susceperunt Protectricem, in ecclesia sua sacellum sanctæ Virginis erecturæ; præterquam quod pro tanta gratia, in ecclesia de Vita, tabulam offerent seu picturam, in qua totus repræsentabitur casus commemoratus. Interim magna cum veneratione & devotione chartaceam illam imaginem, miraculose inter flammas illæsam intactamque conservatam, solicite custodiunt.
[114] Claudia Nicolai Antonii Antuerpiensis, Neapolim incolens, post gravissimam, [intolerabilis ex ore fœtor infirmæ curatur.] quam annis octo exantlarat, febris continuæ infirmitatem, tantam viscerum stomachique pati cœperat corruptionem, ut ex ore ejus intolerabilis se proderet fœtor, se ad loca etiam insinuans remota, ea cum molestia, ut proprii etiam parentes, amici, domestici, Confessarius, imo nec ipsi medici, propter intolerabilem graveolentiam, accedere præsumerent. Desolata itaque & derelicta ab omnibus, dum processio S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis per eam civitatis partem transiret, admonitæ infirma tantam concepit fidem, ut in virtute ejus se e lecto erigens, quamdam adierit fenestram; ubi sanctæ Virgini votum nuncupans, subito se sanam reperit, & ab omni liberam fœtore, cum maxima totius familiæ admiratione & lætitia. In cujus favoris recognitionem puella illa, cum omnibus amicis suis, ecclesiam de Vita Patrum Carmelitarum invisit, quando in eadem ecclesia Octonarium solennis Canonizationis celebrabatur, inque animi grati symbolon, cum insigni Missarum ceræque quantitate, suum explevit votum.
[115] Priorissæ Conservatorii, Romæ in hospitali sancti Spiritus, cui nomen Victoria Gasparrini, [Paucæ olei miraculosi guttæ] parva vitrea donata fuerat ampullula, in qua duæ tresve olei illius miraculosi, quod Florentiæ in festo Beatificationis S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis multiplicatum fuerat, asservabantur guttulæ. Donum, maxima cum satisfactione exceptum, puellis suis, quibus educandis præest, detulit exhibendum. Quarum una, ætatis annorum triginta, rem adeo exilem tantillumque videns olei, subrisit dicendo: Pater Generalis Carmelitarum (ab eo namque processerat donum) ingens sane in unica olei guttula, & minima ista phiala, impertiit xenium. Interim ampullam reverenter observans Priorissa, eam in pyxide serico vestita reposuit; multisque præterlapsis diebus, eamdem ipsam Priorissam in sinistra corporis parte dolor invasit, qui ab inguine usque ad pedem discurrens, tantum creabat molestiæ & afflictionis, ut non modo non stare aut sedere posset, sed nec in lecto jacere; indiesque magis ingravescente dolore, [novo miraculo exuberantes,] semper difficilius stare pedibus & longe difficillime incedere. Igitur XXIX Maii, dum insolitus urgeret cruciatus, lecto se committere coacta fuit; ubi post aliquantulum temporis, afflictam corporis partem, velut insensibilem, præ dolore sensit evanescere. Quas inter angustias ampullulæ dictæ memor, eam in præsentia trium puellarum (scilicet Bibianæ annorum XXXII, Tobiæ annorum XXIV, & Margaritæ annorum XXV) sibi allatam, sinistra apprehendit manu, dextra ligamen, quo cooperta erat, solvens; utque ad ceram quæ orificium immediate claudebat pervenit, ceram acu elevavit. Qua vix sublata, exilis illa olei quantitas bullire cœpit, eo cum incremento, ut foras prorumpens, tenentis unxerit manum. Quo tam Prorissa quam assistentibus puellis attonitis successu, patiens, ampulla in dexteram assumpta, sinistra, quam oleum perfuderat, partem inunxit offensam. Dumque manu dextera ampullam teneret, & istam oleo madefactam reperit. Ne igitur prodigiosus liquor, qui secundam hanc unxerat manum, deperiret; puellis advocatis, frontem, fauces, & pectus unxit. Quo facto dictam reclusit ampullulam, [ingentes dolores sanant.] in qua eadem quæ prius visa fuit remanere olei quantitas; unde cera, novaque & duplicata eam cooperiens charta, fortique constrictam ligamine, in dicta reposuit pyxide in domo sua. Nocte sequenti, dictæ Priorissæ dolor pristinus nonnihil intulit afflictionis; quare altero die iterum assumpsit ampullulā, quam ita reperit plenam, ut ex oleo redudante lacera videretur charta, & secundum aliquam partem ipsa pyxis, in qua conservabatur, madefacta. Soluto itaque fune, & quanto placuit partem offensam inungens oleo, iterum cera & charta obductam in priori collocavit repositorio; hodieque ampulla majorem, quam primitus habuit, notatur continere olei quantitatem. Ita sancte attestantur, inque Dei & Seraphicæ Virginis majorem gloriam & honorem profitentur, dicta Priorissa & commemoratæ puellæ.
[116] Soror Maria a S. Josepho, Monialis Ordinis Beatissimæ Virginis Mariæ de Monte Carmelo, [In Armoricis convalescit moribunda,] in Monasterio dicto de Bethleem, Ploërmeli in Britannia minori, phthisi per annos plures infecta & a medicis deposita, postquam in hebdomada Passionis anno MDCLXIX Viatico & extrema Unctione, tanquam morti proxima, munita fuisset; interius ad implorandam S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, tunc proxime Sanctorum fastis adscribendæ, opem mota fuit; statuitque duobus novendiis preces aliquas in ipsius honorem persolvere, quod & fecit. Nocte igitur, Sanctæ ipsius festum immediate præcedente, tam acuti dolores ac debilitas infirmam opprimere cœpere, ut ad oratorium novitiatus in dormitorio extructum, eidem Sanctæ consecratum, & in quo exposita est ejus imago, se deportari posse omnino diffideret. Nihilominus in sede rotatili, non sine ingenti difficultate & periculo expirandi in via, eo deducta fuit. Quo cum pervenisset, dum quædam a Sororibus preces recitarentur, pectus, tamquam apposito sibi interius aliquo corroborativo, sibi sensit convalescere; [item contracta,] tibiasque, prius debilissimas, consolidari. Quare statim e sede exiliens, velum Sanctæ in altari expositum accessit deosculatura, & exinde ad infirmatorium omni absque difficultate reversa est; & appetitu recuperato, perfecte sanata. Soror Angelica a S. Philippo, Monialis ejusdem ordinis & monasterii, importuna nervorum contractione pridem afflicta, & a duobus annis lecto jugiter affixa, die festo S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, cum Confessarii sui licentia, in ejusdem honorem novenam instituerat, ut ipsius meritis & intercessione aut totalem recuperaret sanitatem, aut saltem aliena absque ope (si ita Deo placitum foret) ad Chorum progredi, ibique Missam audire, & Sacramenta percipere posset. In ipsa igitur Ascensionis Domini nostri solennitate (quæ intra dictum novendium occurrebat) dum ex Choro, ad quem in sede volubili seu rotatili deducta fuerat, ad lectum reportata fuisset; pectus suum (quod usque modo debilissimum fuerat) nonnihil meliorari experta, an se erigere posset, attentavit. Conatumque sentiens optatum, vestes sibi dari petiit, quibus induta ad Chorum processit; ubi, postquam Sanctæ Reliquias venerata fuisset, hymno Te Deum laudamus in gratiarum actionem a Communitate cantato, reversa est sana, nulliusq; indiga opis. [& Episcopus æger.] Illustrissimus ac reverendissimus Dominus Episcopus Veneti in Britannia minori, molesta in uno crure laborabat fistula; a quo importuno malo ut sese redimeret, paulo post solennitatem Paschalem hujus currentis anni, novenam inchoavit in honorem S. Mariæ Magdalenæ; desideriique compos effectus, priorem obtinuit integerrimam corporis incolumitatem. Cum igitur Sancta hæc tam corporali quam spirituali animarum benignissime medeatur faveatque sanitati, tamque apud Deum ejusdem pro clientibus efficax sit intercessio, ut ex præsentibus, veluti ex ungue leonem, dilucide cognoscis, Lector benevole; tu quoque eamdem, tuis in adversitatibus morbisque, præsertim vero animæ, invocare non differas.
CAPUT XII.
Gratiæ quædam miraculosæ, ex Mss. Italicis ipsius monasterii a
Sanctimonialibus collectæ & transmissæ: ac primum factæ anno 1669.
[117] Anno MDCLXIX MENSE Junio, Sor. Maria Thecla Neri, in conventu Sanctissimæ Annuntiatæ, [Annis 4 paralytica] miraculose liberata est ab infirmitate, quæ totis quatuor annis eam sic detinuerat affixam lecto, ut in eo vel de eo non plus moveri posset quam juvabatur a duabus Sororibus, hoc caritatis obsequium aliquam in ea habuit, Angelus de Monte-claro Presbyter, ex Burgo S. Joannis, Florentiæ ad Boream sito, neque multo plus quam XIII milliaribus distante, in hæc verba. Cum D. Philippus Franci hoc in loco, propter quædam sua negotia ageret, & Sor. Maria Thecla intellexisset, habere eum de oleo Sanctæ, quo sanabantur quotquot ungebat infirmos; rogavit Matrem Abbatissam, efficeret, ut etiam illa caritas impenderetur sibi. Accersitum ergo me rogare hæc cœpit, [oleo Sancta curatur:] ut solatium istud procurarem infirmæ. Nec difficile fuit D. Philippo, ad benefaciendum promptissimo, persuadere quod cupiebam. Ivit continuo ad Annuntiatæ ecclesiam, dumque in ea preces aliquas fundit, infirma collocata in sella, inter duarum monacharum brachia, deportata ad craticulam est: ubi ipsi Philippus frontem inunxit facto signo Crucis, jubens ut firmiter confideret se sanandam: deinde mihi oleum ipsum dedit, tradendum D. Abbatissæ, ut ipsa eas corporis partes liniret, quas dolere sibi infirma dicebat. Atque ecce surrexit continuo illa, & per gradus ad Chorum ascendit una cum Sanctimonialibus omnibus, præ animi teneritudine collacrymantibus, atque Te Deum canentibus. Paulo post iterum ab Abbatissa accersitus sum, jussaque ad crates comparere Maria-Thecla coram me ambulavit, tam expedite ac si numquam fuisset infirma: quod cum viderim non sine lacrymis, volui etiam vobis statim perscribere, ut & ipsæ Deum collaudetis.
[118] Eodem anno Prati erat Stephanus, Francisci Gentilis lignarii Pratensis filius, [gossipio, oculus novenio cæcatus;] qui ante novem annos solum triennis, oculi sinistri visum amiserat, per obductum ei a variolis panum. Interim celebrata Florentiæ festivitas Canonizationis, occasio fuit ut pueri mater, per eos ipsos dies a D. Hieremia Ganni acciperet aliquid de gossipio, quod fuerat sacro Corpori admotū. Hoc ergo applicitura filio, una cum ipso devote ac fidenter Salve Regina pronuntiavit, tum extincto oculo gossipium istud admovit: & subito ei visus rediit, quo tam diu caruerat. Magdalena Sarti, apud Petrum Cocchi in conducto habitans, syncopas & deliquia pene continua patiebatur integro fere anno: nec ullum inveniebatur ei remedium, quin etiam signis haud obscuris apparebat, obsidentis vel circumsidentis spiritus maligni effectus eos esse. [velo, frequēs syncope curatur:] Die autem quodam eo reductæ, ut jam jam expiratura crederetur, assidebat Presbyter, dubius an viveret, possetque ei extrema Unctio impendi. Interim filia ejus Faustina venit ad monasterium nostrum, & commodari sibi petiit velum Sanctæ: quod mox ac capiti ejus imposuit Presbyter, subito ad se rediit, nec deinceps tale quid passa est; cum anni jam sex præteriissent, quando id quod contigerat scribebatur.
[119] Maria Nicolai Barbassi, commorans Francisco Chiare, [aqua fontis ejus, febris maligna:] torquendi serici opificium exercenti, circa XXVIII Julii, febri tam maligna fuit correpta, cum dolore stomachi, ut nono morbi die de vita ejus actum judicans Dominus Campelli, propter prostratas omnino vires, Viatico eam muniri mandaverit. Hoc cum factum esset, quædam ejus amica præbuit de fonte Sanctæ haustam aquam; & Maria, mox atque ipsam cum fide bibit, liberata a febri, redeuntem postridie medicum stupore complevit: atque in gratiarū actionem mandavit ad Sanctæ altare dicendam Missam, [sola invocatione, dissipatur initiū gravis morbi.] cum oblatione votivæ ceræ. Retulit nobis D. Cosmus Pandolfini, quod XXVIII Julii, tanta oppressus debilitate, ut erigere se nequiret; sub horam XXIV senserit algorem extremum, cui nec a calore cubiculi tum satis intenso, nec a pannis injectis solatium reperiebat: in eoque statu mansit horis quatuor, principiumq; gravioris mali id fore judicavit; quia aliquo ab hinc tempore, simili prorsus initio, incurrerat malignam febrem. Hoc in statu quam devotissime potuit commendavit se Sanctæ, sensitque mox cum superveniente sudore dissipari malum: & circa auroram indormiscens, paulo post surrexit sanus, adeoque robustus, ut ad omnes functiones suas mox se applicuerit, cum magna domesticorum & ipsiusmet admiratione, hanc gratiam Sanctæ acceptam referentium fide neutiquam dubia.
[120] Ginevra Salvini, apud Stephanum Peripi frænarium commorans, [34 mensibus infirma] narravit nobis, quod per menses triginta quatuor passa sit gravissima symptomata palpitationis ac suffocationis cardiacæ, cum tumore gutturis fauces præcludente, sic ut difficillimum ei esset aut cibum sumere aut spiritum reciprocare: causam autem referebant periti in catarrhum, copiose stillantem ex capite; in quo etiam capite dirissimos dolores cum nervorum attractione sentiebat. Multis porro medicinis tam purgativis quam aliis frustra adhibitis, præscripsit ei medicus pulveris Peruani, quem Chinam-chinā vocant sumptionem. Cumque eo usa esset diebus sedecim, usque adeo aggravatum fuit malum, ut non modo non assurgere de lecto, sed nec caput quidem posset attollere, accedente insuper gravi melancholia & cibi fastidio: quare circa XX Julii, desperans de vita ei servanda medicus (nam etiam pulsus deficere cœperat) jussit eam extremis Sacramentis muniri. [ac tandem a medico deposita,] Tunc quædam ejus amita accessi D. Philippum Franci, rogavitque ut dignaretur ire, ac neptem suam visitare: hic vero ut vidit & intellexit mali gravitatem, opus esse dixit, ut requireretur velum sanctæ Matris. Ivit ergo ad monasterium ipsumque accepit, deinde ad infirmam rediens reperit loquela destitutam; nihilominus ei dixit: Gratiam tibi fecit Sancta, & sanata es: surge. Et jussit eam attolli ac sessum locari supra lectum suum; velumque capiti ejus imponens, iterum mandavit surgeret, abiret, res suas ageret. Cum vero infirma, [imposito sibi velo Sanctæ servatur:] quæ experiebatur quod nec caput quidem posset attollere, multo minus auderet de lecto suregere; increpuit eam D. Philippus, clamans quod factam sibi gratiam repudiaret: & Surge, inquit; ac circumstantibus, Ferte ei vestes suas: rursumque infirmæ: Surge, & agnosce gratanter factum tibi favorem. Tum illa se vestiens, pedes pavimento fixit: magnoque cum stupore suo, quæ consistere prius nequiverat, accessit ad culinam curandam. Admirati sunt etiam vicini omnes, spirantem, loquentem, operantem videntes. Postridie veniens medicus, eamque videns erectam in pedes, primum quidem miratus est; deinde dixit, eum esse effectum adstringentis medicinæ quam ei præscripserat: nesciebat enim quid facum esset: sed vicini domesticique reposuerunt, dicentes; Non tua medicamina, sed velum S. Mariæ Magdalenæ, sanitatem ei contulit.
[121] Uxor Domini Legati Lucensis apud Serenissimos nostros, retulit nobis varias gratias, a Sancta factas domesticis suis: Die enim, inquit, [ejusdē particula sanatur febricitans;] XVIII Junii, hujus præsentis anni MDCLXIX, juveni cuidam meo vehementissima advenit febris; quæ cum in simplicem tertianam ei conversa esset, nec ulla medicorum diligentia pelli posset, asserentibus illis crebrius adhuc redituram; suasum ipsi est, ut quo tempore febrilem expectabat paroxysmum, recurreret ad opem Sanctæ implorandam, de cujus velo particulam ei dabant. Fecit juvenis devote quod suggestum sibi erat, & neque tunc neque deinceps febrem passus est. Die vero II Augusti, alius juvenis, natione Francus, vehementi & acuta febri cum intensissimo capitis dolore correptus est: quæ primum frigore, dein calore grandi eum torquens, neq; diu neque noctu aliquam ei requiem indulgebat. Accersitus medicus applicuit quidquid sibi ars sua ad remedium suggerebat, sed frustra: [& alius a graviori febre, unctus oleo.] imo ad quartum quintumque diem morbi, ultra magnam debilitatem prostratarum virium, vexari cœpit vehementi tussi atque angustia pectoris; adeo ut non minus medicus quam ipse infirmus judicarent, clarum hoc indicium esse dispositionis pessimæ. Cum autem nihil interea remitteret febris, adeoque vix ulla spes salutis superesset, monitus æger est, fieri posse ut sanaretur, si cum vera fide invocaret Sanctam: quod ille fecit, maxime ad exhortationem boni cujusdam Sacerdotis, qui oleo per Sanctam multiplicato ipsum inunxit decimo die morbi. Sub horam autem XXI ejusdem diei venit medicus, & ægrum valde relevatum reperit ac fere absque febri: mane vero regrediens, liberum a febri omnino esse pronuntiavit, & solum modica tussis, angustiaque etiam minor supererat; ac porro bene habens, gratiam a Sancta acceptam recognovit.
[122] Simon, filius Francisci Torricelli sartoris, annos quatuor vel quinq; natus, ex terreo suggestu, plus quam duodecim ulnas alto, decidit in petram quamdam subjectæ curtis, adeo graviter, ut tempus dexterum ingenti pateret vulnere, duos digitos profundo. Accurrit excita Mater Apollonia Ricci, filiumque expertem sensus suoque sanguini innatantem reperit. [Puer ex alto lapsus & letaliter saucius] Tum eum accipiens, magna cum fide Sanctam invocavit, ac dixit: S. Maria Magdalena, adjuva me, & filio meo vitam redde: atque inter hæc deficiens ipsa, velut exanimis corruit. Interim quidam ex officina adveniens, acceptum puerum, nec ullius sensus signa dantem, deposuit in lectum, ubi vulneri albumen ovi imposuit. Tertia post inde hora rediit ad sensus suos puer, matremque inclamans, Mater, ait, non sum mortuus: sanavit enim me Monacha quædam, albis fuscisque vestita, ea scilicet, cui vesperi Ave-Maria recito. [Sancta apparente resurgit:] Mane sequenti reversus chirurgus ad vulnus curandum, eique inserendos peniculos aliquot lineos propter profunditatem, sublato albumine invenit solidatum vulnus, nullumque aliud ejus vestigium quam modicum ruborem pro mensura plagæ: quod admirati tam ipse, quam pater & magister pueri, qui causa compassionis ad casum accurrerant, puerumque antea viderant velut mortuum; agnoverunt haud dubium illud esse miraculum Sanctæ. Mater autem adduxit filium ad ejus capellam, votumque argenteum obtulit, addens quod Habitu sui ordinis vestiret eum toto anno. Ad confirmationem autem majorem, puer ipse cum nono post die vidisset Religiosas alterius habitus, dixit matri, quod illæ non erant vestitæ sicut ea quæ ipsum sanaverat, quia hæc albis & fuscis induebatur.
[123] [puella similiter labens] Catharina Angela, annorum sex puella, filia Joannis Baptistæ Pentolarii, anno MDCLXIX die IV Augusti, per quamdam fenestram domus, plus quam sedecim ulnas altam, cadebat: quam per aëra ferri videns mater, S. Mariam Magdalenam & S. Antonium Patavinum invocavit, rogans ut salvam sibi filiam vellent. Accurrit qui in platea rem spectabat populus, nihil dubitans, considerata altitudine loci, [servatur illasa.] quin vel extinctam vel corpore toto contritam puella invenienda esset; invenerunt autem lapsam quidem in faciem supra pavimentum saxeum, sed nec lividum uspiam nec læsum vultum, nedum aliud ullum membrum: & manibus apprehensam, clamantes Miraculum, sursum adduxerunt matri, filiæ infortunium, imo suum, plangenti. Quæ mox utillam sanam vidit, converso in gaudium luctu, sanctis Advocatis suis egit gratias; quas ipso etiam opere redditura, continuata quinque feriarum sextarum devotione instituit Sanctam honorare, filiolam quoque huc secum ducens.
[124] [Monialis moribunda] Sor. Maria Seraphina, annos nata septemdecim, & Religionem in monasterio S. Francisci hujus urbis professa, quadam letalis apoplexiæ specie subito correpta jacebat, non linguæ solum, sed omnium sensuum usu destituta. Tertia circiter noctis hora erat, cum id ei accidit; non tamen omiserunt accersere continuo Doctorem suum Medicum, D. Petrum Franciscum Porcellini: qui viso ægræ statu, deficiente etiam pulsu, spem nullam vitæ ei producendæ habuit, jussitque ad sepulturam apparari omnia. Itaque superveniens etiam Confessarius, confestim ei Unctionem sacram ministravit, & Commendationes animæ, velut jam jam expiraturæ, cœpit recitare. Adhibita nihilominus remedia omnia possibilia sunt, [velo & oleo applicito convalescit.] tam vesicatoria quam alia, quibus ad sensus revocaretur. Illa nil istis juvabatur, toto tamen die sequenti sic perstitit, usque dum allatum applicatumque ei est velum sanctæ Matris: ad cujus contactum statim sensus redeuntis signum dedit ægra, & loquentes potuit intelligere, non tamen loqui ipsa. Ergo Pater Confessarius os caputque ejus inunxit oleo, per Sanctam multiplicato: & redeunte sibi voce, dixit illi infirma, vidisse Sanctam in habitu propriæ Religionis, quæ brachium ipsius sinistrum elevans, protulerit verba quædam; quorum tamen non recordabatur, sicuti nec meminerat ullius eorum quæ facta sibi erant toto infirmitatis tempore. Rediit autem subito ad pristinam sanitatem, cum magna admiratione devotaque lætitia piarum istarum Matrum, quæ simul gratias egerunt Sanctæ pro tali beneficio.
CAPUT XIII.
Gratiæ anno MDCLXX invocata Sanctæ miraculose obtentæ.
[125] Quintius Vectoris Firmanus, sed a pueritia Florentiæ habitans, filium habebat dissolutissimum, [Iuvenis profligatissimæ vitæ] & in omne vitiorum genus effusum, nomine Joannem Franciscum. Cum hoc rediens Certaldo anno MDCLXX, & ecclesiam nostram transiens, rogare eum cœpit, intraret secum, ad visitandam pariter Sanctam: sed ille abruptim respondit, Nolo: causam autem interrogatus, aliam non reddebat, quam, Quia nolo. Iterum ergo rogavit Quintius, saltem ad Annuntiatam sequeretur se, ibique unum Ave-Maria recitaret: quod ille quidem persuaderi sibi sivit, sed vix genua flexerat, quando surrexit abiturus. Quæsivit ex eo pater, quo tam subito discedere vellet: sed ille aliud non reposuit, quam omnino eundum sibi esse ad negotia sua. Indoluit ad tantam filii obstinationem bonus pater, venitque ad ecclesiam monasterii nostri, [a patre commendatus Sancta] & cœpit intimo ex affectu orare pro illius salute, sanctam Matrem his verbis appellans: S. Maria Magdalena, trado & consigno tibi hunc meum filium, ut tuus deinceps sit: tu adjuva & serva animam ejus. Si emendatus salvetur, honori tuo cedet; si damnatus pereat, reddenda pro eo tibi ratio erit. Tibi eum do: tu curam ejus age. His dictis egressus ab ecclesia, perrexit filium Sanctæ commendare, præsertim quotidie mane, plures consequenter Missas in ecclesia nostra audiens: interim dum ille prosequebatur male institutum profligatissimæ vitæ cursum, cum magno senis patris dolore, rapiens pecuniam quam ex diurno stipendio is referebat domum, totasque noctes foris agens.
[126] Sic utrique vix mensis effluxerat, cum miser ille, inspirante Deo & sancta Matre, venit ad ecclesiam nostram, in qua etiam erat pater suus; & huic appropians quidam interrogavit, [uno post mense invenitur coram ea orans,] Nihilne sciret de filio suo, aut ubi esset. Nihil se scire respondentem Quintium, iterum interrogavit amicus; an gratum foret si eum ipsi indicaret; & annuenti, monstravit retrusum in sacelli unius angulo, atque orationi insistentem. Sed pater veritus ne ei crearet molestiam, vidisse dissimulavit, & ad aliam quamdam capellam se recepit. Exinde cœpit curiosius filium observare, [& totus mutatus ac deditus pietati:] deprehenditque eum sæpius ad ecclesiam venire Sanctæ visitandæ causa, & suscepisse devotionem quinque sextarum feriarum cum Confessione & Communione agendarum: quod cum valde patrem oblectaret, gaudebat etiam domi longe alium videre quam fuerat: redibat enim ad horam vigesimam quartam, & cœna sumpta recipiebat se in cubiculum, ubi ante grandem Christi imaginem, tribus aut quatuor horis prostratus, in oratione perseverabat. Agnoscit mox Quintius ejus opus id esse, cui filium commendaverat; eoque fidentius orare perrexit, ut quod Sancta cœperat consummaret. Interim XV Augusti, ipso Assumptæ Deiparæ die, infirmari cœpit Quintius, duplici quotidie paraxysmo violentiam febris experiens, quæ ei usque ad finem Septembris duravit, filio ad paterna obsequia assiduam & indefessam operam conferente. Cum autem videretur sibi ad extremam imbecillitatem adductus, [atque post ministeriū sesauimestre ægro patri exhibitum,] animi æque ac corporis, ad caram sibi Sanctam accurrit, rogans ut sibi a Deo vel vitam vel mortem impetraret. Tum vero hæc duabus aliis Sanctis comitata apparuit, Sancta videlicet Maria Magdalena & S. Rosa, interrogavitq;, ecquam e tribus Patronam optaret. Ipso vero S. Mariam Magdalenam nominante, ait hæc, Post triduum a febri liberaberis. Et nos, inquiebant aliæ duæ, erimus tuæ protectrices: itaque disparuerunt.
[127] Cum ergo patrem post tres dies sanum videret filius, sumpto simul prandio dixit, quod oppido fatigatus laboribus, [Cortonam abiens de via ei scribit,] in ejus ægrotantis ministerio exantlatis, foras egredi vellet ad captandum liberiorem aërem. Annuit id ei libens pater, sed interrogans, quo ire cogitaret, responsum accepit, fore ut sciret. Mane vero sequenti discessit adolescens versus Castellum Francum superius, ubi habebat sororem Monacham, nomine Hippolytam: quam cum brevi alloquio salutasset, statimque valediceret; rogavit illa ut prandium vellet apud se sumere. Sed ipse, urgens causatus negotium, negavit se posse. Petiit autem confestim sibi commodari folium chartæ: quo allato, scripsit patri, benedictionem ejus postulans; addensque quod ibat Cortonam, ingressurus ibi Ordinem Cappucinorum; & rogans, ne intra annum sibi scriberet, alioquin futurum ut epistolam combureret: & hæc obsignata reliquit sorori, mandans ut quam securissima via mitteret litteras suas patri, non tamen nisi post tres aut quatuor dies. Recepit illa id se facturam: sed quia malum aliquod formidabat, maxime quia sciebat quod aliquem læserat, a quo fuerat affectus injuria; instanter oravit ut terminum & causam itineris tam festinati indicaret sibi. [& fit Capucinus.] Et ipse Cortonam, inquit, cum Domino quodam negotium grave expediturus, quod brevi scies: itaque discessit. Metuebat vehementer Hippolyta, quia anteactam fratris vitam noverat: acquievit tamen, & post condictos dies patri misit commendatam sibi epistolam. Qui filii consilio gavisus, post actas S. Mariæ Magdalenæ gratias, illi aliud nihil rescripsit, quam pauca hæc verba: Mando tibi benedictionem meam: nec plura addidit, ut morem ei gereret. Postea vero intellectum est, quod facta ibidem professione, Patribus illis optimam de se spem faciat felicissimi exitus.
[128] D. Joanna, filia D. Francisci Bracciolini, Florentiæ commorantis, annorum viginti octo virgo, exposuit nobis, [Periculosus sub mamilla abscessus,] quomodo hoc anno MDCLXX * exeunte mense Martio, subitus eam dolor invasit sub mamilla sinistra, cum inflammatione tam vehementi, ut aduri sibi videretur: in medio autem inflammationis illius apparuit rubra macula, paulo grandior obolo, unde pus manabat magno cum dolore: si enim alicubi adhærebat indusio, ipsum sic agglutinabat carni, ut attractum sequeretur etiam pellis. Cumque varia in remedium acciperet consilia, nec iis uti vellet amore verecundiæ (timebat enim ne si alicui malum monstraret, [præ verecundia occultatus,] tradenda esset manibus chirurgi, quibus potius quam sustineret se tangi, mori malebat) tertio post die gravioribus solito doloribus lancinata, commendavit se Sanctæ, cum magno affectu multisque lacrymis; & sumpto oleo ex lucerna (quamvis soror sua D. Blanca id dissuaderet, asserens pejus inde habituram) eodem se inunxit, dicens: Sancta mea, volo inungi oleo tuo; ideoque, si mihi feceris gratiam sanitatis, mox atque potero accedam tuam ecclesiam, [Sancta invocata disparet.] & illud ibi postulabo. Postquam ergo locum doloris ita unxit, corioque operuit, in iisdem doloribus usque ad noctem perseveravit. Quando iterum se Sanctæ commendans, soporata est; & mane facto experrecta, perfecte se liberatam sensit, nullo prioris mali remanente vestigio; & una cum supranominata sorore sua D. Blanca, quæ partem affectam viderat, affirmavit non nisi miraculo divino se fuisse sanatam.
[129] [Curantur subito, gena ac pede dolens,] Sor. Maria Dei, inter eas Sanctimoniales professa quas Stabilitas nuncupant, annorum circiter quadraginta quinque, cœpit grandem in pede atque genu cruciatum sentire, ita ut genu inflectere aut eo niti nullo modo posset. Hoc ei cum integrum mensem durasset, nec ulla adhibita remedia prodessent; exeunte mense Prælata sua dixit, quod ipsam vellet ad medicum ducere. Cui Sor. Maria instanter supplicavit, ut eo consilio supersederet, donec transisset festum Sanctæ nostræ, quod una cum tota civitate monasterium istud colit: eoque jam præsente, genu prædictum unxit oleo lampadis, ante Sanctam ardentis; & statim absque dolore se demisit in genua, quod toto mense elapso facere non potuerat: cœpitque ambulare per monasterium, publicando omnibus gratiam acceptam.
[130] [pluribus vulneribus letaliter saucius,] Thomas Quirini, a puero in Pistoriensi districtu commoratus, cum forte Florentiæ esset die XXV Augusti propter sua negotia, & domum cujusdam accessisset; subito sensit incurrisse in se quinque viros, qui a parte posteriori eum vulneraverunt, inter scapulam ac spinam dorsi, quintamque & sextam costam thoracis. Ille in terram corruens, magno cum affectu commendavit se Sanctæ, auxilium sibi ferri postulans; indeque vires sibi additas sentiens, elevavit se in genua, atque unum ex istis quinque percussit: qui videntes non esse mortuum, fugam arripuerunt. Fratres autem ex Societate Misericordiæ sublatum eum tulerunt ad hospitale S. Mariæ-novæ: ubi commissus Mag. Antonio Calderini, ejusdem hospitalis chirurgo, curationem quidem opportunam suscepit, sed solatii ex ea nihil, quin potius impossibilis omnibus videbatur sanitas. Duo enim vulnera acceperat in ejusdē lateris brachio, supra cubitū bis transfixo: & intra illos triginta dies, quibus continuata curatio fuit, putrefactū sanguinē carnemque expuebat. Omnia autem accidentia illa, passim letalia judicata, cœperunt diminui: & decimo quinto post die venit ad nostram ecclesiam, portans in gratiarum actionem indusium, in quo apparebat vulneris letalis incisura, ante ac retro: chirurgus autem prænominatus manu propria scripsit amplam totius miraculi relationem, in testimonium veritatis.
[131] Joannes-Carolus, filius Jacobi Tarioletti, sub quintam horam noctis mediam libram pulveris nitrii purioris in lance stannea siccandam posuit supra foculum, eam istic relinquens, per horæ quadrantem: [tormentario pulvere fœde ustulatus faciem,] postea vero versare eam cœpit. Et ecce ex fundo lancis liquefacti stanni tantū decidit in foculum, quantus est orbis unius nummi argentei septem librarum, quem plastram nominamus: simulque cadens & accensus pulvis, luculenta cum flamma surrexit in vultum Joannis-Caroli, ut totius faciei cutis instar membranæ adusta fuerit. Margarita ejus mater, videns filium totum ustulatum, & quod capilli ejus omnes instar fuliginis excidissent; convertit ad Sanctam preces, ut tali in articulo ipsi succurreret: tum filium interrogavit, qualiter haberent oculi: qui respondit, eos extincta luce omnino periisse. Tum illa denuo versa ad Sanctam, oravit, ut quæ tot gratias sibi fecerat hactenus, novam hanc adderet, efficiendo ne membris impeditus remaneret. Addidit suas preces etiam ipse: cui præterquam quod erat ablata videndi facultas, ipsius liquefacti stanni guttæ tres in oculi sinistri cavitatem se ingesserant, duæ etiam in ipsum oculum, plures autem in varias partes faciei, [ac brachiū.] quas omnes inde exemit chirurgus Valmorius. Præterea ustulatum ei erat brachium sinistrum a manu usque ad cubitum, ita ut nervi omnes conspicerentur: & tamen, per intercessionem Sanctæ, nulla in parte remansit impeditus ex eo casu: qui, nisi grande miraculum intervenisset, poterat quatuordecim personis necandis suffecisse. Amplius autem est & mirabilius, quod cum Joannes Carolus in pera sua haberet alteram pulveris libram, ambustaque sibi essent thorax, subucula, & indusium; ad peram tamen, in qua pulvis erat, non pervenit ignis; quemadmodum testantur qui viderunt.
[132] D. Joannes Euangelista Diociajuti, civis Florentinus, maligna correptus febri aliisque accidentibus, gravissime tamen torquebatur doloribus colicis, & auris unius. [Febri & colica æger ad mortem.] Cumque ad decimum usque diem aggravescens continuo malum, ejus curandi spem omnem medicis Porcelliniis sustulisset, propter virium omnino exhaustarum defectum; ille, qui sæpius se commendaverat Sanctæ, oleoque ipsius inungi fecerat, ipso vespere diei decimæ, post medicorum discessum, cum nonnihil dormitaret, audivit vocem dicentem sibi: Sanatus es ab omni infirmitate: & hanc gratiam a beatissima Virgine Maria impetravit tibi Sancta: tertiumque ei vox eadem replicavit, Plane sanus es. Ipse vero experrectus absque dolore, & viribus pristinis restitutus, tantum sensit internum gaudium, ut eo foras erumpente in risum solveretur. Delirium id esse credebant circumstantes, & quid rideret interrogarunt: quibus ipse narravit factum. Cumque eodem die recurrere ei febris deberet, nec minimam quidem motionem sensit: & redeuntes medicos sequenti mane hilari atque expedita voce salutans, in magnam traxit admirationem; quando insuper explorando cognoverunt, febrim prorsus evanuisse: auditoque eventu, singulari Dei gratiæ eum adscribendum, affirmando asseverarunt.
[Annotatum]
* .i. 1671
CAPUT XIV.
Aliæ gratiæ, postremis decem annis notatæ.
[133] Anno MDCLXXI Sorori Antoninæ, Sanctimoniali nostræ, inflammatus atque intumescens pes, intensissimos dolores & usque ad cor penetrantes faciebat, [Monacha septuagenaria major,] præsertim ex medio pedis digito: accessit deinde ad palpitationes cordis etiam febris tam vehemens, ut qui eam visitabat Doctor Innocentius Valentini, & qui curabat chirurgus Dominicus Rossi, male ominantes dicerent, quod res non careret periculo grandi, eo quod partes illas deficeret calor naturalis; quodque medius ille digitus, qui instar carbonis factus erat niger, separandus ultro esset, sicut etiam una circiter septimana post accidit. Minuebatur aliquando & rursum augebatur cruciatus: cœpitque ei dolere etiam pes dexter, & digiti omnes manus sinistræ; quapropter de vita ejus actum illi dicebant, cujus ut summum quatuor dies superesse definiebat chirurgus. Minutus est ei nihilominus sanguis, [ex gangræne proxime moritura,] & alia quædam remedia adhibita: sed cunctis nihil proficientibus, viribus autem jam exhaustis, & doloribus magis magisq; ingravescentibus, cœpit ægra se parare ad mortem, per susceptionem Sacramentorum Pœnitentiæ & Communionis. Quarto porro die Januarii visus est ei intolerabilis omnino cruciatus, & ingravata fuit febris: quod indicatum volens uni ex Matribus, eam ad se venire rogavit: hæc vero orationum suarum auxilium rogata, consilium dedit ut velum Sanctæ adferretur. Dum hoc quæritur, prædicta Mater exhortabatur infirmam, ut magna cum fide se commendaret Sanctæ, seque a Superiore signari peteret: quibus illa efficaciter mota ad sperandam gratiam desideratam, mox atque allatum fuit velum, sensit abscedere dolorem pedis, atque suavi quodam calore subeunte restaurari vires, & cor exhilarari, febre etiam evanescente. [velo Sanctæ signata, subito sanatur.] Cum ergo post horas aliquot venisset Superior, ut infirmam velo prædicto signaret; invenit eam omnino sanam. Postera die sanam etiam eamdem & absque febri invenit medicus, pedemque vidit restitutum in statum naturalem, cum magna sua admiratione atque stupore: agnovit ergo verum esse ac perfectum miraculum, sanctæ Matri adscribendum. Supervenit deinde etiam chirurgus, pedemque contrectans & considerans, admiratus etiam ipse est, quod tam bonus, naturalis, ac temperatus calor in eo jā sentiebatur: dixitq; omnino præter ordinem naturæ id esse, tum quia gangræna jam ægram tenebat, tum quia complexio ejus delicata ac tenera, cum gravi septuaginta duorum annorum ætate conjuncta, ipsiusque hibernæ tempestatis frigidiori ratione, spem nullam relinquebat felicis curationis. Ajebant vero, duas personas similiter affectas se curandas frustra suscepisse, sed ambas mortuas fuisse. Porro in die Epiphaniæ mane, Soror Antonina venit ad Chorum cum Communitate, mansitque ibi genibus flexa ad Missas aliasque devotiones, tanta cum facilitate, ut sibi videretur non tantum ad sanitatem, sed etiam ad juventutem rediisse: quapropter omnes reddidimus Deo & Sanctæ gratias.
[134] Anno MDCLXXIIII, die II Aprilis, quo recolimus sanctæ Matris nostræ nativitatem in terris, [Alia menses 20 ægra,] ipsumque diem ejus honori impendimus; Sor. Maria de S. Dominico, dicta in seculo Cavalcanti, vigesimum mensem se inveniens lecto detentam febri quadam putrida, atque a principio Septembris ultimo præteriti usque ad diem istum gravius quam ante passa, quia febri accesserat dolor capitis perquam acutus, nocturnam diurnamque quietem fere omnem impediens; timebat ne denique in hecticam transiret febris: jam enim mensibus abhinc aliquot sæpius sanguinem vomuerat, & sublato cibi appetitu nihil excogitare poterat quod saperet; unde non sine maxima difficultate capiebat perquam modicum cibum, & gravi insuper tædio ac melancholia afflictabatur. Venerat ei principio mensis Martii magnum desiderium petendæ sanitatis per intercessionem Sanctissimæ Virginis Mariæ, ideoque ad eam gratiam pluribus ante festum Annuntiationis diebus se paraverat: sed videns se non fuisse exauditam, reduxerat se ad omnimodam in in Dei voluntate indifferentiam, neque de sanitate petenda cogitabat amplius, nisi biduo ante eum quem dixi Matris nostræ natalem, quando iterum accendi sopitum desiderium sensit. Grandi ergo cum devotione convalescentiæ gratiam petiit a Sancta, rogavitque ut ejus velum sibi tali die adferretur: [concepta spe sanitatis, uncta oleo Sanctæ,] die autem primo Aprilis & quasi Vigilia dicti Natalis, accepit tabellam, in qua depicta Sancta erat, eamque lecto suo appendit. Visa porro est imago illa, tam ipsi infirmæ quam aliis considerantibus, solito hilariorem vultum referre. Noctu vero cum ipsam supra lectisternium locasset, & capiti suo imposuisset partem habitus olim a Magdalena gestati, atque oleo miraculose multiplicato inuncta sæpius ei se commendaret; melius quam consueverat noctem illam transegit.
[135] Mane accedens Sor. Innocentia Infirmaria, ex ea quæsivit, quomodo ei esset. Cui illa, Melius, inquit. Tum Infirmaria requisivit, an vellet surgere, atque ad Communionem accedere. Ast ægra, Non ausim, inquit: præsumptuosum enim videtur gratiam petere per miraculum, [post sumptā Communionem,] quæ possit paulatim exspectari. Communionem ergo recepit in lecto, post quam sibi intus sensit dici: Surge: sana es. Cumq; nihilominus timeret, & idem sibi diceretur; in eo quasi conflictu mansit spatio unius Miserere. Sola tunc erat in infirmaria, propterea quod Infirmariæ as sacram Communionem abierant: tentavit ergo an surgere posset, dicens: Si nequeam pedibus meis insistere itaque manere, revertar ad lectum; neque enim assuevi adhuc. Id autem dicebat, quia diebus aliquot antea idem frustra tentaverat, [impulsa interius ad surgendum,] stare nequiens; imo cum sellæ insidens per se voluisset accipere focariam ollulam, solus ille motus adeo ipsam fatigaverat, ut deliquium patiens continuo fuerit in lectum reponenda. Nihilominus nunc, sumpto surgendi consilio, quo videbatur externa admonitione impelli, descendit de lecto; & rectam se stare posse sentiens, transiit ad altariolum quod ibi erat, ac genuflexa Deo Sanctæque egit gratias; deinde etiam de genibus Matutinum & Horas recitavit, pridem omissum Officium resumens. Jacebat in ejusdem cubiculi angulo infirma alia, quæ cuncta audiens, interrogavit, quid ageret: illa vero respondit, se esse sanatam, ipsamque adivit. Interim tertiæ cuidam infirmæ, longius in alio cubiculo positea, necessitas aliqua supervenit: [paret & alteri ægræ ministrat,] cujus indicio accepto, quia nondum redierant Infirmariæ; ipsa, ultro citroque jam libere commeans, illuc abiit: qua visa, dixit alia ista infirma, Noli fatigari, quæ ipsa ægra satis es. Ast illa, Non sum, inquit, quia sanitatis gratiam mihi contulit Sancta. Sub hæc redeuntibus Infirmariis narraverunt ægræ quæ acciderant; advocataque Superior, duxit secum Sor. Mariam ad capellam Sanctæ, satis remotam ab infirmaria, nec nisi per trium scalarum descensum adeundam: quo perveniens illa, nullo sustentaculo usa, sed nec minimum fatigata, plus quam unam Missam de genibus audivit: mansit deinde in Choro cum Communitate, [plene sana.] & ceteris diei illius devotionibus interfuit; addidit autem, quod intus in anima motum sentiret, numquam antea expertum, ad vitam renovandam, & per solidarum virtutum exercitium tendendū ad veram perfectionem. Doctor vero Valentinius fidem fecit, quod ejusmodi curatio fieri non potuerit absque miraculo,
[136] Sor. Angela Teresia, Religiosa nostra, eodem anno, [Tertia, præsaga sibi alicujus periculi,] die XX Decembris, totam noctem insomnem duxerat, occasione cujusdam insolitæ ac gravis melancholiæ, cujus neque causam noverat, neque occasionem ex parte sua ullam. Mane autem circa horam octavam surgens, ut iret ad communis lotrinæ exercitium; prius quam ei se accingeret, voluit ire & commendare se Sanctæ: metuebat enim, propter eam quam noctu passa erat afflictionem, ne grande aliquod incommodum eo die sibi tolerandum objiceretur. Ivit ergo, & clausam capellam reperiens, aforis ante ostium genua flexit, orans ut sibi adesset Sancta auxiliareturque, in quocumq; superventuro casu. Inde ad caveam se contulit, in qua panni lavabantur: sedensque supra grandem lapidem, quo claudebatur os putei, [Sanctam in omnem Casum invocat,] una cum lapide & parte pavimenti subsedit in puteum, tam celeriter, ut labentem nemo viderit, sed ex oculis subito raptam animadverterint omnes. Erat puteus profundus tres ulnas, latus quatuor, & plenus usque ad pavimentum uno palmo excepto. Narrat autem illa, quod labi se sentiens, statim dixerit, conversa ad Sanctam, Sancta Mater, adjuva me: jam tempus est. Nec plura permisit influens per os aqua copiosa. Ergo moriendum sibi esse existimans, occupabatur internæ contritionis actu eliciendo, maxime circa quædam particularia quæ ipsam affligebant, [mox in puteum lapsa sustineri se sentit,] & bis descendit ad fundum. Cumque tertium immergenda esset, visa est sibi retineri & sublevari in aëre, ne denuo fundum peteret; ac circuire quærendo aliquid quod apprehenderet ad emergendum. Soror Joanna Antonia de S. Maria a Victoria, Conversa, quæ ei fere ad latus sederat, videratque disparuisse, & audiebat magnum aquæ strepitum; accepto lumine ut exploraret quid id esset, puteum inspiciens, nihil vidit nisi extremos tres digitos unius manus, voluitque ei auxilium porrigere; sed non potuit, deficiente sub pedibus pavimento; totaque exterrita oculis etiam obtenebrata est. Sor. Maria-Geltruda a Spiritu sancto, etiam ipsa vidit extremitates trium digitorum, super aquam palpitantium atque hac illac se gyrantium, voluitque manum ejus apprehendere: sed ea sibi elapsa est, ac fundum (ut illa sentiebat) petiit. [donec ab aliis extrahatur,] Sor. Angela-Victoria de Plagis S. Francisci, quæ longius abstiterat intervallo septem ulnarum, accurrit etiam ipsa in auxilium; cumque nec digitos quidem videret, cœpit immisso in aquam brachio requirere demersam; seque humi eumdem in finem sternens, tandem pugnum illius apprehendit; petitoque auxilio plurium quæ mox accurrerant Sororum, extraxit de puteo, instar cadaveris pridem sepulti luridam sordidatamque, quia in puteum istum omnes culinæ & lotrinæ sordes totiusque monasterii immunditiæ derivabantur. Tum vero extra eum locum delata est repurganda, aliisque vestibus induenda: quo facto, [bene sana.] volebant eam ad infirmariam ducere ad quiescendum: sed illa voluit prius ire ad gratias Sanctæ agendas, ivitque suis pedibus nec ullius auxilii indigens; ubi ab omnibus Religiosis cantatum Te Deum est, in gratiarum actionem, cum singulari consolatione universarum.
[137] Anno MDCLXXIX, Sor. Gabrielæ, Conversæ monasterii nostri, die XVI Augusti, [Soror Conversa, pollicem incurabiliter dolens,] dolere incipiens pollex manus sinistræ, totum mox brachium dolore corripuit, ut nec noctu quidem posset quiescere. Accersitus chirurgus applicuit varia, quæ sibi ars sua suggerebat, remedia; quibus non obstantibus quinque fere menses cruciatus duravit. Rursum vero, mense Aprilis hujus anni MDCLXXX, idem dolor digitum eumdem invasit, eratque in osse ipso intensissimus, similiterque per brachium totum diffundebatur, & quietem necessariam impediebat. Rursus advocatus chirurgus, cum neque malum, quod esset, scire; neque remedium, quod applicaret conveniens, excogitare se fateretur; mandavit nihilominus ex ovi albumine emplastrum apponi, si forte tantillum mitigaretur dolor: dixitque, formidolosæ consequentiæ accidens istud videri. Tantum autem abfuit, [eo in lampadem Sanctæ immisso sanatur] ut albuminis applicatione quidquam leniretur cruciatus, ut augeretur magis; proinde, cum ferre diutius infirma non posset, auferendum a digito cataplasma fuit. Decimo circiter ab inde die, inspirari sibi sensit fidem magnam ergo sanctam Matrem, spemque recipiendæ ejus interventu sanitatis. Itaque vesperi sub horam tertiam accessit ad sepulcrum Sanctæ, in eademque capella inventam Religiosarum unam oravit, ut pro se Sanctam deprecaretur, quia non dubitabat quin esset per eam sananda. Tunc digitum immersit in lampadem ante Corpus ardentem; & interea quædam in illius honorem facienda proponens, post unum Miserere illum inde extraxit. Fatetur autem doluisse eum sibi, dum tenebatur in lampade; statim vero atque inde extractus est, omnem cruciatum abiisse. Digitum ergo fasciis obvolvit, cubitum concessit, totamque illam noctem dormivit numquam expergiscens. Fasciam deinde postero mane resolvens, vidit cum magna sua admiratione prorsus sanatum digitum, sed unguento quodam oblitum, odoris tam vehementis, ut similem nunquam expertam se meminerit, quia videbatur terrenum omnem odorem superare: moxque ad gratias Sanctæ agendas abiit.
[138] [Sanatur puella e lapsu graviter læsa,] Anno MDCLXXXI die XXVIII Martii, D. Catharina, filia Lucæ Aremannati & Angelicæ Saccerini, annos circiter viginti nata, de camera sua egrediens, decidit per saxeas scalas graduum viginti; perveniens autem ad octavum a fine substitit, & caput impegit in ostium nuceum ad tempus sinistrum; ita quidem ut exterius nulla appareret ruptura, ipsa tamen jaceret velut mortua, multumque per os atque aures sanguinem emitteret: atque hoc modo mansit totis viginti horis loquelæ expers, judicabaturque a medicis certo certius moritura. Sed cum implorato sanctæ Matris auxilio hujus velum ipsi impositum esset, brevi sana apparuit absque læsione ulla, & in monumentum gratitudinis tabellam attulit, in qua casus ipse exprimebatur. [& infantula faciem ambusta.] Postea Catharina alia, mensium triginta duorum infantula, filia Francisci Cecchi Florentini, die VIII Aprilis, adeo infeliciter in focum cecidit, ut toto vultu adusto humanæ formæ nullam amplius speciem præ se ferret. Sed amita, magna cum fide spem auxilii referendi collocans in Sancta Matre, ambustæ faciei oculos unxit modico oleo illius quod habebat, & continuo parvula manibus plaudens exclamavit, Video te, amita mea, video Nec tardarunt amita atque mater illius confestim gratias referre Sanctæ in ecclesia nostra: festinatæ autem gratitudinis fructus fuit, quod intra octo dies sanata facies nullum ambustionis signum retinuerit, sicut puellæ pater Franciscus manu sua subscribens affirmavit.
[199] [Novitia, scalis ruptis ex alto lapsa,] Eodem anno Sor. Maria Anna a S. Carolo, Novitia nostra, alias Paganelli, annorum octodecim, cum scalas quasdam inscendisset, ruptis infeliciter per medium scalis, decidit, absque eo quod posset juvari, cum solæ tres personæ præsentes essent, duæ satis remotæ, & tertia quæ scalas tenebat. Sed illa inter cadendum ad Sanctam cor suum vertit, clamavitque: Adjuva me, Sancta mea: idem etiam fecerunt aliæ. Altitudo, unde decidit, erat ulnarum octo: itaq; lapsa, a sensibus alienata mansit, neque motus neque loquelæ compos. Accurrunt ad tumultum excitæ Sorores, velum Sanctæ adferunt, ipsumque capiti ejus applicantes, hortantur ut firmam in Sanctam concipiat fiduciam. Observarunt aliquæ, quod in ipsa applicatione veli se commoverit puella, licet vocem non redderet, [ut ad se rediit illæsa apparuit.] neque rediret ad usum rationis: sed neque ad sensum rediit, nisi post unam circiter horam. In aliud conclave remotius abstulerunt eam interim, ubi exutam vestibus & in lecto collocatam visitavit Dominicus Cloin chirurgus, qui nulla in parte offensam reperiens, nisi quod digitus annularis dexteræ manus perstrictus in summa cute apparuerit, non dubitavit miraculo factum attribuere, attenta loci sublimitate tanta, ut inde nemo videretur cadere posse, citra mortem in ipso lapsu incurrendam. Ipsa autem Soror Anna dicebat, nihil mali se sentire, & solum turbatam aliquantulum esse: qua propter Mater Priorissa, cum omnibus Religiosis, Sanctæ gratias egerunt, Te Deum laudamus concinentes.
CAPUT XV.
De expositione Corporis facta anno MDCLXXVI, & continuatione cultus usque ad nuperam Translationem.
[Post 4 mensium siccitatem] Post Canonizationem ab aliis descriptam, iterum Corpus sanctum fuit in ecclesia nostra exteriori expositum anno MDCLXXVI, die XXV Maii, hac quam describere aggredimur occasione. Illo quem notavimus anno, per totam Serenissimi Magni-Ducis dominationem maxima fuit siccitas, quatuor integris mensibus absque pluvia præterlapsis, cum maximo agrorum damno speratæque messis; eo quod fruges, vixdum ad spicas perductæ, præmatura sic citate flavescerent; adeo autem tenues spicæ essent, ut quibusdam in locis vix decem aut duodecim grana singulæ haberent: unde merito formidabatur grandis annonæ caritas proxime affutura, præsertim pauperibus, Deo peccatis nostris jure jurato. Hujusmodi ergo flagellum ditionibus suis imminere cognoscens Magnus-Dux, decrevit recurrendum esse ad Deum per merita sanctæ Matris nostræ, [Magnus Dux Sancta corpus exponi jubet:] in quā fertur speciali devotionis affectu: ideoque mandavit, sacrum ejus Corpus in ecclesia nostra exteriori exponi. Electus eo fuit dies XXV Maii, festo ejus dicatus: edictumque prodiit, ut omnis Clerus cunctique Magistratus processionaliter comparerent, tali ritu qualis solet in sanctorum Corporū expositionibus hic servari; utque tres continui dies quibus expositum staret, festivi haberentur; itaque facilius ex omni parte confluere posset accolarum multitudo, ad gratiam desideratam a Sancta petendam deprecatione communi.
[141] Die XXIV Maii sub vesperā, adfuerunt ministri suæ Celsitudinis Serenissimæ, [quem in finem apparato in media ecclesia suggestu,] cujus impensis agenda erant omnia, ad ecclesiam prædictæ expositioni aptandam: & operi manus illico admoventes, suggestum fecerunt in modum theatri, octo ulnas altum, cum suis circumcirca marmorea variegatione depictis gradibus, capacibus ducentorum candelabrorum argenteorum, in quibus triduo illo totidem arderent faculæ, trium librarum singulæ, & intortitia Veneta: fuitque pondus ceræ, ea occasione consumptæ, ter mille octingentæ circiter libræ. Supra suggestum istum, eo quo capsa collocanda erat loco, strata erat culcitra holserici rubri, cum sua circumcirca frangia; eique imminebat desuper umbella, cum dependentibus per latera laciniis ex serico albo, & frangiis auratis. Ecclesiam consueta vestiebant tapetia, ex serico phrygionici operis perquam pretiosa; circum coronidem vero, sicut alias in eodem festo, ordinate disposita visebantur argentea vasa, floribus omnigenis speciose instructa; qualia etiam in capellis omnibus visebantur, ea præsertim quæ Sanctæ est propria, & speciali ornatu nitebat.
[142] [illud 25 Maii elatum a monialibus ad portam claustri] Ipso die natali Sanctæ, post absolutum templi apparatum, data ad id signo, convenerunt omnes Religiosæ ad capellam ipsius; ibique inchoato Psalmo, Eructavit, cœpit processio ab Acolythis ante Crucifixum gradientibus, per claustrum versus portam Sacristiæ: quæ etiam multis facibus & numero floriferorum ex argento vasorum ornata erat. Præcedebant sacrū depositum Religiosæ omnes binæ ac binæ, manibus facem ferentes singulæ, & faciem velo obtectæ, seque in lineam disposuerunt e regione portæ; agmen claudentibus Matribus majoribus, super humeros suos portantibus sacri Corporis capsam, coopertam carmesino rubro, argenteæ texturæ varietate distincto. Ad hujus adventum, omnes in genua adorabundæ subsederunt: eæ vero quæ arcam portabant, applicuerunt se portæ, ubi expectabantur a genuflexis Sacerdotibus, qui eam porro deferrent ad locum in ecclesia paratum. [excipiunt Sacerdotes:] Erant hi Illustriss. D. Decanus Riccius, Gubernator noster, in habitu dignitatis suæ; Illustriss. ac Reverendiss. D. Alexander Strozzius Electus Episcopus Aretinus, & Illustriss. ac Reverendiss. D. Eques Bonacursius: tum Reu. adm. D. Ignatius Conti Confessarius noster, R. D. Cosmus Pandolfinus Procurator noster, & R. D. Franciscus Baldi. Hi sacrum depositum suis exceperunt humeris, comitati duodecim aliis Presbyteris tædiferis, multisque Dominis propria devotione advocatis, Agentibusque suæ Celsitudinis: progressique in ecclesiam, venerabile depositum suo loco intra capsam crystallinam deposuerunt, sonantibus interim campanis & organis.
[143] [Clerus & Magistratus eodem processionaliter accedunt,] Fuerant jam antea præmoniti Magistratus omnes, ut interessent processioni pro necessitate publica faciendæ, convenerantque in metropolitanā ecclesiam: & hora diei decima tertia movit pompa ordinata Cleri, aucta Collegiis Canonicorum S. Laurentii, S. Joannis, & S. Petri; quam claudebant Diaconus cum Subdiacono, Dalmatica & Tunicella induti, supra speciosum feretrum portantes caput & mitram S. Zenobii, pone sequente Presbytero Officiante, in Cappa-pluviali ut vocant. Per viam canebantur Litaniæ Sanctorum, ad pluviam impetrandam: cumque ad ecclesiam nostram perventum est, Cantores intonaverunt Psalmum, Laudate Dominum, quoniam bonus est psalmus: & subjuncta convenienti ad finem intentum Collecta, Illustriss. D. Altoviti, [nec non Apostolicus Nuntius.] Episcopus Fæsulanus, Missam dixit ad supradescriptum altare: qua finita iidem cantores intonaverunt Hymnum de Sancta: & rediit unde venerat processio, cum capite & mitra S. Zenobii. Istis digressis venit in ecclesiam Illustriss. & Reverendiss. D. Josepus Cajetani de Aragona, Archiepiscopus Neocæsareensis & Apostolicus Nuntius, cum facultate Legati a Latere apud Sereniss. Magnum-Ducem Hetruriæ: hic clausis ecclesiæ valvis ad idem altare sacrificavit. Quando autem reseratæ postea portæ fuerunt, ad omne periculum scandali aut incommodi cujuscumque cavendum; adfuerunt die noctuque Nobiles, ex familiaribus & benevolis monasterio, ad id rogati a Matre Priorissa; qui invicem sibi per intervalla horarum octo succedere jussi sunt, atq; hoc solum curare, ne capsa Sanctæ contingeretur, cum periculo frangendi crystallos, & ut ceteris eodem precatum accedentibus essent sua pietate ad exemplum.
[144] [Post Vesperas & panegyrim de Sancta,] Post meridem decantatæ a nobis fuerunt solennes Vesperæ: quas excepit R. P. Vencius e Societate Jesu, eleganti ac valde pia parænesi diffuse explicans effectus admirabiles divinæ gratiæ, infusæ in animam sanctæ Matris nostræ; & quomodo hæc illi perfecte respondens, meruerit copiam cælestium donorum atque favorum, in ipsam idcirco cumulatorum a Domino: deinde digressus ad præsentem expositionem Corporis, [continuatur tota nocte oratio:] ejusque causam, exhortari omnes cœpit ad divinam Majestatem, peccatis nostris offensam, supplicationibus placandam, pro impetranda eorum remissione, emendatione vitæ, & gratia pluviæ desideratæ. Vesperi sub primam noctis horam clausa ecclesia fuit, appositusque ad custodiam Nobilis abstersam a pulvere capsam cooperuit, & & extinctis candelis ceteris viginti relictæ sunt quæ perpetim arderent, commode distributæ & bene observatæ, ne qua absistens inde scintilla quidquam noceret. Pervigilavit autem ibidem, una cum Nobili a nobis deputato, publicorum operum Præfectus unus, duobus stipatus sclopetariis; par etiam ex nobis unum semper adfuit, intentum sacro Corpori venerando, pluviæque a Deo expetendæ per merita nostræ hujus sanctæ Matris. Sic transacta nocte, [26 Maii accurrit undique populus;] mane diei XXVI, hora octava, aperta ecclesia fuit populo, jam conserto in platea, aditumque ad sacri depositi venerationem præstolanti. Fuit autem die toto concursus ingens, non tantum Florentinorum civium sed ex diœcesi universa: sæpeque tam densa erat multitudo in platea, ut ægre pateret accessus ad ecclesiam. Præterea nulla fere transibat hora, quin aliqua Sodalitas veniret in corpore, tam earum quæ intra quam quæ extra urbem sunt, occasione visitandarum ecclesiarum ad lucrandum Jubilæum, quod a S. D. N. Clemente Papa X Eminentissimus Cardinalis Nerlius, Archiepiscopus noster, impetraverat: [veniunt Sodalitates & Religiosi Ordines,] qui omnes eadem commoditate usi, quidā etiā iterato propterea venientes, visitabant pariter ecclesiam nostram, expositumque in ea Sanctæ corpus. Venerunt etiam processionaliter Regularium claustralium conventus aliquot. Multitudo tamen populi & sodalitiorum advenientium nullam pariebat confusionem. Cum enim commodissimo situ locatum staret theatrum, & discreta sclopetariorum solicitudo intenderet servando ab omnibus ordini, utque in gyrum irent omnes, itaque ingredientibus non impingerentur egredientes; nullus omnino strepitus audiebatur impellentium invicem repellentiumque, sed maximum servabatur tota ecclesia silentium, cum quiete, [denique & Magni Duces.] quæ devotionem cunctis cumpunctionemque aspirabat. Numerus Sacerdotū, qui eo die causa sacrificandi accesserunt ad ecclesiā nostram, sedecim supra centum fuit: nec pauciores numerati sunt consequenti deinde biduo. Advenit etiam Serenissimus Magnus Dux cum Principibus, & Sereniss. Magna Ducissa cum Principissa: a nobis vero consuetum Officium quam solennissime est decantatum.
[145] [28 Maii continuatur devotio usque meridiē] Quamvis autem solum fuisset constitutum publicatumque, quod triduo corpus Sanctæ expositum staret; tamen quia Magnus Dux foris aberat, productus est terminus, & in quartum diem, XVIII mensis, dilata est ejus repositio. Quod cum innotuisset, nihilo minor, imo major, hoc die quam præcedentibus fuit concursus Prælatorum & Sacerdotum, apud nos sacrificare volentium. Ipso autem mane Serenissimus in urbem rediit, & caram sibi Sanctam visitatum venit. Sub meridiem, clausa ecclesia, comparuit D. Decanus cum aliis DD. Canonicis in suo habitu, & alii Sacerdotes in superpelliceis, faces ex Veneta cera confectas præferentes. Depositaq; ab expertis e suggestu arca usque ad pedem graduum, tradita est D. Decano, Gubernatori nostro & aliis, qui eam in basi humiliori collocarunt, adorandam aliquanto adhuc spatio temporis, a se aliisque in ecclesia relictis; quorum unusquisque satagebat, [quando in locum suum relato corpore,] ut vel corollas precatorias suas, vel florum ad id paratorum manipulos admoveri arcæ eidem facerent. Tum inchoato Hymno de Virginibus, delatum processionaliter fuit sacrum pignus versus monasterium, succollantibus D. Vicario Florentino, D. Decano, D. Vicario Castellani, D. Canonnico Tornaquinci: quos comitabantur alii Sacerdotes ad viginti, multique Domini ac Dominæ, & omnibus Agentibus Ducalibus qui prius adfuerant; nobis autem, in habitu nostro & palliis albis velataq; facie, præstolantibus de genu ad portam interiorem nostrum thesaurum: quo recepto Superior intonavit Hymnum Te Deum laudamus; arcaque in suum locum reposita, subjunxit consuetam pro gratiarum actione Collectam.
[146] [& omni apparatu submeto,] Porro exaudibilem se præbuit misericors Deus precibus populorū, ipsi per Sanctæ suæ merita supplicantium. Primo enim quo illius corpus expositum est die, cælum eatenus innube obduci cœpit, obductumque mansit toto die, pluviam tamen necdum dedit: sed noctu ea decidit in quibusdam quidem campestribus locis copiosa valde, alibi vero & Florentiæ intra: civitatem modica & placida nec diuturna, finem autem habuit cum initio diei; quasi vellet Sancta supplicum orationes sic exaudire, ut tamen non impediretur eorum devotio, nec prohiberentur ad corpus suum venerandum accedere. Secundus, tertius, ac quartus dies eodem modo acti sunt, cælo nunc nubilo, nunc sereno. Isto autem quarto die, postquam in locum suum reducta erat Sancta; ministri Ducales, quorum mandato fabri qui composuerant, dissolverunt machinam in ecclesia erectam, cuncta in monasterium referri fecerunt: ipsius porro conventus ministri, [29 Maji post innoxiū ulmen,] sequenti die XXIX, ecclesiæ ornamenta deposuere. Vix ad nos intro receptæ erant grandiores partes, quæ non nisi per plateam patenterque transferri poterant, cum subito pluvia cœpit decidere; veluti si expectasset Sancta, ne quid rerum suarum corrumperetur. Tunc etiam cum ingentis tonitrui fragore sagitta fulminea domum Blasii Vestrii intravit, per unam fenestrarum, eo loco ubi multi simul prandebant; iisque consternatis quidem, sed tamen Sanctam invocantibus, sine noxa exiit per aliam fenestram. Qui agnoscentes impensam sibi protectionem, venerunt subito acturi gratias: deinde vero casum, in tabula expressum, attulerunt, capellæque appenderunt, in perpetuam rei memoriam.
[147] Porro una cum fulmine illo decidit copiosissimus imber, [imber decidit copiosissimus:] sed absque turbine aut vento: qui cum tota nocte ac die sequenti duraret, clamabant omnes una voce, hanc gratiam sibi esse impetratam a Sancta, adeo id temporis necessariam, pro avertenda quæ timebatur annonæ caritate. Ipso vespere venit Magnus Dux in ecclesiam nostram, acturus pro votis exauditis gratias: eamdemque ob causam maxima hominum multitudo confluxit. [pro quo mox actæ solennes gratiæ:] Eodem vespere Religiosæ omnes, collectæ in capellam Sanctæ, concinuerunt Hymnum Te Deum laudamus, cum Collecta pro Gratiarum actione. Idem sequenti die mane cantari cum musica solenni Dux-magnus voluit, in sua parochiali S. Felicitatis ecclesia, cui & præsens adfuit. Eodem mane D. Vicarius sacrificare voluit ad altare Sanctæ. Tertio Junii, Sodalitates quædam urbanæ advenerunt, dictumque Hymnum in capella Sanctæ concinuerunt; & postea poposcerunt, ut sacrum ejus velum osculandum sibi præberetur. Die quinto Junii, exiit edictum Serenissimæ Celsitudinis suæ, [& 5 Iunii, instituta supplicatio.] ut omnis Clerus cunctique Magistratus convenirent in ecclesiam, ad solennem actionem gratiarum: itaque rursum a Metropolitana ad nos ventum processionaliter est, cantatus per viam Hymnus te Deum, & Missa de sanctissima Trinitate a Domino Altoviti ad majus altare celebrata, subjungendo eidem Antiphonam, Veni Sponsa Christi, cum Oratione de Sancta. Relatum est autem nobis, quod de singulis ditionis suæ locis certior fieri volens Sereniss. Celsitudo sua, an eis & quantum pluvia profuisset; per certos homines ad singulas portas dispositos jussit examinari omnes venientes ex agris: cognitumque esse, quod nullus omnino vicus expers beneficii communis fuerit: in plerisque vero tantum creverint pauca quæ in spicis erant grana, ut numeri defectum magnitudo compensarit: nonnullos etiam, qui sine dilatione aliquid molendum dedere, farinam recepisse copiosissimam.
[148] Diebus quoque illis, quibus Sanctæ corpus expositum stetit, [Interim 27 Maji, curatus erat pes a cancro,] obtentæ fuerunt aliquæ valde notabiles gratiæ a variis ipsam invocantibus: ac nominatim a Mag. Joanne Alexii, annos nato LXXV, qui a sex mensibus cancrum in pede dextro circa minimum digitum patiebatur, & duos ultimos menses lecto decubuerat, quia plaga penetraverat totum pedem, sic ut utriumque pateret. Curabat quidem illum magna cum diligentia & caritate D. Antonius Joannioli: sed nihil proficiente cura, decreverat infirmus recurrere ad patrocinium S. Mariæ Magdalenæ, eamque visitare. Ergo die XXVII Maji, magna cum fide nec minori labore, conduci per domesticos se fecit ad ecclesiam nostram; ubi post aliquanti temporis crationem passus est syncopen, sic ut deficiente etiam pulsu ageretur de præbenda ei extrema Unctione. Ad sensus autem suos reversus, audivit vocem bis sibi dicentem, Surge. Existimabat ille vocem uxoris suæ esse: sed diligenter requirens, hujus eam non fuisse cognovit: proinde surrexit in pedes, & domum abiit absque ferulis, confitens quod gratiam Sanctæ acceptam referret, idque testimonio scripto affirmans. Antonius quoque Vincentius Prestoveli, [& crus ab herpete exesum.] quintum annum ex crure sinistro, plagis pleno, gravissimos patiebatur dolores, nihil proficientibus variis quas applicabat medicinis: cumque ad cruciatum etiam febris accederet, non poterat sibi suisque victum lucrari. Ostendit ergo crus ipsum D. Calderino Chirurgorum Magistro: qui adhibita varia curatione visus est proficere aliquid, sed difficulter, herpes enim erat qui crus rodebat. Interim exponitur corpus Sanctæ, accedit ille secundo die, curari petit & impetrat: nam continuo cessavere dolores, & domum reversus fasciasque dissolvens, plagas omnes clausas reperit magna sua cum admiratione. Confestim itaque ad monasterium venit, gratiam sibi factam affirmavit, & crus argenteum dono obtulit. Plura alia similia acciderunt eodem tempore, quæ brevitatis causa omittuntur.
[149] [Munera pretiosa qua oblata,] Sunt autem a personis devotis oblati plures annuli, adamantibus, carbunculis, smaragdis instructi; & quatuor jocalia ex adamantibus composita, ad ornatum sacri corporis: ex argento item crucifixi, florigera vasa, & candelabra, quorum majora duo scutis trecentis æstimantur, lipsanothecæ scutorum centum octoginta, thymiateria ad ornatum altaris, lampades triginta duæ, quarum duæ scutis quingentis steterunt singulæ, pendentque una ante altare exterius, altera intra sacellum: omnium autem donariorum simul æstimatorum pretium ascendere creditur ad summam scutorum bis mille quadringentorum octoginta; ut taceam calices, vestes sacrificales, altaris pallia (quorum unum ab extranea persona, in vicem receptæ gratiæ oblatum, stetit quinquaginta scutis) mappas, corporalia, albas, omnia post Canonizationem comparata. Fuit etiam qui peristylium marmoreum pon fecit, ante capellam ubi communicatur, impendio ducentorum viginti scutorum. [quam multi ad Sacramenta usurpanda illuc, confluxerint,] Ingens est numerus quotidie visitantium sacrum Corpus ab aurora usque ad noctem, ideoque oportet semper ecclesiam habere apertam. Multi quoque apud nos Sacramenta usurpant, præsertim in solennitatibus Deiparæ Virginis, quia in iis Indulgentia plenaria apud nos est; plures autem, cum ista aut alia festa de præcepto cadunt in feriam sextā, devotioni singulari ipsius Sanctæ destinatam. Tunc enim communicantium numerus invenitur aliquando excessisse tertium millenarium: & octo Presbyteri tunc expositi, sufficere vix possunt excipiendis Confessionibus undique accurrentium. [quot Sacerdotes ibidem sacrificarint:] Sacerdotes qui vel ex propria devotione, vel ex alieno mandato apud nos hactenus sacrificarunt, censentur tredecim millia, octingenti septuaginta octo: eleemosynarum vero pro curanda Missa ad nos directarum numerus subductus fuit quadraginta novem millia quinquaginta quinque. Quidam etiam externus Dominus sex millia scutorum impendit fundandæ apud nos Capellaniæ, pro Sacerdote qui obligetur quotidie pro animæ suæ salute celebrare in capella, & assistere in ecclesia ad Sanctam honorandam: & alii plures, similes Præbendas fundaverunt.
[150] Omni autem anno, ex circumjectis civitati oppidis vicisque, plures Communitates processionaliter adveniunt: & nuper etiam die IV Augusti MDCLXXV, advenerunt captivi, quos a barbarica servitute redemerunt triremes Sereniss. Magni-Ducis. Ex aliis etiam civitatibus, castellis, & oppidis videmus sæpe Principes viros ac Dominos titulatos, faciendi aut solvendi voti, vel sacri Corporis videndi causa, se sistere: quod ultimum instantissime postulant sibi indulgeri. Serenissimi Patroni frequentissime huc accedunt, ac sigillatim Magnus-Dux omni hebdomade vel sæpius: quoties enim foras progreditur aut, regreditur, primæ ultimæq; visitationis officium Sanctæ reddit. [quomodo eodem accedant viri Principes,] Serenissima Magna-Ducissa cum Pricipissa sæpe per annum ingreditur monasterium, ut propinquius possit sacrum depositum contemplari & venerari: pluribus etiam externis Dominabus ipsum discooperiri fecit, quæ tali aspectu maxime recreatas & consolatas se testabantur. [40 horarū ibi preces curentur,] Plurimi insuper infirmi, ut vel sanitatē vel finem felicem obtineant, mittunt, qui coram altari, infra quod Sancta requiescit, horarum quadraginta orationem instituant: primus autem qui hujus devotionis exemplum pro animæ suæ salute dedit, anno MDCLXIX die XII Junii, fuit D. Canonicus Burghesius, unus ex Poëtis, quorum versibus exornata Canonizatio fuit. Academicarum porro exercitationum, a variis institutarum, ad celebrandas laudes sanctæ Matris nostræ, in hac politioribus litteris cultissima civitate, Latino vel Hetrusco idiomate, numerus initus non est: solum scimus frequentissimas fuisse, pro variis occasionibus & Academicorum devotione.
[181] [Reliquiæ undique postulentur;] Continuæ ac fere quotidianæ sunt instantiæ, postulantium commodari sibi Reliquias, deferendas ad infirmos, non solum de civitate, sed etiam aforis. Petuntur etiam mittendæ in Hispaniam, Franciam, Germaniam, Lusitaniam, Poloniam, Siciliam, atque (ut de Italicis civitatibus taceam) in ipsam Brasiliam & Indiam; advectique ex partibus illis Sacerdotes, ad sacrum Missæ officium coram sancto Corpore celebrandum, oraverunt ut ejusmodi Reliquiæ sibi darentur sub authenticæ attestationis certitudine, ibidem ad publicum cultum exponendæ, in sacellis atque altaribus sub ejus nomine fundatis aut fundandis. Sunt autem sic ædificatæ (quod quidem sciamus) extra Florentiam a fundamentis ecclesiæ duæ: & Florentiæ sub eodem titulo instituta est Confraternitas piorum civium, aptisque ad honorandam Sanctam regulis ordinata; quæ instantissime supplicat, sibi quoque concedi aliquid, quod publice venerandum exponat. Paucæ autem ecclesiæ sunt in hac urbe aut monasteria (sunt autem plurimæ & plurima) quin tale aliquid habeant: idemque audimus de nostri ordinis Monachorum aut Monacharum cœnobiis, pro quibus eædem Reliquiæ ferme ubique terrarum sunt petitæ. [quis numerus anathematum & votivæ ceræ.] Anathemata argentea, tabellæque votivæ, & varia testandi gratias petitas acceptasve instrumenta, ipsarum gratiarum genera & qualitates indicant, ac specialiter tres strapontini, pro triremi in tempestate servata donati. Ejusmodi autem argentea anathemata, fere a civibus Florentinis oblata, a tempore Canonizationis numerantur mille ducenta nonaginta sex. Quantitas ceræ, [Ex miraculis 148 post Canonizationem,] eo fine missæ ut ante sanctum Corpus arderet, præsertim ad horas quadraginta, per quas sæpius mense quolibet instituitur votiva oratio, pertingit ad libras sexies mille octingentas octoginta quatuor. Gratiæ denique, miraculo adscriptæ & legitime testatæ, quarum ad nos pervenit notitia, & ex quibus præcipua hic descripta dedimus, post Canonizationem habentur centum quadraginta octo.
[152] Hactenus Religiosißimæ illa Virgines, quæ ex præcipua nobilitate Florentina collectæ, [præmissa excerpserunt sacræ Virgines,] totam civitatem suavi sanctimoniæ suæ odore replent; & suggerente studiorum nostrorum indefesso Patrono D. Antonio Magliabechio, per D. Bernardum Benvenuti admonitæ, quid ad hujus tractatus complementum desiderarem, transcribere sua ipsæ manu voluerunt collectionem istam, a me Latine redditam, sicut accepi: quid enim ad fidem certius sperari posset, quam quod ille partim expertæ in personis propriis, partim a sibi conjunctißimis notißimisve edoctæ suggerunt? Claudat ergo hoc Caput epistola, quam Reverendißima Mater Priorissa, Sor. Euangelista a Corde-Mariæ, suo suarumque omnium Monacharum nomine, dedit anno MDCLXXXII, XVII Aprilis. Glorificetur semper Divina Bonitas, quia magnæ & quasi infinitæ obligationes, quibus Monasterium nostrum se profitetur obstrictum sacræ vestræ Religioni, ac pluribus nominatim Patribus, [cum multa grati animi testificatione erga Societatem Iesu.] ad nostrum spirituale commodum procurandum longo jam tempore intentis, grande nunc accipiunt incrementū, dum intelligimus quod Reverentia vestra occupatur in opere, tantum conducente ad Dei gloriam & honorem sanctæ Matris nostræ, Vitam ejus describendo. Quæ res profecto nobis omnibus solatium maximum & jubilum parit universale, nihil tantopere cupientibus, quam indies magis magisque exaltatam videre gloriosam istam Sanctam: quod justissimum desiderium nostrum complendum labore vestro plane confidimus, dum consideramus conditiones operis vestri, toto orbe notissimi æstimatissimique. Gaudemus insuper, quod eodem opere mediante, devoti ipsius Sanctæ ubique multiplicandi, majorem ex tali lectione fructum relaturi sint; ideoque non prætermittemus humilium nostrarum orationum obsequium eo dirigere, ut ipsa sancta Mater vobis a divina sua Majestate lumen gratiamque obtineat, ad ejus beneplacitum perfecte complendum. Nescimus utrum expectationi ac desiderio vestro factura sint satis, ea quæ inhabilitas atque imperitia nostra, majori fide & affectu, quam expressionis elegantia collegit; interim oramus, ut si quid aliud ex re communi esse videatur, in quo opella nostra utilis esse possit, indicare ne graveris, ad omnem ejusmodi nutum promptissimis futuris, interimque humiliter benedictionem vestram efflagitantibus. Ex nostro monasterio S. Mariæ Angelorum, Florentiæ.
CAPUT XVI.
Novæ Capellæ forma & fabrica, atque apparatus ad Translationem Corporis anno MDCLXXXV faciendam.
[153] Primariæ Vitæ Auctor Puccinus, sextæ ejus Parti finem impositurus tertio a Beatæ morte anno, [Corpori semel, iterum, ac tertio in arcam elegantiorem translato,] cum exhibitione incorrupti corporis, hic a nobis relata cap. 3, descripsit arcam ligneam inauratam, in qua tunc fabricata compositum sacrum Corpus fuit, privatim habendum intra monasterium, quoad usque Romana Sedes permitteret publico illud cultui exponi. Interim toties oportuit Principibus matronis, illud honorare cupientibus, ipsum ostendere; ut, cum id fieri aliter non posset, quam sublata parte ejusdem arcæ superiori, non satis videretur tanti pignoris conservationi reverentiæque consultum tali casu esse: quapropter sumptum consilium fuit fabricandi arcam crystallinam, intra quam clausam conspici Corpus posset. Id in ea collocatum anno MDCXXIV, sic mansit usque ad DCLIX, quando fabricata fuit alia amplior pretiosiorque ut hodie est, transparens tota: de qua, deque ornatu altaris & sacelli actum est in fine secundæ Vitæ num. 240: proinde ea de re aliud dicendum non superest, quam quod transpositiones Sancti corporis, ex una in aliam arcam, semper sint privatim factæ a Matre Priorissa & Religiosis, absque ullo externorum interventu.
[154] [anno 1675 Capella amplior fabricatur,] Sic ergo collocatum pretiosum pignus mansit in proprio sacello (quod, inter sex utrimque sacella lateralia ex parte Euangelii ultimum versus caput ecclesiæ, insigni ornatur laqueari, felicem gloriosæ animæ in cælos assumptionem repræsentante) mansit, inquam, ibidem sanctum Corpus usque ad annum MDCLXXXV, quando jam habebatur perfecta in capite ecclesiæ, istic ubi majus altare steterat, longius procurrens Capella nova, qualem anno MDCLXXVII Cyrus Ferri Romanus Architectus delineaverat. Placuit enim Serenißimo Magno-Duci, post varias a variis formatas ideas, hæc ceteris speciosior; datumque operi principium fuerat, aßistentibus Dominis Operariis I die Iulii. De hoc cum multa referrent ii, qui Romæ per annos sequentes conspexerant parata, polita, & composita succeßive marmora cumq; ad viginti ducatorum millia jam impensa, ac porro ad sexaginta vel septuaginta millia ascensurum universi operis pretium dicerent; tam magnifica autē præjudicia nequaquam supra veritatem exaggerata censerent, quibus rem ibidem coram inspiciendam æstimandamque commiseram; [cujus hic exhibetur conspectus, beneficio Laurentii Pazzii,] optare cœpi, ut, quemadmodum Narniensis Confeßionis delineationem acceperam, una cum Actis S. Iuvenalis ad III Maji faciendam juris publici, beneficio Capituli Narniensis; sic etiam liceret fabricæ tam elegantis figuram exhibere lectorum conspectui. Id ubi Illustrißimus Laurentius Cosmi de Pazzis intellexit, minime segnis ad hunc quoque honorem gentili suæ Sanctæ procurandum, non solum curavit delineationem ejusmodi, ex Architecti ipsius directione formandam transmittendamque; sed etiam pro celatura perficienda liberaliter obtulit quod suffecturum videbatur, dignus qui hoc loco propterea commemoretur, præ multis insignibus viris, Pazzia stirpe procreatis, quæ nunc in quatuor familias multiplicata cernitur.
[155] Habes autem in hoc schemate duplicem novæ Capellæ
conspectum; alterum directum in altare, qualis ingredientibus
ecclesiam objicitur; [& accuratior descriptio prætermittitur.] unius duorum laterum alterum,
cum utriusque partis ichnographia; in qua videre
est partem vestigii cancellorum, quibus ad paucos pedes elevatis,
uti arcetur promiscui vulgi ingressus sic non impeditur
prospectus, vel ab ipso introitu ecclesiæ amœnus; sed
tanto semper gratior oculis, quanto propius accedenti interiorem
omnem ornatum distinctius contingit intueri. Accepi
insuper accuratam operis totius descriptionem, divisam
in Capita omnino septemdecim, quorum hi sunt tituli.
I. Diversitas marmorum, e quibus compositum
opus totum est.
II. Enumeratio ornatuum, ex ære inaurato factorum.
III. Picturæ ipsius sanctæ Capellæ.
IV. Forma & figura ejusdem.
V. De primo & secundo plintho basium.
VI. De sepimento columnari.
VII. De pavimento capellæ.
VIII. De initio ipsius pavimenti.
IX. De ornamento quadrato pavimenti.
X. De diaphragmate medium pavimentum intersecante.
XI. De anteriori medietate pavimenti.
XII. De posteriori medietate pavimenti.
XIII. De altari sanctæ Capellæ.
XIV. De fornice, sub quo ipsum incorruptum
sanctæ Virginis corpus requiescit.
XV. De sancto Corpore ejusque arca, & variis eo
spectantibus.
XVI. De ovali supra aram fenestra, alioque fornice
ad expositiones solennes sacri corporis facto.
XVII. De basi & ornamentis aliis ejusdem ovalis
fenestræ.
[156] [Quantus in ea ex ære inaurato ornatus,] Hæc omnia ut describuntur sic minutius velle transscribere, inutilis laboris & omnino fastidiosi opus foret: quæ enim non potuerunt cælo exprimi in tabella & subjici absentium oculis, quomodo subjicientur verbis intellectui, oculorum ope destituto? Satis erit pauca & potiora de multis excerpere. Ac primo indicatum lectori velim, bases epistyliaque columnarum, lemnisios, pancarpia, similesque ornatus omnes, ex ære fusos atque inauratos esse. Simili etiam metallo fusas inauratasque sex grandes laminas, quarum quadratæ duæ exornant basem columnæ, totam altaris machinam mediam utrimque stipantis; ovales quatuor venustant spatium, procurrens sub basibus columnarum, & laterales portulas complexum. Portularum dextera sive ad latus Euangelii, quæ inaurata crate munitur, ingressum præbet ad locum Capitularem Sanctimonialium; ubi illæ, numquam egredientes de claustro, sacrum habitum suscipiunt, religiosa vota nuncupant, defunctarumque suarum exequias celebrant: sinistra, nunquam tota aperiri potest, fenestellam dumtaxat inauratam habens, per quam communicantibus sacra Eucharistia præbetur.
[157] Supra priorem conspicitur insignis tabula, in qua excellenti suo penicillo Lucas Iordanus repræsentavit sponsalitium Sanctæ cum Iesu Christo, sedente in throno stipato Angelis, annulumque ipsi inserente in digitum, [quod argumentum picturarum,] aßistentibus ut testibus SS. Augustino & Catharina Senensi. Supra alteram pictor idem exhibuit Deiparam, insidentem nubibus, & offerentem Sanctæ parvulum quem gremio tenet. Sed grandior istis tabula altaris, ab ipsius Cyri manu est, in qua assumpta ad cælum Deipara Magdalenæ collum ornat gemmato torque, ex quo monilis instar pendet cor unigeniti filii Dei. Aliis adhuc faciendis picturis ipsa in calce vacat locus, sicut & latera trium grandium fenestrarum. Harum duæ ex lateribus sacellum illuminant, tertia supra altare caret lumine, propter ædificium Chori post altare educti. Similiter ex quatuor fenestris ovalibus, in coronide tholum rotundum sustinente, tres dumtaxat lumen trajiciunt; quod fenestræ octo in laternula octogona copiosum satis deorsum mittunt. Triangularia etiam quatuor spatia, inter quatuor arcus tholum sustinentes, restant exornanda pictura eleganti, secundum præscriptam ab Architecto ideam, de qua proinde nihildum dici potest. Ast laminæ, quas supra dixi inaurato ex ære positas in parietibus, [& anaglyphorum:] infra columnas, ad latera portularum & altaris, jam perfectæ habentur; & opere anaglypho sic circumducuntur, ut quæ prima ingredientibus occurrit ad portulam Capitularem, ostendat Sanctam, de manu glorisißimæ Virginis recipientem velum puritatis; alia, eamdem prædicentem Cardinali Medicæo summum Pontificatum, ac brevem in eo vitam. Ex altero latere prima lamina se offert, in qua Salvator præbet Dilectæ suæ fasciculum myrrhæ, collectum ex instrumentis suæ Paßionis; secunda vero, mirabilem illum octo dierum raptum exprimit, in quo coram Sanctißima Trinitate, durante Pentecostali Octava, septiformem Spiritus gratiam Sancta excepit, sicut in ejus Vita narratur. Similiter in ea quæ juxta altare est ad cornu Euangelii lamina quadrata, Virgo cernitur rapta in extasim, ad conspectum apparentis sibi Crucifixi, sustentante ipsam Angelo; ad cornu autem Epistolæ alia, in qua raptæ pari modo Sanctæ præbet Salvator corpus suum, Eucharistice sumendum.
[158] [quæ forma altaris,] Iam vero altare sic constructum est, ut quinque gradibus elevatum emineat supra Capellæ pavimentum; quod ipsum duplici gradu altius quam reliquæ ecclesiæ solum, habet sub se sacellum marmoreum fornicatum tantæ altitudinis, quanta est ab imo ecclesiæ solo ad lapidem altaris. Sacellum hoc, extra ecclesiam versus Chorum Sanctimonialium solo ecclesiæ coæquatum, totum patet; profundum, quam latus est capellæ paries eique adhærens altare, atque pro hujus mensura latum: intra ecclesiam vero transmittit oculos aspicientium, per frontale ex ære inaurato curatum quod altari pro pallio est, habetque post se sacri corporis arcam, in eadem cum gradibus altaris altitudine elevatam, super basim eleganter sculptam ex ligno pariter inaurato. Eadem arca, in diebus solennis expositionis inde sumpta cum sua basi, componitur intra alium fornicem, pari modo in pariete supra altare excavatum marmoreumque, sic ut ipsa respondeat ovali illi crati, quam in imagine cernis supra altare, quæ alias tota obtegitur tabernaculo Venerabilis Sacramenti, ideo ex materia lignea, sed marmoris instar depicta, elaborato, ut auferri poßit, & conspectus arcæ per cratem haberi diebus illis, quibus (ut dixi) Sanctæ corpus spectandum universis exhibetur. Tunc, enim Eucharistica hierotheca extollitur inter manus Angelorum duorum, [& loci pro expositione solenni.] qui pro tempore lignei, aliquando etiam marmorei vel potius argentei erunt. Et hactenus ad quadraginta millia ducatorum expensa sunt; quod autem plenæ totius operis perfectioni deest, speratur a liberalitate devotarum ipsi Sanctæ personarum, ad Dei ipsiusque majorem gloriam: restant enim non solum incrustationes, tam tholi, in octo partes opere plastico secti, quam subtus patentium inter arcus angulorum; sed etiam quatuor grandes ex inaurato ære statuæ, ponendæ inter columnas octo amborum laterum; & alia plura, quæ nostra in tabula non omnia exhibentur; & ultra jam conceptam ideam forsan adjicientur alia..
[59] Cunctis autem eatenus extructis, definitum est tempus diesque solennis translationis faciendæ; in quem diem apparuit tota ecclesia eo quo solet quotannis modo pulcherrime vestita pretiosi operis phrygionici tapetibus, [Ad transferendum eo Corpus insigniter ornatur ecclesia tota,] Monacharum opera elaboratis, per intercurrentes inter sena utrimque sacella pilas usque ad coronidem supremam. Ipsa vero sacella omnia similiter convestita erant rubri flavique serici, perpendiculariter & alternis dispositi, peristromatis: sic ut nusquam paries appareret, sed contextus pulcherrime uniformis. Eadem ratione ex cupula, quatenus adhuc picturam præstolatur, picturæ loco defluebat sericus pannus rubeus, inter candorem costarum limborumque plasticorum tanta amœnitate ductus in varias figuras, tela candida intercurrente, ut nihil videretur desiderari. Idem factum est principalibus angulis illis, quatuor inter arcus tholum sustinentes, quos etiamnum extare rudes diximus. Taceo altarium singulorum ornatum speciosissimum; taceo aureorum argenteorumque liliorum ramos, supra unumquemque lateralem arcum argenteis ex vasis emergentes, & utrimque ad epistylia defluos: [& altare novum;] taceo organum musicum, plenum ejusdem metalli vasis floribusque. Præ omnibus intuentium oculos rapiebat altare, majoribus minoribusque ex argento candelabris instructissimum, quibus impositi congruæ cuique magnitudinis cerei accensique, lumen dabant veluti stellarum in varias figuras dispositarum, atque imprimis circum ovalem super altare cratem, cui liliis rosisque coronatæ, ampliorem circumducere coronam stellarum videbantur. Intercolumnia denique, quatuor statuis adhuc deficientibus vacua, impleverunt grandia quatuor æris inaurati vasa, emergentibus alte liliis argenteis instructa.
[60] Super gradus, ad altare ducentes, substernebatur sacrificantium pedibus ingens ex rubro holoserico operimentum, [aliaque ad Missam Pontificalē necessaria,] phrygio opere affabre illusum, & sparsis per totum campum frondibus, floribus, fructibusque, quos sedula piarum filiarum manus elaborarant; expressis ad quatuor angulos totidem quasi sitibundis cervis, qui cursim exilientes ad fontem, in operis umbelico expressum, ipsa textricum videbantur exprimere corda, suavissimo virtutum maternarum odore attracta ad fontem aquarum viventium, Sponsum suum. Supra quod idem stratum ad cornu Euangelii erigebatur thronus Archiepiscopalis Antistiti nostro Sacris operaturo: & ad cornu Epistolæ credentia, quam vocant, seu mensa sacrificalis, [magnifice præparantur.] omni supellectili ad divinum ministerium ex auro argentove instructa. Exhinc per utrumque latus sedilia protendebantur, usque ad sepimentum columnare, pro Canonicis ceterisque operanti sacris Antistiti ministraturis, aut suam alias præsentiam exhibituris. At vero, intra proxima duo a Capella principali sacella, erigebantur spatiosi suggestus duo, capiendo choro gemino musicorum, magno numero invitatorum. Nihil dico de sacristia, omnique vasorum ac vestium sacrarum ibidem exposito apparatu, quem ad solennem privatasque Missas fuisse tam splendidum copiosumque, haud ægre concipies, quantum requirebat tale festum; numerusque Sacerdotum, qui præsciebatur toto tempore futurus tantus, si non major, quantum successive capere altaria duodena non possent.
[61] Etiam porticus adhærens ecclesiæ panno erat [Col. 00346E] vestita tota, usque ad ipsas columnas; & supra pannum illum ducebantur varii coloris telæ, [Porticus item,] abiegnis ramis permixtæ: quæ telæ in parietibus & columnis circumducebantur eo ingenio, ut una cum quatuor ilicibus vivis ante ipsam porticum consitis, & tunc lætius viriditantibus, speciem formarent topiarii operis aut amœnissimi horti. Inter frondes autem errantesque varia forma telas, dispositæ erant pictæ tabulæ, exprimentes specimina illustriora omnis generis miraculorum, ad invocationem Sanctæ patratorum. Similes telæ a suggrundiis tecti ad capitella usque columnarum, festivo modo variegatæ, pendebant. Similis erat ornatus fornicis, media ex porticu ad ecclesiam porrectæ; cujus porta ut magnificentius occurreret intrantibus, placuit auferre vestibulum, ante ipsam existens, [& introitus ecclesiæ.] valvarumque principalium prospectum impediens. Nec cedebat apparatui isti ornatus majoris portæ, supra quam conspiciebatur picta cum aureis radiis Sancta, velut intrantibus bene precari volens; nec minus speciosæ videbantur portulæ duæ laterales, quarum una ducit ad Monacharum locutorium, ut appellant; altera ad capellam S. Philippi; supra quas etiam appensæ erant grandes tabulæ duæ, repræsentantes Christum Servatorem, hinc orantem in horto, inde suæ crucis ad calvariam bajulum.
CAPUT XVII.
Translatio Corporis ad novam Capellam; & triduana ad illud, populari conspectui expositum, festivitas.
[62] Expositioni sacri Corporis in nova capella, ante sæpe dictas crates, designata erat dies ultima Maji, eademque feria quinta hebdomadæ, [Die 30 Maji adest Ducissa Mater cum nepte,] Dominicæ sacra Ascensioni; pro eoque & biduo sequenti impetrata, ad fidelium devotionem magis accendendam, plenaria Indulgentia. Pridie autem festi Serenissima Ducissa Mater, ut fuit semper zelantissima pro augendo Sanctæ nostræ honore, & erga ejus filias affectu plane materno, mane sub horam duodecimam venit ad monasterium, cum Serenissima nepte sua, & comitatu aulico matronarum atque nobilium: ipsumque cum matronis prædictis ac paucis primæ notæ puellis ingressa, excepta fuit non sine mutua gratulatione a Matre Priorissa atque religiosis omnibus. Tum vero cum eadem sua nepte, ingressa antiquum sacellum, ubi adhuc quiescebat depositum sacrum, ante illud sese in genua posuit; jussaque aperiri capsa, prolixam fudit orationem. Deinde suis ipsa manibus tollens byssum, [& novam Sanctæ coronam imponit.] capiti ac faciei instratam, sumpsit sibi coronam veterem, & pro ea sancto vertici imposuit novam, conspersam gemmis & quatuor scutorum millibus æstimatam. Monitus deinde a Matre Priorissa Serenissimus Magnus Dux, futurum ut eodem die veniret Illustrissimus & Reverendiss. D. Archiepiscopus, ad ipsam translationem executioni mandandam; viderique futuram rem publici exempli, atque ad honorem Sanctæ congrui, si suam ipse præsentiam exhiberet, libenter annuit.
[63] Venit ergo sub horam diei XXII Archiepiscopus, D. Jacobus Antonius Morigia, [Sub vesperā venit Archiepiscopus cum præcipuis e Clero,] solenni in habitu, Cardinalitio scilicet, Archiepiscopis Florentinis ad tales functiones concesso, cum septem primoribus suæ ecclesiæ Metropolitanæ Illustrissimis Canonicis; videlicet D. Bartholomæo Medici, Præposito & monasterii nostri Gubernatore; D. Abbate Ludovico Strozzi, Archidiacono; D. Horatio Bardi, Archipresbytero; Ludovico de Verrazzana, Vicedecano; Andrea Quarantesio & Luca Tornaquincio, tamquam futuris testibus hujus actionis, omnibus in habitu sui gradus, qui ex antiquo usu Episcopalis eisdem est. Sequebantur autem & Presbyteri domestici ejus tres, nec non Camerarius cum ministris duobus, & cum Præposito Patrum Bernabitarum S. Frigidiani Pisis; Presbyteri ex Clero Metropolitico quatuor, cum Rev. D. Hyacintho Marini Ceremoniarum Magistro; atque cum Rev. D. Josepho Gerardi, Religiosarum Confessario, alii earumdem Capellani duo, Clericusque unus & Cancellarius. Hoc in comitatu exceptus a Priorissa ac Religiosis, & progressus ad vetus sacellum Archiepiscopus, dum sacrum cadaver reverenter ac genuflexus adorat, supervenit eisdem Serenissimus Magnus Dux, nec non Serenissimi Principes, [& Magnus Dux cum aliquot Proceribus,] Joannes Gasto filius ejus, atque Franciscus frater, cum cunctis aulæ Proceribus: ex quibus Dux secum ipse induxit Illustrissimos Marchiones duos, Franciscum Riccardi & Clementem Vitelli; Principes autem singuli singulos, pariter Illustrissimos, D. Manfredum Macinghi, Filius; D. Comitem Elcitanum, Frater. Sed & ingressi pariter sunt Monasterialis Fabricæ Præfecti Illustrissimi tres (Operarios vocant) Prior Franciscus Maria Covoni, Philippus Franceschi, & Comes Philippus Bentivolius.
[64] His pariter in Sacellum ab Archiepiscopo reseratum ingressis, & sacrum Corpus ab eodem suffumigatum veneratis, [qui una cū Religiosis,] Mater Priorissa & Matres quædam aliæ sustulerunt crystallinum arcæ operculum; iteratoque per Archiepiscopum incenso, & per ceteros actu adorationis devotæ; cœperunt Religiosæ, ibidem cum cereis ardentibus congregatæ, intonare hymnum Sanctæ proprium, Pange, Carmeli speciose vertex, &c. Tum prælato Crucifixo cum cerostatis, processionaliter gradiebantur versus Chorum, singulæ genua corā Sancta flectentes, & Archiepiscopo ac Magno Duci profunde sese inclinantes; interim dum ex Dominis Canonicis ac Presbyteris quidam acceptam arcam imposuerunt feretro, [sacri corporis arcam deducunt,] instrato ornatoque ad eum finem. Subsequebatur Religiosas Illustrissimus in Pluviali, inter medios duos Canonicos, atque post hos illi qui feretrum gestabant; tum Sacerdotes alii, cereis ardentibus instructi; ac denique Serenissimus Magnus Dux, cum Principibus & Proceribus prænominatis pompam claudens. Jam ad ultima Chori sedilia sacræ Virgines constiterant, quando veneratæ transeuntem Archiepiscopum cum sacro Corpore genuflexione profunda, & capitis inclinatione Magnum Ducem, viderunt arcam collocari supra altare, quod intra Chorum exteriori altari respondet; [ponendam supra interius altare,] ascendentibus illuc Presbyteris & supra auratam basim collocantibus ipsam, ex opposito ovalis cratis, per quam a stantibus foris in ecclesia posset videri. Iidem porrectas a præsentibus, tam ecclesiasticis quam laicis, corollas precatorias multas sacro corpori admoverunt, prius quam imposito operculo arca clauderetur. Tum Cantores insonuerunt Antiphonam, Veni Sponsa Christi, additoque Versiculo subjunxit Illustrissimus Orationem, Deus Virginitatis amator, eamdem sic leviter mutatam concludens; [pariterque discedunt.] ut qui ejus hodie Translationem solenniter facimus, eamdem puritate & caritate imitemur. Post hæc, data benedictione cum Indulgentia, ad ostium clausuræ progressus, a Priorissa & Matribus discretis extra Chorum præstolantibus, cum brevi gratiarum actione dimissus est; uti & Magnus Dux, dicens habere ipsas grande exemplum quod imitarentur, rogansque ut Dei omnipotentis iram precibus suis averterent, quibus & se & filios commendabat; assistente jugiter, quoad foras omnes essent egressi, ad clausuræ januam Archiepiscopo.
[65] Ita finitus est dies Ascensionis Dominicæ, festum prægrediens ac penultimus Maji: [Die 31 in festo Ascensionis reducitur velum arcæ prætensum,] ultimusque idemque etiam populo festivissimus, ratione proprii sibi mysterii, initium novæ solennitati, totum triduum duraturæ, dedit. Ea durante, ne tumultum pareret turba incondita affluentium ad tam pium spectaculum, quaternos & quaternos ex suo satellitio assistere, ante sepimentum Capellæ, Magnus Dux jussit, repulsuros & coercituros impetum inconsultum: similique consilio ad capita platearum, versus Ecclesiam Angelorum ducentium, repagula poni voluit, impeditura accessum rhedarum concurrentium mutuoque impingentium, quarum occasione rixantibus (ut facile fit) inter sese aurigis, scandalum aliquod provenire posset, devotionemque popularē turbare. Ipsa festivitate Dominicæ Ascensionis, sub horam diei decimam, [ante illud sacrificante Episcopo Pistoriensi.] sacrificante in Capella Illustriss. ac Reverendiss. D. Gherardo Gherardi, Episcopo Pistoriensi, reductum est quod ovali crati intrinsecus obtendebatur velum: & pius Antistes Sanctæ civis suæ, cui se devotissimum semper professus erat, & cujus causa venerat, incorruptum Corpus intuitus est: actisque pro tali favore gratiis, totum fere tam ante quam post-meridianū tempus transegit genuflexus, in ea parte Capellæ unde conspicere ipsum poterat.
[66] Multi etiam ex Metropolitanæ ædis Canonicis eodem in altari per hoc triduum sacrificarunt, [Hunc sequuntur Canonici multi,] magna cum consolatione animæ suæ; nec non ex Canonicis S. Laurentii aliqui, itemq; extranei nonnulli ex Fæsulanorum & Figlinensium Canonicorum Collegiis; ita ut nobilium Sacerdotum multitudine exclusi Presbyteri conditionis inferioris, locum ad eamdem aram nequirent impetrare, quamvis a primo solis ortu usque post meridiem gratiam illam præstolarentur, quia ad hoc ex longinquo advenerant: quod si pauci aliqui admittebantur, id non fiebat nisi ad maximam Dominorum quorumdam Canonicorum Majorum instantiam, suas ipsis vices ex compassione cedentium. Reliquorum multi, [ceteris ferme a Capella exclusis;] desperato ad sacrificandum accessu, assumebant superpellicia, & offerebant se sacrificantibus ministros; alii vero, qui forte transitum per cancellos impetraverant a Satellitibus, alias quosvis indiscriminatim arcentibus, etiam Presbyteros atque omnium Ordinum Religiosos, transitum exorarant, raptim etiam ipsi superpelliceo induebantur, ut ad altaris ministerium pertinere crediti, facultatem haberent virginei depositi ex loco propinquiori contemplandi; atque eo obtento contentissimi discedebant, post mille gratiarum actiones erga eos a quibus ad piam istam fraudem exequendam adjuti fuerant. [& plurimis per sacella 12 facientibus Missas,] Missarum vero, in ecclesia nostra, per triduum hoc ex mera devotione factarum (nam eorum qui eleëmosynam recipiebant Sacerdotum major numerus fuit) ea habita est ratio, ut crescente quotidie numero, primo die triginta, secundo quinquaginta, tertio sex supra centum censitæ sint; universim autem ferme quingentæ, nullo altarium unquam vel ad momentum vacuo. Nempe succedebant invicem sibi citra interruptionem Sacrificia: ad quæ cum prius reciperentur qui priores se obtulerant, contigit ut quam plurimi foraneorum Presbyterorum longius venientium, videntes recipi se non posse præventos ab aliis, cogerentur adorato sacro Corpore ad alias viciniores ecclesias transire, ibique facere devotioni suæ aut obligationi susceptæ satis.
[67] [cum maximo undique concursu populi.] Affluxus populi grandis semper fuit, venientibus aliquibus ad trecenta passum millia: & quamvis primo die magnus, major tamen fuit secundo; tertio autem tantus, ut quavis hora plenissimum templum totam tamen multitudinem non caperet, & qui in eo erant præ constipatione nimia propemodum suffocarentur. Quin etiam atrium porticusque, capax alias multi populi, opplebantur exspectantibus ingrediendi commoditatem; & quæ huc ducunt viæ pene factæ erant impermeabiles; adeo ut turbis undique affluentibus præ singulari devotione erga Sanctam, & templum ejus velut inundantibus, aptari potuerit illud Psalmi, Fluminis impetus lætificat civitatem Dei, sanctificavit tabernaculum suum Altissimus. Paucæ tamen fuerunt laicorum Sodalitates, quæ processionaliter advenerunt; quia non nisi sero rescitum fuit, quo præcise die inchoanda, & quamdiu esset duratura festivitas, exposito venerabili Corpore. Hinc multæ ac devotæ populorum circumvicinorum querelæ, defuisse sibi tempus præparandi pompam, quam alioqui missuri huc fuissent. Cumque multi tam accolæ quam incolæ civitatis Florentinæ persuasum haberent, omnino fore ut saltem per Dominicam immediate sequentem exposita maneret Sancta; secunda hæc fuit querelarum causa, quod etiam ista spe fraudatos se viderent: quibus duabus causis etiam accedebat tertia, quod, cum loco inaccessibili staret arca, non multis contigerit eamdem propinquius intueri; fatebantur tamen, etiam eminus visam, magnæ sibi consolationi fuisse.
[st8] Non vacavit mysterio, quod Feria quinta, eaque Dominicæ Ascensioni sacra, [Primo die sacrū summum Archiepiscopus,] cœpta fuerit tota festivitas. Fuit enim ipsi Sanctæ cara admodum Feria illa, propter memoriam institutæ in ea Eucharistiæ, cujus ab infantia semper fuit esurientissima; deinde quia tali die in vesperum vergente, cœperunt ipsi angores & passiones, quas cum patiente Jesu ab horto Gethsemanes usque ad crucifixionem pertulit: tertio, quia toto Ascensionis die solita erat, rapta a sensibus mente, cum Sponso suo quotannis conversari in cælo. Isto autem die Pontificaliter in sancta Capella sacrificavit, post absolutam Nonam, Illustriss. ac Reverendiss. Archiepiscopus noster, assistentibus sibi quatuor Canonicis, sub excellentissima vocum instrumentorumque symphonia. Vesperas vero solennissime decantatas, Officium faciente Illustriss. D. Archidiacono, secuta est panegyrica in laudem Sanctæ oratio, [Vesperas Archidiaconus, sequente panegyri,] quam R.P. Fr. Albertus Salvi, ex Conventu Dominicanorum S. Marci, pronuntiavit. Sequenti die prædictus D. Archidiaconus, eadem hora & cum simili musica, ad aram fecit, & Vesperas cecinit; post easque ad populum dixit R.P. Fr. Antonius Philippus Scholarum piarum S. Mariæ de Ricciis. [alii aliis duobus fecerunt & dixerunt.] Tantumdē fecit tertio die adm. R. P. Fr. Franciscus Bruschi Lucensis, Carmelita ad S. Mariæ Majoris, Officium ante ac post-meridianum faciente Illustriss. D. Archipresbytero. Totis denique tribus illis noctibus, quibus sic elevata super altare & discooperta arca stetit, ad eamdem vigilarunt complures Presbyteri Equitesque, quos nihil opus est singulos nominatim recensere.
[69] Ita quidem tres illi dies acti festivissime sunt, inter continuatas modulationes hymnorum canticorumque sacrorum, [Sub finem exorta tempestate,] cum universali applausu populi: sed grandi cum planctu terminati. Paulo enim antequam, adducto post cratem velo, subducenda oculis arca erat; diabolus, velut exultabundus de fine devotioni populari imponendo, tantam ex improviso concivit ventorum, fulgurum, ac tonitruum tempestatem, grandini mixam, ut subvertendus mundus videretur: [cum obductum corpori velum esset,] quo turbine per crates vehementius sæviente, cum omnes pene quotquot antes illas ardebant candelæ momento extinctæ essent, adducta inexpectato fuit cortina. Tum vero populus, ipso procellæ tam horribilis allapsu subito satis superque consternatus, sublato etiam aspectu eo in quo servari se a noxa credebat, cœpit ubertim plangere, ac Dei misericordiam vociferando invocare, auxilium etiam Sanctæ deposcere; increscebantque suspiria & clamores, pro modo inhorrescentis magis magisque aëris. [eo reducto illa cessavit.] Hinc motæ ad commiserationem Sanctimoniales, congruum putaverunt retrahere cortinam: eoque facto statim ventus imberque cessarunt, quibus intra horæ quadrantem effusa aqua fluminum instar fecerat undare vias. Under per easdem, dilapsa cito aqua meabiles, revertentes populi, gratias agebant suæ Sanctæ liberatrici, collaudantes Deum, in suis Sanctis atque in hac sua Sponsa dilectissima laudabilem.
[70] [Indicitur quotannis recolenda hæc Translatio,] Porro cum Archiepiscopus noster Roma acceperit facultatem, pro Translationibus sanctorum Corporum in sua diœcesi faciendis, instituendi commemorationis annuæ Officium; publicari jussit, ut per annos deinceps singulos celebraretur die XXXI Maji Officium Translationis S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, sub ritu Semiduplicis per civitatem ac diœcesim totam; sub ritu autem Duplicis Majoris ab ejus Sanctimonialibus, quæ illo anno diem illum occupatum habentes solennissimo Ascensionis Dominicæ Officio, novum istud transtulerunt in diem VIII Junii. Quando autem idem faciendum fuit per civitatem, multi tam Canonici quam Presbyteri alii advenerunt, causa Missæ apud nos de Translatione dicendæ. In ipsa quoque civitate fuerunt hac occasione impressæ laudes variæ, tam ipsius Sanctæ quam Serenissimi Magni Ducis: [& laudes Sanctæ versu ac prosa vulgantur.] ad instantiam quoque Petri Francisci Fraxinetti & Bonaventuræ de Telia, subjecti prælo sunt proprii Hymni de Sancta, cum salutatione, Ave Virgo Florentina, ad augmentum popularis devotionis: iisque duodennis Teliæ filius, ingenii præcocis adolescentulus, Franciscus-Gregorius-Pius nuncupatus, addidit devotorum valde affectuum tributum erga eamdem Sanctam, & Serenissimo juventutis Florentinæ Principi, Joanni Gastoni, cum eleganti elegia Latina gratum munus obtulit. Denique in nostra Sacristia venientibus ad eam Dominis, ecclesiasticis ac secularibus, distributus est magnus numerus orationum poëmatumque, in honorem Sanctæ Neapoli impressorum, quæ omnibus gratissima acciderunt.
CAPUT XVIII.
Mirabilia, festivitatem jam descriptam prægressa & secuta.
[71] [Cælestis odor, alias sæpe,] Non prætermisit divina bonitas gloriosam nostram Matrem, hac etiam occasione, variis honorificare prodigiis; in quibus enarrandis ut ab ipso monasterii loco exordiar, primum sit, quod admirabilis ille ac plane cælestis odor, qui ex capsa quamvis obserata sentitur identidem sese diffundere, quoties magnam aliquam gratiam pia Mater filiabus suis impendere parat, vel quidpiam singulare ad ipsius honorem accidit; quique etiam sæpe a sacrificantibus Presbyteris Sacroque ministrantibus in capella ecclesiaque percipitur, nec non a secularibus ipsi carioribus occasione varia; odor inquam ille, hoc anno MDCLXXXV, a die festo XXV Maii usque ad diem ultimum Translationis atque etiam postea, [sed maxime hac occasione perceptus a multis.] crevit indies; sic ut cum pedem imponerent limini, ecclesiam ingressuri, Magnates aliqui, testati sint, eum percepisse maximum ac suavissimum; & cui nullus comparari eorum possit, qui ex aromatis aliisque naturaliter suaveolentibus rebus, etiam pigmentaria arte temperatis, procederet.
[72] [Farina exaestuando corrupta] Crevit ejusdem prodigii admiratio, ubi innotuit prægressum in monasterio aliud de sanata multiplicataque farina; res autem sic acta est. Die XII Aprilis decem grani modios comminuerat in farinam mola, in usum monasterii, cui adhuc medius supererat farinæ modius, jam inde a Februario mense commolitæ. Die autem X Maii ingressa farinariam apothecam Sor. Maria Josepha Conversa, Sororis Promæ-condæ adjutrix, ut acceptam inde farinam subigeret in massam ad panes coquendos, simulque videret numquid uspiam damni existeret; dum per omnes quatuor alveos circumit, quibus annona prædicta servatur; in uno eorum reperit farinā omnino incaluisse, ebulliisse, atque induruisse instar cæmenti; adeo ut palo ligneo nequiens illam commovere, ligone ferreo necesse habuerit armare manus, ad evacuandum alveum; quod agenti intolerabilis afflatus est fœtor; exhausto autem quod intus erat, adeo fervere sensit ejusdem alvei fundum, ut ei nequiret insistere pedibus. [& indurata,] Inspexit alveos alios, sed in iis non nisi leve corruptionis initium reperit ad suprema alveorum labra; excepto quod etiam dimidius ille modius, de quo supra, colorem saporemque mutaverat, amisso candore in rubedinē subflavam tendens, uti corrupta dum efferbuit farina solet: quare etiam huic commovendæ adhibendus ferreus cuneus fuit.
[73] [ad Sanctæ invocationē sanata,] Hæsit ad insperatam novitatem attonita Soror illa; licet enim commissam suæ curæ annonam diligenter observasset, eatenus tamen vitium nullum notarat. Dum autem in eo articulo rerum deprehensa, auxilium implorat Sanctæ; superveniens Promaconda Sor. Maria-Gratia, similiter est affecta. Roganti autē ipsam Conversæ, ut ex multiplicata tempore Canonizationis farinula, corruptæ farinæ aspergere aliquid vellet; excusavit illa se, jussitque, ut cui remedium hoc inspiraverat Deus, ipsamet exequeretur: atque mox aliam Conversam accivit in auxiliū ejus. Illa ergo, suggestionem Spiritus secuta, conspersit (ut dixi) farinam sic corruptam, & quinies Pater ac Ave recitavit, signavitque eamdem cum imagine Sanctæ, dicens; Sancta mea, sana illam, imo & multiplica si tibi placuerit. Hinc digressa, post modicum rediit; viditque ex farina prodire multitudinem grandium ac nigrorum vermium, quales nec in frumento nec in farina unquam visi erant, eosque collectos foras extulit. Iterum vero ac mox regressa, vidit reliquos per parietem subrepere, & per fenestram exire omnes; [egressis ultro vermibus.] farinam vero ad naturalem suum candorem reverti, ac dissolvi massulas coagmentatas: quapropter actis sanctæ Matri gratiis abivit, relatura Sorori Gratiæ quod acciderat, testem habens Matrem, Camerariam cum duabus Conversis. Semel autem priusquam sanaretur farina, in confecto antea pane, corruptionis aliquid fuerat observatum: sed postea panis semper candidissimus ac sapidissimus exinde prodiit. [& multiplicata invenitur;] Cum autem prima vice minor farinæ quantitas mactræ imposita ideo esset, ut posset eodem mane panis confectus haberi; reversæ ad pistrinum Sorores, primum odoris miraculosi fragrantiam toto loco diffusam senserunt, deinde subactam jam massam longe majorem quam reliquerant invenerunt.
[74] Hæc ut acta erant a Matre Priorissa edoctus D. Gubernator, rem ad Archiepiscopum detulit; quit continuo mandavit, ut Sorores, quæ farinam tractaverant, [prout, præmisso examine facti,] examinarentur. Venit ergo XXV Julii Illustriss. Præpositus, monasterii Gubernator; & quid in mandatis ferret exponens Matri Priorissæ, accersivit Matrem Gratiam, Conversamque ejus adjutricem Josepham: & comperiens convenientia plane illarū testimonia esse, quod compererat Archiepiscopo exposuit. Hic nihilominus etiam ipse per se cuncta explorare voluit, & XXV Augusti apud nos comparuit; cum Vicario suo D. Nicolai Castellani atque Præposito prædicto, nec non Illustriss. D. Luca Tornaquinci ac R.D. Josepho Gherardi Confessario, tribusque Presbyteris suis domesticis & Cancellario; cum quibus ingressus in penum, ascendit ubi solet farina servari, & ubi ea sanata ac multiplicata fuerat; auditisque & expensis relationibus consciarum facti, tam ipsam farinam, [etiam Archiepiscopus affirmavit.] quam panem exinde confectum videre voluit (pauxillum enim servaverant Monachæ in eventum ejusmodi) pleneque certificati omnes de veritate facti, accepta panis particula, abierunt tum quidem, quia vesper erat; sed die sequenti reverterunt; & auditis iterum duabus Conversis, quæ miraculum viderant, nec non aliis quæ in tranferenda farina jam sanata easdem juverant, etiam illuc se transtulit Archiepiscopus; nec prius egressus de monasterio est, quam factum Cancellarius authentice conscripsisset. Similiter inita ratio cum Cameraria est, ut sciretur quanta facta fuerit multiplicatio; dictumque, ad duorum modiorum quantitem; & hoc ipsum fuit eidem scripto adnotatum. Hujus rei notitia per monasterium sparsa, non prius cessarunt singulæ de farina illa poscere aliquid, devotis amicis communicandum, quam exhausta esset pars omnis reliqua, quæ necdum conversa fuerat in monasterii usum.
[75] Sor. Maria de S. Dominico, alias Cavalcanti, ab anno MDCLXXXI passa catarrhum erat, [Quinquennalis catarrhus,] ex capite in fauces, perquam molestum, non sine febri & dolore grandi, usque ad Majum sequentem; quando imminui ille & intermittere cœpit, numquam tamen omnino dissipari potuit, medicinis adeo nihil proficientibus, ut etiam nocerent purgantia rejecta per vomitum, & stomachum sic debilitantia, ut nec aquam quidem vel puram vel stillatam retinere infirma posset. Ita mansit usque ad annum MDCLXXXIII, nullum ultra consilium ut in re desperata capiente medico monasterii Doctore Valentinio: [indeque relicta stomachi dissolutio totalis] qui autem eidem sequenti anno successit medicus novus D. Carolus Braccii, cum & ipse eamdem purgare instituisset adhibita Tettucci & Ticoncellæ aqua, nec vomitus illos avertere posset, audissetque quid Valentinio usu venisset, non fuit ausus prosequi cœptam curationem mali (ut apparebat) periculosi, & modo cum febri modo cum aliis symptomatis tam diu jam durantis; nec quidquam cooperante natura, adeo ut vel modicum casciæ præbitum vehementer affligeret cruciaretque. [ac denique inflatio suffocans,] Hoc autem ultimo anno accessit tanta inflatio stomachi, ut etiam labra retraherentur, neque cibo vesci absque dolore & incommodo Maria posset: sub vesperā tamen etiam extra stomachum apparebat tumor, sursum subrepens; adeo ut chirurgus Dominicus Rubeus diceret, periculum esse, ne ad cor ipsum pervadens malum adferret mortem. Per medium quoque corpus apparuit quoddam veluti cingulum, latum circiter digito uno, & respirationem præpediens in tantum, ut quandoque nec loqui posset nec Officium recitare; & videbatur extrorsum attolli caro; atque ita tota illi hiems acta est, multo cum labore & febre sæpius recurrente.
[76] [Sanctā sæpius invocatā,] Solebat illa, recurrentibus per annum variis S. Mariæ Magdalenæ festis, ipsi se commendare & sanitatem reposcere; hoc autem specialius fecit II Aprilis anni MDCLXXXV, sumens aliquid de multiplicata farina, oleoque ejusdem Sanctæ inungens sese; crediditque certo obtinendam gratiam concupitam, sed frustra. Venit deinde principale festum die XXV Maii, in cujus Vigilia pessime habuit ægræ ab inflationestomachi, cum maxima angustia intumescens; non tamen quidquam de fiducia recuperandæ per Sanctam valetudinis remisit, [tandem tota tollitur.] sed ipso vespere iterum oleo illius sese unxit, & per noctem tenuit supra se calanticam unam, quæ in usu viventi Magdalenæ fuerat, eidem ex animo sese commendans; atque ita demum exaudita fuit. Etenim mane sensit detumescere paulatim stomachum; & unctionem priorem prosecuta in partibus male affectis, applicansque jam dictam calanticam, pedetentim cœpit ad sanitatem proficere: atque intra octo dies, qui a festo prædicto ad Translationem fluxerunt, liberata fuit ab omni incommodo, tot annis tolerato, procedenteque (ut judicabat medicus) ex viscerali quadam indispositione, restringente vitales omnes partes, nec quidquam alimoniæ recte transmittente. Et tamen Dominica, triduum Translationis sequente, prorsus sana apparuit atque valida, nihilque ullius molestiæ sentiens. Quæ autem prius nequibat insistere pedibus, nunc ad omnia religionis exercitia concurrit absque fatigatione, & cibos communes cum omni facilitate suscipit.
[77] [Puer, læso per lapsum capite periclitans,] Filius Illustriss. atque Clariss. viri D. Senatoris Philippi de Verazzana, annum ætatis quartum vel quintum agens, nomine Andreas, casu ex vehiculo quodam cecidit supra extantem petrā, & tempus dexterum supra aurem læsit: unde cum dolorem maximum pateretur, adhibita sunt opportuna remedia, quibus curari malum visum est; & per quinque dies nihil magnopere querebatur. Quinto autem die corripuit eum gravissima febris; cum intenso dolore capitis: & erisipelate totum vultum occupante, intumuit in modum monstrosum caput; sic ut inflatio etiam guttur ejus stringeret, & per dies omnino undecim trajicere nihil puer posset, sed magno cum labore ingererentur ei paucæ guttulæ aquæ stillatæ aut decoctæ carnis. [Sanctæ commendatus munctusque,] Erat febris vehemens æstusque excessivus; quare medici, licet nihil boni augurantes, propter teneritudinem ætatis cibique defectum, bis tamen ei venam aperuerunt. Interim avia pueri, D. Lavinia Ruccellari, videns nepotem tanto in periculo, qui jam etiam in letargum deciderat; primo die Junii, Feria sexta & die Translationis secunda, ad honorem S. Mariæ Magdalenæ Communionem sumpsit in ejus ecclesia, vovens anathema argenteum pro salute pueri, quem ungere intendebat multiplicato quondam miraculose oleo. Post hæc regressa domum, repertum eodem in statu Andream, ut voverat, unxit: ille vero mox oculos sustulit, [subito sanatur & cibū sumit:] & ex minoris fraterculi manu scribilitam rapiens manducare cœpit; cunctis ad rem tam insperatam mirantibus in eo, quem sæpius ut aliquid manducaret rogatum numquam potuerant ad id inducere. Petiit deinde sibi panem dari, attuleruntque panem intritum ovo, interim dum caput ei detumescit & cessat febris: quē deinde Dominica die adduxerunt ad Sanctam, votum pro se anathema ferentem manibus; & tota familia gratias egit, pro curatione tam mira, ejus intercedentibus meritis impetrata.
[78] Hoc eodem anno, ad quem etiam omnia sequentia pertinent, [curatur item alius a desperata febri.] D. Joannes Baptista Georgii habebat quindecim mensium filiolum, cui nomen Carolus-Maria. Is febri gravi continuaque correptus cum aliis periculosis symptomatis, extra spem curationis esse judicabatur a peritissimis duobus medicis, propter imbecillitatem ætatis, & quia ad primum incursum febrium desierat mammam sugere, atque in somnolentiam prolapsus erat. Non ideo tamen spem deposuit mater, D. Catharina Ginetti; sed meritis S. Mariæ Magdalenæ freta, ejus oleo quod penes se habebat inunxit infantem, recitans interim quinies Pater & Ave. Ecce autem aperuit oculos puer: & qui per decem continuos dies nec guttulam quidem lactis sugere potuerat, sub initium diei undecimæ attraxit illud copiose. Quapropter parentes, gratanter agnoscentes cujus id beneficium esset, voverunt, quod puerum toto uno anno vestitum haberent habitu Carmelitico; mater vero fidem fecit miraculosi eventus attestatione authentica.
[79] [Camaldulensis Abbas,] Sub finem Aprilis, R.P.D. Justus Cavalli, Abbas Congregationis Camaldulensis, annum LXVIII ætatis agens, correptus fuit gravissima febri, cum dolore pectoris tam vehementi, ut intra paucos a morbo inchoato dies derelictus a medicis, ex eorum consilio susceperit extrema Sacramenta. Tum vero ad patrocinium S. Mariæ Magdalenæ recurrens, accersito D. Jacobo Bistacchi, Rectore S. Mariæ in Campulis, rogavit eum, ut quam multos poterat invenire Presbyteros conduceret, [curatis in Sanctæ honorem pluribus missis,] ad Missam in Sanctæ honorē celebrandam. Quo facto, ex duabus quæ illi solebant recurrere febribus, una ipso die cessavit; altera declinare etiam cœpit, postquam ambæ eidem ad quinquaginta duos dies durassent. Ipse autem perfecta sanitate nunc gaudet, ac propria manu sua fidem beneficii accepti scripsit, attestante sibi Doctore Francisco Guiduccio, qui infirmitati adstiterat; quique similiter nomen suum subscripsit, agnoscens etiam se, [a febri lætali sanatum se testatur:] in acceptis a Sancta Matre beneficiis referre vitam, ejus intercessione servatam. Ipse vero Pater Abbas peracta Translatione venit per sese, ad celebrandam in gratiarum actionem Missam; & quidquid de ipso narratū est, scripto manus suæ firmatum tradidit.
[80] [itē vidua,] Quinta Julii, Dionora, quondam uxor Juliani Juliantini Figulensis, in Castello-franco superiori, apud familiam Baldorum conditionem nacta, cum febribus atque doloribus colicis per menses duos laborasset citra ullum remedium, accepit Florentia de oleo lampadis ardentis ante corpus Sanctæ; quo inungens sese, febrim doloresque expulit, seque manu propria affirmavit agnoscere gratiam a sancta Matre acceptam. Venit deinde ipsamet Florentiam, actura liberatrici suæ gratias, [usa ad fui unctionem gossipio, quod postea uri non potuit.] iterumque testata rei veritatem est, addens, quod licet vetuisset comburi gossipium, quo usa fuerat ad unctionem prædictam; factum tamen sit incuria domesticorum, ut lacernæ impositum pro ellychnio fuerit: sed cum accendi diu non potuisset, tandem agnitum esse, quod Deus isti suæ omnipotentiæ instrumento parcitum omnino vellet, plura forsitan eodem mediante futuris temporibus operaturus.
[81] Die XXIV Septembris anni hujus MDCLXXXV, retulit nobis R.P. Fr. Josephus Maria Torilerius Parmensis, Carmelita Congregationis Mantuanæ, quod VIII Decembris anni MDCLXXX, constituto sibi in procinctu discedendi Parma Bononiam, ad exercendum Magisterium Professorum in Conventu S. Luciæ, sub nonam noctis horam supervenerit vomitus vehementissimus sanguinis, qui usque in mane duravit; quando de strato surrexit atque ad P. Priorem accessit, coram quo renovatus ei vomitus est. Remissus ergo ab eo in Cameram est, ubi usque post meridiem, & tota nocte usque mane, nec non sequenti die, erumpentem similiter sanguinem conati sunt medici cohibere remediis variis. Sed in iis spem nullam habens Pater, identidem recurrebat ad S. Mariam Magdalenam; tandemque delibavit pauxillum farinæ, [sistitur gustata farina alias miraculose aucta,] anno MDCLXIX ad festum Canonizationis mirabiliter multiplicatæ; assistentibus sibi Sacerdotibus nonnullis, eo quod in horas singulas expiraturus crederetur, prostratus in lecto. Sed placuit Deo, ut sumpta farinula illa subito cessaret malum, nullo febrilis ardoris vestigio remanente: id quod miraculo adscribendum judicarunt Domini Doctores, Volpara Bononiensis & Marcellus Malpigi, ad ejus curam convocati: verum erat tantopere extenuatus viribus, ut spirantis cadaveris imaginem prætenderet. Tum accersitum P. Priorem rogavit infirmus, [& mox emisso voto pristinis viribus redredditur æger.] ut cum ejus licentia posset sese obligare voto, pedibus eundi Florentiam ad corpus curatricis suæ visitandum, & anno uno in pane & aqua jejunandi omnibus feriis quartis. Quod cum annuisset Prior, & ille fecisset; liberatus est illico ab omni molestia, nulloque deinceps alio remedio adhibito perrexit integra sanitate frui. Sed quia iidem medici negabant facultatem pedestris itineris assumendi, coactus fuit usque modo votum suum differre per annos quinque: post quos; postque factam corporis Translationem novissimam, prædicto die huc advenit, acceptam a Sancta professurus gratiam, & sacris ad ejus altare operaturus; ac virtutis in se patratæ testimonium propria manu exaratum reliquit.
[82] [Qua fide hæc dictata:] Hactenus, ipso anno MDCLXXXV a Sancti monialibus conscripta, Relatio, mihique transmissa per Reverendiss. tunc monasterii Priorissam Franciscam Teresiam; cui ut idem cum antecedenti Priorissa spiritus, ad honorem sanctæ Matris fervens, sic idem haud abs re inditum cognomentum a Corde-Mariæ. Huic gratiam debitam relaturus, postrema hæc tria Capita, ad duplicem Vitam, & satis alias per se prolixum de postuma Sanctæ gloria commentariū, ideo etiā adjunxi libentius, ut ex tot tamq, prolixis de hac una Sancta tractatibus, quos omnes ex Italico ipsemet verti & propria manu exaravi, intelligat Carmelitanus Ordo, quam numquam parcus futurus sim, in exornandis Sanctorum suorum Actis, [& quo animo tam prolixe de Sancta hic actum sit.] quoties ea ex congruæ antiquitatis auctoritatisque monumentis colligere potero. Quod enim Magister meus Henschenius professus jam pridem fuit, ego quoque profiteor ac profitebor semper, nullam mihi esse difficultatem, in novis Carmelitici instituti Sanctis (qui utinam centeni ac centeni Ecclesiæ fastis adderentur) quantovis impendio sumptus, temporis, ac laboris prolixius exornandis; tantum de veteribus, certo, dubio, aut nullo (quod nobis quidem demonstrari valeat) jure adscriptis, nemo aliquid amplius cogat dicere, quam ratio patitur, semel instituta paßimque probata operis nostri, uno eodemque stylo, qua fieri potest, deducendi.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 25. Mai
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 25. Mai
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.